Book Title: Pragnapanasutram Part 01
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009338/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DOO AND OOOOOOO jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI - ghAsIlAlajI - mahArAjaviracitayA prameyavodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM hindI - gurjara bhASA'nuvAdasahitam // zrI - prajJApanAsUtram // ( prathamo bhAgaH ) niyojakaH saMskRta - prAkRtajJa - jainAgamaniSNAta- priyavyAkhyAni paNDitamuni zrI kanhaiyAlAlajI - mahArAjaH prakAzakaH pAlanapuranivAsi-zreSTizrIamulagnacaMda malukacaMda bhAI koThArI pradatta- dravyasAhAyyena a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhAra samitipramukhaH zreSThi- zrI zAntilAla maGgaladAsabhAI - mahodayaH mu0 rAjakoTa prathama - AvRtti prati 1200 vIra - saMvat 2500 vikrama saMvat 2030 IsavIsan 1974 mUlyam - 60 35-00. 00000000000 LOO Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavA : zrI ma.sA., sthAnavAsI jainazAstrAddhAra samiti, - reDiyA vA roDa, rASTa, (saurASTra ) Lin Published by : Shri Akhil Bharat 'S.S.' Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, prathama AvRtti prata 1200 vIra saMvat 2500 vikrama saMvata 2030 isavIsana 1974 - ( Saurashtra ), W. Ry, India. t J ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJA~, jAnanti te kimapi tAn prati naipa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlodyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // Wan harigI tacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye || janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase pAyagA / hai kAla nidhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // jaa bhUsya 3. 34-00 : bhudra : maNilAla chaganalAla zAha 'navaprabhAta priMTIMga presa dhImaMTA roDa, abhahAvAha Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAGka 1 . maMgalAcaraNa 3 4 7 8 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 prajJApanAsUtra kI viSayAnukramaNikA. viSaya 1 prajJApanA kA svarUpa maMgalAcaraNa kA prayojana dikhalAnA zrI mahAvIra svAmI ko vaMdana kA kAraNa dikhalAnA prajJApanA ke adhyayana va bheda kA nirUpaNa ajIva prajJApanA kA nirUpaNa arUpa ajIva va rUpa ajIva prajJApanA kA nirUpaNa jIva aura varNa kA paraspara saMvedha kA nirUpaNa rUpI ajIva prajJApanA ke svarUpa kA nirUpaNa jIva prajJApanA svarUpa nirUpaNa pRthvIkAya a0 u0 vAyu0 vanaspatikAya ke bheda kA svarUpa nirUpaNa sabheda vanaspatikAya kA nirUpaNa sAdhAraNa zarIra vAdara vanaspatikAya kA nirUpaNa ' bhaGga ke nirdeza pUrvaka anaMta jIvoM kA nirUpaNa vIja kI avasthA kA va sAdhAraNa jIva ke lakSaNa kA nirUpaNa vendra se paMcendrI paryaMta ke jIvoM kA nirUpaNa bheda sahita nArako jalacara sthalacara - parisarpa khecara paMcendriya kA nirUpaNa bheda sahita manuSya kA svarUpa va karmabhUmi ke manuSyoM kA varNana deza bheda se AryAdi kA varNana va bheda sahita darzanArya kA nirUpaNa bheda sahita vItarAga darzana0 va cAritra ke svarUpa kA nirUpaNa pRSThAGka 1-4 4-8 9-18 18-24 24-30 30-32 33-54 54 -106 107-165 165-216 217-245 245-292 292-313 314-324 324-345 346-361 362-418 419-445 445-483 483-531 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 . 21 bheda sahita deva ke svarUpa kA nirUpaNa 531-550 22 . pRthvIkAya apkAya vAyukAya tejaskAya vAdara vAyu ., va vanaspatikAya ke svarUpa kA nirUpaNa .551-599 23 vendriyAdi jIvoM kA nirUpaNa 600-609 nArakI ke sthAno kA nirUpaNa 609-662 tIryaca paMcendrIya ke sthAnoM kA nirUpaNa 662-666 manuSya va bhavanapati asurakumAroM ke devoM ke sthAnoM kA nirUgaNa nAgakumAra va suvarNakumAra devoM ke sthAna kA varNana 737-787 / vyAnavyaMtara deva va pizAcAdi vyaMtara jAtI ke devoM ke , sthAnoM kA varNana .788-842 29. jyotiSka devoM ke sthAna kA nirUpaNa 842-857 30 vaimAnIkadeva va saudharmadeva IzAnadevoM ke sthAnoM kA nirUpaNa 31 . brahmadeva loka se graiveyakAdi devoM ke sthAnoM kA varNana 915-979 32. . siddhoM ke sthAna kA nirUpaNa . 979-1015 858-914 // samApta // , Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAlanapuravAlA koThArI amulakhacaMda malekacaMdabhAinI . . . . . . . jIvana jharamare. . . . . . ' ' vasuMdharAnA vizALa paTa para aneka jIvAtmAo padArpaNa kare che. paNa badhAja ne pitAne maLela mAnavabhavanI amUlyatA samajAtI nathI: paNuM kaI haLukamI AtmArja A jIvana sapharane saphaLa karI le che. hAthamAM Avelu amRta DhaLI parNa zakAya ane pI paNa zakAya paNa amRtane IcchavA chatAM amRtane pInaoNrA virala hoya che. AvA virala AtmAomAMnA eka AtmAne ahIM paricaya Ape "asthAne nahi gaNAya: ' * * * * . . zrI. bhurIbenane janma jenuM sthAna bhAratamAM aitihAsika ane dhArmika kSetre mahatvapUrNa ane gauravazALI che evA garavI gujarAtanA pAlanapura mukAme saMvat 1955 nA piSa vadi 13 nA roja thaye. je ' pAlanapuranI dharatI atyAra sudhImAM ghaNuM pavitra AtmAonI janmabhUmi banI punyavaMtI banI che. temanA pitAzrInuM nAma mahetA kezavalAla gumacaMdabhAI ane mAtuzrInuM nAma menAbAI. traNa bhAIo ane 7 benenA vizALa parivAramAM temane uchera thaye. viduSI pU. tArAbAI mahAsatIjI temanA bena thAya. hAlamAM temanA bhAInI kalakattAmAM ThAkeralAla hIrAlAlanI kuAM cAle che. mAtApitAnA jaina saMskAra bALapaNathIja bhUrIbenamAM siMcAyA hatA. tethI ja e saMskAre atyAra sudhI vidyamAna rahyA. eTalu ja nahiM paNa temAM uttarottara vRddhi thatI gaI. yuvAnavaya thatAM temaNe jainadharmanuM sArU jJAna meLavI lIdhu. ' ' . . ' temanuM lagna pAlanapuramAMja koThArI maNIlAla maluyaeNdabhAI sAthe thayuM. lagnanA thoDAka varaso vItatA zrI maNIbhAI krUra kALane bhoga banyA ane 28 varSanI uMmare zrI. bhurIbenane vadhavya prApta thayuM. dharmazraddhA, gurUbhakti, ane karmanA siddhAMtane avicala mAnanAra bhurIbene Avela duHkha samabhAve sahana karyuM eTaluM ja nahi paNa pitAnuM jIvana dhamamAge vaLe tevI jhaMkhanA karavA lAgyA. pAlanapuramAMthI dIkSita thaelA zAMta svabhovI pUjaya kesarabAI mahAsatIjI, svapU caMpAbAI ma. viduSI pU. tArAbAI ma. pU. prabhAbAI ma. pU. vasumatIbAI ma. pU. harabAI ma. pU. damayaMtIbAI mavagerenA vaDa gurUNI pU jhabakabAI ma. nA suziSyA pU. surajabAI ma. (vaDhavANanivAsI) pAlanapura padhArela te daramyAna zrI. bhurIbenane teozrIne suMdara saharga maLe ane tethI dharmabhAvanA khUbaja vikAsane pAmI. "kALanuM kusuma A sAtha nAjuka che. je je kharI jAyanA paLa taNuM pAMdaDA" Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 11!! '' e kAvyanI paMkti pramANe potAnA jIvananI paLone ye upaga- karavA vicArI lIdhu je cheDavA upara sUryanA kiraNe paDatA nathI tenI vRddhi thatI nathI te pramANe je dharmanA samAja upara jJAna rUpa sUryanA kiraNa paDatA nathI te samAjane vikAsa thatuM nathI. dharmabhAvanA pitAnA saMsargamAM AvanAramAM ane samAjamAM vyApaka bane te bhavya bhAvanAthI vicAryuM ke pAlanapuramAM zrAvakAzALA sthapAya te aneka bahene dhArmika abhyAsane lAbha laI zake pitAnA jIvanane jaina saMskArothI otapreta banAvI AtmakalyANa sAdhI zake. ttA, vira cA viSe sAcI vidyA teja ke je mukti apAve. ane evI vidhA mATe maLela dhana vaparAya te ja te dhananI sArthakatA ema nirNaya karyo. je bhaNatarathI dharma rUce nahIM te bhaNatarathI vaLaze zuM? che, , para upakAra kAma na Ave . . . ] evA dhanathI maLaze zuM?" ,,, e hetuthI temaNe pAlanapuramAM pitAnA taraphathI sArI rakama sarva prathama ApIne ane pachI, samAjamAMthI paNa keTalIka rakama meLavIne jaina zrAvikA zALAnI sthApanA karI pAyAnI ITa banyA. strI zaktine samAjane paricaya a. ane zrAvikAzALAmAM sakriya kArya karavA lAgyA. keTalAka mANaso AraMbhe zUrA hoya paNa zrI. bhurIbenanA jIvanamAM tema na hatuM. AraMbhela kArya atyAra sudhI tana, mana, dhananI sevA ApI calAvI rahyA che. A zrAvikAzALA Aje saMskAranA upavana samI bhAse che. aneka bene temAMthI jJAnAmRtanuM pAna karI jIvanamAM apUrva AnaMda meLavI rahI che. - bhItarane sAda kartavyanI yAda apAvata ja rahe che. tema bhurIbena ATalethI tu aTakyA. A uparAMta AyaMbIla, zALAmAM temaNe sArI rakama ApI che. A saMsthAmAM temaja upAzrayamAM saMtasatIjInI sevAmAM anya benenA sahakAra sAthe niraMtara suMdara phALe ApI rahyA che . , , thAkyAne visAme, aMdhajananI AMkha, bhAMgyAnA bherU samA zrI, bhurIbena Aje pAlanapura mATe che. taTasthatA, niSpakSatA, gaMbhIravANI, hRdayanI udAratA A badhA temanA guNe darekane temanI pratye bese che. ' ' , ' ! che. temanI zubhabhAvanA uttarottara vikase dIrdhAyuNI bane ane samAjane temanA taraphathI prazaMsanIya lAbha maLato rahe;eja manISA che ' ' . ' Page #7 -------------------------------------------------------------------------- Page #8 -------------------------------------------------------------------------- Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAdya murabbIzrI pAlanapuravAlA koThArI amulakhacaMda malukacaMdabhAI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---_AmurabbIzrIo 1 \r - - '' - - - - * - * * - - - zeTha zrI zAMtilAla maMgaLadAsabhAI amadAvAda (sva) zeThazrI zAmajIbhAI velajIbhAI vIrANuM-rAjakeTa zeTha zrI popaTalAla mAvajIbhAI-mahetA (sva.) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra amadAvAda, - THEina - - - - -- --- - - ' - - - : - - - - - - - - - - zeThazrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI ghare ve-sTAIna vinacaMdra . jharI vIrANI-rAjakeTa. ubhelA-suputra ci. mahetAvacandajI sA. nAnA-anilakumAra jana doyattA dilhI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdyamukhIzrIe (sva)ThazrA harakhacaMda kAlIdAsa vAri bhANavaDa. (sva) roThazrI dinezabhAi kAMtilAla zAhu amadAvAda. rozrI jesi gabhAI pAcAlAlabhAi amadAvAda (sva.) zeTha rgajIbhAi mohanalAla zAhu amadAvAda. sva. roDathI jIvarAjabhAI mUlacadabhAi dhrAMgadhrA sva. zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvamurabbIzrIe sva. zetazrI harikhiAsa anopaya zAda sva. zeTha zrI tArAcaMdajI sAheba gelaDA jaMbhAta. madrAsa. zrImAn zreTha sA. cImanalA jI sA. kakhacaMdajI sA. ajInavAle (parivAra ) bacce baiThelA-moTAbhAi zrImAn mUlacaMdajI javAharalAlajI baraDiyA mAjumAM baiThelA- bhAI mizrIlAlajI varaDiyA zeTha zrI kIzanalAlajI phulacaMda sA0 gorakhAle zrImAn seThI khIMvarAjajI sA. coraDiyA mu0 madrAsa Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . F . .. . pa nAma:04:1. "..' / . sAnIdhI mopilAjI gAya: ma dayapura .. . . ': sva. zeTha mANekacara nemacaMda bhu. bhAMgarAta zrImAn oTa yAnugA zrI dhIMgaDamalajI-mAgada Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyamurabbIzrIo R -1 * * na 5 : '* * * zrImAna zeTha maNIlAla pipaTalAla verA amadAvAda, janma tA 1-6-1904 zrImAnuM eka sTADhAnI nAhaTA, mu. dehalI ke 1 1 - A ma u 1, zrI vRjalAla durlabhajIbhAI pArekha rAjakeTa, kelarI haragoviMda jecaMdabhAI rAjakeTa | 3 ' * * * -"* . . ^! - * *'E' zeThazrI maNIlAla jeThubhAI pAlanapuravALA zrImAna lAlAjI kapuracaMdajI nAhaTA - dillI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdyamurabbIzrIo STER - mAnavaMtA Adya murabbI zeTha zrI mANekalAlabhAI amulakhabhAI mahetA ghATakopara-muMbaI MAnd zrImAn zeTha dhanarAjajI pannAlAlajI jAMgaDA, mu. jAlanA "TITA 1- ++ RY FES JAS EuintLtd- ---- zeTha zrI mizrIlAlajI lAlacaMdajI sA. luNiyA : pramuhAsamA bhUkha mAzI tathA zeThazrI jevaMtarAjajI amadAvAda rAjakeTa THPATTIALA averI 2alsana bhatAra bhotA madrAsa sva. zrImAn zeThazrI mukanacaMdajI sA0 vAliyA pAlI mAravADa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghamurabbIzrIo . -. PAM -.. FOR . TED - 13 S . .. amalanera pArakha chogamalajI mulatAnamalajI zeTa raghunAthamalajI, zeTha bAbulAlajI 3. pannAlAlajI, zeTha suganaca dajA bhAnubhAI kezavalAla bhaNasAlI pAlanapu2-57 / 1. - :zrI bheradAnajI agaracaMdajI seThiyA bIkAnera . A zrImAna lAlAjI hajAro lAlajI zeTha zrI lakSmIcaMdajI jasakaraNajI jhaverI-dehalI pAlanapura Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdyamurabbIzrIo ' ' , 4 / (sva) zeThazrI dhArazIbhAI jIvaNalAla bArasI zrImAna rANIvanamarNi ratanamA ' vagaDiyA, mu. dAmanagara - - - - - . 6 - - .5. at zrI vinodakumAra virANI rAjakoTa meTazrI devacaMdabhAI phojIlAlabhAI calANI-parata sva. sudhIrabhAI jya tIlAla jhaverI muMbaI Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii vItarAgAya nmH|| zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjya zrIghAsIlAla vrativiracitaM prameyavodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam hIndi-gurjara bhApAnuvAdasahitam ||shrii-prjnyaapnaasuutrm // (prathamo bhAgaH) magalAcaraNam ( anuSTup chandaH) kevalajJAnasampanno, lokAlokaprakAgakaH / siddhArthaH siddhArthaputro'jIno jIyAjjinaH sadA // 1 // AryA chandaH jJAnakriyArAdhakaH padabhakta kaviMzati varpapAraNaH / vizuddha kriyAyukto vipamaparIpahopasarga soDhA // 2 // . utkRpTyA kriyayA'tra janazAsanapradIpano bhavyaH / zAsanoddhAradhurINa-hukumacandramunivaro jIyAt // 3 // saMgalAcaraNa 1 jo kevalajJAna se yukta haiM, loka aura aloka ko prakAzita karane vAle hai, jinake samasta prayojana siddha ho cuke hai aura siddhArtha nAmaka rAjA ke putra haiM, aise jinendra bhagavAna mahAvIra sadA jayavanta hoM 2-3 jJAna aura kriyA ke ArAdhaka, ikkIsa varSa taka vele-vele pAraNA karane vAle, atIva zuddha kriyAvAn , kaThina parISaha aura upasarga ko sahana karane vAle, apanI utkRSTa kriyA se jaina zAsana ko dipAne vAle, bhavya tathA zAsanoddhAra kI dhurA ko dhAraNa karane vAle | maMgalAcaraNa 1 jeo kevala jJAnavALA che, leka ane alokane prakAzita karanArA che. jemanAM badhA prayajano siddha thaI cUkyAM che ane jeo siddhArtha nAmanA rAjAnA putra che. evA zrI siddhArtha bhagavAna mahAvIra sadA vijayavanta hai. 2-3 jJAna ane kiyAnA ArAdhaka ekavIsa varSa sudhI be be upavAsa pAraNuM karavAvALA, atyanta zuddha kiyAvALA, kaThaNa parISaha ane upasargone sahana karavAvALA, pitAnI utkRSTa kiyAthI jaina zAsanane dipAvavAvALA. bhavya temaja zAsananI dhusarIne dhAraNa karavAvALA munivara arthAt AcArya zrI Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUce (anuSTup chandaH) tatvavizArado jJAnI, paTkAyapratipAlakaH / brahmacaryasya guptazca, navadhA guptidhArakaH // 4 // ekAdazAGgatattvasya gaNipIThakadhArakaH / jJAnakriyA vizuddhanyA ca svAtmakAJcana zodhakaH // 5 // vairAgyadIptidIptAtmA dIkSAzikSA parAyaNaH / tatpaTTAdhiSThitAcAryaH zivalAla mahAmuniH // 6 // jJAnadhyAnatapastyAga-dayAvairAgyakarmaNAm / satyacAritradharmANAM sarvadodayakArakaH // 7 // tatpadRsthAnamApannaH paakhnnddmaanmdekH| virAjatAM mahArAja, AcAryodayasAgaraH // 8 // munivara arthAt AcArya zrI hukamacandrajI mahArAja jayavanta ho| 4 tatva meM niSNAta, jJAnavAn , SaTkAya ke pratipAlaka, brahmacarya kI nau vADoM ko dhAraNa karane vAle, guptisampanna 5 gyAraha aMga, jo gaNipiTaka arthAt AcArya kI peTI kahalAte haiM, unake dhAraka tathA jJAna aura kriyA kI vizuddhi se apane AtmArUpI kAJcana ko zuddha karane vAle 6 vairAgya ke teja se tejasvI AtmA vAle, dIkSA aura zikSA meM tatpara zrI zivalAlajI mahAmuni AcArya zrI hukumacandrajI mahArAja ke pada para AsIna hue| .7 jJAna, dhyAna, tapa, tyAga, dayA, vairAgya rUpa kriyAoM ke tathA satya, cAritra, aura zramaNa dharmoM kA sadaiva udya karane vaalehakamacandrajI mahArAja jayavanta ho. . 4:tama nived, jJAnasa panna, pAyanA pratipAsa4, brahmayaya nI nava vADene dhAraNa karavAvALA, guNiyukta- 5 agIyAra aga, je gaNipiTaka arthAt AcAryanI peTI kahevAya che tene dhAraNa karanAra temaja jJAna ane kriyAnI vizuddhithI pitAnA AtmA rUpI kAMcanane zuddha karavAvALA : 6 vairAgyanA tejathI tejasvI AtmAvALA, dIkSA ane zikSAmAM tatpara evA zrI zivalAlajI AcArya zrI hukamacandrajI mahArAjanA paTTa para birAjyA. ___7 zAna, dhyAna, tapa, tyAna, yA vaizaya 35 ThiyAmAnA tathA satya, cAritra, ane zramaNa dharmone sadA udaya karanAra, Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgalAcaraNaM m jJAnavairAgyasampannaH kriyoddhAraka naiSThikaH / syAdvAdamarmatattvajJo dharmAdharmavivecakaH ||9|| tattvAtatvapadArtheSu nIrakSIrajJa haMsavat / gacchazAsana saMskartA''cArya cauthamalo muniH // 10 // pUrNavairAgyadivyAtmA dInoddhAradhurandharaH / digantavizrutaH zavadAgamAnAM bahuzrutaH // 11 // tatpaTTasthAnamArUDhaH sadAcAravicAravAn / zrIlAlajI mahAcAryo jAto dharmaparAyaNaH // 12 // ahatait rar 4 8 pAkhaNDiyoM kA mAna mardana karane vAle, AcArya zivalAlajI ke paTTadhara AsIna hue AcArya udayasAgara mahArAja virAjamAna ho (dIptimAna hoM - jayavanta ho) 9-10 jJAna aura vairAgya se sampanna, kriyA ke uddhAraka, niSThAvAn syAdvAda ke marma ko jAnane vAle, dharma adharma kI vivecanA karane vAle, tattva - anattva bhUta padArthoM ko jAnane meM nIra-kSIra ( dudha - pAnI) ko alaga karane meM haMsa ke samAna aura gaccha ke zAsana meM sudhAra karane vAle AcArya cauthamalajI mahArAja udayasAgarajI mahArAja ke paTTapara AsIna hue 1 11 pUrNa vairAgya ke kAraNa divya AtmA vAle, dona janoM kA uddhAra karane meM dhurandhara, dizAoM ke anta taka prakhyAta, AgamoM ke viSaya meM bahuzruta * 12 zrI cauthamalajI ke paTTapara AsIna, sadAcAra aura sadvicAra 8 pAkha DinA mAnanuM mardana karanAra AcAya zivalAlajInA paTTapara mirAjamAna AcArya udaya sAgara mahArAja sadA khirAjamAna thAva. (dIptimAna thApa, nyavanta thAva . ) 9-10 jJAna ane vairAgya sa panna, kriyAnA uddhAraka, niSThAvALA syAdnavAdanA mane jANavAvALA, tattva, atattva rUpa padArthAne jANavAvALA nIrakSIra (dUdha pANIne) judA pADavAmA haMsa sarakhA ane gacchanA zAsanamA sudhAro karanAra AcArya zrI ceAthamalajI mahArAja uddayasAgarajI ma.nA paTTa upara mirAjamAna thayA. 11 pUrNa vairAgyanA kAraNe divya AtmAvALA, dInadu:khI janAnA uddhAra karavAmAM purandhara, digantarAmAM prakhyAta, AgamAnA viSayamAM mahuzruta, 12 zrI ceAthamalajInA padapara birAjamAna, sadAcAra ane sad vicArathI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma prazApanAsUtra. syAdvAdavAridhi stattva-vAcakAnAM ziromaNiH / paramaudAryasampannaH paramAtizayazobhanaH // 13 // sthalIdezasamuddhartA zAsanAnAM prabhAvakaH / yugapradhAnavaktA'sau mahAcAryo javAhiraH // 14 // tacchiSyo namrabhAvena ghAsIlAlo munivratI / kurute prajJApanA TIkA bhavyAM prameyabodhinIm // 15 // mUlam-se ki taM paNNavaNA? pannavaNA duvihA paNNattA, taM jahA-jIva pannavaNA ya ajIva pannavaNA ya ||suu0 1 // . chAyA-atha kA sA prajJApanA ? prajJApanA dvividhA prajJaptA, tadyathA jIvaprajJApanA ca, ajIvaprajJApanA ca // 1 // TIkA-atha prajJApanA zabdasya ko'rthaH ? atrocyate-prarUpeNa-yathA'va-se sampanna tathA dharma meM parAyaNa zrIlAlajI mahAn AcArya hue| __013 syAvAda siddhAnta ke vAridhi, (samudra) vyAkhyAtAoM meM ziromaNi, atyanta udAra, uttama atizayoM se zobhAyamAna honevAle 14 thalIdeza ke uddhAraka arthAt thalI pradeza meM saddhadharma kA bIja bone vAle, zAsana ke prabhAvaka, yugapradhAna baktA arthAt apane mArmika pravacanoM dvArA navIna yuga kA nirmANa karane vAle, mahAn AcArya zrI javAharalAlajI mahArAja zrI lAlajI ma. ke pATa para suzobhita hue| ....15 unakA ziSya munivratoM kA ArAdhaka maiM ghAsIlAlamuni namratApUrvaka prameyabodhinI nAmaka bhavya prajJApanA sUtra kI TIkA kA nirmANa kara rahA huuN| TIkA-'se kiM taM' ityAdi / 'prajJApanA zabda kA artha kyA hai ? samAdhAna-jisake dvArA jIva yuta tathA dharma parAyaNa zrI lAlajI mahAna AcArya thayA. 13 svAduvAda siddhAntanA vAridhi (samudra) vyAkhyAtAomAM ziramaNi, atyanta udAra, uttama atizayothI zobhAyamAna thavAvALA 14 thalIdezanA uddhAraka arthAt thalapradezamAM sadu dharmanA bIja ropavAvALA, zAsananA prabhAvaka, yugapradhAnavaktA arthAt pitAnA mArmika pravacane dvArA navInayuganuM nirmANa karavAvALA, mahAna AcArya zrI javAharalAlajI mahArAja zrI lAlAjI ma.nI pATa para suzobhita thayA. 15 temanA ziSya munivratano ArAdhaka hu ghAsIlAla muni namratApUrvaka prameyAdhinI nAmaka prajJApanA sUtranI TIkAnuM nirmANa karI rahyo chuM. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ preme yavodhinI TokA sU0 1 prajJApanAsvarUpam sthitasvarUpaprarUpaNalakSaNena azeSakutIrthi tIrthakarAsAdhyena jJApyante jIvA'jIvAdayaH padArthAH ziSyabuddhau sthApyante, anayA, iti prajJApanA, asyAzca samavAyanAma caturthAGgasyopAGgatvamavaseyam taduktArthapratipAdakatyAt, nacoktArthapratipAdane paunaruktyApattiH uktArthasya punaH kathane prayojanAbhAvAditi vAcyam, mandabuddhiziSyajanAnugrahArtham uktArthAnAmapi vistareNAbhidhAnasya sArthakatvasambhavAt, asya ca prajJApanA sUtrasyopAGgatve'pi prAyeNa akhilajIvA'jIvAdi padArthazAsanAt zAstratvaM bodhyam, zAstrAdau ca prekSAvatAM pravRttyartham avazya ajIva Adi tattva prakarSa rUpa se jJApita kie jAe use prajJApanA kahate haiN| yahAM prakarSa kA abhiprAya hai samasta kutIrthikoM ke netA jaisI prarUpaNA karane meM asamartha haiM aura jo prarUpaNA vastu svarUpa ko yathArtha rUpa se prakaTa karatI hai| jJApita karane kA artha hai-ziSyoM kI buddhi meM sthApita kara denA-jamA denaa| ___ prajJApanA samavAya nAmaka cauthe aMga kA upAMga hai, kyoMki isa meM unhIM tatvoM kA kathana hai jina kA samavAya aMga meM kathana kiyA gayA hai / kahe hue artha ko kahane se punarukti dopa hotA hai, kyoMki kahe artha ko kahanA niSprayojana hai aisA kahanA satya nahIM haiN| manda buddhi zipyoM ke anugraha ke lie kathita artha ko yadi vistAra se kahA jAya to vaha sArthaka hotA hai / 'se kiM taM' ityaadi| prajJApanA zabdane artha zuM che? samAdhAna-jenA mAraphate jIva ajIva Adi tatva prakarSa rUpe jaNAvavAmAM Ave tene prajJApanA kahe che. ahIM A prako abhiprAya che samasta kutIthikanA netA jenI prarUpaNA karavAmAM asamartha che ane je prarUpaNa vastu svarUpane yathArtha rUpe prakaTa kare che, jJApita karavAne artha che- zinI buddhimAM sthApita karI devuM. prajJApanA, samavAya nAmanA cethA aMganuM upAMga che. kemake emAM e tanuM kathana che ke jeonuM samavAya aMgamAM kathana kareluM che. kahelA arthane kahevAthI punarUkti deza Ave che, kemake kahelA arthane kahevA te niSpojana che, evu kahevu te satya nathI. echI buddhivALA ziSyanA upakAra mATe kahelA arthane je vistArathI kahevAya che te sArthaka bane che. prajJApanA je ke upAga che te paNa jIva ajIva vi. samasta padArthonuM zAsana (nirUpaNa) karavAnA kAraNe e zAstra ja che ema samajavuM joIe. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ propanAsUtre prayojanAbhidheyasambandhatritayam anuvandhacatuSTayaM maGgalaJca vaktavyam, tathAcoktam 'siddhArtha siddhasambandha zrotuM zrotA pravartate / zAstrAdau tena vaktavyaH sambandhaH sa prayojanaH iti, // 1 // prekSAvatAM pravRtyartha phalAditritayaM sphuTam / / maGgalaJcaiva zAstrAdau vAcyamiSTArthasiddhaye // 2 // iti / tatra prayojanaM dvividham-param, aparaJca, tacApi pratyekaM dvidhA kartRgataM zrotRgataJca, tatra dravyArthikanayena Agamasya nityatvAt, karturabhAva eva, uktaJca prajJApanA yadyapi upAMga hai tathApi jIva, ajIva Adi samasta * padArthoM kA zAsana (nirUpaNa) karane ke kAraNa se zAstra hI samajhanA caahie| zAstra kI Adi meM, buddhimAnoM kI pravRtti ke lie zAstra kA --- prayojana, abhidheya (viSaya) sambandha aura maMgala, ye cAra- bAteM ava zya batalAnI caahie| - kahA bhI hai-'siddha arthavAle aura siddha sambandha vAle zAstra ko hI zravaNa karane ke lie zrotA pravRtta hotA hai, ataH zAstra kI - Adi meM prayojana sahita sambandha kA kathana kara denA cAhie // 1 // buddhimAnoM kI pravRtti ke lie phala Adi tIna bAte spaSTa rUpa se batalA denI cAhie aura dRSTa artha kI siddhi ke lie maMgala bhI kahanA cAhie // 2 // ina meM se prayojana do prakAra kA hai-1 paraprayojana aura 2 apara prayojana, / ina donoM ke bhI do-do bheda haiM-prathama zAstrakartA kA zAstranI zarUAtamAM, buddhimAnI temA-pravRtti thAya te mATe zAstranuM prayAjana, abhidheya (viSaya) sambandha ane maMgaLa A cAra vAte te avazya batAvavI joIe. kahayu paNa che,siddha arthavALA ane siddha sAnya vALA zAstra nuM ja zravaNa karavA mATe zretAo pravRtti thAya che. tethI zAstranI AdimAM prayajana sahita tenA sambandhanuM kathana karavuM joIe. ll15 buddhimAnonI pravRtta thavA mATe phaLa vigere traNa vAto te spaSTatAthI batAvI devI joIe ane daSTa arthanI siddhi mATe maMgaLa paNa karavuM sa. (2) semA prayoga meM prA2nu cha. (1) 52prayorana ane. (2) 2552pryojana e bena paNa babbe bheda che-prathama zAstrakartAnuM para apara prajana, Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyaghohinI TIkA sa01 hAnAra rupama 'eSA dvAdazAGgI na kadAcinnAsIt, na kadAcinna bhavati, na kadAcinnaM bhaviSyati, dhruvA nityA zAzvatI' ityAdi, paryAyArthivanayena tu AgamarayA'pi anityatvAdavazyameva tatva rtRsadbhAvaH vastutastu Agamasya sUtrArthobhayarUpatvAt, arthApekSayA. nityatvAt sUtrApekSayA cAnityatvAt kathaJcit tatkanasadbhAvo vodhyaH, tatra sUtrakartuH sAkSAtprayojana bhUtAnugrahaH, paramparAgrayojanantu mokSAdiprAptiH tathA coktam-- 'sarvajJovatopadezena yaH sattvAnAmanugraham / karoti duHkhataptAnAM, sa prApnotyacirAcchiyam / / 11 // iti' para-apara prayojana, dUsarA zrotA kA para-apara pryojn| dravyArthika naya kI apekSA se Agama nitya hai, ataH usakA koI katA hai hI nhiiN| ___kahA bhI hai-'yaha dvAdazAMgI kabhI nahIM thI, aisA nahIM hai, kabhI nahIM hai, aisA bhI nahIM hai, kabhI nahIM hogI, aisA bhI nahIM hai| yaha dhruva, nitya aura zAzvata hai, ityAdi / paryAyArthika naya kI apekSA se Agama anitya hai, ataeva usakA vartA avazya hotA hai| vAstayikatA yaha hai ki Agama satra aura artha-ubhayarUpa hai aura vaha artha kI apekSA se nitya aura stra kI apekSA se anitya hai, ataeva usakA kartA kathaMcit hotA hai| sUtrakarttA kA sAkSAt prayojana prANiyoM kA anugraha karanA hai aura paramparA prayojana mokSa prApta karanA hai| kahA bhI hai- - - - - 'jo puruSa sarvajJa ke upadeza dvArA duHkha se pIDita jIvoM kA anugraha karatA hai, vaha zIghra hI mokSa prApta kara letA hai // 1 // bIju zretAonuM para apara prajana, dravyArthika nayanI apekSAe Agama nitya che. tethI tene kaI kartA nathI. kahyuM paNa che ke A dvAdazAMgI kayAreya na hatI ema nathI. kayAreya nahI hoya ema paNa nathI, kayAreya haze nahIM ema paNa nathI. A te dhruva nitya ane zAzvata che. vigere paryAyArthika nayanI apekSAe Agama anitya che. tethI tenA kartA avazya hoya che. A vAstavikatA che ke Agama sUtra ane artha ubhayarUpa che. ane e arthanI apekSAe nitya ane sUtranI apekSAe anitya che ethI ja ene kartA kayAreka hoya che. sUtra kartAnuM sAkSAtmayajana prANIo upara anugraha kare te che. ane paraMparA prayajana mokSa prApta karavo te che. kahyuM paNa che ke- - - je purUSa sarvajJanA upadeza dvArA du khathI pIDAelA jIvono anugraha kare che, te jaldIthI mokSa prApta karI le che, uther Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUce tadartha pratipAdayitu rahetaH kiM prayojanamiti cedatrocyate-tasya kRtakRtyatayA kizcidapi prayojanAbhAvAt, prayojanaM vinA arthapratipAdanaprayAso vyartha iti vAcyam, tasya tIrthakara nAma karma vipAkodayena sambhavAt, uktaJca-'taM ca kaI veijjai ? agilAe dhammadesaNAe' taca kathaM vedyate ? aglAnyA dharmadezanAyaiva' iti, zrotaNAM sAkSAta prayojanaM vivakSitAdhyayanArtha parijJAnam, paramparAprayojanantu niHzreyasAvAptiH, tathAhi-zrotAraH khalu vivakSita madhyayanArtha samyaktayA adhigamya saMsAraprapaJcAd virajyante, viraktAzca bhUtvA saMsArAnnirgantu micchantaH kahA jA sakatA hai ki Agama ke artha ke mUlaka" arhanta bhagavAn kA kyA prayojana ho sakatA hai ? ve kRtakRtya ho cuke hote haiM, ataH unakA koI prayojana nahIM hotA aura prayojana ke vinA artha kA pratipAdana karanA vRthA hai, aisA nahIM kahanA caahie| tIrthakara bhagavAn tIrthakara nAma karma ke udaya se artha kA prati. pAdana karate haiN| kahA bhI hai-'tIrthakara nAma kama kisa prakAra se vedana kiyA jAtA hai ? uttara yaha hai ki binA glAni se dharmadezanA dene se usakA vedana hotA hai| zrotAoM kA sAkSAt prayojana adhyayana ke artha kA jJAna ho jAnA haiM, arthAt Agama kA zravaNa karane vAle ko usakA iSTa artha mAlUma ho jAtA hai| zrotA kA paramparA prayojana mokSa kI prApti hotI hai| zrotA apane vivakSita adhyayana ke artha ko samIcIna rUpa se jAnakara sAMsArika prapaMca se virakta ho jAte haiN| kahevuM joIe ke AgamanA arthanA mULa kartA ahaMta bhagavAnane zuM projana hoI zake ? teo te kRtakRtya banI cukelA hoya che, tethI temane kaI prayajana hotuM nathI ane prayajana vinA arthanuM pratipAdana karavu vRthA che. ema na kahevuM joIe. tIrthakara bhagavAna tIrthakara nAma karmanA udayathI arthanuM pratipAdana kare che kahelu paNa che ke tIrthakara nAma kamI kevI rIte jANI zakAya che? tene uttara A che ke vinA sa kece dharmadezanA devAthI enu vedanA thAya che. zretAonu pratyakSa prajana adhyayananA arthanuM jJAna bane che, arthAt AgamanA zravaNa karanArane ene abhiSTa artha jaNAI Ave che zretAonuM para para prayajana mekSanI prApti thAya che zretA pitAnA vivakSita adhyayananA arthane rUDI rIte jANIne sAsarika prapacathI virakata banI jAya che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameya bodhinI TIkA su0 1 maGgalAcaraNaprayojanapradarzanam saMyamamArge yathA''gamasamyavatvena pravRtti kurvanti, tatra pravRttAnAM saMsArAgnivRttAnAM saMyamaprakarSa vazAt niHzepakarmakSayeNa apavargaprAptiH sambhavati, tathAcoktam- .. 'samyagbhAvapari jJAnAd viraktA bhavato janAH ? kriyA''saktAhyavighnena gacchanti paramAM gatim // 1 // iti, abhidheyazcAtra jIvA'jIvAdinavatattvasvarUpaM bodhyam, tacca pUrva pradarzitameva, sambandho dvividhaH-kAryakAraNabhAvAt paraparyAyaH upAyopeya bhAvalakSaNaH, guruparvakramalakSaNazca, tatra prathamastarkAnusAriNAmapekSayA, tathAhi-vacanarUpApannaM prakaraNamupAyaH, tatparijJAnaJcopeyam, guruparvakramalakSaNastu kevala zraddhAnusAriNAmapekSayA virakta hokara bhavabhramaNa se chuTakArA pAne kI icchA karate hue Agama ke anusAra saMyama mArga meM samyak pravRtti karate haiN| saMyama meM pravRtta aura saMsAra se nivRtta zrotAoM ko saMyama kI utkRSTatA ke kAraNa samasta karmoM kA kSaya ho jAne se mokSa prApta ho sakatA hai| ____ kahA bhI hai-'varatu svarUpa ke yathArtha parijJAna se manuSya saMsAra se virakta ho jAte haiM aura phira kriyA meM anurakta hokara paramagati (mokSa) prApta kara lete haiN||1|| isa zAstra kA abhidheya (viSaya) jIva ajIva Adi nau tatva hai, usakA kathana pahale hI kiyA jA cukA hai| sambandha do prakAra kA hotA hai-eka kArya kAraNabhAva yA upAyopeyabhAva sambandha aura dUsarA guruparva krama rUpa / pahalA sambandha tarka kA anusaraNa karane vAloM kI apekSA se hai / vaha isa prakAravacana rUpa prakaraNa upAya aura usakA jJAna upeya hai / guruparva krama rUpa virakata banIne bhavabhramaNathI chUTakAre pAmavAnI IcchA karate AgamamAM batAvela mArga anusAra saMyama mArgamAM rUDI pravRtti kare che. saMyamamAM pravRtta ane saMsArathI nivRtta evA zretAone saMyamanI utkRSTatAnuM kAraNa samasta karmono kSaya thaI javAthI mokSaprApti thaI zake che. kahyuM che ke vastu svarUpanA yathArtha parisAnathI mANasa saMsArathI virakata banI jAya che. ane pachI kriyAmAM Asakta thaIne paramagati mokSa, prApta karI le che. (1) A zAstrane abhidheya (viSaya) jIva ajIva vigere nava tatva che. enuM nirUpaNa AgaLa ja karI devAyuM che. sambandha be prakAra hoya che-eka kArya kAraNabhAva athavA upAya bhAva sambandha ane bIje gurUparva kamarUpa. pahele sambandha tarkazAstranuM anusaraNa karanArAonI apekSA che. te A prakAre-vacana rUpa prakaraNa upAya Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsa bodhyaH, sa ca svayamevAgre sUtrakRtA'bhidhAsyate, asyAzca prajJApanAyA upAGgarUpAyA: samyagjJAnahetutvena paramparayA sokSamApakatvAt zreyobhUtatvaM vodhyam, ataH 'zreyAMsi vahuvighnAni' iti vacanAd mAbhUdatra kazcid vighna iti vighna vyahavidhvaMsAya ziSya zikSaNAya ziSyANAM magalAdi parigrahAya svato maGgalarUpAyA api asyAH AdimadhyAnteSu maGgalaM vaktavyam, tatra AdimaGgalaM tAvat nirvighnena zAstra parisamAptyartham, ma yamaGgalam avagRhItazAstrArthasthirIkaraNArtham, antamaGgalaM zipyapraziSyaparamparayA zAstrasyAvyavacchedArtham-tathAcoktamsambandha kevala zraddhAnusArI janoM kI apekSA se samajhanA caahie| sUtrakAra svayaM Age usakA kathana kreNge| upAMga rUpa yaha prajJApanA sUtra samyagjJAna kA kAraNa hone se zreyobhUta (kalyANamaya) hai aura 'zreyaskara kAryoM meM bahuta vighna Ate haiM, isa kathana ke anusAra isa meM koI vighna upasthita na ho, isa prakAra vighnoM kA vinAza karane ke lie, ziSyoM ko zikSA dene ke lie tathA ziSyoM kI vuddhi meM maMgala-parigraha ke lie arthAt ziSya aisA samajhe ki-hamane maMgala kiyA hai, isalie svataH maMgala rUpa bhI isa zAstra kI Adi meM madhya meM aura anta meM maMgala kahanA caahie| inameM se Adi maMgala kA prayojana zAstra kI nirvighna samApti hotA hai| madhya maMgala grahaNa kie hue zAstra ke artha ko sthira karane ke ane tenuM jJAna upaya che. gurUpakrama rUpa sambandha kevaLa zraddhAnusArI jananI apekSAe samaje Ie. sUtrakAra pote ja AgaLa enuM kathana karaze. upAMgarUpa A prajJApanA sUtra samyapha jJAnanu kAraNa thavAthI zreyebhUta (kalyANamaya) che. ane zreyaskara kAryomAM ghaNA vidane Ave che. A kathana anusAra AmAM kaI vighana na Ave, Ama viznone vinAza karavA mATe, ziSyone zikSA devA mATe temaja ziSyonI buddhimAM magala parigrahane mATe arthAt ziSya ema samaje ke ame ma gaLa karyuM che eTalA mATe svayaM magala rUpa hovA chatAM A zAstranI zarUAtamAM madhyamAM ane antamAM magala karavuM jeIe. AmAthI Adi magaLanuM prayojana zAstranI nivina samApti hoya che. madhyama gala grahaNa karelA zAstranA arthane sthira karavA mATe ane atima maMgalanuM prayojana che ke ziSyonI para parA cAlu rahe ane zAstra vicchinna na banavA pAme. kahyuM che ke " ma gala zAstranI AdimAM, madhyamAM ane antamAM Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhino TIkA suu| 1 maGgalAcaraNa prayojanamadarzanam ... . taM maMgalamAIe majjhaM pajjatae ya satthassa / paDhamaM satthatthA vigghapAragamaNAya niddiSTaM // 1 // tasseva thejjatthaM majjhimayaM aMtimaMpi tssev| avocchittinimittaM sissa pasislAivasassa // 2 // tanmaGgalamAdI madhye paryante ca zAstrasya / prathamaM zAstrArthAvighnapAragamanAya nirdiSTam // 1 // tasyaiva ca sthairyArtha madhyamantyamapi tasyaiva / avyucchittinimittaM ziSyapraziSyAdi vaMzasya / / 2 / / iti, tatra-prathamapadagatena-'vakrAyajarAmaraNamaye' ityAdinA, granthe zAstrakAreNa adimaGgalaM kRtam, tatra jinarUpeSTadevatAstavanasya paramamagalatvAt, upayogapadagatena-'kaviheNaM bhaMte ! uvaoge paNNatte' ityAdinA madhyamamaGgalaM kRtam upayogasya jJAnalakSaNatvAt. jJAnasya ca karmakSayaM prati pradhAnahetutayA maGgalatvAt, lie aura antima saMgala kA prayojana yaha hai ki ziSya-praziSya kI paramparA cAlU rahe aura zAstra vicchinna na hone paave| kahA bhI hai-'maMgala zAstra kI Adi meM, madhya meM aura anta meM kiyA jAtA hai / prathama arthAt Adi maMgala vinA kisI vighna ke zAstra ke pAra gamana ke liye kahA gayA hai // 1 // _madhya maMgala zAstra ke artha kI sthiratA ke lie hai aura antya maMgala ziSya prazipya kI paramparA kA viccheda na hone ke lie hotA hai / / yahAM prathama pada ke prAraMbha meM 'vakgaya jaramaraNabhaye, ityAdi zabdoM dvArA zAstrakArane Adi maMgala kiyA hai| kyoMki apane iSTa deva jinendra kA stavana karanA parama maMgala rUpa hai| upayoga pada meM "bhagavan' upayoga kitane prakAra kA hai ? ityAdi ke dvArA madhya saMgala kiyA gayA hai, kyoMki upayoga jJAnarUpa hai aura karAya che prathama arthAt Adi magala keIpaNa vighana sivAya zAstranI paripUtaa bhATe 43 cha // 1 // madhyama gala zAstranA arthanI sthiratA mATe che ane amaMgala ziSya prashissyonii 52 521 no vicche na thavA bhoTa hAya cha // 2 // hI mA prathama paTanA prAramamA (vavagayajaramaraNabhaye) vigere ho / "zAstrakAre Adima gala karyuM che. kemake pitAnA iSTadeva jInendranuM stavana karavuM parama ma gala rUpa che. upaga padamA" bhagavad upayoga keTalA prakArano che? vigere pa dvArA madhya ma gala karAyuM che. kemake upaga jJAnarUpa che ane jJAna Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanA atha karmakSayaM prati jJAnasya pradhAnahetutvamaprasiddham ? jaM annANI kamma khavei bahuyAhiM vAsakoDIhiM / taM nANI tihi gutto khavei ussAsamittaNaM / / yadajJAnI karma kSapayati bahukAbhi varSakoTIbhiH / tajjJAnI tribhirguptaH kSapayatyucchavAsamAtreNa // 1 // ityAgamavacanena jJAnasya karma kSayamprati pradhAnakAraNatAyAH siddhakhAt, evaM samudghAtapadagatena kevalisamudghAta parisamAptyuttarakAlikena siddhAdhikAra sambaddhena paT triMzatpade nicchinna savva dukkhA jAijarAmaraNapaMdhaNavimukkA / sAsayamavvAbAhaM ciTThati suhI suhaM pattA // nizchinna sarvaduHkhA jaatijraamrnnvndhnvimuktaaH| zAzvata mavyAvAdhaM tiSThanti sukhinaH sukhaM prAptAH // jJAna karmakSaya kA pradhAna kAraNa hone se maMgala hai| kahA jA sakatA hai ki karmakSaya meM jJAna pradhAna kAraNa siddha nahIM hai, parantu yaha kathana ucita nahIM hai, kyoMki Agama me kahA hai : "ajJAnI jIva jitane karma aneka karoDa varSoM meM khapAtA hai, utane karmoM ko tIna guptiyoM se gupta jJAnI jana eka ucchvAsa mAtra meM khapA detA hai // 1 // . - Agama meM isa kathana se siddha hai ki jJAna karma kSaya meM pradhAna kAraNa hai| isI prakAra chattIsaveM samudaghAta pada meM kevalI samudaghAta kI samApti ke pazcAt jo siddhoM kA adhikAra calA hai usameM kahA hai___ 'siddha bhagavAn samasta duHkhoM ko pAra kara cuke haiM, janma, jarA, aura maraNa ke bandhana se mukta ho gae haiM aura sadA kAla binA kisI bAdhA se sukha ko prApta hokara sukhI bane rahate haiM // 1 // karmakSayanuM mukhya kAraNa hovAthI magala che. kahevuM joIe ke karmakSayamAM jJAna pradhAna kAraNa tarIke siddha nathI, paraMtu Ama kahevu ucita nathI kemake A gamamAM kahyuM che-ajJAnI jIva jeTalA karma aneka karoDa varSomAM khapAve che. eTalAM karmone traNa guptiothI gupta jJAnIjana eka ucchavAsamAtramAM khapAvI de che ? AgamamAM A kathanathI siddha che ke jJAna karmakSayamAM mukhya kAraNa che eja prakAre chatrIsamA samadaghAta padamA kevalI samughAtanI samApti pachI je siddhone adhikara cAle che temAM kahyuM che-' siddha bhagavAn samasta du khene pAra karI cukayA che. janma, jarA ane maraNanA bandhanathI mukata thai gayA che ane sadAkALa koI paNa jAtanI pIDA vagaranA sukhane prApta karIne sukhI banI rahe che jenA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA sU. 1 mAlAcaraNa yojanapradarzanara ityAdinA antamaGgalaM kRtamavaseyam / atha prathamamaGgalasUtraM prarUpayitumAha vavagayajaramaraNabhaye siddhe abhivaMdiUNa tiviheNaM / vaMdAmi jiNavariMdaM telokaguruM mahAvIraM // 1 // vyapagatajarAmaraNabhayAn siddhAn abhivandha trividhena / vande jinavarendraM trailokyaguruM mahAvIram / / ityasya vyapagatajarAmaraNabhayAn siddhAn trividhena abhivandha trailokyaguruM jinavarendraM mahAvIraM vande ityanvayaH, TIkA-tatra prathamaM siddhapadaM vyutpAdyate-sitaM-baddham aSTaprakAraM karmendhanaM ___ isa gAthA ke dvArA antima maMgala kiyA hai, yaha samajha lenA cAhie / ava Adi maMgala sUtra kI prarUpaNA karate haiM zabdArtha-(vavagaya jarabharaNabhaye) jarA, maraNa aura bhaya se rahita (siddhe) samasta prayojanoM ko pUrNa karane vAle siddha bhagavAn ko (abhivaMdiUNaM) vandana karake (tiviheNaM) tIno yogoM se (vaMdAmi) vandana karatA hUM (telokaguruM) tInoM lokoM ke guru (mahAvIraM) mahAvIra bhagavAn ko // 1 // ____bhAvArtha-jarA bharaNa aura bhaya se rahita athavA jarA aura maraNa ke bhaya se rahita siddha bhagavantoM ko tInoM yogoM se vandana karake, tInoM lokoM ke guru, jinavaro meM uttama carama tIrthaMkara mahAvIra ko vandanA karatA hU~ // 1 // TIkArtha-sarva prathama siddha, pada kI vyutpatti dikhalAte haiM-sita A gAthA dvArA atima maMgala karyuM che. ema samajI levuM joI have AdimaMgala rUpa sUtranI prarUpaNuM karavAmAM Ave che. ____ hAtha-(baragayajaramaraNabhaye) 42 / bha25 mane laya 2hita (siddhe) samastaprayonAne siddha-pUrNa 421va sinAvAnane (abhivadiUNa) hanIne (tiviheNa) yogAthI (vaMdAmi) pandana 43 chu (telokaguru) ra sonA zu3 -- (mahAvIraM) mahAvIra magavAnane // 1 // bhAvArtha-jarAmaraNa ane bhaya vinAnA athavA jarA ane maraNanA bhaya vinAnA siddha bhagavantane traNa prakAranA yugothI namaskAra karIne traNe lekonA gurU, jInavamAM zreSTha carama-chelA tIrthakara mahAvIra svAmIne vaMdanA karU chu. 15 TIkAtha-sarva prathama siddhapadanI vyutpatti batAvAya che sita arthAta baMdhAelA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre dhmAti-jAjvalyamAna zukladhyAnAgninA dagdhaM zAstravidhinA yaiste siddhAH, athavA-se dhanti sma apunarAvRttyA nivRtipurIm agacchan iti-siddhA, sidhyanti sma vA-niSThitArthA bhavanti smeni siddhAH, sedhantesma-zAsitAro'bhUvan , maGgalyarUpatAM vA'nubhavanti smeti siddhAH, pidhU zAstre mAGgalye ca' ityanuzAsanAt, tAn tathAcoktas dhmAta sitaM yena purANakarma, yo vA gato nirvRti saudhamUrti / khyAto'nuzAstA pariniSThitArtho, - yaH so'stu siddhaH kRtamadgalo me // 1 // iti * yathokta siddhArthapratipattaye vizepaNa mA vyapagata jarAmaraNabhayAn jarAvRddhAvasthA vayohAnirUpA, maraNam-prANatyAgarUpam, bhayam-ihalokAdibhedAt arthAt baddha ATha prakAra ke karmarUpI iMdhana ko, mAtaM arthAt jAjvalyamAna zukladhyAna rUpI agni ke dvArA bhasma kara diyA hai jinhoMne ve siddha isake atirikta vyAkaraNa meM 'Sidh' dhAtu zAstra aura maMgala ke artha kA vAcaka hai / isake anusAra jo zAstA ho cuke haiM yA maMgalarUpatA kA anubhava kara cuke haiM ve siddha kahalAte haiM kahA bhI haiM jinhoMne sita (baddha) purAtana karmo kA dhmAta (bhasma) kara diyA hai, yA jo mukti mahala ke upara pahuMca cuke haiM, jo anuzAstA evaM kRtakRtya ke rUpa meM vikhyAta haiM, ve siddha merA maMgala kare // 1 // . ina siddhoM ke artha ko samajhane ke lie vizepaNa kahate haiM-'vyapagata jarAmaraNabhayAn , yahAM jarA kA artha haiM vaya kI gatirUpa vRddhAvasthA, maraNa kA artha hai prANoM kA tyAga aura bhaya kA artha hai ihaloka Adi saMbaMdhI sAta prakAra kI bhIti / ATha prakAranA karma rUpI Idhana (kASTha) ne (1) arthAt jAjavalyamAna thakaladhyAna rUpI agni dvArA bhasma karI nAkhyA che jemaNe teo siddha che. taduparAnta vyAkaraNamAM trir dhAtu zAstra ane maMgala arthane vAcaka che. tadanusAra jeo jJAtA thaI cukyA che. athavA magaLa rUpatAne anubhava karI cukyA che teMo siddha kahevAya che. kahyuM paNa che ke mAye sita (baddha) purAtana prabhAta (mAta) lama 420 nayA cha, 22 jeo mukita mahelanA upara pahocI gayA che, jeo anuzAstA ane kRta kRtya nA rUpamAM vikhyAta che, te siddho mArU ma gala kare ? Paa siddhaan| ma sabhA bhATa vishessnne| 4 -vyapagatata jarAmaraNabhayAn AhIMyA jarAne artha vayanI hAni rUpa vRddhAvasthA, maraNane artha che prANane tyAga ane bhayanA arthane Ihaloka Adi sambandhI sAta prakAranI bhIti Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA sU0 1 maGgalAcaraNayojanapradarzanama sapta prakArakam, tathA coktam iha para logAdANaM akamha AjIva maraNamasiloetti' iha para lokAdAnAkasmAdAjIvamaraNA zlokA iti, vizeSeNa - apunarbhAvarUpatvena apagatAni - vinaSTAni jarAmaraNabhayAni yebhyaste tathAvidhAn siddhAn iti pUrveNAnvayaH, trividhena manovacaH kAya lakSaNena, etena yogatrayavyApArasahitaM dravyavandanamiti gamyate, abhivandyaAbhimukhyena vanditvA praNamyetyAzayaH mahAvIraM vande ahamiti zeSaH, tatra vIrayati-kapAyAdiripUn prati vikrAmati iti vIraH, mahAMthAsau vIrazvati mahAvIrastam, mahAvIraiti na yAdRcchikaM nAma, apitu yathA'vasthitamananyasAdhAraNaM parISahopasargAdiviSayaM vIratyamapekSya devAsurakRtaM bodhyam, tathAcoktam 15 kahA bhI hai- (1) ihaloka bhaya (2) paraloka bhaya (3) AdAna bhaya (4) akasmAt bhaya (5) AjIvikA bhaya (6) maraNa bhaya aura (7) apakIrttibhaya / isa prakAra jo jarA maraNa aura bhaya se sadA ke lie mukta ho 'cuke haiM / trividhena arthAt manavacana aura kAya se isapada ke dvArA tIno yogoM ke vyApAra se yukta dravya candrava sUcita kiyA gayA hai / isa prakAra ke siddha bhagavantoM ko praNAma kara ke mahAvIra ko praNAma karatA haiM / jo kaSAya Adi zatruoM ke prati parAkrama prakaTa karatA hai, vaha vIra kahalAtA hai aura mahAna vIrako mahAvIra kahate hai / mahAvIra yaha nAma yoM hI manase nahI rakkhA gayA hai kintu vAstavika ananya sAdhAraNa evaM parISahoM tathA upasargoM ko jItane meM prakaTa kI gaI vIratA ke kAraNoM se devoM aura asuro dvArA diyA gayA nAma hai / 4ddhu N yazu che -(1) mA nagatano laya, parasoDa laya, AhAna laya, maUsbhAt laya, AluviDA laya, bharaNu laya, (7) ayaDIrti laya. A rIte jeo jarA maraNa ane bhayathI sadAne mATe mukata anI cukayA che. trividhane arthAt mana. vacana ane kAyAthI A patra dvArA traNe ceAgeAnA vyApArathI yukata dravya vandana sUcita karAyu che. A prakAranA siddha bhagavantA ne praNAma karIne mahAvIrane praNAma karU chu je kaSAya Adi dasyue tarapha prarAkrama samUhane kare che, te vIra kahevAya che ane mahAnvIrane mahAvIre' kahe che mAvira e nAma emane ema manathI ja nathI rAkhavAmAM Avyu para tu vAstavika, ananya sAdhAraNa ane parISahe| tathA upasargAne jItavAmAM karelI vIratAnA kAraNe e devA ane asure dvArA ApavAmA Avelu nAma che Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre ayale bhaya bhairavANaM khaMti me parIsahovasaggANaM / 'devehiM kae mahAvIra' tti acalo bhayabhairaveSu kSAntikSamaH parIpahopasargANAM devaiH kRtaM mahAvIra iti etena apAyApagamAtizayo vyajyate kIdRzaM mahAvIra mityAha- jinavarendramjayanti-rAgadvepAdiripUn abhibhavanti iti jinA, te ca caturvidhAH zrutajinAH, avadhijanAH, manaH paryAyajinAH, kevalijinA:, teSu kevalijinatatvapratipattyarthe varagrahaNam, jinAnAM varAH - zreSThAH atitAnAgatavartamAna mAcasvabhAva svabhAvAvabhAsi kevalajJAnazAlitvAt / jinavarAH, te cAtIrthakarA api sAmAnyakevalino bhavanti " kahA bhI hai- bhayAnaka bhaya upasthita honepara bhI acala rahane se tathA parISahA aura upasagoM ko sahana karane meM samartha honese devoM ne mahAvIra yaha nAma rakkhA / isa vizeSaNa ke dvArA bhagavAn meM apAyAgama nAmaka atizaya prakaTa kiyA hai / mahAvIra kaise haiM so kahate haiM - vaha jinavarendra hai / jo rAga-dveSa AdiripuoM ko jotate haiM, ve jina kahalAte haiM / jina cAra prakAra ke hote haiM yathA - (1) zrutajina (2) avadhijina (3) manaHparyAya jina aura (4) kevala jina / inameMse mahAvIra kevali jina hai, yaha sUcita karane ke lie vara kA prayoga kiyA gayA hai / jinoM meM jo vara arthAt zreSTa ho yA bhUta varttamAna aura bhavi dhyat kAla ke samasta padArthoM ko jAnane vAle kevala jJAna se 'yukta ho ve jinavara kahalAte haiM / parantu aise jinavara to sAmAnya kevalI bhI kahyu paNa che ke----bhayAnaka bhaya upasthita thaye te paNa acala rahevAthI temaja parISaho tathA upasargAne sahana karavAmA sama hovAne lIdhe deve e mahAvIra e nAma rAkhyu che. A vizeSaNathI bhagavAnamA apAyApa gama nAma nA atizaya pragaTa karAve che. mahAvIra kevAche te kahe che-te jinavarendra che. jee rAga, dveSa Adi zatru bhone te che, tetheo na upAya hai. ni yAra prahAranA hoya che - (1) zrutajuna (2) avadhinina (3) manaHparyAyalana ane (4) devasIlana megAbhAM bhaDDAvIra ThevalI kuna che. me sUcita 42vA bhATe 'vara' pahano prayoga yo che. jinAmA je vara arthAt zreSTha hAya agara bhUta vamAna ane bhaviSyat kALanA samasta padArthInA jANuvA vALA kevala jJAnathI yukata heAya tee jinavara kahevAya che. parantu AvA jinavara teA sAmAnya kevalI paNa hAya che ke Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TokA dU.1 maGgalAcaraNaprayojanapradarzanam 17 atastIrthakaratva pratipattaye indragrahaNaM kRtam, jinavarANAmindro jinavarendraH prakRta- 5 puNyaskandharUpatIrthakaranAmakarmodayAt tIryakarastam, etena jJAnAtizayaH / pUjAtizayazca ganyate, jJAnAtizayaM vinA jinAnAM madhye zreSThatvasya pUjAtizayaM ! vinA ca jinavarANAmapi madhye indratvasyAsaMbhavAta, punaH kIdRzaM mahAvIramityAha-: trailokyagurum' gRhAti-yathAsvarUpaM pravacanArtha mupadizatIti guruH trilokI eva trailokyaM tasya guruH, evaJca bhagavAna mahAvIraH adholokanivAsyAsurakumArA-1 dibhavanapatidevebhyaH, tiryaglokanivAsi bAnayantaranarapazuvidyAdharajyotiSikebhyaH, U balokanivAsi saudharbhanAnAdi vaimAnikadevebhyazca dharmamupadiSTavAn taM hote haiM jo tIrthakara nahiM hAte / ataHsahAvIra tIrthakara the, yaha batalAne ke lie jinabara ke mAdhaincha, arthAt jinavarendra vizeSaNa lagAyA gayA hai| ____ mahAvIra prakRSTa punya prati tIrthakara nAmakarma ke udya se tIrthakara the| isa vizeSaNa ke dvArA unake jJAnAtizaya ko sUcita kiyA gyaa| pUjAtizaya Upara se samajha lenA cAhie kyoMki jJAnAtizaya ke vinA 'jinoM meM zreSTatA nahIM ho sakatI aura pUjAtizaya vinA jinavaroM meM / indratva honA asaMbhava hai| pahAvIra tInoM lokoM ke guru hai| jo yathArtha : rUpa se pravacana ke artha kA pratipAdana karatA hai, vaha guru kahalAtA hai| ___bhagavAna mahAvIra ne adholoka meM nivAsa karane vAle asura kumAra Adi lavanapati devoM ke lie, madhya loka meM rahane vAle vAna-: vyantaroM, manuSyoM, pazuoM, vidyAdharoM tathA jyotiSka devoM ke lie.. aura ulaloka nivAsI lodharma, aizAna, Adi vaimAnika devoM ke jeo tIrtha kara nathI hotA. AthI mahAvIra tIrthakara hatA ema batAvavA ke mATe jinavaranI sAthe ja arthAt jinava vizeSaNa lagADayuM che. mahAvIra prakRSTa puNya prakRti tIrthakara nAma kamanA udayathI tIrthakara , hatA e vizeSapaNAthI emanA jJAnAtizayane sUcita karyA che. pUjAtizaya uparathI samajI levuM joIe kemake jJAnAtizaya sivAya jinemA zreSThatA nathI thaI zakatI ane pUjAtizayana vinA jinavAmAM Indrava thavuM asaMbhava che. mahAvIra traNekanA gurU che. je yathArtha rUpe pravacananA arthane pratipAdana kare ! che te gurU kahevAya che. bhagavAna mahAvIre alakamAM nivAsa karanArA asura kumAra Adibhavana- ra patidevane mATe, madhyalekamAM rahenArA vAnavyaMtare, manuSya, pazuo vidyAdharo . tathA tiSka dene mATe ane urdhva leka nivAsI saudharma-zAna.Adi, Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanA tathAvidham, etena vAgatizayo gamyate, ete ca apAyApagamAtizaya jJAnAtizaya pUjAtizaya vacanAtizayA zcatvAro'tizayAH zarIrasaugandhyAdInA matizayAnA mupalakSaNam, tAn vinA eteSAmasaMbhavAt, evaJca catustriMzadatizayopetaM bhagavantaM mahAvIraM vande ityavaseyam / iti prathamagAthArthaH / .' atha RpabhAdIn parityajya mahAvIrasya vandanaprayojakadharmam-vartamAnatIryAdhipatitvena AsannopakAritvarUpaM pradarzayituM dvitIyagAthAmAha 'suyarayaNanihANaM jiNavareNaM bhaviyajaNaNidhuikareNaM / uvadaMsiyA bhagavayA pannavaNA savva bhAvANaM // 2 // zrutaratnanidhAnaM jinavareNa bhavikajananirvRtikareNa / upadarzitA bhagavatA prajJApanA sarvabhAvAnAm // iti, lie dharma kA upadeza diyA hai, isa kAraNa ve tInoM lokoM ke guru haiM / isa vizeSaNa se unakA vacanAtizaya sUcita kiyA gayA hai| ye cAra apAyApagamAtizaya, jJAnAtizaya, pUjAtizaya aura vacanAtizaya zarIra kI sugaMdhitatA Adi anya atizayoM ke upalakSaNa haiM kyoMki unake vinA ye atizaya ho nahIM sakate / tAtparya yaha hai ki cautIsa atizayoM se sampanna bhagavAn mahAvIra ko mai vandana karatA huuN| yaha prathama gAthA kA artha hai| RSabha Adi ko choDakara mahAvIra ko vaMdanA karanekA kAraNa yaha hai ki mahAvIra vartamAna zAsanake adhipati hone ke kAraNa sannikaTa upakAraka hai / yaha dikhalAne ke lie dUsarI gAthA kahate haiM zabdArtha-(suyarayaNanihANaM) zruta rUpI ratnoM kA khajAnA (jiNa vaimAnika devene mATe dhamane upadeza Ape che. e kAraNe teo traNeka ne gurU che. A vizeSaNathI teo ne vacanAtizaya sUcita karAyo che. A cAra apAyApagamAtizaya, jJAnAtizaya, pUjAtizaya ane vacanAtizaya Adi a5 atizanA upalakSaNa che, kemake teonA vinA A atiza banI zakatA nathI. tenuM tAtparya e che ke covIsa atizayothI yukata bhagavAna mahAvIrane huM vandanA karuM chuM A prathama gAthAne artha che. rUSabha Adine tyajIne mahAvIrane vandanA karavAnuM kAraNa A che ke mahAvIra vartamAna zAsananA adhipati hovAne kAraNe upakAraka che. e batAvavAne mATe bIjI gAthA kahe che hAtha-(suyarayaNanihANa) zruta35. ratnAna manana (jinavareNa) -- Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA s.2 mahAvIra svAmivandanakAraNamadarzanam __ anvayaH-bhavikajananivRtikareNa bhagavatA jinavareNa zrutaratnanidhAnaM sarvabhAvAnAM prajJApanA updrshitaa| ____TIkA--tatra jinavareNa jinAH sAmAnyakevalina stepAmapi varaH zreSThastIryakaratvAt jinavarastena AsannopakAritvAd mahAvIreNetyarthaH anyasya kevalino vartamAnatIrthAdhipatitvAbhAvAt, atha chadmasthakSINamohajinA pekSayA sAmAnyakevalinAmapi jinavaratvAt tavyAvRttaye mahAvIrasya tIrthakRtvapratipattaye ca vizeSaNAntaramAha-bhagavatA bhagaH samagraizvaryAdirUpaH, tathAcoktamvareNaM) jinavara ke dvArA (bhaviyajaNanivvuikareNaM) bhavya jIvoMko Ananda yA mokSa dene vAle (uvadaMsiyA) dikhalAI (bhagavayA) bhagavAn ke dvArA (pannavaNA) prajJApanA-prarUpaNA (savva bhAvArNa)sava padArtho kI / 2 / ____ bhAvArtha-bhavya jIvoM ko amara yA mokSa pradAna karane vAle jinendra bhagavAna ne zruta rUpI ratnoM ke khajAneke samAna samasta bhAvoM kI prajJApanA pradarzita kI hai // 2 // ___TIkArtha:-jina arthAt sAmAnya kevalI unameM tIrthakara hone ke kAraNa jo zreSTha haiM ve jinavara kahalAte haiN| unhoMne arthAt nikaTa u. pakAraka hone ke kAraNa mahAvIra svAmI ne kyoki anya tIrthakara vattamAna tIrtha ke adhipati nahIM hai| kahA jA sakatA hai ki chadmastha kSINa moha jinakI apekSA sAmAnya kevalI bhI jinavara kahe jA sakate haiM, ataeva jinavara zabdase tIrthaMkara kA artha kaise samajhA jAya ? isakA samAdhAna karane ke lie tathA mahAvIra svAmI sAmAnya kevalI 52 nA 1 (bhaviyajaNanivvuikareNa) savya yauna mAna mth| mokSa mA55 pAsa (uvadasiyA) gADI (bhagavayA) mAvAna dvaa2| (pannavaNA) prajJApanA pr35| (savva bhAvANa) yA pAnI // 2 // bhAvArtha--bhavya jIvone Ananda athavA mokSa pradAna karavA vALA jinendra bhagavAna zrata rUpI ratnonI khAnAnA sarakhI samasta bhAvenI prajJApanA prazita 42rI cha // 2 // TIkAtha-jina arthAt sAmAnya kevalI eomAM tIrthakara thavAnA kAraNe jeo zreSTha che teo jinavara kahevAya che. teoe arthAt nikaTa upakAraka hovAnA kAraNe mahAvIra svAmIne kemake anya tIrthakara vartamAna tIrthanA adhipati nathI. kahI zakAya ke dhastha kSINameha jeonI apekSAe sAmAnya kevalI paNa jinavara kahI zakAya che. te pachI jinavara zabdathI tIrthakara no artha kevI rIte samajAya ? enuM samAdhAna karavA mATe temaja mahAvIra svAmI Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 'aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasaH zriyaH / dharmasyAtha prayatnasya, paNNAM bhaga itIGganA // 1 // iti, 7 nahIM the, yaha batalAne ke lie dUsare vizeSaNa kA prayoga kiyA jAtA hai - bhagavAn paripUrNa aizvarya Adi ko (bhaga) kahate haiN| kahA bhI hai sampUrNa aizvarya, rUpa, yahAM, zrI, dharma aura prayatna, ina chahoM ko bhaMga, kahate haiM // 1 // prajJApanAsUtre atizayo bhAgo'syAstIti bhagavAn, bhagAtizayatha varddhamAnasvAminaH anya prANigaNApekSayA, tasya trailokyAdhipatitvAt tena bhagavatA - paramAva mAhAtmyopetena, punaH kiM viziSTenetyAha- bhavyajananirvRtikareNa-bhavyaHtAdRzAnAdipAriNAmikabhAvAt siddhiprAptiyogyaH sa cAsau janazceti bhavyajanaH, nirvRtiH - nirvANaM zAntiH, sakalakarmamalApagamena svasvarUpalAbhena paramaM " - isa prakAra bhaga, atizaya jinameM pAyA jAtA hai, vaha bhagavAn kahalAte haiM / vardhamAna svAmI meM anya samasta prANiyoM kI apekSA - aizvarya Adi viziSTa hai, kyoMki ve tIna loka ke adhipati haiM | isa taraha bhagavAnakA Azaya huA parama arhantapana kI mahimA se yukta hai| bhagavAna bhavya jIvoM ko nivRtti dene vAle haiM / jIva ke anAdi pAriNAmika bhAva ke kAraNa jo mukti prApta karate hai yogya ho vaha bhavya kahA jAtA hai / aise bhavya janoM ko zAnti near frrvANa To - sAmAnya kevalI na hatA e khatAvavA mATe khInta vizeSaNanA prayAga karAya che bhagavatA paripUrNa maizvarya' mahine 'maga' uhe che-chu / che sampUrNa bhaizvarya, 3thI, yaza, zrI, dharma bhane prayatna yA chate 'bhaga' uDevAya che. 1. A rIte 'bhaga' atizaya jemAM jaNAya che, teo bhagavAna kahevAya che. vamAna svAmImAM anya samasta prANionI apekSAe aizva Adi vizi STa che. kemake teo traNa leAkanA adhipati che. A rIte bhagavAnane azaya thayA-parama apaNu tenA mahimAthI yukata che. 4 bhagavAna bhavya jIvAne nivRti devA vALA che. jIvanA anAhi~ pAriNAmika bhAvane kAraNe jee mukita prApta kare che. ceAgya thAya, te bhavya kahevAya che. AvA bhavya janeAne zAnti athavA nirvANu arthAt badhA karmonA kSaya thaI "jAya pachI svarUpanA lAbhathI parama svasthatA pradAna karavA vALA che. AmA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA 8.2 mahAvIrasvAmivandana kAraNa pradarzanam 21 svAsthyam, kAraNena kAryopacArAt samyagdarzanAdyapi taddhetutvAt nirvRtiH tatkaraNazIlo nirvRtikaraH savyajanasya nirvRtikaro bhavyajananirvRtikarastena, atha sarva vAkyaM sAvadhAramitirItyA bhavyAnAmeva samyagdarzanAdikaM karoti, nAbhavyAnAm, parantu naitadyuktam, vItarAgasya bhagavato hi pakSapAtAsaMbhavAt, tathAhi bhagavAn ravivi prakAzam avizeSeNa sarveSAM kRtapravacanArtham Atanoti, abhavyAnAM kevalaM tathAvidhasvAmAvyAdeva tAmasavihagakulAnAmiva raviprakAzo na pravacanArthaH upadizyamAno'pi upakArAya samartho bhavet tathAcoktam- - arthAt sakala karmo kA kSaya ho jAne para sva-svarUpa ke lAbha se parama svasthatA pradAna karane vAle haiN| yahAM kAraNa meM kArya kA upacAra kiyA gayA hai / ataH mokSa ke kAraNa samyagdarzana Adi bhI mokSa kahe gaye haiM tAtparya yaha huA ki bhagavAna bhavya jIvoM ko nirvANa ke kAraNabhUta samyagdarzana Adi dene vAle haiM / zaMkA- pratyeka vAkya avadhAraNa yukta hotA hai, ataH bhagavAn bhavya jIvoM ko hI samyagdarzana Adi utpanna karate haiM, abhavyoM ko nahI yaha yukti nahIM kyoMki vItarAga bhagavAna meM pakSapAta honA saMbhava nahIM hai / samAdhAna Apo vastu tatra ko ThIka nahIM samajhA jaise sUrya samAna rUpase sabhI ko prakAza detA hai, usI prakAra bhagavAna samAna bhAva se sabhI ke lie upadeza dete hai, kintu jaise tamazvara pakSiyoM ke ke lie, unake svabhAva ke kAraNa sUrya kA prakAza upakAraka nahIM hotA, usI prakAra abhavya jIvoM kA svabhAva hI aisA hai ki unake lie bhagavAna kI dezanA upakAraka siddha nahIM hotI hai / kahA bhI hai -------- kAraNamAM kAnA upacAra karAyeA che. tethI meAkSanA kAraNe samyagdarzana vigere paNa meAkSa kahevAyAM che. tAtparya A che ke, bhagavAn bhavya jIvAne nirvANunA kAraNabhUta samyagdarzana vigare devA vALA che. zakA--pratyeka vAkaya avadhAraNA yukata hAya che, ethI bhagavAna bhavyajIvAne ja samyagdana vigere upanna kare che, abhabyAne nahI A yukita nathI kemake vItarAga bhagavAnamA pakSapAta hAvA sabhave nahI. sAmAdhAna--Apa vastu tatvane ThIka nathI samajyA jema sUrya samAna rUpe adhAne prakAza Ape che, eja prakAre bhagavAn samAna bhAvathI badhAne upadeza Ape che, parantu jema tamazcara (ghuaDa) pakSione mATe emanA svabhAvane lIdhe sUryanA prakAza temane upakAraka nathI anate Aja prakAre abhavya jIvAnA svabhAvaja evA hoya che ke temane mATe bhagavAnanI dezanA upakAraka siddha Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prilApanA saddharma vIjavapanAnaghakauzalasya / yalloka vAndhava ! tavApi khilAnyabhUvan // tannAdbhUtaM khagakuleSu, ca tAmaseSu / sUryAzavo madhukaro caraNAvadAtAH // 1 // tasmAt bhavyAnAmeva bhagavadvacanAt upakAro bhavati, iti bhavya jananirvRti krennetyuktm| kiM kRtvA ? ityAha-upadarzitA upa sAmIpyena yathA zrotRRNAM jhaTiti yathA'vasthitavastutatvAvabodho bhavati; sphuTavacanairiti darzitA-zravaNagocaraM prApitA upadiSTA ityarthaH, kA'sau ? ityAha-prajJApanA-prajJApyanteprarUpyante jIvAdayo bhAvA anayA zabdasaMhatyA iti prajJApanA, kiM viziSTA, ityAha-zrutaratnanidhAnam, ratnAni dvividhAni-dravyaratnAni bhAvaratnAni ca, ai loka ke bAndhava saddharma kA bIja bolane vAle pakSIkula ke lie sUrya kI tejasvI kiraNeM bhI bhramara ke paira ke samAna kAlI hI pratIta hotI hai // 1 // isa kAraNa bhagavAna ne vacanoM se bhavya jIvoMkA hI upakAra hotA hai| isI se yahAM bhavya jIvoM ko zAMti yA mukti dene vAle aisA kahA hai, bhagavAn ne kisa taraha nivRti pradAna kI, yaha dikhA lAte haiM bhagavAna ne aise sphuTa vacanoM dvArA prajJApanA kA upadeza diyA hai ki use sunakara vastu ke yathArtha svabhAvakA bodha ho jAya / vaha zrata ratnoM kA vidhAna hai| ratna do prakAra ke hote hai-dravya ratna aura bhAva ratna haiM / vaiDUrya, marakata indra nIla Adi dravya ratna haiM aura zruta thatI..nathI. 4yu 5 cha che leka bAndhava ! sad dharmanuM bIja ropavAmAM ApanI dakSatA nirdoSa che. te paNa tene mATe kaI jamIna khAreDa nikaLI jAya temAM kaI AzcaryanI vAta nathI. andhakAramAM vicaraNa karavA vALAM pakSI samudAya mATe sUryanA tejasvI kiraNe paNa bhamarAnA paganI jema kALAzaja dekhADe che. / 1 / e kAraNathI bhagavAnanA vacanathI bhavya jIneja upakAra bane che. e uparathI ahIyAM bhavya jIvane zAti agara mukita devAvALA ema kahyuM che, bhagavAne kevA prakAre nivRti pradAna karI, e batAve che-bhagavAne evA spaTaca dvArA prajJApanA ne upadeza Apyo ke ene sAMbhaLIne vastunA yathArtha svabhAvane baMdha thaI jAya. A prajJApanA zruta ratnonuM nidhAna che. ratno be jAtanAM hoya che-dravyaratna ane bhAvaratna vairya, marata, Indra, nIla vigere Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA 1.2 mahAdhIrasvAmicandanakAraNapradarzanam tatra dravyaratnAni vaiDUryamarakatendranIlAdIni, bhAyaratnAni ca zrutavratAdIni, tatra dravyaratnAni na tAttvikAni iti bhAvaratnarihAdhikAraH, zrutAnyeva ratnAni zrutaratnAni, na tu zrutAni ca ratnAni ceti, nidhAnamiva nidhAnam , zrutaratnAnAM nidhAnaM zrutaratnanidhAnam, keSAM prajJApanA kriyate ityata Aha-sarvabhAvAnAm sarve ca te bhAvAzceti sarvabhAvAH jIvAjIvapuNyapApAzravavandhasaMvaranirjarAmokSAH, tathAhi-asyAM prajJApanAyA patriMzatpadAni santi, tatra prajJApanA (1) bahuvaktavya (3) vizeSa (5) carama (10) pariNAma (13) saMjJeSu paJcasu padeSu jIvA'jIvAnAM prajJApanA, prayogapade (16) kriyApade (22) cAzravasya, kAyavAGmanaH karmayogaH AzravaH, karmaprakRti pade (23) vandhasya, samudghAtapade (36) kevalisamudghAtaprarUpaNAyAM saMvaranirjarAmokSANAM trayANAm, zeSeSu ca sthAnAdiSu (2) padeSu kvacit kasyacit, athavA sarvabhAvAnAM tathA vrata Adi bhAva ratna haiM / dravya ratna vAstavika nahIM, uta yahAM bhAva ratna samajhanA cAhie zruta ratna kA artha hai, zruta rUpa ratna, zruta aura ratna, aisA artha nahIM samajhanA caahie| prajJApanA kisakI kI jAtI hai isakA utara hai sarva bhAvoM kI jIva, ajIva, puNya, pApa, Azrava, saMvara bandha, nirjarA aura mokSa, ye bhAva hai / isa prajJApanA sUtra meM chattIsa pada meM haiM, ve isa prakAra haiM . (1) prajJApanA (3) vaha vaktavya (5) vizeSa (11) carama aura (13) pariNAma isa pAMca padoM meM jIva aura ajIva kI prajJApanA hai| (16) prayoga pada aura (22) kriyApada meM Azrava kI (23) karma prakRtipada meM bandha kI (36) samudaghAta pada meM kevalI samudghAta kI prarUpaNA meM saMvara nirjarA aura mokSa kI, zeSa sthAna Adi padoM meM kahIM kisI kI dravya ratna che ane zrata tathA vrata Adi bhAvaratno che. dravyaratna vAstavika nathI, tethI ahIM bhAvarane samajavAnA che. zrataratnane artha che, kRtarU5 ratna, zrata ane ratna e artha na samajavuM joIe. prajJApanA konI karAya ? ene uttara che-sabhAnI. jIva ajIva puNya pApa, mAzraya, sava2, pandha, ni2|| bhane mokSa, 2 mA che. 2mA prajJApanA sUtra chatrIsa pahAbhAM che. te mA 2 cha-(1) prajJApanA, (3) maI patavya (5) vizeSa (11) 222ma mane (13) pariNAma - pAMya pahImA 1 bhane 204nI prajJApana che. (16) prayoga54 mane (22) chiyA pahama maazravanI (23) kamaprakRti padamAM bandanI (36) samudughAta padamAM kevalI samuddaghAtanI prarUpaNAmAM saMvara nirjara ane mekSanA zeSa sthAna vigere pade Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja pramApanAsUtre dravyakSetra kAlabhAvAnAmityarthaH, ya etadatiriktatvena anyasya prajJApanIyasya kasya : cidabhAvAt, tatra prajJApanApade (1) jIvA'jIvadravyANAM prajJApanA, sthAnapade ( 2 ) jovAdhArasya kSetrasya sthiti pade ( 3 ) nArakAdi sthitiprarUpaNAt, kAlasya zepapadeSu puNyapApasaMkhyA jJAnAdi paryAyavyutkrAntyucchavAsAdInAM - bhAvAnAM prajJApanA'stIti bhAvaH iti dvitIyagAthArtha: / atha tRtIyagAthAmAha - 'ajjhayaNamiNaM cittaM suyarayaNaM didvivAyaNIsaMda | jahavanniyaM bhagavayA ahamavi taha bannaissAmi // 3 // tti, adhyayanaminaM citraM zrutaratnaM dRSTivAda niHSyandaH / yathAvarNitaM bhagavatA ahamapi tathA varNayiSyAmIti, anvayaH -- dRSTivAda nisyandacitraM zrutaratnamidam adhyayanaM bhagavatA yathAvarNitam ahamapi tathA varNayiSyAmi ityanvayaH, aura kahIM kisIkI athavA sarva dravya, kSetra, bhAvoM kI prarUpaNA hai / inake atirikta anya nahIM / (1) prajJApanA pada meM jIva- sajIva dravyoM kI prajJApanA hai, (2) sthAnapada meM jIva ke AdhAra kSetra kI, (3) sthitipada meM nAraka Adi kI sthiti kA nirUpaNa hone se kAla kI aura zeSa padoM meM puNya pApa saMkhyA jJAnAdi paryAya, vyutkrAnti, ucchvAsa Adi bhAvoM kI prajJApanA kI gaI hai yaha dvitIya gAthA kA artha huA || 2 | kAla, bhAva rUpa saba koi prajJApanIya padArtha zabdArtha - ( ajjhayaNaM) adhyayana (iNaM) yahAM (citta) vicitra-vici tratA yukta (suyarayaNaM) zruta rUSIratna (diTTigayaNIsaMda) dRSTivAda nAmaka aMga kA nicoDa (jae) jisa prakAra (vanniyaM) varNita kiyA hai mAM kyAMka koinI ane kayAMya keinI athavA sarvAM dravya, kSetra, kAla bhAvarUpa khadhA bhAvAnI prarUpaNA che. AnA sivAya khIje kAi prajJApanIya padArtho nathI. prajJApanA padamAM jIva-ajIva drabyAnI prajJApanA che. (ra) sthAnapadamAM jIvanA AdhAra kSetranI (3) sthiti padamA nAraka vigerenI sthitinuM nirUpaNa hAvAthI kALanI ane vizeSa padmamA puNya pApa sa yA jJAnAdi paryAya, vyutkrAti, ucchavAsa vigere bhAveAnI prajJApanA karAi che. (A khIjI gAthAnA a thaye // 2 // // zaphDhArtha-(ajjhayaNa) adhyayana (iMga) hI (citta) vicitra-vicitratAyukta, (surayaga) zrutI ratna (diTTiva. yagIsada) dRSTivAha nAma gagano niyo ko ka > Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra.1 gA.3 prazApanAkhyamadhyayanirUpaNam .. 25. . TIkA--tatra idam-prajJApanArUpam adhyayanaM vartate, evaM citrArthAdhikArayuktatvAccitram, zrutaratnam zrutameva ratnaM zrutaratnam, dRSTivAda niHpyandaHdRSTivAdasya-dvAdazAGgasya niHpyanda:-nirjhararUpamitra vartate iti dRSTivAdaniSyandarUpam yathA varNita-pratipAditam, bhagavatA-zrImahAvIreNa indrabhUti prabhRti ziSyANAmadhyayanArthaM varNitatvAt / adhyayanaM ' varNitamityuktam, ahamapi tathA-tadanusAreNaiva varNayiSyAmi na svamanIpikayetyAzayaH, etena kathamasya chadA svasya varddhamAnasvAmImahAvIravada varNayituM sAmarthya bhavediti ? zaGkA'pyapAstA, sAmAnye nAbhidheyapadArtha varNanamAtra mudizyaiva tathAbhidhAnAt na tu (bhagavayA) bhagavAna ne (avi ) lai bhI (taha) usI prakAra (vannaissAmi) varNana karUMgA // 3 // ___ bhAvArtha--dRSTivAda nAnaka vArahaveM aMga ke nicoDa rUpa tathA vividhatA yukta, zrutoM meM ratna ke samAna isa adhyayana kA bhagavAna ne jisa prakAra varNana kiyA hai, mai bhI usI prakAra varNana karUMgA, apanI buddhi ke anusAra nahIM // 3 // ___TIkArtha-yaha prajJApanA nAmaka adhyayana vividha adhikAroM se yukta hone ke kAraNa citra hai, zrutaratna hai aura dRSTivAda nAmaka bArahaveM aMga kA nicoDa hai| isa adhyayana kA bhagavAna mahAvIra ne apane indrabhRti Adi ziSyoM ko jaisA artha nirapita kiyA hai, maiM bhI usake anusAra hI varNana karUMgA, apanI mati se nahIM / isa kathana se isa zaMkA kA bhI samAdhAna ho gayA ki chamasya, barddhamAna mahAvIra svAmI ke samAna varNana karane meM samarthakaise ho sakatA hai ? sAmAnya rUpa se (jaha) 2vI zate (vaNNiyaM) parNavyu cha (bhagavayA) nAvAne (ahamavi) paNa (taha) te pramANe (vannaismAmi) varNana 422 // 3 // bhAvArtha-draSTivAda nAmaka bAramA agane nicoDarUpe, temaja vividhatAo thI yukata thatamAM ratna sarakhA A adhyayananuM bhagavAne je rIte varNana karyuM che huM paNa tevI ja rIte varNana karIza. mArI buddhinA anusAra nahI , TIkAI_A prajJApanA nAmanuM adhyayana vividha adhikArathI yukata hovAne kAraNe citra che, zrutaratna che ane daSTivAda nAmanA bAramAM agano nicoDa che. A adhyayanane bhagavAna mahAvIre pitAnA indrabhUti vigere ziSya AgaLa je. artha nirUpaNa karyo che, hu paNa tenA anusAra ja varNana karIza, mArI buddhithI nahIM. A kathanathI A za kAnuM paNa samAdhAna thaI gayuM ke cha0 vardhamAna mahAvIra svAmInA samAna varNana karavAmAM samartha kevI rIte thaI zake? sAmAnya pra04 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAso svamauDhyA iti bhAvaH, na cAsyAH prajJApanAyA adhyayanarUpatve AdI anuyogAdi dvAropanyAso'pi AvazyakatvAt kathaM na kriyate iti vAcyam, nandyuttarAdhyayanAdiSu tathA'darzanena adhyayanAdau upakramAyupanyAsasya avazyakaraNe niyamAbhAvAditi bhAvaH, asyAJca prajJApanAyAM patriMzatpadAni santi, padaM prakaraNam arthAdhikAraH, iti samAnaparyAyAH, tAni ca patriMzat padAni adho nirdiSTAni avaseyAni-'pannavaNA 1, ThANAI 2, vahuvattavya 3, ThiI 4, visesAya5 varkatI 6,UsAso 7, sannA 8. joNIya 9, carimAiM 10, // 4 // bhAsA 11, sarIra 12. pariNAma 13, kasAe 14, iMdie 15, paogeya 16, lesA 17, kAyaThiIyA 18, sammatte 19, aMtakiriyAya 20 // 5 // ogAhaNa saNThANA 21, kiriyA 22, kamme 23, iyAvare 5 // (kammassa) baMdhae 24, (kammassa) vedae 25, vedassa baMdhae 26, veyaveyae AhAre 28, uvaoge 39, pAsaNayA 30, abhidheya padArthoM ke varNana mAtra ko uddezaka karake hI aisA kahA hai| apanI prauDhatA prakaTa karane ko nahIM / prajJApanA adhyayana rUpa hai to isakI Adi meM anuyogadvAra Adi kA kathana karanA Avazyaka thA, vaha kyoM nahIM kiyA gayA ! aisA nahIM kahanA cAhie kyoM ki nandI Adi adhyayanoM meM bhI anuyogadvAroM kA kathana nahIM dekhA jaataa| isase siddha hotA hai ki adhyayana ke Adi meM upakrama Adi anuyoga dvAroM kA kathana Avazyaka nahIM hai| prajJApanA meM chattisa pada haiN| pada kA artha hai prakaraNa yA arthaadhikaar| ye chattIsa pada isa prakAra hai (1) prajJApanA, kyoMki yaha pada prajJApanA viSayaka padya ko lekara rUpe abhidheya padArthonuM varNana mAtrane uddezIneja ema kahyuM che. pitAnI prauDhatA prargaTa karavA mATe nahIM. , prjnyaapn| adhyayana 35 cha to tenI mAhimA (anuyogadvAra) vigairenu 4thana karavuM Avazyaka hatu, te kema na karavAmAM AvyuM ? ema na kahevuM joIe kemake nI Adi adhyayanamAM paNa anuyogadvAranuM kathana jevAmAM nathI Avatu. enAthI siddha thAya che ke adhyayananI zarUAtamAM upakrama vigere anuyoga dvArenuM kathana Avazyaka nathI.. , prajJApanAmAM chatrIsa pada che. padane artha che prakaraNa vA arvAdhikAra te chatrIsa pade A rIte che-(1) prajJApanA, kemake A pada prajJApanA viSayaka Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkI pra. 1 gaoN. 3 prazApanAkhyaMmadhyayananirUpaNam sanni 31, saMjame ceva 32, 127 // 6 / ohI 33, paviyAraNa 34, vedaNAya 35, tatto samugyAe 36 // 7 // tatra prathamaM padaM-prakaraNaM prajJApanAviSayakaM praznamAzritya pravRttatvAt prajJApanA 1, evaM dvitIyaM padaM-prakaraNaM sthAnAni 2, tRtIyaM padaM vahuvaktavyam 3, caturtham padaM sthitiH 4, paJcamaM padaM vizepAkhyam pATha padaM vyutkrAnti:-garbhaprAptiH vyutkrAnti lakSaNArthAdhikArayuktatvAt 6, saptamaM padam ucchvAsaH 7, aSTamaM padaM saMjJA 8; navamaM padaM yoniH 9; dazamaM padaM caramANIti caramANIti praznamadhikRtya pravRttatvAt 10, ekAdazaM padaM bhApA 11, dvAdazaM padaM zarIram 12, trayodazaM padaM pariNAmaH 13. caturdazaM padaM kapAyaH 14, paJcadarza padaM padamindriyam 15. poDazaM padaM prayogaH 16, saptadazaM padaM lezyA 17, aSTAdazaM padaM kAyasthitiH 18 ekonaviMzatitamaM padaM samyaktvam 19, 'viMzatitamaM padam antakriyA 20 ekaviMzatitamaM padam avagAhanA sthAnam 21 dvAviMzatitamaM padaM niyA 22. trayoviMzatitamaM padaM karma 23, caturviMzatitama padaM karmaNo vandhakaH 24 tasmin prakaraNe yathA khalu jIvaH karmaNo vandhako bhavati tathA prarUpaNAt karmavandhaka iti nAma kRtam, evameva paJcaviMzatitamaM padaM karmavedakaH 25, paDUviMzatitamaM padaM vedasya vandhaka iti 26; vedayate-anubhavatIti. AraMbha huA hai / (2) sthAna (3) bahuvaktavya (4) sthiti (5) vizeSa (6)vyutkrAMti (upapAta nivAraNAdi) (7) ucchavAsa (8) saMjJA (9) yoni (10) caramANi / kyoMki yaha pada 'caramANi' isa prazna ko lekara AraMbha huA hai' (11) bhASA (12) zarIra (13) pariNAma (14) kaSAya (15)indriya (16) prayoga (17) lezyA (18) kAyasthiti (19) samyaktva (20) antakriyA (21) avagAhanA saMsthAna (22) kriyA (23) karma (24) karma baMdhaka kyoMki isa prakaraNa meM batalAyA gayA hai ki jIva isa prakAra karma kA yaMdha kartA hotA hai, isI prakAra (25) karmavedaka (26) veda-vandhaka isameM batalAyA gayA hai ki kitanI prakRtiyo kA vedana karatA huA jIva kitanI prakRtiyoM kA baMdha karatA hai (27 veda vedaka dhana dhana mAralathayo cha. (2) sthAna (3) mayatavya (4) sthiti (4) vizeSa (6) pyuThati (55Ata nivAraNa ko2) (7) 27vAsa (8) saMjJA (6) yoni (10) caramANi bhaI 2mA 5ne| 'caramANI' ko praznane sAna mAramA thayo cha (11) bhASA (12) 222 (13) pariNAma (14) pAya (15) dhandriya (16) prayoga (17) vezyA (18) 4Aya sthiti (18) sabhyatva (20) mantayiA (21) apanA saMsthAna (22) yA (23) 4 (24) 4bha sanyabha e prakaraNamAM batAvyuM che. ke jIva A rIte kamane bandha kartA bane che, (25) karma vedana (26) veda-bandhaka emAM batAvAyuM che ke keTalI prakRttione vedana karate jIva keTalI pravRtione anya kare che (27) veda vedaka emA A Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 prazApanAsUtre vedastasya vandha eva bandhakaH, tathA sati kati prakRtI vedyamAnasya kati prakRtinAM bandho bhavatIti tatra prarUpyate atastadvedasya vandha iti nAma kRtam. saptaviMzatitamaM padaM veda vedakaH 27, kAM prakRti vedyamAnaH kati prakRtI dayati ityarthapratipAdakatvAt vedavedaka iti nAma kRtam, aSTAviMzatitama padam AhAraH 28, AhArapratipAdakatvAt, ekonatriMzattamaM padamupayogaH 29, triMzattamaM padaM darzanatA 30, ekatriMzattamaM padaM saMjJA 31,dvAtriMzattamaM padaM saMyamaH 32, trayastriMzattamaM padam avadhiH33,catustriMzattamaM padaM pravicAraNA 34, paJcatriMzattama padaM vedanA 35, patriMzattamaM padaM samudghAtaH 36, tadevaM rItyA patriMzatyadIni prakaraNAni pradarzitAni; * atha yathAkramaM padagatAni sUtrANi vaktavyAni, tatra prathamapadagatamAdisUtramucyate-'se ki taM panavaNA ?' ityAdi ra mUlam-se kiM taM pannavaNA? pannavaNA duvihA paNNattA taM jahA-jIvapannavaNA ya ajIvapannavaNA ya ||suu0 1 // chAyA--atha kA sA prajJApanA ? prajJApanA dvividhA prajJaptA-tadyathA jIvaprajJApanA ca ajIvaprajJApanA ca ||suu0 // 1 // isameM yaha nirUpaNa kiyA gayA hai ki kisa prakRti kA vedana karatA huA jIva kitanI prakRtiyoM kA vedana karatA hai (28) AhAra (29) upayoga (30) paiyattA (31) saMjJA (32) saMyama (33) avadhi (34) pravIcAraNA (35) vedanA aura (36) samuddhAta / - aba kramAnusAra padgata sUtro kA kathana karanA caahie| ataH prathama pada kA AdiH sUtra kahate haiM ' anvayArtha-(se) artha (kiM taM paNNavaNA) prajJApanA kyA hai prajJApanA ko artha kyA hai ? (paNNavaNA) prajJApanA (duvihaa| do prakAra kI (paNNattA) kahI haiN| (taM jahA)-vaha isa prakAra (jIva paNNavaNA) jIva kI prajJApanA (ya) aura (ajIva paNNavaNA) ajIva kI prajJApanA (ya) aura // 1 // . 'nirUpaNa karavAmAM AvyuM che ke kaI prakRtinu vedana karate jIva keTalI prakRti : jyAnu vehana 42 cha. -(28) mADA2 (28) upayoga (30) 57yattA (31) sajJA-- (32) sayama (33) mavadhi (34) pravIyAraNA (34) vedanA (38) samuddhAta - ' have kramAnusAra paDhagata sUtronuM kathana karavuM joIe, ethI prathama padanuM pIr3ei sUtra 4 che. sapayArtha-(se) matha (phi ta paNNavaNA) ajJApanA zucha-prajJApanAnA matha cha. (paNNavaNA) ajJAnA (duvihA) me prA2nI (paNNattA) DI. che (ta jahA) tamA 4Are (jIvapaNNavaNA) panI prajJApana (ya) bhane (ajIvapaNNavaNA) pavanI prajJApanA (ya) mane // 1 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. 1 sU. 1 jJApanAmedanirUpaNam . TIkA-prazna sUtramidaM gaNadharasya anyasya vA kasyacidagRhIta nAmadheyatvAt, 'se' atha, 'kiM taM' kA tAvat, 'pannavaNA'- prajJApanA ? kastAvatprajJApanApadArthaH ? iti praznAzayaH bhagavAnAha-panavaNA duvihAM paNNattA, taM jahA-jIva panavaNAya ajIvapaNNavaNAya' (sU. 1) prajJApanA pUrvokta svarUpA, 'duvihAM' dvividhA dviprakArA, paNNattA' prajJaptA-prarUpitA; anyairapi tIrthakarairapi iti tIrthakaranirvaktRtvapakSe'rthaH tIrthakaramatAnusAryAcAryanirvaktRtvapakSe tu tIrthakaragaNadharaiH prajJaptA, ityartho'vaseyaH, tad dvaividhyameva pradarzayati 'taM jahA' tadyathA, 'jIvapaNNavaNA ya' jIva prajJApanA ca, 'ajIvapaNNavaNA ya' aMjIvaprajJApanA ca, tatra jIvanti-prANAn dhArayanti, adhArayan dhArayiSyantIti vA jIvAH, prANAzca dvividhAH-dravyaprANAzca bhAvaprANAzca, tatra dravyaprANAHindriyaprabhRtayaH bhAvaprANA:-jJAnaprabhRtayaH, dravya prANairapi prANinaH saMsAra___TIkArtha-jisakA svarUpa pahale kahA jA cukA hai, vaha prajJApanA do prakAra kI prarUpita kI gaI hai| jaba tIrthakara kA yaha kathana vivakSita kiyA jAya to isakA artha aisA samajhanA cAhie ki anya tIrthaMkaroM ke dvArA bhI prarUpita kI gaI hai| jaba yaha prathana tIrthaMkara ke matAnusAra AcArya kA samajhA jAya to kahanA cAhie ki tIrthakara bhagavAn tathA gaNadharoM dvArA prarUpita kI gaI haiM / prajJApanA do prakAra kI hai-jIva prajJApanA aura ajIva prjnyaapnaa| . jinhoMne prANoM ko dhAraNa kiyA, jo dhAraNa karate haiM aura dhAraNa kareMge, ve jIva kahalAte haiM / prANa do prakAra ke haiM-dravya prANa aura bhAva prANa pAMca indriya Adi dravya prANa hai aura jJAnAdi bhAva prANa hai / nAraka Adi saMsArI jIva dravya prANoM ke kAraNa prANI kahalAte TIkAtha-jenuM svarUpa prathama kahI devAyuM che. te prajJApanA be prakAranI prarUpita karAI che. jyAre tIrthakaranuM A kathana vivakSita karAyuM te ene artha eve samaje joIe ke bIjA tIrtha kare dvArA prarUpita karAI che. jyAre A kathana tIrthakaranA matAnusArI AcAryanuM samajAya te kahevuM joIe ke tIrtha kara bhagavAna tathA gaNadhare dvArA prarUpita karAI che. prajJApanA be prakAranI che jIvaprajJApanA ane ajIva prajJApanA. jeoe prANane dhAraNa karyA, jeo dhAraNa kare che ane dhAraNa karaze, teo jIva kahevAya che. prANa be prakAranA che-dravya prANa ane bhAvaprANa, pAMcaindriya Adi dravya prANa che ane jJAnAdi bhAvaprANa che. nAraka Adi-saMsArI jIva dravya prANone kAraNe prANI kahevAya che ane samasta kamene nAza karavA vALA siddha bhAvaprANa ne kAraNe prANuM kahevAya che ane Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 prajJApanAsUrya prAptA nArakAdayaH kevalabhAvaprANaiH prANino vinaSTasakalakarmasaGgAH siddhAH santi, jIvAnAM - jIvAstikAyAnAM prajJApanA jIvaprajJApanA, na jIvA ajIvA:taaranvarUpAH, te ca dharmAstikAyAdharmAstikAyAkAzastikAya pugdalA-stikAyAddhAsamayasvarUpAsteSAM prajJApanA - ajIvaprajJApanA, cakAradvaya mubhayorapi prajJApanayoH prAdhAnyakhyApanArthamavaseyam, na khalvatra anyatarasyAH prajJApanAyAH gauNatvaM vartate, apitu ubhayoreva prAdhAnyamityAzayaH (sU. 1) tadevaM rItyA sAmAnyataH prajJApanAdvayamupanyasya sAmprataM vizeSa svarUpAvagamArthaM jIvaprajJApanAyAH prathamopAttatve'pi sUcI kaTAhanyAyena alpavaktavyatayA ajIva prajJApanAyA eva prathamaM pratipipAdayipayA tad viSayakaM praznottarasUtrAha+ mUlam - se kiM taM ajIvapannavaNA ? ajIvapannavaNA duvihA pannatA, taM jahA - rUvi ajIvapannavaNAya aruvi ajIva pannavaNA ya // sU0 2|| t haiM aura samasta karmoM ko naSTa kara dene vAle siddha bhAvaprANoM ke kAraNa prANI kahalAte haiM aura dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya, aura addhA samaya, ina jIva se viparIta jIvoM kI prarUpaNA ko ajIva prajJApanA kahate haiN| satra meM diyA huA (ca) - zabda dAnoM prajJApanAoM kI pradhAnatA ko sUcita karane ke lie hai / donoM meM koI bhI gauNa nahIM hai, kintu donoM hI pradhAna hai, yaha 'ca' pada kA Azaya hai // 1 // isa prakAra sAmAnya rUpa se do prajJApanAoM kA nirdeza karake aba - unakA vizeSa svarUpa batalAne ke lie agalA sUtra kahate haiM / yadyapi jIva prajJApanA kA nirdeza pahale kiyA gayA hai, magara sUcI kaTAha, nyAya se, alpa vaktavyatA hone ke kAraNa pahale ajIva prajJApanA kA nirUpaNa karane kI icchA se tadviSayaka paznottara kahate haiM / dharmAstikAya adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya ane adhAsamaya A jIveAthI viparIta vAnI prarUpaNAne ajIva prajJApanA kahe che. 'sUtrabhAM ApavAmA Aveda ca zabda ane prajJApanAonI pradhAnatAnuM sUcana karavA mATe che. khannemAM kAI paNa gauNu nathI. paraMtu aMnne ja pradhAna che. me ca * padanA Azaya che. // 1 // 7 < A pramANe sAmAnya rUpathI e prajJApanane nirdeza karIne have tenA vizeSa svarUpa khatAvavA mATe AgaLanu' sUtra kahe che, jo ke jIva prajJApananA nirdezaprathama karAyA che. parantu sUcikaTAha, nyAyathI alpa vakatavyatA heAvAne kAraNe pahelA ajIva prajJApanAnuM nirUpaNa karavAnI icchAthI tadviSayaka praznottara kare che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra.1 sU. 2 ajIvaprajJApanAnirUpaNam chAyA-atha kA sA ajIvaprajJApanA ? ajIvaprajJApanA dvividhA prajJaptA, taghathA rUpyajIva prajJApanA ca, arUpyajIvaprajJApanA ca ||suu0 2 // ___TIkA-'se' atha, 'kiM taM' kiM tat, athavA kA sA, 'ajIvapannavaNA'-ajIva prajJApanA prajJaptA ? iti zeSaH, ajIvaprajJApanA katividhA vartate ? iti praznAzayaH, bhagavAnAha-'ajIvapannavaNA' ajIvaprajJApanA, 'duvihA paNNattA' dvividhA prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA, 'rUvi anIvapannavaNA ya' rUpyajIvaprajJApanA ca, arUvi anIvapannavaNA ya' arUpyajIvaprajJApanA ca, tatra rUpamasti epAmiti rUpiNaH, rUpagrahaNena gandharasasparzA api upalakSyante, gandhAdivyatirekeNa rUpAsambhavAt / anvayArtha-(se kiM taM ajIva paNNavaNA) ajIva prajJApanA kA svarUpa kyA hai ? (ajIva paNNavaNA duvihA paNNattA) ajIva prajJApanA do prakAra kI kahI hai ? (taM jahA) vaha isa prakAra (rUvi ajIva paNNavaNA) rUpI ajIva kI prajJApanA (ya) aura (arUvi ajIva paNNavaNA) arUpI ajIva kI prajJApanA // 2 // ___TIkArthaH-ajIva prajJApanA kisako kahate hai, arthAt ajIva prajJApanA kitane prakAra kI hai ? zrIbhagavAn uttara dete haiM-rUpI ajIva prajJApanA aura arUpIajIva prajJApanA / jisa meM rUpa ho vaha rUpI kahalAtA hai| rUpa ke grahaNa se gandha, rasa aura sparzakA grahaNa bhI samajha lenA cAhie, kyoMki ___ manvayArtha (se kiM taM ajIva paNNavaNA) 101 prajJAyanAnu 2135 zu cha ? (ajIva paNNavaNA duvihA paNNattA) 2001 prajJApana prA2nI cha) (taM jahA) te 2 // prAre (rUvI ajIva paNNavaNA) 35 mapanI prajJApana (ya) mane. (arUvi ajIvapaNNavaNA) 253pi ma0panI prjnyaapn| // 2 // TIkArtha--ajIva prajJApanA kone kahevAya ? zrI bhagavAna uttara Ape che-rUpI ajIva prajJApanA ane arUpI ajIva prajJApanA jemAM rUpa hoya te rUpI kahevAya che rUpanA grahaNathI gabdha, rasa ane sparzanuM grahaNa paNa samajavuM joIe kemake gaLyAdinA abhAvamAM ekalA rUpane levuM Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 prajJApanAso 'kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / - ekarasagandhavoM dvisparzaH kAryaligazca // 1 // ' iti vacanaprAmANyena pratiparamANu rUparasagandhasparNasattvAta, paramANanAm atisUkSmapudgalatvAt, athavA rUpaM spargarUpAdi sammUrchanAtmikA mUrtistadasti epAmiti rUpiNaH rUpiNazca te ajIvAtheti rUpayanIvAH teSAM prajJApanaM rUpyajIvaprajJApanA, pudralasvarUpA jIvanajJApanetyarthaH, pudgalAnAmeva rUpAdimatvAt na rUpiNaH -arUpiNaH dharmAsti-kAyAdayasya ste ca te ajivAveti arUgyajIvAstepAM prajJApanA arUpyajIva prajJApanA, cakAradvayaM pUrvava deva drayoH prAdhAnyakhyApanArtham (2) gaMdhAdi ke abhAva meM akele rUpakA honA saMbhava nahIM hai| paramANu kAraNa hI hai-kArya nahIM, vaha antima, sUkSma, nitya, tathA ekarasa, ekagandha, ekavarNa, aura do sparza vAlA hotA hai| vaha pratyakSa se jJAta nahIM hotA, kevala skaMdharUpa kArya se usakA anumAna kiyA jAtA hai| isa vacana ke prAmANya se pratyeka paramANu meM rUpa, rasa, gaMdha aura sparza kA sadbhAva hotA hai, kyoMki paramANu sUkSmatama pudgala haiN| athavA rUpakA artha sparza evaM rUpa kA Adimaya mRti samajhanA caahie| aisA rUpa jisa meM ho vaha spI / rUpI ajIvoM kI prjnyaapnaa| spI-ajIva pudgala hI hotA hai, ataeva ise pudgala-ajIva prajJApanA bhI kahA jA sakatA hai / dharmAstikAya Adi aspI ajIva haiN| unameM spa nahIM hotA / ataeva unakI prarUpaNA alpI ajIca prajJApanA kahalAtI hai| donoM 'ca' pada donoM kI pradhAnatA ke sUcaka hai // 2 // saMbhavita nathI paramANu kAraNa che-kArya nathI, te aMtima, sUma, nitye tathA ekarasa, ekagabdha ekavaNuM ane be sparzavALuM hoya che te pratyakSathI jJAta nathI thatuM, kevaLa skaMdharSa kAryathI tenuM anumAna karavAmAM Ave che, A vacananI pramANiktAthI pratyeka paramANumAM rUpa, rasa, gadha ane sparzane sadbhAva hoya che, kemake paramANu sUphamatama pudgaLa che. athavA rUpano artha sparza ane rUpa Adimaya mUrti samajavo joIe Avu rUpa jenAmAM hoya te rUpI ajI ve nI prajJApanA, rUpI ajIva pudugaLa ja thAya che. tethI ja ene pudgala ajIva prajJApanA paNa kahI zakAya che. dharmAstikAya Adi arUpI ajIva che. teomAM rUpa nathI hatA tethI ja tenI prarUpaNA arUpI ajIva prajJApanA kahevAy che. panne ' ca ' 56 mannenI pradhAnatAnA sUya: cha. // 2 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TokA pra. 1 sU. 3 arUpyajIvaprazApanAnirUpaNam mUlam-se kiM taM arUvi ajIvapannavaNA ? arUviajI vapannavaNA dasavihA pannattA, taM jahA-dhammasthikAe 1, dhammasthikAyassa dese 2, dhammatthikAyassa padesA 3, adhammatthikAe 4, adhammasthikAyassa dese 5, adhammatthikAyassa padesA 6. AgAsasthikAe 7, AgAsasthikAyassa dese 8, AgAsasthikAyassa padesA 9, addhAsamae 10 ||suu03|| chAyA-atha kA sA arUpyajIvaprajJApanA ? arUpyajIvaprajJApanA dazavidhA prajJaptA, tadyathA-dharmAritakAyaH1, dharmAstikAyasya dezaH 2, dharmAstikAyasya pradezAH 3, adharmAstikAyaH 4, adharmAstikAyasya dezaH 5, adharmAstikAyasya pradezAH 6,AkAgAstimAyaH 7, AkAzAstikAyasya dezaH 8, AkAzAstikAyasya pradezAH 9, addhAsamayaH 10, // sU. 3 // yadyapi rUpi-ajIva prajJApanA kA nirdeza pahale kiyA gayA hai| phira bhI pUrvokta nyAya se alpa vaktavyatA hone ke kAraNa prathama arUpi-ajIva prajJApanA kA nirUpaNa karate haiM sUtrArtha (se) atha (kiMta) vaha kyA hai ? (arUvi ajIva paNNavaNA) arUpI ajIva kI prajJApanA (arUvi ajIva paNNavaNA) arUpI ajIva kI prajJApanA (dasavihA) dA prakAra kI (paNNattA) kahI hai (taM jahA) vaha isa prakAra (dhammatthikAe) dharmAstikAya (dhammatthivAyassa dese) dharmAstikAya kA deza (dhammatthikAyarasa padesA) dharmAstikAya ke pradeza (adhammatthikAe) adharmAstikAya (adhammatthikAyassadese) adharmAstikAyakA deza (adhammatthikAyassa padesA) adharmAstikAyake pradeza (AgAsatthi ke rUpI-ajIva prajJApanAno nirdeza pahalAM karAyuM che. te paNa pUrvokata nyAye alpatvatA hovAne kAraNe prathama arUpI-ajIva prajJApanAnuM nirUpaNa kare che sUtrAtha--(se) 2matha (kiM ta) te zucha (arUvi ajIvapaNNavaNA) 13pI204nI prjnyaapn| (arUvi ajIvapaNNavaNA) 253pI manI prajJAyanA (dasavihA) 42 42nI (paNNattA) 4ii cha (ta jahA) te mAre (dhammatthikAe) yasti4Aya (dhammatthikAyassa dese) ghaastiyn| heza (dhammatthikAyassa padesA) ghaastiyne| pradeza (adhammasthikAe) avastiya (adhammasthikAyassa dese) adha pra05 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre : TIkA-tatrApi rUpyajIvaprajJApanAyAH prathamopAttatve'pi uktanyAyena anyavaktavyatayA prathamam arUpyajIvaprajJApanAmeva prarUpayitumAha-' se kiM taM arUvi ajIva pannavaNA ? 'se' atha, 'ki taM' kiM tat, kA sA, 'arUvi ajIvapannavaNA ?' arUpyajIvaprajJApanA ? bhagavAnAha-'arUviajIvapannavaNA dasavihA pannattA' arUpyajIva prajJApanA dazavidhA-dazaprakArA prajJaptA , 'taM jahA dhammatthikAe, dhammatthikAyassa dese, dhammatthikAyassa padesA' tadyathA dharmAstikAyaH, dharmAstikAyasya dezaH, dharmAstikAyasya pradezAH, tatra dharmAstikAyazabdo vyutpAdyate-svabhAvAdeva gatipariNAmapariNatAnAM jIvAnAM pudgalAnAM ca tatsvabhAvadhAraNAd dharmaH, dharmohi tatsvabhAvapopako bhavati,astayazca pradezA stepAM kAyaH-nikAyaH saGghAta ityarthaH evaJca pradezasaGghAtaH astikAyapadArthaH, dharmazcAsau astikAyazceti dharmastikAyaH -avayavidravyam, akyavIca avayavAnAM tathAvidhasaGghAtapariNAmavizeSa eva, avayavakAe) AkAzAstikAya (AgAsasthikAyassa dese) AkAzAstikAya kA deza (AgAsAthikAyassa padesA) AkAzAstikAya ke pradeza (addhAsamae) addhA kAla // 3 // TIkArtha-arUpI-ajIva kI prajJApanA kyA hai ? zrIbhagavAn uttara dete haiM-arUpI ajIva prajJApanA daza prakAra kI kahI hai| vaha isa prakAra hai-dharmAstikAya, dharmAstikAya kA deza, dharmAstikAya ke pradeza / yahAM dharmAstikAya kA artha-nirUpaNa karate haiM-svayaM hI gati pariNAma meM pariNata jIvoM aura pudgaloM kI gati meM jo nimitta kAraNa ho vaha dharmAstikAya kahalAtA hai| 'asti' arthAt pradeza, unakA kAya arthAt samUha yA saMghAta astikAya / isa prakAra astikAya zabda kA artha haiM pradezoM kA samnha / dharmarUpa atikAya dharmAstikAya kahA jAtA hai| yaha eka avayavidravya hai| avayavI avayavoM se bhinna bhstiyn| he(adhammatthikAyassa padesA) mstiyn| pradeza (AgAsathikAe) 213stAya (AgAsasthikAyassa dese) mAstiyana deza (AgAsatthikAyassa parasA) 2 stiyanA pradeza (addhAsamae) maddhA // 3 // TIkArya -arUpI ajIvanI prajJApanA daza prakAranI kahI che te A prakAre che dharmAstikAya, dharmAstikAyane deza, dharmAstikAyano pradeza ahIyA dharmAstikAyano artha nirUpaNa kare che svaya poteja gati pariNAmamAM pariNata che ane pugatAnI gatimA nimitta 4291 DAya te dhAstAya upAya cha 'asti' arthAt pradeza temane kAya arthAta, samUha dharmarUpa atiphAya dharmAstikAya Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TokA pra. 1 sU. 3 apyajIvaprajJApanAnirupaNam dravyebhyaH pRthak arthAntarasya avayavi vyasthAnupalabdheH, tathA dharmAstikAyasya buddhiparikalpito dvayAdipradezAtmako vibhAgaH, dharmAstikAyasya pradezAstu-prakRSTAH dezAH pradezAH vibhAgazUnyA bhAgA ityarthaH, te cAsaMkhyAtAH santi teSAM lokAkAza pradezapramANatvAt, 'atha dharmAsti phAyavirodhyadharmAstikAyamAha-'adhammatthi. kAe, adhamatthikAyassa dese, adhammatthiAvassa padesA' atharmAstikAyaH-dharmAstikAyapratipakSabhUtaH-adharmAstikAyaH, jIvAnAM pudgalAnAJca sthitipariNAmapariNatAnAM tatpariNAmopaSTambhako'mUrto'saMkhyeyapradezasaGghAtAtmako'dharmAstikAyaH, tathA adharmAstikAyasya dezastu-tasyaiva apamAstikAyasya buddhi vikalpito dvayAdipradezAtmako vibhAgaH, adharmAstikAyasya pradezAH punaH prakRSTA dezAHavayavI nAmaka koI dravya upalabdha nahIM hotaa| ___usI dharmAstikAya kA buddhi dvArA kalpita vipradezAtmaka Adi vibhAga dharmAstikAya kA deza kahalAtA hai| dharmAstikAya kA zabda se choTA deza, jisakA phira vibhAga na hosake, pradeza kahalAtA hai| dharmAstikAya ke lokAkAza ke pradezoM ke barAbara asaMkhyAta pradeza hAte haiN| ___ aba dharmAstikAya ke virodhI svarUpa vAle adharmAstikAya kA svarUpa batalAte haiM jo sthiti pariNAma meM pariNata jIvoM aura pudgaloM kI sthiti meM sakSayaka ho vaha adharmAstikAya kahalAtA hai| adharmAstikAya bhI asaMkhyAna pradezI amUrta dravya haiM / adharmAstikAya kA buddhi dvArA kalpita TripradezAtmaka Adi khaNDa adharmAstikAya deza kahalAtA hai, aura usakA sabase choTA bhAga jisakA dUsarA bhAga na kahevAya che. te eka avayavI dravya che. avayathI juduM avayavI nAmanuM ke dravya upalabdha thatuM nathI. eja dharmAstikAyane buddhidvArA kalpita kripradezAtmaka Adi vibhAga dhamasti kAyane deza kahevAya che. dharmAstikAyane badhAthI nAne deza, jene pharIthI vibhAga na thaI zake tene pradeza kahevAya che, dharmAstikAyanA kAkAzanA pradezanI barAbara asaMkhyAta pradeza hoya che. have dharmAstikAyanA virodha svarUpa vALA adharmAstikAyanA svarUpa batAve che je sthiti pariNAmamAM pariNata che ane pudgalonI sthitimAM sahAyaka hoya te dharmAstikAya kahevAya che. adharmAstikAya paNa asaMkhyAta pradezI amUrta vyA che. adharmAstikAyanA buddhidvArA kalpita ddhipradezAtmaka Adi khaDa adharmAstikAya deza kahevAya che. ane ene badhAthI nA bhAga jene bIje Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 prajJApanAsUtre nirvibhAgAH asaMkhyeyA bhAgA bhavanti, lokAkAzapradezapramANatvAt, athAkAzAstikAyAdi brUte - 'AgAsatthikAe, AgAsatthikAyassa dese, AgAsatdhikAyasa padesA, addhA samae' sU. 3 | AkAzAstikAyaH, A-maryAdayA svasvabhAvAparityAgarUpayA kAzante -svarUpeNa pratibhAsante vyavasthitAH padArthA asmin iti AkAzam athavA A sarva bhAvAbhivyAptyA kAzate ityAkAzam, astayaH - pradezA steSAM kAyaH astikAyaH, AkAzaJca tadastikAyazceti AkAzAstikAyaH, evam AkAzAstikAyasya dezastu tasyaiva AkAzAstikAyasya buddhivikalpito yadi pradezAtmaka vibhAga ityartha, tathA AkAzAstikAyasya pradezAH punaranantAH santi; alokasyAnantatvAt, addhAsamayaH - addhAM-kAlaH, sa cAsau samayaho sake vaha pradeza kahalAtA hai / adharmAstikAya ke pradeza bhI asaMkhyAta haiM aura lokAkAza ke pradezoM ke barAbara haiM / aba AkAzAstikAya kA svarUpa kahate haiM - jisake andara sthita padArtha apane svarUpa ko binA tyAge pratibhAsita hotA hai vaha AkAza / -athavA jo samasta padArthoM meM vyApta hokara rahA huA hai, vaha AkAza / asti kA tAtparya pradeza hai, unakA samUha yA saMghAta astikAya kahalAtA hai / AkAza rUpa astikAya ko AkAzAstikAya kahate haiM / AkAzAstikAya hI buddhi kalpita dvipadezAtmaka Adi bhAga AkAzAstikAya deza kahalAtA hai aura AkAza kA sabase choTA bhAMga, jisakA punaH bhAga na ho sake, AkAzAstikAya pradeza kahalAtA hai| AkAzAstikAya ke pradeza ananta hai, kyoMki alokAkAza ananta hai / bhAga na thaI zake tene pradeza kahevAya che. dharmAstikAyanA pradeza paNa asa`khyAta che ane leAkAkAzanA pradezeAnI kharAkhara che. have AkAzAstikAyanuM svarUpa kahe che-jenI aMdara rahelA padArtho potAnA svarUpanA tyAga karyA zivAya pratibhAsita thAya che te AkAza athavA je samasta padArthomA vyAsa manIne rahela che, te AkAza, astinuM tAtpaya pradeza che, tenA samUha athavA sa ghAta astikAya kahevAya che. AkAza. rUpa astikAyane AkAzAstikAya kahe che. AkAzAstikAyanA ja buddhikalpita dvipradezAtmaka Adi bhAga AkAzAstikAya deza kahevAya che ane AkAzane badhAthI nAneA bhAga, jenA phrI bhAga thatA nathI, te AkAzAstikAya pradeza kahevAya che. AkAzAstikAyanA pradeza ananta che, kemake alAkAkAza ananta che. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TokA pra. 1 sU. 3 arUpyajIvaprajJApanAnirUpaNam 37 ceti addhAsamayaH, athavA addhAyAH kAlarUpAyAH samayo-vibhAgarahito bhAgaH, ayazca addhAsamayaH eka eva vartamAnaH paramArthaH san vartate, nAtItAH samayAH, no vA anAgatAH, teSAM vinaSTAnutpannatvenAsatyAt, ataeva addhAsamayasya kAyatvAbhAvena dezapradezakalpanAbhAvaH, sepA arUpyajIvaprajJApanA proktA, atra dharmAstikAyasya mAGgalikatvena prathamopAdAnaM, tatpratipakSabhUtatvAt tadanantaram adharmAstikAyastha, tadanantaraM lokAloka vyApitvAdAkAzAstikAyasya, tato loke samayAsamayakSetravyavasthAkAritvAdaddhAsamayasyopAdAnaM kRtam, vastu tastu ___ advA kAla ko kahate haiN| addhA samaya addhA samaya kahalAtA hai| athavA kAla rUpa addhA samaya arthAt niraMza aMza addhA samaya kahalAtA hai| vartamAna kAla kA eka hI samaya sat hotA hai, atIta kAla ke ananta samaya naSTa ho cuke haiM aura anAgata kAla ke ananta samaya utpanna nahIM hue haiM, ataeva ve saba asat avadhijJAna hai?| addhA kAla kAya nahIM haiM arthAt pradezoM kA saMcAta nahIM haiM / ataeva usake dezoM aura pradezoM kI kalpanA bhI nahIM ho sakatI hai| ___ yaha 'arUpI--ajIva: kI prajJApanA hai| dharma mAMgalika hai, ataH dharmAstikAya kA sabase pahale ullekha kiyA gayA hai| dharmAstikAya kA pratipakSa adharmAstikAya hai, ataeva dharmAstikAya ke pazcAt adharmAsti kAya kA kathana kiyA gayA hai / tatpazcAt lokAloka meM vyApta hone ke kAraNa AkAzAstikAya kA nirdeza kiyA gayA hai aura phira loka meM samaya kSetra evaM asamaya kSetra kI avasthA karane vAlA hone ke kAraNa addha kALane kahe che. addhAsamaya, addhAsamaya kahevAya che. athavA kAla rUpa addhAsamaya arthAt niraza aza adhvAsamaya kahevAya che. vartamAna kALane eka ja samaya sat hoya che. atIta kAlanA ananta samaye naSTa thaI gayA che ane anAgata kALanA ananta samaya utpanna thayA nathI, tethI ja e badhA asat avidyamAna che aDhAkAla kAya nathI, tethI ja enA deza ane pradezonI kalpanA paNa thaI zakatI nathI. A arUpI ajIvanI prajJApanA che. dharma mAMgalika che, tethI dharmAstikAya ne badhAthI pahelA ullekha karyo che. dharmAstikAyane pratipakSa adharmAsti kAya che, tethI ja dhamastikAyanI pachI adharmAstikAyanuM kathana karAyuM che. tenA pachI kalekamAM vyApta hovAne kAraNe AkAzAstikAya ne nirdeza karAyo che ane pachI lokamAM samaya kSetranI vyavasthA karavA vALA hovAne lIdhe addhAsa Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prakSApanAsUtre lokAlokavyavasthAkAritvAd dharmAdharmAstikAyayoH prathamamupAdAnam, dharmAdharmAstikAyayorvizrutvAbhAvena yAvati kSetre to avagADhau bhavata stAvatpramANo loko bhavati, zepastu aloko bhavati, tathA coktam 'dharmAdharmavibhUtvAt sarvatra ca jIva pudgalavicArAt / nAlokaH kazcit syAt, naca sammata metadAryANAm // 1 // tasmAda dharmAdharmAvagADhI vyApya lokasthaM sarvam / / evaM hi paricchinnaH sidhyati loka stada vibhutyAt' |2|iti|s.3| mUlama-' se kiM taM rUvi ajIvapannavaNA ? rUvi ajIvapannavaNAcauvvihA pannattA, taM jahA-khaMdhA1, khaMdhadesA2, khaMdhapaesA3 addhA samaya kA grahaNa kiyA hai / vastutaH loka aura aloka kA vibhAga dharmAstikAya aura adharmAstikAya kI vajaha se hotA hai, ataeva ina donoM kA pahale nirdeza kiyA gayA hai| dharmAstikAya aura adharmAstikAya vyApaka dravya nahIM haiN| ve kitane AkAza khaNDa meM sthita hai, utanA AkAza khaMDa lokAkAza yA loka kahalAtA hai| zeSa AkAza aloka yA alokAkAza kahA jAtA hai| ___ kahA bhI hai-dharma aura adharma dravya yadi vyApaka hote to jIvoM aura pudagaloM kI gati aura sthiti bhI sarvatra hotii| aloka kucha hotA hI nahIM, kintu Arya janoM-jJAniyoM ko yaha mAnya nahIM hotA hai // 1 // ___ataeva yahI mAnanA ucita hai ki dharma aura adharma lokAkAza meM hI vyApta haiM, dharma-adharma dravyoM kI vyApakatva na hone se loka parimita siddha hotA hai // 2 // sUtra // 3 // mayanuM grahaNa karyuM che. vastutaH e lekanA vibhAga dharmAstikAya ane adharmastikAyanI apekSAo thAya che. tethI ja e baneno pahelo nirdeza karAya che. dharmAstikAya vyApaka dravya che nahIM. teo jeTalA AkAza khaMDamAM rahe che, teTale AkAza khaMDa lokAkAza agara loka kahevAya che. zeSa AkAza aleka athavA alakAkAza kahevAya che. kahyuM paNa che ke--dharma ane adhama dravya je vyApaka heta te che ane pudgalenI gati ane sthiti paNa savatra heta aleka jevuM kAMI hetaja nahI paratu Aryajanane jJAnIone A mAnya hetu nathI ke 1 che tethIja Ama mAnavuM ucita che ke dharma dravya lekAkAza mAja vyApta che, dharma-adharma dravyanuM vyApakatva na hovAthI leka parimita siddha thAya che. 23 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyodhinI TIkA sU. 4 pra. 1 rupyajIva prajJAnanirUpaNaM paramANupoggalA 4, te samAsao paMcavihA pannatta / taM jahAaNapariNayA 1, gaMdhapariNayA 2, rasapariNayA 3, phAsapariyA 4, saMThANapariNayA 5 // sU0 4 // chAyA - atha kA sA rUpyajIvaprajJApanA ! rUpyajIva prajJApanA caturvidhA prajJaptA, tadyathA-skandhAH, 1 skandhadezAH 2, skandhapradegA:, 3, paramANupulA 4, 'samAsataH paJcavidhA: : prajJaptAH, tadyathA-varNapariNatAH 1 gandhapariNatAH 2, rasapariNatA: 4, saMsthAnapariNatAH 5 ||sU0 4 // TIka -- atha rUpyajIvaprajJApanAM prarUpayitumAha - - ' se kiM taM rUvi ajIvanavaNA ?' 'se' atha, 'kiM taM' kiM tat kA sA 'rUvi ajIvapannatraNA ?' rUpyajIva aba rUpI - ajIva kI prarUpaNA karate haiM sUtrArtha - (se) atha (kiM taM) vaha kyA hai ( rUvi ajIva pannavaNA) rUpI ajIva prajJApanA (rUpI ajIva paNNavaNA) rUpI ajIva prajJApanA (vA) cAra prakAra kI (paNNattA) kahI hai / (taM jahA) vaha isa prakAra hai / (khaMdhA) skaMdha (khaMdhadesA) skaMdha deza hai / (khaMdhapaesa) skaMdha pradeza ( paramANu poggalA) paramANu pudUgala (te) ve (samAsao) saMkSepa se (paMcavihA) pAMca prakAra ke ( paNNattA) kahe haiM (vaNNa pariNayA) varNa rUpa meM pariNata (gaMdha pariNayA) gaMdha rUpa meM pariNata ( rasapariNayA) rasa rUpa pariNata ( phAsa pariNayA) sparza rUpa meM pariNata ( saMThANa pariNayA) AkAra rUpa meM pariNata // 4 // TIkArtha :- aba rUpI ajIva kI prajJApanA kA kyA svarUpa hai ? zrI bhagavAn uttara dete haiM- rUpI ajIva kI prajJApanA cAra prakAra kI hai / have rUpI ajIvanI prarUpaNA kare che sUtrArtha - (se) matha (kiM ta) te zuM che (rUvi ajIba pannavaNA) 3pI ava * ajJApanA (rUvi ajIva paNNatraNA) 35ii lava prajJApanA ( caubvihA) yAra prAra nI (paNNattA) DI (taM jahA ) te yA prAre (khaMdhA) 246 (khadha desA) -4ndhanA deza (khadha paesA) 244 pradeza (paramANu poggalA) parabhAguyugasa (te) temA (samAsao) sAkSepathI ( pa ca vihA) pAtha ahAnA ( paNNattA) hyA che (vaNNapariNayA), varSA 3 pariNata (gaMdha pariNayA) adha35 parizuta (sa ThANa pariNayA) bhAra rUpamAM pariNata // 4 // TIkA ----have rUpI ajIvanI prajJApanAnuM zuM svarUpa che ? zrI bhagavAna uttara Ape che.-rUpI ajIvanI prajJApanA cAra prakAranI che. te A pramANe che Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre prajJApanA ? bhagavAnAha-'rUvi ajIvapaNNavaNA caubihA pannattA' rUpyajIvaprajJApanA, catuvidhA prajJaptA, "taM-jahA-khaMdhA, khaMghadesA 2, khaMdhapaesA 3, paramANupoggalA' 4, tadyathA-skandhAH, skandha dezAH, skandhapradezAH, paramANupudgalAzra, tatra skandanti-zuSyanti, dhIyante pudgalAnAM vicaTanena kRzI bhavanti caTanena puSyanti ceti skandhAH, pRpodarAditvAt siddhiH, skandhadezAstu-rakandhAnAmeva skandhatvapariNAmamatyajato buddhiparikalpitA dvacAdipradezAtmakA vibhAgAH, atra anantAnantaprAdezikeSu tAdRzeSu skandheSu dezAnantatvasaMbhAvanArtha bahuvacanopAdAnam , skandhapradezAH punaH skandhAnAM skandhatva pariNati pariNatAnAM buddhivikalpitAH prakRSTAdezAH-vibhAgazUnyA bhAgAH paramANavaH skandhapradezA vodhyAH, paramANupudalA: paramAzcate aNavaH paramANavaH nirvibhAgadravyarUpAH, te ca te pudgalAzceti paramAvaha isa prakAra-skaMdha, skaMdha deza, skaMdha pradeza aura paramANu pudgala / jo pudgala, anya pudagaloM ke milane se puSTa hote haiM-baDha jAte haiM aura pudgaloM ke haTa jAne se kRza kamatI par3a jAte haiN| ve skaMdha kahalAte haiN| saMskRta bhASA ke anusAra skandha zabda kI vyutpatti isa prakAra. haiM-'skandati-dRSyanti dhIyante ca puSpante ca' iti skndhaaH| dhRSodarAdi se isa zabda kI siddhi hotI hai / skandhatva rUpa pariNAma ko na tyAga ne vAle skandhoM ke hI buddhi kalpita vipradezI Adi vibhAga skandha deza kahalAte haiN| yahAM skandha dezAH, jo bahuvacanAnta prayoga kiyA hai so yaha sUcita karane ke lie hai ki kisI ananta pradezI rakandha meM skandha deza bhI ho sakate haiM skandha meM mile hue nirvibhAga aMza ko skandha pradeza bhI kahate haiN| arthAt jo paramANu skandha meM milA hai vaha skandha pradeza kahalAtA hai| parama aNu paramANu kahA jAtA hai arthAt kaMdha, skaMdha deza, ska dha pradeza ane paramANu yugale bIjA pugalanA maLavAthI pUrNa thAya che vadhI jAya che ane pudgalenA ghaTI javAthI ghaTI jAya che. teo skanya kahevAya che. saskRta bhASAnusAra skaMdha zabdanI vyutpatti A zate che skaMdati dhIyante ca puSyante ca iti skanyA / pRss||42 4thI 28 6 siddha thAya che. skaMdhatva rUpa pariNAmane na tyajanAra, ske dhanAja buddhikalpita di azI vigere vimA 245 heza upAya che. miDIyAM skadha dezA. mevara bahuvacanAnta prayAga karyo che te ema sUcana karavA mATe che ke keI anantapradezI skandamAM ananta deza paNa banI zake che, ska dhamAM maLelA nivibhAga aMzane skaMdha pradeza paNa kahe che arthAt je paramANu ska dha maLe che te ska dha pradeza kahe pAya che. parama aNu. 52mA 43vAya che. mAt me puddA dravya nA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra.1 sU. 5 rUpyajIvapApanAnirUpaNam 41 NupudgalAH kandhatyapariNAmarahitAH kevalAH paramANavaH, ityarthaH, 'te samAsao paMcavihA paNNattA' te-sandhAdayazcatvAro rUpayajIvAH, 'samAsao' samAsataHsaMkSepeNa 'paMcavitA' paJcavidhAH-paJcaprakArAH 'paNattA' prajJaptAH-prarUpitAH santi 'taM jahA-pariNayA, gaMdhapariNayA, rasapariNayA, phAsapariNayA, saMThANapariNayA' tadyathA-varNapariNatAH 1, ganyAriNatAH 2, rasapariNatAH 3, sparzapariNatAH 4, saMsthAnapariNatAH 4, tara varNataH pariNatAH varNapariNAmabhAjaH varNapariNatAH, ityevaM gandhapariNatAdo'pi vyAkhyeyAH / / (sU 0 4) - sUlama-'je bamapariNayA te paMcavihA pannatA taM jahAkAlavaNNapariNayA 1. nIla vaNNapariNayA 2, lohiyavANapariNayA 3, hAlihavAmapariNayA 4, sukillavaSNapariNayA 5 je gaMdhaparigayA te suvitA pannatA taM jahA-suvilagaMdhapariNayA ya dubhigaMdhapariNayA / je rasapariNayA te paMcavihA pannatA taM jahA-titarasapariNayA 1, kaiyarasapariNayA 2, kasAyarasa pariNayA 3, aMbilaralapariNayA hai, bahurarasapariNayA 5, je. phAsapariNayA te avihA ekattA ta jahA-kakkhaDaphAsapariNayA 1, mauyazAlapariNayAra, guruvaphAlaNayA 3, lahuyaphAsapariNayA 4, sIyazAlapariNAyA 5, usiNaphAlapariNayA 3, giddhaphAsapariNayA 7, lukkhaphAlapariNayA 8, je saMThANapariNayA te paMcavihA paNatA, taM jahA-parimaMDala saThANapariNayA 1, vaha aisA pudgala dravya kI jilakA vibhAga saMbhava na ho, paramANu kahalAtA hai| paramANu skandha meM khilA nahIM hotA hai| aisA samajhanA caahie| ye cAroM sI-ajIva saMkSepa se pAMca prakAra ke kahe gae haiN| ve prakAra ye haiM-varNa pariNata, gaMdha pariNata, rasa pariNata, sparza pariNata aura saMsthAna pariNata / jo varNa ke rUpa meM parigata hoM, ve varNa pariNata kahalAte haiN| isI prakAra gaMdha pariNata Adi bhI samajha lenA caahie|4| vibhAga asabhavita che te paramANu kahevAya che paramANu skaMdhamAM maLela nathI hatuM- te vibhinna dravya hoya che ema samajavuM joIe. je 4 che Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre saMThANapariNayA 2, taMsa saMThANapariNayA 3, cauraMsasaMTANa pariNayA 4, AyayasaMThANapariNayA' 5 // 90 5 // chAyA-ye varNapariNatAste paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA-kAlavarNapariNatAH 1 nIlavaNapariNatAH 2, lohitavarNapariNatAH 3, hAridravarNapariNatAH 4, zuklavarNapariNatAH 5, ye gandhapariNatA te dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-surabhigandhapariNatAzca 1, durabhigandha-durgandhapariNatAzca 2, ye rasapariNatArate paJcavidhAH prajJaptA stadyathA-tiktarasapariNatAH 1, kaTukarasapariNatAH 2, kapAyarasapariNatAH 3, aslarasapariNatAH 4, madhurarasapariNatAH 5, ye sparzapariNatAste'STa zabdArtha - (je) jo (aNNapariNayA) varNa rUpa meM pariNata ho (te) ve (paMcavihA) pAMca prakAra ke (pannattA) kahe haiM (taM jahA) yaha isa prakAra (kAla vaNNa pariNayA) kAle varNa ke rUpa meM pariNata (nIla vaNNapariNayA) nIla varNa ke rUpa meM pariNata (lohiya baNNapariNayA) lAla varNa ke rUpa meM pariNata (hAliddavaNNapariNA) pIle varNa ke rUpa meM pariNata (sukillavaNNapariNayA) zveta varNa ke rUpa meM pariNata (je) jo (gaMdha pariNayA) gaMdha rUpa meM pariNata (te) ve (duvihA) do prakAra ke (paNNattA) kahe haiM |(tN jahA) vaha isa prakAra (sunbhigaMdhapariNayA) sugaMdha ke rUpa meM pariNata (dunbhigaMdha pariNayA) durgadha ke rUpa meM pariNata (je) jo (rasa pariNayA) rasa ke rUpa meM pariNata (te) ve (paMcavihA) pAMca prakAra ke (paNNattA) kahe hai (taM jahA) vaha isa prakAra hai (tittarasapariNayA) nikta rasa ke rUpa meM pariNata (kaDuyarasapariNayA) kaDave rasa ke rUpa meM pariNata (kasAya rasapariNayA) kasaile rasa ke rUpa meM pariNata (Avila rasa pariNayA) khaTTe rasa sAtha-(je) 2 (vaNNapariNayA) qNu 35mA pariNata (ta) tayA (pacavihA) pAMya 42nA (paNNattA) 4. cha. (ta jahA) te 2 // zate (kAlavaNNapariNayA) 4aa nA 35mA pariNata (nIlavaNNapariNayA) pANI vANu n| 35mAM pA2zuta (lohiyavaNNapariNayA) dAdA nA 35mA parizuta (hAliddavaNNapariNayA) pInA 35mA pariNata (sukillavaNNapariNayA) zveta 2 janA 35mA pariNata (ja) re (gaMdhapariNayA) // 5 35mA pariNata (te) teyo (duvihA) me prA2nA (paNNattA) 4aa cha (ta jahA) te 2rIta (sumigaMdhapariNayA) sugadhanA 35mA pariNata (dubbhigadhapariNayA) dudhanA 35mA pariNata (je) re (rasapariNayA) 2sanA 35mA pariNata (te) teso (paMcavihA) pAMyana (paNNattA) 4 // cha (tittarasapariNayA) ti:ta 2sanA 35mA pariNata (kaDuyarasapariNayA) 13vA 2sanA 35mA pariNata (kasAyarasapariNayA) tu2|| 2sanA 35mA pariNata Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harat TokA pra. 1 sUM. 5 rupyajIva prajJApanAnirUpaNam 43 vidhAH prajJaptAH tadyathA - karkaza sparzapariNatAH, 1, mRdukasparzapariNatAH 2, guru kasparzapariNatAH 3,laghukasparzapariNatAH 4, zItasparzapariNatAH 5, uSNasparzapariNatAH 6, snigdhasparzapariNatAH 7, rUkSasparzapariNatAH 8, ye saMsthAnapariNatAste paJcavidhAH prajJaptA stadyathA - parimaNDalasaMsthAna pariNatAH 1, vRttasaMsthAnapariNatAH 2, tryatrasaMsthAnapariNatAH 3, caturasrasaMsthAnapariNatAH 4, Ayata saMsthAnapariNatAH, 5, (25) // sU0 5 // rUpa meM pariNata (mahuraratapariNayA) miThe rasa ke rUpa meM pariNata (je) jo (phAsapariNayA) sparza rUpa meM pariNata (te) ve (aThThAvihA) ATha prakAra ke (patA) kahe hai (taM jahA) vaha isa prakAra (kakkhaDa phAsapariNayA) kaThora sparza ke rUpa meM pariNata (mauya phAsapariNayA) komala sparza ke rUpa meM pariNata ( gasyakAsapariNayA) bhArI sparza ke rUpa meM pariNata ( lahuyAsapariNayA) halke sparza ke rUpa meM pariNata ( sIyaphAMsa pariNayA) zIta sparza ke rUpa meM pariNata ( usINa phAsapariNayA) garma sparza ke rUpa meM pariNata (ziddha phAsapariNayA) cikane sparza ke rUpa meM pariNata ( lakkhaphAsapariNayA) rUkhe sparza ke rUpa meM pariNata (je) jo (saMTANapariNayA) saMsthAna AkAra rUpa meM pariNata (te) ve (paMcavihA) pAMca prakAra ke ( paNNattA) kahe (taM jahA) vaha isa prakAra hai ( parimaMDalasaMThANapariNayA) golAkAra meM pariNata ( vaha saMThANapariNayA) cuDI ke samAna AkAra meM pariNata (taMsa saMThANa pariNayA) tikone (aMbilarasa pariNayA) pATA rasanA upamA pariNata (mahugrasapariNayA) bhIThA rasanA 35mA pariNata (je) ? (phAsapariNayA) sparza upamAM parita (te) temA (aTThavihA) mA prahAranA (pannattaH) 4 che (taM jahA ) te yA prAre (kakkhaDaphAsapariNayA) 12 sparzanA mAM parita (mauyakAsa pariNayA) abhadAsparzanA bhAM pariNata (garuthaphAsapariNayA) lAre sparzanA upamA pariNata ( lahuyaphAsapariNanA) (65 sparza 3ye parita (sIyaphAsapariNayA) zIta sparzanA upamA pariNata (usiNaphAsapariNayA) garama sparzanA upabhA pariNata (ddhiphAsapariNayA) yA sparzanA 35bhA pazzuita (lumkhaphAsapariNayA) paramayA sparzanA 35mA pariNata (je) ne ( saMThANapariNayA) sasthAna AAra upamA pariNata (te) tethe (paMcavihA) pAya aAranA (paNNattA) hyA che (taM jahA) te mA prAre (parimaMDalasaM ThANapariNayA) goNAkSaramA pariNata ( baTTasaM ThANapariNaya) yUDInA samAna mAramA pariNata (tNssNtthaannprinny|) trazu bhulAnA AAramA parita (caurasasaMThANapariNayA) caturastra AsmAM parita (AyayasaMThANapariNayA) dANAM bhArabhAM parizruta // 5 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajApanAsUtre " TIkA- 'je vaNNapariNayA te paMcavitA pannattA' ye varNapariNatAH - varNarUpatayA pariNatAH santi, te paJcavidhA :- paJcaprakArAH prajJaptAH - prarupitAH 'taM jahA - kAlavaNNapariNayA, gIlavaNaNapariNayA, lohiyavaNNapariNayA, hAlihavaNNapariNayA, sukillavaNa pariNayA' tadyathA - kRSNavarNapariNatAH kajjalAdivat nIlavarNapariNatAH - mayUragrIvAnIlyAdivat lohitavarNapariNatAH - higulakAdivat hAridravarNapariNatAH haridrAdivat zuklavarNapariNatAH zakarpUrAdivat 'je gaMdhapariNayA te dubihA paNNattA, ta jahA - mubhigaMdha pariNayAya, dubhigaMdhapariyAya, ye gandhapariNatAH - gandhapariNAmavantaH santi taM ganyapariNatAH dvividhAHdviprakArakAH prajJaptAH tadyathA - gurabhigandhapariNatAca zrIkhaNDAdivat, durabhigandhapariNatAzca lasunAdivat, cakAradvayaM pariNamanaM prati vizeSAbhAva khyApanArtham evaJca 'yathAkathaJcid avasthitAH sAmagrIvazataH surabhigandhapariNAmaM prApnuvanti, tathA AkAra meM pariNata (caraMsaThANapariNayA) caukora AkAra meM pariNata (AyayaThANapariNayA) lambe AkAra meM pariNana ||5|| T TIkArtha - varNa rUpa meM parigata jo pudgala hai, ve pAMca prakAra ke kahe gae haiM- koI kajjala Adi ke samAna kAle hote haiM, koI mora ke gardana yA nIla Adi ke samAna nIle raMga ke hote hai, koI hiMgala Adi ke samAna lAla raMga ke hote haiM, koI haldI Adi ke samAna pIle raMga ke hote haiM / jo pudgala gaMdha pariNata hai, unameM do bheda hote haiM / yathA koI candana Adi ke samAna sugandha vAle hote haiM aura koI lazuna Adi ke samAna durgandha vAle hote hai / do cakAra isa bAta ke sUcaka hai ki pariNamana meM koI vizeSatA nahIM hai / isa prakAra koI pudgala anukUla sAmagnI milane se sugaMdha pariNAma vAle ho jAte haiM aura koI TIkA nA rUpamA paNita je pudgaleA che, te pAca prakAranA kahelA che--keAI kAjaLa dinA samAna kALA raganA hoya che, kAi meranI DAka mi agara vAdaLa AdinA sarakhA vAdaLI raMganA hAya che, keAI hiMgaLo vigerenI jema lAla raganA heAya che, koi haLadara vagerenI jema pILA raMganA heAya che je puddagalA gadha pariNata che, temA be bheda vhAya che. jema koi caMdana vige renI jema sugadhavALA heAya che ane koi koi lasaNa vigerenI samAna dunya vALAM hAya che. e ja e vAtanA sUcaka che ke, pariNAmamA koi vizeSatA nathI A rIte koi pudgala anukUla sAgathI maLatA sugadhita pariNAmavALA nI jAya che ane kAI evIja sAmagrI maLI jatA durgaMdha vALA banI jAya che. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameodhinI TokA pra. 1 sU. 5 rUpya jIva jJApanAnirUpaNaM kathaJcidavasthitA eva sAmagrIvazato durabhigandhapariNAmamapi prApnuvanti, 'je rasa pariNayA te paMcavA paNNattA' - ye rasapariNatAH santi te paJcavidhAH prajJaptAH, 'taM jahA - tittarasapariNayA, kaDuyarasapariNayA, aMvilarasapariNayA, mahura rasa pariNayA' tadyathA tiktarasapariNatAH nimbAdivat kaTukarasapariNatAH suSThcAdivat, kapAyarasapariNatAH haritakyAdivat, amlarasapariNatAH dhAtrI phalAdivat madhurarasapariNatAca zarkarAdivat, 'je phAsapariNayA te avihA paNNattA, ' ye sparzapariNatA ste aSTavidhAH prajJaptAH taM jahA - kakkhaDa phAsapariNayA, mauyaphAsapariNayA, guruyaphAsaparigayA, lahuyaphAsapariNayA, sIyaphAsapariNayA usiNakAsapariNayA viddhaphAsapariNayA, lukkhaphAsapariNayA' tadyathA - karkaza pariNatAH pApANAdivat, mRdukasparzapariNatAH gurukasparzapariNatAH vajrAdivat, vaisI sAmagrI milane para durgandha vAle bana jAte hai / jo pudgala rasa - pariNata haiM, ve pAMca prakAra ke haiM, yathA koI nIma Adi ke samAna tikta rasa vAle, koI soMTha Adi ke samAna kaTuka (carakhe) rasa vAle, koI haraDa Adi ke samAna kasaile rasa vAle koI imalI Adi ke samAna khade rasa vAle aura koI zakkara Adi ke samAna madhura rasa vAle hote haiM / jo pudgala sparza pariNata haiM ve ATha prakAra ke haiM, jaise koI pASANa Adi ke samAna kaThora sparza vAle, koI AkakI ruI ke samAna komala sparzavAle, koI vajra Adi ke samAna bhArI, koI semala kI rUI ke samAna halke, koI kadalI vRkSa Adi ke samAna je pudgala rasa pariNata che, tee pAca prakAranA che, jemake keAI lImaDA vigerenI jema kaDavA rasavALA, keAI suTha vigarenI jema tIkhA (caTapaTe tevAM) rasaphAI haraDe vigerenI jema turA rasavALA, to keAI AMbalI vagerenI jema khATArasavALA ane keAI teA sAkara vigerenI jema mIThA (gaLyA) rasavALA hoya che. vAjA, je pugale spa pariNata che tee ATha prakAranA che, jema ke koI patthara vigerenI samAna kaThera spa vALA keAI AkaDAnA rUnI jema kAmaLa spa vALA, keAI vajra, vigerenI jema bhAre, koI semalanA rUnI jema hA, kAI keLa vigerenA jhADanI jema ThaMDA, keAI agni vagarenI jema garama, koI Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre laghukasparzapariNatAH zAlmalItUlAdivat, zItasparzapariNatAH kadalIstambhAdivata, uSNasparzapariNatAH analAdivat / snigdhasparzapariNatAH kadalIstambhAdivat, rUkSa sparzapariNatAzca bhasmAdivat, 'ye saMThANapariNayA te paMcavihA pannattA' ye saMsthAnapariNatA ste paJcavidhAH prajJaptAH, ta jahA-parimaMDalasaMThANapariNayA, vasaMThANapariNayA, taMsasaMThANa pariNayA. cauraMsasaMThANapariNayA AyatasaMThANapariNayA' tadyathAparimaNDala saMsthAnapariNatAH valayAdivat, vRttasaMsthAnapariNatAH cakrAdivat,tryaMsa saMsthAnapariNatAH zaGgATakAdivat, caturaMsa saMsthAnapariNatAH kumbhikAdivata, etAni ca parimaNDalAdIni saMsthAnAnI dhanapratarabhedena dvividhAni bhavanti, punaH parimaNDalavarjitAni zeSANi onaH pradezajanitAni yugmapradezajanitAnIti dvidhA,tatro, tkRSTaM parimaNDalAdi rAmanantANuniSpanna masaMkhyAtapradezAvagADhaM ceti prasiddhameva, zIta, koI agni Adi ke samAna uSNa koI ghRta Adi ke samAna cikane aura koI rAkha Adi ke samAna rUkhe sparza vAle hote haiN| saMsthAna pariNata pudagala pAMca prakAra kA hai-yathA koI valaya Adi ke samAna parimaMDala saMsthAna arthAt AkAra ke hote haiM, koI cakra Adi ke samAna vRtta AkAra ke hote haiM, koI siMghADe ke samAna tikone AkAra ke, koI kuMbhikA Adi ke samAna caukora AkAra ke aura koI daNDa Adi ke samAna Ayata-lambe AkAra ke hote haiN| ye parimaMDala Adi AkAra ghana aura pratara ke bheda se do prakAra ke hote haiN| ina meM se parimaMDala ko choDakara zeSa ojaH pradeza janita tathA yamma pradeza janita ke bheda se do-do prakAra ke haiN| utkRSTa parimaNDala Adi sabhI ananta paramANuoM se niSpanna hote haiM aura AkAza ke asaMkhyAta pradezoM meM avagAhe' hue hote haiM / yaha prasiddha hI thI vigerenI samAna cIkaNuM ane koI te rUkhyA vigerenI jema rakSa sparza vALAM hoya che. saMsthAna pariNata yugala pAMca prakAranA che-jemake kaI kaDAM vigerenI jema parimaMDaLa sa sthAna arthAt AkAravALA hoya che, keIcaka vigare sarakhA chatta (gALa) AkAranA hoya che, keI te trikoNa AkAranA, keIku bhI vigerenI jema catuSkoNa AkAranA ane kaI lAkaDI vigerenI jema Ayata-lAMbA AkAravALAM hoya che. A parimaDaLa vigere AkAra ghana ane prataranA bhedathI be prakAranA bane che. emAthI parimaMDala sivAya bAkInA oja. pradeza janita temaja yuma pradeza janita pradezanA bhedathI be be prakAranA che. utkRSTa parimaMDala vigare badhAM ananta paramANuothI banelA hoya che. ane AkAzanA asaMkhyAta pradezamAM sthAna karanArAM hoya che. AvAta prasiddha ja che. jaghanya Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. 1 sU.5 sapyajIvaprazAyanAnipaNam jaghanyantu pratiniyata saMkhyakaparamANyAtmakam, tacca nAnirdiSTaM vijJAtuM zakyate iti zipyAnugrahAya tatpradayate-tatra ojaH pradezaprataravRttaM paJcaparamANunippanaM pazcAkAzapradezAvagADhaM ca, tathAhi-ekaH paramANumadhye sthApyaH, catvAraH pUrvAdiSu catasRSu dikSu krameNa sthApanIyAH, sthApanA yugmapradezaprataravRttaM dvAdaza paramANvAtmakaM dvAdazana dezAvagADhaM ca, tatra nirantaraM catvAraH paramANavazcatuLakAzapradezeSu rucakAkAreNa saMsthAyAH, tatastat parikSepeNa zeSAM aSTau sthApyAH / iti sthApanA, ojaH pradezaM banavRttaM saptapradezAvagAheM ca, taccaivaM tatraiva paJcapradeze prataravRte madhyasthitatya paramANo ruparipTA dadhastAca ekaiko'NuravasthApyaH, hai / jaghanya sthiti pratiniyata saMkhyA vAle paramANuoM meM nippanna hotA hai| nirdeza kiye pinA yaha jAnA nahIM jA sakatA ataeva ziSyoM ke anugraha ke lie use dikhalAte haiM ojaH pradeza pralana vRtta pAMca paramANuoM kA banA hotA hai aura pAMca AkAza pradezoM meM avagADha hotA hai / vaha isa prakAra-eka paramANu madhya meM rakha denA cAhie aura cAra paramANu pUrva AdiH cAra dizAoM meM krama se rakhane cAhie / (usakI sthApanA saMskRta TIkA meM dIgaI hai) so vahAM dekha lenaa| ___ yugma pradeza prattara vRtta bAraha paramANuoM kA banA hotA hai aura bAraha AkAza pradezoM meM avagADha hotA hai / use samajhane ke lie cAra paramANu cAra AkAza pradezoM meM rUpaka ke AkAra meM sthApita karane caahie| phira unake cAroM ora zepa Au pradezoM kI sthApanA karanI caahie| sthiti pratiniyata saMkhyAvALAM paramANuothI niSpanna thAya che. nirdeza karyA sivAya te jANI zakatA nathI ethI ja zi para anugraha karavA mATe ane batAve che - eja pradeza prataravRtta pAMca paramANuothI banela hoya che ane pAca AkAza pradezamAM avagAhita thayelA hoya che. te A rIte-eka paramANu madhyamAM mUko ane cAra paramANu pUrva Adi cAra dizAomAM anukame mUkavA joIe. tenI sthApanA saskRta TIkAmAM Apela joI levI. yugma pradeza prataravRtta bAra maDalenu baneluM hoya che ane bAra AkAza pradezamAM avagADha hoya che tene samajavA mATe cAra paramANu cAra AkAza pradezomAM rUcakanA AkAramAM sthApita karavA joIe, pachI tenI cAre bAju zeSa ATha pradezanI sthApanA karavI joIe, Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 prajJApanAsUtre tata evaM saptapradezaM bhavati, yugmapradezaM ghanavRttaM dvAtriMzat pradeza dvAtriMzatpradezAvagADhaM ca taccaivaM pUrvoktadvAdaza pradezAtmakasya prataravRttasyoparidvAdaza, tata upariSTAdadhAnye catvAravatvAraH paramANavaH sthApanIyA iti, ojaH pradezaM prataratryatraM tripradezaM tripradezAvagADhaJca tacaiva pUrva tiryagyaNudvayaM sthApyam, tata AdyasyAdhaH ekA'NuH sthApyaH, sthApanA - : iti, yugmapradezaM prataratryatraM pad paramANu niSpannaM papradezAvagADhaM ca tatra tiryagnirantaraM trayaH paramANavo nyasanIyAH, o isakI sthApanA (yahAM saMskRta TIkA meM di huI AkRti dekha lenA) oja pradeza ghanavRta sAta pradezoM kA hotA hai aura sAta pradezoM meM avagADha hotA hai / vaha isa prakAra hai - pAMca- pradeza vAle pratara vRtta ke madhya meM jo paramANu avagADha hai, usake upara aura nIce eka-eka pradeza sthApita karane se usakA AkAra bana jAtA hai / yugma pradeza ghanavRtta battIsa pradezoM kA hotA hai aura battIsa AkAza pradezoM meM usakA avagAhana hotA hai / usakI sthApanA isa prakAra kI jAtI hai - upara jo bAraha pradezI pratara vRtta dikhalAyA hai, usake upara bAraha paramANu aura usake nIce anya cAra cAra paramANu sthApita karane cAhie / ojaH pradeza pratara trikoNa tIna pradezoM meM sthita aura tIna pradezoM vAlA hotA hai / vaha isa prakAra haiM-- pahale do aNu ticheM sthApita kara diyA jAe~ aura phira pahale ke nIce eka aNu aura sthApita kara diyA jAya / usakI AkRti tenI sthApanA (sa MskRta TIkAmAM Apela AkRti, joI levI) eja pradeza ghanavRtta sAta pradeze! nA khane che ane sAta pradezezamAM avagADha hAya che te A rIte che--pAMca pradezavALA pratara vRttanI vacamAM je paramANu avagADha che, enA upara ane nIce eka eka pradeza sthApita karavAthI tenA AkAra banIjAya che yugma pradeza ghanavRtta khatrIsa pradezane hAya che ane trIsa AkAza pradezeAmAM tenu' avagAhana thAya che. tenI sthApanA A prakAre karAya che--upara je khAra pradezI pratara vRtta dekhADayuM che, tenA upara khAra paramANu ane tenA nIce anya cAra cAra paramANu sthApita karavA joie. eja pradeza pratara trikaNa traNa pradezamAM rahela ane traNa pradeze vALA hoya che te A rIte che pahelA e aNu tidhna sthApita karI devA joie ane te pachI prathamanI nIce eka aNu khIju mUkavAmA Ave che tenI AkRti Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prame yabodhinI TIkA pra. 1 sU. 5 rUpyajIvaprazApanAnirUpaNam 49 tataH prathamA'dhaH uparyadhobhAvena aNudathaM nyasyasa, dvitIyasyAdhaH eko'NuH sthApyaH 0 0 deg ojaH pradeza dhanatryasaM paJcatriMgan paramANu nippannaM, paJcatriMzatpradezA vagADhaMca, taccaivaMtiyagranirantarAH paJcaparamANayo yasyAH, tepAJcAdho'dha: krameNa tiryageva catvArastrayo DAvekatheti paJcadazAtmaka prataro jAtaH, sthApanA0 : deg alyaiva prataratyopani sarvapakSipvantyAntya parityAgena dazAtmakaH :: deg prataraH-sthApanA-6 deg tathaiva taduparyupari patraya ekazceti deg krameNa aNavaH sthApyAH, 6 deg sthApanA trayaM : : deg : 0 0 ete catu sthApanAntarargatAH militAH santaH paJcatrizad deg bhavanti, yugsapradezaM dhana(yahAM saMskRtIkA meM dihaI AkRti degba lenA) yugma pradeza pratara trikoNa chaha paramANuoM le pAtA hai aura chaha pradezoM meM avagADha hotA hai| usameM tI. paramANu ni ragbanA caahie| tatpazcAt prathama paramANu ke lI do emANu ka dUsare se upara-nIce rakhanA cAhiA aura phira hamAre ke nIce eka paramANu rakha denA caahie| isakI AkRtiyoM banatI hai-(yahAM saMskRta dIkA meMdiI AkRti dekha lenA) oja pradeza para na hikoNa paiMtIsa paramANuoM se niSpanna hotA hai aura vaha paitIla pradezoM meM acagAla hotA hai| jaise-eka katAra meM pAMca paramANuoM kI sthApanA kI jAya, unake nIce-nIce krama se katAra ke rUpa meM hI cAra, lIka, do aura eka paramANu ra katrA jaay| ye saba milakara pandraha hue| inakI sthApanA (yAM saMskRta TIkA meM di huI AkRti se dekha lenA) isI prattara ke Upara saba paMktiyoM meM antima ko choDakara dA kA pratara sthApita karanA caahie| saMskRta TIkAmAM Apela AkRti joI levI) yugla pradeza pratara trikoNa che paramANuothI bane che ane e pradezamAM avagADha thAya che. emAM traNa paramANu tirthaka rAkhavAM joIe tyArabAda prathama paramANunI nIce be paramANa eka bIjAnA upara-nIce rAkhavA joIe ane pachI bIjAnI nIce eka paramANu rAkhI devuM joIe (ahIM saskRta TIkAmAM Apela AkRti joI levI) oja pradeza ghanavRtta vikeNa pAMtrIsa paramANuothI niSpanna thAya che ane te pAMtrIsa pradezamAM avagADha thAya che jemake-eka katAramAM pAca paramanI sthApanA karavI teonI nIce nIce kamathI katAranA AkAramAM cAra, traNa, be ane eka paramANu mUkavA A badhA maLIne paMdara thAya. enI sthApanA (ahI saskRta TIkAmAM Apela akRti joI levI) A prataranA upara badhI paktiomAM antimane cheDIne dazano pratara sthApita jI0 7 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 prajJApanAsUtre dhyatraM catuSparamANvAtmakaM catuSpradezAvagADhaM ca prataratryastrasyaiva tripradezAtmakasya sambandhinaH ekasya aNorUparyeko'NuH sthApyaH, tato militAHzcatvAro bhavanti, ojaH pradezaM prataracaturasraM nava paramANyAtmakaM navapradezAvagADhaM ca, tatra tiryagnirantaraM trigradezAstisnaH paGktayo'nyasyAH, sthApanA- 0 0 iti, yugmapradezaM prataracaturasaM catupparamANyAtmakaM catuSpradezAvagADhaMca, deg deg tatra tiryadvipradeze dve paGktIsthApanIye, sthApanA-: / iti, ojaH pradezaM dhanacaturasraM saptaviMzati paramANyAusakI sthApanA-(yahAM saMskRta TIkA meM di huI AkRti dekha lenA) phira usake upara chaha, tIna aura eka paramANu kI sthApanA karanI cAhie, yathA (yahAM saMskRta TIkA meM di huI AkRti dekha lenA) ina cAroM sthApanAoM ke paramANu milAkara paitIsa hote haiN,| yugma pradeza dhana trIkoNa cAra pradezoM kA hotA hai aura cAra pradezoM meM avagADha hotA hai| tIna pradeza vAle pratara trikoNa ke ekaaNu ke upara eka sthApita kiyA jAtA hai| ataH milakara cAra ho jAte haiM, ojaH pradeza pratara caturasra nau paramANuoM kA hotA hai aura nau pradezoM meM avagADha hotA hai| isameM tIta-tIna aNuoM kI nIna paMktiyAM sthApita kI jAtI hai, usakI sthApanA (yahAM saMskRta TIkA meM di huI AkRti dekha lenA) yugma pradeza pratara catuSkoNa cAra paramANuoM se banatA hai aura cAra pradezoM se avagADha hotA hai| isameM do-do pradezoM kI do paMktiyA~ upara nIce sthApita karanI caahie| kare joIe tenI sthApanA (ahI saskRta TIkAmAM Apela AkRti joI levI) pachI tenA upara cha, traNa ane eka paramANunI sthApanA karavI joIe, jemake(ahIM saMskRta TIkAmAM Apela AkRti joI levI) A cAre sthApanAonA paramANu maLIne pAMtrIsa thAya che, yugyapradeza ghana vikeNa cAra pradezane bane che ane cAra pradezamAM avagADha thAya che. traNa pradezavALA pratara vikeNunA eka aNunA upara eka aNu mUkavAthI thAya che tethI badhA maLIne cAra thaI jAya che, eja pradeza pratara caturasa nava paramANuonA bane che ane nava pradezamAM avagADha thAya che. emAM traNa traNa aNuonI traNa paMkti mUkAya che tenI sthApanA (ahIM saskRta TIkAmAM Apela AkRti joI levI) yugmapradeza pratara catuSkoNa cAra paramANuone bane che ane cAra pradezothI avagADha hoya che. emA be be pradezanI be paMkti upara nIce mUkavI joIe, Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pa.1 sU. 5 rUpyajIva prajJApanAnirUpaNam tmakaM saptaviMzati pradezAvagADhaMca, tatra navapradezAtmakasyaiva pUktisya pratarasyAdhaH upari ca navanavapradezAH, tataH saptavizatipradezAtmaka mojaH pradezaM dhanacaturasraM bhavati, asyaiva yugma pradezaM dhanacaturastramaSTa paramANNyAtmakamaSTapradezAvagAheM ca, taccaiva-catupradezAtmakasya pUktisya pratarasyopari catvAro'nye paramANayo nyasanIyAH, ojaH pradezaM zreNyAyataM triparamANu tripradezAvagADhaJca, tatra tirthagnirantaraM trayaH paramANavonyasanIyAH, sthApanA-000 iti, yugmapradezaM zreNyAyataM dviparamANu dvipradezAvagADhaM ca, tathaiva paramANudvayaM nyasanIyam, sthApanA deg deg iti, ojaH pradezaM pratarAyathA-(yahA~ saMskRta TIkA meM di huI AkRti dekha lenA) ojaH pradeza ghana catuSkoNa sattAIsa paramANuoM se banatA hai aura sattAIsa pradezoM se hI avagAr3ha hotA hai / pUrvokta nau pradezoM vAle pratara ke nIce aura upara nau nau pradezoM kI sthApanA karanI caahie| isase sattAIsa pradezoM vAlA ojaH pradeza dhana catuSkoNa banatA hai| isI kA yugma pradeza ghana catuSkoNa ATha paramANuoM kA hotA hai aura ATha pradezoM meM avagADha hotA hai, jaise cAra pradezoM vAle pUrvokta pratara ke Upara cAra anya paramANu sthApita karanA caahie| ojaH pradeza zreNyAyata tIna paramANuoM kA hotA hai aura tIna hI pradezoM meM avagAr3ha hotA hai / isameM tircha tIna paramANu sthApita karanA caahie| (yahA~ saMskRta TIkA meM di huI AkRti dekha lenA) yugma pradezoM ke zreNyAyata do paramANuoM kA hotA hai aura do pradezoM meM avagADha hotA hai| isameM pUrvokta prakAra se do paramANu sthApita karanA cAhie, yathA jemake(ahIM saskRta TIkAmAM Apela AkRti joI levI) eja pradeza ghana catuSkaNa 27 satyAvIsa paramANuone bane ane satyAvIza pradezathI avagADha thAya che. prathama kahela nava pradeza vALA prataranI nIce ane upara nava nava pradezanI sthApanA karavI joIe. A satyAvIsa pradeza vALA eja. pradeza ghana catuzkeNa bane che. eno yugma pradeza ghana catuSkoNa ATha paramANuone hoya che ane ATha pradezamAM avaDha (vyAsa) hoya che, jemake-cAra pradezo vALA pUrvokta prataranA upara cAra ane paramANu mukavA joIe. eja pradeza zreNyAyata traNa paramANuono bane che ane traNaja pradezamAM avagADha hoya che. emAM ticha traNa paramANa sthApita karavA joIe. (ahIM saMskRta TIkAmAM Apela AkRti joI levI) yugla pradezamAM zreNyAyata be paramANuonuM bane che ane be pradezomAM avagADha hoya che. emAM pUrvokta prakAre be paramANuo mUkavA joIe, Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre yataM paJcadaza paramANyAtmakaM, paJcadaza pradezAvagADhaMca, tatra paJca pradezAtmikAstisna: pazyastiryak sthApyAH, sthApanA-: 0 0 0 0 iti, yugmapradezaM pratarAyataM paTparamANyAtmakaM paTUpradezAvagADhaMca, deg deg deg deg deg tatra tripradezaM paMktidvayaM sthapyam sthApanA- iti, ojaH pradezaM ghanAyataM paJca catvAriMzat paramANvAtmakaM tAvat pradezAvagADhaMca, tatra pUrvoktasyaiva pratarAyatasya paJcadazapradezAtmakasyAdhaH upari tathaiva paJcadaza paramANavo nyasanIyAH, yugmapradezaM ghanAyataM dvAdaza paramAjNvAtmakaM dvAdaza pradezAvagADhaMca, tatra pUrvoktasya paTpradezasya pratarAyatasyopari tayaiva tAvantaH paramANavo nyasanIyAH, prataraparimaNDalaM viMzati paramApAtmakaM (yahA~ saMskRta TIkA meM di huI AkRti dekha lenA) ojaH pradeza pratarAyata pandraha paramA guoM kA hotA hai aura pandraha pradezoM meM avagADha hotA hai isameM pAMca-pA~ca pradezoM kI tiI tIna paMktiyA~ sthApita kI jAtI hai unakI sthApanA (yahAM saMskRta TIkA meM di huI AkRti dekha lenA) yugma pradeza pratarAyata chaha paramAguoM kA hotA hai aura chaha pradezoM meM avagADha hotA hai / isameM tIna-tIna pradezoM kI do paMktiyAM sthApita karanI cAhie, yathA (yahA~ saMskRta TIkA meM di huI AkRti dekha lenA) ojaH pradeza ghanAyata paitAlIla paramANuoM kA hotA hai aura paitAlIla pradezoM meM avagADha hotA hai| pUrvokta pandraha pradezoM ke nIce aura upara usI prakAra pandraha-pandraha paramANu sthApita karanA caahie| yugma pradeza dhanAyata bAraha paramANuoM kA hotA hai aura bAraha pradezoM meM avamAna hotA hai| pUrvokta chaha pradezoM vAle pratarAyata ke upara usI prakAra chaha paramANu sthApita karanA caahie| pratara parimaMDala vIla paramANuoM kA hotA hai aura vIsa jemake- ahIM saskRta TIkAmAM Apela AkRti joI levI) oja pradeza pratarAyata padara paramANuonA bane che ane pAdara pradezamAM avagADha thAya che. emA pAca pAca pradezanI traNa paktio mUkavAmAM Ave che. teonI sthApanA (ahI saskRta TIkAmA Apela AkRti joI levI) yuma pradeza pratarAyata cha paramANuAne bane che ane cha pradezathI avagADha thAya che. emAM traNa traNa pradezonI be be pakti sthApita karavI joIe, jemake (ahI saskRta TIkAmA Apela AkRti joI levI) eja pradeza ghanAyata pIstAlIza paramANueno bane che. ane pIstAlIza pradezamAM avagADha thAya che. pUrvokata 5 dara pradezanI nIce ane upara tevIja rIte 5 dara 5 dara paramANunI sthApanA karavI joIe. cuma pradeza ghanAyata bAra paramANuno bane che, ane bAra pradezamA avagADha thAya che. pUrvokata cha pradezevALA pratarAyatanA upara eja rIte cha Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. 1 sU. 5 rUpya jI va majJApanAnirUpaNam viMzati pradezAvagAI ca, taccaiva-prAcyAdipu catasRSu dikSu pratyekaM catvArazcatvAraH paramANavaH sthApyAH vidikSu ca pratyekamekaikaH paramANuH, sthApyaH dhanaparimaNDalaM catvAriMzat pradezAvazAhaM catvAriMzatparamANvAtmakaM ca, tatra tasyA eva vizaterUpari tayaiva anyA vizatiH sthApanIyAH, tathA coktam-uttarAdhyayananiyuktigAthAbhiHgAthA-'parimaDaleya caTTe taMse cauraMse Ayae ceva / ghaNa payarapaDhamavajjaM ojapara se ya jumme ya' // 1 // 'paMcaga vArasagaM khalu sattaga vattIsagaM ca vaTTasmi / tiya chakkapaNagatIsA cattAri ya hoti taMsammi' // 2 // 'nava ceva tathA cauro sattAvIsAya aTTa cauraMse / tiga dugapanaraseva ya chacceva ya Ayae hoMti // 3 // 'paNayAlA vArasagaM taha ceva ya Ayayammi saMThANe / vIsA cattAlIsA parimaMDalae ya saMThANe' // 4 // ityAdi. parimaNDalaJca vRttaM vyatraM catusra mAyataM caiva / prathamavarjepu ojaH pradezAni yugmAni ca // 1 // pradezoM meM avagADha hotA hai| vaha isa prakAra-pUrva Adi cAroM dizAoM meM cAra-cAra paramANu sthApita kiye jAte haiN| aura vidizAoM se pratyeka meM eka-eka paramANa sthApita kiyA jAtA hai| pana parimaMDala cAlIsa paramANuoM kA hotA hai aura cAlIsa pradezo meM avagADha hotA hai| isameM pUrvokta vIsa paramANuoM ke Upara usI prakAra bIsa paramANu sthApita karanA caahie| uttarAdhyayana kI niyukti kI gAthAoM meM kahA hai parimaMDala, vRtta, trikoNa, catuSkoNa, aura Ayata, ye pAMca saMsthAna paramANu sthApita karavA joIe chatara parimaDala 20 vIsa paramANuone bane. che ane 20 vIsa pradezamAM avagADha-vyApta thAya che. te A prakAre pUrva vigere cAre dizAomAM cAra cAra paramANunI sthApanA karavI joIe. ane vidizAo (pUNAo) mAM pratyekamAM eka eka paramANu mukAya che ghana parimaDala cAlIsa paramANuone bane che ane cAlIsa pradezamAM avagADha thAya che temAM prathama kahela 20 paramANuonI upara eja rIte 20 paramANu onuM sthApana karavu joIe. uttarAdhyayananI niryuktinI gAthAemAM kahyuM che- parimaMDala, vRtta, trikoNa catuSkoNa, ane Ayata A pAMca saMsthAna bane Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApanAsUtre 'paJcakaM dvAdazakaM khalu saptakaM dvAtriMzacca vRtte / trikaM paTakaM paJcatriMzaccatvArazca bhavanti vyastra' // 2 // 'nava caitra tathA catvAraH saptaviMzatizcASTau caturastre / trikaM dvikaM paJcadazaiva ca paTra caivAyate bhavanti // 3 // 'paJca catvAriMzad dvAdazakaM tathA caiva cAyate bhavanti / viMzati catvAriMzat parimaNDale ca saMsthAne ||4||iti||suu05|| athaipAM varNAdInAmeva parasparaM saMvedhamAha-'je vaNNao' ityaadi| mUlam-'je vaNNao kAlavaNNapariNayA te gaMdhao subbhigaMdhapariNayAvi1' dumigaMdhapariNayAvi 2, ralo tittarasapariNayAvi kaDuyarasapariNayAvi2, kasAyarasapariNayAvi3, avilarasapari NayAvira, mahurarasapariNayAvi 5 / phAsao kakkhaDaphAsapariNayAvi1, mauyaphAsapariNayAvi 2, guruyaphAsapariNayAvi 3, lahuyahote haiN| inake do-do-bheda haiM, dhana aura pratara / prathama arthAt parimaMDala saMsthAna ko chor3akara zeSa cAra ke ojaH pradeza niSpanna aura yugma pradeza niSpanna, ye do-do bheda hote haiM // 1 // vRtta saMsthAna meM pA~ca, bAraha, sAta aura battIsa hote haiM / tIna chaha, paitIla aura cAra trikoNa meM hote haiM // 2 // nau, cAra, sattAIsa aura ATha catuSkoNa se hote haiM, tIna, do, pandraha aura chaha Ayata saMsthAna meM hote haiM / / / paiMtAlIsa aura bAraha Ayata meM tathA vIsa aura cAlIsa parimaMDala meM hote haiM // 4 // / / 404 // che. teonA be-be bheda che,-ghana ane pratara prathama arthAt parimaMDala saMsthAna ne tyajIne zeSa cAranA eja pradeza niSpanna ane yugla pradeza niSpanna e ma-me me ne che. // 1 // vRta saMsthAnamAM pAMca, bAra, sAta ane batrIsa bhede hoya che. traNa, cha, pAMtrIsa ane cAra trikoNamAM hoya che. mArA nava, cAra, satyAvIsa ane ATha catuSkoNamAM bane che, traNa, be, paMdara ane cha Ayeta saMsthAnamAM hoya che tevA pIstAlIsa ane bAra AyatamAM, tathA vIsa ane cAlIsa, parimaMDalamAM hiMya che ja pasUtra 4 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra.1 sU. jIvAdInAM varNAdinA paraparasaMverdhAnarUpaNam 55 phAsapariNayAvi 4, sIyaphAsapariNayAvi 5, usiNaphAsapariNayAvi 6, NiddhaphAsapariNayAvi 7, lukkhaphAsapariNayAvi 8 / saMThANo parimaMDalasaMThANapariNayAvi1, vasaMThANapariNayAvira, taMsa saMThANapariNayAvi3, cauraMsa saMThAgapariNayAviSTa, AyayasaM. ThANapariNayAvi 5 (20) / __ je vaNNao nIlavaNNapariNayA te gaMdhao subhigaMdhapariNayAvira, dunbhigNdhprinnyaarinnyaavi| rasao tittarasapariNayAvi1, kaDuyarasapariNayAbi2, kasAyarasapariNayAvi3, avilarasapariNayAvi4, mhursprinnyaavi5| phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi1, mauyafAsapariNayAvira, guruyaphAsapariNayAvi3, lahuyaphAsapariNayAvi4, sIyaphAsapariNayAvi5, usigaphAsapariNayAvida, NiddhaphAsapariNayAvi 7, lukkhaphAsapariNayAvi 8 / saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayAvi1, vasaMThANapariNayAvi2, taMsa saMThA NapariNayAvi 3, cauraMsasaMThANapariNayAvi4, AyayasaMThANapariNayAvi 5 (10) / jevaNNao lohiyavaNNapariNayA te gaMdhao subhigaMdhapariNayAvi 1, dubhigaMdhapariNayAvi 2, rasao tittarasapariNayAvi 1, kaDuyarasapariNayAvi 2, kasAyarasapariNayAvi 3, aMbilarasapa. riNayAvi4, mahurarasapariNayAvi5 / phAsao kAkhaDaphAlapariNa yAvi1, sauyaphAsapariNayAvira, guruyaphAsapariNayAvi 3, lahuya phAsapariNayAvi4, sIyaphAsapariNayAvi5. usiNaphIsapariNayAvi6,NidvaphAsapariNayAvi7.luvakhaphAsapariNayAviTA saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayAvi4, aayysNtthaannprinnyaaviy| (10) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre jevaNNaohAlidavaNNapariNayA te gaMdho subhigaMdhapariNayA. vi1 dubbhigaMdhapariNayAvi / rasao vintarasapariNayAvi1, kaDa yarasapariNayAvira, kasAyarasapariNayAvi3, avilarasapariNayA. vi4, mahararasapariNayAvi 5 / phAsao karakhaDaphAsapariNayAvi1, mauyaphAsapariNayAvi 2, guruyaphAsapariNayAvi 3, lahayaphAsapariNayAvi 4, sIyaphAsapariNayAvi 5, usiNaphAsapariNayAvi 6, NindvaphAsapariNayAvi 7, lukAvaphAsapariNayAvi 8 / saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayAvi 1, vahasaMThANapariNayAvi 2, taMsasaMThANapariNayAvi 3, cauraMsasaMThAgapariNayAvi 4, AyayasaMThANapariNayAvi 5 / (20) / je vaNNao sukillavaNNapariNayA te gaMdhao subhigaMdhapariNayAvi1, dunbhigNdhprinnyaavir| rasao tittarasapariNayAvi1, kaDuyapasapariNayAvi2, kaplAyarasapariNayAvi3,aMbilarasapariNayA vi4,mhursprinnyaavi5| phAsao karakhaDaphAsapariNayAni 1, mauyaphAsapariNayAvira,guruyaphAlapariNayAvi3, lahuyaphAsapariNayAvi4, sIyaphAsapariNayAvi5, usiNaphAsapariNayAvi6, giddhaphAsapariNayAvi7, lukkhaphAsapariNayAvi 8 / saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayAvira, vasaThANapariNayAvira, taMsasaMThANapariNayAvi3, curNssNtthaannprinnyaavie| (200) // 106 // chAyA--ye varNataH kAlavarNapariNatAste gandhataH murabhigandhapariNatA api aba pUrvokta varNa, gaMdha, rasa, sparza aura saMsthAnoM ke pArasparika sambandha-paricaya kI prarUpaNA karane ke lie kahate haiN| sUtrArtha-(je) jo (vaNNao) varNa se (kAlaNNapariNayA) kAle pari have pUrvokta varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAnonA pArasparika sA-pariNAmanI prarUpaNa karavAne mATe kahe che sUtrArtha -(je) nne (vaNNao) qNu thI (kAlavaNNapariNayA) v parizumana i cha Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra.1 sU.6 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedhanirUpaNam 57 1, durabhi gandhapariNatA api 2 / rasataH tiktarasapariNatA api 1, kaTukarasapariNatA api2, kapAyarasapariNatA api 3, amlarasapariNatA api 4, madhurarasa pariNatA api5| sparzataH karkazasparzapariNatA api1, mRdukasparzapariNatA api2, gurukasparzapariNatA api3, laghuka sparzapariNatA api4, zItasparzapariNatA api Namana vAle haiM (te) ve (gaMdhao) gaMdha se (sunbhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha pariNAma ghAle haiM (dunbhigaMdhapariNayA vi) durgandha pariNAma vAle bhI haiM ___(rasao) rasa se (tittarasapariNayA vi) tiktarasa pariNamana vAle bhI haiM (kaDuyarasapariNayA vi) kaTuka rama pariNamana vAle bhI haiM (kasAya. rasapariNayA vi) kaSAya rasa pariNamana vAle bhI haiM (aMbilarasa pariNayA vi) khaTTe rasa pariNAmana vAle bhI haiM (mahurarasa' pariNayA vi) madhura rasa pariNamana vAle bhI haiM ___ (phAsao) sparza se (kakkhar3aphAsapariNayA vi) karkaza sparza pariNamana vAle bhI haiM (mauyaphAsapariNayA vi) mRdu sparza pariNamana vAle bhI haiM (garuyaphAsa pariNayA vi) guru sparza pariNamana vAle bhI haiM (lahuyaphAsapariNayA vi) laghu sparza pariNAma vAle bhI haiM (sIyaphAsapariNayA) zIta sparza pariNAma vAle bhI haiM (usiNaphAsapariNayA vi) uSNa sparza pariNAma vAle bhI haiM (NiddhaphAsapariNayA vi) snigdha arthAt cikane pariNAma vAle bhI haiM (lukkhaphAsa' pariNayA vi) rukSa sparza pariNAma vAle bhI haiN| (ta) tasA (gaMdhao) yI (subhigaMdhapariNayA vi) sudha parimanavA che (dubhigaMdhapariNayA vi) hundhi parimanavA che (rasao) 24thI (tittarasapariNayA vi) tita 2sa pariNabhanANai 4 cha (kaDuyarasapariNayA vi) 494 24 52manavA 5 cha (kasAya rasapariNayA vi) 4Aya 22 parizumana // 5 (avilarasapariNayA vi) pATA 24 parimana paNa 5 cha (mahurarasapariNayA vi) bhI12sa pariNAmI paNa che. (phAsao) spazathI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 442 25za pariNAmavANAM 5 (mauyaphAsapariNayA vi) bhRDha 25za parizuta paY (garuyaphAsapariNayA vi) 23 254 pariNAma Mi paY (lahuyaphAsapariNayA vi) sadhu 25 pariNAma qvi 4g (sIyaphAsapagNiyA vi) zAta 25 pariNAma. mi (usiNaphAsapariNayA vi) SLY 25za pariNAma pA 5 cha. (NiddhaphAsapariNayA vi) sni marthAt yii4|| 25 pariNAma pANai 5 saya che (lukkhaphAsapariNayA vi) rUkSa sparza pariNAma vALAM paNa che Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre 5, upNasparzapariNatA api 6, snigdharaparzapariNatA api 7, rUkSa sparzapariNatA api 8 / saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api 1, vRttasaMsthAnapariNatA api 2, tryasrasaMsthAnapariNatA api 3, caturasrasaMsthAnapariNatA api 4, Ayata saMsthAnapariNatA api 5 // 20 // ye varNato nIlavarNapariNatA ste gandhataH surabhigandhapariNatA api 1, durabhigandhapariNatA api 2 / rasatastiktarasapariNatA api 1, kaTukarasapariNatA api kapAyarasapariNatA api 3, amlarasapariNatA api 4, maMdhurasapariNatA (saMThANao) saMsthAnase (parimaMDalasaMThANapariNayAvi) parimaMDala AkAra rUpa pariNata bhI haiM (vasaMThANapariNayA vi) vRtta AkAra rUpa pariNata bhI hai (taMsasaMThANa pariNayA vi) trikoNa AkAra rUpa pariNata bhI haiM (cauraMsasaMThANapariNayAvi)caukora AkAra rUpa pariNata bhI haiM (AyayasaMThANapariNayA vi) Ayata-lamve AkAra rUpa pariNata bhI haiM-20 _ (je) jo (vaNNao) varNa se (nIlavaNNapariNayA) nIle varNa ke pariNAma vAle haiM (te) ve (gaMdhao) gaMdha se (subhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha pariNAmavAle bhI haiM (dunbhigaMdhapariNayA vi) durgadha pariNAmavAle bhI haiM (rasao) rasa se (tittarasapariNayA vi) tikta rasa pariNAma vAle bhI haiM (kaSTuyarasapariNayA vi) kaTuka rasa pariNAma vAle bhI haiM (kahAyarasapariNayA zi) kasAya rasa pariNAma vAle bhI haiM (aMbilarasapariNayA vi) Amla rasa pariNAma vAle bhI haiM (mahurarasapariNayA vi) madhura rasa pariNAma vAle bhI haiN| (saMThANao) saMsthAnathI (parimaMDalasaMThANapariNayA vi) paribha 3 20412 35 pariNAmI 59 . (vaTTasaMThANapariNayA vi) 1 ga 2 // 2 35 pariNAmI paY cha. (taMsa saMThANapariNayA vi) tasa-Thioe 242 35 pariNAmI 5 cha (cauraMsasaMThANapariNayA vi)) yau8sa yArasa mA2 35 pariNAma pAui pay cha (AyayasaMThANapariNayA vi) PAyata eion P42 35 paribha mi 5 cha-20 / / (je) le (vaNNao) pazuthI (nIlavaNNa pariNayA) nIsa (html) nA pariNAma pAui paY cha (te) teyA (gaMdhao) |(sunbhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha pariNAma. ini paNa cha. (dubhigaMdhapariNayA vi) durgandha pariNAma vANAM 5 cha. (rasao) 2sathI (tittarasapariNayA vi) tixd 22 pazmi vi 5 cha (kaDuyarasapariNayA vi) 4341 2sa (nA) pariNAma pANai pazu cha (kasAyarasapariNayA vi) 4SAya (tu22) 2sa pariNAma pAche (aMbilarasapariNayA vi) bhATA 2sa (1) pariNAma Mi cha (mahurarasa pariNayA vi) madhu2 (bhI) 21 pariNAma vALAM paNa che, Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra.1 sU.6 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedhanirUpaNam 59 api / sparzataH karkazasparzapariganA api 1, mRdukasparzapariNatA api 2, gurukasparzapariNatA api3, laghukasparzapariNatA api4, zItasparzapariNatA api 5, uSNa sparzapariNatA api 6, snigdhasparzapariNatA api 7, rUkSasparzapariNatA api 8 / saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api 1, vRttasaMsthAnapariNatA api 2, vyasrasaMsthAnapariNatA api 3, caturasra saMsthAnapariNatA api 4, AyatasaMsthAnapariNatA api 5 20 / __ye varNato lohita varNapariNatAste gandhataH surabhigandhapariNatA api 1, (phAsao) sparza se (kakkhar3aphAsapariNayA vi) karkaza sparza pariNamana vAle bhI haiM (mauyaphAsapariNayA vi) mRdu sparza pariNamana vAle bhI haiM (guruyaphAsapariNayA vi) gurU sparza pariNamana vAle bhI hai (lahuyaphAsapariNayA vi) laghu sparza pariNamana vAle bhI haiM (sIyaphAsa pariNayA vi) zIta sparza pariNamana bAle bhI haiM (usiNaphAsapariNayA vi) uSNa sparza pariNamana vAle bhI haiM (NiddhaphAsapariNayA vi) snigdha sparzapariNamana vAle bhI haiM (lakkhaphAsapariNayA vi) rUkSa sparzapariNamana se vAle bhI haiN| ___(saMThANao) saMsthAna se (parimaMDalasaMThANa pariNayA vi) parimaMDala saMsthAna pariNAma vAle bhI haiM (vasaMThANapariNayA vi) vRtta saMsthAna pariNAma vAle bhI haiM (taMsasaThANa pariNayA vi) trikoNa saMsthAna pariNAma vAle bhI haiM (cauraMsasaMThANapariNayA vi) catuSkoNa saMsthAna pariNamana vAle bhI haiM (AyayasaMThANapariNayA vi) Ayata-lambe saMsthAna pariNamana vAle bhI haiN| * * (phAsao) 25zathI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 44 25 pariNAma pANai ! cha (mauyaphAsapariNayA vi) bhRDha 25 pariNAma pANai paY cha (guruyaphAsapariyaNA vi) zu3-mAre 250 pariNAmI 5 cha (lahuyaphAsapariNayA vi) vadhu-vA5za pari bhI 5 cha (siyaphAsapariNayA vi) zAta 25 pariNAmI 55 cha (usiNaphAsa pariNayA vi) BY 250 pariNAma pANAM 55 cha (NiddhaphAsapariNayA vi) sni 25 pariNAmavANAM 55 cha (lukkhaphAsa pariNayA vi) 36 25 pariNAmI pache. (saMThANao) saMsthAnathI (parimaMDalasaMThANapariNayA vi) paribhA sa sthAna paraHami 55 cha (vaTTasaMThANapariNayA vi) vRta saMsthAna parimANa 59 che. (taMsa saMThANapariNayA vi) oi saMsthAna pA2NAma pANai 4 cha (cauraMsasaMThANapariNayA vi) tumhIesa sthAna pariNAma pANai Y che (AyayasaMThANapariNayA vi) mAyata-aini saMsthAna pariNAmavANA para cha Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtra durabhigandhapariNatA api 2 / rasatastiktarasapariNatA api 1, kaTukarasapariNatA api 2, kapAyarasapariNatA api 3, amlarasapariNatA api 4, madhurarasapariNatA api 5 / sparzataH karkazasparzapariNatA api 1, mRdukasparzapariNatA api 2, gurukasparzapariNatA api3, laghukasparzapariNatA api4, zItasparzapariNatA api5, uSNasparzapariNatA api 6, snigdhasparzapariNatA api 7, rUkSasparzapariNatA api 8 / saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api vRttasaMsthAnapariNatA __(je) jo (vaNNao) varNa se (lohiyavaNNapariNayA) lAla varNapariNamana vAle haiM (te) ve (gaMdhao) gaMdha se (sunbhigaMdhapariNayA vi) sugaMdhi pariNamana vAle bhI haiM (dunbhigaMdhapariNayA vi) durgandha pariNamana vAle bhI haiN| ___ (rasao) rasa se (tittarasapariNayA vi) tikta rasa pariNamana vAle bhI haiM (kaDuyarasapariNayA vi) kaTuka rasa pariNamana vAle bhI haiM (kasAyarasapariNayA vi) kasAya rasa pariNamana vAle bhI haiM (aMbilarasapariNayA vi) Amla rasa pariNamana vAle bhI haiM (mahurarasapariNayA vi) madhura rasa pariNamana vAle bhI haiM ___(phAsao) sparza se (kakkhar3aphAsa pariNayA vi) karkaza sparza pariNamana vAle bhI haiM (mauyaphAsapariNayA vi) mRdu sparza pariNamana vAle bhI haiM (guruyaphAsapariNayA vi) guru sparza pariNamana vAle bhI haiM (lahuyakAsa pariNayA vi) laghu sparza pariNamana vAle bhI haiM (sIyaphAsaparigayA vi) zIta sparza pariNamana vAle bhI haiM (usiNaphAsapariNayA vi) uSNa sparza pariNamana vAle bhI haiM (NiddhaphAsapariNayA vi) snigdha (je) le (vaNNao) 14thI (lohiyavaNNapariNayA) sAsa pariNAma ui che. (te) tathA (gaMdhao) gayA (sunbhigaMdhapariNayA vi) sugadhI pariNAma pANAM para cha (dubhigaMdhapariNayA vi) huci pariNAma pANai 5 cha (rasao) 2sathI (tittarasapariNayA vi) titarasa pariNAma pANAM para cha (kaDuyarasapariNayA vi) 41|2snaa pariNAma ami 5 (kasAyarasapariNayA vi) 45aay-tu| 2sa pariNAma pANai cha (aMbilarasapariNayA vi) mATArasa pariNAma pA 5 cha (mahurarasapariNayA vi) madhu22sa pariNAma pai 5 che. (phAsao) 25zathI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 44 25 pariNAma pANAM 55che (mauyaphAsapariNayA vi) omaNa 25 pariNAmavANai cha (garuyaphAsapariNayA vi) zu3 25 pariNAma pANAM 55 cha (lahuyaphAsapariNayA vi) sadhu 25 pariNAma 55 cha (sIyaphAsa pariNayA vi) zIta 25za pariNAmI 54 cha (usiNaphAsapariNayA vi) BY 250 pariNAma pANai 5 cha (giddhaphAsapariNayA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra,1 sU.6 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedhanirUpaNam 61 api 2, vyasrasaMsthAnapariNatA api 3 caturasrasaMsthAna pariNatA api 4, Ayata saMsthAnapariNatA api 520 / ___ ye varNato hAridravarNapariNatAste gandhataH surabhigandhapariNatA api 1, durabhigandhapariNatA api 2, rasataritaktarasapariNatA api 1, kaDukarasapariNatA api 2, kapAyarasapariNatA api 3, amlarasapariNatA api 4, madhurarasaparisparza pariNamana vAle bhI haiM (lukkhaphAsapariNayA vi) rUkSa sparza pariNamana vAle bhI haiN| ___ (saMThANao) saMsthAna se (parimaMDalasaMThANapariNayA vi) parimaMDala saMsthAna pariNamana vAle bhI haiM (vasaMThANa pariNayA vi) vRnasaMsthAnapariNamana vAle bhI haiM (taMsasaMThANapariNayA vi) trikoNa saMsthAna pariNamanavAle bhI haiM (cauraMsasaMThANa pariNa yA vi) caukora saMsthAna pariNAma vAle bhI haiM (AyayasaMThANapariNayA vi) Ayata saMsthAna pariNaNamana vAle bhI haiM // 20 // (je) jo (vaNNao) varNa se (hAliddavaNNapariNayA) pIle varNapariNamana vAle haiM (te) ve (gaMdhao) gaMdha se (sunbhigaMdhapariNayA vi) sugaMdhapariNamana vAle bhI hai (dagbhigaMdhapariNayA vi) durgadha pariNamana vAle bhI hai| ___ (rasao) rasa se (tittarasapariNayA vi) tiktarasa pariNamana vAle bhI haiM (kaDayarasa pariNayA vi) kaTuka rasa pariNamana vAle bhI hai (kasAyarasapariNayA vi) kaSAya rasa pariNamana vAle bhI hai (aMbila vi) snigdha 25 pariNAma pANai 55 cha (lukkhaphAsapariNayA vi) 36 250 pariNAma vALA paNa che. (saMThANao) sa sthAnathI (parimaMDalasaMThANapariNayA vi) pazmi usa sasthAna pariNAma vAmi 55 cha (vaTTasaMThANapariNayA vi) vRttasaMsthAna pariNAma pANai ney DAya che. (taMsasaMThANapariNayA vi) trio saMsthAna pariNAma pAvi 5 cha (cauraMsasaMThANapariNayA vi) yatuSTho saMsthAna pariNAmI pazu che (AyayasaMThANapariNayA vi) mAyad eion sasthAna pariNAma paNa 54 cha / 20 ) (je) le (vaNNao) pahuMthI (hAlidavaNNapariNayA) pii|| 2 nA pariNAma qui 5 cha (te) tem| (gaMdhao) yathA (subhigaMdha pariNayA vi) sumaya pariNAma avi cha (dubhigaMdha pariNayA vi) huya 52ma pANai pay cha. (rasao) 2sayA (tittarasapariNayA vi) ti:ta 2sa pa2i6ma mi 55 cha (kaDuyarasapariNayA vi) 471 / 21 5.24Ama pANai 5 cha (kasAyarasapariNayA vi) 4pAya 24 pariNAma ami ky cha (aMbilarasapariNayA vi) mATA 2sa pariNAma pANai pache (mahurarasapariNayA vi) madhu222 pariNAma 54 cha / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtre NatA api 5 / sparzataH karkazasparzapariNatA api 1, mRdkasparzapariNatA api 2, gurukasparzapariNattA api 3, laghukasparzapariNatA api 4, zItasparzapariNatA api 5, uSNasparzapariNatA api 6, snigdhasparzapariNatA api 7, rUkSasparzapariNatA api 8 / saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api 1, vRttasaMsthAnapariNatA api 2, vyasrasaMsthAnapariNatA api 3, caturasrasaMsthAnapariNatA api 4, Ayata saMsthAnapariNatA api // 520 // rasa pariNayA vi) AmlarasapariNabhana vAle bhI hai (mahurarasapariNayAvi) madhurarasapariNAma vAle bhI haiN| (phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsa pariNayA vi) karkaza sparza pariNamana vAle bhI haiM (mauyaphAsa pariNayA vi) mRdu sparza pariNAma vAle bhI haiM (garuyaphAsa pariNayA vi) gurusparza pariNana vAle bhI haiM (lahuya phAsa pariNayA vi) laghusparza pariNamana vAle bhI haiM (sIyaphAsapariNayA vi) zItasparza pariNamana vAle bhI hai (usiNaphAsa pariNayA vi) uSNa sparza pariNamana vAle bhI haiM (NiddhaphAsa pariNayA vi) snigdha sparza pariNamana vAle bhI haiM (lukkhaphAsa pariNayA vi) rUkSa sparza pariNamana vAle bhI haiN| ___(saMThANao) saMsthAna se (parimaMDalasaMThANapariNayA vi) parimaMDala saMsthAna pariNamana vAle bhI haiM (vasaMThANapariNayAvi) vRttasaMsthAna pariNamana vAle bhI haiM (taMsasaMThANapariNayA vi) trikoNasaMsthAna pari Namana vAle bhI haiM (cauraMsasaMThANapariNayA vi) caukora saMsthAna pariNamana vAle bhI haiM (AyayasaMThANapariNayA vi) AyatasaMsthAna pariNamana vAle bhI haiN| (20) (phAsao) 25zathI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 442 25 pariNAmI 5 cha (mauyapha,sapariNayA vi) bhRDha 25za pariNAmI 55 cha (garuyaphAsapariNaya vi) zu3 25 pariNAma pANai paY cha (lahuyaphAsapariNayA vi) sadhu 25 pariNAma pAMi paY cha (sIyaphAsapariNayA vi) zIta 25 pariNAmI pa cha (usiNaphAsa pariNayA vi) SLY 25za pariNAmavANa 544 cha (NiddhaphAsapariNayA vi) sni525za paribhavi para cha (lukkhaphAsapariNayA vi) 36 25za parimANAM paY cha (saMThANao) sasthAnayI (parimaMDalasaMThANapariNayA vi) paribha usa sasthAna pariNAma pANai 5 saya cha (vaTTasaMThANapariNayA vi) vRttasa sthAna pariNAma Mi pay cha (taMsasaMThANa pariNayA vi) trio sasthAna pariNAma pANai pay che (cauraMsasaMThANapariNayA vi) yatu2 sa sthAna pariNAma pA 55 DAya che (AyayasaThANapariNayA vi) mAyata saMsthAna pariNAma pami 5 cha / (20) Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. 1 sU. 6 jIvAdInAM varNAdinA paraspara saMbedhanirUpaNam 63 ye varNataH zuklavarNapariNatAste surabhigandhapariNatA api 1, durabhigandhapariNatA api 2 / rasatastiktarasapariNatA api 1, kaTukarasapariNatA api 2, kaSAyarasapariNatA api 3, amlarasapariNatA api 4, madhurarasapariNatA api sparzataH karkazasparzapariNatA api 1, mRdukasparzapariNatA api 2, gurukasparzapariNatA api 3, laghukasparzapariNatA api 4, zItasparzapariNatA api 5, uSNasparzapariNatA api 6, snigdhasparzapariNatA api 7, rUkSasparzapariNatA api (je) jo (vaSNao) varNa se ( sukillavaNNapariNayA) zvetavarNapariNamana vAle haiM (te) ve (gaMdhao) gaMdha se (subhigaMdhapariNayA vi) sugaMdhapariNamana vAle bhI haiM (dubhigaMdhapariNayA vi) durgandha pariNamana vAle bhI haiN| (rasao) rasa se (tittarasa pariNayA vi) tiktarasa pariNamana vAle bhI haiM ( kaDuyarasa pariNayA vi) kaTuka rasa pariNamana vAle bhI haiM (kasAya rasa pariNayA vi) kaSAya rasa pariNamana vAle bhI haiM (aMbilarasapariyA vi) Amlarama pariNamana vAle bhI haiM (mahurarasapariNayA vi) madhurarasa pariNamana vAle haiM / (phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsapariNayA vi) karkaza sparza parimana vAle bhI haiM (mauyaphAsa pariNayA vi) mRdusparza pariNamana vAle bhI haiM (garuyaphAsa pariNayA vi) gurusparza pariNamana vAle bhI haiM (lahuya phAsa pariNayA vi) laghusparzaM pariNamana vAle bhI haiM (sIyaphAsa pariyA vi) zItasparza pariNamana vAle bhI haiM (usiNaphAsa pariNayA vi) uSNasparza pariNamana vAle bhI haiM (ddhiphAsapariNayA vi) snigdha (je) le (vaNNao) varNuthI (sukviNNa pariNayA vi) zveta varSA pariNAma vANAM che (te) tethe (gaMdhao) gaMdhathI (subhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha pariNAma vANAMca che (dubhigaMdhapariNayA vi) durgadha pariNAma vANAM yache (rasao) rasathI (tittarasapariNayA vi) tita rasa pariNAma vANAM yazu che ( kaDuyarasapariNayA vi) 4DavA rasanA pariNAma vANAM yache (kasAyarasapariNayA vi) pruSAya rasa pariNAma vANAM pazu che (aMbilarasapariNayA vi) mATA rasa parizubha vA yache ( mahurarasapariNayAvi) bhadhura rasa pariNAma vANAM (phAsao) sparzathI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) Iza sparza pariNAmavANAM bhae che (mauyaphAsapariNayA vi) bhaja sparza pariNAbhavANAM pazu che (guruyaphAsapariNayA vi) gu3 sparza pariNAma vajA bhe| che ( lahuyaphA sapariNayA vi) laghusparza pariNAma vANAM pazu che ( sIyapAsapariNayA vi) zIta sparza pariNAma Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakSApanAsUtre 8 / saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api 1, vRttasaMsthAnapariNatA api 2, yasrasaMsthAnapariNatA api 3, caturastrasaMsthAnapariNatA api 4, AyatasaMsthAnapariNatA api ||5|||20||100||suu06|| . TIkA--atha pUrvoktAnAmeva varNa gandharasasparsasaMsthAnAnAM parasparaM saMbaMdha pariNAma prarUpayitumAha--'je caNNao kAlavaNNapariNayA te gaMdhao mubhigaMdhapariNayA vi, dubhigaMdhapariNayA vi 'je' ye-skandhapudgalAdayaH padArthAH 'vaNNuo' varNataH-varNamadhikRtya varNApekSayetyarthaH 'kAlavaNNapariNayA'- kAlavarNapariNatAH-kRSNavarNapariNAmavanto'pi bhavanti 'te gaMdhao'-te gandhataH-gandhamAzritya-gandhApekSayetyarthaH, 'subhigaMdhapariNaya vi'-murabhigandhapariNatA api bhavanti, atha ca-'dunbhigaMdhapariNayA vi'-durabhigandhapariNatA api bhavanti, tathA sparza pariNamana vAle bhI haiM (lukkhaphAsa pariNayA vi) rUkSa sparza pari Namana vAle bhI haiN| __(saMThANao) saMsthAna se (parimaMDalasaMTANapariNayA vi) parimaMDala saMsthAna pariNamana vAle bhI haiM (vasaMThANapariNayA vi) vRttasaMsthAna pariNamana vAle bhI haiM (sasaMThANapariNayA vi) trikoNa saMsthAna pariNamana vAle bhI haiM (cauraMsasaMThANa pariNayA vi) catuSkoNa saMsthAna pariNamana vAle bhI haiM (AyayasaMThANapariNayA vi) Ayata saMsthAna pariNamana vAle bhI haiM // 20 // (100) // 10 // TIkArtha-jo skaMdha rUpa pudgala varNa se kAle varNa vAle haiM arthAt kRSNavarNa rUpa pariNati ko prApta haiM, unameM se gaMdha kI apekSA koI sugaMdha vAle bhI hote haiM aura koI durgaMdha vAle bhI hote haiN| yaha Avazyaka qui ye cha (usiNaphAsapariNayA vi) SULY 25 pariNAma pANai 5 cha (NiddhaphAsapariNayA vi) ni 25 pariNAma vA 5 cha (lukkhaphAsapariNayA vi) rUkSa sparza pariNAma vALAM paNa che. (saMThANao) sathAnathI (parimaDalasaMThANapariNayA vi) paribhasa sa sthAna pariNAma Mi paY cha (vaTTasaMThANapariNayA vi) vRttasa sthAna pariNAma vA paY cha (taMsasaMThANapariNayA vi) viesa sthAna pariNAma pA 54 cha (cauraMsasaMTANapariNayA vi) yatuSThIe sa sthAna pariNAma pA 54 cha (AyayasaMThANapariNayA vi) sa sa sthAna pariNAma va 5 ch| 20 (100) sUtra // 6 // TIkArya-je skaMdha rUpa pudgala rage kALA raMga vALA che arthAt kRSNa varNa rUpa pariNAmane pAmelAM che, emAMthI gadhanI apekSAe keI sugandha vALA paNa hoya che ane keI durganya vaLAM paNa hoya che, te Avazyaka nathI ke kRSNa Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra.1 sU.6 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedhanarUpaNam 65 ca varNApekSayA kRSNavarNapariNatA api skandhAdayo gandhApekSayA kecit surabhigandhapariNatA bhavanti, kecit durabhigandhapariNatA bhavanti na tu pratiniyataikagandhapariNAmapariNatA evetyAzayaH, evam --'rasao tittarasapariNayA vi, kaDuyarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, avilarasa pariNayA vi, maharasapariNayA vi' ye skandhAdayo varNata kRSNavarNapariNatAsteSu madhye kecita 'rasao' rasataH-rAmAzritya rasApekSayetyarthaH 'tittarasapariNayA vi' tiktarasapariNatA api bhavanti, kecit. 'kaDuyarasapaNiyA vi,-kaTukarasapariNatA api bhavanti, kecit 'kasAyarasapariNayA bi'-kapAyarasapariNatA api bhavanti kecit 'aMbilarasapariNayA vi'-andara sapariNatA api bhavanti kecid-'mahurarasapariNayA vi' madhurasapariNatA api bhavanti, 'phAsao kAkhaDaphAsapariNayA vi, mauyaphAsapariNayA vi, guruyaphAsapariNayA vi lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNa phArApariNayA ci, NiddhaphAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayo varNataH kRNavarNapariNatA stepu madhye kecitaphAsao, sparzata-sparzamAzritya, rapargApekSayA, karkazasparzapariNatA api bhavanti, kecit 'mauyaphAsapariNayA vi' mRdukasparzapariNatA api bhavanti, kecitnahIM ki kRSNa varNavAle pujala saba sugaMdhavAle hI hoM athavA durgandha vAle hI hoN| isI prakAra rasa kI apekSA se vicAra kiyA jAya to ve kRSNa varNavAle pudgala pAMco raso meM se kisI bhI rasa ke ho sakate haiM, arthAt koI tistaralavAle hote haiM, koI kaTuka rakhavAle hote haiM. koI kaSAya rasa vAle hote haiM, koI azla rasavAle hote haiM, koI madhura rasavAle hote haiM / lA samajhanA caahie| ___ agara sparza kI dRSTi se vicAra kiyA jAya to ve AThoM sparza vAle ho sakate haiM, arthAta koI koI kRSNa varNavAle pudala karkaza sparzacAle hote haiM, koI zRdu sparzavAle hote haiM, koI guru sparzavAle varNa vALAM pudagale badhAM sugandha vALAM ja hoya athavA durgavALAM heya. eja rIte rasanI apekSAe vicAra karIe to te kALA raMga vALAM pudgala pAMca rasamAMthI keIpaNa rasanA hoI zake che, arthAt kaI tIkhA rasavALAM hoya che, keI kaDavA rasavALA hoya che, keI turA rasavALA hoya che, keI khATA rasavALA hoya che, kaI mIThA rasavALA hoya che, ema samajavuM joIe. agara sparzanI draSTie vicAra karavAmAM Ave te AThe sparzavALAM hoya zake che, arthAt kaI ke kALA varNa vALA pudgale karkaza sparza vALAM hoI che, kaI mRdu sparza vALA hoya che. keI gurU sparza hoya che. koI lagha pra09 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre 'guruyaphAsapariNayA vi'-gurukasparzapariNatA api bhavanti, kecit-'lahuyaphAsapariNayA vi'-laghukasparzapariNatA api bhavanti, kecit-'sIyaphAsapariNayA vi' zIta sparzapariNatA api bhavanti, kecit 'usiNaphAsapariNayA vi' upNa-sparzaparipAtA api bhavanti, kecit-'NiddhaphAsapariNayA vi-snigdhasparzapariNatA api bhavanti, kecit-'lukkhaphAsapariNayA vi'-rUkSasparzapariNatA api bhavanti, 'saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi, vaTTasaMThANapariNayA vi, taMsasaMThANapariNayA vi, caurasasaMThANapariNayA vi, AyatasaMThANapariNayA vi 20' ye skandhAdayo varNataH kRSNavarNapariNatA steSu madhye kecit 'saMThANao' saMsthAnataH-saMsthAnamAkArastadapekSayetyarthaH, 'parimaMDalasaMThANapariNayA vi'-parimaNDasaMsthAnapariNatA api bhavanti, parimaNDalam-valayAkAraH, kecit-'caTThasaMThANapariNayA vi' vRttasaMsthAnapariNatA api bhavanti, vRttam-cakrAkAraH, kecit--'taMsasaMThANapariNayA vi'-vyasra saMsthAnapariNatA api bhavanti, vyasraHzRGgATakaphalAkAraH, kecit'cauraMsasaMThANapariNayA vi'-caturasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, caturasraHkumbhikAkAraH' kecit- 'AyatasaMThANapariNayAvi-AyatasaMsthAnapariNatA api koI laghu sparzavAle, koI zIta sparzavAle, koI uSNa sparzavAle koI snigdha sparzavAle aura koI-koI rUkSa sparzavAle hote haiN| kRSNa varNavAle una pudgaloM meM agara saMsthAna kA vicAra kiyA jAya to una meM pAMcoM saMsthAna pAye jAte haiM, arthAt una meM koI parimaMDala saMsthAna vAle bhI hote haiM, koI vRtta saMsthAna vAle bhI hote haiM, arthAt cakra ke AkAra ke bhI hote haiM, koI siMgoDe kI taraha trikoNa bhI hote haiM, koI kuMbhikA kI taraha catuSkoNa bhI hote haiM aura koI Ayata arthAt lambe AkAra ke bhI hote haiN| Azaya yaha huA ki jo pudgala kAle varNa ke haiM, una meM se kisI meM sugaMdha aura kisI meM durgandha isa prakAra donoM gaMdha hote haiN| isI prakAra pAMca rasa, ATha sparza vALA, kaI zIta vALA, keI uNa spaza vALA, koI snigdha sparza vALA, ane koI rUkSa sparza vALA hoya che. kRSNa varNavALA e pudgalemAM agara saMsthAnane vicAra karavAmAM Ave te teomAM pAMca saMsthAna maLI rahe che, arthAt teomAM kaI parimaMDaLa saMsthAna vALA paNa hoya che, keI vRtta sa sthAna vALA paNa hoya che, arthAt cakranA AkAranA paNa hoya che, keisi gADAnI jema trikoNa paNa hoya che, keI kuMbikA nI jema catuSkoNa paNa hoya che ane keI Ayata arthAt lAMbA AkAranA paNa hoya che. Azaya e che ke je khulle kALA 2ganA che, temAMthI keImAM sugandha ane keImAM dunya, e rIte banne gaMdha hoya che. e pramANe pAca Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra.1 sU.6 jIvAdInAM vargAdinA parasparasaMvedhanirUpaNam 67 bhavanti, Ayatam-dairdhyAkAraH, tathAca kRSNavarNapariNatAH skandhAdayo dvau gandhau paJcarasAn, apTau sparzAn, paJca saMsthAnAni labhamAnAH sarvamelanena viMzati bhaGgAn labhante 20 iti phalitam, tathaiva nIlavarNapariNatA api viMzatim 20 lohitavarNapariNatA api viMzatim 20, hAridravarNapariNatA api viMzatim 20 zuklavarNapariNatA api viMzatim 20, bhaGgAn labhante iti paJcabhirvarNe bhaGgakazata labdha bhavatIti, tadeva prarUpayitumAha-'je vaNNapariNayA te gaMdhao sunbhigaMdhapariNayA vi, dubhigaMdhapariNayA vi' ityAdi, je ye skandhAdayaH padArthAH, 'vaNNao' varNataH-varNamAzritya 'nIlavaNNapariNayA'-nIlavarNapariNatA bhavanti, 'te gaMdhao'te-skandhAdayo gandhataH-gandhamAzritya, 'subhigaMdhapariNayA vi-surabhigandhapariNatA api bhavanti, 'dubhigaMdhapariNayA vi'-durabhigandhapariNatA api bhavanti, teSAM madhye kecit surabhigandhapariNatA bhavanti, kecittu durabhigandharapaNitA bhavanti, sparza aura pAMca saMsthAna bhI hote haiN| isa prakAra ina saba ko milA dene se kRSNavarNa vAle pudgala vIsa prakAra ke haiN| ___ aba kRSNa varNa ke sthAna para nIla varNa ko lijIe, jo pudgala nIla varNavAle haiM, ve bhI pUrvokta prakAra se donoM gaMdhoM, pAMcoM rasoM, AThoM sparzoM aura pAMcoM saMsthAnoM ke hote haiN| __ isI prakAra lohita varNavAle pudgaloM ke bhI vIsa bheda haiM pIle varNavAle pudgaloM ke bhI vIsa bheda haiM aura zukla varNavAle padaloM ke bhI vIsa bheda haiN| isa prakAra pAMcoM vargoM ke milakara 2045=100 bheTa ho jAte haiN| isI bAta kI vistAra se prarUpaNA karate haiM-vaha kahate haiM jo varNa kI apekSA nIlavarNa vAle pudgala hote haiM, ve gaMdha kI rasa, ATha sparza ane pAMca saMsthAna paNa hoya che. A rIte A badhAne meLavI devAthI kRSNa varNa vALA pudgala 20 prakAranA hoya che. have kRSNa varNanI jagyAe nIla varNane la. je pudgale nIla varNa vALA che, teo paNa pUrvokta prakAre banne gadha pAMca rasa AThe sparza ane pAMca saMsthAna vALA hoya che. eja rIte lAla raMganA pugalenA paNa 20 bheda che. pILA raMganA pudagalanA paNa 20 bheda che ane dhoLA raMga vALA pudgalanA paNa 20 bheda che. A pramANe pAMce 2ganA thaI ne 20x==100 bheda bane che. have A vAtanI vistArathI prarUpaNa kare che-teo kahe che - je vargonI apekSAe nIla 2gane pula hoya che, te gaMdhanI apekSAe Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre na tu-pratiniyataikagandhapariNAma pariNatA evetibhAvaH 'rasao tittarasapariNayAvi, kaDayarasapariNayA vi, kasAyarasa pariNayAvi, aMzlirasapariNayA vi mahurarasapariNayA vi' ye skandhAdayo nIlarasapariNatA steSu madhye kecit-'rasao'-rasataH -rasamAzritya, 'tittarasapariNayAvi'-tiktarasapariNatA api bhavanti, kecit'kaDuyarasapariNatA vi' kaTukarasapariNayA api bhavanti, kecit-'kasAyarasapariNayA vi'-kapAyarasapariNatAapi bhavanti, kecit-'aMbilarasapariNayA vi'-amlarasapariNatA api bhavanti, kecit-'mahurarasapariNayA vi-madhurarasapiraNatA api bhavanti, 'phAsao kakkhaDa phAsapariNayA vi, mauyaphAsapariNayA vi, guruyaphAsapariNayA vi, lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi usiNaphAsapariNayA vi, NiddhaphAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayo varNato nIlavarNapariNatA steSu madhye kecit--'phAsao' sparzataH-sparzamAzritya, 'kakkhaDaphAsapariNayA vi'-karkazasparzapariNatA api bhavanti, kecit-'mauyaphAsapariNayA vi'-mRduka sparzapariNatA api bhavanti. kaMcit-'guruyaphAsapariNayA vi'-gurukasparzapariNatA api bhavanti, kecit-'lahuyaphAsapariNayA vi' laghukasparzapariNatA api bhavanti apekSA surabhigaMdha vAle bhI hote haiM aura durabhi gaMdha vAle bhI hote haiM, arthAt una meM se koI lugaMdha vAle bhI hote haiM aura koI durgadha vAle bhI hote haiN| aisA nahIM hai ki saba eka hI gaMdha vAle hoN| jo pudala nIla varNa rUpa meM pariNata hote haiM, unameM se koI rasakI apekSA tikta rasavAle bhI hote haiM, koI kaTaka rasavAle bhI hote haiM, koI kaSAya rasavAle bhI hote haiM, koI amlarasa vAle bhI hote haiM, aura koI madhura rasavAle bhI hote haiM, jo nIla varNavAle skaMdha Adi pudgala hote haiN| unameM se koI sparza kI apekSA karmaza sparzavAle, koI mRdu sparzavAle, koI guru sparzavAle, koI laghu sparzavAle, koI zIta sprhaasugadhavALA paNa hoya che ane durga vALA paNa hoya che, arthAt teomAthI keI sugandha vALA paNa hoya che ane keI durganya vALA paNa hoya che. evuM nathI ke badhA ekaja gadha vALA hoya. je pugale nIla raganA rUpamAM pariNAma pAme che, teomAM kaI rasanI apekSAe tikta rasa vALA paNa hoya che, keI kaDavA rasa vALA paNa hoya che, keI kaSAya rasa vALA paNa hoya che kaI khATA rasa vALA paNa hoya che ane keI madhura rasa vALA paNa hoya che. jeo nIlA raMgane ska dha Adi pugala hoya che, temAMthI koI sparzanI apekSAe karkaza sparza vALA, keI kemaLa sparza vALA keI gurU (bhAre) sparza vALA, keI laghu (halakA) sparza vALA, keI ThaDA vALA keI uNa Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhinI TIkA pra. 1 sU. 6 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvecanirUpaNam 69 kecit - 'sIyaphAsapariNayA vi' - zItasparzapariNatA api bhavanti, kecit - 'usiNaphAsa pariNayA vi' - uSNasparzapariNatA api bhavanti, kecit - 'NiddhaphAsapariNayA vi' -snigdhasparzapariNatA api bhavanti, kecit - 'lukkhaphAsapariNayA vi' rUkSasparzapariNatA api bhavanti 'saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi' vahasaMThANapariNayA vi saThANapariNayA vi' cauraMsa saMThANapariNayA vi' AyatasaMThANapariNayA vi20' ye pUrvoktAH skandhAdayo varNato- nIlavarNa pariNatAsteSu madhye kecit - 'saMThANao'saMsthAnataH-saMsthAnam-AkArastadAzritya saMsthAnApekSayetyarthaH, 'parimaMDalasaMThANapariNayA vi' - pariNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecit - 'baTTasaMThANapariNayA vi' - vRttasaMsthAnapariNatA api bhavanti kecit - ' taM saMThANapariNayA vi' tryasasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecit - 'causaThANapariNayA vi' - caturasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecit - ' AyatasaMThANapariNayA vi' AyatasaMsthAnapariNatA api bhavanti / 'je vaNNao lohiyavaNNapariNayA, te gaMvao subbhivAle, koI uSNa sparzavAle, koI snigdha sparzavAle, aura koI rUkSa sparzavAle bhI hote haiM, aisA jAnanA cAhie / jo varNa se nIla varNavAle haiM, unameM se saMsthAnakI apekSA koI parimaMDala saMsthAna vAle bhI hai, koI vRtta saMsthAna vAle bhI hote haiM, koI trikoNa saMsthAna vAle bhI hote haiM / koI catuSkoNa saMsthAna vAle bhI hote haiM aura koI Ayata saMsthAna vAle bhI hote haiM / jo pudgala varNa se lohita (lAla) varNa vAle hote haiM, ve gaMdha kI apekSA sugaMdha pariNata bhI hote haiM aura koI durgaMdha pariNata bhI hote haiM / arthAt unameM koI surabhi gaMdhavAle haiM koI durabhi gaMdhavAle haiM / Azaya yaha hai ki lohita varga vAle sabhI pudgala kisI eka hI sparzIvALA--kAi snigdha spavALA ane kAi rUkSa spavALA paNa hAya che. ema samajavu joie. je ragamA nIlA raMgavALA che. temAM sa'sthAnanI apekSAe kAi parima Dala sa sthAnavALA paNa hAya che, keAi gALa sa sthAnavALA paNa hAya che. koi trikeNu sa sthAnavALA paNu heAya che. kei catuSkaNu sa sthAnavALA paNu hAya che ane koI Ayata saMsthAnavALA paNa hAya che, je pudgalA rage rAtA-lAla ragavALA hAya che, teo gadhanI apekSAe sugandha pariNAmI hoya che ane durgandha pariNAmI paNa heAya che. arthAt teemA paNa kAi surabhi gadhavALA teA koi durabhi gadhavALA hoya che. Azaya e che ke lAla raMgavALA madhA pudgala kAI ekaja ga dhavALA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 pramApanAsUtre gaMdhapariNayA vi dubhigaMdhapariNayA vi' ye skandhAdayaH padArthAH, 'vaNNaovarNataH-varNApekSayA, 'lohivaNNapariNayA'-lohivarNapariNatA bhavanti, 'te gaMdhao' te skandhAdayo gandhataH-gandhApekSayA, 'mubbhigaMdhapariNayA vi'-surabhigandhapariNatA api bhavanti, 'dubhigaMdhapariNayA vi'-durabhigandhapariNatA api bhavanti, tepAM madhye kecit surabhigandhapariNatAH, kecit durabhigandhapariNatA bhavanti, na tu pratiniyataikagandhapariNAmapariNatA evetyAzayaH, 'rasao tittarasapariNayA vi kaiyarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, aMvilarasapariNayA vi, mahararasapariNayA vi' ye skAndhAdayo varNato lohitavarNapariNatA stepAMmadhye kecit'rasao'-rasataH, 'tittarasapariNayA vi'-tiktarasapariNatA api bhavanti, kecit'kaDuyarasapariNayA vi'-kaTakarasapariNatA api bhavanti, kecit-'kasAyarasapariNayA vi'-kapAyarasapariNatA api bhavanti kecit-'aMvilarasapariNayA vi'-amlarasapariNatA api bhavanti, kecit-'mahurarasapariNayA vi'-'madhurarasapariNatA api bhavanti, 'phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi 'mauyaphAsapariNayA vi, guruphAsapariNayA vi, lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA vi, NiddhaphAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayo varNato lohitavarNapariNatArateSu madhye kecit-'phAsao'-sparzataH-sparzApekSayA 'kakkhaDaphAsapariNayA vi' karkaza sparzapariNatA api bhavanti, kecit-'mauyaphAsapariNayA vi'-mRddhaka sparzapariNatA api bhavanti, kecit-'guruyaphAsapariNayA vi-gurukasparzapariNatA api bhavanti, kecit-'lahuyaphAsapariNayA vi' laghukasparza pariNatA api bhavanti, kecit-'sIyaphAsapariNayA vi'-zItasparzapariNatA gaMdhavAle nahIM hote haiM / rasakI dRSTi se unapara vicAra kiyA jAya to unameM se koI tikta rasavAle, koI kaTuka rasavAle, koI kapAya rasavAle koI amla rasavAle aura koI madhura rasavAle bhI hote haiM / ina lohita varNa vAle pudgaloM meM sparzakI apekSA se dekhA jAyato koI karkaza sparzakAle hote haiM, koI mRdu sparzavAle hote haiM, koI guru sparzavAle hote haiM, koI laghu sparzavAle hote haiM, koI zItasparzavAle bhI hote nathI hatAM. rasanI daSTie teo para vicAra karavAmAM Ave to teo mAthI koI tIkhA rasavALA, keI kaTurasavALAM kaI kaSAya rasavALA kaI khATA rasavALA ane keI madhura rasavALA paNa hoya che. A lAla raMganA pudgalemA sparzanI apekSAe jovAmAM Ave te kaI karkaza sparzavALA hoya che, kaI mRdu sparzavALA hoya che. ke bhAre sparzavALA hoya che, koI laghu sparzavALA hoya che. keI ThaDA sparzavALA paNa hoya che. keI uNu sparzavALA paNa hoya Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. 1 su. 6 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedhanirUpaNam 71 api bhavanti, kecit - 'usiNaphAsapariNayA vi' - uSNasparzapariNatA api bhavanti, kecit - 'NiddhaphAsapaDiNayA vi' - snigdhasparzapariNatA api bhavanti, kecit - 'lukkha phAsapariNayA vi' rukSasparzapariNatA api bhavanti, 'saMThANao parimaMDala saMThANapariNayA vi, vasaMThANapariNayA vi, taMsasaMThANapariNayA vi' cauraMsaThANapariNayA vi, AyatasaMThANapariNayA vi20' ye pUrvoktAH skandhAdayo varNato lohitavarNapariNatA stepAM madhye kecit 'saMThANao' - saMsthAnataH, 'parimaMDalasaMThANapariNayA vi' parimaNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecit - 'vaThANapariNayA vi' - vRttasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecit - 'taMsasaMThANapariNayA vi' - tryasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecit - 'cauraMsa saMThANapariNayA vi' caturasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecit - 'AyayasaMThANapariNayA vi' Aya saMsthAna pariNatA api bhavanti, 'je vaNNao hAlidavaNNapariNayA te gaMdhao sugaMdha pariNayAvi, dugbhigaMdhapariNayA vi' ye skandhAdayaH 'vaNNao' varNataH 'hAliddavaNNapariNayA' - hAridravarNapariNatAH bhavanti 'te gaMdhao' te gandhataH gandhApekSayA 'subhigaMdha pariNayA vi' - surabhigandhapariNatA api bhavanti, 'dubbhigaMdhapariNayA vi' - durabhigandhapariNatA api bhavanti, 'rasao tittarasapariNayA vi, kaDuyarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, aMbilarasapariNayA vi, mahurarasapariNayA vi' 'rasao' - rasataH - rasApekSayetyarthaH teSAM madhye kecit 'tittarasahaiM, koI uSNa sparzavAle bhI hote haiM, koI snigdha sparzavAle bhI hote haiM, koI rUkSa sparzavAle bhI hote haiM / 5 lohita varNavAle ina pudgaloM meM saMsthAna kI apekSA se koI parimaMDala saMsthAnavAle, koI vRttasaMsthAnavAle, koI trikoNa saMsthAnavAle, koI catuSkoNa saMsthAnavAle aura koI Ayata saMsthAnavAle bhI hote haiN| jo pudgala pIle varNavAle haiM arthAt jinakA pariNamana pItavarNa ke rUpa meM ho rahA haiM, ve gaMdhakI apekSA surabhi gaMdhavAle bhI hote haiM, aura durabhi gaMdhavAle bhI hote haiM / rasa kI dRSTi se dekheM to unameM se che, kAi snigdha sparzIvALA paNu hAya che. kAi rUkSa spa vALA paNa hAya che. lAla raMganA A pudgalAmAthI sasthAnanI apekSAe koi parima Dala sa sthAnavALAM, koi vRtta sa sthAnavALA, kei trikeNu saMsthAnavALAM, kei catuSkANu sasthAnavALAM ane kAi Ayata saMsthAnavALA paNu hAya che. je pudgalA pILA ragavALAM che arthAt jeenu parivartana pILA raMganA rUpamAM thai rahyuM che, tee gadhanA apekSAe sUribha ga dhavALAM paNa hAya che ane durabhi ga MdhavALAM paNa hAya che. rasanI dRSTie joIe te temAMthI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 'pramApanAsUtre pariNayA vi'-tiktarasapariNatA api bhavanti, kecit-'kaTyagsapariNayA vi'kaTukarasapariNatA api bhavanti, kecit-'kasAyarasapariNayA vi'-kapAyarasapariNatA api bhavanti, kecit-'avilarasapariNayA vi-amlararApariNatA api bhavanti, kecit-'mahurarasapariNayA vi-madhurarasapariNatA bhavanti, 'phAso kakvaDa phAsapariNayA vi mauyaphAsapariNayA vi mukhyaphAsapariNayA vi, lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA vi NiddhaphAsapariNayA ki, lukkhaphAsapariNayA vi' ye pUrvottA hAridravarNapariNatAH skandhAdayasteSAM madhye kecit'phAso' sparzataH, 'kakkaDaphAsapariNayA vi'- karazahApariNatA api bhavanti, kecita-'mauyaphAsapariNayA vi'-mRdakaraparzapariNatA api bhavanti, kaMcita-guruyaphAsapariNayA tri'-gurukAsparzapariNatA api bhavanti, kecin-'lahuyaphAsapariNayA vi' laghukasparzapariNatA api bhavanti, kecida-sIyaphAsapariNayA ni'-zItasparzapariNatA api bhavanti, 'usiNaphAsapariNayA vi' uNasparzapariNatA api bhavanti, kecit-giddha phArasapariNayA vi'-snigdhasparzapariNatA api bhavanti, koI tikta rasavAle, koI kaTuka rasavAle, koI kaSAya rasavAle, koI amlarasavAle aura koI dhura rasavAle hote haiN| sparza kI apekSA se vicAra kiyA jAya to unameM se koI karkaza sparzavAle, koI tu sparzacAle koI guru sparzAle, koI laghu sparzavAle, koI zIta sparzavAle, koI uSNa sparzanAle, koI snigdhasparzavAle, koI rUkSa sparzavAle bhI hote haiN| ye pIle varNa ke pudgala saMsthAna kI apekSA se koI parimaMDala saMsthAnavAle, koI vRtta saMsthAnabAle, koI trikoNa saMsthAnavAle, koI catuSkoNa saMsthAnavAle, aura koI Ayata saMsthAnavAle hote haiM / kaI tIkhA rasavALA, keI kaDavA rasavALAM, keI kaSAya (tarA) rasavALAM, kaI khATA rasavALAM, te kaI madhura rasavALAM hoya che. sparzanI apekSAe vicAra karavAmA Ave che temAMthI keI karkaza sparzavALAM, koI mRdu, sparzavALA, keI gurU sparzavALA, koI laghu sparzavALAM kaI zIta sparzavALA, te kaI uNa sparzavaLAM, koI snigdha sparzavALA, koI rUkSa sparzavALA paNa hoya che A pILAra ganA pudgala sa sthAnanI apekSAe. kaI parimaMDala saMsthAvALA, koI vRtta sa sthAvALAM, keI trikoNa saMsthAvALA. keI catuSkaNa sasthAvALAM ane kaI Ayata saMsthAnavALA hoya che. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. 1 su.6 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMrvedhanirUpaNam 73 kecit - 'lumkhaphAsapariNayA vi' - rukSasparzapariNatA api bhavanti, 'saMThANao - parimaMDalasaMThANapariNayA vi' vaTTasaMThANapariNayA vi, taMsasaMThANapariNayA vi, cauraMsaThANapariNayA vi, AyatasaMThANapariNayA vi20' ye skandhAdayo varNatohAridravarNapariNatA stepAM madhye kecit - 'saMThANao' - saMsthAnataH ' parimaMDala ThANapariNayA vi'- parimaNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti kecit caTTasaMThANapariNayA vi, - vRttasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecit - taMsa saMThANapariNayA vi' yasa saMsthAnapariNatA api bhavanti kecit 'cauraMsaThANapariNayA vi' - caturasrasaMsthApariNatA api bhavanti kecit - ' AyatasaMThANapariNayA vi20' - AyatasaMsthAnapariNatA api bhavanti; 'je vaNNao sukillavaNNapariNayA, te gaMdha o subhigaMdhapariNayA vi, duvbhigaMdhapariNayA vi' ye skandhAdayaH 'vaNNao' varNataH 'sukillacaNapariNayA' - zuklavarNapariNatA ste 'gaMdhao' teSAM madhye kecid gandhataH, 'subhigaMdhapariNayA vi' - surabhigandhapariNatA api bhavanti, 'dubhigaM pariNayA vi' durabhigaMdha pariNatA api bhavanti 'rasao tittarasapariNayA vi, kaDuyarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, aMbilarasa - pariNayA vi, mahurarasapariNayA vi, ye zuklavarNapariNatAH skandhAdaya stepAM madhye kecit - 'rasao' - rasataH - rasApekSayA, 'tittara sapariNayA vi'- tiktarasa pariNatA api bhavanti, kecit - 'kaDyarasapariNayA vi' - kaTukarasapariNatA apiM bhavanti, kecit - 'kasAyarasapariNayA vi, - kapAyarasapariNatA api bhavanti; kecit-'aMvilarasapariNayA vi' - amlarasapariNatA api bhavanti, kecit - madura rasapariNayA vi, - madhurarasapariNatA api bhavanti, 'phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi, mauyaphAsapariNayA vi, guruyaphAsapariNayA vi, lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA vi, NiddhaphAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA vi' ye pUrvoktAH zuklavarNapariNatAH skandhAdaya steSAM madhye kecit 'phAsao' sparzataH, 'kakkhaDaphAsapariNayA vi' - karkazasparzapariNatA api bhavanti, jo pugala zuklavarNavAle haiM arthAt jinakA pariNamana zuklavarNa ke rUpa meM ho rahA hai, ve gaMdha kI apekSA sugaMdhavAle bhI haiM, aura durgaMdha vAle bhI haiM, arthAt unameM se koI sugaMdha pariNAmavAle aura koI durgaMdha pariNAmavAle hote haiM / rasakI apekSA se koI tikta rasavAle je pudgalA sapheda raMganAM che arthAt jenuM pariNAma zukala lanA rUpamAM che. te goMdhanI apekSAe suga dhavALA paNa che, ane durgaMdhavALA paNa che, arthAt temAMthI kAi sugadha pariNAma vALAM ane kAi durgandha pariNAma vALAM DaeNAya che. rasanI apekSAe keAi tIkhA rasavALA heAya che, koi kaDavA rasa pra0 10 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 prajJApanAsUtre kecit - 'mauyaphAsapariNayA vi' - mRdukasparzapariNatA api bhavanti, kecit'guruyaphAsapariNayA vi' - gurukasparzapariNatA api bhavanti, kecit - 'lahuyaphAsapariNayA vi' - laghukasparzapariNatA api bhavanti, kecit - 'sIyaphAsapariNayA vi' zItasparzapariNatA api bhavanti, kecit - 'usiNaphAsapariNayA vi' uSNasparzapariNatA api bhavanti, kecit - 'NiddhaphAsapariNayA vi' - snigdhasparzapariNatA api bhavanti, kecit - 'lukakhaphAsapariNayA vi' - rUkSasparzapariNatA api bhavanti, 'saMThANao parimaMDala saMThANapariNayA vi' baTUTasaMThANapariNayA vi, tasa saMThANapariyA vi, cauraMsaThANapariNayA vi, AyayasaMThANapariNayA vi20' 100 / pUrvoktA ye skandhAdayo varNataH zuklavarNapariNatA stepAM madhye kecit - 'saMThAo' saMsthAnataH, 'parimaMDala rAMThANapariNayA vi'- parimaNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecit - 'vaTTasaMThANapariNayA vi, - vRttasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecit - 'taMsa saMThANapariNayA vi' tryatrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecit - 'cauraM sasaM ThANapariNayA vi' caturastra saMsthAnapariNatA api bhavanti, kecit - 'AyayasaMThANapariNayA vi' - Ayata saMsthAnapariNatA api bhavanti // 6 // hote hai, koI kaTuka rasavAle bhI hote haiM, koI kaSAya rasavAle bhI hote haiM koI amlarasavAle bhI hote haiM aura koI madhura rasavAle bhI hote haiM / sparza kI dRSTi se ina zuklavarNavAle pudgagaloM kA vicAra kiyA jAya to inameM se koI karkaza sparzavAle hote haiM, koI mRdusparzavAde hote haiM koI guru sparzavAle, koI laghu sparzacAle koI zItasparzavAle koI uSNa sparzavAle, koI snigdha sparzavAle aura koI rUkSa sparzabAle hote haiM / jo pudgala varNa se zukla hai, unameM yadi saMsthAna kA vicAra kiyA jAya to koI parimaMDala saMsthAnavAle hote haiM, koI vRtta saMsthAnavAle, hote haiM, koI trikoNa saMsthAnavAle hote haiN| koI catuSkoNa saMsthAna vALAM paNa hAya che, keAi turA rasavALA hAya che kAi khATA rasavALAM pazu 6 DrAya che ane koi madhura rasavALAM paNa hoya che. sparzInI dRSTie A zukala va vALAM pudgalAnA vicAra karavAmA Ave te teemAMthI kAi kaza spavALAM raheAya che, kAi kAmaLa sparzIvALI heAya che. keAI gurU sparzIvALAM, keAI laghu sparzIvALAM, kAi ThaMDA pavALAM, koi garama sparzIvALAM, koi snigdha spa vALAM ane kai rUkSa sparzIvALAM ane che. je pudgalA 2ge zukala che, temAM jo sasthAnanA vicAra karAya te kAi parima'Dala saMsthAnavALA hAya che, koi vRtta (gALa) sa sthAnavALAM hoya che, kAi Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra.1 sU.7 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedhanarUpaNam 75 " mUlam-je gaMdhao subhigaMdhapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi1, NIlavaNNapariNayA vi2, lohiyavaNNapariNayA vi3, hAlidavaNNapariNayA vi4, sukillavaNNapariNayA vi5 / rasao tittarasapariNayA bira, kaDuyarasapariNayA vi2, kasAyarasapariNayA vi3, aMbilarasapariNayA viTa, mahurarasapariNayA vi5| phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi1, bhauyaphAsapariNayAvi2, garuyaphAsapariNayA vi3, lahuyaphAsapariNayA vi4, sIyaphAsapariNayA vi5, usiNaphAsapariNayA vi6, NiddhaphAsapariNayA vi7, lukkhaphAsapariNayA vi8 / saMThANao parimaMDala saMThANapariNayA vi1, vasaMThANapariNayA vi2, taMsa saMThANapariNayA vi3, cauraMsasaMThANapariNayA vi 5 / 23 / je gaMdhao dunbhigaMdhapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi1, nIlavaNNapariNayA vi2, lohiyavaNNapariNayA vi3. hAlidavaNNapariNayA vi4, sukillavapaNapariNayA vi5 / rasao tittarasapariNayA vi1, kaDuyarasapariNayA vira, kasAyarasapariNayA vi3, aMbilarasapariNayA vi4, mahurarasapariNayA vi5 / phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi1, mauyaphAsapariNayA vi2, guruyaphAsa. pariNayA vi3, lahuyaphAsapariNayA vi4, sIyaphAsapariNayA vi5, usiNaphAsapariNayA vida, NiddhaphAsapariNayA vi7, lakkha. phAsapariNayA vi8, / saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vira, ghAle hote haiM, aura koI Ayata saMsthAnavAle bhI hote haiN| aisA kahA gayA hai| .. isa prakAra pAMcoM hI varNavAle pudgaloM meM se pratyeka varNavAle pudaloM meM gaMdha, rasa, sparza aura saMsthAna salI pAye jA sakate haiM suu0||6|| vikeNa saMsthAnavALA hoya che, keI catuSkoNa saMsthAnavALAM hoya che ane kaI Ayata sa sthAnavALAM paNa hoya che. ema kahela che. A rIte pAMce raMganA pudgalamAMthI pratyeka raMganA pudgalemAM gaMdha, rasa sparza ane saMsthAna badhuM maLI rahe che.. 6 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazAphnA vasaMThANapariNayA vi2, taMsa saMThANapariNayA vi3, cauraMsa saMThANapariNayA vi4, AyayasaMThANapariNayA vi5|23|46| je rasao tittarasapariNayA te vaNao kAlavaNNapariNayA vira, nIlavaNNapariNayA vi2, lohiyavaNNapariNayA vi3, hAli. davaNNapariNayA vi4, sukillavaNNapariNayA vi5| gaMdhao subbhigaMdhapariNayA vi1, dunbhigaMdhapariNayAra, phAsao kakkhar3aphAsapariNayA vi1, mauyaphAsapariNayA vi2, guruyafAsapariNayA vi3, lahuyaphAsapariNayA vi4, sIyaphAsapariNayA vi5, usiNaphAsapariNayA vi6, NiddhaphAsapariNayA vi7, lukkhaphAsapariNayA vida, saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi2, vasaMThANapariNayA vira, taMsa saMThANapariNayA vi3, cauraMsasaMThANapari NayA vi, AyayasaMThANapariNayA vi5|20|| " je rasao kaDuyarasapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi1, nIlavaNNapariNayA vi2, lohiyavaNNapariNayA vi3, hAlidavaNNapariNayA vi5| gaMdhao subbhigaMdhapariNayA vi1, dunbhigaMdhapariNayA vira / phAsao kakkhaDaphasapariNayA vira, mauyaphAsapariNayA vi2, guruyaphAsapariNayA vi3, lahuyaphAsapariNayA vi4, sIyaphAsapariNayA vi5, usiNaphAsapariNayA vida, NiddhaphAsapariNayA vi7, lukkhafAsapariNayA vida, saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi1, vasaMThANapariNayA vi2, taMsa saMThANapariNayA vi3, cauraMsasaMThANapariNayA vi4, Ayaya saMThANapariNayA vi 5 / 2040 / je rasao kasAyarasapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi1, nIlavaNNapariNayA vi2, lohiyavaNNapariNayA vi3, hAlidavaNNapariNayA vi4, sukillavaNNapariNayA vi5 / gaMdhI subbhigaMdhapariNayA vi1, dubbhigaMdhapariNayA vira, phAsao Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra.1 sU.7 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedhanirUpaNam 77 kakkhaDaphAsapariNayA vi,1 mauyaphAsapariNayA vi2, guruyaphAsapariNayA vi3, lahuyaphAsapariNayA vi4, sIyaphAsapariNayA vi 5 / usiNaphAsapariNayA vi 6, giddhaphAsapariNayA vi7, lukkhaphAsapariNayA vi8 / saMThANao parimaMDalasaMThANaparigayA vi1, vasaMThANapariNayA vira, taMsa saMThANapariNayA vi3, ghauraMsasaMThANapariNayA vi4, AyayasaMThANapariNayA vi|5|20| je rasao avilaralapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi1, nIlavaNNapariNayA vi2, lohiyavaNNapariNayA vi3, hAlidavaNNayA vi4, sukillavapaNapariNayA vi5 / gaMdha no subbhigaMdhapariNayA vi?, dubbhigaMdhapariNayA vi2 / phAsao kakkhaDakAsapariNayA vi1, mauyaphAsapariNayA vi2, guruyaphAsaparigayA vi3; lahuyaphAsapariNayA vi4, sIyaphAsapariNayA vi5, usiNaphAsapariNayA vi 6, NiddhaphAsapariNayA vi7, lakkhaphAsapariNayA vi8| saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi1, basaMThANapariNayAvira, taMsasaMThANapariNayAvi3, cauraMsa saMThANapariNayA vi4, AyayasaMThANapariNayA vi5||20|| - je rasao mahurarasapariNayA te vaSaNo kAlavaNNapariNayA vira, nIlavaNapariNayA vi2, lohiyavaNNapariNayA vi3, hAli. davaNNapariNayA vi4, sukillavaNNapariNayA vi5 / gaMdhao subbhigaMdhapariNayA vi1, dunbhigaMdhapariNayA vi2| phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi1, mauyaphAsapariNayA vi2, guruyaphAsapariNayA vi3, lahuyaphAsapariNayA vi4, sIyaphAsapariNayA vi5, usiNaphasapariNayA vi6, Niddha phAsapariNayA vi7, lukkhaphAsapariNayA vi8 / saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi1, vaTThasaMThANapariNayA vira, taMsa saMThANapariNayA vi3, cauraMsasaMThANapariNayAvi4, AyayasaMThANapariNayA vi5||20||100||suu07|| Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 prazApanAsUtra - chAyA-ye gandhataH surabhigandhapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA api 1, nIlavarNapariNatA api2, lohitavarNapariNatA-api3, hAridravarNapariNatA api 4, zuklavarNaparitA api 5 / rasatastiktarasapariNatA api 1, kaTukarasapariNatA api2, kapAyarasapariNatA api 3, amlarasapariNatA api4, madhurarasa. pariNatA-api 5 / sparzataH karkazasparzapariNatA api1, mRdukasparzapariNatA api2, gurukasparzapariNatA api3, laghukasparzapariNatA api 4, zItasparzapariNatA api5, uSNasparzapariNatA api6, snigdhasparzapariNatA api 7, rUkSa sUtrArtha-(je) jo (gaMdhao) gaMdha kI apekSA se (subhigaMdha pariNayA) sugaMdha pariNamana vAle haiM (te) ve (vaNNao) varNa se (kAlavaNNapariNayA vi) kAlevarNa ke bhI haiM (nIlavaNNapariNayA vi) nIlavarNa ke bhI haiM (lohiyavaNNapariNayA vi) lohita (lAla) varNa ke bhI haiM (hAlidda vaNNapariNayA vi) pIle varga ke bhI haiM (sukillavaNNapariNayA vi) zakla varNa ke bhI haiN| (rasao) rasa se (tittarasapariNayA vi) tikta rasavAle bhI haiM (kaDuyarasapariNayA vi) kaTuka rasavAle bhI haiM (kasAyarasapariNamA vi) kaSAya rasavAle bhI haiM (aMbilarasa pariNayA vi) Amla rasavAle bhI haiM (mahurarasapariNayA vi) madhura rasa vAle bhI haiN| : (phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsa pariNayA vi) karkaza sparzavAle bhI haiM (mauyaphAsapariNayA vi) mRdusparzavAle bhI haiM (garuyaphAsa pariNayA vi) guru sparzavAle bhI haiM (lahuyaphAsa pariNayA vi) laghu sparzavAle bhI haiM (sIyaphAsa pariNayA vi) zota sparzavAle bhI haiM (usiNa sUtrA-(je) ra (gaMdhao) gadhanI apekSA (sunbhigaMdhapariNayA) sucanA paribhavA che. (te) tasA (vaNNao) vartuthI (kAlapaNNa pariNayA vi) ganA paY cha (nIla vaNNa pariNayA vi) nIsA-pAhaNI 2 nA 544 cha (lohiya vaNNapariNayA vi) sAsa ganA 5 cha (hAliivaNNapariNayA vi) pInA 51. (sukkillavaNNa pariNayA vi) sa36 2ganA para cha. (rasao) 24thI (tittarasapariNayA vi) tImA 2savANA 5 cha (kaDuyarasapariNayA vi) 47vA 2sa pAjai 5 cha (kasAyarasapariNayA vi) 4Aya 2savANAM pAya cha (avilarasapariNayA vi) bhATA 2sa pA 54 cha (mahurarasapariNayA vi) madhura rasa vALA paNa che. ' (phAsao) 25zathI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 4225zavANAM pay cha (mauyaphAsapariNayA vi) mRdu5qni paY (garuya phAsapariNayA 43 25i 5i cha (lahuyaphAsapariNayA) vadhu 25 vA 54 cha (sIyaphAsapariNayA vi) Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. 1 sU. 7 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedhanirUpaNam 79 sparzapariNatA api8 / saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAna pariNatA apira, vRttasaMsthAna - pariNatA api2, tryatrasaMsthAna pariNatA api 3, caturasrasaMsthAnapariNatA api4, AyatasaMsthAnapariNatA api 5|23|| 77 to durabhigandhapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA api1, nIlavarNapariNatA api2, lohitavarNapariNatA api3, hAridravarNapariNatA api4, zuklavarNapariNatA api5 / rasataH tikarasapariNatA api1, kaTukarasapariNatA phAsa pariNayA vi) uSNa sparzavAle bhI haiM (ddhiphAsapariNayA vi) snigdha sparzavAle bhI haiM (lukkhaphA sapariNayA vi) rukSa sparzavAle bhI haiM / ( saMThANao) saMsthAna se (pariNamaMDalasaMThANa pariNayA vi) pari maMDala saMsthAna pariNamanavAle bhI haiM (vaha saMThANapariNayA vi) vRtta saMsthAna pariNamanavAle bhI haiM (taMsa saMThANa pariNayA vi) trikoNa saMsthAna pariNamana vAle bhI haiM (cauraMsa saMThANa pariNayA vi) catuSkoNa saMsthAna pariNamanavAle bhI haiM (Ayaya saMThANapariNayA vi) Ayata saMsthAna pariNamana vAle bhI haiM / (je) jo pudgala (dubhigaMdha pariNayA) durgaMdha pariNamanavAle haiM (te) ve (vaSNao) varNa kI apekSA se (kAlavaNNapariNayA vi) kAla varNa pariNamanavAle bhI hai (nIlavaNNapariNayA vi) nIlavarNa pariNamanavAle bhI haiM (lohiya vaNNa pariNayA vi) lAla varNa pariNamanavAle bhI haiM (hAlidda vaNNa pariNayA vi) pIta (pIlA) varNa pariNamanavAle bhI (sukillavaNNapariNayA vi) zuklavarNa pariNamanavAle bhI haiM / zIta sparzavANA pazu che (usiNaphAsapariNayA vi) uSNu sparzavANAM pazu che (ddhiphAsapariNayA vi) snigdha sparzavANA pazu che ( lukkhaphAsapariNayA vi) - rUkSa sparzIvALA paNa che. (saMThANao) saMsthAnathI (parimaMDalasaMThANapariNayA vi) paribhausa saMsthAna vANAM pAche (vaTTa saMThANapariNayA vi) goNa saMsthAna pariNAma vANAM pazu che( sa saMThANapariNayA vi) triaNu saMsthAna pariNAma vANAM pazu che ( cauraMsa saMThANa pariNayA vi) thatuSThezu sasthAna pariNAma vAjA pazu che (AyayasaMThANapariNayA vi) AAyata sasthAna pariNAma vAjA pazu che (je) ne yugaseo (dubhigaMdhapariNayA) durgadha pariNAmI che (te) temA (vaNNao) varNunI apekSAo ( kAlavaNNapariNavA vi) AjA raMganA pariNAma vANAM pazu che. (nIlavaNNapariNayA vi) nIsavarSA pariNAma vANAM pazu che (lohiyavaNNapariNayA vi) sAsa raMganA pariNAma vANAM pazu che (hAliddavaNNapariNayA vi) cIta varSA pariNAma vAjA pazu che (sukillavaNNapariNayA vi) saha raMganA pariNAma vALAM paNa che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratApanAsUtra api2, kapAyarasapariNatA api3, ara larasapariNatA api4, madhurarasapariNatA api5| sparzataH karkazaraparzapariNatA api 1, mRdura sparzapariNatA api2, gurukasparzapariNatA api3, laghukasparzapariNatA api4, zItasparzapariNatA api5, uSNasparzapariNatA api6, snigdhasparzapariNatA api7, rUkSasparzapariNatA api8| saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api 1, vRttasaMsthAnapariNatA api2, vyatrasaMsthAnapariNatA api 3, caturastrasaMsthAnapariNatA api 4, AyatasaMsthAnapariNatA api 5 / 23 / 46 / / ___ ye rasastiktarasapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA api1, nIlavarNapariNatA api 2, lohitavarNapariNanA api 3, hAridravarNapariNatA4, zuklavarNapariNatA api5| gandhataH murabhigandhapariNatA api1, durabhigandhapariNatA api| sparzataH karkazasparzapariNatA api1, mRdukasparza pariNatA api2, gurukasparzapariNatA apii, laghukasparzapariNatA api4, zItasparzapariNatA api5, uSNasparzapariNatA (rasao) rasa kI apekSA se (tittarasapariNayA vi) tiktarasa pariNamana vAle bhI haiM (kaDuyarasa pariNayA vi) kaTukarasa pariNamanavAle bhI haiM (kasAyarasapariNayA vi) kaSAya rasa pariNamanavAle bhI haiM (aMbilarasapariNayA vi) aMbilarasa pariNamanavAle bhI haiM (mahurarasapariNayA vi) madhura rasa pariNamana vAle bhI haiN| __(phAsao) sparza kI apekSA se (kakkhaDaphAsa pariNayA vi) karkaza sparza pariNamana vAle bhI haiM (mauyaphAsapariNayA vi) mRdusparza pari NAma vAle bhI hai (garuyaphAsa pariNayA vi) guru parza pariNamana vAle bhI haiM (lahuyaphAsapariNayA vi) laghu sparza pariNamanavAle bhI haiM (sIya. phAsapariNayA vi) zIta sparza pariNamanavAle bhI haiM (usiNaphAsapariNayA vi) uSNasparza pariNamanavAle bhI hai (Niddha phAsapariNayA vi) (rasao) 2sanI apekSA (tittarasapariNayA vi) tImA 2senA pariNAma quri 4 cha (kaDuyarasapariNayA vi) 441 2sana pariNAmI 5 cha (kasAyarasa pariNayA vi) 4pAya 24 pariNAmI 54 cha (abilarasapariNayA vi) mATara 2sanA pariNAma pami 55 cha (mahurarasapariNayA vi) madhu2 225 pariNAmI 55 che. ___ (phAsao) 25zanI apekSAye (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 445 zasparza pariNAmI 54 cha (mauyaphAsapariNayA vi) bhRDha 25 pariNAma ami 4 cha (garuyaphAsapariNayA vi) zu3 25 pariNAma pANAM 55 cha (lahuyaphAsapariNayA~ vi) sAdhu 25N pariNAma vA pazu cha (sIyaphAsapariNayA vi) zIta 250 pariNAma va 5 cha (usiNaphAsapariNayA vi) BY 50 pariNAma pAnI Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.7 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedhaH snigdha sparza pariNamanavAle bhI haiM ( lukvaphAsapariNayA vi) rUkSa sparza pariNamana vAle bhI haiM / ( saMThANao) saMsthAna kI apekSA se (parimaMDalasaMThANapariNayA vi) parimaMDala saMsthAna pariNamanavAle bhI haiM (vaha saMThANapariNayA vi) vRtta saMsthAna pariNAmavAle bhI haiM (taMsa saMThANa pariNayA vi) trikoNa saMsthAna pariNAmavAle bhI haiM (cauraMsa saMThANapariNayA vi) catuSkoNa saMsthAna pariNAmavAle bhI haiM (AyayasaMThANa pariNayA ci) Ayata saMsthAna pariNamana vAle bhI haiM / (je) jo ( tittarasapariNayA) tiktarasa pariNamAnavAle hai (te) ve (vaNNao) varNa se ( kAlavaNNapariNayA vi) kAle varNa pariNamanavAle bhI haiM (nIlavaNNapariNayA vi) nIla varNa pariNamana vAle bhI haiM (lohiya vaNNapariNayA vi) lAla varNa pariNamanavAle bhI haiM ( hAliddavaNNa pariNayA vi) pIta (pIlA) varNa pariNAmavAle bhI haiM (sukillaaNNapariNayA vi) zukla varNa pariNamanavAle bhI haiM / (gaMdhao) gaMdha se (subhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha pariNamana vAle bhI haiM (dubhigaMdhapariNayA vi) durgaMdha pariNamanavAle bhI haiM / (phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsapariNayA vi) karkaza sparza che (NiddhaphAsapariNayA vi) snigdha - triSNA sparza pariNAmI (lukkhaphAsapariNayA vi) 3kSa sparza parilAbha vANAM pazu che. (saMThANao) saMsthAnanI apekSAo (parimaMDalarsaThANapariNayA vi) paribhausa saMsthAna pariNAma vANAM pazu che (vaTTa saMThANapariNayA vi) vRtta - goNa saMsthAna pariNAma vANAM yache (taMsa saMThANapariNayA) triSu saMsthAna pariNAma vANAM (caraMsaThANa pariNayA vi) tuSNu saMsthAna pariNAma vANAM pazu che (AyayasaMThANapariNayA vi) bhAyata saMsthAna pariNAma vAjA pazu che. (je) ne (tittarasapariNayA) tita rasa pariNAma vANAM he (te) tetheo (vaNNao) varNuthI ( kAlavaNNapariNayA vi) aNA raMganA pariNAma vANAM yache (nIlavaNNapariNayA vi) nIsavANu pariNAmI pazu che (lohiyavaNNapariNayA vi) sAsa raMganA parilAbha vANAM pazu che (hAliddavaNNapariNayA vi) pIjA raMganA pariNAma vANAM pAche (sukkillavaNNapariNayA vi) zu4sa vArSA pariNAma vANAM yache. (gaMdhao) gaMdhathI (subhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha pariNAma vANAM pazu che (dubhigaMdhapariNayA vi) durgadha pariNAma vANAM he (phAsao) sparzathI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 44za sparza' pariNAma vANAM pra0 11 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre api6, snigdhasparzapariNatA api7, rUkSasparzapariNatA api8 / saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAna pariNatA api 1, vRttasaMsthAnapariNatA apira, vyavasaMsthAnapariNatA -api3, caturasrasaMsthAnapariNatA api4, AyatasaMsthAnapariNatA api 5|20| ye rataH kaTukarasapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA apira, lohitavarNapariNatA api3, hAridravarNapariNatA api4, zuklavarNapariNatA api5 / gandhataH pariNamana vAle bhI haiM ( majaphAsa pariNayA vi) mRdu sparza pariNamana vAle bhI haiM (galphAsapariNayA vi) guru sparza pariNamanavAle bhI haiM ( lahuyaphAsa pariNayA vi) laghu sparza pariNayana vAle bhI haiM ( sIyaphAsa pariNayA vi) zItaspardhA pariNamana vAle bhI haiM (usiNaphAsa pariNayA vi) uSNa sparza pariNamanavAle bhI haiM (lukkhaphAsa pariNayA. vi) rUkSa sparza pariNamanavAle bhI haiM / ( saMThANao) saMsthAna - AkAra se ( parimaMDalaThANapariNayA vi) parimaMDala saMsthAna pariNamanavAle bhI haiM (vaha saMThANa pariNayA vi) vRtta AkAra pariNamanavAle bhI haiM (taMsasaThANa pariNayA vi) trikoNAkAra pariNamanavAle bhI haiM (caraMsasaMThANa pariNayA vi) catuSkoNAkAra pariNamanavAle bhI haiM (Ayaya saMThANapariNayA vi) lambAkAra pariNamana vAle bhI haiN| (je) jo (kaDDayarasa pariNayA) kaTukarasa pariNamanavAle haiM (te) ve (vaNNao) varNa se ( kAlavaNNa pariNayA vi) kAle varNa pariNamana vAle che' (mauyaphosapariNayA vi) mRdu sparza pariNAma vANAM pazu che (garuyaphAsa pariNayA vi) gu3 sparza pariNAma vANAM pazu che ( lahuyaphAsapariNayA vi), sadhu sparza pariNAmI yache (sIyaphAsapariNayA vi) zIta sparza pariNAma vANAM ya] che (usiNaphAsapariNayA tri) uSNu sparza pariNAma vANAM pazu che (NiddhapAsapariNayA vi) snigdha sparza pariNAma vANAM pAche (luHkhaphAsapariNayA vi) rUkSa sparza pariNAma vALAM pazu che, (saMThANao) saMsthAna bhAratI apekSAthI (parimaMDalasaMThANapariNayA. vi) paribhauTA saMsthAna pariNAbhavAnAM yAgu che (vaha saMThANapariNayA vi) vRtta A pariyAbha vANAM pazu che ( tasa saMThANapariNayA vi) triSu Ara pariNAma, va 1 ani che (cauraMsa saMThAgapariNayA vi) tuSNu bhAra parilAbha vANAM pazu (Ayaya saMThANapariNayA vi) AAyata sAMgA AhAranA pariNAma vANAM pazu che. (je) bheo| (kaDDuyarasapariNayA ) 44vA rasanA pariNAma vAjAM che (te) tethe Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra, pada 1 sU.7 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvaidhaH 83 ' surabhigandhapariNatA api 1, durabhigandhapariNatA api2| sparzataH karkazasparzapariNatA, api1, mRdukasparzapariNatA api2, gurukasparzapariNatA api3, laghukasparzapariNatA api4, zItasparzapariNatA api5, uSNasparzapariNatA api6, snigdhasparzapariNatA api7, rUkSasparzapariNatA api8| sasthAnataH parimaNDalabhI haiM (nIlavaNNapariNayA vi) nIla varNa pariNamanavAle bhI haiM (lohiya .. vaNNa.pariNayA vi) lAla varNa pariNabhanavAle bhI haiM (hAlidda vaNNa pariNayA vi) pIle varNa pariNamanavAle bhI haiM (sukillavaNNapariNayA . vi) zveta varNa pariNamanavAle bhI haiN| (gaMdhao) gaMdha se (sunbhigaMdha pariNayA vi) sugaMdha pariNamanavAle bhI haiM (duvibhagaMdha pariNayA vi) durgadha pariNamana vAle bhI haiN| ___(phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsapariNayA vi) karkaza sparza pariNamanavAle bhI haiM (majyaphAsapariNayA vi) (mRdusparza pariNamanavAle bhI haiM (garuyaphAsapariNayA vi) gurusparza pariNamanavAle bhI haiM (lahuyaphAsapariNayAdi) laghusparza pariNamanavAle bhI haiM (sIyaphAsapariNayA vi). zItasparza pariNamanavAle bhI haiM (usiNaphAsapariNayA vi) uSNa,sparza, pariNamana vAle bhI haiM (NidaphAsapariNayA vi) snigdhasparza pariNamanavAle bhI haiM.(lukkhaphAsapariNayA vi) skSasparza pariNamana vAle bhI haiN| / (saMThANao) saMsthAna se (parimaMDala saMThANapariNayAvi) parimaMDala (vaNNao) varSa thI (kAlavaNNapariNayA vi) 10 varSa pariNAma pANai pa cha (nIlavaNNapariNayA vi) nIsa va pariNAma pANai 5 che (lohiyavaNNapariNayA vi) sAsa 2 gAnA pariNAma pANai 5 cha (hAlidavaNNapariNayA vi) pIta pazu 52. . zAma pa 5che (sukkillavaNNapariNayA vi) zveta va pariNAma pANai pacha.. (gaMdhao jayathI (sunbhigaMdhapariNayA vi) sugadha 52ma paNa 5 (dubhigNdhprinny| vi) hu5 524Ama. pANAM para che. (phAsao) 25zathI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 4420 25 2w ami 555 cha (mauyaphAsapariNayA vi) bhRDha 25 pariNAma pANai 544 cha (garuyaphAsapariNayA vi) zu3 25 pariNAmI 54 cha (lahuyaphAsapariNayA vi) sadhu 25 pariNAma qui 54 che (sIyaphAsapariNayA vi) zIta 25za pariNAma pANai 5 cha (usiNaphAsapariNayA vi) SEY 25za 52ma pANAM 55] cha (NiddhaphAsapariNayA vi) sni5 25 pariNAma mi 54 che. (saMThANao) sathAnathI (parimaMDalasaMThANapariNayA vi) paribhasa sasthAna Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____ pranApanAsUtra saMsthAnapariNatA api1, vRttasaMsthAnapariNatA api2, yasrasaMsthAnapariNatA api3, caturasrasaMsthAnapariNatA api4, AyatasaMsthAnapariNatA api 5 / 20 // 40 // ___ ye rasataH kapAyarasapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA api1, nIlavarNapariNatA apira, lohitavarNapariNatA api3, hAridravarNapariNatA api4, zuklavarNa pariNatA 5 / gandhataH surabhigandhapariNatA api1, durabhigandhapariNatA api| sparzata:-karkazasparzapariNatA api1, mRdukasparzapariNatA api2, gurukasparzapariNatA saMsthAna pariNamanavAle bhI haiM (vaTa saMThaNapariNayA vi) vRttasaMsthAna pariNamanavAle bhI haiM (taMsa saMThANapariNayA vi) trikoNa saMsthAna pariNamana vAle bhI haiM (cauraMsasaMThANa pariNayA vi) catuSkoNa saMsthAna pariNamana vAle bhI haiM (Ayaya saMThANapariNayA vi) Ayata saMsthAna pariNamanavAle bhI haiN| (je) jo (rasao) rasase (kasAyarasa pariNayA) kaSAyarasa pariNamana vAle haiM / (te) ve (vaNNao) varNa se (kAla vaNNapariNayA vi) kAle varNa pariNAmavAle bhI hote haiM (nIlavaNNapariNayA vi) nIlevarNa pariNAmavAle bhI hote haiM (lohiyavaNNapariNayA vi) lAlavarNa pariNAma vAle bhI hote haiM (hAlidda vaNNapariNayA vi) pIle varNa pariNamanavAle bhI hote haiM / (sukillavaNNapariNayA) zvetavarNa pariNamanavAle bhI hote haiN| . (gaMdhao) gaMdha se (sunbhigadha pariNayA vi) sugaMdha pariNamanavAle bhI hote haiM (dunbhigaMdha pariNayA vi) dugaMdha parimamanavAle bhI hote haiN| (phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsa pariNayA vi) karkaza sparza pariNAma pAmi paY cha (vaTTasaMThANapariNayA vi) vRtta saMsthAna pariNAma mi 4] cha (taMsasaMThANapariNayA vi) viSNu saMsthAna pariNAma. paNa 5 cha (cauraMsasaMThANapariNayA vi) yatA se sthAna pariNAma pAui che (Ayaya saMThANapariNayA vi) mAyata sa sthAna pariNAmI 5 che. (je) / (rasao) 2sathI (kasAyarasapariNayA vi) pAya 2sa pariNAma paNa cha (te) temA (vaNNao) qthI (kAlavaNNapariNayA vi) 4 // 2nA pariNAma pANai cha (nIlavaNNapariNayA vi) nIsa va pariNAma 55 DAya cha (lohiyavaNNapariNayA vi) sAsa varSa pariNAma pAmA 54 DAya cha (hAlidavaNNapariNayA vi) pii|| 2 // 52ma mi pa ya cha (sukillavaNNa pariNayA vi) sa34 2 janA pariNAma pANai paY DAya cha / ___ (gaMdhao) gadhI (sunbhigaMdhapariNayA vi) suga5 pariNAma payi DAya cha (dunbhigaMdhapariNayA vi) dudha parimA 55 uya cha / ___ (phAsao) 25NthA (kakkaDaphAsapariNayA vi) 445 25za pariNAmai Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.7 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvaidhaH 85 api3, laghu phasparzapariNatA api4, zItasparzapariNatA api5, uSNasparzapariNatA api 6, snigdhasparzapariNatA api7, rUkSasparzapariNatA apiTA saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api1, vRttasaMsthAnapariNatA api2, vyasrasaMsthAnapariNatA api3, caturasrasaMsthAnapariNatA api AyatasaMsthAnapariNatA api 5 / 20 // ye rasataH amlarasapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA api 1, nIlavarNapariNatA api2, lohitavarNapariNatA api3, hAridravarNapariNatA api4, pariNamanavAle haiM (garuyaphAsa pariNayA vi) gurusparza pariNamanavAle bhI haiM (lahuyaphAsa pariNayA vi) laghu sparza pariNamanavAle bhI haiM (sIyaphAsapariNayA vi) zItasparza pariNamanavAle bhI haiM (usiNaphAsa pariNayA vi) uSNasparza pariNAma vAle bhI haiM (NiddhaphAsapariNayA vi) snigdha sparzapariNamanavAle bhI haiM (lukkhaphAsapariNayA vi) rUkSa sparza pariNavAle bhI haiN| ___(saMThANao) AkAra se (parimaMDala pariNayA vi) parimaMDala AkAra ' ke bhI haiM (vasaMThANapariNayA vi) vRtta AkAra pariNamanavAle bhI haiM / (taMsa saMThANa pariNayA vi) trikoNAkAra pariNamanavAle bhI haiM (cauraMsa saMThANapariNayA vi) caukora AkAra pariNamanavAle bhI haiM (Ayaya. saMThANapariNayA vi) AyatAkAra pariNamana vAle bhI haiN| __ (je) jo (rasao) rase se (avilarasa pariNayA) Amlarasa pariNamanavAle haiM (te) ve (vaNNao) varNa se (kAlavaNNapariNayA vi) paNa hAya cha (mauMyaphAsapariNayA vi) bhRzya pariNAma pai 5 saya cha (garuyaphAsapariNayA vi) zu3 25za pariNAma pANai 5 uya cha (lahuyaphAsa pariNayA vi) sadhu 25 pariNAma vANAM 55 DAya cha (sIyaphAsapariNayA vi) zIta 25 pariNAma pami pay jaya cha (usiNaphAsapariNayA vi) S25za pariNAma pANai pAya cha (NiddhaphAsapariNayA vi) 25 25 pariNAma pami 595 lAya cha (lukkhakAsapariNayA vi) 36 55 pariNAma pai 544 DAya che. (saMThANao) 24|2thii (parimaMDala saMThANapariNayA vi) paribhasa 24AranA 5 cha (vaTasaMThANapariNayA vi) gaNa maa4|2|| pariNAma pA 5 cha (sa saMThANapariNayA vi) triI 22 pariNAma pANai 5 cha (cauraMsasa ThANa pariNayA vi) yArasa 2042nA pariNAma pA 55 cha (AyayasaMThANapariNayA vi) AyatAkAra pariNAma vALAM paNa che (je) rezmA (rasao) 2sathI (avilarasapariNayA) mA 2sanA pariNAma qi cha (te) te (vaNNao) va thI (kAlavaNNapariyaNA bi) // ganA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaI 86. prajJApanAsUtre zuklavarNapariNatA api / gandhataH surabhigandhapariNatA api 1, durabhigandhapariNatA api2| sparzataH karkaza sparzapariNatA api 1, mRdukasparzapariNatA api2, gurukasparzapariNatA api3, laghukasparzapariNatA api4, zItasparzapariNatA apiSa, uSNasparzapariNatA api6, snigdhasparzapariNatA api7, rUkSasparzapariNatA apiTa | saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api 1, vRttasaMsthAnapariNatAkAle varNa pariNAmavAle bhI haiM . ( nIlavaNNapariNayA vi) nIlavarNa pariNAmavAle bhI haiM (lohiyavaNNapariNayA vi) lAlavarNa pariNAmavAle bhI hai hAlida vaNNapariNayA vi) pItavarNa pariNAmavAle bhI haiM (sukli varNapuriyA ci) zuklavarNa pariNamanavAle bhI haiM / ((gaMdhao), gaMdha se (subhigaMdha pariNayA vi) sugaMdha pariNAmavAle - bhI haiM (dubhigaMdha pariNayA vi) durgaMdha pariNAmavAle bhI haiM / (phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsa pariNayA vi) karkaza sparza pariNamanavAle bhI haiM ( majaphAsa pariNayA vi) mRdusparza pariNamanavAle bhI haiM. (garuyakAsa pariNayA vi) gurusparza pariNamanavAle bhI haiM (lakSya-" phAsa pariNayA vi) laghu sparza parigamanavAle bhI hai (sIyaphAsapariNayA vi) zItasparza pariNamanavAle bhI haiM (usigaphAsa pariNayA vi) uSNasparza pariNamanavAle bhI haiM (jiphAsa pariNayA vi) snigdha sparza-' pariNamanavAle bhI haiM (lakkhaphAsapariNayA vi) rUkSa sparza parimanavAle bhI haiM / " pariNAbha vANAM pazu che (nIlavaNNapariNayA vi) nIsa varSA pariNAma vANAM bhae (lohiytrnnnnprinny| bi) sAsa 'raMganA pariNAmI pazu che (haliddaNNapariNayA vi 'pIjI' raMjanA pariNAbhI pazu che (sukkillavaNNapariNayA vi) zuddha varSA pariNAma vALAM paNa che (gaMdhao) gaMdhathI (subhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha pariNAma vANAM yA che (pariNayA vi) durgadha pariNAma vAjA pazu che '(phAsao) sparza'thI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 44za sparza pariNAmI bhe| che (maMuyaphAsapariNayA vi) mRdu sparza pariNAma vANAM pa (garuyaphAsapariNayA vi) gu3 'sparza' pariNAma vAjA pazu che ( lahuyaphAsa pariNayA vi) baghu sparza pariNAma vAjA pazu che ( sIyaphAsapariNayA vi) zIta sparza pariNAma vANA pazu che (usi phAsapariNayA vi) uSNu sparza - pariNAma vANAM che (dvikAsapariNayA ni) snigdhaM sparza pariNAma vANA pazu che (lukkha phAMsapariNayA 'tri) 3kSa sparza pariNAma vAjA pazu che. 15 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU. 7 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedha: api2, tryatrasaMsthAnapariNatA api3, caturasrasaMsthAnapariNatA api 4, AyatasaMsthAnapariNatA api 5|20| 87 ye rasato madhurarasapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA api 1, nIlavarNapariNatA api2, lohitavarNapariNatA api3, hAridravarNapariNatA api4, zukla (saMThANao) saMsthAna se ( parimaMDalasaMThANapariNayA vi parimaMDala saMsthAna pariNamanavAle bhI haiM (vaha saMThANapariNayA vi) vRtta saMsthAna pariNamanavAle bhI haiM ( sa saMThANapariNayA vi) trikoNa saMsthAna pari manavAle bhI haiM (cauraMsa saMThANapariNayA vi) catuSkoNa saMsthAna pariNamanavAle bhI haiM (AyayasaMThANapariNayA vi ) Ayata saMsthAna, parimanavAle bhI haiM / 377 (je) jo (rasao) rasa se (mahura rasa pariNayA) madhura rasa pariNamanavAle haiM (te) ve (vaNNao) varNa se (kAlavaNNapariNayA vi) kAlevarNa pariNamanavAle bhI haiM (nIlavaNNa pariNayA vi) nIlevarNa pariNamanavAle bhI haiM (lohiyavaNNapariNayA ci) lAla varNa pariNamanavAle bhI haiM (hAliddavaNNapariNayA vi) pIle varNa pariNamanavAle bhI haiM . (sukillavaSNapariNayA vi) zuklavarNa pariNamanavAle bhI haiM / 1 (gaMdhAo) gaMdha se (subhigaMdha pariNayA vi) sugaMdha pariNamanavAle - bhI haiM (dubhigaMdhapariNayA vi) durgadhapariNamanavAle bhI hai / ( saMThANao) saMsthAnathI ( parimaMDalasaM ThANapariNayA vi) paribhausa sasthAna pariNAma vANAM pazu che ( vaTTasaMThANapariNayA vi) vRtta saMsthAna pariNobha vIjAM che (tasaThANapariNayA vi) trie saMsthAna pariNAma pANI pazu (cararaMsa saMThANapariNayA vi) zrutuSSu sasthAna pariNAma vANAM pazu che (Ayaya saMThANapariNayA vi) AAyata saMsthAna pariNAma vAjA pazu che, (je) bhego (rasao) rasathI (mahurarasa gariNayA) bhadhura rasa pariNAma vANAM che (te) te (vaNNao) varNAthI ( kAlavaNNapariNayA vi) AjA 'raMganA parilAbha vANAM pazu che (nIlavaNNapariNayA vi) nIsa varSA pariNAma vANAM pazu che (lohiya vaNNapariNayA vi) sAsa raMganA pariNAma vANAM pazu che (hAlidavaNNapariNayA vi) cIta varSA pariNAmI yA che (sukkillavaNNapariNayA vi) saha raMganA pariNAma vALAM paNa che (gaMdhao) gaMdhathI (subhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha parilAbha vANAM pazu che (dubhigaMdhapariNayA vi) hurgadha pariNAma vANAM pazu che (5 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre varNapariNatA api5| gandhataH surabhigandhapariNatA api1, durabhigandhapariNatA api2, karkazasparzapariNatA api 1, mRdukasparzapariNatA api2, gurukasparzapariNatA api3, laghukasparzapariNatA api4, zItasparzapariNatA api5, uSNasparzapariNatA api6, snigdhasparzapariNatA api7, rUkSasparzapariNatA apiTA saMsthAnataH-parimaNDalasaMsthAnapariNatA api1, vRttasaMsthAnapariNatA api2, jyasrasaMsthAnapariNatA api4, AyatasaMsthAnapariNatA api5 201100||suu07|| TIkA-atha gandhamadhikRtya paTcatvAriMzad bhaGgAn pratipAdayitumAha-'je gaMdhao subbhigaMdhapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, NIlavaNNapariNayA / (phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsapariNayA vi) karkazasparza pariNamanavAle bhI haiM (mauyaphAsa pariNayA vi) mRdasparza pariNamanavAle bhI haiM (garuyaphAsapariNayA vi) gurusparza pariNamanavAle bhI haiM (lahuyaphAsapariNayA vi) laghu sparza pariNamanavAle bhI haiM (sIyaphAsapariNayA vi| zItasparza pariNamanavAle bhI haiM (usiNaphAsapariNayA vi) uSNasparzapariNamanavAle bhI haiM (Niddha phAsapariNayA vi) snigdha sparza pariNamanavAle bhI haiM (lukkhaphAsapariNayA vi) rUkSa sparzapariNamanavAle bhI haiM (saMThANao) saMsthAna se (parimaMDala saMThANa pariNayA vi) parimaMDala saMsthAna pariNamanavAle bhI haiM (vasaMThANapariNayAvi) vRtta saMsthAna pariNamanavAle bhI haiM (taMsasaMTANapariNayA vi) trikoNa saMsthAna pariNamanavAle bhI haiM (cauraMsasaMThANapariNayA vi) catuSkoNa saMsthAna pariNamanavAle bhI haiM (AyayasaMThANapariNayA vi) Ayata saMsthAnapariNamanavAle bhI haiM |suu0 7 // (phAsao) 25zathI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 440 25za pariNAmI pay cha (mauya phAsapariNayA vi) bhRDha 25za pariNAma ni y cha (garuyaphAsa pariNayA vi) zu3 250 pariNAma vA 555 cha (lahuyaphAsapariNayA vi) laghu 25 pariNAma va pa cha (sIyaphAsapariyaNayA vi) zAta 25za pariNAma vANai paY cha (usiNaphAsapariNayA vi) SLY 25 pariNAma Mi pay cha (NiddhaphAsapariNayA vi) snigdha 25 pariNAma pANai pache (lukkhaphAsapariNayA vi) 36 25 pariNAma pANAM paY che. (saMThANao) saMsthAnathI (parimaMDalasa ThANapariNayA vi) paribhasa sasthAna pariNAma pAmi 4 cha (vaTUTasa ThANapariNayA vi) vRtta saMsthAna pariNAma qui 5 cha (taMsasaMThANapariNayA vi) trima saMsthAna pariNAma vaNai 54 cha (cauraMsa saMThANapariyaNayA vi) yatu saMsthAna pariNAya cha (Ayayasa ThANapariNayA vi) mAyata saMsthAna pariNAma pANai pay che. ||suu. 7 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU. 7 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedhaH vi, lohiyavaNNapariNayA vi, hAlidavaNNapariNayA vi, suvikallavaNNapariNayA~ vi, 'je' ye skandhAdayaH padArthAH, 'gaMdhao' gandhataH - ganyApekSayA 'subhigaMdhapariNayA' surabhigandhapariNatA bhavati, 'te vaNNao' teSAM madhye kecit skandhAdayaH varNataH - varNApekSayA 'kAlavaNNapariNayA vi' kRSNavarNapariNatA api bhavanti, kecita- 'NIlavaNNapariNayA vi' - nIlavarNapariNatA api bhavanti, kecit - 'lohiyavaNNapariNayA vi' lohitavarNapariNatA api bhavanti kecit - ' hAlivaNNaparigayA vi' - hAridravarNapariNatA api bhavanti, kecit - 'sukillavaNNapariNayA vi' - zuklavarNapariNatA api bhavanti, iti paJca bhaGgAH surabhigandhasya varNaiH saha saJjatAH, atha tasyaiva rasaiH saha paJca bhaGgAnAha - 'rasabho tittarasapariNayA vi kaDuyarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, aMbilarasapariNayA vi, mahurarasa - pariNayA vi' ye skandhAdyo gandhataH surabhigandhapariNatA stepAM madhye kecit - 'rasao' rasAH -- rasApekSayA 'tittarasapariNayA vi' - tiktarasapariNatA api bhavanti, kecit - ' kaiyarasapariNayA vi' kaTukarasapariNatA api bhavanti, kecita - ' kasAyarasapariNayA vi' - kapAyarasapariNatA api bhavanti, kecit - 'aMvilarasapariNayA vi' amlarasapariNanA api bhavanti kecit - 'mahurarasa 89 TIkArtha - aba gaMdha pariNAma kI apekSA se chyAlIsa bhaMgoM kA pratipAdana karate haiM jo pudgala gaMdha se sugaMdha rUpa pariNAma se pariNata haiM arthAt sugaMdhavAle haiM, unameM se koI-koI varNa ke lihAja se kAle varNavAle bhI hote haiM, koI-koI nIle varNa vAle hote haiM, koI-koI lAla varNa vAle hote haiM, koI-koI pIle varNa vAle hote haiM aura koI-koI zveta varNa vAle hote haiM / isa prakAra sugaMdha ke sAtha vargoM kI apekSA pAMca bhaMga hote haiM, aba sugaMdha ke pAMca rasoM ke sAtha pAMca bhaMga kahate haiM jo pudgala sugaMdha pariNAma vAle hote haiM, unameM rasa kI apekSA koI tikta TIkA -havega dha pariNAmanI apekSAe chetAlIsa bha gAnu pratipAdana kare che je pudgalA ga dhathI sugaMdha rUpa pariNAma vaDe piraNata che arthAt yuga dha vALAM che, teomAthI kAi kAi varNabhede kALA raganA paNa hAya che, kAi kAI vAdaLI ragavALAM paNa hAya che, kAi kAi lAla 2ganA paNa hAya che, kAI kAi pILA raMgavALA paNa hAya che, kAi kAi sapheda ragavALA paNa, hAya che A rIte suga MdhanI sAthe pAca rageAnI apekSAe pAca bhaga bane che. have sugadhanA pAMca seAnI sAthe pAMca bhaMga varNavAya che je pudgalA sugaMdha pariNAma vALAM hoya che, teomAM rasanI apekSAe kAi tIkhA rasavALAM ma0 12 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 prajJApanAsUtre pariNayA vi' madhurarasapariNatA api bhavanti, atha-surabhigandharayaiva sparzaiH saha aSTau vikalpAna Aha- 'phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi, phAsapariNayA vi, garuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA vi, NiddhaphAsapariNayA vi, lakkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayo gandhataH surabhigandhapariNatA steSAM madhye kecit - 'phAsao' - sparzataH - sparzApekSayA, 'kakkhaDa - phAsapariNayA vi'-karkasparzapariNatA api bhavanti, kecit - 'mauyaphAsapariNayA vi' - mRdukasparzapariNatA api bhavanti, kecit - 'garuyaphAsapariNayA vi' - gurukasparzapariNatA api bhavanti, kecit - 'lahuyaphAsapariNayA vi' - laghukasparzapariNatA api bhavanti, kecit-'sIyaphAsapariNayA vi' - zItasparzapariNatA api bhavanti, kecit - 'usiNakAsapariNayA vi'-uSNasparzapariNatA api bhavanti kecit'NiddhaphAsapariNayA vi-snigdhasparzapariNatA api bhavanti, kecit - 'lukkhaphAsa - pariNayA vi' rukSasparzapariNatA api bhavanti, ityaSTau bhaGgA. rasa vAle, koI kaTuka rasa vAle, koI kaSAya rasa vAle, koI Amla rasa vAle aura koI madhura rasa vAle hote haiM / sugaMdha ke ATha sparzo ke sAtha ATha vikalpa hote haiM, unheM kahate haiM- sugaMdha vAle pudgala sparza kI apekSA koI karkaza sparza vAle hote haiM, koI komala sparza vAle hote haiM, koI guru sparza vole hote haiM, koI laghu sparza vAle hote haiM, koI zIta sparza vAle hote haiM, koI uSNa sparza vAle hote haiM, koI snigdha (cikane) sparza vAle hote haiM, koI rUkSa sparza vAle hote haiM / isa prakAra sugaMdha ke sAtha ATha sparzo saMbaMdhI ATha vikalpa hote haiM / surabhigaMdha ke pAMca saMsthAnoM ke sAtha pAMca bhaMga hote haiM, unheM batalAte haiM - surabhigaMdha vAle pudgaloM meM se koI parimaMDala saMsthAna kAi kaDavA rasavALA, kAi turA rasavALA, kAi khATA rasavALA ane kAi mIThA rasavALAM hAya che. sugandhanA ATha sparzanI sAthe ATha vikalpe ane che, tene batAve che, sugadhavALA pudgala sparzanI apekSAe koi kazasparzIvALA hAya che, kAi koi kAmaLa sparzIvALAM heAya che keAi gurU pavALAM hoya che kAI laghu sparzIvALA hAya che, kAi ThaMDA sparzIvALA heAya che. kAi uSNu sparzIvALA hAya che, snigdha (sIeegA) sparzavANA hoya che, ikSa (uThora) sparza vANA hAya che, A rIte sugadhanI sAthe ATha spardhAnA ATha vikalpa bane che. surabhi gadhanA pAMca sa sthAnAnI sAthe pAMca bhaga mane che. tene matAvavAmAM Ave che sugandha vALA pudgalA mAthI kAi parima Dala sa sthAnavALAM, koi Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.7 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvaidhaH 61 ___ atha surabhigandhasyaiva saMsthAnaiH saha paJca bhaGgAnAha-saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi, vaTTasaMThANapariNayA vi, taMsasaMThANapariNayA vi, cauraMsasaMThANapariNayA vi, AyayasaMThANapariNayA vi 5-23' ye skandhAdayo gandhataH surabhigandhapariNatA stepAMmadhye kecit-'saMThANao' sthAnataH saMsthAnApekSayA, 'parimaMDalasaMThANapariNayA vi'-parimaNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecit-'ghaTTasaMThANapariNayA vi'-vRttasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecit 'taMsasaMTharaNapariNayA vi'-tryatrasaMsthAnapariNatAapi bhavanti, kecit-'cauraMsasaMThANapariNayA vi'-caturastrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecit-'AyayasaMThANapariNayA vi'-AyatasaMsthAnapariNatA api bhavanti, evaJca surabhigandhasya varNataH 5, rasataH 5, sparzataH8, saMsthAnataH5, sarvasammelanena 545484523 trayoviMzati bhaGgAH bhavanti, evameva 23 trayoviMzati bhaGgAn durabhigandhasyApi varNAdibhiH saha prarUpayitumAha-'je gaMdhao dubhigaMdhapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, NIlavaNNapariNayA vi, lohiyavaNNapariNayA vi, hAridavaNNapariNayA vi, sukillavaNNapariNayA vi' 'je' ye skandhAdayaH 'gaMdhao'-gandhataH, 'dubhigaMdhapariNayA' durabhindhapariNatA bhavanti, 'te vaNNao' te varNataH teSAM madhye kecana varNApekSayA, 'kAlavaNNapariNayA vi'vAle, koI vRtta saMsthAna vAle, koI trikoNa saMsthAna vAle, koI catuSkoNa saMsthAna vAle aura koI Ayata saMsthAna vAle hote haiN| isa prakAra surabhigaMdha ke varNa kI apekSA 5, rasa kI apekSA 5 sparza kI apekSA 8, aura saMsthAna kI apekSA 5, yo saba milakara 5+5+8+5=23 bhaMga ho jAte haiN| darabhigaMdha ke bhI isI prakAra teIsa bhaMga hote haiM / unakI prarUpaNA karane ke liye kahate haiM jo pudagala gaMdha se durabhigaMdha vAle hote haiM, unameM se varNa kI apekSA koI kRSNa varNa pariNamana vAle bhI hote haiM, koI nIla varNa vRtta gaLa) saMsthAnavALA, keI trikeNa sa sthAnavALA, koI catuSkoNa saMsthAna vALA ane koI Ayata saMsthAnavALA hoya che. A rIte surabhigaMdhanI sAthe varNanI apekSAe 5, rasanI apekSAe pa, sparzanI apekSAe 8 ane saMsthAnanI apekSAe 5, Ama badhA maLIne pa-pa-8-pa23 bhaMga banI jAya che. durabhi gadhanA paNa Aja rIte 23 bha ga bane che. teonI prarUpaNA karavAne mATe kahe che ke - je pudgale gadhe durabhi gaMdhavALA hoya che, temAMthI raMganI apekSA e koi kALA raMganA pariNAma vALA hoya che, koI vAdaLI raMganA pariNAsI Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre - kRSNavarNapariNatA api bhavanti kecana - gIlavaNNapariNayA vi'-nIlavarNaparitA api bhavanti kecana - 'lohiyavaNNapariNayA vi' lohitavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'hAliddavaNNaparigayA vi' - hAridravarNapariNatA api bhavanti, kecana - 'sukillavaNa pariNayA vi' zuklavarNapariNatA api bhavanti, tadevaM durabhi - gandhasya varNaiH saha paJca bhaGgA saJjAtAH atha tasyaiva rasaiH saha pazca bhaGgAnAha'rasao tittarasapariNayA vi, kaiyatsapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, avilarasa pariNayA vi, mahurarasapariNayA vi' ye skandhAdayo gandhatI durabhigandhapariNatA stepAM madhye kecana - ' rasao' - ramataH - rasApekSayA, 'titarasapariNayA vi' tiktarasapariNatA api bhavanti kecana - 'kaiyarasapariNayA vi' - kaTukarasapariNatA api bhavanti kecana - ' kasAyarasapariNayA vi' - kapAyarasapariNatA api bhavanti kecana - 'mahurarasa pariNayA vi' madhurarasapariNatA api bhavanti, tadevaM rasaiH saha durabhigandhasya paJca bhagA sampannAH atha tasyaiva spazaiH saha aSTau bhaGgAnAha - 'phAsao kakkaDa phAsapariNayA vi, mauyaphAsapariNayA vi, guruyaphAsapariNamana vAle bhI hote haiM, koI lohita varga pariNamana vAle bhI hote - haiM, koI pIta varNa pariNamana vAle bhI hote haiM aura koI zukla varNa pariNamana vAle bhI hote haiM / isa prakAra vargoM ke sAtha durabhigaMdha ko lekara pAMca bhaMga hote haiM / , aba durabhigaMdha ke sAtha pAMca rasoM kI apekSA se pAMca bhaMga kahate haiM- jo pudgala gaMdha se durgaMdha vAle hote haiM unameM se koI-koI rasa kI apekSA tiktarasa pariNata hotA haiM, koI kaTukarasa pariNata hote haiM, koI kaSAyarasa parigata hote haiM, koI amlarasa pariNata hote haiM aura koI madhurarasa pariNata bhI hote haiM / isa prakAra durabhigaMdhavAle pudgaloM ke pAMca rasoM ke yoga se pAMca bhaMga ho jAte haiM / 52 hAya che, koi lAla 2ganA pariNAma vALA hoya che. koi pILA raMganA pari NAmavALA paNa hAya che ane koi sapheda 2ganA pariNAmavALA hAya che, A rIte raMgAnI sAthe durabhi gadhane laine pAca bhaMga ane che. have durabhi gadhanI sAthe pAca rasenI apekSAe pAca bhaga batAve che jai pudgalA gadhe durgandha vALAM hAya che, teemAthI koi rasanI apekSAe tikatarasa pariNAmI DAya che, koi kaDavA rasanA pariNAmavALA hAya che, koI koi kaSAya rasa pariNAmI hAya che, koi khATA rasanA pariNAmavALA heAya che, ane koi madhura rasa piraNAma vALAM hoya che, eja rIte durabhi ga dhavALAM puddagalAnAM pAMca rasenA yAgathI pAMca bhAMga khanI jAya che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.7 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedhaH 93 pariNayA vi, lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA vi, giddhaphAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayo gandhato durabhigandhapariNatA stepAMmadhye kecana-'phAsao' sparzataH-sparmApekSayA, 'kakkhaDaphAsayariNayA vi' karkazasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'mauyaphAsapariNayA vi-mRdukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'guruyaphAsapariNayA vi' gurukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-lahuyaphAsapariNayA vi' laghukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'sIyaphAsapariNayA vi' zItaraparzapariNatA api bhavanti, kecana-'usiNaphAsapariNayA vi' upNasparzapariNatA api bhavanti kecana'NiddhaphAsapariNayA vi' snigdhasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'lukkhaphAsapariNayA vi'-rUkSasparzaparigatA api bhavanti, tadevaM durabhigandhasya sparzeH saha aSTau vikalpAH prtipaaditaaH| atha tasyaiva saMsthAnaH saha paJca ___aba durgandha ke sAtha ATha sparzoM kA yoga dikhalAkara pudgaloM ke ATha bheda pradarzita karate haiM-jo pudgala gaMdha se durgaMdha vAle hote haiM, unameM se sparza kI apekSA koI-koI karkaza sparza vAle bhI hote haiM, koI-koI mRdu sparza vAle bhI hote haiM koI-koI gurusparza vAle bhI hote haiM, koI-koI laghusparza vAle bhI hote haiM, koI-koI zItasparza vAle bhI hote haiM, koI-koI uSNasparza vAle bhI hote haiM, koIkoI snigdha sparza vAle bhI hote haiM aura koI-koI rUkSasparza vAle hote haiM / isa prakAra durgandha vAle pudgaloM ke ATha sparzo ke yoga se ATha vikalpoM kA pratipAdana kiyA gyaa| ___aba durgandha vAle pudgaloM ke saMsthAnoM ke yoga se pAMca vikalpa dikhalAte haiM-jo pudgala gaMdha se durgadha bAle hote haiM, saMsthAna kI ' have durgAnI sAthe ATha sparzIno meLApa dekhADIne pugalonA ATha bheda pradarzita kare che je pugale ga karIne durgandhavALAM hoya che, temAMthI sparzanI apekSAe koI koI karkaza sparzavALA paNa hoya che, kaI kaI mRdu sparzavALA paNa hoya che, koI koI gurU sparzavALAM paNa hoya che, koI kaI laghu parzavALA paNa hoya che, koI koI ThaMDA sparzavALA paNa hoya che. koI koI uNa sparzavALA paNa hoya che, koI koI snigdha pazavALA paNa hoya che. koI koI rUkSa pazavALA paNa hoya che. e rIte durgadhavALA pudgalenA ATha sparzInA yegathI ATha vikalpa pratipAdita karyA che. have datpavALA pudgalone sa sthAnanA pega vaDe pAca vikalpa dekhADe che-je pudgale gadhe karIne dudhavALA hoya che. saMsthAnanI daSie teomAMthI Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre vikalpAn pratipAdayati-'saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi, vaTTasaMThANapariNayA vi, taMsasaMThANapariNayA vi, AyayasaMThANapariNayA vi' ye skandhAdayA gandhato darabhigandhapariNatA stepAMmadhye kecana-'saMThANao' saMsthAnataH-saMsthAnApekSayA, 'parimaMDalasaMThANapariNayA vi'-parimaNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'vasaMThANapariNayA vi'-vRttasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'taMsa saThANapariNayA vi'-vyastrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'cauraMsasaM ThANapariNayA vi'-caturastrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'Ayayasa ThANapariNayA vi'-Ayatasa sthAnapariNatA api bhavanti, tadevaM saMsthAnaiH saha durabhigandhasya paJca vikalpAH sajAtAH, varNAdibhiH saMkalane tu 23 trayoviMzati vikalpA bhavanti, surabhidurabhigandhayostu sarva 46 paTcatvAriMzad vikalpAH sampannA. atha nasasya varNAdibhiH saha 100 zatavikalpAn pratipAdayitumAha'je rasao tittarasapariNayA te vaSNao kAlavaNNa pariNayA vi, NIlavaNNaparidRSTi se unameM se koI parimaMDala saMsthAna vAle hote haiM, koI vRtta saMsthAna vAle hote haiM, koI trikoNa saMsthAna vAle hote haiM, koI caukora saMsthAnavAle hote haiM aura koI Ayata saMsthAna vAle bhI hote haiN| isa prakAra saMsthAnoM ke yoga se dugaMdha vAle pudgala pAMca prakAra ke hote haiN| isa prakAra varNa ke 5, rasa ke 5, sparza ke 8 aura saMsthAna ke 5, yo saba milAkara inake bhI teIsa bheda hote haiM / donoM gaMdhavole pudgaloM ko sammilita karane se 46 vikalpa ho jAte haiN| rasa kA varNa Adi ke sAtha saMyoga karane para sau (100) vikalpa banate haiN| unakA pratipAdana karate haiM jo puGgala rasa kI apekSA tiktarasa pariNamana vAle haiM, unameM se koI parimaDala sa sthAnavALA hoya che, koI vRtta sa sthAnavALA hoya che. koI trikoNa saMsthAnavALA hoya che. koI catuSkoNa sa sthAnavALA hoya che ane koI Ayata sa sthAnavALA hoya che. A rIte sa sthAnonA yoga vaDe dudhavALA pudgala pAca prakAranA bane che. A ja rIte varNanA 5, rasanA 5 ane sparzanA 8, ane sa sthAnanA pa, Ama badhA maLIne AnA paNa tevIsa bheda bane che. bane gabdha vALA pudgalene ekatra karavAthI 46 vikalpa banI jAya che. tene rasa AdinI sAthe joDavAthI so (100) vikapa bane che tenuM pratipAdana kare che- je pudgala rasanI apekSAe tikta rasa pariNAmavALAM che. temAMthI Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.7 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedhaH 95 NayA vi, lohiyavaNNapariNayA vi, hAlidavaNNapariNayA vi, sukillaghaNNapariNayA vi, 'je' ye-skrandhAdayaH- rasao' rasataH-rasApekSayA, 'tittarasapariNayA, tiktarasapariNatA bhavanti, 'te vaNNao'-teSAM madhye kecana-skandhAdayo varNataH varNApekSayA, 'kAlavaNNapariNayA vi'-kRSNavarNapariNatA api bhavanti, kecana-- 'NIlavaNNapariNayA vi-nIlavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'lohiyavaNNapariNayA vi'-lohitavarNapariNatA api bhavanti, kecana='hAlidavaNNapariNayA vi'-hAridravarNapariNatA api bhavanti, kecana-'sukillavaNNapariNayA vi' zuklavarNapariNatA api bhavanti, ityevaM tiktarasasya varNaiH saha paJca vikalpAH' saJjAtAH, atha tasyaiva gandhAbhyAM saha dvau vikalpAvAha-'gaMdho mubhigaMdhapari NayA vi, dunbhigaMdhapariNayA vi'-ye skandhAdayastiktarasapariNatA stepAMmadhye kecana-'gaMdhao'-gandhataH -gandhApekSayA - 'mubhigaMdhapariNayA vi'-murabhigandhapariNatA api bhavanti, kecana dubhigaMdhapariNayA vi' durabhigandhapariNatA api bhavanti, atha tiktarasasyaiva sparTIH saha aSTau vikalpAnAha'phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi, mauyaphAsapariNayA vi, guruyaphAsapariNayA koI varNa kI apekSA kRSNavarNa vAle hote haiM, koI nIlavarNa vAle hote haiM, koI lAlavarNa vAle hote haiM, koI pIlevarNa vAle hote haiM aura koI zuklavarNa vAle hote haiM, isa prakAra tiktarasa vAle pudgaloM ke pAMca vargoM kI apekSA se pAMca vikalpa hue| tiktarasa vAle pudgaloM ke gaMdha kI apekSA do vikalpa hote haiM, kyoMki tiktarasa vAle pugaloM meM se koI sugaMdha vAle hote haiM aura koI durgaMdha vAle hote haiN| tiktarasapariNata pugala ATha spoM kI apekSA ATha prakAra ke hote haiN| unheM dikhalAte haiM-jo pudgala rasa se tiktarasa pariNamana ke varNanI apekSAe kALA raMga vALAM hoya che. koI vAdaLI raMgavALAM hoya che, keI lAla raMgavALA hoya che. ke pILA raMgavALAM hoya che, ane kaI sapheda raMgavALA hoya che. A rIte tikta rasavALA pudgalenA pAMca varSo (raMga) nI apekSAe pAMca vikalpa thAya che. tikta rasa vALA pudgalonA gaMdhanI apekSAe be vikalpa bane che, kemake tita rasa vALAM pudgalemAthI keI sugaMdhavALAM hoya che, ane kaI durgaMdha vALAM hoya che. tikta rasa pariNAmI pudgala ATha sparzonI apekSAe ATha prakAranA bane che. te batAvavAmAM Ave che-je pudgala rasathI tita rasa pariNAmavALAM Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhApanAsUtre vi, lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA vi, giddhaphAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayo rasatastiktarasapariNatA steSAM madhye kecana- phAsao' sparzataH-sparzApekSayA, 'kakkhar3aphAsapariNayA vi'pharkazasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'mauyaphAsapariNayA vi'-mRdukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'guruyaphAsapariNayA vi'-gurukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'lahuyaphAsapariNayA vi'-laghukasparzapariNatA api bhavanti, kecana='sIyaphAsapariNayA vi' zItasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'usiNaphAsapariNayA vi' uSNasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'NiddhaphAsapariNayA vi' snigdhasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'lukkhaphAsapariNayA vi'-rUsasparzapariNatA api bhavanti, ityevaM tiktarasasya sparauMH saha aSTau vikalpAH, __ atha tasyaiva saMsthAnaH saha paJca vikalpAnAha-'saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi vaTTasaMThANapariNayA vi, taMsasaMThANapariNayA vi, cauraMsasaThANapariNayA vi, AyayasaMThANapariNayA vi 8120' ye skandhAdayo rasatastiktarasapariNatA steSAM madhye kecana-'saMThANao'-saMsthAnataH saMsthAnApekSayA, 'parimaMDalasaMThANapariNayA vi-parimaNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'vaTTasaMThANapariNayA vi'vRttasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-taMsasa ThANapariNayA vi'-vyasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'cauraMsasa ThANapariNayA vi'-caturasrasaMsthAnavAle haiM, una meM se koI sparza kI apekSA karkaza sparza vAle, koI mRdusparza vAle, koI gurusparza dAle, koI laghu sparzavAle koI zIta sparzavAle, koI uSNa sparzavAle, koI snigdha rapavAle aura koI rUkSa sparzavAle bhI hote haiN| isa prakAra tiktarasa ke ATha spoM ke sAtha ATha vikalpa hote haiN| ___ aba tiktarasa ke saMsthAnoM kI apekSA hone vAle pAMca vikalpoM kA pratipAdana karate haiM-jo skaMdha-pudgala rasa kI apekSA tiktarUpa meM pariNata haiM, unake saMsthAna kI apekSA koI parimaMDalasaMsthAna vAle hote che. teomAthI koI sparzanI apekSAe karkaza sparzavALAM, keI mRdasparzavALAM kaI gurUsparzavALA, koI laghu sparzavALAM, keI zIta sparzavALA, keI uNa sparzavALAM, koI snigdha sparzavALAM, koI rUkSa sparzavALAM paNa hoya che. A rIte tikata rasanA ATha sparzonI sAthe ATha vikalpa bane che. have tikta rasanA saMsthAnonI apekSAthI (thavAvALA) pAMca vikalponu pratipAdana kare che-je skaMdha-pudgala rasanI apekSAthI tIkhA rUpathI pariNata thayela che. teomA sa sthAnanI apekSAe kaI parimaMDala saMsthAna vALAM hoya Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU. 7 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedha: pariNatA api bhavanti kecana - 'AyayasaMThANapariNayA vi' - Ayata saMsthAnapariNatA api bhavanti, ityevaM tiktarasasya saMsthAnaiH sama paJca vikalpAH saMjAtAH, varNAdibhiH saha viMzati vikalpA bodhyAH, atha kaTukarasasya varNAdibhiH saha viMzarti vikalpAn Aha- 'je rasao kaDurasapariNayA te vaNNao kAlavaNa pariNayA vi nIlavaNa pariNayA vi, lohiyavaNNa pariNayA vi, hAliDhavaNyapariNayA vi, sukillavaNNapariNayA vi' - 'je' ye skandhAdayaH 'rasao' rasataH 'kaiyarasapariNayA'kaTukarasapariNatAH, 'te vaNNabho'- te varNataH - teSAM madhye kecana vargApekSayA 'kAlavaSNapariNayA vi'-kRSNavarNapariNatA api bhavanti kecana - 'NIlavaNNapariNayA vi' nIlavarNapariNatA api bhavanti kecana - ' hAliddavaNNapariNayA vi' - hAridravarNapariNatA api bhavanti kecana - 'sukkillavaNNapariNayA vi' - zuklavarNapariNatA api bhavanti, ityevaM kaTukarasasya varNaiH saha paJca vikalpAH saJjAtAH 5, atha tasyaiva haiM, koI vRttasaMsthAna vAle hote haiM, koI trikoNasaMsthAna vAle hote haiM, koI sama caurasa saMsthAnavAle hote haiM aura koI AyatasaMsthAna vAle bhI hote haiM / isa prakAra tiktarasavAle puloM kA saMsthAnoM ke sAtha saMyoga karane para pA~ca vikalpa ho jAte haiM / varNa, gaMdha, sparza aura saMsthAna kI apekSA saba milakara vIsa vikalpa hote haiN| 9 kaTukarasavAle pudgala varNa Adi ke sAtha yoga karane para vIsa prakAra ke hote haiM - jo pulaskaMdha rasa kI apekSA kaTukarasa pariNamana vAle hote haiM, unameM se koI varNa kI apekSA kRSNavarNavAle hote haiM, koI fear hote haiM, koI lAlavarNavAle hote haiM, koI pIlevarNavAle hote haiM aura koI zvetavarNavAle hote haiM, isa prakAra kaTukarasavAle pudgaloM ke pAMca varNoM ke sAtha yoga karane para pAMca bheda hote haiM / che, koi vRtta saMsthAnavALA hAya che, kAi trikoNa sa`sthAnavALa heAya che. kAi samarcAra sa sa sthAnavALAM hAya che. kAi Ayata saMsthAnavALA paNa hAya che A rIte tiktarasavALA pudgaleAnu` saMsthAnanI sAthe joDANa karavAthI pAMca vikalpa banI jAya che. varNa, gaMdha, sparzI ane saMsthAnanI apekSAe madhA maLIne 20 vikalpa bane che. RU kuTuka rasavALAM pudgala vaNu vagerenI sAthe joDavAthI 20 prakAranA ane che. je pudgala rasanI apekSAe kaDavA rasanA pariNAmavALAM heAya che te mAthI kAi varNanI apekSAe kALA raMgavALAM hAya che kAi lIlA rgavALAM hAya che. kAi lAla raMgavALAM hoya che. kAi pILA 2gavALAM heAya che. kAI dhALA raMgavALAM hoya che. A rIte DavA rasavALA pudgaleAnA pAMca raMgAnI sAthe joDavAthI pAMca bheda ane che. pra0 13 1 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta majJAMpAsU gandhAbhyAM saha dvau vikalpavAha- 'gaMdhao subhigaMdha pariNayA vi, dubbhigaMdhapariNayA vi' ye skandhAdayo rasataH - kaTukarasapariNatA stepAM madhye, kecana - 'gaMdhao' gandhataH 'subhagaMdha pariNayA vi' - surabhigandhapariNatA api bhavanti kecana - 'dubhigaMdhapariyA vi' - durabhigandhapariNatA api bhavanti, ityevaM dvau vikalpaura, atha tasyaiva sparzaiH saha aSTau vikalpAnAha - 'phAsao kakkhaDaphANapariNayA vi, mauyaphAsapariNayA vi, guruyaphAsapariNayA vi, lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usi phAsapariNayA vi, NiDaphAsapariNayA vi, lukkha phAsapariNayA vi' ye skandhAdayo rasataH kaTukarasapariNatA steSAM madhye, kecana - 'phAsao' sparzataH 'kakkhaDa - phAsapariNayA vi'-karkazasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'mauyaphAsapariNayA vi' - mRdukasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'guruyaphAsapariNayA vi' - gurukasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'lahuyaphAsapariNayA vi' - laghukasparzapariNatA api bhavanti, kecana - 'sIyaphAsapariNayA vi' - zItasparzapariNatA api bhavanti, kecana - 'usiNa phAsapariNayA bi' - uSNasparzapariNatA api bhavanti, kecana - 'NiddhaphAsapariNayA vi' snigdhasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'lukkhaphAsapariNayA vi' , 7 kaTukarasavAle pugaloM ke do gaMdhoM ke yoga se do vikalpa dikhalAte haiM- jo pudgalaskaMdha rasa kI apekSA kaTukarasa pariNamana vAle haiM, unameM se koI gaMdha kI apekSA sugaMdha- pariNata hote haiM aura koI durgaMdha - pariNata hote haiM / isa prakAra gaMdha kI apekSA do bheda hote haiM / kaTukarasavAle pudgala ATha sparzo ke bheda se ATha prakAra ke hote haiM, so dikhalAte haiM - jo pudgala rasa kI apekSA kaTukarasa pariNamana vAle haiM, unameM se koI sparza kI apekSA karkaza sparzavAle, koI mRdu sparzavAle, koI guru sparzavAle, koI laghu sparzavAle, koI zIta sparzavAle, koI uSNa sparzale, koI snigdha sparzavAle, aura koI kaDavA rasavALA pudgalAnA banne gadhAnI sAthe meLApa karavAthI manatA vikalpA khatAve che je pudgale ska dha rasanI apekSAe kaDavA rasanA pariNAma vALAM che, teomAMthI keAi gadhanI apekSAe sugadha pariNAmI bane che ane kAI dudha pariNAmI ane che. e pramANe gadhanI apekSAe e bheda ane che. kaDavA rasavALAM pudgale ATha sparzanA bhethI ATha prakAranA mane che. tene ahI dekhAvADamAM Ave che--je pudgala rasanI apekSAe kaDavA rasanA pariNAma vALAM che temAthI kAi sparzanI apekSAe kaza sparzIvALAM kAi mRtyupa vALA, kAi gurUpa vALA, kAi laghu sparzIvALAM kAi ThaDaDA sparzIvALAM, tA kAI garama sparzIvALAM, keAI snigdha-cikaNA sparzIvALAM, kai rUkSa paza Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.7 jAvAdonAM varNAdinA parasparasaMvedhaH 99 rUkSasparzapariNatA api bhavanti, ityevaM kaTukarasasya spazaiH saha aSTau vikalpAH, atha tasyaiva saMsthAnaiH saha paJcavikalpAnAha-'saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi, vasaMThANapariNayA vi, taMsasaMThANapariNayA vi' cauraMsasaMThANapariNayA vi, AyayasaMThANapariNayA vi' ye skandhAdayo rasataH kaTukarasapariNatA stepAM madhye kecana-saMThANao' saMsthAnataH 'parimaMDalasaMThAgapariNayA vi'-parimaNDalasaMsthAna pariNatA api bhavanti, kecana-caTTasaMThANapariNayA vi'-vRttasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-taMsasaMThANapariNayA vi'-vyasrasa sthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'cauraMsasaMThANapariNayA vi' caturastrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana'AyayasaMThANapariNayA vi' AyatasaMsthAna pariNatA api bhavanti, tadevaM kaTurasasya saMsthAnaiH saha paJca vikalpA varNAdibhiHsarve stu viMzatiH atha kapAyarasasya varNAdibhiH saha viMzati vikalpAn Aha-'je rasao kasAyarasapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, NIlavaNNapariNayA vi, rUkSa sparzavAle hote haiM / isa prakAra kaTukarasa bAle pudgala sparza ke yoga se ATha prakAra ke hote haiN| ___ aba kaDakarasavAle pudgaloM ke saMsthAna kI apekSA pAMca bheda pradarzita karate haiM-jo pudgala rasa se kaTukarasa vAle haiM, unameM koI saMsthAna kI apekSA parimaMDala saMsthAnavAle, koI vRttasaMsthAnavAle koI trikoNa saMsthAnavAle, koI samacaurasa saMsthAnavAle aura koI AyatasaMsthAna vAle hote haiN| yoM kaTukarasavAle pudgaloM ke saMsthAloM ke yoga se pAMca vikalpa hote haiM aura varNAdi sabhI ko milAne se vIsa bheda ho jAte haiN| __ aba kaSAyarasa pariNamana vAle pudgaloM ke varNAdi ke sAtha vIsa bhedoM kA kathana karate haiM-jo pudgala rasa kI apekSA kaSAyarasa prinnvALA paNa hoya che. e rIte kaDavA rasavALAM pudagale sparzanA ge ATha prakAranA bane che. have kaDavA rasavALAM pudgalenA saMsthAnanI apekSAe pAMca bhedane prada zita kare che-je pugale rase karIne kaDavA rasavALAM che, temAM koI saMsthAna nI apekSAe parimaDala saMsthAnavALAM, keI vRtta saMsthAnavALAM, keI trikeNu saMsthAnavALAM, keI samacaturasa saMsthAnavALAM, ane keI Ayata saMsthAnavALA hoya che. Ama kaDavA rasavALAM pudgalenA saMsthAnA vegathI pAMca vika bane che ane varNAdi badhAne meLavavAthI 20 bheda banI jAya che. have kaSAya rasa pariNAmI pudgalenA varNAdikenI sAthe bananArA 20 bhedanuM kathana kare che-je pudgale rasanI apekSAe kaSAya rasa pariNAmavALAM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 pranApanAsUtra lohiyavaNNapariNayA vi, hAlinaNNapariNayA vi, mukkillavaNNapariNayA vi, 'je' ye skAndhAdayaH 'rasao' rasataH 'kasAyarasapariNayA'-kapAyarasapariNatA bhavanti 'te vaNNao' te varNataH-tepa madhye kecana varNAH pekSayA 'kAlavaNNapariNayA vi' kRSNavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'NIlavaNNapariNayA vi' nIlavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'lohiyavaNNapariNayA vi' lohitavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'hAlivaNNapariNayA vi'-hAridravarNapariNatA api bhavanti, kecana-'mukillavaNNapariNayA vi' zuklavarNapariNatA api bhavanti ityevaM kapAyarasasya varNaH saha pazcaviralpAH atha tasyaiva gandhena saha dvau vikalpAvAha-'gaMdhao 'mubhigaMdhapariNayA vi' dumigaMdhapariNayA vi, ye skandhAdayaH kapAyarasapariNatA steSAM madhye kecana-'gaMdhao'-gandhataH, 'mubhigaMdhapariNayA vi'-murabhigandhapariNatA api bhavanti, kecana-'dubhigaMdhapariNayA vi'-durabhigandhapariNatA api bhavanti, ityevaM dvau vikalpau bhavataH / mana vAle haiM, unameM se koI varNa kI apekSA kAlevarNavAle hote haiM, koI nIlavarNa vAle hote haiM, koI lAlavarNavAle hote haiM, koI pIlevarNa vAle hote haiM, aura koI zvetavarNavAle hote haiN| isa prakAra kapAya rasa ke sAtha pAMca varSoM kA yoga karane se pAMca vikalpa hote haiN| ____ aba gaMdha ke sAtha kaSAyarasa vAle pugaloM kA yoga karane para jo do vikalpa hote haiM, unheM kahate haiM-jo kaSAyarasa pariNamana vAle pudgala haiM, unameM se koI gaMdha kI apekSA sugaMdhapariNAma vAle aura koI durgandha pariNAmavAle hote haiM / isa prakAra unake do vikalpa hue| . ___ kaSAyarasapariNata pudgaloM ke sparza ke sAtha ATha vikalpa hote haiM, so kahate haiM-jo pudgala rasa kI apekSA kaSAyarasa pariNamana vAle haiM, che. temAMthI keI varNanI apekSAe kALA raMganA hoya che koI vAdaLI hoya che. keI lAla raMganA hoya che, koI pILA raMganA heSa che. keI sapheda raMganA hoya che. A rIte kapAya rasanI sAthe pAca raMgane meLa karavAthI pAMca vikalpa bane che. have gaMdhanI sAthe kaSAya rasavALAM pagale joDavAthI je be vikalpa bane che. teone samajAve che-je kaSAya rasavALAM pugalo che teomAMthI kaI gaMdhanI apekSAe sugaMdha pariNAmavALAM ane keI durgadha pariNAma vALAM hoya che. e rIte teonA be vikalpa thayA. kaSAya rasa pariNAmI pudgalenA sparzanI sAthe ATha vikalpa bane che. je pudgale rasanI apekSAe kaSAka rasa pariNAmavALAM che. temAMthI pheI Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyodhinI TIkA pra. pada 1 sU. 7 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedha 101 3 atha tasyaiva sparNaiH sahASTau vikalpAn Aha - 'phAsao kakkhaDaphAsapariyA vi' mayaphAsapariNayA vi, guruyaphAsapariNayA vi, lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA vi, NiddhaphAsapariNayA vi, lakkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayo rasataH kapAyarasapariNatA stepAM madhye kecana - 'phAsao' - sparzataH, 'kakkhar3aphAsapariNayA vi' karkazasparzapariNatA api bhavanti, kecana - 'mauyaphAsapariNayA vi' - mRdusparzapariNatA api bhavanti kecana - 'garuyaphAsapariNayA vi' - gurukasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'lahuyaphAsapariNayA vi' - laghukasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'sIyaphAsapariNayA vi' - zItasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'usiNaphAsapariNayA vi' - uSNasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'NiddhaphAsapariNayA vi' - snigdhasparzapariNatA api bhavanti, kecana - 'lakkhaphAsapariNayA vi' rUkSasparzapariNatA api bhavanti, ityevaM kapAya - rasapariNatAnAM skandhAdInAM sparzaiH sahASTo vikalpAn pratipAdya, tepAmeva saMsthAnaiH saha paJcavikalpAnAha - 'saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi vaTTasaMThANapariNayA vitaMsaThANapariNayAvi, cauraMsaThANapariNayA vi, AyayasaMThANapariNayA vi' 20' ye skandhAdayo rasataH kapAyarasapariNatA stepAM madhye kecana - 'saMThANao'saMsthAnataH 'parimaMDalasaMThANapariNayA vi'- parimaNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana - 'vaThANapariNayA vi' vRttasaMsthAnapariNatA api kecana - taMsasaMThANapariyA vi' - tryasaMsthAnapariNatA api bhavanti kecana - 'cauraMsaThANapariNayA vi' unameM se koI karkaza sparzavAle, koI mRdu sparzacAle, koI guru sparza - vAle, koI laghu sparzavAle, koI zIta sparzavAle koI uSNa sparzavAle koI snigdha sparzavAle aura rUkSa sparzavAle bhI hote haiM / isa prakAra kaSAyarasapariNata pudgala sparza kI apekSA ATha prakAra ke haiM / yaha kaSAyarasa vAle pudgala saMsthAna kI apekSA pAMca prakAra ke haiM, yathA - koI parimaMDala saMsthAna vAle hote haiM, koI vRttasaMsthAna vAle, koI trikoNasaMsthAnavAle, koI samacaurasa saMsthAna vAle aura koI kaza spavALAM, kaI mRdu spavALA, kai gurU sparzIvALAM, kAi ladhu sparzIvALA, keAI zIta sparzIvALAM, kaI uSNu pavALAM, koi snigdha spa vALAM ane koi kaThora spazavALA paNa hoya che. A rIte kaSAya rasa pariNata pudgalA sparzonI apekSAe ATha prakAranA che. A kaSAya rasavALAM pudgala sa sthAnanI apekSAe pAMca prakAranAM che. jemake kAi parima Dala sa sthAnavALAM heAya che, kAi vRttasa sthAnavALA heAya che. kai trikoNasa sthAnavALAM hAya che, keAI samaceArasa saMsthAnavALAM hAya che, Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajApanAsUtra caturasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'AyayasaMThANapariNayA vi20' AyatasaMsthAnapariNatA api bhavanti, tadevaM kapAyasya saMsthAnaH saha pazca vikalpAH, varNAdibhistu viMzati vikalpA smpaaditaaH| atha amlarasasya viMzativikalpAn varNAdibhiH saha pratipAdayati-je rasao aMvilarasapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, nIlavaNNapariNayA vi, lohiyavaNNapariNayA vi, hAliddavaNNapariNayA vi, sukillavaNNapariNayA vi' 'je' ye skandhAiyaH 'rasao' rasataH, 'avilarasapariNayA' amlarasapariNatA bhavanti, 'te vaNNao' te varNataH teSAM madhye kecana-varNApekSayA 'kAlavaNNapariNayA vi' kRSNavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'nIlavaNNapariNayA vi' nIlavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'lohiyavaNNapariNayA vi' lohitavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'hAlidavaNNapariNayA vi' hAridravarNapariNatA api bhavanti, kecana-'sukillavaNNapariNayA vi-zuklavarNapariNatA api bhavanti, ityevaM rotyA amlarasasya varNaiH saha paJca vikalpAn pratipAdya, tasyaiva gandhena saha dvau vikalpo AyatasaMsthAnarUpa pariNata bhI hote haiM / isa prakAra kaSAyarasa pariNamana vAle padgaloM ke saMsthAna kI apekSA pAMca bheda haiN| varNa, gaMdha sparza aura saMsthAna se inake bIsa bheda hue| ___ aba amlarasavAle pudgaloM ke vIsa bheda varga Adi kI apekSA se dikhalAte haiM-jo pudgala rasa kI dRSTi se amlarasa vAle hote haiM, varNa kI apekSA unameM se koI kRSNavarNa pariNamana vAle, koI nIlavarNa pariNamana vAle, koI lAlavarNa pariNamana vAle, koI pItavarNa pariNamana vAle, aura koI zuklavarNa pariNamana vAle hote haiN| isa prakAra varNa kI apekSA amlarasa vAle pugaloM ke pAMca vikalpa hote hai| jo pudgala amlarasa vAle haiM, ve gaMdha kI apekSA se koI sugaMdha ane kaI Ayata sa sthAna rUpa pariNAma vALA paNa hoya che. A rIte kaSAya rasa pariNAmavALA pudgalenA sa sthAnanI apekSAe pAca bheda che. varNa, ga dha, puza ane sa sthAna vaDe enA 20 bheda thayA. - have khATA rasavALA pudgalenA 20 bheda varNa AdinI apekSAe batAve che-je pudgale rasa daSTithI khATA rasavALA hoya che. ganI apekSAe teomAMthI koI kALA varNanA pariNAmavALA, keI vAdaLI raMganA pariNAmI, keI lAla raMganA pariNAmavALA, koI pILA raMganA pariNAmavALA, ane koI sapheda raMganA pariNAmavALA hoya che, A prakAre 2 ganI apekSAe khATA rasavALA pudgalenA pAca vika bane che. . je pudgala amla (khATA) rasavALA che, teo gaMdhanI apekSAe koI Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra, pada 1 sU.7 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedhaH 103 pratipAdayati-'gaMdhao subhigaMdhapariNayA vi, dunbhigaMdhapariNayA vi' ye skandhAdayo rasataH amlarasapariNatA steSAM madhye kecana-'gaMdhao'-gandhataH 'subbhigaMdhapariNayA vi'-surabhi gandhapariNatA api bhavanti, kecana-dunbhigaMdhapariNayA vi' durabhigandhapariNatA api bhavanti, ityevaM dvau vikalpau, atha tasyaiva amlarasasya sparauMH sahASTau vikalpAn pratipAdayati-'phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi, guruyaphAsapariNayA vi' lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA vi, giddhaphAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayo rasataH amlarasapariNatA steSAM madhye kecana-'phAsao' sparzataH, 'kakkhaDaphAsapariNayA vi' kakazasparzapariNatA api bhavanti kecana-'mauyaphAsaparisayA vi'-mRdukaspargapariNatA api bhavanti, kecana-'guruyaphAsapariNayA vi, gurukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-lahuyaphAsapariNayA vi' laghukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'sIyaphAsapariNayA vi' zItasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'usiNaphAsaNayA ci' uSNasparzapariNatA api bhavanti, kecana "NiddhaphAsapariNayA vi' snigdhasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'lukkhaphAsapariNayA ci-rUkSasparzapariNatA api bhavanti, ityevaM rItyA amlarasasya sparauM: sahASTau vikalpAn pratipAdya tasya saMsthAnaiH saha paJca vikalpAn pratipAdayativAle aura koI durgaMdha vAle hote haiM / isa prakAra gaMdha kI apekSA unake do bheda haiN| ___ sparza kI apekSA amlarasavAle pugaloM kA pariNamana ATha prakAra kA hotA hai, yathA-koI karkaza sparzavAle, koI mRdu sparzavAle, koI guru sparzavAle, koI laghusparzavAle, koI zItasparzavAle, koI uSNasparzavAle, koI snigdha sparzavAle aura koI rUkSa sparzavAle hote haiM / isa prakAra ATha sparzI ke sAtha amlarasa pariNata pudgaloM ke ATha bheda hote haiN| - aba saMsthAnoM kI apekSA amlarasa vAle pudgaloM ke pAMca vikalpa sugadhavALAM ane kaI durgadhavALAM hoya che. A rIte gaMdhanI apekSAe karI temanA be bheda che. sparzanI apekSAe khATA rasavALA pudgalenuM pariNAma ATha prakAranuM hoya che. jemake kaI karkaza sparzavALAM, keImRdu spazavALAM, kaI gurUsparza vALAM, koI laghu sparzavALA, keI zIta spazavALAM, keI uNa spazavALAM, kaI sinagdha sparzavALAM, keI rUkSa sparzavALAM hoya che. A rIte ATha sparzenI sAthe khATA rasavALAM pudgalenA ATha bheda bane che. have saMsthAnI apekSAe khATA rasavALA pudgalenA pAMca vikalpa Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -104 prazApanAsUtra 'saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi, vasaMThANapariNayA vi, taMsasaMThANapariNayA vi, cauraMsasaThANapariNayA vi, AyayasaMThANapariNayA vi20' ye skandhAdayo rasataH amlarasapariNatA stepAMmadhye kecana-'saMThANao' saMsthAnataH 'parimaMDalasaMThANapariNayA vi' parimaNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'vaTTasaMThANapariNayA vi' vRttasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'taMsasaMThANapariNayA vi'-vyasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'cauraMsasaMThANapariNayA vi'-caturasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti; kecana -'AyayasaMThANapariNayA vi'-AyatasaMsthAnapariNatA api bhavanti, ityevaM rItyA amlarasasya varNAdibhiH saha viMzati vikalpAH saJjAtAH, atha madhurarasasya varNAdibhiH saha viMzati vikalpAn pratipAdayitumAha 'je rasao mahurarasapariNayA, te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, NIlavaNNapari NayA vi, lohiyavaNNapariNayA vi, hAliddavaNNapariNayA vi, mukillavaNNapariNayA vi'-'je' ye skandhAdayaH 'rasao'-rasataH 'mahurarasapariNayA'-madhurarasapariNatA bhavanti, 'te vaNNao' te varNataH, teSAM madhye kecana-varNApekSayA, pradarzita karate haiM jo pudgala amlarasa pariNata hote haiM, unameM se koI parimaMDalasaMsthAna vAle, koI vRttasaMsthAna vAle, koI trikoNasaMsthAna vAle, koI catuSkoNasaMsthAna vAle, aura koI AyatasaMsthAna vAle hote haiN| isa prakAra saba milakara amlarasa pariNata pudagaloM ke vIsa bheda hue| aba madhurarasapariNata pudgaloM ke varNa Adi ke sAtha vIsa bheda dikhalAte haiM-jo punala rasa kI apekSA sadhurarasapariNata hote haiM, unameM se varNa kI dRSTi le koI kAle varNa vAle, koI nIle varNavAle, koI lAla varNavAle, aura koI pIle varNavAle aura koI zaklavarNa hote haiN| isa prakAra inake pAMca bheda varNa kI apekSA se samajhanA caahie| pradarzita kare che-je pugale aspharasa pariNAmI hoya che. temAMthI kaI parima Dala sa sthAnavALA, keI vRtta saMsthAna vALAM, keI trikoNa saMsthAnavALA keI catuSkaNa sasthAnavALA ane keI Ayata sa sthAnavALA hoya che. A rIte badhA maLIne aspharasa pariNAmI pudgalenA 20 bheda kahelA che. have madhura rasa pariNata yugalanA varNa AdinI sAthe 20 bheda dekhADe che -je pugale rasanI apekSAe madhurarasa pariNAmavALAM hoya che, teomAthI varNanI daSTie keI kALA raMgavALA, keI lIlA raMgavALAM, ke lAla raMga vALAM, keI pILA raMgavALAM, ane koI sapheda raMgavALA hoya che. A rIte emanA pAca bheda varNanI apekSAe samajavA joIe. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.7 jIvAdInAM varNAdinA parasparasaMvedhaH 105 'kAlavaNNapariNayA vi'-kRSNavarNa pariNatA api bhavanti, kecana-'gIlavaNNapariNayA vi-nIlavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'lohiyavaNNapariNayA vi'lohitavaNNavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'hAlidavaNNapariNayA vi' hAridravarNapariNatA api bhavanti, kecana-'sukillavaNNapariNayA vi' zuklavarNapariNatA api bhavanti, ityevaM madhurarasasya varNaiH saha pazca vikalpAn pratipAdya tasyaiva gandhena saha vikalpadvayaM pratipAdayati-'gaMdhao sunbhigaMdhapariNayA vi, dummigaMdhapariNayA vi' ye skandhAdayo rasato madhurarasapariNatA stepA madhye kecana-'gaMdhao' gandhataH__'mubhigaMdhapariNayA vi'-surabhigandhapariNatA api bhavanti, kecana-'dubbhigaMdha pariNayA vi'-durabhigandhapariNatA api bhavanti, ityevaM vikalpadvayaM pratipAdya tasyaiva sparTI sahApTau vikalpAna Aha-'phAsao kaskhaDaphAsapariNayA vi, mauyaphAsapariNayA vi, guruyaphAsapariNayA vi, lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA vi, Niddha phAsapariNayA, lukkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayo rasato madhurarasapariNatA steSAM madhye kecana-'phAsao' sparzataH 'kakkhaDaphAsapariNayA vi'-karkazasparNapariNatA api bhavanti kecana'mauyaphAsapariNayA vi'-mRdakasparNapariNatA api bhavanti, kecana-'guruyaphAsapariNayA vi' gurukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-lahuyaphAsapariNayA vi' laghukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'sIyaphAsapariNayA vi' zItasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'usiNaphAsapariNayA vi-uSNasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'giddhaphAsapariNayA vi'-snigdhasparzapariNanA api bhavanti kecana madhurarasa vAle pudgala gaMdha kI apekSa do prakAra ke haiM yathA koI surabhigaMdha pariNamana vAle hote haiM aura koI durabhigaMdha pariNamanavAle bhI hote haiN| madhurarasa pariNata pugaloM ke sparza kI apekSA ATha prakAra hote haiM, yathA-jo pudagala rasa se madhurarasa vAle hote haiM, unameM se koI karkaza sparzavAle, koI nRda sparzavAle, koI guru sparza vAle, koI laghu sparza vAle, koI zIta sparza vAle, koI uSNa sparza vAle, koI snigdha madhura rasavALAM pudagale gaMdhanI apekSAe be prakAranA che.--kaI surabhi gaMdha pariNAmavALA hoya che ane keI durabhigaMdha pariNAmavALA hoya che. madhura rasa pariNuta pugalenA sparzanI apekSAe ATha prakAra bane che. jemake-je pudgala rasathI maghura rasavALAM hoya che. temAMthI keI karkaza spazavALAM, kaI mRdu smazavALAM, keI gurU sparzavALAM, keI laghu spazavALAM kaI zIta sparzavALAM, keI uSNu sparzavALA, keI niSpa sparzavALAM, kaI pra014 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 06 vartate 7 'lukkhaphAsapariNayA vi'- rUkSasparzapariNatA api bhavanti ityevaM madhurarasasya sparauMH sahASTau vikalpAn pratipAdya tasyaiva saMsthAnaiH saha paJca vikalpAnAha - 'saMThANao' parimaMDalasaMsthAgapariNayA vi, vasaMThANapariNayA vi, taMsaThANapariNayA vi, cauraMsa saMThANapariNayA vi, AyayasaMThANapariNayA vi'- ye skandhAdayo rasato madhurarasapariNatA steSAM madhye kecana - 'saMThANao' - saMsthAnataH, 'parimaMDalasaMThANapariNayA vi' parimaNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti kecana - 'vaThANapariyA vi' - vRttasaMsthAnapariNatA api bhavanti kecana - 'taMsaThANapariNayA vi' - tryatrasaMsthAnapariNatA api bhavanti kecana - ' cauraMsa saMThANapariNayA vi' - caturasra - saMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana 'AyayasaMThANapariNayA vi' - AyatasaMsthAnapariNatA api bhavanti, ityevaM madhurarasapariNatAnAM saMsthAnaiH saha pazJca vikalpA', varNAdibhiH sarve saMmelane tu viMzati vikalpA bhavantiH pUrvoktarasapaJcaka saMyotu bhaGgaka zataM 100 bhavati // sU0 (suu07|| ) " sparza vAle, koI rUkSa sparza vAle bhI hote haiM / isa prakAra sparza kI apekSA madhurarasavAle pudgala ATha prakAra ke haiM / madhurarasa vAle pudgala saMsthAna se pAMca prakAra ke hote haiM, jaise- jo pudgala madhurarasapariNata haiM, unameM koI parimaMDala saMsthAna vAle, koI vRttasaMsthAna vAle, koI trikoNasaMsthAna vAle, koI samacaurasasaMsthAna vAle aura koI AyatasaMsthAna vAle hote haiM / yoM madhurasa pariNata pudgala saMsthAna kI apekSA pAMca prakAra ke aura varNa, gaMdha, sparza tathA saMsthAna kI apekSA 20 prakAra ke haiM / isa taraha pAMcoM rasavAle puloM ke bIsa-bIsa bheda milAne se kula sau bheda rasa kI apekSA se hote haiM ||7|| rUkSa sparzIvALAM pazu hAya che. A rIte sparzInI apekSAe madhura rasavALAM pudgalA ATha prakAranA che. madhura rasavALA pudgalA sasthAnathI pAMca prakAranA ane che, jemake je pudgala madhura rasa pariNata che. teemAM koI parimaMDala sa MsthAnavALAM, koI vRtta saMsthAnavALAM, kAi trikeNasa sthAnavALAM, keAI samaceArasa sasthAnavALAM ane kaI Ayata saMsthAnavALA hoya che. ema madhura rasa pariNata pudgala sasthAnanI apekSAe pAMca prakAranA ane va, ga dha, sparza sthAnanI apekSAe 20 prakAre che. A rIte pAMce rasavALA pudgaleAnA 20 vIsa-vIsa bheda maLavAthI kula 100 seo leha ramanI apekSAo ne che. // sU. 7 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIva prajJApanA 107 mUlam-je phAsao kAkhaDaphAsapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi1, NIlavaNNapariNayA vi2, lohiyavaNNapariNayA vi3, hAlidavaSNapariNayA viTa, sukillavapaNapariNayA vi5 / gaMdhao subbhigaMdhapariNayA vira, duvibhagaMdhapariNayA vir| rasao tittarasapariNayA vira, kaDuyarasapariNayA vi2, kasAyarasapariNayA vi3, aMbivalarasapariNayA vi4, mahurarasapariNayA vi5| phAsao garuyaphAsapariNayA vi1, lahuyaphAsapariNayA vira, sIyaphAsapariNayA vi3, usiNaphAsapariNayA vi4, giddhaphAsapariNayA vi5, lukkhaphAsapariNayA vida / saMThANao parimaMDala saMThANapariNayA vi1, vasaMThANapariNayA vira, taMsasaMThANapariNayA vi3, cauraMsasaMThANapariNayA vi AyayasaMThANapariNayA vi5|23| je phAsao mauyaphAsapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vira, nIlavaNNapariNayA vi2, lohiyavaNNapariNayA vi3, hAliddavaNNapariNayA vi4, sukillavaNNapariNayA vi5 / gaMdhao subbhigaMdhapariNayA vi1, dunbhigaMdhapariNayA vi2 / rasao tittarasapariNayA vi1, kaDuyarasapariNayA vira, kasAyarasapariNayA vi3, aMbilarasapariNayA vi4, mahurarasapariNayA vi5 / phAsao guruyaphAsapariNayA vi1, lahuyaphAsapariNayA vi2, sIyaphAsapari. NayA vi3, usiNaphAsapariNayA vi4, NiddhaphAsapariNayA vi5, lukkhaphAsapariNayA vi6, / saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vira, vasaMThANapariNayA vi2, taMsa saMThANapariNayA vi3, cauraMsa saMThANapariNayA vi4, AyayasaMThANapariNayA vi5|23| je phAsao guruyaphAsapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vira, nIlavaNapariNayA vi2, lohiyavaNNapariNayA vi3, Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108. ___. prajJApanAsUtra hAliddavANapariNayA vi4, sukillavaNNapariNayA vi5 / gaMdhao subbhigaMdhapariNayA vi1, dubbhigaMdhapariNayA vi2 / rasao tittarasapariNayA vi 1, kaDuyarasapariNayA vi 2, kasAyarasapariNayA vi3, avilaralapariNayA vi4, mahurarasapariNayA vi5 / phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi., mauraphAsapariNayA vira, sIyaphAsa. pariNayA vi3, usiNaphasapariNayA vi4, NiddhakAsapariNayA vi5, lukkhaphAsapariNayA vi|sNtthaanno parimaMDalasaMThANapariNayAvi1, vasaMThANapariNayA vira, taMsa saMThANapariNayA vi3, cauraMsasaMThANapariNayA vi4, AyayasaMThANapariNayA vi5|23|| - je phAsao lahuyaphAsapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vira, nIlavaNNapariNayA vi2, lohiyavaNNapariNayA vi3, hAliddavaNNapariNayA vi4, sukillavapaNapariNayA vi 5 / gaMdhao subbhigaMdhapariNayA vi1, dunbhigaMdhapariNayA vira / rasao tittarasapariNayA vi1, kaDuyarasapariNayA vi2, kasAyarasapariNayA vi3, aMvilarasapariNayA vi4, mahurarasapariNayA vi5 / phAsao kakkhaDaphasapariNayA vi 1, mauyaphAsapariNayA vi 2, sIyaphAsapariNayA vi3, usiNaphAsapariNayA vi4, NiddhaphAsapariNayA vi5, lukkhafAsapariNayA vi6 ! saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi1, vasaMTANapariNayAvira, taMsa saMThANapariNayA vi3, cauraMsasaMThANapariNayA vi4,AyayasaMThANapariNayA vi5|23| je phAsao sIyaphAsapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi1, nIlavaNNapariNayA vi2, lohiyavANapariNayA vi3, hAliddavaNNapariNayA vi 4, sukillavaNNapariNayA vi 5 / gaMdhaoM sunbhigaMdhapariNayA vi1, dubbhigNdhprinnyaa| rasao tittarasapariNayA vi1, kaDuyarasapariNayA vi2, kasAyarasapariNayA vi3, Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIva prajJApanA aMpilarasapariNayA vi4, mahurarasapariNayA vi5| phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi1, mauyaphAsapariNayA vi2, guruyaphAsapariNayAvi3, lahuyaphAsapariNayA vi4, giddhaphAsapariNayA vi5, lukkhaphAsapariNayA vi6 / saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi1, vasaMThANapariNayA vi2, taMsa saMThANapariNayA vi3, cauraMsasaMThANapariNayA vi4, AyayasaMThANapariNayA vi5 // 23 // ___ je phAsao usiNaphAsapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi 1, nIlavaNNapariNayA vi 2, lohiyavaNNapariNayA vi3, hAliddavaNNapariNayA vi4, sukillavaNNapariNayA vi5 / gaMdhao subhigaMdhapariNayA vi1, dunbhigaMdhapariNayA vi2, rasao tittarasapariNayA vi1, kaDuyarasapariNayA vira, kasAyarasapariNayA vi3, aMbilarasapariNayA vi4, mahurarasapariNayA vi 5 / phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi1, mauyakAsapariNayA vi2, guruyaphAsapariNayA vi3, lahuyaphAsapariNayA vi4, giddhaphAsapariNayA vi5, lukkhaphAsapariNayA vi6 / saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi1, vasaMThANapariNayA vira, taMsa saMThANapariNayA vi 3, cauraMsasaMTANapariNayA vi4, AyayasaMThANapari. NayA vi|5|23| je phAsao Ni ddhaphAsapariNayA te vagao kAlavaNNapariNayA vira, nIlavaNNapariNayA vi2, lohiyavaNNapariNayA vi3, hAlidavaNNayA vi4, sukillavaNNapariNayA vi9 / gaMdho subbhigaMdhapariNayA vi1, dunbhigaMdhapariNayA vi2 / raso tittarasapariNayA vira, kaDuyarasapariNayA vi2, kasAyarasapariNayA vi3, aMbilarasapariNayA vi4, mahurarasapariNayA vi5| phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi1, mauyaphAsapariNayA vira, guruyaphAsa Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre pariNayA vi3; lahuyaphAsapariNayA vi4, sIyaphA sapariNayA vi5, usiNaphAsapariNayA vi6 / saMThANao parimaMDala saMThANapariNayA vi1, vasaMThANapariNayA vira, taMsasaMThANapariNayA vi3, cauraMsa saMThANapariNayA vi4, AyayasaMThANapariNayA vi5|23| je phAsao lakkhaphAsapariNayA te vaSNao kAlavaNNapariNayA vira, nIlavaNNapariNayA vi2, lohiyavaNNapariNayA vi3, hAlidavaNNapariNayA vi4, sukillavaNNapariNayA vi5 / gaMdhao subhigaMdhapariNayA vi1, dubhigaMdhapariNayA vi / rasao tittarasapariNayA vi1, kaDuyarasapariNayA vira, kasAyarasapari NayA vi3, aMbilarasapariNayA vi4, mahurarasapariNayA vi5 / phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi1, mauyaphAsapariNayA vira, guruyaphAsapariNayA vi3, lahuyaphAsapariNayA vi4, sIyaphAsa pariNayA vi5, usiNaphAsapariNayA vi6 / saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi1, vahasaMThANapariNayA vi2, taMsa saMThANapariNayA vi3, cauraMsaThANapariNayA vi 4. AyayasaMThANa 'pariNayA vi5|23||182|| sU0 8 // chAyA - sparzataH karkaza sparzapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA api 1, nIlavarNapariNatA api2, lohitavarNapariNatA api 3, hAridravarNapariNatA api4, zuklavarNapariNatA api 5 / gandhataH surabhigandhapariNatA api 1, durabhigandhapari zabdArtha - (je) jo (phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsapariNayA vi) karkaza sparza pariNamana vAle haiM (te) ve (vaNNao) varNa kI apekSA se (kAlavaNa pariNayA vi) kAle varNa pariNAma vAle bhI (nIlavaNNapariNayA vi) nIlevarga pariNAma vAle bhI (lohiyavaNNapariNayA) zabdArtha - (je) bheo| (phAsao) sparzathI (kakkhaDaphAsapariNayA) 44'za sparza pariNAbhavAjA che. (te) tethe (vaNNao) varzanI apekSAo ( kAlavaNa pari yA vi) rAjA raMganA pariNAbhavAnAM yazu che. (nIlavaNNapariNayA vi) vAhajI 'ganA pariNAbhavANA pazu che. (lohiyavaNNapariNaya | tri) sAsa 2'ganA pariNAma Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIva prajJApanA 111 NatA api2| rasatastiktarasapariNatA api1, kaTukarasapariNatA api 1, kaSAyarasapariNatA api3, amlarasapariNatA api4, madhurarasapariNatA api 5 / sparzato gurukasparzapariNatA api1, laghurusparzapariNatA api2, zItasparzapariNatA lAlavarNa pariNAmavAle bhI (hAliddavaNNapariNayA vi) pIle varNa pariNAmavAle bhI (sukillavaNNapariNayA vi) zvetavarNa pariNAma vAle bhI hote haiM / (gaMdhao) gaMdha kI apekSA se (subhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha pariNAma vAle bhI (dubhigaMdhapariNayA vi) durgaMdha pariNAma vAle bhI hote haiM / (rasao) rasa kI apekSA se (tittarasapariNayA vi) tiktarasa pariNAma vAle bhI ( kaDuyarasapariNayA vi) kaTukarasa pariNAma vAle bhI ( kasAyarasapariNayA vi) kaSAyarasa pariNAma vAle bhI (aMbilarasapariNayA vi) Amla - khaTTe rasa pariNAma vAle bhI (mahurarasapariNayA vi) madhurarasa pariNAma vAle bhI hote haiM / (phAsao) sparza kI apekSA se (garuyakAsapariNayA vi) guru sparza pariNamanavAle bhI ( lahuyaphAsapariNayA vi) laghu sparza pariNamanavAle bhI (sIyaphAsapariNayA vi) zIta sparza pariNamanavAle bhI (usi phAsapariNayA vi) uSNa sparza pariNamanavAle bhI (ziddhaphAsapariNayA vi) snigdha sparza pariNamanavAle bhI ( lukkhaphAsapariNayA vi) rUkSa sparza pariNamanavAle bhI hote haiM / atni pazu che. (hAlidavaNNapariNayo vi) cIjA raMganA pariNAbhavANajAM pazu che. (sukillavaNNapariNayA vi) zveta vA pariNAbhavAnAM pazu mane che. (gaMdhao) gaMdhanI apekSAye (subhigaMdhapariNayA vi) sugaMdhapariNAmavANAM | hoya (dubhigaMdhapariNayA vi) durgadha pariNAbhavAnAM pazu bhane che. (rasao) rasanI apekSAo (tittarasapariNayA vi) tikta rasa pariNAbhavANAM hoya che, (kaDuyarasapariNayA vi) vA rasanA pariNAbhavAnAM pazu hoya che. ( kasAyarasapariNayA vi) uSAya rasanA pariNAbhavANAM pazu hoya che. (aMbilarasa pariNayA vi) pATA rasanA pariNAbhavANAM pazu hoya che. (mahurarasapariNayA vi) madhura rasa piraNAmavALA paNa heAya che. (phAsao) sparzanI apekSAye (garuyaphAsApariNayA vi) gu3rza pariNAma vAjA pazu (lahuyaphAsapariNayA vi) sadhu sparza pariNAmavANAM pazu (sIyaphAsa pariNayA vi) zIta sparza pariNAmavANAM pa ( usiNaphAsapariNayA vi) uSNu sparza' pariNAbhavAjA pazu (NiddhaphAsapariNayA vi) snigdha sparza pariNAbhavANAM | (lukkhaphAsapariNayA vi) 3kSa sparza pariNAbhavAnAM pazu bhane che. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prakSApanAsa api3, uSNasparzapariNatA api4, snigdhasparzapariNatA api5, rUkSasparzapariNatA 'api6| saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api1, vRttasaMsthAnapariNatA api2, vyasrasaMsthAnapariNatA api3, caturasrasaMsthAnapariNatA api3, AyatasaMsthAnapariNatA api 5 / 23 // ye sparzato mRdukasparzapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA api1, nIlavarNapariNatA api 2, lohitavarNapariNatA api3, hAridravarNapariNatA api4, zuklavarNapariNatA api 5 / gandhataH-surabhigandhapariNatA api1, durabhigandha (saMThANao) saMsthAna yI apekSA se (parimaMDalasaMThANapariNayA ki parimaMDalasaMsthAna pariNAmavAle bhI (vasaMThANapariNayA vi) vRttasaMsthAna pariNAmavAle bhI (taMsasaMThANapariNayA vi) trikoNa AkAra pariNAmavAle bhI (cauraMsasaMThANapariNayA vi) catuSkoNa saMsthAnavAle bhI (AyayasaMThANapariNayA vi) Ayata saMsthAnavAle bhI hote haiN| (je) jo (phAsao) sparza kI apekSA se (mauyaphAsapariNayA) (mRdu sparza parimanavAle haiM (te) ve (vaNNao) varNa kI apekSA se (kAlavaNNapariNayA vi) kRSNavarNa pariNAmavAle bhI haiM (nIlavarNa pariNayA vi) nIlevarNa pariNAmavAle bhI haiM (lohiyavaNNapariNayA vi) raktavarNa pariNAmavAle bhI haiM (hAliddavaNNapariNayA vi) pItavarNa pariNAmavAle bhI haiM (sukillavaNapariNayA vi) zuklavarNa pariNAmavAle bhI haiN| _ (gaMdhao) gaMdha kI apekSA se (subhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha pariNAmavAle bhI haiM dunbhigaMdhapariNayA vi durgaMdha pariNAmavAle bhI haiN| (saMThANao) saMsthAnanI apekSA (parimaMDalasaMThANapariNayA vi) paribha78 saMsthAna 52mANai 54 viTTasaMThANaparINayA vi) vRttasa sthAna paNAbhavA 5] (taMsasaMThANapariNayA vi) triAya saMsthAna pariNAmapA (caurasasaMThANa pariNayA vi) yatupae sasthAna pariNAmavA 54 (AyayasaMThANapariNayA vi) Ayata sa sthAna pariNAma vALA paNa bane che. ___ (je) (phAsao) 25zanI apekSAye (mauyaphAsapariNayA) muDa 25 pariNAma jaya che. (te) teyo (vaNNao) 2nI apekSAye (kAla vaNNapariNayA vi) 0 1 pariNAmamA 55 cha. (nIlavaNNapariNayA vi) sImA 2 AnA parimANAM 54 cha. (lohiyapaNNapariNayA vi) sAsa ganA pariNAmavANa 555 cha. (hAlidavaNNapariNayA vi) pInA pariNAmavANAM paNa cha (sukillavaNNapariNayA vi) zu48 pariNAmavANa pAya che. (gaMdhao ||dhnii apekSAye (sunbhigaMdhapariNA vi) sugadha pariNAmA - pa cha (dubhigaMdhapariNayA vi) dudha pariNAmakAjai pazu cha. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIvaprajJApanA pariNatA api2| rasatastiktarasapariNatA api1, kaTukarasapariNatA api2," kapAyarasapariNatA api3, amlarasapariNatA api4, madhurarasapariNatA api5| sparzato gurukasparzapariNatA api1, laghukasparzapariNatA api2, zItasparzapari. NatA api3, upNasparzapariNatA api4, snigdhasparzapariNatA api5, rUkSasparzapariNatA api 6 / saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api1, vRttasaMsthAna- , pariNatA api2, vyastrasaMsthAnapariNatA api3, caturastrasaMsthAnapariNatA api4, AyatasaMsthAnapariNatA api 0123 / / ye sparzato gurukasparzapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA api1, nIlavarNapariNatA api2, lohitavarNapariNatA api3, hAridravarNapariNatA api4, zuklavarNapariNatA api5| gandhataH surabhigandhapariNatA api1, durabhigandhapariNatA. api2| rasatastiktarasapariNatA api1, kaTukarasapariNatA api2, kapAyarasapariNatA api3, amlarasapariNatA api4, madhurarasapariNatA api 5 / sparzataH karkazasparzapariNatA api1, mRdukasparzapariNatA api2, zItasparzapariNatA api3, upNasparza pariNatA api snigdhasparzapariNatA api5, rUkSalparzapariNatA api6| saMsthAnataH (rasao) rasa kI apekSA se (tittarasapariNayA vi) tiktarasa pariNAmavAle bhI haiM (kaDutharasapariNayA vi) kaTukarasa pariNAmavAle bhI haiM (kasAyarasapariNayA vi) kapAyarasa pariNAmavAle bhI haiM (aMbilarasa pariNayA vi) amlarasa pariNAmavAle bhI haiM (mahurarasapariNayA vi) madhurarasa pariNamanavAle bhI haiN| (phAsao) sparza kI apekSA se (garuyaphAsapariNayA vi) gurusparza pariNAmavAle bhI haiM (lahuyaphAsapariNayA vi) laghusparza pariNAmavAle bhI haiM (sIyaphAsapariNayA vi) zItasparza pariNAmavAle bhI haiM (usiMNaphAsapariNayA vi) uSNa sparza pariNAmavAle bhI haiM (NiddhaphAsapari (rasao) 2sanI apekSAya (tittarasapariNayA vi) tita 24 pariNAmavANai para che (kaDuyarasapariNayA vi) 435 // 2sanA parimANai ! che. (kasAyarasa pariNayA vi) 4Aya 21 pariNAmakAja para che. (aMpilarasapariNayA vi) bhATA 2sanA pariNAmavANa paY cha (mahurarasapariNayA vi) madhura 22 pariNAmavANai y che. - (phAsao) 25zanI apekSAye (garuyaphAsapariNayA vi) 23 25za pari Hami 54 cha (lahuyaphAsapariNayA vi) laghu 251 52mANa 59 (sIyaphAsapariNayA vi) zIta 25 pariNAmavANa 55 cha (usiNaphAsapariNayA vi) BY 25 pariNAmavATa 55 che (NiddhaphAsapariNayA vi) sni 25za pra0 15 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 pratApanAsUtre / parimaNDalasaMsthAnapariNatA api1, vRttasaMsthAnapariNatA api2, vyasasaMsthAnapariNatA api3, caturastrasaMsthAnapariNatA api4, AyatasthAnapariNatA api 5 / 23 / ye sparzato laghukasparzapariNatA ste varNataH kAlavarNayariNatA api1, nIlavarNapariNatA apira, lohitavarNapariNatA api 3, hAridravarNapariNatA api4, zuklavarNapariNatA api5| gandhataH purabhigandhapariNatA api1, durabhigandhapariNayA vi) snigdha raparza pariNAmavAle sI I (lakavaphAsapariNayA vi) rUkSa sparza pariNAmavAle bhI haiN| . (saMThANao) saMsthAna kI apekSA (parimaMDalasaMThANapariNayo vi parimaMDala saMsthAnavAle bhI hote haiN| (palaMThANapariNayA vi) vRtta saMsthAnavAle bhI hote haiM (naMsasaMThANapariNayA vi) trikoNa saMsthAnavAle bhI hote haiM (cauraMsasaMThANapariNayA vi) caurasa saMsthAnavAle bhI hote haiM (AyayasaMThANapariNayA vi) Ayata saMsthAnavAle bhI hote haiN| - (je) jo pudgala (phAsao) sparza se (gamyaphAsapariNayA) guru sparza pariNamanavAle haiM (te) ve (vaNNao) varNa kI apekSA (kAlavaNNapariNayA vi) kAle varNa pariNamanavAle bhI haiM (nIlavaNNapariNayA vi) nIla varNa pariNamanavAle bhI haiM (lohiyarapaNapariNayA vi) lAlavarNa pariNamanavAle bhI haiM (hAliddaraNapariNayA vi) pIle varNa pariNasanavAle bhI haiM (sukkillavaNNapariNayA vi) zveta varNa pariNamanavAle bhI haiN| (gaMdhao) gaMdha se (sunbhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha pariNAmavAle pariNAmavANApa cha (lukkhaphAsapariNayA vi) 3225 pariNAmavANA pa ya che. (saMThANao) sasthAnanI apekSA (parimaMDalasaMThANapariNayA vi) paribha38. sasthAnava 555 cha (vaTTasaMThANapariNayA vi) vRtta sa sthAnamA para DAya che. (tesasaMThANapariNayA vi) triI sasthAnavANAM para hAya cha (cauraMsasaMThANapariNayA vi) yArasa saMsthAnAM 55 DAya cha (AyayasaMThANapariNayA vi) mAyata saMsthAnavALA paNa hoya che. (ja) putI (phAsao) 255 thI (garuyaphAsapariNayA) 43 25za pA2bhaqi cha (te) tasA (vaNNao) va nI apekSA (kAlavaNNapariNayA vi) 4aa nA parivANai . (nIlavaNNapariNayA vi) all 2 pArAma ami ] cha (lohiya vaNNapariNayA vi) sAsa 2 / pariNAmavAjA 5 cha (hAliddavaNNapariNayA vi) pIpA 2 nA pariNAmavANa 5 cha (suskillavaNNapariNayA vi) zvetavAyu parimANa cha. ___(gaMdhao) dhanI apekSAvye (sunbhigaMdhapariNayA vi) sudha pariNAbhaquii Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIvaprajJApanA NatA api| rasatastiktarasapariNatA api1, kaTukakarasapariNatA api2, kapAyapariNatA api 3, amlarasapariNatA api4, madhurarasapariNatA api5| sparzataH karkazasparzapariNatA api1, mRdukasparzapariNatA api2, zItasparzapariNatA api3, upNasparzapariNatA api4, snigyasparzapariNatA api5, rUkSasparzapariNatA apid| saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api1, vRttasaMsthAnapariNatA api2, jyasrasaMsthAnapariNatA api3, caturasrasaMsthAnapariNatA api4, AyatasaMsthAnapariNatA api 5 // 23 // bhI haiM (dunbhigaMdhapariNayA vi) durgadha pariNAmavAle bhI haiN| . (rasao) rasa se (tittarasapariNayA vi) tiktarasa pariNamanavAle bhI haiM (kaDuyarasapariNayA vi) kahakara sapariNamanavAle bhI haiM (kasAyarasapariNayA vi) kaSAyarasa pariNamanavAle bhI haiM (mahurarasapariNayA vi) madhurasa pariNamanavAle bhI haiN| . (phAlao) sparza se (kakkhaDaphAsapariNayA vi) karkaza sparza pariH manavAle bhI haiM (mauyaphAlapariNayA vi) mRdu sparza pariNamanavAle bhI haiM (sIyaphAsapariNayA vi) zIta sparza pariNamanavAle bhI haiM (usiNaphAsapariNayA vi) uSNa sparza pariNamanavAle bhI haiM (NiddhaphAsapariNathA vi) snigdha sparza pariNamanavAle bhI hai (lukkhaphAsapariNayA vi) rakSa sparza pariNasanavAle bhI haiN| (saMThANao) saMsthAna se (parimaMDalasaMThANapariNayA vi) parimaMDalasaMsthAna pariNasanavAle bhI haiM (vasaMThANapariNayA vi) vRtta saMsthAna pazu cha (dubhigaMdhapariNayA vi) dudha pariNAmavANA pazu cha. (rasao) 2sathI (tittarasapariNayo vi) tita 24 pariNAmavANa cha (kaDuyarasapariNayA vi) 471 / 2sanA parimANai cha (kasAyarasapariNayA vi) 4pAya 2sa pariNAmavANai pache (aMvilarasapariNayA vi) pATara 2sanA pariNAma pANAM 555 cha (mahurarasapariNayA vi) madhu2 22 pariNAmai pay che. (phAsao) 25zathI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 440 25za pariNAmavANai 5 cha (mauyaphAsapariNayA vi) bhU 25za 52mANa 54 cha (sIyaphAsa pariNayA vi) zIta 25za 52mI 5 (usiNaphAsa pariNayA vi) Sty 25 pariNAmI 54 cha (NidvaphAsapagNiyA vi) sana 25 pariNAmai cha (lukkhaphAsapariNayA vi) 36 25za parimANa 555 cha, (saMThANao) saMsthAnathI (parimaMDalasaMThANapariNayA vi) parimasa sasthAna pariNAmA 55 cha (vaTTasaMThANapariNayA vi) vRtt|4|2 saMsthAna . Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 prajJApanAsUtre pariNamanavAle bhI haiM (paThANapariNayA vi) trikoNa saMsthAna pari vAle bhI haiM (caraMsaMTANapariNayA vi) caurasa saMsthAna pariNa+ manavAle bhI haiM (AyayasaMThANapariNayA ci) Ayata saMsthAna pariNAmavAle bhI haiM / (je) jo (phAsao) sparza se ( lahuyaphAsapariNayA) laghu sparza - vAle haiM (te) ve (vaNNao) varNa se ( kAlavaNNapariNayA vi) kRSNa varNacAle bhI haiM (nIlavaNNapariNayA vi) nIla varNavAle bhI haiM (lohiyaaNapariNayA vi) lAla varNavAle bhI haiM (hAliddavaNNapariNayA vi) pIle varNavAle bhI haiM (sukillavaNNapariNayA vi) zukla varNavAle bhI haiN| ... (gaMdhao) gaMdha se (subhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha vAle bhI haiM (dugbhigaMdhapariNayA vi) durgaMdhavAle bhI haiN| (rasao) rasa se (tittara sapariNayA vi) tiktarasavAle bhI haiM (kaMDuyarasapariNayA vi) kaTukarasavAle bhI haiM ( kasAyarasapariNayA vi) kaSAya rasavAle bhI haiM (aMbilara sapariNayA vi) amla rasavAle bhI haiM ( mahurarasapariNayA vi) madhura rasavAle bhI haiM / (phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsarariNayA vi) karkaza sparzavAle bhI haiM (phAsapariNayA vi) mRdu sparzavAle bhI haiM ( sIyaphAsapari( taM saMThANapariNayA vi) trizu sasthAna parizubhavANAM pazu che ( cauraMsa saMThANa pariNayA vi) yarasa saMsthAna pariNAbhavANAM yache (AyayasaMThANapariNayA vi Ayata sa sthAna pariNAmavALA paNa che. (je) uume| (phAsao) sparzathI ( lahuyaphAsapariNayA) sadhu sparzavANAM che (te) teo| (vaNNao) raMgathI ( kAlavaNNa pariNayA vi) rAjA raMganA pariNAbhavANAM che (nIlavaNNapariNayA vi) nITA 2janA pazu che (lohiyavaNNapariNayA vi) lAla raMganA paNa hAya (pariNAvi) pIjA raMganA pariNAbhavANA che (sukkilavaNa pariNayA vi) zuddha varguvAnAM yAgu che. (gaMdhao) gadhathI (subhigaMdhapariNayA vi) sugaMdhavAnAM pazu che (dubhigaMva pariNamA vi) hurgandha vAjA pazu che. (rasao) rasathI ( tittarasapariNayA vi) tita rasa vANAM yAgu che (kaDuya rasapariNayA vi) 43vA rasa vANA pazu che ( kasAyarasapariNayA vi) turA rasavANAM pache (abilarasapariNayA vi) pATA rasa vANAM pazu che (mahurarasapariNayA vi) madhura rasavALAM paNa che. (phAsao) sparzathI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) aza sparzavAjA pazu (yAsapariNayA vi) mRdu sparza vANAM pazu che ( sIyakA sapariNayA vi) zIta Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIvaprajJApanA ___117 - ye sparzataH zItasparzapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA api1, nIlavarNapariNatA api2, lohitavarNapariNatA api3, hAridravarNapariNatA api4, zuklavarNapariNatA api9| gandhataH surabhigandhapariNatA api1, durabhigandhapariNatA NayA vi) zIta sparzavAle bhI haiM (usiNaphAsapariNayA vi) uSNa sparzavAle bhI haiM (NiddhaphAsapariNayA vi) snigdha sparzavAle bhI haiM (lukkhaphAsapariNayA vi) rUkSa sparzavAle bhI haiN| __(saMThANao) saMsthAna se (parimaMDalasaMsthAnapariNayA vi) parimaMDala saMsthAnavAle bhI haiM (baTasaMThANapariNayo vi) vRtta saMsthAnavAle bhI haiM (taMsasaMThANapariNayA vi) trikoNa saMsthAnavAle bhI haiM (cauraMsasaMThANapariNayA vi) catuSkoNa saMsthAnavAle bhI haiM (AyayasaMThANapariNayA vi) Ayata saMsthAnavAle bhI haiN| (je) jo (phAsao) sparza se (sIyaphAsapariNayA ) zIta sparzaghAle haiM (te) ve (vaNNao) varga se (kAlavaNNapariNayA vi) kAle varNaghAle bhI haiM (nIlavaNNapariNayavi) nIlevarNavAle bhI haiM (lohiyavaNNapariNayAvi) lAla varNavAle bhI haiM (hAliddavaNNapariNayA vi) pIlevAle bhI haiM (sukillavaNNapariNayA vi) zveta vargavAle bhI haiN| (gaMdhao) gaMdha se (sunbhigaMdhapariNayA ci) sugaMdha vAle bhI hai (dunbhigaMdhapariNayA vi) durgaMdha vAle bhI haiN| 25zavAja pa (usiNaphAsapariNayA vi) GY 25za ni pacha (ddhi phAsapariNayA vi) nigya 25za pANai ! che (lukkhaphAsapariNayA vi) dupA sparzavALA paNa che. (saMThANao) saMsthAnathI (parimaMDalasaMThANapariNayo vi) paribha sthAna pANAM 55 cha (vaTUTasaMThANapariNayA vi) vRtta saMsthAna pami 5 cha (taMsasaMThANa pariNayA vi) bi sa sthAnamA 54 cha (cauraMsasaMThANapariNayA vi) ytu| sasthAna vA 54 cha (AyayasaMThANapariNayA vi) yAyata sasthAnavANai pacha. (je) reyA (phAsao) 25NthI (sIyaphAsapariNayA ) zIta 25i cha (te) tasA (vaNNao) pahuMthI (kAlavaNNapariNayA vi) 47 varSa pANai ] cha (nIlavaNNapariNayA vi) nIda 2 55 (lIhiyavaNNapariNayA vi) sAta vAjai 54 cha (hAlidavaNNapariNayA vi) pii|| 2 ganA pazu cha (sukillavaNNapariNayA vi) zveta 2 janA para che. (gaMdhao) yI (subhigaMdhapariNayA vi) sugavANai 5 cha (dunbhigaMdha pariNayA vi) hundhAmi paY cha. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 prajJApanAsUtre api2| rasatastiktarasapariNatA api1, kaTukarasapariNatA apira, kapAyarasa - pariNatA api3, amlarasa pariNatA api4, madhurarasapariNatA api5 / sparzataH karkaza sparzapariNatA api 1, mRdukasparzapariNatA apira, gurukasparzapariNatA api3, laghukasparzapariNatA api4, snigdhasparzapariNatA api5, rUkSaspapariNatA api / (rasao) rasa kI apekSA se (tittara sapariNayA vi) tiktarasa vAle bhI haiM ( kaDuyarasapariNayA vi) kaTuka rasavAle bhI haiM ( kasAyarasapariyA vi) kaSAya rasavAle bhI haiM (aMbilarasapariNayA vi) amla rasavAle bhI haiM ( mahurarasapariNayA vi) madhurarasavAle bhI haiM / (phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsapariNayA vi) karkaza sparzavAle bhI haiM ( mayaphAsapariNayA vi) mRdu sparzavAle bhI haiM (garuyaphAsapariyA vi) guru sparzavAle bhI haiM (lahuyaphAsapariNayA ci) laghu sparzavAve bhI haiM (phAsapariNayA vi) snigdha spavAle bhI haiM (lakkhaphAsa pariNayA vi) rUkSa sparzavAle bhI haiM (saMThANao) saMsthAna se (parimaMDala: saMThANapariNayA vi) parimaMDala saMsthAnavAle bhI haiM (vahasaMThANapariNayA vi) vRtta saMsthAnavAle bhI haiM (saThANapariNayA vi) trikoNa saMsthAna - vAle bhI hai / (cauraMsaThANapariNayA vi) caurasa saMsthAna vAle bhI haiM (Ayaya saMThANapariNayA vi) Ayata saMsthAnavAle bhI haiM / (je) jo- pudgala (usiNaphAsapariNayA) uSNa sparza pariNamana (rasao) rasanI apekSAye ( tittarasapariNayA vi) tita rasa vANAM eM che ( kaDuyarasapariNayA vi) iDavA 2 vANAM pazu che ( kasAyarasapariNayA vi) uSAya 2savAjA paNu che (aMbilarasapariNayA vi) mATA rasanA pariNAmavANAM yA ( mahura rasapariNayA vi) bhadhura rasavANAM pazu che. (phAsao) sparzathI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 9za sparza vANAM pazu che (majyaphAsapariNayA vi) mRhu sparzaprANAM pazu che (garuyaphAsapariNayA vi) 3 sparza rAjA pazu che ( lahu naphAsa pariNayA vi) sadhu sparza vANAM yAgu che (giddha fAsapariNayA vi) snigdha sparza vA pazu che (lumkhaka sAriyA vi) 3 sparza vALA paNa che. (saMThANao) saMsthAnathI (parimaMDala saMThANapariNayA vi) paribha usa saMsthAna vALAM paNa (vasa ThANapariNayA vi) vRtta saMsthAnavANA che (taMsaThANapariNayA vi) triSu sasthAnavANA pazu che (caraMsaThANapariNayA vi) yeorasa saMsthAna vANAM pazu che (Ayayasa ThANapariNayA vi) AAyata saMsthAnavANA yA che. (je) ne yuddagalo (usi phAsapariNayA) uSNu sparza pariNAma Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIvaprazApanA saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api1, vRttasaMsthAnapariNatA apira, jya saMsthAnapariNatA api4, AyatasaMsthAnapariNatA api 5 / 23 // __ ye sparzataH upNasparzapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA api1, nIlavarNapariNatA api2, lohitavarNapariNatA api3, hAridravarNapariNatA api4, zuklavarNapariNatA api5| gandhataH surabhigandhapariNatA api1, durabhigandhapariNatA api| rasataH-tiktarasapariNatA api1, kaTukarasapariNatA api2, kapAyarasapariNatA api3, amlarasapariNatA pi4, madhurarasapariNatA api 5 / sparzataH karkazasparzapariNatA api 1, mRdukasparzapariNatA api2, gurukasparzapariNatA api3, laghukasparzapariNatA api4, snigdhasparzapariNatA api5, rUkSasparzapariNatA vAle hai (te) ve (vaNNao) varNa se (kAlavaNNapariNayA vi) kAlevarNavAle bhI haiM (nIlavaNapariNayA vi) nIla varNavAle bhI haiM (lohiyavaNNapariNayA vi) lAla varNa vAle bhI haiM (hAliddavaNNapariNayA vi) pIle varNa vAle bhI haiM (suzillavaNNapariNayA vi) zveta varNavAle bhI haiN| (gaMdhao) gaMdha se (sunbhigaMdhapariNayA vi) sugaMdhavAle bhI haiM (dunbhigaMdhapariNayA vi) durgadhavAle bhI haiN| (rasao) rasa se (tittarasapariNayA vi) tiktarasavAle bhI haiM (kaDyarasapariNayA vi) kakarasavAle bhI haiM (kasAyarasapariNayA vi) kaSAyarasavAle bhI haiM (aMpilara sapariNayA vi) amlarasavAle bhI haiM (mahurarasapariNayA vi) madhurarasayAle bhI haiN| (phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsapariNayA vi) karkaza sparzavAle yANA cha (te) tegA (vaNNao) yI (kAlavaNNaNariNayA) // 2 na pA cha (nIlavaNNapariNayA vi) vANI 2janA 54 cha (lohiyavaNNapariNayA vi) sAsa ganA pa cha (hAlidavaNNapariNayA vi) pAra na pa cha (suskilla vaNNapariNayA vi) zveta 4g Mi pacha. (gaMdhao) gadhI (subhigaMdhapariNayA vi) sumaNai 54 cha (dunbhigaMdha pariNayA vi) huqtal pache. (rasao) 2sathI (tittarasapariNayA vi) tita 2sapANI 54 cha (kaDuyaraMsa pariNayA vi) 471 / 2savA 5 cha (kasAyarasaMpariNayA vi) Aya 2savAi paM cha (avilarasapariNayA vi) Ta! 2savA 54 hAya cha (mahurarasapariNayA vi) madhu2 2savANA 54 che. (phAsao) 25za thI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 44 // 25 pami pache (mauyaphAsapariNayA vi) bhU 25zavAjai ! che (garuyaphAMsapariNayA vi) gu3 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 prajJApanAsUtre api6| saMsthAnataH parimaMDalasaMsthAnapariNatA api1, vRttasaMsthAnapariNatA apira, vyasrasaMsthAnapariNatA api3, caturastrasaMsthAnapariNatA api4, AyatasaMsthAna, pariNatA api 5 / 23 / __ ye sparzataH snigdhasparzapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA api1, nIlavarNapariNatA api2, lohitavarNapariNatA api3, hAridravarNapariNatA api4, zuklavarNaparitA apie| gandhataH surabhigandhapariNatA api 1, durabhigandhapariNatA api| bhI haiM (mauyaphAsapariNayA vi) mRdu sparzavAle bhI haiM (garuyaphAsapariNayA vi) guru sparzavAle bhI hai (lahuyaphAsapariNayA vi) laghu sparzavAle bhI haiM (Niddha phAsapariNayA vi) snigdha sparzavAle bhI haiM (lukkhaphAsapariNayA vi) rUkSa sparzavAle bhI haiN| __ (saMThANao) saMsthAna kI apekSA se (parimaMDalasaMThANapariNayA vi) parimaMDala saMsthAnavAle bhI haiM (vasaMThANapariNayA vi) vRtta saMsthAnavAle bhI haiM (sasaMThANapariNayA vi) trikoNa saMsthAnavAle bhI haiM (cauraMsasaMThANapariNayA vi) caurasa saMsthAnavale bhI haiM (oyayasaMThANapariNayA vi) Ayata saMsthAnavAle bhI haiN| ___(je) jo (phAsao) sparza se (NiddhaphAsapariNayA) snigdhAraNamanavAle haiM (te) ve (vaNNao) varNa se (kAlavaNNapariNayA vi) kAle varNavAle bhI haiM (nIlakaNNapariNayA vi) nIle varNavAle bhI haiM (lohiyavaNNapariNayA vi) lAla varNavAle bhI haiM (hAlihavaNNapariNayA vi) pIle gharNavAle bhI haiM (sukillavaNNapariNayA vi) zveta varNavAle bhI haiN| 25zavAja pa cha (lahuyaphAsapariNayA vi) vadhu 25 pa 54 cha (giddha phAsapariNayAvi) ni25 25za pai 5 cha (lukkhaphAsapariNayA vi) 36 25za vALAM paNa hoya che. _ (saMThANao) sasthAnathI (parimaMDalasaMThANapariNayA vi) paribhasa saMsthAna ami pay che (vaTTasa ThANapariNayA vi) vRtta saMsthAnavANai Y cha (taMsasaMThANa pariNayA vi) sisthAnavANAM pAzu cha (cauraMsasaMThANapariNayA vi) yorasa saMsthAnavAja 555 cha (AyayasaMThANapariNayA vi) mAyata saMsthAnA che. (je) me (phAsaA) 25za thI (NidvaphAsapariNayA) snigdha pariNAma qti cha (te) teso (vaNNao) 1 thI (kAlavaNNapariNayA vi) 2AnA pAya che (nIlavaNNapariNayA) sIsA 2 janA 594 cha (lohiyavaNNapariNayA vi) dAsa 2ganA para che (hAliddavaNNavariyaNA vi) pI 2 vANAM 5 cha (suskillavaNNa pariNayA vi) sa34 22 // ni 55 che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.7 rUpI ajIvaprajJApanA rasataH tiktarasapariNatA api1; kaTukarasapariNatA api2, kapAyarasapariNatA api3, amlara sapariNatA api4, madhurarasapariNatA api sparzataH karkazasparzapariNatA api1, gRdkasparzapariNatA api2, gurupasparzapariNatA api3, laghukasparzapariNatA api4, zItasparzapariNatA api9, uSNasparzapariNatA api6| saMsthA (gaMdhao) gaMdha le (sunmigaMdhapariNayA vi) sugaMdhavAle bhI haiM (dubhigaMdhapariNayA vi) durgadhavAle bhI haiN| (rasao tittarasapariNayA vi) tiktarasavAle bhI haiM (kaDyarasapariNayA vi) kaTukarasavAle bhI haiM (kasAyara sapariNayA vi) kapAyarasavAle bhI haiM (aMpilaralapariNayA vi) AmlarasavAle bhI haiM (sahArarasapariNayA vi) madhurarasavAle bhI haiN| _ (phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsapariNayA vi) karkaza sparzavAle bhI haiM (mauyaphAsapariNayA vi) mRdu sparzavAle bhI haiM (garuyaphAsapari: NayA vi) guru sparzavAle bhI haiM (lahuyaphAsapariNayA vi) laghu sparzavAle bhI haiM (sIyaphAsapariNayA vi) zIta sparzavAle bhI haiM (usiNaphAsapariNayA vi) uSNa sparzavAle bhI haiM / (saMThANao) saMsthAna se (parimaMDalasaMThANapariNayA vi) parimaMDalasaMsthAnavAle bhI haiM (vasaMThANapariNayA vi) vRtta saMsthAnavAle bhI haiM (taMsasaMThANapariNayA vi) trikoNa saMsthAna vAle bhI haiM (cauraMsasaMThANa (gaMdhao) yI (subhigaMdhapariNayA vi) sujavaNai 54 cha (dubhigaMdha pariNayA vi) hun 55 che. (rasao) 2sathI (tittarasapariNayA vi) tita 2sa pANai paY cha (kaDuya rasapariNayA vi) 471 / 2savANAM 55 cha (kasAyarasapariNayA vi) 4pAya 2savANAM 5 cha (aMbilarasapariNayA vi) mATA 2saya 54 che (mahurarasapariNayA vi) madhurarasanA pariNAmavALAM paNa che. (phAsao) 25za thI (kakkhaDakAsapariNayA vi) 442 25 vi pacha (mauyaphAsapariNayA vi) bhRDha 25A i cha (garuya phAsapariNayA vi) zu3 25za mi 54 cha (lahuyaphAsapariNayA vi) laghu 25 pa 5. che (sIya phAsapariNayA vi) 01 252 va 55 cha (usiNa kAlapariNagA vi) ! sparzavALAM paNa che. (saMThANao) saMsthAnathI (parimaMDalasaMThANapariNagA bi) 52 sa sthAna qui paNa cha (paTTasaMThANapariNayA vi) vRtta sathAna pANAM 5 che (taMsasaMThANa Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtra nataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api1, vRttasaMsthAnapariNatA api2, vyasaMsthAnapariNatA api, caturasrasaMsthAnapariNatA api4, AyatasaMsthAnapariNatA api 5 / 23 / __ ye sparzato rUkSasparzapariNatA ste pUrNataH kAlavarNapariNatA api1; nIlavarNapariNatA api2, lohitavarNapariNatA api3, hAridravarNapariNatA api4, zuklavarNapariNatA api| ganyataH surabhigandhapariNatA api1, durabhigandhapariNatA api| rasata stiktarasapariNatA api1, kaTukarasapariNatA api2, kapAyarasapariNatA api3, amlarasapariNatA api4, madhurarasapariNatA api5| sparzataH pariNayA vi) caurasa saMsthAnacAle bhI haiM (AyayasaMThANapariNayA vi) Ayata saMsthAnavAle bhI haiN| (je) jo (phAsao) sparza se (lakkhaphAsapariNayo) rukSa sparzapariNamana cAle haiM (te) ve (vaNNao) varNa se (kAlavaNNapariNayA vi) kAle varNa vAle bhI haiM (nIlavaNNapariNayA vi) nIla varNavAle bhI haiM (lohiyavaNNapariNayA vi) lohita varNa vAle bhI haiM (hAliddavaNNapariNayA vi) pIle varNa vAle bhI haiM (sukillavaNNapariNayA vi) zveta varNavAle bhI haiN| (gaMdhao) gaMdha se (sunbhigaMdhapariNayA vi) sugaMdhacAle bhI haiM (dunbhigaMdhapariNayA vi) durgadhavAle bhI haiN| (rasao) rasa se (tittarasapariNayA vi) tikta rasavAle bhI haiM (kaMDuyarasapariNayA vi) kaTuka rasavAle bhI haiM (kasAyarasapariNayA vi) kaSAya rasavAle bhI haiM (aMbilarasapariNayA vi) Amla ralavAle bhI haiM pariNayA vi) sisthAna vA pazu (cauraMsasaMThANapariNayA ) yAMsa sasthAna ami ! che (AyayasaMThANapariNayA vi) mAyata sasthAna vA 5 cha. (je) rem| (phAsao) 255 thI (lukkhaphAsapariNayA) 36 25za paribhI che (te) temA (vaNNao) pahuMthI (kAlavaNNapariNayA vi) 42nA 5 cha (nIlavaNNapariNayA vi) sIsA nA 5 cha (lohiyavaNNapariNayA vi) dAda 2 pa cha (hAlidavaNNapariNayA vi) pii| 2 nA 5 cha (sukkillavaNNapariNayA vi) sa 2i 5 cha. (gaMdhao) AyI (sunbhigaMdhapariNayA vi) suzavAja 55 cha (dubhigaMdha pariNayA vi) hundhi pariNAma 54 cha. ___ (rasao) 2sathI (tittarasapariNayA vi) tita 2savAla para cha (kaDuyarasapariNayA vi) 441 / 22 vA 5 cha (kasAyarasapariNayA vi) 4SAya 2sa vANAM 55 cha (aMbilarasapariNayA |v) ra 2 pa pa cha (mahurarasapariNayA vi) Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIva prajJApanA 123 karkaza sparzapariNatA api1, mRdukasparzapariNatA api2; gurukasparzapariNatA api3, laghukasparzapariNatA api4, zItasparzapariNatA api5, uSNasparzaparipAtA api6 / saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api 1, vRttasaMsthAnapariNatA api2, tryasrasaMsthAnapariNatA api 3, caturasrasaMsthAnapariNatA api4, AyatasaMsthAnapariNatA api |5|23|| 184 // 08 || TIkA-atha sparzasya varNAdibhiH saha (184) caturazItyadhikazatavikalpAn pratipAdayitumAha - ' je phAsao kakkhaDaphAsapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariyA vi, ( mahararasapariNayA vi) madhura rasavAle bhI haiM / (phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsapariNayA vi) karkaza sparzavAle bhI haiM (mAlapariNayA vi) mRdu sparzavAle bhI haiM (garuyaphAsapariyA vi) guru sparzavAle bhI haiM ( lahuyaphAsapariNayA vi) laghu sparza - vAle bhI haiM ( sIyaphAsapariNayA vi) zIta sparzavAle bhI haiM (usiNaphAsapariNayA vi) uSNa sparzavAle bhI haiM / (saMghANao) saMsthAna se ( parimaMDalasaMThANapariNayA vi) parimaMDala saMsthAnavAle bhI haiM ( hasaM ThANapariNayA vi) vRtta saMsthAnavAle bhI haiM (taMsaThANapariNayA vi) trikoNa saMsthAnavAle bhI haiM (cauraMsa saMThANapariNayA vi) caurasa saMsthAnavAle bhI haiM (AyayasaMThANapariNayA vi) Ayata saMsthAnavAle bhI haiM suu0||8|| TIkArtha - aba sparza kA varNa Adi ke sAtha yoga karane para jo eka sau caurAsI (184) bheda hote haiM, unheM dikhalAte haiM- jo pudgala madhura rasavALA paNa che. (phAsao) sparzathI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 44za sparza vANAM pazu che (mauyapha sprinny| vi) mRdu sparza pariNAma vANAM yA che (garuyaphAsapariNayA vi) gu3 sparza pariNAma vANAM pazu che ( lahuyakAsapariNayA vi) | sparza vANAM che. (sIyaphAsapariNayA vi) zIta sparza vANAM pazu che. (usiNaphAsa pariNayA vi) uSNu sparza vANAM pazu hai. (saMThANao) saMsthAnathI (parimaMDalasaM ThANapariNayA vi) paribhausa saMsthAnayarievAbhavAnA pazuche (baTTasaMThANapariNayA vi) vRttasaMsthAna vANAM pazu che (taMsasaMThANapariyA vi) triSu saMsthAnavAnAM pazu che (cauraMsa saMThANapariNayA vi) yeorasa saMsthAna vANAM pazu che (AyayasaMThANapariNayA vi) yAyata saMsthAnavAnAM pazu che. // sU. 8 // have sparzIne varNa vigerenI sAkSe joDavAthI je eka se ceArAsI (184) latanA leho thAya che - te hemADe che. TIkA Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 pramApanAsUtre NIlavaNNapariNayA vi, lohiyavANapariNayA vi, hAlivaNNapariNayA vi, sukillavaNNapariNayA vi' 'je' ye kAndhAdayaH 'phAsao' sparzataH 'kakkhaDaphAsapariNayA-'yArkazasparzapariNatA bhavanti, 'te vaNNao' te varNataH teSAM madhye kecana varNApekSayA, 'kAlavaNNapariNayA vi'-kRSNavarNapariNatA api bhavanti, kecana-- 'NIlavaNNapariNayA vi'-nIlavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'lohiyavaNNapariNayA vi'-lohita varNapariNatA api bhavanti, kecana-'hAliddavaNNapariNayA vi'hAridravarNapariNatA api bhavanti kecana-'suskillavaNNapariNayA vi'-zuklavarNapariNatA api bhavanti, ityevaM karkazasparzasya varNaiH saha pazca vikalpAn pratipAdya gandhena saha tasyaiva vikalpadvayamAha-gaMdhI sumigaMdhapariNayA vi dunbhigaMdhapariNayA vi' ye skandhAdayaH-sparzataH karkazasparzapariNatA steSAM madhye kecana'mubhigaMdhapariNayA vi'-surabhigandhapariNatA api bhavanti, kecana-'dubhigaMdhapariNayA vi'-durabhigandhapariNatA api bhavanti, ityevaM vikalpadvayaM pratipAya tasyaiva rasaiH saha paJca vikalpAn Aha-'rasao tittarasapariNayA vi, kaDyarasaparisparza kI apekSA se karkaza sparzapariNamanavAle haiM arthAt jina meM karkaza sparza hotA hai, unameM se koI-koI varNa kI apekSA kAle varNa vAle bhI hote haiM, koI-koI nIle varga vAle hote haiM, koI-koI lAla varNa vAle hote haiM, koI-koI pIle varNa vAle hote haiM aura koI-koI zveta varNa hote haiN| isa prakAra karkaza sparza vAle pudgaloM ke vargoM ke sAtha pAMca vikalpa hote haiN| - karkaza sparzavAle pudgaloM ke gaMdha ke sAtha do vikalpa batalAte haiMjo pudgala karkaza sparza vAle haiM unameM se koI sugaMdha vAle hote haiM, aura koI dudha vAle hote haiN| isa prakAra gaMdha kI apekSA do bheda haiM / karkaza sparza vAle pudgaloM ke pAMca rasoM kI apekSA pAMca bheda je pugalo sparzanI apekSAe karkaza sparza pariNAma vaLA che. arthAt jemAM karkaza sparza thAya che, temAthI kaI kaI varNanI apekSAe kALAM 2ga vALAM paNa che, kaI ke lIlA raMga vALA hoya che, kaI ke lAla raMgavALAM hoya che, keI ke pILA raMganA hoya che, ane koI kaI dheLA raMgavALAM hoya che. e rIte karkaza sparza vaLAM pudgalenA varSonI sAthe pAca vikalpa bane che. | karkaza sparzavALA pudgalenA gadhanI sAthenA be vikalpa batAve che-je pugala karkaza sparzavALA che. teomAthI keI sugandhavALA ane keI durgandha vALA hoya che. A rIte gadhanI apekSAe be bheda che. karkaza sparzavALA pulanA pAca rasonI apekSAe pAMca bheda bane che Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIva prajJApanA 125 yA vi, kasAyarasa parigayA vi, aMbilaralapariNayA vi, mahurarasapariNayA vi' ye skandhADhyaH sparzataH karkazaraparzapariNatA stepAM gacne kecana - 'rasao' rasataH 'tittarasapariNayA vi' - tiktarasapariNatA api bhavanti, kevana - 'kaDuyarasapariNayA vi'kaTukarasapariNatA api bhavanti kecana - 'kasAyarasapariNayA vi' kapAyarasapariNatA api bhavanti kecana - 'avilarasapariNayA vi' amlarasapariNatA api bhavanti, kecana - 'mahurarasa pariNayA vidhurarasapariNatA api bhavanti, ityevaM paJcavikalpAn pratipAdya karkazasparzasyaiva rava virodhi mRdukasparza varjayitvA anyaiH pabhiH sparzaiH : saha SaDvikalpAnAha - 'phAsao guruyaphAsapariNayA vi lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA vi, NiddhaphAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA ci' ye skandhAdayaH rapatiH karkazasparzapariNatA stepAM madhye kecana'phAsao' sparzataH 'guruyaphAsapariNayA vi' - gurukasparzapariNatA api bhavanti - kecana - 'lahuyaphAsapariNayA vi' - laghukasparzapariNatA api bhavanti, kecana - 'sIyaphAsapariNayA vi - zItasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'usiNaphAsapariNayA hote haiM - jo pudgala sparza se karkaza haiM unameM se koI tiktarasa vAle, koI kaTukaravAle, koI kapAyarasa vAle, koI amla (khaTUTe) rasavAle aura koI madhurarasa vAle hote haiM / " karkaza sparza vAle pudgaloM meM usakA virodhI mRdu sparza nahIM pAyA jAtA, ataeva cha hI sparzo ke sAtha usakA yoga hotA hai / isalie chaha vikalpa dikhalAte haiM jo pudgala sparza se karkaza haiM, unameM koI sparza kI apekSA gurusparza vAle hote haiM, koI laghu sparza vAle hote hai, koI zIta sparzavAle aura koI uSNa sparza vAle hote haiM koI snigdhasparzacAle hote haiM aura je pudgaleA sparzamA kaza che. temAthI kAi tikta rasavALAM, koi kaDavA rasavALAM, kAi kaSAya rasa vALAM, kAi khATA rasavALAM ane kai madhura rasa vALA hAya che. karkaza sparzIvALA pudgalAmA temanA varadhI mRdu sparzI nathI hAte, tethI karIne cha sparzanI sAthe temanA cega thAya che, te mATe ' vikalpa batAve che. je pudgalA sparze karIne za che. temanA mAMthI kei sparzanI apekSAthI gurU sparza vALA hAya che, kAi laghu sparzIvALA heAya che, kei zIta spardhA vALA, ane kAi uSNu spavALA hAya che, kAi snigdha sparzI vALAM hAya che ane koi rUkSa sparzavALA paNa hAya che. A rIte kaza sparzIvALAM pudgala sparze karIne cha prakAranA hAya che. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 prajJApanAsUtre " vi' - uSNasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'NiddhaphAsapariNayA vi' -snigdhasparzapariNatA api bhavanti ityevaM karkaza sparzasya sva pratipakSi mRdukasparza yogAbhAvena taM vihAya zepaiH padmi gurukasparzAdibhiH paD vikalpA bhavanti, atha tasyaiva saMsthAnaiH saha paJca vikalpAn pratipAdayati- 'saMThANao parimaMDala: saMThANapariNayA vi' vasaMThANapariNayA vi, taMsasaMThANapariNayA vi, cauraMsasaMThANaH pariNayA vi, AyayasaMThANapariNayA vi23' ye skandhAdayaH sparzataH karkaza sparzapariNatA stepAM madhye kecana - 'saMThANao' saMsthAnataH 'parimaMDalasaMThANapariNayA vi'- parimaNDalasaMsthAna pariNatA api bhavanti kecana - 'vahasaMThANapariNayA vi'vRttasaMsthAnapariNatA api bhavanti kecana - 'taMsa saMThANapariNayA vi' tryasrasaMsaMsthAnapariNatA api bhavanti kecana - ' cauraMsaThANapariNayA vi' caturasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti kecana - 'AyayasaMThANapariNayA vi' - AyatasaMsthAnasariNatA api bhavanti, tadevaM karkazasparzasya saMsthAnaiH saha paJca vikalpAH varNAdibhiH sarvaistu 23 trayoviMzati vikalpAH saJjAtAH, atha mRdukasparzasyApi varNAdibhiH saha 23 trayoviMzatiM vikalpAn Aha - ' je phAsao mauyaphAsapariNayA, te koI rUkSa sparza vAle bhI hote haiM / isa prakAra karkaza sparza vAle pudgala sparza se chaha prakAra ke hI hote haiM / karkaza sparza cAle pugaloM ke saMsthAna (AkRti) kI apekSA se pAMca bheda hote haiM, jo isa prakAra haiM- jo karkaza sparza vAle pudgala haiM, unameM AkAra kI apekSA se koI parimaMDala AkAra vAle, koI vRtta AkAra vAle, koI trikoNa AkAra vAle, koI catuSkoNa AkAra vAle aura koI lambe AkAra vAle hote haiM / " isa prakAra rUkSa sparza vAle pudgala varNa, gaMdha, rasa sparza aura saMsthAna kI apekSA 23 prakAra ke hote haiM / isI taraha mRdu sparza vAle pudgaloM ke bhI 23 bheda haiM, ve isa prakAra haiM- jo pudgalasparza se mRdusparzavAle haiM, unameM se varga kI apekSA karkaza pudgalAnA saMsthAna (AkRti) nI apekSAe pAca bheda paDe che. je A rItanA che-jee karkaza sparzIvALAM pudgaleA che. teomAM kei AkAranI apekSAe rima'Dala AkAravALAM, kei vRtta AkAravALAM, kAi trikaNa AkAra vALA, kAI catuSkANu AkAravALAM ane kAi lAMkhA AkAra vALAM heAya che. mA zate 34 syarzavAlA yugalo. varSA, gadha, rasa, sparza, ane saMsthAna nI apekSAe 23 prakAranA hAya che. eja rIte mRdu sparzIvALAM puTTugale paNa 23 bhedavALAM che, te bheda A Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIvaprajJApanA vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, nIlavaNNapariNayA vi, lohiyavaNNapariNayA vi, hAlidavaNNapariNayA vi, 'sukillaghaNNapariNayA vi' 'je' ye skandhAdayaH 'phAsao' sparzataH 'mauyaphAsapariNayA-mRdukasparzapariNatA bhavanti 'te vaNao-te varNataH tepAMmadhye kecana-varNApekSayA 'kAlavaNNapariNayA vi'-kRSNavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'nIlavaNNapariNayA vi'-nIlavarNapariNatA api bhavanti, kecana'lohiyavaNNapariNayA vi'-lohitavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'hAlidavaNNapariNayA vi'-hAridravarNapariNatA api bhavanti, kecana-'mukillavaNNapariNayA vi' zuklavarNapariNatA api bhavanti, ityevaM paJca vikalpAn pratipAdya tasyaiva mRdukasparzasya gandhena saha vikalpadvayamAha-gaMdhao subhigaMdhapariNayA vi' dubbhigaMdhapariNayA vi' ye skandhAdayaH sparzato mRdukasparzapariNatA steSAM madhye kecana-'gaMdhao'-gandhataH 'subhigaMdhapariNayA vi'- suribhigandhapariNatA api bhavanti, kecana-'dubhigaMdhapariNayA vi-durabhigandhapariNatA api bhavanti, ityevaM vikalpadvayaM pratipAdya tasyaiva mRdukasparzasya rasena saha paJca vikalpAnAha___'rasao tittarasapariNayA vi, kaiyarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, aMvilarasapariNayA vi, mahurarasapariNayA vi' ye skandhAdayaH sparzato mRdukasparzapariNatA stepAMmadhye kecana-'rasao'-rataH, 'tittarasaparipaNayA vi'-tiktarasapariNatA api bhavanti, kecana-'kaDayarasapariNayA vi' kaTukarasapariNatA api koI kAle varNa vAle hote haiM, koI nIle varNa vAle hote haiM, koI lAlavarNa vAle hote haiM, koI pIle varNavAle hote haiM aura koI zveta varNaghAle bhI hote haiN| ___ mRdu sparza vAle pudgala gaMdha kI apekSA koI sugaMdhavAle aura koI durgadha vAle hote haiM / isa prakAra gaMdha kI apekSA unake do bheda haiN| ___ mRdu sparza vAle pudgala ra soM kI apekSA pAMcoM rasoM vAle hote haiM, yathA-koI mRdu sparzavAle pudgala tikta rasa vAle hote haiM, koI kaTukarasavAle hote haiM koI kaSAya rasa vAle hote haiM, koI amlarasa vAle rIte che-je pudagale sparza karIne mRdu sparzavALAM che, temAthI varNanI apekSAe kaI kALA raMganA hoya che, ke lIlA raMganA hoya che, keI lAla raMganA hoya che, keI pILA raMganA hoya che ane keI sapheda raMgavALAM paNa hoya che, mRdu smazavALAM pagalo gaMdhanI apekSAe kaI sugaMdhavALAM paNa hoya che. ane kaI dudhavALAM paNa hoya che, e rIte gaMdhanI apekSAe mRdu spazanA be bheda bane che. mRdu sparzavALAM pudgale rasonI apekSAe pAMca rasavALAM hoya che. jemake kaI mRdu sparzavALAM pudgala tikta rasavALA hoya che, keI kaDavA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # prajJApanAye 128 bhavanti, kecana - 'kasAgarasapariNayA vi'- upAyarasapariNatA api bhavanti kecana'aMvilarasapariNayA vi' - amlarasapariNatA api bhavanti kecana - 'mahararasapariNayA vi' - madhurarasapariNatA api yanti ityevaM mRdU sparzasya rasaiH saha paJca vikapAna pratipAdya tasyaiva mRdrakasparzasya virodhi karkaNasparza varjayitvA pacikalpAn zepa sparzaiH saha pratipAdayati- 'phAsa guruyaphAsapariNayA vi, lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, ukSiNaphAsapariNayA vi, NiphAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayaH sparzato mRdukasparzapariNatA steSAM madhye kecana -'phAsao' sparzata: 'guruyaphAsapariNayA vi' - gurukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'lahuyaphAsapariNayA vi' - laghukasparzapariNatA api bhavanti, kecana -'sIyaphAsapariNayA vi' - zItasparzapariNatA api bhavanti, kecana - 'usiNaphAsapariNayA vi' - uSNasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'giddha phAsapariNayA vi' = snigdhasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'lakkhaphAsapariNayA vi'rUkSasparzapariNatA api bhavanti, ityevaM pavikalpAna pratipAdya saMsthAnaiH saha paJca vikalpAn Aha- 'saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi, vasaMThANapariNayA vi, taM saMThANapariNayA vi, cauraMsaThANapariNayA vi, Ayaya saMThANapariNayA vi' ye skandhAdayaH sparzato mRdukasparzapariNatA steSAM madhye kecana - 'saMThANao'- saMsthAnataH hote haiM aura koI madhura rasavAle hote haiM / isa prakAra mRdu sparza ke rasoM ke sAtha pAMca bheda hote haiM / ' mRdu sparza vAle pudgaloM meM isakA virodhi karkaza sparza nahIM hotA, ataeva usake sAtha zeSa sparzo kA pratipAdana karate haiM jo pudgala sparza se mRdu sparza vAle haiM, unameM koI guru sparza vAle bhI haiM, koI laghu sparza vAle bhI haiM, koI gIta sparza vAle bhI haiM, koI uSNa sparza vAle bhI haiM, koI snigdha sparza vAle bhI haiM koI rUkSa sparzavAle bhI haiM / isa prakAra mRdu sparzavAle putaloM ke anya sparzo ke yoga se chaha vikalpa hote haiM / rasavALAM hAya che, koi turA rasavALAM hAya che, kaiAi madhura rasavALA hAya che, A rIte mRdu sparzanA rasAnI sAthe pAca bheda ane che, mRdu sparzavALAM pudgalAmAM temanA vizadhI kaza spaza hAtA nathI, tethI karIne temanI sAthe bAkInA sparzanuM pratipAdana kare che--je pudgala sparzathI mRdu sparzI vALA che, temA kei gurU sparzIvALAM paNa che, kai laghu spazavALAM paNa che, kAi zIta sparzIvALA paNa che, koI uSNu sparzIvALA paNu che, kai snigdha spavALA paNa che, koi rUkSa sparzIvALAM paNa che A rIte mRdu sparzIvALA pudgalAnA anya spardhAnA ceAge karI cha vikalpe bane che. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra, pada 1 sU.8 rUpI ajIvaprajJApanA pA ajAvaprajApanA 129 'parimaMDalasaMThANapariNayA vi'-parimaNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana'vaTTasaMThANapariNayA vi'-vRttasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'taMsasaMThANapariNayA vi'-vyasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'cauraMsasaMThANapariNayA . vi'-caturasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'AyayasaMThANapariNayA vi' AyatasaMsthAnapariNatA api paJcabhiH saMsthAnaiH bhavanti, tadevaM mRdukasparzasya pabhiH spazaiMH saha pavikalpAHpratipAditAH varNAdibhiH sarvasaMmelane 'tu trayoviMzatiM vikalpAn Aha-'je phAsao guruyaphAsapariNayA te vaNNao kAlavaNapariNayA vi, nIlavaNNapariNayA vi, lohiyavaNNapariNayA vi, hAlivaNNapariNayA vi, mukkillaghaNNapariNayA vi' 'je' ye skandhAdayaH 'phAsao' sparzataH 'guruyaphAsapariNayA-gurukasparzapariNatA bhavanti, 'te vaNNao' te varNataH-teSAM madhye kecana-varNApekSayA 'kAlavaNNapariNayA vi'-kRSNavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'NIlavaNNapariNayA vi'-nIlavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'lohiyavaNNapariNayA vi' lohitavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'hAlidavaNNapariNayA vi'-hAridravarNapariNatA api bhavanti, kecana-'mukkillavaNNapariNayA vi'-zukla___ jo pudgala mRdu sparza vAle haiM, unameM saMsthAna kI apekSA koI parimaMDala saMsthAna vAle hote haiM, koI vRtta saMsthAna vAle hote haiM, koI trikoNa saMsthAna vAle hote haiM, koI caurasa saMsthAna vAle hote haiM aura koI Ayata saMsthAna vAle hote haiM / isa prakAra mRdu sparza vAle pudgala saMsthAna kI apekSA pAMca prakAra ke haiN| varNa, rasa, sparza aura saMsthAna ke sAtha saba mila kara 23 bhaMga hote haiN| __ jo pudgala sparza kI apekSA guru sparza vAle haiM, unameM se varga kI apekSA koI kAle varNa bAle, koI nIle varNa vAle, koI lAla varNa vAle, koI pIle varNa vAle aura koI zukla varNa vAle hote haiM / isa . je pugale mRdu sparza vALA che, teomAM saMsthAnanI apekSAe kaI parimaMDala saMsthAnavALAM bane che. keI vRtta saMsthAnavALAM hoya che, koI trikeNa saMsthAnavALAM hoya che, kaI cerasa sa sthAna vALA hoya che, ane kaI Ayata saMsthAnavALAM hoya che. A rIte mRdu sparzavALAM pudgala saMsthAnanI apekSAe pAMca prakAranA che. varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAnanI sAthe badhA maLI 23 bhAga bane che. je pudagale sparzanI apekSAe gurU sparzavALAM che. temAMthI varNanI ape kSAe kaI kALA raMganA, keI lIlA raMganA, keI lAla raMganA keI pILA raMganA ane koI sapheda raMganA hoya che. A rIte varNanI apekSAe teonA pAMca bheda che, pra0 17 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 130 prazApanAsUtre varNapariNatA api bhavanti, ityevaM gurukasparzasya varNaiH saha paJcavikalpAn pratipAdha tasyaiva gandhena saha vikalpadvayamAha-'gaMdhao subhigaMdhapariNayA vi, dunbhigaMdhapariNayA vi-ye skandhAdayo gurukasparzapariNatA stepAMmadhye kecana-gaMdhao' gandhataH 'mubhigaMdhapariNayA vi' surabhigandhapariNatA api bhavanti, kecana-'dubbhigaMdhapariNayA vi'-durabhigandhapariNatA api bhavanti, tadevaM vikalpadvayamabhidhAya tasyaiva rasaiH saha paJcavikalpAnAha-'rasao tittarasapariNayA vi, kaDuyarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, avilarasapariNayA vi, mahararasapariNayA vi' ye skandhAdayaH sparzato guskasparzapariNatA stepA madhye kecana-'rasao' rasataH "tittarasapariNayA vi-tiktarasapariNatA api bhavanti, kecana-'kaDyarasapariNayA vi'-kaTukarasapariNatA api bhavanti, kecana-'kasAyarasapariNayA vi'-kapArasapariNatA api bhavanti, kecana- 'aMbilarasapariNayA vi'-amlarasapariNatA api bhavanti, kecana-'mahurarasapariNayA vi' madhurarasapariNatA api bhavanti, ityevaM paJcavikalpAn pratipAdya tasyaiva gurukasparzasya svavirodhi laghusparzakaM varjayitvA . zeSaiH SaDbhiH pavikalpanAha-'phAsao kavakhaDaphAsapariNayA vi, mauyaphAsapari gayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA vi, NiddhaphAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayaH sparzataH gurukasparzapariNatA stepAM madhye kecana='phAsao' sparzataH 'kakkhar3aphAsapariNayA vi-karkazasparzapariNatA prakAra varNa kI apekSA unake pAMca bheda haiN| . guru sparza vAle pugaloM meM koI sugaMdha vAle aura koI durgaMdha vAle hote haiM, ataH gaMdha kI apekSA se unake do bheda haiN| - guru sparza vAle pudgaloM meM tiktarasabAle, koI kaTukarasa vAle, koI koI kaSAyarasavAle, koI amlarasa vAle koI madhurarasa vAle hote haiM, -ataH rasa kI apekSA unake pAMca bheda haiN| ___guru sparza vAle pudgaloM meM laghu sparza virodhI hone ke kAraNa hotA nahIM hai, ataH unameM se koI karkaza sparza vAle, koI mRdu sparza vAle, gurU sparzavALA pudagalamAM koI sugaMdhavALAM ane kaI dudha vALa hoya che tethI gandhanI apekSAe teonA be bheda che. gurU sparzavALAM pudgalamAM kaI tIkhA rasa vALAM, keI kaDavA rasavALAM kaI turA rasavALAM, koI khATA rasavALAM, to kaI madhura rasavALAM hoya che. jethI rasanI apekSAe teonA pAMca bheda bane che gurU sparzavALAM pudgalane laghu spaza vidhI hovAnA kAraNe ahIMyAM laghuspazane bhaMga banatuM nathI. tethI temAMthI kaI karkaza sparzavALAM, keI Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhino TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIvaprajJApanA api bhavanti, kecana-'mauyaphAsapariNayA vi'-mRdukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'sIyaphAsapariNayA vi'-zItasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'usiNaphAsapariNayA vi'-uSNasparzapariNatA api bhavanti, kecana-NiddhaphAsapariNayA vi-snigdhasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'lukkhaphAsapariNayA vi'-rUkSasparzapariNatA api bhavanti tadevaM pavikalpAn pratipAdya tasyaiva gurukasparzasya saMsthAnaH saha paJcavikalpAn Aha-'saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi, vaTTasaMThANapariNayA vi, taMsasaMThANapariNayA vi, cauraMsasaMThANapariNayA vi, AyayasaMThANapariNayA ciH ye skandhAdayaH sparzato gurukasparzapariNatA stepA madhye kecana-'saMThANao' saMsthAnataH 'parimaMDalasaMThANapariNayA vi'-parimaNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana='vaTTasaMThANapariNayA vi'-vRttasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'tasasaMThANapariNayA vi' vyasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'cauraMsasaMThANapariNayA vi' caturasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'AyayasaMThANapariNayA vi'-AyatasaMsthAnapariNatA api bhavanti; ityevaM gurukasparzasya varNAdibhiH saha trayoviMzatiH 23 viklpaaH| koI zIta sparza vAle, koI uSNa sparza vAle, koI snigdha sparza vAle, aura koI rUkSa sparza vAle hote haiM / isa prakAra sparza kI apekSA unake chaha vikalpa hote hai / guru sparza vAle pugaloM meM koI parimaMDala saMsthAna vAle, koI vRtta saMsthAna vAle, koI trikoNa saMsthAna vAle, koI catuSkoNa saMsthAnavAle koI Ayata saMsthAna vAle hote haiM, ataH saMsthAna kI apekSA unake pAMca bheda hai, isa prakAra varNa Adi ke sAtha guru sparza vAle pudgala teIsa prakAra ke haiN| . jo pudgala sparza kI apekSA laghu sparza vAle haiM unake 23 bheda varNa Adi ke sAtha pratipAdana karate haiNmRdu sparzavALA, kaI zIta sparzavALAM, koI uNa spazavALA, keI niSpa spazavALA, ane kaI rUkSa sparzavALAM hoya che. A rIte sparzanI apekSAe teAnA cha vika9pe thAya che. guru spa vALA pudgalemAM kaI parimaMDala saMsthAnavALAM, keI vRtta saMsthAnavALA keI trikeNa saMsthAnavALAM, keI catuSkoNa saMsthAnavALAM ane kaMI Ayata sa sthAnavALAM hoya che. ethI saMsthAnanI apekSAe teonA pAMca bheda che. A rIte varNa vigerenI sAthe gurU sparzavALAM pudgale 23 prakAranA che. - je pudgale sparzanI apekSAe laghu sparzavALA che, teonA ra3 bheda Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 prazApanAsUtra , atha laghuka sparzasya varNAdibhiH saha trayoviMzatim 23 bhaGgAn prarUpayitumAha-'je phAsao lahuyaphAsapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, NIlavaNNapariNayA vi, lohiyavaNNapariNayA vi, hAliddavaNNapariNayA vi, sukillavaNNa' pariNayA vi' 'je' ye skandhAdayaH, 'phAsao'-sparzataH 'lahuyaphAsapariNayA'laghukasparzapariNatA bhavanti, 'te vaNNao' te varNataH teSAM madhye kecana varNApekSayA 'kAlavaNNapariNayA vi'-kRSNavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'NIlavaNNapariNayA vi' nIlavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'lohiyavaNNapariNayA vi'lohitavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'hAliddavaNNapariNayA vi'-hAridravarNapariNatA api bhavanti, kecana-'sukillavaNNapariNayA vi'-zuklavarNapariNatA api bhavanti, ityevaM laghukasparzasya varNaiH saha paJcavikalpAn pratipAdya tasyaiva gandhena saha vikalpadvayamAha-'gaMdhao subbhigaMdhapariNayA vi, dubhigaMdhapariNayA vi-ye skandhAdayaH sparzato laghukasparzapariNatA steSAM madhye kecana-'gaMdhao-gandhataH 'subbhigaMdhapariNayA vi'-surabhigandhapariNatA api bhavanti, kecana-'dubhigaMdhapariNayA vi' durabhigandhapariNatA api bhavanti, ityevaM vikalpaddhayaM pratipAdya tasyaiva rasaiH saha paJcavikalpAn Aha-'rasao-tittarasapariNayA vi, kaDuyarasapariNayA vi, kasAparasapariNayA vi, aMbilarasapariNayA vi, mahurarasapariNayA vi' ye skandhAdayaH sparzato laghukasparzapariNatA stepAMmadhye kecana-'rasao' rasataH 'tittarasapariNayA vi'-tiktarasapariNatA api bhavanti, kecana-'kaDayarasapariNayA ____ jo pudgala laghu sparzavAle hote haiM, unameM se koI kAle varNa ke, koI nIle varNa ke, koI lAla varNa ke, koI pIle varNa ke aura koI zukla varNa ke hote haiM / ataH laghu sparzavAle pudgala varNa kI apekSA pAMca prakAra ke haiN| . .. laghu sparzavAle pudgaloM meM koI sugaMdhavAle aura koI durgadhaghAle hote haiM, ataeva gaMdha kI apekSA unake do bheda haiN| laghu sparzavAle pudgaloM meM rasa kI apekSA koI tikta rasavAle, varNadInI sAthe pratipAdana kare che. je pagale laghuspazavALAM hoya che, teomAthI keI kALA raMganA, keI lIlA raMganA, keI lAla raMganA, keI pILA raMganA, ane keI te sapheda raMganA hoya che, tethI laghu spazavALA pudgale varNanI apekSAe pAMca prakAranA che. laghu rzavALA pudgalamA koI sugaMdhavALAM ane keI durgandhavALA hoya che, tethI gadhanI apekSAe teonA be bheda che. laghu sparzavALA pudgalamA rasanI apekSAe kaI tIkhArasavALAM, keI Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIvaprajJApanA 133 vi'-kabukarasapariNatA api bhavanti, kecana-'kasAyarasapariNayA vi' - kapAyarasapariNatA api bhavanti, kecana-'aMvilarasapariNayA vi'-amlarasapariNatA api bhavanti, ityevaM laghukasparzasya rasaiH saha paJca vikalpAn pratipAdya tasyaiva svavirodhi gurukasparza varjayitvA'vaziSTa paT rapajhaiH saha paD vikalpAn pratipAdayati 'phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi, mauyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA vi, giddha phAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayaH sparzato laghukasparzapariNatA stepAMmadhye kecana-'phAsao'-sparzataH 'kakkhaDaphAsapariNayA vi'-karkazasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'mauyaphAsapariNayA vi' mRdukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'sIyaphAsapariNayA vi' zItasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'usiNaphAsapariNayA vi'-upNasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'Niddha phAsapariNayA vi'-snigdhasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'lukkhaphAsapariNayA vi'-rUkSatpazaipariNatA api bhavanti, ityevaM tasya laghusparzasya svAvirAdhisparzeH saha paD vikalpAn pratipAdya tasyaiva saMsthAnaH saha paJca vikalpAn Aha-'saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi, vaTTasaMThANapariNayA vi, taMsasaMThANapariNayA vi, cauraMsasaMThANapariNayA vi, AyayasaMThANapariNayA vi23' ye skandhAdayaH sparzato laghukasparzapariNatA stepAMmadhye kecanakoI kaTuka rasavAle koI kaSAya rasavAle, koI Amla rasavAle aura koI madhura rasavAle hote haiM, ataH rasoM kI apekSA unake pAMca bheda haiN| - laghu sparzavAle pudgaloM meM usakA virodhI guru sparza nahIM hotA, zeSa chaha sparza hI hote haiM, unheM dikhalAte haiM, koI laghu sparzavAle pudgala karkaza sparzavAle bhI hote haiM, koI mRdu sparzavAle bhI hote haiM, koI zIta sparzavAle bhI hote haiM, koI uSNa sparzavAle bhI hote haiM, koI snigdha sparzavAle bhI hote haiM aura koI rUkSa sparzavAle bhI hote haiN| isa prakAra unake chaha bheda haiM / kaDavA rasavALA, keI turA rasavALA, keI khATA rasavALAM, ane koI madhura rasavALA hoya che, tethI rasonI apekSAe temanA pAca bheda che laghu sparzavALAM pudgamAM temano virodhI gurUsparza nathI heta, bAkInA 6 sparzaja hoya che, te batAve che-kaI ladhu spazavALA pugala karkaza sparza vALA hoya che, kaI mRdu smazavALA paNa hoya che, kaI zIta sparzavALAM paNa hoya che, keI uSNa sparzavALA paNa hoya che, keI snigdha sparzavALAM paNa hoya che, ane kaI rUkSa sparzavALAM paNa hoya che. A rIte teonA cha bheda che, Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre 'saMThANao'-saMsthAnataH 'parimaMDalasaMThANapariNayA vi' - parimaNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti kecana - 'vasaMThANapariNayA vi' - vRttasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana - 'taMsa saMThANapariNayA vi' tryasrasasthAnapariNatA api bhavanti kecana - 'cauraMsasa' ThANapariNayA vi' caturasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti kecana - 'AyayasaMThANapariNayA vi' - Ayatasa sthAnapariNatA api bhavanti, ityevaM laghukasparzasya saMsthAnaiH saha pazca vikalpAH, varNAdibhiH sarvaistu trayoviMzatirvikalpA bhavanti, ca pradarzitA eva atha - zItasparzasya varNAdibhiH saha trayoviMzati vikalpAn pratipAdayitumAha'je phAsao sIyaphAsapariNayA, te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, NIlavaNNa pariNayA vi, lohiyavaNNapariNayA vi, hAlidavaNNapariNayA vi, sukkillavaNNapariNayA vi' ye skandhAdayaH 'phAsao' - sparzata: 'sIyaphAsapariNayA' - zItasparzapariNatAH 'te vaNNao' - te varNataH - teSAM madhye kecana varNApekSayA, 'kAlavaNNapariyA vi' - kRSNavarNapariNatA api bhavanti, kecana - 'NIlavaNNapariNayA vi'- nIlavarNapariNatA api bhavanti kecana - 'lohiyavaNNapariNayA vi' lohitavarNapariNatA api bhavanti kecana - ' hAliddavaNNapariNayA vi' - hAridravarNapariNatA api bhavanti, kecana Ta laghu sparzavAle pudgala saMsthAna kI apekSA koI parimaMDala saMsthAnavAle koI vRtta saMsthAnavAle, koI trikoNa saMsthAnavAle, koI catu urti saMsthAnavAle aura koI Ayata saMsthAnavAle hote haiM, ataH saMsthAna kI apekSA unake pAMca bheda haiM / isa prakAra varNa Adi ke sAtha milakara laghu sparzavAle pugaloM ke 23 bheda hote haiM / 'zIta sparzavAle pugaloM ke bhI varNa Adi ke sAtha 23 bheda hote haiM, unheM batalAte haiM- jo pudgala zIta sparza vAle haiM, varNa kI apekSA unameM se koI kAle varNavAle, koI nIle varNa vAle, koI lAla varNa laghu sparzIvALAM pudgalA sa sthAnanI apekSAe koi parima`Dala sasthAna vALA, kAi nrutta saMsthAnavALAM, kAi trikANu sthAnavALA, kei catuSkoNu sa sthAnavALA ane kei Ayata saMsthAnavALA hAya che. tethI sa sthAnanI apekSAe tenA pAMca bheda che. A rIte vaNu vagerenI sAthe joDIne laghu sparzIvALAM pudgaleAnA 23 bheda paDe che. zIta sparzIvALA pudgalAnA vaNu vagerenI sAthe 23 bheda ane che, te batAve che-je pudgalA zIta sparzIvALA che, teemAthI vanI apekSAe kei kALA 2gavALAM, lIlA ragavALA, kAi lAla ragavALA, kAi pILA raMgavALAM ane keAI zveta ragavALA heAya che, tethI tee pAca prakAranA che. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIvaprazApanA -'sukillavaNNapariNayA vi'-zuklavarNapariNatA api bhavanti, ityevaM zItasparzasya varNaiH saha paJca vikalpAn pratipAdya gandhena saha vikalpadvayamAha-'gaMdhao subhigaMdhapariNayA vi, dunbhigaMdhapariNayA vi' ye skandhAdayaH sparzataH snigdhasparzapariNatA steSAM madhye kecana-'subhigaMdhapariNayA vi'-surabhigandhapariNatA api bhavanti, -kecana-'dubhigaMdhapariNatayA vi' durabhigandhapariNatA api bhavanti, atha tasyaiva rasaiH saha saha paJca vikalpAnAha-'rasao tittarasapariNayA vi, kaDayarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, aMvilarasapariNayA vi, mahurarasapariNayA vi' ye skandhAdayaH snigdhasparzapariNatA stepI madhye kecana-'rasao'-rasataH 'tittarasapariNayA vi'-tiktarasapariNatA api bhavanti, kecana-'kaDuyarasapariNayA vi:kaTukarasapariNatA api bhavanti, kecana-'kasAyarasapariNayA vi'-kapAyarasapariNatA api bhavanti, kecana-'aMvilarasapariNayA vi'-amlarasapariNatA api bhavanti, kecana-'mahurarasapariNayA vi' madhurarasaparipAtA api bhavanti, __ atha svAvirodhi spazaiH saha SaT vikalpAnAha-'phAsao-kakkhaDaphAsapariNayA vi mauyaphAsapariNayA vi, guruyaphAsapariNayA bi, lahuyaphAsapariNayA vi, NiddhaphAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayasparzataH zItasparzaparigatA stepI madhye kecana-'phAsao'-sparzataH 'kava khaDaphAsapariNayA vi'- kezasparza paripAtA api bhavanti, kecana-'mauyaphAsapariNayA vi'-mRdukasparzapariNatA ghAle, koI pIle varNa vAle aura koI zveta varNavAle hote haiM / ataH be pAMca prakAra ke haiN| __ zIta sparzavAle pudgaloM meM koI sugaMdhavAle aura koI durgadhavAle hote haiM, ataeva gaMdhakI apekSA ve do prakAra ke haiN| ___ zIta sparzavAle pudgaloM meM koI tiktarasavAle, koI kaTukarasavAle, koI kaSAyarasavAle, koI Amla rasavAle aura koI madhura rasavAle hote haiN| ataH rasa kI apekSA zIta sparzavAle pudgala pAMca prakAra ke haiN| zIta sparzavAle pudgaloM meM usakA virodhI uSNa sparza nahIM hotA, zIta sparzavALAM pudgalomAM keI sugandhavALAM ane kaI durgandhavALAM hioya che, tethI gandhanI apekSAe teo be prakAranA bane che. zIta sparzavALAM pugamAM kaI tIkhA rasavALAM, kaI kaDavA rasavALAM kaI turA rasavALAM, kaI khATA rasavALAM, ane kaI maghura rasavALA hoya che. tethI rasanI apekSAe zIta sparzavALAM pugala pAMca prakAranA che. zIta sparzavALAM pudgalamAM temane virodhI uNu sparza nathI rahetuM Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 prajJApAsU " api bhavanti kecana - 'guruyaphAsapariNayA vi, guruvasparzapariNatA api bhavanti, kecana - 'lahuyaphAsapariNayA vi' laghukasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'NiddhaphAsapariNayA vi' snigdhasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'lukkhaphAsapariyA vi' - rUkSasparzapariNatA api bhavanti, ityevaM zItasparzasya svAvirodhi sparauMH saha SaD vikalA pratipAdya saMsthAnaiH saha paJca vikalpAn Aha- 'saMThANao parimaMDalaThANapariNayA vi, vaTTasaMThANapariNayA vi, taMsasaMThANapariNayA vi' cauraMsasaMThANapariNayA vi, AyayasaMThANapariNayA vi 23' ye skandhAdayaH zItasparzaparitAstepAM madhye kecana - saMThANao' saMsthAnataH 'parimaMDala saMThANapariNayA vi'parimaNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana - ' vahasaMThANapariNayA vi' - vRtta - saMsthAnapariNatA api bhavanti kecana - taMsa saMThANapariNayA vi-vyavasaMsthAnapariNatA api bhavanti kecana - ' cauraMsaThANapariNayA vi' caturasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti kecana - 'Ayaya saMThANapariNayA vi' Ayata saMsthAnapariNatA api bhavanti, ityevaM zItasparzasya varNAdibhiH sarvaiH saha trayoviMzatiH vikalpAn prati - pAdya, uSNasparzasya varNAdibhistrayoviMzatiM vikalpAn pratipAdayati- 'je phAsao ataeva koI zIta sparzavAle pudgala karkaza sparzavAle, koI mRdu sparzavAle, koI guru sparzavAle, koI laghu sparzavAle aura koI rUkSa sparzavAle hote haiM, ataH sparza kI apekSA ve chaha prakAra ke haiM / zIta sparzavAle pudgaloM meM koI parimaMDala saMsthAnavAle, koI vRttasaMsthAnavAle, koI trikoNa saMsthAnavAle, koI catuSkoNa saMsthAnavAle aura koI Ayata saMsthAnavAle hote haiM / ataeva saMsthAna kI apekSA unake pAMca bheda haiM / isa prakAra zIta sparzavAle pudgaloM ke varNa, gaMdha, rasa, sparza aura saMsthAna ke sAtha 23 bhaMga hote haiM / uSNa sparzavAle pudgaloM ke bhI isI prakAra teIsa bhaMga hote haiM / tethI kAi zIta sparzIvALAM pudgala kaza sparzIvALA, kAi mRdu sparzavALAM koI zurU sparzIvALAM, kei laghu sparzIvALAM, koi snigdha pavALA ane kAi rUkSa sparzIvALA hAya che, tethI sparzanI apekSAe tenA 6 prakAra che. zIta sparzIvALAM pudgalemA kAiparimaDala sa sthAnavALA, 'kAi vRtta saMsthAnavALAM, kei trikeNu sa sthAnavALAM, koi catuSkoNa sa sthAnavALA ane kAi Ayata sa sthAnavALA heAya che tethI sa sthAnanI apekSAe tenA pAMca bheda che A rIte zIta sparzIvALAM pudgaleAnA varNa, gaMdha, rasa, sparzI ane saMsthAnanI sAthe 23 bhaga ane che 1 uSNupa vALA pudgaleAnA paNa eja rIte 23 bha ga thAya che, have teonu 1 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T 137 prameyanI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIvaprajJApanA , usiNaphAsapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, nIlavaNNapariNayA vi, lohiyavaNNapariNayA vi, hAlidavaNNapariNayA vi, sukilvaNNapariNayA vi, 'je' ye skandhAdayaH 'phAsao' sparzataH 'usiNaphAsapariNayA' uSNasparzapariNatA bhavanti 'te vaNNao' te varNataH - teSAM madhye kecana varNApekSayA 'kAlavaNNapariNayA vi' kRSNavarNapariNatA api bhavanti kecana - 'NIlavaNNapariNayA vi' nIlavarNapariNatA api bhavanti kecana - 'lohiyavaNNapariNayA vi' lohitavarNapariNatA api bhavanti, kecana - 'hAliddavaNNapariNayA vi' - hAridravarNapariNatA api savanti kecana - 'lukillavaSNapariNayA vi' zuklavarNapariNatA api bhavanti ityevamuSNasparzasya varNaiH saha paJcavivalpAn pratipAdya gandhena saha vikalpadvayamAha - 'gaMdhao 'subhigaMdhapariNayA vi' dubhigaMdhapariNayA vi, ye skandhAdayaH sparzataH uSNasparzapariNatA' stepAM madhye kecana - 'gaMdhao' - gandhataH, 'subhigaMdhapariNayA vi' - surabhigandhapariNatA api bhavanti kecana - 'dubbhigaMdhapariNayA vi' - durabhigandhapariNatA api bhavanti, ityevaM tasyoSNasparzasya gandhena saha vikalpadvayaM pratipAdya rasaiH saha paJca vikalpAn pratipAdayati- 'rasao vittarasapariNayA vi, kaDDayarasapariNayA vi, kasAyarasa pariNayA vi, aMvilarasapariNayA vi, mahurarasapariNayA vi' ye skandhAdayaH sparzataH uSNasparzapariNatA steSAM madhye kecana - 'rasao' rasataH 'tittarasapariNayA unakA nirUpaNa karate haiM jo pula uSNa sparzavAle haiM, unameM koI kRSNa varNavAle, koI nIla varNavAle, koI lAla varNavAle, koI pIle varNavAle aura koI zveta varNavAle hote haiM / ataH uSNa sparzavAle pudgala varNaM kI apekSA. pA~ca prakAra ke haiM / uSNa sparzavAle pudgaloM meM koI sugaMdhavAle aura koI durgaMdhavAle hote haiN| ataH gaMdha kI apekSA unake do bheda ho jAte haiM / uSNa sparzavAle pudgaloM meM koI pudgala tikta rasavAle, koI kaTuka rasavAle, koI kaSAya rasavAle, koI amla rasavAle aura koI mdhurnirUpaNa kare che. je pudgala uSNu sparzIvALAM che, temAM kAi kALA ragavALA, kAi lIlA raMgavALAM, koi lAla raMgavALAM, kAi pILAM raMgavALAM ane kAi sapheda ragavALAM hAya che. tethI uSNa sparzavALAM pudgala raganI apekSAe pAMca prakAranA che. uSNu sparzIvALAM pudgalAmAM kAi sugandhavALA ane kAi dudhavALAM hAya che. tethI gadhanI apekSAe tenA be bheda paDI jAya che. uSNu sparzIvALAM pudgalamAM kAi tikta rasavALA, kAi kaDavA rasavALAM, pra0 18 r Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 prazApanAsUtra vi' tiktarasapariNatA api bhavanti, kecana- 'kaDayarasapariNayA vi' kaTukarasapariNatA api bhavanti, kecana-'kasAyarasapariNayA vi' kapAyarasapariNatA api bhavanti, kecana-'avilarasapariNayA vi' amlarasapariNatA api bhavanti, kecana'mahurarasapariNayA'-madhurarasapariNatA api bhavanti, ityevaM rasaiH saha uSNasparzasya' paJca vikalpAn pratipAdya svavirodhi bhinna spazaiH saha paDU vikalpAnAha-'phAsao'. 'kakkhaDaphAsapariNayA vi' 'mauyaphAsaparisayA vi' guruyaphAsapariNayA vi, lahuyaphAsapariNayA vi, 'NiddhavaSNapariNayA vi' lukkhaphAsapariNayA vi' ye skandhA' dayaH sparzataH uSNasparzapariNatA stepAMmadhye, kecana-'phAsao' sparzataH 'kakkhaDaphAsapariNayA vi'-karkazasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'mauyaphAsapariNayA vi'-mRdukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'guruyaphAsapariNayA vi'-gurukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'lahuyaphAsapariNayA vi'-laghukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'Niddha phAsapariNayA vi' snigdhasparzapariNatA api bhavanti, kecana -'lukkhaphAsapariNayA vi' rUkSasparzapariNatA api bhavanti ityevamuSNasparzasya svAvirodhisparauMH saha SaTTa vikalpAn pratipAdya saMsthAnaH saha paJca vikalpAnAha-' 'saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi, vasaMThANapariNayA vi, taMsasaMThANapari." gayA vi, cauraMsasaMThANapariNayA vi, AyayasaMThANapariNayA vi'-ye skandhAdayaH rasa vAle hote haiM / ataH rasa kI apekSA se uSNa sparzavAle pudgala pAMca prakAra ke hote haiN| * uSNa sparzavAle pugaloM meM usakA virodhI zIta sparza nahIM pAyA jAtA, ataeva zeSa chaha vikalpoM ko dikhalAte haiM-uSNa sparzavAle pudgaloM meM se koI karkaza sparzavAle, koI mRdu sparzavAle, koI guru sparzavAle, koI laghu sparzavAle, koI snigdha sparzavAle aura koI rukSa sparzavAle hote haiM / isa prakAra uSNa sparzavAle pudgala sparza kI apekSA se chaha prakAra ke haiN| koI turA rasavALAM, kaI khATA rasavALAM, ane kaI madhura rasavALAM hoya che, A tethI rasanI apekSAe usNa sparzavALA pudgala pAMca prakAranA hoya che. * * uNa sparzavALAM juddagalamAM temane virodhI zIta sparza hotuM nathI, tethI bAkInA cha vikalpa dekhADe che. uSNa sparzavALAM pudgalemAMthI kaI karkaza, sparzavALAM, keI mRdu sparza vALAM, ke gurU sparzavALAM, koI laghu sparzavALAM, kaI snigdha sparzavALAM, ; ane keI rUkSa sparzavALAM hoya che. A rIte uSNa sparzavALA sparzanI apekSAe 6 prakAranA bane che. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sUM 8 rUpI ajIvaprajJApanA -sparzapariNatA steSAM madhye kecana-'saMThANao'- saMsthAnataH, 'parimaMDalasaMThANapari NayA vi' parimaNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'vaTTasaMThANapariNayA .vi.-vRttasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'taMsasaMThANapariNayA vi' tryasasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'cauraMsasaMThANapariNayA vi'-caturasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana 'AyayasaMThANapariNayA vi'-AyatasaMsthAnapariNatA api bhavanti, ityevaM trayoviMzatiH / ''atha snigdhasparzasya varNAdibhiH saha trayoviMzati vikalpAnAha-'je phAsao giddhaphAsapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, nIlavaNNapariNayA vi, lohiyavaNNapariNayA vi, hAlivaNyapariNayA vi, sukillavaNNapariNayA vi, 'je' ye skandhAdayaH 'phAsao' sparzataH 'NiddhaphAsapariNayA' snigdhasparzapariNatA bhavanti, 'te vaNNao' te varNataH, tepA madhye kecana-varNApekSayA, kAlavaNNapariNayA vi' kRSNavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'NIlavaNNapariNayA vi' nIlavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'lohiyavaNNapariNayA vi' lohitavarNapariNatA api bhavanti, kecana-hAlidavaNNapariNayA vi' hAridravarNapariNatA api bhavanti, kecana-'sukillavaNNapariNayA vi'-zuklavarNapariNatA api bhavanti, ityevaM snigdha . uSNa sparzavAle pudgaloM meM koI parimaMDala saMsthAnavAle, koI vRtta saMsthAnavAle, koI trikoNa saMsthAnavAle, koI catuSkoNa saMsthAnavAle aura koI Ayata saMsthAnavAle hote haiM / ataH saMsthAna kI apekSA se unake pAMca bheda haiM / isa prakAra uSNa sparzavAle pudgala varNAdi ke yoga se 23 prakAra ke haiN|| snigdha sparza ke bhI isI prakAra varNAdi ke sAtha teIsa bhaMga hote haiN| aba unakA nirUpaNa karate haiM - jo pugala snigdha pariNAmavAle haiM, unameM varNa kI apekSA koI kRSNa varNavAle, koI nIla varNavAle, koI lAla varNavAle, koI pIle uNu sparzavALAM pudgalemAM kaI parimaMDala sa sthAnavALA, keI vRttasaMsthAna vALI, keI triNa sa sthAnavALAM, keI caturasa sa sthAnavALAM, ane kaI Ayata saMsthAnavALa hoya che. tethI saMsthAnanI apekSAe teonA pAMca bheda che. A rIte uSNu sparzavALA pugale varNAdikanI sAthe joDAtA 23 prakAranA bane che. sparzanA paNa Aja rIte varNAdikenI sAthe 23 bhaMga hoya che. tenuM nirUpaNa kare che je pagale snigdha pariNAmavALAM che, teomAM raMganI apekSAe kaI kaI kALAM raMganA, keI lIlA raMganA, koI lAla raMgavALAM ke pILA raMga Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre 40 sparzasya varNaiH saha paJca vikalpAn uktvA gandhena saha vikalpadvayamAha - 'o sugaMdha pariNayA vi, dubbhigaMdhapariNayA vi' ye skandhAdayaH sparzataH snigdhasparzapariNatA stepAM madhye kecana - 'gaMdha' - gandhataH 'subhigaMdhapariNayA vi'surabhi gandhapariNatA api bhavanti, kecana - 'dubhigaMdhapariNayA vi' durabhigandhapariNatA api bhavanti, atha tasyaiva rasaiH saha paJca vikalpAnAda - 'raMsao tittara sapariNayA vi, kaDDayarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, aMvilaMrasapariNayA vi, mahurarasapariNayA vi' ye skandhAdayaH snigdha sparzapariNatA stepAM madhye kecana - 'rasabha' rasetaH 'tittarasapariNayA ci' tiktarasapariNatA api bhavanti kecana - 'kaDuyarasapariNayA vi' kaTukarasapariNatA api bhavanti kecana - ' kasAyarasapariNayAM vi' kaipAyarasavariNatA api bhavanti kecane- 'aMbilarasapariNayA vi' amlarasapariNayA~ api bhavanti kecana - 'mahurarasaM pariNayA~ vi' madhurarasapariNatA api bhavanti, artha svAvirodhi sparzaiH saMha paD vikalpAnAha - 'phAsao kakkhaDa phANapariNayA vi, mauyaphAsapariNayA vi, lahuyaphAMsa pariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphaoNsapariNayAM vi' ye skandhAdayaH snigdhasparzapariNatA stepAM madhye kecana - 'phAMsao' sparzataH 'kakkhaDaphAsapariNayA vi' karkaza sparzapariNatA api bhavanti kecana - 'varNavAle aura koI zveta varNavAle hote haiM / ataH snigdha pudgalaM varNakI apekSA se pAMca prakAra ke haiM / snigdha pugaloM meM koI sugaMdha vAle aura koI durgadhavAle hote haiM, ataH gaMdha kI apakSA unake do bheda haiM / snigdha pudgala rasa kI apekSA se koI tikta rasavAle, koI kaMTukarasavAle, koI kaSAya rasavAle, koI amla rasavAle aura koI madhurarasavAle hote haiM / aMtaH raMsa kI apekSA unake pAMca bheda haiM / jo pula snigdhasparza vAle haiM, ve apane virodhI rUkSa sparzavAle vALA ane kai zveta raganA hAya che. tethI snigdha pudgala ra ganI apekSAe pAca prakAranA che. snigdha pudgalAmA kAi sugaMdhavALA ane koi durgaMdhavALA paNa hAya che, tethI gadhanI apekSAe teonA be bheda che. snigdha pudgala rasanI apekSAe kAI tikta rasavALa, kAi kaDavA rasa vALAM, kAi turA rasavALA, kAi khATA rasavALA ane keAi madhura rasavALAM hAya che. tethI rasanI apekSAe teonA pAMca bhedya thAya che. je pudgalA snigdha sparzIvALAM che. tee peAtAnA virodhI rUkSa pavALAM Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIvaprajJApanA 'mauyaphAsapariNayA vi'-mRdukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'guruyaphAsapariNayA vi' gurukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-lahuyaphAsapariNayA vi' laghu- ' kasparzapariNatA api bhavanti, kecana-sIyaphAsapariNayA vi' zItasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'usiNaphAsapariNayA vi'-uSNasparzapariNatA api bhavanti, atha snigdhasparzasyaiva saMsthAnaiH saha paJca vikalpAnAha-'saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi vaTTasaMThANapariNayA vi taMsasaMThANapariNayA vi, cauraMsasaMThANapariNayA vi, AyayasaMThANapariNayA vi 23' ye skandhAdayaH snigdhasparzapariNatA steSAM madhye kecana-'saMThANao'-saMsthAnataH 'parimaMDalasaMThANapariNayA vi'-parimaNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'vaTTasaMThANapariNayA vi' vRttasaMsthAnapariNatA api, kecana-'taMsasaMThANapariNayA vi'-vyasrasaMsthAnapariNatI api bhavanti, kecana-'caraMrAsaMThANapariNayA vi' caturasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti; kecana-'AyayasaMThANapariNayA AyatasaMsthAnapariNatA api bhavanti, ityevaM paJca vikalpAH, sarve varNAdibhistu 23 trayoviMzatiH, ___ atha rUkSasparzasya varNAdibhiH saha trayoviMzati vikalpAnAha-'je phAsao nahIM hote haiM, ataH sparza kI apekSA se unake chaha bheda haiM-snigdha sparzavAle koI pudgalaM karkaza sparzabAleM, koI mRdu sparzavAle, koI guru sparzavAle, koI laghu sparzavAle, koI gIta sparzavAle aura koI uSNa sparzavAle hote haiN| snigdha sparza vAle koI pudgala parimaMDala saMsthAna vAle, koI ghRtta saMsthAnavAle, koI trikoNa saMsthAnavAle, koI catuSkoNa saMsthAnavAle aura koI Ayata saMsthAnavAle hote haiN| ataH saMsthAna kI apekSA unake pAMca bheda haiM / isa prakAra snigdha sparza vAle pudgaloM ke varNa Adi se saba milakara 23 vikalpa hote haiN| hatAM nathI. AthI sparzanI apekSAe teonA cha bheda che. snigdha sparzavALAM ke pudgale karkaza sparzavALA, ke I mRdu sparzavALAM, ane kaI gurU sparza vALAM, keI laghu sparzavALAM, keI zIta sparzavALAM, ane keI uNa sparza qui Ane cha. (DAya che.) snigdha sparzavALA keI pudgala parimaMDala saMsthAnavALAM, kaI vRtta saMsthAnavALAM, keI trikeNa sa sthAnavALAM, keI catuSkoNa saMsthAnavALAM ane keI Ayata saMsthAnavALAM hoya che. AthI saMsthAnanI apekSAe karIne temanA pAMca bheda che. e rIte snigdha sparzavALAM pudgalenA varNAdi badhA maLIne 23 vikala bane che. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra prajJApanAsUtre 'lakkhaphAsapariNayA' te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, NIlavaNNapariNayA vi, lohiyavaNNapariNayA vi, hAliddavaNNapariNayA vi, mukillavaNNapariNayA vi' 'je' ye skandhAdayaH 'phAsao' sparzata: 'lukkha phAsapariNayA' rUkSasparzapariNatA bhavanti, 'te vaNNao' te varNataH teSAM madhye kecana varNApekSayA 'kAlaaNapariNayA vi' kRSNavarNapariNatA api bhavanti kecana - 'NIlavaNNapariNayA vi' nIlavarNapariNatA api bhavanti kecana - 'lohiyavaNNapariNayA vi' - lohitavarNapariNatA api bhavanti kecana - ' hAlidavaNNapariNayA vi' hAridravarNapariNatAM api bhavanti kecana - 'sukillavaNNapariNayA vi' zuklavarNapariNatA api bhavanti, ityevaM rUkSasparzasya varNaiH saha paJca vikalpAn uktvA gandhena saha vikalpadvayamAha - 'gaMdhao subhigaMdha pariNayAvi, dubmigaMdhapariNayA vi' ye skandhAdayo rUkSasparaupariNatA steSAM madhye kecana - 'gaMdha A ' gandhataH 'subhigaMdha pariNayA vi' - surabhigandhapariNatA . api bhavanti kecana - 'dubhigaMdha pariNayA vi' - durabhigandhapariNatA api bhavanti, atha rasaiH saha rUkSasparzasya paJca vikalpAnAha - 'rasao tittarasapariNayA vi, kayarasapariNayAvi, kasAyarasapariNayA vi, aMbilarasapariNayA vi, mahura. rasapariNayA vi' - ye skandhAdayo rUkSasparzapariNatA stepAM madhye kecana - 'rasao' rasataH 'tittara sapariNayA vi' tiktarasapariNatA api bhavanti kecana - ' kaDuyarasapariNayA vi' kaTukarasapariNatA api bhavanti kecana - ' kasAyarasapariNayA vi' aba rUkSa sparza ke isI prakAra 23 vikalpa dikhalAte haiM-jo pudgala rUkSa sparza vAle haiM, unameM varga kI apekSA koI kAle, koI nIle, koI lAla, koI pIle aura koI zveta, hote haiM, ataH varNa kI apekSA unake pAMca bheda haiM / 7 rUkSa sparza vAle pudgala koI sugaMdha vAle aura koI durgaMdha vAle hote haiM, ataH gaMdha kI apekSA ve do prakAra ke haiM / rUkSa sparza vAle pudgala rasa kI apekSA koI tikta rasa vAle, koI kaTuka rasa vAle, koI kaSAya rasa vAle, koI amla rasa vAle have rUkSa sparzenA Aja rIte 23 vikalpo khatAve che-je pudgaleA rUkSa sparzIvALAM che, temA varNanI apekSAe kAi kALA, kAi lIlA, koi pILA, koi lAla ane kAi zveta heAya che, tethI vanI apekSAe teenA pAca bheda che. rUkSa sparzIvALA pudgalA kAi suga dhavALA ane kAi durgaMdhavALA hAya che. jethI gadhanI apekSAe tee e prakAranA che. rUkSa sparzIvALA pudgaleA rasanI apekSAe kAi tIkhA rasavALA, kAi kaDavA rasavALAM, kAi turA rasavALA, kAI khATA rasavALA ane kAi madhura Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIvaprazApanA _143 . kapAyarasapariNatrA api, kecana-'avilarasapariNayA vi' amlarasapariNatA api bhavanti, kecana-'mahurarasapariNayA vi' madhurarasapariNatA api bhavanti, / " ___ atha rUkSasparzasyaiva svavirodhi bhinna sparaiH saha paDa vikalpAnAha-'phAsao' kakkhaDaphAsapariNayA vi' mauyaphAsapariNayA vi, guruyaphAsapariNayA vi, lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayoM rUkSasparzapariNatA, stepAMmadhye kecana-'phAsao sparzataH 'kakkhar3aphAsapariNayA vi, karkazaspapariNatA api bhavanti, kecana-'mauyaphAsapariNayA vi'-mRdusparzapariNatA api bhavanti, kecana-'guruyaphAsapariNayA vi'-gurukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-lahuyaphAsapariNayA ci'-laghukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'sIya phAsapariNayA vi'-zItasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'usiNaphAsapariNayA vi'-upNasparzapariNatA api bhavanti, ityevaM rUkSasparzasya svAvirodhi spazaiH saha paDvikalpAn pratipAdya saMsthAnaiH saha paJca vikalpAnAha-'saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi baTTasaMThANapariNayA vi, taMsasaMThANapariNayA vi, cauraMsasaMThANapari, NayA vi, AyayasaMThANapariNayA vi23, 184 / ye skandhAdayo rUkSa sparzapariNatA stepAMmadhye kecana-'saMThANao' saMsthAnataH 'parimaMDalasaMThANapariNayA vi' parimaNDalasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'vaTTasaMThANapariNayAvi' 'vRtta aura koI madhura rasa vAle hote haiN| isa taraha rasa kI apekSA unake pAMca vikalpa hote haiN| // rakSa sparza vAle pugaloM meM usakA virodhI snigdha sparza nahIM hotA, ataeva zeSa sparza pAye jAte haiM , yathA koI karkaza sparza vAle, koI mRdu sparza vAle, koI guru sparza vAle, koI laghu sparza vAle, koI zIta sparza vAle, koI uSNa sparza vAle hote haiM / isa prakAra sparza kI apekSA unake chaha bheda haiN| rukSa sparzavAle pudgaloM meM saMsthAna kI apekSA koI parimaMDalasaMsthAna vAle, koI vRttasaMsthAnavAle, koI trikoNa saMsthAnavAle, koI catuSkoNa rasavaLA hoya che. e rIte rasanI apekSAe teonA pAMca vikalpa bane che. - rUkSa spezavALa pudgalomAM teno virodhI snigdha sparza hote nathI, tethIja bAkInA cha sparzI maLI rahe che. jemake-kaI karkaza sparzavALA, ke mRdu sparzavALAM, kaI gurU sparzavALAM, keI laghu sparzavALAM, kaI zIta sparzavALAM keI uNa sparzavALAM hoya che. A rIte sparzanI apekSAe teonA 6 bheda che. sparzavALAM pudgalemAM saMsthAnanI apekSAe kaI parimaMDala saMsthAna vALAM, keI vRtta saMsthAnavALAM, kaI vikeNa saMsthAnavALAM, keI catuSkoNa Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsame saMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'taMsasaMThANapariNayA vi'-vyasasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'cauraMsasaMThANapariNayA vi' caturasrasaMsthAnapariNatA api bhavanti, kecana-'AyayaThANapariNayA vi' AyatasaMsthAnapariNatA api bhavanti, iti paJca vikalpAH vaNIdimistu rUkSasparzasya trayoviMzati vikalpAH 23 bhavanti, aSTAnAmapi sparzAnAM tu sarvasaMmelane je caturazItyadhika zatavikalpAH saJjAtAH / 184 ||suu08|| mUlam-je saMThANo parimaMDalasaMThANapariNayA te vaNNao kAlavaNapariNayA vi1, nIlavaNNapariNayA vi2, lohiyavapaNapariNayA vi3, hAlivANapariNayA vi4, sukillavagNapariNayA vi5 / gaMdhao subbhigaMdhapariNayA vi1, dubhigaMdhapariNayA vir| rasao tittarasapariNayA vira, kaDuyarasapariNayA vi2, kasAyarasapariNayA vi3, aMbilarasapariNayA vi4, mahurarasapariNayA vi5| phAsao kakhaDaphAsapariNayA vi1, mauyakAsapariNayA vira, garuyaphAsapapariNayA vi3, lahuyaphAsapariNayA vi4, sIyaphAsapariNayA vi5, usiNaphAsapariNayA vida, NiddhaphAsapariNayA vi7, lukkhaphAsapariNayA vida // 20 // je saMThANao vasaMThANapariNayA te vaNNo kAlavaNapariNayA vira, nIlavaNNapariNayA vi2, lohithavaNNapariNayA vi 3, hAlidavaNNapariNayA vi 4, sukillavaNNapariNayA vi5 / gaMdhao sunbhigaMdhapariNayA vi1, dubbhigaMdhapariNayA vi2| rasao tittarasapariNayA vi1, kaMDayarasapariNayA vira, kasAyarasaparisaMsthAna vAle aura koI Ayata saMsthAna vAle hote haiM / ataH saMsthAna kI apekSA unake pAMca bheda haiN| isa prakAra varNAdi sabhI kI apekSA rukSa sparzavAle pudgala teIsa prakAra ke haiM aura AThoM spoM kI apekSA sabhI vikalpoM ko sammilita karane para 184 bheda hote haiM ||suu08|| saMsthAnavALAM ane keI Ayata saMsthAnavALA hoya che. A rIte varNAdi badhAnI apekSAe rUkSa sparzavALA pudgale ra3 prakAranA che ane AThe sparzanI apelAe badhA vikalpane meLavavAthI 104 bheda bane che. te sU. 8 che Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIvaprajJApanA NayA vi3, aMbilarasapariNayA viTa, sahararalapariNayA vi5 / phAsao kAkhaDaphAlapariNayA vi 1, maupaphAsapariNayA vi 2, guruyaphAsapariNayA vi3, lahuyaphAsapariNayA vi4, svIyazAsapariNayA vi5, usiNaphAsapariNayA vida, giddhalAlapariNayA vi7, lukkhaphAsapariNayA di8 // 20 // je saMThANao tasasaMThANapariNayA te vagNao kAlavaNNapariNayA vi1, lIlavaNNapariNayA vi 2, lohiyavaNNapariNayA vi 3, hAlivaNNapariNayA vi4, sukillavaNNapariNayA vi5| gaMdhao submigaMdhapariNayA vi 1, dubhigaMdhapariNayA vi 2 / rasao tittarasapariNayA vi 1, kaDuparasapariNayA vi 2, kalAyarasapariNayAvi3, aMbilarasapariNayAvi4, mhurrsprinnyaavi5| phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi1, maugazAlapariNayA vira, guruyaphAsapariNayA vi3, lahuyaphAsapariNayA vi4, sIyaphAsapariNayA vi5, usiNaphasapariNayA vi6, NizaphAlapariNayA vi7, lukkhaphAsapariNayAvi8 // 20 // je saMThANao cauraMsa saMThANapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi1, nIlavaNNapariNayA vi2, lohiyavaNNapariNayA vi3, hAlidavANapariNayA vi4, sujillvnnnnprinnyaavi5| gaMdhao sumigaMdhapariNayA vi1, dubligNdhprinnyaavir| rasao, tittarasapariNaza vi1, kaDuyaralapariNayA vi2, kasAyarasapariNayA vi3, aMbilarasapariNayA vi4, sahurarasapariNayA vi5 / phAsao kakkhaDaphalapariNayA vi 1, mauyaphAlapariNayA vi 2, guruyaphAsapariNayA vi3, lahuyazAlapariNayA vi4, lIyaphAsapariNayA vi5, utiNazAsapariNayA vi6, siddhaphAsapariNayA vi7, lukkhafAsapariNayA vi8||20|| pra0 19 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 prajJApanAsUtre je saMThANao AyayasaMThANapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayAvira, nIlavapaNapariNayA vi2, lohiyavaSNapariNayA vi3, hAfotaNapariNayA vi4, suvilavaNNapariNayA vi5 / gaMdhao subhigaMdha pariNayA vi1, dubbhigaMghapariNayAra / rasao tittarasapariNayA vira, kaDayarasapariNayA vira, kasAyarasapariNayA vi3, aMbilarasapariNayA vi4, mahurarasapariNayA vi5 / phAsao kakkhaDa - phAsapariNayA vi1, mauyaphAsapariNayA vira, guruyaphAsapariNayA vira, lahuyaphAsapariNayA vi4, sIyaphAsapariNayA vi5, usiNaphAsapariNayA vi6, NiphAsapariNayA vi7, lukkhaphAsapariNayA vi8/20/100|| setaM ruvi ajIvapannavaNA / setaM ajIvapannatraNA // sU0 9 // chAyA - ye saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA api 1, nIlavarNapariNatA api2, lohitavarNapariNatA api 3, dravarNajatA api4, zuklavarNapariNatA api5 / gandhataH surabhigandhapariNatA api1, durabhigandhapariNatA api2| rasatastiktarasapariNatA api 1, kaTukarasapariNatA api2, zabdArtha - (je) jo pudgala (saMThANao) saMsthAna kI apekSA se (parimaMDala saMThANapariNayA) parimaMDala saMsthAna pariNamanavAle haiM (te) ve (aNNao) varNa se ( kAlavaNNapariNayA vi) kAle varNa pariNAma vAle bhI hote haiM (nIlavaNNapariNayA vi) nIle varNa pariNAma vAle bhI hote haiM (lohiyaaNNapariNayA vi) lAla varNa pariNAma vAle bhI hote haiM ( hAliddavaNNapariNayA ci) pIle varNa pariNAma vAle bhI hote haiM (sukkillavaNNapariNayA vi) zuklavarNa pariNAma vAle bhI hote haiM / (gaMdhao) gaMdha se (subhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha pariNAma vAle zabdArtha - (je) ne yuddagateo (saMThANao) sasthAnanI apekSAo (parimaMDala saMThANapariNayA) paribhausa saMsthAna pariNAmavANA che (te) tethe (vaNNao) varSAthI ( kAlavaNa pariNayA vi) ajAraMganA pariNAbhavAnAM pazu che (nIlavaNNapariNayA vi) nIsa (sAsa) vA parizubhivAjA pazu che. (lohiyavaNNapariNayA tri) sAsa raMganA pariNAbhavANAM pazu che ( hAliddavaNNapariNayA vi) pIjA rajanA pariNAbhavAjAM che (sukillavaNNapariNayA vi) zuddha varSA pariNAbhavAnA pazu mane che. (gaMdhao) gadhathI (subhigaMdha pariNayA vi) sugaMdha pariNAmavANAM pazu hoya paNa Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 prameyavodhinI TIkA pra, pada 1 sU.8 rUpI ajIvaprajJApanA kaMpAyarasapariNatA api3, amlarasapariNatA api4, madhurarasapariNatA api5| sparzataH karkazasparzapariNatA api1, mRdukasparzapariNatA apira, gurukasparzapari--NatA capi3, laghukasparzapariNatA api4, zItasparzapariNatA api5, uSNasparza / pariNatA apida; snigdhasparzapariNatA api7, rUkSasparzapariNatA api8|20|| bhI hote haiM (dunbhigaMdhapariNayA vi) durgaMdha pariNAma vAle bhI hote haiN| (rasao) rasa se (tittarasapariNayA vi) tikta rasa pariNAma vAle bhI hote haiM (kaDuyarasapariNayA vi) kaTuka rasa pariNAma vAle bhI hote haiM (kasAyarasapariNayA vi) kapAya rasa pariNAma vAle bhI hote haiM (aMbilarasapariNayA ci) Amla rasa pariNAma vAle bhI hote haiM (mahararasapariNayA vi) madhura rasa pariNAsa vAle bhI hote haiN| __ (phAsao) sparza se (kamkhaDaphAsapariNayA vi) karkazasparzapariNAma vAle bhI hote haiM (mauyaphAsapariNayAvi) mRdusparza pariNAmavAle bhI hote haiM (garuyaphAsapariNayA vi) guru sparza pariNAma vAle bhI hote haiM (lahuyaphAsapariNayA vi) laghu sparza pariNAma vAle bhI hote haiM (sIyaphAsapariNayA vi) zIta sparza pariNAmavAle bhI hote haiM (usiNaphAsapariNayA vi) uSNa sparza pariNAma vAle bhI hote haiM (NiddhaphAsapariNayA vi) snigdha sparza pariNAma vAle bhI hote haiM (lukkhaphAsapariNayA vi) rUkSa sparza pariNAma vAle bhI hote haiM / cha (bhigaMdhapariNayA vi) durganya pariNAmavANai hAya che. (rasao) 2sathI (tittarasapariNayA vi) all 2sanA pariNAmA 555 hAya cha (kaDayarasapariNayA vi) 47vA 2sana pariNAmavANa para DAya che (kasAya rasapariNayA vi) tu2|| 2sanA pariNAmavAya para DAya cha (avilarasapariNayA vi) mATA rasanA pariNAmA 55 cha (mahurarasapariNayA vi) bha72 24 pariNAma vALAM paNa hoya che. (phAsao) 25za thI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 444 25 pariNAmami 55 DAya cha (mauyaphAsapariNayA vi) bhRDha 25 pariNAmavANai 555 cha (garuya phAsapariNayA vi) zu3 25 pariNAmavANAM para DAya cha (lahuya kAsapariNayA vi) saya 25 pariNAmavAmi 5 DAya cha (sIyaphAsapariNayA vi) zIta 25za pariNAma pAyA cha (usiNaphAsapariNayA vi) Gy 25 pariNAma DAya cha, (NiddhaphAsapariNayA vi) sni 25 parimANAM paDAya cha (lukkhaphAsapariNayA vi) 35 25za pariNAmavANAM DAya cha / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- 148 anApanAsUtre - ye saMsthAnato vRttasaMsthAnapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA api1, nIlavarNapariNatA api2, lohitavarNapariNatA api3, hAridravarNapariNatA api4, - zuklavarNapariNatA api5| ganyataH yurabhigandhapariNatA api?, durabhigandhapariNatA api 2 / rasataritaktarasapariNatA api1, kaTukarasapariNatA api2, kapAyarasapariNatA api3, aslarasapariNatA apiTa, madhurarasapariNatA api5| sparzataH karkazasparzapariNatA api1, mRdukasparzapariNatA apira, gurukApariNatA api3, - (je) jo (saMTANao) saMsthAna se (vasaMThANapariNayA) vRsa saMsthAna pariNAma vAle haiM (te) ve (vaNNao) varNa se (kAlavaNNapariNayA vi) kAle varNa pariNAma bAle bhI haiM (nIlavaNNapariNayA vi) nIle varNa pariNAbhavAle bhI haiM (lohiyavANapariNayA vi) lAlavarNa pariNAma vAle bhI haiM (hAlidavapaNapariNayA vi) pIle varNa pariNAma vAle bhI haiM (suskillavaNNapariNayA vi) sapheda varNa pariNAmavAle bhI haiN| (gaMdhao) gaMdha se (sunbhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha pariNAma vAle bhI haiM (dunmigaMdhapariNayA vi) durgadha pariNAma vAle bhI haiN| ___(rasao) rasa se (tittarasapariNayA vi) mikta rasa pariNAma vAle bhI haiM (kaDuyarasapariNayA vi) kaTuka rasa pariNAma vAle bhI haiM (kasAyarasapariNayA ci) kaSAya rasa pariNAma vAle bhI haiM (aMpila-rasapariNayA vi) khaTTe rasa pariNAma vAle bhI haiM (mahurarasapariNayA vi) mathurarasa pariNAma vAle bhI haiN| (phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsapariNayA vi) karkaza sparza (je) yA (saMThANao) saMsthAnathI (baTTasaMThANapariNayA) vRtta saMsthAna pariNAmavANa cha (te) tasA (vaNNaA) pathA (kAlavaNNapariNayA vi) yA ganA pariNAbhA para che (nIlavaNNapariNayA vi) sIsA gAnA pariNAma pami by cha (lohiyavaNNapariNayA vi) sAsa ganA pariNAmA 55 cha (hAlidavaNNapariNayA vi) pIjA 2nA pariNAmavANa cha (sukillavaNNapariNayA vi) sana 2nA pariNAmA 5 che. ___ (gaMdhao) yI (sunbhigaMdhapariNayA vi) sumadha pariNAmavANai 55 cha (dabhigaMdhapariNayA vi) hundhi pariNAma pay che. (rasao) 2sathI (tittarasapariNayA vi) ti: 2sa pariNAmavANa 54 cha (kaDuyarasapariNayA vi) 435 // 2sana pariNAmavANA 55 cha (kasAyarasapariNayA vi) tu| 2sana pariyAmA 55 cha (aMvilarasapariNayA vi) mATA rasanA pazizubhavANAM paY cha (mahurarasapariNaya vi) madhu22sanA pariNAmavANA 5 cha. (phAsao) 25NthI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 54 25 pariNAmaani Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIvaprajJApanA laghusparzapariNatA api4, zItarIpariNatA api5, uSNasparzapariNatA api6, snigdharzapariNatA api7, rUkSaspargapariNatA api 8 / 20 / / ye saMsthAnata stryastrasaMsthAnapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA api1, nIlavarNapariNatA api2, lohitavarNapariNatA api, hAridravarNapariNatA api4, zuklavarNapariNatA api 5 / gandhataH surabhigandhapariNatA api1, durabhigandhapariNatA pariNAma vAle bhI haiM (mauyaphAsapariNayA vi) mRdu sparza pariNAma vAle bhI haiM (garuyaphAsapariNayA vi) guru sparza pariNAma vAle bhI haiM (lahuyaphAsapariNayA vi) laghu sparza pariNAma vAle bhI haiM (sIyaphAsapariNayA vi) zIta sparza pariNAma vAle bhI hote haiM (usiNaphAsapariNayA vi) uSNa sparza pariNAma vAle bhI haiM (Niddha phAsapariNayA vi) snigdha sparza pariNAma vAle bhI haiM (lukkhaphAsapariNayA vi) rUkSa sparza pariNAma vAle bhI haiN| (je) jo pudgala (saMThANao) saMsthAna se (taMsasaMThANapariNayA) trikoNa saMsthAna pariNAma vAle haiM (te) ve (vaNNao) varNa se (kAlavaNNapariNayA vi) kAle varga pariNAma vAle bhI haiM (nIlavaNNapariNayA vi) nIle varga pariNAma vAle bhI haiM (lohiyavaNNapariNayA vi) lAla varga pariNAma vAle bhI haiM (hAliddavaNNapariNayA vi) pIle varga pariNAma vAle bhI haiM (sukillavaNNapariNayA vi) zveta varNa pariNAma vAle bhI haiM __(gaMdhao) gaMdha se (subhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha pariNAma vAle 55 cha (mauyaphAsapariNayA vi) bhRDha 25za 52mANa 55 cha (lahuyaphAsa pariNayA vi) sadhu 25 pariNAmavANai 54 cha (garuyaphAsapariNayA vi) zu3 25 pariNAmavANA paY cha (sIyaphAsapariNayA vi) zIta 25 pariNAmavANAM 5 cha (usiNaphAsapariNayA vi) GUY 25 parimANAM 555 cha (NiddhaphAsa pariNayA vi) snigdha 25 pariNAmavANa 55 cha (lukkhaphAsapariNayA vi) rakSa sparza pariNAmavALA paNa che. (je) 2 pus| (saMThANao) saMsthAnathI (taMsasaMThANapariNayA) yi sasthAna 524AmA cha (te) te (vaNNao) 2gezana (kAlavaNNapariNayA vi) // 2 janA pa2i mA 55 cha (nIlavaNNapariNayA vi) dii| 2ganA pariNAmavAja pa cha (lohiya paNNapariNayA vi) ra 2 janA 52wami pache (hAlidavaNNapariNayA vi) pii|| 2 janA parimANa 59 che (sukilla vaNNapariNayA vi) zveta paNa pariNAmavANa para cha. (gaMdhao) yI (subhigaMdhapariNayA vi) su5 pariNAmami 5 cha Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 prazApanAsUce 'api2| rasatastiktarasapariNatA api1, kaTukarasapariNatA apira, kapAyarasapari NatA api3, amlarasapariNatA api4, madhurarasapariNatA api| sparzataH karkazasparzapariNatA api1, mRdukasparzapariNatA api2, gurukasparzapariNatA api3, laghukasparzapariNatA api 4, zItasparzapariNatA api 5, uSNasparzapariNatA 'api 6, snigdhasparzapariNatA api7, rUkSasparzapariNatA apittaa20|| / ye saMsthAnata zcaturasrasaMsthAnapariNatA ste varNataH kAlavarNapariNatA api1, bhI haiM (dubhigaMdhapariNayA vi) durgadha pariNAma vAle bhI haiM - (rasao) rasa se (tittarasapariNayA vi) tikta rasa pariNAma vAle bhI haiM (kaDuyarasapariNayA vi) kaTuka rasa pariNAma vAle bhI haiM (kasAyarasapariNayA vi) kapAya rasa pariNAma vAle bhI haiM (aMbila saMpariNayA vi) amla rasa pariNAma vAle bhI haiM (mahararasepariNayA ci) madhura rasa pariNAma vAle bhI haiN| . (phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsapariNayA vi) karkaza sparza pariNAma vAle bhI haiM (mauyaphAsapariNayA vi) mRdu sparza pariNAma vAle bhI haiM (garuyaphAsapariNayA vi) guru sparza pariNAma vAle bhI haiM (lahayaphAsapariNayA vi) laghu sparza pariNAma vAle bhI haiM (sIyaphAsapariNayA vi) zIta sparza pariNAma vAle bhI haiM (usiNaphAsapariNayA vi) uSNa sparza pariNAma vAle bhI haiM (NiMddhaphAsapariNayA vi) snigdha sparza pariNAma vAle bhI haiM (lukkhaphAsaMpariNayA vi) rUkSa sparza 'pariNAma vAle bhI haiN| (dubhigaMdhapariNayA vi) hun5 pariNAmavANA pay cha. - (rasao) 2sathI (tittarasapariNayA vi) titarasanA pariNAmA 55 cha (kaDuyarasapariNayA vi) 4pArasanA pariyAmA 5 che. (kasAyarasapariNayA vi) t| 2sanA pariNAmavANa 5 cha (aMbilarasapariNayA vi) mATA 2sana 52zAmavANA 54 cha (mahurarasapariNayA vi) madhu22sana pariyAmA 5 cha. _(phAsao) 25zathI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 4420 255 52 bhavANA 55 cha (mauyaphAsapariNayA vi) muDa 25 pariNAmavANAM 55 cha (garuyaphAsa "pariNayA vi) zu3 25za pariNAmavANa 5 cha (lahuyaphAsapariNayA vi) madhu 25 pariNAmavANa 54 cha (sIyaphAsapariNayA vi) zIta 25za pariNAmakAjai " che (usigaphAsapariNayA vi) BY 25 pariNAmavANa 5 cha (NiddhaphAsa pariNayA vi) vinaya spaza parimANa 55 cha (lukkhaphAsapariNayA vi) 36 sparza pariNAmavALA paNa che. (je) remo (saMThANao) saMsthAnathI (cauraMsasaMThANapariNayA) yAsa Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.8 rUpI ajIvaprajJApanA nIlavarNapariNatA api2, lohitavarNapariNatA api3, hAdidravarNapariNatA api4, zuklavarNapariNatA api| gandhataH surabhigandhapariNatA api 1, durabhigandhapari NatA api| rasatastiktarasapariNatA api1, kaTukarasapariNatA api2, kapAyarasa___ tapariNatA api3, amlarasapariNatA api4, madhurarasapariNatA api5| sparzata: karkazasparzapariNatA api1, mRdukasparzapariNatA api2, gurukasparzapariNatA api3,. __ (je) jo pudgala (saMThANao) saMsthAna se (cauraMsasaMsthAnapariNayA) caurasa saMsthAna pariNAma vAle haiM (te) ve (vaNNao) varNa se (kAlavaNNapariNayA vi) kAle varNa pariNAma vAle bhI haiM (nIlavaNNapariNayA vi) nIle varNa pariNAmavAle bhI haiM (lohiyavaNNapariNayA vi) lohitavarNa pariNAma vAle bhI haiM (hAliddavaNNapariNayA vi) pIta varNa pariNAmavAle bhI haiM (sukkillavaNNapariNayA vi) zuklavarNa pariNAmavAle bhI haiN| (gaMdhao) gaMdha se (sunbhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha pariNAmavAle bhI haiM (dunbhigaMdhapariNayA vi) durgadha pariNAma vAle bhI haiN| (rasao) rasa se (tittarasapariNayA vi) tikta rasa pariNAma vAle bhI haiM (kaDuyarasapariNayA vi) kaTuka rasa pariNAma vAle bhI haiM (kasAyarasapariNayA vi) kaSAya rasa pariNAma vAle bhI haiM (aMbilarasapariNayA vi) Amla rasa pariNAma vAle bhI haiM (mahurarasapariNayA vi) madhura rasa pariNAma vAle bhI haiM / (phAsao) sparza se (kakkhaDaphAsapariNayA vi) karkaza sparza parisaMsthAna pariNAmavANA cha (te) tem| (vaNNao) varNa thI (kAlaNNapariNayA vi) // 2nA pariNAmavAi paY DAya che (nIlavaNNapariNayA vi) alsa na 52mANai pay DAya cha (lohiyavaNNapariNayA vi) sAsa ganA pariNAma qui 5 DAya che (hAliddavaNNapariNayA vi) pI2nA parimANa paY DAya cha (sukillavaNNapariNayA vi) ghAnA parimANa 5 DAya che..... ___(gaMdhao) uthI (subhigaMdhapariNayA vi) sugadha parimANa 54 che. (dubhigaMdhapariNayA vi) durgandha pariNAmavANa paY cha. __ (rasao) 24thI (tittarasapariNayA vi) tita 2sa pariNAmavANAM 55 rAya cha (kaDuyarasapariNayA vi) 494 (4341) 2sanA parimANa paY cha (kasAya-- rasapariNayA vi) 4Aya 2sanA pariNAmI 5 cha (aMbilagsapariNayA vi) bhATI, 2sanA pariNAmA 54 che (mahurarasapariNayA vi) madhu22sa pariNAmavANa 5 . : (phAsao) 25za thI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 422 25 pariNAmavANai Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 pramApanAsUtre laghukasparzapariNatA apiTa, gItasparzapariNatA api5, ugNaraepariNatA apika. snigdhasparzapariNatA api7, rUkSasparzapariNanA api8|20|| ye saMsthAnata AyatasaMsthAnayariNatA ste varNataH kAlavarNa pariNatA api1, nIlavarNapariNatA api2, lohitavarNapariNatA api3, hAridravarNapariNatA api4, zuklavarNapariNatA api ganyataH murabhigandhapariNatA api1, darabhigandhapariNatA NAma vAle bhI haiM (majyapAlapariNayA vi) sudurapa pariNAmavAle bhI haiM (gasyaphAsapariNayA vi) guru sparza pariNAmavAle bhI haiM (lahuyaphAsapariNayA vi) laghusparza pariNAmavAle bhI haiM (sIyaphAsapariNayA vi) zItasparza pariNAmavAle bhI haiM (usiNAsapariNaya vi) uSNasparzapariNAmavAle bhI haiM (NiddhaphAmapariNayA vi) snigdhasparza pariNAmavAle bhI haiM (lukkhaphAsapariNayA vi) sakSasparza pariNAmavAle bhI haiM __(je) jo (saMThANao) saMsthAna se (Ayaya saMThANapariNayA) Ayata saMsthAna pariNAma vAle haiM (te) ve (vaNNao) varNa se (kAlavaNNapariNayA vi) kRSNa varNa pariNAma vAle bhI haiM (nIlavaNNapariNayA vi) nIle varNa pariNAma vAle bhI haiM (lohiyavaNNapariNayA vi) lAla varNa pariNAma vAle haiM (hAliddavaNNapariNayA vi) pIta varNa pariNAma vAle bhI haiM (sukillavaNapariNayA vi) zveta varNa pariNAma vAle bhI haiM / (gaMdhao) gaMdha se (suvibhagaMdhapariNayA ci) sugaMdha pariNAma vAle bhI haiM (dunbhigaMdha pariNayA vi) durgadha pariNAma vAle bhI haiN| 5 cha (mauyaphAsapariNayA vi) bhR za pariNAmavANa 5 cha (garuyaphAsapariNayA vi) gu3 25za pariNAmavA! 5 cha (lahuyaphAsapariNayo vi) sadhu 25za pariNAmavA paY cha (sIyaphAsapariNayA vi) zIta 25N pariNAmA cha (usiNaphAsa pariNayA vi) SU! 25 pariNAma pa cha (NidvaphAsapariNayA vi) snigdha 25 pariNAmavA! pAY cha (lukkhaphAsapariNayA vi) 36 (2) sparza pariNAmavALA paNa che (ja) rezA (saMThANao) saMsthAnathI (AyayasaThANapariNayA) Ayata sasthAna pariNAmavANa cha (te) tethe| (vaNNao) 2rIta (kaalvnnnnprinny| vi) 42nA pariNAmavANa 5 cha (nIlavaNNapariNayA vi) all 2 nA pariyAbhadANai 5 cha (lohiyavaNNapariNayA vi) sAsa ganA pariNAmavAni 5] cha (hAliddavaNNapariNayA vi) pI1 11 52mA para che (sukila vaNNapariNayA vi) sa36 2ganA pazmiA 5 . (gaMdhao) yI (sunbhigaMdhapariNayA vi) su5 52AbhavANA paY cha. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153' prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.9 rUpI ajIvaprajJApanA api2| rasatastiktarasapariNatA api1, kaTukarasapariNatA api2, kapAyarasapariNatA api3, amlarasapariNatA api4, madhurarasapariNatA api5| sparzataH karkazasparzapariNatA api1, mRdukasparzapariNatA api2, gurukasparzapariNatA api3, laghukaMsparzapariNanA api4, zItasparzayariNatA api5, uSNaspapiriNatA apida, snigdhasparzapariNatA api7, rUkSalpapariNatA api8 20 // 100 // saipArUpyajIva prajJApanA / saiSA-ajIva prajJApanA ||suu09|| (rasao) rasa se (titarasapariNayA vi ) tikta rasa pariNAma vAle bhI haiM (kaDDayarasapariNayA vi) kaTuka rasa pariNAma vAle bhI haiM (kasAyarasapariNayA vi) kaSAya rasa pariNAma vAle bhI haiM (aMbilarasapariNayA vi) Amla rasa pariNAma vAle bhI haiM (mahararasapariNayA vi) madhura rasa pariNAma vAle bhI haiN| ... (phAsao) sparza se (karakhaDaphAsapariNayA vi) karkaza sparza pariNAmavAle bhI hai (mauyaphAsapariNayA vi) pRdu sparza pariNAmavAle bhI haiM (garuyaphAsapariNayA vi) guru sparza pariNAmavAle bhI haiM (lahuyaphAsapariNayA ci) laghu sparza pariNAmavAle bhI haiM (sIyaphAsapariNayA vi) zIta sparza pariNAmavAle bhI haiM (usiNaphAsapariNayA vi) uSNa sparza pariNAmavAle bhI haiM (NiddhaphAsapariNayA vi) snigdha sparza pariNAmavAle bhI haiM lakkhaphAsapariNayA vi) rUkSa sparza pariNAmavAle bhI haiN| (se taM rUvi ajIya pannavaNA) yaha rUpI ajIva kI prajJApanA haI (se ttaM ajIvapannavaNA) yaha ajIva kI prajJApanA huI suu0||1|| (dubhigaMdhapariNayA vi) durgandha parimApa cha. (rasao) 2sathI (titta' sapariNayA vi) tita 22 pariNAmavANa 555 cha (kaDuyarasapariNayA vi) 444 25 pariNAmayAjA 54 cha (kasAyarasapariNayA vi) 4pAya 2sa pazizAmavANA pAsa cha (aMklirasapariNayA vi) 21 2sanA pariNAma pAsa 5 (madurarasapariNayA vi) madhu2 222 pariNAmavA 5 cha (pAsao) 250 thI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 445 25za 52mANA 54 cha (mauyaphAsapariNayA vi) bhR za pariNAmamA 54 cha (gAyaphAsapariNayA 6i) zu3 25za parAbhavA! 54 che (lahuyapha sapariNayA vi) sadhu:54 pariNAmavANA 55 cha (sIyapha sapariNayA bi) zIta 25 pariNAmavANa 55 cha (usiNaphAsapariNayA vi) Egg 25 pariNAbhavA cha (NiddhaphAsapariNayA vi) ni. 25za pariNAma 55 cha (lukhaphAsapariNayA vi) rUla sparza pariNAmavALA paNa che. (settaM rUvi ajIvapannavaNaH) 2 // 3pI 24004nI prjnyaapn| cha (se taM ajIvapannavaNa.) 2zate 25vanI prjnyaapn| 4ii cha, // sU. 8 // pra0 20 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvara prazApanAsatre laghukasparzapariNatA api4, zItapapiriNatA api5, ugNaparNapariNatA apida, snigdhasparzapariNatA api7, rUzalpapariNatA apittaa20|| ye saMsthAnata AyatalarathAnapariNanA ste narNataH kAlavarNa pariNatA api1, nIlavarNapariNatA api2, lohitavarNapariNatA api3, hAridravarNapariNatA apiTa, zuklavarNapariNatA api| gandhataH gurabhigandhapariNatA api', darabhigandhapariNatA NAma vAle bhI haiM (majyapAlapariNayA vi) sudurapardA pariNAmavAle bhI haiM (garuyaphAsapariNayA vi) guru spardhA pariNAmavAle bhI haiM (lakSyaphAsapariNayA vi) laghuspI pariNAmavAle bhI haiM (nIyaphArapariNayA vi) zItasparza pariNAmavAle bhI hai (umiNaphAyapariNayA vi) uSNasparzapariNAmavAle bhI haiM (NiDaphAsapariNayA vi) snigdhasparza pariNAmavAle bhI haiM (lukkhaphAsapariNayA vi) rUkSasparza pariNAmavAle bhI haiM (je) jo (saMThANao) saMsthAna se (AyaralaMTANapariNayA) Ayata saMsthAna pariNAma vAle haiM (te) ve (vaNNao) varNa le (kAlavaNNapariNayA vi) kRSNa varNa pariNAma vAle bhI haiM (nIlavaNNapariNayA vi) nIle varNa pariNAma vAle bhI hai (lohiyavANapariNayA vi) lAla varNa pariNAma vAle haiM (hAliddavaNNapariNayA vi) pIta varNa pariNAma vAle bhI haiM (sukillabaNNapariNayA vi) zveta varNa pariNAma vAle bhI haiN| ___ (gaMdhao) gaMdha se (bhigaMdhapariNayA vi) sugaMdha pariNAma vAle bhI haiM (dunbhigaMdha pariNayA ci) durgaMdha pariNAma vAle bhI haiN| paNa cha (mauyaphAsapariNayA vi) bhRza bhavi paY cha (garuyaphAsapariNayA vi) zu3 25za 52mA 565 cha (lahuyaphAsapariNayo vi) sadhu 25za pariNAmavANa 5 cha (sIyaphAsapariNavA vi) zIta 25 parizamA pay cha (usiNaphAsapariNayA vi) Su! 25za 52 55 cha (NidaphAsapariNayA vi) snigdha 252 pariNAma pAzu cha (luskhaphAsapariNayA vi) 36 (4412). sparza pariNAmavALA paNa che. (je) 2 (saMThANao) sathAnathI (AyayasaMThANapariNayA) mAyata sathAna pariNAmavANa cha (te) teso (vaNNao) 2rIna (kAlavaNNapariNaya! vi) 4 // 2||naa pariNAma 54 cha (nIlavaNNapariNayA vi) sIsA 2 AnA 52iwani m cha (lohiyavaNNapariNayA vi) sAsa na 52mAjai 55 che (hAliddavaNNapariNayA vi) pInA pariNAmavANA 55 cha (sukila vaNNapariNayA vi) sa34 2 AnA pariyAmA 54 cha. (gaMdhao) gayA (sunbhigaMdhapariNayA vi) sujaya 52 bhavAjA 55 che. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.9 rUpI ajIvaprajJApanA / 153 api2| rasatastiktarasapariNatA api1, kaTukarasapariNatA api2, kapAyarasapariNatA api3, amlarasapariNatA api4, madhurarasapariNatA api5| sparzata: karkazasparzapariNatA api1, mRdukasparzapariNatA api2, zurukasparzapariNatA api3, laghakasparzapariNanA api4, zItasparzapariNatA api5, uSNaspapiriNatA apida, snigdhasparzapariNatA api7, rUkSasparzapariNatA api820||10|| saipArUpyajIva prajJApanA / saiSA-anIva prajJApanA |suu09|| (rasao) rasa se (ttitarasapariNayA vi) tikta rasa pariNAma vAle bhI haiM (kaDuyarasapariNayA vi) kaTuka rala pariNAma vAle bhI haiM (kasAyarasapariNayA vi) kaSAya rasa pariNAma vAle bhI haiM (avilarasapariNayA vi) Amla rasa pariNAma vAle bhI haiM (mahurarasapariNayA vi) madhura rasa pariNAma vAle bhI haiN| (phAsao) sparza se (kakhaDaphAsapariNayA vi) karkaza sparza pariNAmavAle bhI haiM (mauyaphAsapariNayA vi) mRdu sparza pariNAmavAle bhI haiM (garuyaphAsapariNayA vi) zuru sparza pariNAmavAle bhI haiM (lahuyaphAsapariNayA vi) laghu sparza pariNAmavAle bhI haiM (sIyaphAsapariNayA vi) zIta sparza pariNAmavAle bhI haiM (usiNaphAsapariNayA vi) uSNa sparza pariNAmavAle bhI haiM (giddha phAsapariNayA vi) snigdha sparza pariNAmavAle bhI haiM lukkhaphAsapariNayA vi) rUkSa sparza pariNAmavAle bhI haiN| (settaM rUvi ajIva pannavaNA) yaha rUpI ajIva kI prajJApanA haI (se taM ajIbapannavaNA) yaha ajIva kI prajJApanA huI suu0||9|| (dunbhigaMdhapariNayA vi) humanya pariNAma paY che. _ (gsao) 2sathI (titta' sapariNayA vi) tita 25 parivAra para cha (kaDuyarasapariNayA vi) 494 225 pariNAmamA 5 cha (kasAyarasapariNayA vi) 4SAya 2sa pariNAmavANA pazu cha (aMklirasapariNayA vi) 21 2sanA pariNAma pApA 5 cha (mahurarasapariNayA vi) madhu2 2sa pAsavANA paNa che. (phAsao) 254thI (kakkhaDaphAsapariNayA vi) 445 25 pariNAma 555 cha (mauyaphAsapariNayA vi) muTuza pariNAma 55 cha (garuyaphAsapariNayA ki) zu3 254 52 bhavAya 55 (lahuyapha sapariNayA vi) dhu250 pariNAmavANA paNa che (sIyapha.sapariNayA vi) zIta 25 pariNAmavANa 555 cha (usiNaphAsapariNayA vi) ELY 25 pariNAma pa cha (NiddhaphAsapariNayA vi) sana 25za parimANa 51 cha (lukhaphAsapariNayA vi) rUkSa sparza pariNAmavALA paNa che. . (settaM rUvi ajIvapannavaNa:) 2 // rIte 2mA 3pI manI prjnyaapn| thas (se taM ajIvapannavaNa.) 2 // zate 25nI prajJApanA 4ii cha, // sU. 8 // pra0 20 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 154 prajJApanAsUtre TIkA - atha parimaNDalasaMsthAnasya varNAdibhiH saha viMzarti vikalpAn prarUpayitumAha- 'je saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, nIlavaNNapariNayA vi, lohiyavaNNapariNayA vi, hAliddavaNNapariNayA vi, killavaNa pariNayA vi' 'je' ye skandhAdayaH 'saMThANao' saMsthAnataH 'parimaMDalasaMThANapariNayA' parimaNDalasaMsthAnapariNatA bhavanti 'te vaNNao' te varNataH, tepAM madhye kecana-varNApekSayA, 'kAlavaNNapariNayA vi' - kRSNavarNapariNatA api bhavanti, kecana - 'nIlavaNNapariNayA vi' nIlavarNapariNatA api bhavanti, kecana - 'lohiyavaNNapariNayA vi' lohitavarNapariNatA api bhavanti kecana - ' hAliddavaNNapariNayA vi' hAridravarNapariNatA api bhavanti, kecana - 'sukilavaNNapariNayA vi' zuklavarNaparitA api bhavanti, ityevaM varNaiH saha parimaNDalasaMsthAnasya paJca vikalpAn pratipAdya gandhena saha vikalpadvayaM pratipAdayati- 'gaMdhao subhigaMdha pariNayA vi, dubhigaMdha pariNayA vi' ye skandhAdayaH saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA steSAM madhye kecana - 'gaMdha gandhataH 'subhigaMdhapariNayA vi' - murabhigandhapariNatA api bhavanti kecana - 'dubhigaMdhapariNayA vi' - durabhigandhapariNatA api bhavanti, ityevaM TIkArtha -- aba parimaMDalasaMsthAna ke varNa Adi ke sAtha bIsa vikalpoM kI prarUpaNA karate haiM jo pula saMsthAna kI apekSA parimaMDalasaMsthAna pariNamanavAle hote haiM, varNa kI apekSA unameM se koI kRSNa varNavAle, koI nIle varNavAle koI lAla varNavAle, koI pIle varNavAle aura koI zukla varNavAle hote haiM / isa prakAra varNoM kI apekSA parimaMDala saMsthAnavAle pudgala pAMca prakAra ke hote haiM / parimaMDala saMsthAnavAle puloM meM koI sugaMdhavAle aura koI durgadha vAle hote haiM, ataH gaMdha kI apekSA se unake do bheda haiM / varNa vigerenI sAthe 20 vIsa TIkA-have parima Dalasa sthAnanA vikalpAnI prarUpaNA kare che je pudgale| sa sthAnanI apekSAe parima Dala sa sthAna pariNAmavALAM hAya che. vanI apekSAe temAthI kAi kRSNa vaNu pariNAmavALA hAya che. keAI nIla varNa vALA, keAi lAla vaNu vaLA, kAi pILAM vaNu vALA, ane kAI zukala varNavALAM, heAya che. A rIte varNonI apekSAe karI parima`Dala sasthAnavALA pudgala pAca prakAranA heAya che. pazcima Dalasa sthAnavALA pudgalAmAM kAi sugaMdhavALAM ane kAi dunya vALAM hAya che, tethI gadhanI apekSAe teonA be bheda che. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU. 9 rUpI ajIvaprajJApanA 155 vikalpadvayaM pratipAdya, tasyaiva parimaNDalasaMsthAnasya rasaiH saha pazca vikalpAn pratipAdayati- 'rasao tittarasapariNayA vi, kaDuyarasapariNayA vi, kasAyarasa pariyA vi, aMbilarasapariNayA vi, mahurarasapariNayA vi' ye skandhAdayaH saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA stepAM madhye kecana - 'rasao' rasataH 'tittarasapariNayA vi'- tiktarasapariNatA api bhavanti, kecana - ' kaiyarasapariNayA vi'- kaTukarasapariNatA api bhavanti kecana - ' kasAyarasapariNayA vi' kapAyarasapariNatA api bhavanti kecana - 'avilarasapariNayA vi' amlarasapariNatA api bhavanti kecana - 'mahararasapariNayA vi' madhurarasapariNatA api bhavanti ityevaM paJca vikalpAn pratipAdya spaH saha aSTau vikalpAn pratipAdayati- 'phAsao 'kakkhaDaphAsa pariyA vi, mauyakAsapariNayA vi, guruyaphAsapariNayA vi lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA vi, NiddhaphAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayaH saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA stepAM madhye kecana-'phAsao' sparzataH 'kakkhaDaphAsapariNayA vi' - 'karkazasparza pariNatA bhavanti, kecana - 'mauyaphAsapariNayA vi' mRdukasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'guruya phAsapariNayA vi' - gurukasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'lahuyaphAsapariNayA vi' - kaghukasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'sIyaphAsapariNayA vi' - zItasparzapariNatA api bhavanti kecana - 'usiNaphAsapariNayA vi' - uSNasparzapariNatA api bhavanti, kecana - 'NiddhaphAsapariNayA vi' - snigdhasparzapariNatA api bhavanti, kecana 9 parimaMDala saMsthAnavAle puloM meM rasa kI apekSA koI tiktarasavAle, koI kaTuka rasavAle, koI kaSAya rasavAle, koI amla rasavAle aura koI madhura rasavAle hote haiM / ataH rasa kI apekSA unake pAMca bheda haiM / parimaMDala saMsthAnavAle pudgala sparza kI apekSA koI karkaza sparzavAle, koI mRdu sparzavAle, koI guru sparzavAle, koI laghu sparzavAle, koI zItasparzavAle, koI uSNasparzavAle, koI snigdha sparzavAle aura koI rUkSa sparzavAle hote haiM / isa prakAra sparza kI apekSA se unake parima'Dala saMsthAnavALA pudgalAmAM rasanI apekSAe kAI tikta rasa pariNAmavALAM, koI kaTuka rasa pariNAmavALAM kai kaSAya rasa pariNAmavALA, kAi amla rasa pariNAma vALAM ane kAi madhura rasa pariNAmavALAM hAya che. tethI rasanI apekSAe teonA pAMca bheda che. parima`Dala sa sthAnavALAM pudgala sparzanI apekSAe kAI kaza spa vALAM, koI mRdu sparzIvALA, kei gurU sparzIvALAM, kAi laghu sparzIvALAM phAi zIta sparzIvALAM, koi uSNu pavALAM, koi snigdha sparzIvALAM ane koI kSa Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 prajJApanAsUtra -'lukkhaphAsapariNayA vi' rUkSasparzaparigatA api bhavanti, ityevaM spazaiMH saha parimaNDalasaMsthAnahya aSTau vikalpAH sarve: varNAdibhistu20 vizati vikalpA bhavanti / ___ atha vRtasaMsthAnasya nizati vikalyA pratipAdayitumAha-'je saMThANao vaTTasaMThANapariNayA, te vaNNao 'kAlavaNNapariNayA vi' nIlavaNNapariNayA vi, lohiyavaNNapariNayA vi, hAliddayaNNapariNayA vi, mukkila ThavaNgapariNayA vi' 'je' ye skandhAdayaH padArthAH-'saMThANao' saMsthAnataH 'vaTTasaMThANapariNayA' -vRttasaMsthAnapariNatA bhavanti, 'te vaNNao'-te varNataH, teSAM madhye kecana varNApekSayA, 'kAlavaNNapariNayA vi-kRSNavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'nIlavaNNaparigayA vi'-nIlavarNapariNatA api bhavanti, kecana-lohiyavaNNapariNayA vi' -lohitavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'hAlidavaNNapariNayA vi'-hAridravarNapariNatA api bhavanti, kecana-'sukillavaNNapariNayAvi' zuklavarNapariNatA api bhavanti, ityevaM varNaiH saha vRttasaMsthAnasya paJca vikalpAn pratipAdya gandhena saha vikalpadvayamAha-'gaMdhao mubhigaMdhapariNayA vi' dubhigaMdhapariNayA vi' ye skadhAdayo vRttasaMsthAnapariNatA rUteSAM madhye kecana-'gaMdhao'-gandhataH 'subbhigaMdhapariNayA vi-surabhigandhapariNatA api bhavanti, kecana-'dubhigaMdhapariNayA vi' ATha bheda haiM / varNa Adi sabhI kI apekSA se parimaMDala saMsthAnavAle pudgala vIsa prakAra ke hai| vRttAkAra pudgala bhI isI prakAra vIsa taraha ke haiM, unakA nirUpaNa karate haiM-jo punala saMsthAna le vRtta saMsthAnavAle haiM, varNa kI apekSA unameM se koI kRSNa varNavAle, koI nIla varNavAle, koI lohita varNavAle koI pIta varNavAle aura koI zukla varNavAle hote haiM / ataH varNa kI apekSA unake pAMca bheda haiM / . vRttAkAra zudgala gaMdha se koI sugaMdhavAle aura koI durgadhavAle hote haiM, ataH gaMdha kI apekSA unake do bheda haiN| sparzavALA hoya che. A rIte sparzanI apekSAe teonA ATha bheda che. varNa vigere badhA bhedanI apekSAe parimaMDala sa sthAnavALA pudgalo 20 prakAranA che. vRttAkAra pudgale paNa A pramANe 20 prakAranA che. teonuM nirUpaNa kare che-je pudgala sa sthAnathI vRtta sa sthAnavALA che, varNanI apekSAe teomAthI keI kALA raMganA, keI lIlA raMganA, ke lAla raMganA, koI pILA raMganA, ane kaI cheLA raMganA hoya che. tethI 2 ganI apekSAe teAnA pAca bheda che. vRttAkAra pugale gadhe karIne keI sugandhavALA ane kaI dudhavALAM hoya che, tethI gadhanI apekSAe teonA be bheda che, Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU 9 rUpI ajIvagrajApanA 157 -durabhigandhapariNatA api bhavanti, atha rasaiH saha paJca vikalpAn pratipAdayati-rasao tittarasapariNayA vi, kaDuyarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, aMbilarasapariNayA vi, mahurarasapariNayA vi' ye skandhAdayo vRttasaMsthAnapariNatA steSAM madhye kecana-'rasao' rasataH 'tittarasapariNayA vi'-tiktarasapariNatA api bhavanti, kecana-'kaDDayarasapariNayA vi' kaTukarasapariNatA api bhavanti, kecana-'kasAyarasapariNayA vi'-kapAyarasapariNatA api bhavanti, kecana-'avilarasapariNayA vi'-amlarasapariNatA api bhavanti, kecana-'mahurarasapariNayA vi-madhurarasapariNatA api bhavanti, ityevaM pazca vikalpAn pratipAdya spargaH sahASTI vikalpAnAha-'phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi, mauyaphAsapariNayA vi, guruyaphAsapariNayA vi, lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA vi, giddhaphAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA vi'20 ye skandhAdayo vRttasaMsthAnapariNatA stepA madhye kecana'phAsao' sparzataH 'kakkhaDa phAsapariNayA vi' -karkazasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'mauyaphAsapariNayA vi' mRdukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'guruyaphAsapariNayA vi'-gurukaravarzapariNatA api bhavanti, kecana-'lahuyaphAlapariNayA vi'-laghukalparzapariNatA api bhavanti, kecana-'sIyaphAsapariNayA vi-zItasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'usiNaphAsapariNayA vi'-uSNasparzapariNatA api bhavanti, kecana-NiddhaphAsapariNayA vi' snigdhasparzapariNatA api bhavanti, vRttAkAra eMgaloM meM se rasa kI apekSA koI tikta rasavAle, koI kaTuka rasavAle, koI kaSAya rasavAle, koI amla rasavAle aura koI madhura rasavAle hote haiM, ataH rasa kI dRSTi se ve pAMca prakAra ke haiN| _ vRttAkAra egaloM meM sparza kI apekSA koI karkaza sparzavAle, koI mRdasparzavAle, koI guruspIvAle, koI laghusparzavAle, koI zItasparzavAle, koI uSNasparzavAle, koI snigdha sparzavAle aura koI rUkSasparza vAle hote haiM / ataH sparza kI apekSA unake ATha bheda hote haiN| isa vRttAkAra pugalemAthI rasanI apekSAe kaI tikta rasavALA kaI kaTuka rasavALA, keI kapAya rasavALA, keI khATA rasavALA, ane kaI madhura rasa vALAM hoya che. tethI rasanI daSTie teo pAMca prakAranA che. vRttAkAra pudgalamA sparzanI apekSAe kaI karkaza pazavALA, keI mRdu sparzavALA, keI gurU sparzavALA, keI laghu spazavALA, keI zIta sparza vALA, keI uNasparzavALA, keI snigya sparzavALA, ane kaI rUkSa sparza vALA hoya che. tethI sparzanI apekSAe teonA ATha bheda paDe che. A rIte Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramApanAsUtra kecana-'lukkhaphAsapariNayA vi'- rUkSasparzapariNatA api bhavanti, ityevaM vRttasaMsthAnasya varNAdibhiH viMzati vikalpAH pratipAditAH, ____ atha tryasaMsthAnasya varNAdibhiH saha viMzatiM vikalpAn pratipAdayati-'je saMThANao taMsasaMThANapariNayA, te vaNNo kAlavaNNapariNayA vi, NIlavaNNapariNayA vi, lohiyavaNNapariNayA vi, hAlidavaNNapariNayA vi, sukillavaNNapariNayA vi' 'je' ye skandhAdayaH 'saMThANao' saMsthAnataH 'taMsasaMThANapariNapariNayA' vyatrasaMsthAnapariNatA bhavanti, 'te vaNNao' te varNataH teSAM madhye kecana'kAlavaNNapariNayA vi'-kRSNavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'NIlavaNNapariNayA vi' nIlavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'lohiyavaNNapariNayA vi'lohitavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'hAliddavaNNapariNayA vi'-hAridravarNapariNatA api bhavanti, kecana-'sukillavaNNapariNayA vi'-zuklavarNapariNatA api bhavanti, ityevaM vyasrasaMsthAnasya varNaiH saha paJcavikalpAn pratipAdya gandhena saha vikalpadvayamAha-'gaMdhao sumigaMdhapariNayA vi, dubbhigaMdhapariNayA vi'-ye skandhAdayaH saMsthAnataH vyasrasaMsthAnapariNatA stepAM madhye kecana-'gaMdhao'gandhataH 'mubhigaMdhapariNayA vi'-surabhigandhapariNatA api bhavanti, kecana'dunbhigaMdhapariNayA vi' durabhigandhapariNatA api bhavanti, atha tasyaiva rasaiH saha prakAra varNAdi ke sAtha vRtta saMsthAnavAle pudgala vIsa prakAra ke haiN| __ aba trikoNAkAra pudgaloM ke bIsa bhedoM kA nirUpaNa karate haiM-jo pudgala trikoNa saMsthAna pariNAmavAle haiM, varga kI apekSA unameM koI kRSNa varNacAle, koI nIla varNavAle, koI rakta varNavAle, koI pItavarNa vAle aura koI zveta varNavAle hote haiM, ataH varNa ko apekSA trikoNa saMsthAnale edgala pAMca prakAra ke hai| trikoNa saMsthAnavAle pudgaloM meM koI sugaMdhavAle aura koI durgadhavAle hote haiM, ataH gaMdha kI apekSA unake do bheda haiN| varNAdinI sAthe vRtta sa sthAnavALA pagale 20 prakAranA che. have trikoNAkAra pudgalenA 20 bhedonuM nirUpaNa kare che-je pudgale trikeNa sa sthAna pariNAmavALA che. varNanI apekSAe teomAthI kaI kRSNa varNavALAM, keI nIla varNa vALAM, kaI rakta varNavALA, keI pIta varNa vALA, ane kaI veta varNavALA hoya che. tethI varNanI apekSAe vikeNAkAra saMsthAna vALA pudgala pAca prakAranA che. trikaNa sasthAnavALAM pugamAM koI sugandhavALAM kaI durgAvALAM hoya che. tethI gadhanI apekSAe teonA be bheda che. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.9 rUpI ajIvaprajJApanA vikalpAnAha-rasao-tittarasapariNayA vi, kaDayarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, aMbilarasapariNayA vi, mahurarasapariNayA vi'ye skandhAdayaH saMsthAnataH yasrasaMsthAnapariNatA stepo madhye kecana-'rasao' rasataH 'tittarasapariNayA vi' -tiktarasapariNatA api bhavanti, kecana-'kaDuyarasapariNayA vi'-kaTukarasapariNatA api bhavanti, kecana-'kasAyarasapariNayA vi' -kapAyarasapariNatA api bhavanti, kecana-'aMvilarasapariNayA vi'-amlarasapariNatA api bhavanti, kecana-'mahurarasapariNayA vi'-madhurarasapariNatA api bhavanti, ityevaM vyasrasaMsthAnasya rasaiH saha paJca vikalpAnuktvA sparauMH sahApTau vikalpAnAha-'phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi, mauyaphAsapariNayA vi, guruyaphAsapariNayA vi, lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA ci, NiddhaphAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayaH saMsthAnataH vyasrasaMsthAnapariNatA stepAM madhye kecana-'phAsao'-sparzataH 'kakkhar3aphAsapariNayA vi'-karkazaspargapariNatA api bhavanti, kecana-'mauyaphAsapariNayA vi'-mRdukasparzapariNatA api bhavanti, kecana -'guruyaphAsapariNayA vi'-gurukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-lahuyaphAsapariNayA vi' laghukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'sIyaphAsapariNayA vi'-zItaspazapariNatA api bhavanti, kecana-'usiNaphAsapariNayA vi'upNasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'NiddhaphAsapariNayA vi'-snigdhasparzapari trikoNa saMsthAnavAle pudgaloM meM rasa kI apekSA koI tikta rasabAle, koI kaTuka rasavAle, koI kaSAya rasavAle, koI amla rasavAle aura koI madhura rasavAle haiM, ataH rasakI dRSTi se unake pAMca bheda haiN| trikoNa saMsthAnavAle pudgaloM meM sparza kI apekSA koI karkaza sparzavAle, koI komala sparzavAle, koI guru raparzavAle, koI laghu sparzavAle, koI zIta sparzavAle, koI uSNa sparzavAle, koI snigdha sparzavAle aura koI rUkSa sparzavAle hote haiM, ataH sparza kI dRSTi se unake ATha bheda haiM / yo varNa Adi sabhI se milakara trikoNa saMsthAnavAle trikeNa saMsthAnavALAM pugamAM rasanI apekSAe kaI tikta rasavALAM kaI kaTaka rasavALAM, keI kaSAya rasavALA, koI amla rasavALAM ane kaI madhura rasavALAM hoya che. tethI rasanI daSTie teonA pAca bheda che. vikeNa saMsthAnavALAM pudugamAM sparzanI apekSAe kaI kaIza sparza vALAM, keI kemala spazavALAM, keI gurU sparzavALAM, keI laghu sparzavALAM, kaI zIta spazavALAM, keI uNu sparzavALAM, kaI snigdha sparzavALAM, ane kaI rUkSa sparzavALAM hoya che. tethI sparzanI daSTie teonA ATha bheda che. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAso paMtA api bhavanti. kecana-'lukkhaphAsapariNayA vi-rUkSasparzapariNatA api bhavaMnti ityevaM varNAdibhiH saha vyasrasaMsthAnasya 20 viMzati vikalpAH saJjAtAH ___atha caturasrasaMsthAnasya varNAdibhiH saha viMzatiM vikalpAnAha-'je 'saMThANazro cauraMsasaMThANapariNayA' te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, nIlavaNNapariNayA vi, lohiyANNapariNayA dhi, hAlivaNNapariNayA vi, sukillavaNNapariNayA vi' 'je! ye skandhAdayaH 'saMThANao' saMsthAnataH 'cauraMsasaMThANapariNayA' caturasrasaMsthAna pariNatAM bhavanti, 'te vaNNao' te varNataH-teSAM madhye kecana varNApekSayA 'kAlavaNNapariNayA vi'-kRSNavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'NIlavaNNapariNayA vi'-nIlavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'lohiyavaNNapariNayA vi' lohitavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'hAlidavaNNapariNayA vi'-hAridravarNapariNatA aMpi bhavanti, kecana-'mukillavaNNapariNayA vi'-zuklavarNapariNatA api bhavanti, ityevaM caturasrasaMsthAnasya varNaiH saha paJcavikalpAn uktvA gandhena saha vikalpadvayamAha --'gaMdhao subbhigaMdhapariNayA vi, dubhigaMdhapariNayA vi'-ye skandhAdayaH saMsthAnatazcaturastrasaMsthAnapariNatA steSAM madhye kecana-'gaMdhao' gandhataH 'subhigaMdhapariNayA vi' surabhigandhapariNatA api bhavanti, kecana-'dubbhigaMdhapariNayA vi'-durabhigandhapariNatA api bhavanti, atha tasyaiva rasaiH saha paJcavikalpAnAha-rasao tittarasapariNayA vi, kaDayarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, aMbilarasapariNayA vi mahurarasapariNayA vi' ye skandhAdayaH-saMsthAnatazcaturastrasaMsthAnapariNatA steSAM madhye kecanapudgala bIsa prakAra ke haiN| ____aba catuSkoNa pudgaloM ke bIsa bheda dikhalAte haiM-jo pudgalasaMsthAna se catuSkoNa haiM, unameM se varga kI apekSA koI kRSNa, koI nIla, koI rakta, koI pIta aura koI zveta varNavAle hote haiM ataH varNa kI apekSA unake pAMca bheda haiN| ___ catuSkoNa saMsthAnavAle pudgaloM meM se koI sugaMdhavAle aura koI durgadhavAle hote haiM / ataeva gaMdha kI apekSA unake do bheda haiN| Ama varNa Adi badhAne joDavAthI vikeNa sa sthAnavALA pugala 20 prakAranA che. have catuSkoNa pudgalenA 20 bheda dekhADe che. je pugala sa sthAnathI catuSkoNa che, temAthI varNanI apekSAe koI kRSNavarNa, keI nIlavarNa, kaI raktavarNa, kaI pItavarNa, ane kaI zvetavarNa vALA hoya che. tethI varNanI apekSAe teonA pAca bheda che catuSkoNa saMsthAnavALA pudgalemAMthI koI sugandhavALAM ane kaI durgandhavALAM hoya che. tethI gaMdhanI apekSAe teonA be bheda hoya che. ' Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.9 rUpI ajIvaprajJApanA 'rasao tittarasapariNayA vi'-tiktarasapariNatA api bhavanti, kecana-'kaDayarasapariNayA vi'-RTukarasapariNatA api bhavanti, kecana-'kasAyarasapariNayA vi'kapArasapariNatA api bhavanti, kecana 'avilarasapariNayA vi'-amlarasapariNatA api bhavanti, kecana-'mahurarasapariNayA vi' madhurarasapariNatA api bhavanti, ityevaM caturasrasaMsthAnasya rasaiH saha paJca vikalpAn pratipAdya sparaiH sahApTau vikalpanAha'phAso kakkhaDaphAsapariNayA vi, mauyaphAsapariNayA vi, guruyaphAsapariNayA vi, lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA gi, usiNaphAsapariNayA vi, giddhaphAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayaH saMsthAnatazcaturastrasaMsthAnapariNatA stepAMmadhye kecana-'kAsao' sparzataH 'kakkhaDaphAsapariNayA vi'-karkazasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'mauyaphAsapariNayA vi' mRdayasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'guruyaphAsapariNayA vi' gurukasparzapariNatA api bhavanti kecana-lahuyaphAsapariNayA vi' laghukasparzapariNatA api bhavanni, kecana-'sIyaphAsapariNayA vi' zItasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'usiNaphAsapariNayA vi'-upNasparzapariNatA api bhavanti, kecana-NiddhaphAsapariNayA vi'-snigdhasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'lukkhaphAsapariNayA vi'-rUkSasparzapariNatA api bhavanti, ityevaM varNAdibhiH saha caturasrasaMsthAnasya viMzati vikalpA bhavanti, catuSkoNa pudgaloM meM rasa kI apekSA koI tikta, koI kahuka, koI kapAya, koI amla aura koI madhurarasabAle hote haiM, ataeva unake pAMca bheda haiN| catuSkoNa saMsthAnabAle pudgaloM meM sparza kI apekSA koI karkaza, koI komala, koI guru, koI laghu, koI gIta, koI uSNa, koI snigdha aura koI rUkSa hote haiM / ataeva sparza kI dRSTi se catuSkoNa pudgala ATha prakAra ke hote haiM / isa prakAra catuSkoNa saMsthAnavAle paddhala varNAdi kI apekSA bIsa prakAra ke haiN| catuSkoNa pudgalomAthI rasanI apekSAe keI tikta, kaI kaTuka, kaI kaSAya, keI amla, ane keI madhura rasavALAM hoya che. tethI teonA rasanI apekSAe pAca bheda hoya che catuSkaNa sasthAnavALA pudgalomAM sparzanI apekSAe kaI karkaza sparza vALA, ke kemala, keI laghu, keI zIta, keI uSNa, keI sinagdha, ane koI rakSa sparzavALA hoya che. tethI sparzanI daSTie catuSkoNa pudgala ATha prakAranA hoya che. A rIte catuSkoNa sa sthAnevALA pugala varNAdinI apekSAe karI 20 4AnA thAya che. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratApanAsUtra atha AyatasaMsthAnasya varNAdibhiH saha viMzati vikalpAn pratipAdayati-'je saMThANao AyayasaMThANapariNayA, te vaNNI kAlavaNNapariNayA vi, nIlavaNgapariNayA vi, lohiyavaNNapariNayA vi, hAliDhavaNNapariNayA vi, mukkillavaNNapariNayA vi' 'je ye skandhAdayaH "saMThANao' saMsthAnataH 'AyayasaMThANapariNayA-Ayata. saMsthAnapariNatA bhavanti, 'te vaNNao'-te varNata:-teSAM madhye kecana varNApekSayA, 'kAlavaNNapariNayA vi'-kRSNavarNapariNatA api bhavanti, kecana-NIlavaNNapariNayA vi'-nIlavarNapariNatA api avanti, kecana-lohiyavaNNapariNayA vi' lohitavarNapariNatA api bhavanti, kecana-'hAlidavaNNapariNayA vi'-hAridravarNapariNatA api bhavanti, kecana-'sukillavaNNapariNayA vi'-zuklavarNapariNatA api bhavanti, ityevaM paJca vikalpAn pratipAdya tasya gandhena saha vikalpaDhayamAha-'gaMdhao sunbhigaMdhapariNayA vi, dubhigaMdhapariNayA vi' ye skandhAdayaH saMsthAnataH AyatasaMsthAna pariNatA steSAM madhye kecana-gaMdhao' gaMdhataH 'sunbhigaMdhapariNayA vi'-surabhigandhapariNatA api bhavanti, kecana-'dubbhigaMdhapariNatayA vi' durabhigandhapariNatA api bhavanti, atha tasyaiva rasaiH saha paJca vikalpAn pratipAdayati-'rasao tittarasapariNayA vi, kaDuyarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, aMbilarasapariNayA vi, mahurarasapariNayA vi' ye skandhAdayaH AyatasaMsthAnapariNatA stepAMmadhye kecana -rasao'-rasataH 'tittarasAraNayA vi'-tiktarasapariNatA api bhavanti, kecana'kaDuyarasapariNayA vi'-kaTukarasapariNatA api bhavanti, kecana-'kasAyarasapariNayA ____ aba Ayata saMsthAna vAle pudgaloM ke bIsa bhaMga dikhalAte haiM jo pudala AyatasaMsthAnavAle haiM, unameM varNa kI apekSA koI kRSNavarNavAle, koI nIle varNa vAle, koI lohita varNavAle, koI pItavarNa vAle aura koI zveta varNavAle hote haiN| ataH varNa kI apekSA unake pAMca bheda haiN| Ayata saMsthAna vAle pudgaloM meM koI sugaMdha vAle aura koI dugaMdha vAle haiM, ataH gaMdha kI apekSA se unake do seda hote haiN| have Ayata saMsthAnavALA pugalanA 20 bheda batAve che-je pugale Ayata saMsthAnavALA che. teomAM varNanI apekSAe kaI kRSNavarNavALA, keI nIla vaNa vALA, keI lehita varNavALA, keI pILAvarNavALAM, ane kaI vetavarNavALA, hoya che tethI varNanI apekSAe teonA pAca bheda dekhADavAmAM AvyA che. Ayata saMsthAnavALA pudgalomAM keI sugandhavALAM ane keI durgandhavALAM che, tethI gajanI apekSAe teonA be bheda hoya che. Ayata saMsthAnavALA pudgalomAM rasanI apekSAe koI tikta rasavALAM, kaI kahuka rasavALAM, keI kavAya rasavALAM, keI amla rasavALAM, ane kaI madhura rasavALAM paNa hoya che. tethI rasanI daSTie teonA pAMca bheda che. - Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.9 rUpI ajIvaprajJApanA vi'kapAyarasapariNatA api bhavanti, kecana-'aMbilarasapariNayA vi'-amlarasapariNatA api bhavanti, kecana-'mahurarasapariNayA vi' madhurarasapariNatA api bhavanti, ___ atha tasyaiva sparTIH sahApTau vikalpAna Aha-'phAsao kakkhaDaphAsapariNayA vi, mauyaphAsapariNayA vi, guruyaphAsapariNayA vi, lahuyaphAsapariNayA vi, sIyaphAsapariNayA vi, usiNaphAsapariNayA vi, giddha phAsapariNayA vi, lukkhaphAsapariNayA vi' ye skandhAdayaH saMsthAnataH AyatasaMsthAnapariNatA stepAMmadhye kecana-'phAsao' sparzataH 'kAkhaDaphAsapariNayA vi'-'karkazaraparzapariNatA api bhavanti, kecana'mauyaphAsapariNayA vi'-mRdukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'guruyaphAsapariNayA vi' gurukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-lahuyaphAsapariNayA vi' laghukasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'sIyaphAsapariNayA vi'-zItasparzapariNatA api bhavanti, kecana-'usiNaphAsapariNayA vi'-uSNasparzapariNatA api bhavanti, kecana-NiddhaphAsapariNayA vi' snigdhasparzapariNatA api bhavanti, kecana'lukkhaphAsapariNayA vi'-rUkSasparzapariNatA api bhavanti, ityevaM sparauMH saha AyatasaMsthAnasyApTau vikalpAH, varNAdibhi stu viMzati vikalpA bhavanti, paJcAnAmapi varNagandharasasparzasaMsthAnAnAM sakalavikalpasaMkalane 100+46+100 ___Ayata saMsthAna vAle pudgaloM meM rasa kI apekSA koI tiktarasa vAle, koI kaTuka rasa vAle, koI kapAya rasa vAle, koI amla rasa vAle aura koI madhura rasa vAle bhI hote haiM / ataH rasa kI dRSTi se unake pAMca bheda haiN| ___Ayata saMsthAna vAle pudgaloM meM sparza kI apekSA koI karkaza sparza vAle, koI komala sparza vAle, koI guru sparza vAle, koI laghu sparza vAle, koI zIta sparza vAle, koI uSNa sparza vAle, koI snigdha sparza vAle, aura koI rUkSa sparza vAle hote haiM / isa prakAra Ayata saMsthAna vAle pudgala sparzI ke yoga se ATha prakAra ke haiM / aura varNa, gaMdha, rasa tathA sparza ke yoga se vIsa prakAra ke hote haiN| Ayata saMsthAnavALa, pudgalemA sparzanI apekSAe kaI kakaza sparza vALAM kaI kemaLa sparzavALA kaI gurU sparzavALAM, koI laghu sparzavALAM, koI zIta sparzavaLA, keI uNa sparzavALAM, keI snigdha sparzavALA, ane koI rUkSa sparzavALA hoya che. A rIte Ayata sa sthAnavALAM pudgala sparzIne sAthe DatAM ATha prakAranA che, ane varNa, gaMdha, rasa, sparzathI joDAtA 20 prakAranA bane che. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premApanAsUtra +1844100-530 triMzadadhikapaJcazatAni bhavanti / atra bAdareSu pazcApi varNA dvAvapi ganyau, pazcApi rasA upalabhyante, tato'vadhikRta varNAdivyatirekeNa zeSa varNAdibhirapi yadyapi vikalpAH saMbhavanti, tathApi tepveva bAdarepu skandheSu ye vyavahArataH kevalakRSNavarNAdyupetA apAntarAla skandhA yathA zarIraskandhe ekanayanaskandhaH kRSNastadantargata eva kazcillohito'nyastadantargata eva zuklaityAdi te evAtra vivakSyante, teSAM cAnyadvarNAntarAdi na sambhavati, sparzanarUpaNe tu avadhikRtasparganprati pratipakSavyatirekeNA'nye sparzAH loke'pyavirobino dRzyante'to yathoktaiva vikalpasaMkhyA, sA cApi paristhUla sabhI vargoM, gaMdhoM, rasoM sparzo aura saMsthAnoM kI apekSA se 100+46+100+1845100=530 (pAMca sau tIsa) vikalpa niSpanna hote haiN| ___yahAM yaha samajha lenA cAhiye ki bAdara skaMdhoM meM pAMcoM varNa, donoM gaMdha, pAMcoM rasa pAye jAte haiN| ataeva avadhikRta varNa Adi ke sivAya zeSa varNa Adi se bhI vikalpa ho sakate haiM, tathApi unhIM bAda skaMdhoM meM jo vyAvahArika dRSTi se kevala kRSNa varNa Adi se yukta bIca ke skaMdha haiM, jaise zarIra skaMdha meM eka netra skaMdha kAlA hai, koI lAla hai, koI usI ke antargata zukla hai, unhIM kI yahAM vivakSA kI gaI hai| unameM dUsarA varNa Adi saMbhava nahIM hai| sparza kI prarUpaNA meM, pratipakSI sparza ko choDakara eka kisI sparza ke sAtha anya sparza dekhe hI jAte haiM, ataeva vikalpoM kI jo saMkhyA kahI hai vahI samIcIna hai kintu yaha saMkhyA bhI sthUla dRSTi se hI samajhanI cAhiye / mA pI, ghI, rasI, 25 mane sasthAnAnI mapekSAye 100-46 +100+184+100=430 (pAya se trIsa) vi465 niSpanna thAya che. ahI A samajI levuM joIe ke bAdara skaMdhamAM pAMceva baLe gadha pAce rasa jovAmAM Ave che. tethI karIne adhikRtavarNa vigerenA sivAya bAkInA varNa vigerethI paNa vikalpa banI zake che. chatA paNa Aja bAdara ska dhamAM je vyAvahArika daSTie kevaLa kRSNavarNa AdithI yukta vacalo skaMdha che jemake zarIra skanyamA eka netra skandha kALo che. koI lAla che. keI tenAja aMtargata zveta che teonIja ahIM carcA (vivakSA) karI che. temAM bIjA varNa Adine sa bhava nathI. sparzanI prarUpaNamAM pratipakSI spazane choDI daIne eka ke sparzanI sAthe anya sparza dekhAI Ave che. tethI vikalponI je saMkhyA kahI che. teja barAbara che. paraMtu A saMkhyAne paNa sthala daSTie ja samajavI Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.10 jIvaprajJApanA nyAyenaivAbhihitA vijeyA, anyathA sUkSmekSikayA nirIkSaNe tu pratyekamapyeteSAM tAratamyenAnantatvAt anantA eva vikalpAH saMbhavanti, etepAJca varNAdi pariNAmAnAM jayanyenA'vasthAnam ekaM samayam utkRSTena tu asaMkhyeyaM kAlam / prakRtamupasaMharanAha-'se taM rUvi ajIvapannavaNA, se taM ajIvapaNNavaNA' sA epA uparyuktarItyA pratipAditA, rUpyajIvaprajJApanA avaseyA, sA epA ajIvanajJApanA protA, ityAzayaH ||suu0 9 // mUlam-se kiM taM jIvapannavaNA ? jIva pannavaNA duvihA pannattA, taM jahA-saMsArasamAvapaNa jIvapannavaNA ya 1, asaMsArasamAvaNa jIvapannavaNA ya 2, ||suu0 10 // chAyA-atha kA sA jIvaprajJApanA ? jIvaprajJApanA dvividhA prajJaptA, tadyathAsaMsArasamApanajIvaprajJApanA ca1, asaMsArasamApannajIvanajJApanA ca / / 0 10 // sUkSma dRSTi se dekhA jAya to inameM se taratamatA kI apekSA se pratyeka ke ananta bheda hone ke kAraNa ananta vikalpa ho sakate haiN| varNa Adi pariNAma jaghanya eka samaya aura utkRSTa asaMkhyAta kAla taka rahatA hai / ava upasaMhAra karate hue kahate haiM-yaha uparyukta rUpI ajIba kI prarUpaNA haI aura ajIva kI bhI prarUpaNA ho gii||str // zabdArtha-(se) atha-atha (kiM) kyA (ta) vaha (jIvapannavaNA) jIva kI prarUpaNA (jIvapaNNavaNA duvihA) jIvaprajJApanA do prakAra kI (pannattA) batalAI gaI hai (naM jahA) vaha isa prakAra (saMsArasamAvannajIvapannavaNA) saMsArI jIvoM kI prarUpaNA (ya) aura (asaMsAra smaajoIe sUma daSTie jovAmAM Ave temAthI tAratamyatAnI apekSAe pratyekanA ananta bheda banavAnA kAraNe ananta vikaphapa banI zake che. varNa Adi pariNAma jaghanya eka samaya ane utkRSTa asa khya samaya sudhI 29 cha. have upasaMhAra karatAM kahe che A upara kahelI rUpI ajIvanI prarUpaNA thaI ane ajIvanI paNa prarUpaNuM saMpUrNa thaI gaI che sUtra. 9 che hAtha-(se) atha-ve (ki) zu (ta) te (jIvapaNNavaNA) apanI pra35 (jIva paNNavaNNA duvihA) prajJApana meM prA2nI (pannattA) matApI cha (taM jahA)te 2 // 4 // cha (saMsArasamAvannajIvapaNNavaNA) se sArI yAnI pra35|mane. (asaMsArasamAvantajIvapannavaNA) bhuta yAnI pra35 // su. 10 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre TIkA=atha jIvaprajJApanAM prarUpayitumAha- 'se kiM taM jIva paNNavaNA ?' 'se' atha 'kiM taM' - kA sA 'jIvapaNNavaNA' jIvaprajJApanA varttate ? jIvaprajJApanA katividhA prajJaptA iti praznAzayaH / bhagavAnAha - 'jIva paNNavaNA duvihA paNNattA' jIvaprajJApanAdvividhA prajJaptA 'taM jahA - saMsArasamAvaNNa jIvapannavaNA ya, asaMsArasamAvaNNajIvapannavaNAya' tadyathA - saMsArasamApanna jIvaprajJApanA ca, asaMsArasamApaNNajIvaprajJApanA ca, tatra saMsaraNaM saMsAra:- narAmara tiryagU naraka caturgatirUpa bhramaNa lakSaNaH taM samyaktayA ekIbhAvena ApannAH - saMsArasamApanakAH, saMsArAntarvartinaH, teca te jIvAzca teSAM prajJApanA saMsArasamApannajIvaprajJApanA cetyarthaH, na saMsAro'saMsAro'pavargastaM samApannA, asaMsArasamApannA, muktA ityarthaH, te ca te jIvAzra teSAM prajJApanA asaMsArasamApannajIvaprajJApanA, atra ubhayoreva pradhAnatA prakhyApanArtha cakAra dvayamava seyam // 10 // * 166 vanajIva pannavaNA) mukta jIvoM kI prarUpaNA (ya) aura // 10 // TIkArtha-aba jIvaprajJApanA kA prarUpaNa karane ke lie kahate jIvaprajJApanA kyA hai, arthAt jIvaprajJApanA kitane prakAra kI hai ? bhagavAn ne isa prazna kA uttara diyA- jIvaprajJApanA do prakAra kI haisaMsArasamApanna jIvoM kI prarUpaNA aura asaMsAra samApanna (mukta) jIvoM kI prarUpaNA / manuSya, deva, tiryaca aura naraka, ina cAra gatiyoM meM bhramaNa karanA - saMsaraNa karanA - saMsAra kahalAtA hai / jo jIva saMsAra ko prApta ve saMsAra samApanna jIva kahalAte haiM / asaMsArasamApana kA tAtparya mukta jIva hai / unakI prajJApanA asaMsArasamApannajIva prajJApanA kahalAtI hai / donoM hI prajJApanAeM pradhAna haiM, yaha sUcita karane ke lie do 'ya (ca)' kA prayoga kiyA gayA hai // 10 // TIkA-have jIva prajJApanAnu prarUpaNa karavAne mATe kahe che . jItra prajJapanA zu che. arthAt jIva prajJApanA keTalA prakAranI che ? zrIbhagavAne A praznane uttara dIdhA-jIva prajJApanA e prakAranI che sa'sArI jIvAnI prarUpaNA ane asa'sAra samApanna (mukta) jIvAnI prarUpaNA. manuSya, deva, tiya` ca ane nAraka A cAra gatiomA bhramaNa karavu te sasAra kahevAya che. je jIveA sa sArane pAmyA che. te saMsAra samApanna jIva kahevAya che. asa sAra samApananu tAtparya muktajIva che. tenI prajJApanA asaMsAra samApanna jIva prajJApanA kahevAya che. anne prajJApanAe mukhya che. te sUpavAne bhATe (daya) me 'ca' zabdanA prayoga yo che, // sU. 10 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU. 11 jIvaprajJApanA 167 mUlam - se kiM taM asaMsArasamAvaNNajIvapaNNatraNA ? asaMsArasamAvaNNajIva paNNavaNA duvihA paNNattA, taM jahAanaMtara siddha asaMsArasamAvaNNa jIvapaNNatraNA ya 1, paraMparasiddha asaMsArasamAvaNNa jIvapaNNavaNA ya 2 // se kiM taM aNaMtarasiddha asaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA ? atarasiddha asaM sArasamAvaNNa jIvapaNNavaNA paNNarasavihA paNNattA, taM jahAtitthasiddhA, atitthasiddhAra, titthagarasiddhA3. atitthagarasiddhA 4, sayaMbuddha siddhA5, patteyabuddhasiddhA6, buddhabohiyasiddhA 7, itthIliMga siddhAda, purisaliMgasiddhA 9, NapuMsagaliMgasi hA 10, saliMgasiddhA 11, annaliMga siddhA12, gihiliMga siddhA 13, siddhA14, aNegasiddhA 15 / " ega se taM atarasiddha asaMsAra samAvannajIvapaNNatraNA ? se kiM taM paraMparasiddha asaMsArasamAvaNNa jIvapaNNatraNA ? paraMparasiddha asaMsArasamAvaNNa jIvapaNNavaNA aNegavihA paNNattA, taM jahA - apaDhamasamayasiddhA 1, dusamayasiddhAra, tisamaya siddhA3, causamayasiddhA4, jAva 10 saMkhijasamayasiddhA11. asaMkhija samayasiddhA 12, anaMta samayasiddhA 13 / se taM paraMparasiddha asaMsArasamAvaNNa jIvapaNNavaNA / se taM asaMsArasasAvaNNa jIvapaNNavaNA // sU0 11 // chAyA - atha kA sA saMsArasamApannajIvaprajJApanA ? asaMsArasamApannajIvaprajJApanAdvividhA prajJaptA, tadyathA - anantarasiddhAsaMsArasamApannajIvaprajJApanA ca1, zabdArtha - (se) atha (kiM) kyA (taM) vaha (asaMsAra samAvanajIva paNNavaNA) mukta jIvoM kI prarUpaNA (asaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA dubihA) asaM zahartha - (se) atha (kiM) zuM (taM) te (asaMsArasamAvannajIvapaNNavaNA) bhukta bhavAnI aiyA (asaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA duvihA) bhuktAnI pra3yathA me Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 - prajJApanAsUtra paramparAsiddhAsaMsArasamApannajIva prajJApanA ? ca / atha kA sA anantarasiddhAsaMsArasamApannajIvaprajJApanA ? anantarasiddhAsaMsArasamAvaNNajIvaprajJApanA pazcadazavidhA prajJaptA, tadyathA-tIrthasiddhA1, atIrthasiddhA2, tIrthakarasiddhA3, atIrthakarasiddhA4, svayaMbuddhasiddhA5, pratyekavuddhasiddhA6, buddhavodhitasiddhA7, strIliGgasiddhA8, purupaliGgasiddhA9, napuMsakaliGgasiddhA10, svaliGgasiddhA11, anyaliGgasiddhA12, gRhiliGgasiddhA13, ekasiddhA14, aneksiddhaa15| sA anantarasiddhAsaMsAra sArasamApannajIvaprajJApanA do prakAra kI (paNNattA) kahI hai (taM jahA) vaha isa prakAra (aNaMtarasiddha asaMsArasamAvannajIvapannavaNA) anantara siddha-prathamasamayasiddha mukta jIvoM kI prarUpaNA (ya) aura (paraMparasiddhaasaMsAra samAvaNNajIvapaNNavaNA) paramparA siddha susta jIvoM kI prarUpaNA (se kiM taM aNaMtarasiddha asaMsAra samAvaNNajIvapaNNavaNA?) anantarasiddha mukta jIvoM kI prajJApanA kyA haiM ? vaha (paNNarasavihA) pandraha prakAra kI (paNNattA) batAI hai (taM jahA) vaha isa prakAra (titthasiddhA) tIrthasiddha (atitthasiddhA) atIrthasiddha (titthagarasiddhA) tIrthakarasiddha (atitthagarasiddhA) atIrthakarasiddha (sayaMvuddhasiddhA) svayaMvuddhasiddha svayaM bodha karake siddha hue (pateyavuddhasiddhA) pratyeka buddha siddha (buddhabohiyasiddhA) buddha bodhita siddhaH (itthIliMgasihA) strIliMga siddha (purisaliMgasiddhA) gurupaliMga siddha (napuMsagaliMgalihA) napuMsaka liMga (saliMgasiddhA) svaliMgasiddha (annaliMgasiddhA) anyaliMgasiddha (gihi. liMgasiddhA) gRhasthaliMgaliddha (ekasiddhA) akelesiddha (aNegasiddhA) 4|2nii (paNNattA) 4o cha (taM jahA) te 20 te (aNaMtarasiddhaasaMsArasamAvanna jIvapaNNavaNA) mana-ta2 siddha-prathama samayasiddha mudrata yonI pr357|| (ya) mane (paraMparasiddhaasaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA) 52 521 siddha bhuta yonI 535e| (se ki ta aNaMtarasiddha asaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA) manantarasiddha bhuta yAnI prajJAyanA zucha 1 (paNNarasaviha.) te 542 prA2nI (pagNattA) tAvI cha (ta jahA) te 20 rIte cha (tityasidvA) tItha siddha (atitthasiddhA) 2matItha siddha (titthagarasidvA) tI 42 sidva (atitthagarasiddhA) matIrtha 42 sidva (sarvabuddhasiddhA) 21ya mAya pAmIna siddha thayesA (patteyabudvasiddhA) pratye4 muddha siddha (buddhabodhiyasiddhaH) muddha mAthita siddha (ithiliMgasiddhA) strI si siddha (purisa liMgasiddhA) pudi siddha (napuMsakaliMgasiddhA) nasasi siddha (saligasiddhA) - spati siddha (annaliMgasiddhA) anya vi siddha (gihiliMgasiddhA) zRzya Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameratfart TIkA pra. pada 1 sU.11 jIvaprajJApanA 169 samApannajIva prajJApanA || atha kAsA paramparAsiddhAsamApanna jIvaprajJApanA ? paramparAsiddhAsaMsArasamApannajIvaprajJApanA anekavidhA prajJatA, tadyathA - aprathamasamayasiddhA 1, dvisamayasiddhAra, trisamaya siddhA 3, catuHsamayasiddhA4, yAbad dazasamayasiddhA 10 saMkhyeyasamayasiddhA 11, asaMkhyeyasamaya siddha12, anantasamayasiddhA 13 / sA epA paramparAsiddhA saMsAra samApanna jIvaprajJApanA || sU0 11 || 3 TIkA - athAlpavaktavyatayA saMsArasamApanna jIvaprajJApanAyAH prathamopAttatve'pi eka hI samaya meM aneka siddha (se taM) yaha (atarasiddha asaMsAra samAvannajIvapannavaNA) anantarasiddha - mukta jIvoM kI prarUpaNA hai / (se kiM taM paraM parasiddha asaMsAra samAvaNNajIvapannavaNA ?) paramparA siddha mukta jIvoM kI prarUpaNA kyA hai ? vaha (azegavihA) aneka prakAra kI (paNNattA) kahI hai (taM jahA) vaha isa prakAra hai (apama samayasiddhA) aprathama samayasiddha (dusamayasiddhA) hisamayasiddha (tisamayasiddhA) trisamayasiddha (causamayasiddho ) cAra samaya ke siddha ( jAva) yAvat-taka (saMkhijasamaya siddhA) saMkhyAta samaya ke siddha (asaMkhijja - samayasiddhA) asaMkhyAta samaya ke siddha (anaMtasamaya siddhA) ananta samaya ke siddha (settaM paraMparasiddha asaMsAra samAvaNNajIvapaNNavaNA ) yaha parampara siddha mukta jIvoM kI prarUpaNA hai (se ttaM asaMsAra samApaNajIvapaNNatraNA ) yaha yukta jIvoM kI prarUpaNA hai | // 11 // TIkArtha-ssUla pATha meM yadyapi saMsAra samApanna jIvaprajJApanA ko siga siddha (eka siddhA) : siddha (aNegasiddhA) 14 samayamA bhane siddha (settaM) yA (agaM tarasiddha asaMsAra samAvavaNNajIvapaNNavaNNA) mana tarasiddha mukta jIvAnI prarUpaNA che. (se kiM taM paraM parasiddha asaM sAsamAvaNNa jIvapannatraNA 1) paraMparA siddha bhukta jIvAnI prarUpaNA jI 2 (aNegavihA) te ne prAranI (paNNattA) hI che (taM jahA) te A rIte che ( apaDhamasana siddhA) prayabhasabhaya siddha (dusamasiddhA) dvisamaya siddha (tisamagra siddhA) trisamaya siddha (causamayasiddhA) yAra sabhaya siddhA (jAva) nyA bhudhI (asaMkhijjasamaya siddhA) asaNyAta sabhaya siddha (anaMtasamayasiddhA) manata samaya siddha (se taM para parasiddha asaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA) yA 525 siddhabhuta yonI samAvaNNajIvapaNNatraNA) 2mA bhuktavonI prathA che| sU 11 / che ( se taM asaMsAra TIkA :-mULa pAThamAM je ke saMsAra samApanna jIva prajJApanAne pahelA pra0 22 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.70 entert sUcIkaTAnyAyena asaMsArasamApanna jIvaprajJApanAmeva prathamaM prarUpayitumAha-' se ki taM asaMsAra samAvaNNa jIva paNNatraNA ?' 'se' atha 'kiM' kA sA - katividhA 'asaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA?' asaMsArasamApanna jIvajJApanA grajJatA ? bhagavAnAha - 'asaMsArasamAvaNNa jIvapaNNavaNA duvihA paNNattA' asaMsArasamApanna jIvajJApanA dvividhA prajJaptA 'taM jahA ' aNaMtarasiddha asaMsArasamAvaNNa jIvapaNNatraNA ya, tadyathA - anantarasiddhAsaMsArasamApannajIvaprajJApanA ca ' paraMparasiddha asaMsArasamAvaNNa jIvapaNNavaNAya' paramparA siddhA saMsArasamApannajIvaprajJApanA ca tatra - avidyamAnam antaraM vyavadhAnaM samayena yeSAM te anantarAH, te ca te siddhAzceti anantarasiddhAH siddhatvaprAptiprathamasamaye vartamAnA iti bhAvaH, te ca te asaMsAramamApanna jIvAceti anantarasiddhAsaMsAra pahale grahaNa kiyA hai aura isa kAraNa usakA nirUpaNa pahale honA cAhiye, parantu asaMsAra samApanna jIvaprajJApanA ke viSaya meM vaktavya thoDA hai isa kAraNa sUcI kaTAha nyAya se usI kI prarUpaNA pahale kI gaI hai - prazna kiyA gayA hai ki mukta jIvoM kI prarUpaNA kitane prakAra kI hai ? bhagavAn uttara dete haiM ki mukta jIvoM kI prarUpaNA do prakAra kI hai eka anantarasiddha mukta jIvoM kI prarUpaNA aura dUsarI paraMparasiddha mukta jIvoM kI prakhSaNA / tAtparya yaha hai ki siddha jIva do prakAra ke haiM, ataH unakI prarUpaNA bhI do prakAra kI hotI hai| Age bhI sarvatra isI adhAra se prarUpaNA kA bheda samajhanA cAhiye / antara arthAt samaya kA vyavadhAna na honA anantara hai / jina mukta jIvoM ke siddha hone meM samaya kA vyavadhAna nahIM hai arthAt jina levAmAM Avela che ane te kAraNe tenuM nirUpaNa pahela thavu joie, parantu asa'sAra samApanna jIva prajJApanAnA viSayamAM vaktavya theDu che. e kAraNathI sUcikaTAha nyAyathI tenI prarUpaNA pahelI karAi che prazna karavAmAM AvyA che ke mukta jIvAnI prarUpaNA keTalA prakAranI che ? zrIbhagavAna uttara de che-mukta jIvAnI prarUpaNA e prakAranI che. eka ana'tara siddha mukta jIvAnI prarUpaNA ane khIjI para parA siddha mukta jIvanI prarUpaNA che. tAtparya e che ke siddha jIve! e prakAranA che. tethI tenI prarUpaNA paNa e prakAranI hAya che. AgaLa paNu madhe A AdhArathI ja prarUpaNAne bheda samajavA joie aMtara arthAt samayanuM vyavadhAna te na heAvuM te anaMtara che. je mukta jIvAne siddha thavAmAM samayanu' vyavadhAna nathI arthAt jeenA siddha thavAmAM Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU11 jIvaprajJApanA 171 samApannajIvA stepAM prajJApanA iti anantara siddhA'saMsArasamApana jIvaprajJApanA, atha paramparasiddhA saMsAra samApanna jIvaprajJApanAyA vyutpattimAha - vivakSita prathamasamaye yaH siddhastasya yo dvitIyasamayasiddhaH sa parastasyApi yastRtIya samayasiddhaH sa paraH, evaM rItyA anye'pi vaktavyAH pRSodarAditvAt paramparazabdasiddhiH, paramparAva te siddhAzceti paramparasiddhAH vivakSita siddhasya prathamasamayAt prAg dvitIyAdiSu samayeSu anantAtItAddhA paryantaM vartamAnA ityarthaH te ca te asaMsArasamApannAzceti paramparasiddhAsaMsArasamApannA haste ca te jIvAzceti tepAM prajJApanA parampara siddhA saMsArasamApannajIvaprajJApanA ubhayatraiva sva svagatAneka bhedasUcanArthaM cakAradvayamupako siddha hue prathama hI samaya ho, ve anantarasiddha kahalAte haiM / aise anantarasiddhoM kI prajJApanA anantarasiddha prajJApanA kahalAtI hai / paramparasiddha kA artha isa prakAra se hai jo kisI bhI prathama samaya meM siddha hai, usase eka samaya pahale siddha hone vAlA 'para' kahalAtA hai, usase bhI eka samaya pahale siddha hone vAlA usase 'para' kahalAtA hai / isI prakAra Age bhI kaha lenA cAhiye / 'TapodarAdi' gaNa meM pATha hone se 'parampara' zabda kI siddhi hotI hai / paramparasiddha kA Azaya yaha hai ki jisa samaya meM koI jIva siddha huA hai, usase pUrvavartI samayoM meM jo jIva siddha hue haiM, ve saba usakI apekSA paramparasiddha haiM / ananta atIta kAla se siddha hote A rahe haiM, ve saba kisI bhI vivakSita prathama samaya meM siddha hone vAle kI apekSA parampara siddha haiM / aise muktAtmA paramparasiddha-asaMsArasamApannajIva kahalAte haiN| unakI pahelA ja samaya hAya, tee anaMtara siddha kahevAya che. evA ana'tara siddhonI prajJApanA te anatara siddha prajJApanA kahevAya che. paraspara siddhanA artha A prakAre che--je kai paNa prathama samayamAM siddha che, tenAthI eka samaya pahelA siddha navA vALA 'para' kahevAya che. tenAthI paNa eka samaya pahelA siddha thavAvALA tenAthI para' kahevAya che. me rIte bhAgaNa pazu vAvu leye. (podarAdi) zubhAM pATha hovAthI parapara zabda siddha ane che. parapara siddhanA Azaya A che ke je samayamAM kAI jIva siddha thayeA hAya tenAthI pahelAnA samayamAM je jIvA siddha thayA che. teo badhA tenI apekSAe para parA siddha che. ananta atIta kALathI siddha khanatA AvI rahyA haiAya che. teo khadhA kAI paNa vivakSita prathama samayamAM siddha thavA vALAnI apekSAe paraMpara siddha che. AvA mukatAtmAe par'para siddha --asaMsAra samApanna jIva kahevAya che. teonI prarUpaNA par'para Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 pramApanAsUtra nyastamavaseyam 'se ki taM agaMtarasiddha arAMsAra samAvaNNa jIva pANavaNA?' 'se atha 'kiM ta' kA sA-katividhA 'aNaMtarasiddha asaMgArasamAvaNNajIvaSaNNavaNA ?' anantarasiddhAsaMsArasamApannajIvanajJApanA ? bhagavAnAha-'aNaMtarasiddha saMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA paNNarasavihA paNattA' anantarasidrAsaMsArasamApannajIvAnApanA paJcadazavidhA prajJaptA-prarUpitA, anantarasiddhAnAmupAdhi bheTena paJcadazavidhatyAt, tadeva paJcadazavidhatvaM teSAM prarUpayitumAha-'taM jahA-titthasiddhA1, atitthasiddhA2, titthagarasiddhA3, atitvagarasiddhA4, sayaMyuddhasiddhA5, patteyayuddhasiddhA6, buddhabodhiryAsaddhA7, ithiliMgasiddhA8, purisa ligasiddhA9, napuMsagaliMgasiddhA10, saliMgasiddhA11, annaligasiddhA12 gihiliMgasidvA13, egasiddhA14, aNegasiddhA15' 'taM jahA' tadyathA-tityasiddhA'-tIrthasiddhAH tIryate saMsArArNavo'neneti tIrtha-yathAvasthita sakalajIvAjIvAdipadArthaprarUpakaM paramagurupatipAditaM pravacanarUpam, tacatIrtha nirAzrayakaM na bhavatIti caturvidhaH saGghaH ityarthaH prathamagaNaprarUpaNA paramparasiddha-asaMsAra samApannajIva prajJApanA hai / donoM jagaha 'ya' (ca) kA prayoga karake yaha sUcita kiyA gayA hai ki ina donoM prajJApanAoM ke bhI avAntara bheda aneka-aneka haiN| ___ anantarasiddha jIva upAdhi ke bheda se pandraha prakAra ke haiM, ataevaM unakI prarUpaNA bhI indraha prakAra kI hai| yaha pandraha bheda isa prakAra haiM (1) tIrthasiddha-jisake sahAre se saMsAra-sAgara ko tirAjAya, vaha tIrtha kahalAtA hai| aisA tIrtha vaha pravacana hai jo jIva ajIva Adi tatvoM kI vAstavika prarUpaNA karane vAlA aura paramaguru-sarvajJa dvArA pratipAdita hai / yaha tIrtha nirAdhAra nahIM raha sakatA, ataH catuvidha saMgha athavA prathama gaNadhara ko bhI tIrtha kahate haiN| kahA bhI haisiddha-asaMsAra samApana jIva prajJApanA che. banne jagyAe (ja) ane ne prayoga karIne Avu sUcita karyuM che ke A banne prajJApanAone paNa avA*d2 leha-manAne cha. anantara siddha jIva upAdhinA bheda vaDe 5 dara prakAranA che, tethI temanI prarUpaNuM paNa paMdara prakAranI che. te pa dara bheda A rIte kahyA che " (1) tIrthasiddha-jenA AzrayathI sa sAra sAgarane tarI javAya te tIrtha kahevAya che, evu tIrtha te pravacana che ke je jIva ajIva Adi tatvonI vAstavika prarUpaNa karavAvALuM ane paramagurU sarvajJadvArA pratipAdita che. A tIrtha nirAdhAra hetuM nathI, tethI caturvidha saMgha athavA prathama gaNa dharene tIrtha kahe che. kahyuM paNa che ke Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU 11 jIvaprajJApanA dharo vA, tathA coktam-'titthaM bhaMte ! titthaM tityakare titthaM ? goyamA ! arihA tAca niyamA' titthakare, tittha puNa cAuvyaNNo samaNasaMgho paDhama gaNaharo vA' tIrtha 'zAsana' bhadanta ! tIrtha (taraNa sAdhanam) tIrthakarastortham gautama ! arhan tAvat niyamAttIrthakaraH tIrtha punazcaturvarNaH zramaNasavaH prathamagaNadharo vA' iti, tasmin tIrthe satrutpanne ye siddhArate tIrthasiddhAH1, 'evam atitthasiddhA' atIrthasiddhAH, tIrthasyA bhAvo'tIrtham, tIrthasyAbhAvazcAnutpAdaH apAntarAle vyavacchedo vA tasmin ye siddhAH-te atIrthasiddhAH2, tatra tIrthasyAnutpAde siddhA marudevIprabhRtayaH, marudevyAdi siddhigamanakAle tIrthotpAdAbhAvAt, tathA-tIrthasya vyavacchedaH suvidhi svAmyAdyapAntarAlepu, tatra ye jAti smaraNAdinA'pavargamArgamavApya he bhagavAn ! tIrtha ko tIrtha kahate haiM yA tIrthaMkara ko tIrtha kahate haiM ? he gautama ! arihanta bhagavAn (niyama se) tIrthakara haiM aura cAra prakAra kA amaNasaMgha (sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA) yA prathama gaNadhara tIrtha hai| isa tIrtha kI sthApanA ho jAne para jo jIva siddhi prApta karate haiM, ve tIrthasiddha kahalAte haiN| (2) atIrthasiddha'-tIrtha kA abhAva atIrtha kahalAtA hai| tIrtha kA abhAva do prakAra se hotA hai-tIrtha kI sthApanA hI na huI ho athavA sthApanA hone ke pazcAt kAlAntara meM usakA viccheda ho gayA ho / aise atIrthakAla meM jinhoMne siddhi prApta kI ve atIrthasiddha haiM / tIrtha kI sthApanA se pUrva bharudevI Adi ne siddhi prApta kii| suvidhinAtha Adi tIrthakara ke bIca ke samaya meM tIrya kA uccheda huA thA, usa samaya meM jAtismaraNa Adi ke dvArA jinhoMne siddhi pAI, ve tIrtha he bhagavana tIrthane tIrtha kahe che athavA (agara) tIrthakarone tIrtha kahe che? he gautama ! arihaMta bhagavAna (niyamathI) tIrthakara che ane cAra prakArano zrabhAra saya (sAdhu, sAthI, zrApa, zrAqi4) ath| prathama 2 tItha che. A tIrthanI sthApanA thaI gayA bAda je jI siddhi prApta kare che. teo tIrtha siddha kahevAya che. (2) atIrtha siddha-tIrthano abhAva atIrtha kahevAya che. tIrthano abhAva be prakAre thAya che-tIrthanI sthApanA ja na thaI hoya athavA sthApanA thayA pachI kALAntare tene vichera thaI gayo hoya, AvA atIrthakALamAM jeoe siddhi prApta karI teo atIrtha siddha che. tIrthanI sthApanAthI pUrva marUdevI vigeree siddhi prApta karI. suvidhinAtha vigere tIrthakaranA vacagALAnA samayamAM tIrthane viccheda thayo hato te samayamAM Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 prajApanAsUtra siddhAste tIrthavyavacchedasiddhA ityarthaH, evam 'titthagarasiddhA'-tIrthakarasiddhAH-tIrthakarAH santo ye siddhAste tIrthakarasiddhAH pabhAdi parddhamAnaparyantAH, 'atitthagarasiddhA' atIrthakarasiddhAH-sAmAnyakevalino bhUtvA ye siddhAste tathA 'sayaM buddhasiddhA' svayaM buddhasiddhAH-paropadezAdinA svayaM budrAH santo ye siddhAste tathA-paropadezaM vinApi svayaM saMsArasvarUpaM buddhyA siddhA ityarthaH, 'patteya buddhasiddhA' pratyekabuddhasiddhAH-pratyekabuddhasiddhAH santo ye siddhAste pratyekabuddhasiddhAH, tatra svayaM buddhapratyekabuddhAnAM bhedastu ayameva yat-svayaMbuddhA bAhyapratyayaM vinara vyavacchedasiddha khlaae| ye donoM hI prakAra ke siddha atIrthasiddha hai| (3) tIrthakarasiddha-jo tIrthakara hokara siddha hote haiM, ve tIrthaMkara siddha' kahalAte haiM, jaise isa avasarpiNIkAla meM zrIkapaladeva se lekara zrIvarddhamAna svAmI paryanta cauvIsa tIrthakara / (4) atIrtha karasiddha-jo sAmAnyakevalI hokara siddha hote haiM, ve atIrthakarasiddha' kahalAte haiN| (5) svayaMvuddhasiddha-jo paropadeza ke vinA, svayaM hI saMsAra ke svarUpa ko samajha kara siddha hote haiN| (6) pratyekavuddhasiddha-jo pratyekavuddha hokara siddha hue ve pratyeka vuddha siddha haiN| pratyeka yuddha bhI paropadeza ke vinA hI siddha hote haiM, parantu unameM aura svayaMyuddha meM antara hai / vaha yaha ki svayaMbuddhasiddha ve kahalAte haiM jo bAhya kAraNa ke vinA hI bodha prApta kara lete haiM-jinheM jAti maraNa vigere dvArA jeoe siddhi meLavI teo tIrtha vyavachera siddha kahevAyA. A banne prakAranA siddha atIrtha siddha che (3) tIrtha karasiddha-jeo tIrtha kara banIne siddha thAya che. teo tIrtha kara siddha kahevAya che, jemake A avasarpiNI kALamA rUSabhadevathI te zrI vardhamAna svAmI sudhI 24 tIrtha kare che. (4) atIrtha karasiddha-jeo sAmAnya kevalI banIne siddha thAya che. teo atIrthakara siddha kahevAya che (5) svaya buddhasiddha-jeo popadeza vinA pite ja sa sAranA svarUpane samajIne siddha thAya che te svaya buddhasiddha che. (9) pratyekabuddhasiddha-jeo pratyeka buddha banIne siddha thayA teo pratyeka buddhasiddha che. pratyeka buddha paNa parepadezanA vinA siddha thAya che, paraMtu temAM ane svayaM buddhamAM anantara che. te A ke svayaM buddhasiddha teo kahevAya che ke jeo bAhA kAraNa vinAja Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.11 jIvaprajJApanA 175 budhyante, svayameva-bAhyapratyayamantareNaiva nija jAti smaraNAdinA buddhAnAM svayaM buddhatvokteH, te ca dvidhA-tIrthakarA stad vyatiriktAzca, prakRte ca tIrthakaravyatiriktA eva svayaM buddhA gRhyante, tathA coktam-nandhadhyayanacUrNikAyAm'te duvihA, sayaM buddhA-titthayarA, titthayaravairittAya, iha vairinehiM ahigAro' iti, te dvidhAH svayaM buddhAH-tIrthakarA:-tIrthakara vyatiriktAzca, iha vyatiriktairadhikAra iti, pratyeka buddhAstu vAhya pratyayApekSayA vyavahIyante, pratyekaM-bAhya vRpabhAdi kAraNamabhisamIkSya buddhAnAmeva pratyekabuddhatvavyavahArAt, itthaM zrUyatebAhyapratyaya sApekSAkarakaNDvAdInAM vodha bahiH pratyayamapekSya ca te buddhAH santo niyamena pratyekameva viharanti, na gacchacAsina iva saGghIbhUya, tathA coktam-nandhadhyayanacUrNikAyAm-'patteyaM-bAhyaM vRSabhAdikaM kAraNamabhisamIkSya buddhAH vahijAtismaraNa Adi se svayaM hI bodha prApta ho jAtA hai / svayaMvuddha' do prakAra ke haiM-tIrtha kara aura tIrtha karabhinna / tIrthakara to tIrthakarasiddha kI koTi meM sammilita haiM, ataeva yahAM tIrthakarabhinna svayaMvuddha hI samajhanA cAhiye / nandIsUtra kI cUNi meM kahA hai-svayaMvuddha do prakAra ke haiM-tIrthakara aura tIrthakarabhinna / yahAM tIrthakarabhinna ko hI grahaNa karanA cAhiye / aura pratyekabuddha ve kahalAte haiM jo vRSabha Adi kisI bhI vAhya nimitta se vodha prApta karate haiN| sunA jAtA hai ki karakaNDU Adi ko bAhya nimitta se bodhi prApta huI thii| ye pratyeka buddha bodhi prApta karake ekAkI hI vicarate haiM, gaccha-samUha meM nahIM rahate / nandI-adhyayana kI cUrNi meM kahA hai-pratyeka-vRpama Adi bAsya nimitta bodha prApta kare che. arthAt jeone jAti maraNa vigerethI svayameva baMdha prApta thaI jAya che. svayaM buddha be prakAranA che-tIrthakara ane tIrthakara bhinna, tIrtha ra te tIrthakara siddhanI TimAM saMmilita che. tethI ahIM tIrtha kara bhinna svayaM buddhaja samajavA joIe. nandI sUtranI cUrNimAM kahyuM che ke svayaM buddha be prakAranA che-tIrtha kara ane tIrtha karathI judA. atrete tIrthakara bhinnanu ja grahaNa karavuM joIe. ane pratyeka buddha teo kahevAya che ke jeo vRSabha Adi koI paNa bAhya nimittathI bedha prApta kare che. sAMbhaLavAmAM Ave che ke karakaC vigerene bAhya nimittathI bodhi prApta thaI hatI. A pratyeka buddha, badhi prApta karIne ekAkI vicare che, ga7 samUhamAM rahetA nathI. - nandI adhyayananI cUrNimAM kahyuM che-pratyeka vRSabha Adi bAhyanimittane Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 prazAMpanAsUtre pratyayaM pratibuddhAnAM ca 'patteyaM niyamA vihAro jamhA tamhAya te patteya buddhA' iti, svayambuddhAnAmupadhirdvAdazavidha eva pAtrAdiko bhavati, pratyeka buddhAnAM tu dvidhA-jaghanyena, utkarpeNa, tatra jaghanyena dvividhaH utkarSeNa navavidhaH prAvaraNavarjI bhavati tathA coktam~~~ 'patteya buddhANaM jahaNeNaM duviho, / ukoseNaM navaviho niyamA pAuraNa vajjo bhavaI' iti // evaM svayaM buddhAnAM pUrvAdhItaM zrutaM bhavati na vA bhavati, tatra yadi pUrvAdhItaM zrutaM bhavati tadA liGgaM devatA vA prayacchati, gurusannidhau vA gatvA pratipadyate, yadi ca ekAki vicaraNa samarthaH, icchA vA tasya tAdRzI utpadyate tadA ekAkI viharati ko dekha kara jo vuddha hue ve pratyeka buddha / ve niyama se pratyeka arthAt akele hI vicaraNa karate haiM, isa kAraNa pratyeka buddha kahalAte haiN| svayaMkuddhoM kI upadhi pAtrAdi ke bheda se bAraha prakAra kI hotI hai aura pratyeka buddhoM kI jaghanya tathA utkRSTa ke bheda se do prakAra kI hotI hai / jaghanya se do prakAra kI aura utkRSTa nau prakAra kI hotI haiN| magara usameM prAvaraNa arthAt vastra nahIM hotA / kahA bhI haiM - pratyeka kama se kama do prakAra kI aura adhika se adhika nau prakAra kI upadhi rakhate haiM, magara niyama se vastra rahita hI hote haiM / svayaMkuddhoM ke pUrvAdhIta (pUrvajanma meM paThita) zruta hotA bhI hai yA nahIM bhI hotA hai / agara hotAhai to unheM devatA liMga pradAna kara detA hai athavA ve guru ke nikaTa jA .. kara muniliMga aMgIkAra karate haiN| agara ve ekAkI vivarane meM samartha hoM yA unheM ekAkI vicaraNa karane kI icchA ho to ekAkI vicarate joIne jee buddha thayA te pratyeka yuddha tee nimittathI pratyeka arthAt ekalAja vicare che, e kAraNe pratyeka buddha kahevAya che svaya buddhonI upadhi--pAtrAdinA bhede khAra prakAranI hoya che ane pratyeka yuddhonI jaghanya tathA utkRSTanA bhedathI e prakAranI thAya che, jaghanyathI e prakAranI ane utkRSTathI nava prakAranI thAya che. parantu temAM prAvaraNu arthAt vastro hAtA nathI. kahyu paNa che pratyeka yuddha ochAmAM ochI e prakAranI ane vadhAramAM vadhAre nava prakAranI upadhi rAkhe che parantu niyamathI vastra rahita ja hAya che. svayaM buddhonu' pUrvAdhIta (pUrvajanmanu' bhaNela) zruta heAya che. agara teA nathI paNu hatu. agara hoya che te temane devatA liMga pradAna karIde che. athavA tee gurUnI samIpa jaine munirliMga agIkAra kare che agara te Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhino TIkA pra. pada 1 sU.11 jIvaprajJApanA anyathA gacchyAse avatiSThate, yadAtu tasya pUrvAdhItaM zrutaM na bhavati tadA niyamena gurusannidhau upagamya liGga pratipadyate, gacchaM ca niyamato na parityajati, uktazca-'puyAhIyaM suyaM se havai vA na vA, jai se nasthi to liMgaM niyamA gurusaM. nihe paDijjai, gaccheya viharaitti, aha puvAdhIya suyasaMbhavo'tthi to se ligaM devayA paDiyacchada, gurusaMnihe vA paDivajjai, jaiya egavihAraviharaNasamattho icchA vA se to eko ceva viharai, annahA gacche viharaI'tti, pratyekavuddhAnAM tu pUrvAdhItaM zrutaM niyamena bhavati, tacca jayanyena ekAdazAGgAni, utkarpaNa kiJcinyUnAni dazapUrvANi, evaM liGga tasmai devatA prayacchati, liGgarahito vA kadAcid haiM, anyathA gacchavAsI hokara rahate haiM / yadi unake pUrvAdhIta zruta na ho to niyama se guru ke nikaTa jA kara hI liMga aMgIkAra karate haiM aura niyama se gaccha meM hI rahate haiM / kahA bhI hai-unheM (svayaM vuddha ko) pUrvAdhIta zruta ho bhI sakatA hai aura nahIM bhI ho sakatA hai| yadi nahIM hai to niyama se guru ke sAnnidhya meM hI sAdhuliMga ko aMgIkAra karate haiM aura yadi pUrvAdhIta zruta ho to yA to devatA liMga pradAna kara detA hai yA guru ke samIpa ve liMga aMgIkAra karate haiN| agara vaha ekAkI vicarane meM samartha hoM aura ekAko vicaranA cAhe to ekAkI vicarate haiM, anyathA gaccha meM rahate haiM / magara pratyeka vudroM ko niyama se pUrvAdhIta zrRta hotA hI hai| vaha kama se kama gyAraha aMga aura utkRSTa kacha kama daza pUrva taka hotA hai| unheM liMga devatA detA hai aura kadAcita ekAkI vicAravAmAM samartha hoya athavA temane ekAkI vicaraNa karavAnI IcchA hoya to ekAkI vicare che. nahI te gacchavAsI banIne rahe che. je teomAM pUrvAdhIta zrata na hoya te niyame karIne gurUnI pAse jaIne ja liMga agIkAra kare che ane niyamathI gacchamAM AvIne rahevAvALAM hoya che. kahyuM paNa che-teone (svayaM buddhane) pUrvAdhIta zrata hoI paNa zake che, ane na paNa hoya. jo na hoya te gurUnA sAnidhyamAM ja niyamathI sAdhu liMgano aMgIkAra kare che. ane je pUrvAdhIta zrata hoya che athavA to devatA liMga pradAna karIde che agarate gurUnI samIpe li ga aMgIkAra kare che. agarato te ekAkI vicaravAmAM samartha hoya ane ekAkI vicAravAnuM cAhe te ekAkI vicare che nahI te ga7mAM rahe che. parantu pratyeka buddhone niyamekarI pUrvAdhIta kRta hoya ja che. te ochA mAM ochA agIyAra aga ane tenA utkRSTa kAIka ochA daza pUrva sudhI hoya che. teone liMga devatA Ape che ane keIka vAra teo liMga rahita banIne pra0 23 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 prajJApanAstra bhavati, uktazca-patteya buddhANaM puvvAhIyaM sayaM niyamA havai, jahanneNaM ikkArasa aMgA, ukkoseNaM bhinna dasapuyA, liMgaM ca devayA payacchai, liMgavajjio vA bhavai, jao bhaNiyaM-ruppa pattaya buddhA' iti / tathA 'buddha vohiyasiddhA'-buddha bodhitasiddhAH buddhAH-AcAryAstai baudhitAH santo ye siddhA bhavanti te vuddhabodhitasiddhA ucyante, eteSAM ca pUrvoktAnAM sarvepAmapi madhye kecana-'itthIliMgasiddhA-strIliGgasiddhA bhavanti, striyAliGgastrIliGgam-strItvopalakSaNam, tasmin strItvopalakSaNarUpe strIliGge vartamAnAH santo ye siddhAste strIliGgasiddhA ucyante tatra strIliGga tridhA bhavati,-vedaH-zarIraniSpatiH, nepathyaJca, tepAMmadhye prakRte zarIraniSpatti rUpameva strIliGga gRhyate, ve liMgarahita hI vicarate haiN| kahA bhI hai-pratyeka buddhoM ko niyama se pUrvAdhIta zruta hotA hai / vaha jaghanya gyAraha aMga aura utkRSTa kiM cit nyUna dA pUrva taka hotA hai| unhe yA to devatA liMga pradAna kara detA hai yA ve liMgarahita (sAdhu kA veSa dhAraNa kiye vinA hI) vicarate haiN| kahA bhI hai-'rUppaM patteyabuddhA - (7) vuddhabodhitasiddha-buddha arthAt bodha prApta AcArya Adi ke dvArA pratibodha pAkara jo siddha hotA haiM, ve buddhaghodhita siddha' kahe jAte haiN| (8) strIliMgasiddha-ina pUrvokta siddhoM meM se koI-koI strIliMgasiddha hote haiN| strI kA cihna strIliMga kahalAtA hai / vaha tIna prakAra se ho sakatA haiM-veda, zarIra kI banAvaTa aura veSa / ina tIna prakAra ke liMgoM meM se yahAM zarIra kI banAvaTa hI samajhanA cAhie, veda yA veSa rUpa strIliMga nahIM samajhanA caahie| kyoM ki strIveda kI vidyvicaratA rahe che. kahyuM paNa che-pratyeka buddhane niyamekarI pUrvAdhIta zrata hoya che. te jaghanya agIAra aga ane utkRSTa kaIka ochA daza pUrva sudhI hoya che. teone kAte devatA liMga pradAna karI de che. agara te teo liga rahita (sAdhuneveSa dhAraNa 4 sivAya ) vicare che. 4ghu 55 cha , (rupaM patteyabudrA) (7) buddhabodhitasiddha-buddha arthAt bodha prApta AcArya AdinA dvArA prati bodha meLavIne je siddha thAya che. teo buddha bodhita siddha kahevAya che. (8) strIli gasiddha-A pUrvokta sidamAthI kaI kaI strIliMga siddha hoya che. strInuM cihna strIliga kahevAya che. te traNa prakAre banI zake che-veda zarIranI banAvaTa ane veSa e traNa jAtanA liMgamAMthI ahIM zarIranI banAvaTa ja samajavI joIe veda athavA Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.11 jIvagrajApanA na tu vedarUpaM nepathyarUpaM vA, vedasattve siddhatvAsaMbhavAt, nepathyasya ca pramANatvA bhAvAt tathA coktaM nandyadhyayanacUrNikAyAm-'itthIe liMgaM ithiliMga, itthIe uvalakkhaNaM ti kuttaM bhavai, taM ca tivihaM-vedo sarIra nivyittI nevatthaM ca, iha sarIranivvattIe ahi gAro na veyaNe vatthehiM tti, evaJca-'na strINAM nirvANamiti digambaroktamapAstamavaseyam , anena sUtreNa strInirvANasya sAkSAdeva pratipAditatvAt, tamniSedhasya yuktyA anupapadyamAnatvAt , tathAhi-jJAnadarzanacAritrANi nirvANapatho vartate, 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH' iti vacanaprAmANyAt, (tattvArthasUtra 1, a. 1) samyagdarzanAdIni purupANAmiva strINAmapi sambhavantyeva, mAnatA meM siddha-avasthA prApta nahIM ho sakatI aura veSa pramANita nahIM hai / nandI-adhyayana kI cUrNikA meM kahA hai-strI kA liMga strIliMga hai, arthAt jisase strI kI pahicAna ho vaha striiliNg| vaha tIna prakAra kA hai-veda, zarIra kI vanAvaTa aura vep| yahAM zarIra kI racanA hI samajhanA cAhie, veda' yA veSa nahIM samajhanA caahie| isa kathana se 'striyoM ko nirvANa nahIM hotA' yaha digambaroM kA kathana khaMDita ho jAtA hai, kyoM ki isa satra meM strI nirvANa kA sAkSAt hI pratipAdana kiyA gayA hai| usakA nipedha yukti se saMgata nahIM ho sakatA / yathA-jJAna, darzana aura caritra mokSa kA mArga hai, 'samyagdarzana jJAna aura cAritra mokSa kA mArga hai' yaha vacana pramANabhUta hai| (tattvArthasUtra 1 a. 1) samyagdarzana puruSoM kI taraha striyoM meM bhI ho sakatA hai| striyAM bhI samasta pravacana ke artha para ruci rakhatI viSa rUpa strIliMga na samajavuM joIe. kemake strI vedanI vidyamAnatAmAM siddha avasthA pAmI nathI zakAtI ane veSa pramANita nathI. nandI adhyayananI cUrNikAmAM kahyuM che- strInuM liMga strIliMga che, arthAta jenAthI strInI oLakha thAya te strIliMga. te traNa jAtanAM che. veda zarIranI banAvaTa ane veSa, ahIM zarIranI racanA ja samajavI joIe. veda ke veSa samajavAnA nathI. A kathanathI strIonuM nirvANa nathI thatuM. evuM digambaronuM nirtha khaMDita thaI jAya che kemake A sUtramAM strI nirvANanuM sAkSAt pratipAdana 4yu che. tena niSedha yutithI sAta nathI 27 zato. jema jJAna, darzana. cAritra mokSa mArga che, samyagdarzana jJAna ane cAritra mokSane mArga che A vacana pramANabhUta che. (tatvArtha sUtra 1 a-1) samya darzana purUSanI jema strIomAM paNa hoI zake che. strIo paNa samasta pravacana Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 prajApanAsUtra striyo'pi sakalamapi pravacanArthamavikalamabhirocayanti, paDAvazyaka kAlikokAlikAdi bhedabhinnaM zrutaM ca jAnanti, niraticAra saptadazaprakArakaM saMyamaJca paripAlayanti, surAmurANAmapi durdharaM brahmacarya dhArayanti, mAsakSapaNA diduzcaratapazcazciAcaranti, ataeva strINAmapi muktiH sambhavatyeva, atha tAsAM samgagdarzanajJAnasammave'pi saMyamAbhAvena cAritrAsambhavaH, zarIrAGgAcchAdanArtha vastraparimAgAvazyakatayA saparigrahatvApattyA saMyamAbhAvAditi cedatrocyate -'mucchApariggaho vutto' mUchIparigraha uktaH, iti vacanAt paramArthato mUrchAyA eva parigrahapadArthatayA strINAM zarIrAcchAdanArtha vastrasaMsargamAtra sattve'pi vastrAhaiM, SaDAvazyaka tathA kAlika aura utkAlika Adi zruna ko jAnatI haiM aura sattaraha prakAra ke saMyama kA niraticAra pAlana bhI karatI haiM / suroM aura asuroM ke lie bhI kaThina brahmacarya kA pAlana bhI karatI hai, mAsakhamaNa Adi duSkara tapasyA bhI karatI haiN| isa kAraNa striyoM ko bhI mokSa prApta ho sakatA hai| kadAcit kahA jAya ki striyoM ko samyagdarzana aura samyagjJAna to saMbhava hai, magara saMyama kA abhAva hone se cAritra saMbhava nahIM hai, unheM apane zarIra kA aMga DhaMkane ke lie vastra kA paribhoga karanA Avazyaka hotA hai| ataeva saparigraha hone se saMpama kA abhAva hotA hai| isakA uttara yaha hai ki mRI ko parigraha kahA gayA hai| jaba mUrchA hI parigraha zabda kA artha hai to striyoM ko zarIra DhaMkane ke lie vastra kA saMsarga mAtra hone para bhI vastra Adi meM mRI na hone ke nonA artha upara rUci rAkhe che. paDAvazyaka tathA kAlika ane utkAlika vigere zrutane jANe che ane sattare prakAranA sa yamanuM niraticAra rUpe pAlana kare che. sura ane asurane mATe kaSTaprada brahmacaryanuM pAlana paNa kare che. mAsa khamaNa Adi duSkara tapasyA paNa (strI) kare che, A kAraNe strIone paNa mekSa prApta thaI zake che. kadAcit kahevAmAM Ave ke strIomAM samyagdarzana ane samyajJAna te saMbhave che, paNa sa yamano abhAva hovAthI cAritrano sa bhava nathI hatA. teone pitAnuM zarIra DhAkavA mATe vastra paheravu te Avazyaka bane che. tethI saparigraha hevAthI saMyamane abhAva bane che. tene uttara A che ke mUchane parigraha kahela che. jyAre mUcchaja parigraha zabdano artha che. te strI ene zarIra DhAkavA mATe vastrane mAtra saMsarga thavAthI paNa vastra vigeremAM mUcha na hovAne kAraNe te parigraha banatuM nathI, vastra vagara AtmAnI rakSA thavI asaMbhavita che, Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.11 jIvaprajJApanA diSu mUrchAviraheNa parigrahAbhAvAt , vastraM vinA AtmarakSaNAsaMbhavena dharmopakaraNamAtratayA tasyopAdAnAt, zItakAlAdiSu vyagrAvasthAyAM svAdhyAyadhyAnAdi-karaNAsaMbhavAcca dIrghakAlikasaMyamaparipAlanAya yatanayA mRcchArahitavastraM paribhuJjAnAnAmapi tAsAM parigrahavattvAbhAvAt , atha strINAM samyagdarzanAdi ratnatrayasambhaveM'pi na kevalaM tasya sambhavamAtreNaiva mokSapadaprAptiH sambhavati, api tu prAyaH prakR. pTenaiva tadraratnatrayeNa, anyathA pravrajyAnantarameva sarvepAmapi pravrajitAnAM sAmAnyena muktipadaprAptyApattiH prasajyeta, pratyakSatastathA'darzanAt tadiSTApateH kartumazakyatvAt, samyagdarzanAdi ratnatrayaprakarpazca strINAM na sambhavati, iti na vAcyam , strINAM kAraNa vaha parigraha nahIM hotA vastra ke vinA AtmA kI rakSA honA asaMbhava hai| ataeva dharmopakaraNa ke rUpa meM hI ve vastra ko grahaNa karatI haiM / zItakAla Adi meM vastra ke vinA vyagratA utpanna ho jAtI hai, ataeva svAdhyAya dhyAna Adi nahIM ho sakanA isa kAraNa dIrgha kAlika saMyama kA paripAlana karane ke lie, yaMtanA pUrvaka mUrchA rahita vastra kA upayoga karane para bhI parigraha vRttI nahIM hotii| ___ kadAcit kahA jAya ki striyoM ko samyagdarzana Adi ratnatraya kA saMbhava to hai, magara saMbhava hone mAtra se hI to mokSa pada ko prApti nahIM ho sakatI / mokSa kI prApti to prAyaH utkRSTa ratnatraya se hI hotI hai, anyathA dIkSA lene ke bAda hI sabhI dIkSitoM ko mokSa prApta ho jAya, magara pratyakSa se aisA nahIM dekhA jAtA / ataeva iSTApatti nahIM kahA jA sakatA, aura samyagdarzana Adi ratnatraya kA prakarSa striyoM meM saMbhava tethI dharmoparakaNanA rUpa ja teo vastra dhAraNa kare che. zItakALa AdimAM vasa sivAya vyagratA utpanna thaI jAya che. tethI ja svAdhyAya, dhyAna vigere thaI zakatA nathI. eTalA mATe dIrghakAlika saMyamanuM paripAlana karavAne mATe, yatanApUrvaka maccharahita vastrano upayoga karavA chatA paNa teo parigrahavatI banatI nathI. kadAca kahevAmAM Ave ke strIone samyagdarzana vigere ratnatrayano saMbhava che. paNa sabhava hovA mAtrathI te mokSanI prApti nathI thaI zakatI, mokSanI prApti prAyaH utkRSTa ratnatrayathI thAya che, nahI te dIkSA lIdhA pachI badhAja dIkSitene mokSa prApta thaI jAya. Avu pratyakSamAM jovAmAM nathI Avata. tethI ISTApatti nathI kahevAtI ane samyagdarzana Adi ratnatrayane prakaSa - strIomAM saMbhavita che ke nahIM. Ama kahevu ThIka nathI, kemake strIomAM samyagdarzana Adi ratnatrayanA utkarSane abhAva karavAvALuM kaI pramANa nathI, - samasta dezomAM ane samasta kALamAM striomAM ratnatrayane prakarSa asaMbhavita Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhApanAsUtre samyagdarzanAdi ratnatrayaprakarpA sambhavapratipAdakapramANAbhAvAt , sakaladezakAlAvacchedena strISu ratnatrayaprakarpA sambhavagrAhakapramANAnupalabdheH, dezakAlavyavahiteSu pratyakSapramANApravRtteH, tadapravRttau cAnumAnasyApi tanmUlakasya pravRttyasaMbhavAt , tAmu tatprakarSAsambhavapratipAdakagamAnupalabdhezca, pratyuta tatsambhavapratipAdakAgamAnAmeva sthAne samupalabdheH, yathA prastutaM sUtram , tasmAmna strINAM ratnatrayaprakarSAsambhavaH, payaH pAvakayoriva, chAyAtApayoriva, prakAzAndhakArayoriva vA strItvena saha ratnatraya prakarSasya svabhAvato virodhAbhAvAt , virodhAvadhAraNe yuktivirahAt , tathAhinahIM hai| yaha kahanA ThIka nahIM hai, kyoM ki striyoM meM samyagdarzana Adi ratnatraya ke prakarSa kA abhAva siddha karane vAlA koI pramANa nahIM hai| samasta dezoM meM aura samasta kAloM meM striyoM meM ratnatraya kA prakarSa saMbhava nahIM hai, isa bAta ke grAhaka pramANa kI anupalabdhi hai| deza aura kAla se vyavahita padArthoM meM pratyakSa pramANa kI pravRtti nahIM hotI aura pratyakSa kI pravRtti na hone se pratyakSa mRlaka anumAna kI pravRtti bhI saMbhava nahIM hai| striyoM meM ratnatraya ke prakarSa kA abhAva pratipAdana karane vAlA Agama bhI upalabdha nahIM hotA, balki usakA saMbhava batalAne vAlA Agama hI sthAna-sthAna para upalabdha hotA hai| jaise yahI prastuta sUtra / ataeva striyoM meM ratnatraya kA prakarSa asaMbhava hai, yaha bAta nahIM hai / jaise jala aura agni kA, chAyA aura dhUpa kA athavA prakAza aura andhakAra kA svabhAva se hI virodha hai / usa prakAra strItva kA ratnatraya ke prakarSa ke sAtha svabhAva se hI virodha nahIM hai, che te vAtanA pramANanI anupalabdhi che. deza ane kALathI vyavahita padArthomAM pratyakSa pramANanI pravRtti nathI thatI ane pratyakSanI pravRtti na hovAthI pratyakSa mUlaka anumAnanI pravRtti paNa asaMbhavita che. strIomA ratnatrayanA prakaIne abhAva pratipAdana karavAvALA Agama paNa upalabdha nathI thatA. paNa tene sa bhava batAvavAvALA Agamaja ThekANe ThekANe upalabdha bane che. jemake A cAlu sUtra che. tethI karIne strIomAM ratnatrayane prakarSa asaMbhava che. e vAta che ja nahIM jema agni ane pANIne taDakAne ane chAyAne prakAza ane andhakArane savAbhAvika virodha heAya che. e rIte strItvano ratnatrayanI utkarSatA sAthe svAbhAvika virodha nathI, kemake vidhine nizcaya karAvanArI kaI yukita nathI. jemake-jenA pachI mokSanI prApti thaI jAya teja ratnatrayane prakarSa kahevAya che. te prakarSa agI avasthAnA Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sa.11 jIvaprazApanA yadanantaraM mokSapadaprAptirbhavati sa eva ratnatrayaprakarpa ucyate, sa ca ayogino'vasthAcaramasamayabhAvI, ayogyavasthAyAzca asmAdRzAM camadRzAM pratyakSavAbhAvAt , atastayo virodhAvadhAraNaM duHzakam , adRSTena saha virodhasya pratipattu mazakyatvAt , iSTApattau tu puruSeSvapi tulyayuktyA virodhApattyA ratnatrayaprakarSA saMbhavApattiH, ____ atha sarvotkRSTAdhyavasAyenaiva sarvotkRSTapadaprApti bhavati, nAnyatheti ubhayavAdi sammatametad AgamaprAmANyAt , sarvotkRSTaJca padadvayaM vatate, sarvoskRSTa-sukhasthAnaM, sarvotkRSTa duHkhasthAnazca tatra sarotkRSTa sukhasthAna mokSaH, sarvotkRSTaduHkhasthAnantu adhaH saptamanarakapRthivI, tatrAgame strINAM kyoMki virodha kA nizcaya karAne vAlI koI yukti nahIM hai / yathAjisake bAda mokSa kI prApti ho jAya vahI ratnatraya kA prakarSa kahalAtA hai| vaha prakarSa ayogI-avasthA ke carama samaya meM hotA hai aura ayogI-avasthA hamAre jaise carmacakSu janoM ko pratyakSa nahIM hotii| isa kAraNa unake virodha kA nizcaya karanA azakya hai aura adRSTa vastu ke sAtha kisI ke virodha ko samajhanA asaMbhava hai| anyathA jo yukti striyoM ke ratnatraya kA prakarSa na hone ke liye hai vaha puruSoM ke liye bhI samAna hai to unameM bhI virodha hone se ratnatraya kA prakarSa asaMbhava ho jaaegaa| kahA jA sakatA hai ki sarvotkRSTa pada kI prApti sarvotkRSTa adhyavasAya se hotI hai, anyathA nahIM, Agama pramANa se yaha bAta donoM vAdiyoM ko mAnya hai| sarvotkRSTa pada do haiM-eka sarvotkRSTa sugva kA sthAna aura dUsarA sarvotkRSTa duHkha kA sthAna / sarvotkRSTa sukha kA sthAna mokSa hai aura sarvotkRSTa duHkha kA sthAna sAtavIM narakabhUmi hai| inameM chevaTanA bhAgamAM thAya che, ane agI avasthA ApaNA sarakhA carma cakSu mANasane pratyakSa nathI thatI. ethI tenA virodhane nizcaya kare azakaya che ane adaSTa vastunI sAthe koInA virodhane samajavo asaMbhava che. bIjI rIte je yukita strIone rana triyanA prakarSa na hovA mATe che, te purUSane mATe paNa samAna ja che to temAM paNa virodha hovAthI ratnatrayane prakaSa asaMbhavita banI jaze. kahevAya che ke sarvotkRSTa padanI prApti sarvotkRSTa adhyavasAyathI thAya che. anya rIte nahIM. AgamapramANuthI A vAta bane vAdIone mAnya che - tkRSTa pada be che. eka sarvotkRSTa sukhanuM sthAna ane bIju sarvotkRSTa dukhanuM sthAna. sarvotkRSTa sukhanuM sthAna mekSa che. ane sarvotkRSTa duHkhanuM sthAna sAtamI naraka bhUmi che, Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 pranApanAsUtre saptamanarakapRthivIgamanaM pratipiddham , pratiSedha nidAnantu tadagamanayogya tathAvidha sarvotkRSTamanovIryapariNAmAbhAvaH, ataeva tAsAM samUcchimA dighat saptamanarakapRthivIgamanAbhAvaH, kiJca yAsAM vAdalabdhau vaikriyAdilabdhau pUrvagatazrutAdhigatau ca sAmarthyAbhAva stAsAM mokSagamanasAmarthyAbhAvaH sutarAM siddha iti cenmaivam strINAM saptamanarakapRthivIgamanaprayojaka sarvotkRSTamanovIryapariNAmAbhAve'pi niHzreyasaprayojaka sarvotkRSTamanovIryapariNAmAbhAve pramANAbhAvAt , tayoH parasparaM vyApya vyApakabhAvAbhAvena anvayavyatirekAbhAvAt, bhUmikarSaNAdikaM karma kartumasamarthoM janaH zAstrANyapyavagADhumasamartho na bhavati, pratyakSase Agama meM sAtavIM naraka meM striyoM ke jAne kA niSedha kiyA gayA hai / isa niSedha kA kAraNa yaha hai ki unameM sAtavIM naraka meM jAne yogya sarvotkRSTa manovIrya pariNAma nahIM hotaa| isI kAraNa ve 'saMmUchima Adi jIvoM kI taraha sAtavIM narakabhUmi meM nahIM jaatiiN| isake atirikta jinameM bAdalabdhi, vaikriya labdhi aura pUrvagata zruta ko jAnane kI bhI zakti nahIM hai, unameM mokSagamana kI zakti kA abhAva to svataH hI siddha ho jAtA hai / yaha nahIM kahanA cAhie, kyoM ki striyoM meM sAtavIM narakabhUmi meM utpanna karane vAle sarvotkRSTa manovIrya kA pariNAma bhale hI na ho, phira bhI mokSa ke yogya sarvotkRSTa manoyoga kA pariNAma unameM nahIM hai, isa viSaya meM koI bhI pramANa nahIM hai| ina donoM pariNAmoM meM paraspara vyApya-vyApaka bhAva na hone se anvaya -vyatireka ghaTita nahIM hotA / jo manuSya jamIna jotane meM asamartha 1 - emAthI Agamane sAtamI naraka bhUmimAM strIone javAne niSedha karAya che. te niSedhanu kAraNa A che ke temAM sAtamA narakamAM javA gya satkRSTa mane vIrya pariNAma nathI thatu te kAraNe teo sa mUrNima Adi jIvanI jema sAtamI naraka bhUmimAM nathI jatI taduparAnta jeemAM vAdalabdhi, vaikiyalabdhi, ane pUrvagata zratane jANavAnI paNa zakita nathI teomAM mekSa gamananI zakitane abhAva svata siddha bane che. ema na kahevuM joIe, kemake strIomAM sAtamI narakabhUmimAM utpanna karanArA sarvotkRSTa mane vIryanuM pariNAma bhale na hoya, te paNa mokSane yogya sarvotkRSTa maganuM pariNAma teomAM nathI hotu. e bAbatamAM kaI paNa.. pramANa maLatuM nathI. A banne pariNAmamAM paraspara vyAkhya-vyApaka bhAva na hovAthI anvaya vyatireka ghaTato nathI. je mANasa khetI karavAmAM asamartha bane che te zAstronuM - Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.11 jIvaprajJApanA virodhAt, na ca samUcchimAdiSu tadubhayaprayojaka sarvotkRSTa manovIryapariNatyabhAvadarzanena strISvapi tathAvidha pariNatyAbhAvo'nusAtuM zakyate iti vAcyam ? antarvyAptyaiva heto ranumApakatayA kevalaM bahi vyAptigAtreNa prAmuktaheto ranumApakatvAsaMbhavAta, antarvyAptezca prativandhavalalabhyatayA prakRte kasyacidapi pratibandhasyAbhAvena antarvyAptigrahaNAbhAvAt , nahi saptamapRthivIgamanaM mokSagamanaprayojakaM na vA saptamapRthivIgamanavyApyaM mokSagamanaM, caramazarIriNAM saptamapRthivI gamanamantarApi mokSagamanAt, prativandhaM vinA ca ekasyAbhAve anyasyAvazyamahotA hai, vaha zAstroM kA avagAhana karane meM bhI asamartha ho, aisI bAta nahIM hai, kyoMki pratyakSa se virodha hai| saMmUchima Adi jIvoM meM donoM prakAra ke sarvotkRSTa vIrya-pariNAma kA abhAva dekhA jAtA hai, ataeva striyoM meM bhI usa pariNAma ke abhAva kA anumAna kiyA jA sakatA hai, aisA kahanA yogya nahIM, kyoM ki antarvyApti ke dvArA hI hetu anumApaka hotA hai, kevala vahiApti mAtra hone se pUrvokta hetu anumApaka nahIM ho sakatA / antarvyApti avinAbhAva saMbaMdha ke yala se nizcita hotI hai aura yahAM kisI bhI avinAbhAva saMbaMdha kA sadbhAva nahIM hai, ataH antayApti kA grahaNa nahIM ho sakatA / saptama pRthvI meM gamana mokSagamana kA prayojaka nahIM hai aura na mokSagamana saptama pRthvI gamana kA vyApya hI hai, kyoM ki caramazarIri sasama pRthvI meM gamana kiye vinA hI mokSagalana karate haiN| pratibandha ke abhAva meM eka ke vinA dUsarA bhI na ho, aisA nahIM ho sakatA, avagAhana karavAmAM paNa asamartha thAya. evuM hotuM nathI kemake pratyakSa virodha che. saMmUrNima Adi jemAM banne prakAranA sarvotkRSTa vIrya-pariNAmane abhAva dekhAya che, tethI strIomAM paNa te pariNAmanA abhAvanuM anumAna karI zakAya che. ema kahevuM egya nathI, kemake antarthIpti dvArA hetu anuMmApaka thAya che, kevaLa bahirbApti mAtra hovAthI pUrvokata hetu anumApaka nathI thaI zakate. antarthApti avinAbhAva sambandhanA baLe nizcita bane che, ane ahIM koI paNa avinAbhAva sambandhane sabhAva nathI. tethI antavyaktinuM grahaNa thaI zakatuM nathI. saptama pRthvImAM gamana mekSa gamananuM prajakathI. ane na mokSa gamana sakSama pRthvI gamananuM vyApya ja che. kemake carama zarIra saptama pRthvImAM gamana karyA sivAya ja mekSa gamana kare che. pratibandhanA abhAvamAM, ekanA sivAya bIjA paNa na hoya ema nathI banatu ema thavAthI te cAhe tenA abhAvamAM badhAno abhAva pra0 24 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..186 - prajJApanAsUtre bhAvAt, tathAsati yasya kasyacidabhAve sarvasyApyabhAvApattiH, kastAvat saMmU-cchimAdiSu mokSagamanAbhAvaprayojaka iti cet ? tathA bhavasvAbhAvyenaiva tadupapatteH, bhavasvabhAvata eva sammUcchimAdInAM samyagdarzanAdi pratipattyabhAvAt, ataeva na teSAM mokSagamana saMbhavaH, strINAntu prAguktarItyA yathAvat samyagdarzanAdi ratnatraya prAptisaMbhavena mokSagamana saMbhavAt kiJca bhujaparisarpANAM dvitIyapRthivIparyantameva gamanaM bhavati na parataH, tRtIyAdi narakapRthivIgamanakAraNa tathAvidhamanovIrya pariNatyabhAvAt tRtIyapRthivI paryantaM pakSiNAM caturya pRthivI paryantaM catuppadAnAM pazcamapRthivIparyantameva ca sarpANAM gamanasaMbhave'pi sarveSAmapi teSAm Urdhvamutka > sahasrAradevalokaparyantaM gamanasaMbhavAt, ato'ghogativiSaye manovIryapariNati aisA hone para to cAhe jisa ke abhAva meM sabhI kA abhAva ho jaaegaa| sammUrchima Adi meM mokSagamana ke abhAva kA kAraNa kyA hai ? isakA uttara yaha hai ki usa bhAva kA svabhAva hI aisA hai / bhava ke : svabhAva ke kAraNa hI sammUrchima Adi jIva samyagdarzana Adi ko - prApta karane meM asamartha hote haiM aura isI kAraNa ve mokSa meM bhI nahIM ; jA sakate / striyAM to pUrvokta prakAra se yathAvat samyagdarzana Adi ko prApta kara sakatI haiM, ataeva unakA mokSagamana bhI saMbhava hai / -- isake atirikta bhujaparisarpa dUsarI narakapRthvI taka hI jAte haiM, "unameM tIsarI Adi pRthvIyoM meM jAne kA kAraNabhRta manovIrya pariNAma nahIM hotA / pakSI tIsarI naraka taka hI jAte haiM, catuppada cauthI naraka taka jAte haiM, sarpa pAMcavIM naraka taka hI jAte haiM, magara una sabakA Urdhvagamana adhika se adhika sahasrAra devaloka taka ho sakatA hai| isa thai jaze. sa`mUmi AdimAM mekSa gamananA abhAvanu kAraNa zuM hAi zake ? enA uttara e che ke te bhavanA svabhAvaja evA che. bhavanA svabhAvanA kAraNeja samUmi Adi jIva samyagdarzana Adine prApta karavAmA asama khane che ane e kAraNe teo mekSamA paNa nathI jaI zakatAM. zrI te --pUrvakti prakAre cathAvat samyagdarzana vigerene prApta karI zake che, tethI teonu mekSa gamana paNa sabhave che. 9 t tenA sivAya bhujaparisa` bIjI naraka pRthvI sudhI jAya che. temAM trIjI vigere pRthvImAM javAnA kAraNabhUta maneAvIya piraNAma nathI hAtu. pakSI trIjA naraka sudhIja jAya che cApagAM (pazu) ceAthA naraka sudhI jAya che. sapte pAMcamA naraka sudhIja jAya che. parantu te khadhAnu urdhvagamana adhika ! thI adhika sahasrAra devalAka sudhI hAI zake che. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.11 jIvaprajJApanA vaiSamyadarzanena UrdhvagatAvapi tadvaiSamyaM nAvagantuM zakyate, tathA coktam- viSamagatayo'pyavastAdupariSTA tulyamAsahasrAram / / gacchanti ca tiryazvastadadhogatyUnatA'hetuH ||1||iti evaJca-strIpuMsoradhonarakagati vaipamye'pi nirvANagatau na vaiSamyam api tuM sAmyameveti siddham, yadapyuktam-kizca yAsAM vAdalabdhau sAmarthyAbhAvaH, tadapi tuccham, vAdavaikriyazaktilabdhivirahe'pi viziSTa pUrvagatazrutAbhAve'pi mApatuSA:dInAM nirvaNa sampadadhigamazravaNAt tathoktam - 'vAdavikurvaNatvAdi labdhi virahezrute kanIyasi ca / - jinakalpamanaHparyava virahe'pi na siddhi viraho'sti ||1||iti, prakAra adhogati ke viSaya meM manovIrya kI pariNati meM jo viSamatA dekhI jAtI hai, vaha Urdhvagati ke viSaya meM nahIM dekhI jaatii| kahA bhIhai-jina jIvoM kI adhogati meM viSamatA hai, unakI Urdhvagati sahasrAradevaloka taka samAna hai| ataeva yaha nahIM kahA jA sakatA hai ki adhogati kA abhAva Urdhvagati ke abhAva kA jJApaka hai // 1 // - isI prakAra striyoM aura puruSoM kI narakagati meM viSamatA hone para bhI nirvANa gati meM koI viSamatA nahIM hai balki samAnatA hI hai, yaha siddha huaa| jinameM vAdalabdhi kA bhI sAmarthya nahIM hai, ityAdi kathana bhI sArahIna haiM / vAdalabdhi, vikriyAlabdhi aura viziSTa pUrvagata zruta ke abhAva meM bhI mASatuSa Adi ne mokSa prApta kiyA, aisA sunA jAtA hai| kahA bhI hai-'vAdalabdhi evaM vikriyAlandhi Adi ke abhAva meM . e rIte ardhagati nA viSayamAM manevIyanI pariNatimAM je viSamatA jovAmAM Ave che, te urdhva gatinA viSayamAM jovAmAM nathI AvatI kahyuM paNa che ke je jenI adhogatimAM viSamatA che. teonI urdhvagati sahastrAra deva leka sudhI samAna che. tethI Ama nathI kahevAyuM ke ardhagatine abhAva udhava gatinA abhAvane jJApaka bane che. je 1 * A rIte strIo ane purUSonI naraka gatimAM viSamatA hovA chatAM paNa nirvANa gatimA kaI viSamatA nathI, paraMtu samAnatA ja che. e siddha thayuM. jeomA vAdalabdhinuM paNa sAmarthya nathI. vigere kathana paNa sAra, vagaranuM che. vAdalabdhi, vikiyAlabdhi, ane viziSTa pUrvagata kRtanA abhAvamAM paNa mASatuSa vigeree mokSa prApta karyo tema sAMbhaLavAmAM Ave che. kahyuM paNa che ke vAdalabdhi temaja vikiyAlabdhi vigerenA anumAnamAM Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phuTa prajJApanAsUtre kiJca yadi vAdAdindhyabhAvavanirvANAbhAvo'pi strINAM svabhAvasiddho'bha viSyat tadA siddhAnte'pi tathaivAvakSyat yathA jambUyugAdArAt kevalajJAnAbhAvaH na cocyate kutrApi strINAM nirvANAbhAvastasmAdupapadyate strINAmapi niHzreyasamityalaM pallavitena, vizeSastu nandI sUtrasya jJAnacandrikAyAM TIkAyAM vilokanIyam / 'tathA kecana - 'purisaliMga siddhA'- purupaliGga siddhA bhavanti, puMlliGge - zarIranirvRttirUpe vyavasthitAH santo ye siddhA jAtA ste puMlliGgasiddhA ucyante, evam - 'napuMsaga liMga siddhA' - kecana napuMsakaliGgasiddhA bhavanti, na strIpuMsalakSaNe zarIranirvRttirUpe vyavasthitAH santo ye siddhA ste napuMsakaliGgasiddhA ucyante, bhI aura alpazruta ke hone para bhI tathA jinakalpa aura manaHparyava jJAna ke abhAva meM bhI mukti kA abhAva nahIM hotA' // 1 // 1 jaise striyoM meM vAda Adi labdhiyoM kA abhAva hotA hai, usI prakAra yadi nirvANa kA abhAva bhI svabhAva siddha hotA to Agama meM vaisA kahA hotA / jaise jambUsvAmI ke bAda ke yuga meM kevala jJAna kA abhAva ho gayA, magara striyoM ke nirvANa kA abhAva to kahIM bhI nahIM kahA hai / ataeva striyoM ko bhI mokSa ho sakatA hai / aba adhika vistAra nahIM karate / jinheM adhika jAnanA hai ve nandI sUtra kI jJAnacandrikA TIkA meM dekha leM / (9) puruSaliMga siddhU- jo jIva puruSa ke zarIra meM sthita ho kara siddha hote haiM, ve puruSaliMgasiddha kahalAte haiM / (10) napuMsakaliMga siddha-jo jIva na strI ke aura na puruSa ke, balki napuMsaka ke zarIra se siddhi prApta karate haiM, ve napuMsakaliMgasiddha kahalAte haiM / pazu ane alpa zrutanA hAvA chatAM paNa temaja jinakalpa ane mana:paryAva jJAnanA abhAvamAM paNa muktinA abhAva nathI thatA. // 1 // jema strIemA vAda Adi labdhinA abhAva hAya che, teja rIte cakri nirvANunA abhAva paNa svabhAva siddha heta te AgamamAM ema kahela haiAta jemake jambusvAmInA pachInA yugamA kevalajJAnane abhAva thai gayA paNa sIenA nirvANane abhAva te kayAya paNa kahela nathI. tethI strIonA paNa mAkSa thai zake che. have vadhAre vistAra nathI karatA. jemane adhika jANavuM hAya teo mArI lakhelI nandIsUtranI jJAnacandrikA TIkAmA joi levuM. te (9) purUSali gasiddha--je jIvA purUSanA zarIramAM rahIne siddha bane che. purUSaliga siddha kahevAya che. (10) napu sakaliMga siddha-je jIvA strInAM ke purUSanA zarIramA rahIne nahIM paNa napuMsakanA zarIrathI siddhi prApta kare che. teo napuMsakaliMga siddha kahevAya che. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.11 jIvaprajJApanA tathaiva 'saliMgasiddhA'-kecana spaliGgasiddhA bhavanti, tatra svaliGge sadorakamukhavAstrikArajoharaNAdirUpe vyavasthitAH santo ye siddhA bhavanti te svaliGgasiddhA ucyante, tathaiva kecana-'annaliMgasiddhA' anyaliGgasiddhA bhavanti, anyaliGge parivrAjakAdi sambandhini valkalakaSAyAdirUpe dravyaliGge vyavasthitAH santo ye siddhAste. 'nyaliGgasiddhA ucyante, tathaiva kecana-'gihiliMgasiddhA'-gRhiliGgasiddhA bhavanti, gRhiliGge vyavasthitAH santo ye siddhA bhavanti te gRhiliGgasiddhA ucyante, yathA marudevI prabhRtayaH siddhAH saJjAtAH, tathaiva ke cana-'egasiddhA'-ekasiddhA bhavanti, tatra ekasmin ekasmin samaye ekakA eva santaH siddhA bhavanti, te ekasiddhA ucyante, tathA kecana-'aNegasiddhA'-anekasiddhA bhavanti, tatra ekasmin samaye 'neke siddhAH-anekasiddhA ucyante, aneke caikasmin samaye sidhyantaH utkarSaNa aSTottarazatasaMkhyakA vijJeyAH, tathAcoktam. (11) svaliMgasiddha-jo DorA sahita mukhavastrikA, rajoharaNa Adi rUpa meM siddha hote haiN| . (12) anyaliMgasiddha-jo anya liMga se arthAt parivrAjaka Adi ke chAla ke yA bhagavAM vastra vAle dravyAliMga se siddha hote haiN| ... (13) gRhiliMgasiddha-jo gRhastha ke liMga (veSa) se siddha hote haiM, jaise marudevI aadi| (14) ekasiddha-jo eka samaya meM akele hI siddha hue ve ekasiddha kahalAte haiN| (15) anekasiddha-jo eka hI samaya meM aneka-eka se adhika siddha hue ve anekasiddha kahalAte haiN| eka samaya meM aneka siddha hoM (11) svaliMga siddha-jeo derA sAthe mukhavastrikAnA rajoharaNa Adi rUpamAM siddha hoya che. (12) anyaliMga siddha-jeo anya liMgathI arthAta parivrAjaka AdinA chalanA agara te bhagavA vastravALA dravya liMgathI siddha bane che. (13) Disi siddh-re| sthanA An (vaiSa) thI siddha mana cha, jevAke marUdevI vigere. , (14) ekasiddha-jeo eka samayamAM ekalAja siddha thayA teo eka siddha kahevAya che. (15) anekasiddha-jeo eka samayamAM aneka ekathI adhika siddha banyA hoya teo aneka siddha kahevAya che. eka samayamAM aneka siddha hoya to vadhAremAM vadhAre Akaso ATha Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -, 'vattIsA aDayAlA, saTThI vAvattarI ya bodravyA / - cUlasII chamnauIu durahiya aThThattara sayaM ca' dvAtriMzad aSTacatvAriMzat , paSTiA, dvAsaptatizca boddhvyaaH| / caturazItiH paNNavatistu dvanyadhikam aSTottarazatazceti, arthamAzayaH-aSTau samayAn yAvat nirantaramekAdayo dvAtriMzat paryantAH sidhya ntaH samupalabhyante, tatra prathame samaye jaghanyena eko ho vA utkarSeNa dvAtriMzada sidhyantaH samupalabhyante, dvitIye'pi samaye jadhanyena eko dvau vA utkarSe ga' dvAtriMzad evaM yAvat-tRtIye caturthe paJcame papThe saptame, aSTa me'pi samaye jaghanyena eko dvau votkarpato dvAtriMzat , tataH paramavazyamantaram , tathA trayastriMzadAdayo'STacatvArit paryantAH nirantaraM sidhyantaH saptasamayAn yAvat samupalabhyante, to adhika se adhika eka sau ATha (108) siddha hote haiN| kahA bhI hai-'agara lagAtAra ATha samaya taka siddha hote rahe to eka-eka samaya meM eka se lekara battIsa taka siddha hote haiM, arthAt prathama samaya meM jaghanya eka-do aura adhika se adhika battIsa taka siddha hote haiM, dUsare samaya meM bhI jaghanya eka-do aura utkRSTa battIsa siddha hote haiM, isI prakAra tIsare, cauthe, pAMcaveM, chaTe, sAtaveM aura AThaveM samaya meM bhI jaghanya eka-do aura utkRSTa vattosa siddha hote haiM / isake pazcAt nauveM samaya meM avazya antara par3a jAtA hai| agara tetIsa se lekara aDatAlIsa taka nirantara siddha ho to lagAtAra sAta samaya taka hI siddha hote haiM, usake pazcAt avazya antara paDa jAtA hai, arthAt AThave samaya meM koI jIva siddha nahIM (108) siddhA yAya cha. kahyuM paNa che ke-je satata ATha samaya sudhI siddho banatA rahe to eka eka samayamAM ekathI AraMbhIne 32 sudhI siddho bane che, arthAt prathama samayamAM jaghanya eka-be ane vadhAremAM vadhAre batrIsa sudhI siddha bane che. bIja samayamAM paNa jaghanya eka be ane utkRSTa batrIsa siddha hoya che, e ja prakAre trIjA, cethA, pAcama, chaPThA, sAtamA ane AThamA samayamAM paNa jaghanya eka be ane utkRSTa batrIsa siddha hoya che tenA pachI navamA samayamAM avazya atara paDI jAya che. * agara tetrIsathI te aDatAlIsa sudhI niraMtara siddha bane te satata sAta samaya sudhI ja siddha bane che. tenA pachI avazya antara paDI jAya che. arthAta AThamAM samayamAM ke jIva siddha nathI thatuM. athavA ogaNa pacAsathI Ara bhI Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra, pada 1 sU.11 jIvaprazApanA . parato niyamena antaraM tathaiva ekonapaJcAzadAdayaH papTiparyantA nirantara sidhyantaH - utkarSeNa SaT samayAn yAvat prApyante, parato'vazyamantaram , tathaiva ekapaSTayA dayo dvisaptati paryantAH nirantaraM sidhyanta utkarSeNa paJca samayAn yAvadavApyante, * tataH paramantaram , trisaptatyAdayazcaturazIti paryantA nirantaraM -sidhyantaH utkarSaNa .. caturaH samayAn yAvat tata Udhvam antaram, tathaiva paJcAzItyAdayaH" paNNavati . paryantAH nirantara sidhyantaH, utkarSeNa trIn samayAn yAvata, paratoniyamAdantaraM tathaiva saptanavatyAdayo dvayuttarazataparyantAH nirantaraM sidhyanta utkarSeNa dvau samayau, hotA / agara unapacAsa (49) se lekara sATha (60) taka nirantara siddha hoM to adhika se adhika chaha samaya taka siddha hote haiM, usake bAda avazya antara paDa jAtA hai / isI prakAra yadi ikasaTha (61) se lekara * bahattara (72) taka pratyeka samaya meM lagAtAra siddha hote rahe to adhika / se adhika pAMca samaya taka hI siddha hote haiM, pAMcaveM samaya ke bAda * antara paDa hI jAtA hai| agara tihattara (73) se lekara caurAsI (84) taka lagAtAra siddha hoM to adhika se adhika cAra samaya taka nirantara siddha hote haiM, pAMcaveM samaya meM antara paDa jAtA hai arthAt koI.jIva . siddha nahIM hotaa| agara pacAsI (85) se lekara chiyAnave (96) taka nirantara siddha hoM to lagAtAra tIna samaya taka siddha ho sakate haiM, usake bAda antara paDa jAtA hai / agara sattAnave (97) se lekara eka . 'sau do (102) taka siddha hoM to lagAtAra do samaya taka hI siddha hote haiN| tatpazcAt tIsare samaya meM antara paDa jAtA hai| agara eka sau - sATha sudhI niraMtara siddha bane to vadhAremAM vadhAre cha samaya sudhI siddha bane che. che, tyArabAda avazya antara paDI jAya che. Aja rIte je ekasaThathI AraMbhIne tera sudhI pratyeka samayamAM niranara siddha banatA rahe te vadhAremAM vadhAre pAca samaya sudhI siddha bane che. - pAMyamA samaya pachI manta2 54ii naya che, m||2 teti2 -(7) thI te 84 (cerAsI) sudhI nirantara siddha thAya te vadhAremAM vadhAre cAra samaya sudhI nirantara siddha bane che, pAcamAM samayamAM antara paDI jAya che. arthAt kaI jIva siddha banatA nathI athavA paMcasIthI Ara bhIne chanuM paryata nirantara siddha thAya to lAgalAgaTha traNa samaya sudhI siddha banI zake che, tyAra bAda aMtara paDI jAya che. athavA sattANu (7) thI Ara bhI ekase be sudhI siddha thAya te lAgaTha be samaya sudhI siddha bane che. tyAra pachI trIjA samayamAM antara, paDI Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 pramApanAsUtra parato'vazyamantaram , tathaiva vyuttarazatAdayo'STottarazataparyantAH sidhyanto niyamAdekameva samayaM yAvadavApyante, na dvivAdisamayAn, tadevamekasmin samaye utkarSeNa apTottarazatasaMkhyakAH sidhyantaH samupalabhyante, ityanekasiddhA utkarSaNa aSTottarazatapramANA avaseyAH tIrtha siddhAH tIrthasiddharUpabhedadvaya eva zepabhedAH antarbhavanti, tat kimarthaM zepabhedopAdAnam ? atrocyate tIrthasiddhAtIrthasiddharUpabhedadvaye zepabhedAnAmantarbhAvasambhave'pi tIrthasiddhAtIrthasiddha bheda dvayopAdAnamAtrAccheSabhedaparijJAnasaMbhavAta, vizepaparijJAnArthaJca etacchAstrArambhaprayAsa itizepabhedopAdAnaM kRtam , ante upasaMharanAha-'settaM aNaMtarasiddha asaMsArasamAvanna tIna (103) se lekara eka sau ATha taka siddha hoM to eka hI samaya taka siddha hote haiM, dUsare samaya meM koI jIva siddha nahIM hotaa| isa prakAra eka samaya meM adhika se adhika eka sau ATha jIva siddha ho sakate haiM, ataeva anekasiddha utkRSTa se eka sau ATha samajhane caahie| zaMkA-tIrthasiddha aura atIrthasiddhA, ina do bhedoM meM hI zeSa saba bhedoM kA samAveza ho jAtA hai, phira zeSa bhedoM ko grahaNa karane se kyA lAbha ? samAdhAna-tIrthasiddha aura atIrthasiddha, ina do bhedoM meM sabhI kA samAveza to ho sakatA hai, magara aisA karane se inhIM do bhedoM kA parijJAna hotA, hai zeSa bheda mAlUma nahIM paDate / magara vizeSa kA jJAna karAne ke lie isa zAstra kI racanA huI hai, isalie zeSa bhedoM ko grahaNa kiyA hai| ___ anta meM upasaMhAra karate haiM-yaha anantarasiddha-asaMsAra samApanna jAya che. agara ekase traNathI (103) thI AraMbhIne ekaso ATha sudhI (108) siddha bane te ekaja samaya sudhI siddha bane che. - bIjA samayamAM koI jIva siddha thatuM nathI. A rIte eka samayamAM adhikAdhika eka ATha jIva siddha banI zake che, tethIja aneka siddha utkRSTa paNe ekaso ATha samajavA joIe. . zaMkA-tIrtha siddha ane atIrthasiddha A banne bhedamAM ja bAkInA badhA bhedene samAveza thaI jAya che, te pachI zeSa bhedene svIkAravAthI zuM phAyado? samAdhAna-tIrthasiddha ane atIrthasiddha A be bhedamAM badhAno samAveza te thaI zake che, paraMtu ema karavAthI A banne bhedInuM parisAna thAya che paNu zeSa bheda jaNAtA nathI paraMtu vizeSanuM jJAna karAvavA mATe A zAstra nI racanA thaI che, eTalA khAtara zeSa bhedone grahaNa karyA che. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.11 jIvaprazApanA jIvapaNNavaNA'-sA eSA'nantarasiddhAsaMsArasamApana-jIvaprajJApanA vodhyA ityaashyH| praznayati-se kiM taM paraMparasiddha asaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA?' 'se' atha 'kiM taM' kA sA-katividhA paramparasiddhAsaMsArasamApanajIvaprajJApanA ? bhaga'vAnAha-'aNegavihA paNNattA' paramparasiddhAsaMsArasamApannajIvaprajJApanA anekavidhA prajJaptA-uktA paramparasiddhAnAmanekavidhavAt , tadevAnekavidhatvaM pratipAdayitumAha-'taM jahA-apaDhamasamayasiddhA dusamayasiddhA, tisamayasiddhA, causamayasiddhA, jAva saMkhijjasamayasiddhA, asaMkhijjasamayasiddhA, aNaMtasamayasiddhA' 'taM jahA' tadyathA-'apaDhamasamayasiddhA'-aprathamasamayasiddhAH, na prathamasamayasiddhAH aprathama'samayasiddhAH paramparasiddha vizeSaNa prathamasamayavartinaH, siddhakhasamayAd dvitIyajIvoM kI prajJApanA samajhanA cAhiye / / paramparasiddha-asaMsAra samApanna jIvoM kI prajJApanA kitane prakAra kI hai ? bhagavAn ne uttara diyA-paramparasiddha-asaMsAra samApanna jIvoM kI prajJApanA aneka prakAra kI hai, kyoM ki paramparasiddha aneka prakAra ke haiN| una aneka prakAroM kA yahAM pratipAdana karate haiM-aprathamasamayasiddha, dvisamayasiddha, trisamayasiddha, catuHsamayasiddha, yAvat saMkhyAta samayasiddha, asaMkhyAtasamayasiddha aura anantasamayasiddha / inameM se jinheM siddha hue prathama samaya na ho arthAt do yA isase adhika samaya ho cuke hoM ve aprathamasiddha kahalAte haiM / arthAt jo paramparasiddhoM meM prathama samaya vartI haiM yA siddhatva ke samaya se dUsare samaya vartta rahe hoN| isI prakAra tRtIya Adi samaya vAle dvisa' chevaTe upasaMhAra kare che. A anantara siddha asaMsAra samApana jInI prajJApanA samajavI joIe. * paraMparasiddha-asaMsAra samApanna chanI prajJApanA keTalA prakAranI che? zrI bhagavAne uttara Ape-paraMparA siddha-asaMsAra samApanna jInI prajJApanA aneka prakAranI che, kemake paraMpara siddha aneka prakAranA che. te aneka prakArene ahiyAM pratipAdana kare che. prathama samaya siddha, kisamaya siddha, trisamayasiddha, catu.samaya siddha yAvat saMkhyAta samaya siddha, asaMkhyAta samaya siddha ane ananta samaya siddha. temAMthI jeone siddha thavAmAM prathama samaya na hoya arthAt be agara tethI adhika samaya thayo hoya, teo aprathama samayasiddha kahevAya che arthAt jeo paraMparA siddhomAM prathama samayavatI che, agara siddhatvanA samayathI bIjA samayamAM vatI rahyA che. e rIte tRtIya Adi samayavALA krisamaya siddha vigere kahevAyA che. pra. 25 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 prajJApanAsUtra samayavartina ityarthaH, atha vyAdiSu samayeSu dvitIyasamayasiddhAdaya ucyante, athavA sAmAnyena sarvaprathamam aprathamasamayasiddhA ityuktam , atha tadetad vizeSataH pratipAdayati-'dusamayasiddhA'-dvisamayasiddhAH, 'tisamayasiddhA'- trisamayasiddhAH, 'causamayasiddhA' catuHsamayasiddhAH, 'jAva saMkhejjasamayasiddhA' yAvat-paJcamasamayasiddhAH, paSThasamayasiddhAH, saptamasamayasiddhAH, aSTamasamayasiddhAH, navamasamayasiddhAH, dazamasamayasiddhAH, saMkhyeyasamayasiddhAH, 'asaMkhejjalamayasiddhA'-'asaMkhyeyasamayasiddhAH, 'aNaMtasamayasiddhA' anantasamayasiddhAzca bhavanti, tadupasaMharannAha-'settaM paraMparasiddhAsaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA' sA epA-pUrvoktA paramparasiddhAsaMsArasamApannajIvaprajJApanA prajJaptA, atha prathamaprakRtamupasaMharannAha-'settaM asaMsArasamAvaNNa jIvapaNNavaNA' sA epA uparyuktarItyA pratipAditA asaMsArasamApanna jIyaprajJApanA prajJaptA avaseyA ityAzayaH ||suu0 11 / / mUlam-se kiM taM saMsArasamAvakSaNa jIvapaNNavaNA? saMsArasamAvaNNa jIvapaNNavaNA paMcavihA paSNatA, taM jahA-egidiyamayasiddha Adi kahalAte haiN| athavA aprathamasamayasiddha' yaha sAmAnya rUpa se kathana kiyA gayA hai aura Age usI meM vizeSatA dikhalAI gaI hai dvisamayasiddha, trisamayasiddha, catuHsamayasiddha, yAvat saMkhyeyasamayasiddha, yahAM yAvat zabda se paMcalasamayasiddha, SaSThasamayasiddha, saptamasamayasiddha, aSTasasamayasiddha, navamasamayasiddha, dazamasamayasiddha Adi-Adi saMkhyeyasamayasiddha, asaMkhyeyasalayasiddha aura anantasamayasiddha bhI hote haiN| upasaMhAra karate hue kahate haiM-yaha paramparasiddha-asaMsAra samApanna jIva prajJApanA kahI gaI hai aura isI ke sAtha mukta jIvoM kI prajJApanA kA bhI kathana ho cukA ||suu0 11 // - athavA "aprathama samaya siddha, A sAmAnya rUpe kathana karAyuM che ane temAMja vizeSatA dekhADI dIdhI che ke disamayasiddha trisamaya siddha, catu samaya siddha, (yAvata) saMmeya samaya siddha, AhI yAvat zabdathI paMcama samaya siddha SaSTha samaya siddha, saptama samaya siddha, aSTama samaya siddha navama samaya siddha, dazama samaya siddha vigere vigere saMkheya samaya siddha, asaMkhyaya samaya siddha, ane anaMta samaya siddha paNa hoya che. upasaMhAra karatA kahe che-A para parA siddha, asa sAra samApatra jIva prajJApanA kahevAI che, ane enI sAthe mukata nI prajJApanAnuM kathana paNa 53 yayuH // sU. 11 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TokA pra. pada 1 sU.12 jIvaprajJApanA saMsArasamAvaNNa jIvapaNNavaNA1, beiMdiya saMsArasamAvaNNa jIvapaNNavaNAra, teiMdiya saMsArasamAvaNNa jIvapaNNavaNA3, uridiya saMsArasamAvaNNa jIvapaNNavaNA4, paMcidiya saMsArasamAvaNNa jIvapaNNavaNA5 // sU0 12 // chAyA - atha kA sA saMsArasamApanna jIvaprajJApanA ? saMsArasamApanna jIvaprajJApanA paJcavidhA prajJatA, tathathA - ekendriya saMsArasamApana jIvaprajJApanA 1, dvIndriyasaMsArasamApana jIvaprajJApanAra, trIndriyasaMsArasamApanna jIvaprajJApanA3, caturindriya saMsArasamApannajIvaprajJApanA4, paJcendriya saMsArasamApanna jIvaprajJApanA5 || sU0 12 // :- TIkA - atha saMsArasamApana jIvaprajJApanAM prarUpayitumAha - 'se kiM taM saMsArasamAaNajIvapaNNavaNA ?' 'se' atha 'kiM taM' kA sA katividhA 'saMsArasamAvaNNajIva-- zabdArtha - (se) atha (kiM taM) kyA haiM ( saMsAra samAvaNNajIvapaNNavaNA) saMsArI jIvoM kI prarUpaNA ) (paMcavihA) pAMca prakAra kI (paNNattA) batAI hai (naM jahA) vaha isa prakAra hai (egiMdiyasaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA) eka indriya vAle saMsArI jIvoM kI prarUpaNA (beiMdiya saMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA) do indriyoM vAle saMsArI jIvoM kI prarUpaNA (te iMdiya saMsAra samAvaNNajIvapaNNavaNA) tIna indriyoM vAleM saMsArI jIvoM kI prarUpaNA ( cauridiyasaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA) cAra indriyoM vAle saMsArI jIvoM kI prarUpaNA (paMcidiya saMsArasamAMpaNajIvapanna aNA) pAMca indriyoM vAle saMsArI jIvoM kI prarUpaNA // 12 // TIkArya - aba saMsArI jIvoM kI prarUpaNA karate haiM / prazna kiyA gayA ki saMsArI jIvoM kI prarUpaNA kyA hai arthAt kitane prakAra kI hai ? 196 1 zabdArtha:- (se) atha (ki taM) zu che (saMsArasamAvaNNajIvapannavaNA) sauMsArI kavAno a3pAegA (saMsArasamAvaNNajIva paNNavaNA) saMsAra sabhAyanna bhavAnI prajJApanA (paMcavihA) pAya aAranI (paNNattA) matAvI che. (taM jahA) te mA are che (egiMdiya saMsArasamma (vaNNAjIvapaNNatraNA) meDa indriyavAjA saMsArI lavonI a3pA (ceiMdriya saMsArasamAvaNNajIva paNNavaNA ) me indriyopAjA saMsArI vonI pra3SaNA (teiMdriya saMsa, rasanavaNNa jIva paNNavaNA) RNu ndriyovAjA saMsArI bhavAnI pra35|| (cauriMdiyasaMsArasamaNNajIvapaNNavaNA) yAra indriyovAjA saMsArI vonI a3pA (paMcidiyasaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA) yAMtha indriyavAjA saMsArI jIvAnI prarUpaNA kahelI che| 12 / TIkAtha--have saMsArI jIvAnI prarUpaNA kare che.-prazna karyAM che ke saMsArI jIvAnI prarUpaNA zuM che arthAt keTalA prakAranI che ? Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 prajJApanAsUtre "paNNavaNA' saMsArasamApanna jIvaprajJApanA ? iti praznAzayaH, bhagavAnAha - 'saMsArasamAvaNNajIvaNavaNa paMcavihA paNNattA' saMsArasamApannajIvaprajJApanA paJcavidhA prajJaptA, 'taM jahA ' tadyathA 'ergidiya saMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA; veiMdiyasaMsArasamAvaNNa jIvapaNNavaNA, teI diyasaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA, cauridiyasaMsArasamAvaNNa jIvapaNNatraNA, paMcidiyasaMsAra samAvaNNajIvapaNNavaNA' 'egidiyasaMsAramAvaNNa jIvapaNNavaNA' - ekendriya saMsArasamApanna jIvaprajJApanA - ekaM sparzalakSaNamindriyaM yeSAM te ekendriyA:- pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyAH vakSyamANalakSaNAH, te ca te saMsArasamApannajIvAzceti ekendriyasaMsArasamApannajIvA steSAM prajJApanA - ekendriyasaMsArasamApanna jIvaprajJApanA 1, 'beiMdiyasaMsArasamAvaNNa jIva praNNavaNA' dvIndriyasaMsArasamApanna jIvaprajJApanA - dve sparzana rasanA svarUpe indriye yeSAM te dvIndriyAH- zaGkhazuktikAdayaH te ca te saMsArasamApannajIvArtheti bhagavAn ne uttara diyA- saMsArI jIvoM kI prarUpaNA pAMca prakAra kI hai(1) ekendriya saMsArI jIvoM kI prarUpaNA (2) dvIndriya saMsArI jIvoM kI prarUpaNA (3) trIndriya saMsArI jIvoM kI prarUpaNA (4) caturindriya saMsArI jIvoM kI prarUpaNA aura (5) paMcendriya saMsArI jIvoM kI prarUpaNA / pRthvIkAya, aprakAya, tejaskAya, vAyukAya vanaspatikAya ke sparzana indriya vAle jIva ekendriya hote haiM / ve saMsAra samApanna arthAt saMsArI jIva haiM / unakI prarUpaNA ekendriya saMsArI samApanna jIvaprajJApanA kahalAtI hai / jina jIvoM ko sparzana aura rasanA, ye do indriyAM hI hotI haiM, ve zaMkha zuktikA Adi jIva dvIndriya kahalAte haiN| jina jIvoM ko sparzana, rasanA aura ghrANa, ye tIna indriyAM hotI zrI bhagavAne uttara ApyA-ke saMsArI jIvAnI prarUpaNA pAMca prakAranI che (1) ekendriya saMsArI jIvAnI prarUpaNA (2) dviindriya soMsArI jIvAnI prarUpaNA (3) triindriya sa sArI jIvAnI prarUpaNA (4) caturindriya sa`sArI jIvAnI prarUpaNA (5) 5 cendriya sa sArI jIveAnI prarUpaNA. pRthvIkAya, akAya, tejaskAya, vAyukAya ane vanaspatikAyanA spa indriyavALA jIva ekendriya hAya che tee sasAra samApanna arthAt saMsArI jIva che. teonI prarUpaNA ekendriya sa sAra samApanna jIva prajJApanA kahevAya che. je jIvanI sparza ane rasanA (jIbha) e e indriyeAja hAya che. te zakha chIpa vigere jIvA be indriyavALA kahevAya che. je jIvAnI spa` rasanA ane ThThANu e traNa indriye! hAya che te trIMdriya DIDI, bhAuDa, vigere lavo zrI driya upAya che. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU 12 jIvaprajJApanA tathAvidhA stepAM prajJApanA2, 'teiMdiyasaMsArasamAvaNNa jIvapaNNavaNA' trIndriyasaMsArasamApanajIvaprajJApanA-trINi sparzanarasanAghrANasvarUpANi indriyANi yepAM te trIndriyAH-pipIlikA-matkoTikAyakAmutkuNAdayaH, te ca te saMsArasamApanajIvAzceti tathAvidhA steSAM prajJApanA3, 'cauridiya saMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA' caturindriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA-catvAri sparzanarasanAghrANacakSuHsvarUpANi indriyANi yeSAM te caturindriyAH-daMzamazaka makSikAdayaH, te ca te saMsArasamApanajIvAceti-tathAvidhA steSAM prajJApanA4, 'paMciMdiyasaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA' paJcandriyasaMsArasamApanajIvaprajJApanA-paJca sparzanarasanAghrANacakSuHsvarUpANi indriyANi yeSAM te paJcendriyAH-manuSyagomahiSAdayaH, te ca te saMsArasamApanajIvAzceti tathAvidhAH, teSAM prajJApanA, indriyANi ca dvidhA, dravyendriyANi bhAvendriyANi ca, tatra-dravyendriyANi nirvRttyupakaraNarUpANi, tAni ca sparzanAdIni prasiddhAnyeva santi, bhAvendriyANi, kSayopazamopayogarUpANi tAni cAniyatAni / tathAhiyepAmekaM vAhyaM dravyendriyaM sparzanalakSaNamasti te ekendriyA vyapadizyante, yepAM dve te dvIndriyAH, yeSAM trIndriyANi te trIndriyAH, yeSAM catvAri te caturindriyAH, yeSAM pUrvoktAni paJca indriyANi santi te paJcendriyAH vyapadizyante, ||suu012|| mUlam-se kiM taM egidiya saMsArasamAvannajIvapannavaNA ? egidiyasaMsArasamAvannajIvapannavaNA paMcavihA pannattA, taM jahAhaiM, ve ciuMTI matkuNa Adi jIva trIndriya kahalAte haiM / jinheM sparzana, rasanA, ghrANa aura cakSu, ye cAra indriyAM prApta haiM, ve DAMsa, macchara, makkhI Adi jIva caturindriya kahalAte haiM / jina ko sparzana, rasanA, ghANa, cakSu aura zrotra, ye pAMcoM indriyAM hotI haiM, ve paMcendriya kahalAte haiM / manuSya gAya, bhaiMsa, deva, nAraka Adi paMcendriya saMsArI jIva haiN| ekendriya jIvoM kI prarUpaNA ekendriya saMsArasamApanna jIva prajJApanA kahalAtI hai / isI prakAra pAMco prakAra kI prajJApanA kA artha samajhalenA cAhie ||suu0 12 // je jIvonI sparza, rasanA ghANa ane cakSu A cAra Indriye maLelI che te DAsa, macchara, mAkhI, vigere jIva caturindriya kahevAya che. jeone sparza, rasanA, ghANa, cakSu, are kAna A pAMca Idriya hoya che teo paMcendriya kahevAya che. mANasa, gAya, bhesa, deva, nAraka Adi paMcendriya saMsArI jIva che. ekendriya jInI prarUpaNA ekendriya saMsAra samApanna jIva prajJApanA kahevAya che. e ja rIte pAMca prakAranI prajJApanAno artha samajha savA // sU. 12 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanA puDhavikAiyA 1, AukAiyA 2, teukAiyA 3, bAukAiyA 4, vaNassaikAiyA 5 / su0 13 // chAyA-atha kA sA ekendriya saMsArasamApannajIvaprajJApanA ? ekendriya saMsArasamApanajIvaprajJApanA pazcavidhA prajJaptA, tadyathA-pRthivIkAyikAH1 akAyikAH2, tejaskAyikAH3, vAyukAyikAH4, vanaspatikAyikAH ||suu0 13 // TIkA-atha ekendriyasaMsArasamApannajIvaprakArAn prarUpayitumAha-'se kiM taM egidiyasaMsArasamAvaNNa jIvapaNNavaNA ?' 'se' atha 'kiM taM' kA sA-katividhA; ekendriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA prajJaptA ? bhagavAnAha-'egidiyasaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA paMcavihA paNNattA' ekendriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA pazcavidhA:--paJca prakArakAH prajJaptAH ekendriyANAM paJcaviyatvAt tadeva paJcavidhatvamAhazabdArtha-(se) atha ( kiMta)kyA hai (egidiya saMsArasamApannajIvapaNNavaNA) ekendriya saMsArI jIvoM kI prarUpaNA ? (paMcavihA) vaha pAMca prakAra kI (paNNattA) batalAI hai (taM jahA) vaha isa prakAra (puDhacikAiyA) pRthvokAyika (AukAiyA) askAyika (teukAiyA) agnikAyika (vAukAiyA) vAyukAyika (vaNassaikAiyA) vanaspatikAyika // 13 // TIkArtha-aba ekendriya saMsArI jIvoM ke bhedoM kI prarUpaNA karane ke lie kahate haiM-ekendriya saMsArI jIyoM kI prarUpaNA kitane prakAra kI hai ? bhagavAn uttara dete haiM-ekendriya saMsAra samApanna jIvoM kI prarUpaNA pAMca prakAra kI hai, kyoM ki ekendriya jIva pAMca prakAra ke haiN| ve pAMca prakAra ye haiM-(1) pRthvIkAyika (2) apkAyika (3) tejaskAyika ___Aya:-(se) (ki taM) zu cha (egi diyasaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA) sandriya sasArI yAnI pr35| (egidiyasaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA) me driyavA se sA2 samApanna vAnI prajJApanA (paMca vihA) pAMya 54AnI (paNNattA) tasavI cha (taM jahA) te mArIte (puDhapIkAiyA) pRthvIyi (Au. kAiyA) 2554Ayi: (teukAiyA) te4244 (vAukAiyA) vAyu4i (vaNassaikAiyA) vanaspatiya4 // sU 13 // TIkArtha - have ekendriya saMsArI jInA bhedanI prarUpaNA karavAne mATe cha ekendriya sa sArI jInI prarUpaNa keTalA prakAranI che ? bhagavAna zrI uttara Ape che-ekendriya sa sAra samApanna jIvenI prarUpaNuM pAMca prakAranI che kemake ekendriya jIva pAca prakAranA che ne pAMca prakAro zyA pramANe cha-(1) pRthvIya, (2) 154thi4, (3) te124Ayi4, (4) vAyu Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.13 jIvaprazApanA 'taM jahA' tadyathA 'puDhavIkAiyA, AukAiyA, teukAiyA, vAukkAiyA, vaNassaikAiyA' pRthivIkAyikAH1, apkAyikAH tejaskAyikAH, vAyukAyikAH, vanaspatikAyikAzca, tatra pRthivIkAyaH-zarIraM yeSAM te pRthivIkAyAH, taeva pRthivIkAyikAH svArthe ikapratyayaH, ApaH kAyaH zarIraM yeSAM te apkAyAH, ta eva apkAyikAH, tejaH-agniH, tadeva kAya:-zarIraM yeSAM te tejaskAyAH ta eva tejaskAyikAH, vAyuH pavana eva kAyaH-zarIraM yeSAM te vAyukAyAH ta eva vAyukAyikAH, vanaspatiH-tarugulmalatAdirUpaH kAyaH-zarIra yeSAM te vanaspatikAyAH, ta eva vanaspatikAyikA iti, atra pRthivyAH sarvabhUtAdhAratvena tatkA(4) vAyukAyika aura (5) banaspatikAyika // 13 // pRthivI jina jIvoM kA zarIra hai ve pRthvIkAya athavA pRthivIkAyika haiN| yahAM svArtha meM 'ika' pratyaya huA hai| isI prakAra apa (jala) jinakA zarIra hai ve apkAyika, tejas arthAt agni jinakA garIra hai ve tejaskAyika, vAyu jinakA zarIra hai ve vAyukAyika aura vRkSa, latA, gulma Adi vanaspati jinakA zarIra hai ve vanaspatikAyika kahe gae haiN| __ pRthvI samasta bhUtoM kA AdhAra hai, isa kAraNa sabase pahale pRthvI kAyikoM kA nirdeza kiyA gayA hai| tadantara apkAyikoM kA ullekha kiyA hai, kyoMki ve pRthvI para sthita haiM akAyika jIva tejaskAyika jIvoM ke virodhI haiM, ataH apkAyikoM ke pazcAt tejaskAyikoM kA grahaNa kiyA gayA hai / vAyu ke samparka se teja kI vRddhi dekhI jAtI hai, isa kAraNa unake bAda vAyukAya ko ginAyA hai| vAyu meM vyakta rUpa nahIM kAyika ane vanaspati kAyika. pRthivI je jIvanuM zarIra che teo pRthvIkAya athavA pRthivIkAyika cha. mAhI svAbhA 'ik' pratyaya thy| che. me zate ma5 (are) renu zarIra che teo apakAyika, tejasa kAyika arthAt agni jenuM zarIra che teo tejaskAyika, vAyu jemanA zarIra che teo vAyu kAyika ane vRkSa, latAM gulma vigere vanaspati jeonA zarIra che teo vanaspatikAyika kahelAM che. pRthvI samasta bhUtono AdhAra che, e kAraNe badhAthI pahelA pRthivI kAcikene nirdeza karAyo che. tadanantara aAyika, ullekha karyo che kemake teo pRthvI para rahelAM che akAyika jIva tejaskAyika jInA virodhI che. tethI aSkAyikanA pachI tejaskAyikenuM grahaNa karAyuM che. vAyunA samparkathI tejanI vRddhi jovAmAM Ave che, e kAraNe tenA pachI vAyukAyane gaNAvyA che. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 prazApanAsUtre yikAnAM prathamamupAdAnaM kRtam , tadanantaram apkAyikAnAM tatpratiSThitakhAta, upAdAnas , teSAJca tejaH pratipakSathUtatvena tadanantaraM tejaskAyikAnAmupAdAnam , tejasazca vAyusamparkeNa pravRddhidarzanAt , tadanantara vAyukAyikagrahaNam , dUrasthasya ca vAyoH taruzAkhAdi kampanena lakSyamANalAt tadanantaraM vanaspatikAyikopAdAnaM bodhyam ||suu0 13 // ' mUlam-se kiM taM puDhavikAiyA ? puDhavikAiyA duvihA paSNattA, taM jahA-suhumapuDhavikAiyA ya1 vAyarapuDhavikAiyA y2| se kiM taM suhumapuDhavikAiyA ? suhumapuDhavikAiyA duvihA pannattA, taM jahA-pajattagasuhamapuDha vikAiyA ya1, apajjattagasuhumapuDhavikAiyA ya2 / se taM suhumpuddhvikaaiyaa| * se kiM taM bAyarapuDhavikAiyA ? bAyarapuDhavikAiyA duvihA pannattA, taM jahA-saha vAyarapuDhavikAiyA ya1, kharabAyarapuDha'vikAiyA y2| se kiM taM sAhabAyarapuDhavikAiyA ? sahavAyarapuDhavikAiyA sattavihA pannattA, taM jahA-kiNhamattiyAra, nIlamattiyAra, lohiyamattiyA3, hAlidamattiyA4, sukillamattiyA5, pAMDuma: ttiyA6, paNagamattiyA7, se taM shbaayrpuddhvikaaiyaa| .. se kiM taM kharabAyarapuDhavikAithA ? kharabAyarapuDhavikAiyA aNegavihA pannattA, taM jahA-puDhavI ya sakarA bAluyA ya uvale silA ya lonnuuse| ayataMba tauyasIsaya ruppasuvanne ya vaiireyaa| hariyole hiMgula~e maNosilA saas-gNjnn-pvaale| abbhapaDalabbha vAle ya, bAyarakAe maNivihANA // 2 // gomejjae ya hone se vRkSa kI zAkhA Adi ke hilane se unakA anumAna kiyA jAtA hai, ataeva vAyukAya ke bAda vanaspatikAya kA nirdeza kiyA hai // 13 // vAyumAM vyakta rUpa na hovAthI vRkSanI DALI vigere halavAthI tenuM anumAna ___--- 42||y cha, tathA vAyuyanA pachI vanaspatiyA nizadhya che. // sU. 13 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 33 prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.14 jIvaprajJApanA ruyae~, aMke phailihe ya lohiyakkhe ya, maragaya-masAragalle, bhuMyamoyaga iMdanIle ya // 3 // caMdaNa geruya haMlagabbha pula~e sogaM.. ghieM ya boddhvve| caMdappamaiM verulie~, jailate TrakaMte ya // 4 / . je yAvanne tahappagArA te samAsao duvihA pannattA, taM jahA. -pajattagA ya apajjattagA y| tattha NaM je te apajjattagA teNaM asaMpattA / tattha NaM je te pajattagA etesiM vannAdeseNaM gaMdhAdeseMNa rasAdeseNaM phAsAdeseNaM sahassaggaso vihANAI, saMkhejAI joNippamuhasayasahassAiM, pajattagaNissAe apajjattA vakamaMti, jattha ego tattha niyamA asNkhejaa| se taM khrbaayrpuddhvikaaiyaa| se taM bAyarapuDhavikAiyA se taM puDhavikAiyA ||suu014|| ' chAyA-atha ke te pRthivIkAyikAH ? pRthivIkAyikA dvividhAH prajJaptA, tadhathA-sUkSmapRthivI kAyikAzca, bAdarapRthivIkAyikAzca / atha ke te sUkSmapRthivIkAyikAH ? sUkSmapRthivIkAyikAH dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptaka sUkSmapRthivIkAyikAzca, aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyikAzca, te eteM sUkSmapRthivIkA zabdArtha-(se) atha (kiM taM) kyA hai (puDhavikAiyA) pRthvI kAyika ? (duvihA). pRthvIkAyika do prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (suhamapuDhavikAiyA) sUkSma pRthvIkAyika (ya) aura (vAyarapuMDadhikAjhyA) bAdarapRthvIkAyika (ya) aura (se kiM taM suhamapuDhavIkAIyA) sUkSmapRthvIkAyika kyA haiM ? (duvihA) do prakAra ke (pannattA) kaheM haiM (pajjattagasuhumapuDhavikAiyA ya) paryApta sUkSmapRthvIkAyika aura (apajattagasuhamapuDhavikAiyA ya) aparyApta sUkSmapRthvIkAyika __ 4Atha-(se) matha (ki, taM) zu cha. (puDhavikAiyA) pRthvI 4Ayi4 (puDhavimAjhyA) pRthvIya47 (duvihA), 2. 42nA (pagNattA) 4aa cha (taM jahA) tes| 2 // prAre (suhamapuDhavikAiyA) sUkSma pRthvIyi (ya) ane (bAyarapuDavina, kAiyA) mA62 pRthvI thi: (ya) mane (se ki taM suhumapuDhavikAiyA) sUkSmapRthvIyi sA rana cha ? (suhumapuDhavikAiya!) sUkSma pRthvI4i (duvihA) 42nA (paNNattA) / (pajjattagasuhumapuDhavikAiyA) paryApta sUbhapRthvIya4 (apajjattagasuhamapuDhavikAiyA yo aparyApta sUkSma pRthvI454 (se ttaM suhumapuDhavikAiyA) 2 // sUkSma pRthvI yinI prajJApanA thaI. pra0 26 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratApanAsUtre yikAH / atha ke te vAdarapRthivIkAyikAH ? vAdarapRthivIkAyikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-zlakSNayAdarapRthivIkAyikAzca, kharavAdarapRthivIkAyikAzca / atha ke te zlakSNavAdarapRthivIkAyikAH ? zlakSNavAdarapRthivIkAyikAH saptavidhAH prajJaptAH, tadyathA-kRSNamRttikA 1, nIlamRttikAra, lohitamRttikA3, hAridramattikA4, zuklamRttikA 5, pANmRttikA 6, panakamRttikA7 / te ete zlakSNavAdarapRthivIkAyikA / atha ke te kharavAdarapRthivIkAyikAH ? kharavAdarapRthivI(se taM suhumapuDhavikAiyA) ye samapRthvokAyika kI prajJApanA huii| (se kiM taM vAyarapuDhavikAiyA) bAdara pRthvIkAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? (duvihA) do prakAra ke (pannattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (saNhavAyarapuDhavikAiyA ya) zlakSNa-cikane bAdara pRthvIkAyika (kharavAyarapuDhavikAiyA ya) kharacAdara pRthvIkAyika (se ki taM saNvAyarapuDhavikAiyA) zlakSaNavAdarapRthvIkAyika kitane prakAra ke haiM ? (sattavihA) ve sAta prakAra ke (pannattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (kiNhamAhiyA) kAlI miTTI (nIlamaTTiyA) nIlI miTTI (lohiyamaTTiyA) lAla miTTI (hAliddamaTTiyA) pIlI miTTI (sukillaMmaTTiyA) sapheda miTTI (pAMDumaTiyA) pANDu varNa kI miTTI (paNagamaTTiyA) panakamiTTI (se taM saNhavAyara puDhavikAiyA) yaha zlakSNa vAdara pRthvIkAya kI prarUpaNA huii| . (se kiM taM kharavAyarapuDhavikAiyA) kharavAdara pRthvIkAyika jIva kitane prakAra ke haiM (aNegavihA) aneka prakAra ke (pannattA) kahe haiM . (se kiM taM vAyarapuDhavikAiyA) huve // 62 pRthvIya sA anI cha ? (vAyarapuDhavIkAiyA) mA pRthvIya (duvihA) meM prAranI (paNNattA) 4hyo. che (taM jahA) mA mA prAre (saNha vAdarapuDavIkAiyA ya) sakSae-[ixey!' mA2 pRthvIya (kharabAyarapuDhavikAiyA ya) 12 mA42 pRthvIya - (se ki taM sahavAyarapuDhavikAiyA) saNa mAha2 pRthvIya dA 42 4hyA cha ? 6 mArapRthiyi4 (sattavihA) sAta prA2nA : (paNNattA) 4aa cha (taM jahA) tego mA zate (kiNhamattiyo) NI mATI (nIlamattiyA) pANI bhATI (lohiyamaTTiyA) sAsa bhATI (hAlidamaTTiyA) pIjI bhATI (sukkillamaTiyA) sa36 bhATI (pAMDumaTTiyA) pAMDa 2nI bhATI (paNagamaTiyA) pana4 bhATI (se taM saNha vAyarapuDhavikAiyA) ma sakSaNa mAha2 pRthvI kAyikanI prarUpaNa thaI. (se ki taM kharavAyApuDhavikAiyA) lagavan 2mAravAya: ' 388 prA2nA cha ? (kharavAyarapuDhavIkAiyA) bha2 mA pRthvIjayi (aNegavihA) - Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.14 jovaprajJApanA 203 kAyikA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-pRthivI ca1 zarkarA2 vAlukA ca3 upala:4 zilA ca5 lavaNam 6 uuss7| aya8 stAnaM9 pukaM10 sIlakaM11 rUpyaM12 suvarNa ca13 vajrazca14 // 2 // haritAlaH15 higulakaM16 manaH zilA17 saaskaanyjnprvaalaani20| abhrapaTalam 21 abhravAlukA22 bAdarakAye mnnividhaanaani||2||gomedhkN ca23 rucakaH24 aGkaH25 sphaTikazca26 lohitaakssshv27|| marakato28 masAragallo29 bhujamocakaH30 indranIlazca31 // 3 / candanagaurikazca33 haMsagarbhaH34 pulakaH35 saugandhikazca36 candraprabho37 vaiDUryo 38 jala(taM jahA) ve isa prakAra haiM (puDhavI ya) pRthvo (sakarA) zarkarA--reta (bAluyA ya) aura bAlU (uvale) upala-pASANa (silA ya) zilA (aya) lohA (taMba) tAMbA (tauya) rAMgA (sIsama) sIsA (ruppa) cAMdI (suvanne ya) sonA (vaire ya) vajra-hIrA // 1 // . .. (hariyAle) haDatAla (hiMgulae) hIMgalU (maNosilA) mainasila (sAsaga) pArA (aMjaNa) aMjana (pavAle) pravAla-mUMgA (abhapaTala) abhrapaTala (abbhavAluya) abhravAlukA (bAyarakAe) bAdara kAya meM (maNivihANA) maNiyoM ke bheda // 2 // .. (gomejae ya) gomeda ratna- (ruyae) rucaka ratna (aMka) aMka ratna (phalihe ya) sphaTika ratna (lohiyakkhe ya) lohitAkSa ratna (maragaya) marakata ratna (masAragalle) masAragalla ratna (bhuyamoyaga) bhujamocaka ratna (iMdanIle ya) indranIla ratna // 3 // : (caMdaNa) candana ratna (geruya) gairika ratna (haMsagambha) haMsagarbha mane prA2nA (pannattA) 4hyA cha (taM jahA) te 20 412nA cha (puDhavIya) pRthvI (sakkarA) 24|-ret (bAluyAya) mane pANu (uvale) S5-pASA (silA) zikSA (aya) sAda (taMva) tAmu (tauya) 2 // 4sA (sIsaya) sIsu (ruppa) yAMhI (suvanneya) sonu (vaireya) 100-ddii| // 1 // (hariyAla) utArA (hiMgulae) gaNe (maNosilA) mana:Niau (sAsaga) paare| (aMjaNa) AireY (pavAle) pravAsa 52i (abbhapaTala) mana58 (amavAluya) manavAyu (vAyarakAe) mA42 yamai (maNivihANA) maNimAnA . // 2 // (gomejjaeya) gobhe 2tna (ruyA) 3542tna (aMka). 2 4 2tna (phaliheya) 25Ti4 2tna (lohiyakkheya) hitAya 2tna (maragaya) bha24 maNi (masAragalle) bhs||2 ra 2na (suyamoyaga) bhu bhAya: 2na (iMdanIle ya) chandra nArA ratna (caMdaNa) yandana 2tna (geruya) 3-24 2tna (haMsagabha) sagala (pulae) dhudA 2tna (sogaMdhieya) sauma pi4 2na (boddhabbe) nayA naye. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azApanA kAntaH39 sUryakAntazca 40 // 4 // ye cAnye tathA prakArAste samAsato dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptakAzca aparyAptakAzca / tatra khalu ye te aparyAptakA iMve khalu asaMprAptAH / tatra khalu ye te paryAptakAH, eteSAM varNAdezena gandhAdezena rasAdezena sparzAdezena sahasrAgrazo vidhAnAni, saMkhyeyAni yonipramukhamatasA. jJANi, paryAptakanizrayA aparyAptakA vyutkrAmanti, yatra eka statra niyamAta asaMkhyeyAH / te ete khrvaadrpRthiviikaathikaaH| te ete vaadrpRthiviikaayikii| se-ete pRthivIkAyikAH ||suu0 14 // (pulae) pulaka ratna (sogaMdhie ya) saugaMdhika ratna (boddhavye) jAnanA cAhie (caMdappabha) candraprabha ratna (verulie) vaiDUrya ratna (jalakaMte) jalakAnta ratna (sUrakaMte ya) sUrakAnta ratna / // 4 // (je yAvanne) aura bhI jo (tahappagArA) usI prakAra ke (te) meM (samAsao) saMkSepa se (duvihA) do taraha ke (pannattA) kahe haiM (te jahA) ve isa prakAra (pajjattagA ya) paryAptaka (apajattaMgA ya) aura aparyAptI (tattha), unameM se (NaM) vAkyAlaMkAra (je te apajjattagA) jo aparyApta hai (se NaM) ve (asaMpattA) prApta nahIM (tatthaNaM) unameM se (je te pajjattagA) jo paryApta haiM (eesiM) inake (vannAdeseNaM) raMga kI apekSA (gaMdhAdeseNaM) gaMdha kI apekSA se (rasAdeseNaM) rasa kI apekSA se (phAsAdeseNaM) sparza kI apekSA se (sahassaggaso) hajAroM (vihANAI) bheda haiM (saMkheDAI) saMkhyAta (joNiyappamuhasayasahassAI) lAkhoM yoni haiM (pabattaga nissAe) paryApta ke sahAre (apajattA) aparyApta (vakkamaMti) utpanna (caMdappabha) yandraprama 2tna (verulie) vaiya bhalie (jalakaMte) restrta ne (sUrakaMteya) sUyanta 2tna // 4 // (je yAvanne) mane mIta 59 (tahappagArA) / 4|2(te) yA (samAsao) sapathI (duvihA) meM prA2nA (paNNattA) 4 // cha (taM jehA) mA zata (pajjattagA ya) paryA4 (apajjattagA ya) mane aparyApta . (tattha) temAbhAthI (NaM) pAdhyAya 2 (je te apajjattagA) 2 aparyApta cha (se pA) tasA (asaMpattA) prAta nathI (tatthagaM) tyAmAMthI (je te pajjattagA) yA prayAsa cha. (eesi) romAnI (vannAdeseNaM) 2ganI apekSAya (gaMdhAdeseNaM) dhanA apekSA (rasAdeseNa) 2sanI mapekSAye (phAsAdeseNa) 25zanI mapekSAya (sahassaggaso) / (vihANAI) leha cha (saMkhejjaI) se jyAta (joNiyappamuyasayasahassAI) sA yAni cha (pajjattaganissAe) paryApsanA mAzraye (apajjattA) mapayApta (vakkamaMti) utpanna thAya cha (jatya) yA (ege) 4 (tattha) tyAM (niyamA) niyamathI (asaMkhejjA) masaya sabharavA. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.14 jIvaprajJApanA .. ' . TIkA-atha pRthivIkAyikatattvaM jijJAsamAnaH pRcchati-'se kiM taM puDhavikAiyA ?' 'se' atha 'kiM taM' ke te katividhAH pRthivIkAyikAH prejJaptAH ? kathitAH? bhagavAnAha-'puDhavikAiyA duvihA paNNattA' pRthivIkAyikAH dvividhAH-dviprakArA: aMjJaptAH-uktAH 'taM jahA-muhumapuDha vikAiyA ya, vAyarapuDhavikAiyA ya' tadyathAsUkSmapRthivIkAyikAzca vAdarapRthivIkAyikAzca, tatra sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmA, sUkSmAzca te pRthivIkAyikAzceti sUkSmapRthivIkAyikAH, bAdaranAmakarmodayAd bAdarAH, bAdarAzca te pRthivIkAyikA:-vAdarapRthivIkAyikAH, etayozca sUkSmabAdaratvayoH karmodayajanyatvena badarAmalakayorikha nApekSikatvaM cakAradvayantu hote haiM (jattha) jahAM (ego) eka (tattha) vahAM (niyamA) niyama se (asakhejA) asaMkhyAta / " (se taM kharavAyarapuDhavikAiyA) yaha kharavAdarapRthvIkAyikoM kI prajJApanA huI (se taM bAyarapuDhavikAiyA) bAdarapRthvIkAyikoM kI prajJApanA huI (settaM puDhavikAiyA) yaha pRthvIkAyikoM kI prajJApanA huI // 14 // TIkArtha-aba ziSya pRthvIkAyika jIvoM ke viSaya meM jijJAsA karatA huA prazna karatA hai-pRthvIkAyika jIva kitane prakAra ke kahe hai ? bhagavAn uttara dete haiM-pRthivIkAyika jIva do prakAra ke kaheM gae haiN| ve isa prakAra haiM-sUkSmapRthivIkAyika aura bAdara pRthivIkAyika / jina jIvoM ko sUkSmanAmakarma kA udaya ho ve sUkSma kahalAte haiN| aise pRthivIkAyika jIva sUkSmapRthivIkAyika haiM / jinako bA~daranAmakarma kA udaya ho ve ghAdara kahalAte haiN| aise pRthivIkAyika bAdapRthivIkAyika kahe gaye haiM / bera aura AMvale meM jaisI sUkSmatA aura bAdaratA hai, vaisI (se 'taM kharavAyara puDhavavikAiyA) 2 // 52 // 42 pRthvIyAnI prajJapanA 55 (se taM bAyarapuDhavikAiyA) // 42 pRthvIyAnI prjnyaapn| tha/ (se caM puMDhavikAIyA) // pRthvI thi4 vAnI prazAyanA 24. // sU. 14 // TIkAI-have ziSya pRthvI kAyika jInA viSayamAM jIjJAsA karIne prazna kare che-pRthvIkAyika jIva keTalA prakAranA kahyA che. je zrI bhagavAna uttara Ape che-pRthvI kAyika jIva be prakAranA kahelA che. teo A prakAre che. sUkSma pRthvIkAyika ane bAdara pRthvIkAyika. je jIvone sUma nAma karmane udaya thAya teo sUma kahevAya che. evA pRthvIkAyika jIva sUma pRthivIkAyika che. jemane bAhara nAma karmane udaya hoya teo bAdara kahevAya che. evA pRthvIkAyika bAdara pRthvIkAyika kahevAya che. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 prazApanAso kramazaH : svagataparyAptAparyAptabhedasUcakaM, zarkarAvAlukAdi bhedasUcakaJca bodhyam , tatra sUkSmapRthivIkAyikAH samudgakaparyAptaprakSipta gandhAvayavavat sakalalokavyApino bhavanti, vAdarapRthivIkAyikAstu pratiniyata dezasthAyino lokaikadeze bhavanti, teSAM pratiniyata dezasthAyitvaJcAgre dvitIyapade prakAzayiSyate, atha sUkSmapRthivIkAyikAnAM svarUpaM prarUpayituM pRcchati-se kiM taM suhumapuDha vikAiyA ? 'se' aya 'ki ta' ke te-katividhAH, sUkSmapRthivIkAyikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'muhuma ApekSika sUkSmatA aura bAdaratA arthAt sApekSa choTApana aura ghaDApana yahAM nahIM samajhanA cAhie, yaha to karmodaya ke nimitta se hI samajhanA caahie| do jagaha ya (ca) kA jo prayoga kiyA hai, vaha isa tathya ko prakaTa karatA hai ki ina sUkSma aura bAdara ke bhI aneka avAntara bheda haiM, jaise paryApta, aparyApta Adi / ye zarkarA aura vAlukA Adi upabhedoM ke bhI sUcaka haiN| * sUkSma pRthivIkAyika jIva sampUrNa loka meM aise bhare hue haiM jaise kisI peTI meM gaMdha dravya DAla dene para usameM sarvatra sugaMdha vyApa jAtI hai| bAdara pRthvIkAyika niyata niyata jagahoM para, lokAkAza ke eka bhAga meM hote haiN| unakA niyata jagahoM meM honA Age dvitIya pada meM batalAyA jaaegaa| - ava sUkSma pRthivIkAyika jIvoM kI prarUpaNA kI jAtI hai'. sUkSmapRthivIkAyikajIva kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn uttara dete haiM -sUkSmapRthivIkAyika jIva do prakAra ke hote haiM-paryAsa aura aparyApta / - - bera ane AMbaLAmA jevI sUkSamatA ane bAdaratA che. evI apekSika sUddhamatA ane bAdaratA che. evuM arthAt sApekSa nAnApaNu ane moTApaNuM AhIM na samajavuM joIe, Ate karmodayanA nimittathI ja samajavuM joIe, be jagyAe (2-) ne prayoga karAya che, te AvA tathyane pragaTa kare che ke A sUma bAdaranA paNa aneka avAntara bheda che, jemake paryApta. aparyApta vigere. A zarkarA ane vAlukA Adi upabhedanA paNa sUcaka che. - sUkSma pRthivIkAyika jIva saMpUrNa lekamAM evA bharelA che ke jema koI piTImAM gaMdha dravya nAkhavAthI temAM badhe sugadha phelAI jAya che. bAdara pRthvI kAyika cokakasa ekasa jagyAo para, kAkAzanA eka bhAgamAM hoya che. teo nuM cekasa jagyAomA thavu te AgaLa dritIya padamAM batAvavAmAM Avaze. .. ve sUkSma pRthvI4i vAnI pr35|| 42rAya che. sUdama pRthvIkAyika jIra keTalA prakAranA che ? zrI bhagavAna uttara Ape che sUma pRthvIkAyika be prakAranA hoya che paryApta ane aparyApta paryAsiyAnuM Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavAdhinI TIkA pra. pada 1 sU.14 jIvaprajJApanA 207 3 puDhavikAyA duvihA paNNattA' sUkSmapRthivIkAyikA : dvividhA: - dviprakArakA, prajJaptAH, 'taM jahA - pajjattasu humapuDhavikAiyA ya, apajjattasu humapuDha vikAiyA ya' tadyathA paryAtakSmapRthivI kAyikAzca, aparyAptasUkSmapRthivIkAyikAtha, taMtra vakSya" mANasvarUpAH paryAptayo vidyante yeSAM te paryAptAH, 'abhrAdibhyaH' itimatvarthIyo - pratyayaH, paryAptA eva paryAptakAH, te ca te sUkSmapRthivIkAyikAceti paryAptakasUkSmapRthivIkAyikAH, cakAreNa labdhaparyAptakaraNaparyAptarUpasvagata bhedadvayaM sUcyate, ye tu svayogya paryAptiparisamAptivikalAste aparyAptAH, aparyAptAzca te sUkSmapRthivIkAyikAceti aparyAptasUkSmapRthivIkAyikAH, dvitIyacakAreNa karaNalabdhi nibandhana svagatabhedadvayaM sUcyante, tathAhi - dvividhAH aparyAptAH sUkSmapRthivIkAyikAH - labdhyA karaNaizca tatra ye aparyAptakA eva santo mriyante te labdhaparyAptakAH, ye tu karaNAni - zarIrendriyAdIni na samprati nirvartayanti, api tu avaMparyAptiyoM kA svarUpa Age kahA jAegA / ve paryAptiyAM jinakI pUrNa. ho cukI hA~ ve paryApta kahalAte haiM / yahAM 'abhrAdibhya' isa sUtra se matup artha meM 'a' pratyaya huA hai / paryApta ko hI paryAptaka kahate' haiN| yahAM bhI jo 'ya' avyaya kA prayoga kiyA hai, vaha paryApta ke labdhiparyApta aura karaNaparyApta, ina bhedoM ko sUcita karatA hai / jo jIva apane yogya paryAptiyAM pUrI na kara cuke hoM ve aparyApta kahalAte haiM / aise sUkSmapRthivIkAyika jIva aparyApta sUkSmapRthivIkAyika kahe gae haiN| yahAM bhI 'ya' avyaya kA prayoga isa bAta kA sUcaka hai ki aparyApta bhI do prakAra ke hote haiM-labdhi se aparyApta aura karaNa se aparyApta / jo jIva aparyApta raha kara hI mara jAte haiM ve labdhi aparyApta haiN| jinakI paryAptiyAM abhI pUrI na huI haiM kintu pUrI hoMgI ve karaNa - aparyApta kahalAte haiM / svarUpa AgaLa kahevAmAM Avaze te paryAptie (jeenI pUrNa thayela che) teo paryApta ahevAya che. aDDayAM (abhrAdimya ) se sUtrathI ( matup ) arthabhAM apratya thayA che. paryaMmane ja paryAptaka kahe che. ahIM paNa je ca' avyayanA prayoga karyAM che te paryaMmanA labdhiparyApta, ane karaNaparyApta e bheTThAnuM sUcana kare che, je jIvA pAtAne cAgya paryAptine purI na karI cukayA heAya tee aparyApta kahevAya che. AvA sUkSma pRthvIkAyika jIvAne aparyApta sUkSma pRthvIkAyika kahelA che. ahIM paNa (ca) avyayane prayAga e vAtaneA sUcaka che ke aparyAsa paNa e prakAranA hAya labdhithI aparyApta ane karaNathI aparyApta je jIveA aparyApta rahIne ja marI jAya che tee labdhi aparyApta che. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAma zyaM nivartayiSyanti te karaNAparyAzA ucyante, atha kastAvat paryAptipadArthaH ? iti cedatrocyate-AhArAdi pudgalapragrahaNapariNamanahetubhUta: AtmanaH zaktivizeSaH, eva paryAptiH, sA ca zaktivizeparUpA paryAptiH pudgalopacayAdupajAyate, evaJcaitaduktaM bhavati-utpattidezamAgatena prathamaM ye gRhItAH pudgalA steSAM tathA'nyeSAmapi pratisamayaM gRhyamANAnAM tatsamparkeNa tadrUpatayA jAtAnAM yaH zaktivizeSaH AhArAdipudgalakhalarasarUpatA''pAdAnahetuH, yathA udarAntargatAnAM pudgalavizeSANA mAhArapudgalakhalarasarUpatApariNamanahetuH zaktivizeSaH, sA ca paryAptiH poDhA, AhA:paryAptiH, zarIraparyAptiH, indriyaparyAptiH prANApAnaparyAptiH (ucchvAsaparyAptiH) bhASAparyApti', manaHparyAptizca, tatra yayA paryAptyA bAhyamAhAraM paryAdAya khalarasa- aba prazna yaha hai ki paryApti kA artha kyA hai ? isakA uttara yaha haiM-paryApti AtmA kI vaha viziSTa zakti hai jisake dvArA AtmA AhAra zarIra Adi ke yogya pudgaloM ko grahaNa karatA hai aura unheM AhAra zarIra Adi ke rUpa meM pariNata karatA hai / yaha paryApti rUpa zakti pudgaloM ke upacaya se utpanna hotI hai / tAtparya yaha hai ki navIna utpatti deza meM Ae hue AtmA ne pahale jina pudgaloM ko grahaNa kiyA tathA bAda meM bhI pratikSaNa jo pudgala grahaNa kiye jA rahe haiM aura jo pUrvagRhIta pudgaloM ke samparka se tapa pariNata ho gae haiM, unako AhAra; zArIra, indriya Adi ke rUpa meM jisa zakti ke dvArA pariNata kiyA jAtA hai, usa zakti kI pUrNatA paryApina kahalAtI hai| paryApti chaha prakAra kI hotI hai-(1) AhAraparyApti (2) zarIraparyApti (3) indriya paryApti (4) prANApAnaparyApti 5) bhASAparyApti aura (6) mn:pryaapti| jeonI patio haju pUrNa nathI thaI paNa purI thaze teo karaNa aparyApta kahevAya che. have prazna e che ke "paryApti ne artha zuM che? tene uttara A che-paryApti AtmAnI e viziSTa zakti che ke jenA dvArA, AtmA AhAra zarIra Adine yegya pudgalene grahaNa kare che ane te ene. AhAra zarIra AdinA rUpamAM pariNata kare che. A paryApti rUpa zakti muddAne upacayathI utpanna thAya che. tAtparya e che ke navIna utpatti dezamAM evelA AtmAe pahelAM je pudgalene grahaNa karyA ane pachI paNa je pudgale grahaNa karAI rahyAM hoya ane pUrva grahIta pugalenA saMparkathI tadrupa banI gayAM che teonA AhAra zarIra Indriya vigerenA rUpamAM je zakti dvArA prarita karavAmAM Ave che, te zaktinI pUrNatA paryApti kahevAya che. paryApta cha prajAnI DAya cha-(1) mA 25ryAli (2) zarIrapAsi (3) dhandriyapAti (4) prANApAna yAti (5) sApati mane (6) mana:payAti Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.14 jIvAnApanA 209.. rUpatayA pariNamayati sA AhAraparyAptiH, yayA paryAptyA rasIbhUtamAhAraM rasAmRga mAMsamedo'sthi majjAzukralakSaNasaptadhAturUpatayA pariNamayati sA zarIraparyAptiH, yayA paryAptyA dhAturUpatayA pariNamitamAhAramindriyarUpatayA pariNasayati sA indriyaparyAptiH, tathA ca paJcAnAmindriyANAM prAyogyAna pudgalAn paryAdAya anA-" bhoganivartitena vIryeNa tadbhAvayanazaktireva indriyaparyAptiriti phalitas, yayA punaH paryAptyA ucchvAsaprAyogyAn pudgalAn paryAdAya ucchvAsarUpatayA pariNamathya avalambya ca parityajati sA ucchvAsaparyAptiH, yayA ca paryAptyA bhASA jisa zakti ke dvArA jIva bAhya AhAra ko grahaNa karake khala aura rasa ke rUpa meM pariNata karatA hai, vaha AhAra paryApti kahalAtI hai| jisa zakti ke dvArA rasa rUpa pariNata pudgaloM ko rasa, rakta, mAMsa, meda, haDDI, majjA aura zukra-ina sAtadhAtuoM ke rUpa meM pariNata kiyA jAtA hai, vaha zarIraparyApti hai jisa zakti ke dvArA dhAtu rUpa pariNata pudgala - indriyoM ke rUpa meM palaTate haiM use indriyaparyApti kahate haiN| phalitArthayaha hai ki pAMca indriyoM ke yogya pugaloM ko grahaNa karake anAbhoganirvartita (anajAna meM hI utpAdita) vIrya ke dvArA indriya ke rUpa meM pariNata karane vAlI zakti indriyaparyApti kahalAtI hai| jisa zakti ke dvArA ucchvAsa ke yogya pudgaloM ko grahaNa karake aura unheM uccha-, vAsa rUpa meM pariNata karake evaM Alambana karake kiyA jAtA hai, usa.. je zakti dvArA jIva bAhya AhArane grahaNa karIne khaLa ane rasanA rUpamAM pherave che, te AhAra paryApti kahevAya che. je zakita dvArA jIva bAhya AhArane grahaNa karIne khela ane rasa rUpe pariNumAve che. te AhAra paryAsi kahevAya che, je zakita dvArA rasa rUpa pariNata pudgalene rasa, lehI, mAMsa, meda, hADakAM, majajA ane zukra-A sAta dhAtuonA rUpamAM pheraphAra thAya che. te zarIraparyApti che. je zakita dvArA dhAturUpe pariNata pudgala indriyonA rUpamAM palaTAve che tene Indriya paryAsi kahe che, sArAMza e che ke pAMca Indriyone cagya pudgalene grahaNa karIne anAbhega nirvatita (ajANamAM ja utpanna karelA) vIrya dvArA IndriyanA rUpamAM pariNata karavA vALI je zakita te Indriya paryAsi kahevAya che. je zakitadvArA ucchavAsane yogya pudgalene grahaNa karIne, ane teone ucchavAsanA rUpamAM palaTAvIne ane Ala bana karIne tyAga karAya che te zakita - uchUvAsa paryApti kahevAya che. pra0 27 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 prazApanAsUtre prAyogyAn pudgalAn paryAdAya bhApAtvena pariNamayya avalamvya ca parityajati sA bhASAparyAptiH, yayA punaH paryAptyA manaHprAyogyAn pudgalAn paryAdAya manastvena pariNamayya avalamvya ca parityajati sA manaHparyAptiH, etAzca paryAptayo yathA kramamekendriyANAM saMjJivarjitAnAM dvIndriyAdInAM saMjJinAM catuHpaJcapasaMkhyakA bhavanti, tathAcoktam prajJApanAmUlaTIkAyAm-'ekendriyANAM catamro vikalendriyANAM pazca saMjJinAM paT' iti, etAzca sarvA api utpattisamaye eva yathAyathaM yugazakti ko ucchvAsa paryApti kahate haiN| jisa zakti se bhASA ke yogya pudgaloM ko grahaNa karake unako bhASA ke rUpa meM pariNata karake evaM AlaMbana karake tyAgA jAtA hai, vaha zakti bhASAparyApti kahalAtI hai| jisa zakti ke dvArA mana ke yogya pugaloM ko grahaNa karake aura unheM mana ke rUpa meM pariNata karake evaM AlaMbana karake tyAgA jAtA hai, vaha zakti manaHparyApti kahalAtI hai| ina chaha paryAptiyoM meM se ekendriya jIva meM cAra, dvIndriya trIndriya, caturi: ndriya aura asaMjJI paMcendriya meM pAMca tathA saMjJI paMcendriya meM chahoM pAI jAtI haiM / prajJApanAsUtra kI mUlaTIkA meM kahA hai-'ekendriyoM meM cAra, : vikalendriyoM meM pAMca aura saMjJI jIvoM meM chaha paryAptiyAM hotI haiM / jaba jIva nayA janma grahaNa karatA hai to jisa jIvoM meM jitanIparyAptiyoM kA saMbhava haiM, una sabhI ko vaha eka sAtha niSpanna karanA prAraMbha kara detA hai, magara unakI pUrti krama se hotI hai / krama isa je zaktithI bhASAne yogya pugalene grahaNa karIne teone bhASAnA rUpamAM palaTAvIne ane AlaMbana karIne tyAga karAya che. te zakti bhASA paryApti kahevAya che. je zakti dvArA manane yogya pudagalone grahaNa karIne ane teone mananA rUpamAM palaTAvIne ane AdhAra ApIne tyAga karAya che. te zakita manaHpayarsi 4vAya che. A cha paryAsiomAMthI ekendriya jIvamAM cAra, dvIndriya, trIndriya, " caturindriya ane asaMjJI paMcendriyamAM pAMca tathA saMjJI pacendriyamAM chae maLI Ave che. prajJApanA sUtranI mULa TIkAmAM kahyuM che ekendriyamAM cAra, viklendrimAM pAMca ane saMjJI jIvamAM cha paryApti hoya che. jyAre jIva no janma grahaNa kare che te je jIvamAM jeTalI paryAtio saMbhave che, te badhAne te ekI sAthe niSpanna karI devAne prAraMbha karI de che. paraMtu teonI pUtikramathI ja thAya che. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.14 jIvaprajJApanA panniSpAdayitumArabhyante, krameNa ca niSThAmupayAnti, tathAhi-prathamamAhAraparyApti stadanantaraM zarIraparyApti stadanantaram indriyaparyApti stadanantaramucchvAsaparyAptiH, tadanantaraM bhASAparyAptiH, tadanantaraM manaHparyAptiH, tatrAhAraparyAptizca prathamasamaya eva niSpadyante, zepAH punaH pratyekamantarmuhUrtena kAlena, na cAhAraparyApteH prathama samaya eva niSpattau kiM pramANamiti vAcyam ? AhArapadasya dvitIyoddezake'AhArapajjattie apajjattaeNaM bhaMte ! kiM AhArae aNAhArae ? goyamA ! no AhArae aNAhArae' iti sUtrasyaiva pramANatvAt , 'AhAraparyAptyA'paryAptaH khalu bhadanta ! kim AhArakaH, anAhArakaH ? gautama ! no AhArakaH anAhArakaH' iticchAyA, tasmAt AhAraparyAptyA'paryApto vigrahagatAvevopapadyate, nopapAtakSetraprakAra hai-sarvaprathama AhAraparyApti, tatpazcAt zarIraparyApti, phira indriyaparyApti, tadanantara ucchvAsaparyApti, usake bAda bhASAparyApti, 'aura anta meM mana:paryApti pUrNa hotI hai / AhAraparyApti prathama samaya meM hI pUrNa ho jAtI hai, zeSaparyAptiyoM ke pUrNa hone meM pratyeka ko antarjuhUrta samaya lagatA hai| magara ina sabhI kI pUrti bhI antarmuhUrta kAla meM hI ho jAtI hai| ___AhAraparyApti kI pUrNatA prathama samaya meM hI ho jAtI hai, isa viSaya meM kyA pramANa hai ? isakA uttara yaha hai-AhArapada ke dvitIya uddezaka meM kahA hai-'jo jIva AhAraparyApti se aparyApta hai, he bhagavan ? vaha AhAraka hai yA anAhAraka ? gautama ! vaha AhAraka nahIM, anAhAraka hai|' anAhAraka jIva vigraha gati meM hI ho sakatA hai, kama A rIte che-sarva prathama AhAra paryApti, tAtpazcAt zarIra paryApti ane pachI Indriya paryApti, tyAra bAda ucchavAsa paryApti, tenA pachI bhASA paryAti ane antamAM mana:paryAmi pUrNa thAya che. AhAra paryAti prathama samayamAM ja pUrNa thaI jAya che, bAkInI paryAsione pUrNa thavAmAM darekane antamuhUrta samaya lAge che. paraMtu e badhAnI pUti. paNa atamuhUrta kALamAja thaI jAya che. AhAra paryasinI pUrNatA prathama samayamAMja thaI jAya che. A viSayamAM zuprabhA cha ? tene uttara A che ke-AhAra padanA kritIya uddezakamAM kahyuM che ke je jIva AhAra paryAptithI aparyApta che he bhagavAna te AhAraka che? ke anAhAraka che? he gautama te AhAraka nathI paNa anAhAraka che. anAhAraka jIva vigraha gatimAja hoI zake che. utpatti kSetramAM AvyA pachI anAhAraka nathI rahetuM. je jIva utpatti kSetramAM AvI gayuM te prathama samaya Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAmale mAgato'pi, utpAtakSetramAgatasya prathamasamaya evAhArakatvAt , tataH ekasAmayikI AhAraparyAptinirvRtti bhavati, yadi tu utpAdakSetramAgato'pi AhAraparyAptyA'paryAptaH syAt tadA uttarasUtrAkAra:-'siya AhArae siya aNAhArae' iti bhavet , yathA zarIrAdi paryAptipu 'siya AhArae siya aNAhArae' ityuttarasUtra bhavati, sarvAsAmapi paryAptInAM parisamApti kAlo'ntarmuhUrtapramANo'vaseyaH, ityaashyH| . atha vAdarapRthivIkAyikAn prarUpayituM pRcchati-'se kiM taM vAyarapuDhavikAiyA ? 'se' atha 'kiM taM' ke te-katividhA ityarthaH, 'vAyarapudavikAiyA ?' bAdarapRthivIkAyikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'vAyarapuDhavikAiyA duvihA paNNattA' bAdarapRthivIkAyikA dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-'saNhavAyarapuDhavikAiyA ya, kharavAyarapuDhakkiAiyAya' tadyathA-zlakSNavAdarapRthivIkAyikAzca, kharavAdarapRthivIutpattikSetra meM Ane ke pazcAt anAhAraka nahIM rhtaa| jo jIva 'utpatti kSetra meM A pahuMcA vaha prathama samaya meM hI AhAraka ho jAtA .isa kathana se siddha hotA hai ki AhAraparyApti kI pUrNatA eka samaya meM hI ho jAtI hai| agara utpattikSetra meM Akara bhI jIva AhArapayApti se aparyApta rahatA to uttara sUtra isa prakAra hotA-'gItama! AhAraka bhI hotA hai aura anAhAraka bhI hotA hai| jaisA ki zarIraparyApti Adi ke uttara sUtra meM kahA hai-'syAta AhAraka bhI hotA hai, syAt anAhAraka bhI hotA hai| ina sabhI paryAptiyoM kA kAla bhI antamuharta pramANa hI hai| - aba bAdarapRthivIkAyikoM kI prarUpaNA karate haiM-bAdara pRthivIkA. yika jIva kitane prakAra ke kahe gae haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-bAdara pRthvIkAyika do prakAra ke haiM / ve isa prakAra haiM-zlakSNa bAdara pRthiviimAja AhAraka banI jAya che. A kathanathI sAbita thAya ke AhAra paryAtinI pUrNatA eka samayamAMja thaI jAya che. agara utpatti kSetramAM AvIne paNa jIva AhAra paryAptithI aparyApta rahe te uttara sUtra A prakAre bane che-"autama, AhAraka paNa hoya che ane anAhAraka paNa hoya che. jemake zarIra paryAti Adine uttara sUtramAM kahyo che-kadAcit AhAraka paNa bane che. kadAcita anAhAraka paNa bane che. A badhI paryAtione samaya paNa antamuhUrta pramANe ja che. have bAdarapRthvIkAyikanI prarUpaNa kare che-bAdara pRthvIkAyika jIve keTalA prakAranA che? zrI bhagavAna uttara Ape che-bAdarapRthvIkAyika jIve be prakAranA che. teo A rItanA chelaiNu bAdara pRthvIkAcika ane khara bAdara pRthvIkAyika Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.14 jIvaprajJApanA - kAyikAzca, tatra lakSNA-piSTaloSTacUrNasadRzImRdupRthivI tadrUpA jIvA api upa'cArAt zlakSNA vyapadizyante te ca te bAdarapRthivIkAyikAzceti zlakSNa vAdara pRthivIkAyikAH, athavA-zlazNA ca sA vAdarapRthivIceti zlakSNavAdarapRthivI, -sA kAyaH zarIraM yeSAM te zlakSNavAdarapRthivIkAyAH te eva zlakSaNa vAdarapRthivIkAyikAH cakAreNa vakSyamANasvagatAnekabhedAH sUcyante, kharAnAmapRthivI saGghAtavizeSa cApanA tadAtmakA jIvA api upacArAt kharAste ca te bAdarapRthivI- kAyikAzceti kharavAdarapRthivI sA kAyaH-zarIraM yeSAM te kharavAdarapRthivIkAyAH, taeva kharavAdarapRthivIkAyikAH, cakAreNa vakSyamANa svagata-catvAriMzadbhedAH - sUcyante, atha zlakSNavAdarapRthivIkAyikabhedAn prarUpayituM pRcchati-'se kiM taM kAyika aura khara bAda pRthivIkAyika / ATe ke samAna mRdu pRthivI zlakSNa kahalAtI hai| tadrUpa jIva bhI upacAra se zlakSNa kahe gae haiN| aise bAdara pRthivIkAyikoM ko lakSNa-bAda pRthivIkAyika kahate haiN| athavA 'zlakSNa' yaha pRthvI kA vizeSaNa hai / aisI bAdara pRthvI jina jIvoM kA zarIra ho ve zlakSNa bAdara pRthvIkAyika kahalAte haiN| 'ya' pada se aneka avAntara bheda sUcita kie gae haiM / / kharapRthvI vaha kahalAtI hai jo saMghAtarUpa ho aura kaThora ho, tadpa jIva bhI upacAra se khara kahe jAte haiN| aise bAdapRthivIkAyika khara bAdara pRthivIkAyika haiM / athavA khara (kaThora) jo bAda pRthivI hai, vaha kharabAdapRthivI, vahI jina jIvoM kA zarIra ho ve kharabAdarapRthivIkAyika / yahAM 'ya' pada se Age kahe jAne vAle cAlIsa bheda sUcita kie gae haiN| leTanI jema mRdu pRthvI slaNa kahevAya che. tadurUpa jIva paNa upacArathI zlaphaNa kahelA che. AvA bAdara pRthvI kAyikene zlaphaNa bAdara pRthvI kAyike kahe che. athavA blaNa, e pRthvInuM vizeSaNa che. AvI bAdara pRthvI je jInA zarIra hoya teo lahaNa bAdara pRthvikAyika kahevAya che (2) padathI aneka avAntara bheda sUcita karAyA che. khara pRthvI te kahevAya che ke je sa ghAtarUpa hoya ane kaThora hoya. tapa jIva paNa upacAra thI khara kahevAya che. evA bAdara pRthvIkAyika khara - 082 pRthvIya che. athavA khara (kaThera) je bAdara pRthvI che, te khara bAdara pRthvI eja je zarIra hoya teo khara bAdara pRthvI kAyika. ahIM () padathI AgaLa kahevAmAM AvanArA cAliza bheda sUcita karAyA che Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApAMsa saNha vAyarapuDhavikAiyA ?' 'se' -atha, 'kiM taM'-kA sA katividhA zlakSNavAdara"pRthivIkAyikAH prajJaptA ? bhagavAnAha-'saNha vAyarapuDha vikAiyA sattavihA paNNattA' lakSNa vAdarapRthivIkAyikAH saptavidhAH prajJaptA ? 'taM jahA-kiNha maTTiyA nIla'maTTiyA, lohiyamaTTiyA, hAliddamaTTiyA, mukillamaTiyA, paNagamaTTiyA' tadyathAkRSNamRttikA1, nIlamRttikA2, lohitamRttikA, hAridramRttikA, zuklamRttikA. iti varNabhedena paJcavidhatvaM pratipAditam, atha pANDumRttikA nAma dezavizeSe yA dhUlirUpA satI pANDU iti prasiddhA, tadrUpA jIvA api abhedopacArAt pANDUmRttikA ityuktAH, evaM panakamRttikA-nadyAdi-pUraplAvite deze nadopUre'pagate bhUmau zlakSNa mRdurUpo yo jalamalApararyAya paGkapadavAcyo'vaziSyate sa eva panakamRttikApanocyate tadAtmakA jIvA api abhedopacArAt panakamRttikA vyapadi, zyante, prakRtamupasaMharanAha-'se taM sahavAdarapuDhavikAiyA' te ete uparyuktarUpAH zlakSNavAdarapRthivIkAyikAH prajJaptA iti / / aba ilakSaNa bAdara pRthivokAyikoM ko prarUpaNA kI jAtI haiMilakSNa bAdara pRthivIkAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-lakSaNa bAdara pRthivIkAyika jIva sAta prakAra ke kahe haiN| ve isa prakAra haiM-(1) kAlI miTTI rUpa isa prakAra (2) nIlI miTTI (3) 'lAla miTTI (4) pIlI miTTI (5) zurala miTTI (yaha pAMca bheda pAMca varNoM kI apekSA se haiM) (6) pANDa miTTI, jo kisI deza meM dhali rUpa hokara 'pANDU' nAma se prasiddha hai aura (7) panaka miTTI,-jisa jagaha se nadI kA pUra bahA ho aura usake bAda bhUmi meM ilakSNamRdu rUpa jo paMka zeSa raha jAtA hai aura jise 'jalamala' bhI kahate haiM, vahI panakamRttikA kahalAtI hai / ye saba ilakSaNa bAdarapRthivIkAyika kahe gae haiN| ' have lakSaNa bAdara pRthvI kAyikenI prarUpaNuM karAya che-zlaphaNa bAdara pRthvIkAyika jIva keTalA prakAranA che? " zrI bhagavAna uttara de che-kSaNa bAdara pRthvI kAyika jIva sAta prakAranA kahyA che. te A rIte che (1) jI bhATI 35 2 (2) sIsImATI (3)sAra bhATI (4) pIjI bhATI (5) zusa bhATI. (A1 pAya leha pAya varNAnI apekSA cha) (6) pAMDa mATI, je dezamAM dhULa rUpe banIne pAMDu nAme prasiddha che. (7) panaka mATI je jagyAethI nadInuM pura vahyuM hoya ane tyAra pachI jamIna upara zlaNa mRdu rUpa je paMka rahI jAya che ane jene jalamala paNa kahe che. teja panaka mATI kahevAya che. A badhA lakSaNa bAdara pRthvIkAyika kahevAya che. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU. 14 jIvaprajJApanA 215 atha kharavAdarapRthikAyikabhedAn prarUpayituM pRcchati - ' se kiM taM kharavAyara - puDhavikAiyA ?' - ' se' - atha 'kiM taM' - kA sA katividhA 'kharavAyara puDhavikAiyA ?'kharabAdara pRthivIkAyikAH prajJaptA ? bhagavAnAha - 'kharavAyara puDhavikAiyA aNegavihA paNNattA' kharabAdarapRthivIkAyikAH anekavidhA: - anekaprakArakAH prajJaptAH pradhAnatayA catvAriMzadbhedA uktA ityAzayaH, tAneva catvAriMzadbhedAnAha - 'taM jahA - pur3havIya, sakkarA ya, vAluyAya, uvale silA ya, loNUse / aya taMva tauya sIsayaruppa suvaNNeya vaireya // 14 // 1 // hariyAle hiMgulae, maNosilA, sAsagaMjaNapavAle / abbhapaDalabbha vAluya vAyarakAe maNivihANA ||8|| 2 || gomejjae ya rupae, aMke phalihe ya, lohiyakkheya / maragaya masAragalle bhuyamoyaga iMda nIleya 9 // 3 // caMdaNa geruya haMsagabbha pulae sogaMdhie ya boddhavve | caMdappabha verulie jalakaMte sUrakaMteya 9 | 4 ||40| 'taM jahA ' - tadyathA - 'puDhavI 1 satyabhAmA bhAmetivat zuddhapRthivItyarthaH,. nadItaTabhittyAdirUpA, cakAraH agrimabhedApekSayA samuccAyako bodhyaH, 'sakarA' zarkarA ca - laghu prastarakhaNDarUpA 2, 'bAluyA' vAlukA - sikatAH 3 ' ubale' - upala: TakkAdyupakaraNa karmaNA yogyaH pASANaH4, 'silAya ' zilA - racanA yogyo devakula kharabAdara pRthivIkAyika kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn uttara dete. haiM- ye jIva aneka prakAra ke haiM arthAt unake mukhya bheda cAlIsa haiM / ve cAlIsa bheda isa prakAra haiM- (1) pRthvI - jaise 'bhAmA' kahane se 'satyabhAmA' samajhA jAtA hai, usI prakAra yahAM 'pRthvI' kahane se 'zuddha pRthvI' samajhanA cAhiye, jaise nadI ke kinAre kI bhitti aadi| yahAM 'ya' pada Age ke bhedoM kA sUcaka hai / (2) zarkarA arthAt patthara kA . choTA sA TukaDA yA kaMkara / (3) vAlukA - retI (4) upala-vaha pASANa khara khAdara pRthvI kAyika keTalA prakAranA che ? zrI bhagavAna uttara Ape che--te jIvA aneka prakAranA che, arthAt tee nA mukhya bheda cAlIsa che. te cAlIsa bhedya A rIte che- (1) pRthvI-prema 'lAbhA' 'vAthI 'satyalAbhA' sabhalaya che, mena rIte ahI' pRthvI kahevAthI zuddha pRthvI samajavI jAie, jemake nadI kinArenI bhIMta vigere. aDDI (ya) yaha bhAgaNanA honu sUtra hai. (2) zarA arthAt paththaranA nAnA kakaDA ke kAMkare (3) vAluGA retI (4) yasa - te paththara ? vATavAsa zrama Ave che. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 pradhApanAsUtra pIThAdhupayogI mahAn pApANavizepa:5, 'loNase' lavaNaM-sAmudrAdi6, upaH yadvazAd uparaM kSetraM bhavati7, 'ayaM' ayo-laudham8, 'taMba' tAmram 9, 'tauya', trapu-raGgaH:10, 'sIsaya'-gIzakam 11, 'ruppa' rUpyam 12, "muvaNNeya' muvarNam13,.. 'vaireya' vajrazca hIrakaH-azaniH14, 'hariyAle' haritAla:15, 'hiMgulae' higu-' lam16, 'maNosilA'-manaHzilA17, 'sAsagaMjaNapavAle' 'sAsagaM'-pArada:18, ajanam-sauvIrAjanAdi19, pravAlam-vidrumaH20, 'abhapaDalamavAluya'-abhrapaTaLas-meghamAlA21, abhravAlukA-abhrapaTalamitivAlukA22, 'vAyarakAe'bAdarakAye-vAdarapRthivIkAye uparyuktA dvAviMzatimaidA vodhyAH, 'maNivihANA' maNividhAnAni ca-maNibhedAzca vAdarapRthivIkAyabhedatvena vijeyAH tAnyeva maNividhAnAni pradarzayati___ 'gomejjae ya' gomejjakaH23, cakAraH samuccayadyotakA, 'ruyae' rucaka:24, 'aMke' aGka:25 'phaliheya' sphaTikazca26, 'lohiyakkheya'-lohitAkSazca27, 'maragae' marakataH28 'masAragalle'- masAragallaH 29, 'bhuyamoyaga'-bhujamocaka:jise ukerA jA sake / () zilA-racanA ke yogya-devakula kI pIThikA. ke yogya mahAn pASANa / (6) samudrI Adi namaka (7) USa, jisake kAraNa kSetra USara ho jAtA hai| (8) aya-lohA (2) tAMbA (10) rAMgA (11) zIzA (12) cAMdI (13) sonA (14) vajra-hIrA, azani (15) haDatAla (16) hiMgalU (17) mainasila (18) pArA (12) sauvIra Adi aMjana (20) suMgA (21) abhrapaTala-abharakha (22) abhravAlukA (bhabharakha: se mizrita vAlakA) ye bAisa cAdara pRthvIkAya meM samajhanA cAhie aura maNiyoM ke bheda bhI bAdarapRthivIkAya ke bheda' samajhanA cAhie / maNiyoM ke bheda isa prakAra haiM-(23) gomeda (24) rucaka (25) aMka (26) sphaTika (27) lohitAkSa (28) marakata (29). (5) zilA-devakulanI pIThIkAne yogya moTo paththara (6) (samudranu bhI (7) 5,rene 52 49 che. (8) maya ho (8) diy(10) raa|| (11) zizu (12) yAhI (13) sAnu (14) --hii| (azani) (15) utArA (36) hI (17) bhaera zIda (18) paare| (18) sauvIra (vigere mAvy) (20) bhu|| (21) mama paTala abrakha (22) abhravAlukA-abraphathI maLelI veLu-retI A bAvIsa bheda bAdara pRthvIkAyanA samajavAnA che ane maNiomAnA bheda paNa bAdara pRthvIkAyanA bheda samajavA joIe. maNionA bheda A rIte che- (23) game (24) 324 (25) 24 (26) 234 (27) sAhitAkSa Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.14 pRthvI kAyamedanirUpaNam 217 30 'idanIleya' idranIlazca31, 'caMdaNa' candanaH32, 'geruya'-gairikaH33 'haMsagambhe'-haMsagarbhaH34, 'pulae' pulakaH35, 'sogaMthie voddhavve -saugandhikazca36 voddhavyaH, 'caMdappabhaverulie' candraprabhaH37, vaiDUryaH38, 'jalakaM te' jalakAntaH-zItalamayatvAt candrakAntaH39, sUrya jhAntazca.40, evaJca prthmgaathy| pRthivyAdayazcaturdazabhedAH uktAH, dvitIyayA'pTo haritAlAbyaH uktAH, tRtIyayA gomejjakAdayo nava maNayaH, caturthyA gAthayA ca nava candanAdayo maNayaH vAdarapRthivIkAyikatvena pratipAditAH, sarve ca militvA catvAriMzabhedA yAdarapRthivIkAyikAH prajJaptA ityAzayaH, athAvaziSTAn pratipAdayitumAi-'je yAvanne tahappagArA te samAsao duvihA paNNanA' 'je yAvanne' ye cApi anye 'tahappagArA' tathA prakArA-maNibhedAH-padmarAgAdayaH santi, te'pi kharavAdarapRthivIkAyikatvena avaseyAH, 'te samAsao duvihA paNNattA' te sAmAnye na vAdarapRthivI kAyikAH, 'samAsao samasataH-saMkSepega 'duvihA' dvividhAH-dviprakArakAH, 'paNattA' prajJaptAH masAragalla (30) bhujalocaka (31) indranIla (32) candana (33) gairika (34) haMsagarbha (35) pulaka (36) saugaMdhika (37) candraprabha (38) vaiDUrya (39) jalakAnta (zItala hone se) candrakAnta aura (40) sUryakAnta / isa prakAra pahalI gAthA meM pRthvI Adi caudaha bheda, dasarI meM haDatAla Adi ATha bheda, tIsarI meM gomeda Adi nava bhaNiyoM aura cauthI gAthA meM candana Adi nau maNiyoM kA kathana kiyaa| saba milakara bAdapRthivIkAya ke cAlIsa bheda hue / aba bAkI ke bhedoM kA pratipAdana karane ke lie kahate haiM-isI prakAra padmarAga Adi jo anya maNiyAM haiM, unheM bhI kharavAdara pRthivIkAya hI samajhanA caahie| ___ kharavAdara pRthivIkAya ke jIva saMkSepa se do prakAra ke haiM-paryApta (28) bha24tamaNi (28) msaa2|888 (30) julmAya4 (31) ndra nIsa (32) yandana (33) 3 (34) 7 sAla (35) pusA (39) sau. pi (37) yandraprasa (30) vaiDUya (38) santa zItala pAthI yAta ane. (40) sUryanta. e rIte pahelI gAthAmAM pRthvI vigere cauda bheda, bIjImAM haDatAla vigere ATha bheda, trIjImAM gameda vigere nava bheda ane cothImA candana vigere nau maNionuM kathana karyuM che. badhA maLIne bAdara pRthvIkAyanA cAlIsa bheda che have bAkInA bhedana pratipAdana karavAne mATe kahe che-Aja rIte pArAga vigere je anya maNi che. teone paNa khara bAdara pRthvIkAya ja samajavA joIe. khara bAdara pRthvIkAyanA cha saMkSepathI be prakAra che-payata ane aparyApta pra0 28 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramApanAsUtre uktA ityarthaH, tAneva dviprakArAna Aha-taM jatA-pajjattagAya, apajjattagAya' tadyathA-paryAptakAzca, aparyAptakAzca, 'tatya NaM je te apajjattagA te NaM asaMpattA' tatra-tayoH paryAptakAparyAptayormadhye rullu ye te aparyAptakAH santi te khalu svayogyAH paryAptIH kAsanyena asaMprAptAH, viziSTAna varNAdIna anupagatAyA bhavanti varNAdibheda vivakSAyAmetepAM kRSNAdinA varNabhedena vyapadeSTumazakyatvAta, zarIrAdiparyAptInAM paripUrNatA dazAgeva vAdarANAM varNAdi vibhAgaH prasTI bhavati nApUrNatAdazAyA, te cAparyAptA ucchanArAparyAptyA eka mriyante, tanmAt na spaSTataravarNAdi vibhAgaH sambhavati, patadabhiprAyaNana 'asaMprAptA' ityuktam, atha ucchvAsa paryAptyaiva niyante nArvAka zarIrendriya paryApriyAga aparyApta api tyatra ko hetariticenmaivaM-sarveSAmeva dehinAm AgAmibhavAyurvadbhava maraNaM bhavati, nAbaddhA, tacca aura aparyApta / ina donoM meM se jo aparyApta hai ve apanI paryAptiyoM ko pUrI taraha asaMprApta haiM, athavA unameM viziSTa varNa Adi prApta nahIM hue haiN| varNa Adi kI apekSA se ye kAle haiM. ityAdi rUpa se unheM kahA nahIM jA sakatA / zarIra Adi paryAptiyAM jara paripUrNa ho jAtI haiM, usI avasthA meM bAdara jIyoM meM varNa Adi kA bheda prakaTa hotA hai, apUrNatA kI dazA meM prakaTa nahIM hotaa| ve aparyApta jIva ucchavAsaparyApti se aparyApta raha vAra hI mara jAte haiM, ataeva unameM varNa Adi ke vibhAga kA saMbhava nahIM hai| isa abhiprAya se hI unheM 'asaMprApta' kahA hai| zaMkA-ucchvAsaparyApti se aparyApta raha kara marate haiM, usase pahale arthAt zarIra yA indriyaparyApti se aparyApta hone kI dazA meM nahIM marate, isameM dayA pramANa hai ? 'te banemAMthI jeo aparyApta che, teo potAnI paryAyione purI rIte saMprApta thayelA nathI. arthAta teomAM viziSTa varNa vigere prApta thayela nathI. varNa AdinI apekSAe teo kALA che ItyAdi rIte temane kahI zakAtA nathI. zarIra Adi paryAptio jyAre paripUrNa thaI jAya che. te avasthAmAM bAdara Adi jemAM varNa vigerenA bheda pragaTa thAya che apUrNatAnI dazAmA pragaTa nathI thatA. te aparyApta jIva ucchavAsa paryAptithI apayosa rahIne ja marI jAya che, tethI teomAM varNa AdinA vibhAga saMbhavatA nathI. e abhiprAye teone "asa prApta kahyA che. zaMkA-ucchavAsa patithI aparyApta rahIne mare che, tenA pahelA arthAta zarIra athavA indriya paryAptithI aparyAta thavAnI sthitimA nathI mastA A bAbatamAM zuM pramANa che? Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 = prabodhinI TIkA pra. pada 1 sU14 pRthvIkAya medanirUpaNam zarIrendriyaparyAptibhyAM paryAptAnAM vandhamAyAti nAnyatheti atha ca 'tattha NaM je te pajjattagA etesiM vaNNA deseNaM gaMdhAdeseNaM, rasAdeseNaM, phAsA deseNaM sahassaggaso vihANAI saMkhejjAI joNippamuhasyasahassAI pajjattaganissAe apajjatagA vakkamaMti' ' tattha NaM' tatra khalu tayoH paryAptakAparyAtakayormadhye 'je te ' ye te pUrvoktAH, 'pajjatagA' paryAptakAH- parisamAptasamastasvayogyaparyAptayaH santi, 'etesiM vaNNA deseNaM' eteSAM paryAzANAM varNAdezena - varNabheda vivakSayA 'gaMdhAdeseNaM' gandhAdezena gandhabhedavivakSayA evam 'rasAdeseNaM' rasAdezena -rasabhedavivakSayA 'phAsAdeseNaM' sparzAdeizena - sparzabhedavivakSayA, 'sahassaggaso' - sahasrAgrazaH- sahasrasaMkhyayA 'vihANAI' vidhAnAni - bhedA bhavanti, tathAhi - varNAH kRSNAdibhedAtpaJca, gandhau surabhitaditarabhedAd dvau, rasAstiktAdayaH paJca, sparzAH mRdukazAdayo'STau, ekaikasmitha varNAdau tAratamyabhedena aneke'vAntarabhedA bhavanti, " 13 samAdhAna - saba jIva AgAmI bhava kI Ayu kA bandha karake hI marate haiM, AgAmI bhava kI Ayu bAMdhe vinA nahIM marate aura AgAmI bhava kI Ayu tabhI baMdhatI hai jaba zarIra aura indriya paryApti se paryApta ho jAeM, anyathA nahIM / ina paryApta aura aparyApta jIvoM meM se jo paryApta haiM, jinakI apane yogya cAra paryAptiyAM pUrI ho gaI haiM, unake varNa ke bheda se, gaMdha ke bheda se, rasa ke bheda se evaM sparza ke bheda se hajAroM bheda haiM / kAle Adi ke bheda se varNa pAMca hote haiM, gaMdha ke surabhi aura asurabhi ke bheda se do bheda haiM, tikta Adi rasa pAMca haiM aura mRdu karkaza Adi sparza ATha haiM / ina eka-eka varNa Adi meM bhI taratamatA samAdhAna~madhA jIvA AvatA bhavanA AyuSyanA anya karIne ja mare AvatA bhavatuM AyuSya mAMdhyA sivAya maratA nathI. ane AgAmI bhavanu AyuSya tyAre khAdhe che. jayAre zarIra ane indriyeA paryAptithI paryApta anI jAya nahIM te| nahI. A paryApta ane aparyAptaka jIvAmAthI je paryAptaka che jeenI potAne ceAgya cAra paryAptie purI thai gaI che. tenA varNanA bhedde, gandhanA bhede rasanA bhede ane sparza nA bheThe karIne hajArA bheda che. kALA vigere bhedathI va` pAca heAya che. gaMdhanA surabhi ane asurabhinA bhedathI be bheda che. tikta Adi rasa pAMca che ane mRdu kuza Adi sparza AThe che. A eka eka va AdimAM paNa tAratamyatAnA hisAkhathI anekAneka bhe Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre yathA-bhramarakAkapika kajjalAJjanAdiSu taratamabhAvAt kRSNa kRSNatara kRSNatametyAdirUpatayA aneke kRSNabhedAH, evaM nIlAdiSvapi yojyam, tathA gandharasasparzevapi etameva varNAnAM parasparaM saMyogena dhUsara kabu ratvAdayo'nekasaMkhyakA bhedAH, tathaiva gandhAdInAmapi parasparaM gandhAdibhiH samAnayogAt, ato bhavanti varNAdyAdezaiH sahasrazaH bhedA ityAzayaH, 'saMkhejjAI joNigpamuhasayasa hastAI' saMkhyeyAni yonimukhAni - yonidvArANi zatasahasrANi bhavanti, tathAhi ekaikasmin varNe gandhe rase sparze ca pRthivIkAyikAnAM yoniH saMvRtAvartate, sA puna ryoni vidhAsacittA, acittA, mizrA ca punarekaikA tridhA zItA, uSNA, zItoSNA ca ke hisAba se aneka-aneka bheda hote haiM / jaise bhramara, kAka, koyala, kajjala Adi meM kAlepana kI nyUnAdhikatA hotI hai / ataH kRSNa, kRSNatara, kRSNatama Adi aneka kRSNa varNa hote haiM / nIla Adi ke viSaya meM yahI bAta samajhanI cAhie / gandha, rasa aura sparza meM bhI aise hI bheda hote haiM / isI prakAra raMgoM kI Apasa meM milAvaTa karane se dhUsara varga, karaMbu varga Adi na jAne kitane varga utpanna ho jAte haiM / isI prakAra eka gaMdha meM dUsarI gaMdha ke milane se tIsarI taraha kI gaMdha utpanna ho jAtI hai / ataeva varga Adi kI apekSA se hajAroM bheda hote haiM, yaha sUtrakAra kA Azaya hai / ina jIvoM kI lAkhoM yoniyAM hotI haiM / jaise-eka-eka varNa, gaMdha, rasa aura sparza meM pRthivokAyikoM kI yoni saMvRta hotI hai / vaha tIna prakAra kI hai - sacitta, acitta aura mizra / inameM se bhI pratyeka ke 220 ane che. jema bhamarA, kAgaDA, kAyala, kAjaLa vageremA kALApaNAnI nyUnAdhikatA haiAya che. tethI kRSNa, kRSNatara, kRSNatama Adi aneka kRSNavarNo ane che. nIla vigerenA viSayamAM paNa evAja bheda paDe che. gandha, rasa ane sparza'mAM paNa evAja bheda ane che. 1) e rIte raMgAnI adA Adara meLavaNI karavAthI dhUsaravaNakara kha va vigere jANe ke keTalAya varNa utpanna thai jAya che. e pramANe eka gaMdhamA khIoga dha maLavAthI trIjI jAtaneA gadha utpanna thaI jAya che. tethI va vigerenI apekSAe hAra bhedya mane che. AveA sUtrakArane Azaya che. A jIveAnI lAkhA ceAnie thAya che. jema eka eka varNa, gadha, rasa, ane sparzamA pRthvI kAyikAnI ceni savRtta thAya che. te traNa prakAranI che-- satti, atti bhane mizra. tebhAthI yazu atyeunA zubhAzu leha che-zIta, uSNu, zItoSNu. bhe Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU 14 pRthvIkAya bhedanirUpaNam zItAdInAmapi pratyekaM tAratamyabhedAi neka bhedatvam, kevalamevaM viziSTavarNAdiyuktAH saMkhyAtItA api svasthAne vyaktibhedena yonayo jAtimadhikRtya ekaiva yoni gaNyate tataH saMkhyeyAni pRthivIkAyikAnAM yonizatasahasrANi vyapadizyante, tAni ca sUkSmavAdaragata sarvasaMkhyayA saptayodhyAni lakSANi 'pajjattagaNissAe apajjattagA vakkamaMti- paryAptakanizrayA'paryAptakA vyutkrAmanti utpadyante, kiyanta utpadyante ityAkAGkSAyAmAha - ' jattha ego tattha niyamA asaMkhejjA' yatra ekaH paryAptastatra niyamAt tannizrayA'saMkhyeyAH - aparyAptakA utpadyante iti zeSaH, prakRtamupasaMharannAha - ' se taM kharavAyara puDhavikAiyA' 'se taM' te ete pUrvokta svarUpAH kharavAdarapRthivIkAyikAH prajJaptAH, 'secaM vAyarapuDha vikAiyA' te ete pUrvoktasvarUpAH, bAdarapRthivIkAyikAH prajJaptAH, 'setaM puDhavikAiyA' te ete - uparyuktasvarUpAH, pRthivIkAyikAH prajJaptA ityAzayaH / / sU0 14 // tIna-tIna bheda haiM- zIta, uSNa aura zItoSNa / ina zIta Adi ke bhItaratamatA ke kAraNa aneka bheda hote haiM / alabatta, isa prakAra viziSTa varNa Adi se yukta hone ke kAraNa yoniyAM asaMkhya hone para bhI sAmAnya kI apekSA se vaha eka hI yoni ginI jAtI hai / isI apekSA se pRthvIkAyika jIvoM kI yoniyAM lAkhoM kahI jAtI haiM / sUkSma aura bAdara - saba kI milakara ve yoniyAM sAta lAkha samajhanA cAhie / paryAptaka ke Azraya se aparyAptaka jIva utpanna hote haiM / kitane utpanna hote haiM ? aisI jijJAsA hone para kahate haiM - jahA~ eka paryAptaka hotA hai vahAM niyama se usake Azraya se asaMkhyAta aparyApta utpanna hote haiM / aba prakRta kA upasaMhAra karate haiM - yaha kharacAdarapRthivIkAya kI, yAdarapRthvIkA kI aura sAtha hI pRthvIkAyikoM kI prajJApanA huI // 14 // zIta vagerenA paNa tAratamyatAe aneka bheda ane che. alabatta e rIte viziSTa vadhu AdithI yukta hAvAne kAraNe asa khya ceAnie heAya che te paNa sAmAnyanI apekSAe te eka ja ceAni gaNAya che. e apekSAe pRthvIkAyika veAnI cenice lAkhA kahevAya che. sUkSma ane mAdara badhAnI maLIne te ceAniye sAta lAkha samajavI joie. paryAptakanA AzrayathI aparyApta jIva utpanna thAya che? keTalA utpanna thAya che ? evI jIjJAsA utpanna thatA kahe che jayA eka paryAptaka hAya che tyAM niyame karIne enA AzrayathI asaMkhyAta aparyApta utpanna thAya che. have upasa hAra kare che=A rIte khara khAdara pRthvIkAyanI, khAdara pRthvIkAyanI ane tenI sAthe pRthvIkAyikAnI prajJApanA thaI. 5 sU. 14 5 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 prajJApanAsUtre mUlam-se kiM taM AukAiyA ? AukAiyA duvihA paNNattA taM jahA-suhumaAukAiyA ya bAyaraAukAiyA y| se kiM taM suhumaAukAiyA ? suhamaAukAiyA duvihA paNNattA taM jahA-pajjattagasuhunaAukAiyA ya apajjattagasuhuma AukAiyA ya / se saM suhmaaukaaiyaa| se kiM taM vAyaraAukAiyA ? bAyaraAukAiyA aNegavihA paNNattA, taM jahAussA himae 2 mahiyA3 karaNa4 harataNue5, suddhodae6 sIo. dae7 usigodae8 khArodae9 khaTTodae10 aMvilodae11 lavaNodae12 vAruNodae13 khIrodae 14 ghaodae15 khoo. dae16 rasodae 17, je yAvanne tahapyagArA te samAsao duvihA papaNattA taM jahA-pajjatagA ya apajjattagA ya / tattha NaM je te pajjattagA etesiM vaNNadeseNaM gaMdhAdeseNaM rasAdeseNaM sahassa. gaso vihANAiM / saMkhejjAI joNippamuhasayasahassAI, pajjattagaNistAe apajatlagA varuti, jattha ego tattha niyamA asaMkhejjA / se taM bAyaraAukAiyA / setaM AukAiyA |suu. 15 // chAyA-atha ke te akAyikAH ? akAyikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathAsUkSmASkAyikAzca bAdarAmAyikAzca / atha ke te sUkSmAkAyikAH ? sUkSmApkA zabdArtha-(se kiM taM AukAcyA) apakAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? (duvitA) do prakAra ke (paNatA) kahe gae haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (suhama AukADyA ya) sakSama akAyika aura (bAyara AukAiyA ya) bAdara akAyika (le kiM taM suhama AukAiyA) sUkSma apakAyika kitane prakAra ke haiM (duvihA paNNatA) do prakAra ke kahe haiM -(se ki taM AukAiyA) mayi paTasA prazna cha ? (AukAiyA) ma54Ayi4 (duvihA) me 5412nA (paNNattA) 4aa cha (taM jahA) temA 2mA rIte cha (suhuma AukAiyA) sUkSma 24yi: mane (bAyara Au kAiyA ya) // 62 2maya (se ki taM suhumaAukAiyA) sakSama 2mayasA mAnA cha ? (duvihA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.15 apkAyikajIvabhedanirUpaNam' 223 yikA dvividhA prajJaptAH, tadyathA-paryAptaka sUkSmA phAyikAzca aparyAptaka sUkSmApkAyikAzca / te ete sUkSmApkAyikAH / atha ke te vAdarAptAyikAH ? vAdApkAyikA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-avazyAyaH1 himakam 2 mahikA3 karakaH4 haratanukaH5 zuddhodakas6 zItodakam7 upNodakam8 kSArodakas 9 khaTTodakamipadamlodakas 10 amlodakam 11 lavaNodakam 12 vAruNodakam 13 kSIrodakam 114 ghRtokam 15 kSododakam 16 rasodakara17, ye cAnye tathA prakArAste (taM jahA) ve isa prakAra haiM (pajjattagatuhula AukAiyA ya) paryAptaka sUkSma apakAdhika aura (apajattagaluzuma AukAjhyA ya) aparyAptaka sUkSma apkAyika (se ttaM suhama AukAiyA) yaha sakSama apkAyika kI prarUpaNA huI (khe kiM taM bAyara AukAithA) bAdaraapakAyika kitane prakAra ke haiM (aNegavihA) aneka prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (ussA) ola (himae) hima (pahiyA) mahikA (karae) ole (harataNue) bhUmi ko phoDa kara ghAsa para jamA hone vAlA jala bindu (suddhodae) zuddhodaka (sIodae) zItodaka (usiNodae) upNa jala (khArodae) khArAjala (khaTTodae) kucha khaTTA pAnI (avilo. dae) khA pAnI (lavaNodae) lakSaNa lakSudrakApAnI (vArUNodae) varuNa vara samudra kA pAnI (khIrodae) khIra samudra kA pAnI (ghaodae) ghRtavara samudra kA pAnI (khoodae) ikSuvara samudra kA pAnI (rasodae) rasodaka puSkaravara samudra Adi kA pAnI / paNNattA) me. 42 // 4 // cha (taM jahA) te 2 // pramANe cha. (pajjattagasuhamaAukAiyA ya) paryApta sUkSma 255454 mane (apajjattaga suhumaAukAiyA ya) apAta sUkSma 251.4yi4 (se taM suhumaAukAiyA) Paa sUkSma 2mayinI prarUpaNa thaI che ema samajavuM joIe. - (se ki taM vAyaraAukAiyA) // 62 250 yi sA 42na cha ? (aNegavihA) // 42252. 44 bhane 5452nA (paNNattA) hA cha (taM jahA) cha / prAre cha. (ussA) sa (himara) hima (mahiyA) bhADA (karae) 42(harataNupa) sabhInane zaMDI ghAsa 52 mata are Org (suddhoTA) zuddho64 (mIodae) zItals (usiNodae) garama pANI (khArodara) pA3 pANI (khaTTIdaya) * aa pANI (aMbilodae) mATu ! (lavaNodae) / adanupI (vAruNodara) 1312 samudranu N (sIrodA) ii2 samudranu pa (ghao) dhRtara2 samudranu l (khoodarA) kSu52 samudranu 55 (rasodae) 26 554222 samudranu pAe vigaire Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 pramApanAsUtre samAsato dvividhAH prajJatAH, tadyathA-pargaptakAzca aparyAptakAca, tatra khalu ye te aparyAptakA ste khalu asaMprAptAH / tatra khalu ye te paryAptatAH enepAM varNAdezena gandhAdezena rasAdezena sparyAdezena sahasAgrazo vidhAnAni, saMkhyeyAni yoni pramukha zatasahasrANi, paryAptakanizrayA aparyAptA vyutkrAmanti, yatrekastatra niyamAt asaMkhyeyAH / te ete bAdagAkAyikAH / te ete apkAyikAH / / sU0 15 // (je yAvanne) anya jo bhI (tahappagArA) isI prakAra ke (te) ve (samAsao) saMkSepa le (duvihA) do prakAra ke (pannattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (pajatagA ya) paryAptaka (apajjattagA ya) aura aparyAptaka (tattha NaM) unameM se (je te apajjattagA) jo aparyApta haiM (te NaM) ve (asaMpatto) asaMprApta haiM (tatya NaM) unameM se (je te ejjattagA) jo paryApta haiM (etesiM) inake (vaNNAdeseNaM) varNa kI apekSA se (gaMdhA deseNaM) gaMdha kI apekSA le (rasAdeleNaM) rasa kI apekSA se (phAsAdeseNaM) sparza kI apekSA se (sahassarAso) hajAroM (vihANAI) bheda haiM (saMkhejjAiM) saMkhyAta (joNiyappamuhasayasahassAI) lAkha yoni pramukha haiM (pajjattaganislAe) paryAptaka jIva ke Azraya se (apajjattagA) aparyAptaka (vakkamaMti) utpanna hote haiM (jattha) jahA~ (ego) eka (tattha) vahAM (niyamA) niyama se (asaMkhejjA) asaMkhyAta haiM (se taM yAyara AukAiyA) yaha vAdara akAya kI prarUpaNA huI (se taM AukAiyA) yaha apkAya kI prarUpaNA huI // 16 // (ye yAvanne) manya re 45 (tahappagArA) mA prA2nA hAya (te) tes| (samAsao) sa25thI (duvihA) me 42nA (pagNattA) 4aa cha (taM jahA) te mA prAre (pajjattagA) paryAta (apajjattaggA ya) mane paryApta (tattha NaM) tesomAthI (je te apajjattagA) 2 aparyApta cha (te Na) tes| (asaMpattA) masAta cha (tatyaNaM) tegAmAthI (je te pajjattagA) 2 paryApta cha. (eesiM) memanA (vaNNAdesegaM) parSanI apekSAthI (gaMdhAdeseNa) dhanI apekSA (rasAdeseNaM) 2sanI apekSAye (phAmAdeseNa) 25zanI apekSA (sahassaggaso) / (vihANAI) le che (makhejAI) saMnyAta (joNiyApamuhasaya sahassAI) 14 yoni prabhu cha (pajjattaganissAe) paryApta nI mAzraye (apajjattagA) PA54 (vakkamaMti) S5nna thAya che. (jattha) nyA (ggo) 4 (tattha) yA (niyamA) niyamayI (asaMkhejjA) masa-yAta cha (se taM vAyaraAukAiyA) mA mA2 24AyanI pr35|| tha/ (sattaM AukAiyA) 22. 25.4AyanI pr35|| 27 // sU. 15 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyodhinI TIkA pra. pada 1 sU.15 aSkAyikajIvabhedanirUpaNam TIkA - atha akAyikabhedAn prarUpayituM pRcchati - 'se kiM taM AukkAiyA ?' 'se' atha 'kiM taM' ke te - katividhA ityarthaH ' AukkAiyA' aSkAyikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'AukkAiyA duvidhA pattA ' aSkAyikAH, dvividhA:dviprakArakAH prajJaptAH - uktAH, 'taM jahA - suhumaAukkAiyAya vAyara AukkAiyAya' sUkSmAkAyikAca vAdarASkAyikAca, atha sUkSmANkAyikabhedAn pRcchati - "se kiM taM muhuma AukAiyA ?' 'se' atha 'kiM taM' ke te katividhA ityarthaH sUkSmApkAyikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'huma AuvakAiyA dubihA paNNattA: ? sUkSmAkAyikAH dvividhAH - dviprakArakAH prajJaptAH - uktAH, 'taM jahA ' - pajjattaga suhumaAuvakAiyA ya, apajjattasuhuma AukAiyA ya' tadyathA - paryApta sUkSmAkAyikAca, aparyApta sUkSmApakAyikAca, prakRtamupasaMharannAha - 'setaM suhumaAukAiyA' te ete-pUrvokta svarUpAH, sUkSmASkAyikAH prajJaptA ityAzayaH / atha bAdarAkAyikabhedAn pRcchati - 'se kiM taM vAdara AukAiyA ? 'se' atha 'kiM taM' ke te - katividhA : 'vAdara AukAiyA ?' vAdarApkAyikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'vAyara AukAiyA aNegavihA, paNNattA' vAdarASkAyikAH 14 TIkArtha -- aprakAyika jIvoM ke bhedoM kI prarUpaNA karane ke lie prazna karate haiM - aSkAyika jIva kitane prakAra ke kahe gae haiM ? bhagavAn uttara dete haiM - aSkAyika jIva do prakAra ke kahe haiM - sUkSma aSkAfor aura bAdara apakAyika / sUkSma aSkAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn kahate haiM -sUkSma aSkAyika do prakAra ke haiM- paryAptaka sUkSma aSkAyika aura aparyAptaka sUkSma aSkAyika / aba prakRta kA upasaMhAra karate haiM - yaha sUkSma aSkAyika jIvoM kA kathana huA / aya bAdaroM ke viSaya meM prazna karate haiM- bAdara aSkAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn ne kahA bAdara aSkAyika aneka prakAra TIkA aSThAyika veAnA bhedAnI prarUpaNA karavA mATe prazna kare che apsAyika jIva keTalA prakAranA kahelA che ? zrI bhagavAna uttara Ape che-apsAyika jIva e prakAranA kahyA che--sUkSma aSThAyika ane mAdara akAyika. sUkSma aYAyika jIva keTalA prakAranA che? zrI bhagavAna kahe che--sUkSma aSThAyika e prakAranA che-paryAptaka sUkSma aSThAyika ane aparyAptaka sUkSma akAyika, have prakRtane upasaMhAra kare che A sUkSma akAyika jIvanuM kathana thayuM. have mAdarAnA viSayamAM prazna kare che-- mAdara aplAyika jIva keTalA prakAranA che pra0 29 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAstra anekavidhAH prajJaptAH 'taM jahA ussA himae, karae harataNue, muddhodae, sIodae, usiNodae, khArodaya, khaTTodae, avilodae, lavaNodae, vAraNodae, khIrodae, ghaodae, khoodae, rasodae'-tadyathA 'ussA'-avazyAyaH-nehaH 'himae'-himam -styAnodakam 'mahiyA' mahikA-garbhamAseSu sUkSmavarSaH, 'karae' karakA-dhanopala:; 'harataNue'-harataNuryo bhuvamudbhidya godhUmAkarataNAgrAdipu baddho vindurUpo jAyate, 'suddhodae' zuddhodakam- antarikSasamudbhavaM nadyAdigartaca, taccasparzarasAdi bhedAdanekavidham, 'sItodae' zItodakam-nadItaDAgAvaTavApI puSkaripyAdiSu zItapariNAmam 'usiNodae'-uSNodakam-nisargata eva vavacinigadau upNapariNAmam' 'khArodae' kSArodakam-IpallakSaNasvabhAvam 'khaTTodae' IpadamlapariNAmama,, 'aMbi' lodae'-amlodakam, svabhAvata evAmlapariNAmaM kAjikavat, 'lavaNodae' laveNodakam lavaNasamudre, 'vAraNodae' vAraNodakaM-caraNasamudre, 'khIrodae' kSIrodakaMkSIrasamudre, 'ghaodae'-ghanodakam 'khoodae' kSododakam-ikSusamudre, 'rasodae' rasoke kahe gae haiN| ve isa prakAra haiM-osa, hima (varpha) mahikA arthAt garbha mAsoM meM hone vAlI sUkSma varSA-koharA, karaka-olA, haratanu pRthvI ko bhedana karake gehUM Adi ke paudhoM para yA ghAsa para- jama jAne vAlA jalabindu, zuddhodaka arthAt aMtarikSa meM utpanna hone vAlA jala aura nadI Adi kA jala, (vaha sparza rasa Adi ke bheda se aneka prakAra kA hotA hai) zItodaka arthAt nadI, tAlAba, kUpa, vAvaDI, puSkariNI Adi kA zItala jala, uSNodaka-kisI-kisI jharane Adi se nikalanevAlA svAbhAvika uSNapariNAma vAlA jala, kSArodaka (dhoDA khArA jala) khaTTodaka (thoDA khaTTA jala) amlodaka svAbhAvika amla jalaM, (kAMjI ke samAna) lavaNodaka (lavaNasamudrakA pAnI) varaNodaka (varuNavara samudrakA jala), kSIrodaka (kSIrasAgara ko jala) dhRto( zrI bhagavAna uttara Ape che-Adara apsAyika aneka prakAranA kahelA che. teo A rIte che-esa, hima (barapha) mahikA arthAt ke garamInA samayamAM thaM nArI sUkSma varSA, (21-421, mAtA-) ratanu, pRthvIna ne Us vigerenA choDa upara ke ghAsa para jamA thatA jalabindu, zuddhodaka arthAt aMtarikSamAM utpanna thanAruM pANI ane nadI vi. nuM pANI. (te spaze rasa AdinA bhede aneka prakAranuM bane che) zItedaka arthAt nadI, talAva, kuvA, vAva Adi nuM zItalajala, uSNadaka ke jharaNAmAMthI kudarate nikaLatuM uNa pariNAmavALuM ore, kSAza64 (thoDamA pANI) (khaTTodaka) thAI mA pANI va (kudaratI khAruM pANI) lavaNodaka (lavaNa samudranuM pANa) vArUNodaka (varUNavara Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavAdhinI TIkA pra. pada 1 sU.15 akAyikajIvabhedanirUpaNam -227 dikam-puSkaravara samudrAdiSu 'je yAvanne tahappagArA te samAsao duvihA paNNattA' ye cApyanye, tathA prakArAH-rasasparzAdi bhedabhinnA ghRtodakAdayo bAdarAkAyikA: santi te sarve vAdarAkAyikAH jJeyAH te samAsataH-saMkSepeNa dvividhAHdviprakArakAH prajJaptAH, 'taM jahA-pajjattagAya, apajjattagAya' tadyathA-paryA .ptakAzca, aparyApta kAzca tattha NaM je te apajjattagA, te NaM asaMpattA' tatra khalaM-tayordvayormadhye ye te aparyAptakAH vAdarApkAyikAH santi, te khalu asaMprAptAH-- svaMyogyAH paryAptI sAkalyena aprAptA, ityAzayaH / 'tattha Ne je te pajja-tagA. ete siM vaNNAdeseNaM gaMdhAdeseNaM rasAdeseNaM phAsAdeseNaM sahassaggasau vihANAI'. tatra khalu-paryAptakAparyAptakavAdarApkAyikayomadhye, ye te paryAptako bAdarApkAyikAH santi, eteSAM-payoptakAH vAdarApkAyikAnAM varNAdezenavarNabhedavivakSayA, gandhAdezena-gandhabhedavivakSayA, rasAdezena-rasabhedavivakSayA, sparzAdezena-sparzabhedavivakSayA, sahasrAgrazaH-sahasrasaMkhyayA vidhAnAni-bhedoM bhavanti, te ca-bhedAH pUrvoktarItyA avaseyAH, 'saMjjjAI joNippamuhasaya sahadaka (kRtavara samudrakA jala) kSododaka (ikSuvara samudrakA jala) rasodake (puSkaravara samudra kA jala) tathA isI prakAra ke jo bhI anya jala haiM aura jo rasa sparza Adi ke bheda se nAnA prakAra ke haiM, ve saba bAdara akAyika jAnane caahie| : ye osa Adi bAda apkAyika jIva saMkSepa se do prakAra ke kahe gae haiM-paryAptaka aura apryaaptk| inameM jo aparyApta haiM be asaMprApta hai arthAt apanI yogya paryAptiyoM ko pUrNa nahIM kara pAye haiN| aura inameM se jo paryApta haiM, unake varNa, gaMdha, rasa aura sparza ke bheda se hajAroM bheda hote haiM / ve bheda pUrvokta prakAra se sama. jhane caahie| unakI lAkhoM yoniyAM hotI haiM / jaise-eka-eka varNa, samudranu pAjl) kssaa2|44 (kSIra sAgaranu pANI) tA(dhata samudranu pAjl) kSedaka (Izkavara samudranuM pANI) rasedaka (puSkaravara samudrajala) tathA tevI rItanA kaI paNa anya jala che ane je rasa sparza Adibhede aneka jAtanA che. te badhA bAdara akAyika jANavAM joIe. A esa vigere bAdara aplAyika jIva saMkSepathI be prakAranA cheparyAptaka ane aparyAptaka. * teomAM je aparyApta che teo asaMprApta che arthAt pitAnI gya paryAptaone pUrNa nathI karela hatA, ane temAMthI je paryApta che teonA vaNa, gaMdha, rasa ane sparzane bhedathI hajAre bheda paDe che. te bheda pUrvokta Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 , . prazApanAstre ssAI' saMkhyeyAni, yonipramukhAni-yonidvArANi, zatasahasrANi bhavanti, tathAhi :-ekaikasmin varNe gandhe rase sparza cApkAyikAnAM saMvRtA yoni vartate, sA punaH / sacittAcittamizrabhedena tridhA, ityAdi pUrvoktarItyA saMkhyeyAni akAyikAnAM yonizatasahasrANi bhavanti tAni ca sUkSma vAdaragatasarvasaMkhyayA saptalakSANi ava seyAni, 'pajjattaganissAe apajjattagA vakkamaMti' paryAptakanizrayA-paryAptakAkAyikAzrayeNa, aparyAptakA:-aparyAptakAH-aparyAptakApkAyikAH, vyutkrAmanti-utpadhante, kiyantaste utpadyante, ityAzaGkAyAmAha-'jattha ego tattha niyamAasaMkhi jjA' yatra eka paryAptakastatra niyamAt tannizrayA tadAzrayeNa asaMkhyeyAH-aparyAsakAH, utpadyante ityAzayaH, prakRtamupasaMharannAha-'se taM vAyAra AukAiyA' te ete pUrvoktA vAdApkAyikAHprajJaptAH, 'se taM AukAiyA' te ete-uparyuktAH, akAyikAH prajJAptA ityAzayaH ||suu015|| gaMdha, rasa aura sparza meM apkAyikoM kI saMvRta yoni hotI hai| vaha bhI sacitta, acitta aura mizra ke bheda se tIna prakAra kI hai| ityAdi pUrvokta prakAra apkAyika jIvoM kI lAkhoM yoniyAM hotI haiN| saMkSma aura bAdara-saba ko milAne se ve sAta lAkha haiN| paryApta apkAyika jIva ke azraya se aparyAptaka jIva uttama hote haiN| ve kitane utpanna hote haiM ?.isa AzaMkA kA uttara diyA gayA hai-jahAM eka- paryAptaka hai vahAM niyama se usake Azraya se asaMkhyAta aparyAptaka utpanna hote haiN| .: aba prakRta kA upasaMhAra karate haiM-yaha bAdara appakAyika jIvoM kI prarUpaNA huI aura isake sAtha hI apkAyikoM kI bhI prarUpaNA pUrI huI // 15 // -- prakAre samajavA joIe, teonI lAkhe nio bane che. jema eka eka - pa, madha, 2sa mane 25zamA mAyinI vRtta yoniyA che. ( ' te paNa sacitta acitta ane mizranA bhedathI traNa prakAranI che. vigere pUrvokta prakArathI aSkAyika jIvanI lAkhe nio thAya che. sUma ane bAdara badhAnI meLavIe teo 7 sAta lAkha che. paryApta aSkAyika jIvanA AzrayathI aparyAptaka jIva utpanna thAya cheteo keTalA utpanna thAya che? A Aza kAno uttara apAyo-jyAM eka paryAptaka che tyAM niyamathI tenA A Azraya vaDe asa gyAta aparyAptaka utpanna thAya che - have ArabhelA kathanane upasaMhAra kare che-A bAdara akAyika jInI prarUpaNa thaI ane tenI sAtheja aSkAyikanI prarUpaNuM paNa pUrI thaI. e sU. 15 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU 16 tejaskAyikabhedanirUpaNam 229 / mUlam-se kiM taM teUkAiyA ? teUkAiyA duvihAM pannattA taM jahA-suhumateukAiyA ya, bAyarateUkAiyA y| se kiM taM suhumateUkAiyA ? suhumateUkAiyA duvihA pannattA, taM jahA-pajjattagasuhumateukAiyA ya, apajjattagasuhumateukAiyA ya / se tiM suhumateukAiyA y| se kiM taM bAyarateUkAiyA? bAyarateUkAiyA aNegavihA pannattA, taM jahA-iMgAle 1, jAlAra mummure3 accI4 alAe5 suddhAgaNI6 ukkA7 vijjU8 asaNI9 NigghAe10 saMgharisasamuTTie11 sUrakaMtamaNiNissie12, je yAvanne tahappagArA te samAsao duvihA paNNattA, taM jahA'pajjattagA ya apajjattagA ya / tattha NaM je te apajjattagA te NaM asaMpattA / tattha NaM je te pajjattagA eesiM vaNNAdeseNaM gaMdhAdeseNaM rasAdeseNaM phAsAdeseNaM sahassaggaso vihANAiM saMkhejjAiM joNippamuhasayasahassAiM, pajjattagaNistAe apajjattagA vakkamaMti, jattha ego tattha niyamA asNkhijjaa| settaM bAyarateUkAiyA / se taM teUkAiyA ||suu. 16 // .,, chAyA-atha ke te tejaskAyikAH ? tejaskAyikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA sUkSmatejaskAyikAzca, vAdaratejaskAyikAzca / atha ke te sUkSmatejaskAyikA ? sUkSmatejaskAyikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptaka sUkSmatejaskAyikAca, .. zabdArtha-(se kiM taM teukAiyA) tejaskAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? (duvihA) do prakAra ke (pannattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (suhumateukAiyA ya) sUkSma tejaskAyika aura (vAyara teukAiyA ya) pAdara tejaskAyika, (se kiM taM suhumateukAiyA) sUkSmatejaskAyika - hAtha-(se ki taM teukAiyA) yi yo 48 // 42nA cha ? (teukAiyA) teyi (duvihA) meM mAnA (paNNattA) 4o cha (taM jahA) tesA // bhAre che (suhumateukAiyA ya) sUkSma ta ya gane (ghAyara teukAiyA ya) mA42 avail4(se ki taM suhumateukAiyA) sUkSma te4poTA rAnA Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 prajJApanAne aparyAptakasUkSmatejaskAyikAzca / te ete suukssmtejskaayikaaH| atha ke te bAdaratejaskAyikAH ? vAdaratejaskAyikA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-bArA? jvAlA2 murmuraH3 aciH alAtam5 zuddhAgniH6 ulkA7 vidyut 8 arzaniH9 nirghAtaH10 saGgharSa samutthitaH11 sUryakAntamaNinizritaH12 ye cAnye tayA prakArAste samAsato dvividhAH prajJaptAH tadyathA-paryAptakAzca aparyAptakAzca / taMtra khalu ye te aparyAptakAste khalu asaMprAptAH / tatra khalu ye te paryAptakAH, eteSAM jIva kitane prakAra ke kahe haiM ? (suhumateukayA) sUkSma tejaskAyika (davihA) do prakAra ke (pannattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (pajjattagasuhumateukAiyA ya) paryApta sUkSma tejaskAyika aura (apajjattagasuhumateukAiyAya) aparyApta sUkSma tejaskAyika / / ... (se kiM taM baayrteukaaiyaa)| bAdara tejaskAyika kitane prakAra ke haiM ? (aNegavihA) aneka prakAra ke (pannattA) kahe haiM (jahA)isa prakAra (iMgAle) aMgAra (jAlA) jvAvA (mummure) murmura (accI) lapaTa (alAe) alAta adhajalI lakaDI (suddhAgaNI) zuddha agni.(ukA) ulkA (vijjU) vijalI (asaNI) azani (NigyAe) vaikriya kA azenipAta (saMgharisasamuTTie) ragaDa se utpanna agni (sUrakaMtamaNiNissie) sUryakAntamaNi se nikalI agni (je yAvanne tahappAgArA) anya jo isI prakAra ko agni hai (te) vaha (samAsao) saMkSepa se (duvihA) do prakAra kI (paNNattA) kahI hai (taM jahA) vaha isa prakAra hai (pajjattagA ya apajjattagA ya) paryApta aura aparyApta (tastha NaM) unameM cha? (suhumateukAiyA) sUkSma 124iyi(duvihA) meM prA2nA (paNNattA) 4aa' cha (taM, jahA) tes| 2mA 4Are cha (pajjattagasuhuma teukAiyA ya) yAta sUkSma te124Ayi4-mAne (apajjattagasuhuma teukAiyA ya) --maryAsta sUkSma te ya . - (se kiM taM vAyarata ukAiyA) mA62 te42424 38 // 42na cha 1 (bAyarateukAiyA) mA62 te424Ayi4 (aNegavihA) bhane 42nA- (paNNattA) 4hyA cha (taM.jahA) te 2mA prazAre (iMgAle) 4 // 2 (jAlA) rain (mummure) bhubhu2 (accI) 'mayA (alAe) Rand-udhu maNe // (suddhogaNi) zuddha mana (ukkA) Get (vijja) pijI (asaNi) sazani (NigyAe) vaiThiyA manipAta (saMgharisa samudvie) ghasavAthI utpanna -mana (sUrakaMtamaNiNissie) sUyanta mAthI ni mana (je yAvanne tahappagArA) mIta 2 21 542na mana che. (te. samAsao) te sapathI (duvihA) meM prA2nA (paNNattA) 4usa cha (taM jahA) te, prA2 cha (pajjattagAya apajjattagAya) paryApta mane aparyApta (tatthaNa) Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.16 tejaskAyikabhedanirUpaNam 231 varNAdezena gandhAdezena sparzAdezena sahasrAgrazo vidhAnAni saMkhyeyAni yoni pramukhaMzatasahasrANi, paryAptakanizrayA aparyAptakAH vyutkrAmanti, yatra ekastatra niya mAt asNkhyeyaaH| te ete vAdaratejaskAyikAH / te ete tejaskAyikAH // 16 // TIkA-atha tejaskAyikAn pratipAdayipurAha-se kiM taM teukAiyA ?' 'se -atha, 'kiM taM' ke te katividhA ityarthaH, tejaskAyikAH prajJaptA ? bhagavAnAha'tejakAiyA duvihA pannattA' tejaskAyikA dvividhAH-dvi prakArakAH prajJaptAH, (je te) jo (apajjattagA) aparyApta haiM (te NaM) ve (asaMpattA) aprApta haiM (tattha NaM) unameM (je te) jo (pajjattagA) paryApta haiM (eesiM) inake (vaNNAdeseNaM) varNa kI apekSA se (gaMdhAdeseNaM) gaMdha kI apekSA se (rasAdeseNaM) rasa kI apekSA se (phAsAdesegaM) sparza ko apekSA se (sahassaggaso) hajAroM (vihANAI) bheda haiM (saMkhejjAI) saMkhyAta (joNiyappamuhasayahassAI) lAkha yoniyAM haiM (pajjattagaNissAe) paryAptaMka ke Azraya se (apajjattagA) aparyAptaka (vakkamaMti) utpanna hote haiM (jattha) jahAM (ego) eka hai (tattha) vahAM (niyamA) niyama se (asaMkhijjA) asaMkhyAta haiM (se taM bAyara teukAiyA) yaMha bAdara tejaskAyikoM kI prarUpaNA hai (se taM teukAiyA) yaha tejaskAyikoM kI: prarUpaNA pUrI huI // 16 // / TIkArtha-aba tejaskAyikoM kI prarUpaNA karane kI icchA se kahate haiM-tejaskAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn uttara dete haiMtejaskAyika jIva do prakAra ke kahe gae haiM / ve isa prakAra haiM-sUkSma tamAma (je te) yA (appajjattagA) maryApta cha (teNa) temA (asaMpattA) mAta cha. (tattha Na) tamAmA (je te) res| (pajjattagA) pati cha. . . . (eesi) tenmAnA (vaNNAdeseNa) parSanI apekSAme (gaMdhAdeseNa) gadhanI : apekSA (rasAdeseNa) 2sanI apekSA (phAsAdeseNa) 25zanI apekSA (sahassaggaso) Dana (vihANAI) me cha (saMkhejjAI) saNyAta (joNiyappamuha sahassAI) dAma yoniyo cha (pajjattaga NissAe) paryAtanA pAyathI (apajjattagA) aparyApta4 (vakkamaMti) Gpanna thAya cha (jattha) yA (ego) me che (tattha) tyAM (niyamA) niyamethI (asaMkhijjA) 2masa cyAta cha (se taM ghAyara teu kAiyA) 2 / mA2 te424AyinI pra354Ache (se taM teukAiyA) mA MarrstcikenI prarUpaNa thaI che. sU. 16 TIkAI-have tejaskAyikenI prarUpaNA karavAnI IcchAthI kahe che... . tejarakAyika jIva keTalA prakAranA che? Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 prajJApanAsUtre 'taM jahA - muhumate UkAiyA ya, vAparate UkAiyA ya' tadyathA-sUkSma tejaskAyikAca bAdara tejaskAyikAtha, 'se kiM taM suhumate UkAiyA ?' 'se' - atha 'kiM taM' ke te katividhA ityarthaH, 'sumate UkAiyA ?' sUkSmatejaskAyikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'huma UkAiyA dubihA paNNattA' sUkSmatejaskAyikAH dvividhAH dvikArakAH prajJaptAH-uktAH, 'taM jahA - 'pajjattaga muhumateMukAiyA ya, apajjattaMgahumate ukAiyA ya' tadyathA-paryAptakasUkSmatejaskAyikAtha, aparyAptaka sUkSmaH tejaskAyikAzca / prakRtamupasaMharannAha - ' se taM muhugaUkAiyA' te ete pUrvoktAH sUkSmatejaskAyikAH prajJaptAH, 'se kiM taM vAdarateUkAiyA ?' 'se' atha 'kiM taM' kete - katividhAH, vAdaratejaskAyikAH-sthUlatejaskAyikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'vAyarateUkAiyA aNegavihA paNNattA' vAdaratejaskAyikAH anekavidhAH nAnA prakArakAH prajJaptAH, 'taM jahA - iMgAle, jAlA, mummure, accI, alAe, muddhAgaNI, ukkA, vijjU asaNI, NigdhAe, saMgharisasamuTThie, sUrakaMtamaNi, Nissie' taM jahA'- tadyathA-'i' gAle' - aGgAraH, -nighU mo'gniH, 'jAlA' jvAlAjAjvalyamAna khadirAdi jvAlA, agni-sambaddhA dIpazikhA vA, 'mummure' murmuraH zuSkapatrAdau bhasmamizritAgnikaNarUpaH, accI' - arci - analApratibaddhA jvAlA, tejaskAyika aura bAdaratejaskAyika / punaH prazna huA ki sUkSma tejaskAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn ne uttara diyA- sUkSma tejaskAyika jIva do prakAra ke haiM - paryApta aura aparyApta / yaha sUkSma tejaskAyikoM kI prarUpaNA huI / yAdaratejaskAyika' kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn ne kahA- bAdaraM tejaskAyika jIva aneka prakAra ke haiM / ve isa prakAra haiM- aMgAra arthAt dhUmarahita agni, jvAlA - jalatI huI khadira Adi kI jvAlA, athavA agni se juDI huI dIpaka kI zikhA, murmura- bhasma meM mile hue bArIka 1 zrI bhagavAna uttara Ape che-tejaskAyika jIva e prakAranA kahyA che teo A prakAre che-sUkSma tejaskAyika ane mAdara tejaskAyika, punaH prazna pUchaye ke sUkSma tejaskAyika jIva keTalA prakAranA che? zrI bhagavAne uttara ApyA--sUkSma tejaskAyika jIva e prakAranA che--paryApta ane aparyApta, A sUkSma tejaskAyikAnI prarUpaNA thaI. mAdara tejaskAyika keTalA prakAranA che ? zrI bhagavAne kahyuM khAdara tejaskAyika jIva aneka prakAranA che te A rIte che-aMgArA (dhUmADA vagaranA agni) javAlA khaLatA khera vigerenI jhALa agaratA khaLatI dIpakanI jyAta, mumura-rAkhamAM maLelA khArIka agni kaNA Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU. 16 tejaskAyikabhedanirUpaNam 233 'alAe' alAtam, ulmukam 'muddhAgaNI' - zuddhAgniH - ayogolakAdyagniH 'ukkA' ulkA tArApAtaH, 'vijjU' vidyut, taDit, 'asaNI' azaniH, gaganapatanazIlosgnimayaH kaNaH, 'NigyAe ' - nirghAtaH, vaikriyAganiprapAtaH, 'saMgharisasamuTThie' - saGgharSasamutthitaH araNyAdi kASThamanthanasamudbhUto'gniH, 'sUrakaMtamaNiNissie' sUryakAntamaNi nisRtaH tIkSNasUrya kiraNasamparkeNa sUryakAntamaNijanyo'gniH, tathaiva - ' je yAvanne tahappArA te samAsao duvihA paNNattA' ye cApyanye tathA prakArAH evaM prakArA stejaskAyikAH santi, te'pi vAdaratejaskAyikatayA avaseyAH te samAsataH - saMkSepeNa dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA - pajjattagA ya, apajjattagA ya' tadyathA-paryAptakAtha aparyAptakAtha, 'tattha NaM je te apajjatagA te NaM asaMpattA' tatra khalu-paryAptakAparyAptakAnAM madhye ye te aparyAptakAH santi, te khalu saMprAptAH - svayogyAH paryAptaH sAkalyena aprAptA eva bhavanti viziagnikaNa, arci arthAt sUla agni se pRthak huI jvAlA, alAtajalatI lakaDI jise 'lUdhara' kahate haiM, zuddhAgni arthAt lohe ke gole Adi kI agni, ulkA - tArApAta, vidyut-vijalI, azani (AkAza se girane vAle agnimayakaNa, niryAta arthAt vaikriya saMbaMdhI azanipAta, araNikASTha Adi kI ragaDa se utpanna hone vAlI agni, aura sUryakAntamaNi se nikalI agni arthAt tIkSNa sUrya kI kiraNoM ke samparka se sUryakAntamaNi se utpanna hone vAlI agni / inake atirikta isI prakAra kI jo anya agni hai, vaha sabhI bAdaratejaskAyika hai / ye yAdara tejaskAyika jIva do prakAra ke haiM, yathA-paryAtaka aura aparyAptaka / inameM jo aparyAtaka haiM, ve asaMprApsa haiM arthAt apane yogya paryAptiyoM ko pUrI taraha prApta nahIM kara cuke hote haiM athavA unameM arthi arthAt mULa agnithI pRthak thayelI jvAlA, alAta-saLagatu lAkaDuM, jene umADiyu' kahe che. arthAt leADhAnA gALA vigereneA agni ulkA tArAonuM kharavu. vidyuta-vijaLI azina AkAzathI paDatA agnimaya karNeA. nirmAta arthAt vaikriya saMbaMdhI azanipAta, araNi vigerene ghasavAthI utpanna thatA agni ane sUryakAnta maNithI nikaLatA agni arthAt tIkSNa sUryanA kiraNeSa nA saMbandhathI sUryakAnta maNimAMthI pragaTa thatA agni, AnA sivAyanA AvI jAtanA khIjA agni che. te badhA khAra tejaSThAyika che A khAdara tejaskAyika jIva e prakAranA che jemake paryApta ane aparyaMtaka. temA je paryApaka che tee aJa prAta che ardhAt potAne ceAgya paryAptine purI rIte prAna na karelA hoya che. agara temAM pra0 30 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 prajJApanAsUtre 'STAn varNAdIn vA anupagatA bhavanti, varNAdibhedavivakSAyAmeteSAM varNAdibhedena vyapadeSTumazakyatvAt, uktayukteH, 'tattha NaM je te pajjattagA eesiNaM vaNNAdeseNaM, gaMdhAdeseNaM, rasAdeseNaM, phAsAdeseNaM sahassaso vihANAI tatra khalu paryAptakAparyAptakAnAM madhye ye te paryAptakAH tejaskAyikA bhavanti, eteSAMparyAptakatejaskAyikAnAM varNAdezena-vaNIbheda vivakSayA, gandhAdezena-gandhabhedavivakSayA, rasAdezena-rasabhedavivakSayA, sparzAdezena-sparzabheda vivakSayA, sahasrAyazaH sahasrasaMkhyayA, vidhAnAni-bhedA bhavanti, 'saMkhejjAI joNippamuhasayasahassAI' saMkhyeyAni, yonipramukhAni-yonidvArANi, zatasahasrANi sapta avaseyAni, 'pajjattagaNissAe apajjattA vakkamaMti' paryAptakanizrayA paryAptaka tejaskAyikAzrayeNa aparyAptakAH-aparyAptaka tejaskAyikAH, vyutkrAmanti-utpadyante, kiyanta ityAkAGkSAyAmAha-'jattha ego tattha niyamA asaMkhijjA' yatra ekaH paryAptako bhavati, tatra niyamAt niyamataH asaMkhyeyAH-saMkhyAtItAH, aparyAptakA utpadyante ityAzayaH / prakRtamupasaMharannAha- 'se taM vAyarateUkAiyA' te ete uparyuktAH, viziSTa varNa Adi abhI utpanna nahIM huA hai| isa saMbaMdha meM yukti pahale kahI jA cukI hai| ina paryApta aura aparyApta meM jo paryApta tejaskAyika haiM, unake varNa kI apekSA se, gaMdha kI apekSA se, rasa kI apekSA se aura sparza kI apekSA se hajAroM bheda hote haiN| unakI sAta lAkha yoniyAM haiN| paryAptaka tejaskAyikoM ke Azraya se aparyApta tejaskAyika utpanna hote haiN| ve kitane utpanna hote haiM ? isakA uttara yaha hai ki jahAM eka paryAptaka hotA hai vahAM niyama se asaMkhyAta aparyAptaka utpanna hote haiN| . aba ukta kathana kA upasaMhAra karate haiM-yaha badara tejaskAyika viziSTa varNa vigere haju utpanna nathI thayelA, e sampabandhamA yukti AgaLa 4DI hevA che. ' aparyApta ane aparyAptamAM jeo paryAptatejaskAyika che, teonA varNanI apekSAthI gaMdhanI apekSAe, rasanI apekSAe, ane sparzanI apekSAe huMjAre bheda thAya che. teonI sAta lAkha enio che. paryApaka tejaskAyikanA AzrayathI aparyApta tejaskAyika utpanna thAya che. teo keTalA utpanna thAya che ? tene uttara e che ke jyAM eka paryAptaka hoya che. tyAM niyame karIne asaMkhyAta aparyAptaka utpanna thAya che. have A kahelA kathanane upasaMhAra kare che-A bAdara tejaskAyi jInI Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra, pada 1 sU 17 vAyukAyikajIvamedanirUpaNam 335. vAdaratejaskAyikAH prajJaptAH, 'se taM teUkAiyA' te ete-pUrvoktAH tejaskAyikAH prajJaptAH ityAzayaH / sU0 16 / / mUlam-se kiM taM vAukAiyA? vAukAiyA duvihA paNNattA, taM jahA-suhumavAukAiyA ya, bAyaravAukAiyA y| se kiM taM suhumavAukAiyA? suhumavAukAiyA duvihA paNNattA, taM jahApajjattagasuhumavAukAiyA ya apajjattagasuhumabAukAiyA ya / se ttaM suhmvaaukaaiyaa| se ki taM bAyaravAukAiyA ? bAyaravAukAiyA aNegavihA paNNattA, taM jahA-pAINavAe1, paDI. NavAe2 dAhiNavAe3 udINavAe4 uDDavAe5 adhovAe6, tariyavAe7 vidisIvAe8 vAubhAme9 vAukaliyA10 vAyamaMDaliyA11 ukkaliyAvAe 12 maMDaliyAvAe13 guMjAvAe14 jhaMjhAvAe15 saMvagavAe16 ghaNavAe 17 taNuvAe18 suddhavAe19, je yAvanne tahappagArA te samAsao duvihA paNNattA, taM jahA-pajjattagA ya apajjattagA ya, tattha NaM je te apajjattagA te NaM asaMpattA, tattha NaM je te pajjattagA eesi NaM vaNNAdeseNaM gaMdhAdeseNaM rasAdeseNaM phAsAdeseNaM sahassaggaso vihANAI, saMkhejjAiM joNippasuhasayasahassAI, pajjattagaNi. stAe apajjattagA vakkamaMti, jattha ego tattha niyamA asaM. khejaa| se taM vaayrvaaukaaiyaa| se taM vAukAiyA |suu017|| chAyA-atha ke te vAyukAyikAH ? vAyukAyikA dvividhAH prajJaptAH, taM jahA. sUkSmavAyukAyikAzca bAdaravAyukAyikAzca / atha ke te sUkSmavAyukAthikAH ? sUkSmajIvoM kI prarUpaNa huI aura sAtha hI tejaskAyika jIvoM kI bhI prarUpaNA pUrI huI // 16 // zabdArtha-(se kiM taM bAukAiyA) aba vAyukAyika jIva kitane prarUpaNa thaI ane sAthe ja tejaskAyika jIvanI paNa prarUpaNA thaI. sU. 16 hAtha-(se ki taM vAukAdayA) vAyu yi 71 32sA prAranA cha ? (vAukAiyA) vAyuAyi / (duvihA) me 54|2(pnnnnttaa) 4aa che (taM jahA) Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 prazApanAsUtra vAyukAyikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptakasUkSmavAyukAyikAca, aparyAptakasUkSmavAyukAzca / te ete sUkSmavAyukAyikAH / atha ke te vAdaravAyukAyikAH ? bAdaravAyukAyikA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-prAcInavAtaH1, pratIcInavAtaH2, dakSiNavAtaH 3, udIcInayAtaH 4, jalavAtaH 5, adhovAtaH 6, tiryagvAtaH 7, prakAra ke haiM ? (duvihA) do prakAra ke (pannattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (suhumavAukAiyA ya) sUkSmavAyukAyika aura (pAyara vAu. kAiyA ya) bAdara vAyukAyika (se ki taM suhumavAukAiyA) sUkSma vAyukAyika kitane prakAra ke haiM (duvihA) do prakAra ke haiM (taM jahI) pe isa prakAra (pajjattagahumavAyukAiyA ya) paryApta sUkSma vAyukAyika aura (apajjattagasuhamavAyukAiyA ya) aparyApta sUkSma vAyukAyika (se taM suhumavAukAiyA) yaha sUkSma vAyukAyikoM kI prarUpaNA huI (se kiM taM bAyaravAukAiyA) aba bAdara vAyukAyika kitane prakAra ke haiM ? (bAyaravAukAiyA) bAda vAyukAyika (aNegavihA) aneka prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (pAINavAe) pUrva dizA se AI vAyu (paDINavAe) pazcimI havA (dAhiNavAe) dakSiNIhavA (udINavAe) uttarI havA (uDDhavAe) Upara uThane vAlI vAyu (ahovAe) temA mA zata che (suhumavAukAiyA ya) sUkSma vAyuAyi: mane (pAyaravAu kAiyA ya) mA42 vAyuya4 (se kiM taM suhumavAukAiyA) sUkSma vAyuyi TakhA 2nA che (suhamavAuM. kAiyA) sUkSma vAyuya4 7 (duvihA) me nA 49sa cha (taM jahA) tasA / a||2 cha 1 (suhumavAukAiyAya) sUkSma vAyu54 mane (vAyaravAukAiyA ya) bhA62vAyuyi (se ki ta suhumavAuyAiyA) sUkSma vAyuyoDeTA 2cha ? (suhamavAukAiyA) sUkSma vAyuAyi4 (duvihA) meM mAnA (paNNattA) 4aa che (taM jahA) te mApramANe che. (pajjattaga suhumavAukAiyA) paryApta sUkSma vAyuyis nmane (apajjattaga suhumavAukAiyA ya) aparyApta sUkSma pAyuAyi4 (se taM suhumavAukAuyA) mA sUkSma vAyuAyinI pr359| (se ki ta vAyaravAukAiyA) // 62 vAyuyi4 TakSA prA2nA cha ? (vAdaravAukAiyA) // 42 pAyu4i (aNegavihA) mane prAranA (paNNattA) 4 che (taM jahA) mA 2 re cha (pAINa vAe) pU hAthI mAvasa 5vana (paDINavAe) pazcimanI yA (dAhiNavAe) dakSiAnI DA (uThINavAe) uttaranI huvA (uDhavAe) 752 4aa pANI pA (ahovAe) nIya tI // (tiriyavAe) tI2chI huvA (vidisIvAe) Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 prameyavAcinI TIkA pra. pada 1 sU17 vAyukAyikajIvabhedanirUpaNam vidigvAtaH 8, vAtodbhrAmaH 9, vAtotkalikA 10, vAtamaNDalikA 11, utkalikAvAtaH12, saNDalikAvAta : 13, guJjAvAta:14, jhaMjhAvAta : 15, saMvarttakravAtaH 16, ghanavAtaH 17, tanuvAtaH 18, zuddhavAtaH 19, ye cAnye tathAprakArAste samAsato dvividhAH prajJaptAH, tadyathA - paryAptakAtha, aparyAptakAzca / tatra khala ye te aparyAptakAste khalu asaMprAptAH, tatra khalu ye te paryAptakA eteSAM khalu varNAdezena, gandhAdezena, rasAdezena, sparzAdezena sahasragrazo vidhAnAni, saMkhyeyAni, yoninIcI jAtI huI havA (tiriyavAe) tirdhI vAyu (cidisIvAe) vidizA meM calane vAlI havA (vAunsAme) aniyata vAyu (vAukkaliyA) vAtotkalikA vAyu (vAya maMDaliyA) vAtolI (ukaliyAvAe) utkalikA vAyu (maMDaliyAvAe) maMDalikA vAyu (guMjAvAeM) gujAvAta guMjatI huI vAyu (jhaMjhAvAe) varSA ke sAtha vahane vAlI vAyu (saMvaTTagavAe) pralayakAlIna vAyu (ghaNavA ) ghanavAta (taNuvAe) tanuvAta (suddhavAeM) zuddha vAyu (je yAvanne tapagArA) anya jo isI prakAra ke vAyukAyika haiM (te) vaha (samAsao) saMkSepa se (duvihA) do prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (taM jahA isa prakAra haiM (pajjattagA ya) paryAptaka aura ( apajjattagAya) aparyAptaka (tattha) inameM (je te) jo (apajjatagA) aparyApta haiM (te f) ve (asaMpattA) aprApta haiM (tattha gaM) unameM (je te) jo (pajjatagA) paryApta haiM (eesa) inake ( vaNNAde se gaM) varNa ko apekSA se (gaMdhAdeseNaM) gaMdha kI apekSA se (rasAdeseNaM) rasa kI apekSA se (phAsAdeseNaM) sparza kI apekSA se (sahassaggaso) hajAroM (vihANAI) bheda haiM (saMkhejjAI joNividvizAmobhA yAsatI havA (vAubhAme) aniyata vAyu ( vAu kAliyA) vAtasiA (vAu maMDaliyA) vAtosI (umkaliyAvAe) utusiGa vAyu (maMDaliyAvAe) bhaDasi vAyu (guMjAvAeM) gUlavAta - zAntA thaDA pavana ( jha jhAvAe) varSAnI sAthai vAcAvAjA vAyu (saMghaTTaganAe ) akSaya aNano pavana (ghanavAe ) dhanavAta (taguvAe ) tanupAta (suddhava (e) zuddha vAyu. (je yAvanne taha pagArA) jInna ? bhAvA prahAranA vAyuAyi (te) te (samAsao) akSepathI (duvihA) meM prahAranA (paNNatta () hyA che (taM jahA) tethe A I che (pajjattagAya) paryApta gane (apajattagAya) aparyApta che (teNa ) tethe (asaMpattA) asa prApta hai (tatyagaM ) teyAmAM (je te) bhego (pajjattagA) paryApta che. (eesiNa) bhegAnA ( vaNNA deseNa) varSAnI apekSAye (gaMdha deseNa) gaMdhanI apekSA (rasa deseNa) rasanI apekSA (phAma deseNa) sparzanI apekSAo (sahassaggamo) unnre| (hiNAI) se the (khejjAI jogiyAna mudasaya sahassAI ) Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 prazApanAsUtra vAyukAyikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptakasUkSmavAyukAyikAzca, aparyAptakasUkSmavAyukAzca / te ete sUkSmavAyukAyikAH / atha ke te vAdaravAyukAyikAH ? bAdaravAyukAyikA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-prAcInavAtaH1, pratIcInavAtaH2. dakSiNavAtaH 3, udIcInavarAtaH 4, arvavAtaH 5, adhovAtaH 6, tiryagvAtaH 7, prakAra ke haiM ? (duvihA) do prakAra ke (patnattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (suhumavAukAiyA ya) sUkSmavAyukAyika aura (bAyara vAukAiyA ya) bAdara vAyukAyika (se kiM taM suhumavAukADyA) sUkSma vAyukAyika kitane prakAra ke haiM (duvihA) do prakAra ke haiM (taM jahA) pe isa prakAra (pajjattagasuhumavAyukAiyA ya) paryApta sUkSma vAyukAyika aura (apajjattagasuhamavAyukAiyA ya) aparyApta sUkSma vAyukAyika (se taM suhamavAukAiyA) yaha sUkSma vAyukAyikoM kI prarUpaNA huI (se kiM taM bAyaravAukAiyA) aba bAdara vAyukAyika kitane prakAra ke haiM ? (bAyaravAukAiyA) bAda vAyukAyika (aNegavihA) aneka prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (pAINavAe) pUrva dizA se AI vAya (paDINavAe) pazcimI havA (dAhiNavAe) dakSiNIhavA (udINavAe) uttarI havA (uDDhavAe) Upara uThane vAlI vAyu (ahovAe) tamA 2 // zata cha (suhumavAukAiyA ya) sUkSma vAyuAyi4 bhane (vAyaravAu kAiyA ya) mA32 vAyuAyi4 (se kiM taM suhumavAukAiyA) sUkSma vAyuya4 mA 42 // che (suhumavAja. kAiyAM) sUkSma vaayu4||54 // (duvihA) meM prA2nA DeTA cha (taM jahA) tayA / 2 ? (suhumavAukAiyAya) sUkSma paayu4||54 bhane (vAyaravAukAiyA ya) 2vAyuya: (se kiM taM suhumavAuyAiyA) sUkSma vaayuaayi| 8 // 42nA cha ? (suhumavAukAiyA) sUkSma pAyuAyi% (duvihA) meM prAranA (paNNattA) 4 cha (taM jahA) te mApramANe che. (pajjattaga suhamavAukAiyA) paryApta sUkSma vAyuyitra mane (apajjattaga suhumavAukAiyA ya) aparyApta sUkSma pAyi4 (se taM suhumavAukAuyA) // sUkSma vAyuyihAnI 5359 // 54 (se kita vAyarakhAukAiyA) // 42 vAyuTisA prazna cha ? (vAdaravAukAiyA) // 62 pAyuAyi4 (aNegavihA) mane prA2nA (paNNattA) 4aa cha (taM jahA) yo mA mAre cha (pAINa vAe) pUrva dizAthI sAveda 5vana (paDINavAe) pazcimanI / (dAhiNavAe) dakSiAnI vA (jINavAga) uttaranI huvA (uDhavAe) 52 5 / pANI upA (ahovANa) nIyatI (tiriyavAe) tIrachI upA (vidisIvAe) Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavAdhinI TIkA pra. pada 1 sU 17 vAyukAyikajIvabhedanirUpaNam 237 vidigvAtaH8, vAtodbhrAmaH9, bAtotkalikA 10, vAtamaNDalikA 11, utkalikAvAtaH12, maNDalikAvAtaH13, zuJjAvAtaH14, jhaMjhAvAtaH15, saMvartakavAtaH16, dhanavAtaH17, tanuvAtaH18, zuddhavAta:19, ye cAnye tathAprakArAste samAsato dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptakAztha, aparyAptakAzca / tatra khalu ye te aparyAptakAste khalu asaMprAptAH, tatra khalu ye te paryAptakA eteSAM khalu varNAdezena, gandhAdezena, rasAdezena, sparzAdezena sahasragrazo vidhAnAni, saMkhyeyAni, yoninIcI jAtI huI havA (tiriyavAe) tirzI vAyu (vidisIvAe) vidizA meM calane vAlI havA (vAumAle) aniyata vAyu (bAukaliyA) vAtotkalikA vAyu (vAyamaMDaliyA) vAtolI (ukkaliyAvAe) utkalikA vAyu (maMDaliyAvAe) maMDalikA vAyu (gujAvAe) gujAvAta-gujatI huI vAya (jhaMjhAcAe) varSA ke sAtha bahane vAlI vAyu (saMvadRgavAe) pralayakAlIna vAyu (ghaNavAe) ghanavAta (taNuvAe) tanuvAta (suddhavAe) zuddha vAyu (je yAvanne tahappagArA) anya jo isI prakAra ke vAyukAyika haiM (te) vaha (samAsao) saMkSepa se (davihA) do prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (pajjattagAya) paryAptaka aura (apajjattagAya) aparyA. ptaka (tattha) inameM (je te) jo (apajjattagA) aparyApta haiM (te Na) ve (asaMpattA) aprApta haiM (tattha NaM) unameM (je te) jo (pajjattagA) paryApta haiM (eesi NaM) inake (vaNNAdese gaM) varNa ko apekSA se (gaMdhAdeseNaM) gaMdha kI apekSA se (rasAdeseNaM) rasa kI apekSA se (phAsAdeseNaM) sparza kI apekSA se (sahassaggaso) hajAroM (vihANAI) bheda haiM (saMkhejjAI joNividizAmA yAsatI vA (vAunmAme) maniyata vAyu (vAukkAliyA) pAta4Last (vAumaMDaliyA) pAtI (uskaliyAvAe) Sales vAyu (maMDaliyAvAe) bha'si vAyu (guMjAvAe) tand-lieu 4 51na. (jha jhAvAe) varSAnI sAthe pApA vAyu (savaTTagavAe) prasaya janA pavana (ghanavAe) dhanapAta (taNuvAe) tanupAta (suddhavAe) zuddha pAyu. (je yAvanne tahappagArA) mA 2 mA 42nA pAya cha (te) te (samAsao) sa pithI (duvihA) me 2nA (paNNattA) 4aa cha (taM jahA) tes| sA re che (pajjattagAya) paryAta ane. (apajattagAya) 255ryAta che (teNa) tamA (asaMpattA) masa prAsa cha (tatyagaM) temamA (je te) remo (pajjattagA) pati cha. (eesiNa) megAnA (daNNAdeseNa) panI apakSAye (gaMdhAdeseNa) apanI apekSA (rasAdeseNa) 2sanI apekSAye (phAsAdeseNa) 25zanI apekSA (sahassaggaso) / (vihANAI) le cha (makheDajAi joNiyApa mudasaya saharasAI) Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakSopanAsUtra pramukhazatasahasrANi, paryAptakanizrayA aparyAptakA vyutkrAmanti, yatra ekastatra niyamAt asaMkhyeyAH / te ete vaadrvaayukaayikaaH| te ete vaayukaayikaaH||suu.17|| , TIkA-atha vAyukAyikabhedAn prarUpayitumAha- se kiM taM vAukAiyA ?' 'se'-atha 'kiM taM' ke te katividhA ityarthaH vAyukAyikAH prajJaptAH ? bhagavAn Aha-'vAukAiyA duvihA paNNattA' vAyukAyikA dvividhAH dviprakArakAH prajJaptAH, 'taM jahA-muhumavAukAiyA ya, vAyaravAukAiyA ya' sUkSmavAyukAyikAzca, vAdaravAyukAyikAzca, 'se kiM taM suhumavAukAiyA ?' 'se' atha 'ki taM' ke te-katividhAH sUkSmavAyukAyikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'suhumavAukAiyA duvihA paNNattA' sUkSmavAyukAyikA dvividhAH prajJaptAH, "taM jahA-'pajjattagamuhumavAukAiyA ya, apajjattagasuhumavAukAiyA ya tadyathA-paryAptakasUkSmavAyukAyikAca, aparyAptakayappamuhasayasahassAI) saMkhyAta lAkha yoniyAM haiM (pajjattagaNissAe) paryAptaka ke Azraya se (apajjattagA) aparyApta (vakkamaMti) utpanna hote haiM (jattha) jahAM (ego) eka hai (tattha) vahAM (niyamA) niyama se (asaMkhejjA) asaMkhyAta haiM (se ttaM vAyaravAukAiyA) yaha bAdara vAyukAyikoM kI prarUpaNA huI (se taM vAukAiyA) yaha vAyukAyikoM kI prarUpaNA pUrI huI // 17 // , TIkArtha-aba vAyukAya ke bhedoM kI prarUpaNA karate haiM / prazna kiyA gayA-vAyukAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn uttara pharmAte haiM-vAyukAyika jIva do prakAra ke hote haiM sUkSma vAyukAyika aura cAdara vaayukaayik| - sUkSma vAyukAyika kitane prakAra ke haiM ? bhagavAna ne uttara diyAsacyAta etm yoniyo cha (pajjattagaNissAe) paryAtanA mAzraye (apajjattagA) maryAta (vakkamaMti) utpanna yAya che (jatya) yA (ego) 4 cha (tatya) tyA (niyamA) niyamathI (asaMkhejjA) PAANyAta cha / (se taM vAyaravAukAiyA) mA mA42 vAyuyAnI 535! 27 (se taM vAukAiyA) mA vAyu yihAnI pr35| purI 7. // sU. 17 // | TIkAtha-have vAyukAcikenA bhedanI prarUpaNA kare che-prazna thayo ke-vAyu kAyika jIva keTalA prakAranA che? zrI bhagavAna uttara pharamAve che-vAyukAyika jIva be prakAranA hoya che. sUkSma vAyukAyika ane bAra vAyukAyika. - sUma vAyukAyika keTalA prakAranA che? zrI bhagavAne uttara Ape-sUma vAyukAyika jIva paNa be prakAranA che - Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU17 vAyukAyikajIvabheda nirUpaNam 239 sUkSmavAyukAzca, prakRtamupasaMharannAha - 'se taM suhumavA ukAiyA' te ete-uparyuktAH, sUkSmavAyukAyikAH prajJaptAH, atha vAdaravAyukAyikabhedAn pRcchati - 'se kiM taM vAyaravAuMkAiyA?' 'se' atha 'kiM taM' ke te katividhA ityarthaH vAdaravAyukAyikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'bAyaravAukAiyA aNegavihA paNNattA' bAdaravAyukAyikAH, anekavidhAH-nAnAprakArakAH, prajJaptAH, 'taM jahA - pAINavAe, paDINavAe, dAhiNatrAe, udINavAe, uDDavAe, ahovAe, tiriyavAe, vidIsIvAe, vAunbhAme, vAkkaciyA, vAyamaMDa liyA, ukaliyAvAe, maMDaliyAvAe, guMjAvAe, jhaMjhAvAe, saMvaTTavAe, taNuvAe, suddhavAe' 'taM jahA ' - tadyathA - ' pAINavAe' prAcInavAtaH - pUrvavAyuH, yaH prAcyA dizaH samAgacchati sa ityarthaH, 'paDINavAe' - pratIcIna vAtaH pazcimavAtaH yaH pratIcyA dizaH samAgacchati sa ityarthaH, 'dAhiNavAeM' dakSiNatrAtaH, 'udINavAe' udIcInavAtaH 'ur3avAe' UrdhvavAtaH Urdhvamudgacchan yo vAti sa ityarthaH 'ahovAe' adhovAtaH, adhogacchan yo vAti sa ityarthaH, 'tiriyavAe'- tiryagvAtaH- tirazcInavAtaH 'vidIsIvAe' vidigvAtaH, yo vidigbhyo vAti sa ityarthaH 'vAunbhAme' - vAtodbhrAmaH - anavasthitavAtaH, avyavasthitasUkSmavAyukAyika jIva bhI do prakAra ke haiM / ve isa prakAra haiM- paryAptaka aura aparyAptaka / yaha sUkSma vAyukAyikA kI prajJApanA huI / " aba bAdaravAyukAyika jIvoM ke viSaya meM prazna hai ki bAdara vAyukAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn kahate haiM - vAdara vAyukAyika jIva aneka prakAra ke kahe haiM, yathA- puraviyA vAyu, jo pUrva dizA se AtI hai, pazcimI vAyu, jo pazcima se AtI hai, dakSiNavAyudakSiNI havA, isI prakAra uttarI vAyu Upara kI ora bahane vAlI vAyu, nIce kI ora bahane vAlI vAyu, ticha vahane vAlI vAyu, vidizAoM se Ane vAlI vAyu, aniyata-avyavasthita vAyu, samudra ke samAna vaatoteo A prakAranA che--paryAptaka ane aparyAptaka A sUkSma vAyukAyikAnI prajJApanA thai. P have mAdara vAyukAyika jIveAnA viSayamAM prazna kare che ke mAdara vAyukAyika jIva keTalA prakAranA che ? zrI bhagavAna kahe che-khAdara vAyukAyika jIvA aneka prakAranA kahelA che. teo A prakAre che paurvAca vAyu je pUrva dizAthI Ave che. pazcimI vAyu-je pazcimathI Ave che, dakSiNavAyu dakSiNanI havA eja rIteuttaranA vAyu, upara tarapha vAte vAyu, nIcenI tarapha vahetAM vAyu, tik vahetA vAyu, vidizAethI AvavAvALA vAyu aniyata--avyavasthita vAyu, samudranA samAna vAtAtkalikA (meAAe) Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 pramApanAsUtre vAta ityarthaH, 'vAukaliyA' samutreya bAtotkalikA, 'vAyamaMDaliyA'-bAtamaNDalikA, vAtolI, 'ukkaliyAvAra' utkalikAbAtaH, utkalikAbhiH-pracuratarAbhiH saMmizrito yo vAtaH sa ityarthaH, "maMDaliyAvAe'-maNDali kAyAtaHmaNDalikAbhi mUlata Arabhya pracuratarAbhiH saputtho yo vAtaH sa ityarthaH, 'guMjAvAe' guJjAvAtaH yo guJjana-dhvanan vAti sa ityarthaH, 'jha jhAvAe' amjhAvAtaH, savRSTi yau~ vAti sa ityarthaH 'saMvavAe' saMvartakavAtaH, saMvartake yo vAti sa ityarthaH, 'ghaNavAe' ghanavAtaH, ghanapariNAmo ratnaprabhAdi pUyidhovatI, 'taNuvAe' tanuvAtaH-viralapariNAmo banavAtasyAdhaH sthAyI bAta ityarthaH, 'suddhavAe' zuddhavAto mandastimita ityarthaH 'je yAvaNNe tahappagArA, te samAso duviSThA paNNattA' ye cApyanye tathA prakArAHtathAvidha iva vidhI yeSAM te-evaM prakArAH vAtAH santi te'pi vAdaravAyukAyamadhye abaseyAH, te samAsataH-saMkSepataH, dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA-'pajjattagAya apajjattagAya' tadyayA-paryAptakAzca, aparyApta kAzca 'tattha Na je te apajjattagA, te NaM asaMpattA' tatra khalu-paryAptakAparyAptakAnAM madhthe ye te aparyAptakA santi, te khalu prAptikAH asaMgrAptAH-spayogyAH kalikA, vAtolI, pracuratara utkalikAoM se mizrita vAyu, mANDalika vAyu (vagaDUMrA) guMjArava karake vahane vAlI vAyu, jhaMjhAvAtavarSA ke sAtha vahane vAlI vAyu, saMvartaka (khaNDapralaya ke samaya kI vAyu) ratnaprabhA Adi bhUmiyoM ke nIce rahI huI sadhana vAyu, ghanavAta ke nIce rahI huI patalI vAyu aura zuddha vAyu (dhImI-dhImI vahane vAlI vAyu / isI prakAra kI jo anya vAyueM haiM ve bhI cAdarakAyika hI haiM / bAdara vAyukAyika jIva saMkSepa se do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta / inameM jo aparyApta haiM, ve aprApta haiM arthAt ve apanI yogya paryAptiyoM ko pUrNa kiye hue nahIM hote haiN| aura inameM jo paryAptaka haiM, unake varNabheda kI apekSA se gandhabheda kI apekSA se, rasabheda kI apekSA se aura sparza bheda kI apekSA se hajAroM kI saMkhyA meM bheda vitelI, pracuratara utkalikAothI mizritra vAyu, mADalikavAyu (jhajhAvAta) gu jAva 42ta paDato vAyu, ApAta-varSA sAthe paDato vAyu, savata 4 vAyu (3 prsyanA samayano pavana) ratnaprabhA Adi bhUmi nIce rahele saghana vAyu ratnaprabhA Adi bhUmi nIce rahelo pAtaLo vAyu ane zuddha vAyu (dhIme dhIme vahevAvALo vAyu) e prakAranA je bIjA vAyuo che, teo paNa bAdarakAyika ja che. bAdara vAyukAyika jIva sa kSepathI be prakAranA che-paryApta ne aparyApta teomAM je aparyApta che teo asa prApta che arthAt teo pitAnI cagya paryAsione pUrNa karelA nathI hotA, ane teomAM jeo paryAptaka che, teonA Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU 17 vAyukAyikajIvabhedanirUpaNam -241 paryAptIH aprAptA bhavanti, 'tattha NaM je te pajjattagA, etesi NaM caNNAdeseNaM, gaMdhAdeseNaM, rasAdeseNaM, phAsAdeseNaM sahassaggaso vihANAI tatra khalu-tayormadhye ye te aparyAptakAH santi, etepAm-aparyAptakAnAM varNAdezena-varNabhedavivakSayA, gandhAdezena-gandhabhedavivakSayA, rasadezena-rAyedavivakSayA, spIdezena-sparzabhedavivakSayA, sahasrAyazaH-sahasrasaMkhyayA vidhAnAni-bhedA avanti, 'saMkhejjAI joNippamuhasayasahassAI" saMkhyeyAni yonignamukhAni yonidvArANi zatasahasrANi 'lakSamekaM bhavanti, 'pajjattaganissAe apajjattagA vakamaMti' paryAptakanizrayA-paryAptakavAyukAyikAzrayeNa aparyAptakAH aparyAptakavAyukAyikA vyutkrAmanti-utpadyante, kiyanta ityAkAGkSAyAmAha-'jattha ego tattha niyamA asaMkhejjA' yatra ekaH paryAptaka statra niyamAta, asaMkhyeyAH-saMkhyAtItAH aparyAptakA utpadyante, prakRtamupasaMharannAha-'se taM bAyavAukkAiyA' te ete-uparyuklA bAdaravAyukAyikAH prajJaptAH, 'se taMbAukAiyA' te ete-pUrvoktA vAyukAyikAH prajJaptAH-uktAH ||suu0 17|| - mUlam-se kiM taM vaNassaikAiyA ? vaNastaikAiyA duvihA paNNattA, taM jahA-suhubhavaNassaikAiyA ya, vAyaravaNastaI. kAiyA ya / se kiM taM suhubhavaNassaikAiyA ? suhumavaNNassai. kAiyA duvihA paNNatA, taM jahA-pajjattagasuhumavaNassaikAiyA ya, apajjattagasuhamavaNastaikAiyA y| se taM suhamaraNastaihote haiN| unakI sAta lAkha yoniyAM haiM / paryAptaka jIva ke Azraya se aparyAptaka vAyukAyika utpanna hote haiN| kitane utpanna hote hai ? usakA uttara yaha hai ki jahAM eka paryAptaka hotA hai, vahAM niyama se asaMkhyAta aparyAptaka utpanna hote haiN| ___ upasaMhAra karate hue kahate haiM-yaha bAdara vAyukAyikoM kI.prarUpaNA huI aura sAtha hI vAyukAyika jIcoM kI bhI prarUpaNA pUrI chii||17|| varNa bhedanI apekSAe gadha bhedanI apekSAe, rasa bhedanI apekSAe ane sparza bhedanI apekSAe hajAronI saMkhyAmAM bheda thAya che teonI sAta lAkha ni che. paryApaka jIvanA AdhyathI aparyAptaka vAyukAyika utpanna thAya che. keTalA utpanna thAya che ? teno uttara A che ke jyA eka paryAyaka hoya che. tyAM niyame karI asaMkhyAta aparyApta utpanna thAya che. upasaMhAra karatAM kahe che- bAdara vAyu kAcikAnI prapagI thaI ane sAtheja vAyukAyika jInI paNa prarUpaNa purI thaI. 17 che pra0 31 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra42 prazApanAsUtre kAiyA |se kiM taM vAyaravaNaslaikAiyA ? vAyaravaNastaikAiyA duvihA paNNattA, taM jahA-patteyasarIra vAyaravaNassaikAiyA ya, sAhAraNasarIra bAyaravaNastaikAiyA ya ||suu018|| chAyA-atha ke te vanaspatikAyikAH ? vanaspatikAyikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-sUkSmavanaspatikAyikAzca, vAdaravanaspatikAyikAzca / atha ke te sUkSmavanaspatikAyikAH ? sUkSmavanaspatikAyikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptakasUkSmavanaspatikAyikAzca, aparyAptaka sUkSmavanaspatikAyikAzca / te ete sUkSmavanaspatikAyikAH / atha ke te vAdaravanaspatikAyikAH 1 vAdaravanaspatikAyikA zabdArtha-(se kiM taM vaNassaikAiyA) vanaspatikAyika jIva kitane prakAra ke haiM (duvihA) do prakAra ke (pannatA) kahe gae haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (suhumavaNassaikAiyA ya) sUkSma vanaspatikAyika aura (vAyaravaNassaikAiyA ya) bAdara vanaspatikAdhika (se kiM taM suhumavaNassaikAiyA ?) sUkSma vanaspatikAyika kitane prakAra ke haiM ? (duvihA) do prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (pajattagasuhamavaNassaikAiyA ya) paryAptaka sUkSmavanaspatikAyika aura (apajjattagasuhamavaNassaikAiyA) aparyAptaka sUkSmavanaspatikAyika (settaM suhamavaNassaikAiyA) yaha sUkSmavanaspatikAyikoM kI prarUpaNA huii| (se kiM taM bAyaravaNassaikAiyA) bAdaravanaspatikAyika kitane prakAra ke haiM ? (bAyaravaNassaikAiyA) bAdaravanaspatikAyika (duvihA) do prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (taMjahA) ve isa prakAra (patteyasarIrabAyaravaNassai zahAtha-(se kiM taM vaNassaikAiyA) panapati yi sAmAna cha (vaNassaikAiyA) vanaspati yi4 01 (duvihA) me 42 // (pannattA) 4hyA cha (taM jahA) tes| 2mA prAre che (suhumavaNassaikAiyA ya) sUkSma vanaspati yi bhane (vAyaravaNassaikAiyA ya) // 12 vanaspatizAyi4 (se kiM taM suhumavaNassaikAiyA) sUkSma vanaspatiya ch| TA prA2nA che ? (suhumavaNassAikAiyA) sUkSma vanaspatizAyi / (duvihA) me. prazAsana (paNNattA) 4aa cha (taM jahA) tamAma prAre (pajjattasuhumavaNassaikAiyA ya) paryApta sUkSma vanaspati yi mana (apajjattasuhumavaNassaikAiyA) aparyApta sUkSma vanaspati (se taM suhumavaNassaikAiyA) mA sUkSma vanaspatiyionI 535 / 24. __(se ki ta vAyagvaNassaikAiyA) 42 vanaspati yi sI tanA cha ? (bAyaravaNassaikAiyA) mA42 vanaspatiya (duvihA) meM prA2nA (paNNattA) // cha (taM jahA) teso mA 4Are (patteyasarIra vAyaravaNassaikAiyA ya) pratyeya Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra, pada 1 sU.18 vanaspatikAyikabhedanirUpaNam 243 dvividhAH prajJatAH, tadyathA-pratyeka zarIra vAdaravanaspatikAyikAca, sAdhAraNa zarIra vAdaravanaspatikAyikAzca suu0||18|| - TokA-atha vanaspatikAyikaprakArAn prarUpayitumAha-se kiM taM vaNassaikoiyA ?' 'se' atha 'kiM taM' ke te katividhA ityarthaH, 'vaNassaikAiyA'-cana: spatikAyikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'vaNassaikAiyA duvihA paNNattA' vanaspatiH kAyikAH dvividhA:-dvi prakArakAH prajJaptAH-uktAH santi "taM jA' tadyathA 'muhumavaNastaikAiyA ya' vAyaravaNassaikAiyA ya sUkSmavanaspatikAyikAzca vAdara: vanaspatikAyikAzca, 'se kiM taM suhumavaNassaikAiyA ?' "se' atha 'kiM taM' ke - katividhA ityarthaH sUkSmavanaspanijhAikAH prajJaptAH bhagavAnAha-suhumavaNassaikAiyA duvihA paNNatA' sUkSmavanaspatikAyikAH dvividhA-dviprakArakAH, prajJaptAH, taM 'jahA' tadyathA-'pajjattaga suhumavaNassaikAiyA ya, apajjattaga suhumavaNassaikAiyA kAiyA ya) pratyeka zarIra bAdaravanaspatikAyika aura (sAhAraNasarIrayAyara vaNasaikAiyAya) sAdhAraNazarIra bAdaravanaspatikAyika // 18 // / TIkArtha-aba vanaspatikAyika jIvoM kI prarUpaNA kI jAtI hai| prazna yaha hai ki vanaspatikAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn pharamAte haiM-vanaspatikAyika jIva do prakAra ke kahe gae haiN| ve isa prakAra haiM-sUkSma vanaspatikAyika aura bAda vanaspatikAyika / puna: prazna kiyA gayA ki sUkSma vanaspatikAyika kitane prakAra ke haiM ? bhagavAna ne kahA-sUkSma vanaspatikAyika do prakAra ke kahe haiM-paryApta aura aparyApta / jo vanaspatikAya ke jIva apane yogya cora paryAptiyAM pUrNa kara cuke hoM aura sakSama hoM ve paryApta sUkSma vanaspatikAyika kaha. zarI2 mA42 125tiyi4 mana (sAhAraNasarIra vAyaravaNassaikAiyA ya) sAdhA295 zarIra bAdara vanaspatikAyika. e sR. 18 che TIkAI-have vanaspatikAyika jIvanI prarUpaNa karAya che prazna che ke vanaspatikAyika jIva keTalA prakAranA che? zrI bhagavAna samajAve che vanaspatikAyanA jIva be prakAranA kahevAyA che. teo A prakAre che-sUma vanaspati kAyika ane bAdara vanaspati kAyika, pharIthI prazna karA ke sUdama vanaspati kAyika keTalA prakAranA che? zrI bhagavAne kahyuM-sUThama vanaspatikAyika be prakAranA bane che paryApta ane aparyApta je vanaspati kAyika che pitAne cagya cAra patio pUrNa karI cUkyA che, ane sUma heya teo paryApta sUkSma vanaspatikAyika kahevAya Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 pracApanAsUtre. " ya' paryApta sUkSmavanaspatiyikAtha, aparyAptasUkSmavanaspatikAyikAca, tatra paryAptakAH - paryAptimantazca te sUkSmAyeti paryAptaka sUkSmAste ca te vanaspatikAyikA:, tadbhinnA eva aparyAptasUkSmavanaspatikAyikA ucyante, prakRtamupasaMharannAha - 'setaM humavaNassaikAiyA' te ete pUrvoktAH sUkSmavanaspatikAyikAH lokatrayavartinaH kajjalakUpikAvat saMbhRtAH santi vyapadizyante, atha-vAdaravana - spatikAyikaprakArAn prarUpayitumAha-' se kiM taM vAyaravaNassaikAiyA' 'se' artha 'kiM taM' ke te katividhA ityarthaH vAdaravanaspatikAyikAH-sthUlavanaspatikAyikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'vAyaravaNassa ikAiyA duvidhA paNNattA' vAdaravanaspatikAyikAH dvividhAH - dviprakArakAH prajJaptAH - uktAH, 'taM jahA - tadyathA'patteyasarIra vAyaravaNassa ikAiyA, sAhAraNasarIvAyaravaNassaikAiyA' pratyeka zarIra bAdaravanaspatikAyikAtha, sAdhAraNa zarIra vAdaravanaspatikAyikAca, tatra lAte haiM aura jo apanI paryAptiyAM pUrI na kara pAe hoM ve aparyApta sUkSma vanaspatikAyika kahalAte haiM / 37 upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM- ye sUkSma vanaspatikAyika jIvoM kI prarUpaNA huI jo tInoM lokoM meM aise vyApta haiM jaise kAjala kI DibiyA meM kAjala bharA rahatA hai / aba bAdara vanaspatikAyikoM kI prarUpaNA karate haiM - bAdara vanaspatikAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn ne uttara diyA- cAdara vanaspatikAyika jIva bhI do prakAra ke haiM / pratyeka zarIra bAdara vanaspati kAyika aura sAdhAraNa zarIra vAdara vanaspatikAyika | jina vanaspatikAyika jIvoM kA zarIra pratyeka hotA hai - alaga-alaga hotA hai ve pratyeka zarIra kahalAte haiM arthAt eka zarIra meM eka jIva ho che ane jeo potAnI paryAptie pUrNa na karI zakayA haiAya te aparyAsa sUkSma vanaspatikAyika kahevAya che? upasa hAra karatA have sUtrakAra kahe che-A sUkSma vanaspati jIveAnI prarUpaNA thai teo traNe leAkamAM vyApta che, jema kAjaLanI DakhkhImA kAjaLa bharyu rahe che. have mAdara vanaspatikAyikAnI prarUpaNA kare che--khAra vanaspatikAyika jIva keTalA prakAranA che ? ta zrI bhagavAne uttara ApyuMA-mAdara vanaspatikAyika jIva paNa e prakAranA che. pratyeka zarIra khAdara vanaspatikAyika. ane sAdhAraNu zarIra khAdara vanaspati kAyika, Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavAdhinI TIkA pra. pada 1 sU.18 vanaspatikAyikajIvabhedanirUpaNam 245. ekamekaM, jIvamprati gataM-pratyekA, pratyekaM zarIraM yeSAM te pratyeka zarIrAH teca. vAdaravanaspatikAyikAzceti pratyekAzarIvAdaravanaspatikAyikAH, samAnaM- . tulyaM prANAdhupabhoga yathAlyA ttathA, A-samantAta, anantAnAm prANinAM dhAraNaM saMgrahaNaM yena tat sAdhAraNaM sAdhAraNazarIrArate ca te vAdaravanaspatikAyikAzceti sAdhAraNazarIravAdaravanaspatikAyikAH, ityarthaH, cakAradvayena ubhayatrApi svagatAneka, bhedAH sUcyante, (sU0 18 // . mUlam-se kiM taM patteya sarIra vAyaravaNassaikAiyA ? patteya sarIrabAyaravaNassaikAiyA duvAlasavihA paNNatA, taM jahA'rukkhA1, gucchAra, gummA3, layA ya4 vallI ya5 pavvagA cev| taNavalayahariyaosahijalaruhakuhaNA ya boddhvvaa'1|| chAyA--atha ke te pratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikAH ? pratyekazarIravAdara - vanaspatikAyikAH dvAdazavidhAH prajJaptAH, tadyathA-'vRkSAH1 gucchA2 gulmAni3 latAzca4 vallayazca5 parvagAzcaiva 6 / tRNa7 valaya8 haritau9 padhi10 jalaruha11 / kuhaNAzca12 boddhavyA // 1 // __ aise yAdara vanaspatikAyika pratyeka zarIra bAdara vanaspatikAyika haiN| . jina ananta jIvoM kA eka hI zarIra ho aura samAna zvAsocchavAsa Adi ho ve sadhAraNa zarIra bAda vanaspatikAyika kahe gae haiM / donoM jagaha 'ya' pada kA prayoga yaha sUcita DaratA hai ki ina donoM ke - . bhI aneka avAntara bheda haiM // 18 // zabdArtha-(se kiM taM patteyasarIra bAyaravaNastaikAiyA) pratyekazarIra / ... vanaspatiya4 vAna AN2 pratyeya 2- 21 masaga DAya che... teo pratyeka zarIra kahevAya che. arthAt eka zarIramAM eka jIva hoya, tevA bAdara-vanaspatikAyika pratyeka zarIra bAra vanaspatikAyika che je ana ta jIvonuM eka ja zarIra hoya ane samAna zvAsocchavAsa - Adi hoya teo sAdhAraNa zarIra bAra vanaspati kAyika kahelA che, ane jagyAe (4) padane pravega ema sUcita kare che ke A bannenA ja aneka avAntara bheda che. sU. 18 che val -(se ki taM patnayasarIravAyaravaNassaikAiyA) pratye: zaza2 mA42 panapati yi 75 21 prAna! che (pattaya sarIravAyaravaNassaikAiyA) pratyezarI2 ||42vnsptiy 72 (duvAlama vihA) 12 prA2nA (paNNattA) 5yA cha (taM jahA) tegA mAnA che. (1) (rukkhA) vRkSa (2) (guccha) zu27 (3) (gummA) zubha (4) (layAya) Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 propanAsUtra TIkA-atha pratyekazIraravAdaravanaspatikAyikaprakArAn prarUpayitumAha-'se ki taM patteya sarIra vAyaravaNassaikAiyA ?' 'se' atha 'ki taM' ke te katividhAityarthaH, pratyekazarIravAdaravanaspatikAyikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'patteya sarIra vAyaravaNassaikAiyA duvAlasavihA paNNattA' pratyekrazarIravAdaravanaspatikAyikA dvAdaza vidhAH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA-'rukkhA1 gucchA2 gummA3 latAya4vallI ya5 payagA cev6| taNavalaya hariya osahi jalaruha kuhaNA ya12 voddhavvA // 1 // 'taM jahA'-tadyathA-'rukkhA'-vRkSAH-AmrAdayaH1, 'gucchA'-gucchAH-vRntAkI prabhRtayaH2, "gummA-gulmAni-navamAlikA prabhRtIni3, 'latAya latAzca-campaka latAdayaH4 vallIya' valyazca-kUpmANDItrapupI prabhRtayaH5, 'pavvagA ceva' parvagAzcaiva ikSvAdayaH6 'taNavalayahariya osahi jalaruha kuhaNAya voddhavyA-tRNa valaya bAdaravanaspatikAyika jIva kitane prakAra ke haiM (duvAlasavihA) bAraha prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM-(1) rukkhA (vRkSa) (2) gucchA (guccha) (3) gummA (gulma) (4) layA (ya) aura (latA) (5) ghallI (ya) aura vallI (6) (pazcagA) parvaga (ceva) aura (7) taNa (tRNa) (8) valaya (valaya) (9) (harita) harita (10) (osahi) auSadhi (11) jalaruha (jalaruha) (12) kuhagA (ya) aura (kuhaNa) yoddhavvA (jAnane cAhie) // 19 // TIkArtha-aba pratyeka zarIra bAdara vanaspatikAyikoM kI prarUpaNA kI jAtI hai-prazna kiyA gayA ki pratyeka zarIra bAdara vanaspatikAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? bhagavAna ne uttara diyA pratyekazarIra bAdara vanaspatikAyika vAraha prakAra ke haiN| ve bAraha prakAra ye haiM-(1) Amra Adi vRkSa (2) guccha-baiMgana Adi ke paudhe (3) gulma-navamAlikA vagairaha (4) latA-campakalatA Adi (5) vallI-kUSmANDI puSI Adi kI satA bhane (5) (valliya) mane pI (6) (pabbagA parvaga) cetra bhane (taNa) tR (8) (valaya) 1saya () (harita) urita (10) (osahi) mauSadhi (11) (jalaruha) 1137 (12) kuhaNA ya) vanaspati vizeSa (boddhavyA) yuvA naye. ||suu. 16 // TIkArtha- have pratyeka zarIra bAra vanaspati kAyikenI prarUpaNa karAya che zrI gautasvAmIthI prazna karA ke pratyeka zarIra bAdara vanaspati kAyika jIva keTalA prakAranA che? - zrI bhagavAne uttara akhe- pratyeka zarIra bAdara vanaspati kAyika bAra prakAranA che. te bAra prakAra A pramANe che. (1) Ama Adi vRkSa (2) guccha rIMgaNa vigerenA cheDa (3) gulma (nmaali| vige) (4) sata-5438 vize2 (5) pakSI-bhArI mAhitI Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyabodhinI TIkA pra, pada 1 sU 19 sabhedavanaspatikAyikanirUpaNam 247 haritauSadhi jalaruha kuhaNAzca voddhavyAH12, tatra tRNAni-kuzadarbhAdIniketakI kadalyAdIni, eteSAM ketakI kadalyAdInAM tvacAyA valayAkAreNa vyavasthitatvAta, haritAni-vAstuka vithuA] prabhRtIni, auSadhyaH-zAlyAdayaH, phalapAkAntA auSadhya ucyante, jalaruhA:-jalarohanti iti jalaruhAH udakAvakapanakAdayaH, kuhaNAH-bhUmisphoTAbhidhAnAH, te ca apkAyikaprabhRtayo bhavanti / mUlam-se kiM taM rukkhA ? rukkhA duvihA paNNattA, taM jahAegaTriyA ya, bahubIyagA ya / se kiM taM egaTriyA ? egaTriyAM aNegavihA paNNatA taM jahANibaM1 ba2 jaMbu3 kosaMba4 sAla5 aMkulla6 pIlU7 selUya 8i sallai9 moyai10 bhAluya11 baula12 palAse 13 karaMje y14||2|| puttajIva ya15'riTre16 vihelae17 hariDaeya18 bhillAe 19 / uMbebhariyA20 khIriNi21 boddhavve dhAyai22 piyAle23 // 3 // pUiyaniMba24 karaMje25; suhA26 tahasIsavA ya27 asaNe y28|| punnAga29, nAga30 rukkhe, sIvapiNa31 tahA asoge ya32 // 4 // je yAvanne tahappagArA, eesi NaM mUlA vi asaMkhejjajIva yA, pupphA aNegajIvayA, phalA egaTTiyA / se taM egaTiyA / ___ chAyA-atha ke te ghRkSAH ? vRkSAH dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-ekAsthikAca, bahuvIjakAzca / atha ke te ekAsthikAH? ekAsthikA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA vela (6) parvaga-ikSu Adi gAMThoM vAlI vanaspati (7) tRNa-kuza, DAbha Adi (8) valaya-ketakI kadalI Adi, inakI chAla valaya ke AkAra kI gola hotI hai| (2) harita-bathuA Adi (10) oSadhi-zAli Adi aisI vanaspatiyAM jo phala pakane para sUkha jAtI haiM (11) jalaruha (pAnI meM ugane vAlI udakAvaka panaka Adi) (12) kuhaNa-bhUmi ko phoDakara ugane vAlI vanaspati // 19 // ve () 5-224ii vigaire pANI vanaspati (7) tR-hm-dh| vigere (8) valaya-takI, keLa Adi tenI chAla valaya sarakhI goLAkAra hoya cha. () rita-yuvA-sA viza5 vigaire (10) mauSadhi-zAti vizeSa kI auSadhio ke je phaLa pAkatA sukAI jAya che (11) jalarUha (pANImAM uganArI panaka vi.) (12) kuhaNa-jamIna DIne AvavA vALI auSadhi. su. 19 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 prazApanAsUtre 1nimbA''mra2 java3 kogAna4 zAlAM5'koThAH6 pIluH7 zeluH8 / zallakI9 mocakI 10 mAlukau 11 vakula:12 palAzaH13 karaJjazca14 // putra jIvakA 15 'riSTau 16 vibhItakaH 17 harItakazca 18 bhallAtakaH 19 / usvebharikA 20 kSIriNI 21 boddhavyaH dhAtakI 22 priyAla; 23 // 3 // pUti nimba 24 karajI 25 snuhI (zakSaNA) 26 tathA zizapA 27 ca azanazca 28 nAga 29 nAga 30 vRkSo zrIparNI 31 tathA agokazca 32 // 4 // ye cAnye tathA prakArA eteSAM khalu salAnyapi asaMkhyeyajIpakAni, kAndA api, skandhA zabdArtha-(le ki taM rukkhA ) ? vRkSa kitane prakAra ke haiM ? (rukkhA ) vRkSa (duvihA) do prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (egaTTiyA ya) eka bIja vAle aura (bahuvIyagA ya) bahuta bIjoM vAle (se ki taM egahiyA) eka bIja vAle kitane prakAra ke haiM ? (aNegavihA) aneka prakAra ke (paNNatA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (Niya) nIma (aMba) Ama (jaMbu) jAmuna (kosaMbha) kozamba (sAla) zAla (aMkulla) akharoTa (pIlU) pIlu (selUya) zela (sallai) sallakI (moyai) mocakI mAlaya (mAlUka) (vaula) bakula (palAsa) palAza (karaMje) karaMja (puttaMjIvaya) putrajIvaka (ariha) ariSTa (vihelae) baheDA (hariDaeya) haraDa (bhillAe) bhilAvA (vebhariyA) umbebharikA (khIriNi) kSIraNI (boddhabve)jAnanA cAhie (dhAyai) dhAta kI (piyAle) priyAla (pUiyaniya) pUtikanimba (karaMja) karana (suNhA) lakSaNA (taha) tathA (sIsavA) zizapA-sIsama (asaNe) asana (puMnAga) puMnAga (nAgarukkhe) nAgavRkSa ... - zahAtha-(se ki ta rukkhA) vRkSa mA prA2nA cha ? (rukkhA) vRkSa " (duvihA) me 42na(paNNattA) 4 cha (ta jahA) te 20 mAre (egaTThiyA. ya) me4 mI paNa mana (bahuvIyagAya) maI mAne va (se ki taM ega"TriyA) me bhI gan pra42nA cha (aNega vihA) mane anI (paNNattA) 4o cha (taM jahA) teso 24 // 2 (Ni va) sImA (aMba) mAmA / (aMbu) any (kosaMbha) / (sAla) sAdara (aMkulla) amarITa (pIla) pIj (sellUya) zetu (sali) sasI (moyaDa) bhAyI (mAluya) mAyu4 (vauya) masa (palAsa) -5802 (kara je) 4204 (puttaMjIvaya) putra (arida) mhi| (vihelAe) 5 / (hariDae ya) 127 (bhillAe) misA (u vebhariyA) abhme ma2i4 (khIriNI) kSA2NI (boddhavve) ngn (dhAyai) dhAtahI (piyAle) priyAsa (pUiyani ba) pUtizAniya (kara ja) 424 (suvhA) HE] (taha) tathA (sIsavA) ziza5-sIsama (asaNe) masana (pu nAga) dhunnA (nAgarukkhe) na vRkSa (sIva Page #271 -------------------------------------------------------------------------- Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 prajJApAsU 11 nimbAssmra2 jagvR3 kozISa 4 gAlAM50 koThA : 6 pIluH7 geluH / zallakI9 mocakI 10 mAlukau 11 vakula: 12 palAzaH 13 karaJja 14 // 2 // putrajIvakA 15 'riSTau 16 vibhItakaH 17 harItakaca 18 bhallAtakaH 19 / umbebharikA 20 kSIriNI 21 boddhavyaH dhAtako 22 priyAla: 23 ||3|| pUrti nimba 24 karajjau 25 snuhI (lakSNA) 26 tathA ziMzapA 27 ca aganazca 28 / puMnAga 29 nAga 30 vRkSo zrIparNI 31 tathA azokazca 321 ||4|| ye cAnye tathA prakArA eteSAM khalu mUlAnyapi asaMkhyeyaja kAni, kAndA api, skandhA zabdArtha - (se kiM taM kvA) ? vRkSa kitane prakAra ke haiM ? (skhA) vRkSa (duvihA) do prakAra ke ( paNNattA) kahe haiM ( taM jahA ) ve isa prakAra (eNgaDiyA ya) eka bIja vAle aura (bahubIyagA ya) bahuta bIjoM vAle (se kiM taM egaDiyA) eka bIja vAle kitane prakAra ke haiM ? ( aNegavihA) aneka prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (naM jahA) ve isa prakAra haiM (rNiya) nIma (aMba) Ama (jaMbu ) jAmuna (kosaMbha) kozamya (sAla) zAla (aMkula) akharoTa (pIlU) pIlu (selUya) zelu (sallai) sallakI (mograha) mocakI mAlaya (mAlaka) (vaula) bakula (palAsa) palAza (karaMje) karaMja (puttaM - jIvaya) putrajIvaka (ariTTha) ariSTa (vihelae) baheDA (hariDaema) haraDa ( bhillAe) bhilAvA (uvebhariyA) umvebharikA (khIriNi) kSIraNI (boddhave ) jAnanA cAhie (dhAyai) ghAta kI ( piyAle ) priyAla ( pUiyaniMya) pUtikanimba (karaMja) karaJja (suhA) zlakSNA ( taha) tathA (sIsavA) 'zizapA-sIsama ( asaNe) asana (puMnAga) puMnAga (nAgarukkhe) nAgavRkSa zabdArtha - ( se kiM ta rukkhA) vRkSa DeTA prahAranA che ? ( rukkhA) vRkSa (duvihA) meM aAranA (paNNattA) hyA che (taM jahA tethe bhA prAre (egaTThiyA ya) me mIna vANA bhane (bahuvIyagAya ) gahu jIle vAjA (se kiM taM ega 'ThiyA) meDa mInavANA vRkSI DeTA prahAranA che (aNega vihA) ne prAra (paNNattA) 4hyA che (taM jahA tethe bhA prAre (vi) sIbhaDe ." (aMbu) laghu (kosaMbha) azabhya (sAla) sAsa (aMkula) amaroTa (selUya) zeDa (sai) sabsaDI (moyai) bhothaDI (mAlaya) bhAluGa (palAsa) - palAza (kara je ) 4204 (puttaMjIvaya) putra va (ariTTa) rikSA (vihelAe) maheDA (hariDae ya) DuraDe ( bhillAe) liyA (uMbebhariyA) ubhne lariDA ( khIriNI) : kSIrI (boddhavve) lAguvA ho ( dhAyai) dhAtaDI ( piyAle ) priyAsa (pUiyani ba) yUtianibhya (kara ja ) 5204 (suhA) 16 ( taha) tathA (sIsavA) ziMzapA-sIsabha ( asaNe) asana (puMnAga) punnAga (nAgarukakhe) nAga vRkSa (sIva S (aMva) ANi (pIlu) pIDa (vauya ) ' ja } Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavAdhinI TIkA pra. pada 1 sU.19 sabhedavanaspatikAyanirUpaNam 249 se kiM taM bahuvIyagA ? bahuvIyagA agavihA paNNattA taMjahA'asthi ya? teMdura kavitu3, aMbADaga4 sAuliMga5 ville ya 6 / Amalaga7 phaNisa8 dAlisa9 Alo 10 uMbara 11 vaDe y13|5| Naggoha13 NaMdirubakhe14, piparI15 sayarI16 / pilukkharukkhe ya17 kAuMvari18 kutyuMbhari19 devadAlIya 2016 // tilae laueM chattoha sirIsa sattevanna dhivnne| lo? Iva caMdaNa 'jju NIme kuDae~ yaMbe ya // 7 // je yAvanne tahappagArA. eeli mUlA vi asaMkhejja jIva yA, kaMdA vi khaMdhA vi sAlA vi, pattA patteya jIvayA, pupphA aNegajIvayA, phalA bahuvIyagA / se saM bhuviiygaa| se taM rukkhA // 1 // api tvaco'pi zAkhA api prAlA avi, patrANi pratyejIvakAni, puSpANi aneka jIvakAni, phalAni ekAsthikAni / te ete ekaasthikaaH| ___ atha ke te bahuvIjakAH ? bahuvIjakA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA'asthikaH 1 tindukaH2 kapitthaH3 ambADakaH-AmrAtakaH 4 mAtuliGgaH5' bilvazva6 / AmalakaH7 panasa:8 dADimaH 9 azvatthaH 10 udumbaraH 11 vaTazca (sIvaNNi) zrIparNI (tahA) tathA (asoge ya) aura azoka (je yAvanne tahappagArA) anya jo bhI isI prakAra ke haiM (esiNaM) inake (mUlA) mUla (vi) bhI (asaMkhejjajIviyA) asaMkhyAta jIvoM vAle (kaMdA vi) kaMda bhI (khaMdhA vi) skaMdha bhI (tayA vi) chAla bhI (mAlA ci) zAla bhI (pavAlA vi) pravAla bhI (pattA) patte (aNegajIviyA) aneka jIva vAle (phalA) phala (egaTThiyA) eka vIja vAle (settaM egaTTiyA) vaha eka bIja vAle vRkSa kahe ge| Nie) zrIpaNI (tahA) tathA (asoge ya) mane (je yAvanne tahApagArA) anya 2 pApI tanA che (pasiNa) tegAnA (malA) bhUsa (vi) 5' (anaMkhejajIvayA) adhyAta yo yasabhanyA (tA vi) 44 pA (saMdhA vi) 245 55 (tayA vi) ghAsa 51 (sAlA ni) avi 4 (pyAlA vi) pAsa pAtra (pattA) 6i (patteya jIvayA) ko 72 pAnA (pukA) sa (aNegajIviyA) bhane 72 pa (ga) : (ka)I yA (se saM gagadviyA) - 4 // 18 pra0 32 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 pratApanAsUtre 12 // 5 // nyagrodhaH 13 nandivRkSaH14 pippalI 15 gatarI 16 plakSavRkSazca 17 // kAdumvarI18 kurutumbhari 19 boddha vyaH devadAlizca 20 // 6 // tilakaH 21 labakaH22 chatropagaH 23 zirIpa 24 saptaparNa 25 dadhipAH 26 / lodhra 27 dhava 28 candanA 69'rjuna 30 nIpAH 32 kuTajaH 32 kadaravaca 33 // 7 // ye cAnye tathAprakArAH, eteSAM khalu mUlAnyapi asaMkhyeya jIvazAni, kandA api skandhA api, patrANi pratyekajIvakAni, huppANi anekajIvakAni, phalAni vahuvIjakAni / te ete bahuvIjakAni / te ete bahudhIjakAH te ete vRkSAH 1 / (mAuliMga) mAtuliMga (bille ya) aura (bilva Amalaga) AMvalA (phaNisa) panasa (dAlima) dADima (Alo?) azvattha (uMbara) udumbara (vaDera ya) vaTa (Naggoha) nyagrodha (NaMdisva khe) nandivRkSa (pipparI) pippalI (sayarI) zatarI (paluva khavakhe) plakSavRkSa (ya) aura (kAuMvari) kAdumbari (kutthaMbhari) kustumbhari (codacchA) jAnanA cAhie (devadAlI ya) devadAli (tilA) tilaka (laDae)lakuca (chattoha) chatropaga (sirIsa) zirISa (sattavanna) saptavarNa (dahivanne) dadhiparNa (loha) lodhra (dhava) dhava-dhau (caMdaNa) candana (ajjuNa) arjuna (NIme) nIma (kuDae) kuTaja (kayaMve ya) kadamba (je yAvanne tahappagArA) anya jo isI prakAra ke haiM (eesiM) inake (mRlA vi) mRla sI (asaMkhejjajIvayA) asaMkhyAta jIvoM vAle (kaMdA vi) kanda bhI (khaMdhA vi) skaMdha bhI (sAlA vi) zAla bhI (pantA) patte (patteyajIvayA) eka jIva vAle (pupphA) puSpa (aNegajIvayA) aneka jIvoM vAle (phalA) phala (bahuvIyagA) bahuta / (aMbADaga) 49039L (mAuliMga) bhAtumi (virale ya) mana mi (Amalaga) mAmA (phaNasa) esa (dADima) / (osotthe) mazvatya (ubara) hummara (vaDera ya) va (Naggodha) nyagrodha (Na dirukkhe) nanti vRkSa (pipparI) [55rI (sayarI) zatA (pilukhkharukkhe) sakSavRkSa (ya) mane (kAu vari) humarI (kutthubhari) 42tumarI (voddhavvA) tavA nase. ___ (hevadAlIya) hepAlI (tilae) tia4 (laue) sadA (chattoha) chatrI (sirIsa) zirISa (sattavaNNa) sasapa (dahivanno) dhipaNu (loddha) sona (dhava) dhAvA (caMdaNa) yana. (ajjuNa) Adna (NIme) nAma (kuDaha) suTa04 (kayaMve ya) 445 (je yAvanne tahappagArA) oilnad PAvA pra42nA cha. , (eesiM) temAnI (mUlAvi) bhUNa pay (asaMkhejjajIvayA) masabhyAta pA (kaMdA vi) 46 551 (khaMdhA vi) 245 5 (sAlA vi) 1 pazu (pattA) paaii| (patteya jIvA) me se 4 vANA (puppha) pu05 (aNegajIvA ya) bhane / // (phalA) 35 (bahuvIyagA) dhAvA (se ttaM rukkhA ) Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 s.19 sabhedavanaspatikAnirUpaNam 251 TIkA-athodezakrameNa prathamaM prathamoddiSTavRkSabhedaM prarUpayati-'se kiM taM rukkhA?' 'se' atha 'ki taM'-ke te katividhA ityarthaH 'rukkhA' vRkSAH prajJaptAH ? bhagavAnAha"rukkhA duvihA pagNattA' vRkSAH dvividhAH prajJaptAH, taM jahA'-tadyathA-'egaDiyAya, bahuvIyagAya' ekAsthikAzca vahuvIjakAzca, tatra pratyekaphalaM prati ekam asthi'vIja yeSAM te ekAsthikAH, tathA pratyekaphalaM prati phalAntarvartIni bahUni-anekAni, bIjAni yeSAM te bahuvIjakAH vyapadizyante, atrApi cakAra dvayena vakSyamANa svagatAnekabhedAH jJApyante, tatra ekAsthikaprakArAn prarUpayitumAha-'se kiM - (se kittaM bahuvIyagA) bahuyIjaka kitane prakAra ke haiM ? (aNegavihA) aneka prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (atthiya) atthika (taduMka) tinduka-tedU (kaviSTa) kavITha (aMbADaga) ambADaga vIjoM vAle (se taM rukkhA) yaha vRkSoM kI prarUpaNA huI / // 20 // TIkArya-jisa krama se nAma nirdeza kiyA hai, usI krama se unakI prarUpaNA karane ke lie pahale nirdiSTa 'vRkSa' kI prarUpaNA kI jAtI hai --prazna kiyA gayA ki vRkSa kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAn ne kahA-vRkSoM ke do prakAra haiM-ekAsthika aura bahuvIjaka / jina vRkSoM ke eka-eka phala meM eka hI guThalI hotI hai, ve ekAsthika kahalAte haiM / aura jina vRkSoM ke eka-eka phala meM bahutere bIja hote haiM ve yahabIjaka kahalAte haiN| yahAM prayukta 'ya' zabda yaha sUcita karatA hai ki ina donoM prakAra ke vRkSoM ke bhI kaI-kaI bheda hote haiN| (se ki taM bahuvIyagA) mAmI pApA 2nA cha ? (bahuvIyagA) 59 mA u (aNegavihA) mane 542nA (paNNattA) 4jhA cha (taM jahA) tes| zate (atthiya) masti (teduMka) tindu (kaviThTha) 4ii hu sA vRkSAnI pr355|| 24, // sU. 20 // TIkArya-je kame nAma nirdeza karyo che, teja kame enI prarUpaNa karavAne mATe pahelA batAvelA vRkSanI prarUpaNa karAya che- zrI gautama svAmIe prazna karyo ke vRkSa keTalA prakAranA hoya che? zrI bhagavAne kahyuM-vRkSanA be prakAra che ekAsthi ane bahu bIka. je vRkSonA eka eka phaLamAM eka ja geTalI hoya che teo ekAasthika kahevAya che ane je vRkSanA eka eka phaLamAM ghaNAM bI hoya che teo bahu bIjaka kahevAya che. ahIM () zabda te sUcita kare che ke A banne rAtanA vRkSonA paNa anekAneka bheda hoya che, Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajApanAsUtre 252 ', " taM egaDiyA?' 'se' - atha, ''ke ke katividhA ityarthaH 'eDiyA' ekAsthikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'eTiyA aNegavidyA paNNanA' ekAsthikAH, anekavidhAH nAnAprakArakAH prajJaptAH tAneva gAdhAyeNAha - 'taM jahA ' tadyathA'viyukosaMva 'sAla aMkulla pIlu senhaya / salyai soya mAlaya upAse karaMje ||12| "nimbAmra jambU kozAmra gAlAkoTa pIlugedha | salkI mocakI mAnduka kuTa "palAzA: karajjava' tatra - nimbaH prasiddhaH rasavRkSaH, AmravRtAH, jamba:- kapAyarasa "viziSTavRkSaH kozAntraH - tanAmakavRkSavizeSaH, zAntraH - sarjaH, aGkoTa:-vRkSavizeSaH, 'akharoTa padavAcyaH, pidu: - vRkSavizeSaH prasiddhaH, gela:- zlemAnakaH, sallakIhastipriyA, mocakI - dezavizeSe prasiddhA, mAdaka:-ayamapi dezavizeSe prasiddha, cakula:- kesaraH, palAzaH - kizukaH, karaJja:- naktamAlaH, 'puttaMjIvaya'rihe videlae hariDae ya bhillAe | uMbebhariyA sIriNi boddhavve dhAyar3a piyAle || 13 || putrajIvakAriSTa vibhItakAH, parIkatha, bhalAtaka ummarikA kSIraNI coddhavyA, dhAtakI priyAla:' tatra-putrajIvaka:- dezavizeSe prasiddhaH 'pitaujhiyA' iti bhASATIkArtha-a - aba ekAsthikoM kI prarUpaNA karate haiM- ekAsthika vRkSa kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAn ne kahA- ekAsthika vRkSa nAnA prakAra ke hote haiM / unakA Age tIna gAthAoM meM kathana karate haiM / ve isa prakAra haiM- nIma, Ama, jAmuna (kapAya rasa vAlA eka vRkSa prasiddha hai) kozamba, zAla (sAja), aMkoTa, jise akharoTa kahate haiM, pIlu, zeDa (ileSmAtaka ), sallakI (hanipriyA), mocakI, jo kisI deza meM prasiddha hai, mAlaka, yaha bhI deza vizeSa meM prasiddha hai, vakula- kesara, palAga ( khAkharA), karaMja - naktamAla, putrajIvaka (deza vizeSa meM prasiddha, jise ( pitaujhiyA kahate haiM) ariSTa (arIThA) vibhItaka (baheDA), harItaka ( haraDa, yaha koMkaNa deza meM prasiddha hai), bhallAtaka ( bhilAvA), umbebhariyA (yaha loka prasiddha hai), kSIraNI (khirano), ghAtakI, piyAla, have ekAsthikAnI prarUpaNA kare che-ekAsthivrukSa keTalA prakAranA che ? zrI bhagavAna uttara Ape che-eksasthivrukSa nAnA prakAranA heAya che. teonu` RNu gathAsomA 4thana 4 che. te yA prAre che-sI maDo, bhAmo, na mu (turAza vANu vRkSa) azama, zAda, aohA (jaine mamaroTa he che) pIlu, zeDa, saDasaDI bhoyIne dezabhAM prasiddha che. bhAjuGa, mahusa - presara, pAza-mAyarI, 4204-nahuta bhAta, putra, bharipDa (marIhA) bilIta: -meDA, harIta - haraDe, asAta (lIsAmu ) azmelarIyA, kSIraNI, dhAtaDI, piyAsa, yUtie, sI jaDo, 424, 'sakSaNA, zizayA, asana (gAuna) yunnAga-puspresara, nAgavRkSa, zrIpi azeka (A badhA leAka prasiddha che.) Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.19 sabhedavanaspattikAyanirUpaNam 253 prasiddhaH, ariSTa:-picumandaH-eka jAtIyanimbA, vimItaka:-akSaH 'baherA' iti bhApAprasiddhaH, harItakA-kokaNadezaprasiddhaH kapAyavahulaH 'haraDe' iti bhASAprasiddhaH, bhallAtakA-vRkSavizeSaH, tasya millAphalaM lokaprasiddham, umvebharikA-lokaprasiddhA6, kSIraNI dhAtakI priyAlAzca lokaprasiddhAH, 'pUTyaniMba karaMje suNhA taha sIsavAya asaNe ya / puMnAganAgarukkhe sIvaNi tahA asoge ya / 14 // ' pUtikanimbakarajAH zlakSNA tathA ziMzapA ca, asanazca, punnAganAgavRkSau zrIparNI tathA azokaca, te ca pUtikanimbakaraja zlakSNA ziMzapA'sana punnAganAgavRkSazrIparNyazokAH lokaprasiddhAH, ete sarve dvAtriMzatprakArakA vRkSA ekAsthikA bhavanti, tathaiva 'je yAvanne tahappagArA' ye cApyanye tathAprakArAH, evaM vidhAstattadeza vizeSabhAvino bhavanti te sarve'pi ekAsthikAH avaseyAH, 'eesiM mUlA vi asaMkhejajIviyA' etepAm-pUrvoktAnAm ekAsthikavRkSapizeSANAm, mUlAnyapi asaMkhyeyajIvakAni-asaMkhyeya pratyeka zarIrajIvAtmakAni bhavanti, tathA-'kaMdA vi, khaMdhA tri, tayA vi, sAlA vi, paghAlA vi'-pUrvoktaikA sthikavRkSANAm-kandA api, pUtika, nimba, karaMja, plakSa, ziMzapA, asana, punlAga, nAgavRkSa, zroparNI, azoka, (ye saba lokaprasiddha haiM) ye battIsa prakAra ke vRkSa ekAsthika hote haiN| tathA isI prakAra ke anya vRkSa, jo vibhinna dezoM meM hote haiM aura jinake phala meM eka hI guThalI hotI hai, una sabako ekAsthika hI samajhanA caahie| . ina ekAsthika vRkSoM ke mUla asaMkhyAta jIvoM vAle hote haiM, arthAt pratyeka mUla meM asaMkhyAta pratyeka zarIrI jIva hote haiM / kanda ke nIce bhUmi meM andara phailA huA bhAga khUla kahalAtA hai aura mUla ke Upara kanda hotA hai / yaha loka meM prasiddha hai / zAkhAoM ke sthUla mUla sthAna skaMdha kahalAte haiM, valkala arthAt chAla ko tvacA kahate haiN| zAla arthAt zAkhA, pravAla arthAt koMpala / pUrvokta ekAsthika vRkSoM - A batrIsa jAtanA vRka ekAsthika hoya che. ane tevI jAtanA bIjA vR. je vibhinna dezamAM thAya che, ane jenA phaLamAM eka ja goTalI hoya che. e badhAne ekAsthi samajavA joIe. A ekAsthika vRkSanA mULa asaMkhyAta chevo vaLAM heya che, arthAta pratyeka maLamAM asaMdhyAta pratyeka zagara jIva hoya che. kendranI nIce jamInamAM aMdara phelAela bhAga mULa kahevAya che. ane mULanA upara inda hoya che. zAkhAo sthala maLa zAna sakadha kahevAya che. vakala athata chAlane tvacA kahe che. zAla arthAt zAkhA. pravAla arthAt kupaLa. pUrvokta ekAsthika Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra prajJApanAsUtra skandhA api, tyaco'pi, zAlA api, pravAlA api, pratyekamasaMkhyeya pratyeka zarIra jIvAtmakA bhavanti, tatra-mUlAni-kandasyAdhastAd bhUmerantaH asarada"bhAgarUpANi, tepA suparikandA lokaprasiddhAH, skandhAH-gAkhAmRlasthAnAni sthUlAni, tvaca:-balkalAni, zAlA:-zAkhAH, pravAlA:-pallavAGkarA ityarthaH, "pattA patteya jIviyA' ekAsthikapUrvoktavRkSavizeSANAM patrANi pratyeka jIvakAni bhavanti, tepAm ekaikaM patram-ekaikena jIvenAdhiSThitam ityAzayaH, 'pupphA aNegajIviyA' paSpANi ekAsthika pUrvoktavRkSavizepArNA prasUnAni, anekajIvakAni bhavanti, tatra pratipuSpapatraM jIvasabhAvAt, 'phalA egaTTiyA' ekasthikapUrvoktavRkSavizeSANAM phalAni ekAsthikAni-ekavIjakAni bhavanti, prakRtamupasaMharanAha-'se taM egaTTiyA'te ete-pUrvoktA vRkSavizepAH ekAsthikAH-ekavInakAH prajJaptAH ityAzayaH / ___atha bahuvIjakavRkSabhedAn grarUpagitumAha-se kiM taM bahuvIyagA ?' 'se' aya 'kiM taM'-ke te, katividhA ityarthaH, bahuvIjakA:-bahani-anekAni bIjAni yeSAM te bahuvIjakAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'bahuvIyagA aNegavihA paNattA' vahuvIja kA vRkSAH, anekavidhAH-nAnAprakArakAH prajJaptAH, tAneva gAthAtrayeNAha'taM jahA-atthiya te dukaviDhe aMbADagamAuliga-villeya / Amalaga phaNisadAlima AsoThe uMbara vaDhe ya' // 15 // ___ tadyathA-alyikaH, tindulaH, kapityaH, ambADagaH, mAtuliGgaH vilvazca / ke patte pratyekajIva hote haiM arthAt eka-eka patte meM eka-eka jIva hotA hai| agara unake puSpoM meM aneka jIva hote haiN| inake phala ekaasthi (guThalI) vAle hote haiN| __upasaMhAra karate haiM-yaha ekAsthika vRkSoM kI prarUpaNA huI / aba vahavIjaka vRkSoM ko prarUpaNA karate haiM-jinake eka phala meM aneka cIja hote haiM, ve vRkSa bahubIjaka kahalAte haiM / prazna kiyA gayA hai ki ghahavIjaka vRkSa kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn ne uttara diyA-bahubIjaka jIva vRkSanA pAMdaDA pra-ka jIva heya che arthAt eka eka pAdaDAmAM eka eka jIva hoya che. paraMtu tenA pupimAM aneka jIva hoya che. teonA phaLa eka asthi vALA hoya che. upasaMhAra kare che-A ekAsthika vRkSonI prarUpaNuM thaI have bahubIja vRkSanI prarUpaNa kare che jenA phaLamAM aneka bIja hoya che, te vRkSe bahu bIjaka kahevAya che. prazna puchAya che ke bahu bIjaka vRkSa keTalA prakAranA kahelA che? zrI bhagavAne uttara Ape-bahu bIjaka vRkSa aneka prakAranA kahyAM che Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sR.19 sabhedavanaspatikAyanirUpaNam 255 AmalakaH panasaH, dADimaH, azvatthaH, udumbaraH, vaTazca / 'Naggoha NaMdirukkhe pipparI sayarI pilurukkheya / kAuMvari kutthumari boddhavyA devaTAlIya // 16 // nyagrodhaH, pippalI, zatarI, plakSavRkSazca / kAdabariH, kusturamariH, voddhavyo deva dAlizca // 16 // 'tilae laue chattoha sirIsa sattavaghna dahivanne / loddhadhava caMdaNajjuNaNIme kuDae kayaMveya' // 17 // tilakaH, lavakaH, zirIpaH, saptaparNaH, dadhiparNaH, / loddha dhava candanArjunanIpAH kuTajA kadaSazca / etepAJca astikAdi kadambAntAnAM bahuvIjakavRkSANAM madhye kecid vilvAdayo'tiprasiddhAH, kecid asthikAdayo dezavizeSe prasiddhAH tathaiva 'je yAvanne tahappagArA' ye cApyanye tathA prakArAH-evaM-vidhAH vRkSAH santi te'pi sarve bahuvIjakA avagantavyAH, 'eesi NaM mUlA vi asaMkhejajIviyA' etepAM khalu-pUrvokta bahuvIjakavRkSANAM khala mUlAnyapi asaMkhyeyajIvAtmakAni bhavanti, evameva teSAM bahuvIjakAnAM vRkSANAm vRkSa aneka prakAra ke kahe haiN| ve isa prakAra haiM-asthika, tinduka (teda) kapittha (kavITha) ambADaga, mAtuliMga (vijaurA), vilva (bila) Amalaka, panasa, dADima, azvantha, udumbara, vaTa, nyagrodha, nandivRkSa, pippalI, zatarI, plakSa, kAdumbari, kustumbhari, devadAlI, tilaka, lavaka (lakuca), chatropaga, zirIpa, saptaparNa, dadhiparNa, lodhra, dhaca, candana, arjuna, nIpa, kuraja aura kadamba / ___ asthika se lekara kadamba taka jo bahuvIjaka vRkSa batalAe gae haiM, inameM vilva Adi koI-koI to bahuta prasiddha haiM evaM asthika Adi koI-koI kisI khAsa pradeza meM prasiddha haiN| isI prakAra ke jo anya vRkSa haiM, una saba ko bhI vahavIjaka hI samajhanA cAhiye / ina bahubIjaka vRkSoM ke mRla bhI asaMkhyAta tamA mAghAra -mas5i4, sindu, pitya, 40131, bhAtumiga-mIna3 Eiq, rini, panasa, bha, mazvattha, Tu2- 12, 13, nyagrodha, nadikSa, piNa, zatarI, sakSa, bhAmarI, 163rI, turI, pahalI, tisas, A54, 55, 2i215, sAha, hadhipaNa, sop3|, ya, candana, mana nIpa, muTana, ane 44205. asthithI AraMbhIne kadamba sudhInA je bahubIjaka vRA batAvyAM che teomAM biMbhava Adi kaI kaI te bahu ja prasiddha che, ane asthika Adi kaI kaI kaI khAsa pradezamAM prasiddha che. AvI jAtanAM je bIjAM vRkSa che, e badhAMyane bahu bIjaka jANavA joIe. A bahu bIjaka kSenA mULa paNa asaMkhyAta jIvAtmaka hoya che. enA Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 prajJApanAsUtre 'kaMdA vi, khaMdhA vi, zAlA vi' kandA api, skandhA api, gAlA api-zAkhA api, asaMkhyeyajIvAtmakA bhavanti, 'pattA patteya jIviyA' bahuvIjakavRkSANAM patrANi pratyekajIvakAni bhavanti, 'pupphA aNega jIviyA' puppANi tu tepAm anekajIvAtmakAni bhavanti, 'phalA bahuvIyagA' phalAni teSAM bahuvIjakAni prakRtamupasaharamnAha- se taM bahuvIyagA' te ete-pUrvoktAH, bahuvIjakAH vRkSAH prajJaptAH, prakRtamupasaMhanAha- se taM rUkkhA'-te ete-pUrvoktAH, vRkSA ekAsthikAH, bahuvIjakAzca prjnyptaaH| mUlam-se kiM taM gucchA ? gucchA aNegavihA paNNattA, taM jahAvAiMgaNi sallai dhuMDaI ya taha katyurI ya jiibhumnnaa| baivI ADhai NIlI, tulasI tahamAuliMgIyAcA kacchaMbhari pipaliyA aMtasI billI ya koimAIyA / vucchre paDolekaMde viuThavA vtthlNdere||9|| pattaura sIyaurae~ havai tahA jaivasae ya boddhavve / NigguM miyaMgai taibari, atthaI ceva tala udADA ||10snn pANaM kAsa~ muddagai. aMgghADaga sAma siMdhuvAre y| karamada adaDU sa~ga kaeNrIra erAvaNa mahitthe // 11 jAulaga molaiM parilI, gayamAriNi ku~vvakAriyA bhNddaa| jIi keya~i, taha gaMja pADalI dasi aMkole // 12 // je yAvanne tahappagArA / se taM gucchA / / jIvAtmaka hote haiM / inake kanda bhI aura zAkhAeM bhI asaMkhya jIvAtmaka haiN| patte eka eka jIvarUpa hote haiM / puSpa aneka jIvAtmaka hote haiN| phala to bahuta bIjoM vAle haiM hI / aba upasaMhAra karate haiM-yaha bahuvIjaka vRkSoM kI prarUpaNA huI aura sAtha hI mRla bhedoM meM le. vRkSa kI prarUpaNA pUrI huii| // 20 // zabdArtha-(se kiM taM gucchA) ? guccha kitane prakAra ke haiM ! (annegkanda ane zAkhAo paNa asa khya jIvAtmaka che pAdaDA eka eka jIva rUpa hoya che. pupa aneka jIvAtmaDa heya che. phaLa ghaNu jI vALA che je have upasa hAra kare che-A bahu bIjaka vRkSanI prarUpaNA thaI ane te sAthe mULa bhemA vRkSanI prarUpaNA purI thaI che zahAtha-(se ki ta gucchA) gugcha / saranA cha ? (gucchA) zu27. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.19 samedavanaspatikAyanirUpaNam 257 __ chAyA-atha ke te gucchAH ? gucchA anekavidhAH prajJatAH, tadyathA-vRntAkI 1 zalyakI 2 thuNDakI 3 ca tathA kastUrI 4 ca jIyumaNA 5 / rUpI 6 ADhakI7 nIlI 8 tulasI 9 tathA mAtuliGgI 10 ca / / 8 // atumbharI 11 pippalikA 12 atasI 13 vilvI 14 ca kAyyAdikA / 15 / buccU 16 paTolakandaH 17 vikurvA 18 vastralanderaH 19 // 9 // patrapUraH20 gItapUrakaH 21 bhavati tathA javasakazca 22 boddhvyH| nilguH 23 mRgAGkaH 24 tanarI 25 astakI 26 caiva tala udADA 27 // 10 // zaNa 28 pANA 29 kAza 30 mudrakA 31 ''ghAtaka 32 zyAma 33 sinduvArAzca 34 / karamardA35 'DUsaka 36 karIrai37 rAvaNa vihA) aneka prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (vAiMgaNi) vRntAkI (sallai) zalyakI, (dhuMDaI) thupaDakI, (ya) aura (taha) tathA (katthurI) karatUrI, (jIbhumaNA), (khvI) rUpI, (aDhai) ADhakI, (NIlI) nIlI, (tulasI) tulasI, (mAuliMgI) mAtuliMgI, (kacchu bhari) kastumbharI (pippaliyA) pippalikA, (atasI) atasI, (villI) vilvI, (kAimAIyA) kAmyAdikA (buccU) vuccU (paTolakaMde) paTolakanda(viuccA) vikurvA, (vatthalaMdera) vastralaMdera, (pattaura) patrapUra, (sIyaurae) zItapUraka, (havai) hai (tahA) tathA (javasae) javasaka (boddhavve) jAnanA cAhie (Niggu) nilgu, (miaMka) mRgAMka (tabari) tavarI, (atthaI) astakI, (ceca) aura (talauDAdA) tala uDAdA, (saNa) zaNa (pANa) pANa (kAsa) kAza, (muddaga) mudraka (agghADaga) AghAtaka, (sAma) cyoma, (siduvAre) sinduvAra (ya) aura (karamadda) karamarda (addasaga) aI saka (aNegavihA) bhane prA2nA (paNNattA) 46 // cha (taM jahA) tes| 20 re cha (vAiMgaNi) vRntI (sallaDa) yI (thu DaI) yu. (ba) mane (taha) tathA (katthurI) 4stUrI (jIbhumaNA) (rUvI) 3pI (ADhai) PAIGN (NIlI) nAsI sImA (tulasI) tusasI (mAuliMgI) bhAtusi bhI (kacchu bhari) 42tu sarI (pappaliyA) pipali (atasI) matasI (bihI) jIvI (kAImAIyA) AbhyAIi (buccu ) zya (paTolakaMde) paToda 46 (viuvyA) vi (vatyalaMdara) panAmA 63 (pattaura) patra52 (sIyauraNa) zIta 525 (havA) che (tahA jAnA) yasa (ghoDabbe) jANavA joIe. (Niggu) nizu ( mika) bhR||5 (anya) : 20ii (1) ne (nala uhAdA) THSL (saNa) A5 (pAna) ! (jaga) 3 ( 189 (andhaga) Pl mAta (sAma) yAma (sinduvAra) mi ( vIne (-) 42 - saga) mA (pharIra) 2 (rAya) rA. pra0 33 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakSApanAsUtre 38 mahitthAH 39 // 11 // jAtulaka 40 mIla 41 parilI 42 gajamAriNI43 kurvakArikAH45 bhaannddaa45| jIvakI46 ketakI47 tathA gajaH 48 pATalA 49 dAsI50 aGkolaH 51 // 12 // ye cAnye tathA prakArA / te ete gucchAH 2 / ___TIkA-atha gucchapakarAn prarUpayitumAha-'se ki taM gucchA ?' 'se' atha 'kiM taM' ke te, katividhA ityarthaH, gucchA:-gucchapadanAcyAH stavakAkArAH prajJaptA ? bhagavAnAha-gucchA aNegavihA paNattA' gucchAH , anekavidhA:-nAnAprakArakAH, prajJaptAH, tAneva paJcabhirgAthAbhirAha-vAiMgaNi sallai thuNDaIya taha-katthurIya jIbhumaNA / rUpI aDhaiNIlI tulasI taha mAraliMgIya // 18 / vRntAkI, zalyakI, thupaDakI ca, tathA kastUrI ca, jIbhumaNA / rUpI, ADhakI, nIlI, tulasI tathA mAtuliGgI ca / etAmu vRntAkI prabhRtayo padavAcyAH kAJcana prasiddhA eva kAzcana zalyakI thupaDakI prabhRtayazca dezavizeSe (karIra) kaira (erAvaNa) airAvaNa (mahitha) mahittha, (jAulaga) jAtulaka, (mola) mola, (parilI) parilI, (gayamAriNi) gajamAriNI, (kubdhakAriyA) kurvakArikA, (bhaMDa) bhaNDa, (jIvai) jIvakI, (keyai) ketakI (taha) tathA (gaMja) gaMja, (pADalA) pATalA (dAsi) dAsI (aMkole) aMkolla (je yAvanne tahappagArA) anya jo isI prakAra ke haiM (se ttaM gucchA) yaha guccha kI prarUpaNA huI // 21 // TIkArtha-aba guccha ke bhedoM kI prarUpaNA karate haiM-guccha kA artha hai paudhA / ye guccha kitane prakAra ke kahe gae haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-guccha nAnA prakAra ke hote haiN| unheM pAMca gAthAoM meM kahate haiM:vRntAkI, zalyakI, thupaDakI, kastUrI, jIbhumaNA, rUpI, ADhakI, nIlI, tulasI, mAtuliMgI, ina vRntAkI Adi guccha kahalAne vAlI vanaspa ___(mahitya) mahitya (jAulaga) nras (mIla) bhIla (parilI) parisI (gaya mAriNI) mAriNI (kubvakAriyAM) va 2 (bhaMDa) A3 (jIvai) vanI (kaiya) tazI (taha) tathA (gaMja) 10. (pADalA) pATA (dAsI) dAsI (aMkole) masA (je yAvanne tahappagArA) manya 2 mApI tanahAya (se ttaM gucchA) e badhAne guccha kahyA che. A gucchanI prarUpaNuM thaI TIkArtha -have gucchanA bhedanI prarUpaNa kare che-gucchano artha che choDa, A gucchAo keTalA prakAranA kahelA che ? zrI bhagavAna uttara Ape che-guccha aneka prakAranA hoya che. teone pAMca gAthAmAM kahe che ___qrasii, zasyayI, thuDI, 42tUrI, subhA, 35ii, mADhI, nAel, tulasI, mAtuliMgI, A vRntAkI Adi gucha kahevAtI vanaspatimAMthI kaI Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 trafat TIkA pra. pada 1 sU.19 samedavanaspati kAryanirUpaNam prasiddhA vartante, tAtha yathA prasiddhi svayasUhanIyAH, 'kacchubhari pippaliyA atasI villI kamAIyA / buccU paDolakaMde viuvA vatthalaMdere |19|| kastumbharI, pippalikA, atasI, vilvI ca kAyyAdikA / buccUH, paTolakandaH vikurvA, vande // 19 // ete cApi kastumbharI prabhRtayo dezavizeSe prasiddhAH svayamUhanIyAH, 'pattaura sIya urae havai tahA javasae ya voddhavve / NiggumiaMka tari atthaI caiva tala udADA' // 20 // patra pUraH, zItapUrako bhavati tathA javasakazca voddhavyAH / nilguH, mRgAGkaH, tavarI, astakI, caiva tala udADA' ete ca patrapUrAdayo gucchapadavAcyA dezavizeSe prasiddhAH santi, te ca yathAyathaM svayamUhanIyAH, 'saNapANakA samuhaga agvADaga sAmasiMdavAreya / karamada addaDsagakarIrae rAvaNa mahitthe ||21|| zaNa- pANa-kAza - mudraka - AghAtaka - zyAma - sinduvArAzra / karamarda aI saka- karIra - airAvaNa mahitthAH eSu cApi gucchakapadavAcyAH kecana zaNakAzaprabhRtayaH prasiddhA eva santi, pANamudraka prabhRtayastu dezavizeSe prasiddhAH tiyoM meM se koI koI to prasiddha hI haiM, zalyakI thupaDakI Adi koI - koI kisI vizeSa pradeza meM prasiddha haiM / inheM prasiddhi ke anusAra hI samajhalenA cAhiye / isI prakAra kastumbharI, pippalikA, atalI, bilvI, kAyyAdikA, cuccU, paTolakanda, vikurvA, vastralandera bhI viziSTa pradezoM meM prasiddha haiM / inheM bhI svayaM samajha lenA cAhiye / patrapUra, zItapUraka javasaka, nilagu, mRgAMka, tabarI, astakI, talaudADA, yaha bhI deza - deza meM prasiddha haiM / inheM bhI svayaM samajha lenA cAhiye / zaNa, pANa, kAza, mudraka, AghAtaka, zyAma, sinduvAra, karamarda, arddhasaka, karIra, airAvaNa aura mahitya, inameM se zaNa, kAza, aDUsA, kaira Adi prasiddha haiM / pANa, zudra Adi kisI viziSTa pradeza meM prasiddha haiM, inheM bhI yathAyogya svayaM hI samajha lenA cAhie / kAi tA prasiddha che. zalyakI, bhuvaDI vigere kAI kAI khAsa pradezamA prasiddha che. tene prasiddhi anusAra ja samajI levA joie. me rIte prastularI viyyasiDA, matalI, miTTI, aTayAhiza, vubhyU, paTAlAkanda, vioN, vastrAntara, paNa vividha pradezomA prasiddha che. teone paNa yathA ceAgya nateja samajI levA joie. zazu, pAlu, DAza, mudraTTa, AghAta, zyAma, sinduvAra, 26 asa 12, rAvaNa ne mahitya, tamobhAdhI zatru, aza, araDusA, vigere prasiddha che, pANa, mudraka, Adi viziSTa pradezamA prasiddha che, teone paNa yathA ceAgya jAteja samajI levA joie, Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 prajApanAsa santi, te cApi vapAyathaM svayamahanIyAH, 'jAulagamIla parilIgayamAriNi kuca. kAriyA bhaMDA / jIvada kevaDa taha gaMna pADalAdAsi aMkole // 22 // ' jAtulakamIlaparilI-gajamAriNI-kurvakArikA, bhaNDAH / jIvakI-ketakI tathA gajaH; pArTalA, dAsI, aGkollaH, eteSu ca kevana poTalAprabhRtayo gucchakapadavAcyA prasiddhA eva santi 'gulAva' iti bhASA prasiddhasyaiva pATalApadena vyavahiyamANaH khAta, ye tu jAtulakaprabhRtayo gucchapaDhavAcyA santi te'pi dezavizepe prasiddhAH svayamunneyAH, evameva-'je yAvannAtahapagArA' ye cApyanye, tadhAmakArAH evaM vidhA upalabhyante, te'pi sarve gucchapadena vyavahartavyAH, prakRtaM gucchagupasaMharamnAha'se taM gucchA' te ete-pUrvoktAH-vRntAkI prabhRti-akollAntAH ekapaJcAzad: bhedAH gucchAH prajJaptAH, atredaM vodhyam-vRkSAdiSu yasyaikatra nAma gRhItvA paratrApi tannoma grahaNaM kRtaM tatra tadanyo bhinna jAtIyastatsadRzanAmadheyo'vaseyaH, eka 'jAtulaka, bhIla, parilI, gajamAriNI, kurvakArikA, bhaNDA, jIvakI, ketakI, gaMja, pATala, dAsI, aMkolla, inameM se bho pATala Adi kaI prasiddha haiM / bhApA meM jise gulAya kahate haiM usI ko yahAM 'pATala' zabda se kahA gayA hai / jAtulaka Adi dezavizeSa meM :siddha haiM, unheM yathAyogya rIti se samajhalenA cAhie / ____ ina pUrvokta ke sivAya isI prakAra kI anya jo vanaspatiyAM hai unheM bhI 'zuccha' hI kahanA cAhie / ava guccha prarUpaNA kA upasaMhAra karate haiM-vRntAkI se lekara aMkolla paryanta jo ikyAvana nAma nirdeza kiye haiM, unheM zuccha kahanA caahie| / yahAM eka bAta dhyAna meM rakhanI cAhie / vaha yaha ki vRkSa Adi meM eka jagaha jisake nAma kA ullekha kara diyA gayA hai, usakA yadi dUsarI jagaha bhI nAma ho to use usase bhinna jAtiya, kintu samAna nAma vAlI, vanaspati samajhanA cAhie athavA aisA samajhanA cAhie M4, bhIsa, parisI, mAriNI, supArI, 19431. 331, gaMja, pATala, dAsI, akela, emAM paNa pATala vigere kaI prasiddha che, teone samajI levA joIe. bhASAmAM jene gulAba kahe che. tene ja atre pATala zabdathI kahela che. jAtulaka vigere deza vizeSamAM prasiddha che. teone jANI levA joIe. - A pUrvokta sivAya AvI ja jAtanI bIjI je vanaspati hoya teone paNa guccha samajavA joIe ahIM eka vAta dhyAnamAM rAkhavI joIe te e che ke vRkSa AdimAM eka jagyAe koInA nAmano ullekha karI devAyo hoya tenuM pharI bIjI jagyAe nAma hoya te tene tenAthI bhinna jAtinA tathA samAna nAma vALI vanaspati samajavI joIe. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.19 samedavanaspatikAya nirUpaNam syApi vA tasyAneka jAtIyakatvena sibhimasthAne punagrahaNa sambhavo'vagantavyaH, nAlikeravRkSasya ekAsthikatayA ekAsthikapadena tvacAyA valayAkAratvAcca valayapadena ca vyavahAradarzanAda, tasmAt anekajAtIyatvenApi tannAmaveyagrahaNe na hist virodhaH samApatati / mUlam - se kiM taM gummA ? gumnA aNegavihA paNNattA, taM jahA - seyae NomAliye, koraMTaya baMdhujIvarga saMNojje / piiyaM paoNNaM karNayara, kuJjaya taha siMduvare ya // 13 // jaI moggaira taha jUhiyA~ ya taha malliyA ya vAsaMtI | vatthu katthula sevAla gaMThI" magadaMtiyA~ cetra // 14 // caMpage jIi " NIiyA~ kuMdI tahA mahA jAI / evamaNegA gArA, havaMti gummA muNeyavvA // 15 // se taM gummA ||3|| 19 22 chAyA - atha ke te gulmAH ? gulmA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA - 'senatakaH 1 navamAlatI2 koraNTakaH 3 vandhujIvakaH 4 manodyaH 5 / pitikaH 6 pAnaH 7 karNiki eka eka hI vastu kA aneka jAtIya hone ke kAraNa punaH grahaNa kara liyA jAnA saMbhava hai / udAharaNArtha- nAlikera vRkSa kA ekAsthika hone ke kAraNa 'ekosthika' ke rUpa meM grahaNa kiyA hai, magara usakI chAla valayAkAra hotI hai, ataeva 'valaya' pada se bhI usakA ullekha dekhA jAtA hai / isa kAraNa aneka jAtIya hone ke kAraNa bhI unakA nAma alaga-alaga grahaNa karane meM koI doSa nahIM AtA ||21|| zabdArtha - (se kiM taM gummA) gulma kitane prakAra ke haiM ? (aNegavihA) aneka prakAra ke ( paNNattA) kahe haiM (naM jahA ) ve isa prakAra ( seNayae) senataka, ( NomAliya) navamAlatI, (koraMTa) koraNTaka, (baMdhujIvaga) athavA ema samajavu joie ke ekaja vastu aneka jAtanI hAvAthI vAra'vAra grahaNa thavAnA sa'bhava che. dAkhalA tarIke-nALIera ekAsthita heAvAne lIdhe ekAsthikanA rUpamAM grahaNa karyuM che. parantu tenI chAla valayAkAra hAya che tethI valayAkAra padathI paNa tenA ullekha jovAmA Ave che . A rIte aneka ntatIya heAvAnA kAraNe paNa teonA nAma alaga alaga Dugu karavAmAM koi doSa thatA nathI. zadArtha - ( sa kiM taM gummA) guDbha DeTA bharanA hai ? (gunmA) zubha (aNegavihA) gagane prAranA (paNNattA) hA jahA) tatheo thA akSare (seNacAra) senAta ( NomAliya) navabhAratI (kaura Taka) 224 (bujIvana ) dhutraH (naM Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 prakSApanAsUtre kAraH 8 kuJjakaH 9 tathA sinduvArazca 10 // 13 // jAtI 11 moggaraH 12 tathA yathikA 13 ca tathA mallikA14 ca vAsantI 15 / vastulaH 16 kastula:17 zaivAlaH 18 granthiH 19 magadantikA 20 caitra / // 14 // campaka: 21 jII 22 nItikA 23 kundaH 24 tathA mahAjAtiH 25 / evamanekAkArA bhavanti gulmA jJAtavyAH // 15 // te ete gulmAH / TIkA-atha gulmabhedAn prarUpayitumAha-'se kiM taM gummA?' atha ke te-kanividhA ityarthaH, gulmA: gulmapadavAcyAH-parasparA saravaddhA vayavAH prajaptAH? bhagavAnAha'gummA aNegavihA paNNattA' gulmAH anekavidhAH-nAnAprakArakAH prajJaptAH, tAneva vandhujIvaka, (maNojje) manodya, (piyaI) pitika, (pANa) pAna, (kaNayara) karNikAra, (kujjaya) kuMjaka, (sinduvAra) siMduvAra, (jAI) jAtI (moggara) mogarA (jUhikA) yUdhikA (taha) tathA (malliyA) mallikA, (ya) aura (vAsaMtI) vAsantI, (vatthula) vastula, (katthala) kastula, (sevAla) zaivAla, (gaMThI) granthi, (magadatiyA) mRgadantikA (ceva) aura (caMpaga) campaka, (jIi) jItI, (NIyA) nItikA, (kuMda) kunda, (tahA) tathA (mahAjAI) mahAjAti, (evaM) isa taraha (aNegAgArA) aneka prakAra ke (havaMti) hote haiM (gummA) gulma (muNeyavA) jAnane caahie| (se taM gummA) yaha gulma kI prarUpaNA huI // 22 // TIkArtha-aba gulma ke bhedoM kI prarUpaNA karate haiM / prazna hai ki gulma kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAn ne kahA-gulma aneka prakAra ke kahe haiN| unhIM ko gAthAoM dvArA kahate haiM, ve isa prakAra haiM-'segayae' (maNoje) bhnaa| (piiya) pitI (pANaM) pAna (kaNayara) 2 (kujaya) '(sindavAra) sindupA2 (jAI) tAta- (moggara) bhaag| (jUhikA) yuuthi:| (taha) tathA (malliyA) mA (ya) mana (vAsaMtI) pAsatI (vatthula) vastusa (katthala) 4stura (sevAla) sevANa (gaThI) granthI (magadaMtiyA) bhRghti| (ceva) mana (caMpaga) ya54 (jIi) tI (NIiyA) niitii| (kunda) chanda (tahA) tathA samAjAI) mahAtati (evaM) 24. rAta (aNegAgArA) bhane 52nA (havaMti) hAya cha (gummA) zubha (mugeyavyA) atyan naye. (se taM gummA) 2mA gusmanI pr35|| 24 , TIkArtha -have gumanA bhedAnI prarUpaNa kare che. prazna e che ke gulma keTalA prakAranA hoya che ? zrI bhagavAne kahyuM-gulma aneka prakAranA kahyA che. teone gAthAo dvArA Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.19 sabhedavanaspatikAyanirUpaNam 263 gAthAdvayenAha-'taM jahA-seNaya e, NomAliya, koraMTaya, baMdhujIva-gAmaNoje / piiyaM pANaM kaNayara kunjaya taha siMduvAreya' // 23 // senatakaH, navamAlatI, koraNTakaH, bandhujIvakaH manodyaH, pitikaH, pAnaH, karNikAraH, kuJjaka stathA sinduvArazca, eteSu navamAlatI prabhRtayo gulmapadavAcyAH prasiddhA eva santi, senatakaprabhRtayastu gulmA dezavizeSe prasiddhAH, santi, te ca yathAyathaM svayamUhanIyAH, evameva 'evameva 'jAI moggara taha jUhiyAya taha malliyAya / vAsaMtI / vatthulakatthulasevAlagaMThI magadaMtiyA ceva' jAtI moggaraH, tathA yUthikA ca tathA mallikA ca vAsantI / vastulaH, kastulaH, zaivAlaH, granthiH, mRgadantikA caiva / eteSu ca gulmapadavAcyeSu jAtI moggara thikA mallikA prabhRtayaH prasiddhA eva santi, vastula prabhRtayastu dezavizeSe prasiddhAH svayamUhanIyAH, evameva-'caMpaga jII NIiyA kuMdo taho mahA jAI / eca maNegAgArA havaMti gummA muNeyavyA' campakaH, jItI, nItikA, kunda, tathA mahAjAtiH, evamanekAkArA bhavanti gulmA jJAtavyAH, etesenataka 'NomAliya' navamAlatI, 'koraMmbha' koraNTaka, 'baMdhujIvaga' baMdhujIvaka, 'maNojja' manoya, 'piiyaM' pitika, 'pANaM' pAna, 'kaNayara' karNikAra 'kujjaya' kujaka tathA siMduvAra / inameM se navamAlatI Adi prasiddha haiM aura senataka Adi gulma dezavizeSa meM prasiddha haiN| unheM yathA yogya samajha lenA caahie| ____ isI prakAra 'jAtI' jAI, 'soggara' mogarA, 'yUthikA' juhI, mallikA, vAsantI, bastula, kastula, zaivAla, granthi, mRgadantI, inameM se jAI Adi prasiddha hI haiM, vastula kastula Adi dezavizeSa meM prasiddha haiM, unheM svayaM samajha lenA caahie| ___ isI prakAra campaka, jItI, nItikA, kunda, mahAjAti, ityAdi aneka prakAra ke gulma hote haiM / inameM se bhI kucha prasiddha haiM aura kucha 43 cha, te mA zata cha (seNayae) senata (NomAliya) navabhAvatI (kora Taya) // 24 (baMdhujIvaga) madhu014 (maNojja) bhanAdha (piiyaM) piti: (pANaM) pAna (kaNayara) aNui 4 / 2 (kuJjaya) gorts siMduvAreya (si huvA2 samAthI navabhAratI vi. prasiddha cha bhane senata: Adi gulma, dezavizemAM prasiddha che. teone yathA egya samajI levA joIe. mevI 4 te ti (aas) (moggara) bhaag| (yUthikA) Ydha (mallikA) pAsa-tI, pastuta, 42tusa, sevANa, anthi, bhRgahanatI, tebhA judha pi. prasiddha cha vastu, kastula Adi deza vizeSamAM prasiddha che. teone jAte samajI levA joIe. evIja rIte caMpaka, jAti, nItikA, kunda, mahAjAti, vigere aneka Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 prajJApanAsUtre dhvapi gulmapadavAcyeSu kecana campaka- kundasahAjAtIyAH prasiddhA eva santi, jItI nItikA prabhRtayastu dezavizeSe prasiddhAH gulmAH svayamevonneyAH prakRtaM gulmamupasaMharaNAha - ' se taM cummA' te ete pUrvakAH paJcaviMzatibhedAH gulmAH prajJaptAH, zeSa vaktavyatA pUrvavadeva bodhyA / mUlam - se kiM taM layAo ? lagAo aNegavihAo paNNattAo, taM jahA - paumaleyA gAgalyA asoga caMpagalayA ya cUyalayA / vaNalaya vAsaMtiyA, aimuttaya kuMdaM sAmalayA // 196 // je yAbannA tahappagArA | se taM layAo ||4|| " chAyA-atha kAstA latAH ? latA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA - 'padmalatA 1 nAgalatA2 azoka3 campaka4 late ca cRtalatA5 / banatA6 vAsantIlatA7 atimuktaka 8 kunda 9 zyAma 10 latA: / 16 / yAvAnyAstathA prakArAH tA etA latA: 4 / dezavizeSa meM bhI prasiddha haiM jinheM svayaM hI samajhalenA cAhie | upasaMhAra karate hue kahate haiM- ye paccIsa gulma yahAM batalAe haiM, zeSa kathana pUrvavat ho samajhanA cAhie ||22|| zabdArtha - ( se kiM taM layAo) latAeM kitane prakAra kI haiM (agavihA) aneka prakAra kI (paNNattAo) kahI haiM (taMjA) ve isa prakAra ( paumalayA) padmalatA, (jAgalayA) nAgalatA, (asoga) azokalatA, (caMpagalayA ya) aura campakalatA, (cUpalayA) cUtalanA, (vaNalaya) vanalatA, ( vAsaMtilayA) vAmantIlatA, (amutta) atimuktakalatA (kuMda) kuMdalatA, (sAmalayA) zyAmalatA, (je yAvannA tahapagArA) anya jo bhI isI prakAra kI haiM / (setaM layAo) yaha latAoM kI prarUpaNA huI ||23|| prakAranA gulma thAya che. teemAthI paNa keTalAka prasiddha che. ane keTalAka deza vizeSamAM prasiddha che. jene jAteja samajI levA joie. upasAra karatA kahe che--A pacIsa zukSmA ahI matAnyA che. zeSa graMthana pUrvavat ja samajavu joie. zabdArtha - (se kiM taM layAo) batAo DeTA prAznI che ? ( aNegavihAA ) maneDa prahAranI (paNNattAo) ur3I che (taM jahA) tethe AA akSare che (paumalayo) padmasatA (NAgalayA) nAgasatA (amogalayA) azosatA (caMpagalayA ya) ye patA (cUyalayA) mAbhrasatA bhUtasatI ( vaNalayA) panajhatA ( vAsaMtilayA) vAsantIyatA ( aimuttalayA ya) ati bhuktavatA (kuMDa) DhalatA ( sAmalayA ) zyAmalatA (je yAvannA tahRppagArA) anya ne abhAvI latanI hai (setta layAo) bhA lAgonI pra3yA eDI che. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyaMbodhinI TIkA pra, pada 1 sU 19 samedavanaspatikAyikanirUpaNam 265 mUlam-se kiM taM ballIo? vallIo aNegavihAo paNNatAo, taM jahA pUlaphalI, kAliMgI, tuMbI, talIya ela vaalNkii| gholADai paMDolA, paMcaMguli aSaNIlI 2 // 17 // kaMgUyA kaMDuIyA, kakoDai kAriyallaI subhgaa| kuyAya bAgalI pAvavallI taha devadolI ya // 18 // ___TIkA-atha latAprakArAn prarUpayitumAha-'se kiM taM layAo' ? 'se'-atha 'kiM teM' kAstAH,-katividhAH ityarthaH, latAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'layAo aNegavihAo paNNattAo' latAH anekavidhA:-lAnAprasArikAH prajJaptAH santi 'taM jahA-paumalayA, NAgalayA, asoga caMpagalayA ya cUtalayA / vaNalaya vAsaMtilayA aimuttaya kuMdasAmalayA' tadyathA-'pAlatA nAgalatA:-tAnbUlalatetyarthaH, azokacampakalate ca-azokalatA, caspakalatA cetyarthaH, cUtalatA-AmralatA, vanalatA, vAsantIlatA, atimuktakakunda-zyAmalatA:-atimuktakalatA, kundalatA, zyAmalatA cetyarthaH, 'je yAvanne tahappagArA' yAzcApyanyAstathAgnakArAH-evaMvidhAH santi, tA api upayuktalatAmadhye parigaNanIyAH, prakRtAM latAmupasaMharannAha-'setaM lAo' tA etAH-pUrvoktA dazaprakArAH latAH prajJaptAH, TIkArtha-aba latAoM ke prakAroM kI prarUpaNA karate haiM-latAeM kitane prakAra kI kahI haiM ? bhagavAn pharamAte haiM-latAeM aneka prakAra kI hotI haiN| ve isa prakAra haiM-padmalatA, nAgalatA, arthAt tAmbUlalatA, azokalaMtA' campakalatA, cUtalatA (AghalatA) vanalatA, vAsantIlatA, atimuktakalatA, kundalA, zyAmalatA, tathA isI prakAra kI jo anya latAeM haiM, unheM bhI inake sAtha hI samajha lenA caahie| aba upasaMhAra karate hue kahate haiM-yaha latA kI prajJApanA pUrI huI // 23 // TIkAtha-have latAonA prakAranI prarUpaNa kare che prazna-latAo keTalI jAtanI che ? zrI bhagavAna kahe che-latAo aneka prakAranI hoya che. teo A prakAre che paghasatA, nAgalatA, (nAgaravelanA pAnanI tA), azokalatA, caMpakalatA, Amra latA, vanalatA, vAsanatIlatA, atimuktalatA, kundanalatA, zyAmalatA, ane eja rIte je bIjI latAo che. teone paNa AnI sAtheja samajI levI joIe. have upasaMhAra karatA kahe che. A latAnI prajJApanA purI thaI pra0 34 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 prazApanAsUtre mUlam-appheyA aimuttaMgaNAgalayA kaNhatUMravallI ya / saMghaTa sumaNalI ki ya, jAsuvaNa kurvidevallI ya // 19 // a~diya avAvallI, kiNhachiraulI jayaMti moboNlii| pANI mAsIvallI, guMjIvallI yavacchANI // 20 sAlavI dugotaphuliyA girikapaNai mATuyA ya aNjgii| dAhinolle kAgali mogalI ya taha akaboMdIyA // 21 // je yAvannA tahappagArA / se taM blliio|5| chAyA-atha kAratA vallyaH vallyA anekavidhAH pranatAH, tadyathA-pUsaphalI? kAliGgI2 tumbI 3 vapupI 4 ca elA 5 balukI 6 / ghopAtakI 7 paNDolA8 paJcaGgulI9 AyanIlI10 ca // 17 // kAinA 11 kaNDakikA 12 karkoTakI13 kAravellakI 14 subhagA 15 / kuyAyA16 vAgalI17 pApavallI18 tathA ___ zabdArtha-(se kiM taM ballIo ? ) balliyAM kitane prakAra kI haiM ? (aNegavihAo) aneka prakAra kI (paNNatAo) kahI haiM (naM jahA) ve isa prakAra haiM-(pRsaphalI) pUsaphalI, (kAliMgI) kAligI, (tuMbI) tumbI, (tausI) pupI, (ela) elA, (vAluMkI) vAlaMkI, (ghosADai) ghoSAtakI, (paMDolA) paNDolA, (paMcuMguli) paMcAMgulI, (AyaNIlI) AyanIlI, ye vallI jAtakI vanaspatiyAM deza-vizeSa meM praliddha haiN| inheM svayaM samajhalenA caahie| isI prakAra (kaMgUyA) kaMgUkA, (kaMDajhyA) kaNDakikA, (kakkoDaI) karkaTikI, (kAriyallaI) kAravellakI, (subhagA) sulagA, (kuyavAya) kuyavAyA, (bAgalI) vAgalI, (pAcavallI) pApavallI, (taha) tathA, (devadAlI ya) aura devadAlI, dezavizeSa meM prasiddha ina latAoM ko svayaM hI samajha lenA caahie| zahAtha-(se kiM taM vallIo ?) pahilasoTasA 42nI cha ? (aNega vihA) bhane 42nI (paNNattAo) 44 cha (taM jahA) tesA // prAre cha (pUsaphalI) dhu055sI (kAliMgI) sijI (nuvI) tumI (tausI) dhupI (ela) mesA (vAluMkI) pAlI (ghosADai) ghAtahI (paMDola) 5 dara (paMcaMguli) 5yAgudI (AyaNIlI) mAyanIsI 20 pakSI vanaspatiyA he vizeSamA prasiddha che. tene jAte samajI levA joIe. (kaMgUyA) 4 (kaMDuiyA) 381 (kakDoDai) 44ii (kAriyallaI) 42vedasI-42sI (subhagA) subhA (kuyavAya) yavAyA (vAgalI) pAlI (pAvavallI) pA5 padI (taha) tathA (deva dAlIya) bhane devI deza vizeSamA prasiddha latAone jAte samajI levI joIe. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.19 samedavanaspatikAyika nirUpaNam 27 dAlI 19 ca 18 / appheyA 20 ati muktaka 21 - nAga 22 late kRSNasUra vallI 23 ca | saMghaTTA 24 mAnasA'pi 25 ca jAsuvanA 26 kuvindavallI 27 ca / 19 / mRdvIkA 28 amvAvallI 29 kRSNakSIrAlI 30 jayantI 31 gopAlI 32 | pANI 33 mAsAvallI 34 guJjIvallI 35 ca vicchANI 36 || 20 | sasivI 37 dvigotraspRSTA 38 girikarNikA 39 mAlukA 40 ca aJjanakI 41 / dadhisphoTakI 42 kAkalI 43 mokalI 44 ca tathA arkavondI 45 / 21 / yA dhAnyA stathAprakAraH / tA etA vallyaH 5 / (aphpheyA) aphpheyA, (amuttagalatA) atimuktakalatA, (NAgalayA) nAgalatA, ( kaNharavallI ya) aura kRSNasUravallI, (saMgha) saMghaTTA, (sumanasA viya) aura sumanasA bhI (jAsuvaNa) jAsuvana (kuviMda - vallI ) aura kuvinda vallI, (muddIya) muDIkA, (aMbAvallI) ambAvallI, (kinhIrAlI ) kRSNakSIrAlI, (jayaMti ) jayantI, (govAlI) gopAlI, (pANI) pANI, ( mAsAvallI) mAsAvallI, (guMjIvallI) zrIvallI, (vicchANI) vicchANI, dezavizeSa meM prasiddha ina valliyoM ko bhI svayaM samajha lenA cAhie / (sasivi) sasibI (dugosaphusiyA) dvigotra spRSTA (girikaNNai ) girikarNikA, (mAlayA tha) aura mAlukA (aMjaNaI) aMjanakI, (dahiphoeos ) dadhisphoTaka, (kAgala) kAkalI (mogalI ya) aura mokalI (taha) tathA (akkaboMdIyA) aura arkabandI (je yAvannA tahaSpagArA) isI prakAra kI anya bhI jo haiM ( se taM vallIo) yaha valliyoM kI prarUpaNA huI ||24|| 5 (aphpheyA) maiyA (aimuttaga-layA) atibhuktavatA ( NAgalatA) nAgasatA (kaNhasUrakhallIya) ne kRSNasUravastI (saMghaTTa) saMghaTTA (sumaNasAviya) ane subhanasa pazu (jAsuvaNa) lasuvana (kuviMda vallIya) bhane suvinda vasI. ( muhiya) bhuddhi ( aMvAvallI ) mamA vallI ( kiNha chIrAlI ) kRSNu kSIrAsI (jayaMtI) nayantI (govAlI) gopAlI (pANI) pANI ( mAsAvallI ) bhAsA vasI (gujIvallI) guM vasI (vicchANI) virANI deza vizeSamAM prasiddha bhA vallIone paNa joteja samajI levI oie. (sasivI) sasipI (dugottaphusiyA ) dvigobhaspRSTA (girikaNNai ) giri arza (mAluyAya) bhane bhADA (aMjaNaI) sanaDI (dahiphollai ) dadhisTaDI (kAgali ) | zrI (mogalI ya) bhane bholI ( taha) tathA ( ano dIyA) bhane bonhI (je yAvanne taha pagArA) sevI jatanI mI paNa ? hoya (se taM vallIo) te tabhAbha vasIvAya lati che, mA vasImonI a3paNA tha Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 prajJApanAsUtre, TIkA - atha vallIprabhedAn prarUpayitumAha- 'se kiM taM ballIo ?' 'se' atha, kAstAH katividhA ityarthaH, balyaH -- tataH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'ballIo aga vihAo paNNattAo' vallyaH, anekavidhAH - nAnAprakArakAH prajJaptAH santi tAva vallI: paJcabhirgAyAbhiH prarUpayati- 'taM jahA - pUsaphalI, kAliMgI, tuMvI, tausIya elavAluMkI | ghosAr3haipaMDolA paMcaguli, AyaNIlIya' / 26 / tadyathA- pUsaphalI, kAliGgI, tumbI, puvIca, elA, vAluGkI, ghopAtakI, paNDolA, paJcAGgugulI, AyanIlo ca, etAzca vallIpadavAcyA deza vizeSe prasiddhAH svayamevonneyAH, evameva, - " kaMguyA kaMDuiyA, kakkoDaI kAriyaralAI subhagA | kuyavAyaca vAgalI pAvavallI taha. devadAlI ||27|| kakA kaNDakikA, karkoTakI, kAravellakI, subhagA, kuyavAyA, vAgalI, pApavallI tathA devadAlIca / etAzca vallIpadavAcyA dezavizeSe : prasiddhAH svayamUhanIyAH, 'appheyA ahamuttagaNAgalayA kaNhasUravallIya | saMghamaNAviya jAsuvaNakuviMda vallIya' ||28|| appheyA, atimuktakanAga TIkArtha- aba vallI ke bhedoM kI prarUpaNA kI jAtI hai- 'valliyAM'' arthAt beleM kitane prakAra kI haiM ? bhagavAn ne kahA- valliyAM aneka prakAra kI haiN| unheM pAMca gayAoM meM batalAte haiM- pUsaphalI, kAliMgI, tuMbI, trapuSakI, elA, vAluMkI, ghoSAtakI, paMDolA, paMcAMguli, AyanIlI, ye dezavizeSa meM prasiddha haiM / isa svayaM samajha lenA cAhie / kaMkA, kaNDalikA, karkaTikI, kAravellakI, subhagA, kuyavAyA, vAgalI, pApavallI, devadAlI, ye bhI dezavizeSa meM prasiddha haiM / inheM ' svayaM samajha lenA cAhie / apheyA, atimuktakalatA, nAgalatA, kRSNasUravallI, saMghaTTA, sumanasA, jAsuvanA, kuvindaballI, inheM bhI svayaM hI samajha lenA cAhie / TIkA :-have vallIonA bhedAnI prarUpaNA karAya che-- prazna-valli arthAt vele keTalI jAtanI che ? zrI bhagavAne kahyu -vallIe aneka prakAranI che. teone pAMca gAthAomAM sabhalave che yUsaisI, akSiNI, tuNI, trayuSI, (ela), vAsuDI, ghoSAtaDI, DosA, pathA gulI, AyanIlI, A deza vizeSamA prasiddha che te jAteja samajI levI joie. agUna, iMDasina, aTiDI, aravelsaTThI, sulagA, huyavAyA, bAgalI, pAya vallI, devadAlI, A paNa deza vizeSamA prasiddha che tene jAte ja samajI. sevI lekhe. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU 19 samedavanaspatikAyikanirUpaNam 269 late,-atimuktakalatA nApalasA vetyarthaH, kRSNasU svallI ca saMghaTTA sumanasA'pi ca, jAmucanA kuvindavalli ca etAzcApi vallIpadavAcyA dezavizeSe prasiddhA draSTavyAH, 'muddiya aMbAvallI, kiNhachIrAlI jayaMti govaalii| pANI mAsAvallI guMjIvallIya vicchANI // 9 / / mRTTIkA, ambAvallI, kRSNakSIrAlI, jayantI, gopAlI, pANI, mAsAvallI, guJjIvallI ca, vicchANI, etAzcApi vallIpadavAcyAH dezavizeSe prasiddhAH avaseyAH, evameva-'sasibI, dugottaphusiyA, girikaNNai mAluyA ya aMjaNaI / dahiphollai kAgali mogalIya, taha akaboMdiyA / 30 / sasivI, dvigotraspRSTA, girikaNikA, sAlukA ca, anyjnkii| dadhisphoTakI, kAkalI, mokalI ca, tathA arkabondI ca, etAzcApi vallIpadavAcyAH dezavizeSe prasiddhAH yathAyogyasabaseyAH, 'je yAvanne tahappagArA' yAzcApyanyAH, tathAprakArAH-evaM vidhAH, valllo bhavanti, tA api sarvAH pUrvoktavallISu antarbhAvanIyAH, 'se taM ballIo' tA etA:-pUrvoktAH paJcacatvAriMzadabhedAH vallyaH prajJaptAH / __ bhRdvIkA, ambAvallI, kRSNakSIrAlI, jayantI, gopAlI, pANI, mAsAvallI, guMjIvallI aura vicchANI, ye bhI dezavizeSa meM prasiddha haiN| svayaM samajha lenA caahie| (sasivI) sasivi, dvigotraspRSTA, girikarNikA, mAlukA, aMjanakI, dadhisphoTakI, kAkalI, mokalI, tathA arkondI, ina dezavizeSa meM prasiddha valliyoM ko yathAyogya samajha lenA caahie| ___ isI prakAra kI anya jo valliyAM haiM, unheM bhI vallI nAmaka vanaspati meM hI antargata karanA cAhie / ina paitAlIsa valliyoM kA yahAM ullekha kiyA gayA hai / yaha valliyoM kI prarUpaNA huI // 24 // aphayA, atimukatakalatA, nAgalatA, kRNasUravallI, saMghaThThA, jAsumanA, jAvanA, kuvikavallI, A badhI vallIone paNa jAteja jANI levI. mRdA, mApasI, bhane vRkSArAsI, 14yantI, gopAsI, pANI, bhaasaavallI. ane guMjAvalI ane vicchANI, A badhIne deza vizeSamAM prasiddha hAI svayaM samajI levI joIe. sasipI (sasipI) dvigotraspRSTA, Pis, mAsu, manI , dhi pheTakI, kAkalI, mekalI, temaja akabedI, A deza vizeSamAM prasiddha velene paNa yathAgya samajI levI joIe. AvI jAtanI bIjI je vallIo che temane paNa valInAmaka vanaspatI mAM ja antargata karavI joIe. A pIstAlIsa (45) valliyono ahI ullekha karAya che. A valIonI prarUpaNa thaI. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 prazApanAsUtre ___mUlam-se kiM taM pavagA ? pavvagA aNegavihA paNNatA, taM jahA-Ivara ya ikachuvADI vIruNI taha ekaMDe ya mAse y| suMThe sare ya vette, timire saMtaporaga Nale ya // 22 // vaMse12 veccha kaNae, kaMkAvaMse ya cAvavaMse ya / udae~ kuDae~ visaMe kaMDA velle ya kalloNe // 23 // je yAvannA tahappagArA / se taM pavagA // 6 // . chAyA-atha ke te parvakAH ? parvakA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-ikSuzca1 IkSavATIra vIruNI3 tathA ekaDaca4 maapshc5| suNThaH 6 zarazca7 vetra:8 timiraH 9 zataparvakaH 10 nalazca 11 / 22 / vaMzaH 12 vecchU 13 kanakaH 14 kaGkAvaMzazca 15 cApavaMzazca 16 / udakaH 17 kuTanaH 18 visakaH 19 kaNDA 20 vellazca 21 kalyANaH 22 / 23 / ye cAnye tathAprakArAH / te ete parvakAH 6 / zabdArtha-(se kiM taM pavvayA ?) parvaka vanaspati kitane prakAra kI hai ? (aNegavihA) aneka prakAra kI (paNNattA) kahI haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM-(ikkhU ya) ikSu aura (ikkhuvADI) ikSubATI, (vIruNI) vIruNI, (taha) tathA (ekkaDeya) ekkaDa (mAse ya) mASa, (suMThe) suNTha, (sare) zara (vatte) vetra, (timire) timira, (sataporaga) zataparvaka, (Nale ya) aura nala, (vaMse) vaMza, (vecchU) vecchU, (kaNae) kanaka, (kaMkAvaMse ya) aura kaMkAvaMza (cAvale ya) aura cApavaMza, (udae) udaka, (kuDae) kuTaja, (visae) visaka, (kaMDA) kaNDA, (velle ya) aura vella (kallANe) kalyANa / (je yAvanne tahappagAra) aura jo isI prakAra ke haiM, ve bhI parvaka meM hI ginane cAhie (le taM pazcagA) yaha parvaka kI prarUpaNA huii|||25|| hAtha-(se ki taM pavyagA) 54 pana:pati sI tatanI cha ? (pavvagA) 54 (aNegavihA) mane prA2nI (paNNattA) hI cha (taM jahA) temA mA prakAra cha (ikkhUya) zekhI mana (ikkhubADI) JzupATi (vIruNI) vI34I (taha) tathA (ekaDeya) me473 (mAseya) bhASa (su The) su (sare) 12 (vette) vetra (timire) vibhi2 (sattaporuga) zatapa (Naleya) mane nasa (vaMse) vaza (veccha) vedhU (kaNae) 4 (kaMkAvaMseya) mane 4412 (cAva seya) mane yA550 (udae) S64 (kuDae) 4 (visae) (vasa (kaMDA) 4 (velleya) mane vesa (kallANe) 4cyA (je yAva-ne tahappagArA) mane re mAvI andna cha tesAne pANu 514bhAM 25 pa dha (se taM pavvagA) 2 // 54nI 5355 / 24. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavAdhinI TIkA pra. pada 1 su 19 samedavanaspatikAyikanirUpaNam 271 TokA - atha parvakaprakArAn prarUpayitumAha- 'se kiM taM pavvagA !' 'se' - atha 'kiM taM' ke te katividhAH parvakAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'pavyagA -aNegavihA paNNattA' parvakA anekavidhAH prajJaptAH, tAnevAnekaprakArAnAha gAthAdvayena, 'taM jahA ikkhU ya, ikkhuvADI, vIruNI taha ekaDe ya mAseya / suThe sareya vette timire sata poragaNaleya' / 31 / tadyathA - ikSuzca ikSukavATI, vIruNI tathA, ekaDava, mApazca / suNThaH zarazca, vetraH, timiraH, zataparva:, nala, eteSu kecana ikSuprabhRtayaH parvaka padavAcyAH granthiyuktAH lokaprasiddhAH santi, kaMcittu parvakapadavAcyAH, ikSuvATI prabhRtayazca parvakapadavAcyAH dezavizeSe prasiddhAH avaseyAH, evameva 'vaMse becchU kaNae, kaMkAvaMseya cAvavaMseya, udae kuDara, visae, kaMDAvelleya kallANe |32| vaMzaH, 'vecchraH, kanakaH, kaGkAvaMzatha, cApavaMzazca udakaH kuTajA: - girimallikAH, visakaH, kaNDA, vellazca, kalyANaH, ete ca parvakapadavAcyAH dezavizeSe prasiddhAH, " TIkArtha - aba parvaka vanaspati kI prarUpaNA karate haiM - parvaka ke kitane prakAra haiM ? bhagavAn uttara dete haiM- parvaka aneka prakAra ke haiM / aba una prakAroM kA nAmanirdeza karate hue kahate haiM - ikSu, ikSuvATI, vIruNI, ekkaDa, mASa, jhuNTha, zara, vetra, timira, zataparvaka aura nala, inameM se ikSu Adi parvaka, jinameM gAMTheM hotI haiM, loka meM prasiddha haiM / ikSuvATI Adi kaI parvaka dezavizeSa meM prasiddha haiM / isI prakAra vaMza. vecchU, kanaka, saMkAvaMza, cApavaMza, udaka, kuTaja, girimallikA, vika, kaNDA, bella, kalyANa, ye saba parvaka dezavizeSa meM prasiddha samajhane cAhie / inake atirikta isI prakAra ke anya jo haiM una sabhI ko parvakoM meM hI parigaNita kara lenA cAhie / aba prakRta kA upasaMhAra karate haiM TIkA--have pa ka vanaspatinI prarUpaNA kare che-- pakanA keTalA prakAra che ? zrI bhagavAna uttara de che--5 aneka prakAranA che. have te prakAronA nAma nirdeza karatA kahe che--ikSu, ikSuvADI. vINI, ekakaDa bhASa, suDa, zara, vetra, tibhira, zataparva, bhane nama AbhA kSu vigere lene gAMThA (kAtarIce) hAya che te pa kahevAya che. ane te deza vizeSamA prasiddha che. ikSuvADI vigere keTalIka paka jAtanI vanaspati deza vizeSamA prasiddha che, vaMza, yApavaMza, 45, phuTa, giri bhadisA, visa, DA, veDA, uDyANu, yA prv| pazu deza vizeSamAM prasiddha samajavAM joie. merI vaMza, vecchU, na, Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 prajJApanAsaM 'je yAvannA tappagArA' ye cApyanye, tathA prakArAH - evaMvidhAH santi, te'pi sarve parvakamadhye avaseyAH prakRtamupasaMharannAha - 'sete patragA' te ete - pUrvoktAH dvAviMzati bhedAH parvakAH prajJAH, " 39 mUlam - se kiM taM taNA ? taNA aNegavihA paNNattA, taM jahAseMDiya maMti hottiya, davma kutte pavva ya poDailA / ajjurNa asIDhae rohiyaMse" suMya veyaM khIre bhuse ||24|| eraMDe kuruviMde, karakaira muTu tahA viMya / mahurata chairaya sippiye, voddhavve sukailita ya // 25 // je yAvanne mahatpayArA / se ttaM taNA // 7 // chAyA - atha kAni tAni tRNAni ? tRNAni anekavidhAni prajJatAni tadyathA'sANDikaM 1 mAntrikaM 2 hotrikaM 3 darsaH 4 kuzaH 5 parva 3 poTalikA 7 / arjunakaM8 ASADhakaM rohitAMza 10 zukra 11 veda 12 kSIra 13 bhusAni 14 / 24 | eraNDa 15 kuruvindra 16 karakaraM 10 muTThaM 18 tathA vibhaGgutha 19 / - yaha vAIsa prakAra ke parvakoM kI prarUpaNA huI ||25|| zabdArtha - (se kiM taM taNA ?) tRNa kitane prakAra ke hote haiM ? (aNegavihA) aneka prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM( seMDiya) seNDika, (saMtiya) yAMtrika, (hottiya) hotrika, (dagbha) darbha, (kuse) kuza, (paccae ya) aura paryaka, (poDahalA) poTalikA (ajjuNa) arjunaka (AsADhae) ASADhaka (rohisa) rohitAMza (suyaveya) zukaveda (khIrabhusA) kSIra bhulA, (eraMDa) eraNDa, (kuruviMde) kurubiMda, (karakara) karakara (muTThe) muTTha anA sivAyanA AvI ktatanA khIjA je hoya te badhAnIja pakAmAM gaNatarI karI levI joie. have Ara bhelAne upasahAra kare che. A khAvIsa jAtanA pakAnI prarUpaNA thaI. zabdArtha - (se kiM taM taNA ?) tRNu DeTA prazaranAM hoya che ? (taNA) tRpyu (annegvih|) aneH prAznA (paNNattA) hyA che (taM jahA) tethe mA akSare che (seM Diya) se 3i (maMti) bhAMtri4 (hottiya) hotri (Dhavbha) harbha (kuse) huza, (pavvae ya) bhane parva (poDailA ) pousiDa (ajjuNa) mana (AsADhae) bhASADha5 (rohiyaMsa) rohitAza (subadheya) zuDaveha (khIra ugali) kSIrarAsi (era Da) merA (kuruvi de) he (karakara) 4242 (muha ) bhuTTU (tahA) tathA (vibhaMgUya) -bhune vilagu (mahura taNa) bhadhura pRthu (churaya) 424 (sipiya) zilpi (zuktika) Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavAdhinI TIkA pra. pada 1 sU.19 labhedavanaspatikAyikanirUpaNam 273 madhuratRNaM 20 zurakaM 21 zilpikaM (zuktika) 22 boddhavyaM stu kalitRNaM 23. ca / 25 / yAni cAnyAni tathAprakArANi / tAtyetAni tRNAni 7 / TIkA-atha tRNabhedAn arUpayitumAha-se ki taM rANA ?' "se"-atha 'kiM taM' kAni tAni-RtividhAni, tRNAni prajJasAni ? bhagavAnAha-'taNA aNegavihA paNNattA' tRNAni anekavidhAni-nAnAprakArANi, prajJaptAgi, tAnyevAnekavidhAni tRNAni Aha-taM jahA-saMDiya, maMtiya, hottiya, bhakuse, pacae ya poDailA / ajjuNa asADhae rohiyaMse, sugaveyakhIra se' / 33 / tadyathA-sANDika, mAntrika, hotrika, darbhaH, kuzaH, parvakazca, pATalikA, arjunakara ASADhakam rohitAMzaM. zukaveda-kSIra-bhusAni, etAni ca tRNapadavAcyAni, dezavizeSa prasiddhAni, evameva-'eraMDe, kuruviMde, karakaramuDhe tahA vibhaMgaya / mahurataNa, churaya, sippiya' boddhavve sukalitaNeya' / 34 / eraNDaM, kuruvindaM, karakaram muTuM' tathA vibhAzca madhuratRNaM kSurakaM, zilpikaM (zuktika) voddhavyam sukalitRNaM ca, etAni tRNapada(taha) tathA (visaMgU ya) aura vibhaMgu (mahurataNa) madhuratRNa (churaya) kSuraka (sippaya) zilpika-zuktika (boddhabbe) jAnanA cAhie (sukalitaNe ya) aura sukalitRNa (je yAvanne lahappaNArA) jo anya isI prakAra ke haiM ve sabhI tRNavizeSa meM parigaNita jAna lenA // 26 // TIkArtha- aba tRNa nAmaka vanaspati kI prarUpaNA karate haiM-tRNa kitane prakAra ke kahe haiM ? agavAn uttara dete haiM-haNa aneka prakAra . ke kahe gae haiN| unhIM anekoM kA kathana karate haiM-soNDika, mAntrika, hotrika, darbha aza, parvaka, poTalikA, arjunaka, ASADhaka, rohitAMza, zukaveda aura kSIrabhusa, ye tRNa kahalAne vAlI vanaspatiyA~ dezavizeSa meM esiddha haiN| ___ isI prakAra eraNDa, kuruviMda, karakara, muTTha, viraMgu, madhurataNa. zuti (boddhavve) nA laga (sukalitaNe ya) mane guli tRY (je yAvanne tahappagArA) 2 mA 20vI tana DAya te madhAne tRNumA parigaNita tayA.. TIkAtha-have tRNa nAmaka vanaspatinI prarUpaNA kare che tRNa keTalA prakAranA che ? zrI bhagavAna uttara Ape che-tRNa aneka prakAranA kahelA che te ane tenuM kathana kare che sa, ma4i , hAni, hama, 514, poTA), 20Nuna, sAdhAra hitAMza. zukada, ane kSIrasuna, A tRNa kahevAtI vanaspati deza vizeSa che bha prasiddha che. e rIte eraMDa, kurUvi da, karajara, surDa, vila gumadhuratRNa, suraka, zilpika pra0 35 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raSTa prazApanAsUtre vAcyAni deza vizeSe prasiddhAni 'je yAvanne tahappagArA' ye cApyanye tathA prakArAH-evaMvidhAH ye santi, te'pi sarve tRNamadhye eva parigaNanIyAH, prakRtamupasaMharannAha-'se taM taNA' etAni uparyuktAni trayoviMzatiH tRNAni prajJaptAni / mUlam-se kiM taM klayA ? valayA aNegavihA paNNattA, taM jahAtAla tamAle takali, toyalI lAlI ya saarkttaanne| sarale jAvai ketai, keyalI, taha jammarukakhe ya // 26 // suyarukAva hiMgurukkhe, lavaMgarukkhe ya hoi boddhavve / pUyaphailI khaMjjurI, boddhavvA gAlierI ya // 27 // je yAvannA tahappagArA / se taM vlyaa|8| chAyA-atha ke te valayAH ? valayA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-tAlaH1 tamAlaH2 tarkalI3 totalI 4 zAlI5 ca sArakatrANaH 6 / saralaH 7 jAvatI8 ketakI9 kadalI 10 tathA camavRkSazca 11 // // 26 / sucavRkSaH12 higuvRkSa:13 lavaGgavRkSazca14 bhavati voddhvyH| pUgavalI 15 khajUrI16 boddhavyA nAlikerI17 ca // 27 // ye cAnye tthaaprkaaraaH| te ete valayAH / / kSuraka, zilpika yA zuktika aura sukalitaNa ye bhI dezavizeSa meM prasiddha haiN| inake atirikta isI prakAra ko jo anya vanaspaniyAM haiM, ve bhI tRNa meM hI gaNanIya haiN| aba upasaMhAra karate haiM-ye Upara kahI huI teIsa vanaspatiyAM tRNa kahI gaI haiM // 26 // ___zabdArtha-(se kiM taM valayA ?) valaya kitane prakAra ke haiM ? (aNegavihA) aneka prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (tAla) tAla (tamAla) tamAla (takkali) tarkalI (toyalI) totalI, (sAlI ya) aura zAlI (sArakattANe) sArakatrANa (sarala) sarala, (jAvati) jAvatI, (ketai) ketakI, (kadalI) kadalI, (cammarukkhe ya) aura carmavRkSa agara zutika ane sukalitRNa, A paNa deza vizeSamAM prasiddha che. taduparAnta AvI jAtanI je bIjI vanaspati che, teo paNa tRNamAM ja gaNAyela che. have upasaMhAra kare che-A upara kahelI trevIsa vanaspati tRNa jAtimAM 49sI cha. zahAtha-(se ki taM valayA) 11ya DeTA prA2nA cha ? (valayA) kraye (aNegavihA) mana4 42 // (paNNattA) 4hyA cha (tta jahA) tayA // 4 // (tAla) ale (tamAla) tabhAsa (takkali) asel (toyalI) toyI (sAlIya) bhane mI (sorakattANe) // 24 // (sarala) sa28 (jAvatI) MvatI (ketai) tI Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.19 sabhedavanaspatikAyinirUpaNam 275 ___TIkA-atha valayabhedAn prarUpayitumAha-se kiM taM valayA?' 'se' atha ke te katividhA valayAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-valayA aNegavihA paNNattA' valayA aneka vidhAH-nAnAprakArakAH prajJaptAH, tAnAha-'taM jahA-tAlatamAle takkali toyalI, sAlIya, sArakattANe / sarale jAvatiketakIkadalI taha cammarukkheya, 35 / tAlaH, tamAlaH, tarkalI, totalI, zAlIca, sArakatrANaH / saralaH, jAvatI, ketakI, - kadalI, tathA carmavRkSazca / 35 / eteSu ca valayapadavAcyeSu kecana tAlatamAlAdayaH prasiddhA eva santi, kecana tarkalI prabhRtayo dezavizeSe prasiddhAH santi, evameva'muyarukkhahiMgurukkhe lavaMgurukkheya hoi boddhavve / pUyaphalI khajjUrI boddhavvA (suyarukkhe) sucavRkSa, (hiMgurukkha) hiMzuvRkSa, (lavaMgarukkhe ya) aura lavaMgavRkSa, (pUyaphalI) pUgaphalI, (khajjUrI) khajUra, (NAlierI) nAlikerI, (je yAvanne tahappagArA) anya jo isI prakAra ke ho so valaya meM samajheM // 27 // TIkArtha-aba valaya nAmaka vanaspati kI prarUpaNA kI jAtI hai-valaya ke kitane prakAra kahe haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-valaya ke aneka prakAra haiN| ve isa taraha haiM-tAla, tamAla, tarkalI, totalI, zAlI, sArakatrANa, sarala, jAvatI, ketakI, kadalI aura carmavRkSa / inameM se tAla, tamAla Adi koI-koI prasiddha haiM aura tarkalo Adi dezavizeSa meM prasiddha haiN| isI prakAra muca nAmaka vRkSa jo valaya ke AkAra ke pattoM vAlA hotA hai, hiMguvRkSa prasiddha hai, aura vaha bhI valayAkAra pattoM vAlA hotA hai, lavaMgavRkSa zrI valayAkAra pattoM se yukta hone ke kAraNa valaya kaha(kadalI) 44ii (cammarukkhe ya) mane yakSa. (muyarukkhe) bhuyakSa (hiMgurukkha) DizuvRkSa (lavaMgarukkhe ya) mane vRkSa (pUyaphalI) pUyasI (khajjurI) manu2 (NANierI) nAlI (je yAvanne tahappagArA) mI 2 mA pradhAna DAya te valayamAM jANavA. TIkAI-have valaya nAmanI vanaspatinI prarUpaNa karAya che valayanA keTalA prakAra kahyA che. zrI bhagavAna uttara de che-valayanA aneka prakAra che. teo A prakAre che tAsa, tamAsa, tI , todeI. tI, sA242], sa28 gatI. tI, 44sI ane carmavRkSa teomAthI tAla, tamAla Adi kaI kaI prasiddha che. ane tarkalI vigere deza vizeSamAM prasiddha che eja pramANe musa nAmanu vRkSa je gaLAkAra pAMdaDA vALuM thAya che te ane hiMga vigere vRkSe prasiddha che, ane te paNa goLAkAra pAdaDAvALA hoya che, lavaMgavRkSa paNa goLAkAra pAMdaDAone kAraNe valaya vRkSa kahevAya che. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 prayApanAsUtre __NAlierIya' / 36 / zucakSA, etannAmavRkSavizeSaH valayAkArapatrasamanvitaH, hiGgu vRkSaH-prasiddha eka, tasyA'pi balayAkAra patraveSTitatvAt lavaGgavRkSazca bhavati boddhavyaH, ayamapi valayAkArapAyutatvAt valayapadavAcyo bhavati, evaM-pUga'phalI-kramukavRkSaH, 'supArI' iti bhApA prasiddhA, iyamapi valayAkArapatraveSTita.: tvAt balayapadevAcyA bharati, tathA-khajUrI-boddhavyA valayapada vAcyatayetyarthaH, tasyA api 'khajUra' iti-bhApAmasiddhAyA valayAkArapatraveSTitatvAta tathaiva 'nAli: kerI' cApi klayapadena vyavahartavyA bhavati, valayAkArapatrasananvitatvAt evaM-'je . yAvannA tahappaNArA' yAzcApyanyAH, tathAprakArAH evaMvidhA latA bhavanti, ye cApyanye, evaMvidhA vRkSA bhavanti, tAH sarvA api, te sarve'pi ca valayapadena vyavahartavyA bhavanti, prakRtaM valayanupasaMharenAha-'se taM valayA' te ete-pUrvoktAH saptadazabhedAH valayAH prajJaptA / mUlam -se kiM taM hariyA? hariyA aNegavihA paNattA, taM jahA"ajoruha1 voDANe2, haritaga3 taha taMdulejjagataNe y4| vatthula5 poraga majjArayA37 billIya8 pAlakA9 // 28 // dagapippalIya10 davvI11, sosthi ya12 sAe13 taheva maMDukkI14 / mUlagara5 sarilava16 aMbila17 sAeya18 jiyaMtae19 ceva // 29 // tulasI20 kaNha 1 urAle22, phaNijjae 23 ajjae ya24 / bhUyaNae 25 / cAraNa26 damaNaga27 masyaga28 satapupphI29 dIvare ya 30 tahAM // 30 // * je yAvannA thppgaaraa| se taM hariyA // 9 // lAtA hai, pUgaphalI arthAt supArI kA vRkSa, khajUrI (khajUra kA vRkSa) tathA nAlikerI (nAriyala kA vRkSa), ye saba valaya ke AkAra ke pattoM vAle hote haiM, ataH inako valaya kahate haiN| __inake atirikta isI prakAra kI jo latAeM hotI haiM yA isa prakAra ke jo vRkSa hote haiM, ve sabhI valaya kahalAte haiM / ava upasaMhAra karate haiM-yaha balaya kI prarUpaNA huI // 27 // pagaphalIsepArInu jhADa, khajurI--khajuranuM jhADa, tathA nALIerI A badhAMne valaya kahe che. taduparAnta AvI jAtanI je latAo thAya che. agarato AvI jAtanA je vRkSa thAya che teo badhA valaya kahevAya che. have upasa hAra kare che-A valayanI prarUpaNa thaI. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavAdhinI TIkA pra. pada 1 zU.19 samedavanarapatikAyika nirUpaNam 237 chAyA - atha ke te haritAH [vasthA: ] ? haritA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA'adyAvaroha 1 nyudAnaMra haritakaM3 tathA tAndulecaka dRS4 ca / vastulaM5 parvakaM6 maMrjAtatt fadice pAlyaGkI 9 ||28|| dakapippallI 10 ca dava 11 sautrika 12 - zAkaM 13 tathaiva mANDUkI 14 / mUlakaM15 sarpapa: 16 amlaM 17 sAketaM 18 jIvA- tarka 19 caiva // 29 // tu20 kRSNa21 udAra: 22 phAneyakam 23 Aryaka 24 bhUtanaka25| vArakaM26 dAmanaka27 marucaka 28 zatapuppI29 indIvaraM 30 ca tathA ||30||' yAni cAnyAni tathAprakArANi / tAnyetAni haritAni // 9 // * zabdArtha - (se kiM taM hariyA ) ? harita ke kitane bheda kahe haiM ? (aNegavihA) aneka netra (paNNattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (ajosiMha) adyAvaroha, (coDANe) vyudAna, (haritaNa) haritaka, (taha) tathA : (taMdulejjagataNe ya) aura tAndu deyaka tRNa, (batthula) vastula, (poraga) parvaka, (majjArayAi) sArikAdi (billI gha) aura bilvI (pAlaka) pAkA, -- (dagapippalI) dakapipalI, (da0vI) darjI (ya) aura (sottiya ) sautrika (sAe) zArka, (taheba) aura (maMDukkI) mANDUkI, (mUlaga) mUlaMka, ( sarisava) sarasauM, (aMbila) amla, (sAeya) sAketa, (jiyaMtie) jIvAntaka (ceva) aura ( tulasa) tulasI, (kavha ) kRSNa, (urAle) udAra, (kAjjae ) phAneyaka, (ajjae ya) aura ArSaka, (bhUsagae) bhUsanaka, (vAraga) vArakaM, ( damaNaga) dAmana ( maruyaNa) marucaka ( satapuSpI) zatapuSpI (iMdIvare) sairat (a) aura ( tahA) tathA (je yAvanne tahapagArA) anya jo zabdArtha - (se kiM taM hariyA) haritanA DeMTalA leha che ? (hariyA) haritanA (aNegavihA) mane leha (paNNattA) hyA che (taM jahA ) tethe A rIte che (ajjoruha) adyAvaroDa (voDANe) vyudvAna (haritagaM) (rita ( taha) tathA ( taMdulejjaya taNe ya) bhane tanduoya, tRzu (vatthula ) vastusa ( poraga ) patra 4 ( majjArayAi) bhA24hi (billIya) bhane miTTI (pAlakkA) pAyA. (fra) & funucil (szefi) calo (7) ma (Gifag) uillas (g) zA ( taheva ) mane (maMDukkI) bhaDUDI (mUlaga) bhusa ( sarisava ) sarasava (aMbila) abhsa (sAeya) sAta (jiyaMtie) lavAnta (caitra) bhane ( tulasa) tulasI (kaNha ) pNu (ugale) 942 (phANejjae ) Ieesa (ajjae ya) ne Arya (sUsaNae) lUtana (bAraga) vA24 ( damaNaga) ibhana (maruyaga) bhaya ( satapuraphI) zata puSpI (idIvare) hivara (ya) mane (to) tathA (je yAvanne tahappagArA jIna ne bhASA prAranA che ( se taM hariyA) mA harita Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 prazApanAsUtra ____TIkA-atha haritaprakArAn prarUpayitumAha-'se kiM taM hariyA? 'se' atha 'kiM ta' ke te katividhAH haritAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'hariyA aNegavihA paNNattA' haritAH vRkSAH, anekavidhAH-nAnAprakArakAH, prajJaptAH, tAneva gAthAtrayeNAha-'taM jahA'-ajjoruha, voDANe, haritaga, taha taMdulejjagataNeya / vatthula poragamajjArayAi villIya pAlakA' // 37 // tadyathA-'ajjoruha'-adyAvarohaH-adya-sadyobhUmau sthApitaH [AropitaH] san avarohati-udbhavati-harito vA bhavatIti so'dyAvarohaH haritapadavAcyo bhavati, laghuvRkSavizeSaH, 'evaM voDANe'-vyudAnam-idamapi haritapadavAcyaM bhavati, 'haritaga' haritakam-idamapi haritapatrayuktatvAt-haritapadena vyavahriyate, 'taha taMdulejjagataNeya'-tAnduleyakatRNaJca-zAli tRNa haritapatrAdiyuktatvAt haritapadavAcyaM bhavati, evameva 'vatthula' vastulam, idamapi tRNavizeSarUpaM vAstUkapadavAcyaM haritapatrAdi yuktatvAd haritapadena vyavahriyate, evaM isI prakAra ke haiM / (se taM hariyA) yaha harita kI prarUpaNA huii| ___TIkArtha--aba harita nAmaka vanaspati kI prarUpaNA karate haiM-prazna kiyA gayA ki harita kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAn ne utsara diyA-harita vRkSa aneka prakAra ke hote haiN| ve isa taraha haiM-adyAvaroha, arthAt jo bhUmi meM Aropina hone para zIghra hI uga jAtA hai yA zIghra hI harA ho jAtA hai, use adyAvaroha kahate haiM / vaha harita zabda kA vAcya haiM aura choTAsA vRkSa hotA hai| isI prakAra vyudAna bhI harita kahalAtA hai / haritaka bhI hare pattoM se yukta hone ke kAraNa harita kahA jAtA hai| tAnduleyaka tRNa arthAt zAli tRNa bhI hare pattoM vAlA hone se harita kahA gayA hai| isI prakAra vatthula yA vastula, poraga, mArjArakAdi tRNa vizeSa rUpa hI pattoM Adi se yukta hone nI prarUpaNa thaI. TIkAIhave harita nAmanI vanaspatinI prarUpaNa kare che-prazna pUchA che ke harita keTalA prakAranA hoya che ? zrI bhagavAne uttara Apyo-harita vRkSa aneka prakAranA hoya che, teo A rItanA che-adyAvaha, arthAt jene jamInamAM ropavAthI jaladIthI ugI jAya che agara te jaldI lIluchama banI jAya che. tene adyAvaha kahe che. A harita zabdane vAcya che. te nAnuM sarakhuM jhADa hoya che e ja pramANe budAna paNa harita kahevAya che haritaka paNa lIlA pAMdaDAonA lIdhe harita kahevAya che. tandulaka tRNa arthAt zAlI tRNa paNa lIlA pAMdaDAnA hoya che tethI harita kahela che. te ja pramANe vastulAraga mAraka Adi tRNa vizeSa rUpa ja che te paNa harita kahevAya che. Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 su.19 samedavanaspatikAyikanirUpaNam 279 'poraga' parvakam-idamapi tRNa vizeSarUpaM haritapatrAdi yuktatvAt haritapadavyavahartavyaM bhavati, evam-'majjArayAi' marjArakAdi, tRvizeSarUpaM haritapatrAdi viziSTatvAt haritapadena vyavahiyate, 'billIya' vilvI ca-iyamapi vilvapadavAcyA haritapatraphalAdi yuktatvAt haritapadena vyavahiyate, evayeva 'pAlakkhA' pAlyaGkA--tUNavizeSarUpA haritaparNAdi zAlitvAt harita padavyavahartavyA bhavati evameva 'dagapippalIya dabbI sottiya sAe taheva saMDukkI / mUlaga sarisava aMbila sAsae jiyaMtae ceva' // 38 // 'dagapippalIya-dakapippalI ca taNavizeSarUpA haritapatrAdi viziSTatvAt haritapadena vyapahiyate, evam-'davvI'-dIM, iyamapi tRNavizeSarUpA haritapatrAdi yuktatvAt haritapadena vyavahriyate, evam-'sottiga'-sautrikam idamapi tRNavizeSarUpam, haritapatrAdi yuktatvAt haritapadavAcyaM bhavati, evam-'sAe'-- zAkam-vAstUkaprabhRti haritaparNAdi viziSTatvAd haritapadavAcyaM bhavati, 'taheva' tathaiva-'maMDukkI'-mANDUkI-tRNavizeSarUpA haritAkAratvAt haritapadena vyavahiyate, tathA 'mUlaga' mUlakam-haritapatraviziSTalAt haritapadavAcyaM bhavati, tathA 'sarisava' sarSapaH prasiddha eva, ayamapi haritapatrAdi viziSTalAt harita ucyate, evam - 'aMvila'-amlam-haritapatrakArayuktatvAt haritapadena vyapadizyate, tathaiva se harita kahalAte haiM / bilvI ko bhI harita patroM aura phaloM se yukta hone ke kAraNa harita kahate haiN| isI prakAra pAlakA arthAt pAlpaMka bhI hare pattoM Adi vAlA hone se harita kahA gayA hai / dakapippalI eka prakAra kA tRNa hai jo hare pattoM Adi se yukta hone ke kAraNa harita hai / darvI bhI eka taraha kA tRNa hai aura harita patra Adi se yukta hone se harita kahalAtI hai| isI prakAra sautrika, sAe arthAt zAka, maMDukkI, mUlaka, sarisava arthAt sarSava, amla, sAketa, jIvAntaka yaha bhI hare pattoM Adi se yukta hone ke kAraNa harita zabda se kahe gae haiN| bilvI paNa harita pAdaDAM ane phaLa yukta hevAne kAraNe haritaja kahevAya che. e ja rIte pAlaka arthAt pAlyaka paNa lIlAM pAdaDA vigere hovAne kAraNe harita kahevAyAM che. dakapippalI eka jAtanuM ghAsa che je lIlA raMganA pAMdaDAMothI yukta hovAnA kAraNe harita kahevAya che. devI paNa eka jAtanuM ghAsa che. ane te paNa lIlA pAdaDAMvALuM hovAne kAraNe harita kahevAya che. eja rIte sautrika, sAe arthAt zAka, maMDukakI, mUlaka, sarasava, azla sAketa, jIvAntaka A paNa lIlA pattA vALI havAne kAraNe harita zabdathI prAga thAya che. ema samajavuM joIe. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 prazApanAsUtre : 'sAsae' sAketas'-tRpAvizeSaNarUpam, haritaparNAdinAlityA haritapadena vyavahiyate, 'jiyaMtae ceva' jobAntAcava-guNavizeSarUpanna hastipatrAdi viziSTatvAt haritapadena vyapadiSTaM bhavati, evameva 'tulasa maha urAle pANijjae ajae bhUyaNAe / vAraga damaNaga maruyaga satapuphI dovare ya tahA' 'tulasa' tulasIpadavAcyaM prasiddham, haritaparNAdi gAlitvAt ritapadavAcyaM bhavati, ecam-'kaNDa' kRSNam-tRNavizeSarUpas, haritAdi viziSTatvAn haritapadena vyapadizyate, tathA-'urAle'-udAraH ruNavizeSarUpo haritAkAramAt haritapadena vyapadiSTo' bhavati, evam-'phaNijjae' phAleyakam-tRNavizeSarUpaM haritavarNatvAt haritapadena vyavahiyate, tathA 'ajjaeya'-AryakaJca-tRNavizeSarUpam , haritaparNAdi viziSTatvAt haritapadena vyapadizyate, tathA 'bhUyaNae' -bhUtanakam-tRNavizeSarUpam harita-. patrAdiviziSTatvena haritapadavyapadezyaM bhavati, tathaiva-'vAraga'-bArakam-tRNavizeparUpam, haritapatrAkArayuktatvAt hastipana vyavahiyate, evam-'damaNaga' dAmanakam-tRNavizeSarUpam, haritapatrAdi zAlitvAt haritapadena vyapadizyate, evam'maruyagaM' marucakam-tRNavizeSarUpam haritaparNAdi viziSTatyAt haritapadavAcyaM / ___isI prakAra tulasa arthAt tulahI, jo prasiddha hai, hare pattoM vAlI hone se harita kahI gaI hai| kaNha (kRSNa) bhI ghAsa hai jo hare pattoM Adi se yukta hone ke kAraNa harita kahalAtA hai / urAla arthAt udAra nAmaka tRNa bhI harA hone se harita hai / phaNijae yA phAneyaka, ajae arthAt Aryaka, bhUlaNae arthAt syUsanaka, bAraga arthAta vAraka, dAma- : naka, marucaka, zatapuSpI-jo buddhi vardhaka rUpa meM prasiddha hai aura laghu tRNa rUpa hotI hai, harita zabda kA vAcya hai, kyoM ki inake patte Adi / hare raMga ke hote haiN| indIvara' kA artha hai nIla kamala, yaha bhI hare pattoM, Adi se yukta hone ke kAraNa harita ahalAtA hai| eja pramANe tulasI ke je prasiddha che te paNa lIlA pAna vALI hoya , che tethI tene harita kahe che kaha (kRSNa) A paNa ghAsa che ane te paNa lIlA pattAone kAraNe harita zabdathI sa bodhAya che. udAra nAmanuM ghAsa paNa lIlA raMganuM hovAthI harita zabdathI saMbodhAya che 42. mAnUsaneya4, mAya bhUtana, pA24, homana4, mama 354, zata puSpI-je buddhi vardhaka tarIke bhaNItI che ane laghu tRNa Adi harita zabdanA vAgyA che. kemake temanA pattA ri lIlA raMganA hoya che Indi - vara zabdano artha che nIla kamala A paNa lIlA pAMdaDA vi. yukta hoya che. te kAraNathI harita kahevAya che. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.19 samedavanaspatikAyanirUpaNam bhavati, tathaiva-'satapu'phI'-zatapuSpI-buddhivaddhinIrUpeNa prasiddhA laghutRNavizeSarUpA haritapatrAdi yuktatvAt haritapadena vyapadizyate, evam-'iMdIvareya tahA' indIvaram nIlakamalaM haritapatrAdi zAlitvAd haritapadena vyapaziSTa bhavati, evameva-'je yAvannA tahappagArA' ye cApyanye, tathAprakArA: evidhA bhavanti te sarve'pi haritapadena vyapadeSTuM zakyante, prakRtaM haritamupasaMharamAha-se taM hariyA' te etepUrvoktAstriMzabhedA haritAH prajJaptAH / mUlam-se kiM taM osahIo ? olahIo aNegavihAo paNNattAo, taM jahA-sAlI1 vIhI2 gohuma3, java4 javajavAe kalamasUra6 tila7 sugga8 sAla9, niSphAva 10 kulattha11 AliMsaMdaga12 satINa13 patisaMthaga14 / ayasI15 kusuMbha16 kohava17, kaMgU18 rAlagavaraTTa19 sAma20 kodUsA 21saNa22 sarIsava23 mUlagabIyA24 / je yAvannA tahappagArA se le olhiio|10| chAyA-atha kAstA auSadhaH ? auSadhayo'nekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-zAliH1. vrIhiH2 godhUmam 3 yavAH4 yavayavAH5 kala 6-masUra7-tila-8 mudga9-mApa10 niSpAva11 kulatthA12-''lisaMdA13-satINa14-palimanthA 25 atasI 26. kusumbha17 kodravau18 kagR19 rAlaka20 zyAmAka21 kodNshaaH22| zaNa23sarSapa24 mUlakavIjAni25, yAzcAnyA stthaaprkaaraaH| tA etA aupadhayaH // 10 // inake atirikta anya bhI jo isI prakAra ke hote haiM ve harita kahe jAte haiN| aba upasaMhAra karate haiM-yaha harita kI prarUpaNA huii| harita ke tIsa bhedoM kA yahAM nAmollekha kiyA gayA hai| zabdArtha-(le kiM taM osahIo) ? oSadhiyAM kitane prakAra kI haiM ? (aNegavihAo) aneka prakAra kI (paNNattAo) kahI haiM (taMjA ) ve isa prakAra haiM (sAlI) zAli, (bIhI) vrIhi (gohamma) godhana, (java)jo, - A upara kahevAmAM Avela vanaspati sivAya bIjA paNa je AvI jAtanA hoya te badhAM harita kahevAya che. - have upasaMhAra kare che-A haritanI prarUpaNA thaI. haritanA trIsa bheda, ne ahIM nAmollekha karyo che. zahAtha-(se ki taM bhaMte ! osahIo) bhagavan mauSadhiyA TasA pAnI cha. (osahIo) yauSadhiyo (agegavihA) mane prAranI (eNNattAo) 4DI cha (ta nahA) tem| 2 // 4Are cha (sAlI) saNa (vIhI) all (gohUma) gha (java) sapa pra0 36 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 pratApanAsUtre TIkA-athaupadhibhedAn prarUpayitumAha-'se kiM taM osahIo ?' 'se' atha 'kiM taM' kAstAH-katividhA-ityarthaH, auSadhayaH prjaataaH| bhagavAnAha-'osahIoaNegavihAo paNNattAo' auSadhayaH-phalapAkAntAH-zAliprabhRtayaH, 'aNegavihA' anekavidhA:-nAnAprakArakAH japtAH, tA evAha-'taM jahA-sAlI-bIhI-godhUmajavajavajavA kalamasUratilamuggamAsaNippAyakunnatyAlisaMdasatINapalimaMthA, ayasI kusuMbhakodavakaMgarAlagamAsakohaMsA saNasarisabamUlagavIyA' 'sAlI'-gAliH 'vIhI' vrIhiH, godhUmaH, yavAH, yavayavAH, kalAya masUra tilayugamApa nippAvakulatthA''lisandasatINapalimanthAH, atasI, kumumbha-kodravau, kagu-rAlaka (javajavA) yavayavA (kala) kalAya (maradAra) manara, (tila) tila, (mugga) mudga-mUga, (mAsa) mASa-uDada, (NipphAya) niSpAba, (kulatya) kulatha,(A. lisaMdaga) Alilanda, (satINa) satINa, (palimaMthA) palimandha, (ayasI) atasI-alasI, (kusuMbha) kusumsa, (kohaya) kodoM, (kaMgU) kar3hagU (rAlaga) rAlaka, (sAma) sAmA (kodaMsa) koiMza (saNa) gaNa-sana, (sarisava) sarasoM, (mUligavIyA) mRlakavIja, (je yAvanne tahappagArA) anya jo isI prakAra ke haiN| (se taM osahIo) yaha opadhi kI prarUpaNA huii| ___TIkArtha--aba oSadhi ke bhedoM kI prarUpaNA karate haiM-prazna kiyA gayA ki oSadhiyAM kitane prakAra kI kahI haiM ? bhAvAn ne uttara diyA-oSadhiyAM aneka prakAra kI kahI gaI hai| zAli Adi jo vanaspatiyAM phala-pAka ke pazcAt hI sUkha jAtI haiM, unheM oSadhi kahate haiM / unake bheda isa prakAra haiM-zAli, bIhi, gehUM, jau, yavayava (jau kA eka prakAra) (kalAya) masUra, tila, lUMga, nippAya, kulatha, Alisanda, (javajavA) 15yA (kala) 4sAya (masUra) bhasU2 (tila) tadA (mugga) bhAga (mAsa) 254 (NipphAva) nibhA (kulattha) 4sathI (Alisada) mAsisa (satINa) satAey (palimaMthA) pasimanya (ayasI) masI (kusubha) suna (kodava) a62 : (kaMgU) 4il (rAlaga) 22 // (sAma) sAbhA (436) (kosa) Ea (saNa) zaSya (sarisava) sarasava (mUlagavIyA) bhUsa mIna (je yAvanne tahappagArA) mIta re l 42 // che (se ttaM osahIo) // mauSadhiyo upAya cha TIkArtha-have auSadhinA bhedanI prarUpaNa kare che prazna karAyeke auSadhio kaTalA prakAranI kahelI che? zrI bhagavAne uttara Ape-auSadhio aneka prakAranI kahelI che. zAlI vigere auSadhi (vanaspati) phala pAka thayA pachI sUkAI jAya che mATe te auSadhiyo cha, tanA ho // zata che-li-mIla (yA ) 9, 15. yavayava, . Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.19 samedavanaspatikAya nirUpaNam , mApa kozA : zaNa - sarpapa-mUlakavIjAni, ete phalapAkA nantara vizIryamANatvAt auSadhipadena vyapadizyante te ca prasiddhAH / mUlam - se kiM taM jalaruhA ? jalaruhA aNegavihA paNNattA, taM jahA - udae 1 avae2 paNae 3 sevAle4 kalaMbuyA 5 hadeya 6 kaseruyA7 kacchabhANI uppale 9, paume 10 kumude 11 NaliNe 12 subhae 13 sugaMdhie 14 poMDarIyae 15 mahApuMDarIyae 16 sayapatte 17 - sahassa patte 18 kalhAre 99 kokaNade 20 araviMde 21 tAmarase22 bhise23 bhisamuNAle 24 pokkhale25 pokkhalatthibhue 26 / je yAvannA tahappagArA / se taM jalaruhA |11| chAyA - atha ke te jalaruhAH ? jalaruhA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA - udakam 1 avakaM2 panakaM3 zaivAlaH4 kalambukA: 5 haThaH 6 kazerukAH 7 kacchabhANI 8 utpalaM - satINa, palimaMtha, alasI, kusuMbha, kodrava, kaMgU, rAlaka, sAMbA korddaza, zaNa, sarasauM mUlaka, bIja, ye saba phala- pAka ke anantara naSTa ho jAne ke kAraNa oSadhi zabda ke vAcya haiM aura prasiddha haiM / zabdArtha - - ' se kiM taM jalasahA' jalaruha kitane prakAra ke haiM ? (aNegavihA) aneka prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (taM jahA ) ve isa prakAra haiM- (uda) udaka, (avae) avaka (paNae) panaka, (sevAle) zaivAla (kalaMbuyA) kalambukA, (haDhe ) haTha, ( kaseruyA) kazerukA, (kacchabhANI) kacchabhANI, (uppale) utpala, (pause) padma (kumude) kumuda, (NaliNe) nalina (subhae) subhaga (sugaMdhie) saugaMdhika, ( poNDarIe) puNDarIka, bhavanI me lata, ujhAya (vaTANA) masUra, tala, bhaga, niSyAva, ujathI mAdi sanda. satISu, pratibhatha, aNasI, sula, aharA, DA. rAma, sAbhA ahaza, zatru sarasava. mUlAnA khIja. A badhA phaLa pAka pachI naSTa thai jAya che e kAraNe auSadhi zabdanA vAcya che, ane prasiddha che. zabdArtha-(se ki taM jalaruhA) saDa DeTalA akSaranA hyA che ? (jalaruhA) s3dde| (aNega vihA) bhane prAznA (paNNattA) hyA che (taM jahA) tethe yA aThAre che (udae) 744 ( avae) va (paNae) pana4 (sevAle ) sevA (kalaM. ghuyA) 4sayyA (hRDhe) Du (kaseruyA ) 4 34 // ( kacchabhANI) 42chlAthI (uppale) yasa (paume) padma (kumude) bhuha ( NaliNe) nasina (subhae) subhaga (sugaMdhie) sugaMdhiH (poNDarIe) puMDarI : ( mahApAMDarIe ) bhaDApuMDarI ( sayapatte) zatayatra Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAstre -9 pajha10 kumudaM11 nalinaM 12 zubhagaM13 sauMgandhikaM14 puNDarIkaM 15 mahApuNDarIkaM16 zatapatraM17 sahalapatraM18 kalhAraM19 kokanadara20 aravindaM21 tAmarasaM 22 bhisaM23 misamRNAlaM24 puSkaraM25 pusskraastibhukm26| ye cAnye tathA prakArAH / te ete jalaruhAH // 11 // TIkA-atha jalaruhaprakArAn prarUpayitumAha-'se ki taM jalaruhA ?' 'se' atha "ki taM' ke te, katividhA ityarthaH, jalaruhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'jalaruhA "aNegavihA paNNattA' jalaruhAH-jale rohanti-udbhavanti iti jalaruhAH-jalodbhavAH anekavidhAH nAnAprakArakAH prajJaptAH, tAnevAha-'taM jahA-udae avae paNae sevAle, 'kalaMyuyA, haDhe kaseruyA kacchabhANI uppale paume kumude NaliNe subhaga sugaMdhie 'poMDarIyae, mahApuMDarIyae sayapatte rAhassapatte kalhAre kokaNade araviMde tAmarase bhise bhisamuNAle pokkhale pokkhalatthibhUe' tadyathA-'udae'-udakam, idaM jalaruhapadena vyapadizyate tasyApi jalAzaye udbhAvAt, 'avaye'-avakaM jalodbhavaM tRNavastuvizeSarUpaM vartate tadapi jalodbhavAt jalaruhapadena vyapadizyate, 'paNae' panakam-idamapi pAnIyodbhavaM tRNavastuvizeSarUpaM jalodbhavAt jalaruhapadena vyava(mahApuMDarIe) mahApuNDarIka, (sayapatte) zatapatra (sahassapatte) sahasrapatra, (kalhAre) kalhAra (kokaNade) kokanada, (araviMde) aravinda, (tAmarase) 'tAmarasa kamala, (bhile) bhisa (bhisamuNAle) bhisamRNAla, (pokkhale) puSkara, (pokkhalasthibhUe) puSkarAstimuka (je) yAvanne (tahappagArA) * isI prakAra ke jo Anya haiN| (se taM jalaruhA) yaha jalaruha kI prarUpaNA kI gaI hai| {, TIkArtha--aba jalaruha kI prarUpaNA prAraMbha karate haiM / prazna kiyA gayA ki jalaruha vanaspatiyAM kitane prakAra kI haiM ? bhagavAna ne uttara diyA-jalaruha vanaspatiyAM aneka prakAra kI haiN| ve isa prakAra haiM-udka (sahassapatte) sahasapatra (kalhAre) 46412 (kokaNade) 6 (aravide) mapi (tAmarase) tAmasa 4bhaNa, (bhise) 0Isa (bhisamuNAle) mIsabhRAsa (pokkhare) pu.42 (pokkhalatthibhUe) 42||stisut (je yAvanne tahappagArA) sevI tanA mIta cha (se taM jalaruhA) 2 1137nI 535 / . TIkArtha-have jala rUhanI prarUpaNAne prAraMbha kare che- prazna pUchAye ke jalaraha vanaspati keTalA prakAranI che? zrIbhagavAna uttara Ape che-jalarUha vanaspati aneka prakAranI che te A prakAre che-udaka nAmanI vanaspati jalarUha che arthAt pANImAM pedA thAya che. avaka nAmanI vanaspati jalarUha che kemake pANImAM utpanna thAya che ane ghAsa rUpe Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.19 sayedavanaspatikAyanirUpaNam -hiyate, 'se vAle'-zaivAlaH prasiddha eva, so'pi jalodbhayAd jalaruhapadena vyavahriyate, 'kalaMbuyA'-kalambukA:-pAnIyobhA stRNavastuvizeSarUpAH jalaruhapadena vyapadizyante, 'haDhe' haThaH-tRNavizepo jalaruhapadena vyapadizyate, evameva kaseruyA' kazerukA:-'kezau' iti bhASA prasiddhAH kandavizepAH jalaruhapadena vyapadizyante, 'kacchabhANI' kacchabhANyo jalodbhavAH jalaruhapadena vyapadizyante, evameva'uppale' utpalam, 'paume' padmam 'kumude'-kusudam, 'NaliNe' nalinam, 'subhae' subhagam, 'sugaMdhie' saugandhikam 'poMDarIyae'-puNDarIkas-'mahApuMDarIe' mahApuNDarIkam, 'sayapatte' zatapatram 'sahastapatte' sahasrapatram 'kalhAre' kalhArama 'kokaNade' kokanadam, 'araviMde' aravindam, 'tAmarase' tAmarasam, 'bhise' bhisam 'bhisamuNAle bhisamRNAlama 'pokkhale' puSkaram, 'pokkhalasthibhUe'-puSkarAstibhutam, etAni jalodbhavatvAt jalaruhapadena vyapadizyante, tAni ca prAyaH prasinAmaka vanaspati jalaraha hai arthAt jala meM utpanna hotI hai| avaka vanaspati jalaruha hai arthAt jala meM utpanna hotI hai aura tRNa rUpa hotI hai| panakabhI jala meM utpanna hotI hai, ataH jalaruha kahalAtI hai sevAla, jise saMvAra kahate haiM, prasiddha hai jala meM utpanna hone se vaha jalaruha hai| kalaMvuyA vA kalambukA eka prakAra kI tRNa vastu hai jo pAnI meM utpanna hotI hai / haTha bhI eka prakAra kA jala meM utpanna hone vAlA ghAsa hai| kazerukA ko bolacAla kI bhASA meM kezora kahate haiM yaha eka prakAra kA kanda hai aura pAnI meM paidA hotA hai / kacchabhANI bhI jalaja vanaspati hai| isI prakAra utpala, padma, kumuda, nalina, subhaga, saugandhika, puNDarIka, mahapuNDarIka, zatapatra, sahasrapatra, kalhAra, kokanada, aravinda aura tAmarasa, ye saba kamala kI alaga-alaga jAtiyAM haiM aura ina saba kI utpatti bhI jala meM hotI hai| bhisa 'bhisamRNAla, puSkara, puSkarAstibhuka, ye bhI jalotpanna hone se jlhoya che. panaka paNa pANImAM janme che tethI jalarUha kahevAya che. zivAla (je sevALa che) te te jANateja che. pANImAM uge che tethI te paNa (jalAla) cha. samuyA 2012 41 mu me tatanI tRNa paratu cha.2 55mA pare che, haTha paNa pANImAM utpanna thatu eka jAtanuM ghAsa che. kazorUkane belAtI bhASAmA kezara kahe che.A eka jAtano kendra che ane pANImAM pedA thAya che. kaccha bhANI paNa jalarUha vanaspati che. e ja rIte utpala, pa, kumuda, nalina, subhaga, saugandhi pu2i4, mA 7624, zatapatra, sasapatra, 4872, naane araviMda tAmarasa, A badhI kamaLanI judI judI jAti che. ane A badhAnI utpatti paNa pANImAM thAya che. misa, misamRNAla, puSkara, puSkarAtimukta A paNa Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramApanAsUtre ddhAni eva santi, evameva 'je yAvannA tahappagArA' ye cApyanye tathA prakArAH-evaM* vidhAH padArthI santi te'pi sarve jalaruhapadena vyapadezyA bhavanti, prakRtaM jalaruhamupasaMharamnAha-se taMjalaruhA' te ete pUrvoktAH paviMzatibhedA jalaruhAH prAptAH / mUlam-se kiM taM kuhaNA? kuhaNA aNegavihA paNNattA, ta jahAAe1 kAera kuhaNe3 kuNake4 vahaliyA5 saphAe sajjhAe7 chattoe8 vaMsINa9 hitaakure10| je yAvanne tahappagArA / se taM kuhnnaa| 12 // chAyA-atha ke te kuhaNAH kuhaNA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-AyaM 1 kAryara kuhaNaM3 kunakaM4 dravyahalikAM5 zaphAyaH6 svadhyAya:7 chatrokaH8 vaMzInaM9 hitAkurakam, ye cAnye tathAprakArAH / ta ete kuhaNAH // 12 // ruha kahI gaI haiM / ye saba prAyaH prasiddha haiN| inake atirikta isI prakAra kI anya vanaspatiyAM jo jala meM utpanna hotI haiM, sabhI jalaruha kahalAtI haiN| aba upasaMhAra karate haiMyaha jalaruha kI prajJApanA huI / yahAM inake chabbIsa prakAra ginAe haiN| zabdArtha-(se kiM taM kuNA) kuhaNa vanaspati kitane prakAra kI haiM ? (aNegavihA) aneka prakAra kI (paN gattA) kahI hai (taM jahA) vaha isa prakAra hai / (Ae) Aya, (kAe) kAya, (kuhaNe) kuhaNa, (kuNakke) kunakka, (davyahaliyA) dravyahalikA, (saphoe) zaphAya, (sajjhAe) svAdhyAya (chattoe) chatroka, (vaMsINa) vaMzona, (hitAkurae) hitAkuraka (je yAvanne tahappagArA) isI prakAra kI jo anya haiM / (se taM kuhaNA) yaha kuhaNa kahe gae haiN| jatpanna hovAthI jalarUha kahelI che. A badhI vanaspati moTe bhAge prasiddha che. enA sivAya evI jAtanI anya vanaspati je pANImAM piTA thAya che te badhI jalarUha kahevAya che. have upasaMhAra kare che-A jalarUhanI prajJApanA thaI. ahIM tenA chavIsa prakAra gaNAvyA che. hAtha-(se ki taM kuhaNA) 7 vanaspati yA prA2nI cha (kuhaNA) '75 (aNegavihA) mane prA2nI (paNNattA) 4hI cha (ta jahA) teso sAre cha (Ae) mAya (kAe) Aya (kuhaNe) (kuNaka) huna44 (dabahalIyA) dravya'ti (saphAe) zAya (sajhAe) svAdhyAya (chattoe) chatrA4 (vaMsINa) sIna (hitAkurae) hitA24 (je yAvanne taepagArarA) mevI tatanI 2 mI vana25tiyA cha (se ttaM kuhaNA) mA 45 upAya che. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.19 sabhedavanaspatikAyanirUpaNam 287 mUlam-(gAhA) NANAvihasaMThANA, rukkhANaM egajIviyA pattA / khaMdhA vi egajIvA, taal-srl-naalieriinn||31|| jaha sagalasarisavANaM, lilesamislANa vaTiyA bttttii| patteyasarI.. rANaM, taha hoti sarIrasaMghAyA // 31 // jaha vA tilapappaDiyA, bahuehiM tilehiM saMhatA saMtI / ____ patteyasarIrANaM, taha hoti sarIrasaMghAyA // 33 // se taM patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyA ||suu0 19 // ___ chAyA-'nAnAvidhasaMsthAnA, vRkSANAm ekajIvakAni patrANi / skandhA api ekajIvAH, taal-srl-naalikeriinnaam||31|| yathA sakalasarpapANAM zleSmamizrANAM vartikA-valitA-vartI / pratyekazarIrANAM tatheti shriirsvaataaH||32|| yathA vA tilaparpaTikA bahubhistilaiH saMhatA santa / pratyeka zarIrANAM tathA bhavanti, zarIrasaGghAtAH // 33 // te ete pratyekazarIravAdaravanaspatikAyikAH // 10 19 // - zabdArtha-(NANAviha saMThANA) aneka prakAra kI AkRti vAle (rukkhANaM) vRkSoM ke (egajIviyA) eka jIvabAle (pattA) patte (khaMdhA vi) skaMdha bhI (egajIvA) eka jIva vAle (tAla sarala nAlierINaM) tAla, sarala aura naliyerI ke // 31 // (jaha) jaise (sagalasarisavANaM) sakala sarasoM kI (silesamissANa) zleSa dravya se milAe haoM kI (vaTTiyA) vattI (viTTI) ekarUpa (patteyasarIrANaM) pratyekazarIra vAloM ke (taha) usI prakAra (hati) hote haiM (sarIrasaMghAyA) zarIroM ke saMghAta / (jaha) jaise (vA) athavA (tilapappaDiyA) tilapApaDI (bahahiM) bahuta (tilaehiM) bahuta se tiloM se (saMhatA) milIna (saMghI) hokara (patteyasarIrANaM) pratyekazarIra zahAtha-(NANAviha saMThANA) mane prA2nI pAtivA (rukkhANaM) vRkSAnA (egajIviyA) se 9t (pattA) 56i (khaMdhAvi) 245 5 (gajIvA) me vANa. (tAla saralanAlaerINaM) tAsa, sa28, 2mane nAri // 31 // (jaha) 2 (sagalasarisavANaM) sa4 sarasonI (silesamissANa) zveSa dravyAthI bhegavevAsAnI (vaTTiyA) yatti (viTTI) me 35 (pattayasarIrA) pratye4 . zazaraNAnA (taha) tavI zata (hoti) thAya che (sarIrasaMzayA) zarI2 saMghAta.. (jaha) 21 / (vA) 42vA (tilapappaDiyA) tasa5571 (pahUhi) u (tilaehiM) tasAthI (saMhatA) bhaNesa (saMtI) panIra 29 cha (patteyasarIrANaM) pratye: zarIra vAnA (taha) me zate (hoMti) utya che (sarIrasaMghAyA) zarIrAnA saghAta DAya cha,' Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ earpanAsUtre TIkA - atha kuhaNabhedAn prarUpayitumAha- 'se kiM taM kuNA ?' 'se' aba 'kiM taM' ke te katividhA ityarthaH kuraNAH- kRSNapadArthAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - ' kuNA aNegavidyA paNNattA' kuNAH- kuhaNapadArthA:- bhUmisphoTanA sidhAnAH anekavidhAH nAnAprakArakAH, prajJaptAH, tAlevAha - 'taM jahA' Ae kAra kuraNe kuNake dravyahaliyA saphAe sajjhAe, chattoe, vaMsINa, hitAkurara' tavA - Arya, kArya, kuhaNaM, kunaka, dravyahalikA, zaphAyaH, svAdhyAyaH, chatrokaH, baMgInA, hitAkurakam, ete padArthAH dezavizeSe prasiddhAH kuhaNapaDhena vyapadizyante te ca bhUmisphoTAbhidhAnAH kuhaNAH aSkAyaprabhRtayaH, tathaiva - 'je yAvannA tahApagArA' ye cApyanye tathA prakArAH - : -- evaM vidhAH santi, te'pi sarve kuhaNapadena vyapadezyAH prakRtayupasaMharanAha - 'setaM kuhaNA' te ete pUrvoktAH dazabhedAH kuhaNAH prajAH / " 288 jIvoM ke ( taha) usI prakAra (hoti ) haiM ( sarIrasaMghAyA) zarIrasaMghAta (settaM patte sarIra vAyaravaNaphayA) yaha pUrvokta pratyeka zarIra vAdara vanaspatikAyika kahe gaye haiM // 19 // TIkArtha- -- aba kuhaNa vanaspati ke bhedoM kI prarUpaNA karate haiM / prazna kiyA gayA ki kuhaNa vanaspati ke kitane bheda haiM ? bhagavAn ne uttara diyA- kuhaNa aneka prakAra ke hote haiM / bhUmi ko phoDa kara nika lanevAlI vanaspatiyAM kuhaNa kahalAtI haiM / unake aneka prakAra ye haiMAya, kAya, kuhaNa, kunakka, dravyahalikA, zaphAya, svAdhyAya, chaare vaMzI vaMzIna, hitAkuraka, ye saba kuhaNa kahalAne vAlI vanaspaniyAM dezavizeSa meM prasiddha haiM / inake atirikta isI prakAra kI jo anya vanaspatiyAM haiM, unheM bhI kuhaNa hI samajhanA cAhie | aba upasaMhAra karate hue kahate haiMyaha kuhaNa kI prajJApanA huI / ( se ttaM patteyasarI vAyaravaNassaikAiyA) mA pUrveta pratyeka zarIra mAhara vanaspatikAyika kahelA che. ! sU 19 // TIkA-have kuhaNu nAmanI vanaspatinA bhedonI prarUpaNA kare che--prazna pUchAye ke kuhuNu vanaspatinA keTalA bheda che ? zrIbhagavAne uttara ApyA-kuhaNa aneka prakAranA haiAya che. jamInane phADIne bahAra AvavAvALI vanaspatie kuhuNa kahevAya teonA A aneka prakAra che-mAya, hAya, TuDeNu, hunacha, dravyahasina, zAya, svAdhyAya, chatrA, pazIna, hitAkuraka, A adhI kuNu kahevAtI vanaspatiyA deza vizeSamA praddhi che taduparAnta AvA prakAranI je khIjI vanaspatiyA che, teone paNa kuhaNa - ja samajavI joie. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.19 sabhevanaspatikAyikanirUpaNam 289 __ athoktAnutArthasaMgrahaNArthamAha--"mANAzihasaMThANA ruslANa' nAnAvidha saMsthAnAni-nAnAvidha-anekaprakArakaM saMsthAna-saMsthitiyeSAM tAni nAnAvidhasaMsthAnAni vRkSANAM bhavanti, vRkSagrahaNayAna gucchagulmAdInAmapi upalakSa abaseyam, "egajIviyA prattA'-ekajImazAni-eka jIvAdhiSThAnAni patrANi bhavanti, saMdhA vi egajIvA' skandhA api, ekajIvanA:-ka jIvAviSThAnA bhavanti, kepAM vRkSANAnityAha-'tAlasaralapAlieroNaM 40' tAlazaralanAlikarINAM vRkSANAM patrANi eka jIvAdhiSThitAni, skandhAzca ekajIvAdhiSThitA bhavantItyAzayaH kintvatra tAlasaralanAlikerI grahaNamupalakSaNaM bodhyam, tenAnyeSAmapi yathA''gamamekajIvAdhiSThAnatvaM ekandhasyAvaseyam, anyeSAntu skandhAH pratyekramasaMkhyaka pratyekazarIrajIvAtmakA iti sAmAn atipatavyam, 'vaMza vi asNkhey| aba ukta aura anukta artha ke saMgraha ke lie zAlAra kahate haiM vRkSoM kI AkRtiyAM nAnA prakAra kI hotI haiN| yahAM vRkSa zabda upalakSaNa hai, ataeva usale zuccha gulla Adi kA bhI grahaNa samajha lenA cAhie / inake patte eka jIpaka arthAt eka jIva se adhiSThita hote haiN| inake skaMdha bhI eka jIva vAle hote haiM / kina vRkSoM ke patte aura skaMdha eka jIva vAle hote haiM ? isakA uttara hai-tAla, sarala aura nAlikerI vRkSoM ke / kintu ina vRkSoM kA grahaNa yahAM upalakSaNa hI samajhanA cAhie / ataeva anya vRkSoM ke skaMdha bhI AgamAnusAra ekajIva vAle samajha lene caahie| kinhIM-kinhI pakSoM ke skaMdha asaMkhyajIvAtmaka bhI hote haiM, kyoM ki pahale kahA jAcukA hai-'khaMdhAvi asaMkheyajIviyA' arthAt skandha bhI asaMkhyAta jIvoM vAle hote haiN| have upasa hAra karatA kahe che. A kuhaNanI prarUpaNa karAI che. have ukta ane anukta arthanA sa grahane mATe zAstrakAra kahe che vRkSanI AkRtio nAnA prakAranI bane che. ahI vRkSa zabda upalakSaNa che, tethI tenAthI guccha, gulma vigerenA grahaNane samajI levuM joIe temanA pAdaDAM eka jIvaka arthAt eka jIvathI vyApta hoya che. tenA ka dha paNa eka jIvavALA hoya che. kayA vRkSanA pAna ane skandha eka jIva vALA hoya che teno uttara che-tAla sarala, ane nALIerI vRkSenA. paraMtu A vRnuM grahaNa ahIM upalakSaNaja samajavuM joIe. tethIja bIjA vRkSenA rapha paNa AgamAnusAra eka jIva vALA samajavA joIe. keI keI nA rakalpa asa khyAta chavA ma4 yA DAya che. bha patA vAyu cha (saMdhA di asaMkhya jIviyA) arthAt skaMdha paNa asa khyAta je vALA hoya che. pra0 37 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre 290 jIviyA' iti pUrvamuktatvAt nanu yadi pratyeka manekazarIrajI dhiSThitA bhavanti tadA kathamekakhaNDazarIrAkArAH darIdRzyante ? ityAzaGkAyAmAha - 'jaha sagala sarisavANaM silesa mirasANaM vaTTiyA viTTI / paMtaysarIrANaM taheti sarIrasaMvAyA' // 41 'jaha' - yathA 'sagalasarisavANaM' sakala sarpapANAm 'silesa missANaM' - zleSmamizrANAm - zleSmadravyavimizritAnAm, 'baTiyA' calitA, 'vikI' vattiH varttikA, ekarUpA bhavati, atha ca te sakalasarpapAH paripUrNaNarIrAH santaH pRthak svasvAvagAhanayA'vatiSThante, 'taheti' tathA iti anenaivaupamyena 'patteyasarIrANaM sarIrasaMvAyA' pratyekazarIrANAM jIvAnAM garInsavAla:- bhinnabhinna svasvAvagAhanA bhavanti, avadaM bodhyam - zlepsa dravyasthAne rAgadveSopacaya viziSTaM tathAvidhaM karma bhavati, sakalasarpapasthAne ca pratyekasarIrA ucyante, sakalasarpapagrahaNena sarpapaviviktatvapratipattyA pRthak svavAvagAha pratyeva zarIra viviktatvapratipattirbhavatIti, atraiva dRSTAntAntaraM vavita 'jara vA tilapappaDiyA bahuehiM tilehiM saMhatA saMti / zaMkA-- agara pratyeka aneka zarIravAle jIvoM adhiSThita haiM to ekakhaNDa zarIrAkAra kaise dikhAI dete haiM ? samAdhAna - jaise sampUrNa ( pUre) sarpapoM ko yadi zleSa dravya se mizrita kara diyA jAya to ve saba ekarUpa ho jAte haiM, yadyapi ve saba sarasauM paripUrNa zarIravAle hone ke kAraNa pRthak-pRthak apanI-apanI avagAhanA se rahate haiM, usI prakAra una pratyekazarIra jIvoM ke zarIrasaMghAta bhI apanI-apanI avagAhanA se rahate haiM, magara ekarUpa pratIta hote haiN| yahAM yaha samajhalenA cAhie ki jaise sarpapoM ko Apasa meM cipakAne vAlA zleSadravya hotA hai, vaise yahAM rAga-dveSa ke upacaya se viziSTa karma hai / sarvapoM ke sthAna para yahAM una jIvoM ke pratyekazarIra samajhanA cAhie | sakala sarSapa zabda ke grahaNa se jaise una sarSapoM zakA--athavA pratyeka aneka zarIra vALAM jIvAthI adhiSThita che teA eka khaMDa zarIrAkAra kevI rIte dekhAya che? samAdhAna--jema sa pUrNa sarasaveAne jo zleSadravyathI mizrita karI devAya te te badhA eka rUpa thai jAya che, jo ke e badhA sarasava paripUrNa zarIra vALA hAvAne kAraNe pRtha-pRthak potapotAnI judAIthI rahe che. evI ja rIte pratyeka zarIra jIveAnA zarIra sa ghAta paNa potapeAtAnI avagAhanAthI rahe che. chatA eka rUpa pratIta thAya che ahI A samajI levuM joie ke jema sarasaveAne paraspara joDanAra zleSadravya hoya che. tema ahI rAgadveSanA upacayathI viziSTa qama che, sarasavAnI jagyAe ahI te jIvAnA Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavAdhinI TIkA pra. pade 1 sU.19 sabhedavana spatikAyikanirUpaNam 291 patteyasarIrANaM taha hotI sriirsNghaayaa||42|| 'jaha vA' yathA vA-'tilapappar3iyA' tilaparpaTikA-tilazakulikA-tilapradhAnA piSTamayI apUpikA, 'bahuehi' bahubhiH 'tilehiM tilaiH 'saMhatA saMtI' saMhatA-mizritA satI bhinnabhinnasvasvAvagAha tilasvarUpA bhavati, kathaJcidekarUpA ca jAyate, 'taha' tathA anenaivaupamyena 'patteyasarIrANaM'-pratyekazarIrANAM jIvAnAm 'hoti-bhavanti 'sarIrasaMghAyA' zarIsaGghAtAH kathaJcidekarUpAH bhinna bhinna svasvAvagAhanAzca bhavanti, prakRtamupasaMhannAha-'se patteyasarIravaNassaikAiyA' te ete-pUrvoktAH pratyekazarIravAdaravanaspastikAyikAH prajJaptAH ||suu019|| kI bhinnatA kA bodha hotA hai, usI prakAra yahAM pratyekazarIra jIvoM kI bhinnatA kI pratipatti hotI haiM / isI viSaya ko samajhAne ke lie dUsarA dRSTAnta dete haiM-jaise tilapapaDI bahuta-se tiloM ke ekameka hone se banatI hai| usa tilapapaDI meM pratyeka tila alaga-alaga rahatA hai, phira bhI tilapaTTI eka pratIta hotI hai, isI prakAra pratyeka zarIra jIvoM ke saMghAta alaga-alaga hone para bhI ekarUpa pratIta hote haiN| aba upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM-yaha pratyeka zarIra bAdaravanaspatikAyika jIvoM kI prajJApanA huii| yahAM jahAM jitane vanaspati ke bhedoM kI gaNanA kI hai, vahAM vastutaH utane pratyeka vanamatikAyikoM ke bheda samajhane caahie| prakRta sUtra pratyeka vanaspatikAyika jIvoM kI prarUpaNA ke lie hI hai // 19 // pratye: zarI2 samanva . 'sakala sarpapa' nA thI ma ta sarasa nI vibhinnatAne baMdha thAya che. e ja prakAre ahIM pratyeka zarIra nI vibhinnatAnI pratIti bane che. Aja viSayane samajAvavAne bIju daSTAnta Ape che-jema talapApaDI ghaNA talanA eka bIjAnA meLApathI bane che. e talapApaDImAM dareka tala alaga alaga rahe che. te paNa talapApaDI eka javAmAM Ave che. evI rIte pratyeka zarIra jIvone saghAta paNa alaga alaga hovA chatA eka rUpa pratIta thAya che. upasa hAra karatA sUtrakAra kahe che-A pratyeka zarIra bAdara vanaspatikAyika jInI prajJApanA thaI. ahIM jyAM jeTalA vanaspatinA bhedanI gaNanA karI che tyAM vastatA teo nA pratyeka vanaspati kAyikanA bheda samajavA joIe. prakRta sUtra pratyeka vanaspati kAyika jIvanI prarUpaNAnA mATe ja che. je sU. 19 mAM Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre mUlam - se kiM taM sahAraNaparIra bAyaravaNaesaikAiyA ? sAhAraNasarIra vAyaravaNaslaikAiyA aNegavihA paNNattA, taM jahA - avae? paNaera pezAle lohiNI mihutthu5 hutthibhAgA ya6 / assakannI7 sIhakanlITa liuMDhi9 tatomusuDhi y||10|| ruru19 kuMDariyA 12 jIhA3, chIravirAlI 14 taheva kiTTIyA 15 hAliddAra6 liMgavereya 17 AlugA 18 muuleiy19|2| kaMbUyaM 20 kandukkai 21 subantao22 valai23 saheva sahuliMgI 24| nIruha25 sapasugaMdhA chinnaruhA27 ceva vIyaruhA 28 // 3 // pADhA29 niyamAkI30 mahurarasA21 ceva rAyavattI ya32 / paumA33 mADhari34 daMtIti35 caMDI36 kiTTI37 ti yA varA ||4|| mAlapaviNa38 mumApaviNa39 jIviyarasahe ya40 reNuyA41 ceva / kAolI42 khIrakAolI 43 tahA bhaMgI 44 nahIi 45 // 5 // kimirAsi46 bhadamutthA47 maMgalaI 48 velugAiya49 / kiNha paule 50 haDhe51 harataNyA52 cetra loyANI 53 // 6 // kaNhe kaMde 54 vajje55 sUraNakaMde 56 taheva khallure 57 / ee anaMtajIvA, je yAvanne tahAvihA // 7 // taNamUla kaMdamUle, sImUle siyAvare / saMkhijama saMkhijA, boddhavvANaMsa jIvA ya // 8 // siMghADagassa guccho, aNegajIvo u hoi nAyavo / pattA patteya jIvA, doni ya jIvA phale bhaNiyA // 9 // chAyA-atha ke te sAdhAraNazarIra vAdaravanaspastikAyikAH ? sAdhAraNa zarIravAdaravanaspatikAyikA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA - avakaH 1 panakaH 2 zaivAla : 3 lAdhAraNa vanaspati kI prajJApanA zabdArtha - (se kiM taM sAhAraNaurIvAyarasaNasaikAiyA ?) sAdhAraNa zarIra vAle bAdaravanaspatikAdhika jIva kyA hai ? arthAt kitane sAdhAraNa vanaspatinI prajJAyanA zabdArtha- (se kiM taM sAhAraNA paravaNassaikAiyA ? ) sAdhAraNa zarIra pANA jAhara vanaspatiAyi pazu che arthAt DeTasI latanA che ? ( sAhA - 292 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 prameodhinI TIkA pra. pada 1 sU.20 sAdhAraNazarIravAdaravanaspatikAyikAH 293 lohiNI - stuhI 4 mithu5 husthibhAva 6 ca / karNI siMhakarNI siMuMDhI 9 mukuMdI 10 ca // 1 // ruru11 kuNDarina 12 jIru: 13 kSIraviDAlI 14 tathaiva kittttikaa15| haridrA 16 dhRGgaverazca 17 AlukaM 18 mUlakam 19 iti // 2 // kAmbojaM 20 karNotkaTaH21 sumAtrA 22 valakI 23 tathaiva madhuGgI 24 / nIruhA25 sarpa sugandhA26 chinaruhA28 caiva bIjaruhA28| 3 || pAThA 29 mRgavAluGkI 30 madhuraralA 31 caiva rAjapatnI 32 ca padmA33 gA034 dantI35 ti caNDI36 prakAra ke haiM ? ( agavihA) aneka prakAra ke (paNNA) kahe haiM (taM jahA ) ve isa prakAra (avae) avaka, (paNae) panaka, (sevAle) zaivAla, (lohiNI) stuhI, (mihutyu) mikusyu, (hasthibhAgA ) hastibhAgA ya, aura (askanni) azvakarNI, (sIhakannI) siMhakarNI, (siuMDhI) siuNDI, (tatto) phira, (susu DhI) sukhanI) ya aura / ( ruru) ruru (kuMDariyA) kuMDarikA, (jIha) jIru, (chIravirAlI) kSIraviDAlI, (taca) usI prakAra (kiDIyA) kiTTikA, (hAlidA) haldI, (siMgavere) adarakha, ya aura (AlugA) AlU, (mUlae) mUlI, (kaMbU) kAmboja, (kannukkaDa) karNotkaTa, (sumasao) sumAtraka, (i) valakI, (tava) usI prakAra (mahasiMgI ) madhuzRGgI, (nIruha ) nIhA, (sampabaMdhA) sarvasugandhA, (chinnaruhA) chinnarUha, (ceva) aura (arrot) bIja mha (pADhA) pADhA, (mighavAlu kI) mRgavAluMkI, (mahurarasA) madhurarasA, (ceva) aura (rAyavatI gha) aura rAjapasvI, (paumA) padmA, (bhADhari) raNa vAyaravaNassaikAiyA) sAdhAraNa mAhara vanaspatihAyi / (aNegavihA) mane aAranA (paNNattA) hyA che (taM jahA) te yA prAre (avAe) ava4 (paNae) pana (sevAle) zaitrAsa (lohiNI) snuDI (mihutthu ) bhiDutthu (hatthibhAgA ) sti lAgA (ya) bhane (assakanni) avarNI (sIhakannI) siDI (siUDhI) siuDI ( tatto) bhane ( musu DhI) bhusuDhI (7) bhane (ha) 33 (kuDariyA) 3. (24 (jIha) 73 ( chIravirAlI) kSIravirAdI (taheba) ye rIte (kiTTiyA) DiTTi (hAlidA) DuNahara (sigavere) Ahu (ya) bhane (AlUgA) bhAlU (mUlae) bhUjA (kaMvayaM) spoTa (kannukkaDa) 448 (sumattao) subhAna (valai) vasI (taheba) kheLa rIte (mahusigI) madhuzRgI (niraha) nizDa (sapNasudhA) sarpa sugandhA (chinnaruhA) chinna33 (ceva) bhane (bIyaruhA) mIna (pADhA) pADhA (miyavAlu kI) bhRgavAsu DI (mahurarasA) bhadhura rasA (caitra) bhane (rAcavattIya) rASTrapatrI (paumA ) padmA (mADharI) bhAirI (tI) hantI (iti) me rIte (caMDI) thanDI (kiTTitti) ISTi (yAvarA) mane mIla Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 prajJApanAsUtre kRpTi37 riti caapraa||4|| mASaparNI38 zudgayI 39 jIvitarasaha40 zca reNukA41 caiva / kAkolI42 kSIrakAkolI43 tathA bhaGgI44 nakhI45 iti|5| kRmirAziH 46 bhadramustA47 lAGgalakI48 pelukA49 iti kRSNaprakula 50zca haDha51 haratanukA92 caiva loyaannii53||6|| kRSNaH kandaH54 vanaH (vanakandaH) 55 sUraNakanda:56 tathaiva khlluur:57| ete'nantajIvAH, ye cAnye tthaavidhaa| tRNamUlaM vaMzImUlamiti cAparam / saMkhyAtA asaMkhyAtA voddhavyA anntjiivaashcaa8| mATharI, (daMtI) dantI, (iti) isa prakAra, (caMDI) caNDI, (kiTTitti) kRSTi, (pAvarA) aura (dUsarI) ___ (mAsapaNNI) bhASapaNi, (suggapaNNI) mudgapaNI, (jIviyarasahe) jIvitaralaha (ya) aura (reNuyA) reNukA, (ceva) aura (kAolI) kAkolI, (gvIrakAolI) kSIrakAkolI, (tahA) tathA, (aMgI) bhRgI, (nahIM) navI, (iya) isa prakAra, (kimirAsI) kRSirAzi, (bhaddanucchA) bhadrayuktA, (gaMgalaI) lAMgalikI, (pelugA) pelukA, (iya) isa prakAra (kiNhapaule) kRSNapakula, (haDha) haDha, (harataNuyA) haratanukA (ceva) aura (loyANI) loyANI, ___ (kaNhe kaMde) kRSNa kanda, (vajje) vajrakanda, (sUraNakaMde) sUraNakanda, (taheva) tathA, (khallUra) khallUra, (ee) ye pUrvokta, (aNaMtajIvA) ananta jIva vAle haiN| (je yAvanne tahAvihA) inake atirikta anya jo isI prakAra ke haiM / ve saba anantajIvAtmaka hai| (mAsapaNNI) bhASaNa (muggapaNNI) bhugI (jIvIyarasahe) vita 24 (ya) mana (reNuyA) 2 / 4 / (ceva) mane (kAolI) sI (khIrakAolI) kSIra sI (tahA) tathA (bhaMgI) bhRgI (nahI) namI (iya) mA zate . (phimirAsI) bhirAzI (bhadamucchA) samustA (NaMgalaI) sAlI (pelugA) 4aa (iya) se zata (kiNha paule) 48 586 (haDha) 78 (harata guyA) utanu (ceva) mane (loyANi) soyANI ___ (kaNhekande) 3. (bajje) 1004-4 (sUraNakate) sU23 4 (taheva) tathA (khallara) masU2 (ee) mA pUrvArata (aNaMta jIvA) manata vA (je yAvanne tahA vihA) mAnA sivAyanA mI mAvA prA2nA cha. (taNamUla) tRNamUsa (kaMdamUle) 44bhUsA (vasImUla) 5 zabhUkha (tti) ti (yAvare) bhane mIta (saMkhijja) saMdhyAta va pAya (asaMkhijjA) ase jyAta ch| pAya (boddhavyA) tapA madhye (aNaMta jIvA ya) bhane santa vANAM Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra, pada 1 sU 20 sAdhAraNa zarIravAra vanaspatikAyikAH 295' zRGgATakasya zucchaH, anekajIvastu bhavati jnyaatvyaa| etrANi pratyekajIvAni dvau ca jIvau phale bhaNitau // 9 // TIkA-atha sAdhAraNa banaspatikAyikaprakArAn pratipAdayitumAha-'se ki taM sAhAraNasarIvAyaravaNassaikAiyA ?' 'se' atha 'ki ta ke te, katividhA ityarthaH, sAdhAraNa-zarIra bAdaravanaspatikAyikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'sAhAraNasarIravAdaravaNassaikAiyA aNegavihA eNNattA' sAdhAraNazarIrabAdaravanaspatikAyikAH anekavidhA:-prakArakAH prajJaptAH, tAneva anekavidhAnAha-'taM jahA: avae, paNae, sevAle, lohiNI, mihutthuhutthibhAgAya / assakanni sIhakannI ___ (taNamUla) tRNamUla,, (kaMdamUle) kandamUla, (baMsIla) vaMzImUla, (tti) iti, thAvare) aura dUsare (saMkhijja) saMkhyAta jIvoM vAle, (asaMkhijjA) asaMkhyAta jIvoM vAle, (boddhavvA) jAlane cAhie, (aNaMtajIvA ya) aura ananta jIvoM vaale| ___ (siMghADagasa) siMghADe kA, (guccho) gucchA, (aNega jIvA) aneka jIvoM vAlA, (u) to, (hoI) hotA hai, (nAyavvo) jAnanA cAhie, (pattA) patte, (patteya jIvA) pratyeka jIva vAle, (donni) do, (ya) aura (jIvA) jIva, (phale) phala meM (aNiyA) kahe haiN| TIkArtha-aba sAdhAraNavanaspatikAyika jIvoM ke bhedoM kA prarUpaNa karate haiN| prazna hai ki sAdhAraNa zarIra vAle bAdaravanaspatikAya ke jIva ke kitane prakAra ke haiM ? bhagavAnazrI ne uttara diyA-lAdhAraNa zarIra vAle vanaspatikAya ke bAdara jIva nAnA prakAra ke hote haiN| unheM batalAte haiM-abaka, panaka, zaivAla, stuhI, mihatthu, hastinAgA, azvakarNI, siMhakarNI, siuMTI, musuMDhI, ruru, kaMDarikA, jIra, chIravirAlI, (siMghADagassa) sivAna (guccho) zu27 (aNegajIvA) bhane 4 vANA (u) au (hoI) hAya che (nAyavyo) naye (pattA) pAna (patteka jIvA) pratye 71 mi (donni) me (ya) mana (jIvA) 04 (phale) mA (bhaNiyA) 4aa che. TIkAIhave sAdhAraNa vanaspati kAyika jIvenA bhedanI prarUpaNa kare che. prazna che ke sAdhAraNa zarIravALA bAdara vanaspatikAyanA jIva keTalA 42 // cha ? zrI bhagavAne uttara Ape-sAdhAraNa zarIra vALA vanaspatikAyanA bAdara 75 mane 12nA usaya cha tegAne matAve che-2414, pana4, sevANa, snuDI, bhitthu, stimA, maNI', sisxel', siTI, bhusuDhI, 33, 47241, 03, ch|2 vilI, 1, , mAha, mAyU, bhUta, 4mAra Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajApanAsUtre siuMDhi tatto musuMDIya' / / 4 / / 'taM nahA nyathA 'abae'-avakaH 'pagae'-panakaH, 'sevAle' zaivAlaH, 'lohiNI'-sjuhI, 'mihutthu' gihutyuH, 'hutthamAgAya-hutthibhAgA ca, 'assakAntri'-azvakI, 'sIsakannI'-siMhakarNI, 'siuMti'-siuNDI, 'tatto'-tataH 'musuMDIya' suguNDI ca // 43 / / rurukuMDariyA jIru chIravirAlI, taheva kiTTIyA / hAlidA jimerera AlugA mUlae y||44| 'harU-rUH, 'kuMDariyA'-kuNDa rikA, 'jI' jIsaH, sIranigAlI-bIraviDAlI, 'taheva' tathaiva 'kiTiyA'-kiTiyA, 'hAlidA' hAriyA, givereya'-zRGgaberazca-AIkam 'alugA'-Alukas 'mUlaedaya' mUlakamiti, 'kaMvyaM kanjukaiyumatrAo valai taheva mahusiMgI nIruha sappaschuyaMdhA, chinaruhA ceva bIyaruhA' // 45 // 'kaMbUyaM'kAmbojam, 'kannukaDa-karNotkaTaH, 'mumattao' gumAtrakaH 'valai' balakI, 'taheva' tayaiva 'mahaMsiMgI'-madhuzrRGgI 'nIruhA' nIruhA sadhyayaMdhA' sarpa pugandhA 'chinnaruhA'-chinnarahA, 'ceva' caitra' 'bIyarutA bI jarutA / 45 / 'pADhAmiyamAlaMkI mahurarasAceva rAyavattIya / paumA mADharidaMgIti caMDI vidvIti yAvarA' / 46 / 'pADhA - pAThA, 'miyavAlaMkI'-mRgavAlakI, 'mahurararAA ceva'-madhurarasA caiva 'rAyavattIya' rAjapatrI ca, 'paumA'-panA, 'sADhari'-mATharI, 'daMtIti-dantI, iti, 'caMDI' caNDI, 'kiTThIti' kRSTiriti 'yAvarA' ca, aparA, // 46 // 'mAsapaNi muggapaNNI jIviyarasaheyareNuyA ceva / kAolI khIrakAolI tahA aMgInahIiya // 47 // 'mAsapaNNi'-mApaparNI 'guggapaNNI-mudaparNI 'jIviyararAheya'-jIvitarasahazca, 'reNuyA ceva' reNukA caitra, 'kAolI'-kAkolI, 'khIrakAolI-kSIrakAkolI 'tahA' tathA, saMgI bhaGgI 'nahIiya' nakhI iti ca, 'simirAsi bhaddamucchA NaMgalaI pelugAIya / kiNhapauleya ha harataNuyA ceva loyANI' // 48 // 'kisirAsi' kRmirAziH, 'bhayucchA'-madramustA, 'NaMgalaI' lAgalakI, 'pelugAiya' pelukA iti ca, kiNhapauleya'-kRSNaprakulazca 'haDhe' hadaH, 'harataNuyA deva' haratanukA caitra kiTTIkA, haldI, abarava, bhAlU, mUlI, kAmboja, karNotkaTa, sumAtraka, valakI, madhuzrRMgI, nirAhA, sarpasugaMdhA, chinnarudA, dhIjazahA, pAThA, RgavAlaMkI, adhurarasA, rAjapatrI, padmA, pATharI, dantI, caMDI, kRSTi mASaparNI, sugaparNI, jIcitarasaha, reNukA, kAkolI, kSIrakAkolI, bhaMgI, nakhI, kimirAsI, bhadraputtA, lAMgalikI, pelukA, kRSNaprakula, haDha, harataNukA, loyANI, kRSNakanda, bajakanda, raNakanda aura khallUra piTa, sumAtra, pAlI, 6, bhRgI , madhu22sA, rAtrI , pahabhA, bhA4, hantI, 2 31, bhArI , vitarasa, 241, sI, kSI2 tel, Hiii, nI, bhirAsI, masta, alleg, , prasa, 74, 12-- Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 su.20 sAdhAraNazarIravAdara vanaspatikAyikAH 297 'loyANI' - loyANI ||48 || ' kaNhe kaMde vajje sUraNakaMde tadeva khallUre / ee jIvA je yAvanne tahAvihA' ||49|| 'kaNhe kaMde' - kRSNaH kandaH, ' vajje ' - vajraH - vajrakandaH, 'sUraNakaMde' -sUraNakandaH, 'taheva' tathaiva - 'khallUre' - khallUra, 'ee arNatajIvA' - ete - pUrvoktAH sapta paJcAgadbhedAH, anantajIvAH - anantAjIvA yeSu tathAvidhA bhavanti tathaiva 'je yAvanne tahAvihA' ye cApyanye tathAvidhAH - evaM prakArAH - uparyuktasadRzAH santi, te'pi sarve sAdhAraNa zarIravAdaravanaspatikAyikeSu anantajIvatvena parigaNitA bhavanti, 'taNasUlakaMdamUle, vaMsI mUletti Avare / saMkhijjamasaMkhijjA voddhavyA paMtajIvAMya' ||50 || 'taNa mUla' tRNamUlam, 'kaMdamUle' - kandamUlam, 'vaisI mUletti' - vaMzIdhUla 'mati 'yAvare' ca-aparam ityete 'saMkhijja' - saMkhyAtA : 'asaMkhijjA' - asaMkhyatA: 'boddhavyA paMtajIvAya' voddhavyAH anantajIvAH tathA caitatriSu madhye kvacijjAtibhedato dezabhedato vA saMkhyAta jIvAH kvacidasaMkhyAtA anantAzca avaseyAH // 50 // | 'siMghADagassa guccho aNegajIvo u hoi nAyavvo / pattA patteyajIvA donniya jIvA phale bhaNiyA' // 51 // ' 'siMghADeit' zrRGgATakasya 'guccho' guccha:, 'aNegajIvo u' anekajIvastu 'hoi' - bhavati, yaha sattAvana vanaspatiyAM ananta jIva vAlI haiM arthAt ina meM anantaM jIva hote haiN| yahI nahIM balki inake samAna jo anya vanaspatiyAM haiM, ve bhI sAdhAraNa zarIra bAdaravanaspatikAya meM hI ginI jAtI haiM aura unameM bhI ananna jIva hote haiM / tRNamUla, kandamUla evaM vaMzIsUla, ye saMkhyAta jIva, asaMkhyAta jIva aura ananta jIva samajhane caahie| ina tInoM meM jAti ke arthavA deza ke bheda se kisI meM saMkhyAta, kisI meM asaMkhyAta aura kisI meM ananta jIva hote haiM / siMghADe kA gucchA aneka jIvoM vAlA jAnanA caahie| usake tanua, soyAzI, ISNu huncha, vannancha, surahaguhuncha, bhane jassUra, yA sattAvana ' vanaspati ananta jIva che, arthAt temAM ananta jIva thAya che. Aja nahIM paNa tenA samAna je IjI vanaspatiyA che. te parNa sAdhAraNu zarIra khAdara vanaspati kAyamAM ja gaNAI jAya che ane temAM paNa ananta jIva hAya che. tRNamUla, kandamUla temaja vaMzImUla, tene sakhyAta jIva, asaMkhyAta jIva. ane ananta jIva samajavA joie, A traNema jAtinA athavA dezanA bhedathI kAimA sakhyAta, ane kAimAM asa khyAta ane keimA ananta jIva hAya che. sighADAnA gucchA aneka jIvA vALA DAmajave joie, tenAM dareka pra0 38 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 prApanAsUce 'nAyavyo'-jJAtavyaH 'pattA' patrANi 'patteyajIvA'-pratyekajIvAni pratyekaM jIvo yeSu tAni-tathAvidhAni bhavanti, 'doniya' ho ca 'jIvA'-jIvI 'phale-phale 'bhaNiyA' bhaNitau-uktau zaGgATakasya yo gucchaH so'nantajIvo jJAtavyaH tvakzAkhAdInAmanekajIvasvarUpatvAt kevalaM tatrApi yAni patrANi bhavanti tAni pratyeka jIvAni santi, phale punaH pratyekamekaitAsmina dvo dvau jIvAvuktau ||51||suu.19|| mUlam-jasla mUlasta bhangasta, samosaMgo pdiise| aNaMta jIve u se mUle, je yAvanne tahAvihA // 10 // jassa kaMdassa bhaggasla, samo saMgo pdiise| aNaMtajIve u se kaMde, je yAvanne tahAvihA // 11 // jassa khaMdhassa bhaggassa, samo bhaMgo padIsae / aNaMtajIve u se khaMdhe, je yAvanne tahAvihA // 12 // jIse tayAe bhaggAe samo bhaMgo padIsae / aNaMtajIvA tayA sA u, je yAvannA tahAvihA // 13 // jassa sAlassa bhaggassa, samo bhaMgo padIsae / aNetajIve ya se sAle,je yAvanne tahA vihaa||14|| jasta pavAlassa bhaggassa; samo bhaMgo padIsae / aNaMtajIve pavAle se, je yAvanne thaavihaa||15|| jassa pattassa bhaggassa samo bhaMgo padIsae / aNaMtajIve u se patte, je yAvanne thaavihaa||16|| jassa pupphassa bhaggasta, samo bhaMgo padIsae / aNaMtajIve u se pupphe je yAvanne tahAvihA // 17 // jassa phalassa bhaggassa, samosaMgo pdiise| aNaMtajIve fale se u, je yAvanne thaavihaa||18||jss bIyasla bhagasta, samo bhaMgo pdiise| aNaMtajIve use bIeje yaavnnethaavihaa||19||suu20|| pratyeka patte meM eka jIva hotA hai aura phala meM do jIva kahe gae haiN| tAtparya yaha hai ki siMghADe kA ananta jIva hai, khyoMki usakI chAla aura zAkhA Adi aneka jIvarUpa haiN| kevala usake patte pratyeka jIva hai aura phala meM do-do jIva hote haiN| pAnamAM eka jIva hoya che ane phaLamAM be jIva kahelA che. tAtparya e che ke sighADAmAM ananta jIva che, kemake tenI chAla ane DALa vigere aneka jIva rUpa che, kevaLa tenA pAna pratyeka jIva che ane phaLamAM be be jIva hAya che Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ heater TIkA pra. pada 1 sU.21 sAdhAraNazarIravanaspatikAyikAH 299 1 chAyA -yasya mUlasya bhagnasya, samo bhaGgaH pradRzyate / ananta jIvaM tu tanpUlam, yAni cAnyAni, tathAvidhAni ||10| yasya kandasya bhagnasya, samo bhaGgaH dRzyate / ananta jIvastu sa kandaH, ye cAnye tathAvidhAH // 11 // yasya skandhasya bhagnasya, samo bhaGgaH pradRzyate / anantajIvastu sa skandhaH ye cAnye tathAvidhAH // 12 // yasyA stvaco bhagnAyAH, samo bhaGgaH pradRzyate, anantajIvA tvak sA tu 'yAzvAnyA stathAvidhAH ||13|| yasya zAkhasya bhagnasya, samo bhaGgaH pradRzyate, anantajIvastu sa zAkhaH, ye cAnye tathAvidhAH // 14 // yasya pravAlasya bhagnasya, 'samo bhaGgaH pradRzyante / ananta jIvaH pravAlaH saH, ye cAnye tathAvidhAH // 15 // yasya patrasya bhagnasya, samo bhaGgaH pradRzyante / anantajIvaM tu tat patra, yAni cAnyAni tathAvidhAni // 16 // yasya puSpasya bhagnasya, samo bhaGgaH pradRzyate / ananta jIvaM tu tat puSpaM yAni cAnyAni tathAvidhAni // 17 // yasya phalasya bhagnasya, samo bhaGgaH pradRzyate / anantajIvaM phalaM tattu, yAni cAnyAni tathAvidhAni || 18 | yasya vIjasya bhagnasya, samo bhaGgaH pradRzyate / anantajIvaM tu tad vIjaM, yAni cAnyAni tathAvidhAni // 19 // 020 // zabdArtha - (jassa) jisa, (mUlassa) mUla ke, (bhaggassa) TUTe hue kA (samo) samAna (bhaMgo) bhaMga (padIsaha ) dikhAI detA hai, (anaMtajAve) anantajIva usameM (se) vaha (mUle) mUla (je yAvanne tahAvihA) anya jo bhI isI prakAra ke haiM unheM bhI aisA hI samajhanA cAhie / 1 (jassa) jisa (kaMdassa) kaMda ke zeSa pUrvavat / (jassa) jisa (khaMdhassa) skaMdha ke, zeSa pUrvavat / (jIse) jisa, ( tayAe) chAla ke, zeSa pUrvavat / isI prakAra ( sAlassa) zAkhA ke, ( pavAlassa) koMpala ke, (pattassa) patte ke, (puSkassa) (puSpa ke, (phalassa) phala ke, (bIyassa) bIja ke, zeSa zabdoM ke artha pUrvavat hI samajha lenA cAhie sU. // 20 // zabdArtha - (jassa) ? (mUlassa) bhUjanA ( bhaggassa) TuTesAnA (samo) samAna (bhaMgo) bha Mga (padIsai) jADe che (aNaMtajIve) anata va (u) to (se) te (mUle) bhUsa (je yAvanne tahAvihA) mIla ne bhASA prahAranA hai temAne pazu bhAvAna samanvA lehaye. (jassa) ? (kaMdassa) 24hanA zeSa pUrvavat (jIse) ? (tayAe) chAsanA zeSa pUrvavat zyA rIte (sAlasya) zAmAnA (patrAlassa) paNanA ( pattassa) pAnanA (puppha ssa) puNyanA (phalassa) ijanA (vIyassa) mInanA zeSa zaNDono artha pUrvanI prema sama sevA leAye // sU. 20 // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 prajJApanAmadhe TIkA-'jassa mUlassa, sakhobhaMgo padIsai / aNatajIveu se mRle' 'jassayasya 'mUlassa' mUlasya 'agasta' bhagnasya 'samo bhaMgo padIsae' samo'tyanta sadRza rUpazcakrAkAro bhaGga pradRzyate, 'aNaMtajIve u' anantajIvaMtu 'se mUle'-tanmUlaM 'bhavati 'je yAvanne'-yAni cApyanyAni abhagnAni 'tahAvihA' tathAvidhAni-evaM 'prakArANi prastutamUla bhagnasamaprakArANi santi, tAnyapi sarvANi anantajIvatvena prignnynte||52|| 'jassa kaMdassa bhaggassa samo bhaMgo padIsai / aNaMta jIve u se kaMde je yAvanne tahAvihA // 53 // yasya kandasya bhagnasya samo bhagaH pradRzyate, anantajIvastu sa kando bhavati, ye cApyanye tathAvidhAH-evaM prakArAH santi te'pi sarve anantajIvatvena parigaNyante, 53 'jassa khaMdhassa bhaggassa, samo bhaMgo 'padIsai / aNaMtajIve u se khaMdhe, je yAvanne tahAvihA54' yasya skandhasya-bhagnasya madhyabhAgasya samo bhaGgaH pradRzyate, anantajIvastu skandho bhavati, ye cApyanye, kyA vidhAH-evaM prakArakAH santi, te'pi sarve ananta jIvatvena parigaNyante // 54 // - TIkArtha-jisa mUla ko toDane se usameM atyanta samAna, cakra ke AkAra kA bhaMga dikhAI de, usa mUla ko ananta jIva samajhanA cAhie isI prakAra anya jo bhI vanaspatiyAM haiM, unheM bhI aisA samajhanA ciAhie / arthAt ananta jIva mAnanA caahie| / isI prakAra jisa kanda ko tor3ane para usameM samAna bhaMga dRSTigocara ho, usa kanda ko anantajIva samajhanA cAhie / anya jo bhI aise hoM unheM bhI ananta jIvoM meM hI ginanA caahie| jisa skaMdha ko toDane para usameM cakrAkAra samAna bhaMga ho, vaha 'anantajIva vAlA skandha kahalAtA hai| anya jo bhI aise hoM unheM bhI 'anantajIva hI ginanA caahie| TIkArya-je mULane teDavAthI temA atyanta samAna cakanA AkArane bhaMga dekhAI Ave, te mULane ananta jIva samajavA joIe. eja prakAre bIjI je kaI vanaspati che teone paNa eja rIte samajavI joIe. arthAt ananta jIva mAnavA joIe. eja rIte je kane toDatAM temAM samAna bhaMga daSTi gocara thAya te kandane ananta jIva samaje joIe. bIjA je kaI evA hoya teone paNa ananta jIvamAMja gaNavA joIe. je skandhane toDavAthI temAM cakrAkAra samAna bhaMga jaNAya te ananta jIvavALe skandha kahevAya che. bIjA je kaI evA hoya teone paNa ananta "jIva je gaNavA joIe. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramedhinI TIkA pra. pada 1 sU.21 sAdhAraNazarIravanaspatikAyikA 301 - "jI se tayAe bhaggAe samo bhaMgo padIsae / anaMtajIvA tayA sAu, je yAvanne taddAvihA // 55 // yasyA stvacAyA bhagnAyAH samo bhaGgaH pradRzyate, anantajIvA tvacA sA tu bhavati ye cApyanye tathAvidhAH - evaM prakArA bhavanti, te'pi sarve anantajIvatvena parigaNyante || 15 || 'jassa sAlassa bhaggassa, samo bhRMgo padI.sae / anaMtajIveya se sAle, je yAvanne tahAvihA' ||56 || yasya zAlasya zAkhArUpasya, bhagnasya samo bhaGgaH pradRzyate, anantajIvazca sa zAlo bhavati, ye cApyanye, tathAvidhA: - evaM prakArA bhavanti te'pi sarve anantajIvatvena parigayate // 56 // 'jasa pavAlassa bhaggassa, samo bhaMgo padIsae / anaMtajIve pavAle - se, je yAvanne tahAvihA' ||57|| yasya pravAlalya - nUtana pallavarUpasya bhagnasya jisa tvacA (chAla) ko toDane se samAna bhaMga dikhAI de, vaha svacA ananta jIvoM vAlI hotI hai / anya jo bhI aise hoM unheM bhI anantajIva samajhanA cAhie / jisa zAla (zAkhA) ko toDane se samAna bhaMga dikhAI de, use anantajIva samajhanA cAhie / anya jo bhI aise hoM unheM bhI ananta jIba ginanA cAhie / jisa pravAla (kapala) ko toDane se samAna bhaMga dikhAI de use anantajIva samajhanA cAhie / anya jo bhI aise hoM unheM bhI anantajIva ginanA cAhie / jisa pravAla (kopala) ko toDane se samAna bhaMga dikhAI de use . anantajIva samajhanA cAhie / anya jo bhI aise hoM unheM bhI aisA hI jAnanA cAhie | TUTe hue jisa patte kA bhaMga samAna dikhAI de je tvacA-chAlane teADavAthI samAna bhaga dekhAya te chAla ananta jIvA vALI hAya che khIjI je kaI vanaspati evI heAya teene paNa ananta jIva vALI jANavI joie, je zAla (zAkhA) ne toDavAthI samAna bhaMga dekhAi Ave tene ananta jIva samajavAnA che. bIjA paNa je kAI tevA prakAranA hAya tene paNa anantajIva samajavA je pravAla (kupaLa) ne teDavAthI samAnabhaMga jaNAya tene ananta jIva samajavA joie ane tevA prakAranI je vanaspatI hAya tene paNu anaMta jIva vALI samajavI. je pravAla kuMpaLa ne teDavAthI samAna bhaga dekhAya tene ananta jIvAtmaka samajavI joie tathA tenA jevI khIjI je vanaspati hAya tenA paNa tenA jevI ja samajavI. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 prajJApanAsUtre samo bhaGgaH pradRzyate, anantajIvaH pravAlaH sa bhavati, ye cApyanye tathAvidhA:evaM prakArakAH santi te'pi sarve ananta jIvatvena parigaNyante // 57 // 'jassa pattassa bhaggasa, samo bhaMgo padIsae / anaMtajIve u se patte je yAvanne tahAvihA' // 58 // yaspa patrasya bhagnasya samo bhaGgaH pradRzyante, anantajIvantu tat patraM bhavati, yAni capyanyAni tathAvidhAni evaM prakArANi santi, tAnyapi sarvANi ananta'jIvatvena parigaNyate // 58 | 'jassa pupphassa bhaggassa, samo bhaMgo padIsae / atajIve use pupphe, je yAvanne tahAvihA' / 59 / yasya puSpasya bhagnasya samo bhaGgaH pradRzyate, anantajIvantu tat puSpaM bhavati, yAni cApyanyAni tathAvidhAni evaM prakArANi bhavanti tAnyapi sarvANi anantajIvatvena parigaNyante // 59 / 'jassa phalassa bhaggarasa, samo maMgo padIsae / anaMtajIve phale se u, je yAvanne tahA vihA' // 60 // yasya phalasya bhagnasya samo bhaGgaH pradRzyate, anantajIvaM phalaM tattu bhavati, yAni cApyanyAni tathAvidhAni / 60 / 'jassa bIyassa bhaggassa, samo maMgo padIsae / aNaMtajIve use bIe, je yAvanne tahAvihA' | 61 | yasya vIjasya bhagnasya samabhaGgaH pradRzyate, anantajIvantu tad vIjaM bhavati, yAni cApyanyAni use anantajIva mAnanA cAhie / jo bhI aise hoM unheM anantajIva hI jAnanA cAhie / TUTe hue jisa puSpa kA bhaMga samAna dikhAI de usa puSpa ko anantajIva samajhanA cAhie / jo aise hoM unheM bhI anantajIva ginanA cAhie / TUTe hue jisa phalakA bhaMga samAna dikhAI de usa phala ko ananta jIva samajhanA cAhie / jo bhI aise hoM unheM bhI anantajIva samajhanA cAhie / jisa bIja ko toDane se samAna bhaMga dikhAI de use anantajIva (sAdhAraNa) samajhanA cAhie / jo bhI aise haiM ve saba anantajIva haiM / TuTelA je pAdaDAnA bhaga samAna dekhAI Ave tene ananta jIva mAnavA joie. je kAi evA heAya tene ananta jIvaja jANavA joie. tUTelA je kulanA bhaga samAna dekhAi Ave te puSpane ananta jIva samajavA joie. je evA hAya teene paNa anantajIva gaNavA joie. TuTelA je phaLanA bhaga samAna dekhAI Ave te phaLane ananta jIva samajavA joie. je kei evAM hAya teone paNa ananta jIva samajavAM joie je khIjane teADavAthI samAna bhaMga dekhAI Ave tene ananta jIva (sAdhAraNa) samajavAM joIe. je kAi paNa evA hAya, teo badhA ananta jIva che. Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.21 sAdhAraNazarIravanaspatikAyikAH 303 tathAvidhAni-evaM prakArANi bhavanti, tAnyapi sarvANi anantajIvatvena parigaNyante, ityAzayaH, atredaM bodhyam-eteSu ca pUrvokteSu kecidati prasiddhAH, kecittu dezavizeSe prasiddhAH santi, te sarve'pi yathAyojyaM svymuuhniiyaaH| 61||suu0 20 // mUlam-jasla mUlasta bhaggasla, hiro bhaMgo padIsae / paritta jIve u se mUle, je yAvanne tahAvihA // 10 // jassa kaMda ssa. bhagga ssa, hIro bhaMgo padIsae / parittajIve u se kaMde je yAvanne tahAvihA // 2 // jassa khaMgharasa bhaggassa hIro bhaMgo padIsae parittajIve u se khaMdhe, je yAvanne thaavihaa||3|| jIse tayAe bhaggAe, hIro bhaMgo pdiise| paritta jIvA tayA sA u, je . yAvannA tahAvihA // 4 // jassa sAlassa bhaggassa, hIro bhaMgo pdiise| parittajIve u se sAle, je yAvanne thaavihaa||5|| jassa pavAlassa bhaggassa, hIro bhaMgo pdiise| parittajIve pavAle u, je yAvanne thaavihaa||6|| jassa pattassa, bhaggassa hIro bhaMgo padIsae / parittajIve u se patte je yAvanne thaavihaa||7|| jassa pupphassa bhagassa, hIro bhaMgo pdiise| parittajIve u se pupphe, je yAvanne thaavihaa||8|| jassa phalassa bhaggassa, hIro bhaMgo padIsae / aNaMtajIve phale se u, je yAvanne tahAvihA // 9 // jassa bIyasta bhaggassa, hIro bhaMgo padIsae / parittajIve u se bIe, je yAvanne thaavihaa||10|| jasta mUlasta kaTTAo, challI bahula tarI bhave / aNaMtajIvA u sA challI, je yAvannA thaavihaa||11|| jasta kaMdassa kaTTAo, challI bahalatarIbhave / aNaMtajIvA u sA challI, je yAvannA tahAvihA // 12 // jassa: pUrvokta sAdhAraNavanaspatiyoM meM koI-koI prasiddha haiM aura koIkoI deza vizeSa meM prasiddha / una sabako yathAyogya samajha lenA cAhie suu0||20|| pUrvokta sAdhAraNa vanaspatimAM kaI kaI prasiddha che ane kaI kaI deza vizeSamAM prasiddha che. e badhA yathA cogya samajI levAM joIe. sU. 20 | Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 prazApanAsUtre khaMdhassa kaTAo challo vahatarI bhave / arthatajIyA usA challI, je yAvannA thaavihaa||13|| jIse lAlAe kalAo, challI bahalatarI bhave / aNaMtarajIdA u sA challI, je yAvannA tahAvihA // 14 // jassa mUlaspta kaTAo, challI taNuthayarI bhve| paritta jIvA u sA challI, je yAvannA nahAvihA // 15 // jassa kaidasta kamAo, challI taNuyayarI bhave, parittajIvA u sA challI, je yAvanA thaavihaa||16|| jasta khaMdharasa kaTrAo, challI taNuyayarI bhave / paritta jIvA u sA challI, je yAvannA tahA vihA // 17 // jIse sAlAe kaTAo, challI taNuyayarI bhave / paritta jIvA u sA challI, je yAvannA tahAvihA 18||su.21|| ___ chAyA-yasya mUlasya bhagnasya hIro bhaGge, pradRzyate / parItajIvaM tu tanmUlam, ye cAnye tathAvidhAH // 1 // yasya kandasya bhagnasya, hIro bhaGge pradRzyate / parItajIvastu sa kandaH, ye cAnye tathAvidhAH // 2 // yasya skandhasya bhagnasya, hIro bhaGge prdRshyte| parItajIvastu sa skandhaH ye cAnye tthaavidhaaH||3|| yasyAH tvaco bhagnAyAH, hIro bhaGge pradRzyate / parItajIvA tvak sA tu, yAzcAnyA stathAvidhAH // 4 // yasya zAkhasya bhagnasya, hIro bhaGge pradRzyate / parItajIvastu sa zAkhaH, ye cAnye tathAvidhAH // 5 // yasya pravAlasya bhagnasya, hIro bhaGge prahazyate / parItajIvaH pravAlastu, ye cAnye tathAvidhAH // 6 // yasya patrasya bhagnasya hIro bhaGge pradRzyate / parItajIvaM tu tat patraM, yAni cAnyAni tthaavidhaani||7|| yasya puSpasya bhagnasya, hIro bhaGge pradRzyate / parItajIvaM tu tat puSpamU, yAni cAnyAni tathAvidhAni // 8 // yasya phalasya bhagnasya, hIro bhaGge pradRzyate / ___ zabdArtha-(jassa) jisa (sUlassa) mUla ke (bhaggassa) TUTe hue ko (hiro) viSamacheda (bhaMge) saMgapradeza meM (padIsae) sApha dikhAI deM (parittajIve) pratyeka zarIra jIva vAlA (tu) to (se) vaha (mUle) mUla (je yAvanne tahAvihA) anya jo bhI aise hoM, unheM bhI pratyeka zarIra samajhanA cAhie // 6 // zA-(jassa) 2 (mUlassa) bhUganA (bhaggassa) TuTekhAnA (hiro) viSaya ch| (maMge) mA pradezamA (padIsae) sApa he Ave (patteyajIve) pratye* zarI2 pANA (ta) tA (se) te (mule) bhUNa (je yAvanne tahAvihA) ilana 3rg. evA hoya, teone paNa pratyeka zarIra samajavA jeIe che 63 che - Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.21 sAdhAraNazarIravanaspatikAyikAH 305 parItajIvaM phalaM tattu, yAni cAnyAni tathAvidhAni // 9 // yasya vIjasya bhagnasya, hIro bhaGge pradRzyate / parItajIcaM tu tad vIjam, yAni cAnyAni tathAvidhAni // 10 // yasya mUlasya kASThAt, tvak vahulatarA bhavet / anantajIvA tu sA tvaka, yAzcAnyAstathAvidhAH // 11 // yasya kandaraya kASThAt tvaka bahulatarA bhavet / anantajIvA tu sA tvaka, yAzcAnyA stathAvidhAH // 12 // yasya skandhasya kASThAta, tvakU bahulatarA bhavet / anantajIvA tu sA tvaka, yAzcAnyA stathAvidhAH // 13 // yasyAH zAkhAyAH kASThAt, tvak bahulatarA bhavet / anantajIvA tu sA tvaka, yAzcAnyA stvidhaaH||14|| yasya mUlaya kASThAt, tvaka tanukatarA bhavet / parIta____ Age kI gAthA saMkhyA 71 taka kA artha pUrvavat hI hai, ataeva pRthaka-pRthaka nahIM likhA jaataa| ___ (jassa) jisa (lUlarasa) khUla ke (kahAo) madhyavartI sArabhAga se (challI) chAla (bahalatarI) adhika moTI (ave) hotI hai (aNaMtajIvA) ananta jIvoM vAlI (tu) to (sA) vaha (challI) chAla (je yAvanne tahAvihA) anya jo bhI chAla aisI ho, use bhI usI prakAra arthAta ananta jIva samajhanA cAhie // 72 // gAthAMka 73 se 75 taka kA artha pUrvavat / ___ (jassa) jisa (sUlassa) mUla ke (kaTThAo) madhyavartIsAra bhAga se (challI) chAla (taNuyayarI) adhika patalI (bhave) ho (parittajIvA) pratyekajIva vAlI (u) to (sA) vaha challI) chAla (je yAvanne tahAvihA) anye jo aisI ho use bhI pratyeka zarIra jAnanA cAhie // 76 // AgaLanI gAthA sa khyA 71 sudhInA zabdArtha pUrvavat ja che. tethI bhinna bhinna nathI lakhela (jassa) 2 (mUlassa) bhUganA (kaTThAo) madhyavatI sA2 mAthI (chalI) chAla (bahalatarI) ma4i bhATI (bhave) hAya che. (aNaMta jIvA) mananta 7 vANI (tu) / (challI) chA (yAvanne tahA vihA) anya re chasevI DAya tabhAne 54 te 542nA marthAt ananta jIva samajavA joIe che 72 che gathAMka 73 thI 75 sudhInA artha pUrvavata che. (jassa) 2 (mUlassa) bhUganA (kaTTAo) madhyavatI sA2 mAthI (challI) chAsa (taNuyayarI) adhi4 pAtI (bhave) DAya (pastijIvA) pratye: 1 pANI (u) to (sA) te (challI) chAvA (jo yAvanne tahA vihA) anya 2 sapA hAya tene paNa pratyeka zarIra jANavI joIe. e 76 - pra0 39 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 prazApanAsUtre jIvA tu sA tvaka, yAzcAnyA stathAvidhAH // 15 // yasya kandasya kApThAt tvaka tanukatarA bhavet / parItajIvA tu sA tvak, yAzcAnyA stathAvidhAH / / 16 / / yasya skandhasya kApThAt, tvak tanukatarA bhavet / parItajIvA tu sA tvaka, yAzcAnyA / stathAvidhAH // 17 // yasyAH zAkhAyAH kASThAt, tvak tanukatarA bhavet / parItajIvA tu sA tvaka, yAzcAnyA stathAvidhAH // 18 sU0 21 // TIkA-atha sAdhAraNa zarIra vAdaravanaspatikAyikAneva prakArAntareNa mUlAdibhedena navagAthAbhiH prarUpayitumAha-'jassa mUlassa bhaggasta, hIro bhaMge pdiise| parItta jIve u se mUle, je yAvanne tahAbihA' 62 / 'jassa'-grasya 'mUlassa'mUlasya 'bhaggassa'-bhagnasya sataH 'bhaMge'-bhaGgapradeze 'hIro'-viSamacchedam udanturaMvA 'padIsae'-pradRzyate-prakarpaNa spaSTarUpatayA lakSyate, "se mUle' tanmUlam 'parittajIve u' parItajIvantu-pratyekazarIrajIvAtmakaM jJAtavyam, 'je yAvanne tahAvihA' yAnyapi cAnyAni bhagnAni, tathAvidhAni-tathA prakArANi-prakRta sahIrabhagnamUla sadRzAni mUlAni bhavanti tAnyapi pratyekazarIrajIvAtmakAni vijJeyAni / 'jassa kaMdassa bhaggassa, hIro bhaMge padIsae / parItajIve u se kaMde je gAthAMka 77 se 79 taka kA zabdArtha pUrvavat / TIkArtha-aba sAdhAraNazarIra bAdaravanaspatikAyika jIvoM kA, dUsarI taraha, mUlAdi bheda karake nau gAthAoM meM nirUpaNa karate haiM jisa mUla kobhAMgane (toDane) se usake bhaMgapradeza meM hIra dikhAI de, arthAt usake TukaDe samAna na TUTeM-viSaya hoM, daMtIle-se spaSTamAlUma paDe, usa mUla ko pratyeka jIva rUpa samajhanA cAhie / anya jo aise hI hoM unheM bhI pratyekajIva samajhanA caahie| jisa kanda ko bhAMgane se usake bhaMgapradeza meM hIra dikhAI de, arthAt usake TukaDe samarUpa na hoM, viSama hoM, daMtIle hoM, use pratyeka gAthAka 77 thI 79 sudhI zabdArtha pUrvavat che. TIkArtha-have sAdhAraNa zarIra bAdara vanaspati kAyika jIvonA eja rIte mUlAdi bheda karIne nava gAthAomAM nirUpaNa karatAM kahe che je mULane bhAMgavAthI tenA bhAgelA bhAgamAM hIra dekhAI Ave arthAta tenA kakaDA samAna na TuTe, nAnA moTA thAya (dAtIyApaDe) e mULane pratyeka jIva rUpa samajavA joIe. bIjA je evo ja hoya teone paNa pratyeka jIva samajavA joIe je kaMdane bhAgavAthI tenA bhAMgelA bhAgamAM hIra dekhAya arthAt enA TukaDA samAna rUpa na thAya, viSama hoya, dAMtIo paDelA hoya, tene pratyeka jIva Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.21 sAdhAraNazarIravanaspatikAyikAH 307. yAvanne tahAvihA' // 63 / / 'jassa'-yasya 'kaMdassa'-kandasya 'bhaggassa'-bhagnasya sataH 'hIro'-vipamacchedaH, uddantaro vA 'saMge' bhaGgapradeze, 'padIsae' pradRzyateprakarSeNa vispaSTatayA lakSyate, 'se kaMde'-sa kandaH, 'parittajIve u'-parItajIvastu pratyekazarIrajIvAtmako jJAtavyaH, 'je yAvanne tahAvihA' ye'pi cAnye bhagnAH tathAvidhAH-tathAprakArAH adhikRtasahIrabhagnakandasadRzAH kandA bhavanti te'pi pratyekazarIrajIvAtmakA mantavyA ityaashyH| 'jassa khaMdhassa bhaggassa hIro bhaMge padIsae / parittajIve u se khaMce, je yAvanne tahAvihA // 64 // ' 'jassa'-yasya 'khaMghassa'-skandhasya 'bhaggassa-bhagnasya sataH, 'bhaMge'-bhaGgapradeze 'hIro'-viSamacchedaH, udanturo vA 'padIsae'-pradRzyate-prakarSeNa spaSTarUpatayA lakSyate, 'se khaMdhe' sa skandhaH 'parittajIveu'-parItajIvastupratyekazarIrajIvastu pratyekajIvA. tmako mantavyaH, 'je yAvanne tahAvihA'-ye'pi cAnye bhagnAH, tathAvidhAHtathAprakArAH-adhikRtasahIrabhagnaskandhasadRzAH skandhA bhavanti te'pi pratyeka zarIra jIvAtmakA jJAtavyAH, 'jI se tayAe bhaggAe hIro bhaMge padIsae / paritta jIvA tayA sA u, je yAvanne tahAvihA // 65 // ' 'jIse' yasyAH 'tamAyA' tvacAyAH 'bhaggAe' bhagnAyAH satyA: 'bhaMge' bhaGgapradeze 'hIro'-viSamacchedA. jIva samajhanA cAhie / anya jo isI prakAra ke hoM, unheM bhI pratyeka jIva hI jAnanA caahie| jisa skaMdha ke TUTane para hIra arthAt viSama cheda dikhAI deM usa skaMdha ko bhI pratyeka jIva samajhanA caahie| isake atirikta anya jo bhI aise dikhAI deM unheM bhI pratyeka jIva hI samajhanA caahie| jisa tvacA ke toDane para bhaMgapradeza meM hIra arthAt viSama cheda dikhAI de usa tvacA (chAla) ko pratyeka jIva samajhanA cAhie / anya jo bhI tvacA isI prakAra kI ho use bhI pratyeka jIva hI jAnanA caahie| jisa zAkhA yA TahanI ko toDane para TUTane kI jagaha hIra arthAta viSama cheda dikhAI de usa zAkhA yA TahanI ko pratyeka jIva samajhanA samajavA joIe. bIjA je AvA prakAranA heya, teone paNa pratyeka jIva samajavA joIe. je chAlane teDavAthI bhaMga pradezamAM hIra arthAt viSama cheda dekhAI Ave te tvacA (chAla) ne pratyeka jIva samajavI joIe bIjI je kaI paNa tvacA AvI jAtanI hoya tene paNa pratyeka jIva ja jANavI joIe. je zAkhA ke DALIne toDavAthI tuTavAnI jagyAe hIra arthAta viSama cheda dekhAI Ave te zAkhA ke DALIne pratyeka jIva samajavI joIe bIjA Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 prajJApanAsUtre uddanturA vA 'padIsae' pradRzyate - prakarSeNa spaSTarUpatayA lakSyate, 'parIttajIvA'parItajIvA - pratyekazarIra jIvAtmikA 'tayA' tvacA 'sA u' - sA tu jJAtavyA, 'je yAvanne tahAvihA' yA api cAnyA bhagnAH, tathAvidhAH - tathAprakArAH - adhikRta sahIrabhagnatvacAsadRvyastvacA bhavanti tA api pratyekazarIrajIvAtmikA mantavyAH, 'jassa sAlassa bhaggassa, hIro bhaMge padIsae / parIttajIve use sAle, je yAvanne tahAvihA ||66' 'jassa' - yasya, sAlassa' - laghuzAkhArUpasya zAkhasya 'bhaggassa' bhagnasya sataH 'bhaMge' bhagapradeze 'hIro' vipamacchedaH, udanturo vA ' padIsara' pradRzyate - prakarSeNa spaSTarUpatayA lakSyate ' se sAle' sa zAkhaH 'parittajIve u' - pratyekazarIrajIvAtmako jJAtavyaH, 'je yAvanne tahAvihA' yespi cAnye bhagnAH, tathAvidhAH - tathAprakArAH, adhikRta sahIrabhagnazAkha sadRzAH zAkhAH bhavanti te'pi pratyekazarIrajIvAtmakA mantavyAH, ' jassa pavA lassa, hIro bhaMge padIsae / parItta jIve pavAle u' je yAvanne tahAvidvA // 67 // ' 'jassa'-yasya 'pavAysta' pravAlasya nUtanapallavasya 'bhaggasta'- bhagnasya sataH 'bhaMge' bhaGgapradeze 'hIro' - vipamacchedaH, uddanturo vA 'padIsae' pradRzyate - prakarSeNa spaSTarUpatayA lakSyate 'pavAle u' sa pravAlastu nUtanapallavaH, 'parItajIvaH pratyeka cAhiye / anya jo bhI zAkhA isI prakAra kI ho, use bhI pratyeka zarIra hI samajhanA cAhie / jisa pravAla (kopala) ko toDane para TUTI huI jagaha para hIra dikhAI de use pratyeka jIva samajhanA cAhie aura anya jo koMpale aisI hI hoM unheM bhI pratyeka zarIra hI samajhanA cAhie / jisa patte ke TUTane para TUTe hue pradeza meM hIra arthAt viSama cheda dikhAI de arthAt vaha samabhAga meM na TUTe, use pratyeka jIva samajhanA cAhie / anya patte bhI jo isI prakAra ke hoM unheM bhI pratyeka zarIra hI samajhanA cAhie / je kAI DALeA AvI jAtanI hAya, teone paNa pratyeka zarIra ja samajavAnI che. je pravAla-ku paLane teADavAthI TuTelI jagyAe hIra dekhAI Ave tene pratyeka jIva samajavA joie ane khIjI je kAI ku paLa AvIja jAtanA hAya teone paNa pratyeka zarIraja samajavI joie. je pAdaDAMnA TuTavAthI TuTelA pradezamA hIra arthAt viSama chedya dekhAya arthAt e samAna bhAge na TuTe tene pratyeka jIva samajavA joIe khIjA pAna paNa jee AvA prakAranA heAya tene paNa pratyeka zarIra ja samaja vAnA che. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.21 sAdhAraNazarIravanaspatikAyikAH 309 zarIrajIvAtmako jJAtavyaH, 'je yAvanne tahAvihA' ye'pi cAnye bhagnAH, tathAvidhAH-tathAprakArAH adhikRtasahIrabhagnapravAlasadRzAH pravAlA bhavanti te'pi pratyekazarIrajIvAtmakAH mantavyA ityaashyH|| 'jasa pattassa bhaggassa, hIro bhaMge padIsae / parittajIve u se patte, je yAvanne tahAvihA // 68 // ' 'jassa' yasya 'pattassa' patrasya 'aggassa' agnasya sataH 'maMge' saGgapradeze 'hIro'-viSamacchedam, udanturaM vA 'padIsae' pradRzyate prakaNa spaSTarUpatayA lakSyate 'se patte tat patram 'parittajIve u' parItajIyantu-pratyekazarIrajIvAtmakaM jJAtavyam, 'je yAvanne tahAvihA'-yAnyapi cAnyAni bhagnAni, tathAvidhAni-tathAprakArANi adhikRtasahIrabhagnapatrasadRzAni patrANi bhavanti tAnyapi pratyekazarIrajIvAtmakAni mantavyAni, 'jassa phupphassa bhaggasta, hIro saMge padIsae / parittajove u se pupphe, je yAvanne tahAvihA // 69 / / 'jasta'-yasya 'pusta'-puSpasya 'bhaggassa' bhagnasya sataH 'bhaMge'-bhaGgapradeze 'hIro'-viSamacchedam, uddanturaM vA, 'padIsae' pradRzyate-prakarSeNa spaSTatayA lakSyate 'se pupphe' tat puSpam 'paritta jIve u'-parItajIvantu-pratyekazarIrajIvAtmakaM jJAtavyam, 'je yAvanne tahA. vihA' yAnyapi cAnyAni bhagnAni, tathAvidhAni-tathA prakArANi-adhikRtasahIra bhagnapuSpasadRzAni puSpANi bhavanti tAnyapi pratyekazarIrajIvAtmakAni mantavyAni, 'jassa phalassa bhaggassa, hIro saMge padIsae / parittajIve phale se u' je yAvanne tahAvihA' // 70 // 'jassa' yasya 'phalassa'-phalasya 'bhaggarasa' bhagnasya sataH, bhaMge' bhaGgapradeze 'hIro'-viSamaccheda, udanturaM vA 'padIsae' pradRzyateprakarSeNa vispaSTarUpatayA lakSyate 'phale se u' phalaM tattu 'parittajIve' parIta jIvaM-pratyekazarIrajIvAtmaka vijJAtavyam , 'je yAvanne tahAvihA' yAnyapi jisa puSpa ke TUTane para TUTe hue pradeza meM hIra arthAt viSama cheda dRSTi gocara ho arthAt jo samabhAga meM na TUTe, use pratyeka jIva sama. jhanA cAhie / anya jo bhI patte isa prakAra ke hoM unheM bhI pratyekazarIra hI samajhanA caahie| jisa phala ko toDane se TUTe hue pradeza meM hIra arthAta viSama cheTa dikhAI de arthAt jo samabhAga meM na TUTe, use pratyeka jIva samajhanA - je puSpanA TuTavAthI TuTelA bhAgamAM hIra arthAt viSama cheda jaNAI Ave arthAt je samabhAgamAM na TuTe tene pratyeka jIva samajavA joIe bIjA je kaI puSpa AvI jAtanA hoya teone paNa pratyeka zarIraja samajavA joIe je kuLane teDavAthI TuTelA pradezamAM hIra arthAt viSama cheda dekhAI Ave arthAt je samAna bhAge na TuTe, tene pratyeka jIvarUpe samajavA joIe Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 prajJApanAsUtra cAnyani bhagnAni; tathAvidhAni-tathAprakArANi adhikRtasahIrabhagnaphalasadRzAni phalAni bhavanti tAnyapi pratyekazarIrajIvAtmakAni mantavyAni, 'jassa vIyassa bhaggassa, hIro maMge padIsae' parittajIve u se vIe, je yAvanne tahAvihA // 71 // ' 'jassa'-yasya 'vIyassa'-vIjasya 'bhaggassa'-bhagnasya sataH, 'bhaMge' bhaGgapradeze 'hIro' viSamacche im, uddanturaM vA 'padIsae'-pradRzyate-prakarSaNa spaSTarUpatayA lakSyate 'se bIe' tad vIjam 'parittajIve u'-parItajIvantu-pratyeka jIvAtmakaM jJAtavyam, 'je yAvanne tahAvihA' yAnyapi cAnyAni bhagnAni, tathAvidhAni-tathAprakArANi adhikRtasahIramagnavIjasadRzAni vIjAni bhavanti tAnyapi pratyekazarIrajIvAtmakAni avaseyAni / - atha mUlAdigatAnAM valkalarUpANAmanantajIvatvaparijJAnArtha gAthA catuSTayena lakSaNAni prarUpayitumAha-'jassa mUlassa kaTThAo, challI bahulatarI bhave / aNaMta jIvA u sA challI, je yAvanne tahAvihA' // 72 // 'jamsa' yasya 'mUlassamalasya, 'kaTAo' kASThAt-madhyavartisArAt, 'chaclI'calkalarUpA-chAla padavAcyA 'bahulatarI' bahulatarA 'bhave' bhavati, 'sA challI'-sA mUlavalkalarUpAcAhie / anya phala jo isI prakAra ke hoM unheM bhI pratyeka jIva hI samajhanA caahie| jisa bIja ko toDane para TUTe hue pradeza meM hIra dikhAI de arthAt viSama cheda dIkha paDe, jo samabhAga meM na TUTe, use pratyeka jIva samajhanA caahie| anya bIja bhI jo isI taraha ke hoM unheM bhI pratyeka jIva hI jAnanA caahie| ___ aba mUla Adi kI jo chAla ananta jIva hotI hai, usa kI pahacAna karAne ke lie cAra gAthAe~ kahate haiN| jisa bhUla ke kASTha arthAt madhyavartI sAra bhAga kI apekSA chAla adhika moTI ho, usa chAla ko ananta jIva samajhanA caahie| aura bIjA phaLa je AvA prakAranA hoya teone paNa pratyeka jIvaja samajavAnA che. je bIjane teDavAthI TuTelA pradezamAM hIra dekhAya arthAt viSama cheda 'dekhAI Ave eTale ke je samAna bhAge na tUTe tene pratyeka jIva samajavA joIe bIjo bIja ke je AvA prakAranA hoya teone paNa pratyeka jIva ja jANavAnA che. have mULa vigerenI je chAlamAM ananta jIva hoya che tene paricaya karavAne mATe cAra gAthAo kahe che je mULanuM kASTha arthAta madhyavatI sAra bhAganI apekSAe chAla adhika moTI hoya te chAlane ananta jIva samajavI joIe. ane A je chAla ananta Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyadhodhinI TIkA pra. pada 1 sU.21 sAdhAraNazarIravanaspatikAyikAH 311 tvak 'aNaMtajIlA u'-anantajIvA tu anantAH jIvA yasyAM sA tathAvidhA jJAtavyA, 'je yAvanne tahAvihA' yA api cAnyA adhikRtayA anantajIvAtmakavena nizcitayA mUlachallyA samAnarUpA challI bhavati sA'pi tathAvidhA-tathAprakArA ananta jIvAtmikA avaseyA, 'jarasa kaMdassa phaTAo, challI vahalatarI bhave aNaMtajIvA u sA challI, je yAvanne tahAvihA' // 73 // 'jassa' yasya 'kaMdassa' kandasya 'kaTAo'-kASThAt-madhyavartisArAt challI'-valkalarUpA tvakU 'bahulatarI bhave'-bahulatarA-adhikatarA bhavet 'sA challI' sA kanda valkalarUpA tvak 'aNaMtajIvA u'-anantajIvA tu jJAtavyA, 'je yAvanne tahAvihA'-yA'pi cAnyA prastutayA ananta jIvatvena nizcitayA kandachalyA samAnarUpA challI bhavati sA'pi tathAvidhA-anantajIvAtmikA jJAtavyA, 'jassa khaMdhassa kaTThAo, challI bahalatarI bhave / aNaMta jIvA u sA challI, je yAvannA tahAvihA ||74 // 'jassa'-yasya 'khaMdhassa'-skandhasya 'kaTTAo' kASThAt-madhyavartisArAt 'challI' valkalarUpA tvak 'vahalatarI bhave'-bahulatarA bhaveta, 'sA challI'-sA valkalarUpA skandha tvaka, 'aNatajIvAu'-anantajIvA tu jJAtavyA, 'je yAvannA tahAvihA'yA api cAnyA adhikRtayA anantajIvatvena nizcitayA skandhacchalyA samAnarUpA challI bhavati sA'pi tathAvidhA-anantajIvAtmikA jJAtavyA, 'jIse sAlAeM kaTThAo challI bahulatarI bhave / aNaMtajIvAu sA challI, je yAvanA tahAvihA' // 75 // 'jIse' yasyAH, 'sAlAe'-zAkhAyAH, 'kaTThAo'-kASThAt-madhyavartisArAt yaha jo chAla ananta jIva rUpa se nizcita hai, isI ke samAna jo bhI anya chAla ho, use bhI ananta jIva samajhanA caahie| jisa kanda ke kASTha arthAt madhyavartI sArabhAga kI apekSA chAla adhika moTI ho, usa chAla ko ananta jIva samajhanA caahie| anya jo bhI chAla isa chAla ke samAna ho use bhI ananta jIva jAnanA caahie| ___ jisa skaMdha ke kASTha arthAt andara ke sAra bhAga kI apekSA chAla adhika moTI ho, usa chAla ko ananta jIva samajhanA caahie| anya jIva rUpe nizcita che. tenA sarakhI je bIjI chAla hoya tene paNa ananta jIva samajavI joIe. je kadanA kASTha arthAt madhyavatI sAra bhAganI apekSAe chAla adhika moTI hoya te chAlane ananta jIva samajavI joIe. bIjI je kaI chAla A chAlanI jemaja hoya tene paNa ananta jIva samajavI joIe. je skaMdhanuM kASTha arthAt andaranA sAra bhAganI apekSAe chAla adhika meTI hoya che te chAlane ananta jIva samajavI joIe. anya je chAla AvI Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 manApanAstre 'challI'-callarupAlaka 'kalA' 'mata 'sI'-- rUpA zAkhA tvam 'anaMtajIcAu' nAnA 'hAya' - yA'pi cAnyA paniyA anavajIvana vividha vAgA yA samAnarUpA chan bhavati sA'pi navA-vArA-gavAnacyA atha tAsAmeva chaldInAM pratyeka prarUpayitumAha- 'jammA kI challI, je yAvanA tAni 7' 'janma kASTAt - antarvarttisAra bhAgAvara kRzatarA, 'bhave'- bhavena, 'sAlI'lA eka paricajIvA u parItajIvA tu pratyekazarInjIvasitAyA 'jetAvidya'yAspi cAnyA adhikRtayA pratyeka narUpA challI bharati sA'pi kalvI tavAniyA-pratyeka 'jassa kaMdrasya kaTTAo, ulTI tayArI ne parijana unakar3I ne nAvanA tadyAvidyA ||77 || 'jamsa' yasya'' 'rAo' - kASThAna antarvartimArabhAgAt 'challI' valkalaspA tva 'taNubavarI' nanutarA- manarA 'bhaye' bhare. 'mA jo bhI chAla isI prakAra kI ho use bhI ananta jIva hI jAnanA caahie| jisa zAkhA ke kASTha arthAt andara ke sArabhAga kI apekSA chAla adhika moTI ho, usa kAla ko ananna jIva samajanA cAhie / anya jo chAla isI prakAra kI ho, use bhI anannajIva jAnanA cAhie / jina mUlakanda Adi kI chAla pratyeka jIva hotI hai, usakI pahacAna batAte haiM / jisa mUla ke kATha se arthAt andara ke sArabhAga kI apekSA se usakI chAla adhika patalI ho, vaha kAla pratyeka zarIra jIva vAlI hotI hai / usI prakAra kI jo anya kAla ho use bhI pratyeka zarIra jIva vAlI hI jAnanA cAhie / gAvacakSaNAni varIparIvajI sA 'hAthI' 'navarI' tanutarA samA avayA, jAtanI hAya tene paNa ananta jIva samajavI jeie. je zAkhAnu kASTa arthAt aMdaranA sAmbhAga karatAM hAla vadhAre jhADI hAya te chAlane anata jIvAtmaka saravI joie je bhUla kanda vigerenI chAla pratyeka chatra hoya che tenI oLakha khatAve che je mULanA kASTathI arthAt andaranA sA bhAganI apekSAe tenI chAla vadhAre pAtaLI hoya te chAla pratyeka zarIra jIva vALI deya che. tevI vvatanI je bIjI chAla hAya tene paNa pratyeka zarIra jItra vALI ja jANavI joie. Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.21 sAdhAraNazarIravanaspatikAyikAH t challI' - valkalarUpA kandatvak paritta jIvAu' - parItajIvA tu pratyekazarIrajIvAtmikA bhavati 'je yAvannA tahAvihA' - yA'pi cAnyA adhikatayA pratyeka zarIra jIvAtmakatvena nizcitayA challyA samAnarUpA challI bhavati sA'pi tathAvidhA - tathAprakArA pratyeka zarIra jIvAtmikA avaseyA, 'jassa saMghassa kaTTAo' challI taNuyayarI bhave / parittajIvA sA ullI, je yAvanA tahAvihA' ||78 || 'jassa' - yasya 'khaMdhassa'- skandhasya 'kaTTAo' - kASTAt - madhyasArAt 'challI' - valkalarUpA tvak 'taNuyayarI' tanutarA 'bhave' bhavet, sA challI ' - valkalarUpA skandhavakU 'paritta jIvAu' - parItajIvA tu - pratyeka zarIra jIvAtmikA jJAtavyA, 'je yAvannA tahAvihA' yApi cAnyA adhikRtayA pratyekazarIrajIvAtmakatvena nizcitayA skandhacchallyA samAnarUpA challI bhavati sA tathAvidhA - pratyekazarIrajIvAtmikA avagantavyA, 'jI' sAlAe kaTThAo, challI taNuyayarI bhave / paritajIvA usA challI, je yAvannA tahAvihA' 'jIse' - yasyAH 'sAlAe' - zAkhAyAH 'kaTThAo' - kASThAtantarvartisArabhAgAt, 'challI - valkalarUpA tvakrU 'taNuyayarI' - tanutarA - kRzatarA 'bhave' bhavet 'sA challo' - valkarUpA zAkhA tvak parittajIvA u' parItajIvA tu pratyekazarorajIvAtmikA jJAtavyA 'je yAvannA tahAvidyA' yA'pi cAnyA adhikRtayA pratyekazarIrajIvAtmakatvena nizcitatayA zAkhA challyA samAnarUpA challI bhavati sA'pi tathAvidhA - pratyekazarIrajIvAtmikA avagantavyA ityAzayaH / sU0 21 // 313 jisa kanda ke kASTha arthAt andara ke sArabhAga kI apekSA chAla adhika patalI ho, use pratyekajIva samajhanA cAhie / anya jo bhI chola aisI ho use bhI pratyeka jIva samajhanA cAhie / jisa skaMdha ke kASTha arthAt andara ke sArabhAga kI apekSA usakI - chAla adhika patalI ho usa chAla ko pratyekajIva samajhanA caahie| jo anya chAla isI prakAra kI ho, use bhI pratyekajIva hI mAnanA caahie| jisa zAkhA ke kASTa arthAt andara ke sArabhAga kI apekSA usakI je kadanuM koSTha arthAt andaranA sAra bhAganI apekSAe chAla adhika pAtaLI hAya, tene pratyeka jIva samajavI joie. khIjI je kAI chAla evI hAya tene paNa pratyeka jIva samajavAnI che. skandhanuM kASTha arthAt andaranA sArabhAganI apekSAe tenI chAla adhika pAtaLI hAya, te chAlane pratyeka jIva samajavI joie, jermAjI chAla AvA prakAranI hAya, tene paNa pratyeka jIvaja mAnavI joie. je zAkhAnu kao, arthAt andaranA sAra bhAganI apekSAe tenI chAla adhika pAtaLI hAya, te chAlane pratyeka jIva samavajavI joIe bIjI je kAMI pra0 40 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 ___ pramApanAsUtre ___mUlam-cakkAgaM bhajamANasassa, gaMThI cunnaghaNo bhve| puDhavi sariseNa bheeNa, aNaMtajIvaM viyANAhi // 1 // gUDhasirAgaM pattaM, sacchIraM jaM ca hoi nicchIraM / jaMpi ya paNaTusaMdhi, aNaMtajIvaM viyANAhi // 2 // pupphA jalathalayA, ya viMTavaddhA ya nAlavaddhA y| saMkhijjamasaMkhijjA, voddhavvA'NaMtajIvA ya // 3 // je kei nAliyA vaddhA, pupphA saMkhijjajIvayA bhnniyaa| nihuyA aNaMtajIvA, je yAvanne tahAvihA // 4 // paumuppaliNIkaMde, aMtarakaMde taheva jhillI ya / ee aNaMtajIvA, ego jIvo visamuNAle // 5 // palaMDulasuNakaMde ya, kaMdalI ya kusuNbe| ee parittajIvA, je yAvanne thaavihaa||6|| paumuppalanali.NANaM, subhagasogaMdhiyANa y| araviMda kuMkuNANaM, sayapattasahassapattANaM // 7 // viTaM bAhira pattA ya, kanniyA ceva egajIvassa / ambhitaragA pattA, patteyaM kesarA mijA // 8 // veNunala ivakhuvADi ya, samAsaivakhU ya ikaDe raMDe / karakarasuMThi vihaMgU, taNANa taha padhvagANaM ca // 9 // acchi pavvaM balimoDao ya egassa hoti jiivss| patteyaM pattAI, pupphAiM annegjiivaaiN||10||puusphlN kAliMgaM, tuMvaM tauseya elvaalukN| ghosar3aya paMDolaM, tiMduyaM ceva teMdUsaM // 11 // biTasamaM sakaDAhaM, eyAiM havaMti egjiivss| patteyaM pattAiM, sakesaraM kesaraM miMjA // 12 // sapphAe sajjhAe, uThavehaliyA ya kuhaNakaM dukke / ee aNaMtajIvA, kaMdukke hoi bhayaNAu ||13||suu022|| ___ chAyA-cakrakaM bhajyamAnasya, granthizcUrNaghanA bhavet / pRthivIsadRzena bhedena, chAla adhika patalI ho, usa ko pratyekajIva samajhanA cAhie / anya jo bhI chAla isI prakAra kI ho, use bhI pratyekajIva jAnanA caahie||21|| zabdArtha--(cakkAgaM) cakra ke AkAra kA (bhajjamANassa) toDA chAla evI jAtanI hoya, tene paNa pratyeka jIva samajavI joIe. e sU. 21 sAtha-(cakkAMga) yA 212nA (bhajjamANassa) HinAmA mAtA (gaMThI) is (cunnaghaNo) 201 124 (bhave) DAya (puDhavI sarIseNaM) pRthvInA sAmAna Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyaMbodhinI TIkA pra, pada 1 sU.22 bhAprakAreNa anantajIvAdi 'nirdeza 315 anantajIvaM vijAnIhi // 1 // gUDhazirAkaM patraM, sakSIraM yazca bhavati niHkSIram / yadapi ca praNaSTasandhi, anantajIvaM vijAnIhi // 2 // puSpANi jalajAni sthalajAni ca vRntabaddhAni ca nAlabaddhAni ca / saMkhyeyAni voddhavyAni anantajIvAni ca // 3 // yAni kAnicit nAlikA vaddhAni puSpANi saMkhyeyajIvakAni bhaNi jAtA huA (gaMThI) gAMTha (cunnaghaNo) raja se vyApta (bhave) ho (puDhavisariseNa) pRthvI ke samAna (bheeNa) bheda se (aNaMtajIvaM) ananta jIva (viyANAhi) jaano| - (gUDhasirANAM) jisakI zirAeM gUDha ho (pattaM) patra (sacchIraM) dudhasahita (jaM) jo (ca) aura (hoi) hotA hai (nicchIraM) vinAdUdha kA (jaM pi ya) aura jo bhI (paNahasaMdhi) adRzya saMdhi vAlA (aNaMtajIvaM) ananta jIvoM vAlA (viyANAhi) jaano| (pupphA) puSpa (jalayA) jala meM utpanna (thalayA) sthala meM utpanna (viMda baddhA) jo vRnta baddha hoM (ya) aura (nAlabadvAya) nAla se baddha hoM (saMkhijja) saMkhyAta jIvoM vAle (asaMkhijjA) asaMkhyAta jIvoM vAle (yoddhavvA) jAnane cAhie (aNaMta jIvA ya) aura ananta jIvoM vaale| (je) jo (kei) koI (nAlikAbaddhA) nAlabaddha (pupphA) puSpa (saMkhijjajIviyA) saMkhyAta jIva vAle (bhaNiyA) kahe gae haiM (nihaA) thUara ke phUla (aNaMta jIvA) ananta jIvoM vAle (je yAvaNNe tahAvihA) jo anya thUara ke phUloM ke samAna haiM, ve bhI ananta jIva hai| (bhaeNa) methI (agata jIva) mananta 04 (viyANAhi) to| (gUDhasirAga) nI zarAmA bhUTa DAya (pattaM) 5 (sacchII) dUdha sahita (ja) 2 (ca) mane (hoI) hAya cha (nicchira) dharanA (jaM piya) mana. 2 55 (paNadvasaMdhi) mazya sa zivANA (aNa tajIvA) mananta vANA (viyANAhi) / (pupphA) 505 (jalayA) mAthI utpanna (thalayA) thamAthI utpanna (vinda baddhA) 2 -ta pada DAya (ya) mane (nAlabaddhA va) nasathI mAya (saMkhijja) sadhyAta ve vANA (asaMkhijjA) AA veld on an (boddhavyo) tapA naye. (aNa tajIvA ya) mane mannata va .. (ja)2 (kei) dha (nAlikAbaddhA) nAma (puTakA) 505 (saMkhijja jIviyA) saNyAta 1 pa (bhaNiyA) 49 che (nihuaA) thumarana sasa (aNata jIvA) mananta 7 vANA (je yAvaNNe tahAviha) 2 mA thUmaranA sAnA saramA che. teo paNa ananta jIve che. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 prajJApanAstra tAni snihukAni (snihupuSpANi) anantajIvAni, yAni cAnyAni tathAvidhAni // 4i padmotpalinI kandau antarakanda stathaiva, jhillI ca / ete anantajIvAH, eko jIvo vismRnnaalyoH||5|| palANDulazunakandau ca, kandalIca kustumbkH| ete parItajIvAH, ye cAnye tathAvidhAH // 6 // padmotpala-nalinAnAM, subhagasaugandhikAnAM ca / aravinda-kokaladAnAM, zatapatra-sahasrapatrANAm // 7 // vRttaM vAhya patrANi ca, karNikA caiva ekajIvasya / abhyantarikANi patrANi, pratyekaM kesarANi miJjAH // 8 // veNunaDaikSuvATikA samAsekSuzca ikkaDaH raNDazca / karakaraH __(paumuppaliNIkaMde) padminIkanda utpalinI kanda (aMtarakaMde) antarakanda (taheva) isI prakAra (jhillI ya) jhillI nAmaka vanaspati (ee) ye (aNaMta jIvA) anantajIva haiM (ego) eka (jIvo) jIva (bisa muNAle) nAla aura kRNAla meN| (palaMDa) palANDa kanda (lhasuNakaMde ya) lahasuna kaMda (kaMdalI) kaMdalIkaMda (kusuMvae) kustumbaka nAmaka vanaspati (ee) ye (parittajIvA) pratyeka jIva haiM (je yAcanne tahAvihA) anya jo bhI aise haiM ve bhI pratyeka jIva haiN| (paumuppalanaliNANa) padmoM, utpaloM aura nalinoM ke (subhagasogadhiyANa ya) subhagoM aura saugaMdhikoM ke (araviMdakuMkaNANaM) aravindoM aura kokanadoM ke (sayapatta sahasapattANaM) zatapatroM tathA sahasrapatroM ke (biTa) vRnta iMThala (bAhirapattA ya) aura bAhara ke patte (kaNiyA ceva) aura karNikA (egajIvasta) eka jIva vAlI hai (abhitaragA) bhItarI (pattA) patte (patteya) pratyeka (kesarA) kesara (miMjA) phala . (paumuppaliNI kaMde) paminI 46 pasi46 (aMtarakaMde) manta2 46 '(tadeva) mevI rIte (jhillIya) hI nAmanI vanaspati (ee) tesA (visa muNAle) nA mane bhRkSAsamA " (palaDu) jI (lhasuNakaMde) sa] 4-6 (kaMdalI) sI 44 (kusumae) stu54 nAmanI vanaspati (era) reyA (pasttijIvA) pratye4 73 che. (paumugpalanaliNANa) padmI, Bua mane nasimAnA (subhagasogaMdhikayANayaM 'ya) sulaga gane saugandhiAnA (araviMdaku kaNANa) avi-ho tathA anahonA (sayapatta sahassapattANa) zatapatra mane sasapatrAnA (viTa) vRnta-312IyAM (bAhirapattAya) ane. paDA2nA pAna (kaNNiyA ceva) mane 4i (egajIvassa) eke jIva vALI che. - (abhiMtaragA) ma 12nA (pattA) patra (patteya) pratye4 (kesarA) sa2 (mijA) 35 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.22 bhAprakAreNa sajIvAdi nirdeza 317 muNDI vihaGgutRNAnAM parvakAnAM ca // 9 // akSiparvavalimoTakaM ca ekasya bhavati jIvasya / pratyekaM patrANi, puSpANi anekajIvAni // 10 // pUSaphalaM kAliGgaM tumvaM trapuSam elas elavAlukam / ghopAta paMDolaM tendukaM caiva tindusaM // 11 // vRntasamaM sakaTAham, etAni bhavanti ekajIvasya / pratyekaM patrANi, sakesarA akesarA minyjaaH||12|| sapphAkaM sadhyAyam udvehalikA ca kuhaNaM kandukyam / ete anantajIvAH kandukye bhavati bhajanA tu ||13||suu022|| ' (veNu) vAMsa (naDa) eka prakAra kI vanaspati (ikkhuvADiya) ikSu. vATikA (samAsaikkhU ya) samAlekSa (ikkaDe) ikkaDa nAmaka vanaspati (raMDe) raMDa (karakara) karakara (suThi) soMTha (vihaMgU) vihaMgu (taNANa) tRNoM kA (taha) tathA (pavvagANaM ca) parva vAloM kA .. (acchi) akSi (pacvaM) parva (baliloDao ya) aura paryoM ko veSTita karane vAlA gola bhAga (essa) eka (jIvasta) jIva ke (pattayaM) pratyeka (pattAI) patte (pukkAI) puSpa (aNegajIvAI) aneka jIvoM vaale| (pUsaphalaM) pUsaphala (kAliMga) kAliMgaM (tuMbaM) tumba (tausela) puSa, (elavAlu kaM) elavAluka-cImaDA (ghosADaya) ghoSAtaka (paMDola) paDola (tiMduyaM ceva) aura teMdU (te duHsaM) tindusa _ (biMTasamaM) vRnta samAna (sakaDAI) sakaTAha (eyAI) ye (havaMti) hote haiM (egajIvassa) eka jIva ke (pattetha) pratyeka (pattAI) patte (sakesara) jaTA sahita (akesara) jaTA rahita __(sapphAe) sapphAka (sajjhAe) sadhyAya (udhvehaliyA ya) aura (veNu) qia (naDa) me tanI vanaspati (ikkhuvADiya) kSupATi (samAsa ikkhU ya) sabhAsenu (ikkaDe) 444, 44 vanaspati (raDe) 2 (karakara) 4242 (su Thi) su (vihaMgU) viY (taNANa) tRNanA (taha) tathA (pavvagANa ca) 56 pANAnA (acchi) bhakSi (pavyaM) 56 (balimoDao ya) bhane pani thanAra an (egassa) me 2me (jIvassa) yAnA (patteya) pratye: (pattAI) pAna (puSkAI) 175 (aNegajIvAI) Ane vA (pUsaphalaM) pUsa58 (kAligaM) li (tu baM) tubhya (tauseya) adhuSa (elavAlukaM) medAvAg4 (ghosADaya) ghAta (paMDola) 4 (tiMduyaM ceva) mane teI (tedusa) tindusa. (viMTasama) samAna (sakaDAI) sa4A (eyAI) 2 (havaMti) DAya cha (egajIvassa) me apanA (patteya) pratye (pattAI) pAna (sakesara) sa2 sahita saDita (akesara) 188 2Dita. Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 pradhApanAsUtre - TIkA-'jassa mUlassa bhaggassa samo bhaMgo padIsae' ityAdinA pUrvoktaM lakSagaM spaSTatayA pratipAdayitumAha-'cakkAgaM bhajjamANassa, gaMThI cunnaghaNe bhave / puDhavi sariseNa bheeNa, aNaMtajIvaM viyaannaahi||80|| 'bhajjamANassa'-yasya bhajyamAnasya-troTayamAnasya mUlakandaskandhatvakzAkhApatrapuSpAde bhaGgasthAnam 'cakkAgaM' cakrakaM-cakrAkAram ekAntena samaM bhavati tanmUlAdikam 'aNaMtajIvaM' ananta jIvam 'viyANAhi'-vinAnIhi ityandhayaH, tathA-yasya bhajyamAnasya mUlakandaskandhatvakzAkhApatrapuSpAdeH 'gaMThI' grandhiH-parvabhaGgasthAnaM vA 'cunnaghaNe' cUrNadhanaH-cUrNena rajasA dhano-vyAptaH 'bhave' bhavati, athavA yasya patrAde bhajyamAnasya cakrAkAraM bhaGgavinA, granthisthAne rajasA vyAptiJca vinaiva 'puDhavi udvehalikA (kuhaNa) kuhana (kaMdukke) kandukya (ee) ye (aNaMtajIvA) ananta jIvoM vAle (kaMdukke) kandukya meM (hoi) hai (bhayaNA) vikalpa '(tu) to // 22 // TIkArtha-'jisa mUla ko toDane para samAna bhaMga dikhAI deM' ityAdi jo pahale kahA gayA hai, usakA spaSTa rUpa se pratipAdana karane ke lie kahate haiM jisa mUla, kanda, skaMdha, tvacA, zAkhA, patra aura puSpa Adi ke toDe jAne para bhaMgasthAna cakra ke AkAra kA, ekadama sama hotA hai, vaha mUla kanda Adi anantajIva hote haiM, aisA samajhanA caahie| jisa mUla, kandaH, skaMdha, chAla, zAkhA, patra aura puSpa Adi ke toDe jAne para parva-gAMTha yA bhaMgasthAna raja se vyApta hotA hai, athavA jisa patra Adi ko toDane para cakra ke AkAra kA bhaMga nahIM dikhatA (sapkAe) sa.4Aya (sajjhAe) sadhyAya (undheliyA ya) mane siDa (kuhaNa) Dana (kaMdukke) 4.94 (ee) 2 // (aNa tajIvA) mananta // (kaMdukke) 4nduzyamA (hoi) cha (bhayaNA vikalpa) (1465 (hu) nizcaya // sU. 22 // TIkArya-je maLane teDavAthI samAna bha ga dekhAya, vigere je pahelA kaheluM che. tenuM spaSTarUpe pratipAdana karavAne mATe kahe che je mULa, kanda, skandha, tvacA, zAkhA, patra ane puSpa Adi toDavAthI bhaMga cakanA AkAre ekadama sama hoya che te mULa kanda Adi ananta jIva hoya che ema samajavuM joIe. je mULa, skanda, chAla, zAkhA, patra ane puSpa Adine teDavAthI parva gATha eTale bhaMgasthAna rajathI bharela bane che, athavA je patra Adine teDavAthI cakaAkArano bhaga nathI dekhAte ane jenu bhaMga sthAna rajayI vyApta paNa Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.22 bhaGgaprakAreNaanantajIvAdi nirdezaH 319 sariseNa'-pRthivIsadRzena 'bheeNa' bhedena bhaGgasthAnaM bhavati, ravikiraNasamUhaprataptakSetratarikA pratarakhaNDasyeva samo bhavati tam anantakAyaM vijaaniihiityaashyH| 'gUDha sirAgaM pattaM sacchIraM jaM ca hoi nicchIraM / jaM piya paNaTThasaMdhiM aNaMtajIvaM: viyANAhi' 'jaMca' yacca 'patta' patram 'sacchIraM'-sakSIraM-kSIrasahitam , 'nicchIraM' niHkSoraM-kSIrarahitaM vA 'gRDhasirAgaM'-gRDha zirAkama-avidyamAnazirAvizepaM bhavati tadanantajIvaM vijAnIhi, 'jaM piya' yadapi ca, 'paNaTThasaMdhi'-pranaSTasandhi sarvathA'nupalakSyamANapatrArddha dvayasandhi bhavati, tadanantajIyam-'viyANAhi'-vijAnIhi ___ atha puSpAdigatavizeSapratipAdanArthamAha-'pupphA jalayA thalayA ya viMTabaddhA ya nAlavaddhA y| saMkhijjamasaMkhijjA boddhavvA'NaMtajIvA ya'-'pupphA' puSpANi sAmAnyena caturvidhAni bhavanti, tAni yathA-'jalayA'-jalajAnikamalaprabhRtIni, 'thalayA ya'-sthalajAni ca-koraNDakAdIni, etAnyapi ca aura jisakA bhaMgasthAna raja se vyApta bhI nahIM hotA kintu pRthivI-: sadRza bheda se bhaMgasthAna hotA hai arthAt jaise sUrya kI kiraNoM ke samUha se atyanta tape hue sthAna para dhUpa kA golAkAra dIkhatA hai, vaisA bhaMga hotA hai, usako ananta kAya samajhanA caahie| jo patra dUdha vAlA ho athavA vinA dUdha kA ho, kintu jisakI zirAeM dikhAI na detI hoM, use bhI anantajIva samajhanA caahie| jisa patra kI sandhi dikhalAI na de arthAt patte ke donoM Adhe bhAgoMko joDane vAlI sandhi mAlUma na ho, use bhI anantajIva samajhanA caahie| __ aba puSpa Adi kI vizeSatA ko pratipAdana karane ke lie kahate haiM-puSpa sAdhAraNatayA cAra prakAra ke hote haiM / ve isa prakAra haiM-jalaja nathI thatuM kintu pRthvI sadaza bhedathI bhaMgasthAna bane che arthAt jema sUryanA kiraNonA samUhanA atyanta tapelA sthAna para tApane gaLAkAra dekhAya che te bhaga thAya che. te anantakAya samajavuM joIe. je pAna dUdhavALuM hoya ke dUdhavinAnuM hoya paraMtu jenI zAkhA (zirAo) dekhAtI na hoya, tene paNa ananta jIva samajavA joIe. je pAnanI sabdhi dekhAya nahI arthAt pAnanA aDadhA bhAgane joDanArI sabdhi mAluma na paDe tene paNa ananta jIva samajavA joIe. have puSpAdinI vizeSatAne pratipAdana karavAne mATe kahe che-puSpa sAdhAraNa rIte cAra prakAranA hoya che teo A prakAre che-jalaja (pANImAM utpanna thanArAM kamaLa vigerenA) sthalaja karaMTa vigere sthaLamAM utpanna thanAra) A banne prakAranA punA Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 prazApanAstre pratyekaM dvividhAni, tadyathA-kAnicit 'piMTabaddhA ya'-vRntabaddhAni ca atimuktaka prabhRtIni, kAnicittu 'nAlabaddhA ya-nAlabaddhAni-jAtipuSpaprabhRtIni, atraiteSAM madhye kAnicit patrAdigata jIvApekSayA-'saMkhijja'-saMkhyeyajIvAni bhavanti, kAnicittu 'asaMsijjA'-asaMkhyeyajIvAni kAnicattu 'yoddhacyA' yoddhayAni 'aNaMtajIvA ya' anantajIvAni ca, tAni ca yathA''gamamabaseyAni, atraiva kazcida vizepamAha--'je kei nAliyA baddhA pupphA saMkhijjajIviyA bhnniyaa| nihuyA aNaMtajIvA je yAvaNNe tahAvhiA // 83|| 'je keda'-yAni kAnicit 'nAliyAvaddhA-nAlikAbaddhAni 'pupphA'-puppANi jAtyAdigatAni bhavanti, tAni sarvANyapi 'saMkhijjajIviyA' saMkhyAtajIvakAni 'bhaNiyA' bhaNitAni tIrthakaragaNadharaiH, 'nihuyA'-rinahukAni-sbuhI-sniha puppANi 'zUara' itibhASAprasiddhAni, punaH 'aNatajIyA' ananta jIvAni bhaNitAni 'je yAvanne tahAvihA'-yAnyapi cAnyAni snihapuSpasadRzAni puppANi bhavanti, tAnyapi tathAvidhAni-anantajIvAtmakAni jJAtavyAni 'paumuppa liNIkaMde aMtarakaMde taheva jhillI ya / ee aNaMtajIvA ego jIvo bisamuNAle' // 84|| 'paumuppaliNI (jala se utpanna hone vAle kamala Adike), sthalaja (koraMTa Adi sthala meM utpanna hone vAle), ina donoM prakAra ke puSpoM ke bhI do-do bheda haiM-koI-koI vRntabaddha aura koI-koI nAlabaddha hote haiM / atimuktaka Adi vRntabaddha aura jAI ke phUla Adi nAlabaddha hote haiN| ina puSpoM meM se patragata jIvoM kI apekSA koI-koI saMkhyAta jIvoM vAle, koI-koI asaMkhyAta jIvoM vAle hote haiM aura koI-koI ananta jIvoM vAle bhI hote haiM / Agama ke anusAra unheM samajhalenA caahie| __isI viSaya meM kucha vizeSatA aura batalAte haiM-jo jAI Adi ke puSpa nAlabaddha hote haiM, ve sabhI saMkhyAta jIcoM vAle kahe gae haiN| magara stuhI arthAt thUara kA puSpa ananta jIvoM vAlA hotA hai, paNa babbe bheda che. koI ke te vRtabaddha ane kaI kaI nAla baddha hoya che. atimukta vRtabaddha ane jAInA kula vigere nAla baddha hoya che. A puSpa mAMthI patra gata jIvanI apekSAe koI kaI asaMkhyAta jI vALA te kaI kaI saMkhyAta jIvo vALAM hoya che. ane kaI kaI ananta jI vALA paNa heya che. AgamanA kathana anusAra temane samajI levA joIe. A viSayamAM kAIka vizeSatA batAve che-je jaI vigerenA pupe nAla baddha hoya che te badhA sa yAtajI vALAM kahevAya che. paraMtu stuhI arthAt thUma2 (thA2) nA 575 ananta vANA hAya che sema Tu che. sAna. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TokA pra. pada 1 sU.22 bhaGgaprakAreNa anantajIvAdi nirdezaH 321kaMde'-padminIkandaH, utpalinIkandaH, 'aMtarakaMde' antarakandaH-jalajavanaspati vizeSakandaH, 'taheva'-tathaiva 'jhillIya' jhillikA ca-vanaspativizeSarUpA, 'ee'ete sarve'pi 'aNaMtajIvA'-anantajIvA bhavanti, navara-vizeSastu 'ego joveM visamuNAle' padminI prabhRtInAM vise nAle-mRNAle ca eko jIvo bhavati, ekajIvAtmake visamRNAle bhavataH, iti bhAvaH / ____ 'palaMDUlhasuNakaMde ya kaMdalI ya kusuNbe| ee parittajIvA, je yAvanne tahAvihA' // 85 // , 'palaMDralhasuNakaMde ya'-palANDukandaH, lasunakandazca, 'kaMdalI - ya'-kandalIkandazca vanaspativizeSaH, 'kusuMbae' kustumbuko'pi vanaspativizepa eva, 'ee' ete sarve'pi 'parittajIvA' parItajIvAH-pratyekazarIrajIvAtmako bhavanti, iti vijeyam 'je yAvanne tahAvihA'-ye'pi cAnye evaM prakArA anantajIvAtmakalakSaNarahitA bhavanti te'pi tathA vidhA:-pratyekagarIrajIvAtmakA avaseyAH, 'paumuppalanaliNANaM, subhaga sogaMdhiyANa ya / araviMdakuMkaNAgaM, sayapatta sahassapattANaM' // 86 // viTaM bAhiravattA ya, kamniyA ceva egajIvasta / abhitaragA aisA kahA gayA hai / isake atirikta jo anya puSpa thUara ke puSpa ke samAna ho, unheM bhI anantajIva hI samajhanA caahie| padminIkanda, utpalinIkanda, aMtarakaMda (jalaja vanaspati vizeSa . rUpa kanda) aura jhillikA nAmaka vanaspati, ye saba anantajIva hote haiN| vizeSatA yaha hai ki padminI kaMda Adi ke visa evaM kRNAla meM eka jIva hotA hai| palANDukanda, lahasunakanda, kandalIkanda nAmaka vanaspati aura kustumbuka nAmaka vanaspati, ye saba pratyeka jIvAtmaka hote haiM / isI prakAra ke jo anya hoM arthAt jinameM anantajIva ke lakSaNa na pAye jAeM, una sabako pratyeka zIrajIvAtmaka samajhanA caahie| sivAyanA je bIjA pupa zUaranA puSpanA samAna hoya teone paNa ananta jIvaja samajI levAM joIe." patinI kanda, utpalinI kanda, aMtara kada. jalaja vanaspativizeSa rUpa kaMda, ane jhilikA nAma vanaspati e badhA ananta jIva heAya che vizeSatA te e che ke patinI kaMda AdimA bisa ane mRNAlamAM eka jIva hoya che. palAMDu (DuMgaLI) kanTa, lasaNa kanda, kandalI kanda, nAmanI vanaspati ane kutumbaka nAmaka vanaspati e badhA pratyeka jIvAtmaka hoya che. evI jAtanA je bIjA hAya arthAt ke jemAM ananta jIvanA lakSaNa na maLatA hoya e badhAne pratyeka zarIra jIvAtmaka samajavAM joIe. pra0 41 / Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 prazApanAsUtra pattA patteyaM kesarA mijA' // 87 // 'paumuppalanaliNANaM'-padmAnAm utpalAnAmnalinAnAm , 'subhagasogaMdhiyANa ya-mubhagAnAm , saugandhikAnAJca, 'araviMda kuMkaNANaM'-aravindAnAm , kokanadAnAm-raktakamalAnAm, 'sayapatta sahassapattANaM' -zatapatrANAm sahasrapatrANAm pratyekaM yat 'viTaM' vRnta,-prasavavandhanam , yAni ca 'vAhirapattA ya-bAhyapatrANi ca prAyo haritarUpANi, yA ca 'kanniyA ceva' karNikApatrAdhArarUpA, etAni trINyapi 'egajIvassa' ekajIvamya ekajIvAtmakAni bhava. nti, yAni tu 'abhitaragA pattA'-abhyantarANi patrANi, yAni ca 'kesarI'kesarANi, yAzca mijAH-phalAni bhavanti, etAni 'patteyaM'-pratyekam ekaikajIvAdhiSThitAni bhavanti, 'veNunaDa ikkhuvADiya samAsa ikkhU ya ikkaDe rhe| karakara suThi vihaMgUtaNANa tahapavvagANaM ca // 88 // 'veNu'-veNuH-vaMzaH, naDaH-tRNavizepaH 'hakkhuvADiya'-ikSuvATikaH 'samAsa ikkhU ya' samAsekSuzca, 'ikkaThe' ikkaDaH, 'raDe'-raNDaH 'karakaraH, 'muMThi' suNThI, vihaMga'-vihaGgaH, 'taNANa'-tRNAnAMdUrvAdInAm , 'taha' tathA 'pacagANaM ca'-parvagANAm-parvopetAnAm yat'acchi pavvaM valimoDao ya egassa hoti jIvassa patteyaM pattAI pupphAI aNegajIvAI // 89 // ' 'acchi' - akSi yacca 'pancaM'-parva, yacca 'valimoDaoya' padma, utpala, nalina, subhaga, saugaMdhika, aravinda aura kokanada (lAlakamala), zatapatra tathA sahasrapatra, ye saba kamaloM kI jAtiyAM haiM, inake jo vRnta arthAt DaMThala hote haiM, pattoM kA AdhArabhUta jo karNikA hotI hai, ye tInoM eka jIva rUpa haiN| inake bhItarI patte, kesara aura miMjA arthAt phala bhI pratyekajIva vAle hote haiN| __vAMsa, naDa nAmaka ghAsa, ikSuvATikA, samAsekSu, ikkaDa nAmaka ghAsa, raMDa, karakara, suThi (soMTha) vihaMgu aura dUdha Adi tRNoM tathA parva vAlI vanaspatiyoM ke jo-akSi, parva, balimoTaka arthAt gAMThoM ko 55, 5, nalina, subhA, saugandhi, 232vinda, anena dAsa kamaLa, zatapatra ane sahasapatra, A badhI kamaLanI jAta che. temanuM je vRnta (DITIyuM) hoya che ane prAya: lIlA lIlA je bahAranA pAna hoya che, patranA adhAra bhUta je kaNikA hoya che e traNe eka jIvarUpa che. temanA andaranA kesara ane phaLa pratyeka jIva vALA hoya che. pAMsa, naunAbhanu ghAsa, UsvATa, sabhAse, 3 nAmanu ghAsa, 24, karakara suMTha vihagu, ane dharo vigere tRNe tathA parvavALI vanaspatiyonA je akSi, parvavALI gAThane AcchAdita karavAvALA cakrAkAra bhAga e badhA eka Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.22 bhaGgaprakAreNa anantajIvAdi nirdezaH 323 balimoTakaJca-parvapariveSTanam cakrAkAram, etAni 'egassa' ekasya 'jIvassa' jIvasya sambandhIni bhavanti, etAni ekajIvAtmakAni bhavanti ityAzayaH, eteSAm 'pattAI'-patrANi 'patteyaM' pratyekam ekajIvAdhiSThitAni bhavanti, 'pupphAI'-puSpANi tu 'aNegajIvAi' anekajIvakAni-anekajIvAtmakAni bhavanti, 'pUsaphalaM kAliMgaM tuMvaM tause elavAlaMke / ghosADaya paMDolaM tiMdUyaM ceva teMdUsaM' // 90 // 'pUsaphalaM' puSpaphalam, tathA 'kAliMga' kAliGgam 'tuMba' tumbam, 'tausela'-trapupam, 'elabAluMka-elavAlukam-cirbhaTa vizeSarUpam, vAlukam-cirbhaTam,-'kakaDI' iti bhApA prasiddham, tathA-'ghosADaya' ghopAtakam, 'paMDolaM' paMDolakam, 'tiMduyaM ceva'-tendukaJcaiva teMdUsaM ca yatphalam, eteSu 'viMTasamaM sakaDAI eyAI havaMti egajIvassa / patteyaM pattAI sakesaraM mijA' // 91 // pratyeka viMTasama' vRntasamam 'sakaDAI' sakaTAham-samAMsaM sagiraM tathAkaTAhaH 'eyAI'-etAni trINi 'egajIvassa' ekajIvasya 'havaMti'-bhavanti ekajIvAtmakAni etAni trINi bhavantItyarthaH, tathA eteSAmeva puSpaphalAdInAM tinduka paryantAnAm 'pattAI' patrANi pRthak 'patteyaM pratyekam-pratyekazarIrajIvAdhiSThitAni ekaika jIvAdhiSThitAni bhavantItyarthaH, tathA-'sakesaraM akesaraM mijjA'-'sakesaraM' sakesarANi-jaTAyuktAni 'akesaraM' akesarANi-jaTArahitAni mijjA' bIjAni pratyekamekaika jIvAdhiSThitAni bhavanti, 'sapkAe sajjhAe, uvvehaliyAya kuhaNa kuMdukke / ee aNaMtajIvA kaMdukke hoi bhayaNAu' // 92 // 'sapphAe'-sapphAkam, 'sajjhAe'AcchAdita karane vAlA cakrAkAra bhAga ho, ye saba eka jIva saMbaMdhI haiM arthAt eka jIva rUpa haiN| inake patte bhI pratyeka arthAt eka jIva ke dvArA adhiSTita hote haiM, magara inake puSpa aneka jIvoM vAle hote haiM / - pUsaphala, kAliMga, tumba, vapuSa, elavAluka (cirbhaTa), vAluka kakaDI, ghoSAtaka, paMDola, teMdU aura tindusa phala inake- saba patte pRthakapRthak pratyeka jIva se adhiSThita hote haiM tathA vRnta, sakaTAha aura jaTA vAle yA vinA jaTA ke bIja eka-eka jIva se adhiSThita hote haiN| jIva sambandhi che arthAt eka jIva rUpa che. emanA pAna paNa pratyeka arthAta eka jIva dvArA adhiThita hoya che. paraMtu temanA puSpa aneka jIvALAM hoya che. yUsa, ti, tuma, dhuSa, savAyu, pAdu4, (1831) ghoSAta, paDela, te 6 ane hindusaphaLa - e badhAnA pAna pRthapha pRthapha pratyeka jIvathI adhiSThita hoya che. tathA vRnta (DI) jaTAvALA ke jaTAvagaranA bI eka eka jIvathI adhiSThita hoya che Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 = prakSApanAsUtre sadhyAyam 'uvvehaliyAya' udvehalikA ca, 'kudraNa'-kuhanam, 'kaMdukke kandakyam, 'ee' ete sapphAka-sadhyAya-kuhanAdi vanaspativigepAH lokataH pratipattavyAH, tecAnantajIvAtmakAH avaseyAH, kintu navaram-anyApekSayA vizeSastu 'kaMdukke'-kandukye-vanaspati vizeSe 'hoTa' bhavani 'bhayagAe -bhajanayA anantajIvAtmako bhavati, ke'pi ca kandukya vanaspativizeSaH asaMkhyeyajIvAtmako bhavati, ityAzayaH / sU0 // 22 // ___mUlam-vIe joNisae, jIvo vakramai so va anno vA / jovi ya mUle jIvA, so'vi ya patte paDhamayAe // 1 // samvo vi kisalo khalu ugamamANo aNaMto annio| so ceva vivajheto, hoi paritto aNaMto vA ||2::suu013|| ___chAyA-bIje yonibhUte jIyo vyutkrAmati sa vA anyo vA / yo'pi ca mUle jIvaH so'pi ca patre prathamatayA // 1 // sarvo'pi kisalayaH khalu udgacchan anantako bhaNitaH / sa eva vivarddhamAno bhavati parItaH ananto vA // 2 // sU0 23 // . sapphAka, sajjhAya (sadhyAya), uvvehaliyA, kuhana, evaM kandukya, ina vanaspatiyoM ko loka se samajhanA caahie| ye saba anantaM. jIvAtmaka hotI haiM, kintu vizeSa yaha hai ki kaMdukya nAmaka vanaspati meM bhajanA hai| ataeva koI kaMdukya dezabheda se ananta jIvAtmaka hotI hai aura koI asaMkhyAtajIvAtmaka hotI hai // 22 // zabdArtha-(vIje) bIja meM (jogibhUe) yonibhUta meM (jI) jIva (vakamai) utpanna hotA hai (so va) vahI (anno vA) yA dUsarA (jo viya) aura jo bhI (bhUle) jhUla meM (jIvoM) jIva hai (so vi ya) vaha bhI (patte) patra meM (paDhamayAe) prathama rUpa se __ (satyo vi) saba hI (kisalao) koMpala khalu nizcaya se (uggama saphaphAka, sajajhAya, unhetaliyA, temaja kankA, A vanaspatione leka pAsethI samajI levI. A badhI vanaspati ananta jIva vALI hoya che. paNa vizeSatA e che ke kanvaya nAmanI vanaspatimAM bhajanA-vikalpa che tethI ja kaIka duya dezabhede anata jIvAtmaka hoya che. ane keI asa khyAta jIvAtmaka hoya che. sU. 22 Avail-(bIje) mImA (joNibhUe) yonibhUtamA (jIva) 71 (vakkamai) utpanna thAya cha (so va) te (annovA) magaramIta (jeviya) sana 2 4 paY (mUle) bhUgamA (jIvo) 71 cha (so vi ya) te 5 (patte) pAnabhA (paDhamayAe) prathama 35mA Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.23 vIjAvasthAnirUpaNam ___TIkA-atha ki bIjajIva eva mUlAdi jIvo bhavati, Ahosthit tasmin apagate sati anyo jIva utpadyate ? ityAzaGkAyAmAha-vIe joNibhUe jIvo vakkamai sova anno vA / jo'vi ya mUle so'piya patte pahamAe' // 93 // 'bIe' vIje 'joNibhUe'-yoni bhUte-yonyavasthA prApte-yonipariNAmamaparityajati ayambhAvaH-dvividhA'vasthA vIjasya bhavati-yonyavasthA, ayonyavasthA ca tatra - yadA vIjaM yonyavasthAM na tyajati atha ca jantunA ujjhitaM bhavati tadA tad vIjaM yoni bhUtamityabhidhIyate jantunA ujjhitaJca nizcayena nAvagantuM pAryate tasmAdanatizAyinA sAmprataM sa cetanamacetanaM vA avidhvastayonibhUtamiti, mANo) ugatA huA (agaMtao) anantakAya (aNio) kahA gayA hai (so ceva) vahI (vivaDto ) baDhatA huA (hoi) hotA hai (paritto) pratyeka jIva (vA) athavA (agaMto) anantajIva / // 23 // TIkArya-kyA bIja kA jIva hI khUla Adi kA jIva bana jAtA hai, athavA usake cale jAne para anya jIva utpanna hotA hai? aisI arzakA hone para kahate haiM bIja kI do avasthAeM hotI haiM-yoni-avasthA aura ayoniavasthA / jaya vIja yoni-avasthA kA parityAga nahIM karatA kintu jIva ke dvArA tyAga diyA jAtA hai, taba vaha bIja yonibhUta kahalAtA hai| bIja jIva ke dvArA tyAga diyA gayA hai, yaha chaastha ke dvArA nizcayapUrvaka jAnA nahIM jA sakatA, ataeva Ajakala cetana yA acetana, jo avizvastayoni hai, vaha yonibhUta kahA jAtA hai| (sabbovi) yA (kisalao) 7 57 (khalu) nizcaye (uggamamANe) tI mate (aNa tao) manantaya (bhaNio) 4aa cha (so ceva) te (vivaDhaMto) dhAna (hoi) ne cha (paritto) pratye: 01 (vA) athavA (aNa to) mananta 71. ||suu. 23 // TIkArya-zu bIjanA jIvaja mUla AdinA jIva banI jAya che, athavA tenA cAlyA gayAthI anya jIva utpanna thAya che ? AvI AzakA thavAthI kahe che bIjanI be avasthA hoya che--moni--avasthA ane ani avasthA. jyAre bIja ni avasthAne parityAga na kare paraMtu jIvadvArA tyAga karI devAya che. tyAre te bIja nibhUta kahevAya che. bIja jIvanA dvArA tyAgI devAyela che. A chavAsthanA dvArA nizcaya pUrvaka jANI nathI zakAtuM tethI ja Aja kAla sacetana ke acetana je avidhyasta eni che. te ni bhUta kahevAya che, Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pherarda varyare vyapadizyate, vidhvastayoni tu niyamena acetanatvAdayonibhUtamiti yonisvarUpantu jantorutpatti sthAnam avidhyastazaktikaM tatratya jIva pariNamana zakti sampanna mucyate, tasmin vIje yonibhUte ' jIvo' - jIvaH 'cakkamar3a' vyutkrAmati utpadyate, jAyate ityarthaH, 'soca' sa eva pUrvako jIvaH, 'anno vA' anyo vA tatrAgatya utpadyate, etAvatA yadA vIja jIva nirvarttakena jIvena svAyupaH kSayAd bIjaparityAgaH kRto bhavati, tasya ca vIjasya punaH salila kAladharaNi mUlAdi saMyogarUpa sAmagrI saMbhavastadA kadAcit sa eva prAktano vIjajIvo mUlAdi nAmagotre upanivadhya vIje utpadyate tatrAgatya pariNamati, kadAcidanyaH pRthivI jisakI yoni vidhvasta ho cukI hai arthAt jo ugane meM samartha nahIM rahA hai, vaha niyama se acetana hone ke kAraNa ayonibhUta hai / yoni kA artha hai-jIva kI utpatti kA sthAna aura avidhvasta zakti kA Azaya hai bIja meM vaha zakti vidyamAna rahe ki jIva vahAM utpanna ho sake | aise yonibhUta bIja meM jIva kI utpatti hotI hai / vaha jIva pahale vAlA bIja kA jIva hI ho sakatA hai athavA dUsarA koI jIva vahAM Akara utpanna ho sakatA hai / tAtparya yaha hai ki bIja meM jo jIva thA, usane apanI Ayu kA kSaya hone para bIja kA parityAga kara diyA / vaha vIja nirjIva ho gayA / magara usa bIja ko jamIna, jala aura kAla kA saMyoga mila gayA, taba kadAcit vahI pahale vAlA bIja-jIva mUlAdi kA nAma gotra bAMdha kara vIja meM utpanna ho jAtA hai aura kabhI koI anya pRthivIkAyika Adi nayA jIva usa bIja meM utpanna ho jAtA hai / jenI ceAni vidhvasta thaI cukI che. arthAt je ugavAmA sama nathI rahela te niyamathI acetana heAvAnA kAraNe ayeAnibhUta kahevAya che. yAninA artha che jIvanI utpattinu sthAna ane avizvasta zaktikanA Azaya che khIjamAM te zakti vidyamAna rahe ke jIva tyAM utpanna thaI zake AvA cenibhUta khIjamAM jIva utpanna thAya che. te jIva pahelA vALA khIjanA jIva hAI zake che, athavA khIjo kei chatra tyAM AvIne utpanna thaI zake che. tAtparya e che ke khIjamA je jIva hatA teNe potAnA AyuSyanA kSaya thatAM khIjane parityAga karI dIdheA. tethI te khIja nirjIva thaI gayu. parantu ta khIjane jamIna, jala ane kAla vigerene sa yeAga maLI gayA tyAre kadAcit te ja pahelAtuM khIja-jIva mUlAdinuM nAma geAtra bAMdhIne khIjamAM utpanna thai jAya che ane kayAreka kaI anya pRthvIkAyika Adi navA jIva te khIjamAM utpanna thaI jAya che, Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 327 prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU 23 vIjAvasthAnirUpaNam kAyikAdi jIva iti phalitam 'jo'viya mUle jIvo' yo'pi ca mUle jIva:ya eva jIvo mUlatayA pariNamati so'vi ya patte paDhamayAe' so'pi ca patre prathamatayA'pi pariNamati ityeka jIva kartRke mUlaprathamapatre bhavata ityAzayaH, athaivaM svIkAre 'savvo'vi kisalao khalu uggamamANo aNaMtao bhaNio' ityAdi vakSyamANavacanena virodhApattiriti cedatrocyate-atra vIjajIvaH, anyo bA bIjamUlatvenotpadya tadutsUnAvasthA sampAdayati, tatastadanantarabhAvinI kisalayAvasthA niyamena anantA jIvA vidadhate, punazca teSu kSitikSayAtpariNateSu asAveva mUlajIvo'nantajIvatatuM svazarIratayA pariNamayya tAvad varddhate yAvatprathamapatraM bhavati, iti na ko'pi virodhaH, kecitu prathamapatreNAtra bIjasya samucchnAvasthA gRhyate, jo jIva mUla rUpa meM pariNata hotA hai, vahI jIva prathama patra ke rUpa se bhI pariNata ho jAtA hai / isa prakAra mUla aura vaha prathama patra -donoM eka jIvakataka bhI hote haiN| kahA jA sakatA hai ki sabhI kizalaya (koMpala) ugate samaya anantakAyika hote haiN| ityAdi Age kahe jAne vAle vacana se virodha AtA hai, isakA samAdhAna yaha hai ki yahAM bIja kA jIva yA anya koI jIva bIja-mUla rUpa meM utpanna hokara usa meM utsUnAvasthA (aMkurAvasthA se bhI pahale kI avasthA) utpanna kara detA hai| usake pazcAt kisalaya avasthA utpanna hotI hai aura use ananta jIva hI utpanna karate haiN| tadantara sthiti kA kSaya hone para jaba ve jIva pariNata ho jAte haiM to yahI mUla-jIva sAdhAraNa zarIra ko apane zarIra ke rUpa meM pariNata karake taba taka baDhatA hai jaba taka ki pahalA patra je jIva mULa rUpamAM pariNata thAya che teja jIva prathama patranA rUpamAM paNa pariNata thaI jAya che. A rIte mULa ane te prathama patra ane eka jIva kartaka paNa bane che. kahI zakAya ke badhA kisalaye (kuMpaLa) ugatI vakhate ananta kAyika hoya che. vigere AgaLa kahevAmAM AvanArA vacanathI virodha Ave che. tenuM samAdhAna e che ke AmAM bIjane jIva agara anya koI jIva bIja mULa rUpamAM utpanna thaIne temAM utsunAvasthA-aMkurAvasthAthI paNa pahelAnI avasthA utpanna karI de che. tenA pachI kisalaya avasthA itpanna thAya che ane temAM ananta jIva utpanna kare che. tyAra bAda sthitine kSaya thatAM jyAre te jIva pariNata thaI jAya che te te mULa jIva sAdhAraNa zarIrane potAnA zarIranA rUpamAM pariNata karIne tyAM sudhI vadhe che ke jyAM sudhImAM paheluM patra Ave che. tethI Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 - pramApanAsatre tena ekajIvakartA ke mUlaprathamapatre ityasya mUlasamucchnAvasthe ekajIyaka ke ityAzayaM varNayanti, tatkathanena ca mUlasamucchnAvasthe ekajIvapariNAmite eva bhavataH, zepantu kisalayAdinAvazyaM niyamato mRlajIvapariNAmAvirbhAvitamiti, niyamaH pradarzito bhavati tathA ca 'savyo'vi phisalao khalu uggamamANo aNaMto bhaNio' ityAdi vakSyamANa vacanenA'pi no virodhaH, mUlasamucchnAvasthAnirvartanArambhakAle kisalayatvavirahAditi, ___ atha pratyekazarIravanaspatikAyikAnAM sarvakAlaM zarIrAvasthAmadhikRtya ki pratyekazarIratvameva bhavati, kiM vA kasmiMzcidavasthAvizeSe anantajIvatvamapi sambhahotA hai / ataeva kisI prakAra ke virodha kA avakAza nahIM hai| - koI-koI AcArya prathama patra kA artha yahA~ vIja kI utsanAvasthA mAnate haiN| unakI mAnyatA ke anusAra 'mRla aura prathama patra eka jIvakartRka haiM' isakA artha yaha hotA hai ki-'sala aura utsana avasthA eka jIvakartaka haiN| isa prakAra unake kathanAnusAra mRla aura utsana avasthA ekajIvakartRka hI haiM / zeSa jo kisalaya Adi haiM, ve niyama se ekajIvakartRka hI haiM, aisA koI niyama nahIM hai / isa prakAra 'sabhI kisalaya ugate samaya anantakAya kahe haiM' ityAdi vacana ke sAtha bhI koI virodha nahIM hotA, kyoMki mUla kI samucchna avasthA kI utpatti ke samaya usakI kisalaya paryAya nahIM rhtii| kyA pratyeka zarIra vanaspatikAyika jIva zarIrAvasthA kI apekSA - sadaiva pratyeka zarIra hI rahate haiM athavA kisI viziSTa avasthA meM kaI prakAranA virodhane avakAza nathI. kaI kaI AcArya prathama patrano artha bIjanI utsunAvasthA mAne che. temanI mAnyatA anusAra mULa ane prathama patra eka jIva kartaka che. tene artha e thAya che ke mULa ane utsuna avasthA eka jIva kartRka che. e rIte temanA kathana anusAra mULa ane utsuna avasthA eka jIva kartaka ja che zeSa je kisalaya Adi che teo eka jIva katRka che ja e koI niyama nathI hoto. A rIte badhA kisalaya nIkaLatI vakhate anansa kAya kA che. ItyAdi vacananI sAthe paNa keI virodha nathI banate, kemake mULanI samuThThana avasthAnI utpattinA samayamAM temane kisalaya paryAya rahetuM nathI. zuM pratyeka zarIra vanaspati kAyika jIva zarIrAvasthAnI apekSAe sadaiva pratyeka zarIra ja rahe che, athavA keI viziSTa avasthAmAM sAdhAraNa zarIra paNa thaI jAya che? Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 mameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.23 vIjAvasthAnirUpaNam vati ? evameva sAdhAraNavanaspatikAyikAnAmapi kiM sarvakAlamanantajIvatvameva bhavati kimvA kadAcitpratyekazarIrajIvatvamapi bhavati ? ityAzaGkAyAmAha-savyo'vi kisalao khalu uggamamANo aNaMto bhnnio| so ceva vivaDUMto hoI parito azaMto vA' // 94 // 'sayo'vi'-sarvo'pi-aparizepo'pi vanaspatikAyaH pratyekazarIrajIva , sAdhAraNo vA 'kisala bho khalu'-kisalayaH khalu kisalayAvasthAm , 'uggamamANo'-udgacchan-upagataH san 'aNaMtao'-anantakAyaH 'bhaNio'-bhaNitaH-tIrthakaragaNadharai rukA, 'so ceva'-sa eva kisalayarUpo'nantakAyikaH, "vivaDaMto'-vivarddhamAna:-praddhiM gacchan 'hoi paritto aNaMto vA' bhavati parito vA-pratyekazarIrajIvo vA, ananto vA bhavatIti zeSaH, tatra yadA sAdhAraNaM zarIraM nivartya te tadA sAdhAraNa eva jIvo bhavati, yadA tu pratyekazarIra nirvaya'te sAdhAraNazarIra bhI ho jAte haiM ? isI prakAra sAdhAraNa vanaspatikAyika jIva kyA sadaiva anantajIva hI rahate haiM yA kabhI pratyekazarIra jIva bhI ho jAte haiM ? isa prazna kA samAdhAna karate haiM jitane bhI kisalaya haiM ve saba ugate samaya anantakAyika hote haiM pratyeka vanaspatikAya, cAhe vaha pratyekazarIra ho yA sAdhAraNa, jaba kisalaya avasthA ko prApta hotA hai, taba tIrthakaroM aura gaNadharoM dvArA anantakAyika kahI gaI hai| vahI kisalayarUpa anantakAyika vRddhi ko prApta hotA huA pratyekazarIra yA anantakAya ho jAtA hai / jaba sAdhAraNa zarIra utpanna hotA hai taba sAdhAraNa jIva hI hotA hai aura jaba pratyekazarIra utpanna hotA hai taba pratyekazarIra jIva hotA hai| prazna-kitane kAla ke pazcAt pratyekazarIra jIva ho jAtA hai ? teja rIte sAdhAraNa vanaspatikAyika jIva zuM sadaiva ananta jI ja rahe che athavA kayAreka pratyeka zarIra jIva paNa banI jAya che ? A praznanuM samAdhAna kare che jeTalAM paNa kisalaya che te badhA ugatI vakhate ananta kAyika hoya che. pratyeka vanaspatikAya pachI te pratyeka zarIra hoya athavA sAdhAraNa. jyAre kisalaya avasthAne prApta thAya che tyAre tIrthakare ane gaNapare dvArA ananta kAyika kahevAya che. teja kisalaya rUpa ananta kAyika vRddhine pAmatAM pratyeka zarIra athavA ananta kAya banI jAya che. jyAre sAdhAraNa zarIra utpanna thAya che tyAre sAdhAraNa jIva ja hoya che ane jyAre pratyeka zarIra utpanna thAya che tyAre pratyeka zarIra jIva hoya che. prazna-keTale samaya jatAM pratyeka zarIra chava bane che? pra0 42 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAstra tadA pratyekazarIrajIvo bhavati, atha kiyatkAlAnantara pratyekazarIrajIvo bhavatIti ceducyate-antarmuharnAnantara vivarddhamAnaH pratyekagarIro bhavati nigodAnAmutkarpato 'pi antarmuhUrtakAlaM yAvat sthite ruktatvAdityAzayaH ||suu0 23 // mUlam-samaga vazkatANaM, samaga tesiM sriirnivvttii| samaga ANuggahaNaM samagaM UsAsanIsAso // 1 // ikassa u jaM gahaNaM, bahUNa sAhAraNANa taM ceva / jaM vahuyANaM gahaNaM, samA. sao taM pi ikasla // 2 // sAhAraNamAhAro, lAhAraNamANupANa gahaNaM ca / sAhAraNa jIvANaM, sAhAraNalakkhaNaM evaM // 3 // jaha ayagolo dhaMto, jAo ttttvaannijjsNkaaso| sambo agaNi pariNao, nigoyajIve tahA jANa // 4 // egassa doNha tiNha va, saMkhijjANa va na pAsiGa skaa| dIsaMti sarIrAI, nigoyajIvA. Na'NatANaM // 5 // logAgAsapaese, nigoyajIvaM Thavehi ikikaM / evaM mavijamANA, havaMti logA asaMkhijjA // 7 // patteyA pajjattA, payarasta asaMkhabhAgamittA u| logA'saMkhA pajjattagANa sAhAraNamaNaMtA // 8 // eehiM sarIrehi, paccakkhaM te parUviyA jIvA / suhumA ANAgijjA, cakkhupphAsaM na te iMti // 9 // je yAvanne tahappagArA te samAsao duvihA paNNattA, taM. jahA-pajattagA ya apajjattagA ya / tattha NaM je te apajjattagA te NaM asNpttaa| tattha NaM je te pajattagA tesiNaM vannAdeseNaM gaMdhAdeseNaM rasAdeseNaM phAsAdeseNaM sahassaggaso vihANAI, saMkhijjAiM jonnippmuhsyshssaaiN| pajjattagaNIsAe apajja. uttara-kramazaH vRddhi ko prApta hotA huA antarmuhartta ke bAda pratyekazarIra hotA hai, kyoM ki nigoda jIvoM kI utkRSTa sthiti bhI antarmuharta pramANa hI kahI gaI hai / / 23 // uttara-kamazaH vRddhine pAmate aMtamuhUrtanA pachI pratyeka zarIra bane che,. kemake nigoda jIvanI utkRSTa sthiti aMtarmuhUrta pramANanI kahelI che, je sU 23 che Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.24 sAdhAraNajIvalakSaNanirUpaNam 331 ttagA vakrAMti / jattha ego tattha liya saMkhijA liya asaM. khijA siya annNtaa| eeli NaM imAo gAhAo aNugaMta. vAo, taM jahA-kaMdA ye kaMdamUlA ya, rukkhasUlAiyAvare / gucchA ya gumna vallIya, veNuyANi taNANi ya / // 1 // paMumuppaleM saMghADe, haMDheya sevAla kinnee parNae / avaeya kaccha bhANI, kaMdukke gUNavIsaime // 2 // taya-challi pavAlesu ya, patta-pupphaphalesu y| mUlagga-majjha-vIesu, joNIkassa vi kittiyaa||3|| se taM sAhAraNasarIra bAyaravaNassaikAiyA (se taM saahaarnnsriirvnnssikaaiyaa)| se taM baayrvnnssikaaiyaa| se taM vnnssikaaiyaa| se taM egidiyA ||suu024|| chAyA- samakaM vyutkrAntAnAM, samakaM tepAM zarIranirvRttiH / samakam AnagrahaNam, samakam ucchvAsaniHzvAsau // 1 // ekasya tu yad grahaNaM vahUnAM sAdhAraNAnAM tadeva / yada bahukAnAM grahaNaM, samAsatastadapi ekasya // 2 // sAdhAraNamAhAraH, sAdhAraNamAnaprANagrahaNaM ca / sAdhAraNajIvAnAM, sAdhAraNalakSaNametat // 3 // yathA zabdArtha-(samagaM) eka sAtha (vakkaMtANaM) janme hueM (samarga) eka sAtha (tesiM) unakI (sarIranivvattI) zarIra kI niSpatti (samagaM) eka sAtha (ANuggahaNaM) prANApAna ke yogya pudgaloM kA grahaNa (samaga) eka sAtha (UsAsanIsAso) ucchvAsa aura nizvAla / (ikkalsa) eka jIva kA (u) to (jaM) jo (gahaNaM) grahaNa (bahUNa) bahuta (sAhAraNANa) sAdhAraNa jIvoM kA (taM ceva) vahI (ja) jo (bahuyANaM) bahutoM kA (gahaNaM) grahaNa (samAsao) saMkSepa le (taMpi) vaha bhI (ikkassa) eka kaa| (sAhAraNamAhAro) sAdhAraNa AhAra (sAhAraNamANapANagahaNaM ca) zahAtha-(samagaM) me sAthe (vakka tANaM) sanmadAya (samaga) me sAtha (tesiM) temAnI (sarIranivvatti) zarI2nI niSpatti (samagaM) me4 sAthe (ANuggahaNa) prANApAnane yogya pugatAnu aDara (samagaM) 24 sAthai (UsAsanisAso) 27pAsa mana nizvAsa (ikkarasa) 24 sapanA (u) ta(ja) 2 (gahaNa) 1 (bahUNaM) a (sAhAraNANa) sAdhAraNa vona (taM ceca) te (ja) 2 (bahuyANa) ghAnA (gahaNa) a5 (samAsao) sapathI (taM pi) te 55 (ikkassa) senA Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nApanAsatre 332 aMyogolo mAto jAtastaptatapanIyasaMkAzaH / sarvo'gni pariNataH, nigodajIvAn tathA jAnIhi ||4|| ekasya dvayoH trayANAM ca saMkhyeyAnAM vA na draSTuM zakyAni / dRzyante zarIrANi, nigodajIvAnAmanantAnAm ||5|| lokAkAza pradeze nigodajIvaM sthApaya ekaikam / evaM mIyamAnA bhavanti lokA anantAstu // 6 // lokAkAzapradeze, parItajIvaM sthApaya ekaikam / evaM mIyamAnA bhavanti lokA asaMkhyeyAH ||7 | pratyekAH paryAptAH pratarasya asaMkhya bhAgamAtrAstu | logA sAdhAraNa zvAsocchvAsa kA grahaNa (sohAraNa jIvANaM) sAdhAraNa jIvoM kA (sAhAraNalakkhaNaM) sAdhAraNa lakSaNa (eyaM) yaha / 1 (jaha ) jaise (agragolo) lohe kA golA (to) garama kiyA (jAo) huA (tattatavaNijakAso) tape hue sone ke samAna (sanco ) sArA ( agaNipariNao) agni hA pariNata (nigoyajIve) nigoda ke jIvoM ko ( tahA) usI prakAra (jANa) jAno / (essa) eka kA ( dopaha) do kA ( tinha va ) athavA tIna kA (saMkhijANa va ) athavA saMkhyAta kA (na pAsiuM sakkA) dekhanA zakya nahIM hai (dIsaMti) dIkhate haiM ( sarIrAI) zarIra (nigoyajIvANa) nigoda jIvoM ke (anaMtANaM) ananta ke / (logAgAsapaese) lokAkAza ke eka-eka pradeza meM (nigoyajIva) nigoda jIva ko (vehi) sthApita kiyA jAya (hakkikka) eka-ekako ( evaM ) isa prakAra ( vijamANA ) sthApita kiye hue (hati) hote haiM (logA) loka (anaMtA ) ananta ( u ) vitarka / 1 // (sAhAraNamAhAro) sAdhAraNa AhAra (sAhAraNa mANapa NagahaNaM ca ) sAdhAraNa vasovAsa eNu (sAhAraNa jIvANa) sAdhAraNa bhayonu (sAhAraNalakkhaNa) sAdhAraNa sakSaSu (evaM) te (jaha ) ?bha (ayagolo) soDhAnA goNI (ghaMto) ga2bha ye (jAo) hoya ( tattatavaNijja saMkAso) tapelA sonAnI prema (savvo) sarva (agaNipariNao) agni 35 pariNata (nigoyajIve) nigohanA ve (tahA) ye rIte (jANa) lge| ( egassa) senA (donha) me nA ( tiNha va ) athavA tragunA (saMkhijANa va ) athavA saMkhyAtanA (na pAsiu sakkA) levu zakSya nathI (dIsaMti) deNAya che (sarIrAi') zarI2 (nigoyajIvANaM) nigoha bhavAnA (aNa tANa) anaMtanA (logAgAsapaese) do aAzanA 4 me pradezabhA (nigoyajIva) nigoha lavane (Thavehi) sthApita rAya (ikkikaM) goDa goDane ( evaM ) mA prahAre (mavijjamANA) sthApita 4zodA (havaMti) bhane che (logA) se 3 (aNatA) ananta ( u ) vita 1 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 harat TIkA pra. pada 1 sU.24 sAdhAraNajIvalakSaNa nirUpaNam asaMkhyeyAH, aparyAptakAnAM sAdhAraNAnAmanantAH ||8|| etaiH zarIraiH pratyakSaM te prarUpitAH jIvAH / sUkSmA AjJAgrAhyAH, cakSuH sparza na te yanti // 9 // ye cAnye tathA prakArAste samAsato dvividhAH prajJaptAH, tadyathA - paryAptakAzca tatra khalu ye te aparyAptAste khalu asaMprAptAH / tatra khalu ye te paryAptakA stepAM khalu varNAdezena gandhAdezena rasAdezena sparzAdezena sahasrAgrazo vidhAnAni, saMkhyeyAni yonipramukhazatasahasrANi / paryAptakanizrayA aparyAptakA vyutkrAmanti, yatraikastatra syAt saMkhyeyAH, syAt asaMkhyeyAH syAt anantAH / eteSAM khalu imA gAthA anugantavyAH, tadyathA - 'kandAtha kandamUlAni ca, vRkSamUlAni - iti - cAparANi / gucchAca gulmA vallyazca, veNukA stRNAni ca // 1 // padmam utpalaM zRGgATaM haDazca zaivAlaH kRSNakaM panakaH / avakaJca kaccha bhANI kandukaH ekonaviMzatitamaH tvakkU - challI - pravAleSu ca patra - puSpa - phaleSu ca / sUlAgra - madhya - bIjepu, yoniH kasyApi kIrttitA ||3||' te ete sAdhAraNazarIravAdaravanaspatikAyikAH // ta ete sAdhAraNazarIravanaspatikAyikA / ta ete vAdaravanaspatikAyikAH / te vanaspatikAyikAH / ta ete ekendriyAH ||suu024|| TIkA - atha sAdhAraNa jIvaprastAvAt tallakSaNaM prarUpayitumAha- 'samayaM vakka - tANaM samayaM tersi sarIra nivvattI / samayaM ANuggahaNaM samayaM UsAsanIsAso | 95| ikssa u jaM gahaNaM vahUNa sahAraNANa taM ceva / jaM vahuyANaM gahaNaM samAsao pi ikassa' 96 // 'samaya' samakam - yugapat 'vaktANaM' - vyutkrAntAnAm utpannAnAM 1 (pattA) pratyeka vanaspati jIva (pajjattA) paryApta (payarassa) pratara - ghana kiye ke ( asaMkha bhAgamittA u) asaMkhyAtaveM bhAga mAtra (logAsaMgvA) aparyApta ke asaMkhya loka pramANa (pajattayANa sAhAraNamanaMtA) paryApta sAdhAraNa jIvoM kA parimANa ananta loka hai / (ehiM ) ina pUrvokta ( sarIrehiM) zarIroM se (paccaka) pratyakSa (te) ve (rUviyA) prarUpe (jIva) jIva (sumA) sUkSma (ANAjijjhA) jinAjJA se grAhya haiM (cakSphAsa na le iMti) ve AMkha se nahIM dikhAI dete // 24 // (patteyA) atyeka vanaspati va (pajjattA) paryAsa (payarassa) pratara dhana urekSAnA (asaMkhabhAgamittAu ) asaNyAtabhA logo bhajIne (logA saMkhA ) paryAptanA asaMkhya do prabhANu (pajjattayANa sAhAraNa marNatA) paryApta sAdhAraNa jIvAnu parimANu ananta leAka che (eehiM me yUve (sarIrehiM ) zarIrathI ( pacakakhaM ) pratyakSa (paruviyA) pra3SyA (jIvA) va (suhumA) sUkSma (ANAgijjhA) nAjJAthI thAhA che (cakkhu. phAsaM na te iMti) tetheo bhAMgothI hejAI zaatA nathI. // sU0 24 // 13 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre satAm 'tesiM' teSAM sAdhAraNajIvAnAm, 'samaya-samakam, samameva samakam ekakAlam 'sarIranivvattI' zarIranivRttiH-zarIranippatti bhavati 'samaya'-samakamyugapacca 'ANuggahaNaM'-AnagrahaNam - prANApAnagrahaNam-prANApAnayogyapudgalopAdAnam, tadanantaram 'samaya' samakam-ekakAlam, taduttarakAlabhAvinI 'UsAsanIsAso'-ucchvAsaniHzvAsau bhavataH, ityarthaH tathA-'ikkassa'-ekasya 'u' tu 'ja' yat 'AhArAdi pudgalAnAm 'gahaNaM'-grahaNam-upAdAnaM bhavati 'taM ceva' tadeva ca 'vahaNa sahAraNANa'-bahUnAmapi sAdhAraNAnAm sAdhAraNajIvAnAM jJAtavyam, tathA ca yadAhArAdikameko gRhNAti zeSA api taccharIrAzritA vahavo'pi tadeva gRhNanti, tathA-'ja' yat 'bahuyANaM gahaNaM' vahanAm AhArAdi pudgalagrahaNaM bhavati 'taMpi'-tadapi 'samAsao'-samAsataH saMkSepAt-ekatra zarIrasamAvezAt 'ikkassa'-ekasyApi grahaNaM bhavati, adhoktArthamupasaMharamnAha-'sAhAraNamAhAro TIkArtha-sAdhAraNa jIvoM kA prakaraNa hone se aba unake svarUpa kA pratipAdana kiyA jAtA hai-eka sAtha hI utpanna hue sAdhAraNa jIvoM ke zarIra kI niSpatti eka sAtha hI hotI hai| ve jIva eka sAtha hI prANApAna ke yogya pudgaloM ko grahaNa karate haiM aura eka sAtha hI usake pazcAt unakA zvAsocchvAsa hotA hai| ____eka jIva kA AhAra Adi ke pugaloM ko grahaNa karanA hI bahuta se sAdhAraNa jIvoM kA grahaNa karanA samajhanA cAhie / isa prakAra jaya eka jIva AhAra Adi ko grahaNa karatA hai, tabhI usa zarIra meM azrita bahuta-se jIka bhI grahaNa karate haiM / aura jo bahuta jIvoM kA grahaNa hai vahI eka jIva kA ahaNa samajhanA cAhie, kyoMki ve saba jIva eka hI zarIra meM Azrita hote haiN| TIkArtha -sAdhAraNa jIvonuM prakaraNa hevAthI have teonA svarUpanuM pratipaahn 421ya cha ekI sAthe utpanna thayelA sAdhAraNa jIvanA zarIranI niSpatti ekI sAthe ja thAya che. te jIve ekI sAthe ja prANapAnane egya pudgalone grahaNa kare che ane eka sAthe ja tyAra pachI tenA zvAcchavAsa thAya che. eka jIvanA AhAra Adi pugalenuM grahaNa karavuM ja ghaNA sAdhAraNa jInuM grahaNa karavuM samajavAnuM che. evI rIte jyAre eka jIva AhAra Adine grahaNa kare che tyAre e zarIramAM Azrita ghaNu jIva paNa grahaNa kare che. ane je ghaNu jInuM grahaNa che teja eka jIvanuM grahaNa samajavuM joIe. kemake teo badhA jIva eka ja zarIramAM Azrita bane che Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.24 sAdhAraNajIvalakSaNanirUpaNam 335 'sAhAraNamANupANa gahaNaM ca / sAhAraNajIvANaM sAhAraNalakkhaNaM eyaM' // 17 // sarvoSAmapi ekazarIrAzritAnAM jIvAnAjuktaprakAreNa yat-'sAhAraNa mAhAro'-- sAdhAraNam-sAdhAraNaH, AhAra:-AhArayogyapudgalopAdAnam, yacca "sAhAraNamANupANa gahaNaM ca'-sAdhAraNam AnaprANagrahaNam prANApAnayogyapudgalopAdAnam, etasya upalakSaNatayA yau sAdhAraNau ucchravAsaniHzvAsau ca yA ca sAdhAraNazarIranirvRtti bhavati 'eyaM'-etat 'sAhAraNajIvANaM'-sAdhAraNajIvAnAm 'sAhAraNalakkhaNaM'-sAdhAraNaM lakSaNaM pratipattavyam, atha yathA ekasmin nigodazarIre anantAnAM jIvAnAM pariNAmaH pratItipathamavatarati tathA prarUpayitumAha-'jaha ayagolI dhaMto jAo ttttvnnijjsNkaaso| savvo agaNipariNao nigoya-- jIve tahA jANa' // 98 // 'jaha' yathA 'ayagolo'-ayogolakaH 'dhaMto'-dhmAta san 'tattatavaNijjasaMkAso'-taptatapanIyasaMkAzaH-sataptasuvarNasadRzaH 'savvo'-sarvaH azeSaH 'agaNipariNao'-agnipariNataH 'jAo' jAto bhavati, "tahA-tathA 'jANa'-nigodajIvAn jAnIhi, nigodarUpe'pi ekaikasmin zarIre taccharIrAsmakatayA anantAn jIvAn pariNatAn avehItyarthaH, tathA sati-'egassa doNha tiNhava saMkhijjANava na pAsiuM sakA / dIsaMti sarIrAI nigoyajIvANaNaM___ eka zarIra meM azrita sAdhAraNa jIvoM kA AhAra bhI sAdhAraNa hI hotA hai, prANApAna ke yogya pudgaloM kA grahaNa evaM zvAsocchavAsa bhI sAdhAraNa hI hotA hai, yaha sAdhAraNa jIvoM kA sAdhAraNa lakSaNa samajhanA caahie| ___ eka nigoda zarIra meM ananta jIvoM kA pariNamana lamajhAne ke lie sUtrakAra udAharaNa dete haiM-agni meM khUba tapAyA huA lohe kA golA tapta svarNa ke sadRza, sArA kA sArA agnimaya bana jAtA hai, usI prakAra nigoda jIvoM ko bhI smjho| arthAt nigoda rUpa eka zarIra meM ananta jIvoM kA pariNamana honA samajha lenA caahie| isI kAraNa eka zarIramAM Azrita sAdhAraNa jIvane AhAra paNa sAdhAraNa ja hoya che. prANapAnane pudgalenuM grahaNa ane zvAsocchavAsa paNa sAdhAraNa ja hoya che. A sAdhAraNa jIvanuM sAdhAraNa lakSaNa samajavuM joIe. eka nigoda zarIramAM ananta jenuM pariNAmane samajAvavA mATe sUtrakAra udAharaNa Ape che-agnimAM khUba tapele leDhAne gALo tapAvela sonAnA sarakho, Akhe A agnimaya banI jAya che, eja prakAre nigoda jIvone paNa samaje. arthAta nigada rUpa eka zarIramA, ananta jIvonuM pariNamana thavuM te samajI levuM " naye. 4 / 26-4, me, na sadhyAta ane, 'an 54thI sadhyAta nigAha Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 prajJApanAsUtra tANaM // 99 // ' 'egassa-ekasya 'doNDa'-dvayoH, 'tiNhava'-trayANAM vA 'saMkhijjA Nava' yAvat saMkhyeyAnAM, vA zabdAdasaMkhyeyAnAM vA nigodajIvAnAM zarIrANi 'pAsiuM na sakA'-draSTuM na zaktAni, ekAdi jIvagRhItAnAm anantavanaspati zarIrANAmabhAvAt tepAs anantajIva piNDAtmakatvAt, kathaM tahi tAni upalabhyAni? ityAzaGkAyAmAha-'dIsaMti' dRzyante 'sarIrAi' zarIrANi 'nigoyajIvANa'NaMtANaM' nigodajIvAnAs-vAradaranigodajIvAnAm, anantAnAm, na tu sUkSmanigodajIvAnAm , teSAM zarIrANAmanantajIvasamudAyAtmakatve'pi anupalabhyasvabhAvatvAt-anupalabhyasvabhAva sUkSmanigodapariNAmapariNatatvAt, nigodarUpazarIrasya niyamato'nantajIvapariNAmAvirbhAvitatve kiM pramANamiti cet tIrthaGkaravacanasyaiva pramANatvAt, tathAcoktaM bhagavatA-'golAya asaMkhejjA hoti nigoyA asaMkheyA gole / ekke koya nigoo aNaMtajIvo muNeyavyo' // 1 // golAzcAsaMkhyeyA bhavanti nigodA asaMkhyeyA golake / ekaikazca nigodo'nantajIvo jnyaatvyH||1|| ___eka, do, tIna, saMkhyAta aura 'vA' zabda se asaMkhyAta nigodajIvoM ke zarIra hameM dikhAI nahIM de sakate, kyoMki unake pRthaka-pRthaka zarIra hI nahIM haiN| ve to anantajIvoM ke piNDa rUpa hI hote haiM-anantajIvoM kA hI eka zarIra hotA hai| kevala ananta jIvoM ke zarIra hI dikhAI dete haiN| inameM se bhI bAdaranigoda jIvoM ke zarIra hI dRSTigocara hote haiM, lakSana nigodajIvoM ke nhiiN| sUkSma nigodajIvoM ke zarIra ananta jIvAtmaka hone para bhI azya hI hote haiN| unakA svabhAva hI aisA hai| ananta nigodajIvoM kA eka hI zarIra hotA hai, isa viSaya meM kyA pramANa hai ? isakA uttara yaha hai ki vItarAga evaM sarvajJa tIrthakara jIvonA zarIra emAM dekhAI zaktA nathI. kemake teonA pRthapha pRthapha zarIraja nathI hotAM. teo te ananta jInA piMDa rUpaja hoya che. anaMta jIvanuM ja eka zarIra hoya che. kevaLa ananta jInA zarIra ja dekhAya che. temAMthI paNa bAdara nigoda jIvenA zarIra ja daSTigocara thAya che sUma nigada janA nathI thatA sUma nigada jenA zarIra ananta jIvAtmaka hovA chatAM paNa adazya ja hoya che. teono svabhAvaja eve che. ananta nigoda jIvanuM ekaja zarIra hoya che A bAbatamAM zuM pramANa che tene uttara e che ke vItarAga ane sarvajJa tIrthakara bhagavAnanA vacane ja A bAbatamAM pramANa bhUta che. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU 24 sAdhAraNajIvalakSaNanirUpaNa 337 atha teSAmeva nigodajIvAnAM pramANaM pratipAdayitumAha-'logAgAsapaese nigoyajIvaM Thavehi ikikaM / evaM mavi jasANA havaMti logA aNaMtA u' // 10 // 'ekaikasmin 'logAgAsapaese' lokAkAzapradeze 'ikvikvaM'-ekaikam "nigoya jIvaM'-nigodajIvam 'Thavehi'-sthApaya, evam ekaikasmin AkAzapradeze ekaikajIvaracanayA 'mavijjamANA'-pIyamAnAH 'agaMtA u'-anantAstu 'logA' loko:anantalokAkAzapramAgAH nigodajIvAH 'havaMti'-bhavanti, atha pratyekavanaspati jIva pramANamAha-'logAgAsapae se paritajIcaM Tharehi ikkimaka evaM mavijamANA havaMti logA asaMkhijjA' // 101 // 'lomAgAlaparase' ekaismin lokAkAzapradeze 'ikkika'- ekaikam 'parittajIvaM parInajIvaM-pratyekavanaspatijIvam 'Thavehi' bhagavAna ke vacana hI isa viSaya meM paramANabhUta haiN| bhagavAna ne kahA hai-'sUI kI nauka meM barAbara ligodakAma meM asaMkhyAta gole hote haiM, eka-eka gole meM asaMkhyAta-asaMkhyAta nigoda hote haiM aura ekaeka nigoda meM ananta-ananta jIva hote haiN|' ____ aba nigodajIdoM kI saMkhyA kA pratipAdana karate haiM-lokAkAza ke eka-eka pradeza meM yadi eka-eka nigodajIva sthApita kiyA jAya aura unakA mApa kiyA jAya to una saba jIvoM ko sthApita karane ke lie ananta lokoM kI AvazyakatA hogii| tAtparya yaha hai ki eka lokAkAza meM asaMkhyAta pradeza haiM, aise-aise ananta lokAkAzoM ke pradezoM ke barAbara ananta nigodajIvoM kA parimANa hai| / . aba pratyeka banaspatikAya ke jIvoM kA pramANa kahate haiM-eka-eka lokAkAza ke pradeza meM, pratyeka vanaspatikAya ke eka-eka jIva ko sthApita kiyA jAya aura isa prakAra unakA mApa kiyA jAya to ve bhagavAne kahyuM che-seyanI aNI jeTalA nigoda kAyamI asaMkhya geLA hoya che, eka eka goLAmAM asaMkhyAta asa khyAta nigoda hoya che. ane eka eka nigodamAM ananta jIva hoya che. have nigadanI saMkhyAnuM pratipAdana kare che kAkAzanA eka eka pradezamAM ja eka eka nigoda jIva sthApita karavAmAM Ave ane tenuM mApa levAmAM Ave to te badhA jIvone sthApita karavA mATe anantalokanI AvazyakatA thaze. tAtparya e che ke eka kAkAzamAM asaMkhyAta pradeza che, evA evA anantakAkAzanI barAbara ananta nigodajInA parimANa che. have pratyeka vanaspati kAyanA jInuM pramANa kahe cheeka eka kAkAzanA pradezamA, pratyeka vanaspatikAyanA eka eka jIvane ma0 43 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -338 pramApanAsUtre sthApaya, 'evaM' evam-uktaprakAreNa 'mavijamANA'mIyamAnAH pratyekavanaspatijIvAH 'logA asaMkhijjA'- asaMkhyeya lokAkAzapradezapramANAH 'hacaMti-bhavanti, -atha paryAptakA'paryAptakabhedena pratyekasAdhAraNavanaspatijIvAnAM pramANaM prarUpayati 'patteyA pajjattA payarassa asaMkhabhAgaminA u / logA'saMkhA pajjattayANa sAhA- raNamaNaMtA' // 12 // 'pajjattA' paryAptAH 'patteyA'-pratyekavanaspatijIyAH ghanIkRtasya sambandhinaH pratarasya 'asaMkhabhAgamittA u'-asaMkhyeyabhAgamAtrAstu-asaMkhyeyatame -bhAge yAvantaH AkAzapradezA stAvatprasANA bhavanti, aparyAptakANAM punaH pratyeka -vanaspatijIvAnAm 'logA'saMkhA'-asaMkhyeyA lokAH parimANas, 'pajjattayANa -sahAraNa' paryAptakAnAm aparyAptakAnAJca sAdhAraNajIvAnAm 'aNaMtA'-ananta lokAH parimANamiti, tathAcAparyaptakAH pratyekavanaspatijIyaH asaMkhyeyalokA"asaMkhyAta lokAkAzoM ke pradezoM ke barAbara hote haiN| tAtparya yaha hai ki asaMkhya lokAlAzoM ke jitane pradeza hoM utane hI pratyekavanaspatikAya ke jIva haiM, athavA yoM kahA jA sakatA hai ki lokAkAza ke pradezoM se asaMkhyAtaguNA pratyekavanaspatikAya ke jIvoM kA parimANa hai| aba paryAptaka aura aparyAptaka ke bhedoM se pratyeka aura sAdhAraNa vanaspati jIvoM ke pramANa kI prarUpaNA karate haiM-pratyeka vanaspati ke paryApta jIva ghanIkRta pratara ke asaMkhyAta bhAga mAtra hote haiM arthAt 'loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM jitane AkAzapradeza haiM, utane hote haiM tathA aparyApta pratyeka vanaspatijImeM kA parimANa asaMkhyAta loka ke , barAbara hai| paryApta tathA aparyApta sAdhAraNa jIvoM kA parimANa ananta lokAkAzoM ke pradezoM ke barAbara haiN| tAtparya yaha hai ki aparyApta pratyeka 'vanaspati jIva asaMkhyAta lokAkAza ke pradezoM ke barAbara haiM aura 1 sthApita karavAmAM Ave ane e rIte emanuM mApa karavAmAM Ave te teo asaMkhyAta lekAkAzanA pradezanI barAbara hoya che. tAtparya e che ke, asaMkhya lekAkAzanA jeTalA pradeza che teTalAja pratyeka vanaspati kAyanA jIva che, athavA te ema kahevAya ke lekAkAzanA pradezathI asaMkhyAta gaNu pratyeka vanaspati kAyanA jIvonuM parimANa che.' have paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI pratyeka ane sAdhAraNa vanaspati jInA pramANanI prarUpaNa kare che pratyeka vanaspatinA paryApta jIva ghanIkRta prataranA asaMkhyaya bhAga mAtra hoya che. arthAt lekanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM jeTaluM AkAza pradeza che, teTalA hoya che temaja aparyApta pratyeka vanaspati jIvonA parimANa asaMkhyAta Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 su.24 sAdhAraNajIvalakSaNanirUpaNam kAzapradezaprasANA bhavanti, paryAptakAparyAptakasAdhAraNavanaspatijIvAzca anantalokAkAzapradezapramANAH bhavantItyarthaH, 'eehiM sarIrehiM paccakkhaM te parUviyA jIvA / suhumA ANAgijjhA cakkhupphAsaM na te iMti' 'eehi' etaiH-pUrvoktaiH 'sarIrehiM' zarIraiH 'paccakkhaM'-pratyakSa-spaSTarUpatayA te jIvAH-bAdaranigodajIvAH 'parUviyA-arUpitAH abaseyAH, 'suhumA'-sUkSmA:-nigodajIvAH 'ANAgijjhAAjJAgrAhyA-jinAjJAvacanairgrahItavyAH-vijJeyAH ityarthaH 'na te' sUkSmA- jIvAH 'cakkhupphAsaM'-cakSuHsparzam-jayanagocaratvam 'iti' ynti-praapnuvnti| - ., 'je-yAvanne tahappagArA'-ye'pi cAnye anuktarUpAstathA prakArAH-pratyeka vanaspatirUpAH, sAdhAraNavanaspatirUpAzca bhavanti, te'pi vanaspatikAyatvena avaseyAH, 'te samAsao duvihA paNNattA'-te vanaspatijIvAH samAsataH-saMkSepeNa 'duvihA'-dvividhAH-dviprakArakAH, 'paNNattA'-prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'yajjattagAya, ajjattagAya'-payeptakAzca aparyAptakAzca 'tatya NaM' tatra khalu paryaptakAparyApta evaM aparyApta sAdhAraNa banaspatikAya ke jIva ananta lokAkAza ke pradezoM ke barAbara hote haiN| ina pUrvokta zarIroM ke dvArA spaSTa rUpa se bAda nigodajIvoM kI prarUpaNA kI gaI hai| sUkSma nigodajIba sirpha AjJAgrAtya haiM arthAt jinendra bhagavAna ke kathana se hI jAne jA sakate haiN| ye sUkSma nigodajIva netroM se nahIM dikhAI dete // 24 // __zabdArtha-(je yAvanne tahappagArA) anya jo isI prakAra ke haiM unheM bhI vanaspatikAya samajhanA cAhie (te) ve (samAsao) saMkSepa se| (duvihAM pannatsA) do prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiN| lokanA barAbara che. paryApta tathA aparyApta sAdhAraNa jIvanA parimANa ananta kAkAzenA pradezonI barAbara che. tAtparya e che ke aparyApta pratyeka vanaspati jIva asaMkhyAta lekAkAzanA pradezanI barAbara che. ane paryApta ane aparyApta sAdhAraNa vanaspati kAyanA jIva ananA kAkAzanA, pradezanI barAbara banatA rahe che. A pUrvokta zarIre dvArA spaSTa rUpe bAdara nigoda jInI prarUpaNuM karAI che sUkSma nigoda jIva phakata AjJA grAhya che. arthAt jItendra bhagavAnanA kathanathI ja jANI zakAya che. A sUkSma nigoda jIva AkhethI nathI dekhAI zakAtA. zahAtha-(je yAvanne tahApagAnA) anya 7 5Y mAyA prasArana chatamAna 54 panaspati 4ya sabhA (te) tasA (samAsao) sapathI(duvihA paNNattA) me // 2 // 4cha (taM jahA) te 20 prAre cha (pajjattagA. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premApanAsUtre paryAptakAnAM, madhye 'je te apajjattagA'-ye te aparyAptakAH vanaspatijIvAH santi - 'te NaM asaMpattA'-te khalu asamprAptAH, svayogyAH paryAptIH sAkalyena asaMprAptAH, viziSTAn varNAdIn anupagatA bhavanti, varNAdi bhedavivakSAyA mete kRSNAdinA varNabhedena vyapadeSTuM na pAryante, zarIrAdi paryAptiSu paripUrNAsu satISu vAdarANAM varNAdivibhAgaH prakaTo bhavati nAparipUrNAsu te cAparyAptA ucchvAsaparyAptyA'paryAptA eva mriyante tasmAt na spaSTatara varNAdi vibhAgastatrati bhAvaH, 'tattha NaM'-tatra khalu-paryAptakAparyAptakAnAM madhye 'je te pajjattagA' ye-te paryAptakAH parisamAptasvayogyasamastaparyAsayaH vanaspatijIkA bhavanti, 'tesi NaM vanAeseNaM gaMdhAeseNaM rasAeseNaM'-teSAM khalu paryAptakavanaspatijIvAnAm varNAdezena-varNabhedavivakSayA, gandhAdezena-gandhabhedavivakSayA, rasAdezena-rasabhedavivakSayA, 'phAsAdeseNaM'-sparzAdezena-sparzabhedavivakSayA 'sahassaggaso'-sahasrAgrazaH-sahasrasaMkhyayA 'vihANAI'-vidhAnAni bhedA bhavanti, tadyathA-varNAH kRSNAdibhedAtpaJca, gandhau surabhitaditarabhedAda dvau, rasAH-tiktAdayaH paJca, sparzAH -mRdukarkazAdayo'STau bhavanti ityAdirItyA varNAdyAdezaiH sahasrAgrazo bhedAH, 'saMkhijjAI joNippamuhasayasahaslAI-saMkhyeyAni yoni pramukhAni-yonidvArANi zatasahasrANi paryAptakavanaspatijIvAnAM bhavanti, tathA hi-ekaikasmin varNe gandhe rase sparza ca saMvRtAyoniH vanaspatikAyikAnAm ityAdi pUrvoktarItyA'vaseyam, 'pajjattaganIsAe apajjattagA vavamaMti'-paryAptakanizrayA-paryAptAzrayeNa, aparyAptakAH (pajjattagA ya) paryApta aura (apajjattagA ya) aparyApta (tattha NaM) unameM (je te apajjattagA) jo aparyAptaka haiM 'te) ve (asaMpattA) aprApta haiM (tattha NaM je te pajattagA) unameM jo paryAptaka haiM (tesi NaM) unake (vannAdeseNaM) varNa se (gaMdhAde seNaM) gaMdha se (rasAdeleNaM) rasa se (phAsAdeseNaM) sparza se (sahastaggaso) hajAroM (vihANAI) bheda haiM (saMkhejjAI joNippamuhasayasahassAI) saMkhyAta lAkha yoniyAM haiM (pajattaNIsAe) paryApta ke Azraya le (apajjattagA) aparyApta (vakkamaMti) janmate haiN| ya) paryApta mane (apajjattagA ya) paryAH (tattha Na) tesomA (je te apajjattagA) mA saparyA cha (te) tes| (asaMpattA) maprAya che. __(tatthaNa je te paNjattagA) temAbhAthI 2 544 (tesiM Na) tamAna (vannAdeseNa) varSa thI (gaMdhAdeseNa) yI (rasAdeseNa) 2sathI (phAsAdeseNa) 25za thI (sahassaggaso) / (vihANAI) se che (saMkhejjAI joNippamuhasaya. sahassAI) saNyAta etn yoniyo cha (pajjattaNIsAe) paryAsana mAyathI (apajjattagA) 25yAMsa4 (vakkamaMti) me cha Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ heater TIkA pra. pada 1 sU.24 sAdhAraNa jIvalakSaNa nirUpaNam 341 vanaspatijIvA vyutkrAmanti - utpadyante, kiyantaH ? ityAzaGkAyAmAha - ' jattha ego tattha siya saMkhijjAsiya akhijjA siya anaMtA' yatra eko vAdaraparyAptako bhavati tatra niyamata stamnizrayA aparyAptakAH syAt - kadAcit saMkhyeyAH syAt - kadAcit asaMkhyekAH, syAt-kadAcit anantA utpadyante tatra pratyekavanaspatijIvAH saMkhyeyA asaMkhyeyA vA, sAdhAraNAstu niyamAdanantA utpadyante iti bhAvaH / 'eesiNaM' eteSAM - sAdhAraNapratyekatarurUpANAM vanaspativizeSANAM vakSyamANAnAm ' imAo gAhAo' - imAH - vakSyamANA vizeSapratipAdakA gAthA: aNugaMtavvAo'-anugantavyAH - avaseyAH, tA eva gAthA Aha - ' taM jahA ' - tadyathA 'kaMdAya 1 kaMdamUlAya2, rukkhamUlA 3 iyAvare / gucchA ya4 gumma5 vallI ya6, veNuyANi7 taNANiya' / 103 | kundAH 1 - sUraNakandAdayaH, kandamUlAni ca 2 vRkSamUlAni iti cAparANi3 sAdhAraNaca naspativizeSAH, gucchAca stavakarUpAH4, gulmAH5 vallyazca prasiddhAH 6 veNukAH - aMzAH 7 tRNAni - arjunAdIni 8 / 'pau9 muppala 10 saMghADe 11 haDhe 12 sevAla13 kinnae 14 paNa 15 / atrae ya 16 kaccha17 bhANI 18 kaMduka gUNavIsaiye | 104 | padmotpala zUGgATakAni prasiddhAni ( jattha ego) jahA~ eka paryAptaka hotA hai (tattha) vahAM (siya saMkhejjA) kadAcit saMkhyAta (siya asaMkhejjA) kadAcit asaMkhyAta (siya anaMtA ) kadAcita ananta hote haiM / (eesi NaM ) inake viSaya meM (mAo) ye (gAhAo ) gAthAeM (aNugaMtavbAo) jAnanI cAhie / ( taM jahA ) ve isa prakAra haiM (kaMdA ya) kanda (kaMdasUlA ya) kandamUla (rukkhamUlA) vRkSa ke mUla (iyAvare) isa prakAra dUsare (gucchA ya) guccha) (gumma) gulma (vallI ya) vallI (veNuyANi) vAMsa (tagANi ya) tRNa / (pauppala saMghADe) padma, utpala, siMghADA (haDhe ya) haDha vanaspati (sevAla) sevAra (kinnae) kRSNaka (paNae) panaka (avae ya) avaka ( jattha ego) yA me paryAsa hoya che (tattha ) tyA ( siya saMkhejjA ) 4hAyita sa MNyAta (siya asaMkhejjA) hAthit asaNyAta (siya aNa tA) udyAthit ananta hAya (eesi Na) temonI jANatabhA (imAo) mA (gohAo) gAthAo (aNugaMtavtrAo) laNuvI lekhe (taM jahA) tethe mA aAre che. (kaMdAya) 4-6 (kaMdamUlA ca) 4 bhUjha ( rukkhamUlA) AunA bhUja (iyAvare) me rIte jInna (gucchAya) gugcha (gumma) gusbha (vallIya) vahasI ( veNuyANi) pAMsa (taNANi ya) tRthu (paDamuppalasaMghADe) pahUbha, utpakSa, sighADA (haDheya) DaDha vanaspati (sevAla ) Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342. pramApanAsUtra trikoNAkAraN-siGgarapadavAcyam jalotpannaM phalavizeSarUpaM zRGgATakaM bodhyam, hadvazva jala javanaspativizepa', zaivAlaH prasiddha eva kRSNapanakAvaka kacchabhANi, kandukathA-sAdhAraNavanaspativizeSaH, ekonaviMzatitamaH, 'taya challipavAlesu ya pattaSupphaphalesu ya / mUlagamajjhavIemu jogIkassavi kittiyA' // 105 / / tvaka challopravAleSu ca patrapuSpaphaleSu ca / mUlAgrama vyavIjeSu yoniH kasyApi (kacchabhAgI) kaccha mANI (kaMdukka) kaMdukya (egaNavIsaiye) unnIsavAM - (tayA challipavAlesu ya) tvacA, chAla, pravAla meM (pattapupphalesu ya) paMtra; puppa, phala meM (sUlaggamajjhavIesu) mUla, agra, dIja meM, (jogI) yoni (kassa vi) kisI kI kucha2 (kittiyA) kahI hai|| __(se taM lAhAraNasarIra bAyaravaNaslaikAiyA) ye sAdhAraNa zarIra bAdara vanaspatikAyika haiM (se ttaM sAhAraNasarIra vaNassaikAiyA) yaha sAdhAraNa zarIra vanaspatikAthikoM ko prarUpaNA huI (se ttaM vAyaravaNassaikAiyA) yaha vAdara vanaspatikAya kI prarUpaNA huI (se taM ghaNassahakAiyA) yaha vanaspatikAyikoM kI prarUpaNA samApta huI // 24 // TIkArtha-jina vanaspatiyoM kA yahAM nirdeza nahIM kiyA gayA hai, unameM jo sAdhAraNa vanaspati ke samAna haiM, unheM sAdhAraNa vanaspati samajha lenA cAhie aura jinameM sAdhAraNa vanaspati ke lakSaNa ghaTita na hoM unheM pratyekavanaspati samajhanA caahie| sevANa (kinnae) (paNae) 4na (avaeya) 2014 (kacchabhANI) 427sAlI (kaMDukka) 44ya (egUNavIsaime) mAgaNIsabhA (tayA chAllI pavAle ya) vayA, 'chasa bhane pravAsamA (pattapu'phaphalesu) patra, puNya, mane mA (mUlaggamajjhavIesu) bhUga, maya, bhImA (joNI) yoni (kassa vi) 5-10-315.(kittiyA) 4DI che (se ttaM sAhAraNasarIravAyaravaNNassaikAiyA) mA sAdhAraNa zarI2 mA42 panaspatiya cha (se taM sAhAraNasarIravaNassaikAiyA) mA sAdhAraNa zarIra vanaspatikAyikenI prarUpaNa thaI. (settaM vaNassa ikAiyA) 20 mA2 vanaspati yanI pra35 (settaM vaNassaikAiyA) 2mA banaspatiyAnI pra35 samAsa ya / sU. 24 // TIkA-je vanaspatikAyikane ahI nirdeza nathI karelo teomAM je sAdhAraNa vanaspatinI samAna che. teone sAdhAraNa vanaspati samajI levA joIe ane jeomAM sAdhAraNa vanaspatinA lakSaNe ghaTatAM na hoya teone. pratyeka vanaspati samajI levAM joIe. Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sR. 24 sAdhAraNajIva lakSaNanirUpaNam ve vanaspatikAya ke jIva saMkSepa meM paryApta aura aparyAptaka ke bheda se do prakAra ke haiM / ina meM jo aparyAptaka vanaspatikAyika jIva haiM, ve asaMprApta haiM arthAt apane yogya paryAptiyoM ko pUrNa nahIM kara cuke haiM aura viziSTa varNa Adi ko prApta nahIM kara pAye haiM / varNa Adi se vibhAga kareM to ve kAle haiM, nIle haiM, ityAdi 'rUpa se unakA nirdeza nahIM kiyA jA sakatA / zarIra Adi paryAptiyAM jaba pUrNa ho jAtI haiM tabhI bAdara jIvoM meM varga Adi kA vibhAga prakaTa hotA hai, jaba paryAptiyAM apUrNa hotI haiM taba yaha bheda prakaTa nahIM hotA / ve aparyApta jIva ucchvAsa paryApti se aparyApta raha kara hI mara jAte haiM, ataeva unameM varNa Adi kA vibhAga spaSTatara nahIM hotA / 343 ina paryApta aura aparyApta jIvoM meM se jo paryApta haiM, arthAt jo apane yogya paryAptiyAM pUrNa kara cuke haiM, unake varNa bheda kI apekSA "se, rasa bheda kI apekSA se aura sparza bheda kI apekSA se hajAroM bheda hote haiM, ve isa prakAra - kRSNa Adi ke bheda se varNa pAMca haiM, surabhi aura duraMbhi ke bheda se gaMdha ke do bheda haiM, tikta Adi rasa pAMca haiM aura mRdu karkaza Adi sparza ATha prakAra ke haiM / inake bheda se sahastroM 'bheda ho jAte haiM / ina paryAptaka vanaspati jIvoM kI yoniyAM lAkha haiM, te vanaspatikAyanA jIvo sakSepamA paryApta ane aparyAptanA bhedathI e prakAranA che. teomAM je aparyAptaka vanaspati kAyika jIve che, tee asa'prApta arthAt peAtAne cAgya paryAptiAne pUrNa nathI karI cukelA ane viziSTa vaNu vagerene prApta nathI thayelA vaNu vigerethI vibhAga kare to te kALA che, lIlA che. vigere rUpathI teonA nirdeza nathI karI zakAtA. zarIra vigere paryApta jyAre pUrNa thai jAya che, tyAre khAdara jIvelamAM varNAdinA vibhAga pragaTe che. jyAre paryAptiye apUrNa hAya che tyAre A bheda pragaTa nathI thatA. te aparyApta jIvA ucchavAsa paryAptithI aparyApta rahIne ja marI jAya che, tethI ja teomA varNAdinA vibhAga spaSTatara nathI thatA. `A paryApta ane aparyApta jIvAmAthI je paryApta che arthAt je pAtAne yAgya paryAptie pUrNa karI cUkelA che, tenA varNabhedanI apekSAe, gandha bhedanI apekSAe rasa bhedanI apekSAe ane spa bhedanI apekSAe hajAro bheda paDe che, te A prakAre--kRSNa adinA bhedathI varNa pAMca che, surabhi ane durabhinA bhede gandhanA be bheda paDe che, tikta vigere rasa pAca che ane mRdu karkaza Adi spaza ATha prakAranA che, C Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (344 * prazApanAsUtre kyoMki eka-eka varNa, gaMdha, rasa aura sparza meM banaspatikAyikoM kI saMvRta yoni hotI hai, ityAdi pUrvokta prakAra se samajha lenA caahie| paryAptaka jIva ke Azraya se aparyAptaka vanaspati jIva utpanna hote haiN| ve kitane utpanna hote haiM ? isa zaMkA kA samAdhAna yaha hai ki jahAM eka cAdara paryApAka jIva hotA hai, vahAM niyama se, usake Azraya se kadAcit saMkhyAta, kadAcit adAkhyAta aura kadAcit ananta pratyeka aparyApta jIva utpanna hote haiM / sAdhAraNa jIva niyama se ananta hI utpanna hote haiN| ina sAdhAraNa aura pratyeka vanaspati vizeSoM kA pratipAdana karane vAlI gAthAeM samajhanI cAhie / be ye haiM (1) sUraNakanda Adi kanda (2) kandamUla (3) vRkSamUla sAdhAraNa vanaspati vizeSa (4) skavakarUpa guccha (5) gulma, jinakA kathana pahale ho cukA hai (6) vallI (7) veNu-vAMsa (8) arjuna Adi tRNa (2) padma (10) utpala (11) zrRMgATaka-jala meM utpanna hone vAlA trikoNAkAra phala jise siMghADA kahate haiM (12) haDha-jalotpanna vanaspati vizeSa emanA bhedothI hajAre bheTa thaI jAya che. A paryAptaka vanaspati jenI caniye saMkhyAta lAkha che. kemake eka eka varNa gaMdha rasa sparzamAM vanaspati kAcikenI saMvRtta ni hoya che, vigere pUrvokta prakAre samajI levuM joIe. paryAptaka jIvanA AzayathI aparyAptaka vanaspati jIva utpanna thAya che. teo keTalA utpanna thAya che? - e zaMkAnuM samAdhAna A che ke jyAM eka bAdara paryAptaka jIva heya che. tyAM niyama karI, tene AzrayathI kadAca saMkhyAta kadAca asa khyAta ane kadAca ananta pratyeka aparyApta jIva utpanna thAya che. sAdhAraNa jIva niyama thI ananta ja utpanna thayA ja kare che. A sAdhAraNa ane pratyeka vanaspatinA vizeSa pratipAdana karavAvALI gAthAo samajavI joIe. teo A che- (1) su29 26 46 (2) 44bhU (3) vRkSabhUrA (4) sta54-227 (5) zubha renu 4thana 2mA mAnI gayu cha (6) sI (7) -vAMsa (8) marjuna vigere tRe () pama (10) Bue (11) mATa4-pANImA nipajatAM vikeNukAra phaLa ke jene si ghoDAM kahe che. (12) haTha jalatpanna vana spati vizeSa (13) vAsa-sevANa (14) 4 (15) pana (16) 2514 (17) kaccha (18) bhANI (19) kandukya-sAdhAraNa eka jAtanI vanaspati Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.24 sAdhAraNajIvalakSaNanirUpaNam .345 5 kIrtitA, etaSAmekonaviMzati saMkhyakAnAM tvagAdiSu madhye kasyApi kAMpi yoniH kimuktA bhavati ? kasyApi tvagyoniH kasyApi challIyoniH kasyApi pravAlaH) kasyApi patram, kasyApi puSpam, kasyApi phalam kasyApi mUlam, kasyApyagram, kasyApi madhyam, kasyApi bIjaM yoni bhavati, prakRtamupasaMharannAha - 'se ttaM sAhAraNa sarIra vAyaravaNassaikAiyA' te ete pUrvoktAH sAdhAraNazarIra vAMdavanaspatikAyikAH prajJaptAH 'se ttaM vAyaravaNaslaikAiyA' - te ete - uparyuktAH vAdaravanaspatikAyikAH prajJaptA, 'se ttaM vaNassa ikAiyA' - te ete - pUrva darzitAH vanaspatikAyikAH prajJaptA, 'setaM egidikA' - te ete - pUrvoktA ekendriyAH prajJaptAHH / / sU024|| " / (13) zaivAla - sevAra (14) kRSNaka (15) palaka (16) avaka (17) kaccha (18) bhANI (19) kandukya - eka sAdhAraNa vanaspati / 2312 Upara batalAI huI unnIsa vanaspatiyoM kI tvacA, chAla, pravAla patra, puSpa, phala, mUla, agra, madhya aura cIja meM se kisI kI koI aura kisI kI koI yoni hotI hai / tAtparya yaha hai ki kisI kI yoni tvacA hai, aura kisI kI yoni chAla hai, kisI kI yoni pravAla haiM, kisI kI patra, kisI kI puSpa, kisI kI phala, kisI kI mUla, kisI kI agra, kisI kI madhya evaM kisI kI yoni bIja hai / S aba prastuta viSaya kA upasaMhAra karate haiM - yaha sAdhAraNazarIra yAdaravanaspatikAyika jIvoM kI prarUpaNA huI / isa prarUpaNA ke sAtha sAdhAraNazarIra vanaspatikAyikoM kI bhI prarUpaNA ho gaI aura sAtha hI vanaspatikAyika jIvoM kI bhI prarUpaNA bhI pUrI huI / vanaspatikAyikoM kI prarUpaNA ke sAtha ekendriya jIvoM kI bhI prarUpaNA ho cukI // 34|| DAT 752- atAvesI bhogalIza vanaspatiyAnI, tvayA, chAsa, pravAsa yAna, puSya, Na, sUla, agra, madhya ane khIjamAMthI kAinI kAMi ane kAinI kAMi ceAti hArya che; 5 tAtpaya e che ke kAinI ceAni tvAcA che, keAInI ceAni chAla kAinI cetti, pravAla koinI patra kAinI puSpa, kAinI phaLa, kAinI mULa, koinI agra kAMinI madhya temaja kAinI ceAni khIja hAya che. have prastuta viSayanA upasaMhAra pure che mA sAdhAraNa 'zarIra moTara - vannaspati kAyika chavAnI prarUpaNA thaI gaI ane sAtheja vanaspatikAyika chavAnI prarUpaNA paNa purI thaI, vanaspati kAyikAnI prarUpaNAnI sAthe eku. ndriyaH jIvAnI paNa prarUpaNu thai gai. // sU. 245 pra0 44 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... 346 . . . . . . . . . . . . . . azApanAstre + mUlam-se kiM taM beiMdiya saMsArasamAvannajIvapannavaNA ? beiMdiya saMsArasamAvannajIvapannavaNA aNegavihA paNNattA, 'taM jahA-pulAkimiyA kucchikimiyA gaMDUyalagA golomA NeurA somaMgalagA vaMsImuhA sUimuhA gojaloyA jAlAuyA saMkhA.. saMkhaNagA ghullA gulayA khaMdhA varADA sottiyA muttiyA kaluyAvAsA egao vattA duhao vattA naMdiyA vattA saMbukkA mAivAhA sippi saMpuDA caMdaNA samuhalikkhA, je yAvanne tahappagArA savve te saMmucchimA napuMsagA, te samAsao duvihA paMnnattA, taM jahA-pajattagA ya, apajjattagA y| eesi NaM evamAiyANaM beiMdiyANaM pajjattagANaM satta jAikulakoDi joNIemuha sayasahassAI bhavaMtIti makkhAyaM / se taM beiMdiya saMsArasamAvanna. jIvapannavaNA ||suu0 25 // ... chAyA-atha ke te dvIndriyasaMsArasamApanajIvaprajJApanA ? dvIndriyasaMsArasamApanajIvaprajJApanA anekavidhAH prajJaptA, tadyathA-pulAkRmikAH-putakRmayaH, kukSikRmikAH, gaNDUpadAH, goromAH, nUpurAH, saumaGgalakAH, vaMzImukhAH, sUcI zabdArtha-(se kiM taM veiMdiya saMsArasamApanna jIvapannavaNA ?) dvIndriya saMsArI jIvoM kI prajJApanA kyA hai ? unake kitane bheda haiM ? 'veiMdiyasaMsArasamAvannajIvapaNNavaNA aNegavihA' do indriya vAle saMsArasamApannaka; jIvoM kI prajJApanA aneka prakAra kI (paNNattA) kahI haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM-(pulAkimiyA) pulAkRmi, (kucchikimiyA) kukSikRmi (gaMDrayalagA) gaMDUpada (golomA) goroma (NeurA) nRpura (somaMgalagA) saumaMgalaka (vaMzImuhA) vaMzImukha (sUimuhA) sUcImukha (gojaloyA) gaujalaukasa - vizandriya vAnI pra35o . 11- 17Avat(se ki ta beiMdiyasaMsArasamAvannajIvapannavaNA ?) bIndraya sazi yAnI prajJApana zu'che 1 (veiMdiyasaMsArasamAvaNNajIvapannavaNA) meMdriya sasA2 sAra samApanna vAnI prajJApana (aNega vihA) mana: 42nI (paNNattA) hA cha (taM jahA) te 2 // zata cha (pulAkimiyA) sAbhi (kucchI kimiyA) akSI mI (gaDUyalagA) 54 (golomA) gArAma : (NeurA) mUpura (somaMgalagA) saumanasa (vaMsImuhA) zI bhuma (suimuhA)- zUthIbhubha (gojaloyAM) - Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1.sU.25 samedadvIndriyajovanirUpaNam -- - .. -- mukhAH, gojalaukasaH, jAlAyuSkAH, zaGkhAH, zaGkhanakAH, ghullAH, khullAH, gur3az2AH, skandhAH, varATAH, sautrikAH, mUtrikAH, kalukAvAsAH, ekatovRttAH, 'dvidhAto. vRttAH, nandikAvartAH, zambukkAH, mAtRvAhAH, zuktisampuTAH, candanAH, samudralikSA, ye cAnye tathAprakArAH sarve te saMmUcchimA napuMsakAH, te samAsato "dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptakAzca, aparyAptakAzca / eteSAM khalu evamAdikAnAM dvIndriyANAM paryAptAparyAptAnAM sapta jAtikulakoTi yonipramukha zatasahasrANi bhavantItyAkhyAtam / te ete dvIndriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanAH ||suu0 25 // ". (jAlAuyA) jAlAyuSka (saMkhA) zaMkha (saMkhaNagA) zaMkhanakA (ghullA) ghullA (khullA) khullA (gulayA) guDajA (khaMdhA) skandha (varADA) varATakauDI (sottiyA) sautrika (muttiyA) mUtrika (kaluyAvAsA) kalukAvAsa -(egaovattA) ekatovRtta (duhao vattA) dvidhAto vRtta (naMdiyAvasa) nandikAvarta (saMvukkA) zambUka (mAivAhA) mAtRvAha (sippisaMpuDA) zuktisaMpuTa (caMdagA) candanaka (samuddalikkhA) samudralikSAM (je yAvanne tahappagArA) anya jo bhI isa prakAra ke haiN| . (savvete) ve sabhI (saMmucchimA) saMmUrchima (napuMsagA) napuMsaka hote haiM (te samAsao duvihA pannattA) ve saMkSepa se do prakAra ke kahe haiM (taM jahA) isa prakAra (pajjattagA ya apajjattagAya) paryApta aura aparyApta / ...' (eesi NaM) inake (evamAiyANaM) ityAdi (beiMdiyANaM) dvIndriyoM ke (pajjattA pajjattAgaM) paryApta aura aparyApta ke (satta jAikulakoDi sosa (jAlAuyA) analyu4 (saMkhA) zama (saMkhaNagA) zamana (ghullA) * ghuTatA (khullA) musA (gulayA) Pson (khaMdhA) 245 (varoDA) asii (sottiyA) sIniya (muttiyA). bhUtrA (kaluyA vAsA). 494 pAsA (egao vattA) se 'mANu goNa (duhao vattA) me. mANu vRtta (naMdiyAvatta) nahIpatta (saMbukkA) za94 (mAvAhA) bhAtapADa (sippI saMpuDA) zuti saMyuTa (caMdaNA) yahana4 (samuddAlakkhA) samudrasikSA (je yAvanne tahappagArA) ne mInts mA 52nA che. - (savve te) tasA mayA (samucchimA) sa bhUchibha (napuMsagA) nasa4 DAya cha (te samAsao duvihA pannattA) temA sapathI meM praa2n| 4aa cha (taM jahA) te mA 4 // 2 (pajjattagA ya apajjattagA ya) pati mane 255ryAta - i(eesi NaM) tegAnA (evamAiyANaM) vigere (vaiMdiyANa) dIndriyAnA (paMjatA pajjattANa) paryApta mana aparyAptanA- (satta jAI kulakoDi joNipamuha sayasahasAI) and earnti sa oNI (bhavaMtIti makkhAyaM) DAya che ma . Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAranAsUtre TIkA - atha dvIndriyajIvaprabhedAn prarUpayitumAha - 'se kiM taM beiMdiya 'saMsAra samAvana jIvapannavaNA ?' 'se' - atha 'kiM taM' - kA sA - katividhA 'iMdiya"saMsArasamAvana jIvapanavaNA' dvIndriya saMsArasamApanna jIvaprajJApanA prajJaptA ? bhagavAnAha - 'beIdiyasaMsAra samAvaNNa jIvapannavaNA' - dvIndriya saMsAra samApannajIvaprajJA'panA 'aNegavihA' - aneka vidhA - aneka prakArA 'paNNattA' - prajJaptA, ' jahA~tadyathA 'pulA kimiyA' - pUtakRmayaH, te ca gudapradezotpannAH kRmayaH ucyante, "kucchi kimiyA'- kukSikRmayaH - udarapradezotpannAH kRmayaH, 'gehUyalagA' gaNDUpadAH kSudrajantu vizeSAH, 'golomA' - gorAmAH, 'NeurA' - nUpurAH, 'somaMgalagA' - sauma(GgalakA:, ' vaMsImuddA' - vaMzI mukhAH, 'sUimuDA' - sUcImukhAH, 'gojaloyA' 'gojalI--kasaH - gau:- pRthivI, jalaJca oko gRhaM yeSAM te gojalaukasaH, 'jaloyA' - jalo:- saH - jalameva oko yeSAM te jalaukasaH, 'joka' iti prasiddhAH, 'jAlAuyA'* jAlAyuSkAH, 'saMkhA' - zaGkhAH samudrotpannAH prasiddhA eva, 'saMkhaNagA' - zaGkhanakA:(joNIpamuha saya sahassAI ) sAta lAkha jAti kulakoTi ( bhavatItimakkhAyeM) hotI haiM, aisA kahA hai (se taM vediyasaMsAra samApanna jIvapaNNavaNA ) yaha dIndriya saMsArI jIvoM kI prajJApanA hai ||25|| 348 Ot TIkArya aba bIndriya jIvoM ke bheda-prabhedoM kA nirUpaNa karate haiM / prazna hai ki hIndriya saMsArI jIva kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn uttara 1 dete haiM- dvIndriya jIva aneka prakAra ke haiM aura isa kAraNa unakI prajJAmanA bhI ( aneka prakAra kI hai / dvIndriyajIvoM meM se kucha kA ullekha -: karate haiM- pUtakRmi jo gudA meM utpanna hote haiM, peTa meM utpanna hone vAle -kukSikRmi, gaMDUpada ( giDaulA nAmaka kSudra jantu), isI prakAra gaurama, napura, saumaMgalaka, vaMzImukha, sUcImukha, gojalaukasa, (joMka) jAlAche (settaM veiMdiya, saMsArasamA vanna jIvapaNNavaNA) yA dvIndriya saMsArI bhavAnI prajJApanA che. ||.suu. 25 // TIkA have IndriIya jIvAnA bheda prabhedanuM nirUpaNa kare che--prazna e che (dvIndriya 'sa'sArI DeTA aAranA DelA che?' . zrI bhagavAna uttara Ape che dvIndriya jIva aneka prakAranA che. ane e ! kAraNe temanI prajJApanA paNa aneka prakAranI chaeN dvIndriya jIvAmA keTalAkane / use che.. ! pUtasRSi jIve gudAmAM utpanna thAya che. peTamA utpanna thanArA kukSikRmi yaha (giDuDolA nAbhanA kSudra bhantukheo) tevIna rIte, gorobha, nUpura, saubha - "gADe, vazIbhuNa, sUryAIbhuNa, gaunloDasa (bhaNe) lasAguNDa, za, rAjavaTI, gussA (nAnA zaya-samudranA zamanA bhAranA) guDasu, sundha, oDI, sautri Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.25 samedadvIndriyajIvanirUpaNam 0349 zaGkhA eva laghubhUtAH, zaGkhanakA ucyante, 'ghullA'-ghullAH-ghullikAH 'ghogharI' iti. prasiddhAH 'khullA'-laghavaH zaGkhA:-sAmudrazahAkArAH, 'gulayA'-guDajAH, 'khaMdhA'-skandhAH, 'varADA'-varATA:-kapardakAH, 'kauDI' iti bhASAprasiddhAH, . 'sottiyA'-sautrikAH 'muttiyA'-mUtrikAH, 'kalayAvAsA'-kalukAvAsAH, ega.. ovattA'-ekato vRttAH-ekabhAge golAkArAH, 'duhao vattA' dvidhAto vRttAHubhayabhAge golAkArAH 'naMdiyAvattA'-nandikAvartAH, 'sabukkA'-zambUkAH, 'DolA' iti bhASAprasiddhAH, 'mAivAhA'-mAtRvAhAH 'sippisaMpuDA'-zuktisampuTAH, saMpuTAkArAH zuktayaH, 'caMdaNA'-candanakA:-akSAH, 'samuddalikkhA' samudralikSAH, ete. ca yathAsambhavaM pratipattavyAH, 'je yAvanne tahappagArA'-ye'pi cAnye tathAprakArAH evaM vidhAH-mRtakazavadehotpanna kRmyAdayaste sarve'pi dvIndriyAH pratipatta- vyAH, 'savve te samucchimA'-save te-pUrvoktAH, saMmUcchimAH 'napuMsagA'-napuMsakA bhavanti, samucchimAnAmavazyaM napuMsakatvAt 'nAraka saMmUcchimA napuMsakA' iti te samAsao duvihA paNNattA'-te dvIndriyAH, samAsataH-saMkSepeNa dvividhAH-dviprakArakAH prajJaptAH-uktAH, 'taM jahA'-tadyathA-'pajjatagA ya apajjattagA. ya-paryAyuSka, zaMkha zaMkhanI, ghullA (ghoMgharI), khullA (choTe zaMkha-samudrI zaMkha : ke AkAra ke),,guTaja, skaMdha, kauDI, sautrika, bhUtrika, kalukAvAsa, , ekatovRtta (eka ora se gola jantu), nandikAvartta, zambUka-DokA ke nAma se prasiddha,.mAtRvAha, zuktisampuTa ArthAt saMpuTAkAra sIpa, -candanaka (akSa) aura smudrlikssaa| ina saba dvIndriya jIvoM ko jisa prakAra saMbhava ho, samajha lenA cAhie / inake atirikta bhI mRtakadeha -Adi meM utpanna hone vAle kIDe Adi bIndriya hote haiN| / ye sabhI dvIdriya sammUcchima hote haiM, napuMsaka hote haiM, kyoMki -saba sammUchima jIva napuMsaka hI hote haiN| dvIndriya jIva saMkSepa se do prakAra ke kahe haiM-paryAptaka aura apmUtraka, kulukA, vAMsa ekavRtta (eka bAjuthI geLa jatu) dvidhAvRtta bane * mAthI santu) ard, zambhU, bhAlA, zuta, saMpuTa' (marthAt sNputt|4|2 chI5) yanna, bhane samudrasikSA .. A badhA kandriya jIne je rIte saMbhava thAya te samajI levA joIe taduparAnta marelA zarIra vigeremAM utpanna thanArA kIDA vigere dvIndriya hoya che. - A badhA kandriya samUcchima heAya che, napusaMka hoya che, kemake badhA , ja saMmUchima jIva napuMsakaja hoya che, ,, dvIndriya jIva sa kSepathI be prakAranA kahyA che-paryAptaka ane aparyAsika Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 * pratApana 9 , sAtha, aparyApta kAzca cakAradvayena yonikulabhedena svagatAnekabhedAH sUcyante, 'eesi NaM' eteSAM dvIndriyANAm 'evamAiyANaM' - evamAdInAM putakRmyAdInAm 'beiMdiyANaM' - dvIndriyANAm 'pajjattApajjattANaM' - paryAptAparyAptAdInAm sarvasaMkhyayA .. 'satta jAikulako DijoNIpamuhasayasahassAI bhavatIti makkhAyaM' - saptajAtikula- koTi yoni pramukhazatasahasrANi - sarvajAti kulakoTInAM yonipramukhaNi yoniprava'hANi yonizatasahasrANi bhavanti, saptalakSajAtikulakoTyo bhavantItyAzayaH ityAkhyAtaM tIryakRdbhiH atredaM bodhyam-jAtikulayonInAM parijJAnArthaM pUrvAcAryai ridaM paristhUlamudAharaNamupadarzitam, tathAhi jAtiritipadena tiryaggatirucyate tasyAH- kulAni kRmikITavRzcikAdIni, etAni ca kulAni yonipramukhAni bhavanti - ekasyAmeva yonoM anekAni kulAni bhavanti, yathA chagaNayonau kRmikulaM kITakulaM - vRzcikakulam ityAdi, athavA jAtikulamityekaM padaM vartate, jAtikulayonyo parasparaM vizeSo bhavati, ekasyAmapi yonau anekajAtikulasaMbhavAt, - yathA ekasyAmeva yonau kRmijAtikulaM, kITakajAtikulaM, vRzcikajAtikulamityAdi tathA caikasyAmapi yonau avAntarajAtibhedabhAvAdanekAni yoniprahANi jAti ryAptaka / donoM jagaha 'ya' avyaya ke prayoga se yaha sUcita kiyA gayA . hai, ki yoni evaM kula ke bheda se inake avAntara bheda aneka haiM / ina : pUtakRmi Adi paryApta aura aparyApta dIndriyoM kI do lAkha jAti kulakoTiyAM hotI haiM, aisA tIrthaMkara bhagavantoM ne kahA hai / na jAti-kula- yoniyoM ko samajhAne ke lie pUrvAcAryA ne yaha : sthUla udAharaNa batalAyA hai - 'jAti' pada se tirthacagati samajhanA cAhie / kRmi, kITa Adi kula kahalAte haiM / ye kula yoni pramukha ~ hote haiM arthAt eka hI yoni meM aneka kula hote haiM, jaise chagaNa (kaMDA) yoni meM kRmi kula, kITakula aura vRzcikakula, Adi hote haiM, isa mA. banne jagyAe ' avyayanA prayAgathI ema sUcita karyuM che, ke caini ane ra, kula vigerenA bhedathI temanA avAntara bhe aneka thAya che. A kRmi Adi paryApta ane aparyApta drIndriyAnI e lAkha jAti kulakoTi hAya che evuM tIrthaMkara bhagavantAe pharamAvyu che. } 'jAti, kula ceAniyAne samajAvavAne mATe pUrvAcAryAMe A sthUla udA ra matAnyuche. 1 "" jAti padathI tiryaMcagati samajavAnI che, kRmi, kITa vigere kula kahe vAya che, A kula ceAni pramukha hAya che arthAt ekaja - hoya che ma chaga (chA) yonimA bhiDDusa bhane vRzci ceAnimA aneka kula sa yAhi hoya che. Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.26 samedatrIndriyajIvanirUpaNam_351 kulAni sambhavanti ityupapadyante dvIndriyANAM saptalakSajAtikulakoTInAm prakRtamupasaMharamAi-'se taM beiMdiya saMsArasamAvannajIvapannavaNA'-sA eSA dvIndriya saMsArasamApannajIvaprajJApanA ||suu0 25 // : mUlam-se kiM taM teiMdiya saMsArasamAvannajIvapannavaNA? teiMdiyasaMsArasamAvannajIvapannavaNA aNegavihA paNNattA, taM jahA-ovaiyA rohiNiyA kuMthU pivIliyA usagA uddehiyA ukkaliyA upAyA uppaDA taNahArA kaTTAhArA mAluyA. pattAhArA, taNabeMTiyA pattaveMTiyA puppha.TiyA phalabeMTiyA teburaNamijiyAtaosimijiyA kappAsaTrimijiyA hilliyA jhilliyA jhiMgirA kiMgiriDA bAhuyA lahuyA subhagA sovatthiyA suyabeTA iMdakAiyA iMdagovayA turutuMbagA kutthalabAhagA jRyA hAlAhalA.. pisuyA sayavAiyA gomhI hasthisoMDA, je yAvanne tahappagArA, save te saMmucchimA npuNsgaa| te samAsao duvihA pannattA, taM jahA-pajattagAya apajjattagA y| eesi NaM evamAiyANaM, teiMdiyANaM pajjattApajjattANaM aTTalakkha jAikulakoDi joNippaH muhasayesahassAI bhavaMtIti mkkhaayN| se taM teiMdiyasaMsAra--- samAvanna jIvapannavaNA ||suu0 26 // , chAyA-atha kA sA trIndriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA ? zrIndriya prakAra eka yoni meM bhI avAntara bheda hone se aneka yonipravAha jAti kula hote haiM, ataeva dvIndriya jIvoM ke sAta lAkha jAti kulakoTiyAM ho sakatI haiM / aba prastuta kA upasaMhAra karate haiM-yaha vIndriya saMsArasamApanna jIvoM kI prajJApanA huI // 25 // ..zabdArtha-(se.kiM taM teiMdiya saMsArasamApanna jIvapannavaNA?) aba - yonimA 55 sapAntara meM thavAthI mene yoni pAnnati kula thArya che. tethIja dvIndriya jIvonI sAta lAkha kula keTI thaI zake che d, have prastutane upasaMhAra kare che-A hIndriya saMsAra samApanna jInI prajJApanA 27. sU. 25 / / zahAtha-(se kiM-taM teiMdiyasaMsArasamovannajIvapannavaNA ?) va zrIndriya Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3520 pratapinAsa saMsAra samApannajIvaprajJApanA anekavidhA prajJaptA, tadyathA - aupayikAH, rohi NikA:, kunthavaH, pipIlikAH, uddezakAH, uddehikAH, utkalikAH, utpAdAM:) : utpaTAH, tRNAhArAH, kASThAhArAH, mAlukAH, patrahArAH, tRNavRntikAH, patra vRntikAH, puSpavRntikAH, phaladhRntikAH, vIjavRntikAH, tevuraNamiJjikAH, kArpAsAsthimiJjikAH. DillikA:, jhillikAH, jhiMgirAH, kiMgiriTA, bAhukA laghukAH, subhagAH, sauvastikAH, zuruvRntA:, indrakAyikAH, indragopakAH, tu tumbekAH, kusthalavAhakAH, yUkAH, hAlAhalAH, pizukAH, zatapAdikAH, gommayaH, trIndriya saMsArI jIvoM kI prajJApanA kyA hai ? (aNegavihA paNNattA) aneka prakAra kI kahI gaI hai (taM jahA) vaha isa prakAra hai (ovaiyA) aupayika (rohiNiyA) rohiNika (kuMdhU) kuMthuka (pivIlikA) pipIlikA cITIM (usagA) uddezaka (uddehiyA) udehI (ukkaliyA) utkalikA ( uppayA) utpAda ( upaDA) utpaTa (taNaharA) tRNAhAra (kaTTahArA ) kASThAhAra (mAluyA) mAlukA (pattAhArA ) patrAhAra ( taNaveMTiyA) tRNavRntika ( pattayeMTiyA) patravRttika (puSpaveMTiyA) puSpavRntika (phalayeMTiyA) phalavRttika (bIyabeTikA) vIjavRntika ( tevuraNamiMjiyA) teraNamijika (taosimirjiyA) trapuSImiMjika (kappAsahimiMjiyA) kArpAsAsthi: mijika (hilliyA) hillika (jhilliyA) jhillika (jhiMgirA) jhIMguru (fififiDA) kiMgaraTa (vAhuyA) bAhuka ( lahuyA) laghuka (subhagA) subhaga (sovatthiyA) sauvastika (suyadheMTA) zukavRnta (iMdakAiyA) indrakAyika ( idagovA) indragopa (turutuMbagA) turutumbaka (kucchalavAhagA) asorI lavonI ajJAnA zuM zrIndriya sa'sAra - samApanna jI prajJApanA (aNegavihA pannattA) bhane prabhAranI uDesI che (taM jahA) tethe mAre che (ovaiyA) aupayi4 (rohi-NiyA~) zaDiSi (kuthU) yuvA (pivIliyA) cipIsIo-DIDI (uddesago) buddha, ze (uddehiyA) heDI (ukkaliyAM) utsA, (uppAyA) utpAes (uppaDA) utpaTa (taNAhArA) tRthAddhAra (kaTTAhArA) aSTAMDAra (mAluyA) bhAsuMra (pattAhArA ) patrAhAra (taNabeTiyAM) tRNuvRnti (pattave TiyA) patravRtti (pupphave TiyA) puSpavRtti (phalabreTiyA) isavRti4 (bIyaveMTiyA) mI vRttiH (ta buragamiMjiyA) teSurabhi4. (tao- simiMjiyA) trayupI bhani= (kampAsaTThimi jiyA) zarpAsAsthibhiH (fecten) (Beels (faf) Clear (f) i (fire) fil rITa (bAhuyA) jADu ( lahuyA) sadhu (subhagA ) sulaga : (sovatthiyA) somasti (suyabeTA) zubhapravRtti (iMdakAIyA) indrAyiSThA (iMdagovayA) ndragoya (turaMtu bagA) * che ? (teiMdiya saMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA) ! / Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . prameyabodhinI TIkA pra, pada 1 sU.26 samedatrIndriyajIvanirUpaNam 353 hasthisauNDAH, ye cAnye tathA prakArAH, sarve te saMmUrchimAH napuMsakAH / te samA-sato dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptakAzca aparyAptakAzca / eteSAmevamAdikAnAM 'trIndriyANAM paryaptAparyAptAnAm aSTajAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi bhavantItyAkhyAtam / saiSA trIndriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA ||suu026|| TIkA-atha trIndriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanAM prarUpayitumAha- se ki taM teiMdiyasaMsArasamAvannajIvapannavaNA'-'se'-atha 'kiM taM' kA sA, katividhA (kusthalabAhala (jUyA) jU (hAlAhalA) hAlAhala (pisuA) pizuka (sayavAiyA) zatapAdikA (gomhI) gommaya (hatthisoMDA) hastisauNDa (je yAvanne tahappagArA) isI prakAra ke jo anya haiM ve bhI brIndriya haiM (sabve te (samucchimA) ve sabhI saMmUcchima haiM (napuMsagA) napuMsaka haiM (te samAsao duvihA paNNattA) saMkSepa se ve do prakAra ke haiM (pajjattagA ya apajjattagA ya) paryApta aura aparyApta (eesiNaM evamAiyANaM) ina aupayika Adi (teiMdiyANaM pajjattApajjattANaM) paryApta evaM aparyApta trIndriyoM kI (aTThalakkha kulakoDi joNiyappamuhasayasahassAI) ATha lAkha yoni pramukha jAti kulakoTiyAM (bhavaMtItimakkhAyaM) hotI haiM, aisA kahA hai (settaM teiMdiyasaMsArasamAvaNNajIvapannavaNA) yaha trIndriya saMsArasamApanna jIvoM kI prajJApanA huii| // 26 // TIkArtha-anna tIna indriyoM vAle saMsArI jIvoM kI prarUpaNA karate haiN| prazna hai ki tIna indriyoM vAle saMsArI jIvoM kI prarUpaNA kitane taratu 4 (kucchala pAhagA) sthAvA (jUyA) (hAlAhalA) sAsa (pisu o) pizu4 (sayavAi gA) zatA4i (gomhI) gAbhaya (hatthiso DA) stisau (je yAvanne tahApagArA) gAvI natano mIta che tamA 5 trIndriya cha (savve te saMmucchimA) tega mA sa bhUmi cha (napuMsagA) napusa cha (te samAsao duvihA paNNattA) sopathI teyo me 2 // cha (pajjattagA ya apajjattagA ya) paryApta mane mapAta ___(eesi Na evamAiyANa) 2 // mauyi4 26 (teidiyANa pajjattA pajjattANa) paryApta mane ma trIndriyAnI (aTThalakkhakulakoDi joNippamuhasayasahassAI) Ad an yoniprabhu jati sITIyA (bhavaMtIti makkhAya) DAya che ma chu cha (se taM teindiyasaMsArasamAvaNNajIvapannavaNA) 2 // zrIndriya sasAra samApanna vAnI prjnyaapn|| 6 // sU, 26 // TIkAtha-have traNa Indriya vALA saMsArI jInI prarUpaNuM kare che ' prazna-traNa Indriye vALa saMsArI jInI prarUpaNa keTalA prakAranA che pra045 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtre 'metyarthaH, 'teiMdiya saMsArasamAvannajIvapannavaNA'-trIndriyasaMsArasamApanajIvaprajJA penA prajJaptA ? bhagavAnAha-'teiMdiyasaMsArasamAvannajIvapannavaNA aNegavihA "pannattA' trIndriya saMsArasamApannajIvaprajJApanA anekavidhA prajJaptA, 'tAmeva pradarzayati-'taM jahA'-tadyathA 'ovaiyA:-aupayikAH, 'rohiNiyA'-rohiNikAH, 'kuMthU kundhavaH, 'pipIliyA'-pipIlikAH, "usagA' udaMzakAH, 'uddehiyA''uddehikAH, 'ukkaliyA'-utkalikA:-'uppAyA'-utpAdAH, 'uppaDA'-utpaTA, 'taNaharA'-tRNAhArAH, 'kaTThahArA' kASThAhArAH, 'mAlayA'-mAlukAH, 'pattAhArA' patrAhArAH, 'taNabeM TiyA'-tRNavRntikAH, 'pattaveMTiyA'-patravRntikAH, 'pupphaveMTiyA'-puSpavRntikAH 'phalaveMTiyA'--phalavRntikAH, 'vIyavaMTiyA'-vIjantikAH, 'tevuraNamijiyA'-tevuraNamiMjikAH, taosimijiyA' trapupImiJjikAH, 'kappAsaddhimijiyA'-karpAsAsthimiJjikAH, 'hilliyA'-hillikAH, 'jhilliyA"jhillikAH, 'jhiMgirA'-jhiGgirAH, kiMgiriDA'-kiGgiriTAH, 'vAhuyA' bAhukA, 'lahuyA' laghukAH, 'subhagA'-subhagA 'sovatthiyA'-sauvastikAH, 'suyaveMTA'zukavRntAH, 'iMdakAiyA'-indrakAyikAH, 'iMdagovayA'-indragopakA:-raktakITavizeSoH, 'turutuMvagA'-turutumbakAH, 'kucchalavAhagA'- kusthalavAhakAH, 'yA'yukAH-ziroruhasthaprasiddhakSudrajantavaH, 'hAlAhalA' hAlAhalAH, 'pisuyA'prakAra kI hai ? bhagavAn ne uttara diyA-trIndriya jIvoM kI prarUpaNA 'aneka prakAra kI kahI gaI hai| vaha isa prakAra hai-aupathika, rohiNika, kuMthu, pipIlikA, udaMsaka, uddehI, utkalikA, utpAda, utpaTa, tRNAhAra, kASThAhAra, mAluka, patrAhAra, tRNantika, patravRntika, puSpavRntika, phalavRntika, bIjavRntika, tevuraNamijika, puSImiMjika, kAsAsthimijika, hillika, jhillike, jhiMgira, kigiriTa, vAhuka, laghuka, subhaga, sauvastika, zukavRnta, indrakAyika, indragopa, (eka lAla raMga kA kIDA) turutuMbaka, kusthalavAhaka, yUkA (jU), hAlAhala, pizuka, zatapAdikA, gommaya zrI bhagavAnane uttara Ape-trIndriya jInI prarUpaNa aneka prakAranI che. te A prakAre che ___mauyi4 4, pRthu, pipIlast, 4, dveDI, si1. GtpA G58, tapAi2, / 2, mA4. 52, tRnti , patravRnti4, 05 vRntika, phalavRttika, bIjavRttika, tevuraNami jika, trapuSImi jika, karyAsAsthi mixi , geels, HEA, CHIR, 12, mA. sulA sIvasti, zukavRnta, IndrakAyika, Indragepa (eka lAla raMgane kIDA) tarUtuMbaka, kusthala vADa4, 5, sAudI, (pazu4. zatA, gomaya, mana stisAra, Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.26 samedatrIndriyajIvanirUpaNam 355 pizukAH, 'sayapAiyA'-zatapAdikAH, 'gomhI'-gommayaH, 'hatthisoDA'-hastisauNDAH, ete ca aupayikAdaya strIndriyAH dezavizeSato lokatazcAvagantavyAH, navaraM gomhIpadena karNasiyAliyA gRhyate ityabaseyam, 'je yAvanne tahappagArA'ye'pi cAnye tathAprakArAH, evaM vidhAH jIvAH santi te sarve trIndriyAH jJAtavyAH 'samve te saMmucchimA napuMsagA' iti pUrvoktavacanaprAmANyAt , 'te samAsao duvihA paNNattA' te trIndriyAH, samAsataH-saMkSepeNa dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA 'pajjattagA ya, apajjattagA ya'-paryAptakAzca, aparyAptakAzca, 'eesi NaM'-eteSAM-trIndriyANAm , 'evamAiyANAM'-evamAdInAm-aupayikaprabhRtInAm 'pajjattApajjattANaM'-paryAptAparyAptAdInAs, sarvasaMkhyayA 'aTTalakkhakulakoDijoNippamuhamayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM-dvilakSakulakoTiyonipramukhazatasahasrANi jAtikulakoTInAM yonipramukhANi-yonipravAhANi zatasahasrANi bhavanti, aSTaulakSa jAtikula koTayo bhavantItyarthaH, ityAkhyAtaM tIrthakRdbhiH, prakRtamupasaMharannAha-'se taM teiMdiyasaMsArasamAvannajIvapaNNavaNA'-sA eSA uparyuktA trIndriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA prajJaptA ||suu0 26 // aura hasti sauNDa, ina trIndriya jIvoM ko dezavizeSa se aura loka se samajhanA cAhie / gomhI kA artha 'karNasiyAliyA hai| inake atirikta anya jo isI prakAra ke jIva haiM, una sabhI ko trIndriya samajhanA caahie| ye trIndriya sabhI jIva saMsUcchima aura napuMsaka hote haiM, kyoMki pahale kahA jA cukA hai ki sabhI saMbhUchima jIva napuMsaka hote haiN| ye trIndriya jIva do prakAra ke haiM-paryAptaka aura aparyAptaka / ina paryApta aura aparyApta trIndriya jIvoM ke ATha lAkha jAti kulakoTiyoM ke yonipravAha hote haiM, arthAt ATha lAkha. jAti kulakoTi haiM, aisA tIrthakaroM ne kahA hai aba prastuta kA upasaMhAra karate haiM-yaha trIndriya saMsArasamApanna jIvoM kI prajJApanA huI // 26 / / - A trIndriya ane deza vizeSathI ane lekavyavahArathI samajavA joIe AnA sivAya bIjA je A prakAranA jIvo che. te badhAne trIndriya samajavA joIe. A trIndriya jIva badhAja saMmUrchAima ane napuMsaka hoya che. kAraNa ke pahelA kahevAmAM AvyuM che ke badhAja saMmUrNima jI napuMsaka hoya che. A trIndriya jIva be prakAranA che paryApta ane aparyApta A paryApta ane aparyApta zrIndriya jIvonA ATha lAkha jAti kula keTiyone ni pravAha hoya che arthAta ATha lAkha jAti kula keTI che. ema tIrthakaree kahyuM che. '' have prastutane upasaMhAra kare che-A triIndriya saMsAra samApana jIvo nI prajJApanA 27. // sU. 26 // Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtra mUlam-se kiM taM cauridiyasaMsArasamAvannajIvapANavaNA? cauridiya saMsArasamAvannajIvapaNNavaNA aNegavihA papagattA, taM jahA-aMdhiya pattiya macchiya, masagA kIDe tahA payaMge yA DhaMkuNa kukaDa kukkuha, naMdAvatte ya siMgiraDe // 1 // kiNhapattA jIvapattA lohiyapattA hAridapattA sukillapattA cittapakkhA vicittapakkhA ___ohaMjaliyA jalacAriyA gaMbhIrA NINiyA taMtavA acchiroDA acchivehA sAraMgA neurA dolA bhamarA bharilI jarulA toTA vicchayA pattavicchyA chANavicchyA jalavicchyA piyaMgAlA kaNagA gomayakIDA, je yAvanne tahappagArA, savve te saMmucchimA npuNsgaa| te samAsao duvihA paNNatA, taM jahA,-pajjattagA ya, apajjattagA ya / eesi NaM evamAiyANaM cauriMdiyANaM pajattApajattANaM navajAi kulakoDi joNippamuha sayasahassAI bhavaMtIti makkhAyaM / se taM curidiysNsaarsmaavnnjiivpnnnnvgaa|suu.27|| chAyA-atha kA sA caturindriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA ? caturindriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA anekavidhA prajJaptA, tadyathA-'yandhikAH, patrikAH, makSinaH, mazakAH, kITAH, tathA pataMgAzca / DhaMkuNAH, kukahA kukkuDA nandyA. vartAzva zRGgiraTAH // 1 // kRSNapatrAH, nIlapatrAH, lohitapatrAH, hAridrapatrAH, zukla. __ zabdArtha-(se kiM taM cauriMdiyasaMsArasamApannajIvapaNNavaNA?) cauindriya saMsArasamApanna jIvoM kI prajJApanA kyA hai ? (aNegavihA paNNattA) aneka prakAra kI kahI hai (taM jahA) vaha isa prakAra hai-(aMdhiya) adhika (pattiya) patrika (macchiya) makkhI (masaga) macchara (kIDe) sAtha-(se ki taM cauri diya saMsArasamAvannajIvapaNNavaNA) yaturindriyasaMsAra samApanna vAnI prajJApana zu cha ? (cauridiyasaMsArasamAvaNNajIvapaNNavaNA) yaturindriya saMsAra samApanna vAnI prjnyaapn| (aNegavihA paNNattA) bhane 42nI 4ii che (taM jahA) te 2mA zate ___ (aMdhiya) madhi4 (pattiya) patri4 (macchiya) bhAMjI (masaga) bha272 (kIDe) jI (tahA payaMgeya) ne patIyA (DhakuNa) 1 (kukkaDa) 41 (kukkuha) 45 (naMdAvatteya) na dhAvata (siMgiraDa) zrRMgI27 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA pra. pada 1 sU 27 samaizcaturindriyajIvanirUpaNam 357 " patrAH, citrapakSAH, vicitrapakSAH, ohAJjalikAH, jalacArikAH, gambhIrAH, nInikAH, tantavaH, akSiroTAH, akSivedhAH, sAraGgAH, nUpurAH, dolAH, bhramarAH, bharilayaH, jarulA, toTTAH, vRzcikAH, chagaNavRzcikAH priyaGgAlAH, kanakAH, gomayakITAH, ye cAnye tathA prakArAH sarve te saMmUcchimA napuMsakAH / te samAsato dvividhAH prajJaptAH, tadyathA- paryAptakAzca, aparyAptakAzca / eteSAM khalu evamAdikAnAM caturindriyANAM paryAptAparyAptAnAM nava jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi bhavantItyAkhyAtam / saipA caturindriyasaMsArasamApanna jIvaprajJApanA ||27|| TIkA-atha caturindri sArasamApannajIvaprajJApanAM prarUpayitumAha- 'se kiM kIDA ( tahA payaMge ya) aura pataMgA (DhaMkuNa) DhaMkuNa (kukkaDa) kukkaDa (kukkuha ) kukkuha (naMdAvatte ya) aura nandyAvartta (siMgaraDa ) zrRM giraTa ( kiNhapakkhA) kRSNapakSa (nIlapakkhA) nIlapakSa (lohiyapakkhA) lohitapakSa (hAliddapakkhA) pItapakSa (sukillapakSa) zvetapakSa (cittapakkhA) citrapakSa (vicittapakkhA) vicitrapakSa (ohajaliyA) ohAJjalika (jalacariyA) jalacArika (gaMbhIrA) gaMbhIra (NINiyA) nItikA (taMtavA) tantava (acchiroDA) akSiroTa (acchivehA) akSivedha (sAraMgA ) sAraMga (neurA ) nUpura ( dolA) dolA (amarA) bhramara ( bharilI) bharilI (jarulA) jarulA (tohA) toha (viMchuyA) vicchU (pattavicchuyA) patravRzcika ( chANa vicchuyA) chANe kA vicchU (jalavicchuyA) jala-vicchU, (piyaMga (la) priyaMgAla (kaNagA) kanaka (gomaya kIDA) gobara kA kIDA, ina andhika Adi caturindriya jIvoM ko dezavizeSa se aura loka se samajha lenA cAhie / isI prakAra jo anya prANI haiM unheM bhI caturindriya samajhanA cAhie | ||27|| (kiha pakkhA) TIkArtha- ye sabhI cauindriya jIva saMmUrchima aura napuMsaka hote haiM / pakSa (nIlapakkhA) nIsapakSa (lohiyapakkhA) sohita pakSa (hAli pakkhA) pIta pakSa (sukillapakkhA) zveta pakSa (cittapakkhA) citra pakSa (vicittapakkhA) vicitra pakSa (ohaMjaliyA) gohAMsi (jalacariyA ) 4sayAriGa (gaMbhIrA) gaMbhIra (NINiyA) nInia ( tantavA) tantava (acchiroDA) achiroDa (acchivehA) akSivedha (sAraMgA ) sAraga (neura) nUpura (dolA ) hotA (bhamara) labharo (bharilI) laritI (jarulA ) 43sA (tohA) toha (viMchuyA) vichI (pattaviMchayA) patra vRzcika (chANavicchuyA) ch| vRzci (jalavicchuyA) 45 vRzci (piyaMgAla) priya gAsa ( kaNagA ) 124 ( gomeya kIDA) chAno DIo // sU. 27 // TIkA--A Adhika vigere caturindrita jIvAne dezavizeSe karIne tathA Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 pramApanAve. taM cauridiyazAsanAvanna nIyamANagA ?' 'se-'apa, 'ki ta'-kA sA, katividhA, ityarthaH, 'caridiya saMsArasamAvanna nIvapannavaNA-vanurindriyasaMsArasamApanna jIvaprajJApanA prajJatA ? bhagavAnAi-ca uridiyasaMpArasamAvanna jIvapannavaNA'-caturindriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA 'aNegavihA'-anekavidhA:-nAnAprakArakAH 'paNNattA'-prajJatA, tAmevopadarzayati -'taM jahA'-tadyathA-aMdhiya'andhikAH, 'pattiya'-patrikAH, 'macchiya'-makSikAH, 'masagA'-magakAH, 'kIDe'kITAH, 'tahA' tathA 'payaMgeya'-pataGgAzca 'DhaMkuNa'-DhaGkuNA:' 'kukkaDa'-kukkaDAH, 'kukkuha'-kukkuhA, 'naMdAvatteya'-nanyAvarttAzca 'siMgiraDe'-zRgiraTAra, // 106 / / 'kiNhapattA'-kRSNapatrAH, 'nIlapattA'-nIlapatrAH, 'lohiyapattA'-lohitapatrAH, 'hAlidapattA'-hAridrapatrAH, 'sukillapattA' zuklapatrA, "cittapakkhA'-citrapakSAH, 'vicittapakkhA'-vicitrapakSAH, 'ohaMjaliyA-ohAJjalikAH, 'jalacariyA'jalacArikAH, 'gaMbhIrA'-gambhIrAH, 'NINiyA'-nInikAH, 'taMtavA'-tantavAH, 'acchiroDA'-akSiroTAH, 'acchivehA'-akSivedhAH, 'sAraMgA' sAraGgAH 'neurA' -nUpurAH, 'dolA' dolAH, 'bhamarA-bhramarAH, "bharilI' bharilayaH 'jarulA'jarulAH, 'toTA'-tohAH, "vichuyA'-vRzcikAH, 'pattavicchuyA' patravRzcikAH, 'chANavicchyA'-chagaNavRzcikAH, 'jalavicchugA'-jalavRzcikAH, 'piyaMgAlA'priyaGgAlAH, 'kaNagA' -kanakAH, 'gomayakIDA'-gomayakITAH, eteca andhikaprabhRtayazcaturindriyAH dezavizeSato lokatazcAvagantavyAH 'je yAvanne tahappagArA' -ye'pi cAnye tathAprakArAH-evaMvidhA bhavanti sarve te caturindrayA jJAtavyAH, 'savve te saMmucchimA NapuMsagA' sarve te caturindriyAH saMmUchimAH napuMsakAH prati. pattavyAH, 'samucchimA NapuMsagA' iti pUrvoktavacanaprAmANyAt 'te samAsao duvihA paNNattA'-te caturindriyAH samAsataH-saMkSepeNa dvividhAH prajJaptA stAnAha-'taM jahA' -tadyathA-'pajjattagAya apajjattagAya' paryAptakAzca, aparyAptakAca, 'eesiNaM'eteSAM caturindrayANAm 'evamAiyANaM' -evamAdInAm-andhikAnAm 'cauridiyANaM' -caturindriyANAm 'pajjattApajjattANaM'-paryAptakAparyAptakAnAma nivajAikulakoDi joNiNpamuhasayasahassAI bhavaMtIti makkhAyaM'-navajAti kulakoTiyoni pramukhazatakyoMki sava saMmUrchima napuMsaka hote haiM, yaha pahale batalAyA jA cukA hai| - ye cauindriya saMkSepa se do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta / andhika Adi ina paryApta aura aparyApta cauindriya jIvoM ke nau lAkha lekavyavahArathI samajI levA joIe. AvI jAtanA je bIjA prANIo che. teone paNa caturindriya samajI levAM joIe. I ! - A badhA caturindriya jIva saMmU7ima ane napuMsaka hoya che. kemake Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'prameyabodhinI TIkA pra. pada-1 su.28 samedapaJcendriyajIvanirUpaNam 359 - sahasrANi, jAtikulakoTInAM yonipramukhANi-yonipravahANi yonizatasahasrANi bhavanti sarvasaMkhyayA navalakSa jAti kula koTilakSA-bhavantIti bhAvaH, ityAkhyAtaM tIrthakRbhiH , prakRtamupasaMharannAha-'se taM cauridiyasaMsArasamAvannajIvapaNNavaNAM' -sA eSA-uparyukA caturindriyaM saMsArasamApanajIvaprajJApanA prejJaptA ||suu027|| ... mUlam-se kiM taM paMciMdiyasaMsArasamAvannajIvapaNNavaNA? paMciMdiya saMsArasamAvannajIvapaNNavaNA cauThivahA papaNattA, taM jahA-neraIya' paMciMdiyasaMsArasamAvanna jIvapaNavaNA', tiri khajoNiyapaMciMdiyasaMsArasamAvannajIvaepaNavaNA2, bhaNussapaMciMdiyasaMsArasamAvannajIvapaNavaNA 3, devapaMciMdiyasaMsAra samAvannajIvapaNNavaNA4 ||suu0 28 // .. chAyA-atha kA sA paJcendriyasaMsArasamApanajIvaprajJApanA ? paJcendriyasaMsAra samApanajIvaprajJApanA caturvidhA prajJaptA tadyathA-nairayika paJcandriyasaMsArasamApanajIvaprajJApanA1, tiryagyonika paJcendriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA2, manuSya paJcendriya saMsArasamApannajIvaprajJApanA3, devpnycendriysNsaarsmaapnnjiivprjnyaapnaa4||suu028|| jAti kulakoTi yoni pramukha haiM, aisA tIrthaMkaroM ne kahA hai ki yaha 'cauindriya saMsArasamApanna jIvoM kI prajJApanA huI // 27 // zabdArtha-(se kiM taM paMciMdiyasaMsArasamApannajIvapaNNavaNA ?) paMcendriya saMsArasamApanna jIvoM kI prajJApanA kyA hai ? (cauvihA paNNattA) cAra prakAra kI kahI hai (taM jahA) vaha isa prakAra (neraiyapaMciMdiya saMsArasamAvanna jIvapaNNavaNA) nairayika saMsArasamApanna paMcendriya jIvoM kI prajJApanA (tirikkhajoNiya0) tiryaMca paMcendriyoM kI prajJApanA badhA saMmUcchimo napusaka hoya che te pahelA batAlI devAyeluM che. te A caturindriya sa kSepathI be prakAranA che-payata ane aparyApta adheika Adi A paryApta ane aparyApta caturindriya jInIM nava lAkha jAti kula keTi eni pramukha che, evuM tIrtha kare kahyuM che. A caturindriya saMsAra samApanna jInI prarUpaNa thaI che sU. 27 che zahAtha-(se kiM taM paMciMdiyasaMsAra samApannajIvapaNNavaNA) yendriya sasA2 sabhApanna vAnI prajJApana zu cha ? (paMciMdiyasaMsArasamApannajIva paNNavaNA) yendriya sasA2 samApanna nI prajJApana (caubihA paNNattA) yAra 2nI 4ii che (taM jahA) te mA prAre (naraiyapaMciMdiyasaMsarisamAvanna jIvapaNavaNA) naithi: sasAra samApana yendriya saMvAnI prajJApanA (tirikkha Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre -- TIkA - atha paJcendriyasaMsArasamApanna jIvaprajJApanAM prarUpayitumAha = ' se ki taM paMcediyasaMsArasamAmnajIvapambhavaNA' - 'atha 'kiM taM' - kA sA - katividhA 'paMce'diyasaMsArasa mAvana jIva paNNavaNA' - paJcendriyasaMsArasamApana jIvaprajJApanA prajJatA ? bhagavAnAha - 'paMcidiya saMsAra samAvanna jIvapaNNavaNA' - paJcendriya saMsArasamApannajIvaprajJapanA ' cauvviA' - caturvidhA - catuSprakArA 'paNNattA' - prajJaptA, 'taM jahA ' tadyathA - 'neraiya paMcidiyasaMsAra samAvanna jIvapannavaNA' - nairayika paJcendriyasaMsArasamApana - jIva prajJApanA, 'tikkhijoNiya paMcidiyasaMsAra samAvaNNajIvapaNNavaNA' - tairyagyonikapaJcendriyasaMsArasamApanna jIvaprajJApanA, 'maNussa paMcidiyasaMsArasamAvanajIva paNNavaNA' - munuSya paJcendriya saMsArasamApanna jIvaprajJApanA 'devapaMciMdiyasaMsArasamAnnajIvapaNNavaNA' devapaJcendriyasaM sArasamApanna jIvaprajJApanA ceti, tatra nairikAdi padavyutpattayastu-ayam- iSTaphalaM karma, nirgatam ayaM yebhya ste nirayA:- narakAvAsAsteSu bhavA nairayikA ste ca paJcendriya saMsArasamApanna jIvA(maNussa paMcidiya0) manuSya paMcendriyoM kI prarUpaNA (deva0) deva paMcendriyoM kI prajJApanA ||28|| TIkArtha - aba paMcendriya saMsArasamApanna jIvoM kI prarUpaNA karate / vaha isa prakAra hai - paMcendriya saMsArasamApanna jIvoM kI prajJApanA kitane prakAra kI hai ? bhagavAn ne uttara diyA- paMcendriya saMsArasamApanna jIvoM kI prajJApanA cAra prakAra kI hai - (1) nairayika paMcendriya saMsArasamApanna jIva prajJApanA (2) tica paMcendriya saMsArasamApanna jIva prajJApanA (3) manuSya paMcendriya saMsArasamApanna jIva prajJApanA aura (4) deva paMcendriya saMsArasamApanna jIva prajJApanA / 360 - 'nairayika' zabda kI vyutpatti isa prakAra hai - 'nira' arthAt hRTagayA, ''aya' arthAt iSTaphala dene vAlA (zubha) karma, isa prakAra jinase zubha joNiya 0 ) tiryagya yathendriyonI ajJApanA (magussa paMcediya0) manuSya pathe ndriyonI azyA (deva0) heva payendriyonI ajJAyanA // sU. 28 // TIkA have paMcendriya saMsAra samApanna jIvAnI prarUpaNA kare che te A rIte che-5 cendriya saMsAra samApanna jIveAnI prajJApanA keTalA prakAranI che ? zrI bhagavAna uttara Ape che-5 cendriya sa sAra samApanna jIveAnI prajJA panA cAra prakAranI che S (1) nArayika 5 cendriya saMsAra samApanna veAnI prajJApanA (2) tiya ca paMcendriya saMsAra samApanna jIveAnI prajJApanA (3) manuSya paMcendriya sa sAra samApanna jIva prajJApanA (4) deva paMcendriya sa`sAra samApanna jIva prajJApanA 1 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.28 sabhedapaJcendriyajIvanirUpaNam zceti nairayikapaJcedriyasaMsArasamApannajIvA stepAM prajJApanA, evaM tiraH kuTilam aJcanti-gacchantIti tiryazcaH, teSAM yoniH-utpattisthAnaM tiryagyoni statra bhavA stairyagyonikA ste ca paJcendriyasaMsArasamApannajIvAzceti teSAM prajJApanA tairyagyonikapaJcendriyasaMsArasamApanajIvaprajJApanA, tathA manorapatyAni manuSyAste ca te paJcendriyasaMsArasamApannajIvAzceti teSAM prajJApanA manuSyapaJcendriyasaMsArasamApanajIvaprajJApanA, tathA dIvyanti yathecchaM krIDantIti devAH bhavanapatyAdayaste ca te paJcendriyasaMsArasamApannajIvAzceti teSAM prajJApanA devapaJcendriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanetyAzayaH / suu028|| karma haTa gayA ho-jahAM iSTa phala kI prApti na hotI ho use 'niraya' arthAt nArakAvAsa kahate haiM / 'niraya' meM utpanna hone vAle jIva 'nairayika' kahe jAte haiM / ye nairayika jIva saMsArasamApanna arthAt janmamaraNa ko prApta haiM aura pAMcoM indriyoM se yukta hote haiM, ataeva paMcendriya saMsArasamApanna kahalAte haiN| isI prakAra jo 'tira' arthAt kuTila 'aMcana' arthAt gamana karate haiM, ve 'tiryaMca' kahalAte haiM / unakI yoni arthAt utpattisthAna ko tiryagayoni kahate haiN| tiryagyonika meM janmane vAle 'tairyagyonika' haiN| jo manu kI santAra hoM ve manuSya / aura jo dIvyanti arthAta yatheccha krIDA karate haiM ve bhavanapati Adi deva kahalAte haiN| __ paMcendriyajIva nAraka, tiryaca, manuSya aura deva ke bheda se cAra prakAra ke hote haiM, ataeva unakI prajJApanA bhI cAra prakAra kI kahI gaI hai||28|| nirayika, zabdanI vyutpatti A prakAre che nira arthAt harIta aya arthAt ISTaphaLa devAvALA (zubha) karma A rIte jeothI zubhakama haTI gayela che--jyAM ISTaphaLanI prApti na thAya tene "niraya arthAt narakAvAsa kahe che. nirayamAM utpanna thavA vALA jIva nirayika kahevAya che. A nirayika jIva saMsAra samApanna arthAt janma maraNane pAme che ane pAMce IndriyethI yukta hoya che. tethIja pacendriya saMsAra samApana kahevAya che e rIte je tira arthAt kuTila "aMcana" arthAt gamana kare che. te tiryaMca kahevAya che. teonI ni arthAt utpatti sthAnane tiryagU yoni kahe che.tiyonimAM janmavAvALA taiyonika che. je mANasanA santAna che teo manuSya ane je dIvyati arthAta yathe7 kIDA kare che teo bhavanapati Adi deva kahevAya che paMcendriya jIva nAraka, tiryaMca manuSya ane devanA bhedathI cAra prakAranA hoya tethI teonI prajJApanA paNa cAra prakAranI kahI che ke sU. 28 che pra0 46 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre mUlam - se kiM taM neraiyA ? neraiyA sattavihA paNNattA, taM. jahA rayaNappabhApuDhavIneraiyA 1, sakkarappabhApuDhavIneraiyAra, vAluyappabhApuDhavauneraiyA3, paMkappabhApuDhavIneraiyA 4, dhUmappabhApuDhavIneraiyA5, tamappabhApuDhavIneraiyA6, tamatamappabhApuDhavIneraiyA te samAsao duvihA paNNattA, taM jahA-pajattagAya apajattagA y| se taM neraiyA // sU029 // chAyA-atha ke te nairayikAH ? nairayikAH saptavidhAH prajJaptAH, tadyathA - ratnaprabhA - pRthivInairayikA : 1, zarkarAprabhApRthivI nairayikAH 2, bAlukAprabhA pRthivI nairayikAH 3, paGkaprabhA pRthivI nairayikA : 4, dhUmaprabhA pRthivI nairayikA: 5, tamaH prabhApRthivI nairayikAH 6, tamastamaH prabhApRthivI nairayikAH / te samAsato dvividhA prajJaptAH tadyathA - paryAptakAzca, aparyAptakAzca / te ete nairayikAH ||sU029|| 362 zabdArtha - ( se kiM taM neraiyA ?) nairayika kitane prakAra ke haiM ? ( sattavihA paNNattA) sAta prakAra ke haiM (taM jahA ) ve isa prakAra haiM ( rayapuDhavINeraiyA) ratnaprabhA pRthvI ke nAraka (sakkarappabhA puDhavINeraiyA) zarkarAprabhA pRthvI ke nAraka (bAluyappabhA puDhavINeraiyA) vAlukAprabhA pRthvI ke nAraka (paMkappabhA puDhavINeraiyA) paMkaprabhA pRthvI ke nAraka (dhUmappabhA puDhacINeraiyA) dhUmaprabhA pRthvI ke nAraka (tamappabhA puDhavINeraDyA) tamAprabhA pRthvI ke nAraka (tamatamappabhA puDhavINeraiyA) tamastamaH prabhA pRthvI ne nAraka (te samAsao dubihA paNNattA) saMkSepa se ve do prakAra ke kahe haiM (taM jahA) yaha isa prakAra (pajjattagA ya apajjattagA ) paryAptaka aura aparyAptaka (se taM neraiyA) yaha nairayikoM kI prarUpaNA huI || 29 // zabdArtha - (se ki taM neraiyA 1) rayi DeTA prAranA che ? (neraiyA satta vihA paNNattA) nairayi lavAsAta hAranA usA che (taM jahA ) te yA akSare ( rayaNApabhANeraiyA) ratnagralA pRthvInA pRthvInA nA24 ( sakkarapabhApuDhavi neraiyA) zarAyalA pRthvInA nA24 (vAluyappabhApuravi neraiyA) vAluaalA pRthvInA nAra (paMkApabhApuDhavi neraiyA) paDalA pRthvInA nA24 ( dhUmappabhApuDhavi neraiyA) dhUbhayalA pRthvInA nA24 (tama pabhApuDhavi neraiyA) tabha pralApRthvI nAra4 (tama tamappabhApuDhavi neraiyA) tabhatabhApRthvInA nA24 (te samAsao duvihA paNNattA) tethe sa kSetrathI me prArA 4hyA che (taM jahA) te bhA rIte (pajjatagAya apajattagA ya) paryApta mane aparyApta4 (se ttaM neraiyA) yA nairayionI prAtha. // sU. 27 // Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramepabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.29 same inarayika jIvanirUpaNam 363 ____TIkA-atha nairayikAbhedAn prarUpayitumAha-se kiM taM neraiyA ?' 'se' atha 'kiM taM' ke te- katividhAH nairayikAH prajJatA ? bhagavAnAha-'neraiyA sattavihA pannattA'-nairayikAH saptavidhAH prajJaptAH, tatra nairayikANAM saptavidhatvaJca pRthivIbhedena avagantavyam, anyathA pracurabhedatvaM nairayikANAM sambhavati, ataeva pRthivIbhedata eva saptavidhatvaM prarUpayitumAha-'taM jahA'-tadyathA-'rayaNadhyabhApuDhavI neraiyA - ratnaprabhApRthivI nairayikAH, ratnAni-vanavaiDUryAdIni, prabhA-svarUpaM yasyAH sA ratnaprabhA-ratnabahulA ratnamayItyarthaH, sA cAsau pRthivI ceti ratnaprabhApRthivI tasyAM nairayikAH ratnaprabhApRthivI nairayikAH1, 'sakarappabhApuDhavI neraiyAra' zarkarAprabhApRthivI nairayikAH, zarkarA:-prastaracUrNakhaNDAH, prabhA-svarUpaM yasyAH sA zarkarAprabhA, sA cAsau pRthivIceti tasyAM nairayikAH2, 'vAlayappabhApuDhavI neraiyA3' TIkArtha-aba nairayika jIvoM ke bhedoM kI prarUpaNA karate haiM-prazna hai-nairayika kitane prakAra ke haiM ? bhagavAna ne uttara diyA-nairayika sAta prakAra ke haiN| yahAM nairayikoM ke jo sAta bheda kahe haiM ve pRthvI bheda se hI samajhanA cAhie, yoM to nairayikoM ke bahuta bheda haiM / pRthvI bheda se unake sAta bheda batalAte haiM-vana aura vaiDUrya Adi ratna kahalAte haiN| prabhA arthAt svarUpa / tAtparya yaha hai ki ratnabahulA thA ratnamayI pRthvI ratnaprabhA kahalAtI hai| usameM utpanna hone vAle yA rahane vAle nAraka jIva ratnaprabhA pRthvI nairayika kahalAte haiN| __pASANoM ke cUrNa-khaNDa arthAt choTe-choTe kaMkaDa zarkarA kahalAte haiM, ve jisakA svarUpa haiM, vaha pRthvI zarkarAprabhA, aura usameM rahane vAlA nAraka zarkarAprabhA nairayika kahalAte haiN| TIkAI-have narayika jIvanI prarUpaNuM kare cheprazna-narayika keTalA prakAranA che? zrI bhagavAne uttara Ape ke narayika sAta prakAranA che. atre nirayikanA je sAta bheda kahyA che teo pRthvI bhede karIne samaja vAnA che. Amate narayikenA ghaNA bheda che. paNa pRthvI bhedathI teonA sAta bheda batAve che vA, ane vaiDUrya maNi Adi ratna kahevAya che. prabhA arthAt svarUpa tAtparya e che ke pracura agara ratnamayI pRthvI je te ratnaprabhA kahevAya che. temAM utpanna thanArA agara rahenArA nAraka jIva ratnaprabhA pRthvInA nirayika kahevAya che. patharane bhUko athavA nAnA kakaDA, zakarA kahevAya che ke jemanA svarUpa che te prathavI zarkaraprabhA ane temAM vasanArA nAraka zarkarA prabhA nirayika kahevAya che. Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 prajJApanAsUtra vAlukAprabhApRthivI nairayikA:4, 'paMkappabhApuDhavI neraiyA5,'--pakaprabhApRthivI nairayikAH4, 'dhUmappamApuDhavI neraiyA 5'-dhUmaprabhApRthivI nairayikAH 'tamappabhApuDhavI neraiyA 6, tamaprabhApRthivI nairayikAH, 'tamAtamappabhApuDhavI neraiyA 7' tasastamaprabhApRthivI nairayikAzceti, 'te samAsao duvihA paNNattA'-te nairayikAH, samAsataH-saMkSepeNa dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA'-tadyathA-'pajattagAya, apajjagAya' paryAptakAzca, aparyAptakAca, prakRtamupasaMharanAha-'settaM neraiyA'-te ete-uparyuktA nairayikAH prajJaptAH-kathitAH ||suu029|| mUlam -se kiM taM paMciMdiyatirikkhajoNiyA ? paMciMdiyatirikkhajoNiyA tivihA paNNattA, taM jahA-jalayarapaMciMdiyatirikvajoNiyA thalayarapaMciMdiyatirikhakkhajoNiyA2, khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ya 3 ||suu0 30 // chAyA-atha ke te paJcendriya tiryagyonikAH ? paJcendriya tiryagyonikAH trividhAH prajJaptAH, tadyathA-jalacara paJcendriya tiryagyonikAH 1, sthalacara paJcendriya tiryagyonikAH2, khecara paJcendriya tiryagyonikAzca 3 / sU0 30 // isI prakAra vAlukAprabhA pRthivI ke nairayika, paMkaprabhA pRthivI ke nAraka, dhUmaprabhA pRthivI ke nAraka, tamaHprabhA pRthivI ke nAraka, aura tamastamaH prabhA pRthivI ke nAraka samajhanA cAhie / ye sAtoM prakAra ke nAraka jIva saMkSepa se do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta / aya prastuta kA upasaMhAra karate haiM-yaha nairayika jIvoM kI prarUpaNA huI // 29 // __zabdArtha-(se kiM taM paMciMdiya tirikkhajoNiyA?) pacendriya tiryagayonika jIva kitane prakAra ke haiM ?) (paciMdiya tirikkhajoNiyA) paMcendriya tiryagyonika jIva (tivihA paNNattA) tIna prakAra ke kahe eja prakAre vAlukAprabhA pRthvInA nirayika paMkaprabhA pRthvInA riyika, dhUmaprabhA pRthvInA nAraka, tamaprabhA pRthvInA nAraka ane tamastamaprabhA pRthvInA nAraka samajavA joIe. A sAte prakAranA nAraka jIva saMkSepa karI be prakAranA che paryApta ane aparyApta. have prastutano upasaMhAra kare che-A nirayika jInI prarUpaNu thaI sU. 2 ____wattha-(se kiM taM paMciMdiyatirikkhajoNiyA ?) tiya-yoni pandriya 75 sA mAnA cha ? (paMciMdiyatirikkhajoNiyA) 5yendriya tiya-yoni (tivihA paNNattA) Y nA 4aa cha (taM jahA) te 2 re (jalayarapaMciMdiya Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA pra. para1 sU 30 sameAJcaidrayatigyonika ne 365 TIkA - ayoddezakramAnusAreNa paJcendriya tiryagyonikAn prarUpayitumAha - 'se 'kiM taM paMcidiyatirikkha joNiyA' 'se' atha 'kiM taM' ke te katividhA ityarthaH, 'paMcidiyatirikkhajoNiyA' - paJcendriya tiryagyonikAH prajJaptAH bhagavAnAha - 'paMci - diyatirikkhajoNiyA tivihA paNNattA' - paJcendriyatiryagyonikAstrividhAH prajJaptAH, 'taM jahA ' - tadyathA - 'jalayarapaMciMdiyati rikkha joNiyA 1' - jalacarapaJcendriyatiryagyonikAza 1, 'thalayara paMcidiyatirikkhajogiyA ya2' -svapaJcendriyatiryagyonikAzca2, 'khahayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA ya3' - khecarapaJcendriyatiryagyonikAzceti tatra jale caranti - paryaTanti, iti jalacarAste ca te paJcendriyatiryagyonikAzceti haiM ( taM jahA ) ve isa prakAra ( jalayara paMciMdiya tirikkhajoNiyA ) jalacara paMcendriya tiryaca (thalayara paMcidiyatirikkhajoNiyA) sthalacara paMcendriya tiryaMca aura ( kharacara paMcidiya tirikkhajogiyA) khecara paMcendriya niryaca // 30 // TIkArya - jisa krama se nAma gine haiM, usI krama ke anusAra aba paMcendriya tiryagyonika jIvoM kI prarUpaNA karate haiM / prazna hai ki paMcendriya tiryagyonika jIva kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn uttara dete haiM. paMcendriya tiryaca tIna prakAra ke kahe gae haiM / ve isa prakAra haiM- (1) jalacara paMcendriya tiryagyonika (2) sthalacara paMcendriya tiryagyonika (3) khecara paMcendriya tiryagyonika / jo niryaca jala meM utpanna hote haiM aura rahate haiM, ve matsya Adi jalacara kahalAte haiM / sthala para vicaraNa karane vAle gAya, bhaiMsa, ghoDA, tirikkhajoNiyA) 4sayara pathendriya tiryaya (thala para paMciMdayatirikkhajoNiyA ) sthasayara yathendriya tiryaya bhane ( khahayara paMcidiyajoNiyA ) meyara yathendriya tiryaya yoni che. // sU. 30 // TIkA--je krame nAma gaNAvyA che. teja kramanA anusAra have paMcendriya tiyarsIMga ceAnika vAnI prarUpaNA kare che prazna e che ke pacendriya tiyak cainika jIva keTalA prakAranA kahyA che zrIbhagavAna uttara Ape che--paMcendriya tiya ca jIva traNa prakAranA kahelA che. teo A rIte che-(1) jalacara paMcendriya tik cainika (2) sthalacara 5 cendriya tirthaMka ceAnika (3) ane khecara pacendriya tiyak ceAnika, je tiyacA jaLamA janme che ane rahe che. teo matsya Adijala. cara kahevAya che sthaLa upara vicaraNa karanArA gAya, bheMsa, gheADA vigere sthala Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratApanAstre jelacarapaJcandriyatiryagyonikAH, sthale carantIti .sthalacarAH, khe-AkAze carantIti khacarAH, tayoHpUrvavat paJcendriyatiryagyonikazabdena vishessnnsmaasH|suu. 30 ___ mUlam-se kiM taM jalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA ? jalayarapaMciMdiyatirikkha joNiyA paMcavihA paNNattA, taM jahA-macchA1, kacchamAra, gAhA3, magarA, suNsumaaraa5| se kiM taM macchA ? / macchA aNegavihA paNNattA, taM jahA-sohamacchA khavallamacchA juMgamacchA vijjhaDiyamacchA halimacchA magarimacchA rohiyamacchA halIsAgarA gAgarA vaDAvaDagarA gabbhayA usagArA timitimiMgalA NakA taMdulaacchA kaNikAmacchA sAlisatthiyA macchA laMbhaNamacchA par3AgA paDAgAipaDAgA je yAvanne thppgaaraa| se taM mcchaa| se kiM taM kacchamA? kacchabhA dubihA paNNattA, taM jahA--aTrikacchamA ya saMlakacchabhA ya, se ttaM kcchbhaa| se kiM taM gAhA ? gAhA ? paMcavihA paNNattA, taM jahA-dilI1, , veDhagAra, muddhayA3, pulayA4, sImAgArA5, se taM gAhA / se ki taM magarA ? magarA duvihA paNNatA, taM jahA-soMDamagarA ya, maTThaH 'magarA ya, se taM magarA |se kiM taM suMsumArA? suMsumArA egAgArA paNNattA, se taM suMsumArA / je yAvanne tahappagArA, te samA'sao duvihA paNNattA, taM jahA-samucchimA ya. gabbhavatiyo y| tattha NaM je te samucchimA te savve npuNsgaa| tattha gaMje te gabbhavatiyA te tivihA paNNattA, taM jahA-itthI purisA napuMsagA ya / eesi NaM evamAiyANaM jalayarapaMciMdiyatirikkhaAdi sthalacara kahalAte haiM aura AkAza meM calane vAle pakSI khecara kahalAte haiN| ye tIna prakAra ke paMcendriya tiryaMca haiM // 30 // cara kahevAya che ane AkAzamAM uDanArA pakSI khecara kahevAya che. A traNa . 42nA pazyandriya tiyaya cha. // sU. 30 // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.31 samedajalacarapaJcendriyatiryagyonikAH 367 joNiyANaM pajattApajjattANaM addhaterasa jAikulakoDi joNippamuhasayasahassAI bhavaMtIti makkhAyaM / se taM jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ||suu0 31 // ___ chAyA-atha ke te jalacarapaJcendriyatiryagyonikAH ? jalacarapaJcendriyatiryagyonikAH paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA-matsyAH1, kacchapAH2, grAhAH3, makarAH4, zizumArAH5 / atha ke te matsyAH ? matsyA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-lakSaNamatsyAH, khavallamatsyAH, juGgamatsyAH, vijjhaditamatsyAH , ilimatsyAH, rohitamatsyAH, halisAgarAH, gAgarAH, vaTAH, caTakarAH, garbhajAH, usagArAH, timitimiGgalAH, nakAH, tandulamatsyAH, kaNikamatsyAH, zAli zabdArtha-(se kiM taM jalayarapaMciMdiya tirikkhajoNiyA ?) jalacara paMcendriya kitane prakAra ke haiM ? (paMcavitA paNNattA) pAMca prakAra ke kahe gae haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM-(macchA) matsya (kacchabhA) kacchapa (gAhA) grAha (magarA) magara (susumArA) suNstumaar| __ (se kiM taM macchA ?) matsya kitane prakAra ke haiM ? (macchA aNegavihA paNNattA) matsya aneka prakAra ke haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (saNhamacchA) ilakSNa matsya (khavallabhacchA) vacalla matsya (juMgamacchA) juMga matsya (vijjhaDiyamacchA) vijjhaTita matsya (halimacchA) halimatsya (magarimacchA) makarI matsya (rohiyamA chA) rohita matsya (halIsAgarA) halisAgara (gAgarA) gAgarA (baDA) baTa (vaDagarA) vaTakara (ganbhayA) garbhaja (usagArA) usagAra (timitimigilA) timitimigila (NakkA) zahAtha-(se ki taM jalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA ?) saya 5yendriyatiya ya yA prA2nA cha ? (jalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA) rasAya2 payandriya tiya ya (paMcavihA paNNattA) pAMya prA2na 4sA cha (taM jahA) tes| 2 // zata cha (macchA) matsya (kacchamA) 4275 (gAhA) AI (magarA) magara (su sumArA) susubhAra (se ki taM mcch| ?) matsya DeTA prA2nA cha (macchA aNegavihA paNNattA) bhatsya mane pra42nA thAya cha (taM jahA) te 24 // 2 cha (saNha macchA) 265 matsya (khavalla macchA) ua bhatsya (jugamacchA) gamatsya (jjhiDiya macchA) viTitamatsya (halimacchA) limatsya (magarimacchA) bha4 matsya (rohiya macchA) sAsa bhAchI (halI sAgarA) sisaa||2 (gAgarA) 2 (vaDA) 58 (vaDagarA) 1852 (gabhayA) mana (usagArA) SA2 (timitimigaliyA) Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prajJApanAsUtre zastrikamatsyAH, lambhanamatsyAH patAkAtipatAkA, ye cAnye tathAprakArAH, te ete matsyAH 1 / atha ke te kacchapAH ? kacchapA dvividhAH prajJaptAH, tadyathAasthikacchapAzca1, mAMsakacchapAzca2 te ete kacchapAH . 2 / atha ke te grAhA: ? grAhAH paJcavighAH prajJaptAH, tadyathA - dilI1, beTakAH 2 mUrdhajAH 3, pulakA : 4, sImAkArAH 5, te ete grAhAH 3 / atha ke te makarAH ? makarA dvividhAH prajJaptAH, nakra ( taMdulamacchA) tandula matsya (kaNikkAmacchA kaNikkA matsya (sAlisatthiyAmacchA) zaliza strika matsya (laMmaNamacchA) laMbhana matsya (paDAgA) patAkA (paDAgAi paDAgA) patAkAtipatAgA (je yAvanne tahaSpagArA) isI prakAra ke jo anya haiM / ( se taM macchA) yaha matsyoM kI prarUpaNA huI ( se kiM taM kacchabhA ? ) kacchapa kitane prakAra ke haiM ? ( duvihA paNNattA) do prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (aTThikacchabhA ya maMsakacchA ya) asthikacchapa aura mAMsakacchapa (se ttaM kacchabhA) yaha kacchapoM kI prarUpaNA huI / 368 ( se kiM taM gAhA ?) grAha kitane prakAra ke haiM ?) (paMcavihA paNNattA) pAMca prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (dilI) dilI ( veDhagA) veTaka (muddayA) sRrdhaja (pulayA) pulaka (sImAgArA) sImAkAra ( se taM gAhA) yaha grAha kI prarUpaNA huI / (se kiM taM magarA ?) makara kitane prakAra ke haiM ? (magarA duvihA tibhitibhi gIlA (NakA) 1 3 (taMdulamacchA) tanhusa bhatsya (kaNikkA macchA ) adhi44 matsya (sAlisatthiyA macchA ) zAsa zAstri bhatsya (laMbhaNamacchA) salana matsya (paDAgA ) patrA (paDAgAi paDAgA ) patA atiyatAgA (je yAvanne tahapagArA) zevI latanA ne mIna che (se ttaM macchA) mA matsyonI azA tha prahAranA che ? (kacchabhA) 2chyo jahA) tethe yA prAre che (aTThi ane bhAsa 245 (settaM kacchabhA) ( se kiM taM kacchabhA) 120 DeTA ( duvihA paNNattA ) me akSaranA udyA che (taM kacchabhA ya maMsa kacchamAya) asthi 420 A kacchapeAnI prarUpaNA thai (se kiM taM gAhA ) thA DeTA akSaranA che ? ( gAhA) Ahe! (paMca vihA paNNattA) pAMya prahAranA udyA che (taM jahA) tethe yA ahAre che (dilI) hisI (veDhagA) veDhaDa (muddhayA) bhUrdha 4 ( pulayA) pusa (sImAgArA) sIbhAra (se taM gAhA) mA grAnI prayAzA tha ( se kiM taM magarA ) bhadhara DeTA aAranA hai ? (magarA duvihA paNNattA) Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.31 samedajalacarapaJcendriyatiryagyonikAH. 369 tadyathA-soNDamakarAzca 1, sRSTamakarAzca 2, / te ete makarAH 4 / atha ke te zizumArAH ? zizumArA ekAkArAH prajJaptAH, te ete zizumArAH 5 / ye cAnye tathA prakArAH, te samAsato dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-saMmUchimAzca garbhavyutkrAntikAzca / tatra khalu ye te saMpUchimAste sarve napuMsakAH / tatra khalu ye te garbhavyutkrAntikAste trividhAH prajJaptAH, tadyathA-striyaH 1, puruSAH 2, napusakAzca 3 / eteSAM khalu evamAdikAnAM jalacara paJcendriyatiryagyonikAnAM paryAptA paNNattA) makara do prakAra ke haiM (taM jahA) ve isa prakAra (soMDa magarA ya maTThamagarA ya) sauNDa makara aura RSTa makara (se taM magarA) yaha makara kI prarUpaNA huii| ___(se kiM taM suMsumArA ?) susumAra kitane prakAra ke haiM ? (egAgArA paNNattA) eka hI prakAra ke kahe haiM (le taM susumArA) yaha susumAra kI prarUpaNA huI (je yAvanne tahappagArA) isI prakAra ke jo anya haiM. (te 'samAsao duvihA paNNattA) ke saMkSepa se do prakAra ke kahe haiN| taM jahA) vaha isa prakAra (saMmucchimA ya gambhavakkaMtiyA ya) saMmUrchima aura garbhaja (tattha NaM je te saMmucchimA) unameM jo saMmUrchima haiM (te sabve napuM. sagA) ve saba napuMsaka haiM (tattha NaM je te gambhavatiyA) unameM jo garbhaja haiM (te tivihA paNNattA) ve tIna prakAra ke hote haiM (taM jahA) vaha isa prakAra (itthI purilA napusagA ya) strI puruSa aura napuMsaka (eesi NaM evamAiyANaM jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM) ityAdi ina bha52 me 2 // che (taM jahA) teso 20 4Are (soMDamagarA ya maThU magarA ya) sau3 madha2 bhane bhRSTa bhagha2 (se ttaM magarA) mA bharanI pr35| 5 / (se kiM taM suMsumArA) susubhA2 Tasa 12nA che ? (susumArA) susumAra (egAgArAya paNNattA) 4 // 2 // 4 // cha (se taM susumArA) // susu mAranI prarUpaNuM thaI (je yAvanne tahappagArA) kI tana ra mInA che (te samAsao duvihA paNNattA) temA TubhA meM prA2nA 4thA cha (taM jahA) te // 4 // 2 (saMmUcchimA ya gambhavakaMtiyA ya) sabhUmi bhane / tathaNaM je te saMmucchimA) tesomAre sabhUchima cha (te savve napuMsagA) teo badhA napuMsaka che (tatya NaM je te gambhavakkaMtiyA) temAmA re mana cha (te tiviDA paNNattA) tayA R 4 / 2 / uya cha (taM jahA) teso mA 2 cha (ItthI purisA napuMsagA ya) strI, 535, bhane nadhusa (eesiNaM evamAiyANa jala pra0 47 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' pramApanAsUtra paryAptAnAm arddhatrayodazajAtikulakoTiyoni pramukha zatasahANi bhavantItyAkhyAtam / te ete jalacarapazcendriyatiryagyonikAH ||suu 031 // TIkA-atha teSu jalacarapazcendriyatiryagyonikAn praspayitumAha-se kiM taM jalayarapaMciMdiyatirikkha joNiyA / atha ke te, katividhA ityarthaH jalacara paJcendriyatiryayonikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'jalacarapaMciMdiyatirivakhajoNiyA paMcavihA papNattA' jalacarapaJcandriya tiryagyonikAH paJcavidhAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA-'macchA 1, kacchabhA2, gAhA 3, maMgarA 4, musumArA 5, matsyAH , kacchapAH, grAhAH, makarAH, zizumArAzca jalajantuvizeSAH, tepu matsyabhedAn prarUpayitumAha-'se kiM taM macchA ?' 'se' atha 'ki taM' ke te-katividhAH 'macchA' jalacarapaMcendriya tiyaMcayonikoM ke (pajjattApajjattANaM) paryApta aura aparyApta ke (addhaterasa jAikulakoDi joNippamuhasayasahassAI) sADhe vAraha lAkha jAti kulakoTiyoM ke yonipravaha (bhavaMtItimakkhAyaM) hote hai, aisA kahA hai (se taM jalayarapaMciMdiya tiriva khajoNiyA) yaha jalacara paMcendriya tiryacoM kI prarUpaNA huI // 31 // TIkArtha-aba jalacara paMcendriya tiryaMcoM kI praspaNA kI jAtI hai| prazna hai ki jalacara paMcendriya tithaca kauna haiM arthAt ve kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-jalacara paMcendriya tiryaMca jIva pAMca prakAra ke kahe gae haiN| ve ye haiM-(1) maccha (2) kacchapa (3) grAha (4) makara aura (5) susumaar| matsya kitane prakAra ke haiM ? agavAna ne kahA-matsya aneka prakAra ke hote haiN| ve isa prakAra haiM-lakSNa matstha, khavalla matsya, juMgamatsya, yara paMciMdiya tirikkhajoNiyANaM) bha27 vigaire mAya2 payandriya tiya"ya yoniDAnI (pajjattApajjattANaM) pAta bhane maryAta (addhaterasa jAI kula koDiyo joNippamuhasayasahassAI) sara mAra dAsa jati TiyAnA yoni pravADa (bhavaMtIti makkhAya) uya cha sama dhuLe (se taM jalayarapaMciMdiya tirikkhajoNiyA) 2 saya 5'yandriya tiya yAnI a35 7. // sU. 30 // | TIkAtha-have jalacara paMcendrinI prarUpaNa karAya che- prazna-jalacara paMcendriya tiryaMca koNa che? arthAt teo keTalA prakAranA che ? : - zrI bhagavAna uttara Ape che-jalacara paMcendriya tiyaca jIva pAMca prakAranA 49sA cha.-(1) matsya (2) 4275 (3) ra (4) bha42 ane. (5) susubhA2. matsya keTalA prakAranA che ? 6 zrI bhagavAne kahyuM matsya aneka prakAranA hoya che te A prakAre che glaNa matsya, avalla matsya, jugamasya, vijajhaTita matsya, halimasya, Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhino TIkA pra. pada 1 sU.31 saMmedajalacarapaJcendriyatiryagyonikAH 371 matsyAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'macchA aNegavihA paNattA'-matsyA anekavidhAH prajJeptAH, 'taM jahA' tadyathA-'sohamacchA' lakSNa matsyAH , 'khavallamacchA' khavallamatsyAH 'juMgamacchA'-juGgamatsyAH, 'vijjhaTiyamacchA'-vijjhaTitamasyAH 'halimacchA' halimatsyAH, 'magarimacchA'-makarImatsyAH, rohiyamacchAH' 'rohitamatsyAH 'halIsAgarA' halisAgarAH 'gAgarA'-gAgarAH, 'vaDA'-baTAH; 'vaDagarA'-vaTakarAH 'gabbhayA'-garbhajAH 'usagArA'-usagArAH 'timitimigilA'-timitimiGgilAH, 'NakA'-nakrAH, 'taMdulamacchA'-tandulamatsyAH , 'kaNikAmacchA'-kaNikamatsyAH 'sAlisotthiyAmacchA' zAlisvikamatsyAH, 'laMbhaNamacchA'-lambhanamatsyAH, 'paDAgA'-patAkAH 'paDAgAipaDAgA' patAkAtipatAkAH, 'je yAvanne tahappagArA-ye'pi cAnye tathAprakArAH-evaMvidhA jalacarA bhavanti te'pi sarva matsyA avagantavyAH, prakRtAn matsyAn upasaMharanAha-'se taM macchA'-te ete uparyuktA matsyAH prajJaptAH,te ca lokavyavahArAd avgntvyaaH| ____ athoddezakramaprAptAn kacchapAn prarUpayitumAha-'se kiM taM kacchabhA ?'-'seatha 'kiM taM' ke te katividhA ityarthaH, kacchayAH prajJaptA ? bhagavAnAha-'kacchamA duvihA paNNattA'-kacchapAH dvividhAHprajJaptAH 'taM jahA'-tadyathA-'ahi kacchabhAya, maMsakacchamA ya-asthikacchapAzca, mAMsakacchapAzceti, tatra ye asthibahulA: vijjhaTita matsya, sakarI matsya, rohita matsya, halisAgara matsya, gAgara, vaTa, vaTakara, garbhaja, usagAra, timi timiMgala, naka, tandula matsya, kaNikA matsya, zAlizastrika matsya, laMbhana matsya, patAkA, tathA patAkAtipatAkA ityAdi ___prastuta kA upasaMhAra karate haiM-yaha matsyoM kI prarUpaNA huI / aba krama ke anusAra kacchapoM kI prarUpaNA karate haiM / kacchapa kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn ne uttara diyA-kacchapa do prakAra ke kahe gae haiN-asthimakarImasya, rahita matsya, halisAgara matsya, gAgara, vaTa vaTakara, garbhAja, usagAra, timitimi gala, naka, tandula matsya, kaNikkA matsya, zAMtizastrika matsya laMbhana matsya, patAkA tathA patAkAtipatAkA ItyAdi. prastutane upasAra kare che-A masyAnI prarUpaNa thaI. have kramAnusAra kacchapanI prarUpaNa kare che- kacchapa keTalA prakAranA che? zrI bhagavAna uttara Ape che-kacchapa be prakAranA che-asthi ka75 ane mAMsa kacchapa jemA hADakAnI pracuratA hoya te asthikacchapa ane jemAM Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 prajJApanAsUtre kacchapAste asthikacchapA ucyante, ye tu mAMsabahulAH kacchapAste mAMsakacchapA ucyante, prakRtamupasaMharanAha-'se taM kacchabhA-te ete uparyuktAH kacchapAH prjnyptaaH| atha grAhAn prarUpayitumAha-'se kiM taM gAhA ?' 'se'-atha ke te qatividhA ityartha grAhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'gAhA paMcavihA paNNattA'-prAhAH paJcavidhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'dilI 1, veDhagAra, muddhayA3, pulayA4, sImAgArA5,-dilI, veTakAH mUrdhajAH, pulakAH, sImAkArAH,prakRtamupasaMharabAha 'se taM gAhA' te ete uparyuktAH grAhAH prajJaptAH, atha makarAn prarUpayitumAha'se ki taM magarA ?' atha ke te, katividhA ityarthaH makarAH prajJaptAH ? bhagavAnAhamagarA duvihA paNNattA' makarA dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'sauDamagarAya mahamagarAya' soNDamakarAzca, mRSTamakarAzceti, prakRtamupasaMharanAi-'se ttaM magarA' te ete uparyuktA makarAH prajJaptAH, ayodezakramaprAptAn zizumArAn prarUpayitumAha'se kiM taM susumArA ?' aba ke te-katividhAH, zizumArA:-jalajantu vizeSAH kacchapa aura mAMsakacchapa / jinameM haDDiyoM kI bahulatA ho ve asthikacchapa aura jinameM mAMsa kI bahulatA ho ve mAMsakacchapa kahalAte haiN| yaha kacchapoM kI prarUpaNA huI / * - aba grAha kI prarUpaNA karate haiM / grAha kyA hai arthAt kitane prakAra ke haiM ? bhagavAna ne kahA-grAha pAMca prakAra ke hote haiM-(1) dilI (2) veTarka (3) sUrdhaja (4) pulaka aura (5) sImAkAra / yaha grAhoM kI prarUpaNA huii| aba magaroM kI prarUpaNA karate haiM / magara kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAn ne kahA-do prakAra ke hote haiM-(1) soNDa magara aura mRSTamaMgara / yaha magaroM kI prarUpaNA huii| . aba susumAra kI prarUpaNA karate haiM / susumAra kitane prakAra ke mAMsanI pracuratA hoya te mAMsa kacchapa kahevAya che. A kacchapanI prarUpaNA thaI. have grahonI prarUpaNa kare che- graha zuM che arthAt keTalA prakAranA che? zrI lagavAne yu-yADa pAya prA2nA rAya che. (1) hidI (2) 384 (3)bhUdha (4) 4 (5) bhane sImA12. 2 // prADAnI pr35| 25, have maghanI prarUpaNa kare chemaghara keTalA prakAranA hoya che ? zrI bhagavAna uttara Ape che ghara be prakAranA hoya che (1) sepTemagara ane (2) mRSTa magara. A magaranI prarUpaNuM thaI. Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU. 31 samedajalacarapaJcendriyatiryagyonikAH 373 prajJaptAH ? bhagavAnAha - - ' khusumArA ragAgArA paNNattA' - zizumArAH - ekAkArAH ekavidhA ityarthaH prajJatAH, tAnupasaMharati- ' se taM susumArA' - te ete zizumArAH - prajJaptAH, . 'je yAvanne taha pagArA' ye'pi cAnye tathAprakArAH - evaM vidhA bhavanti te'pi sarve jalacarAH jJAtavyAH, ' te samAsabha duvihA paNNattA' te - jalacarapaJce - ndriya tiryagyonikAH samAsataH - saMkSepeNa dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA ' - tadyathA - 'saMmucchimAya, gavbhavakkaMtiyAya' - saMmUcchimAtha, garbhavyutkrAntikAzceti, tatra saMmUrcchana saMmUcche :- samucchrAyaH - abhivRddhiH - garmopapAtaM vinaiva prANinAmutpAda ityarthaH tena nivRttAH saMmUcchimAH, mAtApitRsaMyogamantarA utpadyamAnA ityarthaH, garbhavyutkrAntiH utpattiryeSAM te garbhavyutkrAntikAH garbhAt garbhAvAMsAd vyutkrAnti:, niSkramaNaM yeSAM te garbhavyutkrAntikA iti vA vyutpattiH mAtApitRsaMyogenotpadyamAnA ityarthaH cakAradvayena svagatAnekabhedAH sUcyante, 'tattha NaM je te saMmucchimA ' haiM ? sumAra eka hI prakAra ke hote haiM / yaha suMsumAra kI prarUpaNA huI / jalacara paMcendriya tiryaca jIva do prakAra ke hote haiM - saMmUrchima aura garbhaja | jo jIva garbha aura upapAta ke vinA hI idhara-udhara ke pudgala ikaTThe ho jAne se utpanna ho jAte haiM ve saMmUrchima kahalAte haiM / ye jIva mAtA-pitA ke saMyoga ke binA hI utpanna hote haiM / jo jIva garbha meM utpanna hote haiM ve garbhavyutkrAntika garbhaja kahalAte haiM, arthAt mAtApitA ke saMyoga se utpanna hone vAle / do 'ya' avyayoM kA prayoga yaha sUcita karatA hai ki inake aneka avAntara bheda haiM / ina jalacara paMcendriya tiryacoM meM jo saMmUrchima haiM, ve sabhI npuNhave susumAranI prarUpaNA kare che-- susumAra keTalA prakAranA hAya che. zrI bhagavAna-su'sumAra ekaja prakAranA hAya che. A su'sumAranI prarU ayA thA. * jalacara paMcendriya tiya``ca 'jIvA be prakAranA hAya che-samUSTima ane gaja je jIva garbha ane upapAtanA vanAja AmatemanA pudgala ekaThAM maLavAthI utpanna thAya che te sa mUIima kahevAya che. A jIveA mAtApitAnA sambandha vinAja utpanna thAya che. je jIva gabha mAM utpanna thAya che te gavyutkAntika (gaja) kahevAya che, arthAt mAtA pitAnA sambandhathI utpanna thanArA e ya avyayeAnA prayAga e sUcita kare che ke teonA aneka avAntara bheda che. A jalacara pacendriya tiryaMcAmA je samUmi che te badhA napu'. Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramApanAstra tatra khalu-teSAM madhye ye te saMmUcchimA jalacarapaJcandriyatiryagyonikA bhavanti 'te savve napuMsagA'-te sarve'pi napuMsakA avagantavyAH, saMmUcchimabhAvasya napuMsakatva vyApyakhAm, napuMsakatvaM vinA tatsattA'nupapatteH, 'tattha NaM je te gambhavakkaMtiyA'-tatra khalu-teSAM madhye ye te garbhavyutkrAntikA bhavanti 'te tivihA paNNattA' te trividhAH prajJaptAH 'taM jahA'-tadyathA-'itthI, purisA, napuMsagA' striyaH1, puruSAH2, napuMsakAca3, 'eesiNaM' eteSAM khalu 'evamAjhyANaM-evamAdikAnAmuparyuktaprakArAdInAm 'jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM' jalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAm 'pajjattApajjattANaM'-paryAptAparyAptakAnAm, 'addhaterasajAikulakoDi joNippamuhasayasahassA bhavaMtIti makkhAya'-atrayodaza jAtikulakoTiyoni-pramukhazatasahasrANi-sArddhadvAdaza jAtikulakoTInAM yonipramukhANi-yonipravahANi yonizatasahasrANi-sAI dvAdazalakSAH jAtikulakoTayo bhavantItyAkhyAtam, tIrthakRdbhiritizepaH, prakRtamupasaMharannAha-'se taM jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA' te ete-upadazitAH jalacarapaJcendriyatiryagyonikAH prajJaptAH suu031|| mUlam-se kiM taM thalayara paMciMdiyatirikkhajoNiyA ? thala. yarapaMciMdiyatirivakhajoNiyA duvihA paNNatA, taM jahA-cauppaya saka hote haiM, kyoMki saMmUrchima saba napuMsaka hI hote haiM / napuMsakatva ke vinAsaMmUrchima kI sattA nahIM hai / ina jIvoM meM jo garbhaja haiM, ve tInoM prakAra ke hote haiM-strI, puruSa aura npuNsk| ina paryApta aura aparyApta sabhI jalacara paMcendriya tirthacoM ke sADhe bAraha lAkha kulakoTiyoM ke yonipravAha haiM-sADhe bAraha lAkha yoniyAM haiM, aisA tIrthakara bhagavantoM ne kahA hai / ava upasaMhAra karate haiM-yaha jalacara paMcendriya tiryagyonikoM kI prajJApanA huI // 31 // zabdArtha-(se kiM taM thalayara paMciMdiyatirikkhajoNiyA?) sthalacara saka hoya che. kemake sa mUchima badhAja napusaka hoya che. napuMsakatva sivAya samRIimanI sattA nathI hotI. A chomA je garbhaja che tene traNa prakAranA hoya che strI, purUSa ane napusaka A paryApta ane aparyApta badhA jalacara pacendriya tiryacenA sADA bAra lAkha kula keTInI nipravAha che. sADA bAra lAkha yoniyA che. ema tIrthakara bhagavAne kahyuM che. have upasa hAra karatA kahe che-A jalacara paMcendriya tiryonIkenI prarUpaNa thaI. pa sU. 31 sAtha-(se kiM thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ?) sthasaya2 payandriya Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra, pada 1 sU.32 samedasthalacarapaJcendriyatiyagyonikAH 375 thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA tha, parisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ya / / se kiM taM cauppayathalayarapaMciMdiyatirikkha joNiyA ? cauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA caubihA paNattA, taM jahA-egakhurA?, bikhurA, gaMDIpayA3, snnpphyaa|4| se kiM taM egakhurA? egakhurA aNegavihA paNNattA, taM jahA-assA, assatarA, ghoDagA, gaddabhA, gorava kharA, kaMda lagA, sirikaMdalagA, AvattagA, je yAvanne tahappagArA, se taM egakhurA / 1 // se kiM taM dukhurA ? dukhurA aNegavihA paNNattA, taM jahA-uddA, goNA, gavayA, rojjhA, pasuyA, mahisA, miyA, saMvarA, varAhA, ayA, elaga-ruru-sarabha-camara-kuraMga-gokaNNamAiyA je yAvanne tahappagArA, se taM dukhurA / 2 / se kiM taM gaMDIpayA ? gaMDIpayA aNegavihA paNNattA, taM jahA-hatthI hatthIpUyaNayA muMkaNahatthI khaggA gaDA, je yAvanne tahappagArA, se taM gNddiipyaa|3| se kiM taM saNaSphayA ? saNapphayA aNegavihA paNNattA, taM jahA-sIhA vagghA dIkyiA acchA taracchA parassarA siyAlA viDAlA suNagA kolasuNagA (granthaH 500) kokaMtiyA sasagA cittagA cillagA, je yAvanne tahappagArA, se taM snnpphyaa| te samAsao duvihA paNNattA, taM jahA-samucchimA ya gabbhavakkaMtiyA ya / tattha paM je te saMmucchimA te savve npuNsgaa| tattha NaM je te gabbhavakkaMtiyA te tivihA paNNattA, taM jahA-itthI1, purisAra, npuNsgaa3| eesi NaM evamAiyANaM thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pajattApajjattANaM dasajAikulakoDijoNippamuhasayasahassAI bhavaMtIti makkhAyaM / se taM cau ppayathalayarapaMciMdiyatirikkha joNiyA ||suu0 32 // chAyA-atha ke te sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH ? sthalacarapaJcendriya Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre tiryagyonikAH dvividhAH prajJatAH, tadyathA-catuppadasthalacarapaJcendriyaniryagyonikAca, parisarpasthalacarapaJcandriyatiryagyonikAzca / atha ke te catuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH ? catuppadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAzcaturvidhAH prajJaptAH, tadyathA-ekakhurAH1, dvikhurAH 2, gaNDIpaDhAH 3, sanakhapadAH 4 / atha ke te ekakhurAH ? ekakhurA anekavidhAH prajaptAH tadyathA-azyAH, azvatarAH, ghoTakAH, gardabhAH, gorakSarAH, kandalakA, zrIcandalakAH, AvartakAH, ye cAnye paMcendriya tiryagyonika jIva kitane prakAra ke haiM ? (duvihA paNNattA) do prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (caupayathalayarapaMciMdiya0) catuSpada sthalaparacalane vAle paMcendriya tithaMca (parisappathala0) aura parisarpa sthalacara paMcendriya tithaMca (se kiMtaM caupayathala0) catuSpada sthalacara paMcendriya tiryaMca kitane prakAra ke haiM ? (ubihA paNNatA) cAra prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (egakhurA) eka khura vAle (dukhurA) do khuroM vAle (gaMDIpayA) gaMDIpada (sagaphayA) nAkhUna sahita pairoM vAle / ___(se kiM taM egakhurA?) eka khura vAle kitane prakAra ke haiM ?) aNegavihA paNNattA) aneka prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (assA) azva (assatarA) azvattara (ghoDaga) ghoDA (gaddabhA) gadhA (gorakkharA) gorakSara (kaMdalagA) kandalaka (sirikaMdalagA) zrI kandalaka (AvattagA) Avartaka (je yAvanne tahappagArA) aura jo isI prakAra ke haiM (se taM egakhurA) yaha eka khura cAle jIvoM kI prarUpaNA hii| tiya yoni4 7 8 prA2na 4 // cha ? (thalayarapacidiyatirikkhajoNiyA) sthasa-ya2 pazyandriya tirtha yo (duvihA paNNattA) me 42 // 4aa cha (taM jahA) te 20 4Are che (cauppayathalayarapaMcidiya0) yatupa4 sthasa-ya2 sthala 52 yAlA thendriya tiyaya (parisappa yala0) bhane pasisarpa sthalacara paMcendriya tiryaMca __(se kiM taM cauppaya thala0) yatu054 sthasa-ya2 payandriya sA nA cha ? (cauppaya thala0) tu056 25saya2 5 yendriya 4 (cauvvihA paNNattA) yAra 42 // 4cha (taM jahA) teso pAzate (egakhurA) se bharI ani (Tu khurA) me bharIyo mi (gaMDIpayA) 1 DI54 (sAphayA) nama sAnA pANa (se kiM taM egakhurA ?) 24 marIja 21 // cha ? (aNega vihA paNNattA) bhane 4 52nA 4aa che (taM jahA) teso 20 42 cha (assA) / / (assatarA) 5252 (ghoDaga) 1 (gaddabhA) gadhADa (gorakkharA) // 222 (kaMdalagA) 414 (siri kaMdalagA) zrIsa (AvattagA) mAvata (je yAvanne tahappa. Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.32 samedarathalacarapaJcendriyatiryagyonikA 377 tathA prakArAH, te ete ekakhurAH / 1 / atha ke te' dvikhurAH, dvikhurA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-uSTrAH, goNAH, gavayAH, rojjhAH, pazukAH, mahiSAH, mRgAH, zambarAH, varAhAH, ajAH, eraka-ruru-zara bha-camara-kuraGga gokarNAdikAH, ye cAnye tathAprakArAH, te ete dvikhurAH 2 / atha ke te gaNDIpadAH? gaNDIpadA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-hastinaH, hastipUtanakAH, matkuNahastinaH, khaginaH, gaNDAH, ye cAnye tathA prakArAH, te ete gaNDIpadAH 3 / atha ke te sanakhapadAH ? sanakhapadA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-siMhAH, vyAghrAH, dvIpikAH, (se kiMtaM dukhurA!) do khura vAle kitane prakAra ke haiM ? (aNegavihA) aneka prakAra ke (paNNattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (uTTA) UMTa (goNA) gAya (gavagrA) nIla gAya (rojjhA) roja (esuthA) pazuka (mahilA) mahiSa-bhaiMsa (miyA) mRga (saMbarA) sAMbhara (varAhA) varAha-sUara (ayA) aja-bakarA (elaga-ruru-sarama-camara-kuraMga- gokannamAdi) eDaga, ruru, zarama, camara, kuraMga gokarNa Adi (je yAvanne tahappagArA) isI prakAra ke anya bhI (se taM dukhurA) yaha do khura vAloM kI prarUpaNA huii| (se kiM taM gaMDIpayA ?) gaMDIpada kitane prakAra ke haiM ? (aNegavihA paNNasA) aneka prakAra ke kahe gae haiM (taM jahA) ve isa prakAra (hatthI) hAthI (hasthIpUyaNayA) hastipUtanaka (saMkuNahatthI) matkuNa hAthI (khaggA) khaDgI (gaMDA) gaMDA (je yAvanne tahappagArA isI prakAra ke anya bhI (se taM gaMDIpayA) yaha gaMDIpada jIvoM kI prarUpaNA huii| gArA) bhane 2 mA 42 // cha (se ttaM egakhurA) 2. merI pAyA nI prarUpaNA thaI. (se ki ta dukhurA ?) me 3Nim mA prAranA cha ? (dukhurA) me rIvai (aNegavihA) mane prAranA (paNNattA) 4ii cha (taM jahA) teyo 2 // 542nA (uTTA) Ba (goNA) ||y (gavayA) nImA Aya (rojjho) / (pasuyA) pazu (mahisA) mahipa-(miyA) mRga (saMbarA) sAma2 (varAha) rAhu-suma2 (ayA) -54rI (alaga ruru, sarabha, camara kuraMgA, gokannamAdi) se31, 33 sa21, yabha2, 12, 41, vigere (je yAvanne tahappagArA) 2 // ii tanA mIna 52 hAya (se taM dukhurA) mA me bharIvApAnI pr35|| 27. (se ki taM gaMDIpayA ?) 130 56 842 // cha ? (gaMDIpayA) 0 3048 (aNegavihA paNNattA) mane prAranA DemA che (ta jahA) tAmA prazAre che (hatthI) hAthI (hatthIpUyaNayA) ustA pUtana (maMkuNahatyI) ma DAthI (khaggA) 430 (gaMDA) . (je yAvanne tahappagArA) tepI natanA ilan pa hAya (se taM gaDIpayA) 2 54 vAnI pr35|| 24 pra0 48 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 prajJApanAsUtre RkSAH, tarakSAH, pArAzarAH, zRgAlAH, viDAlAH, zvAnaH, kolazvAnaH, (granthaH . 500) kokantikAH, zazakAH, citrakAH, cillakAH, ye cAnye tathA-prakArAH, te ete sanakhapadAH 4 / te samAsato dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-saMmUcchimAtra, garbhavyutkrAntikAzca / tatra khalu ye te saMmUcchimAste sarve napuMsakAH / tatra khalu ye te garbhavyutkrAntikAste trividhAH prajJaptAH, tadyathA-striyaH 1, puruSAH 2, napuMsakAH / eteSAM khalu evamAdikAnAM sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM paryAptAparyAptAnAM dazajAti kulakoTiyoni pramukhazatasahasrANi bhavantItyAkhyAtam / te ete catuSpadarathalacarapaJcendriyatiryagyonikAH ||suu032|| (se kiM taM saNappayA ?) sanakhapada kitane prakAra ke haiM ? (aNegavihA paNattA) aneka prakAra ke kahe haiM (ta jahA) ce isa prakAra hai (sIhA) siMha (gyA) vyAghra (dIviyA) dIpika (acchA)rIcha (taracchA) tarakSa (pararasarA) pArAzara (siyAlA) siyAra (viDAlA) viDAla (suNagA) zvAna (kolasuNagA) kolavAna (kokaMtiyA) lomaDI (sasagA) zazaka (cittagA) cittA (cillagA) cillaka (je yAvanne tahappagArA) anya bhI jo isI prakAra ke haiM (se taM saNaphayA) yaha sanakhapadoM kI prarUpaNA samApta huii| (te samAsao duvihA paNNattA) ne saMkSepa se do prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (saMmucchimA ya gambhavacakaMktiyA ya) saMmRchima aura garbhaja (tattha NaM je te saMmucchimA) unameM jo saMmRrchima haiM (te savve napusagA) ve saba napuMsaka haiM (tattha gaMje te gambhavatiyA) unameM jo garbhaja haiM (te tivihA paNattA) ve tIna prakAra ke kahe haiM (taMjahA) vaha isa prakAra (itthI purisA napuMsagA) strI, puruSa aura napuMsaka (eesi (se ki taM saNappayA) Humi pANI TAranA cha (saNappayA) nabhapANA prANI (agegavihA paNNattA) bhane 42n| yahAM cha (taM jahA) tes| 2 // 52 cha (sIhA) siDa (vagdhA) pAca (dIviyA) hii5|| (ricchA) rIcha (taracchA) ta26 (parassarA) pA2222 (siyAlA) sIyA (viDAlA) mIsAThI (suNagA) tarA (kolasuNagA) ast| (kokaMtiyA) 4tIya aissii (sasagA)sasasA (cittagA) yittA (cillagA) si4 (je yAvanne tahappagArA) gIta 2 mAvA prazna che (se taM saNNappayA) 2mA sanama pAnI pr35|| 24 (te samAsao duvihA paNNattA) teyA sopathI meM prAranA 4aa cha (taMjahA) tayA 20 Ara (samucchimAya gambhavaskaMtiyAya) sa bhUchi mane pala (tatthaNaM je te saMmucchimA) tamAmA ne sabhUchima cha (te savve napuMsagA) tes| badhA napasaka che Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU 32 samaidasthalavarapaJcendriyatiryagyonikAH 379 - TIkA-atha sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAn prarUpayitumAha-'se ki taM thalayarapaMciMdiyatirikkhanoNiyA '-atha ke te, katividhA ityayaH sthalacarapaJcandriyatiryagyonikAH prajJaptAH ? bhagAnAha-thalayara paMciMdiyatirikkhajoNiyA duviho paNNattA' sthalacarapaJcandriyatiryagyonikAH dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA'tadyathA, 'cauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ya-catuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAzca 'parisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ya'-parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAca, tatra catvAri padAni yeSAM te catuSpadAH-ghoTakAdayaH, te ca te sthalacarapazcandriyatiryagyonikAzceti catuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH, vakSaHsthalena bhujAbhyAM vA parisarpantIti parisarpAH sarpanakulaprabhRtayaH, te ca te sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAzcati-parisarpapaJcendriyatiryagyonikAH, NaM evamAiyANaM thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM) ityAdi ina sthalacara paMcendriya tiryacoM ke (pajjattApajjattANaM) paryAptoM aura aparyAptoM ke (dasajAikalakoDijoNiyappasuhasayasahassAI bhavaMtItimakkhAya) dasa lAkha jAti kulakoTi yonipravaha hote haiM, aisA kahA hai (settaM cauppayathalayarapaMciMdiya tirikkha joNiyA) yaha catuSpada' sthalacara paMcendriya tiryacoM kI prarUpaNA pUrNa huI // 32 // TIkArtha-aba sthalacara paMcendriya tiryaMcoM kI prarUpaNA karate haiN| sthalacara paMcendriya tiryaMca kauna haiM arthAt kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn ne uttara diyA-ve do prakAra ke haiM-catuSpada arthAt ghoDA Adi caupAye (tatthaNaM je te gavbha vakkaMtiyA) tamImA ma che (te tivihA paNNattA) temAtra prazna cha (taM jahA) te 20 te (itthI purisA, napuMsagA) strI, purUSa, ane napusaMka _ (eesiNaM evamAiyANaM thalayarapaMcidiya tirikkhajoNiyANaM) * sanama vigaire mA sthAya2 payandriya tiya yAnA (pajjattApajjattANaM) paryApta mane bhaptiAna (dasa jAikulakoDI joNiyappamuhasayasahassAI bhavatIti makkhAya) isa samati TiyAni pravAI thAya che mema 4thu cha (se ttaM cauppaya dhalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA) 2 // yatu054 25saya2 payandriya tiya yAnI prarUpaNA thaI. sU. 31 che TIkAtha- have sthalacara paMcendriya tiyAnI prarUpaNa karatA kahe che sthalacara paMcendriya tiryaMca keNu che arthAt keTalA prakAranA che? zrI bhagavAne uttara Ape te be prakAranA che-catuSpada Adi arthAta paga ane parisarpa arthAta peTe cAlatA jemake sApa neLIye, vigere Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtre cakAradvayena sUcita svagatAnekabhedataM prarUpayati-se ki taM cauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ?'-atha ke te, katividhA ityarthaH, catuHpadasthala. carapazcandriyatiryagyonikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'cauppayathalayarapaMcidiyaMtirikkhajoNiyA caubihA paNNattA'-catuSpadasthalacarapaJcandriyatiryagyonikAcaturvidhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA, egakhurA'-ekakhurAH pratipAdam ekaH khuraH zapho yeSAM te eka khurAH-azvAdayaH, 'vikhurA'- dvigvurAH-pratipAdaM dvau burau-gaphau yeSAM te dvikhurAH-gavAdayaH, 'gaMDIpayA' gaNDIpadAH-gaNDIva-suvarNakArAdhikaraNIsthAnamiva padaM yeSAM te gaNDIpadAH-hastyAdayaH, 'saNapphayA'-sanakhapadAH-sanakhAni-dIrdhanakhayuktAni padAni yeSAM te sanakhapadAH-vyAghrAdayaH, atha etAneva eka khurAdIn bhedata:-krameNa prarUpayitumArabhate-se kiM taM egakhurA ?'-aba ke te-katividhAH, ekandurAH prajJaptAH, bhagavAnAha-'egagburA aNegavihA paNNattA'aura parisarpa arthAreMga kara calane vAle, jaise sarpa nakula Adi / yahIM bhI donoM 'ya' yaha sUcita karate haiM ki inake bhI avAntara bheda aneka haiN| aba prazna yaha hai ki catuSpada sthalacara paMcendriya tirthava kitane prakAra ke haiM ? bhagavAna ne uttara diyA-ve cAra prakAra ke kahe gae haiM, yathA-(1) ekakhura arthAt jinake paira eka khura vAle hoM, jaise azva Adi, (2) hikhura arthAt jinake pratyeka paira meM do-do khura hoM, jaise gau Adi, (3) gaNDIpada arthAt jinake pAMva gaMDI (svarNakAra kI adhikaraNI ke sthAna) ke samAna paira hoM, jaise hAthI Adi, (4) sanakhaparda arthAt jinake pairoM meM lambe nAkhUna hoM, jaise vyAghra Adi / aba inacAroM kI bhedapUrvaka prapaNA haiN| eka khura vAle kitane prakAra ke haiM ? bhagavAna ne kahA-aneka prakAra ahIM paNuM be 'ya' Ama sUcave che ke teonA paNa avAntara bheda aneka che. have prazna e che ke catuSpAde sthalacara pacendriya tirthaM ca keTalA prA2nA cha? zrI pAne uttara 2mAyA-tesA yAra 42 49sA cha, rebha (1) eka bura arthAt jemanA paga eka kharIvALA che jemake ghoDA vigere (2) dipura arthAt jeonA dareka pagamAM be be kharI hoya che, jemake gAya bheMsa vigere (3) caMDIpada arthAt jenA paga senAnuM ghaDavAnI eraNanA sarakhA paga hoya jemake hAthI vi. (4) sakhapada jenA pagamAM na hoya dA. ta. vAgha vigere have e cArenI bheda pUrvaka prarUpaNa kare che eka kharIvALA keTalA prakAranA che? Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhinI TIkA pra. pada 1 sU. 32 saJcendriyatigyonikA 381 9 eka khurAH anekavidhAH prajJaptAH, 'taM jahA ' tadyathA- 'assA' - azvAH, 'assatarA ' - azvatarAH 'ghoDagAM' - voTakAH, 'damA' gardabhAH, 'gorakkharA' - gorakSarAH 'kaMdalagA' - kandalakAH, 'sirikaMdalagA' - zrIkandalakAH, 'AvattagA' - AvartakAH, 'je yAvanne taha pagArA' - yespi cAnye tathA prakArAH evaMvidyA bhavanti te'pi sarve eka khurA avagantavyAH, 'prakRtamupasaMharannAha - ' se taM egakhurA' - te eteupadarzitAH, eka khurAH prajJaptAH, aya dvikhurAn prarUpayitumAha - 'dukhurA aMNegavihA paNatA' dvikhurA anekavidhAH prajJaptAH, 'taM jahA ' - tadyathA - 'udyA' - uSTrAH 'goNA' - goNAH - gAva ityarthaH ' gavata' gavayA: 'rojjhA' - rojjhAH 'pusuyA' - pazukAH, 'mahiMsA' mahiSAH, 'miyA' mRgAH, 'saMrA' zambarAH, 'varAhA' - varAhAH, 'ayA' - ajA-elaga - ruru - sarabha - camara - kuraMga- gokannamAdiyA' - eDaka - ruru - zarabha - camara - kuraGga - gokarNAdikA: 'je yAvanne tahappagArA' - ye'pi cAnye tathA prakArAH, evaM vidhA bhavanti te'pi sarve dvikhurAH jJAtavyAH prakRtamupasaMharannAha - ' se taM dukhurA ' te ete - upadarzitAH, dvikhurAH prajJaptAH atha gaNDIpadAna prarUpayitumAha -'se kiM taM gaMDIpayA ?' 'se' - atha, 'kiM taM' ke te, kati vidhA ityarthaH, gaNDI ke haiM, jaise- azva, azvatara, ghoTaka, gardabha, gorakSara, kandalaka, zrIkandaka, Avartaka tathA isI prakAra ke anya / jo bhI eka khura vAle haiM una saba kI gaNanA inake sAtha hI karanA caahie| ye ekakhura tiryaca batalAeM gae / # aba do khura vAle sthalacara paMcendriyoM kI prarUpaNA karate haiM - do khura vAle kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn ne uttara diyA- aneka prakAra ke kahe gae haiM / ve isa prakAra haiM-UMTa, gAya, gavaya (nIlagAya), rojha, pazuka, mahiSa, mRga, sAMghara, varAha, ajaM (bekarI), eDaMga, ruru, zarabha, zrI bhagavAna uttara Ape che- aneka prakAranA che, jema gheADA, azvatara ghoTaGa gadhADA, gorakSara, unhasa zrI unhAI, bhAvarta, temanaM bhevI latanA anya je keAi eka kharIvALA che, temanI gaNatarI AnI sAtheja karavI joie A eka kharI vALA tiya caiA matAjhyAM. have e kharIvALA sthalacara pacendriyanI prarUpaNA kare che khe kharIo vALA keTalA prakAranA che ? zrI bhagavAne uttara ApyA aneka prakAranA kahyAM che. te A rIte che aeNTa, gAya, garvaya (nIlagAya,) roJa, pazu, mahiSa, bhRga, sAgara, varADe, maJjarI, bheDaga, 33, zarala, amara, raMga, tebhana gournu Adi taduparAntaM Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 prazApanAsUtra padAH prajJaptAH bhagavAnAha-'gaMDIpayA aNegavihA paNNattA' gaNDIpadA anekavidhAH-nAnAprakArakAH prajJatAH, 'taM jahAM-tadyathA 'hatthI'-hastinaH 'isthipUyaNayA-hastipUtanakAH, 'maMkuNahatyo'-matkuNahastinA-dantarahita laghukAya hastina ityarthaH 'khaggA' khaGginaH 'gaMDA'-gaNDAH, 'je yAvanne tahappagArA'ye'pi cAnye tathAprakArAH-evaMvidhAH santi te'pi sabai gaNDIpadAH jJAtavyAH, prakRtamupasaMharanAha-'se taM gaMDIpayA-te ete upadarzitAH gaNDIpadA prajJaptAH, atha sanakhapadAn prarUpayitumAha-'se ki taM saNapphayA'-atha ke te katividhA ityarthaH, sanakhapadAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'saNapphayA aNegavihA paNNattA' sanakhapadAH, anekavidhAH nAnAprakArakAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'sIhA'-siMhAH, 'vagdhA' vyAghrAH, 'dIviyA-dvIpikA:-dvIpina ityarthaH, 'acchA' RkSAH bhalllUkA ityarthaH, 'taracchA'-tarakSAH, 'parassarA' pArAzarAH, 'siyAlA' zrRgAlaH 'viDAlA' viDAlAH, 'muNagA'-zvAnaH, 'kolasuNagA' kolavAna:-kokaMtiyA' -kokantikAH camara, kuraMga tathA gokarNa aadi| inake atirikta anya jo isI prakAra ke hoM unheM bhI dikhura hI samajhanA caahie| yaha vikhuroM kI prarUpaNA huii| aba gaMDIpadoM kI prarUpaNA karate haiN| gaMDIpada kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn ne kahA-gaMDIpada aneka prakAra ke haiN| ve isa prakAra-hAthI, hastipUtanaka, matkuNahastI arthAt vinA dAMtoM kA choTe kada kA hAthI, khaDgI, geMDA, tathA isI prakAra ke anya / yaha gaMDIpadoM kI prarUpaNA huii| sanakhapada kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn ne kahA-sanakhapada aneka prakAra ke kahe gae haiN| ve isa prakAra haiM-siMha, vyAgha, dIpika (dIpaDA) rIcha (bhAlU), tarakSa, parAzara,zrRgAla, viDAla, zvAna, kolavAna, lomaDI, bIjA paNa AvA prakAranA je hoya teone paNa krikhara samajavA jeIe A be khurAnI prarUpaNa thaI. have gaMDIpadanI prarUpaNa kare che- gaMDIpada keTalA prakAranA che? zrI bhagavAne kahyuM-gaMDIpada aneka prakAranA che. te A rIte hAthI hasti yUtana, bhAratI, arthAt mahanIyu (rene hota nAya) mI, , temaja AvI jAtanA bIjAM A gaMDIpadanI prarUpaNA thaI. sanakha pada keTalA prakAranA kahyA che? zrI bhagavAne kahyuM-sakhapada aneka prakAranA kahyAM che, teo A prakAre cha siDa, pAdha, vi54, (hI531) rIcha, tarakSa, pArAzara, ziyANa, mIsADI, zvAna, kelazvAna, lemaDI, kharodA, citto, cilAka, temaja AvI jAtanA Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.32 samedasthalacara paJcandriyatiryagyonikAH 383 'sasagA'- zazakAH, 'cittagA' = citrakA', 'cillagA' - cillakAH, je yAvanne tahappagArA' - ye'pi cAnye tayAprakArA:- evaM vidhA bhavanti te'pi sarve sanakhapadA jJAtavyAH, prakRtamupasaMhannAha - ' se taM saNapphayA' - te ete - pUrvoktAH sanakhapadAH prajJaptA: " te samAsao duvihA paNNattA' te catuppadAH samAsataH -saMkSepeNa dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA ' tadyathA, 'saMmUcchimAya' gavbhavavakaMtiyA ya' - saMmUcchimArtha, garbhavyutkrAntikAca, 'tattha NaM je te saMmucchimA'' - tatra khalu teSAM madhye ye. te saMmUcchimA catuSpadA bhavanti 'te savve napuMsakA eva bhavanti 'tatthaNaM je te gavbhavakkaMtiyA' - tatra khalu - teSAM madhye ye catuSpadA garbhavyutkrAntikA bhavanti 'te tivihA paNNattA' - te trividhAH prajJaptAH, 'taM jahA' - tadyathA, 'itthI' striya: 'purisA' - puruSAH, 'NapuMsagA' napuMsakAca, 'eesi NaM'- eteSAM eteSAM pUrvoktAnAma 'ekmAiyANaM' - evamAdikAnAm 'thalayara paMcidiya tirikhakhajoNiyANaM' - sthalacara paJcadriyatiryagyonikAnAm ' pajjattApajjattANaM' paryAptAparyAptakAnAm ' dasajAikulakoDi joNippamuhasayasahassA' - dazajAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi - dazalakSA jAtikulakoTyaH 'bhavatIti makkhAyaM' bhavantIti AkhyAtaM tIrthakRdbhiH prakRtamupasaMhanA - 'setaM cappayathalayara paMciMdiya tirikkhajoNiyA ' - te ete catuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH prajJaptAH || sU0 32 // kharagoza, cittA, cillaka, tathA isI prakAra ke jo anya haiM / yaha sanakhapadoM kI prarUpaNA huI / I ve catuSpada jIva saMkSepa se do prakAra ke haiM / , yathA-saMmUrchima aura garbhaja / inameM jo saMmUrchima haiM, ve saba napuMsaka hI hote haiM aura inameM jo garbhaja haiM, ve tIna prakAra ke haiM- strI, puruSa aura napuMsaka / ityAdi ina sthalacara paMcendriya tiryacoM ke, jinameM paryApta aura aparyApta donoM sammilita haiM, daza lAkha jAti kulakoTi yonipravaha hai, aisA tIrtha - karoM ne kahA hai / yaha catuSpada paMcendriya sthalacara tiryaca jIvoM kI prarUpaNA pUrNa huI // 31 // , mIna che. yA sanahonI pra3yA tha4. catuSpadya jIva sakSepe e prakAranA che--jemake samUmi ane garbha-ja temAM je samUmi che te napusaka hAya che ane temAM je gaja che te traNa prakAranA che, strI, purUSa, ane napusaka, vigere A rIte A sthaLacara pa'cendriya tiya cA ke jemAM paryApta ane aparyApta ane sa milita che te enI daza lAkha jAtikula kATIyeAni pravAha che ema tIrthaMkarAe kahyu che. A * sra tuSpAda 5 cendriya rathalacara tiryaMca jIveAnI prarUpaNA purI thaI. 5 sa. 131 5 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 prazApAsUtre mUlam - se kiM taM parisapathalayarapaMciMdiyatirikkha joNiyA ? parisappathalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA duvihA paNattA, taM 'jahA uraparisappathalayarapaMciMdiyatirivakhajoNiyA ya, bhuyaparisuppathalayara paMciMdiyatirikkhajoNiyA ya / se kiM taM ura parisappa 'thalayara paMcidiyatirikkhajINiyA ? uraparisappathalayarapaMciMdiya tirikkhajoNiyA cauvvihA paNNattA, taM jahA - ahIra, aya 'garAu, AsAliyA3, mahoragAH / se ki taM ahI ? ahI duvihA paNNattA, taM jahA - davvIkarA ya mauliNo ya / se kiM taM Goatna ? GovIkarA aNegavihA paNNattA, taM jahA AsI visA, diTTivisA, uggavisA, bhogavisA, tayAvisA, lAlAvisA, ussAsavisA, nIsAsavitA, kaNhasappA, seyasappA, kAodarA, dajjhapupphA, kolAhA, melimiMdA, sesiMdA, je yAva nne tahapagArA se taM davvIkarA / se kiM taM mauliNo ? au liNo aNegavihA paNNattA, taM jahA- digvAgA, goNasA, kasAhayA, vaiulA, cittaliNo, maMDaliNo, mAliNo, ahI; ahisalAgA, vAsapaDAgA, je yAvanne taha pagArA, se taM mauliNo / se taM ahI / se kiM taM ayagarA ? ayagarA egAgArA paNNattA, se ntaM ayagarA / se kiM taM AsAliyA ? kahi NaM aMte ! AsAliyA saMmucchai ? goyamA ! aMto maNussakhitte aDrAijjesu dIvesu nivvAdhAraNaM pannarasasu kammabhUmisu, vAghAyaM pahucca paMcasu mahAvidehesu, cakkavahidhAvAresu, vAsudevakhaMdhAvAresu, baladevakhaMdhAvAresu, maMDaliyakhaMdhAvAresu, mahAmaMDaliyakhaMdhAvA - resu, gAmanivesesu, nagaranivesesu, kheDanivesesu, kavbaDanive - sesu, maDaMbanivesesu, doNamuhanivesesu, paTTaNanivesesu, Agaranivesesu, Asamanivesesu, saMvAhanivesesu, rAyahANini veselu, - Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.33 parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyAnikAH 385 eeliNaM ceva viNAlesu, ettha NaM AsAliyA saMmucchai / jaha nne NaM aMgulasta asaMkhejjaimAgamettAe ogAhaNAe, uko-' seNaM bArasajoyaNAI, tayaNurUvaM ca NaM vikakhaMbhabAhalleNaM bhUmi : dolittANaM samudRi / asannI micchAdiTTI aNNANI aMtomuha tAddhAuyA ceva kAlaM karei 2 se taM aasaaliyaa| . . ) __ chAyA-atha ke te parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH ? parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-ura parisarpasthalacarapaMJcandriyatiryagyonijhAzca, zujasarpa sthalacarapaJcandriyatiryagyonikAzca / atha ke te uraH parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH ? uraHparisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAzcaturvidhAH prajJaptAH, tadyathA-ahayaH1, ajagarAH2, AsAlikA 3, mahoragAH 4 atha ke te ahayaH ? ahayo dvividhA prajJaptAH tadyathA-dIMkarAzca, mukulinazca / .. zabdArtha-(se kiM taM parisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA?) parisarpa sthalacara paMcendriya tithaca kitane prakAra ke haiM ? (davihA paNNattA) do prakAra ke kahe haiM (taM jahA) vaha isa prakAra (uraparisappathalayara0 suyaparisappathala0) ura parisarpa sthalacara paMcendriya tiryaMca aura bhujaparisarpa sthalacara paMcendriya tiryaca - (se kiM taM uraparisappathalayara0) ura parisarpa sthalacara0 kitane prakAra ke haiM ? (cauvivahA paNNattA) cAra prakAra ke kahe haiM (taM jahA) vaha isa prakAra (ahI) sarpa (ayagarA) ajagara (AsAliyA) AsAlikA (mahoragara) mahA-uraga / -(se ki taM parisappa thalayarapaMci diyatirikkhajoNiyA ?) pari sArasaya 5'yandriya tiTasA praa2n| 4aa cha ? (parisappathalacarapaMci diya tirikkhajoNiyA) parisapa sthala-52 5yendriya (duvihA paNNattA) me 5412 // 4aa cha (ta jahA) te 2 // rIte (uraparisappa thalayara0 bhuyaparisappa thala0) 72 parisa Dlayara pacendriya tiryaMca ane bhujaparIsarpa sthalacara pacendriya tiyaca .. (se ki ta uraparisappa thalayara0 sthasaya20 // 2 // cha ? (ura parisappa thalayara0) 72. 52 sapa sthasaya2 (cauvihA paNNattA) yA2 42 . / che (ta jahA) te 2 re (ahI) sama (ayagararA) 2012 (AsAliyA) (PARsAsi (mahoragA) bhdd:-S22|| pra0 49 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 prajJApanAsUtre atha ke te darvIkarAH ? darvIkarA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-AzIviSAH, dRSTi viSAH, ugraviSAH, bhogaviSAH, tvavipAH, lAlAvipAH, ucchvAsaviSAH, niHzvAsaviSAH, kRSNasarpAH, zvetasaH, kAkodarAH, dayapuppAH, kolAhAH melimindAH, zeSendrAH ye cAnye tathAprakArAH, te ete darvIkarAH atha ke te muku, linaH ? mukulino'nekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-divyAkAH, gonasAH, kapAdhikAH, (se ki ta ahI ?) ahi-sarpa kitane prakAra ke hote haiM ? (ahI duvihA paNNattA) sarpa do prakora ke kahe haiM (taM jahA) vaha isa prakAra (davvIkarA ya) phaNa vAle (maliNo ya) vinA phaNa ke (se kiM taM cIkarA ? phaNa vAle kitane prakAra ke haiM ? (aNegacihA paNNattA) aneka prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (AsIvisA) dADhoM meM viSa vAle (didvivisA) dRSTi meM viSa vAle (uggavisA) ugra viSavAle (bhogavisA) phaNa meM viSa vAle (tayAvisA) tvacA meM viSavAle (lAlAvisA) lAra meM viSavAle (UsAsavisA) ucchvAsa meM viSavAle (nIsAsavisA) nizvAsa meM 'viSavAle (kaNhasappA) kRSNa sarpa (seyasappA) zveta sarpa (kAodarA) kAkodara (dajjhapuSpA) dahyapuSpa (kolAhA) kolAha (melibhiMdA) melibhinda (sesiMdA) zeSendra (je yAvanne tahappagArA) aura bhI isI prakAra ke / (se kiM taM maliNo ?) mukulI-vinA phaNa ke sarpa kitane prakAra ke haiN| (aNegavihA paNNattA) aneka prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ne isa prakAra haiM ' (se ki taM ahI ?) mahI-sa4 sA mAnA jAya che (ahi duvihA paNNattA) sI meM nA cha (taM jahA) teyo 2 // prathare (davyIkarA ya) zuvANA (mauliNI ya) 3 pAnA (se ki taM davvIkarA ?) vANAsI tanA cha ? (davIkarA) 3 pAsa (aNegavihA paNNattA) bhane 4 // 2 // 4i cha (taM jahA) tamA mA 54Are che (AsIvisA) vADhamA 2vA (diTThIvisA) Tima ravA (uggavisA) aviSANA (bhogavisA) mA 2vA (tayAvisA) payAmA 32vA (lAlAvisA) dANamA 32 // (UsAsavisA) S27||smaa 32 // (nIsAsa visA) nizvAsamA 21 // (kaNhasappA) sa5 (seyasappA) zvetasa5 (kAodarA) 462 // (dajjha pupphA) 5 (kolAhA) sADa (melimiMdA) bhlibhin| sisi dA) zeSandra (je yAvanne tahappagArA) yI 5 mApI jatana (se kiM taM mauliNo ?) bhusI 3 // 2 // sapA prA2nA 4 cha (aNegavihA) bhane 412 // 4 // cha (taM jahA) temA 2 rIte che (divvAgA) Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / . prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.33 parisarastha lacarapaJcendriyatiyaMgyonikA 387 vyatikulAH, citralinaH maNDalinaH mAlinaH, ahayaH, ahizalAkAH, vAsapatAkAH, ye cAnye tathAprakArAH, te ete mukulinaH / te ete ahayaH / atha ke te ajagarAH ajagarA ekAkArAH prajJaptAH / te ete ajgraaH| atha kA sA AsAlikA ? kutra khalu bhadanta ! AsAlikA saMmUrchati ? goyamA ! anto manuSyakSetre arddha- tRtIyeSu dvIpeSu, nirvyAghAtena paJcadazasu karmabhUmiSu, vyAghAtaM pratItya mahAvideheSu, (divvAgA) divyAka (goNasA) gonasa (kasAhIyA) kaSAdhika (vaiulA) vyatikula (cittaliNo) citralI (maMDaliNo) saMDalI (mAliNo) mAlI (ahI) ahi (ahisalAgA) ahizalAkA (vAsapaDAgA) vAsapatAkA (je yAvanne tahappagArA) aura bhI jo isI prakAra ke haiM (se taM mauliNo) yaha sukulI soM kI prarUpaNA huI / (se taM ahI) yaha ahisarpo kI prarUpaNA pUrI huii| (se kiM taM ayagarA ?) ajagara kitane prakAra ke haiM ? (egAgArA paNNattA) eka prakAra ke kahe haiM (settaM ayagarA) yaha ajagara kI prarUpaNA huii| (se ki ta AlAliyA ?) AsAliyA ke kitane prakAra haiM ? (kahi NaM bhaMte AlAliyA saMmucchai ?) kahAM bhagavan ! AsAliyA kI utpatti hotI hai ? (goyamA ! aMto maNussakhitte) manuSya kSetra ke andara (aDaDhAhajjesTa dIyesu) aDhAI dvIpa meM (nivvAghAeNaM) vinA vyAghAta ke (pannarasastu) pandraha (kammabhUmisu) karmabhUmiyoM meM (vAghAyaM paDucca) vyAghAta se (paMcasu mahAvidehesu) pAMca mahAvidehoM meM (cakkavahi khaMdhAdivyA (goNasA) gonasa (phasAhiyA) 4Athi (vaiulA) vyatirA (cittaliNo) yitrI (maMDaliNo) bhI (mAliNo) bhAsI (ahI) mA (ahisalAgA) maDi zatA (vAsapaDAgA) pAsapatA (je yAvanne tahappagArA) mIta paY re mAvI tanA cha (se taM mauliNo) 2 // bhuta35 sonI pra35 27 (se ttaM ahI) A ahI-sarponI prarUpaNA purI thaI (se ki taM aygr|) ma2 38prA2nA cha? (ayagarA) magara (egogArA paNNattA) 44 rana 4hyA cha (se ttaM ayagarA) mA magaranI prarUpaNa thaI (se kiM taM AsAliyA ?) -Ralleuneel andna cha ? (kahiNaM bhaMte AsAliyA saMmucchai 1) bhagavan mAsAliyAnI 6-patti 4yAM thAya cha ? (goyamA aMto maNussakhitte) 3 gautama! manuSyakSetranI ma-42 (aDDhAijjesu dIvesu) madhyAvIsa dIpabhA (nivyAghAeNaM) vyAghAta sivAyana (pannarasasu) 542 (kammabhUmisu) 4ma Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 388 pratApanAsUtre cakravartiskandhAvAreSu, vAsudevaskandhAvAreSu, mANDaliskandhAvAreju, mahAmANDalikaskandhAvArepu, grAmanivezeSu, nagaranivezeSu, nigamanivezeSu, kheTanivezeSu, karvaTanivezeSu, maDambanivezeSu, droNasukhanivezeSu, paTTana-pattananivezeSu, AkaranivezeSu, AzramanivezeSu, saMvAhanivezeSu, rAjadhAnInivezeSu, etepAyeva vinAzeSu, atra' khalu AsAlikA saMsUchati / jaghanyena aMgulasyAsaMkhyeyabhAgamAtrayA avagAhanayA vAresu) cakravartI ke skaMdhAvAroM-senAnivezoM meM (vAsudeva khaMdhAvAresu) vAsudeva ke skaMdhAcAroM meM (baladeva baMdhAvAresu) baladeva ke skaMdhAvAroM meM (maMDaliyavaMdhAvAresu) mAMDalika rAjA ke skaMdhAvAroM meM (mahAmaMDaliyakhaMdhAvaresu) mahomAMDalika ke skaMdhAvAroM meM (gAsanineleTa) grAma ke nivezoM meM (nagaranivesesu) nagara sannivezoM meM (kheDasannivesesu) kheTasannivezoM meM (kannaDaliveselu) karvaTa nAmaka vastI ke nivezoM meM (maDaMbanivesesu) maDamba nivezoM meM (doNamuhanive sesu) droNamukha ke nivezoM meM (paTTaNanivesesa) paTTana ke nivezoM meM (Agaranivelesu) Akara ke nivezoM meM (Alamaniveselu) Azrama ke nivezoM meM (saMvAhanivesesu) saMbAdha ke nivezoM meM (rAyahANInivesesTa) rAjadhAnI ke nivezoM meM (eesi NaM ceva viNAsesu) inhIM saba ke vinoza meM (ettha NaM AsAliyA saMmucchai) yahAM AsAlikA kA janma hotA hai| (jahaNNeNaM) jaghanya se aMgulassa asaMkhejjaibhAgamettAe ogAhaNAe) aMgula ke bhUbhiyomA (vAdhAyaM paDucca) vyathAtathI (paMcasu mahAvidehesu) pAya mAviDAmA (cakkavaTTI khaMdhAvAresu) pati nA 4 vAzanA nivezAmA (vAsudevakhaMdhAvAresu) paasuhevn| 24vAromA (baladeNa khaMdhAvAresu) mavAnA 24pAromA (maMDaliya khaMdhavAresu) mAusi4 namAnA savArImA (mhaamNddliykhNdhaavaaresu),mch| bh3likanA kaMdhAvAyA. (gAmanivesesu) prANunA niveSobhA (nagaranivesesu) n||2 sa nivezamA (kheDasannivesesu) meTa sa nivezAmA (kavvaDasaMnivesesu) paTa nAma4 12tIna sanivezamA (maDaMbasaMnivesesu) bha75 sannivezamA (doNamuha nivesesu) dro bhumanA nivezamA (paTTaNanivesesu) paTTA nivezAmA (Agaranivesesu) 42nA nivezamA (Asamanivesesu) pAzramanA nivezamA (saMbAhanivesesu) sAdhanA nimA (rAyahANinivesesu) 24pAnInA nivezamA (eesi NaMceva nivesesu) 21, thAnA nivezobhA (etyaNaM AsAliyA saMmucchai) 2mAsAsinI sanma thAya che (jahaNNeNaM) dhanyathI (aMgulassa asaMkhejjaibhAgamettAogAhaNAha) a gurAnA masav-yAtabhA mA mAtranI AqAnA Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.33 parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH 389 utkaNa dvAdazayojanAni, tadanurUpAM ca khalu viSkAmavAhalyena bhUmi dArayitvA - vidArya khalu samuttiSThati, alajJinI, mithyAdRSTiH, ajJAninI, antarmuhUrtAddhAyuSkaiva kAlaM karoti, sA-epA AsAlikA / ___TIkA-atha parisapasthalacarapaJcendriyatiyagyonikAna prarUpayitumAha-'se kiMtaM parisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ?' atha ke te, katividhA ityarthaH parisarpasthalacarapaJcandriyatiryagyonikAH prajJatAH ? bhagavAnAha-'parisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA' -- parisarpasthalacarapaJcandriyatiryagyonikAH 'duvihA paNNattA'-dvividhAH-dviprakArakAH, 'taM jahA'-tadyathA-'uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ya'-ura:parisarpasthalacarapaJcandriyatiyagyonikAca, urasA-vakSaasaMkhyAtaveM bhAga mAtra ko avagAhanA se (ukkoseNaM) utkRSTa (vArasajoiNAiM) bAraha yojana (tayaNurUvaMca) aura usI ke anurUpa (vikkhaMbhabAhalleNaM) lambAI-cauDAI le (bhUmi) pRthvI ko (dAlisANaM) vidAraNa karake (samuDhei) utpanna hotA hai (asaNNI licchadiTThI aNNANI) asaMjJI, mithyASTi, ajJAnI (aMtosuhuttAddhAuyA ceva kAlaM karei) antarmuharta kAla taka kI Ayu bhogakara mara jAtA hai (se ttaM AsAliyA) yaha AsAlikA kI prarUpaNA huI // 32 // TIkArtha-aba parilapa sthalacara paMcendriya tirthacoM kI prarUpaNA karate haiM / prazna hai ki parisarpa sthalacara paMcendriya tithaMca kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAna ne untara diyA-ve do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA, uraparisarpa aura bhujaparisarpa / jo apanI chAtI se reMga kara calate * thI (ukkoseNaM) utkRSTa (bArasa joyaNAi) mA2 yona (tayaNu rUvaM ca) mana tenA manu35 (vikkhaMbhavAhallega) &aa 594thI (bhUmi) pRthvIne (dAlittANaM) vihAra 4zana (samudrui) utpanna thAya cha / (asaNNI micchATThiI aNNANI) 2masI, mithyATa, ajJAnI (aMtomuhuttAddhAcyA ceva kAlaM karei) mantabhuta 15 sudhAnu mAyudhyA sAgavAna bhaza taya che. (se taM AsAliyA) // 2mAsAsinI pr3|| 24. TIkArya--have parisarpa sthalacara pacendriya tiya conI prarUpaNa kare che prazna e che ke parisarpa sthalacara pacendriya tiryaMca keTalA prakAranA hoya che. ? zrI bhagavAne uttara Apya-teo be prakAranA kahevAya che, jemake ura parisarSa ane bhuja parisarSa je pitAnI chAtIne ghase te rIte cAle che te sarpa vigere tiryaMca prANI uraparisarSa kahevAya che, ane jeo pitAnI Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtre sthalena parisarpantIti uraH parisarpAH te ca te sthalacarapaJcandriyatiryagyonikAzveti uraH parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAca, 'bhuyaparisappathalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA ya' - bhuja parisarpasthalacara paJcendriyatiryagyonikAzca - bhujAbhyAM parisarpantIti bhujaparisarpAH te ca te sthalacarapaJcandriyatiryagyonikAzcetibhujaparisarpa sthalacarapaJcendriya tiryagyonikAH, cakAradvayena pratyekaM svagatAneka bhedAH sUcyante / athoraH parisarpastha ucarapaJcendriyatiryagyonikAn prarUpayitumAha 'se kiM taM uraparisappathalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA-atha ke te katividhAH uraH parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'uraparisappathalayarapaMcidiyatiryagyo nikAzcaturvidhAH prajJaptAH, 'taM jahA' - tadyathA - 'ahI' ahaya: - sarpAH 1, 'ayagarA' ajagarA2, AsAliyA' - a lekA: 3, 'mahoragA ' mahoragAH4, tatra ahIn prarUpayitumAha-' se kiM Dott - atha ke te katividhAH ahayaH - sarpAH prajJaptAH, bhagavAnAha - ' ahI duvihA paNNattA' - 'ahayaH dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA' - tadyathA - 'davyIkarA ya, mauliNo ya' - darbIkarAca, mukulinazca, haiM ve sarpa Adi ca prANI uraparisarpa kahalAte haiM aura jo apanI bhujAoM ke sahAre calate haiM ve bhujaparisarpa kahalAte haiN| do 'ya' ke prayoga se sUcita kiyA gayA hai ki inake bhI avAntara bheda aneka haiM / 1 aba uraparisarpa sthalacara paMcendriya tiryacoM kI prarUpaNA karane ke liye kahate haiM- uraparisarpa sthalacara paMcendriya tiryaca kitane prakAra ke kahe gae haiM ? bhagavAn ne uttara diyA- ve cAra prakAra ke hote haiM, yathA(1) ahi arthAt sarpa (2) ajagara (3) AsAlikA aura (4) mahoraga / aba ahi kI prarUpaNA karate haiM- ahi kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAn uttara dete haiM- ahi arthAt sarpa do taraha ke hote haiM - darvIkara bhujAAnI madadathI cAle che te bhuja pirasa kahevAya che, e ya' nA pratye gathI sUcita karAya che ke teonA paNa avAntara bhedya aneka che. have 32 parisarpa sthalacara pacendriya tiya cAnI prarUpaNA karavAne mATe kahe che. * urapari sa` sthalacara paMcendriya tiya ca keTalA prakAranA kahevAmAM AvelA che. zrI lagavAne uttara Ayo tethe yAra prahAranA hoya che, bheDe (1) aDi arthAt sarpa (2) anagara (3) mAsAdiza (4) bhoraga. bhAra prakAre che. have ahiMnI prarUpaNA kare che ahi keTalA prakAranA hAya che? zrI bhagavAna uttara Ape che--ahiM arthAt sa e jAtanA hAya che Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.33 parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH 391 'se kiM taM davvIkarA' atha ke te, phatividhA ityarthaH, darvIkarA prajJaptAH ? bhagavAnAha-'dabIkarA aNegavihA paNNattA'-dIkarAH, darvIvad dI phaNA tatkaraNaza dakirAH anekavidhAH-nAnAprakArakAH prajJaptAH-uktAH santi; 'taM jahA'tadyathA-'AsIvisA'-AzIviSAH 'diTThIvisA'- dRSTiviSAH, 'uggavisA'-unaviSAH 'bhogavisA'-bhogaviSAH, tatra AzyAM daMSTrAyAM viSaM yeSAM te AzIviSA:, dRSTau viSaM yeSAM te dRSTiviSAH, ugraM tIvra viSaM yeSAM te ugraviSAH, bhoge-zarIre phaNAyAM vA viSaM yeSAM te bhogaviSAH, 'tayAvisA'-khagaviSAH, tvaci viSaM yeSAM te tvagaviSAH 'lAlAvisA'-lAlAviSAHlAlAyAM-sukhasyAgre vipaM yeSAM te lAlAviSAH 'ussAsa visA'-ucchvAsaviSAH, ucchvAse viSaM yeSAM te ucchvAsaviSAH, 'nIsAsavisA'-niHzvAse viSa yeSAM te niHzvAsaviSAH, 'kaNhasappA'-kRSNasarpAH, 'seyasappA' -zvetasaH 'kAodarA'-kAkodarAH, 'dajjhapuSphA'- dahyapuSpAH 'kolAhA' kolAhAH 'melimiMdA'-melimindAH, 'sesiMdA'-zeSendrAH, ete ca kRSNasarpAdayo lokaprasiddhAH 'je yAvanne tahappagArA'-ye'pi cAnye tathAprakArAH aura mukulI / jo phaNa vAle hote haiM ve darvIkara kahalAte haiM aura jo vinA phaNa kA hote haiM, unheM mukulI kahate haiM / inameM darvIkara aneka prakAra ke haiM-AzIviSa, jinakI dADhoM meM viSa hotA hai, dRSTiviSa, jinakI dRSTi meM viSa hotA hai, ugraviSa, jinakA viSa tIvra hotA hai, bhogaviSa, jinake zarIra arthAt phaNa meM viSa hotA hai, tvacAviSa, jinakI tvacA meM viSa hotA hai, lAlAviSa, jinakI lAra meM viSa hotA haiM, ucchvAsaviSa, jinake ucchvAsa meM viSa hotA hai, nizvAsaviSa, jinake nivAsa meM viSa hotA hai, kAle sarpa, zveta sarpa, kAkodara, dayapuSpa, kolAhA, meliminda, zeSendra / kRSNasarpa Adi loka meM prasiddha davIkara ane mukulI. je pheNavALA hoya che, te dava kare kahevAya che ane je pheNa vinanA hoya che. teo mukulI kahevAya che. temAM dahI kara aneka prakAranA hoya che AzIviSa, jenI dADhamAM jhera hoya che. dakTiviSa-jenI najaramAM jhera hoya che ugraviSa jenuM viSa tIvra hoya che. bhegaviSa jenA zarIra arthAta phaNamAM viSahoya che tvacA viSa-jenI cAmaDImAM viSa hoya che. lAlA viSa- jenI lALamAM viSa hoya che. ucchavAsaviSa, jenA ucchavAsamA jhera hoya che, niHzvAsaviSa, jenA nivaasm|| 2 hAya cha, 4AsA5, zveta55, 2, yayuSya, sAha, maliminTa, pendra, A kALA sarSa vigere jaga prasiddha che. AvI jAtanA bIjA je koI tevA prakAranA hoya teone dIkara tarIke jANavA joIe. Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 . premApanAsUtra evaMvidhAH santi te'pi sarve darvIkarAH jJAtavyAH, prakRtamupasaMharanAha-se * davIkarA-te ete darvIkarAH prajJaptAH, "se kiM taM mauliNo'-atha ke te-kati vidhA ityarthaH, mukulinaH prajJaptAH ? agavAnAha-'mauliNo aNegavihA paNNattA'--- mukulinaH, sukulaM-phaNAvirahayogyA zarIrAkRtiH sA vidyate yepI te mukulina:-- phaNAkaraNazaktirahitAH, anekavidhA:- nAnAprakArakAH prajJaptAH; 'taM jahA~!-taghA~ 'divvAgA--divyAkAH 'goNasA'-gonasAH, 'kasAhiyA' kaSAdhikAHvaiulA'.vyatikulIH, 'cittaliNo'-citralinaH, 'maMDaliNo' maNDalina:, "mAliNo' mAlina: 'ahI' ahayaH 'ahisalAgA'-ahizalAkAH, . 'vAsaMpaDAgA' vAsapatAkA, 'je yAvanne tahappagAga'-ye'pi cAnye tathAprakArAH-evaMvidhAH bhavanti, te'pi sarve mukulino jJAtavyAH, prakRtamupasaMharanAha- se taM maMuliNo' te. ete sukulino jJAtavyAH, 'se taM ahI'-te ete ahayaH - prajJaptAH atha ajagarAn prarUpayitumAha-'se kiM taM ayagarA'-atha ke te katividhA; ityarthaH ajagarAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'ayagarA egIgArA paNNattA'-ajagarI . ekAkArA:-ekavidhAH prajJaptAH, tepAmavAntara jAti bhedAbhAvAt, prakRtamupasaMharabAha'se taM ayagarA:'-te ete ajagarAH prajJaptAH, haiN| isI prakAra ke jo anya hoM unheM darvIkara samajhanA caahie| . mukulo sarpa kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-ve bhI aneka prakAra ke hote haiM, yathA-divyAka, gonasa, kaSAdhika, vyatikula, citralI, maMDalI, mAlI, ahi, ahizalAka aura vAsapatAkA / isI prakAra ke jo anya haiM unheM bhI sukulI sarpa hI samajhanA caahie| yaha mukulI sarpo kI prarUpaNA huI aura ahi kI prarUpaNA bhI pUrI huii| aba prazna hai ki ajagara kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAna ne uttara meM kahA-ajagara eka hI prakAra ke hote haiM / yaha ajagara kI prarUpaNA huii| mukulI sarpo keTalA prakAranA hoya che? zrI bhagavAna uttara Ape che-teo paNa aneka prakAranA hoya che, jemake hinyA, gonasa, pAghira, vyatisa, kisI, ma usI, bhAsI 48, 48 sA, ane vAsapatAkA AvI jAtanA je kaI hoya teone paNa mukulI sarpa samarjamA che. A mukulI sarpanI prarUpaNA thaI ane ahinI paNa prarUpaNa purI thaI. .' '- ve prazna se che 2012 mA prA DAya cha ? " / * zrI bhagavAne javAbamAM kahyuM ajagara eka ja prakArano hoya che. A .....mI 535 / 7. Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sa.33 parisapasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH 393 athAsAlikAmabhidhAtumAha- se kiM taM AsAliyA ?'-atha ke te - katividhA AsAlikAH prajJaptAH ? 'kahi NaM bhaMte ! AsAliyA saMmucchai'he bhadanta ! kutra khalu sthAne kSetre vA AsAlikA saMmUcchati ? eSA AsAlikA garbhajA na bhavati kintu-saMsUchimA eveti, ataevoktam- saMmU chaMtIti / bhagavAnAha-'goyamA ! aMto maNussakhitte aDDAijjesu dIvesu hai gautama ! antomanuSyakSetre-manuSyakSetrasya madhye na bahirityartha, etAvatA manuSyakSetrAd bahirasyA utpAdo na bhavatIti siddhas, tatrApi manuSyakSetre na sarvatraM bhavati, kintu arddha tRtIyeSu dvIpepu, ityabhiprAyeNAha-aDAijjenu dIvesu'-arddha tRtIyeSu dvIpeSu, arddha tRtIyaM yeSAM te arddhatRtIyAsteSu-sArddhadvayadvIpeSu ityarthaH, etena lavaNasamudre kAlodesamudre vA na bhavatyutpAdastasyA iti jJeyam, 'nivyAdhAeNaM'nirvyAghAtena-vyAghAtasyAbhAvo nirvyAghAtaM tena-nirvyAghAtena 'pannarasasu kamma AsAlikA ke kitane prakAra haiM ? he bhagavan ! isa AsAlikA kI utpatti kahAM honI hai ? AsAlikA garbhaja nahIM kintu saMsUchina hai, ataeva usake lie 'saMmucchai' kriyApada kA prayoga kiyA gayA hai| bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! yaha AsAlikA manuSya kSetra ke andara hI arthAt aDhAI dvIpa meM hI utpanna hotA hai| manuSya kSetra kaha kara aDhAI dvIpa kA jo kathana kiyA hai, vaha spaSTatA ke lie hai, vastutaH manuSya kSetra aDhAI dvIpa ko hI kahate haiM / athavA yo samajhanA cAhie ki AsAlikA kI utpatti lavaNa samudra yA kAlodadhi samudra meM nahIM hotI, dvIpoM meM hI hotI hai, yaha prakaTa karane ke lie manuSyakSetra ke sAtha 'aDhAI dvIpa' kA ullekha kiyA hai| kisI prakAra ke vyAghAta ke AsAliyAne keTalA prakAra che? he bhagavana A AsAlikAnI utpatti kyAM thAya che? AsAlikA garbha ja nathI paraMtu sa mUrNima che tethI teo mATe "mucha kriyApadano prayoga 42 // // cha ? zrI bhagavAna uttara Ape che-he gautama ! A AsAlika manuSyanA kSetranI bedaraja arthAt aDhI dvIpamAja utpanna thAya che. manuSya kSetra kahIne. aDhAI hIpanuM je kathana karyuM che te spaSTatAne mATe che vastutAe manuSya kSetra aDhAI dvIpane ja kahe che agarate ema samajavuM joIe ke AsAlikenI utpatti lavaNa samudra agara kAledadhi samudramAM nathI thatI, dIpamAM thAya che, A pragaTa karavAne mATe ja manuSya kSetranI sAthe "aDhAI dvIpa ne ullekha karyo che. keI jAtanA vyAghAtanA abhAvamAM e paMdara karmabhUmimAM utpanna thAya che. pra0 50 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 prajJApanAsatre bhUmisu' paJcadazasu karmabhUmipu, yadi paJcamu bharatepu paJcamu eravateSu / mupamamupamAdi rUpo duppamaduSpamAdirUpazca kAlo vyAghAtajanakatvAd vyAghAto na bhavati tadA paJcadazanu karmabhUmipu saMmUrcchati, kintu-'vAghAyaM paDucca'-vyAghAta pratItyaAzritya, yadi paJcasu bharatepu, paJcasu airavatepu yathoktarUpo vyAghAto bhavati tadA 'paMcasu paJcasu mahAvidehesu mahA videheSu saMmUrcchati, etena triMzatyapi akarmabhUmipu nopajAyate, ityAveditam, paJcadazamu karmabhUmipu, paJcasa vA mahAvideheSu na sarvatra saMmUrcchati kintu-'cakvaTTikhadhAvArepu-cakravatiskandhAvAreSu vA 'vAsudevakhaMdhAvAresu'- vAsudevaskandhAvAreSu vA, 'baladevasaMdhAvAresu'-baladevaskandhAvArepu vA 'maMDaliyakhaMdhAvAremu'-mANDalikaskandhAvAreSu vA-mANDalika:sAmAnyarAjA'lpakistatskandhAvAreSu 'mahAmaMDaliyakhaMdhAvAresu'-mahAmANDalikaabhAva meM vaha pandraha karmabhUmiyoM meM utpanna hotA hai| pAMca bharata evaM pAMca airakta kSetroM meM suSamasuSama Adi yA duppasadapyama Adi kAla vyAghAtakArI na ho arthAt ye ora na varsa rahe ho to paMdraha karmabhUmiyoM meM usakI utpatti hotI hai| agara pAMca bharata aura pAMca airavata kSetroM meM pUrvokta vyAghAta ho to vahAM utpanna nahIM hotA, pAMca mahAvidevahIM meM utpanna hotA hai / isase yaha prakaTa huA ki AsAlikA kI utpatti tIsa akarmabhUmiyoM meM nahIM hotii| pandraha karmabhUmiyoM athavA pAMca mahAvidehoM meM bhI sarvatra usakI utpatti nahIM hotI kintu cakravartI ke skaMdhAvAroM meM (senA ke paDAvoM meM) vAsudevoM ke kaMdhAvAroM meM, vala. deva ke skaMdhAvAroM meM, mAMDalika arthAt alpabuddhi vAle sAdhAraNa rAjAoM ke skaMdhAdhAroM meM, mahAmANDalika (aneka dezoM ke svAmI) ke pAMca bharata temaja pAca eravata kSetramAM suSama suSamA Adi agara dupama duSamA Adi kAla vyAghAta kArI na hoya te arthAt A ArAo na hoya te 5dara karma bhUmimAM temanI utpatti thAya che. agara pAMca bharata ane pAca aravata kSetramAM pUrvokta vyAghAta hoya to tyAM utpanna na thAya pAca mahAvidahemA utpanna thAya che tenAthI A pragaTa thayuM ke AsAlikanI utpatti 30 akarmabhUmimAM nathI thatI 5dara karmabhUmimAM athavA pAMca mahAvidehamAM paNa sarvatra temanI utpatti nathI thatI paraMtu cakavatInA skadhAvAmA senAnA paDAvamAM vAsu devanA skandhAvAmAM baLadevanA skandhAvA, mADalika arthAt alpa samRddhi vALA sAdhAraNa rAjAonA skanyAvaromAM, mahA malika aneka dezanA svAmI nA skandhAvamAM te utpanna thAya che, Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU 33 parisasyalacarapaJcendriyatiryagyonikAH 395 skandhAvAreSu-mahAmANDalika:-aneka dezAdhipatistasmandhAbAreSu 'gAmanive sesu' -grAmanivezeSu-grasati buddhiprabhRtIn guNAn iti grAmaH vRtiveSTitaH zAstraprasiddhAnAmaSTAdazakarANAM vA gamya iti grAmaH tatsannivezeSu ityarthaH, 'pagaranivesemu'-nagaranivezeSu nagaram-aSTAdazakaravajitam 'Nigamanivesesu'-nigamanivezeSu-nigamaH pracurataravaNik samudAyAvAsastannivezeSu 'kheDaniveseslu-kheTanivezeSu kheTaM-prAMzumAkAranibaddhA vAsastannivezeSu, 'kavvaDanivesesu'-karvaTanivezeSukaTa-kSudraprAkAraveSTitAvAsaH, tannivezeSu, 'maDaMvanivesesu'-maDambanivezeSu-maDaskaMdhAvAroM meM vaha utpanna hotA hai| inake atirikta grAma niveSa meM, nagaraniveza meM, nigamaniveza meM, kheTaniveza meM, karbaTaniveza meM, maDambaniveza meM, droNa nuskhaniveza meM, paTTananiveza meM, Akaraniveza meM, Azramaniveza meM, saMbAdhaniveza meM, evaM rAjadhAnIniveza meM usakI utpatti hotI hai| grAma Adi vastiyoM kA lakSaNa isa prakAra hai-jo buddhi Adi guNoM ko grasa le vaha vADa se ghirI huI vastI grAma kahalAtI hai| yA zAstra meM prasiddha aThAraha prakAra ke kara jahAM lagate hoM vaha grAma / nagara arthAt jahA~ aThAraha prakAra ke kara na lagate hoN| jahAM bahuta vaNikUjanoM kA samUha nivAsa karatA ho vaha nigama kahalAtA hai| kheTa yA kheDA vaha vastI hai jo dhUla kI cAra dIvAroM se ghirI ho| choTese prAkAra se veSTita vastI karbaTa kahalAtI hai| jisake AsapAsa aDhAI taduparAnta grAma nivezamAM, nagara nivezamAM, nigama nivezamA, kheTa nivezamA, karbara nivezamA, maDao nivezamAM droNamukha nivezamA paTTana ni. vezamA, Akara nivezamA, Azrama nivezamAM, sa bAdha nivezamAM ane rAjadhAnInA nivezamAM enI utpatti thAya che. grAma Adi vastInuM lakSaNa A rIte che je buddhi Adi guNene grasIle te vADathI gherAelI vastI grAma kahevAya che. athavA zAstramAM prasiddha aDhAra prakAranA kara jyAM lAge che te gAma nagara, arthAt jyA aDhAra prakAranA kara na lAgatA hoya jyAM ghaNuM vaNika janene samUha raheto hoya te nigama kahevAya che. beTa athavA kheDA e vastI-nivAsa che je dhULanI cAra bhItathI gherAelI che. nAnA prAkAra keTathI vIMTaLAyelI vastI karbaTa kahevAya che. jenI AsapAsa aDhI keza sudhImAM bIjI kaI vastI na hoya tene te maDao kahe che. Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtre mvam-sArddha dvaya gavyutAntImAntararahitAvAsaH, tannivezeyu 'ToNamuddanivesemu'droNamukhanivezepu-droNamukhaM-bAhulyena jalanigamapravezam, tannivezeSu 'paTTaNanivesesu'-pattananivezeSu paTTananivezeSu vA, tatra zakaToTake naubhivAgamyaM pattanam, sakalavastu prAptisthAnaM vA naubhireva gamyaM paTTanaM tannivezeSu 'Agaranivesesu'AkaranivezeSu-Akara:-suvarNAkarAdistannivezeSu 'Asamanivesesu'-AzramanivezeSu-AzramaH - tApasa janAvasathopalakSitAzrayastannivezeSu, 'saMvAhanivesesa'-- savAdhanivezepu-saMvAdhaH kRSIvalairdhAnyarakSArtha nimitaM durgabhUmisthAnam yAtrAprasaGga samAgataprabhUtajananivezastatsannivezeSu, 'rAyahANI nivesesu'-rAjadhAnInivezeSu rAjadhAnI-rAjA'dhiSThAna nagaraM tannivezeSu 'eesi NaM ceva viNAsetu'-eteSAM caiva cakravatisakandhAvArAdInAM vinAzepu-upasthiteSu 'ettha NaM AsAliyA saMmucchaI' atra khalu-cakravartiskandhAvArAdiSu sthAneSu AsAlikA saMmUrcchati, sA kosa taka dusarI koI vastI na ho use maDamba kahate haiM / jisameM prAyaH jala ke rAste AnA-jAnA ho vaha droNamukha / jahAM gADI, ghoDA aura naukA se pahuMcA jAya vaha vastI pattana kahalAtI hai aura jisameM sabhI vastueM milatI hoM tathA naukA se hI pahuMcA jAya vaha paTTana kahalAtA hai / Akaraniveza vaha hai jahAM suvarNa Adi ko khAne hoN| tApasajana jisameM nivAla karate hoM vaha sthAna Azramaniveza kahalAtA hai / kisAnoM ne dhAnya kI rakhavAlI ke lie jo durgama bhUmisthAna banAyA ho yA yAtrA ke silasile meM Aye bahuta-se yAtrI jahAM rahe vaha sthAna saMbAdha kahalAtA hai| jisa vastI meM rAjA rahatA ho vaha rAjadhAnI kahalAtI hai| ina saba sthAnoM kA jaba vinAza hone vAlA ho taba AsAlikA kI utpatti hotI hai| AsAlikA jaghanya aMzula ke asaMkhyAnaveM bhAga jemAM moTe bhAge jala mArgethI javAya avAya che te droNamukha, jyA gADI ghoDAM ane nAvathI javAya te vastI patana kahevAya che. ane jemAM badhI vastuo maLatI hoya temaja nAvathI ja jaI zakAya tene paTTaNa kahevAya che, jyAM sonA vigerenI khANuM hoya tene Akara niveza kahe che tapasvIjane jemAM nivAsa kare che te sthAna Azrama niveza kahevAya che. kheDutonA anAjanI sAcavaNI mATe je durgamabhUmi sthaLa banAvyu hoya agarato yAtrAe nikaLelA ghaNA yAtrIo jyA rahe te sthAna saMbadha kahevAya che. je vastImAM rAjA rahetA hoya tene rAjadhAnI kahe che. , A badhA sthAne jyAre vinAza thavAnuM hoya tyAre AsAlikAnI utpatti thAya che. AsAlikA jaghanya AMgaLInA asa khyAtama bhAganI ava Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 prajJApanAsUtre theast api, yojanazatamapi, yojanazatapRthaktvakA api, yojanasahasramapi / teM khalu sthale jAtAH, jalespi caranti sthale'pi caranti, te na santIha, vAleSu dvIpeSu samudreSu bhavanti ye cAnye tathAprakArAH, te ete mahoragAH / te samAsato dvividhAH prajJatAH, tadyathA saMmUrchimAtha, garbhavyutkrAntikA / tatra khalu yete mUrchimaste sarve puMkAH / tatra khalu ye ta garbhavyutkrAntikAste khalu trividhAH prajJaptAH, tadyathA - striyaH, puruSAH napuMsakAH eteSAM khalu evamAdikAnAM paryAptAbhI ( joyaNaputtiyA vi) do se nau yojana ke bhI (jopaNasayaM pi) sau yojana ke bhI (jo sayapuhuttiyA vi) dosau se nau sau yojana ke bhI ( joyaNasahassaM pi) hajAra yojana avagAhanA ke bhI hote haiM / (te NaM thale jAyA) ve sthala meM utpanna hote haiM (jale vi caraMti thale vi caraMti) jala meM bhI vicaraNa karate haiM, thala meM bhI vicaraNa karate haiM / (te Natthi ihaM) ve yahAM nahIM hote ( vAhirae dIvesu samuddesu havaMti ) manuSya kSetra se bAhara ke dvIpa samudroM meM hote haiM (je yAvanne tahaSpagArA) anya jo aise haiM / (setaM mahoragA ) yaha mahoragoM kI prarUpaNA huI / (te samAsao duvihA paNNattA) uraparisarpa saMkSepa se do prakAra ke kahe haiM (saMcchimAya gabhavakkaMtiyA ya) saMmUrchima aura garbhaja (tattha NaM je te samucchimA) inameM jo saMmUrchima haiM (te savve napuMsagA) ve sabhI napuMsaka haiM / (tattha NaM je te gambhavakkatiyA) unameM jo garbhaja haiM (te NaM tavA paNNatta) ve tIna prakAra ke kahe haiM (taM jahA ) ve isa prakAra (itthI purisA napuMsagA) strI, puruSa, napuMsaka (eesi NaM evamAiyANaM 1 (joyaNa puhuttiyA vi) masothI navaso yojana sudhInA pazu (joyaNa sayaM vi) so yonjana pramANu pazu ( joyaNa sayapuhuttiyA vi) aso thI navaso yojana pazu (joyaNasahassaM vi) hunnara yojananI avagAhanAnA pazu hoya che ( te Na thale jAyA) tethe sthANamA utpanna thAya che (jalevi caraMti thale vi carati) nabhA pAe vivaraNa ure, yAmamA pazu viyara ure che. (te Natthi 'ihaM) tetheo bhADI nathI thatA (bAhie dIvesu samuddesu havaMti ) manuSya kSetranA mahAranA dvIpa samudramA thAya che (je yAvanne taha pagArA) mIla ke khAvA che (settaM mahoragA ) yA mahoganI uSA tha ( te samAsao duvihA paNNattA) 2parisarpa saMkSepathI the prAranA hyA che. ( saMmucchimA ya ganbhavatiyA ya) sa bhUmi bhane garla (tatthaNaM je te saMmUcchimA) tebhA ne samUrchima che (te savve napuMsagA) tethe| adhA napuMsaka che (tattha NaM je te gabbhavakkaMtiyA) tetheobhA ne garbha che (tegaM tivihA paNNattA) tethe Rzu aAranA che (taM jahA) te thA aAre (itthi, purisA, napuMsagA) strI, pu3Sa, napuMsaka Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameya bodhinI TIkA pra. pada 1 sU.33 parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikA : 401 paryAptAnAm ura parisarpANAM dazajAti kulakoTiyonipramukhazatasahasrANi bhavantItyAkhyAtam / te ete uraH parisarpAH / atha ke te bhujaparisarpAH ? bhujaparisarpA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA - nakulAH, sehAH, zaraTAH, zalyAH, saraThAH, sArAH, khorAH, gRhakokilAH, viSambharAH, sUpAH, maGgusAH, payolAtikAH, kSIraviDAlikAH, johA-catuSpAdikAH, ye cAnye tathAprakArAH / te samAsato dvividhAH prajJaptAH, tadyathA - striyaH, puruSAH, pajjasApajjanttANaM) ityAdi ina paryApta aura aparyApta (uraparisappANaM) uraparisarpoM ke (dasajAikulakoDi joNiyappamuhasya saharasAI) dasa lAkha jAti kulakoTi yonipravaha ( bhavatItimakkhAyaM) hote haiM, aisA kahA haiM / (se taM uraparisappA ) yaha uraparisarpa kI prarUpaNA huI / (se kiM taM bhuyaparisappA ?) bhujaparisarpa kitane prakAra ke haiM ? (aNegavihA paNNattA) aneka prakAra ke kahe haiM (ta' jahA) ve isa prakAra ( naulA) naulA (sehA) se (saraDa) saraTa arthAt giragiTa (sallA) zalya (saraThA) saraTha (sArA) sAra (khorA) khora (gharoilA ) gRha kokilA (vissaMbharA) visabharA (mUsA) cUhA ( muguMsA) gilaharI (payalAiyA) payolAtikA (chIravirAliyA) kSIra viDAlikA (jahA cauppayA) caupAyoM ke samAna jAnanA cAhie / (je yAvanne tahappaNArA) anya jo isI prakAra ke haiM ( te samAsao dubihA paNNattA) ve saMkSepa se do prakAra ke kahe haiM (ta jahA) ve isa prakAra ( saMmucchimA ya gagbhavakkaMtiyA gha) saMmUrchima aura (eesi NaM evamAiyANaM pajjattA pajjattANaM) se pramANe mA paryApta ane aparyApta (uraparisappANaM) 25risarpoMnA (dasa jAI kulakoDijoNiyappamuhasayasahassAIM) harA sAtha lati usa aTiyoni pravAha ( bhatIti makkhAyaM ) thAya che, vu che (se ttaM uraparisapA) mA 25risarcanI azyA ya (se ki taM parisappA ?) lunnyari sarpa DeTA prAranA ? (agega vihA paNNattA) ne praaranA hyA (taM jahA ) teyo mA prahAre (naulas) nANIyA (sehA) seDu (saraDA) saraTa arthAt aya DA giragiTa (sallA) zaDya (saraMThA) 25 ( sArA) sAra (khora) mora (gharoillA) gRha aDisA (nissaMbharA) visalarA (mUsA) 1 42 (muguMsAra) gIjhoDI (payalAiyA) pAyosAti (chorabirAliyA) kSIra viDAsi / ( jahA caupAiyA) yAra pagAnI samAna lagavA le (je yAvanne taha pagArA) mIna ? sevI lavanA che (te samAsao dubihA paNNattA) tege| sakSeye urIne me aAranA isa che ( ta jahA) tethe yA are pra0 51 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 prazApanAsUce napuMsakAH / eteSAM evamAdikAnAM paryAptAparyAptAnAM bhunaparisANAM nava jAtikulaphoTiyoni pramukhazatasahasrANi bhavantItyAkhyAtam / te ete bhujprisrpsylcrpnycendriytirygyonikaaH| te ete prisrpsthlcrpnycendriytirygyonikaaH|suu33|| TIkA-atha mahoragAn prarUpayitumAha-se kiM taM mahoragA?' 'se' atha 'ki taM' ke te-katividhA ityarthaH, mahoragAH prajJaptAH, bhagavAnAha-'mahoragA aNegavihA garbhaja (tattha NaM je te saMmucchimA) unameM jo saMmUrchima haiM (te satve napuMsagA) ve saba napuMsaka haiM (tattha NaM je te gambhavakkaMtiyA) unameM jo garbhaja haiM (te tivihA paNNattA) ve tIna prakAra ke kahe haiM (ta jahA) ve isa prakAra (itthI, purisA, napuMsagA) strI, puruSa aura napuMsaka (eesi NaM evamAiyANaM pajjattApajjattANaM) ityAdi ina paryApta-aparyAptoM ke (bhuyaparisappANaM) bhujaparisoM ke (navajAi kulakoDijoNiyappamuhasayasahassAI) nau lAkha jAtikulakoTiyoM ke yonipravaha (bhavaMtIti makkhAya) hote haiM, aisA kahA hai (se taM bhuyaparisappa thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA) yaha bhujaparisarpa sthalacara paMcendriyatiyacoM kI prarUpaNA huI (se taM parisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA) yaha parisarpa sthalacara paMcendriya tiryaMcoM kI prarUpaNA bhI pUrI huI // 33 // TIkArtha-ava mahoragoM kI prarUpaNA karate haiM-mahoraga kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAn ne uttara diyA-mahoraga aneka prakAra ke hote (samucchimAya gambhavakkaMtiyA ya) sabhUmi bhane ma (tattha NaM je te saMmucchimA) tesAmA sachima cha (te savve napuMsagA) te madhA nasa che (tatthaNaM je te gambhavakkaMtiyA) tabhA 2 mA che (te tivihA paNNattA) temA prA2nA hyA cha (taM jahA) te 20 4Are (itthI, purisA, napuMsagA) strI, 535, mane nathu sa4 (eesi NaM etramAiyANaM pajjattApajjattANaM) vigaire 2 // paryApta aparyAsAnA (bhuyaparisampANaM) supasinA (navajAikulakoDi joNiyappamuha sayasahassAiM) nava analaga yogA yonibADa (bhavaMtIti makkhAya) DAya che mema 4dhu cha. (se taM bhuyaparisApathalayarapaciMdiyatirikkhajoNiyA) // su0452sapazyasaya2 5yendriya tirtha yanI 535 / / 54 (se taM parisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA) A parisarpa sthalacara pacendriya tiya enI prarUpaNuM thaI sU 33 che TIkArtha-have mahAraganI prarUpaNa kare che mahAraga keTalA prakAranA heya che? Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.33 parisarpasthalavarapaJcandriyatiryagyonikAH 403 paNNattA'-mahoragAH anekavidhA:-nAnAprakArakAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA'atthegaiyA'-astyeke-santyeke ke vana mahoragAH 'laMpi'-aGgulamapi zarIrAvagAhanayA bhavanti, astIti vahutvavAcakanipAto'tra gRhyate, tathA santyeke kecana mahoragAH 'gulapuhuttiyA vi'-atulapRthaktvikA api, azulapRthaktvaM vidyate yeSAM te aGgulapRthaktvikAH-navAzulapRthaktvikA:-navAzulapramANAH tAdRzA api zarIrAvagAhanayA bhavanti, aGgulapRthaktyamAnazarIrAvagAhanA api bhavantItyAzayaH, evaM santyeke mahoragAH, 'piyatthi pi'-vitastimapi-dvAdazAGgulapramANamapi, zarIrAvagAhanayA bhavanti, tathA santyeke mahoragAH 'viyatthipuhuttiyA vi'-vitastipRthaktyikA api-vitasti-pRthaktvaM vidyate yepAM te vitastipRthaktyikAH, vitastipRthaktvamAnazarIrAvagAhanA api bhavantItyarthaH, evameva santyeke mahoragAH, 'rayaNi pi'-tniApi-hastapramANamapi zarIrAvagAhanayA bhavanti, tathA santyeke mahoragA: 'rayaNi puhuttiyA vi' ratnipRthaktvikA api-ratni pRthaktvaM vidyate yeSAM te ratni pRthaktvikA:-ratnipRthaktvamAnazarIrAvagAhanA api bhavanti, 'kuJchipi'-santyeke mahoragAH kutimapi-dvihastamAnamapi zarIrAvagAhanayA bhavanti, 'tathaiva santyeke mahoragAH-'kucchipuhuttiyA vi'-kukSipRthaktvikA api -kukSipRthaktvaM vidyate yeSAM te kukSipRthaktvikA:-kukSipRthaktvamAnazarIrAvagAhanA api bhavanti, tathaiva santyeke mahoragA:-'dhaNuMpi' dhanurapi-caturhastapramANamapi zarIrAvagAhanayA bhavanti, santyeke mahoragAH- 'dhaNupuhuttiyA vi'-dhanuH pRthaktvikA api-dhanuH pRthaktvaM vidyate yeSAM te dhanuH pRthaktvikA:-dhanuH pRthktvhaiN| ve isa prakAra haiM-koI-koI mahoraga eka aMgula kI avagAhanA vAle hote haiM / koI-koI aMgulapRthaktva kI arthAt do se nau aMgula taka kI avagAhanA vAle hote haiN| koI mahoraga eka vilAta kI avagAhanA vAle to koI vilAtapRthaktva kI avagAhanA vole hote haiN| koI koI eka ratli (hAtha) kI to koI ratnipRthaktva kI avagAhanA vAle hote haiN| koI kukSi (do hAtha) kI to koI kukSipRthaktva kI avagAhanA vAle hote haiN| koI eka dhanuSa (cAra hAtha) kI to koI zrI bhagavAne uttara ApyuM maherA aneka prakAranA hoya che. teo A prakAre che-kaI kaI mahAraga eka AMgaLanI avagAhanA vALA hoya che. keI keI AMgaLa pRthaphatva arthAt be thI nava AMgaLa sudhInI avagAhanA vALA hoya che. keI maheraga eka vilAtanI avagAhanA vALA te kaI vilAta prathakatvanI avagAhanA vALA hoya che. keI kaI eka hAthanI te kaI ratnI prathakutvanI avagAhanA vALA hoya che. keI kukSi (be hAtha) nI te kaI kSi prathakRtvanI avagAhanAvALA hoya che. kei eka dhanuSa (cAra hAtha) nI te kaI Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre mAnazarIrAvagAhanA api bhavanti, tathA santyeke mahoragAH - 'gAuyaM pi' - gavyUtamapi - dvidhanuH sahasrapramANamapi zarIrAvagAhanayA bhavanti, evaM santyeke mahoragAH - 'gAuyahuttiyA vi' - gavyUta pRthaktvakAH api-gavyutapRthaktvaM vidyate yeSAM pRthaktvakAH - gavyUtapRthaklamAnazarIrAvagAhanA api bhavanti, evameva santyeke mahoragAH - 'joyaNaM pi' - yojanamapi - yojanapramANamapi zarIrAvagAhanayA bhavanti, tathA santyeke mahoragAH - 'joyaNapuhuttiyA vi' yojanapRthaktvA api, yojanapRthaktvaM vidyate yeSAM te yojanapRthaktvikAH- yojanapRthaktvamAnazarIrAvagAnA api bhavantItyarthaH, santyeke mahoragAH - 'joyaNasapi' - yojanazatamapi - zatayojanapramANamapi zarIrAvagAhanayA bhavanti, tathA santye ke mahoragAH- 'joyasayapuhuttiyA vi' - yojanazatapRthaktvakA api-yojanazata - pRthaktvaM vidyate yeSAM te yojanazata pRthaktvakAH- yojanazata pRthaktvamAnazarIrAvagAhanA api bhavantItyarthaH, tathA santyeke mahoragAH - 'joyaNasahassaM pi' - yojanasahasramapi - yojanarAhasrapramANamapi zarIrAvagAhanayA bhavanti, 'te NaM thale jAyA jale'vi caraMti thale'vi caraMti - te khalu - pUrvoktasvarUpA : mahoragAH sthalacara vizeSatvAt sthale jAyante kintu sthale jAtAH santo jale'pi sthalavaccaranti, rathale'pi caranti tathA bhavastrAbhAnyAt, te ihaloke kuto na dRSTigocarA bhavanti - ityAzaGkAyAmAha - 404 dhanuSapRthaktva ko avagAhanA vAle hote haiM / koI eka gavyUti kI avagAhanA vAle to koI gavyUtipRthaktva kI avagAhanA vAle hote haiM / isI prakAra koI eka yojana kI, koI yojanapRthak kI, koI sau yojana kI koI sau yojana pRthaktva kI, aura koI hajAra yojana kI bhI avagAhanA vAle hote haiM / ye mahoraga sthala meM utpanna hote haiM kintu jala meM bhI vicarate haiM aura sthala para bhI vicarate haiM, kyoMki mahoragabhava kA svabhAva hI aisA hai / ye mahoraga yahAM dikhAI kyoM nahIM dete ? isa AzaMkA kA samAdhAna karane ke lie kahA hai-mahoraga isa manuSyakSetra meM nahIM dhatuSa pRthartyanI avagAhanA vALA heAya che keAi eka gabyUtinI avagAhanA vALA to kAi gabhUti pRthanI avagAhanA vALA hAya che. evI rIte kAi eka yeAjananI kAi ceAjana pRthakatvanI, koi se yAjananI kAI se yAjana pRthatvanI ane koi hunnara caiAjananI paNa avagAhanA vALA hAya che, A maheArageA sthalamA utpanna thAya che. parantu pANImA paNa vicare che ane sthalapara paNa vicare che, kemake mahAraganA svabhAvaja AvA che. A mahAragA ahI" dekhAtA kema nathI ? AzakAnu samAdhAna karavAne mATe kahyu che-maheAraga A manuSya kSetramAM Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.33 parisarvasvarapaJcendriyatiryagyonikA : 405 'te Natthi ihaM' - te - mahoragAH- yokalarUpAH iha - manuSyakSetre na santi kintu - 'bAhirae dIvesu samuha havaMti' - nAdyeSu dvIpeSu samudreSu ca bhavanti, samudreSvapi ca girideva nagaryAdiSu sthaLe vRtpadyante na jaleSu sthalatamatvAt tasmAdiha manuSyakSetre na te dRzyante ityAzayaH, 'je yAvanne tahappagArA' - ye'pi cAnye analadazaka dizarIrAvagAhanamAnAH tathA prakArakAH, evaMvidhA bhavanti te'pi sarve mahoragA jJAtavyAH, tadupasaMhAramAha-' se ttaM mahoragA' te - ete - pUrvoktasvarUpA mahoragAH prajJaptA, 'te samAsao duvihA paNNattA' - te - uraH parisarpAH samAsataH - saMkSepeNa dvividhA: - dviprakArakAH prajJaptAH, 'taM jahA ' - tadyathA - 'samucchimAya ganbhavakaMtiyA ya' saMmUcchimAtha, garbhavyutkrAntikAzca tatra saMmUrcchanti - garbhotpAtamantareNa vRddhi - gupagacchantIti saMmUcchimAH, garbhAdvyutkrAntiH - utpAdo yeSAM te garbhavyutkrAntikAH 'tattha NaM je te saMmucchimA te sacce NapuMsagA' - tatra khalu - saMmUcchima garmavyutkrAntikeSu khalu ye te saMmUcchimA uraH parisarpA bhavanti, te sarve napuMsakA hote, kintu usase bAhara ke dopoM aura samudroM meM hote haiM / samudroM meM bhI parvata devanagarI Adi sthaloM meM utpanna hote haiM, atyanta sthUla hone ke kAraNa jala meM nahIM utpanna hote / yahI kAraNa hai ki ve manuSyakSetra meM dikhAI nahIM dete / inake atirikta isI prakAra ke dasa aMgula Adi kI avagAhanA vAle jo haiM, unheM bhI mahoraga hI samajhanA cAhie / aba upasaMhAra karate haiM - yaha mahoragoM kI prarUpaNA huI / prastuta uraparisarpa saMkSepa se do prakAra ke kahe haiM - saMmUrchima aura garbhaja / inameM se saMmUrchima uraparisarpa sabhI napuMsaka hote haiN| kyoMki 'saMmUhimA napuMsakAH' arthAt sabhI saMmUrchima jIva napuMsaka hI hote nathI thatA parantu tenAthI bahAranA dvIpA ane samudromA thAya che. samudromAM paNa paryaMta ke devanagarI Adi sthalAmA utpanna thAya che. atyanta sthUla hAvAne kAraNe jaLamA utpanna nathI thatA Aja kAraNa che ke tee manuSya kSetramAM deNAtA nathI. AnA sivAya AvI jAtanA daza AMgaLa AdinI avagAhanA vALA je phAi che teone paNa maheAragaja samajavA joie. have upasa hAra kare che--A maheAraganI prarUpaNA thai. prastuta urapari sapa`saMkSepamA be prakAranA kahyA che-sa mUmi ane gaja, teeAmAMthI samU`ima, uraparisarpa badhAja napusaka hoya che kemake 'saMmUccheimA napuMsaka' arthAt saMbhUrcchima 21 napusa ? hai| che. Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 prajJApanAsUtre eva bhavanti, saMmUcchimAnAM napuMsakatvAvazyaMbhAvAt, 'saMmUcchimA napu sakAH' iti vacanaprAmANyAt 'tattha NaM je te gamavakaMtiyA te NaM tivihA paNNattA'-tatra khalu-saMmUcchimagarbhavyutkrAntikeSu madhye ye te garbhavyutkrAntikA ura parisarpA bhavanti te khalu trividhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'itthI, purisA, NapusagA' -striyaH, puruSAH, napusakAca, 'eesiNaM'-eteSAM khalu 'evamAiyA NaM'-evamAdikAnAm-pUrvoktasvarUpANAm 'pajjattApajjattANaM' paryAptAparyApta kAnAm 'uraparisappANaM'-uraH parisANAm 'dasajAikulakoDi joNippamuhasayasahassA bhavaMtIti makkhAya' dazajAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi-jAtikulakoTInAM yoni pramukhANi-yonipravahANi-yonizatasahasrANi-dazajAtikulakoTi yoni lakSANi bhavantIti, tIrthakRddhi bhagavadabhirAkhyAtam tadupasaMhAramAha - 'se taM uraparisappA'-te ete-pUrvoktA uraH parisaH prajJaptAH / atha mujaparisarpaprabhedAn prarUpayitumAha-'se ki taM muyamaparisappA' 'se' -atha 'kiM taM' ke te-katividhA ityarthaH sujaparisaH prajJaptAH ? bhagavAnAhabhuyaparisappA aNegavihA paNNattA'-bhujaparisarpAH, anekavidhAH-nAnAprakArakAH prajJaptAH 'taM jahA'-tadyathA 'naulA'-nakulA:, 'sehA'-sehAH, saraDA'-saraTA: haiM / yaha vacana pramANa hai / aura unameM jo garbhavyutkrAntika hote haiM, ve tIna prakAra ke hote haiM-koI strI, koI puruSa aura koI npuNsk| ityAdi ina paryApta aura aparyApta uraparisoM kI daza lAkha yoniyAM hotI haiM, aisA tIrthaMkara bhagavantoM ne kahA hai / aba upasaMhAra karate haiM-yaha uraparisapoM kI vyAkhyA huii| __ aba bhujaparisarpo kI prarUpaNA prAraMbha karate haiM / bhujaparisarpa kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-bhujaparisarpa aneka prakAra ke kahe gae haiM, yathA-nakula, seha, saraTa (giragiTa), zalya, saraTha, sAra, Avacana pramANa che, ane temAthI je garbhavyutkAntika hoya che, temAM traNa prakAranA arthAt kaI strI, keI purUSa ane keI napuMsaka hoya che. ItyAdi A paryApta ane aparyApta uraparisarponI daza lAkha yoni ye hoya che, ema tIrthakara bhagavarnoe kahyuM che. have upasaMhAra kare cheA urapari sarponI vyAkhyA thaI. have bhuja parisarponI prarUpaNAne prAraMbha kare chebhujaparisarpo keTalA prakAranA hoya che? zrI bhagavAna uttara de che-bhujaparisarSa aneka prakAranA kahelA che jemake nasa seDa, sa28, Aya 31, 28ya, 224, sA2, 2, bhusa 52 / ( Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.33 parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH 407 (giragiTa) iti bhASA prasiddhAH, 'sallA'-zalyAH, 'saraThA'-saraThAH, "sArA' sArAH, 'khorA' khorAH, 'gharoilA' gRhakokilAH, 'vissaMbharA' viSambharAH mUsA' mRSAra, 'maMgusA' magusAH 'payalAiyA' payolAtikAH, 'chIravirAliyA' kSIraviDAlikAH "jahA cauppaiyA' yathA catuSpAdikAH uktAstathA pratipattavyAH eteSu ca ye bhujaparisarpa vizeSA aprasiddhAH santi te lokavyavahArato'vagantavyAH 'je yAvanne lahappagArA'-ye'pi cAnye tathAprakArAH-evaMvidhAH santi, te sarve bhujaparisarpA jJAtavyAH, 'te samAsao duvihA paNNattA'-te sunaparisaH samAsata:saMkSepeNa, dvividhAH-dviprakArakAH prajJaptAH 'ta jahA'-tadyathA 'saMmucchimAya' gabbhabakka tiyAya'-samUcchimAzca garbhavyutkrAntikAzca 'tattha NaM je te saMmucchimA te savve NasagA'-tatra khalu saMmUcchimagarbhavyutkrAntikeSu bhujaparisapeSu ye te saMmRcchimAH bhujaparisA bhavanti, te sarve napu sakAH prajJaptAH 'tattha NaM je te gabbhavatiyA te NaM tivihA paNNattA'-tatra khalu-saMmUcchimagarbhavyutkrAntika bhujaparisapeMSu, ye te garbhavyutkrAntikA bhujaparisarpA bhavanti, te khalu trividhAH prajJaptAH 'ta jahA'-tadyathA 'itthI, purisA, NapuMsagA'-striyaH, puruSAH, napusakAzca, 'eesi NaM' eteSAM khalu 'evamAiyANaM'-evamAdikAnAm-proktasvarUpANAma, 'pajjattApajjattANaM'-paryAptAparyAptakAnAm, 'bhuyaparisappANa'-bhujaparisarpANAm, khora, garoilA (gRhakokilA-chipakalI), viSambharA (visabharA), mUSa, maMgusa (gilaharI), payolAtika, kSIraviDAlI, jaise catuSpada kA kathana kiyA, vaisA hI inakA samajhanA cAhie / ina bhujaparisarpo meM jo aprasiddha haiM, unheM loka se samajhanA cAhie / inake atirikta anya jo isI prakAra ke haiM, una saba ko bhujaparisarpa samajha lenA caahie| __bhujaparisarpa saMkSepa se do prakAra ke haiM, yathA-saMmUrchima aura grbhj| jo saMmUrchima haiM ve sabhI napuMsaka hote haiM aura jo garbhaja haiM ve tIna prakAra ke hote haiM-koI strI, koI puruSa aura koI napuMsaka hote haiN| Bill) 7i54sI garodI, AA2 (visama2) bhUSa, bhagusa (Mast) yo. lAtika, kSIra bIlADI jema cepaganuM kathana karavAmAM AvyuM tevu ja temanuM samajavAnuM che. A bhujaparisarpomAM je aprasiddha che teone loko pAsethI jANavA jaIe AnA uparAnta bIjA je A prakAranA che te badhAne bhuja parisarpa samajI levA joIe. bhuja parisarSa sukANamAM be prakAranA che. jemake saMmUrNima ane garbhaja je samUrNima che e badhA napuMsaka hoya che ane je garbhaja che te traNa prakAranA hoya che-kei strI, koI purUSa, keI napusaMka hoya che Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAstre 'nava jAikulakoDijoNippamuhasayasahassA' -navajAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi-jAtikulakoTInAM yonipramukhAni-yonipravahANi zatasahastrANi navajAtikulakoTiyonilakSAH 'bhavaMtItimakkhAyaM'-bhavantIti tIrthakRdbhirAkhyAtam-upadiSTam, prakRtamupasaMharabAha-'se taM bhuyaparisappathalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA' te ete-pUrvoktAH, sunasarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH gajJaptAH / atha paramprakRtamupasaMharannAha-'se taM parisappathalayarapaMciMyatirikkhajoNiyA' te etepUrvoktAH, parisarpasyalacarapaJcendriyatiyagyonikAH prajJaptAH ||suu0 // 33 // ___ mUlam --se kiM taM khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA? khahaH yarapaMciMdiyatirikkha joNiyA baubihA paNNatA, taM jahAcammapakkhI1, lomapakkhI2, samuggapAkhI, viyayapakkhI 4 / se kiM taM cammapakkhI ? cammapakkhI aNegavihA paNNattA, taM jahAvagullI, jaloyA, aDillA, bhAraMDapakkhI, jIvaM jIvA, samuddavAyasA, karaNattiyA, pakSivirAliyA,je yAvanne tahappagArA, se taM cmmpkkhii|se kiM taM lomaparakhI ? lomapakkhI aNegavihA paNNatA, taM jahA-DhaMkA, kaMkA, kuralA, vAyasA, cakAgA, haMsA, kalahaMsA, rAyasA, pAyahaMsA, ADA, seDI bagA, valAgA, pArippavA, koMcA, sArasA, mesaga, masUrA, mayUrA, sattahatthA, gaharA, poMDariyA, kAgA, kAmiMjuyA, baMjulagA, tittirA, vaTTagA, lAvagA, kavoyA,kaviMjalA, pArevayA, cicaDagA, cAsA, kukkuDA, ____ pUrvokta zarIra vAle ityAdi ina paryApta aura aparyApta bhujaparisoM kI nau lAkha yoniyAM hotI haiM, aisA tIrthaMkaroM ne kahA hai / aba upasaMhAra karate haiM-yaha bhujaparisarpa sthalacara paMcendriya tiryaMcoM kI prarUpaNA hii| yaha mUlataH prakRta parisarpa sthalacara paMcendriya tiryacoM kI prarUpaNA huI // 33 // pUrvokta svarUpavALA A paryApta ane aparyApta bhujapari sarponI na lAkha ni hoya che ema tIrthakaroe kahyuM che. have upasa hAra kare che-A bhujaparisarpa sthalacara pacendriya tirtha e nI 535 // 27 // sU. 33 // Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra, pada 1 sU.34 khecarapaJcendriyatiryagyonikAH sugA, barahiNA, mayaNasalAgA, koilA, sehA, varillagamAI, se taM lospkkhii| se kiM taM samuggapakkhI ? samuggaparakhI egAgArA paSNatA, te NaM natthi ihaM, bAhiraesu dIvasamuddesu bhavaMti, se taM samuggapakkhI / se kiM taM viyayayakkhI ? viyayapakkhI. egAgArA paNNattA, teNaM nasthi ihaM, bAhiraesu dIvasamudesu bhavaMti, se taM biyayapakkhI / te samAsao duvihA paNNattA, taM jahAsaMmucchimA ya, gabbhavavaMtiyA ya / tattha NaM je te saMmucchimA te savye nnpuNsgaa| tattha zaM je te gambhavatiyA te NaM tivihA, paNNatA, taM jahA-itthIpurisA NapuMsagA y| eesiNaM evamAi. yA khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pajattApajattANaM bArasa jAikulakoDI joNipyamahasayasahassAI bhavatIti makkhAyaM // sattA-jAikulakoDilakkha nava addhaterasAiM ca / dasadasa ya hoMti navagA, taha bArasa ceva boddhavvA // 1 // se taM khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA / se taM paMciMdiyatirikkhajoNiyA // 4034 // chAyA-atha ke te khacarapaJcendriyatiryagyonikAH ? khacarapaJcandriyatiryagyonikAzcaturvidhAH prajJaptAH, tadyathA- carmagakSiNaH 1, lomapakSiNa2, samudpakSiNaH 3. vitatapakSiNaH 4 / atha ke te carmapakSiNaH ? carmapakSiNa:-anekavidhAH prajJaptAH, zabdArtha-(se kiM taM khayarapaMciMdiyalirikkhajoNiyA ?) he bhagavana khecara paMcendriya tithaMcayonika jIva kitane prakAra ke haiM ? (caucihA paNNattA) cAra prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (cammapakkhI ) carmapakSI (lomapAkhI) lomapakSI (sasuggaparavI) samudgakapakSI (viya --(se kiM taM khahayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA) 1 sAvana meyara pathandriya tiya ya yoniyA 75 Tasara nA cha ? (gbayarapaMciMdiyatiri. kkhajoNiyA) gautama / 32 5yendriya tiya ya 71 (caunihA paNNatA) yAra 42 // cha (taM jahA) teso 2 // 4Are cha (cammapakkhI) yamapakSI (lomapakkhI) zabhakSI (samuragapakkhI) sabhu pakSI (viyayapakkhI) vitata5kSI pra0 52 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre tadyathA-valgulyaH, jalaukasaH, aDillAH, bhAraNDapakSiNaH, jIvajIvAH, samudravAyasAH, karNatrikAH, pakSiviDAlikAH, ye cAnye tathAprakArAH, te ete carmapakSiNaH / atha ke te romapakSiNaNaH ? romapakSiH anekavidhAH prajJaptAH, tadyathADhaGkAH, kaGkAH, kuralAH, vAyasAH, cakravAkAH, haMsAH kalahaMsAH, rAjahaMsAH, pAdahaMsAH, ADAH, seDayaH, vakAH, balAkAH, pAriplavAH, kroJcAH, sArasA:, mesarAH, masUrAH mayUrAH, saptahastAH, gaharAH, poNDarIkAH, kAkAH, kame 410 padavI) vitatapakSI (se kiM taM cammapakkhI ?) carmapakSI kitane prakAra ke haiM ? (aNegavihA paNNattA taM jahAM ) aneka prakAra ke kahe haiM yathA ( vaggulI) valgulI - camagIdaDa (jaloyA) jalaukA (aDillA) aDilla (bhAraMDapakkhI) bhAraNDapakSI (jIvajIvA) cakravAka ( samuddavAyasA ) samudravAsa ( kaNNattiyA) karNatrika (pakkhivirAliyA) pakSiviDAlikA (je yAvanne tahappagArA) anya jo isI prakAra ke hai / ( se taM campakkhI) yaha carmapakSI hue / (se kiM taM lomapakkhI ?) romapakSI kitane prakAra ke haiM ? (aNegavihA paNNattA) aneka prakAra ke kahe haiM (taM jahA) jaise (DhaMka) DhaMka (kaMka) kaMka (kuralA) kurala (vAyasA) vAyasa (cakkAgA ) cakavA (haMsA) haMsa ( kalahaMsA) kalahaMsa (rAyahaMsA) lAla coMca vAle haMsa (pAyahaMsA) pAdahaMsa (ADA) ADa (seDI) seDI (bagA) vagulA (balAgA) balAkA (parippacA) pAriplava (koca) krauMca (sArasA) sArasa (mesarA ) mesara ( masUrA) masUra ( mayUrA) mayUra (sattahasthA ) saptahasta (gaharA ) gahara (poMDarIyA) ( se kiM taM cammapAkhI) yarbha pakSI DeMTalA prAranA che ? (cammapakkhI) arbha pakSI (aNegavihA paNNattA) bhane azaranA hyA che (taM jahA ) temA prAre che (baggulI) vaGgusI - zrarbhujI (jaloyA) 4sau ( aDillA) bharisa (bhAraM DapakkhI) lAra upakSI (jIvajInA) vA ( samudavAyasA ) samudravAyasa (kaNNa ttiyA) tri ( pakkhI virAliyA) pakSINI asiDa (je yAvanne taha pagArA) anya ? yA prahAranA che ( se ttaM cammapakkhI) mA arbha pakSI thayA. (se ki taM lomapakkhI ?) robhapakSI DeTA prazaranA hai ? ( aNegavihA paNNattA) aneH prahAranA udyA che (taM jahA) nema (DhaMka) 63 (kaMkA) 33 (kuralA) rasa (vAyasA ) vAyasa agaDI ( cakkAgA) vyavAsa (haMsA) Dusa (kala haMsA) uDusA ( rAjahasA ) rAsa dAsa yAMyavANA sa (pAyahaMsA) pAhaDasa (ADA) mADa (seDa) seDI (bagA) magalA (balAgA ) jasA (parippavA) pAriva koMcA) caintha (sArasA) sArasa (mesara ) bhesara (masUrA) bhasUra ( mayUrA) bhora (satta Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.34 khevarapaJcendriyatiryagyonikAH 411 jukAH, vajulakAH, tittirAH, vartakAH, lAvakAH, kapotAH, kapiJjalAH, pArAvatAH, ciTakAH, cApAH, kukkuTAH, zukAH, vahiNaH, madanazalAkAH, kokilAH, sehAH, varillakAdayaH, te ete romapakSiNaH / atha ke te samudgapakSiNaH ? samudgapakSiNaH ekAkArAH prjnyptaaH| te khalu na santIha, bAhocu dvIpasamudreSu bhavanti, te ete smudgpkssinnH| atha ke te vitatapakSiNaH ? titatapakSiNa ekAkArAH prajJamAH / te khalu na santIha, vAhyeSu dvIpasamudreSu bhavanti, te ete vittpkssinnH| poNDarIka (kAgA) kAka (kAmiMjuyA) kAmejuka (vaMjulagA) vaMjulaka (tittirA) tittira (vagA) bataka (lAvagA) lAvaka (kaboyA) kabUtara (kaviMjalA) kapiJjala (pArevayA) pApita (ciDagA) ciTaka (cAsA) cASa (kukkuDA) kukkuTa (sugA) zuka (varahiNA) bahIM (mayaNasalAgA) madanasalAkA (koilA) kokila (sahA) seha (varillagamAi) varillakAdi (se taM lomapakkhI) yaha romapakSI hue| (se kiM taM samuggapazkhI ?) samudga pakSI kitane prakAra ke haiM ? (egAgArA paNNattA) eka prakAra ke kahe haiM (te NaM natthi ihaM) ve yahAM nahIM hote (bAhiraessu dIvasamuddesu bhavaMti) bAhara ke dvIpa-samudroM meM hote haiM (se ttaM samuggapakkhI) ye samudgapakSI hue| (se ki taM viyayapakkhI? vitata pakSI kitane prakAra ke haiM ? (egAgArA paNNatA) eka prakAra ke hote haiM (te NaM natthi ihaM) ve yahAM-manuSya kSetra meM nahIM hote (bAhiraesu dIvasamuddesu bhavaMti) bAhara ke dvIpahatthA) sasta (gaharA) 2 (poMDariyA) pau 3.24 (kAgA) 311 (kAmiMjuyA) amera (julA) 34 (tittirA) tata2 (baTTagA) 4 (lAvagA) sApa (kaboyA) 4bhUta2 (kaviMjalA) Niara (pArevayA) 21ta (ciDagA) siTa (cAsA) yAsa. (kukkuDA) 478 (sugA) popaTa (varahiNA) paDI (mayaNasalAgA) bhahana sA (koiyA) yA (sehA) seDa (varillagamAi) parisI (se taM loma pakkhI ) mA romapakSI 4ii . (se kiM taM samuggapakkhI) sabhuza pakSI DeTa prA2na cha ? (egogArA paNNattA) 4 42 hyA cha (te NaM nasthi ihaM) tethemADI nathI manuSya kSetramA latA nayI (bAhiraesu dIvasamudesu bhavaMti) 2nA dI5 samudrobhA yAya cha (se taM samuggapakkhI) samu4 pakSI 4aa / se ki taM viyayapakkhI) vitata pakSI sA prazna cha? (egAgArA) paNNattA) 4 prA2nA DAya che (te NaM natthi iI) teso mADI nayI 2 // manuSya kSetramA ta nayI (bAhiraesu dIvasamudesu bhavati) mAnA dIpa samudromA thAya Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 prajJApanAstre te samAsato dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-samUcchimAJca garmavyutkrAntikAzca / tatra khalu ye te saMmUrchimAste sarve napuMsakAH / tatra khalu ye te garbhavyutkrAntikAste khalu vividhAH prajJaptAH, tadyathA-khiyaH, puruSAH napuMsakAH / eteSAmevamAdikAnAM khacarapaJcandriyatithagyonikAnAM paryAptAparyAptAnAM dvAdazanAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi bhavantItyAkhyAtam / samudroM meM hote haiM (se ttaM viyayaparavI) yaha vitata pakSI kI prarUpaNA huii| __(te samAsao duvihA pattA ) khecara paMcendriya tithaMca saMkSepa se do prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (saMcchimA ya gambhavakatiyA ya) saMmUrchima aura garbhaja (tatya NaM je te saMmucchimA) unameM jo saMmRrchima haiM (te savve napuMsagA) ve saba napuMsaka hote haiM (tattha NaM je te gambhavatiyA) unameM jo garbhaja haiM (te NaM tivihA paNNattA) ve tIna prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (itthI purisA napuMsagA ya) strI, puruSa aura napuMsaka (esi NaM eca mAjhyANaM gvahayara paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM) ityAdi ina khecara paMcendriya tiryacoM kI (pajattApajattANaM) paryApta aura aparyApta kI (vArasajAi kulakoDijoNiyappamuhasayasahassAI bhavatIti makkhAya) bAraha lAkha jAtikula koTi yonipravaha hote haiM, aisA kahA hai| (sattaDajAikulakoDilakAvanaba adbhaterasA ca) hIndriyoM kI sAMta cha (se taM viyayapAkho) mA pitata pakSInI 354 54 (te samAsao duvihA pagNattA) 22 52ndriya tiya 25 sapA meM mAnA rAya cha (ta jahA) tega mA 422 (saMmucchimA ya gambhavakkaMti yA ya) sa bhUmi gAne ma (tatya NaM je te saMmucchimA) tesomAre sa bhUchima cha (te savve napuMsagA) teo badhA napusaka hoya che (tatyaNaM je te gambhavatiyA) tasabhA 2 cha (te NaM tivihA) tegA prabhu prA2nA 4hyA cha (ta jahA) te che (itthI purisA, napuMsagA ya) strI, 535, bhane napusa / (eesi Na evamAiyANa khayarapacidiyatirikkhajoNiyANa) - meya2 5yendriya vigere tiya yAnI (pajjattA pajjattANa) paryAta bhane aparyAptanI (vArasa jAi kulakoDi joNippamuhasayasahassAI bhavatIti makkhAya) mA2 onld kula koTi ni pravaha hoya che, evuM kahyuM che. (sattaTTa jAi kulakoDi lakkha nava advaterasAi ca) bAndrayAnI and aur Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.34 khecarapaJcendriyatiryagyonikAH . 423 saptA'STa-jAtikulakoTilamANi, nava-arddhatrayodazAni ca / daza daza ca bhavanti nava, tathA dvAdaza caiva voddhavyAni // 1 // te ete khacarapaJcendriyatiryajyonikAH / te ene pazcandriyatiryagyonikAH |suu034| TIkA-atha khecarapaJcendriyatiryagyonikAn prarUpayitumAha-'se kiM taM khahayarapaMciMdiyatirikjoNiyA'-'se' atha 'ki ta'-kete, katividhA ityarthaH 'khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA'- khecarapaJcendripatiryagyonikAH prajJAtAH ? bhaga vAnAha-'khahayarapaMciMdiyatirikakha joNiyA' khecarapaJcendriyatiryagyonikAH 'caubihA paNNattA'-'caturvidhAH tuptAH, 'taM jahA' tadyathA, 'caramapakkhI, lomapakkhI, lAkha, trIndriyoM kI ATha lAgna, cauindriyoM kI nau lAkha, jalacaroM kI sADhe bAraha lAkha yoniyAM haiM (dasa dasaya hoti navagA taha vArasa 'ceva bodavyA) catuSpadoM kI dasa lAkha, uraparilo kI dasa lAkha, bhujaparimoM kI nau lAkha, aura khecaroM kI bAraha lAkha yoniyAM jAnanA cAhie / (se taM khayarapaMciMdiyatitikkhajoNiyA) yaha khecara paMcendriyoM kI prarUpaNA huI (se taM paMciMdiyatirikkhajoNiyA) yaha khevarapaMcendriya tiryacoM kI prarUpaNA huI // 34 // TIkArtha-aba khecara arthAt AkAza meM vicaraNa karane vAle paMcendriya tiryacoM kI prarUpaNA kI jAtI hai / khecara paMcendriya tiryaMca kitane prakAra ke hote haiM ? isa prazna kA bhagavAn ne uttara diyA-khecarapaMcendriya tiryaMca cAra prakAra ke hote haiN| ve cAra prakAra yoM haiM-carmapakSI, triIndriyanI ATha lAkha, cAra indriyanI nI lAkha, jalacaranI sADA bAra elu yoniyo cha (dasa-dasa ya hoti navagA taha bArasa ceva boddhavyA) // 5 // nI daza lAkha, ura pari sarponI daza lAkha, bhujapari sarponI nau lAkha ane becaronI bAra lAkha ni jANavI joIe (se taM khahayaka paMciMdiyatirikkhajoNiyA) 2 ya2 payandriya tiya"ya yonItI pra35 thA (se tta paMciMdiyatirikkhajoNiyA) PAL 5 yendriya tiya"ya nIkenI prarUpaNa thaI sU 34 che TIkAtha-have khecara eTale AkAzamAM vicaraNa karavAvALA paMcendriya tiryaMconI prarUpaNa karAya che becara paMcendriya tiryaMca keTalA prakAranA hoya che ? A praznane bhagavAna uttara Ape che-khecara pacendriya tiya cAra prakAranA hoya che. Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 prajJApanAsUtre samuggapakkhI, viyayapakkhI'-camapakSiNaH, lomapakSiNaH, samudrakapakSiNaH, vitata. pakSiNazceti, tatra carmarUpI pakSI vartate yepAM te carmapakSiNaH, evaM lomarUpI pakSo vidyate yeSAM te lomapakSiNaH, tathA gacchatAmapi samud kamiva sthitI pakSau yeSAM te samudkapakSiNaH, evaM satataM vitatau-anAkuzcitI pakSI yeSAM te vitatapakSiNaH, / athoddezakramaprApta carmapakSiNaM prarUpayitumAha-'se ki ta cammapakkhI'-'se'-adha kiMta'-ke te carmapakSiNaH prAptAH ? bhagavAnAha-'cammapakkhI aNegavihA paNNattA' -carmapakSiNaH, anekavidhAH-nAnAprakArakAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'vaggulI' -valgulyaH, 'camagIdaDaH' iti bhApA prasiddhAH, 'jaloyA'-jalaukasaH 'aDillA'aDillAH, 'bhAraMDapakkhI'-bhAraNDapakSiNaH, 'jIvaM jIvA' -jIvaJjIvAH-cakravAkAH 'samudavAyasA'-samudravAyasAH-samudrakAkAH, 'kaNNattiyA'-karNatrikAH 'pakkhiviDAliyA'-pakSiviDAlikAH, ityetepu agrasiddhAzapakSiNo lokavyavadArAdavagantavyAH, 'je yAvanne tahappagArA'-ye'pi cAnye tathAprakArA:-evaM vidhAH romapakSI, samudgakapakSI aura vitatapakSI / jinake paMkha camaDe ke hoM ve carmapakSI, jinake paMkha romamaya (vAloM ke) hoM ve romapakSI, jinake paMkha uDate samaya bhI samudga (peTI) jaise raheM ve samudgaka pakSI aura jinake paMkha sadA phaile raheM, sikuDeM nahIM, ve vitatapakSI kahalAte haiN| ___ aba sarvaprathama nirdiSTa carmapakSiyoM kI prarUpaNA karate haiM-prazna kiyA gayA ki carmapakSI kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn ne uttara diyA -carmapakSI aneka prakAra ke kahe hai / ve ye haiM-camagAdaDa, jalauka, aDilla, bhAraMDapakSI, cakravAka, samudravAyasa (samudrI kAka), karNatrika, pakSiviDAlika / inameM se kucha prasiddha haiM aura jo prasiddha nahIM haiM, te cAra prakAro A che-camapakSI, romapakSI, samuLa pakSI ane vitata pakSI, jemanI pAMkho cAmaDAnI heya te cama pakSI, jenI pAkha ramamaya hoya (pANI) te rAmapakSI, 2ii pANI tI mate 55 samuha (paTa) 2vI rahe teo samudga pakSI, ane jenI pAMkhe sadA e phelAyelI ja rahe sa kocAya nahIM teo vitata pakSI kahevAya che. have sarva prathama nidiSTa camapakSIonI prarUpaNa kare che| prazna pUche ke carmapakSI keTalA prakAranA hoya che? zrI bhagavAne uttara Ape-camapakSI aneka prakAranA kahyAM che. teo A rItanA che-camagIdaDa, jalauka, aDilya, bhAraMDa pakSI, cakavAka samudravAsa (samudrane kAMgaDA) karNatrika pakSi bIlADIkA, temAMthI keTalAka prasiddha che ene jeo prasiddha nathI teone leke pAsethI jANuM levA joIe. Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameya ghodhinI TIkA pra. pada 1 sU.34 khecarapaJcendriyatiryagyonikAH 415 santi te'pi sarve carmapakSiNo jJAtavyAH, teSAmupasaMhAramAha- se taM cammapakkhI'te ete-pUrvoktAH, carmapakSiNaH prajJaptAH, / atha romapakSiNaH prarUpayitumAha- se ki taM lomapakkhI ? atha ke te, katividhA ityarthaH; romapakSiNaH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'lomapakkhI aNegavihA paNNattA'-romapakSiNaH anekavidhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'DaMkA'-DhaGkAH. 'kaMkA'-kaGkAH, 'kuralA'-kuralAH, 'vAyacA'vAyasAH, 'cakkAgA'-cakravAkAH, 'haMsA haMsAH, 'kalahaMsA'-kalahaMsAH, avyaktamadhurabhASiNo haMsAH, 'rAyahaMsA-rAjahaMsA:-lohitacaJcupAdamarAlAH 'pAyahaMsA'pAdahaMsAH, 'ADA'-ADAH 'seDI'-seDayaH, 'bagA'-bakAH, 'balAgA'-balAkAH, 'parippavA' pAriplavAH, 'kocA'-krauJcAH, 'sArasA'-sArasAH, 'mesarA'-mesarAH, 'masUrA'-masarAH, 'mayUrA'-mayUrAH, 'sattahatthA'-saptahastAH, 'gaharA'-gaharAH, 'poMDariyA'-poNDarIkAH, 'kAgA' kAkAH, kArmijuyA' kamejukAH, 'baMjulagA' vajulakAH, tittirA' tittirAH, 'vaTTagA' vartakAH, 'lAvagA' lAvakAH 'kavoyA' kapotAH, 'kavijalA' kapiJjalAH, 'pArevayA' pArAvatAH, 'ciDagA' ciTakAH, 'cAsA' cApAH, 'kuvakuDA' kukkuTAH, 'sugA' zukAH, 'varahiNA' bahiNaH, mayaNasalAgA' madanazalAkAH, 'koilA' kokilAH, 'sehA'-sehAH, 'varillagamAI' unheM loka se samajhalenA cAhie / isI prakAra ke jo anya pakSI hoM unheM bhI carmapakSI hI samajhanA caahie| yaha carmapakSI kI prarUpaNA huii| romapakSI kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAna ne kahA-aneka prakAra ke hote haiM, jaise-DhaMka, kaMka, kurala, vAyasa, cakravAla, haMsa, kalahaMsa (madhura polane vAle haMsa), rAjahaMsa (jisakI coMca aura paMkha lAla raMga ke hoM), pAdahaMsa, ADa, seDi, baka, balAkA, pAriplava, krauMca, sArasa, mesara, masUra, mayUra, saptahasta, gahara, poNDarIka, kAka, kAmeJjaka, vaMjulaka, tItura, vataka, lAvaka, kapota, kapiJjala, parevA, ciTaka, cASa, A rItanA je bIjA pakSIo hoya teo paNa carmapakSI ja samajavA joIe. A came pakSIonI prarUpaNa thaI. roma pakSI keTalA prakAranA hoya che? zrI mAvAne 4yu-ane4 tA ya che. sabhaDe-4, 44, 2sa, vAyasa, cakravAka, ha sa (madhura bhASI haMsa) rAjaha sa, (jenA paga ane cAMca lAla 2 nA khAya cha) pAsa, 2mAra, seDI. pAlI, sI, 2., ya sArasa, bhesa2, masUra, mayUra, satata, gaha2, pAMDa2i4 414, manu, panu sa, tItu2 (teta2) mata, sApa, pota, pi , pArevA, yi, yApa, 44, popaTa, pAe bhahana, zadA, si, seDa, parikSA vize2 mA zama Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 pramApanAsUtra varillakAdayaH, 'se taM lomapakkhI' te ete romapakSiNaH prajJaptAH / atha samudkapakSiNaH prarUpayitumAha-'se kiM taM sapluggapakkhI' 'se' atha 'kiM taM' ke te, kati vidhA ityarthaH, samudkapakSiNaH prajJaptAH ? bhagavAnAha-samuggapakkhI egAgArA paNNattA' samudgakapakSiNaH ekAkArA-eka jAnIyAH prajJaptAH, tepAmavAntarajAti bhedAbhAvAta, atha kathaM na te avalokyante, ityAzaGkAyAmAha-'teNaM natthi' ihaM te khalu samudgakapakSiNaH, ihaloke-manupyakSetre na santi, 'vAhiresu dIvasamuddesu bhavaMti' vAhyadhu dvIpa samudreSu bhavanti, prakRtamupasaMharanAha-'se taM samuggapakkhI' te ete pUrvoktAH samudkapakSiNaH prajJaptAH / atha vitatapakSiNaH prarUpayitumAha-'se kiM taM viyayapakkhI' 'se' atha 'kiM taM' ke te katividhA ityarthaH, vitatapakSiNaH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'viyayapakkhI egAgArA paNattA'-ktitapakSiNa:-ekAkArAH -ekajAtIyAH prajJaptAH, tepAmavAntarajAti bhedAbhAvAt , atha kayaM na de'tra vilokyante, ityAzaGkAyAmAha-'te NaM natthi i' te khalu vitatapakSiNo na santi ihaloke-manupyakSetre te na santItyarthaH apitu 'bAhiraesu dIvasamuddesa bhavaMti' bAhyeSu murgA, totA, bahiNa, madanazalAkA, kokila, seha, varillaka Adi yaha romapakSiyoM kA kathana huaa| ___ samudgakapakSI kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn ne uttara diyAsamudgaka pakSI eka hI prakAra ke hote haiN| unameM koI avAntara bheda nahIM hai / ve dikhAI kyoM nahIM dete ? isakA uttara yaha hai ki ve manuSyakSetra meM arthAt aDhAI bIpa meM nahIM hote, usase bAhara ke dvIpoM aura samudroM meM hI hote haiM / yaha samudgaka pakSiyoM kI prarUpaNA huii| aba vitatapakSiyoM kI prarUpaNA karate hai| cilatapakSI kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-vitatapakSI bhI eka hI prakAra ke hote haiN| unameM bhI jAti bheda nahIM hai / ve yahA~ kyoM nahIM dikhAI pakSIonA kathananu varNana thayu. samugapakSI keTalA prakAranA che? zrI bhagavAne uttara Ape-samudraga pakSI ekaja jAtanuM hoya che temAM kaI peTA bheda nathI teo dekhAtA kema nathI ? tene uttara e che ke teo manuSya kSetramAM arthAt aDhAI dvIpamAM nathI hatAM. tenAthI bahAranA dvIpamA ane samudromAM ja thAya che, A samud pakSI enI prarUpaNA thaI. have vitatapakSIonI prarUpaNA karavAmAM aAve che -vitatapakSI keTalA prakAranA che ? A praznano uttara ApatA bhagavAna zrI mahAvIrasvAmI kahe che ke-vitatapakSI eka ja prakAranA hoya che. teomAM jAtibheda hoto nathI. teo Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.34 khecarapaJcendriyatiryagyonikAH 417 dvIpasamudreSu bhavanti, te vitatapakSiNaiti zeSaH, tadupasaMharamAha-'se taM viyayapakkhI' teete pUrvoktA vitatapakSiNaH prajJaptAH, 'te samAsao duvihA' te khecarapaJcandriyatirthagyonikAH samAsata:-saMkSepeNa dvividhA:-dviprakArakAH, prajJaptAH, 'taM jahA'tadyathA-'samucchimA ya, gambhavakaMtiyA ya' saMmUcchimAzca, garbhavyutkrAntikAzca, 'tattha NaM je te saMmucchimA te savve NapuMsagA' tatra khalu samUcchimagarbhavyutkrAntikeSu khecarapaJcendriyatiryagyonikeSu, ye te saMmUcchimA bhavanti te sarve napuMsakA eva jJAtavyAH, saMmUcchimAnAM napuMsakatvAvazyaMbhAnAt, 'saMcchimA napuMsakAH' iti vacanaprAmANyAt, 'tattha NaM je te gambhavAtiyA' tatra khalu saMmUcchimagarbhavyutkrAntikakhecarapaJcendriyatiryagyonikeSu, ye te garbhavyutkrAntikA bhavanti, 'te NaM tivihA paNNattA' te khalu nividhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA, 'itthIpurisA, NapuMsagA' striyaH, puruSAH, napuMsakAceti, 'eesi NaM' eteSAM khalu evamAiyANaM' evamAdikAnAm-pUrvapradarzitAnAm , 'khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM' khecara paJcendriyatiryagyonikAnAm 'pajjattApajjattANaM' paryAptakAparyAptakAnAm , bArasadete ? isa prazna kA uttara yaha hai ki unakA bhI yahAM manuSyakSetra meM sadbhAva nahIM hai| ve aDhAI bIpa ke bAhara jo dvIpa aura samudra haiM, unameM, hI hote haiN| yaha vitatapakSiyoM kI prarUpaNA huii| / ye khecara paMcendriya tirthagyonika jIva saMkSepa se do prakAra ke kahe gae haiM, yathA-saMsUrchima aura garbhaja / inameM jo saMmUrchima haiM ve saba napuMsaka bedI hI hote haiM aura jo garbhaja haiM ye tInoM prakAra ke hote haiM -koI strIvedI, koI puruSavedI aura koI napuMsakavedI / ityAdi ina pUrjekta khecara paMcendriya tirthacoM ke paryAptoM aura aparyAptoM ke bAraha kulakoTi yonipravaha hote haiM, aisA bhagavAn tIrthakara ne kahA hai| ahI dekhavAmA kema AvatAM nathI? A praznano uttara e che ke-temane paNa ahIM manuSya kSetramAM sabhAva nathI teo aDhAI dvIpanI bahAra je dvIpa ane samudro che, temAM ja hoya che. A rIte A vitatapakSInI prarUpaNA thaI. A becara pacendriya tiryaMca kenika jIva sakSepa karI be prakAranA kahyA che jemake-samUrNima ane garbha ja, teomAM je samucchima che. teo badhA napusaka vedavALA ja hoya che, ane je garbhaja che teo traNa prakAranA vedavALA hoya che, ke I strIvedI, keI purUSavedI, ane keI napusaka veThI che vigere e pUrvokta becara pacendriya tiya enA paryApta ane aparyAptanA bAra kula keTi eni pravAha thAya che. evuM bhagavAna tIrthakare kahyuM che, pra0 53 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtre jAikulakoDijoNippamuhasayasahassA bhavaMtIti makkhAya'-dvAdazayoni pravahANi zatasahasrANi-dvAdazayonikulakoTikA lakSA bhavantItyAkhyAtaM bhagavatA tIrthakRtA, atha ziSyavargAnugrahAya dvIndriyAbhRti khecarAntajIvAnAM jAtikulakoTizatasahasrasaMkhyAjJApikA saMgrahagAthAmAha 'sattaTTa jAikulakoDilakkha nava addhaterasAI ca / dasadasa ya hoMti navagA taha vArasa ceva yoddhavyA' // 107 // saptASTau jAtikulakoTilakSANi nava arddhatrayodazAni ca / / daza daza ca bhavanti navakA stathA dvAdaza caiva voddhavyAH / / ___ evaJcAtra-dvIndriyANyArabhya yathAsaMkhyaM saMkhyApadayojanA nimnaprakAreNa kartavyA tathAhi-dvIndriyANAM saptajAtikulakoTilakSANi, trIndriyANAmaSTI, caturindriyANAM nava jalacarapaJcendriyANAmadatrayodazAni, catuppadasthalacarapaJcendriyANAM daza, uraHparisarpasthalacarapaJcendriyANAM daza, bhujaparisarpasthalacarapaJcendriyANAM nava khecarapaJcendriyANAM daza jAtikulakoTi lakSANi bhavantItyavaseyam , / atha khacara____ aba ziSyajanoM ke anugraha ke lie bIndriya se lekara khecara taka ke jIvoM kI yoniyAM eka sAtha batalAte haiN| unakI saMgrAhikA gAthA kA artha isa prakAra hai-'dIndriya jIvoM kI sAta lAkha jAtikulakoTi, brIndriyoM kI ATha lAkha, caturindriyoM kI nau lAkha, jalacarapaMcendriyoM kI sADhe bAraha lAkha, catupadasthalacarapaMcendriyoM kI dasa lAkha, uraparisarpa sthalacarapaMcendriyoM kI daza lAkha, bhujaparisarpasthalacarapaMcendriyoM kI nau lAkha, khecara paMvendriyoM kI bAraha lAkha jAti kulakoTi haiN| gAthA meM kevala saMkhyArasUcaka padoM kA prayoga kiyA hai, ataeva unheM dIndriyAdi ke sAtha anukrama se sambaddha kara lenA cAhie / have ziSyajanonA anugraha mATe kIndriyathI AraMbhIne becara sudhInA jIvonI ni ekI sAthe batAve che. tenI sa grAhaka gAthAno artha A rIte che kIndriya jIvanI sAta lAkha, jAtikula koTi, trIndriyanI ATha lAkha, cAra IndrivALAnI nava lAkha, jalacara pacendrinI sADA bAra lAkha, catuSaDha sthalacara pacendriyanI daza lAkha, ura parisarpa sthalacara pacendriya nI daza lAkha, bhuja parisarpa sthalacara pacendriyanI nava lAkha becara pacendriyanI bAra lAkha, jAti kula keTi che. gAthAmAM kevaLa saMkhyA sUcaka padane prayoga karyo che. tethI ja teone dvIndriyAdinI sAthe anukramathI sambandha joDI le joIe, Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU 35 sadamanuSyasvarUpanirUpaNam paJcendriyAnupasaMharannAha se taM khahayarapaMciMdiyatirikkhanoNiyA' te etepUrvoktAH, khacarapaJcendriyatiyagyonikAH prajJaptAH, 'settaM paMcidiyatirikkhajoNiyA' te ete pUrvoktAH paJcendriyatiryagyonikAH prajJatAH ||suu0 34 // mUlam-se kiM taM maNustA ? maNussA duvihA paNNattA, taM jahA-samucchimamaNustA ya, gabbhavatiyamaNussA ya |se kiM taM saMmucchimamaNussA ? kahi NaM bhaMte ! saMmucchimamaNussA saMmucchaMti ? goyamA! aMtomaNussakhitte ghaNayAlIlAe joyaNasaya sahassesu, aDDAijjesu dIvasamuddesu, pannaralasu kammabhUmisu, tIsAe akasmabhUmisu, chappannAe aMtaradIvaesu gabbhavatiya maNussANaM ceva uccAresu vA pAsavaNesu vA khelesu vA siMghANaesu vA baMtesu vA pittesu vA pUesu vA soNiesu vA suskesu vA sukkapuggalaparisADesu vA vigayajIvakalevaresu vA thIpurisa. saMjoesuvA NagaraNiddhamaNesu vA, savvesu ceva asuiTANesu ettha NaM saMmucchimamaNustA saMmucchaMti, aMgulassa asaMkhejaibhAgame tAe ogAhaNAe / asannI micchadiTTI annANI savvAhiM pajjattIhiM apajattagA aMtomuhuttAuyA ceva kAlaM kareMti / setaM saMmucchimamaNussA ||suu0 35 // chAyA-atha ke te manuSyAH? manuSyA dvividhAH prajJaptAH, tadyathAsaMmUcchimamanuSyAzca, garbhavyutkrAntikamanuSyAzca / atha ke te saMmUcchimamanuSyA? aba khecararUpaNI kA upasaMhAra karate haiM-yaha khecara paMcendriya tiryacoM kI prarUpaNA huI aura isake sAtha hI paMcendriya tiryaMca jIvoM kI bhI prarUpaNA samApta huI // 34 // zabdArtha-(se' kiM taM margussA ?) manuSya kitane prakAra ke haiM? have khecara jIvenI prarUpaNAne upasaMhAra kare che-A becara paMcendriya tiya cAnI prarUpaNa thaI ane tenI sAtheja paMcendriya tirthaM ca nI prarU5 samAsa 25. // sU. 34 // manuSya prajJApanA sAtha-(se kiM taM maNussA) bhanuSyanA sara 542 // cha ? (magussA) manuSya Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 prazApanAsUtre kutra khalu saMmUchimamanu gAH rAmUcchani ? gautama! ato manuSyakSetre pazca catvAriMzati yojana zavarAhasrapu, atRtIyeSu dvIpasamudre pu, paJcadazasu karmabhUmipu, viMzati armabhUmipu, paTpaJcAzati antaradvIpegu, garbhavyutkrAntikamatuSyANAmeva uccAreSu vA prasravaNeSu vA kheleyu vA zivANakeSu vA vAnneSu vA pittepu vA pUyeSu vA zoNiteSu vA zukreSu vA zukrapudgalaparizATeSu vA vigatajIvakalevarepu vA (duvihA paNNatA) do prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (saMmucchimamaNussA ya gambhavakkaMtiyamaNussA ya) saMmUrchima manuSya aura garbhaja manuSya (le kiM taM saMmucchimamanussA ?) saMmRchi sanupa kitane prakAra ke haiM ? (kahi NaM bhaMte ! saMmucchimamaNussA saMmucchaMti ?) kahAM bhagavan ! saMmUrchima manuSya janmate haiM ? (goyamA ! aMto maNussakhitte) he gautama ! manuSya kSetra ke andara (paNayAlIsAe joyaNasayasahassesu) paitAlIsa lAgya yojana parimita (aDDAijjeSu dIvasamuhesu) aDhAIdvIpa samudroM meM (pannarasasu) pandraha (kammabhUmisu) karmabhUmiyoM meM (tIsAe) tIsa (akammabhUmisu) akarmabhUmiyoM meM (chappannApa) chappana (aMtaradIvesu) antarvIpoM meM (gambhavakkaMtiya maNussANaM ceva) garbhaja manuSyoM ke hI (uccAresu vA) mala meM (pAsavaNetunAsUtra meM (khelesu vA) kapha meM (siMghANesu vA) reTa meM-nAka ke mala meM (vaMtesu vA) vamana meM (pittestu cA) pitta meM (pUgasu vA) mavAda meM (soNi vA) rudhira meM (sukkesu vA) zukra meM (sukkapuggalaparisADesu vA) pahale sUkhe phira gIle hue zukra meM (vigayajIvakalevaresu vA) mRtakajIva-kalevaroM meM (duvihA paNNattA) me. praar| hAche (ta jahA) tega mArecha (saMmucchimamaNussA ya gamavakkaMtiyamagussA ya) sa bhUchi ma manuSya mane . manuSya (se ki ta saMgucchigamaNurasA) sa bhUmi manuSya OM 2 // cha ? (kahiNa bhaMte) / samucchimamaNurasA saMmucchaMti ?) mAvAn sa bhUmi bhanuSya 4yAnmatA ze? (goyabhA / aMtomaNussakhitte) gautama bhanupya kSetranI 2062 (paNayAlIsAe joyaNasayasahamsesu) pistaelu an yona parimita (aDhAibjenu dIvasamudeza) ADhA dIpa-samudrAmA (pannarasasu) 5 62 (kammabhUmisu) bhamUbhiyomA (tIsApa) zrI (akammabhUmisu) samabhiyAmA (cha'pannAe) 755na (aMtaradIvaesa) manta2 dIpAmA (ganbhavatiyamaNussANa ceva) garbha manuSyAnA (uccAresu vA) bhAbhI (pAsavaNesu vA) bhUbhA (kheletu vA) 43bhA (siMdhANaesu vA) bITa nAnA bhAbhI (vaMtesu vA) yamanamA (pittesu vA) pitabhA (pUNsu vA) bhAbhA (soNiesu vA) sADimA (muskesu vA) pIyabhA (suskapuggalArisADesu vA) pasA sunyane 5chAyA Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavAdhinI TIkA pra. pada 1 sU.35 sabhedaganuSya svarUpanirUpaNam 421 strIpurupasaMyogeSu vA nAranirvabhanegu vA, sarve dhyeya azucisyAnepu, atra khalu saMmrachimamanuSyAH saMmracchanti, anAlasya asaMkhyeyabhAgamAtrayA avgaahngaa| asaMjJinaH, mithyAdRSTayaH ajJAninaH sAmiA pargAptibhiraparyAptAH antarmuhurtAyuSkA eva kAlaM kurvanti, te ete sNbhuuchimmnussyaaH| / 035 // TIkA-atha manuSyAn prarUpayitumAha-'se kiM taM maNuspA?' 'se' atha __'kiM taM' ke te katividhAH, manuSyAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'maNussA duvihA paNNattA' manuSyAH dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA-'saMmucchimamaNussA ya' samUcchimanuSyAtha, 'gAtiyamaNussAya' garbhavyutkrAntikamanupyAca, atha (thIpurisasaMjoeTa vA) strI-puruSa ke saMyoga le (nagaraNimaNetu vA) nagara kI gaTaroM meM (samvesu ceva asuiTTANesu) sabhI azuci sthAnoM meM (ettha NaM samucchimaaNussA saMmucchati) ina sthAnoM meM saMmUchima manuSya utanna hote haiM / (aMgulasta asaMkhejaibhAgamettAra) aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra (ogAhaNAe) avagAhanA se (asaNImicchadilI aNNANI) asaMjJI, mithyAdRSTi, aura ajJAnI hote haiM (savvAhi pajattIhiM apajattA) saba paryAptiyoM se aparyApta (aMtomuttAuyA ceva) antarnuharta kI Ayu vAle hI (kAlaM kare ti) ara jAte haiM (se taM saMmRcchima maNussA) yaha saMmUrchima manuSyoM ko prarUpaNA huii|||35|| TIkArtha-aba manu boM ko prarUpaNA prAraMbha kI jAtI hai| prazna hai ki manuSya kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-manuSya do prakAra ke kahe haiM-saMbhUmimanuSya aura garbhaja manuSya / cileu ye zubha (vigayajIvakalAresu vA) bharesA wain sevarobhA (thIpurisasaMjoesu vA) vI pu35nA sayAma (yaNiddhamaNetu vA) nagarAnI 43 // (sabvesu ceva asuiTThANesu) yI pavitra yAmAnA sthAnamA sarvatra (ettha NaM saMmucchimamaNussA saMmucchaMti) 2 // sthAnamA sa bhUmi manuSya / utpanna yAya che. (agulasta asaMkhejaibhAgamettAe) 21 yAta mAga bhAra (ogAhaNAe) mAnAyI (asaNgI micchadiTTi aNNANI) 2sazI, miTa. mana majJAnI hAya cha (samAhiM pajjattIhiM apajjattagA) dhI 5otiyAthI ma5ya(aMtomuhuttAuyA ceva) mantabhuhUtanI sAyuSyavANA 4 (kAlaM kare ti) bharI taya cha (se tta samucchimamaNussA) mA sabhUmi manuSyanI prarUpaNa thaI. sU. 3pa che TIkartha-have manuSyanI prabhune prAraMbha karAya cheprazna e che ke keTalA prakAranA hoya che ? zrI bhagavAna uttara Ape che-manuSya be prakAranA kahyA che. saMbhUmi Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422. prajJApanAsUtre saMmUcchimamanuSyAn prarUpayati-se kiM taM samucchimamaNussA ?' 'se' aba 'ki taM' ke te-katividhAH saMmRcchimamanuSyAH prajJaptAH ? bhagavantamprati gautamasya praznoktimanuvadati samAdaraNArtha bhagavAn AryazyAmaH-'kahi NaM bhaMte ! saMcchimamaNussA samucchati' he bhadanta ! kutra khalu saMmUcchimamanuSyAH saMmUrcchanti-garbhotpAtamantaraiva utpadyante ? bhagavAnAha-'goyamA ! aMtomaNussakhitte' he gautama ! antomanuSyakSetre-manuSyakSetrasya madhye ityarthaH, 'paNayAlIsAe' paJcacavAriMzati 'joyaNasayasahassesu' yojanazatasahasreSu 'aDAijjesu' arddhatRtIyeSu 'dIvasamudesu' dvIpasamuneSu 'pannarasasu' paJcadazasu 'kammabhUmisu' karmabhUmiSu 'tIsAe' triMzati 'akammabhUmisu' akarmabhUmiSu 'chapanAe aMtara dIvaesu' paTpaJcAzati antaradvIpeSu 'gambhavakaMtiyamaNussANaM ceva' garbhavyutkrAntika manuSyANAmeva 'uccAremu vA' uccAreSu vA, purISeSu atra sarvatra vA zabdo vikalpArthaH, 'pAsavaNemu' prasravaNeSu vA, 'khelesuvA, khelepu vA siMghANaesu vA' zivANakepu-nAsikAmalepu 'vaMtesu vA vAntepu-kRtodvamaneSu vA, 'pittesu vA' pitteSu vA 'pUyeSu vA' pUteSu vA-pakvazoNitepu vA 'soNiesu vA' zoNitepu vA, 'mukkesu vAM' zukrepu vA, 'mukkapuggalaparisADesu vA'zukrapudgalaparizATeSu vA-pUrvazuSkapazcAdAI-zukreSu ityarthaH, 'vigayajIvakalevaresa ___ saMmUchima manuSya kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAna ke prati gautama ke prazna kA anuvAda karate hue bhagavAn AryazyAma kahate haiMhe bhagavan ! saMmucchima manuSya kahAM utpanna hote haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! isa manuSyakSetra ke andara arthAt paiMtAlIsa lAkha yojana vistAra vAle aDhAI dvIpa-samudroM meM, pandraha karmabhUmiyoM meM, tIsa akarmabhUmiyoM meM tathA chappana antaradvIpoM meM, garbhajamanuSyoM ke hI mala meM, mUtra meM, zleSma meM, nAka ke mala (reTa) meM, vamana meM, pitta meM, mavAda meM, rudhira meM, zuka meM, pahale sUkha gae aura phira gIle hue ane garbhaja manuSya. samRmi manuSyanA keTalA prakAranA hoya che? zrI bhagavAnanA pratye gautamanA karelA praznano anuvAda karatAM bhagavAna AryazyAma kahe che- he bhagavad ! sa mUrchAima manuSya kayA utpanna thAya che? zrI bhagavAna uttara Ape che-he gautama !' A manuSya kSetranI aMdara arthAt 45 pistALIsa lAkha jana vistAra vALA aDhAI dvIpa-samudramAM padara karmabhUmimAM, grIsa akarma bhUmimAM tathA chappana antara dviIpamAM, garbhaja manuSyanAja maLamAM mUvamAM glemamAM nAkanA maLamAM vamanamAM, pittamAM parUma, lehImAM zukamAM pahelA sukAIne lIlA thayela zukamA marelAnA kalevaromAM Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.35 samedamanuSyasvarUpanirUpaNam vA' vigatajIvakalevareSu vA-vigatAjIvA yebhyaste vigatajIvAste ca te kalevarAzceti vigatajIvakalevarAsteSu-mRtakazarIreSu ityarthaH, 'thIpurisaMjoemu vA' strIpuruSasaMyogeSu vA-yoniSu NagaraniddhamaNesu vA' nagaranirdhamaneSu vA-nagarasya 'gaTara' iti prasiddheSu kacavarasthApanasthaleSu vA 'savvesu ceva asuihANesu' seveSu caiva azuci sthAneSu-anyAnyapi yAni kAnicit manuSyasaMsargavazAdazuci bhUtAni sthAnAni teSu sarveSu ityarthaH, 'ettha NaM saMgracchimaNussA saMmucchati'-eSu khalu-upadarziteSu apavitrasthAneSu, saMmUrchimamanuSyAH saMmUcchanti, 'aMzulassa asaMkhejaibhAgamettAe'-agulasya asaMkhyeyabhAgamAtrayA 'ogAhaNAe' AgAhanayA 'asannI' asaMjJinaH 'micchAdiho'-mithyAdRSTayaH 'annANI' ajJAninaH santaH 'savyAhi' pajattohiM' sarvAbhiH paryAptibhi- 'apajjattagA'-aparyAptakAH 'aMto muhuttAuyAceva' antarmuhUrvAyuSkAzcaiva-antarmuhUrtam-zuhartAbhyantarameva, AyuryeSAM te antarmuhUrtAyuSkAH 'kAlaM kareMti' kAlaM-maraNadharmam kurvanti-prApnuvanti, prakRtamupasaMharati-'saM taM samucchimamaNussA' te ete-pUrvoktAH saMcchimamanuSyAH prajJaptAH ||suu035|| mUlam-se kiM taM gabhavatiyamaNussA? gabbhavakkaMtiyamaNussA tivihA paNNattA, taM jahA-kammabhUmagA 1, akammazukra meM, mRtaka-kalevaroM meM, strI-puruSoM ke saMyoga meM (yoni meM), nagara kI gaTaroM meM yA kacare ke sthAnoM meM, aura saba azuci sthAnoM meM arthAt inake atirikta manuSyoM ke saMsarga se azuci bane hue anya saba sthAnoM meM saMmUrchima manuSya utpanna hote haiM / the saMmUrchima manuSya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI avagAhanA vAle hote haiM, asaMjJI, mithyAdhi aura ajJAnI hote haiM / saba paryAptiyoM se aparyApta hote haiM aura antamuharta kI Ayu vAle hote haiM / antarmuhUrta meM hI kAla ko prApta ho jAte haiM / yaha saMmUchima manuSyo kI prarUpaNA pUrNa huI // 35 // strI, purUSonA saMgamA, nimA) zaheranI gaTaromAM, marelA maDadAmA kacarAnA sthAnomAM ane badhA apavitra sthAnamAM arthAt A sivAyanA mANasanA sasagathI apavitra banelA bIjAM badhA sthAnemA saMmUrNima manuSya utpanna thAya che. A samaSThima manuSya AgaLanA asa khyAta bhAganI avagAhanAvALA hoya che, asa sI, mithyASTi. ane ajJAnI hoya che. badhI paryAptiothI aparyApta hoya che ane antarmuhUrtanI AyuSyavALA hoya che. antarmuhUrtamAMja kulane prApta thAya che. A samUrchAima manuSyanI prarUpaNA thaI. sU. 35 che Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karacha prakSApanAsUtre bhUmagAra, aMtaradIvagA3 / se kiM taM aMtaradIvagA? aMtaradIvagA aTThAvIsavihA pANatA, taM jahA-egoruyA 1, AhAsiyA 2, vesANiyA3, gaMgoliyA4, hayakaNNA5, gayakaNNA6, gokaNNA7, sabakulikaNNAda, AyaMsamuhA10, ayonuhA11, gomuhA12, AsamuhA13, hasthimuhA14, sohamuhA15, vagghamuhA16, AsakaNNA17, harikaNNA 18, akANA19, kapaNapAuraNA20, ukAmuhA23, vijjudaMtA24, ghaNadaMtA25, laTudaMtA26, gUDhadaMtA27, suddhdNtaa28| se taM aNtrdiivgaa|1| se kiM taM akammabhUmagA? akammabhUmagA tIsavihA paNattA, taM gahA-paMcahi hemavaehiM5, paMcahi hiraNavae hiM5, paMcahi haribAsehiM5, paMcahiM ramagavAsehiM5, paMcahiM devakurU hiM5, paMvahiM uttrkuruhiN5| 64530 / se taM akasmabhUmagA |suu036|| __chAyA-atha ke te garbhavyutkrAntikamanupyAH ? garbhavyutkrAntikamanuSyAtrividhA; prajJaptAH, tadyathA-karmabhUmakAH 1, akarmabhUmakAH 2, antaradvIpakAH 3 / atha ke te antaradvIpakAH ? antaradvIpakA aSTAviMzatividhAH, prajJaptAH, tadyathA zabdArtha-(se kiM taM gambhavakkatiyapaNussA ?) garbhaja manuSya kitane prakAra ke hote haiM ? (gA bakkaMtiyapraNussA tivihA paNNattA) garmaja manuSya tIna prakAra ke kahe haiM (laM jahA) ve isa prakAra haiM (kammabhUmagA) karmabhUmi meM utpanna (akammabhUmagA) akarmabhUmi meM utpanna (aMtaradIvagA) antarTIyoM meM utpanna / __ (se kiM taM aMtaradIvagA ?) antarvIpa meM utpanna hone vAle kitane prakAra ke haiM ? (aTThAvIsavihA paNNattA taM jaza) aTThAIsa prakAra ke kahe wat:-(se kiM gabhavatiyamaNussA) bhanuSya 20 42 // thAya cha ? (gambhavakkaMtiyamaNussA tivihA paNNattA) ma bhanuSya na 42 // cha (naM jahA) te 2 // 4Are che (kammabhUgaga.) bhabhUmimA utpana (akammabhUmagA) 24 bhUmimA Gua (aMtaretIvagA) mata2 dIpAbhA panna (se ki taM aMtaradIvagA) manta2 dIpamA tpanna ynaa| TasA praznA cha (aTThAvIsavihA paNNattA ta jahA) yAvIsa 12 // 4hyA cha bha (ego Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.36 sabhedamanuSyasvarUpanirUpaNam 425 ekorukAH 1, AbhAsikAH 2, vaipANikAH 3, nAGgolikAH 4, hayakarNAH 5, gajakarNAH 6, gokarNAH 7, zaSkulikarNAH 8, AdarzamukhAH 9, meNDamukhAH 10, ayomukhAH 11 gomukhAH 12 azvamukhAH 13 hastimukhAH 14 siMhamukhAH 15 vyAghramukhAH 16 azvakarNAH 17 harikarNAH 18 akarNAH 19 karNaprAvaraNAH 20 ulkAmukhAH 21 meghamukhAH 22 vidyunmukhAH 23 vidyudantAH 24 gajadantAH 25 laSTadantAH 26 gUDhadantAH 27 zuddhadantAH 28 / te ete antrdviipkaaH| haiM, jaise (egoruyA) ekoruka (AhAsiyA) AbhAsika (vesANiyA) vaiSANika (NaMgoliyA) lAMgUlika-nAMgolika (yakaNNA) hayakarNa (gayakaNNA) gajakarNa (gokaNNA) gokarNa (sakkulikaNNA) zakulikarNa (AyasamuhA) Adarzamukha (meMDhamuhA) bheNDa mukha (ayomuhA) ayomukha (gomuhA) gomukha (AsamuhA) azvamugva (hatthimuhA) hastimukha (sIhamuhA) siMhamakha (bagghamuhA) vyAghramukha (AsakaraNA) azvakarNa (harikaNNA) harikarNa (akaraNA) akaNe (kaNgapAuraNA) karNaprAvaraNa (ukkAmuhA) ulkAmukha (mehamuhA) meghamukha (vijjumuhA) vidyut-mukha (vijjudaMtA) vidyudanta (ghaNadaMtA) ghanadanta (laTThadaMtA) lapTadanta (gUDhadaMtA) gUDhadanta (suddhadaMtA) zuddhadanta (se taM aMtaradIvagA) yaha antarvIpajoM kI kI prarUpaNA huii| _ (se kiM taM akammabhUmagA ?) akarmabhUmija manuSya kitane prakAra ke hote haiM ? (tIsavihA paNNattA) tIsa prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (paMcahiM hemavaehiM) pAMca haimavata kSetroM meM (paMcahiM hiraNajyA go (AhAsiyA) sAmAsi4 (vesANiyA) Aug (gAMgoliyA) aaples (hayaNkaNA) uya (gayakaNNA) 244 (gokaNNA) 4 (sakkuli kaNNA) zasi (AraMsamuhA) PAza bhuja (meDhamuhA) bheDhazuma (ayomuhA) mayobhuta (gomuhA) You (Asamuha!) PAY (hatthimuhA) yIyu (sIha muhA) siMY (vagpamuhA) pAvabhuma (AsakaNNA) 244 (harikaNNA) 9249 (akaNNA) 24 (kaNNa pAuraNA) 4 prAva25 (ukkAmuhA) 3184Y (mehamuhA) bhedhabhuma (pijjumuhA) vidhuta-bhupa (vijjudaMtA) vidhuta (dhaNadaMtA) dhana ta (laTradaMtA) sata (gUDhatA) danta (suddhadantA) zuddhata (se ta aMtaradIvagA) A atara kIpaja nI prarUpaNA thaI. (se kiM ta akammabhUmagA ?) 2 mRbhina manuSya 32sA 2nA sAya cha ? (akammabhUmagA) mama bhUmikA (tIsavihA paNNattA) tIsa praan|| pra0 54 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 prazApanAsUtre atha ke te akarmabhUmakAH 1 akarmabhUmikA striMzadvidhAH prajJaptAH, tadyathA-paJcabhihai mavataiH 5 paJcabhihaiM raNyavataiH 5 paJcabhirharivaH5 paJcabhIramyakava: 5 paJcabhidevakurubhiH5 paJcabhiruttarakurubhiH 5 / 645-30 / te ete akarmabhUmakAH ||suu036|| TIkA-atha garbhavyutkrAntikamanuSyAn prarUpayitumAha-'se kiM taM gambhavavatiyamaNussA ?' 'se' atha 'kiM taM' ke te, katividhA ityarthaH, garbhavyutkrAntikamanuSyA! prajJaptA ? bhagavAnAha-'gambhavakkaMtiyamaNussA tivihA paNNattA'-garbhavyutkrAntikamanuSyAH, trividhA prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'kammabhUmagA' karmabhUmakAH 1 'akammabhUmagA-akarmabhUmakAH 2 'aMtaradIvagA' antaradvIpakAzca 3 / tatra karma bhUmakapadavyutpattimAha-kRSivANijyaprabhRti, muktimArgAnuSThAna vA karma tatpradhAnA bhUmiyeSAM te karmabhUmAH, ApatvAtsamAsAnto'capratyayaH, karmabhUmA eva karmabhUmakAH, athAkarmabhUmakapadavyutpattimAha-akarmA-pUrvoktakamarahitA bhUmivaehiM) pAMca hairaNyavata kSetroM meM (paMcahi harivAhi) pAMca harivarSa kSetroM meM (paMcahiM rammakavAsehiM) pAMca ramyakaparva kSetroM meM (paMcahiM devakuruhi) pAMca devakuru kSetroM meM (paMcahiM uttarakuruhiM) pAMca uttarakuru kSetroM meM (se taM akammabhUmagA) yaha akarmabhUmija manuSyoM kI prarUpaNA huI // 36 // TIkArtha-aba garbhaja manuSyoM kI prarUpaNA prAraMbha karate haiM / garbhaja manuSya kitane prakAra ke kahe gae haiM ? bhagavAn uttara dete haiM garbhaja manuSya tIna prakAra ke hote haiN| ve ye haiM-(1) karmabhUmaka (2) akarmabhUmaka aura (3) antrviipj| yahAM kRSi, vANijya Adi jIvana nirvAha ke kAryo ko tathA mokSa mArga kI ArAdhanA ko 'karma' kahA gayA haiM / jo karmapradhAna bhUmi meM rahate haiM yA utpanna hote haiM, ve manuSya 'karmabhUmi kahalAte haiM / ArSa che (ta jahA) tethe| 20 42 cha (paMcahiM hemavaehiM) pAya Debhakta kSetrAmA (paMcahi heraNNavAhi) pAya 29yavata kSetramA (paMcahi harikhAsehiM) pAya vivarSa kSetramA (pacahiM rammakavAsehiM) pAya 2254 mA (paMcahiM devakurUhiM) pAMya heya 3 kSetramA (paMcahiM uttarakuruhi) pAya uttara 73kSetramA (se taM akammabhUmagA) mA karmabhUmi ja manuSyanI prarUpaNA thaI. che sa 36 TIkAtha-have garbhaja manuSyanI prarUpaNuM prAraMbha kare che-garbhaja manuSya keTalA prakAranA kahelA che. zrI bhagavAna uttara Ape che-garbhaja manuSya traNa prakAranA hoya che te mA rIte cha (1) bhabhUma (2) 25bhabhUma (3) Ardsii 54. mI tI, vANijya, vigere jIvana nirvAhanA kAryone ane mokSa mAganI ArAdhanAne Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA pra. pada ? sU 30 sadasvarUpanirUpaNam 427 yeSAM te akarmabhUtAH, ta eva akarmabhUmakAH, athAntaradvIpapadavyutpattimAha- antare lavaNa samudrasya madhye dvIpA :- antaradvIpAH, antarazandasya madhyavAcilAt tadgatA manuSyAH - antaradvIpakAH, atha sannihitatvAt- 'asti pazcAnupUrvI' itinyAyAd vA prathamato'ntaradvIpagAn prarUpayati- 'se kiM taM aMtaradIvagA' 'se' atha 'kiM taM' ke te - katividhAH, antaradvIpamA manuSyAH prajJaptAH ? gaganAda - 'aMtaradIvagA aTThAvIsavihA paNNattA' antaradvIpagA manuSyAH, aSTAviMzativivA:- aSTAviMzatiprakArakAH manuSyAH prajJaptAH, 'taM jahA' tathA 'egoruyA' ekoruhAH, 1 ' AhAsiyA'abhAsikAH2, 'vesANiyA' vaipANikAH 3, 'gaMgolA' nAGgolikAH 4, 'hayakannA' - hayakarNAH 5, 'gayakaNNA' - gajakarNAH 6, 'gokannA' - gokarNAH 7, 'sakku - kinnA' zakulakarNAH 8, 'ayaM samuddA' - Adarza mukhAH 9, 'Dha' meNTa prayoga hone se yahA~ 'ac' pratyaya ho gayA hai| karmabhUma hI karmabhUmaka kahalAte haiN| jina manuSyoM kI bhUmi pUrvokta karmoM se rahita ho ve karmabhUma kahe gae haiM / lavaNa samudra ke antara (andara ) jo dvIpa haiM, ve antara dIpa kahalAte haiM / yahAM antara zabda madhya kA vAcaka hai / una antara dvIpoM meM rahane vAle manuSya antaradvIpaka kahalAte haiM / sannihita hone ke kAraNa athavA paJcAnupUrvI bhI eka AnupUrvI hai, sarvaprathama anta meM parigaNita antaradrIpaNa manuSyoM kI prarUpaNA karate haiM / prazna kiyA gayA ki antaradIpaNa manuSya kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn uttara dete haiM- antaradvIpaNa manuSya aDDAisa prakAra ke haiM / ve isa prakAra haiM - 1 ekoruka 2 AbhAsika 3 vaiSANika 4 nAMgolika ka hetu che. je ka`bhUmi (pradhAna) mA rahe che athavA te janme che te manuSyo 'murmabhUma' aDevAya che. mArpa prayoga hovAthI ADi' 'ac' pratyaya thayelA che, kabhUmija kabhUmaka kahevAya che. je mANasAnI bhUmi pUrvokta karmothI rahita hAya te aka bhramaka kahevAya che. lavaNusamudranA madhye (aMdara) je dvIpa che. teo aMtara dvIpa kahevAya che. A jagyAe aMtara zabda madhyanA vAcaka che. A aMtara dvIpamAM rahenArA manuSya aMtara dvIpaka kahevAya che. sannihita hAvAne kAraNe athavA pazcAtupUrvI paNa eka AnupUrvI che sarva prathama antamA parigaNita antara dvIpaga manuSyanI prarUpaNA karatA kahe che prazna karAyeAke antadvIpaga manuSya keTalA prakAranA kahelAM che? zrI bhagavAna uttara Ape che antakI paga manuSya aThayAvIsa prakAranA che. teo A prakAre che (1) se4|34 (2) yAlApi4 (3) vaipANiGa (4) nAMgalika sAMgUsiGa (4) Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 mukhAH10, 'apomutA' bhaguvA:11, 'moha'-gAmA:12, 'bhAsamuhA'-azvamukhAH13, 'haslimuddA-dasti guvAH14, 'sIhA'-siMhAcA:15, 'bagmamuhA'vyApramukhA:16, 'AmANNA'-azakaNI: 17, kinnA' harikaNI:18, 'prakapaNA'-aruNI:19, kapAuraNA'-mAraNA: 20, 'unamuhA' ulAmukhAH 12, 'hamudA' mevamukhAH-22, 'vijumuhA'-nigunanA: 23, 'vijudaMtA'vizuda-lAH 24, 'dhaMNadaMtA'-dhanadantAH 25, 'ladaMtA'-laSTadantAH 26, 'paDhadaMtA' - gRDhadantAH, 'muddhadaMtA'-zudadantAya 28, 'se taM aMtaradIvagA'-te pate-pUrvoktAH, aSTAviMzatiprakArakAH antaradvIpagA manuSyAH prAptAH, tathApi atyantamadRzatayA vyaktibhedamanapekSya antaradvIpA aSTAviMzatividhA evaM vivakSitAH, iti tajAtA bhanupyA api aSTAviMzatividhAH pratipAdinAH, ne ca rAptAH santi apTAviMzatisaMgnyasalAta ete ca pratyeka himAvi zisariNi ca, vartante, tara hima(lAMgalika) 5 hayaga gajakarNa 7 gokarI mAlika Adarzamugva 10 meMDhamukha 11 ayomugba 12 gomula 13 azvamukha 14 hastimugba 15 siMhamugva 16 vyAghamumba 17 abakarNa 18 harikaNa 19 akarNa 20 karNaprAvaraNa 21 ulkAmugba 22 mevamukha 23 vidyunmukha 24 vidyudadanta 25 ghanadanta 26 laSTadanta 27 gRDhadanta aura 28 zuddhadanta / ye aTThAIsa prakAra ke antaradvIpaga manuSya kahe haiN| jaisA ki kahA gayA hai, antaradIpa himavAra aura zikhari nAmaka pavatoM kI lavaNa sadhudra meM nikalI dATAoM para hai, kintu himavAn parvata ke antaradIpoM kA varNana kiyA jAtA hai| ____ jambUdvIpa meM bharata aura haimavata kSetroM kI sImA kA vibhAjana karane vAlA himavAn nAmaka parvata hai / vaha bhUmi ke andara paccIsa Daya4 (6) 44 (7) 4 (8) zazI (e) zabhuma (aY5) (10) dheTAbhuga (11) gomu (12) bhuga (13) APY (14) 72tIbhuma (15) simu5 (16) 05 // 4 // (17) APa4 (18) 245 (18) 54 (20) prAva24 (21) GY (22) memu (23) vidhuta guNa (24) vidhut hanta (25) dhananta (25) 1536nta (27) gUDhaDhanta mana (28) zudahanata A aThyAvIsa prakAranA antara dvIpaga manuSya che. jemake kahevu che ke-antadvIpa himavAnuM ane zikharI nAmanA parvatonI lavaNa samudramAM nIkaLelI dADha upara che. paraMtu himAlaya parvatanA antara dIpanuM varNana karAya che. dvIpamAM bhArata ane haimavata kSetronI sImAnuM vibhAjana karavAvALA himAlaya nAme parvata che. te jamInanI andara pacIsa pejana UDe che ane Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.36 samedamanuSya svarUpanirUpaNam 429 " vagatAnAM varNanaM kriyate iha jambUdvIpe bharatasya daimavatasya ca kSetrasya sImAkArIbhUmi nimagna paJcaviMzatiyojano yojanazatocchrayaparimANo bharata kSetrApekSayA dviguNavarNo vividhava viziSTa kAntimaNi samudAyapariveSTitobhayapArzvaH, sarvatra tulyavistAraH, gaganamaNDala cumniratnamayaikA dazakUTopazobhito vajramayatanAnAmaNi suvarNabhUpitavaTaprAntadaza yojanAvagADha pUrvapazcimayojana sahasrAgrAmadakSiNottara paJca yojanavistAraH padmahRdazobhita madhyabhAgaH paritaH kalpapAdapazreNiramaNIyaH, pUrvAparaparyantAbhyAM lavagodArNavajalasaMsparzI himavAn nAma parvato vilasati, naraya lavaNodArNava jalasaMsparzAdArabhya pUrvasyAM pathimAyAJca dizi pratyekaM 5 yojana gaharA hai aura sau yojana UMcA hai / bharatakSetra kI apekSA unakA duganA vistAra hai / mamaya cInapaha kA usakA varga hai / usa donoM kA pArzvabhAga vividhi varNoM kA kAntimAna maNiyoM ke samUha se maMDita haiM / usakA vistAra Upara-nIce sarvatra samAna hai / AkAzamaNDalako sparza karane vAle gyAraha ratnamaya kUToM se suzobhita hai / cajramaya tala vAlA, nAnA prakAra kI maNiyoM evaM suvarNa se vibhUSita taTa prAnta vAlA, evaM daza yojana kA avagAha vAlA hai / pUrva aura pazcima meM hajAra yojana lambA aura dakSiNa-uttara meM pAMca yojana vistAra vAlA hai / usake madhyabhAga meM padma nAmaka hada hai / cAroM ora kalpavRkSoM kI katAra se atizaya kamanIya hai / apane pUrva aura pazcima choroM se lavaNa samudra ke jala ko sparza karatA hai / lavaNasamudra ke jala kA jahAM sparza hotA hai, vahAM se AraMbha karake pUrva aura pazcima dizA meM so cAjana UMcA che bharatakSetranI apekSAe tenA etraNe vistAra che. suNyukta cIna TTa sarakhA tene raga che. tenA banne paDakhae jAta jAtanA raMgavALA kAntimAna maNiyAnA samUhathI maMDita che. tenA vistAra Upara nIce satra samAna che. gagana cummI agIyAra ratnamaya phUTa (zikhara) thI suzANita che. vamayatalavALA, nAnA prakAranI maNiyA ane suvaNa thI vibhUSita taTaprAntavALA ane daza yeAjananA avagAha vALe che. pUrva ane pazcimamA hAra caiAjana lAMbe ane uttara dakSiNamA pAMca ceAjananA vistAravALeA che. enA madhyabhAgamAM padma nAmanuM hada che. cAre mAjI kalpavRkSAnI paktiothI atizaya kamanIya che. peAtAnA pUrva ane pazcima cheDAethI lavaNu samudranA jaLane sparzI kare che. lavaNu samudranAM jaLanA jyAM spa thAya che, tyAMthI zarUAta karIne pUrva ane pazcima dizAmA e pradeza che. Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 mApanAsUtra dvau pradezau vartate, tauzAnyAM vidizi vartamAne pradeza himapataH paryantAdArabhya trINi yojanazatAni lakNasa pudramavagAdya atrAntare yojanagAyAyAmaviSkamma: kizcinyUnai konapaJcAzadavikanAyojanamatapariviH ekohaphanAmA dvIpo vartate, ayazca paJca dhanuH zatapramANaviSkambhayA dvigavyunotiyA padmamagvedikayA sarvataH parimaNDito natete, tasyaiva himavataH payantAdArabhya dakSiNapUrvasyAM dizi trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAya dvitIyapradezasya upari ekorukaDhIpapramANo AbhAsiphanAmA dvIpo vilasati, ___ evaM tasyaiva himavataH pazcimAyAM dizi paryantAdArabhya dakSiNapazcimAyAM neta koNe trINi trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya pradezasyopari ekorukadvIpapramANo vaipANikanAmA dvIpo vartate, evaM tasyaiva himavataH pazcimAyAM dizi paryantAdo pradeza haiN| unameM se IzAna koNa meM vidyamAna pradeza meM, himavAn parvata se AraMbha karake lavaNasamudra tIna sau yojana kI dUrI para tIna sau yojana lamcA-cauDA kucha kama nau sau unapacAsa kI paridhi vAlA ekolaka nAmaka dvIpa hai| yaha dvIpa pAMca sau dhanuSa vistAra vAlI aura do gavyUti UMcI padmavaravedikA se sabhI ora maMDita hai| isI himavAn parvata ke paryanta bhAga se dakSiNa-pUrva koNa meM, tIna sau yojana kI dUrI para lavaNasamudra ke andara dUsare pradeza ke Upara ekohaka dIpa ke barAvara hI AbhAsika nAmaka dIpa vidyamAna hai| himavAn parvata ke pazcina kI ora, usake antima chora se lekara dakSiNa-pazcima dizA meM arthAt naiRtya koNa meM, lavaga samudra meM tIna sau yojana kI dUrI para ekoruka dvIpa ke barAbara hI vaiSANika nAmaka teomAthI izAna koNamAM rahelA himAvAna parvatathI AraMbha karIne lavaNa samudramAM traNaso bhejana dvara traNa so jana lAkhe pahoLo ane thoDA ochA navase, egaNa pacAsa ejananI paridhi vALo ekarUka nAmane dvIpa pAMcase dhanuSanA vistAravALI ane be gabhUti UMcI pAvara vedikAthI badhI ta23 suzamita che. A himavAna parvatanA paryanta bhAgathI dakSiNa pUrva khUNe traNase jana dara lavaNa samudranI aMdara bIjA pradezanI upara ekarUka dviIpanI bare bara ' ja AbhAsika nAmane dvIpa Avela che. himAlayanI pazcima tarapha tenA antima cheDethI laIne dakSiNa pazcima dizAmAM arthAt nairUtya khUNAmAM lavaNa samudramAM traNase jana cheTe ekarUka, dvIpanI barAbara ja vaipANika nAme dviIpa che. himavata parvatanI pazcima dizAmAM Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.36 sabhedamanuSyasvarUpanirUpaNam 431 dArabhya pazcimottarasyAM dizi vAyavyakoNe trINi yojanazatAni lavaNasamudramadhye tatpradezamullaMghyAntarAntare ekorukahIpapramANo nAGgolikanAmA dvIpo vartate, tathaiva ete catvAro dvIpAH himavatazcatasRSvapi vidikSu tulyapramANA vilasanti, tadanantaram eSAmekorutAdInAM caturNA dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM catvAri catvAri yojanazatAni samullaGghya caturyojanazatAyAmaviSkambhAH kizcinyUnapaJcaSaSTi sahita dvAdazayojanazataparikSepAH yathoktapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarAH jambUdvIpavedikAtazcaturyojanazatapramANAntarA hayakarNa-gajakarNa-gokarNa-zaSkulIkarNa nAmAnazcatvAro dvIpAH santi, tatra ekodvIpa hai / himavAn parvata kI pazcima dizA meM hI, usake paryanta bhAga se lekara pazcimottara dizA meM arthAt vAyavya koNa meM, lavaNa samudra meM tIna sau yojana kI dUrI para ekoruka dvIpa ke barAvara nAMgolika nAmaka dvIpa hai| isa prakAra ye cAroM dvIpa himavAn parvata se cAroM vidizA oM meM haiM aura tulya parimANa vAle haiN| ___ tadanantara ina ekoruka Adi cAroM dvIpoM ke Age yathAkrama se pUrvottara Adi pratyeka dizAoM meM cAra-cAra sau yojana Age cala kara, cAracAra sau yojana lambe-cauDe, kucha kama bAraha sau chappana yojana kI paridhi vAle, pUrvokta padmavaravedikA evaM vanakhaNDa se maMDita, jambUdvIpa kI vedikA se cAra sau yojana pramANa antara vAle hayakarNa, gajakarNa, gokarNa, aura zaSkulIkarNa nAmaka cAra dvIpa hai| ekoruka dvIpa ke Age hayakarNa dvIpa hai, AbhAsika ke Age gajakarNa hai, vaiSANika ke Age gokarNa nAmaka dvIpa hai aura nAMgolika ke Age zakulIkarNa nAmaka dIpa hai| ja tenA cheDethI Ara bhIne pazcimottara dizAmAM arthAt vAyavya khUNAmAM lavaNa samudramAM traNa ejana dUra ekarUka dviIpanI barAbara nAgalika nAme dvIpa che. A rIte A cAre dIpi himAvAna parvatanI cAre vidizAomAM che ane sarakhA pariNAma vALA che. - tyAra pachI A ekarUka Adi cAre dvIpanI AgaLa yathAkrame IzAna vigere pratyeka khUNe cArase jina AgaLa jatA cArase jana lAkho pahoLA kAIka ochA bArase chapana ce jananI pariddhivALA pUrvokta padmavara vedikA tathA vanakhaDAthI maDita, ja budvIpanI vedikAthI cAraso yojana pramANa antaravALA hayaka gajakarNa gokarNa ane zakhulI karNa nAmanA cAra dviIpa che. ekeka kaMpanI AgaLa eka karNadvIpa che, AbhAsikanI AgaLa gajakarNa che, viSANikanI AgaLa gekaNuM che. ane nAgalikanI AgaLa zakulI karNa nAme dviIpa che Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakSApanAsUtre rukasya parato hayakarNaH, AmAsikasya parato gajakarNaH, vaipANikasya parato gokarNaH, nAGgolikasya parataH zaykulIkoM vartate, tadanantaram etepAmapi hyakarNAdInAM caturNA dvIpAnAM parataH punarapi yathAkramaM pUrvottarAdi vidikSu pratyekaM paJca paJcayojana zatAni vyatikrasya paJca yojanazatAyAmavikarabhAH, ekAzItyadhika paJcadazayojanA, zataparikSepAH, pUrvottapramANa padmavaravedikA vanakhaNDaparimaNDita bAhyapradezAH jambU vedikAtaH paJcayojanazatapramANAntarA Adarzamukha 1, meNDamukha 2 ayomukha 3, gomukha 4 nAmAnazcatAro dvIpAH santi, tatra hayakarNasya parata AdarzamukhaH, gajakarNasya parato meNDa mukhaH, gokarNasya parato'yomukhaH, zakulIkarNasya parato gomukho, vartate, etepAmapi AdarzamukhAdInAM caturNA dvIpAnAM parato bhUyo'pi yathAkrama pUrvottarAdividikSu pratyekaM paTU payojanazatAni samulladdhya par3ayojanazatAyA___ ina hayakarNa Adi cAra dIpoM ke Age, pAMca-pAMca sau yojana kI dUrI para cAra dvIpa aura haiN| ye dvIpa pAMca-pAMca sau yojana lambe-cauDe haiN| usI prakAra cAro vidizAoM meM bhI haiN| inakI paridhi pandraha sau ikyAsI yojana kI hai| inake bAhya pradeza bhI pUrvokta padmavaravedikA evaM vanakhaNDa se maNDita haiM / jambUdvIpa kI vedikA se pAMca sau yojana pramANa antara vAle haiM / inake nAma haiM-Adarzamukha, meNTamukha, ayomukha aura gomugva / inameM se hayakarNa se Age Adarzamukha nAmaka dvIpa, gajakarNa se Age meNDamukha, gokarNa se Age ayomukha aura zaSkulIkaNa se Age gomukha dvIpa hai| ina Adarzamukha Adi cAroM dvIpoM ke Age, chaha sau yojana ko dUrI para cAroM vidizAoM meM, chaha-chaha sau yojana kI lambAI-cauDAI A hayakarNa Adi cAre dvIpanI AgaLa pAca pacaso jana che. cAra dvIpa che. A dvIpa pAse pAse cena lAbA paToLA che AvIja rIte cAra vidizAomAM paNa che. teonI paridhi padara so ekAsI jananI che. teonA bAhya pradeza paNa pUrvokta padvavara vedikA temaja vanakhaDethI suzobhita kabU dvIpanI vedikA thI pAcaso ceAjana pramANanA a taravALA che. tenA nAma A pramANe che. A dazamukha, maDhamukha, mukha ane gomukha, temAthI hayakarNathI AgaLa Adarza mukha nAmane dvIpa gajakarNanI AgaLa meDhamukha, gekarNanI AgaLa ame mukha ane zakhulI karNanI AgaLa gagukha dvIpa che. A Adezamukha vigere cAra dIpenI AgaLa cha ejananA atara para cAre vidizAomAM cha-cha jananI laMbAI pahoLAI vALA tathA 1857 aDhAra se sattAvana jananI Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU 36 samedamanuSyasvarUpanirUpaNam maviSkambhAH, saptanavatyadhikASTAdazayojanazata parikSepAH yathoktapramANapatrarave.dikAvanakhaNDamaNDita parisarAH jambUdvIpavedikAtaH payojanazatapramANAntarA azvamukha- hasti mukha - siMhamukha - vyAghramukhanAmAnaJcatvAro dvIpAH santi / eteSAmapi azvamukhAdInAM catuNI dvIpAnAM parato yathAkramaM kramamanatikramya ityarthaH pUrvottarA dividikSu pratyekaM saptasapta yojanazatAni atikramya saptayojana - zatAyAmaviSkambhAstrayodazAdhika dvAviMzati yojanazata paridhayaH pUrvoktapramANapadma baravedikAvanakhaNDa samavagUDhA jambUdvIpavedikAtaH sapta yojanazata pramANAntarA akarNa - harikarNa-akarNa - karNaprAvaraNa nAmAna atvAro ramaNIyAH dvIpAH santi, tadanantaram etepAmazvakarNAdInAM caturNAM dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdi vAle tathA aThAraha sau sattAnave yojana kI paridhi vAle, yathokta pramANa vAlI padmavaravedikA evaM vanakhaNDa se maNDita, jambUdIpa kI vedikA se chaha sau yojana ke antara vAle cAra dvIpa haiM / unake nAma haiM - azvamukha, hastimugva, siMhamukha aura vyAghramugva | ina azvamukha Adi dvIpoM ke Age, kramAnusAra pUrvokta Adi vidizAoM meM, sAta-sAta sau yojana Age jAne para, sAta-sAta sau yojana lambAI-cauDAI vAle, vAIsa sau teraha yojana kI paridhi vAle, tathA pUrva kathita parimANa vAlI padmavaravedikA evaM vanakhaNDa se maNDita jambUdvIpa kI vedikA se sAta sau yojana pramANa antara vAle azvakarNa, harikarNa, akarNa aura karNaprAvaraNa nAmaka cAra dvIpa haiM / ina azvakarNa Adi cAroM dvIpoM ke Age kramazaH pUrvottara Adi vidizAoM meM, ATha-ATha sau yojana Age jAne para cAra dvIpa aura paridhivALI yathAkta pramANavALI pAvara vedikA ane vanakhAMDathI rAzekSita. jammUdrIpanI vedikAthI chase ceAjananA aMtaravALA cAra dvIpA che. tenA nAma AA pramANe che-zazvabhuja, hastiguNa, sihabhukha, bhane vAghabhukha, 433 A azrvamukha vigere dvIpAnI AgaLa kamAnusAra pUrvottara vigere vidizAomAM sAtasA--sAtasA yeAjana aAgaLa jatA sAtaso sAtase yeAjananI la khAi paheALAI vALA 2213 khAvIsa se tera ceAjananI paridhivALI tathA pUrvokta pramANavALI pAvara vedikA ane vanakhaMDathI suzeAbhita jammUdrIpanI vedikAthI sAtaso yAjana pramANanA antaravALA azvaka. harika, aka ane karNaprAvaraNa nAmanA cAra dvIpa che A azvakarNa Adi cAre dvIponI AgaLa krame karIne pUrvottara Adi vidizAomA AThaso AThaso cAjana AgaLa javAthI cAra dvIpo bIjA che, pra0 55 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakSApanAstre vidikSu pratyekamaSTAvaSTau yojanazatAni samullaGgya aSTayojanazatAyAmaviSphamAH ekonatriMzadadhika paJcaviMzatiyojanazataparikSepAH yathoktapramANa padmavaravedikA vanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAto'pTayojanazatapramANAntarA ulkAmukhameghamukha-vidyunmukha-vidyudantAbhidhAnAzcatvAro dvIpAH santi, tadanantaram etepAmapi ulkAmukhAdInAM caturNA dvIpAnAM parato yathAkrama pUrvottarAdi vidikSu pratyekaM nava-nava yojanazatAni atikramya navayojanazatAyAmaviSkambhAH paJcacatvAriMzadadhikASTAviMzati yojanazataparikSepAH yathoktagramANa padmavaravedikA vanakhaNDa samavagUDhA jambUdvIpavedikAto navayojanazatapramANAntarA ghanadanta-laSTadanta-gRhadanta-zuddhantAbhidhAnA zcatvAro dvIpAH santi, evamete himavati parvate catasRSu haiM / ve dvIpa ATha-ATha sau yojana kI lambAI cauDAI vAle haiN| paccIsa sau unatIsa yojana kI unakI paridhi hai| pUrvokta pramANa vAlI padmavaravedikA aura vanakhaMDa se yukta haiM / jambUdvIpa kI vedikA se ATha sau yojana pramANa antara vAle haiN| unake nAma haiM-ulkAmugva, meghamukha, vidyunmugva aura vidyuidnt| ina ulkAmukha Adi cAroM dIpoM ke Age kramazaH pUrvottara Adi vidizAoM meM nau-nau sau yojana kI lambAI-cauDAI vAle aura aTThAIsa sau paitAlIsa yojana kI paridhi vAle, pUrvokta pramANa vAlI padmavaravedikA evaM vanakhaNDa se suzobhita cAra dIpa aura haiM / unake nAma haiM-ghanadanta, laSTadanta, gUDhadanta aura zuddhadanta / ye jambUdvIpa kI vedikA le nau sau yojana pramANa antara para haiN| ___ isa prakAra hinabAra parvata kI dADhAoM para ye aTThAIsa antaradvIpa te dvIpa ATha ATha jananI labAI pahoLAI vALA che pacIsasa ogaNatrIsa jananI teonI paridhi che. pUrvokta pramANa vALI pAvara vedikA ane vanakha DothI yukta che. jambudvIpanI vedikAthI AThaso jana akhtaravAlA che teonA nAma ulkAmukha, meghamukha, vidyummukha ane vighudanta che. A ulakAmukha Adi cAre diponI AgaLa kamazaH pUrvottara Adi vidizAomAM nava navase cojana dUra navaso navase jananI la bAI pahoLAI vALA ane aThaDyAvisa se pastALIza jananI paridhivALA, pUrvokta pramANe vALI padmavara vedikA ane vanakhaDathI suzobhita cAra dviIpa bIjA che. teonA nAma-ghanadanta, lakhudanta, gUDhadanta ane zuddhadanta. e pramANe che e jammu dviIpanI vedikAthI nause jana pramANa antara para che. A rIte himavAna parvatanI dADhAo para A aThayAvIza antara dviIpa Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.36 samaidamanuSyasvarUpanirUpaNam 435' vidikSu vyavasthitAH sarvasaMkhyayA'STAviMzati saMkhyakA bhavanti, tathaiva-himavattulya varNapramANe pAdapramANAyAmaviSkambhAvagAha puNDarIkahUdAla kRte zikhariNyapi parvate lavaNodArNavajalasaMsparzAdArabhya yathoktapramANAntarAsu catasRSu vidikSu vyavasthitA ekorukAdyabhidhAnA akSuNApAntarAlAyAmaviSkammAH aSTAviMzati saMkhyakA dvIpA vaktavyAH, sarvasaMkhyayA paTU paJcAzad antaradvINA bhavanti etad dvIpagatA manuSyA api upacArAd etanAmabhi yaMpadizyante, tAtsyAttad vyapadeza iti, te ca manupyAH vajjabhanArAcasaMhananinaH kaGkapakSipariNAmA anulomavAyuvegAH sulalita samacaturastrasaMsthAnAH supratiSThita kUrmacArucaraNAH, atyanta komala haiM / isI prakAra himavAn parvata ke samAna varNa aura parimANa vAle tathA padmahUda ke mAra lambe, cauDe aura gahare puNDarIka hUda se suzobhita zikhari parvata para, lavaNasamudra ke jalasaMsparza se AraMbha karake pUrvokta dUrI para cAroM vidizAoM meM ekoruka Adi nAmoM vAle aTTAIsa dvIpa haiN| unakI dUrI, lambAI, cauDAI aura paridhi Adi saba pUrvavat hI samajhanA caahie| donoM ora ke milakara antaradvIpa chappana haiN| inameM rahane vAle manuSya bhI upacAra se isI nAma se vyavahata hote haiM, kyoMki jo jahAM rahatA hai vaha usI nAma se kahA jAtA hai| antara dIpoM ke manuSya vajra-RSabhanArAca saMhanana vAle hote haiM. kaMka pakSI ke samAna pariNamana vAle, anukUla vAyuvega vAle aura samacaturasra saMsthAna vAle hote haiM / unake paira sundara banAvaTa vAle aura kUrma jaise hote haiM / unake jaMghAyugala cikane, viralaromoM vAle aura che. A prakAre himavAna parvatanA samAna varNa ane parimANavALA tathA padama hadanA samAna lAbA-pahoLA ane UMDA puDarika hadathI suzobhita zikharI parvatapara, lavaNa samudranA jaLasaMsparzathI Ara bhIne pUrvokta a tarapara cAre dizAomAM ekarUka Adi nAmevALA aThayAvIsa dviIpa che. tenuM antara, laMbAI pahoLAI ane paridhi vigere badhuM pUrvavata samajavuM joIe. ane bAjunA maLIne atara dvIpa chappana che. teomAM rahenArA manuSya paNa upacArathI teja nAmathI vyavahAra pAme che, kemake je jyAM rahe che tene teja nAmathI bolAvAya che. attara dIpanA manuSya vaja traSabha nArA saMhanana vALA hoya che. keka pakSInA tulya pariNamanavALA anukUla vAyuvegavALA, ane samacaturasa, saMsthAna vALA hoya che. temanA paga suMdara banAvaTavALA ane kAcabA jevA hoya che. temanI Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramApanAsUtra snigdhapraviralomarupindara tajavAyugamAH nimha muzmisandhimAnupradezAH, hastizuNDAdaNDa-rAmavRttoravaH siMhamahaza kaTi pradezAH indrAyudhamamamadhyabhAgo dakSiNAvartanAbhimaNDalAH, zrIva-salAnchita vizAlamAMsala (kSaH svalAH, purapariSasadRzadIrgha dhujAH, susaMbaddhamaNiyanyAH, ra kamalapatrAnukAri rakapANi pAdatalAzcaturaGgulapramANa samavRtta kambagrIvAH zaracandrazAsyavadanAH / kamaNDalyAdi cAmarAntaprazastottamahAnizallakSaNa vaga gAnti, nAryo'pi mujAta sarvAGga sundaryaH samastavanitAguNazAlinyaH saMhanAlipAdalAtmakumArakarmasaMsthAna manohAricaraNA robhavarjita prazastalakSaNopetaja jugalA nigRDhamAMsala jAnukuruvinda ke samAna golAkAra hote haiN| unake jAnubhAga nigRDha aura suzliSTa (baDhiyA juDe hue) hote haiN| unake ubhAga hAthI kI suMDa ke samAna golAI ke yukta hote haiN| kamara siMha ke samAna. madhya bhAga vana ke sAmAna, nAbhimaMDala dakSiNAvarta tathA vakSasthala zrIvatsa ke cihana se yukta, vizAla aura puSTa hotA hai| unakI bhujA kilI nagara ke phATaka kI Agala ke samAna hotI haiM / kalAiyAM susaMbaddha hotI haiN| hAthoM aura pairoM ke talave lAla kamala ke samAna rakta hote haiN| grIvA cAra aMgula pramANa, sama aura vRttAkAra zaMkha jaisI hotI hai| mukhamaMDala zaradaRtu ke candramA ke sadRza saumya hotA hai| kamaMDala se lekara cAmara paryanta prazasta aura uttama battIsa lakSaNoM se yuka hote haiN| vahAM kI nAriyAM bhI sunirmita sarvA goM se sundarI hotI haiM / unameM striyoM ke sabhI guNa vidyamAna rahate haiN| unake caraNa eka dUsarI se bane ja cIkaNuM AchAvALa vALI ane kurUvindanA samAna gaLAkAre hoya che. temane jAnu bhAga nigUDha ane suzliSTa arthAt sArI rIte joDAyela hoya che temano ubhAga hAthInI su hanI jema geLAIvALe hoya che. kamara siMhanI jema, madhya bhAga vajanI jema, nAbhimaMDaLa dakSiNAvarta tathA vakSasthaLa zrIvatsanA cithI yukta temaja vizALa ane puSTa hoya che. temanA hAtho kaI nagaranA daravAjAnI suMgaLanA samAna hoya che pahoMcA susa baddha hoya che. hAtha ane paganA taLIyAM lAla kamaLanI jetha lAla hoya che Doka cAra AMgalI pramANu sama ane vRttAkAra za kha jevI hoya che. mukhamaDala zara6 rUtunA candramAnA sarakhu saumya hoya che kama DaLathI te cAmara sudhI prazasta ane uttama batrIsa lakSaNothI yukta hoya che- tyAnI strIo paNa ghATIlA sarvAgethI sundara hoya che temAM strIo nA badhA guNa vidyamAna hoya che. Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU33 sadasvarUpanirUt , pradezAH kadalIsmmasadRza saMstasukumArapIvarorataH, mAMsala vizAlanayanadhAriNyaH snigdhakAntiromarAjayaH, pradakSiNAvarttataraGgamaGga guranAbhikuharAH, kRzodaryaH, suvarNakalazopamonnata pIvara payodharAH, sukumAravAhulatikAH vikasitanIlotpala vizAlakamanIyanayanAH, madanavApayaSTibhra ratikAH susnigdhakAnta kacakalApAH, bhavya zRGgAracAruvepAH svabhAvata eva hAsyavilAsa - viSayaparamanaipuNyavatyaH evaM manuSyAmanuSyazca prakRtyaiva surabhivadanAH pratanukrodhamAnamAyAlomAH santopiNo sarI huI jaMgaliyoM vAle, kamala-dala ke sadRza sukumAra, kUrma ke AkAra ke evaM manohara hote haiM / unako donoM jAveM romoM se rahita aura prazasta lakSaNoM se yukta hotI hai / unake jAnubhAga nigUDha aura puSTa hote haiM / uru kadalI-staMbha ke samAna, saMhata, sukumAra aura puSTa hotI haiN| jAMgheM bhI mAMsala aura vizAla hotI haiM / unakI romarAji mulAyama aura kAnti evaM komala hotI haiM / nAbhi dakSiNAvarta taraMgoM vAlI, udara kuza aura stana svarga ke sadaza, UMce uThe hue aura puSTa hote haiM / bAhulatAeM baDI sukumAra hotI hai / nayana vikasita nIla kamala ke samAna, sundara aura vizAla hote haiN| bhauM heM kAma ke dhanuSa ke sadRza evaM keza narama aura kAntimAn hote haiM / unakA zrRMgAra bhavya aura veSa suzobhana hotA hai / svabhAva se hI hAsya, vilAsa evaM viSaya meM parama nipuNatA ko dhAraNa karane vAlI hotI haiM / vahAM ke manuSya svabhAva se hI sugaMdhamaya vadana vAle, atyanta manda krodhamAna mAyA lobha vAle, santoSazIla, utsukatAvihIna, mRdutA aura RjulA 437 tenA paga eka bIjI AgaLIyAthI joDAyelA kamala dalanI samAna sukeAmaLa, kUnA AkAranA ane mane hara hAya che teonI banne jA ghA rAmarahita ane prazasta lakSaNAthI yukta hAyache. temanA jAnubhAga bharAvadAra ane puSTa heAya che. ja ghAo paNa keLanA sta'bhanI jema puSTa mAMsala ane vizAla hAya che. temanI rAma paMkti mulAyama ane kAntiyukta hAya che. nAbhi dakSiNA vatara govALI, uttara kRza ane stana suvarNa kaLaza sarakhA uDAvadAra ane puSTa hAya che. mAhulatAe ghaNI sukALa hAya che. nayanA vikasita kamalanI samAna sundara ane vizAla heAya che. bhamarA kAmadevanA vRnuSanA sarakhI ane keza kAntimAna ane suvALA hAya che. temanA zRMgAra bhavya ane veSa suzebhita hAya che. svabhAvathI ja hAsya vilAsa ane viSayAmAM parama nipuNatAne dhAraNu karanAra heAya che. tyAnA manuSya svAbhAvika paNe sugandhamaya vadanavALA, atyanta Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramApanAmUtra nirautsukyAH mArdavAsampannAH sanyapi manohAriNi maNimuvarNamauktikAdI mamatvakAraNe mamatyAbhinivezarahitAH parasparaprenyagrepakabhAvarahitatvAt te indrA bhavanti, ityAdirItyA antaradvIpagA vaNinAH / ___ atha arma bhUmakAna alpayitumAha-'se ki taM akammabhUmagA?-atha ke te katividhA ityarthaH, akarmabhUmakAH prajJatAH ? bhagavAnAda-'ammabhUmagA tIsavidA pagNattA' -armabhUmakAH triMzadvidhAH prajJatAH, 'taM jahA' nadyayA-paMcahi hemavarahi' paJcabhiH hemapataiH 5, 'paMvahiM hiraNavAhi-paJcami hiraNyavataH 'paMcahi harivAsehi'-paJcabhirharivaH, 'paMcahi rammagavAsehi-paJcabhiH ramyakavaH, 'paMcahidevakurUhi'-paJcabhi devakurubhiH, 'paMcahi uttarakurUTiM'-paJcabhiruttarakurubhiH, bhidhamAnA sviMzadvidhA bhavanti, pabhiH paJcAnAM guNitatve niMgasaMkhyAtmakatvAt / se sampanna tathA manohara maNi svarNa mauktika Adi mamatva ke kAraNoM ke vidyamAna rahate hue bhI mamatva ke abhiniveza se rahita hote haiM / unameM paraspara svAmI-sevaka-vyavahAra nahIM hotA, ataeva sabhI 'ahaH mindra' hote haiM / ityAdi rUpa se antaraDhIpagoM kA varNa kiyA gayA hai| aba akarmabhUmakoM kA varNana karate haiN| akarmabhUmaka manuSya kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAn ne kahA-akarmabhUmaka manuSya tIsa prakAra ke kahe gae haiN| aDhAI dvIpa rUpa manuSyakSetra meM pAMca haimavata, pAMca hairaNyavata, pAMca harivarpa, pAMca ramyakavarSa, pAMca devakuru aura pAMca uttarakuru, yo tIsa akarmabhUmi-kSetra haiN| inake bheda se manuSya bhI tIsa prakAra ke ginAye gae haiN| yaha saMkhyA kA pAMca ke sAtha guNA karane para tIsa saMkhyA AtI hai| inameM se pAMca haimavata aura pAMca hairaNyavata maMdadha mAna mAyA ane lebhavALA, satiSa zIla utsukatA vagaranA mRdutA ane rUjutA yukta tathA manahara maNi suvarNa mauktika Adi mamatvanA kAraNe nI vidyamAnatAmAM rahevA chatAM mamatvanA abhinivezathI rahita hoya che. temAM eka bIjAmAM svAmI sevakane vyavahAra nathI hotuM. tethIja badhA aha mindra hoya che A prakAre antara dvIpanuM varNana karAyeluM che. have akarma bhUminuM varNana kare che- akarma bhUmaka manuSya keTalA prakAranA hoya che? zrI bhagavAne kahyu -akarma bhUmaka manuSya trIsa prakAranA kahelAM che aDhAI dviIpa rUpa manuSya kSetramAM pAca haimavata, pAca hairaNyavata, pAMca hari varSa, pAMca ramyavarSa, pAca devakurU, Ama trIsa karmabhUmaka kSetra che. temanA bhedathI mANase paNa trIsa prakAranA gaNAvelAM che. che ne pAMcanI sAthe guNAkAra karavAthI trIsa saMkhyA Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 su.36 sabhedamanuSyasvarUpanirUpaNam - tatra paJcamu haimavateSu, paJcasu hairapyavateSu manupyA gacyutapramANocchRitazarIrAH eka palyopamAyuSkAH vajrarpabhanArAcasaMhananAH samacaturasrasaMsthAnA zcaturthAtikramabhojanazIlA:, ekonAzIti dinAni apatyapAlakAH bhavanti, paJcasu ramyakeSu dvipalyopamAyuSkAH dvigavyutapramANazarIrocchyA vajraRpanArAca saMhananA samacaturasrasaMsthAnAH, SaSThabhaktAtikrame bhojanagrAhiNa catuHSaSTidinAnyapatyapAlakA bhavanti, paJcasu devakuruSu, paJcasu uttarakuruSu tripalyopamAyuSkAH gavyutatrayapramANazarIrocchrAyAH, samacaturasrasaMsthAnAH vajraRpabhanArAca saMhananinaH aSTamabhaktAti,kramAhAragrAhakAH, ekonapazcAzadinAni apatyapAlakA bhavanti eteSu sarveSvapi kSetroM meM manuSya eka gavyUti UMce zarIra vAle hote haiN| unakI Ayu eka palyopama kI hotI hai / vana-RSabhanArAca saMhanana vAle, samacaturastrasaMsthAna vAle, ekAntara bhojI aura 72 dinoM taka apanI santAna kA pAlana karane vAle hote haiN| pAMca harivarSa evaM pAMca ramyakavarSa kSetroM meM do palyopama kI Ayu vAle, do gavyati UMce zarIra vAle, vaRSabhanAroca saMhanana vAle, samacaturasrasaMsthAna vAle, do dina choDakara AhAra karane vAle aura causaTha dinoM taka santAna kA pAlana karane vAle hote haiN| pAMca devakuru aura pAMca uttarakuru kSetroM meM tIna patyopama kI Ayu vAle, tIna gamyUti UMce zarIra vAle, samacaturasrasaMsthAna aura vajra-RSabhanArAca saMhanana vAle hote haiN| tIna dina bIca meM choDakara AhAra karate haiN| unapacAsa dinoM taka santAna kA pAlana karate haiN| ina sabhI kSetroM meM, antaradvIpoM kI bhAMti, manuSyoM ke bhogoNthAya temAthI pAca haimavata ane pAMca haraNyavata kSetramAM manuSya eka gabhUtinA jeTalA UMcA zarIravALA hoya che temanuM AyuSya kapama gaNela che (hoya che) vaja rUSabha nArAca sa hananavALA, sama caturasa sa sthAnavALA ekAntara jamanArA ane 79 divasa sudhI pitAnA sa tAnonu pAlana karavAvALAM hoya che. pAMca harivarSa temaja pAca ramyaka varSa kSetramAM be palyopamanI AyuSya vALA be gabhUti U cA zarIravALA, vaja, rUSabha nArA sahanavALA, sama caturasa saMsthAna vALA be divasa bAda rAka khAnArA ane cosaTha divasa sudhI saMtAnanuM pAlana karavA vALA hoya che pAca devakupha ane pAca uttarakurU kSetramAM traNa palyopamanI AyuSyavALA traNa gabhUti U cA zarIravALA, samacaturasa sa sthAnavALA ane vaja rUSabha nArAca sahananavALA hoya che. traNa divasa vacamAM choDIne AhAra kare che, 49 divase sudhI saMtAnanuM pAlana kare che. Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 prajJApanAsUtre kSetreSu, an dIpeSviva manuSyANAmupabhogAH kalpavRkSasaMpAditA bhavanti, antaradvIpApekSayA vizeSastu paJcasu haimavatepu, paJcarA hairaNyavateSu manuSyANAmutthAna balavIryAdikaM kalpapAdapaphalAnAmAsnAdo bhUmermAdhuryamityevamAdikA bhAvAH paryAyAnavikRtya anantaguNA avaseyAH, tebhyo'pi paJcasu harivarSepu, paJcasu ramyakavarNeSu anantaguNA bhavanti, rebhyo'pi paJcasu uttarakuruSu anantaguNA bhavanti, ityevaM rItyA 'se ttaM akammabhUmagA' - te ete - pUrvoktA ArmabhUmakAH prajJaptAH ||5036 // mUlam - se kiM taM kammabhUmagA ? kammabhUmagA pannarasa vihA paNNattA, taM jahA - paMcahiM bharahehiM 5, paMtrahiM ekhae hiM5, paMcahiM mahAvidehiM / 35 - 15 / te samAsao dubihA paNNattA, taM jahA - AriyA ya milikkhU ya se kiM taM milikkhU ? mili kyU aNegavihA paNNattA, taM jahA - sagA, ciLAyA, savarabavvara-muraMDo-ha-bhaMDaga-niSNaga- pakkaNiyA- kalakkha-goDa-si hala - pArasagAMdhA koMca-aMbaDagada mila - cillala puliMda-Arosa doba - pokkANa - gaMdhAhArayA bahaliya- ajjhala - roma - mAsa - lapapabhoga ke sAdhana kalpavRkSoM se hI sampAdita hote haiN| hAM, antaradvIpoM kI apekSA vizeSatA yaha hai ki pAMca haimavata aura pAMca hairaNyavata kSetroM meM manuSyoM ke utthAna, bala, vIrya Adi evaM kalpavRkSoM ke phoM kA AsvAda tathA bhUmi kA mAdhurya Adi paryAya kI apekSA anantaguNA hotA hai / yahI saba cIjeM pAMca harivarga aura pAMca ramyaka kSetroM meM una se bhI anantaguNita adhika hotI haiM aura devakuru tathA uttarakuma meM unase bhI anantaguNita hotI haiM / isa prakAra yaha akarmabhUmaka manuSyoM kI prarUpaNA huI || 36 // A badhA kSetremA, uttara dvIpAnI jema manuSyanA bhAgeApabhAga sAdhana kalpavRkSAthIja meLavAya che. uttara dvIpAnI apekSAe vizeSatA e che ke pAca haimavata ane pAca hairaNyavata kSetremA manuSyAnu utthAna, khala' vIya Adi temaja kalpavRkSanA leAnA AsvAda tathA bhUminI madhuratA vigere paryAyanI apekSAe anantagaNA thAya che. A badhI cIje pAca hariva ane paca ramyaka kSetramA tenAthI paNa anantagaNI vadhAre thAya che ane devakurU tathA uttarakurUmA tenAthI paNa anantagaNI padhAre thAya che, yA zete A rbhalUbhaGa manuSyonI a3pAtha che. // sU. 36 // Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.37 karmabhUmakAdimanuSyanirUpaNam 441 usA malayA ya cucuyA ya baMdhuyA ya, cUliya-koMkaNaga-seyapalhava-mAlava-jaggara-AbhAsiyA kapaNavIra-lhasiya-khasAkhA: siya NedUra moMDhaDoMbila galaosa paosa kakoya akkhAgahaNa romagamamararuya cilAya visayavAsI ya evmaaii| se taM milikkhU ||suu0 37 // - chAyA-atha ke te karmabhUmakAH ? karmabhUmakAH paJcadazavidhAH prajJaptAH tadyathA paJcabhirbharataiH5, paJcabhirairavataiH5, paJcabhirmahAvidehaiH 5 / te samAsato dvividhAH prajJaptAH, tadyathA AryAzca mlecchAzca / atha ke te mlecchAH ? mlecchA 'anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-zakAH, yavanAH, cilAtAH, zavara-varvara-muruNDa-uiMDakabhaNDaka-niSNaka-pakaNikAH, kulAkSa-gauDa-siMhala-pArasakA''ndhroH, krauJcA.. zabdArtha-(se kiM taM kammabhUmagA?) karmabhUmaka jIva kitane prakAra ke kahe haiM ? (pannarasavihA paragattA) pandraha prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (paMcahiM bharahehiM) pAMca bharatakSetroM meM (paMcahi eravaehiM) pAMca airavata kSetroM se (paMcahiM mahAvidehehiM) pAMca mahAvidehA~ se (te samAsao duvihA paNNattA) ve saMkSepa se do prakAra ke kahe gae haiM (taM jahA) ve isa prakAra (ariyA ya milikkhU ya) Arya aura mleccha / / (se ki taM milikkha ?) mleccha kitane prakAra ke kahe haiM ? (milikkhU aNegavihA paNNattA) mleccha aneka prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (rugA) zaka (javaNA) yavana (cilAyA) kirAta (sabara -bavara-muraMDo-ha-aMDaga-niSNaga-pakkaNiyA) zabara, barbara, mukaNDa, hAtha-(se ki ta kammabhUmagA ?) bhabhUma DeTA prAranA yahAM cha ? (kammabhUmagA pannarasavihA paNNatA) bhabhUma4 542 542 // 4hyA che. (ta jahA) te|| 2 // prare cha (pacahi bharahe hi ) pAya marata kSetrI (paMcahi eravagahi ) pAya ||2vnkssetraathii (pacahi mahAvidehehi ) 525 mA viDIyo (te samAsao duvihA paNNattA) tathA sapathI ye mAnA // cha (ta jahA) teyo 242 cha (AriyA ya miliya) mA mane 27 (se ki ta milikha) ? 27 48 // 54 // 2 // che ? (miliskhU agega vihA paNNattA) 27 mane 20 4aa cha (ta jahA) teso 2 (sagA) za4 (javaNA) yavana (cilAyA) 31 (satara-cabbara muraMDo bhaMDaga niNNaga pakaNiyA) 252, 52, bhu37, 738, 4, ni55, 5445 (kulakkha) goDa sIhala -pArasatagAdhA) 26 gAMDa, si huna pA246 2ia (koca, pra0 56 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 prajJApamAstra 4vaDaka-drAviDa cilvala-pulinda-Aropa-Dova-pokANa-gandhahArakAH, valhIkaalla-roma-mApa-lavakuzAH, malakAzca cuJcukAzca vandhukAzca-cUlika.-kokaNakabheda-parahava-mAlava-makarA''bhApikAH, kaNavIra-llAsika-khasAH, khAsikAH na durAH, mauNDhA:-DombilAH, galaosAH pradopAH kekeyAH akkhAgAH, hUNAH, romakAH, bhramararutAH, cilAta viSayavAsinazca eva maadyH| te ete mlecchAHsU.37) TIkA-atha karmabhUmakAn prarUpayitumAha-'se kiM taM kammabhUmagA ?'-aya ke te-katividhA ityarthaH karmabhUmakAH prajJaptA ? bhagavAnAha-'kammabhUmagA pannarasauDDa, bhaNDaka, niNNaka, pakkaNika (kulakkha-goMDa-siMhala-pArasatagAMdhA) kulAkSa, goMDa' siMhala, pArasaka, Andhra (koMca-aMbaDaya-damila -cillaka-puliMda-hArosa-doba-pokkANa-gaMdhAhArayA) krauMca, ambaDaka, drAviDa, cillaka, puliMda, hAroSa, Dova, pokkANa, gandhahAraka: (pa) ba (haliya-ajjhala-roma-mAsa-(la) bausA, balhIka, jalla, roma mASa, (la) bakuza, (malayA ya) malaka (baMdhuyA ya) bandhuka (cUliyakoMkaNaga-meya-palhava-mAlava-maggara-AbhAsiyA) cUlika, koMkaNaka, meda, palhava, mAlava, maggara, AbhASika (kaNavIra-lhasiya-khasA) kaNavIra, lhAsika, khAsa (khAsiya-NedUramoMDha, DoMbila-galaosapaosa-kakkoya-akkhAga-hUNa-romaga-bhamararuya-cilAya-visayavAsI ya evamAI) khAsika, nedUra, moMDha, Dombila, galaosa, pradoSa, kaikeya, akkhAga, hUNa, romaka, bhramararuta, cilAta dezavAsI ityAdika (se ttaM milikkhU) yaha saba mleccha haiM // 37 // TIkArtha-aba karmabhUmaka manuSyoM kI prarUpaNA karate haiN| prazna haikarmabhUmaka manuSya kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAn ne uttara diyAaMbaDaya, damila, cillala puliMda, hArosa, dova pAkkANa gaMdhAhArayA) ya, mm||3, drAviDa, sisa, puli, zasa, mi, pA44, any|24 (pa) (ba) (hAliya ajjhalaga romamAsa, la ba usA) pA4i , or, rAma, bhASa, sa, pa, za (malayA ya)masa (bandhuyAya) madhu (cUliya koMkaNaga meya, palhava mAlava maggara AbhAsiyA) yUli, 14944, bhe 5671, mAsa, bha2, 2mApa4 (kaNavIra lhasiya khasA) 4vI2, si4, masa (khAsiya NedUra moDhaDoMbila galaosa paosa kakkoya avakhAga hUNaromaga bhamararUya cilAyavisaya vAsIya evamAI) pAsI, navara.mauDha si , samosa. ahopa ya 215 // 1, dupa, zabha3, abha23ta, Aiad, dezavAsI vigaire (se ttaM milikakha) 2 // yA do27 cha // sU. 37 TIkAI-have karmabhUmaka manuSyanI prarUpaNa kare che Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra, pada 1 sU 37 karmabhUmakAdimanuSyanirUpaNam 443 vidA paNNattA-karmabhUmakAH paJcadazavidhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'paMcahiM bharahehi'-paJcabhiH bharataiH 5, 'paMcahi eravarahi'-paJcabhirairavataiH5, paMcahi 'mahA videhi'-paJcabhirmahAvidehaiH 5, bhidyamAnAH paJcavidhA bhavanti, 'te samAso duvihA paNNattA'-te-karmabhUmakAH paJcadazavidhA samAsataH-saMkSepeNa dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA-'AyariyAya, milikkhUya'-AryAzca, mlecchAzca, tatra ArAt-heyadharmebhyo dUrAt yAtAH, prAptA upAdeyadhamai rityAH zreSTA ityarthaH, pRpodarAdivAtsAdhu, mlecchAH-avyakta-vacanasamAcArAH 'mleccha avyakte zabdeM' iti dhAtupAThAt, ziSTAsammatasakalavyavahArA mlecchapadavAcyA bhavanti, tatra karmabhUmaka manuSya pandraha prakAra ke hote haiN| ve isa prakAra samajhanA caahie|-paaNc bharata, pAMca airavata aura pAMca mahAvideha kSetroM ke bheda se pandraha bheda samajhanA cAhie / yahAM aura Age bhI kSetra ke AdhAra para manuSyoM kA vargIkaraNa kiyA gayA hai| karmabhUmi kSetra pandraha haiM, ataeva karmabhUmaka manuSya bhI pandraha prakAra ke hI kahe gae haiN| ye karmabhumaka manuSya saMkSepa se do prakAra ke haiM, yathA-Arya aura mleccha / jo heya dharmoM se dUra raheM aura upAdeya dharmoM ko prApta hoM ve Arya kahalAte haiM / pRSodarAdi gaNa meM hone se 'Arya' zabda niSpanna huA hai| jinakA vacana aura AcAra vyakta (spaSTa) na ho ve mleccha kahe jAte haiM / 'mleccha' dhAtu avyakta bolI ke artha kA vAcaka hai| tAtparya yaha hai ki mleccha manuSya ve haiM jinakA sakala AcAra ziSTa prazna che-karmabhUmaka manuSya keTalA prakAranA hoya che? zrI bhagavAne uttara Ape-karmabhUmaka manuSya paMdara prakAranA hoya che. teo A rIte jANavA joIe. pAMcabharata, pAMcaravata, ane pAMca mahAvideha kSetranA bhede karI paMdara bheda samajavA joIe, ahIM ane AgaLa paNa kSetranA AdhAra para manuSyanuM vargIkaraNa karAceluM che. karmabhUminA kSetre paMdara che. tethI karmabhUmaka manuSya paNuM paMdara prakA2nA ja kahelA che. A karmabhUmaka manuSya TUMkANamAM be prakAranA che, jemake Arya ane pleccha je heya dharmothI dUra rahe ane upAdeya dharmane prApta thAya teo Arya kahevAya che. pRSodarAdi gaNamA hevAthI "Aya" zabda niSpanna thaye che. jeo ne AcAra ane vacana vyakta (spaSTa) na hoya teo sleccha kahevAya che. sveccha, dhAtu avyakta belInA arthane vAcaka che. tAtparya e che ke sveccha manaSya teo che ke jemane badhe AcAra ziSTajanA samAna nathI hote. Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtre sUcIkaTAhanyAyena apaya vyatayA prathamaM mlecchayaktavyatAmevAha-'se ki taM milikha? ___ atha "ki taM'-ke te-katithivA ityarthaH, mlecchAH prajamAH ? bhagavAnAha'miliya agegavihA paNNatA'-mlecchA anekavidhAH-nAnAprakArakA prajJaptAH 'ta jahA'-tadyayA 'sagA'-zakAH, 'javaNA-yavanA !'cilAyA' cilAtAH, 'sbrvvyrmurNddottttmNddgnijgpaanniyaa'-shvr-vr-murunndd-uddddmnnddkninnnnkpknnikaaH| 'kulakkhagoDa sihalapArasagodhA'-phulAkSa-gauDa-siMhala-pArasakA''ndhrAH, 'kAMghaaMbaDagadamila cillala puliMda-Arosa dovapokANagaMdhAhArayA-krauJcAmbaDaka, drAviDa phulinda-Aropa-Dova-pokANa gandhahArakAH; 'pahaliya ajhalaromapAsapausA'- balhIka-jallaroma-mApaLyakuzAH; malayAya'-malakAzca 'baMdhuyAyabandhakAca, 'cuMcuyAya' cumbukAzca, 'cUliya koMkaNagameyapalavamAlaya maggara AmAsiA '-cUlika-kokaNaka-sada paldava-mAlava-magara-AmApikAH, 'kaNavIralhasiya khasA'-karNapIra-hAsita-khasAH, 'khAsiya-khAsikAH, 'Nedara'nedarAH, 'moM'-mauNDAH-mauSThikA:-'DoMbila-DombilAH 'galaoma'-galaosAH janasammata,na ho / sUcI kaTAha nyAya se pahale kathana hone ke kAraNa mlecchoM kI prajJApanA karate haiN| prazna kiyA gayA hai ki mleccha kitane prakAra ke hote hai| ? bhagavAn ne uttara diyA-gleccha nAnA prakAra ke hote hai| isa prakAra haiM-zaka, yavana, cilAta (kirAta), zavara, parvara, guruNDa, uDDa, bhaNDaka, niSNaka, pakkaNika, kulAkSa, goMDa (goDa), siMhala, pArasaka, Andhra, kauMca, ambaDaka, drAviDa, cilvala, pulinda, AroSa, Doya, pokkANa, gandhahAraka, valhIka, jallaroma, la (ba) kuza malaka, baMdhuka, cUlika, koMkaNaka, meda, palhava, mAlaba, maggara, AbhApika, kaNavIra, lhAsika, gvasa, khAsika, nedUra, moMDhA, Dombila, galaosa, pradoSa, kaikeya, sUcikaTAha nyAyathI pahelA alpa kathana hovAne kAraNe TvenI (prathama) prarUpaNa kare che. prazna e che ke myuccha keTalA prakAranA hoya che ? zrI bhagavAne uttara Ape-pleccha aneka prakAranA hoya che. teo A prakAre che 24, yavana, fed zata za2, 2, mu37, 833, , nie 5 4, musAkSa, 13, (goDa) siMDasa, pArasa, mAnna, ya, a534. draviDa, pisa, sinda, mA5, 7, pay, ganyA24, DIs, asa 31, 8 (5) 42, bhara, madhu, yUli, 14, me, 5675, mApa, bha2 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra, pada 1 sU 38 deza medenAyaryAdikanirUpaNam 'posa'-pradopAH, 'kakkeya'-kaikeyAH, 'akhAga akhAgAH 'haNa romagahUNAH, romakAH, 'bhamararuya'-bhramararutAH, 'cilAya viyavAsIya'-cilAta viSaya vAsinazca 'evamAI'-evamAdikAH, evamAdaya ityarthaH, tathA ca mlecchAnAmanekavidhatvaM zaka-yavana-cilAta zavara--varvarAdi dezabhedAt, tatra zakadezanivAsinaH zakA ucyante, yavana dezanivAsino yavanA ucyante, ityAdirItyA pUrvoktA aprasiddhA nAnAdezAH lokato'vaseyAH prakRtamupasaMharanAha-'se taM milikkhU'te ete-pUrvoktA-mlecchAH prAptAH ||suu0 37 // . mUlam se kiM taM AriyA ? AriyA duvihA pANattA, taM jahA-iDipattAriyA ya, aNivipattAriyA y| se kiM taM iDi. pattAriyA ? iDDipattAriyA chabihA paNNatA, ta jahA-arahaMtA? cakavaTTI2, baladevA3, vAsudevA4, cAraNA5, vijaahraa6| settaM iDipanAriyA ? se kiM taM aNiDipattAriyA ? aNivipattAriyA navavihA paNNattA, taM jahA-khettAriyA1, jAi AriyAra, kulAriyA3, kammAriyA4, siyAriyA5, bhAsAriyA, dasaNAriyAda caarittaariyaa9| se kiM taM khettAriyA ? khettAriyA addhachaThavIsaivihA paNNattA, taM jahAakkhAga, hUNa, romaka, bhramarasta, cilAna dezavAsI ityAdi / isa prakAra dezAdi ke bheda se mlecchoM ke aneka prakAra haiN| zaka deza ke nivAsI zaka aura yavanadeza ke nivAsI yavana kahalAte haiN| isI prakAra anya bhI samajha lenA cAhie / jo aprasiddha deza haiM unheM loka se samajhanA cAhie aba upasaMhAra karate hue kahate haiM-yaha mlecchoM kI prarUpaNA huI // 37 // sAmApi4, 44vI2, 8si4, sa, rulex, 262, maudA, 1i , 14 sAsa, propa, ya, 205mA, DU, zabha, prabha2, 3ta, yisAta dezavAsI vigaire . A rIte dezAdinA bhede plechenA aneka prakAra che. zakadezanA nivAsI zaka ane yavana dezanA nivAsI yavana kahevAya che. e ja rIte bIjA paNa samajI levA joIe. je aprasiddha deza che temane lekethI jANI levA. have upasaMhAra karatA kahe che A svecchanI prarUpaNa thaI. e sU. 37 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 prahApanAsUce rAyagiha magaha, caMpA aMgA, taha tAmalitti vaMgA ya / kaMcaNapuraM kaliMgA, vANArasI ceva kAsI ya // 1 // sAe ya kosalA gaya; puraM ca kuru soriyaM kusahA y| kaMpillaM paMcAlA, ahichattA jaMgalA ceva // 2 // vauravaI soraTTA, mihile videhA ya vaccha kosaMvI / naMdipura saMDillA, bhadilaipurameva malayA ya // 3 // vaiirADa vaccha varaNA, acchA, tahamaittiyA vai dsnnnnaa| sottiyevaI ya cedI, vIyabhayaM siMdhusovIrA // 4 // mehurA ya sUraseNA, pauvA bhaMgI ya mArsaparivahA / sAvatthI ya kuNAlA, koDI vairisaM ca lATA ya // 5 // seyaviyA vi ya NayarI, kekaya addha ca AriyaM bhaNiyaM / itthuppattI jiNANaM, cakkINaM rAmakahANaM // 6 // se taM khettAriyA // 1 // se kiM taM jAi AriyA ? jAi AriyA chavihA paNNattA, taM jahA-aMbaTA ya 1, kaliMdA ya 2, videhA 3, vedaMgAiyA 4 / hariyA5 cuMcuNA6 ceva, cha eyA inbhjaaiio||1|| se taM jAi AriyA 2 / se kiM taM kulAriyA ? kulAriyA chavvihA paNNattA taM jahA-uggA? bhogA2 rAinnA3 ikkhAgA4 NAyA5 korbaad| se taM kulaariyaa|3|| se kiM taM kammAriyA ? kammAriyA aNegavihA paNNattA, taM jahA-dosiyA, suttiyA, kappAsiyA, suttaveyAliyA, bhaMDaveyAliyA, kolAliyA, naravAhaNiyA, je yAvanne tahappagArA / se taM kmmaariyaa|4|se kiM taM sippA riyA? sippAriyA aNegavihA paNNattA, taM jahA-tuNNagA, taMtu5. vAyA, paTTAgA, devaDA, varuTTA, chavviyA, kaTTapAuyArA, muMjapA Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU 38 dezamedenAryAdikanirUpaNam 447 uyArA, chattArA, vajjhArA, pucchArA, leppArA, cittArA, saMkhArA, daMtArA, bhaMDArA, jijjhagArA, sellagArA, koDigArA, je yAvanne tahappagArA / se taM sippAriyA / 5 / se kiM taM bhAsAriyA ? bhAsAriyA je NaM addhamAgahAe bhAsAe bhAseMti, tattha vi yaNaM jattha baMbhI livI pvtti| baMbhIe livIe aTArasavihe lekkha vihANe paNNatte, taM jahA-baMbhIra, javaNANiyAra, dosApuriyA3, kharoTTI4, pukkharasAriyA5, bhogavaiyA6, paharAiyA7, aMtakkhariyAda, akkharapuThiyA9, veNaiyA 10, niNhaiyA 11, aMkalivI12, gaNiyalivI13, gaMdhavalivI14, AyaMsalivI15, mAhesarI16, domilivI17, poliMdI18 / se taM bhaasaariyaa|| se kiM taM nANAriyA? nANAriyA paMcavihA paNNattA taM jahA -AbhiNibohiyanANAriyA1, suyanANAriyA2, ohinANA. riyA 3, mnnpjvnaannaariyaa|4, kevalanANAriyA 5 / se taM nANAriyA ||7||suu038|| chAyA-atha ke te AryAH ? AryA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-RddhiprAptAzci, anRddhi prAptAzci / atha ke te RddhiprAptAryAH ? RddhiprAptAH SavidhAH prajJaptAH, tadyathA-arhantaH1, cakravartinaH2, baladevAH3, vAsudevA4, ___ zabdArtha-(se kiM taM AriyA ?) Arya kitane prakAra ke haiM ? (duvihA paNNattA) do prakAra ke kahe haiM (iDipattAriyo ya aNiDipattAriyA ya) RdviprApta Arya aura jo Rddhi-prApta na hoM aise Arya (se kiM taM iDipattAriyA ?) RddhiprApta Arya kitane prakAra ke kahe haiM ? (chavihAM paNNattA) chaha prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (arahaMtA) zahAtha-(se ki ta AriyA) mAya sAnA DAya che ? (AriyA) mAya (duvihA paNNattA) me. 12 // 4 // cha (iDhipattAriyA ya aNiiDhipattAriyA ya) 3 pAsa mAya bhane 3ddhiAta na ya tapA mAya (se ki ta iDUDhipattAriyA ?) 3ddhiAta mAya TadA 2 // cha ? (iDhipattAriyA) ad AryA (cha vihA paNNattA) 7 42 cha (tauM jahA) teso 2 // prAre che (arahaMtA) tItha 2 (cakkavaTTI) yavatI (valadevA) Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre cAraNAH5, vidyAdharAH 6 / te ete Rddhi prAptAryAH |1| atha kete avRddhi prAptAryAH ? avRddhi prAptAryA navavivAH prajJaptAH, tadyathA = kSetrAryA: 1, jAtyAryAH 2, kulAryAH 3, karmAryA: 4, zilpAryA: 5, mApAryA:6, jJAnAryAH 7, darzanAryA:8, cAritrAryAH 9 / atha ke te kSetrAryA: ? kSetrAryA :- artha paviMzavidhAH prajJaptAH, tadyathA'rAjAgRhaM 1, magavaH, campA3, aGgaH, tathA tAmatiliptiH 3, vaGgava / kAJcanapuraM 4, kaliGgaH, vArANasI5, caitra kAzI ca // 1 // tIrthaMkara (cakkabaTTI) cakravartI (baladevA) baladeva (vAsudevA) vAsudeva (cAraNA) cAraNa Rddhi vAle (vijAharA) vidyAdhara (settaM iDipattAriyA) yaha Rddhi prApta Arya haiM / (se kiM taM gipittAriyA ?) Rddhi-aprApta Arya kitane prakAra ke haiM ? (navavihA paNNattA) nau prakAra ke kahe haiM (taM jahA ) ve isa prakAra ( khettAriyA) kSetra se Arya (jAi AriyA) jAti se Arya ( kulAriyA) kula se Arga (kammAriyA) karma se Arya (sippAriyA) zilpa se Arya (bhASAriyA) bhASA se artha (nAgAriyA) jJAna se Arya (daMsagAriyA) darzana se Arya (cAritAriyA) cAritra se Arya / ( se kiM taM khettAriyA ?) kSetrArya kitane prakAra ke haiM ? (adbalaccIsaivihA paNNattA taM jahA) sADhe paccIsa prakAra ke kahe gae haiM, ve isa prakAra haiM- ( rAyagiha) rAjagRha nagara ( jagaha) magadha (caMpA ) campA (aMgA) aMgadeza (tAmalitti) tAtralipti (baMgA ba) aura baMgadeza (kaMcaNapuraM) deva (vAsudevA) vAsudeva (cAraNA ) dhAraNa 3dvivANA (vijjoharA) vidyAdhara ( se ta iDhipattAriyA) mA 3dviprAsa bhArya hai (se ki ta aNiDhipattAriyA) 3ddhi prApta sArya DeTA prahAranA che ? ( navavihA paNNattA) nau prAranA uDejhA che (taM jahA) tethe yA prakAre (khettAriyA) kSetrathI gArya (jAI ariyA) atithI gArya (kula: riyA) DuNathI (kammA(riyA) urmI Arya (simpa. riyA) zikSapathI Arya (bhAsaH syiA) bhASAthI Arya (nANAriyA) jJAnathI bhArya ( haMsagAriyA ) darzanathIgArya (cAritA riyA ) yastribhArya ( se kiM ta khettAriyA) kSetrArya DeMTalA prAranA che ? ( adva chavIsaivihA paNNattA taM jahA ) sADA panthIsa prAranA aisA A prakAre che che teo ( rAyagiha) rASTragRDanagara ( magaha ) bhagava (caMpA ) thapA (aMgA) ga ( tAma Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 449 prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.38 dezamedenAryAdikanirUpaNam sAketaM 6, kauzalo, gajapuraM7, ca kuruH saurikaM8, kuzAvartazca / kAmpilya9, pAJcAlaH, ahicchatrA10, jaGgalazcaiva // 2 // dvArAvatI11, saurASTraH, mithilA12 videhazca, vatsaH13, kauzAmbI nandipuraM 14, zANDilyaH, adila15, purameva malayazca // 3 // vairATaM16, vatsaH, varaNA17, [purI] accha stathA mRtikAvattI18 dazANaH / zauktikAvatI19, ca cediH, vIta20, bhayaM sindhusauvIraH // 4 // mathurA21 ca zUrasenaH, pApA22 bhaGgazca mAsA 23, purivrtH| zrAvastI24, ca kuNAlaH, koTi25 varSa ca lATazca // 5 // kaMcanapura (kaliMgA) kaliMga (vANArasI ceva) banArasa nagarI (kAsI ya) aura kAzI deza (sAeya) sAketa (kosalA) kauzala (gayapuraM ca) gajapura (kuru) kuru (soriyaM) saurika (kusahA ya) aura kuzAvarta (kaMpillaM) kAmpilya (paMcAlA) pAMcAla (ahicchattA) ahicchanna (jaMgalA ceva) aura jaMgaladeza (bAravaI) dvArikA (sorahA) saurASTra (mihila) mithilA (videhA ya) aura videha (vaccha) vatsa (kosaMbI) kauzAmbI (naMdipuraM) nandipura (saMDillA) zAMDilya (bhaddilapura meva) addilapura (malayA ya) aura malaya (vairADa) vairATa (vaccha) vatsa (varaNA) varaNA purI (acchA) accha (taha) tathA (mattiyAvai) mRttikAvatI (dasaNNA) dazArNa (sottiyavaI ya) aura zuktikAvatI (cedI) cedi (vIyaayaM) vItabhaya (siNdhusoviir|) sindhusauvIra (mahurA ya) aura mthur| (sUraseNA) zUrasena (pAvA) pAyA (bhaMgI ya) aura bhaMga (mAsa) mAsa (purivaTA) purivarta litti) liHi (baMgAya) mane deza (kaMcaNapura) 4 yana52 (kAliMgA) li (vANArasI ceva) mane manA2sanagarI (kAsIya) ane. zIza (sAeya) sADeta (kosalA) ra (gayapura ca) 2452 (kuru) 33 (soriya) sau.24 (kusaTrA ya) bhane irzAvata (kApalla) 58 (paMcAlA) 5 yAta (ahicchattA) maDi (jaMgalA ceva) ma. deza (bAravai) 245 (soradA) saurASTra (mihilA) mithilA (videhAya) mane viheDa (vacchA) parasa (kosaMbI) auzI (naMdipura) nahI52 (saMDillA) 2||y (bhadilapurameva) hisapura (malayA ya) mane masaya (vairADa) vairATa (vaccha) palsa (varaNA) 124ApurI (acchA) 2527 (tah) tathA (mattiyA vai) bhRttitI (dasaNNA) 4zA (mottiya vaIya) mane zutipatI (cedI) yehI (vIyabhaya) pItamaya (sindhu sovIrA) sinyu sauvI2 (mahurA ya) mane mthu2|| (sUraseNA) 12sena (pAvA) paa|| (bhaMgI ya) mane ma' (mAsa) bhAma (purivadvA) pusvitaH (sAvatthIya) bhane zrAvastI (kuNAlA) 3Y (koDI varisaM ca) viSa Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 prahAramAsa zvetAmbikA'pi ca nagarI, kekaMgAdha ca Arya bhaNitam / anotpatti jinAnAM, cakriNAM rAmakaNAnAm // 6 // ne gate kSetrAyaH / atha ke te jAtyAyaH ? jAtyAryAH paravidhA: pranatA, nadyayA-ambAma, kalindAzca2, vaidehAH3, vedanAdikAH 4 / haritAH5, cunnuNAdhava / 6 / paDhete 3-yajAtayaH // 1 // te ete jAtyAryAH / 2 / aba ke ne kulAyAH ? lAyaryAH 1 vidhAH prajJaptAH, tadyathA-ugrAH1, bhogA:2, gajanyAH3, devAkayA, jAtA, kauravyAH 6 / ete kulAryAH / 3 / ava ke ne kAryAH ? karmAgargA anekavidhAH (sAvatthI ya) aura zrAvastI (kuNAlA) duNAla (koTI varimaMca) aura koTivarpa (lATA ya) aura lATa (seyaviyA vi ya garI) tathA zvetAmbiA nagarI (kekaya ahaM na) AmAkekA deza (AriyaM nANiya) arya kSetra kahA hai (ityuppattI ziNANaM cAkINa rAmakahAi) ina kSetroM meM tIrthaMkaroM, cakravatiyoM, paladevoM aura vAsudevoM kI utpatti hotI hai| (se taM khettAriyA) gaha kSetrArya kI papaNAI / ___ (ro ki taM jAiAriyA ?) jAti se Arma kitane prakAra ke haiM ? (chavihA paNNattA) chaha prakAra ke haiM (taM jahA) va dama prakAra (aMyaTTA ya) aMbaSTa (kaliMdA ya) kalida) (videtA) vadeha (vedaMgAdiyA) vaidaDgAdika (hariyA) harita (cuNA ceva) aura cuNa (cha) kaha (gayA) ye (ibhajAIo) ijAniyAM hai / (se taM jAiAriyA) yaha jAdi-Arya hue| (se kiM taM bulAriyA ?) kula se Arga kitane prakAra ke haiM ? (chavitA paNNatA taM jahA) prakAra ke kahe haiM ve isa prakAra (uggA) ugra (bhogA) bhoga (rAinna) rAjanya (igbAgA) ikSvAku (NAyA) jJAta (lATA ya) govA (saMyaviyA vigaNayarI) ant rI (kriya a ca) gane yI 34 35 (Ariva bhaNiya) gAya cha (ityupattI jiNANaM cAkI gANDANa) / bhAta , sI, so ane pAsuvAnI atizaya (se taM sattAriyA) yA kSetra pAnI 5359 54 (ge kiM taM jAiAriyA) aldil 2 8 2nA cha ? (jAI AriyA) tithI 2 (cha tihA paNNattA) 7 // 2 // cha (ta jahA) tethe A sAreche (adAya) 25757 (kAlidA ya) si (videhA peTeDa (vedaMgAdiyA) 36 4i (hariyA) urita (QcuNAceva) gane yu 25 (cha) ch| (eyA) / (inbha jAIA) aadli cha (se taM jAi AriyA) anii AryA cha (se kiM ta kulAriyA) sana 2 // oN TasA nA cha ? (kulAriyA) __.. yI mArya (cha vihA paNNattA) 7 52nA hyA cha (ta jahA) te|| 2 // Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra. pada 1 sU.38 dezabhedenAyaryAdikanirUpaNam prajJaptAH, tadyathA-dopikAH, sautrikAH, kAAsikAH, sUtravaitAlikAH bhANDavaitAlikAH, naravAhanikAH, ye cAnye tathAprakArAH / te ete karmAH / 4 / atha ke te zilpAryAH ? zilAryA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-tunnAkAH, tantuvAyAH paTTakAH [paTTakArakAH] deyaDAH, varuTTAH, charvikAH, kASThapAdukAkArAH, muMjapAdukAkArA chatrakArAH baccharA1, pR-pu-cchAkArAH, lepyakArAH, citrakArAH, zasakArAH, dantakArAH, bhANDakArAH, jijjhakArAH1, sellakArAH, koTikArAH, ye cAnye (koravvA) kaurava kula meM utpanna (se kiM taM kammAriyA?) kArya kitane prakAra ke haiM ? (aNegavihA paNNattA) aneka prakAra ke kahe haiM (taM jahA) meM isa prakAra (dosiyA) doSika-daSyaka (suttiyA) sautrika (kapAsiyA) kApAsika (muttaveyAliyA) sUtravaitAlika (bhaMDaveyAliyA) mANDavaitAlika (kolAliyA) kulAlakarmI (naravAhaNiyA) naravAhanika / (je yAvanne tahappagArA) anya jo isI prakAra ke haiM (se taM kammAriyA) ye kArya hue| ___ (se kiM taM sippAriyA ?) zilpArya kitane prakAra ke haiM ? (aNevihA paNNattA) aneka prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (tuNNAgA) darjI (taMtuvAyA) julAhe (paTTAgA) paTTakAra (deyaDA) dRti-mazaka banAne vAle (valhA) vaTa-picchika (chaviyA) caTAI Adi banAne vAle (kaTapAuyArA) khaDAUM banAne vAle (jhuMjapAuyArA) mUMja kI pAdakA banAne vAle (chttaar|) chatra banAne vAle (vjjhaar|) bahe banAne vAle (pucchArA) prahAra cha (uggA) SA (bhoga) ra (rAinnA) 204nya (ikkhAgA) 6 (NAyA) sAta (koravyA) au25 mA bhelA (se ki ta kammAriyA) 4Aya 31 42nA che ? (kammAriyA) mAya (aNegavihA paNNattA) bhane 42 4dyA che (taM jahA) tamAma prAra (dosiyA) hoSi-idhya (suttiyA) sautri (kApAsiyA) asi (suttaveyAliyA) sUtra vaitAni (bhaMDaveyAliyA) Hisales (kolAliyA) BAra bhI (naravAhaNiyA) na2vA ni4 (je yAvanne tahappagorA). manya re mAvI tAche (se ttaM kammAriyA) mA bhaya thyaa| se kiM taM sippAriyA) zipAya OMTayA AIRna cha ? (aNega vihA paNNatA) mane prAranA 4aa cha (taM jahA) tamAma prAre (tuNNAgA) hala tivAyA) 1942 (paTTAgA) 542 (deyaDA) bha64 manAvanA2 (varuTTA) 131 pi274 (chaviyA) 24 vigere manAnA23 (kaTTapAuyArA) yApIye. mnaapn| (maMjapAuyArA) munI paahuye| naacnaa2| (chattArA) chatra manAvA (vajjhArA) Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 graMzApanAsUtre tathAprakArAH, te ete zilpAyIH / / / aba ke te mAgAyIH ? bhApAryAH ye khalu ardhamAgadhyA bhApayA bhASante / tatrApi ca khalu yatra brAhmI lipiH pravartate / brAhmayAM lipau aSTAdazavidhaM lekhavidhAnaM prajJaptam , tadyathA-brAhmIra, yavanAnikA2, dopApurikA3, kharoTTI4, puSkaraNArikA5, bhogavatikA6, praharAdikA7. antAkSarikA8, akSara pR-pu-pTikA9, vainayikI 10, nihavinA11, aGkalipiH 12, gaNitalipiH 13, gandharva lipiH14, AdarzalipiH 15, mAhezvarI 16, pucchakAra (leppArA) lepya banAne vAle (cittaar|) citrakAra (saMkhArA) zaMgvakAra (daMtArA) dantakAra (bhaMDArA) bhANDakAra (jijjhagArA) jijjhakAra (sellArA) sellakAra (koDigArA) koTikAra (je yAvanne tahappagArA) anya jo isI prakAra ke haiN| (le ttaM sippAriyA) ye zilpArya hue| (se kiMta bhAsAriyA ?) bhASA se Arya kitane prakAra ke haiM ? (je adamAgahAe bhAsAe bhAse ti) jo arddhamAgadhI bhASA bolate haiM (tattha vi ya NaM jattha baMbhI livI pabattai) unameM bhI jahAM brAhmI lipi kA vyavahAra hotA hai (aTThArasavihe) aAraha prakAra kA (lekhavihANaM) lipividhAna (paNNatte) kahA hai (taM jahA) vaha isa prakAra (baMbhI) brAhmI (javaNAgiyA) yavanI (dosApuriyA) doSApurikA (kharoTI) kharohI (pukkharasariyA) puDakarazArikA (bhogavaiyA) bhogavanI (paharAiyA) praharAdikA (aMtakkhariyA) antAkSarI (akkharapuriTThayA) akSara puSTikA (vegaiyA) vainayikI (liNhaiyA) nihavikA (aMkalipI) aNkmnaavnaa| (pucchArA) 27412 (leppArA) deya mnaanaa| (cittArA) (yAra (saMkhArA) 212 (daMtArA) 2 (bhaMDArA) Hist2 (jijjhagArA) 2 (sellArA) ses4|2 (koDigArA) A4i2 (je yAvanne tahApagarA) mI ApA mAna cha (se taM sippAriyA) mA zi5 mA che. (se kiM ta bhAsAriyA ?) bhASAthI mAryo / 2 // cha ? hApAthI mAya (je NaM addhamAgahAe bhAsAe bhAsaMti) yI ma bhAgadhI mArI cha (tatya vi ya NaM jattha baMbhI libI pavattai) temA 5nyAM prAjhI lipIna vyavahAra thAya cha (advArasavihe) 24.2 prA2nA (lekkha vihANa) sipI vidhAna (paNNatte) madhu cha (ta jahA) te mA zata ch| (vabhI) prAjhI (javaNiyA) yavanI (dosA puriyA) ho| pu4i (kharoTI) roTTI (pukkharasAriyA) 1042 sA2i1 (bhogavaiyA) gavatI (paharAiyA) pra. zAi (aMtakkhariyA) antAkSarI (akkhara puTTiyA) AA2 pRsstti| (veNaiyA) vainaayi| (niNhaiyA) ni-vi| (aMkalivI) 54 sipI (gaNiyalivI) gati lipI Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracitI TIkA pra. pada 1 sU.38 deza ne denAryAdika domilipi: 17, poni 18 / te ete mApAryAH |6| atha ke tejJAH ? jJAnAyAH paJcavivAH prajJataH taya-AbhinivodhikajJAnAryAI: 1, zrutajJAnAryAH 2, AdhijJAnA: 3 mA 4, kevalajJAnAryAH 5 / te ete jJAnAryAH |7|| sU0 38|| TIkA - athAryaprabhedAn prarUpayitumAha - ' se kiM taM AyariyA ?' - ' se ' - atha - ke-katividhA ityarthaH AryAH prajJatAH ? bhagavAnA- 'AyariyA dubihA paNNattA' AryA dvividhAH prajJaptAH, 'taM jA' - tadyathA - " [ -' iDDi pattAyariyAya' - RddhiprAptAryAMzca, 'aNiDDi pattAyariyAya' - avRddhi prAptAryAzca tatra Rddhi prAptAryAn prarUpayitumAhalipi (gaNiyalivI) gaNitalipi (gaMdhavcalivI) gandharvalipi (AyaM salivI) Adarzalipi ( mAhesarI) mAhezvarI ( domilivI) domilipi (poliMdI) paulindI ( se ta AsAriyA) ye bhAvArya hue / ( se kiM taM nANAriyA ?) jJAnArya kitane prakAra ke haiM ? (paMcavihA paNNattA) pAMca prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra ( AbhiNibohiya nANAriyA) Abhiniyodhika jJAnArya (sucanANAriyA) zrutajJAnArya (ohi nANAriyA) avadhijJAnArya (maNapajavanANAriyA) manaH paryavajJAnArya (kevalanANAriyA) kevala jJAnArya (se se nANAriyA) ye jJAnArtha hue // 38 // TIkArtha- aba Arya manuSyoM kI prarUpaNA karate haiM / prazna hai ki Arya kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAna ne uttara diyA- Aryajana do prakAra ke hote haiM - RddhiprApta aura avRddhiprApta / jinheM kisI prakAra (gaMdhaJca livI) ganrdhava diyI (AyaMsalibI) maharzasipI (mAdesarI) mAhezvarI (do libI) hobhisipI (pAliMdI) potinhI ( se taM bhAsAriyA) mA lApArya thayA 453 ( se ki ta nANAriyA ) jJAnArya DeTA prahAranA che ? (nANAriyA) jJAnArya (paMcavihA paNNattA ) yAMnya aAranA uDelA che ( ta jahA) tethe yA rIte (AbhiNibrohiyanANAriyA) mAliniyodhi jJAnArya (suyaNANAriyA ) zrutajJAnArya (ohinANAriyA) avadhijJAnArya (maNapajjavanANAriyA) manaHparyava jJAnArya (kevalanANAriyA) vasa jJAnArya (se ta nANAriyAM) mA jJAnAryo thayA // sU 38 // TIkA have Aya manuSyAnI prarUpaNA kare che prazna e che ke A keTalA prakAranA hAya che? zrI bhagavAne uttara ApyA--Ajana e prakAranA heAya che. rUddhiprApta ane anuddhiprApta. jeone kai prakAranI rUddhiprApta heAya te rUddhiprApta kahevAya che. jeene kAMi rUddhiprApta na hoya parantu Aya hAya tee anuddhiprApta A kahelA che. Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bangbang prajJApanAsUtre 'se kiM taM iDipattAyariyA ?' - ' se' - atha ke te - katividhA ityarthaH Rddhi prAptA: ? bhagavAnAha - 'iDipattAyariyA chavvihA paNNattA' - RddhiprAptAryAH par3avidhAH prajJatAH 'taM jahA' - tathathA - 'arahaMtA' - arhantaH 1, 'cakkabaTTI' - cakravartinaH 2, 'valadevA' - baladevAH 3, 'vAsudevA' vAsudevA: 4, 'cAraNA' - cAraNAH 5, 'vijjAharA' vidyAdharAH6,-prakRtamupasaMharannAha - ' se taM iDDipattAyariyA' - te ete - pUrvoktAH, Rddhi prAptAryAH prajJaptAH / athAvRddhi prAptAryAn prarUpayitumAha - 'se kiM taM aNiDipattAyariyA ? -atha ke te katividhA ityarthaH anRddhiprAptAryAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'aNiDipattAyariyA vavihA paNNattA ?' - anRddhiprAptAryA navavidhAH : - nava prakArakAH prajJaptAH, 'taM jahA ' tadyathA - ' khettAriyA' - kSetrAryA: 1, 'jAti AyariyA' - jAtyAryAH 2, 'kulAriyA ' kulAryAH 3, 'kammAyariyA' - karmAryAH 4, 'sippAriyA' - zilpAryAH 5, 'bhAsAriyA' bhApAryAH6, 'nANAriyA'--jJAnAryA : 7, 'daMsaNA riyA' - darzanAryAH 8, 'cAritAriyA' cAritrAryAzca tatra kSetram - utpattisthAnam Arya- zreSThaM kSetraM yeSAM te kSetrAryAH kI Rddhi prApta ho ve RddhiprApta Arya kahalAte haiM aura jinheM koI Rddhi prApta na ho, magara Arya ho ve amRddhiprApta Arya kahe gae haiM / " aba RddhiprApta AryoM kI prarUpaNA kA jAtI hai - RddhiprApta Arya kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn ne kahA- ve chaha prakAra ke hote haiM - (1) tIrthakara (1) cakravarttI (3) baladeva (4) vAsudeva (5) cAraNa aura (6) vidyAghara | ye RddhiprApta Arya haiM / anuddhiprApta Arya nau prakAra ke haiM / ve isa prakAra haiM- (1) kSetrArya (2) jAtyArya (2) kulArya (4) karmA (5) zilpArya (6) bhASA (7) jJAnArya (8) darzanArya aura (9) cAritrArya kSetra arthAt janma sthAna jinakA zreSTha ho ve kSetrArya kahalAte haiM, kyoMki ve zreSTha kSetra meM utpanna hue haiM / jinakI Age kahI jAne vAlI have rUddhiprAsa ACnI prarUpaNA karAya che rUddhiprApta A keTalA prakAranA che ? zrI lagavAne u-teso cha prahAranA che (hoya che) - (1) tIrtha 42 (2) yavartI (3) jasadeva (4) vAsudeva (4) thAraNa bhane (6) vidyAdhara bhA3ddhi prApta A che. anRddhiyAsa sArya nau ajharanA che. tethe yA rIte - (1) kSetrArya (2) nnatyArya (3) sArtha (4) urbhArya (4) zicArya (6) bhASArya (7) jJAnArya (8) darzanArya (2) yAritrAya kSetra arthAt janma sthAna jeenu zreSTha hAya teo kSetrAya kahevAya che. Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 455 prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.38 dezabhedenAryAdikanirUpaNam kSetrotpannatvAt zreSThakSetrA ucyante, jAtiH-vakSyamANA ambaSThAtyAdirUpA AryAabhyahI yeSAM te jAtyAryAH-abhyarhajAtaya ityarthaH, kulaM-vaMzaH, Aya-zreSThaM yeSAM te kulAryAH zreSThakulA:-kulInA ityarthaH-karma-kRSi vANijyAdi, Arya-zreSThaM yeSAM te kAryAH abhyarhakarmANa ityarthaH, zilpa-kalA catuSpaSTirUpA Arya-zobhanaM yeSAM te zilpAryAH, bhASA-vacanam, AryA-zreSThA yeSAM te bhASAH , abhyaIvacanA ityarthaH, jJAnam-Aryam-yathArtha yepAM te jJAnAryA:-yathArthajJAninaH, darzanam-Arya-yathArtha yeSAM te darzanAryAH-yathArthadarzanaza linaH, cAritram-AryamzreSThaM yeSAM te cAritrAryA:-abhyarhacAritravantaH / ___atha-kSetrAryAn prarUpayitumAha-se kiM taM khettAriyA ?' 'se'-atha, 'kiM taM' ke te-katividhA ityarthaH kSetrAryAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'khettAriyA'-kSetrAryAH 'addhachabbIsaivihA paNNatA'-arddhapaviMzatividhAH-sArddhapaJcaviMzatibhedAH, prajJaptAH ambaSTa Adi jAti uttama ho ve jAtyArya / jinakA kula (vaMza) zreSTha ho ve kulArya kahalAte haiM / jinakA kRSi vANijya Adi karma arthAt jIvikA kA sAdhana uttama ho ve kArya kahe gae haiN| jinakA zilpa arthAt causaTha kalAeM uttama ho ve zilpArya / jo Arya bhASA kA prayoga karate hoM ve bhASArya, jo jJAna se uttama hoM arthAt jinakA jJAna yathArtha ho ve jJAnArya, jinakA darzana zreSTha ho ve darzanArya aura jinakA cAritra uttama ho ve cAritrArya kahalAte haiN| aba kSetrAryoM kI prarUpaNA kI jAtI hai / prazna huA ki kSetrArya kitane prakAra ke haiM ? bhagavAna ne uttara diyA-kSetrArya sADhe paccIsa kemake teo zreSTha kSetramAM janmelA che. jeonI AgaLa kahevAmAM AvanArI anuSTha Adi jAti uttama hoya teo jAtyAya che. jeonuM kula (vaMza) zreSTha hoya teo kulArya kahevAya che. jeonI khetI vepAra vigere kAma arthAta AjIvikAnu sAdhana uttama hoya teo karmAya kahelA che. jeonu zilpa arthAt cosaTha kalA uttama che teo zilpA, jeo Arya bhASAno prayoga karatA hoya teobhApAya, je jJAnathI uttama hoya arthAt jemanuM jJAna yathArtha che teo jJAnArya, jeonuM darzana zreSTha hoya teo darzanArya, jenuM caritra uttama hoya teo cAritrArya kahevAya che, kSetronI prarUpaNa karAya che prazna thAya ke kSetrAye keTalA prakAranA hoya che? zrI bhagavAne uttara Apya-kSetrArtha sADA pacIsa prakAranA che. teo A prakAre che. Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 pratApanAsUtra 'taM jahA'-tadyathA-rAyagihamagaha 1'-rAjagRhaM nagaraM, magadho janapadaH, tathA ca magadheSu janapadeSu rAjagRha nagaraM kSetrAryatvena ucyate 'caMpA aMgAra' campAnagaram, aGgo janapadaH, aGgeSu janapadepu campAnagaraM kSetrAryatvena prasiddhamityarthaH, 'taha'tathA 'tAmalittivaMgAya3' tAmaliptaH nagaram vaGgazca janapadaH, vaGgepu janapadepu tAma liptinagara kSetrAryatvena ucyate, 'kaMcaNapuraM kaliMgA4'-kAzcanapura nagaram, kaliMgo janapadaH, kaliGgeSu janapadeSu kAJcanapura nagaraM kSetrAryatvenocyate, 'vANArasI ceva kAsIya5'-vArANasIcaiva nagaram kAzI ca janapadaH, tathA ca kAgIjanapadeSu vArANasI nagaraM kSetrAryatvena ucyate // 108 // 'sAeyakosalA 6'-sAketo nagaraM, kozalo janapadaH, kozalajanapadeSu sAketanagaraM kSetrAyatyenocyate, 'gayapuraM ca kuru7'-gajapurazcanagaraM, kuruzcajanapadaH, kuruSu janapadepu gajapuraM nagaraM kSetrAryatvena prasiddham, 'soriyaM kusaTTAya8' saurikaM nagaraM, kuzAvartazca janapadaH, kuzAvartajanapadepu saurikaM nagara kSetrAryatvena prasiddham 'kaMpillaM paMcAlA9'-kAmpilyaM nagaram, paJcAlo janapadaH, paJcAleSu janapadepu kAmpilyaM nagaraM kSetrAryatvena vyapadizyate, 'ahicchattA jaMgalAceva 10' ahicchatrA nagaram , jaGgalazca janapadaH, tathA ca jaGgalajanapadeSu ahicchatrA nagara kSetrAryatvena vyavayite // 109 // 'vAravaI sorahA 11' dvArAvatI nagaram saurASTro janagadaH, saurASTreSu janapadeSu dvArAvatI nagaraM kSetrAryatvena prakAra ke haiM / ve isa prakAra haiM-(1) magadha deza meM rAjagRha nagara Arya kSetra hai (2) aMga deza meM campAnagarI Arya kSetra hai (3) baMgadeza meM tAmalipti nagarI Arya kSetra hai / (4) kaliMga deza meM kAMcanapura Arya kSetra hai / (5) kAzI deza meM vArANasI nagarI Arya kSetra hai (3) kozala deza meM sAketanagara Arya kSetra hai| (7) kurudeza meM gajapura (hastinApura) Arya kSetra hai| (8) kuzAvartta deza meM soriyapura (saurikanagara) Arya kSetra hai| (1) paMcAladeza meM kAmpilyapura (10) jAMgala deza meM ahichatranagara (11) saurASTra meM bArAvatI (dvArikA) (12) videha jana (1) magadha dezamA 202 saya kSetra cha (2) mahezamA ya 5 // nArI mAtra cha, (3) mahezamA sisi nagarI mAtra cha (4) kaliMga dezamAM kAMcanapura nagara Aya kSetra che (5) kAzI dezamAM vArANasI nagarI Arya kSetra che. (6) kezala dezamAM sAketanagara Arya kSetra che (7) kurUdezamA hastinApura mAya kSetra cha (8) zAvata dezamA soriya52 (sauri nA2) Aya kSetra che. (6) payAdA dezamA 4ipijhyapu2 (10) one dezamA 273 naga2 (11) saurASTramAM dvArAvatI (dvArakA) (12) videha janapadamAM mithilA nagarI (13) Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.38 dezabhedenAryAdikanirUpaNam vyavahriyate, 'mihilavidehAya 12' mithilA nagaram, videho janapadazca, videheSu janapadeSu mithilAnagaraM kSetrAryatvena vyapadizyate, 'vacchakosaMbI 13'-vatso janapadaH, kauzAmbI nagaram, vatsapadeSu kauzAmbI nagaraM kSetrAryatvena prasiddham 'naMdipuraM saMDillA 14'-nandipuraM nagaram, zANDilyo janapadaH, zANDilyajanapadeSu nandipuraM nAmanagaraM kSetrArthatvena prasiddham 'bhaddilapurameva malayAya 15'-bhadilapurameva nagaram malayazca janapadaH, malayajanapadeSu bhaddilapuraM nAma nagaraM kSetrAryatvena vyapadizyate // 110 // 'vairADavaccha 16'- vairATaM nAma nagaraM, vatso janapadaH, vatsajanapadeSu vairATaM nagaraM kSetrAryatvena vyavahriyate, 'varaNA acchA 17'-varaNo nAma janapadaH, acchA-purI, varaNajanapadeSu acchApurI kSetrAryatvena vyapadizyate, 'tahamattiyAvaIdasaNNA 18'-tathA mRttikAvatI nAmapurI, dazAoM janapadaH, dazArNa janapadeSu mRttikAvatIpurI kSetrAryatvena vyapadizyate, 'sottiyavaIyacedI 19'zauktikAvatI ca purI, cediH janapadaH, cedijanapadeSu zauktikAvatIpurI kSetrAryatvena vyavahriyate, 'vIyabhayaM siMdhu sovIrA20'-vItabhayaM nagaram sindhu sauvIro janapadaH, sindhusauvIrajanapadeSu vItabhayaM nagaraM kSetrAryatvena vyavahriyate // 111 // 'mahurAyasUraseNA 21' mathurAcapurI, zUraseno janapadaH, zUrasenajanapadeSu mathurApurI kSetrAryatvena prasiddhA, 'pAvA bhaMgIya22-pApA nAmapurI, bhaGgazca janapadaH, bhaGgajanapadeSu pAvApurI kSetrAryatvena prasiddhA vartate, 'mAsapurivaTTA23'-mAsAnAmapurI, purivoM janapadaH, purivartajanapadeSu mAsApurI kSetrAryatvena prasiddhA, 'sAvatthI ya kuNAlA 24'-zrAvastInAmapurI, kuNAlo janapadaH, kuNAlajanapadeSu pada meM mithilA nagarI (13) vatsa deza meM kauzAmbI nagarI (14) zAMDilya deza meM nandipura (15) malaya deza meM bhadilapura (16) vatsa deza meM vairATa nagara (17) varaNa janapada meM acchA nagarI (18) dazArNa deza meM mRttikAvatI nagarI (19) cedi janapada meM zauktikAvatI nagarI (20) sindhu sauvIra deza meM vItabhaya nAmaka nagara (21) sarasena deza meM mathurAnagarI (22) aMga nAmaka janapada meM pAvApurI (23) purivartta janapada meM mAsA nAmaka nagarI (24) kuNAla deza meM zrAvastI vatsadezamAM kauzAmbI nArI (14) zADilyadezamAM nandipura (15) malayadezamAM bhadilapura (16) vatsadezamAM virATa nagara (17) varaNa janapadamA acchA nagarI (18) dazArNa dezamAM mRttikAvatI nagarI (19) cedijanapamAM zauktikAvatI nagarI (20) sidhu sauvIra dezamA vItabhaya nAmaka nagara (21) zurasena dezamAM mathurA nagarI (22) a ga nAmaka janapadamAM pAvApurI (ra3) purIvarta janapadamAM mAsAnAmaka nagarI (24) kuNAla dezamAM zrAvastI nAmaka nagarI (25) lAdezamAM pra058 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 prazApanAsUtre zrAvastIpurI kSetrAryatvena vyapadizyate, 'koDIvarisaMca lATAya25'-koTivapaJca nagaram, lATazca janapadaH, lATajanapadeSu koTiyapaM nAma nagara kSetrAryatvena vyapadizyate // 112 // 'segaviyAvi ya NayarI kekaya addhaM ca AriyaM bhaNiyaM 26'zvetA'mvikA'pi ca nagarI kSetrAryatvena vyapadizyate, kekayArddhazca AryabhaNitamkSetrAryatvena kathitaM vartate 26 / evaJca magopu janapadeSu rAjagRhaM nagaram 1, aGgaSu campA2, baGgeSu tAmaliptI 3, kaliGgepu kAJcanapuram'4 kAzIpu vArANasI5, kosalAsu sAketam 6, kurupu gajapuram 7, kuzAvartepu saurikam 8, pAJcAleSu kAmpilyam9, jaGgalepu ahicchanA10, saurASTrepu dvArAvatI11, videheSu mithilA 12, vatsepu kauzAmbI 13, zANDilyeSu nandipuram ? 4, malayeSu bhadilapuram 15, vatseSu vairATapuram 16, varaNeSu acchApurI 17, dazArNapu mRttikAvatI 18, cediSu zauktikAvatI 19, sindhusauvIreSu vItabhayam 20, zUrasenepu mathurA21, bhaGgeSu pAvA 22, purivarteSu mArAA23, kuNAleSu zrAvastI24, lATAmu koTivarpam 25, zvetAvikAnagarI 26 / kekayajanapadAdaJca 26 // etAvat paJcaviMzati janapadAtmakaM kSetra mArya bhaNitam iti phalitam tatra hetumAha-'ityu pattIjiNANaM, paMcakINaM rAmakahANaM // 113 / / atra upayukeSu sArddha paJcaviMzatikSetreSu, utpattijinAnAM-tIrthakarANAm cakriNAm- cakravartinAM rAjJAm, rAmakRSNAnAm-rAmANAM baladevAnAm, kRSNAnAm-vAsudevAnAM saJjAtAH, ataH pUrvoktasArddha paJcaviMzati janapadAtmakam Aryamukam / prakRtamupasaMharati-se 2 khettAriyA'-te ete-pUrvoktAH kSetrAryAH prajJaptA, evaJca yatra tIrthakara cakravartivaladevavAsudevAdInAmutpAdastadAyamiti kSetrAryAnAryavyavasthA pratipAditA, nAmaka nagarI (25) lATa deza meM koTivarSi nAmaka nagarI aura (25 // ) kekayAI janapada meM zvetAmbikA nagarI, ye saba kSetra AryakSetra kahalAte haiM aura yahAM ke nivAsI manuSya kSetra kI apekSA Aye haiN| inheM Arya kSetra kahane kA kAraNa yaha hai ki sADhe paccIsa kSetroM meM tIrthakaroM kA, cakravartiyoM kI, baladevoM gvaM vAsudevoM kA janma hotA hai| isa prakAra phalitAca yaha huA ki jahAM tIrthakaroM Adi kA janma hotA hai, ve kSetra Ayona kahalAte haiM aura zeSa anaayeN| keTivarSa nAmaka nagara ane (2 pA) kekayArAddha japadamA zvetAmbikA nagarI, A badhA kSetre AryakSetra kahevAya che. ane hi ne rahenArA manuSya kSetranI apekSAe Arya che. Amane AryakSetra kahevAnuM kAraNa e che ke sADA paccI kSetramAM tIrtha karenI. cakavatIonI, baladevanA temaja vAsudevanA janma thAya che. A prakAre phalitArtha e thayo ke jyAM tIrthakara vigerenA janma thayA te kSetre AryakSetra kahevAya che ane bAkInA anArya, Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra, pada 1 sU.38 dezabhedenAryAdikanirUpaNam ___ atha jAtyArthaprarUpaNArthamAha-se ki taM jAi AriyA ?'-'se' -atha 'ki taM' ke te-katividhAH, jAtyAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'jAi AriyA chabihA paNNattA'-jAtyAryAH pavidhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'aMbaDhAya' -amvapThAzca 1, 'kAliMdAya'-kalindAzca 2, videhA 3' vaidehAH, 'vedaMgAiyA 4'-vedaGgAdikAH, 'dariyA 5' haritAH, 'cucuNAceva 6' cucuNAthaiva, 'chaeyA ibhajAIo'-paDe te ibhyajAtayaH-abhyarcanIyamAnya jAtayaH prasiddhAH, tena zAstrAntareSu anekajAtInAM varNanasattve'pi loke etAsAmeva abhvaSTha-kalinda-vaideha-vedaGga harita-cuJcuNarUpANAm abhyarha-jAtitvena etAbhiH paimi jAtibhirupetA jAtyAryA vyapadizyante na zeSa jAtibhirupetA ityAzayaH, prakRtamupasaMharannAha'se taM jAi AriyA' te ete-pUrvoktAH par3a jAtyAH prajJaptAH, atha kulAryAn prarUpayitumAha-se ki taM kulAriyA ?'-atha ke te-katividhA ityarthaH, kulAryAH aba jAti-Arya kI prarUpaNA kI jAtI hai| prazna hai ki jAti se Arya kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn ne uttara diyA-jAtyArya chaha prakAra ke kahe gae haiN| unake nAma isa taraha haiM-(1) ambaSTha (2) kalinda (3) vaideha (4) vedaMgAdika (5) harita aura (6) cucuNa / ye chaha ibhya arthAt mAnanIya, avanIya jAtiyAM haiN| ataeva anya zAstroM meM aneka prakAra kI jAtiyoM kA varNana upalabdha hone para bhI loka meM ina ambaSTha Adi chaha jAtiyoM se sampanna janahI jAti se Arya kahalAte haiM inake atirikta anya jAti vAle jAtyAya nahIM khlaate| isa prakAra jAtyAryoM kI prarUpaNA kI gii| aba kulAryoM kI prarUpaNA kI jAtI hai / prazna hai ki kalA ati have-jAti-AryanI prarUpaNuM karAya che. prazna e che ke jAtithI Aya keTalA prakAranA che? zrI bhagavAne uttara Ape-jAtyAya che prakAranA kahelA che, teonA nAma A rIte che (1) amma74 (2) sinha (3) vaiTeDa (4) 36ues (5) Darita mana (8) cu cuNa. A cha Ibhya arthAt mAnanIya arcanIya jAtIo kahelI che. ne tethI ja anya zAstramAM aneka prakAranI jAtinuM varNana upalabdha thavA chatAM paNa lokomAM A ambaTha Adi jAtiyAnA mANaseja jAtithI Arya kahevAya che. enAthI atirikta anya jAti vALA jAtyAya kahevAtA have kulAnI prarUpaNa karAya che- prazna che ke kulArya arthAt kuLanI apekSAne Arya keTalA prakAranA hoya che? Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 pratApanAsUtre prajJaptAH ? 'kulAriyA chabihA paNattA'-kuyAH paividhAH pranatAH, 'taM jahA''uggA-ugrAH 1, 'bhogA'--bhogAH2, 'rAinA'-rAjanyAH3, ikkhAgA' IvAkavaH4, 'NAyA'-jJAtAH 5, 'koravyA-kauravyAH6, prakRtamupasaMharanAha-'se taM kulAriyA'-te ete-pUrvoktAH paTa kuThAryAH prajJaptAH atha kAryAn prarUpayitumAha-'se ki taM kammAriyA ?'-bhaya ke te-katividhA ityarthaH, kAyAH prajJaptA ? bhagavAnAha-'kammAriyA aNegavihA pagNattA' kAryAH anekavidhAH-nAnAprakArakAH, prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'dosiyA'-dopikAH, 'suttiyA'sautrikAH, 'kappAsiyA'-kAsikAH, 'muttaveyAliyA'-sUtravaitAlikAH, bhaMDa vetAliyA'-bhANDavaitAlikAH, 'kolAliyA'-kaulAlikAH, 'naravAhaNiyA'naravAhanikAH, 'je yAvanne tahappagArA'-ye'pi cAnye tathAprakArAH-evaM vidhAH santi te'pi sarve karmAryA jJAtavyAH, prakRtamupasaMharannAha-'se taM kammAriyA'-te ete-pUrvI kAH kAryAH prajaptAH atha, zilpAyaryAn prarUpaminumAha -'se ki taM sippAriyA ?'-atha ke te-katividhA ityarthaH, zilpAryAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'sippAriyA aNegavihA paNNattA'-zilpAryA anekavidhAH nAnAprakArakAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-tuNNAgA'-tunnAkA:-sUcyA jIvinaH 'taMtuvAyA' kula kI apekSA Aya kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAna ne kahAkulAyeM chaha prakAra ke haiM, jo isa taraha haiM-(1) ugra (2) yoga (3) rAjanya (4) ikSvAku (5) jJAta aura (6) kauravya / tAtparya yaha hai ki ina kuloM meM janma lene vAle kulAya kahalAte haiN| yaha kulArya kI prarUpaNA huii| ____aba kArya kI prarUpaNA karate haiN| kArya kitane prakAra ke haiM ? bhagavAna ne uttara diyA-karmArya aneka prakAra ke kahe gae haiM / ve isa taraha haiM-doSika, sautrika, kArpAsika, sUtravaitAlika, mANDavaitAlika, kaulAlika aura naravAhanika / inake atirikta isI prakAra ke jo anya hoM unheM bhI kArya samajhanA cAhie / yaha kArya kI prarUpaNA huii| zrI bhagavAne kahyuM-kulAya che prakAranA che. je A rIte che-(1) ugra (2) ra (3) 2008nya (4) yA (5) jJAta mana (6) au20ya che. tAtparya e che ke A kuLamAM janma levAvALA kulA kahevAya che. A kulAryonI prarUpaNa thai. have karmAnI prarUpaNA kare che, karmAye keTalA prakAranA che? zrI bhagavAne uttara Apya-karmAya aneka prakAranA kahelA che. teo A zate the-hopa, sau4i. si4, sUtratAli, lAe'vaitAsi4. hausAlis, ane naravAhanika. taduparAnta AvA prakAranA je bIjA hoya teone paNa karyAya samajavA joIe. A karmAryanI prarUpaNa thaI Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpaNam 461 prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.38 dezabhedenAryAdika narUpaNam -tantuvAyAH-kuvindAH, 'paTTAgA'-paTTakArA:-paTTa-dukUlakuvindAH, 'deyaDA'dRtikArAH, 'varuTA-sTA:-picchi kAH, 'chaniyA' chavikA:-kaTAdi kArakAH, 'kaTTapAuyArA'-kASThapAdukAkArAH, 'muMjapAuyArA'-zuJjapAduvA kArAH, 'chattArA'chatrakArAH 'vajjhArA'-bahakArAH, 'pucchArA' puccha kArAH, 'leppArA-lepyakArAH, 'cittArA'-citrakArAH, 'sNkhaar| -zaGkakArAH, 'daMtArA'-dantakArAH, 'maMDArA' bhaNDAkArAH, jijjhagArA'-jijjhakArAH, 'sellArA'-sellakArAH, 'koDigArA' - koTikArAH, 'je yAvanne tahappagArA'-ye'pi cAnye tathAprakArA.-evaMvidhA bhavanti, te'pi sarve zilpAH jJAtavyAH, atha bhApAryAn prarUpayitumAha-'se ki taM 'bhAsAriyA ? -atha ke te-katividhA ityarthaH, bhApAryA prajJaptAH ? bhagavAnAha'bhAsAriyA je NaM addhamAgahAe bhAsAe bhAseM ti'-mApAryAH khalu te prajJaptAH, ye khalu arddhamAgalyA bhASayA bhASante, 'tattha'vi ya NaM jattha vaMbhI libI pavattai'___aba zilpArya kI prarUpaNA kI jAtI hai / zilpAya kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAna ne uttara diyA-zilpArya aneka taraha ke hote haiM / ve isa prakAra haiM-darjI, julAhe, paTTakAra, dRtikAra, varuTTa (picchika) charvika, kaTa (caTAI) Adi banAne vAle, khaDAU banAne vAle, maMja kI pAdukA banAne vAle, chatrakAra, bahakAra, pucchakAra, lepyakAra, (miTTI ke khilaunA Adi banAne vAle, citrakAra, zaMkhakAra, dantakAra, bhANDakAra, jijjhakAra, sellakAra, koTikAra, tathA isI prakAra ke anya jo haiM una sabako bhI zilpArya hI samajhanA cAhie / __ aba bhASArya kI prarUpaNA kI jAtI hai / prazna hai ki bhASArya kitane prakAra ke haiM ? bhagavAna ne kahA-jo arddhamAgadhI bhASA bolate haiM aura have zi8pAryanI prarUpaNa karAya che. zilpAya keTalA prakAranA hoya che ? zrI bhagavAne uttara Ape-zilpAya aneka jAtanA hoya che. teo A prakAranA che la, 1442, 5442 ti(2, 13, (4 ) chavi'4, 48 (211) Adi banAvanArA, cAkhaDI banAvanAra, muMjanI pAdukA banAvanAra, chatrakAra, bahaMkAra, pucchakAra, lepyakAra (mATInA ramakaDA vigere banAvanAra) citrakAra, zaMkha kAra, dantakAra, bhADukAra, jijajhakAra, sevAkAra, kaTikAra, temaja tenA sarakhA bIjA je hoya e badhAne paNa zilpArya samajavA joIe have bhASAyanI prarUpaNa karAya che. prazna e che ke bhASAye keTalA prakAranA che? zrI bhagavAne kahyuM-je ardhamAgadhI bhASA bele che ane ardhamAgadhI Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 prazApanAsUtre tatrAci ca khalu-arddhamAgadhyA bhASayA bhApamANepvapi janeSu te eva bhApAryAH prajJaptAH, yatra khalu janeSu brAhmI lipiH pravartate, arddhapAgadhyA mApayA mApamANA api ye janA brahmayA lipyA vyavaharanti te eva bhASAhIH prajJaptA ityarthaH, baMbhI. eNaM livIe aTThArasavive lekhavihANe paNa te' brahmayAM khalu lipyAm aSTAdazaprakArakam, lekhavidhAnaM prajJaptam, 'taM jahA'-tadyathA-'vaMbhI'-trAmI1, 'javaNANiyA' yavanAnikAra, yavanAnItyarthaH, 'dosApuriyA' dopApurikA3, 'kharoTTI'-kharoTI4, 'pukkharasAriyA'-puSkarazArikA5, 'bhogavadayA' -bhogavatikA6, 'paharAiyA'praharAdikA7, 'aMtakkhariyA'-antAkSarikA8, 'akkharapuTTiyA'-akSarapuSTi kA9, veNaiyA'-cainayikI10, 'niNhaiyA'-nihnavikA11, 'aphalivI'-aGkalipiH12, 'gaNiyalivI'-gaNitalipiH13, 'gaMdhavalivI'-gandharvalipi:14, AyaMsalivI' Adarza lipiH15, 'mAhesarI'-mAhezvarI 16, 'domilivI'-domilipi:17, 'poliMdI'-polindI18, prakRtamupasaMharamnAha- se bhAsAriyA -te ete-pUrvoktAH bhApAryAH prajJaptAH, atha jJAnAryAn prakhpayitumAha-"se ki taM nANAriyA ?' atha ke te-katividhAH,jJAnAryAH prajJaptAH ? 'nANAriNa paMcavihA paNNattA'-jJAnAryAH paJcavidhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'AbhiNiyohiyanANAriyA'-AbhiniardhamAgadhI bhASA bolane vAloM meM bhI jinameM brAhmI lipi kA prayoga kiyA jAtA hai, vahI bhASArya kahalAte haiM / brAhmI lipi meM aThAraha prakAra kA lekha vidhAna hai, jo isa prakAra hai-1 brAhmI 2 yavanAnI 3 doSApurikA 4 kharoTI 5 puSkarazArikA 6 bhogavatikA 7 praharAdikA *8 antAkSarikA 9 akSarapuSTikA 10 bainayikI 11 nihavikA 12 "aMkalipi 13 gaNitalipi 14 gandharvalipi 15 Adarzalipi 16 mAhezvarI 17 domilipi 18 polindI yaha bhASAyeM kA vivaraNa huaa| aba jJAnAryoM kI prarUpaNA karate haiM-jJAnArya kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn ne uttara diyA-jJAnArya pAMca prakAra ke kahe haiM-1 aabhinibelanArAomAM paNa jeomAM brAhmI lipine prayoga karAya che teo bhASArtha kahevAya che. brAhmI lipimAM aDhAra prakAranuM lekha vidhAna che je A 4Are cha-(1) prAjhI (2) yavanAnI (3) pA2i4 (4) mazaTTI (5) 4042 // 24 (6) sAti : (7) praDa (8) mantaaRat (6) akSarapuSTi (10) vainI (11) nivi4 (12) 25 sipi (13) tilipi (14) gandharva sipi (15) mAsipa (16) bhADezvarI (17) milipi (18) yausinhI A bhASAryanuM vivaraNa thayuM. have jJAnAryanI prarUpaNa kare che, jJAnArya keTalA prakAranA che? zrI bhagavAne uttara Apya-jJAnArya pAca prakAranA kahyA che. (1) Abhini Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.39 sabhedadarzanAryanirUNAm bodhikajJAnAH-AbhinivodhikajJAnam Aryam-yathArtha yeSAM te tathAvidhAH tena vA AryAH, 'ohinANAriyA'-avadhijJAnAryAH, avadhijJAnam Arya-yathArtha yeSAM te tena vA AryAH avadhijJAnAryAH, 'maNapajjavanANAriyA'-manaHparyavajJAnAryA:-manAparyavajJAnam Arya-yathArtha yeSAM te, tena vA AryAstathAvidhAH, 'kevalanANAriyA'-kevalajJAnAryAH, kevalajJAnam Arya-zreSThaM yeSAM te, tena vA AryAH kevalajJAnAryAH prajJatAH, prakRtamupasaMharanAda-se taM nANAriyA'-te etepUrvoktAH jJAnAryAH prajJaptAH ||suu0 38 // ____ mUlam-se kiM taM dasaNAriyA ? daMsaNAriyA duvihA paNNattA, taM jahA-sarAgadaMsaNAriyA ya bIyarAgadaMlaNAriyA ca / se kiM taM sarAgadaMsaNAriyA ? sarAgadaMsaNAriyA dasavihA paNNattA, taM jahA-nisagguvaesaI, ANAI sutta bIyarui meva / abhigama-vitthAraruI, kiriyA-saMkheva - dhammaruI // 1 // bhUyattheNAhigayA, jIvAjIva ya puSaNa-pAvaM ca / sahasaMmuiyA Asava, saMvare ya roei u nisaggo // 2 // jo jiNadiTTe bhAve, cauThivahe sadahai sayameva / emeva nannaha-tti ya, nisaggarui-tti nAyavyo // 3 // eeceva u bhAve, uvaiTe jo pareNa saddahai / chaumattheNa jiNeNava, uvaesarui-tti nAyavo // 4 // jo heu mayANaMto, ANAe royae pavayaNaM tu / emeva nannahatti ya, eso ANAruI nAma // 5 // codhika jJAnArya 2 zrutajJAnArya 3 avadhi jJAnArya 4 manAparyava jJAnArtha aura 5 kevala jJAnArya / jinheM Abhinivodhaka jJAna samIcIna prApta ho ve Abhiniyodhika jJAnAya kahalAte haiN| isI prakAra pAMcoM kA svarUpa samajha lenA caahie| yaha jJAnArya kI prarUpaNA huI // 38 // mAdhi jJAnAyaH, (2) zrutajJAnA, (3) apavijJAnA, (4) bhanA5ya sAnAya sane (5) upasa jAnAya. jeone Abhinibodhika jJAna sArI rIte prApta hoya teo Abhinidhika jJAnArya kahevAya che. e ja rIte pAcenuM svarUpa samajI levuM joIe, A jJAnAryanI prarUpaNa thaI. e sU. 38 che Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 prazApanAstre jo suttamahijjato, sueNa ogAhaI u sammattaM / aMgeNa bAhireNaM va, so suttaitti NAyavyo // 6 // egapae'NegAI, payAiM jo pasaraI u sampattaM / udaeba tellabiMdU, so bIyaruitti nAyavyo // 7 // so hoi abhigamalaI, suyanANaM jassa atthao diTuM / ekArasa aMgAI, painnagA didivAo ya // 8 // davANa savabhAvA, samvapamANehi jassa uvldvaa| savyAhiM nayavihIhi, vitthAraruitti nAyambo // 9 // dasaNanANacaritte, tabaviNae savvasamii gutIsu / jo kiriyAbhAvaruI, so khalu kiriyAruI nAma // 10 // aNabhigahiya kudiTTI, saMkheva ruitti hoi naayvyo| avisArao pavayaNe, aNabhiggahIo ya sesesu // 11 // jo asthi kAyadhammaM khalu carittadhammaM c|| sadahai jiNAbhihiyaM, so dhammaruitti nAyavvo // 12 // paramattha saMthavo vA, sudiTTa paramattha sevaNA vA vi| vAvannakudaMsaNavajjaNA ya sammatta sadahaNA // 13 // nissaMkiya nikkaMkhiya, niyitigicchA amUDhadiTrI y| uvavUhathirIkaraNe, vacchallapabhAvaNA aTu // 14 // se taM sraagdNsnnaariyaa| chAyA-atha ke te darzanAryAH ? darzanAryA dvividhAH prajJaptAH, tadyathAsarAgadarzanAryAzca vItarAgadarzanAryAzca / atha ke te sarAgadarzanAryAH ? sarAgadaze zabdArtha-(se kiM taM dasaNAriyA ?) darzanArya kitane prakAra ke haiM ? (duvihA paNNattA) do prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (sarAgadaMsaNAriyA ya vIyarAgadasaNAriyA ya) sarAgadarzanArya aura vItarAga___hAtha-(se kiM taM dasaNAriyA ?) A nAya 320 2cha ? ((saNAriyA) zanAya (duvihA paNaNtA) me 42nA hyA cha (taM jahA) tegA mA prazAre cha (sarAga Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.39 sabhedadarzanAryanirUpaNam nAryA dazavidhAH prajJaptAH, tadyathA / 'nisargopadezarucI 2, AjJAruciH 3, sUtra-bIja rucI 5 eva / abhigama-vistArarUcI 7, kriyA-saMkSepa-dharmarucayaH // 10 // 1 // bhUtArthenA'dhigatA, jIvA ajIvAzca puNyaM pApaM ca / sahasaMmatyA AzrayaH saMvarazca (tAn) rocayatitu nisargaH // 2 // yo jinadRSTAn bhAvAn caturvidhAn zraddadhAti svayameva / evameva nAnyatheti ca, nisargaruciriti jJAtavyaH // 3 // darzanArya (se kiM taM sarAgardasaNAriyA ?) sarAgadarzanArya kitane prakAra ke haiM ? (dasavihA paNNattA taM jahA) daza prakAra ke kahe haiM, yathA____ (nisaggubaesaruI) (nisargaruci, upadezaruci (ANAjhaI) AjJAruci (suttabIyarui meva) sUtraruci aura bIjaruci (abhigamavitthAraruI) abhigamaruci, vistAraruci (kiriyA saMkheva dhammaruI) kriyAruci, saMkSeparuci, dharmaruci (1) (bhUyattheNa) tathya rUpa se (ahiNayA) jAne (jIvAjIve ya) jIva aura ajIva (puSNapAvaM ya) puNya aura pApa (sahasaMmuiyA) svamati se (AsavasaMvare ya) Azrava aura saMvara (roei u) addhA karatA hai (nisaggo) yaha nisargaruci hai| (2) (jo jiNadiSTre bhAI) jo tIrthakarokta bhAvoM ko (caubdhihe) cAra prakAra ke (sahai) zraddhA karatA hai (sayameva) svayaM hI (emeca nannaha dasaNAriyA ya vIyarAgadasaNAriyA ?) s2|2shnaay ne pIta zanAya (se kiM taM sarAgardasaNAriyA ?) sa nAyA jAnA cha 1 (sarAga dasaNAriyA) s2|| zanAya (dasavihA paNNattA) 425 5412nA cha (taM jahA) te mA zata (nisagguvaesaruI) nisarI 3thi, bhane 75121 3thi (ANAruI) mAjJAiyi (suttabIyarui cena) sUtra3thi mane mI 35 (abhigamavitthAramaI) galigama3 imane pitA2 3yi (kiriyAsaMkhevadhammaruI) yA3yi, sa253yi, dhamayi (1) (muyattheNa) tathya35thI (ahigA) MNe (jIvAjIveya) 0 gane 2071 (pugNapAnaM ca) dhucya mane pA5 (saha saMmuiyA) svabhatithI (AsavasaMvare ya) mA04 mane sa 12 (roNi3) zrI rANe cha (nimaggo) 2mA nimA 3thi cha (2) (jo jiNadi bhAve) 2 tIrtha zanA khAne (cavihe) // 2 542na (sadahai) zraddhA 42 cha (sayameva) svayaM pAta (emeva nannahattiya) tayA pra0 59 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 etAM tu bhAvAn, upadiSTAn yaH pareNa zradadhAti / chadmasthena jinena vA, upadezaruciriti jJAtavyaH // 4 // yo hetumAnAnaH, AjJayA rocayati pravacanaM tu / evameva nAnyatheti ca, epa AjJArucirnAma ||5|| yaH sUtramadhIyAnaH, zrutena avagAhate tu samyaktvam / aGgena aGgavAna vA sa sUtraruciriti jJAtavyaH ||6|| prajJApanAsUtre tti ya) ye aise hI haiM, anyathA nahIM haiM, isa prakAra ( nisagga rui tti nAyavvo) nisarga ruci hai, aisA jAnanA cAhie / (3) (ee ceva u bhAve) inhIM bhAvoM ko (uvaiTThe jo pareNa saddahai) dusare ke dvArA upadiSTa para jo zraddhA karatA hai (chaumattheNa jiNeNa va) chadmastha yA kevalI dvArA ( ubaesakaitti nAthacco) upadezaruci jAnanA cAhie / (4) (jo heuyANaM to) jo hetu ko na jAnatA huA (ANAe) jinAjJA se ( roe pacavaNaM tu) pravacana para zraddhA karatA hai (emeva nannahanti ya) yaha aisA hI hai, anyathA nahIM, isa prakAra ( eso ANAkaI nAma ) yaha AjJAruci samyagdarzana hai (5) (jo suttama hijjeto) jo sUtra kA adhyayana karatA huA (sueNa ogAhaI u sammattaM) zruta ke dvArA samyaktva prApta karatA hai (aMgaNa bAhireNa va) aMga zAstroM se yA aMgavAhya zAstroM se (so suttarui ti NAyaco) use sUtraruci samajhanA cAhie (6) tebho anyathA nathI, sevI rIte ( nisaggAruitti nAyavvo) nisarga 3 che tebha, lAvu leyo (3) (ee caiva ubhAvaM) yA lAvAne (uvaiDe jo pareNa saddahai) jInnanA dvArA upadiSTa para ne zraddhA rAje che (chaugatyeNa jiNeNava) chamastha gajara ThevalI dvArA (esaitti nAyako) upadeza 3thi lagavA lekhe (4) (jo heu matrANaMto) ? hetune bhaeyA vinA / ( ANAe ) ninAjJAthI ( royae pavayaNaM tu) pravathana para zraddhA re che (emeva nandattiya) bhanache anya thA nathI, the prAre (eso ANA ruI nAma) mA AjJA 3thi samyagdarzana che. (4) ( jo sutta mahijjetto) ne sUtra adhyayana puratA 42tA (sueNa ogAhaI u saMmattaM) zruta dvArA sabhyatva prApta ure che (aMgeNa vAhireNa vA ) maga zAstrothI agara bAhya zAkhothI ( so suttaraitti nAyavvo) tene sUtra 3thi naevo leho (9) Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'prabodhinI TIkA pra. pada 1 sU. 31 samedadarzanArya nirUpaNam ekapadenAnekAni padAni / udake iva tailavinduH, sa bIjaruciriti jJAtavyaH // 7 // sa bhavati abhigamaruciH, zrutajJAnaM yasya arthato dRSTam | ekAdaza aGgAni, prakIrNakAni dRSTivAda ||8|| dravyAnAM sarvabhAvAH, sarvapramANairyasya upalabdhAH / sarvairnayavidhibhiH, vistAraruciriti jJAtavyaH // 9 // darzane jJAne caritre tapasi vinaye sarvasamitiguptiSu / yaH kriyAbhAvaruciH, sa khalu kriyArucirnAma // 10 // * 27 ( epa yeNegAI payAI jo) jo eka pada se aneka padoM ko (pasaraI usammattaM samyaktva kA prasAra hotA hai (udavya tellabiMdU) pAnI meM tela kI bUMda ke samAna ( so bIyarui tti nAyavvo) use bIjaruci jAnanA cAhie (7) (so hoi abhigamaruI) vaha abhigamaruci hai (suyanANaM) zrutajJAna (jassa atyao diTTha) jisane artha se dekhA hai (ekkArasa aMgAI) gyAraha aMga ( pannagA) prakIrNaka (diTTivAo ya) aura dRSTivAda (8) (davvANa savvabhAvA) dravyoM ke samasta paryAya (savva pamANehiM) mava pramANoM dvArA (jassa uvaladvA) jise jJAta haiM (savvAhiM nayavihI saba naya vidhAnoM se ( vitthAraitti nAyavvo) use vistAra ruci samajhanA cAhie (9) (daMsaNanANacarite ) darzana, jJAna caritra meM (tavavie) tapa aura vinaya se (sava samitIsu) saba samitiyoM aura guptiyoM meM (jo ( egapaNegAi payAI jo me pahathIne hone (pasaraI u samma ) sabhyaddatvano pracAra thAya che ( udapavya tellabiMdu) pAlImA tesa jinhunI samAna (so bIyaruiti nAyavvo) tene mInnaruthi lagI sevA lehAse (7) (so hoI abhigamaruI) te abhigama 3thi che (suyanANaM) zrutajJAna (jassa atthao diTTha) ? martha thI lebhela che (ekkArasa aMgAI) agIyAra aMga (paiNagA) aDIe (diTTivAoya) bhane dRSTivAha (c) (davyANa savvabhAvA) dravyothI samasta paryAya (savyamANe hi sarva pramANe dvArA (jassa ucaladdhA) ?ne jJAta che (savvAhiM naya vihihiM sarvanaya vidhAnArthI (vitthAraruitti nAyavvo) tene vistAra 3thi samanvI medhase (E) (daMsaNanANacaritte) darzana jJAna yastribhAM (tavaviNae ) tapa bhane vinayathI (savvasamii guttisu) madhI samittiyo bhane gutiyAmAM (jo kiriyAbhAvaruI) ne DiyA Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 468 prazApanAsUtra anabhigrahItasudRSTiH, sopasacivati jAtavyaH / avizAradaH pravacane, anabhigRhItatha zepeSu // 11 // yaH asti kAyadharma, zrutadharma khalu cAritradharmazca / zraddadhAti jinAbhihitaM, sa dharmaruciriti jJAtavyaH / / 12 / / paramArthasaMstavo vA, sudRSTaparamArtha sevanAvA'pi / vyApanna kudarzanavarjanaM ca samyaktvazraddhAnam // 13 // kiriyA bhAva ruI) jo kiyA bhAva mavi vAlA hai (so gvalu kiriyAI nAma) vaha nizcaya se kriyA ruci hai (10) ___ (aNabhigahiya kudiThThI) jisane mithyA dRSTi nahIM grahaNa kI (saMkheva ruitti hoi nAyanoM) use saMkSepa rUci jAnanA cAhie (avisArao pavayaNe) pravacana meM akuzala (aNabhiggahio ya sesesu) anya darzanoM kA bhI jJAna nahIM (11) _ (jo asthikAya dham) jo astikAya dharma ko (sudhadhamma) zrutadharma ko (khala) nizcaya (cArittadham ca) aura cAritradharma ko (sahai) zraddhA karatA hai (jiNAbhihiya) jinokta (so dhamnarui tti nAyaco) use dharmarUci jAnanA caahie| (12) (paramatva saMdhabo vA) paramArtha kA paricaya yA Adara karanA (sudiha paramattha sevaNA vAvi) paramArtha ko samyaka prakAra se dekhane vAloM kI sevA karanA (vAvannakusaNava jagA ya) samakita kA vamana kara dene mA 3zivAjA che (so khalu kiriyArUI nAma) te nizcaye 42 yA 3thi cha (10) (aNabhigahiya kudiTrI) 22 mithyA STi nathI aY 41 (sakhevaruitti hoi nAyavvo) tena sa 25 3 aaja ko (avisArao pavayaNe) avayanamA madhuzA gavizA26 (aNabhiggahIo ya sesesu) anya dazanAnu 5 jJAna nahIM (11) __(jo asthikAyadhamma) re mastitha yamana (suyadhamma) zrutamana (khala) na4i4 (corittadhammaM ca) mane yA2tra (sadahai) zrI rAje cha (jiNAbhihiya) foransa (so dhammaruitti nAyabyo) tene yama 3thi ta naye (12) (paramattha saMthavo vA) 52bhAya nA pazyiya m||2 mA42 4231. (sudiTTha paramatya sevaNAvA vi) 52mAna sabhya5 are nArAyAnI sevA 42vI (vA vanna kudasaNA vajjaNAya) samatinu vamana 42nA2tayA mithyAzanAyAthA 2 2 (sammatta sadahaNA) sabhyatvamA-Na! rANe cha (13) Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.39 samedadarzanAryanirUpaNam nizzaGkito niSkAkSitaH, nirvicikitsA ammUDhadRSTizca / upabRhaNa sthirIkaraNe, vAtsalya prabhAvanA aSTa // 14 // te ete sarAgadarzanAryAH / TIkA-atha darzanAryAn prarUpayitumAha-se ki taM IsaNAriyA ?' -atha ke tekatividhA darzanAryAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'dasaNAriyA duvihA paNNatA'-darzanAryAH dvividhAH prajJatAH, 'taM jahA'-tadyathA-'sarAgasaNAriyAya' --sarAgadarzanAzci, 'vIyarAgadasaNAriyA ya-vItarAgadarzanAryAca, tatra sarAga-rAgeNa-kapA yeNa sahitaM darzanam Arya ye te, tathAvidhena vA AryAH zreSThAH sarAgadarzavAloM tathA mithyASTiyoM se dUra rahanA (sammattasadahaNA) vaha samasyaktva-zraddhA hai / (13) (nistaMkiya) zaMkA kAma karanA (nikkaMciya) kAMkSA na karanA (nidhitigicchA) ghRNA na karanA yA dharma ke phala meM saMdeha na karanA (amUDhadiTThI ya) mUDha dRSTi na honA (ubavUha) apane guNoM ko aura zAsana ko baDhAnA (thirIkaraNe) dharma se calAyamAna AtmA aura para ko sthira karanA (vacchalla) sArmikoM para prIti karanA (pabhAvaNA) prabhAvanA karanA (a) ye ATha darzana ke AcAra haiM / (14) (se taM sarAgadasaNAriyA) yaha sarAgadarzanArya kI prarUpaNA huI // 39 // TIkArtha-aba darzanAryo kI prarUpaNA kI jAtI hai / prazna hai ki darzanArya kitane prakAra ke haiM ? bhAvAna ne uttara diyA-darzanArya do prakAra ke kahe haiM:-sarAgadarzanArya aura vItarAgadarzanArya / jo darzana rAga arthAt kaSAya se yukta hotA hai, vaha sarAgadarzana (niHsaMkiya) 24 na. 42vI (niskaMkhiya) 41kSA na 42vI (nivittigicchA) dhR| na 42vI athavA yama nA 30mA sa heDa na 423 / (abhUDhadivI) bhUTa STi na thayu (ubavUe) potAnA mukhAne mane zAsanane padhArayu (thirIkaraNe) bhathI calAyamAna AtmA ane parane sthira karavAM (vachara4) sAdhamIo para prIti 214vI (pabhAvaNA) prabhAvanA 42vI (aTTha) 2 mA 6zananA mAyA2 cha (14) (se ta sarAgadasaNAriyA) 21 s2||2|| zanAyanI 535 24. TIkA_have darzanAryonI prarUpaNa karAya che A viSayamAM gautamasvAmI prabhuzrIne prazna karatAM kahe che ke darzanArthe keTalA prakAranA che? - zrI bhagavAne uttara Ape-darzanArya be prakAranA te-sarAgadarzanArya ane vItarAga darzanArya. je darzana rAga arthAt kapAyathI yukta hoya che te sarAgadazana kahevAya Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 prApanAsUtre nAryAH vItarAgam-upazAnta-kapAyaM kSINakapAyaM vA yadarzanaM tenAyAH vItarAgadarzanAryAH, atha sarAgadarzanAryAn prarUpayitumAha-'se ki taM sarAgadaMsagAriyA ?'A ke te, katividhA ityarthaH, sArAgadarzanAyA: pratAH ? bhagavAnAda-'sarAgadasaNAriyA dasavihA paNNattA'-sarAgadarzanAryAH dazavidhAH prajAtAH, taM jahA' tadyathA-'nisaraguvaesaruI'-nisargopadezarucI-rucipadasya pratyekamabhisambandhAt, nisargaruciH1 upadezaruciH2 ityarthaH, tatra nisargaH-svabhAva stena ruciH-aI. tpraNItAgamakhAbhilAparUpA yasya sa nisargaruciH, upadeza-AcAryagurvAdInAM vastukahalAtA hai / aise darzana jo Arya haiM ve sarAgadarzanArya kahalAte haiN| jo darzana rAga arthAt kapAya se rahita ho vaha vItarAgadarzana kahA gayA hai| usake kAraNa jo Arya hoM ve vItarAgadarzanArya / manuSya do prakAra se vItarAga kahalAtA hai-eka to kayAya kA upazama hone se dUsare kSaya hone se| ina donoM kA hI darzana vItarAgadarzana kahalAtA hai| __sarAgadarzanArya kitane prakAra ke hote haiM ? isa prazna kA bhagavAn ne uttara diyA hai-sarAgadarzanArya daza prakAra ke hote haiM, jo ye haiM (1) nisargaruci-nisarga arthAt svabhAva se hI arhanta bhagavanta dvArA upadiSTa Agamatatva ke prati ruci arthAt abhilApA honA nisarga ruci hai| (2) upadezaruci-AcArya evaM guru Adi ke upadeza se pUrvokta ruci kA utpanna honaa| che. AvA darzanathI je Arya che teo sarAga darzanArya kahevAya che. je darzana rAga arthAt kapAya rahita che te vItarAga darzana kahevAya che. tene kAraNe je Aryo che teo vItarAga darzanArya che. manuSya be rIte vItarAga kahevAya che-eka kapAyane upazama thavAthI, bIje kSaya thavAthI. A bannenuM darzana ke vItarAga darzana kahevAya che. saragadarzanA keTalA prakAranA hoya che? A praznane zrI bhagavAne uttara Ape che-sarAga darzanArya daza prakAra nA hoya che je A pramANe che (1) nisAya nisaya pAtU syamAthA mantavanta // 75diSTa Agama tatvanI pratye rUci arthAt abhilASA thavI te nisarga rUci * upAya che. (2) upadeza rUci-AcArya temaja gurU vigerenA upadezathI pUrvokta rUci nuM utpanna thavu. Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TokA pra. pada 1 sU.39 samedadarzanAryanirUpaNam * 55 ra sU.29 samadadazanAyAnarUpaNam 471 sattvanirvacanaM tena ruciA-proktasvarUpA yasya sa upadezaruciH, 'ANAI'-AjJAruciH3, AjJA-sarvajJavacanAtmikA tasyAM ruciH-abhilASo yasya sa AjJAruciH ahaMdAjJaiva mama tattvaM na kimapyanyad yuktijAtamiti yo'bhimanyate sa AjJAruci rityAzayaH, 'muttabIyaruimeva'-sUtra bIjarucI eva-atrApi ruci zabdasya pratyekamabhisambandhAt, sUtraruciH4 bIjaruciH5 ityarthaH, tatra sUtram-AcArAGgAdyaGgapraviSTam aGgabAhyam AvazyakadazavaikAlikAdi, tena ruci yasya sa tathAvidhaH, AcArAdikamaGga praviSTam aGgabAhyamAvazyakAdikaM sUtramadhIyAnaH samyaktvamavagAthaprasanaprasannatara prasannatamAdhyavasAyaH sUtrarucirityAzayaH, vIjamivavIjaM yadekamapyanekArthaprabodhotpAdakaM vacastena ruciryasya sa bIjaruciH, 'abhigamavitthAra ruI'-abhigamavistAraruci-atrApi ruci zabdasya pratyekamabhisambandhAt, abhigamaruciH 6, vistAraru9i7, ityarthaH, tatra adhigamaH-viziSTajJAnaM tena ruci ___(3) AjJAruci-AjJA arthAt sarvajJa kI vANI, usa para jisa kI ruci ho vaha AjJAruci / 'arhanta kI AjJA hI mere lie tatva hai, anya koI yuktiyAM nahIM aisA jo mAnatA hai vaha AjAruci kahA jAtA hai| (4) sUtraruci-AcArAMga Adi aMgapraviSTa sUtra aura Avazyaka dazavaikAlika Adi aMgabAhya sUtra ke kAraNa utpanna hone vAlI ruci mutraruci hai / tAtparya yaha hai ki AcAra Adi aMgapraviSTa aura Adhazyaka Adi aMgabAhya sUtroM kA adhyayana karate-karate sampanatva ko prApta karake jo prasanna aura prasannatara adhyavasAya hotA hai use sUtraruci kahate haiN| (5) bIjaruci-bIja ke samAna eka pada bhI jisake lie aneka arthoM kA bodhaka ho jAe vaha bIjaruci kahalAtA hai / ___(6) abhigamaruci-abhigama kA artha hai viziSTa jJAna, usake | (3) AjJArUci-AjJA arthAt sarvajJa vANI upara jemanI rUci hoya te AjJArUci ahaMntanI AjJA ja mAre mATe mAtra che, anya kaI prakriyAo nahIM evuM je mAne che te AjJArUci kahevAya che. (4) sUvarUci-AcArAMga Adi agapraviSTa sUtra ane Avazyaka daza vaiikAlika Adi a ga bAhya sUtrenA kAraNe utpanna thavAvALI rUcci sUtra rUci che tAtparya e che ke A cAra agapraviSTa ane Avazyaka Adi aMgabAda savanuM adhyayana karatA karatA samyakatvane pAmIne je prasanna ane prasanna tara adhyavasAya thAya che, tene sUtrarUci kahe che. (5) bIjarUci--bIjanI jema eka pada paNa jene mATe aneka arthonuM bedhaka hoya te bIja rUci kahevAya che. Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramApanAsUtra yasyAsau adhigamaruciH, vistAra:-vyAsaH sakaladvAdazAgasya nayaiH paryAlocanaM tenopahitA ruci yasya sa vistAraruciH 'kiriyAsaMkheva dhammaI-kriyAsaMkSepa-dharmarucayaH, atrApi rucizabdasya pratyekamabhisambandhAt kriyAruci8, dharmaruciH10 ityarthaH, tatra kriyAyA samyaktvena saMyamAnuSThAne ruci yasya sa kriyAruciH, saMkSepe-saMgrahe ruci yasya vistArAparijJAnAt sa saMkSeparuciH, dharma-astikAyadharma zrutadharmAdau vA ruci yasya sa dharmaruciH, iti saMkSepeNa gAthArtha: vistAreNa gAthAryastu nimnaprakAreNa avagantavyaH- bhUyattheNAhi gayA'-bhUtArthenAnimitta se jise pUrvokta ci utpanna ho jAya vaha abhigamaruci hai| - (7) vistAraruci-vistAra arthAt vyAsa arthAt sampUrNa dvAdazAMga kA vividha nayoM kI apekSA paryAlocana karanA, aisA karane se utpanna hone vAlI ruci vistArasaci kahalAtI hai| (8) kiyAruci-kriyA meM arthAt samyaka prakAra se saMyama ke anuSThAna meM jisakI maci ho vaha kriyAruci hai| (2) saMkSepAci-vistRta artha kA parijJAna na hone se saMkSepa meM hI jisakI ruci ho vaha saMkSepa ruci hai| (10) dharmaruci-astikAya rUpa dharma meM athavA zrutadharma Adi meM jisakI ruci ho vaha dharmaruci hai| yaha gAthAoM kA saMkSepa artha hai / unakA vitRta artha nimnalikhita hai jisa puruSa ne jIva, ajIva, puNya, pApa, Asrava, saMvara tathA 'ca' zabda se bandha Adi padArthoM ko, apanI hI mati se, paropadeza ke vinA 1 (6) abhigamarUci abhigamane artha che viziSTa jJAna, tenA nimittathI jene pUrvokta rUci utpanna thAya te abhigama rUci che. () vistAra rUci-vistAra arthAt vyAsa arthAt saMpUrNa dvAdazAganuM vividha nayenI apekSAe paryAlacana karavuM ema karavAthI utpanna thatI rUci te vistAra rUci kahevAya che. (8) kriyArUci-kriyAmAM arthAt samyapha prakAre saMyamanA anuSThAmA jenI rUci hoya te kiyA rUci che. * (9) sakSeparUci-vistRta arthanuM parijJAna na hovAthI sakSepamAja jenI rUci thAya te saMkSepa rUci che (1) dharmaci-astikAya rUpa dharmamAM athavA kRta AdimAM jemanI rUci hoya te dharma rUci che. A gAthAone sa kSipta artha che teone vistRta artha nIce pramANe che je purUSe jIva, ajIva, puNya, pApa, Asava, saMvara tathA "" thI banyuM Adi padArthone pitAnI buddhithI pareSadeza vinA jati smaraNAdi dvArA yathArtha Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU 39 samedadarzanAryanirUpaNam 473 dhigatAH-bhUtArthatvena sadbhUtA ete padArthAH' ityevaM rUpeNa yasya janasya adhigatAH-parijJAtA bhavanti 'jIvAjI veya' jIvAjIvAzca 'puNNapAvaM ca'-puNyaM pApazca 'Asava saMvareya' azravaM sambaraJca, cakAreNa bandhAdaya AkSipyante, adhigatihetumAha-'sahasaMmuiyA'-sahasaMmatyA-saha AtmanA saMgatayA matyA-paropadezanirapekSayA jAtismaraNapratibhAdirUpayA na kevalamadhigatA eva bhavanti, api tu tAn jIvAn padArthAn 'roei u nisaggo'-anurocayati vedayate tattvarUpatayA AtmasAt pariNAmayatIti bhAvaH, epa tu nisargaruci vijJAtavyaH // 116 // 'jo jiNadiDhe bhAve-yo jinadRSTAn bhAvAn dravya-kSetrakAla-bhAvabhedAt, 'caubdhihe'-caturvidhAn 'sadahAi sayameva-zraddadhAti svayameva-upadezApekSArahitaH san vizvarAiti 'emeva' evameva-tathaiva etat jIvAdi yathA jinadRSTam, 'nannahattiya'-nAnyatheti ca 'nisagga ruitti NAyavyo'-nisargaruciriti jJAtavyaH // 117 // jAtismaraNa Adi ke dvArA yathArtha rUpa se jAna liyA hai aura na kevala jAna liyA hai varan una para ruci bhI kI hai, tattva rUpa se AtmasAt pariNata kiyA hai, usake samyaktva ko nisargaruci samajhanA cAhie / ___ jo tIrthaMkara bhagavAn dvArA upadiSTa bhAvoM kA cAra prakAra sedravya, kSetra, kAla aura bhAva se svayaM hI paropadeza ke vinA zraddhAna karatA hai aura aisA vizvAsa karatA hai ki jIvAdi tattvoM kA svarUpa jaisA tIrthakara bhagavAna ne kahA hai, vaisA hI hai, anyathA nahIM hai, usakA samyaktva nisargazaci samajhanA cAhie / paNe jANI lIdhAM che ane kevaLa nAma ja nathI lIdhAM paNa teo pratye rUci paNa karI che, tatva rUpe AtmasAt pariNata karela che. tenA samyakatvane nisarga rUci samajavI joIe. je tIrthakara bhagavAna dvArA upadezelA bhAvanI cAra prakArathI dravya kSetra, kAla, ane bhAvathI popadeza vinA jAteja zraddhA kare che. ane e vizvAsa kare che ke jIvAdi tatvanuM svarUpa jevuM tIrthakara bhagavAne kahyuM che tevuM ja che. temAM pheraphAra nathI temanu samyakatva. nisargarUci samajavuM joIe je chatmastha agara jinanA dvArA upadiSTa jIvAdi tatve para zraddhA kare che temanuM samyaphatva upade rUci kahevAya che. je chavAstha agara jenA dvArA upadezAyela jIvAdika tapara zraddhA kare che. tenuM samyakatva upadeza rUcI kahevAya che. pra060 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 prazApanAstre athopadezarucimAha-ee ceva u bhAve'-etAMzcaiva tu bhAvAna jIvAdi padArthAna, 'jo pareNa' yaH pareNa 'chaumastheNa jiNeNa va'-chadmasthena jinena vA "uva da?'-upadiSTAn 'sadahai'-zradadhAti-vizvasiti, 'uvadesa ruitti nAyavyo' epa upadezaruciriti jJAtavyaH, atha AjJArucimAha-'jo heu mayANaMto'-yo hetum-vivakSitArtha- sAdhava m ajAnana 'ANAe royae pavayaNaM tu-AjJAyaiva kevalayA pravacanAtu rocayati, 'emeva'-evameva tat pravacanoktamarthajAtam 'nannahattiya' nAnyatheti ca 'eso ANAruI nAma'-epa AjJArucirnAma vijJAtavyaH // 119 // atha sUtrarucimAha-'jo sutta mahijjato sueNa'-yaH sUtramadhIyAnaH zrutena 'ogAha te tu 'sammatta-samyaktvam, 'aMgeNa'-aGgena-pUrvokta dvAdazAGga pravipTena 'vAhireNa va'-aGgavAhyena vA, 'so suttaruitti NAyaco'-sa sUtraruciriti jJAtavyaH / 120 // atha vIjarucimAha-egapaeNegAI'-ekapadena, anekAni 'payAI'- padAni 'jo parAraI u sammatta'-yo yasya prasArayati-prasarati tu samyaktvam 'udaevva'-udake iva 'tillavidu'-tailavinduH- yathA radakaikadezagato'pi tailavinduH samastamudaka jo chadAstha yA jina ke dAga upadiSTa jIvAdi tatvoM para zraddhA karatA hai, usakA samyaktva upadezaruci kahalAtA hai| jo puruSa kisI artha ke sAdhaka hetu, yakti yA tarka ko na jAnatA huA kevala jinAjJA se hI tattvoM para zraddhA karatA hai aura samajhatA hai ki ye tatva aise hI haiM, anyathA nahIM, usakA samyaktva AjJAruci kahalAtA hai| jo puruSa sUtroM kA adhyayana karatA-karatA zruta ke dvArA hI samyakrava ko avagAhanA karatA hai, cAhe vaha zruta aMgapraviSTa ho athavA aMgavAsa ho, usakA samyaktva sUtraruci kahA jAtA hai| jala meM par3e hue tela ke cindra ke samAna jisake lie sUtra kA eka pada aneka rUpa meM pariNata ho jAtA hai use bIjaruci kahate haiN| je purUSa arthanA sAdhaka hetu yukti tathA tarkane na jANato hoya paNa kevaLa jinAjJAthIja tatvopara zraddhA kare che ane samaje che ke A to AvAM ja che temAM pheraphAra nathI tenuM samyakatva AjJA rUci kahevAya che. je purUSa sUtronuM adhyayana karatA karatAM zrata dvArA ja samaphatvamAM AvagAhanA kare che, pachI te zruta aga praviSTa hoya athavA aga bAhya hoya te samyaktva sUtra rUci kahevAya che. pANimA paDelA telanA TIpAMnI jema jene mATe sUtranu eka pada aneka rUpamAM pariNata banI jAya che tene bIjA rUci kahevAya che, Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU 39 sabhedadarzanAryanirUpaNam muparyupari pramarati tathA ekapadotpannarucirapyAtmA tathAvidha kSayopazama mAvAdazeSeSu tattveSu rucimAn bhavati, 'so vIyarutti NAyayo'-sa vIjaruciriti jJAtavyaH, athAbhigamarucimAha-'so hoi abhigamaruI-sa bhavati abhigamaruciH 'suyanANaM jassa atyao dilu'-zrutajJAnaM yasya arthato dRSTam, 'ikkArasa aMgAI' ekAdaza agAni, 'panagA diTTiyAoya'- prakIrNakAni, dRpTivAdazca // 122 // atha vistArarucimAha-'davyANa' dravyANAm dharmAstikAyAdInAM sarvepAmapi 'savvabhAvA' sarvabhAvAH sarve paryAyAH 'savvapamANehi'-sarvepramANe : 'jassa'--yasya 'uvaladdhA'-upalabdhA bhavanti, 'savvAhi'-sarvaiH 'nayavihIhi nayavidhibhiH-naigamAdinaya prakAraiH 'vitthAraruitti NAyavyo'-vistAraruciriti jJAtavyaH, sarvapadArthaparyAyasamudAyAvagamena tasyAruceratinirmalarUpatayA sadbhAvAt, // 123 // atha kriyArucimAha-'dasaNanANacarita-darzane jJAne, cAritre 'tavaviNae'-tapasi vinaye tAtparya yaha hai ki jala meM par3A tela kA eka vindu bhI samasta jala meM phaila jAtA hai, usI prakAra eka pada se utpanna ruci bAlA jo AtmA viziSTa kSayopazama ke kAraNa samasta padoM meM rucimAna bana jAtA hai, use bIjaruci samajhanA cAhie / jisane ekAdaza aMgoM ko, prakIrNakoM ko athavA dRSTivAda nAmaka vArahaveM aMga ko artha se jAnA hai, usakA samyaktva abhigamaruci samajhanA caahie| jisane samasta bhAvoM ko, samasta pramANoM dvArA evaM sarvanayavivakSAoM se jAna liyA hai, usakA samyaktva vistAraruci hai| lava padArthoM ke paryAyasamUha kA jJAna hone se usakI ruci ati nirmala hotI hai| darzana, jJAna aura cAritra meM, tapa meM, vinaya meM, IryA Adi sami tAtparya e che ke pANImAM paDelu telanu eka TIpuM paNa samasta pANI mAM phelAI jAya che, e rIte eka padathI utpanna rUcivALe je AtmA vizi > kSayopazamanA kAraNathI samasta padArthomAM rUcimAna banI jAya che, tene bIja rUci samajavuM joIe. jeNe agIyAra agone prakIrNane athavA daSTivAda nAmanA bAramA agane artha sahita jANela che. tenA samyaktvane abhigama rUci jANavuM joIe. jeNe samasta bhAvane samasta pramANe dvArA temaja sarvanaya vivakSAethI jANela che. tenuM samyaktva vistAra rUci che. badhA padArthonA paryAya samUhanuM jJAna thavAthI tenI rUci ati nirmaLa hoya che. Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 prazApanAsUtra 'savya sami, putonu'-mamiti epti-sarvarAminipu-pamityAdiSu sAmu ca guptipu-manogupti prabhRtiSu 'jo phiriyA bhAvasaI'-yaH kriyA bhAvarucirbhavati 'so khalu kiriyA ruI nAma'-sa khallu kriyArucinIma / / evaJca yamya bhAvato darzanAdyAcArAnuSThAne rucirbhavati sa kiyArucirityarthaH / atha saMkSeparuci vistAreNa prarUpayitumAha-'aNabhiggahiya kudiTTI saMkhava haTatti hIi nAyavyo' anabhigRhIta kudRSTi:-na abhigRhItA kudRSTina so'nabhigRhItakudRSTiH, saMkSeparucibhapati jJAtavyaH 'avisAro pAyaNe'-avizAradaH-akSaH, apaTurityarthaH, AtmaNI te pravacane rA bhavati, atha ca 'aNabhiggahioya se semu-zepepu-kapilAdi praNIteSu pravacaneSu anabhigRhItaH-na vidyate Abhimukhyena upAdeyatayA gRhItaM grahaNaM yasya so'nabhigRhItaH, prayagena anabhigrahIta kudRpTipadena darzanAntaraparigraho nipiddhaH, dvitIyena anabhigRhItapadena tu paradarzanaparijJAnamAtramapi pratipiddhamiti na paunaruktayam sa tathAvidhaH saMkSeparuciriti jJAtavyaH // 125 // atha dharmaruci prarUpayitumAha-'jo asthikAyadhamma'-yaH khalu jIvaH, astikAya tiyoM tathA manogupti Adi guptiyoM meM jo kriyA bhAva ruci vAlA hotA hai arthAt darzana Adi ke AcAroM ke anuSThAna meM jisakI ruci hotI hai, vaha kriyArUci hai| ___ aba saMkSeparuci kA vistAra se prarUpaNA karate haiM-jisane kudRSTi athavA mithyAdRSTi ko grahaNa nahIM kiyA hai aura jo ahatpraNIta pravacana meM bhI para nahIM hotA, jo kapilAdi dvArA praNIta pravacana ko upAdeya nahIM mAnatA, vaha saMkSepamaci hai / yahAM gAthA meM prayukta pahale 'anabhigRhIta' pada se anya darzanoM ke parigraha kA niSedha kiyA gayA hai aura dUsare 'anabhigRhIta' pada se paradarzana ke parijJAna mAtra kA niSedha kiyA gayA hai, ataeva punarukti nahIM hai| darzana, jJAna ane cAritramAM. tapamA, vinayama, IryA Adi samitio tathA mane gupti Adi guNimA je kiyA bhAva rUcivALA hoya che arthAt darzana Adina AcAranA anuSThAnamAM jenI rUci thAya che te kriyA rUci che. have sakSepa rUcinI vistArathI prarUpaNa kare che-jeNe kudaSTine arthAta dhyASTine grahaNa nathI karI. ane je at praNIta pravacanamAM pravINa nathI thatA. je kapilAdi praNIta pravacanane upAdeya nathI mAnatA teo sakSepa rUci che. ahI gAthAmAM AvatA prayukata pahelA anabhigRhIta padathI anya darzano nA parigrahano niSedha karela che ane bIjA anatigRhIta padathI paradazananA parijJAna mAtrane niSedha karyo che. tethIja punarUkti doSa Avato nathI. Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA pra, pada 1 sU.39 sabhedadarzanAryanirUpaNam 477 dharmam-astikAyAdInAM dharma-gatyupaSTambhakatvAdirUpaM svabhAvam 'suyadhamma'zruAdharmam 'carita dhammaM ca -cAritradharmazca 'jigAbhihiya-ninAnihitaM-tIrthakarapratipAditam 'sadahAi' zraddadhAti, 'so dhammarUdatti nAyavyo'-sa dharmaruciriti jJAtavyaH / 126 / / tadeva nisargAdyupAdhibhedAd dazaprakArakaM rucirUpaM darzanaM pratipAditam, atha tadutpatti liGgAni pradarzayitumAha-'paramattha sathavo vA'-paramArthasaMstavo vA-paramAzca tAttvikAzca te'rthAzca jIvAdaya iti paramArthAsteSu saMstavaHparicayaH, tatparatayA bahAdarapUrvakaM jIvAdi padArthAvagamAyAbhyAsa ityarthaH, vA zabdaH samuccayArthakaH, 'sudiTTa paramattha sevaNA cA vi'-muSTaparamArtha sevanAvA'pi, suSTusamyaktayA dRSTAH paramArthAH-jIvAdayo yaiste sudRSTa paramArthAH teSAM sevanaMparyupAsanam, sudRSTaparamArtha sevanam, vA zabdasya anuktasamuccayArthakatayA yathAzakti tad vaiyAvRtyapravRttizca, api samuccaye, tathaiva 'vAganakudasaNavajjaNAya'___ jo puruSa tIrthakara bhagavAna dvArA pratipAdita astikAyadharma para arthAt dharmAstikAya Adi ke gatilahAyakatva Adi dharmo para zrutadharma tathA cAritradharma para zraddhA karato hai, usakA samyaktva dharmarUci samajhanA caahie| nisarga Adi upAdhiyoM ke bheda se daza prakAra ke rucirUpa darzana kA pratipAdana kiyA gayA, aba usakI utpatti ke kAraNoM ko dikhalAne ke lie kahate haiM paramArtha arthAt jIvAdika tAtvika padArthoM kA saMstava arthAt paricaya prApta karanA, bahumAnapUrvaka unheM samajhane ke lie prayatna karanA, jinhoMne jIvAdi tatvoM ko samIcIna rUpa se jAna liyA hai aura una kI sevanA arthAt upAsanA karanA evaM unakI yathAzakti vaiyAvatya karanA tathA jinhoMne samyaktva ko bamana kara diyA hai aise nihana je purUSa tIrthakara bhagavAna dvArA pratipAdita astikAya dharmapara arthAtu dharmastikAya AdinA gatisahAyakatva Adi dharmopara, kRtadhama tathA cAritra dharmapara zraddhA kare che, tenuM samyakatva dharmaci samajavuM joIe. - nisarga Adi upAdhinA loda vaDe daza prakAranA rUcirUpa darzananuM prati pAhana 42yu cha. . have tenI utpattinA kAraNone dekhADavA mATe kahe che paramArtha arthAt jIvAdika tAtvika padArthone sastava arthAt paricaya prApta karavo, bahumAna pUrvaka tene samajavAno prayatna karo. jeoe jIvAdi tane sArI rIte jANI lIdhA che ane tenI sevA arthAt upAsanA karavI temaja teonuM yathAzakti vaiyAvRtya karavuM tathA jeoe samyaktvanuM vamana kareluM Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4780 - prahApanAma vyApanna kudarzanavarjanazca-darzanazabdasya pratyekamabhisambandhAd vyApannaM vinaeM darzana-samyaktvaM yeSAM te vyApamnadarzanA:-nivaprabhRtayaH, evaM kutsitaM darzanaM yapAM te kudarzanA:--zAkyAdayaH, teSAM varjanaM vyApanakudarzana varjanam 'sammatta sahahaNA'samyaktvazraddhAnam, pUrvoktaH paramArthasastavAdibhiH samyaktvamastIti zraddhAM karotItyarthaH // 127 / / uparyuktasya darzanasya apTI AcArA steSAM samyaktayA paripAlanaM paramAvazyakaM tadatikrame darzanasyApi atikramasaMbhavAt, tAnapTI AcArAn upadarzayitumAha-'nissaMkiya nikaMkhiya nibitigicchA amUDhadiTThIya, uvaNathirikaraNe vacchallapabhAvaNe aTTa'-niHzaGkitaH1, niSkAikSitaH2, nivicikitsaH3, amUDhadRSTizca4, upabRMhaNasthirIkaraNe6, vAtsalyaprabhAvanA8, aSTa) tatra zaGkanaM zaGkitaM-dezazaGkA, sarva-zaGkA cetyAzayaH, nirgataM zaGkitaM yasmAt sa Adi se aura mithyAdRSTiyoM se dUra rahanA unake sAtha pragADha samparka na rakhanA samyaktva zraddhAna hai, arthAt jo inakA pAlana karatA hai usameM samyaktva hotA hai| uparyukta darzana ke ATha AvAra haiN| unakA samyaka prakAra se pAlana karanA atIva Avazyaka hai| unakA atikramaNa karane para samyaktva kA bhI atikramaNa ho jAtA hai| ataeva una AcAroM ko batalAne ke lie kahate haiM-(1) niHzaMkita (2) niSkAMkSita (3) nivicikitsa (4) amUDhadRSTi (5) upavRhaNa (6) sthirIkaraNa (7) vAtsalya aura (8) prabhAvanA, ye ATha samyaktva ke AcAra haiN| inakA svarUpa isa prakAra hai (1) niHzaMkita-dezataH athavA sarvataH zaMkA na karanA niHzaMkita che evA niva vigerethI ane mithyASTiothI dUra rahevuM, teonI sAthe pragADha saMparka na rAkhave samyaktva zraddhAna che arthAt je enuM pAlana kare che teomAM samyapha thAya che. uparyukta darzananA ATha AcAra che. temanuM samyapha prakAre pAlana karavuM atIva Avazyaka che teonuM atikramaNa karavAthI samyaktvanuM paNa atikamaNa thaI jAya che. tethI ja e AcArene batAvavA mATe kahe che-(1) ni zakti (2) nikSita (3) nivisa (4) bhUTa (5) 55 (1) (252 / karaNa (7) vAtsalya ane (8) prabhAvanA A ATha samyaktvanA AcAra che. teonuM svarUpa A prakAre che , (1) ni-zata-zata: AthA savata 14 / 42vI te ni:zata mA cAra che. keI eka jineti viSayamAM zaka karavI te deza zaMkA che ane Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TokA pra, pada 1 sU. 39 sabhedadarzanAryanirUpaNam 479 niHzaGkitaH- deza sarvazaGkAvarjita, tatra dezazaGkA yathA - jIvatve sAmAne'pi kathameko bhavyaH, aparastvabhavyaH ? iti sarvazaGkA yathA - nikhilamevedaM pravacanaM parikalpitaM bhaviSyati prAvRta nibandhatvAditi, kintu iyaM dezaGkA, sarvazaGkA vA na yuktA tathA hi-reAhAtyena agrAhyatvena ca bhAvAnAM dvaividhyAta, tatra hetu grAhyAH jIvAstitvAdayaH, tatsAdhaka pramANarudbhAdAta, aretugrAhyA abhavyAH, taddhetRnAM prakRSTa jJAnagocaratayA aramadAdyapekSayA tatsAdhaka hetRnAmasambhagata, pracacanasya prAkRtospi ca nibandho vAlAdyanugrahArthaH kRtaH, tathAcottam- 'vAla strI mUDhamUrkhANAM nRNAM cAritrakAGkSiNAm / anugrahArya tatvajJaiH siddhAntaH prAkRtaH smRtaH // ' iti, AcAra hai / kisI eka jinokta viSaya meM zaMkA karanA dezazaMkA hai aura sAmAnya rUpa se samasta pravacana para zaMkA karanA sarvazaMkA hai jaise - jaba sabhI jIva svabhAvataH samAna haiM to phira kisI ko bhavya aura kisI ko abhavya kyoM kahA gayA hai ? yaha deza zaMkA hai / yaha sArA hI pravacana kahA~ kalpanika to nahIM hai, kyoM ki prAkRta bhASA meM racita hai, aisI zaMkA honA sarvazaMkA hai / kintu yaha dezazaMkA athavA sarvazaMkA karanA ucita nahIM / bhAva do prakAra ke hote haiMhetugrAhya aura ahetugrAhya / jIva kI saMjJA Adi hetugrAhya haiM kyoMki unheM siddha karane vAle pramANa vidyamAna haiM | abhavyatva Adi bhAva ahetugrAhya haiM, kyoMki unake hetu lokottara jJAna ke dvArA hI jAne jA sakate haiM / hamArI apekSA unake sAdhaka haiMtu saMbhava nahIM haiM / siddhAnta kI prAkRtabhASA meM jo racanA kI gaI hai so bAla Adi jIvoM ke anugraha ke lie hai / kahA bhI hai- cAritra ke abhilASI bAla, sAmAnya rUpe samasta pravacana upara zakA karavI te sazaMkA che. yathA--jyAre madhAjIva svabhAvathI samAna che te pachI kAIne bhavya ane kAine abhavya kema kahela che ? . A de za'kA che, A Akhu e pravacana zu kalpitate nahi heAyane kemake prAkRta bhASAmA racita che evI zakA thavI te sa zaMkA che. kintu deza zakA agaratA sarvAM zaMkA karavI te ucita nathI jaNAtu . bhAva e prakAranA haiAya che-hetugrAhya ane ahetu grAhya. jIvanI sattA Adi hetu grAhya che. kemake temane siddha karanArA pramANa vidyamAna che. abha vyatva Adi bhAva ahetu grAhya che. kemake temanA hetu lekettara jJAna dvArAja jANI zakAya che. amArI dRSTie temane sAdhaka hetune sa bhava nathI siddhAntanI prAkRta bhASAmAMja racanA karI che. te khAla Adi vAnA anugraha mATe che kahyu paNa Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 prazApanAsUtra atha ca pravacanasya prAkRto'pi nivandho na dRSTeSTamokSavirodhI vartate, ataH kathamavAntara parikalpanA zaGkA sambhavati ? sarvajJaM vinA anyasya dRSTepTA virodhivacanA'saMbhavAt, ni:zaGkita iti jIva eva jinazAsanapratipano darzanAcaraNAta , tatprAdhAnyavivakSAyAM darzanAcArapadena vyapadizyate darzanadarzaninoH kathaJcid bhedAta, ekAntadaMtu adarzanivat darzanino'pi tatphalayogabhAvena mokSAbhAvApattiH, tathA niSkAkSitaH-kAikSaNaM-kAGkitaM, nirgataM kAkSitaM yasmAstrI, manda evaM mUrkha manuSyoM ke anugraha ke lie tattvajJAnI puruSoM ne prAkRta meM siddhAnta kI racanA kI hai|' isake atirikta siddhAnta kA prAkRtabhASA meM racA jAnA pratyakSa yA anumAna pramANa he viruddha nahIM hai| aisI sthiti meM usake kalpita hone kI AzaMkA kaise kI jA sakatI hai ? sarvaja ke sivAya anya kisI kA vacana pratyakSa-anumAna se virodhI nahIM hotaa| jina zAsana asaMdigdha hai, isa prakAra samajha kara jo jIva jinazAsana ko svIkAra karatA hai darzana kA AcaraNa karane ke kAraNa vahI jIva, usakI pradhAnatA kI vivakSA karane se darzanAcAra kahalAtA hai| kyoMki darzana aura darzanI meM kathaMcit abheda hotA hai / yadi darzana aura darzanI meM sarvathA bheda mAnA jAya to adarzanI ke samAna darzanI ko bhI darzana kA phala prApta na honA caahie| aura mokSa kA abhAva ho jAnA caahie| ' (2) niSkAMkSita-kAMkSA arthAt abhilASA jisameM na raha gaI ho che cAritranA abhilASI bAla, sI, manTa temaja bhUkha manuSya para anugraha ! karavA mATe tatvajJAnI purUe prAkRtamAM siddhAntanI racanA karI che. tenAthI atirikta siddhAntanuM prAkRta bhASAmAM racAvuM te pratyakSa ke anu mAna pramANathI virUddha nathI. A sthitimAM tenuM kalpita hovAnI AzaMkA kema karI zakAya? sarvajJa sivAya anya koInA vacana pratyakSa anumAnathI vidhI nathI thatAM jina zAsana cAsa digdha che e prakAre samajIne je jIva janazAsanano svIkAra kare che. darzananuM AcaraNa karavAne kAraNe teja jIva tenI mukhyatAnI vivakSA karavAthI dazanAcAra kahevAya che kemake darzana ane darzanImA kathaMcit abheda hoya che. je darzana ane darzanImAM sarvathA bheda manAya te adazanInA samAna darzanIne paNa darzananuM phala prApta na thavuM joIe ane mokSane abhAva tha joIe, Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra, pada 1 sU 39 sabhedadarzanAryanirUpaNam 481 dasau niSkAkSitaH, dezasarvAkAGkSAvarjita ityarthaH, tatra dezAkAGkSA-yathA-- ekaM digambarAdi darzanamabhikAGkSati, sarvAkAGkSA yathA-sarvANyeva darzanAni zobhanAni vartante ityevamanucintanam, parantu nedam AkAGkSAdvayamapiyuktam anyadarzaneSu paD jIvanikAya pIDAyA asatprarUpaNAyAzca sadbhAvAt, tathA vicikitsA-mativibhramaH, phalaM prati saMzaya ityarthaH, nirgatA vicikitsA yasmAdasau nirvicikitsaH-jinazAsanaM suSThu vartate kintu pravartamAnasya mama asmAtphalaM bhaviSyati na vA ? kRSIvalAdiSu kriyAyA ubhayathA'pyupalabdheH, ityAdi vikalpacarjitaH, sarvathA paripUrNa upAya upeyavastu prApako bhavatyeveti saJjAtanizcayo nirvicikitsaH, ityAzayaH, evam amUDhadRSTiH-na mUDhA-bAlatapasvitapo vidyAti use nikAMkSita kahate haiM, arthAt jo dezakAMkSA aura sarvakAMkSA se rahita ho vaha niSkAMkSita / dezakAMkSA jaile koI digambarAdi darzana kI kAMkSA karatA hai aura sarvakAMkSA jaise sabhI darzana acche haiM, aisA socanA, magara yaha donoM kAMkSA yukta nahIM haiM kyoMki anya darzanoM meM SaDjIvanikAya kI pIDA aura asatprarUpaNA kA sadbhAva hai| (3) nirvicikitsA-cicikitsA kA artha hai atibhrama arthAt phala meM saMdeha karanA / jisameM isa prakAra kI vicikitsA na ho vaha nirvicitsa kahalAtA hai| 'jinazAsana hai to acchA kintu isameM pravRtti karane para mujhe isase phala kI prApti hogI yA nahIM, kyoMki kisAnoM kI kriyA donoM prakAra kI dekhI jAtI hai| isa prakAra ke vikalpoM se jo rahita ho aura jise yaha vizvAsa ho ki paripUrNa upAya se upAdeya kI prApti hotI hI hai, vaha nirvicitta kahalAtA hai| . | (2) niSkAMkSita kakSA arthAt abhilASA jemAM na rahi gaI hoya tene nizcita kahe che. arthAt je dezakAkSA ane sarvakAMkSAthI rahita che te niSNAM- - sita dezakAMkSA jemake kaI digArAdi darzananI kakSA kare che, ane sarva kakSA jemake badhAM darzane sArA che ema vicAravuM paraMtu A banne kAMkSAo yogya nathI kemake anya darzanamAM pahU jIvanikAyanI pIDA ane asatyarU. paNane sadabhAva che (3) nirvicikitsa-vicikitsAne artha che mati bhrama arthAtu phaLImAM saha kare. jemAM A prakAranI vicikitsA na hoya te nirvicikitsa kahevAya che. jina zAsana che te sAruM paNa temAM pravRtti karavAthI mane tenAthI phaLanI prApti thaze ke nahI. kemake eDanI kriyA bane prakAranI jovAmAM Ave che. AvA prakAranA vikalpa vagaranA je che ane jemane A vizvAsa hoya ke paripUrNa upAyathI upeyanI prApti thAya che. A nivicikitsa kahevAya che, pra0 61 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 prajJApanAsUtre zayadarzanaiH svabhAvAt na calitA dRSTi:-samyagdarzanarUpA yasyAsau amUDhadRSTiH, yathA mulasA zrAvikA, sA ca ambaDazramaNa-samRddhIrupalabhyApi na saMmumoha, ityevaM guNi pradhAnamAcAramuktvA atha guNapradhAnamAcAramAha-'upadaNasthirIkaraNe upabRhaNaJca sthirIkaraNaJcati upaDaNasthirIkaraNe; tatropavRhaNaM nAma samAna dhArmikANAM sadguNaprazaMsanena tad vRddhikaraNam , sthirIkaraNantu dharmAd glAyatAM jIvAnAM tatraiva dRDhatayA niyojanam, atha vAtsalyaprabhAvane pratipAdayati-vAtsalyaJca prabhAvanA ca iti vAtsalyaprabhAvane; tatra vAtsalyaM samAnadhArmikANAM prItyopakArasampAdanaM, prabhAvanA ca-dharmapravacanAdibhi stIrthapragyApanA, etacatu___ (4) amRDhadRSTi-jisakI dRSTi nRDha na ho arthAt bAlatapasviyoM ke tapa evaM vidyA saMbaMdhI atizayoM ko dekha kara bhI jisakI zraddhA calAyamAna na ho, vaha amRDhaSTi kahalAtA hai, jaise sulasA zrAvikA / ambaDa saMnyAsI kI savRddhi ko dekha kara bhI vaha moha ko prApta nahIM huI thii| isa prakAra guNipradhAna AcAroM kA kathana karake ava guNapradhAna AcAra kA kathana karate haiM (5) upavRhaNa-sArmika janoM ke sadguNoM kI prazaMsA karake unakI vRddhi karanA upavRhaNa AcAra hai| (6) sthirIkaraNa-dharma se Digate hue jIvoM ko dharma meM dRDha karanA sthirIkaraNa AcAra hai| (7) vAtsalya-samAna dhArmika janoM kA premapUrvaka upakAra karanA vAtsalya AcAra hai| (8) prabhAvanA-dharma kA vyAkhyAna Adi karake tIrtha kI khyAti vddhaanaa| (4) amUDhadaSTi-jenI draSTi mUDha na hoya arthAt tapasvInA tapa temaja vidyA sa bandhI atizayone joIne paNa jemanI zraddhA calAyamAna na thAya te amUDha daSTi kahevAya che-jemake sulakSA zrAvikA aADa saMnyAsInI samRddhi ne joIne paNa te mehane prApta na thaI hatI. eja rIte guNi pradhAna AcAranuM kathana karIne have guNa pradhAna AcAronuM kathana kare che . (5) upabRha-sAdhamika jinenA saguNonI prazaMsA karIne temanI vRddhi karavI te upabRhaNa AcAra che. (6) sthirIkaraNa-dharmathI DagatA jIvone dhamamAM daDha karavA te sthirI karaNa AcAra che. (7) vAtsalya-samAna dhArmika janene prema pUrvaka upakAra kare te vAtsalya AcAra che. (8) prabhAvanA-dharmanuM vyAkhyAna Adi karIne tIrthano khyAti vadhAranAra Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iMTarlR prabodhinI TIkA pra. pada 1 sU39 samedavItarAgadarzanArthanirUpaNam guNapradhAnanirdezena guNaguNinoH kathaJcidabhedaH sUcitaH, ekAntAbhede tu guNanivRttau guNino'pi nivRttyA zunyatApattiH syAt, ete'STau darzanAcArAH prarUpitAH, prakRtamupasaMharannAha - ' se taM sarAgadaMsagAriyA' - te ete - pUrvoktAH sarAgadarzanAryAH prajJaptAH / mUlam - se kiM taM vIyarAgadaMsaNAriyA ? vIyarAgadaMsaNAriyA duvihA paNNattA, taM jahA uvasaMtakasAtha vIyarAgadaMsaNAriyA ya. khINakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA ya se kiM taM ubasaMtakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA ? uvasaMtakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA duvihA paNNattA, taM jahA- paDhamasamayauvasaMtakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA ya, apaDhamasamayauvasaMta kasAyavIyarAgadaMsaNAriyA ya | ahavA carimasamaya vasaMtakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA ya, acarimasamaya uvasaMtakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA ya / se kiM taM khINakAyavIyarAgadaMsaNAriyA ? khINakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA duvihA paNNattA, taM jahA chaumattha khINakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA ya, kevali khINakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA ya / se kiM taM chaumattha khINaka sAyavIyarAgadaMsaNAriyA ? / ina cAra meM guNapradhAna nirdeza karake guNa aura guNI kA kathaMcit abheda sUcita kiyA gayA hai| agara donoM meM ekAnta abheda mAnA jAya to guNa kI sattA nahIM rahegI aura guNa ke abhAva meM guNI kA bhI abhAva ho jAegA / isa prakAra guNa aura guNI kA abhAva hone se zunyatA kA prasaMga hogA / ye ATha darzanAcAra batalAe gae haiM, aba prastuta kA upasaMhAra karate haiM - yaha sarAga darzanArya kI prarUpaNA huI / A cAremA guNa pradhAnatAnA nirdeza karIne guNu ane guNInA katha cit abheda sUcita karelA che agara teomAM ekAnta abheda mAnavAmAM Ave te guNanI sattA nahI rahe ane guNunA abhAvamA guNInA paNa abhAva thaI jaze. e mATe guNa ane guNInA abhAva thavAthI zUnyatAnA prasaMga Avaze. A ATha darzAnAcAra batAvyAM che. have prastutanA upasa'hAra kare che--A sarAga danAnI prarUpaNA purI thai. Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtra cha upatthakhINakasAnavIyarAgadasaNAriyA duvihA paNNattA, taM jahA-sayaMbuddha chaumatthakhINakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA ya, buddha bohiya chaumattha khINakasAyadaMsaNAriyA ya / se kiM taM sayaMvuddha chaumattha khINakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA ? sayaMvuddha chaumastha khIkasAyavIyarAgadaMsaNAriyA duvihA paNNattA, taM jahA-paDhama samaya sayaMbuddha chaumatthakhINakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA ya, apaDhamasamaya sayaMbuddha chaumatthakhoNakasAyavIyarAgardasaNAriyA y| ahavA-carimasamaya sayaMbuddha chaumatthakhINakasAyavIyarAgadasaNAriyA ya, acarimasamaya sayaMbuddha chaupatthakhINakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA th| se taM sayaMbuddha chumtthkhiinnksaayviiyraagdsnnaariyaa| se kiM taM budvabohiya chaumatthakhINakasA. yavIyarAgadaMsaNAriyA ? buddhabohiya chaumatthakhINakasAyavIyarAgardasaNAriyA duvihA paNNattA, taM jahA-paDhamasamaya buddhabohiya chaupatthakhINakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA 2, apaDhamasamaya buddha. bohiya chaumatthakhINakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA y| ahavAcarimasamaya buddhabohiya chaumatthakhINakasAyavIyarAgadaMsagAriyA ya. acarimasamaya buddhabohiya chaumatthakhINakasAyavIyarAgadasaNAriyA ya / se taM buddhabohiya chaumatthakhINakasAyavIyarAgardasaNAriyA ya / se taM chumtthkhiinnksaayviiyraagdsnnaariyaa| se kiM taM kevalikhINakasAyavIyarAgadasaNAriyA ? kevali. khINakasAyavIyarAgadaMsaNariyA duvihA paNNattA, taM jahA-sajogi kevalikhINakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA ya, ajogi kevalikhINakasAyavIyarAgadasaNAriyA y| se kiM taM sajogikevalikhINa kasAyavIyarAgadasaNAriyA ? sajogikevali khINakasAyavIyarAgadasaNAriyA duvihA paNNattA, taM jahA-paDhamasamaya sajogikevali khINakasAyavIyarAgadasaNAriyA ya, apaDhamasamaya sa. Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shrafat TIkA pra. pada 1 sU. 39 samedavItarAgadarzanArthanirUpaNam keTala jogi kevala khoNa kasAyavIya rAgadaMsaNAriyA ya ahavAcarimasamaya sajogi kevala khINakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA ya acarimasamaya sajogi kevala khINakasAyavIyarAgadaMsaNA riyA ya se saMjoga ke likhANa kasAyavIyarAgadaM saNAriyA / se kiM taM ajogi kevala khINakasa ( yavIyarAgadaMsaNAriyA ? ajogikevalikhINaka sAyavIya rAgadaMsaNAriyA duvihA paNNattA, taM jahA - paDhamasamaya ajogikevali khINaka sAyavIyarAgadaM saNAri yA ya, apaDhamasamaya ajogi kevala khINakasAtavIya rAgadaMsaNAriyA ya | ahavA - carimasatraya ajogikevali khINakasAyavIyarAgaNArayA ya, avarimasamaya ajogi kevala khINakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA ya / se taM ajogi kevala khINakasAyavIyarAMgadaMsaNAriyA | se ttaM kevali khINakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA / se taM khINaka sAyavIyarAgadaMsaNAriyA / se taM daMsaNAriyA ||8||sU0 39 // chAyA - atha ke te vItarAgadarzanAryAH ? vItarAgadarzanAryA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-upazAntakapAyavItarAga darzanAryAtha, kSINakapAyavItarAgadarzanAryAzca / atha ke te upazAntakapAtrItarAgadarzanAryAH ? upazAntakapAyavItarAgadarzanAryAH zabdArtha - ( se kiM taM vIgharAgadaMsaNAriyA ?) vItara rogadarzanArya. kitane prakAra ke haiM ? (duvihA paNNattA taM jahA ) do prakAra ke kahe haiM yathA ( uvasaMtakasAyavIyarAgadaMsaNAriyA ya khINaka sAyavIyarAgadaMsaNAriyA ) upazAnta kaSAya vItarAgadarzanArya aura kSINakaSAya vItarAgadarzanA (se kiM taM vasaMtaka sAyavIyarAgada saNAriyA ?) upazAnta hArtha (se kiM taM vIyarAmadaMsaNAriyA 1) vItarAga darzanArya DeTA prA2nA che ? (vIyara (gANAriyA) vItarAga darzanArya (duvihA paNNatta / taM jahA ) me aAranA udyAnebhaDe ( uba saMtakasAyavIya rAgadaMsaNAriyA ya khINakasAya vIrAgasaNArayA ya) upazAnta upAya vItarAga darzanaya bhane kSINu upAya vItarAga danA ( se ki taM uvasaMtakasA yavIyarAgaNA sAriyA ?) upazAnta upAya vItarAga Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAstre dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-prathamasamayopazAntakapAyavItarAgadarzanAryAca, aprathamasamayopazAnta kapAyavIrAgadarzanAryAzca / athavA-caramasamayopazAntakapAyavItarAgadarzanAyAMca, acaramasamayopazAntakapAyavItarAgadarzanAyAzca / atha ke te kSINakapAyavItarAgadarzanAryAH ? kSINakapAyavItarAgadarzanAryA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-chadmasthakSINakapAyavItarAgadarzanAryAzca, kevalikSINakapAyavItarAgadarzanAyAMzca / atha ke te chadmasthakSINakapAyavItarAgadarzanAryAH ? chadmasthakSINakapAyavItarAgadarzanAryA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-svayamvuddha chadmasthakSINakapAyayItakaSAya vItarAgadarzanArya kitane prakAra ke haiM ? (duvihA paNNattA taM jahA) do prakAra ke kahe haiM, yathA (paDhamasamaya uva0 apaDhamasamayauva0) prathama samayavartI upazAntakaSAya vItarAgadarzanArya aura aprathama samayavatI upazAntakapAya vItarAgadarzanArya (ahavA) athavA (carimasamaya0 acarima0 ya) caramasamayavartI upazAntakaSAya vItarAgadarza nArya aura acarama samayavartI upazAntakaSAya vItarAgadarzanArya (se kiM taM khINakasAyavIyarAgardasaNAriyA ?) kSIgakapAya vIta. rAgadarzanArya kitane prakAra ke haiM ? (duvihA paNNattA taM jahA) do prakAra ke kahe haiM, yathA (chaumattha khINakasAya0 ya kevali khINakasAya0) chadmastha kSINakaSAya vItarAgadarzanArya aura kevalI kSINakaSAya vItarAgadarzanArya / (se kiM taM chaumatthakhINa0) chadmastha kSINakaSAya vIta. rAgadarzanArya kitane prakAra ke haiM ? (duvihA paNgattA taM jahA) do prakAra haiM, yathA (sayaMvuddhachaumatthakhINa. vuddhayohiyacha umatthakhINa0) svayaM vuddha zanAyaTa prA2nA cha ? (uvasaMtakasAyavIyarAgardasaNAriyA) -1 pAya piit||| zanAya (duvihA paNNattA taM jahA) me 42 // 4 // cha bha3 (paDhamasamayauva0 apaDhamasamayauba0) prathama samaya patI zAnta pAya vii12|21 4za nA mAne. prathama samayayatI zAnta pAya vItarAga zanAya (ahavA) mayA (carimasamaya0 acarimasamaya0 ya) 22ma samayavatI zAnta pAya vItarAga darzanArya ane acarama samayavatI upazAnta kaSAya vItarAga darzanAryA (se kiM taM khINakasAyavIyarAgadasaNAriyA ?) kSI pAya pIta zanAya asA prazna cha ? (khINakasAyavIyarAgadasaNAriyA) kSI 4Aya piit| nAya (duvihA paNNattA taM jahA) me. 12 // 4aa cha, ma (chaumatthakhINakasAya0 ya kevalIkhIrakasAya0) 26625 kSIra 4Aya piit| zanAya mana sI kSI 4pAya pIta zanAya (se ki taM chaumatthakhINa0) cha bhastha kSI4pAya viit| zanAya 32 // 542nA cha ? (duvihA paNNattA taM jahA) me 42nA cha bha3 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA pra. pada 1 sU.39 samedavItarAgadarzanAryanirUpaNam 47 rAgadarzanAryAzca, vuddhavodhitachajhasthakSINakaSAyavItarAgadarzanAryAzca ? atha ke te svayaMbuddhachamasthakSINakaSAyavItarAgadarzanAryAH ? svayambuddha chadmasthakSINakaSAyavItarAgadarzanAryAH dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-prathamasamayasvayambuddhachAsthakSINakaSAyavIta. rAgadarzanAryAzca, aprathamasamayaravayambuddha chadmasthakSINakapAyacItarAgadarzanAryAca, athavA-caramasamayasvayambuddhachadmasthakSINakaSAyavItarAgadarzanAryAzca / acaramasamayasvayambuddhachadmasthakSINakapAyavItarAgadarzanAryAzca / te ete svayambuddhachadmasthakSINakapAyavItarAgadarzanAryAH / atha ke te buddhabodhita chadmasthakSINakaSAyavItarAgadarzachadmastha kSINakaSAya vItarAga darzanArya aura buddhavodhita chadmastha kSINa kaSAya vItarAga darzanArya / (se kiM taM saya yuddhakhINa0) svayaM buddha chadamastha kSINakalAya vItarAgadarzanArya kitane prakAra ke haiM ? (davihA paNNattA taM jahA) do prakAra ke kahe haiM, yathA (paDhamasamayasayaM buddhachau0 ya apaDhamasamayasaya buddhachau0 ya) prathama sabhayavartI svayaM'buddha chadmastha kSINakaSAya vItarAgadarzanArya aura aprathama samayavartI svayaM buddha chadmastha kSIpakaSAya vItarAgadarzanArya (ahavA) athavA (carimasamayasaya buddha ya acarimasamayasayaM buddha0) carama samayavartI svayaM buddha chadmastha kSINakaSAya vItarAgadarzanArya aura acarama samayavartI svayaMbuddha chadamastha kSINakaSAya vItarAgadarzanArya (se taM sayaMvuddhachauma0) yaha svayaMvayuddha chadmastha kSINakaSAya vItarAgadarzanArya kI prarUpaNA huii| ___(se kiM taM vuddhaghohiyachaumattha0 ?) buddhayodhita chadamastha kSINaka saraM buddha chaumasthakhINa0 buddhamohiya chaumatyakhINa0) 25ya muddha chabhastha kSI pAya vItarAga darzanArya ane buddha badhita chadmastha kSaNikaSAya vItarAga dazanA (se ki taM sayaMbuddhakhINa0 1) svaya muddha cha sthakSI 4Aya pItAza nAya Bean 42 // cha ? (sayaMbuddhakhINa0) svaya suddha chasthakSI pAya vItarAzanAya (davihA paNNattA ta jahA) me 20 4aa che rebha (paDhamasamayasayaMyuddha0 ya apadamasamayasayaMbuddhachau0 ya) prathamasamayavatIya muddha bhastha kSI 4Aya vItarAmazaH nAya ane aprathama samayavatI svayaM buddha chamastha kSINakaSAya vItarAga darzanArya, (ahavA) athavA (carimasamayasayaMbuddha0 ya acarimasamayasayaMvudva0) 52mayamaya vatI svayaMbuddha chadmastha kSINakaSAya vItarAgadazanAya ane acarama samayavatI svayamura chabhayakSI pAya pIta nAya (se taM sabuddhachau0) mA svaya buddha chadmastha kSINakaSAya vItarAga darzanAryanI prarUpaNa thaI, (se ki ta buddhayohiya chaumattha0 ?) muddha gAdhita chamasya kSI4pAya pIta zanAya // 532 // cha ? (budvavohiyachaumattha0) sudha mocita 75 Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtra nA yaH ? buddhayodhita chadAsthakSINakapAyavItarAgadarzanAryAH dvividhAH prajJaptAH, tadyathA --prathamasamaya buddhabodhita chadmasthakSINakapAyavItarAgadarzanAryAzca, aprathamasamayabuddhavodhitachadamasthakSINakapAyavItarAgadarzanAryAzca / athavA-caramasamayavRddhavodhitachamasthakSINakapAyavItarAgadarzanAryAzca acaramasamayabuddhabodhitaunasthakSIkapAyavIta. rAgadarzanAryAzca / te ete buddhyodhitchdmsthkssiinnkpaayviitraagdrshnaaryaaH| te ete chadamarathakSINaka paayviitraagdrshnaaryaaH| atha ke te kevalikSINakapAyavItarAgadarzanAryAH ? kevali.kSINakapAyavItarAgadarzanAryA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-sayogikaMvalikSINakapAyavItarAgadarzanAryAzca, ayogikevalikSINakapAyavItarAgadarzanAryAcA pAya cItarAgadarzanArya kitane prakAra ke haiM ? (duvihA paNNatA taM jahA) do prakAra ke haiM, yathA (paDhamasamayabuddhabohiya0 ya apaDhamasamayabuddha0 ya) prathama samayavartI yuddhavodhita chadmastha kSINakaSAya vItarAgadarzanArya aura aprathama samayavartI0 (ahavA) athavA (carimasamayayuddha0 ya acarimasamayabuddha ya) carama samayavartI buddhayodhita chadmastha kSINakapAya vItarAgadarzanArya aura acarama samayavartI0 (se taM buddhayohiya0) yaha buddhabodhita chadmastha kSINakathAya vItarAgadarzanArya kI prarUpaNA huI (se taM chaumattha0) yaha chadamastha kSINakapAya vItarAgadarzanArya kI bhI prarUpaNA pUrI huii| (se kiM taM kevalikhINakasAyavIyarAgadasaNAriyA ?) kevalI kSINakaSAya vItarAgadarzanArya kitane prakAra ke haiM ? (duvihA paNNattA taM jahA) do prakAra ke kahe haiM, yathA (sajogikevali0 ya ajogikevali0) sya kSIpAya paat| zanAya (duvihA paNNattA taM jahA) meM prazna cha, remo (paTamasamayabudvabohiya0 ya apaDamasamayabudvavya) prathama samayayatA muddha badhita chadmastha kSINakapAya vItarAga darzanArya ane aprathama samaya vatI buka badhita chamastha kSINakaSAya vItarAga darzanArya. (ahavA) athavA (carimasamayabudva0 va acarimasamayabuddha0 ya) 52ma samaya vatI buddha badhita chamastha kSINakapAya vItarAga darzanArya ane acarama samaya patI mugApita 45sya kSI pAya vIta zanAya (se taM vudvavohiya0) mA muddha mAdhita 4625 kSIpAya piit|sh nAyanI 3 // 27. (se taM chaumattha0) 2 // bhastha kSIpAya piit| zanAya nI 59 pr35e| 26. (se kiM taM kevalikhINakasAyavIyarAgasaNAriyA ?) sAkSI pAya vIta 2 // 3 // zanAya 21 mAranA cha ? (kevalikhINakasAyavIyarAgadasaNAriyA duvihA paNNattA) DeIkSI pAya pIta zanAya me. prA2nA 4isA che (taM jahA) Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhinI TAkA pra. pada 1 sU.39 samedavItarAgadarzanAryanirUpaNam -atha ke te sayogikevalikSINakaSAyavItarAgadarzanAryAH ? sayogikevalikSINakagAyavItarAgadarzanAdvividhAH prajJaptAH, tadyathA - prathamasamagasayogikevalikSINakapAyavItarAgadarzanAryAMca, aprathamasamayasayogikevali kSINakapAyavItarAgadarzanAryAzca / athavA - caramasamaya sayogikevalikSINaka pAyavItarAgadarzanAryAzca, acaramasamayasayogikevalikSINakapAyavItarAgadarzanAryAzca / te ete sayogikevalikSINakapAyavItarAgadarzanAryAH / atha ke te ayogikevali kSINakapAyanItarAgadarzanAryAH ? ayogikevali kSINakapAyavItarAgadarzanAryA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA - prathamasamasayogI kevalI kSINakaSAya0 aura ayogI kevalI kSINakaSAya0 / (se kiM taM sajogikevali khINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ? ) yogI kevalI kSINakaSAya vItarAgadarzanArya kitane prakAra ke haiM ? (duvihA paNNattA taM jahA) do prakAra ke kahe haiM, yathA (paDhamasamayasajogi0 ya apadamasamaya sajogi0 ya) prathama samavarttI sayogI kevalI kSINakaSAya vItarAgadarzanArya aura aprathama samavarttI 0 ( ahavA) athavA (carimasamayasajogikevali0 ya acarimasamayasajogi0 ya) carama samayavarttI sayogikevalI kSINakaSAya vItarAdarzanArtha aura acarama samayavarttI 0 / (settaM sajogikevalI khINakasAya0) yaha sajogakevalI kSINakaSAya vItarAgadarzanArya kI prarUpaNA huI / 489 (se kiM taM ayogakevali0 ?) ayogikevalI kSINakaSAya cItarAgadarzanArya line prakAra ke haiM ? (ducihA paNNattA taM jahA) do prakAra te yA pramANe che (sajogI kelI0 ya ajogI kevalI 0 ) sayogI vasI kSINa pAya ane acegI kevalI kSINakaSAya vItarAga danAya (se ki taM sajogI kevalIkhINakasAyavIya rAgadaMsaNAriyA ?) sagoNI devasI zrIzuupAya vItarAga darzanArya DeTA amaranA udyA che (sajogIkevali0 dubihA paNNattA) sayogI ThevasilIguDepAya vItarAga darzanArya me praaranA aDela che. ( taM jahA ) te me prahAra | pramANe che ( paDhamasamayasajogI0 ya apaDhama samaya sajogI0 ya) prathama sabhayavartI sayogI visI kSINupAya vItarAga darzanArtha mane aprathama sabhayavartI saMyojI DevasI zrIpuruSAya vItarAga darzanArya ( ahavA) athavA (carimasamayasajogI ke li0 ca acarimasamayasajogI0 ya) yarabhasamayavarti sayogI kevalIkSINakaSAya vItarAgaDhanA ane acaramasamayarti. sayeAgI kevalI zrIzuSAya darzanAya (se ttaM sajogivela likhINakasAtha) yA sayogI vasIkSINa kaSAyavItarAga da nAnI prarUpaNA thaI (ro kiMta ayogikevalI0 1) gayoji usasI kSINupAyavItarAga darzanArya ITamA prahAranA che (ayogIkevali0) mayogI DevalI kSI upAya ( duvihA paNNatta pra0 62 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 pramApanAstre yA yogikevalikSINakapAyavItarAgadarzanAryAzca' aprathamasamayAyogikevalikSINakapAyavItarAgadarzanAryAzca / athavA-caramasamayAyogikevalikSINakapAyavItarAgadarzanA zci, acaramasamayAyogikevalikSINakapAyavItarAgadarzanAryAzca / te ete ayogikevalikSINakapAyavItarAgadarzanAryAH / te ete kevalikSINakapAyavItarAgadarzanAryAH te ete kSINakapAyavItarAgadarzanAryAH / te ete darzanAryAH ||8||suu039|| _____TIkA-atha vItarAgadarzanAyAdibhedAn prarUpayitumAha-'se kiM taM vIyarAyadaMsaNAriyA ?'-'se'-atha 'kiM taM' ke te katividhA ityarthaH, vItarogadarzanAryAH ke kahe haiM, yathA (paDhamasamayaajogikevali ya apaDhamasamayaajogikevali0 ya) prathama samayavartI aura aprathama samayavartI (ahavA) athavA (carimasamayaajogikevali. ya acarimasamayaajogikevali. ya) caramasamayavartI ayogikevali kSINakaSAya vItarAgadarzanArya aura acaramasamayavartI ayogikevali kSINakaSAya vItarAgadarzanArya (se taM ayogikevali0) yaha ayogikevalikSINa kI prarUpaNA huI (se taM kevalikhINa0) yaha kevali kSINakaSAya vItarAgadarzanArya kI prarUpaNA huI (se taM vINakasAyavIyarAbadasaNAriyA) yaha kSINakaSAya vItarAgadarzanArya kI prarUpaNA huI (se taM dasaNAriyA) yaha darzanArya kI prarUpaNA huii| // 3 // TIkArtha-aba vItarAgadarzanArya kI prarUpaNA kI jAtI hai / vIta. rAgadarzanArya kitane prakAra ke haiM ? bhagavAna ne uttara diyA-vItarAgadarzanArya do prakAra ka hote hai ve isa prakAra haiM-upazAntakaSAya vItarAgadarzanArya arthAt jinake samasta kapAyoM kA upazama ho cukA hai taM jahA) ge prA2nA hyA cha te mA pramANe (paDhamasamaya ayogikevali0 ya apaDhamasamayaajogikevali0 ya) prathama samayapatI mane maprathamapatI. (ahavA) athavA (carimasamayaajogikevali0 ya acaribhamemayaajogikevali0 ya) 22msbhyuvatI agikevali kSINakApavItarAga ane acaramasamayavarti agI kSINa 4paayciit| zanAya (se ttaM ajAgikevali0) 20 ayoni sikSAnI 535 // tha6 (se taM kevalikhINa0) 2 patikSI cAya piit|||| zanAyanI pr35|| 27 (se taM daMsANAriyA) 2mA zanAya nI 35 // . ||suu. 38 // TIMkAtha-have vItarAga darzanAryanI prarUpaNa karAya chevItarAga dazanArya keTalA prakAranA che? zrI bhagavAne uttara Ape-vItarAgadarzanArya be prakAranA hoya che, te A pramANe che-upazAnta kaSAya vItarAga darzanArya arthAta jemanA badhA kaSAyonuM Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.39 samedavItarAgadarzanAryanirUpaNam 491 prajJatA ? bhagavAnAha-vIyarAyadaMsaNAriyA dubihA paNattA'-vItarAgadarzanAryA:vItarAgadarzanena-vItarAga sambandhi darzanena AryA:-pThA dvividhAH prajJatAH, "taM jahA'-tadyathA-'uvasaMtakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya'-upazAnta kapAyavItarAgadarzanAryAzca, upazAntAH-upazamaM prAptAH kapAyAH yeSAM te upazAntarUpAyAH vIta:-vyapAto rAgo yeSAM vItarAgAH, upazAntakavAyAzca te vItarAgAzveti upazAntakapAyAvItarAgAH, teSAM yadarzanajJAnaM tena AryA iti upazAntakapAyavIta. rAgadarzanAryAH, 'khINakasAyavIrAyadaMsaNAriyA ya'-kSINakapAyavItarAgadarzanAryAzceti-kSINA:-kSayaM prAptAH, kapAyAkrodhamAyAlomA yeSAM te kSINakapAyAH, te ca te vItarAgAzceti kSINakapAyavItarAgA steSAM yadarzanaM tena AryA iti kSINakapAya vItarAgadarzanAryA ityarthaH, athopazAntakapAyavItarAgadarzanAryAn prarUpayati-'se kiM taM uvasaMtakasAyavIyarAyadasaNAriyA ?'-atha ke te, katividhA ityarthaH, upazAnta-kathAyamItarAgadarzanAryAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'upasaMtakasAyavIyarAyadaMsagAriyA duvihA paNNattA'- upazAnta pAyavItarAgadarzanAryAH dvividhAH prajJatAH 'taM jahA' tadyathA paDhamasanava upasaMtakasAyavIyarAyadasaNAriyA' prathamasamayopazAntakavAyavItarAgadarzanAryAca, ye tepAmevopazAntakapAyatvAdInAM vizepANAM prathame samaye vartante te prathamasamayopazAntakapAyA ityarthaH, "apaDhamasamayauvasaMtakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya-atrathamasamayopazAntakapAyavItarAga aura isa kAraNa jinameM vItarAga dazA prakaTa ho gaI hai, aise gyArahaveM guNasthAnavI muni ke darzana se Arya-zreSTha aura kSINakaSAya vItarAgadarzanArya arthAt jinake samasta kaSAya samUla kSINa ho cuke haiM aise mahAmuni ke darzana ke kAraNa jo zreSTha haiN| aba upazAntakapAyavItarAgadarzanArya kI prarUpaNA karate haiN| ye upazAntakaSAya vItarAgadarzanArya kitane prakAra ke haiM ? bhagavAna ne uttara diyA-do prakAra ke haiM, yathA-prathamasamayavatI aura aprthmsmyupazamana thayela che ane te kAraNe jemanAmAM vItarAga dazA prabaLa thaI gaI che, evA agIyAramAM guNasthAna vatI muninA darzanathI Arya zreSTha ane kSINa kaSAya vItarAga dazanArya arthAt jemanA samasta kaSAya samUla kSINa thaI gayA che evA mahAmuninA darzananA kAraNe je zreSTha che have upazAnta kaSAya vItarAga darzanAryanI prarUpaNa karavAmAM Ave che. A upazAnta kapAya vItarAga darzanArya keTalA prakAranA che ? hioya che, zrI bhagavAne uttara Apyo-be prakAranA che. jemake prathama samayavatI ane aprathama samayavatI, upazAnta ThavAya vItarAga avasthAmAM arthAt agI Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 prazApanAsUtre darzanAryAca, tatra anayamalagage dvayAdisamaye gAnA upazAntarUpAyavItarAgadarzanAyI ityarthaH, 'ahavA'-athavA-'carimasamayauvasaMtaphasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya'-caramasamayopazAntarUpAyavItarAgadarzanAryAzca, ye tepAmevopazAntakapAyakhAdInAM vizeSANAmanyasamaye vartate te caramasamayA ityarthaH, 'avarimasamaya upasaMtakasAyavIyarAyadasaNAriyA ya-acaramasamayopazAntakapAyavItarAgadarzanAyo veti, ye tataH prAy dvicaramatricaramacatuHpaJcacarabhAdipu samayepu vartante te acaramarAmagA ityAdyarthaH krtvyH| atha kSINakapAyavItarAgadarzanAryAn prarUpayitumAha-ro ki taM khINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA -atha ke te, katividhA ityarthaH kSINakapAyavItarAgadarzanAryAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'khINakasA. yavIyarAyadaMgaNA riyA duvihA paNattA'-kSINakapAyavItarAgadarzanAryA dvividhAH vartI / upazAntakapAyavItarAga avasthA meM arthAt gyArahaveM guNasthAna meM pahuMce jinheM pahalA hI samaya hai, ve prathamarAmayavartI upazAnta kaSAya vItarAga kahalAte haiM aura jinheM usa avasthA meM pahuMce eka samaya se adhika ho gayA ho ve aprathama samayavartI upazAnta kapAyavItarAga kahalAte haiN| isa prakAra svAmiyoM ke bheda se yahAM darzana ke bheda batalAe gae haiN|aage bhI isI prakAra samajha lenA caahie| upazAnta kaSAya vItarAgadarzanArya ke dUsare prakAra se bhI do bheda haiM, yathA-carasamayavartI aura acrmslyvrtii| inake darzana bhI do prakAra ke haiM aura isI kAraNa inake nimitta se Aryatva bhI do prakAra kA hai| aba kSINakaSAya vItarAgadarzanArya kI prarUpaNA karate haiM / kSINakaSAya vItarAgadarzanArya kitane prakAra ke hote haiM ? bhagavAna ne uttara yAramA guNasthAnamAM pahocyAne jemane prathamaja samaya che, teo prathama samaya vatI upazAna kaSAya vItarAga kahevAya che. ane jemane te avasthAmAM pahoMce eka samayathI adhika samaya thaI gayuM hoya teo aprathama samayavatI upazAnta kaSAya vItarAga kahevAya che. A prakAre svAminA bhedathI ahIM darzananA da batAvyA che. AgaLa paNa e rIte samajI levuM joIe. upazAnta kapAya vItarAga darzanAryanA bIjA prakAre paNa be bheda che-jemake carama samayavartI ane acarama samayavatI. temanA darzana paNa be prakAranA che. ane te kAraNe temanA nimite Arthava paNa be prakAranA che, have kSINa kaSAya vItarAga darzanAryanI prarUpaNa kare che kSaNa kaSAya vItarAga darzanArza keTalA prakAranA che? ", zrI bhagavAne uttara Ape-e paNa be prakAranA che jemake chadmastha Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.39 samedavItarAgadarzanAryanirUpaNam 493 prajJaptAH, 'ta jahA' tayathA-'cha umasthatINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA sa'-chadmasthakSINa kasAyavItarAgadarzanAryAzca, 'kevalikhINakasAyaboyarAgadaMsagAriyA ca' kevalikSINa rupAyavItarAgadarzanAryAzca, tatra chadmaSyakSINakapAyavItarAgadarzanAryAn prarUpayitumAha-'se ki ta cha upatya vINakasAyavIyarAyadaMgaNAriyA ?'-aya ke te, katividhA ityarthaH chadmasthakSINakapAyavItarAgadarzanAryAH prajJatA:' ? bhagavAnAha'uumatthakhINakalAyavIyarAgasaNAriyA duvihA paNattA'-chadbhatyakSINakapAyavItarAgadarzanAryA dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyA-'sayaMbuddha chaunmatthakhINakanAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya-layambuddhachadmasthakSINakapAyavItarAgadarzanAryAzca, 'buddhabohiyachaumatvavINakasAyavI rAyadasaNAriyA ya-buddhabodhitacchadmasthakSINakapAya vItarAgadarzanAryAca, svayambuddhena bodhitacchamasthakSINakapAyavItarAgadarzanAryA ityarthaH, atha sAyamvuddhacchadmasthakSINa kapAyavItarAgadarzanAryAn prarUpayitumAha-se ki ta sayaMbuddhacha umatthakhINakasAyacIyarAyadasaNAriyA?-aba ke te, katividhA ityarthaH, svayabuddhacchadmasvakSINakapAyavItarAgadarzanAryAH prajJaptAH bhagavAnAha -'sayaM buddhacha umatthakhINasAyavIyarAyadasaNAriyA duvihA paNNattA'-svayambuddhacchadmasthakSINakapAyavItarAgadarzanAryAH dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'paDhadiyA ye bhI do prakAra ke haiM, yathA-chadmattha-kSINakAyavItarAgadarzanArya aura kevalI-kSINakapAyavItarAgadarzanArya / tAtparya yaha hai ki jinake kaSAyoM kA sarvathA kSaya ho jAtA hai, ve kSINakaSAya kahalAte haiN| bArahaveM, terahave aura caudahave guNasthAna vAle kSINakaSAya hote haiM / inameM se bArahaveM guNasthAnavAle jIva chadmastha hote haiM aura terahave tathA caudahaveM guNasthAna vAle kevalI hote haiN| isa prakAra kSINakaSAya ke chadmastha aura kevalI ke meda se do bheda hue| ina meM jo bArahaveM guNasthAna vAle chadbhastha kSINakapAyavItarAga haiM ve do prakAra ke haiM-svayaMvuddha aura buddhabodhita / ina donoM ke bhI kSINakaSAya vItarAga darzanArya ane kevalI kSINakaSAya vItarAga darzanArya tAtparya e che ke jemanA pAye sarvathA kSaya thaI jAya che. teo valaNa kaSAya vItarAga darzanArya kahevAya che. bAramA teramA ane caudama guNasthAna vALA kSINa kapAya hoya che temAMthI bAramA guNa sthAnevALA ja chadmastha hoya che ane teramA kathA caudamA guNa sthAna vALA kevalI thAya che. A rIte kSINakaSAyanA chadmasya ane kevalIna bhede karIne be bheda thayA temAM je bAramA guNasthAnavALA chamastha kSINa kapAya vItarAga che teo be prakAranA che-TyUbuddha ane buddha badhita A benA paNa be rIte be be bheda thAya che. Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 prajJApanAsatre masamayasayaMbuddhacha umatthAkhINa sAyapIyarAyadasaNAriyA ya'-prathama samayasvayambuddha cchadmasthakSINakapAyavItagagadarzanAryAca, 'apaDhamasamayasayaMbuddha cha umanyakhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya'-aprathamasamayastrayambuddhacchadmasthakSINakapAyavItarAgadarzanAzci,-aprathama samaye-dvayAdisamaye svayambuddhacchadmasthakSINakapAyavItarAgadarzanAryA ityarthaH, 'ahavA'-ayavA 'carimasamayasayaMbuddhacha umatthakhINakasAyavIyarAyada sagAriyA ya'-caramasamayasAyabuddhacchadmasthatINakapAyavItarAgadarzanAryAtha; 'aca rimasamayasayaMyuddha uumatyakhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya'-avaramasamayasvayambudvacchadmasthakSINakapAvItarAgadarzanAryAtha, itirItyA prakRtamupasaMharanAha-'se taM sayaMbuddhacha umatthakhINakasAyavIyarAyadasaNAriyA'-te ete-uparyupadarzitAH svayambuddhacchadmasthakSINakapAyavItarAgadarzanAyIH prjnyptaaH|| ___ atha buddhabodhitacchadmasthakSINakapAyavItarAgadarzanAryAn prakhpayitumAha'se kiM taM buddhayohiyacha umatthakhINakasAyavIyarAyadasaNAriyA ?'-pratha ke te, do taraha se do-do bheda hote haiM / yathA-prathamasamayavartI aura aprathama samayavartI arthAt jinheM bArahaveM guNasthAna meM pahuMce pahalA hI samaya hai aura jinheM usameM pahuMce do tIna cAra Adi samaya ho cuke haiN| athavA carama samayavartI aura acarama samayavartI, arthAt jo vArahaveM guNasthAna ke antima samaya meM vartamAna hoM ve carama samayavartI aura jinheM antima samaya nahIM hai ve acarama smyvrtii| ina bhedoM ke kAraNa darzana meM bhI bheda hotA hai aura darzanabheda se Aryatva meM bhI bheda ho jAtA hai / isa prakAra chadmastha kSINakaSAya vItarAgadarzanArya ke do bheda hue-svayaMbuddha aura buddhayodhita / svayaMvuddha do prakAra ke haiMprathamasamayavartI aura aprathamasamayavartI athavA caramasamayavartI aura acaramasamayavartI / isI prakAra buddhayodhita ke bhI donoM taraha se jemake-prathama samayavatI ane aprathama samayavatI arthAt jemane bAramA guNasthAnamAM pahocyAne pahele ja samaya che ane jemane temAM pahoMcyAne be traNa cAra vigere samaya vItI gayA che athavA carama samayavatI ane acarama samayavatI arthAt je bAramAM guNasthAnanA antima samayamAM vartamAna hoya te carama samayavatI ane jeone antima samaya nathI teo acaramasamayavatI che. A be bhedane kAraNe darzananA paNa bheda paDe che ane darzana bhedathI AryastramAM paNa bheda paDI jAya che. A prakAre chamastha kSINakaSAya vItarAga darzanAryanA be bheda paDayA svaya buddha ane buddhAdhita. svaya buddha be prakAranA che-prathama samayavatI ane Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 495 prameyabodhinI TIkA pra. pada 1 sU.39 samedavItarAgadarzanArya nirUpaNam katividhA ityarthaH, buddhavoSitacchadmasthakSINakaSAyavItarAgadarzanAryAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'buddhavohiyacha umatthakhINa kasA yavIyarA yadasaNAriyA duvihA paNNattA ?' - buddhabodhitacchadmasthakSINakaSAyavItarAgadarzanAryA dvividhAH prajJaptAH ? 'taM jahA ' -tadyakSA-'paDhamasamayabuddhavoddiyacha umatthakhINa kasAyavIyarAyadaMsaNAriyAya' - prathamasamayabuddhabodhita cchadmasthakSINa kapAyavItarAgadarzanAryAzca prathamasamaye buddhena bodhitacchadmasthakSINakaSAyavItarAga darzanAryA ityarthaH ' apaDhamasamayabuddha vohiya chaumatthakhINakasAyavIya rAgadaMsaNAriyA ya' aprathamasamayabuddhabodhita cchadmasthakSINakaSAyavItarAga darzanAryAzca - aprathamasamaye -dvayAdi samaye buddhena bodhitacchadmasthakSINapAyavItarAgadarzanAryA ityarthaH ' ahavA' - athavA - ' carimasamapabuddhavo hiyachaumatthakhINakasAyavIyarA yadasaNAriyA ya' - caramasamayabuddhavodhita cchadmarakSINakapAyavItarAgadarzanAryAca, 'acarimasamayabuddhavoDiyacha umatthakhINa kasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya' - acaramasamayabuddhabodhitacchadmasthakSINakapAyavItarAgadarzanAyazceti, prakRtamupasaMharannAha - 'settaM buddhavohiyacha umatthakhINakasAyavIyAsaNAriyA' - te ete pUrvoktAH buddhabodhita cchadmasthakSINa rupAyavItarAgadarzanAryAH prajJaptAH, 'se matthakhINakAyavIyarAyadaMsaNA riyA' - te ete pUrvoktAH chadmasthakSINakapAyavItarAgadarzanAryAH prajJaptAH, - 1 atha kevalikSINakapAyavItarAgadarzanAryAn grarUpayitumAha - 'se ki taM kevalakhINa kasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ?' - atha ke te, katividhA ityarthaH, kevalikSINakaSAyavItarAgadarzanAryAH- kevalinazca te kSINakapAyAJcate vItarAgAceti kevalakSINakapAyavItarAgAsteSAM yadarzanaM tena darzanena AryAH, iti kevalakSaNa rupAyavItarAgadarzanAryAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'keva likhINa kasAyavIyarAyadaMsaNAriyA duvihA paNNattA' kevalakSINakaSAyavItarAgadarzanAryA dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA ' - tadyathA - 'sajogi kevalakhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya' -sayogikevalikSINakapAyado bheda haiM / yaha chadmastha kSINakaSAya vItarAgadarzanArya kI prarUpA huI / aca prazna yaha hai ki kevali-kSINakaSAya vItarAgadarzanArya kitane prakAra ke haiM ? bhagavAn ne uttara diyA- ina ke do bheda haiM-sayogikevali aprathama samayavatI, athavA te carama samayavatI ane acarama samayavatI eja rIte buddhAdhitanA paNa banne rIte be bheda che. A chadmastha kSINakaSAya vItarAga danAya nI prarUpaNA thai have prazna e che ke kevali kSINakaSAya vItarAga danA keTalA prakAranA che? zrI bhagavAne uttara ApyA temanA be bheda che--sayeAgi kevali kSINakaSAya vItarAga darzAnAya ane ayAgi kevala kSINakaSAya vItarAga danA, jeo Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasApanAsUtre vItarAgadarzanAryAca,-sayoginazca yogena sahitAH gayogAH vAGmanaH kAyalakSaNAsate yeSAM te sayoginaste ca te kevalinazceti sayogikevalinaste ca te kSINakapAyAzceti sayogikevalikSINakapAyAste ca te vItarAgAzceti te tathAvivAsteSAM yadarzana tena AryA ityarthaH, 'ajogikevalikhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya'ayogikevalikSINakapAyavItarAgadarzanAryAzceti, ayoginaH yogaraditAste ca te kevalinathetyAdirItyA samAsaH pUrvavadvidheyaH, atha sayogikevalikSINa rUpAyavItarAgadarzanAryAn prarUpayitumAha-se kiM taM sa nogikevalikhINa kasAvIyarAyadasaNAriyA ?'-atha ke te-katividhAH sayogikevalikSINakapAyavItarAgadarzanAryAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'sajogikevalikhINa hasAyavIyarAyadaMsaNAriyA davihA pagNattA' -sayogikavalikSINakapAyavItarAgadarzanAryA dvividhAH prataptAH, 'taM jahA'tadyathA 'paDhamamama parAjogiphevalikhINa sAyapIyarAyadaMgaNAriyA ya'-prathamasamayasayogikevalikSINakapAyavItarAgadarzanAryA va 'apaDhamamamayamajogikevalitINakasAyavIyAyadaMgaNAri / ya-aprathamasamayasayogikevalikSINakapAgavItarAgadarzanAryAca -aprathamasama-dvayAdisamaye saMyoginaca te kevalinaca te ityAdi pUrvoktarItyA samAsaH svayamahanIyaH, 'ahavA' -athavA 'carimasamayasajogikevalikhINaphasAyavoyarAyadaMsaNAriyA ya-caramasamayasayogikevalikSINakapAyavItarAgadarzanAryAca, kSINakaSAya vItarAgadarzanArtha aura ayogikevali kSINakaSAya vIta. rAgadarzanAyeM jo kevalajJAna prApta kara duke haiM magara yogoM se yukta haiM aise terahaveM guNasthAna vAle arihanta sayogI kevalI kahalAte haiM aura jo kevalI ayogadazA prApta kara cuke haiM aise caudahaveM guNasthAna vAle ayogi kevalI kahalAte haiM / bhayogikevali kSINakapAya vItarAgadarzanArya kitane prakAra ke haiM ? bhagavAna ne kahA-do prakAra ke haiN| yathA-prathamasamatha sayogikevali kSINakapAyavItarAgadarzanArya aura aprthmsmy-syogikevlikssiinnkevaLajJAna meLavI cUkyA che paNa gothI yukta che evA teramAM guNasthAna vALA arihanta sagI kevalI kahevAya che. ane je kevalI ayogadazA pAmelA che evA caudamA guNasthAnavALA agi kevalI kahevAya che. sazi kevalI kSINakaSAya vItarAga darzanArya keTalA prakAranA che ? zrIbhagavAne kahyuM-be prakAranA che. jemake prathama samayasagi kevalIkSINa kapAya vItarAga darzanArya ane aprathama samaya sAgi kevali kSINakapAya vIta 20 harzanA -- - Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 prazApanAsUtra daravanaspatikAyikA vartante, tathA 'aholoe'-adholoke pAyAlesu'-pAtAleSu 'bhavaNesu'-bhavaneSu 'bhavaNapatthaDesu'-bhavanaprastaTepu tathA 'uDuloe'-Urzvaloke'kappesu'-kalpeSu 'vimANesu'-vimAneSu veyakAdiSu 'vimANAvaliyAmu'-vimAnAvalikAsu 'vimANapatthaDesu'-vimAnaprastaTepu cAdaraparyAptavanaspatikAyikA vartante tathA-tiriyaloe-tiryagloke agaDesu-agaDheSu avaTepu-kUpeSu, 'taDAgesu'-taDAgeSu 'nadIsu-nadIpu-gaGgAsindhuprabhRti nadISu 'dahesu'-hUdepu-padmAdihadepu-vAvIsu' -vApIpu, 'pukkhariNIsu'-puSkariNIpu 'dIhiyAmu'-dIpikAsu guMjAliyAmu'guJjAlikAsu-laghudIrghikAsu 'saresu'-saraHsu 'sarapaMtiyAsu'-sara paGktikAmupUrvoktarUpAyu 'saralarapaMtiyAsu'-saraHsara paktikAsu-pUrvapratipAdita rUpAmu 'vilesu'-vileSu 'vilapaMtiyAsu'-vilapaGktikAnu-pUrvapratipAditarUpAsu 'ujjharesu' ujjhareSu-giryambhasAM prasaveSu 'nijjharegu-nirjharepu-pUrvoktarUpeSu 'cillalesu' -cillakepu-uparyuktarUpeSu 'pallalesu'-palvalepu 'vappiNemu'-vaNepu-kSetreSu 'dIvesu'-dvIpeSu 'samuddesu'-samudreSu kimavikam ? 'savvesu ceva jalAsaemu'-sarveSu caiva meM bAdara vanaspatikAyika jIva hote haiM / tathA adholoka meM pAtAloM meM, bhavanoM meM, bhavanoM ke pAthaDoM meM, Urdhvaloka ke andara saudharma Adi kalpoM meM vimAnAvaliyoM meM, vimAnoM ke pAthaDoM meM yAdara vanaspatikAyika jIva hote haiM / ti loka ke andara kUpoM meM, taDAgoM me , gaMgA sinyu Adi nadiyoM meM, padma Adi hudoM meM, vAvar3iyoM meM, puSkariNiyoM meM, dIrghikAoM meM, guMjAlikAoM meM, sarovaroM meM, sarovaroM kI paMktiyoM arthAt paMktibaddha sarovaroM meM, sara-sarapaMktiyoM meM arthAt paMktivaddha bane hue aise sarovaroM meM jinameM nAlI ke dvArA pAnI kA saMcAra hotA hai, biloM meM, vilapaMktiyoM meM, ujjharoM meM (pahADI pAnI bahane ke sthAnoM meM) jharanoM meM, cillakoM (gaDahoM) meM, pokharoM meM, kSetroM me, dvIpoM meM, samudroM me, adhika kyA kahA jAya-sabhI jalAzayoM adhalokamAM, pAtAlomAM bhavanomA, bhavananA parathAramAM, urvilokanI andara saudharma Adi kamAM vimAnamAM vimAnAvalimAM, vimAnanA parathAremA bAdaravanaspatikAyika jIva thAya che. tiryalokanI aMdara kRpamAM talAmAM, gaMgA sibdha Adi nadImAM padma Adi hadamAM, vAvaDimAM puSkaraNiyemAM dIdhi kAomAM, zuM jAlikAomAM, sarovaramAM, sara-sara paMktimAM arthAt paMkita baddha banelA evA sarovaramAM ke jemAM naLI dvArA pANIne saMcAra thAya che. bIlomAM, bilapaMkitamAM, puSkaromAM, (pahADI pANI vahevAnA sthAnamAM) jharaNAomAM, cillake mA, puSkaramAM, kSetramA, dvIpamA, samudromAM, vizeSa zuM Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.5 vAdaravanaspatikAyikAnAM sthAnAni 597 jalAzayeSu jalahANemu'-jalasthAneSu 'etthaNaM'-atra khalu-uparyuktasthaleSu 'vAyaravaNassaikAiyANaM'-bAdaravanaspatikAyikAnAm 'pajjattagANaM'-paryAptakAnAm 'ThANA paNNatA'-sthAnAni svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi, "uvavAeNa'upapAtena upapAtApekSayetyarthaH, 'savvaloe'-sarvaloke-paryAptavAdaravanaspatikAyikA vartante, tathAhi-paryAptabAdaravanaspatikAyikAnAM svasthAnaM ghanodadhyAdi vartate, tatra vAdaranigodAnAM zaivAlAdInAM sambhavAt, sUkSmanigodAnAM mUhUrtAbhyantarameva bhavasthitirbhavati tadanantaraM te vAdaranigodeSu paryAptakeSu samutpadyamAnA vAdaranigodaparyAptAyurvedayamAnAH suvizuddhaRjusUtranayAbhyupagamena labdhavAdaraparyAptavanaspatikAyikavyapadezA upapAtApekSayA sakalakAlaM sarvalokaM vyApnuvanti, ityAzayaH, 'samugghAeNaM savyaloe' - samudghAtena-samudghAtApekSayA sarvaloke paryAptabAdaravanaspatikAyikA bhavanti, tathAhi yadA bAdaranigodAH sUkSmanigodeSu Ayu. evaM jalasthAnoM meM, bAdaravanaspatikAyika paryApta jIvoM ke svasthAna kahe haiM / upapAta kI apekSA vAdara vanaspatikAyika paryApta sarvaloka meM hote haiM, kyoMki unakA svasthAna ghanodadhi Adi hai aura vahAM zaivAla Adi bAda nigoda jIva hote haiM / sUkSmanigoda jIvoM kI bhavasthiti antarmuhUrta kI hI hotI hai| tatpazcAt ve bAdara paryApta nigoda meM utpanna hote hue aura bAdara paryApta nigoda kI Ayu kA vedana karate hae suvizuddha bAjusUtra naya kI apekSA se bAdara paryApta vanaspatikAyika kahalAne lagate haiM aura upapAta kI apekSA samasta kAla aura samasta loka ko vyApta karate haiM samudghAta kI apekSA sarvaloka meM haiM, kyoM ki jaba bAdara nigoda sUkSmanigoda saMbaMdhI Ayu kA bandha karake aura anta meM mAraNAntika kahevuM badhA jaLAzayomAM temaja jaLasthAmAM, bAdara vanaspatikAyika paryApta jInA svasthAna kahyo che upapAtanI apekSAe bAdara vanaspati kAyika paryApta sarvalokamAM thAya che, kemake temanA svAna ghanadhi Adi che ane tyAM zivAla Adi bAdara nigoda jIva thAya che sUkSma nigodanA jIvonI bhavasthiti anta muhUrtanI hoya che. tatpazcAt te bAdara paryApta nigodamAM utpanna thAya che te bIjA bAdara paryApta nimedanI AyuSanuM vedana karatAM chatAM suvizuddha trAjusUtra nayanI apekSAe bAdara paryApta vanaspati kAyika kahevAvA lAge che, ane upapAtanI apekSAe samasta kAla ane samasta lokone vyApta kare che. samudyAtanI apekSAe sarvalokamA che, kemake jyAre bAdara nigoda sUkrama nigada saMbadhI AyuSyane bandha karIne ane attamA mAraNAntika samughAta Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 698 - prajJApanAsUtra vaddhAH santaH mAraNAntika samudghAtena samavahatAH santaH AtmapradezAn utpattidezaM yAvadvikSipanti tadA vAdaranigodaparyAptAyuSyAm adhunA'pi na kSINamiti ghAdaraparyAptanigodA eva samudghAtagatAH sakalalokavyApino bhavantItyAzayaH,. 'saTANeNaM loyassa asaMkheja mAge' svasthAne na-svarathAnApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge bhavanti, banodadhyAdInAM sarvepAmapi samuditAnAM lokasyAsaMkhyeyabhAgamA vattitvAdityAzayaH, atha punarapi gautamaH pRcchati-kahi NaM bhaMte ! vAyaravaNassaikAiyANaM'-he bhadanta ! kutra khalu bAdaravanaspatikAyikAnAm 'apajjattagANaM'aparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA'-sthAnAni prajJaptAni ? bhagavAnAha-goyamA'he gautama ! 'jattheva'-yatraiva 'vAyaravaNassaikAiyANaM pajjattagANaM'-yAdaravanaspatikAyikAnAM paryAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni, 'tattheva'-tatraiva 'vAyaravaNassaikAiyANaM apajattagANaM ThANA paNNatA'-yAdaravanaspatikAyikAnAm aparyApta kAnAM sthAnAni svasthAnAni prajJaptAni santi 'uvavAeNaM sabaloe'-upapAtena -upapAsamudghAta karate hue AtmapradezoM ko utpatti deza taka phailAte haiM, taba taka bhI unakI bAdara nigoda paryApta kI Ayu kSINa nahIM hotI ataeva ve usa samaya bhI vAdara nigoda ho kahalAte haiM aura samudghAta kI avasthA meM sampUrNa loka vyApI hote haiM / svasthAna kI apekSA se paryApta bAdaravanaspatikAyika loka ke asaMkhyeya bhAga meM hote haiM, kyoMki vanodadhi Adi pUrvokta saba sthAna milakara bhI loka kA asaMkhyAtavA bhAga mAtra hI haiN| gautama svAmI punaH prazna karate haiM-bhagavan ! bAdaravanaspatikAyikoM ke aparyApta jIvoM ke sthAna kahAM hai ? bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! jahA~ bAdara vanaspatikAya ke paryApta jIvoM ke sthAna haiM vahIM bAdaravanaspatikAya ke aparyAptaka jIvoM ke bhI svasthAna haiN| ye aparyApta jIva karatA rahine Atma pradezone utpatti deza sudhI phelAve che. tyA sudhI paNa teonuM bAdara nigoda paryAptanuM AyuSya kSINa nathI thatuM tethI ja teo te samaye paNa bAdara nigeTa ja kahevAya che ane samuddaghAtano avasthAmAM saMpUrNa loka vyApI hoya che. svasthAnanI apekSAthI paryApta bAdara vanaspatikAyika lokanA asaMkhyaya bhAgamAM thAya che, kemake ghanedadhi Adi pUrvokta badhA sthAna maLIne paNa lokanA asaMkhyAtamA bhAga mAtraja che. - zrI gautama svAmI punaH prazna kare che-he bhagavana ' bAra vanaspatikAyika aparyAptakenA sthAna kayAM kahevAmA AvyA che? A praznano uttara Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.6 vAdaravanapatikAyikAnAM sthAnAni 599 tApekSayA, sarvaloke khalu aparyAptakabAdaravanaspatikAyikA vartante uktayuktaH, samu gghAeNaM savvaloe'-samudghAtena samudghAtApekSayetyarthaH sarvaloke tAvada aparyAptavAdaravanaspatikAyikA bhavanti, 'sahANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge'-TvasthAnenasvasthAnApekSayA aparyAptakavAdaravanaspatikAyikAH lokasya asaMkhyeyatame bhAge bhavanti prAguktayukteH, gautamaH pRcchati-kahi NaM' bhaMte ! sRhumavaNassaikAiyANaM'he bhadanta ! kutra khalu sUkSmavanaspatikAyikAnAm 'pajjattagANaM apajjattagANaya'paryAptakAnAm aparyAptakAnAJca 'ThANA paNNattA'-sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni ? bhagavAnAha-goyamA' he gautama ! 'suhumavaNassaikAiyA'-mUkSmavanaspatikAyikAH 'je ya pajjattagA, je apajjattagA' ye paryAptakAH ye cAparyAptakAH santi 'te savve'-te sarve paryAptakAparyAptakAH sUkSmavanaspatikAyikAH 'egavihA' - ekavidhAH-ekaprakArakAH, 'avisesA'-avizeSAH-vizeSarahitAH, 'aNANattA' -anAnAtvA:-nAnAtvavajitAH 'savvaloyapariyAvanagA paNNattA'-sarvalokaparyApannAH-sarvalokavyApinaH prajJaptAH-prarUpitAH santi mayA-mahAvIreNa anyaistIrthakRdbhizca 'samaNAuso'-he zramaNAyupman ! iti bhAvaH ||suu0 5 // pUrvokta yukti ke anusAra upapAta kI apekSA se sarvaloka meM hote haiN| samudghAta kI apekSA sarva loka meM hai aura svasthAna kI apekSA aparyAptaka bAdara vanaspatikAdhika loka ke asaMkhyAtave bhAga meM kahe kahe gae haiN| isakA kAraNa bhI pahale batalAyA jA cukA hai| ____ gautama svAmI phira prazna karate haiM-bhagavan ! paryApta aura aparyApta sUkSma vanaspatikAyikoM ke sthAna kahAM haiM ? bhagavAn ne uttara diyAsUkSmavanaspatikAyikoM meM jo aparyApta aura paryApta haiM, ve saba eka ApatAM prabhuzrI kahe che ke he gautama! jyAM bAdara vanaspati paryApta jIvonA sthAna che tyAja bAdara vanaspati kAyanA aparyApta jIvanA paNa svasthAna che. A aparyApta jIva pUrvokta yukti anusAra upapAtanI apekSAthI sarva loka mA thAya che samughAtanI apekSAe sarvalokamAM che ane svasthAnanI apekSAe aparyAptaka bAdara vanaspatikAyika lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM kahelAM che. enuM kAraNa paNa pahelA batAvI didhela che. zrI gautamasvAmI pharIthI prazna kare che-bhagavad ! paryApta ane aparyApta sUma vanaspati kAcikenA sthAna kayAM che ? zrI bhagavAne uttara Apyo-sUma vanaspatikAyikomAM je paryApta ane aparyApta che, teo badhA eka prakAranA che, vizeSatA rahita che, temAM kaI nAnA_nathI ane teo saMpUrNa lokamAM vyApta che Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 pranApanAsUtre mUlam-kahi NaM bhaMte ! ve diyAgaM pajjattApajattagANaM ThANA paNNattA ? goyamA ! uDaloe tadekadesamAe, aholoe tadeka desamAe, tiriyaloe agaDesu talAesu naIsu dahesu bAvIsu pukkhariNIsu dIhiyAsu guMjAliyAsu saresu sarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu vilesu vilapaMtiyAsu ujjharesu nijharesu cilla. lesu pallalesu vapiraNesu dIvesu samudde savvesu ceva jalAsaesu jaladANesu, etya NaM veiM diyANaM pajattApajjanagANaM ThANA paNNattA, uvavAeNaM logalla asaMvajjaibhAe, samugghAeNaM loyassa asaMkhejajaibhAe, saTANegaM loyarasa asNkhejjibhaae| ___ kahi NaM bhaMte ! teiMdiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNatA ? goyamA! uDuloe tadekadesamAe, aholoe tadekadesabhAe, tiriyaloe agaDesu talAesu naIsu dahesu vAvIsu pukkhariNIsu dIhiyAsu muMjAliyAsu saresu sarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu vilesu vilapaMtiyAsu ujjharesu nijjharesu cillalesu pallalesu vappiNesu dIvesu samudesu samvesu ceva jalAsaesu jalaThANesu, ettha NaM teiMdiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA pnnnnttaa| uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAe, samugghAeNaM loyasta asaMkhejjaibhAe, saTANeNaM loyasta askhejjibhaage| ___ kahi NaM bhaMte ! cariMdiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ? goyamA ! uDaloe tadekadesabhAe, aholoe tadeka desabhAe, tiriyaloe agaDesu talAesu naIsu dahesu vAvIsu prakAra ke haiM, vizeSatA rahita haiM, unameM koI nAnAtva nahIM hai aura ve sampUrNa loka meM vyApta haiM / he AyuSmAn zramaNa ! aisA maiMne aura anya sava tIrthaMkaroM ne bhI prarUpaNa kiyA hai // 6 // he AyuSyan zramaNa ! evuM me ane anya sarva tIrthakaroe paNa prarUpaNa karyuM che che Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU 6 hondriyAdInAM sthAnAni 601 pukkhariNIsu dIhiyAsu guMjAliyAsu saresu sarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu bilesu bilapaMtiyAsu ujjharesu nijjaresu cillalesu pallalesu vappiNesu dIbesu sasuddesu, savvesu ceva jalAsaesu jalaDhANesu, ettha NaM cauridiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA pnnnnttaa| uvavAeNaM loyassa asaMkhejaibhAe samugyAeNaM loyassa asaMkhejaibhAe, saTANeNaM loyasta asaMDejAbhAge / kahi NaM bhaMte ! paMciMdiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ? goyamA ! uDaloe tadekadesabhAe, aholoe tadekadesabhAe, tiriyaloe agaDesu talAesu naIsu dahesu vAvIsu pukkhariNIsu dIhiyAsu guMjAliyAsu saresu sarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu bilesu bilapaMtiyAsu ujjharesu nijjharesu cillalesu pallalesu vappiNesu dIvesu samuddesu, savvesu ceva jalAsaesu jalaDhANesu, ettha NaM paMciMdiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA pnnnnttaa| uvavAeNaM loyassa asaMkhejaibhAe, samugghAeNaM loyassa asaMkhejaibhAe, saTANeNaM loyassa asNkhejjibhaae||suu0 6 // chAyA-kutra khalu bhadanta ! dvIndriyANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? gautama ! Urdhvaloke-tadekadezabhAge, adholoke-tadekadezabhAge, tiryagloke avaTeSu taDAgeSu nadISu draheSu vApIpu puSkariNISu dIvikAsa gujAlikAsu sarassu saraHpaDUktikAsu saraHsara paDUktikAsu vileSu vilapaktikAsu ujjhareSu nirjhareSu cillaleSu palvaleSu bapreSu dvIpeSu samudreSu sarveSu caiva jalAzayeSu jalasthAneSu, atra khalu dvIndriyANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapAtena lokasyA saMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena loksyaasNkhyeybhaage| kutra khalu bhadanta ! trIndriyANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? gautama ! Urdhvaloke tadekadezabhAge, adholoke tadekadezabhAge tiryagloke avaTeSu taDAgeSu nadISu ideSu vApIpu puSkariNISu dIrghikAsu guJjAlikAmu sarassu saraHpaktikAsu vileSu vilapaktikAsu ujjharepu nirjharepu cillaleSu palbaleSu vapreSu dvIpeSu samudreSu sarveSu caitra jalAzayepu jalasthAneSu, atra khalu trIndri pra0 76 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 prajJApanAsUtre yANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeya bhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge / 602 kutra khalu bhadanta ! caturindriyANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? gautama ! Urdhvaloke tadekadezabhAge, adholoke tadekadezabhAge, tiryagloke avaTeSu taDAgeSu nadISu hRdeSu vApISu puSkariNISu dIrghikAsu guJjAlikAsu sarasyu saraHpaMktikAsu saraHsaraH paGktikAsu vileSu vilapaGktikAsu ujjhareSu nirjhareSu cillaay paeady vapreSu dvIpeSu samudreSu sarveSu caiva jalAzayeSu jalasthAneSu, atra khala caturindriyANAM paryApta paryAptAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge / kutra khalu bhadanta ! paJcendriyANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? gautama ! Urdhvaloke tadekadezabhAge, adholoke tadekadezabhAge, tiryagloke avaTeSu taDAgeSu nadISu hradeSu vApISu puSkariNISu dIrghikAsa guJjAlikAsu sarassu saraHpaGktikAsu sarassaraH paGktikAsu vileSu vilapaGktikAsu ujjhareSu nirjhareSu cillale palvaleSu vapreSu dvIpeSu samudreSu sarveSu caiva jalAzayeSu jalasthAneSu, atra khalu paJcendriyANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge // sU0 6 // TIkA - atha paryAptAparyAptakadvIndriya trIndriya caturindriya sAmAnyapaJcendriyANAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha - 'kahi NaM bhaMte ! veiMdiyANaM pajjattApajjattagANaM zabdArtha - ( kahi NaM bhaMte ! veiMdiyANaM pajjanttApajjattagANaM ThANA paNNattA ?) bhagavan ! paryApta aura aparyApta dvIndriya jIvoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? (goyamA ! uDUloe tadekkasabhAe ) he gautama! Urdhva loka ke andara usake eka deza bhAga meM (aholoe tadekadesabhAe) adholoka meM usake eka bhAga me ityAdi pUrvavat zabdArtha samajhalenA cAhie || 6 | TIkArtha-: - aba paryApta aura aparyApta dvIndriya, trIndriya, cauindriya tathA paMcendriya jIvoM ke svasthAna Adi kI prarUpaNA karate haiM / gautama ! zabdArtha - (kahi NaM bhaMte / veiMdiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ?) lagavan / paryApta bhane aparyApta dvIndriya lavAnA sthAna iyAM che ? ( goyamA ! uDUDhaloe tadekadesabhAe) he gautama va sonI sahara tenA me deza lAgabhAM ( aholoe tadekade sabhAe ) adhomAM ne tenA goDa deza lAgamAM ityAdi pUrvavat zabdArtha samajI levA joie 5 ph // TIkA"--have paryApta ane aparyAMsa dvIndriya, trIndriya, caturindriya tathA Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU 6 dvIndriyAdInAM sthAnAni ThANA paNNattA ?' gautamaH pRcchati -he bhadanta ! kutra khalu dvIndriyANAm. paryAptAparyAptakAnAm sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni ? bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! "uDaloe' Urdhvaloke 'tadekadesabhAge' tadekadezabhAge- meruparvatA divApyAdiSu 'aholoe tadekadesamAge'-adholoke, tadekadezabhAge adholaukikagrAmakUpataDAgAdiSu paryAptAparyAptakadvIndriyANAM vahUnAM prAyazo jalasaMbhUtAnAM zaGkhaprabhRtInAM sthAnAni bhavanti, 'tiriyaloe'-tiryagloke 'agaDe su'avaTeSu-kUpeSu 'talAema'-taDAgeSu 'nadIsu'-nadIe 'dahesu'-drahepu-ideSu 'vAvIsu' -cApIpu-caturasrAkArakhAtarUpAsu 'pukkhariNImu' puSkariNIpu-vRttAkArakhAtabhUmirUpAsu 'dIhiyAsu'-dIrghikAsu 'guMjAliyAsu'-guJjAlikAsu-laghudIrghikAsu 'saresu-sarasma 'sarapaMtiyAsu'-saraH paktikAmu 'sarasarapaMtiyAsu'-sara:saraHpaGktikAsu-pUrvopadarzitAsu 'vilesu'-vileSu 'bilapaMtiyAsu'-vilapaGktikAsu 'ujjharesu'-ujjhareSu-giryambhasAM prasraveSu 'nijjharesu'-nirjharepusvAmI ne prazna kiyA-bhagavan ! do indriya vAle paryApta aura aparyApta jIvoM ke svasthAna kahAM kahe gae haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! 'Urdhvaloka meM usake eka bhAga meM arthAt meruparvata Adi kI vApI Adi meM hote haiM, adholoka ke eka bhAga meM arthAt adholaukika grAma, kUpa, tAlAba Adi meM paryApta tathA aparyApta jala meM utpanna hone vAle zaMkha Adi bahuta-se dIndriya jIvoM ke sthAna hote haiN| tiche loka meM kUpoM meM, tAlAboM meM, nadiyoM meM, drahoM meM, caukora khodI huI vAvaDiyoM meM, vRttAkAra khodI huI bhUmi me , dIrghikAoM (lambI vAvar3iyoM) meM, gujAlikAoM (laghu dIpikAoM) meM, sarovaroM meM, paMktibaddha sarovaroM meM, pUrvokta sara-sarapaMktiyoM meM, viloM meM, paMcendriya jIvonA svAsthAna AdinI prarUpaNa kare che. zrI gautamasvAmIe prazna karyA-bhagavan! be IndriyavALA paryApta ane aparyApta jInA svasthAna kayAM kahelAM che? zrI bhagavAna uttara Ape che- he gautama ! urvalekamAM tenA eka bhAgamAM arthAt merU parvata AdinI vApI AdimA thAya che, alakanA eka bhAgamAM arthAta alaukika grAma, kUpa, talAva AdimA paryApta tathA aparyApta jaLamAM utpanna thanArA zakha Adi ghaNA kandriya jInA sthAna hoya che. tirya lema, kUvAomA, talavemA, nadImA, kahe mA, caturasa delI vAvaDI mA. ghanAkAra delI jamInamA, lAbI vAvaDicoma, zuM jAlikAomAM (nAnI vA), sarovaramAM, paMktibaddha saravamAM, pUrvokta sarasara paMktiomAM, Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 __ prazApanAsUtra giryambhasAM sadAvasthAyiprasravepu 'cillalesu'-cillarepu-akhAtastokajalA.. zrayeSu bhUpradezeSu giripradezeSu vA, 'pallale su'-palvalepu-akhAtAlpajalAzrayeSu 'pallalesu'-palvalepu-akhAtAlpajalAzrayeSu 'vappiNesu'-capreSu 'dIvesu'-dvIpeSu 'samuddesu' samudreSu kimadhikam ? 'sabvesu ceva jalAsaesu jalaDhANesu'-sarveSu caiva jalAzrayeSu jalasthAneSu 'ettha NaM'-atra khalu-uparyuktasthAneSu 'veiMdiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA'-dvIndriyANAM paryAptAparyAptakAnAm sthAnAni prajJaptAni, 'uvavAe NaM'-upapAtena upapAtApekSayetyarthaH 'logassa asaMkhejaibhAge' -lokasya asaMkhyeyabhAge 'samugyAe NaM logassa asaMkhejjaibhAge' samudghAtenasamudghAtApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge 'sahANeNaM loyassa asaMkhejaibhAge'svasthAnena-svasthAnApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge'-paryAptAparyAptakA dvIndriyAH vartante prAguktayuktaH, atha paryAptAparyAptakatrIndriyANAM sthAnAdikaM prarUpayituM gautamaH pRcchati-kahi NaM bhaMte ! teiMdiyANaM pajjattagANaM ThANA paNNatA ? he bhadanta ! vilapaMktiyoM meM, ujjharoM meM, nijharoM meM, cillaroM meM (vinA khode apane Apa bane hue choTe gaDahoM meM yA giripradezoM meM) palbaloM, (pokharo) me, vapro me, dvIpo me , samudro meM, adhika kyA kahA jAya, sabhI jalAzayo me, sabhI jalasthAno meM, dIndriya paryApta aura aparyApta jIvo ke sthAna kahe haiN| upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtave bhAga me, samudghAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, aura svasthAna kI apekSA loka ke asaMkhyAtave bhAga meM, paryAptaka aura aparyAptaka dvIndriya jIva hote haiM / isakA kAraNa batalAe anusAra hI samajha lenA caahie| ___ ava zrIgautama svAmI trIndriya paryApnaka evaM aparyAptaka jIvoM ke viSaya meM, prazna karate haiM-he bhagavan ! paryApta aura aparyApta trIndriya bilamAM, bilapa tiomA, ujajharomAM, nijhAmA, cillaramAM (vinAde ApoApa banelA nAnA khADAomA, agara giripradezamA) (pale-alpa jaLAzamA) vapre (keTa)mA, dvIpamA, samudromA, vizeSa zuM kahevuM, badhA jaLA zamA, badhA jaLasthAnemA, hIndriya paryApta aparyApta jIvonA sthAna kahyA che. upapAtanI apekSAe lekanA asa gyAtamA bhAgamA, samudughAtanI apekSAe lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM ane svasthAnanI apekSAe lekanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM paryAptaka ane aparyAptaka dvIndriya jIva kahevAya che. tenuM kAraNa pahelA batAvyA pramANe ja jANavAnuM che. - have zrI gautamasvAmI zrIndriya paryAptaka temaja aparyAptaka jInA viSayamAM Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.6 dvIndriyAdInAM sthAnAni kutra khalu trIndriyANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni ? bhagavAn uttarayati- 'goyamA'-he gautama ! 'uDaloe'-Urdhvaloke 'tadekkadesabhAe'-tadekadezabhAge-mandarAdiyApyAdipu 'aholoe tadekadesabhAe'-adholoke tadekadezabhAge-adholokasya grAmakUpataDAgAdipu 'tiriyaloe' tiryagloke 'agaDesu'-avaTeSu-kUpeSu 'talAesu'-taDAgepu 'nadIsu'-nadISu 'dahesu'-draheSuhadeSu 'vAvIsu'-cApIpu 'pukkhariNImu'- puSkariNISu-pUrvoktarUpAsu 'dIhiyAsu' dIpikAmu 'guMjAliyAsu'-guJjAlikAsu-pUrvopadarzitarUpAsu 'saresu'-saraHsu 'sarapaMtiyAsu'-saraH paktikAmu 'sarasarapaMtiyAsu' saraH saraH paGktikAsu-prAguktarUpAsu 'vilesu'-vileSu 'vilapaMtiyAsu' vilapaktikA 'ujjharesu' ujjhareSu 'nijjharesu'-nirjharepu 'cillalemu' cillareSu-pUrvoktarUpeSu 'pallalesu' palvaleSu 'vappiNesu'-capreSu 'dIvesu'-dvIpeSu 'samuhesu' samudrepu kiM bahunA-savvesu ceva jalAsaemu jalahANesu'-sarveSu caiva jalAzayeSu jalasthAneSu, 'etthaNaM' atra jalu -upayuktasthAneSu 'tedaMdiyA NaM' trIndriyANAm 'pajjattApajjattagANaM'-paryAptA paryAptakAnAm 'ThANA paNNattA'-sthAnAni prajJaptAni, 'uvavAe NaM loyassa asaMjIvoM ke sthAna kahAM haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-Urdhvaloka ke andara usake eka bhAga meM, arthAt bhela Adi kI vApI Adi meM, tathA adholoka meM bhI usake eka bhAga meM arthAt adholaukika grAma, kUpa, tAlAya Adi meM bhI trIndriya paryApta aura aparyApta jIva hote haiN| ti; loka meM bhI kapoM meM, tAlAboM meM, nadiyoM meM, drahoM meM, vApiyoM meM, puSkaraNiyoM meM, dIrghikAoM meM, guMjAlikAoM meM, sarovaroM meM, sarovaroM kI paMktiyoM meM, sara-sarapaMktiyoM meM, biloM meM, bilapaMktiyoM meM, ujjharoM meM, nirjharoM meM, cillaroM meM, palvaloM meM, vanoM meM, dvIpoM aura samudroM meM, adhika kyA kahA jAya, sabhI jalAzayoM evaM sabhI jlprazna kare che he bhagavan ! paryApta ane aparyApta trIyi jIvonA sthAna kayA che? zrI bhagavAna uttara Ape che-urva lekanA aMdara tenA eka bhAgamAM arthAt merU vigerenI vApI AdimA tathA alakamAM paNa tenA eka bhAgamAM arthAt alaukika grAma, kRpa, talAva, AdimA trIndriya paryAya ane aparyApta jIva thAya che. tiryakamA paNa kUvAomAM, talAma, nadIoma, hadomA, puSkariNiyomAM, dIdhi kAemA (lAbIvAva) gu jAlikAomA, sarovaramAM, saropatiomA, sara-sara 5 kitAmA, bilema, bilapaMkitamAM, ujajharemAM, nijazamA, zisabhA, 585obhA, vomA (Real) dvIpomAM, mane samudrImA, vizeSa zuM kahevuM, badhA jaLAzayamAM temaja jaLasthAnamAM paryApta ane apa Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 pratApanAsUtre khejjaibhAge'-upapAtena-upapAtApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge, 'samugghAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge'-samudghAtena-samudghAtApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge' 'sahANe Na loyassa asaMkhejaibhAge'-svasthAnena svasthAnApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge paryAptAparyAptakAstrIndriyA vartante prAguktayukteH, gautamaH pRcchati'kahi NaM bhaMte ! cauriMdiyA NaM pajjattApajattagANaM ThANA paNNattA' ?, he bhadanta ! kuna khalu-kasmin sthAne caturindriyANaM paryAptAparyAptakAnAm sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni ? bhagavAn uttarayati-'goyamA !' he gautama ! 'uDUloe tadekadesabhAge'-Urdhvaloke tadekadezamAge mandarAdivApyAdiSu 'aholoe tadekadesabhAge'-aboloke tadekadezabhAge--adholokasthagrAmakUpataDAgAdipu 'tiriyaloe -tiryagloke 'agaDesu'-avaTepu-kUpeSu 'talAemR'-taDAgeSu 'nadIma' nadISu-gaGgAyamunAsindhu prabhRtiSu 'dahesu'-drahepu-hUdeSu 'vAvIsu'-vApIpu-caturasthAnoM meM paryApta aura aparyApta trIndriya jIvoM ke sthAna kahe gae haiN| upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, samudghAta kI apekSA bhI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, aura svasthAna kI apekSA bhI loka ke asaMkhyAtave bhAga meM, paryAsa evaM aparyApta trIndriya jIva hote haiN| isa saMbaMdha meM yukti pahale kahI jA cukI haiN| gautama svAmI aba cauindriya jIvoM ke sthAnoM ke viSaya meM prazna karate haiM-he bhagavan ! paryApta aura aparyApta cauindriya jIvoM ke svasthAna kahAM haiM ! agavAn uttara dete haiM-he gautama ! Urdhvaloka ke andara usake eka bhAga meM, arthAt meru parvata Adi kI vApiyoM Adi meM, adholoka ke andara bhI usake eka bhAga meM arthAt adholaukika grAma, kUpa, tAlAba Adi meM tathA tircha loka meM, kUpa, tAlAba, gaMgA yamunA sindhu yAta trIndriya jInA sthAne kahevAyelA che. upa2AtanI apekSAe lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM, samuddaghAtanI apekSAe paNa lokanA asaMkhyAtamAMbhAgamAM ane svasthAnanI apekSAe paNa lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM paryApta temaja aparyAptaka trIndriya jIva thAya che. e bAbatamAM yukita pahelA kahevAI gaelI che. zrI gautamasvAmI have caturindriya jInA sthAnanA viSayamAM prazna kare che-bhagavad ! paryApta ane aparyApta caturindriya jIvonA sthAna kayA che ? zrI bhagavAna uttara Ape che-he gautama ! urvalakanI aMdara temanA eka bhAgamA arthAt merU parvata AdinI vApIye vigeremA, alekanA adara paNa tenA eka bhAgamAM arthAta alaukika grAma, kRpa, talAva AdimA tathA tiryakra lekamAM kUvA, talAva, gaMgA yamunA sidhu Adi nadImAM hadomAM, vamAM, Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 su.6 dvIndriyAdInAM sthAnAni 607 srakhAtarUpAsu 'pukkhariNIsu'-puSkariNIpu-vRttAkArakhAtarUpAsu 'dIhiyAsu'dIrghikAsu 'guMjAliyAsu'-guJjAlikAsu-laghudIdhikArUpAsu 'saresu'-sarasu 'sarapaMtiyAsu'--saraH paGktikAsu' 'sarasarapaMtiyAsu'-saraH saraH paktikAsupUrvoktasvarUpAmu paktivaddhasarovareNu vilepu 'vilapaMtiyAsu'-vilapaktikAsupUrvoktasvarUpAmu 'ujjharesu' - ujhareSu-giryambhasA prasraveSu 'nijjharesu-giryambhasAM sadAvasthAyiprasravepu 'cillalesu'-cillaleSu'-pUrvoktarUpeSu 'pallalesu' palvaleSukSudrajalAzayeSu 'vappiNemu'-vapreSu 'dIvemu'-dvIpeSu 'samuddesu'-samudreSu kiM bahunA ?'savvemu ceva jalAsaesu'-sarveSu caiva jalAzayeSu 'jalaDhANesu'-jalasthAneSu 'ettha gaM'-atra khalu-uparyuktasthaleSu 'cariMdiyANaM'-caturindriyANAm 'pajattopajjattagANaM'-paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA eNNattA'-sthAnAni-svasthAnAni, prajJaptAniprarUpitAni santi, 'uvavAeNaM loyassa asaMkhejaimAge'-upapAtena-upapAtApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge 'samugghAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge-samudghAtena samudaghAtApekSayA lokasya asaMkhyeyamAge 'saTTANeNa loyassa asaMkhejabhAge' svasthAnenasvasthAnApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge paryAptAparyAptakAzcaturindrayA vartante, prAguktayuktaH, gautamaH pRcchati-'kahiNaM bhaMte ! paMciMdiyANaM -he bhadanta ! kutra khalu-kasmin Adi nadiyoM, drahoM, vApiyoM, puSkariNiyoM, dIpikAoM, gujAlikAoM, sarovaroM, sarapaMktiyoM tathA sara-sarapaMktiyoM meM, biloM, vilapaMktiyoM, ujjharoM, nirjharoM, cillaroM, pokharoM, vanoM, dvIpoM aura samudroM meM, adhika cyA kahA jAya, sabhI jalAzayoM evaM sabhI jalasthAnoM meM, cauindriya paryApta aura aparyApta jIvoM ke svasthAna nirUpaNa kie gae hai| upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, samudaghAta kI apekSA bhI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura svasthAna kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM paryApta evaM aparyApta caturindriya jIva pUrvokta yukti ke anusAra hote haiN| puSkariNimA, dIghikAomAM, guMjAlikAo, sarovaroma, sarapaMkitaomAM tathA sarasara paMkitamAM, bilomAM bilapaMktiomAM, ujajharamAM nijhara, cillara puSkare, va, dvIpa, ane samudramAM adhika zuM kahevuM, badhA jaLAzayo temaja jaLasthAnanA, caturindriya paryApta ane aparyApta jInA sthAna nirUpaNa karA celAM che. upapAtanI apekSAe lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM, samuddaghAtanI apekSAe paNa lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM ane svasthAnanI apekSAe paNa lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM paryApta ane aparyApta caturindriya jIva pUrvokata yukitanA anusAra thAya che. Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 prazApanAsUtre sthale sAmAnyapaJcendriyANAm 'pajjattApajattagANaM'-paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA'-sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni?-prarUpitAni ? bhagavAna uttarayati 'goyamA !' he gautama ! 'uDaloyassa tadekadesabhAe' avalokasya tadekadezabhAgemandarAdikUpAdiSu 'aholoyassa tadekadesabhAe' adholokasya tadekadezabhAge-adholokasthagrAmakUpataDAgAdipu tiriyaloe'tiryagloke 'agaDesu' avaTepu-kUpeSu 'talAe mu'-taDAgeSu nadIsu'-nadIpu-gaGgAyamunA sindhuprabhRtiSu 'dahesu'-drahe pu-hUdeSu-padmahUdAdiSu 'vAvIsu'-vApIpu-caturasrakhAtarUpAsu 'pukkhA jIsu'-puSkariNIpu-vRttAkAra khAtabhUmiSu 'dIhiyAsu-dIrghikAsu-pUrvopadarzita rUpAmu 'guMjAliyAsu'-gujAlikAsu-laghudIdhikAsu, 'saresu'-saraH su 'sarapaMtiyAsu'-sara paktikAsu'sara sarapaMtiyAsu'-saraHsara paGktikAmu-pUrvopadarzitAsu 'vilesu'-vilepu 'vilapaMtiyAsu'-vilapaGktikAsu-pUrvopadarzitasvarUpAsu 'ujjharesu'-ujjharepu-giryambhasAM prasraveSu 'nijjharesu'-nirjharepu-giryabhasAM sadAvasthAyiprasraveSu 'cillalesu' cillarepu-akhAtastoka jalAzrayeSu bhUmibhAgepu giribhAgeSu vA, 'pallalesu'-pallaleSu-akhAtalaghusaraHsu 'vappiNesu'-capreSu-kSetreSu kedAreSu 'dIvesu'-dvIpeSu 'samu isa'-kimadhikena ? 'savvesu ceva jalAsaesu'-sarveSu caiva jalAzrayeSu 'jalavANesu' -jalasthAneSu 'ettha NaM'-atra khalu-uparyuktasthaleSu 'paMciMDhiyANaM'- paJcandriyA gautama svAmI aba paMcendriyoM ke sthAnoM ke viSaya meM prazna karate haiM he-bhagavan ! sAmAnya paMcendriya paryApta aura aparyApta jIvoM ke sthAna kahAM haiM ? bhagavAn ne uttara diyA-gautama ! Urdhva loka ke andara usake 'eka bhAga meM arthAt mandara parvata Adi ke kUpa Adi meM, adholoka ke eka bhAga meM arthAt adholaukika grAma, kUpa, tAlAba Adi meM, tircha loka meM kUpa, tAlAba, nadI, draha, vApI, puSkariNI, dIpikA, gujAlikA, sara, sarapaMkti, sara-sarapaMkti, bila, bilapaMkti, ujjhara, nirjhara, cillara, pokhara, vapra, dvIpa aura samudra Adi sthAnoM meM, adhika kyA kahA jAya, sabhI jalAzayoM aura sabhI jalasthAnoM meM sAmAnya paMce zrI gautamasvAmI have paMcendriyenA sthAnanI bAbatamAM prazna kare che- he bhagavana! sAmAnya paMcendriya paryApta ane aparyApta jInA sthAna kayAM che ? zrI bhagavAna uttara Apya-gautama ! urvalakanI aMdara tenA eka bhAgamAM arthAt maMdara parvata AdinA pa AdimAM avelekanA eka bhAgamAM arthAta alaukika grAma, kRpa talAva AdimAM, tiya lekamA, kUpa, talAva, nadI, gharA vAva, puSpariNi, dIdhikA, guMjAlikA, sara, sarapaMkita, sara sara pakita, bila bilapaMkita, ujajhara, nirmara cillara, pra. dvIpa, ane samudra Adi sthAnamAM Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.6 nairayikANAM sthAnAni NAm. sAdhAraNapaJcendriyANAmityarthaH 'pajjattApajjattagANaM'-paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA'-sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni 'uvavAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge'-upapAtena upapAtApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge ityAzayaH, 'samugdhAeNaM loyalsa asaMkhejjaimAge'-samudghAtena-samudghAtamaGgIkRtya samudghAtApekSayetyarthaH lokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge, 'saTThANeNaM loyassa asaMkhejaibhAge-svasthAnena-svasthAnamagIkRtya svasthAnApekSayetyarthaH lokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge, paryAptAparyAptakAH sAmAnyapaJcendriyA vartante, paryAptanizrayA'paryAptAnAmutpAdAt, paryAptAnAJca sthAnAdikaMmnupyakSetrAdikam, tacca lokasyAsaMkhyeyatamabhAgamAtraM vartate ityAzayaH ||suu06|| mUlam-kahi NaM bhaMte ! neraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paSNatA? kahi NaM bhaMte! neraiyA parivasaMti ? goyamA! saTANeNaM sattasu puDhavIsu, taM jahA-rayaNappabhAe1, sakarappabhAe2, vAluyappabhAe3, paMkappabhAe4, dhUmappabhAe5, tamappabhAe 6, tamatamappabhAe7 / tattha NaM neraiyANaM caurAsIi nirayAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM / teNaM naragAvAsA aMto vaTTA, bAhiM cauraMsA, ndriya paryApta aura aparyApta jIvoM ke svasthAna kahe gae haiM / upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, samudaghAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura svasthAna kI apekSA loka ke asaMkhyAta bhAga meM paryApta aura aparyApta sAmAnya paMcendriya jIva hote haiN| tAtparya yaha hai ki paryApta ke Azraya se aparyApta jIvoM kI utpatti hotI hai aura paryAptoM kA sthAna tirchAloka Adi hai aura vaha loka kA asaMkhyAtavA bhAga mAtra hai // 6 // adhika zuM kahevAnuM hoya badhAM jaLAzayomAM ane badhAM jaLasthAnamAM sAmAnya paMcendriya paryAya aparyApta jIvonA svAsthAna kahelAM che. - upapAtanI apekSAe lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM, samudughAtanI ape kSAe lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM ane svasthAnanI apekSAe paNa lekanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM paryApta ane aparyApta sAmAnya paMcendriya jIva thAya che. tAtparya e che ke paryAptanA Azaya vaDe aparyApta nI utpatti thAya ane paryAptakanA sthAna tiryaloka Adi che ane te lekanA asa khyAta mA bhAtra cha. // 6 // pra077 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravApanAsUtre ahe khurappasaMThANasaMThiyA, niccaMdhayAratamasA, vavagayagahacaMdasUranakkhattajoisiyappahA, meyavasApUyapaDalaruhiramaMsacikkhilalitANulevaNatalA, asuivIsA, paramadubhigaMdhA, kAuyaagaNivanAbhA, kakkhaDapphAsA, durahiyAsA, asubhA naragAasubhA naragesu veyaNAo, ettha NaM neraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA pnnnnttaa| uvavAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, samugghAeNaM loyassa asaM. khejjaibhAge, saTANeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, ettha NaM vahave neraiyA parivasaMti-kAlA kAlobhAsA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAsaNagA paramakavhA vanneNaM paNNattA samaNAuso ? / teNaM tattha niccaM bhIyA, niccaM tatthA niccaM taliyA, niccaM uThivaggA niccaM paramasuha saMbaddhaM NaragabhayaM paJcaNubhavamANA viharati |su.7|| - chAyA-kutra khalu bhadanta ! nairayikANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khala bhadanta ! nairayikAH parivasanti ? gautama ! svasthAnena saptasu pRthivIpu, tadyathA-ratnaprabhAyAm 1, zarkarAprabhAyAm 2, vAlukAprabhAyAma3, pakaprabhAyAm 4, dhUmaprabhAyAm 5, tamaH prabhAyAm 6, tamastamaH prabhAyAm 7 / zabdArtha-(kahi NaM bhaMte ! neraiyANaM pajjattApajattagANaM ThANA paNNattA ?) bhagavan ! paryApta aura aparyApta nArakiyoM ke sthAna kahAM haiM ? (kahi NaM bhaMte ! neraiyA parivasaMti) he bhagavan ! nairayika kahA~ nivAsa karate haiM ? (goyamA ! sahANeNaM) he gautama ! svasthAna kI apekSA se (sattasu puDhavIsu) sAta pRthiviyoM meM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (rayaNappabhAe) ratnaprabhA meM (sakkarappabhAe) zarkarAprabhA meM (vAlu yappabhAe) vAlukAprabhA meM (paMkappabhAe) paMkaprabhA meM (dhUmappabhAe).dhUmaprabhA meM (tamappabhAe) tamaHprabhA meM (tamatamappabhAe) tamastamaHprabhA meM wattha--(kahi NaM bhaMte / neraiyANaM pajjattopajjattagANaM ThANA paNNattA ?) u mApana / yati mana paryApta nA2yonA sthAna 45i BhA cha ? (kahiNaM bhaMte / neiyA parivasatti) bhagavana / nayi 4yA nivAsa 42 che ? (goyamA / saTANeNa) he gItamA svasthAnanI apekSAthI (sattasu puDhavIsu) sAta pRthvIyAmA (taM jahA) tegA 20 prare cha (rayaNApabhAe) 2tnaprasAmA (sakarappabhAe) za42 --sAmA (vAluyappabhAe) vAyu pramAbhA (paMkappabhAe) 54mAmA (dhUmappabhAe) Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA hi. pada 2 sU.7 nairayikANAM sthAnAni 'atra khalu nairayikANAM caturazItinirayAvAsazatasahasrANi bhavantItyAkhyAtam / te khalu narakA (vAsAH) anto vRttAH, bahizcaturastrAH, adhaH kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH, nityAndhakAratAmasAH, vyapagatagrahacandrasaranakSatrajyotipikapathAH, medovasApUtipaTalarudhiramAMsakardamaliptAnulepanatalAH, azucivisrAH, paramadurabhigandhAH, kApotAgnivarNAmAH, karkazasparzAH, duradhyAsAH, azubhA narakAH, azubhA narakeSu (ettha NaM) ina pRthviIyoM meM (caurAlIi nirayAvAsasayasahassA bhavaM. tIti makkhAyaM) caurAsI lAkha nArakAvAsa hote haiM, aisA kahA gayA hai| (te NaM naragA) ve naraka (aMto vaTTA) andara se gola (bAhiM cauraMsA) bAhara se caukora (ahe khurappa saMThANasaMThiyA) nIce chure ke AkAra ke (niccaMdhayAratamasA) satata aMdhakAra se aMdhere (cavagayagaha-caMda-sUranakkhatta-joiliyappahA) graha, candra, sUrya, nakSatra ina jyotiSkoM kIprabhA se rahita (meya-vasA-pUyapaDala-ruhira-sacikhalalittANulevaNatalA) meda, carvI, mavAipaTala, rudhira aura mAMsa ke kIcaDa ke lepa se lipta talabhAga vAle (asui vIsA) azuci, vIbhatsa (paramadubhigaMdhA) atyanta durgadha yukta (kAuya agaNivannAbhA) kAlota agni ke varNa jaise (kakkha'DaphAsA) kaThora sparza vAle (durahiyAsA) dussaha (asubhA) azubha (naragA) naraka haiM (asumA naragesu veyaNAo) narakoM meM azubha vedanAeM haiM (ettha NaM nerajhyANaM pajattApajattagANaM ThANA paNattA) inameM paryApta-aparyApta nArakoM ke sthAna haiM / dhUmapranAmA (tamappabhAe) tabha.pralAmA (tamatamappabhAe) tamastama prabhAmA (etthaNaM) (caurAsIi nirayAvAsasayasahassA bhayaMtIti makkhAyaM) yaurAsI sAma na24vAsa DAya che. sebha yu cha (teNaM naragA) te na2 (aMto vadvA) marathI gola (vAhiM cauraMsA) pA2yI yorasa (ahe khurappasaMThANasaMThiyA) nIya sasAnA mAranA (niccaMdhayAratamasA) satata 2542thI 25 thaa| (vavagayagahacaMda-sUranakkhattajoisiyApahA) aDa, yandra, sUrya nakSatra bhane nyAtinI pramAthI 2hita (meyavasA-pUyapaDala-ruhira-maMsacikkhillAlittANulevaNatalA) meha-yamI-bhapAha58sa 53 3vi2 mane bhAsanA IyaunA vepathI sipAyesa tana sApA (asui vIsA) zuthi, mAnasa (paramadunbhigaMdhA) atyanta hun yuta (kAuya aga NivannAbhA) pati nana pazu vA (kakkhaDaphAsA) 42 25zavAya (durahiyAsA) husaDa (asubhA) azukhA (naragA) na24 cha (asubhA naragesu veyaNAo) narasImA sazuma vahanAsA cha (ettharNa neraiyANa pajjattA pajjattagANaM ThANA paNNattA) emA paryApta, aparyApta nArakenA sthAna che. Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayApanAsa vedanAH, atra khalu nairayikANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge, atra khala bahavo nairayikAH parivasanti-kAlAH kAlAvabhAsAH gambhIralomaharpAH bhImAH uttrAsanakAH paramakRSNA varNana prajJaptAH zramamAyuSman ! te khalu tatra nityaM bhItAH, nityaM trastAH, nityaM trAsitAH, nityamu. dvignAH, nityaM paramAsukhasaMvaddhaM narakabhayaM pratyanubhavanto viharanti / / 07 / / TokA-atha paryAptAparyApsanerayikANAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha- 'kahiNaM bhaMte ! neraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin (uvavAeNaM loyassa asaMkhenaibhAge) upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM (samugghAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge) samudghAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM (sahANeNaM loyassa asaMkhejjai. bhAge) svasthAna kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM (ettha NaM bahave neracyA parivasaMti) yahAM bahuta-se nairayika nivAsa karate haiM (kAlA) kAle (kAlobhAsA) kAlI AbhA vAle (gaMbhIralomaharisA) atyaMta romAMcakArI (bhImA) bhayAnaka (uttAsaNagA) trAsajanaka (paramakaNhA vanneNaM paNNattA) atIva kRSNa varNa vAle kahe haiM (samaNAuso) he AyuSman zramaNa ! (te NaM tattha Nicca bhIyA) ve vahAM nitya bhayabhIta rahate haiM (nicca tatthA) nitya trAsa yukta haiM (niccaM tasiyA) nitya trAsa pahuMcAe hue (nicvaM uviggA) nitya ghabarAe hue (nicvaM paramamasuhasaMbaddhaM NaragalayaM paccagubhavamANA) nitya atyanta azubha naraka ke bhaya kA anubhava karate hue (vihati) rahate haiM // 7 // (uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge) 75pAtanI apekSA sonA sadhyA . tamA lAmA (samugghAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge) samuddhAtanI apekSA 4 // masa yAtamA mAmA (sahANeNa loyassa asaMkhejjaimAge) 22sthAnanI apekSAye dona masaNyAtamA mAmA (etthaNaM vahave neraiyA parivasati) maDipazu! sadhA na2thi4 nivAsa 42 cha (kAlA) // (kAlobhAsA) ANI mAlAml (gaMbhIralomaharisA) satya ta raamaay4|2rii (bhImA) ayAna (uttAsaNagA) zAsana (paramakaNhA vanneNaM paNNatta) matI vANA (samagAuso) mAyuSmana shrbho| (teNaM tatya NiccaM bhIyA) to tyA nitya bhayabhIta 27 cha (nicvaM tasyA) nitya trAsa yu4ta cha (nicvaM tasiyA) 44 vAsa 25tA se| (nicvaM ubdhigA) nitya (nicca paramamamuhasaMbaddha Naragamaya paccagubhatramANA) nitya --- atyanta zuma na24 saya anusAra 42 // 29 // (viharati) 27 cha // 7 // Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.7 nairayikANAM sthAnAni 613 sthaLe nairayikANAM paryAptAparyAptakAnAm, sthAnAni - svasthAnAni prajJaptAni ? tadeva prakAntareNa pRcchati 'kahiNaM bhate ! neraiyA parivasaMti ?' - he bhadanta ! kutra khalakasmin sthaLe nairayikAH parivasanti : bhagavAn uttarayati - 'goyamA' he gautama! 'sahANeNaM sattasu puDhavIsu' - svasthAnena - svasthAnamaGgIkRtya svasthanApekSayetyarthaH, saptasu pRthivISu nairayikAH parivasanti, tA eva sapta pRthivIrAha - 'taM jahA ' - tadyathA 'rayaNappabhAe' - ratnaprabhAyAm 'sakkarappabhAe' - zarkarApramAyAm, 'bAluyappabhAe'vAlukAprabhAyAm, 'paMkappamAe' - paGkaprabhAyAm, 'dhUmappabhAe' - dhUmaprabhAyAm, 'tama bhAe' - tamaH prabhAyAm ' tamatamappabhAe' - tamaH tamaH prabhAyAm, 'etthaNaM neraiyANaM' atra khalu - uparyuktAsu ratnaprabhAdisaptapRthivISu nairayikANAm 'caurAsI inirayAvAsasaya sahassA bhavatIti makkhAyaM' - caturazItirnirayAvAsazatasahasrANi catuzI tilakSanarakAvAsAH bhavantItyAkhyAtaM tIrthakRdbhiH tathA ca pUrvoktAsu saptasu pRthivISu nairayikANAM sarva saMkhyayA caturazItilakSanarakAvAsAH, tatra ratnaprabhAyAM " TIkArtha- aba paryApta aura aparyApta nairayikoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA karane ke lie kahate haiM - he bhagavan ! paryAptaka aura aparyAtaka nAraka jIvoM ke svasthAna kahAM haiM ? yahI prazna prakArAntara se yoM kiyA gayA hai - he bhagavan ! nAraka jIva kahAM nivAsa karate haiM ? bhagavAn ! uttara dete haiM - he gautama ! svasthAna kI apekSA se sAta pRthiviyoM meM rayika rahate haiM / ve sAta pRthviyAM ye haiM- (1) ratnaprabhA (2) zarkarAprabhA (3) vAlukAprabhA (4) paMkaprabhA (5) dhUmaprabhA (6) tamaH prabhA aura (7) tamastamaHprabhA, isa sAta pRthiviyoM meM nAraka ke caurAsI lAkha nArakAvAsa hote haiM, aisA tIrthakaroM ne nirUpaNa kiyA hai / pUrvokta sAtoM pRthviyoM meM saba ko milA kara jo caurAsI lAkha nArakAvAsa TIkA have paryApta ane aparyApta nAriyakAnA sthAna AdinI prarUpaNA karavAne mATe kahe che he bhagavana ! paryAptaka ane aparyAptaka nAraka jIvAnA svasthAna kayA che ? Aja prazna prakArAntare Ama karAyeleA che-he bhagavana ! nAraka jIva kayA nivAsa kare che? zrI bhagavAna uttara de che ke gautama ! svasthAnanI apekSAe sAta pRthivIyeAmAM nayika rahe che. te sAta pRthvIyeA ApramANe che. (1) 2tnaprabhA (2) zazalA ( 3 ) vAluayalA (4) alA (4) ghuumprabhA (6) tama prabhA (7) tamastamaprabhA. A sAta pRthivIyAmA narakeAnA ceArAsI lAkha nArakAvAsa che, evu tIrthaMkarAe nirUpaNu ka" che. pUrvokata sAte pRthivIyeAmAM badhA maLIne je ceArAsI lAkha narakAvAsa che, te A prakAra che. Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre trizallakSanarakAvAsAH, zarkarAprabhAyAM paJcaviMzatilakSANi, vAlukAprabhAyAM paJcadazalakSANi, paGkaprabhAyAM dazalakSANi, dhUmaprabhAyAM trINilakSANi, tamaH prabhAyAM paJcInaM lakSamekam, tamastamaH prabhAyAM paJcanarakAvAsA bhavantIti phalitam, 'teNaM naragA aMto vaTTA' - te khalu caturazItilakSapramANA narakAvAsAH sarve'pi pratyekam anta:Abhyantare madhyabhAge, vRttAH - vRttAkArAH, golAkArA ityarthaH, 'vAhi cauraMsA'bahirbhAge caturasrAkArAH, 'ahe khurappasaMThANasaMThiyA' - adhaH - avobhAge bhUmitale saMsthAnasvitAH kSuraprastha- AyuvavizeSasyeva yatsaMsthAnam - AkAra vizeSa'stIkSNatAsvarUpastena saMsthitAH, teSAM hi narakAvAsAnAM bhUmitalasya zarkarAvatvena masRNakhAbhAvAn, tatra pAdanyAse zarkarAmAtra saMsparze'pi kSurapreNeva pAdAnAM karttanAt, 'niccaMdhayAra tamasA'- nityAndhakAratAmasAH - tamasA nityAndhakArAH, prakAzobhAvena sarvakAlamandhakArAstatra tiSThanti ityarthaH, ataevAha - 'vavagayagaha caMda-sUranakkhatajoisiyapahA' - vyapagatagraha candrakhara nakSatra jyotiSikapathAH, vyapagataH-paribhraSTaH, graha candrasUryanakSatrarUpANAm upalakSaNatvAt tArArUpANAJca jyotiSkANAM haiM, ve isa prakAra haiM - ratnaprabhA meM tIsa lAkha, zarkarAprabhA meM paccIsa lAkha, vAlukAprabhA meM pandraha lAkha, paMkaprabhA meM daza lAkha, dhUmaprabhA meM tIna lAkha, tamaHprabhA meM pA~ca kama eka lAkha aura tamastamaHprabhA meM kevala pAMca nArakAvAsa haiM / 614 ve saba nArakAvAsa bhItara se golAkAra haiM, bAhara se caukora haiM aura nIce talabhAga meM kSura (khurapA) ke AkAra ke tIkhe haiM / nArakAvAsoM kA bhUmitala kaMkarIlA hone se cikanA nahIM hotA / vahAM pAMca rakhane para kaMkaroM kA sparza hote hI aisA lagatA hai jaise kSurama se paira kara gayA ho ! ve sadaiva aMdhakAramaya rahane se aMdhere meM hote hai arthAt prakAza kA abhAva hote haiM sadaiva vahAM aMdhakAra rahatA hai / isI bAta ratnaprabhAmAM trIsa lAkha zarAprabhAmAM pacIsa lAkha, vAlukAprabhAmA paMdara lAkha pakaprabhAmAM daza lAkha, dhUmaprabhAmA traNa lAkha,' tama.prabhAmA pAca ochA eka lAkha ane tamastamaH prabhAmAM kevala pAMca narakAvAsa che. te badhA narakAvAsa adarathI geLAkAra che. khahArathI caturamra che ane nIce tala bhAgamAM asthAnA (sajAyA) AkAranA toGga che. jevA nArakAvAsAnA bhUmitala kAkarIevALA heAvAthI cIkaNA nathI thatA, tyA paga rAkhavAthI kAkarA ene sparza thatAja evu lAge che ke sAyAthI paga kapAi gayA hAya ! * tee sadA aMdhakAramaya rahevAthI aMdhArAmA heAya che. arthAt prakAzanA abhAva vAthI sadaiva tyAM andhakAra rahe che. eja vAtane spaSTa karavAne mATe kahyu che Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.7 nairayikANAM sthAnAni panthAH-mArgoM yebhyaste vyapagatagrahacandrasUryanakSatrajyotiSkrapathAH, tathA 'meyavasApUyapaDalaruhiramAMsacivikhallalittANulevaNatalA-medo vasA pUtipaTalarudhiramAMsakardamaliptAnulepanatalAH, svabhAvasiddharmadovasApUtirudhiramAMsaryazcikkhillaH paGkastena liptam upacitam anulepanena-sakalliptasya paunaH punyena upalepanena talaM-bhUmiyeSAM te medovasApUtirudhiramAMsacikkhillaliptAnulepanatalAH ityarthaH, ata eva asuivIsA'-azucivIbhatsAH, azucayaH-apavitrAH vIbhatsA:-atijugupsitAH vitrAvA-AmagandhikAH, 'parama dunibhagaMdhA'-paramadurabhigandhAH mRtagomahipAdikalevarebhyo'pi atIvAniSTadurabhigandhA ityarthaH, 'kAuyaagaNivannAbhA'-kApotAgnivarNAbhAH lohedhmAyamAne yAdRk kapoto vahukRSNarUpo'gnervoM bhavati-yAdRzI bahukRSNavarNabhUtA agnijvAlA vinirgacchati, tAdRzI AmA-AkAro yeSAM te kapotAgnivarNAbhAH, dhmAyamAnalohAgnijvAlAsadRzA ityarthaH, nArakotpattisthAnavyatirekeNAnyatra sarvatrApi uSNarUpatvAt, etacca SaSTa saptamapRthivIvarjamavagantavyam, ko spaSTa karane ke lie kahA hai-vahAM praha, candramA, sUrya, nakSatra aura tArAoM kI prabhA nahIM hotI, arthAt vahAM jyotiSkoM kA sarvathA abhAva hai| unakA talabhAga svabhAvasiddha meda, carvI, saDe rudhira aura mAMsa ke kIcaDa ke lepa se lipta rahatA hai / ve nArakAvAsa azuci evaM atyanta ghRNA janaka hote haiM / ghora durgadha vAle hote haiN| vahAM kI durgadha mRta gAya, bhaiMsa Adi ke kalevaroM kI durgadha se bhI atIva aniSTa hotI hai| lohe ko khUba garma karane para jaisA kapota-atyanta kRSNa agni kA varNa hotA hai arthAt gaharI nIlI-kAlI Aga kI jvAlA nikalatI hai, vaisI AbhA vAle hote haiM, tAtparya yaha hai ki nArakAvAsa dhoM kI jAtI huI lohAgni kI jvAlA ke samAna haiM, kyoMki nArakoM kI utpatti ke sthAnoM ko choDa kara sarvatra uSNa hote haiN| yaha kathana tyAM graha, candramA, sUrya, nakSatra ane tArAonI prabhA hotI nathI arthAt tyAM tejane sadAya abhAva hoya che. tenA talabhAgamA svabhAvasiddha meda, cabI salA lehI parU ane mAMsanA kIcaDanA lepathI lipta rahe che. te narakAvAsa azuci temaja atyanta ghaNAjanaka hoya che. ghora durgadhavALA hoya che tyAMnI durgandha marelI gAya, pADA- bhesa AdinA kalevarenI durgadhethI atIva aniSTa hoya che. leDhAne khUba garama karavAthI jema kapAta-atyanta kRSNa agnine raMga thAya che arthAt nIla ane kALI AganI javALA nikaLe che, tevI AbhAvALA hoya che. tAtparya e che ke nArakAvAsa dhamavAmAM AvelA hAgninI vALAnA samAna che kemake nArakanI utpattinA sthAne sivAya badhe uNatA hoya che. A Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramApanAsUtre vakSyate ca 'navaraM chatRsattamIsuNaM kAuagaNivannAbhA na bhavaMti' iti tathA 'kaksaDaphAsA'-karkazasparzA:-karvazaH-atIva duHsahaH sohamazakyaH, asipatradhArAyAiva sparNI yeSu te karkazasparzAH ata evAha- 'durahiyAsA' duradhyAsAH,duHkhenAdhyAsyante-sadyante iti duradhyAsAH, duHsahA ityarthaH, 'amubhA'-azubhAH darzanena amanoramAH 'naragA'-'narakAH bhavanti, tathA-'azubhAH-gandharasasparzazabdairatIvAsAtarUpAH 'naragesu veyaNAo'-narakepu vedanA bhavanti, 'etthaNaM'-atra khalu-uparyuktasthaleSu 'neraiyANaM'-nairayikANAs 'pajjattApa. tagANa'-paryAptApayaptikAnAm 'ThANA paNNattA'-sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi mayA-mahAvIreNa, anyaistIrthakRdbhizca, "uvavAeNaM loyassa asaMkhejaDabhAge'-upapAtenaupapAtamAzritya upapAtApekSayetyarthaH, lokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge 'samugdhAeNaM loyarasa asaMkhejaibhAge'-samudghA tena-samudghAtApekSayA lokasya asaMkhyeya bhAge-asaMkhyeyatame mAge, 'sahANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge'-svasthAnena-svasthAnApekSayA lokasyAsaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge paryAptAparyAptakA chaThI aura sAtavIM pRthvI ke sivAya anya pRdhviyoM ke viSaya meM samajhanA caahie| Age kaheMge ki chaThI aura sAtavIM pRthvI ke nArakAvAsa kapotAgni ke varNa jaise nahIM hote / unakA sparza talavAra kI dhAra ke samAna atIva karkaza aura dussaha hotA hai| isI kAraNa unheM 'duradhyAsa' arthAt dussaha kahAM hai| ve naraka azubha hote haiM aura naraka kI vedanAeM bhI gaMdha, rasa, sparza tathA zabda se atyanta azubha-asAtA rUpa hotI haiM / ina sthAnoM meM paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthasthAna kahe gae haiN| / upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, samudghAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura svasthAna kI apekSA loka kathana chaTrI ane sAtamI pRthvInA sivAya anya pRthvInA viSayamAM samajavAnuM che. AgaLa kaheze ke chaThThI ane sAtamI pRthvImAM narakAvAsa kapotAgni na jevA detA nathI. temanA sparza talavAranI dhAranA jevA atIva tIkSNa ane dusaha hoya che. te kAraNe temane duradhyAsa arthAt dusaha kahyA che. e naraka azubha hoya che ane narakanI vedanAo paNa gaMdha, rasa, sparza tathA zabdathI atyanta azubha asukha rUpa hoya che. A sthAnomAM paryApta ane aparyApta nArakanA svasthAne kahevAyelAM che. upapAtanI apekSAe lekanA asaMyAtamA bhAgamAM samudughAtanI apekSAe lakanA asaMkhyAtamA bhAgamAM ane svarathAnanI apekSAe lokanA asaMkhyAmAM Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.7 3rayikANAM sthAnAni ___ 117 nairayikA vartante 'etthaNaM bahave neraiyA parivasaMti' - atra khalu pUrvoktasthAneSu. bayo nairayikAH parivasanti, te naira yikAH 'kAlA'-kRSNAH 'kAlomAsA'-kAlAvabhAsoH, kAlaH,-kRSNaH, avabhAsaH-prabhAvinirgamo yebhyaste kAlAvabhAsAH kRSNakAntipaTalopacitA ityarthaH' ata eva 'gaMbhIralomaharisA'-gaMbhIralomaharSA:gambhIraH-atIvotkaTo lomaharSI-romAJcodgamo bhayavazAyebhyaste gambhIralomaharpAH, tatha cA tAdRzAH kRSNAH kRSNAvabhAsA bhavanti yaddarzanamAtre'pi zepanA raka jantUnAM bhayasaMpAdanena parAkASThAM lomaharSamutpAdayanti ityAzayaH, ata eva ___ 'bhImA' bhImAH-bhayAnakAH, bhayAnakalAdeva 'uttAsaNagA'-utvAsanakA:-uttrA syante-udvejyante zepanAraka-jantavo yaiste ubAsanAstaevottrAsanakAH, kimadhikena ? 'paramakaNhA'-paramakRSNAH yataH paraM na kimapi kRSNamasti bhayAnakaM tAhazakRSNAH sarvAtizAyi kRSNavaNI ityarthaH, 'vanneNaM paNNattA-varNena-varNamAzritya varNApekSayA prajJaptAH-prarUpitAH santi mayA mahAvIreNa zepaizca tIrthaziH 'sabhagAuso !' bhozramaNAyuSman ! 'te NaM tattha niccaM bhItA'-te khalu nairayikAH tatrake asaMkhyAtaveM bhAga meM paryApta evaM aparyApta nAraka rahate haiN| ve nAraka kAle hote haiM / unake zarIra se kAlI AmA nikalatI hai-ve kAlI AmA vAle hote haiN| unako dekhane mAtra se bhaya ke kAraNa romAMca ho AtA hai, arthAt ve dUsare nArakoM ko parAkASTA kA bhaya utpanna karake romAMca khaDA kara dete haiN| isI kAraNa ve bhayAnaka hote haiM aura bhayAnaka hone ke kAraNa anya nArakoM ko trAsa utpanna karate haiN| adhika kyA kahA jAya, ve varNa se paramakRSNa hote hai| 'paramakRSNa' kA tAtparya yaha ki unake samAna dUsarI koI kAlI vastu hI nahIM hai, unakA kAlApana sarvotkRSTa hotA hai| he AyuSman zrayaNa, nArakAvAsa aura nAraka sabhI tIrthakase hAsa isa prakAra ke kahe gae haiN| bhAgamAM paryApta temaja aparyApta nAraka rahe che. te nArake kALAM hoya che temanA zarIramAthI kALI Abha nikaLe che. teo kALI AbhA vALA hoya che. temane jovA mAtrathI bhayanA kAraNe mAca thaI Ave che. arthAt teo bIjA nArakone parAkASThAno bhaya utpanna karIne romAMca khaDAM karI che. e kAraNe teo bhayA naka che. ane bhayAnaka hevAnA kAraNe anya nArakene trAsa utpanna kare che. vizeSa zuM kahevuM, teo varNathI parama kRSNa hoya che. parama kRSNanuM tAtparya A che ke temanA sarakhI bIjI koI DALI vastu ja nathI hotI, temanuM kALA paNuM sarvekRSTa hoya che. te AyuSyamana zramaNa ! nArakAvAsa ane badhA nAraka tIrthakare dvArA A prakAranA kahevAyA che. pra0 78 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAstre upavarNitanarakAyAseSu nityaM -sarvadA bhItAH kSetramamAvajanyamahAghorAndhakAradarzanena bhayabhItAstipThanti, niccaM tatthA' nityam-sarvakAlam, trastA:-paramAdhArmikaparasparoktaduHkhaparamparAsaMpAtamayAdagre'pi trAsopapannA bhavanti 'niccaM tasiyA'-nityaM-sarvakAlam, paramAdhArmikairanyonyaM vA trAsitAH-trAsaM prApitAstiSThanti, tathA-'niccaM ubiggA' nitya-satataM paramaduHsahAdhivyAdhidvandva jatApavedanAnubhavena, paramAdhArmikAnyonyopavarNitaHkhAtu bhavena ca, udvinAH-tadvAsaparAGmukha cetaso bhavanti, 'niccaM parasamasuhasaMbaddhaM NaragamayaM'-nityam-sarvakAlam, paramamazubham-atyantAniSTama, sambaddham-anuvaddham na tu kadAcidapi-manAgapi madhye vyavacchinnam, narakabhayam-nArakaduHkham 'paccaNubhavamANA'-pratyanubhavantaH-pratyekaM vedayamAnAH 'viharaMti'-viharanti-tiSThanti // sU0 7 / / mUlam-kahi NaM bhaMte ! rayaNapyabhA puDhavI neraiyANaM pajattApajattagANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte! rayaNappabhApuDhavI ___ ve nAraka jIva una nArakAvAsoM meM kSetra svabhAva janita atIva ghora aMdhakAra ko dekha kara ladaiva bhayabhIta rahate haiM / sadaiva trasta rahate haiM arthAt paramAdhArmikoM dvArA tathA Apasa meM eka-dUsare ko utpanna kiye gaye duHkha se sadA ghabarAe rahate haiN| paramAdhArmika bhI unheM trAsa pahuMcAte haiN| ve atyanta dussaha Adhi vyAdhi, haddhajanita tApa evaM vedanA kA anubhava karate hue sadaiva udvigna rahate haiM arthAt naraka -vAsa se vimukha citta vAle bane rahate haiN| unheM nirantara hI aisA atyanta aniSTa naraka duHkha rahatA hai jo bIca meM kabhI thoDI dera ke lie bhI nahIM rukatA / nAraka jIva isa prakAra ke duHkha kA vedana karate hue naraka meM rahate haiM // 7 // te nAraka che te narakAvAsamA kSetra svabhAva janita atIvA ghera anya kArane joIne sadaiva bhayabhIta rahe che. sadeva trasta rahe che. arthAt paramadhAmika dvArA tathA ApasamA eka bIjAne utpanna karAyelA du khethI sadA gabharAyelA rahe che. paramAdhArmika paNa teone trAsa pahoMcADe che ane ApasamAM paNa teo eka bIjAne trAsa pahocADayA kare che. teo atyaMta dusaha Adhi vyAdhi dvajanita tApa temaja pIDAne anubhava karavA chatA sadaiva udvigna rahe che. arthAt narakAvAsathI vimukha cittavALA banI rahe che. teone nirantara ja evA atyanta aniSTa naraka sabandhI du:kha rahe che je vacamAM paNa kayAreka thoDIvAra mATe paNa nathI aTakatA, nAraka jIva A prakAranA duHkha jogavatAsaagvtaa na24mA che. // 7 // Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.7 3rayikANAM sthAnAni neraiyA parivasaMti ? goyalA! isIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassa bAhallAe uvari egaM joyaNasahassa mogAhittA, heTA, vegaM joyaNasahassaM vajittA, majjhe aTU. huttare joyaNasayasahasse, ettha NaM zyaNappamApuDhavI neraiyANaM tIsaM nirayAvAlasayasahassA bhavaMtIti bhakkhAya / te NaM NaragA aMto vaTTA, bAhiM cauraMsA, ahe khurappasaMThANasaMThiyA, niccaM dhayAratalasA, vavagayagahacaMda sUraNakkhAjoiliyappahA, meyavasA pUyapaDalaruhirasaMsacikkhillalitANulevaNatalA, asuivIsA, paramadubhigaMdhA, kAuyaagaNivaNNAbhA, kakkhaDapphAsA, durahiyAsA, asubhA jaragesu vevaNAo, ettha NaM rayaNappamApuDhavI neraiyANaM pajjattApajattagANaM ThANA pkssnntaa| uvavAeNaM loya. sta asaMkhejaimAge, samugyAeNaM loyasta asaMkhejaimAge, saTrANeNaM loyassa asaMkhejahabhAge / tattha NaM bahaye rayaNappabhApuDhavI neraiyA parivati, kAlA kAlomAlA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAlaNamA paramakiNhA vaNNeNaM paNNattA smnnaauso!| te NaM niccaM bhIyA, niccaM tatthA, niccaM tasiyA, niccaM ubiggA, niccaM paramamasuhasaMbaddhaM NaramabhayaM pacaNublavamANA vihrNti|suu.8| chAyA-kutra khalu bhadanta ! ratnaprabhApRthivInairayikANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! ratnaprabhApRthivInairayikAH parivasanti ? zabdArtha-(kahi NaM aMte ! rayaNappabhA puDhavIneraiyANaM pajattApajjattagANaM ThANA paNatto ?) he bhagavan ! ratnaprabhA pRthvI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahAM haiM ? (kahiNaM bhaMte ! rayaNappamA puDhavI NeraiyA parivati ?) he bhagavan ! ratnaprabhA pRthvI ke nairayika kahAM hA-kahi NaM bhaMte / rayaNappabhApuDhavI neraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ?) bhagavan / 2tnamA pRthvInA paryApta mane aparyApta nAnA sthAna 4yA hA cha ? (kahi NaM ate rayaNApamApuTavINeraDayA parivasaMti ) , sapana ! 2.napramA pRthvInA nai2yi 29 cha ? (goyamA | imIse rayaNApabhAe puDhabIe) Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtra gautama ! asyAH ratnaprasAyAH pRthivyA azItyuttarayojanazatasahasrabAhalyAyA upari ekaM yojanazatasahasramavagAya, adhazcaikaM yojanasahasraM varjayityA, madhye aSTasaptato yojanazatasahasre, atra khalu ratnaprabhApRthivInairayikANAM triMzat narakAvAsazatasaha srANi bhavantItyAkhyAtam / te khalu narakA antovRttAH, bahizcaturasrAH, adhaH kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH, nityAndhakAratAmasAH, vyapagatagrahacandrasUranakSatrajyotipikapathAH, medavasApUtipaTalarudhiramAMsakardamaliptAnulepanatalAH, azucivisrAH, paramadurabhigandhAH, kApotAgnivarNAbhAH, karkazasparzAH, duradhyAsAH, azubhA narakAH, azubhA narakepu vedanAH / atra khalu ratnaprabhApRthivInerayikANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge / tatra khalu bahavo ratnaprabhApRthivInairayikAH parivasanti-kAlAH kAlAvabhAsAH, gambhIralomaharpAH bhImA uttrAsanakAH paramakRSNA varNana prajJaptAH zramaNAyupman ! tatra khalu nityaMbhItAH, nityaMtrastAH, nityaM trAsitA :, nityamudvignAH, nityaM paramAsukhasambaddhaM narakabhayaM pratyanubhavanto viharanti // sU 0 8 // TIkA--atha paryAptAparyAptakaratnaprabhA pRthivI nairayikANAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahiNaM bhaMte ! rayaNappabhApuDhavI neraiyANaM'-gautamaH pRcchati-he bhadanta ! rahate haiM ? (goyamA ! isIse rayaNapAe puDhavIe) isa ratnaprabhA pRthvI ke (asIuttarajoyaNa sayarAhassavAhallAe) eka lAkha assI hajAra yojana moTAI vAlI ke (upari ega joyaNasahassa sogAhittA) Upara eka hajAra yojana choDakara (hehA cega joyaNasahassaM vajittA) nIce bhI eka hajAra yojana choDakara (majhe) madhya meM (aThahattare joyaNasayasahasse) eka lAkha aThahattara hajAra yojana meM (ettha NaM) yahAM (rayaNappabhA puDhavInerajhyANaM) ratnaprabhA pRthvI ke nArakoM ke (tIsaM nirayAvAsasayasahassA) tIsa lAkha mArakAvAsa (bhavaMtIti makkhAya) hote haiM aisA kahA gayA hai| zeSa zabdArtha pUrvavat // 8 // mA 2tnapramA pRthvInA (asIuttara joyaNa sayasahassa bAhallAe) me sAsa mesI hu02 thAna moTara mAnA (uyari ega joyaNasahassamogAhittA) 52 se Data2 yobhana tyane (heTA cega joyaNasahassaM vajjittA) nAya 54 me 12 yona choDIna (majJa) madhyamA (aThahattare joyaNasayasahasse) me atm 24821 te2 // 2 yonimA (etyaNaM) mI (rayaNappabhA puDhavI neraiyANaM) 2tnapramA pRthvInA nAchInA (tIsaM nirayAvAsasayasahassA) zrIma nA241sa (bhavaMtI timakkhAya) 2 che. mema 4vAyesa cha zeSa hA pUrvavat // 8 // Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyaMbodhinI TIkA dvi. pada 2 sU 8 nairayikANAM sthAnAni kutra khalu-kasmin pradeze-ratnaprabhApRthivInerayikANAm 'pajjattApajjattagANaM' paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni ? tadeva prakArAntareNa vispaSTArtha pRcchati 'kahiNaM bhaMte ! ra yaNappamApuDhavI neracyA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze ratnaprabhApRthivInairayikAH pari-vasanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA !' he gautama ! 'isIse rayaNappabhAe puDhavIe'-asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'asIuttara joyaNasayasahassavAhallAe uvari'-- azItisarasottarayojanazatasahasrabAhalyAyA:-azItisahasrAdhikalakSayojanavistArAyAH, upari 'ega joyaNasahastamogAhittA'-ekaM yojanasahastramavagAhya 'hehAcegaMjoyaNasahassaM vajjittA'-adhazcaikaM yojanasahasraM varjayitvA 'majjhe aTTahuttare joyaNasayasahasse' madhye aSTasaptatau yojanazatasahasra-aSTasaptatisahasrAdhikalakSayojaneSu 'ettha NaM atra khalu-uktasthAneSu 'rayaNappamApuDhavIneraiyANaM' ratnaprabhApRthivInairayikANAm 'tIsaM nirayAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM'-triMzagnirayAvAsazatasahasrANi-triMzallakSanarakAvAsAH, bhavantItyAkhyAtam-kathitaM mayA___TIkArtha-aba ratnaprabhA pRthvI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA karane ke lie kahate haiM / gautama svAmI ne prazna kiyA-bhagavan ! ratnaprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahAM haiM / isI viSaya ko adhika spaSTatA ke lie prazna kiyA gayA-bhagavan ! ratnaprabhA ke nAraka kahAM rahate haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! yaha ratnaprabhA pRthivI eka lAkha assI hajAra yojana moTI (jADI) hai / isake UparI bhAga se eka hajAra yojana avagAhana karane para arthAt eka hajAra yojana UparI bhAga ko choDa kara tathA nIce bhI eka hajAra yojana choDa kara bIca ke eka lAkha aThahattara hajAra yojanoM meM, ratnaprabhA pRthivI ke nArakoM ke TIkArtha-have ratnaprabhA pRthvInA paryAya ane aparyApta nArakanA sthAna AdinI prarUpaNa karavAne mATe kahe che. zrI gautamasvAmIe prazna karyo he bhagavan ! ratnaprabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nArakenA sthAna kayA che ? e viSayanI adhika spaSTatAne mATe prazna karAyo-he bhagavana' ratnaprabhAnA nAraka kayA rahe che ? zrI bhagavAna uttarade che-he gautama ! A ratnaprabhA pRthvI eka lAkha eMsI hajAra jana maTI (jADI) che tenA uparanA bhAgathI eka hajAra jana ava gAhana karavAthI arthAta eka hajAra yojana uparanA bhAgane tathA nIce paNa eka hajAra yojana choDIne vacalA eka lAkha aDasaTha hajAra janamAM ratna Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre mahAvIreNa anyaizca tIrthakRdbhiH, 'te NaM naragA aMto baTTA'-te khalu narakA:-ratnaprabhApRthivI trizallakSanarakAvAsAH, antaH-madhye Abhyantare ityarthaH, vRttAH-vRttAkArAH 'vAhiM caurasA'-bahirbhAge caturastrA:-catusrAkArAH, 'ahe khurappasaMThANasaMThiyA'adhaH-adhobhAge bhUmitale ityarthaH kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH, kSuraprasya praharaNavizepa syevasaMsthAnam-tIkSNatArUpa AkAra stena saMsthitA, iti kSuragrasaMsthAnasaMsthitAH 'niccaMdhayAratamasA'-nityAndhakAratAmasAH, nityaM-sarvakAlam andhakAratAmasA:-tamasA sarvakAlAndhakArAH, ataeva 'vavagayagahacaMdasUranakkhattajoisiyapahA -vyapagatagrahacandrasUryanakSatrajyotiSyathAH, vyapagataH paribhraSTaH grahacandrasUryanakSatrarUpANAm upalakSaNavAt tArArUpANAzca jyotiSkANAM prabhAyuktAnAM devAnAM panthAH-mAgoM yebhya ste vyapagatagrahacandrasUryanakSatrajyotipkapathAH, 'medavasApUyapaDalaruhiramaMsacikkhillalittANulevaNAtalA'-medovasApUti paTalarughiramAMsa cikkhilaliptAnulepanatalAH, svabhAvaniSpannai meMdovasApUtirudhiramAMsaryazcikkhillaH kardamastena liptam-upadigdham, anulepanena-sakRlliptasya paunaH punyopalepanena, upacitaM talaM-bhUmibhAgo yeSAM te tathAvidhAH, ataevAha-'asuivIsA'azucivIbhatsAH, azucayaH-apavitrA:-apakvagandhAH vIbhatsA:-atyantajugutIsa lAkha, nAra kAyApta haiM aisA maiMne tathA anya tIrthaMkaroM ne bhI kaho 'hai / ve ratnaprabhA ke tIla lAgkha nArakAvAla andara se golAkAra haiM, bAhara ke bhAga meM caukora haiM aura nIce kSurama (khurape) nAmaka zastra ke samAna tIkhe AkAra vAle haiM / sadaiva andhakAra yukta hone se aMdhere haiM, kyoM ki vahAM graha, candramA, sUrya, nakSatra Adi jyotiSakoM kA saMcAra nahIM hotA hai| upalakSaNa se vahAM tAroM kA bhI abhAva samajha lenA caahie| ve nArakAvAsa svabhAvasiddha meda, carvI, saDe rudhira aura mAMsa ke kIcaDa ke lepa se lipta tala vAle haiN| isI kAraNa azuci haiM aura vIbhatsa haiM yA apakva gaMdha vAle haiN| bahuta hI ghRNAjanaka prabhA pRthvInA nArakanA narakAvAsa trIsa lAkha che, evuM me tathA anya tIrtha karee paNa kahyuM che. te ratnaprabhAnA trIsa lAkha nArakAvAsa aMdarathI goLAkAra che. bahArathI caturasa che (cerasa) ane nIce (sajAyA) surapranA samAna tIrNa AkAravALA che. sadaiva andhakAra yukta hevAthI aMdhArAvALA che. kemake tyA graha, candramAM sUrya, nakSatra vigere jotikano saMcAra nathI thato. upalakSaNe thI tyAM tArAono paNa abhAva samajI levA joIe te nArakAvAsa svabhAva siddha meda, cabI saDela lehI ane mAMsanA kIcaDanA lepathI lipta taLavALA che e kAraNe apavitra che ane bIbhatsa che agara apavagaMdha vALA che. pUba ja dhRNAjanaka che. parama dugdhavALA che mRta gAya AdinA saDelA kale Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA hi. pada 2 sU.8 rayikANAM sthAnAni psitAzceti tathAvidhAH 'paramabhigaMdhA' paramadurabhigandhA:-mRtagavAdikalebarebhyo'pi atyantAniSTadurabhigandhAH, 'kAuya agaNivannAmA' kApotAgnivarNAbhAH -dhmAyamAnalohAgnijvAlAsadRzAH 'kakkhaDa phAsA'-karkazasparzAH, karkazAHkaThorAH, atIvaduHsahAH sparzA yeSAM te karkazasparzAH, 'durahiyAsA'-duradhyAsAH, duHsahA ityarthaH, 'asubhA garagA' azubhAH-aramaNIyAH, narakA:-narakAvAsA bhavanti, 'asabhA Naragesu veyaNAo' azubhAH narakepu vedanA bhavanti, 'ettha NaM' atra khalu-uparyuktasthAneSu 'rayaNappabhApuDhavInerajhyA Na'-ratnaprabhA pRthivInairayikANAm 'pajjattApajjattagANaM' paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA'-sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni santi, 'uvavAeNaM loyassa asaMkhejjAimAge' -upapAtena-upapAtApekSayA lova syAsaMkhyeyatamemAge, 'samugdhAeNaM loyassa 3.saMhe.jja imAge' samuddhAtena-samudghAtApekSayA loka sya asaMkhyeyatame bhAge, 'sahANeNaM loyarasa asaMDejjai bhAge / svasthAnena-svasthAnApekSayA lokasya asaMkhyeyatame bhAge paryAptAparyAptakAH haiM / durgadha vAle haiM-mRta gAya Adi ke saDe hue kalevaroM se bhI adhika aniSTa badabU vAle haiN| kApota agni ke samAna varNa vAle haiM arthAt dhoM kI jAtI huI lohAgni kI jvAlAoM ke sadRza haiM / unakA sparza itanA kaThora hotA hai ki sahanA kaThina hotA hai / isI kAraNa ve duradhyAsa kahe jAte haiN| ve narakAvAsa azubha arthAt aramaNIya hote haiM aura vahAM kI vedanAeM bhI azubha hotI haiN| ina uparyukta sthAnoM arthAt nArakAvAsoM meM ratnaprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke svasthAna kahe haiM / ve upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtave bhAga meM hote haiM, samudghAta kI apekSA loka ke asaMkhyAta ve bhAga meM hote haiM aura svasthAna kI apekSA bhI loka ke asaMkhyAtaveM sAga meM hote haiM / ina sthAnoM meM bahuta-se rtnvarothI paNa adhika aniSTa badaba vALA che. kaoNMta agninA samAna varNavALA che arthAt kuMkAtA evA hAgninI jvALAonA sadaza che. teone sparza eTale badhe kaThera hoya che ke sahana karavuM kaThaNa paDe che e kAraNe teo duradhyAsa kahevAya che. te narakAvAse azubha arthAt aramaNIya hoya che ane tyAMnI vedanAo paNa azubha hoya che. A uparyukta sthAne arthAt nArakAvAsamAM ratnaprabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nArakonA svasthAna kahyAM che. teo upapAtanI apekSAe lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM hoya che. samudughAtanI apekSAe lokanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM hoya che. ane svasthAnanI apekSAe paNa lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624 prajJApanAsUtre ratnaprabhApRthivI nairithikA vartante, 'datya NaM kahave rayaNappabhApuDhadI nerajhyA parivasaMti' taMtra khala- uparyuktasthAneSu bahavo ratnaprabhApRthivI nairayikAH parivasanti, te ca nairayikA: 'kAlA kAlomAsA' kRSNAvabhAsAH - atyanta - kRSNavarNAH 'gaMbhIra lomaharisA' - gambhIralomaharSA:- gambhIrAH - atyandotkaTAH, lomaharpAH- romAJcodramAH, bhayavazAdyebhyaste tathAvidhA ityarthaH, ata eva 'mImA': - sImA:- bhayAnakAH 'uttAsaNagA'- uttrAsanakAH - uttrAsajanakAH, : atyantAtaGkotpAdakA ityarthaH, 'parama kiNhA' - paramakRSNAH - atyantakRSNavarNAH 'yeNaM paNNattA' varNana - varNApekSayA atIva kRSNAH prajJaptA. santi sayA sahAvIraNa, anyaizva tIrthakRdbhiH, 'samapAuso !" bho zramaNAyupman ! 'te NaM niccaM bhIyA' te khalu ratnaprabhA pRthivInairayikAH, nityaM - sarvakAlaM bhItAH - bhayabhItA bhavanti, 'niccaM tatthA' - nityaM - sarvakAlaM trastAH - trAyuktAstiSThanti 'nicca tasiyA' nityaM - sadA trasitAH- parasparaM paramAdhAmikairvA trAsa prApitA bhavanti 'niccaM uccaggA' nityam - sarvakAlam udvignAH- udvegavantastiSThanti, 'niccaM paramasuhasaMbaddhaM NaragabhayaM' - nityam - satataM parasamazubham atyantAkamanIyam sambaddham - anubaddham - madhye vicchedavarjitam narakabhayam 'paccaNubhavamANA' - pratyatu bhavantaH, pratyekaM vedayamAnAH 'viharaMti' viharanti tiSThanti // sU0 8 // prabhA pRthivI ke nAraka rahate haiM / ve kAle aura atyanta kAlI AbhA vAle hote haiM / unako dekhane se hI bhaya ke kAraNa romAMca ho AtA hai / isa kAraNa ve bhayaMkara haiM aura atyanta AtaMkajanaka haiM / ve varNa se atyanta hI kAle kahe gae haiM he AyuSman zramaNa ! ve nAraka jIva sadaiva bhayabhIta bane rahate haiM, hamezA trAsa yukta rahate haiM / aura parampara tathA paramadhArmikoM dvArA trAsa ko prApta hI rahate haiM / sadaiva udvigna rahate haiM aura sadA atyanta aniSTa evaM lagAtAra bane rahane vAle narakabhaya kA anubhava karate haiM | ||8|| hAya che. A sthAnemAM ghaNA ratnaprabhA pRthvInA nAraka rahe teo kALA ane atyantakALI AbhAvALA hAya che, tene jovAthI ja bhayane lIdhe zamAMca thaI Ave che. e kAraNe te bhaya kara che ane atyanta Ata'kajanaka che. te raMge atyaMtaja kALA kahelA che huM AyuSyamana zramaNa te nAraka jIve sadaiva bhayabhIta rahyA kare che haMmezA trAsa yukta rahe che ane paraspara tathA paramA dhArmikA dvArA karAyelA trAsathI trasta ja rahe che, sadaiva udvigna rahe che ane sadA atyanta aniSTa temaja satata thanArA naraGa bhayane anubhava karatA rahe che ! 8 Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.9 nairayikANAM sthAnAni ___ mUlam-kahi NaM bhaMte ! sakarappabhApuDhavIneraiyANaM pajjattApajjatagANaM ThANA paNNattA ? kahiNaM bhaMte ! sakarappasApuDhavIneraiyA parivasaMti ? goyamA ! sakarappamApuDhavIe battIsuttara joyaNasayasahassa bAhallAe uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhittA, heTA cegaM joyaNasahassaM vajintA maJjhe tIsuttare joyaNasayasahasse, ettha NaM sakarappabhApuDhavIneraiyANaM paNavIsaM nirayAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM / teNaM NaragA aMtoTTA, bAhiM cauraMsA, ahe khurappasaMThANasaMThiyA niccaMdhayAratamasA vavagayagahacaMdasUranavakhattajoisiyappahA meyavasApUyapaDalarahiramaMsacikkhilla. littANulevaNatalA asuivIlA paramadubmigaMvA kAuya agaNi. vannAbhA karakhaDapphAsA durahiyAsA asubhA NaragA, asubhA Naragesu veyaNAo, ettha NaM sakkarappabhApuDhavIneraiyANaM pajjattApajattagANaM ThANA paNNatA, uvavAeNaM logassa asaMkhejjaibhAge, samugghAeNaM logassa asaMkhejaibhAge, saTANeNaM logassa asaMkhejjaibhAge, tattha NaM bahave sakarappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti, kAlA kAlobhAsA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAsaNagA paramakiNhA vanneNaM paNNattA samaNAuso! / teNaM niccaM bhIyA, niccaM tatthA, niccaM tasiyA, niccaM uvviggA, niccaM paramamasuhasaMbaddhaM nagarabhayaM paJcaNubbhavamANA viharaMti ||suu0 9 // chAyA-kutra khala bhadanta ! zarkarAprabhApRthivInairayikANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! zarkarAprabhApRthivInairayikAH parivasanti ? gautama ! zarkarAprabhApRthivyA dvAtriMzaduttarayojanazatasahasravAhalyA yA upari eka zabdArtha-(kahi NaM bhaMte ! sakkarappabhApuDhavIneraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ?) bhagavan ! zarkarAprabhA pRthivI ke paryApta aura zahAtha-(kahi NaM bhate / sakarappabhA puDhavI neraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA) he bhagavan / zamA pRthvInA paryApta mane mArata nAnA pra0 79 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 prajJApanAsUtre yojanasahastramavagAhya, adhazcaikaM yojanasahasraM varjayitvA madhye triMgaduttare yojanazatasahasra, atra khalu zarkarAprabhApRthivInarayikANAM paJcaviMzatinirayAvAsazata sahasrANi bhavantItyAkhyAtam / te khalu narakA anto vRttAH, vahizcaturasrAH, adhaH kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH, nityAndhakAratAmasA vyapatagrahacandrasUranakSatrajyotipikapathAH medavasApUti paTalarudhiramAMsakardamaliptAnulepanatalAH azucivisrAH, paramadurabhigandhAH kApotAgnivarNAbhAH karkazasparzAH duradhyAsA azubhA narakAH, azubhA narakepu vedanAH, atra khalu zarkarAprabhApRthivI nairayikANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni | upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge, tatra khalu bahavaH zarkarAprabhApRthivInairayikAH parivasanti, kAlAH kAlAvabhAsA gambhIralomaharyA bhImA uttrAsanakAH paramakRSNA varNena prajJaptAH zramaNAyupman te khalu nityaM bhItAH, nityaM trastAH, nityaM prastAH, nityamudvignAH, nityaM paramAsukhasambaddhaM narakabhayaM pratyanubhavanto viharanti ||suu09|| aparyApta nArakoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? (kahi NaM bhaMte ! sakkarappabhA puDhavIneraiyA parivasaMti ?) he bhagavan ! zarkarAprabhA ke nAraka kahAM rahate haiM ? (goyamA ! sakkarappabhAe puDhacIe uri) he gautama ! zarkarAprabhA pRthivI ke Upara (egaM joyaNasahassaM avagAhittA) eka hajAra yojana avagAhana karake (hehA cegaM joyaNasahassaM) aura nIce eka hajAra yojana (vajjittA) choDa kara (majJa) madhyabhAga meM (tIsuttare joyaNasahasse) eka lAkha tIsa hajAra yojana meM (ettha NaM) yahAM (sakkarappabhA puDhavIneraiyANaM) zarkarAprabhA pRthivI ke nArakoM ke (paNavIsaM) paccIsa (nirayAvAsasayasahassA) lAkha nArakAvAsa (bhavaMtIti makkhAyaM) haiM aisA kahA hai (te NaM NaragA) ve naraka (aMto vahA) andara golAkAra haiM (vAhiM cauraMsA) vAhara caukora haiM (ahe khurappasthAna yA i 1 (kahiNaM bhate / sakkarappabhA puDhavIneraiyA parivasaMti / ) 3 sAvan / 42pramAna nA24 4yAM 2 cha ? (goyamA ! sakarappabhAe puDhavIe uvari) gautama / ||42||mmaa pRthvInA 52 (egaM joyaNasahassaM ogAhittA) se uttara yona A403na prazana (heTThA-vegaM joyaNasahassa) mane naye 4 9012 yAna vajjitto) chADIne (majjhe) madhyabhAgamA (tIsuttare joyaNasayasahasse) me sAma trIsa Dantara yonimA (etthaNaM) gaDI (sakarappabhA puDhavI neraiyANaM) zarAmA pRthvInA nanA (paNavIsa) 5-yAsa (nirayAvAsasayasahassA) am nA24AvAsa (bhavaMtIti makkhAya) che sema yuche (te NaM NaragA) te nrhe| (aMto vaTTA) 42 42 cha (bAhiM cauraMsA) mA2 yatu2kha yArasa cha (ahe khuppasaMThANa saMThiyA) Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.9 narayikANAM sthAnAni 627 TIkA-atha paryAptAparyAptakazarkarAprabhA pRthivInairayikANAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahi NaM bhaMte ! sakarappabhApuDhavI neraiyANaM' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! kutra khala-kasmin pradeze zarkarAprabhApRthivInairayikANAm 'pajjattApajjattagANaM' paryAptAparyAptakAnAs 'ThANA eNNattA' sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni ? tadevavizadayituM prakArAntareNa pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! sakarappabhApuDavIneraiyA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze zarkarAprabhApRthivInairayikAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA 'he gautama ! sakarappabhApuDhavIe'-zarkarAprabhApRthivyAH , 'vattIsuttarajoyaNasayasahasasabAhallAe' -dvAtriMzatsahasrottarayojanazatasahasravAhalyAyAH-dvAtriMzatsahasrAdhikalakSayojanavistArAyAH, 'uvariM' upari-Urdhvam 'egaM joyaNasahassaM ogAhittA' --eka yojanasahasramavagAdya 'heTA cegaM joyaNasahassaM vajjittA'-adhazca-adhobhAge ekaM yojanasahasraM varjayitvA 'majjhe tAsuttare joyaNasayasahasse-madhye triMzaduttare yojanazatasahasra-triMzatsahasrAdhikalakSayojanesu 'ettha NaM'-atra khalusaMThANasaMThiyA) nIce khurapA ke AkAra ke tIkSNa-haiM (nicaMdhayAratamasA) nitya aMdhakAra se tAmasa hai ityAdi pUrvavat / / 9 / / TIkArtha-ava zarkarAprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA karane ke lie kahate haiM / gautama svAmI ne prazna kiyA-bhagavan ? zarkarAprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahAM kahe gae haiM ? isI ko spaSTa karane ke lie kahA hai-bhagavan ! zarkarAprabhA ke nAraka kahAM nivAsa karate haiM ? bhagavAna ! uttara dete haiM-he gautama ! eka lAkha battIsa hajAra yojana moTAI vAlI zarkarApramA pRthivo ke Upara ke eka hajAra yojana bhAga ko choDa kara tathA nIce se bhI eka hajAra yojana bhAga ko choDa kara nAya surapAnA 2412vA taley che (niccaMdhayAratamasA) nitya sa-5412thA tAmasa che. ItyAdi pUrvavat + 9 TIkAI-have zarkaraprabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nArakenA sthAna AdinI prarUpaNa karatA kahe che. zrI gautama svAmIe prazna karyo-he bhagavan ! zarkarAmabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nArakonA sthAna kayA kahevAyelA che ? tene spaSTa karavAne mATe 4ghucha-mApana / 2422 lAnA nA24 cyA nivAsa 42 cha? - zrI bhagavAna uttara Ape che-he gautama eka lAkha batrIsa hajAra yojana moTA vALI zarkaraprabhA pRthvInA uparanA eka hajAra jana bhAgane choDIne Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtre uktasthale 'sakarappabhApuDhavInerajhyANaM' zarkarApramApRthivInairayikANAm 'paNavIsa nirayAvAsasayasahassA havaMtIti makkhAyaM-paJcaviMzatinarakAvAsazatasahasrANipaJcaviMzatilakSanarakAvAsA bhavantItyAkhyAtaM mayA mahAvIreNa, anyaizca tIrthakRdbhiH, 'teNaM NaragA aMto vaTTA'-te khalu-pUrvoktA narakAH paJcaviMzatilakSanarakAvAsAH, antaH-madhye Abhyantare vRttAH-vRttAkArAH vAhiM cauraMsA'-bahirbhAge caturasrAHcaturasrAkArAH 'ahe khurappasaMThANasaMThiyA'-adha:-adhobhAge, kSuraprasaMsthAnasaMsthitAHkSuraprasya-prahaNavizepasyeva saMsthAnam-AkArastIvratAlakSaNaM tena saMsthitAH 'niccaMdhayAratasA'-nityAndhakAratAmasAH, nityaM-sarvakAlam prakAzAbhAvena andhakArAvRtA ityarthaH, 'vavagayagahacaMdasaranarakkhattajoisiyappahA'-vyapagatagrahacaMdrasUryanakSatrajyotiSkapathAH-vyapagataH-paribhraSTaH grahacandrasUryanakSatrarUpANAm upalakSaNakhAt tArArUpANAJca jyotipkANAM panthAH mArgI yebhyaste tathAvidhA ityayaH, tathAmedavasApUyapaDalaruhiramaMsacikkhillalitANulevaNatalA'- medovasApUtipaTalarudhiramAMsairyazcikkhilla:-kaImastena liptam-upadigdham, anulepanena-paunaH punyAnulepanena upacitaM talaM-bhUmibhAgo yepA te tathAvidhAH, ataeva-'asuivIsA'-azumadhya meM, eka lAkha tIsa hajAra yojana meM zarkarAprabhA pRthivI ke nArakA ke paccIsa lAkha nArakAvAsa hai, aisA maiMne aura sabhI anya tIrthaMkaroM ne nirUpaNa kiyA hai| ve paccIsa lAkha naraka andara golAkAra haiM, bAhara caukora haiM, nIce khurapA ke samAna tIkhe haiN| prakAza kA abhAva hone ke kAraNa sadaiva aMdhakAra se vyApta rahate haiN| vahAM graha, candramA, sUrya, nakSatra aura upalakSaNa se tAro rUpa jyotiSakoM kA saMcAra nahIM hotA ve meda, carvI, mavAda tathA rudhira aura mAMsa ke kocaDa ke lepa se punaH punaH lipta tale vAle hote haiM, isa kAraNa azuci aura ghRNAspada haiM yA tathA nIcethI paNa eka hajAra jana bhAgane choDIne madhyamAM eka lAkha trIsa hajAra ejanamAM zarkarA prabhA pRthvInA nArakanA paccIsa lAkha narakAvAsa che. - evuM meM ane badhA tIrthakaree nirUpaNa karyuM che. te paccIsa lAkha naraka andara goLAkAra che. bahAra caturasa che. nIce khurapAnA sarakhA tIkSaNa che. prakAzane abhAva hevAnA kAraNe sadaiva aMdhArAthI vyApta rahe che. tyA graha, candramA, sUrya, nakSatra ane upalakSaNathI tArA rUpa tiSkane sa cAra thato nathI. te meda, cabI, mavAda para tathA lohI ane mAsanA kIcaDa lepathI puna puna lipta taLavALA hoya che. A kAraNe azuci Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 629 prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.9 nairayikANAM sthAnAni civIbhatsAH, azucaya:-apavitrAH,vIbhatsA:-atyantajugupsitA visAvA apakvagandhAH 'paramadubhigaMdhA'-paramadurabhigandhAH, atyantadurgandhayuktAH, 'kAuagaNivannAbhA'-kApotAgnivarNAbhAH--mAyamAnalohAgnivarNakAntayaH 'kakhkhaDaphAsA' -karkazasparzAH, karkazaH-kaThoraH sparzI yepAM te tathAvidhAH, 'durahiyAsA'-duradhyAsAH, duHkhena adhyAsyante-sahyante iti duradhyAsAH-'asubhA NaragA'-azubhAH narakAH-narakAvAsAH 'azubhA Naragesu veyaNAo' azubhAH narakeSu vedanAH bhavanti, "ettha NaM'-atra khalu-uparyuktasthale 'sakarappabhApuDhavAneraiyANaM' zarkarAprabhApRthivInairayikANAm 'pajjattApajjattagANaM' paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA'-sthA nAni-svasthAnAni prajJaptAni, 'uvavAeNaM, samugdhAeNaM,saTTANeNa'-upapAtena-upapAtApekSayA, samudghAtena-samudghAtApekSayA, svasthAnena-svasthAnApekSayA 'logassa asaMkhejjaibhAge'-lokasya asaMkhyeyabhAge paryAptAparyAptakAH zarkarAprabhApRthi. vInairayikA vartante, 'tattha NaM vahave sakarappabhApuDhavI neraiA parivasaMti-tatra khalu -pUrvoktasthAneSu vahavaH zarkarAprabhApRthivInera yikAH parivasanti, te ca zarkarApraapakva gaMdha vAle haiM, ghora durgandha se yukta haiM, kApota agni ke varNa sarIkhe haiM arthAt dhoMkI jAtI huI lohAgni ke sadRza AbhA vAle haiN| unakA sparza baDA hI kaThora hotA hai, ataeva ve dussaha haiM / ve sabhI naraka azubha haiM aura vahAM ko vedanAeM bhI azubha haiM / inameM zarkarAprabhA ke paryApta aparyApta nArakoM ke svasthAna kahe gae haiN| ___ upapAta kI apekSA, samudghAta kI apekSA aura svasthAna kI apekSA loka ke asaMkhyAtave bhAga meM paryApta aura aparyApta zarkarAprabhA ke nAraka rahate haiN| ina pUrvokta sthAnoM meM zarkarAprabhA ke vahatase nAraka nivAsa karate haiM / ve kRSNa varNa, kRSNa AbhA vAle, atyanta utkRSTa romAMcajanaka, bhayAnaka aura vAsotpAdaka haiM / he AyuSman ane ghaNAspada che athavA apakvaga dhavALA che. ghera durgadhethI yukta che kapita agninA 2ga sarakhA che. arthAt dhamAtA hAgninA sarakhI AbhAvALA che. temane sparza khUbaja kaThera hoya che. tethI ja teo du saha che. te badhAM naraka azubha che ane tyAnI vedanAo paNa azubha che. temAM zarkarA prajAnA paryApta ane aparyApta nArakonA svAsthAna kahelA che. upapAtanI apekSAe samughAtanI apekSAo ane svasthAnanI apekSAe lokanA asa gyAtamA bhAgamAM paryApta ane aparyApta zarkaraprabhAnA nAraka rahe che. A pUrvokta sthAnomAM zarkarAmabhAna ghaNuM nAraka nivAsa kare che. teo kRSNavarNa, kRSNa AbhAvALA, atyanta utkaTa rAmA janaka bhayAnaka ane Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre bhApRthivInairayikAH 'kAlA'-kRSNAH-kRSNavarNAH, 'kAlobhAsA'-pNAvabhAsore gaMbhIralomaharisA'-gambhIralomaharpAH-gambhIra:-atyantotkaTaH, lomaharSaH-romAzvodgamo yepAM te gambhIralomaharpAH, ataeva 'bhImA,-bhImAH-bhayAnakAH uttAsaNagA' uttrAsanakA:-uttrAsajanakAH, 'paramakiNhA'-paramakRSNAH -atyantakRSNavarNAH, 'vaNNeNaM paNNattA'-varNana-varNApekSayA prajJaptAH prarUpitAH santi, 'samaNAuso ! he zramaNAyuSman ! 'te NaM niccaM bhItA'-te khalu-paryAptAparyAptakAH zarkarAprabhApRthivInairayikAH, nitya-sarvakAlam, bhItAH-bhayabhItAstipThanti, 'niccaM tatthA'-nityaM-sarvakAlam trastAH-trAsayuktAH, 'niccaM tasiyA'-nityaM-sarvakAlaM -trAsitAH-trAsaM prApitAH, 'niccaM ubbiggA'-nityaM satatam udvignA:-udvega vantaH, 'niccaM paramamasahasaMbaddhaM garagabhayaM'-nityaM-sarvakAlam paramamazubham-atyantAniSTam, sambaddham-anubaddhaM madhye vicchedavarjitaM narakabhayam 'paccaNubhavamANA' -pratyanubhavantaH- pratyekamanubhavantaH 'viharaMti'-viharanti-tiSThanti ||suu09|| ___ mUlam-kahi NaM bhate ! vAluyappabhApuDhavIneraiyANaM pajattA. pajattagANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte ! vAluyapyabhApuDhavIneraiyA parivasati ? goyamA ! vAluyappabhApuDhavIe aTThAvIsuttara joyaNasayasahassabAhallAe uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhitA, heTA cegaMjoyaNasahassaM vajjittAmajhe chaThavIsuttara joyaNasahasse, ettha NaM vAluyappabhAneraiyANaM pannarasanirayAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM / te NaM NaragA, aMto vaTTAvAhiM cauraMsA, ahe khurappasaMThANasaMThiyA, niccaMdhayAratamasA, kvagayagaha caMdasUranakkhattajoisiyapahA, meyavasA pUyapaDalaruhiramaMsacikkhillalittANulevaNatalA, asuivIsA, paramadubbhigaMdhA, kAuyaazramaNa ! ve varNa kI apekSA se paramakRSNa kahe gae haiN| ve nArakaM sadaiva bhayabhIta rahate haiM, sadaiva trAsayukta hote haiM, sadaiva trAsa ko prApta rahate haiM, sadaiva udvegayukta rahate haiM aura nirantara bane rahane vAle atyanta azubha narakabhaya kA anubhava karate hue vahAM rahate haiM // 9 // trApAdaka che he AyuSyanuM zramaNa ! teo varNanI apekSAe parama kRSNa kahelAM che te nArake sadaiva bhayabhIta rahe che. sadaiva uga cuta rahe che ane niraMtara bananArA atyanta azubha naraka bhayane anubhava karatA thakA tyAM rahe che ! Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 631 prameyavodhinI TIkA hi. pada 2 sU.10 nairayikANAM sthAnAni gaNivannAbhA, kakkhaDaphAsA, durahiyAsA asubhA NaragA, asubhA ragesu veyaNAo, ettha NaM vAluyavpabhApuDhavIneraiyANaM pajjattApajattagANaM ThANA paNNattA, uvavAeNaM loyasta asaMkhejjai bhAge, samugdhAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge, saTANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge, tattha jaM vahave vAluyappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti - kAlA kAlobhAsA gaMbhIra lomaharisA bhImA uttAsaNagA paramakiNhA vaNNaM paNNattA samaNAuso ! / te NaM niccaM bhIyA niccaM tatthA, nicvaM tasiyA, niccaM ucviggA nicca paramamasuhasaMbaddha ragabhayaM paJcaNubbhavamANA vihati // sU0 10 // chAyA-- kutra khalu bhadanta ! vAlukAprabhApRthivInairayikANaM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! vAlukA prabhApRthivInairayikAH parivasanti ? gautama ! vAlukAprabhA pRthivyA aSTAviMzatyuttarayojanazatasaha hravAhalyAyA upari ekaM yojanasahasramavagAhya, adhathaikaM yojanasahasraM varjayitvA madhye paviMza zabdArtha - (kahi NaM bhaMte ! vAluyappabhA puDhavIneraiyANaM pajjanttApajjatANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavan ! vAlukAprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahA~ kahe gae haiM ? ( kahi NaM bhaMte ! vAluyApuDhavIneraiyA. parivasaMti ?) he bhagavan ! vAlukAprabhA ke nAraka kahA~ nivAsa karate haiM ? (goyamA ! vAluyappabhApuDhacIe aTThAvIsuttarajoyaNasaya sahassabAhallAe ) he gautama ! eka lAkha aTThAIsa hajAra yojana moTI vAlukAprabhA pRthivI ke (uvariM) Upara ke (ega joyaNasahassaM) eka ejAra yojana (ogAhittA) avagAhana karake (heDA cegaM joyaNasahassaM vajittA) aura nIce eka hajAra yojana choDakara (majjhe zabdArtha - ( kahiNaM bhaMte / vAluyaSpabhA puDhavI neraiyANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavana vAsupralA pRthvInA paryApta bhane aparyApta nArana sthAna yAsAM che ? ( kahiNaM bhaMte / vAluyappabhA puDhavI neraiyA parivasaMti 1) lagavan vAsuDAyalAnA nA25 zyA nivAsa ure che ? (goyamA / vAluyappabhA puDhavIe aTThAvIsuttarajoyaNasayasahamsavAhallAe ) he gautama / bheDa paranA hunnara yojana bhoTI vAsupralA pRthvInA (uariM) meDa Dalara thonna (ogAhittA) bhavagAhana purIne lAkha azcAvIsa ( egaM joyaNasahasaM) (heTTA ceMgaM joyaNasahasaM Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darara prakSApanAsUtre tyuttarayojanasahasre, atra khalu pAlukApramApRthivInairayikANAM paJcadazanarakAvAsazatasahasrANi bhavantItyA khyamam / te khalu narakA anto vRttAH, vahizcaturasrAH, adhaH kSuraprasaMsthAna saMsthitAH, nityAndhakAratAmasAH, vyapagatagrahacandrasUranakSatra jyotipkapathAH, medavasApUtipaTalarudhiramAMsa kardamaliptAtulepanatalAH, azucivisrAH paramadurabhigandhAH kApotAgnivarNAbhAH varkazasparzAH duradhyAsAH, azubhA narakapu vedanAH, atra khala vAlukApramApRthivInarayikANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapatena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge, tatra khalu bahavo vAlukAprabhApRthivInairayikAH parivasanti-kAlAH kAlAvabhAsAH gambhIralomaharpAH bhImAHuttrAsanakAH paramakRSNA varNena prajJaptAH zramaNAyupana ! / te khalu nityaM bhItAH, nityaM trastAH, nityaM trAsitAH, nityamudvignAH, nityaM paramAmukhasambaddhaM narakabhayaM pratyanubhavanto viharanti / / sU0 10 // TIkA-atha paryAptAparyAptakavAlukAprabhApRthivInairayikANAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahi NaM bhaMte ! vAluyappabhApuDhavIneraiyANa'-he bhadanta ! kutra khalu vAlukAprabhApRthivInairayikANAm 'pajjattApajjattagANaM'-paryAptAparyAptakAnAm chaccIsuttarajoyaNasahasse) bIca meM eka lAkha chabbIsa hajAra yojana bhAga meM (ettha NaM) yahAM (vAlayappabhApuDhavIneraiyANaM) vAlukAprabhA pRthvI ke nArakoM ke (pannarasanirayAsasayasahassA) pandraha lAkha nArakA. vAsa (bhavaMtIti makkhAyaM) hote haiM, aisA kahA hai (te NaM NaragA) ve naraka (aMto vaTTA) bhItara se gola haiM ityAdi pUrvavat // 10 // TIkArtha-aba vAlukAprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai / gautama svAmI prazna karate haiM-bhagavanU ! vAlukAprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? isI ko spaSTa karane ke lie. kahA-bhagavanU vAlukAprabhA prathivI ke nAraka kahAM nivAsa karate haiM ? he bhagavAna ne vajittA) mane nIye me 702 rana choDIna. (majjhe chabbIsuttarajoyaNasaya. sahasse) kyamA 4 saya 70vIsa 2 yorana Ani (etthaNaM) mahI (vAluyApabhA puDhavI neraiyANaM) vAyupramA pRthvIna naa23| (pannarasanirayAvAsasayasaharasA) 542 sA nA2pAsa (bhavaMtIti makkhAya) thAya che sebha yu cha (teNaM NaragA) te na24 (aMto vaTTA) 25 42thI gauNa cha. tyAzivAya pUrvavat // 10 // TIkAI-have vAlukAprabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nArakenA sthAna AdinI prarUpaNa karAya che. Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.10 nairayikANAM sthAnAni 'ThANA paNNattA'-sthAnAni-svasthAnAni prajJantAni ? prarUpitAni ? santi, tadeva prakArAntareNa sphuTayitumAha-'kahi NaM bhaMte ! vAluyappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu-kasmina pradeze vAlukApramApRthivInairayikAH parivasaMti ? bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'vAlayappabhApuDhavIe'-cAlukAprabhASathivyAH, 'aTThAvIsuttarajoyaNasayasahastavAhalAe' aSTAniMgayuttarayojanazatasahasravAhalyAyAH aSTAviMzatisahasrAdhikalakSayojanavistArAyAH upari upari-aprabhAge ega joyaNasahassaM ogAhittA'-ekaM yojanasahasram azgAdya 'heTA cegaM joyaNasahassaM vajjittA'-adhazca-adhastAt ekaM yojanasahA varjayitvA 'majjhe chabbImu. ttara joyaNasayasahasse'-madhye-madhyabhAge, par3aviMgatyuttarayojanagatasahasra-paiviMzatisahasrAdhikalakSayojanemu ettha NaM'-atra khalu-upayuktasthale 'vAlayappamApuDhayo neraiyANaM-bAlukAprabhApRthivInarayikANAm 'pamnarasa nirayAvAsasayasahassA'paJcadaza narakAvAsagatasahasrANi-paJcadazalakSanarakAvAsAH, "bhavaMtIti makkhAyaM bhavantItyAkhyAtaM mayA mahAvIreNa, anyaistIrthakRdbhizca, 'teNaM NaragA aMto vaTTA'te khalu-pUrvoktAH, narakA:-paJcadazalakSanarakAvAsAH, anto-madhye-Abhyantare ityarthaH vRttAH-vRttAkArAH, 'vAciuraMsA' vahibhAMge caturastrAH-caturasnAkArAH, 'ahe khurappasaMThANasaThiyA'- adhaH-adhobhAge kSuraprasaMsthAnasaMsthitA:-kSuraprasyauttara diyA-eka lAkha aTThAIsa hajAra yojana soTI vAlakAprabhA pRthvI ke Upara ke eka hajAra yojana aura nIce se bhI eka hajAra yojana bhRbhAga ko choDakara bIca meM jo eka lAkha chabbIsa hajAra yojana bhUmi bhAga hai, usameM vAlukApramA ke nArakoM ke pandraha lAkha nArakAvAsa haiM, aisA maiMne tathA anya tIrthakaroM ne bhI kahA hai| ve nAraka arthAt nArakAvAma bhItara se golAkAra haiM, bAhara se zrI gautamasvAmI prazna kare che-he bhagavana vAlukAprabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nArakenA sthAna kayA kahyA che ? tene spaSTa karavAne mATe pharIthI kahyuM he bhagavana | vAlukAprabhA pRthivInA nAraka kayA nivAsa kare che? zrI bhagavAne uttara Apyo-eka lAkha aDacAvIsa hajAra cojana moTI vAlukAprabhA pRthvInA uparanA eka hajAra jana ane nIcethI paNa eka hajAra jina bhUbhAgane choDIne vacamA je eka lAkha chavvIsa hajAra jana bhUmi bhAga che, temAM vAlukAprabhAnA nArakanA padara lAkha nArakAvAso che. ema meM tathA anya tIrthakaree paNa kahyuM che te naraka athavA narakAvAsa aMdarathI goLAkAra che, bahArathI carasa che. pra0 80 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratApanAsUtra praharaNa vizepasyeva saMsthAnam-tIkSNatAlakSaNa AkArastena saMsthitAH-vyavasthitAH tathAvidhA ityarthaH, 'niccaMdhayAratamasA-nityAndhakAratAmasAH, nityaM-sarvakAlaM tamasA prakAzAbhAvena andhakArAvRtA ityarthaH 'vavagayagahacaMdasUranaksattajoisappahA' -vyapagatagrahacaMdrasUryanakSatrajyotiSkapathAH-vyapagataH-paribhraSTaH, graha candra sUrya nakSatrarUpANAM tArArUpANAJca jyotipkANAM-panthAH-mAgI yebhyaste tathAvidhA ityarthaH, 'medavasApUyapaDalaruhiramaMsacikkhillalitANulevaNatalA'-medovasApUtipaTalarudhiramAMsacikkhillaliptAnulepanatalA:-dovasApUtipaTalarudhiramAMsaryazcikkhilla:-kardamastena liptam-upadigdham, anulepanena-sakalliptasya paunaH punyopalepanena upacitam,talam-adhobhUmimAge yeSAM te tathAvidhAH, 'asui. vIsA'-azucivIbhatsAH, azucayaH-apavitrAH, vIbhatsA:-atyanta jugupsitAH vitrAvA-apakvagandhayuktA iti tadarthaH, 'paramadunibhagaMdhA'-paramadurabhigandhAHatyantadurgandhayuktAH, 'kAuagaNivannAbhA'-kApotAgnivarNAmA:-mAyamAna lohAgnivarNakAntayaH 'kakkhaDaphAsA'-karkazaraparzAH-karkagaH-atyantakaThoraH sparzI yeSAM te karkazasparzAH, 'durahiyAsA'-duradhyAsAH, duHkhena adhyAsyante sahyante iti duradhyAsAH, duHsahA ityarthaH, 'anubhA NaragA'-azumA narakA:-pUrvoktanarakAvAsA, 'asubhA Naragesu veyaNAo'-azubhA narakeSu vedanA, bhavanti, "ettha NaM'-atra khalu -uparyuktasthale 'vAlayappabhApuDhavIneraiyANaM'-bAlukAprabhApRthivInairayikANAm, caukora haiM aura nIce kSurana nAmaka zastra ke samAna-tIkSNa hai / ve sadaiva prakAza kA abhAva hone se aMdhakAramaya rahate haiN| vahAM graha, candra, sUrya, nakSatra Adi jyotiSka nahIM haiN| ve meda, carbI, mavAda, rudhira aura sAMsa ke kIcaDa ke lepa selipta talabhAga vAle haiM / azuci aura vIbhatsa haiM yA apakva gaMdha se yukta haiM, ghora durgandha vAle haiN| kApota agni ke raMga ke haiM arthAt dhauM kI jAtI huI lohAgni ke samAna varNa vAle haiN| unakA sparza atyanta hI kaThora hai, ve dussaha haiN| isa prakAra ve naraka azubha haiM aura vahAM kI vedanAeM lI azubha haiN| ane nIce mura, assAnA sarakhA tINa che. teo sadaiva prakAzane abhAva havAthI adhikAra maya rahe che. tyAM graha. candra, sUrya, nakSatra Adi tiSka nathI hotAM. teo meda cabI, mavAda parU lehI ane mAsanA kIcaDanA lepathI lisa taLabhAgavALA che. azuci ane bIbhatsa che ema apakava gadhathI cukta che. ghora durgadhavALA che kApata agninA raganA che arthAt dhamelA lehAgninA samAna raMgavALA che. temane sparza atyanta kaThora hoya che. teo dusaha che. AvI jAtanA te narake azubha che ane tyAMnI vedanAo paNa azubha che. Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.10 nairayikANAM sthAnAni 'pajjattApajjattagANaM-paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA' eNNattA' -sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi, 'uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge'-upapAtena-upapAtApekSayA lokasyAsaMkhyeyabhAge, 'samugghAeNaM loyassa asaMkhejjaimAge' samudghAtena lokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge itmarthaH 'sahANeNaM loyassa asaMkhejjaimAge'-svasthAnena-svasthAnApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge ityarthaH 'tattha NaM vahave vAlayappabhApuDhavIneraiyA parivasati'-tatra khalu-upayuktasthAne bahavo vAlukAprabhApRthivInairayikAH parivasanti, te ca nairayikAH kAlA'-kRSNAH 'kAlobhAsA' -kRSNAvabhAsA:-atyantakRSNavarNakAntayaH, ata eva 'gaMbhIraloharisA'- gambhIralomaharSAH-gambhIraH -atIvotkaTaH, darzanena lomaharSaH-romAJcodgamo yebhyaste tathAvidhAH, ataeva 'bhImA-bhayaGkarAH 'uttAsaNagA'-atIva trAsotpAdakAH 'paramakRSNAH-atIya kRSNavarNAH, 'vaNNeNaM paNNattA' varNena-varNApekSayA prajJaptAH 'samaNAuso !' he zramaNAyuSman ! 'teNaM nicca bhItA' te khalu nairayikAH nityaM-- sarvakAlaM bhItAH-bhayayuktAstiSThanti, 'piccaM tatthA'-nityaM-sarvakAlaM trAsitAH ____ uparyukta sthAnoM meM vAlukAmamA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahe gae haiM / upapAna kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, lasuddhAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtave bhAga meM aura svasthAna kI apekSA bhI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM hote haiN| vahAM vAlukAmamA pRthivI ke bahuta-se nAraka rahate haiN| ve nAraka jIva kAle haiM, atyanta kAlo kAnti bAle haiM, ataeva una ko dekhane mAtra se utkRSTa romAMca ho AtA hai / ve bhayaMkara aura tIvra trAsajanaka hote haiM / he Ayupman amaga ! ve varNa se atyanta hI kRSNa hote haiM / ve nAraka nirantara bhayayukta rahate haiM, sarvadA trAsayukta bane rahate haiM aura unheM sadaiva trAsa pahuMcAyA nirantara rahatA hai-ve Apasa meM bhI eka dUsare ko uparyukta sthAnomA vAlukAprabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nArakanA sthAna kahelA che. upa2AtanI apekSAe lekanA asa khyAtamA bhAgamA, samada ghAtanI apekSAe lekanA asa yAtamAM bhAgamAM ane svasthAnanI apekSAe paNa lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM thAya che. tyA vAlukAprabhA pRthvInA ghaNA nAraka rahe che. te nAraka jIva kALA che. atyantakALI kAntivALA che. tethI ja temane jovA mAtrathI utkRSTa rAmA thaI Ave che. teo bhayaMkara ane tIvra vAsa janaka hoya che. te Ayuman zramaNa ! teo rage khUbaja kRNa heya che. teo (nAra) nirantara bhayayukta rahe che, sarvadA trAsa yukta rahe che. ane Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 prajJApanAsUtre - trAsa prApitAH parasparaM, paramAdhArmika, niccaM ucciggA' - nityaM satatam udvignAH- udvegavantastiSThanti, 'niccaM paramamamuhaM saMbaddhaM Naragamaya' - nityamsarvakAlam paramAmukhasambaddham - atyaMta duHkhAnubaddham antarAvyavacchedarahitaM narakabhayam, 'pacaNubhavamANA'- pratyanubhavantaH - pratyekaM vedayamAnAH 'viharaMti'viharanti - tiSThanti || sU0 10 // mUlam - kahi NaM bhaMte! paMkaSpabhApuDhavIneraDyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte! paMkappabhApuDhavI neraiyA parivasaMti ? goyamA ! paMkappabhApuDhavIe vIsuttarajoyaNasayasahassabAhallAe uvariM evaM joyaNasahassaM ogAhittA heTrA cegaM joyaNasahassaM vajjittA majjhe aTThArasuttare joyaNasaya sahasse, tattha NaM paMkappApuDhavInerayANaM dasanirayAvAsa saya sahassA bhavatIti makkhAyaM / te NaM NaragA aMto vahA, vAhiM cauraMsA, ahe khurappasaMThANasaMThiyA niccadhayAratamasA vavagayagahacaMdasUranakkhattajoisiyapahA, meyavasApyapaDalaruhiramaM sacikkhillalittANulevaNatalA asuivIsA paramadubhigaMdhA kAuya aga NivannAbhA kazkhaDapphAsA durahiyAlA asumA NaraMgA, asubhA ragesa vecaNAo, ettha NaM paMkappabhApuDhavIneraiyANaM pajattApajjantagANaM ThANA paNNA / ubavAeNaM loyassa asaMkhejjai bhAge, samugdhAeNaM loyasta asaMkhejaibhAge, saTTANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge, tattha NaM bahave paMkappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti-va - kAlA kAlobhAsA gaMbhIra lomaharisA bhImA uttAsaNagA satAte rahate haiM aura paramAdhArmika deva bhI unheM satAte rahate haiM, isa kAraNa ve nirantara udvigna bane rahate haiM / sadaiva cAlU rahane vAle atyanta duHkhamaya narakabhaya kA anubhava karate rahate haiM // 10 // tene hu mezA trAsa paheAcADavAmA Ave che tee ApasamA paNa eka bIjAne satata satAve che ane paramAdhAmi~ka deva paNa teone satAvyA kare che. te kAraNe teo nirantara udvigna thai rahe che. sadaiva cAlu rahevAvALA ane atyanta duHkhamaya narakAgAranA bhayanA anubhava karyAM kare che, 5 10 // Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU 11 nairayikANAM sthAnAni 637 paramakiNhA vaSNeNaM paNNatA smnnaauso!| teNaM nicca bhIyA, nicca tatthA, niccaM tasiyA, niccaM ubiggA, niccaM paramalasuhasaMbaddhaM NaragabhayaM paJcaNubhavamANA viharaMti ||suu0 11 // chAyA kutra khalu bhadanta ! paGkaprabhA pRthivInairayikANAM paryAptakAnAM sthA. nAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! paGkaprabhA pRthivInairayikAH parivasanti ? gautama ! paGkaprabhApRthivyA viMzatyuttaroyojanazatasahasravAhalyAyA upari ekaM yojanasahasramavagAhya, adhazcaikaM yojanasahasraM varjayitvA madhye aSTAdazottare yojanazatasahasra, atra khalu paGkaprabhApRthivInairayikANAM daza nirayAvAsazatasahasrANi bhava zabdArtha-(kahi NaM bhaMte ! paMkappabhApuDhavIneraiyANaM pajattApajattagANaM ThANA paNNattA ?) bhagavan ! paMkaprabhA ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? (kahi NaM bhaMte ! paMkappabhA puDhavIneraiyA parisaMti ?) he bhagavan ! paMkaprabhA ke nAraka kahAM rahate haiM ? (goyanA ! paMkappabhApuDhavIe vIsuttarajoyaNasayalahassavAhallAe) he gautama ! eka lAkha bIsa hajAra yojana moTI paMkaprabhA ke (ucariM egaM joyaNasahassa) Upara kAeka hajAra yojana (ogAhittA) avagAhana karake (hiTThA cegaM joyaNasahassaM vajjittA) nIce eka hajAra yojana choDakara (majjhe) madhya meM (aTThArasuttare jodhaNasayasahasse) eka lAkha aThAraha hajAra yojana meM (ettha NaM) yahAM (paMkappamApuDhavIneraiyANaM) paMkaprabhA pRthivI ke nArakoM ke (dasa nirayAvAsasayasahassA) daza lAkha narakAvAsa (bhavaMtIti makkhAyaM) haiM aisA kahA hai| zeSa zabdArtha pUrvavat // 11 // hAtha-(kahi NaM bhaMte / pakappabhA puDhavI neraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ?) bhagavana / 54malAnA paryAta bhane 255ryAta nAnA sthAna dhyA 43 // 4 // cha ? (kahi Na bhaMte / paMkApabhA puDhavI neraiyA parivasaMti ?) bhagavan ! 54prasAnA nA24 4yA 27 cha ? (goyamA | paMkapamA puDhavIe vIsuttarajoyaNasayasahassa bAhallAe) 3 gautama : Atm vIsa 12 yona moTI 54pramAnA (upari ega joyaNasahassaM) 52 me 2 yAna (ogAhittA) mAuna 4zane (hiTThA ceMge joyaNasahasaM vajjittA) nAyanA me 12 yorana tyAne (majJa) mama (aTThArasuttare joyaNasayasaharase) me sa 21DhA2 12 yorAnamA (patthaNa) gaDI (paMkApamA puDhavI neraiyANa) 54mA pRthvInA nAsAnA (dasanirayAvAsamayasahamsA) za sa nA25pAsa (bhavaMtIti makkhAya) che sema kahyuM che zeSa zabdArtha pUrvavat che 11 che Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtre -trAsa prApitAH parasparaM, paramAdhArmikaiA, 'niccaM uciggA'-nityaM-satatam udvignAH-udvegavantastiSThanti, 'niccaM paramamasuhaM saMbaddhaM NaragabhayaM'-nityamsarvakAlam, paramAsukhasambaddham-atyaMtaduHkhAnubaddham antarAvyavacchedarahita narakamayam, 'paJcaNubhavamANA'-pratyanubhavantaH-pratyekaM vedayamAnAH 'viharaMti'viharanti-tiSThanti ||suu0 10 // mUlam-kahiNaM bhaMte! paMkappabhApuDhavIneraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNatA ? kahi NaM bhaMte! paMkappabhApuDhavI neraiyA parivasaMti ? goyamA ! paMkappabhApuDhavIe vIsuttarajoyaNasayasahaslabAhallAe uri egaM joyaNasahassaM ogAhittA heTThA cegaM joyaNasahassaM vajittA majjhe aTThArasuttare joyaNasayasahasse, tattha NaM paMkappabhApuDhavonerajhyANaM dasanirayAvAsasayasahaslA bhavaMtIti bhakkhAyaM / te NaM NaragA aMto vaTTA,, bAhiM cauraMsA, ahe khurappasaMThANasaMThiyA niccaMdhayAratamasA vavagayagahacaMdasUranakkhattajoisiyapahA, meyavasApUyapaDalaruhiramaMsacikkhillalittANulevaNatalA asuivIsA paramadubhigaMdhA kAuya aga. NivannAbhA kazkhaDapphAsA durahiyAsA asubhA NaragA, asubhA Naragesu veyaNAo, ettha NaM paMkappabhApuDhavIneraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNatA / uvavAeNaM loyassa asaMkhejjai bhAge, samugdhAeNaM loyasta asaMkhejaibhAge, saTANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge, tattha NaM bahake paMkappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti-kAlA kAlobhAsA gaMbhIra lomaharisA bhImA uttAsaNagA satAte rahate haiM aura paramAdhArmika deva bhI unheM satAte rahate haiM, isa kAraNa ve nirantara udvigna bane rahate haiN| sadaiva cAlU rahane vAle atyanta duHkhamaya narakabhaya kA anubhava karate rahate haiM // 10 // teone hamezA trAsa pahocADavAmAM Ave che-teo ApasamAM paNa eka bIjAne satata satAve che ane paramadhAmika deva paNa teone satAvyA kare che. te kAraNe jo nirantara udvigna thaI rahe che. deva cAlu rahevAvALA ane atyanta khamaya narakAgAranA bhayane anubhava karyA kare che. je 10 che Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.11 nairayikANAM sthAnAni 637 paramakiNhA vaSNeNaM paNNattA samaNAulo / / te NaM nicca bhIyA, nicca tatthA, niccaM taliyA, niccaM uThivaggA, niccaM paramamasuhasaMbaddhaM NaragamayaM paJcaNubhabamANA viharati ||suu0 11 // chAyA-kutra khalu bhadanta ! paGkaprabhA pRthivInarayikANAM paryAptakAnAM sthA. nAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! paGkaprabhA pRthivInairayikAH parivasanti ? gautama ! paGkaprabhApRthivyA viMzatyuttaroyojanazatasahasravAhalyAyA upari ekaM yojanasahasramavagAhya, adhazcaikaM yojanasahasraM varjayitvA madhye aSTAdazottare yojanazatasahasra, atra khalu paGkaprabhApRthivInairayikANAM daza nirayAvAsazatasahasrANi bhava zabdArtha-(kahi NaM aMte ! paMkappabhApuDhavIneraiyANaM pajattApajjattagANaM ThANA paNNattA ?) bhagavan ! paMkaprabhA ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? (kahiNaM bhaMte ! paMkappamA puDhavIneraiyA paribasaMti ?) he bhagavan ! paMkaprabhA ke nAraka kahAM rahate haiM ? (goyalA ! paMkappabhApuDhavIe vIsuttarajoyaNasayasahassavAhallAe) he gautama ! eka lAkha bIsa hajAra yojana moTI paMkaprabhA ke (upari egaM joyaNasahassaM) Upara kAeka hajAra yojana (ogAhittA) avagAhana karake (hiTThA cegaM joyaNasahassaM vajjittA) nIce eka hajAra yojana choDakara (majjhe) madhya meM (ahAra suttare jodhaNasayasahasse) eka lAkha aThAraha hajAra yojana meM (etya NaM) yahAM (paMkappabhApuDhavIneraiyANaMpaMkaprabhA pRthivI ke nArakoM ke (dasa nirayAvAsasayasahassA) daza lAgva narakAvAsa (bhavaMtIti makkhAyaM) haiM aisA kahA hai |shess zabdArtha pUrvavat // 11 // hAtha-(kahi NaM bhaMte | pakappabhA puDhavI neraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ?) mApana / 54mAna paryApta mane 255ryAsa nAnA sthAna 4yAM 4yA 4aa cha ? (kahi NaM bhaMte / paMkApabhA puDhavI neraiyA parivasaMti ?) mApan / 54mAnA nA24 4yA 29 cha ? (goyamA / paMkApabhA puDhavIe vIsuttarajoyaNasayasahassa bAhallAe) 3 gautama | 4 sA vIsa 2 yorana moTI 54mAnA (ucariM ega joyaNasahassa) 752 12 yona (ogAhittA) apamAna 4zana (hiTTA cege joyaNasahasaM vajjittA) nAyanA se 2 yorana tyAne (majhe) bha6mA (advAramuttare joyaNamayasahasse) me atm 2012 2 yonimA (etthaNa) gaDI (paMkApamA puDhavI neraiyANa) 54asA pRthvInA nAno (dasanirayAvAsamayasahamsA) 60 sa nA24Asa (bhavaMtIti makkhAya) che sema kahyuM che zepa zabdArtha pUrvavat che 11 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 - prazApanAstre mUlam-kahi NaM saMte ! ye diyAgaM ejjattApajjattagANe ThANA paNNatA ? goyamA ! uDuloe tadekadesabhAe, aholoe tadeka desabhAe, tiriyaloe agaDesu talAesu naIsu dahesu vAvIsu pukkhariNIsu dIhiyAsu guMjAliyAsu saresu sarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu bilesu bilapaMtiyAsu ujjharesu nijharesu cilla. lesu pallalesu vapriNesu dIvesu lamudde savvesu ceva jalAsaesu jaladANesu, etya NaM veiM diyANaM pajattApajjanagANaM ThANA paNNattA, uvavAeNaM logazta asaMkhajjaibhAe, samugghAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAe, saTANegaM loyassa asNjjibhaae| kahi NaM bhaMte ! teiMdiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNatA ? goyamA ! uDaloe tadekadesabhAe, aholoe tadekadesabhAe, tiriyaloe agaDesu talAesu naIsu dahesu vAvIsu pukkhariNIsu dIhiyAsu guMjAliyAsu saresu sarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu bilesu bilapaMtiyAsu ujjharesu nijjharesu cillalesu pallalesu vappiNesu dIdesu samudesu savvesu ceva jalAsaesu jalaDhANesu, ettha NaM teiMdriyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA / uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaIbhAe, samugghAeNaM loyasta asaMkhejjaibhAe, saTTANeNaM loyasta askhejjibhaage| kahi NaM bhaMte ! cariMdiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ? goyamA ! uDaloe tadekadesabhAe, aholoe tadekadesabhAe, tiriyaloe agaDesu talAesu naIsu dahesu vAvIsu prakAra ke haiM, vizeSatA rahita haiM, unameM koI nAnAtva nahIM hai aura ve sampUrNa loka meM vyApta haiN| he AyuSmAn amaNa ! aisA maiMne aura anya saba tIrthakaroM ne bhI prarUpaNa kiyA hai // 6 // he Ayuman zramaNa ! evuM meM ane anya sarva tIrthakaroe paNa prarUpaNa karyuM che ke 5 che Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU 6 dondriyAdInAM sthAnAni pukkhariNIsu dIhiyAsu guMjAliyAsu saresu sarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu bilesu bilapaMtiyAsu ujjharesu nijjaresu cillalesu pallalesu vappiNesu dIbesu samuddesu, savvesu ceva jalAsaesu jalaTANesu, ettha NaM cauridiyANaM pajjattApajjatagANaM ThANA pnnnnttaa| uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAe samugghAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAe, saTANeNaM loyassa asNvejhbhaage| kahi NaM bhaMte ! paMciMdiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ? goyamA ! uddaloe tadekadesabhAe, aholoe tadekadesabhAe, tiriyaloe agaDesu talAesu naIsu dahesu vAvIsu pukkhariNIsu dIhiyAsu guMjAliyAsu saresu sarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu bilesu bilapaMtiyAsu ujjharesu nijjharesu cillalesu pallalesu vappiNesu dIvesu samuddesu, savvesu ceva jalAlaesu jalaTANesu, ettha NaM paMciMdiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA pnnnnttaa| uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAe, samugghAeNaM loyasta asaMkhejjaibhAe, saTANeNaM loyasta asNkhjjibhaae||suu06|| chAyA kutra khalu bhadanta ! dvIndriyANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? gautama ! Urdhvaloke-tadekadezabhAge, adholoke-tadekadezabhAge, tiryagloke avaTeSu taDAgeSu nadIpu draheSu vApISu puSkariNIvu dIrghikAsu gujAlikAmu sarassu saraHpaDUktikAsu saraHsaraHpaDUktikAmu vileSu vilapaktikAmu ujjhareSu nijhareSu cillaleSu palvaleSu vapreSu dvIpeSu samudreSu sarveSu caiva jalAzayeSu jalasthAneSu, atra khala dvIndriyANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapAtena lokasyA saMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena loksyaasNkhyeybhaage| kutra khalu bhadanta ! trIndriyANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? gautama ! Urdhvaloke tadekadezabhAge, adholoke tadekadezabhAge tiryagloke avaTeSu taDAgepu nadISu hradeSu vApIpu puSkariNIpu dIrghikAsu guJjAlikAsu sarassu saraHpaktikAmu vileSu vilapaiktikAsu ujjharepu nirjharepu cillaleSu palvaleSu vapreSu dvIpeSu samudrepu sarve caiva jalAzayeSu jalasthAneSu, atra khalu trIndri pra0 76 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsana 602 yANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJAtAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeya bhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena loksyaasNkhyeybhaage| kutra khalu bhadanta ! caturindriyANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? gautama ! Urdhvaloke tadekadezabhAge, adholoke tadekadezabhAge, tiryagloke avaTeSu taDAgeSu nadIpu hUdepu vApISu puSkariNIpu dIpikAmu guJjAlikAmu sarasnu saraHpaMktikAsu saraHsara paktikAmu vilepu vilapaktikAmu ujjhareSu nijharepu cillalepu palvaleSu vapreSu dvIpeSu samudreSu, sarveSu caiva jalAzayeSu jalasthAneSu, atra khalu caturindriyANAM paryAptAparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena loksyaasNkhyybhaage| kutra khalu bhadanta ! paJcandriyANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni? gautama ! Urdhvaloke tadekadezabhAge, adholoke tadekadezabhAge, tiryagloke avaTeSu taDAgeSu nadISu ideSu vApIpu puSkariNISu dIrghikAsa guJjAlikAmu sarassu saraHpaGktikAsu sarassara paGktikAsu bileSu vilapaktikAsu ujjhareSu nirjhareSu cillaleSu palvaleSu vapreSu dvIpeSu samudrepu sarveSu caiva jalAzayeSu jalasthAneSu, atra khalu paJcendriyANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge / suu06|| TIkA-atha paryAptAparyAptakadvIndriya trIndriya caturindriya sAmAnyapazcendriyANAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahi NaM bhaMte ! veiMdiyANaM pajjattApajattagANaM zabdArtha-(kahi NaM bhaMte ! veiMdiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA?) bhagavan ! paryApta aura aparyApta DIndriya jIvoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? (goyamA ! uDDaloe tadekadesabhAe) he gautama ! Urdhva loka ke andara usake eka deza bhAga meM (aholoe tadekadesabhAe) adholoka meM usake eka bhAga me ityAdi pUrvavat zabdArtha samajhalenA cAhie // 6 // TIkArtha-aba paryApta aura aparyApta dvIndriya, trIndriya, cauindriya tathA paMcendriya jIvoM ke svasthAna Adi kI prarUpaNA karate haiN| gautama! zahAtha-(kahi NaM bhaMte | veiMdiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ) 3 lAn / paryApta mane aparyApta vIndriya yonA sthAna yA cha ? (goyamA ! uDUDhaloe tadekadesabhAe) gautama Bq sonI 12 tenA meM deza bhAgamA (aholoe tadekadesabhAe) madhAsomA mane tenA me Teza mAgamA tyA pUrvavat zabdArtha samajI levA joIe che ? TIkArtha-have paryApta ane aparyApta dvindriya, trIndriya, caturindriya tathA Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shrafat TIkA dvi. pada 2 sU6 dvIndriyAdonAM sthAnAni 603 ThANA paNNattA ?' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! kutra khalu dvIndriyANAm . paryAtAparyAptakAnAm sthAnAni - svasthAnAni prajJaptAni ? bhagavAnAha - 'goyamA' he gautama ! 'uDUloe' UrdhvalokaM 'tadekadesabhAge' tadekadezabhAge- meruparvatA divApyAdiSu 'aholoe tadekadesa bhAge' - adholoke, tadekadezabhAge adholaukika grAmakUpataDAgAdipu paryAptAparyAptadvIndriyANAM bahUnAM prAyazo jalasaMbhUtAnAM zaGkhaprabhRtInAM sthAnAni bhavanti, 'tiriyaloe'- tiryaglo ke 'agaDhesu'avaTeSu - kUpeSu 'talAesu' - taDAgeSu 'nadIsu' nadISu 'dahesu' - draheSu - hadeSu 'bAvIsa ' vApISu caturasrAkArakhAtarUpAmu 'pukkhariNI chu' puSkariNIpu- vRttAkAra khAtabhUmirUpAsu 'dIhiyAsu' - dIrghikAsu 'guMjAliyAsu' - guJjAlikAsu - laghudIrghikAsu 'sarechu' - sarassu 'sarapaMtiyAsu' - saraH paktikA 'sarasarapaMtiyAsu' - saraHsaraH paGktikA su-pUrvopadarzitAsu 'vilesu' - vileSu 'vilapaMtiyAsu' - vilapaktikAsu 'ujjharemu ' -ujjhareSu - giryambhasAM prasraveSu 'nijjharesu' nirjhareSusvAmI ne prazna kiyA- bhagavan ! do indriya vAle paryApta aura aparyApta jIvoM ke svasthAna kahA~ kahe gae haiM ? bhagavAn uttara dete haiM - he gautama! 'Urdhvaloka meM usake eka bhAga meM arthAt meruparvata Adi kI vApI Adi meM hote haiM, adholoka ke eka bhAga meM arthAt adholaukika grAma, kUpa, tAlAba Adi meM paryApta tathA aparyApta jala meM utpanna hone vAle zaMkha Adi bahuta-se dIndriya jIvoM ke sthAna hote haiM / tiche loka meM kUpoM meM, tAlAboM meM, nadiyoM meM, drahoM meM, caukora khodI huI bAvaDiyoM meM, vRttAkAra khodI huI bhUmi meM dIrghikAoM (lambI vAvaDiyoM) meM, guMjAlikAoM (laghu dIrghikAoM) meM, sarovaroM meM, paMktibaddha sarovaroM meM, pUrvokta sara-sarapaMktiyoM meM, biloM meM, pacendriya jIveAnA svasthAna AdinI prarUpaNA kare che. , zrI gautamasvAmIe prazna karso-bhagavan! e indriyavALA paryAsa ane aparyApta jIvAnA svasthAna kayAM kahelAM che? zrI bhagavAn uttara Ape cheDe gautama! urdhva leAkamAM tenA eka bhAgamA arthAt merU paryaMta AdinI vApI AdimA thAya che, adhelAkanA eka bhAgamAM arthAt alaukika grAma, rUpa, talAva AdimA paryApta tathA aparyAsa jaLamAM utpanna thanArA zaMkha Adi ghaNA dvIndriya jIveAnA sthAna hAya che. ti sobhA, vAmobhAM tasAvobhA, nahIyobhA, DobhA, yaturasa mohesI vAvaDIyo mA, ghRttAkAra khAdelI jamInamAM, lAkhI vADiyeAmA, gu jAlikAomAM (nAnI thAvA), sarAvAmAM, paMktibaddha sarAvarAmAM, pUrvokta sarasara paktiomAM, - - Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 prajJApanAsUtra giryambhasAM - sadAvasthAyiprasraveSu 'cillalesu'-cillareSu-akhAtastokajalAzrayeSu bhUpradezeSu giripradezeSu vA, 'pallalesu'-palvalepu-akhAtAlpajalAzrayeSu 'pallalesu'-palvalepu-akhAtAlpajalAzrayeSu 'vappiNesu'-vapreSu 'dIvemu'-dvIpeSu 'samuddesu' samudrepu kimadhikam ? 'savvesu ceva jalAsaema jalaDhANesu'-sarveSu caiva jalAzrayeSu jalasthAneSu 'ettha NaM'-atra khala-uparyuktasthAneSu 'beiMdiyANaM pajattApajjattagANaM ThANA paNNattA'-dvIndriyANAM paryAptAparyAptakAnAm sthAnAni prajJaptAni, 'uvavAe the'-upapAtena upapAtApekSayetyarthaH 'logassa asaMkhejaibhAge' -lokasya asaMkhyeyabhAge 'samugyAe NaM logassa asaMkhejaibhAge' samudghAtenasamudaghAtApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge 'sahANeNaM loyassa asaMkhejaibhAgesvasthAnena-svasthAnApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge-paryAptAparyAptakA dvIndriyAH vartante prAguktayukteH, atha paryAptAparyAptakatrIndriyANAM sthAnAdikaM prarUpayituM gautamaH pRcchati-kahi Na bhaMte ! teiMdiyANaM pajjattagANaM ThANA paNNattA ? he bhadanta ! bilapaMktiyoM meM, ujjharoM meM, nijharoM meM, cillaroM meM (vinA khode apane Apa bane hue choTe gaDahoM meM yA giripradezoM meM) palvaloM, (pokharo) me , vapro me, dIpo me, samudro meM, adhika kyA kahA jAya, sabhI jalAzayo meM, sabhI jalasthAnoM meM, dvIndriya paryApta aura aparyApta jIvoM ke sthAna kahe haiN| upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga me, samudghAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, aura svasthAna kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, paryAptaka aura aparyAptaka dIndriya jIva hote haiN| isakA kAraNa batalAe anusAra hI samajha lenA caahie| ___ aba zrIgautama svAmI zrIndriya paryApnaka evaM aparyAptaka jIvoM ke viSaya meM, prazna karate haiM-he bhagavan ! paryApta aura aparyApta trIndriya bilamAM, bilapatiomAM, ujajhamA, nijhAmA, cillarama (vinAde ApoApa banelA nAnA khADAomAM, agara giripradezamAM) (50-alpa jaLAzayamAM vapre (keTa)mAM, dvIpamAM, samudromA, vizeSa zuM kahevuM, badhA jaLA zomA, badhA jaLasthAnemA, kriIndriya paryAya aparyApta jInA sthAna kahyA che. upapAtanI apekSAe lekanA asaMkhyAtamA bhAgamA, samudughAtanI apekSAe lekanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM ane svasthAnanI apekSAe lekanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM paryApaka ane aparyAptaka prindriya jIva kahevAya che. tenuM kAraNa pahelA batAvyA pramANe ja jANavAnuM che. have zrI gautamasvAmI zrIndriya paryAptaka temaja aparyApaka jInA viSayamAM Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.6 dvIndriyAdInAM sthAnAni kutra khalu trIndriyANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni ? bhagavAn uttarayati- 'goyamA' he gautama ! 'uDaloe'-Urdhvaloke 'tadekkadesabhAe-tadekadezabhAge-mandarAdivApyAdipu 'aholoe tadekadesabhAe'-adholoke tadekadezabhAge-adholokasya grAmakUpataDAgAdiSu 'tiriyaloe' tiryagloke 'agaDesu'-avaTeSu-kUpeSu 'talAesu'-taDAgeSu 'nadIsu'-nadISu 'dahesu'-drahepuhadepu 'vAvIsu'-cApISu 'pukkhariNInu'- puSkariNoghu-pUrvoktarUpAsu 'dIhiyAsu' dIrghikAsu 'guMjAliyAsu'-guJjAlikAsu-pUrvopadarzitarUpAsu 'saresu'-saraHsu 'sarapaMtiyAsu'-saraH patitakAsu 'sarasarapaMtiyAsu' saraH saraH paGktikAsu-prAguktarUpAsu 'vilesu'-vileSu 'vilapaMtiyAsu' vilapaktikA 'ujjharesu' ujjhareSu 'nijjharesu'-nirjharepu 'cillalesu' cillareSu-pUrvoktarUpeSu 'pallalesu' palvaleSu 'vappiNesu'-vapreSu 'dIvesu'-dvIpeSu 'samuddesu' samudreSu kiM bahunA-'savvesu ceva jalAsaesu jalavANesu'-sarveSu caiva jalAzayeSu jalasthAneSu, 'etthaNaM' atra jalu -uparyuktasthAneSu teiMdiyA NaM' trIndriyANAm 'pajjattApajjattagANaM -paryAptA paryAptakAnAm 'ThANA paNNattA'-sthAnAni prajJaptAni, 'uvavAe NaM loyassa asaMjIvoM ke sthAna kahAM haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-Urdhvaloka ke andara usake eka bhAga meM, arthAt meru Adi kI vApI Adi meM, tathA adholoka meM bhI usake eka bhAga meM arthAt adholaukika prAma, kUpa, tAlAba Adi meM bhI trIndriya paryApta aura aparyApta jIva hote haiN| tircha loka meM bhI kapoM meM, tAlAboM meM, nadiyoM meM, drahoM meM, vApiyoM meM, puSkaraNiyoM meM. dIrghikAoM meM, guMjAlikAoM meM, sarovaroM meM, sarovaroM kI paMktiyoM meM, sara-sarapaMktiyoM meM, biloM meM, bilapaMktiyoM meM, ujjharoM meM, nirjharoM meM, cillaroM meM, palbaloM meM, vaproM meM, dvIpoM aura samudroM meM, adhika kyA kahA jAya, sabhI jalAzayoM evaM sabhI jlprazna kare che-he bhagavan! paryApta ane aparyApta triIndriya jInA sthAna kyA che? zrI bhagavAna uttara Ape che-urdhva lokanA adara tenA eka bhAgamAM arthAt merU vigerenI vApI AdimA tathA adholakamAM paNa tenA eka bhAgamAM arthAt alaukika grAma, kRpa, talAva, AdimA trIndriya paryApta ane aparyApta jIva thAya che. tiryalokamAM paNa kUvAomAM, talAma, nadIomAM, hadamAM, Y042NiyomA, hAsabhA (sAmIvA5) zuaalistomA, sarovarAmI, sa paktiomA, sara-sara 5 kitayomA, bilemAM, bilapaMkitamAM, ujajhamA, nijazabhA, yisamAM, palpasabhA, pomA (Bel) dIvAbhAM, mane samudrImA, vize zuM kahevuM, badhA jaLAzayomAM temaja jaLasthAnamAM paryApta ane apa Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 prajJApanAsUtre khejjaibhAge' - upapAdena - upapAtApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge, 'samugdhAraNaM loyassa asaMkhejjaibhAge' - samudghAtena samudghAtApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge' 'sahANe NaM loyassa asaM khejjaibhAge' - svasthAnena svasthAnApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge paryAptAparyAptakAkhIndriyA vartante prAguktayukteH, gautamaH pRcchati - 'kahi NaM bhaMte ! cauriMdiyA NaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA' ?, he bhadanta ! kuna khalu kasmin sthAne caturindriyANaM paryAptAparyAptakAnAm sthAnAni vasthAnAni prajJaptAni - prarUpitAni ? bhagavAn uttarayati - 'goyamA !' he gautama ! 'uDDaloe tadekadesabhAge' - Urdhvaloke tadekadezamAge mandarAdivApyAdiSu 'aholoe tadekadesa bhAge' - avoloke tadakadezabhAge - adholokasthagrAmakUpataDAgAdiSu 'tiriyaloe - tiryagloke 'agaDesu' - avaTeSu-kUpeSu 'talAesu' - taDAgeSu 'nadIsu' nadISu - gaGgAyamunA sindhu prabhRtiSu 'dahesu' - draheSu-hudeSu 'bAvIsu' vApISu caturasthAnoM meM paryApta aura aparyApta trIndriya jIvoM ke sthAna kahe gae haiN| upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, samudghAta kI apekSA bhI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, aura svasthAna kI apekSA bhI loka ke asaMkhyAtave bhAga meM, paryApta evaM aparyApta trIndriya jIva hote haiM / isa saMbaMdha meM yukti pahale kahI jA cukI haiM / Mad gautama svAmI aba cauindriya jIvoM ke sthAnoM ke viSaya meM prazna karate haiM - he bhagavan ! paryApta aura aparyApta cauindriya jIvoM ke svasthAna kahA~ haiM ! bhagavAn uttara dete haiM - he gautama ! Urdhvaloka ke andara usake 'eka bhAga meM, arthAt meru parvata Adi kI vApiyoM Adi meM, adholoka ke andara bhI usake eka bhAga meM arthAt adholaukika grAma, kUpa, tAlAba Adi meM tathA tiche loka meM, kUpa, tAlAba, gaMgA yamunA sindhu carcAsa trIndriya jIvAnA sthAna kahevAyalA che. upapAtanI apekSAe lekanA asa khyAtamA bhAgamAM, samuddhAtanI apekSAe paNa lokanA asa`khyAtamAMbhAgamA ane svasthAnanI apekSAe paNa leAkanA asaMkhyAtamA bhAgamAM paryApta temaja aparyAptaka zrIndriya jIva thAya che. e khAkhatamA yukita pahelA kahevAI gaelI che. zrI gautamasvAmI have caturindriya jIvAnA sthAneAnA viSayamAM prazna kare che-bhagavat / paryApta ane aparyApta caturindriya jIveAnA sthAna kayA che? zrI bhagavAn uttara Ape che-De gautama ! urdhva leAkanI aMdara temanA eka bhAgamAM arthAt merU parvata AdinI vApIyA vigeremAM, adhelAkanA aMdara paNa tenA eka bhAgamA arthAt adheAlaukika grAma. kUpa, talAva AdimA tathA tikU leAkamAM kUvA, talAva, gaMgA yamunA sindhu Adi nadIyAmA hRdamAM, vAveAmA, Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 su. 6 dvIndriyAdInAM sthAnAni 607 khAtarUpAsu 'putrakhariNIsu' - puSkariNISu vRttAkArakhAtarUpAsu 'dIhiyAsu - dIrghikAsu 'guMjAliyAsu' -guJjAlikAsu-laghudIrghikArUpAsu 'saresu' - saraHsu 'sarapaMtiyAsu' - saraH paGktikAsu' 'sarasarapaMtiyAmu'- saraH saraH paGktikAsupUrvoktasvarUpAmu parativaddhasarovareSu vileSu 'vilapatiyAsu' - vilapaktikAlupUrvoktasvarUpAmu 'ujjharesu ' -ujjhareSu - giryambhasAM prasraveSu 'nijjharesu - giryambhasAM sadAvasthA prasraveSu 'cillale su' - cillalepu'- pUrvoktarUpeSu 'pallale su' palvaleSukSudrajalAzayeSu 'vappiNesu' - vapreSu 'dIvesu' - dvIpeSu 'samudechu' - samudreSu kiM bahunA ? - 'savve caiva jalAsa esu' - sarveSu caiva jalAzayeSu 'jalaTThANesu' - jalasthAnepu 'ettha NaM'-atra khalu-uparyuktasthaleSu 'cauriMdiyANaM' - caturindriyANAm 'pajjattApajjattagANaM' - paryAptA paryAptakAnAm 'ThANA paNNattA' - sthAnAni - svasthAnAni, prajJaptAni - prarUpitAni santi, 'uvavAeNaM loyassa asaM khejjaibhAge'- upapAtena - upapAtApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge 'samugyAeNaM loyassa asaMkhejjai bhAge' - samudghAtena samudghAtApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge 'sahANeNaM loyassa asaMkhejjabhAge' svasthAnenasvasthAnApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge paryAptAparyAptakAzcaturindrayA vartante, prAguktayuktaH, gautamaH pRcchati - 'kahi NaM bhaMte ! paMciMdiyANaM' - he bhadanta ! kutra khalu-kasmin Adi nadiyoM, drahoM, vApiyoM, puSkariNiyoM, dIrghikAoM, guMjAlikAoM, sarovaroM, sarapaMktiyoM tathA sara-sarapaMktiyoM meM, biloM, bilapaMktiyoM, ujjharoM, nirjharoM, cillaroM, pokharoM, vaproM, dvIpoM aura samudroM meM, adhika kyA kahA jAya, sabhI jalAzayoM evaM sabhI jalasthAnoM meM, cauindriya paryApta aura aparyApta jIvoM ke svasthAna nirUpaNa kie gae haiM / upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, samudghAta kI apekSA bhI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura svasthAna kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM paryApta evaM aparyApta caturindriya jIva pUrvokta yukti ke anusAra hote haiM / puSkariNiyAmA, dI ikAemAM, gu jAlikAo, saravarezama, sa25kitaemA tathA sarasara paticemA, khileAmA khilapatiyeAmAM, ujajharAmA nijharA, cillA puSkara, vapreA, dvIpA, ane samudromA adhika zuM kahevu, khadhA jaLAzaye temaja jaLasthAnAnAM, caturindriya paryAsa ane aparyApta jIveAnA sthAna nirUpaNa karA celA che. upapAtanI apekSAe leAkanA asaMkhyAtamA bhAgamAM, samudghAtanI apekSAe paNa leAkanA asaMkhyAtamA bhAgamAM ane svasthAnanI apekSAe paNa lAkanA asaMkhyAtamA bhAgamA paryApta ane aparyApta caturindriya jIva pUrNAMkata yukitanA anusAra thAya che, Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 prazApanAsUtre sthale sAmAnyapaJcandriyANAm 'pajjattApajattagANaM'-paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA'-sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni?-prarUpitAni ? bhagavAn uttarayati 'goyamA !' he gautama ! 'uDaloyassa tadekadesabhAe' Ulokasya tadekadezabhAgemandarAdikUpAdipu 'aholoyassa tadekadesabhAe' adholokasya tadekadezabhAge-adholokasthagrAmakUpataDAgAdiSu tiriyaloe tiryagloke 'agaDesu' abaTeSu-kUpeSu 'talAe su'-taDAgepu nadIsu'-nadISu-gaGgAyamunA sindhuprabhRtiSu 'dahesu'-draheSu-hUdeSu-padmahUdAdipu 'vAvIsu'-vApIpu-caturasrakhAtarUpAsu 'pukkhA NIsu'-puSkariNISu-vRttAkAra khAtabhUmipu 'dIhiyAsu-dIrghikAsu-pUrvopadarzita rUpAmu 'guMjAliyAsu'-gujAlikAsu-laghudIrghikAsu, 'saresu'-saraH su 'sarapaMtiyAsu'-sara paktikAsu'sara sarapaMtiyAmu'-saraHsara patitakAsu-pUrvopadarzitAsu 'vilesu'-bileSu 'vilapaMtiyAsu'-vilapastikAsu-pUrvopadarzitasvarUpAsu 'ujjharesu'-ujjhareSu-giryabhasAM prasraveSu 'nijjharesu'-nirjharepu-giryabhasAM sadAvasthAyiprasraveSu 'cillalesu' cillarepu-akhAtastoka jalAzrayeSu bhUmibhAgeSu giribhAgeSu vA, 'pallalesu'-pallaleSu-akhAtalaghusaraHsu 'vappiNesu'-vapreSu-kSetreSu kedAreSu 'dIvesu'-dvIpeSu 'samu ddesu'-kimadhikena ? 'savvesu ceva jalAsaesu'-sarveSu caiva jalAzrayeSu 'jalaTThANesa' -jalasthAneSu 'ettha NaM'-atra khalu-uparyuktasthaleSu 'paMciMdiyANa'- paJcendriyA- gautama svAmI ava paMcendriyoM ke sthAnoM ke viSaya meM prazna karate haiM he-bhagavan ! sAmAnya paMcendriya paryApta aura aparyApta jIvoM ke sthAna kahAM haiM ? bhagavAna ne uttara diyA-gautama ! Urdhva loka ke andara usake eka bhAga meM arthAt mandara parvata Adi ke kUpa Adi meM, adholoka ke eka bhAga meM arthAt adholaukika grAma, kUpa, tAlAba Adi meM, tircha loka meM kUpa, tAlAba, nadI, draha, vApI, puSkariNI, dIdhikA, gujAlikA, sara, sarapaMkti, sara-sarapaMkti, bila, bilapaMkti, ujjhara, nirjhara, cillara, pokhara, vapra, dvIpa aura samudra Adi sthAnoM meM, adhika kyA kahA jAya, sabhI jalAzayoM aura sabhI jalasthAnoM meM sAmAnya paMce. zrI gautamasvAmI have pacendinA sthAnanI bAbatamAM prazna kare chehe bhagavana! sAmAnya paMcendriya paryApta ane aparyApta jIvonA sthAna kyAM che zrI bhagavAna uttara Apegautama ! urvalakanI aMdara tenA eka bhAgamAM arthAta maMdara parvata AdinA phUpa AdimAM alakanA eka bhAgamAM arthAta alaukika grAma, kRpa talAva AdimAM, tiryapha lekamAM, phUpa, talAva, nadI, gharA vAva, puriNi, dIki, gu jAlikA, sara, sarapaMkita, sara sara paMkita, bila bilapa kita, ujajhara, nirjhara grilsara, pra. dvIpa, ane samudra Adi sthAnamAM Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.6 nairayikANAM sthAnAni NAm. sAdhAraNapaJcendriyANAmityarthaH 'pajattApajjattagANaM'-paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA'-sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni 'uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge'-upapAtena upapAtApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame. bhAge ityAzayaH, 'samugdhAeNaM loyarasa asaMkhejaimAge'-samudghAtena-samudghAtamaGgIkRtya samudghAtApekSayetyarthaH lokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge, 'saTTANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge-svasthAnena-svasthAnamaGgIkRtya svasthAnApekSayetyarthaH lokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge, paryAptAparyAptakAH sAmAnyapaJcendriyA vartante, paryAptanizrayA'paryAptAnAmutpAdAt, paryAptAnAJca sthAnAdikaMmanuSyakSetrAdikam, tacca lokasyAsaMkhyeyatamabhAgamAtraM vartate ityAzayaH ||suu06|| ... mUlam-kahi NaM bhaMte ! neraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte! neraiyA parivasaMti ? goyamA ! saTANeNaM sattasu puDhavIsu, taM jahA-rayaNappabhAe1, sakarappabhAe 2, bAluyappabhAe3, paMkappabhAe4, dhUmappabhAe5, tamappabhAe6, tamatamappabhAe7 / tattha NaM neraiyANaM caurAsIi nirayAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM / teNaM naragAvAsA aMto vahA, bAhiM cauraMsA, ndriya paryApta aura aparyApta jIvoM ke svasthAna kahe gae haiM / upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, samudghAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura svasthAna kI apekSA loka ke asaMkhyAtave bhAga meM paryApta aura aparyApta sAmAnya paMcendriya jIva hote haiM / tAtparya yaha hai ki paryApta ke Azraya se aparyApta jIvoM kI utpatti hotI hai aura paryAptoM kA sthAna tirchAloka Adi hai aura vaha loka kA asaMkhyAtavA bhAga mAtra hai // 6 // adhika zuM kahevAnuM hoya badhAM jaLAzayamAM ane badhA jaLasthAnamAM sAmAnya paMcendriya paryApta aparyApta jIvonA svAsthAna kahelAM che. upapAtanI apekSAe lekanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM, samuddaghAtanI ape kSAe lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM ane svasthAnanI apekSAe paNa lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM paryApta ane aparyApta sAmAnya pacendriya jIva thAya che. tAtparya e che ke paryAptanA Azraya vaDe aparyApta nI utpatti thAya ane paryAptakanA sthAna tiloka Adi che ane te lekanA asaMkhyAta sAga mAtra che. // 6 // pra0 77 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 prajJApanAsUtre " ahe khurakhpasaMThANasaMThiyA, niccadhayArata sasA, vavagayagahacaMdasUranakkhattajoisiya pahA, meyavasAya paDalaruhiramaMsa cikkhila litANulevaNatalA, asur3avIsA, paramadubhigaMdhA, kAuyaagaNivannAbhA, kakkhaDapphAsA, durahiyAsA, asubhA naragA asubhA naragesu veNAo, ettha NaM neraiyANaM pajattApajattagANaM ThANA paNNattA / uvavAeNaM loyassa asaMkhejar3abhAge, samugdhAeNaM loyassa asaM khejaibhAge, saTTANeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, ettha NaM bahave neraiyA parivasaMti - kAlA kAlo bhAsA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAsaNagA paramakavhA vanneNaM paNNattA samaNAuso ? | teNaM tattha niccaM bhIyA, nicca tatthA niccaM tasiyA, niccaM uvviggA nicca paramasuha saMbaddhaM NaragabhayaM paJcaNubhavamANA viharaMti / su. 7 chAyA -- kutra khalu bhadanta ! nairayikANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! nairayikAH parivasanti ? gautama ! svasthAnena saptasru pRthivISu, tadyathA-ratnaprabhAyAm 1, zarkarAprabhAyAm 2, vAlukAprabhAyAm 3, paGkaprabhAyAm 4, dhUmaprabhAyAm 5, tamaH prabhAyAm 6, tamastamaH prabhAyAm 7 / zabdArtha - ( kahi NaM saMte ! neraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ?) bhagavan ! paryApta aura aparyApta nArakiyoM ke sthAna kahAM haiM ? ( kahi NaM bhaMte! neraiyA parivartati) he bhagavan ! nairayika kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA ! sahANeNaM) he gautama ! svasthAna kI apekSA se (sattasu puDhavIsu) sAta pRthiviyoM meM (taM jahA ) ve isa prakAra haiM (raNapabhAe ) ratnaprabhA meM (sakkarapabhAe) zarkarAprabhA meM (vAlu ppabhAe) vAlukAprabhA meM (paMkappabhAe) paMkaprabhA meM (dhUmappabhAe) dhUmaprabhA meM (tamappabhAe) tamaH prabhA meM (tamatamappabhAe) tamastamaH prabhA meM zabdArtha - (kahi NaM bhaMte / neraiyANaM pajjattapijjattagANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavana | paryApta bhane aparyApta nArayionA sthAna hyA che ? ( kahiNaM bhaMte / neiyA parivasaMtti) he bhagavana ! nairayi yA nivAsa are che ? ( goyamA ! saTTANeNaM) De gautama! svasthAnanI apekSAthI (sattasu puDhavIsu) sAta pRthvIyeAbhAM (taM jahA tethe yA prAre che ( rayaNApabhAe ) ratnapralAmA ( sakkara pabhAe) zuza pralAbhAM (vAluyappabhAe) pAluGA pralAbhAM (paMkApabhAe) paOM alAbhA (dhUmappabhAe) Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.7 nairayikANAM sthAnAni 'atra khalu nairayikANAM caturazItinirayAvAsazatasahastrANi bhavantItyAkhyAtam / te khalu narakA (vAsAH) anto vRnAH, vahizcaturasrAH, adhaH kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH, 'nityAndhakAratAmasAH, vyapagatagrahacandrasUranakSatrajyotipikapathAH, medovasApUtipaTalarudhiramAMsakardamaliptAnulepanatalAH, azucivitrAH, paramadurabhigandhAH, kApotAgnivarNAbhAH, karkazasparzAH, duradhyAsAH, azubhA narakAH, azubhA narakeSu (ettha NaM) ina pRthviIyoM meM (caurAlIi nirayAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAya) caurAsI lAkha nArakAvAsa hote haiM, aisA kahA gayA hai| (te NaM naranA) ve naraka (aMto vahA) andara se gola (vAhiM cauraMsA) , bAhara se caukora (ahe khurappa saMThANasaMThiyA) nIce chure ke AkAra ke (niccaMdhayAratamasA) satata aMdhakAra se aMdhere (vavagayagaha-caMda-sUranakkhatta-joisiyappahA) graha, candra, sUrya, nakSatra ina jyotiSkoM kI prabhA se rahita (meya-vasA-pUyapaDala-ruhira-sacikhalalittANulevaNatalA) meda, carcA, bhavAdapaTala, rudhira aura mAMsa ke kIcaDa ke lepa se lipta talabhAga vAle (asui vIsA) azuci, vIbhatsa (paramadunbhigaMdhA) atyanta durgadha yukta (kAuya agaNivannAmA) kAlota agni ke varNa jaise (kakkha'DaphAsA) kaThora sparza vAle (durahiyAlA) dussaha (asubhA) azubha (naragA) naraka haiM (asubhA naragesu veyaNAo) narakoM meM azubha veda'nAeM haiM (ettha NaM nerajhyANaM pajattApajjattagANaM ThANA paNNatA) inameM paryApta-aparyApta nArakoM ke sthAna haiM / dhUmapramAmA (tamApabhAe) tama:lAmA (tamatamappabhAe) tamasta pramAmA (etthaNaM) (caurAsIi nirayAvAsasayasahassA bhayaMtIti makkhAya) yArAsI sA na243vAsa DAya che. abha yu cha (teNaM naragA) te n2|| (aMto vaTThA) 42thI gANa (cAhiM cauraMsA) (2thI yArasa (ade khurapasaMThANasaMThiyA) nIye mastrAnA 242nA (niccaMdhayAratamasA) satata 25412thI mdhaa| (vavagayagahacaMda-sUranakkhattajoisiyappahA) aDa, yandra, sUrya nakSatra mane jyotiSThAnI pramAthI 2Dita (meyavasA-pUyapaDala-ruhira-maMsacikkhillAlittANulevaNatalA) meha-yamI-bhapAdhyakSa parU rUdhira ane mAsanA kIcaDanA lepathI liMpAyela tala bhAgavALA (bagg vIsA) 25zuthi, mAnasa (paramadunmigaMdhA) atyanta hunya yuta (kAuya aga NivannAmA) 4AyAta mananA sevA (kakkhaDaphAsA) 412 25zavANA (durahiyAsA) husa (asubhA) 25zulA (naragA) na24 cha (asubhA naragesu veyaNAo) nAmA mazula vahanAmA cha (etyaNaM neraiyANaM pajjattA pajjattagANaM ThANA paNNattA) emAM paryAsa, aparyApta nArakanA sthAna che. Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 prajJApanAsUtre vedanAH, atra khalu nairayikANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge, atra khalu vahavo nairayikAH parivasanti - kAlAH kAlAvabhAsAH gambhIralomaharSAH bhImAH uttrAsanakAH paramakRSNA varNena prajJaptAH zramaNAyuSman ! te khalu tatra nityaM bhItAH, nityaM trastAH, nityaM trAsitAH, nityamu'dvignAH, nityaM paramAmukhasaMbaddhaM narakabhayaM pratyanubhavanto viharanti // 07 // TokA - atha paryAptaparyApta nairayikANAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha- 'kahiNaM 'bhaMte! neraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA' he bhadanta ! kutra khalu - kasmin ( uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge) upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM (samugdhAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge) samudghAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtave bhAga meM (saTTANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge) svasthAna kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM (ettha NaM bahave neraiyA parivasaMti) yahAM bahuta-se nairayika nivAsa karate haiM (kAlA) kAle (kAlo bhAsA) kAlI AbhA vAle (gaMbhIra lomaharisA) atyaMta romAMcakArI (bhImA) bhayAnaka (uttAsaNaga) trAsajanaka (paramakaNhA vanneNaM paNNattA) atIva kRSNa varNa vAle kahe haiM (samaNAuso) he AyuSman zramaNa ! (te NaM tattha NiccaM bhIyA) ve vahAM nitya bhayabhIta rahate haiM (nicca tatthA) nitya trAsa yukta haiM (niccaM tasiyA) nitya trAsa pahuMcAe hue (nicvaM ubvigga) nitya ghabarAe hue (nicvaM paramamasuhasaMbaddhaM NaragabhayaM paccaNubhavamANA) nitya atyanta azubha naraka ke bhaya kA anubhava karate hue (vihati) rahate haiM // 7 // ( uvavAegaM loyassa asaMkhejjaibhAge) upayAtanI apekSAye toGanA asaNyA. tabhA lAgabhA (samugghAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge) samudghAtanI apekSAye bonA asaNyAtamA lAgabhAM (sANeNa loyassa asaMkhejjaimAge) svasthAnanI apekSA soGanA asaMkhyAtamA lAgabhAM ( etthaNaM bahuve neraiyA parivasaMti) aDi dha gadhA nairayi nivAsa pure che (kAlA) AjA (kAlobhAsA) aNI mAlAvAjA (gaMbhIra lomaharisA) atyata zebhAyArI (bhImA) layAna (utta/saNagA) trAsa na (paramakaNhA vanneNaM paNNattA) atIva hRSNu varSAvANA (samagAuso) De AyuSbhana zramazo '( teNaM tatya NiccaM bhIyA) tethe tyAM nitya layabhIta rahe che (nicvaM tatyA) nitya trAsa yukta che (nicvaM tasiyA) haro trAsa ApatA sevA (nicvaM uciggA) nitya galarAkheyA (nicvaM paramamahasaMbadve NaragamayaM paJcabhatramANA) nitya atyanta azula narapunA layato anubhava purI rajhA (triharaMti) rahe che||7|| Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.7 naiMyikANAM sthAnAni 613 sthale nairayikANAM paryAptAparyAptakAnAm, sthAnAni svasthAnAni prajJaptAni ? tadeva prakAntareNa pRcchati 'kahiNaM bhaMte ! neraiyA parivasati ?'-he bhadanta ! kutra khalukasmin sthale nairayikAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA' he gautama ! 'sahANeNaM sattasu puDhavIsu-svasthAnena-svasthAnamaGgIkRtya svasthanApekSayetyarthaH, saptasu pRthivISu nairayikAH parivasanti, tA eva sapta pRthivIrAha-'taM jahA'-tadyathA 'rayaNappabhAe'-ratnaprabhAyAm 'sakkarappabhAe'-zarkarAprabhAyAm, 'vAlayappabhAe'vAlukAprabhAyAm, 'paMkappabhAe'-paGkaprabhAyAm, 'dhUmappabhAe'-dhUmaprabhAyAm, 'tamappabhAe'-tama prabhAyAm 'tamatamappabhAe-tamaH tamaH prabhAyAm, 'etthaNaM neraiyANaM' atra khalu-uparyuktAsu ratnaprabhAdisaptapRthivIpu nairayikANAm 'caurAsIinirayAvAsasayasahassA bhayaMtIti makkhAya-caturazItinirayAvAsazatasahasrANi-catuzItilakSanarakAvAsAH bhavantItyAkhyAtaM tIrthakRbhiH, tathA ca pUrvoktAsu saptasu pRthivIpu nairayikANAM sarvasaMkhyayA caturazItilakSanarakAvAsAH, tatra ratnaprabhAyAM TIkArtha-aba paryApta aura aparyApta nairayikoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA karane ke lie kahate haiM-he bhagavan ! paryAptaka aura aparyAtaka nAraka jIvoM ke svasthAna kahAM haiM ? yahI prazna prakArAntara se yoM kiyA gayA hai-he bhagavan ! nAraka jIva kahAM nivAsa karate haiM ? bhagavAn ! uttara dete haiM-he gautama ! svasthAna kI apekSA se sAta pRthiviyoM meM nairayika rahate haiM / ve sAta pRzciyAM ye haiM-(1) ratnaprabhA (2) zarkarAprabhA (3) vAlukAprabhA (4) paMkaprabhA (9) dhUmaprabhA (6) tamaHprabhA aura (7) tamastamaHprabhA, isa sAta pRthiviyoM meM nAraka ke caurAsI lAkha nArakAvAsa hote haiM, aisA tIrthaMkaroM ne nirUpaNa kiyA hai| pUrvokta sAtoM pRthivayoM meM saba ko milA kara jo caurAsI lAkha nArakAvAsa TIkAI-have paryApta ane aparyApta narayikanA sthAna AdinI prarUpaNA karavAne mATe kahe che-he bhagavana paryApaka ane aparyAptaka nAraka jInA svasthAna kayAM che? Aja prazna prakArAntare Ama karAyela che he bhagavana! nAraka jIva kayA nivAsa kare che? zrI bhagavAna uttara de che-De gautama ! svasthAnanI apekSAe sAta pRthivImAM narayika rahe che. te sAta pRthvI ApramANe che. (1) 2tnaprabhA (2) 24255mA (3) vAyuAnA (4) 545mA (5) dhUmaasA (6) tamAmA (7) tamastamamamA. PAL sAta pRthivIyomA nonA yAsI lAkha nArakAvAsa che, evuM tIrthakaroe nirUpaNa karyuM che. pUrvokata sAte prathivImAM badhA maLIne je corAsI lAkha narakAvAsa che, te A prakAre che. Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtra triMzallakSanarakAvAsAH, zarkarAprabhAyAM paJcaviMzatirlakSANi, bAlukAprabhAyAM paJcadazalakSANi, paGkaprabhAyAM dazalakSANi, dhUmaprabhAyAM trINilakSANi, tamaHpramAyAM paJconaM lakSamekam, tamastamaH pramAyAM pazcanarakAvAsA bhavantIti phalitam, 'teNaM naragA aMto vaTTA'-te khalu caturagItilakSapramANA narakAbAsAH sarve'pi pratyekam anta:Abhyantare madhyabhAge, vRttAH-vRtAkArAH, golAkArA ityarthaH, 'vAhiM cauraMsA'bahirbhAge caturasrAkArAH, 'ahe khurappasaMThANasaMThiyA'--adhaH-ayobhAge bhUmitale kSuraprasaMsthAna paMsthitAH, kSuraprasya-AyudhavizeSasyeva yatsaMsthAnam AkAra vizeSastIkSNatAsvarUpastena saMsthitAH, tepAM hi narakAvAsAnAM bhUmitalasya zarkarAvatvena masaNavAbhAvAn, tatra pAdanyAse zarkarAmAtrasaMsparge'pi kSurapreNeva pAdAnAM kartanAta, - 'niccaMdhayAratamasA'-nityAndhakAratAmasA:- tamasA nityAndhakArAH, prakAzAbhA,vena sarvakAlamandhakArAstatra tiSTanti ityarthaH, ataevAha-vavagayagaha caMda-mUranakkhattajoisiyapahA'-vyapagatagraha candrasUra nakSatra jyotipikapathAH, vyapagataH-paribhraSTaH, graha vandrasUryanakSatrarUpANAm upalakSaNatvAt tArArupANAJca jyotiSkANAM -haiM, ve isa prakAra haiM-ratnamabhA meM tIsa lAkha, zarkarAprabhA meM paccIsa lAkha, vAlukApramA meM pandraha lAkha, paMkaprabhA meM daza lAkha, dhUmaprabhA meM tIna lAkha, tamaHprabhA meM pAMca kama eka lAkha aura tamastamaHprabhA meM kevala pAMca nArakAvAsa haiN| ve saba nArakAvAsa bhItara se golAkAra haiM, bAhara se caukora haiM aura nIce talabhAga meM kSura (khurapA) ke AkAra ke tIkhe haiN| nArakAvAsoM kA bhUmitala kaMkarIlA hone se cikanA nahIM hotA / vahAM pAMva rakhane para kaMkaroM kA sparza hote hI aisA lagatA hai jaise kSurapra se paira kaTa gayA ho! ve sadaiva aMdhakAramaya rahane se aMdhere meM hote hai arthAt prakAza kA abhAva hote haiM sadaiva vahAM aMdhakAra rahatA hai / isI bAta ratnaprabhAmAM trIsa lAkha zarkarAmabhAmAM pacIsa lAkha, vAlukAprabhAmAM paMdara lAkha paMkaprabhAmAM daza lAkha, dhUmaprabhAmAM traNa lAkha, tama prabhAmAM pAca ochA eka lAkha ane tamastamaH prabhAmAM kevala pAca narakAvAsa che. te badhA narakAvAsa aMdarathI gaLAkAra che. bahArathI caturastra che ane nIce tala bhAgamAM astrAnA (sajAyA) AkAranA tophaNa che jevA nArakAvAsonA bhUmitala kAkarIovALA hovAthI cIkaNa nathI thatA tyAM paga rAkhavAthI kAkarA eno sparza thatAja evuM lAge che ke sajAyAthI paga kapAI gayo hoya ! - teo sadA aMdhakAramaya rahevAthI aMdhArAmAM hoya che. arthAta prakAzane abhAva hovAthI sadaiva tyAM andhakAra rahe che. eja vAtane spaSTa karavAne mATe kahyuM che Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.7 nairayikANAM sthAnAni 615 panthAH-mArgoM yebhyaste vyapagatagrahacandrasUryanakSatrajyotiSkrapathAH, tathA 'meyavasApUyapaDalaruhiramAMsacivikhallalittANulevaNatalA'-medo vasA pUtipaTalarudhiramAMsakardamaliptAnulepanatalAH, svabhAvasiddhemadovasApUtirudhiramAMsairyazcivikhallaH paGkastena liptam upacitam anulepanena-sakalliptasya paunaH punyena upalepanena talaM-bhUmithepAM te medovasApUtirudhiramAMsacikvillaliptAnulepanatalAH ityarthaH, ata eva asuivIsA'-azucivIbhatsAH, azucayaH-apavitrAH vIbhatsA:-atijugupsitAH visrAvA-AmagandhikAH, 'param.dunibhagaMdhA'-paramadurabhigandhAH mRtagomahipAdikalevarebhyo'pi atIvAniSTadurabhigandhA ityarthaH, 'kAuya agaNibannAbhA'-kApotAgnivarNAbhAH lohemAyamAne yAdRk kapoto vahukRSNarUpo'gnervarNo bhavati-yAdRzI bahukRSNavarNabhUtA agnijvAlA vinirgacchati, tAdRzI AbhA-AkAro yeSAM te kapotAgnivarNAbhAH, mAyamAnalohAgnijvAlAsadRzA ityarthaH, nArakotpattisthAnavyatirekeNAnyatra sarvatrApi upNarUpatvAt, etacca paSTa saptamapRthivIvarjamavagantavyam, ko spaSTa karane ke lie kahA hai-vahAM graha, candramA, sUrya, nakSatra aura tArAoM kI prabhA nahIM hotI, arthAt vahAM jyotiSakoM kA sarvathA abhAva hai / unakA talabhAga svabhAvasiddha meda, carvI, saDe rudhira aura mAMsa ke kIcaDa ke lepa se lipta rahatA hai / ve nArakAvAsa azuci evaM atyanta ghRNA janaka hote haiM / ghora durgaMdha vAle hote haiN| vahAM kI durgaMdha mRta gAya, bhaiMsa Adi ke kalevaroM kI durgadha se bhI atIva aniSTa hotI hai / lohe ko khUba garma karane para jaisA kapota-atyanta kRSNa agni kA varNa hotA hai arthAt gaharI nIlI-kAlI Aga kI jvAlA nikalatI hai, vaisI AbhA vAle hote haiM, tAtparya yaha hai ki nArakAvAsa dhoM kI jAtI haI lohAgni kI jvAlA ke samAna haiM, kyoMki nArakoM kI utpatti ke sthAnoM ko choDa kara sarvatra uSNa hote haiN| yaha kathana tyA graha, candramA, sUrya, nakSatra ane tArAonI prabhA hotI nathI arthAta tyAM tejana sadAya abhAva hoya che. tenA talabhAgamAM svabhAvasiddha meda, cabI saDelA lehI parU ane mAMsanA kIcaDanA lepathI lipta rahe che. te narakAvAsa azuci temaja atyanta dhRNAjanaka hoya che. ghora durgadhavALA hoya che tyAMnI durgadha marelI gAya, pADA- bhesa AdinA kalevanI durgadhathI atIva aniSTa hoya che. leDhAne khUba garama karavAthI jema kapata-atyanta kRSNa agnino raMga thAya che arthAt nIla ane kALI AganI javALA nikaLe che, tevI AbhAvALA hoya che. tAtparya e che ke nArakAvAsa dhamavAmAM AvelA hAgninI vALAnA samAna che kemake nArakanI utpattinA sthAne sivAya badhe uSNatA hoya che. A Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 616 prajJApanAsUtre vakSyate ca 'navaraM chahasattamIsuNaM kAuagaNivannAbhA na bhavati' iti tathA 'kakkhaDaphAsA' - karkaza sparzAH- karvazaH - atIva duHsaha : sohumazakyaH, asipatradhArAyAva sparzo yeSu te karkazasparzAH ata evAha 'durahiyAsA' duradhyAsAH, duHkhenAdhyAsyante - sahyante iti duradhyAsAH, duHsahA ityarthaH, 'asubhA' - azubhAH darzanena amanoramAH 'naragA'-'narakAH bhavanti, tathA - 'azubhAH - gandharasasparzazabdairatIvAsAtarUpAH 'naragesu veyaNAo' - narakeSu vedanA bhavanti, 'ettha NaM' - atra khala- uparyutasthaleSu 'neraiyANaM' - nairayikANAm 'pajattApa gANaM' - paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA' - sthAnAni - svasthAnAni prajJaptAni - prarUpitAni santi mayA -mahAvIreNa, anyaistIrthakRdabhica, 'ubavAeNaM loyalsa asaMkhejjaDabhAge' - upapAtenaupapAtamAzritya upapAtApekSayetyarthaH, lokasya asaMkhyeyabhAge asaMkhyeyatame bhAge 'samugdhAeNaM loyassa asaMkhejjaDabhAge' - samudghAtena - samudghAtApekSayA lokasya asaMkhyeya bhAge asaMkhyeyatame bhAge, 'sahANeNa loyassa asaMkhejjaibhAge' - svasthAnena - svasthAnApekSayA lokasyAsaMkhyeyabhAge - asaMkhyeyatame bhAge paryAptAparyAptakA chaThI aura sAtavIM pRthvI ke sivAya anya pRthviyoM ke viSaya meM samajhanA cAhie / Age kaheMge ki chaThI aura sAtavIM pRthvI ke nArakAvAsa kapotAgni ke varNa jaise nahIM hote / unakA sparza talavAra kI dhAra ke samAna atIva karkaza aura dussaha hotA hai| isI kAraNa unheM 'duradhyAsa' arthAt dussaha kahIM hai / ve naraka azubha hote haiM aura naraka kI vedanAeM bhI gaMdha, rasa, sparza tathA zabda se atyanta azubha asAtA rUpa hotI haiM / ina sthAnoM meM paryApta aura aparyApta nArakoM ke svasthAna kahe gae haiM / upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, samudghAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura svasthAna kI apekSA loka kathana chaThThI ane sAtamI pRthvInA sivAya anya pRthvIyAnA viSayamAM samajavAnu che. AgaLa kaheze ke chaThThI ane sAtamI pRthvImAM narakAvAsa kapotAgni nA jevA hAtA nathI. temanA sparzI talavAranI dhAranA jevA atIva tIkSNa ane duHsaha hAya che. te kAraNe temane durathyAsa arthAt duHsaha kahyA che. e naraka azubha hoya che ane narakanI vedanAe paNa gaMdha, rasa, sparzI tathA zabdathI atyanta azubha asukha rUpa hoya che. A sthAnemA paryAsa ane aparyApta nArakeTanA svasthAna kahevAyelA che. upapAtanI apekSAe leAkanA asaMkhyAtamA bhAgamAM samuddhAtanI apekSAe leAkanA asakhyAtamA bhAgamAM ane svasthAnanI apekSAe lepTanA asa khyAtamA Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyapodhinI TIkA hi. pada 2 sU.7 nairayikANAM sthAnAni nairayikA vartante 'etthaNaM vahace neralyA parivasaMti' -atra khalu pUrvoktasthAneSu. vayo nairayikAH parivasanti, te nairayikAH 'kAlA'-kRSNAH 'kAlobhAsA'-kAlAvabhAsAH, kAlaH,-kRSNaH, avabhAsaH-prabhAvinirgamo yebhyaste kAlAvabhAsAH kRSNakAntipaTalopacitA ityarthaH' ata eva 'gaMbhIralomaharisA'-gaMbhIralomaharSA:gambhIraH-atIvotkaTo lomaho- romAJcodgamo bhayavazAyebhyaste gambhIralomaharpAH, tatha cA tAdRzAH kRSNAH dRSyAvazAlA mananti yad irzanamAtre'pi zeSanAraka jantUnAM bhayasaMpAdanena parAkApTha losaharpamutpAdayanti ityAzayaH, ata eva 'bhImA' bhImAH-sayAnakAH, bhagAnakakhADera 'unnAsaNagA'-utvAsanakA:-uttrAsyante-uvejyante zepanAraka-jantabo yaiste ubAsanAstaevotvAsanakAH, kimadhikena ? 'paramapahA'-paramakapaNAH yataH paraM na kimapi kRSNamarita bhayAnakaM tAha kRSNAH sarvAtigAyi kRSNavaNI ityarthaH, 'vanneNaM paNNattA-varNana-varNamAzritya varNApekSayA prajJaptAH-prarUpitAH santi mayA mahAvIreNa zepaizca tIrthakRbhiH 'sabhaNAuso !' bho zramaNAyupman ! 'te NaM tattha niccaM mItA'-te khalu nairayikAH tatrake asaMkhyAtaveM bhAga meM paryApta evaM aparyApta nAraka rahate haiN| ve nAraka kAle hote haiN| unake zarIra se kAlI AbhA nikalatI hai-ve kAlI AmA vAle hote haiN| unako dekhane mAtra se bhaya ke kAraNa romAMca ho AtA hai, arthAt ke dUsare nArakoM ko parAkASThA kA bhaya utpanna karake romAMca khaDA kara dete haiN| isI kAraNa ve bhayAnaka hote haiM aura bhayAnaka hone ke kAraNa anya nArakoM ko trAsa utpanna karate haiM / adhika kyA kahA jAya, ve varNa se paramakRSNa hote hai / 'paramakRSNa' kA tAtparya yaha ki unake samAna dUsarI koI kAlI vastu hI nahIM hai, unakA kAlApana sarvotkRSTa hotA hai| he AyuSman zramaNa, nArakAvAsa aura nAraka sabhI tIrthaMkaroM dvArA isa prakAra ke kahe gae haiN| bhAgamAM paryApta temaja aparyApta nAraka rahe che. te nArake kALA hoya che temanA zarIramAMthI kALI AbhA nikaLe che. teo kALI AbhA vALA hoya che. temane jevA mAtrathI bhayanA kAraNe mArA thaI Ave che. arthAt teo bIjA nArakane parAkASThAno bhaya utpanna karIne mArA khaDA karI de che. e kAraNe teo bhayA naka che. ane bhayAnaka hovAnA kAraNe anya nArakone trAsa utpanna kare che vizeSa zuM kahevuM, teo varNathI parama kRSNa hoya che. parama kRSNanuM tAtparya A che ke temanA sarakhI bIjI kaI kALI vastu ja nathI hotI, temanuM kALA paNuM sakRSTa hoya che. he AyuSyamAna zramaNa ! nArakAvAsa' ane badhA nAraka tIrthaka drArA A prakAranA kahevAyA che. -bhU0 78 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 prajJApanAsUtre upavarNitanarakAyAseSu nityaM -sarvadA bhItAH kSetramAvajanyamahAghorAndhakAradarzanena bhayabhItAstiSThanti, niccaM tatthA' nityam-sarvakAlam, trastA:-paramAdhArmikaparasparoktaduHkhaparamparAsaMpAtabhayAdagre'pi trAsopapannA bhavanti 'niccaM tasiyA'-nityaM-sarvakAlam, paramAdhArmikairanyonyaM vA AsitAH-trAsaM prApitAstiSThanti, tathA-'niccaM ubiggA' nityaM-satataM parasaduHsahAdhivyAdhidvandvajatApavedanAnubhavena, paramAdhArmikAnyonyopavarNitaduHkhAtu bhavena ca, udvignAH-tadvAsaparAGmukha cetaso bhavanti, 'niccaM paramasamuhasaMvaddhaM NaragamayaM'-nityam-sarvakAlam, paramamazubham-atyantAniSTama, sambaddham-anuvaddhas na tu kadAcidapi-manAgapi madhye vyavacchinnam, narakabhayam-nArakaduHkham 'paccaNubhavamANA'-pratyanubhavantaH-pratyekaM vedayamAnAH 'viharaMti'-viharanti-tiSThanti // sU0 7 // mUlam-kahi NaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI neraiyANaM pajattApajjattagANaM ThANA paNNatA ? kahi NaM bhaMte! rayaNappabhApuDhavI __ve nAraka jIva una nArakAvAsoM meM kSetra svabhAva janita atIva ghora aMdhakAra ko dekha kara sadaiva bhayabhIta rahate haiM / sadaiva trasta rahate haiM arthAt paramAdhArmikoM dvArA tathA Apasa meM eka-dUsare ko utpanna kiye gaye duHkha se sadA ghabarAe rahate haiN| paramAdhArmika bhI unheM trAsa pahuMcAte haiM / ve atyanta dussaha Adhi vyAdhi, indrajanita tApa evaM vedanA kA anubhava karate hue sadaiva udvigna rahate haiM arthAt naraka -vAsa se vimukha citta vAle bane rahate haiN| unheM nirantara hI aisA atyanta aniSTa naraka duHkha rahatA hai jo bIca meM kabhI thoDI dera ke lie bhI nahIM ruktaa| nAraka jIva isa prakAra ke duHkha kA vedana karate hue naraka meM rahate haiM // 7 // te nAraka che te narakAvAsamAM kSetra svabhAva janita atIva ghora anya kArane joIne sadaiva bhayabhIta rahe che. sadaiva trasta rahe che. arthAt paramadhAmike dvArA tathA ApasamAM eka bIjAne utpanna karAyelA du khothI sadA gabharAyelA rahe che. paramadhArmika paNa teone trAsa pahocADe che ane ApasamAM paNa teo eka bIjAne trAsa pahocADyA kare che. teo atyanta dasaha Adhi vyAdhi ka dvajanita tApa temaja pIDAno anubhava karavA chatA sadaiva udvigna rahe che. arthAta narakAvAsathI vimukha cittavALA banI rahe che. teone nirantara ja evA atyaMta aniSTa naraka saMbadhI du kha rahe che je vacamAM paNa kayAreka DIvAra mATe paNa nathI aTakatA, nAraka jIva A prakAranA dukha bhogavatAbhegavatA narakamAM rahe che. 7 | Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyodhinI TIkA hi. pada 2 sU.7 nairayikANAM sthAnAni 619 neraiyA parivasaMti ? goyalA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasya sahasta bAhallAe uvariM evaM joyaNasahassa mogAhitA, heTrA, cegaM joyaNasahassaM vajittA, majjhe aTTa huttare joyaNasamasahasse, ettha NaM syaNappabhApuDhavI neraiyANaM tIsaM nirayAvAsa saya sahassA bhavatIti makkhAyaM / te NaM NaragA aMto vahA, vAhiM cauraMsA, ahe khurakhpasaMThANasaMThiyA, niccaM dhayAratanasA, vavagayagaha caMda sUraNakkhasajoisiyappahA, meyavasA pUya paDalaruhiramaMsa cikkhillalittANule vaNatalA, asuivIsA, paramadubhigaMdhA, kAuyaagaNivaNNAbhA, kakkhaDapphAsA, durahiyAsA, asubhA Naragesu vecaNAo, ettha NaM rayaNappabhApuDhavI neraiyANaM pajjantApajattagANaM ThANA paNNattA / uvavAeNaM loya. ssa asaMkhejar3abhAge, samugdhAeNaM loyassa asaM khejar3abhAge, saTTANaM loyassa asaMkhejaibhAge / tattha NaM vahave rayaNappabhApuDhavI neraiyA parivartati, kAlA kAlobhAsA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAlagaMgA parasakirahA vaNNeNaM paNNattA samaNAuso ! / te NaM niccaM bhIyA, nicca tatthA, nicca tasiyA, niccaM udviggA, nicca paramamasuhasaMvaddhaM paramabhayaM paccaNubbhavamANA vihti|suu. 8 / chAyA - kutra khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivInaira vikANAM paryAptAparyAtakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI nairayikAH parivasanti : zabdArtha - (kahiNaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavIneraiyANaM pajattAvajjatagANaM ThANA paNNatto ? ) he bhagavan ! ratnaprabhA pRthvI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahAM haiM ? ( kahiNaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI NeraiyA parivasaMti ?) he bhagavan ! ratnaprabhA pRthvI ke nairayika kahAM zabdArtha-kahi bhate / rayaNApabhApuDhavI neraiyANa pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ?) bhagavan ! 2tnayalA pRthvInA paryApta bhane paryAsa nAronA sthAna 1 (kahi NaM bhaMte rayaNa'pabhApuDhavINeraiyA parivasaMti 1 ) he bhagavana ! kayA kahyAM ratnapralA pRthvInA nairayiSTha 4yA ra che ? (goyamA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe) Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtra gautama ! asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyA azItyuttarayojanazatasahasrabAhalyAyA upari ekaM yojanazatasahasramavagAhya, adhazcaikaM yojanasahasraM varjayitvA, madhye aSTasaptatau yojanazatasahasra, atra khalu ratnaprabhApRthivInairayikANAM triMzatnarakAvAsazatasaha srANi bhavantItyAkhyAtam / te khalu narakA antovRttAH, bahizcaturasrAH, adhaH kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH, nityAndhakAratAmasAH, vyapagatagrahacandrasUranakSatrajyotipikapathAH, medavasApUtipaTalarudhiramAMsakardamaliptAnulepanatalAH, azucivitAH, paramadurabhigandhAH, kApotAgnivarNAbhAH, karkazasparzAH, duradhyAsAH, azubhA narakAH, azubhA narakeSu vedanAH / atra khalu ratnaprabhApRthivInerayikANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge / tatra khalu vahavo ratnaprabhApRthivInairayikAH parivasanti-kAlAH kAlAvabhAsAH, gambhIralomaharpAH bhImA uttrAsanakAH paramakRSNA varNena prajJaptAH zramaNAyupman ! tatra khalu nityaMbhItAH, nityaMtrastAH, nityaM trAsitA :, nityamudvignAH, nityaM paramAsukhasambaddhaM narakabhayaM pratyanubhavanto viharanti // sU 0 8 // TIkA--atha paryAptAparyAptakaratnaprabhA pRthivI narayikANAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahiNaM bhaMte ! rayaNappabhApuDhavI neraiyANa'-gautamaH pRcchati-he bhadanta ! rahate haiM ? (goyamA ! isIse rayaNapAe puDhavIe) isa ratnaprabhA pRthvI ke (asIuttarajoyaNa sayarAhassavAhallAe) eka lAkha assI hajAra yojana moTAI vAlI ke (upari ega joyaNasahasta mogAhittA) para eka hajAra yojana choDakara (hehA cegaM joyaNasahassaM vajittA) nIce bhI eka hajAra yojana choDakara (majhe) madhya meM (ahahuttare joyaNasayasahasse) eka lAkha aThahattara hajAra yojana meM (eltha NaM) yahAM (rayaNappabhA puDhavIneraDyANa) ratnaprabhA pRthvI ke nArakoM ke (tIsaM nirayAvAsasayasahassA) tIsa lAgya mArakAvAsa (bhavaMtIti bhakkhAya) hote haiM aisA kahA gayA hai / zeSa zabdArtha pUrvavat // 8 // mA 2tnaprabhA pRthvInA (asIuttara joyaNa sayasahassa pAhallAe) me sAma mesI 9012 yona mITa khAnA (ucari ega joyaNasahamsamogAhittA) 652 huna2 yosana tyane (havA cegaM joyaNasahassaM vajjitta) nIye 5 4 12 yoni choDIna. (majjhe) madhyabhA (aThahattare joyaNasayasahasse) 4 5 254ye| te2 702 yonimA (etyaNa) bhI (rayaNappabhA puDhavI neraiyANaM) 2.napramA pRthvInA nAnA (tIma nirayAvAsasayasahassA) jIma sAma nA24Asa (bhavaMtI timakkhAyaM) 29 che. oma pAyeda cha zeSa zahA pUrvavat // 8 // Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.8 nairayikANAM sthAnAni kutra khalu-smin pradeze-ratnAbhApRthivInerayikANAm 'pajjattApajjattagANaM' paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni ? tadeva prakArAntareNa cispaSTArtha pRcchati 'kahiNaM bhaMte ! isaNappamApuDhavI neradayA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze ratnaprabhApRthivInairayikAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-'gogamA !' he gautama ! 'isIse rayaNappabhAe puDhavIe'-asyA ratnapramAyAH pRthivyAH 'atIuttara joyaNasayasahassavAhallAe uvari'- azItisaramottarayojanazatasahasrabAhalyAyAH-azItisahasrAdhikalakSayo__ janavistArAyAH, upari 'egaM joyaNasahastamogAhittA'-ekaM yojanasahastramavagAhya 'heTAcegaM joyaNasahassaM vajjittA'-adhazcaka yojanasahakhaM varjayitvA 'majjhe ahuttare joyaNasayasahasse' madhye aSTasaptatau yojanazatasahate-aSTasaptatisahasrAdhikalakSayojaneSu 'ettha NaM atra khala-uktasthAneSu 'rayaNappabhApuDhavIneraiyANaM' ratnaprabhApRthivInairayikANAm 'tIsaM nirayAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM-triMzagnirayAvAsazatasahasrANi-zillakSanarakAvAsAH, bhavantItyAkhyAtam-kathitaM mayA____TIkArtha-atha ratnaprabhA pRthvI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA karane ke lie kahate haiM / gautama svAmI ne prazna kiyA-bhagavan ! ratnaprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahAM haiM / isI viSaya ko adhika spaSTatA ke lie prazna kiyA gayA-bhagavan ! ratnaprabhA ke nAraka kahAM rahate haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! yaha ratnaprabhA pRthivI eka lAkha assI hajAra yojana moTI (jADI) hai| isake UparI bhAga se eka hajAra yojana avagAhana karane para arthAt eka hajAra yojana UparI bhAga ko choDa kara tathA nIce bhI eka hajAra yojana choDa kara bIca ke eka lAkha aThahattara hajAra yojanoM meM, ratnaprabhA pRthivI ke nArakoM ke TIkAIhave ratnaprabhA pRthvInA paryAya ane aparyApta nArakenA sthAna AdinI prarUpaNa karavAne mATe kahe che zrI gautamasvAmIe prazna karyo he bhagavad ' ratnaprabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nArakanA rathAna kayA che ? e viSayanI adhika spaSTatAne mATe prazna karA-he bhagavana ' ratnaprabhAna nAraka kayA rahe che ? zrI bhagavAna uttarade che-he gautama ! A ratanaprabhA pRthvI eka lAkha eMsI hajAra jana moTI (jADI) che. tenA uparanA bhAgathI eka hajAra jana ava gahana karavAthI arthAt eka hajAra rojana uparanA bhAgane tathA nIce paNa eka hajAra jana choDIne vacalA eka lAkha aDasaTha hajAra ejanamAM ratna Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 prajJApanAsUtre mahAvIreNa anyaizca tIrthakRdbhiH, 'te NaM naragA aMto baTTA'-te khalu narakAH-ratnaprabhApRthivI triMgalThakSanarakAbAsAH, antaH-madhye Abhyantare ityarthaH, vRttAH-vRttAkArAH 'vAhiM cauraMsA'-bahirmAge caturastrA:-catusrAkArAH, 'ahe khurappasaMThANasaMThiyA'adhaH-adhobhAge bhUmitale ityarthaH kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH, kSuraprasya graharaNavizeSa syevasaMsthAnam-tIkSNatArUpa AkAra stena saMsthitA, iti kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH 'niccaMdhayAratamasA'-nityAndhakAratAmasAH, nityaM-sarvakAlam andhakAratAmasA:-tamasA sarvakAlAndhakArAH, ataeva 'vavagayagahacaMdasUranakkhattajoisiyapahA-vyapagatagrahacandrasUryanakSatrajyotipkapathAH, vyapagataH paribhraSTaH grahacandrasUryanakSatrarUpANAm upalakSaNakhAt tArArUpANAJca jyotipkANAM prabhAyuktAnAM devAnAM panthAH-mAgoM yebhya ste vyapagatagrahacandrasUryanakSatrajyotipkapathAH, 'medavasApUyapaDalaruhiramaMsacikkhillalittANulevaNAtalA'-medovasApUti paTalarughiramAMsa cikkhilaliptAnulepanatalAH, svabhAvaniSpannai meMdovasApUtirudhiramAMsairyazcikkhilla: kardamastena liptam-upadigdham, anulepanena-sakRlliptasya pauna: punyopalepanena, upacitaM talaM-bhUmibhAgo yeSAM te tathAvidhAH, ataevAha-'asuivIsA'azucivIbhatsAH, azucaya:-apavitrA:-apakvagandhAH vIbhatsA:-atyantajugutIsa lAkha, nArakAyApta haiM aisA maiMne tathA anya tIrthaMkaroM ne bhI kaho hai| ve ratnaprabhA ke tIsa lAkha nArakAbAsa andara se golAkAra haiM, bAhara ke bhAga meM caukora haiM aura nIce kSurana (khurape) nAmaka zastra ke samAna tIkhe AkAra vAle haiN| sadaiva andhakAra yukta hone le aMdhere haiM, kyoM ki vahAM graha, candramA, sUrya, nakSatra Adi jyotiSkoM kA saMcAra nahIM hotA hai| upalakSaNa se vahAM tAroM kA bhI abhAva samajha lenA caahie| ve nArakAvAsa svabhAvasiddha meda, carvI, saDe rudhira aura mAMsa ke kIcaDa ke lepa se lipta tala vAle haiN| isI kAraNa azuci haiM aura vIbhatsa haiM yA apakva gaMdha vAle haiN| bahuta hI ghRNAjanaka prabhA pRthvInA nArakenA nArakAvAsa trIsa lAkha che, evuM meM tathA anya tIrtha" karee paNa kahyuM che. te ratnaprabhAnA trIsa lAkha nArakAvAsa aMdarathI gaLAkAra che. bahArathI caturasa che (cArasa) ane nIce (sajAyA) bhurakhanA samAna tIrNa AkAravALA che. sadeva andhakAra yukta hovAthI aMdhArAvALA che. kemake tyA graha, candramAM sUrya, nakSatra vigere tiSkane saMcAra nathI thatuM. upalakSaNa thI tyAM tArAone paNa abhAva samajI levA joIe te nArakAvAsa svabhAva siddha meda, cabI saDela lehI ane mAsanA kIcaDanA lepathI lipta taLavALA che e kAraNe apavitra che ane bIbhatsa che agara apakvagaMdha vALA che khUbaja dhRNAjanaka che. parama dudhavALA che mRta gAya AdinA saDelA kale Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.8 rayikANAM sthAnAni 623 psitAceti tathAvidhAH 'paramadubhigaMdhA' paramadurabhigandhAH-mRtagAdikalevarebhyo'pi atyantAniSTadurabhigandhAH, 'kAuya agaNivannAbhA' kApotAgnivarNAbhAH -mAyamAnalohAgnijvAlAsadRzAH 'kakkhaDaphAsA'-karkazasparzAH, karkazAHkaThorAH, atIvaduHsahAH sparzA yeSAM te karkazatparzAH, 'durahiyAsA'-duradhyAsAH, duHsahA ityarthaH, 'amubhA NaragA' azubhAH-aramaNIyAH, narakAH-narakAvAsA bhavanti, 'amubhA Naragesu veyaNAo' azubhAH narakepu vedanA bhavanti, 'ettha NaM' atra khalu-uparyuktasthAneSu 'rayaNappabhApuDhavInerajhyA ||'-rtnprbhaa pRthivInairayikANAm 'pajjattApajjattagANaM' paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA'-sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni santi, 'uvavAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge' -upapAtena-upapAtApekSayA lova syA saMkhyeyatamebhAge, 'samugdhA eNaM loyassa asaMhe.jjaimAge' samudghAtena-samudaghAtApekSayA loka sya asaMkhyeyatame bhAge, 'sahANeNaM loyarasa asaMkhejai bhAge / svasthAnena-svasthAnApekSayA lokasya asaMkhyeyatame bhAge paryAptAparyAptakAH haiN| durgadha vAle haiM-mRta gAya Adi ke saDe hue kalevaroM se bhI adhika aniSTa badabU vAle haiN| kApota agni ke samAna varNa vAle haiM arthAt dhoM kI jAtI huI lohAgni kI jvAlAoM ke sadRza haiN| unakA sparza itanA kaThora hotA hai ki sahanA kaThina hotA hai / isI kAraNa ve duradhyAsa kahe jAte haiN| ve narakAvAsa azubha arthAt aramaNIya hote haiM aura vahAM kI vedanAeM bhI azubha hotI haiN| ____ ina uparyukta sthAnoM arthAt nArakAvAsoM meM ratnaprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke svasthAna kahe haiN| ve upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM hote haiM, samudghAta kI apekSA loka ke asaMkhyAta meM bhAga meM hote haiM aura svasthAna kI apekSA bhI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM hote haiM / ina sthAnoM meM bahuta-se rtnvarothI paNa adhika aniSTa badaba vALA che. kapota agninA samAna varNavALA che arthAt pheMkAtA evA lehAgninI javALAonA sadaza che. teone sparza eTale badhe kaThora hoya che ke sahana karavuM kaThaNa paDe che. e kAraNe teo duravyAsa kahevAya che. te narakAvAse azubha arthAt aramaNIya hoya che ane tyAMnI vedanAo paNa azubha hoya che - A uparyukta sthAne arthAt nArakAvAsamAM ratnaprabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nArakonA svAsthAna kahyA che. teo upapAtanI apekSAe lekanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM hoya che. samughAtanI apekSAe lekanA asaMgmAtamAM bhAgamAM hoya che. ane svasthAnanI apekSAe paNa lekanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhApanAsUtra ratnaprabhApRthivInairiyikA vartante, 'datya NaM kaha rayaNappabhApuhavI nerajhyA parivati' tatra khalu-upayuktasthAneSu vayo ratnapramApRthivI narayikAH parivasanti, te ca nairayikAH 'kAlA kAlobhAsA' kRSNAvabhAsAH-atyanta-kRSNAvaNaH 'gaMbhIralomaharisA'-gambhIralomahI:-gambhIrA:-atyantotkaTAH, lomaharpA:-romAJcodgamAH, bhayavazAd yebhyaste tathAvidhA ityarthaH, ata eva bhImA':-bhImA:-bhayAnakAH 'uttAsaNagA'-uttAsanakA:-uttrAsajanakAH, atyantAtakotpAdakA ityarthaH, 'parama kiNhA'-paramakRSNAH -atyantakRSNavarNAH meNaM paNNattA' varNana-varNApekSayA atIva kRSNAH prajJaptA' santi mayA mahAvIreNa, anyaizca tIrthakRdbhiH, 'samagAuso !' bho zramaNAyupmana ! te NaM niccaM bhIyA' te khalu ratnaprabhApRthivInarayikAH, nityaM-sarvakAlaM bhItAH-bhayabhItA bhavanti, 'nicca tatthA'-nityaMsarvakAlaM trastAH-trA5yulAstiSThanti 'nicca tasiyA' nityaM-sadA trasitAH-parasparaM paramAdhAmikai trAsaM prApitA bhavanti 'niccaM ubiggA' nityam-sarvakAlam udvignA:-udvegavantastiSThanti, 'viccaM paramasuhasaMbaddhaM garagabhayaM'-nityamsatataM paramamazubham atyantAmanIyam sambaddham-anubaddham-madhye vicchedavarjitam narakamayam 'paccaNubhavamANA'-pratyatumavantaH, pratyekaM vedayamAnAH 'viharaMti' viharanti tiSThanti // sU0 8 // prabhA pRthivI ke nAraka rahate haiN| ve kAle aura atyanta kAlI AbhA vAle hote haiM / unako dekhane se hI bhaya ke kAraNa romAMca ho AtA hai / isa kAraNa ve bhayaMkara haiM aura atyanta AtaMkajanaka haiM / ve varNa se atyanta hI kAle kahe gae haiM he AyuSman zramaNa ! ve nAraka jIva sadaiva bhayabhIta bane rahate haiM, hamezA trAsa yukta rahate haiN| aura parampara tathA paramAdhArmikoM dvArA trAsa ko prApta hI rahate haiM / sadaiva udvigna rahate haiM aura sadA atyanta aniSTa evaM lagAtAra bane rahane vAle narakabhaya kA anubhava karate haiM / // 8 // hoya che. A sthAnamAM ghaNuM ratnaprabhA pRthvInA nAraka rahe che teo kALA ane atyantakALI AbhAvALA hoya che. teone jovAthI ja bhayane lIdhe mArA thaI Ave che e kAraNe te bhaya kare che ane atyanta AtaMkajanaka che. teo raMge atyaMta kALa kahelI che. AyuSyamAna zramaNa te nAraka jIva sadaiva bhayabhIta rahyA kare che hamezA trAsa yukta rahe che ane paraspara tathA paramA dhArmika drArA karAyelA trAsathI trasta ja rahe che, sadaiva udvigna rahe che ane sadA atyanta aniSTa temaja satata thanArA narapha bhayane anubhava karatA rahe che. 8 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.9 nairayikANAM sthAnAni ___ mUlam-kahi NaM bhaMte ! sakarappabhApuDhavIneraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ? kahiNaM bhaMte ! sakarappamApuDhavIneraiyA parivasaMti ? goyamA ! sakarappamApuDhavIe battIsuttara joyaNasayasahassa bAhallAe uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhittA, heTrA cegaM joyaNasahassaM vajittA maJjhe tIsuttare joyaNasayasahasse, ettha NaM sakkarappabhApuDhavIneraiyANaM paNavIsaM nirayAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM / teNaM NaragA aMtoTTA, bAhiM cauraMsA, ahe khurappasaMThANasaMThiyA niccaMdhayAratamasA vavagayagahacaMdasUranavakhattajoisiyapahA meyavasApUyapaDalaruhirasaMsacikkhilla. littANulevaNatalA asuivIlA paramadubmigaMvA kAuya agaNi. vannAbhA kavakhaDapphAsA durahiyAsA asubhA paragA, asubhA Naragesu veyaNAo, ettha NaM sakkarappabhApuDhavIneraiyANaM pajjatApajattagANaM ThANA paNNattA, uvavAeNaM logassa asaMkhejaibhAge, samugdhAeNaM logassa asaMkhejjaibhAge, saTANeNaM logassa asaMkhejaibhAge, tattha NaM vahave sakarappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti, kAlA kAlobhAsA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAsaNagA paramakiNhA vanneNaM paNNattA samaNAuso! / teNaM niccaM bhIyA, niccaM tatthA, nicca tasiyA, nicca uvviggA, niccaM paramamasuhasaMbaddhaM nagarabhayaM paJcaNubbhavamANA viharaMti ||suu0 9 // chAyA-kutra khalu bhadanta ! zarkarAprabhApRthivInairayikANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! zarkarAprabhApRthivInairayikAH parivasanti ? gautama ! zarkarAprabhApRthivyA dvAtriMzaduttarayojanazatasahasrabAhalyA yA upari eka zabdArtha-(kahi NaM bhaMte ! sakkarappabhApuDhavIneraiyANaM pajattApajjattagANaM ThANA paNNatto ?) bhagavan ! zarkarAprabhA pRthivI ke paryApta aura zahAtha-(kahi NaM bhaMte / sakkarappabhA puDhavI neraiyANaM pajjattApajattagANaM ThANA paNNattA ) 3 mApan / 242mA pRthvInA paryApta mane mata nA sonA pra0 79 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 prajJApanAsUtre yojanasaharamavagAhya, adhazcaikaM yojanasahasraM varjayitvA madhye triMgaduttare yojanazatasahasra, atra khalu zarkarAprabhApRthivInairayikANAM paJcaviMzatinirayAvAsazata sahasrANi bhavantItyAkhyAtam / te khalu narakA anto vRttAH, vahizcaturasrAH, adhaH kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH, nityAndhakAratAmasA vyapatagrahacandrasUranakSatrajyotipikapathAH medavasApUti paTalarudhiramAMsakardamaliptAnulepanatalAH azucivitrAH, paramadurabhigandhAH kApotAgnivarNAbhAH karkazasparzAH duradhyAsA azubhA narakAH, azubhA narakeSu vedanAH, atra khalu zarkarAprabhApRthivI nairayikANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samu dghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge, tatra khalu bahavaH zarkarAprabhApRthivInairayikAH parivasanti, kAlAH kAlAvabhAsA gambhIralomaharSA bhImA uttrAsanakAH paramakRSNA varNena prajJaptAH zramaNAyupman te khalu nityaM bhItAH, nityaM trastAH, nityaM trastAH, nityamudvignAH, nityaM paramAsukhasambaddhaM narakabhayaM pratyanubhavanto viharanti ||suu09|| aparyApta nArakoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? (kahi NaM bhaMte ! sakkarappabhA puDhavIneraDyA parivasaMti ?) he bhagavan ! zarkarAprabhA ke nAraka kahAM rahate haiM ? (goyamA ! sakkarappabhAe puDhavIe uvariM) he gautama ! zarkarAprabhA pRthivI ke Upara (pagaM joyaNasahassaM avagAhittA) eka hajAra yojana avagAhana karake (heTThA cegaM joyaNasahassaM) aura nIce eka hajAra yojana (vajjittA) choDa kara (majjhe) madhyabhAga meM (tIsuttare joyaNasahasse) eka lAkha tIsa hajAra yojana meM (ettha NaM) yahAM (sakkarappabhA puDhavIneraiyANaM) zarkarAprabhA pRthivI ke nArakoM ke (paNavIsaM) paccIsa (nirayAvAsasayasahassA) lAkha nArakAvAsa (bhavaMtIti makkhAyaM) haiM aisA kahA hai (te NaM NaragA) ve naraka (aMto vahA) andara golAkAra haiM (vAhiM cauraMsA) bAhara caukora haiM (ahe khurappasthAna 4yAM hAM che ? (kahiNaM bhaMte / sakkarappabhA puDhavIneraiyA parivasaMti ) 3 bhagavan / 042pramAnA nA24 4yAM rahecha ? (goyamA / sakkarappabhAe puDhavIe uvari) gautama / zarAmA pRthvInA 52 (egaM joyaNasahassaM ogAhittA) me utara yo mavAna zane (hedvA-cegaM joyaNasahassa) mana nAye ye tara yona vajjitto) ch|ddiin (majhe) madhyabhAgamA (tIsuttare joyaNasayasahasse) ke sAtha trIsa 2 yonama (etthaNaM) mahI (sakarappabhA puDhavI neraiyANaM) zarAmA pRthvInA nanA (paNavIsa) paccIsa (nirayAvAsasayasahassA) anu nA24vAsa (bhavaMtIti makkhAya) che sebha yu cha (te NaM garagA) te n2hai| (aMto vaTTA) ma42 452 cha (vAhiM cauraMsA) 5.2 yatu2kha the|2s che (ahe khuppasaMThANa saMThiyA) Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.9 narayikANAM sthAnAni 627 TIkA-atha paryAptAparyAptakazarkarApramA pRthivInairayikANAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahi NaM bhaMte ! sakarappabhApuDhavIneraiyANaM' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze zarkarAprabhApRthivInaira yikANAm 'pajjattApajjattagANaM' paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni ? tadeva vizadayituM prakArAntareNa pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! sakarappabhApuDavIneraiyA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze zarkarAprabhApRthivInairayikAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA !' he gautama ! sakarappabhApuDhavIe'-zarkarAprabhApRthivyAH , 'vattIsuttarajoyaNasayasahassavAhallAe' -dvAtriMzatsahasrottarayojanazatasahasravAhalyAyAH-dvAtriMzatsahasrAdhikalakSayojanavistArAyAH, 'upari' upari-Urdhvam 'egaM joyaNasahassaM ogAhittA' --eka yojanasahasramavagAhya 'heTThA cegaM joyaNasahassaM vajjittA'-adhazca-adhobhAge ekaM yojanasahasraM varjayitvA 'majjhe tAsuttare joyaNasa yasahasse'-madhye triMzaduttare yojanazatasahasre-triMzatsahasrAdhikalakSayojanesu 'ettha NaM'-atra khalusaMTANasaMThiyA) nIce khurapAke AkAra ke tIkSNa-haiM (nicaMdhayAratamasA) nitya aMdhakAra se tAmasa hai ityAdi pUrvavat // 9 // TIkArtha-ava zarkarAprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA karane ke lie kahate haiM / gautama svAmI ne prazna kiyA-bhagavan ? zarkarAprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahAM kahe gae haiM ? isI ko spaSTa karane ke lie kahA hai-bhagavan ! zarkarAprabhA ke nAraka kahAM nivAsa karate haiM ? bhagavAn ! uttara dete haiM-he gautama ! eka lAkha battIsa hajAra yojana moTAI vAlI zarkarAmamA pRthivo ke Upara ke eka hajAra yojana bhAga ko choDa kara tathA nIce se bhI eka hajAra yojana bhAga ko choDa kara nAya surapAnA mAravANA tI che (niccaMdhayAratamasA) nitya anyathA tAmasa che. IyAdi pUrvavat 9 che TIkAI--have zarkaraprabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nArakenA sthAna AdinI prarUpaNa karatA kahe che. zrI gautama svAmIe prazna karyo-he bhagavan ! zarkarAmabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nArakanA sthAna kayA hevAyelA che tene spaSTa karavAne mATe kahyuM che-bhagavana | zarkaraprabhAnA nAraka kayA nivAsa kare che ? * zrI bhagavAna uttara Ape che-he gautama eka lAkha batrIsa hajAra jana moTAI vALI zarkarA prabhA pRthvInA uparanA eka hajAra jana bhAgane cheDIne Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakSApanAsUtre uktasthale 'sakarappabhApuDhavIneraiyANaM' zarkarAprabhApRthivInairayikANAm 'paNavIsaM nirayAvAsasayasahassA havaMtIti makkhAyaM-paJcaviMzatinarakAvAsazatasahasrANipaJcaviMzatilakSanarakAvAsA bhavantItyAkhyAtaM mayA mahAvIreNa, anyaizca tIryakRdbhiH, 'teNaM garagA aMto vaTTA'-te khalu-pUrvoktA narakAH paJcaviMzatilakSanarakAvAsAH, antaH-madhye Abhyantare vRttAH-vRttAkArAH bAhiM cauraMsA'-bahirbhAge caturasrAHcaturasrAkArAH 'ahe khurappasaMThANasaMThiyA'-adha:-adhobhAge, kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH kSuraprasya-grahaNavizepasyeva saMsthAnam-AkArastIvratAlakSaNaM tena saMsthitAH 'niccaM. dhayAratasA'-nityAndhakAratAmasAH, nityaM-sarvakAlam prakAzAbhAvena andhakArAvRtA ityarthaH, 'vavagayagahacaMdasUranarakkhattajoisiyappahA' -vyapagatagrahacaMdrasUryanakSatrajyotiSkapathA:-vyapagataH-paribhraSTaH grahacandrasUryanakSatrarUpANAm upalakSaNakhAt tArArUpANAJca jyotiSkANAM panthAH mArgoM yebhyaste tathAvidhA ityarthaH, tathAmedavasApUyapaDalaruhiramaMsacikkhilalittANulevaNatalA'- medovasApUtipaTalarudhiramAMsaiyazcikkhilla:-kaImastena liptam-upadigdham, anulepanena-paunaH punyAnulepanena upacitaM talaM-bhUmibhAgo yepA te tathAvidhAH, ataeva-'asuivIsA'-azumadhya meM, eka lAkha tIsa hajAra yojana meM zarkarAprabhA pRthivI ke nArakA ke paccIsa lAkha nArakAvAsa haiM, ais| maiMne aura sabhI anya tIrthaMkaroM ne nirUpaNa kiyA hai| ve paccIsa lAkha naraka andara golAkAra haiM, bAhara caukora haiM, nIce khurapA ke samAna tIkhe haiM / prakAza kA abhAva hone ke kAraNa sadaiva aMdhakAra se vyApta rahate haiM / vahAM graha, candramA, sUrya, nakSatra aura upalakSaNa se tAro rUpa jyotiSakoM kA saMcAra nahIM hotA ve meda, carvI, mavAda tathA rudhira aura mAMsa ke kocaDa ke lepa se puna: puna: lipta tale vAle hote haiM, isa kAraNa azuci aura ghRNAspada haiM yA tathA nIcethI paNa eka hajAra yojana bhAgane cheDIne madhyamAM eka lAkha trIsa hajAra janamA zarkarA prabhA pRthvInA nArakonA paccIsa lAkha narakAvAsa che. - evuM me ane badhA tIrtha karee nirUpaNa karyuM che. te paccIsa lAkha naraka andara gaLAkAra che. bahAra caturasa che. nIce khurapAnA sarakhA tINa che. prakAzane abhAva hovAnA kAraNe sadaiva a dhArAthI vyApta rahe che. tyA graha, candramA, sUrya, nakSatra ane upalakSaNathI tArA rUpa tiSkane sa cAra thatuM nathI. te meda, cabI, mavAda parU tathA lehI ane mAsanA kIcaDa lepathI puna puna lipta taLavALA hoya che. A kAraNe azuci Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA hi. pada 2 sU.9 nairayikANAM sthAnAni 629 civIbhatsAH, azucayaH - apavitrAH, vIbhatsA:- atyantajugupsitA visrAvA apakvagandhAH 'paramadubbhigaMdhA' - paramadurabhigandhAH, atyanta durgandhayuktAH, 'kAuagavinAbhA' - kApotAgnivarNAmAH- dhmAyamAnalohA gnivarNakAntayaH 'karUkhaDaphAsA' - karkazasparzAH, karkazaH- kaThoraH sparzo yepA te tathAvidhAH, 'durahiyAsA' - duradhyAsAH, duHkhena adhyAsyante - sahyante iti duradhyAsAH - ' asubhA garagA' - azubhAH narakAH-narakAvAsAH 'azubhA paragesu veyaNAo' azubhAH narakeSu vedanAH bhavanti, 'ettha NaM' atra khalu - uparyuktasthale 'sakkarappa bhApuDhavAneraiyANaM' zarkarAprabhApRthivInairayikANAm 'pajjattApajjattagANaM' paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA' - sthA nAni - svasthAnAni prajJaptAni, 'uvavAeNaM, samugdhAeNaM, sahANeNa' - upapAtena - upapAtApekSayA, samudghAtena samudvAtApekSA svasthAnena svasthAnApekSayA 'logassa asaMkhejjaibhAge'-lokasya asaMkhyeyabhAge paryAptA paryAptakAH zarkarApramApRthi - vanairayikA vartante, 'tattha NaM bahave sakarappamApuDhavIneraiA parivasaMti' - tatra khalu - pUrvoktasthAneSu vahavaH zarkarApramApRthivInerayikAH parivasanti, te ca zarkarApraapakva gaMdha vAle haiM, ghora durgandha se yukta haiM, kApota agni ke varNa sarIkhe haiM arthAt dhoMkI jAtI huI lohAgni ke sadRza AbhA vAle haiM / unakA sparza vaDA hI kaThora hotA hai, ataeva ve dussaha haiM / ve sabhI naraka azubha haiM aura vahAM ko vedanAeM bhI azubha haiM / inameM zarkarAprabhA ke paryApta aparyApta nArakoM ke svasthAna kahe gae haiM / upapAta kI apekSA, samudghAta kI apekSA aura svasthAna kI apekSA loka ke asaMkhyAtave bhAga meM paryApta aura aparyApta zarkarA - prabhA ke nAraka rahate haiM / ina pUrvokta sthAnoM meM zarkarAprabhA ke bahutase nAraka nivAsa karate haiM / ve kRSNa varNa, kRSNa AbhA vAle, atyanta utkRSTa romAMcajanaka, bhayAnaka aura trAsotpAdaka haiM / he AyuSman ane ghRNAspada che athavA apavaMga dhavALA che. dheAra dunyathI yukta che kapAta agninA raga sarakhA che. arthAt dhamAtA lehAgninA sarakhI AbhAvALA che. temanA sparza khUbaja kaThAra hAya che. tethI ja te 6 sahu che. te badhAM naraka azubha che ane tyAnI vedanAe paNa azubha che. temA zarAprabhAnA paryApta ane aparyApta nArakeAnA svasthAna kahelA che. upapAtanI apekSAe. samruddhAtanI apekSAe ane svasthAnanI apekSAe leAnA asa khyAtamA bhAgamA paryApta ane aparyApta zarkarAprabhAnA nAraka rahe che. A pUrvokta sthAneAmAM zarAprabhAnA ghaNA naraka nivAsa kare che. te sRRSNuvarza, ISNu mAlAvANI. atyanta utkaTa rAmAMca janaka bhayAnaka ane Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prezApanAsUtra bhApRthivInairayikAH 'kAlA'-kRSNAH-kRSNavarNAH, 'kAlobhAsA'-kRSNAvabhAsore gaMbhIralomaharisA'-gambhIralomaharpAH-gambhIra:-atyantotkaTaH, lomaharpaH-romAcodgamo yeSAM te gambhIralomaharpAH, ataeva 'bhImA,-bhImAH-bhayAnakAH uttAsaNagA' uttrAsanakAH-uttrAsajanakAH, 'paramakiNhA'-paramakRSNA:-atyantakRSNavarNAH, 'vaNNeNaM paNNattA'-varNena-varNApekSayA prajJaptAH prarUpitAH santi, 'samaNAuso ! he zramaNAyuSman ! 'te NaM niccaM bhItA'-te khalu-paryAptAparyAptakAH zarkarAprabhApRthivInairayikAH, nityaM-sarvakAlam, bhItAH-bhayabhItAstiSThanti, 'niccaM tatthA'-nityaM-sarvakAlam trastAH-trAsayuktAH, 'niccaM tasiyA'-nityaM-sarvakAlaM --trAsitAH-trAsaM prApitAH, 'niccaM uciggA'-nityaM satatam udvignA:-udvega vantaH, 'niccaM paramamasuhasaMvaddhaM garagabhayaM'-nityaM-sarvakAlam paramamazubham-atyatAniSTam, sambaddham-anubaddhaM madhye vicchedavarjitaM narakabhayam "paccaNubhavamANA' -pratyanubhavantaH- pratyekamanubhavantaH 'viharaMti'-viharanti-tiSThanti ||suu09|| ___ mUlam-kahiNaM bhate ! vAluyappabhApuDhavIneraiyANaM pajattApajjattagANaM ThANA paNNatA ? kahi NaM bhaMte ! vAluyappabhApuDhavIneraiyA parivasati ? goyamA ! vAluyappabhApuDhavIe aTThAvIsuttara joyaNasayasahassavAhallAe uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhitA, heTA cegaMjoyaNasahassaM vajjittAmajhe chabbIsuttara joyaNasahasse, ettha NaM vAluyappabhAneraiyANaM pannarasanirayAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM / teNaM NaragA, aMto vaTTAvAhiM cauraMsA, ahe khurappasaMThANasaMThiyA, niccaMdhayAratamasA, vavagayagaha caMdasUranakkhattajoisiyapahA, meyavasA pUyapaDalaruhiramaMsacikkhillalittANulevaNatalA, asuivIsA, paramadubhigaMdhA, kAuyaaamaNa ! ve varNa kI apekSA se paramakRSNa kahe gae haiM / ve nArakaM sadaiva bhayabhIta rahate haiM, sadaiva trAsayukta hote haiM, sadaiva trAsa ko prApta rahate haiM, sadaiva udvegayukta rahate haiM aura nirantara bane rahane vAle atyanta azubha narakabhaya kA anubhava karate hue vahAM rahate haiM // 9 // tpAdaka che. he Ayumana zramaNa ! teo varNanI apekSAe parama kRSNa kahelAM che te nAke sadaiva bhayabhIta rahe che. sadaiva uga cuta rahe che ane nira tara bananArA atyata azubha naraka bhayane anubhava karatA thakA tyAM rahe che tyAM Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TokA dvi. pada 2 sU.10 nairayikANAM sthAnAni gaNivannAbhA, kakkhaDaphAsA, durahiyAsA asubhA NaragA, asubhA Naragesu veyaNAo, ettha NaM vAluyappabhApuDhavIneraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA, uvavAeNaM loyasla asaMkhejjai bhAge, samugghAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, saTANeNaM loyasta asaMkhejjaibhAge, tattha jaM vahave vAluyappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti-kAlA kAlobhAsA gaMbhIra lomaharisA bhImA uttAsaNagA paramakiNhA vaNeNaM paNNatA samaNAuso ! / teNaM niccaM bhIyA niccaM tatthA, niccaM tasiyA, niccaM uThivaggA niccaM paramamasuhasaMbaddhaM NaragabhayaM paJcaNubbhavamANA viharaMti ||suu0 10 // chAyA-kutra khalu bhadanta ! vAlukAprabhApRthivInairayikANaM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! vAlukAprabhApRthivInairayikAH parivasanti ? gautama ! vAlukAprabhApRthivyA aSTAviMzatyuttarayojanazatasahasrabAhalyAyA upari ekaM yojanasahasramavagAhya, adhazcaikaM yojanasahasraM varjayitvA madhye paiviMza zabdArtha-(kahi NaM bhaMte ! vAluyappabhA puDhavIneraiyANaM pajattApajjatANaM ThANA paNNattA?) he bhagavana ! vAlukAprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahA~ kahe gae haiM ? (kahi NaM bhaMte ! vAluyappabhApuDhacInerajhyA .parivasaMti ?) he bhagavan ! vAlukAprabhA ke nAraka kahA~ nivAsa karate haiM ? (goyamA ! vAluyappabhApuDhavIe aTThAvIsuttarajoyaNasayasahassavAhallAe) he gautama ! eka lAkha aTThAIsa hajAra yojana moTI vAlukAprabhA pRthivI ke (uvariM) Upara ke (egaM joyaNasahassaM) eka ejAra yojana (ogAhittA) avagAhana karake (heTA cegaM joyaNasahassaM vajittA) aura nIce eka hajAra yojana choDakara (majjhe ___4Atha-(kahiNaM bhaMte / vAluyApabhA puDhavI neraiyANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ?) bhagavana vAyumA pRthvInA paryApta mane sAta nArI sthAna :yAM sAM che ? (kahiNaM bhaMte / vAluyappabhA puDhavI neraiyA parivasaMti !) bhagavan vAyupramAnA nA24 4yAM nivAsa 42 cha 1 (goyamA / vAluyappabhA puDhavIe aTThAvIsuttarajoyaNasayasahassavAhallAe) 3 gautama / me4 sA madhyAvAsa Data2 yona moTI pAkhumA pRthvInA (ubariM) 52nA (egaM joyaNasahassaM) me 12 yAna (ogAhittA) 2mAuna 4zana (heDA gaM joyaNasahassaM Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre tyuttarayojanasahasre, atra khalu vAlukApramA pRthivI narayikANAM paJcadazanarakAvAsazatasahasrANi bhavantItyAkhyamam / te khalu narakA anto vRttAH, vaddizcaturasrAH, adhaH kSurapra saMsthAna saMsthitAH, nityAndhakAratAmasAH, vyapagatagraha candrasUranakSatra jyotiSkapathAH, medavasApUtipaTala rudhiramAMsa kardamaliptAnulepanatalAH, azucivisrAH paramadurabhigandhAH kApotAgnivarNAbhA : karkazaraparzAH duradhyAsAH, azubhA narakaSu vedanAH, atra khalu vAlukAprasApRthivI nairayikANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapatena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge, tatra khala bahavo vAlukAprabhA pRthivI nairayikAH parivasanti - kAlAH kAlAvabhAsAH gambhIralomaharpAH bhImAHuttrAsanakAH paramakRSNA varNena prajJaptAH zramaNAyupphana ! / te khalu nityaM bhItAH, nityaM trastAH, nityaM trAsitAH, nityamudvignAH, nityaM paramAmukhasambaddhaM narakabhayaM pratyanubhavanto viharanti / / sU0 10 // 632 TIkA - atha paryAptAparyApta kavAlukAprabhA pRthivI nairayikANAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha- 'kahi NaM bhaMte ! vAluyappabhApuDhavI neraiyANaM' - he bhadanta ! kutra khala bAlukAprabhA pRthivInairayikANAm ' pajjattApajjattagANaM' - paryAptAparyAptakAnAm chabvIsuttarajoyaNasahasse) bIca meM eka lAkha chabbIsa hajAra yojana bhAga meM ( ettha NaM) yahAM (vAlayappabhApuDhavIneraiyANaM) vAlukAprabhA pRthvI ke nArakoM ke (pamnarasa nirayAsa sayasahassA) pandraha lAkha nArakAvAsa ( bhavatIti makkhAyaM) hote haiM, aisA kahA hai (te NaM NaragA) ve naraka (aMto vahA ) bhItara se gola haiM ityAdi pUrvavat // 10 // TIkArtha-u - aba vAlukAprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai / gautama svAmI prazna karate haiM- bhagavan ! vAlukAprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahA~ kahe haiM ? isI ko spaSTa karane ke lie kahA- bhagavan vAlukAprabhA prathivI ke nAraka kahAM nivAsa karate haiM ? he bhagavAn ne vajjittA) ramane nIthe the unnara tholna choDIne (majjhe chatrIsuttarajoyaNasayasahasse) pathabhA me sAtha chavvIsa hunara yonana lAgamAM (etthaNaM) aDIM ( vAluyappabhA puDhavI neraiyANaM) vADAyalA pRthvInA naar| ( pannarasanirayAvAsa - sayasaharasA) paMDharasAtha nArAvAsa ( bhavatIti makkhAyeM) thAya che sebha u che (teNaM NaragA) te na24 (aMto vaTTA) rathI goNa che. chatyAhi zabdArtha pUrvavat // 10 // TIkA have vAlukAprabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nArakAnA sthAna AdinI prarUpaNA karAya che. Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.10 nairayikANAM sthAnAni 633 'ThANA paNNattA'-sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni ? prarUpitAni ? santi, tadeva prakArAntareNa sphuTayitumAha-'kahi NaM bhaMte ! vAluyappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze vAlukApramApRthivInairayikAH parivasaMti ? bhagavAnAha-'goyamA'-he gautama ! 'vAlayappamApuDhavIe'-vAlukAprabhApRthivyAH, 'aTThAvIsuttarajoyaNasayasahassAhallAe' aSTAviMzayuttarayojanazatasahastravAhalyAyAH aSTAviMzatisahasrAdhikalakSayojanavistArAyAH upari' upari-UrdhvabhAge ega joyaNasahassaM ogAhittA'-ekaM yojanasahasram azgAhya 'heTA cegaM joyaNasahassaM vajjittA'-adhazca-adhastAt ekaM yojanasahastra varjayitvA 'majjhe chavvIsuttara joyaNasayasahasse'-madhye-madhyabhAge, paviMzatyuttarayojanazatasahasra-paiviMzatisahasrAdhikalakSayojanechu ettha NaM'-atra khalu-upayuktasthale 'bAluyappabhApuDhavI neraiyANaM'-vAlukAprabhApRthivInairayikANAm 'panarasa nirayAvAsasayasahassA'paJcadaza narakAvAsagatasahasrANi-paJcadazalakSanarakAvAsAH, 'bhavaMtIti makkhAya' bhavantItyAkhyAtaM mayA mahAvIreNa, anyaistIrthakRdbhizca, 'teNaM NaragA aMto vaTTA'te khalu-pUrvoktAH, narakA:-paJcadazalakSanarakAvAsAH, anto-madhye-Abhyantare ityarthaH vRttAH-vRttAkArAH, 'vAhiM cauraMsA' bahirbhAge caturasrA:-caturalAkArAH, 'ahe khurappasaMThANasaThiyA'- adhaH-adhobhAge kSuraprasaMsthAnasaMsthitA:-kSuraprasyauttara diyA-eka lAkha aTThAIsa hajAra yojana loTI vAlukApramA pRthvI ke Upara ke eka hajAra yojana aura nIce se bhI eka hajAra yojana bhUbhAga ko choDakara bIca meM jo eka lAkha chancIsa hajAra yojana ami bhAga hai, usameM vAlukAmamA ke nArakoM ke pandraha lAkha nArakAvAsa haiM, aisA maine tathA anya tIrthaMkaroM ne bhI kahA hai| ve nAraka arthAt nArakAvAsa bhItara se golAkAra haiM, bAhara se zrI gautamasvAmI prazna kare che he bhagavad vAlukAprabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nArakenA sthAna kayA kahyA che? tene spaSTa karavAne mATe pharIthI kahyuM he bhagavana ! vAlukAprabhA pRthivInA nAraka kayAM nivAsa kare che ? zrI bhagavAne uttara Apyoeka lAkha aThayAvIsa hajAra yojana moTI vAlukAprabha pRthvInA uparanA eka hajAra jana ane nIcethI paNa eka hajAra jana bhUbhAgane choDIne vacamA je eka lAkha chavvIsa hajAra jana bhUmi bhAga che, temAM vAlukAprabhAnA nArakenA padara lAkha nArakAvAso che ema meM tathA anya tIrtha karee paNa kahyuM che. te naraka athavA narakAvAsa aMdarathI gaLAkAra che, bahArathI cerasa che. pra0 80 Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakSApanAsUtre praharaNa vizeSasyeva saMsthAnam-tIkSNatAlakSaNa AkArastena saMsthitAH-vyavasthitAH tathAvidhA ityarthaH, 'niccaMdhayAratamasA'-nityAndhakAratAmasAH, nityaM-sarvakAlaM tamasA prakAzAbhAvena andhakArAvRtA ityarthaH 'vavagavagahacaMdasUranakkhattajoisappahA' -vyapagatagrahacaMdrasUryanakSatrajyotiSkapathAH-vyapagataH-paribhraSTaH, graha candra sUrya nakSatrarUpANAM tArArUpANAJca jyotiSkANAM-panthAH-mArgA yebhyaste tathAvidhA ityarthaH, 'medavasApUyapaDalaruhiramaMsacikkhillalitANulevaNatalA'-medovasApUtipaTalarudhiramAMsacikkhillaliptAnulepanatalAH- medovasApUtipaTalarudhiramAMsairyazcikkhilla:-kardamastena liptam-upadigdham, anulepanena-sahalliptasya paunaH punyopalepanena upacitam,talam-adhobhUmibhAge yeSAM te tathAvidhAH, 'asuivIsA'-azucivIbhatsAH, azucayaH-apavitrAH, bIbhatsA:-atyanta jugupsitAH visrAvA-apakvagandhayuktA iti tadarthaH, 'paramadubhigaMdhA'-paramadurabhigandhAHatyantadurgandhayuktAH, 'kAuagaNivannAbhA'-kApotAgnivarNAbhA:-mAyamAna lohAgnivarNakAntayaH 'kakkhaDaphAsA'-karkazasparzAH-karkaza:-atyantakaThoraH sparzI yeSAM te karkazasparzAH, 'durahiyAsA'-duradhyAsAH, duHkhena adhyAsyante sahyante iti duradhyAsAH, 'duHsahA ityarthaH, 'asubhA NaragA' -azubhA narakA:-pUrvoktanarakAcAsA, 'amubhA Naragesu veyaNAo'-azubhA narakeSu vedanA, bhavanti, 'ettha NaM'-atra khalu -uparyuktasthale 'vAlayappabhApuDhavIneraiyANaM'-bAlukAprabhApRthivInairayikANAm, caukora haiM aura nIce kSurana nAmana zastra ke samAna-tIkSNa hai / ve sadaiva prakAza kA abhAva hone se aMdhakAramaya rahate haiM / vahAM graha, candra, sUrya, nakSatra Adi jyotiSka nahIM haiN| ve meda, carbI, mavAda, rudhira aura mAMsa ke kIcaDa ke lepa se lipta talamAga vAle haiN| azuci aura vIbhatsa haiM yA apazva gaMdha se yukta haiM, ghora durgandha vAle haiN| kApota agni ke raMga ke haiM arthAt dhau kI jAtI huI lohAgni ke samAna varNa vAle haiN| unakA sparza atyanta hI kaThora hai, ve dussaha haiM / isa prakAra ve naraka azubha haiM aura vahAM kI vedanAeM bhI azubha haiM / ane nIce murakha assAnA sarakhA tINa che teo sadaiva prakAzane abhAva hevAthI adhikAra maya rahe che. tyAM graha. candra, sUrya, nakSatra Adi tiSka nathI hatAM. teo meda cabI, mavAda parU lehI ane mAsanA kIcaDanA lepathI lita taLabhAgavALA che. azuci ane bIbhatsa che ema apakava gadhathI yukta che ghara durga dhavALA che kApata agninA 2ganA che arthAt dhamelA lehAgninA samAna raMgavALA che. temano sparza atyanta kaThera hoya che. teo duha cheAvI jAtanA te narake azubha che ane tyAMnI vedanAo paNa azubha che. Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.10 nairayikANAM sthAnAna dezya - 'pajjattApajjattagANaM' - paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA' paNNattA' - sthAnAni - svasthAnAni prajJaptAni - prarUpitAni santi, 'uvavAraNaM loyassa asaMkhejjaibhAge' - upapAtena - upapAtApekSayA lokasyAsaMkhyeyabhAge, 'samugvANaM loyassa asaMkhejjaibhAge' samudghAtena lokasya asaMkhyeyabhAge asaMkhyeyatame bhAge itmarthaH ' sahANeNaM loyasta asaMkhejjaibhAge' - svasthAnena - svasthAnApekSayA lokasya asaMkhyeyamAge - asaMkhyeyatame bhAge ityarthaH ' tattha NaM bahave vAluyabhApuDhavInerayA parivasaMti' tatra khallu - uparyuktasthAne bahavo vAlukAprabhApRthivInairayikAH parivasanti, te ca nairayikAH kAlA' - kRSNA : 'kAlobhAsA' --kRSNAvabhAsAH-atyantakRSNavarNakAntayaH, ata eva 'gaMbhIra loharisA' - gambhIralomaharpAH - gambhIraH - atIvotkaTaH, darzanena lomaharSaH - romAJcodgamo yebhyaste tathAvidhAH, ataeva 'bhImA : ' - bhayaGkarAH 'uttAsaNagA' - atIva trAsotpAdakAH 'paramakRSNAH - atIva kRSNavaNI', 'vaNeNaM paNNattA' varNena - varNApekSayA prajJaptAH 'samaNAuso !' he zramaNAyuSman ! ' teNaM niccaM bhItA' te khalu nairayikAH nityaM -- sarvakAlaM bhItAH - bhayayuktAstiSThanti, 'Nicca tatthA' - nityaM - sarvakAlaM trAsitAH -- uparyukta sthAnoM meM vAlukAprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahe gae haiM / upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, samudghAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtave bhAga meM aura svasthAna kI apekSA bhI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM hote haiM / vahAM vAlukAmA pRthivI ke bahuta-se nAraka rahate haiM / ve nAraka jIva kAle haiM, atyanta kAlI kAnti vAle haiM, ataeva una ko dekhane mAtra se utkRSTa romAMca ho AtA hai / ve bhayaMkara aura tIvra trAsajanaka hote haiM | he AyuSman zramaNa ! ve varNa se atyanta hI kRSNa hote haiM / ve nAraka nirantara bhayayukta rahate haiM, sarvadA trAsayukta bane rahate haiM aura unheM sadaiva trAsa pahuMcAyA nirantara rahatA hai- ve Apasa meM bhI eka dUsare ko uparyukta sthAnAmA vAlukAprabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nArakeAnA sthAna kahelA che. upapAtanI apekSAe leAkanA asaMkhyAtamA bhAgamAM, samud ghAtanI apekSAe leAkanA asa khyAtamA bhAgamA ane svasthAnanI apekSAe paNa leAkanA asaMkhyAtamA bhAgamAM thAya che. tyA vAlukAprabhA pRthvInA ghaNA nArakA rahe che. te nAraka jIva kALA che. atyantakALI kAntivALA che. tethIja temane jovA mAtrathI utkRSTa rAmAca thai Ave che. tee bhayaMkara ane tIvra trAsa janaka hAya che. huM AyuSman zramaNa ! teo 2 ge khUbaja kRSNa heAya che. tee (nArakA) nirantara bhayayukta rahe che, sadA trAsa yukta rahe che. ane Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amat-ALISA pramApanAsUtre -trAsa prApitAH parasparaM, paramAdhArmika, 'niccaM uciggA'-nityaM-satatam udvignAH-udvegavantastiSThanti, 'niccaM paramamamuhaM saMbaddhaM NaragabhayaM'-nityamsarvakAlam, paramAsukhasambaddham-atyaMtaduHkhAnuvam antarAvyavacchedarahitaM narakabhayam, 'paJcaNubhavamANA'-pratyanubhavantaH-pratyekaM vedayamAnAH 'viharaMti'viharanti-tiSThanti ||suu0 10 // ____ mUlam-kahiNaM bhaMte ! paMkappabhApuDhavIneraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNatA ? kahi NaM bhaMte ! paMkappabhApuDhavI neraiyA parivasaMti ? goyamA ! paMkappabhApuDhavIe vIsuttarajoyaNasayasahastavAhallAe uvari egaM joyaNasahassaM ogAhittA heTTA cegaM joyaNasahassaM bajjittA majhe aTTArasuttare joyaNasayasaha. sse, tattha NaM paMkaprabhApuDhavonerajhyANaM dasanirayAvAsasayasahassA avaMtIti makkhAyaM / te NaM NaragA aMto vaTTA,, vAhiM cauraMsA, ahe khurappasaMThANasaMThiyA niccaMdhayAratamasA vavagayagahacaMdasUranarakhattajoisiyapahA, meyavasApUyapaDalaruhiramaMsacikkhi. llalittAgulevaNatalA asuivIsA paramadubhigaMdhA kAuya aga NivannAbhA kazkhaDaphAsA durahiyAsA asubhA NaragA, asubhA Naragesu veyaNAo, ettha NaM paMkappamApuDhavIneraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNatA / uvavAeNaM loyassa asaMkhejjai bhAge, samugghAeNaM loyasta asaMkhajaibhAge, saTANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge, tattha NaM vahave paMkappabhApuDhavInerajhyA parivasaMti-kAlA kAlomAsA gaMbhIra lomaharisA bhImA uttAsaNagA satAte rahate haiM aura paramAdhArmika deva bhI unheM satAte rahate haiM, isa kAraNa ve nirantara udvigna bane rahate haiN| sadaiva cAlU rahane vAle atyanta duHkhamaya narakabhaya kA anubhava karate rahate haiM // 10 // teone hamezA trAsa pahecADavAmAM Ave che-teo ApasamAM paNa eka bIjAne satata satAve che ane paramAdhArmika deva paNa teone satAvyA kare che. te kAraNe teo nirantara udvigna thaI rahe che. sadaiva cAlu rahevAvALA ane atyanta dukhamaya narakAgAranA bhayane anubhava karyA kare che. te 10 che Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 637 prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.11 tairayikANAM sthAnAni paramakiNhA vaNNeNaM paNNattA samaNAuso ! | te NaM niccaM bhIyA, nicca tatthA, niccaM tasiyA, niccaM ubbiggA, niccaM paramajasuhasaMbaddhaM NaragabhayaM paJcaNubhavamANA viharati // sU0 19 // chAyA--kutra khalu bhadanta ! paGkaprabhA pRthivInairayikANAM paryAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! paGkaprabhA pRthivInairayikAH parivasanti ? gautama ! paGkaprabhA pRthivyA viMzatyuttaroyojanazatasahasravAhalyAyA upari ekaM yojanasahasramavagAhya, adhazcaikaM yojanasahasraM varjayitvA madhye aSTAdazottare yojanazatasahasre, atra khalu paDGkaprabhApRthivI nairayikANAM daza nirayAvAsa zatasahasrANi bhava zabdArtha - ( kahi NaM aMte ! paMkappabhApuDhavIneraiyANaM pajjattApajjatagANaM ThANA paNNattA ?) bhagavan ! paMkaprabhA ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahA~ kahe haiM ? ( kahi NaM bhaMte ! paMkappA puDhavIneraiyA parivati ?) he bhagavat ! paMkaprabhA ke nAraka kahAM rahate haiM ? ( goyasA ! paMkaSpabhAvIe vIsuttarajoyaNasayasahassabAhallAe) he gautama ! eka lAkha vIsa hajAra yojana moTI paMkaprabhA ke (uvari egaM joyaNasahassaM) Upara kAeka hajAra yojana (ogAhittA) avagAhana karake (hiTThA cegaM joyaNasahassaM vajjittA) nIce eka hajAra yojana choDakara (majjhe) madhya meM (aTThArasuttare joyaNasayasahasse ) eka lAkha aThAraha hajAra yojana meM (etya NaM) yahAM (paMkappApuDhavIneraiyANaM ) paMkaprabhA pRthivI ke nArakoM ke ( dasa nirayAvAsa saya sahassA) daza lAkha narakAvAsa (bhaktIti makkhAyaM ) haiM aisA kahA hai / zeSa zabdArtha pUrvavat // 11 // zabdArtha - (kahi NaM bhaMte / pakApabhA puDhavI neraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavan ! palAnA paryApta bhane aparyApta nAronA sthAna yAM yA hyA che ? (kahi NaM bhaMte / paMkApabhA puDhavI neraiyA parivasaMti ?) he bhagavan / ca 4alAnA nA24 4yA rahe che ? (goyamA ! paMkappabhA puDhavIe vIsuttarajoyaNasayasahassa bAhallAe) he gautama! meDa sAtha pIsa hunara yonjana moTI paDalAnA (bariM ega joyaNasahassaM) (52 me hunara yona (oga hittA) avagAhana rIne (hiTTA ceMgaM joyaNasahassaM vajjittA) nAthenA me hunnara yonjana tyakane (majjhe) bhAbhA (aTThArasuttare joyaNasayasa hamse) bheu sAja aDhAra hAra yonTanamA ( etthaNa) aDDI (paMkApasA puDhavI neraiyANaM) pazupralA pRthvInA nArono (isa nirayAvAsasaya sahamsA ) ha sAtha nArazvAsa ( bhavatIti makkhAyaM) che bha kahyu che zeSa zabdA pUrvavat // 11 5 Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratApanAsUtre ntItyAkhyAtam / te khalu narakA antovRttAH, bahizcaturasrAH, adhaH kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH, nityAndhakAratAmasA vyapagatagrahacandrasUranakSatrajyotipikapathAH medavasApUtipaTalarudhiramAMsakardamaliptAnulepanatalA azucivitrAH paramadurabhigandhAH kApotAgnivarNAbhAH, karkazasparzA duradhyAsAH, azubhA narakAH, azubhA narakeSu vedanAH, atra khalu paGkaprabhApRthivInairayikANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaplAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge, tatra khalu bahavaH paGkapramApRthivInairayikAH parivasanti, kAlAH, kAlAvabhAsA gambhIralomaharSA bhImA uttrAsanakAH paramakRSNA varNena prajJaptAH zramaNAyuSman ! te khalu nityaM bhItAH, nityaM trastAH, nityaM trAsitAH, nityamudvignAH, nityaM paramAsukhasambaddhaM narakabhayaM pratyanubhavanto viharanti ||suu.011|| TIkA-atha paryAptAparyAptakapaGkaprabhApRthivI nairayikANAM sthAnAdikaM prarUpayituM gautamaH pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! paMkappabhApuDhavIneraiyANaM' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze paGkaprabhA pRthivInairayikANAm 'pajjattApajjattagANaM' paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNatA ?' sthAnAni svasthAnAni prajJaptAni prarUpitAni santi ! tadevaM vispaSTayituM prakArAntareNa pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! paMkappabhApuDhavI. neraiyA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin sthale paGkaprabhApRthivInairayikAH parivasanti ? bhagavAnuttarayati-'goyamA !' he gautama ! 'paMkappamA puDhavIe' paGkaprabhApRthivyAH 'vIsuttarajoyaNasayasahassabAhallAe' vizatyuttarayojanazatasaha sravAhalyAyAH-viMzatisahasrAdhikalakSayojanavistArAyAH upari' upari-Urdhvadeze 'egaM joyaNasahassamogAhittA' ekaM yojanasahasraM varjayikhA, 'majjhe ahArasuttare TIkArtha-aba paMkaprabhA ke paryApta aura aparyApta nArakoM Adi kI prarUpaNA karate haiM / gautama svAmI ne prazna kiyA-bhagavan ! paryApta aura aparyApta paMkaprabhA ke nArakoM ke sthAna kahAM kahe gae haiM ? isI prazna ko spaSTa karate haiM-bhaganna ! paMkaprabhA ke nAraka kisa jagaha rahate haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! paMrupamA pRthivI kI moTAI eka lAkha aura vIsa hajAra yojana kI hai| usake Upara kA eka hajAra TIkArya--have prajAnA paryApta ane aparyApta nArakanA sthAna AdinI 535 / 42 che. * zrI gautamasvAmIe prazna karyo bhagavana ! paryApta ane aparyApta paka prabhAnA nArakenA sthAna kayA kahelA che ? A praznane spaSTa kare che bhagavana | paMkaprabhAnA nAraka kaI jagyAmAM rahe che? zrI bhagavAna uttara Ape che-he gautama ! paMkaprabhA prithivInI moTAI eka lAkha ane vIsa hajAra jananI che. tenI upara eka hajAra ane nIcenA Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.11 nairayikANAM sthAnAni joyaNasayasahasse' madhye-madhyabhAge, aSTAdazottare yojanazatasahasre-aSTAdazAdhikalakSayojaneSu 'ettha NaM' atra khalu uparyuktasthAne 'paMkappabhA puDhabIneraiyANaM dasanirayAvAsasayasahassA' caturtha paGkaprabhApRthivI nairayikANAm daza nirayAvAsazatasahasrANi-dazalakSanarakAvAsAH, 'bhavaMtItimakkhAyaM bhavantItyAkhyAtaM mayA mahAvIreNa, anyaizca tIrthakRbhiH , 'te NaM NaragA aMto vaTThA' te khalu pUrvoktA narakAH-dazalakSanarakAvAsAH, antaH-madhye-Abhyantare vRttAkArAH, 'vAhiM cauraMsA' bahirbhAge caturastrA:-caturasrAkArAH 'ahe khurappasaMThANasaMThiyA' adhaH-abastAt kSuraprasaMsthAna saMsthitA:-kSuraprasya-praharaNavizeSasyeva saMsthAnam tIkSNatAlakSaNa AkArastena saMsthitAH-vyavasthitAH, 'niccaMdhayAratamasA' nityAndhakAratAmasA:-atyantAndhakArAvRtAH 'vAyagaDacaMdasUranarakhattajoisiyapadA' vyapagalagrahacandrasUryanakSatrayotiSkapathAH-vyapagataH-paribhraSTaH, grahacandrasUryanakSatrarUpANAM tArArUpANAJcajyotipkANAM panthAH-sAI yebhya ste tathAvidhA ityarthaH, 'medovasApUyapaDalaruhiramaMsacikkhillalittANulevaNatalA' medovasApUtipaTalarudhiramAMsacikkhillaliptAnulepananalA:-medovasApUtipaTalarudhiramAMsairyazcikkhillA-kardamastena liptaM -bhUmibhago yeSu tathAvidhAH, ata eva 'asuivIsA' azucivIbhatsA:-azucaya:apavitrAH vIbhatsA:-atyantajugupsitAH, vistrA vA apakvagandhayuktAH, 'paramayojana aura nIce kA bhI eka hajAra yojana bhAga choDakara bIca meM jo eka lAkha aura aThAraha hajAra yojana kA sthAna hai, usameM paMkaprabhA ke daza lAkha nArakAvAsa haiM, aisA maiMne tathA anya tIrthaMkaroM ne bhI kahA hai / vedana lAkha nArakAbAsa andara se golAkAra haiM, bAhara se caukora haiM aura nIce kSurapra nAmaka zastra ke samAna tIkSNa AkAra-svarUpa vAle haiM / ve sadaiva aMdhakAra se AvRta rahate haiM, vahAM graha, candramA, sUrya, nakSatra Adi jyotiSkoM kA saMcAra nahIM hai / meda, cavIM, mavAda, rudhira aura mAMsa ke kIcaDa se unakA talamAga anulipta rahatA hai. isa kAraNa ve apavitra aura vIbhatsa bane rahate haiM yA vistra arthAta eka hajAra jana bhAga tyajIne vacamA je eka lAkha ane aDhAra hajAra jananuM sthAna che, temA 5 kaprabhAnA nArakenA daza lAkha nArakAvAsa che. evu meM tathA anya tIrtha karoe kahyuM che. te daza lAkha nArakAvAsa aMdarathI gaLAkAra che, bahArathI cerasa che ane nIce zarama nAmanA zastranA samAna tINa arthAt astra jevA AkAravALA che. teo sadeva andhakArathI AvRtta rahe che, tyA graha, candramAM, sUrya, nakSatra tArA Adi jyotiSkane sa cAra che nahi. meda. cabI. mavAda, lehI ane mAsanA kI caDathI tene tala bhAga anulipta rahe che, ethI teo apavitra ane bIbhatsa Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 prajJApanAsUtre dubhigaMdhA'-paramadurabhigandhAH-atyanta durgandhayuktAH, 'kAu agaNiranAmA' kApotAgnivarNAbhAH-rasAyamAnalohAgnivarSAyAH, 'kaksaDa phAsA'-karkazasparzA:karkazaH-atyantakaThoraH sparzo yeSAM te karkazaspati, 'durahiyAsA'-duradhyAsAHduHkhena adhyAsyante-sahyante iti duradhyAsAH, duHsahAH, ityarthaH, 'amubhA NaragA' azubhA narakA:-uparyuktadazalakSanarakAbAsAH santi, 'azubhA naragesu veyaNAo' azubhA narakeSu-prAguktasaMkhyakanarakAvAseSu vedanAH, bhavanti, 'ettha NaM' atra khalu -uparyuktasthale 'paMkappabhApuDhavIneraiyANaM' paGkaprA.pRthivInairayikANAm, 'pajjatApajjattagANaM' paryAptAparyApta kAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-svasthanAni prajJaptAni-prarUpitAni santi, "uvavAeNaM loyaspa asaMkhejjaibhAge'-upapAtena -upapAtApekSayA lokasya-asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge 'samugghAe NaM loyassa asaMkhejjai bhAga samudaghAtena-samudaghAtApekSayA lokasya asaMkhyeya bhAge, "sahANeNaM loyassa asaMkhejjai mAge' svasthAnena-svasthAnApekSayA, lokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge 'tattha NaM' tatra khalu upaapakva gaMdha vAle hote haiM / unameM atyanta badabU hotI hai| ve kApota agni ke varNa vAle arthAta dhoMkI jAtI haI lohAgni ke jaise raMga ke hote haiM / unakA sparza atyanta kaThora hotA hai| ve baDe hI dussaha hote haiN| ve nArakAvAsa azubha hote haiM aura unameM vedanAeM bhI atyanta azubha hotI haiN| isa prakAra ukta daza lAkha nArakAvAsoM meM paMkaprabhA pRthivI ke nArakoM ke sthAna haiN| ve upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM samuddhAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura svasthAna kI apekSA loka ke asaMkhyAtave bhAga meM haiN| ina uparyukta sthAnoM meM paMkaprabhA pRthivI ke bahuta-se nAraka rahate banelA rahe che. agara visa arthAtu apakava ga dhavALA hoya che. teomAM ' atyanta badabU hoya che. teo kApata agninA 2 gavALA arthAt dhamavAmAM Avela lehAninA jevA 2 ganA hoya che. teono sparza atyanta kaThera hoya che. teo khUba ja dussaha heya che. teo nArakAvAsa azubha hoya che A rIte ukta daza lAkha nArakAvAsamAM 5 kaprabhA pRthvInA nArakAnA rathAna che. teo upapAtanI apekSAe lokanA asa khyAtamAM bhAgamAM. samudughAtanI apekSAe lokanA asa yAtamA bhAgamAM ane svasthAnanI apekSAe paNa leAkanA asa khyAtamA bhAgamAM che. A uparyukta sthAnamAM paMkapabhA pRthvInA ghaNA nAraka rahe che. te nArakI kaLA che, atyanta kALI kAntivALA che. temane jovA mAtrathI rUvADA ubhA thaI - Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.12 nairayikANAM sthAnAni ryuktasthAneSu 'vahave paMkappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti'-bahavaH paGkaprabhApRthivInairayikAH parivasanti, teca nairayikAH 'kAlA' kRSNAH 'kAlobhAsA' kAlAvabhAsAH-atyanta kRSNakAntayaH 'gaMbhIralomaharisA' gambhIralomahaH-ganbhIraHatIvotkaTaH darzanena lomaharSaH-romAJcodgamo yebhyaste gambhIralomaharpAH, darzanamAtreNa bhayajanyaromAzcotpAdakA ityarthaH, ata eva 'bhImA' bhImA:-bhayaGkarAH 'uttAsaNagA'-uttrAsanakAH-uttrAsajanakAH, 'paramakiNhA vaNNe NaM paNNattA' varNana -varNApekSayA paramakRSNAH-atyantakRSNavarNAH prajJaptAH prarUpitAH santi, 'samaNAuso !' bho pramaNAyupman ! 'teNaM niccaM bhIyA' te khalu-paGkaprabhApRthivInairayikAH nityaM-sarvakAlaM bhItAH-bhayavantastiSThanti, 'NiccaM tatthA' nityaM-sarvakAlaM trastAH-trAsayuktA bhavanti, 'NiccaM tasiyA' nityaM satataM parasparaM trAsitAH -trAsaM prApitAH santi 'NiccaM paramamasuhasaMvaddhaM paragabhayaM' nityaM-sarvakAlaM paramAsukhasaMvaddham-atyanta duHkhAnuviddhaM madhye vicchedarahitaM narakamayam 'paJcaNubhavamANA viharaMti'-pratyanubhavantaH-pratyekamanubhavanto viharanti-tiSThanti ||suu011|| mUlam-kahi saMte ! dhUmappabhApuDhavIneraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte ! dhUmappabhApuDhavI. neraiyA parivasaMti ? goyamA ! dhUmappabhApuDhavIe aTArasuttarajoyaNasayasahassabAhallAe uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhittA, heTA cegaM joyaNasahastaM vajittA majjhe solasuttarajoya. Nasayasahasse, ettha NaM dhUmappabhApuDhavIneraiyANaM tinni nirayA.vAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM / teNaM NaragA aMto vaTTA, haiM / ve nAraka kAle haiM, atyanta kAlI kAnti vAle haiM, unako dekhane mAtra se roMgaTe khaDe ho jAte haiM, ve baDe hI bhayaMkara hote haiM, atyanta trAsajanaka haiM, varNa se atyanta kRSNavarNa haiM / he AyuSman zramaNa ! ve nirantara bhayabhIta rahate haiM, nirantara trAsayukta hote haiM, Apasa meM eka dUsare ko trAsa pahuMcAte rahate haiM / nirantara duHkhamaya narakamaya kA vedana karate rahate haiN| unheM bIca meM kabhI caina nahIM milatI // 11 // jAya che. teo khUbaja bhayaMkara hoya che. atyanta trAsajanaka che. rage atyanta kRSNavarNana che. he Ayumana zramaNa teo nirantara bhayabhIta rahe che. nirantara trAsa yukta hoya che, ApasamAM eka bIjAne trAsa pahocADe che. nirantara duHkhamaya narakanuM vedana karyA kare che. temane vacamAM kayAya cena nathI maLatuM ! 11 che pra0 81 Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 prazApanAsUce bAhiM cauraMsA, ahe khurappasaMThANasaMThiyA niccaMdhayAratamasA 'vavagayagahacaMdasUranakkhattajoisiyapahA, meyavasApUyapaDalaruhiramaMsaMcikkhillalittANulevaNatalA asuivIsA paramadubhigaMdhA kAuyaagaNivaNNAbhA kakkhaDaphAsA durahiyAsA asubhA NaragA, asubhA Naragesu veyaNAo, ettha NaM dhUmappabhApuDhavIneraiyANaM 'pajjattApajjattagANaM ThANA pnnnnttaa| uvavAeNaM loyassa asaM khejjaibhAge, samugghAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge, saTANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge, tattha NaM vahave dhUmappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti-kAlA kAlobhAsA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAsaNagA paramakiNhA vanneNaM paNNattA samAuso! / teNaM niccaM bhIyA, niccaM tatthA, niccaM tasiyA niccaM udivaggA niccaM paramamasuhasaMbaddhaM NaragabhayaM paccaNubbhavamANA viharati ||suu012|| chAyA-kutra khala bhadanta ! dhumaprabhApRthivInairayikANAM- paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni-prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! dhUmaprabhApRthivInairayikAH parivasanti ? gautama ! dhUmapramApRthivyA aSTAdazottara yojanazatasahasrabAhalyAyA upari ekaM yoja zabdArtha-(kahi NaM bhaMte ! dhUmappabhApuDhavIneraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA) bhagavan ! dhUmaprabhA pRthivI ke paryApta aura apapti nArakoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? (kahi NaM bhaMte ! dhUmappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti ?) bhagavan ! dhUmaprabhA ke nAraka kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA ! dhUmappabhApuDhavIe aTThArasuttara joyaNasayasahassayAhallAe) eka lAkha aThAraha hajAra yojana moTAI vAlI dhUmaprabhA pRthivI ke (joyaNasahassaM ogAhittA) eka hajAra yojana avagAhana karate sAtha-(kahi NaM bhaMte ! dhUmappabhA puDhavIneraiyANaM pajjattApajattagANaM ThANA paNNattA) bhagavana ! dhUmapramA pRthvInA paryApta bhane paryApta nInA sthAna 14yai gai ? (kahi NaM bhaMte / dhUmappabhA puDhavI neraiyA parivasaMti ?) 3 lAvan dhUmaprasAnA nA24 4yAM nivAsa 42 cha ? (goyamA / dhUmappabhA puDhavIe aTThArasuttara joyaNasayasahassabAhallAe) me sAma maDha2 9012 yona moTApAjI dhUma VAL pRthvInA (joyaNasahassaM ogAhettA) me 12 yauna mAnA 4zana Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameodhito TIkA hi. pada 2 sU.12 nairayikANAM sthAnAni 643 adhaH 1 nasahasramavagAhya, atra khalu dhUmaprabhA pRthivInairayikANAM trINi nirayAvAsazata- sahasrANi bhavantItyAkhyAtam / te khalu narakA anto vRttAH, vahizcaturasrAH, kSurapra saMsthAnasaMsthitA nityAndhakAratAmasA vyapagatagrahacaMdrasUranakSatrajyoti pikapathAH medavasApUtipaTalarudhiramAMsa kardama liptAnulepanatalA azucivitrAH paramadu- rabhigandhAH kApotAgnivarNAbhAH karkazasparzAH duradhyAsA azubhA narakA, azubhA narakeSu vedanAH, atra khalu dhUmaprabhApRthivInairayikANAM paryAptAparyAptakAnAM - sthAnAni prajJaptAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudvAtena lokasyAsaMkhye* bhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge, tatra khalu vahavo dhUmaprabhA pRthivInairayikAH parivasanti - kAlAH kAlAvabhAsA gambhIralomaharSA bhImA uttrAsanakAH parama kRSNAH varNena prajJaptAH zramaNAyuSman ! / te khalu nArakA nityaM bhItAH, nityaM - trastAH, nityaM trAsitAH, nityamudvignAH, nitvaM paramAmukhasaMbaddhaM narakabhayaM pratyanubhavanto viharanti // sU0 12 // TIkA - atha paryAptAparyAtaka dhUmaprabhA pRthivInairayikANAM sthAnAdikaM prarUpayituM gautamaH pRcchati - 'kahi NaM bhaMte ! dhUmappabhApuDhavI neraiyANaM' - he bhadanta ! kutra khalu-kasmin sthaLe dhUmaprabhA pRthivInairathikANAm, 'pajjattApajjatagANaM' paryAptA'paryAptakAnAm 'ThANA. paNNattA' - sthAnAni - svasthAnAni prajJaptAni ? prarUpitAni (heTThA cegaM joyaNasahassaM vajjittA) aura nIce eka hajAra yojana choDa kara (majjhe) madhya meM (solasuttara joyaNasaya sahasse) eka lAkha solaha hajAra yojana meM (ettha - NaM) yahAM (dhUmappabhApuDhavIneraiyANaM) dhUmaprabhA pRthivI ke nArakoM ke (tinni nirayAvAsa saya sahassA) tIna lAkha nArakAvAsa ( bhavatIti makkhArtha) haiM aisA kahA hai / zeSa pUrvavat // 12 // TIkArtha - aba dhUmaprabhA pRthvI ke nArakoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai / gautama svAmI prazna karate haiM- bhagavan ! dhUmaprabhA pRthivI ke paryAsa aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahAM haiM ? isI ko (heThA ceMga joyaNasahassaM vajjittA) mate nIthe: meDa Dalara yojana choDIne (majjhe) madhyabhAM (solasutta (jo yaNasayasa hasse) me sAtha sosa hunara yonanamA (etthaNa) aDIM (dhUma'pabhApuDhavIneraiyANaM ) dhUbhayalA pRthvInA nAraanA (tinni nirayAvAsa saMyasahassA ) bha lAkha nAvAsa ( bhavatIti makkhAyaM) che bha kahyuM che zeSa pUrvAvat // 12 // TIkA have dhUmaprabhAnA nArakanA sthAna ADhinI prarUpaNA karAya che. zrI gautamasvAmI prazna kare che-bhagavana | dhUmaprabhA pRthivInA paryApta ane aparyAptaka nArakAnA sthAna kayA che ? tene spaSTa karavAne mATe prakArAntarathI Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___.. - ... pratApanAsatre santi ? tadeva vizadayituM prakArAntareNa pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! dhUmappabhApuDhavIneraiA parivasati ?' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin sthale dhUmaprabhApRthivInairayikAH parivasanti ? bhagavAnuttarayati-'goyamA !" he gautama ! dhUmappabhApuDhavIe' dhUmaprabhApRthivyAH 'aTThArasuttarajoyaNasayasahassapAhallAe'-aSTAdazottarayojanazatasahasravAhalyAyAH-aSTAdazasahasrAdhika lakSayojanavistArAyAH, 'uvari'upari-U bhAge 'egaM joyaNasahassaM ogAhittA' ekaM yojanasahasramavagAhya 'heTThA cegaM joyaNasahassaM vajjittA'-adhazca-adhastAta, ekaM yojanasahasra varjayitvA 'majhe solasuttarajoyaNasayasahasse'-madhye madhyabhAge ityarthaH, poDazottarayojanazatasahasra-poDazAdhikalakSayojaneSu 'ettha NaM' atra khalu-uktasthale 'dhUmappabhApuDhavIneraiyANa'-dhUmaprabhApRthivInairayikANAm, 'timni nirayAvAsasayasahassA'trINi nirayAvAsazatasahasrANi, lakSa trayanarakAvAsAH bhavaMtIti makkhAyaM'bhavantItyAkhyAtaM mayA-mahAvIreNa, anyaizca tIrthakRbhiH , 'teNaM NaragA aMto vaTTA' .-te khalu pUrvoktAH, narakAH-lakSa trayanara kAvAsAH, antaH-madhye Abhyantare ityarthaH "vRttAH-vRttAkArAH, 'vAhiM cauraMsA' bahirbhAge caturastrA:-caturasrAkArAH 'ahe . khurappasaMThANasaMThiyA' -adhaH-adhobhAge kSuraprasaMsthAnasaMsthitA:-kSuraprasya-praharaNa'vizepasyeva saMsthAnam-tIkSNatA lakSaNa AkArastena saMsthitAH, 'niccaMdhayAratamasA' nityAndhakAratAmasA:-atyantAndhakArAvRtAH, 'vavagayagahacaMdabaranavakhattajoispaSTa karane ke lie prakArAntara se prazna kiyA gayA hai-he bhagavan ! dhUmaprabhA pRthivI ke nAraka kahAM nivAsa karate haiM ? bhagavAna uttara dete haiMdhUmaprabhA pRthivI eka lAkha aThAraha hajAra yojana moTI hai| usake Upara ke aura nIce ke eka-eka hajAra yojana kSetra ko choDakara madhya ke eka - lAkha solaha hajAra yojanoM meM dhUmanamA thivI ke nArakoM ke tIna lAkha 'nArakAvAsa haiM, aisA maiMne tathA anya samasta tIrthakaroM ne bhI kahA hai| , ve tIna lAkha nArAvAsa andara se golAkAra haiM, bAhara se caukora haiM aura nIce kSurapra nAmaka zastra ke samAna tIkSNa haiM / sadaiva prazna karAve che-he bhagavana dhumaprabhAnA nAraka kayA nivAsa kare che ? zrI bhagavAna uttara Ape che-dhUmaprabhA pRthvI eka lAkha aDhAra hajAra jana maTI che. tenA uparanA ane nIcenA eka eka hajAra yojana kSetrane cheDIne madhyanA eka lAkha sela hajAra yojanamAM dhUmaprabha pRthvInA nArakenA traNa lAkha nArakAvAsa che, ema meM tathA anya samasta tIrthakAree paNa kahyuM che. te traNa lAkha nArakAvAsa aMdarathI goLAkAra che, bahArathI carasa che. ane nIce murajha (sajA) nAmaka zastranA samAna tIkSaNa che. te badhA saMdeza Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.12 nairayikANAM sthAnAni phaLa , siyapahA'-vyapagatagrahacandra sUrya nakSatra jyotiSka pathAH - vyapagataH - paribhraSTaH, grahacandrasUryanakSatrarUpANAm upalakSaNatvAt tArArUpANAm jyotiSkANAM panthAH - mArgoM - yebhyaste tathA ityarthaH ' medavasApUyapaDalaruhira maMsa cikkhillalittANulevaNatalA'medovasApUtipaTalarudhiramAMsacikkhilla liptAnule panatalAH, medovasApUtipaTalarudhiramAMsairyazcikkhillaH-kardamastena liptam - upadigdham anulepanena upacitam tala bhUmibhAgo yeSAM te tathAvidhAH ityarthaH, 'amuvIsA' - azucivIbhatsA:azucaya - apavitrAH vIbhatsAH - atyantajugupsitAH, visnAvA - AmagandhayuktAH paramadubhigandhAH - atyanta durgandhayuktAH, 'kAuagaNivaNNAbhA' - kApotAgnivarNAbhAH - dhmAyamAnalohAgnivargasadRzAH, 'kakkhaDaphAsA' karkaza sparzAH - karkazaH - atyanta kaThoraH sparzo yeSu te karkazasparzA', 'durahiyAsA' - duradhyAsAH - duHkhena adhyAsyante-sahyante iti duradhyAsAH, duHsahA ityarthaH 'asubhA garagA' - pUrvoktAH narakatrayanarakAvAsAH, 'anubhA Naragesu veyaNAo' azubhAH narakepu-pUrvokta narakAvAseSu vedanA bhavanti, 'ettha NaM'- atra khalu - uparyuktasthale 'dhUma' pabhApuDhavI ne raiyANaM' - dhUmaprabhApRthivInairayikANAm, pajjattApajjattagANaM' - paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA'sthAnAni - svasthAnAni prajJaptAni - prarUpitAni santi, 'uvavAraNaM loyassa asaMkheandhakAra se vyApta rahate haiM, kyoMki vahAM graha, candramA, sUrya, nakSatra Adi jyotiSkoM kA abhAva hai / meda, carbI, mavAda, rudhira aura mAMsa ke kIcaDa ke lepa se unake talabhAga lipta rahate haiM, ataeva ve atyanta azuci aura bIbhatsa hote haiM athavA apakva gaMdha se yukta haiM / atyanta durgaMdha yukta haiM / kApota agni ke jaise varNa vAle haiM arthAt dhauM kI jAtI huI lohAgni kI jvAlAoM jaise haiM / unakA sparza bahuta hI kaThora hai aura ve dussaha haiM / ve sabhI azubha haiM aura vahAM kI vedanAeM bhI atIva azubha haiM / - ve nArakAvAsa upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, andhakArathI vyApta rahe che, kemake tyA graha, candra, sUrya nakSatra Adi jye tiSThano alAva che. bheTa, tharmI, bhavAda, boDI bhane bhAsanA DIyaDanA tethI temanA taLabhAga lipta rahe che, tethI ja tee atyanta azuci ane khIbhatsa hAya che. athavA apakava gandhathI yukta heAya che. atyanta dunya yukata che. kapAta agni jevA 2gavALA arthAt phuMkAtA leAhAgninI javAlAe jevA che. temane sparza ghaNeAja kaThora che ane tee dussaha che. tee badhA azubha che ane tyAMnI pIDAe paNa atIva azubha che, te nArakAvAsa upapAtanI apekSAe lokanA asa'khyAtanA bhAgamAM Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 zApAsU jjaibhAge' - upapAtena - upapAtApekSayA lokarUpAsaMkhyeyabhAge, 'samugvANaM loyassa asaMkhejjaibhAge' - samudvAtena samudvAtApekSayA lokasyAsaMkhyeyabhAge, 'sahANeNaM 'loyassa asaM khejjaibhAge' - svasthAnena svasthAnApekSayA lokasyAsaMkhyebhAge 'tattha NaM' - tatra khala- uparyuktasthale 'bahave dhUmappabhApuDhavI neraiyA parivasaMti' bahavo ghUmaprabhApRthivI nairayikAH parivasanti, te ca nairayikA: 'kAlA' kRSNAH 'kAlobhAsA' - kAlAvabhAsA:- kRSNAvabhAsAH, 'gaMbhIra lomaharisA' - gambhIralomaharpAH - gambhIra:aalatine darzanamAtreNa lomaharSaH - romAJcodgamo yebhyaste gambhIralomaharpA, ataeva 'bhImA' bhImA:- bhayAnakA', 'uttAsaNagA' - uttrAsanakAH, 'parama kiNhA' - paramakRSNAH 'veNNeNaM paNNattA' - varNena varNApekSayA atyanta kRSNavarNAH prajJaptAHprarUpitAH santi, 'samaNAuso ! / bho zramaNAyuSman ! te NaM NaragA niccabhItA' - te khalu pUrvoktAH nArakAH - lakSatrayanarakAvAsasthA nairayikAH nityaM sarvakAlam, bhItAMstiSThanti, 'niccaM tatthA' - nityaM - satataM trastAH trAsayuktAstiSThanti 'nicca "tasiyA' - nityaM sarvadA trAsitAH - paramAdhArmikaiH parasparaM cA trAsa prApitAstiSThanti, - 'niccaM 'unciggA' - nityaM - sarvakAlam udvignAH - duHkha vedanAdibhirudvegayukta cittA bhavanti, 'nicca paramamasuhasaMbaddhaM NaragabhayaM - paramAsukhasambaddham - atyantaduHkhAnuSaktam - nitAntaduHkhAnuviddhaM vA antarA vyavacchedarahitaM narakabhayam, 'paccaNubhavamANA viharaMti' - pratyanubhavantaH - pratyeka manubhavanto- vedadyamAnA viharanti / sU0 12 // samudAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura svasthAna kI apekSA bhI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM / ina sthAnoM meM ghUmaprabhA pRthivI ke nAraka nivAsa karate haiM / ve nAraka kAle haiM, kAlI kAnti vAle haiM, unheM dekhate hI bhaya ke kAraNa roMgaTe khaDe ho jAte haiM, ve bhayaMkara haiM, trAsajanaka haiM aura varNa se atyanta hI kRSNa haiM, he AyuSman zramaNa ! ve nAraka sadaiva bhaya yukta rahate haiM aura trAsa bhogate rahate haiM / sadA duHkhamaya vedanAeM bhugatate rahane se unako hamezA udvega banA rahatA hai / ve nirantara samuddhAtanI apekSAe lokanA asakhyAtamA ane svasthAnanI apekSAe e paNa lokanA asaMkhyAtamA bhAgamA che. A sthAnAmAM dhUmaprabhA pRthvInA nAraka narakAvAsa * sa'ma dhI dukhaneA anubhava karatA thakA nivAsa kare che. te nAraka kALA che. kALI kAntivALA che, temane jotAja bhayanA kAraNe rUvADA ubhAM thai jAya che. teo bhayaMkara che, trAsa janaka che ane raMge atyanta kRSNe che. he AyuSyaman zramaNa ! te nArake! sadaiva bhayavALA rahe che ane trAsa bhAgavatA rahe che. sadA duHkhamaya vedanAe bhAgavatA rahevAthI teone hammezA - Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA hi. pada 2 sU.13 nairayikANAM sthAnAni 647 ___ mUlam-kahi NaM bhaMte ! tanApuDhavIneraiyANaM pajjattArajjattagANaM ThANA paNNattA ? 'kahi NaM bhaMte ! tamApuDhavIneraiyA parivasaMti ? goyamA! tamAe puDhavIe solaruttarajoyaNasayasahassa bAhallAe uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhittA, hiTrA cegaM joyaNasahassaM vajjittA maJjhe cauddasuttarajoyaNasayasahasse, ettha NaM tamappabhApuDhavIneraiyANaM ege paMcUNe NaragAvAsasaya. sahasse bhavaMtIti makkhAyaM / te NaM NaragA aMto vaTTA, bAhiM cauraMsA, ahe khurappasaMThANasaMThiyA, niccaMdhayAratamasA vavagayagahacaMdasUranavakhattajoisiyapahA meyavasApUyapaDalaruhiramaMsacikkhillalittANulevaNatalA asuivIsA paramadunbhigaMdhA kakkhaDa phAsA durahiyAsA asubhA NaragA, asubhA Naraesu veyaNAo, ettha NaM tamApuDhavIneraiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA pnnnnttaa| uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge, samugghAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge, saTANeNaM loyasta asaMkhejjaibhAge, tattha NaM vahave tamappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti-kAlA kAlobhAsA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAsaNagA paramakiNhA vaNeNaM .paNNattA smnnaauso!| teNaM niccaM bhIyA, niccaM tatthA, niccaM tasiyA, niccaM ubiggA, niccaM paramamasuhasaMbaddhaM Nara"gabhayaM paJcaNubbhavamANA viharaMti ||suu0 13 // chAyA-kutra khalu bhadanta ! tamA pRthivInairayikAnAM sthAnAni prajJaptAni ? duHkha-vedanA kA vedana karate hI rahate haiM-unheM bIca meM tanika bhI chuTakArA nahIM milatA // 12 // zabdArtha-(kahiNaM bhaMte ! tamApuDhavIneraiyANaM pajjattApajjattagANaM udvega rahyA kare che. teo nirantara du kha vedanAne anubhava karatA ja rahe che temane vacamAM jarAya chuTakAre thatuM nathI . 12 che Awtha-(kahi NaM bhaMte | tamApuDhavI neraiyANaM pajattApajjattagANaM ThANA praNNattA?) Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648' prajJApanAsUtre kutra khalu bhadanta ? tamA pRthivInai/yikAH parivasanti ? gautama ! tamAyAH pRthivyAH poDazottarayojanazatasahasra nAhalyAyA upari ekaM yojanasaha samavagAdya adhazcaikaM yojanasahastra varjayitvA madhye caturdazottarayojanazatasahasre, atra khalu tamaH prabhApRthivI nera vikANAm ekaM paJcAnaM narakAvAsagatasahasraM bhavatItyAkhyAtam / te khalu narakA antovRttAH, vahicaturasrAH, adhaH kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH nityAndhakAratAmasA vyapagatagrahacandrasUranakSatra jyotipikapathAH, medovasApUyapaTalarudhira mAMsakardamalizAnulepanatalA, azucivitrAH paramadurrA andhAH karkaNasparzA duradhyAsA azubhA narakAH, azubhA narakeSu vedanAH, atra khalu tamApRthivInairayikANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge, tatra khala bahavaH tamaH prabhA pRthivInairayikAH parivasanti - kAlAH kAlAvabhAsAH, gambhIralomaharSA bhImA uttrAsanakAH paramakRSNA varNena prajJaptAH zramaNAyuSman ! te khalu nityaM bhItAH, nityaM trastAH, nityaM trAsitAH, nityamudvignAH, nityaM paramAsukhasaMbaddhaM naraka bhayaM pratyanubhavanto viharanti ||sU013 || 1 ThANA paNNattA ?) bhagavan ! tamaHprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahA~ kahe haiM ( kahi NaM bhane ! tamApuDhavIneraDyA parivasaMti ?) tamaH prabhA pRthivI ke nAraka kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA ! tamAe puDhavIe solasuttarajoyaNasayasa hassabAhallAe ) eka lAkha solasa hajAra yojana moTI tamaHprabhA pRthivI ke (ucariM evaM joyaNasahassaM ogAhitA) Upara ke eka hajAra yojana avagAhana karake (hiTThA cegaM joyaNasahassaM vajjittA) aura nIce eka hajAra yojana choDakara (majjhe) madhyabhAga meM (caudasuttarajogaNasayasahasse) eka lAkha caudaha hajAra yojana meM (ettha gaM) yahAM (tamappabhApuDhavIne raiyANaM) tama:prabhA pRthivI ke nArakoM ke (eMge paMcUNe paragAvAsa saya sahasse) pAMca he bhagavan ! tama prabhA pRthvInA paryApta ane aparyaMma nArakeAnA sthAna kayAM 4hyAM che ? ( kahiNaM bhaMte / tamA puDhavI neraiyA parivasaMti ? ) tabhaHpralA pRthvInA nA24 4yAM nivAsa pure che ? ( goyamA / tamAe puDhavIe solasuttara joyaNasayasahassa bAhallAe) se sAtha soNa jara yojana bhoTI tama asA pRthvInA (uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhittA) 752 bheTa hunnara yonjana avagAhanA urIne ( hiTThA cegaM joyaNasayasahassaM vajjittA) bhane nIce 4 hunnara yonjana choDIne (majjhe) madhyabhA (caudasuttarajoyaNasayasa hasse) bheDa sAtha yauha hunnara yonnabhAM (ettha NaM) aDDI (tamappabhA puDhavI nerayAiyANaM) tamaHpralA pRthvInA nAraanA (eMge paMcUNe Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.13 nairayikANAM sthAnAni TIkA-atha paryAptAparyAptaka tamA pRthivInairayikANAM sthAnAdikaM prarUpayituM gautamaH pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! tamA puDhavI neraiyA NaM' he bhadanta ! kutra khalukasmin sthale, tamApRthivInairayikANAm 'pajattApajjatAgANaM' paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni ? prarUpitAni santi ? tadeva sphuTayituM prakArAntareNa pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! tamA puDhavIneraiyA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze tamA prabhA pRthivInairayikAH parivasanti? bhagavAjuttarayati 'goyamA !' he gautama ! 'tamAe pur3havIe' tamAyAH pRthivyAH 'solasuttarajoyaNasayasahassavAhallAe uvariM' poDazottarayojanazatasahastravAhalyAyAH-poDazasahasrAdhikalakSayojanavistArAyA upari-UrbabhAge 'ega joyaNasahassaM ogAhittA' ekaM yojanamahasamavaNAdya 'hiTThA vegaM joyaNasahassaM yajjittA' adhazca eka yojanasahasaM vajeyilA 'majjhe caudasuttarajoyaNasayasahasse' madhyemadhyabhAge caturdazottarayojanazatasahastre-caturdazAdhikalakSayojaneSu 'ettha NaM' atra khalu-uktasthale 'tamappabhA puDhavIneraiyANaM' tamA prabhA pRthivInairayikANAm 'ege kama eka lAkha nArakAvosa (bhavaMtIti makkhAyaM) hote haiM, aisA kahA hai| zeSa zabdArtha pUrvavat // 13 / TIkArtha-aba tamApramA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai / gautama svAmI prazna karate haiM-bhagavan ! tamaHprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahAM kahe gae haiM ? arthAt tamaHprabhA pRthivI ke nAraka kahA~ nivAsa karate haiM ? bhagavAla uttara dete haiM-he gautama ! tamaprabhA pRthivI eka lAkha aura solaha hajAra yojana moTI hai / usake Upara ke eka hajAra aura nIce ke bhI eka hajAra yojana choDakara madhya ke eka lAkha caudaha hajAra yojana ke bhUbhAga meM tamaHprabhA pRthivI ke nArakoM ke NaragAvosasayasahasse) pAya 4. me na2pAsa (bhavaMtItimakkhAya) DAya che tema kahyuM che bAkIne zabdArtha pUrvavat samajIle 13 TIkAI-have tama prabhA pRthvInA paryAya ane aparyApaka norakenA sthAna vigerenI prarUpaNa karavAmAM Ave che gautamasvAmI prabhuzrIne pUche che ke-he bhagavana tama prabhA pRthvInA paryApta ane aparyAptaka nArakenA sthAna kayAM kahevAmAM AvelA che ? arthAt tama prabhA pRthvInA nArake kayA nivAsa kare che? A praznano uttara ApatAM prabhuzrI kahe che ke gautama tamaprabhA pRthvI eka lAkha soLa hajAra jana moTI che. tenI upara eka hajAra ane nIcenA eka hajAra yojana cheDIne vacalA eka lAkha cauda pra0 82 Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 prajJApanAsUtre paMcUNe paragAvAsasayarAhasse' ekaM paJcanam - paJcanyUnam narakAvAsazatasahastram, paJcanyUnaikalakSanarakAvAsAH 'DhavatIti makkhAyaM' bhavantItyAkhyAtaM mayA mahAvIreNa, anyaizva tIrthakRdbhiH, 'teNaM NaragA aMto vaTTA' te khalu-pUrvoktA narakA:pazJcanyUnaikalakSanarakAvAsAH, antaH - madhye - Abhyantare vRttAH - vRttAkArAH ' vAhi cauraMsA' vahirbhAge caturasrAH - caturasrAkArAH 'ahe khurapasaMThANasaMThiyA' adhaH adho bhAge kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH = kSuraprasya-praharaNavizeSasyeva saMsthAnam - tIkSNatAlakSaNa AkArastena saMsthitAH - - vyavasthitAH, 'niccadhayAratamasA ' nityAndhakAra tAmasAH, atyantAndhakArAvRtA ityarthaH, 'vavagayagahacaMdasUranakkhattajoisiyapahA' vyapagatagraha candrasUryanakSatrajyotiSkapathAH, vyapagataH-paribhraSTaH, grahacandrasUryanakSatrarUpANAm upalakSaNatvAt tArArUpANAJca jyotiSkANAM panthAH - mArgoM yebhyaste tathAvidhA ityarthaH ' medavasApUyapaDalaruhira maMsacikkhilla littANuLevaNatalA' medovasApUtipaTalarudhiramAMsairyazcikkhilla:- kardamaH tena liptam - upadigdham anulepanena - sakulliptasya paunaH punyopalepanena upacitaM talam - bhUmibhAgo yeSAM te tathAvidhA ityarthaH, ataeva 'amuvIsA' azucivIbhatsAH, azucayaH - apavitrAH, vIbhatsAH - atyantajugupsitAH, visrA vA - AmagandhayuktAH, 'paramadubhigaMdhA' paramadurabhigadhA: - atyantadurgandhayuktAH, 'kakkhaDa pAMca kama eka lAkha nArakAvAsa haiM, aisA maiMne tathA anya sabhI tIrthakaroM ne kahA hai / ve narakAvAsa bhItara golAkAra haiM, bAhara caukora haiM aura nIce kSurapra nAmaka zastra kI dhAra ke samAna tIkSNa haiM / ve sadaiva ghora andhakAra se vyApta rahate haiM / vahAM graha, candra, sUrya, nakSatra aura upalakSaNaM se tArA rUpa jyotiSka nahIM haiM / unake talabhAga meda, carbI, mavAda, rudhira aura mAMsa ke kIcaDa ke lepa se anulipta rahate hai, isa kAraNa ve azuci aura atyanta hI ghRNAspada haiM yA apakva gaMdha se yukta haiN| hajAra ceAjananA bhUbhAgamAM tama.prabhA pRthvInA nArakAnA pAca ochA tevA eka lAkha nArakAvAsa che ema meM tathA anya badhA tI karAe kahyu` che. te nArakAvAsa aMdarathI gALAkAra che. ane bahAra cAraJa che. ane nIce annAnI dhAranA samAna tIkSNa che. tee sadaiva gheAra andhakArathI vyApta rahe che. tyAM graha, candramA, sUrya nakSatra ane upalakSaNathI tArA rUpa jyeAtikadevA hatAM nathI. te narakAvAsAnA taLIyA meda, cI mavAda parU leAhI ane mAMsanA kIcaDa vALA lepathI anulipta rahe che, te kAraNe teo azuci ane atyaMta ghRNAspada che agara apakava gandhathI yukta che khUba dunya maya che. temanA spa Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ f prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.13 nairayikANAM sthAnAni 651 phAsA' karkazasparzAH - karkazaH - atyanta kaThoraH sparzo yeSAM te karkazasparzAH, 'dUrahiyAsA' duradhyAsAH - duHkhena adhyAsyante - sahyante iti duradhyAsA : - duHsahA ityarthaH, 'asubhA NaragA' azubhA narakA:- pUrvoktapaJcanyUnaikalakSana ra kAvAsAH santi, 'asubhA parage veyaNAo' azubhA narakeSu pUrvoktapaJcanyUnaika lakSanarakAvAseSu vedanAH bhavanti, 'ettha NaM' atra khalu - uktasthale 'tamApuDhavIneraiyA NaM' tamApRthivInerayikANAm 'pajjattApajjattagANaM' paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni svasthAnAni prajJaptAni - prarUpitAni santi, 'uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge' upApAtena - upapAtApekSayA lokasyAsaMkhyeyabhAge - asaMkhyeyatame bhAge 'samugdhAeNaM loyassa asaMkhejjai bhAge' samudghAtena samudvAtApekSayA lokasyAsaMkhyeyabhAge - asaMkhyeyatame bhAge 'sahANeNaM loyassa asaMkhejjai bhAge' svasthAnena - svasthAnApekSayA lokasyAsaMkhyeyabhAge - asaMkhyeyatame bhAge ityarthaH ' tattha NaM' tatra khalu - uparyuktasthale 'bahave tamappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti' vahavaH pracurAH tamaH prabhA pRthivI nairayikAH parivasanti, 'te ca nairayikA : 'kAlA' kRSNAH 'kAlobhAsA' bahuta badabUdAra haiM / unakA sparza atyanta kaThora hotA hai / ve dussaha hote haiM / isa prakAra ye sabhI nArakAvAsa azubha haiM aura vahAM kI vedanAeM bhI atIva azubha haiM / una nArakAvAsoM meM tamaH prabhA pRthivI ke nArakoM ke sthAna kahe gae haiM / ve nArakAbAsa upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM, masudyAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM aura svasthAna kI apekSA bhI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM / ina nArakAvAsoM meM bahuta-se tamaHprabhA pRthivI ke nairayika nivAsa karate haiM / ve nairayika kAle, kAlI-kAlI kAnti vAle, unako dekhane mAtra se hI bhaya ke kAraNa roMgaTe khaDe ho jAte haiM / ve bhayaMkara aura ghora trAsa 1 atyanta kaThora hAya che. ane nasahI zakAya tevA heAvAthI duHsaha che. A rIte te badhAM ja nArakAvAsa azubha che ane tyAMnI pIDAe paNa atIva azubha che. te narakAvAse|mA tama prabhA pRthvI nA nArakAnA sthAna kahelAM che. te nArakAvAsa upapAtanI apekSAe leAkanA asaMkhyAtamA bhAgamAM che, samuddhAtanI apekSAe leAkanA asa khyAtamA bhAgamAM che ane svasthAnanI ape kSAe paNa leAkanA asaMkhyAtamA bhAgamA che. A nArakAvAsAmAM ghaNAja tamA prabhAnA nArayika nivAsa kare che. te naicikA kALA, kALI kAntivALA, temane jovA mAtrathIja bhayanA kAraNe vADA ubhA thai Ave che. tee bhaya'kara ane dhAra trAsa janaka che tathA huM AyuSyamana zramaNa / te raMganI dRSTie paramakRSNa Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 pranApanAstra kRSNAvabhAsAH kRSNaprabhApaTalopacitAH, 'gaMbhIralomaharisA' gambhIralomaharpA:gambhIraH-atyantotkaTaH darzanamAtreNa lomaharSaH-romAJcodgamo yebhyaste gambhIralomaharpAH, ata eva 'bhImA' bhImA:-bhayAnakAH 'uttAsaNagA' uttrAsanakAH, atIva trAsotpAdakAH, 'paramakihA vaNNe NaM pannattA' varNena-varNApekSayA paramakRSNA:-atyantakRSNavarNAH prajJatAH prarUpitAH santi 'samaNAuso !' he zramaNAyuSman ! 'te NaM niccaM bhoyA' te khalu nairayikAH nityaM-sarvakAlam bhItA:-- bhayayuktAstiSThanti, 'niccaM tatthA' nityaM satatam trastAH-trAsayuktA, 'niccaM tasiyA' nityaM-sarvadA trAsitA:-trAsaM prApitAstiSThanti, 'niccaM umbiggA' nityaM-satatam udvignAH-udvegayuktacetaso bhavanti, 'niccaM paramamamuhasaMvaddhaM nityaM -sarvakAlam paramAsukhasambaddham-atyantaduHkhAnuviddham-antarAvyavacchedarahitam 'NaragamayaM narakamayam 'paccaNubhavamANA'-pratyanubhavanta:-pratyekamanubhavanto-vedayamAnAH 'viharaMti' viharanti-tiSThanti ||suu013|| mUlam-kahiNaM bhaMte ! tamatamApuDhavI neraiyA pajjattApajattagANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte ! tamatamApuDhavIneraiyA parivasaMti ? goyamA! tasatasAe puDavIe aTuttarajoyaNasayasahassa bAhallAe uri, addhatevannaM joyaNasahassAiM ogAhittA, heTA vi addhatevannaM joyaNasahassAI vajittA majjhe tisu joyaNasahassesu, ettha NaM tamatamApuDhavIneraiyANaM pajjattApajjattagANaM paMcadisi paMcaaNuttarA mahaimahAlayA mahAnirayA paNattA, taM jahA-kAle1 mahAkAle2 rorue3, mahArorue4, apaiTANe5 / teNaM garagA aMto vaTTA, vAhiM cauraMsA, ahe khurappasaMThANajanaka hote haiM tathA he AyuSmat asaNa! ve varNa kI apekSA parama kRSNa hote haiM ve nirantara bhayayukta rahate haiM nirantara trAsayukta rahate haiMApasa meM hI eka dUsare ko brAsa dete rahate haiN| unake citta meM nirantara udvega banA rahatA hai| ve ghora duHkhoM kA vedana karate rahate haiM-thoDI dera ke lie bhI kabhI unheM vizrAma nahIM milatA // 13 // hoya che, teo nirantara bhayayukta rahe che, nira tara trAsayukta rahe che, Apa samAM ja eka bIjAne trAsa ApyA kare che. temanA cittamAM nirantara udvega rahyA kare che. teo ghera du khamaya narakyAtanAne anubhava kare che- DIvAra paNa kadI teone vizrAma nathI maLatuM ! 13 . Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.14 nairayikANAM sthAnAni saMThiyA niccaMdhayAratamalA baragayAhacaMdasUraNakakhattajoisiyappahA meyavasAyapaDalaruhiramaMsacikkhillalittANulevaNatalA asuivIsA paramadubhigaMdhA karakhaDaphAlA durahiyAsA asubhA garagA, asubhA Naragesu veSaNAo, ettha NaM tamatamApuDhavIneraiyANaM ThANA pnnttaa| uvavAeNaM loyalsa asaMkhejjai bhAge, samugghAeNaM loyasta asaMkhejjailAge, saTANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge, tattha NaM bahave tamatamApuDhavIneraiyA parivasaMti-kAlA kAlobhAsA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAsaNagA paramakiNhA banneNaM paNNattA smnnaauso!| te NaM niccaM bhIyA, niccaM tasiyA, niccaM udhiggA, niccaM paramamasuhasaMbaddhaM Naraga bhayaM paccaNubhavamANA viharati / chAyA - kutra khalu bhadanta ! tamastamA pRthivInairayikANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! tamastamApRthivInarayikAH parivasanti ? gautama ! tamastamAyAH pRthivyA aSTottarayojanazatasahasravAhalyAyAH upari sAdha zabdArtha-(kahi NaM bhaMte ! tamatamApuDhavIneraiyANaM pajantApajattagANaM ThANA paNNatA ?) he bhagavAn ! tamastamApramA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahAM kahe gae haiM ? (kahi NaM bhaMte ! tamatamApuDhavIneraiyA parivasaMti ?) he bhagavan namastamaHprabhA pRthivI ke nAraka kahAM nivAsa karate haiM ? (goSamA ! tamatamApuDhavIe aThuttarajoyaNasayasahassAhallAe) gautama ! eka lAkha ATha hajAra yojana moTI tamastanAmamA pRthivI ke (ubAra addhatevannaM joyaNasahassAI ogAhittA) Upara se sADhe vAvana hajAra yojala jA kara (hehA vi addhatevanna sAtha-(kahi NaM bhaMte / tamatamApuDhavI neraiyANa pajjattApajjattagANa ThANA paNNattA) bhagavana tamatamAmA pRthvInA paryAsta sane apayati nArasInA sthAna cyAM vAma mAvesa cha ? (kahi NaM bhaMte / tamatamA puDhavI neraiyA parivasaMti) bhagavana | tamastamA nInA naa2haiN| yA nivAsa parecha ? (goyamA ! tamatamA puDhavIe aTUThattara joyaNasayasahassabAhallAe) 3 gautama ! 4 5 24 7002 yojanA vistAra vAjI tamastamapramA pRthvInI (uvariM addha tevanna joyaNasahassAI ogAhittA) 652nA sADI pAvana 2 yauna Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prajJApanAce tripaJcAzadyojanasahastrANi avagAhya, adho'pi sArvatripaJcAzayojanasahasrANi varjayikhA madhye triSu yojanasahasrabu. atra khalu tamastamApRthivInairayikANAM paryAptAparyAptakAnAM paJcadikSu paJca anuttarA mahAtimahAlayA mahAnirayAH prajJaptAH, tadyathA-kAla: 1, mahAkAlaH 2, rauravaH 3, mahArauravaH 4, apratiSThAnaH 5 / te khalu narakAH, anto vRttAH, bahizcaturastrAH, adhaH kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH, nityAndhakAratAmasAH, vyapagatagrahacandrasUryanakSatrajyotiSikapathAH, medavasApUtipaTalarudhiramAMsakardamaliptAnulepanatalAH, azucivinAH, parasadurabhigandhAH, karkazasparzAH, duradhyAsAH, azubhAH narakAH, azubhA narakeSu vedanAH, atra khalu tamastamApRthivInairayikANAM sthAnAni prajJaptAni, upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge, tatra khalu bahava stamastamApRthivInairayikAH parivasanti-kAlAH, kAlAvabhAsAH, gambhIra lomaharyAH, bhImAH, uttrAsanakAH, paramakRSNAH varNena prajJaptAH zramaNAyuSman ! / te khalu nityaM bhItAH, nityaM trastAH, nityaM trAsitA , nityamudvignAH, nityaM paramAsukhasambaddhaM narakabhayaM pratyanubhavanto viharanti // TIkA-atha paryAptAparyAptakatamastamApRthivInairayikANAM sthAnAdikaM prarUpayituM gautamaH pRcchati-'kahi Na bhaMte ! tamatamApuDhavIneraiyANaM'-he bhadanta ! kutra joyaNasahassAI vajjittA) nIce bhI sADhe bAvana hajAra yojana choDakara (majjhe tistu joyaNasahaslesu) bIca meM tIna hajAra yojanoM meM (estha NaM) yahA~ (tamatamApuDhavIneraiyAgaM pajjattApajjattagANaM) tamastamaHprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke (paMcadisi) pAMca dizAoM meM (paMcaaNuttarA) pAMca anuttara (mahaimahAlayA) bahuta baDe (mahonirayA) mahAnaraka (paNNattA) kahe haiM (naM jahA) ve isa prakAra (kAle) kAla (mahAkAle) mahAkAla (rorue) raurava (mahArorue) mahAraurava (apaiTTANe)apratiSThAna zeSa pUrvavat / pAthI (hedvAvi addhatepanaM joyagasahassAI vajjita.) nIyana5 sAmAvana 2 yonine chIna (majhe tisu joyaNasahassesu) payasA ta huna2 yAnAma (etthaNe) 2maDIyA (tamatamA puDhavI neraiyANaM pajattApajjattagANa) tabhastamA pRthvInA paryApta mare aparyApta nAnA (paMcadisi) pAya dizAmAmA * (paMcaaNuttara) pAya manuttara (mahaimahAlayA) ghe| moTA (mahA nirayA) bhaDAna24 (paNNattA) 43pAmA mA0yA cha (taM jahA) te 2 pramANe che. (kAle) (mahAkAle) mA (rorue) zairava (mahArophae) bhaDArI25 (apaiTANe) mapratiSThAna bAkInuM kathana pUrvavata samajavuM Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.14 nairayikANAM sthAnAni khalu-kasmin pradeze tamastamApRthiyInairavikANAm 'pajjattApajjattagANa'-paryAtAparyAptakAnAm, 'ThANA paNNattA' sthAnAni svasthAnAni prajJaptAni ? prarUpitAni santi ? tadeva vizadayituM prakArAntareNa pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! tamatamApuDhacI neraiyA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin sthale tamastamAthivInairayikAH parivasanti ? bhagavAnuttarayati-'goyamA !'-he gautama ! 'tamatamAe puDhavIe-tamastamAyAH pRthivyAH aTTottarajoyaNasayasahassavAhallAe uvariaSTottarayojanazatasahasravAhalyAyAH-aSTasahasrAdhikalakSayojanavistArAyAH, upari -UrvabhAge, "addhatevannaM joyaNasahassaI ogAhittA-sArdhatripaJcAzadayojanasahasrANi avagAhya 'hehAvi addhatevannaM joyaNasahassAI vajittA' -adho'pi-adhobhAge'pi sArdhatripaJcAzadyojanasahasrANi varjayitvA 'majhe tIsu joyaNasahassesu' -madhye-madhyabhAge triSu yojanasahasreSu-trisahasrayojaneSu 'etthavi'-atra khaluupadarzitasthale 'tamatamApuDhavIneraiyANaM'-tamastamApRthivInairayikANAm pajjattApajattagANaM'- paryAptAparyAptakAnAm 'paMcadisi'-paJcadikSu 'paMcaaNuttarA'-paJcAnuttarAH 'mahaimahAlayA'-mahAtimahAlayAH- ativistArAH 'mahAnirayA'-mahAni TIkArtha-aba tamastamaHprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna Adi kA nirUpaNa kiyA jAtA hai| zrI gautama svAmI prazna karate haiM-he bhagavan ! tamastamaHprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke sthAna kahAM haiM ? isa prazna kA spaSTIkaraNa karane ke lie punaH pUchate haiM-tamastamApramA pRthivI ke nAraka kahAM nivAsa karate haiM ? bhagavAn ne uttara diyA-he gautama ! eka lAkha ATha hajAra yojana moTI tamastamaHprabhA pRthivI ke Upara ke sADhe bAvana hajAra yojana aura nIce ke sADhe bAvana hajAra yojana choDa kara madhya ke tIna hajAra yojanoM meM tamastamaHprabhA pRthivI ke paryApta aura aparyApta nArakoM ke. TIkArtha-have tamastamaprabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nArakenA sthAna AdinuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. zrI gautama svAmI prazna kare che-bhagavana ! tamastama prabhA pRthivInA paryAsta ane aparyApta nArakanA sthAna kayA che? A praznanuM spaSTIkaraNa karavAne mATe punaH pUche che-tamastamaprabhA pRthvInA nAraka kyAM nivAsa kare che? zrI bhagavAne uttara Ape- he gautama ! eka lAkha ATha hajAra yojanA moTI tama prabhA pRthvInA uparanA sADA bAvana hajAra rojana ane nIcenA sADA bAvana hajAra jana tyajIne madhyanA traNa hajAra ejanamA tamastamaH Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtra rayA:-mahAnarakAvAsAH 'paNNattA' --bhajJatA:-prarUpitAH santi 'taM jahA'-tadyathA'kAle-kAlaH1, 'mahAkAle'-mahAkAlaH2, rohae'-roravaH 3, 'mahArorue' mahArauravaH 4, 'apaiTANe'-apratiSThAnazca 5, 'te NaM paragA aMto vaTTA' te khalu-upayuktAH pazcanarakAH-narakAvAsAH, anta:-madhye-Abhyantare vRttAH, 'bAhiM cauraMsA'-vahibhIge caturastrA:-caturastrAkArAH 'ahe khurappasaMThANasaMThiyA'-adhaH adhobhAge jhuramasaMsthAnasaMsthittAHkSuragrasya-praharaNavizeSasyeva saMsthAnena-tIkSNatA lakSaNena AkAreNa saMsthitAH-vyavasthitAH santi, 'niccaMdhayAratamasA'-nityAndhakAratAmasA:-atyantAndhakArAvRtA ityarthaH, 'baragayagaDhacaMdapugnakyattanoisiyapahA'-vyapagata grahacandrasUryanakSatra jyotiSkapathAH-vyapagataH-paribhraSTaH, grahacandrasUryanakSatrarUpANAM tadupalakSaNakhAt tArArUpANAzca jyotipkANAM panthAH-mArgoM yebhyasne tathAvidhAH ityarthaH, 'medavApUyapaDalaruhiramaMsacikkhillalittANulevaNatalA'medovasApUtipaTalarudhiramAMsacikkhillaliptAnulepanatalA:- medovasApUtipaTalarughiramAMsairyazcikkhilla:-kardamastena liptam-upadigdham anulepanena-sakRllipsasya paunaH punyopalepanena upacitam, talam-adhobhUmibhAgo yeSAM te tathAvidhA ityarthaH, pAMca dizAoM meM pAMca anuttara, atyanta vistAra vAle mahAnArakAvAsa kahe gae haiN| unake nAma isa prakAra haiM-(1) kAla (2) mahAkAla (3) raurava (4) mahAraurava (5) aura apratiSThAna / ve nArakAvAsa bhItara se golAkAra haiM, bAhara se caukora haiM aura nIce kSaraNa nAmaka zastra ke samAna tIkSNa haiM / ve sadaiva aMdhakAra se AvRta rahate haiM, vahAM graha, candramA, sUrya, nakSatra Adi jyotiSkoM kI prabhA nahIM hai| yahAM upalakSaNa se tAroM kA bhI abhAva samajha lenA caahie| unake adhobhAga meda, cI, mavAda, rudhira aura mAMsa ke kIcaDa ke lepa se anulipta rahate hai, isa kAraNa ve azuci aura atyanta bIbhatsa haiM yA apakva prabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nArakenA pAMca dizAomA pAca anu. ttara atyanta vistAravALA mahAnArakAvAsa kahevAyelAM che. temanA nAma A 42 -(1) 4AdA, (2) mA (3) zairava (4) mahAzai25 (5) bhane apratiSThAna te narakAvAsa aMdarathI goLAkAra hoya che. bahArathI cerasa ane nIce astrAnI jevA tIkSaNa hoya che teo sadaiva andhakArathI AvRtta rahe che, tyAM, graha, candramA, sUrya nakSatra Adi tiSkanuM teja nathI hotuM. ahIM upalakSaNathI tArAone paNa abhAva samajI le joIe. temanA nIceno bhAga meha, yI. bhavAha, DI. mane bhAsanA pIyaunA sepathI manusita 2 cha, te kAraNe teo atyanta azuci, ane atyanta bIbhatsa che agara apakava Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.14 nairayikANAM sthAnAni ataeva asuivIsA'-azucivIbhatsAH, azucayaH-apavitrANi vIbhatsAH-atyantajugupsitAH, visrA vA-AmagandhayuktAH, 'paramadubhigaMdhA' paramadurabhigandhA:atyantadurgandhayuktAH 'kakkhaDaphAsA' karkazasparzA:-karkazaH-atyantakaThoraH sparzoM yeSAM te karkazasparzAH, 'durahiyAsA' duradhyAsAH, duHkhena adhyAsyante-sahyante iti duradhyAsAH, duHsahA ityarthaH, 'asujhA NaragA' azubhAH-aniSTAstenarakA.-pazcIktanarakAvAsAH, 'asubhA Naragesu veyaNAo' azubhAH, narakeSu-prAguktapaJcanarakAvAseSu vedanAH bhavanti, 'ettha NaM tamatamApuDhavIneraiyANaM' atra khalu-uparyukta sthale tamastamA pRthivInairayikANAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni svasthAnAni prajJaptAni -prarUpitAni santi, 'uvavAe NaM loyassa asaMkhejjaibhAge' upapAtena-upapAtApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge ityarthaH 'samugyAeNaM loyassa asaMkhejjai bhAge' samudghAtApekSayA lokasya asaMkhyeyatame bhAge, 'saTTANe NaM loyassa asaMkhejjaibhAge' svasthAnena-svasthAnApekSayA lokasya asaMkhyeya bhAge-asaMkhyeyatame bhAge ityoM vodhyaH, 'tattha NaM' tatra khalu-uparyuktasthaleSu gaMdha se yukta hote haiM, atyanta durgandha se yukta hote haiM / unakA sparza atyanta hI kaThora hotA hai| ve dussaha haiM ve pUrvokta pAMcoM naraka aniSTa haiM aura vahAM kI vedanAeM bhI atyanta azubha haiN| isa prakAra pUrvokta sthaloM meM tamastanAprabhA pRthivI ke nArakoM ke svasthAna kahe gae haiN| ve upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM, samudghAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM aura svasthAna kI apekSA bhI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiN| ina pUrvokta sthAnoM meM tamastamaHprabhA pRthivI ke nairayika nivAsa karate hai| ve nairayika kAle haiM, kAlI prabhA vAle haiM / unako dekhane mAtra se bhaya ke gaMdhathI gaMdhAtA hoya che. atyanta durgadhathI yukta hoya che. teono sparza atyanta kaThera hoya che. teo dusaha che A pUrvokta pAse naraka aniSTa che. ane tyAMnI vedanAo paNa atyanta azubha che. A rIte pUrvokata sthaLamAM tamastamaprabhA pRthvInA nArakanA svasthAna kahelAM che. teo upapAtanI apekSAe lokanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM che, samudraghAtanI apekSAe lokanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM che ane svasthAnanI apekSAe paNa lokanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM che A pUrvokata sthAnamAM tama stamaprabhA pRthivIne narayika nivAsa kare che te narayike kALA che kALIprabhA vALAM che. temane jevA mAtrathI bhayane kAraNe rUvADA ubhA thaI Ave che. teo atyanta bhayAnaka che. trAsa kAraka che-Ata ka utpanna karanArAM che ane raMge pra0 83 Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 'yahave tamatamApuDhavIneraiyA parivati' vadhyaH, namastamApRthivI narayikA parivasanti, te ca nairayikA 'kAlA' kRSNAH, 'kAlobhAyA' kRSNAvamAmAH kRSNaprabhApaTalopacitA bhavanti, tathA 'gaMbhIralomaharisA' gambhIralomaharpAH, gambhIraH atIvotkaTaH, darzanamAtreNa lomaharSaH-romAJcodgamo yebhya ste gambhIralomaharpAH santi, ata eva te 'bhImA' bhImAH-atyantabhayAnakAH 'uttAmaNagA' uttrAsanakA:-uttrAsajanakAH-atyantAnakotpATakA bhavanti ityAgayaH, 'parama kiNhA ghaNNe NaM paNNattA' varNena-varNApekSayA paramapaNA:-atyantakRSNavarNAH prajJaptA:prarUpitAH santi 'samaNAuso !' bho zramaNAyuSmana ! 'te NaM nicca bhItA' ne khalu nairayikAH, nityam-sarvakAlam bhItAH-bhayayuktA stiSThanti, duHkhamayavedanAvattvAt 'niccaM tatthA' nityaM-sarvadA prastAH-trAsayuktA bhavanti, duHsthitimatvAt 'nicca-sarvakAlam trAsitA:-parasparaM trAsaM prApitA bhavanti, 'niccaM ubdhigA' nityaM-sarvakAlam udvignAH-udvegayuktacittArita TaMti 'niccaM paramamasudRsaMbaddhaM' nityaM-sarvakAlam paramAmukhasaMbaddham antarAvicchedarahitam 'NaragabhayaM narakabhayam 'pacaNubhavamANA' pratyanubhavantaH-pratyekamanubhavantaH-vedayamAnAH 'viharaMti' viharanti-tipThanti, atredam abadheyam-tnaprabhAdi saptaprathivInairayikANAM svasthAnAdikaM samAnarUpatayaiva yathA yogamupavarNitam kevalakAraNa atIca utkRSTa romAMca ho AtA hai| ve atyanta hI bhayAnaka haiM, trAsakAraka haiM-AtaMka utpanna karane vAle haiM aura varNa se atyanta hI kAle hote haiM / he AyuSman zramaNa ! ve nairayika nirantara bhayabhIta rahate haiM, kyoMki duHkhamaya vedanA se yukta bane rahate haiM, sadaiva prAsayukta hote haiM-paraspara meM eka dUsare ko trAsa pahuMcAte rahate haiN| isa kAraNa unakA citta sadA udvigna rahatA hai| ve sarvakAla ghora duHkhamaya narakabhaya kA anubhava karate haiN| yahA~ yaha samajha lenA cAhie-ratnamamA Adi sAtoM pRthiviyoM ke nArakoM ke svasthAna Adi kI yathAyogya samAna rUpa meM hI prarUpaNA atyanta kALAM hoya che. he Ayumana zramaNa ! te narayiko niratara bhayabhIta rahe che, kemake teo sadAkALa duHkhamaya pIDAthI pIDita rahe che. sadaiva trAsa yukta rahe che. parasparamAM eka bIjAne trAsa pahoMcADyA kare che. e kAraNe temanAM citta sadA uddavigna rahe che. teo badhe samaya ghora duHkhamaya naraka bhayane anubhava karatA rahe che. ahIM e samajI levuM joIe-ratnaprabhA AdinI yathAgya samAna rUpamAM ja prarUpaNuM karAI che. kevaLa chaThI ane sAtamI pRthvIonA nArakalAsA Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.14 3rayikANAM sthAnAni SaSThapRthivyAM saptamapRthivyAJca narakAvAsAH kApotAgnivarNAbhAH noktAH, narakotpattisthAnavyatirekeNa anyatra sarvatraiva teSAM zItapariNAmatvAt tathAcoktam'navaraM chaTThasattamIsu NaM kAuagaNi vanAbhA na bhavaMti' iti, atha pUrvoktapRthivI vAhalyaparimANapratipAdikAm saMgrahagAthAmAha / * mUlam-AsIyaM battIsaM, aTThAvIsaM ca huMti vIsaM ca / aTThArasa solasagaM, aThuttarameva hiTimiyA // 1 // aThuttaraM ca tIsaM, chavvIsaM ceva sayasahassaM tu| aTArasa solasagaM, cauddasamahiyaM tu chaTIe // 2 // addhativannasahassA, uvari mahe vajjiUNato bhaNiyaM / majhe ti sahassesu, hoti u NaragA tmtmaae||3|| tIsA ya pannavIsA, pannarasa daseva syshssaaiN| tinni ya paMcUNegaM, paMceva aNuttarA nnrgaa||4||suu014|| chAyA--AzItaM 1 dvAtriMzam 2 aSTAviMzaM 3 ca bhavanti viMzatizca 4 / aSTAdaza 5SoDazakaM 6, aSTottarameva adhastanAyAH 7 // 1 // aSTottaraM 1 ca triMzat 2, pavizatizcaiva 3, zatasahasaMta / aSTAdaza 4 poDazakaM 5, caturdazAdhikaM tu paSTayAH // 2 // kI gaI hai, kevala chaThI aura sAtavIM pRthivI ke nArakAvAsoM ko kApota agni ke samAna nahIM kahA hai / isakA kAraNa yaha hai ki nArakoM kI utpati ke sthAnoM ko choDakara anyatra sarvatra unakA pariNamana zIta rUpa hotA hai / kahA bhI hai-'chaThI aura sAtavIM pRthvI ke nArakAvAsa kApota agni jaise varga ke nahIM hote / ___ zabdArtha-(AsIyaM) assI (battIsa) battIsa (aTThAvIsa) aTThAIsa (ca) aura (hati) hote haiM (vosaMca) aura vIsa (aTThArasa) aThAraha (solasarga) solaha (achuttara meva) ATha adhika hI (hihimiyA) nIce kii||1|| te kApata agninA samAna nathI kahyA. enuM kAraNa e che ke nArakanI utpattinA sthAna sivAya anyatra sarvatra teonA pariNamana zIlarUpa bane che. kahyuM paNa che chaThI ane sAtamI pRthvInA nArakAvAsa kApata agni jevA raMganA hotA nathI. hAtha-(AsIya) mesI (battIsaM) pIsa (aTThAvIsa) 254yAvIsa (ca) mana (hati) DAya che (vIsaM ca) mane vIza (aTThArasa) mA2 (solasagaM) soNa (aTUThuttarameva) mA madhi4 (hiDimiyA) nIyanI // 1 // Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mApanAsUtra . . sArdhatripaJcAzatsahasrANi uparyadho varjayitvA tato bhaNitam / - madhye trisahasreSu bhavanti tu narakAstamastamAyAm / / 3 / / triMzacca paJcaviMzatiH, paJcadaza dazaiva zatasahastrANi / trINi ca pazconakaM paJcava anuttarA nrkaaH|| 4 // sU0 14 // TIkA-'AsIyaM' AzItam azItisahasrAdhikaM yojanalakSaM ratnaprabhAyAH pRthivyAH vAhalyaM vartate, 'battIsa' dvAtriMzam-dvAtriMzadadhikaM yojanalakSaM vAhalyaM zarkarAprabhAyAH aTThAvIsaM ca hoti' aSTAviMzazca-aSTAviMzatisahasrAdhikaM yojana ___ (aThuttaraM ca) ATha adhika (tIsaM) tIsa (chabbIsa) chanvIsa (ceva) aura (sayasahassaM tu) lAkha (aTThArasa) aThAraha (solasagaM) solaha (cauddasaM) caudaha (ahiyaM tu) adhika (chaTThIe) chaThI bhUmi meM // 2 // ' (ativanna sahassA) sADhe vAcana hajAra (ucarimahe) Upara aura nIce (dhajjiUNa) choDa kara (tA) to (bhaNiyaM) kahA hai (majjhe) madhya meM (tisahasse lu) tIna hajAra yojanoM meM (hoMti u NaragA tamatamAe) tamastamaprabhA meM nArakAyAsa hote haiM // 3 // (tIsA ya) tIsa (pannavIsA) paccIsa (pannarasa) pandraha (daseva) daza (sayasahassAI) lAkha (tinni) tIna (paMcUNegaM) pAMca kama eka lAkha (paMceva) pAMca hI (aNuttarA) anuttara (NaragA) narakAvAsa // 14 // , TIkArya-sAtoM pRthiciyoM ko jo moTAI pahale kahI gaI hai, usakI saMgrahaNI gAthA kahate haiM-ratnaprabhA pRthivo kI moTAI eka lAkha assI 1 , (attaraMca) 2418 mathi (tIsaM) bIsa (chabbIsaM) chavIza (ceva) mane (saya sahassaMtu) 4 (aTThArasa) maDhAra (solasagaM) sola (cauddasa) yauha (ahiyaMta) madhi (chaTThIe) chI bhUbhibhA // 2 // * : (addhativanna sahassA) sA31 mAvana 2 (ari mahe) 752 mane naye (vajjiUga) tyane (to) te (maNi) yu cha (mAjhe) bhayamA (tisahassesu) tri 12 yonamA (hoMti uNaragA tamatamAe) tama: tama: prabhAmA naa24|| vAsa hoya che 3 che . (tIsAya) zrIsa (pannavIsA) pacIsa (pannarasaM) 542 (daseva) sa (saya sahassAI) I (tinniya) ! (paMcUgegaM) pAMya ch| 24 sApa (paMceva) pAMya " (aNuttarA) manutta2 (NaragA) na24vAsa // 14 // , TIkAtha-sAtamI pRthivInI je moTAI pahelAM kahelI che, tenI saMgrahaNI gAthA kahe che-ratnaprabhA pRthvInI moTAI eka lAkha eMsI hajAra jana Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.14 nairayikANAM sthAnAni lakSaM vAlukAprabhAyAH bAhalyaM bhavati, 'vIsaM ca' vizazca-viMzatisahasrAdhika yojanalakSaM bAhalyaM paGkaprasAyAH, 'aTTArasa' aSTAdazasahastrAdhikaM yojanalakSa bAhalyaM dhUmaprabhAyAH, 'solasagaM' poDazasahasrAdhikaM yojanalakSaM vAhalyaM tamaH prabhAyAH, 'achuttarameva hiTisiyA' aSTottaram-aSTasahasrAdhikaM yojanalakSaM sarvAdhastanyA stayastamaHpramAyAH bAhalyaM vartate ityAzayaH / 1, athoparyadhazcaikaikaM yojanasahasraM parityajya yAvatpramANaM narakAvAsayogya pRthivIvAhalyaM vartate tAvat saMgrahItumAhagAthAdvayena-'aThuttaraM ca tIsaM chavvIsaM ceva sayasahassaMtu' aSTottaraM ca-1, triMzat 2, SaDviMzatizcaiva 3, zatasahassantu, 'aTThArasa, solasagaM cauddasa mahiyaMtu chaTThIe' aSTAdaza 4, poDazakam 5, caturdazAdhikantu papThyAH 6, 2 // _ 'addhativannasaharasA uvarimahe vajiuNato bhaNiyaM' sArddha tripaJcAzatsahasrANi, uparyadho varjayitvA tato bhaNitam 'majjhe tisahassesnu hoti u NaragA tmtmaae'|3|, madhye jisahasreSu bhavanti tu narakAstamastamAyAm // 3 // tathA ca ratnaprabhAyA vAhalyaparimANam azIti sahasrAdhikaM yojanalakSaM bhavati tasyoparitana meka yojanasaMhasramekaJcAdhastanaM yojanasahasra varjayitvA avaziSTaM narakAvAsAdhArabhUtaM hajAra yojana kI hai| zarkarAprabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha battIsa hajAra yojana kI hai / cAlukAprabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha ahAIsa hajAra yojana kI hai / paMkaprabhA kI moTAI eka lAkha vIsa hajAra yojana kI hai / dhUmaprabhA kI moTAI eka lAkha aThAraha hajAra yojana kI hai / tamAprabhA ko moTAI eka lAkha solaha hajAra yojana kI hai aura tamastamaHprabhA kI moTAI eka lAkha ATha hajAra yojana kI hai| Upara aura nIce eka-eka hajAra yojana bhAga choDakara jitane bhamibhAga meM nArakAvAsa hote haiM, use do gAthAoM dvArA dikhalAte haiM-ratnaprabhA pRthivI kI kula moTAI eka lAkha assI hajAra yojana kI hai, usameM se eka hajAra yojana Upara aura eka hajAra yojana nIce ke bhUmibhAga choDakara zeSa eka lAkha aThahattara hajAra yojana kSetra nI che zarkaraprabhA pRthvInI moTAI eka lAkha batrIsa hajAra jananI che. pakaprabhAnI moTAI eka lAkha aDhAra hajAra jananI che. tamaHprabhAnI moTAI eka lAkha ATha hajAra ejananI che. ' upara ane nIce eka eka hajAra jana bhAga choDIne jeTalA bhUmi bhAgamAM nArakAvAsa hoya che, tene be gAthAo dvArA batAve che-ratnaprabhApRthvI nI moTAI eka lAkha eMsI hajAra jananI che, temAMthI eka hajAra ejana upara ane eka hajAra rojanA nIcenA bhUbhAgane choDIne bAkI rahela eka Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUba bhavati tena ratnaprabhAyA narakAvAsayogyaM vAhalyaparimANam aSTa saptatisahasrAdhika yojanalakSaM bhavati, evaM rItyA saptAnAmapi pRthivInAm narakAvAsayogyAni vAhalyaparimANAni svayamUhanIyAni, atha narakAvAsasaMkhyA pratipAdikAM saMgrAhaka gAthAmAha-'tIsAyapanavIsA, pannarasadaseca sapasahassAI' trizaca, paJcaviMzatiH, pazcadaza, dazaiva zatasahasrANi, .'timniya paMcUNeNaM paMceva aNuttarA NaragA' // 4 // trINi ca paJconaikaM paJcaiva anuttarA narakAH // 4 // gAthArthaH prAkpratipAdita eveti bhAvaH ||suu014|| mUlam-kahi NaM saMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNatA ? goyamA ! uDuloe tadekadesabhAe, aholoe tadekadesabhAe, tiriyaloe agaDesu talAesu naIsu dahesu bAvIsu pukkhariNIsu dIhiyAsu guMjAliyAsu saresu sarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu vilesu vilapaMtiyAsu ujjharesu nijharesu cillalesu pallalesu dIvesu samuddesu savvesu ceva jalAsaesu jaladANesu, ettha NaM paMciMdiyatirikkha joNiyANaM pajjattA. pajjattagANaM ThANA pnnnnttaa| uvavAeNaM logassa asaMkhejjai. bhAe, samugghAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAe, saTANeNaM savva. loyasla asNkhejjibhaage|suu0 15 // meM nArakAvAsa haiM / isI prakAra sAtoM pRthiviyoM ke nArakAvAsoM ke pAhalya kA parimANa svayaM hI samajha lenA caahie| . aba nArakAvAsoM kI saMkhyA batalAne vAlI gAthA kA artha kahate haiM-pahalI pRthivI meM tIsa lAkha, dUsarI meM paccIsa lAkha, tIsarI meM pandraha lAkha, cothI meM daza lAkha, pAMcavIM meM tIna lAkha, chaThI meM pAMca kama eka lAkha aura sAtavIM meM pAMca nArakAvAsa haiM // 14 // lAkha aDasaTha hajAra jana kSetramAM nArakAvAsa che. e prakAre sAta pRthivInA nArakAvAsenA bAhulyanuM pariNAma jAteja samajI levuM joIe. have nArakAvAsanI saMkhyA batAvavA vALI gAthAno artha kahe che pahelI pRthvImAM trIsa lAkha, bIjImAM pacIsa lAkha, trIjImAM paMdara lAkha cethImAM daza lAkha, pAMcamImAM traNa lAkha, chaThImA pAca ochA eka lAkha ane sAtamI mAM pAMca nArakAvAsa che. 5 14 che Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.15 paJcandriyatirazcAM sthAnAni 663 chAyA--kutra khalu bhadanta ! paJcendriyatiryagyonikAnAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? gautama ! Urdhvaloke tadekadezabhAge, adholoke tadekadezabhAge, tiryagloke avaTeSu taDAgeSu nadISu hUdeSu vApIpu puSkariNISu dIrghikAsu guJjAlikAmu sarassu saraHpaGktikAsu sara saraH paGktikAra rileSu vilapaGktikAmu ujjhareSu nirjhareSu cillaleSu palvalepu vapreSu dvIpeSu samudreSu, sarveSu caiva jalAzayeSu jalasthAneSu, atra khalu paJcendriyatiryagyonikAnAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudaghAtena lokasyA saMkhyeyabhAge svasthAnena sarvalokasyAsaMkhyeyabhAge // sU0 15 // zabdArtha-(kahi NaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pajattApajattagANaM ThANA paNNattA ?) bhagavan ! paryApta aura aparyApta paMcendriya tiryacoM ke sthAna kahAM kahe gae he ? (goyamA !) he gautama ! (uDaloe tadekkadesabhAe) Urdhvaloka meM usake eka deza-bhAga meM (aholoe tadekadesabhAe) adholoka meM usake eka deza-bhAga meM (tiriyaloe) tircha loka meM (agaDesu) kUpoM meM (talAesu) tAlAvoM meM (naIsu) nadiyoM meM (dahesu) hRdo meM (vAvIsu) vAvaDiyoM meM (pugvariNIsu) puSkariNiyoM meM (dIhiyAsu) laMbI vAvaDiyoM meM (guMjAliyAsu) guMjAlikAoM meM (saresu) sarovaroM meM (sarapaMtiyAsu) paMktibaddha sarovaroM meM (sarasarapaMtiyAsu) sara-sarapaMktiyoM meM (bilesu) biloM meM (bilapaMtiyAsu) paMktivaddha biloM meM (ujjharesu) ujjharoM meM (nijjharesu) jharanoM meM (cillalesu) cillaroM meM (pallalesu) pokharoM meM (vappesu) kedAroM meM (dIvesu) dvIpoM meM (samuddesu) samudroM meM (savvesu ceva jalAsaesu) sabhI jalA sAtha-(kahi NaM bhaMte / paMciMdiyattirikkhajoNithANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ?) bhagavan / paryApta mane aparyApta pAyendriya tiya yAnA sthAna Y=yAM ghai cha ? (goyamA / ) 3 gautama (uDDhaloe tadekkadesabhAe) Belawi tanA meM pradeza lAmA (aholoe tadekkadesabhAe) mo sobhA tanA se mAmA (tiriyaloe) tif sabhA (agaDesu) suvAsabhA (talAesu) tAmA (naIsu) nahI mAmA (dahesu) mA (vAvIsu) pAvaDIyomA (pukkhariNIsu) 54ri zAmA (dIhiyAsu) sAmI pApaDIyAmA (guMjAliyAsu) YalemAmA.(saresa) sazavarAma (sarapaMtiyAsu) 5tima sa bhA (sarasara paMtiyAsu) sa2-12 patiyomai (vilesu) mIsAmai (vilapaMtiyAsu) 5ti 55 mIsama (ujjharesa) GNbhA (nijjharesu) niyamAM-12yamA (cillalesu) siromo (pallalesu) yomaromA (bappesu) mA (dIbesu) dIyAmA (samuddesu) samudrImA (savvesu ceva Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . prazApanAsUtre TIkA-atha paryAptAparyAptakapaJcendriyatiryagyonikAnAM sthAnAdikaM prarU- payituM gautama pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM' he bhadanta ? kutra khalu-kasmin pradeze pazcendriyatiryagyoni kAnAm 'pajjattApajjattagANaM' - paryA- ptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA'-sthAnAni svasthAnAni prajJaptAni ? prarUpitAni santi ? bhagavAnAha-'goyamA !' uDaloe tadekadesamAe'-Urdhvaloke tadekadezabhAge mandarAdivApyAdipu matsyAdInAM tiryakrapaJcandriyANAM satvAt, 'aho loe tadekadesamAe'-adholoke tadekadezabhAge-sako lokasyagrAmakUpAdiSu teSAM zayoM meM (jalahANesu) jala ke sthAnoM meM (ettha NaM) ina sthAnoM meM (paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM) paMcendriya tiryacoM ke (pajjattApajjattANaM) paryAptoM aura aparyAptoM ke (ThANA) sthAna (paNNattA) kahe haiM / (uvavAeNaM) upapAta kI apekSA (loyassa asaMkhejjAbhAge) loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM (samugghAeNaM) samudghAta kI apekSA (lacaloyassa asaMkhejjaibhAge) sarva loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM (sahANegaM) svasthAna kI apekSA (savvaloyassa asaMkhejjahabhAe) sarva loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM // 15 // - TIkArtha-aba paryApta evaM aparyApta paMcendriya tirthacoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai / gautama svAmI prazna karate haiM-bhagavan ! paryApta aura aparyApta paMcendriya tiryacoM ke svasthAna kahA~ kahe haiM ? / bhagavAn uttara dete haiM-Urvaloka ke andara usa ke eka deza bhAga meM - arthAt mandara parvata kI vAvar3iyoM Adi meM matsya Adi paMcendriya tithacoM kA astitva hotA hai| adholoka ke andara usake eka deza jalAsayesu) yA zobhA (ettha Na) mA sthAnAbhA (paMciMdiyatirikkhajoNi yANaM) payandriya tiya yAnA (pajjattApajjattArNa) paryAta mana. aparyAptAnA (ThANA) sthAnoM (paNNattA) 4dyA cha (uvavAeNaM) utanI apekSAye- (loyassa asaMkhejjaibhAe) aauna sasa cyAtamA mAgamA (samugghAeNa) samuddhAtanI apekSA (savvaloyassa asaMkhejjaibhAe) sonA manyAtamA mAmA (sahANeNaM) 21sthAnanI mapekSA (savvaloyassa asaMkhejjaibhAe) sa sAnA asaMkhyAtamA bhAgamAM 15 1 . TIkAtha-have paryApta temaja aparyApta paMcendriya tiya nA sthAna AdinI prarU paNa karAya che. gautamasvAmI prazna kare che ke-bhagavAna ! paryApta ane aparyApta pacendriya tiryaMcAnA sthAna kayA kahyA che? bhagavAna uttara Ape che-udgha lokanA aMdara tenA eka bhAgamAM arthAt madara parvatanI vAvaDI AdimAM matsya Adi pacendriya tiryacenuM astitva hoya che. alekanI aMdara Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.15 paJcendriyatirazcAM sthAnAni .. 665' satvAt, 'tiriyaloe' tiryagloke 'agaDesu' avaTepu kUpeSu 'talAesu'-taDAgepu' 'nadIsu'-nadISu-gaGgAdinadISu 'dahesu'-ideSu-padmAdi-hRdeSu 'vAvIsu'-bApISu' -caturasrakhAtarUpAsu 'dIhiyAsu'-dIpikAmu 'guMjAliyAnu'-guJjAlikAsu-laghudIrghikAsu 'saresu'-saraHsu 'sarapaMtiyAsu'-saraHpaktikAsu, 'sarasarapaMtiyAsu'-' saraHsaraHpaktikAsu-pUrvopaNitarUpAsu, "vilesu'-vilepu 'vilapaMtiyAsu'vilapaGktakAsu 'ujjharesu'-ujjharepu-giryambhasAM prasavepu 'nijjharemu'-nirjharepu-giryambhasAM sadAvasthAyiprasraveSu, 'cillalemu'-cillarepu-akhAtastokajalAzrayeSu bhUpradezeSu giripravezeSu vA 'pallale mu'-palbalesu-akhAtAlpajalAzrayeSu 'vappiNesu'-vapreSu-kedArepu 'dvIpesu'-dvIpeSu, 'samuddesu'-samudreSu, kiMbahunA ? 'savvesu ceva jalAsaesu'-sarveSu cava jalAzayeSu, 'jalaThANesu'-jalasthAneSu' 'etthaNaM'-atra khalu-uparyuktasthaleSu 'paciMdiyatirikkhajoNiyANaM'-paJcendriyatiryagyonikAnAm 'pajjattApajjattagANaM'-paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA'bhAga meM arthAt adholoka saMbaMdhI grAmoM aura kUpoM Adi meM unakI sattA hotI hai / tircha loka meM kUpoM meM, tAlAboM meM, gaMgA Adi nadiyoM meM, padma Adi hRdoM meM, caukora khodI huI vAvaDiyoM meM, puSkariNiyoM arthAt vRttAkAra bAvaDiyoM meM, dIrghikAoM-laMbI vAvaDiyoM meM, guMjAlikAoM arthAt choTI dIrghikAoM meM, saroM meM, paMktibaddha sarovaroM meM, sara-sarapaMktiyoM meM jinakA svarUpa pahale batalAyA jA cukA hai, biloM meM, bilapaMktiyoM meM, ujjhameM arthAt pahADI jala ke nAloM meM, nijharoM -pahADI jala ke sadA vahane vAle jharanoM meM, cillaroM meM arthAt vinA khode bane thoDe-se jala ke sthAnoM meM, pokharoM meM (vappiNetu) kedAroM meM, dvIpoM meM, samudroM meM, adhika kyA kahA jAya, sabhI jalAzayoM meM, jala ke sthAnoM meM, ina sabhI pUrvokta sthAnoM meM paryApta aura aparyApta temanA eka deza bhAgamAM arthAt aleka saMba dhI grAma ane kRSi AdimAM teonI sattA hoya che. tirthIlokamAM, kuvAomAM, talAmAM, gaMgA Adi nadImAM. pama Adi hadamAM, cerasa delI vAvaDImAM, puSkaraNiyAmAM arthAt vRttAkAra vAvaDImAM, dIrghakAo-lAMbI vAvaDiyAmAM guMjAlikAo arthAt nAnI dIghikAomAM, sarovaramAM, pakti baddha savAramAM sara-sara paMktimAM jenuM svarUpa AgaLa batAvela che. bIlomAM, bIlapa kitamAM, ujajharo arthAt pahADI pANInA sAdA vahetAM jharaNAomAM cillaromAM arthAta bhaudhA 12 panesA thApInA sthAnamA pozamA (vappiNesu) hAzamA dviIpamAM samudromAM vizeSa zuM kahevuM sarva jaLAzayamAM jaLanA sthAnamAM A pra0 84 Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prajJApanAsUtre sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi, 'uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge'-upapAtena-upapAtamAzritya upapAtApekSayetyarthaH, lokasya asaMkhyeyamAge-asaMkhyeyatame bhAge paryAptAparyAptakapaJcendriyatiryagUyonikA vartante, paryAptanizrayA aparyAptAnAM samutpAdAt, paryAptAnAJca paJcendriyatiryagyonikAnAM manuSyAdikSetravartikhAt 'sasugghAeNaM sacaloyassa asaMkhejjaibhAge-samudghAtenasamudghAtamAzritya-samudghAtApekSayA sarvalokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatamebhAge paryAptAparyAptakapaJcendriyatiryagyonikA vartante, praguktayukteH, 'sahANeNaM savvaloyassa asaMkhejaibhAge'-svasthAnena-svasthAnamadhikRtya svasthAnApekSayetyarthaH, sarvalokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge ityarthaH, paryAptAparyAptaka pazcandriyatiryagyonikA vartante ityAzayaH // sU0 15 // - mUlam-kahi NaM bhaMte ! magussANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ? goyamA! aMtomaNussakhette paNayAlIsAe joyaNasahassesu aDAijjesu dIvasamuddesu, pannara sasu, kammabhUmisu, tIsAe akammabhUmisu, chappannAe aMtaradIvesu, ettha NaM maNussANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA / uvavAeNaM loyassa paMcendriya tiryaMcoM ke svasthAna kahe gae haiN| ye svasthAna upapAta kI apekSA se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM, arthAt paryApta aura aparyApta paMcendriya tiryaMcoM ke sthAna haiM kyoM ki paryApta jIvoM ke Azraya se aparyAptoM kI utpatti hotI hai aura paryApta paMcendriya tiryaca manuSya kSetravartI hote haiM / samudghAta kI apekSA sarva loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM pUrvokta yukti ke anusAra hote haiM aura svasthAna kI apekSA sarvaloka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM paryApta evaM aparyApta paMcendriya tiryaMca pAye jAte haiM // 15 // badhAM pUrvokta sthAnamAM paryApta ane aparyApta paMcendriya tiyonA svasthAna kahelAM che. teo svasthAnanI ane upapAtanI apekSAe lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM che arthAt paryApta ane aparyApta pacendriya tiryaMcanA sthAna che, kemake paryApta jInA AzrayathI aparyAptonI utpatti thAya che. ane paryApta paMcendriya tiryaMca manuSya kSetravatI hoya che. samuddaghAtanI apekSAe sarva lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM pUrvokata yukitanA anusAra hoya che ane svasthAnanI apekSAe sarva lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM paryApta temaja aparyApta paMcendriya tiryaMca maLI Ave che, je 15 . Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.16 manuSyANAM sthAnAni asaMkhejjaibhAge, samugghAeNaM savvaloe, saTANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge ||suu0 16 // - chAyA-kutra khalu bhadanta ! manuSyANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? gautama ! anto manuSyakSetre paJcacatvAriMzatsu yojanazatasahasreSu sArdha tRtIyeSu dvIpasamudreSu, paJcadazasu karmabhUmiSu, triMzatsu akarmabhUmiSu, paTpaJcAza'su antaradvIpeSu, atra khalu manuSyANAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudghAtena sarvaloke, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge // sU0 16 // ____TIkA-atha paryAptAparyAptakamanuSyANAM sthAnAdikaM prarUpayituM gautamaH . zabdArtha-(kahi NaM bhaMte ! maNussANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ?) bhagavan ! paryApta aura aparyApta manuSyoM ke sthAna kahAM kahe gae haiM ? (goyamA ! aMto maNussakhette) gautama ! manuSya kSetra ke andara (paNayAlIsAe joyaNasayasahapsesu) paiMtAlIsa lAkha yojanoM meM (aDrAijjetu dIvasamuddesu) aDhAI dvIpa-samudroM meM (pannarasasu kammabhUmisu) pandraha karmabhUmiyoM meM (tIsAe akammabhUmisu) tIsa akarmabhUmiyoM meM (chappannAe aMtaradIvesu) chappana antara dvIpoM meM (ettha NaM) ina sthAnoM meM (maNussANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA) paryApta aura aparyApta manuSyoM ke sthAna haiM (uvavAeNaM) upapAta kI apekSA se (loyassa asaMkhejjahabhAge) loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM (samagyAeNaM) samudghAta kI apekSA (savvaloe) samasta loka meM (sahANeNaM) svasthAna kI apekSA (loyassa) loka ke (asaMkhejjaiMbhAge) asaMkhyAtaveM bhAga meM // 16 // hAtha-(kahi NaM bhaMte maNussANaM pajjattApajjattANaM) lagavana ! paryApta 'nmane aparyApta manuSyonA sthAna 4yA 49sA cha ? (goyamA ! aMto maNussakhette) bhanudhyakSetrAnI ma.42 (paNayAlIlAe joyaNasahassesu) pistIsa sAma yonamA (aDhAijjesu dIvasamudesu) 24615 dvIpa-samudrAmA (pannarasasu kammabhUmisu) 5.42 zubhamUbhiyomA (tIsAe akammabhUmisu) trIsa 254ma bhUmimAM (chappanAe aMtara. dIvesu) 7.5na mata2 dIpAmA (etthaNa) 240 sthAnamA (maNussANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA) paryApta mane paryApta manuSyAnA sthAna cha (uvAvAeNa) 84. pAtanI apekSA (loyassa asasejjaibhAge) sonA masaNyAtamA mAmA (samugyAeNa) samuddhAtanI apekSA (sabaloe) samasta somai (saThThANeNa) 55sthAnanI mapekSAdhye (lovassa) sAnA (asaMkhejjai bhAge) manyAtamA lAmo // 16 // Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 pramApanAsUrya praznayati-'kahi NaM bhaMte ! 'maNussaNaM' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze manupyANAm 'pajjattApajjattagANaM' paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA'-sthAnAni -svasthAnAni-prajJaptAni ? prarUpitAni santi ? bhagavAnuttarayati-'goyamA ! he gautama ! 'aMto maNussakhette'-anto manuSyakSetre-manuSyakSetrasya madhye ityarthaH, paNayAlIsAe joyaNasayasahassesu'-paJcacatvAriMzati yojanazatasahasrapu-pazcacavAri'zallakSayojaneSu 'aDDAijjesu dIvasamuddemu' - sArdhattIyepu-sArddhaH tRtIyo yeSu te sArddha tRtIyAsteSu dvIpeSu samudreSu 'pannarasagu kammabhUmIsu'-paJcadazasu karmabhUmipupaJcabharateSu paJcarAvateSu paJcamahAvidehepu 'tIsAe akammabhUmIsu' triMzat akarmabhUmipu prAguktAsu 'chappannAe aMtaradIvesu'-paTpaJcAzati antaradvIpeSu 'patthaNeatra khalu-uparyuktasthaleSu 'maNussANaM'-manuSyANAm 'pajjattApajjattagANaM'-paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA'-sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi, "uvavAeNaM loyassa asaMkhejaimAge'-upapAtena-upapAtamadhikRtya, upapAtA, pekSayetyarthaH, lokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge paryAptAparyAptakA-manuSyA vartante, paryAptanizrayA aparyAptAnAM samutpAdAt paryAptAnAzca manuSyakSetravartitvAta, - TIkArtha-ava paryApta aura aparyApta manuSyoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA karane ke lie gautama svAmI prazna karate haiM-bhagavan ! paryApta aura aparyApta manuSyoM ke sthAna kahAM kahe gae haiM ? bhagavAn uttara , dete haiM-he gautama ! manuSya kSetra ke andara, paiMtolIsa lAkha yojanoM meM, ', aDhAI dvIpa-samudroM meM, pandraha karmabhUsiyoM meM arthAt pAMca bharata, pAMca airavata aura pAMca mahAvidehoM meM, tIsa pUrvokta akarmabhUmiyoM meM, * chappana antarvIpoM meM, ina saba sthAnoM meM paryApta aura aparyApta manuSyoM . ke sthAna prarUpita kiye gae haiN| upapAta kI apekSA se loka ke asaM khyAtaveM bhAga meM paryApta aura aparyApta manuSya hote haiM, kyoM ki paryAptoM ke Azraya se aparyAptoM kI utpatti hotI hai| aura paryApta TIkAI-have paryApta ane aparyApta manuSyanA sthAna AdinI prarUpaNa karavAne mATe gautamasvAmI prazna kare che he bhagavana ! paryApta ane aparyApta bhanuSyAnA sthAna jyAM sAM cha? zrI bhagavAna uttara Ape che-he gautama! manuSyakSetranI aMdara pistAvIsa lAkha janama, aDhAI dvIpa-samudromA, padara karmabhUmimAM arthAta pAMca bharata, pAca ciravata ane pAMca mahA videhamA, trIsa pUrvokata akarma bhUmimA, chappana antara dvIpamAM A badhAM sthAnamAM paryApta ane aparyApta ' manuSyonA sthAna prarUpita karAyAM che. upapAtanI apekSAe lekanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM paryApta ane aparyApta manuSya thAya che, kemake paryAptonA Azraye Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 669 trafat TIkA dvi. pada 2 sU.17 bhavanapatidevAnAM sthAnAni 'samugghAeNaM savvaloe'-samudvAtena - samudghAtamAzritya, samudghAtApekSayetyarthaH sarvaloke paryAptAparyAptakamanupyA vartante kevalisamudghAtasya sarvaloke sambhavAt 'sahANeNa loyassa asaMkhejjaibhAge' - svasthAnena - svasthAnApekSayA lokasyAsaMkhyebhAge - asaMkhyeyatame bhAge paryAptAparyAptakamanuSyANAM satvAt / sU0 16 // mUlam - kahi NaM bhaMte ! bhavaNavAsINaM devANaM pajjantApajjantagANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte! bhavaNavAsI devA parivasaMti ? goyamA ! imIse syaNappabhAe puDhavIe asIisahassa uttarajoyaNasayasa hassabAhallAe uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhittA, heTTA cegaM joyaNasahassaM vajjinttA majjhe aTTahutare joyaNasayasahasse, ettha NaM bhavaNavAsINaM devANaM satta bhavaNakoDIo, bAvantari bhavaNAvAsasaya sahassA bhavatIti makkhAyaM / te NaM bhavaNA vAhiM vahA, aMto cauraMsA, ahe pukkharakanniyA saMThANasaMThiyA ukinnaMtara viulagaMbhIrakhAtaphalihA pAgAraddAlagakavADatoraNapaDiduvA ra desa bhAgA jaMta sayagghImusalamusaMDhi pariyAriyA aujjhA sayA jyA sayA guttA aDayAla koTUgaraiyA aDayAla kayatraNamAlA khemA sivA kiMkarAmaradaMDovarakkhiyA lAuloiyamahiyA gosIsasarasarattacaMdanada daradinna paMcaMgulitalA uvaciyacaMda kalasA caMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgA AsattosattaviulagghAriyamalladAmakalAvA paMcavanna sarasasurabhimukka puMjovayArakaliyA [ granthAnam 1000 ] kAlAgurupavara manuSya manuSyakSetra meM hI hote haiM / samudghAna kI apekSA paryApta aura aparyApta manuSya sarva loka meM hote haiM, kyoM ki kevali samudghAta sarva loka meM saMbhava hai / svasthAna kI apekSA se loka ke asaMkhyAtave bhAga meM paryApta aura aparyApta manuSya hote haiM // 16 // aparyAptAnI utpatti thAya che ane paryApta manuSya manuSyakSetramA ja pedA thAya che samuddhAtanI apekSAe paryApta ane aparyApta manuSya sarvalokamAM thAya che. kemake kevila samudghAta sa leAkamAM sa'bhave che. svasthAnanI apekSAe lAkanA asa`khyAtamAM bhAgamAM paryApta ane aparyApta manuSya hAya che ! 16 // Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ph70 prajJApAsU kuMdurukkaturukkadhUvamaghamaghaMtagaMdhuddhyAbhirAmA sugaMdhavaragaMdhiyA gaMdhavahibhUyA acchA saNhA laNhA ghaTTA maTTA NIrayA NimmalA frrier freiescchAyA sappabhA sassirIyA samarIiyA saujoyA pAsAIyA darisa NijjA abhiruvA paDirUvA, ettha NaM bhavaNavAsi devANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA / uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAe, samugdhAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAe, saTTANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge, tattha NaM bahave bhavaNavAsI devA parivasaMti taM jahA asurA nAgasuvannA, vijjU aggI ya dIva uvahIya / disipavaNathaNiyanAmA, dasahA ee bhavaNavAsI // 1 // cUDAmaNimauDarayaNaM bhUsaNa NAgapheDa - garulai - vaira - puNe kalasaMke upphesA sIha - ma~gara - gayaMrka - assavara - vaddhamANaM nijjutta cittavidhagayA surUvA mahiDDIyA mahajjuiyA mahabbalA mahAjasA, mahANubhAvA mahAsokkhA hAravirAiyavacchA kaDagatuDiya thaMbhiyAbhUyA aMgaya kuMDalama gaMDayalakaNNapIThadhArI vici hatthAbharaNA vicittamAlAmaulimauDA kallANagapavaravastha parihiyA kallANagapavara mallANulevaNadharA bhAsuraboMdI palaMbavaNamAladharA divveNaM vaNNeNaM, divveNaM gaMdheNaM, divveNaM phAseNaM, divveNaM saMghayaNeNaM, divveNaM saMThANeNaM, divvAe iDDIe, divvAe juIe, divvAe pabhAe, divvAe chAyAe, divvAe accIe, divveNaM teeNaM, divvAe lessAe dasadisAo ujjovemANA pabhAsemANA te NaM tattha sANaM sANaM bhavaNAvAsasaya sahastANaM, sANaM sANaM sAmANiyasAhassINaM, sANaM sANaM tAyattIsANaM, sANaM sANaM logapAlANaM, sANaM sANaM aggamahisINaM, sANaM sANaM parisANaM, sANaM sArNa Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.17 bhavanapatidevAnAM sthAnAni 671 aNIyANaM, sANaM sANaM aNIyAhivaINaM, sANaM sANaM AyarakkhadevasAhastINaM annesiM ca bahUNaM bhavaNavAsINaM devANa ya devINa ya AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsara seNAvaccaM kAremANA pAlemANA mahayA hayanadRgIyavAiya taMtitalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM divvAI bhogabhogAI bhuMjamANA viharati // sU0 17 / chAyA-kutra khalu bhadanta ! bhavanavAsinAM devAnAM paryAptA paryAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! bhavanavAsino devAH parivamanti ? gautama ! asyA ratnaprabhAyAH pRthivyA azItisaha srottarayojanazatasahasrabAhalyAyA upari ekaM yojanasahasramavagAhya, adhazcaikaM yojanasahasraM varjayitvA madhye aSTasaptatisahasrottare yojanazatasahasre, atra khalu bhavanavAsinAM devAnAM saptabhavanakoTayaH, dvAsaptatirbhavanAvAsazatasahastrANi bhavantItyAkhyAtam / tAni khalu bhavanAni, bahirvRttAni antazca zabdArtha - (kahi NaM bhaMte ! bhavaNavAsINaM devANaM pajjattApajjanttArNaM ThANA paNNattA !) he bhagavan ! paryApta aura aparyApta bhavanavAsI devoM ke sthAna kahA~ kahe haiM ? ( kahi NaM saMte ! bhavaNavAsI devA parivasaMti ?) he bhagavan ! bhavanavAsI deva kahAM nivAsa karate haiM ? ( goyamA !) he gautama ! ( imIse rayaNappabhAe puDhavIe) isa ratnaprabhA pRthivI ke (asIisahassa uttarajogaNasaya sahassabAhallAe) eka lAkha assI hajAra yojana moTI ke (uvariM) Upara (egaMjoyaNasayasahassaM ogAhittA) eka hajAra yojana avagAhana karake (hiTThA cegaM joyaNasahassaM vajjittA) nIce bhI eka hajAra yojana choDa kara (majjhe) bIca meM (aTThahattara joyaNasaya sahasse) eka lAkha aThahattara hajAra yojana meM ( ettha NaM) yahAM 'zabdArtha - (kaNiM bhaMte / bhavaNavAsiNaM devANaM pajjattA pajjattANaM ThANA paNNattA) he lagavan ! paryApta mane aparyApta lavanavAsI hevAnA sthAna yA che ? ( goyamA ! ) he gautama (imIse rayaNappabhae puDhavIe) mA ratnalA pRthvanI (asIi sahassa uttara joyaNasayasahassabAhallAe) bhe lAkha esI hajAra ceAjana mATInA (uvari) 52nA (egaM joyaNasahassaM ogAhittA) bheu hunnara yona avagAhanA rIne (hiTThAcegaM joyaNasahassaM vajjittA) nIce yazu meDa Delara yojana choDIne (majjhe) madhyabhA (aTThahuttara joyaNasayasahasse) me sAma madhyeotera innara yonanabhAM ( ettha ) ar3I ( bhavanavAsiNa devANaM) lavanavAsI hevAnA (satta bhavaNakoDIo Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakSApanAsUtre ka72 turasrANi, adhaH puSkarakarNikA saMsthAnasaMsthitAni utkIrNAntaravipulagambhIrakhAtaparikhAni prAkArASTrAla kakapATatoraNapratidvAradezabhAgAni yantrazataghnImuzalamu. saNDhIparivAritAni ayodhyAni sadA jayAni sadA guptAni aSTa cakhAriMzatkoSThakaracitAni aSTacatvAriMzatkRtavanamAlAni kSemAni zivAni kiGkarAmaradaNDoparakSitAni lAulloiyamahitAni gozIsarasaraktacandanadardaradattapaJcAGgAlitalAni (bhavaNavAsINaM devANaM) bhavanavAlI devoM ke (satta bhavaNakoDIo bAvattari bhavaNAvAsasa yasahassA) sAta karoDa bahattara lAkha bhavana (bhavatIti makkhAya) hote haiM, aisA kahA gayA hai| . (te NaM bhavaNA) ve bhavana (bAhi) bAhara se (vaTA) gola (aMto cauraMsA) andara se caukora (ahe) nIce (pukkharakanniyA saMThANasaMThiyA) puSkara ke AkAra ke (ukkinnaMtaraviulagaMbhIrakhAtaphalihA) prakaTa antara vAle, vistIrNa tathA gaMbhIra khAI tathA parikhA vAle (pAgArahAlagakavADatoraNa paDikuvAradesabhAgA) prAkAra, aTAro, kivADa, toraNa tathA pratidvAroM se yukta (jaMtasayagdhI musalamusaMDhI pariyAriyA) yaMtra, zataghnI, mUsala aura susaMDhI nAmaka zastroM se yukta (aujjhA) zatruoM dvArA ayodhya (ladA jayA) sadaiva jayazIla (sayAvRttA) sadA surakSita (aDayAlakoTagaraiyA) aDatAlIsa koThoM se rakSita (aDayAlakayavaNamAlA) aDatAlIsa prakAra kI vanamAlAoM se yukta (khemA) upadravarahita (sivA) maMgalamaya (kiMkarAmaradaMDovarakkhiyA) kiMkara devoM ke daMDoM se rakSita (lAulloiyamahiyA) lipe-pute hone se prazasta bAvattari bhavaNAvAsasayasahassA) sAta 42 / 7 mAte2 dAma sapana (bhavaMtIti makkhAya) DAya che se upAya che. (teNaM bhavaNA) te sapanA (vAhi) DA2thI (vaTTA) gaNa (aMto caurasA) marathI yo24 (ahe) nIya (pukkharakanniyA saMThANasaMThiyA) 5042 // mAranA (ukkinnaMtaraviulagaMbhIrakhAtaphalihA) praTa mata2pANA, vistI tathA mIra ma tathA pariyAra (pAgAraTTAlagakavADatoraNapaDiduvAradesabhAgA) prA.2 24211, 4, 2, tathA pratimi (jaMtasayagvImusalamusaDhI parivAriyA) yatra, zatanI, bhusasa bhane musaTI nAma4, zastrothI yuta (aujjhA) zatrumAthI ayodhya (sadA jayA) sadaiva arieii (sayA guttA) sahA surakSita (aDayAlakoTTagara iyA) 243tAlIsa mAthI 2yesa (aDayAlakayatraNamAlA) masIsa prA2nI panamANAmAthI yuddhata (khemA) upadrava 2hita (sivA) bhagasamaya (kiMkarAmaradaMDovarakkhiyA) 42 vAnA thI 2kSita (lAhalloiyamahiyA) sIsa Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 673 'prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.17 bhavanapatidevAnAM sthAnAni upacitacandanakalazAni candanaghaTasukRtatoraNapratidvAradezabhAgAni AsaktosaktavipulavRttavyAghAritamAlyadAmakalApAni paJcavarNa sarasasurabhimukta puJjopacArakalitAni (granthAnam 1000) kAlAgurupravarakunduruSkaturuSkadhUpamaghamaghAyamAnagandhoddhUtAbhirAmANi sugandhavaragandhitAni gandhavartibhUtAni apsarogaNasaGghasaMvikirNAni divyatruTitazabdasaMpraNAditAni sarvarattasayAni acchAni zlakSNAni masRNAnighRSTAni pRSTAni nIrajAMsi nirmalAni niSpaGkAni niHzaGkaTacchAyAni sapramANi (gosIsasarasaratta caMdaNadadaradinnapaMcaMgulitalA) gozIrSa tathA sarasa lAla caMdana ke hAthe jinameM lage haiM (uvaciyacaMdaNakalasA) caMdana ke kalazoM se yukta (caMdaNaghaDaNukayatoraNapaDiduvAradelAgA) dvAra deza meM candana carcita ghaToM se yukta (Asattosatta viulacaTTa vagdhAriyamalladAmakalAvA) Upara se nIce laTakane vAlI vipula evaM golAkAra mAlAoM se yukta (paMcavanna sarasasurabhimukapuMjovadhArakaliyA) pAMca raMgoM se tAje evaM sugaMdhita puSpoM ke upacAra se yukta (kAlAguru pavarakuMdurukka turukka dhUvamaghamaghaMtagaMdhUduyAbhirAmA) kAle agara, uttama cIDA, lobAna tathA dhUpa kI mahakatI huI sugaMdha se atyanta ramaNIya (sugaMdhavaragaMdhiyA) uttama sugaMdha se sugaMdhita (gaMdhavahibhUyA) gaMdha kI vahI ke samAna (accharagaNa saMdhasaMvigimA) apsarAoM ke samUha ke samUhoM se vyApta (divvatuDiyasaddasaMpaNAiyA) divya vAdyoM ke zabdoM se zabdAyamAna (savvarayaNAlayA) sarva ratnamaya (acchA) svaccha (sahA) cikane (laNhA) kolala (ghaTThA) ghile (paTThA) pauMche (NIrayA) raja se dhupesA DAvAthI prazasta (gosIsasarasarattacaMdaNadaharadinnapaMcaMgulitalA) gozIpa-yana vizeSa tathA sarasa sAla yahananA thA mA sAjesA cha (uvaciyacaMdaNakalasAM) yahananA zAthI yuta (caMdaNaghaDakayatoraNapaDiduvAradesabhAgA) dvAra dezamA yahana yathita ghaDAna tA2zuthI yukta (Asattosattavi uvavaTTavagdhAriya malladAmakalAvA) 752thI nIye sudhI saTavAjI vidhuta tebhana 12 bhAsAmAthI yuta (paMcavannasarasasurabhimukkapuMjovayArakaliyA) pAMya 2 gAnA visita dion tebhara sudhita puSpAnA payArthI yukta (kAlAguru pavarakuMdurukaturukka dhUva maghamaghaMtagaMdhudvayAbhirAmA) ANu mAyana, uttama yI sAmAna tathA dhUpanI bhavamayI bharatI mevI sudhayI mayata 2maNIya (sugaMdhavaragaMdhiyA) uttama sugadhayI sudhita) (gaMdhavaTTimUyA) dhanI goTInA samAna (acchara gaNasaMga saMviginnA) 2552sarAmAnA samUhAthI vyAsa (divvatuDiyasahasaMpaNAiyA) havya pAdhonA zahImAthI hAyamAna (savvarayaNAmayA) sarva ratnamaya (acchA) 2127 pra0 85 Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 prathApanAstre sazrIkANi samarIcikAni soyonAni prAyAdIyAni darzanIyAni abhirUpANi pratirUpANi, atra khalu bhavanavAsi devAnAM paryAptAparyAppakAnAM sthAnAni pranatAni / upapAtena lokasyAsaMkhyeyabhAge, samudghAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge, tatra khalu bahavo bhavanavAminI devAH pagviyanti, taghayA anurA 1 nAgAH 2 muparNAH 3 vidyut 4 agnizca 5 dvIpaH udadhizca 7 / dika 8-pavana 9--stanina 10 nAmAnaH, dazadhA pane bhavanavAsinaH // 1 // rahita (NimmalA) nirmala (nippakA) paMka (bArdama) rahina (nikkaMkaDacchAyA) AvaraNa rahita kAnti bAle (mapyamA) prabhAyukta (massirIyA) zrI se sampanna (samarIyA) kiraNoM se yukta (majoyA) prakAzamaya (pAsAIvA) prasanna karane vAle (darimANijjA) darzanIya (abhiruvA) atyanta ramaNIya (paDirUbA) mundara rUpa vAle / __(ettha NaM) yahAM (bhavaNavAsidevA panjattApajattANaM) paryApta aura aparyApta bhavanavAsI devoM ke (ThANA) sthAna (paNNattA) kahe haiM (uvavAeNaM) upapAta kI apekSA (loyasma asaMkhejahabhAga) loka ke asaM. khyAtaveM bhAga meM (samugghAeNaM) samudghAta kI apekSA (loyassa asaMkhejjaibhAge) loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM (sahANeNaM) svasthAna kI apekSA (loyassa asaMkhejjahabhAge) loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM (tattha NaM) vahAM (rahave) bahuta (bhavaNavAsI devA parivasati) bhavanavAsI deva nivAsa karate haiM (naM jahA) ve isa prakAra haiM (asurA) asurakumAra (nAga-subannA) nAgakumAra suvarNakumAra (sahA) !i (laNhA) bha (ghA)basesa (mahA) yUThesa (gIrayA) 204512nA (NimmalA) nimaNa (nippaMkA) 61 2hita (nikkaMkaDacchAyA) A1251 2ti nti 41(sappabhA) asA yuddhata (samsirIvA) zrIthApana (samarIDayA) yI yunta (saujjoyA) prAzamaya (pAsAIyA) prabhanna 4211 // (darimaNijjA) zanIya (abhiruvA) matyanta 2maNIya (paDirUvA) sunda2 35 // (etthaNaM) mADI (bhavaNavAsi devANaM pajjattA pajjattAga) 5ryAta bhane a5' yati manne 42 vanavAsI hevonA (ThANA) sthAna (paNNattA) 4 cha (uvavAeNaM) 55AnanI apekSAye (loyamsa asaMkhejjaibhApa) adhyAtamA lAmA (samugghAeNaM) samuddhAtanI apekSANe (loyamsa asaMkhenibhAga) sonA sadhyAta bhA lAmA (saTANeNaM) svasthAnanI apekSA (loyarasa asaMkhejaibhAge) all bhasadhyAtamA sAgamA (tattha Na) tyA ghazA (bhavaNAvAsI devA parivasati) navanavAsI devA nivAsa 42 cha (taM jahA) teso 2 // mAre cha Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.17 bhavanapatidevAnAM sthAnAni 676 ___ cUDAmaNimukuTaratna 1 bhUpaNanAgaspaTA 2 garuDa 3 vana 4 pUrNakalazAGkopphesAH, 5 siMha 6 makara 7 gajAGkA 8 zvavaraM 9 vardhamAnaniyuktacihnagatAH murUpA mahaddhikA mahAdyutikAH, mahAvalA mahAyazaso mahAnubhAvA mahAsaukhyA hAravirAjitavakSasaH kaTakatruTitastambhitabhujAH aGgadakuNDalamRSTa gaNDatalakarNapITha dhAriNaH, vicitrahastAbharaNA vicitramaulimukuTAH kalyANakapravaravastraparihitAH (vijjU) vidyutkumAra (aggI ya) agnikumAra (dIva) dIpakumAra (udahI ya) udadhikumAra (disi-pakSaNa thaNiyanAmA) dizAkusAra, vAyukumAra, stanitakumAra nAma vAle (dasahA) daza prakAra ke (ee) ye (bhavaNavAsI) bhavanavAsI deva haiM / (cUDAmaNi) cUDA ratna (mauDa) mukuTa (rayaNa) ratna (bhUlaNa) AbhUSaNa (NAgaphaDa) nAga kA phana (garula) garur3a (vaira) vajra (puNNakalasaMkaupaphesA) pUrNa kalaza ke cihna se yukta mukuTa (sIha) siMha (magara) makara (gayaMka) hAthI kA cihna (assavara) zreSTha azva (baddhayANa) zarAvasaMpuTa (nijjuttacittaciMdhagayA) inase yukta vicina cihnoM vAle (surUvA) sundara rUpa vAle (mahiDDiyA) mahA Rddhi vAle (mahajjayA) mahA kAnti vAle (mahabbalA) mahAn bala vAle (mahAjasA) mahAn yazasvI (mahAgumAvA) mahAn anubhAva vAle (mahAsokkhA) mahA sukha vAle (hAravirAiyavacchA) hAra se suzobhita vakSasthala vAle (kaDaga tuDiyarthabhiyabhuyA) kaDoM aura keyUroM se staMbhita bhujA vAle (aMgayakuMDalamahagaMDayalakaNNapIDhadhArI) aMgada kuMDala tathA karNapITha ___ (asurA) asu24bhA2 (nAga-suvannA) nAgabhA2, suvarNabhA2, (vijjU) vidyutbhAra (aggIya) manabhA2 (dIva) dIpabhA2 (udahIya) dhimA2 (disi -pavaNa thaNiyanAmA) himA2, vAyubhA2, stanitabhAra nabhavA (dasahA) 40 542nA (ee bhavaNavAsI) savanavAsI he cha (cUDAmaNi) yUDA2tna (mauDa) bhugaTa (rayaNa) 2tna (bhUsaNa) mA 38 (gAgaphaga) nAganI (garula) 137 (vaira) 4* (puNNa-kalasaMkaupphesA) pUrNa prazana yihathI yuta bhugaTa (sIha) siMha (magara) bhagha2 (gayaka) yInu thiTe (assavara) zreSTha 254 (vaddhamANa) zarA sapuTa (nijjUtta citta cidhagayA) tamanAthI yuta PANA (suruvA) su1235 1 // (mahiDDhiyA) bhaDAna samRddhipA (mahajjuiyA) mahAtapA (mahavvalA) bhaDAna maNa pA (mahAjasA) bhaDAna yazasvI (mahANubhAvA) bhaDAna anumAvaalAvA (mahAsokkhA) ma suma pANA (hAravirAiyavacchA) 2thI suzalita pakSasthA (kaDagatuDiya thabhiyabhuyA) 4i mane magu pAyI tamita yA (aMgaya kuMDala maDhagaMDayalakaNNapIDhadhArI) mA 75 tathA 4 pIne pA265 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 pinAsUtra kalyANakapravaramAlyAnulepanadharAH bhAsuravondi pralambamAnamAlAdharAH, divyena varNena, divyena sparzena, divyena saMhananena, divyena saMsthAnena, divyayA RddhayA, divyayA zutyA, divyayA prabhayA, divyayA chAyayA, divyena acipA, divyena tejasA, divyayA lezyayA dazadiza udyotayantaH prabhAsayanta ste khalu sveSAM sveSAM bhavanAvAsazatasahasraNAM, svAsAM svAsAM sAmAnikasAhasrINAM sveSAM ke dhAraka (vicittahatyAbharaNA) hAthoM ke vicitra AbharaNa vAle (vicittamAlAmaulimauDA) mastaka para vicitra puSpamAlA tathA mukuTavAle (kallANaga pavaravatthaparihiyA) kalyANakArI uttama vastra dhAraNa kiye hae (kallANagapavaramallANulevaNadharA) kalyANakArI zreSTha mAlA evaM anulepana ke dhAraka (bhAsuraboMdI) dedIpyamAna zarIra vAle (palaMbavaNamAladharA) laMbI vanamAlA dhAraNa karane vAle (divyeNaM vanneNaM) divya varNa se (divveNaM gaMdhegaM) divya gaMdha se (dizvegaM phAsegaM) divya sparza se (divveNaM saMghayaNeNaM) divya saMhanana se (divveNaM saMhANeNaM) divya saMsthAna AkRti se (divyAe iDIe) divya Rddhi se (divAe juIe) divya kAnti se (divvAe pabhAe) divya prabhA se (divvAe chAyAe) divya zobhA se (divvAe accIe) divya jyoti se (divveNaM teeNaM) divya teja se (divyAe lesAe) divya lezyA se (dasa disAo) dazoM dizAoM -ko (ujjovemANA) prakAzita karate hue (pabhAsemANA) zobhita karate hue (tegaM) ve bhavaNavAsI deva (tattha) vahA~ (sANaM sANaM) apane apane (bhavaNAvosasayasahassANaM) lAkhoM bhavanAvAsoM kA (sANaM sANaM saamaa42naa| (vicittahatthAbharaNA) yAnA vicitra mAlA (vicittamAlA maulimauDA) bharata: 52 viyitra 505bhA tathA bhuTavA (kallANaga pavara vatyaparihiyA) 4ArI uttama patra pA21 42vA (kallANaga pavaramallANu levaNadharA) 48yA rI zreSTha mAdA tebhara manukhepananA ghA24 (bhAsuravodI) hIpyamAna zarI21(pAlaMbavaNamAladharA) sainI vanamAna dhArae 42 // 2 // (divveNaM vanneNaM) diyA thI (divveNaM gaMveNaM) 60ya thI (divveNaM phAseNaM) hivya 25zathI (divveNaM saMgha yaNeNa) divya sananathI (divveNaM saMThANeNaM) divya yAtithI (divAe iDDIe) hivya3ddhiyA (divAe juIe) hivyatithI (divyAe pabhAe) divyapramAthI (divvAe chAyAe) hi05 chAyAthI (divyAe aJcIe) hivya zamAthI jyotithI (divveNaM teeNaM) hiya tethI (divyAe lesAe) divyazyAthI (dasa disAo) harI hizAsAne (ujjovemANA) prazita 42naa| (pamAsemANA) zAlita 43 27sA (teNaM) te bhavana paasiihe| (tattha) tyA (sANaM sANaM) pAta Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.17 bhavanapatidevAnAM sthAnAni 677 sveSAM trAyastriMzakANAM, svepAM svepAM lokapAlAnAM, svAsAM svAsAm agramahipINAM svAsAM svAsAM paripadAm sveSAM sveSAs anIkAnAs svepAM svepAm anIkAdhipatInAm svAsvAM svAsAs AtmarakSakadevasAhasrINAm anyepAJca vahUnAM bhavanavAsinAM devAnAM ca devInAM ca AdhipatyaM paurapatyaM svAmitvaM mahattarakatvam AjezvarasenApatyaM kArayantaH pAlayantaH mahadAhatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitadhanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAni bhogabhogAni bhuJjanto viharanti ||suu017|| NiyasahassINaM) apane-apane hajAroM sAmAnika devoM kA (sANaM sANaM tAyattIsANaM) apane-apane trAyastriMza devoM kA (sANaM sANaM logapAlANaM) apane-apane lokapAloM kA (lANaM sANaM aggamahisINaM) apanI-apanI agranahiSiyoM kA (sANaM sANaM parisANaM) apanI-apanI pariSadAoM kA (sANaM sANaM aNIyANa) apane-apane anIkoM kA (sANaM sANaM aNiAhivaINaM) apane apane anIkAdhipati devoM kA (sANaM sANaM AyarakkhadevasAhassINaM) apane-apane hajAroM AtmarakSaka devoM kA (annesiMca varaNaM) tathA anya bahuta-se (bhavaNavAsINaM) savanavAsI (devANa ya devINa ya) devoM aura deviyoM kA (AhevaccaM) adhipatinva (porevaccaM) paurapatya (sAmittaM) svAmitva (bhahittaM) bhartRtva (mahattaragattaM) mahattara pana (ANAIsaraseNAbacca) AjJA-Izvara-senApatitva (kAremANA) karate hue (pAlemANA) pAlana karate hue (mahayAyanadRgIya vAiyataMtitalatAlatuDiyadhaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM) Ahata nRtya, gIta, vAdita evaM taMtrI tala tAla ghanadaMga ke bajAne se utpanna mahAna dhvani potAnA (bhavaNAvAsasayasahassANa) sAmI manApAsanA (soNaM sANaM sAmANiyasAhassINaM) pAta-pAtAnA ta sAmAni hevAnA (sANaM sANaM tAyattIsANaM) pota pAtAnA trAyaNi 2 hevAnI (sANaM-sANaM logapAlANaM) pota pAtAnA als pAsanA (sANaM-sANa aggamahisINaM) pota-potAnI abhaDiSIyonA (sANaM-sANaM parisANaM) pAtapAtAnI 525hAnA (sANaM sANaM aNIyANaM) pAta potAnA 142 nA (sANaM-sANa aNiAhivaINa) pati-potAnA ganidhipati vonA (sANaM-sANaM AyarakkhadevasAhamsINaM) pAta-pAtAnA / mAtbha225 devAnA (annesiM ca bahaNaM) tathA ilan ag! (bhavaNavAsINaM) lavana-sI (devANa ya devINa ya) 11 mane hevIyAnA (AhevaccaM) dhipatitva (porevacca) pArapatya (sAmitta) svAmitva (bhaTTittaM) matatva (mahattaragattaM) moTApA (ANAIsaraseNAvaccaM) 2||shaa va2 senApatitva (kAremANA) 42212vatA (pAlemANA) pAlana 45 // 2 // (mahayA hayanadvagIyavAiya. taMti talatAlatuDiyadhaNamuiMga paDuppayAiyaraveNaM) mAuta, nRtya, gIta, pAtratabhara Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre ___TIkA--atha paryAptAparyAptakabhavanapatidevAdInAM sthAnAdikaM prarUpayituM gautamaH pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! bhavaNavAsINaM devANaM' he bhadanta ! kutra khalu kasmin pradeze bhavanavAsinAM devAnAm 'pajjattApajattagANaM'-paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni ? prarUpitAni santi ? tadeva prakArAntareNa spaSTayituM praznayati-'kahi NaM bhaMte ! bhavaNavAsI devA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze bhavanavAsino devAH parivasanti ? bhagavAuttarayati-'goyamA ! he gautama ! 'isIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'asIisahassa uttarajoyaNasayasahassavAhallAe' azItisahasrottarayojanazatasahasrabAhalyAyA:- azItisahasrAdhikalakSayojana vistArAyAH, upari-UyabhAge 'egaM joyaNasahassaM ogAhittA' ekaM yojanasahasram avagAhya, 'hehA cegaM joyaNasahassaM vajjittA' adho bhAge ca, e yojanasahasram varjayitvA 'majjhe aTThahuttare joyaNasayasahasse' madhye-madhyabhAge aSTa saptatisahasrottare yojanazatasahasra-aSTa saptatisahasrAdhikalakSayojaneSu 'ettha NaM savaNavAsINaM devANa'atra khalu-uparyuktasthaleSu bhavanavAsinAM devAnAm 'sattabhavaNakoDIo' saptabhavanase (divvAI) divya (bhoga-bhogAI) bhoga-upabhogoM ko (bhuMjamANA) bhogate hue (viharaMti) vicarate haiM // 17 // TIkArtha-aba paryApta aura aparyApta bhavanavAsI devoM kI prarUpaNA kI jAtI hai| zrIgautama svAmI prazna karate haiM-bhagavan ! paryApta aura aparyApta bhavanavAsI devo ke sthAna kahAM kahe gae haiM ? isI ko spaSTa karane ke lie punaH pUchate haiM-he bhagavan ! bhavanavAsI deva kahAM nivAsa karate haiM ? bhagavAna ne uttara diyA-he gautama ! eka lAkha assI hajAra yojana moTI isa ratnaprabhA pRthvI ke eka hajAra yojana UparI bhAga meM avagAhana karake aura eka hajAra nIce ke bhAga ko choDa kara, madhya ke eka lAgba aThahattara hajAra yojanoM meM bhavaNavAsI tatrI ta ta dhana bhR 1 43thI yatA mahAna nidhI (divyAI) hi-ya (bhogabhogAI) pagAnA (sujamANA) lAgavatA (viharati) viyare che // 17 // TIkAI-ve paryApta ane aparyApta bhavana vAsI devenI prarUpaNa karAya che. zrIautamasvAmI prazna kare che-he bhagavan ! paryApta ane aparyApta bhavanavAsI denA sthAna kyAM kahevAyelA che ? tene spaSTa karavAne vAstu puna pUche che.-he bhagavad ! bhavanavAsI deva kayA nivAsa kare che? bhagavAne uttara Apyo he gautama ! eka lAkha e sI hajAra yojana moTI evI A ratnaprabhA nAmanI pahelI pRthvInA eka hajAra ejana uparanA bhAgamAM avagAhana karIne ane eka hajAra cAjana nIcenA bhAgane choDIne madhyanA eka lAkha aDasaTha hajAra janomAM bhavana Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.17 bhavanapatidevAnAM sthAnAni 179 koTayaH 'vAbattariM bhavaNAvAsasayasahassA' dvAsaptatibhavanAvAsazatasahasrANi 'bhavaMtItimakkhAya' bhavantItyAkhyAtam mayA mahAvIreNa, anyaizca tIrthadiH , 'teNaM bhavaNA vAhi vaTA' tAni khalu bhavanAni bahirbhAge vRttAni-vRttAkArANi 'aMtocauraMsA' antaH-madhye - Abhyantare caturasrANi-caturastrAkArANi 'ahe pukkharaphANiyAsaMThANasaMThiyA' adhobhAge puSkarakaNikAsaMsthAnasaMsthitAni, tatra puSkara -kamalas tasya karNikAvat saMsthAnam-AkArastena saMsthitAni-vyavasthitAni santi 'ukinnaMtara viulagaMbhIrakhAtaphalihA'-utkIrNAntaravipulagambhIrakhAtaparikhAni-utkIrNamiva utkIrNam-nitAntavyaktam utkIrNam antaraM yAsAM khAtaparikhANAM tAH-utkIrNAntarAH, vipulagambhIrAH-vipulAH-vistIrNAH gambhIrAH -alabdhamadhyabhAgAH, khAtaparikhA:-khAtAni ca parikhAca-khAtaparikhAH yeSAM bhavanAnAM paritaH santi tAli utkIrNAntaravipulagambhIrakhAtaparikhAni, tatra parikhAnAma upari vizAlA adho bhAge saMkIrNA khAtaM punarubhayatrApi samAnamiti bhedaH, 'pAgArahAlayakavADatoraNapaDiduvAradesabhAgA' prAkArATTAlakakapATatoraNadevoM ke sAta karoDa bahattara lAkha bhavana haiM, aisA maine tathA anya saba tIrthakaroM ne kahA hai / una bhavano kA varNana isa prakAra hai bhavanavAsI devoM ke bhavana bAhara se golAkAra haiM, andara se caukora haiM aura nIce kamala kI kaNikA ke samAna haiN| una bhavanoM ke cAro ora khAiyAM aura parikhAeM haiM jinakA antara spaSTa hai aura jo vistIrNa haiN| ve itanI gaharI haiM ki unake madhya bhAga kA bhI patA nahIM lgtaa| yahAM parikhA evaM khAta (khAI) ina do zabdoM kA prayoga kiyA gayA hai| donoM meM thoDA antara hotA hai| parikhA Upara se cauDA aura nIce se saMkaDI hotI hai jaba ki khAna kA vistAra Upara-nIce samAna hotA hai| una bhavakoM ke prAkAroM ke Upara aTAriyAM, kapATa, vAsI devanA sAta karoDa betera lAkha bhavana che, evuM meM ane anya sarva tIrthakaree kahyuM che. te bhavananA varNana A rIte che--bhavanavAsI denA bhavana bahArathI goLAkAra che, aMdarathI cerasa che ane nIce kamaLanI kaNikA jevAM che. te bhavananI cAre bAjue khAIe ane parikhAo che jenuM antara spaSTa che ane je vistIrNa che. te eTalI UMDI che ke tenA madhyabhAgane paNa patto lAgato nathI. ahIM parikhA ane khAta (khAI) e babbe zabdono prayoga karyo che. bannemAM thoDuM antara hoya che parikhA uparathI pahoLI ane nIcethI sAMkaDI hoya che. jyAre khAtano vistAra upara nIce samAna hoya che. A bhavanenA prakAranI upara aTAriyA, kapATa, teraNa ane dvAra banelA Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtra pratidvAradezabhAgAni-pratibhavanaM prAkAreSu varaNeSu sAleSu ityarthaH, aTTAlakakapATatoraNapratidvArANi-aTTAlakakapATatoraNapratidvArarUpA, dezabhAgA-dezavizeSA yeSu tAni prAkArAhAlakakapATa toraNa pratidvAradezabhAgAni, tatrAhAlakA:-prAkArasyopari bhittyAzrayavizeSAH, kapATAni-patolIdvArasatkAni, toraNAni pratolIdvAreSu pratidvArANi-vizAladvArApAntarAlavartIni laghudvArANi, 'jaMtasayagdhImusalamusaMDhi pariyAriyA'-yantrazataghnI nuzalayusaNDIparivArittAni' yantrANi-vividharUpANi, zataghnyaH-mahAyaSTayo mahAzilA vA kora' iti bhApA prasiddhAH, yAH pAtitAH satyaH puruSANAM zatAni nanti, muzalAni prasiddhAnyeva, musaNyApraharaNavizeSA staiH parivAritAni-samantAd veSTitAni, ataeva 'aujjhA'ayodhyAni-paudhumazakyAni, ayodhyatvAdeva 'sadA jayA' sadA jayAni, sadA-sarvadA jayo yeSu tAni, 'sadA guttA' sayA guptAni-sarvakAlaM guptAni praharaNaiH toraNa aura dvAra bane hue haiN| prAkAra ke Upara vizeSa prakAra ke bhityAzraya jo bane rahate haiM unheM ahAlaka kahate haiM aura jo 'aTArI' zabda se prasiddha haiM / phATakoM ke hAroM ke kapATa yahAM samajhanA cAhie / phATakoM arthAt baDe daravAjoM ke nikaTa jo choTe dvAra hote haiM, ve yahAM 'toraNa' zabda se kahe gae haiM / ve bhavana yaMtroM, zataniyoM, mUsaloM aura musuMDhI nAsaka zastroM se yukta haiN| vahAM vividha prakAra ke yaMtra haiN| mahAna yaSTi (lakaDI) yA zilA ko zataghnI kahate haiM, jo eka vAra paDakara saikaDoM puruSoM kA ghAta karatI hai / bhASA meM use 'topa' kaha sakate haiN| sUsala prasiddha hai aura musuMDhI eka prakAra kA zastra hai| ina zastroM se yukta hone ke kAraNa ve bhavana ayodhya haiM-ina bhavanoM ke Upara zatru yuddha nahIM kara sakate aura isI se ve sadA jayavanta haiM / ve yoddhAoM aura zastrAstroM se parivRta hone ke hoya che. prAkAranA upara vizeSa prakAranA bhityAzraya je banelAM hoya che. temane aTTAla kahe che ane aTArIta zabdathI ja prasiddha che. phATaka-moTA daravAjAnI bAjumAM je nAnuM dvAra hoya che. temane AhIM toraNa zabdathI kahela che. te bhavano yaMtra, zatanIo (5) mUsale, ane musuMDhI nAmaka zastrothI cukta che. tyAM vividha jAtanA yaMtra che mahAnayaSTi (lAkaDI) athavA zilAne zatanI kahe che. je eka vAra paDavAthI seMkaDo purUSane saMhAra kare che. bhASAmAM tene topa kahe che musala prasiddha che ane musaMDhI eka jAtanuM zastra che. A zastrothI yukta hovAne kAraNe te bhavana ayodhya che koI zatru yuddha nathI karI zakatA ane tethI teo sadA jayavanta che. teo yoddhAo ane zastrAsothI Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.17 bhavanapatidevAnAM sthAnAni gho lAu puruSaizca yoddhRbhiH sarvataH samantAt nirantaraM parivAritatayA pareSAmasahamAnAnAM manAgapi pravezAsaMbhavAt 'aDayAlako garaiyA' - aSTacatvAriMzatkoSThakaracitAni - aSTacatvAriMzadbhedabhinnacchaTAkalitAH koSThakAH - apavarakA H racitAH - svayameva racanAM prAptA yeSu tAni aSTacatvAriMzat koSThakaracitAni, oragaiti bhASAprasiddhAni 'aDayAlakayavaNamAlA' aSTacatvAriMzatkRta vanamAlAni - aTacatvAriMzadabhedabhinnacchaTA kRtAH vanamAlA yeSu tAni aSTacatvAriMzatkRtavanamAlAni, evameva 'khemA' kSemANi parakRtopadravarahitAni 'sivA' zivAni - sadA saGgalopetAni 'kiMkarAmaradaMDovarakkhiyA' kiGkarAmaradaNDoparakSitAni - kiGkarAH kiGkarabhUtA ye'marAstaiH daNDaiH kRtvA uparakSitAni sarvataH samantAt rakSitAni kiGkarAmaradaNDoparAkSitAni 'lAulloiyamahiyA' lAulloiyamahitAni, tatra lAiyaM nAma bhUme gamayAdinopalepanam dezIyo'yaM zabdaH, ulloiyaM - kuDacAnAM mAlasya ca seTikAdibhiH saMsRSTIkaraNam ayamapi dezIyaH zabdaH, lAulloiyAbhyAM mahitAni - pUjitAni, lloi yeva mahitAni tathA 'gosIsasarasarattacaMdaNadadaradinapaMcaMgulitalA' go. zIrSa sarasaraktacandanadardaradatta paJcAGgulitalAni - gozIrSeNa - gozIpanAmacandanena sarasaraktacandanena ca dardareNa - cahalena capeTA prakAreNa vA dattAH paJcAGgukAraNa sadaiva itane surakSita rahate haiM ki zatru kA vahAM jarA bhI praveza nahIM ho sktaa| unameM aDatAlIsa koThe (kamare) hote haiM / jo viziSTa chaTA se yukta haiM aura svayaM hI racanA ko prApta haiM / unameM aDatAlIsa vanamAlAeM banI huI haiN| ve parakRta upadrava se rahita haiM, sadA maMgalama haiM aura sevaka devoM ke daMDo se sadaiva surakSita rahate haiM / 'lAiya' kA artha hai bhUmi kA govara Adi se lIpanA aura 'ulloiya' kA artha hai kalaI Adi se dIvAra Adi ko potanA / isa prakAra lipe - pute hone ke kAraNa ve prazasta rahate haiM / gauzIrSa nAmaka candana tathA sarasa rakta candana ke pAMcoM uMgaliyoM vAle hAtha lage hue haiM / unameM candana 1 parivRta heAvAne lIdhe sadaiva eTalA surakSita rahe che ke zatruonA tyA jarA paNa praveza thaI zakatA nathI. temAM aDatAlIsa kAThA (eraDA) heAya che jee viziSTa tAothI bharelA hAya che ane svayama ja racAyelA che. temAM aDatAlIsa vanamALAe banelI heAya che. te parakRta upadrava vagaranA hoya che. sadA bhAMgaNa bhaya che, yAne seva devAnA huDAmAthI sadaiva surakSita che. 'lAiya' ne artha che bhabhInane chAzu sahithI sIMcavI gane 'ulloiya' no thunA vigerethI bhIMtane dheALavI. A rIte dheALela lIpela heAvAne kAraNe teo prazasta rahe che. gAzI nAmacandrana (gArcaMdana) tathA sarasa lAla candananA thApA didhela heAya pra0 86 Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 prajJApanAsUtre litalAni 'uvaciyacaMdaNakalasA' - upacitacandanakalazAH- upacitAH - nivezitAH, candanakalazAH-mAGgalyakalazA yeSu tAni upacitacandanakalazAni 'caMdaNaghaDasukayatoraNa paDiyAradesabhAgA' candanacaTa sukRta toraNapravidvAra dezabhAgAni, candanaghaTaiH- candanakalazaiH sukRtAni musampAditAni yAni toraNAni tAni candanaghaTa sukRtatoraNAni pratidvAradezabhAge yeSu tAni candanaghaTaka titoraNapratidvAradezabhAgAni, 'Asatosa taviulabaTTabagghAriya malladAsakalAvA' AsaktotsaktavipulavRttavyAghAritamAlyadAmakalApAni - thA- avA adho bhUmau saktaH- AsaktaH- bhUmau saMlagna ityarthaH, UrdhvaM saktaH - utsaktaH, ullocatale upari saMbaddha ityarthaH, vipula, - pracuraH- vistIrNo vA vRttaH - vartulaH, vyAdhAritaH - pralamvito mAlyadAmakalApaHpuSpamAlAsamudAyo yeSu tAni AsatotsaktavipulavRcavyAdhAritamAlyadAmakalApAni, tathA - paMcavannasarasamurabhimukka pupphapuMjovayArakaliyA' paJcavarNasarasamurabhimukta puSpapuJjopacArakalitAni, paJcavarNena surabhiNA muktena - kSiptena puppapuJjJjalakSana upacAreNa - pUjanena kalitAni - paJcavarNamurabhimuktapuSpapuJcopacArakalitAni, tathA - 'kAlA gurapavara kuMdurukkatu rukadhUvamaghama ghetagaMdhuddhUyAbhirAmA' kAlAgurupravarakundu. ruSkaturuSka dhUpamaghamavAyamAnagandhoddhRtAbhirAmANi, kAlAguruH agaretiloke prasiddho gandhadravyavizeSaH, pravaraH - zreSThaH kunduruSkaH -cIDA, turuSkam - sihakam eteSAM dhUpasya maghamaghAyamAnena gandhena uddhRtena itastato viprasRtena abhirAmANikamanIyAniM iti kAlAgurupravarakunduruSka turuSkamaghamaghAyamAnagandhoddhatAbhirAmANi evam -'sugaMdhavaragaMdhiyA' sugandhavaragandhitAni zobhano gandho yeSAM te sugandhAste caM te varagandhAzca zreSThagandhAH - vAsA iti sugandhavaragandhA steSAM gandho'sti eSu carcita maMgalakalaza sajAe hue rahate haiM tathA candana - kalazoM ke sundara toraNa bane hue haiM / unameM UparI chata bhAga se TheTha nIce taka vistIrNa . evaM golAkAra puSpamAlAoM ke samUha se suzobhita hote haiN| pAMca raMgoM ke tAje aura sugaMdhita bikhare hue puSpoM ke upacAra se yukta haiM / kAle agara, zreSTha cIDA, lobAna evaM dhUpa kI mahakatI huI gaMdha. samUha se ve atizaya ramaNIya pratIta hote haiM / uttama sugaMdha se sugaM che. temA cantana carcita magaLa kaLaza taiyAra karelA heAya che. tathA 'candrana khulazeAnA sundara teAraNa anelA haiAya che. temAM uparanI chatathI te saLIyA sudhI vistI temaja gALAkAra banela hoya che ane puSpamALAonA samUhathI suzAlita hAya che. pAca raMgAnA tAjA ane vikharAyelA suga MdhI puSpAnA upacArathI yukta che. kAlAgarU, leAkhAna temaja sugaMdhita gdha samUhathI te atizaya ramaNIya dekhAya che. uttama sugadhathI suga Mdhita che- tethI sugaMdhanI ke X Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.17 bhavanapatidevAnAM sthAnAni iti sugandhavaragandhikAni, ataeva 'gaMdhavahizrUyA' gandhavattibhUtAni-saurabhyAtizayena gandhadravyaguTikAkalpAni, tathA-'accharagaNasaMghasaMviginnA'-apsarogaNasaMghasaMvikIrNAni, apsarasAM gaNasya savena-samudAyena samyaktayA paramaramaNIyatayA vikIrNAni-vyAsAni iti apsarogaNasaMghasaMvikIrNAni, tathaiva 'divyatuMDiyasadasaMpaNAdiyA' divyatraTitazabdasaMpraNAditAni, divyAnAM truTitAnAma-vINAveNumRdaGgAdi vAdyavizeSANAM zabdaiH saMpraNAditAni-samyaktayA sAmAjikazrotRjanamanohAritayA prakarSeNa sarvakAlaM nAditAni zabdAyitAni iti divyatruTita zabdasaMpraNAditAni, 'savvarayaNAmayA' sarvaratnamayAni, sarvAtmanA-kAtsnyena natvavayavena ekadezena' ratnamayAni samastaratnamayAnItyarthaH, acchAni-sphaTika vadatyanta svacchAni 'saMNhA' zlakSNAni-cikkaNapudgalaskandhaniSpannAni, 'laNhA' masRNAni 'ghaTTA' ghRSTAni-kharazANena pApANa pratimAvad ghRSTAnIva 'maTA' mRSTAni-komalazANena pApANapratimAvat ata eva 'NIrayA' nIrajAMsi, svAbhAvikajorAhityam 'nimmalA' nirmalAni-Agantukama lAbhAvAt 'nippaMkA' niSpakAni-kakaGkarahitAni-kardamazUnyAni vA tathA 'nikaMkaDacchAyA' niSkaGkaTacchA. yAni, niSkaGkaTA:-AvaraNarahitA nirupaghAtA chAyA-kAntiyeSAM tAni-niSkaGaTacchAyAni, 'sappahA' sapramANi-svarUpataH pramAyuktAni, 'sassiriyA' sazrIkANidhita haiN| isa kAraNa sugaMdha kI adhikatA se ve aise jAna paDate haiM jaise sugaMdhadravya kI guTikA ho / apsarAoM ke samUha ke samUhoM se parama ramaNIya rUpa meM vyApta haiM / vINA, veNu, mRdaMga Adi divya vAdyoM ke dhvani se sadaiva guMjAyamAna rahate haiM aura zrotRjanoM ke mana ko haraNa karate haiN| ve bhavana eka deza se nahIM varan sarvadeza se ratnamaya haiM, sphaTika ke samAna atyanta svaccha hote haiM, cikane pudgaloM se niSpanna, mulAyasa, pASANamaya pratimA ke samAna khara evaM komala zANa ke dvArA ghise hue, isa kAraNa svAbhAvika raja se rahita, Agantuka mala se rahita, kalaMka rahita yA kardama se rahita hote haiM / unakI kAnti aavatizayatAne kAraNe teo evA jaNAya che ke jANe sugaMdhanI goTI hoya. apsarAonA samUhathI paramaramaNIya rUpe pragaTa thAya che. tenAthI vyApta che. vINa veNuM, mRdaMga, Adi divya vAdyonA ivanithI sadaiva guMjAyamAna, rahe che. ane zrotAonA mananuM haraNa karatA rahe che. te bhavane eka dezathI nahIM paranta sarvadezathI ratnamaya che. sphaTikanA sarakhAM atyanta svaccha hoya che. cikaNA padagalothI banAvelA, mulAyama. pASANamaya, pratimA sarakhA tINa ane kamaLa kharazANu upara ghaselA, e kAraNe svAbhAvika raja vagaranA, AgantukamaLathI rahita Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prazopanAsUtra zriyA-lakSmyA sahitAni sazrIkANi, 'samiriyA' samarIcikAni-marIcibhiHkiraNaiH sahitAni samarIcikAni-bahirdezavipramRtakiraNajAlAni, ata evaM 'saujjoyA' sodyotAni-udyotai:-prakAzaiH sahitAni sodyotAni-bahi: pradezasthita vastu jAtaprakAzakAni 'pAsAdIyA' prAsAdoyAni-prasAdAya-manasa: prasattaye AnandAyetyarthaH, hitAni prAsAdIyAni-svAntAnandajanakAni, ataeva 'darisaNijjA' darzanIyAni darzanayogyAni, tAni pazyatazcakSupI na tRpyataH, ityAzayaH, 'abhirUvA' abhirUpANi, abhi-Abhimukhyena draSTuMNAM cittAnanda janakatayA ramaNIyaM rUpaM yeSAM tAni abhirUpANi, atyantaramaNIyAni, 'paDirUvA' pratirUpANi-prativiziSTaM rUpaM yeSAM tAni pratirUpANi, pratikSaNaM navaM navaM rUpaM vA yeSAM tAni pratirUpANi, 'etthaNaM' atra khalu-uparyuktasthaleSu 'bhavaNavAsidevANaM' bhavanavAsidevAnAm 'pajjattApajattagANaM' paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi, 'uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge' upapAtena-upapAtApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAge, 'samugdhAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge' samudghAtApekSayA lokasyAsaMkhyeyabhAge, 'sahANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge' svasthAnena-svasthAnApekSayA lokasyAsaMkhyeyabhAge raNa rahita hotI hai / ve prabhA yukta evaM zrIse sampanna hote haiM / una kI kiraNoM kA samUha bAhara nikalatA rahatA hai| ataeva ve udyota yukta hote haiM arthAt bAhara kI vastuoM ko bhI prakAzita karate haiN| hRdaya ko Ananda pradAna karane vAle evaM darzanIya haiM-unheM dekhane se AMkheM tRpta nahIM hotii| unakA rUpa atyanta ramaNIya hotA hai aura vaha rUpa kSaNa-kSaNa meM nayA-nayA pratIta hotA hai| ina uparyukta sthaloM meM bhavanavAsI devoM ke, jinameM paryApta evaM aparyApta sammilita haiM, sthAna kahe gae haiN| ve sthAna upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM, samudghAta aura svasthAna kI apekSA kalaMka rahita athavA kamathI rahita hoya che. temanI kAnti AvaraNa rahita - heAya che. teo prabhAvavALAM ane zrIthI sI panna hoya che. temanA kiraNene samUha bahAra nikaLayA kare che tethI teo prakAza vALA hoya che. arthAt bahAra nI vastuone paNa prakAzita kare che. hRdaya ne AnaMda pradAna karavA vALAM temaja darzanIya hoya che-temane jovAthI A tRpta thAya che. temanA rUpa atyanta ramaNIya hoya che. ane te rUpa kSaNa kSaNamA navIna bane che. A uparyukta sthaLamAM bhavanavAsI denA, jemAM paryApta tathA aparyApta banane saMmilita che temanA sthAna kahelA che, te sthAne upapAtanI apekSAe lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM che. samughAta ane svasthAnanI apekSA thI paNa Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TokA dvi. pada 2 sU.17 bhavanapatidevAnAM sthAnAni 685 'tattha the' tatra khalu-uparyuktasthAneSu, 'bahave bhavaNavAsIdevA parivasaMti' vahayo dazaprakArakA bhavanavAsino devAH parisanti, tAneva dazaprakArAn Aha-'taM jahA' tadyathA-'asurA' asurakumArAH 1, 'nAga' nAgakumArAH 2, 'suvannA' suvarNa kumArAH 3, 'vijjU' vidyutkumArAH 4, 'aggIya' agnikumArAH 5, 'dIva' dvIpakumArA:6, "udahIya udadhikumArAzca7, 'disi dikakumArAH 8, 'pavaNa' pavanakumArA: 9, 'thaNiyanAmA' stanita nAmAna:-stanitakumArAH 10 ityarthaH, 'dasahA ee bhavaNavAsI' dazadhA-dazamakArakAH, ete pUrvoktAH, bhavanavAsino devAH prjnyptaaH||129|| te ca asurakumArAdayo bhavaNavAsI' dazadhA-dazaprakArakAH, ete pUrvoktAH, bhavana vAsino devAH prajJaptAH // 129 / te ca asurakumArAdayo bhavanavAsino devAH yathAkramam 'cUDAmaNi mauDarayaNabhUsaNaNAgaphaDagagarulavairanakalasaMkaupaphesA sIhamagaragayaMkaassavaravaddhamANanijjuttacittaciMdhagatA' cUDAmaNi mukuTa 1 ratnabhUSaNanAgasphaTA 2 garuDa 3 bajna 4 pUrNa kalazAkopphesAH, siMha 6 makara 7 gajAGkAzvavaravardhamAnaniyuktacihnagatAH, tatra asurakumArA:-cUDAmaNimukuTaratnAH, cUDAmaNirmukuTe ratnaM yeSAM te tathAvidhAH, nAgakumArA:-bhUpaNaniyukta nAgasphaTA se bhI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiN| unameM bahusaMkhyaka bhavanavAsI deva nivAsa karate haiM / unake daza prakAra haiM, yathA-(1) asurakumAra (2) nAgakumAra (3) suparNakumAra (4) vidyutkumAra (4) agnikumAra (6) dvIpakumAra (7) udadhikumAra (8) dizAkumAra (9) pavanakumAra aura (10) stanitakumAra, ye daza prakAra ke bhavanavAsI deva kahe gae haiN| ina bhavanavAsI devoM kI jo daza jAtiyAM kahI gaI haiM, unake alaga-alaga cihna hote haiM aura ve cihna unake mukuTa evaM bhUSaNoM meM ghane rahate haiM / yathA-(1) asurakumAroM ke mukuTa meM cUDAmaNi hotA hai (2) nAgakumAroM ke mukuTa meM sarpa ke phaNa kA cihna hotA hai (3) suparNa lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM che, temAM bahusaMkhyA vALA bhavanavAsI deva nivAsa 42 cha, tamanA 42 542 cha bha3 (1) masu2bhAra (2) nAsahubhAra (3) supAmA2 (4) vidhubhA2 (5) manamA2 (6) dIpabhAra, (7) dhimA2 (8) himA2 (6) 5vanamAra (10) stanitabhAra, mAza prakAranA bhavanavAsI deva kahelA che. A bhavanavAsI devAnI je daza jAtio kahevAyelI che, temanA alaga alaga cihna hoya che. ane te cihna temanA mugaTa temaja bhUpamAM lAgelA rahe che, jema ke (1) asurakumAranA mugaTamAM cUDAmaNi hoya che (2) nAgakumAranA mugaTamAM sarpanI phaNanuM cihna hoya che, (3) suparNakumAranA mugaTa garUDanA cihna Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre rUpacihnadharAH, suvarNakumArAH bhUpaNaniyuktagaruDarUpacihnadharAH, vidyutkumArA:bhUpaNaniyukta vajrarUpacihnadharAH; agnikumArAH-mukuTaniyuktapUrNakalazarUpacihnadharAH, udadhikumArAH-bhUSaNaniyuktAzvavararUpacihnadharAH, dikkumArA:-bhUpaNaniyuktagajarUpacihnadharAH-pavanakumArAH - bhUpaNaniyuktamakararUpacihnadharAH, stanitakumArA:-bhUpaNaniyuktavaravarddhamAnarUpacihnadharAH, tatra varddhamAnakam-zarAvasaMpupaTam, uppheso-mukuTaH vigrahastu-bhUpaNeSu nAgasphaTAgaruDavanANi yepAM te bhUpaNanAgasphaTAgaruDavAH , pUrNakalazena aGkitaH upaphelo mukuTo yeSAM te pUrNakalazAGkitophesAH, evaM siMhamakaragajA aGkAzcihnAni bhUpaNeSu niyojite, citre-AzcaryarUpe cihane gate-sthite yeSAM te azvavaravarddhamAnaka niyukta citracihnagatA ityevaM bodhyAH, punaHsarveSAM vizepaNAnyAha-'surUvA'-surUpAH, zobhanaM rUpaM yeSAM te surUpAH, atyantaramaNIyarUpAH 'mahaDiyA'-mahaddhikAH-mahatI RddhiH-bhavanaparivArAdi saMpattiyeSAM te mahaddhikAH 'mahajjuiyA'-mahAdyutikAH, mahatI dhutiH-kAnti]pAM te tathA, 'mahabbalA'-mahAbalAH, mahadvalaM-zArIrikaprANA yeSAM te mahAvalAH, 'mahAjasA'-mahAyazasaH, mahadyaza:-khyAti yeSAM te tathA, 'mahANubhAvA'-mahAnubhAvA, mAhAn anubhAga:zApAnugrahAdi.sAmathrya yeSAM te mahAnubhAgAH, 'mahAsokkhA'-mahAsaukhyAH,mahata kumAroM kA sukuTa garuDa ke cihna vAlA hotA hai (4) vidyutkumAroM ke mukuTa meM vana (5) agnikumAroM ke mukuTa meM pUrNa kalaza (6)dvIpakumAroM ke mukuToM meM siMha (7) udadhikkumAroM ke mukuToM meM makara (8) dizAkumAroM ke mukuToM meM hastI (9) pavanakumAroM ke mukuToM meM azva aura (10) stanitakumAroM ke mukuToM meM varddhamAnaka kA cihna hotA hai / ina cihnoM se unakI pahacAna hotI hai| ye sabhI deva zobhana rUpa vAle arthAt atyanta ramaNIya rUpa se suzobhita, mahAna bhavana evaM parivAra saMbaMdhI Rddhi ke dhAraka, mahAn kAnti se yukta, tathA mahAn bala se yukta, mahAn yaza se sampanna, mahAn anubhAga arthAt zApa evaM anugraha vALA hoya che (4) vighukumAranA mugaTamAM vaja (5) agnikumAronA mugaTamAM pUrNakaLaza (6) dvIpakumAranA mugaTamAM siMha (7) udadhikumAranA mugaTamAM makara (8) dizAkumAranA mugaTamAM hAthI (9) pavanakumAranAM mugaTomAM azva ane (10) svanitakumAranA mugaTamAM vardhamAnakanA cihna hoya che, A cihnothI teonI oLakhaNa thAya che. A badhA deva zobhana rUpa vALA arthAt atyanta ramaNIya rUpa thI suzobhita, mahAna bhavana temaja parivAra sabaMdhI rUddhinA dhAraka, mahAkAntivALA tathA mahAna baLavALA, mahA yazathI saMpanna mahAna anubhAga, arthAt zApa temaja anugraha AdinA sAmarthyathI yukta, tathA Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.17 bhavanapatidevAnAM sthAnAni 687 saukhyaM-pracurasadvedyodayavazAyeSAM te mahAsaukhyAH, mahezAkhyA vA, 'hAravirAiya vacchA'-hAravirAjitavakSasaH, hAraivirAjitaM vakSo yeSAM te hAravirAjitarvakSasaH, 'kaDagatuDiyarthabhiyabhuA'-kaTakatruTitastambhitabhunAH, kaTakAni-valayarUpANi kalAcikAbhUSaNAni, truTitAni-keyUvAhurakSakAbharaNAni, taiHstambhitAvivastambhitau bhujau yeSAM te tathA, 'aMgadakuMDalamaDhagaMDatalakannapIThadhArI'-aGgadakuNDalamRSTagaNDatalakarNapIThadhAriNaH, aGgadAni-bAhyAbharaNAni, kuNDale-karNAbharaNe,tathA mRSTau mRSTIkRtau gaNDau-kapolau yaistAni mRSTa gaNDAni karNapIThAni karNAbharaNAni ca dhArayituM zIlA iti tathAvidhAH, 'vicittahatthAbharaNA'-vicitrahastAbharaNAH, vicitrANi-nAnArUpANi hastAbharaNAni yeSAM te tathAvidhAH, 'vicittamAlAmaulimauDA'-vicitramAlAmaulimukuTAH, vicitrA mAlA-puSpasraka maulau zirasi, mukuTaMca yeSAM te tathAvidhAH, tathA 'kallANagapavaravatthaparihiyA'-kalyANakapravaravastra parihitAH, kalyANakaM-kalyANakAri pravaraM-zreSThaM vastraM parihitaM yaiste tathAvidhAH, 'kallANagapavaramallANulevaNadharA' - kalyANakapravaramAlyAnulepanadharAH 'bhAsuraboMdipalaMbavaNamAladharA'-bhAsvaravondipralambavanamAlAdharAH, bhAsvarA-dedIpyamAnA, Adi ke sAmarthya se yukta tathA mahAna sukha ke dhanI hote haiM / unakA vakSasthala hAra se suzobhita hotA hai| unakI bhujAeM kalAI meM pahane hue kaTakoM tathA keyUroM se stabdha-sI hotI hai / unakI bAhuoM meM aMgada evaM kAnoM meM kuMDala suzobhita hote haiN| jinake kAraNa kapola bhAga jhilamilAte rahate haiN| ve vicinna prakAra ke hAthoM ke AbharaNoM ko dhAraNa karate haiN| unake mastaka para citra-vicitra puSpamAlAeM tathA mukuTa zobhita rahate haiN| ve kalyANakArI zreSTha vastroM ko dhAraNa karate haiM / kalyANakArI evaM zreSTha mAlAoM tathA anulepana ke 'dhAraka hote haiM / lambI laTakatI huI vanamAlA ko dhAraNa karate haiM aura una kA zarIra dedIpyamAna hotA hai| mahAna sukhanA ghaNI bane che, temanA vakSasthaLa hArathI suzobhita hoya che, temanA hAtha kAMDAmAM paherelA kaDAM tathA bAjubaMdhothI vibhUSita hoya che, temanA hAthamAM aMgada temaja kAnamAM kuMDaLa zobhirahyA hoya che. jenA kAraNe kapilabhAga jaLahaLI rahyo hoya che. teo vicitra prakAranA hAthanA Abhara:Nene dhAraNa kare che. temanA mAthA upara citra vicitra puSpa mALAo tathA mugaTa zebhi rahe che teo kalyANakArI zreSTha vastrone dhAraNa kare che. kalyANakArI temaja zreSTha mALAo tathA anulepana dhAraNa karanArA hoya che. lAbI latI vanamALAne dhAraNa kare che ane temanA zarIra ghaNAja dedIpyamAna hoya che, Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramApanAsUtre bondiH-zarIraM yeSAM te bhAravaramonnayaH, pralanvA vanamAlA dharantIti te tathAvidhAH, 'divveNaM vanneNaM'-divyena varNena, 'divyeNaM gaMveNaM-divyena gandhena 'divveNaM phAseNaM'-divyena sparzena 'divveNaM saMghayaNeNaM-divyena saMhaneneva zaktivizeSamapekSya saMhananena, na tu sAkSAt saMhananena, devAnAM saMhananAsaMbhavAta, devAnAm asthyabhAvena asthiracanAtmakasaMhananAsaMbhavAdityAzayaH, tathA coktama, jIvAbhigame -'devA asaMvayaNI, jamhA tesi nevaTThI neva sirA' iti, 'divveNaM saMThANeNaM' - divyena saMsthAnena, 'divyAe iDDIe'-digayA-pradhAnayA RddhayA-bhavanaparivArAdikayA 'divvAe juIe'-divyayA dhutyA-kAntyA, iSTArtha saMprayoga rUpayA vA, 'divyAe pabhAe' divyayA prabhayA bhavanAvAsagatayA, 'divvAe chAyAe'divyayA chAyayA-zobhayA, 'divyAe accIe' divyena arcipA-zarIrastharatnAdi jyotipA, 'diveNaM teeNa'-divyena tejasA zarIrajanyena 'divyAe lessAe'divyayA lezyayA-dehavarNasaundaryeNa, 'dasadisAo'-dazadizaH 'ujjovemANA'udyotayantaH- prakAzayantaH 'pabhAsemANA'-prabhAsamAnAH-zobhamAnoH, 'te NaM ye bhavanavAlI deva divya varga, divya gaMdha, divya sparza, divya saMhanana, divya saMsthAna, divya Rddhi, divya dyuti, divya bhavanAvAsa saMbaMdhI prabhA, divya zobhA, divya ratna Adi saMbaMdhI jyoti, divya zarIra janita teja tathA divya lezyA arthAt zarIra ke varNa saundarya se dazoM dizAoM ko prakAzita tathA prabhAsita karate rahate haiN| yahAM yaha bAta dhyAna meM rakhanI cAhie ki saMhanana asthiyoM kI racanA vizeSa ko kahate haiM aura asthiyAM audArika zarIra meM hI hotI haiM / deva vaikriya zarIra ke dhAraka hote haiM, ataeva unameM sAkSAta saMhanana nahIM hotaa| yahAM jo saMhanana kahA hai vaha zakti vizeSa kI apekSA se hI samajhanA cAhie / jIvAbhigama sUtra meM kahA hai-'deva asaMhananI hote haiM arthAt unameM saMhanana nahIM hotA, kyoMki unakA A bhavanavAsI deva divya varNa, divya gadha, divya sparza divya saMhanana, divya saMsthAna, divya trAddhi, divya zuti, divya bhavanAvAsa saMbaMdhI prabhAthI, divya zobhA, divya ratna, Adi saMbandhI prakAza divya zarIra janita teja, tathA divya lezyA athAt zarIranA vaNuM sauMdarya thI dazedizA ene prakAzita tathA prabhAsita karatA rahe che, AhI A vAta dhyAnamAM rAkhavI joIe ke saMhanana asthinI racanA vizeSane kahe che. ane asthi dArika zarIramAM ja thAya che. deva vekiya zarIranA dhAraka hoya che, tethI ja teomAM sAkSAt saMhanana nathI thatuM ahIM je saMhanana kahyu che te zakti vizeSanI apekSAeja samajavuM joIe Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.17 bhavanapatidevAnAM sthAnAni te khalu bhavanavAsino devAH, 'tattha'-tatra-svasthAne 'sANaM sANaM'- sveSAM svepAmAtmIyAtmIyAnAm-'bhavaNAvAsasayasahassANaM' -bhavanAvAsazatasahasrANAm 'sANaM sAMNaM sAmANiya sAhassINaM'-svAsAM svAsAM sAmAnikasAhasrINAm, 'sANaM sANaM tAyattIsANaM'-sveSAM sveSAM trAyastrizakAnAm 'sANaM sANaM logapAlANaM'-sveSAM sveSAM lokapAlAnAm, 'sANaM sANaM aggamahisINa -svAsAM svAsAm agramahipINAm 'sANaM sANaM parisANaM -svAsAM svAsAM paripadAm . 'sANaM sANaM aNIANaM'sveSAM sveSAm anIkAnAm, 'sANaM sANaM aNI AhibaINaM-sveSAM svepAm anIkAdhipatInAm 'sANaM sANaM Ayarakkhadeva sAhassINaM'- svAsAM svAsAm AtmarakSakadevasAhasrINAm 'anne siM ca bahaNaM bhavaNavAsINaM'-anyeSAJca vahUnAM bhavanavAsinAm , 'devANa ya davINa ya'-devAnAJca devInAca 'Ahebacce' Adhipatyam porevaccaM'paurapatyam 'sAmitta-svAmitvam 'bhaTTitta'-mata tyam, 'mahattaragatta'-sahattarakatvam, 'ANAIsaraseNAvaccaM'-AjJezvarasenApatyam, 'kAremANA'-kArayantaH 'pAlemANA' pAlayantaH, 'mahayAhayanadRgIyavAdayataMtitalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM'mahatAraveNa ityagreNAnvayaH, kIdRzena raveNa, ityAha-mahatAni-AkhyAnaka prativazarIra asthiyoM tathA zirAoM se rahita hai|' __ ve bhavanavAsI deva apane sthAnoM meM apane-apane lAkhoM bhavanAvAsoM kA, apane-apane sahasroM sAmAnika devoM kA, apane-apane trAyastriMzaka devoM kA, apane-apane lokapAloM dA, apanI-apanI agramahiSiyoM kA, apanI-apanI pariSadoM kA, apane-apane anI kAdhipatiyoM kA, apane-apane hajAroM AtmarakSaka devoM kA tathA anya bahuta-se bhavanavAsI devoM tathA deviyoM kA Adhipatya karate hue, paurapatya karate hue, svAmitva karate hue, bhartRtva karate hue, mahatterasa karate hue, AjJA-Izvara-senApatitvaM karate rahate haiN| unakA pAlana vAbhigama sUtramAM kahyuM che-deva asa hananI hoya che, arthAt teomAM saMhanana thatuM nathI, kemake temanA zarIra hADakAM ane zirAo vagaranA hoya che. te bhavanavAsI deva pitAnA sthAnamAM pita-pitAnA lAkho bhavanAvAsenA, pita-pitAnA hajAro sAmAnikadenA, pita pitAnA trAyastri zaka denA, pita pitAnA lokapAlanA, pita pitAnI agamahiSinA, pita-pitAnI pariSadanA; piotapotAnA anIkAdhipatinA, pita-pitAnA hajAre Atma rakSaka devonA tathA anya ghaNuM bhavanavAsI de tathA devInA Adhipatya karatA thakA paripatya karata zaMkA svAmitva karatA thakA bhavakarate chate, mahattaratva karatA zaMkA AjJA, Izvara, senApati karatA thakA rahe che, temanuM pra0 87 Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre ddhAni avyAhatAni yAni nATyagItavAditAni tantrItalatAlatruTitAni ca yazca ghanamRdaGgaH paTupravAditasteSAM raveNa 'divvAI' divyAn-divi bhavAn pradhAnAn 'bhogabhogAI' bhogabhogAn-bhogayogyA bhogA:-zabdAdayastAn bhuMjamANA' bhuJjAnAH viharaMti'-viharanti-tiSThanti // sU0 17 // mUlam-kahi NaM bhaMte! asurakumArANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNatA ? kahi NaM saMte ! asurakumArA devA paribasaMti ? goyamA! isIse rayaNappasAe puDhavIe asIuttara joyaNasayasahassa bAhallAe uvari egaM joyaNasahassaM ogAhittA heTA cegaM joyaNasahassaM bajittA majjhe advaittare joyaNasaya. sahasse ettha NaM asurakumArANaM devANaM causaddhiM bhavaNAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM, te NaM bhavaNA vAhiM vaTTA aMto cauraMsA ahe pukkharakanniyA saMThANasaMThiyA ukinnaMtaraviulagaMbhIrakhAyaphalihA pAgAradyAlayakavADatoraNapaDiduvAradesabhAgA jaMtasayagghimusalamusaMDhi pariyAriyA aujjhA sadA jayA sadA guttA aDayAlakoTagaraiyA aDayAlakayavaNamAlA khemA sivA kiMkarAmaradaMDovarakkhiyA lAulloiyamahiyA gosIlasarasarattacaMdaNadadaradinna paMcaMgulitalA ubaciya caMdaNakalasA caMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgA, AsattosattaviulavavagdhAriyamalladAmakalAvA paMcavannasarasasurabhimukapupfapuMjovayArakaliyA, kAlAgurupavarakuMdarukaturukkaDajhaMtadhUvamaghaladhaMtagaMdhudhuyAbhirAmA sugaMdhavaragaMdhiyA, gaMdhavaTibhUyA, accharagaNasaMdhasaMviginnA divvakarate haiM / vividha prakAra ke asaMkhyAtakoM se sambaddha nATaya, gIta, vAdina Adi ke tathA taMtrI, tala, tAla, mRdaMga Adi ke kuzala vAdana saMbaMdhI evaM aneka prakAra ke divya bhogopabhoga ko bhogate hue vicarate rahate haiM // 17 // pAlana kare che, vividha prakAranA AkhyAnakethI saMbaddha nRtya, gIta, vAritra, AdinA tathA taMtrI, tala, tAla mRdaMga AdinA kuzala vAdana saMbaMdhI temaja aneka prakAranA divya bhegopabhegene bhegavatA rahIne vicaratA rahe che 1NA - Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU 18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 691 tuDiyasa saMpaNAdiyA savvarayaNAsayA acchA saNhA laNhA ghaTTA : maTTA NIrayA nimmalA niSpaMkA nikkaMkaDacchAyA sappabhA sassirIyA samirIyA saujjoyA pAsAdIyA darisaNijA abhiruvA ettha NaM asurakumArANaM devANaM pajattApajattANaM ThANA paNNattA, uvavAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge samugdhAraNaM loyassa asaMkhejaibhAge, saTTANeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, tattha NaM bahave asurakumArA devA parivasaMti, kAlA lohiyakkhaviMboTA, dhavalapuSpadaMtA, asiyakesA vAme egakuMDaladharA, addacaMdaNANulittagattA, IsIsiliMdhapuSpagAsAI asaMkiliTTAI suhumAI vasthAI patraraparihiyA vayaM ca paDhamaM samaikaMtA, biiyaM ca vayaM asaMpattA bhadde jovvaNe vaTTamANA talabhaMgayatuDiyapavara bhUsaNaNimmalamaNirayaNamaMDiyabhuyA, dasamuddA maMDiyaggahatthA cUDAmaNivicittavidhagayA surUvA mahiDhiyA, mahajjuiyA, mahAyasA, mahanbalA, mahANubhAgA, mahAsokkhA, hAravirAiyavacchA, kaDayatu DiyarthabhiyabhuyA, aMgayakuMDala maTTagaMDayalakannapIThadhArI -vicitta hatthAbharaNA, vicittamAlAmaulIkallANagapavaravatthaparihiyA kallANagamallANulevaNadharA bhAsuraboMdi palaMbavaNamAladharA divveNaM vaNNeNaM divveNaM gaMdheNaM divveNaM phAseNaM divveNaM saMghayaNeNaM divveNaM saMThANeNaM divvAe iDDhIe divvare juIe divvA pabhAe divvAe chAyAe divvAe accIe divveNaM teSaNaM divvAe lesAe dasadisAo ujjove - mANA pabhAsemANA, teNaM tattha sANaM sANaM bhavaNAvAsasayasahassANaM, sANaM sANaM sAmANiyasAhassINaM, sANaM sANaM tAyattI. sANaM, sANaM sANaM logapAlANaM, sANaM sAnaM aggamahisaNaM, sANaM sANaM parisANaM, sANaM sANaM aNiyANaM, sANaM sAMgaM : Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Don - 612 pramApanAsUce aNiyAhibaINaM, sANaM sANaM AyarakkhadevasAhassINaM annesi ca bahUNaM bhavaNavAsINaM devANa ya devINa ya AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsara seNAvaccaM kAremANA pAlemANA mahayAhayanamRgIyavAiyataMtItalatAlatur3iya- ghaNamuiMga paDuppavAiyarabeNaM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANA viharaMti, camabaliNo ettha duve asurakumAriMdA asurakumAra rAyANo parivasaMti, kAlA mahAnIlasarisA NIlaguliyagavala ayasikusumappagAsA viyasiyasayavattaNimmalaIsisitarattataMva- prayaNA garulAyaya ujjutuMganAsA uvaciya siyappabAla biMba phalasaMnihAraroTTA paMDurasasisagalavimalanimmaladahiyaNasaMkhayo.kkhIrakuMdadagarayamuNAliyAdhavaladaMtaseDhI huyavaha nidvaMtattatava-NijjarattatAlujIhA aMjaNaghaNa kasiNagaM ruyagaM ramaNijja -NiddhakesA vAmeyakuMDaladharA, adacaMdaNANulittagattA Isi siliM. .dhapupphapagAsAiM asaMkililAI suhumAiM vatthAI pavaraparihiyA * vayaM ca par3hamaM samaikaMtA biiyaM tu asaMpattA bhadde jovaNa- vaTTamANA talabhaMgayatur3iyapavarasUsaNanimmalamaNirayaNamaMDiya bhuyA dasamudAmaMDiyagnahatthA cUDAmaNicittaciMdhagayA surUvA, - mahaDDiyA mahajjuIyA mahAyalA mahAbalA mahANubhAgA, mahAsokkhA hAravirAiyavacchA, kaDayatuDiyarthabhiyabhuyA aMgadakuMDala. maTTagaMDatalakannapIThadhArI vicittahatthAbharaNA, vicittamAlAmaulIkallANagapavaravatthaparihiyA kallANagapavaramallANulevaNadharA, bhAsuravoMdI palaMbavaNamAladharA, divveNaM vanneNaM, divveNaM gaMdheNaM, divveNaM phAseNaM, diveNaM saMghayaNeNaM, divveNe saMThANeNaM, divvAe iDDIe, divvAeM juIe, divAe pabhAe, divvAe chAyAe, divvAe accIe, divveNaM teeNaM, divvAe lesAe, dasa disAo ujjovemANA pabhAsemANA teNaM tattha sANaM sANaM Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 693 bhavaNAvAsasaya sahassANaM, sANaM sANaM sAmANiya sAhassINaM, sANaM sANaM tAyattIsANaM, sANaM sANaM logapAlANaM, sANaM sANaM agga mahisaNaM, sANaM sANaM parimANaM, sANaM sANaM aNiyANaM, sANaM sANaM aNiyAhivaINaM, sANaM sANaM Ayarakkhadeva sAhassINaM anneMsiM ca bahUNaM bhavaNavAsINaM devANa ya devINa ya, AhevaccaM, porevaccaM sAmittaM, bhaTTittaM, mahattaragataM ANAIsara seNAbaccaM kAremANA, pAlemANA, mahayAhatanaTTagIyavAiya taMtItalatAlatuDiyaghaNamuIMgapaDuppavAiyaraveNaM, divvAI bhogabhogAI bhuMjamANA vihati // sU0 18 / chAyA--kutra khalu bhadanta ! asurakumArANAM devAnAM paryAptAparyAtakAnAm sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! amurakumArAdevAH parivasanti ? gautama ! asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH azItisahasro ttarayojanazatasahasravAhalyAyA upari ekaM yojanasahasram avagAhya adhazcaikaM yojanasahasraM varjayitvA, madhye aSTasaptati sahasrottare yojanazatasahasre, atra khalu asurakumArANAM devAnAM catuH paSTi bhavanA zabdArtha - (kahi NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM pajjattApajjatANa ThANA paNNattA ?) he bhagavan ! paryApta aura aparyApta asurakumAra devoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? ( kahi NaM bhaMte ! asurakumArA devA parivasaMti) he bhagavan ! asurakumAra deva kahAM nivAsa karate haiM (goyamA !) he gautama! (imI se rayaNappabhAe puDhavIe asIuttara joyaNasayasa hassa bAhallAe) eka lAkha assI hajAra yojana moTI isa ratnaprabhA pRthvI ke ( uvariM) Upara ( egaM) eka (joyaNasahassaM ) hajAra yojana (ogAhittA) avagAhana karake (heTThA cegeM joyaNasahassaM) aura nIce eka zabdArtha - ( kahi NaM bhaMte / asurakumArANaM devANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA 1) he bhagavan paryApta bhane aparyApta asurakumAra devAnA sthAna yA udyAM che ? (kahi NaM bhaMte ! asurakumArA devA parivasaMti) he lagavAn / asurakumAra deva nivAsa pure che ? (goyamA / ) he gautama (imIse rayaNappabhAe puDhavIe asI uttara joyaNasayasahAsatrAhallAe ) meDa sAma mesI hunnara yojana soTI mA ratnaalA pRthvInA (khari) apara (egaM) me (joyaNasahassaM ) uttara yojana (ogAhittA) avagArDena ne (heTThAcegaM joyaNasahassaM), ane nIce me uttara Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - aMzApAsUtre vAsazatasahasrANi bhavanti ityAkhyAtaM, tAni khalu bhavanAni vahirvattAni antazcaturasrANi, adhaH puSkarakarNikAsaMsthAnasaMsthitAni utkIrNAntavipulagambhIrakhAtaparikhANi, prAkArADAlakakapATatoraNapratidvAradezabhAgAni yantrazataghnImuzalamusaNDIparivAritAni ayodhyAni sadA jayAni, sadA guptAni aSTacatvAriMzatkoSThakaracitAni aSTacatvAriMzatkRtavanamAlAni kSemANi, zivAni kiGkarAmaradaNDoparakSitAni, lAulloiyamahitAni gozIrpasarasaraktacandanadardaradattapaJcAGgulitalAni, upacitacandanakalazAni candanaghaTa mukRttatoraNapratidvAradezabhAgAni, AsaktotsatavipulavRttavyAghAritamAlyadAmakalApAni, paJcavarNasarasasurabhimuktapuSpapuJjopacArakalitAni kAlAgurupravarakunduruSkaturaSkadhUpamaghamaghAyamAnagandhoddhRtAbhirAmANi, sugandhavaragandhitAni, gandhavartibhUtAni, apsarogagasaGghasaMvikIrNAni,divyatruTitazabdasaMpraNAditAni, sarvaratnamayAni, acchAni, zlakSNAni, masRNAni, pRSTAni,mRSTAni nIrajAMsi, nirmalAni, niSpaGkAni niSkaGkaTacchAyAni, saprabhANi, sazrIkANi samarIcikAni, sodyotAni, prAsAdIyAni, darzanIyAni, abhirUpANi, pratirUpANi, atra khalu asurakumArANAm devAnAM paryAptAparyAptakAnAm sthAnAni prajJasAni, upapAtena lokasya asaMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasya asaMkhyeyabhAge, 'svasthAnena lokasya asaMkhyeyabhAge, tatra khalu bahavaH amurakumArAH devAH parivasanti, kRSNAH, lohitAkSavimvauSThA dhavalapuSpadantAH, asitakezAH, vAme ekakuhajAra yojana (vajjittA) choDa kara (majjhe) madhma meM (aTThahuttarajoyaNasahasse) eka lAkha aThahattara hajAra yojana meM (ettha NaM) yahAM (asurakamArANaM devANaM) asurakumAra devoM ke (causahi bhavaNAvAsasayasahassA) causaTha lAkha bhavana (bhavaMtIti makkhAyaM) haiM aisA kahA gayA hai| (te NaM bhavaNA) ve bhavana (bAhiM vaTTA) bAhara se gola haiM (aMto 'cauraMsA) andara se caukora haiM (ahe pukkharakanniyA saMThANasaThiyA) nIce kamala ko karNikA ke AkAra ke haiM ityAdi pUrvavat / . / (kAlA) kAle (lohiyakkhaviMvoTThA) lohitAkSa ratna tathA bimyaphala -yasana (vajjittA) ch| (majjhe) madhyama (aTThahattara joyaNasayasahasse) mesA bhayote2712 yaranamA (ettha NaM) mADI (asurakumAgaNaM devANa) masurazubhAravAnA (causaTThi bhavaNobAsasayasahassA) yosaHIMANna (bhavaMtIti makkhAya) cha ma tItha 42 / dvArA pAye che. .. (te NaM bhavagA) te sapanA (vAhiM vadvA) mahArathI gANa (aMto caurasA) "ma 42thI yatu222 cha (ahe pukkharakanniyA saMThANasaThiyA) nAya bhajanI karNikAnA AkAranA che, ityAdi pUrvavatuM. Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU 18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 695' NDaladharAH, AmracandanAnuliptagAtrAH, IpacchilindhrapuSpaprakAzAni asaMkliSTAni sUkSmANi vastrANi pravarANi parihitAH, vayazca prathamaM samatikrAntAH, dvitIyaJcavayo'saMprAptAH, bhadre yauvane vartamAnAH talabhaGgakaTitapravara bhUpaNanirmala maNiratnamaNDitabhujAH, dazamudrAmaNDitAgrahastAH, cUr3AmaNicitracidgatAH, surUpAH mahake samAna oThoM vAle (dhavalapupphadaMtA) zveta puSpoM ke samAna dAMtoM vAle (asiyakesA) kAle kezoM vAle (vAme) bAeM (egakuMDaladharA) eka kuMDala dhAraNa karane vAle (adda caMdaNANulittagattA) gole caMdana se lipta zarIra vAle (isIsiliMdhapupphapagAsAI) kiMcit siliMdha puSpa ke samAna (asaMkiliTThAI) saMkleza na utpanna karane vAle (suhumaI) sUkSma (vatthAI) vastroM kA (pavara) zreSTha (parihiyA) pahine hue (vayaM ca paDhamaM samaikvaMtA) prathama vaya ko pAra kara cuke (viDyaM ca vayaM asaMpattA) dUsare vaya ko nahIM prApta hue (bhadde) bhadra (jovaNe) yauvana meM (vaTTamANA) vartamAna (talabhaMgayatuDiyapavara bhUsaNa nimmalamaNirayaNa maMDiyabhuyA) talabhaMga, truTita tathA anya zreSTha AbhUSaNoM meM jaDI nirmala maNiyoM tathA ratnoM se maMDita bhujAoM vAle (dasa muddA maMDiyagnahatthA) dasa mudrikAoM se maMDita aMguliyoM vAle (cUDAmaNi vicittaciMdhagayA) cUDAmaNi rUpa adbhuta cihna vAle (surUvA) sundara rUpa vAle (mahiiMDhiyA) mahAyaza zAlI (mahavyalA) mahAvalI ityAdi pUrvavat / (kAlA) 4i (lohiyakkha viboTThA) soDitAya 2tna tathA sAnA samAna DANA (dhavalapupphadaMtA) zveta puSpAnA samAna hAta pAya (asiyakesA) // zavA (vAme) 2. (egakuMDaladharA) me sane pA261 42naa| (ahacaMdaNANulittagattA) sisAyanthI sita mAtrA (isIsiliMgha pupphapagAsAI) * sisi yuyanA samAna (asaMkiliTThAi) saveza na utpanna 42pApA (suhumAI) sUkSma (vatthAI) patrona (pavara) zreSTha (parihiyA) paresA (vayaMca paDhama samaikkatA) prathama bharane kI yU (viiyaM ca vayaM asaMpattA) mA kyana nahI pAmesA (bhadde) madra (jovvaNe) yauvanabhA (vaTTamANA) 2sA (talamaMgaya tuDiya pavarabhUsaNa nimmalamaNirayaNamaMDiyabhuyA) anol, truTita tathA mI zreSTha AbhUSaNo mAM jaDelA nirmala maNi tathA ratnothI maMDita bhujAo vALA (dasa muddAmaMDiyaggahatyA) 4 // viTIyothI suzamita mAMjIyo pAsa (cuDAmaNi vicittaciMdhagayA) yUDAmaNi 35 mabhuta bihAra (surUvA) sun42 35vANA (mahaDhiyA) bhaDAn samRddhidhArI (mahajjuiyA) mahAn dhutivANA (mahAyasA) bhar3Ayaza dI (mahabbalA) bha gavAn tyA pUrvavat. Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAparies 696 rddhikAH, mahAdyutikAH, sahAyazasaH, mahAvanyaH, mahAnubhAgAH, mahAsaukhyAH, hAravirAjitavakSasaH, kaTakatruTitastambhitabhujAH, aGgadakuNDalamRSTagaNDatalakarNapIThadhAriNaH, vicitrahastA bharaNAH, vicitramAlA maulayaH, kalyANakapravaravastra parihitAH, kalyANakamAlyAnulepanadharAH, bhAsvaravondayaH, pralambavanamAlavarAH, divyena - varNena divyena gandhena, divyena sparzana, divyena saMhananena divyena saMsthAnena, divyayA RddhayA, divyayAdyutyA, divyayA prabhayA, divyayA chAyayA, divyena arcipA, divyena tejasA, divyayA lezyayA dazadiza udyotayantaH, manAsayantaste khalu tatra sveSAM sveSAM bhavanAvAsazatasahasrANAm, svAsAM svAsAM sAmAnikasAhastrINAm, svepAM sveSAM trAkhiizakAnAm, sveSAM svepAM lokapAlAnAm svAsAM svAsAm agrama pINAm svAsAM svAsAM paripadAM steSAM strepAm anIkAnAm svapAm svapAm anIkAdhipatInAm svAsAM svAsAm AtmarakSakadeva sAhasrINAm, anyeSAM ca bahUnAM bhavanavAsi - nAma devAnAJca devInAca Adhipatyam paurapatyam, svAmitvam, bhartR tvam, mahattarakatvam AjJezvarasenApatyam, kArayantaH pAlayantaH, mahatA'hatanRtyagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanapradaGga paTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti, camaravalinau atra hau asurakumArendrau asurakumArarAjAnau parivasataH, kRSNA mahAnIlasadRzau nIlaguTikAgavalAtasIkusumaprakAzau, vikasitazana patra nirmalepat sitaraktatAmranayanau garuDAyarjutuGganAsau, upacitazilApravAlavimbaphalasaMnibhAdha ( camaravaliNo) camara aura valI (ettha ) inameM (duve) do (asurakumAriMdA) asura kumAroM ke indra (asurakumArarAyANo) asurakumAroM ke rAjA (parivasaMti) nivAsa karate haiM (kAlA) kRSNavarNa (golaguliya gavalaayasikusumappamAsA) nIla kI golI, bhaiMsa ke sIMga tathA alasI ke phUla ke samAna raMga vAle ( viyasiyasyavattaNimmalaIsisitarattaMtaMvaNaNA) vikasita kamala ke samAna nirmala, kahIM zveta, rakta tathA tAMtravarNa ke netroM vAle (garulAyayaujju tuMganAsA) garuDa ke samAna vizAla, sIdhI aura UMcI nAka vAle (uvacitra siyappavAla biMba (camarabaliNo) abha2 ane masi (ettha ) tetheobhA (duve) je. (asurakumAriMdA) masuraGkubhAronA Indra (asurakumArarAyANA) mAsurahubhAnA 2 ( parivasaMti) nivAsa 1re che (kAlA) kRSNuvarNu (NIla guliyagavala ayasikusumappagAsA) nIsanI goNI, leMsanA sIMgaDAM tathA aNasInA husanA samAna raMgavAsA (viyasiyarsayapattaNimmalaIsisitarattataMvaNayaNA) visita bhajanA samAna nima`La kayAka zveta, rakta tathA tAmra varNunA netrovAjA (garulAyaca ujjutu ganAsA) gaDanA samAna vizAsa sIdhA bhane ayA nAvAnA (ucaciya siyappavAla vitraphalasaMnihAharoTThA) yuSTa Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 697 rauSThau, pANDurazazizakala vimalanirmaladadhidhanazakhagokSIrakundadakarajomRNAlikAdhavaladantazreNI, hutavahanirmAtadhautataptatapanIyaraktatalatAlujihvau, aJjanadhanakRSNarucakaramaNIyasnigdhavezau, vAme kuNDa ladharau, ArdracandanAnuliptagAtrau, IpacchilindhrapuSpaprakAzAni asaMkaliSTAni sUkSmANi vastrANi varANi, praparihitau, vayaJca prathama samatikrAntau, dvitIyaJcAsaMprAptau, bhadre yauvane vartamAnau, talabhaGgakatruTitapravarabhUpaphalasaMnihAharohA) (puSTa mUMgA tathA vismaphala ke samAna adharoSTha vAle (paMDurasasisagalavimalanimmaladahighaNasaMkhagokkhIrakuMdadagarayamuNAli - yAdhavaladaMtaseDhI) zveta tathA vilala evaM nirmala candrakhaNDa, jame hue dahI, zaMkha, gAya ke dUdha, kunda, jalakaNa, bhRNAlikA ke samAna zveta dantapaMkti vAle (huyavahanidrutadhoyatattatavaNijjarattatalatAlujIhA) Aga meM tapAkara dhoye hue tapta tapanIya ke samAna lAla tlvoN| tAlu tathA jihvA vAle (aMjaNaghaNakaliNagaruyagaramaNijjaNiddha kesA) aMjana tathA megha ke samAna kAle evaM rucaka ratna ke samAna ramaNIya cikane kezoM vAle (vAmeyakuMDaladharA) bAyeM kAna meM kuMDala dhAraNa karane vAle (addacaMdaNANulittagattA) gIle caMdana se lipta zarIra vAle (IsiMsiliMdhapupphapagAsAiM). kiMcit zilindhra puSpa ke samAna lAla varNa vAle (asaMkiliTThAI) kleza na utpanna karane vAle (suhumAi) bArIka (batthAI) vastroM ko (pavara) zreSTha (parihiyA) pahane hue (kyaM ca paDhama) prathama vaya ko (samaikkaMtA) pAra kiye hue (viiyaM tu asaMpattA) dUsarI vaya ko aprApta (jovvaNe) yauvana meM (vaTTamANA) vartamAna (talabhaMgayabhUsA-sAsaratna tathA 5 janA samAna adh|4yi (paMDurasasisagalapimala nimmaladahighaNasaMkhagokkhIrakuMdadagaraya muNAliyA dhavaladaMtaseDhI) zveta tathA vibhay tamA ni, yandrama, kameDI , , Ayanu , hun| (bhA ). sami bhRNAlina samAna vetana tiyo ! (huyavahanidraMtadhoyatattatavaNijjarattatalatAlujIhA) mAgamA tAvIna ghAyadA suvarNasamAna pAnAtIya, tAg tathA hAvA (aMjaNaghaNakasiNagaruyagaramaNijjaNiddhakesA) RA- tathA meghanA samAna kALA temaja recaka ratnanA samAna ramaNIya cikaNA suMvALA vANa (vAmeyakuMDaladharA) a|| 4AnamA 40 ghaa2942|2| (addacaMdaNANu litagattA) sIsA yandanathI sisa zarIrAta (IsisiliMdhapupphapagAsAI) thaa| zilAn, 05nA samAna sapanA (asaMkriliTThAI) 4seza utpanna nahI 42naa2| (suhumAi) mArI4 (vatthAiM) patrona (pavara) zreSTha (parihiyA) pADeresA (vayaM ca paDhama) prathamavayanA (samaikkatA) bhaa242|yesaa (biiyaM tu asaMpattA) mAyane maprAsa pra0 88 Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre NanirmalamaNiratnamaNDitabhujau, dazamudrAmaNDitAgrahastau, cUr3AmaNicitracitagatau, surUpau mahAddhikau, mahAdyutiko, mahAyaza.sau, mahAvalau, mahAnubhAgau, mahAsaukhyo, hAravirAjitavakSasau, va TakatruTitastammit bhujau, agadakuNDala mRSTagatalavarNapIThadhAriNau, vicitrahastAbharaNau, vicitramAlAmaulI, kalyANaka pravaravastraparihito, . kalyANakapravaramAlyAnulepanadharau, bhAsvaravondI, pralambavanamAladharau, divyena tuDiyapavarabhUsaNaNismalamaNirayaNamaMDiyabhuyA) tala bhaMga, truTita tathA anya nirmala maNiyoM evaM ratnoM se bhUSita bhujAoM vAle (dasamuddA maMDiyaggahatthA) daza mudrikAoM se aMDita uMgaliyoM vAle (cUDAmaNi cittaciMdhagayA) vicitra cUDAmaNi ke cihna se yukta (sutvA) sundara rUpa vAle (mahaDiyA) mahARddhimAna (mahajjuIyA) mahAn ghuti vAle (mahAyasA) atyAta yazasvI (mahAbalA) mahAbalavAn (mahANubhAvA) mahAn prabhAva vAle (mahAsovakhA) atyanta sukhI (hAravirAiyavacchA) hAra se suzobhita vakSasthala vAle (kaDayatuDiyarthabhiyabhuyA) kaTakoM tathA truTitoM se stabdha bhujA vAle (aMgadakuMDalamaTTagaMDatalakannapIDhadhArI) aMgada, kuMDala tathA kapola bhAga ko marpaNa karane vAle karNapITha nAmaka AbhUSaNa ko dhAraNa karane vAle (vicittahatyAbharaNA) adbhuta hAthoM ke AbhUSaNa vAle (vicittamAlAmAlI) adabhuta mAlAoM se yukta mukuTa vAle (kallANagapavara vatthaparihiyA) kalyANakArI zreSTha stra pahane hue (kallANagamallANulevaNadharA) kalyANakArI mAlAoM tathA lepana (bhadde) bhadra (jovvaNe) yauvanamA (vaTTamANA) patamAna (talabhaMgatutaDiyapavarabhUsaNa-- NimmalamaNirayaNamaMDiyabhuyA) tasa, truTita tathA anya ni bhaNiyo tamana ratnAthI bhUSita munama pa (dasa muddAmaDiyaggahatthA) 41 vITayothI mahita, mAMjIya vA (cUDAmaNi cittaciMdhagayA) .viyitra yUminA syahna paNA, (surUvA) sun42 3515 / (mahaDDhiyA) mahAddhimAn (mahajjuIyA) mahAn dhuti ain (mahAyasA) matyanta yazasvI (mahAbalA) bhaDAn vAn (mahANubhAgA) bhaDAna pramANa (mahAsokkhA) atyanta subhI. (hAravirAiyavacchA) DArathI suzAsita pakSasthala vA (kaDaya tuDiya thaMbhiyabhuyA) 48 tathA truTitothI sthi2 sutovA (aMgada kuDala maTThagaMDatala kannapIDhadhArI) ma 6, 7, tathA kapila bhAgane marSaNa karavA vALA karNapITha nAmaka AbhUSaNane dhAraNa karavA pAsa (vicittahatthAbharaNA) mahamuta thAnA mAbhUSae pApa (vicittamAlAmaulI) mabhUta ma mAthI yunta bhugaTa vANA (kallANagapavaravatthaparihiyA) 4kSyA Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 699 varNena, divyena gandhena, divyena sparzena, divyena saMhananena, divyena saMsthAnena, 1. divyayA RcA, divyavA dyutyA, divyayA prabhayA, divyayA chAyayA, divyena arciSA divyena tejasA, divyayA lezyayA, dazadizaH udyotayantau prabhAsayantau tau khalu tatra sveSAM sveSAM bhavanAvAsazatasahasrANAm, svAsAM svAsAM sAmAnika- sAhasrINAm, sveSAM sveSAM trAyastriMzakAnAm, sveSAM sveSAm lokapAlAnAm, svAsAM dhAraNa karane vAle (bhAsuraboMdI) dedIpyamAna zarIra vAle (palaMbavaNamAladharA) lambI banamAlAoM ke dhAraka (divveNaM vanneNaM) adbhuta varNa se (divveNaM gheNaM) adbhuta gaMdha se (divveNaM phAseNaM) adbhuta sparza se (divveNaM saMghayaNeNaM) divya saMhanana se (divveNa saMThANeNaM) divya - AkRti se (divvAra iDDIe) divya Rddhi se (divvAe juIe) divya dyuti se (divvAe pabhAe) divya prabhA se (divvAe chAyAe) divya kAnti se (divvA accIe) divya jyoti se (divveNaM teeNaM) divya teja se (divbAe lessAe ) divya zArIrika varNa saundarya se (dasa . disAo) dazoM dizAoM ko (ujjovemANA) prakAzita karate hue (pabhAsemANA) zobhita karate hue (teNaM) ve asurakumAra (tattha ) vahAM (sANaM sANaM bhavaNAvAsa saya sahassANaM) apane-apane lAkhoM bhavanoM kA (sAgaM sANaM sAmANiyasAhassINaM) apane-apane hajAroM sAmA'nika devoM kA (sANaM sANaM tAyatIsANaM) apane - apane cAyatriMzaka devoM kA (sANaM sANaM logapAlANaM) apane-apane lokapAloM kA (sANaM kArI zreSTha vastra paDeresA (kallANagamallANulevaNadharA) dayAluArI bhASAo tathA kSeya ne dhAraNuM 12vA vANA ( bhAsuraboMdI ) hehIpyamAna zarIravAjA ( palaMbavaNa mAlAdharA) sAkhI vanabhANAmanA dhA24 (divveNaM vanneNaM) addabhuta varNu thI (divve NaM gaMgheNaM) maddUluta sugaMdhathI (divveNaM phAseNaM) mahUluta sparzathI (divveNaM saMghayaNe NaM) dvivya saDunanathI (divveNaM saMdvANeNaM) divya yAtithI (divvAe iDDhIe) dvivya samRddhi thI (divvAe juie) hivyatithI (divyAe pabhAe) dvivtha alAthI (divvAe chAyAe) dvivyadhutithI ( divvAra accIe) dvivya jyotithI (divve NaM.teeNaM) dvivya tebhthI (divyAe lesAe) dvivya zArIri4 varSA saundaryathI (dasa disAo) hazehizAmAne (ujjovemANA) prAzita 42 ( pabhA se mANA ) zolita - 52tA (teNaM) te asurakumArI ( tattha ) tyA ( sANaM sANaM bhavaNAvAsasayasahassANaM) pota potAnA sAco lavanAne (sANaM sANa sAmANiyasAhasriNaM) pota potAnA Dalaro sAmAni hevAnA (sANaM sANaM tAyattIsANaM) potapotAnA trAyastrizadevAnA Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 propanAle svAsAm agrahiSINAm, svAsAM svAsAM paripadAm, svepAM svepAm anIkAnAm sveSAM sveSAm anIkAdhipatInAm, svAsAM svAsAm AtmarakSakadevasAhasINAm, anyepAJca bahUnAm bhavanavAsinAm devAnAJca devInAzca Adhipatyam, paurapatyam, svAmitvam bharI tvam, mahattarakatvam, AjJezvarasenApatyaM kurvantaH pAlayantaH 'mahatA. 'hatanATyagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdagapaTupravAditaraveNa divyAn mogabhogAn bhuJjAnA viharanti ||suu0 / / 18 // sANaM aggamahisINaM) apanI-apanI paTarAniyoM kA (sANaM sANaM parisANaM) apanI-apanI pariSadoM kA (sANaM sANaM aNiyANa) apanI -apanI anIkAoM kA (sANaM sANaM aNiyAhivaINaM) apane-apane anIkAdhipatiyoM kA (sANaM sANaM AyarakkhadevasAhassINaM) apaneapane sahasroM AtmarakSaka devoM kA (annesiMca cahaNaM) anya bhI yahatase (bhavaNavAsINaM devANa ya devINa ya) bhavanavAsI devoM aura deviyoM kA (Ahevacca) adhipatitva (porevaccaM) purapatitva-agresarapana (sAmisa) . svAmIpana (bhahita) bhartRtva (mahattaragataM) mahattarapana (ANAIsaraseNAcaccaM) AjJA-Izvara-senApatitva (kAremANA) karAte hue (pAlemANA) pAlate hue (mahatAhatanagIta vAiyataMtItalatAla tuDiyaghaNamuiMgapaDuppa vAiyaraveNaM) Ahata nRtya, gIta, vAdana evaM taMtrI tala tAla ghana mRdaMga ke bajAne se utpanna mahAn dhvani se (divvAiM bhogabhogAI) divya bhogopabhoga (bhuMjamANA) bhogate hue (viharati) rahate haiM // 18 // . (sArNa sANaM logapAlA 'Na) pAta pAtAmA 4pAsanA (sANaM sANaM aggamahIsINaM pota patanI 5824AyonA (sANaM sANaM parisArNa) pAta pAtAnI pariSahInA (sANaM sANaM aNiyANaM) pAta pAtAnI senAnA (sANaM sANaM aNiyAhivaINaM) pAta pAtAnI senAmA madhipatiyAnA (sANaM sANaM AyarakkhadevasahassINaM) pAta ghAtAnA ddaa| mAma264 hevAnA (annesica bahUNaM) ilan Ydha (bhavaNacAsINaM devANa ya devINa ya) savanavAsI heve| sane havIyAnA (Ahecacca) madhipati pAra (porevaccaM) pu25titva-masa2pA (sAmitta) svAbhIpA (bhaTTitta) matatva (mahattaragatta) bhautta25 (ANAIsaraseNAvaca) mAjJA-zva2-senApati1 (kAremANA) 42tA ya4i. (pAlemANA) nal it (mahayAhatanaZgItavAiyataMtItalatAlatuDiyaghanamuiMgapaDuppavAiyaraveNa) mAuta, nRtya, gIta, pAhana tabhara tatrI to to dhana muhAna upAthI utpanna yatA mahAn panithI (divvAI bhoga bhogAI) hivya-logo5 lopa (muMjamANA) lAgavatA (biharaMti) rahecha. // 18 // Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 01 TIkA-athAsurakumArAdInAM paryAptAparyAptakAnAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahi NaM bhaMte ! asurakumArANAM devANaM' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! kutra khalu-kasmin sthale, asurakumArANAM devAnAM 'pajjattApajjattANaM paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi ? tadeva vizadayituM prakArAntareNa pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! asurakumArA devA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin sthale, asurakumArAdevAH parivasanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH, 'abhI uttara joyaNasayasahassavAhallAe uvari' azItisahasrottarayojanazatasahasrabAhalyAyAH-azItisahasrAdhikalakSayojanavistarAyAH upari-Urdhva bhAge 'ega joyaNa sahassaM ogAhittA' ekaM yojanasamasram avagAhya-avatIrya 'heTAcegaM joyaNasahassaMvajjittA' adhaH adhobhAge caikaM yojanasahasra varjayitvA' 'majjhe aTThahuttare joyaNasayasahasse' madhye-madhyabhAge, aSTasaptatau yojanazatasahasra-aSTasaptatisahasrAdhika lakSayojaneSu 'ettha NaM asurakumArANaM devANaM' atra khalu-uparyuktasthAne, asarakumArANAm devAnAm 'causahiM bhavaNAvAsayasahassA bhavaMtIti makkhAya' catuSpaSTiH ___TIkArtha-aba paryApta aura aparyApta asurakumAra Adi ke sthAna Adi kI prarUpaNA prAraMbha kI jAtI hai / gautama svAmI ne prazna kiyAbhagavan ! paryApta tathA aparyApta asurakumAra devoM ke sthAna kahAM hai? isa prazna ko spaSTatA ke lie prakArAntara se kahate haiM-bhagavan ! asurakumAra deva kahAM nivAsa karate haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! eka lAkha assI hajAra yojana -moTI isa ratnaprabhA pRthivI ke UparI bhAga se eka hajAra yojana ava. gAhana karake aura nIce se eka hajAra yojana ko choDa kara bIca ke eka lAkha aThahattara hajAra yojanoM meM asurakumAra devoM ke causaTha TIkAI--have paryApta ane aparyApta asurakumAra AdinA sthAna AdinI prarUpaNane prAraMbha karAya che. gautamasvAmIe prazna karyo-he bhagavana ! paryApta tathA aparyApta asurakumAra denA sthAna kayA che ? A praznanI spaSTatAne mATe - prakArAntarathI kahe che-bhagavad ! asurakumAra deva kayA nivAsa kare che? zrIbhagavAna uttara Ape che-he gautama ! eka lAkha eMsIhajAra yojana moTI A ratna prabhA pRthvInA uparanA bhAgathI eka hajAra ejana avagAhana karIne ane nIcenA eka hajAra ejananane choDIne vacalA eka lAkha aDasaTha hajAra yojanamAM asurakumAra denA cesaTha lAkha bhavanAvAsa che, ema meM tathA anya tIrtha kare e kahyuM che. te bhavananuM varNana A prakAre che. Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 702 prajJApanAsUtra bhavanAvAsazatasahasrANi-catuSpaSTilakSabhavanAvAsA bhavanti iti AkhyAtam - kathitam mayA mahAvIreNa, anyaistIryadbhizcetyAzayaH, atha tad bhavanasvarUpamAha-'teNaM bhatraNA bAhiM vahA aMto cauraMsA' tAni khalu catuSpaSTirbhavanAni vahirmAge, vRttAni-vartulAni, antaH-madhye, Abhyantare ityarthaH, caturasrANi-samacaturasrAkArANi, 'ahe pukkharakanniyAsaMThANasaMThiyA' adhaH-adhastanabhAge puSkarakarNikA saMsthAnasaMsthitAni tatra kaNikA khalu unnata samacitravindukinIrUpA vodhyA, puSkarasya-kamalasya yA karNikA tasyAH saMsthAnam-AkArastena saMsthitAni-vyavasthitAni ityarthaH, 'ukkiNNaMtaraviulagaMbhIrakhAyaphalihA' utkIrNAntaravipulagambhIrakhAtaparikhANi, utkIrNamiva utkIrNamatIvavyaktamityarthaH, utkIrNamantaraM yAsAM khAtaparikhANAm tA utkIrNAntarAH khAtaparikhAH khAtAzca - parikhAzceti khAtaparikhAH, utkIrNAntarA:-vipulA:-vistIrNAH, pracurA vA, gambhIrAH-alabdhamadhyabhAgAH khAtaparikhA yepAM bharanAnAM paritastAni utkarNAntaravipulagambhIrakhAtaparikhAni, tatra parikhAnAma uparivizAlA adhaH saMkucitA bhavati, khAtantu ubhayatrApi samamiti ubhayoH parasparaM vizeSaH, 'pAgAraTTAlayakavADa - toraNapaDiduvAradesabhAgA' prakArAhAlakakapATatoraNa pratidvAradezabhAgAni prati- lAkha bhavanAvAsa haiM, aisA maiMne tathA anya tIrthakaroM ne kahA hai| una bhavanoM kA varNana isa prakAra hai___ asurakumAroM ke ve bhavana bAhara se vartulAkAra haiM, bhItara se caukora haiM aura nIce puSkara kI karNikA ke AkAra ke haiM / kaNikA unnata evaM samAna :citra-vicitra vindu rUpa samajhanI cAhie / una bhavanoM ke cAro ora khAiyAM aura parikhAeM haiM, jinakA antara spaSTa - pratIta hotA hai / ve itanI gaharI haiM ki unake madhyabhAga kA patA nahIM lgtaa| inameM jo Upara cauDI ho aura nIce saMkaDI ho vaha parikhA kahalAtI hai aura Upara-nIce samAna ho use khAta (khAI) kahate haiN| yahI parikhA aura khAI meM antara hai / pratyeka bhavana meM prAkAra, sAla, asurakumAranA te bhavana bahArathI geLa che, aMdara thI corasa che ane nIce puSkara (kamaLa) nI kaNikAnA AkAranA che. karNika unnata temaja samAna citra vicitra bIndurUpa samajavI joIe. te bhavanonI cAre bAjue khAIo ane parikhAo che. te eTalI UMDI che ke temanA madhya bhAgane patto nathI lAgato, temAM je UparathI pahoLI hoya ane nIcethI sAkaDI hoya te parikhAM kahevAya che ane je upara nIce samAna hoya tene khAta kahe che. Aja parikhA ane khAImAM taphAvata che pratyeka vanamAM prAkAra, sAla, aTTAlaka, kapATa, teraNuM Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 703 , bhavanaM prAkAreSu sAleSu aTTAlaka pATatoraNapratidvArANi aTTAlakA pATatoraNa pratidvArarUpA dezabhAgA dezavizeSA yeSu tAni prAkArATTAlakakapATatoraNapratidvAradezabhAgAni, tatrATTAlakAH - prAkArasyopari bhRtyAzrayavizeSAH, kapATAni - pratoladvArasatkAni. toraNAni - pratolIdvAreSu, pratidvArANi - -sthUladvArApAntarAla-, aaf laghudvArANi, tathA 'jaMtasayagdhimusalasaMDhi pariyAriyA' yantrazataghnImuzalamusaNDhIparivAritAni, yantrANi nAnAvidhAni zataghnyaH - mahAyaSTayaH 'topa' iti prasiddhA vA AyuddhavizeSA, yAsAM pAtena puruSazatam hanyate ityarthaH, muzalAniM prasiddhAni, musaNDhaH praharaNavizeSAH, taiH parivAritAni samantAd veSTitAni, ataeva-'aujjhA' ayodhyAH, zatrubhiryoDhumazakyAni, ayodhyatvAdeva 'sadA jayA' sadA jayAH- sadA sarvakAlaM jayo yeSu tAni sadA jayAni sarvakAlaM jayavantItyAzayaH, tathA 'sayA guttA' 'sadA guptAni - sarvakAlaM praharaNaiH puruSaizca yoddhRbhiH rakSitAni aTTAlaka, kapATa, toraNa aura pratihAra bane hue haiM / prAkAra ke Upara bhRtyavarga ke rahane ke lie bane hue sthAna ahAlaka kahalAte haiM / kapATa pratolI dvAroM ke samajhane cAhie / baDe baDe dvAroM ke nikaTa jo choTe dvAra bane rahate haiM, ve pratidvAra kahalAte haiM / asurakumAroM ke ve bhavana yaMtroM, zataniyoM, muzaloM tathA musaMdiyoM se yukta hote haiM / inameM se yaMtra vahAM nAnA prakAra ke hote haiM / mahAyaSTi ko athavA 'topa' nAma prasiddha zastra ko zataghnI kahate haiM, jisake eka bAra calane se sau puruSoM kA ghAta ho jAtA hai / musala prasiddha hai jise 'mUsala' kahate haiN| musaNDI bhI eka prakAra kA zastra hai / ina saba zastroM se ve bhavana susajita rahate haiM, isa kAraNa vahAM zatru yuddha karane meM asamartha rahate haiM aura isIse ve sadaiva jayazIla hote haiM / ve sadA zastrAstroM se tathA yoddhAoM se rakSita rahate haiM / una bhavanoM ane pratidvAra khanelA che. prAkAranA Upara nRtya vargane rahevAne mATe anelA " sthAna aTTAlika kahevAya che. kapATa pratAliddAranA samajavAM joIe. meTAM meTA dvArAnI samIpa nAnA dvAra AvelA hAya te pratidvAra kahevAya che. + asurakumAreAnA bhavana yaMtrA, zatanIo, musalA tathA musaDIyeA vALAM hAya che. temAM yaMtrA nAnA prakAranA haiAya che. mahAyaSTi agara teApanA nAme jANItA zasrane zataghnI kahe che ke jene ekavAra calAvavAthI se purUSone saMhAra thAya che. musala prasiddha che jene sAMbeluM kahevAmAM Ave che. musaDI paNa eka jAtanu zastra che. A khadhA zasro thI te bhavanA susajjita hAya che, tethI zatrue yuddha karavAmA asama ane che, tethI teo sadaiva jayazIta thAya Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 prajJApanAsUtre 'aDayAlako garaiyA' aSTacatvAriMzam koSTakaracitAni - aSTacatvAriMzadabhedabhinnavicchittikalitAH koSThakAH - apavarakAH racitA - nirmitA yeSu tAni tathA vidhAni, 'aDayAlakayavaNamAlA' aSTacatvAriMzat kRtavanamAlAni-aSTacatvAriMzabhedabhinnavicchittayaH kRtA vanamAlA yeSu tAni aSTacatvAriMzatkRtavanamAlAni, punaH kI zAni ityAha- ' khema / ' kSemANi parakRtopadravarahitAni, 'sivA' zivAni sarvadA mAGgalyopetAni 'kiMkarAmaradaMDovarakkhiyA' kiGkarAmaradaNDo parakSitAni kirA - bhRtyabhUtA ye marAstai daNDaiH karaNabhUtaiH, uAkSitAni 'lADalloiyamahiyA' liptopaliptama hitAni 'lAiya' liptaM bhUmergomayAdi nopalepanam 'ulloiyaM upaliptaM kukhyAnAM saMsRSTIkaraNam tAbhyAM liptopaliptAbhyAM mahitAni arcitAni, gosIsasarasarattacaMdaNadadara dinapaMcagulitalA' gogI paisarasaraktacandanadardaradattapaJcAgulitalAni gozIrSanAmakacandanena sarasaraktacandanena ca dardareNa bahulena, capeTAprakAreNa vA dattAH paJcAGgulayastalA hastakA yeSu tAni gozIrSasarasaraktacandanadardaradatta paJcAGgulitalAni, 'uvacitacaMdaNakaLasA' upacitacandanakalazAni upacitAH - nivezitAH, candanakalazAH - mAGgalyaghaTA yeSu tAni upacita'candanakalazAni 'caMdaNaghaDa sukayatoraNapaDiduvAra desa bhAgA' candanaghaTaiH - candanakalazaiH sukRtAni suSThu vihitAni zobhitAnItyarthaH, yAni toraNAni tAni meM aDatAlIsa koSTha (koThe) bane hue haiM / aDatAlIsa hI vanamAlAeM banI rahatI haiM / ve zatrukUna upadrava se rahita evaM sadaiva maMgala se yukta hote haiN| kiMkara devoM ke daMDoM se rakSita hote haiM / lipe pute rahane ke kAraNa atyanta prazasta pratIta hote haiM / gozIrSa nAmaka candana tathA sarasa lAla candana ke vahAM hAtha lage hue haiM jinameM pAMcoM raMgaliyA~ ucharI huI hotI haiM / unameM maMgalaghaTa sthApita kie hue haiM / unake pratihAra dezabhAga meM candana carcita ghaMToM ke sundara toraNa bane hue haiN| vahAM bhavanoM ke adhobhAga- pharza se lekara UparI bhAga chata che. teo sadA zastrothI tathA ceCAethI rakSita rahe che. A bhavaneAmAM aDatAlIsa keAThA khanelA heAya che. aDatAlIsavanamALAe banelI heAya che. tee zatrukRt upadrave vagaranA ane sadaiva maMgala thI yukta heAya che. kiradevAnA daDAothI rakSita hAya che gezI (gerI) cantana temaja sarasalAla candananA tyAM thApA didhelA hAya che ke jemA pA2e AgaLIe paDelI heAya che. temAM maMgala ghaDAo mUkelA hAya che. temanA dareka dvAra pradezamAM cantana carcita ghaDAnA sundara teAraNu khanelA heAya che. tyAM bhavAnI nIcenA bhAgamA pheza temaja UparanA bhAganI chata sudhI lAkhI lAMkhI geALAkAra puSpa mALAo Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 705 2 candanaghaTasukRtatoraNANi - pratidvAra dezabhAge yeSu tAni candanaghaTasukRta toraNapratidvAradezabhAgAni, tathA 'Asattosata viulagghAriyamalladAmakalAvA' AsaktotsaktavipulavRttanyAghArita mAlyadAmakalApA: A-AvAG adhobhUmau saktaH - AsaktaH, bhUmau saMlagnaH ityAzayaH, Urdhvam upari saktaH - utsiktaH, ulloca le saMbaddha ityarthaH, vipula:- pracuraH, vistIrNo vA vRttaH vartulaH, golAkAra ityaryaH, vyAdhAritaH - pralambito mAlyadAmakalApaH - puSpamAlA samudAyo yeSu tAni Asakto - tsaktavipula vRttapralambitamAlyadAmakalApAni tathA 'paMcavanna sarasasurabhimukkapupphapuMjovayArakaliyA' paJcavarNa sarasasurabhimuktapuSpapuJjopacArakalitAni paJca varNena sarasena surabhiNA muktenAkSiptena puSpapuJjasvarUpeNa upacAreNa-prakSiptena kalitAni yuktAni iti paJcavarNa sarasa surabhimuktapuppapuJjopacArakalitAni tathA 'kAlAgurupavarakuMdurukkaturukka DajaMtadhRvamaghamatraMta gaMdhuddhyAbhirAmA' kAlAgurupravarakunduruSkaturuSka dhUpamaghAyamAnagandhoddhRtAbhirAmANi tatra kAlAguruH - prasiddho gandhadravyavizeSaH, kunduruSka: - cIDApadavAcyaH sugandhadravyavizeSaH turuSkam - silhAkam 'lovAna' iti bhASAprasiddham eteSAM dhUpasya saghamaghAyamAnena prasRtena gandhena udghRtena - itastato viprasRtena abhirAmANi - ramaNIyAni 'sugaMdha varagaMdhiyA' sugandhavaragandhitAH vAsAsteSAM gandho'sti eSu iti sugandhavaragandhitAni, ataeva 'gaMdhavaTTibhUyA' gandhavarti-bhUtAni - saurabhyAtizayena gandhadravyaguTikA sahazAni, ' accharagaNa saMghasaMvibhinnA' apsarogaNa saGghavikIrNAni, apsarasAM gaNAnAM saMvena-samudAyena samyag - ramaNIyatayA vikIrNAni - vyAptAni ityapsaro gaNasaMgha vikIrNAni, 'divvatuDiyasadda saMpaNAdiyA' divya truTitazabdasaMpraNAditAni, taka lambI-lambI golAkAra puSpamAlAeM laTakI huI hotI haiM / ve pAMca varNoM ke bikhare hue tAjA evaM saurabhamaya puSpoM ke upacAra se yukta haiM / kAle agara, kundurukka arthAt cIDA tathA lobAna kI mahakatI huI dhUpa kI sugaMdha ke kAraNa ve bhavana atizaya ramaNIya pratIta hote haiM / uttama sugaMdha se sugaMdhita haiM / isa kAraNa aise jAna paDate haiM jaise sugaMdha dravya kI guTikA hoM / ve apsarA gaNoM ke samUha se vyApta hote laTakI rahelI heAya che. te pAMca raMganA vikharAyalA tAjA ane khIlelA. puSpAnI sugandhathI bharapura ane khuzameAdAra heAya che. kALuM agarU candana, kuntaka arthAt ciDA tathA leAkhAnanA mahekatA sugandhathI sugandhita ane tethI atizaya ramaNIya jaNAtA hatA Ama uttama sugandhathI sugandhita che. tethI ema jaNAya che ke jANe sugandha, dravyeAnI zuTikAe che. teo apsarAgaNAnA samUhathI vyApta che. tyAM divyavINA, veNu, mRdaMga Adi vAdyonA maneAhara dhvani zretAenA manane pra0 89 Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 pradhApanAsUtra divyAnAm-apUrvANAm truTitAnAm-vINAveNu mRdagAdInAM vAdyavizeSANAm zabdaiH kalakaladhvanibhiH saMpraNAditAni-samyak zrotRjanamanohAritayA prakRSTatayA zabdAyitAni 'savvarayaNAmayA' sarvaratnamayAni, sarvAtmanA-kAtsnryena, ratnamayAni sakalaratnamayAni ityarthaH, 'acchA' acchAni-sphaTikAdivadatirabacchAni, 'saNDA' zlakSNAni-snigdha pudgalaskandhanirmitAni 'laNhA' mamRNAni-komalAni, 'ghaTTA' ghRSTAni pApANAdi zilAvat tIkSNazANena ghRSTAnIva 'mahA' mRSTAni-pApANavat sukumArazANayA saMzodhitAni 'NIrayA' nIrajAMsi-svAbhAvika rajorAhityena, 'nimmalA' nirmalAni-AgantukamalAbhAvAt 'nippaMkA' nippaGkAni-kalakarahitAni, 'nikaMkaDacchAyA' niSkaGkaTacchAyAni-niSkaGkaTA-niSkavacA upaghAtarahitA ityarthaH, chAyA-kAnti]pAM tAni niSkaGkaTacchAyAni dedIpyamAnakAnti yuktAni 'sappabhA' sapramANi-svarUpeNa prabhAvanti, 'sassirIyA' sazrIkANi zriyA paramazobhayA, yuktAni-sazrIkANi 'samirIjhyA samarIcini-bahinirgatakiraNasamUhAni, 'saujjoyA' sodyotAni, vahiH sthitvstusmudaayprkaashnhaiN| vahAM divya vINA, veNu, mRdaMga Adi vAdyoM kI manohara dhvani zrotAoM ke mana ko haraNa karatI rahatI hai aura ve bhavana usa dhvani se sadA gUMjate rahate haiM / asurakumAroM ke ve bhavana pUrNa rUpa se ratnamaya hote haiM, sphaTika Adi ke samAna atIva svaccha hote haiM, snigdha pudgala skaMdhoM se nirmitta aura komala hote haiM / pApANa Adi kI zilA ke samAna ghise hue aura atyanta bArIka chainI se ghisI haI pASANa pratimA ke samAna cikane hote haiN| ve nIraja arthAt svAbhAvika raja se rahita, nirmala arthAt Agantuka mala se rahita, niSpaMka arthAt kalaMka se rahita tathA upaghAta yA AvaraNa se rahita chAyA vAle hote haiM / svarUpa se hI prabhA yukta hote haiM / parama zobhA se sampanna hote haiN| unameM se kiraNoM kA samUha bAhara nikalatA rahatA hai / ve udyota- harIle che. ane te bhavana A vinithI sadA guMjyA kare che. asurakumAranA A bhavana pUrepurA ratnamaya che. sphaTika vigerenI jema atIva svaccha hoya che. sinagdha pudgala saMghathI nirmita ane kemala hoya che. pASANanI zilAnI jema ghaselA ane atyanta bArika chINIthI ghaselI pASANu pratimAonA sarakhA suMvALA hoya che teo nIraja arthAta svAbhAvika raja rahita, nirmaLa arthAta Agantuka maLa vinAnA nipaMka kalaMkarahita tathA upaghAta athavA (AvaraNa) rahita chAyAvALI hoya che. svarUpathI ja prabhAvALAM hoya che parama zobhAthI saMpanna hoya che, teomAthI kiraNone samUha bahAra nikaLatA rahe che, teo Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni -707 karANi, 'pAsAIyA' prasAdIyAni-prasAdAya AnandAya hitAni iti prasAdIyAni manasaH prasattikArINi, 'darisaNijjA' darzanIyAni-darzanayogyAni yAni avalokayatazcakSupI na zrAmyataH na vA tRSyataH 'abhirUvA' abhirUpANi-abhisarvadraSTramanaH prasAdAnukUlatayA abhimukhA saMmukhAgatamivarUpaM yeSAM tAni abhirUpANi-atyantaramaNIyAni ityAzayaH ata eva 'paDirUvA' pratirUpANi, prativiziSTaM rUpaM yeSAM tAni-pratirUpANi draSTaNAM pratirUpagrAhakANi pratikSaNaM vA navaM navaM rUpaM yeSAM tAni pratirUpANi tatra-draSTAraH sahasrazaH prativimbitA santi, 'ettha NaM asurakumArANaM devANaM' atra khalu-upayuktasthaleSu asurakumArANAm devAnAm 'pajjattApajjattANaM' paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-svasthAnAni, prajJaptAni santi, 'uvavAe NaM loyassa asaMkhejjaisAge' upapAtena-upapAtApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAgaH-asaMkhyeyatamo bhAgo yasya saH bhAgaH, 'samugdhAe NaM' samudghAtena-samudghAtApekSayA, ityarthaH, 'loyassa asaMkhejai bhAge' lokasya asaMkhyeyabhAgaH-asaMkhyeyatamabhAgo bhavati, 'sahANe NaM loyassa asaMkhejaibhAge'svasthAnena-svasthAnApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAgaH-asaMkhyeyatamabhAga ityarthaH, tattha NaM vahave asurakumArA devA parivasaMti' tatra khala bahavaH-aneke-asurakumArA devAH parivayukta hote haiM arthAt bAhara sthita vastuoM ko bhI prakAzita karate haiN|' mana meM prasannatA utpanna karate haiN| unheM dekhate-dekhate netroM ko tRpti nahIM hotI / sarva darzakoM ko rucikara hote haiM aura atizaya ramaNIya hote haiN| unameM pratikSaNa nayA-nayA rUpa dRSTi gocara hotA hai| ina uparyukta sthaloM meM paryApta tathA aparyApta asurakumAroM ke svasthAna kahe gae haiN| upapAta kI apekSA ve loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM, samudghAta ko apekSA bhI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM aura svasthAna kI apekSA bhI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiN| ina sthAnoM meM bahuta-se asurakumAra deva nivAsa karate haiN| udyota yukta hoya che arthAt bahAra rahelI vastu ne paNa prakAzita kare che, manamAM prasannatA utpanna kare che. teone joI joIne AMkho gharAtI ja nathI. badhA jonArAne rUcikara hoya che ane atizaya ramaNIya hoya che temAM kSaNe kSaNe navuM rUpa draSTi gocara thAya che. A uparyukta sthAnamAM pate tathA aparyApta asurakumAranA sthAna kahelAM che. upa2AtanI apekSAe teo lekanA asaMkhyatama bhAgamAM che. samudra ghAtanI apekSAe paNa lokanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM che ane svasthAnanI apekSAe paNa lekanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM che. Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trivate unTa " " santi, te asurakumArA devAH 'kAlA' - kRSNavarNAH, 'lohiyakkhaviMvoTThA' lohitAkSabimboSThAH, lohitAkSaratnavadvimbaphaDavaca rakkI oSThau yeSAM te lohitAkSavimbaSThAH, atyanta raktauSThA itibhAvaH, 'dhavalapupphadaMtA' dhavalapuSpadantAH, dhavalapuSpaM kundAdi'asiyakesA' asitakezAH puSpam, tadiva zvetAH dantA yeSAM te dhavalapuSpadantAH, - asitAH - kRSNavarNAH kezAH yeSAM te asitakezAH, te ca dantAH kezAzcaiSAm vaikriyA draSTavyAH, no naisargikAH teSAM vaikriyazarIratvAta, 'vAme egakuMDaladharA' vAme ekakuNDaladharAH, vAmakarNAvasaktakuNDaladhAriNaH tathA 'adacaMdaNANulittagattA' ArdracandanAnuliptagAtrAH, ArdreNa klinnena sarasena iti bhAvaH, candanena anuliptam, gAtraM yeSAM te ArdracandanAnuliptagAtrAH, 'IsIsiliMdha pupphapagAsAI' IpacchilindhapuSpaprakAzAni, Ipat - kiJcit zilintrapuSpaprakAzAni, zilindhapuSpasahazavarNAni kiJcidraktAni, 'asaMkiliTThAi' asaMkliSTAni, nitAntAnandajanakatayA kiJcidapi saMklezAnutpAdakAni, 'suhumAI vatthAI" sUkSmANi - mRdulaghusparzAni vastrANi 'pavaraparihiyA' pravarANi, parihitAH - parihitavantaH, evaM 'vayaM ca paDhamaM samaikaMtA' vayazca prathamam-kaumArasvarUpam, samatikrAntAH - ulladhitavantaH 'viiasurakumAra deva kRSNavarga hote haiN| unake oSTha lohitAkSa ratna evaM vimbaphala ke samAna raktavarNa hote haiM / kunda Adi ke zvetavarNa puSpoM ke samAna unake dAMta zveta hote haiM / keza kAle hote haiM / ye dAMta aura keza vaikriya samajhane cAhie, audArika pudgaloM ke nahIM, kyoMki unakA zarIra vaikriya hotA hai / asurakumAra deva apane vAeM kAna meM kuMDala dhAraNa karate haiM / unakA zarIra sarasa candana se anulipta rahatA hai / ve kiMcit zilindha puSpa ke sadRza arthAt halke lAla raMga ke tanika bhI saMkleza na utpanna karane vAle atIva Anandajanaka tathA mulAyama evaM bArIka vastra ko pahanate haiM / ve sadA aise taruNa A sthAnamA ghaNA badhA asurakumAradeva nivAsa kare che. asurakumAradeva kALA raMganA heAya che. temanA hATha leAhitAkSarana ane bimba phaLanA samAna lAlaraganA heAya che. kunda AdinA zveta puSpAnA samAna temanA dAMta zveta hAya che. keza kALA heAya che. A dAta ane keza vaikriya samajavA joie audyArika pudgaleAnA samajavA nahI. kema ke temanA zarIra vaikiya hAya che. 1 asurakumAra deva peAtAnA DAbA kAnamAM kuDala dhAraNa kare che. temanA zarIra sarasa cantanathI anulisa hAya che. teo kaMika zilintra puSpanI jema AchA lAla raMganA, jarApaNa sa kaleza utpanna nahI karanArA--khUba AnaMa janaka tathA mulAyama temaja khArIka vastra pahere che. teo hamezA evA tarUNu Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 709 yaM ca vayaM asaMpattA' dvitIyaJca vayaH-madhyamalakSaNaM yuvatvam, asaMprAptAH, tadevAha'bhadde jovvaNe vaTTamANA' bhadre yauvane vartamAnAH, bhadre-atiprazasye, yauvane-yuvatvalakSaNe vayasi, vidyamAnA ityarthaH, 'talabhaMgayatur3iyapavarabhUsaNanimmalamaNirayaNamaMDiyabhuyA' talabhaGgakatruTitapravarabhUSaNanirmalamaNiratnamaNDitabhujAH, talabhaGgakAHbhujAlaGkareNa vizeSAH, truTitAni-bAhurakSikAH, anyAni ca yAni pravarANizreSThAni bhUSaNAni-vAhAbharaNAni teSu ye nirmalAH maNayaH-candrakAntAdayaH, yAni ca ratnAni-indranIlamabhRitIni tairmaNDitau bhujau hastAgrau yeSAM te talabhaGgakatruTitapravarabhUpaNanirmalamaNiratnamaNDitasujAH 'dasamuddAmaMDiyaggahatyA' dazamudrAmaNDitAgrahastAH, dazabhirmudrAbhirmaNDitau,-bhUSitau, agrahastau yeSAM te dazamudrAmaNDi. tAgrahastAH 'cUr3AmaNivicittaciMdhagayA' cUr3AmaNivicitracihnagatAH, cUr3AmaNirUpaM, citram-Azcaryajanakam adbhutamityarthaH, cihna, gataM vidyamAna, yeSAM te cUr3AmaNi vicitracihnagatAH 'surUvA' surUpAH-zobhanaM rUpaM saundarya yeSAM te surUpAH paramasaundaryasampannAH, 'mahiDiyA' mahaddhikAH, mahatIRddhirbhavanaparivArAdi sampatiryeSAM te mahaddhikAH, 'mahajjuiyA' mahAdyutikAH mahatIdyutiH kAntiryeSAM te mahAdyutikAH AbharaNAtisampannAH 'mahAyasA' mahAyazasaH mahadyazaH sarvadivyApinIkhyAtiyeSAM te mahAyazasaH 'mahavvalA' mahAvatAH-advitIyaRddhirUpavalAdikirtiyuktAH, pratIta hote haiM mAnoM prathama vaya ko pAra kara cuke hoM aura dvitIya vaya ko abhI taka prApta na hue hoM, arthAt bhadra nava yuvA avasthA meM rahate haiM / talabhaMga nAmaka bhujAoM ke AbhUSaNoM meM, truTita arthAt bAhurakSakoM -bakhoroM meM tathA anyAnya uttama AbhUSaNoM meM jaDI huI candrakAnta Adi maNiyoM evaM indranIla Adi ratnoM se unakI bhujAeM maMDita rahatI haiM / ina ke agrahasta daza mudrikAoM se bhUSita hote haiM / ve cUDAmaNi nAmaka adbhuta cihna se yukta hote haiM / unakA rUpa atizaya zobhana hotA hai| unakI bhavana evaM parivAra Adi Rddhi mahAna hotI hai| unakI kAnti tathA khyAti mahAn hotI hai / unakA anupratIta thAya che ke jANe prathama vayavitAvI cUkyA hoya ane dvitIya vayamA haju pravezyA na hoya arthAt bhadra nava yuvA avasthAmAM rahe che. talabhaMga nAmanA hAthanA abhUSaNomAM, truTita nAmanA tathA bIjA AbhUSaNomAM jaDelI candrakAnta maNi Adi maNi temaja IndranIla Adi divya ratnothI temanI bhujAo maDita rahe che. temanA Agrahasta mudrikAothI vibhUSita heAya che. teo cUDA maNi nAmanA adbhuta cihna thI yukta hoya che. temanA rUpa khUba suzobhita hoya che. temanA bhavana ane vizAla parivAra AdinI Rddhi mahAna hoya che. temanI Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 . .. - aMDApanAsa 'mahANu bhAgA' mahAnubhAgAH, anubhAvo vA zApAnugrahAdi sAmarthaM yeSAM te mahAnubhAgAH, 'mahAsokkhA' mahAsaukhyAH, mahat saukhyaM yepAM te mahAsaukhyAH, anupamasukhasampannAH 'hAravirAiyavacchA hAravirAjitavakSaskAH, hAreNa-muktAhArAdInA virAjite zobhite vakSasthalaM yeSAM te hAravirAjitavakSaskAH, 'kaDayatuDiyayaMbhiyabhuyA' kaTa katruTitastambhitabhujAH, kaTakaiH-valayaiH 'pahuMcA' iti bhASA prasiddhA, kalAcikAbhUpaNavizeSaiH, truTitaiH-keyUraizca, stambhitau saMvaddhau bhujau hastau yeSAM te kaTakatruTitastambhitabhujAH, 'aMgayakuMDalamaTTagaMDayalakanapIThadhArI' aGgAdakuNDalamRSTagaNDatalakarNapIThadhAriNaH aGgadAni-bAhuzIrSabhUpaNavizeSarUpANi, kuNDale -karNabhUSaNavizeSarUpe evaM mRSTI gaNDI kapolo yaistAni mRSTagaNDAni, karNapIThAni-karNabhUSaNavizeSarUpANi dhArayituM zIlaM yeSAM te agadakuNDalamRSTagaNDakarNapIThadhAriNaH 'vicittahatthAbharaNA' vicitrahastAbharaNAH, vicitram-adabhutam nAnAvarNayuktaM vA hastAbharagaM-karabhUpagaM yeSAM te vicitrahastAbharaNAH, 'vicittamAlAmaulImauDA' vicitramAlAmAlimukuTAH, vicitrA nAnAvarNA, puSpadAmatayAyuktAni maulau mastake mukuTAni yeSAM te vicitramAlAmaulimukuTAH, 'kallANagapavaravatthaparihiyA' kalyANakapravaravastraparihitAH, kalyANakam-kalyANakAri, pravaraM zreSTha, vastraM parihitaM yaiste kalyANakapravaravastraparihitAH 'kallANagamallANulebhAga arthAt zApa evaM anugraha kA sAmarthya bhI mahAn hotA hai / ve anupama sukha se sampanna hote haiM / unakA vakSasthala motiyoM Adi ke hAra se suzobhita hotA hai / unakI kalAiyAM kaTakoM-valayoM se suzobhita hotI haiM aura bhujAeM keyUroM se / ve aMgada, kuDala aura karNapITha ke dhAraka hote haiN| hAthoM meM bhI adbhuta AbharaNoM ko dhAraNa karate haiM / unake mastaka kA mukuTa aneka varga puSpamAlAoM se yukta hotA hai| ve kalyANakAraka aura atyuttama vastra ko dhAraNa karate haiN| kalyANakArI evaM zreSTha puSpamAlA tathA anulepana se yukta hote haiN| 'kAnti tathA khyAti mahAna hoya che. temanA zApa ane anugraha nuM sAmarthya paNa mahAna hoya che. teo anupama sukhathI saMpanna hoya che. teonA vakSa sthaLa meti AdinA kAraNathI suzobhita hoya che. temanA kaDAM kaTaka, valayathI suzobhita hoya che. ane bhujAo keyUrothI (subhitahAya che.) teo agada kaDala ane karNa pIThanA dhAraka che. hAthamAM paNa addabhuta AbharaNone dhAraNa kare che. temanA mAthAnA mugaTa aneka 2ganA puSpamALAothI yukta hoya che. teo kalyANakAraka ane atyuttamavasa ne dhAraNa karanArA che. kalyANa kArI temaja zreSTha puSpamAlA tathA anupanathI yukta hoya che. temanA zarIra Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 712 vaNadharA' valyANaka mAlyAnulepanadharAH, kalyANakam-kalyANakAri pravaraM-zreSTham, mAlyaM-puSpasaka, anulepanaJca dharantItikalyANakapradaramAlyAnulepanadharAH, tathA 'bhAsuravoMdI' bhAsvaravondayaH, bhAravarA:-dedIpyamAnAH vondayaH-zarIrANi yeSAM te bhAsvaravodaya: zarIrayAtrako vogdizabdo, dezIyaH, 'palaMvatraNamAladharA' pralamvavanamAlAdharAH, pralamvAH vanamAlA: dharatIti pralambavanamAlAdharAH 'diveNaM vaNNeNaM' divyena-apUrveNa, varNana 'diveNaM gaMdheNaM' divyena gandhena, 'divveNaM phAseNaM' divyena sparzana, 'divveNaM saMghayaNeNaM' divyena saMhananena, saMhanenevazaktivizepamapekSya saMhanena, na tu sAkSAt saMhananena, devAnAm asthyabhAvena asthiracanAtmaka saMhananasyAbhAvAt 'divveNaM saMThANeNaM' divyena saMsthAnena, 'divvAe iDDIe' divyAyARyA dhanaparivArAdirUpayA, 'divvAe juIe' divyayA ghutyA, 'divyAe pabhAe' divyayA prabhayA, bhavanAvAsavyAptayA, 'divyAe chAyAe' divyayA chAyayA-kAntyA 'divvAe accIe' divyena arcipA, zarIrasthitamaNiratnAdi jyotiSA, 'divveNa unake zarIra dedIpyamAna hote haiN| ve lambI vanamAlA ko dhAraNa karate haiM / apane divya apUrva varNa se, divya gaMdha se, divya sparza se, divya saMhanana se, divya saMsthAna se, divya Rddhi-dhanaparivAra Adi vibhUti se, divya ghuti se, divya bhavana saMbaMdhI prabhA se, divya kAnti se, zarIra para dhAraNa kiye hue divya maNi ratna Adi kI jyoti se, divya zArIrika teja se, divya lezyA se arthAt zarIra ke varNa saMbaMdhI saundarya se dazoM dizAoM ko prakAzita karate haiN| - yahAM 'saMhanana' zabda se sAkSAt saMhanana nahIM samajhanA cAhie, balki saMhanana jaisI eka prakAra kI zakti samajhanI cAhie / devoM ke zarIra meM asthiyAM nahIM hotA, ataeva asthi racanA rUpa saMhanana bhI nahIM hotA / dedIpyamAna hoya che. teo lAMbI vanamALA dhAraNakare che. pitAnA divya apUrva varNathI. divya gaMdhathI, divyaparzathI, divya saMhananathI, divya saMsthAnathI divyaRddhi-dhana parivAra Adi vibhUtithI, divyavRtithI, divya bhavanasaMbandhI prabhAthI, divyakAntithI. zarIra para dhAraNa karelA divyamaNi ratana AdinI tithI divyazArIrika tejathI, divya lezyAthI arthAta zarIranA varNa sabaMdhI saundaryathI daze dizAone prakAzita kare che, Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 pramApanAsUtre teeNaM' divyena tejasA, zarIrapra namana nAvega, 'divyAe lessAe' divyayA lezyayA -zarIravarNasaundaryeNa 'dasadisAo' dazadizaH, 'ujjovemANA' udyotayantaH prakAzayantaH 'prabhAsemANA' prabhAsayantaH-zomayantaH, 'te NaM' te khalu-amurakumArAH, 'tattha' tatra-uparyukta sthAneSu 'sANaM sANaM bhavaNAvAsasayasahassANaM' svepAM svepAm-AtmIyAtmIyAnAM, bhavanAvAsazatasahasrANAM bhavanAvAsalakSANAm, 'sANaM sANaM sAmANiyasAhastINaM' svasAM svAsAm-AtmIyAtmIyAnAm, sAmAnikasAhasrINAm, 'sANaM sANaM tAyattIsANaM' svepAM svetAm AtmIyAtmIyAnAm trAyastriMzakAnAm, 'sANaM sANaM logapAlANaM, sveSAM svepAM lokapAlAnAm 'sANaM sANaM aggamahisINaM' svAsAM svAsAm, agramahipINAm paTTarAjJInAm, 'sANaM sANaM parisANaM' svAsAM svAsAm AtmIyAtmIyAnAm paripadAm 'sANaM sANaM aNiyANaM' sveSAm svepAm, anIkAnAm-sainyAnAm 'sANaM sANaM aNiyAhibaINaM' svaipAM sveSAm anIkAdhipatInAm, 'sANaM sANaM Ayarakkha devasAhassINaM svAsAM svAsAm AtmarakSakadevasAhasrINAm 'anne siM ca bahUNaM' anyepAJca vahanAm 'bhavaNavAsINaM ve asurakumAra uparyukta sthAnoM meM apane-apane lAkhoM bhavanAvAsoM kA, apane-apane sahasroM sAmAnika devoM kA, apane-apane vAyastriMza devoM kA, apane-apane lokapAloM ko, apanI-apanI agramahiSiyoM kA, apanI-apanI pariSadoM kA, apanI-apanI senAoM kA, apane -apane senAdhipatioM kA, apane-apane sahasroM AtmarakSaka devoM kA tathA anya bahusaMkhyaka bhavanavAsI devoM aura deviyoM kA adhipatitva -rakSaNa karate hue, agresarapana karate hue, svAmitva, bhartRtva mahattarakatva tathA AjJA-Izvara-senApatitva karate hue arthAt apane-apane AhIM saMhanana zabdathI sAkSAt saMvanana samajavuM na joIe paraMtu saMhanana sarakhI eka prakAranI zakti samajavI joIe denA zarIramAM asthi e nathI hotAM, tethIja asthi racanA rUpa saMhanana paNa nathI hotuM. A asurakumAre uparyukata sthAnamAM pita pitAnA lAkho bhavanAvAzeno. pita pitAnA hajAre sAmAnika denA, pota potAnA trAyazciMza denA, pitapotAnA lekapolenA, pitapatAnI agramahiSinA. (patni) pita-pitAnI pariSadanA pita pitAnI senAonA, pita-pitAnA senAdhipatinA, pitapitAnA hajAre AtmarakSaka devenA tathA anya bahu sa khyaka bhanavAsI de ane devInA adhipatitva-rakSaNa karatA thakA agresara paNuM karatA rahI, svAmitva, bhava, maharakatva, tathA AjJA-Izvara-senApatitva paNuM karatA Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 713 devANa ya devINa ya' bhavanavAsInAm devAnAJca devInAzca 'AhevaccaM porevaccha' adhipatyam, paurapatyam, tatra adhipateH karma Adhipatyam-rakSaNam, purapateH karma paurapatyam, sarvepAmAtsIyAnAm agresaratvam, 'sAmitta' svAmitvam nAyakatvam 'bhaTTittaM' bhartR tvam-poSakatvam, 'mahattaragattaM' mahattarakatvam-mahAzreSThatvam, 'ANAIsara seNAvaccaM' AjezvarasenApatyam, AjJayA IzvaraH AjJezvaraH, senAyAH patiH senApatiH, AjJezvarazcAsau senApatitheti, AjJezvarasenApatistasya karma AjJezvarasenApatyam, nijanija-sainyampratiadbhutamAjJApradhAnatvamityarthaH, 'kAremANA' kArayantaH anyapuruSadvArA sampAdayantaH pAlemANA' pAlayantaH, svayameva rakSayantaH, 'mahatAhatanagItavAiyatantItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM' mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa, mahatAraveNeti sambandhaH, kIdRzena raveNetyAha-ahatAni-avyAhatAni, nityAnuvandhIni yAni nATyagItavAditatantrItalatAlatruTitAni, tatra nATyam-nRtyam gItam-gAnam, tantrI-vINA, talau-hastatalau, tAla:-kaMsikA 'jhAri' iti bhASAprasiddhaH, truTitAni-vAditrANi tathA yazca ghanamRdaGgaH, paTunA puruSeNa pravAditaH, tatra ghanamRdaGgastAvad meghasamAnadhvanisteSAM raveNa-kalakalazabdena 'divyAI bhogabhogAI divyAna, divibhavAn pradhAnAn apUrvAnityarthaH, bhogabhogAn-bhogArhAbhogA bhogabhogAstAn 'bhujamANA viharaMti' bhuJjAnAH, viharanti-tipThanti, atha upayuktAsurakumArANAm dAkSiNAtyAnAm audIcyAnAJca camaravalinAmAnau dvau indrau. vartete tayorvarNanamArabhate-'camaravaliNo ettha duve' atra-uparyuktAsurakumArANAM sthAneSu, camaravalinau-camaravalinAmAnau dvau 'asurakumAriMdA' asurakumArendrI, 'asurasainya kI AjJA pradhAnatA karate hue, unakA pAlana karate hue rahate haiM / unake yahAM sadA nATya, gIta, evaM vINA, tala (hastatala), tAla (jhArI) mRdaMga Adi kA kuzala vAdakoM dvArA vAdana hotA rahatA hai| ve divya bhogopabhogoM ko bhogate rahate haiN| dakSiNa aura uttara dizA ke asurakumAroM ke do indra haiM-camara aura balI / aba unakA varNana AraMbha kiyA jAtA hairahI arthAt pita pitAnA lazkaranI AjJA pradhAnatA karatA thakA, teonuM pAlana karatA rahIne rahe che. temane tyAM sadA nATaya, gIta, temaja vINA, tAla, tala, mRdaMga Adi kuzalavAda dvArA vAdana (vagADAya che) teo divya gopabhegone bhegavatA rahe che. dakSiNa ane uttara dizAnA asurakumAranA be Indra che-camara ane balI have tenA varNanane araMbha karAya che, pra0 90 Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramApanAce 714 kumArarAyANo' amurakumArarAjAnau 'parivati' parivasataH, nau viginaSTi 'kAlA' kRSNavaNau~, tadevopamAnadvArA pratipAdayati-'mahAnIlasarisA' mahAnIlasadRzau, mahAnIlavastutulyau, etadeva sphuTayati -'NIlaguliyagavalaayasikumumappagAsA' nIlaguTikAgavalAtasIkusumaprakAzau, nIlyA guTikA, gavalaM-mahipaM zRGgam atasIkusumam prasiddham teSAmiva prakAzaH kAntiH yayostau nIlaguTikAgavalAtasIkumumaprakAzau, tathA 'viyasiyasayavattaNimmalaIsisitarattattavaNayaNA' vikasitazatapatranirmalepat sitaraktatAmranayanau vikasitazatapatramiva praphullaka mala mira, nirmale-atisvacche, ISat kiJcit, dezavizeSe site-zukle, rakte-lohite tAne ca nayane yayoste vikasitazatapatranirmalepat sitaraktatAmranayanau, tathA 'garulAyaya ujjutuMganAsA' garuDAyatarjutuGganAsau, garuDasyevAyatA vizAlA, RjvI-saralA avakrA ityarthaH tuGgA-unnatA, nAsA-nAsikA yayostau garuDAyatarjutuGganAsau, 'uvaciyasiyappavAlavivaphalasaMnihAharohA' upacitazilAprabAlavimbaphalasannibhAdharoSThau-upacitasya-tIkSNIkRtasya zilApravAlasya-vidrumaratnasya, vimbaphalasya ca sannibhaH-sadRzaH adharoSTho yayostau upacitazilApravAlavimbaphalasannibhAdharoSThau, 'paMDurasasisagalavimalanimmaladahighaNasaMkhagokkhIrakuMdadagarayamuNAliyAdha. valadaMtaseDhI' pANDurazazizakalavimalanirmaladadhidhanazavagokSIrakuMdadakarajomRNAlikAdhavaladaMtazreNI, pANDuram yat zazizakalam-indukhaNDam kIdRzaM tadityAhavimalam kalaGkarUpamalarahitam, rajorahitaM vA, tathA yo nirmalo dadhi dhanaH, zaGgaH, * ina asurakumAroM meM camara aura balI nAmaka do indra haiN| ve donoM kRSNavarNa haiM / mahAnIla vastu ke samAna haiN| nIla kI guTikA, bhaiMsa ke sIMga evaM alasI ke phUla ke samAna unakA varNa hai / unake netra khile hue kamala ke samAna, ati svaccha, kahIM zveta, kahIM lAla aura kahIM tAmravarNa haiM / unakI nAsikA garuDa ke samAna vizAla, sIdhI aura UMcI hai / unakA adharoSTha (nIce kA hoTha) mUge ke samAna yA bimbaphala ke samAna raktavarNa hai / unake dAMtoM kI paMkti vimala A asurakumAremAM camara ane balI nAmanA be indro che. te bane kALAraMganA che. mahAnala vastunA sarakhA che. nIlanI goTI. bheMsanA zigaDAM temaja aLasInA kulanA jevo temane raMga che. temanA netra khilelA kamaLanA samAna hoya che. atisvaccha, kayAMka veta kyAMka lAla ane kayAMka tAmra varNa che. temanuM nAka garUDa sarakhuM vizALa sIdhuM ane UMcuM che. temanA adharoSTa nIce hoTha pravAlana samAna agarate biMbanA sarakhA lAla raMganA che. temanA dAMtanI paMkita candrArdhane sarakhI athavA jAmelA nirma Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 715 gokSIrazca, yAni ca kundAni-kundakusumAni, dakarajaH-jalakaNAH, mRNAlikA ca-visatantuH, teSAmiva dhavalA svacchA, dantazreNIryayostau pANDurazazizakalavimalanirmaladadhidhanazaGkhagokSIrakundadakarajomRNAlikAdhavaladantazreNI, evam-'huyavahanidaMtadhoyatattatavaNijjarattatalatAlujIhA' hutavahanirmAtadhautataptatapanIyaraktatalatAlujIhau, hutavahena agninA nirmAtaM, dhautam-svaccham-taptam-uttaptam-tapanIyam IpadraktasuvarNam tadivaraktAni hastapAdatalAni tAlujihvau ca yayaustau hutavavanirmAtadhautataptatapanIyAraktatalatAlajihvau, tathA 'aMjaNaghaNakasiNagaruyagaramaNijjaNijakesA' aJjanadhanakRSNarucakaramaNIyasnigdhakezau, ajanam-sauvIrAJjanAdi, dhanaH -varSAkAlikaH payodaH, tadvat kRSNaH, rucakaratnavat ramaNIyA:-kamanIyAH, snigdhAzca kezA yayaustau aJjanaghanakRSNarucakaramaNIyasnigdhakezau 'vAmeyakuMDaladharA vAme karNa eka kuNDaladharau 1 'addacaMdaNANulittagattA' ArdracandanAnuliptagAtrI, ArdraNa-sarasena-candanena anuliptam gAtraM zarIraM yayostau ArdracandanAnuliptagAtrau, IsisiliMdhapupphapagAsaI IpacchilindhrapuSpaprakAzAni Ipat-kiJcit zilindhrapuSpasadRzaraktavarNAni 'asaMkiliTTAI" asaMkliSTAni nitAntAnandasandohajanakatayA candrakhaNDa ke sadRza athavA jame hue nirmala dadhi ke sadRza, yA gAya ke dUdha, kunda ke puSpa, jala ke kaNa tathA mRNAlikA ke sadRza dhavala hai| unake talave tAla aura jihA Aga meM tapAkara dhoye hue tapanIya -raktavarNa-ke samAna hotI hai| unake keza sovIra Adi aMjana tathA varSAkAlika meghoM ke samAna kAle, rucaka nAmaka ratna ke sadRza ramaNIya aura cikane hote haiN| ve apane voye kAna meM eka kuDala pahanate sarasa candana se unakA zarIra anulipta rahatA hai| ve zilindhra puSpa ke samAna kiMcit rakta varNa ke, atIva AnandotpAdaka-tanika bhI klezana utpanna karane vAle, mRdu aura laghu sparza vAle uttama vastroM dahiMnI jema, agara gAyanA dudha, kunda (mega) nA puSpa, jalanA kaNa tathA mRNAlikAnA samAna dhaLA che. temanA taLIyA tAlu ane jIllA AgamAM tapAvI ane becelA tapanIya-lAla senA jevA hoya che temanA keza sauvIra Adi aMjana tathA varSAkAlika meghanA samAna kALA, rUcakanAmanA rastanA sadaza ramaNIya che ane khumAzadAra hoya che. teo potAnA jamaNA kAnamAM eka kuMDala pahere che. sarasacandanathI temanAM zarIra anulita rahe che. teo zilimba (keLanAkula) puSpanI samAna jarA lAlaraMganAM, atI Anando tpAdaka-jarA jeTalA paNa kaleza upana nahI karanArA, kamaLa ane laghasparza vALa uttama vastro dhAraNa karatA rahe che. teo prathama vayane oLaghelA tathA Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 716 prazApanA kizcidapiklezAkArakANi, 'suhumAI' sUkSmANi-mRdulalaghusparzAni, vatthAI' vastrANi 'pavaraparihiyA' pravarANi-zreSThAni parihitau-parihitavantau, 'vayaM ca paDhamaM samaikaMtA' vayazca prathamaM-kaumAralakSaNam-samatikrAntau tatparyantavartinau, 'biiyaMtuasaMpattA' dvitIyantu vayo yauvanalakSaNam, asaMprAptau, asampannau vA, ataeva 'bhaddejovaNe vaTTamANA' bhadre uttame bhavye yauvane vartamAna 'talabhaMgayatuDiyapavarabhUsaNaNimmalamaNirayaNamaMDiyabhUyA' talabhaGgakatruTitapravara bhUpaNanirmalamaNiratnamaNDitabhujau :-talabhaGgakA-vAhAbharaNavizeSAH, truTitAni- vAhurakSikAH, anyAni ca, yAni gharANi bhUSaNAni bhujAlaGkaraNAni, teSu nirmalaiH maNibhizcandrakAntAdibhiH, ratnazca indranIlAdibhirmaNDitau-bhUpitau, bhujau hastAgrau-yayostau talabhaGgakatruTitapravarabhUSaNanirmalamaNiratnamaNDitabhujau, tathA 'dasammuddAmaMDiyaggahatthA' dazamudrAmaNDitAgrahastau, dazabhirmudrAbhirmaNDitau bhUpitau agrahastau yayostau dazamudrAmaNDitAgrahasto, tathA 'cUr3AmaNicittaciMdhagayA' cUr3AmaNicitracihnagato, cUr3AmaNinAmakaM citramAzcaryajanakam adbhutamityarthaH cihnap gataM vartamAnaM yayostau cUDAmaNicihagato, 'murUvA' surUpau, zobhanaM rUpaM yayostau surUpau, 'mahaDriyA' mahaddhikau, mahatIRddhiH-bhavanaparivAdi-sampattiryayostau maharddhikau, 'mahajuIA' mahAdyutiko, mahatIdhutiyayostau mahAdhutiko 'mahAyasA' mahAyazasau, 'mahAvalA' mahAbalau, 'mahANubhAgA' mahAnubhAgo, mahAn anubhAga:-zApAnugrahAdisAmathrya yayostau mahAbhAgau, 'mahAsokkhA' mahAsaukhyau, mahat-saukhyaM yayostau mahAsaukhyau, 'hAraviko dhAraNa karate haiM / ve prathama vaya ko lAMgha cuke aura dUsare vaya ko prApta nahIM hue arthAt navayuvaka avasthA meM rahate haiM / isI kAraNa spaSTa kiyA gayA hai ki ve sadaiva bhadra yauvana meM vartamAna rahate haiN| talabhaMga nAmaka bAhu ke AbhUSaNoM, bAhurakSakoM-bakhoroM tathA bhujAoM ke anya uttama AbhUSaNoM meM jaTita candrakAnta Adi maNiyoM evaM indra nIla Adi ratnoM se unakI bhujAeM vibhUSita rahatI haiN| unake aMguliyoM daza mudrikAoM se maNDita hote haiM / ve cUDAmaNi nAmaka adbhuta cihna ke dhAraka hote haiM / zobhana rUpa vAle, mahAn Rddhi ke bIjI vayane prApta nahIM-thayelA arthAt navayuvaka avasthAmAM rahe che. e kAraNe spaSTa karAyeluM che ke teo sadaiva bhadra yauvanamAM vartamAna rahe che. talabhaMga nAmanA hAthanA AbhUSaNo, bAhurakSaka, tathA bhujAonA anya uttama AbhU paNathI jaDelA candrakAnta Adi maNiye temaja IndranIla Adi ratnathI temanI bhujAo vibhUSita rahe che. temanI AgaLa daza mudrikAothI maMDita hiya che. teo cUDAmaNi nAmanA addabhuta cihnanA dhAraka hoya che. zobhanarUpa Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 717 rAiyavacchA' hAravirAjitavakSasau, hAreNa virAjite - suzobhite vakSasi yayostau hAravirAjitavakSasau, 'kaDayatuDiyathaMbhiyabhUyA' kaTakatruTitastambhitabhujai' kaTakena - valayena, truTitena vAhnAbharaNavizeSeNa stambhitau pratibaddhau bhujau bAhU yayostau kaTaka truTitastambhitanI, 'aMgada kuMDalamaTTagaMDatalakaNNapIThadhArI' aMgadakuNDalamRgaNDatala karNapIThadhAriNau, aGgAni bAhuzIrpAlaGkaraNa vizeSarUpANi, kuNDalekarNabhUSaNa vizeSarUpe yathA sRSTo gaMDastale kapolapAlI yaistAni mRSTagaNDastalAni karNapIThAni karNabhUSaNavizeparUpANi dhArayata ityevaM zIlau aGkhadakuNDalamRSTagaNDastalakarNapIThadhAriNau, vicitta hatthA bharaNA ' 'vicitra hastAbharaNau, vicitram nAnAvarNayuktam hastAbharaNaM karabhUSaNaM yayostI vicitrahastAbharaNau tathA 'vicittamAlAmaulImuguDA' vicitramAlAmaulimukuTI vicitrA - nAnAvarNA, mAlA - puSpasara, maulau - zirasimukuTaJca yayostau vicitramAlAmaulimukuTI, 'kallANagapavaramallANu ThevaNadharA' kalyANaka pravaramAlyAnulepanadharau, kalyANakam - maGgalakAri, pravaram zreSThaM mAlyam anulepanaJca dharataH iti kalyANakapravaramAlyAnulepanadharau 'bhAsurakhoMdI' bhAsvara vondI bhAsvare dedIpyamAne bondI zarIre yayostau bhAsvaravondI 'palaMcavaNamAladharA' dhAraka, mahAn zruti vAle, mahAyazasvI, mahAbalazAlI, mahAn anubhAga- zApa evaM anugraha ke sAmarthya se yukta, mahAn sukha vAle, hAra se suzobhita vakSasthala vAle, kaTaka arthAt kaDe aura truTita (bAhu ke AbhUSaNa) se yukta bhujAoM vAle, aMgada, kuMDala tathA gaNDasthaloM kA marpaNa karane vAle karNapITha nAmaka AbhUSaNoM ko dhAraNa karane vAle, tathA hAthoM meM adbhuta bhUSaNa pahanane vAle hai / unake mastaka para vividha varNoM ke phUloM kI mAlA aura mukuTa zobhAyamAna hotA hai / ve maMgalakAraka aura zreSTha vastra ko dhAraNa karate haiM / kalyANakArI tathA - atizreSTha mAlA aura anulepana se yukta hote haiM / unakA zarIra dedIpyamAna rahatA hai aura ve lambI vanamAlA ko dhAraNa karate haiM / vALA, mahAn RddhinA dhAraka, mahAna vrutivALA, mahAyazasvI mahAmalazAlI, mahAnubhAga, zApa ane anugrahanA sAmavALA, mahAn sukhavALA, hArathI suzeAbhita vakSasthaLa vALA, kaDA ane truTita (hAthanuM AbhUSaNu) thI cuta bhujAo vALA, a gaDha, kuMDaLa tathA gaMDasthaleAne maNa karatA kaNa pITha nAmanA AbhUSaNAne dhAraNa karavAvALA. temaja hatheAma adbhuta bhUSaNa paheranArA che, temanA mAthA upara vividha 2gAnA phuleAnI mALA ane mugaTa zAbhAyamAna hAya che. teo ma gala kAraka ane zreSTha vastronA dhAraka che. kalyANakArI temaja ati zreSTha mAlA ane anulepana thI yukata hAya che. temanAM zarIra daidipyu Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsa 8 pralambavanamAlAdharau - pralambAM vanamAlAM dharata iti pralambavanamAlAgharau camaravalinI asurakumArendrau 'divveNaM vanneNaM' divyena varNena, 'divveNaM gaMveNaM' divyena gandhena 'divveNaM phAseNaM' divyena sparzena, 'divveNaM saMghayaNeNaM' divyena saMhanena 'divveNaM saMThANeNaM' divyena saMsthAnena 'divtrAe iDDIe' divyayA RddhayA, 'divvAe juIe' divyA tyA 'divvA' pabhAe' divyayA prabhayA, 'divvAe chAyAe' divyayA chAyayA, 'divvAe accIe' divyena arcipA, 'divveNaM teeNaM' divyena - tejasA, 'divyAe lesAe' divyayA lezyayA 'dasa disAo' dazadizaH 'ujjovemANA' uddyotayantau, prakAzayantau 'pabhAsemANA' prabhAsayantau, teNaM' tau khalu camaravalinau 'tattha' tatra uparyukta sthAneSu 'sANaM sANaM bhavaNAvAsa sayasa hasaNaM' svepAM svepAM bhavanAvA sazatasahasrANAm ' sANaM sANaM sAmANiyasAhassI' svAsAM svAsAm sAmAnikasAhasrINAm 'sANaM sANaM tAyatcIsANaM' sveSAM sveSAM trayastriMzakAnAm 'sANaM sANaM logapAlANaM' sveSAM sveSAM lokapAlAnAm, 'sANaM sANaM aggamahisInaM ' svAsAm svAsAm agramahapINAm 'sANaM sANaM parimANaM' svAsAM svAsAM padAm, 'sANaM sANaM aNiyANaM' sveSAM sveSAm anIkAnAm 'sANaM sANaM aNiyAhivaINaM' sveSAM sveSAM anokAdhipatInAm, 'sANa sANaM AyarakkhadevasAhassINaM' svAsAM svA"sAm AtmarakSakadevasAhasrINAm 'annesiM ca bahUNaM bhavaNavAsIgaM' anyeSAJca bahUnAm ye camara aura balI nAmaka asurendra divya varNa, divya gaMdha, divya 'sparza, divya saMhanana, divya saMsthAna, divyaM Rddhi, divya zruti, divya prabhA, divya kAnti, divya jyoti, divya teja aura divya lezyA se -dazoM dizAoM ko udyotita karate hue, prabhAsita karate hue rahate haiM / ve apane-apane lAkhoM bhavanAvAsoM kA, apane-apane sahasroM sAmA"nika devoM kA apane-apane trAyastriMza devoM kA apane-apane lokapAloM kA, apanI-apanI agramahiSiyoM ( paTarAniyoM) kA, apanIapanI pariSadoM kA apane-apane anIka devoM kA apane-apane anIkAdhipatiyoM kA, apane-apane hajAroM AtmarakSaka devoM kA tathA anya ane mAna rahe che ane tee lAkhI vanamALAne dhAraNa kare che te camara khalI nAmanA asurendra divyava, divya gaMdha, divya sparzI, divya sahunana (heDa) divya saMsthAna, divya Rddhi, dvivyadhuti, hivyayalA, hivyamanti, hivya jyAti, divya teja ane divya lezyA thI daze dizAone udyotita karatA, prabhAsita karatA rahe che. te pAta peAtAnA trAyanniza devAnA, kheta peAtAnA leAkapAlAnA,pAta peAtAnI agramahiSIyAnA (paDharANIce) pAta pAtAnI pariSadanA, pota potAnA lazkaranA, peta peAtAnA anIkAdhipaticeAnA, pAta peAtAnA haMjArA Atma rakSaka devAnA tathA anya bahusa`khyaka bhavanavAsI Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 'devANa ya devINa ya' devAnAJca devInAJca 'AhebaccaM porevaccaM' Adhipatyam, paurapatyam, 'sAmitta' svAmitvam 'bhaTTitta' bhartRtvam 'mahattaragatta' mahattarakatvam 'ANAIsaraseNAvaccaM' AjJezvara senApatyam 'kAremANA' kArayantau, anyadvArA sampAdayantau, 'pAlemANA' pAlayantau-svamevarakSanto, 'mahayAhayanaTTagIyavAiyataMtItalatolatuDiyaghaNamuiMgapaDappavAiyaraveNaM' mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTita ghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa, mahatAraveNa ityagreNAnvayaH, kIdRzena raveNa ityAha -ahatAni avyAhatAni yAni nATayagItavAditatantrItalatAvatruTitAni yazva dhanamRdaGgaH paTunA puruSeNa pravAditasteSAM raveNa kalakalamadhurazabdena 'divbAi bhogabhogAi"divyAn-apUrvAn, bhogabhogAn-bhogArhA bhogA bhogabhogAstAna 'bhuMjamANA viharaMti' bhuJjAnau viharataH tiSThataH // suu0|| 18 // ___ mUlam-kahi NaM bhaMte ! dAhillANaM asurakumArANaM devANaM paMjjattApajattANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte ! dAhiNillA asurakumArA devA parivasaMti ? goyamA ! jaMbUddIve dove maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe asI uttarajoyaNasayasahassabAhallAe uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhittA hiTThA cegaM joyaNasahassaM vajittA majjhe aTThahu ttare joyaNasayasahasse, ettha NaM dAhiNillANaM. asurakumArANaM devANaM cauttIsaM bhavaNAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM, teNaM bhavaNA bAhiM vahA aMto cauraMsA so ceva vaNNao bahusaMkhyaka bhavanavAsI devoM aura deviyoM kA adhipatitva, agresaratva, svAmitva, bhartRtva, mahattarakatva aura AjJA ke dvArA senApatitva karAte hue evaM svayaM unakA pAlana karate hue rahate haiM / ve sadaiva nATaka, gIta tathA kuzala vAdakoM dvArA vajAye hue vINA, tala, tAla, mRdaMga, Adi vAdyoM ke vAdana kI madhura dhvani kA Ananda anubhava karate rahate haiM / apUrva divya bhogopabhogoM kA anubhava kiyA karate haiM // 18 // deve ane devInA adhipatitva, agresaratva, svAmitva, bhartRtva, mahattarakarva, ane hukamadvArA senApatitva karAvatA temaja svayaM teonuM pAlana karatA thakA rahe che. teo sadaiva nATaka, gIta, tathA kuzala vAdake mAraphate vagADelI vINa tala, tAla mRdaMga Adi vAghonA vAdananA madhura avaninA AnaMdano anubhava karatAM rahe che. apUrva divya bhegepa bhegenA anubhava pUrvaka nivAsa kare che. 18 Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 prazApanAsUtre jAva paDirUvA, ettha NaM dAhiNillANaM asurakumArANaM devANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNatA, tIsu vi logassa asaMkhejjai. bhAge, tattha NaM bahave dAhiNillA asurakusArA devA devIo ya parivasaMti, kAlA lohiyakhA, taheva jAva suMjasANA viharaMti, eesi NaM taheva tAyattIsagalogapAlA bhavaMti, evaM savvastha bhANiyavaM, bhavaNavAsI NaM camare ittha asurakumAriMde asurakumArarAyA parivasati, kAle mahAnIlasarise jAva pabhAsemANe, se NaM tattha cautIsAe savaNAvAsasayasahassANaM causaTIe sAmANiyasAhastINaM tAyattIsAe tAyattIsagANaM cauNhaM loga pAlANaM paMcaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM, tiNhaM parisANaM, sattaNDaM agiyANaM, sattaNhaM agiyAhibaINaM, cauNha ya causaTTINaM AyarakkhadevasAhassINaM, annesiM ca bahaNaM dAhiNillANaM devANaM devINa ya AhebaccaM porevaccaM jAva viharaMti, kahi NaM bhaMte ! uttarillANaM asurakumArANaM devANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte! uttarillA asurakumArA devA parivasaMti ? goyamA ! jaMbUddIve dIve maMdarasta pavvayassa uttareNaM imIse rayaNappabhAe puDhabIe asI uttarajoyaNasayasahassabAhallAe uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhittA cegaM joyaNasahassaM vajittA majjhe aTUhuttare joyaNasayasahasse ettha NaM uttarillANaM asurakumArANaM devANaM tIsaM bhavaNAvAsasayasahaslA bhavaMtIti makkhAyaM, teNaM bhavaNA bAhiM vaTTA aMto cauraMsA sesaM jahA dAhiNillANaM jAva viharaMti, balI ettha vairoyaNide vairoyaNarAyA parivasati, kAle mahAnIlasarise jAva pabhAsemANe, se NaM tattha tIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM saTTIe sAmANiyasAhastINaM tAyattIsAe tAyattIsagANi Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumaradevAnAM sthAnAni 721 . cauNhaM logapAlANaM, paMcaNhaM aggamahisINaM laparivArANaM, tiNhaM parisANaM sattaNhaM aNiyANaM, sattaNhaM aNiyAhivaINaM, cauNha ya saTTINaM AyarakkhadevasAhaslINaM, annesiM ca bahUNaM uttarillANaM asurakumArANaM devANa ya devINa ya AhevaccaM porevaccaM, kuvvamANe viharai ||suu0 19 // ___ chAyA-kutra khalu bhadanta ! dAkSiNAtyAtAm asurakumAraNAm devAnAM paryAtAparyAptakAnAm sthAnAni prajJatAni ? kutra khalu bhavanta, ! dAkSiNAtyAH asurakumArAH devAH parivasanti ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNena asyAH ratnaprabhAyAH prathivyAH azItimahasnottara yojanazatasahasravAhalyAyAH upari ekaM yojanasahasram avagAhya, adhazcaikaM yojanasahasra varjayikhA madhye aSTasapta___ zabdArtha-(kahi NaM aMte ! dAhiNillANaM asura kumArANaM devANaM pajjattApajattANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavan ! paryApta tathA aparyApta dakSiNI asurakumAra devoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? (kahi NaM bhaMte ! dAhiNillA asurakumArA devA parivasaMti ?) he bhagavan ! dakSiNa dizA ke asurakumAra deva kahA~ nivAsa karate haiM ? (goyamA !) he gautama ! (jaMbuddIve dIve) jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM (naMdarassa pavvayassa) sumeru parvata ke (dAhiNeNaM) dakSiNa meM (isIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNa sayasahassavAhallAe) eka lAkha assI hajAra yojana moTI isa ratnaprabhA pRthvI ke (uvariM) Upara (egaM joyaNasahassaM ogAhittA) eka hajAra yojana avagAhana karake (hiTThA cegaM joyaNasahassa) aura nIce eka hajAra yojana (vajittA) choDakara (majjhe) madhya meM sAtha-(kahi NaM bhaMte / dAhiNillANaM asurakumArANaM devANaM pajjattA pajjattANaM ThANA paNNattA !) sarApan paryAta tathA 255ryAta dakSiNI asu2. hubhA2hevAnA sthAna 4yAM ghai cha ? (kahi NaM bhate / dahiNillA asurakumArA devA parivasanti ?) he sarApan / kSiA hizAnA asu2zubhA2heva 4yAM nivAsa 42 che ? (goyamA / ) he gautama / (javuddIve dIve) dIpanAma dvIpamA (maMdarassa pabvayassa dahiNeNaM) subhe3 5 tanI sabhA (imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassabAhallAe) se sAmosI Dalara yAna moTI 2 // 2tnamA pRthvInA (uvari) 152 (egaM joyaNasahassaM ogAhittA) 24 2 yona sAuna 4zana (hiTTI cegaM joyaNasahassa) mane nIye me Dantara yona (vajjittA) choDI (majhe) pra0 91 Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 722 prajJApanAsUtre tisahasrottare yojanazatasahasra, atra khalu dAkSiNAtyAnAm asura kumArANAm devAnAm catustriMzad bhavanAvAsazatasahasrANi bhavanti ityAkhyAtaM, tAni khalu bhavanAni bahirvRttAni, antazcaturasrANi, tAni caiva varNato yAvat pratirUpANi, atra khala bahavo dAkSiNAtyAH asurakumArAdevA, devyaH parivasanti, kRSNAH lohitAkSAstathaiva yAvadbhuJjAnA viharanti, eteSAM tathaiva trAyastriMzakalokapAlA bhavanti, evaM sarvatra bhaNitavyam bhavanavAsI khalu camaraH, atra asurakumArendraH asurakumArarAjaH parivasati, kRSNo mahAnIlasadRzo yAvat prabhAsayan sa khalu tatra catustriMzato (ahahuttare joyaNasahasse) eka lAkha ahahattara hajAra yojanoM meM (ettha NaM) ina sthAnoM meM (dAhiNillANaM asurakumArANaM devANa) dakSiNa dizA ke asurakumAra devoM ke (cauttIsaM bhavaNAvAsasayasahassA) (cauttIsa lAkha bhavanAvAsa (bhavaMtIti makkhAyaM) hote haiM, aisA kahA hai| __(te NaM bhavaNA) ve bhavana (bAhiM vadyA) bAhara se gola (aMto cauraMsA) andara se caukora (so ceva vaNNao) vahI pUrvokta varNana samajha lenA cAhie (jAva) yAvat (paDikhvA) pratirUpa haiM (ettha NaM) yahAM (dAhiNillANaM asurakumArANaM devANaM (pajattApajattANaM) paryApta aura aparyApta dakSiNI asurakumAra devoM ke (ThANA) sthAna (paNNattA) kahe haiM (tIsu vi) tInoM apekSAoM se (logassa) loka ke (asaMkhenaibhAge) asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM (tattha NaM) vahAM (bahave) bahuta-se (dAhiNillA asurakumArA) dakSiNI asurakumAra (devA devio) deva aura deviyAM (parivasaMti) nivAsa karate haiM (kAlA) kAle (lohibhabhayAM (aTThahuttare joyaNasayasahasse) me dAma madhyattika 12 yoranamA (ettha NaM) mA sthAnamA (dAhiNillANaM asurakumArANaM devANaM) dakSiNa hizAna masumAra vAna (cauttIsaM bhavaNAvAsasayasahassA) yAtrIsasA savanAvAsa (bhavaMtIti makkhAyaM) thAya cha, mema 4yu cha. (taNaM bhavaNA) te sapanA (bAhiM vadA) mAthI 12 (aMto caurasA) marathI yA2sa (so ceva vaNNao) te pUrva 49 varNana samaya madhye (jAva) yAvat (paDirUvA) prati35 cha (etthaNaM) mADI (dAhiNillANaM asurakumAra rANaM devANaM pajjattApajjattANaM) paryAta bhane maryAta kSiNI masurazubhAravAnA (ThANA) sthAna (paNNattA) 4i cha (tIsu vi) RNe apekSAmAthI (logassa) sonA (asaMkhennai bhAge) asa-yAtamA mAgamA che. (tattha Na) tyAM (vahave) ghr| (dAhiNillA asurakumArA) dRkSiI masurabhAra (devA devIo) 35 mane hevI (parivasaMti) nivAsa 421 22sa cha (kAle) // (lohiyakkhA ) 26ta netra va Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramabodhitI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 723 bhavanAvAsazatasahasrANAm, catuSpaSTeH sAmAnikasAhasrINAm, trayastriMzat strAyastriMzakAnAm, caturNA lokapAlAnAm, paJcAnAm agramahipINAm saparivArANAma tisRNAm parSadAs, saptAnAm anIkAnAm, saptAnAm anIkAdhipatInAm catasayakkhA) rakta netroM vAle (taheva) usI prakAra-pUrvavat (jAva) yAvat (bhuMjamANA) mogate hue (vaharaMti) rahate haiM / ' (eesiM NaM) inake (taheva) usI prakAra (tAyattIsagalogapAlA) trAyastriMzaka aura lokapAla (avaMti) hote haiM (evaM) isa prakAra (savvattha) sabhI jagaha (bhANiyavvaM) kahanA caahie| (bhavaNavAsINaM) bhavanavAsI devoM kA (camare) camara (ittha) yahAM (asurakumAriMde) asurakumAroM kA indra (asurakumArarAyA) asurakumAroM kA rAjA (parivasaMti) nivAsa karatA hai (kAle) kRSNavarNa (mahAnIlasarise) mahAn nIla ke samAna (jAva pabhAsemANe) yAvat prakAzita karatA huA (se NaM) vaha (tattha) vahAM (cautIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM) cautIsa lAkha bhavanoM kA (causaDIe sAmANiyasAhassINaM) (causaTha hajAra sAmAnika devoM kA (tAyattIsAe tAyattIsagANaM) tetIsa trAyastriMzaka devoM kA (cauNhaM logapAlANaM) cAra logapAloM kA (paMcaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM) pAMca saparivAra agramahiSiyoM kA (tiNhaM parisAgaM) tIna pariSadoM kA (sattaNhaM aNiyANaM) sAta anIkoM kA (sattaNhaM aNiyAhivaINaM) sAta anIkAdhi. (taheva) me re (jAva) yAvat (bhu jamANA) lAgavata 2612 (viharaMti) rahecha. (eesi NaM) temanA (taheva) te 4Are (tAyattIsaga logapAlA) trAyazi mana 4aa (bhavati) DAya cha (eva) ye 4Are (savvattha) madhI yAme (bhaNiyavvaM) 4 saya (bhavanavAsINaM) apanavAsIvAnA (camare) yama2 (ittha) mADI (asarakumAriMde) masu24mAnA chandra (asurakumArarAyA) masu2mAnA Rion (parivasaMti) nivAsa 42 cha (kAle) pRSparNa (mahAnIlasarise) bhaDAn nIdAnA samAna (jAva ppabhAsemANe) yAvat zata 42rI 27 cha (se NaM) te (tattha) tyAM (cautIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM) yAtrIsa ensapanAnA (ca usaTThIe sAmANiya sAhassI) yAsa sAmAni vAnA (tApattIsAe tApattIsagANaM) tetrIsa trAyazi : hevAnA (cauNDaM logapAlANaM) yAra sopAsanA (paMcaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM) pAya saparivAra maprabhASIyAnA (tiNhaM parisANaM) traya pariSahInA (sattaNhaM aNiyANaM) sAta manInA (sattaNhaM aNiyAhivaINaM) sAta manIdhipatiyAnA (caThaNDa Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -724 prazApanAso NAm ca catuSpaSTInAm AtmarakSakadevasAhatrINAm, anyepAJca bahUnAm dAkSiNAtyAnAm devAnAM devInAzca Adhipatyam paurapatyam yAvadviharati kutra khalu bhadanta ! auttarAhANAm asurakumArANAm devAnAM paryAptAparyAptAnAm sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta auttarAhAH asurakumArA devAH parivasanti ! gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya uttareNa asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH azItisahasrottarayojanazatasahasrabAhalyAyA upari ekaM yojanasahasram avagAhya, adhapatiyoM kA (cauNha ya causaTTINaM AyarakkhadevasAhassINaM) cAra causaTha hajAra arthAt do lAkha chappana hajAra AtmarakSaka devoM kA (annesiM ca) anya (bahUrNa) bahuta (dAhiNillANaM) dakSiNa dizA ke -(devANaM) devoM kA (devINa ya) aura deviyoM kA (AhevaccaM) adhi'patitva (porevaccaM) agresarapana (jAva) yAvat (viharai) vicaratA hai / .. (kahi NaM bhaMte ! uttarillANaM asurakumAgaNaM devANaM paJcattApaJcatANaM ThANA paNNatA?) he bhagavan ! uttara dizA ke paryApta aura aparyApta asurakumAra devoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? (kahi NaM bhaMte ! uttarillA asturakumArA devA parivati ?) he bhagavan ! uttara dizA ke asurakumAra deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA) he gautama ! (jaMbuddIce dIve) jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM (maMdarassa pavvayassa) mandara parvata ke (uttareNaM) uttara meM (imose rayaNappabhAe puDhavIe asIuttara joyaNasayasahassabAhallAe) eka lAkha assI hajAra yojana moTI isa ratnaprabhA pRthvI ke (upariM) Upara (egaM joyaNasahassa) eka hajAra ya caMusaTThINa AyarakkhadevasAhassINa) yA2 yAsa Dalara arthAt mApana 2 mAma234 hevAnA (annesi ca) anya (bahUga) 59 // (dohiNillANaM) dakSiA zAna (devANaM) hevn| (devINaya) mana hevIyAnA (AhevaccaM) madhipatitva (porevacca) masa2pAra (jAva) yAvat (viharai) piyare che. (kahiNaM bhaMte / uttarillANaM asurakumArANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNattA ?) 3 mAvan / uttara dizA paryAsa mane aparyApta masu24bhAra hevAnA sthAna 4yAM hyA cha ? (kahiNaM bhaMte ! uttarillA asurakumArA devA parivasati ?) gavan / uttara dizA masu2zubhA243 4 nivAsa 42 cha ? (goyamA !) hai gautama (jaMbudIve dIve) gudIpa nAma4 dvIpamA (maMdarassa pavvayassa) 42 patA (uttareNaM) uttarabhA (imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassavAhallAe) me mesI DAra yona moTI 2 // 2tnaprA pRthvInA (uvariM) 652 (ega joyaNasaMhassaM) me 12 yona (ogAhittA) AqAnA rIna Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 anurakumAradevAnAM sthAnAni 735 caikaM yojanasahatraM varjayikhA madhye aSTasaptatisahasrottare yojanazatasahasre, atra khala auttarAhANAm asurakumArANAm devAnAm triMzadabhavanAvAsazatasaha lANi bhavanti ityAkhyAtam tAni khalu bhavanAni bahirvRttAni, antazcaturasrANi, zepaM yathA dAkSiNAtyAnAM yAvad viharanti, balI atra vairocanendro vairocanarAjaH parivasati, kRSNo mahAnIlasadRzo yAvat prabhAsayan sa khalu tatra triMzato bhavanAvAsazata sahasrANAm, paSTeH, sAmAnikasAhasrINAs trayastriMzatastrAyastriMzakAnAm, catuNI loyojana (ogAhittA) avagAhana karake (hiTThA) nIce (cegaM) eka (joyaNasahassaM) hajAra yojana (vajjittA) choDakara (majjhe) madhya meM (aTThahuttare joyaNasayasahasse) eka lAkha aThahattara hajAra yojana meM (ettha f) yahAM (uttarillANaM asura kumArANaM) uttara dizA ke asurakumAra devoM ke (tIsaM bhavaNAvAsasayasahassA) tIsa lAkha bhavana (bhavaMtIti makkhAyaM) haiM, aisA kahA hai (te NaM bhavaNA) ve bhavana (bAhiM vahA) bAhara se gola haiM (aMto cauraMsA) andara se caukora haiM (sesaM jahA dAhijillANaM) zeSa dakSiNa dizA ke devoM ke samAna (jAva) yAvat (viharaMti) vicarate haiM (balI) balIndra (ettha) yahAM (vairoyaNide) vairocanendra (vaharoyaNarAyA) vairocanarAja (parivasai) nivAsa karatA hai (kAle) kRSNavarNa (mahAnIlasarise) mahAn nIla dravya ke samAna (jAva) yAvat (pabhAsemANe) prakAzita karatA huA (se NaM) vaha (tattha) vahA~ (tIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM) tIsa lAkha bhavanoM kA (saTThIe sAmANiyasAhassINaM) sATha hajAra sAmAnika devoM kA (tAyattIsAe tAyattIsa. (hidA) nAya () me (joyaNasahassaM) 312 yAna (vajjittA) choDIna (majhe) madhyama (ahuttare joyaNasahasse) 248 24yAte27052 yonimA (ettha Na) maDI (uttarillANaM asurakumArANa) utta26zAnA asu24mA2hevAna! (tIsaM bhavaNAvAsasayasahassA) zrIsa mayana (bhatItimakkhAya) cha, sebha yu cha (teNe bhavaNA) te bhvn| (bAhiM vahA) mA2yI cha (aMto cAMsa.) ma-42thI yArasa (sesa jahA dahiNillANaM) zeSa 4thana kSa] [6zAnA havAnA samAna sabhA (jAva) yAvat (viharaMti) viyare cha (balI) masIndra (etya) maDi (vairoyaNide) vaizeyanendra (vairoyaNarAyA) vaizayana IM (parivasai) nivAsa 42 cha (kAle) 1 (mahAnIla sarise) mahAn nIsa drazyanA samAna (jAva) yAyana (pabhAse mAge) zita 42 / 7 nivAsa 42 cha (seNaM) te (tattha) tyA (tIsoe bhAvaNAvAsasayasahasmANaM) trAsa at aainA (saTThIra sAmANiyasAhassINaM) A16 M2 sAmAni vAnA (tAyaH Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 726 prajJApanAsUtre kapAlAnAm, pazcAnAs agramahipINAm saparivArANAm, tisRNAM parpadAm, saptAnAm anIkAnAm, saptAnAm anIkAdhipatInAm catamRNAzca paSTInAm AtmarakSakadevasAhasrINAm, anyepAzca bahUnAm auttarAhANAm asurakumArANAm devAnAJca devInAca Adhipatyam, paurapatyam kurvan viharati // suu0||19|| TIkA-atha paryAptAparyApta kadAkSiNAtyAsurakumArANAm sthAnAdikaM prarUpayitumAha -'kahiNaM bhaMte ! dAhiNillA NaM asurakumArANaM'-gautamaH pRcchati-he bhadanta ! kutra khalu kasmin pradeze, dAkSiNAtyAnAm asurakumArANAm, 'devANaM pajjattApajjagANaM) tetIsa trAyastriMzaka devoM kA (cauNhaM logapAlANaM) cAra lokapAloM kA (paMcaNhaM aggamAhivINaM) pAMca agramahiSiyoM kA (saparivArANaM) parivAra sahitoM kA (tiNhaM parisANaM) tIna pariSadoM kA (sattaNhaM aNiyANaM) sAta anIkoM kA (sattaNhaM aNiyAhivaINaM) sAta anIkAdhipatiyoM kA (cauNha ya saTThINaM AyarakkhadevasAhassINaM) cAra sATha hajAra arthAt do lAkha cAlIsa hajAra AtmarakSaka devoM kA (annesiM ca bahUrNa) aura bhI bahuta-se (uttarillANaM) uttara dizA ke (asurakumArANaM devANa ya devINa ya) asurakumAra devo aura deviyoM kA (AhevaccaM) adhipatitva (porevaccaM) agresaratva (kuvamANe) karatA huA (viharai) vicaratA hai // 19 // ___TIkArtha-aba dakSiNa dizA ke paryApta aura aparyApta asurakumAra devo ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai| zrI gautama svAmI ne prazna kiyA-he bhagavan ! dakSiNa dizA ke paryApta aura tIsAe tAyattIsagANaM) tevIsa nAsazi vAnA (cauNhaM logapAlANaM) yAra 4 pAsanA (paMcaNhaM agnamahisINaM) pAya 25 maDiSIyAnA (saparivArANaM) parivArasaDitanA (tiNhaM parisANaM) traya pariSahInA (sattaNhaM aNiyANaM) sAta 114ronA (sattaNhaM aNiyAhivaINaM) sAta manIdhipatiyAnA (cauNha ya saTThINaM Ayarakkha devasAhassINaM) yAra sA8 12 mAt me 95 yAdIsata2 mAma265 vAnA (annesiM ca bahUNa) ilon pay ! (uttarillANaM) uttara hinA (asurakumArANa devANaya devINaya) asurazumAra he| mane pAyonA (Ahe vaccaM) madhi. patitva (porebaccaM) masaratva (kumamANe) 42tA 2hine (viharai) viyare che, // 16 // TIkAI--have dakSiNa dizAnA paryApta ane aparyApta asurakumAranA sthAna AdinI prarUpaNa karAya che. zrI gautamasvAmIe prazna -bhagavad dakSiNa dizAnA paryApta ane Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA hi. pada 2 sU 18 asurakumAradevAnAM sthAnAni -727 ttANaM, devAnAm paryAptAparyAptAnAM 'ThANA-paSNattA' sthAnAni-svasthAnAni, prajJatAni prarUpitAni santi ? tadeva prakArAntareNa vizadayitumAha-'kahiNaM bhaMte ! dAhijillA asurakumArA devA parivasanti ? he bhadanta ! kutra khalu-kasmin sthale, dAkSiNAtyAH asurakumArA devAH parivasanti ! bhagavAn uttarayati-'goyamA! he gautama! 'jaMbUddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya-meroH, parvatasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena, dakSiNabhAge ityarthaH, 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe!' asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'asI uttarajoyaNasayasahassavAhallAe' azI tisahasrottarayojanazatasahasrabAhalyAyAH, azItisahasrAdhikalakSayojanavistArAyAH' uvariM' upari-UryabhAge, ega joyaNasahassaM ogAhittA' eka yojanasahanam avagAhyabhavizya 'hiTThA cegaM joyaNasaharasaM vajittA' adhazca adhobhAge ca, ekaM yojanasahasam, varjayitvA majjhe avRhattare jora Na saya sahara se madhye-madhyabhAge, aTasaptatisahasrottare yojanazatasahasra, apTasaptatisahasrAdhikalakSayonepu ityarthaH, 'ettha NaM' 'atra khalu-uparyuktasthale 'dAhiNillANaM' dAkSiNAtyAnAm, 'asarakumArANaM-devANaM asurakumArANAm devAnAm, carattIsa bharaNAvAsasayasahassA' catu striMzat bhavanAvAsazatasahasrANi-catustrizada bhavanAvAsalakSANi 'bhavaMtIti mavakhAyaM bhavanti-ityAkhyAtaM mayA mahAvIreNa, anyaizca tIrthakRdbhiH , te NaM bhavaNA vAhi vaTTA' tAni aparyApta asurakumAra deva ke sthAna kisa pradeza meM haiM ? isI prazna ko spaSTa karane ke lie kahA gayA hai-he bhagavan ! dakSiNa dizA ke asurakumAra deva kahA~ nivAsa karate haiM ? ___ bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM sthita meru parvata ke dakSiNa bhAga meM, eka lAkha assI hajAra yojana moTAI vAlI isa ratnaprabhA pRthvI ke UparI eka hajAra yojana meM praveza karake -eka hajAra yojana nIce jAkara tathA eka hajAra yojana choDakara, bIca ke eka lAkha aThahattara hajAra yojala meM dakSiNAtya asurakumAra devoM ke cautIsa lAkha bhavanAvAsa haiM, aisA maiMne tathA anya tIrthaMkaroM ne bhI aparyApta asurakumAra deva kyA pradezamAM rahe che? A praznane spaSTa karavA mATe kahevAyuM che ke he bhagavana dakSiNa dizAnA asurakumArade kayAM nivAsa kare che? zrI bhagavAna uttara Ape che-he gautama ! jambudvIpanAmaka dvIpamAM rahelA merU parvatanA dakSiNa bhAgamAM, ekalAkha e sI hajAra jana moTA vALI A ratnaprabhA pRthvInA Upara eka hajAra ejanane tyAga karIne tathA nIcenA eka hajAra jana tyajIne, vacalA eka lAkha aThotera hajAra ejanamAM dAkSiNAtya asurakumAra devanA cetrIsa lAkha bhavanAvAsa che. ema meM tathA anya tIrthakaree kahyuM che. te bhavane bahArathI goLa che Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 728 prajJApanAsUtre khalu-uparyuktAni bhavanAni, yahige vRttAni vartulAni, 'aMto cauraMsA' antomadhyabhAge ityarthaH caturasrANi-caturastrAkArANi bhavanti, 'so ceva vaNNo jAyapaDirUvA' tAni caiva varNakaH-anyatra kRtavarNanAni, yAvat-adhaH puSkarakaNikAsaM. sthAnasaMsthitAni, utkIrNAntaravipulagambhIrakhAtaparikhANi, prAkArAhAlakakapATatoraNapratidvAradezabhAgAni, yantrazataghnImugalamusaNDI parivAritAni, ayodhyAni sadA jayAni sadA guptAni aSTacatvAriMzat koSThAnacitAni, apTacatvAriMzatkRtavanamAlAni, kSemANi zivAni, jhiGkarAmaradaNDoparamitAni liptopaliptamahitAni, gozIrSasarasaraktacandanadardaradattapaJcAGgulitalAni, upacitacandanakalazAni, canda naghaTasukRtatoraNapratidvAradezabhAgAni, AsaktotsatavipulavRttavyAghAritamAlyakahA hai| ve bhavana bAhara se gola haiM aura andara se caukora haiN| unakA varNana pahale ke samAna samajha lenA cAhie / arthAt nIce kamala kI karNikA kesamAna spaSTa antara se yukta vipula evaM gaMbhIra khAiyoM tathA parikhAo se yukta haiN| prAkAra, adAlaka, kapATa, toraNa tathA pratidvAroM vAle haiM / ve yaMtroM, zataniyoM, muzalo evaM musaMDhI nAmaka zastroM se yukta haiN| zatruoM dvArA ayodhya haiM aura isa kAraNa sadA jayazIla haiM, sadA surakSita haiM, aDatAlIsa koThoM vAle haiM, aDatAlIsa vanamAlAoM se suzobhita haiM / zatrukRta upadrava se rahita, maMgalamaya evaM kiMkara devoM ke daNDa se surakSita haiM / lipe pute hone ke kAraNa prazasta haiN| unameM gozIrSa candana tathA sarasa rakta candana ke pAMcoM uMgaliyo vAle hatthe lage rahate haiN| unameM maMgalaghaTa sthApita kie hue haiN| unake pratidvAra deza meM candana carcita ghaTo ke sundara toraNa ane andarathI carasa che. temanuM varNana pahelAMnI mAphaka samajavuM joIe arthAt nIce kamaLanI kaNikA, sarakhu antarathI yukta vipula ane gaMbhIra khAI tathA parikhAothI yukta che. te badhA prakAra, aTTAlaka, kapATa, taraNa tathA pratidvAra vALA che. teo yaMtra, zatadina musale, temaja musaMDhI nAmaka yaMtrathI yukta che. zatruo dvArA adhya che, ane te kAraNathI sadA jaya zIla che. sadA surakSita che, aDatAlIsakoThAvALA che. aDatAlIya vanamAlAo thI suzobhita che. zatrukRta upadravathI rahita, maMgaLamaya temaja kiMkara devAthI temanAda DathI) surakSita che. li pela-dhupela hovAne kAraNe prazasta che. temAM gorocana candana tathA sarasa rakta candananA pAce AgaLIvALA thApA pADelA hoya che. temAM maMgala ghaTa, sthApita karelA che. temanA pratidvAra-deza- - bhAgamAM candana carcita ghaDAonA sudara teraNa racelA hoya che. Upara thI Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 729 - dAmakalApAni, paJcavarNasarasasurabhimuktapuppapuJjopacAra malitAni, kAlAgurupravarakunduruSkaturuSkadhUemaghamaghAyamAnagandhoqhtAbhirAmANi, sugandhavaragandhikAni gandhattibhUtAni apsarogaNasaMghasaMvikIrNAni, divyatruTitazabdasaMpraNAditAni, sarvaratnamayAni acchAni zlakSNAni, malaNAni, ghRSTAni, mRSTAni nIrajAMsi, nirmalAni, niSpaGkAni, niSvaGkaTacchAyAni sapramANi lazrIkANi-samarIcikAni, soyotAni, prAsAdikAni, darzanIyAni, abhirUpANi, pratirUpANi, 'etthaNaM' atra khalu upayukta sthaleSu 'dAhiNillANaM' dAkSiNAtyAnAm 'astura kumArANaM' amurakumArANAm 'dezaNaM' devAnAm 'paJca tApajjattANaM' paryApzAyaryAptakAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni sthityapekSayA svasthAnAni prajAtAni-prarUpitAni, santi 'tIsubane haiN| Upara se nIce taka lakale hue mAlyadAmakalApa haiM / pAMcoM raMgoM ke vikhare hue sarasa ora sugaMdha yukla puSpoM ke upacAra se yukta haiM / agara, cIDA, lobAna Adi kI mahakatI huI dhUpa ke satraha se ramaNIya pratIta hote haiM / uttala lugaMdha se gaMdhita haiM / gaMdhadravya kI guTikA jaise jAna paDate haiM / apsarAoM ke samUha se vyApta haiM / divya vAdyoM kI dhvani se yukta rahate haiN| sarva ratnamaya haiM, svaccha haiM, snigdha pudgaloM dvArA nirmita aura komala haiN| rajha se rahita, nirmala, niSpaMka evaM AvaraNa rahita chAyA vAle haiN| prabhA se yukta zrIsampanna, kiraNoM vAle, udyotavAn, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiN| ina sthAnoM meM, dakSiNa dizA ke paryApta aura aparyApta asurakumAra devoM ke sthAna-lasthAna-kahe gae haiN| ye sthAna tInoM apenIce sudhI laTakatI puSpa mALAonA samUha hoya che. pAMceraMge nA verelA sarasa temaja sugandha yukta puSponA upacArothI yukta che. agarUcandana, ciDA mAra, lebAna AdinA mahekavALI sugandhIdAra dhUpanA samUhathI ramaNIya jaNAya che. Uttama sugandhathI sugandhita che. gaMdha dravyanI goTInA jevuM jaNAya che. apsarAonA samUhathI vyApta hoya che. divya vAdyonA vinithI yukta rahe che. badhuM ja ratnamaya che. svaccha che. snigdha pudgala dArA nirmita ane komaLa che. rajathI rahita, nirmaLa, nipaMka, temaja AvaraNa rahita chAyA vALI prabhA thI yukta che. zrIsaMpanna, kiraNavALA udyotavALA prakAzavALA, prasannatA janaka, darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa che. A sthAnamAM, dakSiNa dizAnA paryApta tathA aparyApta asurakumAradevanA svasthAna, mUlasthAna kahelAM che. e sthAna traNe apekSAothI arthAt upapAta, pra0 92 Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 730 prathApanA vilogassa asaMkhejjayabhAge tripvapi svasthAnopapAtasamudghAtarUpeSu sthAneSu lokasya asaMkhyeyabhAgaH-asaMkhye yatamo bhAgo vaktavyaH ityAzayaH 'tattha NaM vahavedAhiNillA' tatra khalu-uparyuktasthAne pu, vayo dAkSiNAtyAH 'amurakumArA devA' asurakumArAH devAH, 'devIo' devyazca 'parivasaMti' parivasanti, te cAmurakumArA dAkSiNAtyAH devAH 'kAlA' kRSNAH 'lohiyakkhA' lohitAkSa vimbopTAH 'taheva jAva' tathaiva-pUrvoktAsurakumAra varNanava deva varNanaM kartavyam, yAvat-dhavalapuppadantAH, asitakezAH vAme ekakupDaladharAH, AmracandanAnulitagAtrA: IpachilighrapuSpaprakAzAni asaMkliSTAni sUkSmANi vastrANi pravarANi parihitavantaH, prathamaM vayazcAtikrAntAH, dvitIyaJcavayaH asaMprAptAH bhadre yauvane vartamAnAH ityAdi pUrvoktavizepaNaviziSTAH santo mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdagapaTu kSAoM se arthAt upapAta, samudghAta tathA ravasthAna kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiN| ina uparyukta sthAnoM meM bahuta-se dAkSiNAtya asurakumAra devoM tathA deviyoM kA nivAsa hai| ve dakSiNa dizA ke asturakumAra deva varNa se kAle haiM, lAla netroM vAle haiM, bimbaphala ke samAna hoTha vAle haiM, ityAdi asurakumAroM ke varNana ke samAna inako sI varNana samajha lenA cAhie, yAvat zveta puSpa ke samAna dAMtoM vAle, kRSNa kezoM vAle, vAyIM ora eka kuMDala ko dhAraNa karane vAle, sarasa candana se lipta aMgopAMgoM vAle, tathA zilindhra puSpa ke samAna Anandaprada bArIka vastroM ke dhAraka hote haiN| ve prathama evaM dvitIya vaya ke madhya meM-bhadra yauvana meM sadA vartamAna rahate haiM / ityAdi pUrvokta sabhI vizeSaNoM se yukta ve deva nATya, saMgIta tathA vINA, tala, tAla, mRdaMga Adi ke vAdana kI madhura dhvani ke Ananda samughAta tathA svAsthAnanI apekSAthI lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM che. A pUrvokta sthAnamAM ghaNAja dAkSiNAtya asurakumAra de tathA devInA nivAsa che. - te dakSiNa dizAnA asurakumAradeva raMge kALA che. lAla netrovALA che, bimbaphaLanA samAna hoTha vALa che. ema asurakumAronA varNananI jema AnuM paNa varNana samajI levuM joIe. zveta pupinA samAna dAMta vALA kRSNa keza vALA, DAbI bAjue eka kuDaLa ne dhAraNa karanArA, sarasa caMdanathI lita aMge pAMga vALA tathA zilinda puSpanI jema Ananda dAyaka jhINuM vastrone dhAraNa karanAra hoya che. teo pahelI ane bIjI vayanI madhyamAM bhadrayauvanamAM sadA vartamAna rahe che. ItyAdi pUrvokta badhAvizeSaNothI yukta te de nATaya, saMgIta, tathA vINa, tala, tAla mRdaMga AdinA vAdananI madhura dhvaninA Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shrafat TIkA dvi. pada 2 sU.18 asuMrakumAradevAnAM sthAnAni pravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn 'bhuMjamANA viharaMti' bhuJjAnAH, viharanti - tiSThanti, 'eesi NaM' eteSAM khalu dAkSiNAtyAnAm asurakumANAm devAnAm 'tadeva' tathaiva sAmAnyAmurakkumAradeva va deva 'tAyattIsagalo gapAlA' trAyastrizakalokapAlA 'bhavaMti' bhavanti, 'evaM savvattha bhANiyavvaM' evaM rItyA sarvatra sthaleSu bhaNitavyam - kavyam, atha dAkSiNAtyAsurakumArendraM camaraM varNayitumAha - 'bhavaNavAsINaM camare' bhavanavAsI khalu camaraH ' ittha' atra dakSiNadigbhAge 'amarakumAriMde amurakumArarAyA' . asurakumArendraH, asurakumArarAjaH 'parivasati' parivasati sa khalu camaraH kazaH ityAha- 'kAle' kRSNavarNa', 'mahAnIlasarise' mahAnIlasadRzaH, 'jAva pabhAse mANe' yAvat-nIlaguTikAgavalAtasIkusumaprakAzaH, vikasitazatapatranirmalepat sitaraktatAmranayanaH garuDAyatarjutuGganAsaH, upacitazilApravAlavisvaphalasannibhAdharauSThaH pANDurazazisakalavimalanirmaladadhighanazaMkha gokSIrakundadakA anubhava karate rahate haiM aura divya bhogopabhogoM ko bhogate haiM / ina dakSiNa dizA ke asurakumAra devoM ke sAmAnya asurakumAra devoM kI taraha trayastriMzaka aura lokapAla hote haiM / isa prakAra sabhI sthaloM meM kaha lenA cAhie / " aba dakSiNa dizA ke asurakumAroM ke indra camarendra kA varNana karate haiM- dakSiNa dizA meM camara nAmaka asurakumArendra evaM asurakumAroM kA rAjA hai / vaha camarendra kRSNavarNa hai, mahAnIla ke samAna hai, yAvat nIla kI guTikA, bhaiMsa ke sIMga, evaM alasI ke phUla ke samAna varga vAlA hai | usake netra vikasita kamala ke samAna, kiMcit zveta rakta aura tAmravarNa ke haiM / nAsikA garuDa kI nAsikA ke samAna sarala, lambI aura UMcI hai / puSTa mUMgA tathA bimbaphala ke samAna adharoSTha hai / zveta, vimala evaM nirmala candrakhaNDa, jame hue AnaMdaneA anubhavakaratA rahe che. ane divya bhAgapabhAgane bhAgave che. A dakSiNa dizAnA asurakumArane sAmAnya asurakumAradeve nI jema trAyaaizaka ane leAkapAla heAya che. e prakAre badhAM sthaLeAmAM kahIlevu joie. ' have dakSiNa dizAnA asurakumAreAnA indra camaranuM varNana kare che. dakSiNadizAmAM camara nAmanA asurakumArendra asurakumAreAnA rAjA che. te camarendra kALA raMganA che, mahAnIlanA samAna che. nIlanI goLI bheMsanA ziMgaDA ane aLasInA phulanI samAna 25 vALA che. temanA netra khIlelAM kamaLanA samAna kAMika zveta rakta ane tAmra vaNunA haiAya che. nAsikA garUDanI nAsikAnA samAna sarala lAMkhI ane UMcI hAya che. puSTa pravAla tathA khammaphaLanA Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 732 prApamA karajomRNAlikAdhavaladantazreNiH, hutabahanitidhautataptatapanIyaraktatalatAlujihaH, aJjanaghanakRSNarucakaramaNIyasnigdhakezo, bAye ekakuNDaladharaH AIcandanA'nuliptagAtraH ipacchilindhrapuSpaprakAzAni asaMlipTani sUkSmANi vastrANi pravarANi parihitaH, vayazca prathamaM samatikrAntaH, dvitIyaJca vayo'saMprApto bhadre yauvane vartamA- nastalabhaGgakatruTitapravarabhUpaNanirmalamaNiratnamaNDitabhujodazamudrAmaNDitAgrahastazcaDAmaNicitracihnagataH sUrUpo mahadriko mahAdyutiko mahAyazAH mahAvalo mahAdahI, zaMkha gAya ke dUdha, kundapa, jalakaNa aura mRNAlikA ke samAna sapheda daMtapaMkti vAlA hai| usake hAtho-pairoM ke talave, tAlu tathA jIbha Aga meM tapAkara dhoye hue tapanIya-svarNa ke sadRza hai| unake .keza aMjana, tathA megha ke samAna kAle evaM kacaka ratna ke samAna rama. NIya tathA cikane haiM / vaha bAye kAna meM eka kuMDala ko dhAraNa karatA hai / unakA zarIra gole candana se anulipta rahatA hai / sinindra puSpa ke samAna kiMcit lAla varNa ke, Anandaprada evaM sUkSma zreSTha vastro ko dhAraNa kiye rahatA hai / prathama vaya ko lAMghA huA aura dvitIya kya 'ko prAsa na huA arthAt donoM avasyAoM ke madhyavartI, bhadra yauvana meM vartamAna rahatA hai| tala bhaMga, truTita tathA anya nirmala maNiyo evaM ratno se usako bhujAeM vibhUSita rahatI haiM / uMgaliyAM daza mudrikAoM se maMDita hotI haiN| vaha adbhuta cUDAmaNi ke cihna se yukta hai| sundara rUpa se sampanna, mahAn Rddhi kA dhAraka, mahAn ghutimAna, mahA - samAna nIce hoTha hoya che. vimala zveta temaja nirmaLa cakhaMDa tathA jamAvelA dahi, za kha gAyanA dUdha, kundapuSpa jaLakaNa ane mRNAlikAnA samAna sapheda datapakti vALA hoya che. temanA hAtha paganA taLIyA, tAlu tathA jIbha, AgamAM tapAvI che ane svaccha karela senA samAna hoya che. temanA keza aMjana tathA meghanA sarakhA kALA temaja rUcaka ratnanI samAna ramaNIya tathA cIkaNA hoya che. teo DAbA kAnamAM eka kuDaLa dhAraNa kare che. temanA zarIra A cadana thI anulita rahe che. zili% puSpanI samAna kaMIka lAla raMganA A daprada temaja sUkSma zreSTha vastrone dhAraNa kare che. prathama vaya vitAvI cUkelA dvitIya vayane prApta nahI thayelA arthAt bane avasthAne enA madhyavattI bhadra yauvanamAM vartamAna rahe che. talabha ga, truTita tathA anya nirmaLa maNiyo temaja ratnothI temanI bhujAo vibhUSita rahe che. daze AMgaLI viMTIyethI vibhUSita hoya che. te adbhuta cUDAmaNinA cihnane dhAraNa kare che. suMdara surUpathI saMpanna mahAna samRddhi vALA mahAna itimAna Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 733 bhAgo mahAsaukhyo hAravirAjitavakSAH kaTakatruTitastambhitabhujA, aGgadakuNDalamRSTagaNDatalakarNapIThadhArI, vicitraharatAmaraNo vicitramAlAmaulimukuTaH kalyANakapravaravastraparihitaH kalyANakAmavaramAlyAtulepanadharo mArabaravondiH pralambava"namAladharo divyena varNagandhAdinA daza diza uddyotayan 'pabhAsemANe' prabhAsayan 'se NaM tattha' sa khalu camarastatra-uparyukta sthale, 'cautIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM' catustriMzato bhavanAvAsazatasahasrANAm, catustrizad bhavanAvAsalakSANAm, 'causaTThIe sAmANiya sAhassINaM' ctusspsstthe| sAmAnikasAhasrINAma "tAyattIsAe-tAyattIsagANaM' trayastrizatastrAyastrizakAnAm, 'cauNhaM-logapAlANaM' catuNI lokapAlAnAm , 'paMcaNhaM agamahisINaM' pazcAnAm agramahipINAm, yaza, mahAbala, mahAnubhAga tathA mahAn sukha se yukta hai| usakA vakSasthala hAra se suzobhita rahatA hai / kaDoM aura truTita nAmaka - AbhUSaNa se usakI sujAeM stabdha rahatI haiN| vaha aMgada, kuMDala tathA kapola bhAga ko marpaNa karane vAle karNapITha nAmaka AbhUSaNa ko dhAraNa karatA hai / usake hAthoM meM adbhuta AbhUSaNa honA hai| usakA mukuTa vicitra mAlAoM se yukta hai| kalyANakArI zreSTha vastra pahanatA hai| kalyANakara tathA uttama mAlAoM evaM anulepana ko dhAraNa karatA hai| usakA zarIra dedIpyamAna hai| vaha lambI laTakatI huI vanamalA kA dhAraka hotA hai / divya varNa tathA gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita evaM prakAzita karatA hai| , vaha camarendra cautIsa lAkha bhavanAloM kA, causaTha hajAra sAmA. nika devoM kA, tetIsa trAyastriMza devoM kA, cAra lokapAloM kA, pAMca -parivAra sahita agramahiSiyoM kA, tIna prakAra kI pariSadoM kA, sAta mahAyaza, mahAbala, moTAnasIba tathA mahAna sukhathI yukta hoya che. temanI chAtI hArathI suzobhita rahe che. kaDA ane truTita nAmanA AbhUSaNathI yukta temanI bhujAo akakaDa rahe che. teo aMgada kuMDaLa tathA karela bhAgane ghasAtA kaNapITha nAmanA AbhUSaNane dhAraNa kare che. temanA hAthamAM abhUta AbhUSaNa hoya che. temanA mukuTa vicitra mALAethI yukta hoya che. teo kalyANakArI zreSTha vastra pahere che. kalyANakara tathA uttama mALAo tathA anu lepana dhAraNa kare che. temanA zarIra dedIpyamAna che lAbI laTakatI vanamAlAne -dhAraNa karanAra che. divya varNa tathA gaMdha AdithI daza dizAone prakAzita kare che, te camarendra cautrIsa lAkha bhavanAvAsanA, cosaTha hajAra sAmAnika denA tetrIsa trAyazciMzaka denA, cAra lekapalenA, pAMca parivAra sahita agra Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ prazAMpAsUtra saparivArANaM' saparivArANAm, 'tiNDaM parisANaM' tilaNAm parpadAm, 'sattaNDa aNiyANaM' saptAnAm anIkAnAm 'sattaNhaM aNiyAdivaINaM' saptAnAm anIkAdhipatInAm 'cauNha ya causahoNaM Ayarakkha devasAhassINaM' catrasRNAJca catuppaSTInAm AtmarakSakaderasAhasrINAm -paTpaJcAzadadhikalakSadvayAtmakarakSakadevAnAm, 'annesiMca bahUNaM dAhiNillANaM' anyepAJca bahUnAM dAkSiNAtyAnAm 'devANaM devINa ya' devAnAm devInAca 'AhevaccaM' Adhipatyam, 'porevaccaM' paurapatyam, 'jAva' yAvat-svAmikham, bhartR kham, mahattarakatam, AjJezvarasenApatyam kArayan pAlayan mahatA'hatanaTayagotavAditatantrotalatAlatruTitavanamRdaGga paTupravAditaraveNa divyAn -bhogabhogAn bhuJjAno 'viharai' viharati-Aste, atha uttaradigbhavAnAmamurakumArANAm paryAptAparyApta kadevAnAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha - 'kahiNaM bhaMte ! uttarillANa' gautamaH pRcchati -he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze auttarA hANAm-uttaradigbhavAnAm, 'apurakumArANa' atarakumArANAm 'devANaM' devAnAm 'pajjattApajjattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThAgA paNatA ?' sthAnAni-sthityapekSayA anIkoM kA, sAta anokAdhipatiyoM kA, cAra causaTha hajAra arthAt do lAkha chappana hajAra AtmarakSaka devoM kA tathA anya bahusaMkhyaka dakSiNI devoM aura deviyoM kA adhipatitva, agresaratva, yAvat svAmitva, bhartRtva, mahattara rutva, senApatitva karatA-karAtA huA aura unakA pAlana karatA huA rahatA hai| vaha nATaya, gIta evaM vINA, tala, tAla, mRdaMga Adi vAdyoM saMbaMdhI bhogoM ko bhogatA rahatA hai / - aba uttara dizA ke paryApta aura aparyApta asurakumAra devoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA karane ke lie kahate haiM-gautama svAmI ne prazna kiyA-he bhagavan ! uttara dizA ke paryApta aura aparyApta asurakumAra devoM ke svasthAna kisa pradeza meM haiM ? isI ko dUsare prakAra se mahiSInA traNa prakAranI pariSadanA, sAta anIkenA, sAta anIkAdhipaticenA, cAra cosaTha hajAra arthAt be lAkha chapana hajAra AtmarakSaka devanA tathA anya bahusa khyaka dakSiNI devo ane devionA adhipatitva, agresarata svAmitva, bhartRtva, mahattarakatva, senApatitva, karatA temaja karAvatA thakA temaja temanuM pAlana karatA rahe che. teo nATaya, gIta temaja vINA, tala, tAla, mRda ga Adi vAdyo sa bandhI bhegone bhegavatA rahe che. have uttara dizAnA paryApta ane aparyApta asurakumAra denA sthAna AdinI prarUpaNuM karavAne mATe kahe che gautama svAmIe prazna karyo-he bhagavan! uttara dizAnA paryApta ane aparyApta asurakumAra devonA svAsthAna kayA Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 735 svasthAnAni, prajJaptAni ? prarU pitAni santi ? tadeva prakArAntareNa prarUpayitumAha-'kahiNaM bhaMte !-uttarillA' he bhadanta ! kutra khalu-kariman pradeze, auttarAhA uttaradigvAsinaH 'asurakumArA' asurakumArAH 'devA parivasati' devAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-goyamA !' he gautama ! 'jaMbUddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya-meroH, parvatasya 'uttareNaM' uttaradigbhAge, 'imIse rayaNappabhA puDhavIe' asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH, 'asI uttarajoyaNa sayasahassabAhallAe' azItisahasrottarayojanazatasahasravAhalyAyAH, azItisahasrAdhikalakSayojaka vistArAyAH 'uvari' upari-UrvabhAge ityarthaH, 'egaM yojaNasahassaM ogAhittA' ekaM yojanasahasram, avagAhya-pravizya 'hiTThA cegaM joyaNasahassaM vajjittA' adhazca-adharatAta, ekaM yojanasahasram varjayitvA 'mAjhe aTTahuttare joyaNasayasahasse' madhye-madhyabhAge, Abhyantare ityarthaH, aSTasaptatisahasrottare yojanazatasahasra aSTasaptatisahasrAdhikalakSayojane 'etthaNaM' atra khalu-uparyuktasthale 'uttarillANaM' ottarAhANAm-uttaradigbhavAnAm 'asurakumArANaM' asurakumArANAm, 'devANaM' devAnAm, 'tIsaM bhavaNAvAsasayasahassA' triMzad bhavanAvAsazatasahasrANi 'bhavaMtItimavakhAyaM bhavanti ityAkhyAtam, mayA mahAvIreNa, anyaizca tIrthakRdbhiH , 'teNaM bhavaNA bAhiM vaTTA' tAni khalu bhavanAni bahirbhAge vRttAnikahate haiM-he bhagavan uttaradizA ke asurakumAra deva kisa pradeza meM nivAsa karate haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, meru parvata ke uttara meM, eka lAkha assI hajAra yojana moTI isa ratnaprabhA pRthvI ke Upara ke eka hajAra yojana aura nIce ke eka hajAra bhAga ko choDakara madhya ke eka lAkha aThahattara hajAra yojana bhAga meM, uttara dizA ke assurakumAra devoM ke tIsa lAkha bhavanAvAsa haiM, aisA maine tathA anya tIrthakaroM ne kahA hai| uttaradizA ke asurakumAroM ke ye bhavana bAhara se golAkAra haiM, pradezamAM che je tene bIjA prakAre kahe che-he bhagavana | uttaradizAnA asurakumAra deva kayA pradezamAM nivAsa kare che ? zrIbhagavAna uttara Ape che-he gautama ! jambudvIpa nAmaka dvIpamAM, merUparvatanA uttaramAM, eka lAkha eMsI hajAra jana meTI A ratnaprabhA pRthvInA uparanA eka hajAra jana ane nIcenA eka hajAra jana bhAgane cheDIne madhyanA eka lAkha aThatera hajAra yojana bhAgamAM, uttaradizAnA asurakumAra denA trIsa lAkha bhavanAvAsa che. ema meM tathA anya tIrthakaroe kahyuM che. uttara dizAnA asurakumAranA A bhavana bahArathI goLAkAra che, aMdarathI Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 736 raterres " vartulAni, 'aMto cauraMsA' antaH- sadhyabhAge caturasrANi caturasrAkArANi 'sesaM jahA ' zeSaM yathA 'dAhiNilyANaM' dAkSiNAtyAnAm asurakumArANAm AvAsAdikamuktaM tathaiva uttaradigmavAnAmapi AvAsAdikam vaktavyam, 'jAva' yAvad divyAna bhuJjAno viharati- tiSThati, adhotarAsamuskumArendrapali spayitumAha- 'vaTI ettha baroyaNide' atra - uparyuktasthaLe, vahIrIcanendraH, 'carAyaNarAyA' vairocanarAjaH, 'parivasati' parivasati sa balI kI ityAha- 'kAThe' kRSNavarNaH, 'mahAnIlasarise' mahAnIlasaharA', 'jAva' yAvada - nIlakuTikAvalAtasIkusuma prakAzaH, vikasitazatapatranirmale pakavAndranayanaH ityAdi pUrvovizeSaNaviziSTo divyena varNagandhAdinA dazadizaH udyotayan 'pamAsemANe' prabhAsayan 'se NaM tattha' sa khalu valI tatra-uparyuktarathale, 'tIsAra bhavagAvAmasavasahastANaM' triMzato bhavanAvAsazatasahasrANAs 'sahIe sAmAvinamA hastIrNa' paSTeH sAmAnikasAhasrIandara se caukora haiM, ityAdi varNana jaise dakSiNa dizA ke bhavanAvAsoM kA kiyA gayA hai, vaisA hI inakA bhI samajha lenA cAhie yAvat divya bhogoM ko bhogatA huA vicaratA hai / 9 aba uttara dizA ke balIndra kI prarUpaNA karate haiM - uttara dizA meM balI nAmaka vairocanendra yA vairocanarAja nivAsa karatA hai / vaha balIndra varNa se kRSNa hai, atyanta nIla dravya ke samAna hai, yAvat nIla kI guTikA, bhaiMsa ke sIMga tathA allI ke phUla ke samAna varNa vAlA hai / usake netra vikasita kamala ke lahadA hai-nirmala, kiMcit rakta tathA tAmravarNa ke / ityAdi pUrvokta sabhI vizeSaNa samajha lene cAhiye / vaha divya varNa, divya gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita evaM prakAzita karatA rahatA hai / vaha tIsa lAkha bhavanAvAsoM kA, sATha cArasa che ityAdi varNana jevu dakSiNa dizAnA bhavanAvAsetu karyuM che tevu ja AmanuM paNa samajI levu joie yAvat teo vadhAja divya bhegAne bhAgavatA thakA vicare che. have uttara dizAnA khalIndranI prarUpaNA kare che--uttarakrizAmAM malI nAme verAcanendra athavA verAcana rAjA nivAsa kare che. te khalIndra ra Mge kALA che atyanta nIla dravyanA samAna che. yAt nIlagoTI, pADAnA ziMgADAM ane aLasInA kula samAna Nu vALAM hoya che temanA netra vikasita kamaLanA jevA hAya che. nirmALa kaMika lAla tathA tAmravarNanA ityAdi pUrvokta adhA vizeSaNA samajI levA joie. te divyava divyaMga dha AdithI dase dizAone Udyotita temaja prakAzita karatA rahe che. tee trIsa lAkha bhavanAvAsAnA sATha Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA hi. pada 2 sU 18 asurakumAradevAnAM sthAnAni 737 NAm, 'tAyattIsAe tAyattIsagANaM' trayastriMzataH trAyastriMzakAnAm 'cauNhaM logapAlANaM' catuNI lokapAlAnAm, 'paMcaNhaM aggamahisINaM' paJcAnAm, agramahipINAm, 'saparivArANaM' saparivArANAm 'tiNhaM parisANaM' tisRNAM parpadAm 'sattaNhaM aNiyANaM' saptAnAm anIkAnAm-sainyAnAs, 'sattaNhaM aNiyAhivaINaM' saptAnAm anIkAdhipatInAm, 'cauNha ya-saTThINaM AyarakkhadevasAhassINaM' catasRNAM ca SaSTInAm-catvAriMzat AtmarakSakadevasAhasrINAm catvAriMzatsahasrAdhikala: kAtmarakSakANAm ityarthaH, 'annesiM ca vahUrNa uttarillANaM' anyeSAM ca bahUnAm auttarAhANAm- uttaradigvAsinAm 'asurakumArANaM' asurakumArANAm, 'devANaya devINaya' devAnAJca devInAca, 'AhebaccaM' Adhipatyam 'porevaccaM' paurapatyam, 'kucamANe viharai' kurvan viharati-Aste ||suu0|| 19 // __mUlam-kahi NaM bhaMte ! nAgakumArANaM devANaM pajjattApajjatANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte ! nAgakumArA devA parivasaMti ? goyamA ! ibhIse rayaNappabhAe puDhavIe asI uttarajoyaNasayasahassabAhallAe uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhittA, hiTrA cegaM joyaNasahassaM vajjittA majjhe aTTahuttare joyaNasayasahasse, ettha NaM nAgakumArANaM devANaM pajjattApajjattANaM culasIi bhavaNavAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM, teNaM bhavaNA bAhiM vaTTA, aMto cauraMsA jAva paDirUvA, tattha NaM hajAra sAmAnika devoM kA, tetIsa trAyastriMza devoM kA, cAra lokapAloM kA, pAMca saparivAra agramahiSiyoM kA, tIna prakAra kI-bAya, madhyasa, aura antaraMga paripadoM ko, sAta anIkoM kA, sAta anIkAdhipati devoM kA, cAra sATha hajAra arthAt do lAkha cAlIsa hajAra AtmarakSaka devoM kA tathA bahula-se anya asurakumAra devoM aura deviyoM kA Adhipatya evaM agresarapana karatA huA rahatA hai // 19 // hajAra sAmAnika denA, tetrIsa trAyastri zaka denA, cAra lokapAlenA, pAca saparivAra amahiSIne traNa prakAranI-bAhya, madhyama ane antaraMga pariSadanA, sAta anIkenA, sAta anIkAdhipati denA. cAra sATha hajAra arthAt be lAkha cAlIsa hajAra AtmarakSaka devonA tathA ghaNu badhA anya uttarIya asurakumAra do temaja devinA Adhipatya temaja agresarapaNuM karatA rahe che ? pra0 93 Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amApanAste NAgakumArANaM pajattApajatANaM ThANA paNatA, tImuvi logassa asaMkhejjaibhAge tattha NaM bahave nAzakumArA devA parivasaMti, mahiDiyA mahajjuIyA, sesaM jahA ohiyANaM jAva viharaMti, dharaNabhUyANaMdA etya paM duve nAgakusAriMdA NAgakumArarAyANo parivasaMti, mahaDiyA, sesaM jahA ohiyANaMjAba viharati, kahiNaM bhaMte ! dAhiNilyANa nAgakumArANaM devANaM pajjattApajattANaM ThANA paSaNatA ? kahi gha saMte! dAhiNilA nAgakumArA devA parivasaMti ? goyamA! aMdIve dIve maMdararasa padhvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNasAe puDhavIe asI uttarajoyaNasayasahassabAharulAe uriegaM joraNasaharasaM ogAhittA hiTrA cegaM joya. garasahassaM vajitA sajjhe abahattare joyaNalayasahasse ettha NaM dAhiNillANaM nAgakumAraNaM devANaM cauyAlIsaM bhavaNAvAsasayasahassA avaMtIti avakhAcaM, teNaM bhavaNA vAhiM vaTTA jAva paDirUvA, ettha NaM dAhiNillANaM nAgakumArANaM pajattApajjatANaM ThANA paNattA, tIsu vi loyassa asaMkhejjaibhAge, ettha NaM dAhiNillA nAgakumArA devA parivarAMti, mahiDDiyA, jAva viharati, dharaNe ittha nAgakumAriMde nAgakumAra rAyA parivasai, mahaDdie jAva pakSAlesANe se gaM tattha cauyAlIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM chaha sAmANiya sAhassINaM, tAyattIsAe tAyattIsagANaM cauNhaM logapAlANaM, chapahaM agamahisINaM saparivArANaM, tihaM parisANaM, sattaNhaM aNiyANaM, sanaNhaM aNiyAhivaINaM cAuvvIsAe AyarakkhadevasAhassINaM annesiM ca bahUNaM dAhiNillANaM nAgakumArANaM devANa ya devINa ya AhevaccaM porevaccaM kuTavasANe viharai, kahi NaM bhaMte ! uttarillANaM mAgakumArANaM devANaM pajattApajatANaM ThANA paNNatA ? kahiNaM Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.19 nAgakumAradevAnAM sthAnAni ___ 739 bhaMte ! uttaglliA nAgakumArA devA parivasaMti ? goyamA ! jaMbUddIve dIve sandarasta pavyayassa uttareNaM isIse rayaNappAe puThavIe asI uttarajoyaNasahasta bAhallAe ubari ega joyaNasahassaM ogAhittA hedA cegaM joyaNalaharusaM vajjittA sajjhe aTTahuttare joyaNasayasahasse ettha NaM uttarillANaM nAgakumArANaM devANaM cattAlIsaM saraNAvAsasayasahassA bhavatIti makkhAyaM, teNaM bhavaNA bAhiM vahA sesaM jahA dAhiNillANaM jAva viharaMti, bhUyANaMde ettha nAgakumAni de nAgakumArarAyA parivasai, mahiDDie jAva pabhAsemANe se NaM tattha cattAlIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM AhebaccaM jAva vihazi / chAyA-kutra khalu bhadanta ! nAgakumArANAm devAnAM paryAptAparyAptAnAm sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! nAgakumArA devAH parivasanti ? gautama ! asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH azItisahasrottarayojanazatasahasravAhalyAyAH upari eka yojana pahasram AgAhya, adhazcaikaM yojanasahasraM varjayitvA madhye aSTa zabdArtha-(kahi NaM saMte ! nAgakumArANaM devANaM pajjattApajattANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavan ! paryApta aura aparyApta nAgakumAra devoM ke svasthAna kahAM haiM ? (kahi NaM bhaMte ! nAgakulArA devA parivasaMti ?) he bhagavat nAgakumAra deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA !) he gautama ! (imIse rathaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassabAhallAe) eka lAkha assI hajAra moTI isa ratnaprabhA pRthvI ke (uvariM) Upara (egaM) eka (joyaNasahassa) hajAra yojana (ogAhittA) avagAhana karake (hiTThA) nIce (cegaM) eka (joyaNasahassaM) hajAra yojana zAya--(kahi NaM bhaMte ! nAgakumArANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA 1) De lAvan paryAta bhane bhAta nAgabhA2 hevAnA svasthAna 4yAM 27yA cha ? (kahi NaM bhaMte ! nAgakumArA devA parivasaMti ?) bhagavan ! nasabhA2 va 4yAM nivAsa 42 che (goyamA) gautama / (imIse rayaNappabhoe puDhavIe asI uttarajoyaNa sayasahassa bAhallAe) me ra mesI huna2 yona bhATI / ratnamA pRthvInA (uvari) 152 (ega) 4 (joyaNasahassa) 12 yona (ogAhittA) 44||ddn rIna (hiTThA) nIya (cega) ye (joyaNasahassa) Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 740 prazApanAstre saptatisahasrotare yojanamatasahame ana khalu nAgakumArANAm devAnAM paryApmAparyAptAnAm caturazIti, bhavanAvAsagatasahasrANi bhavanti ityAkhyAnam, tAni khalu bhavanAni vahirbu tAni, annathamANi yAyana pratirUpANi, tatra sala nAgakumArANAm paryAptAparyAptAnAm sthAnAni prajJaptAni, trivapi lokasya asaMkhyeyabhAgaH, tatra khalu bahavo nAgakumArA devA parivasaMni, mahadikAH,mahAdyutikA, zepaM yathA audhikAnAm, yAvad viharate, dharaNa bhUtAnandI atra khalu dvau nAgaku(vajittA) choDakara (majjhe) madhya meM (aTThahattare joyaNasayasahasse) eka lAgca aThahattara hajAra yojana meM (patya NaM) yahAM (nAgakumArANaM) nAgakumAra (devANaM) devoM ke (pajalApajattagANaM) paryApta tathA aparyAsoM ke (culasIi savaNAcAsamayasahaslA) caurAsI lAkha bhavanAvAsa (bhavaMtIti makkhAya) haiM aimA kahA hai (te NaM savaNA) ve bhavana (vAhiM vaTA) bAhara se golAkAra haiM (aMto ca usA) andara se caukora haiM (jAva) yAvat (paDirUvA) atIva sundara haiM (tattha NaM) vahAM (NAgakumArANaM pajjattApajjattoNaM) paryApta aura aparyApta nAgakumAroM ke (ThANA) sthAna (paNNattA) kahe haiM (tIsu vi) tInoM apekSAoM se (logassa asaMkhejjahabhAge) loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM / (tattha NaM) vahAM (bahave) bahuta-se (nAgakumArA devA (nAgakumAra deva (parivarmati) nivAsa karate haiM (mahiDiyA) mahAn Rddhi ke dhAraka (mahajjuIyA) mahAn kAnti vAle (sesaM jahA ohiyANaM) zepa varNana sAmAnya bhavanavAsI devoM jaisA (jAva) yAvat (viharaMni) vicarate haiN| huna2 yAna (vajjittA) tyane (majhe) bhayamA )aTTahuttare joyaNasahasse) sA mayAte2 // 2 yaunamA (etthaNaM) aDI (nAgakumArANaM) nAgabhAra (devANaM) hevAnA (pajjattA pajattANaM) paryApta tathA maryAzInA (culasIi bhavaNAvAsasayasahassA) thArAsI L savanApAsa (bhavaMtoti makkhAya) che sabha yu cha. (teNa bhavaNA) ke sapano (vAhiM vaTTA) mahArathI go12 cha (aMto cauraMsA) antarathI thA2sa cha (jAba) yAvat (paDirUvA) matIya sundara cha (tatthaNaM) tyAM (nAgakumArANaM pajjattApajjattANaM) pati gane paryApta nAgabhAnA (ThANA) sthAna (paNNattA) 4i cha (tImu vi) trANe apekSAgAthI (logassa asaMkhejai bhAge) sAnA asa jyAtamA mAgamA (nasthaNaM) tyA (bahave) ghayA thA (nAgakumArA denA) nAgabhAra heva (parivasaMti) nivAsa 42 che (mahiiDhiyA) mahAn samRddhinA dhA24 (mahajjuiyA) bhaDan ntivA (sesaM jahA ohiyANaM) zeSa pAna sAmAnya savanavAsI Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA hi. pada 2 sU 19 nAga kumAradevAnAM sthAnAni 741 mArendrau nAgakumArarAjAnI parivasataH mahAddhiko zeSa yathA audhi kAnAm, yAvat viharataH, kutra khalu bhadanta ! dAkSiNatyAnAM nAgakunArANAm devAnAm paryAptAparyAptAnAm sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! dAkSiNAtyA nAgakumArAH devAH parivasanti ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatatya dakSiNena asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH azItisahasrottarayojanazatasahasrabAhalyAyAH upari eka yojanasahasram avagAhya, avazcaka yo nanasahasraM varjayikhA madhye aSTasaptatisaha (dharaNabhUyANaMdA) dharaNa aura bhUnAnanda (eltha gaM) inameM (duve) do (nAgakumAridA) nAgakumAroM ke indra 'nAgakumArarAyA) nAgakumAroM ke rAjA (parivati) nivAsa karate haiM (mahiDiyA) mahAna RdvidhArI (sesaM jahA ohiyANa) zeSa varNana sAmAnya bhavanavAsiyoM jaisA (jAva viharaMti) yAvata vicarate haiN| (kahiNaM bhaMte ! dAhiNillANaM nAgakumArANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThoNA paNNatA ?) he agavan ! paryApta aura aparyApta dakSiNa ke nAgakumAra devoM ke sthAna kahAM haiM ? (kahi Na saMte ! dAhiNillA nAgakumArA devA parivasati ?) he bhagavan ! dakSiNa dizA ke nAgakumAra deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA !) he gautama ! (jaMbuddIve dIve) (jaMbaddhIpa nAmaka dvIpa meM (maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM) meru parvata se dakSiNa meM (imIse rayaNappa mAe puDhavIe asIuttara joyaNasayasahassa cAhallAe) eka lAkha assI hajAra yojana moTI isa ratnaprabhA pRthvI ke (uvariM) Upara ke (ega joyaNasahassaM) eka hajAra yojana (ogAheva revu (jAva) yAvat (viharati) piyare che. __ (dharaNa bhUyANaMdA) 12 gate bhUtAnanda (etthaNaM) teyAma (duve) me (nAgakumariMdA) nAgabhAnA chandra (nAgakumAra rAyA) nAgabhAzanA 20n (parivasaMti) nivAsa 42 che (mahiDDhiyA) mahAn dvidhArI (sesaM jahA ohiyANaM) zepa pANuna sAmAnya savanavAsIya sa29 (jAva vihara ti) yAvat viyare che. (kahi NaM bhaMte / dAhiNillANaM nAgakumArANa devANa pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA ?) 3 gavan paryApta gane aparyAsa mithu hizAna nAbhA2 hevAnA sthAna 4yA ? (kahi NaM bhaMte / dahiNillA nAgakumAradevA parivamaMti) 3 sApan dakSiNa dizAnA nAmA2 deva 4yA (nAsa 42 che? (goyamA / ) gautama / (jambahIve dIve) dIpa nAma dI5mA (maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM) bhe35tithI dRkSiAmA (imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttara joyaNasayasahassavAhallAe) se am mesI 2 yAta moTI // 2tnAlA pRthvInA (ubariM) 52nA Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "742 pratApanAsUtre srottare yojanazatasahasre atra khalu dAkSiNAtyAnAM nAgakumArANAm devAnAm catuzcatvAriMzad bhAnAvAsa zatasahasrANi bhAnti ityAla pAtam, tAni khalu bhavanAni vahivRtAni, yAvat pratirUpANi, ana khalu dAkSiNAtyAnAM nAgakumArANAm paryAptAparyAptanAm sthAnAni prajJaptAni, trinapi lokasya asaMkhyeyabhAge, atra khalu dAkSiNAtyA nAgakumArA devAH parivasanti, mahaddhikA yAvad viharanti, dharaNaH atra nAgakumArendro nAgakumArarAjA parivasati, maharddhiko yAvat prabhAsayana, sa khalu tatra catuzcavAriMzato bhavanAvAsazatasahasrANAm paNAm sAmAnihittA) avagAhana karake (hiTThA cegaM joyaNasahassaM vajjittA) aura nIce eka hajAra yojana choDa kara (majjhe) madhya meM (aTTahuttare joyaNa. sayasahasse) eka lAkha aThahattara hajAra yojana meM (etya NaM) yahAM (dAhiNillANaM NAgakumArANaM devANaM) dakSiNa dizA ke nAgakumAra devoM ke (cauyAlIsaM bhavaNAvAsasayasahassA) cavAlIsa lAgya bhavana (bhavaMtIti makkhAyaM) haiM, aisA kahA hai (te NaM bhavaNA) ve bhavana (bAhiM vaTTA) bAhara se golAkAra haiM (jAva paDirUvA) yAvat pratirUpa haiM (ettha dAhiNillANaM nAgakumArANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA) yahAM dakSiNI paryApta aura aparyApta nAgakumAroM ke sthAna kahe haiM (tIsu vi loyasta asaMkhejjaibhAge) tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM (ettha NaM) yahAM (dAhiNillA) dakSiNa ke (nAgakumArA devA) nAgakumAra deva (parivasaMti) nivAsa karate haiM (mahiDiyA) mahardika (jAva viharaMti) yAvat vicarate haiM (dharaNe) dharaNa nAmaka (ittha) yahAM (ggaM joyaNasahassaM) me una2 yona (ogAhittA) bhagAuna prazane (hiTThA cegaM joyaNasahassaM vajjittA) gane nIye me tAra yauna choDIna (majJa) madhyama (adRhuttare joyaNasayasahasse) me ma 24yottara 12 yonimA (etthaNaM) gADI (dAhiNillANaM NAgakumArANaM devANaM) lay hizAna nAgabhAra hevAnA (cauyAlIsaM bhavaNAvAsasayasahassA) yAsIsa dAsa mana (bhavaMtIti makkhAyaM) cha. oma 4thu cha (teNaM bhavaNA) te sapanA (bAhiM vaTTA) 8thI - 4 // 2 cha (jAva paDirUvA) yAvat prati35 cha (ettha NaM dAhiNillANaM nAgakumArANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNattA) mADI kSiA zAna paryApta mane aparyApta nAgabhAnA sthAna 4aa cha (tIsu vi loyassa asaMkhejjaibhAge) traNe apekSAsAthI senA madhyAtamA lAmA (etthaNa) mADI (dAhiNillA) kSiAnA (nAgakumArA devA) nAbhAra 45 (parivasaMti) nivAsa 42 cha (mahiDhiyA) bhadhi (jAva viharaMti) yAvat viyare che (dharaNe) 52 nAma (etthaNa) mADI Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 su.19 nAgakumAradevAnAM sthAnAni 743 kasAhasrINAm trayastriMzat trAyastriMzakAnAm, catuNAM lokapAlAnAm paNNAm agramahipINAm saparivArANAm, tisRNAM parSadAm, saptAnAm anI kAnAm, saptAnAm anIkAdhipatInAm caturvizateH AtmarakSaka devasAhastrINAm, anyepAzca bahUnAm dAkSiNAtyAnAm nAgakumArANAm, devAnAJca devInAJca Adhipatyam paurapatyam kurvana viharati, kutra khalu bhadanta ! auttarAhANAm nAgakumArANAm devAnAm paryA(nAgakumAriMde) nAgakumAroM kA indra (nAgakumArarAyA) nAgakumAroM kA rAjA (parivasai) vasalA hai (mahiDie jAva pabhAsemANe) mahaddhika yAvat prakAzita karatA huA ___ (se NaM) vaha dharaNendra (tattha) vahAM (cauyAlIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM) cavAlIsa lAkha bhavanoM kA (chaha sAmANIyasAhassINaM) chaha hajAra sAmAnika devoM kA (tApattIsAe tAyattIsagANaM) tetIsa brAyastriMzaka devoM kA (cauNhaM logapAlANaM) cAra lokapAloM kA (chaNhaM agamahisINaM) chaha agramahipiyoM kA (saparivArANaM) parivAra sahitoM kA (tiNhaM parisANaM) tIna paripadoM kA (sattaNhaM aNiyANaM) sAta anIkoM kA (sattaNhaM aNiyAhibaINaM) sAta anIkAdhipatiyoM kA (cauccIsAe AyarakvadevasAhassINaM) cauvIsa hajAra AtmarakSaka devoM kA (annesiM ca bahaNaM) aura anya bahuta-se (dAhiNillANaM NAgakumAraNaM devANa ya devINa ya) dakSiNa dizA ke nAgakumAra devoM aura deviyoM kA (Ahebacca) Adhipatya (porevaccaM) agresarapanA (kuvvamANe) karatA huA (viharai) rahatA hai| (nAgakumAriMdA) nAgabhArAnA /ndra (nAgakumAra rAyA) nAgabhAnA IN (parivasai) pase che (mahiDDhiyA jAva pabhAsemANe) bha'pi yAvat prAzita 421 23sA. (seNaM) te ghaNendra (tattha) tyA (cauyAlIsAe bhavaNAvAsasayasahassANa) yumAlIsa sA. apanAnA (chaNhaM sAmANiyasAhassINaM) 7 huna2 sAmAni vAnA (tAyattIsAe tAyattIsagANaM) tetrIsa trAyaliza hevAnA (cauNhaM logapAlANaM) yA sopAlanA (chaNhaM aggamahisINaM) 7 mahiSIyAnA (saparivArANaM) parivAra sAyanA (tiNhaM parisANaM) ra parihAnA (sattaNhaM aNiyANa) sAta sanIchAnA (sattaNhaM aNiyAhi baINaM) sAta manAdhipatiyAnA (cavIsAe AyarakkhadevasAhassINaM) yovIsa tara mAtbharakSa vAnA (annesi ca vahUrNa) bhane vilan ghay! dhA (dAhiNillANaM nAgakumArANaM devANaM ya devINa ya) dakSiNa hizAna nAgamA2 / mane viyAnA (AhevaccaM) mAthipatya (porevaccaM) mosa2pA (bu.88mANe) 42tA (viharai) 27 Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 744 prajJApanAsUtre ptAparyAptAnAm sthAnAni prajJaptAni ! kuna khalu bhadanta ! autarAhA : nAgakumArA devAH parivasanti ! gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya uttareNa, asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH azItisahasottara yojanazatasahasravAhalyAyA upari eka yojanasahasram avagAhya, adhazcaikaM yojanasahasraM varjayitvA madhye aSTasaptati sahasrottare yojanazatasahasre, atra khalu auttarAhANAm nAgakumArANAm devAnAM catvAriMzad bhavanAvAsazatasahasrANi bhavanti ityAkhyAtam, tAni khalu bhavanAni vahi ( kahi NaM bhaMte ! uttarillANaM nAgakumArANaM devANaM pajjanttA pajjatANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavan ! paryApta aura aparyApta uttaradizA ke nAgakumAra devoM ke sthAna kahAM haiM ? ( kahi NaM bhaMte ! uttarillA nAgakumArA devA parivasaMti ?) uttara dizA ke nAgakumAra deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA !) he gautama ! (jaMbuddIce dIve) jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM (maMdarassa pavvayassa uttareNaM) maMdara parvata se uttara meM (isIse ( raMNapabhAe puDhavIe asIuttara joyaNasayamahasabAhallAe) eka lAkha assI hajAra yojana moTI isa ratnaprabhA pRthvI ke (uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhittA ) Upara ke eka hajAra yojana choDakara (heTThA cegaM joyaNasahassaM vajjittA) aura nIce eka hajAra yojana choDakara (majjhe) madhya meM (aTThahattare joyaNasayasa hasse) eka lAkha aThahattara hajAra yojana meM ( ettha NaM) yahAM (uttarillANaM nAgakumArANaM devANaM) uttaradizA ke nAgakumAra devoM ke (cattAlIsa bhavaNAvAsasyasahassA bhavatIti makkhAyaM) cAlIsa lAkha bhavanAvAsa kahe gaye haiM / 1 ( kahi NaM bhaMte / uttarillANaM NAgakumArANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavan / paryAsa bhane aparyApta uttara dizAnA nAgaGkubhAra hevAnA sthAna yA che ? ( kahi Na maMte / uttarillA nAgakumArA devA parivasaMti ? ) uttara dvizAnA nAgakumAra deva yA nivAsa ure che ? (gocamA / ) he gautama | (jaMbuddIce dIve) 04 mudvIpa nAmanA dvIpabhAM (maMdaramsa pavvayassa uttareNaM) bhahara parvatanA uttaramA (imIse rayaNApabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasaya sahassa bAhallAe ) meDa sAtha mesI hunnara yogna bhoTI A ratnapalA pRthvInA (ubariM egaM joyaNasahasaM ogAhittA) 752nA me hunnara yonnane choDIne (heTThAcegaM joyaNasahassaM vajjittA) bhane nIthe zeDa Dalara tholna tyane (majjhe) madhyamA (aTThahuttare joyaNasayasasse) kheH sA gayotare hunnara yonamAM (etyaNaM) bhADI (uttarallANaM nAgakumArANaM devAnaM ) uttara dizAnA nAgabhAra hevAnA (cattAlIsaM bhavaNAvAsa sayasahassA bhavatIti matrakhAyaM) yadIsa sAtha lavanAvAsa uvAyedA che. Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyadhodhinI TIkA dvi. pada 2 sa.19 nAgakumAradevAnAM sthAnAni 745 ttAni, zeSaM yathA dAkSiNAtyAnAM yAvad viharanti bhUtAnandaH, atra nAgakumArendro nAgakumArarAjA parivasati, mahaddhiko yAvad prabhAsayan sa khalu tatra catvAriMzato bhagnAvAsazatasahasrANAm AdhipatyaM yAvad viharati, TIkA-atha paryAptAparyAptaka nAgakumArAdInAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha'kahi NaM gate ! nAgakumArANaM devANaM' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! kutra khalu kasmin pradeze nAgakumArANAm devAnAM 'pajjattApajjatANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA ? sthAnAni-sthityapekSayA svasthAnAni ityarthaH prajJaptAni-prarUpitAni ? tadeva prakArAntareNa vizadayituM pRcchati-'kahiNaM bhaMte ! nAgakumArA (te NaM bhavaNA) ve bhavana (bAhiM vahA) bAhara se gola haiM (sesaM jahA dAhiNillANaM) zeSa dakSiNAtyoM ke samAna (jAva viharaMti) yAvat vicarate haiM (bhUyANaMde) bhUtAnanda nAmaka (ettha) inameM (nAgakumAriMde) nAgakumAroM kA indra (nAgakumArarAyA) nAgakumAroM kA rAjA (pariksai) vasatA hai (mahiDDie) mahaddhika (jAva pabhAsemANe) yAvat prakAzita karatA huaa| (se NaM) vaha bhUtAnanda (tattha) vahA~ (cattAlIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM) cAlIsa lAkha bhavanoM kA (Ahecca jAva viharai) adhipatitva karatA huA yAvat rahatA hai| ___TIkArtha-aba paryApta tathA aparyApta nAgakumAra Adi devoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA karate haiM / zrI gautama svAmI ne prazna kiyA -he bhagavan ! paryApta aura aparyApta nAgakumAra devoM ke svasthAna kahAM haiM ? isI prazna ko dUsare prakAra upasthita karate haiM-he bhagavan ! (teNaM bhavaNA) d spne| (bAhiM vaTTA) hAthI gANa che (sesaM jahA dAhiNillANaM) ze5 dakSiNAtyAMnA samAna (jAva viharaMti) yAvat viyare cha (bhUyANaMde) bhUtAnanda nAmanA (ettha) teyomA (nAgakumArinde) naamaa| n| chandra (nAgakumAra gayA) nAmAnA rAta (parivasai) pase che (mahiDDhie) mahadhi (jAva pabhAsemANe) prozita 42zana 2 cha (seNaM) te bhUtAnanda (tattha) tyAM (cattAlIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM) yAdIsa ern sapanAnA (AhevaccaM jAva viharai) vipatitva 42 // 34 // 2 cha. TIkAtha-have paryApta ane aparyApta nAgakumAra Adi denA sthAna AdinI prarUpaNa kare che. zrIgautama svAmIe prazna karyo che-he bhagavan paryApta ane aparyApta nAgakumAra denA sthAna kyA che? eja prazna ne bIjI rIte upasthita kare pra0 94 Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 347 prazApanAstre devA parivasaMti ?' he bhadAta ! kucha khalu-karimana sthale, nAkumArA devAH parivasanti ? bhagavAn Aha-'goramA !' he gautama ! 'imIse rayaNNappabhAe puDhavIe' asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'asIuttarajoNasayasahassavAhallAe uvari' aMzItisahasrottarayojanazatasahastrabAhalyAyAH, azItisahasrAdhikalakSayojanavistArAyAH, prathamapRthivyAH upari-u-bhAge 'ega joyaNasahassaM ogAhittA' eka yojanasahasram avagAhya pravizya, 'hiTAcegaM joyaNasahassaM vajittA' adhazcaikaM yojanasahasraM varjayitvA 'majjhe aTThahattare joyaNasayasahasse' madhye-madhyabhAge, aSTasaptati sahasrottare yojanazatasahasra-aTasaptati sahasrAdhikalakSayojane 'ettha NaM' atra khaluuparyuktasthaleSu 'nAgakumArANaM devANa' nAgakumArANAm devAnAm 'pajjattApajjattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'culasIibhavaNAvAsasayasaharasA' caturazItiH bhavanAvAsazatasahasrANi 'bhavaMtIti makkhAyaM bhavanti iyAraNyAtam, 'te NaM bhavaNA vAhiM vaTTA' tAni khalu bhavanAni vahirbhAge vRttAni-tulAni to cauraMsA' antomadhyabhAge caturasrANi-caturasAkArANi 'jAva' yAvata-adhaH-puSkarakaNikA saMsthAnasaMsthitAni utkIrNAntaravipula gambhIrakhAtaparikhANi prAkArATTAlakakanAgakumAra deva kahAM nivAsa karate haiM ? ___bhagavAna uttara dete haiM-yaha ratnaprabhA pRthivI eka lAkha assI hajAra yojana soTI hai / isake eka hajAra yojana Upara ke aura eka hajAra yojala nIce ke bhAga ko choDa kara bIca ke eka lAkha aThahattara hajAra yojanoM meM paryApta-aparyApta nAgakumAra devoM ke bhavanaH haiM, aisA maine tathA anya saba tIrthaMkaroM ne kahA hai / ye bhavana caurAsI lAkha haiN| ve bAhara se golAkAra haiM, aMdara se caukora haiM, yAvat kamala kI kaNikA kI AkRti ke haiM / vizAla evaM gaMbhIra khAiyoM tathA parikhAoM se yukta haiN| prAkAroM, adyAlako, kapAToM toraNoM aura pratihAro se yukta haiN| yaMtroM, zataniyo, muzaloM aura musaNDhI nAmaka che-he bhagavad " nAgakumAra deva kayAM nivAsa kare che ? zrI bhagavAna uttara Ape che A ratnaprabha pRthvI eka lAkha eMsI hajAra jana moTI che. tenA eka hajAra ejana uparanA ane eka hajAra jana nIcenA bhAgane choDIne vacalA eka lAkha aThotera hajAra ejanamAM paryApta aparyApta nAgakumAra devonA bhavana che. ema meM ane anya sarva tIrthakaree kahyuM che. te bhavana corAsI lAkha che. te badhA bahArathI goLAkAra che. andarathI carasa che. yAvat kamaLanI karNikAnI AkRtinA samAna che. vizALa temaja gabhIra khAIo tathA parikhAethI yukta che. prAkAre, aTTadaa, pATI, taarnn| mane pratidvArAthI yunta che. yAtrI, zamaniyA, bhusatA Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.19 nAgakumAradevAnAM sthAnAni 747 pATatoraNapratidvAradezabhAgAni . yantrazataghnInuzalamusaNDhIparivAritAni ayodhyAni sadA jayAni sadA guptAni aSTacatvArizat kopThakaracitAni, aSTacatvAriMzat kRtavanamAlAni kSemANi zivAni kiGkarAmaradaNDoparakSitAni liptopalitamahitAni, gozIrSakasarasaraktacandanadardaradatta paJcAlitalAni upacitacandanakalazAni candanaghaTasukRtatoraNapratidvAradezabhAgAni, AsaktotsitavipulavRttavyAghAritamAlyadAmakalApAni paJcavarNasarasasurabhimuktapuppapuJjopacArakalitAni kAlAgurupravarakundarukaturuSkadhUpamaghamaghAmAyamAnagandhoddhRtAbhirAmANi sugandhavaragandhikAni gandhivartibhUtAni, apsarogaNasaMghasaMcikIrNAni, divyatruTitazabdasaMzastroM se parivRta haiM / zatruoM dvArA ayodhya haiM, sadA jayazIla haiM, rakSita haiM, aDatAlIsa koThoM vAle tathA aDanAlIsa banamAlAoM se suzobhita haiM / upadrava rahita, saMgalamaya tathA kiMkara devoM ke daMDa se surakSita haiM / lipe-pute rahane ke kAraNa atIva prazasta pratIta hote haiN| unameM gozIrSa tathA rakta candana ke hAthe lage rahate haiM jinameM pAMcoM uMgaliyAM usarI huI haiM / ve candana carcita kalazoM se vyApta haiM aura unake pratihAra-deza meM mAMgalika ghaToM ke sundara toraNa bane hue haiN| vahAM Upara se nIce taka laTakate hue vizAla aura golAkAra mAlya dAmoM ke samUha suzobhita rahate haiM / paMcavarNa puSpa vikhare rahate haiN| kRSNa agara, uttama cIDA tathA lobAna kI dhUpa ke mahakane se atizaya ramaNIya pratIta hote haiN| ve bhavana zreSTha sugaMdha se sugaMdhita, evaM gandha dravya kI guTikA ke samAna pratIta hote haiM / apsarAoM ke samUhoM ane musaMDhi nAmanA zastrothI parivRtta-gherAyelA che. zatruo dvArA ayodhya sAmano na karAya tevA che. sadA jayazIla che. rakSita che. aDatAlIsa keThA vALA tathA aDatAlIsa vanamAlAothI suzobhita che. upadrava rahita che maMgaLamaya tathA kiMkara denA daMDathI surakSita che. lI pela ghUMpela rahevAne kAraNe atIva prazasta jaNAya che. temA gocana tathA lAla candananA thApA lAgelA hoya che. jemAM pAce AgaLIo paDelI hoya che. teo candana carcita kalazethI vyApta che ane temanA pratidvAra dezamAM mAMgalika ghaTanA sandara teraNa banelAM hoya che. tyA uparathI nIce sudhI laTakatI vizALa ane goLAkAra puSpa mALAonA samUha suzobhita hoya che. paMcavarNa vALA puSpa vikharelAM hoya che. kRSNAgarU, ciDA tathA lekhAnanA dhUpanI sugandhathI atizaya ramaNIya jaNAya che. te bhavane zreSTha sugaMdhathI sugaMdhita, temaja gaMdha dravyanI geTInA samAna pratIta thAya che. apsarAonA samUhathI vyApta rahe che. divya Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 748 mApanAsatra . praDApanAsUtra praNAditAni, sarvaratnamayAni acchAni, zlakSNAni,mamRNAni, ghRSTAni, maSTAni, nIrajAMsi nirmalAni, nippakAni, niSkakaTacchAyAni, sapramANi, sazrIkANi, samarIcikAni sodhotAni prAsAdikAni darzanIyAni, amirUpANi 'paDirUvA' pratirUpANi santi 'tattha NaM' tatra khalu-upayuktasthaleSu NAgakumArANaM' nAgakumArANAm 'pajjattApajattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNattA' sthAnAni prajJaptAni- prarUpitAni santi 'tIsu vi logassa asaMkhejaibhAge' tripvapi-sva. sthAnopapAtasamudghAtalakSaNeSu lokasya asaMkhyeyabhAgaH-asaMkhyeyatamo bhAgo vaktavyaH AzrayarUpatayeti zepaH, 'tatthaNaM vahave nAgakumArA devA parivasaMti' tatra khalu -uparyukta sthAneSu vayo nAgakumArA devAH parivasaMti, te ca nAgakumArA 'mahiDDiyA' maddaddhikAH, 'mahajjuIyA' mahAdyutikAH 'sesaMjahA ohiyANaM jAba viharaMti' zepam avaziSTaM yathA audhikAnAm-samuccayabhavanapatInAM pratipAse vyApta rahate haiM / divya vAdyoM ke zabda se gUMjate rahate haiN| ve sarva ratnamaya haiM, svaccha haiM, cikane haiM, sukomala haiM, ghRSTa aura pRSTa (ghise hue aura khUba ghise hue) haiM / nIraja, nirmala aura niSpaMka haiM / AvaraNa rahita kAnti vAle, prabhAsampanna, zrIsampanna, kiraNoM se yukta, udyotavAna , prasannatA janaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiN| ina uparyukta sthaloM meM paryApta tathA aparyApta nAgakumAra devoM ke svasthAna kahe gae haiM / ve svasthAna, upapAta aura samudghAta kI apekSA se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiN| ina sthAnoM meM bahuta-se nAgakumAra deva nivAsa karate haiM / ve nAgakumAra mahAn Rddhi ke dhAraka tathA mahAna yuti se yukta haiM / unakA zeSa varNana usI prakAra kA samajhanA cAhie jaisA sAmAnya bhavanavAsiyoM kA kiyA gayA hai / vAdyonA zabdothI gu jatA rahe che teo sarva ratnamaya che. svaccha che. cikaNA cha, mumaNa cha, ghRSTa bhane bhRSTa cha, nI204, ni , mane nidhya cha, AvaraNa rahita kAntivALA, prabhAsaMpanna, zrIsaMpanna. kiraNothI yukta, udyotavAna, prasannatAjanaka, darzanIya atirUpa ane pratirUpa che. A uparyukta sthaLamAM paryApta tathA aparyApta nAgakumAra devonA sthAna kahelA che-teo svasthAna, u5pAta ane samuddaghAtanI apekSAthI lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM che. A sthAnamAM ghaNA badhA nAgakumAra deva nivAsa kare che. te nAgakumAra mahAna samRddhinA dhAraka che tathA mahAna dhatithI yukta che temanuM bAkInuM varNana tevI rItathI samajavuM joIe ke jema sAmAnya Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.19 nAgakumAradevAnAM sthAnAni 749 ditam tathA pratipattavyam, yAvat-mahAyazasaH, mahAbalAH, mahAsaukhyAH, mahAnubhAgAH, hAravirAjinavakSataH, kaTakatruTitahAmbhiAsunAH, aGgadakuNDalamaSTagaNDassalakarNapIThadhAriNo vicitrahastAbharaNAH vicitramAlAmAlimukuTAH, kalyANakAvaravastraparihitA kalyaNa kamAlyAnulepanavarAH, bhAstharavondayaH, pralambavanamAlAdharAH, divyena varNandhAdinA dazadizaudyotayantaH, prabhasayantaH, svepAM sveSAM bhavanAvAsAdInAmAdhipatyaM paurapatyam kurvantaH pAlayanto kuzalavAdakaimahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitavanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti-Asate 'dharaNabhUyANaMdA etthaNaM' dharaNabhUtAnandau, atra-upayukta sthAneSu khalu 'duve nAgakumAriMdA' dvau nAgakumArendrau 'NAgakumAyAvat-ve mahAyazasvI, mahAbalazAlI, mahAsukhavAn, mahAn anubhAga vAle haiN| unakA vakSasthala hAra se suzobhita rahatA hai| unakI bhujAeM kaTakoM tathA truTita nAmaka AbhUSaNoM se stabdha rahatI haiN| ve aMgada, kuMDala tathA gaNDasthala ko sarSaNa karane vAle karNapITha ko dhAraNa karate haiN| hAthoM meM adbhuta AbharaNa dhAraNa karate haiN| unake mastaka para adbhuta mAlAoM se suzobhita mukuTa hote haiN| ve kalyANa kAraka uttama vastra pahanate haiN| tathA kalyANa kara mAlAoM evaM anulepana ko dhAraNa karate haiN| unakA zarIra dedIpyamAna hotA hai| lambI laTakatI huI vanamAlA ke dhAraka hote haiN| apane divya varNa evaM gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyAtita tathA prakAzita karate rahate haiM aura apane -apane bhavanAvAsa Adi kA adhipatitva tathA agresaratva karate hue, unakA pAlana karate haiM / ve nATaya, gIta tathA vINA, tala, tAla, mRdaMga bhavanavAsinuM varNana karAyela che. yAvat teo mahAyazasvI, mahAbalazAlI, mahAsukhavAna, mahAna nasIbadAra hoya che. temanI chAtI hArathI suzobhita banelI hoya che temanI bhujAo kaTake temaja truTita nAmanA AbhUSaNathI stabdha rahe che. teo aMgada kuDaLathI gaMDasthaLane ghasatA karNa pITha ne dhAraNa kare che hAthamA adbhuta AdhAraNa dhAraNa kare che. temanA mastaka para adbhuta mALAothI suzobhita mugaTa hoya che. teo kalyANakAraka uttama vastro pahere che. tathA kalyANakara mAlAo temaja anupana dhAraNa kare che. temanA zarIra dedIpyamAna hoya che. lAMbI laTakatI vanamAlAnA teo dhAraka che. pitAnA divyavaNuM temaja gadha AdithI daze dizAone udyotita tathA prakAzita karatA rahe che. ane pita pitAnA bhavanAvAsa AdinuM adhipatitva tathA agresaratva kare che. temanuM pAlana kare che. teo nATaya, gIta tathA vINa tala, tAla, madaMga Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre rayANa' nAgakumArajAnau 'parivasaMti' parivasataH, tau ca dakSiNottaranAgakumArendrau gharabhUtAndro' mahaDUDhiyA' mahaddhiko 'sesaM jahA ohiyANaM jAva viharaMti' zeSaM yathA audhikAnAm - samuccaya bhAnapatInAM pratipAditam tathA pratipattavyam tathA ca yAvat mahAdyutikau mahAyazasau mahAbalau mahAnubhAga mahAsaukhyau pUrvokta bhavanapatIndracamara vali vizeSaNaviziSTau divyena varNagandhAdinA dazadizaH udadyotayantau divyAn bhogabhogAn bhuJjAnau viharataH - tiSThataH, atha dAkSiNAtya nAgakumArANAM paryAptAyaryAptAnAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha'kahiNaM- bhaMte ! dAhiNillANaM' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! kutra khalu - kasmin pradeze, dAkSiNAtyAnAm - dakSiNadigbhavAnAm, 'nAgakumArANaM' nAgakumArANAm Adi, jo kuzala vAdakoM dvArA bajAye jAte haiM, unake vAdana kI madhura dhvani ke dvArA divya bhogoM ko bhogate rahate haiM / - ina sthAnoM meM dharaNa aura bhUtAnanda nAmaka do nAgakumAroM ke indra yA nAgakumAroM ke rAjA haiM / dakSiNa aura uttara dizA ke ye dharaNendra aura bhUtAnandendra mahAna Rddhi ke dhAraka haiM / inakA zepa varNana vaisA hI samajha lenA cAhie jaisA sAmAnya bhavanapati devoM kA kiyA gayA hai / yAvat ve mahAn dyuti vAle, mahAn yaza vAle, mahAn bala vAle, mahAn anubhAga arthAt zApa tathA anugraha ke sAmarthya vAle aura mahAn sukha vAle haiM / inake saba vizeSaNa vahI samajhanA cAhie jo camarendra aura klIndra ke kahe gae haiM / yAvat ve apane varNa - gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita tathA prabhAsita karate hue evaM divya bhogopabhoga bhogate hue rahate haiM / q . Adi ke je kuzala vADhakA dvArA vagADAya che temanA madhura dhvanithI yukta divya bhAgA bhagave che. " ' f A sthAnamAM dharaNu ane bhUtAnanda nAmanA be nAgakumArAnA indra agara nAgakumAreAnA rAjA che dakSiNa ane uttara dizAnA A dharaNendra ane bhUtAnandendra mahAn RddhinA dhAraka che. temanuM zeSa vana tevu ja samajavuM joie kejevu sAmAnya bhavanapati devAnu karAyelu' che. yAvat tee mahAn vrutivALA, mahAn yazavALA, mahAnubhAga arthAt zApa tathA anugrahanA sAmarthya vALA ane mahAn sukhI hAya che temanA khadhAM vizeSaNA teja samajavAnA che ke je camarendra ane khalIndranA kahelA che. yAvat potAnA varNa, gaMdha AdithI daze dizAone udyotita tathA prakAzita karatA thakA temaja divya bhAge bhega bhAgavatA rahe che. : Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sa.19 nAgakumAradevAnAM sthAnAni 751 'devANaM' devAnAm 'pajjattApajattANa' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNattA' sthAnAnisvasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi ? tadeva prakArAntareNa pRcchati-'kahiNaM bhaMte ! dAhiNillA nAgakumArA devA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalukasmin sthale dAkSiNAtyA nAgakumArA devAH parivasanti ? bhagavAnaM uttarayati --'goyamA! he gautama ! 'jaMbUddIve dIve madarassa pavyayassa' jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya 'dAhiNeNaM' 'dakSiNena-dakSiNadigbhAge 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyA ratnaprAyAH pRthivyAH 'asI uttaraMjoyaNasayasahassavAhallAe' azItisahasrottarayojanazatasahasravAhalyAyAH- 'azItisahasrAdhikalakSayojanavistArAyAH 'uvari' upari, Urdhvadeze 'ega joyaNasahassa ogAhittA' ekaM yojanasahasram avagAhya-pravizya, 'hiTThA gaM joyasahassaM-vajittA' adhazcaikaM yojanasahasraM varjayitvA majjhe-'aTTahattare joyaNasahasse' madhye aSTasaptatisahasrAdhikalakSayojane ___ aba dakSiNa dizA meM rahane vAle paryApta tathA aparyApta nAgakumAroM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai / zrI gautama svAmI ne prazna kiyA-he bhagavan ! dakSiNa dizA ke paryApta aura aparyApta nAgakumAra devoM ke svasthAna kahAM kahe haiM ? yahI prazna prakArAntara se upasthita kiyA gayA hai-he bhagavan ! dakSiNa dizA ke nAgakumAra deva kahAM nivAsa karate haiM ? . bhagavAna uttara dete haiM-he gautama ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, meru parvata ke dAhine digbhAga meM eka lAkha assI hajAra yojana moTI isa ratnaprabhA pRthvI ke Upara aura nIce ke eka-eka hajAra yojana bhAga ko choDakara, bIca ke eka lAkha aThahattara hajAra yojana pradeza meM dAkSiNAtya nAgakumAra devoM ke cavAlIsa lAkha bhavanAvAsa haiM, aisA maiMne tathA anya sabhI tIrthaMkaroM ne bhI kahA hai| ve bhavanAvAsa bAhara have dakSiNa dizAmAM rahenArA paryApta tathA aparyApta nAgakumAranA sthAna AdinI prarUpaNa karAya che. zrI gautamasvAmIe prazna he bhagavan! dakSiNadizAnA paryAya ane aparyApta nAgakumAradevanA sthAna kayAM kahyA che? eja praznane prakArAntare upasthita karAya che he bhagavan! dakSiNa dizAnA nAgakumAradeva kayAM nivAsa kare che ? zrI bhagavat uttara de che-he gautama ! jambudvIpa nAmanA kapamAM, merU parvatanA dakSiNa bhAgamAM eka lAkha eMsI hajAra jana moTI A ratnaprabhA pRthvInA Upara tathA nIcenA eka eka hajAra pejanene choDIne vacalA eka lAkha aDyotera hajAra jana pradezamAM dAkSiNAtya nAgakumAdevanA cuMmA Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 752 prajJApanAsa: ityarthaH 'ettha NaM dAhiNillANaM atra khalu-uparyukta sthale, dAkSiNAtyAnAm nAgakumArANaM' nAgakumArANAm 'devANaM' devAnAm 'cauyAlIsaM bhavaNAvAsasayasahassA' catuzcavArizad bhavanAvAsazatasahasrANi-catuzcatvAriMzallakSabhavanAvArAAH, 'bhayaMtItimadakhAyaM' bhavanti ityAkhyAtaM mayA mahAvIreNa, anyaizca tIrthakRbhirityarthaH 'te NaM bhavaNA vAhiM vaTTA' tAni khalu bhavanAni bAhi ge vRttAni vartulAni 'jAva paDisvA' yAvat-antaH-madhyabhAge caturasrANi-caturasrAkAgaNi, adhaH puSkarakarNikA saMsthAnasasthitAni, utkIrNAntaranipulagambhIrakhAtaparikhANi, prAkArAhAlakakapATatoraNapratidvAradezabhAgAni yantrazataghnImuzalamusaNDhI parivAritAni ayodhyAni sadA jayAni sadA guptAni aSTacatvAriMzat koSThaka racitAni aSTacatvAriMzatkRtavanamAlAni vaimANi zivAni vikarAmadaNDoparakSitAni lipsopaliptamahitAni gozIpasarasaraktacandanadardaradattapaMcAgulitalAni upacitaca. se vRttAkAra haiM yAvat atIca sundara haiM / yAvat zabda se itanA samajha lenA cAhie-madhya meM caukora haiM, nIce kamala jI karNikA ke AkAra ke haiM, jinakA antara spaSTa pratIta hotA hai aisI vizAla evaM gaMbhIra khAiyoM aura parikhAoM se yukta haiM / prAkAra, adyAlaka, kapATa, toraNa aura pratidvAroM se yukta haiN| yaMtroM, zataniyoM, muzaloM tathA musaMDhI nAmaka zastroM se parivRta haiM / zatruoM dvArA AkramaNa karane yogya nahIM haiM, sadA jayazIla haiM, sadaiva surakSita haiM / aDatAlIsa koThoM aura aDatAlIsa vanamAlAoM se suzobhita haiM / nirUpadrava, maMgalamaya aura kiMkara ke daNDoM se rakSita rahate haiN| lipe pute rahane ke kAraNa prazasta pratIta hote haiM / gozIrSa tathA sarasa lAla candana ke vahAM hAthe lage lIsa lAkha bhavanAvAsa che, evuM me tathA anya badhAja tIrtha karee kahyuM che. te vanAvAse bahArathI vRttAkAra che temaja ghaNA suMdara che. yAvat madhyamAM corasa che. nIce kamaLanI kaNikAnA AkAranA che. jemanuM aMtara spaSTa jaNAya che evI vizALa ane gabhIra khAIo temaja pariNAo thI yukta che. prAkAra, aTTAlaka, kapATa, toraNa ane pratidvAre thI yukta che yaMtra, zatani, muzale, tathA musuMDhI nAmanA zastro thI gherAyela che. zatruothI AkramaNa karI zakAya tevA nathI, sadA jayazIla che, sadaiva surakSita che. aDatAlIsa keThA, ane aDatAlIsa vanamALAo thI suzobhita che. nirUpava, maMgalamaya, ane kiMkara denA daDAothI rakSita rahe che. lipyAM ghUmyA hovAne kAraNe prazasta jaNAya che. geracana tathA sarasa lAla candananA tyAM thApAo pADelA hoya che. jemAM pAMce AMgaLInA cihna jaNAya che. te candanakalazathI yukta tathA mAMga Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.19 nAgakumAradevAnAM sthAnAni 753 ndanakalazAni candanaghaTasukRtatoraNapratidvAradezabhAgAni AsakkosiktavipulavRttavyAghAritamAlyadAmakalApAni pazcavarNasarasasurabhimuktapuppapuJjopacArakalitAni kAlAgurupravarakundaruSkaturuSkadhUpamaghamaghAyamAnagandhoddhRtAbhirAmANi sugandhavaragandhitAni gandhartibhUtAni apsarogaNasaMvikIrNAni divyuTitazabdasaMpraNAditAni sarvaratnamayAni acchAni zlakSNAni mamRNAni ghRSTAni pRSTAni nIrajAMsi nirmalAni nippakAni, niSkaGkaTacchAyAni sapramANi, sazrIkANi samarIcikAni sodyotAni prAsAdikAni darzanIyAni abhirUpANi pratirUpANi, 'etthayaM dAhipillANaM nAgakumArANaM devANaM' atra khalu-uparyukta sthale dAkSiNAtyAnAs rahate haiM jinameM pAMcoM uMgaliyAM ucharI rahatI haiN| ve candana kalazoM se yukta tathA-mAMgalika kalazoMke bane huve toraNoM se suzobhita haiN| TheTha Upara se TeTa nIce taka laTakatI huI vizAla aura golAkAra mAlAoM ke samUha se zobhAyamAna haiN| vahAM pAMca varNa ke sarasa aura sugaMdhita puSyoM ke samUha bigvare rahate haiM / kRSNa agara, cIDA aura lovAna kI mahakatI huI sugaMdha ke samUha se atIva ramaNIya jAna paDate haiM, uttama sugaMdha se sugaMdhita rahate haiM mAnoM gaMdhadravya kI guTikA hoN| ve apsarAoM ke samUha se yukta haiN| divya vAdyoM kI dhvani se gUMjate rahate haiM / sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM, cikane, mRdula aura ghaTAre -maThAre haiM / nIraja, nirmala aura niSpaMka haiM / nirAvaraNa chAyA vAle, prabhAyukta, zrIsampanna aura kiraNoM se yukta haiM, prakAzamaya haiM, prasannatAjanaka haiM, darzanIya haiM, abhirUpa aura pratirUpa arthAt atyanta sundara haiN| isa uparyukta sthala meM dakSiNa dizA ke paryApta aura aparyAsa naaglika kaLazenA banelA teraNa thI suzobhita che. TheTha Upara thI TheTha nIce sudhI laTakI rahelI vizAla ane goLAkAra mALAonA samUhathI bhAyamAna hoya che. tyAM pAca raMganA sarasa ane sugaMdhita puponA samUha patharAyelA rahe che. kRSNa agarU candana, cIDA, lebAnanI mahekatI sugadhathI sugandhita sugandha samUha thI. pUbaramaNIya jaNAya che. uttama sugaMdhathI suga dhita rahe che. jANe gaMdha dravyanI goTIye na hoya ! teo apsarAonA samUha thI yukta che. divya vAdyonA dhvanithI gu jatA rahe che. sarva ratnamaya che. svaccha che. cikaNa mRdula che. nIraja nimala ane niyaMka che. nirAvaraNa chAyAvALA, prabhA yukta, zrI saMpanna ane kiraNothI yukta che. prakAzamaya che. prasannatA janaka che, darzanIya che, abhirUpa che ane pratirUpa arthAt atyanta suMdara che. A uparyukta sthaLamAM dakSiNa dizAnA paryApta ane aparyApta nAgakumAra denA svasthAnanuM nirU pra0 95 Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 754 prajJApanAsUtre nAgakumArANAm devAnAm 'pajjattApajjattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-ravasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi, 'tIsu vi loyassa asaMkhejaibhAge' tripvapi-svasthAnopapAtasamudghAtalakSaNeSu lokasya asakhyeyabhAgaH-asaMkhyeyatamo bhAgo vaktavyaH, 'etthaNaM' atra khalu-upayuktisthAneSu 'dAhiNillA nAgakumArA' dAkSiNAtyA nAgakumArAH 'devA parivasaMti' devAH parivasanti, 'mahaDiyA jAva viharaMti' mahaddhikA yAvad-mahAdyutikAH mahAyazasaH, mahAvalAH, mahAnubhAgAH, mahAsaukhyAH, hAravistaritavakSasaH, kaTakaTitastambhitabhujAH agadakuNDalamRSTagaNDaratala varNapIThadhAriNaH vicitraharatAbharaNAH, vicatramAlAmaulimukuTAH kalyANaka prabaravastraparihitAH kalyANava mAlyAnulepanadharAH bhAsvara kumAra devoM ke svasthAna nirUpaNa kiye gae haiN| ye sthAna tInoM apekSAoM se arthAt svasthAna, upapAta aura samudaghAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM / ila uparyukta sthAnoM meM dAkSiNAtya nAgakumAra deva nivAsa karate haiN| ye nAgakumAra mahAna Rddhi ke dhAraka haiM yAvat vicarate haiM / yahAM 'yAvat' zabda se itanA samajha lenA cAhie-ve mahAdyutimAna haiM, mahAyazasvI, mahAn balazAlI, mahAt anubhAga vAle aura mahAn sukhasampanna haiM / unakA vakSasthala hAra se suzobhita hotA hai| unakI bhujAeM kaTakoM aura truTita nAlaka AbhUSaNa se yukta hotI hai / ve aMgada kuMDala aura gaNDasthala ko bharSaNa karane vAle karNapITha ke dhAraka hote haiN| hAthoM meM adbhuta AbharaNa dhAraNa karate haiN| vicitra mAlA se suzobhita mukuTa pahanate haiM / kalyANakara uttama vastra pahanate haiN| paNa karyuM che. A sthAne traNe apekSAthI arthAt svasthAna upapAta ane samud ghAtanI apeDhAthI lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM che. A uparyukta sthAnamAM dakSiNAtya nAgakumAra deva nivAsa kare che. A nAgakumAro atyanta samRddhimAna che. yAvat vicare che ahiM "bhAva" zabdathI eTaluM samajavuM joIe ke teo mahAna itimAna che, mahAyazasvI, mahAna balazAlI, mahAna anubhAgavALA ane mahAna sukha saMpanna che. tema nAvasthala hArathI suzobhita hoya che. temanI bhujAo kaTake ane truTita nAmanA abhUSaNathI yukta hoya che. teo agada kuDaLa ane gaMDasthala ne sparza nArA kaNapITha ne dhAraNa karanAra che. hAthamAM adbhuta AbharaNa dhAraNa kare che, vicitra mAlAthI suzobhita mugaTa pahere che. kalyANa kara uttama vastra pahere che, kalyANakArI mAlA temaja anupananA dhAraka che. temanA zarIra dedipya Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ proTIkA hi. pada 2 sU 19 nAgakumAradevAnAM sthAnAni 755 vondayaH pralamvanamAlAdharA: divyena varNaganyAdinA dagadiza - udyotayantaH, udbhAsayantaH, te khalu tatra sveSAM sveSAM bhavanAvAsAdInAm AdhipatyaM paurapatyaM svAmitvaM bhartRtvaM mahattarakatvaM kurvantaH pAlayanto mahatA'hatanATyagItavAditatantrItalatAla truTitaghanamRdaGgapaTuvAditaraveNa divyAn bhogabhogAna bhuJjAnA 'viharaMti' viharanti, atha dAkSiNAtya nAkumArendradharaNaM varNayati' dharaNe ittha nAgakumAriMde' atra khalu - uparyuktasthAnepu, dharaNo nAgakumArendraH 'nAkumArarAyA' nAgakumArarAjA 'parivasati' pavisati, 'mahaDDie jAva pabhAsemANe' sa dharaNo maharSiko yAvat- mahadyutikaH, yahAyazAH, sahavala: mahAnubhAgaH, mahAsaukhyaH, hAravirajitavakSAH, kaTakatruTitastambhitabhujaH aGgadakuNDalamRSTagaNDastakalyANakArI mAlA evaM anulepana ke dhAraka hote haiM / unakA zarIra dedIpyamAna hotA hai / lambI vanamAlA dhAraNa karate haiM / divya varNa evaM gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita aura prakAzita karate rahate haiM / ve apane-apane bhavanAvAsa Adi kA Adhipatya, agresaratva, svAmitva, bhatRtva tathA mahattarakatva karate hue tathA pAlana karate hue nATaka, saMgIta, vINA, tala, tola, mRdaMga Adi ke kuzala vAdakoM dvArA vAdana kI dhvani ke sAtha divya bhogopabhogoM ko bhogate hue rahate haiM / ava dakSiNa dizA ke nAgakumArendra dharaNa kA varNana karate haiM / dharaNa ina dAkSiNAtya nAgakumAroM kA indra hai / vaha nAgakumAroM kA rAjA hai | dharaNendra mahAna Rddhi kA dhAraka, yAvat mahAdyuti, mahAyaza mahAvala, mahAnubhAga aura mahAsaukhya hai / usakA vakSasthala hAra se suzobhita rahatA hai / bhujAeM kaTaka evaM truTika nAmaka AbhUSaNoM se mAna haiAya che. lAMkhIvanamALA dhAraNa kare che, divya vaNu temaja gaMdha AdithI daze dizAone udyotita ane prakAzita karatA rahe che. tee peAta peAtAnA bhavanAvAsa AdinA Adhipatya, agresaratva svAmittva, bhatRttva, tathA mahattara uttva 12tA rahine tathA pAdAna DaranA raDIne nATaDa saMgIta, vINA, tasa, tAsa, mRdaMga AdinA kuzala vAdakA dvArA vAdita dhvaninA zravaNa sAthe divya bhAgegApa bhAgAne bhAgavatA rahe che. have dakSiNa dizAnA nAgakumArendra dharaNunuM varNana kare che. dharaNa A dakSiNAtya nAgakumAranA indra che. te nAgakumAreAnA rAjA che. dharaNendra mahAna RddhinA dhAraka che, mahAdyuti, mahAyaza, mahAkhala. mahAnubhAga ane mahAsaukhya che. temanuM vakSasthaLa hArathI suzaeNAbhita rahe che. bhujAe kaTaka temaja truTita nAmanA AbhUSaNAthI stabdha rahe che. aMgada, kuMDala, tathA gaDasthalathI ghasAtA Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 756 prazopanAsUtre lakarNapIThadhArI, vicitrahastAbharaNaH, vicitramAlAmaulimukuTaH kalyANakapravara vastraparihitaH kalyANakAvaramAlyAnulepanadharo masvaravondiH pralambavanamAladharo divyena varNagandhAdinA dazadizaH udyotayan prabhAsayan 'se NaM tattha' sa khalu dharaNastatra -uparyuktasthAneSu 'cauyAlIsAe bhavaNAvAsasayasAhassANaM' catuzcatvAriMzato bhavanAvAsazatasahasrANAm, catuzcatvAriMzallakSa bhavanAvAsAnAm, 'tAyattIsAe tAyattIsagANaM' trayastriMzatastrAyastriMzakAnAm 'cauNhaM logapAlaNaM' caturNAm lokapAlAnAm 'chaNhaM aggama hisINaM' paNNAm agramahipINAm 'saparivArANaM' saparivArANAm, 'tiNha parisANaM' tisRNAm parpadAm, 'sattaNhaM aNiyANaM' saptAnAm anIkAnAm, 'sattahaM aNiyAhivaINaM' saptAnAm anIkAdhipatInAm 'caundhI. sAe AyarakkhadevasAhastINaM' caturvigateH AtmarakSaka devasAhasrINAma, 'annesica vahaNaM' anyepAJca bahUnAm 'dAhillANaM' dAkSiNAtyAnAm 'nAgakumArANaM' stalabdha hotI haiN| aMgada kuDala tathA gaNDasthala ko marpaNa karane vAle karNapITha nAmaka AbhUpaNa kA dhAraka hai| usake hAthoM meM adbhuta AbharaNa hote haiN| adbhuta mAlAyukta mukuTa ko dhAraNa karatA hai| kalyANaparI uttama vastra pahanatA hai / kalyANa kArI aura atIva uttama mAlA evaM anulepana ko dhAraNa karatA hai / usakA deha dedIpyamAna hotA hai / lambI vana mAlA se zobhita hotA hai / divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita aura prakAzita karatA hai / dhahaNendra vahAM cavAlIsa lAkha bhavanAvAsoM kA, chaha hajAra sAmAnika devoM kA, tetIsa trAstriMzaka devoM kA, cAra lokapAloM kA, chaha saparivAra agramahiSiyoM kA, tIna prakAra kI pariSadoM kA sAta anIko kA, sAta anIkAdhipatiyoM kA, cauvIsa hajAra AtmarakSaka devoM kA tathA anya bahuta-se dAkSiNAtya nAgakumAra devoM tathA deviyoM kA adhipatitva, kaNapITha nAmanA AbhUSaNanA dhAraka che. temanA hAthamAM abhuta AbharaNa hoya che. teo adabhuta mAlAyukta mugaTane dhAraNa kare che. kalyANakArI uttama vastra pahere che kalyANakArI, ane atI uttamamAlA temaja anupana ne dhAraNakare che. temanA deha dedIpyamAna hoya che. lAMbI vanamAlAthI zezita hoya che. divyavarNa, gadha AdithI daze dizAo ne udyotita ane prakAzita kare che. dhara ndra tyA sumAlIsa lAkha bhavanA vAsenA, cha hajAra sAmAnika denA, tetrIsa trAyastri zakadenA, cAra lokapAlenA, cha saparivAra agramahiSIyAnA, traNa prakAranI pariSadanA, sAta anIkenA, sAta anIkAdhipatinA. vIsahajAra AtmarakSaka denA tathA anya ghaNA badhA dakSiNAtya nAgakumAra de tathA Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.19 nAgakumAradevAnAM sthAnAni 757 nAgakumArANAm 'devANaya' devINaya' devAnAJca devInAJca 'AhebaccaM porevaccaM kuvyamANe viharai' Adhipatyam paurapatyam kurvan viharati, ayottaradivAsinAM nAgakumArANAM sthAnAdikaM prarUpayati-'kahiNaM maMte ! uttarillANaM NAgakumArANa' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze, auttarAhANAm uttaradigyAsinAra nAgadhArANAm devANaM' 'devAnAm 'pajattApajatANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni prajJaptAni ? tadeva prakArAntareNa pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! uttarillA nAgakumAga devA-parivasaMti' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze auttarAhAH unaradigyAsino nAgakumArA devAH parivasanti ? bhagavAn utarayati-'goyamA !' he gautama ! 'jaMbUddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'saMdarassa-paccayassa' mandarastha-meroH, parvatasya ,uttareNaM' uttareNa, uttaradigbhAge 'imIse raya. NappabhAe puDhavIe' asyAH ratnapramAyAH pRthivyAH 'asIuttarajoyaNasa yasahassa vAhallAe' azItimahasrocarayojanazatasahastra gahalyAyA:-azI tisahasrAdhikalakSayojanavistarAyAH 'uvari' upari, u bhAge 'egaM joyaNasahassaM ogAhittA' eka yojanasahanam avagAva-pravizya, 'heTAcegaM joyaNasahassaM pajjittA' adhaagresara karatA he / ___ atra uttaradizA ke lAgakumAroM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai| zrI gautama svAmI prazna karate haiM-he bhagavan ! uttaradizA ke paryApta aura aparyApta nAgakumAra dene ke sthAna kahA~ haiM ? prakArAntara se phira pUchate haiM-he bhagavan ! uttara dizA ke nAgakumAra kisa pradeza meM nivAsa karate haiM ? bhagavAn ne uttara diyA-he gautama ! jambUdropa nAmaka dvIpa meM, meruparvata se uttara meM, eka lAkha assI hajAra yojana moTI isa ratnaprabhA pRthvI ke Upara aura nIce ke eka-eka hajAra yojana bhAga ko choDa kara madhya ke eka lAkha aThahattara hajAra yojana ke pradeza meM uttara devInA adhipatitva. agresara tvanA kare che. have uttara dizAnA nAgakumAranA sthAna AdinI prarUpaNa karAya che. zrI gautamasvAmI prazna kare che he bhagavan uttaradizAnA paryApta ane apama nAgakumAra devanA sthAna kyA che ? arthAt -he bhagavana mAM uttaradizAnA nAgakumAra de kayA pradezamAM nivAsa kare che? zrI bhagavAne uttara Apya-he gautama ! jambudvIpa nAmaka dvIpanA merU parvatathI uttaramA ekalAkha ramI hajAra yojana meTI A ratnaprabhA pRthvInA Upara ane nIcenA eka eka hajAra jana. bhAgane cheDIne vacalA eka Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 prazArpanAstre caikaM yona sahasra varjayitvA 'majjhe aTTahuttare joyaNasahasse" madhye apTasaptati sahasrottare yojanazata mahasre-aSTasaptatisahasrAdhikalakSayojane "ettha NaM' atra khalu -uparyuktasthale 'uttarillANaM' auttarAhANAm-urattaradigvAsinAm 'nAgakumArANaM' nAgakumArANAm, 'devANaM' devAnAm 'cattAlIsaM bhavaNAvAsasayasahassA' catvAriMzada bhavanAvAsazatasahasrANi-catvAriMzallakSabhavanAvAsAH bhavaMtIti makkhAyaM' bhavanti ityakhyAtaM mayA mahavIreNa anyaizca tIrthakRdbhiH , 'te NaM-bhavaNA vAhiM vaTTA' tAni khalu-upayuktAni bhavanAni, vahirbhAge vRttAni-vartulAni 'semaM jahA dAhillANaM jAva viharaMti' zepaM yathA dAkSiNAtyAnAm nAgakumArANAM pratipAditam tathaivIttarAhANAmapi pratipAdanIyam, tathA ca yAvat-antaH-madhyabhAge, caturasrANi-caturasrAkArANi, adhobhAge puSkarakaNikAsaMsthAnasaMsthitAni utkIrNAntaravipula-gambhIrakhAtaparikhANi prAkArAhAlakakapATatoraNa pratidvAradezamAgAni, yantrazataghnImuzalamusaNDIparivAritAni ayodhyAni sadA jayAni sadA. guptAni aSTacatvAriMzat-koSTakaracitAni, aSTacatvAriMzatkRtavanamAlAni kSemANi zivAni kiGkarAmaradaNDoparakSitAni liptopaliptamahitAni gozIrSasarasaraktadizA ke nAgakumAra devoM ke cAlIsa lAkha bhavanAvAsa haiM, aisA maiMne tathA anya sabhI tIrthakaroM ne kahA hai| ve bhavana bAhara se vartulAkAra haiM, ityAdi varNana dakSiNI nAgakumAroM ke bhavanoM ke samAna hI samajha lenA caahie| yathA-ve madhya bhAga meM caukora haiM, nIce puSkara kI kaNikA ke AkAra ke haiM / vizAla aura gaMbhIra khAiyoM aura parikhAoM se yukta haiM tathA prAkAroM, adyAlakoM. kapAToM, toraNoM evaM pratidvAroM se suzobhita haiM / yatroM, zatanniyoM, muzaloM tathA musaNDI nAmaka zastroM se sajjita haiM / zatruoM dvArA ayodhya, sadA jayazIla aura surakSita haiM / aDatAlIsa koThoM aura aDatAlIsa vanamAlAoM se yukta haiM / upadrava rahita. maMgalamaya tathA kiMkara devoM ke daMDoM se rakSita lAkha azotera hajAra jana pradezamAM uttara dizAnA nAgakumAra devonA cAlIsa lAkha bhavanAvAsa che ema meM temaja anya badhAja tIrthakaree kahyuM che. te bhavano bahArathI vartulAkAra che ItyAdi varNana dakSiNI nAgakumAronA bhavanonA samAnaja samajI levuM joIe, jema ke-te madhya bhAgamAM rasa che. nIce kamaLanI kaNikAnA AkAranA che. vizAla ane gaMbhIra khAI ane pariNAothI yukta che tathA prAkAre, aTTAlako, kapATa teraNo temaja pratidvArathI suzobhita che ya 2, zatanI mule tathA musaMDhI nAmaka zastrathI sajijata che. zatruo dvArA adhya, sadA yazIla ane surakSita che, aDatAlIsa koThA ane aDatAlIsa vanamALAothI yukta che. upadravarahita, maMgalamaya Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 su.19 nAgakumaradevAnAM sthAnAni candanadardaradattapazcAGgulilAni upacitacandanakalazAni candanaghaTasukRtatoraNapratidvAradezabhAgAni, AsaktotsitavipulavRttavyAghAritapazcamAtyadAmakalApAni paJcavarNasarasasurabhimuktapuSpapuJjopacArakalitAni ityAdi samuccaya bhavanapati bhavanavAsavizeSaNaviziSTAni santi, atra khalu auttarAhANAm nAgakumArANAM devAnAm paryAptAparyAptAnAm sthAnAni prajJaptAni, triSvapi-svasthanopapAtasamudghAta. lakSaNeSu lokasya asaMkhyeyatamo bhAgo vaktavyaH, atra khalu uttaradigravAsino nAgakumArA devAH parivasanti, te cApi mahaddhikAH, mahAyazasaH mahAbalAH, mahAnubhAgAH, mahAsaukhyAH santo divyena varNagandhAdinA dazadizaH udyotayantaH, haiM / lipe-pute rahane ke kAraNa prazasta haiN| unameM gozIrSa evaM sarasa lAla candana ke aise hAthe lage haiM jinameM pAMcoM uMgaliyAM ucharI haiN| mAMgalika kalazoM se suzobhita haiM / unake pratihAra deza meM candanaghaToM ke sundara toraNa bane hue haiN| Upara se nIce taka vizAla aura golAkAra mAlyadAmoM ke samUha suzobhita haiM / pAMca varNa ke sarasa aura sugaMdhita puSpa vahAM vikhare rahate haiM, ityAdi sAmAnya bhavanavAsI devoM ke bhavanoM ke varNana ke samAna varNana yahAM bhI samajha lenA cAhie, yAvat ve abhirUpa evaM pratirUpa haiM / uttarIya paryApta aura aparyApta nAgakumAra devoM ke ye sthAna-svasthAna, upapAta aura samudaghAta kI apekSA se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiN| ina sthAnoM meM uttarIya nAgakumAra deva nivAsa karate haiN| ve deva maharddhika, mahAyutika, mahAyaza, mahArala, mahAnubhAga aura tathA kikara devonA daMDa thI rakSita che. li pela ghUMpela hevAnA kAraNe prazasta che, temAM gorocana temaja sarasa lAla candananA evA thApA lAgyA che ke jemAM pAMce AMgaLIo paDI rahI hoya che. mAMgalika kalazathI suzobhita che. temanA dareka dvAradezamAM candana ghaDAnA sundara teraNa banelAM hoya che. uparathI nIce sudhI vizALa ane goLAkAra kulahAranA samUha zebhirahyA hoya che. pAMca varNanA sarasa ane suga dhita puSpa tyAM verAyelA rahe che. ItyAdi sAmAnya bhavanavAsI denA bhavananA varNananA samAna varNana AhIM paNa samajIlevuM joIe, teo abhirUpa ane ane pratirUpa che. uttarIya paryApta ane aparyApta nAgakumAra devenA A sthAna-svasthAna upapAta ane samuddaghAtanI apekSAthI lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM che. A sthAnamA uttarIya nAgakumAradeva nivAsa kare che. te deve samRddhimAna, mahAghati mAna mahAyaza, mahAbala, mahAnubhAga, ane mahAna sukhathI saMpanna che. pitAnA Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 760 prajJApanAsUtre prabhAsayanta sveSAM sveSAM bhavanAvAsAdInAm AdhipatyaM paurapatyam kurvantaH pAlayantaH nipuNagAtrakai mahatAhatanATyagIta vAdita tantrItalatAlachuTitadhanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti, arthottarAha nAgakumArendra bhUtAnandaM varNayati - 'bhUyANaMde ettha nAgakumAriMde' atra khalu - uparyukta sthAneSu bhUtAnando - nAma nAgakumArendraH 'nAgakumArarAyA' nAgakumArarAjA ' parivasa' parivasati, sa ca bhUtAnando'pi 'mahiDDie jAtra pabhAsemANe' maharddhiko yAvat mahAdyutikaH, mahA yazAH, mahAbalaH, mahAnubhAgaH, mahAsaukhyaH, hAravirAjitavakSAH, kaTakatuTitastambhitajaH aGgadakuNDalasRSTagaNDastala karNapIThadhArI, vicitrahastAbharaNaH, vicitramAlAmaulimukuTaH, kalyANakAvaravastra parihitaH, kalyANakapravaramAlyAnulepanadharaH bhAsvaravondiH pralamvanamAlAdharo divyena varNagandhAdinA dazadiza mahAn sukha se sampanna haiM / apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita evaM prakAzita karate hue tathA apane-apane bhavanAvAsa kA adhipatya tathA agresara karate hue rahate haiM / ve nATya, gIta tathA vINA, talatAla, truTita, hRdaMga Adi kI madhura dhvani ke sAtha divya bhogopabhogoM ko bhogate hue vihAra karate haiM / 3 aba uttara dizA ke nAgakumArendra bhUtAnanda kA varNana kiyA jAtA hai / ina sthAnoM meM bhUtAnanda nAmaka nAgakumArendra evaM nAgakumAroM kA rAjA nivAsa karatA hai / bhUtAnanda indra bhI mahAna Rddhi kA dhAraka hai yAvat mahAdyuti, mahAzaya, mahAbala, mahAnubhAga aura mahAsukha hai / usakA vakSasthala hAra se suzobhita rahatA hai / bhujAeM kaTakoM aura truTina se stabdha rahatI haiN| vaha aMgada, kuMDala evaM karNapITha kA dhAraka usake hAthoM meM adbhuta abhUSaNa hote haiM / mukuTa citra-vicitra divya varNa, gadha AdithI daze dizAone udyotita temaja prakAzita karatA tathA pAta peAtAnA bhavanAvAseAnu Adhipatya tathA agresattva karatA chatAM rahe che. tetheo nATya, gIta tathA vINA, tasa, tAsa, truTita, sRDaMga mAhinA bhadhura vanI nA zravaNu sAthe divya bhAgeApabhAgAne bhAgavatA rahine vhiAra karatA rahe che. have uttaradizAnA nAgakumArendra bhUtAnandanuM varNana karAya che. AsthAsthAnemA bhUtAnantra nAmanA nAgakumArendra temaja nAgakumA2ezanA rAjA nivAsa kare che. bhUtAnanda Indra paNa mahAn samRddhinA dhAraka che. cAvat mahAdhuti, mahAyaza, mahAkhala, mahAnubhAga ane mahAsukhI che. temanA vakSasthaLa hArathI suzobhita rahe che. bhujAe kaTakA ane truTita thI stabdha rahe che. te aMgada, kuMDala temaja kaIpInA dhAraka che, temanA hAtheAmAM, adbhuta AbhUSaNa hAya che. Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA vi. pada 2 sU.19 nAgakumAradevAnAM sthAnAni 761 udyotayan prabhAgayan 'se NaM' sa khalu bhUtAnando nAgakumArendraH 'tattha cattAlIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM jAva' tatra uparyukta sthAneSu catvAriMzato bhavanAvAsazatasahasrANAm catvArizallakSabhavanAvAsAnAm yAvat-paNNAM sAmAnikasAhastrINAm trayastriMzatastrAyastriMzakAnAs caturNA lokapAlAnAm, paNNAm agramahipINAm saparivArANAm tisRNAm parpadAm, saptAnAm anIkAnAm, saptAnAm anIkAdhipatInAm caturvizateH AtmarakSakadevasAhasrINAm, anyeSAM ca vahUnAm auttarAhANAM nAgakumArANAm devAnAm ca devInAJca Ahebacca-jAva viharai' Adhipatyam yAvat paurapatyam kurvan viharati / mUlam-kahi NaM bhaMte! suvaSNakumArANaM devANaM pajjattA. pajjattANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM saMte! suvaNNakumArA devA mAlA se maMDita hai / vaha kalyANakArI uttama vastra pahanatA hai / kalyANakArI evaM uttama mAlA tathA anulepana ko dhAraNa karatA hai| usakA zarIra dedIpyamAna hai| lambI vanamAlA kA dhAraka hai / apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita evaM prabhAsita karatA rahatA hai| yaha bhUtAnanda nAmaka nAgakumArendra cAlIsa lAkha bhavanAvAmoM kA chaha hajAra sAmAnika devoM kA, tetIsa trAyastriMza devoM kA, cAra lokapAloM kA, chaha saparivAra agramahiSiyoM kA, tIna prakAra kI paripadoM kA, sAta anIkoM kA, sAta anIkAdhipatiyoM kA, cauvIsa hajAra AtmarakSaka devoM kA, tathA anya bahuta se untaradizA ke nivAsI devoM aura deviyoM kA adhipatitva evaM agresaratva karatA huA nivAsa hai| mugaTa citra vicitra mAlAothI ma Dita hoya che. te kalyANakArI uttama vastra pahere che. kalyANakArI temaja uttama mAlA tathA anulapanane dhAraNa karatA rahe che. temanA zarIra dedIpyamAna che teo lAMbI vanamAlAne dhAraNa kare che. pitAnA divya varNaga dha AdithI daze dizAone udyotita temaja prabhAsita karatA rahe che A bhUtAnanda nAmanA nAgakumArendra cAlIsa lAkha bhavanAvA. sonA, cha hajAra sAmAnika denA tetrIza trAyastri za devonA, cAra lekapolenA, cha saparivAra amahiSiAnA, traNa prakAranI pariSadanA, sAta anIkenA, sAta anIkAdhipatinA, vIsa hajAra AtmarakSaka devAnA tathA anya ghaNA badhA uttara dizAnA nivAsI de temaja deviyenA adhipatitva temaja - saratva karatA rahine nivAsa kare che, H0 96 Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 762 prajJApanAsUtre parivasaMti ? goyasA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe jAva ettha NaM suvaNakumArANaM devANaM bAvantari bhavaNAvAsa saya sahassA. bhavatIti makkhAyaM, teNaM bhavaNA bAhiM vahA jAva paDirUvA tattha NaM suvaNNakumArANaM devANaM pajattApajattANaM ThANA paNNattA, jAva tisu vi logassa asaMkhejaibhAge, tattha NaM bahave suvaNNakumArA devA parivasaMti, mahaTTIyA sesaM jahA ohiyANaM jAva viharati, veNudeve veNudAlI ya ittha duve suvaNNakumAriMdA suvaNNakumArarAyANo parivasaMti, mahaDDiyA jAva viharaMti, kahi NaM bhaMte! dAhiNillANaM suvaNNakumArANaM pajattApajattANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte! dAhiNillA suvaNNakumArA devA parivasaMti ? goyamA ! isIse jAtra majjhe aTTahuttare joyaNasayasahasse ettha NaM dAhiNillANaM suvaNNakumArANaM aTThattIsaM bhavaNAbAsasaya sahassA bhavatIti nakkhAyaM, te NaM bhavaNA bAhiM vahA jAva paDivA, ettha NaM dAhiNillANaM suvaNNakumArANaM pajatApajjattANaM ThANA paNNattA, tisu vi logassa asaMkhejar3abhAge, ettha NaM bahave suvaNNakumArA devA parivasaMti, veNudeve ya ittha suvaSNakumAriMde suvaNakumArarAyA parivasai, sesaM jahA nAgakumArANaM, kahi NaM bhaMte ! uttarillANaM suvaNakumArANaM devANaM pajjantApajjattAnaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte! uttarillA suvaNNakumArA devA parivasaMti ? goyamA ! isIse rayaNappabhAe jAva ettha NaM uttarillANaM suvaNNakumArANaM cauttIsaM bhavaNA vAsasaya sahassA bhavatIti makkhAyaM, te NaM bhavaNA jAva ettha NaM bahave uttarillA suvaNNakumArA devA parivasaMti mahaDDiyA jAva viharaMti, veNudAlI ittha suvaSNakumAriMde suvaNNakumAra rAyA parivasai mahiDIe sesaM jahA nAgakumArANaM, evaM jahA Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.20 suvarNakumAradevAnAM sthAnAni 763 suvaNNakumArANaM vatsavvayA aNiyA tahA sesANa vica udasaNhaM * iMdANaM bhANiyavvA, navaraM avagaNANattaM iMdaNANataM, vaNNaNANattaM parihANaNANattaM ca, imAhi gAhAhi aNugaMta-causaTiM asurANaM culasIiM ceva hoMti nAgANaM / bAvattari suvaNNe vAukumArANa channa uI / / 130 // dIva disA udahINaM vijjukumAriMda thaNiyamaggINaM / chaNhaMpi juyalayANaM bAvattarimo sayasahassA // 131 // cautIsA cauyAlA aTTatIsaM ca syshslaaii| pannA caMttAlIsA dAhiNao iMti bhavaNAI // 132 // tIsA cattAlIsA cautIsaM ceva sayasahassAI / chAyAlA chattIlA uttarI huMti bhavaNAI // 133 // causaTI saTTI khalu chacca sahassAiM asuravajjANaM / sAmANiyA u ee caugguNA AyarakkhA u||134|| camare dharaNe taha veNudeve harikaMte aggisIhe y| punne jalakaMte yA amiyavilambe ya ghose ya // 135 // bali bhUyANaMde veNudAli harissahe aggisANava visitte| jalapaha taha'miyavAhaNe pabhaMjaNe ya mahAghose // 136 // uttarillANaM jAva viharaMti kAlA asurakumArA nAgA udahI ya paMDurA do vi / varakane nihasagorA huMti suvaNNA disA thaNiyA // 137 // uttattakaNagavannA vijjU aggI ya hoMti dIvA y| sAmA piyaMgu vaNNA bAukumArA suNeyavvA // 138 // asuresu hati rattA siliMdhapupphappabhA ya naagudhii| AsAsagavasaNadharA hoti suvaNNA disA thnniyaa||139|| nIlANurAgavasaNA vijjU aggI ya haMti dIvA ya / saMjhANurAgavasaNA bAukumArA muNeyavvA ||140||suu0 20 // Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '764 prazApanAstra __ chAyA-kutra khalu bhadanta ! suvarNakumArANAm devAnAM paryAptAparyAptAnAm sthAnAni prajJaptAni 1 kutra khalu bhadanta ! suvarNakumArAH devAH parivasanti ? gautama ! asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH yAvat atra khalu muvarNakumArANAm devAnAM dvAsaptatirbhavanAvAsazatasahasrANi bhavanti ityAkhyAnam tAni khalu bhavanAni vahivRttAni, yAvat pratirUpANi, tatra khalu suvarNakumArANAm devAnAM paryAptAparyAptakAnAm sthAnAni prajJaplAni, yAvat triSNapi lokasya asaMkhyeyabhAgaH, tatra khala bahavaH suvarNakumArAH devAH parivasanti, mahaddhikAH, zepaM yathA audhikAnAm ___ zabdArtha-(kahi NaM bhaMte ! suvaNNakumArANaM devANaM pajattApajjattANaM ThANA paNNattA ?).he bhagavan ! paryApta aura aparyApta suparNakumAra devoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? (kahi Na saMte ! suvaNNakumArA devA parivasaMti ?) he bhagavan ! suparNakumAra deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA !) he gautama ! (imIse rayaNappabhAe puDhavIe) isa ratnaprabhA pRthvI ke (jAva) yAvat (ettha NaM) yahAM (suvaSNakumArANaM devANa) suparNakumAra devoM ke (bAvattari) vahattara (bhavaNAvAsasayasahassA) lAkha bhavana (bhavaMtIti bhakkhAyaM) haiM, aisA kahA hai (te NaM bhavaNA) ve bhavana (bAhiM) bAhara se (vaTA) gola (jAva) yAvat (paDirUvA) pratirUpa -atIva sundara (tattha NaM suvaNNakumArANaM devANaM pajattApajjattANaM) vahAM paryApta tathA aparyApta suparNakumAra devoM ke (ThANA) sthAna (paNNattA) kahe haiM (jAva) yAvat (tisu vi) tInoM apekSAoM se (logassa) loka ke (asaMkhejjailAge) asaMkhyAtaveM bhAga meM (tattha NaM) vahAM (ghahave) hAtha-(kahi NaM bhaMte / suvaNNakumArANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ?) hai sAvan ! yati mana paryApta supA bhAra honA sthAna 4yA 4aa che. (kahi NaM bhaMte / suvaNNakumArA devA parivasati ?) u magavan / supamA2 he 4yAM nivAsa 42 cha. (goyamA / ) 3 gautama ! (imIse rayaNappabhAe puDhavIe) 2 // 2namA pRthvInA (jAva) yAvat (etthaNa) mADI (suvaNNakumArANaM devANaM) su bhA2 hevona (vAyattari) mAta2 (bhavaNAvAsasayasahassA) atm sapana (mavaMtIti makkhAya) cha. ma 4dhu che. (te NaM bhavaNA) te sapanA (bAhiM) 572thI (vaTTA) gaNa (jAva) yAvat (paDirUvA) prati35matIva sun42 (tattha NaM suvaNNakumArANaM devANaM pajjattApajjattANaM) tyA payAta tathA aparyApta suvarSa bhA2 vAnA (ThANA) sthAna (paNNattA) sai . (jAva) yAvat (tisuvi) traNe apekSAmAthI (logassa) sonA (asaMkhejjaibhAge) masayAtamA lAmA (tatthaNaM) tyAM (bahave) gha (supaNNakumArA devA) suvarNabhAra Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.20 suvarNakumAradevAnAM sthAnAni 765 yAvad viharanti, veNudevo, veNudAlizca atra dvau suvarNakumArendrau suvarNakumArarAjAnau parivasataH, mahardikI yApad viharatiH, kutra khalu bhadanta ! dAkSiNAtyAnAm suvarNakumArANAm paryAptA paryAptAnAm sthAnAni prajJaptAni ? kuna khalu bhadanta ! dakSiNAtyAH suvarNakumAgaH devAH parivAnti ? gautama ! azyA yAvat madhye aSTa sapratisahasrottare yojanazanasa sTe, atra khalu dAkSiNAtyAnAm suvarNakumArANAm vahuna (suvaNNakumArA devA) suparNakumAra deva (parivasaMti) basate haiM (mahiDiyA) mahAn Rddhi ke dhAraka (sesa) zeSa (jahA) yathA (ohiyANaM) sAmAnya bhavanapatiyoM kA (jAva viharaMti) yAvat vicarate haiM (veNudeve beguhAlI ya) veNudeva aura veNudAlI (ittha) yahAM (duve) do (suvaNNakumAriMdA suparNazumAroM ke indra (suvaNNakumArarAyANo) suparNakumAroM ke rAjA (parivati) vasate haiM (mahiDDiyA) mahardika (jAva) yAvat (ciharaMti) vicarate haiM / __(kahi NaM maMte ! dAhijillANaM suvaNNakumArANaM pajattApajattANaM ThANA paNNatA ?) he bhagavan ! paryApta tathA aparyApta dAkSiNAtya suparNakumAroM ke sthAna kahIM kahe haiM ? (kahi NaM saMte ! dAhiNillA suvaNNakumArA deyA parivasaMti ?) he bhagavan dakSiNa dizA ke suparNakumAra deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA !) hai gautama ! (imIse) isa (jAva) yAvat (maDo) madhya meM (aTThahattare jAyaNasayasahasse) eka lAkha aThahattara hajAra yojaloM meM (etyaNaM) yahA~ (dAhiNillANaM) dakSiNa dizA ke (suvaNa kumArANaM) suparNa kumAroM ke (attIsaM) aDatIsa heva (parimaMti) se che (mahiDhiyA) mahAn dvanA pA24 (sema) zeSa (jahA) yathA (ohiyANaM) saya savanapatiyonA (jAva viharaMti) yAvat viyare cha (veNudeve gudAlI) he| mane velI (ittha) mADI (duve) ye (suvaNNakumAridA) suvarNa mAnA ndra (suvaNNakumArarAyANo) suvarNabhAzanA 20 // (parivasaMti) se che (mahiiDhiyA) maddhi' (jAva) yAvat (piharaMti) viyare cha. (kAha NaM bhaMte / dAhiNillANaM suvaNNakumAraNaM pajjattopajjattANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavana ! paryApta tathA aparyApta dAkSiNAtya suvarNakumAronA sthAna kayAM 4i cha ? (kahiNaM bhaMte ! dAhiNillA subaNNakumArA devA parivasaMti ?) sAyan ! kSiy hizAnA suvarNa zubhA2 3 4 nivAsa 42 cha ? (goyamA) gautama / (imIse) // (jAva) yAvat (majhe) madhyamA (ahuttare joyaNasayasahasse) me ety 254yotera 7012 yonamA (etthaNaM) mAu (dAhiNillANa) kSiya zAnA (suvaNNakumArANaM) suvarNabhAvanA (aTTattIsa) 25trIsa (bhavaNAvAsa Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 766 prazApanAsUtre aSTatriMzad bhavanAvAsazatasahasrANi bhavanti ityAkhyAtaM, tAni khalu bhavanAni vahirvRttAni yAvat pratirUpANi, atra khalu dAkSiNAtyAnAM suvarNakumArANAm paryAptAparyAptAnAm sthAnAni prajJaptAni, tripyapi lokasya asaMkhyeyabhAgaH, atra khalu bahavaH suvarNakumArA devAH parivasanti, veNudevazcAtra suvarNakumArendraH, suvarNakumArarAjaH parivasati. zepaM yathA nAgakumArANAm kutra khalu bhadanta ! auttarA hANAm suvarNakumArANAm devAnAm paryAptA paryAptakAnAm sthAnAni prajJaptAni ? kutra (bhavaNAvAsasayasassA) lAkha bhavana (bhavaMtIti makkhAyaM) haiM, aisA kahA hai (te NaM bhavaNA) ve bhavana (vAhiM vaTTA) bAhara se gola (jAva paDikhvA) yAvat pratirUpa haiM (ettha NaM) yahAM (dAhiNillANaM) dakSiNI (suvaNNakumArANaM) suparNakumAroM ke (pajjattApajjattANaM) paryAptoM aura aparyAptoM ke (ThANA) sthAna (paNNattA) kahe haiM (tisu vi) tInoM apekSAoM se (logassa) loka ke (asaMkhejjaibhAge) asaMkhyAtaveM bhAga meM (ettha Na) yahAM (vahave) bahuta (suvaNNakumArA devA) suparNakumAra deva (parivasaMti) vasate haiM (veNudeve ya) veNudeva (ittha) yahAM (suvaNNakumAriMde) suparNakumArendra (suvaNNakumAra rAyA) suparNakumAra rAjA (parivasai) vasatA hai (sesa) zeSa (jahA) jaise (nAgakumArANaM) nAgakumAroM kA ___ (kahi NaM bhaMte! uttarillANaM suvaNNakumArANaM devANaM pajjattA pajjattANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavan ! uttara dizA ke paryApta aura aparyApta suparNakumAra devoM ke sthAna kahAM kahe haiM ?) (kahi NaM bhaMte ! sayasahassA) ann lavana (bhavaMtIti makkhAya) che sema 4yu cha (te NaM bhavaNA) te sapanA (vAhiM vaTTA) mAthI go (jAva paDirUvA) yAvat prati35 cha (ettha gaM) mADi (dAhiNillANa) dakSiNI (suvaNNakumArANa) su mArAnA (pajjattApajjattANaM) paryAta bhane 255ryAptAnA (ThANA) sthAna (paNNattA) 4i che (tisu vi) tro apekSAmAthI (logassa) sonA (asaMkhejaibhAge) asabhyAtamA sAmA (etthaNaM) mADI (bahave) gha! (suvaNNakumArA devA) suvarNa bhA2 / (parivamaMti) se che (veNudeveya) vAzuheva (ittha) mADI (suvaNNakumAriMdA) suvarNasumArendra (suvaNNakumAra rAyA) suparNamA2 2an (parivasai) pase che (sesa) zeSa 4thana (jahA) yathA (nAgakumArANaM) nAgabhAnA (kahi NaM bhaMte / uttarillANaM suvaNNakumArANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ?) sAvan tta2 hizAnAM pati mana aparyApta suvarNa bhAra hevAna sthAna 4yAM ghai cha 1 (kahi NaM bhaMte ! uttarillA supaNNakumArA devA Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.20 suvarNakumAradevAnAM sthAnAni 767 khalu bhadanta ! auttarAhAH suvarNakumArA devAH parivasanti ? gautama ! asyA ratna prabhAyAH yAvat atra khalu auttarAhANAm suvarNakumArANAm catustriMzad bhavanAvAsazatasahasrANi bhavanti ityAkhyAtam, tAni khalu bhavanAni yAvat atra khala bahavaH auttarAhAH suvarNakumArAH devAH parivasanti, mahaddhikAH yAvad viharanti, veNudAlizcAtra suvarNakumArendraH suvarNakumArarAjaH parivasati, maharddhikaH zepaM yathA nAgakumArANAm evaM yathA muvarNakumArANAm vaktavyatA bhaNitA tathA zeSANAmapi uttarillA suvaNNakumArA devA parivasaMti ?) he bhagavan ! uttaradizA ke suparNakumAra deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA !) he gautama ! (imIse) isa (rayaNappabhAe) ratnaprabhA ke (jAva) yAvat (patthaNaM) yahAM (uttarillANaM) uttara dizA ke (suvaSNakumArANaM) suparNakumAroM ke (cautIsaM bhavaNAvAsasayasahassA) cautIsa lAgca bhavana (bhavaMtIti makkhAya) haiM, aise kahA hai (te NaM bhavaNA) ve bhavana (jAva) yAvat (etthaNaM) yahAM (bahave) bahuta (uttarillA) uttarIya (suvaNNakumArA devA) suparNakumAra deva (parivasaMti) nivAsa karate haiM (mahiDiyA) mahaIika (jAva) yAvat (viharaMti) vicarate haiM (veNudAlI) veNudAlI nAmaka (ettha) inameM (suvaNNakumAriMde) suparNakumAroM kA indra (suvaNNakumAra rAyA) suparNakumAroM kA rAjA (parivasai) nivAsa karatA hai (mahiDie) mahAn Rddhi kA dhAraka (sesaM jahA nAgakumArANaM) zepa jaise nAgakumAroM kA / (evaM) isa prakAra (jahA) jaisI (suvaNNakumArANaM) suparNakumAroM parivasaMti ?) hai sAvan / uttara dizAnA suvarNa bhAra heva 4yAM nivAsa 42 cha ? (goyamA / ) 3 gautama / (imIse) 24. (rayaNApabhAe) 2tnaprabhAna (jAva) yAvat (etthaNaM) gADI (uttarillANa) utta2 hizAna (mupaNNakumArANaM) suparNasubhAnA (cautIsaM bhavaNAvAsasayasahassA) yAtrIsa sAsa bhavana (bhavaMtIti makkhAyaM) che, mema 4ghu che (te NaM bhavaNA) te apne| (jAva) yAvatU (elthaNaM) mADi (bahave) ghara (uttarillA) uttarIya (suvaNNakumArA devA) suvarSa bhA2 heya (parikhasaMti) nivAsa 42 cha (mahaDDhayA) mada (jAva) yAvat (vidarati) viyare che (veNudAlI) yezudAsI nAma (ittha) tesomA (suvaNNakumAriMde) supAubhArAnA) (inde) chandra (suvaSNakumAra rAyA) su mArAnI Pun (paripasai) nivAsa 42 che. (mahiDDhie) mahAna RdvinA pA24 (sesaM jahA nAgakumArANaM) zeSa jevuM nAgakumAranuM kathana. (evaM) 2 // zate (jahA) ma (suvaNNakumArANaM) supazu bhAzanI (vattavyayA) Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 768 prajJApanAsUtre caturdazAnAm indrANAm bhaNitavyA, navaraM bhavananAnAtvam, indranAnAsam, varNanAnAtvam paridhAnanAnAtvam ca, AbhirgAthAbhiranugantavyam-catuppaSTirasurANAm, caturazItizcaiva bhavanti nAgAnAm / dvAsaptatiH suvarNe, vAyukumArANAm paNNavatiH // 130 // dvIpadizodadhInAm, vidyutkumArendrastanitAgnInAm / paNNAmapi yugalAnAm dvAsaptatiH zatasahasrANi // 131 // catusviMzat catuzcatvAriMzad kI (vattabdhayA) vaktavyatA (bhaNiyA) kahI (tahA) vaisI (sesANa vi caudasaNha iMdANaM) zeSa caudaha indroM kI bhI (bhANiyavvA) kahanI 'cAhie (navara) vizeSatA (bhavaNaNANattaM) bhavanoM kI bhinnatA (iMdaNANattaM) indroM kI bhinnatA (vaNNaNANattaM) raMgoM kI bhinnatA (parihANaNANataM) vepa kI bhinnatA (imAhiM) ina (gAhAhi) gAthAoM dvArA (aNugaMtavva) jAna lenA cAhie (causahi asurANaM) asurakumAroM ke causaTha lAkha (culasItaM ceca hoMti nAgANaM) nAgakumAroM ke caurAlI lAkha (vAyattari suraNe) suparNakumAroM ke vahattara lAkha (vAukumArANa channauI) vAyukumAroM ke chayAnave lAkha // 130 // (dIvadisAudahINaM) dvIpakumAroM, dizAkumAroM, uddhikumAroM ke (vijjukumAriMda thaNiyamaggINaM) vidyutkumAra, stanitakumAra evaM agnikumAra (chahaMpi jualANa) ina chahoM ke yugaloM ke (chAvattariyo sayasahassA) chahattara-chahattara lAkha bhavanAvAsa haiM // 13 // (cautIsA) cautIsa (cauyAlA) cavAlIsa (aTThatIsaM ca) aDatIsa par3hatavyatA (bhaNiyA) 4DI cha (tahA) tevI (seNANa vi caupasaNha iMdANaM) zeSa yauhe dronI 5 (mANiyabvA) 4vI nage (nabara) vizeSatA (bhavaNaNANatta) bhavanAnI bhinnatA (iMdaNANattaM) chandronI bhinnatA (vaNNaNANattaM) 2 gonI bhinnatA (parihANaNANatta) vepanI minnatA (imAhi) PAdhI (gAhAhiM) yA dvArA (aNugatavva) tI sevA naye. ___ (causaTThi asurANaM) yAsa sA. 21su27mAzanA (culasItaM ceva hoti nAgANa) namArAnA thArAsI are (vAvattari suvaNNe) sumArAnA mAMtara ra (vAukumArANa channaI) vAyumAsanA channu sAma // 130 // (dIva disA udahINa) bImArI, dizAmA2 ghisAzanA (vijjukumAridayaNIyamaggINa) vidhubhAra, stanitabhA2 tebha manamA2 (chaNhaM pi jualANa) 2 // chamenA yugasonA (chavattariyo sayasaharasA) cha tara chItaramA manApAsa cha. 131 // Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.20 suvarNakumAradevAnAM sthAnAni 769 aSTatriMzazca zatasahasrANi / paJcAzat catvAriMzat dakSiNato bhavanti bhavanAni // 132 // triMzat catvAriMzat, catustriMzat caiva zatasahasrANi paT catvAriMzat paTTatriMzat uttaratto bhavanti bhavanAni // 133 // catuppaSTiH SaSTiH khalu paT ca sahasrANi asura varjAnAm / sAmAnikAstu ete caturguNA AtmarakSAstu // 134 // camaro gharaNastathA veNudevo harikAntaH agnisiMha, pUrNa jalakAntathAmito vilambaca ghopazca // 135 // valirbhUtAnando veNudArhirissahaH agnimANako viziSTaH / jala(sayalahassAI ) lAkha (pUjA) pacAsa (cantAlIsA) cAlIsa lAkha (dAhio) dakSiNadizA meM (huti) haiM (bhavaNAI) bhavana // 132 // (tIsA) tIsa ( cAlIsA) cAlIsa (cautIsaM) cautIsa (ceva) aura ( sasassAI ) lAba ( chAyAlA) chayAlIsa (chattIsA) chattIsa (uttarao) uttara dizA meM (huti) haiM (avagAi ) bhavana // 133 // (causaTThI) causaTha (saTThI) sATha (khalu) nizcaya (chacca) chaha (sahassA) hajAra (asurabajjANa) asuroM ko choDakara (sAmANiA u ee) ye sAmAnika deva haiM (caugguNA AyarakkhA u) AtmarakSaka caugune haiM // 134 // ( camare) camara ( dharaNe dharaNa (taha) tathA ( veNudeve) veNudeva ( harikaMte) harikAnta ( aggisI he ya) agnisiMha (punne) pUrNa (jalakaMte ya) aura jalakAnta ( amiya) amita (vilambe ) vilamba (gha) aura (ghose ya) ghoSa // 135 // (cautIsA) tIsa (caNyAlA) yubhAtIsa (aTTatIsaM ) utrIsa (sayasahassAiM ) sAtha (pannA) panyAsa ( cattAlIsA ) yAsIsa dAma (dAhiNao) dakSiNa dizAmAM (huti) che (bhavaNAIM) bhavana // 132 // (tIsA) zrIsa ( cattAlIsA ) thAlIsa (cautIsaM) yAtrIsa (ceva ) ane (sayasahassAIM) sANa (chAyAlA) tAlIsa ( chattIsA) chatrIsa ( uttarao) uttara hizAmAM (huti) che (bhavaNAI ) lavana // 133 // (causaThThI) the|stth (saTThI) sATha ( khalu) nizcaya (chacca) che| (sahassAiM ) hara (asura vajjANaM) masurone choDIne (sAmANiAu ee) mA sAmAni deva che (caugguNA AyaraklAu) AtmarakSa4 yAra hai // 134 // (camare) abha2 (dharaNe) dha25 ( taha) tathA ( veNudeve) veludeva ( harikaMte) rAnta (aggisIhe ya) agnisiDa (punne) pUrya (jalakaMte ya) mane sAnta ( amiya ) abhita (vilambe ) visabhya (ya) ane (ghose ya) gheoSa // 135 // (bali) jasI (bhUyANaMde) lUtAnanda ( veNudAlI) veguhAlI (harissahe ) (rissa pra0 97 Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtre prabhastathA'mitavAhanaH prabhaJjanazca mahAghopaH // 136 / / auttarAhAH khalu yAvad viharanti / kRSNAH asurakumArAH, nAgAH udadhayazca pANDurA ubhaye'pi / varakanakanigharSagaurAH bhavanti suvarNAH dizaH stanitAH // 137 // uttaptakanakavarNA vidhuto'gnayazca bhavati dvIpAzca / zyAmAH priyaGguvarNAH vAyukumArAstu jJAtavyAH // 138 // asureSu bhavanti raktAni zilindhrapuSpaprabhANi ca nAgodadhiSu / azvAsyagavasanadharAH bhavanti suvarNAH dizaH stnitaaH|139| nIlAnurAgavasanAH vidyuto'gnayazca bhavanti dvIpAzca / sandhyAjurAgavasanAH vAyukumArAstu jJAtavyAH |suu020| (bali) balI (bhUyANade) bhUtAnanda (veNudAli) veNudAlI (harissahe) harissaha (aggimANava) agnimANava (visiDe) viziSTa (jalapaha) jalaprabha (taha'miyavAhaNe) tathA amita bAhana (pabhaMjaNe) prabhaMjana (ya) aura (mahAghose) mahAghoSa (uttarillANa) uttara dizA ke (jAva viharaMti) yAvat rahate haiM // 136 / / (kAlA asurakumArA) asurakumAra kRSNavarNa haiM (nAgA udahI ya paMDurA dovi) nAgakumAra aura uddhikumAra donoM zukla varNa haiM, (varakaNaganihalagorA) uttama svarNa kI rekhA ke samAna gauravarNa (huMti) hote haiM (suvaNa disAthaNiyA) suparNa, dizA aura stnitkumaar|137|| (uttattakaNagavannA) tape hue sone jaise varNa vAle (vijjU aggI ya hoti dIvA ya) vidyutkumAra, agnikumAra aura DIpakumAra hote haiM (sAmA piyaMguvaNNA) zyAma priyaMgu varNa ke (vAukumArA) vAyukumAra (muNeyavA) jAnane cAhie // 138 // ____ (asuresu huMti rattA) asurakumAroM ke vastra lAla hote haiM (siliMdha (aggimANava) nibhAnava (visiTTe) viziSTa (jalappa) saprana (taha amiya vAhaNe) tathA mamita pAuna (pabhaMjaNe) amana (ya) mane (mahAghose) bha31dhauSa (uttarillANa) uttara dizA (jAva viharaMti) yAvat 2he te // 13 // (kAlA asurakumArA) asuramA2 varNana cha (nAga udahIya paMDurA dovi) nAgabhA2 2mare adhibhAra bhanne saTe va nA che (varakaNaganihasagorA) uttama paNu nI rebhAnA samAna gauravaNu (huti) DAya cha (suvaNNA disA thaNiyA) suvarNakumAra, dizAkumAra ane svanitakumAra 13chA ___(uttattakaNagavannA) tapesA sonA s2|| 21 // (vijjU aggIya hoti dIvA ya) vidhusumAra, manibhA2 mane dIpAbhAra DAya cha (sAmApiyaMguvaNNA) zyAma priya zu panA (vAukumArA) vAyubhAra (muNeyavvA) ayan naye // 138 // ___ (asuresu huti rattA) masurabhArAnA patra sAdAya cha (siliMdha pupphApa Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 771 prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU 20 suvarNa kumAradevAnAM sthAnAni TIkA-atha suvarNakumArANAM paryAptAparyAptAnAm svasthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahi NaM bhaMte ! suvaNNakumArANaM devANaM' he bhadanta ! kutra khalukasmin pradeze,' suvarNakumArANAm devAnAm 'pajjattApajjattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-sthityapekSayA svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi ? tadeva prakArAntareNa pRcchati 'kahiNaM bhaMte ! suvaNNakumArA devA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze, suvarNakumArA devAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA !' he gautama ! 'imI se rayaNappabhAe puDhavIe' asyAH puSphalpanA va nAgudahI) nAgakumAroM aura uddhikumAroM ke zilindhra puSpa ke samAna nIle (AsAsagavasaNadharA) azva ke sukha ke phena ke samAna-zveta vastroM ke dhAraka haiM (suvaNNA disA thaNiyA) suparNakumAra dizAkumAra aura stalitakumAra // 139 // _ (nIlANurAgavasaNA) nIle raMga ke vastra vAle (vijjU aggI ya huti dIvA ya) vidyutkumAra, agnijhumAra aura dvIpakumAra hote haiM / (saMjhANurAga vasaNA) saMdhyA kI lAlimA jaise vastra vAle (vAukumArA) vAyukumAra (luNeyavyA) jAlanA cAhie // 140 // TIkArtha-aba paryApta aura aparyApta suvarNakumAroM kI prarUpaNA kI jAtI hai-zrI gautama svAmI prazna karate haiM-he bhagavan ! paryApta tathA aparyApta suvarNakumAroM ke sthAna kahAM haiM ? prakArAntara se yahI prazna punaH kiyA gayA hai-he bhagavan ! suvarNakumAra deva kahAM nivAsa karate haiM ? bhagavAna untara dete haiM-he gautama ! eka lAkha assI hajAra yojana bhAya nAgudahI) naagaamaa| 24. pichubhAzanA zilin 05nA samAna nIsa (AsAsagavasaNadharA) mana bhuganA rAnA samAna zveta pakhanA dhA24 cha (suvaNNAdisAyaNiyA) suvA bhA2, himA2 mane stanitabhA2 // 16 // ___ (nIlANurAgavasaNA) nale 2nA pakSapAta (vijjU, aggIya huti dIvA ya) vidyamA2, 2mamA2 mane dIpabhAra DAya che (saMjhANurAgavasaNA) sadhyA nI dahImA 2 pakSaNA (vAukumArA) vAyubhAra (muNeyavvA) atyal naye. / sU. 140 // TIkAI-have paryApta ane aparyApta suvarNakumAranI prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI prazna kare che-he bhagavana paryApta tathA aparyApta suvarNa kumAranA sthAna kayA che? prakArAntare eja prazna punaH karAya che- he bhagavAna suvarNakumAra deva kayAM rahe che? zrI bhagavAna uttara Ape che-he gautama ! eka lAkha eMsI hajAra ejana Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtre 772 ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'jAva' yAvat-azItisahasrAdhikalakSayojanavistArAyAH upari-UrzvabhAge eka yojanasahasram avagAhya-pravizya, adhazcakaM yojanasahasraM varjayitvA, madhye aSTa saptatisahasrottare yojanazatasahasra 'ettha NaM' atra khaluuparyuktasthaleSu 'suvaNNakumArANAM devANaM' suvarNakumArANAm devAnAm 'vAvattari bhavaNAvAsasayasahassA dvAsaptati bhavanAvAsazatasahasrANi-dvAsaptatilakSabhavanAvAsAH 'bhavaMtIti makkhAyaM bhavanti ityAkhyAtaM mayA mahAvIreNa, anyaizca tIrthakRdabhiH, 'te NaM bhavaNA vAhiM vaTTA jAva paDirUvA' tAni khalu bhavanAni vahirbhAge vRttAnivartulAni, yAvat-antazcaturasrAkArANi, adhomAge puSkarakarNikA saMsthAnasaMsthitAni utkIrNAntaravipulagambhIrakhAtaparikhANi prakArAhAlakakapATatoraNa pratidvAradezabhAgAni, yantrazataghnImuzalamusaNDIparivAritAni ayodhyAni sadA jayAni sadA guptAni aSTa catvAriMzatkoSTakaracitAni, aSTacatvAriMzat kRtavanamAlAni kSemANi zivAni kiGkarAsaradaNDoparakSitAni liptopaliptamahitAni gozIrpasarasarakta moTI isa ratnaprabhA pRthvI ke Upara aura nIce ke eka-eka hajAra yojana bhAga ko choDa kara madhya ke eka lAkha aThahattara hajAra yojanoM meM suvarNakumAra devoM ke bahattara lAkha bhavana haiM, aisA maiMne tathA anya sabhI tIrthaMkaroM ne nirUpaNa kiyA hai| ve bhavana bAhara se vartulAkAra haiM, andara se caukora haiM aura nIce puSkara kI kaNikA ke AkAra ke haiN| ve khAiyoM aura parikhAoM se yukta haiM tathA prAkAroM, aTTAlakoM, kapAToM, toraNoM aura pratidvAroM se yukta haiN| ve yaMtroM, zataniyoM, muzaloM aura musaNDI nAlaka zastroM se parivRta haiM, isa kAraNa zatruoM dvArA ayodhya haiM aura ayodhya hone se sadA jayazIla haiM, sadA rakSita haiM / aDatolIsa koThoM aura aDalAlIsa banamAlAoM se yukta haiN| saba prakAra ke upadravoM se rahita haiM, maMgalamaya haiM aura kiMkara deva apane daMDoM se unakI rakSA karate rahate haiM / ve lipe-pute rahane se prazasta pratIta hote moTI A ratnaprabhA pRthvI upara ane nIce eka eka hajAra jana bhAgane choDIne eka lAkha ayotera hajAra ejanamAM suvarNakumAra devanA botera lAkha bhavana che, evuM meM tathA anya badhAja tIrthakaroe nirUpaNa karyuM che te bhavane bahArathI vartulAkAra che. andarathI carasa che ane nIce kamaLanI karNi kAnA AkAranA che. teo khAIo tathA parikhAothI yukta che temaja prAkAre aTTAlake, kapATa, tAraNe ane pratikArathI yukta che. teo yaMtra, zatakriyA musale, ane musaMDhInAmaka zastrothI parivRta che. e kAraNe zatruo dvArA adhya che. ane adhya hovAthI sadA jaya zIla che, sadArakSita che. aDatA lIsa keThA ane aDatAlIsa vanamALAothI yukta che. badhI jAtanA upadravathI - mukta che. maMgalamaya che ane kiMkara deva pitAnA daMDethI temanI rakSA karatA Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.20 sunakumAradevAnAM sthAnAni 773 candana dardaradattapaJcAlitalAni upacitacandanakalagAni candanakRtatoraNa pratidvAradegabhAgAni AsakotsiktavipulavRttavyAdhAritamAlyadAyakalApAni paJcavarNasaramachurabhimuktapuSpapuJcopacArakalitAni kAlA gurupravarakunduruSkaturuSka dhUpamaghamadhAyamAnagandhoddhRtAbhirAmANi, ataeva sundarANi sugandhavaragandhikani gandhavartibhUtAni apsarogaNasaMgha saMvikIrNAni divyatruTitazabdasaMpraNAditAni sarvaratnamayAni acchAni zlakSNAni matRNAni ghRSTAni sRSTAni nIrajAMsi nirmalAni niSpaGkAni niSkaGkaTacchAyAni sapramANi sazrIkANi samarIcikAni sodyotAni prAsAdikAni darzanIyAni abhirUpANi pratirUpANi santi, 'tattha NaM suvaNNakumArANaM haiM / gozIrSa evaM sarasa rakta candana ke hAthe unameM lage hai jinameM pAMcoM uMgaliyA~ ucharI huI haiM / candana carcita kalazoM se suzobhita haiM / unake pratidvAra dezabhAga meM mAMgalika ghaToM ke sundara toraNa bane hue haiN| vahAM TheTha Upara se TheTha nIce taka vizAla aura vRttAkAra mAlyadAmoM ke samUha laTakate haiM / bikhare hue pAMca vargoM ke sarasa aura sugaMdhita puSpoM ke upacAra se yukta haiM / kAle agara, coDA aura lobAna ko dhUpa kI mahakatI huI gaMdha ke samUha se atyanta ramaNIya lagate haiM / uttama sugaMdha se sugaMdhita haiM / sugaMdha kI vattI ke samAna pratIta hote haiM / aneka apsarAoM ke samUhoM se vyApta haiM / divya vAdyoM kI dhvani se gUMjate rahate haiM / sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM, cikane haiM, mRdu haiM, ghaTAre mahAre haiM, nIraja haiM, nirmala aura niSka haiM / nirAvaraNa chAyA vAle prabhAmaya, zrIsampanna, kiraNoM se yukta, prakAzamaya, prasannatA janaka, darzanIya tathA abhirUpa aura pratirUpa haiM / vahAM paryApta tathA rahe che. teo likhyA ghukhyA rahevAthI prazasta pratIta thAya che. gorocana tathA lAla candananA hAthanA temA thApA lAgelA hAya che jemAM pAMce AMgaLIce paDelI hAya che candrana cACta kalazeAthI suAAbhita che. temanA pratidvAra dezabhAgamA mAgalika ghaDAonA sundara tAraNu manelAM heAya che. tyA TheTha uparathI TheTha nIce sudhI vizAla ane vRttAkAra puSpahArAnA samUha laTake che. verAelA pAca raganA sarasa ane suga bihAra puSpAnI zeAbhAthI yukta che. kALuM agara candana cIDA ane leAkhAnanA dhUpanI maghamaghathI sugandhita che sugandhanI geATInA samAna jaNAya che. apsarAeno samUhathI vyApta che dvivya vAdyonAM dhvanithI gUnrtA rahe che. sarva ratnabhaya, 2120 he. viSA hai, abhaNa che. nirmaLa che ane niSpaka che. nirAvaraNa chAyAvALA praNAmaya, zrI sapanna, kiraNAthI yukta prakAzamaya, prasannatA janaka, darzanIya tathA abhirUpa ane Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 774 ey'aag devANaM' tatra khalu -upayukasyale suvarNakumAgaNAM devAnAM panjatApajanANaM' paryAptAparyAptAnAM 'ThANA pANanA' myAnAni sthinyapekSayA sthAnAni prarUpitAni santi pati viyogamA anapejahabhAge' trivapi-svasthAnopapAtasamudghAtalakSaNepu lokasya asaMkhyeya mAgaH asaMkhyeyanamA bhAgaH AzrayatayA vaktavyaH tatya NaM vahaye gurAgakumAra devA pagviti 'mahiDiyA tatra khallu-uparyuktasthAneSu bahavaH suparNakumArAH devAH pavimanti, neca sesaM jahA' mahandrikAH, zepaM yathA 'oriyANaM gAva viraMti' audhikAnAm-samuccaya bhavanapatInAm pratipAditam nayA pratipAdanIyam, yAvatmahAdhunikAH, malAyazasaH mahAbalAH, mahAnubhAgAH, mahAsonyAH, hAravirAjinavakSasaH, kaTakakatruTitastambhitAjAH, agadaDalamATagaTastalakarNapITa dhAriNo vicitrahastAbharaNAH, vicitramAlAmAlimukuTAH, kalyANakamavasyava aparyApta suvarNakumAra devoM ke sthiti kI apekSA ke svasthAna kahe gae haiN| ye sthAna svasthAna. upapAta tathA samudaghAna, ina nInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM kahe gae haiN| ina uparyukta sthAnoM meM bahusaMkhyaka suvarNa kumAra deva nivAsa karate haiM / ve mahAna Rddhi ke dhAraka haiN| unakA varNana vaimA hI samajha lenA cAhie jaisA sAmAnya bhavanapati devoM kA hai / yAvat-ve mahAyutimAn haiM, mahAyazasvI haiM, mahAbalavAna haiM, sahAn anubhAga-zApa evaM anugraha ke samaya se sampanna haiM, mahAn sugba vAle haiN| unakA vakSasthala hAra se suzobhita rahatA hai| unakI sujAeM kaTako aura Rdita nAmaka AbhUpaNoM se stabdha rahatI haiN| ve aMgada, kuMDala aura karNa pITha nAmaka AbhUyaNoM ko dhAraNa karate haiN| hAthoM meM adbhuta AbhUSaNa pahanate haiN| pratirUpa che. tyAM paryAta tathA aparyApta suvarNakumAra devAnI sthitinI apabhAe svasthAna kahelAM che. te sthAne svasthAna, upapAta tathA samughAta A traNe apekSAothI lekanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM kahela che. A uparyukta sthAnamAM bahu saMkhyaka suvarNakumAra deva nivAsa kare che. te deve mahAna samRddhinA dhAraka che. temanuM varNana tevu ja samajavuM joIe ke jevAM sAmAnya bhavanapati devAnuM che. yAvatu-teo mahAtimAna che, mahA thazasvI che. mahA baLavAna che. mahAna anubhAga-zApa temaja anugraha karavAnA sAmarthya vALA mahAna mukhavALA che. temane vakSasthala hArathI surakSita rahe che. temanI bhujAe kaTake ane truTita nAmanA AbhUSaNathI stabdha rahe che. teo aMgada, kuMDala kaNapITha nAmanA AbhUSaNene dhAraNa kare che. hAthamAM adUbhUta AbhUSaNa pahere che. temanA mugaTamAM abhUta mALA suzejita rahe che. Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.20 suvarNakumAradevAnAM sthAnAni parihitAH kalyANakapravaramAlyAnulepanadharAH, bhAsvaravondayaH pralambanamAlAdharAH divyena varNagandhAdinA dazadizaH udyotayantaH, prabhAsayantaH, te khalu tatra svepAM sveSAM bhavanAvAsAdInAm AdhipatyaM paurapatyam svAmitvaM bhartRvam kArayataH pAlayanto mahatA'hatanATyagItavAditatantrItalatA laghuTi ghanadaMGga paTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn sujAnA viharanti sasukhaM Asate, atha suvarNakumArendrANAm varNanamArabhate - 'veNudeve veNudAlIya' veNudevaH, veNudAliya-' ittha duve suvaNNakumAriMdA' atra - uparyuktasthAneSu dvau suvarNakumArendro 'suvaNNAkumAra rAyANo' suvarNakumArarAjAnau 'parivasaMti' parivasataH, tau ca veNudeva - veNudAlI 'mahaDDiyA jAva viharaMti' maharddhikau yAvat-mahAdyutikau, mahAyazasau mahAbalau, mahAnubhAgau, unake mukuTa meM adbhuta mAlA suzobhita rahatI hai / ve kalyANakArI aura uttama vastra pahanate haiM / kalyANakArI aura uttama mAlA evaM anulepana ke dhAraka haiM / unakI deha dedIpyamAna hotI hai / lambI laTakatI huI vanamAlA ko dhAraNa karate haiM / apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita aura prakAzita karate hue apane bhavanavAsoM Adi kA adhipatitva, agresaratva, svAmitva, bhartRtva karate karAte hue aura unakA pAlana karate hue rahate haiM / ve nATaka gIta aura vINA, tala, tAla, truTita, hRdaMga Adi kI dhvani ke sAtha divya bhogopabhogoM ko bhogate hue vicarate haiM / aba suvarNa kumAroM ke indroM kA varNana karate haiM- ina pUrvokta sthAnoM meM veNudeva aura veNudAlI nAmaka do suvarNakumAroM ke indra yA suvarNakumAroM ke rAjA haiM / ye veNudeva aura veNudAlI mahAn Rddhi ke dhAraka 775 teo kalyANakArI ane uttama vastra pahere che, kalyANakArI ane uttama mALA temaja anulepananA dhAraka che. temanA deDa krekIyamAna heAya che. lAMkhI laTakatI vanamALAone dhAraNa kare che. peAtAnA divyava` gadha AdithI daze dizAone udyotita ane prakAzita karatA rahIne peAtAnA bhatranAvAse AdinuM adhipatitva agresaratva svAmitva, bhatRtva karatA karatA ane temanA pAlana karatA thakA rahe che. tethe| nATa gIta bhane vINA, tasa, tAsa, truTita, gRhaNa mahinA dhvanI sAthe divya bhAge palAgeAne bhegavatA vicare che. have suvarNa kumArAnA indronuM varNana kare che--A pUrvokta sthAnAmAM veNu deva ane veNudAlI nAmaka e suvarNakumAranA Indra agara suvarNakumAreAnA rAjA che. A veNudeva ane veNudAlI mahAna rUdghinA dhAraka, mahAdyuti saMpanna mahA yazasvI, mahAkhalI. mahAnubhAga temaja mahA saukhya che. temanA vakSasthaLahArathI Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 776 prazApanAsUtre mahAsaukhyau hAravirAjitavakSatI laTakATitastambhitabhujau agadakuNDalamRSTagaNDasthalakarNapIThadhAriNau vittitrahastAbharaNau vicitramAlAmaulimukuTau, kalyANakapravaravastraparihito ralyANasAvarakhAlyAnulepanadharau bhAsvaravondI pralasvavanamAlAdharau divyena varNagandhAdinA dazadiza udyotayantaH, prazAsayantastau khalu tatra sveSAM bhavanAvAsAdInAm AdhipatyaM paurapatyam kurvantau pAlayantau mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitavanamRdaGgapaTuvAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnau viharata:-tiSThanaH, atha dAkSiNAtya-suvarNakumArANAM sthAnAdikaM mahAdyuti sampanna, mahAyazasvI, mahAbalI, mahAnubhAga evaM mahAsaukhya haiM / unakA vakSasthala hAra se suzobhita rahatA hai| unakI bhujAeM kaTakoM aura truTitoM se stabdha rahatI haiM / ve aMgada, kuDala aura gaNDasthala ko marjaNa karane vAle karNapITha ke dhAraka haiN| hAthoM meM vicitra AbhUSaNa pahanate haiN| unake mukuTa meM adabhuta mAlA suzobhita rahatI hai| kalyANakArI evaM zreSTha vastroM kA paridhAna karate haiN| kalyANakara evaM uttama mAlA aura anulepana ko dhAraNa karate haiN| unakA zarIra dedIpyamAna hotA hai / lambI banamAlA ke dhAraka hote haiM / apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita evaM prakAzita karate rahate haiN| ve apane-apane lavanAvAsoM Adi kA adhipatitva, agresaratva karate hue tathA pAlana karate hue, nATaka, saMgIta aura kuzala bAdakoM dvArA bajAye hue vINA, tala, tAla, vRdaMga Adi kI madhura dhvani ke sAtha divya bhogopalogoM ko bhogate hue rahate haiN| ___ aba dakSiNa dizA ke suvarNa kumAroM ke sthAna Adi kI prarUpaNA suzobhita rahe che temanI bhujAo kaTaka ane truTitethI stabdha rahe che. teo aMgada, kuMDala ane gaMDasthaLane ghasAtAM karNa pIThaka dhAraNa kare che. hAthamAM vicitra AbhUSaNo pahere che. temanA mugaTamAM abhutamAlA suzobhita rahe che. kalyANakArI temaja zreSTha vastro paridhAna kare che kalyANa kara temaja uttama mAlA ane anulepanane dhAraNa kare che. temanA zarIra dedIpyamAna hoya che. lAMbI vanamALAnA dhAraka hoya che. pitAnA divya varNa gaMdha AdithI daze dizAone udyotita temaja prakAzita karatA rahe che. teo pitApitAnA bhavanA vAse Adinu avipatitva, amaratva karatA thakA pAlana karatA thakA nATaka, saMgIta ane kuzala vAdako dvArA vagADAtA vINA tala, tAla, mRdaMga AdinA madhura dhvaninI sAthe divya bhogapabhegone bhegavatAthakA rahe che. have dakSiNa dizAnA suvarNakAnA sthAna AdinI prarUpaNa karAya che. Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.20 suvarNakumAradevAnAM sthAnAni 777 . prarUpayitumAha-'kahiNaM bhaMte ! dAhiNillANaM subaNNakumArANa' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze, dAkSiNAtyAMnAM-dakSiNadigvAsinAM suvarNakumArANAm 'paMjjattApajjattINaM' paryAptAMparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-sthityapekSayA svasthAnAni prajJaptAni / tadeva prakArAntareNa pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! dAhiNillA suvaNakumArA devA parivasaMti ? he bhadantaM ! kuna khalu-Rsmin sthale, dAkSiNAtyAH suvarNakumArAH devAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA! he gautama ! 'imIse jAva sajjhe aTTahuttare joyaNasayasaharase' 'asyAH yAvat-ratnaprabhAyA' pRthivyAH, azIti sahasrottaralakSayojanavistArAyAH upari-ardhvamAge eka yojanasahasramavagAhya, adhazcaika yojanasahasraM varjayitvA madhye aSTasaptatisahasrottare yojanazatasahasre 'etthaM NaM' atra- khalu-uparyukasyale 'dAhiNillANaM --suvaNNaku-- mArANaM' dAkSiNAtyAnAM suvarNakumArANAm devAnAm 'aTTattIsaM bhavaNAvAsasayasahassA' aSTatriMzadbhavanAvAsazatasahasrANi-aSTatriMzallakSabhavanAvAsAH 'bhavaMtIti kI jAtI hai / zrI gautama svAmI 'prazna karate haiM-he bhagavan / dakSiNa dizA ke paryApta aura aparyApta suvarNakumAroM ke sthAna kisa pradeza meM kahe gae haiM ? prakArAntara se punaH yahI prazna karate haiM-he bhagavan ! suvarNakumAra deva kahAM nivAsa karate haiM ? .. bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! yaha ratnaprabhA pRthivI eka lAkha assI hajAra yojana moTI hai| isa ke Upara * aura nIce ke eka-eka hajAra yojana bhAga ko choDa kara madhya ke eka lAkha aThahattara hajAra yojanoM meM dakSiNa dizA ke suvarNakumAra devoM ke aDatIsa lAkha avanAsa haiM, aisA maine tathA anya sabhI tIrthakarI ne nirUpaNa kiyA hai| ve bhavanAvAsa bAhara se vartulAkAra bhItara se caukora aura nIce kamala' kI karNikA ke AkAra ke haiN| jinakA zrI gautamasvAmI prazna kare che-bhagavana! dakSiNa dizAnA paryApta ane aparyApta suvarNakumArenA sthAne kayA pradezamAM kahelAM che? prakArAntare pharI Aja prazna karAya che-bhagavad suvarNakumAra deva kayA rahe che ?' zrI bhagavAna uttara Ape che-he gautama !' A ratnaprabhA pRthivI eka lAkha eMsI hajAra jana meTI che tenA upara nIce eka eka hajara jane bhAgane tyajIne, madhyanA eka lAkha aThotera hajAra ejanamAM dakSiNa dizAnA suvarNa kumAra devonA aDatAlIsa lAkha bhavanAvAya che. ema meM tathA anya badhAja tIrthakaree nirUpaNa karela che. te bhavanAvAsa bahArathI geLa ane aMdarathI cerasa ane nIce kamaLanI kaNikAnA AkAranA che. jemanuM antara spaSTa pratIta pra0 98 Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 778 pramApanAsUtre makkhAya' bhavanti ityAkhyAtaM mayA mahAvIreNa, anyaizca tIrthaRdbhiH , 'teNaM bhavaNA bAhi-caTTA jAva paDirUvA' tAni khalu bhavanAni bahirbhAge vRttAnivartulAni, yAvat-antazcaturasrANi adhobhAge puSkarakaNikAsaMsthAnasaMsthitAni utkIrNAntaravipulagambhIrakhAtaparikhANi prAkArAhAlakakapATatoraNapratidvAradezabhAgAni yantrazataghnImuzalamusaNDhIparicAritAni ayodhyAni sadA jayAni sadA gutAni aSTacatvAriMzatkopThakaracitAni apTacatvAriMzat kRtavarNamAlAni, kSemANi zivAni kiGkarAmaradaNDoparakSitAni lihopalimamahitAni gozopasarasaraktacandanadardaradattapaJcAGgulitalAni upacitacandanaghaTasukRtatoraNapratidvAradezabhAgAni AsaktotsitavipulavRttavyAghAritamAlyadAmakalApAni paJcavarNasarasasurabhimuktapu. antara spaSTa pratIta hotA hai aisI khAiyoM aura parikhAoM se yukta haiM / prAkAroM, adAlako, kapATo toraNoM aura pratihAroM se yukta haiN| yaMtroM, zatanniyoM, muzaloM tathA susaMDhI nAmaka zastroM se parivRta haiM aura isa kAraNa zatruoM dvArA ayodhya haiM aura ayodhya hone se sadA vijayazIla haiM / sadA surakSita haiM / aDatAlIsa kopToM se unakI racanA huI hai / ve aDatAlIsa vanamAlAoM se yukta haiM / saba prakAra ke upadravoM se rahita aura maMgalayukta haiM / kiMkara deva apane daNDoM se unakI rakhavAlI karate haiM / lipe-pute rahane ke kAraNa prazasta pratIta hote haiM / gozIrSa tathA sarasa rakta candana ke hatthe unameM lage haiM jina meM pAMcoM uMgaliyAM ucharI haiM / mAMgalika kalazoM se yukta haiM / vahAM candana carcita kalazoM ke sundara toraNa bane haiN| TheTha Upara se TheTha nIce taka vizAla aura vRttAkAra mAlyadAmoM ke samUha laTakate hue haiN| pAMca thAya che tevI khAI ane parikhAothI yukta che. prAkAro aTTAlake, kapATo teraze ane pratidvArethI yukta che. yaMtra, zataniye, musale tathA musaMDhI nAmanA zastrothI parivRtta che ane te kAraNe zatruo dvArA adhya che ane adhya hovAthI sadA vijaya zIla che. sadA surakSita che. aDatAlIsa koThAothI temanI racanA thaI che. teo aDatAlIsa vanamAlAothI yukta che. badhA prakAranA upadrava rahita ane maMgalamaya che. kikara deva pitAnA daDAothI emanI rakha vALI karI rahyA che. lIMpela chupela hovAthI prazasta pratIta thAya che. garUcandana tathA sarasa lAla candananA thApA ke jemAM pAMce AMgaLI uThI AvelI hoya che tenAthI yukta hoya che. mAMgalika kaLazathI yukta hoya che. tyAM candana carcita kaLazonA sundara toraNe banelA che. TheTha uparathI nIce sudhI vizAla ane goLa AkAranA puSpahAranA aneka samUha laTake che. pAMca varNonA sarasa Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada2 sU.20 suvarNakumAradevAnAM sthAnAni 772 SpapuJjopacArakalitAni kAlAgurupravarakunduruSkaturuSkadhUpamaghamaghAyamAnagandhoddhatAbhirAmANi, sugandhavaragandhikAni gandhavatibhUtAni apsarogaNasaMghasaMvikIrNAni divyatruTitazabdasaMpraNAditAni sarvaratnamayAni acchAni zlakSNAni, masRNAni ghRSTAni mRSTAni nIrajAMsi nirmalAni niSpaGkAni niSkaGkaTacchAyAni saprabhANi sazrIkANi samarIcikANi soyotAni prAsAdikAni darzanIyAni abhirUpANi pratirUpANi santi ! 'ettha NaM' atra khalu-upayuktasthale 'dAhiNillANaM' dAkSiNAtyAnAm 'muNNakumArANaM' suvarNakumArANAm 'pajjattApajattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNatA' sthAnAni-svasthAnAni, prajJaptAni-prarUpitAni santi 'tisu vi logassa asaMkhejaibhAge' triSvapi-svasthAnopapAtasamudghAtalakSaNeSu lokasya asaMkhyeyabhAgaH-asaMkhyeyatamo bhAgo vaktavyaH, 'ettha NaM' vahave suvaNNakumArA devA parivasaMti' atra khalu-uparyuktasthAneSu vahavaH suvarNakumArAH vargoM ke sarasa tathA sugaMdha yukta puSpa vikhare rahate haiM / kRSNa agara, cIDA lovAna Adi kI mahakatI huI sugaMdha ke samUha se ramaNIya, uttama gaMdha se sugaMdhita, gaMdhadravya kI guTikA ke samAna, apsarAgaNoM ke samUha se vyApta, divya vAcoM kI dhvani se gUjate hue sarvaratnamaya, svaccha, cikane, mRdu, ghaTAre, maTAre, nIraja, nirmala, niSpaMka, nirAvaraNa chAyA (kAnti) vAle, prabhAmaya, zrIsampanna, kiraNoM se yukta, prakAzopeta, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiM / ina sthAnoM meM dakSiNa dizA ke paryApta aura aparyApta suvarNakumAroM ke svasthAna haiM / svasthAna, upapAta aura samudghAta, tInoM apekSAoM se ve loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM / ina sthAnoM meM bahuta-se suvarNakumAra deva nivAsa karate haiN| vahAM veNudeva nAmaka suvarNakumAroM kA indra aura suvarNakumAroM tathA sugandha yukta puSpa verAyelA rahe che. te kRSNa agarU, cIDI, lebAna AdinI mahekatI sugandhanA samUhathI vyAsa, divya vAdyonA dhavanithI guMjatA, sarva ratnamaya, svaccha, cIkaNuM, kamaLa, nIraja nirmaLa, niSpaka. nirAvaNa chAyA (kAnti) vALA, prabhAmaya, zrI saMpanna kiraNethI yukta prakAza pata, prasajatAjanaka, darzanIya abhirUpa, pratirUpa che. A sthAnamAM dakSiNa dizAnA paryApta ane aparyApta suvarNakumArenA sthAna che. svasthAna upapAta ane samadughAta traNe apekSAothI teo lekanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM che. e sthAnomAM ghaNo suvarNakumAra deva nivAsa kare che. tyAM veNudeva nAmanA suvarNakumAronA Indra ane suvarNakumArenA rAjA Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devAH parivasanti, 'veNudeve ya ittha subbaNNakumAriMde suvaNNakumArarAyA parikhasai' veNudevazca atra-upayuktasthAnepu, - suvarNakumArendraH suvarNakumArarAjaH parivasati, 'sesa, jahA nAgakumArANaM' zeSaM yathA nAgakumArANAm indrasya pratipAditam tathA pratipAdayitavyam, - athottaradigvAsisuvarNakumArANAm vaktavyatAmAha-'kahiNaMbhaMte ! uttarillANaM suvaNNakumArANaM devANaM' he. bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze, 'auttarAhANAm'-uttaradigvAsinAM, suvarNakumArANAm devAnAm 'pajattApajjatANaM' paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni sthityapekSayA svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi ? tadeva prakArAntareNa pRcchati-'kahiNaM bhaMte ! . uttarillA suvaNNakumArA devA parivasaMti ?'. he bhadanta ! kutra khala-kasmin pradeze auttarAhAH uttara digvAsinaH suvarNakumArAH devAH parivasanti ? bhagavAn uttayati-'goyamA ! 'imIse rayaNappabhAe jAva' asyAH ratnaprabhAyAH upariurvabhAge ekaM yojanasahasaM avagAhya, adhazcaikaM yojanasahasraM varjayitvA aSTasaptatisahasrAdhikalakSayojaneSu 'etthaNaM uttarillANaM suvaSNakumArANa' atra khalu kA,rAjA nivAsa karatA hai / ulakA varNana usI prakAra kA samajhanA cAhie jaise nAgakumAroM ke indra kA varNana kiyA gayA hai| 4. aba uttaradizA ke suvarNakumAroM kA varNana kiyA jAtA hai| zrI gautama svAmI ne prazna kiyA-he bhagavan / uttara dizA ke paryApta aura aparyApta suvarNa kumAra devoM ke sthAna kahAM haiM ?, arthAt he bhRgavan ! uttara dizA ke suvarNakumAra devaM kahAM nivAsa karate haiM. ? .. bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! yaha ratnaprabhA pRthivI. eka lAkha assI hajAra yojana moTI hai| isake Upara aura nIce ke eka --eka hajAra yojana kSetra ko chor3a,kara, madhya ke eka lAkha aThahattara nivAsa 42 . cha. 'tamanu-vana te tanu samanyu na vu naagaamaa| nA indranuM varNana karAyuM che. * have uttara dizAne suvarNakumAranuM varNana karAya che, * zrI gautamasvAmIe prazna karyo-bhagavana! uttara dizAnA paryApta ane anya - paryApta suvarNakumAra denA sthAna kyAM che ? arthAt he bhagavan! uttara dizAnA 'suvarNakAra deva kayAM nivAsa kare che? zrI bhagavAna uttara, de che-he gautama! A ratnaprabhA pRthvInA eka lAkha eMsI hajAra jana meTI che. tenA upara ane nIce eka eka hajArajana kSetrane cheDIne, madhyanA eka lAkha aThatera hajAra jene vistAravALA bhAgamAM - uttara dizAnA suvarNakumAra denA citrIsa lAkha lAvanAvAsa che ema meM tathA Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.20 sutrarNakumAradevAnAM sthAnAni. - uparyuktasthaleSu auttarAhANAm uttaradigvAsinAm suvarNakumArANAm devAnAM 'cautIsa bhavaNAvAsasayasahassA' catukhigad bhavanAvAsazatasahasrANi catustriMzallakSabhavanAvAsAH 'bhavatIti makkhAyaM bhavanti ityAkhyAtaM mahAvIreNa mayA, anyaiva tIrthakudbhiH 'teNaM bhavaNA jAva' tAni khalu bhavanAni yAvat - vahirbhAge vRttAni vartulAni antazcaturasrAkArANi avatha puSkarakarNikAsaMsthAnasaMsthitAni utkIrNAntaravipulagammIkhAtaparikhANi prAkArATTAlakakapATa toraNapratidvAra dezabhAgAni ityAdisamuccaya bhavanapati bhavanavizeSaNaviziSTAni santi, 'ettha NaM bahave uttarillA suvaNakumArA devA parivasaMti' atra khalu - uparyuktasthAneSu bahavaH autarAhAH suvarNakumArAH devAH parivasanti nivasanti te ca 'maDiyA' maharddhikAH 'jAva viharati yAvat - mahAdyutikAH, mahAyazasaH, mahAbalAH, mahAnubhAgAra, mahAsaukhyAH, hAravirAjitavakSasaH, ityAdi pUrvokta samuccaya bhavanapati hajAra yojana bhAga meM uttara dizA ke suvarNa kumAra devoM ke cautIsa lAkha bhavanAvAsa haiM, aisA maine tathA anya tIrthakaroM ne kahA hai / ve bhavana zahara se golAkAra, andara se caukora aura nIce puSkara kI karNikA ke AkAra ke haiM / jinakA antara spaSTa pratIta hotA hai aisI 'khAiyoM aura parikhAoM se yukta haiM tathA prAkAroM, ahAlakoM, kapAToM, toraNoM aura pratidvAroM se yukta haiM, ityAdi varNana samuccaya bhavana: pati ke varNana ke sadRza samajha lenA caahie| ina uparyukta sthAnoM + " meM bahuta-se uttara dizA ke suvarNa kumAra deva nivAsa karate haiM / ve deva maharddhika yAvat vicarate haiN| yahAM 'yAvat' zabda se yaha samajhanA cAhie - ve mahAguti, mahAyaza, mahAbala, mahAnubhAga aura mahAsukhavAn haiM / unakA vakSasthala: hAra se suzobhita rahatA hai, ityAdi 1 19 1. -anya-madhAnaM tIrtha puro dhu- che. te lavanI-mahArathI - goNAra mandara- zrI ceArasa ane nIce kamaLanI kaLI nA jevA AkAravALA che. jenu antara spaSTa vIta thAya che evI khAiyA ane parikhAothI yukta tathA prAkAro, adbhAlakA pATA, tArA ane pratidrArAthI yukta hAya che. iMtyAdi va`na samuccaya bhavana patinA vananA samAna samajI levuM joie. A uparyukta sthAneAmAM ghaNA badhA suvarNa kumAradeva nivAsa kare che. te devA mahaki yAvat vicare che. ahI yAvat zabdathI ema samajavuM joI e tee mahAdyuti, mahAyaza, mahAbaLa mahAnubhAga ane mahAsukhAna che. temanA vakSasthala hArathI suzailita rahe che. ityAdi sAmAnya bhavanapatiyAnA samAna varNana karI levu joie. te peAtAnA Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre vizeSaNaviziSTAH santo divyena varNagandhAdinA dazadiza udyotayantaH, udbhAsayanto mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAla truTitaghanamRdapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti, atha uttaradigvAsisuvarNakumArendra veNudAlivaktavyatAM prarUpayati- 'veNudAlI ettha - suvaNNakumAriMde' atrauparyuktasthale veNudAlizca suvarNakumArendraH 'suvaNNakumArarAyA' muvarNakumArarAja:'parivasa' parivasati, sa ca veNudAli: 'mahiDie' maharddhikaH 'sesaM jahA - nAgakumArANaM ' zeSaM yathA nAgakumArANAm indrasya pratipAditam tathA suvarNakumArendrasyApi pratipAdanIyam ' evaM jahA - suvaNNakumArANaM vatavvayA bhaNiyA tahA sesA pavi caudasahaM - iMdANaM bhANiyantrA' evaM pUrvoktarItyA yathA suvarNakumArANAm indrasya vaktavyatA bhaNitA-uktA tathA zeSANAmapi saptadviguNitAnAm agnikumArendraprabhRtInAM stanitakumAraparyantAnAm caturdazAnAm indrANAm bhaNitavyA - vaktavyA 'navaraM' pUrvApekSayA vizeSastu kevalaM 'bhavaNaNANattaM iMdaNANattaM vaNNaNANattaM, parihANaNAttaM ca ' bhavananAnAtvam - bhavanapRthaktvam, bhavanAnAM vibhisAmAnya bhavanapatiyoM ke samAna varNana kara lenA caahie| ve apane divya varNa - gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita evaM prabhAsita karate hue, nATya, saMgIta tathA kuzala vAdakoM dvArA vAdita vINA, tala, tAla, truTita, mRdaMga Adi kI mahAn dhvani ke sAtha divya bhogopabhogoM ko bhogate hue vicarate haiM / 782 yahAM veNudAlI nAmaka suvarNakumAroM kA indra, suvarNa kumAroM kA rAjA nivAsa karatA hai / vaha mahAn Rddhi kA dhAraka hai / usakA zeSa varNana nAgakumAroM ke indra ke varNana ke samAna jAnanA cAhie / jaisI vaktavyatA suvarNa kumAroM ke indra kI kahI hai, vaisI hI zeSa caudaha indroM kI samajha lenI cAhie / vizeSatA yaha hai unake bhavanoM kI saMkhyA meM, indroM ke nAmoM meM, unake varNa meM tathA paridhAna arthAt divya vaNu --ga dha AdithI daze dizAone udyotita temaja prabhAsita karatA nAhya, saMgIta tathA kuzalavAdakA dvArA vAdita vINA tala, tAla, truTita, mRdaMga AdinA mahAn avAjanI sAthe divya bhAgeApabhAgAne bhAgavatA vicare che. ahIM veNudAlI nAmanA suvarNa kumAranA indra suvarNa kumArezanA rAjA nivAsa kare che. teo mahAna samRddhi saMpanna che. temanu khAkInuM varNana nAgakumAranA indranA varNananA samAna jANavuM joie. je vaktavyatA suvarNa kumArAnA indranI karI che tevIja mAkInA cauda IndronI samajI levI joie. vizeSatA e che ke temanA lAvaneAnI saMkhyAmAM, IndronA nAmeAmAM temanA vadhumAM tathA paridhAna Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 783 prameyabodhinI TokA dvi. pada 2 sU.20 suvarNakumAradevAnAM sthAnAni natyam, indranAnAtvam - indrANAm vibhinnatvam, varNanAnAtvam-varNAnAm vibhi tvam paridhAnanAnAtvam - vastrANAm vibhinnatvam ca 'imAhiM gAhAhiM aNugaMtavyaM' AbhiH - adhastAt vakSyamANAbhiH, gAthAbhiH - anugantavyam - avagantavyam, tatra sAmAnyato'suramArAdInAM bhavanasaMkhyApratipAdakaM gAthAdvayamAha - 'causaThiM asurANaM culasItaM ceva hoMti nAgANaM | bAvattariM suvaNNe vAukumArANa chanauD // 130 // catuSpaSTiH asurANAM zatasahasrANi catuSpaSTilakSANi ityarthaH asurANAM bhavanAvAsA bhavanti, caturazItizca bhavanAvAsazatasahasrANi caturazIzIti lakSa bhavanAvAsAzcaiva bhavanti nAgAnAm, dvAsaptatiH bhavanAvAsazatasahasrANi - dvAsaptatilakSabhavanAvAsAH suvarNakumArANaM - bhavanti, vAyukumArANAm paNNavatiH bhavanavAsazatasahasrANi - paNNava tilakSabhavanAvAsAH bhavanti // 130 // 'dIvadisAudahINaM, - vijju kumAriMdathaNiyamaggINaM / chaNhaMpi juyalayANaM vAkttarisayasahassA' dvIpadizodadhInAm vidyutkumArendrasta nitAgnInAm - dvIpakumAradizAkumAra - udadhikumAra vidyutkumArasta nitakumAra - agnikumArendrANAm ityarthaH eteSAm paNNAmapi yugalAnAm dvAsaptatayaH zatasahasrANi dvAsaptatayo lakSANi bhavanavAsA bhavanti // 131 // atha dAkSiNAtyAnAmasura kumArAdInAM bhavanasaMkhyApratipAdikAM gAthAmAha - 'cautIsA cauyAlA advatIsaM ca sayasahassAI / vastroM meM bheda hotA hai / vaha bheda nimna gAthAoM se samajha lenA cAhie / prathama sAmAnya rUpa se asurakumAra Adi ke bhavanoM kI saMkhyA kA pratipAdana karane vAlI do gAthAeM kahate haiM: 1 -- - asurakumAroM ke bhavanAvAsa causaTha lAkha haiM, nAgakumAroM ke caurAsI lAkha, suvarNakumAroM ke bahattara lAkha haiM aura vAyukumAroM ke chiyANave lokha bhavanAvAsa haiM // 130 // (dIpakumAroM, dizAkumAroM, udadhikumAroM, vidyutkumAroM, stanitakumAroM aura agnikumAroM ke chahattara- chahattara lAkha bhavanAvAsa hote haiM // 131 // arthAt-vastromAM bheda hAya che. te bheda nimna gAthAothI samajI levA joie prathama sAmAnya rUpathI asurakumArAdinA bhavaneAnI saMkhyAnuM pratipAdana karanArI e gAthAe kahela che. asurakumArAnA bhavanAvAsa ceAsaTha lAkha che. nAgakumArAnA ceArAsI lAkha suvahu kumArAnA etera lAkha che ane vAyukumAreAnA channu lAkha bhavanAvAse che|130na dvipakumAra, dizAkumArA, udadhikumArA vidyakumArA stanitakumAra ane agnikumAronA chetera tera lAkha bhavanAvAsa hAya che, 5 131 5 Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 784 prajJApanAsUtre na cAlIsA dAhiNao hutAI // 132 // dakSiNataH - dakSiNasyAM dizi asuMrakumArANAM bhavanAni catukhiMzacchatasahasrANi catustriMzallakSANi ityarthaH, nAgakumArANAM catuzcatvAriMzat zatasahasrANi bhavanAni, suvarNakumArANAm aSTA triMzat sahasrANi bhavanAni, vAyukumArANAM paJcAzat zatasahasrANi bhavanAni, dvIpadidadhi vidyutstanitAgnikumArANAm SaNNAM pratyekaM catvAriMzacchatasahasrANi bhavanAni bhavanti // 132 // ayautta rAhANA masurakumArAdInAM bhavanasaMkhyAMpratipAdikAM gAthAmAha - ' tIsA cAlIsA cautIsaM caiva sayasahassAI | chAyAlAchattIsA uttarao hu~ti bhavAI // 133 // uttarataH - uttarasyAM dizi asurakumArANAM triMzat zatasahasrANi bhavanAni, nAgakumArANAm catvAriMzat zatasahasrANi bhavanAni, suvarNakumArANAm catustriMzat zatasahasrANi bhavanAni, vAyukumArANAM SaTcatvAriMzat bhavanAni dvIpadiguddhividyutstanitAgnikumArANAM paNa pratyekaM patriMzat zatasahasrANi bhavanAni bhavanti // 133 // athe sAmAnikAtmara " 9 2. dakSiNa dizAM ke asurakumAroM Adi kI bhavana saMkhyA pratipAdaka gAthA kahate haiM - dakSiNa dizA meM asurakumAroM ke cautIsa lAkha, nAgakumAroM ke cavAlIsa lAkha, suvarNa kumAroM ke aDatIsa lAkha evaM vAyukumAroM ke pacAsa lAkha bhavana haiM / dvIpakumAroM, udadhikumAroM vidyutkumAroM, stanitakumAroM aura agnikumAroM meM se pratyeka ke cAlI -calIsa lAkha bhavanAvAsa haiM // 132 // uttara dizAM ke asuMrakumAra Adi ke bhavanoM kI saMkhyA 'isa prakAra hai- uttara dizA ke asurakumAroM ke bhavana tIsa lAkha, nAgakumAroM ke cAlIsa lAkha, suvarNa kumAroM ke cautIsa lAkha, vAyukumAroM ke chayAlIsa lAkha, dvIpakumAroM, dizAkumAroM, udadhikumAroM, vidyu dakSiNa dizAnA asurakumAra AdinI bhavana sakhyA pratipAdana karatI gAthA Ahe : dakSiNa dizAmAM asurakumAronA aDatAlIsa lAkha, nAgakumArInA cAlIsa lAkha, suvarNa kumArAnA aDanAlIsa lAkha temaja vAyukumAranA pAsa lAkha bhavana che. dvIpakumAra, udadhikumArA, vidyutsumAra, stanitakumAra ane agni kumArAmAMthI pratyekanA cAlIsa cAlIsa lAkha bhavanAvAsa che ! 132 // uttara dizAnA asurakumAra AdinA bhavaneAnI saMkhyA A prakAranI che uttara dizAnA asurakumAra AdinA bhadhanAnI saMkhyA trIsa lAkha, nAgakumAre nA chatrIsa sAMga, dIpakumArI, hizAkumArI, udadhibhArI, vidyutkubhAze, stenita kumAra ane agnikumA2ezanA pratyekanA chatrIsa chatrIsa lAkha bhavana cheDA 133 5 Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.20 suvarNakumAradevAnAM sthAnAni 785. kSakadevAnAM saMkhyA pratipAdikA saMgrAhakagAthAmAha-'causaTThI saTThI khalu chacca sahassAI asurvjjaannN| sAmANiyA u ee caugguNA AyarakkhA u // 134 // dAkSiNAtyasyAurakumArendrasya sAmAnikA devAH catuppaSTiH sahasrANi, uttarAhasya asurakumArendrasya papTisahastrANi, atha ca asuravarjAnAm-asurakumArendra varjitAnAm zepANAM sarveSAmapi dAkSiNAtyAnAm auttarAhANAzca pratyekaM SaT paTU sahasrANi bhavanti, ete-uparyuktasaMkhyakA devAH sAmAnikAstu avagantavyAH, AtmarakSakAstu punaH sarvatrApi sAmAnikebhyazcaturguNAH avaseyAH-ityAzayaH / atha dAkSiNAtyAnA mauttarAhANAJcAsurakumArAdInAM yathAyoga mindrAdIn prarUpayati-'camare dharaNe taha veNudeve harikaMta aggisI he ya / puNNe jalakaMte ya amiya vilaMbeya ghoseya // 135 // camaro dakSiNAtyAnAmasurakumArANAmadhipatiH, harikAnto vidyutkumArANAmadhipatiH, agnisiMhazca agnikumArANAmadhipatiH, pUrNIdvIpakumArANAmadhipatiH, jalakAntazca udadhikumArANAmadhipatiH, amitodikkukumAroM, stanitakumAroM aura agnikumAroM ke pratyeka ke chattIsachattIsa lAkha bhavana haiM // 133 / / / sAmAnika aura AtmarakSaka devoM kI saMkhyA isa prakAra haidakSiNa dizA ke asturakulArendra ke sAmAnika deva causaTha hajAra aura uttaradizA ke asurendra ke sATha hajAra haiM / inake sivAya zeSa saba uttara evaM dakSiNa dizA ke indroM ke chaha-chaha hajAra sAmAnika deva haiN| AtmarakSaka deva sAmAnika kI apekSA caugule-caugune sabhI ke samajha lene cAhie // 134 // dakSiNa aura uttara dizA ke asurakumAra Adi ke indroM ke nAma isa bhAMti haiM-dakSiNa dizA ke asurakumAroM kA indra 'camara' nAgakumAroM kA indra dharaNa, suvarNakumAroM kA indra veNudeva, vidyutkumAroM kA harikAnta, agnikumAroM kA agnisiha (agnizikha), dvIpa sAmAnika ane AtmarakSaka devonI saMkhyA A prakAranI che-dakSiNadizAnA asurakumArendranA sAmAnika devanA cesaTha hajAra uttara dizAnA asurendranA sATha hajAra temanA sivAyanA bAkInA uttara temaja dakSiNa dizAnA indronA cha-cha hajAra sAmAnika deva che. AtmarakSaka deva sAmAnikanI apekSAe karI cAra cAra gaNu badhAne samajI levA joIe ! 134 che dakSiNa ane uttara dizAnA asurakumArAdinA IndronA nAma A prakAranA che-dakSiNa dizAnA asurakumAranA Indra camara, nAgakumArenA Indra dharaNa, suvarNakumAranA Indra varUNa deva, vighukumAranA hArikAnta, agnikumAronA pra0 99 Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtre 3 mArANAmadhipatiH, velambazca vAyu kumArANAmadhipatiH, ghopazca stanita kumArANAmadhipatiH, "balibhUyANaMdeve NudAli harissahe aggimANavavisi / jalapaha taha'miyavAhaNe pasaMjaNeya mahAghose // 136 // valiruttara digvAsinAmasurakumArANAmadhipatiH, bhUtAnando nAgakumArANAmadhipatiH, veNudAliH suvarNakumArANAMmadhipatiH, harisso vidyutkumArANAmadhipatiH, agnimANavo'gnikumArANAmadhipatiH, viziSTo dvIpakumArANAmadhipatiH, jalaprabhaH udadhikumArANAm adhipatistathA amitavAhano dikkumArANAmadhipatiH prabhaJjanatha vAyukumArANAmadhipatiH, mahAghoSaH stanitakumArANAmadhipatiH, atha varNa saMgrahArthamAha - 'kAlA asurakumArA nAgA udahI ya paMDarA doSi / varakaNaganihasagorA huti suvaNNA disA thaNiyA // 137 // uttattakaNagavannA vijjU aggIya hoMti dIvA ya / sAmA piraMguvannA vAukumArA muNeyavvA // 138 || asurakumArAH sarve'pi kRSNAH - kRSNavarNAH, nAgaH nAgakumArAH, udadhayazca- udadhikumArAH, dvaye'pi - ubhaye'pi ime pANDurAH - zuklavarNAH, suvarNakumArAH, dikkumArAH stanitakumArAzca varakanakanigharSagaurAH - varaM kumAroM kA pUrNa, udadhikumAroM kA jalakAnta, dikkumAro kA amita, vAyukumAro kA velamba, stanitakumAroM kA ghoSa indra hai / uttaradizA ke asurakumAroM kA adhipati bali, nAgakumAroM kA bhUtAnanda, suvarNa kumAroM kA veNudAli, vidyutakumAroM kA harissaha, agnikumAroM kA agnimANava, dIpakumAroM kA viziSTa, udadhikumAroM kA jalaprabha, udadhikumAroM kA amita vAhana, bAyukumAroM kA prabhaMjana aura stanitakumAroM kA indra mahAghoSa hai // 135-36 // ava varNoM kA kathana kiyA jAtA hai - sabhI asurakumAroM kA varNa kRSNa hotA hai, nAgakumAroM aura udadhikumAroM kA varNa pANDura (zukla) hotA hai, suvarNa kumAra, dikkumAra aura stanitakumAra kasauTI agnisiMha (agnizikha) dvIpakumArAnA pUrNa, udadhikumArenA jalakAnta dikkumArA amita vAyukumArAnA velamma, stanitakumAronA ghASa indra che. uttara dizAnA asurakumAranA adhipati khali, nAgakumAreAnA bhUtAnanda, suvarNa kumAre nA vedAli, vidyutkramAnA harisaha, agnikumAranA agnimANuva temaja dvIpakumAreAnA jalaprabha udghaSikumAreAnA amitavAhana, vAyukumAronA prabhajana ane stanitakumArInA indra mahAdheASa che. // 135-136 // 786 have varNonuM kathana karAya che--badhA asurakumArA varNa kRSNa hAya che. nAgakumAra ane udadhikumAronA varNa pADura (zukala) heAya che. suvarNa kumAra dikumAra ane stanitakumAra kasoTInA patthare paDela suvarNa rekhAnA samAna (gaura) Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameya bodhino TIkA dvi. pa62 sU.20 suvarga kumAradevAnAM sthAnAni 787 jAtyAparaparyAyaM zreSThaM yatkanaka-suvarNas, tasya nidhapaH-nikapaH pApANe rekhA tadvat gaurA bhavanti ityAzayaH, uttaptakanakavarNAH saMtaptasuvarNavarNAH kizcidraktavarNA ityarthaH, vidyutkuMmArAH, agnikumArAzca tathA dvIpakumArAzca bhavanti, zyAmAH priyaGguvarNAH vAyukumArAstu bhavanti vijJAtavyAH, atha vastragata varNapratipAdanArtha gAthAdvayamAha-"aresu huMti rattA siliMdhapupphappabhAya naagudhii| AsAsagavasaNadharA hoti suvaNNA disA thaNiyA // 139 // nIlANurAgavasaNA vijjU aggI ya huti dIvAya / saMjhANurAgavasaNA bAukumArA suNeyavvA // 140 // amureSu-asurakumAreSu vastrANi raktAni bhavanti, nAgakumAreSu udadhikumAreSu ca vastrANi zilindhrapuSpapramANi-nIlavarNAni bhavanti, suvarNakumArAH, dikkumArAH, stanitakumArAH azvAsyagavasanadharA:-azvasya ghoTakasya AsyaM vadanaM tadgataH phenaH azvAsyagastadvaddhavalaM vasanaM vastraM dharantIti azvAsyagavasanadharAH, Adivyena zuklavastraparidhAnazIlAH bhavanti vidyutkumArAH agnikumArAzca dvIpakumArAzca nIlAnurAgavasanAH bhavanti, vAyukumArAstu sandhyAnurAgavasanAH bhavanti iti bhAvaH // sU0 20 // pASANa para banI huI svarNa ko rekhA ke samAna gauravarNa hote haiM, vidyutkumAra, agnikumAra aura dIpakumAra tape hue svarNa ke varNa jaise arthAt kiMcita raktavarNa hote haiM aura vAyukumAra priyaMgu ke sadRza varNa ke hote haiM // 137-38 // uparyukta devoM ke vastroM kA varNa isa prakAra hotA hai-asurakumAroM ke vastra lAla hote haiM, nAgakumAroM tathA uddhikumAroM ke vastra zilindhra puSpa ke samAna nIla hote haiM, suvarNakumAroM, dikkumAroM aura stanitakumAro ke vastra ghoDe ke mukha ke phena ke sadRza atyanta zveta hote haiM, vidyakumAroM, agnikumArI aura dIpakumAroM ke vastra varNa hoya che. vidyamAra, agnikumAra ane dvIpakumAra tapelA sonAnA raMga sarakhA arthAt kAMIka lAla raMganA hoya che. ane vAyukumAra priyaMgunA sarakhA raMganA hoya che. 137-138 che uparyukta devonA vastronuM varNana A rIte thAya che-asurakumAronA vao lAla hoya che. nAgakumAre tathA udadhikumAranA vasa zili% puSpanA samAna nIla hoya che. suvarNakumAranA, dikumAronA ane svanitakumAranA vastro gheDAnA meDhAnA phINanI jema atyanta sapheda hoya che. vidyakumAre, Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayApanAce vAnavyantarAdi sthAnAdi vaktavyatAprastAvaH mUlam-kahi NaM bhaMte! vANamaMtarANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNatA ? kahi NaM bhaMte ! vANamaMtarA devA parivasaMti ? goyamA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe rayaNAmayassa kaMDassa joyaNasahassabAhallassa uvariM egaM joyaNasayaM ogAhittA hiTrA vi egaM joyaNasayaM vajittA majjhe aTrasu joyaNasaesu ettha NaM vANamaMtarANaM devANaM tiriyamasaMkhejjA bhomejA garA vAsasayasahassA bhavatIti makkhAyaM, te NaM bhosejjA NagarA bAhiM vaTA aMto cauraMsA ahe pukkharakanniyA saMThANasaMThiyA ukipaNaMtaraviulagaMbhIrakhAyaphalihA pAgAradyAlayakavADatoraNapaDiduvAradesabhAgA jaMtasayagghimusalamusaMDhiparivAriyA aujjhA sadA jayA sadA guttA aDayAlakoTagaraiyA aDayAlakayavaNamAlA khemA sivA kiMkarAmaradaMDovarakkhiyA lAulloiyamahiyA gosIsasarasarattacaMdaNadadaradinnapaMcaMgulitalA uvaciyacaMdaNakalasA caMdagaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgA AsattosattaviulavaTTavagdhAriyamalladAmakalAvA paMcavaNNasarasasurahimukka pupphapuMjovayArakaliyA kAlAgurupavarakuMdurukaturukadhUvamaghamaghaMtagaMdhuddhyAbhirAmA sugaMdhavaragaMdhiyA, gaMdhavahibhUyA accharagaNasaMghasaMvikinnA divvatuDiyasahasaMpaNAdiyA paDAgamAlAulAbhirAmA savarayaNAmayA acchA sahA laNhA ghaTTA maTTA nIrayA nimmalA nippaMkA nikAMkaDacchAyA sappahA sastirIyA sami. rIyA saujjoyA, pAlAiyA, dArisaNijjA abhirUvA paDirUvA, nIle raMga ke hote haiM aura vAyukumAroM ke vastra saMdhyAkAla kI lAlimA ke samAna varNa ke hote haiM // 139-40 // agnikumAre. ane dvIpakumAranA vastranIla raganA hoya che ane vAyukumAranA vastra saMdhyAkALanI lAlimAnA samAna raMga hoya che. je 139-140 che Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.11 pAnavyantaradevAnAM sthAnAni 789 ettha NaM bANamaMtarANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA, tisu vi loyasta asaMkhejahabhAge, tattha NaM vahave vANamaMtarA devA parivasaMti, taM jahA-pisAyA jhUyA, jakkhA, rakkhasA kiMkarA kiMpurisA ayagavaiNo mahAkAyA, gaMdhavagaNA ya niuNagaMdhavagIyaraiNo aNavaNiya paNavaniya isivAiya bhUyavAiya kaMdiya mahAkaMdiyA ya kuhaMDapayaMgadevA caMcalacala cavalacittakIlaNadavappiyA gahirahasiyagIyaNacaNaraivaNamAlAme. lamauDakuMDalasa chaMda viuThizyAbharaNacArubhUsaNadharA sabbouyasurabhikusumasuraiyapalaMbasohaMtakaMtavihasaMtacittavaNamAlaraiyavacchA kAmakAmAkAmarUvadehadhArI NANAviha vaSNarAgavaravattha lalaMtacittacillalaganiyaMsaNA vitriha dekhi nevatthagahiyavesA pamuiyakaMdappakalahakelikolAhalappiyA hAsabolabahulA asimuggarasattikuMtahatthA, aNegamaNizyaNavivihanijjuttavicittaciMdhagayA mahiDDiyA mahajjuiyA mahAyasA, mahAbalA mahANubhAgA, mahAsukkhA hAravirAiyavacchA, kaDyatuDiya thabhiyabhuyA, saMgayakuMDalamagaMDayalakannapIThadhArI vicittahatthAbharaNA vicittamAlAlaulI, kallANagapavaravasthararihiyA kallANagapavaramallANulevaNadharA, bhAsuraboMdI palaMbavaNamAladharA divveNaM vaNNeNaM divveNaM gaMdheNaM diveNaM phAseNaM divveNaM saMgharaNeNaM divveNaM saMThANeNaM, divvAe iDDIe divvAe juIe, divvAe pabhAe, divAe chAyAe, divyAe aJcIe, divveNaM teeNaM divAe lessAe dasadisAo ujjovebhANA, pakSAsemANA teNaM tattha sANe sANaM asaMkhejjamomejalagarAvAlasayasahaslANaM sANaM sANaM sAmANiyasAhallINaM sANaM sANaM aggamahisINaM sANaM sANaM parisANaM sANaM sANaM aNIyANaM, sANaM sANaM agiyAhi Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre vaINaM sANaM sANaM AyarakkhadevasAhastINaM annesiM ca vahaNaM vANamaMtarANaM devANa ya devINa ya AhebaccaM porevaccaM sAmittaM bhahittaM mahattaragataM ANAIsaraseNAraccaM kAresANA pAlemANA mahayAhayanahagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaravegaM divvAiM bhogabhogAiM suMjasANA viharaMti ||suu0 21 // chAyA-kutra khalu bhadanta ! vAnavyantarANAM devAnAM paryAptAparyAptAnAm sthAnAni prajatAni ? kutra khalu bhadanta ! vAnanyantarA: devAH parivasanti ? gautama ! asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH ratnamayasya kANDasya yojanasahasra vAhalyasya upari ekaM yojanazatam avagAhya, avazcApi ekaM yojanazataM varjayityA madhye apTasu yojanaza teSu atra khalu vAnavyantarANAM devAnAM niryagasaMkhye zabdArtha-(kahiNa bhaMte ! vANamaMtarANa devANa pajjattApajjattANa ThANA paNNattA ?) he bhagavana ! paryApta aura aparyApta vANavyantara devoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? (kahi Na bhaMte ! vANamaMtarA devA parivasaMti ?) he bhagavan ! vANavyantara deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyasA) he gautama ! (imIse) isa (rayaNappabhAe) ratnaprabhA (puDhavIe) pRthvI ke (rayaNAmayassa) ratnamaya (kaMDassa) kANDa ke (joyaNasahassabAhallAe) eka hajAra yojana moTe (uvariM) Upara se (ega) eka (joyaNasaya) sau yojana (ogAhittA) praveza karake (hiTThA vi) nIce bhI (egaM joyaNasayaM) eka sau yojana (vajjittA) choDakara (majjhe) madhya meM (aTThasu joyaNasaelu) ATha sau yojanoM meM (ettha NaM) yahAM (vANamaMtarAgaM devANaM) vANavyantara devoM ke (tiriyaM) tircha (asaMkhenA) - vANavyaMtara denA sthAnAdikanuM nirUpaNa zahAtha-(kahi NaM bhaMte ! vANamaMtarANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ?) bhagavan ! paryAsa mane 255ryAta pANuvyantara hevAnA sthAna 4i dyA cha 1 (kahiNaM bhaMte ! vANamaMtarA devA parivasati / ) sAvan / pAvyanta2 va 4yAM nivAsa 42 cha ? (goyamA) OM gautama (imIse) 2. (rayaNappabhAe) 2tnAlA (puDhavIe) pRthvInA (rayaNAmayassa) 2tnabhaya (kaMDassa) una (joyaNasahassabAha llarasa) me 12 yona moTA (uvari) 652thI (ega) se (joyaNa saMyaM) so yona (ogAhittA) praveza 4rIna (hiTTA vi) nIya 54 (egaM joyaNasayaM) se so yogana (vajjitA) tyane (majjha) madhyamA (adRsu joyaNasaesa) 18 se yonimA (etthaNaM) maDi (vANamaMtarANaM devANaM) pANuyanta2 hevAnA - Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 791 " prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.21 vAnadhyantaradevAnAM sthAnAni yAni bhaumeyanagarAvAsazatasahasrANi bhavanti ityAkhyAtam tAni khalu bhaumeyAni nagarANi vahirvRttAni' antathaturasrANi adhaH puSkarakarNikAsaMsthAnasaMsthitAni utkIrNAntaravipulagambhIrakhAtaparikhANi prAkArATTAlakakapATa toraNapratidvAra dezabhAMgAni yantrazataghnImuzalamusaNDI parivAritAni ayodhyAni sadAjayAni sadAguptA ni, aSTacatvAriMzatkoSTharacitAni, aSTacatvAriMzatkRtavarNamAlAni kSemANi zivAMni, kiGkarAmaradaNDoparakSitAni lipnopaliptamahitAni gozIrpasarasaraktacandanadardaradattapaJcAGgulitalAni upacitacandanakalazAni candranaghaTasukRtatoraNapratidvAra dezabhAgAni Asaktotsikta vipulavRttavyAghAritamAlyadAmakalApAni paJcavarNa sarasa surabhimuktapuSpapuJjopacArakalitAni kAlAgurupravara kunduruSkaturuSka dhUpamaghamaghAyamAnagandhodatAbhirAmANi sugandhavaraganvitAni, gandhavartibhUtAni, apsarogaNa saMghasaMvikIrNAni divyatruTitazabdasaMpraNAditAni, patAkAmAlA mukulAbhirAmANi, sarvaratnamayAni acchAni zlakSNAni sasRNAni ghRSTAni sRSTAni, nIrajAMsi nirmalAni niSpaGkAni niSkaGkaTacchAyAni, saprabhANi, sazrIkANi, samarIcikAni sodadyotAni prAsAdikAni darzanIyAni, abhirUparaNi, pratirUpANi, atra khalu vAnavyantarANAM devAnAM paryAptAparyAptAnAm sthAnAni prajJatAni, triSvapi lokasya asaMkhyeyabhAge, tatra khalu bahavo vAnavyantarAH devAH parivasanti, tadyathA pizAcAH, bhUtAH, yakSAH, rAkSasAH, kinnarAH, kimpuruSAH, asaMkhyAta (bhomejjanagarAvAsa saya sahassA) bhUgRha ke samAna lAkhoM nagarAvAsa ( bhavatIti makkhAyaM) hote haiM, aisA kahA hai (te NaM bhomejjA nagarA) pe bhaumeya nagara (bAhiM vahA) bAhara vartulAkAra (aMto cau raMsA) aMdara caukora (ahe pukkharakanniyA saMThANasaMThiyA) nIce kamala kI karNikA ke AkAra ke ityAdi zabdArtha pUrvavat samajha lenA cAhie / (tattha i) vahAM (bahave vANamaMtarA devA) vahAM bahuta-se vANavyantara deva (parivasaMti) nivAsa karate haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (pisAyA) pizAca ( bhUyA) bhUta (jakkhA) yakSa (rakkhasA) rAkSasa (tiriyaM ) tiracha (asaMkhejjA) asaNyAta ( bhomejjanagarAvAsasayasahassA) lUgRhanA samAna sANe nagarAvAsa ( bhavatIti makkhAyaM) hoya che ( te bhomejjA NagarA) te laubheya ngre| ( vAhiM vaTTA ) mahAra thI goNAra (aMto caurasA) andara yaturasa ( ahe pukkharakanniyA saMThANasaMThiyA) nIce bhajanI arthAnA AjharanA chatyAdi zabdArtha pUrvavat samala seveA leAye (tatya NaM ) tyAM (bahave vANamaMtarA devA) tyAM dhA dhA vAnavyantara deve (parivasaMti) nivAsa 42 che (taM jahA) te yA akSare che (pisAyA) pizAtha (bhUyA) bhUta (jakkhA) che. - Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 792 prajJApanAsUtre bhujagapatayaH, mahAkAyAH, gAyaNAzca nipuNagandharvagItaratikAH aNaparNika paNapannika RSivAdita bhRtavAditakanditamahAkanditAzca kUSmANDa pataGgadevAH, caJcalacala capalacitavIDandravadriyAH gambhIra ha siragItanartanaratayo vanamAlApIDamukuTakuNDa lasvacchAdi kuhitAmaNacAra paNa dharAH sarva va rabhi sumasuracita pralamba zobhamAnakA taciva sacinamAlAracita saH, kAsakAmAH, kAmarUpadeha(kiMnarA) kinnara (kiMpurikSA) kirapurUSa (bhuyagavaiNo) bhujagapati (mahAkAyA) mahAkAya (gaMdhavagaNA ya) aura gaMdharvagaNa (nijaNagaMdhacagIyaraiNo) nipuNa gaMdharva-gIta ruci vAle (aNavapNiya) aNaparNika (paNavanniya) paNapannika (ilivAiya) RSivAdita (bhUyavAiya) bhUtavAdita (kaMdiya) krandita (mahAkaMdiya) mahAkrAMdita (ya) aura (kuhaMDa) kUSmANDa (payaMgadevA) pataMgadeva (caMcalacala cavalacittakIlaNadavappiyA) caMcala tathA atyanta capala krIDA evaM parihAsa premI (gahirahasiyagIyaNaccaNaraI) gaMbhIra haMsI, gIta aura nRtya kI ruci vAle (vaNamAlAmela mauDakuMDalasacchaMdavidhiyAbharaNacArubhUsaNadharA) vanamAlA, kalaMgI, mukuTa, kuMDala tathA icchAnusAra vikurve hue AbharaNoM se sundara khUSaNa dhAraNa karane vAle (savvouyasurabhisukuma surazyapalaMbasohaMtakaMtavihasaMta cittavaNamAlAraiyavacchA) saba RtuoM ke sugaMdhita phUloM se banI, lambI, zobhanIya, sundara khilatI huI vicitra vanamAlA ko vakSasthala para dhAraNa karane vAle (kAmakAmA) icchAnusAra kAmabhoga sevana karane vAle (kAmasvadehadhArI) icchAnusAra yakSa (rakkhasA) 2rAkSama (kiMnarA) 22 (kiMpurisA) By35 (bhuyagavaiNo) bhu Apati (mahAkAyA) bha74Aya (gaMdhavva gaNAya) mane gadha (niuNagIyaraiNo) nipuNa anya gIta uzivAya (aNavaNiya) azupANi (paNNavanniya) paY pani (isivAiya) 3SivAhita (bhUyavAiya) mutavAhita (kaMdiya) anhita (mahAkaMdiyA) bhanhita (ya) bhane (kuhaMDa) bhAMDa (paraMgadevA) patagaDeva (caMcalacalacavalacitta kIlaNadavappiyA) yaya tathA atyanta yshii| tabhara parihA2 premI (gahirahasiyagIpaNacaNaraI) mI2 sevA gIta mane nRtyanI yA (vaNamAlAmelamauDakuMDalasacchaMdaviuvviyAbharaNA cArubhUsaNadharA) vanamAlA, 4sI, mugaTa, kuDala, tathA IcchAnusAra vikrvaNathI banAvelA sundara bhUSaNa dhAraNa 42naa| (savvouya surabhi sumasuraiyapalabasohaMtakaMtavihasaMtacittavaNamAlAraiyavacchA) yI 3tumAnA supita sothI ganesI. dAMgI zAlAyabhAna sun42 misesI vicitra vanamAsAne pakSastha152 ghA23 42vAvA, (kAmakAmA) 42chAnusA2 manogAnu sevana 42n|2| (kAmarUpadehadhArI) 42chAnusAra 35 Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyathodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.21 vAnavyantaradevAnAM sthAnAni 793 dhAriNaH, nAnAvidhavarNarAgavaravaskhalalaM tacitracillalaganivasanAH, vividhadezIyanepathyagRhItavepAH, pramuditakandarpakalahakelikolAhalapriyAH, hAsabolabahulAH, asimudgarazaktikuntahastAH, anekamaNiratnavividhaniyuktanicitracihnagatAH, mahaddhikAH, mahAdyutikAH, mahAyazasaH, mahAbalAH, mahAnubhAgAH, mahAsaukhyAH, hAravirAjitavakSasaH, kaTakatruTitastambhitazujAH, saMgatakuNDalamRSTagaNDastalakarNarUpa aura deha ke dhAraka (NANAvihavaNNarAgavaravatthalalaMtacittacillalaganiyaMsaNA) nAnA prakAra ke vargoM vAle, zreSTha, vicitra capakate vastroM ke dhAraka (vivihadekhinevasthagahiyavelA) vividha dezoM ke veSa bhUSA dhAraNa karane vAle (pakSyakaMdapakalahakeli kolAhalappiyA) prasanna tathA kaMdarpa-kalaha-keli-kolAhala premI (hAlabolabahulA) hAsya aura bola-kolAhala kI bahulatA vAle (alimuggara sattikuMtahatthA) hAthoM meM asi, mudgara, zakti tathA bhAlA vAle (aNega maNirayaNa vivihanijjuttavicittaciMdhagayA) aneka aura vividha maNiyoM tathA ratnoM ke vicitra cihna vAle (mahiDDhiyA) mahAna Rddhi ke dhAraka (mahajjuiyA) mahAn kAnti vAle (mahAyasA) mahAn yaza vAle (mahAbalA) ati balavAn (mANumAgA) mahAprabhAva vAle (mahAsukkhA) mahAn sukhayukta (hAravirAiyavacchA) hAra se suzobhita vakSasthala vAle (kaDayatuDiya thaMbhiyabhuyA) kaTakoM aura truTitoM se stabdha bhujA vAle (saMgayakuMDalamaTTagaMDathalakannapIThadhArI) sundara kuDaloM tathA gaMDasthaloM ko bharSaNa karane vAle karNapITha nAmaka AbhUSaNoM ko dhAraNa mana ina pA21 42naa| (NANAvihavaNNarAgavaravatthalalaMtacittacillallagani niyaMsaNA) nAnA pradhAna va vANa, zreSTha, viyatra yamatA pakhonA thA24 (vivihadesi nevattha gahiyavesA) vividha zAnI veSa bhUSAdhAraNa 42nArA, (pamuiya kaMdappakalahakelikolAhalappiyA) prasanna tathA 4154I-sisADasa priya (hAsabolavahalA) hAsya mane mAsanA vAsanA premI (asimuggarakuMtahatyA) DAyAmA masi, mahAra, zata, tathA arain (aNegamaNirayaNavivihanijjutta vicitta ciMdhagayA) mane mane vividha bhayo tathA 2tnAnA viyitra zivAjI (mahiDaDhiyA) mahAna 3dvinA pA24 (mahajjuiyA) mahAn antivA (mahAyasA) mahAna yazavA (mahANumAgA) mA prabhAvAmA (mahA sukkhA) mahAna sapa yarata hAravirAiya vacchA) DAkathA suzAmata pakSasthaNa pANA (kaDapatuDiya bhiya bhayo) / mana truTitathA stamya sunasAvA (saMgatakuDalamagaMDayala pra0 100 Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 794 prahApanAsa pIThadhAriNo vicitra hastAbharaNaH, vicitramAlAmauli mukuTAH, kalyANakapravaravasuparihitAH, va tyANaka pravaramAlyAnule pandharAH, bhAradaravondayaH, pralambagnavanamAlAdharAH, didhye na daNe na, divyena gandhena, didhvena spardaina, divyena saMhananena, divyena saMsthAnena, divyayA RddhacA, divyayAyutyA, divyayA prabhayA, divyayA chAyayA, divyena arcipAH, divyena tejasA, divyayA lezyayA dazadizaH udyotayantaH, prabhAsayantaste khalu tatra svepAm spepAm asaMkhyeya karane vAle (vicittahatthAbharaNA) hAoM meM vicitra bhUSaNa pahanane vAle (vicittamAlAmaulI) vicitra AlA vAle mukuTa ke dhAraka (kallANaga pavaravatthaparihiyA) kAlyANakArI uttama vastra pahane hue (kallANagapavaramallANulevaNadharA) kalyANakara mAlA evaM anulepana ko dhAraNa karane vAle (bhAsuravoMdI) dedIpyamAna zarIra vAle (palaMbavaNamAladharA) lambI vanamAlA pahanane vAle (diveNaM vaNeNaM) divya varNa se (diveNaM gaMdheNaM) divya gaMdha se (divveNaM phAseNaM) divya sparga se (divveNaM saMghayaNeNaM) divyaNaM saMhanana se (divveNaM saMThANeNaM) divya saMsthAna se (divAe iDDIe) divya Rddhi' se (divAe juIe) divya dyuti se (divyAe pabhAe) divya prabhA (se divyAe chAyAe) divya kAnti se (divAe accIe) divya jyoti se (divveNaM teeNaM) divya teja se (divAe lessAe divya lezyA se (dasa disAo) dazoM dizAoM ko (ujjovemANA) udyotita karate hue (pabhAsemANA) prakAzita karate hue (teNaM) ve (tattha) vahAM kannapIThadhArI) sun42, at tathA 3thagAne sAtA pI8 nAmanA mAbhUSaNAne dhAraNa 42vAvA (vicittahatthAbharaNA) DAyAmA viyitra bhUSA dhArA 42vAvA (vicittamAlAmaulI) vicitramANAvA bhugttn| ghA24 (kallANagapavaravatthaparihiyA) 48yAra uttama para thA295 42sA (kallANaga pavara mallANulevaNadharA) 4yA 42 bhAsA tebhara manulepanane ghA27 42vANA (bhAsuravoMdI) hIpyamAna zarI2vA (palaMbavaNamAladharA) sAmI vanamA 512naa| (divveNaM vaNNeNaM) divya va thI (divveNaM gaMgheNaM) divya dhathI (divveNaM phAseNaM) hivya 25 thI (divveNaM saMghayaNeNaM) divya saunanathI (TeDa) (divveNaM saMThANeNaM) havya saMsthAnathI (divvAe iMDDhIe) divya RddhizrI (divvAe juie) hivyatithI (divyAe pabhAe) hivyaprasAthI (divvAe chAyAe) divya tithI (divvAe accIra) hivya nyatithI (divveNaM teeNaM) divya tethI (divvAe lessAe) hivya vezyAthI (dasa disAo) ze hizamAna (ujjovemANA) prazita 42tA (pabhAsemANA) pradhAtita 52tA (teNaM) te (tattha) tyA (sANaM sANaM) pAta Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA. pada 2 sU.21 vAnavyandevAnAM sthAnAni 795 bhaumeyanagarAvAsazatasahasrANAm, svasAM svAsAM sAmAnikasAhasrINAm svAsAM svAsAm agrasahapINAm, svAsAM svAsAM parpadAm, sveSAM sveSAm anIkAnAm, svapAm anIkAdhipatInAm, svAsAM svAsAm AtmarakSakadeva sAhasrINAm, anyepAJca bahUnAm vAnavyantarANAM devAnAJca devInAm ca AdhipatyaM paurapatyam svAmitvam bhartRsvam mahattarakatvam AjJezvarasenApatyam kArayantaH pAlayanto, (sAgaM sAga) apane-apane (bhomejanagarAvAsa saya sahassANaM) lAkhoM bhomeya nagarAvAsoM kA (sANaM sANaM sAmANiyasAhassINaM) apaneapane hajAroM sAmAnika devoM ke ( sANaM sANaM aggamahisINaM) apanIapanI agramahiSiyoM kA ( sANaM sANaM parimANaM) apanI-apanI pariSadoM kA ( sANaM sANaM aNIyANaM) apane-apane anIkoM kA (sANaM sAgaM aNIyAhivaINa) apane - apane anIkAdhipatiyoM kA ( sANaM sANaM AyarakkhadevasAhastrINaM) apane-apane hajAroM AtmarakSaka devoM kA (annesiM ca) aura anya (bahUNaM) bahuta se (vANamaMtarANaM devANa ya devINa ya) vANa vyantara devoM aura devIoM kA ( Ahe bacca) adhipati - tva (porevacca) agresaratva (sAmittaM) svAmitva (bhahitaM) poSakatva (mahantaragataM ) mukhiyApana ( ANAIsaraseNA vacce) AjJA - Izvara senApatitva (kAmanA) karAte hue (pAlemANA) pAlana karate hue (mahayAhRya nagIva vAiya saMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM) nRtya, gIta aura kuzala vAdakoM dvArA bajAe hue vINA, tala tAla, truTiTa, potapotAnA (bhomejjanagarAvAsasayasayasahassANaM) dANo lobheya nagarAvAsonA * (sANaM sANaM sAmANiyasAhassINaM) potapotAnA Dularo sAmAni devAnA (sANa sANaM aggamahisINaM) potapotAnI agrabhaDiSIyonI ( sANaM sANaM parisANa ) yotapotAnI pariSahonA (sANaM sANaM aNIyANa) potapotAnI anInA (sANa sANaM aNiyAhivaINa) potapotAnA anIzradhipatiyAnA (sANaM sANaM AyarakaMkkha devasAhassINa) potapotAnA maro AtmarakSa hevAnA (annesiMca) ane mIla (bahUNa) dhennu| (vANamaMtaraNa devANa ya devINa ya) vAnavyantara de'vA ane devIyAnA' ( AhevaccaM ) adhipatitva (paurevaccaM ) agresara (sAmitta) svAmitva (bhaTTittaM) poSa (mahattaragatta) bhagavAnapa (oNAIsaraseNAvacca) AjJA-4zvara senApatitva (kAremANA) urAvatI ( pAlemANA) pAlana 42tA (mahayAhayanaTTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamui~ga paDupavAiyaraveNa ) nRtya, gIta bhane kuzala vAha dvArA vagADesa vIthA, tasa, tAsa, sRha Ahi vAdyonA dhvaninI sAthai (divvAI bhoga. Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAstra mahatA'hatanATyagItavAditatantrItalatAlatruTitavanamRdaGgapaTuprAditaraveNa divyAn bhogabhogAn zuJjAnA viharanti ||suu0 21 // TIkA-atha paryAptAparyAptakavAnavyantaradevAnAM svasthAnAdikaM prarUpayitu mAha-'kahi NaM bhaMte ! vANamaMtarANaM devANaM' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze vAnavyantarANAM devAnAM 'pajjattApajjattANa paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNatA ?' sthAnAni sthityapekSayA svasthAnAni, prajJaptAni-prarupitAni santi? tadeva prakArAntareNa vizadayituM pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! vANamaMtarA devA parivasaMti' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin sthale, vAnavyantarA devAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA ' he gautama ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'rayaNAmayasta kaMDassa' ratnamayasya kANDasya-upari sannihitabhAgasya 'joyaNasahassavAhallassa' yojanasahasvavAhalyasya-sahasrayojanavistArasya 'uvari' upari ardhvamAge 'ega joyaNasayaM ogAhittA' ekaM yojanazatam avagAdya-pravezaM kRtvA 'hiTThA vi ekaM joyaNamRdaMga Adi bAghoM kI mahAn dhvani ke sAtha (divAI bhogabhogAI) divya bhogopabhoga ko (bhujamANA) bhogate hue (viharaMti) rahate haiN|||21|| ____TIkArtha-ava paryApta aura aparyApta vAnavyantara devoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA ko jAtI hai___ gautama svAmI prazna karate haiM-bhagavan ! paryApta tathA aparyApta vANavyantara devoM ke svasthAna kahAM kahe gae haiM ? yahI prazna prakArAntara se karate haiM-bhagavan ! vANavyantara deva kisa sthAna meM nivAsa karate haiM ? ___ bhagavAna ne uttara diyA-he gautama ! isa ratnaprabhA pRthivI ke sabase Upara ke ratnamaya kANDa ke, jisakA vistAra eka hajAra yojana hai, Upara se eka sau yojana praveza karake aura nIce ke bhI eka sau yojana bhogAI) havya pA (muMjamANA) lApatA (viharaMti) 27 cha // sU. 21 // TIkAtha-have paryApta ane aparyApta vAnagaMtara denA sthAna AdinI prarUpaNa karAya che. zrI gautamasvAmI prazna kare che-bhagavad ! paryApta tathA aparyApta vAnavyantara denA svAsthAna kayAM kahevAyelA che tene ja prakArAntare kahe chebhagavad ! vanavyantara deva kayA sthAne mA nivAsa kare che? zrIbhagavAne uttara Apyo -he gautama ! A ratanaprabhA pRthvInA badhAthI uparanA ratnamaya kAMDane ke jene vistAra eka hajAra cojana che, UparathI Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.21 vAnavyantaradevAnAM sthAnAni 797 sayaM vajjittA' adhazcApi-adhomAge'pi ekaM yojanazataM varjayitvA 'majhe aTThasu joyaNasaesu' madhye madhyabhAge aSTamu yojanazateSu aSTazatayojaneSu ityarthaH, 'ettha NaM' atra khalu-uparyuktasthale 'vANamaMtarANa' devANaM ' vAnavyantarANAm devAnAm 'tiriyamasaMkhejjA' tiryag asaMkhyeyAni-asaMkhyAtayojanaparyantam 'momejjanagarAvAsasayalahassA' bhaumeyanagarAdhAsagata sahastrANi-bhUmigRhatulyalakSanagarAvAsAH 'bhavaMtIti sakhAyaM' bhavanti ityAkhyAtam mayA mahAvIreNa, anyaizcatIrthakRbhiH 'te NaM-bhomejjA NagarA' tAni khallu-uparyukAni, bhaumeyAni nagarANi 'vAhiM vaTTA' vahirmAge, vRttAni-vartulAli 'aMto cauraMsA' antaH-madhyabhAge, caturastrANi-caturastrAkArANi 'ahe pukkharakagniyA saMThAnasaMThiyA' adhaHadhobhAge, puSkarakaNikAsaMsthAnasaMsthitAni-puSkarasya kamalasya, kaNikAunnatasamacitravindukinI, tasyAH saMsthAnamiva saMsthAnam-AkAravizeSastena saMsthitAni-vyavasthitAni 'ukinnaMtaraviulagaMbhIrakhAyaphalihA' utkIrNAntaravipulagambhIrakhAtaparikhANi-utkIrNamivotkIrNamatyantaspaSTas, utkIrNamantaraM yAsAM khAtaparikhAgAM tA utkIrNAntarAH, utkIrNAntarAH, vipulAH-pracurAH, vistIrNA vA gambhIrA:-atalasparzinyaH khAtaparikhAH yeSAM nagarANAM paritaH santi tAni utkIrNAntaravipulagambhIrakhAtaparikhANi nagarANi ityarthaH, punastAni kIdRzAni santItyAha-'pAgArAhAlayakavADatoraNapaDiduvAradesabhAgA' prAkArATTAchoDakara madhya ke ATha sau yojanoM meM vANavyantara devoM ke tiche saMtakhyAta yojanoM meM lAkhoM aumeya arthAt bhUmigRha (bhoyare) ke samAna nagarAvAsa haiM. aisA maiMne tathA anya tIrthakaroM ne bhI kahA hai| ve bhaumeya nagara bAhara se golAkAra hai, madhya bhAga meM caukora haiM aura nIce kamala kI kANikA ke AkAra ke haiN| una nagaroM ke cAroM ora pracura yA vistIrNa tathA athAha jala se paripUrNa khAiyAM aura parikhAeM haiM, jinakA antara spaSTa pratIta hotA hai| pratyeya nagara ke eka re jana praveza karIne ane nIcenA eka raso janane choDIne madhyanA ATha se janamAM vAvyara devanA ti asaMkhyAta janamAM lAkhe bhaumeya arthAt bhUmigRha (yarA) nA samAna nagarAvAsa che, ema meM tathA anya tIrthakaree paNa kahyuM che. te bhaumeya nagara bahArathI goLAkAra che. madhyabhAgamAM catura ane nIce kamaLanI karNikAnA AkAranA che. te nagaranI cAre bAju vistIrNa tathA athAha nirmala pANIthI bharelI khAI ane pariNAo che. jemanuM attara spaSTa pratIta hoya che. pratyeka nagaranA prAkAra keTa para aTTAlaka, kapATa, tAraNa temaja Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 798 prazApanAsUtra lakakapATatoraNapratidvAra dezabhAgAni, pratinagaram, prAkArepu pAlepu aTTAlakakapATatoraNapratidvArANi-aTTAlakakapATatoraNapratidvArarUpA ityarthaH, dezabhAgApradezavizeSA yeSu tAni prAkArAhAlakakapATatoraNapratidvAradezabhAgAni tatraaTTAlakAH-prAkArasyoyasAgasthitabhRtyAzrayavizeSAH, kapATAni pratolIdvArasamvadhAni, pratolodvAreSu toraNAni, pratidvArANi-pradhAnavizAladvArApantarAlava ni laghudvArANi ityarthaH, 'jaMtasayagdhimusalamusaMDhiparivAriyA' yantrazataghnImuzalamusAhoparivAritAni tatra yantrANi vividhaprakArANi, zataghnyo-mahAyaSTayaH 'topa' iti prasiddhA vA, yAsAM pAtena zataM purupA hanyante vA ityarthaH, muzalAni-prasiddhAnyeva santi, musaNDayaH-praharaNavizepAH taiH parivAritAni-parivoSTitAni santi, ataeva-'aujjhA' ayodhyAni zatrubhiryodhumazakyAni 'sadA jayA' sadA jayAni, ayodhyatAdeva sadA-sarvakAlaM jayo yeSu tAni sadA jayAni, 'sadA guttAni' sadA guptAni-sadA-sarvakAlaM guptAni yoddhRbhiH puruSaiH prAkAroM para adyAlaka, kapATa, toraNa aura pratidvAra bane hue haiN| prAkAra ke UparI bhAga meM bhRtyavarga ke rahane ke lie bane hue vizeSa prakAra ke sthAna adyAlaka kahalAte haiN| pratolI dvAroM ke kivADa kapATa kahalAte haiM / pratolIdvAroM para bane hue candravA samAna toraNa samajhanA cAhie aura pradhAna baDe dvAra ke pAsa jo choTedAra hote haiM, unheM pratidvAra kahA gayA hai| ve nagara vividha prakAra ke yaMtroM se, zataghniyoM arthAt mahAyaSTiyoM yA topoM se, jinake dvArA eka hI bAra meM sau puruSoM kA ghAta ho sake, tathA mUzaloM aura susaMDhI nASaka zAstroM se parivRta haiN| isa kAraNa ve ayodhya haiM-zatru vahA~ yuddha karane meM samartha nahIM haiM aura isIse ve sadaiva jayazIla haiM / ve sadA yoddhAoM aura zastroM se rakSita haiM, pratidvAra banelA hoya che. prAkAranA uparanA bhAgamAM sevaka vargane rahevA mATe banAvelA vizeSa prakAranA sthAna aTTAlaka kahevAya che. pratelI dvAranA kamADa kapATa kahevAya che. pratolI dvAra upara banelA (candaravA) taraNa samajavA joIe ane mukhya dvAranI bAjumAM nAnA dvAra hoya che temane pratidvAra kahevAya che. te nagare vividha prakAranA yaMtrethI, zatani arthAt tethI ke jemane ekaja vakhata pheDavAthI se purUSane ghAta thAya che. tathA mUzala temaja asaMDhI nAmaka zastrothI parivRta che. e kAraNe teo ayodhya che-zatru tyA yuddha karavAmAM samartha thatA nathI ane tethI ja teo sadaiva jayazIla che. teo sadA ddhAo ane zastrothI rakSita che. kemake badhI bAjuthI parivRta hevAne lIdhe zatruone temAM praveza thaI zakatuM nathI. adbhUta chaTAvALA aDatAlIsa Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.21 vAnavyantaradevAnAM sthAnAni 799 praharaNaizca rakSitAni, yoddhRbhiH samantAt pariveSTitatvenAsahamAnAnAM parepAM kathamapi pravezAsaMbhavAt 'aDayAlakoTagaraiyA' aSTacatvAriMzatkoSThakaracitAni-aSTacatvAriMzad vibhinnacchaTAkalitAni, koSThakAni-prakoSThAni, tepAM racitAni yeSu tAni aSTacatvAriMzatkoSThakaracitAni, 'aDayAlakayavaNamAlA' apTacatvAriMzatkRtavarNamAlAni-aSTAcatvAriMzabhedabhipnacchaTAH kRtA vanamAlA yeSu tAni aSTacatvAriMzatkRtavanamAlAni 'khemA' kSemANi-duSTajanakRtopadravAzAntirahitAni 'sivA' zivAni-sarvadA maGgalopetAni atatava sarvopadravarahitAni 'kiMkarAmaradaMDoparakkhiyA' kiGkarAmaradaNDoparakSitAni-kiGkarAH sevakabhUtA ye'marA devAstaiH daNDaiH karaNabhUtairuparakSitAni iti kiGkarAmaradaNDoparakSitAni 'lAulloiyamahiyA' liptopaliptamahitAni-lipta-bhUmegomayAdinopalepanam upaliptaM-kuDayAnAM seTikAdibhiH saMsRSTIkaraNaM, tAbhyAM sahitAni samacitAni iva tathA 'gosIsa sarasarattacaMdaNadaddaradinapaMcaMgulitalA' gozIrpakasarasaraktacandanadardaradattapaJcAGgulitalAni, gozI rpaNa-etannAmaka candanena sarasaraktacandanena ca dardareNa-bahulena prastakaratalena vA dattAH paJcAGgulayastalA hastakA yepu tAni iva gozIrSe sarasa raktacandanadardaradattapaJcAGgulitalAni "uvaciyacaMdaNakalasA' upacitacandanakalazAni, upacitAH-saMsthApitAH, candanakalazA:- maGgalyasUcakakuMmbhA yeSu tAni upacitacandanakalazAni, 'caMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgA' candanaghaTasukRtatoraNapratidvAradezabhAgAni-candanaghaTai zcandanakalazaiH sukRtAni samyaktayA kyoMki saba ora se parivRta hone ke kAraNazatruoM kA unameM praveza nahIM ho sktaa| adbhuta chaTA vAle aDatAlIsa koThoM kI racanA se yukta haiN| unameM aDatAlIsa vanamAlAeM banI huI haiM / ve duSTajanoM dvArA kiye jAne vAle upadrava se rahita, sadaiva maMgalamaya tathA kiMkara devoM ke daNDoM se rakSita haiM / lipe-pute hone ke kAraNa atyanta prazasta haiM / unameM gozIrSa evaM lAla candana ke hAthe lage hue haiM jinameM pAMcoM uMgaliyAM ucharI haiN| unameM maMgalasUcaka candana-ghaTa sthApita haiN| unake pratidvAra pradezoM meM candana-kalaza ke toraNa zobhAyamAna ho rahe haiN| jeThAnI racanAthI yukata che. temAM aDatAlIsa vanamAlAo banelI hoya che. duSTajanathI karAtA upadravothI rahita che. sadaiva maMgalamaya tathA ki kara denA DethI surakSita che. liMpela ghUMpela hovAnA kAraNe atyanta prazasta che. temAM gerecana ane lAla candananA thApA paDelA hoya che ke jemAM pAMce AMgaLIcenA bhAga upasI AvelA dekhAya che. temA maMgala sUcaka candana ghaTa sthApita heya che, temanA pratikAra dezomAM candana kaLazanA taraNu zobhAyamAna banI Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre " zobhamAnAni toraNAni pratidvAra dezabhAge yeSu tAni candanaghaTasukRta toraNapratidvAra deza bhAgAni, evameva ' AsattosattaviulabaTTavagdhAriyamalladAmakalAvA' AsaktotsiktavipulavRttavyAghAritamAlyadAmakalApAni, A - avAG adhastAt bhUmau saktaH AsaktaH, bhUmau saMlagnaH, Urdhva saktaH sambaddhaH, ullocatale upari saMsakta ityarthaH, vipula:- vistIrNaH, vRtaH vartulAkAraH, vyAdhAritaH - pralambito mAlyadAmakalApaH prasUnasrak samUho yeSu tAni ArAktotsiktavipulavRttavyAghAritamAlyadAmakalApAni, tathA 'paMcavaNNasarasamura himukkapupphapuMjovayArakaliyA' paJcavarNena surabhiNA sugandhena, ekena - kSiptena puppapuJjaravarUpeNa upacAreNa vinyAsena kalitAni yuktAni iva iti paJcavarNasurabhimuktapuSpapuJjopacArakalitAni, tathA 'kAlAgurupavarakunduruturukka dhruva maghamaghaMta gaMdhuddhRyAbhirAmA' kAlAgurupravarakunduruSka turuSka dhUpamaghamatrAyamAnagandhoddhRtAbhirAmANi tatra kAlAguruH prasiddho gandhadravyavizeSaH pravaraH zreSThaH kunduruSka :- cIDA, turupke - silhake, teSAM dhUpasya maghamAyamAnena gandhena udbhUtena itastatazcaturdikSu prasanena, abhirAmANi kamanIyAni, iti kAlAgurupravarakunduruSkaturuSka dhUpamaghamaghAyamAnagandhoddhRtAbhirAmANi, 'sugaMdhavaragaMdhiyA' sugandhavaragandhikAni - zobhanA gandhAH yeSAM te sugandhAste ca te varagandhAzca-vAsAH iti sugandhavaragandhAsteSAM gandho'sti eSu iti sugandhavaragandhikAni, ataeva gaMdhavaTThabhUyA' gandhivartibhUtAni, saurabhyAtizayena gandhadravya guTakA sAni iti bhAvaH, tathA - ' accharagaNasaMghasaMvikinnA' apsarogaNasaGghasaMvikIrNAni apsaraso gaNAnAM saMvena-samUhena, samyaktayA vikIrNAni - vyAtAni ityapsarogaNasaGghasaM vikIrNAni, 'divvatuDiyasa saMpaNAiyA' divyatruTita zabdasaMpraNAditAni divyAnAm apUrvANAm truTitAnAm vINA veNumRdaGgAdivAdyavizeSANAM zabdaiH kalakaladhvanibhiH saMpraNAditAni samyaktayA zrotRjanamanohAritayA prakarpeNa satataM nAditAni - zabdAyitAni 'paDAgamAlAulAbhirAmA' patAkAmAlAkulAbhirAmANi patAkAyAM sambaddhAni patAkArUpANi vA yAni mAlAkulAni tairabhirAmANi ramaNIyAni 'savvarayaNAmayA' sarvaratnamayAni - sarvAtmanA Upara se nIce taka laTakatI huI, vistIrNa aura golAkAra mAlAoM ke samUha suzobhita hote haiM / pA~ca vargoM ke sarasa evaM sugaMdhayukta puSpoM ke samUha ke upacAra se yukta haiM / ina sthAnoM meM bahusaMkhyaka vAna - vyantara deva nivAsa karate haiM / 1 800 rahe che UparathI nIce sudhI laTakatI vastINu ane geLAkAra mALAonAM samUhathI suzobhita heAya che. pAMca raMganA sarasa temaja sugaMdhayukata puSpAnA samUha vikharAyelA heAya che. A sthAneAmAM vAna-tara dhruva nivAsa kare che. Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'prameyabodhinI TIkA Di. pada 2sU21 vAnavyantaradevAnAM sthAnAni - kAsyaina, na tu ekabhAgena ratnamayAni samastaratnamayAni ityarthaH, acchAni sphaTikAdatinirmalAni, 'samhA' zlakSNAni - cikaNapudgala skandhavinirmitA 'laNhAni' masRNAni, atyanta komalAni, maTaNavAcako dezIyo laNhaH zabdaH, 'ghaTTA' ghRSTAni - pApANAdi mUrtivat tIkSNazANAdinA vRSTAnIva 'mahAni' mRSTAni, komalazAna prastArapratimeva prakSitAni, ata eva 'nIrayA' nIrajAMsi - svAbhAvika rajorAhityena 'nimmalA' nirmalAni atisvacchAni AgantukamalavarjitatvAt 'niSpaMkA' niSpaGkAni - paGkarahitAni niSkalaGkAni ityartha: 'nikkaMkaDacchAyA' niSkaGkaTacchAyAni niSkaGkaTAH kavacarahitA, AvaraNavarjitA ityarthaH, chAyA kAntiryeSAM tAni nikaTacchAyAni nirAvaraNakAntiyuktAni - 801 'acchA' " 'sappA' saprabhANi, svAbhAvikatayA gramAyuktAni 'sassiriyA' sazrIkANizriyA - lakSmyA zobhayA sahitAni yuktAni iti sazrIkANi, samarIiyA / 'samarIcikAni - marIcibhiH kiraNaiH sahitAni vahiHprasRtakiraNasamU hAni 'saujjoyA' sodyotAni bAhyavastusamudAyapravazakaprakAzayuktAni - 'pAsAiyA' prasAdIyAni - prasAdAya AnandAya hitAni prAsAdIyAni, svAntA- nandasandohajanakAni ityarthaH prAsAdikAni vA 'darisaNijjA' darzanIyAni - parama ramaNIyatayA darzanayogyAni 'abhirUpA' abhirUpANi, atyantakamanIyAni, 'paDiruvA' pratirUpANi - atyanta - sundarANi pratikSaNa nava nava rUpasampannAni santi ityarthaH ' ettha NaM' atra khala- uparyuktasthaleSu ' vANamaMtarANaM devANaM' vAnavyantarANAM devAnAm 'pajjattApajjattANaM' paryAptAparyAptakAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni - sthityapekSayA svasthAnAni, prajJaptAni - prarUpitAni santi, 'tisR viloyassa asaMkhejjaibhAge' tripvapi svasthAnopapAtasamudghAtarUpeSu triSvapi sthAneSu viSaye lokasya asaMkhyeyatamo bhAgo vaktavyaH, 'tattha NaM bahave vANamaMtarA devA parivasaMti' tatra khalu - uparyuktasthAnepu, bahavo vAnavyantarA devAH parivasanti, 'taM jahA ' tadyathA 'pisAyA' pizAcAH 1, 'bhUyA' bhUtAH 2, 'jakkhA ' yakSAH H 3, 'rakkhasA' rAkSasA : 4, 'kinArA' kinnarAH 5, 'kiMpurisA' kimpurupAH, 6, 'bhuyagavaiNo' bhujagapatayaH, 'mahAkAyA' mahAkAyAH mahoragAH 7 ve vA - vyantara deva isa prakAra haiM- ( 1 ) pizAca (2) bhUta (3) yakSa (4) rAkSaza (5) kinnara (6) kimpuruSa, (7) bhujagapati mahAkAya mahoraga aura (8) gandharva / ye deva atyanta kuzala gandharva jAti ke vAnavyantara devA ajharanA che - ( 1 ) pizAya (2) lUta (4) yakSa (4) rAkSasa (4) chinnara (6) bhyu35 (7) subhagayati mahAkSaya bhoraMga ane (8) gandha+. A devA atyanta kuzaLa gandhava jAtinA devAnA gIteAmAM anu pra0 101 Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 802 prazApanAsUtre 'gaMdhavvagaNA' gandharvagaNAzca-gandharvasamUhAH, kiMviziSTAste ityAha-'niuNagaMdhavvagIraiNo' nipuNagandharvagItaratayaH, nipuNAnAm-atyanta kauzalayuktAnAm, gandharvANAm gandharvajAtIya devAnAm yad gItaM-gAnaM, tatra rati ranurAgo yeSAM te nipuNagandharvagItaratayaH, ete ca vyantarANAM mUlabhedA aSTau vartante, athA'vAntarabhedAn aSTau pradarzayitumAha-'aNavanniya-paNavanniya isivAiya bhUyavAiya kaMdiya mahAkaMdiyAya' aNapaNika, 1, paNapannika 2, RSivAdita 3, bhUtavAdita 4, skandika 5, mahAskandikAzca 6, 'kuhaMDapayaMgadevA' kUpmANDa pataGgadevAH 8, ete poDazA pi vyantaradevAH kathaM bhUtA ityAha-'caMcalacalacaklacittakIlaNadavappiyA' caJcalacalacapalacittakrIDanadravapriyAH, caJcalA-avyavasthitacetasaH, tathA calacapalam-atizayacapalaM citte krIDanaM ramaNam, dravaH parihAsazca priyo yeSAM te caJcalacalacapalacittakrIDanadravapriyAH, tathA 'gahirahasiyagIyaNacaNaraI' gambhIrahasitagItanartanaratayaH, gambhIreSu hasitagItanartaneSu ratiryeSAM te gambhIra hasitagItanartanaratayaH, vilAsapriyA ityartha tathA 'vaNamAlA melamauDakuMDalasacchaMdaviubdhiyAbharaNacArubhUsaNadharA' vanamAlApIDamukuTakuNDalasvacchandavikurvitAbharaNacArubhUsaNadharAHvanamAlA rUpaiH-AmelamukuTakuNDalaiH, svacchandavikurvitAbharaNaizca-yathecchavaikriyalabdhiniSpAditAlaGkaraNairityarthaH, cArubhUSaNam maNDanam dharantIti vanamAlApIDamudevoM ke gItoM meM anurAgI hote haiN| ye vyantara devoM ke ATha mUla bheda haiM / aba inake avAntara bheda dikhalAne ke lie kahate haiM-(1) aNaparNika (2) paNaparNika (3) RSivAdita (4) bhRtavAdita (5) skandika (6) mahAskandika (7) kUSmANDa aura (8) pataMgadeva / ye solaha prakAra ke vyantara deva kisa prakAra ke haiM ? yaha prarUpaNa karate haiM-ye vAnavyantara deva caMcala arthAt avyavasthita citta vAle tathA atizaya capala krIDA evaM parihAsa ke premI hote haiN| gaMbhIra hAsya, gIta aura nRtya kI ruci vAle hote haiM / vanamAlA, kalaMgI, muguTa, kuNDala tathA yatheSTa vikriyAlabdhi dvArA banAye hue alaMkAroM se vibhUSita rahate rAgI hoya che. A vyantara devanA ATha mULa bheda che. have temanA avAntara leha hemAvAne bhATa 47 cha:-(1) 2454 (2) 5454 (3) 3SivAhita (4) bhUtavAhita (5) 2464 (6) ma 4i (7) mA (8) taheva sela jAtanA vyaktara deva kevA che je tenuM prarUpaNa kare che-A vAna vyakhtara deva caMcala arthAt avyavasthita cittavALA tathA atizaya capala krIDA temaja parihAsanA premI hoya che. gaMbhIra hAsya, gIta ane nRtyanI rUcivALA hoya che, vanamALA, kalagI, mugaTa, kuMDaLa tathA yatheSTa vikiyA labdhi dvArA banAvelA Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhino TIkA dvi. pada 2 sU.21 vAnavyantaradevAnAM sthAnAni 03 'kuTakuNDalasvacchandavikurvitAbharaNacArubhUpaNadharAH, atra AmelazabdaH ApIDarUpazirobhUpaNavAcako bodhyaH tathA 'sabbouyasurabhikusumasuraiyapalaMbasohaMtakaMtavihasaMtacittavaNamAlaraiyavacchA' sarvatukasurabhikusumasuracitapralambazobhamAnakAntavikasaccitravanamAlAracitavakSasaH, sarvatukaiH sarvaRtubhAvibhiH surabhikusumaiH sugandhipuSpaiH muracitA-samyak sampAditA, pralambA-lambAyamAnA, zobhamAnA, kAntA-kamanIyA, vikasantI-praphullatvaM prApnuvatI. malAnirahita puSpamayItyarthaH, citrA- nAnAprakArikA vanamAlA racitA-sthApitA, vakSasi-ura:sthale yaiste sarvartukasurabhikusumasuracita pralamva zobhamAna kAntavikasaccitravanamAlAracitavakSasaH 'kAmakAmA' kAmakAmAH, kAmena svecchAnusAraM kAmo viSaya sevanaM yeSAM te kAmakAmAH, yathecchakAmA ityarthaH, kAmagamA vA kAma-svecchayA gamo yeSAM te kAmagamAH svecchAcAriNa iti tadarthaH, 'kAmarUbadehadhArI' kAmarUpadehadhAriNaH, kAma-svecchAnusAraM, rUpaM yeSAM te kAmarUpAste ca te dehAzceti kAmarUpadehAstAna dharantItyevaM zIlA iti kAmarUpadehadhAriNaH, svacchandavaikriyavividharUpadhAriNa ityAzayaH, tathA 'NANAvihavaNNarAgavaravatthalalatacittacillalaganiyaMsaNA' nAnAvidhavarNarAgavaravastracitracillalaganivasanAH, nAnAvidhaiH-vividhaprakArakaiH, varNaiH rAgo raktatA yeSAM tAni nAnAvidhavarNarAgANi varANi-zreSThAni citrANi-vividhAni AzcaryakArakANi vA cillalagAni bhAsamAnAni vastrANi, nivsnN-prihaiN| yahAM 'Amela' zabda 'ApIDa' arthAt eka prakAra ke zira ke AbhUSaNa kA vAcaka hai, jise bola cAla kI bhASA meM kalagI yA kalaMgI kahate haiN| unake vakSasthala para samasta RtuoM ke surAMdhita puSpoM dvArA surakSita, lambI, zobhAyamAna kamanIya, khilatI huI aura vicitra vanamAlA hotI hai| ve yatheccha viSaya sevana karate haiM, yatheccha gamana karate haiM, aura icchAnusAra banAye hue rUpa vAle deha ke dhAraka hote haiM / arthAt vikriyA labdhi kA prayoga karake jaisA cAhate haiM, vaisA hI rUpa banA lete haiN| ve jina vastroM kA paridhAna karate haiM ve alaMkArathI vibhUSita rahe che. ahIM "Amela, zabda ApIDa, arthAt eka jAtanA mAthAnA AbhUSaNane vAcaka che. jene bolacAlanI bhASAmAM kalagI ke kalaMgI kahe che. temanA vakSasthaLa para samasta RtuonA sugandhita pupo dvArA suracita, lAMbI zobhAyamAna, kamanIya, khilatI ane vicitra vanamALA hoya che. teo yatheccha viSaya sevana kare che yathecchagamana kare che. ane IcchAnuM sAra racelA rUpavALA dehane dhAraNa kare che. arthAt vikiyA labdhinA prayoga karIne jevAM ja cAhe che tevAM ja rUpa banAve che. teo je vastro pahere che Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtra dhAnaM ca yeSAM te nAnAvidhavarNarAgavaravastracitracillalaganivasanAH, tatra cillalaga zabdo bhAsamAnArthako dezIyo vartate, tathA-'vivihadesinevatthagahiyavesA' vividhadezIya nepathyagRhItavepAH, vividhai- nAnAprakArakaiH dezIyanepathyaiH, gRhIta:svIkRtaH, vepo yaiste vividha dezIya nepathyagRhItavepAH, tathA 'pamuiyakaMdappakalahakelikolAhalappiyA' pramuditakandarpakalahakelikolAhalapriyAH, pramuditAzca-svAntAtyantAnandAste kandarpakalahakelikolAhalapriyAzceti pramuditakandarpakalahakelikolAhalapriyAH, tatra kandarpaH-madanodIpakaM vacanaM hAvabhAvAdi ceSTA ca kalaha:praNayakalaharUpaH kRtrimakopaH keliH parihAsaH, kolAhala:-kalakalaravaH te priyA yeSAM te kandarpakalahakelikolAhalapriyAH, 'hAsavola bahulA' hAsabolabahulAH, hAsavolau bahulo-atipracurau yeSAM te hAsabolabahulAH, tatra bola:-kolAhalarUpobodhyaH, tathA 'asimudgarasatti kuMtahatyA' asimudgarazaktikuntahastA:-asimuMdgarazaktikuntA haste yeSAM te asimudgarazaktikuntahastAH, tatra-asiHkhagakRpANAdiH, mudgaraH- prasiddhaH, zaktiH-AyudhavizeSaH, kunta:-bhallakA, vakrAzayuktAyudhavizepastepA dvandvasamAsAnantaraM hastapadena saha bahuvrIhiH kartavyaH, tathA 'aNegamaNirayaNa vivihanijuttavicittaciMdhagayA' anekamaNiratnavividhaniyuvividha raMgoM vAle, zreSTha, citra vicitra aura camakate hue hote haiM / yahAM 'cillalaga' zabda dezIya hai jisakA artha hai-'bhAsamAna' unakI veSa bhUSA vividha dezoM kI hotI hai / ve sadA prasanna rahate haiM tathA kandarpa, kalaha, keli evaM kolAhala ke premI hote haiN| yahAM kandarpa kA artha kAmottejanakA vacana tathA hAva-bhAva ceSTA samajhanA cAhie / kalaha kA abhiprAya hai praNaya-kalaha yA banAvaTI kopa / keli arthAt hAsya vinoda tathA kolAhala arthAt kalakalarala / unameM hAsya aura kolAhala kI pracuratA hotI hai / unake hAthoM meM asi (khaDga, kRpANa Adi) mudagara, zakti nAmaka zastra aura bhAlA rahatA hai| ve aneka prakAra te vividha raMgavALA, zreSTha, citra vicitra ane camakadAra hoya che. ahIM* cillalaga zabda dezI che. jene artha che. bhAsamAna temanI veSabhUSA vividha dezanI hoya che. teo sadA prasanna rahe che. tathA kandapa, kalaha, keli temaja kelAhalanA premI hoya che. ahI kandapano artha che kAmettejaka vacana tathA hAvabhAva ceSTA vigere kalahano abhiprAya che prema kalaha agara banAvaTI koSa. Dhi arthAt hAsya vineda tathA kolAhala arthAta kala kala zabda. teomAM hAsya ane kelAhalanI pracuratA hoya che, temanA hAthamAM asi, (baDUga paNa Adi) mudugara, zakti nAmanuM zastra ane mALA hoya che. teo aneka prakAranA Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TokA dvi. pada2 sU.21 vAnapyantaradevAnAM sthAnAni tavicitracihnagatAH, aneke maNayazcandrakAntAiyaH, ratnAni karketanAdIni anekaivividhaiH maNiratnaiH, vividham-anekaprakArakaM niyuktAni, vicitrANi nAnAprakArakANi cihnAni gatAni sthitAni yeSAM te aneka maNiratnavividhaniyuktavicitracihnagatAH, 'mahaDDiyA' mahaddhikAH, 'mahajjuiyA' mahAyutikAH, 'mahAyasA' mahAyazasaH' 'mahAvalA' mahAbalAH, 'mahAnubhAgA' mahAnubhAgAH, 'mahAsokkhA' mahAsaukhyAH, 'hAravirAiyavacchA' hAravirAjitavakSasaH, hAreNa muktAhArAdinA vizeSeNa rAjitaM-bhUSitaM dedIpyamAnaM vA vakSaH-uraH sthalaM yeSAM te hAravirAjitavakSasaH, 'kaDayatuDiyathaMbhiyabhuyA' kaTakatruTitastammitacunAH, kaTakena valayarUpakarabhUpaNena, truTitena vAhubhUSaNena ca stambhilau prativaddhau bhujau yepAM te kaTakatruTita. stambhitabhujAH, 'aMgayakuMDalamaTTagaMDayalakannapIDhadhArI' aGgadaNDakulamRSTagaNDastalakarNapIThadhAriNaH, agadAni - vAhumUlA bharaNavizeSarUpANi kuNDale karNabhUpaNavizeSarUpe tathA mRNTe gaNDastale kapolapAlI yaistAni mRSTagaNDastalAni tathAvidhAni karNapIThAni - karNAbharaNavizeSarUpANi dhArayantItyevaM zIlA. agadakuNDalamRSTagaNDastala karNapIThadhAriNaH, tathA vicittahatthAbharagA' vicitrahastAbharaNAH, vicitrANi nAnAprarakANi hastAbharaNAni karabhUpaNAni, yeSAM te vicitrahastAbharaNAH, tathaiva 'vicittamAlAmaulimauDA' vicitramAlAmaulimukuTAH, vicitrA nAnAvarNAH, mAlA-puSpassraka molau-zirasi mukurTa ke candrakAnta Adi maNiyoM tathA karketana Adi ratnoM ke vividha prakAra ke bane hue cihnoM se yuka hote haiM / mahAn Rddhi ke dhAraka, mahAn dhutimAn , mahAn yazasvI, mahAn balazAlI, mahAprabhAvopeta aura mahAn sukha se yukta hote haiN| unakA vakSasthala motiyoM Adi hAra se suzobhita hotA hai / unakI bhujAeM kaDoM se tathA truTita nAmaka bAhu-bhUSaNa se stabdha rahatI haiM / aMgada, kuMDala tathA gaNDasthala para ragaDane vAle karNapITha nAraka AbhUSaNa ke dhAraka hote haiN| unake hAthoM meM adbhuta AbharaNa hote haiM / unake mastaka para vicitra mAlA candrakAnta Adi maNi tathA kaketana Adi ratnanA vividha prakAranA banelA cihnothI yukta hoya che. mahAna rUddhinA dhAraka mahAna ghutimAna mahAna yazasvI mahAna baLazAlI, mahAprabhAvapeta ane mahAna sukhathI yukta hoya che. temanA vakSasthala meti AdinA hArathI suzobhita hoya che. temanI bhujAo kaDA tathA truTita nAmanA bAhu bhUSaNathI stabdha rahe che. teo aMgada kuDala tathA gaMDasthaLane sparzatA karNa pITha nAmanA AbhUSaNanA dhAraka hoya che. temanA hAthamAM addabhUta AbharaNu hoya che. temanA mastaka para vicitra mALA ane Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtra ca yeSAM te vicitramAlAmaulimukuTA, licitramAlAmaulayo vA, vicitrA mAlA. maulau mastake yeSAM te tathAvidhA iti tadarthaH, 'kallANagapavaravatthaparihiyA' kalyANakapravaravastraparihitAH, kalyANaka-kalyANakAri, pravaraM-zreSTha, vastraM parihitaM yaiste kalyANakapravaravastraparihitAH tathA 'kallANagapavaramallANulevaNadharA' kalyANakapravaramAlyAnulepanadharAH-kalyANakaM-kalyANajanakaM, pravaraM zreSTha, mAlyaM puSpasranam, anulepanazca dharantItikalyANakapravaramAlyAnulepanadharAH, 'bhAsuravoMdI' -bhAsvaravondayaH, bhAsvarAH-dedIpyamAnAH, vondayaH-zarIrANi yeSAM te bhAsvakhodanyaH, 'palaMvavaNamAladharA' pralambavanamAlAdharAH pralambA vanamAlA dharantItipralambavanamAlAdharAH santaH, 'divveNaM vaNNeNaM' divyena-apUrveNa, varNena-rUpeNa 'divveNaM gaMdheNaM' divyena gandhena 'divveNaM phAseNaM' divyena sparzana, 'dinveNaM saMghayaNeNaM' divyena saMhananena-asthiracanAvizeSeNa saMhananenevetyarthaH na tu sAkSAt devAnAM saMhananAsaMbhavAt 'divveNaM saMThANeNaM' divyena. saMsthAnena-zarIrAkRtiracanAvizeSeNa, 'divAe iDDIe' divyayA RddhayA-vimAnAbharaNAdi sampattyA, 'divAe juie' divyayA dyutyA, 'divvAe-pabhAe' divyayA prabhayAnagarAvAsagatayA 'divyAe chAyAe' divyayA chAyayA-kAntyA samudAyazobhayA 'divyAe accIe' divyena arcipA, zarIravartimaNiratnAditejasA, 'divveNaM teeNaM' divyena tejasA-zarIraprabhaveNa, divvAe lesAe' divyayA lezyayA aura mukuTa hotA hai / ve kalyANakArI aura zreSTha vastroM kA paridhAna karate haiM / kalyANakara tathA uttama mAlA aura anulepana ke dhAraka hote haiN| unakA zarIra dedIpyamAna hotA hai| ve lambI laTakatI huI vanamAlA ko dhAraNa karate haiM / apane divya-apUrva varga se, divya gaMdha se, divya sparza se, divya saMhanana se, divya saMsthAna se, divya Rddhi se, divya yuti se, divya nagarAvAsa saMbaMdho prabhA se, divya kAnti se, zarIra para dhAraNa kie hue maNi-ratna Adi ke divya teja se, divya zArIrika teja se aura divya lezyA arthAt zarIrika sugaTa heAya che. teo kalyANakArI ane zreSTha vastronuM paridhAna kare che. kalyANa kara tathA uttama mALA ane anulapananA dhAraka hoya che. temanA zarIra dedI mAna hoya che. teo lAMbI laTakatI vanamAlA dhAraNa kare che. pitAnA divya apUrva varNathI divya gaMdhathI, divya sparzathI. divya saMhananathI. divya saMsthAnathI divya rUddhithI divya dRtithI. divya nagarAvAsa sambandhI prabhAthI, divya kAtithI zarIra para dhAraNa karela maNiratna AdinA divya tejathI divya zArIrika tejathI ane divya lezyA arthAt zArIrika sundaratAthI daze dizAone prakAzita karatA Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 807 prameyabodhinI TIkA Di. pada 2 sU.21 vAnavyantaradevAnAM sthAnAni zarIravarNasundaratA 'dasa disAo' dazadizaH, 'ujjovemANA' udadyotayantaH - prakAzayantaH, 'pabhAsemANA' prabhAsayantaH - zobhayantaH, 'teNaM tattha' te khalupUrvoktAH- vAnavyantarAH, tatra - uparyukta svasthAneSu 'sANaM sANaM' sveSAM svepAm - AtmIyAtmIyAnAM 'asaMkhejjabhaumejjana garAvAsasayasaharasANaM' asaMkhyeyabhaumeyanagarAvAsazatasahasrANAm ' sANaM sANaM' svAsAM svAsAm ' sAmANiyasAhassINaM' sAmAnikasAhasrINAm, 'sANaM sANaM' sveSAM svepAm ' aNIyANaM' anIkAnAm sainyAnAm ' sANaM sANaM' sveSAM svepAm 'aNiIyAhivaINaM' anIkAdhipatInAm 'sANaM sANaM' svAsAM svAsAm ' Ayarakkhadeva sAhassINaM' AtmarakSakadevasAhasrINAm 'anne siMcavahUNaM' anyeSAJca bahUnAm ' vANamaMtarANaM' vAnavyantarANAM devANaya' devAnAJca, 'devINaya' devInAca 'Ahevacca' Adhipatyam, adhipateH karma Adhipatyam - rakSaNam 'porevacca' paurapatyama, purapateH karma paurapatyam, sameSAmAtmIyAnAmagra netRtvam, bharaNapoSaNakartRtvam, 'mahattaragata' mahattarakatvam, mahattaratvamityarthaH, 'ANAIsara se NAvacca' AjJezvara se nApatyam, AjJayA IzvaraH AjJezvaraH, senAyAH patiH senApatiH, AjJezvarazcAsau senApatizceti AjJezvarasenApatistasya karma Az2ezvara senApatyam, svasva sainyamprati apUrvamAjJApradhAnatvamitya rthaH, 'kAremANA' kArayantaH, anyairniyuktakarmacArivargaiH sampAdayantaH ' pAlemANA' pAlayantaH, svayameva saMrakSantaH, 'mahayAhaya naTTagIyavAisataMtItalatA-la sundaratA se dazoM dizAoM ko prakAzita karate hue, zobhita karate hue ve vAna - vyantara deva uparyukta sthAnoM haiM, apane-apane lAkhoM bhaumeya nagarAvAsoM kA, apane-apane hajAroM sAmAnika devoM kA, apanI-apanI agramahiSiyoM kA, apanI-apanI pariSadoM kA, apane - apane anIkoM kA apane-apane anIkAdhipatiyoM kA, apane-apane sahasroM AtmarakSaka devoM tathA anya vahusaMkhyaka vAna-vyantara devoM evaM deviyoM kA Adhipatya, agresaratva, svAmitva, poSakatva, mahattaratva AjJA ke dvArA Izvaratva tathA senApatitva karavAte hue, svayaM unakA saMrakSaNa karate hue, nirantara hone vAle nATaya, gIta, kuzala vAdaka zebhita karatA te vAnabhyantara deva uparyukta sthAnAmAM, potapotAnA lAkhA bhaumeya nagarAvAseAnA, potapeAtAnA hajArA sAmAnika devAnA, potapAtAnI agra mahiSiceAnA, potapeAtAnI pariSadanA, potapAnI anIkAnA, potapeAtAnA anI kAdhipatiyAnA, potapAtAnA hAre AtmarakSaka devezanA tathA anya mahusa khyaka vAnabhyantara devA temaja daiviyenA Adhipatya, agresaratva, svAmitva peSakatva, mahattaratva, AjJA dvArA izvaratva tathA senApatitva karAvatA, svayaM temanu Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 808 - prakSApanAsUce tuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM' mahatA'tanATyagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupravAditara veNa, mahatA-vizAlena raveNa ityagreNAnvayaH, kIdRzena te netyAha-ahatAni avyAhatAni AkhyAnaka prativaddhAni vA satatAnuvandhIni yAni nATayagItavAditatantrItalatAlatruTitAni yazca ghanamRdaGgaH paTunA puruSeNa pravAditasteSAM raveNa zavdenetyarthaH, tatra nATayaM-nRtyam narta namityarthaH, gItagAnam, tantrI-vINA, talau karatalau, tAla:-kaMsiyA 'jhAri' iti bhASA prasiddhaH, truTitAni vAdyavizeSarUpANi, ghanamRdaGgaH-dhanAdhanasamAnadhvaniH, 'divvAI' divyAn, divibhavAn divyAn-apUrvAn ityarthaH, 'bhogabhogAI' bhogabhogAn, bhogAH bhogAH bhogabhogAH tAn zabdarasarUpagandhasparzasrakcandanavanitAvilAsadhanaparivArAdi sampattikAmabhogAn ityarthaH, 'bhuMjamANA' bhuJjAnAH anubhavantaH, 'viharaMti-Asate ityarthaH ||suu0 21 // .. pizAcAdivyantarasthAnAdi vaktavyatAprastAvaH- mUlam-kahi NaM bhaMte ! pilAyANaM devANaM pajattApajjattANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte ! pilAyA devA parivasaMti ? goyamA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe rayaNAmayassa kaMDassa joyaNasahassa bAhallassa uvariM egaM joyaNasayaM ogAhittA, heTrA cegaM joyaNasayaM bajittA majjhe asu joyaNalaesu, ettha NaM pilAyANaM devANaM tiriyamasaMkhejA bhomejanagarAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAya, teNaM bhomejjanagarA bAhiM vaTTA jahA ohio bhavaNavaNNao tahA bhANiyavyo jAva paDirUvA, ettha pisAyANaM devANaM ejjattApajjattANaM ThANA paNNattA, tisu vi logasta asaMkhejjaibhAge, tattha bahave pisAyA devA dvArA bajAe hue vINA, tala, tAla, truTita, mRdaMga Adi vAdyoM kI dhvani ke sAtha divyAdi moga-upabhogoM ko arthAt zabda, rasa, rUpa, gaMdha, sparza, mAlA, candana, vanitAvilAsa, dhana, parivAra, sampatti Adi rUpa kAmabhogoM ko bhogate hue rahate haiM // 21 // saMrakSaNa karatAM karatA nirantara thanArA nATya, gIta, kuzala vagADanArAothI vagADela vINa tala, tAla, guTata, mRda ga Adi vAdyonA avAjanA zravaNa sAthe divya bhega upabhegene bhogavatA thakA rahe che. te 21 che Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU. 22 pizAcadevAnAM sthAnAni 809 . parivasaMti, mahiDDiyA jahA ohiyA jAva viharaMti, kAla mahAkAlA ittha duve pisAviMdA pisAyarAyANo parivasaMti. mahiDiyA mahajjuiyA jAva viharaMti, kahi NaM bhaMte ! dAhiNillANaM pisAyANaM devAnaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte ! dAhiNillA pisAyA devA parivartati ? goyamA ! jaMbUdIve dIve maMdarassa vvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhA puDhavIe rayaNA. mayassa kaMDasla joyaNasahassabAhallassa uvariM egaM joyaNasayaM ogAhitA haTTA cegaM joyaNasayaM dajittA majjhe aTTasu joyaNasaesu ettha gaM dAhijillANaM pisAyANaM devANaM tiriyamasaMkhejjA bhomejjanagarAvAsasahassA bhavatIti makkhAyaM, te NaM bhavaNA jahA ohio bhavaNavaNNao tahA bhANiyavvo jAva paDirUvA, ettha NaM dAhiNillANaM pisAyANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA, tisu vi logassa asaMkhejjaibhAge, tattha NaM bahave dAhiNillA pisAyA devA parivasaMti, mahiDDiyA jahA ohiyA jAva viharaMti, kAle ettha pilAyiMde pisAyarAyA parivasa, mahiDie jAba pabhAsemANe, se NaM tattha tiriyamasaMkhejjANaM bhojjANaM bhomeja nayarAvAsasyasahassANaM caunhaM sAmANiyasAhassINaM cauNha ya aggamahisINaM saparivArANaM, tivahaM parimANaM sattaNhaM aNiyANaM sataha aNiyAhi vaINaM solasahaM AyarakkhadevasAhassINaM, annesiM ca bahUNaM dAhiNillANaM vANamaMtarANaM devANa ya devINa ya AhevaccaM jAva viharai, uttarihANaM pucchA, goyamA ! jaheva dAhilANa vasavvayA taheva uttarillApi, navaraM maMdarassa pavvayassa uttareNaM mahAkAle, ettha pisAyiMde pisAyarAyA parivasai, jAva viharar3a, evaM jahA pisAyANaM tahA bhUyApi, jAva gaMdhavvANaM, navaraM iMdesu NANataM pra0 102 Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramApanAsa bhANiyavvaM imeNa vihiNA bhUyANaM surUva paDirUvA, jakkhANaM punnabhaddamANibhaddA, rakkhasANa bhIma mahAbhImA, kinnarANaM kinnara kiMpurisA, kiMpurisANaM sappurisamahApurisA, mahoragANaM aikAyamahAkAyA, gaMdhavvANaM gIyarai gIyajasA, jAva viharai, kAle ya mahAkAle surUva paDirU va punnabhadde ya / taha ceva mANibhadde bhIme ya tahA mahAbhIme // 141 // kinnara liMpurise khalu sappurise khalu tahA mhaapurise| aikAya mahAkAe gIyaraI ceva gIyajase // 142 // kahi NaM bhaMte ! aNavanniyANaM devANaM ThANA paNNatA ? kahi NaM bhaMte ! aNavanniyA devA parivasaMti ? goyamA ! isIse rayaNappabhAe puDhavIe rayaNAmayassa kaMDassa joyaNasahassavAhallasla uAra jAva joyaNasaesu, ettha NaM aNavaniyANaM devANaM tiriya masaMkhejjA NagarAvAsasahassA bhavaMtIti makkhAya, te NaM jAva paDirUvA, ettha NaM aNavanniyANe devANaM ThANA, uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge, samugghAeNaM loyasta asaMkhejjaiAge, saTANeNaM loyassa asaM. khejjaibhAge, tattha NaM bahave aNavaSNiyA devA parivasaMti mahiDiyA jahA pisAyA jAva viharaMti, sannihiyasAmANA ittha duve aNavarNiNadA aNavanniyakumArarAyANo parivasaMti, mahiDDiyA, evaM jahA kAla sahAkAlANaM doNhapi dAhiNillANaM uttarillANa ya bhaNiyA tahA sannihiya sAmANANaMpi bhANiyayavvA, saMgahaNIgAhA-aNavanniyaisivAiyasUyavAiyA ceva / kaMdiyamahAkaMdiya kohaMDA payaMgae cev||143||ime iMdAsaMnihiyA sAmANA ghAyavidhAe isiiyilivaale| IsaramahesarA havai suvacche visAle ya // 144 // hAse hAlaraI viyasee ya tahA bhave mhaasee| payae ya payaMgavaI ya neyavvA ANupuvIe ||145||suu0 22 // Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 su.22 pizAcadevAnAM sthAnAni chAyA-kutra khalu bhadanta ! pizAcAnAM devAnAM paryAptAparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! pizAcAdevAH parivasaMti ! gautama ! asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH ratnamayasya kANDasya yojanasahasravAhalyasya upari eka yojanazatam avagAhya, adhazcaika yojanazataM varjayikA madhye aSTasu yojanazateSu, atra khalu pizAcAnAM devAnAM tiryag asaMkhyeyAni bhaumeyanagarAvAsazatasahasrANa bhavanti ityAkhyAtam, tAni khalu bhaumeyanagarANi bahirvRttAni yathA audhiko pizAca Adi ke sthAna kI vaktavyatA zabdArtha-(kahi NaM aMte ! pisAyANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNatA ?) he bhagavan ! paryApta aura aparyAsa pizAca devoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? (kahiNaM bhaMte ! pisAthA devA parivasaMti?) he bhagavan ! pizAca deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA) he gautama ! (imIse rayaNappabhAe puDhavIe) isa ratnaprabhA pRthvI ke (rayaNAmayassa kaMDassa joyaNasahassabAhallassa) eka hajAra yojana moTAI vAle ratnamaya kANDa ke (udhAra egaM joyaNalayaM ogAhittA) Upara se eka sau yojana jAkara (heTThA cenaM joyaNasayaM vajittA) aura nIce eka sau yojana choDakara (ajjhe) madhya meM (ahasu joyaNasaesu) ATha sau yojanoM meM (etya ga) yahAM (pisAyANaM devANaM) pizAca devoM ke (tiriya) ti (asaMkhejA) asaMkhyAta (bhomejanagarAvAsasayasahassA) bhUgRha ke samAna lAkhoM nagarAvAsa (bhavaMtIti makkhAya)haiM, aisA kahA hai| (te NaM) ve (bhomejanagArA) aumeya nagara (bAhiM vahA) bAhara se - pizAca AdinA sthAnanI vaktavyatA hAtha-(kahi NaM bhaMte / pisAyANaM devANaM pajjattApajjattANa ThANA paNNatA) bhagavan / paryApta mane maryAta (zAya hevAnA sthAna yAM hyA cha ? (kahiNa bhaMte / pisAyA devA parivasaMti ?) magavan / [5zAya he| yAnivAsa 21 (goyamA ) gautama / (imIse rayaNApabhAe puDhavIe) 2mA 2tnaprabhA thvInA (gyaNamayassa kaMDassa joyaNasahassavAhallassa) se na2 thAna moTApA samaya unA (uvari egaM joyaNasaya ogAhittA) 52 me so yauna haTAcegaM joyaNasaya vajjittA) mana nAtha so yAtana choDIne (majhe) madhyamA joyaNasaesa) mA8 se yAsatamA (etthaNa) gaDI (pisAyAga devANaM) piya niriya) ticchA (asaMkhejjA) manyAta (bhomejjanaga rAvAsasayasahammA) maay| sa25o dA nagarAvAsa (bhavatIti makkhAya) hAya che oma yu che. na) tazA (bhomejjanagarA) nobheyanagara (vAhiM caTTA) mahArathI go142 I Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .812 prazApAsU bhavanavarNakastathA bhaNitavyo yAvat pratirUpANi atra khalu pizAcAnAM devAnAM paryAptA paryAptAnAM sthAnAni prajJaptAni, triSvapi lokasya asaMkhyeyabhAge, tatra bahavaH pizAcAH devAH parivasaMti, maharddhikAH, yathA audhikAH yAvada viharanti kAla mahAkAla atra dvau pizAcendrau pizAcarAjAnau parivasataH, maharddhiko mahAtikau yAvad viharataH kutra khala bhadanta ! dakSiNAtyAnAM pizAcAnAM devAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! dAkSiNAtyAH pizAcAH devAH pari golAkAra haiM (jahA ohio bhavaNavaNNao tahA bhANiyanvo) jaisA bhavanoM kA samuccaya varNana kahA vaisA inakA bhI kaha lenA cAhie / (jAva) yAvat (paDivA) atIva sundara haiM / " ( ettha NaM) yahAM (pisAyANaM devANaM pajjattApajjattANaM) paryApta aura aparyApta pizAca devoM ke (ThANA) sthAna (paNNattA) kahe haiM (tisu vi logassa asaMkhejjaibhAge) tInoM apekSAoM se ve loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM (tatya) vahAM (bahave ) bahuta (pisAyA devA) pizAca deva (parivasaMti) nivAsa karate haiM (mahiDDiyA ) mahAna Rddhi ke dhAraka ( jahA ohiyA) samuccaya vAnavyantaroM ke vargana ke samAna ( jAva) yAvat (viharaMti) rahate haiM ( kAlamahAkAlA) kAla aura mahAkAla (ittha) . inameM (duve) do ( pisAviMdA) pizAcoM ke indra (pisArAyANo) pizAcoM ke rAjA ( parivasaMti) rahate haiM (mahiDDiyA mahajjuhayA (jAva vihati ) mahaddhika, mahAdyutimAna yAvat vicarate haiM / (hiNaM te! dAhiNillANaM pisAyANaM devAnaM ThANA paNNattA ?) (jahA ohio bhavaNa vaNNao tahA bhANiyavyo) nevu lavatAnA samustraya #hyucheteSu bhaDI pazu sabhala sevu le ye (jAva) (paDiruvA) yAvat atIva sundara che. ( etya NaM) gaDI (pisAyANa devANaM pajjattApajjattA gaM) paryApta bhane apaparyApta pizAya devAnA (ThANA) sthAna (paNNattA) hyA che (tisu vi logassa asaMkhejjaibhAge) traNe apekSAoothI tethe bounA asaM jyAtamA lAgabhAM che. (tattha ) tyA ( vahave ) dhaNA (risAyA devA) pizAya deva (parivasaMti) nivAsa pure che (mahiDuDhiyA) bhaDAn 3ddhinA dhA24 ( jahA ohiyA) samuyyayavAna-vyantaronA 'varSAnanI samAna (jAva) yAvat (viharaMti) rahe che (kAlamahAkAlI) usa ne bhaDAuasa (itya) teyobhA (duve) meM (pisAyidA) pizAyanA 4ndra (pisAyarAyaNo ) pizAyonArAnna (parivasaMti) rahe che. (mahiDhiyA mahajjuiyA jAva viharaMti) maharSiMka, mahAdyutimAna yAvat vicare che (kahi NaM te! dAhiNillANaM pisAyANaM devANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavan Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU 22 pizAcadevAnAM sthAnAni vasanti ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNena asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH ratnamayasya kANDasya yojanasahastrabAhalyasya, upari ekaM yojanazatamavagAhya, adhazcaikaM yojanazataM varjayitvA madhye aSTasu yojanazateSu, atra khalu dAkSiNAtyAnAM pizAcAnAM devAnAM tiryana asaMkhyeyAni bhaumeyanagarAvAsasahasrANi bhavanti ityAkhyAtaM, tAni khalu bhavanAni yathA audhiko bhavanavarNakastathA bhaNitavyAni, yAvat pratirUpANi, atra khalu dAkSiNAtyAnAM pizAhe bhagavan ! dakSiNa dizA ke pizAca devoM ke sthAna kahAM haiM ? (kahi NaM bhaMte ! dAhiNillA pisAyA devA parivasaMti?) he bhagavan ! dakSiNadizA ke pizAca deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyalA !) he gautama ! (jaMbuddIve dIve) jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM (maMdassa pavvayassa) mandara parvata ke (dAhiNaNaM) dakSiNa meM (imIse) isa (rayaNappabhAe puDhavIe) ratnaprabhA pRthvI ke (rayaNAmayassa kaMDassa joyaNasahassabAhallassa) eka hajAra yojana moTe ratnamaya kANDa ke (upari) Upara (egaM joyaNasartha) eka sau yojana (ogAhitA) avagAhana karake (heTThA cegaM joyaNasayaM vajjittA) aura nIce eka sau yojana choDakara (majjhe aTThasu joyaNasaesu) madhya meM ATha sau yojanoM meM (ettha NaM) yahAM (dAhiNillANaM pilAyANaM) dAkSiNAtya pizAca (devANaM) devoM ke (tiriyaM) tircha (asaMkhejjA bhojanagarAvAsasahassA) asaMkhya hajAra nagarAvAsa (bharatIti makkhAyaM) haiM, aisA kahA hai (te NaM bhavaNA) ve bhavana (jahA ohio bhava gavaNNao tahA bhANiyavyo) jaisA dakSiNa dizAnA pAya vAnA sthAna yAMcyA cha ? (kahiNaM bhaMte ! dAhiNillA pisAyA devA parivasaMti ?) bhagavan / dakSiNazAnA (pAya 311 4yA nivAsa 42 cha ? (goyamA I) gautama (jambudIve dIve) mudI5 nAma dIpabhA (maMdarassa pavvayassa) bhan42 5vatana (dAhiNeNaM) kSiAmA (imIse) 24. (rayaNappabhAe puDhavIe) 2tnamA pRthvInA (rayaNAmayassa kaMDassa joyaNasahassavAhallassa) se Danta2 yona moTA 2tnamaya unA (umari) 152 (ega joyaNasayaM) 24 so yAsana (ogAhittA) 201||iin 412 (heDhA cegaM joyaNasayaM vajjittA) mane nI2 4 so yona ne (majjhe adRsu joyaNasaesu) madhyamA 2406se yonimA (ettha NaM) mahA (dAhiNillANa pisAyANa) ikSiNAtya pizAya (devANa) hevAnA (tiriya) ti (asaMkhejjA bhomejja nagarAvAsasahassA) masa 5 2 nArAvAsa (bhavaMtIti makkhAya) che, mema 4thu cha (te NaM bhavaNA) te apne| (jahA ohio bhavaNavaNNao tahAM bhANiyayo) 27 samuzyaya apanAnu pAna 4 tevu Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtra cAnAM devAnAM paryAptAparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni, trirvApa lokasya asaMkhyeyabhAge, tatra khalu vayo dAkSiNAtyAH pigAcA devAH parivasanti, mahaddhikAH yathA audhikA yAvad viharanti, kAlaH atra pizAcendraH pizAcarAjaH parivasati, mahaddhiko yAvat prabhAsamAnaH, sa khalu- tatra tiryagaasaMkhyeyAnAM bhaumeyanagarAvAsazatasahasrANAM, catasRNAM sAmAnikasAhasrINAM, catasRNAJca agramahipINAm, saparivArANAm, tisRNAM parSadAM, saptAnAm samuccaya bhavaNa varNana kiyA hai vaisA yahAM kaha lenA cAhie (jAva paDirUvA) yAvat ve atIya sundara haiM (eltha NaM) yahAM (dAhiNillANaM pisAyANaM devANaM pajjattApajattANaM) paryApta aura aparyApta dAkSiNAtya pizAca devoM ke (ThANA paNNattA) sthAna kahe haiM (tisu vi logassa asaMkhejjaibhAge) tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM (tattha NaM) vahAM (bahave dAhiNillA pisAyA devA parivasati) bahuta-se dAkSiNAtya pizAca deva nivAsa karate haiM / (mahiDriyA) maharpika (jahA ohiyA) audhika ke samAna (jAva viharaMti) yAvat vicarate haiN| (kAle ettha pisAthide pisAyarAyA parivasai) kAla nAmaka pizacoM kA indra, pizAcoM kA rAjA yahAM rahatA hai (mahiDiyA jAva pabhAsemANe) mahaddhika yAvat prakAzita karatA huA (se Na) vaha (tattha) vahAM (tiriyamasaMkhejjAgaM momejjanayarAvAsasayasahassANaM) tircha asaMkhyAta lAkha bhaumeya nagarAvAsoM kA (cauNhaM sAmANiya sAhassINaM) cAra hajAra sAmAnika devoM kA (cauNha ya aggamahimahI vu me (jAva paDirUvA) yAvat atyanta sundara cha mahI (dAhiNillANaM ettha NaM pisAyANa devANaM pajjattApajjattANaM) paryApta mane maryAta kSiAtya pizAya vAnA (ThANA paNNatta) sthAna hAM cha (tisu vi logassa asaMkhejjaibhAge) praNe apekSAmAthI sonA madhyAtamA lAmo cha (tatya Na) tyAM (vahave dAhiNillA nisAyA devA parivasati) ghAkSiNAtya piyava nivAsa 42 cha (mahiDDhiyA) samRddhimAn (jahA ohiyA) sodhiranA samAna (jAva viharati) viyare cha (kAle etya risAyide pisAyarAyA parivasai) 48 nAmanA pizAyAnA chandra, pizAyAnA 20 2DI 27 (mahiiDhie jAva pabhAsemANe) bhAda thAvat prAzita 42tA (se Na) te (tattha) tyA (tiriyamasaMkhejjANaM bhomejjanagarA ghAsasayasahassANaM) ti madhyAta sApa laubhaya nArAvAsonA (cauNDaM sAmANiya sAhamsINaM) yA2 12 sAmAni vAnI (cauNhaM ya . aggamahisINaM) yA2 mahiSIyAnA (saparivArANaM) parivAra sahita (tiNiM Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 pizAcadevAnAM sthAnAni anIkAnAm saptAnAm anIkAdhipatInAm, poDazAnAm, AtmarakSayadevasAhasrINAm, anyeSAM ca bahunAM dAkSiNAtyAnAm vAnavyantarANAM devAnAJca devInAzca AdhipatyaM, yAvad viharati, auttarAhANAM pRcchA ? gautama yathaiva dAkSiNAtyAnAM vaktavyatA tathaiva auttarAhANAmapi, navaraM mandarasya parvatasya uttareNa mahAkAlo'tra pizAcendraH pizAcarAjaH parivasati, yAvad viharati, evaM yathA pizAcAnAM tathA sINa) cAra agramahiSiyoM kA (saparivArANaM) parivAra sahita kA (tiNhaM parisANaM) tIla pariSadoM kA (sattahaM aNiyANaM) sAta alIkoM kA (sattaNhaM aNiyAhibaINaM) sAta anIkAdhipatiyoM kA (solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM) solaha hajAra AtmarakSaka devoM kA (annesiM ca bahaNaM) anya bhI bahuta-se (dAhiNillANaM vANamaMtarANaM devANa ya devINa ya) dakSiNa dizA ke vAna-vyantara devoM aura deviyoM kA (AhevacaM jAva viharai) adhipatitva karatA huA yAvat vicaratA hai| ___ (uttarillANaM pucchA) uttara dizA ke pizAca devoM ke vipaya meM prazna (goyamA) he gautama ! (jaheva dAhiNillANaM vattavyatA taheva uttarillANaM pi) jaisI dakSiNa dizA vAloM kI vaktavyatA vaisI hI uttara dizA vAloM kI bhI vaktavyatA (NavaraM) vizeSa (maMdarassa pacayassa uttareNaM) maMdara parvata ke uttara meM (mahAkAle) mahAkAla nAmaka (ettha) yahAM (pisAthide pisAyarAyA) pizAcoM kA indra, pizAcoM kA rAjA (parivasai) nivAsa karatA hai (jAva viharai) yAntu vicaratA hai (evaM) isa prakAra (jahA) jaisI (pisAyANaM) pizAcoM kA (tahA) parisANaM) RNa pariSahonA (sattaNhaM aNiyANaM) sAta manAhAnA (sattaNhaM aNiyAhivaINaM) sAta manIdhipatiyAnA (solasaNhaM AyarakkhayadevasAhassINaM) sola 12 yAtma 264 hevAnA (annesiM ca vahUNaM) mI ghag yA (dAhiNillANaM vANamaMtarANaM devANa ya devIyAya) kSiA hizAna vA-vyata2 / mana heviyonA (AhevaccaM jAva viharai) madhipatitva 42tA 54 piyare cha (uttarillANaM pucchA) utta2 zAna piAya hevAna viSayamA prazna (goyamA ) gautama ? (jaheva dohiNillANaM vattavvayA taheva uttarillANaM pi) 2vI dakSiNa dizAvALAonI vaktavyatA kahI che tevIja uttara dizAvALAonI paNa patavyatA cha (navaraM) vizeSa (maMdarassa pavyayassa uttareNaM) bha2 5tanI uttaramA (mahAkAle) maha sa nAmanA (etya) mI (pisAyiMde pisAyarAyA) pishaay| nAnta. piyAnA 2 (parivasai) (navAsa 42 che (jAva viharai) yAvat viyare cha (evaM) mA prAre (jahA) bha (pisAyANa) pizAyAnA (tahA) tama Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratApanAsUtre bhUtAnAmapi, yAvad gandharvANAya, gabaram indrepu nAnAratra bhaNitavyam, anena vidhinA bhUtAnAM surUpapratirUpo, yakSANAM pUrNabhadramANibhadrau, rAkSasAnAM bhImamahAbhImau, kinnarANAM kinnarakiM purupI, kiMpuruSANAM satpuruSamahApurupau, mahoragANAm atikAyamahAkAyau, gandharvANAM gItaratigItayazasau yAvad viharataH, kAlazca, mahAkAlaH, surUpaH, pratirUpaH pUrNabhadrazca / tathA caiva mANibhadro bhImazca tathA mahAbhImaH // 141 // kinnaraH kimpuruSa khalu satpurupaH khalu tathA mahApuruSaH, astivaisA (bhUyANaM pi jAva gaMdhavANaM) sUtoM kA bhI yAvat gandharyoM kA varNana samajha lenA cAhie (napara) vizeSa (iMdesu NANattaM) indroM meM bhinnatA (bhANiyabvaM) kahanA cAhie (imega vihiNA) isa vidhi se (bhUyANaM surUva paDirUvA) bhUtoM ke indra surUpa aura pratirUpa (jakkhANaM punnabhadda mANibhaddA) yakSoM ke pUrNabhadra aura mANibhadra (rakkhasANaM bhImamahAbhImA) rAkSasoM ke bhIma aura mahAbhIma (kinnarANaM kinnarakiMpurisA) kinnaroM ke kinnara aura kimpuruSa (kiM purisANaM sappurisa mahApurisA) kimpuruSoM ke satpuruSa aura mahApuruSa (mahoragANaM ai. kAyamahAkAyA) ahoragoM ke atikAya aura mahAkAya (gaMdhavvANaM gIyaraigIyajasA) gaMdharvo ke gItarati aura gItayaza (jAva viharaI) yAvat vicaratA hai| (kAle ya) kAla aura (mahAkAle) mahAkAla (surUvapaDisvapunnabhahe ya) surUpa, pratirUpa aura pUrNabhadra (taha ceva) tathA (mANibhadda) mANibhadra (bhIme ya) bhIma (tahA) aura (mahAbhIme) mahAbhIma // 141 // ' (kinnarakiMpurile) kinnara aura kimpuruSa (khalu) nizcaya (sappu(bhUyANaMpi jAva gaMdhavvANa) bhUtAnA 5 yAvat gandharvAnA paNuna sabhaka savAna (navaraM) vizeSa (iMdesu NANata) ndrobhA nitA (mANiyavbaM) vI madhye (imeNa vihiNA) mA vidhiyI (bhUyANaM suruvapaDirUbA) bhUtAnA chandra su35 bhane prati35 (jakkhANaM puNyabhadamANi bhadA) yUzubha mane mAmi (rakkhasA NaM bhIma mahAbhImA) rAkSasAnA bhIma mane mahAlIma (kinnarANaM kinnarakiMpurisA) [nazana Dinara mana 535 (kiMpurisANaM sappurisamahApurisA) 53SAnA sat535 mane mahA531 (mahoragANaM aikAyamahAkAyA) mahAzAnA matiya mane mAya (gaMdhavANaM gIyarai gIyajasA) gandharvAnA gIta 2ti mane jItayaza (jIva viharai) yAvat piyare cha (kAleya) 4 (mahAkAle) mA 48 (susvapaDirUpa punnabhadeya) su35, prati35 mana pUladra (tahaceva) tathA (mANibhaddeya) mANimadra (bhIme ya) bhIma (tahA) mane (mahAbhIme) mahAmIbha // 141 // Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 817 prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 pizAcadevAnAM sthAnAni kAyo mahAkAyo gItaratizcaiva, gItayazAH // 142 // kutra khalu bhadanta ! aNapaNikAnAM devAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! aNaparNikA devAH parivasanti ? gautama ! asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH ratnamayasya kANDasya yojana sahasravAhalyasya upari yAvad yojanazateSu, atra khalu aNaparNikAnAM devAnAM tiryagra asaMkhyeyAni nagarAvAsasahasrANi bhavanti ityAkhyAtaM, tAni khalu yAvat pratirUpANi atra khalu aNaparNikAnAM devAnAm sthAnAni, upapAtena lokasya rise) satpuruSa (khalu) nizcaya (tahA mahApurise) tathA mahApuruSa (aikAyamahAkAe) atikAya aura mahAkAya (gIyaraI ceva gIyajase) gItarati aura gItayaza // 142 // (kahi NaM bhaMte ! aNavanniyANa devANa ThANA paNNattA ?) he bhagavan ! aNaparNika devoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? (kahi Na bhaMte ! aNavanniyA devA parivasaMti) he agavan aNaparNika deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA) he gautama ! (inIse rayaNappabhAe puDhavIe) isa ratnaprabhA pRthvI ke (rayaNAmayassa kaMDassa) ratnamaya kAMDa ke (joyaNasahassabAhallassa) hajAra yojana moTe (uvariM jAva joyaNasaesu) Upara-nIce ke sau-sau yojana choDa kara bIca ke ATha sau yojana meM (ettha Na) yahAM (aNavanniyANa) aNaparNika (devANa) devoM ke (tiriyamasaMkhejjA) tircha asaMkhyAta (NagarAvAsasayasahassA)) lAkha nagarAvAsa (bhavaMtIti makkhAyaM) haiM, aisA kahA hai (te Na jAva paDirUvA) ve yAvat pratirUpa haiM (ettha Na) yahAM (agavaNiyANa) aNa (kinnarakiMpurise) ni2 mana 535 (khalu) nizcaya (sampurise) sat535 (khalu) nizcaya (tahA mahApurise) tathA mahA535 (aikAyamahAkAe) matiya bha ya (giyaraI ceva gIyajase) gIta2ti mane jItayaH // 142 / / (kahi NaM bhaMte | aNavannikayANaM devANaM ThANA paNNattA) sAvana mAna 54 hevAnA sthAna 4yA 4i cha ? (kahi NaM bhaMte | aNavanniyA devA parivasaMti) sAvan / bhaepaNui he| 45i nivAsa 42 cha ? (goyamA) gautama / 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe) mA 2namA pRthvInA (rayaNAmayassakaMDassa) 2tnamaya unA (joyaNasahassavAhallassa) M2 thAna moTAnA (upari jAva joyaNasaesu) 52 nAyanA se se yona choDI kyA mAse yonamA (ettha NaM) mahI (aNavanniyANa) mAzupa4i (devANaM) hevAnA (tiriyamasaMkhejjA) ti masa jyAta (NagarAvAsasayasahassA) dAma nArAvAsa (bhavaMtIti makkhAya) che, sebha yu cha (taNaM jAva paDirUvA) tayA yAvat prati35 cha (ettha NaM) mahI (aNavaNNiyANaM) pra0 103 Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtre asaMkhyeyabhAge, samudghAtena lokasya asaMkhyeyabhAge, svasthAnena lokasya asaMkhyeyabhAge, tatra khalu vahayo'NaparNikA devAH parivasanti, mahaddhikA yathA pizAcAH, yAvad viharanti, sannihitasAmAnyau atra dvau aNapaNikendrau aNapaNikakumArarAjAnau pariksataH, mahaddhikau, evaM yathA kAla mahAkAlayoyorapi dAkSiNAtyayoH, auttarAhayozca bhaNitAni tathA sannihitasAmAnyayorapi bhaNitavyAni, saMgrahaNIparNika (devANa) devoM ke (ThANA) zAna (paNattA) kahe gaye haiM (uvavAeNa) upapAta kI apekSA ke (loyarasa asaMkhejjaibhAge) loka ke asaMkhyAtaveM bAga meM (samugdhAraNa) sasudaghAta kI apekSA (loyassa asaMkhejjaibhAge) loka ke asaMkhyAtaveM sAga meM (laTThANeNa) svasthAna kI apekSA (loyasla asaMkhejjaibhAge) loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM (tattha Na) vahAM (bahave) bahuta-se (aNavaNiyA devA parivasaMti) aNaparNika deva rahate haiM (mahiDiyA jahA pisAyA jAva viharaMti) ve pizAcoM kI taraha mahaddhika yAvat vicarate haiM (sapiNayi sAmANA ittha duve aNavarSiNadA aNavasniyakumAra rAyANo parivasaMti) sanihita aura sAmAnya ina meM do aNaparNikendra, aNapaNikakumAra rAjA nivAsa karate haiM (mahiDiyA) mahAna Rddhi ke dhAraka (evaM jahA kAlamahAkAlANa doNhaM pi dAhiNillANa ya uttarillANa ya bhaNiyA tahA sannihiya sAmANANa pi bhANiyavA) isa prakAra jaise dakSiNa aura uttara dizA ke kAla mahAkAla kI vattavyatA kahI vaisI sannihita aura sAmAnya kI bhI kahanI caahie| a54 (devANa) hevAnA (ThANA) sthAna (paNNattA) 4aa cha (uvavAeNaM) S5yAtanI apekSA (loyassa asaMkhejjai bhAge) sonA madhyAtamA lAmA (samugghAeNaM) samud dhAtanI apekSAye (loyassa asaMkhejai bhAge) sonA sadhyAtamA mAmA (sadANeNaM) svasthAnanI apekSAye (loyassa asaMkhejjai bhAge) sana 22sayatamA mAgamA (tattha Na) tyai (bahave) ghara mA (aNavaNiyA devA parivasaMti) me| 54 heva 2 cha (mahidiyA jahA pisAyA jAva viharaMti) tegA pizAyAnI rema bha4i yAvat viyare cha- (saNNihiyasamANA ittha duve aNavaSNidA aNa vanniyakumArarAyANo parivasaMti) sannihita bhane sAmAnya tamAmA me sapA hendra, madhupANi sumAre 20 nivAsa 42 cha (mahiDDiyA) mahAn 3ddhidhA24 (evaM jahA jahA kAlamahAkAlANaM pi dAhiNillANaM uttarillANaM ya bhaNiyA tahA sannihiya sAmANANaM vi bhaNiyavvA) - zate rema kSiA mane uttara dizA sa mahAkAlanI vaktavyatA kahI tevI sannihita ane sAmAnyanI paNa kahevI joIe che, Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 pizAcadevAnAM sthAnAni gAthA:-aNapaNika paNapaNika RSivAdika bhUtavAdikaucaiva, skandika mahAskandika kUSmANDAH pataMgakazcaiva // 143 // ise indrA:-saMnihitAH, sAmAnyAH, ghAtavidhAtaH, RSizca RSivAlaH, IzvaramahezvarAH bhavati suvatso vizAlazca // 144 // hAso hAsaratizca zvetazca tathA bhavomahAzvetaH / pataMgakazca pataMgakapatizca jJAnavyAH AnupUrvyA // 145 // ||suu 0 22 // TIkA--atha paryAptAparyApta pizAcAdi devAnAM svasthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahi NaM bhaMte pisAyANaM devANaM' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! kutra khalu vAnavyantaroM kI ATha avAntara bhedoM kI saMgrAhikA gAthA kA artha isa prakAra hai-(agaNiya) aNapaNika (paNapaNiya) paNaparNika (isivAiyabhUyavAiya ceka) aura RSivAdI bhUtavAdI (kaMdiyamahAkaMdiyakohaMDA) Rndita, mahAkrandita, kUSmANDa (payaMga ceva) aura pataMga // 143 // - (ime iMdA) inale indra ye haiM (saMnihiyA) sannihita (sAmANA) sAmAnya (dhAyavidhAe) dhAtA, vidhAnA (isI ya) RSi (isivAle) RSipAla (IsaramahesarA) Izvara, mahezvara (havai) haiM (suvacche) suvatsa (visAle ya) aura vizAla // 144 // (hAse) hAla (hAsaraI) hAsarati (vi ya) aura (see ya tahA) tathA zveta (bhave) hai (mahAlee) mahAzveta (payae ya) pataMga (payagavaI ya) pataMgapati (NeyadhA) jAnane cAhie (ANupuvIe) anukrama se // 14 // 22 // TIkArtha-aba paryApta tathA aparyApta pizAca Adi devoM ke sva vAna-caMtanA ATha avAntara bhedanI sa grAhikA gAthAne arthe A zatanA cha (aNavANiya) 2554 (paNa paNNiya) 54544 (isi vAiyabhUya vAiyA ceva) ma 3SivAdI bhUtavAhI (kaMdiramahAkaMdiyakohaMDA) nhita, mantita bhAMDa (payaMgae) 5t| (ceva) mane 5 // 143 // hame iMdA) tebhana chandra 2 // cha (saMnihiyA) sannihita (sAmANA) sAmAnya (dhAyavidhAe) dhAtA, vidhAtA (isIya) 3Sa (isivAle) 3SipAla (Isara mahesarA) zva2, bhazva2 (havai) che (suvacche) suparasa (visAle ya) mane vizAla // 144 // (hAse) DAsa (hAsaraI) usarAta (viya) mane (seeya tahA) tathA zveta (bhave) cha (mahAsee) maveta (payaMeya) 500 (pacaMgavaI ya) 5 5ti (NeyacyA) tAvAna (ANupubIe) manumayI // 145 // // 22 // TIkAtha-have paryApta ane aparyApta pizAca Adi denA sthAna AdinI Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 pranAnAsUtre kasmin pradeze, pizAcAnAM devAnAM 'pajjattApajjattANaM' paryAptAparyAptAnAM 'ThANA paNNattA' sthAnAni-sthityapekSayA svasthAnAni, prajJaptAni ? prarUpitAni santi ? tadevaM prakArAntareNa vizadayituM pratipAdayati-'kahiNaM' bhaMte ! pisAyA devA parivasaMti ! he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze, pizAcA devAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA!' he gautama ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH, 'rayaNAmayassa kaMDassa' ratnamayasya kANDasya-UrdhvaM samIpa bhAgasya 'joyaNasahassavAhallassa' yojanasahasravAhalyasya, sahasrayojanavistArasya 'uvariM' upari, UbhAge 'egaM joyaNasayaM ogAhittA' ekaM yojanazatam avagAhya-pravizya, 'heTAcegaM joyaNasayaM vajjittA' adhazcakai yojanazataM varjayitvA 'majjhe aTThasu joyaNasaesu' madhye aSTasu yojanazateSu 'ettha NaM pisAyANaM devANaM atra khalu-uparyuktasthale, pizAcAnAM devAnAM 'tiriyamasaMkhejjA' tiryaga asaMkhyeyAni 'bhaumejjanagarAvAsasayasahassA' bhaumeyanagarAvAsazatasahasrANi-bhUmigRhasamAnalakSanagarAvAsAH 'bhavaMtIti sakkhAyaM' bhavanti ityAkhyAtaM, mayA mahAvIreNa, anyaizca sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai zrI gautama svAmI ne prazna kiyA-he bhagavan ! paryApta tathA aparyApta pizAca devoM ke sthAna kahA~ kahe gae haiM ? arthAt pizAca deva kisa jagaha nivAsa karate haiM ? / zrI bhagavAn ne uttara diyA-he gautama ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo ratnamaya koNDa hai, vaha eka hajAra yojana moTA hai| usake Upara ke aura nIce ke eka-eka sau yojana choDa kara madhya ke ATha sau yojanoM meM, pizAca devoM ke tithe asaMkhyAta lAkha nagarAvAsa haiM aura ve bhaumeya arthAt bhUmigRha ke samAna haiM, aisA maiMne tathA anya tIrthaMkaroM ne bhI kahA hai| ve bhaumeya nagarAvAsa bAhara se golAkAra haiM ityAdi varNana usI prakAra samajha lenA cAhie jaisA samuccaya prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmIe prazna karyo-bhagavad ! paryApta tathA aparyApta pizAca denA sthAna kayAM kahevAyelAM che? arthAt pizAca deva kaI jagyAe vinAsa kare che? zrI bhagavAne uttara Ape - he gautama ! A ratnaprabhA pRthvIne je ratna maya kADa che, te eka hajAra jana moTo che. tenA uparanA ane nIcenA eka eka se yojana cheDIne madhyanA AThase ejanamAM pizAca devonA ticcha asaMkhyAta lAkha nagarAvAsa che ane te bhaumeya arthAta bhUmigRhanA samAna che, ema meM tathA anya tIrthakaree paNa kahyuM che. te bhaya nagarAvAsa Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premapaMbodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 pizAca devAnAM sthAnAni 21 tIrthakRdbhiH , 'te NaM bhomejjanagarA vAhiM baTTA' tAni khalu bhaumeya nagarANi-bhaumeyabhavanAni, bahirbhAge vRttAni - vartulAni-golAkArANi, 'jahA-ohio bhavaNavaNNao' yathA audhikA-samuccayavAnavyantara sambandhI bhavanavarNakaH bhavanAnAM varNanaM bhaNitaM, 'tahA bhANiyabo' tathaivAtrApi bhavanAnAM varNanaM bhaNitavyam vaktavyam, 'jAva paDirUvA' yAvat-antazcaturastrANi, adhazca puSkarakaNikA saMsthAnasaMsthitAni, utkIrNAntaraviSulagambhIra khAta parikhANi, prakArAhAlaka kapATatoraNapratidvAradezabhAgAni, yantrazataghnI muzala musaNDhI parivAritAni ayodhyAni sadA jayAni sadA guptAni, ityAdi pUrvokta yAvad vizeSaNa viziSTAni prasAdIyAni, abhirUpANi, pratipANi ca paryantAni santi, 'ettha NaM pisAyANaM devANaM' atra khalu-uparyuktasthalepu, pizAcAnAM devAnAm, 'pajjattApajattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-sthityapekSayA svasthAnAni, prajJaptAni-prarUpitAni santi, 'tisu vi logassa asaMkhejjaibhAge' triSvapi-svasthAnopapAta samudvAnavyantaroM ke nagarAvAsoM kA varNana kiyA gayA hai| ve yAvat pratirUpa arthAt atyanta sundara haiN| arthAt andara se caukora haiM aura nIce se puSkara kI karNikA ke AkAra ke haiN| jinakA antara spaSTa pratIta hotA hai aisI vizAla aura gaMbhIra khAiyo tathA parikhAoM se ghire hue haiM / prAkAroM, ahAlakoM, kapATo, toraNoM aura prati. dvAroM se yukta haiM / yaMtroM, zataniyoM, musaloM tathA musaNDI nAmaka zastroM se yukta haiM / zatruo dvArA ayodhya haiM, sadA jayazIla aura sadA rakSita haiM ityAdi pUrvokta vizeSaNoM se viziSTa ve nagarAvAsa darzaka ke citta ko prasanna karane vAle, abhirUpa aura pratirUpa haiN| ina uparyukta sthAnoM meM paryApta tathA aparyApta pizAca devoM ke sthAna kahe gae haiM / svasthAna, upapAta aura samudghAta tInoM apekSAoM se bahArathI geLAkAra che vigere varNana eja prakAre samajI levuM joIe jevuM samuccaya vANa baeNntarenA nagarAvAsonA varNana karAyA che. teo yAvat prati rUpa arthAt atyanta su dara che. arthAt andarathI corasa ane nIcethI kamaLa nI karNikAnI jevA AkAranA che. jemanA antara spaSTa pratIta thAya che evI vizALa ane gabhIra khAI tathA parikhAothI gherAelA che. prAkAre, aDhAlake kapATa, eraNe ane prati dvArothI yukta che. yaMtre zataknIyA, mule tathA musaMDhI nAmaka zastrothI yukta che. zatruo dvArA adhya che. sadA jayazIla ane sada rakSita che. vigere pUrva vizeSaNothI viziSTa te nagarAvAso dazakanA cittane prasanna karavAvALA abhirUpa pratirUpa che. A uparyukta sthAnamAM paryApta Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1823 prajJApanAsUtre ghAtalakSaNeSu triSvapi sthAneSu viSaye ityarthaH, lokasya asaMkhyeyabhAge - asaMkhyeyatame bhAge sthAnAdikaM vaktavyamityAzayaH, 'tattha bahave pisAyA devA parivasaMti' tatra khalu - uparyuktasthAnepu, bahavaH pizAcAH devAH parivasanti, 'mahiDDiyA jahA ohiyA - jAva viharaMti' te ca pizAcAH devAH maharddhikAH, yathA audhikAHsamuccayavAnavyantarAH pratipAditAstathaiva pratipAdanIyAH, tathA ca yAvat-mahAdhUtikAH, mahAyazasaH, mahAbalAH, mahAnubhAgAH, mahApaukhyAH, hAravirAjitavakSasaH, kaTaka truTita stambhitabhujAH, aGgadakuNDalasRSTagaNDastala karNapIThadhAriNo vicitra hastAbharaNAH, vicitramAlAmaulayaH, kalyANakaNavaravatra parihitAH, kalyANakapravara mAlyAnulepanadharAH, bhAsvaravondayaH pralamvanamAlAdharAH, divyena varNagandhAdinA ve loka ke asaMkhyAtave bhAga meM haiM / ina sthAnoM meM bahusaMkhyaka pizAca deva nivAsa karate haiM / 1 ye pizAca deva mahAna Rddhi ke dhAraka haiM, ityAdi varNana jaisA samuccaya vAna-vyantaroM kA kiyA gayA hai, vaisA hI pizAca devoM kA bhI samajha lenA cAhie, yAvat ve mahAdyutimAn haiM, sahAyazavAn haiM, mahAbala haiM, mahAnubhAga haiM, mahAsukhavAn haiM / unakA vakSasthala muktAhAra se suzobhita rahatA hai / unakI bhujAeM kaTakoM tathA truTita nAmaka AbhUSaNa se stavdha rahatI haiM / ve aMgada, kuNDala aura gaNDasthala ko marpaNa karane vAle karNapITha nAmaka AbhUSaNoM ke dhAraka hote haiM / hAthoM meM vicitra AbharaNa dhAraNa karate haiM / adbhuta mAlA se yukta mukuTa pahanate haiM / kalyANakArI uttama vastroM ko dhAraNa karate haiM | kalyANakArI uttama mAlA evaM anulepana ke dhAraka hote tathA aparyApta pizAcadevAnA sthAna kahelA che. svasthAna, upapAta ane samudUdhAta traNe apekSAethI te leAkanA asa MkhyAtamA bhAgamA che. A sthAnamAM bahu saMkhyaka pizAca deva nivAsa kare che. A pizAca deva mahAn rUddhinA dhAraka che, vigere vaNu na jevuM samuccayaSAna vyaMtaronu karelu che. tevu ja pizAca devAnu paNa samajI levuM joie thAvat teo mahAtimAnlR che, mahAyazavAn che, mahAmala che, mahAna bhAga che. mahAsukhavAna che. temanA vakSasthala muktAhArathI suzaeNAbhita rahe che. temanI bhujAe kaTakA tathA truTita nAmaka AbhUSaNathI stabdha rahe che. tee aga, kruDala ane gaMDasthalane sparzI karanArA karNapITha nAmaka AbhUSaNAnA dhAraka hAya che. hAtheAmA vicitra AbharaNu dhAraNa kare che, adbhUta mAlAthI yukta mugaTa pahere che, kalyANakArI uttama vastro dhAraNa kare che. kalyANakArI uttama mAlA temaja Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 pizAcadevAnAM sthAnAni 823 3 dazadiza udyotayantaH prabhAsayantaste khalu syeSAM sveSAm asaMkhyeya bhaumeyanagarAvAsazatasahasrAdInAm AdhipatyAdikaM kArayantaH pAlayantazca mahatA'hatanATyagItavAdita tantrItalatAlatruTitaghanamRdaGga paTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti Asate ityAzayaH, atha pizAcendrakAlamahAkAlyoH sthAnAdikaM prarUpayati- 'kAla mahAkAlA ittha duve pisArthidA pisAyarAyANo parivasaMti' kAla mahAkAlau, atra uparyuktapizAcasthAneSu dvau pizAcendrau pizAcarAjAnau parivasataH, tauca 'mahaDDiyA mahajjuiyA jAya viharaMti' maharddhikau, mahAdyutikau yAvat- mahAyazasau mahAbalau mahAnubhAgau, mahAsaukhyo, hAravirAjitavAsaukaTakatruTitastambhitabhujau aGgada kuNDalasRSTagaNDasthala UrNapIThadhAriNau, vicitra hastAbharaNau vicitra mAlAmaulI kalyANakapravaravastra parihitau kalyANaka pravaramAlyAnulehaiM / unakA zarIra dedIpyamAna hotA hai / lambI vanamAlA ke vibhUSita hote haiN| apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko prakAzika evaM prabhAsita karate hue tathA asaMkhya lAkha nagarAvAsoM kA adhipatitva Adi karate-karAte hue, nATaka, gIta evaM kuzala vAdakoM dvArA bajAye hue vINA, tala, tAla, truTita, vRdaMga Adi ke nirantara vAdana kI dhvani ke sAtha divya bhogopabhogo ko bhogate hue rahate haiM / aba pizAcendra kAla tathA mahAkAla ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai - uparyukta sthAnoM meM kAla tathA mahAkAla nAmaka do pizAcendra evaM pizAca rAja nivAsa karate haiN| ve mahardika, mahAdyutika, yAvat mahAyazasvI, mahAvala, mahAnubhAga, mahA sukhavAn, hAra se suzobhita vakSasthala vAle, kaTaka tathA truTita nAmaka AbhUSaNoM se " anulepananA dhAraka hAya che temanA zarIra daidIpyamAna heAya che. lAkhI vana mALAthI vibhUSita hAya che. pAtAnA divya vaNu gadha AdithI dazedizAone prakAzita temaja prabhAsita karatA rahIne, asa khya lAkha nagarAvAsanA adhi patittva Adi karatA karAvatA, nATaka gIta temaja kuzalavAdake dvArA vagADela vINA, tA, tAsa, truTita, gRhaNa mAhithI nirantara utpanna thayesa dhvaninI sAthe divya bhAge pabhAgane bhegavatA thakA rahe che. have pizAcendra kAla tathA mahAkAlanA sthAna AdinI prarUpaNA karAya che uparyu.kta sthAnAmAM kAla tathA mahAkAla nAmaka e pizAcendra temaja pizAca rAja nivAsa kare che. teo mahaddhika, mahAdhuti, mahAyazasvI, mahAkhalavAna mahAnubhAga. mahAsukhavAna hArathI suzobhita vakSasthaLa vALA kaTaka tathA truTita nAmanA AbhUSaNAthI stabdha bhujAvALA, agada, kuMDala tathA gaMDasthaLane ghasAtA - Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre 824 panadharau bhAsvara bondI pralamvanamAlA dinena varNagandhAdinA dazadiza uddyotayantau prabhAsayantau tau tatra sveSAM svepAm asaMkhyeya bhaumeya nagarAvAsazata sahasrAdInAm AdhipatyAdikaM kurvantau pAlayantI divyAn bhoga bhogAna bhujAnau viharataH, atha - dAkSiNAtya pizAcAnAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha- 'kahi NaM bhaMte ! dAhiNillANaM pisAyANaM devANaM ThANA paNNattA ?' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! kutra khalu kasmin pradeze, dAkSiNAtyAnAM pizAcAnAM devAnAm sthAnAni sthityapekSayA svasthAnAni prajJaptAni prarUpittAni santi ? tadevaM prakArAntareNa pRcchati 'kahi NaM bhaMte ! dAhiNillA pisAyA devA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalukasmin sthale, dAkSiNAtyAH pizAcAH devAH paricanti ? bhagavAn uttarayatistabdha bhujA vAle, aMgada, kuMDala tathA gaNDasthala ko marpaNa karane vAle karNapITha ke dhAraka, hAthoM ke adbhuta AbharaNoM se yukta, adbhuta mAlAyukta mukuTa ke dhAraka, kalyANakArI zreSTha vastra pahanane vAle aura kalyANakara mAlA tathA anulepana ke dhAraka haiM / unakA zarIra dedIpyamAna hotA hai / lambI vanamAlA ko dhAraNa karate haiM / ve apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita aura prakAzita karate hue, apane-apane asaMkhyAta lAkha nagarAvAsoM kA Adhipatya Adi karate-karAte aura unakA pAlana karate hue divya bhogopabhogoM ko bhogate hue vicarate haiM / aba dakSiNa dizA ke pizAca devoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai zrI gautama svAmI prazna karate haiM - he bhagavan ! dakSiNa dizA meM rahane vAle pizAca devoM ke svasthAna kahA~ kahe gae haiM ? yahI prazna kaNu pIThAnA dhAraka, hAtheAnA adbhUta AbharaNeAthI yukta, adbhuta mAlAvALA mugaTanA dhAraka, kalyANukArI zreSTha vastra paheravAvALA ane kalyANu kara mAlA tathA anulepananA dhAraka heAya che. temanAM zarIra daidIpyamAna hoya che. lAMkhI vanamALAne dhAraNa kare che. tee peAtAnA divya vaNu gaMdha AdithI dazedizAAne udyotita ane prakAzita karatA pAtapeAtAnA asaMkhyAta lAkha nagarA vAsAnA Adhipatya Adi karatA karAvatA ane temanuM pAlana karatA rahine divya bhAgeApabhAgane bhAgavatAM rahine vicare che. have dakSiNa dizAnA pizAca devAnA sthAna AdinI prarUpaNA karAya che zrI gautmasvAmI prazna kare che--huM bhagavana 1 dakSiNa dizAmA rahenArA pizaca Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TokA dvi. pada 2 sU. 22 pizAcadevAnAM sthAnAni 825 " 'goyamA / ' he gautama ! 'jaMbUddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe, 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya - meroH, parvatasya, 'dAhiNeNaM' dakSiNena - dakSiNadigbhAge 'imIse rayaNappabhAe' asyAH ratnaprabhAyA: 'puDhavIe' pRthivyAH 'rayaNAmayassa kaMDassa' ratnamayasya kANDasya UrdhvabhAgasamIpasya 'joyaNasahassavAhallassa' yojanasahasravAhalyasya- sahasrayojanavistArasya 'ubara' upari- UrdhvabhAge 'egaM joyaNasayaM ogAhittA' ekaM yojanazatam avagAhya-pravizya, 'heTThA cegaM joyaNasayaM vajjittA' aghobhAge caikaM yojanazataM varjayitvA 'majjhe asu joyaNasaesa' madhye-madhyabhAge, aSTasu yojanazaneSu 'ettha NaM' atra khalu uparyuktasthale 'dAhiNillANaM pisAyANaM devANaM' dAkSiNAtyAnAM pizAcAnAM devAnAm 'tiriyamasaMkhejjA' tiryagasaMkhyeyAni 'bhogejjanagarAvAsa sahassA' bhaumeya nagarAMvAsa sahastrANi 'bhavatItimavakhAyaM' bhavanti ityAkhyAtaM mayA mahAvIreNa, anyaizca tIkRdbhiH, ' te NaM - bhavaNA jahA ohio bhavaNavaNNao tahA bhANiyavvo-jAva paDiruvA' tAni khalu bhavanAni yathA audhikaH - samuccayavAnavyantarasambadhI, prakArAntara se karate haiM - dAkSiNAtya pizAca deva kahAM nivAsa karate haiM ? bhagavAn uttara dete haiM - he gautama ! isa jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, mandara parvata ke dakSiNa meM, isa ratnaprabhA pRthvI ke eka hajAra yojana vistAra vAle ratnamaya kANDa ke Upara tathA nIce ke eka-eka sau yojana bhUbhAga ko choDa kara madhya ke ATha sau yojanoM meM dakSiNAtya vizAca devoM ke, ticheM loka meM asaMkhya lAkha nagarAvAsa haiM / aisA maiMne tathA anya tIrthakaroM ne kahA hai / ina nagarAvAsoM kA varNana vaisA hI samajha lenA cAhie jaisA samuccaya vAna-vyantaroM ke nagarAvAsoM kA varNana kiyA gayA hai / yAvat ve bAhara se golAkAra haiM, devAnA sthAna kayAM kahelAM che? Aja praznane prakArAntarathI pUchavAmA Ave che dAkSiNAtya pizAca deva kayAM nivAsa kare che ? zrI bhagavAna mahAvIraprabhu uttara Ape che--hai gautama ! A jammUdrIpa nAmanA dvIpamAM mandara patanI dakSiNa mAjue, A ratnaprabhA pRthvInA eka hajAra ceAjana vistAravALA ratnamaya kANDanA Upara tathA nIcenA aka eka seA ceAjana bhU bhAgane cheDIne madhyanA ATha se cejanAmA dAkSiNAtya pizAca devAnA tik lAkamAM asa`khya lAkha nagarAvAsa che. tevuM meM tathA anya tIrthaMkarAe kahyuM che. A nagarAvAsetu vana tevuMja samajI levuM joie ke jevAM samuccaya vAMnavyantarAnA nagarAvAsAnuM varNana pahelA karelu che. te khAherathI gALAkAra pra0 104 Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 826 prajJApanAstre bhavanavarNakaH - bhavanavarNanaM kRtaM tathA bhaNitavyAni tavyAni yAvat-vahirbhAge vRttAni vartulAni, antacaturasrANi, adho bhAge puSkarakarNikA saMsthArasaMsthitAni utkIrNAntaravipulagambhIrakhAtaparikhANi, prAkArAddAlakakapATatoraNapratidvAra dezabhAgAni, yantrazataghnImuzalamu saNDI parivAritAni ayodhyAni sadA jayAni sadA guptAni aSTacatvariMzatkoSTakaracitAni, aSTacatvAriMzatkRtavanamAlAni kSemANi zivAni kiGkarAmaradaNDoparakSitAni lipsopalirumahitAni gozIsarasaraktacandanadardaradattapaJcAGgulitalAni upacitavara nakaLazAni candamaghaTa nukRtatoraNapra tidvAra dezabhAgAni, asaktotsikta vipulavRttavyAdhAritamAlyAdAmakalApAni paJcatrabhItara se caukora aura nIce puSkara kI karNikA ke AkAra ke haiM / jinakA antara spaSTa pratIta hotA hai aisI khAiyoM aura parikhAoM se se yukta haiM / prAkAroM, ahAlakoM, kapAToM, toraNoM aura pratidvAroM se yukta haiM | yaMtroM, zataniyoM, muzalo aura musaNDI nAmaka satroM se parivRta haiM, isa kAraNa zatruoM dvArA ayodhya haiM aura isI se sadA jayazIla haiM, sadA surakSita haiM / unameM aDatAlIsa koThoM kI racanA hai aura ve aDatAlIsa vanamAlAoM se yukta haiM / ve nirUpadrava, maMgalamaya tathA kiMkara devoM ke daNDoM se rakSita haiM / lipe-pute hone ke kAraNa prazasta haiM / gozIrSa tathA sarasa rakta candana ke hAthe vahAM lage rahate haiM jinameM pAMcoM uMguliyAM ucharI huI haiN| maMgala - kalazoM se yukta haiM / candana carcita ghaToM ke sundara toraNa pratihAroM para bane haiN| Upara se nIce taka lambe laTakate hue vizAla evaM golAkAra mAlyadAmoM ke aMdarathI ceArasa ane nIcethI kamaLanI kaNikAnA AkAranA che. tenu' antara spaSTa pratIta thAya che evI khAIe ane parikhAothI yukta che. prAkAra, maTTAsame udghATo, toraNo bhane pratidvArothI yukta he yaMtra, zataghniyo, muzaaA, ane musa DhI nAmaka zastrothI parivRta che, te kAraNe zatrue dvArA aceAdhya che. ane te kAraNathI sadA jayazIla che. sadA surakSita che. temAM aDatAlIsa keAThAonI racanA karelI che. ane tee aDatAlIsa vanamALAone dhAraNa kare che. teo nirUpadrava tathA moMgala saya che. tathA kiMkara devAnA daDA thI rakSita che. liMpela chU pela hAvAthI azasta che. gArIyana tathA sarasa lAla candananA thApA tyAM didhelA hAya che ke jemAM pAMce AgaLIe upasI AvelI hAya che. maMgala lazeAthI yukata che. cantana carcita ghaDAonA sundara teAraNa pratidvArA para banelAM heAya che. UparathI nIce sudhI lAMbI laTakatI vizAla temaja gALAkAra puSpamALAono samUhathI suzobhita che, pAce raMganA suga Mdhita Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 pizAcadevAnAM sthAnAni rNasarasasurabhimuktapuppapuJjopacArakalitAni kAlAgurupravarakundaruSkaturuSkadhUpamaghamaghAyamAragandhodhUtAbhirAmANi sugandhavaragandhi kAni gandhavartibhUtAni, apsarogaNasaMghasaMvikIrNAni divyatruTitazabdasaMpraNAditAni patAkAmAlAkulAbhirAmANi, sarvaratnamayAni, acchAni zlakSNAni masRNAni, ghRSTAni, mRSTAni, nIrajAMsi, nirmalAni niSpakAni niSkaGkaTacchAyAni, sapramANi sazrIkANi, samarIcikAni soyotAni prasAdIyAni darzanIyAni abhirUpANi pratirUpANi, 'ettha NaM' atra khalu uparyuktapradeze, 'dAhiNillANaM' dAkSiNAtyAnAM 'pisAyANaM' pizAcAnAM 'devANaM' devAnAm 'pajattApajjatAgaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA 'paNNattA' sthAnAnisvasthAnAni, prajJaptAni prarUpitAni santi, 'tisa vi logassa asaMkhejaDabhAge' triSvapi-svasthAnopapAtasamudyAtalakSaNeSu trivapi sthAnesu viSaye lokasya asaMkhyeyabhAgaH-asaMkhyeyatamo bhAgo vaktavya, 'tattha NaM-bahave dAhiNillA pisAsamUha se suzobhita haiM / pAMcoM vargoM ke sarala aura sugaMdhita puSpoM ke samUha vahAM vikhare rahate haiM / kRSNa agara, uttama cIDA tathA lobAna kI mahakatI huI dhUpa ke samUha se atIva ramaNIya hote haiN| uttama sugaMdha se sugaMdhita evaM gaMdha kI guTikA jaise haiM / apsarAoM ke samUha ke samUhoM se vyApta, divya vAdyoM kI dhvani se gUjate hue, patAkAoM kI mAlAoM ke kAraNa abhiramaNIya, sarvaratnamaya, svaccha, cikane, sukomala, ghaTAre-maTAre, nIraja, nirmala, niSpaMka, nirAvaraNa chAyAvAle, pramAyukta, zrIsampanna, kiraNoM se yukta, prakAzopeta, prasannatAjanaka, darzanIya abhirUpa aura pratirUpa haiN| ina pradezoM meM paryApta tathA aparyApta dakSiNa dizA ke pizAca devoM ke svasthAna kahe gae haiN| ye sthAna svasthAna, upapAta aura samudaghAta punA samUha tyA vikharelA paDayA hoya che. kRSNa agarU, cIDA tathA lekhAnathI mahekatA dhUpanA samUhathI atyanta ramaNIya hoya che. uttama sugathI suga. dhita temaja suga dhanI goTI jevuM che. apsarAo nA samUhanA samUhathI vyAsa divya vAdyonA dhvanithI guMjatA patAkAonI mALAone kAraNe abhiramaNIya. sarvaratnamaya svastha cikaNA, sukomala ghATamaTavALA, nirmaLa, niSpaka niraka chAyAvALA prabhAyukata, zrI sa panna, kiraNothI yukata prakAzepeta prasannatA janaka dazanIya, abhirUpa, ane pratirUpa che. A pradezomAM dakSiNa dizAnA paryApta taghA aparyApta pizAca denA svAsthAna kahelAM che. e sthAne svasthAna, upapAta. -3, Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 prapinAstre yA devA parivasaMti' tatra khalu-upayuktasthAneSu vahavo dAkSiNAtyAH pizAcAH devAH parivasanti, 'mahaDiyA jahA ohiyA jAva viharaMti' mahaddhikAH yathA audhikAH samuccayavAnavyantara sambandhinaH pratipAditAstathA pratipAdanIyAH tathA ca yAvat mahAdyutikAH, mahAyazasaH, mahAvalAH, mahAnubhAgAH, mahAsaurUpAH hAravirAjitavakSasaH, kaTakatruTitastambhitabhujAH, agadakuNDalamRSTagaNDastalakarNapIThadhAriNo vicitrahastAbharaNAH vicitramAlAmaulayaH, kalyANakapravaravastraparihitAH kalyANakapravaramAlyAnulepanadharA bhAsvaravondayaH, pralambavanamAlAdharAH divyena varNagandhAdinA dazadizaH udyotayantaH, prabhAsayantaH, te khalu tatraM svepAM svepAm ina tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiN| vahAM bahuta se dAkSiNAtya pizAca deva nivAsa karate haiN| - ve pizAca jAti ke deva mahAna Rddhi ke dhAraka haiM ityAdi varNana samuccaya vAna-vyantara devoM ke varNana ke hI samAna samajha lenA cAhie, arthAt ve mahAyutimAn haiM, mahAyazasvI haiM, mahAbala haiM, mahAnubhAga haiM aura mahAsukha se sampanna haiN| unakA vakSasthala hAra se suzobhita rahatA hai, unakI bhujAeM karakoM aura truTitoM se stabdha rahatI haiN| ve aMgada, kuMDala aura gaNDasthala kA marSaNa karane vAle karNapITha nAmaka AbhUSaNa ke dhAraka hote haiN| hAthoM meM vicitra AbhUSaNa dhAraNa karate haiN| unakA mukuTa adbhuta mAlA se yukta hotA hai / kalyANa kAraka evaM zreSTha vastroM kA paridhAna karate haiN| kalyANakArI aura uttama mAlA tathA anulepana ko dhAraNa karate haiN| unakI deha ane samudraghAta A traNe apekSAothI lekanA asa khyAtamA bhAgamAM che. tyA ghaNA badhA dAkSiNAtya pizAca deva nivAsa kare che. te pizAca jAtinA deva mahAna rUddhinA dhAraka che. ItyAdika varNana samuccaya vAnavyantara devanA varNananI samAna samajI levA joIe. arthAt teo mahAtimAna che. mahAyazasvI che. mahAbalI che. mahAna bhAga che ane mahAsukhathI saMpanna che. temanA vakSasthala hArathI suzobhita rahe che. temanI bhujAo kaTaka ane buTitathI stabdha rahe che. teo aMgada, kuMDala, ane gaMDa sthaLane marSaNa karatA kaNapITha nAmanA AbhUSaNanA dhAraka hoya che hAthamAM vicitra AbhUSaNa dhAraNa kare che temanA mugaTa adbhutamALAothI yukta hoya che. kalyANa kAraka temaja zreSTha vastronuM paridhAna kare che. kalyANakArI ane uttama mAlA tathA anulepanane dhAraNa kare che. temanA deha dedI,yamAna hoya che. lAMbI vanamAlAnA dhAraka hoya che, te pitAnA divya varNa ane gandha AdithI daze Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 pizAca devAnAM sthAnAna 829 asaMkhyeyabhaumeyanagarAvAsazatasahasrAdInAm AdhipatyAdikaM kArayantaH pAlayantomahatA'hata nRtyagItavAditatantrItalatAla truTitadhanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti Asate ityAzayaH, yathA dAkSiNAtyapizAcendrakAlavaktavyatAprarUpayitumAha-'kAle ettha pisArthide' kAla: atra pizAcendraH 'pisAyarAyA' pizAcarAjaH 'parivasara' parivasati, sa ca pizAcendraH kAla : ' sahiDIe jAva pabhAsemANe' maharddhikaH yAvat-mahAdyutikaH mahAyazAH, mahAbalaH, mahAnubhAgaH, mahAsaukhyaH, hAravirAjitavakSAH, kaTaka truTitastambhitathujaH, aGgadakuNDalapRSTagaNDastala karNapIThadhArI, vicitra hastAbharaNaH, vicitramAlAmauliH, kalyANakapravaravastradedIpyamAna hotI hai / lambI vanamAlA ke dhAraka hote haiM / ve apane divya varNa aura gandha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita aura prakAzita karate hue, apane-apane asaMkhya lAkha bhaumeya nagarAvAsoM Adi kA adhipatitva karate hue, unakA pAlana karate hue, nRtya, gIta tathA kuzala vAdako dvArA bajAye gae bINA, tala, tAla, truTita evaM mRdaMga Adi vAdyo kI nirantara hone vAlI dhvani ke sAtha divya bhogopabhogoM ko bhogate rahate haiM / aba dakSiNa dizA ke pizAcendra kAla kI vaktavyatA prAraMbha kI jAtI hai - yahA~ kAla nAmaka pizAcendra, pizAca rAjA nivAsa karatA hai | vaha pizAcandra kAla mahAn Rddhi kA dhAraka hai, mahAyuti hai, mahAyazasvI hai, mahAbala hai, mahAnubhAga hai, mahAsukhavAn hai / usakA vakSasthala hAra se suzobhita rahatA hai / usakI bhujAeM kaTakoM aura truTi nAmaka bAhu ke AbhUSaNo se stabdha rahatI hai / vaha aMgada dizAone udyotita ane prakAzita karatA rahine petapeAtAnA asaMkhya lAkha bhaumeya nagarAvAse AdinA adhipatitva karatA temanu pAlana karatA nRtya gIta tathA kuzalavAdakA dvArA vagADela vINA tala tAla truTita temaja mRda ga Adi vAdyo nA nirantara thanAra dhvaninA zravaNu sAthe divya bhAgeApabhAge bhegavatA rahe che. f have dakSiNa dizAnA pizAcendra kAlanI vaktavyatAnA prAra bha karAya che ahiM kAlanAmaka pizAcendra, pizAca rAjA nivAsa kare che. te pizAcendra kAla mahAn 3dvinA dhAra4 che. bhaDAbuti vANA che, bhaDDA yazasvI che, bhaDAsa che, mahAnubhAga che. mahAsukhavAnlR che temanu vakSasthala hArathI suzAbhita rahe che temanI bhujAe kaTakA ane truTita nAmanA bAhunA AbhUSaNAthI stabdha rahe Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 830 aaivarsUtre parihitaH, kalyANaka paramAlyAnulepanadharI bhAsvarayondiH pralambavanamAlAdharo divyena varNagandhAdinA dazadizaH udyotayan pramAsayan 'se NaM tattha' sa khalu pizAcendraH kAlastatra - uparyuktasthAne 'tiriyamasaMkhejjANaM' tiryagasaMkhye yAnAM bhomejjanagarAvAsa saya sahassANaM' bhaumeyanagarAvAsazatasahasrANAm 'cauNDaM sAmANiyasAhassINaM' catasRNAm sAmAnikasAhasrINAm 'cauNhaya aggamahisINaM' cata sRNAJca agrama pINAm 'saparivArANaM' saparivArANAm, 'tinhaM parisANaM' tisRNAM parpadAm 'sattAhaM aNiyANaM' saptAnAm : anIkAnAm - sainyAnAm 'sattaNhaM aNiyAhi vaINaM' saptAnAm anIkAdhipatInAm 'solasanhaM AyarakkhadevasAhassINaM ' poDazAnAm AtmakSakadeva sAhasrINAm 'annesiM ca bahUNaM dAhiNizlANaM' anyepAJca bahUnAM dAkSiNAtyAnAm 'vANamaMtarANaM' vAnavyatarANAm 'devANa ya devINa ya ku MDala aura gaMDasthala ko arpaNa karane vAle karNapITha nAmaka AbhUSaNa kA dhAraka hai / usake hAthoM meM adbhuta AbhUSaNa hote haiM / adbhuta mAlA yukta mukuTa yA mAlA ko dhAraNa karatA hai / kalyANakArI uttama vastroM kA paridhAna karatA hai / kalyANakArI aura uttama mAlA evaM anulepana ko dhAraNa karatA hai / usakI deha dedIpyamAna hotI hai / lambI - vanamAlA kA dhAraka hotA hai / apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita evaM prabhAsita karatA hai / n vaha pizAcendra kAla ticheM asaMkhyAta lAkha nagarAvAsoM kA, cAra hajAra sAmAnikadevoM kA saparivAra cAra agramahiSiyoM kA, tInoM pariSadoM kA, sAta anIkoM kA, sAta anIkAdhipatiyoM kA, solaha hajAra AtmarakSakadevo kA tathA anya bahusaMkhyaka dAkSiNAtya vaanche. te aMgada, kuMDala ane gaMDasthalane maNa karanArA ka pIThe nAmanA AbhUSaNanA dhAraka che. temanA hAtheAmAM adUbhUta AbhUSaNAya che. adbhuta mAlA yukta mugaTa agara mAlA ane mugaTa dhAraNa kare che. kalyANa kArI uttama vastro paridhAna kare che. temaja anulepanane dhAraNa kare che. temanA DheDhu DheDhIpya mAna heAya che. lAMkhI vanamAlAnA dhAraka DAya che. peAtAnA vaNu AdithI daze dizAone udyotita temaja prabhAsita kare che. te pizAcendra kALa tirA asakhyAta lAkha nagarAvAsAnA cAra hujAra sAmAnika devAnA, saparivAra cAra agrasahiSiyAnA, traNa pariSanA sAta anIkeAnA, sAta anIkAdhipatiyAnA, sAla hajAra Atma rakSaka devAnA tathA anya bahu saMkhyaka dAkSiNAtya vAnabhyantara devA ane deviye Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 pizAca devAnAM sthAnAni 831 devAnAJca devInAca 'AhevaccaM jAva vihara' Adhipatyam yAvat paurapatyam, svAmitvam, bhartRtvam, mahattarakatvam kurvan pAlayan mahatA'hatanATyagItavAditatantrItalatAlatruTitaghana mRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhoga bhogAn bhujAno viharati - tiSThati, atha uttaradigvAsipizAcAnAM vaktavyatAM pRcchati - 'uttarillANaM pucchA' aucarANAm - uttaradigvA sipizAcAnAm devAnAM sthAnAni kutra prajJatAni ? iti pRcchA vartate, kutra khalu uttaradigvAsinaH pizAcAH devAH parivasanti ? praznAzayaH, bhagavAn uttarayati - 'goyamA !" he gautama ! ' jaheva - dAhipillANaM vattavyA tadeva uttarillANaMpi' yathaiva dAkSiNAtyAnAm pizAcAnAM vaktavyatA bhaNitA tathaiva auttarahANAm - uttaradigvAsinAmapi pizAcAnAm vaktavyatA bhaNitavyA 'NavaraM' kintu navaram - pUrvApekSayA'tra vizeSastu 'maMdarasta pavvayasta vyantara devoM aura deviyoM kA adhipatitva, svAmitva, bhartRtva tathA agresaratva karatA huA, unakA pAlana karatA huA, kuzala vAdakoM dvArA vAdita vINA, tala, tAla, truTita, mRdaMga Adi vAdyoM kI nirantara hone vAlI dhvani ke sAtha divya bhogopabhogoM ko bhogatA huA rahatA hai / aba uttara dizA ke pizAca devoM kI vaktavyatA AraMbha kI jAtI hai zrI gautama svAmI prazna karate haiM - he bhagavan ! uttara dizA ke pizAca devoM ke sthAna kahA~ kahe haiM ? arthAt uttara dizA ke pizAca kahAM nivAsa karate haiM ? zrI bhagavAn uttara dete haiM - he gautama ! jaisI dakSiNa dizA ke pizAcoM kI vaktavyata kahI hai, vaisI hI uttara dizA ke pizAcoM kI nA adhipatitva, svAmitva, bhatRtva tathA agresaratva karatA thakA temanu pAlana karatA thakA. kuzala vAdakA dvArA vAdita vINA tala, tAla, truTita. mRtraMga Adi vAdyonA nirantara thanArA avAjanI sAthe divya bhAge pabhAgane bhegavatA rahe che. have uttara dizAnA pizAca devAnI vaktavyatA AraMbha karAya che zrI gautamasvAmI prazna kare che-bhagavan ! uttara dizAnA pizAca deveAnA sthAna kayAM kahelA che ? arthAt uttara dizAnA pizAca deva kayAM nivAsa kare che zrI bhagavAn uttara de che he gautama ! jevI dakSiNa dizAnA pizAcAnI vaktavyatA kahI che, tevIja uttara dizAnA pizAcAnI vaktavyatA kahI levI joie. temAM vizeSatA A che-mandara parvatanA uttara dig bhAgamAM mahAkAla Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prahApanAsUtra uttareNaM' mandarasya parvatasya unarega, utA digbhAge 'mahAkAle ettha pisAyiMde pisAyarAyA parivasaI' mahAkAlo nAma atra pizAcendraH pizAcarAjaH parivasati iti bodhyA, 'jAva viharaI' yAvat-mahaddhiko mahAdyutikA, mahAyazAH mahAvalaH, mahAnubhAgaH, mahAsaukhyo hAravirAjitavakSAH, kaTakatruTitastambhitabhujA aGgadakuNDalamRSTagaNDasthalakarNapIThadhArI vicitrahastAbharaNaH, vicitramAlAmauliH kalyANakapravaravastraparihitaH kalyANarupravaramAlyAnulepanadharo bhAsvarabondiH pralasvavanamAlAdharo divyena varNagandhAdinA dazadiza udyotayan prabhAsayan sa khalu tatra tiryagasaMkhyeyAnAM bhaumeyanagarAvAsazatasahasrANAm caturNAm vaktavyatA kaha lenI caahie| usameM vizeSatA yaha hai-mandara parvata ke uttara dig bhAga meM mahAkAla nAmaka pizAcendra, pizAca rAjA nivAsa karatA hai, yAvat vicaratA hai / 'yAvat' zabda se yaha samajhanA cAhie-vaha mahAkAla pizAcendra maharddhika, mahAdyutika, mahAyazasvI, mahAbala, mahAnubhAga aura mahAsaukhya hai / usakA vakSasthala hAra se virAjamAna rahatA hai / usakI bhujAeM kaTakoM aura truTitoM se stabdha rahatI haiN| vaha aMgada, kuMDala aura gaNDasthala ko ghisane vAle karNapITha nAmaka AbhUSaNa kA dhAraka hotA hai| usake hAthoM meM adbhuta AbhUSaNa hote haiM / usakA jhukuTa adbhuta mAlA se yukta hotA hai| kalyANakArI uttama vastroM kA paridhAna karatA hai / kalyANakara uttama mAlA evaM anulepana kA dhAraka hotA hai| usakA zarIra dedIpyamAna hai| vaha lambI vanamAlA ko dhAraNa karatA hai| apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita aura prabhAsita karatA huA vaha tircha asaMkhya lAkha aumeya nagarAvAsoM kA, cAra hajAra nAmaka pizAcendra, pizAca rAjA nivAsa kare che yAvat vicare che. yAvat zabdathI ema samajavuM joIe ke mahAkAla pizAcendra mahardhika, mahAghatika, mahAyazasvI, mahAbela, mahanubhAga ane mahAsaukhya che. temanA vakSasthala hArathI virAjamAna che. temanI bhujAo kaTake ane truTitothI stabdha rahe che. te aMgada kuMDala ane gaMDasthalane ghasatAM karNa pITha nAmaka AbhUSaNane dhAraNa kare che. temanA mugaTa addabhuta mAlAthI yukta hoya che. kayANakArI uttama vastronuM paridhAna kare che. kalyANakara uttama mAlA temaja anupananA dhAraka hoya che. temanuM zarIra dedIpyamAna che lAMbI vanamALAone dhAraNa kare che. potAnA divya varNa gaMdha vigerethI dazedizAone udyatita ane prabhAsita karatA te tibbo Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 pizAcAdivyantaradeva sthAnAni 833 sAmAnikasahasrANAm catasRNAzcAgramahaSINAm saparivArANAm tisaNAM parSadA saptAnAm anIkAnAm saptAnAm anIkAdhipatInAm poDazAnAm AtmarakSakadevasAhasrINAm, anyeSAM ca vahUnAm auttarAhANAm uttaradigvAsiMnA vAnavyanta-- rANI devAnAzca devInAJca AdhipatyaM paurapatyam svAmitvaM bhat tvam mahatta. rakatvam kurvan pAlayan mahatA'hatanATayagIta vAdita tantrItalatAla gruTitaghanamRdaGgapaTugravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhujAno viharati-tiSThati, 'evaM jahA pisAyANaM tahA bhUyANaMpi' evaM-pUrvoktarItyA yathA pizAcAnAM devAnAmvaktavyatA bhaNitA tathA bhUtAnAmapi devAnAM vaktavyatA bhaNitavyA, 'jAva gaMdhavyANaM yAvada-yakSANAm rAkSasAnAm kinnarANAm, kimpuruSANAm, mahoragANAm gandharvANAJca vaktavyatA bhaNitavyA, 'navaraM pUrvApekSayA atra vizepastu 'iMdesu NANattaM sAmAnika devoM kA, cAra saparivAra agramahipiyoM kA, tIna pariSadoM kA, sAta anIkoM kA, sAta anIkAdhipatiyoM kA, solaha hajAra AtmarakSaka devoM kA tathA anya bahusaMkhyaka uttara dizA ke vAnavyantara devoM aura deviyoM kA adhipatitva, agresaratva, svAmitva, matva, evaM mahattarakatva karatA huA, unakA pAlana karatA dube, nRtya, gIta tathA kuzala vAdakoM dvArA vAdita vINA, tala, tAla, RTita, mRdaMga Adi vAdyoM kI nirantara hone vAlI dhvani ke sAtha divya bhogoMpabhogoM ko bhogatA huA rahatA hai| jaisI pizAca devoM kI vaktavyatA kahI, vaisI hI bhRto kI vaktavyatA samajha lenI cAhie / aura vaisI hI vaktavyatA yakSoM, rAkSasoM, kinnaroM, kimpuruSoM, sahoragoM tathA gandharyoM kI bhI kaha lenI caahie| magara isa vaktavyatA meM vizeSatA yaha hai ki ina saba ke indra algasaMkhya lAkha bhaumeya nagarAvAsanA cAra hajAra AtmarakSaka devanA tathA anya bahu saMkhyaka uttara dizAnA vAnavyantara deva ane deviyenA adhipatitva agresaratva, svAmitva temanuM mahattarakatva karatA rahine temanuM pAlana karatA rahine, nRtya gIta tathA kuzalavAda dvArA vAdita vINa tala, tAla, truTita, mRdaAdi vAdyonA nirantara thatA avAjanI sAthe divya bhogapabhogane bhegavatA rahe che. ' jevI pizAca denI vaktavyatA kahI, tevI ja bhUtanI vaktavyatA paNa samajI levI joIe ane tevIja vaktavyatA ya, rAkSasa, kinnare kiM purU mahorego tathA gandharvonI paNa kahevI joIe. paraMtu te vaktavyatAmA vizeSa tA e che ke te badhAnA indra alaga alaga che. te A prakAre che-dakSiNa ane pra0 105 Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 834 prajJApAsU " bhANiyan imeNa vihiNA' indreSu nAnAtvaM pRthaktvam vibhinnatva mithyarthaH, bhaNitavyam anena - vakSyamANena vidhinA - prakAreNa 'bhUyANaM surUvapaDiyA' bhUtAnAM dakSiNottarANAm yathAkramamindrau surUpapratirUpau 'jakkhANaM punnabhaddamANibhaddA' pakSANAm dakSiNottarANAm pUrNabhadramANibhadrau indrau, 'rakkhasANaM bhIma mahAbhImA rAkSasAnAM dakSiNAzyauttarAhANAm bhImamahAbhIma indrau 'kinnarANaM kinnarakiMpurisA' kinnarANAm dAkSiNAtyauttarAhANAm kinnara kimpuruSau yathA kramamindrau, 'kiMpurisANaM sappurisamahApurisA' kimpuruSANAm dAkSiNAtyautarAhANAm satpuruSamahApurupau yathAkramamindrau, 'mahoragANaM ar3akAya mahA kAyA' mahorAgANAm uraH parisarpANAM atikAyamahAkAyau yathAkramaM dAkSiNAtyauttarAhANAmindrau, 'gaMdhavvANaM gIyaraigIyajasA' gandharvANAm dAkSiNAtyauttarAhANAm gItaravi gItayazasau yathAkramamindrau vartate, 'jAva viharanti' yAvat-tau ca pratyekam: maharddhikau mahAdyutikau mahAyazasau mahAbalau, mahAnubhAga mahAsaukhyau hAravirAjiderat kaTakatruTitastammitabhujau aGgadakuNDalasRSTagaNDastalakarNapITha dhAriNau vicitra hastAbharaNau, vicitramAlAmaulI kalyANakapravaravastraparihitau alaga haiM / ve isa prakAra haiM- dakSiNa aura uttara dizA ke bhUtoM ke indra kramazaH surUpa aura pratirUpa haiM, yakSoM ke indra pUrNa bhadra aura maNibhadra haiM, rAkSasoM ke bhIma aura mahAbhIma haiM, kinnaroM ke kinnara aura kimpuruSa haiM, kimpuruSoM ke satpuruSa aura mahApuruSa haiM, mahoragoM ke atikAya aura mahAkAya haiM tathA gandharvo ke gItarati aura gItayaza haiN| eka-eka jAti ke do-do indroM meM se prathama dakSiNa dizA kA aura dUsarA uttara dizA kA samajhanA cAhie | ye sabhI indra mahAn Rddhi, huti, yaza, bala, prabhAva aura sukha se sampanna haiM / unake vakSasthala hAra se suzobhita hote haiM / unakI bhujAeM kaTakoM aura truTitoM se stabdha rahatI haiM / ve aMgada, kuMDala aura uttara dizAnA bhUtAnA indra anukrame surUpa, ane pratirUpa che, yakSeAnA indra pUrNa bhadra ane maNibhadra che, rAsAnA bhIma ane mahAbhIma che, kinnarAnA kinnara ane ka purUSa che. ki purUSonA satpurUSa ane mahApurUSa che, maheArageAnA atikAya ane mahAkAya che tathA gaMdharvAMnA gItati ane gItayaza che. eka eka jAtinA e e indromAMthI prathama dakSiNa dizAnA ane bIjA uttara dizAnA samajavA jokae. A khadhA indro mahAn rUddhi, ghuti, yaza, khala, prabhAtra ane sukhathI sapanna che. temanA vakSasthala hArathI suAbhita heAya che temanI bhujAo phaTakA ane truTitAthI akaDa rahe che. Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 pizAcAdiyantaradeva sthAnAni 835 kalyANaka pravara mAlyAnulepanadharau bhAsvarabondI pralambavanamAlAdharau divyena varNagandhAdinA dazadiza udyotayantau prabhAsayantau tau tatra svepAM spepAm asaMkhyeyabhaumeyanagarAvAsazatasahasrAdInAm AdhipatyaM paurapatyAdikaM kurvantau pAlayantau mahatA'hatanATyagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn muJjAnau viharata:-Asate ityAzayaH, upayuktendrANAM saMgrAhaka gAthA dvayamAha-kAleya mahAkAle surUvapaDirUva punnabhaddeya / taha ceva mANibhade bhImeya tahA-mahAbhIme // 141 // kAlazca mahAkAlaH, surUpaH pratirUpaH pUrNabhadrazca / tathA caiva mANibhadro bhImazca tathA mahAbhImaH / "kinnarakiMpurise khalu sappurise khalu tathA mahApurise / aikAya mahAkAe gIyaraI ceva gIyajase" // 142 // karNapITha ke dhAraka hote hai| hAthoM meM vicitra AbharaNa dhAraNa karate haiN| usake mukuTa adbhuta mAlA se yukta hote haiM / ve kalyANakArI evaM uttama vastroM kA paridhAna karate haiN| kalyANakArI mAlA aura anulepana dhAraNa karate haiM / unakA zarIra dedIpyamAna hotA hai / lambI - vanamAlA ko dhAraNa karate haiM / apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita aura prabhAsita karate hue, apane-apane asaM. khyAta lAkha bhaumeya nagarAvAsoM kA adhipatitva, agresaratva Adi karate hue, unakA pAlana karate hue, nATaka, gIta tathA kuzala vAdakoM dvArA vAdita vINA, tala, tAla, zruTita, smRdaMga Adi kI nirantara hone vAlI dhvani ke sAtha divya bhogopabhogoM ko bhogate hue rahate haiN| ___ aba ina ke indroM ke nAmoM kA saMgraha karane vAlI do gAthAeM kahate haiM-kAla aura mahAkAla, surUpa aura pratirUpa, pUrNabhadra aura maNibhadra, teo aMgada, kuMDala, ane karNa pIThanA dhAraka hoya che. hAthamAM vicitra * AbharaNa dhAraNa kare che. temanA mugaTa adbhUta mALAothI yukta hoya che. teo kalyANa kArI ane uttama vastronuM paridhAna kare che. kalyANa kArI mALA ane anulepana dhAraNa kare che. temanA zarIra dedIpyamAna hoya che. lAbI vanamALAne dhAraNa kare che. ane pitAnA divya varNa gabdha AdithI daze dizAone udyotita ane prabhAsita karatA potapotAnA asaMkhyAta lAkha bhameya nagaravAsonA adhipatitva agresarava Adi karatA rahine, temanuM pAlana karatA, nATaka gIta kuzala vAdako dvArA vAdita vINA, tala, tAla, truTita, mRdaMga AdinA nirantara thanArA ivaninI sAthe divya bhegepa bhegone bhegavatA thakA rahe che. have emanA IndronA nAmone saMgraha karanArI be gAthAo kahe che--kAla ane mahAkAla, surUpa ane pratirUpa, pUrNA ane maNibhadra, bhIma ane mahAbhIma Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre 836 " kinnara kimpuruSaH, khalu satpuruSaH khalu tathA mahApuruSaH / atikAyo mahAkAyo gItaratizcaiva gItayazAH ityete pIDazavAnavyantarendrAH atha atrAntarakhyantarajAtibhedAnAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha - 'kahi NaM saMte / aNavanniyANaM devANaM ThANA paNNattA ?' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! kutra khalu - kasmin pradeze aNaparNikAnAM devAnAm vyantarAvAntarajAtivizeSANAm, sthAnAni sthityapekSayA svasthAnAni prajJaptAni - prarUpitAni / tadeva vizadayituM prakArAntareNa pRcchati'kahiNaM bhaMte ! aNavanniyA devA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu - kasmin pradeze aNaparNikA devAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati - 'goyamA' he gautama ! 'imI se rayaNappabhA puDhavIe' asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH, 'rayaNAmayassa kaMDassa' ratnamayasya kANDasya upari samIpabhAgasya, 'joyaNasahassabAhallassa' yoja--nasahasravAhalyasya- sahasrayojanavistArasya 'uvariM' upari, UrdhvabhAge 'jAva joya. Nasaesa' yAvat ekaM yojana zatam avagAhya, adhazcaikaM yojanazataM varjayitvA madhye bhIma aura mahAbhIma, kinnara aura kimpuruSa, satpuruSa aura mahApuruSa, atikAya aura mahAkAya, gItarati aura gItayaza, ye solaha vAnavyantaroM ke indra haiM // 141-142 // aba vAna - vyantaroM ke upabhedoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai zrI gautama svAmI ne prazna kiyA - he bhagavan ! aNavarNika devoM ke, jo antaradevoM kI eka vizeSa jAti hai, svasthAna kahAM kahe haiM ? isI prana ke spaSTIkaraNa ke lie kahate haiM-he bhagavan ! aNaparNika deva kahAM nivAsa karate haiM ? . zrI bhagavAn ne uttara diyA- he gautama, isa ratnaprabhA pRthvI kA jo ratnamaya kANDa hai, usakA vistAra eka hajAra yojana kA hai / usameM se Upara aura nIce ke eka-eka sau yojana choDa kara madhya ke kinnara ane kipurUSa, satpurUSa ane mahApurUSa, gItati ane gItayaza; A soNa vAnavyantaraunA indra he // 141-142 // have vAnabhyantarAnA upabhedanA sthAna AdinI prarUpaNA karAya gautamasvAmIe prazna karyAM-bhagavan ! aNupaNika deve ke je vyantara devAnI eka vizeSa jAti che, (temanA) svasthAna kayAM kahelAM che? A praznanu spaSTI karaNu karavA mATe kahe che-bhagavan ! aNupaki deve kayA nivAMsa kare che ? zrI bhagavAne uttara ApyA hai gautama ! A ratnaprabhA pRthvInA je ratna samaya kAMDa che, tenA vistAra eka hajAra ceAjananA che. temAMthI Upara tathA Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 pizAcAdivyantaradeva sthAnAni 837 aSTasu yojanazateSu 'etthaNaM' atra khalu-uparyukta sthale,'aNavanniyANaM devA NaM - 'aNapaNikAnAM devAnAm 'tiriyamasaMkhejjA' tiryagasaMkhyeyAni 'NagarAvAsasahassA' "nagarAvAsasahasrANi 'bhavatItimakkhAyaM' bhavanti-ityAkhyAtaM mayA mahAvIreNa anyaizcatIrthakRdbhiH , ' te NaM jAva-paDirUvA' tAni khalu-pUrvoktAni nagarAvAsasahasrANi, yAvat bahirbhAge vRttAni-vartulAni, antazcaturastrANi, adhobhAge puSkarakarNikAsaMsthAnasaMsthitAni, utkIrNAntaravipulagambhIrakhAtaparikhANi, prAkArAhAlakakapATatoraNapratidvAradezabhAgAni, yantrazataghnImuzalamusaNDhIparivAritAni, ayodhyAni, sadA jayAni, sadA guptAni, aSTacakhAriMzatkoTakaracitAni, aSTacasvAriMzatkRtavanamAlAni, kSemANi zivAni, kiGkarAmaradaNDoparakSitAni, liptopaliptamahitAni gozIrghasarasaraktacandanadardaradattapazcAGgulitalAni, upacitacanda-ATha sau yojanoM meM, aNapaNika devoM ke nircha asaMkhyAta lAkha nagarAvAsa haiM, aisA maiMne tathA anya tIrthakaroM ne kahA hai| - ve nagarAvAsa yAvat pratirUpa haiM, arthAt bAhara se golAkAra haiM, 'andara se caukora haiM aura nIce se kamala kI kaNikA ke AkAra ke haiM / ve vizAla aura gaMbhIra khAiyoM tathA parikhAoM se ghire hue haiN| prAkAroM, aTTAlakoM, kapAToM, toraNoM aura pratidvAroM se yukta haiN| yaMtroM, zataniyoM, muzaloM aura musaNDI nAmaka zastroM se parivRta haiM, isa kAraNa zatruoM dvArA ayovya haiM aura ayodhya hone ke kAraNa sadA jayazIla haiM, sadA surakSita haiM / ve aDatAlIsa koThoM kI racanA - se yukta hai aura ar3atAlIsa vanamAlAoMle suzobhita haiN| saba prakAra se nirUpadrava haiM, maMgalamaya haiM aura kiMkara devoM ke daMDoM dvArA rakSita haiM / lipe-pute hone ke kAraNa prazasta haiM / gozIrSa tathA sarasa nIcenA eka eka se jana choDIne madhyanA ATha yojanamAM aNapaNika devonA ticha asa khyAta lAkha nagarAvAsa che, ema meM tathA anya tIrthakaree kahyuM che. ' te nagarAvAsa yAvat pratirUpa che arthAt bahArathI gaLAkAra che. andara tho carasa che ane nIcethI kamaLanI karNikAnA AkAranA che. teo vizALa ane gabhIra khAI tathA parikhAothI gherAyelA che prAkAre, aTTAlake, kapATa, teraNa ane pratidvArathI yukta che. yaMtra, zataniye, musale musaMDhI nAmaka astrothI parivRtta che, e kAraNe zatruo dvArA adhya hevAne lIdhe sadA jayazIla che sadA surakSita che. teo aDatAlIsa keThAonI racanAthI yukta che ane aDatAlIsa vanamALAothI suzobhita che. badhI rIte nirupadrava che. maMgalamaya che. ane kiMkara denA daDe dvArA rakSita che. lipela dhRpela hovAne Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 pinAsUtra nakalazAni, candanavaTasukRtatoraNa pratidvAra dezabhAgAni, AsaktotsiktavipulavRtavyAdhAritamAlyadAmakalApAni, paJcavarNa sarasamurabhimuktapuSpapuJjopacArakalitAni,kAlAgurupravarakundaruSkaturuSkadhUpamaghamaghAyamAnagandhoddhRtAbhirAmANi, sugandhavaragandhikAni gandhavartibhUtAni apsarogaNasaMghasaMvikIrNAni, divyatruTitazabda saM praNAditAni patAkAmAlAkulAbhirAmANi sarvaratnamayAni acchAni zlakSNAni, maraNAni ghRSTAni mRSTAni nIrajAMsi nirmalAni niSpaGkAni niSkaGkaTacchAyAni saprabhANi sazrIkANi, samarIcikAni, sodyotAni, prasAdIyAni, darzanIyAni, abhirUpANi pratirUpANi, 'ettha NaM' atra khalu uparyuktasthaleSu 'aNavani raktacandana ke hAthe unameM lage haiM jinameM pAMcoM uMgaliyAM ucharI huI haiM / ve maMgala - kalazoM se suzobhita haiM / unake pratidvAra bhAga meM candana carcita ghaToM ke sundara toraNa bane hue haiM / unameM Upara se nIce taka laTakane vAle, vizAla aura golAkAra mAlyadAmoM ke samUha zobhAyamAna hote haiN| pAMca varNa ke tAje aura saurabhamaya puSpoM ke samUha ke upacAra se yukta haiM / kRSNa agara, uttama cIDA ora lobAna ' kI mahakatI huI sugaMdha ke samUha se atizaya ramaNIya haiM / uttama sugaMdha se sugaMdhita aura gaMdhadravya guTikA jaise pratIta hote haiN| ve apsarAgaNoM ke samUha se vyApta, divya vAdyoM kI dhvani se gUMjate hue, patAkAoM kI mAlA se atyanta ramya, sarvaratnamaya, svaccha, cikane, komala, ghaTAre maTAre, nIraja, nirmala, niSpaMka, nirAvaraNa kAnti vAle, prabhAyukta, zrIsampanna, kiraNoM se yukta, prakAzamaya, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiM / ina uktasthAnoM meM 9 kAraNe prazasta che. geAzI tathA sarasa raktacanhananA thApAe temA paDelA che ke jemA pAse AganI uThI Avela heAya che. tee maMgaLa kaLazaiAthI suzobhita che. temanA pratidvAra bhAgamAM cantana carcita ghaDAonA sundara teAraNu khanelA che. teomA uparathI nIce sudhI laTakatA vizALa ane geALAkAra puSpa hArAnA samUhazAbhAyamAna lAge che. pAMca raMganA tAjA ane sugandhIdAra puSpAnA samUhanA upacArathI yukta heAya che. kRSNe agarU, uttama cIDA, ane leAkhAnanI mahekatI sugandhathI sugandhita ane ganya dravyanI goTIyeA jevA pratIta thAya che. teo apsarA gaNAnA samUhathI vyAsa divya vAdyonA dhvanithI gujatI, patAkAonI mALAthI atyanta ramya, sa` ratnamaya, svaccha, cikaNu abhaNa, ghATabhATavANA, nIrana, nirmANa, niSya, nirAvaraNa antivANA alA yukta, zrI sa panna, karaNAthI yukta, prakAzamaya, prasannatA janaka, darzanIya Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 pizAcAdiSyantaradeva sthAnAni 839 yANaM devANaM ThANA' aNiparNikAnAM devAnAm sthAnAni svasthAnAni prajJaptAni, 'uvavAeNa-loyassa asaMkhejjaibhAge' upapAtena-upapAtApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAgaH-asaMkhyeyatamo bhAgo vaktavyaH 'samugdhAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge' samudghAtena-samughAtApekSayA lokasya asaMkhyeyabhAgaH-asaMkhyeyatamo bhAgo vaktavyaH 'sahANeNaM loyasya asaMkhejjaibhAge' svasthAnena-svasthAnApekSayA lokayasya asaMkhyeyabhAgaH-asaMkhyeyatamo bhAgo vaktavyaH, 'etthaNaM vahave aNayanniyA devA parivasaMti' atra khalu-uktasthAneSu bahavaH aNapaNikA devAH parivasanti te ca 'mahiDiyA' mahaddhikAH, 'jahA pisAyA jAva viharaMti' yathA pizAcAH pratipAditAstathA pratipAdanIyA yAvat-mahAdyutikAH, mahAyazasaH, mahAbalAH, mahAnubhAgAH, mahAsaukhyAH, hAravirAjitavakSasaH, kaTaka TitastambhitabhujAH, aGgadakuNDalamRSTagaNDastalakarNapIThadhAriNaH vicitrahastAbharaNAH, vicitramAlAmaulayaH, aNaparNika devoM ke svasthAna nirUpaNa kie gae haiN| ye sthAna upapAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, samudaghAta kI apekSA bhI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura svasthAna kI apekSA bhI loka ke asaMkhyAtaveM meM bhAga meM haiM / ina sthAnoM meM bahuta-se aNapaNika deva nivAsa karate haiN| ve mahAn Rddhi ke dhAraka haiN| aura pizAca devoM ke samAna yAvat vicarate haiM / inakA varNana pizAca devoM ke samAna hI samajha lenA cAhie, arthAt ve mahAdyuti, mahAyazasvI, mahAbalavAn, mahAnubhAga, mahAn sukha se sampanna, hAra se suzobhita vakSasthala vAle, kaTakoM aura truTitoM se stabdha bhujAoM vAle, aMgada, kuMDala aura karNapITha ke dhAraka, hAthoM meM vicitra AbhUSaNa pahanane vAle, adbhuta mAlA se suzobhita mukuTa vAle, kalyANakArI uttama abhirUpa ane pratirUpa che. A kahelA sthAnamAM arNapaNika denA svasthAna nirUpaNa karAyelAM che. te sthAne upapAtanI apekSAe lekanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM, samuddaghAtanI apekSAe paNa lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM ane svasthAnanI apekSAe paNa lokanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM che. A sthAnamAM ghaNA badhA aNapaNika deva nivAsa kare che teo mahAna rUddhinA dhAraka che. ane pizAca denA samAna vicare che. temanuM varNana pizAca devenI samAja samajI levuM joIe. arthAt teo mahAti, mahAyazasvI, mahAbalavAna mahAnubhAga, mahAna sukhathI saMpanna hArathI suzobhita vakSasthaLa vALA, kaTake ane truTitothI akakaDa bhujAovALA aMgada, kuMDala ane karNa pIThanA dhAraka, hAthamAM vicitra AbhUSaNa paheravAvALA addabhuta mALAothI suzobhita mugaTavALA, Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ earnt kalyANakapravaravastra parihitAH, kalyANakapravaramAlyAnulepanadharAH bhAsvarabodayaH pralambavanamAlAdharAH divyena varNagandhAdinA dazadiza udyotayantaH prabhAsayantaH, te khalu tatra sveSAM sveSAm asaMkhyeyabhaumeyanagarAvAsazatasahasrAdInAm AdhipatyAdikaM kurvantaH pAlayanto mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapapravAditaraveNa divyAn bhoga bhogAn bhujAnAH viharanti Asate ityAzayaH, atha teSAmindrau sannihitasAmanyA nAmako prarUpayati- 'sannihiyasAmANAittha duve aNavaniMdA' sannihitasAmAnyau atra uparyukANapaNikasthAneSu dvauH aNaparNikendrau ' aNavanniyakumArarAyANI' aNaparNikakumArarAjAnau 'parivasaMti'parivasataH, tau ca 'mahiDDiyA' maharddhikau mahAdyutikau mahAyazasau mahAbalau mahAnubhAgau, mahAsaukhyau, hAravirAjitavakSasau, ityAdi pUrvoktavizeSaNaviziSTau bodhyau, ' evaM jahA kAlamahAkAlANaM doNhapi dAhiNillANaM uttarillANaM ya bhaNiyA' evaM pUrvoktarItyA yathA kAlamahAkAlayoH dvayorapi dAkSiNAtyauttarAhayotha bhaNitAH - uktAH 'tahA sannihiyasAmANApi tathAvastra pahanane vAle, kalyANakArI uttama mAlA aura anulepana ko dhAraNa karane vAle, dedIpyamAna zarIra vAle aura lambI vanamAlA ke dhAraka hote haiM / ve apane divya varga evaM divya gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko uyotita aura prabhAsita karate hue apane-apane asaMkhyAta lAkha bhaumeghanagarAvAsoM kA adhipatitva, svAmitva, agresaratva Adi karate hue tathA unakA pAlana karate hue, vRSa, gIta, kuzalavAdakoM dvArA vAdina vINA, tala, tAla, truTita, daMga Adi vAdyo kI nirantara hone vAlI dhvani ke sAtha divya bhogopabhoga bhogate hue vicarate haiM arthAt rahate haiM / / aba unake sannihita aura sAmAnya nAmaka indroM kI prarUpaNA kalyANakArI uttama vastra paheravAvALA kalyANa kArI-uttama mAlA ane anu lepanane dhAraNa karanArA dedIpyamAna zarIravALA ane lAMkhI vanamALAonA dhAraka hAya che. te potanA divya vaNu temaja divya gaMdha AdithI daze dizAone udyotita ane prabhAsita karatA rahine potapotAnA asaMkhyAta lAkha bhaumeya nagarAvAsAnu adhipatitva, svAmitva, aneagresaratva Adi karatA thakA tathA temanuM pAlana karatA, nRtya gIta, kuzala vAdikA dvArA vAdita vINA tala tAlu zruti, mRga Adi vAdyonA nirantara thanArA dhvaninI sAthe dvivya lAge pabhega bhAgavatA thakA vicare che arthAt rahe che have temanA sannihi1 ane sAmAnya nAmaka IMdronI prarUpaNA karavA maTe 80 Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU 22 pizAcAdivyantaradeva sthAnAni 841 sannihitasAmAnyayorapi bhaNitavyAH kathitavyA ityartha tepAJca vyantarAvAntarASTajAtibhedAnAM saMgrAhakagAthAmAha-'saMgahaNIgAhA' saMgrahaNIgAthA-'aNavanniya paNava nniya isivAiya-bhUyavAiyA ceva / kaMdiya mahAkaMdiya kohaMDApayaMgaeceva // 143 // aNapaNika paNaparNika RSivAdita bhUtavAditAzcaiva / skandika mahAskandika kUSmANDAH pataMgatazcaiva, atha tepAmevendrasaMgrAhakagAthAdvayamAha-'ime iMdA' imevakSyamANAH indrAH-saMnihiyA sAmANadhAyavidhAe isIya isibAle / Isara mahesarA havai suvacche visAle ya' // 144 / sannihitAH sAmAnyAH dhAto. karate haiM-ina aNapaNika devoM ke sthAnoM meM sannihita aura sAmAnya nAmaka do aNaparNikendra, aNaparNika rAjA haiM / ye donoM indra mahardika mahAdyutika, mahAyazasvI, mahAbala, mahAnubhAga aura mahAsukha se sampanna haiN| unake vakSasthala hAra se suzobhita rahate haiM, ityAdi pUrvokta sabhI indroM ke vizeSaNa yahAM bhI samajha lenA cAhie / jaise kAla aura mahAkAla dakSiNa aura uttara dizA ke pizAcendroM ke viSaya meM kahA hai, usI prakAra sannihita aura sAmAnya nAmaka indroM ke viSaya meM bhI kahanA caahie| ____vyantaroM ke avAntara jAti ke bhedoM kI saMgrAhikA gAthA karate haiM(1) aNaparNika (2) paNaparNika (3) RpivAdita (4) bhUtavAdita (6) skandita (6) mahAskaMdita (7) kUSmANDa aura (8) pataMga ye ATha vyantaroM ke antara bheda haiM // 43 // inake indroM ke nAmoM kI saMgrahaNI gAthA isa prakAra hai-(1) sanni: hita (2) sAmAnya (3) dhAta (4) vidhAta (5) RSi (6) RpivA (pA) Ave che-A aNapaNika denA sthAnamAM sannihita ane sAmAnya e nAmanA be aNapaNi kendra aNapaNika rAjA che. A bane Indra mahaddhi, mahAghatika mahAyazasvI, mahAbala mahAnubhAga ane sukhathI saMpanna che. temanuM vakSasthala hArathI suzobhita rahe che. vigere pUrvokta badhA IndronA vizeSaNu ahIM paNa samajI levAM joIe. jema kAla ane mahAkAla dakSiNa ane uttara dizAnA pizAcendronA viSayamAM kahyu che-eja prakAre sannihita ane sAmAnya nAmaka IndronA viSayamAM paNa kahevuM joIe. vyantaranA jAti bhedonI saMcAhikA gAthA kahe che-(1) aparNika (2) 554 (3) 3SivAhita (4) bhUtavAhita (5) 24nhita (6) mAhita (7) Izvara kRmADa ane pataMga A vyantaranA avAntara bhede che. 43 tenA pra0 106 Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Teka prajJApanAsUtra sANaM sANaM joisiya vimANAvAsasayasahaslANaM cauNhaM sAmANiyasAhastINaM ca uNhaM aggamahisINaM saparivArANa tiNhaM parisANaM, sattaNhaM aNIyANaM sattaNha aNIyAhibaINaM solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM jAva annesiM ca vahaNaM joisiyANaM devANa devINa ya AhebaccaM jAva viharati |mu0 23 // chAyA-kutra khalu bhadanta ! jyotipkANAm devAnAM paryAptAparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! jyotiSkAH devAH parivasanti ? gautama ! asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAt saptanavati yojanazatam Urdhvama utpretya dazottarayojanazatavAhalye tiryagasaMkhyeye jyotiSkaviSaye, atra ___ khalu jyotiSkANAM devAnAM tiryagasaMkhyeyAni jyotiSkavimAnAvAsazatasahasrANi jyotiSka devoM ke sthAnAdi kI vaktavyatA zabdArtha-(kahi NaM bhaMte ! joisiyANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavan ! paryApta aura aparyApta jotiSka devA ke sthAna kahAM kahe haiM ? (kahi NaM bhaMte ! joisiyA devA parivasaMti ?) he bhagathan ! jyotiSka deva kahAM nivAsa karate haiM ? (gothamA) he gautama (imIse) isa (rayaNapAe puDhavIe) ratnaprabhA pRthvI ke (bahusamaramaNijjAo) bilkula sama evaM ramaNIya (bhUmibhAgAo) bhUmi bhAga se (sattaNauijoyaNasae) sAta sau navve yojana (uDUM uppaittA) Upara jAkara (dasutsarajoSaNasayabAhalle) eka sau daza yojana ke vistAra meM (tiriyamasaMkhejje joiya visae) tircha meM asaMkhyAta jyotiSka kSetra meM (ettha NaM) yahAM (joisiyANaM devANaM) jyotiSka tiSka denA sthAnAdinI vaktavyatA hAtha-(kahi Na bhaMte / joisiyANa pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA !) bhagavan! paryApta ane aparyApta tiSka denA sthAna kyAM kahyA che ? (kahi NaM bhaMte | joisiyA devA parivasati ? bhagavan / lyAti va 4yAM nivAsa 42 cha 1 (goyamA / ) he gautama (imIse) mA (rayaNAppabhAe puDhavIe) 2tnAlA pRthvInA (bahusamaramaNijjAo) basasama temana ramaNIya (bhUmibhAgAo) bhUmilAmAthI (sattaNauijoyaNasae) sAtase nava yona (uDUDhaM uppaittA) 152 1/2 (dasuttarajoyaNa sayabAhalle) me so 4 // yojanA vistAramA tiriya masaMkhejje joisavisae) tirachI masabhyAta yAti kSetramA (etya NaM) mahI * (joisiyANaM devANaM) nyoti hevAnA (tiriyaM) ticha (asaMkhejjA) masabhyAta Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 jyotipkadeva sthAnAni 845 bhavanti ityAkhyAtaM, tAni khalu vimAnAni arddhakapitthakasaMsthAnasaMsthitAni sarvasphaTikamayAni, abhyudgatotsata prabhAsitAni iva vividhamaNikanakabhakticitrANi vAtoddhRtavijaya vaijayantI patAkAcchanAticchakalitAni, tugAni, 'gaganatalAnulikhacchikharANi, jAlAntararatnapataronmIlitabadamaNikanaka stUpikAni, vikasitazatapatra puNDarIkatilakaratnArddhacandracitrANi nAnAmaNimayadAmAlakRtAni, antovahizca zlakSNAni tapanIya ruciravAlukAprastaTAni, sukhasparzAni devoM ke (tiriyaM) ticha (asaMkhejjA) asaMkhyAta (joiliyavimANAvAsa sayasahassA) lAkha jyottiSkoM ke vimAnAvAsa (bhavaMtIti 'makkhAyaM) haiM, aisA kahA hai / (te NaM vimANA) ve vimAna (addhakavidRgasaMThANasaMThiyA) Adhe kavITha ke AkAra ke haiM (savvaphalihAmayA) pUrNarUpa se sphaTikamaya (anbhuggayamUsiyapahasiyA) Upara uThe hue aura prabhA se zveta (vivihamaNikaNagarayaNabhatticittA) vividha maNiyoM kanaka aura ratno kI chaTA se citra-vicitra (vAudyavijayavejayaMtI paDAgAchattAichattakaliyA) havA le uDatI haI vijaya-vaijayantI-patAkA-chatra-aura atichantroM yukta (tuMgA) UMce (gagaNatalamahilaMghamANasiharA) AkAzatala ko ullaMghana karane vAle zikharoM se yukta (jAlaMtararayaNapaMjarummiliyabva) jAliyoM meM lage hue ratna mAnoM pIjare se bAhara nikAle gae haiM (maNirayaNathUsiyAgA) maNiyoM tathA ratnoM ko stRpikAo vAle (viyasiyatayavattapuMDarIyA) jinameM zatapatra aura puNDarIka kamala khile haiM (tilayarayagaDDhacaMdacittA) (joisiyavimANAvAsa sayasahassA) 15. nyAti devAnA vimAnApAsa (bhavaMtIti makkhAyaM) che, ma 4hyu cha (teNaM vimANA) te vimAna (addhakaviga 'saMThANasaMThiyA) ardhA 4vIna maa4|2|| cha (savvaphalihAmayA) pUrNa 3 Tibhaya (abbhuggayamUsiya pahasiyA) 146.2 mane pramAthI zveta (viviha maNi kaNagarayaNabhatticittA) vividha maNiyo 44 bhane ratnAnI chAthI yi viyitra (pAudhUyavijayavejayaMtIpaDAgA chattAi chattakaliyA) pAthI tI vinya-vaiyantI-patA chatra mane matinAthI yuTata (tuMgA) Aye (gagaNatalamahi laMghamANasiharA) 24 tasane Seedhana 42vA zipathI yuddhata (jAlaMtara rayaNapaMjarummiliyavya) jAye ratna to pirAmAthI mAra 4ADhavAmA mAvyA 314 (maNirayaNathUbhiyAgA) bhaNiyo tathA ratnAnI stUpiyA pAya (viyasiya sayapattapuMDarIyA) mA zatapatra bhane 14 4bhAjita cha (tilayarayaNaDDhacaMcittA) ti tathA snabhaya ma ya-drothI tri vicitra Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ny'y prakSApanAsUtra sazrIkANi, murUpAni prAsAdIyAni-darzayAni, abhirUpANi pratirUpANi, atra khalu jyotiSkANAM devAnAM paryAptAparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni, triSvapiya lokasya asaMkhyeyabhAge, tatra khala bahavo jyotipkA devAH parivanti, tadyathA-vRhaspatayaH, candrAH, sUryAH, zukrAH, zanaizcarAH, rAhayaH, dhUmaketavaH budhAH, aGgArakAH, taptatapanIyakanakavarNAH, ye ca grahAH jyotipke cAraM caraMti, ketavazca gatiratikAH aSTAtilako tathA ratnamaya adhecandroM se citra-vicitra (nANAmaNimayadAmAlaMkiyA) vividha maNimaya mAlAoM se alaMkRta (aMtovAhiM ca saNhA) andara aura bAhara cikane (tavaNijjaruilavAluyapatthaDA) svarNa kI rucira vAlukA ke prastaTa vAle (suhaphAsA) sukhada sparza vAle (sassirIyA) zrI se sampanna (suruvA) sundara rUpa vAle (pAsAiyA) prasannatAjanaka (darisaNijjA) darzanIya (abhiruvA) atiramaNIya (paDirUvA) atyanta sundara (ettha NaM) yahAM (joisiyANaM devANaM pajjattApajjattAgaM) paryApta aura aparyApta jyotiSka devoM ke (ThANA) sthAna (paNNattA) kahe haiM (nisu vi) tInoM apekSAoM se bhI (logassa asaMkhennaibhAge) loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM (tattha NaM) vahAM (vahave) bahu (joisiyA devA) jyotiSka deva (parivasaMti) nivAsa karate hai (taM jahA) ve isa prakAra (yahassaI) vRhaspati (caMdA) candra (sUrA) sUrya (sukkA) zukra (saNiccharA) zanaizcara (rAhU) rAhu (dhUmakeU) dhUmaketu) (budhA) budha (aMgAragA) maMgala (tattanavaNijakaNagavannA) tapta tapanIya svarNa ke samAna varNa vAle (jo ya) aura jo (gahA) graha (joisammi) jyotiSka kSetra meM (cAraM caraMti) (NANAmaNimabadAmAlaMkiyA) vividha bhAgamaya bhAjAmAthI asata (aMto vahi ca saNhA) 42thI mane mA2 4i (tavaNijaruilavAluyA patyaDA) sonA nI 3thi2 vAyu nA prasta2vA (suhaphAsA) subhaha spRzANA (pAsAiyA) prasannatA 4. (darisaNijjA) zanAya (abhikhyA) mati 2bhaNIya (paDirUbA) atyanta sundara (etya NaM) maDi (joisiyANa devANaM pajjattApajjattANaM) paryAsa ane. 205yosa nyAti honA (ThANA) sthAna (paNNattA) hyAM cha (timuvi) RNe apekSAmAthI pazu (logarasa asaMkhejjaibhAge) senA abhyata mA sAgamA (tattha NaM) tyA (vahave) ghA! (joisiyA devA) jyotiSa (parikhasaMti) nivAsa 42 che (taM nahA) te mA prakAre (vahassaI) pati (caMdA) ya- (sUga) sUrya (sukA) zu (saNiccarA) zanaizva2 (rAhu) rAI (dhUmake3) dhUma tu (buvA) bhuSa (aMgAragA) mana (tattatavaNijjakaNagavannA) tasa tapanIya svAnA samAna vANA (je ya) mane re (gahA) Da (joisammi) jyoti Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 jyotiSkadeva sthAnAni viMzatividhAH, nakSatra devagaNA nAnAsaMsthAnasaMsthitAH, paJcavarNAH tArakAH, sthita. lezyAH, cAriNaH avizrAmamaNDalagatikAH, pratyekanAmAGka prakaTitacihnamukuTA: mahaddhikAH, yAvat prabhAsayantaH, te khalu tatra sveSAM sveSAM vimAnAvAsazatasahasrANAm sveSAM sveSAM sAmAnikasahasrANAm svAsAM svAsAm agramahipINAm saparivArANAm, svAsAM svAsAM parSadAm, svepAM sveSAm anIkAnAm, sveSAm sveSAm anIkAdhipatInAm, svAsAM svAsAm AtmarakSakadevasAhasrINAm, anyeSAzca vahUnAM jyotigati karate haiM (keU ya gairaiyA) aura gati meM rata rahane vAlA ketu (aTThAvIsaivihA) aTThAIsa prakAra ke (nakkhattadevatagaNA) nakSatra devoM kA samUha (NANA saMThANasaMThiyAo) aneka AkAroM vAle (paMcavaNNao) pAMca varSoM ke (tArayAo) tAre (ThiyalessA) sthita lezyA vAle (cAriNo) calane vAle (avissAma maMDalagaI) vinA ruke maMDalagati vAle (patteyanAmaMkapagaDiyaciMdhamauDA) pratyeka ke mukuTa meM apane nAma kA cihna prakaTa hai (mahiDiyA) mahAn Rddhi ke dhAraka (jAva pabhAsemANA) yAvat prabhAsita hote hue (te NaM) ve (tattha) vahAM (sANaM sANaM) apane apane (vimANAvAsasayasahassANaM) lAkhoM vimAnoM kA (sANaM sANaM sAmANiya sAhassINaM) (apane-apane hajAroM sAmAnikoM kA (sANaM sANaM aggamahisINaM) apanI-apanI agramahiSiyoM kA (saparivArANaM) parivAra sahita kA (sANaM sANaM parisANaM) apanIapanI pariSadoM kA (sANaM sANaM aNiyANaM) apane-apane anIkoM kA (sANaM sANaM aNiyAhivaINaM) apane-apane anIkAdhipaniyoM kA kSetramA (cAraM caraMti) gati 42che (keUya gairaiyA) mane gatimA 21 221 // pANI hetu (aTThAvIsaivihA) madhyAvAsa pradhAna (nakkhattadevatAgaNA) nakSatra hevAnA samUha (gANAsaMThANa saMThiyAo) mane mArovANA (paMcavaNNAo) pAMya panA (tArayAo) tArAma (ThiyalessA) sthita vezyAvA (cAriNo) yAsapA vANA (avissAmamaMDalagaI) / 45] sivAyanI ma usa tivANA (patteyanAmaka pAgaDiyaciMdhamauDA) pratyenA bhuraTamA pAtapAtAnA nAmanA yi prasaTa cha (mahiiDhiyA) mahAna 3 ghA24 (jAva pabhAsemANA) yAvat prasAsita thA (teNaM) tegA (tattha) tyA (sANaM sANaM) pAtapAtAnA (vimANAvAsa payasa issANaM) sAyA vimAnAnA (sANaM sANaM sAmANiyasAhassINaM) pAtapAtAnA 2 sAmAniTInA (sANaM sANaM aggamahisIgaM) pAtapAtAnI mamApiyAnA (saparivArANaM) parivAra sAthena(sANaM sANaM parisANaM) pAtapAtAnI pariSahonA (sANaM sANaM aNiyANa) ghAtapAtAnI manIbhAnA (sANaM sANaM aNiyAhivaINaM) pAtapAtAnA AnIdhi Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAso kANAm devAnAJca devInAJca Adhipatyam yAvad viharanti, candrasUyau~ atra dau jyotikendrau jyotiSkarAjAnau parivasataH, mahaddhiko yAvat prabhAsayantI, toca tatra sveSAM sveSAM jyotiSkavimAnAvAsazatasahasrANAm catasRNAM sAmAnika sAhastrINAm catasRNAm agramahipINAm saparivArANAm, tihaNAM parSadAm saptAnAm anIkAnAm, saptAnAm anIkAdhipatInAm poDazAnAm AtmarakSaka deva sAhasrI(sANaM sANaM AyarakkhadevasAhassINaM) apane-apane sahasroM AtmarakSaka devoM kA (annesi ca bahaNaM) aura vahuta-se anya (joisiyANa) jyotiSka (devANa devINa ya) devoM aura deviyoM kA (Ahevacca) adhipatitva (jAva) yAvat (viharaMti) vicarate haiN| ___(caMdimasUriyA) candramA aura sUrya (ittha) inameM (duve) do (johasiMdA) jyotiSkoM ke indra (joisiyarAyANo) jyotiSkoM kA rAjA (parivasaMti) nivAsa karate haiM (mahiDiyA jAva pabhAsemANA) maharddhika yAvat prakAzita hote hue (te NaM) ve (tattha) vahAM (sANaM sANaM) apane, -apane (joisiyavimANAvAsasayasahassANaM) lAkhoM jyotiSka vimAnoM kA (cauNhaM sAmANiyasAhaslINaM) cAra hajAra sAmAnikoM kA (cauNhaM aggamahisINaM) cAra agramahiSiyoM kA (saparivArANaM) parivAra sahita (tiNhaM parisANaM) tIna pariSadoM kA (sattaNhaM aNiyANa) sAta anIkoM kA (sattahaM aNiyAhibaINaM) sAta anIkAdhipatiyoM kA (solalaNhaM AyarakkhadevasAhasalINaM) solaha hajAra AtmarakSaka patiyAnA (sANaM sANaM AyarakkhadevasAhassINaM) pAtapAtAnA sa mAma 224 hevAnA (annesi ca bahUNa) mane dhA dhA mIn (joisiyANaM) nyAti04 (devANaM devINaya) he mane viyon| (Ahebacca) madhipatitva (jAva) yAvata (viharaMti) viyare cha (caMdima sUriyA) yandramA bhane sUrya (ittha) megAmA (duve) me. (joisiMdA) jyotina dhandra (joisiyarAyANo) jyotisstthaan| 2am (parivasaMti) nivAsa 42 cha (mahiDDhiyA jAva pabhAsemANA) madira yAvat prAzita yatA chatai (te Na) tazA (tattha) tyAM (sANaM sANaM) pAtapAtAnA (joisiyavimANAvAsasayasahassANa) sAme yoni vimAnAnA (cauNha. sAmANiyasAhassINaM). yAra 9012 sAbhAnichInA (cauNDaM aggamahisINa) yA2 2mahiliyAnA (saparivArANaM) parivAra sahita (tiNhaM parimANa) a pariSadAnA- (sattaNhaM aNiyANaM) sAta manAnA (sattaNhaM aNiyAhibaINaM) sAta manIdhipatiyAnA (solasaNha AyarakkhadevasAhassINaM) sesa 2 mAma234 hevAnA (annesi ca bahUNa Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 jyotipkadeva sthAnAni NAm yAvad anyepAJca vahUnAm jyotiSkAnAm devAnAM devInAzca Adhipatyam yAvad viharanti ||suu0 23 // . TIkA-atha paryAptAparyAptakajyotiSkANAm devAnAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahi NaM bhate ! joisiyANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNatA ? gautamaH pRcchati-he bhadanta / kutra khalu-Rsmin pradeze, jyotiSkANAM candrasUryagrahanakSatratArANAM paryAptAparyAptAnAm sthAnAni-sthityapekSayA svasthAnAni, prajJaptAni-prarUpitAni santi ? tadeva prakArAntareNa vizadayituM pRcchati 'kahi NaM bhaMte ! joyasiyA devA parivasaMti he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze, jyotiSkazcandrAdayo devAH pariva. santi ? bhagavAn uttarayati-'goyamA !' he gautama ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAH ratnaprasAyAH pRthivyAH 'vahusamaramaNijjAo' vahusamaramaNIyAt-atyadhika kamanIyasamatalAd 'bhUmibhAgAo' bhUmibhAgAt bhUmipradezAt 'sattaNauijoyaNasae' saptanavatyadhikayojanazatam 'uDu uppaittA' Urdhvam uparibhAge utpretya-udgatya, devoM kA (annesi ca bahaNaM joisiyANaM devANaM devINa ya) anya bhI yahata-se jyotiSka devoM aura deviyoM kA (AhevaccaM) Adhipatya (jAva viharaMti) yAvat rahate haiM // 23 // TIkArtha-aba paryApta aura aparyApta jyotiSka devoM ke sthAnAdi kI prarUpaNA kI jAtI hai zrI gautama svAmI prazna karate haiM-he bhagavan ! paryApta aura aparyApta candra, sUrya, graha, nakSatra aura tArArUpa jyotiSka devoM ke sthAna kahA~ kahe gae haiM ? spaSTIkaraNa ke lie punaH vahI prazna doharAte haiM-he bhagavan ! jyotiSka deva kahAM nivAsa karate haiM ? . zrI bhagavAn ne uttara diyA-he gautama ! isa ratnaprabhA pRthvI ke atyadhika ramaNIya samatala bhUbhAga se sAta sau navve (790) yojana .joisiyANaM devANaM devINa ya) ana mI pay ! dhanyAti heva mana haviyA 'nA (Aivacca) mAdhipatya 42taay| (jAva viharaMti) yAvat viyare che // 23 // TIkAtha-have paryApta tathA aparyApta tiSka denA sthAnAdinI prarUpaNa 42rAya che.. - zrI gautamasvAmI prazna kare che-he bhagavana ! paryApta ane aparyApta candra, sUrya, graha nakSatra ane tArA rUpa jatiSka denA sthAna kayAM kahelAM che ? spaSTIkaraNane mATe karI teja praznane vistAre che-bhagavad ! jyotiSka deva kayAM nivAsa kare che ? 1 zrI bhagavAne uttara Ape-he gautama ! A ratanaprabhA pRthvInA atyadhika ramaNIya samatala bhUbhAgathI sAtaso nevuM 790 jana Upara jaIne eka so daza ja nA vistAramAM ane viccha asaMkhyAta tiSka kSetramAM, pati pra0 107 Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanA dasuttarajoyaNasayavAhalle' dazottarayojanazatavAhalye-dazayojanAdhikazatayojana vistAre, 'tiriyamasaMkhejje tiryagasaMkhyeye joisavisae' jyotiSkaviSayejyotiSkakSetre jyotiSkadeze ityarthaH, 'ettha Na' atra khalu uktasthale, 'joi. siyANaM devANaM' jyotiSkAnAm devAnAm 'tiriyamasaMkhenjA' tiryagasaMkhyeyAni 'joisiyavimANAvAsasayasahassA' jyotiSkavimAnAvAsazatasahasrANi-lakSajyotiSkavimAnAvAsAH 'bhavatItimakkhAya' avanti ityAkhyAtaM-pratipAditam, mayoM mahAvIreNa, anyaizca trayoviMzati tIrthaRdbhiH, 'te NaM vimANA' tAni khalu vimAnAni 'addhakaviTThagasaMThANasaMThiyA' arddha kapitthakasaMsthAnasaMsthitAni-kapitthasyArddham - arddhakapitthaM tasya saMsthAnena-AkAreNeva, saMsthitAni-vyavasthitAni ityarddhakapitthakasaMsthAnasaMsthitAni, 'savvaphalihAmayA' sarvasphaTikamayAni-sarvAtmanAkAkasyena sphaTikamayAni ityarthaH, 'abhUggayarasiyapahasiyAiva' abhyudagatotnataprabhAsitAni, abhyudgatA-Abhimukhyena vinirNatayA utsRtayA-prAvalyena sarvAsu dikSu prasRtayA, prabhayA dIptyA, sitAni-zvetAni ityabhyudgatotsRtaprabhAsitAni iva, 'vivihamaNikaNagarayaNamatticittA' vividhamaNikanakaratnabhakticiANi, vividhAnAs-anekaprakArANAm maNikanakaratnAnAM bhaktibhirvizeSacchaTAbhizcitrANi-AzcaryarUpANi iti vividhamaNikanakaratnabhakticitrANi, 'ghAuThyavijaya vejayaMtIpaDAgAchattAichattakaliyA' vAtoddhRtavijayavaijayantIpatAkA chatrAUpara jAkara eka so daza yojala ke vistAra meM aura tircha asaMkhyAta jyotiSka kSetra meM, jyotiSaka devoM ke tircha asaMkhya lokha jyotiSka vimAna haiM, aisA maiMne tathA anya tIrthaMkaroM ne bhI kahA hai| ___ ye jyotiSka vimAna aI kapittha-Adhe kavITha ke AkAra ke haiM, sarvAtmanA sphaTikamaya haiM, svaya UMce uThe hue hone se sabhI dizAoM meM phailI huI prathA ke kAraNa zveta se haiM, aneka prakAra ke maNiyoM evaM kanaka-ratnoM kI vizeSa chaTA ke kAraNa vismayajanaka haiN| havA se uDatI huI vijaya vaijayantI, patAkAoM, chatroM aura atichatroM se yukta Ska dena ticha asa khyAta lAkha tiSka vimAne che. evuM meM tathA anya tIrthakaree paNa kahyuM che. A tiSka vimAna adhakapitha ardhA kAMThAnA AkAranA che sarvAtmatA sphaTikamaya che. khUba Uce uThela hovAthI badhI dizAomAM phelAela prabhAthI zveta sarakhAM che, aneka prakAranA maNiye ane kanaka ratnonI vizeSa chaTAne kAraNe vismaya janaka che. havAthI uDatI vijaya vijayantI patAkAo che ane Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TokA dvi. pada 2 sU.22 jyotipkadeva sthAnAni ticchatrakalitAni-bAtoddhRtAbhiH-pavanakampitAbhiH abhyudayarUpavijayasUcakavaijayantInAmapatAkAbhiH, chatrAticchatraiH-uparyuparisthitacchanaizca kalitAniyuktAni iti vAtoddhRtavijayavaijayantIpatAkAchatrAticchitrakalitAni, 'tuMgA' tuGgAni-unnatAni ataeva 'gagaNatalamahilaMdhamANisiharA' gaganatalAnulikhacchikharANi, gaganatalam-AkAzatalam anulisat-ullaGgha yat spRzadityarthaH, zikharaM yeSAM tAni gaganatalAnulikhacchikharANi, 'jAlaMtararayaNapaMjalummiliyavya'-jAlAntara ratnAni paJjaronmIlabad-jAlAnAM-gRhakuDayeSu nirmitAnAM gavAkSarUpANAm antarepu-madhyeSu viziSTazobhAnimittaM ratnAni yatra tAni jAlAntararatnAni, paJjarAdunmIlitamiva-nissAritamiveti pajaronmIlitavad yathA vaMzAdimaya pracchAdanavizeSAd vahiSkRtam kimapi vastu atyantAvinaSTakAntitvAt zobhate tathA tAnyapi vimAnAni zobhamAnAni varttanteiti bhAvaH, 'maNikaNagathUbhiyAgA' maNikanakastUpikAni, maNikanakAnAM stUpikA-zikharaM yeSAM tAni maNikanakastUpikAni, tathA 'viyasiyasayavattapuMDarIyatilayarayaNacaMdacittA' vikasitazatapatrapuNDarIka haiN| vaijayantI abhyudaya kI sUcaka hotI hai / chantra ke Upara bane hue channa atichatra kahalAte haiN| ve vimAna UMce haiM, itane UMce ki unake zikhara AkAza-tala kA ullaMghana karate haiN| unakI dIvAroM kI jAliyoM ke bIca-bIca meM viziSTa zobhA ke lie jo ratna jaDe haiM ve aise jAna paDate haiM jaise abhI-abhI pIjare se nikAle hoN| tAtparya yaha hai ki jaise vAMsa Adi ke kisI pAtra meM se nikAlI huI koI vastu ekadama svaccha-camakatI huI hotI hai, usakI kAnti phIkI nahIM hotI, usI prakAra ve vimAna bhI ekadama camacamAte hue haiN| unake zikhara maNiyoM aura svarNa ke bAra Adi pradezoM meM pratikRta rUpa se khile hue zatapatra aura puNDarIka kamala sthApita haiM, dIvAra atithI yukta che. vaijayantI abhyadayanI sUcaka hoya che chatranA Upara - banelA chatra atichatra kahevAya che. te vimAne UMcA che. eTalAM UMcA che ke temanA zikhara AkAzatalanuM ullaMghana kare che. temanI divAlonI jALInI vacamAM vacamAM viziSTa zabhA mATe je ratna jaDayAM che te evAM dekhAya che ke atyAre ja pIMjarAmAMthI kADhayAM heya. tAtparya e che ke jema vAMsa AdinA koI pAtramAMthI kADhelI kaI vastu ekadama svaccha cakacakATa hoya che. tenI kAnti phIkI nathI hotI tevI ja rIte te vimAne paNa eka dama cakacakATa hoya che. temanA zikhara maNinA ane nAnA hoya che. temanA dvAra vigere pradezamAM pratikRti rUpe khilatA zatapatra ane puMDarIka kamala mUkela hoya che, Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 852 prazApanAsUtre tilakaratnArddhacandracitrANi, dvArAdau pratikRtitvena sthApitaiH vikasitaiH zatapatraiH puNDarIkaizca bhityAdiSu puNDrarUpAkAreNa kRtaistilakaiH, dvArAdiSu kRtaiH ratnamayArddhacandraizcatrivicitrANi vikasitazatapatrapuNDarIkatilakaratnArddhacandra citrANi 'nANAmayadAmAlaMkiyA' nAnAmaNimayadAmAlaGkRtAni, nAnAmaNimayairdAmabhirmAlAbhiralaGkRtAni-bhUpitAni, iti nAnAmaNimayadAmAlakRtAni 'aMto vahiMca saNhA' anta:-madhye, vahizca-vAhyapradeze zlakSNAni-mamRNAni-komalAni 'tavaNijjaruilavAluyApatthaDA' tapanIyaruciravAlukAprastaTAni, tapanIyam-suvarNavizepastanmayyAH rucirAyAH vAlukAyAH prastaTo yeSu tAni tapanIyaruciravAlukAprastaTAni, 'muhaphAsA' sukhasparzAni sukhaH-mukhajanakaH sparzI yepAM yeSu vA tAni sukhasparzAni, zubhasparzAni vA, 'sassiriyA' sazrIkANi,zriyA -lakSmyA, paramazobhayA sahitAni sazrIkANi, 'surUvA' surUpANi, zobhanaM rUpaM yeSAM tAni surUpANi, 'pAsAiyA' prasAdIyAni prasAdAya prasattaye AnandAya hitAni prasAdIyAni prAsAdikAni vA, prasAdajanakAni iti tadarthaH, 'darisaNijjA' darzanIyAni darzanayogyAni, 'abhirUvA' abhirUpANi paramarama'NIyAni, 'paDirUvA' pratirUpANi tAni bhavanAni atyantakamanIyAni, santi, "ettha NaM' atra khalu-uparyuktasthaleSu 'joisiyANaM devANaM' jyotiSkANAm candrAAdi meM puNDrAkAra banAye hue tilaka haiM tathA dvAra Adi meM ratnamaya arddhacandra bane haiM / inake kAraNa ve adbhuta pratIta hote haiM / ve vividha prakAra kI maNimaya mAlAoM se vibhUSita haiM / bhItara aura bAhara se cikane haiN| unameM tapanIya, svarNa kI rucira vAlukA ke prastaTa haiN| unakA sparza baDA sukhada hai yA zubha hai| ve parama zrI-zobhA se 'sampanna, sundara rUpa vAle, darzaka ke citta meM prasannatA utpanna karane vAle, darzanIya, abhirUpa-parama ramaNIya tathA pratirUpa arthAt atyanta kamanIya haiN| ina sthAnoM meM paryApta tathA aparyApta candra Adi jyotiSka devoM ke svasthAna nirUpaNa kie gae haiN| ye sthAna svasthAna upapAta divAla AdimAM paTTAkAra banAvela tilaka che. tathA dvAra AdimA ratnamaya adha candra banyA hoya che. e kAraNe adbhuta dekhAya che. teo vividha prakAranI ratnamaya mALAothI vibhUSita che. aMdara ane bahArathI cikaNuM che. temanAmAM tapAvela senAnI sarakhI vAlukAone suMdara prastaTa che, temanA sparza ghaNuM sukhada che agara zubha che teo paramazrI-zabhAthI saMpanna, sundara rUpALA 'darzakanA cittamAM prasannatA utpanna karavAvALA, darzanIya, abhirUpa, parama ramaNIya. tathA pratirUpa arthAt atyanta kamanIya che. A sthAnamAM paryApta Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trafat are fr. pada 2 sU.22 jyotiSkadeva sthAnAni 853 dInAm devAnAm 'pajjattApajjattANaM paryAptAparyApta kAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni sthityapekSayA svasthAnAni prajJaptAni prarUpitAni santi, 'timra vi logassa - asaMkhejjaibhAge' triSvapi svasthAnopapAtasamudghAtalakSaNeSu triSvapi sthAneSu viSaye ityarthaH lokasya asaMkhyeyabhAgaH - asaMkhyeyatamo bhAgo vaktavyaH, 'tattha NaM have joisiyA devA parivasaMti' tatra khalu uparyuktasthAneSu bahavo jyotiSkA devAH parivasaMti 'taM jahA ' tadyathA 'vahissaI' bRhaspatiH, 'caMdA' candra: 'sUrA' sUryAH, 'sukkA' zukrAH, 'saNiccharA ' zanizvarAH, 'rAhU' rAhU:, 'dhUmakeU' dhUmaketavaH, ketava ityarthaH,, 'budhA' budhAH, 'aMgAragA' aGgArakAH - kujAH, maGgalA ityarthaH, te kIdRzA ityAha- ' tattatavaNijjakaNagavannA' taptatapanIyakanakavarNAH, taptasya - agnidhmAtasya tapanIyasya suvarNavizeSasya kanakasya varNa iva varNo yeSAM te taptatapanIya kanakavarNAH kiJcidraktavarNAH ityAzayaH, 'je ya gahA joisammi cAraM caraMti' ye ca grahAH- uparyuktabhinnAH, jyotiSke cAraM caranti - paribhramanti, keU ya gairaiyA' kenavaH, ye ca gatiratikAH - gatau ratiryeSAM te gatiratikA: 'aTTAbIsavA' aSTAviMzatividhA: 'nakkhattadevatagaNA' nakSatra devaNAH santi te sarve'pi - 'NANA saMThANasaMThiyAo' nAnAsaMsthAnasaMsthitAH, tapanIyakanakavarNAzca, piMcacannAo tArayAo' paJcavarNAstArakAH santi ete ca pUrvoktAH sarve'pi jyoaura samudghAta- tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM / ina sthAnoM meM bahuta se jyotiSka deva nivAsa karate haiM / ve isa prakAra haiM- bRhaspati, candra, sUrya, zukra, zanaizvara, rAhu, dhUmaketu-ketu, budha, maMgala, ye jyotiSka deva agni meM tapAye hue tapanIya svarNa ke ke samAna kiMcit rakta varNa haiM / inake atirikta jo graha jyotiSka kSetra meM paribhramaNa karate haiM, gIta meM rati rakhane vAlA ketu, aTThAIsa prakAra ke nakSatra devagaNa tathA vividha AkAra vAle pAMca varNa ke tAraka, ye sabhI jyotiSka deva haiM / tathA aparyApta candra Adi 'yetika devAnA svasthAna nirUpaNa karAela che, te sthAna, svasthAna upapAta ane samudghAta-traNe apekSAethI leAkanA asa khyAtamA bhAgamAM che. e sthAnAmAM ghaNA khadhA cetiSTha deva nivAsa kare che. tethe! yA prAre che--mRhasyati, yandra, sUrya, zuI, zanaizvara rAhu; dhUbhahetu, zudha, ma'gaLa A ceAtiSka deva agnimAM tapta suvarNInA samAna kAika lAla raMganA che. AnA sivAya je graha jgyAtiSka kSetromAM paribhramaNa kare che. gatimA ti rAkhavAvALA ketu aDhacAvIsa prakAranA nakSatra devagaNu tathA vividha AkAravALA pAMca - vahunA nAra A badhA naitikai deva che. Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8pATha prajJApanAsUtre tiSkAH devAH, 'ThiyalesA' sthita lezyAH - vyavasthitatejolezyaH bhavanti, tathA 'cAriNo avissAmamaMDala gaI' ye ca cAriNazcAraratAH santi te avizrAmamaNDalagatikAH, avizrAmeNa - nirantaratayA maNDalAkArA gatiryeSAM te avizrAmamaNDalagatikAH, tathA sarve'pi 'patteyanAmaMkapAgaDiyaciMdhamauDA' pratyekanAmAGkaprakaTicimukuTAH, pratyekaM nAmaGkena sva svanAmalakSmarUpeNa, prakaTitaM cihna mukuTe yeSAM te pratyekanAmAGkaprakaTitacihnamukuTAH, etAvatA candrasya mukuTe svanAmAGka prakaTitaM candramaNDalalAJchanam, sUryasya mukuTe svanAmAGkaprakaTitaM sUryamaNDalalAJchanam, grahasya mukuTe tAdRzaM grahamaNDalalAJchanam, nakSatrasya mukuTe tathAvidhaM nakSatramaNDalalAbchanam, tArakasya mukuTe tArakAkAralAJchanamiti phalitam, 'mahiDDiyA' maharddhikAH, 'jAva pabhAsemANA' yAvat-mahAdyutikAH, mahAyazasaH, mahAvalAH, mahAnubhAgAH, hAravirAjitavakSasaH, kaTakatruTitastambhitabhujAH, aGgadakuNDalamRSTa ye saba jyotiSka deva sthita tejolezyA vAle hote haiM / inameM jo cAra - rata arthAt gatizIla haiM, ve avizrAnta rUpa se nirantara maNDalAkAra gati karate rahate haiN| ina devoM ke mukuTa meM apane-apane nAma kA hI cihna banA rahatA hai / arthAt candra deva ke mukuTa meM candramaNDala kA cihna banA hai, sUrya deva ke mukuTa meM sUryamaNDala kA cihna banA hai, graha ke mukuTa meM grahamaNDala kA cihna hai, nakSatra ke mukuTa meM nakSatra maNDala kA cihna hai aura tAraka devoM ke mukuTa meM tArakoM ke AkAra kA cihna hai / ye jyotiSka deva mahAn Rddhi ke dhAraka yAvat prakAzita karate hue rahate haiM | yahAM 'yAvat' zabda se mahAn ghuti vAle, mahAn yaza vAle, mahAn bala vAle, hAra se suzobhita vakSasthala vAle kaTakoM A badhA jyAtiSTha deva sthita tejo lezyAvALA heAya che. temA je cAra-rata arthAt gatizIla che, tee avizrAnta rUpathI nirantara maDalAkAra gati karatA rahe che, te devAnA mugaTamAM potapotAnA nAmanA cihna anelA hAya che. arthAt candra devanA mugaTamA candra saoNMDalanuM cihna manyu hAya che. sUryadevanA mugaTamAM sUryama'DalanuM cihna khanela hoya che. grahanA mugaTamAM grahamaMDalanuM cihna banyu hAya che. nakSatranA mugaTamAM nakSatra moMDalanuM cihna hAya che ane nAraka devAnA mugaTamAM nArakeTanA AkAranuM cihna che. A caiAtiSka devA mahAn rUddhinA dhAraka yAvat prakAzita karatA rahe che. ahiM* cAvat' zabdathI mahen dyutivALA,mahAt khaLavALA, mahAn prabhAva vALA hArathI suzAlita vakSasthala vALA, kaTakA temaja truTitAthI stabdha bhujAe Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 jyotiSkadeva sthAnAni gaNDastalakarNapIThadhAriNaH. vicitrahastAbharaNAH, vicitramAlAmaulayaH, kalyANa kapravaravastraparihitAH, kalyANakapravaramAlyAnulepanadharAH, bhAsvaravondayaH, pralaMmbavanamAlAdharAH, divyena varNAdinA dazadiza udyotayantaH, prabhAsayantaH, 'teNaM tattha te khalu jyotiSkAH devAstatra-uparyuktasthAneSu 'sANaM sANaM' sveyAM sveSAM 'vimANAvAsasayasahassANaM' vimAnAvAsazatasahasrANAm 'sANaM sANaM' sAmANiyasAhassINaM' svAsAM svAsAM sAmAnikasAhasrINAm 'sANaM sANaM' aggamahisINaM' svAsAM svAsAm agramahiSINAm 'saparivArANa' saparivArANAm 'sANaM sANa parisANaM' svAsAM svAsAM parSadAm 'sANaM sANaM aNiyANaM' sveSAM svepAm anIkAnAm evaM truTitoM se stabdha bhujAoM vAle, aMgada, kuMDala aura karNapITha nAmaka AbhUSaNa ke dhAraka, hAthoM meM adbhuta obhUSaNa pahanane vAle, vicitra mAlA se yukta mukuTa vAle, kalyANakArI uttama vastroM kA paridhAna karane vAle, kalyANakArI uttama mAlA aura anulepana ke dhAraka, dedIpyamAna deha vAle, lambI vanamAlA ke dhAraka tathA apane divya varNa gaMdha Adi se dazo dizAoM ko uyotita aura prabhAsita karate hue rahate haiN| - ye jyotiSka deva uparyukta sthAnoM meM apane-apane hajAroM sAmAnika devoM kA, parivAra sahita apanI-apanI agranahiSiyoM kA, apanI -apanI pariSadoM kA, apane-apane anIkoM kA, apane-apane anIkAdhipatiyoM kA, apane-apane sahasroM AtmarakSaka devoM kA tathA anya bahuta-se jyotiSka devoM aura deviyoM kA adhipatitva, agrevALA, aMgada kaMla ane kaNapITha nAmaka AbhUSaNanA dhAraka, hAthamAM addabhuta AbhUSaNa paheravAvALA, vicatra mALAthI yukta mugaTa vALA kalyANa kArI uttama vastronuM paridhAna karanArA, kalyANakArI uttama mALA ne anulapanane dhAraNa karavA vALA dedIpya mAnazarIravALA lAMbI vana mALAne dharaNa karanArA tathA pitAnA divya varNa gaMdhavigerethI daze dizAone udyotita ane prabhAsita karatA rahe che. te potiSka deva uparyukta sthAnamAM pitapatAnAM hajAro sAmAnika devenA parivAra sahita pitapetAnI agramahiSinA, pita pitAnI pariSadanA, pipitAnI anIkenA, pitApitAnA anIkAdhipatinA, pitatAnA hajAre AtmarakSaka devonA tathA anya ghaNA badhA tiSka devo ane devInA adhipatitva, agresaratva, svAmitva, bhatRtva, mahattarakatva, tathA AjJA Izvara senApatitva karatA chatAM, temanuM pAlana karatA chatAM, nATaka, Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prazApanAsye sainyAnAm, 'sANaM sANaM aNiyAhivaINaM' svepAM svepAm anIkA dhipatInAm, 'sANaM sANaM AyarakkhadevasAhassINaM' svAsAM svAsAs AtmarakSakadevasAhasrINAma 'annesiM ca bahUNaM' anyepAJca vahanAm 'joisiyANaM devANa' jyotipkA 'NAm devAnAm 'devINa ya' devInAJca 'Ahebacca-jAva vidaraMti' Adhipatyam yAvat-paurapatyam 'svAmitvam mata kham mahattarakabam AjJezvarasenApatyam kArayantaH pAlayantaH, mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitavanamRdgapaTupravAdiraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnAH viharanti-Aste ityAzayaH, athokta jyotipkadevAnAm adhipatI candrasUyau~ prarUpayitumAha-'caMdimasUriyA' candrasUryo, 'ittha duve joisiMdA' atra-uparyuktasthAneSu dvau jyoti kendrau 'joisiyarAyANo' jyotiSkarAjAnau 'parivasati' parivasataH, tau ca candramayauM kIdRzau ityAha-'mahaDDiyA jAva pabhAsemANA' maharddhiko, yAvat-mahAdyutiko, mahAyazasau, mahAvalau, mahAnubhAgau, hAravirAjitavakSasau, kaTakatruTikastambhitabhujau, vicitrahastAbharaNau, vicitramAlAmaulI, kalyANakapravaravastraparihitI, saratva, svAmitva, bhartRtva, mahattarakatva tathA AjJA-Izvara-senApatitva karate hue, unakA pAlana karate hue, nATaka, gIta tathA kuzala vAdakoM dvArA vAdita vINA, tala, tAla, mRdaMga Adi kI nirantara hone vAlI dhvani ke sAtha divya bhoga bhogate rahate haiN| ____ aba jyotiSka devoM ke indra candra aura sUrya kI prarUpaNA karate haiM-ina uparyukta sthAnoM meM candra aura sUrya ye do jyotiSkendra evaM jyotiSka rAjA nivAsa karate haiM / ye donoM indra mahAdyuti, mahAyaza, mahAbala, mahAnubhAga tathA hAra se suzobhita vakSasthala vAle haiN| unakI bhujAeM kaTakoM aura truTitoM se stabdha rahatI haiN| unake hAthoM meM vicitra AbhUSaNa hote haiN| ve adbhuta mAlA vAle mukuTa se suzobhita hote haiM / kalyANakara aura zreSTha vastroM kA paridhAna karate haiM / gIta tathA kuzalavAdako dvArA vAdita vINA, tala, tAla, truTita mRdaMga AdinA nirantara thatA vininA zravaNanI sAthe divya bhegagavatA rahe che. have tiSka denA indra candra ane sUrya e be tiSka kendra temaja tiSka rAjA nivAsa kare che. te bane mahAdyuti, mahAyaza, mahAbala mahAnubhAga, tathA hArathI suzobhita vakSasthala vALA che. temanA hAtha kaTake ane truTitethI stabdha che. temanA hAthamAM vicitra AbhUSaNa hoya che. teo adbhuta vanamALA vALA mugaTathI suzobhita hoya che. teo kalyANakare ane zreSTha vastronuM paridhAna kare che. temanA deha dedIpyamAna hoya che. teo lAMbI Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.23 jyotiSkadeva sthAnAni kalyANakapraparamAlyAnulepanadharau, bhAsvaravondI, pralamlavanamAlAdharau divyena varNAdInA dazadiza udyotayantau, prabhAsayantau 'te NaM tattha' tau khalu candrasUyauM jyotipkendrau, tatra-uparyuktasthAneSu 'sANaM sANaM' sveSAM sveSAM 'jodasiyavimANAvAsasayasahassANaM' jyotiSkavimAnAvAsazatasahasrANAm, 'cauNDaM sAmA'NiyasAhassINaM' catasRNAM sAmAnikasAhasrINAm 'cauNhaM aggamahisINaM-sapa'rivArANaM' cata pRNAm agramahipINAm saparivArANAm tiNhaM-'parisANaM' tisaNAm parpadAm 'sattaNDaM aNIyANaM' saptAnAm anIkAnAm sainyAnAm, 'sattaNDe aNIyAhivaINaM' saptAnAm anIkAdhipatInAm, 'solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM' poDazAnAm AtmarakSakadevasAhastrINAm 'jAva anne siM ca-vahaNaM joisiyANa' yAvat anyeSAJca bahUnAs jyotiSkANAm 'devANaM devINa ya' devAnAzca devInAca, 'AhebaccaM jAva viharaMti' Adhipatyam yAvat-paurapatyam, svAmitvam, ma tvam, mahattarakatvas, AjJezvarasenApatyam kurvantau pAlayantau mahatA'hatanATayagItavAditanantrItalatAlatruTitaghanamRdaGga paTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnau viharata:-Asate ||suu 0 23 // kalyANakArI aura uttama mAlA tathA alulepana ke dhAraka haiN| unakI deha dedIpyamAna hotI hai / ve lambI banamAlA ko dhAraNa karate haiN| apane divya varNa Adi se dazoM dizAoM ko prakAzita aura prabhAsita karate rahate haiM / ye jyotibakendra candra aura sUrya ullikhita sthAnoM meM apaneapane lAkhoM vimAnoM kA, cAra hajAra sAmAnika devoM kA, parivAra sahita cAra agramahipiyoM kA, tIna pariSadoM kA, sAta anIkoM kA, sAta anIkAdhipatiyoM kA, solaha hajAra AtmarakSaka devoM kA, yAvat anya bahuta-se jyotiSka devoM aura deviyoM kA adhipatitva, yAvata agresarakha, svAmitva, bhattva, mahattarakatva tathA senApatitva karate hue, unakA pAlana karate hue, nATaka, gIta tathA vAdakoM dvArA vanamALAne dhAraNa kare che. pitAnA divya varNa AdithI dazedizAone prakAzita ane prabhAsita karatA rahe che. A tirmendra candra ane sUrya ulikhita sthAnomAM pitApitAnA lAkhe vimAnonA, cAra hajAra sAmAnika denA parivAra sahita cAra agra mahiSinA, traNa parSadanA, sAta anakenA, sAta anIkAdhipatinA sela hajAra AtmarakSaka denA, yAvat anya ghaNA badhA jyotiSka deva ane devicenA adhipatitva. svAmitva, bhatRtva, mahattarakatva, tathA senApatitva karatA thakA temanuM pAlana karatA rahIne nATaka, gIta tathA kuzala vAdake dvArA vAdita pra0 108 Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 858 prajJApanAsUtre 6 vaimAnikadeva sthAnAdi vaktavyatA prastAva:mUlam - kahi NaM bhaMte! vemANiyANaM devANaM pajjattApajatANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte ! vemANiyA devA parivasaMti ? goyasA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo uGkaM caMdimasUriyagahanakkhattatArAruvANaM bahUI joyaNasayAI, bahUI joyaNasahassAI, vahuI joyaNasayasahassAI bahugAo joyaNakoDIo, bahugAo z2oyaNa koDAkoDIo dUraM uppaittA ettha NaM sohammIsANasaNaMkumAramA hiMdabaMbha loyalaMtaga mahA sukka sahassAraANayapANaya AraNaccuyagevejaNuttaresu ettha NaM vemANiyANaM devANaM caurA sIi vimANAvAsa saya sahassA sattANauI ca sahassA, tevIsaM ca vimANA bhavatIti makakhAyaM, te NaM vimANA savvarayaNAmayA, acchA, saNhA, laNhA, ghaTTA saTTA nIrayA, nimmalA, niSpaMkA, nikkaMkaDacchAyA, sappabhA, sassiriyA, saujjoyA, pAsAIyA darisaNijjA abhiruvA, paDiruvA, ettha NaM vemANiyANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA, tisu vi loyassa asaMkhejjaibhAge, tattha NaM bahave bemANiyA devA parivasaMti, taM jahA - sohammIsANasaNaM kumAramAhiMdu baM bhalogalaM taga mahAsukka sahassAra pANaya AraNaccuyagevejjaNuttarobavAiyA devA, te NaM migamahisavarAhasI hachagaladaddurahayagavayavaI bhuyagakhaggausa bhaviDimapAgaDiyaciMdhamauDA pasiDhilavara mauDakirIDadhAriNo varakuMDalujjoiyANaNA mauDadittasiriyA rattAbhA vAdita vINA, tala, tAla, truTita, mRdaMga Adi vAdyoM kI madhura dhvani ke sAtha divya bhogopabhoga bhogate rahate haiM // 23 // ANaya vINA tala, tAla; truTita, mRda ga Adi vAdyonA madhura dhvani sAthe divya bhAgapabhAga bhAgavatA rahe che. // 23 !! Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyayodhinI TIkA dvi. pada 2 lU.24 vaimAnikadevAnAM sthAnAdikanirUpaNam 859 paumapamhagorA seyA suhavanna gaMdhavAso utsamaveDavviNo pavaravatthagaMdhamallANulevagadharA mahiDDiyA mahajjuiyA mahAyasA mahAbalA mahAbhAgA, mahAsokkhA hAravirAiyavacchA, kaDayatuDiyathaMbhiyasuthA, aMgadakuMDalamagaMDatalakannapIThadhArI vicittahatyAbharaNA, vicittamAlAmaDalI, kallANagapavaravatthaparihiyA, kalANayapavaramallANulezNA bhAsuraboMdI palaMbavaNamAladharA, diveNaM vaSNeNaM divveNaM gaMdheNaM, divveNaM phAseNaM divveNaM saMghayaNeNaM divveNaM saMThANeNaM divvAe iDDIe, divvAe juIe, divvAe pabhAe divvAe chAyAe divvAe accIe, divveNaM teeNaM divvAe lessAe, dasadisAo ujjovemANA pabhAsemANA te NaM tattha lANaM sANaM vimANAvAsasayasahaslANaM, sANaM sANaM sAmANiyasAhastINaM, sANaM sANaM tAya: ttIsagANaM, sANaM sANaM logapAlANaM, sANaM sANaM aggamAhisINaM saparivArANaM, sANaM sANaM parisANaM, sANaM sANaM aNiyANaM, sANaM sANaM aNiyAhibaINaM, sAja sANaM AyarakaladevalAhassINa annesiM ca bahaNaM vemANiyA devANa ya devINa ya AhebacaM porevaccaM jAva divvAiM bhogabhogAI muMjamANA viharati |suu024|| chAyA-kuna khalu bhadanta ! vaimAnikAnAm devAnAM paryAptAparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! vaimAnikA devAH parivasanti ? gautama ! vaimAnika devoM ke sthAna Adi kI vaktavyatA zabdArtha-(kahi NaM bhaMte ! venANiyANaM devANaM pajattApajattANaM ThANA paNattA?) he bhagavan ! paryApta-aparyAsa vaimAnika devoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? (kahiNaM bhaMte ! vemANiyA devA parivati ?) vaimAnika denA sthAna AdinI vaktavyatA .. hAtha-(kahiNaM bhaMte / vemANiyANaM devANaM pajjattA pajjattANaM ThANA paNNattA ?) sAvana ! paryApta aparyApta vaimAni hevAna sthAna yA hya cha 1 (kahiNaM bhaMte 1 vemANiyA devA parivasaMti ?) bhagavana ! vaimAni deva 4yAM nivAsa 42 cha? Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtra asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAd ardhvam candrasUryagrahanakSatratArArUyANAsa vahuni yojanazatAni, bahUni yojanasahasrANi, bahUni yojanazatasahasrANi bahukAH yojanakoTI:, bahukAH yojanakoTAkoTIH UrdhvadUram utpretya, atra khalu saudharmezAnasanatkumArasAhendrabrahmalokalAntakamahAzukrasahasrAra-Anata prANata--AraNAcyuta aveyakAnuttareSu, atra khalu vaimAnikAnAM devAnAm caturazIti vimAnAvAsazatasahasrANi, satanavatizcasahasrANi, trayobhagavan ! vaimAnika deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA !) he gautama (hamIse rayaNappabhAe puDhavIe) isa ratnaprabhA pRthivI ke (bahusamaramaNijjAo) bilakula sala evaM ramaNIya (bhUmibhAgAo) bhUmi bhAga-se (a ) apara (caMdimasUriyagahalakkha sa tArAkhvANaM) candra, sUrya graha nakSatra tathA tAraka rUpa jyotiSakoM ke (bahaI joyaNalayAI) aneka sau yojana (bahaI joyaNasahassAI) aneka hajAra yojana (bahUI joyaNasayasahassAI) aneka lAkha yojana (bahugAo joyaNakoDIo) bahuta karoDa yojana (bahugAo joyaNakoDAkoDIo) yahuta koDA koDI yojana (uDU) upara (dUraM) dUra (uppaittA) jAkara (estha NaM) yahAM (sohammIsANasaNaMkumAramAhiMda baMbhaloyalaMtagamahAsukkasahassAraANayapANayaAraNaccuya gevejaNuttaresu) saudharma, IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahmaloka, lAntaka, mahAzukra, sahasrAra, Anata, prANata, AraNa, acyuta, aveyaka aura anuttara vimAnoM meM (etthaNaM) yahAM (vemANiyANaM devANaM) vaimAnika devoM ke (caurAsIya vimANAvAlasayasahassA sattANauI ca sahassA tevIsaM ca vimANA) caurAsI lAkha, sattAnave (goyamA) gautama (imIse rayaNappabhAe puDhavIe) 22tnaprabhA pRthvInA (bahusamaramaNijjAo) misasa sabha temA 2maNIya (bhUmibhAgAo) bhUmimAthI (u8) 752 (cadimasUriyagahanaskhattatArArUvANa) yandra ,sUdha, tathA nakSatra tathA tA24 135 nyotiSThAna (bahUI joyaNasayAI) mane so yona (bahUI joyaNasahassAiM) mane yona (bahugAo joyaNakoDIo) ghgl42|yaan (bahugAo joyaNa koDAkoDIo) aura DI yorana (uDUDha). 152 (dUra) 2 (uppaittA) 4ne (etthaNaM) mAhi (sohammIsANasaNaMkumAra mAhiMdavabhaloya laMtaga mahAmukkasahassAe ANaya pANayaAra NAyaccuyagevejaguttaresu) sI dharma, izAna sanakumAra; mahendra, brahmaleka, lAntaka, mahAzuka, sahastrAra Anata prAta; mA21; azyuta; avaya mane manuttara vimAnAmA (etyaNaM) maDi (vemANiyANaM devANaM) vaibhAni4 hevAna (caurAsIi vimANAvAsasayasahassA Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 su.24 vaimAnikadevAnAM sthAnAdika nirUpaNam 861 vizatizca vimAnAni bhavanti ityAkhyAtam, tAni khalu vimAnAni sarvaratnamayAni acchAni lakSaNANi, masRNAni, ghRSTAni, mRSTAni nIrajAMsi nirmalAni, niSpalAni, niSkaGkaTacchAyAni saprabhANi, sazrIkANi, soyotAni, prAsAdIyAni darzanIyoni abhirUpANi pratirUpANi, atra khalu vaimAnikAnAm devAnAM paryAptAparyApsAnAm sthAnAni prajJaptAni, viSvapilokasya asaMkhyeyabhAge, tatra khalu vayo vaimAnikA devAH parivasaMti, tadyathA-saudharmezAnasanatkumAra mAhendrabahmalokalAntakamahAzukrasahastrArAnataprANatAraNAcyutapraiveyakAnuttaraupapAtihajAra, teIsa vimAna (bhavaMtIti sakkhAyaM) haiM, aisA kahAM hai (te NaM vimANA) ve vimAna (savarayaNAmayA) sarvaratnamaya haiM (acchA) svaccha (sahA) cikane (laNhA) kolala (ghaDA mahA) ghAre maThAre (nIrayA) raja rahita (nimmalA) nirmala (nippaMkA) paMkarahita (nikkaMkaDacchAyA) nirAkaraNa kAnti vAle (sappabhA) prabhAyukta (sassirIyA) zrIyukta (saujjoyA) udyota sahita (pAsAdIA) prasAdika (darisaNijA) darzanIya (abhirUvA) ramaNIya rUpa vAle (paDilvA) atyanta manohara (ettha NaM vemANiyAgaM devANaM pajattApajjattANaM TANA paNNattA) yahAM paryApta aura aparyAsa vaimAnika devoM ke sthAna kahe haiM (tilu vi loyassa asaMkhejjaibhAge) tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM (tattha NaM) vahAM (bahave) bahuta (vemANiyA devA parivasaMti) vaimAnika deva nivAsa karate haiM (naM jahA) ve isa prakAra haiM (sohamlIsANa saNaMkumAramAhiMda baMbhalogalaMtagamahApTakasahassAraANayapANaya AraNaccusattANauI ca sahassA tevIsaM ca vimANA) yArAsI sAsa, sattA 12 vIsa vimAna (bhatIti makkhAya) che, sabha :yu cha (teNaM vimANA) te vimAna (savva rayaNAmayA) saba 2tnamaya che. (acchA) 2127 (sahA) 4i! (laNhA) mata (ghaTTA maThThA) ghATImA ma (nIrayA) 2242huna (nimmalA) nirmaNa (nippaMkA) 542hita (nikkaMkaDacchAyA) ni22125 4ildant (sApabhaH) pramAyuta (sassirIyA) zrI yuddhata (saujjoyA) yAta sahita (pAsAdIA) prAsA4i (darisaNijjA) 6za nIya (abhirUvA) 2maNIya 35 / / (paDikhvA) atyanta manAGa2 (etthaNaM vemANiyANaM devANa pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA) mA paryApta mana maryAta vaimAni4 vAnA sthAna 4i cha (tisu bi loyassa asaMkhejai bhAge) trayo apekSAyAthI sonA asaNyAtamA mAmA (tatyaNaM) tyAM (bahave) ghai (vemANiyAdevA parivasaMti) vaimAni heva nivAsa 42 cha (taM jahA) tamA ma sAre cha (sohammIsANasaNaMkumAramAhidabaMbhalogalaMtagagahAsukkasahassAra ANaya Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahera prazApAsU kAH devAH, te khalu mRgamahipa varAha siMhacchgaladardurahayagajapati bhujagakhaGgavRpabhaviDimaprakaTitacihnamukuTAH mukuTakirITadhAriNo varakuNDalodyotitAnanA, mukuTadattazrIkAH, raktAbhAH, raktAkAntimantaH padmapatragaurAH, zvetAH, sukhavarNagandha sparzAH, uttamabai kriyAH, pravaravastragandhamAlyAnulepanadharAH maharddhikAH, mahAdyutikAH, mahAyazasaH, mahAvalAH, mahAnubhAgAH, mahAsaukhyAH, hAravirAjitavakSasaH, kaTakatruTitastambhitabhujAH, aGgadakuNDala mRSTagaNDasthalakarNapIThadhAriNaH, vicitrahastAbharaNAH, vicitramAlAmaulayaH, kalyANapravaravastra parihitAH, kalyANakapravaramAlyA-nulepanAH, bhAsravondayaH, pralambavanamAlAdharAH, divyena varNena, divyena gandhena, divyenaM sparzena, divyena saMhananena, divyena saMsthAnena, divyayA RddhayA, divyayA tyA divyayA prabhayA, divyayA chAyayA, divyena arcipA, divyena tejasA, divyayA lezyayA dazadizaH uddyotayantaH prabhAsayantaH, te khalu tatra sveSAM sveSAM vimAnAvA sazatasahasrANAm, svAsAM svAsAm sAmAnikAhastrINAm sveSAM svepAs trAyazikAnAm, sveSAM sveSAM lokapAlAnAm svAsAM svAsAm agramahiSINAm, saparivArANAm svAsAm svAsAm parSadAma, yaMge vejjaNuttarovavAiyA devA) saudharma, aizAna, sanatkumAra, mAhendra, brahmaloka, lAntaka, mahAzukra, sahasrAra, Anata, prANata, AraNa, acyuta, maiveyaka, anuttaraupapAtitaka deva (te NaM) ve (miga-mahisavarAha - sIha - chagala - daddUra - haya-gayai - bhuyaga-khagga-usabha - viDiya - pAgaDiyaciMdhamauDA) mRga, mahiSa, varAha, siMha, bakarA, meMDhaka, azva, gajarAja, sarpa, khaDga, vRSabha, aura viDiya ke prakaTa cihnayukta mukuTa vAle (pasiDhilavara mauDakirIDadhAriNo) zithila aura zreSTha mukuTa kirITa ke dhAraka (kuMDalujjoiyANA) kuMDaloM se udyotita mukha vAle (mauDaditta siriyA) mukuTa ke kAraNa zobhAyukta (raktAbhA) rakta AbhA vAle ( pamapamhagorA) kamala ke padma ke samAna gore (seyA) zveta pANaya AraNaccuyagevejjaNuttarovatrAiyA devA) saudharbha, azAna, sanatkubhAra, bhAhendra, grahmasoGa, dAnta, bhaDAzuDe, sahusAra, Anata, prANuta, bhAra, abhyuta, graiveya, anuttaraupayAti deva (teNaM) tethe| (miga-mahisa - varAha - sIha - chagala dura-ya-gayavai-bhuyuga - khagga-usabha - viDiya pogaDiya citramauDA) bhRga, bhaDiSa varADa, siDa-13 - bheDha, azva, gannarAna, sarpa, khaDga, vRSala bhane vibhi nA auTa yihna yukta bhugaTavANA (pasiDhilavaramauDakiriDadhAriNo) zithisa ase zreSTha bhugaTa- prirITanA dhA24 (kuMDalujjoiyANaNA) muMDejheothI udyotita bhuNavANA (mauDa ditta siriyA) bhumuTanA araze zolA yukta ( rattAmA) rahuta AbhAvAjA Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TokA dvi. pada 2 sU 24 vaimAnikadevAnAM sthAnAdika nirUpaNam 863 sveSAM sveSAm anIkAnAm sveSAM sveSAm anIkAdhipatInAm svAsAm svAsAm AtmarakSakadevasAhasrINAm, anyeSAzca vahUnAm vaimAnikAnAm devAnAJca devInAzca AdhipatyaM paurapatyaM yAvad divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti ||suu. 24 // ___TIkA-atha paryAptAparyAptakavaimAnikadevAnAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha'kahi NaM bhaMte ! vemANiyANaM devANaM' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze,vaimAnikAnAm devAnAm 'pajjattApajjattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-sthityapekSayA svasthAnAni, prajJaptAni-prarUpitAni santi ? tadeva prakAntareNa vizadayituM gautamaH pRcchati-'kahiNaM bhaMte ! vemANiyA devA parivasaMti' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin sthale, vaimAnikA devAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA !' he gautama ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAH 'ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'bahusamaramaNijjAo' bahusamaramaNiyAt- atyantAdhika(suhavannagaMdhaphAsA) sukhada varNa gaMdha aura sparza vAle (uttamaveviNo) uttama vikriyA vAle (pavaravatthagaMdhamallANulevaNadharA) uttama vastra, gaMdha, mAlA aura anulepana ko dhAraNa karane vAle (mahiDDiyA) mahAn Rddhi ke dhArI-zeSa zabdArtha pUrvavat // 24 // TIkArtha-aba paryApta-aparyApta vaimAnika devoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai zrI gautama svAmI prazna karate haiM-he bhagavan ! paryApta tathA aparyApta vaimAnika devoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? isa prazna ko spaSTa karane ke lie doharAte haiM-he bhagavan ! vaimAnika deva kahAM nivAsa karate haiM ? zrI bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! isa ratnaprabhA pRthivI ke atyanta ramaNIya samatala bhAga se Upara, candra, sUrya, graha, nakSatra aura (paumapamhagorA) bhaganA pamanA samAna gaura (seyA) zveta (suvanna gaMdhaphAsA) suSaha 5 gate 250 vANA (uttamaveuviNo) uttama piyA (pavara vatthagaMdhamallANuleghaNadharA) uttama patra, 5 mA bhane manukhepanane dhAraNa 42vAvA (mahiiDhiyA) mahAna 3ddhinA dhA24-zeSa zahAtha pUrvavata // 24 // TIkA--have paryApta aparyApta vaimAnika denA svasthAna AdinI prarUpaNa 42rAya cha zrI gautamasvAmI prazna kare che-bhagavad ! paryApta tathA aparyApta vaimAnika denA sthAna kayAM kahyAM che ? Aja praznane spaSTa karavAne mATe harAve chebhagavad ! vaimAnika deva kayAM nivAsa kare che? * zrI bhagavAn uttara Ape che--he gautama! A ratnaprabhA pRthvInA atyanta ramaNuMya samatala bhAgathI Upara, candra, sUrya, graha, nakSatra ane tAraka nAmaka Page #824 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanA kamanIyasamatalAt 'bhUmibhAgAo' bhUmibhAgAt-bhUmipradezAt 'uDDa' UrdhvamuparibhAge 'caMdimasUriyagahanakkhattatArAkhvANaM' candrasUryagrahanakSatratArArUpANAm jyotiSkANAm 'vahUI joyaNasayAI' vahani yojanazatAni 'vahaI joyaNasahassAI' bahUni yojanasahalANi 'vahuI joyaNasayasahassAI bahuni yojanazatasahasrANi aneka lakSayojanAni bahugAo joyaNakoDIo' bahukAH yojanakoTIH, 'vahugAo joyaNakoDAkoDIo' bahukAH yojanakoTI-koTI: 'uI' Uryam-uparibhAge, 'daraM uppaittA' daram utpretya-udgamya 'etya NaM' atra khalu-uktasthale 'sohammIsANasaNaMkumAramahiMdavaMbhaloyalaMtagamahAmukkasahassAraANayapANayaAraNA cuyagevejjagANuttaresu' saudharmezAnasanatkusAramAhendrabrahmalokalAntakamahAzukrasahanArAnataprANatAraNAcyutapraiveyakAnuttareNu dvAdazasaudharmAdinavagraiveyakapaJcAnuttaradevalokeSu ityarthaH, 'etthaNaM' atra khalu-upayuktasthale, 'vemANiyANaM devANaM' vaimAnikAnAM devAnAm 'caurAsIi vimANavAsasayasahassA' caturazItivimAnAvAsazatasahasrANi 'sattANaudaM ca sahassA' saptanavatizca sahasrANi 'tevIsaM ca vimANA' prayoviMzatizca vimAnAni-trayoviMzatyadhika saptanavatisahasrottaracaturazIti lakSavi. mAnAvAsA ityarthaH, 'bhavaMtItimaskhAya' bhavanti ityAkhyAtaM-pratipAditaM mayA tAraka nAmaka jyotieka devoM ke vimAnoM se saikar3oM yojana, vahuta hajAra yojana, bahuta lAkha yojana, bahuta karoDa yojana, bahuta koDI koDI yojana Upara jAkara arthAt candra sUrya Adi se aneka koTikoTi yojanoM kI UMcAI para, saudharma, IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahmaloka, lAntaka, nahAzukra, sahasrAra, Alata, prANata, AraNa, acyUta, veyaka tathA aluttara vimAnoM meM arthAta bAraha devalokoM, nau graiveyakoM aura pAMca anuttara vimAnoM meM vaimAnika devoM ke caurAsI lAkha, sattAnave hajAra aura tevIsa (8497023) vimAna haiM, aisA maiMne tathA anya tIrthaMkaroM ne kahA hai / tiSka denA vimAnathI seMkaDe jana, ghaNuM hajAra yojana ghaNA lAkha jana, ghaNuM karaDa ejana, ghaNuM keDA keDI jana upara jaIne arthAt candra. sUrya AdithI aneka kaTikeTi ejananI UMcAI para, saudharma, izAna, sanamA2, mAndra, praha, alrds, mAzu, sahanA2, mAnata, bhAta, AraNa, cuta, yaka tathA anuttara vimAnomAM arthAt bAra devaleka, nau zaiveyaka, ane pAMca anuttara vimAnomAM badhA maLIne vaimAnika denA corAsI lAkha sattANu hajAra ane tevIsa (8497023) vimAna che, ema meM tathA anya tItha zo yuche. Page #825 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.22 vaimAnikadevAnAM sthAnAdika nirUpaNam 865 mahAvIreNa, anyaizca tIrthakRdbhiH, 'reNaM vimANA savvarayaNAmayA' tAni khaluuparyuktAni vimAnAni, sarvaratnamayAni sarvAtmanA kAtya'na ratnamayAnItyarthaH; 'acchA' acchAni-sva ani 'saNhA' zlakSNAni 'laNhA' masRNAni, 'ghaTTA' ghRSTAni, zANayA suvarNAnIva ghRSTAni ityarthaH, 'mahA' mRSTAni, 'nIrayA' nIrajAMsa, rajorahitAni. 'nimmalA' nirmalAni, AgantukamalarahitasAt-atyantasvacchAnItyarthaH, 'nippaMkA' nippaGkAni kardamarahitAni sarvathA pAMzuvarjitAni ityarthaH, 'nikaMkaDacchAyA' niSkaGkaTacchAyAni niSkavacAni, 'sappabhA' sanabhANi, 'sassiriyA' sazrIkANi-atyantazobhAzAlIni, 'saujjoyA' soyotAni-sodhotaiH prakAzaH sahitAni sodyotAni, 'pAsAIyA' prasAdIyAni prasAdAya prasattaye atyantAhalAdAya hitAni paramAnandajanakAni ityarthaH, 'darisaNijjA' darzanIyAni-darzanayogyAnItyarthaH, 'abhirUvA' abhirUpANi paramasundarANi 'paDirUvA' pratirUpANi atyantakamanIyAni santi , 'ettha NaM' atra khalu-uparyukta vimAnAvAsepu 'vemANiyANaM devANaM' vaimAnikAnAM devAnAm 'pajjattApajattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni prajJaptAni prarUpitAni santi, 'tisu vi loyasma asaMkhejaibhAge' triSvapi-svarAnopapAtasamu. dghAtalakSaNeSu tripvapi sthAneSu vipaye ityarthaH, lokasya asaMkhyeyabhAge, asaMkhyeyaMtame bhAge vaimAnikAnAM vaktavyam sthAnAdikamitizeSaH, 'tattha NaM vaha ve - ve vimAna sarvaratnamaya haiM-pUrNa rUpa se ratnamaya haiM, svaccha haiM, cikane, komala tathA ghaTAre-maTAre haiN| nIraja haiM tathA nirmala haiM arthAt Agantuka mala se rahita hone ke kAraNa atyanta svaccha haiN| niSpaMka arthAt kardama se rahita haiM, nirAvaraNa chAyA vAle haiM, pramAyukta, zrIsampanna, prakAzamaya, ADhAdakAraka, darzanIya, parama sundara aura atIva kamanIya hai / ina upayukta vimAnAvAsoM meM paryApta tathA aparyApta vaimAnika devAM ke sthAna prarUpita kie gae haiN| ye sthAna svasthAna, upapAna aura samudaghAta, tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM - te vimAne sarvaratnamaya che pUrNa rUpathI ratnamaya che, svaccha che. cikaNA kamaLa tathA ghATIlA che nIraja tathA nirmaLa che arthAt AgantukamaLathI rahita hovAne kAraNe atyanta svaccha che, niSpaka arthAt kAdavathI rahita che. nirAvaraNa chAyAvALA che, prabhAyukta, zrIsaMpanna, prakAzamaya, AhUlAda kAraka daza: nI, parama sundara ane atIva kamanIya che. A Upara kahelA vimAnAvAso mAM paryApta tathA aparyApta vimAnika denA sthAna prarUpita karAyelA che. e sthAne svasthAna, upapata ane samuddaghAta, traNe apekSAoe lokanA asaMkhyAmAM Page #826 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3D 866 --... : .. prazApanAsa vemANiyA devA parivasaMti' tatra khalu-bahvo vaimAnikA devAH parivasaMti, 'taM jahA' tadyathA 'sohammIsANasaNaMkumAramahiMdavaMbhalogalaMtagamahAmukkasahassAra ANayapANayaAraNaccuyagevejjANuttarokvAiyAdevA' saudharmezAnasanatkumAramAhendrabrahmalo; kalAntakamahAzukrasahastrArAnataprANatAraNAcyutagraiveyakAnuttaraupapAtikA devAH, dvAdazasaudharmAdayaH, bhadrasubhadrAdayo navagraiveyakAH, paJca vijayavaijayanta jayantAdayo'nuttaraupapAtikA SaDUviMzatividhA devA ityarthaH, te kiM viziSTA ityAha-'te NaM migamahisarAhasIhachagala dura hayagayavaithuyagakhaggausamaviDimapAgaDiyaciMdha: mauDA' te khalu-uparyukta vaimAnikA devAH mRgamahipatarAhasiMhacchagaladardarahayagajapatibhujagakhaGgavRSabhaviDimaprakaTitacihnamukuTAH santi mRgAdi - viDimAntaM prakaTitaM spaSTaM cihanaM mukuTe yeSAM te tathAvidhA ityarthaH, tatra saudharmadevAH mRgarUpaprakaTitacihnamukuTAH, IzAnadevAH mahiSarUpaprakaTitacihnamukuTAH, sanatkumArAdevAH varAharUpaprakaTitacihnamukuTAH, mAhendradevAH, siMharUpaprakaTitacihamukuTAH, brahmaloka devAi chagalarUpaprakaTitacihnamukuTAH, lAntakadevA dardurarUpabhAga meM haiN| ina sthAnoM meM bahusaMkhyaka vaimAnika deva nivAsa karate haiM / ve isa prakAra haiM-saudharma, aizAna, sanatkumAra. mAhendra, brahmaloka, lAntaka, mahAzukra, sahastrAra, Alata, prANata, AraNa, acyuta, aveyaka tathA anuttaropapAtika, arthAt pAraha saudharma Adi devaloka nau graibeyaka tathA pAMca vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita, aura sarvArthasiddha Adi anuttaropapAtika / ina devoM ke mukuTa meM vibhinna prakAra ke cihna bane hue haiM, jo isa prakAra haiM-saudharma devoM ke mukuTa meM mRga kA cihna, aizAna devoM ke sukuTa meM mahiSa (bhaiMsA) kA cihna, sanatkumAra devoM ke mukuTa meM barAha (zakara) kA cihna, mAhendra devoM ke mukuTa meM siMha kA cihna, brahmaloka devoM ke mukuTa meM chagala (bakare) kA cihna, bhAgamAM che. A sthAnamAM bahu saMkhyaka vaimAnika deve nivAsa kare che. teo mA 2 cha-saudhama #zAna, sanabhA2, mAhendra, grahAso, santa4, mAMzu, sasAra, mAnata, prAyata, mAraNa, matyuta, avaya tathA anuttarI55ti, arthAt bAra saudharma Adi devaleka nauraiveyaka tathA pAMca vijaya jayanta, jayanta, aparAjita ane sarvArtha siddha Adi anuttaraupapAtika. A denA magaTamAM vibhinna prakAranA cihna banelA hoya che, je "A prakAre che-saudharma denA mugaTamAM mRganuM cihna, zAna devanA mugaTamAM mahiSa (pADe), nuM ciha, sanakumAra devanA mugaTamA varAha (bhUMDa) nuM cihna, mahendra devanA mugaTamA siMhanuM cihna brahmaleka denA mugaTamAM bakarAnuM cihna lAntaka denA mugaTamAM deDakAnuM ci, mahAzukadenA mugaTamAM gheDAnuM ci, sahasAra denA mugaTamAM Page #827 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU 24 vaimAnikadevAnAM sthAnAdika nirUpaNam 867 praTitavimA , mahAzukaH vyarUpana TilacitranukuTA, sahacArakalpa devAH gajapaticidamukuTAH, AnanakalpadevAH bhugagarUpaprakaTitacihnamukuTAH, prANatakalpadeyAH saharUpaprakaTitacihnakuTAH, atra khanA-catuSpadapazujAtibhedaH ATavyo janturyodhyA, AraNakalpa devAH vRpabharUpaprakaTitacihnamukuTAH, acyutakalpadevAH viDimarUpaprakaTita cinayukuTAH santIti bhAvaH, punaH kiM viziSTA ityAha-'pasiDhilagharamauDakirIDayAriNo' prazithilavaramukuTakirITadhAriNaH prakarSaNa zithilAH varAH zreSThAzca ye mukuTakirITAstAn dharantI tyevaM zIlAH prazithilavaramukuTakirITadhAriNaH, 'varakuMDalujjoiyANaNA' varakuNDalod dyotitAnanAH, varAbhyAM zreSThAbhyAM kuNDalAbhyAm uyotitaM prakAzitam, AnanaM-mukhaM yeSAM te varakuNDalodyotitAnanAH, 'mauDadittasiriyA' mukuTadattazrIkAH, mukuTeSu dattA sthitA zrIH zobhA yeSAM te mukuTadattazrIkAH, 'rattAbhA' raktAbhAH, raktA AmA kAntipAM te raktAbhAH, 'paumapamhagorA' padmapakSmagaurA: pamAnAM kamalAnAM pakSamANIva kiJjalakA iva gauraH paNDuro varNo yeSAM te padmapakSamagaurAH, padmapatragaurA vA ataeva 'seyA' zvetAH-zuklAH 'muhabannagaMdhaphAsA' lAntaka devoM ke mukuTa meM meMDhaka kA, mahAzukra devAM ke mukuTa meM azva kA, sahasrAradevoM ke mukuTa meM gajarAja kA, AnatadevoM ke mukaTa meM sarpa kA, prANata devoM ke mukuTa meM khaDga kA cihra hotA hai / yahAM 'khaDga' kA artha eka jaMgalI caupAyA jAnavara khaDgI samajhanA caahie| AraMNadevoM ke mukuTa meM vRSabha kA aura acyuta devoM ke mukuTa meM viDiya-bAla ga vizeSa kA ciha hotA hai| - ye zithila aura zreSTha mukuTa ke dhAraka hote haiM / unakA sukha zreSTha kuMDaloM se jagamagAtA rahatA hai| unake mukuTa zobhAyukta hote haiN| athavA 'mauDadittasirayA' kA artha hai-ne mastaka para mukuTa dhAraNa karate haiN| ve rakta AmA vAle, kamala ke pakSyoM ke samAna gauravarNa, zveta, gajarAjanuM ciha, Anata denA mugaTamAM sarSanu prANata davAnA mugaTamAM khaDraganuM cihna hoya che. ahIM khaDUgano artha eka jaMgalI cArapagu jAnavara khagI samajavuM joIe. AraNa denA mugaTamAM baLadanuM ane azrutadevanA mugeTamAM viDima bAlamRga vizeSanuM cihna hoya che. . A deva zithila ane zreSTha mugaTanA dhAraka che. temanA gukha zreSTha kuMDaLethI jagamagatA rahe che. temanA mugaTa zobhA yukta hoya che. athavA 'mauDadittasirayA, ne| ma che-te| bhatta: 52 bhugaTa 5 / 21 42 cha. tegA Page #828 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 868 - prajJApanAstre sukhavarNagandhasparzAH, zubhavarNagandhasparzA vA, sukhananakAH, zubhA vA varNagandhasparzAH yeSAM te :sukhavarNagandhasparzAH, 'uttamaveDaviNo' uttamavikurviNaH, uttamaM zreSThaM yathA syAttathA vikurvanti ityevaM zIlAH uttamavikuSiNaH-sarvazreSTha caikriyalabdhiviziSTAH, 'pavaravatthagaMdhamallANulevaNadharA' pravaravastragandhamAlyAnulepanadharAH, pravarANi sarvottamAni vastragandhamAlyAnulepanAni dharantIti pravaravastragandhamAlyAnulepanadharAH 'mahiDiyA' maharvikAH, mahatI RddhirtheSAM te maharddhikAH mahatisamRddhivAnityarthaH 'mahajjuiyA' mahAdyutikAH, mahatIdyutiH kAntiyeSAM te mahAdyutikAH, 'mahAjasA' mahAyazasaH atizayayazasvina ityarthaH, 'mahAbalA' mahAbalAH, 'mahANubhAgA' mahAnubhAgAH, 'mahAsokkhA' mahAsaukhyAH 'hAravirAiyavacchA' hAravirAjitavakSasaH, hArairvizeSeNa rAjitAni zobhitAni vakSAMsi uraMsi yeSAM te hAravirAjitavakSasaH, 'kaDagatuDiyathaMbhiyabhuyA' kaTakatruTitastambhitabhujAH, kaTakaiH-karabhUSaNairvalayaH, truTitaiH vAhurakSakabhUSaNavizeSazca stambhitau pratibaddhau bhujau bAhU yeSAM te kaTakatruTitastambhitabhujAH, 'aMgadakuMDalamaTTagaMDatalakanapIThadhArI' agadakuNDalamRSTagaNDasthalakarNapIThadhAriNaH, agadaiH keyUraiH bAhubhUSaNavizeSaiH, kuNDalaizca karNabhUSaNaiH mRSTau mRSTIkRtI gaNDasthalI kapolapAlI, karNapIThAMzca zrotrabhUSaNavizeSAn dharantItyevaM zIlAH aGgadakuNDalamRSTagaNDastalakarNapIThadhAriNaH, "vicittahatthAbharaNA' vicitrahastAbharaNAH vicitrANi AzcaryajanakAni, nAnAvarNaviziSTAni, vA hastAbharaNAni yeSAM te vicitrahastAbharaNAH, sukhada yA zubha varNa, gaMdha sparza bAle, uttama vikriyA karane vAle, atyanma zreSTha vastra, gaMdha, mAlA aura anulepana ko dhAraNa karane vAle, mahaddhika, mahAdyutika, mahAyasvI, mahAn bala vAle, mahAn prabhAva ghAle tathA mahAna sukha se sampanna hote haiN| unakA vakSasthala hAra se suzobhita rahatA hai| unakI bhujAeM kaTakoM aura truTita nAmaka AbhUSaNoM se stabdha rahatI haiN| ve aMgada, kuMDala aura gaNDasthala ko ghisane vAle karNapITha ke dhAraka hote haiN| hAthoM meM vicitra AbhUSaNa dhAraNa karate haiN| unake mastaka para vividha varNa vAlI puSpamAlA zobhAyamAna rakta AbhAvALA, uttamavikriyA karanArA, atyanta zreSTha vastra, gaMdha, mAlA ane anulapanane dhAraNa karavAvALA, mahaddhika, maha dyutika, mahAyazasvI mahAna baLavALa mahAna prabhAvavALA tathA mahAna sukhathI saMpanna hoya che. temanAM vakSasthalahArathI suzobhita rahe che. temanI bhujAo kaTake ane truTita nAmanA AbhUSaNathI stabdha rahe che. teo aMgada, kuMDala ane gaMDasthaLane ghasAtA kaNapIThanA dhAraka hoya che. hAthamAM vicitra AbhUSaNa dhAraNa kare che. Page #829 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.24 vaimAnikadevAnAM sthAnAdika nirUpaNam 869 'vicitta mAlAmaulI' vicitramAlAmAlayaH vicitrA nAnAvarNayuktAH, mAlApuSpastra, maulau zirasi yeSAM te vicitramAlAmaulayaH, 'kallANagapavaravatthaparihiyA' kalyANakapravaravastraparihitAH, kalyANakam - kalyANakAri, pravaraM sarvazreSTam, vastraM parihitaM yaiste kalyANakapravara vastra parihitAH tAdRzavastraM parihitAH parihitavanta iti vA vigrahArthaH, 'kallANagapavara mahANulevaNA' kalyANakapravaramAlyAnulepanAH, kalyANakaM-kalyANakArakaM pravaraM zreSThatamaM mAlyaM dAma anulepanaJca sugandhicandanAdi yeSAM te kalyANakamavaramAlyAnulepanAH 'bhAsuraboMdI' bhAsvaravondaya: bhAsvarAH dedIpyamAnAH, vondayaH zarIrANi yeSAM te bhAsvaravondayaH 'palaMbavaNamAladharA' pralambanamAlAdharAH prakarSeNa lambAM lamvAyamAnAM vanyapuSpANAM vanyAnAM mAlAM dharantIti pralambavanamAlAdharAH, 'divveNaM vaNNeNaM' divyena - apUrveNa varNena, 'divveNaM gaMdheNaM' divyena gandhena, 'divveNaM phAseNaM' divyena sparzena divveNaM saMghayaNeNaM' divyena saMhananena zarIrAsthi racanAvizeSeNa 'divveNaM saMThANeNaM' divyena saMsthAnena, 'divyAe iDIe' divyayA RddhyA 'divvAe juIe' divyayA tyA 'divyAe pabhAe' divyayA prabhayA - kAntyA, 'divvAe chAyAe' divyayA chAyayA-kAntivizeSarUpayA, 'divvAe abIe' divyena arthipA - jyotirvizeSeNa, 'divveNaM teeNaM' divyena tejasA 'divvAe lesAe' divyayA lezyayA 'dasadisAo' dazadizaH, 'ujjovemANA' uddyotayantaH 'pabhAsemANA' prabhAsayantaH, ' teNaM tattha' te khala vaimAnikA devAH, tatra - uparyuktasthAneSu 'sANaM sANaM' sveSAM svepAm 'vimANA vAsasayasa hastANaM' vimAnAvAsazatasahasrANAm ' sANaM sANaM' sveSAM svepAM rahatI hai / ve kalyANakArI aura uttama vastroM kA paridhAna karate haiM / kalyANakArI aura uttama mAlA tathA anulepana ko dhAraNa karate haiM unakI deha dedIpyamAna hotI hai / ve lambI vanamAlA ke dhAraka hote haiN| apane apUrva varga, apUrva gaMdha, apUrva sparza, divya saMhanana, divya saMsthAna, divyaRddhi, divya dyuti, divya prabhA, divya chAyA arthAt zArIrika kAnti, divya jyoti, divya teja tathA divya lezyA se dazoM dizAoM ko udyotita aura prakAzita karate hue ve vaimAnika deva uparyukta sthAnoM meM apane-apane lAkhoM vimAnoM kA apane-apane 1 tenA mastaka para vicitra varNavALI puSpamALA zAbhAyamAna hoya che, teo kalyANakArI ane uttama mAlA tathAanu lepanane dhAraNa kare che. temanA deha dedIpyamAna heAya che, tee lAkhI dhanamALAnA dhAraka hAya che, peAtAnA apUvaNa, apUrvAMga dha, apUrva sparzI, divyaprabhA, divyachAyA, arthAt zArIrika kAnti divya caiAti divyateja, tathA dvilpa lezyAthI daze dizAone 2 Page #830 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 870 prajJApanIsUtra 'sAmANiyasAhassINa' sAmAnikasAhastrikANAM 'sANaM sANaM tAyattIsagANa' sveSAM svepo trAyaviMzakAnAm 'sANaM sANaM logapAlANaM' sveSAM sveSAM lokapAlA. nAm 'sANaM sANaM' svAsAM svAsAm 'aggamAhitINaM' agramahipINAm 'saparivArANaM' saparivArANAs, 'sANaM sANaM parisANaM' svAsAM svAsAm parpadAm, 'sANaM sANaM aNiyANaM' sveSAM svepAm anIkAnAm-sainyAnAm, 'sANaM sANaM aNiyAhivaINaM' sveSAM sveSAm anIkAdhipatInAm 'sANaM sANaM svAsAM svAsAma 'AyarakkhadevasAhallINaM' AtmarakSakadevasAhastrINAm, 'annasi ca bahuNaM vemANiyANaM' anyeSAzca bahUnAm vaimAnikAnAm, 'devANa ya devINa ya' devAnAca, devInAJca 'AhevaccaM porevaccaM jAva' Adhipatyam paurapatyam yAvat-svAmilam, bhat tvam, mahattarakatvam, AjJezvarasenApatyam kArayantaH pAMyantazca mahatA'hatanATyagItavAditatantrItalatAlatruTitavanamRdaGgapaTupravAditaraveNa 'divAI bhogabhogAI' divyAna-divibhavAn apUrvAn, bhogabhogAn-bhogArhA bhogA bhoga bhogAstAna 'jhuMjamANA viharaMti' bhuJjAnA viharanti-Asate ityAzayaH // 24 // saudharmadeva sthAnAdi vaktavyatA- mUlam-kahi NaM bhaMte ! sohammagadevANaM pajjattApajjattANaM sahasro sAmAlika devoM kA, apane-apane trAyastriMza devoM kA, apaneapane lokapAloM kA, apanI-apanI parivAra sahita aMgramahiSiyoM kA, apanI-apanI pariSadoM kA, apane-apane anIkoM kA, apaneapane anIkAdhipatiyoM kA, apane-apane sahasroM AtmarakSaka devoM kA tathA anya bahusaMkhyaka vaimAnika devo aura deviyoM kA adhipatitva, agresaratyA, svAmitva, bhartRtva, mahattarakatva, AjJA-Izvara senApatitva karAte hue evaM unakA pAlana karate hue, nATaka, gIta tathA kuzala vAdakoM dvArA bAdita vINA, tala, tAla, vATeta aura mRdaMga Adi vAdyoM kI dhvani ke sAtha divya bhogopabhogoM ko bhogate hue rahate haiM // 24 / * udyotita ane prakAzita karatA rahine te vaimAnika deva uparyukta sthAnamAM pitApitAnA lAkhe vimAnanA, pitapotAnA, lokapAlanA, pitapotAnI parivAra sahita agramahiSinA. pitapotAnI pariSadanA pitapotAnI anIkenA pitApitAnA anIkAdhipatinA. pitapotAnA hajAro AtmarakSaka devonA tathA anya bahu sa khyaka vimAnika deva ane deviyenA adhipatitva, agresaratva, svAmItva, bhatRtva, mahattarakatva, AjJA-Izvara senApatitva karAvatA rahine temaja temanuM pAlana karAvatA thakA, nATaka, gIta tathA kuzala vAdakedvArA vargaDela vINa tala, tAla, truTita ane mRdaMga Adi vAdyonA davani sAthe divya gopagone jogavatA rahe che ke 24 che Page #831 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.25 saudharmadevasthAnAdikanirUpaNam 871 ThANA paNNattA ? kahi paM bhaMte ! sohammagadevA parivasaMti ? goyamA ! jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe vahusamaramaNijjAo bhUmisAgAo jAva uDDhe dUraM uppaittA ettha NaM sohamme NAmaM kappe paNNatte, pAI. NapaDINAyae udINadAhiNavicchinne addhacaMdasaMThANasaMThie, azcimAlibhAsarAsivaNNAbhe asaMkhejjAo joyaNakoDIo, asaMkhejjAo joyaNakoDAkoDIo, AyAmavizAkhaNaM asaMkhejAo joyaNakoDAkoDIo parikkhevaNaM sabarayaNAmae acche jAva paDirUve, tattha NaM sohammagadevANaM battIsavimANAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM, te NaM vimANA saya rayaNAmayA, jAva paDirUvA, tesiM NaM vimANANaM bahumajjhadesabhAge paMcavaDisayA paNNatA, taM jahA-asogaDisae, sattavaNNavaDisae, capagaDisae, cUyabaDisae majjhe ittha sohammavaDisae te NaM vaDiMsayA, savarayaNAmayA, acchA, jAva paDirUvA, ettha NaM sohammagadevANaM pajattApajjatANaM ThANA papaNattA, tisu bi logasla asaMkhejjaibhAge, tattha NaM bahave sohammagadevA parivasaMti, mahiiDiyA jAva pAsesANA, te NaM tattha sANaM sANaM vimANAbAsasayasahassANaM, sANaM sANaM aggamahisINaM, sANaM sANaM sAmANiyasAhastIgaM, evaM jaheva ohiyANaM taheva eesipi bhANiya jAtra AyaravadevasAhassINaM, annesiM ca bahaNaM sohammagakappavAlINaM vemA NiyA NaM devANa ya devINa ya AhebaccaM jAra viharati, sabake ittha devide devarAyA parivasai bajjapANI puraMdare sarakatU sahastakkhe maghavaM pAgasAsaNe dAhiNa logAhibaI battIsa vimANAvAsasayasahassAhivaI erAvaNavAhaNe suriMde arayaMvara Page #832 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 872 prajJApanAsUtre vatthadhare AlaiyamAlamauDe navahemacAru vittacaMcalakuMDalavilihijamANagaMDe mahiDhie jAva pabhAsemANe se NaM tattha battIsAe vinANAvAsalayasahassANaM caurAsIe sAmANiya. sAhassINaM, tAyattIsAe tAyattIsagANaM, cauNhaM logapAlANaM; aTaNhaM aggamahilINaM saparivArANaM, tiNhaM parisAgaM, sattaNhaM aNIyANaM, sattahaM aNiyAhivaIgaM, cauNhaM caurAsoNaM Aya. svakhadevasAhassINaM, annesiMca bahUrNa sohammakappavAsINaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya AhebaccaM porevaccaM kuvve mANe jAva viharai ||suu0 25 // ___ chAyA-kutra khalu bhadanta ! saudharmakadevAnAm paryAptAparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni ! kutra khalu bhadanta ! saudharmakadevAH parivasanti ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNena asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahu . saudharmadeva sthAnAdi vaktavyatA zabdArtha-(kahi NaM aMte ! sohammagadevANaM paMjjattApajjattANaM ThANAM paNNattA ?) he bhagavan ! paryApta tathA aparyApta saudharma kalpa ke devoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? (kahi NaM maMte ! sohamlagadevA parivasaMti ?) he bhagavat ! saudharmakalpa ke deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyanA !) he gautama ! (jaMbuddIve dIve) jambUdIpa nAmaka chIpa meM (maMdarassa pavvayassa dAhijeNaM) meru parvata kI dakSiNa dizA meM (inIse rayaNappabhAe puDhavIe) isa ratnaprabhA pRthvI ke (bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo) ati ramaNIya sama bhUmibhAga se (jAva) yAvat (uDUM dUraM uppaittA) saudharma devasthAnAdinI vaktavyatA . zahAtha:-(kahiNaM bhaMte / sohammaga devANaM pajjattA pajjattANaM ThANA paNNattA ) bhagavan! paryApta tathA aparyApta saudharmakalpanA devonA sthAna kyAM kahyAM che? (kahiNaM bhaMte | soharamagadevA parivasaMti) sAvana / saudharma 465nA heva yAM, nivAsa 42 cha ? (goyamA ) he gautama (jaMbuddIvedIve) sampUdI5 nAma dvIpamA (maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM) bhe3 patanI kSiA hizAmA (imIse rayaNappabhAeM puDhavIe) 2 // 2tnaprabhA pRthvInA (bahuma paramaNijjAo bhUmibhAgAo) mati 2bha-: eNIya sabha bhUmimAyo (jAva) yAvat (uDDha dUra upaittA) 152thI 244ne (etthaNa) mA (sohamme NAma kappe paNNatte) sIpa nAma4 465 4DasA . Page #833 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.25 saudharmadevasthAnAdikanirUpaNam 873 samaramaNIyAt bhUmibhAgAt yAvat ardhvam dUram utpretya, atra khalu saudharmonAmakalpaH prajJaptaH prAcInapranInAyataH, udIcIna dakSiNa vistIrNaH, arddhacandrasaMsthAnasaMsthitaH, arcimAlAbhAsarAzivarNAbhaH, asaMkhyeyAH yojanakoTIH, asaMkhyeyAH yojanakoTikoTIH AyAmaviSkambheNa asaMkhyeyAH yojanakoTikoTIH parikSepeNa sarvaratnamayaH, accho yAvat pratirUpaH, tatra khalu saudharmakadevAnAm dvAtriMzada vimAnAvAsazatasahasrANi bhavanti ityAkhyAtaM, tAni khalu vimAnAni sarvaratnamayAni, yAvat pratirUpANi, tepAMzca vimAnAnAM bahumadhyadezaUpara dUra jAkara (ettha NaM) yahAM (sohamme NAmaM kappe paNNatte) saudharma nAmaka kalpa kahA gayA hai (pAINapaDINAyae) pUrva aura pazcima meM lamyA (udINadAhiNavitthinne) uttara-dakSiNa meM vistIrNa (addhacaMda saMThANasaMThie) ardha candra ke AkAra kA (accimAlibhAsarAsivaNNAbhe) jyotiyoM kI mAlA tathA dIptiyoM kI rAzi ke samAna varNa kAnti vAlA (asaMkhejjAo joyaNakoDIo) asaMkhyAta karoDa yojana (asaMkhejjAo joyaNakoDAkoDIo) asaMkhyAta koDAkoDI yojana (AyAmavizvabheNaM) lambAI-cauDAI vAlA (asaMkhejjAo joyaNakoDAkoDIo parikkheveNaM) asaMkhyAta koDAkoDI yojana paridhi vAlA (sacarayaNAmae) sarvaratnamaya (acche jAva paDirUve) svaccha yAvat atyanta kamanIya (tattha NaM) vahAM (sohammadevANaM) saudharmaka devoM ke (battIsa vimANAvAsasayasahassA) battIsa lAkha vimAna (bhavaMtIti sakhAyaM) haiM, aisA kahA hai (te NaM bhavaNA) ve bhavana (savva rayaNAmayA) sarcaratnamaya (jAva paDirUvA) yAvat atyanta sundara hai| (pAINa paDINAyae) pUrva pazcimabhai ein (udINadAhiNavitthinne) ttakSiNa bhAM vistI (addhacaMdasaMThANasaMThie) gayandranA ||2naa (accimAlibhAsarAsivaNNAme) jyotimAnI mAtA tathA sIsiyAnI zinA samAna vanti pANA (asaMkhejjAo joyaNakoDIo) masataNyAta 42 yona (asaMkhejjAo joyaNakoDA koDIo) sayAta DI thAna (AyAmavikkhaM. meMNaM) sA-pADAvA pAya (asaMkhejjAo joyaNakoDAphoDIo parikkheveNaM) masAtI yAsana paridhimA (savvarayagAmApa) savaratnamaya (acche jAva paDirUve) 2127 yAvat atyanta 4bhanIya (tatthaNaM) tyAM (sohammaga devANaM) saudhama 4 vAna (battIsavimANAvAsasayasahassA) patrIsa sAya vimAna (bhavatIti makkhAyaM) che, ma 4dhu cha (teNaM vimANA) te vimAna (savva rayaNAmayA) sava 2tnamaya (jAva paDirUvA) yAvat atyanta sun42 cha. pra0 110 Page #834 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i 84 prajJApanAsUtre bhAge paJca avataMsakAH prajJaptAH, tayathA - azokAvataMsakaH saptaparNAvataMsakaH campakAvataMsakaH, cUtAvataMsakaH, madhye atra saudharmAvataMsakaH, te khalu avataMsakAH sarvaratnamayAH acchA yAvat pratirUpAH, atra khalu saudharmadevAnAm paryAptA. paryAptAnAM sthAnAni prajJaptAni, triSvapi lokasya asaMkhyeyabhAge tatra vahavaH saudharmakadevAH parivasanti, maharddhikAH yAvat prabhAsayantaH, te khalu tatra sveSAM * (taisi NaM vimANA) una vimAnoM ke (bahumajjhadesa bhAge) bilakula madhya bhAga meM (paMca) pAMca ( varDisayA) avataMsaka - zreSTha (paNNA) kahe haiM (taM jahA ) ve isa prakAra ( asogavArDasae) azokAvataMsaka (sattavaNNava Disae) saptaparNAvataMsaka (caMpagava Disae) campakAvataMsaka (cUyavarDisa) AmrAvataMsaka (majjhe ittha sohammavarDisae) inake madhya meM saudharmAvanaMsaka (te NaM vasiyA) ve avataMsaka (savvarayaNAmayA) sarvaratnamaya (acchA jAva paDitvA) svaccha yAvat atIva sundara (ettha NaM sohammagadevANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA) yahAM paryApta aura apaparyApta saudharmadevoM ke sthAna kahe haiM (tisu vi logassa asaMkhejjaibhAge) tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM (tattha NaM bahave sohammagadevA parivasaMti) vahA~ bahuta-se saudharmadeva nivAsa karate haiM (mahiDiyA ) mahardika (jAba ebhAsemANA ) yAvat prakAzita karate hue (te NaM tattha) ve vahAM (sANaM sANaM vimANAvAsa saya sahassANaM) ( tesiNaM vimANAnaM) te vibhAnAnA ( bahu majjha desabhAge) jisa kula madhya lAbhAM (paMca) yAMga (varDisayA) vyavasaMta zreSTha (paNNattA) hyA che (taM jahA ) tethe yA are (asogavarDisae) azoDAvaM tasa (sattaNNavarDisa) sAta vi sa (caMpagavarDisae) zrAvatasa (cUyavarDisa) AmrAvatasa (majjhe ittha sohammagavarDisae) tebhanA madhyamAM saudharbhAvita sa ( teNaM varDisayA) te avataMsa (savya rayaNAmayo) sarpa ratnabhaya ( acchA jAva paDaruvA) 212 yAvat atIva suMdara ( ettha NaM sohammagadevANaM 'pajjattA pajjattANaM ThANA paNNattA) hi paryAsa ane aparyApta saudharbha hevAnA sthAna hyA che (tisuvi logassa asaMkhejjaIbhAge) trANe apekSAoothI tethe sonA asa McyAtabhA lAgabhai ( tatthaNaM bahave sohammA dev| paritrasaMti) tyAM dhA gadhA saumika deva nivAsa kare che. (mahiTTiyA) bhaddhi (jAva pabhAsemANA ) yAvat aAzita puratA ( teNaM tattha ) tethe tyAM (soNaM sANaM vimANAvAsasayasahassANaM) potapotAnA sAthI Page #835 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 25 sU.2 saudharmadevasthAnAdikanirUpaNam 875 svepAM vimAnAvAsazatasahasrANAm , svAsAM smAsAm agramahipINAma, svAsAM svAsAm sAmAnikasAhasrINAm, evaM yathaiva audhikAnAM tathaiva etepAmApi bhaNitanyam yAvat AtmarakSakadevasAhasroNAm , anyepAJcabahUnAM saudharmakakalpavAsinAm vaimAnikAnAm devAnAJca devInAJca AdhipatyaM yAvad viharanti, zakraH atra devendro devarAjaH parivasati, bajrapANiH, purandaraH zatakratuH sahasrAkSaH maghavAn pAkazAsanaH, dakSiNArddhalokAdhipatiH, dvAtriMzad vimAnAvAsazatasahasrAdhipatiH, apane-apane lAkhoM vimAnoM kA (lANaM sANaM aggamahilINaM) apanI -apanI agramahiSiyoM kA (sANe sANaM sAmANiyasAhassINaM) apane -apane sahasroM sAmAnika devoM kA (evaM jahA ohiyANaM taheva eesipi bhANiyavaM) isa prakAra jaisA samuccaya kathana kiyA gayA hai, vaisA hI inakA bhI kahanA cAhie (jAva) yAvat (AyarakkhadevalAha ssINaM) sahasro AtmarakSaka devoM kA (annesiMca bahUNaM) anya bhI bahutase (sohammagakappavAsINaM vemANiyANaM) saudharma kalpavAsI vaimAnika (devANa ya devINa ya) devoM aura deviyoM kA (AhevaccaM jAva viharaMti) adhipatitva karate hue yAvat vicarate haiN| (sakke) zaka (ittha) yahAM (deviMde devarAyA) devendra, devarAja (parivasai) vasatA hai (vajjapANI) vajrapANi (purandare) purandara (sayakkatU) zatakratu-sau paDimAoM vAlA (sahassarakhe) sahasrAkSa-hajAra netroM vAlA (maghavaM) maghavA (pAgasAsaNe) pAkazAsana (dAhiNaDa logAhivaI) dakSiNArdha loka kA svAmI (battIsavimANAvAsasayasahassAhivaI) yattIsa lAkha vimAnoM kA adhipati (erAvaNavAhaNe) airAvata hAthI vimAnAnA (sANaM sANaM aggamahisiyANaM) pAtacItAnI mayamADaliyAM (sANaM sANaM sAmANiyasAhassINaM) pAtapAtAnA / sAmAna vaan| (evaM jahA ohiyANaM taheva eesipi bhANiyabdha) mA aAre 2 sabhuyyanu thana te / mAbhanu pa 4 no (jAva) yAvat (AyarakkhadevasAhassINaM) hunn| mAtma234 hevAnA (annesiM ca bahUNaM) mIta' 5 mA (sohammagakappa vAsiNaM vemANiyANaM) sauyama 485vAsI vaimAni4 (devANa ya devINa ya) he| bhane viyonA (AhevaccaM jAva viharaMti) madhipatitva 42tA yAvat viyare che. (sakke) za (ittha) maGi (devi de devarAyA) hevendra, devarA (parivasai) (vajjapANi) vA (puradare) 5242 (sayakattU) zatatu-sopabhAsAvA (sahassakkhe) sasAkSa 12 netrapA (maghavaM) maghavA (pAgasAsaNe) 5|4aasn (dAhiNaDha logAhivaI) dakSiA sonA svAbhI (battIsavimANAvAsasayasahasso Page #836 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 876 prezApanAsUtra airAvatavAhanaH, surendraH, arajo'mbaravastradharaH AlagitamAlAmukuTaH navahemacArucittacaJcalakuNDalavilikhyamAnagaNDo mahaddhiko yAvat prapabhAsayan sa khalla taMtra dvAtriMzato vimAnAvAsazatasahasrANAm caturazIteH sAmAnikasAhasrINAm, trayastriMzat trAyastriMzakAnAm, caturNA lokapAlAnAm, aSTAnAm agramahipINAm saparivArANAm, tisRNAM parpadAs, saptAnAm anIkAnAm, saptAnAm anIkAdhipatInAm, catasRNAM caturazItInAm AtmarakSakadevasAhasrINAm, anyejisakA vAhana hai (suriMde) devoM kA indra (ayaraMbaravatthadhare) raja rahita svaccha vastroM kA dhAraka (AlaiyamolamauDe) saMsakta mAlA aura mukuTavAlA (navahemacArucitta caMcala kuMDalavilihijjamANagaMDe) nUtana svarNamaya sundara vicitra caMcala kuMDaloM se jinake gaNDasthala kA vilekhana hotA hai (mahiDie) maharddhika (jAva pabhAsemANe) yAvat prakAzita karatA huA (se ) vaha (battIsAe vimANAvAsasayasahassANa) yattIsa lAkha vimAnoM kA (caurAsIe sAmANiyasAhassINa) caurAsI hajAra sAmAnika devoM kA (tAyattIlAe tAyattIsagANaM) tetIsa trAyastriMzaka devoM kA (cauNhaM logapAlANaM) cAra lokapAloM kA (aTThaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM) parivAra sahita ATha agramahiSiyoM kA (tiNhaM parisANaM) tIna pariSadoM kA (sattaNhaM aNIyANaM) sAta anIkoM kA (sattaNhaM aNIyAhivaINaM) sAta anIkAdhipatiyoM kA (cauNhaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINa) cAra caurAsI hajAra arthAt tInalAkha chattIsa hajAra AtmarakSaka devoM kA (annesiM ca bahUNaM) anya bahuta-se (sohammakappavAsINaM) saudharmakalpa ke nivAsI (vemANiyANaM hivaI) matrI dAma vibhAgAna madhipati (erAvaNavAhaNe) rAvata thI nuvAuna cha (puride) hevAnandra (ayaraMbaravatthadhare) 242Dita striin| dhA24 (AlaiyamAlamauDe) sasatamA bhane bhugavANI. (navahemacArucitta caMcalakuMDala vilihijjamANagaMDe) ntana va bhaya sun62 viyitra yata. mAthI // syAnu vivemana thAya cha (mahaDUDhie) bha4i (jAvapabhAse mANe) yAvat prAzita 42tA (seNaM) te (battIsAe vimANAvAsasayasahassANaM) trAsa vimAnAnA (caurAsIe sAmANiyasAhassINaM) yAsI utara sAmAni heven| (tAyattIsAe tAyattIsagANaM) tevIsa trAyazi4 hevAnA (cauNhaM logapAlANa) yA2 4AsAnA (advaNhaM agga mahisINaM saparivArANaM) 52pAra sahita mA8 maprabhaDiyonA (tiNDaM parisANaM) trANa pariSahAnA (sattaNheM aNIyANaM) sAta manIchAnA (sattaNhaM aNiyAhivaINa) sAta manIdhipatiyAnA (cauNhaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINaM) sAra yorAsI 12 arthAta " Page #837 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.25 saudharmadevasthAnAdikanirUpaNam . 877 pAJca bahUnAM saudharmakalpavAsinAm vaimAnizAnAya devAnAm ca devInAJca Adhipatyam paurapatyam kurvan yAvad viharati ||suu0 25 // TIkA- atha paryAptAparyAptakasaudharmadevAnAM svasthAnAdikaM prarUpayitumAha 'kahi NaM bhaMte ! sohammagadevANaM' gautama ! pRcchati-he bharanta ! kutra khalu-kasmin sthale, saudharmakadevAnAm 'pajjattApajjattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA', sthAnAni-sthityapekSayA svasthAnAni, prajJatAni-grarUpitAni santi ? tadeva prakArAntareNa vizadayituM pRcchati-'kahi gaM bhaMte !. sohammagadevA parivasaMti ? he bhadanta ! kutra khalu-kasmin sthale, saudharmakadevAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA !' he gautama ! 'jaMbUdIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassapavyayassa' mandarasya parvatasya 'dAhijeNaM' dakSiNena dakSiNadigbhAge 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'bahusamaramANijjAo bhUmibhAgAo' vahusamaramaNIyAd-atyantaramaNIyasamatalAt, bhUmibhAgAt - devANa ya devINa ya) vaimAnika devoM aura deviyoM kA (AhevaccaM). Adhipatya (porevaccaM) agresaratva (kumvemANe) karatA huA (jAva viharai) yAvat rahatA hai // 25 // TIkArtha-aba paryApta tathA aparyApta saudharma devoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai zrI gautama svAmI prazna karate haiM-he bhagavan ! paryApta tathA apaM. yapti saudharmaka devoM ke sthAna kahAM kahe gae haiM ? arthAt he bhagavan ! sodharmaka deva kahAM nivAsa karate haiM ? zrI bhagavAna uttara dete haiM-he gautama ! isa jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, meru parvata se dakSiNa meM, isa ratnaprabhA pRthivI ke ramaNIya samatala chatrIsa utara mAtmarakSa hevAnA (annesiMca vahUNaM) minya gha! maghA (sohammakappavAsINaM) sauyama 465 nivAsI. (vemANiyANa devANa ya devINa ya) bhani heve|' mane kyiAnA (AhevaccaM) mAdhipatya (porevaccaM) agresaratva (kuzvemANe) 42 // 2Dine (jAva viharai) 29 cha // 25 // TIkArya--have paryApta tathA aparyApta saudharma denA sthAna AdinI prarUpaNa karAya che. * zrI gautamasvAmI prazna kare che-bhagavad ! paryApta aparyApta saudharmaka devanA sthAna kyAM kahelA che? arthAt bhagavad ! saudharmakadeva kayAM nivAsa kare che ? zrI bhagavAna uttara de che he gautama ! A jambudvIpa nAmaka dvIpamAM, merU parvatathI dakSiNamA, A ratnaprabha pRthvInA ramaNIya samatala bhUmibhAgathI yAvat Upara candra, sUrya, graha, nakSatra, ane tArA rUpa jotiSka vimAnethI Page #838 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 prajJApanAsUtre bhUmipradezAt, 'jAva yAvat - Urdhvam - uparibhAge candrasUrya grahanakSatra tArArUpANAm bahUni yojanazatAni bahUni yojanasahasrANi, bahUni yojanazatasahasrANi, bahukAH yojanakoTIH, bahukAH yojanakoTikoTIH, 'uDUM' dUraM 'uppaittA' urdhvaM duram utpretya - udgatya 'ettha NaM' atra khala 'sohamme NAma kappe paNNatte' saudharmo nAma kalpaH prajJaptaH kIdRza: ? ityAha- ' pAiNapaDINAyae' prAcInapratIcInAyataH pUrvapazcimAyAmaH 'udoNadAhiNavicchinne' udIcInadakSiNa vistIrNaH, uttaradakSiNavistaraH, 'arddhacaMdasaMThANasaMThie' arddhacandrasaMsthAnasaMsthitaH - arddhacandrasadRzAkAraH, 'accimAlibhAsarAsivaNNAbhe' arcirmAlA bhAsarAzivarNAbhaH, aciMpAM jyotiSAM mAlAvat bhAsAM dIptonAm, rAziyat varNAbhA -varNakAntiryasya sa arcirmAlA bhAsarAzivarNAbhaH asaMkhejjAo joyaNakoDIo' asaMkhyeyAH yojanakoTI, 'asaMkhejjAo joyaNakoDAkoDIo' asaMkhyeyAH yojanakoTikoTI: 'AyAma - vikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa, pariNAha : vistAreNa 'asaMkhejjAo joyaNako -' DAkoDIo parikkheveNaM' asaMkhyeyAH yojanakoTikoTI, parikSepeNa-paribhUmibhAga se yAvat Upara candra, sUrya, graha, nakSatra aura tArA rUpa jyotiSka vimAnoM se aneka sau yojana, aneka sahasra yojana, aneka lAkha yojana, aneka karoDa yojana, yahAM taka ki aneka koDAkoDI yojana kI UMcAI para jAkara saudharma nAmaka kalpa hai / vaha saudharmakalpa kisa prakAra kA hai, yaha batalAte haiM - saudharmakalpa pUrva aura pazcima dizA meM lambA tathA uttara aura dakSiNa dizA meM cauDA hai / arddha candramA ke AkAra kA hai / usakA varNa - kAnti jyotiyoM kI mAlA ke samAna tathA dIti kI rAzi ke samAna hai / usakI lambAI aura cauDAI asaMkhya karoDa balki asaMkhya koDAkoDI yojana kI tathA paridhi bhI asaMkhyAta koDAkoDI yojana kI hai / vaha sarvaratnamaya hai, svaccha hai, yAvat cikanA, sukomala tathA ghaTArA-maThArA hai / nIraja, aneka seA ceAjana aneka sahasra ceAjana, aneka lAkha ceAjana, aneka karoDa ceAjana ahi sudhinI aneka kADA kADhI ceAjananI UMcAi para jaIne saudhama nAmane prathama 5 che. te saudharmAkalpa kevA prakAranA che, te khatalAve che-saudharma kalpa pUrva ane pazcima dizAmA lAMkhA tathA uttara ane dakSiNa dizAmAM paheALA che. acandranA AkArAneA che. tenI varNakAnti jyeAtionI mAlA nI samAna tathA dIptinI rAzinA samAna che. tenI la khAi ane paheALAi asa`khyu karADa asa khya kADAkeADI ceAjananI tathA paridhi paNa asaMkhyAta phADA keDI ceAjananI che. te adhI ratnamaya che, svaccha che, cikaNA suDoLa tathA , Page #839 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.25 saudharmadevasthAnAdikanirUpaNam 879 dhinA sa vartate 'savvarayaNAmae' sarvaratnamayaH-sarvAtmanA kAtsaryeNa ratnamayaH ityarthaH, 'acche' accha: svacchaH 'jAva' yAvat zlakSNaH maraNaH ghRSTaH, mRSTaH, nIrajAH, nirmalaH, niSpaGkaH niSkaGkaTacchAyaH kacavararahitaHsaprabhaH, .. sazrIkaH sodyotaH prasAdIyaH darzanIyaH abhirUpaH, pratirUpazca saudharmakalpovartate, 'tattha Na sohammagadevANaM' tatra khalu-uparyuktasthale, saudharmakadevAnAm battIsavimANAvAsasayasahassA' dvAviMzadvimAnAvAsazatasahasrANi dvAtriMzadalakSavimAnAvAsAH 'bhavaMtItimakkhAyaM' bhavanti ityAkhyAtaM mayA mahAvIreNa, anyaizca tIryadbhirityAzayaH, 'te NaM vimANA' savvarayaNAmayA-jAva paDirUbA' tAni khalu vimAnAni dvAtriMzallakSANi, sarvararatnamayAni-sarvAtmanA kAtranyena ratnamayAni yAvat acchAni zlakSNAni masRNAni, ghRSTAni, mRSTAni, nIrajAMsi nirmalAni, nippaGkAni, niSkaGkaTacchAyAni, sapramANi-sazrIkANi, soyotAni, - prAsAdIyAni darzanIyAni abhirUpANi pratirUpANi santi, 'tesiNaM vimANANaM' teSAM khalu-uparyukta dvAtriMzallakSANAm vimAnAnAm 'bahumajjhadesabhAge' vahumadhyadezabhAge-atyantamadhyapradeze, 'paMcavaDiMsayA' paJcaavataMsakAH 'paNNattA' prajJaptAH santi, 'taM jahA' tadyathA-'asogavaDisae' azokAvataMsakaH, 'sattavaNNavaDiMsaMe' saptaparNAvataMsakaH, 'caMpagavaDisae' campakAvataMsakaH, 'cUyavaDiMsae' cUtAvataMsakaH, nirmala, niSpaMka aura nirAvaraNa kAnti vAlA hai / kacare se rahita, prabhAyukta, zobhA sampanna, prakAzamaya, prasannatA janaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa hai| ___usa saudharmakalpa meM saudharmaka devoM ke battIsa lAkha vimAna haiM, ve vimAna pUrNa rUpa se ratnamaya haiM yAvat-cikane, komala, ghaTAre, maThAre, nIraja, nirmala, niSpaMka, nirAvaraNa kAnti vAle, praloyukta, zrIsampanna, prakAzamaya, prasannatAprada, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiN| . ina vimAnoM ke ekadama bIcoMbIca pAMca avataMsaka kahe gae haiM, ve isa prakAra haiM-azokAvataMsaka, saptaparNAvataMsaka, campakAvataMsaka, ghATIlA che. nIraja, nirmala, niSpaka ane nirAvaraNa kAntivALA che. kacarA vagaranA, prabhAyukta, zobhA saMpanna. prakAzamaya, prasannatA janaka, darzanIya abhirUpa ane pratirUpa che. A saudharmaka 5nAM devonA batrIsa lAkha vimAno che. e vimAno pUrNa rUpathI ratnamaya che yAvat cikaNa, kamaLa, ghATa mATavALA reja rahita, nirmaLa nipaka nirAvaraNa kAntivALA prabhAyukta zrI sampanna. prakAzamaya prasannatAjanaka, dezanIya, abhirUpa ane pratirUpa che. te vimAnanA ekadama vaccevacce pAMca avahaMsaka kahelA che teo A rIte che-azekAvataMsaka, saptaparNAvataMsaka, caMpakavataMsaka, sUtAvahaMsaka ane A Page #840 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 880 prazApanAstre 'majjhe ittha sohammavaDisae' madhye atra-uparyuktAzokAdi caturNAmavataMsakAnAm madhye ityarthaH saudharmAvataMsako vartate 'te NaM vaDisasayA' te khalu paJcAvataMsakAH 'savvarayaNAmayA' sarvaratnamayAH sarvAtmanA kAtsyena ratnamayAH 'acchAjAva paDi rUvA' acchAH svacchAH, yAvat-- lakSaNAH, masRNAH, ghRSTAH, mRSTAH, nIrajaso, nirmalAH, niSpaGkAH, niSkaGkaTacchAyAH, sapramAH, sazrIkAH, soyonAH, prAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH, pratirUpAH santi "ettha NaM sohammagadevANaM' atra khalu-uparyuktasthale, saudharmakadevAnAm 'pajjanApajjattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-sthityapekSayA svasthAnAni prajJaptAni-arUpitAni santi 'tima vilogassa asaM khejjaibhAge' triSvapi-svasthAnopapAtasamudaghAtalakSaNeSu viSvapi sthAneSu vipaye lokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge saudharmakadevAnAM sthityAdikaM vaktavyam, 'tatva Na bahave sohammagadevA pariva. saMti' tatra khalu uparyukta sthAneSu vahavaH saudharmakadevAH parivasanti te ca saudhacUtAvataMsaka aura ina cAroM ke bIca meM pAMcavAM saudhrmaavtNsk| ye pAMcoM avataMsaka bhI sarvaratnamaya haiM, svaccha yAgat pratirUpa haiN| 'yAvat' zabda le cikane haiM, komala haiM, ghRSTa (ghavAre), mRSTa (maTAre), nIraja, nirmala, niSpaMka aura nirAkaraNa kAnti vAle haiN| pramAyukta, zrIsampanna, prakAzamaya, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiN| isa sthala meM paryApta aura aparyApta saudharma devoM ke sthAna prarUpaNa kiye gae haiN| ye sthAna svasthAna, upapAta aura samudghAta kI apekSA se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiN| vahAM bahusaMkhyaka saudharmaka deva nivAla karate haiN| ye saudharmaka deva mahAn Rddhi ke dhAraka yAvat prakAza karate hue rahate haiM / yAvat zabda ke-ve mahAyutika haiM, mahAyazasvI haiM, mahAyala cArenI vacamAM pAcamo saudharmAvalaMsaka. A pAce avataMsaka paNa sarva ratna maya che, svaccha yAvat pratirUpa che. "yAva' zabdathI cikaNa che, kemaLa che, ghRSTa, bhRSTa, ni201, nima, ni054 mane ni21125 antiA cha. pramA yukta, zrIsa patta, prakAzamaya, prasannatA janaka, darzanIya abhirUpa ane pratirUpa che, A sthAnamAM paryApta ane aparyApta saudharmaka denA sthAna prarUpaNa karelA che. A sthAna svasthAna, upapAta, ane samuddaghAtanI apekSAe lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM che, tyA bahu saMpaka saudharmaka deva nivAsa kare che. A saudharmakadeva mahAna rUddhinA dhAraka yAvat prakAza karatA thakA rahe che. yAvat zabdathI teo mahAdyutika che, mahAyazasvI che, mahAbala che, mahAprabhA Page #841 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.25 saudharmadevasthAnAdikanirUpaNam 881 maka devAH 'mahiTiyA-jAva pabhAsemANA' maharddhikAH, yAvat-mahAzutikAH, mahAyazasaH, mahAvalA, mahAnubhAgAH, hAravirAjitavakSasaH, kaTakatruTitastambhitabhujAH aGgadakuNDalamRSTagaNDastalakarNapIThadhAriNaH, vicitrahastAbharaNAH, vicitramAlAmaulayaH, kalyANapravaravastraparihitAH kalyANakapravaramAlyAnulepanadharAH, bhAsvaravondayaH, pralambavanamAlAdharAH divyena varNAdInA dazadiza udyotayantaH, prabhAsayantaH 'te NaM tattha' te khalu- saudharmakadevAH, tatra-uparyuktasthAneSu 'sANaM sANaM' svepAM svepAM 'vimANAvAsasayasahassANaM' vimAnAvAsazatasahasrANAm 'sANaM sANaM' svAsAM svAsAM, 'aggamahisINaM' agramahipINAMm-paTTarAjJInAm, 'sANaM sANaM svAsAM svAsAm 'sAmANiyasAhassINaM' sAmAnika-sAhasrINAm 'evaM jaheva ohiyANaM' evaM-pUrvoktarItyA, yathaiva audhikAnAm-samuccayavaimAnikAnAm vaktavyatoktA taheva -eesipi bhANiyavyaM tathaiva etepAmapi saudharmakadevAnAm vaktavyatA bhaNitavyAhaiM, mahAprabhAva vAle haiN| inakA vakSasthala hAra se suzobhita rahatA hai| unakI bhujAeM kaDoM aura truTitoM se stabdha rahatI haiM / ve aMgada, kuMDala aura karNapITha ke dhAraka hote haiM / hAthoM meM adbhuta AbhUSaNa dhAraNa karate haiN| adabhuta sAlAmaya mukuTa pahanate haiN| kalyANakArI uttama vastroM kA paridhAna karate haiN| kalyANakArI uttama mAlA aura anulepana ke dhAraka hote haiM / unakA zarIra dedIpyamAna hotA hai / lambI vanamAlA pahanate haiM / apane varNa Adi se dazoM dizAoM ko prakAzita aura pramAsita karate hue rahate haiN| - ye saudharmaka deva ukta sthAnoM meM apane -apane lAkhoM vimAnoM kA, apanI-apanI agramahiSiyoM kA, apane-apane hajAroM sAmAnika devoM kA ityAdi samuccaya vaimAnika devoM kI vaktavyatA ke samAna hI inakI vaktavyatA samajha lenA cAhie, yAvat apane-apane traayvavALA che, temanA vakSasthala hArathI suzobhita rahe che temanI bhujAo kAMDAM ane truTitethI stabdha rahe che. teo aMgaH kuMDala ane karNa pIThanA dhAraka hoya che. hAthamAM abhuta AbhUSaNa dhAraNa kare che. addabhuta mAlAmaya mugaTa pahere che. kalyANakArI uttama vastronuM paridhAna kare che. kalyANakArI uttama mAlA ane anulepananA dhAraka hoya che temanA zarIra dedIpyamAna hoya che. lAbI mALA pahere che. pitAnAvarNa AdithI daze dizAone prakAzita ane prabhAvita karatA thakA rahe che. A saudharmaka deva ukta sthAnomAM pitApitAnA lAkhe vimAnonA, pita pitAnI agamahiSinA, pitApitAnA hajAre sAmAnika denA ItyAdi samucaya vimAnika devenI vaktavyatAnA samAnaja emanI vaktavyatA samajI levI ma0 111 Page #842 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prajJApanAsUtre vaktavyA, 'jAva' yAvat sveSAM svepAMtrAyastriMzakAnAm, lokapAlAnAm svAsAM svAsAM parpadAm, svepAM svepAm anIkAnAm sainyAnAm, sveSAM sveSAM anIkAdhipatInAm, svAsAm svAsAm, 'AyarakkhadevasAhassINaM' AtmarakSakadevasAhasrINAm 'annesiMca vahaNaM sohammagakappavAsINaM' anyepAM bahunAM saudharmakakalpavAsinAm 'vemANiyANaM' vaimAnikAnAm devANa ya devINaya' devAnAJca devInAJca 'AhebaccaM jAva viharaMti' Adhipatyam yAvat-paurapatyam, svAmikham, bhartRtam, mahattarakasam, AjJezvarasenApatyam kArayantaH, pAlayantaH, mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatA. latruTitaghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnAH viharantiAsate ityAzayaH, atha saudharmendrazakraM prarUpayitumAha-'sakke ittha deviMde devarAyA parivasai' zakraH khalu, atra uparyukta sthAneSu devendro devarAjaH, parivasati, sa ca zakraH kiM viziSTaH ityAha-'vajjapANI' vajrapANiH, vajraM pANau yasya striMzakoM, apane-apane lokapAloM kA, apanI-apanI pariSadoM kA, apane-apane anIkoM kA, apane-apane anIkAdhipatiyoM kA, apaneapane sahasroM AtmarakSaka devoM kA tathA anya vahuta-se saudharmakalpavAsI vaimAnika devoM aura deviyoM kA Adhipatya, agresaratva, svA-- mitva, bhartRtva, mahattarakatva tathA AjJA-Izvara senApatitva karAte hue aura unakA pAlana karate hue, nATaka, gIta evaM kuzala vAdakoM dvArA vAdita vINA, tala, tAla, mRdaMga Adi kI madhura dhvani ke sAtha bhogane yogya divya bhogoM ko bhogate hue rahate haiN| - aba saudharmendra kI prarUpaNA kI jAtI hai-ina sthAnoM meM zakra devendra devarAja hai / vaha zaka kaisA hai, yaha batalAte haiM-zaka vajrapANi hai arthAt usake hAtha meM vajra rahatA hai / vaha purandara hai arthAt asuroM joIe yAvatu pitApitAnA trAyastrizakonA, pitapotAnA lokapAlanA, pitapitAnI pariSadenA, pitapotAnI anIkenA, pitapatAnA anIkAdhipatinA, pitatanA hajAre AtmarakSaka devonA tathA anya ghaNA badhA saudharma kalpavAsI vaimAnika deva ane deviyenA Adhipatitva, agresara, svAmitva, bhatRtva tathA AjJA-Izvara senApatitva karAvatA thakA ane tenuM pAlana karatA rahine nATaka. gIta temaja kuzala vAdake dvArA vAdita vINA, tala, tAla, mRdaMga AdinA pracura vaninInA zravaNa sAthe bhegavavA lAyaka divya bhegone bhegavatA rahe che. have saudharmendranI prarUpaNA karAya che-A sthAnomA zadevendrarAja che. te zaka keve che, te batAve che-zaka vA pANi che arthAta tenA hAthamAM ja rahe che. te purandara che arthAt asure vigerenA puranuM vidAraNa karAvAvALe che, te Page #843 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.25 saudharmadevasthAnAdikanirUpaNam 883 sa vajrapANiH 'puraMdare' purandaraH, amurAdipuraM dArayatIti purandaraH, 'sayaktU' zatakratUH, zataM kratavaH-abhigrahavizepAH pratimAH, kArtikazreSThi bhavApekSayA zramaNopAsakapaJcamapratimArUpA vA yasyAsau zatakratuH 'sahassakkhe' sahasrAkSaH, sahasram akSINi yazya so sahasrAkSaH, atredaM vodhyas-indrasya paJcazatamantriNAM sattvena tepAzcAkSaNAmindra prayojana vyAptatatvena indrasambandhitayA vivakSitatvena indrasya sahasrAkSatvaM sidhyatIti, 'maghavaM' maghavAn, maghAH-mahAmeghAH yasya vaze santi sa maghavAn, 'pAgasAsaNa' pAkazAsana:-pAkanAmA balavAn ripuH ziSyate-AjJAdhInatvaM kriyate-aneneti pAkazAsanaH, 'dAhiNalogAhivaI' dAkSiNAIlokAdhipatiH, dakSiNadigrUpAIlokAdhipatirityarthaH, 'battIsavimANAvAsasayasahassAhivaI' dvAtriMzadvimAnAvAsazatasahasrAdhipatiH dvAtriMzad vimAnAvAsAnAM zatasahasrasya lakSasya, adhipatiriti dvAtriMzad vimAnAvAsazatasahasrAdhipatiH, 'erAvaNavAhaNe' airAvatavAhanaH, airAvato nAma hastI bAhano yasya Adi ke pura ko vidAraNa karane vAlA hai / vaha zatakratu hai arthAt sau abhigrahoM (pratimAoM) vAlA hai, athavA kArtika zreSThI ke bhava kI apekSA se zrAvaka kI pAMcavIM pratimA rUpa abhigraha eka sau bAra vahana kiyA thA / vaha sahasrAkSa arthAt hajAra netroM vAlA hai| isakA Azaya yaha hai ki zakrendra ke pAMca sau maMtrI hote haiM aura unake netra indra ke prayojana ke hI sAdhaka hote haiM, isa kAraNa maMnniyoM ke hajAra netra indra ke hI vivakSAvizepa se kahe gae haiN| isa apekSA se indra sahasrAkSa siddha hotA hai / vaha maghavAna hai arthAt mahAmegha usake vaza meM haiN| use pAkazAsana bhI kahate haiM, kyoMki pAka nAmaka balavAn zatru ko usane apanI AjJA ke adhIna kiyA hai| yaha zakendra dakSiNArdha loka kA adhipati hai, vattIsa lAkha vimAnoM kA svAmI hai, zatakatu che arthAt se abhigraha (pratimAo) vALe che, athavA kAtika zreSThInA bhavananI apekSAe zrAvakanI pAMcamI pratimAM rUpa abhigraha eka so vAra vahana karyo hate. te sahasAkSa arthAt hajAra netravALA che. tene Azaya A che ke kendranA pAca maMtrI hoya che ane temanA netra IndranA projananA ja sAdhaka hoya che, e kAraNe matrIonA hajAra netra IndranIja vivakSA vizeSa thI kahelA che. A ApekSAthI Indra sahasAkSa siddha thAya che te maghavAna che. arthAta mahAmegha tenA vazamAM che. tene pAkazAsana paNa kahe che, kemake pAka nAmanA baLavAna zatrune teNe pitAnI AjJAne AdhIna karyo hate. A zakendra dakSiNAI lekanA adhipati che. batrIsa lAkha vimAnanA svAmI che. arAvata Page #844 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 884 prajJApanosUtra sa airAvatavAhanaH, 'muriMde' surendraH 'ayaraMbaravatthadhare' arajo'mvaravastradharaH arajAMsi rajorahitAni svacchatayA ambaravad ambarANi vastrANi dhArayati iti arajo'mbaravastradharaH 'AlaiyamAlasauDe' AlagitamAlAmukuTaH, AlagitA saMsaktA mAlAsukuTe yasya sa AlagitamAlAmukuTaH 'navahemacArucittacaMcalakuMDalavilihijjamANagaMDe' navahemacArucitracaJcalakuNDalavilikhyamAnagaNDaH, navamiva -atyadhika ramaNIyavarNatayA nUtanamivahema yayoH kuNDalayoste navahemanIkuNDale, navahemabhyAM cArucitrAbhyAM caJcalAbhyAM kuNDalAbhyAM vilikhyamAnau gaNDau yasya sa navahemacArucitracaJcala kuNDalavilikhyamAnagaNDaH, 'mahiDhie' mahaddhikaH, 'jAva pabhAsemANe' yAvat-mahAyutikA, mahAyazAH. mahAvalaH, mahAnubhAgaH, hAravirAjitavakSAH, kaTakatruTitastambhitabhujaH, aGgadakuNDalamRSTagaNDastalakarNapIThadhArI, vicitrahastAbharaNaH, vicitramAlAmauliH kalyANakapravaravastraparihitaH, airAvata vAhana arthAt airAvata nAmaka gajarAja para savArI karatA hai, suroM kA indra hai, raja se rahita svaccha vastroM ko dhAraNa karatA hai, AlagnamAlA aura sukuTa kA dhAraka hai| vaha aise kuMDaloM ko dhAraNa karatA hai jo atyadhika ramaNIya hone ke kAraNa nUtana svarNa ke banese, sundara, citra-vicitra aura caMcala hote haiN| kuMDaloM se usake gaNDasthala camakate rahate haiN| vaha mahAna Rddhi ke dhAraka, mahAn dyutiyukta, mahAyazasvI, mahAn balazAlI evaM mahAnubhAga hai / usakA vakSasthala hAra se suzobhita rahatA hai| usakI bhujAeM kaDoM aura truTitoM se stabdha rahatI haiM / vaha aMgada, kuMDala aura karNapITha kA dhAraka hAthoM meM adbhuta AbhUSaNa dhAraNa karane vAlA. adbhuta mAlAmaya mukuTa pahanane vAlA, kalyANakArI uttama vastroM kA paridhAna karane vAlA, vAhana che arthAt arAvata nAmanA hAthI upara savArI kare che. surene Indra che, rajathI rahita svaccha vastro dhAraNa kare che. mAlA ane mugaTanA dhAraka che. te evA kuMDalene dhAraNa kare che ke atyadhika ramaNIya hovAnA kAraNe nUtana senAnA banyA hoya tevA sundara citravicitra ane caMcaLa hoya che. A kuMDale thI tenA gaMDasthaLa camakatA rahe che. te mahAna rUddhinA dhAraka che. mahAnavruti yukta, mahAyazasvI, mahAbalazAlI. temaja mahAnubhAga che. temanuM vakSasthaLa hArathI suzobhita rahe che. tenI bhujAo kaDAM ane truTitethI stabdha rahe che. te aMgada, kuMDala ane karNapIThanA dhAraka che. hAthamAM abhUta AbhUSaNa dhAraNa karanArA, adbhUta mAlA maya mugaTa paheravAvALA kalyANa kArI. uttama vastro paridhAna karavAvALA kalyANa kAraka temaja uttama mAlA tathA anulapananA dhAraka Page #845 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.25 saudharmadevasthAnAdikanirUpaNam 85 kalyANakapravaramAlyAnulepanadharaH, bhAsvarabondiH, pralambavanamAlAdharaH, divyena varNagandhAdinA dazadizaH udyotayan prabhAsayan 'se NaM tattha' sa khalu-devendraH zakastatra--uparyukta saudharmadevasthAneSu 'battIsAe vimANAvAsasayasahassANaM' dvAtriMzato vimAnAvAsazatasahasrANAm, 'caurAsIe sAmANiyasAhassoNaM' caturazIteH sAmAnikasAhasrINAm 'tAyattIsAe tAyattIsagANaM' trayastriMzata strAyastriMzakAnAm cauNhaM logapAlANaM' catuNI lokapAlAnAm 'aTThaNhaM aggamahisINaM' apTAnAm agramahipINAm-paTTarAjJInAm, 'saparivArANaM' saparivArANAm, 'tiNhaM parisANaM' tisRNAM parpadAM 'sattaNhaM aNIyANaM' saptAnAm anIkAnAm-sainyAnAm, 'sattaNhaM aNIyAhivaINaM' saptAnAm anIkAdhipatInAm 'cauNhaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINaM' catasRNAm caturazItInAm AtmarakSaka devasAhasrINAm patriMzatsahasrAdhikalakSatrayAtmarakSakANAm 'annesiM ca bahUrNa' anyepAJca vahUnAm , 'sohammakappavAsINaM' saudharmakalpavAsinAs 'vemANiyANaM' vaimAnikAnAm 'devANa ya devINa ya' devAnAJca devInAJca, 'AhevazcaM' Adhipatyam 'porevaccaM' paurapatyam 'kuvvemANe' kurvan 'jAva viharai' yAvat-pAlayan mahatA'. hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTita dhanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati-tiSThati // sU0 25 // kalyANakAraka evaM uttama mAlA tathA anulepana kA dhAraka, dedIpyamAna deha vAlA, lambI vanamAlA se vibhUSita, apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko prakAzita aura prabhAsita karatA huA tathA battIsa lAkha vimAnoM kA, caurAsI hajAra sAmAnika devoM kA, tetIsa trAyastriMzaka devoM kA, cAra lokapAloM kA, ATha saparivAra agramahiSiyoM kA, tIna prakAra kI pariSadoM kA, sAta anIkoM kA, sAta anI. kAdhipatioM kA, cAra caurAsI hajAra arthAt tIna lAkha chattIsa hajAra AtmarakSaka devoM kA tathA anya saudharmakalpa nivAsI devoM aura deviyoM kA adhipatitva, agresaratva, Adi karatA huA nATaka, gIta dedIpyamAna dehavALA lAbI vanamALAthI vibhUSita, pitAnA divya va ga dha AdithI daze dizAone prakAzita temaja prabhAsita karatA thakA tathA batrIsa lAkha vimAnonA, corAsI hajAra sAmAnika deve nA tetrIsa trAyastri zaka denA. cAra lekapAlonA, ATha saparivAra agramahiSiAnA traNa prakAranI pariSadanA. sAta anIkenA, sAta anIkAdhipatinA, cAra cerAsI hajAra arthAt traNa lAkha chatrIsa hajAra AtmarakSaka devenA tathA anya saudharmaka9pa nivAsI de ane vinA adhipatitva agresaratva Adi karatA rahIne nATaka, gIta tathA Page #846 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakSApanAsUtra IzAnAdideva sthAnAdivaktavyatAmUlam-kahiNaM bhaMte ! IsANANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte ! IsANaga davA parivasaMti ? goyamA ! jaMbUdIve dIve maMdarasta pavvayassa uttareNa imIse rayagappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo uDDe caMdimamUriyagahanakhattatArArUvANaM bahuiM joyaNasayAiM bahuiM joyaNasahaslAiM jAva uTheM uppaittA, ettha NaM IsANe NAmaM kappe pANate, pAINa paDINAyae, udINadAhiNavicchiNNe evaM jahA sohamme jAva paDirUve, tattha NaM IsANagadevANaM aTA. vIsaM vimANAvAsasayasahassAbhavaMtIti makkhAyaM,teNaM vimANA samvarayaNAmayA, jAva paDirUvA, tesiM NaM bahumajjhadasabhAge paMca vaDiMsayA paNNattA taM jahA-aMkavaDisae, phalihavaDisae, jAtarUvavaDisae, majjhe ittha IsANavaDisae, te NaM vaDiMsayA, savvarayaNAmayA jAva paDirUvA, ettha NaM IsANagadevANaM, pajjattApajjattANaM ThANA paNattA, tisu vi logasta asaMkhejja. ibhAge, sesaM jahA sohammagadevANaM jAva viharaMti, IsANe ittha deviMde devarAyA parivasai, sUlapAgIvasahavAhaNe, uttaraThUlogAhivaI, aTThAvIsa vimANAvAsasayasahassAhibaI arayaMvaravatthadhare sesaM jahA sakAsa jAva pabhAsemANe, se NaM tattha aTThAvIsAe vimANAvAsasayasahassANaM asIIe sAmANiya. sAhassINaM, tAyattIsAe tAyattIsagANaM, cauNhaM logapAlANaM, aTaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM, tiNhaM parisAgaM, sattaNhaM tathA kuzala vAdakoM dvArA vAdita vINA, tala, tAla, truTita, mRdaMga Adi ghAdyoM kI dhvani ke sAtha divya bhogoM ko bhogatA huA rahatA hai // 25 // kuzala vAda dvArA vAdita vINA tala, tAla truTita, mRdaMga Adi vAdyonI dhvaninA zravaNanI sAthe divya bhegapabhegane bhegavatA rahe che, 25 che - Page #847 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.26 IzAnAdinirUpaNam aNiyANaM, sattaNhaM aNiyAhibaINaM cauNhaM asIINaM AyarakkhadevasAhassINaM, annesiM ca vahaNaM IsANakappavAsINaM vemA. NiyANaM devANa ya deviNa ya AheveccaM jAva viharai, kahiNaM bhaMte ! saNaMkumAradevANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNatA ? kahiNaM bhaMte ! saNaMkumArA devA parivasaMti ? goyamA ! sohammasta kappasla umpi sapakkhi sapaDidisiM bahUI joyaNAI bahUI joyaNasayAI vahui joyaNasahassAi', bahUi joyaNasayasahassAi bahugAo joyaNakoDIo, bahugAo joyaNakoDAkoDIo uTTe dUraM uppaittA, ettha NaM saNaMkumAre NAmaM kappe paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchipaNe jahA sohamme jAva paDirUve, tattha NaM saNaMkumArANaM devANaM bArasa vimANAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM, te NaM vimANA sArayaNAmayA jAva paDirUbA, tesiNaM vimANANaM bahumajjhadesabhAge, paMcavaDiMgasA paNNatA, taM jahA-asogavaDiMlae sattavaNNavaDisae, capagaDisae, cUyavaDisae, majjhe ettha saNaMkumAra vaDisae, te NaM vaDiMsayA savvarayaNAmayA acchA, jAva paDirUvA, ettha NaM saNaMkumAra devANaM pajjatApajjatANaM ThAgA paNNattA, ti suvi logasta asaMkhejjaibhAge, tattha NaM vahave saNaMkumArA devA parivasaMti sahiDDiyA jAva pabhAsemANA viha. raMti, navaraM aggamahisIo Nasthi, saNakumAre ittha deviMde devarAyA parivasai, arayaMvaravatthadhare sesaM jahA sakasla, se NaM tattha bArasahaM vimANAvAlasayasahassANaM vAvattarIe sAmANiyasAhassINaM, sesaM jahA sakassa aggamahisIva, navaraM baravAvattarINaM AyarakkhadevasAhassINaMjAva viharai, kahiNaM bhaMte ! mAhiMda-devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNattA ? kahiNaM Page #848 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre 888 bhaMte! sAhiMdaga devA parivasaMti ? goyamA ! IsANassa kappassa upi sapavitra sapaDidisiM bahuI joyaNAI jAva cahuyAo joyaNa koDAkoDIo u dUraM uppar3atA, ettha taM mAhiMde NAmaMkappe paNNatte, pAINapaDINAyae, jAva evaM jaheva saNakumAre, navaraM aTU vimANAvAsasayasahassA, varDisayA jahA IsANe, navaraM sajhe ittha mAhiMdavaDiMsae, evaM jahA saNakumArANaM devANaM jAva viharati, mAhiMde ittha deviMde devarAyA parivasaMha, ayaraMvaravatthadhare, evaM jahA saNakumAre jAtra viharar3a, navaraM aTUha vimANAvAsa saya sahastANaM sattarIe sAmANiyasAhassINaM haMsattarI AyarakkhadevasAhastINaM jAva viharar3a // suu026| chAyA - kutra khalu bhadanta / IzAnAnAM devAnAM paryAptAparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! IzAnakadevAH parivasanti ? gautama ! jambUdvIpe dIpe mandarasya parvatasya uttareNa asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAd UrdhvaM candrasUryagrahanakSatratArArUpANAM vaha niyojanazatAni, IzAnAdi devoM ke sthAna kI vaktavyanA zabdArtha - (kahi NaM te! IsANArNa devANaM pajjatApajjanttANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavana ! paryApta aura aparyApta IzAna devoM ke sthAna kahA~ kahe haiM ? ( kahi NaM saMte IsANagadevA parivasaMti ?) he bhagacan ! IzAnaka deva kahAM nivAsa karate haiM ? (govA) he gautama! (jaMbuddIve dIve) jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM (maMdarassa pavtrayassa uttareNaM) meru parvata se uttara meM (imIse sthaNapasAe puDhacIe) isa ratnaprabhA pRthivI ke (bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo ) bilakula samatala IzAnAdi devAnA sthAnanI vakatavyatA 1 zabdArtha - (kahiNaM bhaMte / IsANadevANaM pajjattApattANaM ThANA paNNattA ? ) bhagavan paryApta ane aparyApta zAna hevAnA sthAnayAM hyAM che ? ( kahiNaM bhaMte ! IsAga devA parivasaMti ?) lagavAyAM sthAnabhAM nivAsa 12 che ? (goyamA / ) he bhauma / (jaMgarI) smUdrIya nAma dvIyasAM (maMdara sa pavyayssa uttareNaM) bher parvatathI uttaramA (inIse pRthvInA (nahu samaraNijjAo bhUmibhAga o) misaDu bhApura) mA ratnaprabhA samanada rabhazIya lUbhilAga Page #849 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.26 IzAnAdideva sthAnAni bahUni yojanasahasrANi yAvat an utpretya atra khalu IzAno nAma kalpaH . prajJaptaH, prAcInapratIcInAyataH, udIcIna-dakSiNavistIrNaH, evaM yathA saudharmoM * yAvat pratirUpaH, atra khalu IzAnakadevAnAm aSTAviMzatiH vimAnAvAsazata* sahasrANi bhavanti ityAkhyAtaM, tAni khalu vimAnAni sarvaratnamayAni, yAvat pratirUpANi, teSAM vahamadhyadezabhAge paJcAvataMsakAH prajJaptA , tadyathA-aGkAvataMsakaH, sphaTikAvataMsakaH, ratnAvataMsako jAtarUpAvataMsakaH madhye IzAnAvataMsakaH, te ramaNIya bhUmibhAga se (uDDUM) Upara (caMdimasariyagahanavattatArAsvANaM) candra, sUrya. graha, nakSatra aura tAroM se (bahUI joyaNasayAI) bahuta sau yojana (vaha joyaNasahassAI) bahuta hajAra yojana (jAva) yAvat (uI uppaittA) Upara jAkara (ettha ) yahAM (IsANe NAmaM kappe paNNatte) IzAna nAmaka kalpa kahA hai (pAINapaDINAyae) pUrva-pazcima meM lambA (udINadAhiNavitthinne) uttara-dakSiNa meM vistAra vAlA (evaM jahA sohamme) isa prakAra jaisA saudharmakalpa (jAba paDihave) yAvat pratirUpa hai ___(tattha NaM) vahAM (IsAgagadevANaM) IzAnaka devoM ke (aTThAvIsaM vimANavA samayasahassA) aTThAIsa lAgya vimAna (avaMtIti makkhAya) haiM, aisA kahA hai (te NaM vimANA) ve vimAna (savyarayaNAlayA) sarvaratnamaya haiM (jAva paDikhvA) yAvan pratirUpa haiM (tesi NaM bahumajjhadesabhAge) unake ekadana bIcoM bIca (paMca) pAMca (basiyA) avataMsaka (paNNattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (aMkavaLihaNa) aMkAvataMsaka (phaliDisae) sphaTikAvataMsaka (raya gArDisA) ratnAvataMsaka (jAtanI (uDDha) A52 (cadima,sRriyagahanakkhattatArarUvANaM) A-2, sUrya, aDa, nakSatra mane tAmAthI (bahUiM joyaNasa pAI) ghayA yona (bahui joyagasahassAI) ghal M2 yorAna (jAva) yAvat (ui upaitta.) 152002 (etthaNaM) mAha (IsANe NAmaM kappe paNNate) zAna nAma4 585 4o cha (pa.INa paDiNAyaga) pUrva pazcimamai aigA (udINadAhiNa visthinne) uttara dakSiA vistArapA (evaM jahA sohamme) mA 12 ko saudhama 485 (jAva paDirUve) yAvat prati35 cha : (tatyaNa) tyAM (IsANaga devANaM) zAna5 hevAnA (aTThAvIsa vimANAvAsasayasahassA) madhyAvAsa sApa vimAna (bhavaMtIti makkhAya) che ma yu cha (teNa bimANA) te vimAna (saba rayaNamayA) sa 2tnabhaya cha (jAva paDirUbA) yAvat prati35 cha (tesiNaM vahamajjhadesabhAMge) temanA gema pazyAvaya (paMca) pAya (vaDiMsayA) avata'sa (paNNattA) 4aa cha (taM jahA) teso 21 (aMkavaDiM sae) patasa4 (phalihavaDisae) 23Tivata'sa4 (rayaNavADiMsae) 2tnAvata' pra0 112 Page #850 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApamAstra . khalu avataMsakAH sarvaratnamayAH yAvat pratirUpAH atra khalu IzAnakadevAnAm / paryAptAparyAptAnAm sthAnAni prajJaptAni, trivapi lokasya asaMkhyeyabhAge zeSa "yathA saudharmakadevAnAM yAvad viharanti IzAno'tra devendro devarAjaH parivasati, zUlapANiH, vRSabhavAhanaH, uttarAddha lokAdhipatiH, aSTAviMzativimAnAvAsazatasahasrAdhipatiH, arajo'mvaravastradharaH, zepaM yathA zakrasya yAvat prabhAsayan, sa / svavaDisae) jAtarUpAvataMsaka (majjhe ettha IsANavaDisae) inake , madhya meM IzAnAvataMsaka hai (te NaM vaDiMsayA) ve avataMsaka (sanvarayaNA.mayA) sarvaratnabhaya haiM (jAva paDirUvA) yAvat pratirUpa haiM (ettha NaM IsANagadevAgaM) yahAM IzAnaka devoM ke (pajattApajjAttANaM) paryAptoM evaM aparyAptoM ke (ThANA paNNattA) sthAna kahe haiM (tisu vi logassa asaMkhejjaibhAge) tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM (sesaM jahA sohamnagadevANaM jAva viharaMti) zeSa varNana saudharmaka 'devoM ke samAna yAvat vicarate haiM / . (IsANe ittha deviMde devarAyA parivasai) yahAM IzAnaka devendra devarAja nivAsa karatA hai (sUlapANI) hAtha meM zala rakhane vAlA (vasaMha vAhaNe) vRSabha para savArI karane vAlA (uttaraGkalogAhivaI) uttarArdha loka kA adhipati (aTThAvIsavimANAvAsasayasahassAhibaI) aTThAIsa lAkha vimAnoM kA adhipati (arayaMvarabatyadhare) raja se rahita vastroM kA dhAraka (lekha jahA sakkassa) zeSa varNana zakendra ke samAna (jAva pabhAlemANe) yAvara prabhAvita karatA huA (se Na) vaha (tattha) "(jAtarUvavaDiMsae) gata 35||pt sa4 (maJjhe entha IsANavaDiMsara) tamanA kyA zAnAvata'sa4 cha (teNaM vaDiMsayA) te apata sI (savva rayaNAmayA) sa 2tna bhaya cha (jAva paDirUbA) yAvat prati35 cha (patyaNaM IsANagadevANaM) mahi zAna vAna (pajjattA panjattANaM) paryAta tamA aparyAptInA (ThANA paNNattA) sthAna 4 cha (tisu bi logassa asaMkhejaibhAge) traNe apekSAmAthI sonA asaNyAtamA mAmA cha (sesaM jahA sohammagadevANaM jAva viharaMti) zeSa vana saudharma yonA samAna yAvat viyare che (IsANe ittha deviMde devarAyA parivasai) mazina hevendra 1228 nivAsa 42 cha (mUlapANi) DAyamA zusa rAmavANa (vasahavAhaNe) vRSama 752 savArI 42vA (uttaraDDha logAhivaI) uttarAdhanA adhipati (aTThAvIsavimANAvAsasayasahassAhibaI) 24yAvIsa vimAnAnA adhipati (arayavaravatthadhare) 20 varanA pasInA pA24 (sesaM jahA sakkassa) zeSa 1 na zandranA samAna (jAva pabhAsemANe) yAvat prasAsita 42ta! Page #851 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.26 IzAnAdideva sthAnAni khalu tatra aSTAviMzateH vimAnAvAsazatasahasrANAm azI teH sAmAnikasAhasrI__NAm, trayastriMzatastrAyastriMzakAnAm catuI lokapAlAnAm, aSTAnAm agrama hiSINAm, saparivArANAm, titRNAM parSadAm, saptAnAm anIkAnAm, saptAnAm anIkAdhipatInAm, catasRNAm azItInAm AtmarakSakadeva sAhasrINAm anyeSAM ca yahUnAm IzAnakalpavAsinAm vaimAnikAnAM devAnAJca devInAJca Adhipatyam yAvad viharati, kutra khalu bhadanta ! sanatkumAradevAnAM paryAptApaptiAnAM sthAnAni prajJaptAni ! kutra khalu bhadanta ! sanatkumArA devAH pariva. vahAM (aTThAvIsAe vimANAvAsasayasahassANaM) aTThAIsa lAkha vimAnoM kA (asIIe sAmANiyasAhaslINa) assI hajAra sAmAnika devoM kA (tAyattIsAe tAyattIsagANaM) tetIsa trAyastriMga devoM kA (cauNhaM loMgapAlANaM) cAra lokapAloM kA (aTTaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM) parivAra sahita ATha agramahiSiyoM kA (tiNhaM parisANaM) tIna paripadoM kA (sattaNhaM aNiyANaM) sAta anIkoM kA (sattaNhaM aNiyAhi vaINaM) sAta anIkAdhipatiyoM kA (cauNhaM asIINaM Ayarakkhadeva sAhassINaM) cAra assI hajAra arthAt tIna lAkha bIsa hajAra Atma-' rakSaka devoM kA (annesiMca ghaNaM IsANakappavAsINaM vemANiyANaM) anya yahuta-se IzAna kalpavAsI vaimAnika (devANa ya devINa ya) devoM aura deviyoM kA (AhevaccaM) Adhipatya (jAva viharai) yAvat vicaratA hai| (kahi NaM bhaMte ! saNaMkumAradevANa pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavan ! paryApta-aparyApta sanatkumAra devoM ke sthAna (seNaM) te (tattha) tyA (aTrAvIsAe vimANa vAsasa yasahassANaM) 24yAvIsa - 14-- (pamAnAnA (asIIe sAmANiya sAhassINaM) meM sI huna2 sAmAni vAnA (cauNhaM logapolANaM) nyA2 soyAbIna (aTTaNhaM aggamahisINaM saparivANaM) parivAra sahita mA8 mayabhaDiyonA (tiNhaM parisANa) 3 pariSahonA (sattaNhaM aNiyANa) sAta manAnA (sattaNha aNiyAhivaINa) sAta manIdhipatiyAnA (cauNhaM asIINaM AyarakkhadevasahissINaM) yA2 mesI M2 arthAt 1 am vIsa 2 yAtma264 hevAnA (annesiM ca vahUNaM IsANakappavAsINaM vemANiyANaM) wilon zAna 485vAsI vaimAni (devANa ya devINaya he| mane, viyAnA (AhevaccaM) mAdhipatya (jAva viharai) yAvat viyare cha (kahi NaM bhaMte / 'saNaMkumAradevANaM pajattApajjattANa ThANA paNNattA ?). bhagavad ! paryApta ane aparyApta sanakumAra denA sthAna kayAM kahyA che? (kahi NaM bhaMte ! saNakumArA devA parivasaMti ?) san sanabhA2 heva' yA niyAsa Page #852 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 892 prazApanAsUtrasanti ! gautama ! saudharmasya kalpasya upari sapakSaM sapratidina bani yojanAni, . vahUni yojanazatAni, vahani yojanasahasrANi, bahUni yojanazatasahasrANi, bahukAH yojanakoTIH, bahakAH yojanakoTikoTIH Uryam daram utpretyaatra khalu sanatkumAro nAma kalpaH prajJaptaH, prAcInagratIcInAyataH, udIcInadakSiNavistIrNaH, yathA saudhoM yAvat pratirUpaH, tatra khalu sanatkumArANAm devAnAM dvAdaza vimAnAvAsazatasahasrANi bhavanti ityAkhyAtaM, tAni khalu - vimAnAni sarvaratnamayAni, yAvat pratirUpANi, tepAM vimAnAnAM bahumadhyakahAM kahe haiM ? (kahi NaM bhaMte ! saNakumArA devA parivasaMti !) he bhaga- - van ! sanatkumAra deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA) he gautama ! (sohammassa kappassa umpi) saudharmakalsa ke Upara (sapakkhi sapaDi- - disiM) samAna dizA aura samAna vidizA meM (bahaI joyaNAI) bahutA yojana (bahUI joyaNasayAI) bahuta sau yojana (bahUI joyaNasahassAI) , bahuta hajAra yojana (bahuI joyaNasayasahassAI) bahuta lAkha yojana(bahugAo joyaNakoDIo) bahuta karoDa yojana (bahugAo joyaNaHkoDAkoDIo) bahuta koDAkoDI yojana (urdU dUraM uppaittA) Upara - dUra jAkara (ettha NaM) yahAM (saNaMkumAre NAmaM kappe pagatte) sanatkumAra .. nAmaka kalpa kahA hai (pAINapaDINAyae) pUrva-pazcima meM lambA (udINadAhiNavithinne) uttara aura dakSiNa meM vistIrNa (jahA sohamme jAvapaDirUve) saudharma kalpa ke samAna yAvat pratirUpa (tattha NaM)vahAM (saNaMkumArANaM devANaM) sanatkumAra devoM ke (bArasavimANAvAsasaya. sahassA bhavaMtIti makkhAyaM) bAraha lAkha vimAna haiM, aisA kahA hai (te NaM 42 cha ? (goyamA) gautama (sohammassa kappatsa uDDha) saudha 435na 152 (sapakkhiM sapaDidisiM) samAna hizA bhane samAna vizAmA (bahUI joyaNAI) ghA yona (bahUI joyaNasayAi) gharI so yorana (bahUI jopaNa sahassAi) gh| Danta2 thAna (bahUdaM joyaNasayasahassAI) ghan a yAna (bahugAo ,' joyaNakoDIo) dh| 4 / 7 yona (bahugAo joyaNakoDAkoDIo) --- DeTA TI yona (uddaDhaM dUraM uppaittA) 152 2 44 (etthaNa), mADi (saNaMkumAre NAma kApe paNNatte) sanasabhA2 nomanI 465 4yo cha (pAINapaDiNA * yae) pUrva-pazcimamai ein (udINa dAhiNavisthinne) tta2 mane kSibhA. vistI (jahA sohamme jova paDirUve) saudhama 465n| samAna yAvat prati35 (tatthaNa) tyAM (saNaMkumArANaM devANa) sanAmAra--hevona (vArasavimANAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAya) // 2 sApa vimAna cha. ma (teNe / vimANA) te vibhAnA (sabbarayaNA mayA) sa 2tnamaya (jAva: paDirUvA) yAvataH Page #853 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyodhinI TIkA f. pada 2 sU.26 IzAnAdideva sthAnAni 893 - dezabhAge paJcAvataMsakAH prajJaptAH, tadyathA - azokAvataMsakaH, saptaparNAvataMsakaH, campakAvataMsakaH, cUtAvataMsakaH, madhye atra sanatkumArAvataMsakaH, khalu avataMsa - kAH sarvaratnamayAH, acchA yAvat pratirUpAH, atra khalu sanatkumAradevAnAM paryAptAparyAptAnAm sthAnAni prajJaptAni triSvapi lokasya asaMkhyeyabhAge, tatra khalu vahavaH sanatkumAradevAH parivasanti, maharddhikA yAvat prabhAsayanto viharanti, navaram agramahiSyo na santi sanatkumAro'tra devendro devarAjaH parivasati, arajo'mbaradharaH zeSaM yathA zakrasyAgramahiSIvarjam, navaram catasRNAM vimANA) ve vimAna (savvarayaNAmayA) sarva ratnamaya (jAva paDivA) yAvat pratirUpa haiM ( tesi NaM vimANANaM bahumajjhadekhabhAge) una vimAnoM ' ke ThIkabIcoM bIca (paMca vaDiMlagA paNNattA) pAMca avataMsaka kahe haiM ( taM jahA ) ve isa prakAra (asogavArDasae) azokAvataMsaka (sattavaNNaDisae) saptavarNAvataMsaka (caragavaDisae) campakAvataMsaka (cUyasie) AmrAvataMsaka (majjhe ettha sakumAra va Disae) inake madhya meM sanatkumArAvataMsaka hai (te NaM varDisayA) ve avataMsaka (samvarayaMNAmayA) sarvaratnamaya (acchA jAva paDivA) svaccha yAvat pratirUpa haiM (ettha NaM sarNakumAradevANaM pajattApajattANaM ThANA paNNattA) yahAM paryApta aura aparyApta sanatkumAra devoM ke sthAna kahe gae haiM (tisu vi logassa asaMkhejjaibhAge) tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM (tattha NaM sarNakumAra devA parivasaMti) vahAM sanatkumAra deva nivAsa karate haiM (mahiDDiyA jAva pAsesANA viharaMti ) mahAn Rddhi ke dhAraka yAvat prakAzita karate hue rahate haiM (navaraM agga pratiya che (tesiNaM vimANANa vahumajjhadesabhA ge) te vimAnAnAM hI pasyo 12 (paMca ghaDi sagA paNNattA) pAya yAvataMsa hyA che (taM jahA ) tethe mA prAre (asoMgavarDisae) azoDAvataSa (sattavaNNava DiMsara) saptaparNAvita sa (caMpagavaDisae) thapaDAvata sa ( cUyana Disae) bhAvataMsa (majjhe ettha saNakumAra varDisae) obhanAM bhadhyamAM sanatkubhArAvatasa che (teNaM vaDi sae) te bhavata sau (khavvarayaNamayA) sarva ratnabhaya (acchA jAya paDivA) svaccha yAvat pratiiya che (ettha NaM saNakumAradevANaM 'pajjattApajjattANaM ThaNA paNNattA ) yahi paryApta bhane aparyApta sanatkumAra devAnA sthAna uDelA che. (tisutri logassa asaMkhejjaibhAge) lAbhAM (tattha NaM saNa kumAradevA traNe apekSAethI leAkanA asaMkhyAtamA pariSasaMti) tyAM sanatkumAra deva nivAsa 1re che. (mahiiDiyA jAva pabhAsemANA viharaMti) bhahAna iddhinA dhA24 yAvat prAzita pustA ra che (navaraM aggamahisIo Natthi) vizeSatA se che se ahIM amaripiyo hotI nathI Page #854 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMzApanAstra dvAsaptatInAm AtmarakSakadevasAhasrINAm yAvad viharati, kutra khalu bhadanta ! mAhendradevAnAM paryAptAparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! mAhendrakadevAH parivasanti ? gautama ! IzAnasya kalpasya upari sapakSaM sapratidina bahUni yojanAni yAvat bahukAH yojanakoTikoTI: Urya daram utpretya atra khalu mAhendro nAma kalpaH prajJaptaH, prAcInapratIcInAyataH yAvat evaM yathaiva sanatkumAro, navaram aSTavimAnAvAsazatasahasrANi, avataMsakAH yathA IzAne, navaram madhye atra mAhendrAvataMsakaH, evaM yathA sanatkumArANAM-devAnAM yAvad viharanti, mAhendro'tra devendro devarAjaH parivasati, arajo'mbara vastradharaH, evaM yathA sanatkumAre yAvat viharati, navaram apTAnAm vimAnAvAsazatasahasrANAM mahisIo Nasthi) vizeSatA yaha hai ki yahAM agramahipiyAM nahIM haiM (saNaMkumAre ittha deviMde devarAyA parivasai) yahAM sanatkumAra nAmaka devendra devarAja nivAsa karatA hai (arayaMvaravatthadhare) rajarahita vastroM ko dhAraNa karanevAlA (sesaM jahA sakassa) zeSa varNana zakrendra ke samAna (se NaM tattha) vaha vahAM (vArasa vimANAvAsasayasahassANaM) bAraha lAkha vimAnoM kA (bAvattarIe sAmANiyasAhassINaM) yahattara hajAra sAmAnika devoM kA (sesaM jahA sakassa) zeSa zaka ke samAna (aggamAhisIvajja) agramahiSiyoM ko choDa kara (navaraM caupahaM yAvattarINaM AyarakkhadevasAhassINa) cAra yahattara hajAra arthAt do lAkha aThAsI hajAra AtmarakSaka devoM kA (jAva viharai) yAvat vicaratA hai| (kahi NaM bhaMte ! mAhiMda devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA?) (he bhagavan ! paryApta-aparyApta mAhendra devoM ke sthAna kahAM kahe haiM? (kahi NaM bhaMte ! mAhiMdagadevA parivasaMti ?) he bhagavan mAhendraka deva. kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA) he gautama (IsANassa kappassa . (saNa.kumAre ittha deviMde devarAyA parivasai) maDI sanatbhAra nAma hevendra 41204 nivAsa 42 che. (arayaMvagvatyadhare) 224 2Dita patro dhAra 42pA vANA (sesaM jahA samakassa) zeSa pANuna zandranAM samAna (seNaM tatya) te tyAM (bArasaNaM vimANAvAsasayasahassAga) 12 pApa vimAnAnu (vAyattarIe sAmANiya sAhassINaM) mAtera una2 sAmAni vona (sesaM jahA sakkAsa) zeSa chandranA samAna (aggama hisI bajja) mamaDakyAne tyane (navaraM cauNNa vAyattarINaM AyarakkhadevasAhassINa) yA2 mAtera hunara arthAt me sAma ma4yAsI utara mAtma264 honA (jAva viharai) yAvat viyare che. (kahiNaM bhaMte / mAhiMdadevANaM pajattApajjatANaM ThANA paNNattA ?) sAvan ! paryAsa ane. aparyAta bhADendra vAnA sthAna 45 // 4i cha ? (kahiNaM bhaMte ! mAhidaga devA parivasaMti) gavan ! bhADendra he yA nivAsa 42 cha? . Page #855 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TokA dvi. pada 2 sU.26 IzAnAdideva sthAnAni 895 saptateH sAmAnikasAhasrINAma, catasRNAM saptatInAm AtmarakSakadevasAhasraHNAm yAvad viharati // sU0 26 // ___TIkA-atha paryAptAparyAptakezAnAdi devAnAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha'kahiNaM bhaMte IsANANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNatA ? gautamaH pRcchati-he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze, IzAnAnAM devAnAM paryAptAparyAptAnAM, sthAnAni-sthityapekSayA svasthAnAni prajJatAni-prarUpitAni santi ? tadeva vizadayituM prakArAntareNa pRcchati-'kahiNaM bhaMte ! IsANagadevA pariva. saMti ?' he bhadanta / kutra khalu-kasmin pradeze IzAnaka devAH parivasanti -? bhagavAn uttarayati-goyamA !' he gautama ! 'jaMbUdIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMda, uppi) IzAna kalpa ke Upara (sapakkhi sapaDidisiM) samAna dizA aura samAna vidizA meM (bahuI joyaNAI) bahuta yojana (jAva) yAvat (yahugAo joyaNakoDAkoDIo) bahuta koDAkoDI yojana (uD) Upara (dUraM uppaittA) dUra jAkara (etthaNaM) yahAM (mAhideNAmaM kappe paNNatte) 'mAhendra nAmaka kalpa kahA hai (pAINa paDINAyae) pUrva-pazcima meM lambA (jAva evaM jaheva saNaMkumAre) yAvat sanatkumAra ke samAna (navaraM) vizeSatA yaha hai (aTTha vimANAvAsasayasahassA) ATha lAkha vimAna (vaDisayA jahA IsANe) avataMsaka jaise IzAna kalpa meM (navaraM majjhe ittha mAhiMdavaDisae) vizeSa yaha ki yahA~ madhya meM mAhendrAvataMsaka hai (evaM) isa prakAra (jahA) jaisA (saNaMkumArANaM) sanatkumAra (devANaM) devoM kA (jAva viharaMti) yAvat vicarate haiM (mAhiMde ittha deviMde devarAyA parivasai) yahAM mAhendra nAyaka devendra devarAjA nivAsa karatA hai (arayaMvaravatthadhare) rajarahita ambara ke samAna vastroM kA dhAraka (evaM) isa prakAra (jahA saNaMkumAre) sanatkumAra ke samAna (jAva (goyamA ) 3 gautama / (IsANNassa kAparama uppiM) zAna 485n| 52 (sapa. khi sapaDidisi) samAna, dizAmA bhane samAna vizAyamA (bahuI joyaNAI) gh| yAna (jAva) yAvat (bahugAo joyaNakoDAkoDIo) gha i DI yona (uDUDha) 152 (dUra utpAtta) 62 ne (etya) mali (mAhi de NAma kappe paNNatte) mAundra nAma: 435 4o cha (pAINa paDINAyaNa) pUrva-pazcimamA ein (jAva evaM jaheca saNakumAre) yAvat sanamAranA samAna (navara) vizeSatA mA cha (aTu vimANAvAsasayasammaH) 208 am vimAna (baDi - sayA jahA IsANe) avata' 240 zAna 465mA (navaraM majhe itya mAhida vaDisae) vizeSatA mA cha yahi madhyama mAndrAvatasa cha (evaM) mA 2 (jahA) 2vA (saNaMkumArANaM) sanabhA2 (devANa) hevAnA (jAva viharaMti) yAvat viyare che (mahiMda itya devi de devarAyA parivasai) mA bhAundra nAmanA Page #856 -------------------------------------------------------------------------- ________________ propanAstra rassa-pandhayarasa' mandarasya parvatasya 'uttareNaM' uttareNa, uttaradigbhAge ityarthaH, 'damIse __rayaNappAe puDhavIe' asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'vahusamaramaNijjAo' "bahusamaramaNIyAd--atyantAdhikakamanIyasamatalAd 'bhUmibhAgAo' bhUmibhA gAd bhUpradezAt, 'uDDUM' urdhvam-uparibhAge 'cadimasUriyagahanakhattatArArU* vANaM' candrasUryagrahanakSatratArArUpANAm jyotiSkANAm 'bahuI joyaNasayAI bahUni yojanazatAni 'bahUI joyaNasahassAi' vaha ni yojanasahasrANi 'jAva uI uppaittA' yAvat uparibhAge bahUni yojanazatasahasrANi bahukA yojanakoTI, bahukAH yojanakoTikoTIH, ardhvam-uparibhAge, daram utpretya-udagatya, - 'ettha NaM-IsANe NAma kappe paNNatte' atra khalu-upayuktasthale, IzAnonAmakalpaH prajJaptaH, sa ca kiM viziSTaH ? - ityAha-'pAINapaDINAyae' prAcInapratIcInAyataH pUrvapazcimAyAmaH, 'udINadAhiNavicchinne' udIcInadakSiNavimastIrNaH, uttaradakSiNavistAraH 'evaM jahA soham jAva paDirUve' evaM uparoktarItyA, yathA saudharmakalpaH pratipAditastathA IzAnakalpo'pi pratipAdanIyaH, yAvat-arddhacandrasaMsthAnasaMsthitaH, adhirmAlAbhAsarAzivarNAmaH, -asaMkhyeyAH viharai) yAvat vicaratA hai (navaraM) vizeSa (ahaM vimAgAvAsasayasahassANaM) ATha lAkha vimAnoM kA (sattarie sAmANiyasAhassINaM) sattara hajAra sAmAnika devoM kA (cauNhaM sattarINaM AyarakkhadevasAhassINa) cAra sattara hajAra arthAt do lAkha assI hajAra Atma'rakSaka devoM kA (jAva viharai) yAvara vicaratA hai| // 26 // TIkArtha-aba paryApta tathA aparyApta IzAna Adi devoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai. zrI gautama svAmI ne prazna kiyA-he bhagavan ! paryApta aura apayApta IzAna-devoM ke sthAna kahAM kahe gae haiM ? isI ko spaSTa karane havendranA 43 2 nivAsa 42 cha (aya baravatthadhare) 201 2hita --amaranA samAna vanona dhA24 (evaM) tebhara (jahA saNakumAre) sanamAranA samAna (jAva viharai) yAvat viyare cha (navara) vizeSa (aTTaNhaM vimANAvAsasayasahassANaM) 218 etn vimAnAnA (cauNhaM sattarINaM Ayara skhadevasAhassINa) yA2 : sIte2 12 arthAt me sAmosI M2 mA bha254 hevona (jAva viharai) yAvat viyare che // 26 // ' TIkartha-have paryApta tathA aparyApta izAna Adi denA sthAna AdinI prarUpaNa karAya che zrI gautama svAmIe prazna karyo ke-bhagavad ! paryApta ane aparyApta izAna denA sthAna kayA kahelA che ? Ane spaSTa karavAne mATe prakArAntarathI -prazna Page #857 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.26 IzAnAdideva sthAnAni rahe yojanakoTIH asaMkhyeyAH yojanakoTikoTIrAyAmaviSkambheNa, asaMkhyeyAH yojanakoTikoTIH- parikSepeNa, sarvaratnamayaH, acchaH, zlakSNaH, masRNaH, ghRSTo mRSTo nIrajAH, nirmalaH, nikaGkaTacchAyaH sapramaH sazrIkaH, sodyotaH prAsAdIyaH, darzanIyaH, abhirUpaH, pratirUpazca vartate, 'tatthaNaM' tatra khalu - uparyuktasthale, IsANagadevANaM' IzAnakadevAnAm 'aTThAvIsaM' aSTaviMzatiH 'vimA-, NAvAsasyasahassA' vimAnAvA sazatasahasrANi 'bhavatIti makkhAyaM' bhavanti ityAkhyAtaM mayA mahAvIreNa, anyaizca tIrthakrudbhiH, 'teNaM vimANA' tAni khalu aSTAviMzatirlakSANi vimAnAni 'savvarayaNAmayA' sarvaratnamayAni - sarvAtmAnA kArtsnyena, ratnamayAni, yAvat - acchAni, lakSNAni masRNAni ghRSTAni mRSTAni nIrajAMsi, nirmalAni, niSpaGkAni, niSkaGkaTacchAyAni saprabhANi, sazrIkANi, sodyotAni, prAsAdIyAni, darzanIyAni, abhirUpANi pratirUpANi casanti, 'tesiNaM bahumajjha desabhAge' teSAM khalu pUrvoktASTAviMzatilakSavimAnAvAsAnAM bahumajjha desa bhAge - atyantamadhyapradeze 'paMca varDisayA' paJcAvataMsakAH ' paNNattA' prajJaptAH, 'taM jahA ' tavyathA - 'aMkavarDisae' aGkAvataMsakaH, 'phalihavarDisae' sphaTikAvataMsakaH, 'rayaNavarDisae' ratnAvataMsakaH, 'jAtarUvava Disae' ke lie prakArAntara se prazna karate haiM-he bhagavan Izanaka deva kahA~ nivAsa karate hai ? zrI bhagavAna ne uttara diyA - he gautama ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, meruparvata se uttara dizA meM, isa ratnaprabhA pRthivI ke ramaNIya samatala bhUmibhAga se Upara, candramA, sUrya, graha, nakSatra aura tArA nAmaka jyotiSka vimAnoM se bahuta sau yojana bahuta hajAroM yojana, bahuta lAkhoM yojana, bahuta karoDoM yojana balki bahuta koDA koDi yojana Upara jAkara IzAna nAmaka kalpa kahA gayA hai / vaha IzAna kalpa pUrva aura pazcima meM lambA tathA uttara aura dakSiNa meM vistIrNa hai / usakA varNana saudharya kalpa ke samAna hI samajha lenA cAhie, yAvat vaha arddhacandra ke AkAra kA hai, dIptiyoM kI mAlA tathA bhAsa kare che he bhagavan izAnaka deva kayAM nivAsa kare che ? zrI bhagavAne uttara ApyA huM gautama ! jammUdrIpa nAmaka dvIpamA merU patathI uttara dizAmAM A paDelI ratnaprA pRthvInA ramaNIya samatala bhUmibhAga thI Upara, candramA, sUrya, graha, nakSatra ane tArA nAmaka nyuAtiSka vimAnAthI ghaNA sAceAjana, ghaNA lAkha ceAjana, ghaNA kareDa yeAjana eTale kaDAkaDI ceAjana upara dUra jaIne izAna nAmanA khIje kalpa kahelA che. te izAna kalpa pU pazcimamAM lAMkhA tathA uttara ane dakSiNamAM vistI che tenuM vana saudhama kalpanA samAnaja samajI levuM joie. te acandranA AkAre che, dIptiyAnI ma0 113 Page #858 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathApanAstra jAtarUpAvataMsakaH, 'majjhe ittha IsANavaDisae' madhye atra-etepAmupayuktacatuNImadhye ityarthaH, IzAnAvataMsako vilasati, 'te NaM varDisayA' te khalu paJcapUrvoktAvataM. sakAH 'savvarayaNAmayA' sarvaratnamayAH-sarvAtmanAtsnye kAtsnyena ratnamayAH 'jAva paDirUvA' yAvat-acchAH zlakSNAH. masRNAH, ghRSTAH mRSTAH nIrajasaH, nirmalAH, niSpaGkAH, niSkaGkaTacchAyAH, saprabhAH, sazrIkAH, sodyotAH, prAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH, pratirUpAzca santi, 'ettha NaM' atra khalu uparyuktasthaleSu 'IsANagadevANaM' IzAnakadevAnAm, 'pajattApajjattANaM' paryAptAparyAptAnAM 'ThANA paNNattA' sthAnAni-svasthAnAni prajJatAni-prarUpitAni santi, 'tisu vi logassa. asaMkhejjaibhAge' triSvapi svasthAnopapAtasamudghAtalakSaNeSu tripvapi sthAneSu vipaye lokasya asaMkhyeyabhAge IzAnakadevAnAM sthityAdikaM vaktavyam, 'sesaM jahA sohammagadevANaM jAva viharaMti' zepaM yathA saudharmakadevAnAM vaktavyatoktAtathA IzAnakadevAnAmapivaktavyatA vaktavyA, yAvat-tatra khalu vahava IzAnakadevAH kI rAzi ke varNa jaisI AbhA vAlA, asaMkhya karoDa yojana balki' asaMkhya koDAkoDI yojana lambA cauDA, asaMkhya koDAkoDI yojana kI paridhi vAlA, sarvaratnamaya, svaccha, cikanA, komala, ghRSTa, mRSTa, nIraja, nirmala, niSpaMka, nirAvaraNa kAnti vAlA, prabhAyukta, zrIsampanna, prakAzamaya, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiN| : uparyukta sthAna meM-IzAnakalpa meM aTThAIsa lAkha vimAna haiM, aisA maiMne tathA anya tIrthakaroM ne kahA hai| ve vimAna sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM, cikane haiM, komala haiM, ghaSTa aura pRSTa haiN| nIraja, nirmala, niSpaMka aura nirAvaraNa kAnti vAle haiM / prabhAyukta, zrIsampanna, prakAzamaya, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiN| una aTThAIsa mAlA tathA bhAsanI rAzinA vaNa jevI AbhAvALA, asaMkhya kareDa ejana eTale ke asaMkhya keDAcheDI jana lAbA pahoLA, asaMkhya keDA keDI, yoninI paricivANA, saritnamaya, sva27, Aryl, Amasa, dhRSTa-bhRSTa, nIraja, nirmala niSpaka, nirAvaraNa kAntivALA prabhAyukta, zrIsaMpanna, prakAza bhaya, prasannatA na, zanIya, abhi35, mane prati35 che. uparyukta sthAnamAM IzAna ka5mAM aThayAvIsa lAkha vimAna che. ema meM tathA anya tIrtha karee kahyuM che. te vimAno sarvaratnamaya che, svaccha che. (Azu cha AmA che. dhRSTa mane bhRSTa cha. nI204, nisa, ni mana . nirAvaraNa kAntivALA che. prabhAyukta, zrIsaMpanna, prakAzamaya, prasannatA janaka darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa che, aThayAvIsa lAkha vimAnonA vacce vacce Page #859 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU 26 IzAnAdideva sthAnAni parivasaMti, te ca mahaddhikAH mahAdhutikAH mahAyazasaH. mahAbalAH. mahAnubhAgAH, hAravirAjitavakSasaH, kaTa truTitastambhitabhujAH aGgakuNDalamRSTagaNDastalakarNapIThadhAriNo vicitrahastAbharaNAH, vicitramAlyAnulepanadharAH, bhAsvaravondayaH, pralambavanamAlAdharAH, divyena varNagandhAdinA dazadizaH udyotayantaH, prabhAsayantaH, te khalu tatra svepAM svepA vimAnAvAsazatasahasrANAM svAsAM svAsAm agramahipINAM saparivArANAm, svAsAM svAsAM sAmAnikasAhastrINAm, sveSAM sveSAM trAyatrizakAnAm sveSAM sveSAM lokapAlAnAm svAsAM spAsAM padAm, svepAM svepAm anIkAnAm, svepAM svepAm anIkAdhipatInAm, svAsAM strAsAm AtmarakSakadevasAhasrINAm, anyepAJca bahUnAm izAnakakalpavAsinAm vaimAnikAnAM devAnAJca devInAJca AdhipatyaM paurapatyaM svAmitvaM bhartRtvam mahattarakatvam lAkha vimAnoM ke bIcoM vIca pAMca avataMsaka kahe gae haiM, jo isa 'prakAra haiM-aMkAvataMsaka, sphaTikAvataMsaka, ratnAvataMsaka, jAtarUpA. vataMsaka, aura ina cAroM ke madhya meM iishaanaavtNsk| ye pAMcoM avataMsaka sarvaratnamaya haiM yAvat svaccha haiM, cikane haiM, haiM, komala haiM, ghRSTa haiM, mRSTa haiM, nIraja haiM, nirmala haiM, niSpaMka haiM, nirAvaraNa kAnti vAle haiM, prabhAyukta, zrIsampanna, prakAzamaya, prasannatAprada, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiN| yahAM paryApta aura aparyApta IzAnaka devoM ke svasthAna nirUpita kiye gae haiN| ye sthAna svasthAna, upapAta aura samudghAta, tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiN| zeSa vaktavyatA jaisI saudharma devoM kI kahI hai, vaisI hI IzAnaka devoM kI bhI samajha lenI cAhie / vahAM bahusaMkhyaka IzAnaka deva nivAsa karate haiM / ve deva maharddhika, mahAdyutika, pAMca avataMsaka kahelA che, je A prakAre che-aMkAvAMsaka, sphaTikAvata'saka ratnAvalaMsakajAta rUpAvata saka, ane e cArenI vacamAM IzAnavaMtasaka ___ pAye mata sa4 savaratnamaya che. 2527 cha, xin cha, abhadA cha. ghaSTa che. nIraja che. nirmala che niSpaka, nirAvaraNa kAntivALA. prabhAyukta, zrI saMpanna, prakAzamaya, prasannatA prada, darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa che. ahiM paryApta ane aparyApta izAnaka denA svAsthAna nirUpaNa karAyAM che. te sthAne svasthAna upapAta ane samudughAta traNe apekSAothI lekanA asaM. khyAtama bhAgamAM che. zeSa vaktavya jevuM sauthamika devAnuM kahyuM che. tevuM ja izAnaka devAnuM paNa samajI levuM joIe. tyAM ghaNuM saMkhyAmAM IzAnaka deva 'nivAsa kare che. te deva mahardhika; mahAdyutika; mahAyazasvI, mahAbela ane - - Page #860 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 900 aMbApanAsUtra AjJezvarasenApatyam kArayantaH pAlayanto mahatA'unanATa yagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAna yuJjAnA viharantiAsate ityAzayaH, 'IsANe ittha deviMde devarAyA parivasaI' IzAno'tra-IzAnakalpe, devendro devarAjaH parivasati, saca kiM viziSTa ityAha-'mUlapANI' zUlapANiH-trizUla:-trizUla pANI yasya sa zUlapANiH 'vasahavAhaNe' vRpabhavAhanaH, vRpabho vAhanaM yasya sa vRSabhavAhana:-'uttaraDalogAhivaI' uttarArddhalokAdhipatiH, uttarArddharUpalokAdhipatirityarthaH, 'aThThAvIsa vimANAvAsasayasahassAhivaI' aSTAviMzati vimAnAvAsazatasahasrAdhipatiH 'arayaMvaravatthadhare' arajo'mvaravastradharaH-arajAMsi-rajorahitAni ambasva vastrANi dharatIti arajo'mbaravastradharaH, 'sesaM jahA sakassa jAva pamAsemANe' zepaM yathA zakrasya devendrasya devarAjasya pratipAditaM tathA IzAnasthApi devendrasya pratipAnIyam, yAvat-AlagitamAlAmukuTo nabahemacArucittacaJcalakuNDalavilikhyamAnagaNDo mahaddhiko mahAdhutiko mahAyazAH, mahAbalaH, mahAnubhAgaH, mahAsaukhyo hAravirajitavakSAH, mahAyazasvI, mahAbala aura mahAnubhAga haiM / unake vakSasthala hAra se suzobhita rahate haiN| unakI bhujAeM kaDoM aura truTitoM se stabdha rahatI haiN| ve aMgada, kuMDala aura karNapITha ke dhAraka hote haiN| hAthoM ke adabhuta AbhUSaNoM se suzobhita hote haiN| adabhuta mAlA aura anulepana dhAraNa karate haiM / unakA zarIra dedIpyamAna hotA hai / lambI dhanamAlA ke dhAraka hote haiN| apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita aura prakAzita karate rahate haiN| vahAM ve apane -apane lAkhoM vimAno kA, apanI-apanI saparivAra agramahiSiyoM kA, apane-apane sahasroM sAmAnika devoM kA, apane-apane trAyastriMza devoM kA, apane-apane lokapAloM kA, apanI-apanI pariSadoM kA, apane-apane anIko kA, apane-apane anIkAdhipatiyoM kA. mahAnubhAga che. teonA vakSasthaLa hArathI suzobhita rahe che. temanI bhujAo kADA ane truTitAthI stabdha rahe che. teo A gada, kuDala, ane kaNapIThanA dhAraka hoya che. hAthanA addabhuta AbhUSaNathI suzobhita hoya che. adbhuta mAlA ane anulekhana dhAraNa kare che. temanA zarIra dedIpyamAna hoya che. lAbI vanamAlAnA dhAraka hoya che. pitAnA divya va ga dha AdithI daze dizAone udyotita ane prakAzita karatA rahe che. tyAM pitapotAnA lAkhe vimAnanA, pitApitAnI saparivAra agramahiSinA. piotapotAnA sAmAnika denA pitA pitAnA trAyazciMzaka denA, pitatAnA lekapolenA, pitApitAnI pariSadanA pitApitAnI anIkenA, pitapotAnA anIkAdhipatinA, pitapotAnA hajAre AtmarakSakenA, tathA anya bahusaMkhyaka IzAna ka5vAsI vaimAnika de ane Page #861 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.26 IzAnAdidevasthAnAni 909 kaTakatruTitastambhitabhujaH, aGgadakuNDalasRSTagaNDastalakarNapIThadharI, vicitrahastAbharaNaH, vicitramAlyAnulepanadharaH, bhAsvarayondiH, kalyANakapravaravastra parihitaH kalyANa pravaramAlyAnulepanaH, pralambavanamAlAdharaH divyena varNagandhAdinA dazadiza udyotayan prabhAsayan 'se NaM tattha' sa khalu - IzAno devendro devarAjastatra uparyuktasthAne 'aTThAvIsAe vimANAvAsa sayasa hastANaM' aSTAviMzateH vimAvAsazatasahasrANAm 'asIIe sAmANiyasAhassINaM' azIteH sAmAnikasAhasrINAm 'tAyattIsAe tAyattI sagANaM' trayastriMzana vAyastriMzakAnAm 'cauNDaM logapAlANaM' catuNI lokapAlAnAm ' ahaM aggamahisINaM saparivArANaM' aSTAnAm agramahiSINAm, saparivArANaM, 'tinhaM parisANaM' tisRNAM parpadAm 'sattaN apane-apane sahasroM AtmarakSakoM kA, tathA anya bahusaMkhyaka IzAna kalpavAsI vaimAnika devoM aura deviyoM kA adhipatitva, agresaratva, svAmitva, bhartRtva, mahattarakatva, AjJA - Izvara senApatitva karate hue tathA unakA pAlana karate hue, nATaka, gIta evaM kuzala vAdakoM dvArA vAdita vINA, tala, tAla, truTita, mRdaMga Adi vAdyo kI nirantara hone vAlI dhvani ke sAtha bhogayogya bhogopabhoga bhogate hue rahate haiM / IzAna kalpa meM IzAna nAmaka devendra, devarAja nivAsa karatA / usake hAtha meM trizUla rahatA hai / vaha vRSabhavAhana arthAt baila para savArI karatA hai aura uttarArdha loka kA adhipati hai / vaha aTTAIsa lAkha vimAnoM kA svAmI hai / rajarahita ambara ke samAna vastroM ko dhAraNa karatA hai / usakA zeSa varNana zakrendra ke samAna samajha lenA caahie| yAvat-vaha Alagna ( laTakatI hue) mAlA aura mukuda kA dhAraka hai / usake kuNDala itane svaccha hote haiM jAno nUtana svarNa ke bane hoM aura ve sundara, citra-vicitra tathA caMcala hote haiM / unake devIyAnA adhipatittva, agresaratva, svAmitva, bhatRtva mahattarakatva, AjJA izvara senApatitva karatA rahine tathA tenuM pAlana karatA karatA nATaka, gIta, temaja kuzala vAha dvArA vAhita vIlA, tasa, tAsa, truTita, mRddha Adi vAdyonA nirantara thatA dhvaninI sAthe bhAga yAgya bhAgeApabhAga bhAgavatA rahe che. IzAna kalpamAM izAna nAmaka devendra devarAja, nivAsa kare che temanA hAthamA trizUla rahe che. te vRSabhavAhana arthAt khaLada upara savArI kare che ane uttarA lAkanA adhipati che. te aThayAvIsa lAkha vimAnAnA svAmI che. rajarahita ammara sarakhA uttama vastrone mAraNa kare che. temanu bAkInuM vana zakrendranA vana samAna samajI levu joie, yAvat te Alagna laTakatI evI mAlA ane mugaTanA dhAraka che, temanA kuMDaLa eTalAM svaccha hAya che ke jANe Page #862 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prezopanAsUtra aNiyANaM' saptAnAm anIkAnAm-sainyAnAm 'sattaNhaM aNiyAhivaINaM' saptAnAm anIkAdhipatInAm, 'cauNhaM asIINaM AyarakkhadevasAhassINaM' catasRNAm azItInAm AtmarakSakadevasAhasrINAm-viMzati sahasrAdhikalakSatrayAtmakadevAnA mityarthaH, anyepAzca vahUnAm IzAnakalpavAsinAm, 'vemANiyANaM' vaimAnikAnAM 'devANa ya devINa ya' devAnAJca devInAJca 'AhevaccaM jAva viharai' AdhipatyaM paurapatyaM svAmitvam bhartR tvam mahattarakatvam AjJezvarasenApatyaM kurvan pAlayan mahanA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitadhanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati-tiSThati' atha paryAptaparyAptakasanatkumAradevAnAm svasthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahi NaM bhaMte ! sanatkumAradevANaM' gautamaH kAraNa usakA gaNDasthala dedIpyamAna rahatA hai / vaha mahAn Rddhi kA dhAraka, mahAdyutimAna, mahAyazasvI, mahAn bala se yukta, mahAn prabhAva vAlA tathA mahAna sukha se sampanna hai / usakA vakSasthala hAra se suzobhita rahatA hai| kaTakoM aura truTitoM se usakI bhujAeM stabdha rahatI haiM / vaha aMgada, kuMDala aura karNapITha kA dhAraka hai, hAthoM meM adbhuta AbhUSaNa dhAraNa karatA hai / adbhuta mAlA aura anulepana dhAraNa karatA hai| dedIpyamAna deha vAlA hai / kalyANakArI uttama vastroM kA paridhAna karatA hai| lambI vanamAlA se zobhita hotA hai| apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita aura prabhAsita karatA rahatA hai| vaha IzAnendra uparyukta sthAnoM meM aTThAIsa lAkha vimAnoM kA, 'assI hajAra sAmAnika devoM kA, tetIsa trAyastriMza devoM kA, cAra navA sonAnA banela hoya ane teo atyaMta sundara che. citravicitra tathA caMcala hoya che. tethI temanA gaMDasthala dedIpyamAna rahe che. te mahAna rUddhinA dhAraka che. mahAtimAna, mahAyazasvI, mahAbalathI yukta, mahAna prabhAvavALA tathA mahAna sukhathI saMpanna hoya che, temanuM vakSasthalahArathI-ramaNIya suzobhita rahe che. kaTake ane truTitethI temanI bhujAo stabdha rahe che. te aMgada, kuMDala ane karNa pIThanA dhAraka che, hAthamAM abhuta AbhUSaNa dhAraNa kare che. adbhuta mAlA ane analepana dhAraNa kare che. dedIpyamAna dehavALA che. kalyANakArI uttama vastronuM paridhAna kare che lAMbI vanamAlAthI zebhita hoya che. pitAnA divyavarNa gaMdha AdithI daze dizAone udyatita ane prabhAsita karatA rahe che. te IzAnendra uparyukta sthAnamAM aThayAvIsa lAkha vimAnanA, eMsI hajAra sAmAnika dena tetrIsa trAyaaiMsaka denA, cAra lokapAlanA, ATha Page #863 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 903 prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.26 IzAnAdideva sthAnAni pRcchati-he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze sanatkumAradevAnAm 'pajjattA. pajjattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-sthityapekSayA svasthAnAni. prajJaptAni-prarUpitAni santi ? tadeva sphuTayituM prakArAntareNa pRcchati -'kahi NaM bhaMte ! saNaMkumArA devA parikhasaMti' he adanta / kutra khalu-kasmin pradeze. sanatkumArAH devAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA !' hai gautama ! 'sohammassa kappassa' saudharmasya kalpasya 'uppi' upari-Urdhvapradeza 'sapakviM' sapakSam-samAnAH pakSAH pUrvapazcimadakSiNottarAtmakAH pArthA yasmin dUrotpatane tat sapakSam 'sapaDidisiM' sapratidik-samAnAH pratidiza:-vidizo yatra dUrotpatane tet sapratidik, 'bahUI joyaNAI 'bahUni yojanAni' bahUI joyaNasayAI vahani yojanazatAni, 'bahUI joyaNasahassAI' vahani yojanasahasrANi 'vahUI joyaNasayasahassAI bahUni yojanazatasahasrANi 'vahugAo joyaNakoDIo vahukAH yojanakoTI: 'bahugAo joyaNakoDAkoDIo' bahukA: yojanakoTikoTIH 'ur3a dUraM uppaittA' Urdhvam uparibhAge, dUram, utpretyaudgatya 'etthaNaM' atra khalu-uparyukta sthale, 'saNaMkumAre NAmaM kappe paNNatte sanatkumAro nAma kalpaH prajJaptaH sa kIdRzaH ityAha-'pAINapaDINAyae' prAcIna lokapAloM kA, ATha parivAra sahita agrahiSiyoM kA, tIna pariSadoM kA, sAta anIkoM kA, sAta anIkAdhipatiyoM kA, cAra assI hajAra arthAt tIna lAkha vIsa hajAra AtmarakSaka devoM kA tathA anya bahusaMkhyaka IzAnakalpa nivAsI vaimAnika devoM aura deviyoM kA adhipatitva, agresaratva, svAmitva, bhartRtva, mahattarakatva tathA AjJApradhAna senApatitva karatA huA evaM unakA pAlana karatA huA, nATaka, gIta tathA kuzala vAdakoM dvArA vAdita vINA, taMla, tAla, truTita, mRdaMga Adi vAdyoM kI nirantara hone vAlI adhura dhvani ke sAtha divya bhogoM ko bhogatA huA rahatA hai| aba paryApta-aparyApta sanatkumAra devoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI haiparivAra sahita agramahiSinA. traNa pariSadanA, sAta anakenA, sAta anIkAdhipatiyonA, cAra e sI hajAra arthAt traNa lAkha vIsa hajAra AtmarakSaka denA tathA anya bahusa khyaka IzAna kapa nivAsI vaimAnika deva ane deviyenA adhipatitva, agresaratva, svAmitva, bhatRtva, tathA AjJA pradhAna senApatitva karatA thakA temaja temanuM pAlana karatA rahine, nATaka; gIta tathA kuzala vAdako dvArA vAdita vINu tala, tAla, truTita; mRdaMga Adi vAdyonA nirantara thanArA madhura dhvaninI sAthe divya bhegene bhegavatI rahe che. Page #864 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAstra 904 pracInAyataH pUrvapazcimAyAmaH, 'udINadAhiNavicchiNNe' udIcIna dakSiNa vistIrNaH, uttaradakSiNavistAraH 'jahA sohamme jAva paDirUve' yathA saudharmaH kalpaH pratipAditastathA IzAno'pi kalpaH pratipAdanIyaH, yAvat-arddhacandrasaMsthAnasaMsthitaH, acirmAlAbhAsarAzivarNAbhaH, asaMkhyeyA yojanakoTI: asaMkhyeyA yojanakoTikoTIH AyAmaviSkambheNa asaMkhyeyA yojanakoTikoTIH parikSepeNa-paridhinA sarvaratnamayaH, acchaH, zlakSNaH, masRNaH, ghRSTaH, mRSTaH, nIrajAH, nirmalaH, niSpakaH, niSpaGkaTacchAyaH, saprabhaH, sazrIkaH, sodyotaH prAsAdIyaH, darzanIyaH, abhirUpaH, pratirUpazca vartate, 'tattha NaM' tatra khalu-upayuktisthale, 'saNaMkumArANaM devANaM' sanatkumArANAM devAnAm 'vArasa vimANAvAsasayasahassA' dvAdaza vimAnAvAsarAtasahasrANi 'bhavaMtIti sakkhAya' bhavanti ityAkhyAtaM. mayA mahAvIreNa, anyaizca tIrthadbhiH , 'te NaM vimANA' tAni khalu dvAdazalakSANi vimAnAni 'sanarayaNAmayA' savaratnamayAni-sarvAtmanA kAtsnyena ratnamayAni, yAvat-acchAni zlakSNAni, masaNAni, ghRSTAni sapTAni nIrajAMsi, nima- zrI gautama svAmI prazna karate haiM-he bhagavan ! paryApta aura aparyApta sanatkumAra devoM ke sthAna kahAM kahe gae haiM ? isI ko spaSTa karane ke lie punaH pUchate haiM-he bhagavan ! sanatkumAra deva kahAM nivAsa karate haiM ? zrI bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! saudharmakalpa ke Upara samAna dizA aura lamAla cidizA meM, balata yojana, dahata sau yojana, bahuta hajAra yojana, bahuta lAkha yojana, bahuta karoDa yojana aura bahuta koDAkoDI yojana Upara jAkara vahAM sanatkumAra nAmaka kalpa kahA gayA hai / vaha pUrva-pazcima meM lambA hai, uttara-dakSiNa meM vistIrNa hai, ityAdi varNana saudharma kalpa ke samAna samajha lenA cAhie yAvat vaha pratirUpa hai| yAvat zabda le-vaha ardhacandra ke AkAra kA hai, have paryApta-aparyApta sanakumAra denA sthAna AdinI prarUpaNa karAya che - zrI gautamasvAmI prazna kare che-bhagavAna ! paryApta ane aparyApta sanakumAra denA sthAna kayA kahelAM che? tene spaSTa karavA mATe puna pUche che-bhagavad aa sanakumAra deva kayAM nivAsa kare che? zrI bhagavAna uttara de che-he gautama! saudharmakalpanA Upara sarakhI dizA ane samAna vidizAmAM, ghaNA jana ghaNuM se ejana. ghaNuM hajAra jana - ghaNA lAkha yojana, ghaNA karoDa jana ane ghaNA keDA-cheDI rojana Upara jaIne tyA sanamAra nAmaka kalpa kahela che. te pUrva pazcimamAM lAMbe che - uttara dakSiNamAM vistIrNa che. ItyAdi varNana saudharmakalpanI samAna samajI Page #865 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 905 prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.26 IzAnAdidevasthAnAni lAni, niSpaGkAni, niSkaGkaTacchAyAni, saprabhANi, sazrIkANi, soyotAni, prAsAdIyAni, darzanIyAni, abhirUpANi pratirUpANi ca santi, 'tesi NaM vimANANaM' tepAM pUrvoktadvAdazalakSANAm, vimAnAnAm 'vahumajjhadesabhAge' bahumadhyadezabhAge, atyantamadhyapradeze 'paMcavaDisagA paNNattA' pazcAvataMsakAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA-'asogavaDisae' azokAvataMsakaH, 'sattavaNNavaDisae' saptaparNAvataMsakaH. 'caMpagavaDisae' campakAvataMsakaH, 'cUyavaDiMsae' cUtAvataMsakA, 'mAjhe ettha saNaMkumAravaDisae' madhye'tra-azokAdi caturavataMsakAnA madhye ityarthaH sanatkumArAvataMsakaH prajJaptaH 'te NaM vaDisayA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA' te khalu pazcAvataMsakAH sarvaratnamayAH-sarvAtmanA kAtsnyena ratnamayAH, acchA:-svacchAH yAvat-zlakSNAH: masaNAH, ghRSTAH, pRSTAH, nIrajasaH, nirmalAH, nippaGkAH, niSkaGkaTacchAyAH, saprabhAH, sazrIkAH, soyotAH, prAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH, pratirUpAzca santi, 'ettha NaM' atra khalu upayuktasthale, 'saNakumArANaM devANaM' sanatkumArANAM devAnAm 'pajjattApajjattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-sthityapekSayA svasthAnAni, jyotiyoM kI mAlA tathA bhAsarAzi ke varNa jaisI AbhA vAlA hai| usakI lambAI-cauDAI asaMkhya karoDa balki asaMkhya koDAkoDI yojanoM kI hai aura usakI paridhi bhI asaMkhyAta koDAkoDI yojanoM kI hai| vaha sarvaratnamaya, svaccha, cikanA aura kosala hai| nIraja, nirmala, niSpaMka aura nirAvaraNa chAyA vAlA hai| prabhAyukta, zrIsampanna, prakAzamaya, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiN| ___vahAM sanatkumAra devoM ke bAraha lAkha vimAna haiM, aisA maiMne evaM anya sabhI tIrthakaroM ne kahA hai| ve vimAna sarvaratnamaya haiM, yAvat svaccha, cikane, komala, ghRSTa, mRSTa, nIraja, nirmala, niSpaMka aura levuM joIe yAvata te pratirUpa che. yAvat zabdathI-ardhacandranA AkAranA che. tionI mAlA tathA bhAsarAzinA va jevI AbhAvALA che. tenI laMbAI pahoLAI asaMkhyakaroDa eTale asaMkhya keDA keDI yojanA che ane tenI paridhi paNa asa khyAta keDAcheDI jana che. te sarvaratnamaya, svaccha, cikaNA ane kamaLa che nIraja, nirmala, niSpaka ane nirAvaraNa chAyAvALA che. prabhA yukta zrIsaMpanna, prakAzamaya, prasannatA janaka. dazanIya, abhirU5 ane pratirUpa che. - tyAM sanaskumAra denA bAra lAkha vimAna che. ema meM temaja anya tIrthakaree kahyuM che. te vimAne sarvaranamaya che. yAvat svastha cikaNuM komala vRSTa-sRSTa, nIraja, nirmala, niSpaka ane nirAvaraNa kAntivALA che. prabhAyukta paM0 114 Page #866 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 prAstre prajJatAni santi, 'tisu vi logassa asaMkhejjaibhAge, triSvapi sthAnopapAtasamudghAtalakSaNeSu triSvapi sthAneSu viSaye lokasya asaMkhyeyamAge asaMkhyeyatame bhAge sanatkumAradevAnAM sthityAdikaM vaktavyam, 'tattha NaM bahave saNakumAra'devA parivasaMti' tatra khalu - uparyuktasthAneSu vahavaH sanatkumAradevAH pariva' santi, te kiM viziSTAH santItyAha - 'mahiDDiyA ' maharddhikAH, 'jAba prabhAsemANA viharaMti' yAtrat - mahAdyutikAH, mahAyazasaH, mahAbalAH, mahAnubhAgAH, mahAsaukhyAH hAravirAjitavakSasaH, kaTaka truTitastambhitabhujAH, aGgadakuNDalamnirAvaraNa kAnti vAle haiN| prabhAyukta, zobhAyukta, prakAzopeta, prasannatAprada, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiM / ina vimAnoM ke bilakula bIcoMbIca pAMca avataMsaka kahe gae haiM / ve isa prakAra haiMazokAvataMsaka, saptaparNAvataMsaka, campakAvataMsaka, AmrAvataMsaka aura ina cAroM ke bIca meM sanatkumArAvataMsaka | ye pAMcoM avataMsaka sarva-ratnamaya haiM, svaccha haiM, yAvat - cikane, komala, ghRSTa, pRSTa, nIraja, nirmala, niSka, nirovaraNa chAyA vAle, prabhAmaya, zrIsampanna, prakAzopeta, prasannatAprada, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiM / yahA~ paryApta aura aparyApta sanatkumAra devoM ke sthAna prarUpita kiye gae haiM / ye sthAna svasthAna, upapAta aura samudghAta, tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhya bhAga meM haiN| vahAM bahuta-se sanatkumAra deva nivAsa karate haiM / ve deva mahArdika haiM yAvat dazoM dizAoM ko prakAzita karate hue rahate haiM / 'yAvat' zabda se mahAbuti vAle, mahA zolA yukta. prAzopeta, prasannatAgraha, darzanIya, aliya bhane pratiya che. - te vimAnAnA milakula vacceAvaca pAca avatasaka kahelA che. te A prakAre che azekAvata...saka, saptaparNAvata sa, campakAvata...saka, AsrAvata saka ane e cArenI vacamAM sanatkumArAvata...saka kahela che. A pAce avatasakeA sarvIratnamaya che. svaccha che. yAvat zizA, asaNa, ghRSTa, sRSTa, nIrana, nirbhasa, niSya nirAvaraNa, pralAbhaya, zrIsaMpanna, prAzopesa, prasannatAgraha, darzanIya aliiya ane pratirUpa che. ahi paryApta ane aparyApta sanatsumAra devAnA sthAna prarU pita karelA che. A sthAna svasthAna, upapAta, ane samudghAta traNenI apekSA ethI leAkanA asa`khyatamAbhagamAM che. tyAM ghaNA badhA sanakumAra devA nivAsa kare che. te devA mahadhika che. cAvat dazedizAAne prakAzita karatA thakA rahe che, yAvat zabdathI bhaDDAdhutivAjA, bhaDAyazavAjI, bhaDDANajavAjA, bhaDDAanulAga vALA mahAsukhavALA, hArathI suzaeNAbhita vakSasthalavALA, kaTake temaja vruti Page #867 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.26 IzAnAdidevasthAnAni 107 TagaNDastalakarNapIThadhAriNaH, vicitrahastAbharaNAH, vicitramAlyAnulepanadharAH, kalyANakapravaravastraparihitAH, kalyANakAvaramAlyAnulepanAH, bhAsvarabondayaH, pralambavanamAlAdharAH, divyena varNagandhAdinA dazadiza uddyotayantaH prabhAsayantaH svepAM svepAM vimAnAvAsAdInAmAdhipatyAdikaM kArayantaH mahatA'hatanATyagItavAditatantrItalatAlatruTitavanamRdaGgapaTuavAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti, sanatkumArakalpastrINAmabhAvAt, 'navaraM' navaram-pUrvApekSayA vizepastvatra 'agamahisIo Natvi' agramahipyo na santi 'saNaMkumAre ittha devide devarAyA parivasaI' sanatkumAro'tra-uparyuktasthAneSu, devendro devarAjaH parivasati, sa kiM viziSTaH ? ityAha-'arayaMvasvatthavare' arajo'mbara. yaza vAle, mahAbala vAle, mahAanubhAga vAle, mahAsukha vAle, hAra se suzobhita vakSasthala vAle, kaTakoM aura truTita nAmaka AbhUSaNoM se stabdha bhujAoM vAle, aMgada kuMDala tathA karNapITha ke dhAraka, hAthoM meM 'adbhuta AbharaNa vAle, vicitra mAlA aura anulepana ko dhAraNa karane vAle, kalyANakArI uttama vastra pahanane vAle, kalyANakArI uttama mAlA aura anulepana ko dhAraNa karane vAle, dedIpyamAna deha vAle, 'lambI vanamAlA ke dhAraka, apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko prakAzita aura prabhAsita karate hue, apane-apane vimAnAvAsoM kA adhipatitva karAte hue, nATaka, gIta tathA kuzala vAdakoM dvArA vAdita vINA, tala, tAla, truTita, mRdaMga Adi kI nirantara hone vAlI dhvani ke sAtha divya bhogoM ko bhogate hue rahate haiN| - pahale kI apekSA yahAM vizeSatA yaha hai ki isa kalpa meM agra. mahiSiyoM kA varNana nahIM karanA cAhie, kyoM ki vahAM devAMganAeM nAmanA AbhUSaNothI stabdha bhujAvALA aMgada, kuMDala tathA kaNapIThanA dhAraka. hAthamAM addabhuta AbharaNa paheranArA, vicitra mAlA ane anulepanane dhAraNa karavAvALA, kalyANakArI uttama vastra paheravAvALA, kalyANakArI uttama mAlA ane anulekhana dhAraNa karavAvALA. dedIpyamAna dehavALA, lAMbI vana mAlAnA dhAraka pitAnA divya varNa gaMdha AdithI dazedizAone prakAzita ane prabhAsita karatA rahine, pitA potAnA vimAnAvAnuM adhipatitva karAvatA thakA nATaka, gIta tathA kuzala vAda dvArA vAdita vINA tala, tAla, truTita mRdaMga AdinA nirantara thanAra vininI sAthe divyabhegone bhogavatA thakA rahe che. pahelAnI apekSAe ahiM vizeSatA e che ke A ka95mAM amahiSinA varNana na karavA joIe. kemake tyAM devAMganAo nathI hotI. tyAM sanaskumAra Page #868 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 908 vastradharaH, pinAsa arajAMsi rajorahitAni svacchatayA ambaravat vastrANi dharatIti arajo'mbaravastradharaH 'sesaM jahA sakassa' zeSaM yathA zakrasya pratipAditam tathA sanatkumArasyApi pratipattavyam tathA ca AlagitamAlAmukuTaH navahemacArucittacaJcalakuNDalavilikhyamAnagaNDo maharddhiko mahAdyutika: mahAyazAH, mahAvalaH mahAnubhAgaH, mahAsaukhyaH, hAravirAjitavakSAH kaTaka truTitastambhitabhujaH, aGgadakuNDalamRSTagaNDastalakarNapIThadhArI, vicitraharatA maraNaH, vicitramAlyAnulepanadharaH, kalyANakaraca svaparihitaH, kalyANakapravaramAlyAnulepanaH, bhAsvaravondiH pralambanamAlAro divyena varNagandhAdinA dazadiza udyotayan prabhA hotI nahIM haiM / vahAM sanatkumAra nAmaka devendra, devarAja nivAsa karatA hai / vaha rajarahita aura svaccha hone ke kAraNa AkAza ke samAna vastroM kA dhAraka hai, zeSa varNana zakra ke varNana ke samAna hai / arthAt vaha Alagna mAlA aura mukuTa ko dhAraka hai, nUtana hemamaya - svaccha, sundara, vicitra evaM caMcala kuNDaloM se usakA gaNDasthala camakatA rahatA hai / vaha maharddhika, mahAdyuti yukta, mahAn yaza kA dhanI, mahAn - balazAlI, mahAnubhAga evaM mahAn sukha se sampanna hai / usakA vakSasthala hAra se suzobhita rahatA hai / usakI bhujAeM kaTakoM aura truTitoM se stabdha rahatI haiM / vaha aMgada, kuMDala aura karNapITha kA dhAraka hai / usake hAthoM meM vicitra AbhUSaNa hote haiM / vaha adbhuta mAlA aura anulepana kA dhAraka, kalyANakArI uttama vastroM kA paridhAna karane vAlA, dedIpyamAna deha vAlA, lambI vanamAlA ko dhAraNa karane vAlA tathA nAmaka devendra devarAja nivAsa kare che. te raja rahita ane svaccha hAvAnA kANe AkAzanA samAna vastronA dhAraka che. zeSava na zakanA varNana samAna che. arthAt te Alagna mAlA ane mugaDhanA dhAraka che nUtana hemamaya-svaccha sundara, vicitra temaja caMcala kuMDaLAthI temanuM gaMDasthala camakatuM rahe che te mahaddhika, mahAdyuti yukta, mahAyazanA ghaNI, mahAn alazAlI, mahanubhAga temaja mahAnasukhathI saMpanna che. temanu vAsthala hArathI suzAbhita rahe che. temanI bhujAe kaTakA ane truTitAthI stabdha rahe che. te aMgada, kuMDala ane pIThakanA dhAraka che. temanA hAtheAmAM vicitra AbhUSaNu hAya che. te adbhuta mAlA ane anulepananA dhAraka, kalyANakArI uttama vastrone paridhAna karavAvALA kalyANukArI uttama mAlA temaja anulepananA dhAraka, dedIpyamAna dehavALAM, lAMkhI vanamALAone dhAraNa karavAvALA tathA peAtAnA vadhu gaMdha AdithI daze Page #869 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.26 IzAnAdidevasthAnAni sayan 'se NaM tattha' sa khalu sanatkumAro devendraH, tatra-uparyuktasthale, 'vArasahaM-vimANAvAsasayasahassANaM' dvAdazAnAM vimAnAvAsazatasahasrANAm 'vAvattarIe sAmANiyasAhassINaM' dvAsaptateH sAmAnikasAhasrINAm 'sesaM jahA sakkalsa aggamahisIvajjaM' zepaM yathA zakrasya pratipAditaM tathaiva sanatkumArasyApi agramahipIvarjam sarva vaktavyam 'navaraM' navaram-pUrvApekSayA vizeSastu 'cauNhaM vAvattarINaM AyarakkhadevasAhassINaM' catasRNAm dvAsaptatInAm AtmarakSakadevasAhasrINAm 'jAva 'viharai' yAvat-Adhipatyam, paurapatyaM kurvan pAlayan mahatA'hatanATayagIta'vAditatantrItalanAlatruTitaghanamRdaGgapaTupravAditataraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati-tiSThati, atha paryAptAparyAptamAhendra devAnAM svasthAnAdikam apane varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita evaM prabhA. sita karatA huA rahatA hai / vaha sanatkumAra devendra vahAM bAraha lAkha vimAnoM kA bahattara hajAra sAmAnika devoM kA adhipatitva karatA hai, ityAdi varNana zakrendra ke samAna hI samajha lenA cAhie, magara agramahipiyoM kA varNana choDa denA cAhie / vizeSatA yaha hai ki sanatkumAra devendra ke cAra bahattara hajAra arthAt do lAkha aThAsI hajAra AtmarakSaka deva haiN| vaha unakA adhipatitva karatA hai, pAlana karatA hai aura nATaka, saMgIta tathA vINA Adi kI manohara dhvani ke sAtha divya bhogoM kA upabhoga karatA huvA rahatA hai| ___ aba mAhendra devoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI haigautama svAmI ne prazna kiyA-he bhagavan ! paryApta tathA aparyApta - dizAone udyotita temaja prabhAsita karatA rahe che. te sanakumAra devendra tyAM bAra lAkha vimAnanA botera hajAra sAmAnika devonuM adhipatitva kare che. ItyAdi varNana zakendranA samAnaja samajI levuM joIe. paNa samagra mahiSinuM varNana cheDI devuM joIe. vizeSatA A che ke sanaskumAra devendranA cAra tera hajAra arthAt be lAkha aThayAsI hajAra AtmarakSaka je deva che. te temanuM adhipatitva kare che. pAlana kare che ane nATaka saMgIta tathA vINuM AdinA manahara vininI sAthe divya bhegone upabhega karatA thatA rahe che. have mahendra denA sthAna AdinI prarUpaNa karAya che gautamasvAmIe prazna karyo-bhagavad ! paryApta tathA aparyApta mAhendra devonA sthAna kayAM kahyAM che? arthAt he bhagavana mahendra deva kyAM nivAsa kare che ? Page #870 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre 10 prarUpayitumAha- 'kahi NaM bhaMte ! mAhiMdadevANaM' he bhadanta ! kutra khala- kasmin pradeze mAhendradevAnam ' pajjattApajjattANaM' paryAptA paryAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni sthityapekSayA svasthAnAni, prajJaptAni - prarUpitAni santi ? tadevaM prakArAntareNa vizadayituM prarUpayati- 'kahiNaM te! mAhiMdagadevA parivasaMti' he bhadanta ! kutra khalu - kasmin pradeze mAhendrakadevAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati - 'goyamA ! he gautama ! 'IsANassa kappassa' IzAnasya kalpasya, upi' upari Urdhvapradeze, 'saparkikha sapaDidisiM' sapakSam - samAnAH pakSAH - pUrvapazcima dakSiNottararUpAH pArzvaH yasmin dRrotpatane tat sapakSam saprati - dika - samAnAH pratidizaH vidizo yatra tat sapratidina 'bahUI joyaNAI jAva bahuyAo joyaNakoDAkoDIo' bahUni yojanAni yAvat bahU niyojanazatAni, bahUni yojanasahasrANi bahUni yojanazatasahasrANi, vahukAH yojanakoTI, bahukAH yojanakoTikoTIH 'uGkaM duraM uppaittA' urdhvam uparibhAge, duram utpretya- ya - udgatya ' ettha NaM mAhide 'nAmaM kappe - paNNatte' atra khalu - uparyukta - sthale, mAhendro nAma kalpaH prajJaptaH, sa kiM viziSTaH ! ityAha- 'pAINayaDINAyae' jAva' prAcInapratIcInAyataH, pUrvapazcimAyAmaH, yAvat - udIcInadakSi NavistIrNaH dakSiNottaravistAra: ' evaM jaheva sarNakumAre' evaM pUrvoktarItyA yathaiva sanatkumAre vaktavyatA uktA tathaivAtrApi vaktavyA, kintu 'navaraM' navaram - pUrvApekSayA vizeSastu 'aTThavimANAvAsa saya sahassA' aSTa vimAnAvAsazatasahamAhendra deva ke sthAna kahAM kahe haiM ? arthAt he bhagavan ! mAhendra deva kahAM nivAsa karate haiM ? zrI bhagavAn ne uttara diyA - he gautama ! IzAna kalpa ke Upara samAna dizA aura samAna vidizA meM bahuta yojana yAvat bahuta koDAkoDI yojana dUra jAkara mAhendra nAmaka kalpa kahA gayA hai / vaha mAhendra kalpa pUrva aura pazcima meM lambA hai, uttara aura dakSiNa meM cauDA hai, ityAdi varNana sanatkumAra kalpa jaisA samajha lenA cAhie, vizeSa yaha hai ki mAhendra kalpa meM ATha lAkha vimAna haiM / isameM zrI bhagavAne uttara ApTenDe gautama / izAna 5nA Upara samAna dizA ane samAna vidizAmA ghaNA ceAjana cAvat ghaNA kADA koDI ceAjana dUra Upara jaine mAhendra kalpa kahevAmA Avela pUrva ane pazcimamAM lAMmA che. uttara ane dakSiNamA paheALe che. ityAdi vana sanahumAra pa jevuM samajI levu joie, vizeSatA e che ke mAhendra kalpamAM ADa lAkha vimAna che. temAM avata saka IzAna kalpanA samAna samajavAnuM' Page #871 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.26 IzAnAdidevasthAnAni srANi mAhendrakalpe santi, 'vaDiMsayA jahA IsANe' avataMsakAH yathA IzAnekalpe paJca azokAdayaH pUrvamuktAstathaiva mAhendra kalpe'pi avaseyAH 'navaraM' navaram-vizeSastu 'majjhe ittha mAhiMdavaDisae' madhye-azokasaptaparNacampakacUtAvataMsakAnAM madhye, atra mAhendrakalpaviSaye mAhendrAvataMsako bodhyA, 'evaM jahA saMrNakumArANaM-devANaM jAva viharaMti' evaM pUrvoktarItyA, yathA sanatkumArANAm devAnAM vaktavyatA pratipAditA tathaiva mAhendradevAnAmapi vaktavyatA pratipattavyA yAvat-te khalu avataMsakA sarvaratnamayAH acchAH, zlakSNAH, masaNAH, ghRSTAH, mRSTAH, ityAdi pUrvoktavizeSaNaviziSTAH santi te tAvat mAhendradevAH mahadikAH mahAdyutikAH, mahAyazaso mahAvalAH, mahAnubhAgAH, mahAsaukhyAH hAravirAjitavakSasaH kaTakatruTitastambhitabhujAH, aGgadakuNDalamRSTagaNDastalakarNapIThadhAriNo vicitrahastAbharaNAH vicitramAlyAnulepanadharAH, kalyANakapravaravastrapari avataMsaka IzAna kalpa ke samAna samajhane gahie, magara bIcoM bIca yahAM mAhendrAvataMsaka kahanA cAhie / tAtparya yaha hai ki azokAvataMsaka, saptaparNAvataMsaka, campakAvataMsaka tathA cUtAvataMsaka ke madhya meM mAhendrAvataMsaka hai| isa prakAra mAhendra devoM kI vaktavyatA bhI sanatkumAra devoM ke samAna hI samajhanA cAhie / yAvatU ve avataMsaka sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM, cikane haiM, ghRSTa haiM, spRSTa haiM ityAdi sabhI vizeSaNoM se yukta haiM / mAhendra deva maharddhika, mahAyutika, mahAyazasvI, mahAbala, mahAnubhAga tathA mahAsukha sampanna haiN| unake vakSasthala hAra se zobhAyamAna rahate haiN| unakI bhujAeM kaTakoM aura truTitoM se stabdha rahatI haiN| ve aMgada, kuDala aura karNapITha ke dhAraka hote haiN| hAthoM meM adbhuta AbhUSaNa pahanate haiN| adbhuta mAlA aura anulepana ke dhAraka hote haiM / kalyANakArI aura atyuttama vastroM kA che paraMtu barAbara vacamAM ca hiM mAhendrAvata saka kahevuM joIe tAtparya A che ke azekAvataMsaka sapta parNavataMsaka, caMpakavataMsaka tathA cetAtaMsakatA madhyamAM mAhendrAvataMsaka che. A prakAre mahendra devenI vaktavyatA paNa sanakumAra devanI samAnaja samajavI joIe. te avata sake sarvaratnamaya che, svaccha che cikaNa che, ghaSTa sRSTa che, ItyAdi badhA vizeSaNothI yukta che. tyAM mAhendra deva maharthika, mahAdyutika, mahAyazasvI, mahAbala, mahAnubhAga tathA mahAsukha saMpanna che. temanA vakSasthalahArathI zobhAyamAna rahe che. temanI bhujAo kaTako ane truTitAthI stabdha rahe che. teo aMgada, kuTala ane anupananA dhAraka hoya che. hAthamAM addabhuta AbhUSaNa pahere che. kalyANakArI ane atyuttama Page #872 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 912 prahApanAsatra hitAH kalyANa pravaramAlyAnulepanadharAH bhAsvaravondayaH pralambavanamAlAdharAH, divyena varNagandhAdinA dazadizaH udyotayantaH prabhAsayantaH sveSAM sveSAM rimAnAvAsAdInAm AdhipatyAdikaM kArayantaH pAlayantaH mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitadhanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti, 'mAhiMde ittha deviMde devArAyA parivasai' mAhendraH atrauparyukta mAhendrakalpe devendro devarAjaH parivasati, 'arayaMtraravatthadhare' arajo'mbaravastradharaH arajAMsi-rajorahitAni, svacchatayA ambaravat vasrANi dharati iti arajo'mbaravastradharaH, 'evaM jahA saNaMkumAre jAva viharaha' evaM-pUrvoktarItyA, yathA sanatkumAro devendro devarAjaH pratipAditastathaiva mAhendro'pi devendro devarAjaH pratipAdanIyo yAvat-maharddhiko, mahAdyutikA, mahAyazAH, mahAvalA, mahAnubhAgo mahAsaukhyaH, hAravirAjitavakSAH, kaTakatruTitastambhitabhujaH, aGgadaparidhAna karate haiN| kalyANakara tathA uttama mAlA aura anulepana dhAraNa karate haiM / dedIpyamAna deha vAle hote haiM / lambI laTakatI huI. vanamAlA pahanate haiM aura apane divya varNa gandha Adi se dazoM dizAoM ko prakAzamAna tathA prabhAsita karate hue apane-apane vimAnAvAsoM kA adhipatitva Adi karAte hue, nATaka, gIta tathA. vINA Adi kI dhvani ke sAtha divya bhoga bhogate rahate haiN| .. ___mAhendra kalpa meM mAhendra nAmaka devendra devarAja nivAsa karatA hai / vaha raja se rahita tathA svaccha hone ke kAraNa AkAza ke samAna vastroM kA dhAraka hai, ityAdi sanatkumArendra ke sabhI vizeSaNa yahAM bhI samajha lene cAhie, arthAt vaha mahaddhika, mahAdhutika, mahAyaza, mahAbala, sahAnubhAga tathA mahAn sukha se sampanna hai| usakA vkssvastronuM paridhAna kare che. kalyANa kara tathA uttama mAlA ane anulepana dhAraNa kare che. dedIpyamAna dehavALA hoya che. lAMbI laTakatI vanamALA pahere che ane pitAnA divya varNa gaMdha AdithI daze dizAone prakAzamAna tathA prabhAsita karatA rahIne pita pitAnA vimAnAvAsanuM adhipatitva Adi karavatA nATaka gIta tathA vaNA AdinA vininI sAthe divya bhega bhegavatA rahe che.. mahendra kapamA mahendra nAmaka devendra devarAja nivAsa kare che te rajathI rahita tathA svaccha hovAnA kAraNe AkAzanA samAna vastronA dhAraka che, ItyAdi sanaskumArendranA badhA vizeSaNa ahi paNa samajI levA joIe arthAt te mahardhika, mahAtika, mahAzaya, mahAbala, mahAnubhAga, tathA mahAna sukhathI saMpanna che. temanuM vakSasthaLahArathI suzobhita rahe che. temanI bhujAo kaTake. Page #873 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA vi. pada 2 sU.26 IzAnAdadevasthAnAni ___913 kuNDalamRSTagaNDastalakarNapIThadhArI, vicitraha 'tAbharaNaH, vicitramAlyAnulepadharaH, kalyANakapravaravastraparihitaH, kalyANakapravaramAlyAnulepanaH, bhAsvaravondiH, pralambavanamAlAdharo divyena varNagandhAdinA dazadiza udyotayan prabhAsayan svepAM speSAM vimAnAnAsAdInAm AdhipatyaM paurapatyaM kurvan pAlayan mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlaghanamRdaGgatruTitapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjano viharati, kintu-'navaraM' navaras-pUrvApekSayA vizeSastu 'aTThaNhaM vimANAvAsasayasahaslANaM' aSTAnAM vimAnavAsazatasahasrANAm 'sattarie sAmANiyasAhassINaM' saptateH sAmAnikasAhasrINAm 'cauNDaM sattarINaM AyarakkhadevasAhassINaM sthala hAra se suzobhita rahatA hai / usakI bhujAeM kaTakoM evaM truTitoM se stabdha rahatI haiN| vaha aMgada, kuMDala aura karNapITha nAmaka AbhUSaNa kA dhAraka hai| hAthoM meM adbhuta AbharaNa pahanatA hai| vicitra mAlA aura anulepana ko dhAraNa karane vAlA, kalyANakArI tathA uttama vastroM kA paridhAna karane vAlA, kalyANakara zreSTha mAlA evaM anulepana kA dhAraka, dedIpyamAna deha vAlA, lambI balamAlA kA dhAraka tathA apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita evaM prakAzita karatA huA apane vimAnoM Adi kA adhipatitva, agresaratva, karatA huA, unakA pAlana karatA huA, nATaka, gIta aura kuzala vAdakoM dvArA vAdita vINA, tala, tAla, trudita, mRdaMga Adi vAdyoM kI nirantara hone vAlI dhvani ke sAtha divya logoM ko bhogatA rahatA hai| pahale kI apekSA isakI vizeSatA yaha hai ki yaha ATha lAkha vimAnoM kA, sattara hajAra sAmAnika devoM kA tathA do lAkha assI temaja truTitathI stabdha rahe che. teo aMgada, kuMDala ane kaNapIThanA dhAraka hoya che. hAthamAM AbhUSaNa pahere che. abhuta mALA ane anulepananA dhAraka che. kalyANa kArI ane atyuttama vastronuM paridhAna kare che kalyANa kara tathA uttama mAlA ane analepana dhAraNa kare che. dedIpyamAna deDavALA hoya che. lAMbI laTakatI vanamALA pahere che ane potAnA divya varNa gaMdha AdithI daze dizAone prakAzamAna tathA prabhAsita karatA potapotAnA vimAnAvAnuM adhipatitva, amaratva, karatA rahine temanuM pAlana karatA nATaka, gIta ane kuzaLa vAda dvArA vAdita vINuM tala, tAla, truTita mRdaMga Adi vAdyonA nirantara thanArA davaninI sAthe divya bhegone bhegavatA rahe che pahelAnI apekSAe AnI vizeSatA e che ke A ATha lAkha vimAnanAsattara hajAra sAmAnika denA tathA be lAkha eMsI hajAra AtmarakSaka devonuM adhipatitva kare che. cAra lokapAlanA tathA bahusaMkhyaka anya mahendra kapa pra0 115 Page #874 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratApanAra jAva viharai' catamaNAM saptamInAm AtmarakSakadevanAharINAm yAvat-caturNIlokapAlAnAm anyepAJca vahanAM mAhendrakalpavAsinAma AdhipatyaM paurapatyaM kurvana pAlayan viharati-tiSThati ||suu0 26 / / bamalokadeva sthAnAdi vaktavyanAmUlam-kahi NaM bhaMte baMbhalogadevANaM pattApajattANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM saMte! baMzalogadevA parivasaMti ! goyamA! saNaMkumAramAhiMdANaM kaprANaM upi sapakkhi sapa. DidisiM vahUI joyaNAI jAba uppaittA ettha Ne baMbhaloe nAma kappe pAINapaDINAyae udIpadAhiNavitthipaNe paDipuNNacaMdasaMThANasaMThie aJcimAlIbhAsarAsIppabhe, avasesaM jahA saNaM. kumArANaM, navaraM cattAri vimANAvAsasayasahassA vaDiMsayA jahA sohammavaDisayA, navaraM majhe ittha baMbhaloyavaDisae, ettha NaM vaMbhalogadevANaM ThANA paNNattA, sesaM taheba jAva viharati, baMbhe ittha deviMde devarAyA parivasai, arayaMvaravasthadhare, evaM jahA saNaMkumAre jAva viharai, navaraM cauNhaM vimANAvAsa. sayasahassANaM saTThIe sAmANiyasAhassINaM cauNhaM saTThIe AyarakkhadevasAhaslINaM, annesiM ca vahaNaM jAba viharai, kahi NaM bhaMte! laMtagadevANaM panjattApajjattANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte ! laMtagadevA parivasaMti ? goyamA! baMbhalogassa kappassa upi sarakkhi sapaDidisiM vahuI joyaNAI jAva bahuhajAra AtmarakSaka devoM kA adhipatitva karatA hai| yAvat cAra lokapAloM kA, tathA bahusaMkhyaka anya mAhendra kalpavAsI devoM kA Adhipatya Adi karatA huA tathA unakA pAlana karatA huA rahatA hai // 26 // vAsI devAnuM adhipatitva kare che. cAra lokapAlonA tathA bahusaMkhyaka anya mahendra kapAsI devanA Adhipatya Adi karatA tathA tenuM pAlana karatA th| 29 che. // 26 // Page #875 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 615 gAo joyaNakoDAkoDIo uI dUraM uppaittA ettha NaM laMtae nAmaM kappe paNNatte, pAINapaDINAthae jahA baMbhaloe, navaraM paNNAsaM vibhANAvAsalahassA bhavatIti savakhAyaM vaDiMsagA jahA IsANavaDisagA navaraM majjhe ittha laMlagavaDisae devA taheva jAva viharaMti, laMtae ettha deviMde devarAyA parivasai, jahA sagaMkumAre, navaraM paNNAsAe vimANAvAsasahassANaM paNNAsAe sAmANiya sAhaslINaM cauNhaya paNNAsANaM AyarakakhadevasAha. ssINaM annesiM ca bahUNaM jAva viharai, kahi NaM bhaMte ! mahAsukANaM devANaM pajattApajatANaM ThANA paNNatA ? kahi NaM bhaMte! mahAsukA devA parivasaMti ? goyamA ! laMtagasta kappassa ulpi sapakkhi sapaDidiliM jAva uppaittA, ettha NaM mahAsuske nAma kappe paNNatte, pAINa paDINAyae udINa dAhiNavitthipaNe jahA vaMbhaloe navaraM cattAlIsa vimANAvAsasahassA bhavaMtIti makkhAyaM vaDisagA jahA sohammavaDisagA, navaraM majjhe ittha mahAsuka vaDisae jAva viharIta mahAsukke ittha deviMde devarAyA jahA saNaMkumAre, navaraM cattAlIsAe vimANAvAlasahastAnaM cattAlIsAe sAmANiyasAhassINaM cauNhayacattAlIsANaM AyarakkhadevasAhassINaM jAva viharai, kahi NaM bhaMte ! sahassAradevANaM pajattApajjattANaM ThANA paNNattA,kahiNaM bhaMte! sahassAradevA parivasaMti ? goyamA! mahAsukarasa kappasta upi sapakkhi sapaDidisiM jAva utpaittA, ettha NaM saharUlAre nAma kappe paNNatte, pAINa paDINAthae, jahA baMmaloe, navaraM chavimANA vAsasahassA avaMtIti makkhAyaM, devA taheva, jAva vaDisagA, jahA IsANassa vaDiMsagA, navaraM bhajjhe ittha sahassAravaDisae jAva viharaMti, sahassAre ittha deviMde devarAyA parivasai, jahA Page #876 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pranApanAsUtre saNaMkumAre, navaI chaNhaM vimANAvAsasahassANaM tIsAe sAmANiyasAhassINaM cauNha ya tIsAe AyarakkhadevasAhassINaM jAva AhebaccaM kAremANe viharai, kahi NaM bhaMte ! ANayapANayANaM devANaM pajattApajattANaM ThANA paNNatA ? kahi NaM bhaMte ! ANayapANayA devA parivasaMti? goyamA ! saharUlArassa kappassa uppi sapakkhi sapaDidili jAva uppaittA estha NaM ANayapANaya nAmA duve kappA paNNattA, pAINa paDINAyayA udINadAhiNavicchiNNA, aTacaMda saMThANasaMThiyA acimAlIbhAsarAsippabhA, sesaM jahA saNakumAre jAva paDirUvA, tattha NaM ANaya pANayadevANaM cattAri vimANAvAsasayA bhavaMtIti makkhAyaM jAva paDirUvA baDiMsagA jahA sohamme kappe, navaraM majhe ittha pANayavaDisae, te NaM vaDilagA savvarayaNAmayA, acchA jAva paDirUvA, ettha NaM ANayapANayadevANaM pajjattApajattANaM ThANA paNNatA, tisu vi logasta asaMkhejjaibhAge, tattha gaM bahave ANayapANaya debA parivasaMti, mahiDiyA jAva pabhAsemANA, te NaM tattha sANaM sANaM vimANAvAsasayANaM jAva viharaMti, pANaya ittha devide devarAyA parivasai, jahA saNaMkumAre navaraM cauNhaM vimANAvAsasayANaM vIsAe sAmANiyasAhassINaM asIIe AyarakAvadevasAhassINaM, annesiM ca bahUNaM jAva viharai, kahi NaM bhaMte ! AraNaccuyANaM devANaM pajattApajjattANaM ThANA paNNattA ? kahiNaM bhaMte ! AraNaccuyA devA parivasaMti ? goyamA ! ANayapANayANaM kappANaM uppi saparikha sapaDidisiM ettha NaM AraNaccuyA nAma duve kappA paNNattA, pAINapar3INAyayA udINadAhiNavicchiNNA addhacaMdasaMThANasaMThiyA accimAlIbhAsarAsivaNNAbhA, asaMkhijjAo joyaNakoDAkoDIo Page #877 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 917 AyAmavikAvaMbheNaM, asaMkhijjAo joyaNakoDAkor3Io parikkheveNaM, savvarayaNAsayA acchA laNhA laNhA baTTA bhaTTA nIrayA nimmalA nippaMkA, nijhakaMkaDacchAyA lappamA, laslirIyA sau. jajothA pAlAIyA darilaNijjA abhirUvA paDibbA, ettha NaM AraNaccuyANaM devANaM tini vimANAvAsasayA bhavatIti sakkhAyaM, te NaM vimANA savarayaNAlayA acchA, sAhA, lohA, ghaTTA maTA nIrayA nimsalA nippaMkA nikakaDacchAyA sadhyabhA, sassiriyA, saujoyA, pAsAIyA darisaNijjA abhirUvA, paDirUvA, tesiNaM vimANANaM kappANaM vahumajjhadesabhAe paMcavasiyA pANatA, taM jahA-aMka Disae, phalihavaDisae, rayaNavaDisae, jAyarUba vaDisae, majjhe ettha accuvaDisae, te NaM vasiyA savvarayaNAmayA jAva paDirUbA, ettha NaM AraNaccuyANaM devANa pajjattApajjattAgaM ThANA paNNatA, tisu vi loyasta asaMkhejjai. bhAge, tattha NaM bahave AraNaccuyA devA parivasaMti, accue ettha deviMde devarAyA parivasai, jahA pANae jAva viharai, navaraM tiNhaM vimANAvAsasayANaM dasaNhaM sAmANiyasAhassINaM, cattAlIsAe AyarakkhadevasAhassINaM AhebaccaM kuvvamANe jAva viharai, battIsaaTavIsA bArasa aTTacauro sayalahassA / papaNA cacAlIsA chaccasahassA sahassAre // 146 // ANayapANaya kappe cattAri sayA''raNaccue tinni| satta vimANasathAI causu vi eesu kappesu // 147 // sAmANiyasaMgahaNIgAhA-caurAsII asII bAvattarI sattarI ya saTTI y| pannAcattAlIsA tIsA vIsA dasa sahassA // 148 // ee ceva AyarakkhA caugguNA ||suu0 27 // chAyA--kutra khalu bhadanta ! brahmalokadevAnAM paryAptAparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! brahmalokadevAH parivasanti ? gautama ! sanatku Page #878 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 prajJApanAsUtre mAramAhendrayoH kalpayorupari sapakSaM sapratidina bahUni yojanAni yAvat utpretya atra khalu brahmaloko nAma kalpaH prAcInapratIcInIyAtaH, udIcInadakSiNavistIrNaH, pratipUrNacandrasaMsthAnasaMsthitaH, arcirmAlA mAsarAziprabhaH, avazeSaM yathA sanatkumArANaM, navaram catvAri vimAnAvAsazatasahasrANi, avataMsakA yathA saubrahmaloka devoM ke sthAna zabdArtha - ( kahi NaM bhaMte ! vaMbhalogavANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ?) he bhaganan ! paryApta tathA aparyApta brahmaloka devoM ke sthAna kahA~ kahe haiM ? ( kahi NaM bhaMte ! vaMbhalogadevA parivasaMti ?) he bhagavan ! brahmaloka ke deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA) he gautama (sakumAramAhiMdANaM kappANaM upiM ) sanatkumAra mAhendra kalpoM ke Upara (pakkhi sapaDidisaM) samAna dizA aura samAna vidizA meM (bahUI joyaNAI jAva upapattA) bahuta yojana yAvat jA kara (gri) yahA~ bhaloga nAmaM kappe ) brahmaloka nAmaka kalpa hai ( pAINapaDINAyae) pUrva-pazcima meM lambA ( udINadAhiNa vidhinne) uttara - dakSiNa meM vistIrNa (paDipuNNa caMda saMThANa saMThie) pratipUrNa candramA ke AkAra kA (accimAlI bhAsarAsippa bhe) jyotiyoM ke samUha tathA dIptiyoM kI rAzi ke samAna prabhA vAlA (avasesaM jahA saNakumArANaM) zeSa varNana sanatkumAra kalpa ke samAna (navaraM ) vizeSa ( cattAri vimANAvAsa saya sahassA) cAra lAkha vimAna (varDisayA jahA sohamma brAlekanA devene sthAna zabdArtha - (kahiNaM bhaMte! baMbhalogadevANaM pajjattA pajjattANaM ThANA paNNattA ? ) he bhagavAn ? paryApta tathA aparyApta brahmo hevAnA sthAna iyAM che ? ( kahiNaM bhaMte / baMbhaloga devA parivasaMti 1) he bhagavan brahmasonA deva yAM nivAsa re che ? (goyamA) he gautama / (sakumAramAhidA kappANaM u)i sanatyumAra bhAhendra udayanA Iyara (sapakkhiM sapaDidisaM) samAna hizA bhane samAna vidhizAmabhAM (bahUI joyaNAI jAtra utpaittA ) dhAyA yona dhane (etthaNaM) maDi (bhaloe nAmaM kape) hmoGa nAma upamA (pAINa paDINAyae) pUrva pazcibhabhAM sAmAM (udiNadAhiNa vitthinne ) uttara dakSiNubhA vistIrNa (paDipuNNa caMda ThANa saMThie) atipUrNa yandrabhAnA AkAranA (accimAlIbhAsarA sippabhe) jyotizonA sabhUDa tathA hIsiyonA samAna pralAvANA ( avasesaM jahA saga~kumArANaM) zeSa vana sanabhAra udayanA samAna (navaraM ) vizeSa ( cattAri vimANAvAsa - Page #879 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 919 dharmAvataMsakAH, navaraM madhye atra brahmalokAvataMsakaH, atra khalu brahmalokadevAnAM sthAnAni prajJaptAni, zepaM tathaiva yAvad-viharanti, brahmA atra devendro devarAjaH parivasati, arajo'mbaravastradharaH, evaM yathA sanatkumAro yAvat viharaMti, navaraM caturNAM vimAnAvAsazatasahasrANAm, paSTeH sAmAnikasAhasrINAm catasRNAm paSTI. nAm AtmarakSakadevasAhatINAm, anyeSAM ca bahUnAM yAvad viharati, kutra khalu vaDisayA) avataMsaka saudharmAvataMsakoM ke samAna (navaraM) vizeSa (majjhe ittha baMbhaloyavaDisae) madhya meM yahAM brahmalokAvataMsaka hai (ettha NaM) yahA~ (baMbhalogadevANaM pajjattApajjattANaM) paryApta aura aparyApta brahmaloka devo ke (ThANA paNNattA) sthAna kahe haiM (sesaM taheva jAva viharaMti) zeSa usI prakAra-pUrvavat yAvat vicarate haiN| (baMbha ittha deviMde devarAyA parivasai) brahma yahAM devendra devarAjA nivAsa karatA hai (arayaMvaravatthadhare) raja rahita AkAza ke samAna vastroM kA dhAraka (evaM jahA saNakumAre) isa prakAra jaise sanatkumArendra (jAva) yAvat (viharai) vicaratA hai (navaraM) vizeSa (cauNhaM vimANAvAsasayasahassANaM) cAra lAkha vimAnoM kA (sahIe sAmANiyasAhassINaM) sATha hajAra sAmAnikoM kA (cauNhaM saTThIe AyarakkhadevasAhassINaM) cAra sATha hajAra arthAt do lAkha cAlIsa hajAra AtmarakSaka devoM kA (annesiM ca bahaNaM) aura anya bahutoM kA (jAva viharai) yAvat vicaratA hai| sayasahassA) yAra at vimAna (vaDiMsayo jahA sohammavaDiMsayA) gAvatasa saudhAvata sInA samAna (majjhe ittha vaMbhaloyavaDiMsae) madhyamA yahi brahma sAvatasa che (etthaNaM baMbhalogadevANaM pajattApajjattANaM) Di pati mane aparyAta brahmato hevAnA (ThANA paNNattA) sthAna hA cha (sesaM taheva jAva viharaMti) zeSa garI Are pUrvavat viyare che (baMbhe ittha deviMde devarAyA parivasai) brahma Di hevendra 12 nivAsa 42 cha (arayaMvara patthavare) 221 21ta 2 zanA samAna pakhonA ghA24 (evaM jahA saNakuyAre) me 42 rebha sanAmAra hevendra (jAva) yAvat (viharai) viyare cha (navaraM) vizeSa (cauNhaM vimANAvAsasayasahassANa) yA2 sApa vimA. nAnA (saTThIe sAmANiyasAharasINaM) sA4 2 sAmAninA (ca uNhaM saTThIe AyarakkhadevasAhassINaM) yA2 sA 2 athavA me sa nyAsIsa 2 mAtmarakSa vAnA (annerasiMca bahUNaM) ane, anya ghAsAnA (jAva viharai) viyare che. Page #880 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 920 mahApanAsUtra bhadanta ! lAntakadevAnAM paryAptAparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! lAntakadevAH parivasaMti ? gautama ! brahmalokasya kalpasya upari sapakSaM sapratidina bahUni yojanAni yAvad bahukAH yojanakoTikoTIH Urdhvam daram utpretya, atra khalu lAntako nAmakalpaH prajJataH, pracInapracInAyato yathA brahmalokaH, navaraM paJcAzad vimAnAvAsasahasrANi bhavanti, ityAkhyAtam, avataMsakAH tathA IzAnAvataMsakAH, navaraM madhye atra lAntakAvataMsako, devAstathaiva viharanti, lAntako'tra devendro devarAjaH parivasati, yathA sanatkumAraH, navaram ___(kahi NaM bhaMte ! laMtagadevANaM pajjattApajjattANaM ThANA pagaMttA ?) he. bhagavat ! paryApta-aparyApta lAntaka devoM ke sthAna kahAM kahe haiM? (kahi NaM bhaMte ! laMtagadevA parivasaMti ?) he sagavan ! lAntaka deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA) he gautama ! bhalogassa kappassa uppi) brahmaloka kalpa ke Upara (sakhi sapaDidisiM) samAna dizA aura samAna vidizA meM (bahUI joyaNAI) bahuta yojana (jAva bahugAo joyaNakoDAkoDIo) yAvat bahuta koDAkoDI yojana (uDUM dRraM uppaittA) Upara dUra jAkara (etthaNaM) yahAM (laMtae NAmaM kappe paNNatte) lontaka nAmaka kalpa kahAM hai (paINapaDINAyae) pUrva-pazcima meM lambA (jahA baMbhaloe) jaisA brahmaloka kalpa (navaraM) vizeSa (paNNAsaM virANAvAsasahaslA) pacAsa hajAra vidhAna (avaMtIti mamatAyaM) haiM aisA kahA hai (vaDisagA jahA IsAgavaDilagA) IzAnAvanaMtaka ke samAna avataMsaka (nabaraM) vizeSa (majjhe ittha laMgavaDisae) madhya meM yahA~ (kahiNaM bhaMte / laMtagadevANaM pajjatta,pajjattANaM ThANA paNNattA ?) bhagavan / paryAsa-aparyApta sAta vonA sthAna yai si cha ? (kahiNaM bhaMte ! laMtaka devA parivasaMti ?) De sAvan / sAnta heva yA nivAsa 42 cha (goyamA) 3 gautama / (baMbhalogassa kapamsa umpi) prAyo4 465nA 52 (sapakkhiM sapaDidi siM) samAna hizA ane. samAna vizAyamA (vahUI joyaNAI) yona (jAva bahugAo jovaNakoDAkoDIo) yAvat ghoDI yAna (uDaLa dUraM upapaittA) 152 2 44ne (etthaNaM) - (laMtae NAmaM ka'pe paNNatte) and nAma 465 4hyo cha (pAINa paDINAyae) pUrva pazcimamA all (jahA baMbhaloe) revA brahmA 465 (navaraM) vize5 (paNNAsaM vimANAvAsasahassA) 5yAsa Danta2 vimAna (bhavatIti makkhAya) che, ma che (vaDiMsagA jahA IsANa vaDisagA) zAna1114nA samAna avatasa4 (nivaraM) zeiSa (majhe ittha laMtaga vaDi sae) madhyamA gasi al- tasa cha (pae devA) // hera (taheva) Page #881 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 921 paJcAzato vimAnAvAsasahasrANAm, paJcAzataH sAmAnikasAhasrINAm, catasRNAJca paJcAzatAm AtmarakSakadevasAhasrINAm , anyepAJca, bahUnAM yAvad viharati, kutra khala bhadanta ! mahAzukrANAm devAnAM paryAptAparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! mahAzukrA devAH parivasanti, gautama ! lAntakasya kalpasya upari sapakSaM sapratidik yAvad utpretya atra khalu mahAzukro nAmakalpaH prajJaptaH, prAcInapratIcInAyataH, udIcInadakSiNavistIrNaH yathA brahmalokaH, navaram lAntakAvataMsaka hai (ee devA) ye deva (taheva) usI prakAra (jAva viharaMti) yAvat vicarate haiM (laMtae ettha deviMde devarAyA parivasai) yahA~ lAntaka nAmaka devendra devarAja nivAsa karatA hai (jahA saNaMkumAre) jaisA sanatkumArendra (navaraM) vizeSa (paNNAsAe vimANAcAsasahassANe) pacAsa hajAra vimAnoM kA (paNNAsAe sAmANiyasAhassI) pacAsa hajAra sAmAnika devoM kA (cauNhaM ya paNNAsANaM AyarakkhadevasAhassIrNa) cAra pacAsa hajAra arthAt do lAkha AtmarakSaka devoM kA (annesiM ca pahaNaM) anya bahutoM kA (jAva viharai) yAvat vicaratA hai| (kahi NaM bhaMte ! mahAsukkANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavan ! paryApta aura aparyApta mahAzukra devoM ke sthAna kahA~ kahe gae haiM ? (kahi NaM bhaMte ! mahAsukkA devA parivasaMti ?) he bhagavan mahAzukra deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA) he gautama ! (laMtagassa kappassa uppi) lAntaka kalpa ke Upara (sapakkhi sapaDidisiM) samAna dizA aura samAna vidizA meM (jAva uppaitto) yAvatU jAkara (etthaNaM) yahAM (mahAsukke nAmaM kappe paNNatte) mahAzuka nAmaka zata (jAva viharaMti) yAvat viyare cha (laMtara ettha deviMde devarAyA parivasai) maDi sAnta nAma hevendra 128 nivAsa 42 che (jahA saNaMkumAre) ma sanamAra hevandra (navara) vizeSa (paNNAsAe vimANAvAsasahassANaM) payAsa uta2 arthAt me dAma mAtbha264 hevonA (annesi ca bahUNa) mane yIna ghAnA (jAva viharai) yAvat piyare che. (kahiNaM bhaMte / mahAsukkANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA 1) bhagavana paryApta ane aparyApta mahAzuka denA sthAna kayA kahelA che ? (kahiNaM bhaMte / mahAsukkA devA parivasaMti ?) ke bhagavan mAzu / 4yA nivAsa 4re cha? (goyamA) OM gautama (laMgatasma kasparasa umpiM) dAnta: 465n| 52 (sapakkhiM sapaDidisaM) smaanaahi|| gana vihizobhA (jAya upapaittA) yAvat chana (etthaNaM) Di (mahAsukke nAma kappe paNNatte) mAzu naamn| 465 ho cha, pra0 116 Page #882 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre 622 catvAriMzad vimAnAvAsa sahasahasrANi bhavanti ityAkhyAtam, avataMsakAH yathA saudharmAvataMsakAH, navaram madhye atra mahAzukrAvataMsako yAvad viharaMti, mahAzukraH atra devendro devarAjo yathA sanatkumAraH, navaram catvAriMzato vimAnAvAsasaha - trANAm, catvAriMzataH sAmAnikasAhasrINAm catasRNAM ca catvAriMzatAm AtmarakSakadevasAhasrINAm yAvada viharati, kutra khala bhadanta / sahasrAradevAnAM paryAptAparyAptAnAm sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! sahasrAradevAH . kalpa kahA hai (pAINapaDINAyae) pUrva-pazcima meM lambA ( udIrNadAhiNavitthinne) uttara - dakSiNa meM vistRta (jahA baMbhaloe) jaise brahmaloka (navaraM) vizeSa ( cattAlIsa vimANAvAsa sahassA) cAlIsa hajAra vimAna ( bhavatIti makkhAyaM ) haiM, aisA kahA hai (varDisagA jahA sohammavaDiMsagA) avataMsaka saudharmAvataMsaka ke samAna (navaraM) vizeSa (majjhe istha mahAsukavarDisae) madhya meM yahAM mahAzukrAvataMsaka hai (jAva viharaMti) yAvat vicarate haiM (mahAsukke ittha deviMde devarAyA) yahAM mahAzukra nAmaka devendra devarAja hai (jahA saNakumAre) jaise sanatkumAra (navaraM) vizeSa ( cattAlIsA vimANAvAsa sahassANaM) cAlIsa hajAra vimAnoM kA) ( cattAlIsAe sAmANiyasAhassINa) cAlIsa hajAra sAmAnika devoM kA (cauha ya cattAlIsANaM AyarakkhadevasAhassINaM) cAra cAlIsa hajAra arthAt eka lAkha sATha hajAra AtmarakSaka devoM kA ( jAva vihara) yAvat vicaratA hai / (kahiNaM bhaMte! sahassAra devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ?) che (pAINa vaDINAyae) pUrva pazcimamAM sAmI (udINadA hiNavitthiSNe ) uttara dakSiNubhAM vistRta ( jahA vaMbhaloe) bhv| grahmaso4 (navara) vizeSa ( cattAlIsa bimANAvAsasahassA) yAsIsa hunnara vimAna ( bhavatIti makkhAyaM) che, bha ache (vaDiMgA jahA sohammavaDiM sagA ) avataMsa saudharbhAvita sanA samAna ( navara) vizeSa (majjhe ittha mahAsukkavaDi sae) madhyamA aDi mahAzuvata sa ( jAva vihati ) yAvat viyare che ( mahAmukke ittha devi de devarAyA) aDiche bhaDDAzurDe nAbha devendra rAma che (jahA saNakumAre) prema sanatkumAra (navara ) vizeSa ( cattAlIsA vimANAvAsasahassANaM) yAsIsa hunnara vibhAnonA ( cattAlIsAe sAmA NIya sAhassINaM) yAsIsa hunnara sAmAni hevAnA (cauNha ya cattAlIsANaM Ayarakkhadeva sAhassINaM) yAra yAsIsa hamara arthAt bheu sAtha sAha hunara Atma24 devAnA (jAva viharai ) yAvat viratA rahe che ( kahi NaM bhaMte / sahassAradevANaM pajjattApajjattArNa ThANA paNNattA ?) Page #883 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 vrama ThokAdidevAnAM sthAnAdikam 923 parisanti ! gautama ! mahAzukrasya kalpasya upari sapakSam sapratidina yAvad utpretya atra khalu sahasrAro nAma kalpaH prajJaptaH, prAcInaprAcInAyataH, yathA brahmalokaH, navaraM pavimAnAvAsasahasrANi bhavanti ityAkhyAtaM, devAstathaiva, yAvad avataMsakA yathA IzAnasya ataMsakAH, navaras madhye atra sahasrArAvataMsako yAvad viharanti, sahasrAro'tra devendro devarAjaH parivasati, yathA sanatkumAro, navaram paNNAM vimAnAvAsasahasrANAm, triMzataH sAmAnikasAhasrINAm, catasRhe bhagavAnU ! paryApta-aparyApta sahastrAra devoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? (kahi Ne bhaMte ! sahastrAradevA parivasaMti ?) he bhagavan ! sahasrAradeva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA) he gautama ! (mahAsukkassa kappasta uppi) mahAzukra kalpa ke Upara (sapakkhi sapaDidisi) samAna dizA aura samAna vidizA meM (jAva uppaittA) yAvat jAkara (etthaNaM) yahAM (sahassAre nAmaM kappe paNNatte) sahasrAra nAmaka kalpa kahA hai (pAINapaDINAyae) pUrva-pazcima meM lambA (jahA baMgaloe) jaisA brahmaloka kalpa (navaraM chavimANAvAsasahassA bhavaMtIti bhakkhAyaM) vizeSa yaha ki chaha hajAra vimAna haiM, aisA kahAM hai (devA taheva) devoM kA varNana usI prakAra-pUrvavata (jAva vaDiMsagA jahA IsANassa vaDisagA) yAvat IzAna kalpa ke avataMsakoM jaise avataMsaka (navaraM majjhe ittha sahassAravaDisae) vizeSa yaha hai ki yahAM madhya meM sahasrArAvataMsaka hai (jAva viharaMti) yAvat vicarate haiM (sahassAre ittha deviMde devarAyA parivasai) sAvan / paryAta tathA a5yasa masA2 havAnA sthAna 4yAM hyA cha ? (kahiNaM 'bhaMte / sahassAradevA parivasaMti ?) mApan / saDasAra 45 4yA nivAsa 42 cha ? (goyamA) he gautama (mahAsukphassa kappassa uppiM) mahAzu 465 / 52 (sapakkhiM sapaDidisi) samAna mane samAna vizAyAmA (jAva uppaittA) yAvat 442 (etthaNaM) Di (sahassAre nAma kappe paNNatte) sahasA2 nAma 465 4o cha (pAINa paDINAyae) pUrva pazcimamai ain (jahA vaMbhaloe) revA brahmA 465 (navaraM chavvimANAvAsasahassA bhavaMtIti makkhAya) vizeSa ye cha OM 7 2 vimAna cha me 4yu cha (devA taheva) hevAnA vana me prAre pUta (jAva vaDisagA jahA IsANarasa vADasagA).yAvat zAna4 465nA yavata / 40 mata sI (navaraM majjhe ittha sahassAravaDisae) vizeSa mA cha , madhyamA saDasAvatasa4 cha (jAva viharaMti) yAvat viyare cha (sahassAre ittha devide devarAyA parivasai) maDi sasAra nAma hevendra 12 / 04 kse cha (jahA saNaMkumAre) ma sanabhArendra (navaraM chaNhaM vimANAvAsasahassANaM) cha Page #884 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtre NAzcatriMzatAm AtmarakSakadeva sAhasrINAm yAvad AdhipatyaM kArayan viharati, kutra khalu bhadanta ! AnataprANatAnAM devAnAM paryAptAparyAptAmAM sthAnAni prajJaptAni kutra khalu bhadanta ! AnataprANatAH devAH parivasanti ? gautama ! sahasrArasya kalpasya upari sapakSam sapratidikU yAvad utpretya atra khalu AnataprANatanAmAnau dvau kalpau prajJaptI, prAcInapratIcInAyatI udIcInadakSiNavistI sahasrAra nAmaka devendra devarAja vasatA hai (jahA saNakumAre) jaise sanatkumArendra (navaraM chaNhaM vimANAvAsa sahassANaM) chaha hajAra vimAnoM kA (tIsAe sAmANiyasAhassINaM) tIsa hajAra sAmAnika devoM kA (caNha yatIsAe AyarakkhadevasAhassINa) cAra tIsa hajAra arthAt eka lAkha vIsa hajAra AtmarakSaka devoM kA (jAva AhevaccaM kAremANe viharai) yAvat adhipatita karatA huA vicaratA hai - rahatA hai / ( kahi NaM bhaMte ! ANayapANayAgaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavan ! paryApta aura aparyApta Anata-prANata devoM ke sthAna kahA~ kahe haiM ? ( kahi NaM aMte ANayapANayA devA parivasaMti ? ) he bhagavan ! Anata-prANata deva kahA~ nivAsa karate haiM ? (goyamA) he gautama ! 'sahassArassa kappassa upi) sahasrAra kalpa ke Upara (sapakkhi -sapaDidisiM) samAna dizA aura samAna vidizA meM (jAva uppaittA ) - yAvat jAkara ( ettha NaM ANayapANayanAmA) Anata aura prANata nAma ke (duve) do (kappA) kalpa - devaloka (paNNattA) nirUpaNa kiye haiM (pAINapaDINAyayA) pUrva-pazcima meM lambe ( udIrNadAhiNavitthinA) uttara 624 Dalara vibhAnAnA (tIsAe sAmANiyasAhassINaM) zrIsa hunnara sAmAni devAnA (cauNha ya tIsAe Ayarakkhadeva sAhassINaM) yAra zrIsa Dalara arthAta me sAtha pIsa Dalara mAtbharakSa ThevanA (jAva AhevaccaM kAremANe viharai ) yAvat adhipatitva karatA vicare che rahe che. (kahiNaM bhaMte ! ANaya pANayANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ? ) bhagavat paryApta ane aparyApta Anata prANuta DhavAnA sthAnA kyAM kahyAM che ? ( kahiNaM bhaMte / ANaya pANaya devA parivasaMti ? ) he lagavan / mAnata A deva yAM nivAsa 1re che ? (goyamA / ) he gautama / (sahassAramsa kappassa upi) sahusnAra udayanA (52 (sapakkhiM sapaDidisiM ) samAna hizA bhane samAna vidizAbhAM (jAva uppaittA) yAvat mAne (etthaNaM ANayapANayanAmA) mAnata ane praNuta nAbhanA (duve) the (kappA) 5 ThevalA (paNNattA) ni35 arthA che (pAINa paDINAyayA) pUrva-pazcimamA sAMgA (udINa dAhINavitthinnA) uttara Page #885 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 925 arddhacandrasaMsthAnasaMsthitI adhirmAlA bhAsarAziprabhau, zeSaM yathA sanatkumAravat pratirUpau, tatra khalu AnataprANatadevAnAM catvAri vimAnAvAsazatAni bhavanti ityAkhyAtam yAvat pratirUpAH avataMsakAH yathA saudharma kalpe, navaraM madhye atra prANatAvataMsakaH, te khalu avataMsakAH sarvaratnamayAH acchAH yAvat pratirUpAH, atra khalu AnataprANatadevAnAM paryAptAparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni, triSvapi lokasya asaMkhyeyabhAge, tatra khalu bahavaH AnataprANanadevAH parivasanti, sadaddhikA yAvat prabhAsayantaH te khalu tatra svepAM sveSAM vimAnAvAsazatAnAM yAvad vihadakSiNa meM vistIrNa (adacaMdasaMThANasaMThiyA) aI caMdramA ke AkAra ke (acimAlI bhAsarAsippabhA) sUrya ke tejaH samUha ke samAna prabhA vAle (sesaM jahA saNakumAre) avaziSTa yathA sanatkumAra jaisA (jAva paDikhvA) yAvatU pratirUpa (tatyarNa) yahAM (ANayapANaya devANaM cattAri vimANAvAsasayA) Anata prANata devoM kA cArasau vidhAna (bhavaMtIti sakkhAya) haiM aisA kahA hai (jAva paDikhvA) yAvata pratirUpa (vaDiMsagA jahA sohamme kappe) avataMsaka jaisA saudharmakalpa meM kahA hai vaisA jAnanA cAhiye (navaraM) vizeSa (sajjhe ittha pANayavaDisae) madhya meM prANatAvataMsaka hai (tarNa) vaha (vaDiMsagA savvarayaNAmayA) avataMsa sarvAtmanA ratnamaya hai (acchA) svaccha (jAva paDirUvA) yAvata pratirUpa (ettharNa ANayapANaya devANaM pajjattApajjattA ThANA paNNattA) yahAM paryApta aura aparyApta AnatANata devoM ke sthAna kaI haiM (tisu vi logasta asaMkhejjaibhAge) tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM dakSiNamA vistI (advacaMdasaMThANasaMThiyA) Adha yandramAnA // 2 // (accimAlI bhAsara sippabhA) sUrya nA ta. samUnA samAna pramANA - (sesaM jahA saNaMkumAre) gavaziSTa sanabhA2 2 (ANaya pANaya devANaM cattAri vimANAvAsasayA) pazuta prApta havAnA yArasa vimAna (bhavaMtIti bhakkhAya) cha, abha. 4yu cha (jAva paDiruvA). yAvat prati35 (vaDiMsagA jahA 'sohamme kappe) mavata savA saudharma 465mA usa cha tavA tayArI (navara) vizeSa (majjhe ittha pANaya vaDiMsagA) madhyamA prApta cha (teNaM) te (vaDiMsagasavya rayaNAmayA) avata: madhI zata 2tnamaya cha (acchA) 2127 (jAva paDikhvA) yAvat prati35 (etthaNaM ANaya pANaya devANaM pajjattApajattArNa ThANA paNNattA) paryApta mane aparyAsa mAnata prArata hevonA sthAna hA cha (tisu vi logassa asaMkhejjaimAge) raNe apekSAye 42 sanA asaNyAtamA ' Inma che (tatthaNaM) yai (bahave ANayapANayadevA parivasaMti) ! mAnata Page #886 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prapinAsUtre ranti, prANato'tra devendro devarAnaH parivasati, yathA sanatkumAro navaraM caturNI vimANAvAsazatAnAm, viMzateH sAmAnikasAhasrINAm, azIteH AtmarakSakadevasAhasrINAm, anyepAzca bahUnAM yAvad viharati, kutra khalu bhadanta ! AraNAcyutAnAM devAnAM paryAptAparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! AraNacyutA devAH parivasanti ? gautama ! AnataprANatayoH kalpayorupari sapakSam haiM (tatthaNaM) vahAM (bahave ANayapANaya devA parivasaMti) yahuta Anata prANata deva nivAsa karate haiM (mahiDDhiyA jAva pabhAsemANA) mahardika haiM yAvatU prabhAsita karate haiM (te NaM tattha sANaM sANaM vimANAvAsa sayANaM jAva viharaMti) ve vahAM apane apane saikaDoM vimAnoM kA Adhipatya karate huve yAvat vicarate haiM (pANae ittha deviMde devarAyA parivasai) yahAM prANata devendra devarAjA nivAsa karatA hai (jahA saNaMkumAre) sanatkumAra ke samAna (navaraM cauNhaM vimANAvAsasayANaM) vizeSa yaha ki cArasau vimAnoM kA (vIsAe samANiyasAhassINaM) vIsa hajAra sAmAnika devo kA (asIIe AyarakkhadevasAhassINaM) assI hajAra AtmarakSaka devoM kA (aNNesiM ca bahUNa) aura anya bahutoM kA (jAva viharaI) yAvat vicaratA hai| (kahi NaM bhaMte ! AraNaccuyANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNatA ?) he bhagavan ! paryApta aura aparyApta AraNa-acyuta devoM ke sthAna kahAM kahe gaye haiM ? (kahi NaM bhaMte ! AraNaccuyA devA parivasaMti ?) he bhagavan ! AraNa-acyuta deva kahAM nivAsa karate haiM ? prAta he nivAsa 42 cha (mahiDhiyA jAva pabhAse mANA) mAthi che yAvat mAsita 42 cha (teNaM tattha sANaM sANaM vimANAvAsasayANaM jAva viharaMti) te tyAM piotapotAnA seMkaDe vimAnanA Adhipatya karatA thakA yAvata vicare che (pANAe ittha deviMde devarAyA parivasai) maDi prApta hevendra 312 nivAsa 42 cha (jahA saNaMkumAre) yAvat sanamA2 (navaraM cauNhaM vimANAvAsasayANaM) vizeSatA ke cha yaarse| vimAnAnA (vIsAe sAmANiyasAhassINaM) pIsa 12 sAmAni vAnA (asII AyarakkhadevasAhassINaM) mesI 12 mAtbha25 hevAnA (aNNesiM ca bahUNaM) mane anya ghAyAnA (jAva viharai) yAvat viyare cha (kahiNaM bhaMte ! AraNaccuyANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA) he bhagavana ! paryApta ane aparyApta AraNuazruta denA sthAna kyAM kahyAM che? (kahiNaM bhaMte ! AraNAcyA devA parivasaMti ?) 3 lAvan ! mA2] acyuta va dhyA nivAsa 42 cha ? (goyamA!) gautama ! (ANayapANayANaM kappANaM uppi) Page #887 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 brahmalokAdivAnAM sthAnAdikam 927 sapratidika, atra khalu AraNAcyutau nAma dvau kalpau prajJaptau prAcInapratIcInAyatau, udIcInadakSiNavistIrNI arddhacandrasaMsthAnasaMsthitau adhirmAlA bhAsarAzivarNAbhau asaMkhyeyAH yojanakoTikoTIH AyAmaviSkambheNa, asaMkhyeyAH yojanakoTikoTI: parikSepeNa, sarvaratnamayau acchau, zlakSNau, masRNau, ghRSTI, pRSTI nIrajasau, nirmalau, niSpakau, niSkaGkaTacchAyau saprabhau sazrIkau soyotI, prAsAdIyau, darzanIyau, abhirUpau pratirUpau, atra khalu AraNAcyutAnAM devAnAM (goyamA) he gautama ! (ANayapANayANaM kappANaM uppi) Anata prANata kalpa ke Upara (sapakkhi sapaDidisiM) samAna dizA aura samAna vidizA meM (ettha NaM AraNaccuyA NAmaM dube kappe paNNattA) yahA~ Anata prANata nAmaka do kalpa kahA hai (pAINa paDINAyayA) pUrva-pazcima meM lambA (udINadAhiNa vitthiNNA) uttara-dakSiNa meM vistRta (addhacaMdasaMThANasaMThiyA) arddha caMdramA ke AkAra ke (accimAlI bhAsarAsivaNNAbhA) sUrya ke teja ke samAna prabhA vAle (asaMkhijjAo joyaNakoDAkoDIo AyAmavikkhaMbheNaM) asaMkhyAta koDAkoDI yojana lambe-cauDe (asaMkhijjAo joyaNakoDAkoDIo parikkheveNaM) asaM. khyAta koDAkoDI yojana paridhi vAle (savvara yaNAmayA) sarvaratnamaya (acchA) svaccha (sahA) cikane (laNhA) komala (ghaTThA) ghaTAre (mahA) maThAre (nIrayA) raja se rahita (nimmalA) nirmala (niSpaMkA) niSpaMka (nikkaMkaDacchAyA) nirAvaraNa kAnti vAle (sappabhA) prabhA sahita (sassiriyA) zobhAyukta (saujjoyA) udyotamaya (pAsAdIyA) prasamAnata prAta 485nA 152 (sapakkhiM sapaDidisiM) samAna hazA gane samAna vihazAyAma (etthaNaM AraNaccuyANAma duve kappA paNNattA) mI mAnata Azuta nAma me 465 4thA cha (pAINapaDINAyayA) pUrva pazcimamA ein (udINa dAhiNavitthiNNA) uttara kSamA vistRta (advacaMdasaMThANasaMThiyA) ma yandrabhAnA mAnA (accimAlI bhAsarAsivaNNAbhA) sUryanA : samUDanA samAna matyata amAvA (asaMkhejjAo joyaNakoDAkoDIo AyAmavikkhaMbheNaM) yasa cyAta DI yona eion paDe (asakhejjAo joyaNakoDAkoDIo parikkheveNaM) asabhyAta 111 yo paridhi (savvarayaNAmayA) sava2tnabhaya (acchA) 2127 (maNhA) yi4] (laNhA) miNa (ghaTThA) ghATA (maTThA) bh8|2| (nIrayA) 24thI hita (nimmalA) ni (nippakA) ni054 (nikkkaDacchAyA) nirA12 Anti (sappabhA) prabhAsahita (sassiriyA) zAlA yuta (saujjoyA) dhotamaya (pAsAdIyA) prasannatA 4 / 24 (dassiNijjA) zanIya Page #888 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - . . . . . pramApanAstre zrINi vimAnAvAsazatAni bhavanti ityAkhyAm, tAni khalu vimAnAni sarvarannamayAni acchAni zlakSNAni, masaNAni ghRSTAni mRSTAni nIrajAMsi nirmalAni niSpakAni, niSkaGkaTacchAyAni. sapramANi, sazrIkANi, soyotAni, prAsAdIyAni, darzanIyAni, abhirUpANi pratirUpANi, teSAM vimAnAnAm kalpAnAm bahumadhyadezabhAge pazcArataMsakAH prajJaptAH tadyathA aGkAvataMsakAH sphaTikAvataMsako, ratnAvataMsako jAtarUpAvataMsakaH madhye atra acyutAyataMsakaH te khalu avataMsakAH sarvarasnamayAH yAvat pratirUpAH, atra khalu AraNAcyutAnAm devAnAM paryAptApratAkAraka (darisaNijjA) darzanIya (abhirUcA) abhirUpa (paDisvA) pratirUpa (tattha NaM) yahAM (AraNaccuyANaM devANaM tiNi vimANAvAsa sayA bhavatIti sakkhoya) AraNa-acyuta devoM ke tIna sau vimAna haiM. aisA kahA hai (te NaM vimANA) ve vimAna (savvarayaNAmayA) sarvaratnamaya (acchA) svaccha (sahA) cikane (laNho) komala (ghaTThA) ghRSTa (maTThA) mRSTa (nIrayA) raja rahita (nimmalA) nirmala (nippaMkA) paMka rahita (nikkaMkaMDacchAyA) nirAvaraNa kAnti vAle (sappabhA) prabhAvAn (sassirIyA) sazrIka (saujjoyA) udyotayukta (pAsAdIyA) prasannatA kAraka (darisaNijjA) darzanIya (abhiruvA) abhirUpa (paDirUvA) pratirUpa (tesi NaM) una (vimANANaM) vimAnoM ke (kappANaM) kalpoM ke (bahumajjhadesabhAe) bIcoM bIca (paMca vaDisayA) pAMca avataMsaka (paNNattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (aMkaDisae) aMkAvataMsaka (phalihavaDisae) sphaTikAvataMsaka (rayaNavaDiMsae) ratnAvataMsaka (jAyarUva(abhirUvA) abhi35 (paDirUvA) prati35 (etthaNaM) Di (AraNaccuyANaM devANaM tiNNi vimANAvAsasayA bhavatIti makkhAya) mA291 matyuta zonA se vimAna ta, ma ghucha (teNaM vimANA) te vibhaane| (savvarayaNAmayA) sa 2tna bhaya (acchA) 2127 (sahA) yixn (laNhA) mana (ghadvA) dRSTa (mahA) bhRSTa (nIrayA) 2042Dita (nimmalA) nima (nipaMkA) 54 2Dita (nikkaMkaDacchAyA) niza1241 tivANA (mappabhA) prabhAvAn (sassiriyA) sazrI (saujjoyA) adhota yuta (pAsAdIyA) prasannatA 4 / 24 (darisaNijjA) zanIya (abhirUvA) mali35 (paDirUbA) prati35 (siNaM) te (vimANANaM) vimAnAnA (kappANaM) 48vAnA (bahumajjhadesabhAe) vayAcya (paMcavaDisayA) 52 mata sa(paNNattA) Hai cha (taM jahA) te 20 412 (aMka vaDiMsa) 25 tasa (phalihavaDiMsae) 254Avatasa (rayaNavaDisae) ratnAvata (jAyarUvavaDiMsae) tt3||pts (majjhe etya accuyavaDisae) tamanA madhyamA mayutAyata cha (teNaM vaDiMsayA) Page #889 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 brAhmalokAdiIvAnAM sthAnAdikam 129 paryAptAnAm sthAnAni prajJaptAni, triSvapi lokasya asaMkhyeyabhAge, tatra khalu bahavaH AraNAcyutA devAH parivasanti, acyuto'tra devendro devarAjaH parivasati, navaram trayANAM vimAnAvAsazatAnAM, dazAnAM sAmAnikasAhasrINAm, calAriMzataH AtmarakSakadevasAhasrINAm Adhipatyam kurvan yAvad viharati, dvAtriMzad aSTAviMzatiH, dvAdazaapTa catvAri ca zatasahasrANi, pazcAzad catvAriMzad paT ca sahasrANi sahasrAre // 146 // AnataprANatakalpe catvAri zatAni AraNAcyutayo vaDiMsae) jAtarUpAvataMsaka (majjhe eltha accuyavaDisae) inameM madhya meM acyutAvanaMsaka hai (te NaM vaDiMsagA) ve avataMsa (savvarayaNAmayA) sarvaratnamaya (jAva paDiscA) yAvan pratirUpa haiM (eltha NaM AraNaccuyANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA) yahAM paryApta aura aparyApta AraNa evaM acyuta devoM ke sthAna kahe haiM (tiplu vi logassa asaMkhejaibhAge) tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM (tattha NaM) vahA~ bahave AraNaccuyA devA parivasaMti) bahuta AraNaacyuta deva nivAsa karate haiM (accue ettha deviMde devarAyA) acyuta yahA~ devendra devaroja (parivasai) vasatA hai (jahA pANae) prANata ke samAna (jAva viharai) yAvat vicaratA hai (navaraM tiNhaM vimANAvAsasayANaM) vizeSa yaha ki tIna sau vimAnoM kA (dasaNhaM sAmANiyasAhassINaM) dasa hajAra sAmAnikadevoM kA (cattAlIsAe AyarakkhadevasAhassINaM) cAlIsa hajAra AtmarakSakadevoM kA (AhevaccaM kuvvamANe) Adhipatya karatA hai (jAva viharai) yAvat vicaratA hai| te as| (savvarayaNAmayA) saritnamaya (jAva paDirUbA) yAvat prati35 cha (ettha NaM ArathaccuyANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA) marzita maryAta mA29] mana mayuta vAnA sthAna ai cha (tisuvi loyassa asaMkhejjai bhAge) [ mapekSAmAthI sonA masayatamA mAsamA che (tatyaNa) tyAM (bahave AraNaccuyA devA parivasaMti) ! mAra-macyuta he nivAsa 42 cha (accue ettha devi de devarAyA) mayyuta mA hevendra 312 / 04 (parivasai) se che (jahA pANae) prANutanI samAna (jAva viharai) yAvat viyare cha (navaraM tiNhaM vimANAvAsasayANa) vizeSatA ye che 3 se vimAnAnA (dasaNDaM sAmANiya sahassINa) 42 2 sAmAni vonA (cattAlIsAe AyarakkhadevasAharasINa) yAsa 2 2mAtma264 vAnA (Ahevacca kubamANe) mAdhipatya 42t| 25 // (jAva vihara:) yAvat piyare che. . pra0 117 Page #890 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D 930 prajJApanAsUtre strINi / saptavimAnazatAni, caturpu api eteSu // 147 // sAmAnikasaMgrahaNIgAthA caturazItiH azItiH dvAsaptatiH, saptatizca papTizca / paJcAzat catvAriMzat triMzat viMzatiH dazasahasrANi // 149 // ete caiva AtmarakSAzcaturguNAH ||suu0 27 // . TIkA- atha paryAptAparyAptakabrahma lokadevAnAM sthAnAdikaM praspayitumAha -'kahiNaM bhaMte ! vaMbhalogadevANaM' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! kutra khalukasmin sthale, brahmalokadevAnAm 'pajjattApajattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-sthityapekSayA svasthAnAni, prajJaptAni-prarUpitAni santi ? gAthArtha-(battIsa aTThavIsA vArasa aTTha cauro sayasahassA) yattIsa lAkha, aTThAIsa lAkha, bAraha lAkha, ATha lAkha, cAra lAkha (paNNA cattAlIsA chacca sahassA) pacAsa hajAra, cAlIsa hajAra, chaha hajAra, (sahasrAre) saranAra meM // 14 // (ANayapANayakappe) Anata-prANata kalpa meM (cattAri sayA) cAra sau (AraNaccue tinni) AraNa-acyuta meM tIna mau (sattavimANasayAI) sAta sau vimAna (caunu vi eesu kappe) ina cAroM kalpoM meM // 14 // ___ sAmAlika saMgrahaNI gAthA kA artha-(caurAsII) caurAsI (asII) assI (bAvattarI) bahattara (sattarI ya) sattara (saTThI ya) sATha (pannA) pacAsa (cattAlIsA) cAlIsa (tIsA) tIsa (bIsA) bIsa (dasa) dasa (sahassA ) hajAra // 148 // (ee ceva AyarakkhA caugguNA) AtmarakSaka inase caugune haiM // 27 // TIkArtha-aba brahmaloka Adi kalpoM ke devoM ke sthAna kI prarUpaNA kI jAtI hai-- yA-(battIsa aMTavIsA vArasa aTTacauro sayasahasso) trAsa dAsa, 254yAvIsa pA2 85, sAI sAma, yA2 sAma (paNNA cattAlIsA chacca sahassA) payAsa 7002, yAsIsa // 2, 7 2 (sahassAre) saMsAramA 146 // (ANayapANayakApe) mAnata prApta nAmanA 465i (cattAri sayA) yArasA (AraNaccue tinni) mA29-acyutabhA se (satta vimANasayAI) saatse| vimAna (causu vi eNsu kappesu) 2mA yAre 46SAbha! // 147 // __sAmAni sa azI yAnA matha (caurAsII) yorAsI (asII) me bhI (bAbattarI) mAte2 (sattarIya) sIte2 (sadIya) sAha (pannA) 5yAsa (cattAlIsA) yAlIsa (tIsA) trIsa (bIsA) pIsa (dasa) 41 (saharasA) 2 // 148 // (ee ceva AyarakkhA caugguNA) mA bha214 temanAthI yA2 ch|| 27 // TIkArtha-have brahmaleka Adi kalapanA sthAnanI prarUpaNa karAya che Page #891 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 su.27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 931 tadeva vizadayituM prakArAntareNa pRcchati-'kahiNa-bhaMte ! baMbhalogadevA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze brahmalokadevAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA !' he gautama ! 'saNaMkumArasAhiMdANaM kappANaM uppi' sanatkumAramAhendrayoH kalpayorupari-urbabhAge 'sapakkhi sapaDidisiM' sapakSam-samAnAH pakSAH pUrvapazcimadakSiNottararUpAH pArthAH yasmin dRrotpatane tat sapakSama, sapratidivA-samAnAH pratidizaH-vidizo yatra darotpatane tat sapratidika 'vahaI joyaNAI' vahUni yojanAni, 'jAva uppaittA' yAvat-bahUni yojanazatAni, 'vahUni yojanasahasrANi bahUni yojanazatasahasrANi bahukA yojanakoTI:, bahukAH yojanakoTikoTI, Urdhvam-daram utpatya-udgatya 'ettha NaM vaMbhaloe nAma kappe' atra khalu-uparyuktasthale, brahmaloko nAma kalpaH prajJaptaH sa ca 'pAINa paDINAyara' prAcInapratIcInAyataH pUrvapazcimAyAmaH, 'udINadAhiNavicchipaNe' udIcInadakSiNavistIrNaH, uttaradakSiNavistAraH, 'paDipunnacaMdasaMThANasaMThie' pratipUrNacandrasaMsthAnasaMsthitaH, pUrNacandramaNDalAkArasaMsthitaH, 'accimAlIbhAsarAsippabhe acirmAlAbhAsarAzipramaH arcipAM jyotipAM, mAlA zrI gautama svAmI prazna karate haiM-he bhagavan ! brahmaloka devoM ke sthAna kahA~ kahe gae haiM ? arthAt he bhagavan ! brahmaloka deva kahAM nivAsa karate haiM ? - zrI bhagavAna uttara dete haiM-he gautama ! sanatkumAra aura mAhendra kalpoM ke Upara, unakI samAna dizA-pArzva meM tathA samAna vidizA meM bahuta yojana, bahuta sau yojana. bahuta hajAra yojana, bahuta lAkha yojana, bahuta karoDa yojana evaM bahuta koDAkoDI yojana Upara dUra cala kara vahAM brahmaloka nAmaka kala kahA gayA hai / vaha brahmaloka kalpa pUrva-pazcima dizA meM lambA tathA uttara-dakSiNa dizA meM vistIrNa hai| usakA AkAra pUrNa candramA ke samAna hai| vaha jyotiyoM ke - zrI gautamasvAmI prazna kare che he bhagavana! brahmAleka denA sthAna kyAM kahelAM che ? arthA--he bhagavan ! brahmaleka deva kayAM nivAsa kare che? zrI bhagavAna uttara de che-he gautama ! sanakumAra ane mahendra kalpanA upara temanI samAna dizA-pAzvamAM tathA samAnavidizAmAM ghaNuM jana, ghaNA sa ejana, ghaNuM hajAra ejana, ghaNA lAkha ejana, ghaNA koDa jana temaja ghaNA keDAcheDI jana Upara dUra jaIne tyAM brahmaleka nAmaka kalpa kahelo che. te brahmaleka kalpa pUrva pazcima dizAmAM lAMbA ane uttara dakSiNamAM vistIrNa che. tene AkAra pUrNa candramAnA samAna che. te tionA samUha tathA te rAzinA Page #892 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- 933 prazApanAsUtra samUhastadvat bhAsAM rAzivacca prabhAkAntiH, yasya sa arciAlAbhAsarAziprabhaH, 'avasesaM jahA saNakumArANa' avazeSa yathA sanatkumArANAmuktaM tathA brahmalokasyApi vaktavyam, kintu 'navaraM' navaram sanatkumArApekSayA vizeSastu-cattAri 'vimANAvAsasayasahassA' cakhAri vimAnAvAsazatasahasrANi santi iti vodhyaH, 'paDisayA jahA sohammavaDisayA' avataMsakAH yathA paJcasaudharmAvataMsakAstathaiva vovyAH , 'navaraM' navaram-tadpekSayA vizepastu 'majjhe ittha baMbaloyavaDiMsae' madhye-azokAdi cAravataMsakAnAM madhye, atra-brahmaloke, brahmalokAvataMsako vodhyaH 'etya NaM vaMbhalogadevANe ThANA paNNattA' atra khalu-upayuktasthaleSu, brahmalokadevAnAM paryAptAparyAptAnAm sthAnAni-svasthAnAni, prajJaptAni-prarUpitAni santi, 'sesaM taheva jAva-viharaMti' zepaM tayaiva-saudharmakalpavadeva vodhyam, yAvat triSvapi svasthAnopapAtasamudghAtalakSaNepu triSvapi sthAneSu vipaye lokasya asaMkhyeyabhAge vaktavyam, tatra khalu vadvo brahmalokadevAH parivasanti, te ca maharSikAH, mahAdyutikAH mahAyazasaH mahAbalAH, mahAnubhAvAH, mahAsaukhyAH hAravirAjitavakSaptaH, kaTakatruTitastambhitabhujAH, agadakuNDalamRSTasamUha tathA tejorAzi ke samAna kAnti vAlA hai| usakA zeSa varNana sanatkumAra kalpa ke samAna samajha lenA caahie| sanatkumAra kalpa se usakI vizeSatA yaha hai ki usameM arthAt brahmaloka kalpa meM cAra lAkha vimAna haiN| usameM jo avataMsaka haiM ve saudharmakalpa jaise haiM, magara isameM bhI vizeSatA yaha hai ki una avataMsakoM ke madhya meM brahmalokAvataMsaka hai / yahAM paryApta aura aparyApta brahmaloka devoM ke svasthAna kahe gae haiN| zeSa kathana saudharma kalpa ke samAna jAnanA cAhie, yAvat ve sthAna svasthAna, upapAta aura samudghAta, ina tInoM kI apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiN| una sthAnoM meM bahuta-se brahmaloka deva nivAsa karate haiN| ve deva samAna kAntivALA che. tenuM vizeSa varNana sanakumAra kalpanA samAna samajI levuM joIe. sanakumAra ka95thI tenI vizeSatA A che ke temAM arthAt brahma leka ka5mAM cAra lAkha vimAna che. temAM je avataMsaka che. te saudharma kalpa jevAM che, paraMtu temAM paNa vizeSatA e che ke te avataMsakonI madhyamAM brahma. lekAvataMsaka che. ahiM paryApaka ane aparyApta brahmaloka denA sthAna kahelAM che. zeSa kathana saudharmakalpanA samAna jANavuM joIe. yAvat te sthAne svasthAna upapAta ane samuddaghAta e traNe apekSAothI lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM che. te sthAnemAM ghaNA badhA brahmaleka deva nivAsa kare che. te deve mahAna Page #893 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 933 gaNDastala karNapIThadhAriNaH, vicitrahastAbharaNAH, vicitramAlyAnulepanadharAH, kalyANakapravaravastra parihitAH, kalyANakAvaramAlyAnulepanAH, bhAsvaravondayaH, pralambacanamAlAdharAH divyena varNagandhAdinA dazadiza uddyotayantaH pramAsathantaH, sveSAM sveSAM vimAnAvAsAdInAm AvipatyAdikaM kArayantaH pAlayantaH mahatA'hatanATyagItavAditatantrItalatAla truTitavanamRdaGgapaTupravAdita raveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti - tiSThati ityAzayaH, 'vaMbhe ittha devide devarAyA parivasai' brahmA atra - uparyukta pradeze, devendro devarAjaH parivasati, sa kIdRza mahAna Rddhi ke dhAraka haiM, mahAdyutika haiM, mahAyazasvI haiM, mahAna bala vAle tathA mahAn zApAnugraha ke sAmarthya se yukta haiM / unakA vakSasthala hAra se suzobhita hotA hai / unakI bhujAeM kaTakoM aura truTitoM se stabdha rahatI haiM / ve aMgada, kuMDala aura karNapITha ke dhAraka haiN| hAtha ke vicitra AbhUSaNoM se suzobhita haiM / adbhuta mAlA aura anulepana ke dhAraka haiM / kalyANakArI evaM uttama vastroM kA paridhAna karate haiM | kalyANakArI aura uttama mAlA evaM anulepana vAle hote haiM / unakA zarIra teja se dedIpyamAna hotA hai / lambI vanamAlA ke dhAraka haiM aura apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita aura prabhAsita karate hue, apane-apane vimAnAvAsoM kA adhipatitva Adi karate hue, unakA pAlana karate hue nATaka, gIta tathA kuzala vAdakoM dvArA vAdina vINA, tala, tAla, truTita, mRdaMga Adi vAcoM kI nirantara hone vAlI madhura dhvani ke sAtha divya bhogya bhogoM ko bhogate hue rahate haiM / rUddhinA dhAraka che, mahAdyutika che, mahAyazasvI che, mahAt khaLavALA tathA mahAt zApanugrahanA sAmarthyathI yukta che. temanA vakSasthUla hArathI suzaeNAbhita hAya che. temanI bhujAe kaTakA ane truTitAthI stabdha rahe che. teo agadya, kuMDaLa ane kaNa pIThanA dhAraka che. hAthanA vicitra AbhUSaNAthI sutheAlita che. addabhuta mALA ane anulepananA dhAraka che. kalyANakArI temaja uttama vastrone paridhAna kare che. kalyANakArI ane uttamamAlA temaja anulepana vALA hAya che. temanA zarIra tejathI dedIpyamAna heAya che. lAMkhI vanamALAnA dhAraka che. ane peAtAnA divya vaNugaMdha AdithI daze dizAone udyotita ane prabhAsita karatA rahine peAtAtAnA vimAnAvAsAnA adhipatittva Adi karatA thakA tebhanu' pAsUna 12tA, nATaka, gIta tathA kuzasa vAha dvArA vAhita vINA, tasa, tAla, truTita, mRdaeNMga Adi vAdyonA nirantara thanAra dhvaninI sAthe divya bhAgya bhAgAne bhAgavatA rahe che. Page #894 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtra ityAha-'azyaMvaravatthadhare' arajo'mbaravastradharaH, arajAMsi rajorahitAni, svacchatayA ambaravadvastrANi dharatIti arajo abhvaravastradharaH, 'evaM jahA saNaMkumAre jAva viharai' evaM-pUrvoktarItyA, yathA sanatkumAraH pratipAditastathA brahmA'pi pratipAdanIyaH, yAvad maharddhikaH, mahAdyutikaH, mahAyazAH, mahAbalaH, mahAnubhAgaHmahAsaukhyaH, hAravirAjitavakSAH, kaTakatruTitastambhitabhujaH, agadakuNDalamRSTagaNDastalakarNapIThadhArI, vicitrahastAbharaNaH, vicitramAlyAnulepanaH, kalyANakapravaravastraparihitaH, kalyANakamAlyAnulepanadharaH, bhAsvayondiH, pralambavanamAlAdharo divyena varNagandhAdinA dazadiza udyotayan prabhAsayan sveSAM svepAM vimAnAvAsAdInAm adhipatyaM paurapatyam kurvan pAlayan mahatA'hatanATyagI brahmaloka kalpa meM brahma nAmaka devendra aura devarAjA hai / vaha kaisA hai, so batalAte haiM-brahmendra raja se rahita, svaccha hone ke kAraNa ambara (AkAza) ke sadRza vastroM kA dhAraka hai, ityAdi varNana sanatkumAra indra ke samAna hI samajha lenA cAhie / yAvat vaha mahardika hai, mahAdyutika hai, mahAyaza hai, mahAbala hai, mahAnubhAga hai aura mahAsukha se sampanna hai / usakA vakSasthala hAra se virAjita rahatA hai / usakI bhujAeM kaTakoM tathA truTita nAmaka AbhUSaNoM se stabdha rahatI haiN| vaha aMgada, kuMDala aura gaNDasthala ko ghisane vAle karNapITha kA dhAraka, hAthoM meM adbhuta abhUSaNa pahanane vAlA, adabhuta mAlA aura anule. pana kA dhAraka, kalyANakArI atyuttama vastroM kA paridhAna karane vAlA, kalyANakArI mAlA evaM anulepana dhAraNa karane vAlA, dedIpyamAna deha vAlA aura lambI vanamAlA kA dhAraka hai / apane divya varga gaMdha Adi se dazo dizAoM ko udyotita aura prabhAsita karatA huA, brahmaloka ka5mAM brahmanAmaka devendra ane devarAjA che. te kevA che, te batAve che-brondra rajathI rahita, svaccha hovAne kAraNe ambara (AkAzanA) sadaza vastronA dhAraka che, ItyAdi varNana sanakumAra devendranA samAnaja samajI levuM joIe. te mahardhika che. mahAtika che. mahAyaza che, mahAbala che mahAnubhAga che ane mahAsukhathI saMpanna che. temanuM vakSasthaLa hArathI virAjita rahe che. temanI bhujAo kaTake tathA truTite nAmaka AbhUSaNathI stabdha rahe che te agada, kuMDaLa ane gaMDasthaLane ghasAtAM karNapIThanA dhAraka che. hAthamAM adbhuta AbhUSaNa paheranArA, adbhutamALA ane anulekhananA dhAraka, kalyANakArI atyuttama vastronuM paridhAna karavAvALA mahAna kalyANakArI mALA temaja anulepane dhAraNa karavAvALA, dedIpyamAna dehavALA ane lAMbI vanamALAnA dhAraka che. pitAnA divya va gaMdha AdithI daze dizAone udyatita ane prabhAsita Page #895 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 brahyalokAdidevAnAM sthAnAdikam 935 tavAditatAtrIta tAla TitaghanamRdaGgapaTupracAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati-aurate ityAzaya:, ki tu 'navaraM navaram-sanatkumArApekSayA vizeSaratu-'uhaM vimANAdAsara.yasaharasANaM' caturNAma vimAnAvAsazatasahasrANAm 'saTThIe sAmANiyasAhassINaM' paSTeH sAmAnikasAhasrINAm 'cauNhaM-saTTIe Ayarakkha devasA harasINaM' caraNAM pATInAm AtmarakSakadevasAhasrINAm cakhAriMzatsahasrAdhika lakSadvayAtmarakSaka devAnAma ityarthaH, 'anne siM ca bahaNaM jAva viharai' anyepAJca vahanAM yAvat-brahmalokadevAnAm AdhipatyaM paurapatyaM kurvana pAlayana viharatIti zeSaH, utha eptiAparyAptava lAntaka devAnAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahiNaM bhaMte ! takadevANaM' he bhadanta ! putra rU lu-kasmina pradeze lAntaka devAnAsa (j.| jatta.Na eryArAptiAnAma 'TANA pattA' sthAapane vimAnoM kA adhipariSada, are saratva Adi karatA huA, nATaka, gIta tathA kuzala vAdakoM dvArA vAdita vINA, tala, tAla, buTita, mRdaMga Adi vAdyoM kI vani ke sAtha divya bhogoM ko bhogatA huA rahatA hai| magara sanakumAra kI apekSA jo vizeSatA hai vaha yaha hai ki brahma indra cAra lAkha vimAnoM kA, sATha hajAra sAmAnika devo kA tathA cAra sATha hajAra arthAta do lAkha cAlIsa hajAra AtmarakSaka devoM kA tathA anya bahuta-se brahmaloka nivAsI devoM kA adhipatitva aura pAlana karatA hai yAvat vicaratA hai| aba paryApta aura aparyApta lAntaka devoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai___ zrI gautama svAmI prazna karate haiM-he bhagavan paryApta aura aparyApta karatA thakA pitAnA vimAnanuM adhipatitva agresaratva Adi karatA, nATaka, gIta tathA kuzala vAdake dvArA vAdita vINA tala, tAla, truTita, mRdaMga Adi vAdyonI vaninI sAthe divya bhegone bhogavatA rahe che. paraMtu sanakumAranI apekSAe je vizeSatA che te A che ke brahma, Indra cAra lAkha vimAnanA, sATha hajAra sAmAnika denA tathA cAra sATha hajAra arthAt be lAkha cAlIsa hajAra AtmarakSaka denA tathA anya ghaNA badhA brahmaloka nivAsI devenuM adhipatitva ane pAlana kare che. yAvat vicare che. have paryApta ane aparyApta lAntaka denA sthAna AdinI prarUpaNA karAya che. zrI gautamasvAmI prazna kare che-bhagavad ! paryApta ane aparyApta lAntaka denA sthAna kayAM kahelA che? arthAt he bhagavana ? lAntaka deva kyAM nivAsa kare che? Page #896 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prajJApanAsUtra nAni-sthityapekSayA svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi ? tadeva prakA. rAntareNa pRcchati-'kahiNaM bhane ! laMtagadevA parivasaMti' he bhadanta ! kutra khallu-kasmin pradeze, lAntakadevAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA' he gautama ! 'baMbhalogassa kappassa umpi' brahmalokasya kalpasya upari-UrcabhAge 'sapakkhi sapaDidisiM' sapakSam-samAnAH pakSA:-pUrvapazcimadakSiNottararUpAH pAca H yasmin dUrotpatane tat sapakSam sapratidikU-samAnAH pratidizaH-vidizo yasmindurotpata ne tat sapratidika 'vahUI joyaNAI' bahUni yojanAni 'jAva' yAvat-bahUni yojanazatAni, vahUni yojasahasrANi, bahUni yojanazatasahasrANi, bahukAH yojanakoTIH 'bahugAo joyaNakoDIkoDIo' bahukA yojanakoTikoTIH 'uDUM' dUraM-uppaittA' Urdhvam-uparibhAge, daram utpatya-utpatanaM kRtvA 'etthaNaM' atra khalu-uparyuktasthale 'laMtae nAmaM kappe-paNNatte' lAntako nAma kalpaH prajJaptaH, sa lAntakakalpaH kIdRza-ityAha-'pAINa paDINAyae' prAcInapraticInAyata:-pUrvapazcimAyAmaH, 'jahA vambha brahmaloe' yathA vambhalokaH pratipAditastathA pratipattavyaH, kintu 'navaraM' navaram-brahmalokApekSayA vizeSastu 'paNNAsaMvimANAvAsasahassA' paJcAzad vimAnAvAsasahasrANi 'bhavaMtIti makkhAyaM' bhavanti ityAkhyAtaM mayA mahAvIreNa anyaizca tIrthakudbhiH 'vaDiMsagA jahAlAntaka devoM ke sthAna kahAM kahe gae haiM ? arthAt he bhagavan ! lAntaka deva kahAM nivAsa karate haiM ? zrI bhagavAn uttara dete haiM-he gautama / brahmaloka nAmaka kalpa ke Upara samAna dizA rUpa pArzva meM tathA samAna vidizA meM bahuta yojana, yAvatU bahuta sau yojana, bahuta hajAra yojana, bahuta lAkha yojana, bahuta karIDa yojana, bahuta koTi-koTi yojana Upara dara jAkara lAntaka nAmaka kalpa hai| vaha pUrva-pazcima meM lambA aura uttara -dakSiNa meM vistIrNa hai, ityAdi vargana brahmaloka kalpa ke samAna hI samajha lenA cAhie / isameM jo vizeSatA hai vaha yaha ki lAntaka kalpa meM pacAsa hajAra vimAna haiM, aisA maine tathA anya tIrthaMkaroM ne zrI bhagavAn uttara de che-he gautama ! brahmaleka nAmanA kalpanA Upara samAna dizA rUpa pArzvamAM tathA samAna vidizAmAM ghaNuM yojana, yAvat ghaNu se jana, ghaNA hajAra yojana, ghaNuM lAkha jana, ghaNuM karoDa jana ghaNuM karoDa karoDa jana UMtpara dUra jaIne lAntaka nAmaka ka95 che. te pUrvapazcimamAM lAMbo uttara dakSiNamAM vistIrNa che. ItyAdi varNana brahmaloka kalpanA samAja samajI levuM joIe. temAM je vizeSatA che te A che ke lAntaka kapamAM pacAra hajAra vimAna che. ema meM tathA anya tIrthakaree kahyuM che, enA Page #897 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavAdhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 937 IsANavaDiMsagA' lAntaka kalpe avataMsakAH yathA IzAnAyataMsakAH paJcAzokAdayaH pratipAditAstathA pratipattavyAH kintu 'navaraM' navaras-IzAnAdikalyApekSayAlAntakakalpasya vizepastu 'majjhe ittha laMtagaDisae' madhye-azokAdicaturavataMsakamadhye ityarthaH, atra-lAntakakalpe, lAntakAvataMsako bodhyaH, 'devA taheva jAva viharaMti' devAstathaiva-IzAnAdi vaimAnikaradeva yAvad-mahaddhikAH, mahAdhutikAH,-mahAyazasaH, mahAnubhAgAH, mahAsaukhyAH, hAravirAjitavakSasaH kaTakatruTitastambhitasujAH, aGgadakuNDalamRSTagaNDastalakaNapIThadhAriNaH, vicitrahastAbharaNAH, vicitramAlyAnulepanAH, kalyANakAraravastraparihitAH, kalyANakAvara mAlyAnulepanadharAH, bhAsvaravondayaH, pralambavanamAlAdharAH divyena varNagandhAdinA' kahA hai / isake azozAvataMsaka Adi pAMca apataMsaka IzAna kalpa ke samAna samajha lene cAhie kintu isameM vizeSatA yaha hai ki yahAM azokAvataMsaka Adi ke madhya meM lAntaka nAmaka avataMsaka hai / isameM rahane vAle devoM kA varNana IzAna devoM ke samAna hai arthAt ve deva maharddhika haiM, mahAtika haiM, mahAyazasvI haiM, ahArala haiM, mahAnubhAga aura mahAsukha se sampanna haiN| unake vakSasthala hAra se suzobhita rahate haiN| unakI bhujAeM kaTakoM aura truTitoM se stabdha rahatI haiN| ve aMgada, kuMDala aura karNapITha ke dhAraka hote haiN| unake hAthoM meM adbhuta AbhUSaNa hote haiM / ve vicitra mAlA aura anulepana ko dhAraNa karanevAle hote haiN| kalyANakArI aura atyuttama vastroM kA paridhAna karate hai / kalyANakArI aura uttama mAlA tathA atulepana ke dhAraka hote haiN| unakA deha dedIpyamAna hotA hai| ve lambI vanamAlA dhAraNa karate haiN| apane divya varNa azokAvataMsaka Adi pAMca avataMsaka IzAna kalpanA samAna samajI levAM joIe paraMtu temAM vizeSatA A che ke ahiM azekAvataMsaka AdinA madhyamAM lAntaka nAmaka avataMsaka che. temAM rahevAvALA devanuM varNana IzAna devenI samAna che arthAta te devo mahardhika, mahAghatika che. mahAyazavI che, mahAbala che. mahAna bhAga che. mahAsukhathI saMpanna che. temanA vakSasthala hArathI suzobhita rahe che. temanI bhujAo kaTake ane truTitathI stabdha rahe che. teo aMgada, kuMDala, ane karNapIThanA dhAraka hoya che temanA hAthamA adbhUta AbhUSaNa hoya che. teo vicitramAlA ane anuleyanavALA hoya che. kalyANakArI ane atyutta vastronuM paridhAna kare che, kalyANakArI ane uttama mAlA tathA anulepanana dhAraka hoya che. temanA deha dedIpyamAna hoya che. lAMbI vanamAlA dhAraNa kare che pitAnA divya varNa gaMdha AdithI daze dizAone udyotita ane prabhAsita karata pra0 118 Page #898 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 938 prajJApanAsUtre dazadiza udyotayantaH, prabhAsayantaH, sveSAM sveSAM vimAnAvAsAdInAm AdhipatyaM paurapatyam svAmitvam at tvam mahattarakatvam, AjJezvarasenApatyaM kArayantaH pAlayantazca mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti--tiSThati ityAzayaH, laMtae ettha-devide devarAyA parivasai' lAntako'tra-lAntakakalpe, devendro devarAjaH parivasati, 'jahA saNaMkumAre' yathA sanatkumAre vaimAnikakalpe pratipAditastathAlAntakakalpe'pi pratipAdanIyaH, kintu 'navaraM' navaram-tadpekSayA vizeSastu 'paNNAsAe vimANAvAsasahassANaM' paJcAzato vimAnAvAsasahasrANAm 'paNNAsAe sAmANiyasAssINaM' paJcAzataH sAmAnikasAitrINAm 'cauNhaM ya paNNAsANaM AyarakkhadevasAhassINaM' catasRNAm paJcAzatAm AtmarakSakadevasAhasrINAm lakSadvayAtmarakSakadevAnAm, 'annesiMca varNa jAva viharai' anyeSAJca gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko udyotita evaM prabhAsita karate hue apane vimAnoM kA adhipatitva, agresaratva, svAmitva, bhartRtva, mahattarakatva, AjJA-Izvara senApattitva karate hue tathA unakA pAlana karate hue, nATaka, saMgIta aura kuzala vAdakoM dvArA vAdita vINA, tala, tAla, truTita evaM mRdaMga Adi divya vAdyoM kI nirantara hone vAlI madhura dhvani ke sAtha divya logoM ko bhogate hue rahate haiN| lAntaka kalpa meM lAntaka nAmaka devendra nivAsa karatA hai / usakA varNana sanatkumAra indra ke samAna samajhanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki lAntaka indra pacAsa hajAra vimAnoM kA, pacAsa hajAra sAmAnika devoM kA tathA do lAkha AtmarakSaka devoM kA adhipatitva karatA hai| inake atirikta bahuta-se anya lAntaka kalpanivAsI devoM kA Adhipatya karatA huA rahatA hai| chatA pitAnA vimAnanuM adhipatitva, agresaratva, bhadraMva mahattarakatva AjJA- izvara senApatitva karatA thakA tathA temanuM pAlana karatA rahine nATaka, saMgIta ane kuzala vAdake dvArA vAdita vINA tala, tAla, truTita temaja mRdaMga Adi divya vAdyonA nirantara thatA madhura dhavaninI sAthe divya bhogone bhogavatA rahe che. lAntaka kalpamAM lAntaka nAmaka devendra devarAja nivAsa kare che temanuM varNana sanakumAra devendranA samAna samajavuM joIe. vizeSatA e che ke lAntaka Indra pacAsa hajAra vimAnanA, pacAsa hajAra sAmAnika denA tathA be lAkha AtmarakSaka devanA Adhipatitva kare che. taduparA ghaNA badhA anya lAntaka kalpa vAsI devenuM Adhipatya karatA thakA rahe che. Page #899 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.21 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 939 bahUnAm yAvad - AtmarakSakadevAnAm : AdhipatyaM paurapatyam kurvan pAlayan viharati tiSThati, atha paryAptAparyAsaka mahAzukra devAnAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha'kahi NaM bhaMte ! mahAsukANaM devANaM' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! kutra khalakasmin pradeze, mahAzukrANAM devAnAM 'pajjatApajjattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNatA' sthAnAni sthityapekSayA svasthAnAni, prajJaptAni - prarUpitAni santi ? tadeva vizadayituM prakArAntareNa pRcchati - 'kahiNaM bhaMte ! mahAmukkA devA parivasaMti ? he bhadanta ! kutra khalu - kasmin pradeze mahAzukA devAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati - goyamA !" he gautama ! 'laMtagassa kappassa upi' lAntakasya kalpasya upari - UrdhvabhAge, 'sapakkhi sapaDidisiM jAva uppaittA' sapakSam - samAnAH pakSA:- pUrvapazcimadakSiNottararUpAH pArzvAH yasmin dUrotpatane tat sapakSam, sapratidik samAnAH pratidizaH - vidizo yasmin durotpatane tat pratidikU, tat yathA syAttathA yAvad vahUni yojanAni bahUni yojanazatAni bahUni yojana sahasrANi bahUni yojanazatasahasrANi bahukA yojanakoTIH, bahukA yojanakoTikoTIH UrdhvaM dUram utpatya - udgabhya, 'ettha NaM' , , aba paryApta aura aparyApta mahAzukra devoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai zrI gautama svAmI prazna karate haiM - he bhagavan ! paryApta evaM apayasa mahAzukra devoM ke sthAna kahA~ kahe gae haiM ? isI prazna ko spaSTa karane ke lie punaH doharAte haiM - he bhagavan ! mahAzukra deva kahAM nivAsa karate haiM ? zrI bhagavAn uttara dete haiM - he gautama ! lAntaka kalpa ke 75 . samAna dizA meM, samAna vidizA meM bahuta sau yojana bahuta hajA yojana, bahuta lAkha yojana, bahuta karoDa yojana, yahAM taka ki bahu koDAkoDI yojana Upara dUra jAkara vahAM mahAzukra nAmaka kalpa me have paryApta ane aparyApta mahAzukadevAnA sthAna AdinI prarUpaNA karAya che. zrI gautamasvAmI prazna kare che-bhagavan ! paryApta ane aparyApta mahAzuka devenA sthAna kayAM kahelA che ? te ja praznane spaSTa karavAne vAste pharIthI hRharAve che-he bhagavan? mahAzukadeva kayAM rahe che ? zrI bhagavAn uttara Ape che--he gautama ! lAntaka kalpanA zaeNpara samA dizAmA, samAnavideizAmA ghaNA ceAjana, ghaNuA sAyeAjana, ghaNA hajAra ja ghaNA lAkha ceAjana, ghaNA karADa ceAjana tyAM sudhI ke ghaNA kADAkIDI ceAja Upara dUra jaIne tyA mahAzuka nAmaka kalpa kahelA che. te kalpa pUrvapazcima Page #900 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 E aMzApanA atra khalu-upayuktasthale, 'mahAsuke nAmaM kappe paNNatte' mahAzukro nAma kalpaH prajJaptaH sa kIdRza ityAha-'pAINa paDINAyae' prAcInapratIcInAyataH, pUrvapazcimAyAmaH, 'udINadAhiNavicchinne' udIcInadakSiNavistIrNaH, uttaradakSiNavistAraH, 'jahA vaMbhaloe' yathA brahmalokaH pratipAditastathA mahAzukro'pi pratipAdanIyaH, tathA ca-pratipUrNacandramaNDalasaMsthAnasaMsthitaH acirmAlA bhAsarAzivarNAbhaH asaMkhyeyA yojanakoTI: asaMkhyeyA yojanakoTikoTIH AyAmaviSkambheNa, asaMkhyeyA yojanakoTikoTIH parikSepeNa, sarvaratnamayaH, acchaH, zlakSNaH maraNaH, ghRSTaH, muSTaH, nIrajAH, nirmalA:, niSpaGkaH, niSkaGkaTacchAyaH, sapramaH sazrIkA, sodagrotaH, prAsAdIyaH, darzanIyaH, abhirUpaH, pratirUpazca vartata, ityAdirItyA vaktavyaH, kintu 'navaraM' navaram brahmalokApekSayA vizeSastvatra 'cattAlIsavimANAvAsasahassA bhavaMtIti-makkhAya' catvAriMzada vimAnAvAsasahasrANi bhavanti ityAkhyAtaM mayA mahAvIreNa, anyaizca tIrthakRdbhiH , 'varDisagA jahA-sohammagayA hai| vaha kalpa pUrva-pazcima meM lambA aura uttara-dakSiNa meM vistIrNa hai / usakA varNana brahmaloka jaisA jAnanA cAhie / arthAt vaha prati__pUrNa candramaMDala ke AkAra kA hai, jyotiyoM ke samUha evaM tejorAzi ke varNa jaisI AbhA vAlA hai, usakI lambAI-cauDAI asaMkhyAta koDAkoDI yojana kI hai, usakI paridhi bhI asaMkhyAta koDAkoDI yojana kI hai| vaha sarvaratnamaya, svaccha, cikanA, komala, ghRSTa, mRSTa, nIraja, nirmala, niSpaMka aura nirAvaraNa kAnti vAlo hai / prabhAyukta, zrIsampanna, prakAzamaya, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa hai| hAM, brahmaloka kI apekSA isameM vizeSatA yaha hai ki isa kalpa meM cAlIsa hajAra vimAna haiM, aisA maiMne tathA anya tIrthaMkaroM ne kahA hai / isake avataMsaka saudharma kalpa ke avataMsakoM sarIkhe haiM, lAge ane uttara dakSiNamAM vistIrNa che. tenuM varNana brahmaloka kalpa jevuM jANavuM joIe arthAt te pratipUrNa camaDalanA AkAranuM che. tionA samUha temaja te je rAzinA varNa jevI AbhAvALA che, temanI laMbAIpahoLAI asaMkhyAta keDAcheDI jananI che. tenI paridhi paNa asaMkhyAta kaDakaDI jananI che. te badhA ratnamaya, svaccha, cikaNA, kemala vRSTa, muSTa, nIraja nirmaLa, niSpaka ane nirAvaraNa kAntivALA che. prabhAyukta zrIsa tta, prakAzamaya prasannatA janaka, darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa che. ahiM brahmalekanI apekSAe emAM vizeSatA e che ke A kalpamAM cAlIsa hajAra vimAna che. ema meM tathA anya tIrthakaree kahyuM che kintu vizeSatA e che ke ahiM azakavataMsaka AdinA madhyamAM mahAzukAvataMsaka che. Page #901 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " prabodhinI TIkA hi. pada 2 sU.27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 949 vaDigA' mahAzukrasya avataMsakAH yathA saudharmAvitaMsakAH paJca azokAdayaH pratipAditAstathA pratipattavyAH kintu 'navaraM' navaram - saudharmAdyapekSayA vizepastu majhe- ittha mahAmukarDisae jAva viharaMti' madhye azokAdicaturavartasakamadhye ityarthaH, atra- mahAzukakalpe mahAzukrAvataMsako bodhyaH yAvat te khalu paJcAvataMsakAH sarvaratnamayAH acchA: zlakSNAH masRNAH, ghRSTAH, mRSTAH, nIrajasaH, nirmalAH, niSpaGkAH, niSkaGkaTacchAyAH, saprabhAH, sazrIkAH, soddyotAH, prAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH, pratirUpAzca vartante, atra - khalu mahAzukradevAnAM paryAptAparyAptAnAm sthAnAni prajJaptAni triSvapi svasthanopapAtasamudghAtalakSaNeSu lokasya asaMkhyeyabhAge vaktavyam, tatra salu bahavo mahAzukradevAH parivasanti, te ca maharddhikA mahAdyutikAH, mahAyazasaH, mahAbalAH, mahAnubhAgAH, mahAsaukhyA : hAravirAjitavakSasaH, kaTakatruTitastambhitabhujAH, aGgadakuNDalapRSTagaNDastalakarNapIThadhAriNaH vicitrahastAbharaNAH, vicitramAlAkintu vizeSatA yaha hai ki yahAM azokAvataMsaka Adi ke madhya meM mahAzukrAvanaMsaka hai | ye pAMcoM avataMsaka sarvaratnamaya haiM, svaccha cikane aura komala haiM, ghRSTa, mRSTa, nIraja, nirmala, niSpaMka aura nirAvaraNa kAnti vAle haiM / prabhAyukta, zrIsampanna, prakAzamaya, prasanatAjanaka, darzanIya. abhirUpa aura pratirUpa haiM / yahAM paryApta tathA aparyApta mahAzukra devoM ke svasthAna kahe gae haiN| ye sthAna tInoM apekSAoM se arthAt svasthAna, upapAta aura samudghAta kI apekSA se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM / ina sthAnoM meM bahuta-se mahAzukra deva nivAsa karate haiM / ve deva maharddhika haiM, mahAdyutika haiM, mahAyazasvI haiM, mahAn bala, mahAnubhAga aura mahAsukha vAle haiN| unake vakSasthala hAra se suzobhita rahate haiM / unakI bhujAeM kaTakoM aura truTitoM se stavdha , gyA yAMtha Avata saThI sarvaratnabhaya che, svaccha, zikSA, abhasa che. ghRSTa, sRSTa, nIrana, nirbhaya, niSya bhane nirAvaraNa antivANA che. pralAyukta, zrIsaMpanna, prakAzamaya, prasannatA janaka darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa che. ahi' paryApta tathA aparyApta mahAzuka devenA svasthAna kahelA che. te sthAne traNe apekSAothI arthAt svasthAna upapAta ane samuddhAtanI apekSAe lekanA asakhyAtamA bhAgamAM che. A sthAnAmA ghaNA khadhA mahAzuka deva nivAsa kare che. te devA bhaDadhiU, bhaDDAdhutiH, mahAyazasvI, bhaDANA, bhaDDAnulAga, ane mahAsukhavALA che. temanA vakSasthala hArathI suzobhita rahe che. temanI bhujAo kaTakA ane truTitAthI stabdha rahe che. te aMgada, kuMDala ane ga MDasthaLane Page #902 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ura prajJApanAsUtre maulayaH, kalyANakapravaravakhaparihitAH, kalyANakapravaramAlyAnulepanAH, bhAsvarabondayaH, pralambavanamAlAdharA divyena varNagandhAdInAM dazadiza- udyotayantaH, prabhAsayantaH, te khalu tatra - mahAzukrakarape, sveSAM sveSAM vimAnAvAsAdInAm AdhipatyAdikam kArayantaH pAlayanto divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharaMti ityAzayaH, 'mahAsukke ittha deviMde devarAyA jahA saNakumAre' mahAzukraH atra - mahAzukrakalpe, devendro devarAjo yathA sanatkumAraH pratipAditastathA pratipAdanIyaH, kintu 'navaraM' navaram - sanatkumArApekSayA vizeSastu 'cacAlIsAe vimANAvAsasahastrANaM' catvAriMzato vimAnAvAsa sahasrANAm ' cattAlIsAe sAmANiyasAhastrINaM' catvAriMzataH sAmAnikasAhasrINAm 'cauNDaM ya cacAlIsANaM rahatI haiM / ve aMgada, kuMDala aura gaNDasthala ko marSaNa karane vAle karNapITha ke dhAraka hote haiM / hAthoM meM vicitra AbhUSaNa dhAraNa karate haiM / unakA sukuTa adbhuta mAlAmaya hotA hai / ve kalyANakArI evaM zreSTha vastroM kA paridhAna karate haiM / kalyANakArI aura zreSTha mAlA evaM anulepana ke dhAraka hote haiM / unakA deha dedIpyamAna hotA hai / lambI vanamAlA kA dhAraNa karate haiM / apane divya varNa aura gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko Alokita evaM prabhAsita karate rahate haiM / ve mahAzukra kalpa meM apane-apane vimAnoM Adi kA Adhipatya karAte hue aura unakA pAlana karate hue, divya bhoga bhogate hue rahate haiM / mahAzukra kalpa meM mahAzukra nAmaka devendra devarAja hai / usakA varNana sanatkumArendra ke samAna samajhanA cAhie / kintu sanatkumAra kI apekSA vizeSatA yaha hai ki yaha cAlIsa hajAra vimAnoM kA, cAlIsa hajAra sAmAnika devoM kA tathA eka lAkha sATha hajAra Atma maNu karavAvALA ka pIThanA dhAraka hAya che. hAthamAM vicitra AbhUSaNa dhAraNa kare che. temanA mugaTa adbhuta mAlAmaya hAya che. teo kalyANakArI temaja zreSTha vastrone paridhAna karatA rahe che. kalyANakArI ane zreSTha mALA temaja anulepananA dhAraka heAya che. temanA dehudedIpyamAna heAya che. lAMkhI vanamALA dhAraNa kare che. peAtAnA divya varNa ane gaMdha AdithI dazedizAone Alekti tathA prabhAsita karatA rahe che. teo mahAzuSka kalpamAM tapeAtAnA vimAnA Adinu Adhipatya karatA chatAM ane temanuM pAlana karatA rahine dvivya bhAga bhAgavatA rahe che. mahAzuSka kalpamAM mahAzuka nAmaka devendra devarAja che. temanu varNana sanatkumArendranA samAna samajavu joie parantu sanamAranI apekSAe vize. chatA A che ke te cAlIsa hajAra vimAnAnA, cAlIsa hajAra sAmAnika devAnA Page #903 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU 27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 943 AyarakkhadenasAhassINaM' cattasagAzca catvAriMzatAm AtmarakSaka devasAhasrINAm 'jAva viharai' yAvad-caturNAJca lokapAlAnAm trayastriMzatastrAyastriMzakAnAm, saptAnAm anIkAnAm, saptAnAm anIkAdhipatInAm AdhipatyaM paurapatyaM kurvan pAlayan mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitavanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhopabhogAn bhuJjAno viharati-tiSThati, atha paryAptAparyAptakasahasAradevAnAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahi NaM bhaMte ! sahassAradevANaM' he bhadanta ! atra khalu-kasmin pradeze, sahastrAradevAnam 'pajjattApajjattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNatA' sthAnAni-sthityapekSayA svasthAnAni, prajJaptAni-prarUpitAni santi ? tadeva prakArAntareNa vizadayitumAha-'kahiNaM bhaMte ! sahassAradevA parivasaMti ?' he sadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze sahasrAradevAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-goyamA !' he gautama ! 'mahAsukkassa kappassa upi' mahAzukrasya kalpasya, upari-urvapradeze 'sapakkhi rakSaka devoM kA adhipatitva karatA hai| yAvat zabda se cAra lokapAloM kA. tetIla trAyastriMza devoM kA, sAta anIkoM kA, sAta anIkAdhipatiyoM kA, adhipatitva, agresaratva, karatA huA, nATaka, gIta tathA vINA, tala, tAla, truTita, mRdaMga Adi kI nirantara hone vAlI madhura dhvani ke sAtha divya bhogoM ko bhogatA rahatA hai| aba paryApta tathA aparyApta sahasrAra devoM ke sthAna kI prarUpaNA kI jAtI hai zrI gautama svAmI prazna karate haiM-he bhagavan ! paryApta aura aparyApta sahasrAra devo ke sthAna kahAM kahe haiM ? arthAt he bhagavan ! sahasrAra deva kahAM nivAsa karate haiM ? zrI agavAn uttara dete haiM-he gautama ! mahAzukra kalpa ke upara tathA eka lAkha sATha hajAra AtmarakSaka devenA adhipatitvane kare che. yAvata zabdathI cAra lokapAlanA, tetrIsa trAyazciMza denA, sAta anIkenA, sAta anIkAdhipatinuM adhipatitva, agresaratva karatA rahine nATaka, gIta tathA vINA tala, tAla, truTita, mRdaMga AdinA nirantara thanArA madhura dhvaninI sAthe divya bhegone bhegavatA rahe che. have paryApta tathA aparyApta sahastrAra denA sthAnanI prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI prazna kare che-bhagavad ! paryAya ane aparyApta sahastrAra tenA sthAna kayAM kahyAM che, arthAt sahastrAra deva kyAM nivAsa kare che. zrI bhagavAna uttara de che-he gautama ! mahAzuka kalpanA Upara samAna Page #904 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 944 pranApanAstre sapaDidisi jAba uppaittA' sapakSam-samAnAH pakSA:-pUrvapazcima dakSiNottararUpAH pArthAH yasmin durolpata ne tat sapakSam, sapratidika-samAnA pratidiza:vidizo yasmin dUrotpatane tat sapratidika, tat yathAsyAttathA, yAvadbahUni yojanakoTikoTirUpANi urdhvam dUram-utpretya udgamya 'etthaNaM' atra khalu-uparyuktasthale 'sahassAre nAma kappe paNNatte' sahasrAro nAma kalpaH prajJaptaH, sa kIdRza ityAha-'pAINapaDINAyae' prAcInapratIcInAyataH pUrvapazcimAyAmaH, 'jahA vaMbhaloe' yathA brahmalokaH kalpaH pratirAditaH tathA sahasrArakalpo'pi pratipAdanIyaH, tathA ca dakSiNottaravistIrNaH, asaMkhyeyA yojanakoTIH AyAmaviSkambheNa, asaMkhyeyAH yojana koTIH parikSeSeNa, sarvaratnamayaH, acchaH samAna dizA aura samAna vidizA meM yAvat bahuta koDAkoDI yojana dUra jAkara vahAM sahasrAra nAmaka kalpa hai| vaha kalpa pUrva aura pazcima meM laMbA tathA dakSiNa aura uttara meM vistIrNa hai| isa kalpa kI vaktavyatA brahmaloka kalpa ke samAna samajhanI caahie| isa prakAra vaha lambAI-cauDAI meM asaMkhya karoDa yojana kA hai aura usakA parikSepa bhI asaMkhya karoDa yojana kA hai / vaha sarvaratnamaya, svaccha, cikanA, mRdu, nIraja, nirmala, niSpaMka, nirAvaraNa kAnti vAlA, prabhAyukta, zrIsampanna, darzanIya, prasannatAjanaka, abhirUpa aura pratirUpa hai| kintu pahale se isakI vizeSatA yaha hai ki isameM vimAna chaha hajAra haiM, aisA maiMne tathA anya tIrthaMkaroM ne bhI kahA hai| ___isa kalpa ke devoM kA varNana brahmaloka kalpa ke devoM ke samAna hI samajhanA cAhie, yAvat ve maharddhika, mahAdyutika, mahAyazasvI, mhaadizA ane samAna vidizAmAM yAvat ghaNA keDA keDI cejana dUra jaIne tyAM sahasAra nAmane kalpa che te kalpa pUrva pazcimamAM lAMbo tathA dakSiNa ane uttaramAM vistIrNa che. e ka95nI vaktavyatA brahmaleka kalpanA samAna samajavI joIe. e rIte te laMbAI-pahoLAImAM asaMkhya karoDa janane che, ane tene parikSepa paNa asaMkhyAta kareDa ejanane che. te sarvaratnamaya, svaccha, cikaNe kamaLa, nIraja, nirmaLa, niSpaka, nirAvaraNa kAntivALA, prabhAyukta zrIsaMpanna darzanIya, prasannatAjanaka, abhirUpa ane pratirUpa che. kintu pahelAthI tenI vizeSatA e che ke temAM vimAna cha hajAra che, ema meM tathA anya tIrthakare e paNa kahyuM che. A kalpanA devenuM varNana brAleka kalpanA denA samAnaja samajavuM joIe, yAvata, teo mahardhika, mahAitika, mahAyazasvI, mahAbala, mahAnubhAga Page #905 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 945 zlakSNaH, masUNaH, nIrajAH, nirmalA, niSpaGkaH, niSkaGkaTacchAyaH, saprabhaH, sodyotaH, sazrIkA, abhirUpaH, pratirUpazca vartate, ityAdi pUrvottarItyA varNanIyaH, kintu, 'navara' navaram-pUrvApekSayA vizepastu 'chabdhimANAvAsasahassA bhavaMtItimakkhAya' paDavimAnAvAsasahakhANi bhavanti ityAkhyAtaM sayA mahAvIreNa anyaizca tIrthakRbhiH , 'devA taheva jAna' devAstathaiva nalalokadevavadeva yAvad-maharddhikAH, mahAdyutikAH, sahAyazarAH, mahAvalAH, mahAnubhAgAH, mahAsaukhyAH, hAravirAjitapakSasaH, kaTakaTitastambhitabhujAH, agadakuNDalAmRSTagaNDastalakarNapIThadhAriNaH, vicitraharatAbharaNAH, vicitramAlAmIlayaH, kalyANakapravaravastraparihitAH, atyuttamavazvadhAriNa ityarthaH, kalyANa manamaraNAlyAnulepanAH, bhAsvarabondayaH, pralambavanamAlAdharAH, divyena varSagandhAdinA dazadizaH udghotayantaH, prabhAsayantaH, svepAM svepAM vidhAnAvAsAdIlAm AdhipatyaM paurapatyaM svamitvaM bhartRtvam, mahattarakatvam, AjezvarasenApatyam, kAsyantaH pAlayanto mahatA'hatanATayagIvala, mahAnubhAga aura lahAsukhavAna haiN| unakA vakSasthala hAra se suzobhita rahatA hai| unakI sujAeM kaTakoM aura truTitoM se stabdha rahatI haiN| ve aMgada, kuMDala aura karNapITha dhAraka hote haiM / hAthoM meM vicitra AsUpaNa dhAraNa karate haiN| unakA sukuTa adbhuta mAlAmaya hotA hai| kalyANakAra jeSTha batroM kA paridhAna karate haiM / kalyANakArI zreSTha sAlA aura anulepana ke dhAraka hote haiN| unakA deha dedIpyamAna hotA hai / larUpI vanamAlA dhAraNa karate haiN| apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko prakAzita evaM prabhAsita karate hae, apane-apane vimAnoM kA Adhipatya, agresaratva, svAmitva, bhartRtva, mahattarakatva evaM AjJA-Izvara senApatitva karAte hue, unakA pAlana karate hue, lATaka, gIta aura kuzala vAdakoM dvArA vAdita vINA, ane mahAsukhavAnuM che. temanuM vakSasthaLa hArathI suzobhita rahe che. temanI bajAo kaTake ane truTitAthI stabdha rahe che. teo aMgada, kuMDaLa ane karNa pIThanA dhAraka hoya che. hAthomAM vicitra AbhUSaNa dhAraNa kare che. temanA mugaTa adbhuta mAlAmaya hoya che. kalyANakArI zreSTha vastronuM paridhAna kare che. kalyANa kArI zreSThamAlA ane atulepananA dhAraka hoya che. temanA dehadedIpyamAna hoya che. lAMbI vanamAlA dhAraNa kare che. pitAnA divya varNa gaMdha AdithI daze dizAone prakAzita temaja prabhAsita karatA rahine pitApitAnA vimAnonA Adhipatya, agresaratva, svAmitva, bhatRtva, mahattarakatva, temaja AjJA-Izvara senApatitva karatA rahine tenuM pAlana karatA rahine, nATaka gIta ane kuzala pra0 119 Page #906 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAstre tavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnAH viharanti-tiSThanti, 'cALisagA jahA IsANassa vADisagA' sahasrArakalpasya avataMsakAH, yathA IzAnasya kalpasya paJca aGkAdayaH avataMsakAH pratipAditAstathA pratipattavyAH kintu 'navaraM' navaram-IzAnakalpApekSayA vizepastu 'majjhe-ittha sahassAravaDisae' madhye aGgAdicaturavataMsakamadhye, atra sahasrArakalpe, sahasrArAvataMsako bodhyA, yAvad uparyuktasahasrAradevAH, divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti-Asate ityAzayaH, 'sahassAre ittha deviMde devarAyA parivasaI' sahasrAro'tra-sahasrArakalpe, devendro devarAjaH parivasati, 'jahAsaNaMkumAre' yathA sanatkumAraH pratipAditastathA pratipAdanIyaH, kintu-'navaraM' navaram-IzAnApekSayA vizeSastu 'chaNhaM vimANAvAsasahassANaM' paNNAM vimAnAvAsahasrANAm 'tIsAe sAmANiyasArassINaM' triMzataH sAmAnikasAhasrINAm 'cauNhaya tIsAe AyarakkhadevasAhassINaM' catasRNAJca triMzatAm AtmarakSakadevasAhasrINAm 'jAva AhevaccaM kAremANe viharai' yAvat-caturNA lokatala, tAla, truTita, mRdaMga Adi vAdyoM kI madhura dhvani ke sAtha divya bhogoM ko bhogate hue rahate haiN| sahasrAra kalpa ke avataMsaka IzAna kalpa ke avataMsakoM jaise samajhane cAhie, vizeSatA yaha hai ki sahasrAra kalpa meM aMkAvataMsaka Adi cAra avataMsakoM ke madhya meM sahasrArAvataMsaka hai / yAvat sahastrAra kalpa ke deva divya bhoga bhogate hue rahate haiN| ___ sahasrAra kalpa meM sahasrAra nAmaka devendra devarAja nivAsa karate haiM / sanatkumArendra ke sadRza usakA varNana samajha lenA cAhie, magara vizeSa yaha hai ki sahasrArendra chaha hajAra vimAnoM kA, tIsa hajAra sAmAnika devoM kA, eka lAkha vIsa hajAra AtmarakSaka devoM kA adhi. vAdake dvArA vAdita vINa, tala, tAla; truTita, mRdaMga Adi vAdyonA madhura vAnanI sAthe divya bhegene bhegavatA rahe che. sahastrAra kalapanA avataMsaka izAna kalapanA avataMsako jevA samajavA joIe, vizeSatA A che ke sahastrAra ka5mAM aMkAvataMsaka Adi cAra avataMsakenA madhyamAM sahastrArAvataMsaka che. cAvatu sahastrAra ka95nA deva divya bhega bhegatA rahe che. sahastrAra kalpamAM sahasAra nAmanA devendra devarAja nivAsa kare che. sanakumArendranA sarakhuM tenuM varNana samajI levuM joIe, paraMtu vizeSa A che ke sahasarendra cha hajAra vimAnanA, trIsa hajAra sAmAnika devonA, eka lAkha vIsa hajAra AtmarakSaka devenA adhipati banIne rahe che. yAvata, cAra leka Page #907 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 947 pAlAnAm, satAnAm anIkanAm, saptAnAm anIkAdhipatInAm Adhipatyam kurvan pAlayan mahatA'hatanATyagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati-tiSThati ityAzayaH, atha paryAptAparyAptakAnataprANatadevAnAM svasthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahi NaM bhaMte ! ANayapANayANaM devANaM' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze, AnataprANatAnAM devAnAm 'pajjattApajjattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni sthityapekSayA svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi ? tadeva vizadayituM prakArAntareNa pRcchati-'kahiNaM bhaMte ! ANayapANayA devA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze, AnataprANatAH devAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati 'goyamA !' he gautama ! 'sahassArassa kappassa' sahasrArasyakalpasya 'uppi' upari-Uyapradeze 'sappakkhi sapaDidisiM jAva uppaittA' sapakSam-samAnAH pakSA:-pUrvapazcimadakSiNottararUpAH pArthyAH yasmin duro, pati hokara rahatA hai / yAvat cAra lokapAloM kA, sAta anIkoM kA, sAta anIkAdhipatiyoM kA Adhipatya karatA huA, unakA pAlana karatA haA, nATaka, saMgIta evaM kuzala vAdakoM dvArA vAdita vINA, tala, tAla, truTita, mRdaMga Adi vAdyoM kI nirantara hone vAlI madhura dhvani ke sAtha divya bhogoM ko bhogatA huA rahatA hai| aba Anata-praNata devoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai zrI gautama svAmI prazna karate haiM-he bhagavan ! paryApta aura aparyApta Anata-prANata-devoM ke sthAna kahAM kahe hai ? isa prazna ko spaSTa karane ke lie doharAte haiM-he bhagavan ! Anata-prANata deva kisa jagaha nivAsa karate haiM ? zrI bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! sahasrAra kalpa ke Upara pAsenA, sAta anIkenA, sAta anIkAdhipatinA Adhipatya karatA rahine temanuM pAlana karatA rahIne nATaka saMgIta temaja kuzala vAdake dvArA vAdita vINa tala, tAla, truTita, mRdaMga Adi vAdyonA niraMtara thatA madhura vininI sAthe divya bhegone bhegavatA thakA rahe che. have Anata prANata denA sthAna AdinI prarUpaNA karAya che zrI gautamasvAmI prazna kare che- he bhagavan! paryAya ane aparyApta Anata prANata denA sthAna kayAM kahyA che? A praznane spaSTa karavA mATe harAve che-bhagavAna ! Anata prANuta deva kaI jagyAe nivAsa kare che. zrI bhagavAna uttara de che-he gItama! sahasAra ka5 upara samAna dizAmAM Page #908 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAstre tpatane tat sapratidik tat yathA syAttathA, yAvad-bahUni yojanalakSANi, bahukA yojanakoTIH, bahukA yojanakoTikoTIH ardhvam daram utpatya-udgamya, 'ettha NaM' atra khalu-uparyuktasthale 'ANayapANayanAmA' AnataprANatanAmAnau 'duve kappA paNNattA' dvau kalpau prajJaptau, tau kIdRzau ? ityAha-'pAINa paDINAyayau' prAcInapratIcInAyatau-pUrvapazcimAyAmau, 'udINa dAhiNavicchinnA' udIcInadakSiNa vistINau~-uttaradakSiNavistArau 'addhacaMdasaMThANasaMThiyA' arddhacandrasaMsthAnasaMsthitau-'accimAlIbhAsarAsippabhA' aciaulAsAsarAziprabhau, aciMpAM jyotipAM, mAlAvad bhAsAM rAzivat prabhA yayo stau acirmAlAbhAsarAziprabhau, 'sesaM jahA sagaMkumArejAva paDirUpA' zeSaM yathA sanatkumArakalpo varNitastathA varNayitavyau, yAvad-sarvaratnamayau acchau zlakSNau masRNI ghRSTau mRSTau nIrajasau nirmalau niSpakau niSkaGkaTacchAyau saprabhau, sazrIkau, soyotI, prAsAdIyau, darzanIyau, abhirUpau, pratirUpau vartate, 'tattha NaM ANayapANayadevANaM' tatra khaluuparyuktasthale, AnataprANatadevAnAm 'cattAri vimANAvAsasayA' catvAri vimAsamAna dizA meM aura samAna vidizA meM yAvat bahuta lAkha yojana, - bahata karoDa yojana, bahata koDAkoDI yojana dUra Upara jAkara Anata aura prANata nAma ke do kalpa kahe gae haiN| ve donoM kalpa pUrva aura pazcima meM lambe haiM, uttara aura dakSiNa meM vistIrNa haiM, ardhacandra ke * AkAra ke haiM, jyotiyoM ke samUha tathA tejorAzi ke samAna prabhA vAle haiM, ilAdi vargana sanatkumAra kalpa ke lamAna kaha lenA caahie| yAvat ve sarvaratnamaya hai, svaccha haiM, cikane haiM, mRdu haiM, pRSTa aura bhRSTa haiM, nIraja, nirmala, niSpaMka aura nirAkaraNa chAyA.vAle haiM, prabhAyukta, zrIsampanna, prakAzamaya, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiM / ina kalpoM meM Anata-prANata devoM ke cAra sau vimAna haiM / ve ane samAna vidizAmAM yAvat ghaNA lAkha ejana, ghaNuM karoDa jana, ghaNuM keDI kaMDI yejana dUra jaIne Anata ane prANuta nAmanA be kalpa kahyA che. te bane kapa pUrva ane pazcimamAM lAvyuM che. uttara ane dakSiNamAM vistIrNa che aI candranA AkAranA che, tionA samUhuM tathA tene rAzinA samAna prabhAvALA che, ItyAdi varNana sanakumAra ka5nI samAna kahI levuM joIe. thAvat teo badhA ratnamaya che, svaccha, che. cikaNuM che, mRdu che. vRSTa ane mRkhya che, nIraja, nirmaLa niSpaka ane nirAvaraNa chAyA vALA che. prabhAyukta zrI saMpanna prakAzamaya, prasannatA janaka, darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa che. A kamAM Anarta prANuta denA cAra vimAna che. te vimAne sarva Page #909 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 ssU.27 brahmalokAdivAnAM sthAnAdikam 949 nAvAsazatAni 'bhavaMtItimakkhAya' bhavanti ityAkhyAtam 'jAva paDirUvA' yAvat -tAni sarvaratnamayAni acchAni, zlakSNAni, samRNAni, pRSTAni sRSTAni nIrajAMsi, nirmalAni, niSpakAni, niSkaGkaTacchAyAni, sapramANi sazrIkANi, soyotAni prAsAdIyAni, darzanIyAni abhirUpANi, pratirUpANi santi, 'vaDisagA jahA sohamme kappe' janatANatakalpayo ravataMsa kAH, yathA saudharmakalpe azokAdayaH paJcAvataMsakAH pratipAditAstathA pratipAdanIyAH 'navaraM' navaram-saudharmApekSayA vizeSaltu-'gajze ittha pANayavaDisae' madhye-azokAdi caturavataMsakamadhye, atra-AnataprANatakalpayoH, prANatAvataMsako vodhyaH 'te NaM vaDiMsagA' te khala azokAdayaH paJca avataMsakAH 'savyasyaNAmayA' sarvaratnamayaH 'acchA' acchAH 'jAva' yAvat-lakSNAH, bhasRNAH, ghRSTAH, mRSTAH, nIrajAH, 'nirmalAH, niSpaDDAH 'niSkaGkaTacchAyAH, satramAH, sazrIkAH, soyotAH, prAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH, pratirUpAH santi 'ettha NaM ANayapANaya devANaM' atra khalu uparyuktasthale, AnataprANatadevAnAm 'pajjattApajjattANaM' vimAna sarvaratnamaya, svaccha, cikane, kosala, vRSTa, mRSTa, nIraja, nirmala niSpaMka aura nirAvaraNa kAnti vAle haiM / pramAyukta, zrIsampanna, prakAzamaya, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa pratirUpa, haiN| AnataprANata kalpoM meM jo avataMsaka haiM ve saudharmakalpa ke samAna haiM, agara vizeSatA yaha hai ki yahAM azokoyanaMsaka Adi cAra avataMsakoM ke madhya meM prANatAvataMsaka hai / ye pAMcoM avanaMlaka sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM, yAvat cikane, kojala, pRSTa, RSTa, nIraja, nirmala, niSpaMka, nirAvaraNa kAnti bAle. pramAyuktA, zrIlampanna, prakAzamaya, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiM / yahA~ paryApta aura apayaryApta Anata-prANata devoM ke svasthAna nirUpaNa kie gae haiN| ve sthAna 2tnabhaya, 2127, xiel, misa, dhRSTa, bhRSTa, nI204, nima, ni754, mana nirAvaraNa kAtivALA che. prabhAyukta, zrIsa patta, prakAzamaya, prasannatA janaka, darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa che. Anata-praNita kamA je avata saka che te saudharmakalpanA samAna che, paraMtu vizeSatA e che ke ahIM azakavataMsaka Adi cAra avata sakenA madhyamAM prANatAvata saka che. A pAMce avataMka savaratnabhaya cha, 2127 cha, yAvat [54, anala, dhRSTa, bhRSTa, nI201, nimaka, ni854, nirA12 ti pranAyuta, zrIsa panna, samaya, prasannatA janaka, darzanIya abhirUpa ane pratirUpa che. ahiM paryApta ane apa yaMta Anata prANata denA svAsthAna nirUpaNa karelA che. te sthAne, upapAta Page #910 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanA paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-svasthAnAni, prajJaptAni-prarUpitAni santi, 'tisu vi logassa asaMkhejaibhAge' triSvapi svasthAnopapAtasamu dghAtalakSaNeSu tripvapi sthAneSu vipaye lokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge vaktavyam, 'tattha NaM vahave ANayapANaya devA parivasaMti' tatra khalu-uparyuktasthale, bahavaH AnataprANatadevAH parivasanti 'mahiDhiyA jAva pabhAsemANA' mahaddhikAH yAvat-mahAdyutikAH, mahAyazasaH, mahAvalAH, mahAnubhAgAH, mahAsaukhyAH, hAravirAjitavakSasaH, kaTakatruTitastambhitabhujAH, aGgadakuNDalamRSTagaNDastalakarNapIThadhAriNaH vicitrahastAbharaNAH, vicitramAlAmaulayaH, kalyANakapravaravastraparihitaH, kalyANakamAlyAnulepanAH, bhAsvaravondayaH, pralambavanamAlAdharAH, divyena varNagandhAdinA dazadiza udyotayantaH, prabhAsayantaH, 'te NaM tattha' te khalu AnataprANata devAH, tatra-uparyuktasthale, 'sANaM sANaM vimANAvAsasayANaM' sveSAM sveSAM vimAnAvAsazatAnAm, 'jAva viharaMti sveSAM sveSAM svasthAna, upapAta aura samudghAta, tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiN| vahAM bahuta-se Anata evaM prANata deva nivAsa karate haiM / ve maharddhika haiM yAvat prabhAsita karate haiM, arthAt mahAdyutika haiM, mahAyazasvI haiM, mahAbala haiM, mahAnubhAga haiM, mahAsukhasampanna haiN| unakA vakSasthala hAra se suzobhita rahatA hai| unakI bhujAeM kaTakoM aura truTitoM se stabdha rahatI haiN| ve aMgada, kuMDala evaM karNapITha ke dhAraka hote haiN| hAthoM meM vicitra AbhUSaNa pahanate haiN| -unakA mukuTa adbhuta mAlAmaya hotA hai| ve kalyANakArI atyuttama -vastroM kA paridhAna karate haiN| kalyANakArI uttama mAlA aura anule-pana ke dhAraka hote haiM / apane divya varNa gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko prakAzita aura prabhAsita karate rahate haiN| ane samadughAta temaja svasthAna traNe apekSAthI lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM che. tyAM ghaNA badhA Anata-temaja prANuta deva nivAsa kare che. teo maharthika che yAvat prabhAsita kare che. arthAta mahAdyutika che. mahAyazasvI che. mahAbaLa che. mahAnubhAga che, mahAsukha saMpanna che, temanA vakSasthaLa hArathI suzobhita rahe che, temanI bhujAo kaTake ane truTitAthI stabdha rahe che. teo aMgada, kuMDala temaja kaNapIThanA dhAraka hoya che. hAthamAM vicitra AbhUSaNa pahere che, temanA mugaTa addabhuta mAlAmaya hoya che. teo kalyANakArI atyuttama vastronuM paridhAna kare che. kalyANakArI uttamamALA ane anulepanA dhAraka hoya che. potAnA divya varNa gaMdha AdithI daze dizAone prakAzita ane prabhAsita karatA rahe che. Page #911 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 951 sAmAnikasahasrANAm, svAsAM svAsAs AtmarakSakadevasAhastrINAm, sveSAM svepAM lokapAlAnAm, svepAM sveSAm anIkAnAs, svepAM svepAm anIkAdhipatInAm Adhipatyam paurapatyam, svAmitvam, bhartu tvam, mahattarakatvam AjJezvarasenApatyam kArayantaH pAlayanto mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnAH viharanti-tiSThanti, 'pANae ittha deviMde devarAyA' prANataH atra-AnataprANatakalpayoH, devendro devarAjaH 'parivasai' parivasati, 'jahA saNaMkumAre' yathA sanatkumAro devendro devarAjaH pratipAditastathA pratipAdanIyaH, kintu 'navaraM' navaram-sanatkumArApekSayA vizeSastu 'cauNhaM vimANAvAsasayANaM' caturNI vimAnAvAsazatAnAm 'vIsAe sAmANiyasAhassINaM' vizateH sAmAnikasAhasrINAm 'asIIe AyarakkhadevasAhassINaM' azIte: AtmarakSakadevasAhasrINAm 'annesiM ca bahUNaM jAva viharai' anyeSAM ca vahanAm yAvada-AnataprANatadevAnAm AdhipatyaM paurapatyam kurvan pAlayan mahatA'hatanATyagItavAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharatitiSThati, atha paryAptAparyAptakAraNAcyuta devAnAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahi ina Anata aura prANata kalpoM meM prANata nAmaka devendra devarAja hai| usakA varNana sanatkumArendra ke samAna samajhanA cAhie, kintu vizeSatA yaha hai ki prANatendra cAra sau vimAnoM kA, vIsa hajAra sAmAnika devoM kA, assI hajAra AtmarakSaka devoM kA tathA anya vahata-se Anata-prANata kalmoM ke devoM kA adhipatikha, agresaratva karatA huA, unakA pAlana karatA huA nATaka, saMgIta, aura kuzala vAdakoM dvArA vAdita vINA, tala, tAla, truTita, mRdaMga Adi vAdyoM kI nirantara hone vAlI dhvani ke sAtha divya bhogya bhogoM ko bhogatA rahatA hai| __ aba paryApta-aparyApta AraNa-acyuta devoM ke sthAnAdi kI prarUpaNA kI jAtI hai A Anata ane prANata kalpamAM prANI nAmanA devendra devarAja che. temanuM varNana sanakumArendranA samAna samajavuM joIe, paraMtu vizeSatA A che ke prANatendra cAra vimAnanA vIsa hajAra sAmAnika denA eMsI hajAra AtmarakSaka devanA tathA anya ghaNu badhA Anata prANuta kalpanA devonuM adhi patitva, agresaratva, karatA thakA pAlana karatA karatA nATaka, saMgIta, ane kuzala vAdako dvArA vAdita vINa tala, tAla, truTita mRda ga Adi vAdyonA nirantara thanArA vininI sAthe divya bhegyabhegene bhagavatA rahe che. have paryAptaaparyApta AraNa-arcyuta denA sthAnAdinI prarUpaNa karAya che Page #912 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratApanAsUtre NaM bhaMte ! AraNAccuyANaM devANaM pajattApajjatANaM' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! kutra khalu-kalmina sthale AraNAnyutAnAm devAnAM paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-sthityayekSayA ravasthAnAni pranatAni-prapitAni santi ? tadeva vizadayituM prakArAntareNa pRcchati-'kati maMte ! AraNAccyA devA parivasaMti' he bhadanta ! kuna salu-kAlmina sthale, AraNAnyutA devAH pariklanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA' he gautama ! 'ANayapANayANaM kappANaM uppi' AnataprANatayoH kalpayorupari arbabhAge, 'sapadikha rApaDiditi' sapakSam-samAnAH pakSAH-pUrvapazcimadakSiNottararUpAH pArthAH yasmina roetane tat sapakSam, sapratidik-samAnAH pratidiza:-vidiyo yariyana darotpattane tt sapratidina, tadyathA syAstathA vahUni yojanalakSANi bahukA yojanakoTikoTIH Urdhvam duramutpatya-udgamya, 'ettha NaM AraNaccuyA nAsaM duve kappA paNattA' atra khalu-uparyuktasthale, AraNAcyutau nAma hI kalpI prajAto, to kIdRzau ityAha__zrI gautama svAmI prazna karate haiM-he lAvan ! paryAsa aura apayApta AraNa-acyuta devoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? arthAt he bhagavan ! auraNa-acyuta deva kahAM nivAsa karate haiM ? zrI bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! Anata-mAgata nAmaka kalpoM ke Upara samAna dizA meM aura samAna vidizA meM bahuta lAkha yojana, bahuta karoDa yojana, yahAM taka ki bahuta koDAkoDI yojana Upara jAkara AraNaM aura acyuta nAmaka do kalpa kahe gae haiN| ve kalpa pUrva-pazcima meM lambe haiM, uttara dakSiNa meM vistRta (cauDe) haiM, ardhacandra ke AkAra ke haiM, jyotiyoM ke samUha evaM tejorAzi ke samAna AbhA vAle haiN| unakI lambAI aura cauDAI asaMkhyota koDAkoDI yojana zrI gautasvAmI prazna pUche che-bhagavana ! paryApta ane aparyApta AraNa azruta denA sthAna kyA kahyA che ? arthAt he bhagavan ! AraNa azruta deva kayAM nivAsa kare che? zrI bhagavAna uttara de che-he gautama ! Anata prANata nAmanA konA Upara samAna dizAmAM ane samAna vidizAmAM ghaNA lAkha ejana, ghaNuM karoDa ejana, tyA sudhI ke ghaNAkaDADI jana upara dUra jaIne AraNa ane acuta nAmaka be kapa kahelA che ne ka95 pUrva pazcimamAM lAvyA che, uttara dakSiNamAM lisbata che. ardha candranA AkAranA che. jAtionA samUha temaja te rAzinA samAna AbhAvALA che. temanI la bAI ane paheLoI asa khyAta keDA kaDI jananI che, ane paridhipaNuM asaMkhyAta keDA keDI jananI che, te kalpa Page #913 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 953 'pAINapaDINAyayA' prAcInapratIcInAyatau-pUrvapazcimAyAmo, 'udINa dAhiNavicchiNNA' udIcIna dakSiNa vistINau~, uttaradakSiNavistArau 'addhacaMdasaMThANasaMThiyA' arddhacandrasaMsthAnasaMsthito, 'accimAlI bhAsarAsivaNNAbhA' arci lAbhAsarAzivarNAbhau-aciMpAM jyotipAM mAlAvata, bhAsAM rAzivaJca varNAbhA-varNakAntiryayostau acirmAlA bhAsarAzivarNAbhau. 'asaMkhijAo joyaNakoDAkoDIo' asaMkhyeyAH yojanakoTikoTayaH 'AyAmavivakhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa -dairdhyavistAreNa, 'asaMkhijjAo joyaNakoDAkoDIo' asaMkhyeyAH yojanakoTikoTayaH parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA, 'savyarayaNAmayA' sarvaratnamayau -sarvAtmanA kAtsnyena ratnamayau 'acchA' acchau-svacchau 'saNhA' zlakSNau, 'laNhA' masRNau, 'ghaTTA' vRSTau, zANayA suvarNAdivat ghRSTI iva. 'mahA' mRSTau-mRSTIkRtI, 'nIrayA' nIrajasau- ranorahitvena ujvalau, 'nimmalA' nirmalau 'niSpakA' niSpakau kardamarahitau 'nikkaMkaDacchAyA' niSkaGkaTacchAyau-niSkaGkaTatvena kavacarAhityena chAyayA kAtyA viziSTau 'sappamA' saprabhau-prabhAviziSTau, 'sassiriyA' sazrIkau-zriyA paramazobhayA sahitau sazrIkau, 'saujjoyA' sodhoto, udyotena prakAzena sahitI soyoto, 'pAsAIyA' prAsAdIyau-prasAdAya prasattaye hito paramAnandajanako 'darisaNijjA' darzanIyau-darzanayogyau 'abhirUvA' abhirUpau, 'paDirUvA' pratirUpau staH, 'ettha NaM' atra khalu-uparyuktasthale 'AraNaccuyANaM AraNAcyutAnAm 'devANaM' devAnAm 'tinni vimANAvAsasayA' trINi vimAnAvAsazatAni 'bhavaMtIti makkhAya' bhavanti ityAkhyAtaM mahAvIreNa mayA, anyaizca tIrthakadabhiH, 'te NaM vimANA' tAni khalu vimAnAni 'savvarayaNAmayA' sarvaratnakI hai aura paridhi bhI asaMkhyAta koDAkoDI yojana kI hai / ve kalpa sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM, cikane haiM, mRdu haiM, ghRSTa haiM, mRSTa haiM, nIraja, nirmala, nippaMka aura nirAkaraNa kAnti vAle haiM, prabhAyukta. zrIsampanna, prakAzamaya, prasannatAprada, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiN| ina kalpoM meM AraNa-acyuta devoM ke tIna sau vimAna haiM, aisA maiMne tathA anya tIrthakaroM ne kahA hai| ve vimAna sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM, cikane haiM, komala haiM, pRSTa sarva ratnamaya che, svaccha che, cikaNA che, mRdu che, gSTa che, mRSTa che, nIraja che, nirmaLa, niSpaka ane nirAvaraNa kAntivALA che, prabhAyukta, zrIsaMpanna, prakAzamaya, prasannatAprada, dazanIya, abhirUpa ane pratirUpa che. A kapamAM AraNa ayyata davenA traNa vimAna che, ema meM tathA anya tIrthakaree kahyuM che. te vimAne sarvaratnAya che, svaccha che, cikaNuM che, kemala che, vRSTa pra0 120 Page #914 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 954 . .. prazApanAsatre mayAni-sarvAtmanA kAsnyana ratnamayAni 'acchA' acchAni-svacchAni 'sahA' zlakSNAni, 'lahA' masRNAni 'ghaTTA' ghRSTAni 'mahA' mRSTAni 'nIrayA' nIrajAMsi, rajorahitAni 'nimmalA' nirmalAni 'nippaMkA' nippar3Ani, 'nikkaTacchAyA' niSkaGkaTacchAyAni, nijaGkaTA-kavacarahitA, chAyA-kAntipAM tAni tathAvidhAni, 'sappabhA' saprabhANi-prabhayA kAntyA sahitAni sapramANi, 'sassiriyA' sazrIkANi, zriyA paramazobhayA sahitAni sazrIkANi, 'saujjoyA' sodadyotAni, udyotena prakAzena sahitAni, sodyotAni 'pAsAIyA' prAsAdIyoni-prasAdAya prasattaye paramAnandAya hitAni yogyAni vA prAsAdIyAni, 'darisaNijjA' darzanIyAni-darzanayogyAni 'abhirUvA' abhirUpANi, 'paDirUvA' pratirUpANi santi, 'tesiNaM vimANANaM kappANaM' teSAM vimAnAnAM kalpAnAm 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezalAge-atyantamadhyapradeze 'paMca vaDisayA paNNattA' paJcAvataMsakAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA 'aMkavaLisae' adAvataMsakaH 'phalihavaDisae' sphaTikAvataMsakaH 'rayaNavaDisae' ratnAvataMsakaH 'jAyasvaDisae' jAta. rUpAvataMsakaH 'majjhe ettha accuyabaDisae' madhye-uktacatuSTayAvataMsakamadhye ityarthaH, atra-AraNAcyutakalpayoH, acyutAvataMsako bodhyaH, 'te NaM vaDisayA savvarayaNAmayA jAva paDirUvA' te khalu paJca akAdayo'vataMsakAH sarvaratnamayAHsarvAtmanA kAtsnyena ratnamayAH, yAvat-acchAH, svacchA ityarthaH, zlakSNAH, mashaNAH, ghRSTAH, mRSTAH, nIrajasaH, nirmalAH, niSpaDkAH, niSkaGkaTacchAyAH, saprabhAH, aura mRSTa haiM, nIraja nirmala nippaMka aura nirAvaraNa kAnti vAle haiM, prabhAyukta haiM, zrIsampanna haiM, prakAzopeta haiM, prAsAdika; darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiN| una vimAnoM-kalpoM ke ekadama madhya bhAga meM pAMca avataMsaka kahe gae haiM / ve isa prakAra haiM-(1) aMkAvataMsaka (2) sphaTikAvataMsaka (3) ratnAvataMsaka (4) jAtarUpAvataMsaka aura ina cAroM ke madhya meM, AraNa-acyuta kalpoM meM pAMcavAM (5) acyutAvataM. saka hai| ye pAMcoM avataMsaka sarvaratnamaya haiN| yAvatU pratirUpa haiM, arthAtU svaccha haiM, cikane haiM, mRdu haiM, pRSTa haiM, mRSTahaiM, nIraja haiM, bhane bhRSTa cha, nI204, nima, ni54 bhane nirA125 4ntimi cha, prabhAyukta che, zrIsaMpanna che, prakAzapata che, prAsAdika, darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa che, te vimAne-konA eka dama madhyabhAgamAM pAMca avataMsaka kahe cha. tayA // 4Are cha-(1) mAvata sa4 (2) 25Tisa (3) 2.naavataMsaka (4) jAtarUpAvataMsaka (5) ane A cArenI madhyamAM AraNa-arcyuta kapamAM pAMcamuM ayutAvataMsaka che. A pAMce avataMsaka sarva ratnamaya che yAvat prati35 cha, arthAt 2127 cha. yi: cha. bhRDha cha, ghRSTa cha. bhRSTa cha. Page #915 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pad2 sU.27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 955 sazrIkAH, soyotAH, prasAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH, pratirUpAH, santi, 'ettha NaM AraNaccuyANaM devANaM' atra khalu-uparyuktasthale, AraNAcyutAnAM devAnAm 'pajjattApajattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi, 'timuvi logassa asaMkhejaimAge' tripvapi-svasthAnopapAtasamudghAtalakSaNeSu triSyapi sthAneSu viSaye lokasya asaMkhyeyabhAge asaMkhyeyatame bhAge vaktavyam 'tattha NaM bahave AraNaccuyA devA parivasati' tatra khalu-uparyuktasthale vahava AraNAcyutA devAH parivasanti 'accue ittha deviMde devarAyA parivalai' acyutaH atra-AraNAcyutayoH kalpayoH devendro devarAjaH parivasati, 'jahA pANae jAba viharai' yathA prANataH pratipAditastathA acyuto'pi pratipAdanIyaH, yAvat-mahaddhikaH, mahAdyutikaH, mahAvalaH, mahAnubhAgaH, mahAsaukhyaH, hAravirAjitavakSAH, kaTakatruTitastambhitabhujaH, aGgadakuNDalamRSTagaNDanirmala haiM, niSpaMka haiM, nirAvaraNa kAnti vAle haiM, prabhAyukta, zrIsampanna, prakAzamaya, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiM / ina uparyukta sthAnoM meM paryAsa tathA aparyApta AraNa-acyuta devoM ke sthAna prarUpita kie gae haiN| ye sthAna tInoM apekSAoM se arthAt svasthAna, upapAta aura samudghAta kI apekSA se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM / ina sthAnoM meM bahusaMkhyaka AraNa-acyuta deva nivAsa karate haiN| yahAM acyuta nAmaka devendra devarAja nivAsa karatA hai / usakI vaktavyatA prANata indra ke sahaza samajhanI cAhie, yAvat vaha mahardika, mahAdyutika, mahAyazasvI, mahAbala, lahAnubhAga aura mahAsukhavAn haiN| usakA vakSasthala hAra se suzobhita rahatA hai| usakI bhujAeM kaTakoM aura truTitoM se stabdha rahatI haiM / vaha aMgada, kuDala aura gnnddnIraja che, nirmaLa che. niSpaka che nirAvaraNa kAntivALA che. prabhAyukta, zrI saMpanna, prakAzamaya, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa che. A Upara kahelAM sthAnamAM paryApta tathA aparyApta Ara-azruta denA sthAna prarUpita karAyelAM che. A sthAne traNe apekSAothI arthAt svasthAna upapAta ane samuddaghAtanI apekSAe lekanA asaMkhyatamA bhAgamAM che. A sthAnamAM baha saMkhya AraNa ayyata deva nivAsa kare che. Ahi ayyata nAmaka devendra devarAja nivAsa kare che. temanI vaktavyatA prANata IndranA samAna samajavI joIe, yAvat te mahardhika, mahAtika, mahAyazasvI, mahAbala, mahAnubhAga ane mahAsukhavAnuM che. temanuM vakSasthaLa hArathI suzobhita rahe che. temanI bhUjAo kaTake ane truTitAthI stabdha rahe che. te aMgada, kuMDaLa, ane gaMDa Page #916 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 956 prajJApanAsUtre stalakarNapIThadhArI, vicitrahastAbharaNo vicitramAlAmAliH, kalyANakapravaravastraparihitaH, kalyANakapravaramAlyAnulepanaH, bhAsvaravondiH, pralambavanamAlAdharo divyena varNagandhAdinA dazadiza udyotayan prabhAsayan sveSAM sveSAM vimAnAvAsAdInAm AdhipatyAdikaM kurvan viharati tiSThati 'navaraM' navaram - prANatApekSA vizeSastu 'tio vimANAvAsasyANaM' tryANAM vimAnAvAsazatAnAm 'dasa sAmANiyasAhassINaM' dazAnAM sAmAnikasAhasrINAm ' cattAlIsAe AyarakkhadevasAhassINaM' catvAriMzataH AtmarakSakadeva sAhasrINAm ' Ahevacca kuvvANe jAva viharas' Adhipatyam, paurapatyam kurvan yAvat pAlayana mahatA'hatanATyagItavAditatalatAla tighana mRdapaTuvAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhukhAno biharati - niSThati, atha dvAdazavaimAnikadeva vimAnasaMkhyA saMgrAhakagAthAdvayamAha - sthala ko marSaNa karane vAle karNapITha kA dhAraka hai / hAthoM meM adbhuta AbhUSaNa pahanatA hai / usakA mukuTa mAlAmaya hai / kalyANakArI evaM atyuttama vastroM kA paridhAna karatA hai / kalyANakArI evaM uttama mAlA tathA anulepana ko dhAraNa karatA hai / usakI deha dedIpyamAna hotI hai / lambI vanamAlA kA dhAraka hai / apane divya varNa-gaMdha Adi se dazoM dizAoM ko prakAzita aura prabhAsita karatA huA apane vimAnAvAsa Adi kA Adhipatya Adi karatA huA rahatA hai / prANatendra se acyutendra meM vizeSatA yaha hai ki acyutendra tIna sau vimAnoM kA, dasa hajAra sAmAnika devoM kA, cAlIsa hajAra AtmarakSaka devoM kA adhipatitva, agresaratva Adi karatA huA, nATaka, gIta tathA vINA, tala, tAla, truTita evaM mRdaMga Adi kI madhura dhvani ke sAtha divya bhogoM ko bhogatA huA rahatA hai / aba bArahoM kalpoM meM vimAnoM kI saMkhyA kI saMgrahaNI gAthAeM sthaLane maNa karanArA ka pIThanA dhAraka che. hAtheAmAM adbhuta AbhUSaNa pahere che. temanA mugaTa mAlAmaya che. teo kalyANakArI temaja atyuttama vastronuM paridhAna kare che. kalyANakArI temaja uttama mALA tathA anulepanane dhAraNa kare che. temanA deha dedIpyamAna hAya che. lAkhI vanamALAnA dhAraka che, peAtAnA divya vagadha AdithI daze dizAone prakAzita ane prabhAsita karatA thakA rahe che. prANatendrathI acyutendramAM vizeSatAM A che ke acyutendra traNase vimAnAnA daza hajAra sAmAnika devAnA, cAlIsa hajAra AtmarakSaka devAnA adhipatitva, agresaratva, mAhi puratA rahine nATa, gIta tathA vINA, takSa, tAsa, truTita temaja mRdaMga AdinA madhuradhvani sAthe divya bhAgAne bhAgavatA rahe che. Page #917 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 957 'battIsa aTTavIsA bArasa aTThacauro' dvAtriMzad apTAviMzatiH, dvAdaza aSTacakhAri, 'sayasahassA' zatasahasrANi, 'pannAcattAlIsA' paJcAzat catvAriMzad 'chaccasahassA sahassAre padaca sahastrANi sahasAre // 146 // 'ANayapANaya kappe' AnataprANatakappe AnataprANatakalpe 'cattAri sayA''raNaccue timni' catvAri zatAni, AraNAcyutayostrINi zatAni 'satta vimANasayAI causu vi eemu kappesu' sapta vimAnazatAni caturvapi etepu-upayukteSu AnataprANatAraNAcyuteSu kalpeSu bhavanti ityAzayaH, 'sAmANiyasaMgaNogAhA' atha sAmAnikasaMgrahaNIgAthAmAha'caurAsII asII vAvattarI sattarI ya saTThI ya' caturazItiH sAmAnikasahasrANi saudharmendrasya, azItiH sAmAnikasahasrANi IzAnendrasya, dvAsaptatiH sAmAnikasahasrANi sanatkumArendrasya, saptatizca sAmAnikasahasrANi mAhendradevarAjasya, paSTizca sAmAnikasahasrANi brahmalokendrasya, 'pannA cattAlIsA tIsA vIsA dasasahassA' paJcAzat sAmAnikasahasrANi lAntakendrasya, catvAriMzat sAmAnikasahasrANi mahAzukrendrasya, triMzat sAmAnisahapANi sahasrArendrasya, viMzatiH sAmA nikasAhasrANi AnataprANatendrasya, daza sAmAnikasahastrANi AraNAcyutendrasya, kahate haiM-battIsa lAkha, aTThAIsa lAkha, bAraha lAkha, ATha lAkha, cAra lAkha, pacAsa hajAra, cAlIsa hajAra aura chaha hajAra sahastrAra kalpa meM, Anata-prANata kalpa meM cAra sau tathA AraNa-acyuta kalpa meM tIna so vimAna haiN| ina antima cAra kalpoM meM sAta sau vimAna hote haiN| yaha anukrama se bAraha kalpoM kI vimAna saMkhyA hai| ava sAmAnika devoM kI saMgrahaNI gAthA kahate haiM-saudharmakalpa meM caurAsI hajAra, IzAna kalpa meM assI hajAra, sanatkumAra kalpa meM bahattara hajAra, mAhendra kalpa meM sattara hajAra, brahmaloka meM sATha hajAra, lAntaka meM pacAsa hajAra, mahAzukra meM cAlIsa hajAra, sahasrAra meM tIsa hajAra, Anata-prANata meM vIsa hajAra, aura AraNa-acyuta meM dasa have bAre, kalpanA vimAnanI sa khyAnI saMgrahaNI gAthAo kahe cheptriislaam, 24yApIsA, bhAra11, 2413414, yA28Ama, payAsa 12, cAloLa hajAra ane cha hajAra, sahasAra kapamA, Anata prANata kapamAM cAra se tathA AraNa-arcyuta ka5mA traNa vimAna che A atima cAra kalpomAM sAtaso vimAna hoya che. A anukramathI bAra kalponI vimAna sa khyA che. have sAmAnika denI saMgrahaNI gAthA kahe che saudharma ka5mAM corAsI hAra. IzAna kalapamAM e sI hajAra, sanakumAra kapamAM boMtera hajAra; mahendra ku5mAM sattara hajAra, brahmasekamAM sATha hajAra, lAntakamAM pacAsa hajAra, mahA Page #918 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtra santi // 148 // 'ee ceva AyarakkhA cauraguNA' ete caiva uparyukta saMkhyAviziSTAH AtmarakSakAzcaturguNAH abaseyAH, atha ziSyajanAnugrahAya atidezenoktA api avataMsakAH, pArthakyena pratipAdyante-saudharmekalpe pUrvasyAM dizi azokAvataMsakaH, dakSiNasyAM saptaparNAvataMsakaH, pazcimAyAM campakAvataMsakaH, uttarasyAM cUtAvataMsakaH, madhye saudharmAvataMsako vodhyA, IzAne kalpe pUrvasyAm aGkAvataMsakaH, dakSiNasyAM sphaTikAvataMsakaH, pazcimAyAM ratnAvataMsakaH, uttarasyAM jAtarUpAvataMsakaH, madhye IzAnAvataMsakaH, sanatkumAre kalpe pUrvAdidikSu azokasaptaparNahajAra sAmAnika deva haiM / AtmarakSaka deva inase caugune sarvatra samajhane caahie| yadyapi sAmAnya rUpa se avataMsakoM kA nirUpaNa kiyA jA cukA hai tathApi ziSya janoM ke anugraha ke lie pRthak-pRthaka rUpa se unakA nirdeza kiyA jAtA hai| vaha isa prakAra hai-saudharma kalpa meM pUrva dizA meM azokAvataMsaka hai, dakSiNa dizA meM saptaparNAvataMsaka hai, pazcima dizA meM campakAvataMsaka hai, uttara dizA meM AtrAvataMsaka hai aura cAroM ke madhya meM saudharmAvataMsaka haiN| IzAnakalpa meM pUrva meM aMkAvataMsaka, dakSiNa meM sphaTikAvataMsaka, pazcima meM ratnAvataMsaka, uttara meM jAtarUpAvataMsaka aura madhya meM IzAnAvataMsaka hai| sanatkumAra kalpa meM pUrvavat pUrvAdi dizAoM meM azokAvataMsaka, saptaparNAvataMsaka, campakAvataMsaka aura AmrAvataMsaka haiM, madhya meM sanatkumArAvataMsaka hai| zukamAM cAlIsa hajAra, sahasAramAM trIsa hajAra; Anata-prANatamAM vIsa hajAra ane AraNa-azrutamAM daza hajAra sAmAnika deva che. AtmarakSaka deva temanAthI cAra gaNuM sarvatra samajavA joIe. je ke sAmAnya rUpathI avataMsakenuM nirUpaNa karI didhuM che chatAM ziSyajanonA anugraha mATe pRtha-pRthaka rUpathI temane nirdeza karAya che. te A prakAranA che saudharmakalpamAM pUrva dizAmAM azokAvataMsaka che. dakSiNa dizAmAM saptaparNa vata saka che. pazcima dizAmAM ca pakAvataM saka che. uttara dizAmAM AgrAvataMsaka che ane cArenI madhyamAM saudharmAvalaMsaka che. IzAna ka5nI pUrvamAM aMkAvataMsaka, dakSiNamAM sphaTikAvavaMsaka, pazcima dizAmAM ratnAvataMsaka, uttaramAM jAtarUpAvataMsaka ane madhyamAM izAnAvatuMsaka che. . sanakumAra ka5mAM pUrvavat pUrvAdi dizAomAM azekAvataMsaka satapaNuM Page #919 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.27 brahmalokAdidevAnAM sthAnAdikam 959 campakacUtAvataMsakA, madhye sanatkumArAvataMsakAH, mAhendre pUrvAdi caturdikSu aGkasphaTika ratnajAtarUpAvataMsakAH madhye mAhendrAvataMsako vodhyaH, brahmaloke pUrvAdi caturdikSu azokasaptaparNacampakacUtAvataMsakAH, madhye brahmalokAvataMsako'vaseyaH lAntake kalpe pUrvAdi caturdikSu krameNa aGkasphaTikaratnajAtarUpAvataMsakAH, madhye lAntakAvataMsako vodhyaH, mahAzukra kalpe pUrvAdidikSu azokasaptaparNacampakacUtAvataMsakAH madhye mahAzukrAvataMsako vodhyaH, sahasrAre pUrvAdi caturdikSu krameNa aGkasphaTikaratnajAtarUpAvataMkAH, madhye sahasrArAvataMsako vodhyaH, ANataprANate kalpe pUrvAdi caturdikSu azokasaptaparNacampakacUtAvataMsakAH, madhye prANatAvataMsako ____ mAhendra kalpa meM pUrva Adi cAroM dizAoM meM aMka-sphaTikaratna-jAtarUpAvataMsaka haiM, madhya meM mAhendrAvataMsaka hai| brahmaloka meM pUrva Adi cAroM dizAoM meM azoka, saptaparNa, campaka aura AmrAvataMsaka haiM, madhya meM brahmalokAvataMsaka hai| lAntaka kalpa meM pUrva Adi dizAoM meM krama se aMkAvataMsaka, sphaTikAvataMsaka, ratnAvata'saka aura jAtarUpovataMsaka hai, madhya meM lAntakAvataMsaka hai| mahAzukra kalpa meM pUrva Adi dizAoM meM azokAvataMsaka, sasapaMrNAvataMsaka, campakAvata'saka aura AmrAvataMsaka hai, madhya meM mahAzukrAvataMsaka hai| sahasrAra kalpa meM pUrvAdi dizAoM meM aMkAvataMsaka, sphaTikAcatasaka, ratnAvataMsaka aura jAtarUpAvataMsaka hai, madhya meM sahasrArAvataMsaka hai| ___ Anata-prANata kalpa meM pUrva Adi dizAoM meM azokAvataMsaka, vataMsaka, caMpakAvataMsaka ane AzrAvataMsaka kahyAM che, madhyamAM sanaskumArAvasaka che. mahendra kapamAM pUrva Adi A cAre dizAomAM- aMka, sphaTika ratna, jAtarUpAvataMsaka che, madhyamAM mahendrAvataMsaka che. brokamAM pUrva Adi cAre dizAomAM azekAvataMsaka, sphaTikAvAMsaka ratnAvalaMsaka ane jAtarUpAvataMsaka che. madhyamAM lAntakAvataMsaka che. mahAzuka kapamAM pUrva Adi dizAomAM azekAvata saka, saptaparNavataMsaka, caMpakAvataMsaka ane AmrAvataMsaka che. madhyamAM mahAzukAvataMsaka che sahasAra ka5mAM pUrvAdi dizAonA aMkAvavaMsaka, sphaTikAvataMsaka ratnAvalaMsaka ane jAtarUpAvataMsaka che. madhyamAM sahastrAvataMsaka che. Anata-prANata kalpamAM pUrva Adi dizAomAM azokAvataM saka, saptaparNa Page #920 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre 660 vijJeyaH, acyute kalpe pUrvAdi caturdikSu aGkasphaTikaratnajAtarUpAvataMsakAH, madhye acyutAvataMsako'vaseyaH ||suu0 27 // mUlam - kahiNaM aMte ! heTTimagetrijagANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte ! heTTimagevijA devA parivasaMti ? goyamA ! AraNaccayANaM kappANaM upiM jAva I dUraM uppaittA, ettha para heTTima vijjagANaM devANaM tao gevijagavimANa patthaDA paNNattA, pAINapaDINAyayA udIrNadAhiNavicchinnA paDipuNNacaMdasaMThANasaMThiyA acimAlI bhAsarAsivaNNAbhA, sesaM jahA baMbhaloge jAva paDiruvA, tattha NaM heTThimagevijagANaM devANaM ekArasutare vimANAvAsasae bhavatIti makkhAyaM, te NaM vimANA savvarayaNA mayA jAba paDihavA ettha NaM heTTimagecijjagANaM devAzaM pajatApajjattANaM ThANA paNNattA, tisu vi logassa asaMkhejjaimAge, bahave heTTigetrijagA devA parivasaMti, savve samiDDiyA, savve samajjuiyA, save samajasA, savve sanavalA, savve samANubhAvA, mahAsukkhA, aniMdA, apessA, apurohiyA, ahamiMdA nAmaM, te devagaNA paNNattA samaNAuso ! kahi NaM bhaMte! majjhimavijjagANaM devANaM pajattApajattANaM ThANA paNNattA ? kahi NaM bhaMte! majjhimagevijjagA devA parivasaMti ? gomA ! heTTima vijagANaM uppi sapakkhi sapaDidisiM jAva saptaparNAvataMsaka, campakAvataMsaka aura AmrAvataMsaka haiM aura madhya meM prANatAvata saka hai / - AraNa - acyuta kalpa meM pUrvAdi dizAoM meM aMkAvataMsaka, spha TikAvataMsaka, ratnAvataMsaka aura jAtarUpAvataMsaka haiM, madhya meM acyutAvataMsaka hai // 27 // vaMsaka, ca pakAvata'saka, ane AmrAvata saka che ane asthamA prANatAvata saka che. AraN-acyutakalpamAM pUrvAda dizAmA aMkAvata saka, sphaTikAvata saka ratnAvata bhaI, bhane tAvataMsa che. madhyabhAM abhyutAvataMsa che. // 27 // Page #921 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.28 aveyakadevAnAM sthAnAni 961 uppaittA, ettha NaM majjhimagevijjagadevANe tao gevijagANaM patthaDA paNNatA, pAINapaDINAyayA jahA heTrimagevijjagANaM, navaraM sadusare vimANAvAsalae bhavaMtIti makavAyaM, te vimANA jAva paDirUvA, ettha NaM majjhimagevijagANaM jAva tisu vi logassa asaMkhejjaimAge, tattha zaM bahave majjhimagevijagadevA parivasaMti, jAva ahaliMdA nAma te devagaNA paNNattA samaNA. uso ! kahiNaM bhaMte ! uvarimagevijaedevA parivataMti? goyamA! majjhimagerijagANaM uppiM jAva upyaittA, ettha NaM uvarimagevijjagANaM tao gevijjhagavimANapatthaDA paNNatA ?, pAINapaDINAyayA, sesaM jahA heTrimovijjagANaM, navaraM ege vimANAvAsasae avaMtIti sakkhAyaM, sesaM taheva bhANiyavvaM jAva ahamiMdA nAlaM te devagaNA paNNattA samaNAuso! ekArasuttaraM heTrimesu lattuttaraM ca majjhimae, sayamegaM uvarimae paMceva aNuttaravisANA // 149 // kahi NaM bhaMte ! aNuttarovavAiyANaM devANaM pajjattApajattANaM ThANA paNNatA? kahi NaM bhaMte ! aguttarovavAiyA devA parivasaMti ? goyamA ! isIse rayaNappabhAe puDhavIe vahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo urlDa caMdimasUriyagahagaNanakkhattatArArUpANaM vahuI joyaNasayAI bahUiM joyaNasahassAI vahuI joyaNasayasahassAiM bahugAo joyaNakoDIo bahugAo joyaNakoDAkoDIo ur3a dUraM uppaittA sohamIsANasaNaMkumAra jAva AraNaancuyakappA tinni aTArasuttare gevijagavimANAvAsasae vIivaittA tega paraM dUraM gayA, nIrayA nimmalA viti. mirA visuddhA paMcadisi paMca aNuttarA mahaimahAlayA, mahAvimANA pannattA, taM jahA-vijae vejayaMte jayaMte aparAjie savvasiddhe teNaM vimANA savva rayaNAsayA acchA, sahA, . pra0 121 Page #922 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAma 963 laNhA, ghaTTA, maTTA, nIrayA, nimmalA, nippaMkA, nikkaMkaDaH cchAyA, sappamA, sastirIyA saujjoyA, pAsAIyA, darisaNiH jjA abhirUvA paDirUvA, ettha NaM aNuntarovavAiyANaM devANaM pajattApajjattANaM ThANA pakSaNattA, tisu vi loyassa asaMkhejjai. bhAge, tattha NaM bahave azuttarovavAjhyA devA pariksaMti, savve samiDiyA, sahake samabalA, savve samANubhAvA mahAsukkhA, aNiMdA, appesA apurohiyA ahamiMdA, nAmaM te devagaNA paNNattA samaNAuso! ||suu0 28 // ___-chAyA-kutra khalu bhadanta ! adhastana graiveyakANAm paryAptAparyAptAnAt sthAnAni prajJaptAni ! kutra khalu bhadanta ! aghastanauveyakA devAH parivasanti ? gautama ! AraNAcyutayoH kalpayorupari yAvat Urdhvam daram utpatya atra khalu adhastanauveyakANAM devAnAM trayo graiveyakavimAnaprastaTAH prajJaptAH, prAcIna pratIcInAyatAH udIcIna dakSiNa vistIrNAH pratipUrNacandra saMsthAnasaMsthitAH, aciM graiveyakAdi sthAnoM kI vaktavyatA zabdArtha-(kahiNaM aMte ! hiDimagevijagANaM pajjattApajattANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavan adhastana paryApta-aparyApta traideyaka devoM ke sthAna kahA~ kahe haiM ? (kahi NaM bhaMte ! hihimovijagA devA parivasaMti?) he bhagavan ! adhasnala avezakadeva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA) he gautama ! (AraNaccuyANaM kappANaM upi) AraNa-acyuta kalpoM ke Upara (jAva) cAvat (uDUM) Upara (dUraM) dUra (uppaittA) jAkara (etthaNaM). yahAM (hihimagevinagANaM devANaM) adhastana graizeyaka devoM ke (tao) tIna (gavijaga vimANapatthaDA) dhaiveyaka vimAnoM ke prastaTa-pAthaDe zaiveyakAdisthAnanI vaktavyatA zahAya-(kahi NaM bhate / hiTima gecijjagANa pajjattApajattANaM ThANA paNNattA ) : he bhagavan ! adhastana paryApta-aparyApta veyaka devonA sthAna kayAM kahyAM che? (kahi NaM bhaMte ! hidimovijjagA devA parikhasaMti ?) bhagavan / adhastana greveyara deva yA nivAsa 42 cha ? (goyamA ?) OM gautama | (AraNaccuyANaM kappANaM uppi) mA2]-azyuta 465nA 152 (jAva) yAvat (u8) a52 (dUraM) 62 (utpaitto) (etyaNa) maDi (hiDimagevijjagAgaM devANaM) mastana aveya hevAnA (taoM) ! (gevijagavimANapatthaDA) avaya vimAnAnA prasta2-52thAra Page #923 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA hi. pada 2 tU 28 greveyakovAnAM sthAnAni 963 maulAbhAsarAzivarNAbhAH, zepaM yathA brahmaloke yAvat pratirUpAH, tatra khalu adhastana greveyakANAM devAnAm ekAdazottaram vimAnAvAsazataM bhavati ityAkhyAtaM, tAni khalu vimAnAni sarvaratnamayAni yAvat pratirUpANi, atra khalu abastanauveyakANAm devAnAM paryAptAparyAptAnAm sthAnAni prajJatAni, tripvapi lokasya asaMkhyeyabhAge, tatra khalu vahayo'dhastanauveyavAdevAH parivarAnti, sarve samarddhikAH, sarvesamadyutikAH, sarve samayazasaH, sarve samavalAH, sarve samAnubhAvA', mahAsaukhyAH , (paNNattA) kahe haiM (pAINapaDINAyathA) pUrva-pazcima meM lambe (udINadAhiNavitthinA) uttara-dakSiNa meM vistIrNa (paDipuNNacaMdasaMThANasaMThiyA) pratipUrNa candramA ke AkAra ke (accimAlIbhAsarAsivaNNAbhA) sUrya ke teja kI rAzi jaile varNa vAle (sesaM jalA daMzaloge) zepa varNana brahmaloka kalpa ke samAna (jAva paDirUvA) yAvat pratirUpa haiM (tattha NaM) unameM se (hehimagevinagANaM devANaM) nIce ke traiveyaka devoM ke (ekArasuttare vimANAvAsasae) eka sau gyAraha vimAna (bhavaMtIti makkhAyaM) haiM, aisA kahA hai (te NaM vimANoM) ve vimAna (savvarayaNAmayA) sarvaratlalaya haiM (jAda paDisyA) yAvat pratirUpa haiM (ettha NaM) yahAM (himovijagANaM devANaM) adhastana graideyaka devoM ke (pajjattApajjattANaM) paryAptoM aura aparyAptoM ke (ThANA) sthAna (paNNattA) kahe haiM (tIsu vi) tInoM apekSAoM se bhI (logassa asaMkhejaibhAge) loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM (tattha NaM) vahAM (vahave) bahuta-se (hehimagevijagA devA paricasaMti) adhastana braiveyaka deva nivAsa karate haiM (paNNattA) 4i cha (pAINapaDINAyayA) pUrva pazcimamA ami (udINadAhiNavityinnA) uttara-dakSiNamA vistI (paDipuNNacaMdasaMThANAsaMThiyA) pratipU yandramAnA mAra2nA (accimAlIbhAsarAsivaNNAbhA) sUrya tejI pa pa pa (sesaM jahA baMbhaloge) zeSa 1 na prahAra 485nA samAna (jAva paDirUvA) yAvat prati35 (tatthaNaM) temAbhAMthI (heTThimagevijjagANaM devANaM) nIyanA avaya hevAnA (ekArasuttare vimANAvAsasae) 4 so bhagIyAra vimAna (bhavaMtIti makkhAya) cha, sema yucha (teNaM vimANA) te vimAna (savvarayaNAmayA) savaratnabhaya cha (jAva paDirUvA) yAvat prati35 cha (etthaga) mA (hadvimagevijagANaM devANaM) maratana - yahevAnA (pajjattApajjattANaM) paryApta mane mAratAnA (ThANA) sthAna (paNNattA) 4aa cha (tisu vi) no apekSAmAthI 5] (logassa asaMkhejjaibhAge) 4mA masa jyAtamA lAmA cha (tatthaNa) tyA (vahave) gha 50 (hechimagevijjagA devA parivasati) maratana aveya4 hera nivAsa 42 cha (savve) tathA 15(samiliyA) Page #924 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praoNpanAsUtra anindrAH, apreSyAH, apurohitAH, ahamindrAH, nAmate devagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! kutra khalu bhadanta ! madhyamAnAM graiveyakANAs devAnAm paryAptAparyAptAnAm sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! madhyamagraiveyakAH devAH parivasanti ? gautama ! adhastanauveyakANAm upari sapakSam sapratidika, yAvat utpatya, atra khalu madhyamagraiveyakadevAnAM trayo graiveyakANAm prastaTAH prajJaptAH, prAcIna pratI(savve) ve saba (samiDiyA) samAna Rddhi vAle (savve samajjuiyA) saba samAna dyuti vAle (savve samajasA) saba samAna yaza vAle (savve samavalA) saba samAna bala vAle (savve samANubhAvA) saba samAna anubhAva vAle (mahAsukkhA) mahAnU mukha vAle (aNiMdA) indra rahita (apessA) preSya-dAsa rahita (apurohiyA) purohita hIna (ahamidA) ahamindra (nAma) avyaya (te devagaNA paNNattA samaNAuso) AyuSman zramaNo ! ve devagaNa kahe gae haiN| ___ (kahi NaM saMte ! majjhimagANaM gevijjagANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavan paryApta aura aparyApta madhyama aveyaka devoM ke sthAna kahA~ kahe haiM ? (kahi NaM bhaMte ! majjhimagevijagA devA parivasaMti ?) he bhagavan ! madhyama graiveyaka deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA) he gautama ! (hehimagevijjagANaM uppi) adhastana aveyakoM ke Upara (sapakkhi sapaDidisaM) samAna dizA aura samAna vidizA meM (jAva) yAvat (uppaittA) jAkara (ettha NaM) yahAM (majjhimagevijjaga devANaM) madhyama aveyaka devoM ke (tao gevijagANaM) samAna RddhipAta (savve samajjuiyA) mA samAna dhutiyA (savve samajasA) mA samAna yazavaNai (savve samabalA) mA samAna vA che (savve samANubhAvA) mA samAna manubhavavANai (mahAsukkhA) mahAn sumAra (ajiMdA) chandra pAna (appesA) preSya-hAsa 2 // (apurohiyA) puDita vinAnA (ahamiMdA nAma) maDabhindra (nAma) te (deghagaNA paNNattA samaNAuso) mAyuSman zramaNe A devagaNa kahelA che (kahi NaM bhaMte ! majjhimagANaM gaivijagANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNatA ?) bhagavan ! paryAta bhane 25paryApta madhyama vaya hevAnA sthAna 4yAM Ji cha? (kahi NaM bhaMte ! majjhimagevijjago devA parivasaMti ?) lAvan ! madhyama avaya 45 4 // nivAsa 42 cha ? (goyamA ) 3 gautama (hedvimagevivijjagANaM uppi) maratana aveyAnA 952 (sapakviM sapaDidisaM) samAnahA bhane samAna vidizAmA (jAva) yAvat (uppaittA) 442 (etthaNa) mA (majhigevijagadevANaM) madhyama aveya4 hevona (tao gevijjagANaM) aveyAnA Page #925 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 su.28 aveyakadevAnAM sthAnAni 665 cInAyatA yathA adhastanauveyakANAm, navaram saptottaraM vimAnAvAsazataM bhavati, ityAkhyAtaM, tAni khalu vimAnAni yAvat pratirUpANi, atra khalu madhyasapraiveyakANAm yAvat tripvapi lokasya asaMkhyeyabhAge tana khalu vahavo madhyamaveyakA devAH parivasanti, yAvat ahamindrA nAma te devagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! kutra khalu bhadanta ! uparisadmaveyakANAM devAnAM paryAptAparyAptAnAm, sthAnAni prajJaptAni ? kutra khalu bhadanta ! uparimauveyakavAH parivasanti ? gautama ! madhyamauveyakAgraiveyakoM ke tIna (patthaDA) pAthaDe (paNNattA) kahe haiM (pAINapaDINAyayA) pUrva-pazcima meM lambe (jahA heTinagevijjagANaM) adharatana dhaiveyaka ke samAna (navaraM) vizeSa (satuntare vimANAvAsasae) eka sau sAta vimAna (bhavaMtIti makkhAya) haiM, aisA kahA hai (te NaM vimANA jAva paDirUvA) ve vimAna yAvat pratirUpa haiM (ettha NaM) yahA~ (majjhimagevijjagANaM) madhyama praiveyakoM ke (jAva) yAvat (tisuvi) tInoM apekSAoM se bhI (logasa asaMkhejjailAge) loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM (tattha NaM) vahAM (vahave majjhimagevijjagA devA parivasaMti) bahuta madhyama praiveyaka deva nivAsa karate haiM (jAva ahamiMdAnAma) yAvat sabhI ahamindra (te devagaNA paNNatA) ve devagaNa kahe gae haiM (samaNAuso) he AyuSman zramaNo ! (kahi NaM bhaMte ! uvarima gevijjagANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavan ! UparI aveyakoM ke paryApta aura aparyA pta devoM ke sthAna kahAM kahe haiM (kahi NaM saMte ! uparimaNevijjae devA 1] (patthaDA) 52thA2 (paNNattA) 4i cha (pAINapaDINAya yA) pUrva pazcimamA saian (jahA heTTimagevijjagANaM) maratana aveyAnA samAna (navaraM) vizeSa (sattattare vimANAvAsasae) se sone sAta vimAna (havaMtIti makkhAya) che ye pramANe usa cha. (teNaM vimaNA jAva paDirUvA) ke vimAna yAvat prati35 cha. (etthaNaM) maDI (majjhimagevijjhagANaM) madhyama aveyAnA (jAva) yAvat (tisuvi) no apekSAmAthI 55 (logamsa asaMkhejjaibhAge) sonA 2masa cyAta mAgomA che. (tatthaNa) tyA (bahave majjhimagevijjagA parivasaMti) dha! madhyama avaya hai| nivAsa 42 cha, (jAva ahamidA nAma) yAvat 55 // mabhidra che. (te devagaNA paNNattA) me gye| apAmA mAvesa cha. (samaNAuso) mAyuSyabhan shrbho| (kahi NaM bhaMte ! uvarimagevijjagANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA) he bhagavana ! UparanA paryApaka aparyApaka zreyaka devAnA sthAna kayAM kahelA che? (kahi NaM bhaMte ! uvarimagevijae devA parivasaMti) san ! 152n| aveya4 he| Page #926 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 966 premApanAsUrya NAm upari yAvat utpatya atra khalu uparimauveyakANAm trayo graiveyakavimAnaprastaTAH prajJaptAH, prAcInapratIcInAyatAH, zeSaM yathA adhastana greveyakANAm navaram ekaM vimAnAvAsazataM bhavati ityAkhyAtaM, zepaM tathaiva bhaNitavyam yAvat ahamindrAH nAma te devagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! ekAdazottaram adhastaneSu saptottarazca madhyamake, zatamekam uparimake pazcaiva anuttaravimAnAni // 149 // kutra khalu bhadanta ! anuttaraupapAtikAnAm devAnAm paryAptAparyAptAnAm sthAnAni parivasati ?) he bhagavan ! UparI vethaka deva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA) he gautama ! (majjhimagecijjagANaM uppiM) madhyama graiveyakoM ke Upara (jAva uppaittA) yAvat UMce jAkara (ettha NaM) yahAM (uparimagevijjagANaM) UparI traiveyakoM ke (tao) tIna (gevijjaga vimANapatthaDA) aveyaka vimAnoM ke pAthaDe (paNNattA) kahe haiM (pAINapaDINAyayA) pUrva --pazcima meM lambe (sesaM jahA hehimagevijjagANaM) zeSa varNana adhastana traiveyakoM ke samAna (navaraM) vizeSa (ege vimANAvAsasae bhavaMtIti bhakkhAyaM) eka sau vimAna haiM, aisA kahA hai (sesaM taheva bhANiyavvaM) zeSa usI prakAra kahanA cAhie (jAva ahamidA nAsaM te devagaNA paNNatA) thAvat ve devANa ahamindra kahe gae haiM (sabhaNAuso) he AyuSmAn zramaNo ! (ekArasuttaraM) eka so gyAraha (heDimesu) nIce ke aveyakoM meM (sattuttaraM ca majjhimae) eka sau sAta madhyama aveghakoM meM (sayamegaM ucarimae) Upara meM eka sau (paMceca aNuttara vimANA) anuttara vimAna pAMca hI haiN| yA nivAsa 42 cha ? (goyamA !) gautama ! (majjhimagevijjagANaM uppi) madhyanA aveya: hevAnA 52 (jAva uppaittA) yAvat 154ne (ettha NaM) maDIyA (uparImagevejjagANaM) 652nA maveya hevAnA (tao) 3 (gevijagavimANapatthaDA) aveya vibhAnAnA paath|me| (paNNattA) 4aa che. (pAINapaDiNAyayA) pUrva pazcima ta26 sain (sesaM jahA idvimagevijjagANaM) mInu vana nIyana aveyachInA varNana prabhAra sabha7 , (navara) vizeSa (ero vimANAvAsasae havaMtIti makkhAya) me se| vibhAna cha, ma 4yuM che (sesaM taheva bhANiyavvaM) zeSa the zatahe dhye (jAva ahamidA nAma devagaNA paNNattA) te ge| mabhindra sA che (samANAusA) humAyuSyabhan zrama / (ekkArasuttaraM) me se jIyAra (he dvimesu) nAyanA avayIna (sattuttaraM ca majhimae) me se sAta madhyama aveyaramA (sayamega uvarimae) 152 me se(paMceva aNuttaravimANA) manuttara vibhAna pAya cha / Page #927 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.28 }veyakadevAnAM sthAnAni 967 prajJatAni ? kutra khalu bhadanta ! anuttaraupapAtikAdevAH parivasanti ? gautama ! asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahu samaramaNIyAd bhUmibhAgAt Urdhvam, candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM vahani yozanazatAni, bahUni yojanasahasrANi, bahUni yojanazatasahasrANi, bahukA yojanakoTIH, vahukAH yojanakoTikoTIH arva duram utpatya saudharmazAnasanatkumArayAvadAraNAcyutakalpAn trINi aSTAdazottaragreveyakavimAnAvAsazatam vyativrajya tena paraM duraM gatAni nIrajAMsi nirmalAni (kahi NaM bhaMte ! aNuttarovavAiyANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA?) paryApta aura aparyApta anuttaropapAtika devoM ke sthAna kahAM kahe haiM (kahi NaM aMte ! aNuttarovAiyA devA parivasaMti?) he bhagavan ! anuttaropapAtika deva kahA~ nivAsa karate haiM (goyamA) he gautama ! (imIse rayaNappabhAe puDhavIe) isa ratnaprabhA pRthvI ke (bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo ur3a) bahuta sama evaM ramaNIya bhUbhAga se Upara (caMdila-bhUriya-gahagaNa-nakkhatta-tArAkhvANaM) candramA, sUrya, grahagaNa, nakSatra aura tArAoM se (bahUI joyaNAI) bahuta sau yojana (yahaI joyaNasahassAI) bahuta hajAra yojana (bahUI joyaNasayasahassAI) bahuta lAkha yojana (bahugAo joyaNakoDIo) bahuta karoDa yojana (baTugAo joyaNakoDAkoDIo) bahuta koDAkoDI yojana (u ) Upara (dUraM) dUra (uppainsA) jAkara (sohamIsANasaNaMkumAra jAva AraNaaccuya kappA) saudharma, IzAna, sanatkumAra yAvat AraNa acyuta kalpa (timni aTThArasuttare gevijjaga visANAvAsasae) tIna (kahi NaM bhaMte | aNuttarovavAiyANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNatA ?) pati gane. apayati manuttarIpAti hevAnA sthAna 4i ki cha 1 (kahi NaM bhaMte | aNuttarovAiyA devA parivasaMti ?) hai bhagavan / manuttarIyAni he 4yAM nivAsa 42 cha ? (goyamA ) he giitm| (imIse rayaNApamAe puDhavIe) 2 // 2tnamA pRthvInA (vahu samaramaNijjAo bhUmibhAgAo uDUDha) ghaNI samAna temakA ramaNIya bhUmilAna 52 (caMdima, sUriya,-gahANanakkhattatArArUvANaM) yandramA-sUrya, pragaNa, nakSatra mane tArAthI (vahUI joyaNasayAI) se| yona (bahUI joyaNasahassAi) dha! 12 yona. (bahugAo joyaNakoDIo) dhArA 47 yAna (bahugAo joyaNakoDAkoDIo) gha DI yAna (uDha) 152 (dUraM) (uppaittA) 2 442 (sohammIsANasANaMkumAra jAva AraNa accuyaka'pA) sodhabha, zAna, sanabhA2, yAvat , bhA25 atyuta 4.5 (tinni aTThArasuttare gevijagavimANAvAsasae) na so mAra vimAnAnA (vIivaittA) Page #928 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtre 668 vitimirANi vizuddhAni paJcadikSu paJcAnuttarANi mahAtimahAlayAni mahAvimA - nAni prajJatAni, tadyathA - vijayaH, vaijayantaH, jayantaH, aparAjitaH, sarvArthasiddhaH, tAni khalu vimAnAni sarvaratnamayAni acchAni zlakSNAni masRNAni, ghRSTAni, mRSTAni, nIrajAMti, nirmalAni, niSpakGkAni niSkaGkaTacchAyAni saprabhANi sazrIkANi sodhotAni, prAsAdIyAni darzanIyAni abhirUpANi pratirUpANi, atra khala anuttaropapAtikAnAm devAnAM paryAptAparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni triSvapi lokasya asaMkhyeyabhAge, tatra khalu bahavaH anuttarauSapAtikA devAH parivasanti, sarve samarddhikAH sarve samavalAH, sarve samAnubhAvAH mahAsaukhyAH, anindrAH apreSyAH apurohitAH ahamindrAH nAma te devagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! | suu028|| TIkA - atha paryAptAparyApta kayaiveyakAdi devAnAM svasthAnAdikaM prarUpayitumAha - 'kahiNaM bhaMte ! migevijjagANaM' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! kutra khala - kasmin pradeze, adhastanatrika graiveyakANAM devAnAm 'pajjattApajjattANaM' paryA' tAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni sthityapekSayA svasthAnAni prajJaptAni --- sau aThAraha vimAnoM kA ( vIivaittA) pAra karake (teNa paraM dUraM gayA) usase Age dUra para (nIrA) raja se rahita (nimmalA) nirmala (viti: mirA) aMdhakAra se rahita (vizuddhA) atyanta zuddha (paMcadisiM) pAMca dizAoM meM (paMca) pAMca (aNuttarA) anuttara - sarvotkRSTa (mahaimahAlayA ) bahuta baDe (mahAvimAgA) mahAvimAna (pattA) kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (vija) vijaya (vaijayaMte) vaijayanta (jayaMte ) jayanta (aparAjie) aparAjita (saha sidve) sarvArthasiddha-zeSa zabdArtha pUrvavat // 28 // TIkArtha - ava graiveyaka devoM ke svasthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai - gautama svAmI ne prazna kiyA - he bhagavan ! paryApta aura aparyApta adhastana ( nicale) graiveyaka devoM ke sthAna kisa jagaha kahe haiM ? pArazrIne (teNaM paraM dUraM gayo ) tenI bhAgaNa dUra 52 (nIrayA) 242Dita (nimmalA) ' nirmANa (trittimirA) adhAra rahita (visuddhA ) atyantazuddha (paMcadisiM) yAMce - dizAoobhAM (paMca) pAMtha (aNuttarA ) anuttara sarvotkRSTa (mahaimahAlayA ) dhAmoTA ( mahA vimANA ) mahA vimAna (paNNatta ) hyA che (taM jahA ) tethe yA prAre (vijaya) va (vejayaMte ) vainyanta ( jayante) tryanta (apara jie ) aparAi (savbaThThasiddhe) sarvArthasiddha zeSa zabdArtha pUrvavat // 28 // TIkA-have traiveyaka deveAnA svasthAna AdinI prarUpaNA karAya che--zrIgautamasvAmIe prazna karyAM-bhagavan / paryApta ane aparyApta adhastana (nIcenA) gregeyaka devenA sthAna kaI jagyAe kahyAM che? prakArAntare spaSTatAne mATe pharIthI Page #929 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.28 aveyakAdi sthAnAdikam 969 prarUpitAni santi ! tadeva prakArAntareNa vizadayituM pRcchati-'kahi Na maMte ! he himagevijjagAdevA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu kasmin pradeze, adhastana trika graiveyakAH devAH parivasanti ! bhagavAn uttarayati-'goyamA !' he gautama ! 'AraNaccuyANaM kappANaM upi jAva uDU dUraM uppaittA' AraNAcyutayoH kalpayoH upari-UrdhvabhAge, yAvat-bahUni yojanAni bahUni yojanazatAni, bahUni yojanasahasrANi bahani yojanazatasahasrANi, bahukA yojanakoTIH, bahukA yojanakoTikoTI:, Urdhvam-uparibhAge durama utpatya-udgamya, 'ettha NaM' atra khalu-uparyuktasthale 'hechimagevijjAgANaM devANaM' adhastana trikauveyakANAm devAnAm 'tao gevijjagavimANapatthaDA' trayaH-trisaMkhyakAH graiveyakavimAnaprastaTAH 'paNNattA' prajJaptAH-prarUpitAH santi, te ca graiveyakavimAnaprastaTAH kIdRzA ityAha-'pAINapaDINAyayA' prAcInapratIcInAyatA:-pUrvapazcimAyAmAH, "udINadAhiNavicchinA' udIcInadakSiNavistIrNAH-uttaradakSiNavistArAH, 'paDipuNNacaMdasaMThANasaMThiyA' pratipUrNacandrasaMsthAnasaMsthitAH, paripUrNacandramaNDalAkArAH; 'accimAlIbhAsarAsivaNNAbhA' acirmAlA bhAsarAziprakArAntara se spaSTatA ke lie punaH yahI prazna doharAyA gayA hai-he bhagavan ! nicale veyaka deva kahAM nivAsa karate haiM ? zrI bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! AraNa-acyuta kalpoM ke Upara yAvat bahata yojana, bahuta sau yojana, bahuta hajAra yojana, yahuta lAkha yojana, bahuta karoDa yojana, bahuta koDA koDI yojana kI UMcAI para dUra jAkara nicale graiveyaka devoM ke tIna graiveyaka vimAna prastaTa haiM / tAtparya yaha hai ki eka dUsare ke Upara tIna adhastana (nicale) graiveyaka haiM, aisA nirUpaNa kiyA gayA hai / ve graiveyaka vimAnoM ke prastaTa pUrva aura pazcima meM lamve haiM tathA uttara aura dakSiNa meM vistIrNa haiN| ve pUrNa candramA ke AkAra ke haiM aura jyotiyoM ke samUha evaM praznane harAvIne kahyo che. he bhagavana ' nicalA saiveyaka deva kyAM nivAsa kare che ? zrI bhagavAna uttara de che-he gautama ! AraNa azruta kalpanA upara yAvatu ghaNA ejana; ghaNA se jana, ghaNA hajAra ejana, ghaNA lAkha yojana, ghaNA kareDa pejana, ghaNuM kaDAkeDI jananI UMcAI para dUra jaIne nicalA jaiveyaka denA traNa preveyaka vimAna prastara che. tAtparya e che ke eka bIjAnA upara traNa adhastana (nicalA) raiveyaka che ema nirUpaNa kareluM che. te veyaka vimAnanA prastara pUrva ane pazcimamAM lAvyA che tathA uttara ane dakSiNamAM vistIrNa che. teo pUrNa candramAnA AkAranA che ane tionA samUha pra0 1522 Page #930 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ana 670 varNAbhA :- arciSAM jyotiSAM mAlAvat bhAsAM - prakAzAnAM rAzivacca varNAbhAH -varNakAntiryeSAM te arcirmAlA bhAsarAzivarNAbhAH, 'sesaM jahA vaMbhaloge jAvapaDiruvA' zeSaM yathA brahmaloke pratipAditaM tathA pratipattavyam yAvad - asaMkhyeyA yojanakoTIH asaMkhyeyAH yojanakoTikoTIH AyAmaviSkambheNa, asaMkhyeyAH yojanakoTikoTIH parikSepeNa sarvaratnamayAH, acchAH- svacchAH, zlakSNAH, masRNAH, ghRSTAH, sRSTAH, nIrajasaH, nirmalAH, niSpaGkAH niSkaGkaTacchAyAH, sa prabhAH, sazrIkAH, sodadyotAH, prAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH, pratirUpAH, santi, 'tattha NaM' tatra khela - uparyuktasthaLe 'heTThimagevijjAgANaM' adhastana trika graiveyakANAm 'devANaM' devAnAm ' ekAramuttare vimANAvAsasae' ekAdazottaraM vimAnAvAsazatam bhavatIti makkhAyaM' bhavati ityAkhyAtaM mayA mahAvIreNa anyaizva tIrthakubhiH, ArpatvAd 'bhavanti' ityatra bahuvacanaM bodhyam, 'te NaM vimANA savvarayaNAmayA jAba paDirUvA tAni khalu ekAdazAdhikazatavimAnAni sarvaratnamayAni yAvat - acchAni - svacchAni zlakSNAni, masRNAni, ghRSTAni mRSTAni nIrajaMsi nirmalAni niSpaGkAni niSkaGkaTacchAyAni sapramANi sazrIkANi sodtejorAzi ke varNa jaise haiM / unakI zeSa vaktavyatA vaisI hI samajha lenI cAhie jaisI brahmaloka kI kahI hai, yAvat ve atizaya ramaNIya haiM, arthAt ve vimAna asaMkhyAta karoDa balki asaMkhyAta koDAkoDI yojana lambAI-cauDAI vAle haiM / unakI paridhi bhI asaMkhyAta koDAkoDI yojana kI hai / ve sarvaratnamaya, svaccha, cikane, komala, ghRSTa (ghaTAre) sRSTa (maThAre) nIraja, nirmala, niSMka, nirAvaraNa chAyA vAle, prabhAyukta, zrIsampanna, prakAzamaya, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiM / vahAM adhastana graiveyaka devoM ke eka sau gyAraha vimAna haiM, aisA maiMne tathA anya tIrthakaroM ne kahA hai / ve sabhI eka sau gyAraha vimAna sarvaratnamaya haiM, svaccha, cikane, komala, ghRSTa, 1 " temaja teorAzinA vaNa jevA vaNu vALA che. temanI khAkInI vaktavyatA jevI brAleAkanI kahI che tevIja samajI levI joie te atizaya ramaNIya che. arthAt te vimAne asaMkhyAta karADa eTale asa`khyAta kaDAkADI cenjananI lakhAi paheALAI vALA che. temanI paridhi paNa asa yAta kADAkADIyeAjananI che. tetheo sarvaratnabhaya, svaccha, bhikSNA abhaNa ghRSTa-sRSTa, nIrana, nirmANa, niSya, nirAvaraNa chAyAvANA, pralAyuH zrIsa panna, prAzabhaya, prasannatAnnar3a, danIya, abhirUpa ane pratirUpa che. tyAM adhastana traiveyaka venA eka se agIyAra vimAna che tema me tathA anya tI kareAe kahyuM che. te badhA eka so azIyAra vibhAna sarvaratnamaya hai, svaccha zikSaNA, abhaNa, ghRSTa, sRSTa,, Page #931 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.28 graiveyakAdi sthAnAdikam 971 dhotAni prAsAdIyAni darzanIyAni abhirUpANi pratirUpANi ca santi, 'ettha NaM heDimagevinagANaM devANaM' atra khalu-uparyuktasthale abastanatrikauveyakANAm devAnAm 'pajjattApajjattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAnisvasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi, "timu vi logassa asaMkhejjaibhAge' triSvapi-svasthAnopapAtasamudghAtalakSa gaNeSu triSyapi sthAneSu vipaye lokasya asaMkhyeyabhAge-asaMkhyeyatame bhAge vaktavyam 'tattha NaM vahave hehimagevijjagA devA parivasanti' tatra khalu-uparyuklasthAne, bahavo'dhastanatrikauveyakAH devAH parivasanti, te khalu graiveyakAH 'savve samiDiyA' sarve samaddhikA:samAnA Rddhi yeSAM te samaddhikAH, 'savye samajjuiyA' sarve samadyutikAH, samAnA dhuti yeSAM te samadhutikAH, 'savve samajasA' sarve samayazasaH, samAnaM yazo yepAM te samayasaH 'savve samavalA' lA samavalAH, samAnaM balaM yepAM te samavalA:, 'savve samaNuzAbA' sarva samAnumAvA: samAna:-asubhAvaH prabhAvaH, anubhAga: samathye vA yeSAM te samanubhAvAH, 'mahAsukkhA' mahAsaukhyAH -mahat saukhyaM yeSAM te sahAsaukhyAH , 'ajiMdA' anindrA:-avidyamAna indro yeSAM te anindrAH, adhipatirahitA ityarthaH, 'apessA' agreSyAH na vidyate preSyatvaM yeSAM mRSTa, nIraja, nirmala, niSpaMka aura nirAbaraNa kAnti vAle haiN| prabhAyukta, zrIsampanna, prakAzamaya, prasannatAprada, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiN| isa sthala para paryApta aura aparyApta adhastana graiveyaka devoM ke svasthAna kahe haiM / ve svasthAna, upapAta aura samudghAta, ina tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAlave bhAga meM haiM / usa sthAna meM bahusaMkhyaka adhastanapraiveyaka deva nivAsa karate haiN| ve sabhI graiveyakadeva samAna Rddhi ke dhAraka haiM, sabhI samAna dhuti vAle haiM, sabhI samAna yaza vAle haiM, sabhI samAna bala vAle haiM, sabhI samAna prabhAva yA sAmartha vAle haiM, sabhI mahAna sukha le sampanna haiN| unameM koI indra nahIM hai, arthAt adhipati nahIM hai, aura na unameM koI dAsa nIna, nima, ni054 mana ni201291 tivANa cha. pramAyuta, zrIsa panna, prakAzamaya, prasannatAprada, dazanIya, abhirUpa ane pratirUpa che. A sthaLa para pama ane aparyApta adhastana zaiveyaka denA svAsthAna kahyA che. te svasthAna. upapAta, ane samuddaghAta e traNe apekSAothI lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM che. te sthAnamAM bahu saMkhyaka adhastana-veyaka deva nivAsa kare che. te badho priyaka deva samAna rUddhinA dhAraka che. badhAM samAnadhrutivALAM che, badhAM samAna cazavALAM che. badhA samAna baLavALAM che, badhAM samAna prabhAvavALA ke sAma. vALa che, badhAM mahAna sukhathI saMpanna che. temAM kaI indra nathI arthAta Page #932 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtra 972 te apreSyAH aprepyatvA ityarthaH, preSyazabdasya bhAvapradhAnanirdezAda, 'apurohiyA' apurohitAH na vidyate purohitaH zAntikarmakartA yeSAM te apurohitAH tepAmazAnterabhAvena zAntikaraNasyAnAvazyakatvAt, 'ahamidA nAmaM te devagaNA' ahamindrAH nAma te devagaNAH 'paNNattA samaNAuso ! prajJaptAH bho zramaNAyuSman ! gautamaH punaH pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! majjhimagANaM gevijjagANaM' he bhadanta ! kutra khalu kasminna sthale, madhyamakAnAM-madhyamatrikANAs, aveyakANAm 'devANaM' devAnAm 'pajjattApajjattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAnisthityapekSayA svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi ? tadeva prakArAntareNa vizadayituM pRcchati-'kahi NaM maMte ! majjhimagevijjagA devA parivasaMti ? he bhadanta ! kutra khalu-kasmin sthale, madhyamaveyakAH devAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA' he gautama ! 'hehimagevijagANaM' adhastanatrikauveyakANAm hI hotA hai, zAnti karma karane vAlA koI purohita nahIM hotA kyoM ki unheM azAnti kamI hotI hI nahIM to zAnti karane kI AvazyakatA bhI nahIM pdd'tii| he Azudhaman zramaNo! ve sabhI deva ahamindra kahe gae haiM / abhiprAya yaha hai ki jaise saudharma Adi bAraha kalpoM meM indra, sAmAmika Adi kA bheda hai, vaisA traiveyakoM meM nahIM hai| vahAM ke sabhI deva samAna zreNI ke haiM , sabhI apane ko indra mAnate haiN| zrI gautamasvAmI prabhuse punaH prazna karate haiM-he bhagavan ! paryApta tathA aparyApta madhyama aveyaka devoM ke sthAna kahAM kahe gae haiM ? arthAt madhya ke jo tIna traiveyaka haiM, unake deva kahA~ nivAsa karate haiM ? bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! nicale-heThale aveyakoM ke adhipati nathI, ane temanAmAM keI dAsa paNa thatu nathI, zAntikama karavA vALA keI purehita nathI hotA, kemake emane kyAreya azAti thatI ja nathI te pachI zAnti karavAnI AvazyakatA paNa rahetI nathI. he AyuSyan zramaNa ! te badhA deva ahamindra kahelA che. abhiprAya e che ke jema saudharma Adi bAra kapamAM indra, sAmAnika Adine bheda che. tema priveyakamAM nathI. tyAMnA badhAM deva samAna zreNInA che. badhA pitAne Indra mAne che. ' zrI gautamasvAmI punaHprazna kare che-bhagavad ! paryApta tathA aparyApta madhyama praveyaka denA sthAna kyA kahelAM che? arthAt madhyamanA je traNa greveyaka che, temanA deva kyAM nivAsa kare che? zrI bhagavAna uttara de che- gautama ! nIcenA viveyakanI Upara, te ja dizA ane vidizAomAM Upara jaIne madhyama veyakanA traNa pAthaDA kahelAM Page #933 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.28 aveyakAdi sthAnAdikam 973 'uppi sapavitra sapaDidisiM' upari-UrdhabhAge, sapakSam-samAnAH-pakSA:-pUrvapazcimadakSiNottararUpAH pArthAH yasmin durotpatane tat sapratidik tat yathA syAttathA, yAyat-Urdhvam uparibhAge, daram utpretya-udgamya 'ettha NaM majjhimagevijjagadevANaM' atra khalu-uparyuktasthale madhyarAtrikauveyakANAs devAnAm 'tao gevijagANaM' trayaH-trisaMkhyAnvitAH graiveyakANAm devAnAs 'patthaDA paNNattA' prastaTAH prajJaptA:-prarUpitAH santi, te kiM viziSTAH ? ityAha-'pAINapaDINAyayA' prAcInapratIcInAyatA-pUrvapazcimAyAmAH, 'jahA hehimovijjagANaM' yathA adhastanauveyakANAm pratipAditaM tathA pratipattavyam tathA ca dakSiNottAvistIrNAH, dakSiNottaravistArAH, pratipUrNacandramaNDalasaMsthAnasaMsthitAH acirmAlAbhAsarAzivarNAbhAH asaMkhyeyAH yojanakoTikoTI: AyAmaviSkambheNa asaMkhyeyA yojana koTikoTIH parikSepeNa sarvaratnamayAH zlakSNAH, masRNAH, ghRSTAH, mRSTAH, nIrajasaH, nirmalAH, nippaGkaH, niSkaGkaTacchAyAH, saprabhAH sazrIkAH soyotAH, Upara, usI dizA aura vidizA meM Upara jAkara madhyamaveyakoM ke tIna pAthaDe kahe gae haiN| ve pUrva-pazcima meM lambe aura uttara-dakSiNa meM vistIrNa haiM / unakA AkAra pUrNa candramA ke samAna hai aura varNa jyotiyoM kI mAlA evaM tejorAzi ke sadRza hai ve asaMkhya koDAkoDI yojana lambe-cauDe haiM aura asaMkhya koDAkoDI yojana kI hI unakI paridhi hai| sabhI vimAna ratnamaya, cikane, vRddha, zuSTa. sRSTa, nIraja, nirmala. niSpaMka aura nirAvaraNa kAnti vAle haiN| prabhAyukta, zrIlampanna, prakAzopeta, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiM / vizeSatA yaha hai ki madhyama aveyakoM ke eka sau sAta vimAna kahe gae haiM / ye vimAna bhI sarvaratnamaya, svaccha, cikane, mRdu, ghRSTa, mRSTa, nIraja, nirmala, niSpaMka, nirAvaraNa kAnti bAle, prabhAyukta, zrIsampanna, che. te pUrva pazcimamAM lAMbA ane uttara dakSiNamAM vistIrNa che. temane AkAra pUrNa candramAnA samAna che ane varNa jyotionI mALA temaja tene rAzinA samAna che. teo asaMkhya keDAcheDI thAjana lAbA pahoLA ane asaMkhya kaDAkaDI jananI temanI paridhi che. badhA vimAna sarvaramaya, cikaNA, mRdu ghaTTa muSTa, nIraja, nirmaLa, niSpaka, ane nirAvaraNa kAntivALA che. prabhAyukta, zrIsaMpanna, prakAzapata, prasanatA janaka, darzanIya, abhirU5 pratirUpa che. vizeSatA e che ke madhyama vecakenA ekase sAta vimAna kahelAM cha. te yA vimAnA savaratnamaya, 2127, yi, muTu, ghaTa-mRSTa, nI, nirmaLa, niSpaka, nirAvaraNa kAntivALA, prAyukta, zrIsaMpanna, prakAzamaya, Page #934 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 prazopanA prAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH, pratirUpAH santi, kintu 'navaraM' navarampUrvApekSayA vizepastu 'sattuttare vimANAvAsasae havaMtIti makkhAyaM' saptottaraM vimAnAvAsazataM bhavati ityAkhyAtam mayA mahAvIreNa, anyaizca tIrthakRdabhiH 'teNaM vimANA jAva paDirUbA' tAni khalu vimAnAni yAvat-sarvaratnamayAni acchAni zlakSNAni masRNAni ghRSTAni sRSTAni nIrajAMsi nirmalAni niSpaGkAni, niSkaGkaTacchAyAni, saprabhANi sazrIkANi, sodyotAni prAsAdIyAni darzanIyAni, abhirUpANi pratirUpANi santi 'ettha NaM majjhimagevijagANaM jAva' atra khalu-uparyuktasthale, madhyama trika graiveyakANAm yAvat-devAnAM paryAptAparyAptAnAm svasthAnAni prajJaplAni-prarUpitAni santi, 'timu vi logassa asaMkhejjaibhAge' triSvapi-svasthAnopapAtasamudghAtalakSaNeSu triSvapi sthAneSu viSaye ityarthaH lokasya asaMkhyeyabhAge vaktavyam, 'tattha NaM vahave majjhimagevijjagA devA parivasaMti' tatra khalu uparyukta sthale, bahavo madhyamagraiveyakA devAH parivasanti, 'jAva aharmidA nAma te devagaNA paNNattA samaNAuso !' yAvat-sarve samaddhikAH, sarve samatikAH, sarve samayazasaH, sarva samabalAH, sarva samAnubhAvAH; mahAsaukhyAH, anindrAH, apreSyA, apurohitAH, ahamindrA nAma te devagaNAH prajJaptAH prarUpitAH santi he zramaNa ! AyuSman ! gautamaH pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! uvarisagevinagANaM devA NaM' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze, uparima trika }veyakANAm devAnAm 'pajjattA prakAzamaya, prAsAdika, darzanIya. abhirUpa aura pratirUpa haiM / yahA~ paryApta tathA aparyApta madhyama veyaka devoM ke sthAna haiM / ye sthAna svasthAna, upapAta aura samudghAta, tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM / ina sthAnoM meM madhyana aveyaka deva nivAsa karate haiN| he AyuSman zramaNo ! ye sabhI deva samAna Rddhi, samAna dhuti, samAna yaza, samAna bala, samAna prabhAva aura samAna sukha vAle haiN| unameM na koI svAmI (indra) hai, na sevaka hai, na purohita hai| sabhI ahamindra haiN| gautamasvAmI punaH prazna karate haiM-he bhagavan ! Uparake graiveyaka devoM prAsAdika, darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa che. ahiM paryApta tathA aparyApta madhyama priveyaka devenA sthAna che. A sthAne, svasthAna, upapAta ane samudraghAta traNe apekSAoe lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM che. A sthAnamAM madhyama veyaka deva nivAsa kare che. te AyuSmana zramaNo, ne badhA deva samAna samRddhi, samAna dhruti, samAnayaza, samAnabaLa, samAnaprabhAva ane samAna sukhavALA che. temAM keI svAmI (Indra) ke sevaka nathI, purohita paNa nathI badhA ahamindra che. zrI gautamasvAmI punaHprazna kare che-bhagavana UparanA praveyaka de jemAM paryApta ane aparyApta bane saMmilita temanA sthAna kayAM kahelA che arthAta Page #935 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.28 graiveyakAdi sthAnAdikam 975 pajjattANaM, paryAptA paryAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-svasthAnAniprajJaptAni prarUpitAni santi ! tadeva vizadayituM prakArAntareNa pRcchati'kahi NaM bhaMte ! uvarimagevijjae devA parivasaMti !' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze uparimatrikoveyakAH devAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA ! 'majjhimagevijjagANaM uppi jAva uppaittA' he gautama ! madhyamavika greveyakANAm devAnAmupari yAvad-sapakSam sapratidik Urdhvam duram utpatya udgatya 'ettha NaM uvarimagevijjagANaM tao gevijjagavimANapatthaDA paNNattA' atra khaluupayuktasthale, uparimatrikauveyakANAm tayaH-trisaMkhyAviziSTAH graiveyakavimAnaprastaTAH prajJaptAH, te kIdRzA ityAha-'pAINapaDINAyayA' prAcInapratIcInAyatA:-pUrvapazcimAyAmAH, 'sesaM jahA heDimagevijagANaM' zepaM yathA adhastanatrikagraiveyakANAm pratipAditaM tathA uparimatrikauveyakANAmapi pratipattavyam 'navaraM ege vimANAvAsasae bhavaMtIti makkhAya' navaram-adhastanauveyakAdyapekSayA vizeSastu eka vimAnAvAsazataM bhavati ityAkhyAtaM mayA mahAvIreNa, anyaizca tIrthakRdabhiH, ArSatvAd bahuvacanaM 'sesaM taheva bhANiyavvaM jAva ahamiMdA nAma te devagaNA paNNattA samaNAuso ! zeSaM tathaiva pUrvavadeva bhaNitavyam yAvat-sarve samadhikAH, sarve samAtikAH, sarve samayazasaH, sarve samavalAH, sarve samAnubhAvAH, mahAsaukhyAH, ke jinameM paryApta aura aparyApta donoM sammilita haiM, sthAna kahAM kahe gae haiM ? arthAt UparI praiveyaka deva kahA~ nivAsa karate haiM ? bhagavAn ne uttara diyA-he gautama ! madhyama graiveyakoM ke Upara samAna dizA aura samAna vidizA meM dUra jAkara Upara ke graidheyaka devoM ke tIna vimAna prastaTa kahe haiN| ve vimAna prastaTa pUrva-pazcima meM lamve, uttara-dakSiNa meM vistIrNa haiM, ityAdi varNana nicale greveyaka prastaToM ke samAna samajha lenA caahie| vizeSatA yaha hai ki yahAM vimAna eka sau hI haiM, yAvat ye saba deva bhI ahamindra haiM, arthAta sabhI deva samAna Rddhi, samAna zuti, sasAna yaza, samAna bala, samAna UparanA kaiveyaka deva kayAM nivAsa kare che? zrI bhagavAne uttara Ape-he gautama ! madhyama greveyakonA upara samAna dizA ane samAna vidizAmAM dUra jaIne UparanA praveyaka denA traNa vimAna prastara kahyAM che. te vimAna prastara pUrva pazcimamAM lAbA uttara dakSiNamAM vistIrNa che. ItyAdi varNana nicalA zaiveyaka prastaranA samAna samajI levuM joIe. vizeSatA e che ke ahiM vimAna eka so ja che. yAvatu A badhA deva paNuM ahamindra che, arthAta badhA deva samAna samRddhi, samAnadhruti, samAna Page #936 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 prazApanAsUrya anindrAH, apreSyAH, apurohitAH, ahamindrAH nAma te uparimatrikauveyakA devagaNAH prajJaptAH prarUpitAH santi, bho zramaNA ! he AyuSman ! athokta greveyaka deva vimAnasaMgrAhakagAthAmAha-'ekkArasuttaraM hehimesu sattuttaraM ca majjhimae / saMyamegaM uvarimae paMceva aNuttaravimANA' ekAdazottaram adhastaneSu trikauveyakeSu, saptottaraJca madhyaye zatamekam uparime, pazcaiva anuttaravimAnAni santi, tathA cAdhastana trikauveyakeSu ekAdazAdhikazatavimAnAvAsAH, madhyamatrikauveyakeSu saptAdhikazatavimAnAvAsAH, uparimatrikauveyakeSu zatamekaM vimAnAvAsAH santi ityAzayaH, atha paryAptAparyAptakAnuttaraupapAtikadevAnAM sthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahi NaM bhaMte ! aNuttarovavAiyANaM 'devANaM pajattApajjattANaM ThANAM paNNattA ?' he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze, anuttaraupapAtikAnAm devAnAM paryAptAparyAptAnAm sthAnAni-sthityapekSayA svasthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni prabhAva aura samAna sukha vAle haiN| inameM na koI indra hai, na koI sevaka hai, na koI purohita hai| Upara ke graiveyakoM ke sabhI devagaNa ahamindra haiM he AyuSman zramaNo ! aba aveyaka vimAnoM kA saMgraha karane vAlI gAthA kahate haiM nIce ke tIna adheyakoM meM eka sau gyAraha vimAna haiM, madhya ke tIna aveyakoM meM eka sau sAta vimAna haiM aura Upara ke tIna graiveyakoM meM sau vimAna haiM / anuttara vimAna kula pAMca hI haiN| . . ___ aba paryApta tathA aparyApta anuttaropapAtika devoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai___gautama svAmI ne prazna kiyA-he bhagavan ! paryApta tathA aparyApta anuttaropapAtika devoM ke sthAna kahAM kahe gae haiM ? arthAtU anuttriiyaza, samAnabala, samAnabhAva, ane samAna sukhavALA che. temanAmAM kaI Indra sevaka nathI. keI purehita paNa nathI. UparanA raiveyakanA badhAja devagaNa ahamindra che, te AyuSmAn zramaNa ! have greveyaka vimAnono sa graDa karanArI gAthA kahe che-nIcenA traNa veyakamAM eka agIyAra vimAna che, madhyanA traNa greveyakamAM ekaso sAta vimAne che ane uparanA traNa vikemAM eka vimAna che. anuttaravimAna kula pAMca ja che. have paryApta ane aparyApta anuttarapAtika denA sthAna AdinI prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmIe-prazna karyo-bhagava! paryApta tathA aparyApta anuttarI Page #937 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 977 pramaiyabodhinI TokA dvi. pada 2 sU.28 aveyakAdi sthAnAdikam santi ! tadeva prakArAntareNa vizadayituM pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! anuttarovavAiyA devA parivasaMti ?' he bhadanta ! kutra khalu-Rsmin pradeze anuttaraupapAtikA devAH parivasanti ? bhagavAn uttarayati-'goyamA' he gautama ! 'isIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'bahasamaramaNijjAo zUmibhAgAo' bahusamaramaNIyAd atyantAdhika kamanIyasamatalAt bhUmibhAgAt-bhUpradezAt, 'uDUM' ardhvam-uparibhAge 'caMdimasUriyagahagaNanakkhattatArArUvANaM' candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAm jyotiSkANAs, 'bahUiM joyaNasayAI' bahUni yojanazatAni, 'bahaI joyaNasahassAI' bahUni yojanasahasrANi 'vahUI joyaNasayasahassAI bahUni yojanazanasahasrANi 'vahugAo joyaNakoDIo' vahukAH yojana koTIH 'bahugAo joyaNakoDIkoDIo' bahukAH yojana koTikoTIH, 'ur3edRraM uppaittA' Urdhvam-upari bhAge, daram utpatya-udgatya 'sohammIsANasaNakumAra jAva AraNa accuyakappA' sauramazAna sanatkumAra yAvad mAhendra brahmaloka lAntaka mahAzukrasahasrArAnataprANatAraNAcyutakalpAn trayam aSTAdazottaram graiveyakavimAnAvAsagatam vyatitrajya-atikrasya 'teNa paraM duraM gayA' tena paraM-tadanantaram 'daraM gayA' dRraM gatAni, 'nirayA' nIrajAMsi-rajorahitAni, 'nimmalA' nirmapapAtika deva kahAM nivAsa karate haiM ? bhagavAna ne uttara diyA-he gautama ! isa ratnaprabhA pRthivI ke bila. kula samatala bhUmibhAga se Upara candra, sUrya, grahagaNa, nakSatra tathA tArA nAmaka jyotiSkoM se bahuta sau yojana, bahuta hajAra yojana, yahata lAkha yojana, bahuta karoDa yojana, bahuta koDAkoDI yojana Upara dara jAkara saudharma IzAna yAvat AraNa-acyuta nAmaka bArahoM kalpoM ko lAMgha kara tathA tIna sau aThAraha graiveyaka vimAnoM ko lAMgha kara unase Upara dUra jAkara pAMca anuttara vimAna kahe gae haiN| ve vimAna papAtika denA sthAna kayA kahelA che ? arthAt anuttarapapAtika deva kayA nivAsa kare che ? | zrI bhagavAne uttara Ape-he gautama ! A ratnaprabha pRthvInA bIlakula samatala bhUmibhAgathI Upara candra, sUrya, grahagaNa, nakSatra tathA tArA gaNa nAmaka tiSkanA ghaNA che ejana, ghaNuM hajAra ejana, ghaNuM lAkha ejana, ghaNA kareDa ejana, ghaNA kaDAkeDI jana upara dUra jaIne saudharma IzAna yAvata AraNa-azruta nAmaka bAre ka ne ulaMghIne tathA traNaso aDhAra veyaka vimAnane oLagIne temanA upara dUra jaIne pAMca anuttara vimAna kahelA che. te vimAne rajarahita che, nirmaLa che. andhakArathI rahita che ane vizuddha pra0 123 Page #938 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 prajJApanAsUtre lAni 'vitimirA' vitimirANi-vitimirANi-andhakArarahitAni 'vimuddhA vizuddhAni 'paMcadisi paMca aNuttarA mahaimahAlayA mahAvimANA paNNattA' paJcadikSu paJca anuttarANi mahatimahAlayAni mahAvimAnAni prajJaptAni-prarUpitAni santi, 'taM jahA' tadyathA-'vijae, vejayaMte, jayaMte, aparAjie' vijayaH vaijayantaH jayantaH aparAjitaH 'sacaTThasiddhe' sarvArthasiddhaH, 'te NaM vimANA' tAni khalu vimAnAni 'savvaraNAmayA' sarvaratnamayAni-sarvAtmanA kAtsnyena ratnamayAni 'acchA' acchAni -svacchAni, 'saNhA' zlakSNAni, 'laNhA' masRNAni, 'ghaTTA' ghRSTAni, 'mahA' mRSTAni, 'nIrayA' nIrajAMsi rajorahitAni, 'nimmalA' nirmalAni, 'niSpaMkA' niSpaGkAni, 'nikaMkaDacchAyA' niSkaGkaTacchAyAni,-niSkaGkaTatvena kavacarahitatvena chAyayA kAntyA sahitAni 'sappabhA' sapramANi-prabhA sahitAni, kantiyuktAni, 'sassiriyA' sazrIkANi zriyA paramazobhayA sahitAni, 'sa ujjoyA' soyotAni 'pAsAIyA' prAsAdIyAni-prasAdAya-asattaye hitAni AnandajanakAni 'darisaNijjA' darzanIyAni-darzanayogyAni, 'abhirUvA' abhirUpANi 'paDirUvA' pratirUpANi 'ettha NaM aNuttarovavAiyANaM' atra khalu-upayuktasthale, anuttaraupapAtikAnAM 'devANaM' devAnAm 'pajattApajjattANaM' paryAptAparyAptAnAm 'ThANA paNNattA' sthAnAni-sthityapekSayA svasthAnAni, prajJaptAni-prarUpitAni santi, 'tisu vi -logassa - asaMkhejjaibhAge' triSyapi-svasthAnopapAtasamudghAtalakSaNeSu raja rahita haiM, nirmala haiM, andhakAra se rahita haiM aura vizuddha haiM / vahAM pAMca dizAoM meM pAMca mahAvimAna haiN| unake nAma isa prakAra haiM(1) vijaya (2) vaijayanta (3) jayanta (4) aparAjita aura (5) sarvArthasiddha / ye pAMcoM mahAvimAna sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM, cikane haiM, masRNa haiM, ghRSTa haiM, pRSTa haiM, nIraja, nirmala, niSpaMka aura nirAvaraNa kAnti se yukta haiN| prAyukta, zrIsampanna, prakAzamaya, prasannatA pradAna karane vAle, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiM / yahAM paryApta tathA aparyApta anuttaraupapAtika devoM ke sthAna kahe gae haiN| ye sthAna svche. ahi pAMca dizAomAM pAMca mahAvimAna che. temanA nAma A prakAre che (1) vizya (2) vaiyanta (3) rayanta (4) 2052 / / mana (5) sathisiddha. A pAMca mahAvimAna sarva ratnamaya che, svacha che. cikaNa che, mRSTa che, ghaSTa che, nIraja, nirmaLa, niSpaka ane nirAvaraNa kAntithI yukta che, prabhA yuta, zrIsa panna, prAzamaya, prasannatAhAna 42nArA, zanIya, mani35, ane pratirUpa che. ahIM paryApta tathA aparyApta anuttaraupapAtika denA sthAna kahelAM che, te sthAna svasthAna, UpapAta, ane samudghAta traNe apekSAothI Page #939 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA hi. pada 2 sU.28 naiveyakAdi sthAnAdikam triSvapi sthAneSu viSaye lokasya asaMkhyeyabhAgaH-asaMkhyeyatamo bhAgo vaktavyaH, 'tattha NaM bahave aNuttarovavAiyA devA parivasaMti' tatra khalu-uparyukta sthale, bahavaH anuttarIpapAtikAH devAH parivasanti, 'savve samamiDiyA' sarve anuttaraupapAtikAH devAH samarddhikAH-samAnA Rddhi ryepAM te samaddhikAH 'savve samavalA' sarve samavalA: 'savve samANubhAvA' sarve samAnubhAvAH-samAnaH anubhAvaH prabhAvaH anubhAgo vA sAmarthyam yeSAM te samAnubhAvAH, 'mahAsukkhA' mahAsaukhyAH, 'arNidA' anindAH, adhipatirahitAH, 'appesA' apreSyAH, prepyatvarahitAH, 'apurohiyA' apurohitAH-avidyamAnaH purohito yeSAM te apurohitAH zAntikarmakartR rahitAH, tepAmazAnterabhAvAt zAntikaraNasyAnAvazyakatvAt 'ahamiMdA nAmaM te devagaNA paNattA' ahamindrAnAma te devagaNAH prajJaptAH 'samaNA uso !' he zramaNa ! he Ayupman ! iti bhagavatAmAzayaH / / sU0 28 // siddha sthAnAdivaktavyatA mUlam-kahi NaM aMte ! siddhANaM ThANA paNNatA ? kahiNaM siddhA parivasaMti ? goyamA! savvaTasiddhassa mahAvimANassa uvarillAo zUbhiyaggAo duvAlalajodhaNe uDDhe abAhAe ettha NaM IsIpabhArA NAmaM puDhavI paNNatA, paNayAlIsaM joyaNasthAna, upapAta aura samuddhAta, tInoM apekSAoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM haiN| yahAM bahusaMkhyaka anuttaropapAtika deva nivAsa karate haiM / ye sabhI deva samAna Rddhi ke dhAraka hai, samAna dyuti vAle, samAna bala vAle, samAna anubhAva vAle evaM sahAn sukha se sampanna haiM / ina meM na koI indra hai, na dAsa hai, na purohita arthAt zAnti karma karane vAlA hai, kyoMki unako kabhI azAnti hotI hI nahIM hai, taba zAnti karma karane kI AvazyakatA bhI nahIM hotI / he AyuSman zramaNo ! ye sabhI devagaNa ahamindra kahe gae haiM // 28 // lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM che. ahiM bahusaMkhyaka anuttarIpa pAtika deva nivAsa kare che. te badhA deva samAna samRddhinA dhAraka, samAnayutivALA, samAna yazavALA samAna baLavALA, samAna anubhAvavALA temaja mahAn sukhathI saMpanna che. AmAM koI Indra hoto nathI. temaja dAsa hatA nathI temaja purohita paNa hatA nathI arthAt zAntikarma karanAra nathI hotA kemake temane kadi azAti thatI ja nathI. te pachI zAnti karma karavAnI AvazyakatA paNa nathI rahetI he AyuSyamAna zramANe, A badhA devagaNa ahamindra kahelA che 28 . Page #940 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtra sayasahaslAI AyAmavikakhaMbheNaM egA joyaNakoDI vAyAlIsaM ca sayasahassAiM, tIsaM ca sahassAI donni ya auNApanne joyaNasae kiMci visesAhie parikkheveNaM paNNattA, IsipabhArAe NaM puDhavIe bahumajjhadesamAe aTU joyaNie khele ajoyaNAI bAhalleNaM paNNate, tao aNaMtaraM ca NaM mAyAe sAyAe paesaparihANIe parihAyamANI parihAyamANI savvesu caramaMtesu macchiyapattAo taguyayarI aMgulasta asaMkhejjaibhAgaM vAhalleNaM, paNNattA, IsIpabhArAe NaM puDhavIe duvAlasa nAmadhijjA paNNatA, taM jahA-Isii vA, IlipasArAi vA, taNUi vA, taNutaNUi vA, siddhitti vA, siddhAlae vA, muttitti vA, muttAlaei vA, loyaggetti vA, loyaggathUbhiyatti vA, loyaggapaDibujhaNAi vA, samvapANabhUdhajIva satta suhAvahAi vA, iMsippabhArA NaM puDhavI seyA saMkhadalavisalasosthiya muNAladagaraya. tusAra gokkhIrahAravaNNA, uttANayachattasaMThANasaMThiyA savvajjuNasuvaSNamaI acchA, saNhA, laNhA, ghaTTA, maTThA, nIrayA, nimmalA, nippaMkA nizkaMkaDacchAyA sappamA, sasliriyA, sau. jjoyA, pAlAIyA, darisaNijjA, abhirUvA, paDirUvA, Isi. panbhArAe NaM puDhavIe sIyAe joyaNasmi logato tassa NaM joyaNassa je se uvarille gAue, tasla NaM gAuyasta je se urille chaThabhAge ettha NaM siddhA bhagavaMto sAiyA apajjavasiyA aNega jAimaraNajoNisaMsArakalaMkalIbhAva puNabbhavagambhavAsavasahI pavaMca samaikatA sAsayamaNAgayaddhaM kAlaM citi, tattha vi ya te aveyA aveyaNA nimnamA asaMgA ya saMsAraviSpamukkA paesa nimvattasaMThAgA, kahiM paDihayA siddhA; kahiM siddhA paiTiyA, kahiM bodi caittANaM, katthagaMtUNa si. Page #941 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.29 siddhAnAM sthAnAdikam jjai / / 150 // aloe paDihayA siddhA, loyagge va paiTriyA, ihaM vodi caittANaM, tattha gaMtUga siljhAi // 15 // dIhaM vA hassa vA jaM carisamave havijjasaMThANaM, tatto timAgahINA siddhANo gAhaNA mANiyA // 152 // jaM saMThANaM, tu ihaM bhavaM cayaM tassaM carimalamayamA AsI ya padesaghaNaM taM saMThANaM tahiM tsl||153|| tini sayA tittIsA dhaNutti bhAgo ya hoi naayvyo| esA khalla likhANaM ukkosogAhaNA bhaNiyA // 19 // cattAri ya rayaNIo rayaNI tibhAgUNiyA ya boddhavyA, esA khallu siddhANaM majjhima ogAhaNA bhaNiyA // 155 // egA ya hoi rayaNI aTreva ya aMgulAI sAhiyA, esA khalu siddhANaM jahanna ogAhaNA bhaNiyA // 1563 ogAhaNAi' liddhA bhavatibhAgeNa hoti priihiinnaa| saMThANamaNitthaMthaM jarAmaraNaviSpamukkANaM // 157 / / jattha ya ego| siddho tattha azaMtA bhavamakkhayavimukkA / anno 'nna samogADhA puTA savvevi logate // 158 // phusai aNaMte siddhe saba paesehi niyamaso siddhaa| te'ni ya asaMkhijja. guNA desapaesehi je puSTA // 159 // asarIrA jIvadhA uva. uttA dalaNe ya nANe gh| sAgAramaNAgAraM lakkhaNameyaM tu siddhANaM // 160 // kevalanANuvauttA jANaMtA svvbhaavgunnaave| pAsaMtA sabao khallu kevaladiTTIhiNaM tAhiM // 16 // na vi asthi mANusAgaM taM sukkhaM na vi ya savvadevANaM / jaM siddhANaM sukvaM avvAvAhaM uvaNayANaM // 162 // suragaNa suhaM saba savvaddhA viDiyaM aNaMtaguNaM / na vi pAvai muttisuhaM gaM tAhiM vaggavaggRhiM // 163 // siddhasla suhorAlI sambaddhA piMDio jaha havejjA / so'gaMtavaggamaio savyAgAse na mAijjA // 16 // jaha NAma koimiccho nagaraguNo bahubihe viyaannNto| na caie parikahiu~ uvamAe tahiM asaMtIe // 165 / / iya siddhANaM sokkhaM aNo Page #942 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iMTara prajJApanAsUtre vanatthi tassa ovammaM / kiMci visese Nitto sArikkhamiNaM suNaha vocchaM // 166 // jaha savvakAmaguNiyaM puriso bhotuNa bhoyaNaM koI / tapahA hA vimuko acchina jahA amiya tito // 167 // iya savvakAlatittA atulaM nivvANamuvagayA siddhA / sAsayamavvAvAhaM citi suhI suhaM pattA // 168 // siddhati ya buddhatiya pAragayatti ya, paraMparaM gayati / ummukka kamma kavayA ajarA amarA asaMgA ya // 169 // nicchinna savva dukkhA jAi jarAmaraNa vaMdhaNa vimukkA | avvAvAhaM sokkhaM aNuhoMtI sAsayaM siddhA // sU0 29 // // ii vittIyaM ThANapayaM samattaM // chAyA - kutra khalu bhadanta | siddhAnAM sthAnAni prajJaptAni ? kutra khala bhadanta ! siddhAH parivasanti ? gautama | sarvArthasiddhasya mahAvimAnasya uparimAyAH stUpikAyAH dvAdaza yojanAni Urdhvam avyAvAdhyA. atra khalu IpatprAgbhArA nAma prathivI prajJaptAH paJcacatvAriMzad yojanazatasahasrANi AyAmaviSkambheNa, ekAM siddhoM ke sthAna Adi kA nirUpaNa zabdArtha - ( kahi NaM bhaMte ! siddhANaM ThANA paNNattA ? ) he bhagavan ! siddhoM ke sthAna kahAM kahe haiM ? ( kahi NaM siddhA parivasaMti ?) siddha' jIva kahAM nivAsa karate haiM ? (goyamA) he gautama! (samvasiddhassa) sarvArthasiddha (mahAvimANassa) mahAvimAna ke ( uvarillAo dhUbhiyaggAo ) UparI stUpikA ke agrabhAga se (dubAlasa joyaNe ) bAraha yojana (uDDU) Upara ( abAhAe) vinA bAdhA ke ( ettha NaM) yahAM (IsIbhArA NAmaM puDhavI paNNattA) ISat prAgbhArA nAmaka pRthivI kahI hai siddhonA sthAna AdinuM nirUpaNa zabdArtha - (kahi NaM bhaMte / siddhANaM ThANA paNNattA 2 ) lagavana ! siddhonA sthAna hyAM che ? ( kahi NaM bhaMte / siddhA parivasaMti ?) siddhava yAM nivAsa 4re che ? (goyamA !) he gautama! ( savvasiddhassa ) sarvArthasiddha (mahA vimaNassa) bhahAvibhAnanA ( uvarillAo thUbhiyagAo ) aparI stUpAnA azralAzazrI (duvAlasajoyaNe) mAra yona (uiTa ) 52 ( aba hAe ) vinA bhaDayAzu (etthaNa) maDi (IsIpa bhArA NAsaM puDhavI paNNattA) tyAlA nAma pRthivI Page #943 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA di. pada 2 sU.29 siddhAnAM sthAnAdikam yojanakoTim dvAcatvAriMzaca zatasahasrANiM triMzacca sahasrANi dve ca ekonapaJcAzat yojanazate kizcit vizeSAdhikam parikSepeNa prajJaptA, IpatprAgbhArAyAH khalu pRthivyAH vahumadhyadezabhAge aSTa yojanakaM kSetram aSTa yojanAni vAhalyena prajJaptA, tato'nantaraJca mAtrayA mAtrayA pradezaparihAnyA parihIyamAnA parihIyamAnA sarveSu caramAnteSu makSikApatrato'pi tanukatarI aGgulasyAsaMkhyeyabhAgaM bAhalyena prajJaptA, IpatyagrabhArAyAH khalu pRthivyAH dvAdaza nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA(paNayAlIsaM joyaNasayasahassAI) paiMtAlIsa lAkha yojana (AyAmavikkhaMbheNaM) lambAI-cauDAI vAlI (egA joyaNakoDI bAyAlIsaM ca sayasahassAI tIsaM ca sahassAIdonni ya auNApanne joyaNasae kicivisesAhie) eka karoDa bayAlIsa lAkha tIsa hajAra do sau unapacAsa yojana se kucha adhika (parikkheveNaM) paridhi vAlI (paNNattA) kahI hai (IsipambhArAe NaM puDhavIe) ISat prArabhAra pRthivI ke (bahumajjhadesabhAe) bilakula madhya bhAga meM (aTThajoyaNie khette) ATha yojana kA kSetra (aTTajoyaNAI) ATha yojana (bAhalleNaM) moTA (paNNatte) kahA hai (tao aNaMtaraM ca NaM) usake anantara (mAyAe mAyAe paesaparihANIe) mAtrA-mAtrA se arthAt anukrama se pradezoM kI kamI hotejAne se (parihAyamANI parihAyamANI) hIna hotI-hotI (savvesu caramatesu) saba ke anta meM (macchiyApattAo) makkhI ke paMkha se (taNuyayarI) adhika patalI (aMgulassa asaMkhejjaimAgaM bAhalleNaM) aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga moTAI vAlI (paNNattA) kahI hai| 4o cha (paNayAlIsaM joyaNasayasahassAI) pAstAsIsa sAla yAna (AyAmavikkhaMbheNa) sammA pahAvANI (egA joyaNa koDIbAyAlIsaM ca saya sahassAI tIsaM ca sahassAI donniya auNApanne joyaNasae kiMci visesAhie) eka karoDa beMtAlIsa lAkha trIsa hajAra baso ogaNa pacAsa yojanathI kAMIka mAdha4 (parikkheveNaM) pavivANI (paNNattA) 4 (Isi panbhArAe NaM puDhavIe) prayatprAsAra pRthvInA (vahamajjha desabhAe) misasa madhya bhAgamA (aTThajoyaNie khete) mATha yAnana kSetra (aSTra joyaNAI) 218 yogana (vAhalleNaM) bhATa (paNNatte) yu cha (teo aNaMtaraM ca NaM) tanA pachI (mAyAe mAyAe parasaparihANIe) bhAtrA -bhAtrAthI arthAt manubhathI prazAnI bhI thatI pAthI (parihAyamANIpArahAyamANI) DIna thatI thatI (savvesu caramaMtaresu) madhAnI chavaTa (macchiyApattAo) bhagInI pAMthI (taNuyayarI) mAgha 1 bhogaM vAilleNaM) ma sAnA masabhyAtamA mAnI moTApAjI (paNNattA) 4ii ch| saMkhejjai. COIL : Page #944 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 prajJApamAsUtre Ipat1 iti vA, IpatprAgbhArA2 iti vA, tanvI 3 iti vA, tanutandhI 4 iti vA, siddhiriti vA 5 siddhAlaya iti vA 6 muktiriti vA 7 muktAlaya iti cA 8, lokAgramiti vA9, lokAgrastUpikA iti vA10 lokAgraprativAhinI iti vA11, sarva prANabhUta jIvasatvasukhAvahA iti vA 12, IpatmAglArA khalu pRthivIzvetA zavadalavimalasvastikamRNAladakarajastupAra gokSIrahAravarNA, uttAnakacchatra saMsthAnasaMsthitA sarvazcetamuvarNamayI, acchA, zlakSNA mahaNA, nIrajAH, nirmalA, niSpaGkA, ___ (IsIpabhArAe NaM puDhavIe) ISatprAgbhAra pRthivI ke (duvAlasanAmadhijjA paNNattA) bAraha nAma kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM (IsiivA) ISat (IsipambhArAi vA) ISatprAgbhAra (tagRi vA) tanu (taNutaNUi vA) tanu tanu (siddhitti vA) siddhi (siddhAlae cA) siddhAlaya (muttitti vA) mukti (muttAlaei vA) muktAlaya (loyagrotti vA) lokAgra (loyaggathUbhiyatti vA) lokAgrastRpikA (loyaggapaDibujjhaNAi vA) lokAgra prativAhinI (savyapANabhUyajIsattasuhAvahAe vA) sarvaprANa bhUtajIva stvsukhaavhaa| (IlipalbhArA NaM puDhabI) ISatprArabhAra nAmaka pRthivI (seyA) zveta hai (saMkhadala vimalasotthiyamuNAladaggarayatusAra govaravIrahAravaNNA) zaMkhadala ke nirmala cUrNa ke svastika, pRNAla, jalakaNa, hima, gAya ke dUdha tathA hAra ke samAna varNa vAlI (uttANayachatta saMThANasaMThiyA) ulaTe kiye chatra ke AkAra kI (savyajjuNasuvaSNamaI) pUrNa rUpa se arjunasvarNa ke samAna sapheda (acchA) svaccha (sahA) cikanI (laNhA) (IsIpabhArAeNaM puDhavIe) patprAmAra pRthvInA (duvAlasa nAmadhijjA paNNattA) 12 nAma ghai cha (taM jahA) te 2 // prArecha (IsiivA) 75t (IsipabbhArAi vA) patprAmA2 (taNUivA) tanu (taNutagUivA) tanu tanu (sidvittiyA) siddha (siddhAlae vA) siddhAya (muttittivA) bhurita (muttAlaeivA) bhutAsAya (loyagettivA) at (loyaggabhiyatti vA) yastU5i4 (loyagga paDibujhaNAivA) at prAtavAhinI (savvapANabhUgjIsattasuhAvahAevA) sarva prANabhUta 01 satva subhASa (Isipa bhArANaM puDhavI) patprAmA2 nAma pRthvI (seyA) zveta cha (saMkha- " dalavimalapsotthiya suNAla gara tusAragokkhirahAracaNNA) // sanA nima cUrNanA svasti, mRNAla, jalakaNa hima, gAyanuM dUdha tathA hAranA samAna para pAsI (utta.Naya chattasaMThANamaMThiyA) 14 // 42sA chatranA 24.2nA juga pubara gamaI) pUrNa 35thI mana va nA samAna sahe (acchA) Page #945 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 prameyavodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.29 siddhAnAM sthAnAdikam niSkaGkaTacchAyA saprabhA sazrIkA sodyotA prAsAdIyA darzanIyA, abhirUpA, pratirUpA, IpatprArabhArAyAH khalu pRthivyAH niHzreNigatyA yojane lokAntaH tasya khalu yojanasya yat tat uparimaM ganyUtam tasya khalu gavyUtasya yo'sau uparimaH paDbhAge, atra khalu siddhAH bhagavantaH sAdikAH aparyavasitAH, aneka jAti jarAmaraNayonisaMsArakalaGkalIbhAva punarbhava garbhavAsavasati prapaJcasamatikrAntAH zAzvatam anAgataM kAlaM tiSThanti, tatrApi ca te avedAH avedanAH nirmamAH, komala (ghaTTA) dRSTa-ghisI huI-sI (maTThA) pRSTa (nIrayA) raja se rahita (nimmalA) nirmala (nippaMkA) paMka rahita (nikkaMkaDacchAyA) niSkavaca kAnti vAlI (sappabhA) prabhAyukta (sassirIyA) zrIsampanna (saujjoyA) prakAzamaya (pAsAIyA) prasannatAprada (darisaNilA) darzanIya (abhirUvA) abhirUpa-sundara (paDirUvA) sarvAMga sundara rUpa vAlI (isIpanbhArAe NaM puDhavIe) ISatprAgbhAra pRthivI se (sIAe) nizreNI gati se (joyaNammi) eka yojana para (logaMto) loka kA anta hai (tassa gaM joyaNassa je se uvarille gAue) ula yojana kA jo UparI gavyUti hai (tasta NaM gAuassa je se uvarille chaThabhAge) usa gavyati kA jo UparI chaThA bhAga hai (ettha NaM) yahAM (siddhA bhagavaMto) siddha bhagavAn (sAiyA apaja vasiyA) sAdi ananta (aNegajAi-jarAmaraNa-joNisaMsAra-kalaMkalIbhAva - puNabhava- gambhavAsavasahIpavaMcasamaikkaMtA) aneka janma, jarA, maraNa, yonigamana, vAdhA, punarbhava, 2127 (saNhA) [AxeNI (laNhA) mana (ghaTThA) pRSTa-ghasedAsajI (maTThA) bhRSTa (nIrayA) 2012hita (nimmalA) nima (nipaMkA) 542Dita (nikaMkaDacchAyA) niya nti (sappabhA) pramAyuta (sassIrIyA) zrIsapanna (saujjoyA) samaya (pAsAIyA) prasantAha (darisaNijjA) zanIya (abhiruvA) mani35 su42 (paDirUvA) sAga su2 su42 35vANI / (isIpabhArAeNaM puDhavIe) 4patprAmA2 pRthvIthI (sIAe) niji gatithI (joyaNammi) 4 yoni 52 (logaMto) sone santa cha (tassaNaM joyaNassa je se uvarille gAue) te yonana 2 152nI yati cha (tassaNaM gAu assa je se uvarille chaThabhAge) te nyUtinAre 52ne| chaTTo mA che (ettha Na) mA (siddhAbhagavaMto) siddha bhagavAna (sAiyA apajjavasiyA) sAha manAta (aNegajAi-jarA-maraNa-joNi-saMsAra kalaMkalIbhAvapuNabhava-gambhavAsavasahI pavaMcasamaikkaMtA) bhane ma, 12, bha29], yonigamana, thA, punamaya, * pAsa 35 pati nayA apayathI madizia (sAsayamaNAgayadvaM kAla ciTuMti) 0 124 Page #946 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 986 raterres asaGgAca saMsAravipramuktAH pradeza nirvRtta saMsthAnAH kutra pratihatAH siddhAH ? kutra 'siddhAH pratiSThitAH, kutra bondi cyutvA khalu kva galA sidhyanti ? aloke pratihatAH siddhAH, lokAgre ca pratiSThitAH, iha bondi cyutvA khalu tatra gatvA sidhyanti ||11|| dIrghaM vA, hasvaM vA, yat caramabhave bhavet saMsthAnam / tatastribhAga hInA: siddhAvagAhanA bhaNitA || 152 || yat saMsthAnaM tu etad-bhavaM vyavanaJcaramasamaye / AsIt ca pradezaghanaM tat saMsthAnaM tatra tasya // 153 // trINi garbhavAsa rUpa vasati tathA prapaMca se atikrAnA (sAsayamaNAgayaddhaM kAlaM citi) zAzvata bhaviSyat kAla taka rahate haiM (tattha vi) vahAM bhI (ga) aura (te) ve (aveyA) veda rahita (avedhaNA) vedanA rahita (nimmamA) mamatva rahita (asaMgA ya) para-padArtha ke saMyoga se rahita ( saMsAravippamukkA) saMsAra se sarvathA mukta (paesanivvattasaMANA) Atma pradezoM se bane hue AkAra vAle - ( kahiM pahiyA siddhA) siddha kahA~ ruka jAte haiM ? ( kahiM siddhA 'paiDiyA) siddha kahAM pratiSThita hai ? ( kahiM yadi cahattANaM) kahAM zarIra ko 'syAga kara ( kattha gaMtRRNa sijjhaha ?) kahAM jAkara siddha hote haiM // 150 // (aloe paDihA siddhA) aloka se siddha ruka jAte haiM (loyagge paTTiyA) loka ke agrabhAga meM pratiSThita hote haiM (ihaM bodi cANaM) yahAM zarIra ko tyAga kara (tattha gaMtRRNa sijjhai) vahA~ jAkara siddha hote haiM // 151 // (dIhaM vA ) dIrgha athavA (hassaM) hasva (jaM) jo (carimabhave) aMtima bhava meM (havijja) ho (saMTANaM) AkAra (tatto) usase (tibhAgahINA) zAzvata, bhaviSyat asa sudhi rahe he (tattha vi) tyAM pazu (ya) mane (te) tethe| ' (aveyA) veha rahita (aveyaNA) vehanA rahita (nimmamA ) bhabhatva rahita (asaMgAya) parapahArthanA sayogathI rahita ( saMsAravimukkA ) saMsArathI sarvathA bhukta (paesa nivvattamaThANA) Atma pradezothI ganesA AvAjA ( kahiM pahiyA siddhA) siddha yAM aI laya che ? ( kahiM siddhA paiTThiyA) siddha yA pratiSThita che ? ( kahiM boMdi caittANa) yAM zarIrano tyAga purIne ( kattha gaMtRNa sijjhai ) yAMne siddha thAya // f 150 // (aloe pasihayA siddhA) asothI siddhaM paiTThiyA) sonA atha lAgabhAM pratiSThita thAya che 'zarIrano parityAga zrIne (tattha gaMtUNa sijjhai ) tyAM (dIhavA) dIrgha (hassaM) sva (jaM) ne DAya (saThANa) bhAAra (tatto) tenAthI rodha laya che (loyagge ya (ihaM boMdi cattANaM) aDi ne siddha thAya che // 151 // (carimabhave) aMtima lavabhAM (havijja) (tibhAgahINA) trIna lAgathI chA 2 Page #947 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU 29 sidvAnAM sthAnAdikam 987 zatAni traya striMzAni dhanuvibhAgaH khalu bhavati jJAtavyaH / epA khalu siddhAnAm utkRSTAvagAhanA bhaNitA // 154 // catastrazca ratnayaH ratnistribhAgonA ca boddhvyaa| epA khalu siddhAnAM madhyamAvagAhanA bhaNitA // 15 // ekA ca bhavati tIsarA bhAga kama (sidvANa) siddhoM kI (ogAhaNA) avagAhanA (bhaNiyA) kahI gaI hai // 152 // - (jaM saMThANaM) jo saMsthAna (tu ihaM bhayaM cayaMtassa) isa saca ko tyAgate hue kA (carisasamayaMmi) antima samaya meM (AsI ya) thA (padesaMgharNa) pradezoM se sampana (taM) vaha (saMTANa) saMsthAna (tAhi~) vahAM (tassa) usakA // 153 // * , (tinni sayA) tIna sau (tittIsA) tetIsa (ghaNuttibhogo ya) eka dhanuSa kA tIsarA bhAga (hoi) hotI hai (nAyavyo) jAnanA cAhie (aisA) yaha (khala) nizcaya se (sidvANaM) siddhoM kI (ukosogAhaNA) utkRSTa avagAhanA (bhaNiyA) kahI hai // 154 // (cattAri ya rayaNIo) cAra hAtha (rayaNItimAzUNiyA ya coddhavyA) tribhAga kama eka hAtha jAnanA cAhie (esA) yaha (khala) nizcaya (siddhANaM) siddhoM kI (majjhima ogAhaNA) madhyama avagAhanA (bhaNiyA) kahI hai // 15 // ' (egA ya hoi rayaNI aTeva ya aMgulAI sAhiyA) eka hAtha aura ATha aMgula sahita (esA khala siddhANaM) yaha nizcaya se siddhoM kI (sidvANaM) siddhonI (ogAhaNA) PAnA (bhaNiyA) 4ii che // 152 // (jaM saMThANaM) 2 sathAnathI (tu ihaM bhavaM cayaMtassa) mA apane tyAganArAnA (carimasamayaMmi) gantima samayamA (AsIya) utA (padesaghaNaM) prazAthI saghana (taM) te (saMThANaM) sasthAna (tahiM) tyAM (tassa) tenA // 153 // , (tinni sayA) ra so (tittIsA) tetrIsa (dhaNuttibhAgo ya) 2 dhanuSanA zrI mA (hoi) sAya cha (nAyabbo) nagu naye (esA) 2 (khalu) nizcayathA (siddhANaM) sidvAna (ukosogAhaNA) dRSTa mAnA (bhaNiyA) 4DI che // 154 // (cattAri ya rayaNIo) yAra |th (rayaNI tibhAgUNiyA ya boddhavyA) " mA soch| 4 / zuvA naye (esA) mA (khalu) nizcaya (siddhANaM) siddhonI (majjhima ogAhaNA) madhyama mAnA (bhaNiyA) 4Iche // 155 // (egAya hoi rayaNI adveva ya aMgulAI sAhiyA) se 715 mana mA8 mazusa sahita (esA khalu siddhANaM) 2mA nizcayathI siddhAnI (jahanna ogAhaNA bhaNiyA) canya a nADI che // 156 // Page #948 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta prajJApanAsUtre ratnaH aSTaiva cAGgulAni sAdhikAni / eSA khalu siddhAnAM jaghanyAvagAhanA bhaNitA // 156 // avagAhanAH siddhAnAM bhavatribhAgena bhavanti parihINAH / saMsthAna manitthaMsthaM jarAmaraNavipramuktAnAm // 157 // yatra ca ekaH siddhastatra anantA bhakSayavimuktAH / anyonya samavagADhAH spRSTAH sarve'pi lokAnte || 158 // spRzatyanantAn siddhAn sarvapradezai niyamataH siddhAH / te'pi ca asaMkhyeyaguNA dezapradezaizca ye spRSTAH // 159 // azarIrAH jIvaghanAH upayuktAH darzane ca jJAne ca / ( jahanna ogAhaNA bhaNiyA) jaghanya avagAhanA kahI hai // 156 | ( ogAhaNAi siddhA bhavattibhAgeNa hoMti parihINA) siddhoM kI avagAhanA carama zarIra se tribhAga kama hotI hai (saMThANaM) saMsthAna ( aNitthaMthaM) aniyata prakAra kA ( jarAmaraNavipamukkANaM) jarA aura maraNa se rahitoM kA // 157 // ( jattha ya ego siddho) jahAM eka siddha hai (tattha anaMtA bhavakkhaya vimukkA ) vahAM bhavakSaya se mukta ananta jIva hote haiM (annonasamogADhA) paraspara meM avagAhanA vAle ( puTThA sacce vi logaMte) sabhI lokAnta se spaSTa hote haiM // 158 // (phusai) sparza karatA hai (anaMte siddhe) ananta siddhoM kI (savva esehiM) samasta pradezoM se (niyamaso) niyama se (siddhA) siddha (te vi ya asaMkhijjaguNA ) ve siddha asaMkhyAtaguNA haiM (desapaesehiM je puTThA) jo deza aura pradezoM se dRSTa haiM // 159 // ( asarIrA) zarIra se rahita (jIvaghaNA) saghana jIva pradeza vAle ( ogAhaNAi siddhA bhavatti bhAgeNa ho ti parihINA) siddhonI mavagAhunA tharabha zarIrathI bhaNu lAga gochI hoya che (saMThANaM) saMsthAna (aNitthaMthaM) aniyata prAranA ( jarAmaraNavipamukkANaM) 42 bharathI rahitAnA // 157 // ( jattha ya ego siddho ) nayAM me siddha che ( tattha anaMtA bhavakkhaya vimukkA ) tyAM lakSyathI bhukta ananta lava hoya che (annonna samogADhA) parasparamAM avagAhunAvANA (puTThA sabve vi logate) te maghA doantathI spRSTa thAya che ! 158 // (phusai) sparza kare che (aNaMte siddhe) ananta siddhonA (savvapaesehiM ) samasta pradezothI (niyamaso) niyamathI (siddha) siddha (te vi ya asaMkhijja guNA ) te siddho asaMkhyAta gaNA che (dasa paesehi je puTThA) ne deza bhane azotha spaSTa che // 159 // ( asarIrA ) zarIra raDita ( jIva ghaNA ) saghana lava mahezavANA ( uvajantA Page #949 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.29 siddhAnAM sthAnAdikam sAkArAnAkAraM lakSaNametattu siddhAnAm // 160 // kevalajJAnopayuktAH, jAnanti sarvabhAvaguNabhAvAn pazyanti sarvataH khalu kevala dRSTibhiranantAbhiH // 161 // naivAsti manuSyANAm tatsaukhyam, nApi ca sarvadevAnAm / yat siddhAnAm saukhyam avyAvAdhAmupagatAnAm // 162 // suragaNasukhaM samastaM sarvAddhA piNDitam anantaguNam / nApi prApnoti muktisukham anantaivagaigitam // 163 // siddhasya sukha(uvauttA dasaNe ya nANe ya) jJAna aura darzana meM upayukta-upayoga lagAe hue (sAgAramaNAgAra) sAkAra aura anAkAra upayoga (lakkhaNameyaM tu siddhANaM) yaha siddhoM kA lakSaNa hai // 16 // __(kevalanANuvauttA) kevala jJAna ke upayoga vAle (jANatA) jAnate hae (savvabhAvaguNa bhAve) samasta padArthoM ke guNa evaM paryAya ko (pAsaMtA) dekhate hue (khalu) nizcaya (kevaladivihi'NaMtAhiM) ananta kevala dRSTi se // 161 // (na vi asthi mANusANaM taM sukhaM) manuSyoM ko vaha sukha nahIM hai (na vi ya savva devANaM) na samasta devoM ko hai (jaM siddhANaM sukhaM avvAbAha muvagayANaM) avyAvAdha ko prAsa siddhoM ko jo sukha hai // 162 // - (suragaNasuhaM samattaM) deva samUha ke samasta sukha ko (savvadvApiMDiyaM) sarva kAla se piNDita kiyA huA (aNaMtaguNaM) anantaguNa (na ci pAvai mutti suhaM) mukti sukha ko nahIM pA sakatA-suktisukha kI barAbarI nahIM kara sakatA (gaMtAhiM vaggavaggUhi) ananta varga vargoM se bhI // 16 // 'dasaNe ya jANeya) jJAna mana. 4zanamA upayuta upayo! sAvatA 54 // (sAgAra maNAgAraM) sA42 mane ni2|4|2 upayoga (lakkhaNa meyaM tu siddhANaM) mA siddhaan| lakSaNa che ke 160 che. / (kevalanANuvauttA) 34Na jJAnanA upayogavA (jANaMtA) zuta chatai (savvabhAva guNabhAve) samasta pahA nA gura tama paryAyanI (pAsaMtA) ne 29sA (khalu) nizcaya (kevaladivihi'NatehiM) mana ta usa STayA // 161 // ' (navi atyi mANusoNaM taM sukhaM) mANasAne te supa nathI hetu (na vi ya savvadevANaM) samasta devAne 5 nathI (jaM siddhANaM sukhaM avvAbAhamuvagayANaM) macyA prAta 428 sihone re supa cha // 162 // (suragaNasuhaM samattaM) heva samUDanA samasta sumane (sambaddhApiDiyaM) saka thI trita 42khA (aNaMtaguNa) mananta ge| (na vi pAyaimuttisuha) bhuti apane nathI mevI sht| muti sumanI parAmarI nathI 420 zatA (NaMtAhiM vaggavaggUhiM) manata vA vargAthI 5 // 163 // Page #950 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 990 prazApanAsI rAziH sarvAddhApiNDito yadi bhavet / so'nantavargabhaktaH sarvAkAze na mAMti // 164 // yathA nAma kazcit mleccho nagaraguNAn bahuvidhAn vijAnan / na zaknoti parikathayitum upamAyAM tatrA satyAm // 165 // idaM siddhAnAM saukhyam anupamam nAti tasyaupamyam / kiJcid vizeSeNa itaH sAdRzyamidaM zRNuta vakSyamANam // 166 / / yathA sarvakAmaguNitaM puruSo bhuktvA bhojanaM ko'pi / vRkSud (siddhassa) siddha jIva ke (suhorAsI) sukha kI rAzi (savvaddhApiMDio jai havejjA) sarvakAla se piNData yadi ho (so'NaMtavaggabhaio) vaha ananta vargoM se bhAjita hokara (savvAgAse) samasta AkAza meM (na mAijjA) nahIM samAve // 16 // . (jaha NAma koI miccho) jaise koI mleccha (nagaraguNe bahuvihe) ghahuta prakAra ke nagara ke guNoM ko (viyAgaMto) jAnatA huA (na caei (parikaheuM) kahane ko samartha nahIM hotA (uvamAe) upamA se (tahiM) vahAM (asaMtIe) asat hone se // 165 // (iya siddhANaM sokSa) isI prakAra siddhoM kA sukha (aNovarma) anupama hai (natthi tasla ovamma) usakI upamo nahIM (kiMci) kucha (viseseNitto) vizeSatA se isakI (sArikkhamiNaM suNahavocchaM) yaha samAnatA maiM kahUMgA, use suno // 166 // (jaha savvakAmaguNiyaM puriso bhottUNa bhoyaNaM koi) jaise kora puruSa sarvakAmaguNita bhojana ko khAkara (taNhAchuhAvimukko (pyAsa -bhUkha se rahita hokara (acchijja jahA amiyatitto) Thahare jaise ___ (siddhassa) siddha sapanA (suhorAsI) suganI rAzi (sabaddhA piMDio jai havejjA) sAthI ne 431 DAya (so'NaMtavaggabhaio) te mananta vargAthA mAnita dhana (savvagAse) samasta mAmA (namAijjA) samAze nahi // 164 // (jaha NAma koI miccho) 2 4 27 (nagaraguNe bahuvihe) ! 5l2nA nAnA guNana (viyANaMto) tapA chatA (na caei parikaheu) upAne samartha nathI thato (upamAe) 75mAthA (tahiM) tyAM (asaMtIe) masAt chApAthI // 165 // (iya siddhANaM sokkha) 2 rIte siddhAnA supa (aNovamaM) anupama cha (nasthi tassa ovamma) tenI upabhAnathI (kiMci) 444 (viseseNitto) vizeSatA thI menI (sArikkhamiNaM suNahavocchaM) 241 samAnatA Diza, te samo // 166 / (jaha savvakAmaguNiyapuriso bhottaNa bhAyaNaM koi) ma 535 sarpa 4ma zuNita sAmanane bhAna (taNhA chuhA vimukko) supa tarasa pgrne| dhana (acchijja jahA amiyatitto) 4Abha bhabhUtathA tRta thAya // 117 // Page #951 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.29 siddhAnAM sthAnAdikam 991 "vimukto acchijja yathA amRtatRptaH // 167 / evaM sarvakAlatRptAH atulaM nirvANamupagatAH siddhAH / zAzvatamavyAvAdham tiSThanti sukhinaH sukhaM praaptaaH||168|| siddhA iti buddhA iti pAragatA iti ca / paramparAgatA iti unmuktakarmakavacAH ajarAH asaGgAzca // 169 // nistIrNa sarvaduHkhAH jAti jraamrnnvndhnvimuktaaH| avyAvAdhaM saukhyam anubhavanti zAzvataM siddhaaH||160||suu029|| // iti dvitIya sthAnapadaM samAptam // 2 // amRta se tRpsa ho // 167 // (iya) isI prakAra (savvakAlatittA) sarva kAla meM tRpta haiM (atulaM) anupama (nivvANamuvagayA) nirvANa ko prApta (siddhA) siddha' (sAsayamavvAvAha) zAzvata avyAvAdha ko (ciTThati) Thaharate haiM (suhI) sukhI (suhaM pattA) sukha ko prApta // 168 // (siddhatti ya) ve siddha haiM (vuddhatti ya) yuddha haiM (pAragayatti ya) pAraMgata haiM (paraMparagayatti) paramparA gata haiM (ummukkAkasmakavayA) karma rUpI kavaca se mukta haiM (ajarA) jarA se rahita (amarA) mRtyu se rahita (asaMgA ya) aura saMga se rahita haiM // 169 / / ___ (nicchinnasavvadukkhA) saba duHkhoM se pAra hue (jAijarAmaraNayaMdhaNavimukkA)janmajarAmaraNa evaM vandhana se vimukta (adhyAbAI) vyAbAdhA se rahita (sokkhaM) sukha ko (aNuhoti) anubhava karate haiM (sAsayaM) zAzvata (siddhA) siddha // 170 // // dUsarA sthAna samApta // (iya) me zate (savvakAlatittA) 15 tRH (atulaM) anupama (nibvANa muvagayA) nirmANuna pAmesA (siddha) siddha (sAsayamavvAvAha) zAzvata macyAAdhane (ciTuMti) 29 che (suhI) sugI (suhaMpattA) supane pAsa // 168 // (siddhattiya) teyA siddha cha (puddhattiya) suddha cha (pAragayatti ya) pAta cha (para paragayatti) 52 52sAta che (ummukkakasmakavayA) 43pI kyathA musta cha (ajarA) 42 // 2ii 2 (amarA) mRtyuthI 2hita (asaMgAya) gane sagathA 2hita cha // 168 // (nicchinna sabba dukkhA) mA hu.pothI pA2yAmIna (jAijarAmaraNa baMdhaNa vimakA) sanma, 421, bha25 tebhara dhanathI vibhuta (avvAbAdhaM) pIthI 2hita (sokkhaM) sugane (aNuhoti) anubhava 42 cha (sAsayaM) zAzvata (siddhA) siddha che 170 | bIjuM sthAnapada samApta Page #952 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAsUtre __TIkA-~-atha siddhAnAM svasthAnAdikaM prarUpayitumAha-'kahiNa bhaMte ! siddhA Na ThANA paNNatA ?' gautamaH bhagavantaM pRcchati - he bhadanta ! kutra khalu-kasmin pradeze, siddhAnAM sthAnAni-sthityapekSayA svasthanAni, prajJaptAni ? prarUpitAni santi ? tadevaM vizadayituM prakArAntareNa pRcchati-'kahi Na bhaMte siddhA, paripasaMti ?' he bhadanta 1 kutra khalu-kasmin pradeze, siddhAH parivasanti ! bhagavAn uttarayati-'goyamA !' he gautama ! 'savvaTTha siddhassa mahAvimANassa' sarvArthasiddhasya mahAvimAnasya 'uvarillAo thUbhiyaggAo' uparimAyAH-uparitanyAHstU pikAyAH zikharasya 'duvAlasajoyaNe uTTe avAhAe' dvAdaza yojanAni Urdhvam-uparibhAge avyAvAdhayA-abAdhena 'ettha NaM' atra khalu-uparyuktasthAne, 'IsipamArA NAma puDhavI paNNattA' IpatprAgbhArA nAma pRthivI prajJaptA-prarUpitA. sA ca kIdRzI ityAha'paNayAlIsa joyaNasayasahassAI AyAmavikkhaMbheNe' paJca catvAriMzad yojanazatasahasrANi-paJca catvAriMzad lakSayojanAni ityarthaH, AyAmaviSkambheNa-daiyavistAreNa 'egA joyaNakoDI' ekAM yojana koTim 'vAyAlIsaM ca sayasahassAI' TIkArtha-aba siddhoM ke sthAna Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai zrI gautama svAmI ne prazna kiyA-he bhagavan ! siddha bhagavantoM ke sthAna kahAM kahe gae haiM ? isI ko spaSTa karane ke lie prakArAntara se pUchate haiM-he bhagavan ! siddha' kahAM nivAsa karate haiM ? zrI bhagavAn ne uttara diyA-he gautama ! sarvArthasiddha' nAmaka jo mahAvimAna hai, usakI UparI stUpikA se arthAt zikhara se yAraha yojana Upara, vinA vyAvAdhA ke ISatprArabhAra nAmaka pRthivI kahI gaI hai| vaha pRthivI kaisI hai ? isakA uttara dete haiM-usa pRthivI kI lambAI -cauDAI paiMtAlIsa lAkha yojana kI hai aura paridhi eka karoDa vayAlIsa lAkha, tIsa hajAra. do sau unapacAsa yojana se kucha adhika hai| TIkAIhave siddhonA sthAna AdinI prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmIe prazna karyo-bhagavana! siddha bhaganA sthAna kyAM kahelAM che? tene spaSTa karavA mATe prakArAntarathI pUche che he bhagavana! siddha kyAM nivAsa kare che? zrI bhagavAne uttara ApyuM-he gautama ! sarvArtha siddha nAmaka je mahAna vimAna che, tenA uparanI tRpikAthI arthAt zikharathI bAra yojana Upara, vinA bAdhAe ISa~AbhAra nAmaka pRthvI kahelI che te pRthvI kevI che? tene uttara Ape che te pRthvInI labAI-pahoLAI pIstAlIsa lAkha jananI che ane paridhi eka karoDa beMtAlIsa lAkha, trIsa hajAra base egaNuM Page #953 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA hi. pada 2 sU.29 siddhAnAM sthAnAdikam dAcatvAriMzacca zatasahasrANi, 'tIsaM ca sahassAI triMzacca sahasrANi 'domniya auNApanne joyaNasae' dve ca ekonapaJcAzana yojanazate 'kiMcivisesAhie' kizcid vizepAdhike 'parikkheveNa paNNattA' parikSeSeNa-paridhinA, prajJaptAprarUpitA, 'IsipamArAe NaM puDhavIe' IpatyAgmArAyAH khalu pRthivyAH 'vahumajjhadesabhAe' vahumadhyadezabhAge-atyantamadhyapradeze, 'aTThajoyaNie khette' aSTa yojanikam AyAmaviSkambhAbhyAm aSTa yojanapramANaM kSetram 'aTTa joyaNAI vAhalleNaM paNNatte' aSTau yojanAni ca bAhalyena uccatvena prajJaptam 'to aNaMtaraM ca NaM mAyAe mAyAe paesa parihANIe' tataH anantaram-tadanantaram ca khalu sarvAsu dikSu vidikSu ca mAtrayA mAtrayA stokayA stokayA pradezaparihAnyA 'parihAyamANI parihAyamANI' parihIyamAnA parihIyamAnA 'savvesu caramaMtesu' sarveSu caramAnteSu 'macchiyapattAo taNuyayarI' makSikApatratastanutarA-makSikApatrato'pyati tanvI 'aMgulassa asaMkhejaibhAgaM' agulasya asaMkhyeyabhAgama-asaMkhyeyatama bhAgam 'vAhalleNaM paNNattA' bAhalyena prajJaptA-prarUpitA, 'IsI pavbhArAe NaM puDhavIe duvAlasa nAmadhijjA paNNattA' IpatprArabhArAyAH khalu pRthivyAH dvAdaza nAmadheyAni prajJaptAni-prarUpitAni santi 'taM jahA' tadyathA-'IsiivA' Ipat iti vA 1, nAmaikadeze'pi nAmopacArAt tathA prayogaH, 'IsIpamArA ivA' IpatprAgbhArA isa ISatprArabhAra nAmaka pRthivI ke vilkula vIcoMbIca meM aSTa yojana pramANa lambA-cauDA kSetra hai| usa kI moTAI bhI ATha yojana kI hai| tatpazcAt sabhI dizAoM aura sabhI vidizAoM meM vaha pradezoM kI kamI hone se anukrama se patalI hotI jAtI hai / patalI hote-hote anta meM sabhI ora se vaha makSikA ke paMkha se bhI adhika patalI hai| vahAM usakI moTAI aMgula ke asaMkhyAta bhAga mAtra kI hI raha jAtI hai| IpatyArabhAra pRthivI ke bAraha nAma haiM, jo isa prakAra haiM (1) Ipat-nAma ke eka deza meM bhI nAma kA vyavahAra hotA hai pacAsa ejanathI kAMIka vadhAre che. e iSaTyAbhAra nAmaka pRthvInA bilakula. vacce vacamAM ATha jana pramANa lAMbu paheltha kSetra che. tenI moTAI paNa ATha jananI che. tyAra pachI badhI dizAo ane vidizAomAM te pradezonI kamI hovAthI anukrame cheDI thoDI pAtaLI thatI jAya che. pAtaLI thatAM thatAM chevaTe badhI bAjuthI te mAkhInI pAkhathI paNa vadhAre pAtaLI thaI jAya che. tyAM tenI moTAI aMgulanA asa khyAtamA bhAgamAtranI ja rahe che. IzvatthAmbhAra pRthvInA bAra nAma che, je A prakAre che-(1) Ipa nAmanA eka dezamAM paNa nAmane vyavahAra thAya che tethI IvagrAmbhAranI jagyAe te ma0 125 Page #954 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 994 pramApanAsUce iti vA 2, 'taNU ivA' tanvI iti vA 3 anyapRthivyapekSayA asyA atitanutvAt, "taNu taNU ivA' tanutanvI iti vA 4, tanubhyo'pi vizvaviditakazaparamANyAdi padArthebhyastanvI makSikApatrato'pi paryantadeze atitanukhAt, 'siddhitti vA' siddhiriti vA 5 siddha kSetrasamIpavartitvAt siddhiriti vyapadezaH, 'siddhAlae cA' siddhAlaya iti kA, 6, siddha kSetrasya sannihitatvena AropAt siddhAnAmAlayaH-siddhAlaya iti vyavahAraH, 'mutti tti vA' muktiriti vA, 7 muktikSetrasya pratyAsannatayA muktiriti vyapadezaH, 'muttAlae ivA' muktAlayaH iti vA 8, mukta kSetrasya pratyAsammatayA AropAt suktAnAmAlayaH-muktAlayaH iti vyapadezaH, 'loyaggetti vA' lokAgram iti vA 9, lokAgre asyA vidyamAnatvAt 'lokAgram ataH 'ISatpAgbhAra' kI jagaha vaha 'Ipat' bhI kahalAtI hai| (2) IpatprAgmAra / / '' (3) tanvI-kyoM ki vaha anya pRzviyoM kI apekSA patalI hai / (4) tanutanvI-saMsAra meM prasiddha patale padArtho se bhI adhika patalI hone ke kAraNa, paryanta bhAga meM makkhI ke paMkha se bhI adhika patalI hone se use tanutanvI bhI kahate haiN| ' (5) siddhi-siddhoM ke kSetra se samIpa meM hone se siddha kahA hai| / (6) siddhAlaya-siddha kSetra ke nikaTa hone se siddhAlaya bhI use kahate hai| (7) mukti-mukti kSetra ke pAla meM hone se use mukti kahate haiM / (8) muktAlaya-artha spaSTa hai-mukta jIvoM kA sthAna / (2) lokAna-loka ke agrabhAga meM hone ke kaarnn| 4pat' 55 4pAya che. (2) ISa~AmbhArA (3) ta-pI-bha te anya pRthvIyAnI apekSA pAtI che. (4) tanutavI-saMsAramAM prasiddha pAtaLA padArthothI paNa Adhika pAtaLI hiovAthI tene tanu tanvI paNa kahe che. (5) siddhi-sidvAnA kSetrAnI sabhI5 savAthI siddhi 4ii che. (6) siddhAlaya-siddhakSetranI nikaTa hovAthI siddhAlaya paNa tene kahe che. (7) bhuti-bhutikSetrana pAse DApAthI tena bhuhita 4 cha. (8) bhutAsaya-matha-508 cha-bhuta vaan| sthAna (6) soya sonA samAgamA hAvAne, 12, Page #955 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.29 siddhAnAM sthAnAdikam 995 iti vyapadezaH, 'loyaggathUbhiyatti vA' lokAgrastUpikA iti vA 10, lokAgrasya stUpikeva zikhara iva lokAgrestUpikA iti vyapadezaH, 'loyaggapaDivujjhaNA ivA' lokAgrapativAhinI iti vA 11, lokAgraNa pratyUhyamAnatvena lokAgraprativAhinI iti vyapadezaH, 'savyapANathUyajIvarAttasujhAvahA ivA' sarvaprANathUtajIvasatyamukhAvahAH iti vA 12, tatra dvitricaturindriyAH prANapadvAcyAH, taravo vRkSAH, bhUtapadavAcyAH, paJcendriyAH jIvapadavAcyAH, zeSAH jIvAH sattvapadavyapadezyA bhavanti. tathAcoktam-prANA dvitricatuH prottAH, bhUtAzca taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyAH jJeyAH, zepAH sattvAH udIratAH // 1 // iti, tathA ca sarveSAM prANabhUtajIvasattvAnAm upadrAvakatvAbhAvena mukhAvahA iti sarvaprANabhUtajIvasatvasukhAvahA iti vyapadezaH, sA ca kIdRzI ? ityAha-'isIpabhArA NaM pur3havI seyA' IpatprAgbhArA khalu pRthivIzvetA-zuklA vartate, tasyA zvetatyameva aupamyena sphuTIkaroti'saMkhadalavimalasotthiyamuNAladagarayatusAragokkhIrahAravaNNA' zaGkhadala vimalasva (10) lokAgrastUpikA-lokAya meM stRpikA arthAt zikhara jaisii| - (11) lokAgraprativAhinI-lokAya use vahana karatA hai, isa kAraNa (12) sarvaprANabhUtajIvasattvasukhAvahA-dvIndriya, trIndriya aura caturindriya jIva prANa kahalAte haiM, vanaspati ko bhUta kahate haiM, paMcendriya prANI jIva tathA zeSa prANI satva kahalAte haiN| kahA bhI haido tIna aura cAra indriya vAle jIva prANa, taru bhUta, paMcendriya jIva aura zeSa prANI satva kahe gae haiN|' 1 // vaha sabhI prANiyoM, bhUtoM, jIvoM aura satvoM ko hAni pahuMcAne ke kAraNa ukhAvaha hai, ataeva sarvaprANabhUtajIva satvasukhAvahA bhI kahalAtI hai| ___ vaha ISatmAgbhAra pRthivI zveta raMga kI hai| usakI zvetatA aisI (10) soya stUpa-sAyamA stuupi4| marthAt zi52 vI. (11) lekAgraprativAhinI-lakA ene vahana kare che e kAraNe (12) sarva prAbhUta satva subhASA-dIndriya, trIndriya, mane yatu. rindriya jIva prANa kahevAya che, vanaspatine bhUta kahe che. pAca Indriya prANI jIva tathA zepa prANI satva kahevAya che. kahyuM paNa che-be traNa ane cAra indriya vALA jIve prANa, vyasabhUta, paMcendriya jIva ane zeSa prANI sarva kahelAM che. je 1 che te badhAM prANi bhUto che, ane sone hAni na pahocaDavAnA kAraNe sukhAvaha che. tethIja sarva prANa bhUta jIva satva sukhA vahA paNa kahevAya che. te ipatyAbhAra pRthvI veta raMganI che. tenI zvetatA evI che jevI Page #956 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazaoNpanAsUtra stika mRNAladakarajastupAragokSIrahAravarNA-zagadalasya-zavadalacUrNasya vimalo nirmalaH svastikaH zaGkhadalavimalasvastikA, sa ca mRNAlazca visatanturUpaM dakarajazna tupArazca himarUpaH, gokSIrazca hArazcetyepAmiva varNo yasyAH sA zavadalavimalasvastikamRNAladakarajastupAragokSIrahAravarNA 'uttANayachattasaMThANasaMThiyA' uttAnakacchatrasaMsthAnasaMsthitA uttAnakam - uttAnIkRtaM yat chatraM tasya yat saMsthAnam -AkArastena saMsthitA-uttAnakacchatrasaMsthAnasaMsthitA 'sayajjuNasuvannamaI sarvArjunasuvarNamayI-sarvAtmanA kAtsnyena arjunamuvarNamayI-takanakamayI ityarthaH, 'acchA' svacchA, 'saNhA' zlakSNA 'laNhA' mahaNA snigdhakomalavAcako laNDa zabdo dezIyo vartate, 'ghaTTA' ghRSTA-zANayA pApANAdivat ghRSTeva, 'mahA' mRSTA-mRSTIkRtA 'nIrayA' - nIrajAH-rajorahitA pAMsuzUnyA ityarthaH. ataeva 'nimmalA' nirmalA AgantukamalAbhAvAt 'nippaMkA' niSpaGkA, kardamarahitA 'nikaMkaDacchAyA niSkavacakAntiH 'sappabhA' saprabhA saprakAzA, 'sassiriyA' sazrIkA -zriyA paramazobhayA sahitA sazrIkA, 'saujjoyA' soyotA, udyotenadIptyA sahitA sodyotA, 'pAsAIyA' prAsAdIyA'-prasAdAya-prasattaye paramA lAdAya hitA prasAdIyA, prAsAdikA vA, 'darisaNijjA' darzanIyA-darzanayogyA, 'abhirUvA' abhirUpA-abhitaH Abhimukhyena, rUpaM saundarya. yasyAH sA abhirUpA. 'paDirUvA' pratirUpA sarvato rUpavatI ityarthaH sA IpatprAgbhArA pRthivI vartate, hai jaise zaMkhoM ke cUrNa kA svastika ho, kamala kI daMDI ho, jalakaNa ho, hima (barpha) ho, gAya kA dUdha ho yA hAra ho / vaha ulaTe kiye hue chatra ke AkAra kI hai aura pUrNa rUpa se arjunasvarNa arthAt sapheda sone kI hai / vaha svaccha hai, cikanI hai, komala hai, ghRSTa hai, mRSTa hai, raja se rahita hai, isa kAraNa nirmala hai arthAt bAhara se AyA huA mala usameM nahIM hai. paMka (kIcaDa) se rahita hai, kavaca rahita kAnti se yukta hai, prabhAyukta hai, parama zrI se sampanna, udyotamaya, atIva AlAdajanaka, darzanIya, pUrI taraha sundara aura atIca ramaNIya hai / iisszaMkhanI hoya che. kamaLanI dAMDI, jaLaka, hima (barapha) gAyanuM dUdha ane hAranA jevI zveta hoya che. te avaLA karelA chatranA AkAranI che. ane pUrNa rUpathI ajuna svarNa arthAta sapheda senAnI che. te svaccha che, cikaNI che, komala che, ghaSTa che, mRSTa che. rajarahita che. e kAraNe nirmaLa che arthAt bahArathI Avele maLa temAM nathI, paka (kAdava) thI rahita che kavacarahita kAntithI yukta che, prabhAyukta che. paramazrIthI saMpanna che, udyotamaya, atIva AhalAda janaka, darzanIya, purepurI sundara ane atIva ramaNIya che. InsTAglAra pRthvInA Page #957 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 997 pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU 29 siddhAnAM sthAnAdikam 'IsIpabhArAe NaM puDhavIe sIAe joyaNammi logaMte' IpatprArabhArAyAH khalu pRthivyAH abhAge' zreNyA niHzreNigatyA, yojane lokAnto bhavati, 'tassa NaM joyaNassa' tasya khalu yojanasya 'je se uvarille gAue' yaduparitanaM gavyutaM caturthavartate 'tassa gaM gAuyassa' tasya khalu gavya'tasya 'je se uvarille chaThabhAge' yo'sI sarvoparitanaH paSThabhAgo vartate 'ettha NaM siddhA bhagavaMto' atra khalu-upayuktasthAne, siddhA bhagavantaH 'sAiyA apajatrasiyA' sAdikAH karmakSayAnantaraM siddhatvaprAptyA sAdikA iti teSAM vyapadezaH, etAvatA anAdisiddhapuruSapravAdo nirasto'vaseyaH, aparyavasitAH-tepAM rAga-dvepAdyabhAvena pratipAtAsaMbhavAt, siddhatvAtpracyAvayituM samarthAnAM rAgAdInAM bhagavadbhiH siddhapurupaiH samUlakApaMkaSitatvAt, samUlakApaMkapitAzca rAgadveSAdayo dagdhavIjakalpAH punarna prAdurbhavanti ityAsmArabhAra pRthvI ke UparI bhAga meM, nizreNi gati se eka yojana para loka kA anta ho jAtA hai| usa yojana kA jo Upara kA eka gamyUti (kosa) bhAga hai, usa gavyakti ke bhI parI paSTa bhAga meM siddha bhagavAna virAjamAna haiM / siddha bhagavAn sAdi aura ananta haiM / pratyeka siddha karmoM kA kSaya hone para hI siddha-avasthA prApta karatA hai ataeva ve sAdi kahe gae haiM kintu eka vAra siddhatva prApta kara lene para kabhI usakA anta nahIM hotA, isa kAraNa unheM 'apajjayaliyA arthAt ananta kahA hai| isa vizeSaNa ke dvArA anAdi siddha purupa kI mAnyatA kA nipedha kiyA gayA hai| siddhoM ke rAga dveSa Adi vikAroM kA samUla vinAza ho jAne ke kAraNa siddha jIvoM kA siddhatva dazA se pratipAta nahIM hotA, kyoM ki patana ke kAraNa rAgAdi hI haiM aura unakA Atyantika vinAza ho jAtA hai / jaise bIja ke jala jAne para uparanA bhAgamA, nizreNigatithI eka jana para loko anta thaI jAya che. te ejanane je uparane eka gabhUti bhAga che (gabhUti=sa) te gabhUtinA paNa uparanA chaThA bhAgamAM siddha bhagavAna virAjamAna che. siddha bhagavAna sAhi ane ananta che. pratyeka siddha karmono kSaya thavAthI ja siddha avasthA prApta kare che. tethI ja te sAdi kahelA che. paraMtu eka vAra siddhatva prApta karIne kadI tana manta nathI yato. te 420 teyAne, 'apajjavasiyA' arthAt ananta - la che. A vizeSaNa dvArA anAdi siddha purUnI mAnyatAne vizeSa karAyela che. rAga dveSa Adi vikArone samUla vinAza thaI javAnA kAraNe siddha jIvono siddhatva dazAthI pratipAta nathI thato kemake patananA kAraNe rAhija che. ane tene Atyantika vinAza thaI jAya che jema bIranA baLI javAthI tenAthI Page #958 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAsUtra zayaH, tathA 'aNegajAijarAmaraNajoNisaMsArakalaMkalIbhAva puNabbhavagambhavAsavasahI pavaMca samaikaMtA' anekajAtijarAmaraNayonisaMsArakalaMkalIbhAva punarbhava garbhavAsavasati prapaJcasamatikrAntAH, anekairjAtijarAmaraNaiH jananajarAmRtyubhiH ___ yoniSu nAnAvidhAsu saMsAreNa-saMsaraNena cayaH kalaMkalIbhAvaH kadaryamAnatvam, yazca divya mukhAnubhUtitAmapi punarbhave saMsArAtmake garbhavAsarUpavasatiprapaJcastau samatikrAntAH samullaMdhitavantaH ataeva 'sAsayamaNAgayaddhaM kAlaM ciDhaMti' zAzvatam anAgataM bhAvinaM kAlaM tiSThati, 'tattha vi ya te aveyA' tatrApi ca siddhakSetre, gatAH santaste bhagavantaH siddhapurupAH, avedAH-purupastrIvedAdivedarahitAH bhavanti, ataeva 'aveyaNA' avedanA:-sAtAsAtakarmavedanArahitA bhavanti, 'nimmamA' nirmamA:-mamatvavarjitAH, 'asaMgA ya' asaGgAH-vAdyAbhyantarasaGgavarjitA bhavanti, usase aMkura kI utpatti nahIM hotI, usI prakAra rAga-dvepa kA abhAva ho jAne para bhava kA prAdurbhAva nahIM hotaa| siddha bhagavAn janma, jarA, maraNa, aneka yoniyoM meM jAne se utpanna hone vAlI bAdhA-pIDA, punarjanma, garbhavAsa meM nivAsa evaM prapaMca se pAra ho gae haiM, arthAt unheM phira janma, maraNa, saMsAra paribhramaNa Adi nahIM karanA pdd'taa| ataeva ve bhaviSyat kAla meM sadaiva vahIM siddha dazA meM virAjamAna rahate haiN| ve puruSaveda, strIveda aura napuMsakaveda se atIta hote haiM, arthAt zarIra kA abhAva ho jAne se unameM dravyaveda nahIM rahatA aura no kaSAya mohanIya kA abhAva ho jAne se bhAvaveda bhI nahIM hotaa| sAtA aura asAtA vedanIya kameM kA abhAva hone ke kAraNa ve vedanA se bhI rahita hote haiM / mamatva se rahita tathA bAhya aura Abhyantara saMga se mukta haiM / siddhoM meM jo akuranI utpatti thatI nathI eja rIte rAgadveSane abhAva thavAthI bhavane prAdurbhAva thato nathI. siddha bhagavAn janma, jarA, maraNa ane nimAM javAthI uttapanna thatI bAdhA pIDA, punarjanma, garbhavAsamAM nivAsa temaja prapaMcathI pAra pAmelA che, arthAt temane pharIthI janma, maraNa, saMsAra paribhramaNa Adi karavuM paDatu nathI, tethI ja teo bhaviSyata kALamAM sadaiva tyAja siddha dazAmAM virA jamAna rahe che. te , veda, ane napuMsaka vedathI atIta hoya che arthAt zarIrane abhAva thaI javAthI dravya veda nathI raheto ane te kaSAya hinIya ava thaI javAthI bhAva veda paNa nathI thatuM. sAtA ane A sAtA vedanIya kamane alAva hevAnA pAraNuthI teo vedanAthI paNa mukta hoya Page #959 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA zi. pada 2 sU.29 siddhAnAM sthAnAdikam 999 yataH 'saMsAraviSpamukkA' saMsAravipramuktAH saMsArAd viprayuktA bhavanti tasmAdavedAH avedanAH nirmamAH asaGgAzca te santi ityAzayaH 'paesa nivyattasaMThANA' pradezanivRttasaMsthAnAH, pradezaiH-AtmapradezaiH natu bAhyapudgalaiH, nivRtta-nippanna saMsthAna yeSAM te pradezanivRttasaMsthAnA:-tepAmaudArikazarIrapaJcakasyApi sarvathA parityatatvena bAyapudgalaiH saMsthAnAnippAdanAt ityAzayaH, ziSyaH pRcchati-'kahi paDihayA siddhA' kutra-kasmin pradeze kena pradezenetyarthaH, tRtIyArthe saptamIvidhAnAt, siddhAH muktapuruSAH pratihatAH vyAhatAH bhavanti ? 'kahiM siddhA paiTThiyA' kutra kasmin sthAne, siddhAH pratiSThitA vyavasthitA bhavanti ? 'kahiM boMdi caittANaM kattha gaMtUNa sijjhai ? kuna kasmin kSetre vondi tanum cyukhAparityajya; kutra-kasmin sthAne' gatvA sidhyanti siddhi prApnuvanti ? 'sijjhaI' ityatrArpavAdekavacanaM vodhyam // 150 // bhagavAn uttarayati-'aloe paDihayA siddhA' aloke-alokena, tRtIyArthe saptamI, kevalAkAzAstikAyarUpeNa pratihatAH -pratiskhalitAH siddhA bhavanti, tatra dharmAstikAyAdyabhAvAt AkAzAstikAyAnantaryavatyaina pratiskhalanaM bodhyam, tathA 'loyagge ya paiDiyA' lokasya AkAra hotA hai, vaha paudgalika zarIra ke kAraNa nahIM hotA, kyoMki zarIra kA vahAM sadbhAva nahIM rahatA / unakA AkAra AtmabhadezoM se hI niSpanna hotA hai| ziSya prazna karatA hai-siddha kisa jagaha jAkara ruka jAte haiM ? kisa sthAna para sthita hote haiM ? kisa jagaha zarIra kA tyAga karake, kahAM siddha hote haiM? ina praznoM kA uttara isa prakAra hai-siddha bhagavAna aloka ke dvArA pratihata ho jAte haiN| gati meM nimitta kAraNa dharmAstikAya hai, vaha lokAkAza meM hI hotA hai, alokAkAza meM nahIM hotA / ataeva che. mamatvathI rahita tathA bAhya ane Abhyantara saMgathI mukta che. siddhomA je AkAra hoya che. te pIgalika zarIranA kAraNe nathI hoto, kemake zarIrane tyAM sadUbhAva nathI raheto. temano AkAra AtmapradezothI ja niSpanna thAya che. ziSya prazna kare che-he bhagavana siddha kaI jagyAe jaIne rokAI jAya che? kyA sthAna para sthita rahe che (haya che)? kaI jagyAe zarIrano tyAga karIne kayAM siddha thAya che ? A praznonA uttara ApatAM prabhuzrI A prakAre kahe che-siddha bhagavAna alekanA dvArA pratihata thaI jAya che. gatimA nimittakAraNa dharmAstikAya che. te kAkAzamAM ja thAya che, alekAkAzamAM thatAM nathI, tethIja je ja alakAkAza AraMbha Page #960 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazApanAstre 1000 dharmAstikAyAdi paJcakasyAgre-mUrddhani, pratiSThitA:-apunarAgatyA vyavasthitA bhavanti, tathA 'iI boMdi caittANaM tattha gaMtUNa sijjhaI' iha-manuSyaloke pondi--zarIraM cyutvA-parityajya, tatra lokAgre samayAntarapradezAntarasparzarahitatvena, gatvA sidhyanti-siddhi prApnuvanti // 151 // atha siddhikSetraprAptAnAM saMsthAnaM prarUpayitumAha-'dIhaMvA hassaM vA jaM carimabhave havijja saMThANaM / tatto tibhAgahINA siddhANogAhaNA bhaNiyA // 152 // dIrghA paJcadhanuHzatapramANam, hrasvaM vA istadvayapramANaM vA zabdAt madhyama vA vicitraM yaccaramabhave antimabhave bhavet saMsthAnam / tataH-tasmAn saMsthAnAt tribhAgahInA bhukhakukSiprabhRtirandhrapUraNena tRtIyabhAgena hInA, siddhAnAm avagAhanA, avagAhante tiSThanti asyAmityavagAhanA svAvasthA ityarthaH, bhaNitA, mayA mahAvIreNa, anyaizca tIrthakRdbhiH, etallokasya saMsthAnapramANA tribhAgahInaM siddhakSetrasya jyoM hI alokAkAza AraMbha hotA hai ki siddhoM kI gati meM rukAvaTa A jAtI hai| isa prakAra ve alokAkAza ke dvArA pratihata ho jAte haiM aura loka ke agrabhAga arthAt UparI bhAga meM sthita ho jAte haiN| ve isa manuSya kSetra meM zarIra kA parityAga karake, eka hI samaya meM aspRzat gati se lokAna meM jAkara siddhi prApta kara lete haiN| carama bhava meM unakA jo bhI dIrgha arthAt pAMca sau dhanuSa kA yA hasva arthAt kama se kama do hAtha kA AkAra hotA hai, usase tIsarA bhAga kama AkAra raha jAtA hai, kyoM ki siddha avasthA meM mukha, peTa, nAka, kAna Adi ke chidra bhara jAte haiM-Atmapradeza saghana ho jAte haiM / isI bAta ko spaSTa karane ke lie kahA gayA hai-bhava kA tyAga karate samaya, antima samaya meM, sUkSmakriyo'pratipAtI dhyAna ke bala thAya che ke siddhonI gatimAM avarodha AvI jAya che. e rIte teo alakA kAza dvArA pratihata thaI jAya che. ane lokanA agrabhAga arthAt UparanA bhAgamAM sthita thaI jAya che. teo A manuSyanA kSetramAM zarIrane parityAga karIne eka ja samayamAM ApRzata gatithI lekAmAM jaIne siddhi prApta karI le che. carama bhavamAM temane je paNa dIrgha arthAt pAMcaso dhanuSa kAyano have arthAt ochAmAM ochA be hapane AkAra hoya che tenAthI trIjA bhAga ocho AkAra rahi jAya che kemake siddha avasthAmA mukha, peTa, nAka, kAna, AdinA chidro bharAI jAya che-Atmapradeza saghana banI jAya che. e vAtane spaSTa karavA mATe kaheluM che-bhavane tyAga karatI vakhate, antima samayamA, sUkSma kriyA prati Page #961 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.29 siddhAnAM sthAnAdikam 1001 saMsthAna mityAzayaH, tadeva vizadayati-'jaM saThANaM tu ihaM bhavaM cayaMtassa carima samasaMmi / AsIya padesaghaNaM taM saMThANaM tarhi tassa' yat saMsthAnaM yAvatpramANaM saMsthAnam tu iha-manuSyabhave AsIt, tadeva bhavam-zarIraM tyajataH parityajataH kAyayorga parijihAnasyetyarthaH caramasamaye sUkSmakriyA'pratipAtidhyAnavalena sukha kukSi pramRti randhrapUraNAt tribhAgena hInaM pradezaghanamAsIt, tadeva pradezadhanaM mUlapramANApekSayA tribhAgahInapramANaM, saMsthAnaM, tatra-lokAgre, tasya siddhasya bhavati nAnyadityAzayaH // 153 // athotkRSTAvagAhanAdibhedena nAnAprakArakAvagAhanAM prApa. yitumAha-'timnisayA tittIsA dhaNuttibhAgoya hoi nAyavyo / esA khalu siddhANaM ukosogAhaNA bhaNiyA' // 154 // trINi zatAni, trayastriMzati-trayastriMzadadhikAni, dhanuvibhAgazca bhavati jJAtavyA, epA khalu siddhAnAmutkRSTAvagAhanA bhANitA anyatIrthaRdbhiH gaNadharaiH, mayA mahAvIreNa, sAca paJcadhanuH zata zarIrANAm vijJeyA, atredaM bodhyam-yadyapi marudevyA bhagavatyAH nAbhikulakarapatnyAH siddhatvAta, nAbhezca paJcaviMzatyuttarapaJcadhanu zatAni tanupramANam, tadevaca tanupramANaM marudevyA api AsIt tathAcoktam-'saMghayaNaM saMThANaM uccattaM ceva kulase mukha udara Adi ke chidroM ke bhara jAne se jo tribhAganyUna saMsthAna raha jAtA hai, vahI saMsthAna vahAM siddhAvasthA meM banA rahatA hai| . . ava utkRSTa avagAhanA Adi ke bheda se nAnA prakAra kI avagAhanA kI praspaNA kI jAtI hai-jinake zarIra kI avagAhanA pAMca sau dhanuSa kI hotI hai, unakI tribhAganyUna hone para tIna sau tetIsa dhanuSa aura eka dhanuSa ke vibhAga kI hotI hai| yaha siddhoM kI utkRSTa avagAhanA kahI gaI hai| 'yahAM yaha bAta dhyAna dene yogya hai-nAbhi kulakara kI patnI masadevI siddha huI haiM / nAbhi kulakara ke zarIra kI avagAhanA pAMca sau pAtI dhyAnanA baLathI mukha, udara AdinA chidro bharAI javAthI je trIjA bhAga nyUna saMsthAna rahi jAya che, teja saMsthAna tyAM siddhAvasthAmAM banI rahe che. have utkRSTa avagAhanA Adi bhedathI nAnA prakAranA avagAhanAnI prarapaNa karAya che-jenA zarIranI avagAhanA pAMca dhanuSanI hoya che, temanI trIbhAga na thavAthI traNaso tetrIsa dhanuSa ane eka dhanuSanA tribhAga banI hoya che. A siddhonI utkRSTa avagAhanA kahelI che. 'ahi A vAta dhyAna devA jevI che-nAbhi kulakaranI patnI marUdevI siddha thaI che. nAbhikulakaranA zarIranI avagAhanA pAMcaso pacIsa dhanuSanI hatI ane teTalIja avagAhanA marUvInI paNa hatI, kemake AgamanuM A kathana che ke pra0 126 Page #962 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1002 pramApanAta garehiM sama' iti, saMhananaM saMsthAnam uccatvaJcaiva kulakaraiH samam, iti vacana prAmANyAt, tatazca tasyAH zarIramAnasya tRtIyabhAge hAsite sati siddhAvasthAyAH sArddhatrayadhanu zatAvagAhanAyA eva prAptyA noktapramANA utkRSTAvagAhanA yujyate tathApi marUdevyAH nAbhyapekSayA kiJcinyUnapramANatvena uttamasaMsthAnAnAM strINAm uttamasaMsthAnebhyaH purupebhyaH svasva kAlApekSayA kiJcidanapramANatvAt marudevyA api paJcadhanu zatapramANatvena na ko'pi dopaH, kiJca karipRSThArUDhAyAH siddhAyAH saMkucitAGgayAH dehasaMkocasadbhAvena adhikAvagAhanAyA asaMbhavena pacIsa dhanuSa kI thI aura itanI hI avagAhanA marudevI kI bhI thI, kyoM kI ogama kA yaha kathana hai ki saMhanana, saMsthAna aura UMcAI kulakaroM ke hI samAna samajhanA cAhie / isa prakAra marudevI ke zarIra kI avagAhanA meM se tIsarA bhAga kama kiyA jAya to vaha sADhe tIna sau dhanuSa kI siddha hotI hai| aisI sthiti meM Upara jo utkRSTa avagAhanA tIna sau tetIsa dhanuSa aura eka dhanuSa kA tribhAga ghatalAI hai, vaha samIcIna siddha nahIM hotI hai| magara yaha kahanA saMtya nahIM hai, kyoM ki sarudevI ke zarIra kI avagAhanA nAbhi se kucha kama honA saMbhava hai| uttama saMsthAna vAlI striyoM ke zarIra kI avagAhanA uttama saMsthAna purupoM kI avagAhanA se apane-apane samaya kI apekSA kucha kama hotI hai / aisI sthiti meM yadi marudevI ke zarIra kI avagAhanA pAMca sau dhanuSa kI mAnI jAya to koI doSa nahIM aataa| isake atirikta sarudevI hAthI kI pITha para baiThI-thaiThI siddha huI thI ataeva unakA zarIra usa samaya sikuDA huA thA, ,isa -saMhanana, saMsthAna, ane UMcAI kulakarenA samAnaja samajavA joIe e rIte merUdevInA zarIranI avagAhanAmAMthI trIjo bhAga ocho karavAmAM Ave te sADA traNase dhanuSanI siddha thAya che. AvI sthitimAM Upara je utkRSTa avagAhanA traNase tetrIsa dhanuSanA trIjA bhAganI batAvI che, te samIcIna siddha nathI thatI. paNa A kahevuM satya nathI, kemake marUdevInA zarIranI avagAhanA nAbhithI kAMIka ochI hovA saMbhava che. uttama saMsthAna vALI strinA zarIra nI avagAhanA uttama saMsthAna vALA purUSanI avagAhanAthI pitapitAnA samayanI apekSAe kAMI ochI hoya che. Avi sthitimAM je marUdevInA zarIranI avagAhanA pAMcase dhanuSanI mAnavAmAM Ave te kaI deSa Avate nathI. tenA uparAnta marUdevI hAthInI pITha para beThI beThI siddha thaI hatI, tethI ja temanuM zarIra e vakhate saMkecAyeluM hatuM ekAvaraNathI adhika ava Page #963 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.29 siddhAnAM sthAnAdikam 1003 na prakRte kizcid virodhaH samApatati, tathAcoktaM bhASyakRtA-'kaha marudevA mANa ? nAbhIto jeNa kiMcidaNA sA / to kira paMca sapacciya ahavA saMkocao siddhA // 1 // iti, kathaM marUdevI mAnaM ? nAmito yena kizcidUnA sA / tataH kila paJcazatoccayaH, athavA saMkocataH siddhA iti / samprati madhyamAvagAhanAmAha -'cattAri ya rayaNIo rayaNI timAgRNiyA ya voddhavvA / esA khalu siddhANaM majjhimaogAhaNA bhaNiyA // 155 / / catasrazca ratnayaH, ratnizca trimAgAnAca tRtIyabhAganyUnA sA voddhavyA / epA khalu siddhAnAm madhyamAvagAhanA bhaNitA, nanu Agame jaghanyapade saptAhastocchritAnAM siddheruktatayA iyamapi jayanyaivAvagAhanA na tu madhyamA ? iti cedatrocyate tIrthakarApekSayaiva jaghanyapade saptahastAnAM siddherUkAraNa adhika avagAhanA honA saMbhava nahIM hai / isa prakAra Upara jo utkRSTa avagAhanA kahI gaI hai, usameM koI bhI virodha nahIM aataa| bhASyakAra ne bhI kahA hai-marudevI kI avagAhanA kaise saMgata ho sakatI hai ? isakA uttara yaha hai ki marudevI nAbhi se kucha choTI thI, ataeva usakI avagAhanA pAMca sau dhanuSa kI hI thI / athavA zarIra ke saMkocana ke kAraNa usakI avagAhanA kama ho sakatI hai| ____ siddhoM kI madhyama avagAhanA kahate haiM-cAra hAtha aura tribhAga hIna eka hAtha kI siddhoM kI madhyama avagAhanA kahI gaI hai| / zaMkA-Agama meM jaghanya (kama se kama) sAta hAtha kI avagAhanA dhAle jIvoM ko hI siddhi kahI gaI hai, ataeva yaha pUrvokta avagohanA jaghanya kI siddha hotI hai, madhyama nahIM / samAdhAna-sAta hAtha kI gahanAthavAno saMbhava nathI. e rIte upara je utkRSTa avagAhanA kahI che, temAM koI paNa virodha Avato nathI. , bhASyakAre paNa kahyuM che--marUdevInI avagAhanA kevI rIte saMgata thAya che? tene uttara A che ke marUdevI nAbhithI kAMI nAnA hatAM tethI ja temanI avazAhanA pAMcase dhanuSanI ja hatI. athavA zarIranA saMkocAvAnA kAraNe temanI avagAhanA ochI hoI zake che. . siddhonI madhyama avagAhanA kahe che-cAra hAtha ane tribhAgahIna eka hAthanI siddhonI madhyama avagAhane kahelI che. / 8-mAgamama dhanya (mAchAmA mAchI) sAta DAyanI mAnA vALA ne ja siddhi kahelI che, tethIja A pUrvokta avagAhanA jaghanya siddha thAya che. madhyama nahIM Page #964 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2004 prazopanAsUrya tatvena sAmAnya kevalinAM hInapramANAnAmapi siddhisadbhAvena, sAmAnyasiddhApekSathaiva uktAvagAhanAmAnasya prarUpitatvena dopAbhAvAt / / 155 / / samprati jaghanyAvagAhanAmAha-'egA ya hoi rayaNI aTeva ya aMgulAI sAhiyA / esA khalu siddhANaM jahanna ogAhaNA bhaNiyA' // ekA ca ratniH aSTau cAGgulAni sAdhikAnI, eSA khalu siddhAnAM javanyAvagAhanA bhaNitA // sAca karmAputrAdInAM dvihastAnAm / vijJeyA, tathAcoktaM bhASyakRtA-'jeThA ya paMca dhaNusaya taNussa majjhA ya sattahatyassa / deha ttibhAgahINA jahaNiyA jA vihatthassa // 1 // sattUsiyaesu siddhI jahaNNao kaha mihaM vi hatthemu ? / sA kira tityayarenu sesANaM sijhamANANaM // 2 // avagAhanA vAle jIvoM kI jo siddhi kahI gaI hai, vaha tIrthakara kI apekSA se hI samajhanA cAhie, arthAt tIrthaMkaroM kI jaghanya avagAhanA sAta hAtha kI hotI hai / sAmAnya kevalI to isase kama avagA hanA vAle bhI siddha hote haiN| Upara jo avagAhanA kahI gaI hai, vaha sAmAnya kI apekSA se hI hai-tIrthakaroM kI apekSA se nhiiN|.. - aba jaghanya avagAhanA batalAte haiM-eka hAtha aura ATha aMgula kI siddhoM kI jaghanya avagAhanA kahI gaI hai| yaha jaghanya avagAhanA kUrmAputra Adi kI samajhanA cAhie, jinake zarIra kI avagAhanA do hAtha kI hotI hai / bhASyakAra ne kahA hai-utkRSTa avagAhanA pAMca sau dhanuSa vAloM kI apekSA se, madhyama avagAhanA sAta hAtha ke zarIra vAloM kI apekSA se aura jaghanya avagAhanA do hAtha ke zarIra vAloM kI apekSA se kahI gaI hai, jo unake zarIra se tribhAganyUna hotI hai // 1 // - samAdhAna-sAta hAthanI avagAhanA vALA jIvanI je siddhi kahelI che te tIrthakaranI apekSAe ja samajavI joIe. arthAt tIrtha karanI jaghanya avagAhanA sAta hAthanI hoya che. sAmAnya kevaLI te tenAthI ochI avagahana vALA paNa siddha thAya che. upara je avagAhanA kahevAyuM che, te sAmAnyanI apekSAo ja che-tIrthakaronI apekSAe nahIM have jaghanya avagAhanA batAve che-eka hAtha ane ATha AgaLanI siddhonI jaghanya avagAhanA kahevANI che. A jaghanya avagAhanA kurmA putra AdinI samajavI joIe. jeonA zarIranI avagAhanA be hAthanI hoya che. bhASyakAre kahyuM che-utkRSTa avagAhanA pAMcase dhanuSavALAonI apekSAthI madhyama avagAhanA be hAthanA zarIravALAonI apekSAthI kahelI che, je temanA zarIrathI vibhAga nyUna heAya che. 1 Page #965 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabodhinI TIkA dvi. pada 2 sU.29 siddhAnAM sthAnAdikam 1005 te puNa hoja vihatthA kummAputtAdayo jahaNNeNaM / anne saMvaTTiya sattahatya siddhassa hINatti // 3 // iti / 'ogAhaNAi siddhA bhavattibhAgeNa hoti parihINA / saMThANa maNitthaMtha jarAmaraNa vippamukkANaM // 157 // avagAhanAH siddhAnAm bhavatribhAgena caramazarIsya yA 'vagAhanA tasyAstRtIyabhAgena bhavanti parihInAH, saMsthAnam anitthaMsthaM jarAmaraNavipramuktAnAm jarAmaraNarahitAnAM siddhAnAM bhavatribhAgena manuSyazarIratRtIyabhAgena, parihInAH avagAhanA bhavanti saMsthAnam anitthaMstham ittham anena prakAreNa tiSThatIti itthaMsthaM, na itthaMsthas anitthaMstham, mukhodarAdirandhraparipUraNena pUrvAkArAnyathA bhAvato'niyatAkAraM ' ' kahA jA sakatA hai ki mukti to kama se kama sAta hAtha kI avagAhanA vAloM ko hI hotI hai, do hAtha kI avagAhanA vAloM ko kaise ho sakatI hai ? isakA uttara yaha hai ki kama se kama sAta hAtha kI avagAhanA vAloM ko jo siddhi kahI hai vaha tIrthakara kI apekSA se samajhanA cAhie / tIrthakaroM ke sivAya zeSa jIva kUrmAputra Adi to do hAtha ke zarIra kI avagAhanA se bhI siddha hote haiM / agara koI apane sAta hAtha ke zarIra ko sikoDa le to usakI avagAhanA bhI kama ho jAtI hai // 2-3 // ; isa prakAra siddha jIva apane carama bhava ke zarIra se tribhAganyUna avagAhanA vAle hote haiM / jarA aura maraNa se hIna una siddha AtmAoM kA AkAra anityastha arthAt aniyata hotA hai / jisa AkAra ko isa prakAra kA hai| aisA na kahA jA sake vaha anitthaMstha kahalAtA hai / mukha evaM udara Adi ke randhroM (chidroM) ke bhara jAne kahevAya che ke mukti te ochAmAM ochA sAta hAthanI avagAhanA vALAonI ja thAya che. be hAthanI avagAhanA vALAonI kevI rIte thaI zake ? tene uttara A che ke ochAmAM ochA sAta hAthanI avagAhanA vALAonI je siddhi kahI che te tIrtha karanI apekSAthI samajavI joIe; tIrtha karanA sivAya zeSa jIva kurmA putra Adite be hAthanI avagAhanAthI paNa siddha thAya che. agara koI potAnA sAta hAthanA zarIrane saMkocI le to tenI avagAhanA paNa ochI thaI jAya che. 2-3 che e rIte siddha jIva pitAnA antima bhavanA zarIrathI tribhAga nyUna avagAhanAvALA hoya che. jarA ane maraNa rahita te siddha AtmAonA AkAra anitthastha arthAt aniyata hoya che. je AkArane Aja prakAranA che evuM kahi na zakAya te anityaM kahevAya che. mukha temaja udara AdinA 2 - Page #966 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1006 prajJApanAsUtre bhavatIti bhAvaH, etena siddhAdiguNeSu 'siddhe nadIhe na hasse' ityAdinA dIrghatvAdonAM kRtaH pratiSedho'pi pUrvAkArApekSayA saMsthAnasyAnitthaMsthatvAt avaseyaH, na tu sarvathA saMsthAnaspAbhAvAt iti siddham / tathAcoktaM bhASyakRtA - 'susiraparipUraNAo puvvA gArannahAvavatthAo / saMThANamaNityaMtthaM jaM bhaNiyaM bhaNiyayAgAraM // 1 // ettocciva paDiseho siddhAiguNe dIhayAINaM / jayaNitthaMtyaM puvvAgArAvikkhAe nAbhAveA" // 2 // zuziraparipUraNAt pUrvAkArAnyathA vyavasthAtaH / saMsthAnamanitthaMsthaM tad bhaNitamaniyatAkArAt // 1 // ita eva pratiSedhaH siddhAdiguSu dIrghatvAdInAm / yadanitthaM sthaM pUrvAkArApekSayA nAbhAvaH // 2 // iti athoktasiddhAnAM dezabhedAdinA avasthAnam prarUpayati- jattha ya ego siddho tattha aNaMtA bhavakkhayavimukkA | ano'nnamagADhA puTThA savvevi logaMte // 158 // ke kAraNa zarIra kA pahale vAlA okAra badala jAtA hai, isa kAraNa siddhoM kA saMsthAna anityaMstha kahA gayA hai / saMsthAna kI isa aniya tatA ke kAraNa, Agama meM yaha jo kahA gayA hai ki siddhAtmA 'na dIrgha hai, na hrasva hai' Adi, vaha kathana bhI saMgata ho jAtA hai / siddhoM meM saMsthAna kA sarvathA abhAva nahIM hai / bhASyakAra ne kahA hai-chidroM ke paripUrNa ho jAne ke kAraNa pUrva kA AkAra anyathA ho jAne se siddhoM kA saMsthAna anitthaMstha arthAt aniyama kahA gayA hai / isI kAraNa siddhoM meM dIrghatva, hrasvatva Adi kA abhAva kahA gayA hai / siddhoM ke AkAra kI aniyatatA pUrvAkAra kI apekSA se hai, AkAra kA abhAva hone ke kAraNa nahIM / * aba jIvoM ke sthiti ke viSaya meM kathana karate haiM-jahAM eka siddha sthita hai vaha ananta siddha hote haiM / kyoM ki ve sabhI bhava kA kSaya (chidro) bharAi javAnA kAraNe zarIrane AgaLanA AkAra badalAi jAya che. e kAraNe siddhonA saMsthAna anityastha kahyAM che. saMsthAnanI A aniyatatA ne kAraNe AgamamAM je kahyuM che ke siddhAtmA na dIrgha che na hasva che vi. e kathana pazu saMgata thaI jAya che. siddhomAM saMsthAnane sarvathA abhAva nathI. bhASyakAre kahyu che-chidro paripUrNa thai javAne kAraNe pUrvanA AkAra badalAi javAthI siddhonA saMsthAna anityastha arthAt aniyata kahelAM che e kAraNe siddhomAM dItyuM, hasvatva AdinA abhAva kahelA che. siddhAnA AkAranI aniyatatA pUrvIkAranI apekSAe che; AkAranA abhAva heAvAnu kAraNa nathI. viSayamAM kathana kare che jyAM eka siddha hAya che.kemake teo badhA bhavana have siddha jIvAnI sthitinA sthita che, tyAM ananta siddha sthita Page #967 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1007 prameyavodhinI TIkA dvi. pa62 sU.29 siddhAnAM sthAnAdikam yatraca yasminneva deze, ekaH siddho niSyannastatra anantA bhavakSayavimuktAH saMsAravandhanirmuktAH siddhAH tiSThanti, atra bhavakSayagrahaNena yathecchabhavAvataraNazaktizAlisiddhAnAM vyavacchedo vodhyaH, anyonyasamavagADhAH bhavanti tathAvidhavicitrapariNAmasvabhAvatvAt dharmAstikAyAdivat tathA spRSTAH saMlagnAH sarve'pi lokAnte 'phUsai aNaMte siddhe savyapaesehiM niyamaso siddhA / te'vi ya asaMkhijjaguNA desapadesehiM je puTThA' spRzati anantAn siddhAn sarvapradezaiH AtmasambandhibhiH niyamataH siddhaH te'pi ca siddhAH sarvapradeza spRSTebhyo'saMkhyeyaguNA vatante ye dezapradezaiH spRSTA bhavanti, atha siddhAnAM lakSaNa prarUpayati "asarIrA jIvaghaNA uvauttA dasaNe ya nANe y| sAgAramaNAgAraM lakSaNameyaMtu siddhANaM // 160 // azarIrAavidyamAnazarIrAH azarIrAH audArikAdi paJcavidhazarIrarahitAH, jIvadhanA:karake vimukta ho cuke haiN| ve paraspara meM avagADha rahate haiM / amUrtika hone ke kAraNa unako eka dUsare meM avagAhanA hone meM koI bAdhA nahIM pdd'tii| jaise dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya eka dUsare se mile hue loka meM avasthita haiM, usI prakAra ananta siddha paraspara meM mile hue avasthita haiM / ve sabhI siddha lokAnta bhAga se spRSTa rahate haiN| niyama se ananta siddha' sarva pradezoM se spRSTa rahate haiM, arthAta ananta siddha aise haiM jo pUrNa rUpa se eka dUsare meM mile hae haiN| aura jinakA sparza deza-pradeza se hai aise siddha to unase bhI asaMkhyAta guNA adhika haiN| - aba siddhoM ke svarUpa kA pratipAdana kiyA jAtA hai-zrI siddha bhagavAn audArika Adi pAMcoM zarIra se rahita haiM / jIvadhana haiM arthAt mukha kSaya karIne vimukta thaI gaelA che. teo parasparamAM avagADha rahe che. amUtika hevAne kAraNe teonI eka bIjAmAM avagAhanA thavAmAM kaI vAM nathI paData. jema dharmAstikAya adharmAstikAya, AkAzAsti kAya eka bIjAmAM maLelAne lekamAM rahelA che. e ja prakAre ananta siMddha parasparamAM maLIne avasthita che. te badhA siddha kAnta bhAgathI pRSTa rahe che. * niyamathI ananta siddha sarva pradezothI spaSTa rahe che, arthAta anA siddha evA che je pUrNa rUpathI eka bIjAmAM maLelA che. ane jeno sparza deza-pradezathI che, evA siddho te temanAthI paNa asaMkhyAta gaNa adhika che. ' have siddhanA svarUpanuM pratipAdana karAya che. siddha bhagavAna dArika Adi pAMca zarIrathI rahita che. jIvaghana che arthAt mukha udara Adi chidranA Page #968 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1008 jIvAzca te ghanAzceti jIvadhanAH mukhakukSiprabhRtirandhrapUraNAn jIvadhanA dhyapadizyante ayodhanavan upayuktAH darzane-kevaladarzane, jJAne ca kevalajJAne, tatra sAmAnyavizvaM darzanam, vizeSaviSayaM jJAnamityAzayaH, tataH sAkArAnAkAraM sAmAnyavizeSopayogarUpamityarthaH, tatra sAkAraM kevalajJAnopayuktam anAkAraM kevaladarzanopayuktam, siddhAnAmetattulakSaNam-tanmAtravRttirUpam lakSaNamavaseyam, atha kevalajJAna kevala darzanayoH sarvaviSayatAM prarUpayati-kevalanANuvauttA jANaMnA savabhAvaguNabhAve 1 pAsaMtA savyao khalu kevala didvihiNatAhi // 161 / / kevalajJAnopayuktAH kevalajJAnena upayuktAnnatu antaHkaraNena teSAmantaHkaraNAbhAvAt, iti kevalajJAnopayuktAH jAnanti sarvabhAvaguNabhAvAn-sarvapadArthaguNaparyAyAna, tatra sahavatino gunA ucyante, kramavartinaH paryAyA unyante, tathA pazyanti sarvataH khalu-nizcayena, udara Adi raMdhoM ke bhara jAne ke kAraNa sabana AtmapradezoM vAle haiN| sAmAnya dharma ko viSaya karane vAle kevala darzana ke tathA vizeSa dharmoM ko janane vAle kevalajJAka ke sadaiva rahane vAle upayoga se upayukta rahate haiM / jJAna sAkAra arthAt vizeSa viSayaka aura darzana nirAkAra arthAt sAmAnya viSayaka hotA hai| yaha siddhoM kA lakSaNa kahA gayA hai| siddha bhagavanta kevalajJAna ke upayoga se samasta padArthoM ke guNoM aura paryAyoM ko jAnate haiN| aura ananta kevaladarzana se samasta padArtho ko dekhate arthAt unake lAmAnya svarUpa ko jAnate haiM / guNa sahavartI aura paryAya kramavI hote haiM / inako ve kevalajJAna-darzana se hI jAnate haiM, antaHkaraNa Adi se nahIM, kyoMki ve antaHkaraNa Adi se rahita haiM / 'kevaladiTThIhiNatAhiM' yahAM bahuvacana dene kA bharAI javAnA kAraNe saghana Atma pradezevALA che. sAmAnya ane viSaye karavAvALA kevaLa darzananA tathA vizeSa dharmonA jANavAvALA kevaLa jJAnamAM sadaiva rahevAvALA upayogathI upayukta rahe che. jJAna sAkAra arthAt vizeSa viSayaka ane darzana nirAkAra arthAt sAmAnya viSayaka hoya che. A siddhonA lakSaNa kahelAM che. siddhabhagavanta kevaLajJAnanA upayogathI samasta padArthonA guNe ane paryAne jANe che ane ananta kevaladarzanathI samasta padArthone dekhe che arthAt temanA sAmAnya svarUpane jANe che. guNasahavatI ane paryAya kamavatI hoya che. teone te kevaLajJAna-darzanathI ja jANe che, anta karaNa AdithI nahIM; kemake tamA manta:426 mAhithI 2Dita che. 'kevaladidvihi'NaMtAhi' mA maDupayana ApavAnuM kAraNa e che ke ananta siddhonA kevaLadarzana paNa ananta ja che. Page #969 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1005 prameyabodhinI TIkA hi. pada 2 sU 29 siddhAnAM sthAnAdikam kevaladRSTibhiranantAbhiH anantaiH kevaladarzanairityAzayaH, siddhAnAmanantatvena kevala. darzanAnAMmanantatvAta, atha siddhAnAM niratizayamukhazAlikha prarUpeyati-'navi atthi mANusANaM taM sukkhaM navi ya sabadevANaM / jaM siddhANa sukkhaM avyAvAhaM uvagaMyANaM' // 162 // naivAsti manuSyANAM cakravartyAdInAmapi tatsaukhyam, nApi ca naiva kilAsti sarvadevAnAm anuttaraupapAtikaparyantAnAmapi, yat siddhAnAm saukhyam avyAvAdhAmupagatAnAm, avicamAnA vividhA''vAdhA avyAvAdhA, tAm upagatAnAm prAptAnAm siddhAnAM nirUpama saukhyamiti bhAvaH, 'suragaNasuhaM samatta sambaddhApiDiyaM aNaMtaguNaM navipAvai' muttisuhaM NatAhi baggavaggRhi' // 163 / / suragaNamukhaM samastaM sarvAddhA piNDitam sarvakAlasamayaguNitas anantaguNam bhavati kAraNa yaha hai ki ananta siddhoM ke kevaladarzana bhI ananta hI haiN|" - aba yaha nirUpaNa karate haiM ki siddha bhagavAn sukha ke svAmI haiMsaba prakAra kI bAdhA-pIDA se rahita hone ke kAraNa siddhoM ko jo sukha hotA hai, vaha cakravartI Adi manuSyoM ko bhI nahIM hotaa| yahI nahIM, vaisA sukha sarvArthasiddha paryanta sabhI devoM ko bhI nahIM hotaa| / deva-gaNoM kA jo sukha hai usa saba kA sampUrNa kAla ke samayoM ke sAtha yadi guNAkAra kara diyA jAya aura usako phira ananta guNA kara diyA jAya, ananta vargoM se vargita kara diyA jAya, to bhI vaha sukha mukti ke sukha ke barAbara nahIM ho sktaa| . prakArAntara se yahI kathana punaH doharAte haiM-siha jIva pratyeka samaya meM jisa sukha kA anubhava karate haiM, use kadAcit ekatra karake piNDita kara diyA jAya aura ananta vargabhUloM se use kama kiyA jAya to kama kiyA huA vaha sukha bhI itanA adhika hogA ki - have te nirUpaNa kare che ke siddha bhagavana sukhanA svAmI che-badhI jAtanI pIDAthI rahina hovAnA kAraNe siddhone je sukha thAya che, te cukavatI Adi manuSyane paNa thatuM nathI. eTaluM ja nahi, evuM sukha sarvArtha siddha paryanta badhA dene paNa nathI hotu. - deva gaNonuM je sukha che ke badhAnuM saMpUrNa kALanA samayanI sAthe je guNAkAra karAya ane tene pharIthI ananta guNA karAya te paNa te sukha muktinA sukhanI barAbarI nathI karI zakatuM. prakArottare eja kathana punaHkarI kahe che-siddha jIva pratyeka samayamAM je sukhano anubhava kare che tene kadAca ekatra karIne meLavI devAmAM Ave ane ananta varga mUlathI tene ochuM karAya te ochuM karAyeluM te sukha paNa eTaluM pra0 127 Page #970 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1010 prahApanA tathApi nApi naiva tulanayA prApnoti muktimukham siddhisukham anantaiH vargavargazca, anantaiH varga: vargitam, tadeva prakArAntareNa pratipAdayati-'siddhassa suho rAsI savvaddhA piMDio jai havejjA / so'Natavaggabhaio sacyAgAse na mAijA ||164 // siddhasya mukharAziH sarvAtA piNDato yadi bhavet / so'nantavargabhaktaH-sarvAkAze na mAti, sarvathA sAyadyaparyavasitayA adbhayA kAlena yatmukhaM siddhaH pratisamayamanubhavati tadekatra piNDIkRtam yadi bhavet anantaivargamUlarapavartitam etAvanmAtramapi sa yadA sarvAkAze na mAti tadA kimuta vaktavyam sarva siddhimukham ityAzayaH, atha tasthaiva nirupamatvaM pratipAdayati-'jahaNAma koi miccho nagaraguNe bahuvihe viyANaMto na caei pariparikaheuM uvamAe tahi asaMtIe' // 16 // yayA nAma kazcit mleccho nagaraguNAna-gRhavAsa prabhRtIna, bahuvidhAna-anekaprakArAn vijAnan vanaM gataH san anyamlecchebhyo na zaknoti parikathituma, upamAyAM tatra asa. sampUrNa AkAza meM nahIM smaaegaa| siddhoM kA sugva vAstava meM vacanAgocara hai / usakA pratipAdana karanA saMbhava nahIM hai, yaha batalAte hai-jaise koI mleccha arthAt anArya jaMgalI puruSa gRhovAsa Adi nagara saMbaMdha bahuta prakAra ke guNoM ko jAna-dekha kara vana meM gayA / anya mlecchoM ke pUchane para vaha unakA ghakhAna karane meM samartha nahIM hotA arthAt anubhava karatA huA bhI kaha nahIM sakatA, kyoM ki usakI koI upamA usake sAmane nahIM hai| isI prakAra siddhoM kA sukha anupama hai / usakI koI upamA nahIM hai / phira bhI bAla jIvoM ko bodha karAne ke lie usa amanda Ananda adhika thaze ke saMpUrNa AkAzamAM nahIM samAya. siddhonA sukha vAstavamAM vacanAgocara che. tenuM pratipAdana karavuM asaM. bhavita nathI. e batAve che-jema koI myuccha arthAt anArya jaMgalI mANasa gRhavAsa Adi nagara saMbadhI ghaNA prakAranA guNone jANI ane jene vanamAM gaye. bIjA svecchAe pUchI jotAM te tenA vakhANa karavAmAM samartha nathI thato arthAt anubhava karavA chatAM paNa kahi nathI zakato, kemake tenI keDa upamA tenI sAme hotI nathI, e prakAre siddhonA sukha paNa anupama che. temanI 5 64bhA nathI. , te paNa bAla jIne bedha karAvavA mATe te amaMda AnaMda samUhanA Page #971 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada2 sU.21 siddhAnAM sthAnAdikam tyAm, tatra upamAyA asad-bhAvAt, 'iya siddhANaM sokkhaM aNovamaM natthi tassa ovamma / kiMci visese Nitto sAriksamiNaM suNaha vocchaM // 166 // idaMsiddhAnAM saukhyas anupamam vartate, nAsti tasya siddhAsukhasya, auSamyam, tathApi vAlAvavodhAya kizcida vizepeNa, itaH asya amandAnandasandoharUpasya siddhamukhasya sAdRzyamidaM vakSyamANaM zaNuta mayA varNyate-'jaha sabakAmaguNiyaM purisobhottaNa bhoyaNaM koI / tAhA chahA vimukko acchijjajahA amiyatitto // 167 // yathA bhojanaM sarvakAmaguNitaM sakalopaskAropaskRtam, sAttvikasarvaprakAracyaJjanopetaM sarvottamadravyanirmitaM kiM bahunA nirupama, ko'pi puruSo bhuktvA tRkSudvipramuktaH tRpAkSudhArahitaH san amRtatRpto bhavati tathA-'iya savvakAlatittA atulaM nivvANamuvagayA siddhA / sAsayamavyAvAhaM ciTThati suhI suhaM pattA' evaM sarvakAlaM tRptAH atulanirvANamupagatAH siddhaaH| zAzvatamavyAvAcaM tiSThanti sukhinaH sukhaM prAptAH / ayaM bhAvaH-yathA kazcit purupaH samastopaskArasaMskRtaM svAdAtizayasampannaM sarvottamaM sarvavyaJjanopetaM sarvotkRSTaM bhojanaM kRtvA kSudhAtRpArahitaH san amRtatRpto bhavati tathA nirvANa-muktimupagatAH siddhAH sarvakAlam-sAdhaparyavasitaM kAlaM tRptAH sarvathotsukatA nivRttilakSaNaM paramasantopamupagatAH atulam'ananyasadRzaM nirupamatvAt zAzvataM pratipAtAbhAvAt avyAvAdham lezamAtramapi vyAvAdhAyA asaMbhavAt sukhaM prAptAH sukhinastiSThanti iti, tadeva vizadarUpeNa pratipAdayati- siddhitiyavuddhattiya pAragayatti ya / paraMparagayatti ummukkakammakavayA ajarA amarA asaMgA ya / / 159 // siddhA iti sittaM-baddham , aSTaprakArakam jJAnAsamUha ke lie upamA dI jA rahI hai, use suno ! jaise koI purupa sarvakAma guNita arthAt sabhI prakAra ke masAloM se yukta, sabhI prakAra ke sAttvika vyaMjanoM se viziSTa bhojala karake bhUkha aura pyAsa se sarvathA mukta ho jAtA hai aura sukha pUrvaka rahatA hai, amRta bhakSaNa kI sI tRpti kA anubhava karatA hai| vaise hI nirvANa ko prApta siddha jIva sadA kAla tRpta rahate haiN| ve zAzvata tathA avyAyAdha sukha se yukta hokara virAjamAna rahate haiN| mATe, upamA devAya che, tene sAMbhaLe jema koI purUSa sarva kAma guNita arthAta badhA prakAranA masAlAthI yukta, sarva prakAranA sAtvika vyaMjanathI viziSTa bhojana karIne bhUkha ane tarasathI sarvathA mukta thaI jAya che ane sukha pUrvaka rahe che. amRta bhakSaNa sarakhI tRtino anubhava kare che. e ja rIte nirvANane pAmela chava sadAkALa tRpta rahe che. teo zAzvata tathA avyAbAdha sukhathI yukta thaIne virAjamAna rahe che. Page #972 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1012 bhraMzApanAstra varaNIyAdikaM karma sakalaM mAtaM-usmarAzIkRtaM yaiste siddhAH pRSodarAditvAt siddha zabdanippattiH, nirdagdhIkRtAnekazvakarmendhanA ityarthaH, te ca 'kamme sippe ya vijjAe, maMte joge ya Agame / attha jattA abhippAe, tave kammakkhae iya' karmaNi, zilpe ca vidyAyAM mantre yoge cAgame / artha yAtrAyAmabhinAye tapasi karmakSaye iti rItyA karmAdi siddhA api bhavanti, tatra karmAdisiddhanirAsAya Aha-buddhA iti kevalajJAnena avagatavastutatyAH avidyAnidrAprasupte saMsAriNi paropadezena jIvAdirUpaM tatvaM jJAtavanta pratibuddhAH sarvajJa sarvadarzikamAvavodhavantaH kAlatraya jJAnavantaH ityarthaH, tevapi saMsAramokSobhaya parityAgena sthitavatAM sAmAnyasiddhAnAM nirAsAyoktam-pAragatAH iti, saMsArasya prayojanasamUhasya vA pAraM gatAH pAragatAH sImAnamullakhitavanta ityAzayaH, tathA mavyatvakalpita sakala.. ve mukta jIva siddha hai arthAt unhoMne sita arthAt baMdhe hue jJAnAvaraNIya Adi AThoM karmoM ko dhmAta arthAt dagdha kara diyA hai / siddha kaI prakAra ke hote haiM, kahA bhI hai-'karmasiddha, zilpasiddha, vidyAsiddha, maMtrasiddha, yogasiddha, Agaprasiddha, arthasiddha, yAtrAsiddha, abhiprAyaliddha, tapAsiddha' aura karmakSayasiddha / ' yahAM jina siddhoM kA varNana kiyA jA rahA hai, ve karmaliddha' Adi nahIM kintu karmakSayasiddha haiM, yaha prakaTa karane ke lie gAthA meM 'buddhA' vizeSaNa kA prayoga kiyA gayA hai / ve buddha' haiM arthAtU kevala jJAna ke dvArA unhoMne vastu ke svarUpa ko avagata (jAnanA) kara liyA hai, paropadeza ke vinA hI jIvAdi tatvoM ko jAna liyA hai arthAt ve sarvajJa aura sarvadazI haiM, tInoM kAloM ke jJAtA hai| arhanta bhagavAna zrI buddha hote haiM, ataeva UnakA nirAkaraNa karane ke lie 'pAragatAH' vizeSaNa diyA gayA hai, te mukta jIva siddha che arthAt teoe sita arthAta bacelA jJAnAve. raNIya Adi ATha karmone mAta arthAt dagdha karI didhAM che. siddha aneka 'prA2na DAya cha, 4hyu 5 'cha:-masiddha, vidyAsiddha, masiddha, yasiddha, Agamasiddha, karmakSayasiddha. ahiM je siddhonuM varNana thaI rahyuM che teo karma siddha Adi nathI paNa karmakSaya siddha che e pragaTa karavAne mATe gAthAmAM 'buddhA' vizeSatA pryaa|| 42|yeso cha. temA muddha che. arthAt vajJAna teoe vastunA svarUpane avagata (jANavuM) karI lidhu che. popadezanA vinAja jIvAdi tane jANI lIdhA che arthAt teo sarvajJa ane sarvadazI che, traNe kALanA jJAtA che. ahiMnta bhagavAna paNa buddha hoya che, tethI ja temanuM nirAkaraNa karavAne mATe pAragatA' vizeSaNa ApeluM che, jeno Azaya e che ke Page #973 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyabodhinI TIkA dvi. pada 29 sU.29 siddhAnAM sthAnAdikam 1013 , prayojana samAptyA niravazeSakartavyena muktA ityAzayaH evaMvidhAnAmapi akrama siddhAnAM nirAsAya Aha - ' paramparAgatA' iti siddhatvasamayAd dvayAdi samayavartinaH paramparayA darzanajJAnacAritrarUpayA mithyAdRSTaca viratasamyagdRSTi dezaviratipramattApramatta nivRtya nivRttikapAyodayarUpavAdarasaMparAyasUkSma saMparAyopazAntamodakSINamohasayogikevalyayogikevali guNasthAnabhedabhinnarUpayA gatAH paramparAgatAH teSvapi anunmuktakarmakavacAnAM sAmAnya siddhAnAM vyapohAya Ahe unmuktakarmakavacAH, ut-utkarSeNa prabalatayAM na punarbhavarUpatayA muktaM tyaktaM karma kavacamiva karmakavacaM yaiste unmuktakarmakavacAH, ataeva ajarAH - zarIrAbhAvena jarAyA asadbhAvAt amarAH - tepAM siddhAnAmAyupo'bhAvAt maraNarahitAH zarIrarahitatvAdeva prANatyAgarUpamaraNAsaMbhavAt tathAceoktam- ' vayaso hANIhajarA, prANacAo ya maraNamAdihaM | sahadehami tadubhayaM tadabhAve taM na kasseva / vayaso hAnirihajarA prANatyAgazca maraNAdiSTam, sati dehe tadubhayaM tadabhAve tannakasyaiva, jisakA Azaya hai ki ve saMsAra se athavA prayojanoM se pAra ho cuke haiM / unake samasta prayojana samApta ho gae haiM ataeva pe kRtakRtya ho gae haiN| aise bhI jo akrama siddha haiM unakA nirAsa karane ke lie unheM 'pamparAgata' kahA hai arthAt siddhatva ke samaya se dUsare Adi samayavata haiM / athavA paramparAgata kA artha hai apane yogya yathA saMbhava caturtha, SaSTa Adi guNasthAnoM ko pAra karake siddha hue haiM / isake atirikta ve karma rUpI kavaca se pUrI taraha aura sadA ke lie mukta ho cuke haiM / ataeva ajara haiM, kyoM ki zarIra kA abhAva hone se jarA kI saMbhAvanA hI nahIM hai / siddha amara bhI haiM, kyoM ki Ayu karma se rahita ho cuke haiM, zarIra rahita hone se prANatyAga rUpa maraNa saMbhava nahIM hai / kahA bhI hai- 'vayas (umra) kI hAni honA jarA aura ; teo sa'sArathI athavA pratyeAjanathI pAra thai cukayA che. temanA samasta pracA- jana samApta thai gayAM che, tethIja teo kRtakRtya thai gayA che evA paNu je akramasiddho che. temane nirAsa karavA mATe teene para parAgata' kahyA che arthAt siddhatvanA samayathI khIjA samayavatI hoya che. athavA paraMparAgatanA artha che peAtAne ceAgya cathA sA~bhava caturthI, SaSTha Adi guNusthAnAne pAra karIne siddha thayelA che. tenA sivAya teo kamarUpI kavacathI pUrNapaNe ane "sadAne mATe mukta thaI cukelA che. tethI ajara che, kemake zarIranA abhAva DAvAthI jarAnI sa`bhAvanA ja thaI zakatI nathI. siddha amara paNa che, kemake AyukamAMthI rahita thai gaelA che. zarIra vinAnA hovAthI prANa tyAgarUpa d Page #974 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1014 iti, asaGgAH iti AbhyantaravAhyasaGgavarjitA ityarthaH, nicchinna savvadukkhA jAijarAmaraNabaMdhaNavimukkA / avyAvAhaM sokkhaM aNuhoti sAsayaM siddhA' // 160 // nistIrNa sarvaduHkhAH-nistIrNa samullavitaM sarvaduHkhaM yaiste nistIrNa sarvaduHkhA, tatra hetumAha-'jAtijarAmaraNavandhanavipramuktAH tatra jananaM jAtiH, janmetyayaH, jarAvayaso hAsarUpA, maraNaM-prANatyAgarUpacaramaprANazarIrasaMyogavirahaH, bandhanAnibhavabandhananivandhanakarmANi taivizeSeNa niHzeSApagamena muktAH-jAtijarAmaraNabandhanavimuktAH, tasmAt nistIrNasarvaduHkhA bhavanti kAraNAbhAvAt kAryAbhAvaH, tadanantaram-avyAvAdham-avidyamAnA vividhA AvAdhA yasmin tat avyAbAdham / saukhyam-sukham , zAzvataM siddhAH anubhavanti ityAzayaH, 'atula suha sAgaragayA, avvAbAhe ya NovamaM pattA / savyamaNAgayaddha ciTThati suhI sukhaM pattA' / atula mukhasAgaragatA avyAvAdhe ca nopamaM prAptAH / sarvamanAgatAddhA tiSThanti mukhinaH sukhaM prAptAH' ityevaM rUpAH siddhAH prarUpitA iti ||suu0 29 // . . . . itizrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcakapazcadazabhASAkalitalalita'kalApAlApakAvizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka - vAdimAnamardaka-zrI-. zAhU chatrapatikolhApurarAjapradatta - 'jainazAstrAcArya - padabhUSita kolhApurarAjaguru-vAlabrahmacAri jainAcArya jainadharmadivAkarapUjyazrI-ghAsIlAla-vrativiracitAyAM zrI prajJApanA .. sUtrasya prameyabodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM . dvitIya sthAnapadaM samoptam // 2 // // samApto'yaM prajJApanAyAH prathamo bhAgaH // - - prANoM kA tyAga maraNa kahalAtA he / deha ke sadbhAva meM hI ye donoM hote haiN| jisake zarIra hI nahIM usake jarA aura maraNa nahIM ho sakate / siddha asaMga haiM arthAt bAhya aura Abhyantara saMga se rahita haiM tathA samasta duHkhoM se rahita ho cuke haiN| isakA kAraNa yaha hai ki ve janma, jarA, maraNa aura bandhana se mukta ho cuke haiN| kyoM ki siddha maraNane abhAva haiya che. kahyuM paNa che-"vaya, (ummara) nI hAni thavI te jarA ane prANa tyAga maraNa kahevAya che. dehanI hayAtImAM A bane bane che. jene zarIra ja nathI tene jarA, maraNa nathI thaI zakatuM. "siddha asaMga che arthAt bAhA ane Abhyantara saMgathI rahita che tathA samasta dukhethI rahita thaI cukelA che. te kAraNathI teo janma, jarA, maraNa ane bandanathI Page #975 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavodhinI TIkA dvi. pada 29 sU.29 siddhAnAM sthAnAdikam janma, jarA, maraNa aura bandha se mukta ho cuke haiM, isI kAraNa samasta 'duHkhoM se rahita ho gae haiM, kyoM ki kAraNa ke abhAva meM kArya kA bhI abhAva hotA hai / ve saba prakAra kI bAdhA se rahita hokara zAzvata sukha kA anubhava karate haiN| siddha bhagavAn atula sukha ko prApta hai, anupama avyAyAdha se yukta haiM / ve sadA kAla sukhI hokara rahate haiN| zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracita prajJApanAsUtra kI prameyabodhinI vyAkhyA kA dvitIya sthAna pada samApta // 2 // mukta thaI gaelA che. kemake kAraNanA abhAvamAM kAryane paNa abhAva thAya che. teo badhA prakAranI pIDA rahita banIne zAzvata sukhano anubhava karatA rahe che. siddha bhagavAna atula sukhane pAmelA che, anupama avyAbAdhathI yukta che, teo sadAkALa sukhI banIne rahe che. zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla rativiracita prajJApanA sUtranI prameyAdhinI TIkAnuM dvitIya sthAnapada samApta che 1 che