Pragnapanasutram Part 01

SR No.: 009338
Original Sutra Author: N/A
Author: Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Publication Year: 1974
Total Pages: 975
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & agam_pragyapana
File Size: 63 MB

Page 219

प्रमेययोधिनी टीका प्र. पद १ सू.१३ जीवप्रशापना 'तं जहा' तद्यथा 'पुढवीकाइया, आउकाइया, तेउकाइया, वाउक्काइया, वणस्सइकाइया' पृथिवीकायिकाः१, अप्कायिकाः तेजस्कायिकाः, वायुकायिकाः, वनस्पतिकायिकाश्च, तत्र पृथिवीकायः-शरीरं येषां ते पृथिवीकायाः, तएव पृथिवीकायिकाः स्वार्थे इकप्रत्ययः, आपः कायः शरीरं येषां ते अप्कायाः, त एव अप्कायिकाः, तेजः-अग्निः, तदेव काय:-शरीरं येषां ते तेजस्कायाः त एव तेजस्कायिकाः, वायुः पवन एव कायः-शरीरं येषां ते वायुकायाः त एव वायुकायिकाः, वनस्पतिः-तरुगुल्मलतादिरूपः कायः-शरीर येषां ते वनस्पतिकायाः, त एव वनस्पतिकायिका इति, अत्र पृथिव्याः सर्वभूताधारत्वेन तत्का(४) वायुकायिक और (५) बनस्पतिकायिक ॥१३॥
पृथिवी जिन जीवों का शरीर है वे पृथ्वीकाय अथवा पृथिवीकायिक हैं। यहां स्वार्थ में 'इक' प्रत्यय हुआ है। इसी प्रकार अप (जल) जिनका शरीर है वे अप्कायिक, तेजस् अर्थात् अग्नि जिनका गरीर है वे तेजस्कायिक, वायु जिनका शरीर है वे वायुकायिक और वृक्ष, लता, गुल्म आदि वनस्पति जिनका शरीर है वे वनस्पतिकायिक कहे गए हैं। __ पृथ्वी समस्त भूतों का आधार है, इस कारण सबसे पहले पृथ्वी कायिकों का निर्देश किया गया है। तदन्तर अप्कायिकों का उल्लेख किया है, क्योंकि वे पृथ्वी पर स्थित हैं अकायिक जीव तेजस्कायिक जीवों के विरोधी हैं, अतः अप्कायिकों के पश्चात् तेजस्कायिकों का ग्रहण किया गया है । वायु के सम्पर्क से तेज की वृद्धि देखी जाती है, इस कारण उनके बाद वायुकाय को गिनाया है। वायु में व्यक्त रूप नहीं કાયિક અને વનસ્પતિ કાયિક.
પૃથિવી જે જીવનું શરીર છે તેઓ પૃથ્વીકાય અથવા પૃથિવીકાયિક छ. माही स्वाभा 'इक्' प्रत्यय थय। छे. मे शते म५ (are) रेनु શરીર છે તેઓ અપકાયિક, તેજસ કાયિક અર્થાત્ અગ્નિ જેનું શરીર છે તેઓ તેજસ્કાયિક, વાયુ જેમના શરીર છે તેઓ વાયુ કાયિક અને વૃક્ષ, લતાં ગુલ્મ વિગેરે વનસ્પતિ જેઓના શરીર છે તેઓ વનસ્પતિકાયિક કહેલાં છે.
પૃથ્વી સમસ્ત ભૂતોનો આધાર છે, એ કારણે બધાથી પહેલા પૃથિવી કાચિકેને નિર્દેશ કરાયો છે. તદનન્તર અાયિક, ઉલ્લેખ કર્યો છે કેમકે તેઓ પૃથ્વી પર રહેલાં છે અકાયિક જીવ તેજસ્કાયિક જીના વિરોધી છે. તેથી અષ્કાયિકના પછી તેજસ્કાયિકેનું ગ્રહણ કરાયું છે. વાયુના સમ્પર્કથી તેજની વૃદ્ધિ જોવામાં આવે છે, એ કારણે તેના પછી વાયુકાયને ગણાવ્યા છે.