Book Title: Ghasilalji Maharaj ka Jivan Charitra
Author(s): Rupendra Kumar
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003976/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya janadharma divAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kA jIvana-caritra sahAyaka zrImAna zeTha amIcaMdabhAI sIragharamAI bAMTImA beMgalora nivAsI ke Traka se Bes 4. hamArI For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM jainAcArya jainadharma divAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kA jIvana-caritra sahAyaka zrImAna seTha amIcaMdabhAI gIradharabhAI bAMTavIyA begalora nivAsI ke dravasahAya se For Personal & Private Use Only lekhaka paM. rupendra kumArajI Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka zrI a. bhA. ive, sthA. jaina zAstroddhAra samiti ahamadAbAda vIra saMvata 2500 I. 1975 mudraka mahanta svAmI zrI tribhuvanadAsa zAstrI zrIrAmAnanda prinTiMga presa kAMkariyAroDa ahamadAbAda- 22 kimata ru. 20 For Personal & Private Use Only pustaka prApti sthAna zrI a. bhA. zve. sthA. jaina zAstroddhAra samiti The chipApoLa upAzraya ahamadAbAda-1 vIkrama 2032 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA jainacArya jainadharmadivAkara sAhitya mahArathI AcAryavarya parama zradhdeya pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja sthAnakavAsI jaina samAja ke eka prasiddha vidvAna the / AcAra vicAra meM uccakoTI ke the / sahiSNutA, dayA, vairAgya, cAritraniSThA, sAhityasevA tathA samAjasevA ke akSaya nidhi the / ApakI jIvana sambandhI aneka vidha guNa sampadAoM kI ora najara DAlate haiM taba nissaMkoca kahA jA sakatA hai ki Apa AdhyAtmika jagata ke camakate sitAre the| vaise to hamAre caritranAyaka zrI ke sabhI guNa anupama the hi kintu jaina Agama sAhitya viSayaka ApakA amayAdita prayAsa anupameya thA / Apake jIvana kA adhikAMza bhAga AgamoM kI TIkA evaM kI racanAoM meM hI vyatIta huaa| ApakA sAhitya nirmANa viSayaka jo bhagIratha prayatna rahA sthAnakavAsI samAja ke nikaTavartI itihAsa meM vaha kisI anya muni kA nahIM rahA / sthAnakavAsI samAja meM aisA bhI yuga thA jaba ki munirAjoM ko saMskRta paDhanA heya mAnA jAtA thaa| kintu mahAna AcArya zrI javAharalAlajI mahArAja ne isa dizA meM mahAnakrAntIkArI kadama uThAe / Apane apane yogya ziSya paM. ratnazrI ghAsIlAlajI mahArAja ko saMskRta prakANDa paNDita banAkara samAja kI apUrva sevA kI / gurudeva se zikSA prAptakara Apane apanA samasta jIvana sAhitya ke nirmANa meM lagA diyA / eka vicAraka kA kathana hai ki prAyaH jana-samAja ke citta meM cintana kA prakAza hI nahIM hotA / kucha aise bhI vicAraka hote haiM jinake citta meM cintana ko jyoti to jagamagA uThatI hai parantu use vANI ke dvArA prakAzita karane ko kSamatA hI nahIM hotI / aura kucha aise bhI hote haiM jo cintana kara sakate haiM acchI taraha bola bhI sakate haiM parantu apane cintana evaM vaktavya ko camatkAra pUrNa zailI se likhakara sAhitya kA rUpa nahIM de sakate / pUjyazrI ne tonoM ho bhUmikAoM meM apUrvasiddhi prApta kI thii| jahAM ApakA cintana aura pravacana gambhIra thA vahAM ApakI sAhityika racanAe bhI atIva uccakoTi kI hai| pUjyazrI ke sAhitya meM pUjyazrI kI AtmA bolatI hai / inakI racanAe~ kevala racanA ke lie nahIM haiM, apitu unameM inake zuddha pavitra eva saMyamI jIvana kA antarnAda mukharita hai / sAhitya samAja kA darparNa hotA hai, ThIka hai, parantu itanA hI nahIM, vaha svayaM lekhaka ke antarjivana kA bhI darpaNa hotA hai, pUjyazrI kA sAhitya AtmAnubhUti kA sAhitya hai, vyakti evaM samAja ke caritra nirmANa kA sAhitya hai / pUjyazrI kI sAhitya gaMgA meM kahIM saiddhAntika tattva carcA kI gaharAI hai, to kahIM caritra granthoM kI uttagaM taraMge haiM, kahIM stuti, bhajana, aura upadeza padoM kA bhakti pravAha hai to kahIM adhyAtmika bhAvanA kA madhura ghoSa hai / Apake dvArA racita aneka vidha sphuTa adhyAtmapada Aja bhI sahasra janakaNThoM se mukharita hote rahate haiM / pUjyazrI ke dvArA likhita sAhitya kA adhikAMza bhAga abhI aprakAzita paDA hai / Apake dvArA racita sAhitya kA saMkSipta paricaya isa prakAra haiM Agama sAhitya1-gyAraha aMga sUtra TIkA ke nAma 1-AcArAMga AcAraciMtAmaNi 2-sUtrakRtAMga samayArthabodhinI 3-sthAnAMga sudhAkhyA 4-samavAyAMga bhAvabodhano For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5-vyAkhyA prajJapti prameya-candrikA 6-jJAtA-dharmakathA anagAradharmAmRtavarpiNI 7-upAsakadazAMga agAradharmasaMjIvinI 8-antakRd dazAMga muni kumuda candrikA 9-anuttaropapAtikadazAMga arthabodhinI TIkA 10-praznavyAkaraNa sudarzinITIkA 11-vipAkasUtra vipAkacandrikA 2 bAraha upAMga sAhitya 1 aupapAtika pIyUSavarSaNI 2 rAjapraznIya subodhinI 3 jIvAbhigama prameyadyotikA 4 prajJApanA prameyabodhinI 5 sUryaprajJapti sUryajJapti prakAzikA 6 candraprajJapti candraprajJaptikA 7 jambUdvIpaprajJapti prakAzikAvyAkhyA 8 nirayAvalikA (kalpikA) sundarabodhinI 9 kalpAvataMsikA 10 puSpikA 11 puSpacUlikA 12 vRSNidazAMga 3 mUla 1 uttarAdhyayana priyadarzinI 2 dazavakAlika AcAramaNimaSA TIkA 3 nandIsUtra jJAnacandrikA 4 anuyogadvAra anuyogacandrikA 4 cheda sUtra 1 nizItha cUrNi-bhApya avacUri 2 bRhadkalpa 3 vyavahAra bhASva 4 dazAzrutaskandha muniharSiNI TIkA 1 Avazyaka sUtra munitoSiNI Apane ina battIsa sUtroM para saMskRta meM TIkAe~ likhI haiN| hindI aura gujarAtI bhASAoM meM vistRta vivecana ke sAtha inakA anuvAda bhI kiyA hai / 1 kalpasUtra yaha ApakI svatantra racanA 2 tattvArtha sUtra (saMskRta prAkRta);, , For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAya 1. nyAya ratnasAra (nyAya prathamA parokSopayogI grantha) adhyAya 1-6 taka 2. nyAya ratnAvalI (nyAya madhyamA parIkSopayogI) adhyAya 1-6 taka 3. nyAya ratnAvalI (syAdvAda mArtaNDa TokA sahita) (zAstrI parIkSopayogI grantha) adhyAya 1-6 taka 4. nyAya ratnAvalI syAdvAda mArtaNDa TIkA sahita (nyAyAcArya parIkSopayogI) adhyAya 1-6 taka vyAkaraNa 1. prAkRta cintAmaNi (prAkRta vyAkaraNa) prathamA parIkSopayogI 2. prAkRta kaumudI (prAkRta bhASA para sampUrNa prakAza DAlane vAlA paMcAdhyAyI grantha) 1. Ahet vyAkaraNa (saMskRta vyAkaraNa) laghusiddhAnta kaumadI ke samakakSa grantha 2. Arhat vyAkaraNa (siddhAnta kaumudI ke samakakSa grantha) koSa 1. zrIlAla nAmamAlA koSa 2. nAnArthodaya sAgara koSa 3. ziva koSa (amara koSa kI taraha kA grantha) zrIlAlanAma mAlA koza-yaha Adhunika zabda koSa hai / isameM pUjyazrI ne aneka pracalita agrejI zabdoM kA vaijJAnika paddhati se saMskRti karaNa kiyA hai / isa viziSTa bhASA koza ko dekhakara kaI vidvAna baDe prabhAvita hue / una vidvAnoM meM se kucha vidvAnoM kI sammatiyA~ isa prakAra hai-.. sarvatantra svatantra zrIyuta paM. bAlakRSNa zAstrI, nyAya-vedAnta pradhAnAdhyApaka, hindU vizvavidyAlaya, banArasa zrIlAlanAmamAlAnAmadheyaM nUtanaM nAmaliGgAnuzAsana nirmANakartari vyAkaraNapravINatAM prakAzayadavayavayogasamanvaya spRzA dRzA saMskArakarmIkRtAdhunikavyavahAraprathita-paradA-daravArityAdipadakadambakAvedanena prabhUteSu saMskRtAbhibhASaNa prabhRtikAryeSu paramopayogitA mAvahatIti / pradhAnAcArya AtmArAmajI mahArAja ludhiyAnA (paMjAba) manoramA kRtireSA sAnandanasmAbhikhalokitA / idAnIMtana zailyAmanoharA uttamA upayoMginazca zabdA atra nibaddhAH santi / saMskRta prAthamikazikSAyAM pustikeyaM paramopayoginI bhaviSyatityAzAsmahe / * utsAharahi. tAnAmutsAhapradambhUyAt kRtyamidaM / ko jAnAti cirasuptasyAsmadoyasamAjasya jAgRteH sucihaMsa astu prazaMsanIyazcAyaM bhavadIyaH parizramo, dhanyavAdA. hi bhavAn / ... .... inake atirikta anya vidvAnoM ne bhI isa grantha kI baDI prazaMsA kI hai| siddhAnta grantha 1. gaNadharavAda (mUla, prAkRta gAthA, unakI saMskRta chAyA, una para saMskRta meM vizada TIkA kI racanA kara gaNadharoM ke praznoM kA evaM unake uttaroM kA sundara vivecana kiyA hai / 1 gRhi dharma kalpa taru (mUla prAkRta gAthA usakI saMskRta chAyA aura una para hindI gujarAtI vivecana 2. jainAgamatattva dIpikA (jainapAribhASika zabdoM kA sundara hindI vivecana 3. tavapradIpikA (nava tattva kA vizada vivecana mUla prAkRta gAthAe~ usakI saMskRta chAyA aura unakA hindI meM vivecana For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvya grantha 1 - lokAzAha mahAkAvya (14 sarga yukta) 2 - zAnti sindhu mahAkAvya ( 15 ullAsa yukta) 3- mokSapada ( dhammapada kI taraha kA grantha) prAkRta gAthA saMskRta chAyA aura unakA hindI gujarAtI meM anuvAda 4- zrIlakSmIdhara caritra prAkRta saMskRta-hindI kavitA sahita stotra stutiyA~ -- 1. javAhira guNa kiraNAvalI 2. nava smaraNa 3. kalyANa maMgala stotra 4. mahAvIrASTaka 10. pUjya zrIlAlakAvya 11. saMkaTamocanASTaka 12. puruSottamAeka 12. samarthAMdhaka 14. jaina divAkarastotra 15. vRttabodha 16. jainAgama - tatvadIpikA 17. zuktisaMgraha 9. mANikya aSTaka 18. tatvapradIpa ityAdi isa vipula grantharAzi para se isake nirmAtA kI bahuzrutatA, sAgaravaragambhoratA vidvatA aura sarvatomukhI pratibhA kA sarala paricaya milatA hai AgamoM ke gUDha se gUDha kA bhAvodghATana karanevAlI TIkAe~ AdhyAtmika vivecana karane vAle prakaraNa, vistRta dArzanika carcAoM ke sAtha anekAnta kA vivecana karane vAle nyAya grantha inake prakANDa pANDitya kA paricaya karAne ke lie paryApta hai / AcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja ne to sthAnakavAsI ke sAhitya ko pUrNatA ke ucca zikhara para pahu~cA diyA hai / isa prakAra vyAkaraNa, kAvya, chanda, dharmazAstra, nyAyazAstra kara Apane sthAnakavAsI samAja para mahAna upakAra kiyA hai| se sthAnakavAsI sAhitya kA itihAsa sadA jagamagatA rahegA / nIti Adi viSayoM para vividha grantha likhasthAnakavAsI samAja ke isa mahAn jjotirdhara 5. jinAeka 6. varddhamAna bhaktAmara 7. nAgAmbaramaJjaro 8. lavajIsvAmI stotra AcArya zrI ne sAhitya sevA ke atirikta bhI jana dharma kI mahatI prabhAvanA kI hai / Apane hajAroM manuSyoM ko ahiMsA dharmAnuyAyI banAye, eka catura kalAkAra miTTI ke loMde ko jisa taraha apanI aMguliyoM kI karAmAta se jI cAhA rUpa detA hai usI taraha pUjyazrI ko logoM ke dila apane anukUla banA lene kI divya zakti prApta thI / Apake upadeza meM khAsa vizeSatA tho vaha yaha ki ApakA upadeza sarvasAdhAraNa ke lie aisA rocaka aura upayogI hotA hai ki jisase brAhmaNa, jaina kSatriya musalamAna aura pAraso Adi samasta loga mugdha ho jAte the / Apane saikaDoM rAjA mahArAjAoM ko upadeza dekara lAkhoM mUka pazuoM ko abhayadAna dilavAyA aura deva deviyoM ke nAma para hone vAlI bali ko sadA ke lie banda karavAI / samAja ke utthAna ke lie Apa satata jAgRta aura prayatnazIla the| Apa dina-rAta samAja zreya ke hI sthapane dekhate rahate the| samAja kalyANa ke kAryoM meM Apa itane saMlagna rahate the ki Apako apane zarIra ke svAsthya kA bhI dhyAna nahIM rahatA thA Apake parokAramaya jIvana ko dekhakara eka kavi kI ye paMktiyAM yAda AtI hai tuma jIvana kI dIpa zikhA ho, jisane kevala jalanA jAnA / tuma jalate dIpaka kI lo ho, jisane jalane meM sukhamAnA // Apa ucca koTi ke vidvAna bhI the aura gahare dArzanika bhI the / saMskRta prAkRta, urdU, phArasI hindI, gujarAtI, marAThI Adi 16 bhASAoM meM pAraMgata the jainAgamoM kA Apane talasparzI adhyayana kiyA 1 For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA aura anya dharmoM ke bhI Apa gahare abhyAsI the / vidvattA ke sAthakesAtha Apa eka acche vaktA the| sirpha Apa meM vidvattA hI nahIM thI kintu cAritra bhI brahata ucca koTi kA thA / Apake svabhAva meM saralatA vyavahAra meM namratA, vANI meM madhuratA, mukha para saumyatA, hRdaya meM gambhIratA, mana meM mRdutA, bhAvoM meM bhavyatA aura AtmA meM divyatA Adi aneka guNa saurabha se Apa suvAsita the / ApakA janma mevADa ke eka choTe se kintu suramya lahalahAtekhetoM vaha baDe baDe pahADoM kI paridhi se ghire hue 'banola' nAmaka gAva meM eka vairAgI kuTumba meM vi. saM. 1941 meM huaa| Apake pitA kA nAma pramudattajI aura mAtA kA nAma zrImati vimalAbAI thA / Apane 16 varSa kI bAlya avasthA meM maya vairAgya jaina samAja ke khyAtanAma AcArya pUjya javAharalAla jI mahArAja ke pAsa mevADa prAnta ke jasavanta gaDha meM vi. saM. 1958 meM dIkSA grahaNa kI / guru kI ananya kRpA se Apane Agama, saMskRta, prAkRta, nyAya, vyAkaraNa Adi kA adhyayana kara ucca koTi kI vidvattA prApta kii| ApakI viziSTa vidvattA se prabhAvita hokara kolhApura ke mahArAjA ne Apako kolhApura rAjaguru evaM zAstrAcArya kI padavi se vibhUSita kiye / AekI tyAga, tapasyA saMyama kI utkRSTatA dekhakara kagacI saMgha ne 'jaina divAkara' aura 'jaina AcArya pada dekara apane Apako gauravAnvita kiyA / pUjyazrI jitane mahAna the, utane hI vinamra bhI the / Apa eka puSpita evaM phalita vizAla vRkSa kI taraha jyoM jyoM mahAna prakhyAta evaM pratiSThita hote gaye tyoM tyoM adhikAdhika vinamra hote cale gaye / gurujanoM ke prati hI nahIM apane se laghujanoM ke prati bho ApakA hRdaya prema se chalakatA rahatA thA / choTe se choTe sAdhuoM kI bhI rogAdi kAraNoM meM Apane vaha sevA kI hai, jo Aja bhI yazo gAthA ke rUpa meM gAI jA rahI hai| ___ sundarI uSA kA pratyeka caraNa-ninyAsa bahuraMgI saMdhyA meM vilIna ho jAtA hai / atha ke sAtha iMti lagI rahatI hai / vikrama saM. 2029 meM pauSavadi 14 ko tA0 2 / 1 / 73 ko saMthArA grahaNa kiyA aura poSavadi amAvasyA ko tA0 3 / 1173 ke dina jana jIvana ko Alokita karanevAlA vaha divya Aloka divya loka kA yAtrI ho gayA / viveka aura viveka kA prakhara bhAskara-jo mevADa ke kSitija para udaya huA thA, vaha gujarAta ke astAcala para asta ho gayA / sarasapura ahamadAbAda ke sthAnakavAsI jaina upAzraya meM sathArA vidhivat pUrNa karake AcArya pravara zrIghAsIlAlajI mahArAja ne isa asAra saMsAra ko choDakara amara pada prApta kara liyA / janma jIvana aura maraNa-yaha kahAnI hai manuSya kI / kintu pUjyazrI kA janma thA kucha karane ke lie / unakA jIvana thA, parahita sAdhanA ke lie / unakA maraNa thA phira na marane ke lie, bacapana, javAnI aura vRddhAvasthA-yaha itihAsa hai mAnava kA / kintu isa itihAsa ko unhoMne nayA moDa diyA / unakA bacapana khela kUda ke lie nahIM thA, vaha thA jJAna kI sAdhanA ke lie / unakI javAnI bhoga vilAsa ke lie naho, vaha tho saMyama kI sAdhanA ke lie / unakI vRddhAvasthA abhizApa nahIM, vaha thA eka maMgala maya varadAna / pUjya zrI ne apane jIvana kA sarvasva samarpita kara diyA thA sarvajana hitAya aura sarvajana sukhAya / namra paM. karuNAzaMkara vai. paMDyA For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya kRtajJatA sarva guNoM kA mUla hai, yahI samajhakara paM. ratna muni zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja ke hRdaya meM parama upakArI pUjya guruvara prAtaH smaraNIya vidvad ziromaNi zAstroddhAraka AcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja sA0 ke jIvana caritra ko prakAzita karane kI bhAvanA jAgRta huii| aura isI nimitta se unakI lokottara sevAoM kA paricaya sarvasAdhAraNa ko vistRtarUpa se ho jAyagA yaha vicAra kara Apane anya antevAsI ziSyoM kI sahAyatA se pUjya zrI viSayaka yathAjJAta sAmagrI ko saMkalita ki una mahAna puruSoM se yaha lekhana sAmagrI mujhe milI aura likhane kA mujhe sobhAgya milA jisake lie bar3A AbhArI hUM / likhane meM khUba sAvadhAnI rakhI haiM phirabhI kucha truTAye dRSTi doSa se va presa se raha gaI ho to vAcakagaNa kSamA kareM kAraNa yaha caritra to eka mahAna sAgara hai / dAnavora zrImAn gIradharabhAI amIcandabhAI bAMTaviyA khAkhIjAliyA nivAsI ne jaba yaha maMgala jAnakArI prApta kI taba turaMta pUjya zrI ke jIvana caritra ko prakAzita karane kA bhAra vahana kara liyA / aura isa grantha ke samasta prakAzana kA khaca zAstroddhAra samiti ko dene kA vacana diyA / isa prakAra caritra grantha ke prakAzana meM jo bATaviyA parivAra ne sahAyatA pahu~cAI hai, ataH samiti dvArA unakA AbhAra mAnatA huuN| pAThaka vRnda se namra nivedana hai ki isa caritra grantha meM koI truTi dRSTigocara hove to hameM sUcita karane para unakA dUsarI AvRtti meM saMzodhana ho skegaa| hama yaha grantha hameM jainazAsana ke prati sarva prakAra ke kartavyo kI preraNA dene meM yatkiJcita bhI sahAyaka siddha huA to hama apanA parizrama sArthaka samajhege / namra paM. rupendrakumAra nyAya vyAkaraNAcArya For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only grupa phoTo jamaNI bAju ubhelA-jayezakumAra tathA rAjendrakumAra jamaNI bAju beThelA-(1) caMdrakAntabhAI (2) vanecaMdabhAI (3) gIradharalAlabhAI | (4) amIcaMdabhAI (pa) ramezacaMdrabhAI jamaNI bAju nIce beThelA-(1) manojakumAra (ra) hImAMzu kumAra (3) pratIpakumAra Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa zrImAn gIradharabhAI evaM unake parivAra kA alpa paricaya isa parivartana zIla saMsAra meM kauna nahIM janma lete haiM aura marate haiM ? kintu janma aura jIvana maraNa unhoM kA saphala hai jinhoMne apane vaMza kI pratiSThA meM cAra cAMda lagAe hoM, jAti ke abhyutthAna meM yogadAna kiyA, koI zreSTha kArya karake jIvana meM krAti kii| vizvavATikA meM nAnA prakAra ke puSpa khilate haiM aura apanA saurabha duniyAM ko luTAkara murajhA jAte haiM aise hI sajjana puruSa bhI isa saMsAra meM Ate haiM aura apane satakRtyoM kA saurabha saMsAra meM phailAkara cale jAte haiM / jisa prakAra megha vRSTi karake calA jAtA hai, kintu pichalA vAtAvaraNa bahuta hI sundara banA jAtA hai sampUrNa vasundharA ko harIbharI banA detA haiM / sajjana aura dhArmika vRtti ke puruSa avani para janma lete haiM aura patha bhrAntajano ko satyapatha pradarzita karate haiM, tathA apane satyakAryo se dhArmika saMskAroM se pRthvI ko AplAvita karake eka Adarza upasthita karate haiM / zrImAn suzrAvaka giradharabhAI bAMTaviyA bhI aise hI eka viziSTa zrAvaka va dhArmika saMskAra vAle sajjana vyakti hai| saurATra ke moja nadI ke kinAre 'khAkhIjAliyA' nAmakA eka choTA-sA gAMva vasA hai / isa gAMva meM vi. saM. 1940 meM zrImAn giradharabhAI kA janma huA / bacapana se ho santoM ke sahavAsa meM rahane ke kAraNa ApakI apane dharma kI ora vizeSa ruci hai / lakSmI devI kI bhI Apa para apAra kRpA hai| ihalokika sukha suvidhA tathA bhogopabhoga kA pUrNa sAdhana hone para bhI Apa usase "padmapatramivAmbhasA" pAnI meM alipta rahanevAle kamala patra kI taraha nirlipta rahate haiM / ____ zrImAna giradharabhAI ko bAhya dRSTi se dekhane para aisA pratIta hotA hai ki inakI vyApArAdi bAhya pravRttiyA~ itanI adhika tathA itane vipula parimANa meM phailI huI haiN| isase inakA adhikatara samaya ina sarva kI vyavasthA meM hI vyatIta hotA hogA, para vastutaH unake nikaTa rahane para unake mAnasa tathA dinacaryA kA sahI-sahI patA calatA hai| ye apanA samaya saMta muniyoM ke sahavAsa meM vyatIta karate haiN| santa samAgama ke kAraNa zAstroM kA zravaNa manana to anAyAsa hI calatA rahatA hai / nirantara satsaMgati tathA zAstroM ke zravaNa meM apanA adhikatara samaya vyatIta karane se ApakI vRtti bAhya ora se haTakara dharma kI ora ho gaI hai| dharma ke lie ye apanA tana mana aura dhana nyochAvara karane ke lie sadaiva kaTibaddha rahate haiM / Apa apanI 85 varSa kI avasthA meM bhI zrAvaka ke bAraha vratoM kA atyanta niSThA aura zraddhApUrvaka pAlana kara rahe haiN| Apake putra zrImAn amIcandabhAI bhI ApahI kI taraha atyanta dharmaniSTha vyakti haiM / ApakI saralatA, udAratA, dhArmikatA, zikSA tathA sAhitya prema evaM paropakAra vRtti samAja ke lakSmI putroM ke lie anukaraNIya hai / vizAla vyavasAya hone para bhI ApakA adhikAMza samaya dhArmika kAryoM meM hI byatIta hotA hai / ApakI dharma patnI a. sau. vrajakuMvarabena to dharma kI sAkSAt mUrti hi hai| bahuta hI choTI avasthA meM sAdhu sAdhviyoM ke satsaMga se Apake vizuddha hRdaya kSetra meM dhArmikatA evaM vyavahArikatA ke bIja paDa cuke the / dhArmika saMskAra vAle parivAra meM pANi grahaNa hone ke bAda ApakI dhArmika vRtti uttarottara jyAdA se jyAdA bar3hatI hi gaI / prema, dakSatA evaM sahiSNutA ke dvArA samUce parivAra para ApakI gaharI chApa pddii| For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satsaMgati sAmAyika, pratikramaNa. Aya bila, upavAsa Adi tapasyAe~ evaM anya dhArmika nityakarma Apake bAlyakAla se hI cAlU the / bAda meM ve ora hI viziSTatA pakaDate gaye ghara ke nanheM nanheM baccoM ko ekatrita kara baDe AkarSaka DhaMga se dhArmika vArtAe~ va kahAniyA~ Apa sunAyAM karatI hai phalasvarUpa samUcA parivAra dhArmika saMskAroM se otaprota ho gayA / sajjanna parivAra kI mahilA hote hue bhI ApakI sAdagI Aja kI phezana parasta nArI ke lie eka Adarza upasthita karatI hai| ___isa prakAra sAMsArika aura pAramArthika jIvana vyatIta karate hue zrImAn amIcandabhAI ke cAra santatiyA~ huI / unameM prathama putra zrI vanecandabhAI kA janma saM. 1984 meM Azvina zuklA tRtIyA ke dina dinAGka 31 / 10 / 1928 kA huA / evaM dvitIya putra candrakAntabhAI kA janma saM. 1992 ke kArtika zuklA ekAdazI budhavAra dinAMka 6-11=1935 meM huA / tIsare naMvara meM sulakSaNI indubahana kA janma saM. 19.94 Azvina kRSNA bIjane maMgalavAra tA. 8-11 1938 meM huA / evaM choTe putra zrI ramezacandra kA janma saM 1997 ke caitra kRSNA dvitiyA zanivAra ko tA 12-4-1941 meM huaa| ina sarva ke janma khAkhIjAliyAM meM hI hue / jyeSTha putra zrImAna vanecandabhAI eka sAhasika evaM kuzala vyApArI hone ke sAtha sAtha atyanta dhArmika vRtti vAle vyakti haiM / dharmadhyAna, dhArmika kriyA aura tapasyA meM baDI ruci rakhate haiM / prAthamika zikSA prAta karake vyavasAyArtha Apa beMgalora gaye vahA~ mahAvIra Teksa TAyalasTorsa ke nAma eka choTA-sA vyavasAya prAraMbha kiyaa| yogyatA aivaM sajAI se vyavasAya karane se alpa samaya meM hI Apane baDI acchI unnati karalI aura prasiddha vyApAriyoM meM apanA pratiSThita sthAna prApta kara liyaa| dhIre-dhIre vyavasAya meM pragati karate hue Apake donoM bhAI ko beMgalora bulA liye unameM candakAntabhAI ko apane vyavasAya meM sahabhAgI banA kara eka kuzala vyApArI banA diyA / apane sabase choTe bhAI ramezacanda ko kaoNleja kI uccakoTi kI zikSA dekara mikenikala eMjiniyara banAyA / zrI ramezacandabhAI Adhunika zikSA se zikSita hone para bhI apane mAtA pitA ke dhArmika saMskAroM meM saMskArita haiM / tInoM bhAI sAtha hI meM rahakara apane parivAra kI unnati evaM pratiSThA meM satata prayatya zIla haiN| inakA opasI prema, sahayoga evaM milanasAritA sabhI gRhastha ke lie anukaraNIya hai| bATaviyA kuTumba jainadharma kI ucca bhAvanA se raMgA huA hai / jisakA pratyakSa udAharaNa hai / zrI indubahana sukhI evaM sampanna parivAra meM janma lene para bhI usakA mana vairAgva raMga meM raMgA huA hai / apanI mAtA vrajakuvara bahna ke satata dhArmika kAryo kA zrIindumatIbahana para acchA prabhAva paDA phalasvarUpa Apane dIkSA lene kA nizcaya kiyA / bAlyAvasthA meM hI ise saMsAra kI anityatA kA anubhava hone lagA / saMsArameM ve mahA buddhimAna AtmAe dhanyavAda ke pAtra hai, jinake nirmala antaH karaNa meM kAraNa ke vinA hI vairAgya utpanna hotA hai / zrI induvahana kI isa vairAgya vRtti se mAtA-pito evaM bhAI ko kucha vicalita kara diyA / kyoMki parivAra meM eka hI putrI hone ke nAte samasta parivAra kI mamatA isa para adhika thI / tyAga mArga para calane kI icchA rakhanevAle mumukSuoM ke mArga meM saba se bar3I bAdhA hotI hai svajanoM usake prati moha jo isa moha ke vazIbhUta ho jAtA hai vaha phira isa mArga para agrasara nahIM ho sakatA / lekina jo vyakti isa moha para vijaya prApta kara letA hai vaha sukha pUrvaka isa mArga para pragati kara sakatA hai| zAstrakAroM ne isa moha ko anukla upasarga kahA hai| pratikUla upasargoM kI apekSA anukUla upasagoM para vijaya pAnA jarA TeDhI khIra haiM / vizeSa puNyodaya se parama pratApI AgamoddhAraka jaina divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja zrI evaM paM. ratna muni zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja sAhaba ke upadeza se zrI indumatI bahana kI vairAgya bhAvanA atyanta prabala For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 ho uThI / bAMTavIyA kuTumba para to prArambha se nI pUjyazrI kA mahAna prabhAva thA / phalasvarUpa zrI indumatI bahana pUjyazrI kI sevA meM raha kara dhArmika adhyayana karane lagI / isane alpa samaya meM hI apanI kuzAgra buddhi kA paricaya diyA aura acchA adhyayana kiyA / bATaviyA kuTumba baDA vicakSaNa aura dUradarzI haiN| ve indumatI bahana kI pratibhA aura utkaTa vairAgya se prabhAvita ho cuke the / unheM dRDha vizvAsa ho gayA thA ki yaha bAlikA atyanta honahAra hai / IsakeM hAthoM se zAsana kI prabhAvanA aura aneka prANiyoM kA kalyANa hone vAlA hai| isake sAtha hI sAtha isa kI atyanta prabala bairAgya bhAvanA ko Thesa pahuMcAnA aura dharmAntarAya karanA bhI ucita nahIM / ataeva putrI lobha se nahIM kintu agaNita prANiyoM ke kalyANa kI udAra kAmanA se prerita hokara evaM pUjya zrI ke pravacana se prabhAvisa hokara zrI indumatI bahana ko dokSA pradAna karane kA unhoMne nirNaya kara liyA / - anta meM AcArya zrI kI preraNA se prerita hokara zrI AThakoTi dariyApurI saMpradAya ke zAntasvabhAvo sarala hRdayA viduSI mahAsatIjI zrItArAbAI evaM zAMta svabhAbo zAstra rahasya kI jJAtA zrIhIrAbAI mahAsatI ke samIpa vi. saM. 2022 ko vaizAkha zuklA ekAdazI ravIvAra ke dina tA0 1. 5. 1966 ke dina baDe samAroha ke sAtha apanI ikalautI lADalI putrI ko dIkSA dekara usake mokSamArga ko prazasta kara diyA / svayaM bhI isa mahAna kArya ko karake dhanya ho gaye / dIkSA grahaNa kara lene para Apa ke jIvana kA nayA adhyayana prArambha huaa| Apa yaha bhala samajhatI hai ki muni jIvana phUloM kI zayyA nahIM kintu zara-zayyA hai, muni ko satata rAgadveSa rUpI zatruoM para vijaya pAne ke lie satata sAvadhAna rahanA paDatA hai| isI bhAvanA se Apa saMyama kI sAdhanA meM satata gatIzIla rahatI hai / isa prakAra bATavIyA parivAra atyanta dharma parAyaNa evaM pUjyazrI ke ananya upAsaka hai| jaina dhArmika saMsthAoM kI Apa sadaiva sahAyatA karate rahe haiM / a0 bhA0 zve0 sthA0 jaina zAstroddhAra samiti ko bhI Apane samaya-samaya para Arthika sahAyatA pradAna kI hai| Apane prastuta caritra grantha ke prakAzana evaM lekhana kArya meM hone vAle samasta kharca ko denA svIkAra kiyA hai| ataH samiti unakA AbhAra mAnatI hai| ApakA mantrI, zrI a. bhA. zve.sthA. jaina zAstroddhAra samiti For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta grantha ke pramukha viSaya 1-jainadharma aura usakI paramparA pR0 1 se 219 2-pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja ko guru paramparA __pR. 219 , 227 3-pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kI vaMza paramparA evaM dIkSA pR0 227 4-pUjyazrI kA muni jIvana pR0 245 ,, 302 5- pUjyazrI kA AcArya jIvana pR. 302 , 123 6-pUjyazrI kA svargavAsa pR0 123 ,, 424 -pUjya zrI kI sAhitya sAdhanA prastAvanA 8-varSAvAsa kaba aura kahA~ ? pR0 447, 448 9-zraddhAJjaliyA~ pR0 125, 448 For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramapUjya AcArya zrI ghAsIlAlajI ma. sA. kA jIvana caritra prAkkathanajainadharma jainadharma AtmA kA adhirAjya sthApita karane vAlA dharma hai / adhyAtma isakI AdhArazilA hai / yaha bhautikatA ke saMkucita kSetra meM Abaddha na hokara AdhyAtmikatA ke virAT vizva meM unmukta hokara vicaraNa karanevAlA hai / isakA lakSyabindu isa dRzyamAna sthUla saMsAra taka hI sImita nahIM varan virATa antarjagat kI sarvoparisthiti prApta karanA hai / isakI saMskRti zrama pradhAna hai isalie ise 'zramaNa dharma' bhI kahate haiM / zramaNa zabda isa bAta ko prakaTa karatA hai ki vyakti apanA vikAsa apane hI zrama se kara sakatA hai / bikAsa patana, sukha-duHkha, hAni-lAbha aura utkarSa-apakarSa ke lie vyakti svayaM uttaradAyI hai / koI dUsarA vyakti usakA uddhAra yA apakAra nahIM kara sakatA / jainadharma kA yaha siddha kathana hai __ appA kattA vikattAya duhANa ya suhANa ya / appA mittamamittaM ca duppaTThiya supachio // ____ arthAt duHkha aura sukha kA kartA yaha AtmA hI hai, apanA mitra aura zatru bhI apanI yaha AtmA hI hai, yadi bure mArga para pravRtta hue to yahI AnmA zatru banegI aura sumArga para pravRtta hone para yahI AtmA mitra siddha hogI / " isa taraha AtmA kI zakta para hI avalambita raha kara puruSArtha kI preraNA denevAlI saMskRti zramaNa saMskRti kahI jAtI hai / zramaNa saMskRti kA dUsarA nAma 'samana' hai jisakA artha hai samAna bhAva / jo saba AtmAoM ko samAna adhikAra detI hai jisameM vargagata yA jAtipAMti gata bheda ke lie koI avakAza nahIM hai / vaha 'samana' saMskRti hai| tIsarA artha hai 'zamana' arthAt apanI vRttiyoM ko zAnta rakhanA / isa taraha vyakti tathA samAja kA kalyANa zrama, sama aura zama rUpa tIna tattvoM para avalambita hai / Ina tInoM ko sUcita karanevAlI saMskRti zramaNa saMskRti ke nAma se pahacAnI jAtI hai / bhArata kI dUsarI saMskRti brAhmaNa saMskRti hai aura isakA AdhAra hai brahma / isakA artha hai yajJa, pUjA, stuti aura Izvara / brAhmaNa saMskRti inhIM tattvoM ke cAroM ora ghUmatI hai / veda ke prAraMbha meM hameM prakRti pUjA dRSTigocara hotI hai agni, vAyu, jala sUrya Adi kI stuti vividha vaidika maMtro ke dvArA kI jAtI hai / brAhmaNa-saMskRti ne yajJa aura Izvara ke sarvaniyaMntRtva ko svIkAra kiyA / isase mAne jAne lagA ki kI jo icchA hogI, vahI hogA / manuSya svayaM kacha nahIM kara sakatA / isa bhAvanA ne nirbalatA aura akarmaNyatA ko janma diyA / vyakti kI puruSArtha-bhAvanA ko dhakkA lgaa| isake viparIta zramaNa saMskRti yaha vidhAna karatI hai ki manuSya svayaM apanA vikAsa kara sakatA hai / vaha apane puruSArtha se parama aura carama vikAsa paramAtma pada ko prApta kara sakatA hai / brAhmaNa paramparA meM vyakti apane uddhAra ke lie sadA paramukhApekSI rahA hai / devI, devatA Izvara, graha, nakSatra Adi saikaDoM aise tattva haiM jo vyakti ke bhAgya para niyaMtraNa karanevAlA, svAzrayI aura ananta zakti sampanna hai / yaha saba se pradhAna aura maulika bheda hai jo brAhmaNa aura zramaNa saMskRti meM pAyA jAtA hai / For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina saMskRti parama udAra vyApaka aura sArvajanika hai / yaha sarvajanahitAya aura sarvajana sukhAya hai| isameM saMkIrNatA ke lie koI sthAna nahIM hai, jAti-pAti kA koI bheda nahIM, rAjA aura raMka kA pakSapAta nahIM strI aura puruSa ke adhikAroM meM viSamatA nahIM / vaha mAnavamAtra ko hI nahIM pazu pakSiyoM ko bhI dharma kA adhikAra pradAna karatA hai / AcArAMga sUtra meM kahA hai jahA puNNassa kathai tahA tucchassa katthai / jahA tucchassa kathai tahA puNNassa kathai / arthAt jainadharma kA upadeSTA sAdhaka anAsakti pUrvaka jisa vairAgya bhAva se raMka ko upadeza karatA hai usI niSkAma bhAva se cakravartI Adi rAjAoM ko bhI upadeza detA hai / arthAt usakI dRSTi meM zrImanta aura nirdhana kA, rAjA aura raMka kA uMca aura nIca kA koI bheda bhAva nahIM hotA / vaha pratyeka vyakti ko upadeza kA adhikArI samajhatA hai / jainadharma kI chatrachAyA kA pratyeka deza, prAMta, jAti, varga aura zreNI kA vyakti Azraya pA sakatA hai / patita se patita vyakti bhI isakA avalambana lekara apanA kalyANa kara sakatA hai / jainadharma vizva zAnti kA zAzvata srota hai / vizva ke prAMgana meM sukha aura zAnti rUpI sudhA kA saMcAra evaM vistAra karane kA sarvopari zreya yadi kisI ko hai to vaha kevala jainadharma ko hI hosakatA hai / isa meM koI sandeha nahIM ki jainadharma ne hI sarva prathama vizva ke sAmane ahiMsA pradhAna saMskRti pradAna kI hai / jainadharma hI ahiMsA pradhAna saMskRti kA Adya praNetA hai / ahiMsA ke dvArA hI saccI zAMnti mila sakatI hai, yaha dhruva satya hai / hiMsA, vaira pratispardhA, aura yuddha kI dAruNa vibhISikA se bhayabhIta bane hue vizva ko isa satya kI thoDI bahuta pratitI hone lagI hai / Aja sArA vizva hiMsA aura vinAza ke sAdhanoM se saMtrasta hai / sArA vAyumaNDala sambhAvita ANavika mahAyuddha ke jhaMjhAvAta meM azAMta aura vikSubdha ho rahA hai / cAroM ora azAnti kA ghora andhakAra chA rahA hai| aise ghora andhakAramaya vAtAvaraNa meM bhI jainadharma kA ahiMsA siddhAnta hI dUra-sudUra taka camakatI huI prakAza kiraNoM ko pheMkane vAle prakAza staMbha kI taraha zAMti ke mArga kA nirdeza kara rahA hai / jainadharma kI prAcInatA jainadharma atyanta prAcIna dharma hai / isake Adi kAla kA patA laganA asambhavasA hai / Adhunika itihAsa kAla jisa samaya se prAraMbha hotA hai usase pUrva jainadharma vidyamAna thA yaha aba itihAsa vettAoM ko bhalIbhAMti vidita ho cukA hai| itihAsa kAla kI paridhi cAra pAMca hajAra varSa ke andara kI hI sImita hai / usase bahuta-bahuta prAcIna kAla meM bhI jainadharma kA astitva thA / jainadharma bauddha dharma se hI nahIM apitu veda-dharma se bhI prAcIna hai / ___prAcIna bhArata meM mukhya rUpa se tIna dharmo kA prabhutva rahA hai, jainadharma veda dharma aura bauddha dharma / jainadharma bauddha dharma se bhI prAcIna hai aura maulika hai yaha to nirvivAda hai ki bauddha dharma ke saMsthApaka buddha the aura ye bhagavAna zrImahAvIra svAmI ke samakAlIna / isase siddha hai ki bauddha dharma lagabhaga DhAI hajAra varSa pUrva kA hai / isase pahale bauddha dharma kA astitva nahIM thA / Aja ke niSpakSa itihAsa vettAoMne yaha svIkAra kara liyA hai ki jainadharma bauddha dharma se bahuta pahale pracalita thA jaina aura bauddha dharma kI kucha samAnatA ke kAraNa katipaya vidvAnoM ko yaha bhrama ho gayA thA ki jainadharma bauddha dharma kI hI zAkhA hai / jarmanI ke prasiddha prophesara harmana jekobI Adi ne jainadharma aura bauddha dharma ke siddhAntoM kI bahuta chAna bIna kI hai aura isa viSaya para bahuta acchA prakAza DAlA hai / isane akATya pramANoM se yaha For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 siddha kara diyA hai ki jainadharma kI utpatti na to zrImahAvIra ke samaya aura na zrIpArzvanAtha ke samaya meM huI kintu isase bhI bahuta pahale bhAratavarSa ke ati prAcIna kAla vaha apane astitva kA dAvA karatA hai / unhoMne apane bhASaNa meM kahA thA" jainadharma eka maulika dharma hai yaha saba dharmoM se sarvathA alaga aura svataMtra dharma hai / isalie prAcIna bhArata varSa ke tattvajJAna aura dhArmika jIvana ke abhyAsa ke lie yaha bahuta mahattva kA hai / " kai vidvAnoM kA yaha bhramapUrNa mata hai ki jaina dharma veda dharma kI hI zAkhA hai / aura usake Adi pravartaka zrIpArzvanAtha yA zrImahAvIra svAmI the / isa bhramapUrNa mAnyatA kA khaNDana hama vedoM, purANoM aura anya granthoM ke prAcInatama uddharaNa dekara kareMge / duniyAM ke adhikAMza vidvAnoM kI mAnyatA hai ki Adhunika upalabdha samasta granthoM meM veda sabase prAcIna hai / ataeva aba vedoM ke AdhAra para yaha siddha karane kA prayatna kareMge ki vedoM kI utpatti ke samaya jainadharma vidyamAna thA / vedAnuyAyiyoM kI mAnyatA hai ki veda izvara praNIta haiM / yadyapi yaha mAnyatA kevala zraddhA gamya hI hai tadapi isase yaha siddha hotA hai ki sRSTi ke prAraMbha se hI jaina dharma pracalita thA kyoMki Rgveda, yajurveda, sAmaveda aura atharvaveda ke aneka maMtroM meM jaina tIrthakaroM ke nAmoM kA ullekha pAyA jAtA hai / Rgveda meM bhagavAna zrIRSabhadeva ko pUrvajJAna kA pratipAdaka aura duHkhoM kA nAza karanevAlA batalAte hue kahA hai- asUta pUrvA vRSabho jyAyanimA araya zurudhaH santi pUrvI / dIvo na pAtA vidadhasya dhIbhiH kSatraM rAjAnA pratibodadhAye // Rgveda / / 2 / 34 / 2 // jaise jala se bharA megha varSA kA mukhya strota hai, jo pRthvI kI pyAsa ko bujhA detA hai, usI prakAra pUrvI jJAna ke pratipAdaka zrI RSabha deva mahAna hai| unakA zAsana vara deM / unake zAsana meM RSi paramparA se prApta pUrva kA jJAna AtmA ke zatruoM - krodhAdi kA vidhvaMsaka ho / donoM saMsArI aura mukta AtmAe~ apane AtmaguNoM se camakatI hai / ataH ve rAjA hai - ve pUrNajJAna ke AgAra hai aura Atma-patana nahIM hone dete / ( pUrva jJAna ke lie dekhiye Age kA TippaNa) caudaha pUrva : tIrtha kA pravartana karate samaya tIrthaMkara bhagavAna jisa artha kA gaNadharoM ko pahale pahala upadeza dete haiM, athavA gaNadhara pahale pahala jisa artha ko sUtra rUpa meM gUMthate haiM, unheM pUrva kahA jAtA hai / pUrva caudaha hai-- (1) utpAda pUrva - isa pUrva meM sabhI dravya aura sabhI paryAyoM ke utpAda ko lekara prarUpaNa kI gaI / utpAda pUrva meM eka karoDa pada haiM / (2) agrAyaNIya pUrva - isa meM sabhI dravya, sabhI paryAya aura sabhI jIvoM ke parimANa kA varNana hai / agrAyaNIya pUrva meM chiyAnaveM lAkha pada haiM / (3) vIryapravAda pUrva -- isameM karma sahita aura binA karmavAle jIva tathA ajIvoM ke vIrya (zakti) kA varNana hai / vIrya pravAda pUrva meM sattara lAkha pada haiM / (4) astinAstipravAda - saMsAra meM dharmAstikAya Adi jo vastue~ vidyamAna haiM tathA AkAzakusuma gairaha jo avidyamAna haiM, una saba kA varNana astinAsti pravAda meM haiM / isa meM sATha lAkha pada hai / (5) jJAnapravAda pUrva -- isameM matijJAna Adi jJAna ke pAMca bhedoM kA vistRta varNana hai / isameM eka karoDa pada hai / For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ( 6 ) satyapravAda pUrva -- isameM satyarUpa yA satyavacana kA vistRta varNana haiM / isameM chaha adhika eka karoDapada hai / (7) AtmapravAda pUrva -- isameM aneka naya tathA matoM kI apekSA se AtmA kA pratipAdana kiyA gayA hai / isameM chabbIsa karoDa pada hai / (8) karmapravAda pUrva - jisameM ATha karmoM kA nirUpaNa prakRti sthiti, anubhAga aura pradeza Adi bhedoM dvArA vistRta rUpa se pratipAdana kiyA gayA hai / isameM eka karoDa assI lAkha pada haiM / (9) pratyAkhyAnapravAda pUrva -- isameM pratyAkhyAnoM kA bheda prabheda pUrvaka varNana hai / isameM caurAsI lAkha pada haiM / (10) vidyAnupravAda pUrva -- isa pUrva meM vividha prakAra kI vidyA tathA siddhiyoM kA varNana eka karoDa dasa lAkha pada hai / (11) avandhyapUrva -- isameM jJAna, tapa, saMyama Adi zubha phalavAle tathA pramAda Adi azubha phalavAle avandhya arthAt niSphala na jAnevAle kAryo kA varNana hai / isameM chavIsa karoDa pada hai / (12) prANAyu pravAda pUrva -- isameM dasa prANa Ayu Adi kA bheda prabheda pUrvaka vistRta varNana hai / isameM eka karoDa chappana lAkha pada hai / (13) kriyAvizAla pUrva -- isameM kAyikI adhikaraNikI Adi tathA saMyama meM upakAraka kriyAoM kA varNana hai / isameM nau karoDa pada hai / / isameM (14) lokavindusAra pUrva - loka meM arthAt saMsAra meM zrutajJAna meM jo zAstra bindu kI taraha saba se zreSTha hai, vaha loka bindusAra hai / isameM sADhe bAraha karoDa pada hai / pUrvI meM vastu -- pUrvI ke adhyAya vizeSoM ko vastu kahate haiM / vastuoM ke avAntara adhyAyoM ko cUlikAvastu kahate haiM / / utpAdapUrva meM dasa vastu aura cAra cUlikA vastu hai / agrAyaNIya pUrva meM caudaha vastu haiM aura bAraha cUlikA vastu haiM / vIryapravAdapUrva meM ATha vastu aura ATha cUlikA vastu hai / astinAstipravAda pUrvameM aThAraha vastu aura dasa cUlikA vastu hai jJAna pravAda pUrva meM bAraha vastu haiM / satyapravAda pUrva meM do vastu hai / AtmapravAda pUrva meM solaha vastu hai / karmaprAda pUrvameM tIsa vastu / pratyAkhyAna pUrvameM bIsa / vidyAnupravAda pUrva meM paMdraha / avandhya pUrvameM bAraha prANAyu pUrva meM teraha / kriyA vizAla pUrva meM tIna loka vindusAra pUrva meM paccIsa / cauthe se Age ke pUrvo meM cUlikA vastu nahIM hai / vaidika RSi bhakti-bhAvanA se prerita hokara usa mahAprabhu kI stuti karatA huA kahatA hai makhasya te tIvaSasya prajUtimiyabhi vAcamRtAya bhUSan / indra kSitImAmAsa mAnuSINAM vizAM daivInAmuta pUrva yAyAH // Rvaida // / 2 / 34 // 2 / he AtmadRSTA prabho ! parama sukhapAne ke lie maiM terI zaraNa meM AnA cAhatA hU, kyoMki terA upadeza aura terI vANI zaktizAlI hai - unako maiM avadhAraNa karatA hU~ / he prabho ! sabhI manuSyoM aura devoM meM tumhI pahale pUrva yA pUrvagata jJAna ke pratipAdaka ho / 'je appA se paramappA' AtmA hI paramAtmA hai yaha jainadharma kA mUla siddhAnta hai / isa siddhAnta ko Rgveda ke zabdo meM bhagavAna zrI RSabhadeva ne isa rUpa meM pratipAdita kiyA - For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 tridhA baddho vRSabhororavItI / mahodevo martyA Aviveza // Rgveda // / 4 / 58 / 3 / / mana, vacana, kAyA ke tInoM yogoM se baddha saMyata vRSabha ne ghoSaNA kI ki mahAdeva arthAt paramAtmA maryo meM nivAsa karatA hai unhoMne svayaM kaThora tapazcaraNarUpa sAdhanA kara vaha Adarza janatA ke samakSa prastuta kiyA / isalie hI Rgveda ke medhAvI maharSine likhA hai ki " tanmartyasya devatva sajAtaH mayaH // [Rgveda 31 / 17 / / ] arthAt RSabha svayaM Adi puruSa the jinhoMne sabase prathama martya dazA meM devatva kI prApti kI thI / atharvaveda kA RSi manuSyoM ko RSabhadeva kA AvAhana karane ke lie yaha preraNA detA hai ki " aho mucaM vRSabhaM yajJiyAnaM virAjantaM prathamamadhvarANAm / apAM na pAtamazvinAM huve diya iMdriyeNa tamindriyaM dhattabhojaH // atharvaveda kArikA / / 19 / 42 / 4 // pApoM se mukta pUjanIya devatAoM meM sarva prathama tathA bhavasAgara ke potako hRdaya se AvAhana karatA hU / he sahacara bandhuoM ! tuma AtmIya zraddhA dvArA usake Atmabala aura teja ko dhAraNa karo / kyoM ki ve prema ke rAjA hai unhoMne usa saMgha kI sthApanA kI hai jisameM pazu bhI mAnava ke samAna mAne jAte the aura unako koI bhI mAra nahIM sakatA thA / " nAsya pazUna samAnAn hinasti [ atharvaveda ]" racita haiM / ye vyAsa maharSi mahAbhArata ke samayavartI batadekhanA hai ki purANa isa viSaya meM kyA kahate haiM / zrImad aThAraha purANa maharSi vyAsa ke dvArA lAe~ jAte haiM / cAhe kucha bhI ho hameM yaha bhAgavata meM zrI RSabha deva bhagavAna kA ullekha isa prakAra se kiyA gayA hai- nityAnubhUta nijalAbhanivRttatRSNaH zreyasya tadracanayA cirasuptabuddheH / lokasya yaH karuNayA bhayamAtmaloka-mAkhyAnnamo bhagavate RSabhAya tasmai // jinhoMne viSaya bhogoM kI abhilASA karane ke kAraNa apane vAstavika zreya se bhUle-bisare mAnavoM ko karuNAvaza nirbhaya Atmaloka kA upadeza diyA aura jo svayaM nirantara anubhava karane vAle AtmasvarUpa kI prApti ke dvArA saba prakAra kI tRSNA se mukta the, una bhagavAna zrI RSabhadeva ko namaskAra hai / zivapurANa meM kahA hai zrImad bhAgavata 5 | 6 |19|56 // kailAsa parvate ramye, vRSabho'yaM jinezvaraH / cakAra svAvatAraca, sarvajJaH sarvagaH zivaH // kevalajJAna dvArA sarvavyApI, kalyANa svarUpa, sarvajJAna jinezvara RSabhadeva sundara kailAsa parvata para utare / isa meM AyA huA vRSabha aura jinezvara zabda jainadharma ko siddha karate haiM / itanA hI nahIM zrImad bhAgavata purANa ke pA~caveM skandha ke prathama cha adhyAyoM meM RSabhadeva ke vaMza, jIvana va tapazcaraNa kA vRttAMta milatA hai / unake mAtA pitA ke nAma varNita haiM / , jo sabhI mukhya mukhya bAtoM meM jaina kathA granthoM se nAbhi aura marudevI pAye jAte haiM / tathA unheM svayaMbhU, manase pAMcavI pIDhI meM isa krama se kahA gayA hai svayaMbhU manu, priyavrata, agnIdhra, nAbhi aura RSabha / unhoMne apane jeSTha putra bharata ko rAjya dekara saMnyAsa grahaNa kiyA / ve namra rahane lage ( amUrchAbhAva) aura kevala zarIra mAtra hI unake pAsa thA / logoM dvArA tiraskAra kiye jAne, gAlI galauja kiye jAne va mAre jAne para bhI ve mauna hI rahate the / apane kaThora tapazcaraNa dvArA unhoMne kaivalya kI prApti kI / tathA dakSiNa karNATaka taka nAnA pradezoM meM paribhramaNa kiyA / ve kuTakAcala parvata ke bana meM yoga kI paramocca sAdhanA meM vicarane lage / vAsoM kI ragaDa For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 se vana meM Aga laga gaI aura usI meM unhoMne apane ko bhasma kara DAlA / bhAgavata purANa meM yaha bhI kahA gayA hai ki RSabhadeva ke isa caritra ko sunakara kaula, ka va kUTaka kA rAjA arhan kalayuga meM apanI icchA se usI dharma kA saMpravartana karegA, ityAdi / isa varNana se isameM koI saMdeha nahIM raha jAtA ki bhAgavata purANa kA tAtparya jaina granthoM meM varNita RSabhadeva se hI hai aura arhan rAjA dvArA pravartita dharma kA abhiprAya jaina dharma se / ataH yaha Avazyaka ho jAtA hai ki bhAgavata purANa tathA vaidika paramparA ke anya prAcIna granthoM meM RSabhadeva ke sambandha kI bAtoM kI kucha gaharAI se jAMca par3atAlA kI jAya / bhAgavata purANa meM kahA gayA hai varhiSi tasminneva viSNudatta bhagavAna paramarSibhiH prAsAdito nAbhaH priyacikIrSayA tadavarodhAyane meru devyA dharmAt darzayitukAmo vAtadazanAM zramaNAnAm RSINAm urdhvamanthinAM zuklayA tanvAvatatAra " (bhAgavata pu0 5. 3. 20) "yajJa meM paramaRSiyoM dvArA prasanna kiye jAne para viSNudatta pArIkSita svayaM zrI bhagavAna(viSNu) mahArAja nAbhi ko priya karane ke liye unake ranavAsameM mahArAnI marudevI ke garbha meM Aye / unhoMne isa pavitra zarIra kA vAtarazanA zramaNaRSiyoM ke dharmo ko prakaTa karane kI icchA se grahaNa kiyA / " bhAgavata purANa ke isa kathana meM do bAte vizeSa dhyAna dene yogya haiM, kyoMki unakA bhagavAna RSabhadeva ke bhAratIya saMskRti meM sthAna tathA unakI prAcInatA aura sAhityika paramparA se baDA ghaniSTha aura mahatvapUrNa sambandha hai / eka to yaha ki RSabhadeva kI mAnyatA aura pUjyatA ke sambandha meM jaina aura hinduoM ke bIca koI matabheda nahIM hai / jaise ve jainoM ke Adi tIrthaMkara haiM, usI prakAra ve hinduoM ke lie sAkSAt bhagavAna viSNu ke avatAra hai / unake IzvarAvatAra hone kI mAnyatA prAcInakAla meM itanI baddhamUla hogaI thI ki zivamahApurANa meM bhI unheM ziva ke aTThAIsa yogAvatAroM meM ginAyA gayA hai (ziva mahApurANa 7,2,9) dUsarI bAta yaha hai ki prAcInatA meM yaha avatAra rAma aura kRSNa ke avatAroM se bhI pUrva kA mAnA gayA hai / isa avatAra kA jo hetu bhAgavata purANa meM batalAyA gayA hai usase zramaNadharma kI paramparA bhAratIya sAhitya ke prAcInatama grantha Rgveda se niHssandeha rUpa se jur3a jAtI hai| RSabhAvatAra kA hetu vAtarazanA zramaNa RSiyoM ke dharma ko pragaTa karanA batalAyA gayA hai / bhAgavata purANa meM yaha bhI kahA gayA hai ki ayamavatAro rajasopapluta- kaivalyopazikSaNArthaH bhAga0 pu0 5, 6, 12 / - arthAt bhagavAna kA yaha avatAra rajoguNa se bhare hue logo ko kaivalya kI zikSA dene ke liye huvA / kintu ukta vAkya kA yaha artha bhI saMbhava hai ki yaha avatAra raja se upapluta arthAt rajo dhAraNa (mala dhAraNa) vRtti dvArA kaivalya prApti kI zikSA dene ke liye haA thA / jaina muniyoM ke AcAra meM asnAna, adantadhAvana jalla mala pariSaha Adi dvArA rajodhAraNa saMyama kA Avazyaka aMga mAnA gayA hai| buddha ke samayameM bhI rajojallika zramaNa vidyamAna the buddha ne zramaNoM kI AcAra praNAlI meM vyavasthA lAte hue eka bAra kahA thA nAhaM bhikkhave saMghATikasya saMghATi dhAraNa mattega sAmajaM vadAbhi, acelakassa acelakamatteNa rajojallikassa rajollika matteNa...jaTilakassa jaTAdhAraNamattega sAbhaja vadAbhi / arthAta he bhikSuo maiM saMghATika ke saMghATidhAraNa mAtra se zrImaNya nahIM kahatA / acelaka ke acelakatva mAtrase, rajojallikake rajojallitva mAtra se aura jaTilaka ke jaTAdhAraNa mAtra se bhI zrAmaNya nahIM khtaa| For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aba prazna yaha hotA hai ki jina vAtarazanA muniyoM ke dharmo kI sthApanA karane tathA rajojallika vRttidvArA kaivalya kI prApti sikhAne ke lie bhagavAna zrIRSabhadeva kA avatAra huA thA / ve kaba se bhAratIya sAhitya meM ullikhita pAye jAte haiM isake lie jaba hama bhArata ke prAcInatama grantha vedoMko dekhate haiM to hameM vahA~ bhI vAtarazanA muniyoM kA ullekha aneka sthaloM meM dikhAI detA hai| Rgveda kI vAtarazanA muniyo ke sambandha kI RcAoM meM una muniyoM kI sAdhanAeM dhyAna dene yogya hai / eka sUkta kI kucha RcAe dekhiye munayo vAtarazanAH pizaMgA vasate malA / vAtasyAnu brAjiyanti yaddevAso avikSata // unmaditA maune yena vAtAM AtasthimA vayam / zarIredasmAkaM yUyaM martAso abhipazyatha // vidvAnoM ke nAnA prayatna hone para bhI abhI taka vedoM kA nissandeha rUpase artha baiThAnA saMbhava nahIM ho sakA / tathApi sAyana bhASya kI sahAyatA se ukta RcA kA artha isa prakAra hotA hai-atIndriyArthadarzI vAtarazanA muni mala dhAraNa karate haiM, jisase ve piMgala varNa dikhAI dete haiM / jaba ve vAyukI gati ko prANopAsanA dvArA dhAraNa kara lete haiM, arthAt roka lete haiM, taba ve apanI tapa kI mahimA se dIvya dedIppamAna hokara devatA svarUpa ko prApta ho jAte haiM / savalaukika vyavahAra ko choDakara hameMsA maunavRkti se unmattavat (unkRSTa Anandasahita) vAyu bhAva ko (azarIri dhyAnavRtti) ko prApta hote haiM, aura tuma sAdhAraNa manuSya hamAre bAhya zarIra mAtra ko dekha pAteho / hamAre sacce Abhyantara svarUpa ko nahIM / esA vAtarazAmuni pragaTa karate haiM / Rgveda meM ukta RcAoM ke sAtha 'kezI' kI stuti kI gaI hai kezyagni kezIviSaM kezI bibharti rodasI / kezI vizvaM svaIze kezIdaM jyotirucyate // Rgveda 10, 136, 1) kezI agni jala tathA svarga aura pRthvI ko dhAraNa karatA hai / kezI samasta vizva ke tattvoM kA darzana karatA hai / kezI hI prakAzamAna (jJAna) jyoti (kevalajJAnI) kahalAtA haiM / kezI kI yaha stuti ukta vAtarazanA muniyoM ke varNana Adi meM kI gaI hai, jisase pratIta hotA hai ki kezI vAtarazanA muniyoM ke varNana ke pradhAna the / Rgveda ke ina kezI va vAtarazanA muniyoM kI sAdhanAoM kI tulanA karane yogya hai| Rgveda ke vAtarazanA muni aura bhAgavata ke vAtarazanA zramaNa RSi eka hI saMpradAya ke vAcaka hai / isameM to kisI ko kisI prakAra kA sandeha hone kA avakAza nahIM dikhAI detA / kezI kA artha kezadhArI hotA hai jisakA artha sAyanAcArya ne 'kezasthAnIya razmiyoM ko dhAraNa karanevAle kiyA hai aura usase sUrya kA artha nikAlA hai| kintu usakI koI sArthakatA va saMgati vAtarazanA muniyoM ke sAtha nahIM baiThatI / jinakI sAdhanAoM kA usa sUkta meM varNana hai / kezI spaSTataH vAtarazanA muniyoM ke adhinAyaka hI ho sakate haiM jinakI sAdhanA meM mala dhAraNa maunavRtti aura unmAda bhAvakA vizeSa ullekha hai / sUkta meM Age unheM hI "muni devasya devasya saukRtyAya sakhA hitaH" (R. 10-136, 4 arthAt deva devoM ke muni va upakArI aura hitakArI sakhA kahA gayA hai / vAtarazanA zabda meM aura malarUpI vasana dhAraNa karane meM unakI nAgnyavRtti kA bhI saMketa hai / isakI bhAgavata purANa meM RSabhadeva ke varNana se tulanA kIjie-- urvarita-zarIramAtra-parigraha unmatta iva gaganaparidhAnaH prakIrNakezaH AtmanyAropitAhavanIyo brahmAvartAt pradhabAja / jaDAndha-mUka badhira pizAconmAdakavad avadhUta vezo abhibhASyamANo'pi janAnAM gRhita maunavRtaH For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 tUSNIM camU / parAgavalambAna- kuTila-jaTila - kapiza keza bhUri- bhAraH avadhUtamalinanijazarIreNa graha grahIta - ivAhazya bhA0 pu0 5-6 28-31 arthAt RSabhadeva bhagavAna ke zarIramAtra parigraha baca rahA thaa| ve unmatta ke samAna nama vezadhArI vikhare hue kezoM sahita AhavanIya agni ko apane dhAraNa karake brahmAvarta deza se pratrajita andha, mUka badhira pizAconmAda yukta jaise avadhUtaveza meM logoM ke bulAne para hue cupa rahate the / ... saba ora laTakate hue apane kuTila, jaTila kapiza aura malIna zarIra sahita ve dRSTigocara hote the / pravajita hue| ve ja bhI mauna vRtti dhAraNa kiye kezoM ke bhAra sahita avadhUta 1 yathArthataH yadi Rgveda ke ukta sUkta ko tathA bhAgavata purANa meM varNita RSabhadeva ke caritra ko sanmukha rakhakara paDhAjAya to purANa meM veda ke sUkta kA vistRta bhASya kiyA gayA-sA pratIta hotA hai| vahI bAta razanA yA gagana paridhAna vRtti, kezadhAraNa, kapizavarNa, maladhAraNa mauna aura unmAda bhAva samAna rUpa se donoM meM varNita hai RSabha bhagavAna ke kuTila kezoM kI paramparA prAcInatama kAla se Ajataka akSuNNa rUpase pAI jAtI hai / yathArthataH samasta tIrthaMkaroM meM kevala RSabhadeva ke sira para hI kuTila kezoM ko dhAraNa karane kA ullekha AtA hai / isa sambandha meM mujhe kezariyA nAtha kA smaraNa AtA hai jo RSabhanAtha kA hI nAmAntara hai| kezara, keza, aura jaTA eka hI artha ke vAcaka hai "saTA jaTA kesarayo" siMha bhI apane kezoM ke kAraNa kesarI kahalAtA hai| isa prakAra kezI aura kezarI eka hI kesariyA nAtha yA RSabhadeva ke vAcaka pratIta hote hai / kezarIyAnAtha para jo kezara caDhAne kI vizeSa mAnyatA pracalita hai vaha nAma sAmya ke kAraNa utpanna huI pratIta hotI hai / vaha jaina siddhAnta se sarvathA viruddha hai jaina granthoM meM bhI RSabhadeva kI jaTAoM kA ullekha kiyA gayA hai / isa prakAra Rgveda ke kezI aura vAtarazanA muni tathA bhAgavata purANa ke RSabhadeva aura vAtarazanA zramaNa RSi evaM kesariyAnAtha RSabha tIrthakara aura unakA nirgrantha saMpradAya eka hI siddha hote haiM / ukta vAtarazanA muniyoM kI jo mAnyatA va sAdhanAe vaidika RcAoM meM bhI ullikhita haiM / una para se hama isa paramparA ko vaidika paramparA se spaSTataH pRthak rUpa se samajha sakate haiN| vaidika RSi vaise tyAgI aura tapasvI nahIM the jaise ye vAtarazanA muni vaidika RSi svayaM grahastha hai yajJa sambandhI vidhi vidhAna meM AsthA rakhate haiM aura apanI iha laukika icchAoM jaise putra, dhana, dhAnya Adi sampatti kI prApti ke liye indrAdi devI devatAoM kA AhavAna karate karAte haiM / tathA inake upalakSa meM yajamAnoM se dhana-sampatti kA dAna svIkAra karate haiM / kintu inake viparIta ye vAtarazanA muni ukta kriyAoM meM rata nahIM hote| samasta kriyA gRhadvAra strI- putra dhana-dhAnya Adi parigraha, yahAM taka kI vastra kA bhI parityAga kara bhikSAvRtti se rahate haiM / zarIra kA snAnAdi saMskAra na kara mala dhAraNa kiye rahate haiN| maunavRtti se rahate haiM tathA anya devI devatAoM kI ArAdhanA se mukta rahakara nitya AtmadhyAna meM hI apanA kalyANa mAnate haiM / spaSTata: yaha usa zramaNa paramparA kA prAcIna rUpa haiM jo Age calakara aneka Avaidika saMpradAyoM ke rUpa meM pragaTa huI aura jinameM se do arthAt jaina aura bauddha saMpradAya Aja taka bhI vidyamAna hai / prAcIna samasta bhAratIya sAhitya vaidika, bauddha aura jaina tathA zilAlekhoM meM bhI brAhmaNa aura zramaNa saMpradAya kA ullekha milatA hai| jaina aura bauddha sAdhu Ajataka bhI bhramaNa kahalAte haiN| vedika paramparA ke dhArmika guru kahalAte the RSi, jinakA varNana Rgveda meM bAraM bAraM AyA hai / kintu zramaNa paramparA ke sAdhuoM kI saMjJA muni thI; jinakA ullekha Rgveda meM kevala una vAtarazanA muniyoM ke sambandha ko chor3a anya nahIM aayaa| RSi muni kahane se donoM sapradAyoM kA grahaNa samajhanA cAhiye / pIche paraspara ina saMpradAyoM kA khUba AdAna pradAna huA aura donoM zabdoM ko prAyaH eka dUsare kA paryAyavAcI mAnA jAne lagA / For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaidika sAhitya meM yati aura vrAtya Rgveda meM muniyoM ke atirikta yatiyoM kA bhI ullekha bahutAyata se AyA hai / ye yati bhI brAhmaNa paramparA ke na hokara zramaNa paramparA ke hI sAdhu siddha hote haiM / jinake liye yaha saMjJA samasta jaina sAhitya meM upayukta hote hue bhI Aja taka bhI pracalita hai / yadyapi Adi meM RSiyoM, muniyoM aura yatioM ke bIca mela pAyA jAtA hai aura ve samAnarUpa se pUjya mAne jAte the| kintu kucha hI kAla ke pazcAt yatiyoM ke prati vaidika paramparA meM mahAna roSa utpanna hone ke pramANa hameM brAhmaNa granthoM meM milate haiM / jahA~ indra dvArA yatiyoM ko zAlAvRkSoM zRgAloM va kuttoM dvArA nucavAe jAnekA ullekha milatA hai / taitarIya saMhitA 2, 4, 9, 2, 6, 2, 7, 5, tANDava brAhmaNa 14, 2, 28, 18, 19 kintu indra ke isa kAryako devone ucita nahIM samajhA aura unhoMne isake liye indrakA bahiSkAra kiyA (aitareya brAhmaNa 7, 28 tANDava brAhmaNa ke TIkAkAroMne yatiyoM kA artha kiyA hai vedaviruddhaniyamoMpeta, karmaviroMdhijana, jyotiSTomAdi akRtvA prakArAntareNa vartamAna Adi, ina vizeSaNoM se unakI zramaNa paramparA spaSTa pramANita ho jAtI hai / bhagavat gItA meM RSiyoM muniyoM aura yatiyoM kA svarupa bhI batalAyA hai| aura unheM samAna rUpa se yoga sAdhanA meM pravRttamAnA hai / yahA~ muniko indriya aura manakA saMyama karanevAlA, icchA, bhaya aura krodha rahita, mokSa parAyaNa va sadA mukta ke samAna mAnA hai bha. gI0 5, 28 / atharvaveda ke 15 veM adhyAyameM vAnyoM kA varNana AyA / ye vrAtya vaidika vidhi se adikSita ba saMskAra hIna the ve adurukta vAkya ko durukta rIti se (vaidika va saMskRta nahIM, kintu apane samaya kI prAkRta bhASA) meM bolate the / ve jyAhRda (pratyaMcA rahita dhanuSya) dhAraNa karate the / manuSmRti a0 10 meM licchavi, nAtha, malla Adi kSatriya jAtiyoM ko vrAtyoM meM giNAyA hai / ina saba ullekhoM para sUkSmatA pUrvaka vicAra karane se isameM sandeha nahIM rahatA ki ye brAtya bhI zramaNa paramparA ke sAdhu va gRhastha the / jo vedha virodhi hone se vaidika anuyAiyoM ke kopa bhAjana hue hai / jaina dharma ke mukhya pAMca ahiMsAdi niyamoM ko vrata kahA hai / unheM grahaNa karane vAle zrAvaka deza viratI yA aNuvratI aura muni mahAvratIkahalAte haiM / jo vidhivata vrata grahaNa nahIM karate tathApi zraddhA rakhate haiM ve avirata samyagadRSTi kahe jAte haiM / isIprakAra ke vrata dhArI vrAtya kahe gaye pratIta hote haiM kyoMki ve hiMsAtmaka yajJa vidhiyoM ke niyama se tyAgI hote haiM / isIlie upaniSadoM meM kahI kahI unakI baDI prazaMsA kI gaI hai| jaise praznopaniSada meM kahA gayA hai vrAtyasvaM prANaika RSistA vizvasya saptatiH (2, 11) zAMkara bhASya meM vrAtyoM kA artha svabhAvataH eka zuddha ityAbhiprAya: kiyA gayA hai isa prakAra zramaNa sAdhanAoM kI paramparA hameM nAnA prakAra ke spaSTa va aspaSTa ullekhoM dvArA Rgveda Adi samasta vaidika sAhitya meM dRSTigocara hotI hai / ina saba bAtoM se yaha pramANita hotA hai ki zramaNa saMkRti bhArata kI nahIM vizvakI eka maulika saMskRti hai| isa saMskRti ke bIja vartamAna itihAsa kI paridhi se bahuta pare prAcInatama bhArata kI mUla saMskRti meM hai / sindhu upatyakA kI khudAi se prApta honevAlI sAmagrI se isa bAta para prakAza paDatA hai ki Aryo ke bhArata Agamana ke pUrva yahA~ eka viziSTa sabhyatA pracalita thI / isase yaha anumAna mithyA siddha ho jAtA hai ki bhArata meM Adi sabhyatA kA darzana veda kAla se hi hotA hai| Aryo ke Ane ke pahale prAgvaidika saMskRti ke jJAna ke liye bhI vidvAnoM ke pAsa paryApta sAdhana upalabdha hogaye haiM / unase yaha siddha hotA hai ki usa samaya meM sarva upari bhArata meM eka prAcIna sabhya dArzanika aura vizeSatayA naitika sadAcAra va kaThina tapazcaryA vAlA zramaNadharma-jaina dhama bhI vidyamAna thA / tAtparya yaha hai ki jaina saMskRti bhArata kI prAcIna aura maulika saMskRti hai / For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrItIrthaMkara naminAtha ___ vedakAlIna Adi tIrthaMkara RSabhanAtha ke pazcAt jaina granthoM meM jo anya teIsa tIrthaMkaroM ke nAma Ate haiM va jIvana vRtta milate haiM, unameM bahutoM ke tulanAtmaka adhyayana ke sAdhanoM kA abhAva hai / tathApi antima cAra tIrthaMkaroM kI aitihAsika sattA ke thoDe bahata pramANa yahA~ ullekhanIya hai / ikkIsave tIrthakara naminAtha the / nami mithilA ke rAjA the / aura unheM hindU purANa meM bhI janaka ke pUrvaja mAnA gayA hai / nami kI pravrajyA kA eka sundara varNana hameM uttarAdhyayana sUtra ke nauve adhyayana meM milatA hai aura yahA~ unhIM ke dvArA ve vAkya kahe gaye haiM, jo vaidika aura bauddha paramparA ke saMskRta va pAli sAhitya meM gUMjate hue pAye jAte haiM, tathA jo bhAratIya adhyAtma sambandhI niskAma karma va anAsakti bhAvanA ke prakAzana ke lie sarvotkRSTa vacana 2 pa se jahA~ tahA~ uddhata kiye jAte haiM ve vacana hai sahaM vasAmo jIvAmo jesi me natthi kiMcaNa / mihilAe DajjhamANIe Na me Dajjhai kiMcaNa // (utta. 9 14) susukha bata jIvAma yesaM me no nasthi kiMcanaM / mithilAe dahamAnAe na me kiMci adayahatha // (pAli mahAjana jAtaka) mithilAyAM pradIptAyAM na me kiMcina dahyate / (zAnti parva mahA0 bhA0) ' nami kI yaha anAsakta vRtti mithilA rAjavaMza meM janaka taka pAi jAtI haiM / pratIta hotA hai ki janaka ke-kulakI isI AdhyAtmika paramparA ke kAraNa vaha vaMza tathA unakA samasta pradeza hI videha (deha se nirmoha jIvanmukta) kahalAyA aura unakI ahiMsAtmaka vatti ke kAraNa hI unakA dhanuSaH hIna rUpa meM unake kSatriyatva kA pratIkamAtra surakSita rahA / saMbhavataH yahI vaha jIrNa dhanuSya thA ji ne caDhAyA aura toMDa DAlA / isa prasaMga meM vrAtyoM ke 'jyAhRda' zastra ke sambandha meM Upara kaha Aye vaha bAta bhI dhyAna dene yogya hai| tIrthaGkara zrIneminAtha- tat pazcAt mahAbhArata kAla meM bAvIsaveM tIrthaMkara zrIneminAtha hue / mahAbhArata kA kAla I. pU.-1000 ka lagabhaga mAnA jAtA hai / ataeva aitihAsIka dRSTi se yahI kAla zrIneminAtha tIrthakara kA mAnanA ucita pratIta hotA hai / yahA~ prasaMga vaza yaha bhI dhyAna dene yogya hai ki mahAbhArata ke zAntiparva meM jo bhagavAn tIrthavit aura unake dvArA diye gaye upadeza kA vRttAMta milatA hai vaha jaina tIrthakara dvArA upadiSTa dharma ke samarUpa hai / tIrthaGkara zrIpArzvanAtha- teisaveM tIrthaMkara zrIpArzvanAtha kA janma banArasa ke rAjA azvasena aura unakI rAnI vAmA se huA thA / unhoMne tIsa varSa kI avasthA meM gRha tyAga kara sammeta zikhara parvata para tapasyA kI / yaha parvata Ajataka bhI pArasanAtha parvata ke nAma se prasiddha hai / unhoMne kevala jJAna prAptakara sattara varSa taka zramaNadharma kA upadeza aura pracAra kiyA / jaina granthAnusAra unakA nirvANa bhagavAna zrImahAvIra ke nirvANa se 250 varSa pUrva aura tadanusAra I0 pUrva 527+250=777 varSa meM huA thA / zrIpArzvanAtha kA zramaNa paramparA para bar3A gaharA prabhAva paDA / jisake pariNAmasvarUpa Ajataka bhI jaina samAja prAyaH pArzvanAtha ke anuyAIyoM kI mAnI jAtI hai / RSabhanAtha kI sarvasva parityAga rUpa akiMcanamunivRtti, nami kI nirIhatA va neminAtha kI ahiMsA ko unhoMne apane cAturyAMma rUpa sAmAyika dharma me vyavasthita kiyA / cAturyAma kA ullekha nirgranthoM ke sambandha meM pAli sAhitya meM bhI milatA hai / aura jaina AgamoM meM bhI / jaina AgamAnusAra tra ke sambandha meM Upara kaha Aye hai For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArzvanAtha ke cAra yAma isa prakAra the (1) sarva prANAtipAta se viramaNa (2) sarva mRSAvAda se viramaNa (3) sarva adattAdAna se viramaNa (4) sarva bahiddhAdAna (parigraha) se viramaNa ! zrIpArzvanAtha kA caturyAma rUpa sAmAyika dharma zrImahAvIra se pUrva hI supracalita thA yaha jaina paramparA ke atirikta bauddha pAli sAhitya gata ullekhoM se bhalI bhAMti siddha ho jAtA hai / bauddha grantha aMguttaranikAya Agama ke catukkanipAta aura unakI aTakathA meM ullekha hai ki gautama buddha kA cAcA 'bappa' zAkya nirgrantha zrAvaka thA / svayaM buddhane bodhI prApta karane ke pUrva pArzva paramparA ke nirgranthoM ke samIpa dIkSA grahaNa kI thI aura nirgrantha AcAra kA pAlana kiyA thA jisakA ullekha majjhimanikAya meM buddha svayaM karate haiM / pArthApatyoM tathA nirgrantha zrAvakoM ke isI prakAra ke aura bhI aneka ullekha milate haiM / jinase nirgrantha dharma kI sattA buddha se pUrva bhalI bhAMti siddha ho jAtI hai / eka samaya thA jaba zrIpArzvanAtha tathA unase pUrva ke jaina tIrthaMkaroM va jaina dharma ko usa kAla meM sattA ko pAzcAtya vidvAna svIkAra nahIM karate the / kintu jaba jarmana vidvAna harmanayAkobI ne jaina aura bauddha prAcIna sAhitya ke sUkSma adhyayana dvArA zrImahAvIra se pUrva nirgrantha saMpradAya ke asthitva ko siddha kiyA hai| taba se vidvAna zrIpArzvanAtha kI aitihAsikatA ko svIkAra karane lage haiM aura unake mahAvIra nirvANa se 250 varSa pUrva nirvANa prApti kI jaina paramparA ko bhI mAna dene lage haiM / bauddha granthoM meM jo nirgranthoM ke cAturyAma kA ullekha milatA hai vaha aura use nigrantha kSAtapatra bha. zrImahAvIra kA dharma kahA hai, unakA sambandha Avazyaka hI zrIpArzvanAtha kI paramparA se honA cAhiye / kyoM ki jaina saMpradAya meM unake sAtha hI cAturyAma kA ullekha pAyA jAtA hai, mahAvIra ke sAtha kadApi nahIM / jaina dharma kI dRSTi meM prAcIna itihAsa bhArata kA itihAsa deza kI usa kAla kI avasthA ke varNana se prAraMbha hotA hai, jaba Adhunika nAgarika sabhyatA kA nikAsa nahIM huA thA / usa samaya bhUmi ghAsa aura sundara saghana vRkSoM se bharI huI thI / siMha vyAghra, hAMthI gAya bhaiMsa, Adi sabhI pazu vanoM meM pAye jAte the / manuSya grAma va nagaroM meM nahIM basate the, aura kauTumbika vyavasthA bhI kucha nahIM thI / usa samaya na loga khetI karanA jAnate the, na pazupAlana, na anya koI udyoga dhandhe / ve apane khAna, pAna, zarIrAcchadana Adi kI AvazyakatAe~ kalpavRkSoM se hI pUrI ra lete the / isIlie usa kAla ke vRkSoM ko kalpa vRkSa (devavRkSa) kahA gayA hai / kalpavRkSa arthAt aise vRkSa jo manuSyoM kI saba icchAoM kI pUrti kara sake / bhAI bahana hI pati patnI rUpa se rahane lagate the, aura mAtA-pitA apane upara santAna kA koI uttara dAyitva anubhava nahIM karate the / isa kAla meM dharmasAdhanA, puNya pApa kI bhAvanA Adi koI vicAra viveka nahIM the / isa paristhiti ko zAstrakAroM ne bhoga bhUmi-vyavasthA kahA hai, kyoMki usameM Age AnevAlI karma bhUmi sambandhI kRSi aura udyoga Adi kI vyavasthAoM kA abhAva thA / kramazaH ukta avasthA meM parivartana huA, aura usa yuga kA prAraMbha huA jise zAstrakAroM ne karma-bhUmi kA yuga kahA hai, va jise hama Adhunika sabhyatA kA prAraMbha kaha sakate haiM / isa yuga ko vikAsa meM lAnevAle caudaha mahApuruSa mAne gaye haiM / jinheM 'kulakara' yA 'manu' kahA hai / inhoMne kramazaH apane apane kAla meM logoM ko hiMsaka pazuoM se apanI rakSA karane ke upAya batAye / bhUmi aura vRkSoM ke vaiyaktika svAmitva kI sImAe~ nirdhArita kI / hAthI azva Adi vana pazuoM kA pAlana kara, unheM vAhana ke upayoga meM lAnA sikhAyA / bAla baccoM ke lAlana pAlana va unake nAmakaraNa Adi kA upadeza diyA / zIta, tuSAra Adi se apanI rakSA aranA sikhAyAM / nadiyoM ko naukAoM dvArA pAra karanA Adi sikhAyA / pahAr3oM para siDhiyA~ banAkara caDanA, varSA se chatrAdi dhAraNa kara apanI rakSA karanA sikhAyA / aura anta meM kRSidvArA For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 anna utpanna karane kI kalA sikhAI, jisake pazcAt vANijya, zilpa Adi ve saba kalAe~ va udyoga dhandhe utapanna hue jisake kAraNa yaha bhUmi karma bhUmi kahalAne lgii| caudaha kulakaroM ke pazcAt jina mahApuruSoM ne karmabhUmi kI sabhyatA ke yuga meM dharmopadeza va apane cAritradvArA acche bure kA bheda sikhAyA aise tresaTa mahApuruSa hue jo zalAkA puruSa arthAt vizeSa gaNanIya puruSamAne gaye haiM / ina tresaTha zalAkA puruSoM meM caubIsa tIrthakara, bAhara cakravartI, nau baladeva, nau vAsudeva aura nau prati vAsudeva sammilita hai / ina tresaTha zalAkA puruSoM meM saba se prathama Adi tIrthaGkara bhagavAn zrIRSabhadeva haiM / jinase isa abasarpiNi meM jainadharma kA prAraMbha mAnA jAtA hai / unakA janma ukta caudaha kulakaroM meM se antima kulakara nAbhirAjA aura unakI patnI marudevI se huA thA / apane pitA ke mRtyu ke pazcAt ve rAjasiMhAsana para baiThe aura unhoMne kRSi, asi masi, zilpa, vANijya aura vidyA ina cha AjIvakA ke sAdhanoM kI vizeSa rupa se vyavasthA kii| tathA deza va nagaroM varNa va jAtiyoM Adi kA vibhAjana kiyA / inake sau putra jinameM bharata bAhubali mukhya the tathA do putriyA~ brAhmI aura sundarI thIM / jinheM unhoMne samasta kalAe~ gaNita ba vidyAe~ evaM sarva prakAra kI lipiyA~ sikhalAI / zrIRSabhadeva ko saMsAra se vairAgya ho gayA aura ve rAjya kA parityAga kara tapasyA kara banako cale gaye / unake jeSTa putra bharata rAjA hue aura unhoMne apane digavijaya dvArA sarvaprathama cakravartI pada prApta kiyA / unake laghubhrAtA bAhubali bhI virakta hokara tapasyA meM pravRtta ho gaye / jaina granthoM meM RSabhadeva ke jIvana va tapasyA kA tathA kevalajJAna prApta kara dharmopadeza kA vistRta varNana pAyA jAtA hai / jainI isI kAla se apage dharma kI utpatti mAnate haiM / bhagavAna RSabhadeva ke kAla kA anumAna lagAnA kaThIna hai / unake kAla kI dUrI kA varNana jaina grantha sAgaroMpama ke pramANa se karate haiM / jaina granthoM meM bhagavAna zrIRSabhadeva kA vistRta varNana milatA hai pAThakoM kI jAnakArI ke lie use saMkSipta meM de rahe haiMkAlacakra kAla kI upamA cakra se dI jAtI hai| jaise gADI kA cakra (pahiyA) ghUmA karatA hai / vaise hI kAla bhI sadA ghUmatA rahatA hai / vaha kabhI bhI eka sA nahIM rahatA / kAla kA svabhAva hI parivartana zIla hai| utkarSa aura kapakarSa ye donoM sApekSa haiN| jahAM unnati hai vahAM avanati bhI hai jahA~ avanati hai vahA~ unnati bhI hai / jo uThatA hai vaha giratA bhI hai / aura jo giratA hai vaha uThatA bhI hai| ghUmate samaya cakkekA jo bhAga uccA uThatA hai vaha nIce bhI jAtA hai aura upara bhI AtA hai / yahI isa saMsAra kI dazA hai / eka bAra vaha unnata se avanati kI ora jAtA to dUsarI bAra avanati se unnati kI ora jAtA hai jisa kAla meM yaha vizva avanati se unnata kI ora jAtA hai use utsarpiNI kAla kahate haiM / isa kAla meM sahanana saMsthAna, Ayu, avagAhanA, utthAna, bala, vIrya karma, puruSAkAra aura parAkrama baDhate jAte haiM ataH isa kAla ko utsarpiNI kAla kahate haiN| isake chaha bheda hai 1. duSama duSamA 2. duSamA 3. duSama suSamA 4. suSama duSamA 5. suSamA 6. aura suSama sussmaa| isa kAla meM jIvoM ke saMhanana aura saMsthAna kramazaH adhikAdhika zubha hote jAte haiM / Ayu aura avagAhanA baDhatI jAtI hai / tathA jIvoM kI taraha sarva pudgaloM ke varNa gandha, rasa sparza, bhI isa kAla meM kramazaH zubha hote jAte haiM / azubhatama bhAva zubhatara hote hue zubhatama ho jAte hai / aura hrAsa se uttarottara vRddhi kI avasthA ko prApta hote jAte hai / For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 jisa kAla meM jIvoM ke saMhanana aura saMsthAna kramazaH hIna hote jAya Ayu aura avagAhanA ghaTate jAya tathA utthAna karma, bala, vIrya, puruSAkAra aura parAkrama ghaTate jAya vaha avasarpiNI kAla hai / isa kAla meM pudgaloM ke varNa, gandha, rasa, aura sparza hona hote jAte hai / zubha bhAva ghaTate jAte haiM / aura azubha bhAva baDhate jAte haiM / avasarpiNI kAla dasa koDAkoMDI sAgaropama kA hotA hai / __ avasarpiNI kAla ke cha vibhAga haiM, jinheM Are kahate hai / ve isa prakAra hai -1. suSama suSamA 2 suSamA 3. suSamaduSamA 4. duSama suSamA 5. duSamA 6. duSama duSamA / 1.-suSama suSamA-yaha ArA cAra koDA koDI sAgaropama kA hai / isameM manuSyoM kI avagAhanA tIna kosa kI aura Ayu tIna 'palyopama kI hotI hai / isa Are meM putra putrI yugala (joDA) rUpa se utpanna hote haiM / baDe hokara ve hI pati patnI rUpa se bana jAte haiM / yugala rUpa se utpanna hone ke kAraNa isa Are ke manuSya yugaliyA kahalAte haiM / mAtA pitA kI Ayu cha mAsa zeSa rahane para eka yugala utpanna hotA hai| 49 dina taka mAtA-pitA usakI pratipAlanA karate hai / Ayu samApti ke samaya mAtA ko chIka aura pitA ko jaMbhAI (ubAsI) AtI hai aura donoM kAla kara jAte haiN| ve marakara devaloka meM utpanna hote haiM / isa Are ke manuSya daza prakArakeM kalpavakSoM se manovAMchita sAmagrI pAte haiM / tIna dina ke antara se inheM AhAra kI icchA hotI hai / yugaliyoM ke vajraRSabhanArAca saMhanana aura samacaturastra saMsthAna hotA hai / inake zarIra meM 256 pasaliyAM hotI haiM / yugalie asi, masi, aura kRSi koI karma nahIM karate / ___isa Are meM pRthvI kA svAda mizrI Adi madhura padArthoM se bhI adhika svAdiSTa hotA hai / puSpa aura phaloM kA svAda cakravartI ke zreSTa bhojana se bhI baDhakara hotA hai / bhUmI bhAga atyanta ramaNIya hotA hai / aura pAMca varNavAlI vividha maNiyoM vRkSoM aura paudhoM se suzobhita hotA hai| saba prakAra ke sukhoM se pUrNa hone ke kAraNa yaha ArA suSama suSamA kahalAtA hai / (2) suSamA-yaha ArA tIna koDA koDI sAgaropama' kA hotA hai / iSameM manuSyo kI avagAhanA do kosa kI aura Ayu do palyopamakI hotI hai / pahale Are ke samAna isa Are meM bhI yugala dharma rahatA hai pahale Are ke yugalizoM se isa Are ke yugaliyoM meM itanA aMtara hotA hai ki inake zarIra meM 128 pasaliyA~ hotI haiM / mAtA pitA baccoM kA 64 dina taka pAlana poSaNa karate hai / do dInake antara se AhAra kI icchA hotI hai / yaha ArA bho sukha pUrNa hai / zeSa sArI bAte sthUla rupa se pahale Are jaisI jAnanI cAhie / avasarpiNI kAla hone ke kAraNa isa Are meM pahale kI apekSA saba bAtoM meM kramazaH hInatA hotI jaatii| 3 suSama duSamA-suSama duSamA nAmaka tIsarA ArA do koDA koDI sAgaroMpama kA hotA hai / isameM dUsare Are kI taraha sukha hai parantu sAtha meM duHkha bhI hai / isa Agare ke tIna bhAga haiM / prathama do bhAgoM meM manuSyoM kI avagAhanA eka kosa kI aura sthiti eka palyopama kI hotI hai / inameM bhI yugaliye utpanna hote haiM jinake 64 pasaliyAM hotI hai / mAtA pitA 79 dina taka baccoM kA pAlana poSaNa karate haiM / eka dina ke antara se AhArakI icchA hotI hai / pahale dUsare AroM ke yugaliyoM kI taraha ye bhI chIMka aura jaMbhAI ke Ane para kAla kara jAte haiM / aura devaloka meM utpanna hote haiM / zeSa vistAra sthUla rUpa se pahale dUsare Are jaisA jAnanA cAhie / suSabha duSabhA Are ke tIsare bhAga meM chahoM saMhanana aura chahoM saMsthAna hote haiM / avagAhanA hajAra 1-palyopama-palya arthAn kpa kI upamA se ginA jAnevAlA kAla palyopama kahalAtA hai / 2 sAgaropama-dasa koDA koDI palyopama ke kAla ko eka sAgaropama kahate haiM / For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dhanuSya se kama raha jAtI hai / Ayu jaghanya saMkhyAta varSa aura utkRSTa asaMkhyAta varSa kI hotI hai| mRtyu hone para jIva svakRta karmAnusAra cAroM gatiyoM meM jAte haiM / - vartamAna avasarpiNI ke tIsare Are ke tIsare bhAga kI samApti meM jaba palyopama kA AThavAM bhAga zeSa raha gayA usa samaya kalpavRkSoM kI zakti kAla doSa se nyUna ho jAtI haiM / yugaliyoM meM dveSa aura kaSAya kI mAtrA bar3hane lage / apane vivAdoM kA nipaTArA karane ke lie unhoMne vimalavAhana ko svAmI ke rUpa meM svIkAra kiyA / ye prathama kulakara the / isake bAda kramazaH sAta kulakara hue / jaina zAstroM meM 7, 14, athavA 15 kula karoM ke bhI nAma milate haiM / jambUdvIpaprajJapti meM unake nAma isa prakAra hai ___ 1 sumati 2 pratizruti 3 sImaMkara 4 sImaMdhara 5 kSemaMkara 6 kSemadhara 7 vimalavAhana 8 cakSuSamAn 9 yazasvI 10 abhicandra 11 candrAbha 12 prasannajit 13 marudeva 14 nAbhI 15 RSabha samavAyAMga aura Avazyaka niyukti meM sAta kula karoM ke nAma Ate haiM 1 vimalavAhana 2 cakSuSamAna 3 yazasvI 4 abhicandra , prazreNI 6 marudeva aura 7 veM nAbhi / ye sAta kulakara manu bhI kahalAte haiM / vimalavAhana kI patnI kA nAma candrayazA thaa| vimalavAhana ke dvArA banAI gaI maryAdA kA saba yugaliye pAlana karane lage / isane 'hA kAra' nIti kA pracalana kiyA / 'hA' tuma ne yaha kyA kiyA ! itanA kahanA hI usa samaya ke aparAdhI ke lie prANadaNDa ke barAbara thA / isa zabda ke kahane mAtra se hI aparAdhI bhaviSya ke lie aparAdha karanA choDa detA thA / vimalavAhana kI jaba Ayu cha mahine zeSa thI taba usakI patnI candrayazA ne eka yugala santAna ko janma diyA / isa puruSa kA nAma cakSuSmAna aura strI kA nAma candrakAMtA rakhA / vimalavAhana kI mRtyu ke bAda dvitIya kulakara cakSuSmAn bane / inhoMne apane pitA kI 'hA' kAra nIti se hI yugaliyoM para anuzAsana kiyA / cakSuSmAna kI patnI candrakAMtA ne bhI yazasvI aura surUpA nAma ke yugala-putra-putrI ko janma diyA / apanI mAtA pitA kI mRtyu ke bAda yazasvI kulakara bane / surUpA patnI banI / isane 'hA' kAra aura 'mA kAra' nAmaka daNDa nIti kA pracalana kiyA / yazasvI kulakara kI patnI ne abhicandra nAttaka bAlaka aura pratirUpA nAmaka bAlikA ko janma diyA / pitA kI mRtyu ke bAda abhicandra cauthA kulakara banA / isane bhI hAkara aura mAkAra nIti kA pracalana kiyA / abhicandra kI patnI pratirUpA ne bhI eka yugala ko janma diyA / prasenajit va cakSukAMtA inakA nAma rakkhA / pitA kI mRtyu ke bAda prasenajit pAMcavAM kulakara banA / isane hAkAra mAkAra va dhikkAra nIti se yugaliyoM para anuzAsana kiyA / Ayu ke kucha mAsa pahale prasenajita kI pannI cakSukAntA ne yugala santA na ko janma diyA / inakA nAma marudeva aura zrIkAntA rakavA / pitA kI mRtyu ke bAda marudeva kulakara banA / isane apane pitA kI taraha tInoM nItiyoM kA pracalana kiyA / mRtyu ke kucha mAsa pahale unhoMne eka yugala santAna ko janma diyA unakA nAma nAbhi aura marudevI rakhA / mAtA-pitA kI mRtyu ke bAda nAbhi kulakara bane / marudevI nAbhi kulakara kI patnI banI / pitA kI taraha inhoMne hAMkAra mAkAra aura dhikkAra nItiyoM se yugaliyoM para anuzAsana kiyA / (4) duSama suSamA--yaha ArA bayAlIsa hajAra varSa kama eka koDA koMDI sAgaropama kA hotA hai / isameM manuSyoM ke chahoM saMhanana aura chahoM saMsthAna hote haiM / avagAhanA bahuta se dhanuSoM kI hotI hai aura For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ayu jaghanya antamuhUrta, utkRSTa eka karoMr3a pUrva kI hotI hai / eka pUrva sattaralAkha karor3a varSa aura chappana hajAra karoMDa varSa (70560000000000) kA hotA hai / yahAM se Ayu pUrI karake jIva svakRta karmAnusAra cAroM gatiyoM meM jAte haiM aura kaI jIva siddha, buddha evaM mukta hokara sakala duHkhoM kA anta kara dete haiM arthAt siddha gati ko prApta karate haiM / vartamAna avasarpiNI ke Are meM tIna vaMza utpanna hue / arihanta vaMza cakravartI vaMza / aura dazAra vaMza isI Are meM teIsa tIrthaMkara gyAraha cakravartI, nau baladeva, nau vAsudeva aura nau prativAsudeva utpanna hue / dukha vizeSa aura sukha kama hone se yaha ArA duSama suSamA kahA jAtA hai / / (5) duSamA-pAMcavAM duSamAArA ikkIsa hajAra varSa kA hai / isa Are meM manuSyoM ke chaho saMsthAna aura chahoM saMhana na hote haiM / zarIra kI avagAhanA 7 hAtha taka kI hotI hai / Ayu jaghanya antarmuhUrta utkRSTa sauvarSa jhAjherI hotI hai / jIva svakRta karmAnusAra cAroM gatiyoM meM jAte hai cauthe Are meM utpanna huA koI jIva mukti bhI prApta kara sakatA hai / jaise jambUsvAmI / vartamAna paMcama Are kA tIsarA bhAga bItajAne para gaNa (samudAya jAtI) vivAhAdi vyavahAra, pAkhaNDadharma, rAjadharma, agni tathA agni se hone vAlI rasoI Adi kriyAe cAritradharma aura gaccha vyavahAra-ina sabhI kA viccheda ho jAyagA / yaha ArA dukha pradhAna hai / isaliye isakA nAma duSamA hai| 6-duSama duSamA avasarpiNI kA duSamA ArA bIta jAne para atyanta dukhoM se paripurNa duSamaduSamA nAmaka chaThA ArA prAraMbha hogA / yaha kAla manuSya aura pazuoM ke dukha janita hAhAkAra se vyApta hogA isa Are ke prAraMbha meM dhUlimaya bhayaGkara AMdhI calegI tathA saMvartaka vAyu bhegii| dizAe dhUlI se bharI hoMgI isalie prakAza zUnya hoMgI / arasa, virasa, kSAra, khAta, agni, vidyut aura viSa pradhAna megha baraseMge / pralayakAlIna pavana aura varSoM ke prabhAva se vividha vanaspatiyAM evaM trasaprANI naSTa ho jAyeMge / pahADa aura nagara pRthvI se mila jAyeMge / parvatoM meM eka vaitADhaya parvata sthira rahegA / aura nadiyoM meM gaMgA aura sindhu nadiyA~ rahegI / kAla ke atyanta rukSa hone se sUrya khUba tapegA / aura candramA atizIta hogA / gaMgA aura sindhu nadiyoM kA pATa ratha ke cIle jitanA arthAt pahiyoM ke bIca ke antara jitanA cauDA hogA aura unameM ratha kI dhurI jitanA gaharA pAnI hogA / nadiyAM maccha kacchapAdi jalacara jIvoM se bharI hoMgI / bharatakSetra kI bhumi aMgAra, bhobhara rAkha tathA tape hue tave ke sadRza hogI / tApa meM vaha agnI jaisI tathA dhulI aura kIcaDa se bhI bharI hogI / isa kAraNa pRthvI para kaSTa pUrvaka cala phira sakege / isa Are ke manuSyoM kI utkRSTa avagAhanA eka hAtha kI aura Ayu bIsa varSa kI hogii| ye adhika santAnavAle hoMge / inake vaNe gaMdha, rasa, sparza, saMhanana. saMsthAna sabhI azubha hoNge| zarIra saba taraha se beDola hogaa| aneka vyAdhiyAM ghara kiye raheMgI / rAga dveSa aura kaSAya kI mAtrA adhika hogI dharma zraddhA bilakula na raheMgI / vaittADhaya parvata meM gaMgA aura sindhu mahAnadiyoM ke pUrva pazcima taTa para 72 bila hai ve hI isa kAla ke manuSyoM ke nivAsasthAna hoMge / ye loga sUryodaya aura sUryAsta ke samaya apane apane biloM se nikaleMge aura gaMgA sindha mahAnadI se maccha kacchapAdi pakaDakara retameM gADa deMge / zAma macchAdi ko subaha nikAla kara khAe~ge aura subaha ke gADe hue macchAdi zAma ko nikAla kara khAyeMge / vrata niyama aura pratyAkhyAna se rahita mAMsa bhojI, maMkliSTa parINAmavAle ye jIva marakara prAyaH naraka aura tiryaMca meM utpnnhoNge| utsarpiNI kAla ke cha Are avasarpiNI kAla ke jo chaha Are haiM / ve hI Are isa kAla meM vyatpaya (ulTe) rUpa se hote haiM inakA svarUpa bhI ThIka unhIM jaisA hai, kintu viparIta krama se / pahalA ArA avasarpiNI ke chaThe AreM For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaisA hai / chaThe Are ke anta samaya meM jo hInatama avasthA hotI hai / usase isa Are kA prAraMbha hotA hai / aura kramika vikAsa dvArA baDhate baDhate chaThe Are kI prArambhika avasthA Ane para yaha ArA samApta hotA haiM / isI prakAra zeSa AroM meM bhI kramika vikAsa hotA hai / sabhI Are antima avasthA se zuru hokara kramika vikAsa se prArambhika avasthA ko pahucate haiM / yaha kAla bhI avasINI kAla kI taraha dasa koDA koDI sAgaropama kA hai| utsarpiNI aura avasarpiNI meM jo antara hai vaha isa prakAra hai utsarpiNI ke cha Are -duSama, duSamA duSamA, duSama, suSamA, suSama duSamA, suSamA, suSama suSamA, / (1) duSama duSamA-avasapINI kA chaThA ArA ASADha sudI pUnama ko samApta hotA hai aura sAvana vadI ekama ko candramA ke abhijit nakSatra meM hone para utsarpiNI kA duSama duSamA nAmaka prathama ArA prAraMbha hotA hai / yaha ArA avasarpiNI ke chaThe Are jaisA hotA hai / isameM varNa gandha, rasa, sparza Adi paryAyoM meM tadA manuSyoM kI avagAhanA sthiti, saMhanana, aura saMsthAna Adi meM uttarottara vRddhi hotI jAtI hai| yaha ArA ikkIsa hajAra varSa kA hai| 2---duSamA-isa Are ke prAraMbha meM sAta dina taka. bharata kSetra jitane vistAravAle puSkara saMvartaka megha baraseMge / sAta dina kI isa varSoM se chaThe Are ke azubhabhAva rukSatA uSNatA naSTa ho jAyeMgI / isake bAda sAta dina taka kSIra megha kI varSA hogI isameM zubhavarNa gandha rasa aura sparSa kI utpatti hogI / kSIra megha ke bAda sAta dina taka ghRta megha barasegA / isa vRSTi se pRthvI meM snigdha (cikanAhaTa) utpanna ho jAyagI / isake bAda sAta dina taka amRta megha vRSTi barasegA / jisake prabhAva se vRkSa guccha gulma latA Adi banaspatiyoM ke aMkura phUTeMge / amRta megha ke bAda sAta dina taka rasa megha barasegA / rasa megha kI vRSTi se vanaspatiyoM meM pAMca prakAra kA rasa utpanna hogA aura unameM patra pravAla aMkura puSpa phala kI vRddhi hogI / ukta prakAra kI vRSTi hone para jaba pRthvI sarasa ho jAyegI tathA vRkSa latAdi vanaspatizoM se hari, bhari aura ramaNIya ho jAyegI taba loga biloM se nikaleMge / ve pRthvI ko sarasa sundara aura ramaNIya dekhakara bahuta prasanna hoNge| eka dUsare ko bulAveMge aura khUba khuziyAM manAveMge / patra, puSpa, phala Adi se suzobhita vanaspatiyA~ se apanA nirvAha hote dekha ve milakara yaha maryAdA bAdhege ki Aja se hamaloga mAMsAhAra nahIM kareMge aura mAMsAhArI prANI ko chAyA taka hamAre lie tyAjya hogI / isa prakAra isa Are meM pRthvI ramaNIya ho jAyegI / prANI sukha-pUrvaka rahane lageMge / isa Are ke manuSyoM ke chahoM saMhanana aura chahoM saMsthAna hoge / unakI avagAhanA bahuta se hAtha ko aura Ayu jaghanya antarmuhUrta kI, utkRSTa sau varSa kI jhAjherI hogii| isa Are ke jIva marakara apane karmo ke anusAra cAroM gatiyoM meM utpanna hoMge, siddha nahIM hoMge / yaha ArA ikkIsa hajAra varSa kA hogA / (3) duSamA suSamA-yaha ArA bayAlIsa hajAra varSa kama eka koDA koMDI sAgaropama kA hogA / isakA svarupa avasarpiNI ke cauthe Are ke sadRza jAnanA cAhie / Ayu jaghanya antarmuhUrta utkRSTa eka karoDa pUrva kA hogA / isa Are meM tIna vaMza hoMge-tIrthaGkara vaMza cakravartI vaMza, aura dazAra vaMza isa Are meM tevisa tirthakarabhagavAna rahAraha cakravartI nau baladeva, nau vAsudeva aura nI prativAsudeva hoNge| (4) suSama-duSamA-yaha ArA do koDA koDI sAgaroMpama kA hogA aura sArI bAteM avasarpiNI ke tIsare. Are ke samAna hogI isake bhI tIna bhAga hoMge kintu inakA krama ulTA hogA / avasarpiNI ke tIsare bhAga ke samAna isa Are kA prathama bhAga hogA / isa Are meM zrIRSabhadeva svAmI ke samAna caubIsaveM zrIbhadrakata tIrthakara hoMge / zilpakalAdi tIsare Are se cale AyeMge / isalie unheM kalA Adi kA upadeza dene kI AvazyakatA nahIM hogii| kahIM kahIM 15 kulakara utpanna hone kI bAta likhI hai / ve loga kramazaH dhikkAra makAra, aura hAkAra daNDa kA prayoga kreNge| isa Are ke tIsare bhAga meM rAja evaM cAritra For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 dharma kA viccheda ho jAyegA / dUsare aura tIsare tribhAga avasarpiNI ke tIsare Are ke dUsare aura tIsare tribhAga avasarpiNI ke tIsare Are ke dUsare aura pahale tribhAga ke sadRza hoMge / (5) (6) suSamA aura suSama suSamA nAmaka pAMcavAM aura chaThA ArA avasarpiNI ke dvitIya aura prathama Are ke samAna hoMgA / isI avasarpiNI kAla ke tIsare Are ke caurAsI lakSa pUrva aura navAsI pakSa arthAt tIna varSa aura sADhe ATha mahine bAkI rahe the taba bhagavAna zrIRSabhadeva marudevI ke udara meM avatarita hue the / jinakA saMkSipta vRttAnta Age par3heM / ........... bhagavAna zrI RSabhadeva bhagavAna zrIRSabhadeva ke teraha bhavaH bhagavAna zrIRSabhadeva ke jIva ne dhannA sArthavAha ke bhava meM samyaktva prApta kiyA thA / usa bhava se lekara mokSa jAne taka teraha bhava kiye the / ve ye haiM (1) dhannA sArthavAha (2) yugaliyA (3) deva (saudharma devaloka meM) (4) mahAbala (5) lalitAMgadeva (dUsare devaloka meM) (6) vajrajaMgha (7) yugaliyA (8) deva (saudharma devaloka meM) (9) jIvAnanda vaidya (10) deva (acyuta devaloka meM) (11) vajranAbha cakravartI (12) deva (sarvArthasiddha vimAna meM) (13) prathama tIrthaMkara bhagavAna zrIRSabhadeva / / prathama bhava dhannA sArthavAhaH-- jambUdvIpa ke pazcima mahAvideha meM kSitipratiSThita nAmakA nagara thA / vahA~ prasanna candra nAmakA eka pratApI rAjA rAjya karatA thA / vaha apanI mahaRddhiyoM ke kAraNa indra kI taraha zobhAyamAna thA / usa nagara meM dhannA sArthavAhanAmakA zreSThI rahatA thA / jisa taraha aneka nadiyA~ samudra meM Azrita rahatI hai| usI prakAra usa zreSThI ke ghara aneka nirAzrita Azraya pA rahe the / vaha apanI sampatti ko paropakAra meM hI kharca karatA thA / vaha sadAcArI aura dharma parAyaNa thA / eka samaya usane kirANA lekara vasantapara jAne kA nizcaya kiyA / usane sAre nagara meM yaha ghoSaNA karavAI ki "dhannA zreSThI vyApArArtha vasantapara jAnevAlA haiM jisa kisI ko vasantapura calanA ho vaha cale / jisake pAsa caDhane ko savArI nahIM hogI va use savArI deMge / jisake pAsa anna vastra nahIM hai use ve anna vastra bhI dege / jisake pAsa vyApAra ke lie dhana nahIM use dhana bhI pradAna kareMge / tathA rAste meM cora DAkuoM se evaM byAghra Adi hiMsra prANiyoM se unakA rakSaNa kareMge / isa prakAra kI ghoSaNA karavAne ke bAda dhannA zreSThI ne cAra prakAra kI vastueM gADiyoM meM bharI / ghara kI striyoM meM unakA prasthAna maMgala kiyA / zubha muhUrta meM seTha ratha para AruDha hokara nagara se bAhara cale / seTha ke prasthAna ke samaya jo merI bajI usako kSitipratiSThita nivAsiyoM ne apane bulAne kA AmaMtraNa samajhA aura apanI 2 sAdhana samAgriyoM ke sAtha taiyAra hokara seTa ke sAtha nagara ke bAhara Aye / dhannAzreSThI nagara ke bAhara udyAna meM Akara Thahare / usa samaya dharmadhoSa nAmake tejasvI AcArya apanI ziSya maNDalI ke sAtha nagara meM padhAre hue the / ve bhI vasantapura jAnA cAhate the kinna mArga kI kaThInAIyo ke kAraNa ve jA nahIM sakate the| unhoMne bhI yaha ghoSaNA sunI dhannA sArthavAha kA maNibhadra nAmaka pradhAna munIma thA zrIdharmaghoSa AcArya ne unake pAsa apane do sAdhuo ko bhejA / apane ghara para Aye hue muniyo ko dekhakara maNibhadra ne unheM praNAma kiyA aura vinayapUrvaka Ane kA kAraNa pUchA / sAdhuone kahA / dhannAsArthavAha kA vasanta pUra gamana suna 3 For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 kara AcArya mahArAja hameM Apake pAsa bhejA hai / yadi sArthavAha ko svIkAra ho to ve bhI unake sAtha jAnA cAhate hai / maNibhadra ne uttara diyA - sArthavAha kA ahobhAgya hai agara AcArya mahArAja sAtha meM padhAre kintu jAne ke samaya acArya maharAja svayaM Akara sArthavAha ko kaha deM / yaha kahakara namaskAra pUrvaka usane muniyo ko vidA kiyaa| sAdhuo ne jAkara sArIbAta zrI AcArya mahArAja ko kahI use svIkAra karake AcArya mahArAja apane muni parivAra ke sAtha sArthavAha ko darzana dene ke lie unake Dere para gaye / apane dvAra para Aye hue AcArya mahArAja kA sArthavAha ne ucita satkAra kiyA aura unase vinayapUrvaka Ane kA kAraNa pUchA / AcArya mahArAja ne kahA hama bhI tumhAre sAtha vasantapura jAnA cahAte hai / dhannA sArthavAha ne apanA sadbhAgya mAnate hue kahA - AcArya pravara ! Aja mai dhanya hU Apa jaise mahApuruSa ke sAtha rahane se hamArA kAphalA pavitra ho jAyagA / hamAre jaise aneka vyakti Apake upadezAMmRta kA pAna kara sanmArga kI ora AkRSTa hoge / Apa avazya mere sAtha padhAre, usI samaya sArthavAha ne apane rasoIyo ko bulAyA aura kahA - azanapAna Adi jaisA AhAra ina munivaro ko cAhie use binA saMkoca ke denA / inheM bhojana viSayaka kisI prakAra kA kaSTa na ho isa bAta kA purA dhyAna rakhanA / isa prakAra hamAre nimitta taiyAra kiyA nirdoSa AhAra kI mAdhukarI vRttI se asaMskArita sacitta jala bhI hama yaha sunakara AcArya mahArAja ne kahA- he sArthapate ! huA AhAra hama ahIM lete kintu dUsaro ke lie banAyA gayA grahaNa karate hai / tathA kuAM vApI aura tAlAva kA agni Adi grahaNa nahIM karate / se usI samaya kisI ne pake hue sugandhita Amraphalo se bharA huA thAla sArthapati ko upahAra svarupa bheTa diyA / use dekhakara prasanna hote hue sArthapati ne AcArya zrI se kahA- bhagavan ? ina phalo ko grahaNa karake mujha para anugraha kIjie / AcArya ne kahA - zreSThin ! muni sacitta phala, bIja, kanda, mUla, grahaNa kabhI nahIM karate / ye padArtha nirjIva hI grAhma hai / yaha sunakara sArthavAha bolA- ApakA vrata atyanta kaThora hai / mokSa kA zAzvata sukha binA kaSTa ke kahIM milatA / yadyapi ApakA hamAre se bahuta kama prayojana hai phira bhI mArga meM kisI pramAra kA kaSTa ho to avazya hameM AjJA dIjiyegA / aisA kahakara sArthavAha ne AcArya ko praNAma kiyA / AcArya zrI apane sthAna para cale Aye / dUsare dina prAtaH kAla hote hI AcArya mahArAja sArthavAha ke kAphale ke sAtha ravAnA hue / sArthavAha apane kAphale ke sAtha Age baDhA / sabase Age dhannAsArthavAha apane rakSako ke sAtha cala rahA thA usake pIche usakA pradhAna munima maNibhadra aura dono ora usake vIra rakSaka dala thA / unake sAtha AcArya dharmaghoSa bhI apanI ziSya maNDalI ke sAtha cala rahe the / unake pIche-pIche anya vyApArI apane apane vAhano ke sAtha apane apane lakSyakI ora Age baDha rahe the dhannAsArthavAha apane sAtha ke sabhI vyaktiyoM kA pUrA dhyAna rakhatA thA aura unakI hara kaThinAI ko dUra karatA thA / isa prakAra sArthapati kA vizAla kAphalA garmI kI Rtu meM bho satata prayANa karatA huA Age baDha rahA thA / baDI tejI se Age baDhate hue sArthavAha ke kAphale ne bhayaMkara jaMgalI jAnavaroM se yukta aTavI meM praveza kiyA / vaha aTavI vRkSoM se itanI saghana thI ki usase sUrya kA prakAza bhI nahIM AtA thA / saghana tathA lambI aTavI ko pAra karate hue garmI ko Rtu samApta ho gaI aura varSAMkAla prAraMbha A gayA / AkAza bAdaloM se chA gayA / AMdhI aura tUphAna ke sAtha bijalI camakane lagI / bAdala garajane lage / aura mUsaladhAra varSA hone lagI / nadI nAle pAnI se bhara gaye / mArga kIcaDa aura pAnI se durgama bana gayA / vAhanoM kA Age baDhanA duSkara ho gayA / sthAna sthAna para ubharate hue nadIM nAle sArthavAha ke kAphale ko Age bar3hane se roka rahe the / aisI For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 sthiti meM kAphale ko vahIM rukanA paDA / sArthavAha ne apane sAthiyoM se pUcha kara vahIM surakSita sthala para apanA paDAva DAla diyo / sAmAna kI surakSA ke liye vRkSoM para maMca banAye gaye / rahane ke liye ghAsa kI jhopar3iyAM banAI gaI / maNibhadra ne apane liye banAI huI eka nirdoSa jhopaDI AcArya zrI ko rahane ke liye dI / AcArya zrI usa jhopaDI meM apanI ziSya maNDalI ke sAtha rahane lage / aura dharmadhyAna meM samaya bitAne lage / varSAM bahuta lambI calI / ataH sArthavAha ko apanI kalpanA se bhI adhika rukanA paDA, lambe samaya taka aTavI meM rahane ke kAraNa kAphale ke samIpako khAdya sAmagrI khUTa gaI / loga kaMda mUla khA kara apanA jIvana vyatIta karane lage / eka samaya sArthavAha jaba ArAma kara rahA thA usa samaya usake munIma ne kahA svAmin ? khAdya sAmagrI ke kama hone se sabhI loga kanda, mUla aura phala khAne lage hai ora tApasauM jaisA jIvana bitAne lage haiM / bhUkha ke kAraNa kAphale kI sthiti atyaMta dayanIya ho gaI hai / maNibhadra kI bAta sunakara dhannAsArthavAha cauka gayA / use apane ApakI sthiti para evaM kAphale ki dazApara atyanta duHkha huA vaha socane lagA mere kAphale meM sabase adhika duHkhI kauna hai ? yaha socate socate use dharmaghoSa AcArya kA smaraNa ho AyA / vaha apane Apako kahane lagA / itane dina taka maine una mahAvrata dhAriyoM kA nAma taka nahIM liyA / sevA karanA to dUra rahA kanda, mUla phala vagairaha vastue~ unake lie abhakSya haiM / ve 1 nirdoSa AhAra grahaNa karate haiM / ataH unakI khAdyAbhAva meM kyA sthiti rahI hogI / usakI mujhe jAMca karanI cAhie / dUsare dina sArthavAha zayyA se uThA / prAtaH kRtya se nipaTakara vaha bahuta se logoM ke sAtha AcArya ke samIpa gayA / vahAM pahu~ca kara muniyoM se ghire huve dharmaghoSa AcArya ke darzana kiye aura pAsa meM baiThakara AcArya se kahane lagA-bhagavan ? maiM punyahIna hU~ ? punyahIna ke ghara meM kalpavRkSa nahIM ugatA / na vahAM kabhI dhana kI vRSTi hotI hai / Apa saMsAra - samudra se pAra hone ke liye jahAja ke samAna haiM / Apa sacce dharmopadezaka va sadguru haiM / Apa jaise sadguru ko prApta karake bhI maine kabhI amRta ke samAna Apa zrI ke vacana nahIM sune / prabho ! mere isa pramAda ko kSamA kIjie / sArthavAha ke ye vacana sunakara avasara ke jJAtA AcArya zrI kahane lage- sArthapate ? Apako duHkhI nahIM honA cAhie / jaMgala meM krUra prANiyoM se hamArI rakSA karake Apane saba kucha kara liyA hai / kAphaleM ke logoM se isa deza aura kalpa ke anusAra AhAra pAnI Adi mila jAte haiM / sArthavAha ne kahA - bhagavan ! yaha ApakI mahAnatA hai ki mere aparAdha kI ora dhyAna na dekara Apa merI prazaMsA karate haiM tathA pratyeka paristhiti meM saMtuSTa rahate haiM / kisI dina mujhe bhI dAna kA lAbha dene kI kRpA kIjie / AcArya zrI ne kahA- kalpAnusAra dekhA jAyagA / isake bAda sArthavAha vandanA karake calA gayA / usa dina ke bAda sArthavAha bhojana ke samaya muniyoM kI pratIkSA karane lagA / eka dina gaucarI ke lie phirate hue do muni usake nivAsa sthAna para padhAre / sArthavAha ko baDI prasannatA huI / vaha socane lagA-Aja mere dhanya bhAgya hai jo mere ghara muniyoM kA Agamana huA hai kintu inheM kyA diyA jAya ? pAsa meM tAjA ghI par3A thA / sArthavAha ne use hAtha meM lekara muniyoM ko prArthanA ko / yadi vaha grahaNIya ho to Apa ise grahaNa kareM / grahaNIya haiM / yaha kahakara muniyoM ne pAtra vahAM rakhA / sArthavAha bahuta prasanna huA / aura apane janma ko kRtArthaM samajhatA huA ghI dene lagA / ghI dete samaya seTha ke pariNAma itane For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ucca hue ki devoM ko bhI Azcarya hone lagA / seTha ke pariNAmoM kI parIkSA karane ke lie devatAoM ne muni kI dRSTibAMdha dii| jisase muni apane pAtra ko dekha nahIM sakate the| isa kAraNa seTha kA caharAyA huA ghI pAtra bhara jAne se bAhara jAne lagA / phira bhI seTa ghI DAlatA rahA / pariNAmoM kI uccata ke kAraNa vaha yahI samajhatA rahA ki merA diyA huA ghI to pAtra meM hI jAtA hai / seTha ke dRDha pariNAmoM ko dekhakara devoM ne apanI mAyA sameTa lI / aura dAna kA mAhAtmya batAne ke lie vasudhArA Adi pAMca divya pragaTa hue / dhannAsArthavAha ne bhAva pUrvaka dAna dekara bodhivIja samyaktva ko prApta kiyA / bhavyattva kA paripAka hone se vaha apAra saMsAra samudra ke kinAre pahu~ca gayA / 2 dUsarA bhava-- sukhapUrvaka apanI Ayu pUrNa karake va uttara kurukSetra meM tIna palyopama kI AyuvAlA yugaliyA huA / 3 tIsarA bhava yugaliye kA AyuSya pUrNakara pannAsArthavAha seTha kA jIva saudharma devaloka meM utpanna huA / 4- cauthA bhava pazcima mahAvideha meM gandhilAvatI nAmakA vijaya hai / isa vijaya meM gAndhAra nAmakA deza hai / usa deza kI rAjadhAno kA nAma gandhasamRddhi hai / isa nagarI meM zatabala nAmake vidyAdhara rAjA rAjya karate the / unakI rAnI kA nAma candrakAntA thA / dhannAsArthavAha kA jIva deva sambandhI apanI Ayu pUrI karake mahArAnI candrakAntA ke garbha meM utpanna huA / garbhakAlake pUrNa hone para mahArAnI ne eka zaktizAlI putra ko janma diyA / usakA nAma mahAbala rakhA gayA / mahAbala acche kalAcAyoM ke samAgama tathA pUrvabhava ke saMskAra ke suyoga se samasta vidyAoM meM nipuNa ho gayA / mahArAja zatabala ne apane putra ko yogyatA ko prakaTa karane vAle vinaya Adi sadguNoM se prabhAvita hokara use yuvarAja banA diyA / kucha samaya ke bAda viSaya bhogoM se virakta hokara mahArAjA zatabala ne dIkSA lene kA vicAra kiyA rAjyAbhiSeka pUrvaka samasta rAjya apane putra mahAbala ko sauMpa kara ve bandhana se chUTe hue hAthI kI taraha bandhana se nikala par3e / vaha AcArya ke samIpa jAkara cAritra grahaNa kara liyA / pitA ke dIkSita hone para mahArAjA mahAbala ne rAjya kI bAgaDora sNbhaalii| ve atyanta nyAyapUrvaka rAjya karane lage / unake jaise nyAyI va prajAvatsala rAjA ko pAkara prajA apane ko dhanya mAnane lagI / mahArAjA mahAbala ke cAroM buddhinidhAna sAma, dAma, daNDa bheda nIti ke jJAtA cAra mahAmantrI the / inake nAma the svayaM saMbhinnamati, zatamati, aura mahAmati / ye cAroM mahArAjA ke bAla mitra va rAjya ke hitacintaka the| inameM svaryabuddha mantro samyagdRSTi thaa| zeSa tIna mantrI midhyAdRSTi the / yadyapi unameM isa taraha kA matabheda thA parantu svAmI kA hita karane meM cAroM hI tatpara rahate the / eka samaya mahArAjA mahAbala apanI rAjasabhA meM baiThe hue the| cAroM mantrI bhI mahArAja ke sAtha apane apane Asana para AsIna the / zahara ke gaNyamAnya nAgarika bhI sabhA meM upasthita the / rAjanartakI apane manamohaka nRtya se mahArAja va sabhAsadoM ko mantramugdha kara rahI thii| mahArAja baDe mugdha hokara nartakI kA nRtya dekha rahe the| mahArAja mahAbala kI isa Asakti ko dekhakara mahAmantrI svayaM buddha socane lagA "hamAre svAmI saMsAra ke kAryoM meM itane adhika nimana hai ki unheM paraloka sambandhI vicAra karane kA samaya bhI nahIM milatA / svAmI ke indriyoM para vijaya pAne ko apekSA indriyAM svayaM una para vijaya pA rahI haiM / agara hamezA yahI sthiti raho to mahArAja mahAbala kA paraloka avazya bIgaDa jAyagA / ataH rAjya aura svAmI ke sacce hitaiSI hone ke nAte mahArAja ko isa moha ke kIcar3a se nikAlanA cAhie / " yaha vicAra kara svayaM buddhamantro namrabhAva se bolA- rAjan ? jo zabdAdi viSaya haiM vahIM saMsAra ke For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 kAraNa haiM, jo saMsAra ke mUla kAraNa haiM ve viSaya hai isalie viSayAbhilASI prANI pramAdI banakara zArIrika aura mAnasika bar3e bar3e duHkhoM kA anubhava kara sadA paritapsa rahatA hai| merI mAtA, mere pitA, mere bhAI mere kuTumbI svajana, mere paricita mere hAtho ghoDe makAna Adi sAdhana merI dhana sampatti, merA khAna-pAna, vastra, isa prakAra ke aneka prapaMcoM meM phasA huA yaha prANI AmaraNa pramAdI banakara karma bandhana karatA hai / mAnava kI viSayecchA agAdha samudra kI taraha hai / jisa taraha aneka nadiyoM kA athAdha jala milane para bho samudra sadA aTala rahatA hai, usI prakAra anaMta bhoga sAmagrI ke milane para bhI mAnava sadA atRpta rahatA hai / viSayAbhilASI mAnava bhavAntara meM mahAdukhI hotA hai / ataH he svAmI ! viSayoM se apanI ruci haTAkara apane mana ko dharma mArga kI ora lagAIe / kAraNa isa jIvana kA koI nizcaya nahIM / kabhI bhI mRtyu AsakatI hai / isa Adarza satya ko na samajhakara jIvana ko zAzvata samajhane vAle loga kahA karate haiM ki dharma kI ArAdhanA phira kabhI kara leNge| abhI kyA jaldi hai ? ye loga na pahale hI dharma kI ArAdhanA karapAte haiM na pIche hI / yoM kahate kahate hI unakI sarva Ayu pUrI ho jAtI hai aura kAla Akara khar3A ho jAtA hai / taba anta samaya meM kevala pazcAttApa hI unake hAtha meM raha jAtA hai / ata: Apa isa mAnava bhava ko saphala banAne ke lie zAzvata dharma kI ArAdhanA kIjie / svayaM buddha maMtrI kI asamaya dharma kI bAte sunakara mahArAjA mahAbala bole- mantrIpravara ! tumane dharmAcaraNa kI jo bAta kahI hai vaha binA avasara ki kahI hai| abhI yaha avasthA dharmAcaraNa kI nahIM hai| yaha bAta sunakara mantrI bolA- rAjan ! dharmAcaraNa ke lie koI samaya kA nirdhAraNa nahIM hotA / mAnava jIvana ko asAratA dekhate hue pratyeka kSaNa meM dharma kA AcaraNa karanA caahie| maiMne jo Apako binA avasara ke dharmAcaraNa kI salAha dI hai| jarA usakA kAraNa bhI suniye / maiM Aja nandanavana meM gayA thaa| vahAM maine do cAraNamuniyoM ko eka vRkSa ke nIce dhyAna karate hue dekhA / maiM unake pAsa gayA / aura darzana kara unake pAsa baiTha gayA / muniyoM ne apanA dhyAna samApta kara mujhe upadeza diyA / upadeza samApti ke bAda maine unase Apake AyuSya kA pramANa puchA unhoMne ApakA AyuSya eka mAsa banAtA / he svAmI ! yahI kAraNa hai ki maiM Apase dharmAcaraNa karane kI jaldI kara rahA huuN| svayaMvuddha mantrI se apane eka mAsa kI Ayu jAnakara mahAbala rAjA colA mantrI ! soe hue mujha ko jagAkara tumane bahuta acchA kiyA kintu alpa samaya meM kisa taraha dharma kI sAdhanA karU~ ? svayaMbuddha bolA- mahArAja ! ghabarAie mata / eka dina kA dharmAcaraNa bhI mukti de sakatA hai to phira svargaprApti to kitanI dUra hai mahAcala rAjA ne putra ko rAjyagaddI bhAra sauMpa diyA / dInaanAthoM ko dAna diyA / svajanoM aura parijanoM se kSamA yAcanA ko aura sthavira muni ke pAsa AlocanA pUrvaka sarva sAvadya yogoMkA tyAga kara anazana vrata grahaNa kara liyA / yaha anazana vrata 22 dina taka claa| anta meM namaskAra mantra kA dhyAna karate hue deha kA tyAga kiyaa| | 5 va bhava mAnava bhava kA AyuSya pUrNa karake mahAbalarAjA kA jIva dUsare devaloka meM zrIprabhanAmaka vimAna kA svAmI lalitA~ga nAmaka deva banA / usakI pradhAna devI kA nAma svayaMprabhA thA / mahArAjA mahAbala kI mRtyu kA samAcAra sunakara svayaMmaMtrI ko vairAgya prApta huaa| usane siddhAcArya ke pAsa dIkSA dhAraNa kI / zuddha cAritra kA pAlana kara va bhI IzAnakalpa meM IzAnendra kA dRr3hadharmA nAmaka sAmAnika deva huA / * lalitAMgadeva ne svayaMprabhAdevI ke sAtha bhogavilAsa karate hue apanI Ayu ke zeSa dina vyatIta kiye / usakI mRtyu najadIka A gaI / jisase usake vakSasthala para paDI huI puSpamAlA bhI mlAna ho gaI usakI For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 kAnti manda par3a gii| mukha para dInatA A gii| antataH usakI deva Ayu jalate hue kapUra kI taraha samApta ho gaI / lalitAMgadeva svarga se cyuta ho jAne para svayaMprabhAdevI kI vahI dazA huI jo cakave ke vichoha meM cakavI kI hotI hai / vaha rAta dina pati ke viyoga meM cupacApa baiThI rahatI thI / antataH usane apane pati kA dhyAna karate hue apanI devaAyu samApta kI / 6-7-vA~ bhava-- IzAna devaloka kA AyuSya samApta kara lalitAMgadeva kA jIva mahAvideha kSetra ke puSkalAvatI vijaya meM sthita lohArgala nagara ke rAjA svarNajaya kI rAnI lakSmIdevI kI kukSi se putra rUpa se utpanna huA / usakA nAma vajrajaMgha rakhA gayA / svayaMprabhA devI kA jIva isI puSkalAvatI vijaya meM sthita puNDarIkiNI nagarI ke rAjA vajrasena kI putrIrUpa se utpanna huii| isakA nAma zrImatI rakhA gayA / zrImatI yuvA huI / eka samaya vaha apane mahala kI chata para baiThI thI / usI samaya usa ora se kucha devavimAna nikle| unheM dekhakara use jAtismara kA jJAna paidA ho gayA / use apane pUrvabhava ke pati lalitAMgadeva kA smaraNa ho AyA / usane manameM dRDha saMkalpa kara yaha praNa kara liyA ki jaba taka mujhe apane pUrva bhavakA pati na milegA taba taka maiM kisI se na boluuNgii| ataH usane mona dhAraNa kara liyA / zrImatI kI paNDitA nAmakI sakhI thii| vaha bahuta catura thii| usane isakA kAraNa jAna liyA ki zrImati kI sahAyatA se usane dUsare devaloka IzAnakalpa kA tathA lalitAMgadeva ke vimAna kA eka citra banAyA kintu usameM truTiyA~ rahane dii| usa citrapaTa ko rAjapatha para TAMga diyaa| saMyogavaza usa samaya kumAra vajra jaMgha udhara se nikalA / rAjapatha para TaMge hue usa citrapaTa ko dekhakara use bhI jAtismaraNa jJAna ho gayA usa sundara citrapaTa meM rahI huI kamI ko dUra kara dI / ko lgaa| isase usako prasannatA huii| vajrasena ne isa bAta kA patA zrImatI tathA usake pitA vajrasena zrImati kA vivAha vajrajaMpa ke sAtha kara diyaa| bahutakAla taka sAMsArika bhoga bhogane ke bAda donoMko vairAgya ho gayA / "prAtaH kAla putra ko rAjya dekara dIkSA aMgIkAra kara leMge" aisA vicAra kara rAjA aura rAnI so gaye / usI dina rAjaputra ne kisI zastra athavA viSaprayoga dvArA rAjA ko mArakara rAjya prApta kara lene kA vicAra kiyA / rAjadampati to soe hue jAnakara rAjaputra ne viSa mizrita dhUAM choDa diyA / dIkSA lene kI utkRSTa bhAvanA aura pariNAmoM kI saralatA ke kAraNa rAjA vajrajaMgha aura rAnI zrImatI ke jIva uttara kurukSetra meM tIna pasyopama kI AyuvAle yugalie hue / 8vA~ bhava yugaliye kA AyuSya samApta kara donoM pati patnI saudharma devaloka meM deva hue 9vA~ bhava / jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra meM kSitipratiSThita nAmakA ramaNIya nagara thA / usa nagara meM suvidhinAmakA eka baidya rahatA thA / devaloka se cavakara vajrasaMgha kA jIva suvidhivaidya ke yahAM putra rUpa se janmA / usakA nAma jIvAnanda rakkhA gayA usI samaya ke lagabhaga usa nagara meM anya cAra bAlakoM ne bhI janma liyA / unameM IzAnacandra rAjA kI kanakAvatI rAnI kI kukSi se mahIdhara nAmaka putra huA / dUsarA sunAsIra nAmaka maMtrI kI lakSmI nAmaka patnI se subuddhi nAmaka putra huA / tIsarA sAgaradatta sArthavAha kI abhayamatI strI se pUrNabhadra nAmaka bAlaka huA / cauthA dhana zreSTI kI zIlavatI strI ke udara se guNAkara nAmaka putra huA / prathama saudharma devaloka se cavakara yahA~ zrImatI ke jIva ne isI kSitipratiSThita nagara ke prasiddha Izvara datta ke ghara janma liyA / usakA nAma kezava rakhA gayA / For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .23 ye chahA bAlaka sukhapUrvaka baDhate hue bAlyakAla se hI paraspara mitra rUpa se khela kUda ke sAtha rahane lage / inakI maitrI pragADha thii| unameM jIvAnanda Ayurveda vidyA meM saMpUrNa niSNAta huA / vaha apane pitA kI taraha alpa samaya meM hI nagara kA suprasiddha vaidya bana gayA thA / nagara jana usakA bar3A mAna karate the / anya pAMca mitrabhI yuvA hue / aura apane apane pitA ke kArya meM hAtha baTAne lge| ina chaho mitroM kI vaya ke sAtha mitratA bhI bar3ha rahI thii| eka dina ve pAMcoM mitra jIvAnanda vaidya ke yahA~ baiThe the| usI samaya eka tapasvI mahA muni udhara se nikaleM / unake cehare se aisA pratIta hotA thA ki unake zarIra meM koI vyAdhi hai apane kArya meM vyasta hone ke kAraNa jIvAnanda vaidya kA dhyAna udhara na gayA / mahIdhara rAjakumAra ne usase kahA mitra tuma baDe bhArI svArthI mAlUma paDate ho / jahA~ nisvArtha sevA kA avasara hotA hai udhara tuma dhyAna hI nahIM dete / ___jIvAnanda ne kahA-mitra ApakA kathana yathArtha hai, kintu mujhe aba batAie ki mere yogya aisI kauna sI sevA hai| rAjakumAra ne jabAba diyA-vaidya isa tapasvI munirAja ke zarIra meM koI roga pratIta hotA hai / ise miTAkara mahAn dharma-lAbha lIjie / jIvAnanda bahuta catura vaidya thA / usane muni ke zarIra ko dekhakara jAnaliyA kI kupathya sevana se yaha roga huA hai / jIvAnanda ne apane mitroM se kahA ki isako miTAne ke lie lakSapAka tela to mere pAsa hai kintu gozIrSa candana aura ratnakaMbala ye do vastue~ mere pAsa nahIM hai / yadi ye donoM vastue~ Apa leAve to muni kI cikitsA jarUra ho sakatI hai aura inakA zarIra pUrNa svastha vana sakatA haiM / jIvAnanda kA uttara sunakara pAMcoM mitra bAjAra meM gaye / jisa vyApArI ke pAsa ye donoM mahAna cIje milatI thI unake pAsa jA kara inakI kImata pUchI / vyApArI ne kahA "ina donoM vastuoM kA mUlya do lAkha suvarNa mudrA hai / mUlya cukAkara Apa unheM lejA sakate haiM / kintu prathama yaha batAiegA ki Apa loga itano kImata kI vastu le jA kara kyA kareMge" / unhoMne kahA-eka muni ki cikitsA ke lie inakI AvazyakatA hai / yuvakoM kI isa apUrvadharma-bhAvanA aura dayAlutA ko dekhakara ratnakaMbala kA vyApArI bar3A prasanna huA / vaha bolA-yuvakoM ! tumhArI uThatI javAnI meM isa taraha kI dhArmika bhAvanA ko dekha. kara maiM bahuta prabhAvita huA huuN| maiM gozIrSa candana, aura ratnakaMbala vinA mUlya ke hI detA huuN| Apa ina cIjoM se avazya hI muni kI cikitsA kareM / " ve dono cIje lekara ravAnA hue| munirAja ke viSaya meM cintana karate karate vRddha ko vairAgya utpanna ho gyaa| usane ghara bAra kA tyAgakara dIkSA le lI aura karmoM kA antakara mokSa prApta kiyA / pAMcoM mitra vastue~ lekara jIvAnanda vaidya ke pAsa Aye / vaidya ne auSadhopacAra kara muni ke zarIra se kITANuoM ko nikAle aura gauzIrSa candana kA lepa kara unheM pUrNa niroga banA diyA / kucha kAla ke bAda chahoM mitroM ko vairAgya utpanna ho gyaa| unhoMne eka jJAnI AcArya ke pAsa dIkSA grahaNa kI / dIkSA grahaNa kara Agama-sUtroM kA adhyayana kiyA / zAstra meM pUrNa pANDitya prApta kara ve chahoM muni vividha prakAra kI tapazcaryA kara karmoM ko jarjarita karane lage / dIrgha kAla taka cAritra kA pAlana kiyA / antima samaya meM anazana kara samAdhi pUrvaka deha kA tyAga kiyA / aura marakara acyuta devaloka meM indra ke sAmAnika deva bane / dasavAM gyArahavA~ evaM bArahavAM bhava jambUdvipa ke mahAvideha kSetra meM puNDarIkiNI nAma kI eka nagarI thI / vahAM vajrasena nAma ke mahA For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 rAjA rAjya karate the / unake dhAriNI nAma kI rAnI thii| bArahaveM devaloka kA AyuSya samApta karake jIvAnanda vaidya kA jIva dhAriNI rAnI ke garma meM aayaa| usI rAta meM rAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe / mahArAja vajrasena ke pAsa jAkara rAnI ne apane dekhe hue svapna sunAye / unheM sunakara mahArAjA ko baDI prasannatA huI / unhoMne rAnI ko svapnoM kA phala batalA kara kahA ki tuma cakravartI putra ko prasava krogii| mahArAjA dvArA kahA gayA apane svapnoM kA phala sunakara vaha bahuta harSita huI / yatanA pUrvaka vaha apane garma kA sukhapUrvaka pAlana karane lgii| samaya pUrNa honepara rAnI ne sarvalakSaNa sampanna putra ko janma diyA jisakA nAma vajranAbha rakkhA gayA / jIvAnanda ke zeSa pA~ca mitra bhI devaloka kA AyuSya pUrNa kara rAnI dhAriNI kI kukSi se utpanna hue ve vajranAbha ke choTe bhAI hue| mahArAja vajrasena tIrthaMkara the / isaliye lokAntika devoMne unase tIrtha pravartAne kI prArthanA kI / apane bhogAvalI karmoM kA kSaya huA jAnakara mahArAjA vajrasena ne apane putra vajranAbha ko rAja siMhAsana para baiThA kara dIkSA le lI / ghAtI karmoM kA kSayakara kevalajJAna kevaladarzana upArjana kiyA / aura cAra tIrtha kI sthApanA kii| ___pitA ke dIkSita hone para rAjya ko vajranAbha ne saMbhAliyA / unakI Ayudha zAlA meM cakra ratna kI utpatti huI / cakra ratna kI sahAyatA se bajranAbha ne bhArata ke chahokhaNDa para vijaya prApta kara cakravartI pada prApta kiyA / vaha caudaha ratna aura no nidhi kA svAmI banA / vajranAbha ke cakravartI banane ke bAda unake choTe bhAI bAhu, subAhu pITha aura mahApITha mAMDalika rAjA bane / suyazA cakravartI kA sArathI vanA / ___ kucha samaya ke bAda cakravartI vajranAbha ko tIrthakara vajrasena kA upadeza sunakara vairAgya utpanna ho gayA unhoMne apane putra ko rAjya saupakara bhagavAna vajrasena samIpa pravrajyA grahaNa kI / sAtha meM bAhu, subAhu, pITha mahApITha aura suyazA ne bhI pravrajyA grahaNa kI / ye chahoM dIkSA grahaNa kara kaThora tapa karane lage / ___muni vajranAbha ne arihaMta, siddha, AcArya sthavira bahuzruta, tapasvI aura jina pravacana kA guNa gAna sevA, bhakti Adi tIrthakara ke pada ke yogya bIsa sthAnoM kI vAraMvAra ArAdhanA karake utkRSTa bhAvoM dvArA tIrthakara nAma karma kA upArjana kiyA / ina chahoM munirAjoM ne niraticAra pUrvaka caudaha lAkha varSa taka cAritra kA pAlana kiyA / vajranAbha muni kI kula 84 lAkha pUrva kI Ayu thii| jina meM tIsa lAkha pUrva kumArAvasthA meM solaha lAkha pUrva mAMDalika avasthA meM 24 lAkhapUrva cakravartI pada meM evaM 14 lAkha pUrva zrAmaNya avasthA meM vyatIta kiye / apanI antima avasthA meM ina chahoM muni rAjoM ne pAdopagamana anazana grahaNa kiyA aura samAdhi pUrvaka dehako tyAga kara munirAja taitIsa sAgaropama kI utkRSTa AyuvAle sarvArtha siddha vimAna meM deva bane / bhagavAna RSabhadeva kA janmaH gata cauvIsI ke 24 veM tIrthaMkara samprati ke nirvANa ke bAda aThAraha koTA koTI sAgaropama ke bItane para isa avasarSiNI kAlA ke tIsare Are ke caurAsI lAkha pUrva aura navAsI pakSa arthAt tInavarSa sADhe ATha mahine bAkI rahe the taba ASADha mahine kI kRSNa caturdazI ke dina uttarASADhA nakSatra meM candra kA yoMga hote hI vajranAbha kA jIva taitisa sAgaropama kA Ayu bhoga kara sarvArthasiddha vimAna se cavakara jisa taraha mAnasa sarovara se gaMgAtaTa meM haMsa utaratA hai usI taraha nAbhi kulakara kI strI-marudevI ke udara meM avatIrNa hue / usI rAtri meM marudevI ne caudaha mahAsvapna dekhe-1 vRSabha, 2, hAthI, 3 siMha, 4 lakSmI, 5puSpamAlA, 6 candramaNDala, 7 sUryamaNDala, 8 dhvajA 9 kalaza, . 10 padmasarovara, 11 kSIra samudra, 12 devavimAna, 13 ratna rAzi aura 14 nirdhUma agni / For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ ina svapnoM ko dekha kara marudevI tatkAla jAga uThI / apane dekhe hue mahAsvapnoM kA cintana kara harSita hotI huI mAtA marudevI apane pati kulakara zrI nAbhirAjA ke pAsa gaI / aura unheM apane dekhe hue mahAsvapna sunAe / svapnoM ko suna kara nAbhi kulakara ko bahuta prasannatA huI / unhoMne kahA-bhadre ! ina mahAn svapnoM ke prabhAva se tuma eka mahAna bhAgyavAna putra ko janma dogI / isa bAta ko sunakara mahArAnI ko sannatA huI / nau mAsa aura sADhe sAta rAtri vyatIta hone para caitra kRSNA aSTamI kI rAtri meM uttarASADhA nakSatra kA candra ke sAtha yoga hone para marudevI ne trilokapUjya putra ko janma diyaa| tIrthakara kA janma huA jAna kara chappana dipakumAriyA~ aura zakrendra mAtA marudevI kI sevA meM upasthita hue / putrako meruparvata para lejA kara causaTha indroM ne bhagavAna kA janma kalyANa kiyA / bhagavAna zrI RSabhadeva ke yuvA hone para usa samaya kI paddhati ke anusAra sumaMgalA nAmaka kanyA ke sAtha RSabha kumAra kA sAMsArika sambandha huA / samaya kI viSamatA ke kAraNa eka yugala (putra kanyA ke jor3e) meM se puruSa kI alpavaya meM hI mRtyu ho gii| usa asahAya kuvArI kanyA kA vivAha zrI RSabha kRmAra ke sAtha kara diyA gayA / yahIM se vivAha paddhati prArambha huI / donoM patniyoM ke sAtha RSabhakumAra Ananda pUrvaka samaya bitAne lage / devI sumaMgalA ke udara se kramazaH eka putra aura eka putrI huI / putra kA nAma bharata aura putrI kA nAma brAmhI rakhA / isake atirikta 49 yugala putra utpanna hue / devI sunandA ke udara se eka bAhubala nAmaka putra aura sundarI nAmaka putrI utpanna huI / samaya kI viSamatA ke kAraNa aba kalpavRkSa phala rahita hone laga gaye / loga bhUkhe marane lage aura hA hA kAra maca gayA / isa samaya RSabhadeva kI Ayu bIsa lAkha pUrva kI ho cukI thI / indrAdi devoM ne Akara RSabhadeva kA rAjyAbhiSeka kiyaa| rAjasiMhAsana para baiThate hI mahArAjA RSabhadeva ne bhUkha se pIDita logoM kA duHkha dUra karane kA nizcaya kiyA unhoMne lokoM ko vidyA aura kalA sikhalAkara parAvalambI se svAvalambI banAyA aura loMkanIti kA prAdurbhAva kara akarma bhUmi ko karma bhUmi ke rUpa meM pariNata kara diyA / isase logoM kA duHkha dUra ho gayA / ve sukha pUrvaka rahane lage / bhagavAna ne vesaTha lAkha pUrva rAjyakAla meM vyatIta kiye| eka dina bhagavAna ko vicAra AyA--maiMne laukika nIti kA pracArato kiyA kintu isake sAtha yadi dharma nIti kA pracAra na kiyA gayA to loga saMsAra meM hI phase raha kara durgati ke adhikArI baneMge, isalie aba logoM ko dharma se paricita karanA cAhie / isI samaya RSabhadeva ke bhogAvalI karmo kA kSaya huA jAna kara lokAntika devoM ne Akara unase dharma tIrtha pravartAne kI prArthanA kI / apane vicAra evaM devoM kI prArthanA ke anusAra bhagavAna ne vArSika dAna denA AraMbha kiyA / pratidina eka prahara dina caDhane taka eka karoDa ATha lAkha svarNamudrA dAna dene lage / isa prakAra eka varSa taka dAna dete rahe / isake pazcAt apane jyeSTha putra bharata ko vinItA nagarI kA aura ninyAnaveM putroM ko alaga alaga nagaroM kA rAjya de diyA / mAtA marudevI kI AjJA lekara ve vinItA nagarI ke bAhara siddhArtha bAga meM padhAre / apane hAthoM se hI apane komala kezoM kA luMcana kiyA kintu indra kI prArthanA para zikhA rahane dI / bhagavAna ne svayameva dIkSA dhAraNa kI / indrAdi devoM ne bar3e harza se bhagavAna kA dIkSA kalyANa manAyA / dIkSA lete hI bhagavAna ko manaH paryaya jJAna utpanna ho gayo / bhagavAna ke sAtha cAra hajAra puruSoM ne dIkSA dhAraNa kii| dIkSA lekara bhagavAna vana kI ora padhArane lage, taba marudevI mAtA unheM vApisa mahala calane ke liye kahane lagI / jaba bhagavAna vApisa na mur3e taba vaha baDI cintA meM paDa gaI / anta meM indrane mAtA marudevI ko samajhAbujhA kara apane ghara bhejI aura bhagavAna vana kI ora vihAra kara gye| For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 isa avasarpiNI kAla meM bhagavAna sarvaprathama muni the / isase pahale kisI ne bhI saMyama nahIM liyA thA / isa kAraNa sabhI janatA muniyoM ke AcAra vicAra, dAna Adi kI vidhi se vilakula anabhijJa thI / jaba bhagavAna bhikSA ke lie jAte to loga harSita hokara vastra, AbhUSaNa, hAthI, ghor3e strI Adi lene ke lie Amantrita karate kintu zuddha maryAdA yukta aura eSanIka AhAra pAnI kahI se bhI nahIM milatA / bhUkha aura pyAsa se vyAkula ho kara bhagavAna ke sAtha dIkSA lene vAle cAra hajAra muni vara to apanI icchAnusAra pravRtti karane laga gaye / __ eka varSa bIta gayA kintu bhagavAna ko kahI bhI zuddha AhArapAnI nahIM milA / vicarate vicarate bhagavAna hastinApura padhAre / vahAM ke rAjA somaprabha ke putra zreyAMsakumAra ke hAthoM se ikSurasa dvArA bhagavAna kA pAraNA huA / devoM ne pAMca divya prakaTa karake dAna kA mahAtmya btaayaa| bhagavAna kA pAraNA huA jAnakara sabhI logoM ko baDA harSa huA / loga tabhI se munI dAna kI vidhi samajhane lage / vaha dina akSaya tRtIyA ke nAmase prasiddha huA / chadmastha avasthA meM vicarate hue bhagavAna ko eka hajAravarSa vyatIta ho gaye / eka samaya ve purimatAla nagara ke zakaTamukha udyAna meM padhAre / phAlguna kRSNA ekAdazI ke dina bhagavAna tele kA tapa karake vaTa vRkSa ke nIce kAyotsarga meM sthita hue / uttarottara pariNAmoM ko zuddhatA ke kAraNa cAra ghAtI karmo kA kSaya karake bhagavAna ne kevalajJAna kevaladarzana prApta kiyA / devoM ne kevalajJAna mahotsava karake samavazaraNa kI racanA kI / deva, devI, manuSya strI Adi bAhara prakAra kI pariSad prabhu kA divya upadeza sunane ke lie ekatrita huI / dIkSA lekara jaba se bhagavAna vinItA nagarI se vihAra kara gaye the tabhI se mAtA marudevI apane putra ke kuzala samAcAra prApta na hone ke kAraNa bahuta cintAtura horahI thii| isI samaya bharata mahArAja unake caraNa vandana ke lie gaye / vaha unase bhagavAna ke viSaya meM pUcha hI rahI thI ki itane meM eka puruSa ne Akara bharata mahArAja ko "bhagavAna ko kevalajJAna utpanna huA hai" yaha vadhAI dI / usI samaya dUsare ne AyudhazAlA meM cakraratna utpanna hone kI aura tIsare ne putrajanma kI vadhAI dI / saba se pahale kevalajJAna mahotsava manAne kA nizcaya karake bharata mahArAja bhagavAna ko vandana karane ke lie ravAnA e, hAthI para savAra ho kara marudevI mAtA bhI sAtha padhArI / jaba samavazaraNa ke najadIka paha~cane para devoM kA Agamana kevalajJAna ke sAtha prakaTa honevAle aSTa mahAprAtihAA~di vibhUti ko dekha kara mAtA marudevI ko bahuta harSa prApta huA / vaha mana hI mana vicAra karane lagI ki maiM to samajhatI thI ki merA RSabhakumAra jaMgala meM gayA hai, isase usako takalIpha hogI parantu meM dekha rahI hU / ki RSabha kumAra to baDe AnaMda meM hai aura usake pAsa to bahuta ThATa lagA huA hai maiM vRthA hi moha kara rahI hU / isa prakAra adhyavasAyoM kI zuddhi se mAtA marudevI ne ghAtI karmo kA kSaya kara kevala jJAna kevala darzana prApta kiyA uso samaya Ayukarma bhI kSINa ho cukA thA ataH hAthI ke haude para baiThe baiThe hI unhone sarva karma kSaya karake mokSa prApta kara liyA ! ___ bharata mahArAja bhagavAna ko vandanA kara samavazaraNa meM baiTha gaye / bhagavAna ne upadeza diyA / bhagavAna kA upadeza zravaNa kara bharata mahArAja ke pAMca sau putroM aura sAtasau pautroM ke sAtha RSabha sena ne bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kI / bharata mahArAjA kI bahina brAhnI ne bhI aneka striyoM ke sAtha dIkSA grahaNa kI aneka zrotAoM ne zrAvaka vrata grahaNa kiye / caturvidha saMgha kI sthApanA huI / RSabhasena Adi 84 puruSoM ne gaNadhara pada prApta kara dvAdazAGgI kI divya racanA kI / For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna kevalajJAna ke bAda eka hajAra varSa kama eka lAkha pUrva taka vicarate raheM / bhagavAna zrI RSabhadeva ke RSabhasena Adi 84 gaNadhara, 8400 0 muni, 3 0 0 0 0 0 sAdhvI, 30 5000 zrAvaka, 554 0 0 0 zrAvikAeM, 470 caudaha pUrva dhara, 9000 avadhijJAnI, 20000 kevalajJAnI, 600 vaikriya labdhi dhArI, 12650 manaH paryavajJAnI aura 12650 vAdI the / apanA nirvANa kAla samIpa jAnakara bhagavAna dasa hajAra muniyoM ke sAtha aSTApada parvata para padhAre / vahAM cha dina kA anazana grahaNa kara mAgha kRSNA trayodazI ke dina abhijita nakSatra meM mokSa prApta kiyA / bhagavAna ke nirvANa ke samaya 107 puruSoM ne bhI siddhi prApta kI / dasa hajAra muniyoM ne bhI mokSa prApta kiyA / bhagavAna kA evaM anya muniyoM kA nirvANa mahotsava indra, deva deviyoM ne kiyA / bhagavAna zrIajitanAtha kA pUrvabhava jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra meM sItA nadI ke dakSiNa taTa para vatsanAmaka deza meM suzImA nAma kI nagarI thI / vahAM vimalavAhana nAmakA rAjA rAjya karatA thA / vaha baDA nyAyI evaM dharma priya thA / eka samaya saMsAra kI vicitratA para vicAra karake use vairAgya utpanna ho gayA / usane aridama nAmaka AcArya ke pAsa dIkSA grahaNa kI / niraticAra saMyama kA pAlana karate hue usane bIsa sthAna kI vAraMvAra ArAdhanA kI aura tIrthakara nAma karma kA upArjana kiyA / ekAvalI, kanakAvalI ratnAvali Adi aneka prakAra kI tapasyA kI / anta meM saMthArA grahaNa kara deha kA tyAga kiyA / vaha mara kara vijaya nAmaka prathama anuttara vimAna meM tetIsa sAgaroMpama kI utkRSTa Ayu vAlA deva huaa| ___vahAM devatAoM ke zarIra eka hAtha ke hote haiM / unake zarIra candra kiraNoM kI taraha ujjvala hote haiM / ve sadaiva anupama saukhya kA anubhava karate rahate haiM / ve apane avadhijJAna se samasta lAkanAAlakA kA avalokana karate haiM / ve tetIsa pakSa bItane para eka bAra zvAsa lete haiM / tetIsa hajAra varSa meM eka hi bAra unheM bhojana kI icchA hotI hai / vimalavAhana muni kA jIva bhI isI svargIya sukha kA anubhava karane lagA / jaba Ayu ke chaha mahine zeSa raheM taba anya devatAoM kI taraha unheM devaloka se cavane kA kiMcit bhI duHkha nahIM huA pratyuta bhAvI tIrthakara hone ke nAte unakA teja aura bhI baDhA / ve devaloka meM bhI dharma aura dharma ke svarUpa ke viSaya meM cintana karate hI rahate the / aizvarya sampanna deva bhava kA Ayu pUrNa kara ve anuttara vimAna se cyuta hue / bhagavAna zrIajitanAtha kA janma bharata kSetra meM vinItA nAmakI nagarI thI / isa nagarI meM ikSvAku vaMza tilaka jitazatra nAmakA rAjA rAjya karatA thA unake choTe bhAI kA nAma sumitra vijaya thA yaha yuvarAja thA / jitazatru rAjA kI rAnI kA nAma vijayAdevI thA evaM sumitravijaya ko rAnI kA nAma vaijayantI thaa| donoM rAniyAM apane rUpa aura guNoM meM anupama thI / vaizAkha zuklA 13 ko vimalavAhanamunirAja kA jIva mahArAnI vijayAdevI kI kukSi meM vijayanAmake anuttara vimAna se Akara utpanna huA / usa rAtri ke antima prahara meM mahArAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe usI rAta ko sumitra vijaya kI mahArAnI ne bhI codaha mahAsvapna dekhe kintu zrImatI vijayAdevI ke svapnoM kI prabhA kI apekSAM inake svapnoM kI prabhA kucha maMda thii| garbhakAla ke pUrNa hone para mahArAnI vijayAdevI ne mAgha zuklA aSTamI kI rAtri meM lokottama putraratna ko janma diyA / deva deviyoM evaM rAjA ne putra janmotsava kiyA / bhagavAna ke janma ke thoDe kAla ke bAda hI yuvarAjJI vaijayantI ne bhI eka divya bAlaka ko janma diyA / zubha muhUrta meM putra kA nAma karaNa kiyA For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 gayA | mahArAnI vijayAdevI ke garbha ke dinoM meM mahArAjA ke sAtha pAse ke khela meM sadA mahArAnI kI vijaya hotI thI isa jIta ko garbha kA prabhAva mAnakara bAlaka kA nAma ajita kumAra evaM yuvarAjJI ke putra kA nAma sagara rakhA gayA / yuvA kAla meM donoM rAjakumAroM kA vivAha huaa| avasara pAkara mahArAjA jitazatru ne ajitakumAra kA rAjyAbhiSeka kiyA aura sagara ko yuvarAja pada para pratiSThita kiyA mahArAjA jitazatru ne bhagavAna zrI RSabhadeva kI paramparA ke sthaviroM ke pAsa pravrajyA grahaNa kI aura vizuddha cAritra kI ArAdhanA karake kevalajJAna aura kevala darzana prApta kiyA aura ve mokSa meM gaye / mahArAjA ajitakumAra ne tirapanna lAkha pUrva taka rAjya kA saMcAlana karane ke bAda pravajyA lene kA nizcaya kiyA / bhagavAna ke dIkSA samaya ko nikaTa jAna lokAntika devoM ne bhagavAna se nivedana kiyA he bhagavan ! bujhau ! he lokanAtha ! jIvoM ke hita sukha aura mukti dAyaka dharma tIrtha kA pravartana karo bhagavAna zrI ajitanAtha ne eka varSa taka nitya prAtaH kAla eka karoDa ATha lAkha suvarNamudrA ke hisAba se tIna araba aThAsI karoDa assIlAkha svarNamudrAoM kA dAna diyA varSIdAna dene ke pazcAt mAgha zuklA navamI ke dina 'suprabhA' nAmakI zivikA meM ArUDha ho kara nagara ke bAhara sahasAmranAmaka udyAna meM baDe utsava ke sAtha padhAre / divasa ke pichale prahara meM jaba candramA rohiNI nakSatra meM AyA taba bhagavAna ne sampUrNa vastrAlaMkAra utAra diye aura indra dvArA diye gaye devadUSya vastra ko dhAraNa kara paMcamuSThi locana kiyA aura siddha bhagavAna ko namaskAra karake sAmAyika cAritra ko grahaNa kiyaa| usa dina bhagavAna ke chaTha kA tapa thA | sAmAyika cAritra svIkAra karate samaya bhagavAna apramattaguNasthAna meM sthita the| bhAvoM kI uccatama avasthA ke kAraNa usI samaya bhagavAna ko manaH paryavajJAna utpanna huA / bhagavAna ke sAtha eka sahastra rAjAoM ne bhI dIkSA dhAraNa kI dIkSA ke pazcAt bhagavAna ne anyatra vihAra kara diyA / dUsare dina zrIajitanAtha bhagavAna ne vele kA pAraNA brahmadatta rAjA ke ghara ayodhyA meM paramAnna se "kiyA / bAraha varSa chadmasthakAla meM vicarane ke bAda ayodhyA nagara ke bAhara sahasAmra nAma udyAna meM padhAre / usa dina bhagavAna ko chaTha kA tapa thA / pauSazuklA ekAdazI ke dina zukladhyAna kI paramocca avasthA meM Apane kevalazAna aura kevala bAda devone samavazaraNa kI racanA kI mahArAja sagara bhI samavazaraNa meM parISad meM bhagavAna ne dezanA dI / bhagavAna kI dezanA suna kara svIkAra kiyA jinameM gaNadhara pada ke adhikArI siMhasena Adi 95 aura gaNadhara pada prApta kiyaa| bhagavAna ne cAra tIrtha kI sthApanA kI sahasAmra udyAna se vihAra kara bhagavAna 'zAligrAma' pdhaare| vahAM zuddhabhaTa aura usakI patnI sulakSaNA ne bhagavAna ke pAsa pravrajyA grahaNa kI / darzana prApta kiyaa| kevalajJAna ke pahu~ce / bAraha prakAra kI bhavya / hajAroM nara nAriyoM ne tyAga mArga mahApuruSoM ne dIkSA grahaNa kI / bhagavAna zrI ajitanAtha ke 95 gaNadhara the / eka lAkha sAdhu, tInalAkha tIsa hajAra sAdhviyA~ sattAIsa sau bIsa caudaha pUrvadhArI bAraha hajAra pAMca sau pAMca manaH paryayajJAnI, bAIsasau kevalI, bAraha hajAra cAraso vaibdhadhArI / do lAkha aThyAnu hajAra zrAvaka evaM pAMca lAkha paitAlIsa hajAra zrAvikAe~ thI / dIkSA ke bAda eka pUrvAga kama lAkha pUrva bItane para apanA nirvANakAla samIpa jAnakara bhagavAna sameta zikhara para jaMgalameM padhAre vahA~ eka hajAra muniyoM ke sAtha eka mAsa ke anazana ke antameM caitra zuklA paMcamI ke dina mRgazira nakSatra meM bhagavAna ne nirvANa prApta kiyA / indrAdi ne nirvANa utsava manAyA / bhagavAna kI uMcAI 450 dhanuSa thI bhagavAnane aThArahalAkha pUrva kumAra avasthA meM trepanalAkhapUrva corAsI lAkha varSa rAjyatvakAla meM bArahavarSa chadmastha avasthA meM corAsIlAla bArahavarSa kama eka lAkha pUrva kevala For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 jJAna avasthA meM bitAye / isa taraha bahattara lAkha pUrva kI Ayu samApta kara bhagavAna zrIajitanAtha RSabhadeva ke nirvANa ke pacAsa lAkha karoDa sAgaropama varSa ke bAda mokSa meM gaye 3-bhagavAna zrI saMbhavanAtha kA pUrva bhava dhAtakI khaNDa dvIpa ke airAvata kSetra meM 'kSemapurI' nAma kI nagarI thI / vahAM vipula vAhana nAma kA rAjA rAjya karatA thA / vaha prajA kA putra kI taraha pAlana karatA thA / eka bAra rAjya meM duSkAla paDa gayA / varSA ke abhAva meM varSA kAla bhI dUsarA grISmakAla jaisA bana gayA thA / naiRtya koNa ke bhayaMkara vAyu se rahe sahe pAnI kA zoSaNa aura bRkSoM kA viccheda hone lgaa| bhUkhe manuSyoM ke bhaTakate hue durbala kaMgAloM se nagara ke pramukha bAjAra aura mArga bhI smazAna jaise laga rahe the / aise bhayaMkara duSkAla ko dekhakara rAjA bahuta cintita huA / use prajA ko duSkAla kI bhayaMkara jvAlA se bacAne kA koI sAdhana dikhAI nahIM diyaa| usane socA yadi mere pAsa jitanA dhAnya hai vaha sabhI bATa dUM / to bhI prajA kI eka samaya kI bhUkha bhI nahIM miTA sakatA, isalie isa sAmagrI kA sadupayoga kaise ho ? usane vicAra karake nizcaya kiyA ki prajA meM bhI sAdharmI adhika guNavAna hote haiM aura sAdharmI se sAdhu vizeSa rakSaNIya hote haiM / merI sAmagrI se saMgha rakSA ho sakatI hai / usane apane rasoiye ko bulAkara kahA"tuma mere lie jo bhojana banAte ho vaha sAdhu sAdhviyoM ko diyA jAve aura aura anya AhAra saMgha ke sadasyoM ko diyA jAve / isameM se bacA huA AhAra meM kAma meM lUgA / rAjA isa prakAra catarvidha saMgha kI sevA karane lagA vaha svayaM ulhAsa pUrvaka sevA karatA thA / ba taka duSkAla rahA taba taka isI prakAra sevA karatA rahA / saMgha kI vaiyAvRtya karate hue bhAvoM ke ullAsa meM rAjA tIrthaMkara nAmakarma kA upArjana kiyA / kAlAntara meM rAjA ne svayaMprabha nAma ke AcArya ke pAsa dIkSA grahaNa kI aura dIrghakAla taka kaThora tapasyA kara anazana pUrvaka deha kA tyAga kiyA aura marakara nauve svarga meM utpanna huA / 3-bhagavAna zrIsaMbhavanAtha zrAvastI nagarI meM jitArI nAma ke rAjA rAjya karate the| unakI rAnI kA nAma senAdevI thA / saptama aveyaka se cavakara vipulavAhana ke, jIva phAlguna zuklA. aSTamI ke dina mahArAnI ke garbha meM aayaa| mahAsvapna aura utsavAdi tIrthakara ke garbha evaM janmakalyANa ke anusAra zarIra suMdara azvacinhase yukta prabhu kA janma mArgazIrSa zuklA caturdazI ke dina huA / bhagavAna kA nAma saMbhavakumAra rakhA / cArasau dhanuSa ucAI vAle bhagavAna kA vivAha aneka zreSTha rAja kanyAoM ke sAtha huA / paMdrahalAkha pUrva taka kumAra avasthA meM rahe / pitA ne saMbhavakamAra ko rAjyAdhikAra dekara pravrajyA aMgIkAra karalI / prabhu ne cAra pUrvAga aura cavAlIsa lAkha pUrvakI umra meM varSIdAna dekara aura siddhArthI nAmaka zibikA meM ArUDha hokara nagara ke bAhara sahastrAmra udyAna meM divasa ke pichale prahara meM mRgasira nakSatra ke yoga meM pravrajyA svokAra karalI / usa dina bhagavAna ko chaTha kI tapasyA thI / dUsare dina zrAvastI nagarI meM surendradatta ke ghara paramAnna se pAraNA kiyA / caudaha varSa taka chadmastha rahane ke bAda kArtika kRSNA paMcamI ke dina sahasAmra udyAna meM bele ke tapayukta prabhu ke ghAtikarma naSTa hue aura kevalajJAna utpanna huA / kevalajJAna ke bAda bhagavAna ne caturvidha saMgha kI sthApanA kI / cArU Adi 102 vyaktiyoM ne bhagavAna ke pAsa pravrajyA lekara gaNadhara pada prApta kiyaa| bhagavAna ko kevala jJAna hone ke bAda cAra pUrvAMga aura caudaha varSa kama eka lAkha pUrva taka tIrthakara pada para raha karake eka hajAra muniyoM ke sAtha sammeta zikhara parvata para caitrazakA paMcamI ke dina mokSa prApta kiyA / bhagavAna zrI saMbhava nAtha ne kula 60 lAkha pUrvakI Ayu pUrNa kara zrIajitanAtha bhagavAna ke nirvANa ke tIsa lAkha koTI sAgara ke bAda nirvANa pada prApta kiyA / For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna zrI saMbhavanAtha ke do lAkha sAdhu, tIna lAkha chattIsa hajAra sAdhviyAM, cAru Adi 12 gaNadhara, (ikkIsasau pacAsa caudaha pUrvadhara, 9600 sau avadhijJAnI 1250 manaH paryayajJAnI, 15000 keva. lajJAnI, 19800 vaikriyalabdhidhArI, 1200 vAdI, 293000 zrAvaka evaM 636000 zrAvikAe~ huI / 4-bhagavAna zrIabhinandana ayodhyA nAmakI nagarI meM ikSvAku vaMza tilaka saMvara nAma ke rAjA rAjya karate the / unakI rAnI kA nAma 'siddhArthI' thA / vaha kula maryAdA kA pAlana karanevAlI zreSTha nArI thI / mahAbala manikA jIva vijaya vimAna se cavakara vaizAkha zukA caturthI ke dina abhijita nakSatra meM mahArAnI 'siddhArthI' kI kakSi meM utpanna huaa| mahArAnI ne caudaha svapna dekhe / garbhakAla pUrNa hone para mAgha zuklA dvitIyA ke dina jaba candra abhijita nakSatra meM taba mahArAnI ne putraratna ko janma diyA / bAlaka kA varNa svarNa jaisA thA aura vAnara ke cihna se cihnita thA / bAlaka ke janmate hI samasta dizAe~ prakAza se jagamagA uThIM / indroM ke Asana calAyamAna hue / indra, deva deviyoM ne meruparvata para bhagavAna kA janmotsava kiyA / jaba bhagavAna garbha meM the / tava sarvatra Ananda chA gayA thA isalie mAtA pitA ne bAlaka kA nAma 'abhinandana' rakhA / ___abhinandana kumAra yuvA hue / unakA aneka zreSTha rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha huA / sADhe bAraha lAkha pUrva taka kumAra avasthA meM rahane ke bAda bhagavAna kA rAjyAbhiSeka huA / ATha aMga sahita sADhe chattIsalAkha pUrva taka rAjya dharma kA pAlana kiyA / ___ jaba bhagavAna ne dIkSA lene kA vicAra kiyA taba lokAntika devoMne Akara bhagavAna ko dIkSA ke lie preraNA dI / bhagavAna ne niyamAnusAra vArSika dAna diyA / mAgha zuklA 12 dina abhijita nakSatra meM indroM dvArA taiyAra kI gaI arthasiddhA nAmakI zivikA para ArUDha hokara sahasrAmra udyAna meM padhAre / vahAM eka hajAra rAjAoM ke sAtha bhagavAna ne pravrajyA grahaNa kI / pariNAmoM kI uccatA ke kAraNa bhagavAna ko usI kSaNa manaH paryayajJAna utpanna ho gayA / dIkSA ke samaya bhagavAna ne chaTha kI tapasyA kI thI / dUsare dina ayodhyA nagarI ke rAjA indradatta ke ghara paramAnna (khIra) se pAraNA kiyA / unake prabhAva se vasudhArAdi pAMca divya prakaTa hue| aThAraha varSa taka chadamastha avasthA meM vicara kara bhagavAna ayodhyA nagarI ke sahasrAmra udyAna meM padhAre / vahAM zaSTha tapa kara zAlavRkSa ke nIce dhyAna karane lge| zukladhyAna kI paramoccasthiti meM bhagavAna ne ghAti karmo kA kSayakara kevalajJAna aura kevala darzana prApta kiyA / devone samavazaraNa racA / bhagavAna ne dezanA dI / bhagavAna kI dezanA sunakara vajranAtha Adi ekasau solaha byaktiyoM ne pravrajyA lekara gaNadhara pada prApta kiyA / bhagavAna kI dezanA ke bAda vajranAtha gaNadhara ne dezanA dii| bhagavAna ke zAsaka rakSaka deva yakSezvara evaM zAsana devI kAlikA thI ye vyaMtaradeva hote haiM / bhagavAna ke 300000, sAdhu, 63 0 0 0 0 sAdhviyA~, 9800 avadhijJAnI 1500 caudaha pUrvadhara, 11650 manaH paryayajJAnI, 11000, vAda labdhidhArI, 288000 zrAvaka, evaM 527000 zrAvikAeM huI ! kevalajJAna prApta karane ke bAda ATha pUrvAMga aThAraha varSa nyUna lAkha pUrva vyatIta hone para evaM apanA nirvANa kAla samIpa jAnakara bhagavAna sammeta zikhara para padhAre / vahAM eka hajAra muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kiyA vaizAkha zuklA aSTamI ke dina sampUrNa karmo kA antakara bhagavAna hajAra muniyoM ke sAtha nirvANa ko prApta hue / indrAdi devoM ne bhagavAna ke deha kA saMskAra kara nirvANa mahotsava manAyA / zrI saMbhavanAtha bhagavAna ke bAda dasa lAkha karoDa sAgaropama vyatIta hone para bhagavAna zrI abhinandana mokSa padhAre / For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5-bhagavAna zrI sumatinAtha : ayodhyA nAma kI nagarI meM megha nAmake rAjA rAjya karate the| unakI rAnI kA nAma maMgalAdevI thA / puruSasiMha kA jIva vaijayanta vimAna se cavakara zrAvaNa zuklA dvitIyA ke dina mAgha nakSatra meM mahArAnI maMgalA ke udara meM utpanna hue / mahArAnI ne tIrthaMkara ko sUcita karane vAle caudaha mahAsvapna dekhe / rAnI garbhavatI huI / garbhakAla ke pUrNa hone para vaizAkha zuklA aSTamI ke dina mAgha nakSatra ke yoga meM kroMca pakSI ke cinha se cihnita suvarNa kAnti vAle IkSvAku kula ke dIpaka samAna putra ko janma diyA / bhagavAna ke janma se tInoM loka prakAzita ho uThe / digkumArikAe~ AI / indrAdi devoM ne meruparvata para lejAkara janmAbhiSeka kiyA / java bhagavAna garbha meM the taba kula kI zobhA baDhAne vAlI uttama buddhi utpanna huI thI / ataH mAtA pitA ne bAlaka kA nAma 'sumati' rakhA / yuvAvasthA meM bhagavAna kA vivAha kiyA gayA / usa samaya bhagavAna kI kAyA tInasau dhanuSya U~cI thI / janma se dasalAkha pUrva bItane para pitA ke Agraha se rAjya grahaNa kiyA bAraha pUrvAMga sahita unatIsa lAkha pUrva rAjyAvasthA meM rahane ke bAda bhagavAnane dIkSA lene kA vicAra kiyA / bhagavAna ke manogata vicAroM ko jAnakara lokAntika devoM ne bhI jaga kalyANa ke lie dIkSA grahaNa karane kI prArthanA kI / tadanusAra bhagavAna ne varSIdAnta diyA / varSIdAna meM bhagavAne tIna araba aThAsI karoDa assIlAkha suvarNamudrAoM kA dAna kiyA / varSIdAna ke samApta hone para devoM dvArA taiyAra kI gaI 'abhayakarA' nAma ki zivikA para bhagavAna ArUDha hue aura sura asura evaM manuSya ke vizAla samUha ke sAtha sahasrAmra udyAna meM padhAre / vaizAkha zuklA navamI ke dina madhyAhna ke samaya maghA nakSatra ke yoga meM bhagavAna ne eka hajAra rAjAoM ke sAtha dIkSA grahaNa kI / bhagavAna ko usI kSaNa caturthajJAna manaHparyava utpanna huA / dUsare dina bhagavAna ne bijayapura ke rAjApadma ke ghara paramAnna (khIra) se pAraNA kiyA / usa dina padmarAjA ke ghara vasudhArA Adi pAMca divya prakaTa hue / bIsa varSa taka bhagavAna chadmastha avasthA meM pRthvI para vicaraNa karate rahe / aneka grAma nagaroM ko pAvana karate hue bhagavAna ayodhyA nagarI ke bAhara sahasrAmra udyAna meM pdhaare| vahAM priyaMgu vRkSa ke nIce dhyAna karane lge| usa dina bhagavAna ke SaSTha tapa thA / caitra zuklA ekAdazI ke dina maghA nakSatra meM bhagavAna ne samasta ghAti karmo ko kSaya kara kevalajJAna prApta kiyA / devoM ne kevalajJAna utsava manAyA / samavazaraNa kI racanA huI / bhagavAna ne upadeza diyaa| bhagavAna kI dezanA sunakara aneka naranAriyoM ne bhagavAna se pravrajyA grahaNa kI unameM 'camara' Adi sau gaNadhara mukhya the / bhagavAna ne caturvidha saMgha kI sthApanA kI / bhagavAna ke tIrtha meM 'tuMbaru' nAmaka yakSa evaM mahAkAlI nAma kI zAsana devI huI / ___ bhagavAna ke parivAra meM 3,20000 sAdhu, 6,30000 sAdhvI, 2400 caudaha pUrvadhara, 11000 avadhijJAnI, 10450 manaH paryayajJAnI, 13000 kevadhajJAnI, 18400 vaikriya labdhidhArI 10450 vAdI, 281000 zrAvaka evaM 5 16000 zrAvikAeM thii| ve kevavajJAna prApti ke bAda bIsa varSa bAhara pUrvAga nyUna eka lAkha pUrva taka pRthvIpara vicaraNa karate rahe / apanA mokSakAla najadIka jAna kara prabhu sameta zikhara para padhAre vahAM eka hajAra muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kiyA / eka mAsa ke anta meM caitra zuklA navamI ke dina punarvasu nakSatra meM avazeSa karmo ko kSayakara eka hajAra muniyoM ke sAtha nirvANa prApta kiyA / bhagavAna dasa lAkha pUrva kaumAra avasthA meM, unatIsa lAkha bAraha pUrvAMga rAjya avasthA meM evaM vAraha For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 pUrvAMga kama lAkha pUrva cAritrAvasthA meM raheM / isa prakAra bhagavAna kI Ayu cAlIsa lAkha pUrva kI thii| bhagavAna zrI abhinaMdana ke nirvANa ke pazcAt naulAkha karoDa sAgaropama bItane para sumatinAtha bhagavAna mokSa padhAre / 6-bhagavAna zrIpadmaprabhu vatsa deza kI rAjadhAnI kozAMbI nagarI thI / vahAM ke zAsaka kA nAma 'dhara' thA / mahArAja 'dhara' kI rAnI kA nAma 'susImA' thA / aparAjita muni kA jIva devaloka kA AyuSya pUrNa karake caudaha mahAsvapna pUrvaka mAgha kRSNA chaTha kI rAtri meM citrA nakSatra meM mahArAnI susImA kI kukSi meM utpanna hue / garbhakAla pUrA hone para kArtika kRSNA dvAdazI ko citrA nakSatra ke yoga meM bhagavAna kA janma huA / garbha meM mAtA 'padma' kI zayyA kA dohada hone se bAlaka kA nAma 'padmaprabha' rakhA gayA / yuvAvasthA meM bhagavAna kA vivAha huA / sADhe tIna lAkha pUrva taka yuvarAja rahakara phira bhagavAna kA rAjyArohana huA / sADhe ikkIsa lAkha pUrva aura 16 pUrvAMga taka rAjya kA saMcAlana kiyA / isake vAda kArtika kRSNA terasa ko citrA nakSatra ke yoga meM saMsAra kA tyAga kara varSIdAna de kara vaijayantI nAmaka zibikA meM baiThakara sahasrAmra udyAna meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha dina ke pichale prahara meM chaTha-do dinake upavAsa ke tapa ke sAtha pravrajita hue / dUsare dina bhagavAna ne brahmasthala ke rAjA somadeva ke ghara paramAnna se pAraNA kiyA / chamAsa taka chadmastha kAla meM vicara kara caitra pUrNimA ke dina kauzAmbI ke sahasAmra udyAna meM citrA meM kevalajJAna kevala darzana prApta kiyA / samavazaraNa kI racanA kI / usa avasara para suvrata Adi 107 vyaktiyoM ne pravrajyA lekara gaNadhara pada prApta kiyA / __ apane solaha pUrvAga kama eka lAkha pUrva taka saMyama kA pAlana kiyA / isa prakAra kula tIsalAkha pUrva kA AyuSya bhoga kara mArgazIrSa ekAdazI ke dina citrA nakSatra ke yoMga meM ekamAsa kI saMlekhanA pUrvaka Apa sammeta zikhara para 308 muniyoM ke sAtha siddha gati ko prApta hue / bhagavAna ke suvrata Adi 107 gaNadhara, the 330000 sAdhu, 420000 rati Adi sAdhviyAM, 2300 caudahapUrva dhara, 10000 avadhijJAnI, 10300 manaH paryavajJAnI, 12000 kevalajJAnI, 16108 vaikriyalabdhi dhArI, 9600 vAdalabdhi sampanna, 276000 zrAvaka evaM 505000 zrAvikAoM kA parivAra thA / bhagavAna zrI sumatinAtha ke nirvANa ke bAda 90 hajAra karoDa sAgaropama bItane para bhagavAna zrI padma prabhu kA nirvANa huA / 7-bhagavAna zrIsupArzvanAtha kAzI deza kI rAjadhAnI vANArasI meM pratiSThasena nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| unakI rAnI kA nAma pRthvI thA / jaisA unakA nAma hai vaisA hI unameM divya guNa the / naMdiSeNamuni kA jIva graivayeka se cavakara bhAdrapada kRSNA aSTamI ko anurAdhA nakSatra meM mahArAnI pRthvI kI kukSi meM caudaha mahAsvapna pUrvaka unpanna hue / mahArAnI ne kramazaH pAMca aura nau phaNavAle nAga kI zayyA para svayaM ko soI huI dekhA / jyeSTha zuklA dvAdazI ko vizAkhA nakSatra meM bhagavAna ne janma grahaNa kiyA / anya tIrthaMkaroM kI taraha bhagavAna kA bhI indrAdi devoM ne janmotsava Adi kiyA / garbhakAla meM mAtA kA pArzva-(chAtI aura peTa ke alaga bagala kA hissA) bahuta hI uttama aura suzobhita lagatA thA / ataH putra kA nAma bhI supArzvakumAra rakhA gayA / supArzva kumAra ne kramazaH yovana vayaM ko prApta kiyA / yuvA hone para supArzva kumAra kA aneka rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha huA / pAMca lAkha pUrva taka yuvarAja pada para pratiSThita rahane ke vAda pitA ne supArzva kumAra ko rAja maddI para sthApita kiyA / bhagavAna kI uMcAI 200 For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanuSa, varNa svarNasA evaM lakSaNa svastika thA / isa prakAra caudahalAkha pUrva aura bIsa pUrvAMga taka rAjya kA saMcAlana karane ke bAda jeSTha kRSNA trayodazI ke zubha dina anurAdhA nakSatra meM devoM dvArA taiyAra kI gaI 'jayantI' nAmaka zibikA para ArUDha hokara nagarI ke bAhara sahasrAmra udyAna meM padhAre / vahAM eka hajAra rAjAoM ke sAtha divasa ke pichale prahara meM pravrajyA grahaNa kI / pariNAmoM kI uccatA ke kAraNa bhagavAna ko usI kSaNa manaHparyavajJAna utpanna ho gayA / dIkSA ke samaya bhagavAna ne chaTha kI tapasyA kI thI / dUsare dina pATalIkhaNDa ke mahArAjA mahendrakumAra ke ghara paramAnna se pAraNA kiyaa| usa samaya vasudhArAdi. pAMca divya prakaTa hue / nau mAsa kI kaThina sAdhanA ke bAda ghanaghAtI krarmo kA kSaya kara phAlguNa kRSNA chaTha ke dina citrA nakSatra ke yoga meM kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kiyA / prathama dezanA meM vidarbha Adi 95 vyaktiyoM ne pravrajyA grahaNa kara gaNadhara pada prApta kiyA / kevalajJAna prApta kara bIsa pUrvAMga aura nau mAsa kama eka lAkha pUrva taka bhavya prANiyoM ko pratibodha dete rahe / bIsa lAkha pUrva kA Ayu pUrNa kara bhagavAna ne sameta zikhara parvata para phAlguna kRSNA saptamI ko mUla nakSatra ke yoga meM pAMcaso muniyoM ke sAtha nirvANa prApta kiyA / bhagavAna zrI padmaprabha' ke nirvANa ke pazcAt nau hajAra karor3a sAgaropama bItane para zrI supArzvanAtha bhagavAna kA nirvANa huA / bhagavAna ke mukhya gaNadhara kA nAma vidarbha thA / Apake 300000 tIna lAkha sAdhu, 430000 cAralAkha tIsa hajAra sAdhviyAM 3030 tIna hajAra tIsa caudaha pUrvadhara 9000 naba hajAra avadhijJAnI, 9150 nava hajAra eka so pacAsa manaH paryavajJAti 11000 agyAraha hajAra kevalajJAnI 15300 pandara hajAra tIna so vaikriyalabdhidhArI 8400 ATha hajAra cAra so vAdalabdhisampanna 250000 do lAkha pacAsa hajAra zrAvaka evaM 493000 cAra lAkha paccANu hajAra zrAvikAoM kA parivAra thA / 8 bhagavAna zrIcandraprabha ... dhAtakI khaNDa dvIpa ke pUrva videha meM maMgalAvatI vijaya meM 'ratnasaMcayA' nAmakI nagarI thI / vahAM 'padma' nAma ke pratApI rAjA rAjya karate the / ve saMsAra meM rahate hue bhI jalakamalavat nirAsakta the / koI kAraNa pAkara unheM saMsAra se virakti ho gaI / aura unhoMne yugaMdhara nAmake AcArya ke pAsa pravrajyA grahaNa kI / cirakAla taka saMyama kA utkRSTa bhAva se pAlana karate hue unhoMne tIrthaGkara nAma gotra kA upArjana kiyA / Ayu pUrNa hone para padmanAbha muni vaijayanta nAmaka vimAna meM Rddhi sampanna deva hue / vahAM ve sukha pUrvaka deva Ayu vyatIta karane lge| vijaya nAmaka anuttara vimAna se battIsa sAgaropama kI Ayu pUrNakara caitra vadi paMcamI ke zubha dina anurAdhA nakSatra meM 'padma' kA jIva 'candrAnanA' nagarI ke vIra rAjA 'mahAsena' kI rAnI lakSmaNA ke garbha meM AyA / indrAdi devo ne garbha kalyANaka manAyA / garbhakAla ke pUrNa hone para pauSa kRSNA dvAdazI ko anurAdhA nakSatra meM lakSmaNA devI ne putra ratna ko janma diyA / indrAdi devoM ne janma kalyAnaka manAyA / mAtA ko garbhakAla meM candrapAna karane kI icchA jAgRta huI jisase putra kA nAma 'candraprabha' rakhA gy|| bhagavAna kA varNa candramA ke samAna ujvala va gaura thaa| ve candramA ke cihna se cihnita the / .... bAlyakAla ko pAra kara jaba bhagavAna yuvA hue taba unakA aneka rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha huA DhAI lAkha pUrva taka kumAra avasthA meM rahane ke bAda prabhu kA rAjyAbhiSeka huA / sADhe cha lAkha pUrva aura cobIsa pUrvAgataka rAjya kA saMcAlana kiyA / tadanantara bhagavAna ne dIkSA lene kA nizcaya kiyA / lokAMtika devoM ne prArthanA kI / tIna araba aThayAsI karoDa assI lAkha suvarNamudrA kA varSIdAna dekara For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 pauSavadI 13 ke dina anurAdhA nakSatra meM devoM dvArA tayAra kI gaI 'aparAjitA' nAmakI zibikA meM beTakara eka hajAra rAjAoM ke sAtha sahasrAmra udyAna meM dina ke pichale pahara meM pravrajyA grahaNa kii| usa samaya bhagavAna ko manaH payeyajJAna utpanna huA / dUsare dina bhagavAna ne padmakhaNDa ke rAjA somadatta ke ghara paramAnna se chaTha kA pAraNA kiyaa| tIna mahine kI utkRSTa sAdhanA ke bAda candrAnanA nagarI ke sahasrAmra udyAna meM phAlgunavadi saptamI ke dina anurAdhA nakSatra meM bhagavAna ne kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kiyA / indrAdi devo ne kevalajJAna utsava manAyA aura samavazaraNa kI racanA kI / bhagavAnane bhavya jIvo ko upadeza diyA / usa samaya datta Adi 93 mahApuruSoM ne dIkSA' lekara gaNadhara pada prApta kiyaa| 24 pUrva tIna mAsa nyUna eka lAkha pUrvataka vihAra karate hue bhagavAna bhavya jIvoM ko pratibodha dete rahe / apanA nirvANa kAla samIpa jAnakara bhagavAna sammetazikhara para padhAre / vahAM para eka hajAra muniyoM ke sAtha eka mAsa kA anazana kara nirvANa prApta kiyA / nirvANa kA dina bhAdrapadavadi saptamI thA aura zravana nakSatra kA yoga thA / bhagavAna kI kAyA 150 dhanuSa uMcI thI / bhagavAna ke datta Adi 93 gaNa ghara, 250000 sAdhu, somAnI Adi 380000; hajAra sAdhviyA~ 2000 caudaha pUrvadhara 8000 avadhijJAnI, 4000 manaH paryayajJAnI 10000 kevalI, 14000 vaikriyadhArI, 7600 vAdI, 250000 zrAvaka aura 491000 zrAvikAe huI / zrIsupArzvanAtha ke mokSa gaye pIche nau sau koTI sAgaropama bItane para zrIcandraprama bhagavAna mokSa meM pdhaare| 9 bhagavAna zrIsuvidhinAtha____ puSkaravara dvIpArdha ke pUrva videha meM puSkalavitI vijaya meM puDarIkinI nAmakI nagarI thI / vahAM mahApadma nAmake rAjA rAjya karate the / / unhoMne saMsAra se virakta ho jagannada nAmake sthavira aNagAra ke pAsa dIkSA grahaNa kI / ekAMvalI Adi kaThora tapazcaryA karate hue mahApadma muni ne tIrthaGkara nAmakarma kA upArjana kiyA / anta meM ve zubha adhyavasAya se kAlakara vaijayanta nAmaka deva viNAna meM mahaddhika deva rUpa meM utpanna hue| bharata kSetra meM kAMkadI nAmakI nagarI thI / usa nagarI kA rAjA sugrIva thA / unakI mahArAnI kA thA / vaijayante vimAna meM 33 'sAgaropama kI Ayu pUrNa karake mahApadmadeva kA jIva phAlguna kA navamI ko mala nakSatra ke yoga meM mahArAja rAmA devI kI kukSi meM utpanna haA / caudaha mahAsvapna dekhe / mArgazIrSa kRSNA paMcamI ke dina mUla nakSatra meM gaura varNIya matsya ke cihna se cihnita mahArAnI ne putra ratna ko janma diyA / indrAdi devoM ne janma kalyANaka manAyA / garbhAvasthA meM garbha ke prabhAvase romAdevI sabhI prakArake kAryo ko sampanna karane kI vidhi meM kuzala huI isa lie putra kA nAma 'suvidhi' rakhA gayA aura garbha kAla meM mAtA ko puSpa kA dohada utpanna huA thA isalie bAlaka kA dasarA nAma 'puSpadanta' rakhA gayA puSpadaMta yuvA hone para pitA ke Agraha se bhagavAna ne vivAha kiyA / ve 50 pacAsa hajAra pUrva taka yuvarAja pada para rhe| bAda meM pitA ne unhai rAjyagaddI para adhiSThita kiyA / pacAsa hajAra pUrva aura aSThAisa pUrvAgaM taka rAjya kA zAsana kiyA / eka samaya lokAntika devoM ne Akara prArthanA kI ki he prabhu ! aMba Apa 'jagata ke hitArtha dIkSA 'dhAraNa kIjiye / taba prabhu ne varSI dAna diyA aura mArgazIrSa kRSNA chaTha 6. ke dina mUla nakSatra meM devoM dvArA taiyAra kI gaI 'akaNa bhA' nAmakI zibikA meM baiThakara eka hajAra rAjAoM ke sAtha sahasrAmra udyAna meM jA kara dIkSA grahaNa kI / indrAdi devoMne bhagavAna kA dIkSA utsava manAyA / usa dina bhagavAna ke chaTha kI tapazcaryA thii| For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsare dina bhagavAna ne zvetapura ke rAjA 'puSpa ke ghara paramAnna (khIra) se pAraNA kiyA / 17 vahAM se vihAra kara cAra mAsa ke bAda bhagavAna usI udyAna meM Aye mAdaravRkSa ke nIce kAryotsarga kara kArtika sudI tIja 3. ke dina mUla nakSatra meM cAra ghanaghAtI karma ko naSTa kara kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kiyA / devoM dvArA samavazaraNa kI racanA huI / bhagavAna ne upadeza diyA / bhagavAna kA upadeza zravaNa kara varAha Adi 88 vyaktiyoM ne dIkSA grahaNa kara gaNadhara pada ko prApta kiyA / bhagavAna ke parivAra meM 88 gaNadhara the jinameM mukhya gaNadhara kA nAma 'varAha' thA / do lAkha 200000 sAdhu evaM eka lAkha bIsa hajAra 1200000 sAdhviyA~ thI / ATha hajAra cAra sau 8400 avadhajJAnI the / 1500 paMdaraha so caudaha pUrvadhArI / 7500 sAta hajAra pAMca so manaH paryayajJAMnI, 7500 sAta hajAra pAMcaso kevala zAno 13000 teraha hajAra vaikriya labdhivAle, 229000. do lAkha unnatIsa hajAra zrAvaka aura 472000 cAra lAkha bahotara hajAra zrAvikAeM thI / T 1 AyuSyakAla kI samApti nikaTa Ane para bhagavAna sametazikhara para eka hajAra suniyoM ke sAtha pdhaare| yahA~ eka mAsa kA anazana kara kArtika kRSNA navamI ko mUla nakSatra meM aThThAisa pUrvAMGga aura cAra mAsa kama eka lAkha pUrva taka tIrthaGkara pada bhogakara mokSa padhAre / bAda bhagavAna ke nirvANa ke Ada kucha samayataka to dharmazAsana calatA rahA, kintu bAda meM huNDA aksarpiNI kAla ke doSa se zramaNadharma viccheda ho gayA / eka bhI sAdhu na rahA / loga vRddha zrAvakoM se dharmeM kA svarUpa jAnate the / bhakta gaNa vRddha AvakoM kI artha-dhana se pUjA karane lage / isa prakAra dhIre dhIre dhArmika zithilatA baDhanelagI yaha zithilatA bhagavAna zrIzItalanAtha ke tIrtha pravartana taka anavarata rUpa se calatI rhii| isa kAla meM brAhmaNoM kA hI bharata kSetra para dhArmika Adhipatya rhaa| isa prakAra cha tIrthaGkara cha tIrthakaroM ke [zitalanAtha se zAntinAtha ke antara meM isI prakAra bIca bIca meM tIrthaccheda hotA rahA aura mithyAtva baDhatA rahA / 10 bhagavAna zrI zItalanAtha: 4 puSkarArddha dvIpa ke vajra nAmaka vijaya meM 'susImA' nAma kI nagarI thI / vahA~ padmottara nAma ke rAjA rAjya karate the / unheM saMsAra kI asAratA kA vicAra karate hue vairAgya utpanna ho gayA / unhoMne astA nAma ke AcArya ke samIpa dIkSA dhAraNa kI dIkSA lekara ve kaThora tapa karane lge| tIrthaGkara nAmakarma upArjana ke bIsa sthAnoM meM se kisI eka kA ArAdhana kara unhoMne tIrthakara nAmakarma kAM upArjana kiyA / anta samaya meM anazana karake prANata nAma ke devaloka meM utpanna hue / bhaddilapura nAmake nagara meM dRDharatha nAma ke rAjA rAjya karate the| unakI rAnI kA nAma nandA thaa| padmottara muni kA jIva prANata kalpa se cavakara vaizAkha kRSNA chaTa ke dina pUrvASADhA nakSatra ke yoga meM mahArAnI nandA ke udara meM AyA / uttama garbha ke prabhAva se mahArAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe / garmakAla ke pUrNa hone para mAghakRSNA dvAdazI ke dina pUrvASADhA nakSatra ke yoga meM zrIvatsa ke cihna se cihnita suvarNakAnti vAle putrako janma diyA / bhagavAna ke janmate hI samasta loka meM atyaMta prakAza phaila gayA / indrAdidevoM ne bhagavAna kA janmotsava kiyA / bAda meM dRDharatha mahArAjA ne bhI putra janmotva kiyA / jaba bhagavAna mAtA ke garbha meM the taba dRDharatha rAjA ke zarIra meM dAha, utpanna ho gayA thA / aneka upacAra karane para bhI vaha zAnta nahIM huA / kintu mahArAnI ke sparza karate hI dAha roga zAnta ho gayA / isa liye mAtA pitA ne apane bAlaka kA nAma 'zItalanAtha" rakhA aneka dhAtrI deva aura deviyoM ke saMrakSaNa meM bhagavAna yuvA hue| unakA aneka rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha kiyA gayA / dRDhadhara mahA rAjA zItalanAtha kumArako rAjya bhAra saMbhalA kara saMyamI vratI bana gaye / pacAsa hajAra varSa taka apane atula parAkrama se rAjya * 4 For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 karate hue eka samaya unheM vairAgya utpanna ho gyaa| unhoM ne prayA lene kA nizcaya kiyA / usa samaya lokAntika devoM ne Akara loka kalyANa ke lie dIkSA lene kI bhagavAna se prArthanA kI tadanusAra varSIdAna dekara mAtra kRSNA dvAdazI 12 ke dina pUrvASADhA nakSatra meM devoM dvArA sajAI gaI 'candraprabhA' nAmaka zivikA para ArUr3ha hokara sahasAna udyAna meM Aye dina ke antima prahara meM chaha ke tapa ke sAtha pravajyA grahaNa kii| bhagavAna ke sAtha eka hajAra rAjAoM ne bhI dIkSA grahaNa kii| bhagavAna ko usa samaya manaHparyavajJAna utpanna huA / tIsare dina bhagavAna ne chaTha tapa kA pAraNA riSTa nagara ke mahA rAjA punarvasu ke ghara paramAnna se pAraNA kiyA / vahA~ vasudhArAdi pAMca divya prakagaTa hue / tIna mahIne taka chadmasthakAla meM vicaraNa kara bhagavAna bhaddilapura ke sahasrAmra udyAna meM padhAre / vahAM pIpala vRkSa ke nIce pauSa kRSNA caturdazI ke dina pUrvASADhA nakSatra meM ghanaghAtI karmoM kA kSaya kara kevala jJAna kevala darzana prApta kiyA / devoM ne samavazaraNa kI racanA kI / upasthita pariSad meM bhagavAna ne upadeza diyA / bhagavAna ke upadeza se aneka nara nAriyoM ne cAritra grahaNa kiyA unameM Ananda Adi 81 gaNadhara mukhya the| bhagavAna ne cAra tIrtha kI sthApanA kii| bhagavAna ke zAsana kA adhiSThAyaka deva brahmayakSa aura azokA nAma kI devI adhiSThAyikA huI / tIna mAsa kama paccIsa hajAra varSa taka bhagavAna bhavyajIvoM ko upadeza dete raheM / apanA nirvANakAla samIpa jAna kara bhagavAna sameta zikhara para pdhaare| vahAM eka hajAra muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kiyA eka mAsa ke anta meM vaizAkha kRSNA dvitIyA ke dina pUrvASADhA nakSatra meM avazeSa karmoM ko khapAkara bhagavAna hajAra muniyoM ke sAtha mokSa meM padhAre / indroM ne bhagavAna kA deha saMskAra kiyA / bhagavAna ke parivAra meM eka lAkha muni 100000 eka lAkha cha hajAra 106000 sAdhviyAM 1400 caudaha so pUrvaghara, sAta hajAra doso 7200 avadhijJAnI, sAr3he sAta hajAra 7500 mana:paryaya jJAnI, sAta hajAra 7000 kevalajJAnI, bAraha hajAra 12000 vaikriya labdhivAle pAMca hajAra AThasau 5800 vAda labdhivAle, do lAkha navAsI hajAra 289000 zrAvaka evaM cAralAkha aThAvana 458000 hajAra zrAvikAeM thI / bhagavAna ne kumAra vasthA meM paccIsa hajAra pUrva, rAjyatva kAla meM pacAsa hajAra pUrva, dIkSA paryAya meM paccIsa hajAra pUrva, vyatIta kiye| isa prakAra bhagavAna kI kula Ayu eka lAkha pUrva kI thii| bhagavAna zrI suvidhinAtha ke nirvANa ke pazcAt nau koTi sAgaropama bItane para bhagavAna zrIzItalanAtha mokSa meM padhAre ! 11- bhagavAna zrI zreyAMsanAtha- puSkarArddha dvIpa ke pUrvavideha meM kacchavijaya ke bhItara kSemA nAma kI bar3I sundara nagarI thI / vahAM nalinIgulma nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| unhoMne vajradatta muni ke pAsa dIkSA grahaNa kI tapa karate hue unhoMne tIrthaMkara nAmakarma kA upArjana kiyA / ve bahuta varSoMtaka saMyama kA pAlana karate hue AyapUrNa karake mahAzukra devaloka meM maharddhika deva rUpa se utpanna hue | bhArata varSa meM siMhapura nAma kA nagara thA / isa nagara ke mahArAjA viSNurAja rAjya karate the / unakI paTarAnI kA nAma veSNudevI thA nalinIgulma vimAna kA jIva devaloka kA mukhamaya jIvana vyatIta / karake AyuSya pUrNa hone para jyeSTha kRSNA navamI ke dina zravaNa nakSatra ke yoga meM viSNudevI kI kUkSi meM utpanna huaa| viSNudevI ne tIrthaMkara ke yogya cIdaha mahAsvapna dekhe / bhAdrapada kRSNA dvAdazI ke dina zravaNa nakSatra meM geMDe ke cihna se cihnita suvarNavarNI putra ko janma diyaa| bhagavAna ke janmate hI samasta For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dizAe~ prakAza se prakAzita ho uThIM / deva deviyA~ evaM indroM ne bhagavAna kA janmotsava kiyA / mAtA pitA ne bAlaka kA nAma zreyA~sakumAra rakhA / kumAra kramaza: devadevIyoM evaM dhAtriyoM ke saMrakSaNa meM baDhane lagA / yauvana vaya prApta hone para bhagavAna kI kAyA 80 dhanuSa u~cI thI / usa samaya aneka deza ke rAjAoM ne apanI putrIyoM kA vivAha zreyAMmakumAra ke sAtha kiyA / kumAra sukha pUrvaka rahane lage / bhagavAna ne janma se ikkIsa lAkha varSa bItane para pitA ke Agraha se rAjya grahaNa kiyA / bayAlIsa lAkha varSa Apa apane rAjya para anuzAsana karate rahe / isake bAda Apane dIkSA lene kA nizcaya kiyA / tadanusAra lokAntika deva Aye aura bhagavAna ko tIrtha pravartAne kI prArthanA ki / bhagavAna ne varSIdAna diyA / devoM dvArA banAI gaI vimalaprabhA nAma kI 'zivIkA' para Arar3ha hokara bhagavAna sahasrAmra udyAna meM padhAre / vahAM phAlguna mAsa kI kRSNa trayodazI ke dina pUrvAhna ke bAraha baje se pahile samaya zravaNa nakSatra ke candra ke sAtha yoga Ane para SaSThatapa ke sAtha bhagavAna ne eka hajAra rAjAoM ke sAtha pravrajyA grahaNa kii| tIsare dina siddhArtha nagara ke nanda rAjA ke ghara prabhu ne paramAnna se pAraNA kiyA / devoM ne vahAM pAMca divya pragaTa kiye / do mAsa taka chadmastha kAla meM vicaraNa kara bhagavAna siMhapurI ke sahasrAmra udyAna meM padhAre / vahAM azokavRkSa ke nIce kAyotsarga karane lage / dhyAna karate hue bhagavAna ne zukla dhyAna kI paramoccasthiti meM pahu~ca kara samastaghAtIkoM ko sarvathA naSTa kara diyA / mAgha mAsa kI amAvasyA ke zravaNa nakSatra ke sAtha candra ke yoga meM SaSThatapa kI avasthA meM kevalajJAna evaM keladarzana utpanna hogayA indrAdi devoM ne kevalajJAna mahotsava kiyA / aura samavazaraNa kI racanA kI usameM virAjakara bhagavAna ne apUrva dezanA dI / dezanA sunakara gothubha Adi 76 gaNadhara hue / aneka rAjAoM ne bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kI / bhagavAna ne cAra tIrtha kI sthApanA kI aura vizAla sAdhu samUha ke sAtha vihAra kara diyaa| bhagavAna ke parivAra meM caurAsI hajAra 84000 sAdhu, eka lAkha tIna hajAra 130000 sAdhviyAM, 1300 terahaso caudahapUrvadhArI cha hajAra 6000 avadhijJAnI, cha hajAra 6000 manaH paryavajJAnI, sADhe cha hajAra 65000 kevalI, gyAraha hajAra 11000 vaikriyalabdhi dhArI, pAMca hajAra 5000 vAdI, do lAkha ugaNyAsI hajAra 279000 zrAvaka, evaM cAralAkha aDatAlIsa hajAra 448000 zrAvikAe~ thIM / apanA nirvANakAla samIpa jAnakara bhagavAna sameta zikhara para padhAre / vahAM eka hajAra muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kiyaa| zrAvaNa mAsa kI kRSNA tRtIyA ke dina dhaniSTA nakSatra meM eka mAsa kA anazana kara eka hajAra muniyoM ke sAtha mokSa prApta kiyaa| indrAdidevoM ne bhagavAna kA nirvANa utsava kiyA / kaumAryavaya meM 21 lAkha, rAjyagaddI para 42 lAkha, dIkSA paryAya meM 21 lAkha, isa prakAra bhagavAna ne kala 84 lAkha varSa kI Ayu vyatIta kii| bhagavAna zrIzItalAtha ke nirvANa ke bAda 66 lAkha aura 36 hajAra varSa tathA sau sAgaropama kama eka koTI sAgaropama bItane para zrIzreyAMsanAtha bhagavAna mokSa meM padhAre / 12-bhagavAna zrI vAsupUjya puSkarArddha dvIpa ke pUrva videha ko maMgalAvato vijaya meM ratnasaMcayA nAma kI eka prasiddha nagarI thI / vahAM ke zAsaka kA nAma padmottara rAjA thA / usane saMsAra kA tyAga karake vajranAbhamuni ke samIpa dIkSA dhAraNa kI / saMyama kI kaThora sAdhanA karate hae unhoMne tIrthakara gotra kA bandha kiyA aura AyaSya parNa karake prANata kalpa meM maharddhika deva bane / bhAratavarSa meM caMpA nAmakI eka suzobhita nagarI thI / usa nagarI ke mahArAja vasurAya the : unakI For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTTarAnI kA nAma 'jayA' thA / prANatakalpa kI Ayu pUrNa karake padmottara muni kA jIva jyeSTha zuklA navamI ke dina zata bhaSA nakSatra meM jayA rAnI kI kukSi meM utpanna hue caudaha mahAsvapna dekhe / garbhakAla ke pUrNa hone para phAlguna kRSNA caturdazI ke dina zatabhiSA nakSatra meM raktavarNAya mahiSalAMchana se yukta eka putra ratna ko janma diyA / devI devatAoM aura indroM ne janmotsava kiyA / pitA ke nAma para hI putra kA nAma vAsupUjya diyA gayA kumAra deva deviyoM evaM dhAtriyoM ke saMrakSaNa meM baDhane lage / / yauvana vaya ke prApta hone para bhagavAna kI kAyA 70 dhanuSa U~cI ho gaI / aba rAjakumAra vAsupUjya ke sAtha apanI rAjaputriyoM kA vivAha karAne ke lie aneka rAjAoM ke sandeza mahArAjA vAsupUjya ke pAsa Ane lage / mAtA pitA bhI apane putra ko vivAhita dekhanA cAhate the kintu vAsupUjya sAMsArika bhoga vilAsa se sadaiva virakta rahate the| unheM saMsAra ke prati kiMcita bhI Asakti nahIM thii| eka dina avasara dekhakara mAtA pitA ne vAsupUjya se kahA-putra ! hama vRddha hote jA rahe haiM / hama cAhate haiM ki tuma vivAha karake hamAre isa bhAra ko apane kandhe para le lo| hameM tumhArI yaha udAsInatA acchI nahIM lagatI / pitA kI bAta sunakara vAsupUjya kahane lage-pUjya pitAjI ApakA putra sneha mai jAnatA huuN| kintu mai caturgati rUpa saMsAra meM paribhramaNa karate hue aise sambandha aneka bAra kara cukA hU~ / saMsAra sAgara meM bhaTakate hue maine aneka duHkha bhoge hai / aba maiM saMsAra se. udvigna ho gayA hai / isalie ava merI icchA mokSa prApta karane kI hai / Apa mujhe svapara kalyANa karane ke lie pravrajyA grahaNa karane ki AjJA diijie| vAsupUjya ke tIvra vairAgya-bhAva ke sAmane mAtA pitA ko jhukanA paDA / anta meM unhoMne vAsu pUjya kumAra ko pravrajyA lene kI svIkRti de dI / usake pazcAt lokAntika devoM ne bhI bhagavAna ko prabajita hone kI prArthanA kI / bhagavAnane varSoMdAna diyA / devoM dvArA sajjhAI gaI pRthvI nAmakI zivikA para ArUDha hokara vihAragRha nAmaka udyAna meM bhagavAna padhAre / usa dina bhagavAna ne upavAsa kiyA thA / phAlgunI amAvasyA ke dina varuNa nakSatra meM divasa ke aparAhna meM paMcamuSThI lucana kara pravrajyA grahaNa kii| bhagavAna ke sAtha chaH sau rAjAoM ne bhI dIkSA grahaNa kI / bhagavAna ko usa dina manaHparyavajJAna utpanna huA indra dvArA diye gaye deva-dUSya vastra ko dhAraNa kara bhagavAna ne anyatra vihAra kara diyA / ___ dUsare dina bhagavAna ne upavAsa kA pAraNA mahApura ke rAjA sunanda ke ghara paramAnna se kiyA / eka mAsa taka chadmasthakAla meM vicaraNa kara bhagavana vihAragRha nAmaka udyAna meM padhAre / vahAM pATala vRkSa ke nIce dhyAna karane lage / mAgha zuklA dvitIyA ke dina zatabhiSA nakSatra meM caturtha bhakta ke sAtha bhagavAna ne zukla dhyAna kI paramoccasthiti meM cAroM ghanaghAtI karmoM no Ayakara kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kiyA, devoM ne kevalajJAna utsava kiyA / samavazaraNa kI racanA huI / bhagavAna ne dezanA dI / dezanA sunakara aneka nara, nAriyoM ne pravrajyA grahaNa kI / unameM 'sUdharma' Adi 66 chAsaTa gaNadhara mukhya the / bhagavAna ke parivAra meM 72 hajAra sAdhu, 1 lAkha sAdhviyAM, 1200 bArahaso caudaha pUrvadhara, 5400 cauMpanaso avadhijJAnI cha hajAra eka sau 60100 manaH paryayajJAnI, cha hajAra 6000 kevalajJa dasa hajAra 10000 vaikriyalabdhidhArI, cAra hajAra sAtasau 4700 vAdalabdhidhArI, do lAkha 15 hajAra zrAvaka evaM cAra lAkha 36 hajAra zrAvikAeM huI / isa prakAra apane vizAla sAdhu ke sAtha eka mAsa kama cauvana lAkha varSa taka kevalI avasthA meM bhavyoM ko bhagavAna upadeza dete rahe / ___apanA mokSa kAla samIpa jAnakara bhagavAna campA nagara padhAre / vahAM Apane cha sau muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kara eka mAsa ke anta meM abazeSa karmoM ko khapAkara ApADha zuklA caturdazI ke dina uttarAbhAdrapada nakSatra meM nirvANa prApta kiyA / For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 bhagavAna ne kumArAvasthA meM aThAraha lAkha varSa, evaM saMyama tata meM 54 lAkha varSe vyatIta kie / isa prakAra kula 72 lAkha varSa Ayu ke pUrNa hone para bhagavAna mokSa meM padhAre / bhagavAna zrI zreyAMsa prabhu ke nirvANa ke bAda 54 sAgaropama bItane para bhagavAna zrIvAsupUjya kA nirdhANa huA / 13-bhagavAnazrI vimalanAtha---- dhAtakIkhaNDa dvIpa ke prAgvideha kSetra meM bharata nAmaka vijaya meM mahApurI nAma kI eka mahAna ramaNIya nagarI thI / vahA~ padmasena nAma ke rAjA rAjya karate the / ve dharmAtmA evaM nyAyapriya the / unhoMne sarvagupta nAmake AcArya ke pAsa dIkSA. grahaNa kI aura sAdhanA ke sopAna para caDhate hue tIrthaGkara nAmakarma kA upArjana kiyA / kAlAntara meM AyuSyapUrNa karake sahasAra devaloka meM utpanna hue / isI jambUdvIpa ke bharata kSetra meM kAMpilyapura nAmakA nagara thaa| vahA~ kRtavarmA nAma ke nyAyapriya rAjA rAjya karate the / unakI rAnIkA nAma zyAmA thA / padmasena muni kA jIva sahasAra devaloka se cyuta hokara vaizAkha zuklA dvAdazI ke dina uttarA bhAdrapada nakSatra meM zyAmA devI kI * kukSi meM utpanna hue |caudh mahAsvapna dekhe / mAghamAsa kI zuklA tRtIyA ke dina madhyarAtri meM uttarA nakSatra meM zUkara cihna se cihnita taptasuvarNa kI kAntivAle putra ko mahArAnI ne janma diyA / devI devatAoM ne bhagavAna kA janmotsava kiyo anasAra bhagavAna kA nAma bimalanAtha rakhA gyaa| yuvA hone para vimalakumAra kA vivAha aneka rAjakamAriyoM ke sAtha huA / sATha dhanuSa U~ce evaM eka sau ATha chakSaNa se yukta prabhu kA unake pitA ne rAjyAbhiSeka kiyA / 30 lAkha varSa taka rAjyapada para rahane ke bAda bhagavAna ne varSIdAna dekara devoM dvArA taiyAra kI gaI 'devadattA' nAmaka zivikA para ArUDha ho mAghamAsa kI zukla caturthI ke dina uttarA bhAdrapada nakSatra meM chaTha tapa sahita sahasvAna udyAna, meM dIkSA dhAraNa kI / sAtha meM eka hajAra rAjAoM ne bhI pravrajyA grahaNa kI / usa samaya bhagavAna ko manaHparyavajJAna utpannahuA indra dvArA diye gaye deva dUSya vastra ko dhAraNa kara bhagavAna ne anyatra vihAra kara diyA / tIsare dina 'dhAnyakUTa' nagara ke rAjA 'jaya' ke ghara paramAnna se pAraNA kiyA / do varSa taka chadamastha avasthA meM rahane ke bAda bhagavAna punaH kAMpilyapura ke sahasrAmra udyAna meM pdhaare| vahA~ jambU vRkSa ke nIce pauSa mAsa kI zuklA SaSThI kedina uttarA bhAdrapada nakSatra meM SaSTa tapa kI avasthA meM zukla dhyAna kI paramoccasthiti meM kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kiyA / devoM ne milakara kevalajJAna utsava manAyA samavazaraNa kI racanA huI / bhagavAna kI dezanA se 'maMdhara' Adi sattAvana gaNadhara hue / zAsanadeva SaNmukha yakSa aura 'viditA' nAmakI zAsana devI huI / bhagavAna ke parivAra meM aDasaTha hajAra 68000sAdhu, eka lAkha ATha sau100800 sAdhviyA~, / gyAraha sau 1100 caudaha pUrvadhara, cAra hajAra AThasau 4800 avadhijJAnI, pAMca hajAra pAMcasau 5500 manaH paryayajJAnI pAMca hajAra pAMcasau 5500 kevalajJAnI, nau hajAra 9000 vaikriyalablidhArI, 208000 do lAkha ATha hajAra zrAvaka, evaM 434000 cAra lAkha cautIsa hajAra zrAvikAe~ thii| kevala jJAna ke bAda do varSa kama 15 lAkha varSa taka bhavyoM ko pratibodha dene ke bAda unhoMne ASADha kRSNA saptamI ke dina puSpa nakSatra meM cha hajAra sAdhuoM ke sAtha eka mAsa kA anazana grahaNa kara sametazikhara para mokSa prApta kiyA / pandraha lAkha varSa kaumArAvasthA meM tIsa lAkha varSa rAjyakAla meM, do varSa kama pandraha lAkha varSa cAritra meM vyatIta kie / bhagavAna kI kula Ayu 60 lAkha varSa kI thii| bhagavAna zrIvAsupUjya ke nirvANa ke tIsa lAkha sAgarogama bItane para bhagavAnazrI vimalanAtha prabhu mokSa meM padhAre / For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 14-bhagavAnazrI anantanAtha prabhu dhAtakIkhaNDa dvIpa ke prAga videha kSetra meM airAvat nAmaka vijaya meM ariSTA nAma kI eka nagarI thI / vahA~ padmaratha nAmake rAjA rAjja karate the| ve bar3e dharmAtmA evaM nyAyapriya the / unhone cittarakSaka nAmake Acarya ke pAsa dIkSA dhAraNa kI / aura sAdhanA ke sopAna para caDhate hue tIrthaGkara nAmakarma kA upArjana kiyA / kAlAntara meM ve AyuSya pUrNa karake dasaveM prANata devaloka meM utpanna hue / bhArata varSa meM ayodhyA nAmakI nagarI thI vahAM siMhasena nAmakA rAjA rAjya karatAthA / unakI rAnI kA nAma 'suyazA' thA / padmaratha muni kA jIva prANata devaloka se cyuta hokara zrAvaNa kRSNA saptamI ke dina revatI nakSatra meM suyazA rAnI kI kukSi meM utpanna hue / caudaha mahAsvapna dekhe / vaizAkha kRSNA trayodazI ke dina madhya rAtri meM revatI nakSatra meM bAja ke cihna se cihnita tapta suharNa kI kAntivAle putra ko mahArAnI ne janma diyA / devI devatAoM evaM indro ne bhagavAna kA janmotsava kiyA / guNa ke anusAra bhagavAna kA nAma anantanAtha rakhA gayA / yuvA hone para anantanAtha kA vivAha aneka surAjya kanyAoM ke sAtha huA / pacAsa dhanuSa U~ce evaM ekasau ATha lakSaNa se yukta prabhu kA unake pitA ne rAjyA bhiSeka kiyA / 15 lAkha varSa taka rAjya pada para rahane ke bAda bhagavAna ne varSIdAna diyA / aura devoM dvArA taiyAra kI gaI / 'sAgaradattA' nAmaka zivikA para ArUDha ho vaizAkha mAsa kI kRSNA caturdazI ke dina revatI nakSatra meM aparAta meM chaTha tapa sahita sahastrAmra udyAna meM dIkSA dhAraNa kii| sAtha meM eka hajAra rAjAoM ne bhI pravrajyA grahaNa kI / indra dvArA diye gaye deva dUSya vastra ko dhAraNa kara bhagavAna ne vihAra kara diyA / tIsare dina bhagavAna ne vijaya nagara ke rAjA vijayasena ke ghara paramAnna se pAraNA kiyA / tIna varSa taka chadamastha kAla meM vicarane ke bAda bhagavAna ayodhyA nagarI ke sahasrAmra udyAna meM pdhaare| azokavRkSa ke nIce 'kAyotsarga' meM rahe / vaizAkha kRSNA 14 ke dina revatI nakSatra meM ghanaghAti karmoM kA kSaya kara kevalajJAna kevaladarzana prApta kiyA / devoMne milakara kevalajJAna utsava kiyA / samavasaraNa kI racanA huI bhagavAna ne dezanA dI / dezanA suna kara 'yaza' Adi 50 gaNadhara hue cha sau dhanuSa U~cA caityavRkSa thA / pAtAla nAmaka yakSa evaM aMkuzA nAma kI devI zAsana adhiSTAyaka deva devI hue| __bhagavAna ke parivAra meM 66000 chAsaTha hajAra sAdhu 62000 bAsaTa hajAra sAdhviyA~ 900 nau sau caudaha pUrvadhara, 4300 sau avadhijJAnI, 4500 manaH paryayajJAnI, 5000 pAMca hajAra kevalajJAnI 8000 ATha hajAra vaikriyalabdhidhArI, 3200 tIna hajAra do sau vAdI, 206080 do lAkha cha hajAra zrAvaka evaM 414000 cAra lAkha caudaha hajAra zrAvikAe~ thoM / saMyama vrata grahaNa ke pazcAt sADhe sAta lAkha varSa bItane ke bAda caitra zuklA paMcamI ke dina revatI nakSatra meM sameta zikharapara eka mAsa kA anazana kara sAta hajAra sAdhuoM ke sAtha bhagavAna ne nirvANa prApta kiyA / bhagavAna ne kamArAvasthA meM sADhe sAta lAkha varSa, 15 lAkha varSa pRthvIpAlana meM evaM sADhe sAta lAkha varSa saMyamatrata pAlana meM vyatIta kiye ! isa prakAra bhagavAna kI Ayu tIsa lAkha varSa kI thI / zrIvimalanAtha bhagavAna ke nirvANa se nau sAgaropama vyatIta hone para zrIanantanAtha bhagavAna ne nirvANa prApta kiyA / 15 bhagavAnazrI dharmanAtha dhAtakI khaNDa dvIpa ke pUrva videha meM bharata nAmaka vijaya meM bhadilapura nAma kA nagara thA / vahAM dRDharatha nAmakA rAjA rAjya karatA thA / unhoMne bimalavAhana muni ke samIpa dIkSA lI aura kaThora sAdhanA For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara tIrthaGkara nAmakarma kA upArjana kiyA / antima samaya meM saMthAreke sAtha samAdhipUrvaka deha kA tyAga karake vaijayantavimAna meM mahArddhika deva bane / __ jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM ratnapura nAma kA nagara thA / vahAM sUrya kI taraha pratApI bhAnu nAmakA rAjA rAjya karatA thA / usakI rAnI kA nAma 'suvratA' thA / vaha zIlavatI evaM patiparAyaNA thii| dRDharatha muni kA jIva vaijayanta vimAna se cavakara vaizAkha zuklA saptamI ke dina puSya nakSatra ke yoga meM mahArAnI ke udara meM uptanna hue / mahArAnI meM tIrthaGkara ke sUcaka caudaha mahAsvapna dekhe / garbhakAla ke pUrNa hone para mAghazuklA tRtIyA ke dina puSya nakSatra meM vajra cihna se cihnita zuddhasvarNavarNI putra ko janma diyA / jaba bhagavAna garbha meM the taba mAtA ko dharma karane kA pavitra dohada utpanna huA thA / isalie bAlaka kA nAma zrIdharmanAtha rakhA / bhagavAna zizu avasthA ko pAra kara yuvA hae / yuvAvasthA meM bhagavAna ke zarIra kI u~cAI paitAlIsa dhanuSa u~cI thii| aneka rAjakumAriyoM ke sAtha bhagavAna kA vivAha huA / janma se DhAIlAkha varSa bItane para pitA ke Agraha se bhagavAna ne rAjya grahaNa kiyA / pAMca lAkha varSa taka rAjya karane ke bAda bhagavAna ne pravrajyA lene kA nizcaya kiyA / tadanusAra laukAntika devoM ne bhI dIkSA lene ke lie vinatI kI / niyamAnusAra bhagavAna ne varSIdAna diyA / devoM dvArA sajAI gaI 'nAgadattA' nAmaka zivikA meM baiThakara vaprakAMcana udyAna meM padhAre / bhagavAna SaSTha tapa kI divya avasthA meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha mAghazuklA trayodazI ke dina puSya nakSatra meM dIkSA grahaNakI bhagavAna ko usI samaya manaHparyavajJAna utpanna ho gayA / tIsare dina bhagavAna ne somanasapura ke rAjA dharmasiMha ke ghara paramAnna se pAraNA kiyA / devoM ne vasudhArAdi pAMca divya prakaTa kiye / do varSa taka chadmastha avasthA meM rahane ke bAda bhagavAna dIkSA sthala vaprakAMcana udyAna mai padhAre / vahAM dadhiparNa vRkSa ke nIce dhyAna karate huve pauSamAsa kI pUrNimA ke dina puNya nakSatra meM kevalajJAna prApta kiyA / devoM ne kevalajJAna utsava manAyA / samavazaraNa kI racanA huI / bhagavAna ne dezanA dI / bhagavAna kA upadeza sunakara puruSa siMha vAsudeva ne samyaktva grahaNa kiyA / sudarzana baladeva ne zrAvaka vratagrahaNa kiye / arisTa Adi 43 mahApuruSone pravrajyA grahaNa kara gaNadhara pada prApta kiyA / bhagavAna kA dadhipaNe nAmaka caityavRkSa pAMcasau cAlIsa dhanaSa uMcA thA / bhagavAna ke zAsana meM kinnara nAma kA yakSa evaM kaMdarpA nAmaka zAsanadevI huii| bhagavAna ke parivAra meM 64000 cosaTa hajAra sAdhu, 62400 bAsaTha hajAra cArasau sAdhviyAM 900 nausau caudaha pUrvadhara, 3600 tIna hajAra chasau avadhijJAnI, 4500 paitAlIsasau manaHparyayajJAnI 7000 sAta hajAra vaikriyala bdha dhArI, 1800 do hajAra AThasau vAdalabdhivAle, 240000 do lAkha cAlIsa hajAra zrAvaka, evaM 413000 cAra lAkha teraha hajAra zrAvikAe~ thii| saMyamatrata meM DhAIlAkha varSa vyatIta karane ke bAda bhagavAna apanA nirvANa kola samIpa jAnakara sametazikhara para padhAre / vahAM AThaso muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kiyA / eka mAsa ke aMta meM jyeThamAsa kI zuklA paMcamI ke dina puSyanakSatra meM nirvANa prApta kiyA / bhagavAna ne kumArAvasthA meM DhAI lAkha varSa, rAjya meM pAMca lAkha varSa, evaM saMyamakAla meM DhAI lAkha varSa vyatIta kiye / isa prakAra bhagavAna kI kula Ayu dasa lAkha varSa kI thii| zrIanantanAtha bhagavAva ke nirvANa ke bAda cAra sAgaropama ba tane para bhagavAna zrIdharmanAtha mokSa meM padhAre / For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 16 bhagavAna zrIzAntinAthaH- (dasavAM aura gyArahavA~ pUrva bhava) jambUdvIpa ke mahAvidaha ke puSkalAvatI vijaya meM puNDarIkiNI nAma kI nagarI thii| vahAM dhanaratha nAmake rAjA rAjya karate the / unake do rAniyAM thI / eka kA nAma prIyamatI aura dUsarI kA nAma manoramA thA / aveyaka kA Ayu pUrNa kara vajrAyudha kA jIva mahArAnI prIyamatI ke udara meM megha kA svapna sUcita kara utpanna huA / janmane para bAlaka kA nAma 'megharatha' rakhA / sahastrAyudha kA jIva bhI devaloka se cava kara manoramA ke udara meM AyA / janma lene para usakA nAma dRDharatha rakhA gayA / donoM bAlaka yuvA hue| sumandirapura ke mahArAja nihata zatru kI tIna putriyAM thI unameM priyamitrA aura manoramA kA vivAha yuvarAja megharatha ke sAtha huA / evaM choTI rAjakumArI sumati kA vivAha dRDharatha ke sAtha saMpanna huA / dono rAjakumAra sukhapUrvaka kAlayApana karane lage / kAlAntara meM rAjakumAra megharatha kI rAnI priyamitrA ne eka putra ko janmadiyA, usakA nAma nandiSeNa rakhA gayA / manoramA ne bhI bheghasena nAmaka putra ko janma diyA / rAjakumAra dRDharatha kI patnI ne bhI eka sundara putra ko janma diyA / usakA nAma rathasena rakhA gathA / kucha kAla ke bAda lokAntika devo ne Akara mahArAjA dhanaratha se nivedana kiyA-"svAmin / aba Apa ke dharmapravartana kA samaya A gayA hai / kRpA kara loka hita ke lie Apa pravrajyA grahaNa kreN"| mahAraja dhanaratha to tIna jJAna ke dhanI aura saMsAra se virakta the hI / saMyama kA yogya avasara bhI A gayA thA / ataeva maharAja ne yuvarAja megharatha ko rAjya bhAra sauMpA aura rAjakumAra dRDharatha ko yuvarAja pada pradAna kara varSIdAna diyA aura saMsAra choDa kara dIkSA grahaNa kI / kaThora tapa kara kevalajJAna prApta kiyA aura cAra tIrtha kI sthApanA kI / / megharatha rAjA nyAya aura nIti se rAjya saMcAlana karane lage / unake rAjya meM samasta prajA sukha pUrvaka rahatI thI mahArAjA svayaM dhArmika hone se prajA meM bhI dhArmika vAtAvaraNa phailA huA thA / eka dina mahArAjA megharatha pauSadhazAlA meM pauSadha kara rahe the ki sahasA eka bhayabhIta kabUtara mahArAjA megharatha kI goda meM Akara baiTha gayA / kabUtara ghabarAyA huA thA / aura bhaya se kAMpa rahA thaa| kAMpatA huA vaha manuSya ko bolI meM bolA-mahArAja merI rakSAkaro mujhe bacAvo mahArAjA megharatha ne atyanta prema se usakI pITha para hAtha pherA aura kahA kabUtara ? tumheM Darane kI jarUrata nahI hai / mere rahate terA koI bAla bhI vAMkA nahI kara sakatA / tuma nirbhaya hokara raho / itane meM eka bAja AyA aura mAnava bolI meM bolA -rAjan ! yaha kabUtara merA bhakSya hai / mai kabhI kA bhUkhA hU~ / ataH isa kabUtara ko Apa lauTA deM maiM ise khAkara apanI bhUkha zAnta karanA jAhatA huuN| megharatha ne kahA-bAjaH tuma kabUtara ke sivAya jo cAho mAMga sakate ho / yaha kabUtara aba merI zaraNa meM AgayA hai / maine ise prANa rakSA kA AzvAsana de diyA hai, ataH aba kisI bhI sthiti meM yaha kabUtara terA bhakSya nahIM bana sakatA / bAja bolA-narAdhipaH Apa kabUtara kI rakSA karate haiM to bhalA merI bhI rakSA kIjiye / mujhe bhUkha se taDaphate hue marane se bacAIe prANI javataka kSudhAtura rahatA hai taba taka use dharmAdharmakA vicAra kabhI nahIM AtA / kSudhA kI zAnti ke bAda hI maiM ApakI dharma kI bAte sunUgA / prathama merA bhakSya mujhe dIjiye / maiM mAMsAhArI hU~ / ataH mAMsa khAkara hI maiM tRpta ho sakatA hU~ / For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ megharatha bole-bAja ! kyA t mAMsa ho khAtA hai ? dUsarA kucha bhI nahIM khA sakatA ! yadi aisA hI hai to lo, maiM terI icchA pUrI karane ko taiyAra huuN| tujhe kevala mAMsa hI cAhiye to maiM apane zarI ke mAMsa ko kATa kara kabUtara ke barAbara tujhe detA huuN| phirato tU isa kabUtara ko mAMga nahIM karegA ! bAja-nahIM mahArAja ! mujhe kabUtara nahIM cAhie agara Apa apane zarIra kA mA~sa kATa kara deMge to maiM use khA kara hI tRpta ho jAUMgA / / mahArAjA megharatha ne binA kucha vicAra kiye kabUtara ko prANarakSA ke lie usIkSaNa chUrI aura tarAjU maMgavAyA / tarAjU ke eka palle meM kabUtara ko biThAyA aura mahArAja svayaM apane zarIra kA mAMsa kATakara dUsare palle meM rakhane lage / yaha dekhakara rAjya parivAra meM hA hA kAra houThA / rAniyAM rAjakumAra maMtrIgaNa evaM prajAgaNa bar3A Akrandana karane lage / mahArAjA ko aisA na karane ke lie khUba samajhAne lage / kintu mahArAja megharatha una saba kI upekSAkara apane zarIra kA mAMsa kATa kATa kara tarAjU meM rakhane lage / zarIra kA bahuta kucha hissA kATa kara tarAjU meM rakhane ke bAvajUda bhI kabUtara vAlA palaDA Upara uThA hI nahIM / mahArAja ko tIvra vedanA ho rahI thI kintu atyanta zAnta bhAva se use saha rahe the / anta meM mahArAja svayaM palaDe meM baiTha gye| mahArAja kA yaha AtmasamarpaNa dekhakara deva avAka ho gathA / AkAza se puSpa barasane lage / sarvatra dhanya dhanya kI AbAja Ane lagI / zaraNAgata rakSaka mahAmAnava megharatha mahArAja kI java ho " yaha kahatA huA eka divyakuNDaladhArI deva prakaTa huA aura mahArajA megharatha ko praNAma kara bolA hai rAjan ! maiM IzAna devaloka kA eka deva hU~ / eka bAra devasabhA meM IzAnendra ne ApakI dayAlutA dhArmikatA ora zaraNAgata vAtsalya AdiguNoMkI prazaMsA kI / mujhe indra kI bAta para vizvAsa nahIM huA aura maiM ApakI parIkSA karane AyA hU~ / Apa dhanya haiM / jaisI indra ne ApakI prazaMsA kI thI, usase bhI adhika Apa guNavAna haiM / Apake janma se yaha pRthvI dhanya ho gaI hai| maiMne akAraNa hI Apa ko jo kaSTa diyAM usake liye Apa mujhe kSamA kareM / devane apanI mAyA sameTalI aura vaha apane sthAna calA gayA / mahArAjA megharatha ne prajAjanoM ke pUchane para kabUtara aura bAjarUpadhArI devoM kA pUrvabhava batAyA / eka bAra mahAraja pauSadhavrata kara rahe the / unheM ahama tapa thA / dharmadhyAna meM nimagna dekhakara IzAnendra megharatha rAjA ko praNAma kiyA / hAtha jor3ate hue indra ko dekhakara indrAniyoM ne pUchA-svAmin ! Apa kisako namaskAra kara rahe haiM ? indra ne kahA-megharatha rAjA ko praNAma kara rahA hai / mahArAja megha. ratha AgAmI bhava meM solahaveM zAntinAtha nAma ke tIrthaMkara bhagavAna hoMge / unakA dhyAna itanA nizcala aura dRDha hotA hai ki unheM calAyamAna karane meM koI bhI deva yA devI samartha nahIM / indra kI isa bAta para surUpA aura pratirUpA nAma kI do indrAniyoM ko vizvAsa nahIM huA / ve megharatha ko dhyAna se vicalita karane ke lie vahAM AI aura anukUla tathA pratikUla upasarga karane lgii| rAtabhara upasarga karane ke bAda bhI jaba megharatha ko avicala dekhA to vaha hAra gaI / anta meM indrAniyoM ne apanA asalI rUpa prakaTa kara megharatha kI dhArmika dRDhatA kI prazaMsA karate hue apane aparAdha kI kSamA mAMgI tathA megharatha ko praNAma kara apane sthAna calI gii| eka vAra tIrthakara bhagavAna dhanaratha svAmI kA samavazaraNa haA / mahArAjA megharatha ne apane samasta parivAra ke sAtha bhagavAna ke darzana kiye / aura upadeza zravaNa kiyA / upadeza sunakara megharatha ko vairAgya utpanna ho gayA / yuvarAja dRDharatha ke sAtha megharatha rAjA ne dIkSA grahaNa kii| sAtha meM sAta sau patroM au cAra For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 hajAra rAjAoM ne bhI dIkSA lI eka lAkha pUrvataka vizuddha saMyama kA pAlana kara punyodaye tIrthaMkara nAmakarma kA upArjana kara anazana pUrvaka marakara sarvArthasiddha vimAna meM devarUpa se utpanna hue / 16 bhagavAna zrI zAntinAtha kA janma - kurudeza meM hastinApura nAmakA nagara thA vahAM vizvasena nAma ke rAjA rAjya karate the| unakI rAnI kA nAma acirA thaa| megharatha deva kA jIva sarvArthasiddha vimAna se cavakara bhAdrapada kRSNA saptamI ke dina bharaNI nakSatra meM jaba candramA kA yoga AyA taba mahArAnI acirA devI kI kukSi meM avatarita hue / usa samaya mahArAnI acirAdevI ne caudaha mahAsvapna dekhe / mahArAnI ne garbha dhAraNa kiyA / garbha meM bhagavAna ke Ane se sAre vizva meM zAnti vyApta ho gaI / aura mahAmArI, duSkAla jaisI vipattiyAM zAnta ho gaI / garbhakAla ke pUrNa hone para jeSTha mAsa kI kRSNa pakSa kI trayodazI ke dina bharaNI nakSatra meM mahArAnI ne puNya puMja putra ko janma diyA / bhagavAna ke janmate hI tInoMloka meM prakAza phaila gayA / indroM ke Azana kampita ho uThe / dizAkumAriyAM AI ane indra bhI Aye aura meruparvata para bAla bhagavAna kA janmAbhiSeka kiyA / mahArAja vizvasena ne bhI putra kA janmotsava manAyA / jaba bhagavAna garbha meM the taba unake prabhAva se nagara kI mahAmArI zAnta ho gaI thI ata: bAla bhagavAna kA nAma zAntinAtha rakhA / yuvA hone para yazomatI Adi aneka rAjakumAriyoM ke sAtha unakA vivAha huA rAjakumAra zAMtinAtha jaba paccIsa hajAra varSa ke hue taba unheM mahArAja vizvasena ne rAjya bhAra sauMpa kara svayaM pravrajyA grahaNa kI aura ve AtmasAdhanA karane lage / bhagavAna zrI zAntinAtha kI rAnI yazomatI ne cakrAyuddha nAmaka putra ko janma diyA / zAntinAtha ke zastrAgAra meM caratna utpanna huaa| cakraratna ke bAda anya teraha rahana bhI unakI sahAyatA se mahArAjA zAntinAtha ne bharata kSetra ke chaha prApta karane meM ATha sau varSa lge| devIM aura indroM ne aura vartI pada para adhiSThita kiyA unheM isa avasarpiNI kAla kA pAcavA cakravartI ghoSita kiyA / ATha sau varSa kama paccIsa hajAra varSa taka bhagavAna cakravartI pada para AzIna raheM / kAlAntara meM utpanna hue khaNDoM ko jItA / chahoM khaNDoM para vijaya manuSyoM ne milakara zAntinAtha ko cakra eka samaya cakravartI zAnti nAtha saMsAra kI asAratA kA vicAra kara rahe the| itane meM lokAntika deva bhagavAna ke pAsa Aye aura praNAma kara kahane lage-bhagavAn ! aba Apa dharmacakra kA pravartana kreN| janakalpAna ke lie cAritra grahaNa kara tIrtha kI sthApanA kreN| bhagavAna pUrva se hI vairAgya raMga meM raMge hue the| devoM kI preraNA para unhoM ne dokSA lene kA dRDha nizcaya kiyA / apane putra cakrAyuddha ko rAjya bhAra dekara ve varSIdAna dene lage / varSIdAna kI samApti para indrAdi devoM ne sAgaradattA nAma kI zivikA sjaaii| zivikA para AruDha hokara jeSTha kRSNA caturdazI ke dina bharaNI nakSatra meM sahasrAmra udyAna meM padhAre / vahAM eka hajAra rAjAoM ke sAtha pravrajyA grahaNa kI bhAvoM kI uccatA se bhagavAna ko manaH paryayajJAna utpanna huA / usa dina bhagavAna ke vele kA tapa thA / tIsare dina bhagavAna ne mandirapura ke rAjA sumitra ke ghara paramAnna se pAraNA kiyA / eka varSa taka bhagavAna chadamastha avasthA meM vicarane ke bAgha punaH hastinApura ke sahasrAmra udyAna meM pdhaare| vahAM popa sudi navamI ke dina bharaNI nakSatra meM zukladhyAna ko paramoccasthiti meM unheM kevalajJAna aura kevala darzana utpanna ho gayA / indroM ne kevala utsava mnaayaa| samavazaraNa kI racanA kii| bhagavAna ne samavazaraNa meM virAjakara dezanA dI / isa dezanA se prabhAvita ho mahArAjA cakrAyudha ne apane putra For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 kulacandra ko rAja dekara anya paitIsa rAjAoM ke sAtha dIkSA grahaNa kara 35 paitIsa ne gaNadhara pada prApta kiyA / bhagavAna ke zAsana meM garuDa zAsana devatA aura nirvANI zAsana devI huI / bhagavAna ke zAsana meM bAsaTa hajAra 62000 sAdhu, iksaTa hajAra chaso 61600 sAdhviyAM, paitIsa 35 gagadhara, ATha sau 800 caudahapUrvadhara, 3000 tIna hajAra avadhijJAnI, cAra hajAra 4000 manaH paryavajJAnI, cAra hajAra tInaso 4300 kevalI, cha hajAra 6000 vaikriyalabdhi vAle, do hajAra cAraso 2400 vAdI 290000 dolAkha neDa hajAra zrAvaka evaM zrAvikAe~ huI / 393000 tIna lAkha tarANu hajAra bhagavAna ne apanA nirvANakAla samIpa jAnakara sammeta zikhara para padArpana kiyA vahAM nau sau muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kara eka mAsake anta meM nirvANapada prApta kiyaa| vaha dina jevadi prayodazI kA thA bhagavAna kI kula Ayu eka lAkha varSa kI thii| unakA zarIra 40 jaisA bhagavAna zrI dharmanAtha ke nirvANa ke bAda pauna patyopama nyUna tIna zAntinAtha kA nirvANa huA / 17 bhagavAna zrI kuMthunAtha jambUdvIpa ke pUrva videha ke Avartadeza meM khanI nAma kI eka mahAna nagarI thii| vahAM siMhAvaha nAma kA rAjA rAjya karatA thA / saMvarAcArya ke Agamana para vaha unake darzana ke lie gayA / unakA upadeza sunakara use saMsAra ke prati vairAgya utpanna ho gayA aura usane apane putra ko rAjyagaddI para sthApita kara dIkSA grahaNa kii| ve dIkSA lene ke bAda uccakoTi kA tapa aura muniyoM kI sevA karane lage jisase unhoMne tIrthaMkara nAma karmakA upArjana kara liyA / antima samaya meM samAdhi pUrvaka anazana ke sAtha kAlakara ke sarvArthasiddha vimAna meM tetIsa sAgaropama kI Ayu vAleM ahamIndra deva bane / dhanuSa uMcA thA aura varNa svarNa sAgaropama zrItane para bhagavAna zrI bhArata varSa ke hastinApura nAma ke nagara meM zUra nAma kA mahAna pratApI rAjA rAjya karatA thA / unakI rAnI kA nAma zrI devI th| tetIsa sAgaropama kA Ayu pUrI kara siMhAvaha deva kA jIva zrAvaNavadI navamI ke dina kRtikAnakSatra ke yoga meM zrI devI ke garbha meM utpanna huaa| uttama garbha ke prabhAva se mahA rAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe / garbhakAla pUrNa hone para mahArAnI ne baizAkhavadI caturdazI ke zubha dina kRtikA nakSatra ke yoga meM ajagara cihnase cihnita kaMcana varNavAle mahAna tejasvI putra ratna ko janma diyA / bhagavAna ke janmane para indrAdi devoM ne utsava manAyA / garbhakAla ke samaya zrIdevI ne kuMthunAma kA rakhasaMcaya dekhA thA / ataH janma ke bAda bAlaka kA nAma kuMthanAtha rakhA gayA / yauvana vaya ke prApta hone para kuMpanAtha kA aneka rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha huA / janma se teisa hajAra sADhesAtasau varSa ke bAda rAjA bane usI ke bala se chasau varSa meM vijaya pAne ke bAda Apa vidhicakravartI pada para rahane ke bAda aura utane hI varSa ke bAda unakI AyudhazAlA meM cakraratra utpanna huA / unhoMne bharatakSetra ke cha khaNDo para vijaya prApta kiyA / cha khaNDoM para pUrvaka cakravartI pada para adhiSThita hue teisahajAra sAtasaupacAsa varSa taka inheM vairAgya bhAva utpanna huaa| lokAntika devoM ne Akara bhagavAna se dIkSA ke lie nivedana kiyA / devoM kI prArthanA para bhagavAna ne dIkSA lene kA dRDha nizcaya kara liyA aura eka varSa taka niyamAnusAra varSAdAna diyA / varSIdAna dene ke bAda vaizAkha kRSNA paMcamI ke dina antima prahara meM kRtikA nakSatra ke yoga meM eka hajAra rAjAo ke sAtha dIkSita hue| usa dina bhagavAna ko pariNAmoM kI uccatA ke kAraNa manaH paryava jJAna utpanna huA | tIsare dina paSTa tapa kA pAraNA cakrapura ke rAjA vya prasiMha ke ghara paramAnna se kiyA / devoM ne pAMca divya prakaTa kiye / For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahavarSa taka chadamastha avasthA meM vicaraNa kara bhagavAna hastinApura ke sahasrAmra udyAna meM padhAre aura tilakavRkSa ke nIce bele kA tapa kara dhyAna karane lage / zukladhyAna kI paramocca sthiti meM bhagavAna ko kevala jJAna utpanna huaa| vaha dina thA caitra zuklA tRtIyA / kevalajJAna ke pazcAt bhagavAna ne samavazaraNa meM dezanA dii| usa samaya svayaM bhU Adi paitisa AtmAoM ne bhagavAna ke pAsa pravrajyA grahaNa kI aura gaNadhara padaprApta kiyA / bhagavAna ke zAsana meM 60000 sAThahajAra sAdhu the 60600 sATha hajAra cha so sAdhviyAM tho, 670 cha so sItera cai hI, 2500 pacIsaso avadhajJAnI, 3340 tetIsaso cAlIsa manaH paryayajJAnI, 32000 babIsa hajAra kevalajJAnI, 5100 ekAvanaso vaikriyalabdhi dharane vAle, 2000 do hajAra vAdI, 179000 eka lAkha ugaNyAsI hajAra zrAvaka aura 381000 tIna lAkha ekAsI hajAra zrAMvikAe~ huI / Apake zAsanakAla meM gandharva nAmakA yakSa aura balA nAmakI zAsana devI huI / / ___ kevalajJAna ke pazcAt 23734 varSa taka bhavya prANiyoM ko pratibodha dete hue bhagavAna vicarate rheN| nirvANakAla samIpa jAnakara bhagavAna eka hajAra muniyoM ke sAtha sametazikhara para padhAre / vahAM eka mAsakA anazana kara vaizAkhavadI pratipadA keMdina kRtikA nakSatra ke yoga meM bhagavAna ne ekahajAra muniyoM ke sAtha nirvANa prApta kiyA / bhagavAna kI kula Ayu 95000 varSa kI thii| unakA zarIra 35 dhanuSa u~cA tho / bhagavAna zrIzAntinAtha ke nirvANa ke bAda AdhA palyopama bItane para bhagavAna. zrIkunthanAtha kA nirmANa huA / 18 bhagavAna zrI aranAtha ___ jambUdvIpa ke pUrva videha meM susImA nAmakI nagarI thI / vahA dhanapati naoNma ke prajAvatsala mahArAjA rAjya karate the ! ve rAjya kA saMcAlana karate hue bhI jina dharma kA hRdaya se sadA zuddha pAlana karate the / saMvara nAmake AcArya mahArAja kA upadeza sunakara unheM vairAgya utpanna ho gayA / unhoM ne apane putra ko rAjya gaddI para sthApita karake saMvarAcArya ke pAsa dIkSA dhAraNa kara lI / pravajita hokara dhanapatimuni mahAna kaThora tapa karane lage / bIsa sthAnaka kI zuddha bhAvanApUrvaka ArAdhanA karate hue unhoMne tIrthaGkara nAmakarma kA upArjana kiyaa| aneka varSa taka zuddha bhAvanA se saMyama kA pAlana kara samAdhi pUrvaka unhoM deha tyAga kiyA / aura veyaka vimAna meM maharddhika deva bane / vahA~ se cavakara dhanapatimuni kA jIva hastinApura ke pratApI rAjA sudarzana kI kukSi meM phAlgunazuklA dvitIyA ke dina candra revatI nakSatra ke yoga meM utpanna huA / usa rAtri meM mahArAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe / indro ne garbha kalyANa mahotsava kiyA / ___ garbhakAla ke pUrNa hone para mArgazIrSa zuklA dazamI ke dina revatI nakSatra ke zubha yogameM nandAvarta lakSaNa se yukta svarNavarNI putra ko mahArAnI ne janma diyA / indrAdidevoM ne bhagavAna kA janmotsava kiyA. garbhakAla meM mahAdebI ne ArA- cakra dekhA thA ataH bAlaka kA nAma arahanAtha rakhA / zaizava avasthA ko pArakara bhagavAna ne yuvAvasthAmeM praveza kiyaa| bhagavAna kA 64000 causaThahajAra sundara rAjakanyAo ke sAtha vivAha huA / 21000 varSa taka yuvarAja avasthA meM rahane ke bAda unakI AyudhazAlA meM cakra ratna utpanna huA / cakraratna kI sahAyatA se bhagavAna ne bharatakSejJa ke cha khaNDa para vijaya prApta karane para Apa cakravartI pada para adhiSThita hae / 21000hajAra varSa taka cakravartI pada para rahane ke bAda Apa ko vairAgya utpanna ho gayA / usa samaya lokAntika deva bhagavAna ke pAsa Aye aura vandanA kara bhagavAna se prArthanA karane lage-hai prabhu ? bhabyajIvoM ke kalyANArtha ava Apa dharmacakra kA pravartana kareM / For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devoM kI isa prArthanA ke bAda bhagavAna ne dIkSA lene kA dRDha nizcaya kiyA / unhone varSIdAna denA prAraMbha kara diyA / eka varSataka suvarNadAna dekara mAgha zuklA 11 ke dina revatI nakSatra meM chaTha kA tapa kara sahasrAmra udyAna meM manuSya aura devoM ke vizAla samUha ke bIca dIkSA grahaNa kI / bhAvoM kI utkRSTatA ke kAraNa Apako usI samaya manaHparyayajJAna utpanna ho gayA / indroM ne bhagavAna kA dIkSA mahotsava kiyA / Apake sAtha eka hajAra rAjAoM ne bhI dIkSA grahaNa kI / dIkSA ke tIsare dina chaTha kA pAraNA rAjagRha ke rAjA aparAjita ke ghara paramAnnase pAraNA kiyaa| devoM ne isa avasara para pAMca divya prakaTa kie| tIna varSa taka chamasta avasthA meM rahane ke vAda grAmAnugrAma vicaraNa karate hue Apa punaH hastinApura ke sahasrAmra udyAna meM padhAre / kArtika zuklA dvAdazI ke dina revatI nakSatra meM candra ke yoga meM AmravRkSa ke nIce dhyAna karate hue bhagavAna ko kevalajJAna evaM kevala darzana utpanna ho gayA / devoM ne bhagavAna kA kevalajJAna utsava manAyA / samavazaraNa kI racanA huI / bhagavAna ne upadeza diyA / bhagavAna kA upadeza zravaNa kara kuMbha Adi 33 puruSoM ne dIkSA dhAraNa kI / aura tetIsa ne hI gaNadhara pada prApta kiyA / cAra tIrtha kI sthApanA kI / prabhu grAmAnugrAma vicaraNa karate hue bhavyoM kA kalyANa karane lage / __ bhagavAna ke vicaraNa kAla meM 50000 pacAsa hajAra sAdhu 60000 sATha hajAra sAdhviyA~, 610 cha so daza caudahapUrvadhara, 2600 do hazAra cha so avadhajJAnI, 2551 do hajAra pAca so ekAvana manaH paryayajJAnI, 2800 do hajAra ATha so kevalI, 7400 sAta hajAra cAra so vaikriyalabdhi dhArI, 1600 eka hajAra cha so vAdI, 184000 eka lAkha caurAsI hajAra zrAvaka, evaM 372000 tIna lAkha bahotera hajAra zrAvikAe~ haI nirvANa kA samaya samIpa jAna bhagavAna eka hajAra muniyoM ke sAtha sametazikhara para padhAre / vahAM eka mAsa kA anazana kara hajAra muniyoM ke sAtha mArgazIrSa zuklA dazamI ke dina revatI nakSatra ke yoga meM nirvANa prApta kiyA / indrAdi devoM ne bhagavAna kA nirvANotsava kiyA / __bhagavAna kI kula Ayu 84 hajAra varSa kI thI zarIra kI uMcAI 30 dhanuSa kI thI zrIkunthunAtha bhagavAna ke nirvANa ke bAda hajAra karor3a varSa kama palyopama kA cauthA aMza bItane para zrIaranAtha bhagavAna kA nirvANa huA / 19 zrI mallInAtha bhagavAna jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra meM salIlAvatI nAma kA vijaya thA / isa vijaya kI rAjadhAnI thI bItazokA ngrii| yahAM bala nAmake rAjA rAjya karate the| ve nyAyapriya evaM prajA pAlaka the / unakI rAnI kA nAma dhAriNI thA / mahArAnI dhAriNI ne eka sundara putra ratna ko janma diyA usakA nAma mahAbala rakhA gayA / mahAbala yuvA hue aura unakA pAMca sau rAjakumArI ke sAtha vivAha huA / yuvarAja mahAbala ke chaha mitra the unake nAma kramazaH acala, dharaNa, pUraNa, vasu, vaizramaNa aura abhicanda the / ye chahoM rAjakumAra the aura mahAbala ke anugAmI the / unake sukha duHkha meM sAtha dene vAle the / bacapana se hI ve sAtha meM rahate the / eka bAra dharma ghoSa nAma ke sthavira aNagAra apane ziSya parivAra ke sAtha vItazokA nagarI meM padhAre / mahArAjA bala aura nagarI kI janatA unakA upadeza sunane ke lie gaI / mahArAja bala ko sthavira ke upadeza se vairAgya utpanna ho gayA / aura unhoMne mahAbala ko rAjya para sthApita karake dIkSA aMgIkAra For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karalI / kucha samaya ke bAda mahArAja bala ko bhI eka putra ratna huA jisakA nAma balabhadra rakhA thA / balabhadra yuvA huA aura usakA aneka sundara rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha kara diyA gayA / kucha samaya ke bAda phira dharmaghoSa muni kA isa nagarI meM Agamana huA / unakA upadeza sunakara mahArAjA mahAbala ke mana meM saMsAra ke prati virakti ho gaI unhoMne apane mitroM se saMyama dhAraNa karane kI bhAvanA prakaTa kI / sabhI mitroM ne mahAbala kI mano kAmanA kI bhUri bhUri prazaMsA karate hue svayaM bhI dIkSA dhAraNa karane kA nizcaya kiyA / mitroM kA sahayoga pAkara mahAbala kA utsAha bahUta baDha gayA / unhoMne apane uttarAdhikAri suputra balabhadra kA rAjasiMhAsana para abhiSeka kiyA / rAjA banane ke bAda balabhadra ne rAjocita samAroha ke sAtha apane pitA kI dIkSA A utsava manAyA / mahAbala ne apane chahoM mitroM ke sAtha dharmaghoSa sthavira ke samIpa dIkSA dhAraNa kI aura saMyama kI utkRSTa bhAvanA se ArAdhanA karate hae vicarane lage / jisa prakAra rAjyakArya meM chahoM mitroM ne mahAbala ko sAtha diyA thA usI prakAra saMyama sAdhanA meM bhI dene lge| eka bAra sabhI ne milakara yaha nizcaya kiyA ki hama saba milakara eka sAtha tapa ki ArAdhanA kareMge / aura sAtha hI meM pAraNA bhI kareMge / IsI saMkalpa ke anusAra sAtoM munirAjo ne chaTha chaTha kA tapa prAraMbha kara diyA / eka chaTha kI tapasyA meM mahAbala muni ne apane mitra muniyoM se bhI adhika tapa karane kA nizcaya kiyA / tadanusAra chaTha kA pAraNA na karake aSTamabhakta kA pratyAkhyAna kara liyA kintu yaha bAta mitroM se gupta rakkhI / chaTha kI samApti para anyamuniyoM ne pAraNA karane ke bhAva prakaTa kiye to mahAbalamuni ne bhI yahI bhAva vyakta kiyA / jaba anyamuniyoM ne pAraNA kara liyA to vo kahane lage ki meM telA karUgA / jaba chahoM anagAra caturtha bhakta (upavAsa) karate to vai mahAbala anagAra SaSThamabhakta grahaNa karate / isa prakAra apane sAthI muniyoM se chipAkara ki mahAbala muni adhika tapa karate the / isI kapaTa ke phalasvarUpa unheM strI veda kA bandha huaa| arihanta vatsalatA 1, siddha vatsalatA 2, pravacanavatsalatA 3, guruvatsalatA 4, sthaviravatsalatA 5, bahuzrutavatsalatA 6, tapasvIvatsalatA 7, abhIkSNajJAnopayoga 8, darzanavizuddhi 9, tattvArthavinaya 10, Avazyaka (pratikramaNa) 11, zIlavatAnaticAra 12, kSaNavalasaMvega 13, tapa 14, tyAga 15, vaiyAvRttya 16, samAdhi-zAtAupajAnA 17, apUrvajJAnagrahaNa 18, zrutabhakti 19, pravacanaprabhAvanA 20 ina vIsa sthAna koM meM vasanevAlA hI sthAnakavAsI kahalAtA hai, isI se tIrthaGkara nAma karma upArjana karate haiM isake atirikta mahAbala muni ne utkRSTa bhAvanA se aneka prakAra kI kaThora tapasyA prAraMbha karadI jisake phalasvarUpa unhoMne tIrthakara nAma karma kA bandha kara liyA / bAraha prakAra kI bhikSu pratimA kI sampUrNa ArAdhanA kara siMhaniSkrIDita, laghusiMhaniSkrIDita evaM mahAsiMhaniSkrIta tapa kiye / aneka prakAra ke anya bhI tapa karane ke kAraNa unakA zarIra anyanta kRSa ho gayA / zarIra kA rakta aura mAMsa sUkha gayA / zarIra haDDiyoM kA DhAcAmAtra raha gayA / anta meM apanA AyuSya alpa rahA jAnakara sAto munivara sthavira kI AjJA prAptakara 'cAru' nAmaka vakSaskAra parvata para ArUDha hue / vahAM do mAsa kI saMlekhanA karake arthAt eka sau bIsa bhakta kA anazana kara caurAsI lAkha varSoM taka saMyama pAlana karake, caurAsI lAkha pUrva kA AyuSya bhoga kara jayanta nAmaka tIsare anuttara vimAna meM deva paryAya se utpanna hue / ina meM mahAbalamuni ne 32 sAgaropama kI aura zeSa chaha munivaroM ne kucha kama 32 sAgaropama kI utkRSTa Ayu prApta kI / mahAbala ke sivAya chaha deva, devAyu pUrNa hone para bhArata varSa meM vizuddha mAtA-pitA ke vaMzavAle rAjakuloM meM alaga alaga kumAra ke rUpa meM utpanna hue / ve isa prakAra hai For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 1 pahalA mitra 'acala' pratibuddhi nAmaka ikSvAku vaMza kA athavA ikSvAku-kozala vaMza kA rAjA huA / unakI rAjadhAnI ayodhyA thI / 2-dUsarA mitra 'dharaNa' candracchAya nAma se aMga deza kA rAjA huA / jisakI rAjadhAnI caMpA thii| 3-tIharA mitra 'pUraNa' rukmi nAmaka kuNAla dezakA rAjA huA jisakI rAjadhAnI zrAvastInagarI thI / 4-cauthA mitra vasu, zaMkha nAmaka kAzI deza kA rAjA huA jisakI rAjadhAnI vANArasI thI / 5-pAcavA~ mitra vaizramaNa adINazatru nAma dhAraNakara kurudeza kA rAjA huA jisakI rAjadhAnI hastinApura thii| 6-chaThA mitra abhiyacaMda, jitazatru nAmakA pAMcAla deza kA rAjA huA jisakI rAjadhAnI kAMpityapura thI / / bhagavAna zrI mallI kumArI kA janma____ mahAbaladeva tIna jJAna se yukta hokara jaba samasta graha ucca sthAna meM rahe hue the, sabhI dizAeM saumya thI, sugandha, maMda aura zItalavAyu dakSiNa kI ora baha rahA thA aura sarvatra harSa kA vAtAvaraNa chAyA havA thA aisI sumaMgala rAtri ke samaya azvinI nakSatra ke yoga meM hemanta Rtu ke cauthe mAsa AThaveM pakSa arthAta phAlguNa zuklA caturthI kI rAtri meM battIsa sAgaropama kI sthiti ko pUrNakara jayantanAmaka vimAna se cyata hokara isI jambU dvIpa meM bharata kSetra kI mithilA nAmaka rAjadhAnI meM kuMbha rAjA kI mahArAnI prabhAvatI devI kI kokha meM avatarita hue| usa rAtri meM prabhAvatI devI ne gaja, RSabha, siMha, lakSmIdevI, puSpamAlA, candra, sUrya, dhvajA kumbha, padmayukta sarovara, kSIra sAgara, devavimAna, ratnarAzi evaM ghUmarahitaagni ye caudaha mahAsvapna dekhe / mahArAnI garbhavatI huI / tIna mAsa ke pUrNa hone para mahArAnI prabhAvatI ko paMcaraMge puSpoM se acchAdita zayyA para sone kA evaM vividha prakAra ke puSpoM evaM pattoM se gUthA huA 'zrIdAmakANDa' (phUloM kI sundara mAlA) sUMghane kA dohada utpatna huaa| devatAoM ne mahArAnI ke isa dohada ko pUrNa kiyA / / ___ prabhAvatI devI ne nau mAsa aura sADhe sAta divasa ke pUrNa hone para mArga zIrSa zuklA ekAdazI ke dina madhyarAtrI meM azvinI nakSatra kA caMdramA ke sAtha yoga honepara unnIsaveM tIrthaMkara ko janma diyA / indrAdi devoM evaM mahArAjA kumbha ne putrI janma kA mahotsava kiyA / va dohada ke anusAra bAlikA kA nAma zrImallIkumArI rakhA gayA / bhagavatI mallI kA bAlyakAla sukha samRddhi aura vaibhava ke sAtha bItane lagA / bhagavatI mallIkumArI atyanta rUpavatI thii| usake rUpa yauvana ke sAmane apsarAeM bhI lajjita hotI thI usake lambe aura kAle keza sundara AMkheM aura bimbaphala jaise lAla adhara the / vaha kumArI jaba yuvA ho gaI / unheM janma se avadhijJAna thA aura usajJAna se unhoMne apane mitroM kI utpatti tathA rAjya prApti Adi bAte jAna lI thii| unheM apane bhAvI kA patA thA Ane vAle saMkaTa se bacane ke lie unhoMne abhI se prayoga prAraMbha kara diyA / bhagavatI mallIkumArI ne apane sevakoM ko azoka vATikA meM eka vizAla mohanagRha (moha utpannakarane vAlA atizaya ramaNIya ghara) banAne kI AjJA dii| sAtha meM yaha bhI Adeza diyA ki "yaha mohanagRha aneka stambhoM vAlA ho / usa mohanagRha ke madhya bhAga meM chaha garbhagRha (kamare) banAo / usa chahoM garbha gRhoM ke bIca meM eka jAlagRha jisake cAroM ora jAlI lagI ho aura jisake bhItara kI vastu bAhara vAle dekha sakate ho aisA ghara banAo / usa jhAlagRha ke madhya meM eka maNimaya pIThikA banAo tathA usa maNimayapIThikA para merI eka suvarNa kI sundara pratimA banavAo usa pratimA kA mastaka Dhakkana vAlA honA For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAhie / bhagavatI mallIkumArI kI AjJA pAkara zilpakAroM ne mohanagRha banAyA aura usameM mallI kumArI kI sundara pratimA banAI / . aba mallI kumArI pratidina apane bhojana kA eka kavala pratimA ke mastaka kA Dhakkana kholakara 'usa meM DAlatI thI aura punaH use Dhaka detI thii| anna ke sar3ane se usa pratimA ke bhItara atyanta dusahya durgandha paidA ho gaI thii| mallIkamArI kA prati dina yahI kAma calatA rahA / ... usa samaya kozala janapada meM sAketa nAma kA nagara thA / vahAM ikSvAku vaMza ke pratibuddhi nAma ke rAjA rAjya karate the| unakI rAnI kA nAma padmAvatI thaa| rAjA ke pradhAna maMntrI kA nAma subuddhi thA / vaha rAjanIti meM kuzala evaM rAjya kA zubhacintaka thA / eka bAra padmAvatI devI kA nAga pUjana kA utsava AyA / mahArAnI padmAvatI ne rAjA pratibuddhi se nivedana kiyA-svAmI ? kala nAgapUjA kA dina hai| Apa kI icchA se use baDe dhAmadhama se manAnA cAhatI haiN| usa meM Apa kI upasthiti bhI anivArya hai / rAjA ne padmAvatI devI kI prArthanA svIkAra kI / rAjA ne apane sevakoM ko bulAkara kahA-kala maire sAtha mahArAnI padmAvatI nAgapUjA karegI ataH jala aura sthala meM utpanna hone vAle pAMca varNa ke puSyoM ko vividha prakAra se sajAkara eka vizAla puSpa maNDapa banAoM / usa meM phUloM ke aneka prakAra ke haMsa. mRga, mayUra, kroMca Adi pakSI evaM vana latA Adi ke vividhaprakAra-citroM ko banAyA jAe / usa puSpa maNDapa ke bIca sugandhita padArtha rakho evaM usameM zrIdAmakANDa (puSpamAlAeM) lttkaao|" sevakoM ne mAlI se jAkarA mahArAjA kI ukta AjJA kahIM / mAliyoM ne mahArAjA kI AjJAnusAra vaisA hI kiyA / prAtaH mahArAjA evaM mahArAnI ne snAna kiyA evaM sundara vastrAlaMkAroM se bibhUSita ho subuddhi pradhAna ke sAtha hAthI para baiThakara nAgagRha Aye |vhaaN pUjA Adi se nivRtta hokara ve puSpa maNDala meM Aye aura zrIdAmakANDa kI apUrva racanA kA nirIkSaNa karane lage / kalAtmaka puSpamaNDapa kI racanA ko dekha kara mahArAjA atyanta Azcarya cakita bue / amAtya ko bulAkara mahArAja pratibuddhi kahane lage-maMtrI ! tuma mere maMtrI aura dUta ke rUpa meM aneka grAma nagaroM meM ghUme ho / rAjA mahArAjAoM ke mahaloM meM mI gaye ho / kaho, Aja tumane padmAvatIdevI kA jaisA zrIdAmakANDa dekhA vaisA anyatra bhI kahIM dekhA hai ? sabaddhi bolA-svAmI ! eka dina Apake dUta ke rUpa meM maiM mithilA nagarI gayA thA / vahAM videharAjA kumbha kI putrI mallIkumArI kI janmagAMTha ke mahotsava ke samaya maiMne eka divya zrIdAmakANDa' dekhA thA / usa dina maine pahale pahala jo zrIdAmakANDa dekhaa| padmAvatI devI kA yaha zrIdAmakANDa usake lAkhaveM bhAga kI bhI barAbarI nahIM kara sakatA / mahArAja ne pUchA- "vaha videha rAjakanyA mallIkumArI rUpa meM kaisI hai ? maMtrI ne kahA- svAmI ! videharAjA kI zreSTha kanyA mallIkumArI supratiSThita kurmonnata ( kachue ke samAna unnata ) evaM sundara caraNavAlI hai / vaha anupama sundarI hai / usakA lAvanya avarNanIya hai / tInoM loka meM bhI usake sauMdarya kI tulanA meM anya koI strI nahIM hai / __maMtrI ke mukha se mallIkumArI ke rUpa kI prazaMsA sunakara mahArAjA pratibuddha bar3e prasanna hue aura usI kSaNa dUta ko bulAkara kahane lage "tama mithilA rAjadhAnI jaao| vahA~ kambharAjA kI patrI evaM prabhAvatI devI kI AtmajA aura videha kI zreSThatama rAjakanyA mallIkumArI kI merI patnI ke rUpa meM maMganI karo / yadi isake lie merA samasta rAjya bhI denA paDe to svIkAra kara lenA / " mahArAjA kI AjJA prApta kara dUta kucha cune due subhaToM ko sAtha meM le rathapara ArUDha huA aura videha janapada kI rAjadhAnI mithilA kI ora cala par3A / For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIghra hI vaha mithilA pahucA / usane mahArAjA kumbha ke samakSa apane mahArAjA pratibuddhi ke lie mallIkumArI kI maMganI kA patra peza kiyA aMgadeza meM capA nAmakI nagarI thii| vahAM candracchAya nAmakA rAjA rAjya karatA thA / usa nagarI meM arhannaka Adi bahuta se nau vaNikU (naukA se vyApAra karanevAle) rahate the / ve baDe Rddhi sampanna aura dhanADhaya the / unameM arhannaka nAmaka zramaNopAsaka bhI thA, vaha jIva, ajIva Adi nava tattvoM kA jJAtA thA / ____ eka bAra arhannaka zramaNopAsaka ne apane sAthiyoM se bicAra vimarSa kiyA ki hameM cAra prakAra kI vastueM (gaNima-gina ginake vecane yogya nAriyala Adi, dharIma tolakara becane yogya vastu ghRta tela Adi meya-mApakara becane yogya anAja Adi, aura paricchedya-kATa kara becane yogya suvarNa Adi) jahAja meM bharakara samudra ke rAste videza meM pravAsa karanA cAhie / arhannaka zrAvaka kI yaha bAta sabhIne svIkAra kI vahumUlya vastueM gADiyoM meM bharadI gaI / khAne pIne kI cIjoM kA saMgraha bhI gADiyoM meM yathAsthAna rakha diyA gayA / zubhatithi aura zubha muhUrta meM apane jJAtijanoM va mitroM ko bhojana karAyA aura unase vidA le ve gambhIra nAmaka bandaragAha para pahuce / vahAM pUrva se hI sajjita jahAja meM unhone sAmAna bhara diyA / apane parijano kA maMgalamaya AzirvAda prApta kara ve yAtrA ke lie cale / so yojana se bhI adhika dUrI para pahu~ce to acAnaka samudra meM bhayaMkara tuphAna AyA / AkAza meM kAle bAdala chA gaye / bijalI ke sAtha megha bhayAnaka garjanA karane lagA / dekhate dekhate jahAja uchalane lgaa| geMda kI taraha upara noce jAne lagA / itane meM aTTahAsa karatA huA eka pizAca dikhAI diyA / tAr3a ke samAna usakI lambI jAMghe thI aura usakI bhUjAeM AkAza taka pahuMcI huI thI / usakA tana kAjala kI taraha kAlA raMga jaisA thA / hAthI kI taraha bAhara nikale hue lambe-lambe dAMta the / sAMpa kI taraha do lambI jIbhe bijalI ke samAna lapake mAra rahI thii| unakI bhRkuTI vakra aura atyanta DarAvanI thI / usake hAtha meM bijalI kI taraha camakatI huI talavAra thI / gale meM naramuNDa kI mAlA thI / bhayAnaka viSaile jantu usake zarIra ke avayavoM para idhara udhara reMgate hue dRSTigocara ho rahe the| vaha pizAca jahAja para pahu~cA / usakA ekapaira jahAja para thA aura eka paira AkAza meM adhara laTaka rahA thA / usake bhayAnaka rUpa ko dekhakara aura hRdaya ko bhayabhIta karane vAlA aTTahAsa sunakara nau vaNik ghabarA uThe / koI ziva ko yAda karane lagA to koI bhagavAna viSNu ko / sabhI apane apane iSTa devoM se isa bhayaMkara saMkaTa se paritrANa pAne ke lie prArthanA karane lage aura manautiyAM manAne lage / arhannaka zramaNopAsaka bhayAnaka pizAca ko dekha apane sthAna se khaDA huA / usa pizAca ke bhayAnaka rUpa se jarAbhI bhayabhIta nahIM huA / vaha ekAnta sthAna meM pahuMcA jagaha ko sApha kara Asana vichAyA aura hAtha jor3akara bolA _he arihaMta bhagavanta yAvat siddhi ko prApta prabhu ko namaskAra ho / yadi maiM isa upadravva se mukta ho jAUM to maiM apanA kAyotsarga pUrA karuMgA yadi saMkaTa se mukta na hoUM to maiM taba taka apanA kAyotsarga , jArI rakhUgA / isa prakAra sarvasAvadyayoga (pApamaya yoga) kA parityAga kara bhagavAna kA dhyAna karane lgaa| dhyAnastha zramaNopAsaka arahannaka ko dekha pizAca bolA-akAla meM mota kI icchA karane vAle arahannaka ! yadi tuma apanI aura apane sAthidAro ko bhalAI cAhate ho, apane pra cAhate ho to tuma apane dharma kA tathA-pratyAkhyAna kA tyAga karo / isI meM tumhArI bhalAI hai| yadi tumane dharma zraddhA kA, grahaNa kiye gaye vratoM kA tyAga nahIM kiyA to isa naMgI talavAra se tumhAre zarIra ke For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TukaDe-TukaDe kara dUgA / itanA hI nahIM sAre jahAja ko apanI do aMguliyoM para uThAkara samudra meM DUbo duMgA / aura tuma loga apane mAla sAmAna ke sAtha samudra ke rasAtala meM sadA ke lie so jAvoge / bAra bAra DarAne dhamakAne para bhI arahannaka apane dhyAna meM avicala thA / ina dhamakiyoM kA usapara tanika bhI asara nahIM huA / nau vaNikU bhI arahannaga se kahane lage-arahannaga ! tuma isa pizAca kI bAta mAna jAo / isI meM hama sarva kI bhalAI hai / varanA yaha pizAca hamAre jahAja ko samudra meM DUbo degA aura hama sadA ke lie apane jIvana se hAtha dho baiTheMge / " aharahannaka para nauM vaNikoM kI isa bAta kA koI asara nahIM par3A / vaha to apane dhyAna meM itanA lavalIna banA thA ki bAhara kyA ho rahA hai usakA use koI patA bhI nahIM thA / AtmA kI amaratA aura deha kI bhinnatA para vaha nirantara vicAra karatA thA / saMsAra ke ye sarva padArtha jIvAtmA ke lie sarva sulabha hai / kintu dharma kA milanA hi durlabha hai / bAhyavastuoM ke pralobhana meM dharma kA parityAga nahIM kiyA jA sakatA / arhannaka zramaNopAsaka kI avicala dharmazraddhA ke samakSa pizAca parAjita ho gayA / usakA bhaya yA trAsa arahannaka ko dharma se cyuta nahIM kara sakA / usane apane pizAca rUpa ko sameTa liyA aura usake sthAna para eka divya rUpa meM prakaTa huA / samudra kA tuphAna zAnta ho gayA / jahAja pUrvavat sthira ho gayA aura gaMtavya mArga kI ora baDhane lagA / akAza ke bIca khar3A ho deva madhura svara meM bolA zramaNopAsaka arahannaka ! tuma dhanya ho ! tumhArI avicala dharma zraddhA ke sAmane merA yaha mastaka nata hai / maiM saudharma devaloka kA eka deva hU~ / saudharmendrajI ne devasabhA meM tumhArI atyaMta prazaMsA karate hue kahA-caMpA nagarI kA nivAsI arhannaka zramaNopAsaka ko koI bhI deva dAnava yA mAnava use dharma se cyuta nahIM kara sakatA use vicalita nahIM kara sakatA / " zakrendra kI isa bAta para mujhe vizvAsa nahIM huA / mere mana meM vicAra AyA-manuSya to hADapiMjara kA banA huA putalA hai / duHkha kAtara (kAyara)hai / vaha dharma to kyA priya se priya vastu kA bhI tyAga kara sakatA hai yadi saudharmendra kI bAta saca hai to mujhe svayaM calakara usakI parIkSA karanI cAhie / " yaha soca maiM yahAM tumhArI parIkSA karane AyA / bhayAnaka pizAca kA rUpa banAkara tumheM dharma zraddhA se cyuta karane kA bharasaka prayatna kiyA / kintu tumhArI avicala dharma zraddhA ke sAmane mere saba prayatna viphala ho gaye / jaisI indra ne tumhArI prazaMsA kI thI tumheM usase bhI baDhakara dharma meM dRDa pAyA / tumhArA jIvana sacamuca dhanya hai / jina dharma ko nirgrantha pravacana ko tumane apane jIvana meM utArA hai mere aparAdha kI Apa kSamA kareM / maiMne Apako bar3A kaSTa diyA / bhayabhIta kiyA / Apake sAtha kiye gaye anucita vyavahAra ke lie maiM lajjita huuN| Apa mahAna haiM aura maiM adhama hU~ / yaha kahakara arahannaka zramaNopAsaka ko deva ne praNAma kiyA aura eka divya kuNDala yugala bheMTa kiyA / deva vahAM se calA gayA / samasta upadrava dUra huA jAna kara arahannaka ne kAryotsarga ko pAlA / saba logoM ne arahanna kI bhUri bhUri prazaMsA kI / jahAja calate calate gambhIra nAmaka bandaragAha para pahuMcA / jahAja meM se sAmAna utArA gayA aura use gADiyoM meM bharA / sAmAna bhara kara nau baNika mithilA kI ora cala par3e / mithilA paha~cane para arahannaka zrAvaka ne mahArAja kumbha kI bheMTa lI aura deva pradatta divya ka yugala ko upahAra ke rUpa meM mahArAjA ko samarpita kiyA / mahArAjA kumbha ne apanI mallI kumArI ko balAkara use divya kuNDala yugala pahanA diye mahArAjA ne arahannakAdi vyApAriyoM kA bahuta Adara satkAra kiyA aura unakA rAjya mahasUla mApha kara diyA / tathA rahane ke lie eka bar3A AvAsa de diyA / vahAM kacha dina vyApAra karane ke bAda unhoMne apane jahAjoM meM cAra prakAra kA kirANA bhara kara samudramArga se campA nagarI kI ora prasthAna kara diyA / For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ campA nagarI meM pahu~cane para unhoMne bahumUlya kuNDala yugala vahAM ke gajA candracchAya ko bheMTa kiye / aMgarAja candracchAya ne bheMTa ko svIkAra kara arhannakAdi zrAvakoM se pUchA-tuma loga anekAneka grAma nagaroM meM ghUmate ho / bAra bAra lavaNa samudra kI yAtrA bhI karate ho / batAo aisA koI Azcarya hai jise tumane pahalIbAra dekhA ho ? ____ arhannaka zramaNopAsaka bolA "svAmI ! isa bAra hama loga vyApArArtha mithilA nagarI gaye the / vahAM hama logoM ne kumbharAjAM ko divya kuNDala yugala kI bheMTa dI / mahArAjA kumbha ne apanI suputrI mallI lAkara ve divyakuNDala use pahanA diye / mallIkumArI ko hamane vahAM eka Azcarya ke rUpa meM dekhA / videha kI zreSTha kanyA mallIkumarI kA jaisA rUpa aura lAvaNya hai vaimA rUpa devakanyAoM ko bhI prApta nahIM hai| mahArAjA candracchAya ne arahannakAdi vyApAriyoM kA satkAra sammAna kara unheM vidA kara diyaa| byApAriyoM ke mukha se mallI kumArI ke rUpa evaM sauMdarya kI prazaMsA suna kara mahArAjA candracchAya usa para anurakta ho gaye / dUta ko bulAkara kahA tuma mithilA nagarI jAo aura vahAM ke mahArAjA kuMbha se mallI kumArI ko merI bhAryA ke rUpa meM yAcanA karo / mahArAja kA sandeza lekara dUta mithilA pahu~cA / usa samaya kunAla janapada kI rAjadhAnI zrAvavastI thI / vahAM rukmi nAma ke rAjA rAjya karate the / usakI rAnI kA nAma dhAriNI thA / usake rUpa aura lAvaNya meM advitIya subAha nAma kI eka kanyA thI / usake hAtha paira atyanta komala the, eka bAra subAhu kumArI kA cAturmAsika snAna kA utsava AyA isa avasara para mahArAja ke sevakoM ne pAMcavoM ke puSpoM kA eka vizAla maNDapa banAyA aura usa maNDapa meM zrIdAmakANDa laTakAeM / nagarI ke catura suvarNakAroM ne pAMcaraMga ke cAvaloM se nagarI kA citra banAyA / usa citra ke madhya bhAga meM eka pada- bAjoTa sthApita kiyA / ___mahArAja rukmi ne snAna kiyA aura sundara vastrAbhUSaNa pahane aura apanI putrI subAhu ke sAtha gaMdhahasti para baiThe / koraMTa puSpa kI mAlA aura chatra ko dhAraNa kiye hue caturaMgI senA ke sAtha rAjamArga se hote hue ve maNDapa meM pahuMce / gandhahasti se nIce utarakara pUrvAbhimUkha ho uttama Asana para AsIna hue / usake bAda rAjakumArI ko paTTa para baiThAkara zveta aura pIta cAndI aura svarNa ke kalazoM se usakA abhiSeka kiyA / aura use sundara vastrAlaMkAroM se vibhUSita kiyA / phira use pitA ke caraNoM meM praNAma karane ke lie lAyA gayA / subAhukumArI pitA ke pAsa AI aura unheM praNAma kara unakI goda meM baiTha gaI / goda meM baiThI huI putrI kA lAvaNya dekha kara mahArAja baDe vismita hue / usI samaya mahArAjA ne "varSadhara ko bulAkara pUchA-"varSadhara ! tuma mere dautya kArya ke lie aneka nagaroM meM aura rAjamahaloM meM jAte ho / tumane kahI bhI kisI rAjA mahArAjA seTha sAhUkAroM ke yahAM aisA majjanaka ( snAnautsava ) pahale kabhI dekhA hai, jaisA isa subAhukumArI kA majjana mahotsava hai ? uttara meM varSadhara ne kahA "svAmI ! ApakI AjJA se meM eka bAra mithilA nagarI gayA thA / yahAM maine kumbharAjAM kI putro mallIkumArI kA snAna mahotsava dekhA thA / subAhukumArI kA yaha majjana mahotsava usa majjana mahotsava ke lAkhaveM aMza ko bhI nahIM pA sakatA hai| itanA hI nahIM mallIkamarI kA jaisA rUpa hai vaisA svarga ko apsarA kA bhI nahIM hai / usake saundaryarUpI dIpa ke sAmane saMsAra kI rAjakumAriyA~ juganU jaisI lagatI haiM / varSadhara ke mukha se mallIkumArI kI prazaMsA sunakara rAjA usakI ora AkarSita ho gayA aura rAjakumArImallI kI maMganI ke lie apanA dUta kumbharAjA ke pAsa mithilA bheja diyA / usa samaya kAzI nAmake janapada meM vArANasI nAmakI nagarI thI / vahAM zaMgva nAma kA rAjA rAjya karatA thA / For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 usa samaya videharAja kI kanyA mallIkumArI kA devapradatta kuNDala yugala kA sandhibhAga khula gayA / usane sAMdhane ke lie nagarI ke catura se catura suvarNakAroM ko bulAyA gayA / suvarNakAra usa kuNDala yugala ko lekara ghara Ae aura use jor3ane kA prayatna karane lage / nagarI ke sabhI svarNakAra isa kAma meM juTa gaye lekina aneka prayatnoM ke bAvajUda bhI ve kuNDala - yugala ke sandhi--bhAga ko nahIM jor3a sake / anta meM hatAza hokara ve mahArAja ke pAsa punaH pahu~ca kara aura anunayavinaya karate hue kahane lage "svAmI ! hamane isa kuNDala yugala ko joDane kA bahuta prayatna kiyA lekina hama isameM asaphala ho gaye / agara Apa cAheM to hama aisA hI dUsarA divya kuNDala yugala banAkara ApakI sevA meM upasthita kara sakate haiM / " mahArAja suvarNakAroM kI bAta sunakara atyanta kruddha hue aura unhoM ne svarNakAroM ko deza nirvAsana kI AjJA de dI / mahArAja ke Adeza se ye loga apane parivAra aura sAmAna ke sAtha mithilA se nikala kara kAzI deza kI rAjadhAnI banArasa A pahu~ce, ve loga bahumUlya upahAra lekara mahArAjA zaMkha kI sevA meM pahuMce aura upahAra bheMTakara kahane lage- "svAmI ? hama logoM ko mithilA nagarI ke kumbharAjA ne deza niSkAsana kI AjJA dI hai vahAM se nirvAsita hokara hama loga yahAM Aye haiM hama loga Apa kI chatra chAyA meM nirbhaya hokara sukha pUrvaka rahane kI icchA karate haiM / kAzI nareza ne svarNakAroM se pUchA -- kumbharAjA ne Apako deza nikAlane kI AjJA kyoM dI / svarNakAroM ne uttara diyA-- svAmI kumbharAjA kI putrI mallIkumArI kA kuNDala- yugala TUTa gayA / hamane use joDane kA prayatna kiyA lekina use hama jor3a nahIM sake jisase kruddha hokara mahArAjA ne deza nikAle kI AjJA dI hai / zaMkha rAjA ne pUchA- mallIkumArI kA rUpa kaisA hai ? svarNakAroM ne kahA -mallIkumArI ke rUpa kI kyA prazaMsA kI jAya aisA rUpa to deva kanyA kA bhI nahIM ho sakatA / mahArAja zaMkha ne jaba mallIkumArI ke rUpa kI prazaMsA sunI to vaha usa para Asakta ho gayA / mahArAja zaMkha ne svarNakAroM ko nagarI meM rahane kI AjJA pradAna kara dI / vAda meM usane apanA dUta bulAyA aura use kahA- tuma mithilA jAo aura mallI kumArI kI merI bhAryA ke rUpa meM maMganI karo / mahArAjA kI AjJA prApta kara dUta ne mithilA nagarI kI ora prasthAna kara diyA / eka samaya videha ke rAjakumAra malladinna ne apane pramada bana meM eka vizAla citrasabhA kA nirmANa karAyA tathA nagara ke acche se acche citrakoM ko citra nirmANa kA Adeza diyA / rAjakumAra ke Adeza se citrakAroM ne citrasabhA ko vividha citroM se alaMkRta karanA Arambha kara diyaa| unameM eka aisA bhI citrakAra thA jo kisI bhI padArtha kA eka bhAga dekhakara usakA saMpUrNa citra Alekhita kara letA thA eka bAra isa citrakAra kI dRSTi parde ke andara rahI huI mallIkumArI ke aMgUThe para paDI / use apanI kalA kA paricaya dene kA eka acchA avasara milA jAnakara usane usI kSaNa apanI tUlikA se mallIkumArI kA saMpUrNa citra banA DAlA anya citrakAroM ne bhI eka se eka sundara citro ko banAkara citrazAlA ko sajAyA / yuvarAja ne citrakAroM kA khUba satkAra kiyA tathA unheM baDA puraskAra de kara vidA kiyA / eka bAra citrazAlA - kA nirikSaNa karate hue malladinnakumAra kI dRSTi mallIkumArI ke citra para paDI mallIkumArI ke hUbahU citra ko dekha kara yuvarAja malladinna atyanta kruddha huA usane citrakAra ke badha kA hukma sunA diyA / anya citrakAroM ko jaba isa bAta kA patA lagA to ve rAjakumAra ke pAsa pahuMce aura rAjakumAra se citrakAra kA vadha na karane kI prArthanA karane lage / citrakAroM kI prArthanA para rAjakumAra citrakAra ke vadha ke badale usake aMguSTha aura kaniSTha aMgulI ko chedane kI aura deza nirvAsana kI AjJA de dI / For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 1 citrakAra mithilA se nirvAsana hokara hastinApura gayA / vahA~ usane mallikumArI kA eka citra banAyA aura usa citrapaTa ko sAtha meM lekara rAjA adInazatru ke pAsa pahuMcA / bahumUlya upahAra ke sAtha mallIkumArI kA citra bheTa karate hue kahA - svAmI ! mithilA nareza ne apane deza se mujhe niSkAsina kara diyA hai / maiM Apa kI chatra chAyA meM rahanA cAhatA hU~ / citrakAra ke mukha se nirvAsana kA samasta hAla sunakara mahArAjA ne use apane zaraNa meM rakha liyA / mallIkumArI ke anupama saundarya ko dekha kara mahArAja atyanta mugdha ho gaye / unhoMne apane dUta ko bulAkara AjJA dI -,, tuma mithilA nagarI jAo aura mahArAja kumbha se mallIkumArI ko merI bhAryAM ke rUpa meM maMganI karo,, dUta ne mahArAjJa kI AjJA prApta raka mithilA kI ora prasthAna kara diyA / tatkAlIna pAMcAla deza kI rAjadhAnI kAMpilyapura thI / vahA~ jitazatru rAjA rAjya karate the / usake dhAriNI Adi hajAra rAniyA~ thIM / eka samaya cokhA nAma kI parivrAjikA mithilA nagarI meM AI / vaha RgvedAdi SaSTI taMtra kI vijJA thI / vaha dAna, dharma, zaucadharma tIrthAbhiSeka kI parUpaNA kiyA karatI thI / eka dina vaha rAjamahala meM pahuMcI aura mallIkumArI ko zaucadharma kA upadeza dene lagI zrImallIkumArI svayaM viduSI thI / cokhA ko yaha jJAna nahIM thA ki jise maiM zaucadharma kA upadeza de rahI hU~ vaha eka mahAna tattvajJAnI hai / vaha paritrAjikA mallI ko zaucadharma kA tattvajJAna samajhAte hue kahane lagI- apavitra vastu kI zuddhi jala aura miTTI se hotI / mallIkumArI ne kahA- parivrAjike ! rudhira se lipta vastra ko rudhira se dhone para kyA usa kI zuddhi ho sakatI hai ? isapara gharivrAjikA ne kahA - " nahIM / "mallIkumArI bolI--,, isa prakAra hiMsA se hiMsA kI zuddhi nahIM ho sakatI / , jaise rudhiravAle vastra kSAra Adi de dhone se zuddha hote haiM vaisehI ahiMsAmaya dharma aura zuddha zraddhA se pApa sthAnoM kI zuddhi hotI hai / jala aura miTTI se kevala bAhya padArtho kI zuddhi hotI hai AtmAkI nahIM / mallIkumArI ke yukti pUrNa vacana sunakara cokhA parivrAjikA niruttara ho gaI / dAsiyoM ne niruttara parivrAjikA ko apamAnita kara use bAhara nikAla dI / mallI bhagavatI ke rAjamahala se apamAnita vaha cokhA apanI ziSyAoM ke sAtha mithilA se nikala kara pAMcAla deza kI rAjadhAnI kAMpilyapura pahu~cI / eka dina vahAM apanI ziSyAoM ke sAtha mahArAjA jita ke mahala meM gaI aura vahAM mahArAjA ko dAna dharma, zauca dharma kA upadeza dene lagI / zatru mahArAja jitaza ko apane aMtapura kI vizAlatA evaM anupama sundariyoM para baDA abhimAna thA / mahArAja ne parivrAjitakA se pUchA parivrAjike ! tuma aneka grAma-nagaroM meM ghUmatI ho aura aneka rAjamahaloM meM bhI praveza karatI ho / rAjA mahArAjAoM ke vaibhava ko apanI AkhoM se dekhatI ho / kaho -- mere jaisA antapura bhI tumane kahIM dekhA hai ? parivrAjikA ne uttara diyA rAjan ! Apa kRpamaNDUka pratIta hote haiM / Apane dUsaroM kI putra vadhuo, bhAryAoM, evaM putriyoM ko nahIM dekhA isIlie aisA kahate ho / maiMne mithilA ke videharAja kI kanyA mallI kumArI kA jo rUpa dekhA hai vaisArUpa kisI devakumAro yA nAgakanyA kA bhI nahI, mallI kumArI ke rUpa kI prazaMsA sunakara mahArAja ne mallIkumArI ke sAtha vivAha karane kA nizcaya kiyA aura usI samaya bulAkara use mallIkumArI kI maMganI ke lie mithilA jAne kA Adeza de diyA / mahArAjA kI AjJA pAkara dUta mithilA kI ora calA / dUta For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 chahoM rAjAoM ke dUta mithilApati kuMbha ke pAsa pahu~ce aura apane apane rAjAoM kI ora se mallI kumArI kI maMganI karane lage / mahArAjA kubha ne chahoM rAjAoM ke prastAva ko mAnane se inakAra kara diyA aura atyanta kruddha ho kara dUtoM ko apamAnita kara unheM nikAla diyA / mahArAja kuMbha se apamAnita dUta apane apane rAjA ke pAsa pahuMce aura unhoMne sArA vRttAnta kaha sunAyA / kumbha mahArAja kA nirAzA janaka uttara sunakara ve bahuta kupita hue aura saba ne sammilita hokara rAjA kumbha para caDhAI karane kA nizcaya kara liyA / chahoM rAjAoM ne apanI apanI vizAla senA ke sAtha mithilA para caDhAI karane ke lie prasthAna kara diyA / idhara mahArAja kumbha ne bhI chahoM rAjAoM kA mukAbalA karane ke lie yuddha kI taiyArI karalI / kucha cunI huI senA ko sAtha lekara mahArAja kumbha bhI apane rAjya kI sImA para pahu~ca gaye / donoM ora kI senAoM meM ghamasAna yuddha AraMbha ho gayA / eka ora chaha rAjAoM kI vizAla senAe~ thIM aura dUsarI ora apanI kucha senA ke sAtha akele kumbha rAjA / kumbha baDI vIratA ke sAtha laDe kintu zatrupakSa kI vizAla senA ke sAmane inakI muTThI bhara senA nahIM Tika skii| anta meM hAra kara pIche haTane lagI aura idhara udhara bhAgane lagI / apane pakSa ko kamajora hotA dekha ve apane kucha bahAdura sipAhiyoM ke sAtha nagara lauTa Aye / nagarI ke cahUMora daravAje ke phATaka banda karavA diye aura apanI senA ko kile para sajA kara dupmanoM kI pratIkSA karane lge| idhara jAoM kI senAne mithilA ko ghera liyA aura nagarI ke dvAra ko toDa kara andara ghusane kA prayatna karane lgii| mithilA kI bahAdura senA ke zatru senA ne saba prayatna asaphala kara diye| mahArAjA kumbha siMhAsana para baiThe hue yuddha kI paristhiti kA vicAra kara rahe the / usI samaya bhagavatI mallIkumArI apane sundara vastrAbhUSaNoM meM sajI huI prati dina ke niyamAnusAra pitA ke caraNa chUne AI / pitA ke caraNa chU kara vaha eka ora khar3I ho gaI / mahArAja kumbha apane vicAra meM itane magna the ki unheM mallI ke Ane kA dhyAna taka nahIM rahA / pitA ko atyanta cintA nimama dekha vaha bolI "tAta ! jaba maiM Apake pAsa AtI taba ApabaDe prasanna ho kara mujhe goda meM uThA lete the aura mIThI mIThI bAte karate the kintu kyA kAraNa hai ki, Aja Apa merI ora najara uThA kara bhI nahIM dekha kambha ne Adi se anta taka sArI ghaTanA kaha sunAI aura kahA patrI ! AI huI isa vipatti se chaTakArA pAne ke liye maiM upAya soca rahA huuN| mallI kumArI ne kahA-tAta! Apa para AI huI isa vipatti se chaTakArA pAne kA upAya mere pAsa hai / hama yuddha se zatru ko parAsta nahIM kara sakate kintu buddhibala se hI zatraoM para vijaya pA sakate haiM / yadi Apa kA mere para pUrA vizvAsa ho to Apa isa vipatti ke bAdaloM ko chinna bhinna kara dene kA bhAra mujha para choDa de / maiMne rAjAoM para vijaya pAne kA upAya soca liyA hai| mahArAja kumbha ne kahApatrI kaunasA vaha upAya hai jisase ye rAjA loga tumhArI bAta mAna jAyeMge / ___ mallI ne kahA--tAta ! maiM kyA karanA cAhatI hU~ yaha to Apa ko yathA samaya mAlUma ho hI jaaygaa| Apa saba rAjAoM ke pAsa alaga alaga dUta bhijavA dIjie aura unheM yaha sandeza kahalavA dIjiyegA ki maiM Apako apanI kanyA denA cAhatA hU~ zarva itanI hai ki merA sandeza anya rAjA taka nahIM pahucanA cAhie / mahArAja kumbha ko apanI putrI kI buddhimattA aura viveka para pUrA vizvAsa thA / usane sabhI rAjAoM ke pAsa dUta bheje aura unheM mohana ghara akele hI Ane ko kahA gayA / mahArAja kumbha kA sandeza pA kara sabhI rAjA prasanna hue aura akele hI dUta ke sAtha mohana ghara meM A pahu~ce / chahoM rAjAoM ko alaga alaga biThalAyA gayA / chahoM rAjAoM kI mohanagRha ke bIca For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaDI suvarNamUrti para dRSTi paDI / ve bar3e mugdha ho gaye aura use eka dRSTi se dekhane lage / sundara vastrAbhUSaNoM se sajjita hokara rAjakumArI mallI jaba mohana ghara meM AI tabhI unako hoza huA ki yaha mallI kumArI nahIM hai parantu usakI mUrtimAtra hai / vahAM Akara rAjakumArI mallI ne baiThane ke pahale mUrti ke Dhakkana ko haTA diyA / Dhakkana ke haTAte hI mUrti ke bhItara se baDI bhayaMkara durgandha nikalI / usa bhayaMkara durgandha ke mAre chahoM rAjAoM kI nAka phaTane lagI / aura dama ghuTane lagA / unhoMne apanI apanI nAka banda karalI aura muha phera liyA / nAka mauM sikoDate rAjAoM ko dekha mallI kumArI bolI he rAjAoM ! Apa loga abhI isa putalI kI ora bar3e cAva se dekha rahe the aba nAka mauM kyoM sikoDa rahe ho ? kyA yaha putalI tumheM pasaMda nahIM ? / jisa mUrti ke saudarya ko dekhakara Apaloga mugdha ho gaye the usI mUrti meM se yaha durgadha nikala rahI hai / yaha merA sundara dikhAI denevAlA zarIra bhI isI taraha rakta, thuka, mala- mUtra Adi Adi kRNotpAdaka vastuoM se bharA paDA hai / zarIra meM jAnevAlI acchI se acchI sugandhavAlI aura svAdiSTha vastue~ bhI durgandha yukta viSThA bana kara bAhara nikalatI hai taba phira isa durgandha se bhare hue aura viSThA ke bhaNDAra--rUpa zarIra ke bAhma sauMdarya para kauna vivekI puruSa mugdha hogaa| mallI kumArI kI mArmika bAtoM ko sunakara saba ke saba rAjA baDe lajjita hue aura adhogati ke mArga se vacAnevAlI mallI kA AbhAra mAnate hue kahane lage--he devAnupriye ! tUM jo kahatI hai, vaha bilakula ThIka hai / hama loga apanI bhUla ke kAraNa atyanta pachatA rahe haiM / punaH mallI kumArI bolI rAjAo ! Apa mere pUrva janma ke mitra the / aba se tIsare bhava meM salIlAvatI vijaya meM hama loga utpanna hue the / merA nAma mahAbala thA / apana loga sAtha sAtha khele kUde the aura sAtha hI meM muni bhI bane the / pUrva bhava meM apanaloga eka jaisI tapasyA karate the para thoDe se kapaTAcAra ke kAraNa mujhe strI. veda kA bandha huA / vahAM se apana saba jayanta vimAna meM utpanna hue / vahAM kA Ayu pUrNa kara tuma saba rAjA hue ho aura maiMne mahArAjA kumbha ke ghara kanyA ke rUpa meM janma grahaNa kiyA hai| mallI kumArI ke ina vacanoM kA rAjAoM para baDA prabhAva paDA / ve apane pUrva bhava kA vicAra karane lage / vicAra karate karate zuddha adhyavasAoM se unheM jAti smaraNa jJAna utpanna ho gayA / ve apane apane pUrva bhavoM ko darpaNa kI taraha spaSTa dekhane lage / bhagavatI mallI kI bAta para unheM pUrA vizvAsa hoM gayA / bhagavatI mallI ne mohanaghara ke dvAra khulavA diye / saba eka dUsaroM se khUba mitra bhAva se mile / bhagavatI mallI kumArI ne rAjAoM se kahA-maiM dIkSA lenA cAhatI huuN| isa sambandha meM Apa logoM ke kyA vicAra hai ? rAjAoM ne kahA-hama loga bhI ApakI hI taraha kAma sukhoM kA tyAga kara pravrajyA grahaNa kareMge / jaise pUrvabhava meM Apake mitra the sahayogI the vaise hI isa bhava meM bhI ApakA hI anukaraNa kareMge / __ taba bhagavatI mallI kumArI ne kahA-Apa zIghra hI apane apane putra ko rAjya bhAra de kara tathA unakI anamati lekara yahA~ cale Avo / yaha nizcaya ho jAne para malIkumArI saba rAjAoM ko lekara apane pitA ke pAsa AI / vahA~ para saba rAjAoM ne kumbharAjA se kSamA yAcanA kI / kumbharAjA ne bhI unakA yatheSTa satkAra kiyA aura sabako apanI apanI rAjadhAnI kI ora vidA kiyA / bhagavatI mallIkumArI ne tIrthaGkara kI paramparA ke anusAra vArSika dAna denA Arambha kara diyA varSIdAna samApti ke bAda devoM dvArA taiyAra kI gaI manoramA nAma kI zivikA para ArUr3ha hokara sahasrAmra udyAna meM For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AI / usa dina pauSa zuklA ekAdazI kA dina thA / tIna dina ke upavAsa kara bhagavatI mallIkumArI ne pravrajyA grahaNa kI / Apake sAtha tIna sau striyoM ne bhI dIkSA dhAraNa kI Apake sAtha nanda, nandimitra, sumitra, balamitra, bhAnumitra, amarapati, amarasena aura mahAsena ina ATha ikSvAkuvaMzI rAjakumAroM ne bhI dIkSA grahaNa kI devoM ne bhagavatI mallI kA dIkSA mahotsava kiyA / / dIkSA lene ke bAda dina ke antima prahara meM azoka vRkSa ke nIce kevala jJAna aura kevaladarzana utpanna ho gayA devoM ne unakA kaivalya utsava kiyA / pUrvokta jitazatru Adi chahoM rAjAoM ne bhI bhagavatI mallI ke pAsa pravrajyA grahaNa kI / caudaha pUrva kA adhyayana kiyA aura sampUrNa karmoM kA kSaya karake mokSa prApta kiyA / - bhagavatI mallInAtha sahasrAmra udyAna se nikalakara bAhara janapada meM vihAra karane lge| bhagavatI mallInAtha ke aTThAIsa gaNa aura bhiSaka Adi aTThAIsa gaNadhara the / 40000 cAlIsa hajAra sAdhu aura bandhumatI Adi 550 0 0 pacapana hajAra sAdhviyA~ thI / inake zramaNasaMgha meM 614cha sau caudaha pUrvadhara, (triSaSTI ke anusAra 668), 2000 do hajAra avadhijJAnI (triSaSTI ke anusAra 2200), 3200 battIsa sau kevalajJAnI (triSaSTI ke anusAra 2900), 800 ATha sau manaH paryayajJAnI, (triSaSTI ke anusAra 1750) 1400 cavada so bAdalabdhivAle 2000 do hajAra anuttaropapAtika (triSaSTI ke anusAra-183000) 184000 eka lAkha caurAsI hajAra zrAvaka, evaM 365000 tona lAkha paiMsaTha hajAra zrAvikAeM thii| (triSaSTI ke anusAra 370000) ___bhagavAna mallI kumArI ke tIrtha meM do prakAra kI aMtakRta bhUmi huI-eka yugAntara bhUmi aura dUsarI paryAyAnta kara bhUmi / inameM se ziSya praziSya Adi bIsa puruSoM rUpa yugoM taka arthAt bIsaveM pATa taka yugAntara bhUmi huI arthAt bIsa pATa taka sAdhuoM ne mukti prApta kI / bIsave pATa ke bAda unake tIrtha meM kisI ne bhI mokSa prApta nahIM kiyA aura do varSa kA paryAya hone para arthAt bhagavAna mallI ke kevalajJAna prApti ke do varSa bAda paryAyAntatara bhUmi huI / bhava paryAya kA anta karanevAle sAdhu hue / isase pahale koI jIva mokSa nahIM gayA / ____ mallI arihaMta 25 dhanuSa uMce the / unake zarIra kA varNa priyaMgu ke samAna thA samacaturastra saMsthAna aura vajraRSabhanArAca saMhanana thA / ve madhyadeza meM sukha pUrvaka vicarakara sammeta zikhara para Aye aura pAdopagamana anazana aMgIkAra kiyA / ___ mallI arihaMta eka sau varSa gRhavAsa meM rahe / sau varSa kama pacapana hajAra varSa kevalIparyAya pAlakara kula pacapana hajAra varSakI Ayu meM caitra zuklA cautha ke dina bharaNI nakSatra ke sAtha candramA kA zubha yoga hone para [triSaSTI za0 ca0 ke anusAra phAlguna zuklA dvAdazI ke dina] ardha rAtri ke samaya AbhyaMtara pariSad kI pAMcasau sAdhvayoM ke sAtha evaM bAhya pariSad ke pAMcasau sAdhuoM ke sAtha nirjala eka mAsa ke anazana pUrvaka donoM hAtha lambe kara vedanIya, Ayu nAma aura gotra karma ke kSINa hone para siddha hue / ___ indrAdi devoM ne bhagavAna kA nirvANa utsava manAyA / bhagavAna arahanAtha ke nirvANa ke vAda koTi hajAra varSa ke bItane para mallI arahaMta ne nirvANa prApta kiyA / 19 veM tIrthaGkara kA strI paryAya meM janma honA isa yuga ke daza Azcaryo meM se eka Azcarya mAnA gayA hai| 20. bhagavAna zrImunisuvrata svAmI jambUdvIpa ke aparavideha meM bharatanAmaka vijaya meM caMpA nAma kI nagarI thii| vahAM surazreSTha nAma kA For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA rAjya karatA thaa| usane nandanamuni ke pAsa dIkSA grahaNa kI aura tapasyA kara tIrthakara nAma karma kA upArjana kiyA / anta samaya meM saMthArA kara ve prANata devaloka meM maharddhika devatA hue / vahAM se cavakara surazreSTha muni kA jIva rAjagRha nagara ke pratApI rAjA sumitra kI rAnI padmAvatI kI kakSi meM zrAvaNarNimA ke dina zravaNa nakSatra ke yoga meM utpanna haa| tIrthakara ko sacita karane vAle caudaha mahAsvapna mahArAnI ne dekhe / rAnI garbhavatI huI / / ___garbhakAla ke samApta hone para jeSTha vadi aSTamI ke dina zravaNa nakSatra meM kUrma lAMchanavAle zyAmavarNI putra ko mahArAnI ne janma diyA / indrAdi devoM ne janmotsava kiyA / mAtA pitA ne bAlaka kA nAma munisuvrata rakhA / yuvAvasthA meM bhagavAna munisuvrata kA prabhAvatI Adi zreSTha rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha huaa| bhagavAna kI kAyA 20 dhanuSa uMcI thI / munisuvrata kumAra ko prabhAvati rAnI se eka putra huA / jisakA nAma suvrata rakhA gayA / sADhe sAta hajAra varSa kI avasthA meM bhagavAna ne pitA dvArA pradatta rAjya ko grahaNa kiyA / 15 hajAra varSa taka rAjya karane ke bAda bhagavAna ne dIkSA lene kA nizcaya kiyA / lokAntika devoM ne bhI Akara bhagavAna se dIkSA ke lie nivedana kiyaa| bhagavAna ne barSIdAna diyA / devoM dvArA sajAI gaI aparAjitA nAmakI zibikA para ArUDha hokara nIlaguhA nAmake udyAna meM Aye / vahAM phAlguna zuklA 12 ke dina zravaNa nakSatra meM divasa ke antima prahara meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha pravrajita hue / bhagavAna ko usa samaya manaH paryayajJAna utpanna huaa| tIsare dina bhagavAna ne rAjagRhI ke rAjA brahmadatta ke ghara paramAnna se pAraNa kiyA / vahA~ pAMca divya prakaTa hue / gyAraha mAsa taka chadmastha avasthA meM rahane ke bAda bhagavAna nIlaguhA udyAna meM padhAre / vahAM caMpaka vRkSa ke nIce dhyAna karate hue phAlguNa kRSNA dvAdazI ke dina zravaNa nakSatra meM saMpUrNa ghAtI karma kA kSaya kara kevalajJAna prApta kiyA / indroMne Akara bhagavAna kA kevalajJAna utsava manAyA / samavazaraNa kI racanA huii| samavazaraNa meM baiTha kara bhagavAna ne dharmadezanA dI / dharmadezanA sunakara aneka nara nAriyoM ne bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kI / dezanA ke prabhAva se indrAdi aThAraha vyaktiyoM ne dIkSA grahaNa kara gaNadhara pada prApta kiyA / bhagavAna ke zAsana meM varuNa nAmaka zAsanadeva evaM naradattA nAma kI zAsana devI huI / / ____eka bAra bhagavAna vihAra karate hue bhRgukaccha padhAre / vahAM jitazatru nAmake rAjA rAjya karate the / bhagavAna kA samavazaraNa huA / dezanA sunane ke lie jitazatru rAjA ghoDe para car3hakara AyA / rAjA andara gayA / ghoDA bAhara khaDA rahA / ghoDe ne bhI kAna u~ce kara prabhu kA upadeza sunA / upadeza samApta hone para indra gaNadhara ne bhagavAna se pUchA- "isa samavazaraNa meM kisane dharma prApta kiyA ? prabhu ne uttara diyA-jitazatru rAjA ke ghoDe ne dharma prApta kiyA hai| jitazatru rAjA ne pUchA-yaha ghoDA kauna hai aura usakI Apake dharma ke prati zraddhA kaise huI ? uttara meM bhagavAna ne ghoDe ke pUrva janma kA vRttAnta sunAyA / ghoDe ke pUrva janma kA vRttAnta sunakara rAjA ne ghoDe ko mukta kara diyaa| bhagavAna ne vahAM se vihAra kara diyA / ve hastinApura padhAre / vahAM kArtika nAma kA zrAvaka rahatA thA / vaha apane dharma para atyanta dRDha thA / apane deva, guru, dharma ke sivAya vaha kisI ke bhI sAmane nahIM jhukatA thA / eka bAra usa nagara meM bhagavAvastradhArI saMnyAsI AyA / usane apane pAkhaNDa se logoM para acchA prabhAva jamAyA / vaha mAsopavAsI thA / mahine ke pAraNe ke avasara para nagara ke sabhI pratiSThita vyaktiyoM ne saMnyAsI ko nimaMtrita kiyA paraMtu / __samyaktva dhArI zrAvaka hone ke kAraNa kArtika seTha ne saMnyAsI ko Amantrita nahIM kiyA / aura na upadeza sunane ke lie usake pAsa gayA / kArtika seTa kI isa dhArmika dRDhatA para vaha atyanta yuddha huaa| For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 usane kArtika seTha ko hara prakAra se apamAnita karane kA nizcaya kiyA / vaha isake lie upayukta avasara kI khoja karane lgaa| .. eka samaya jitazatru rAjA ne mAsakhamaNa ke pAraNe ke lie saMnyAsI ko apane ghara nimaMtrita kiyA / saMnyAsI ne rAjA ko kahalavAyA ki agara kArtika seTha mujhe bhojana parosegA to maiM Apake ghara pAraNA kruugaa| rAjA ne seTha ko bulAkara use saMnyAsI ko bhojana parosane kI AjJAdedI / rAjAjJA ko mAnakara kArtika seTha saMnyAsI ko bhojana parosane lagA / bhojana parosate hue kArtika seTha kA vaha bAra bAra tiraskAra karatA thA / saMnyAsI se tiraskRta kArtika seTha socane lagA-yadi maiM dIkSita hotA to mujhe yaha viDambanA na sahana karanI paDatI / dUsare dina jaba use bhagavAna munisuvrata ke Agamana kA samAcAra milA to vaha eka hajAra AThavaNikoM ke sAtha bhagavAna kI sevA meM pahucA aura pravrajyA grahaNa kara Atma sAdhanA karane lagA / bAraha varSa taka cAritra pAlana kara vaha marakara saudharmendra banA / saMnyAsI marakara saudharmendra kA vAhana erAvata hAthI banA, pUrvajanma kA vaira smaraNakara herAvata idhara udhara bhAgane lagA / indra ne vajra ke prahAra se use vaza meM kara liyaa| ___bhagavAna ke parivAra meM 30000 tIsa hajAra sAdhu, 50000 pacAsa hajAra sAdhviyAM, 500 pAMcaso caudaha pUrvadhara, 1800 aThAraha so avadhijJAnI, 1500 pannaraha so manaHparyayajJAnI, 1800 aThArahaso kevalajJAnI, 2000 do hajAra vaikriyalabdhidhArI, 1200 eka hajAra do sau vAdI, 172000 eka lAkha bahotara hajAra zrAvaka, evaM 3 lAkha 50 hajAra zrAvikAe thIM / / ___apanA nirvANakAMla samIpa jAnakara bhagavAna sametazikhara para padhAre / vahAM eka hajAra muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kiyA / eka mAsa ke anta meM jyeSTha kRSNA navamI ke dina zravaNa nakSatra meM avazeSa karmo ra bhagavAna mokSa meM padhAre / bhagavAna kI kula Ayu tIsa hajAra varSa kI thii| bhagavAna mallInAtha ke nirvANa ke bAda 54 lAkha varSa ke bItane para bhagavAna munisuvrata pramu kA nirvANa huA / 21 bhagavAna zrInaminAtha jambUdvIpa ke pazcima videha meM bharata nAmaka vijaya meM kauzAMbI nAma kI nagarI thI / vahAM siddhArtha nAmakA rAjA rAjya karatA thA / unhoMne saMsAra se virakta hokara sudarzana nAmaka muni ke samIpa dIkSA grahaNa kI / siddhArthamani ne kaThora tapa karate hue tIrthakara nAmakarma ke bIsa boloM kI samyaga ArAdhanA kara tIrthakara nAma karma kA upArjana kiyA / antima samaya meM anazana kara ve aparAjita nAmaka vimAna meM devarUpa se utpanna - jambUdvIpa ke bharata kSetra meM mithilA nAmakI nagarI thI / vahAM vijaya nAma ke pratApI rAjA rAjya karate the / unako paTTarAnI kA nAma vA thA / vaha gaMgA ko taraha pAvanamUrti thii| siddhArtha muni kA jIva aparAjita vimAna se tetIsa sAgaropama kI utkRSTa Ayu pUrNa kara Azvina mAsa kI pUrNimA ke dina azvinI nakSatra ke yoga meM mahArAnI vaprA ke garbha meM utpanna huA / mahArAnI vaprAne garbha ke prabhAva se caudaha mahAsvapna dekhe / mahArAnI garbha kA vidhivat pAlana karane lagI / garbhakAla ke pUrNa hone para mahArAnI vaprA ne zrAvaNakRSNA aSTamI ke dina azvinI nakSatra ke yoga meM nIla kamala cinha se cihnita suvarNa kAnti vAle divya putra ratna ko janma diyA / bhagavAna ke janmate hI samastadizAe~ prakAzita ho uThI / indroM, ke Asana calAyamAna hue / chappana digkumArikAe~ AI / unhoMne meru parvata para bhAvI tIryakara ko lejAkara janmotsava kiyA / vijaya rAjA ne bhI putra janma ke upalakSa meM baDA utsava kiyA / For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 jaba bhagavAna vaprA rAnI ke garbha meM the taba mithilA nagarI ko zatruoM ne ghera liyA thA / usa samaya mahArAnI mahala para caDhI garbhastha bAlaka ke prabhAva se mahala para khar3I rAnI ko dekhakara zatru bhAga khaDA 1 huA / aura mahArAja vijaya ke sAmane jhuka gayA -namagayA / isalie mahArAjA vijaya ne bAlaka kA nAma nAma rakhA / zaizava avasthA ko pArakara bhagavAna ne yauvana avasthA meM praveza kiyA yuvAvasthA meM nami kumAra kI u~cAI 15 dhanuSa thI / mahArAja vijaya ne namikumAra kA aneka rAjakanyAoM ke sAtha vivAha kiyA / janma se DhAI hajAra varSa ke bAda vijaya rAjA ne nabhikumAra ko rAjya gaddI para sthApita kiyA / pAMca hajAra varSa taka rAjya karane ke bAda svayaM kI preraNA se evaM lokAntika devoM kI prArthanA se bhagavAna ne dIkSA lene kA nizcaya kiyA / tadanusAra bhagavAna ne varSAdAna diyA aura suprabha nAMmake rAjakumAra ko rAjyabhAra sauMpa kara ASADha kRSNA navamI ke dina azvinI nakSatra meM devakuru nAmaka zivikA meM baiThakara sahasrAmra udyAna meM chaTha ke tapa ke sAtha dIkSA grahaNa kii| sAtha meM eka hajAra rAjAoM ne bhI prannajyA lI / parINAmoM kI parama uccatA ke kAraNa usI kSaNa bhagavAna naminAtha ko mana:paryayajJAna utpanna huA / tIsare dina bhagavAna ne chaTha kA pAraNA vIrapura ke rAjA datta ke ghara paramAnna se kiyA / vahAM vasudhArAdi pAMca divya prakaTa hue / nau mAsa paryanta chadmastha avasthAM meM rahane ke bAda bhagavAna punaH mithilA ke sahasrAmra udyAna meM padhAre / SaSTha tapa kara borasalI vRkSa ke nIce dhyAna karane lage / mArgazIrSa zuklA ekAdazI ke dina azvinI nakSatra ke yoga meM zukladhyAna kI paramocca sthiti meM bhagavAna zrInaminAtha ne samasta ghAti karmo ko naSTa kara diyA / karmoM ke naSTa hote hI bhagavAna ko kevalazAna aura kevaladarzana utpanna huaa| usI samaya devoM ne bhagavAna kA samavazaraNa rcaa| vaha samavazaraNa eka sau assI dhanuSa u~ce azoka vRkSa se suzobhita ho rahA thA | azoka vRkSa ke nIce pUrva dizA kI ora mukha karake ratnasiMhAsana para AsIna ho bhagavAna ne dezanA dii| bhagavAna kI dezanA sunakara aneka naranAriyoM ne prajJA grahaNa kI unameM kuMbha Adi satraha gaNadharU mukhya the / bhagavAna kI dezanA ke bAda kuma gaNadhara ne bhI upadeza diyaa| bhagavAna ne caturvidha saMgha kI sthApanA kI / bhagavAna ke tIrtha meM bhRkuTI nAmaka yakSa evaM gAMdhArI nAmaka zAsanadevI huI / isa prakAra bhagavAna nau mAsa kama DhAI hajAra varSa taka kevalI avasthA meM vicara karake bhavya jIvoM koM pratibodha dete rahe / bhagavAna ke harisena cakravartI paramabhakta the / bhagavAna ke vihArakAla meM bIsa hajAra 20000 sAdhu, ikatAlIsa hajAra 41000 sAdhviyA~ cAra so pacAsa 450 caudaha pUrvaghara eka hajAra chasau 1600 avadhijJAnI, bAraha sau ATha 1208 mana:paryayajJAnI, saulahaso 1600 kevalI, pAMca hajAra 5000 vaikriyalabdhivAle eka hajAra 1000 vAdo, eka sattara hajAra 117000 Avaka evaM tInalAkha aDatAlIsa hajAra 348000 zrAvikAe~ huI / lAkha , apanA nirvANakAla samIpa jAnakara bhagavAna sameta zikhara para pdhaare| vahAM eka hajAra muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kiyA / eka mAsa ke anta meM vaizAkha kRSNA dasamI ke dina azvinI nakSatra ke yoga meM hajAra muniyoM ke sAtha akSaya avyaya pada prApta kiyAM | bhagavAna ke nirvANakA utsava indrAdi devoM ne kiyA / DhAI hajAra varSa kumArAvasthA meM pAMca hajAra varSa rAjasva kAla meM evaM DhAI hajAra varSa dIkSA kAla meM vyatIta kiye / isa prakAra bhagavAna kI kula Ayu dasa hajAra varSa kI thii| bhagavAna munisuvrata prabhu ke nirvANa ke bAda chaha lAkha varSa vyatIta hone para bhagavAna naminAtha kA nirvANa huA / bharata kSetra meM hastinApura nAma kA nagara thA vahA~ zrISeNa nAmakA rAjA rAjya karatA thA / usakI rAnI kA nAma zrImatI thA / aparAjita muni kA jIva devaloka se cavara zrImatI rAnI ke udara se janmA / For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 usakA nAma zaMkha rakhA gayA / zaMkha ne zaizava kAla pAra kara yauvana avasthA meM kadama rakhA / idhara pratimatI kA jIva deva loka se cavakara aMgadeza kI nagarI pA ke rAjA jitArI ke ghara putro ke rUpa meM janmA / [ inake eka se chaha sabhI ke varNana ke lie dekhie bhagavAna zrI ariSTanemi kA jIvana caritra ] usakA nAma yazomatI rakhA gayA / yazomatI atyanta rUpavatI thii| usane zrISeNa ke putra zaMkha kI prazaMsA suna rakhI thI / usane mana hI mana zaMkha ko apane pati ke rUpa meM cuna liyA thA / idhara vidyAdharapati maNizekhara bhI yazobhatI ko cAhatA thaa| usane jitArI se yazomatI kI mAMga kI kintu jitArI ne maNizekhara kI mAMga ko ThukarA diyA / taba vidyA ke balase maNizekhara yazomatI ko harakara la gayA / zaMkhakumAra ko jaba isa bAta kA patA lagA to vaha yazomatI ko DhUMDhane nikalA / anta meM eka parvata para maNizekhara ko pakar3A aura usako khaTakArA / donoM meM buddha huaa| maNizekhara hAra gyaa| usane kSamA yAcanA kara yazomatI ko use sauMpa diyaa| zaMkha ne yazomatI ke sAtha vivAha kiyA / zekha kI vIratA se prasanna hokara aneka vidyAdharoM ne bhI apanI kanyAe~ use arpaNa kI zekha / sabako lekara hastinApura gayA / zekha kI parAkrama gAthA sunakara usake mAtA-pitA ko baDo prasannatA huI / zekha ke pUrvajanma ke bandhu sUra aura soma bhI AraNa devaloka se cavakara zrISeNa ke ghara yazodhara, aura guNadhara nAma se putra hue| rAjA zrISeNa ne putra ko rAjyagaddI dekara dIkSA dhAraNa kI / jaba unheM kevalajJAna utpanna huA taba rAjA zaMkha apane choTe bhAIyoM ke sAtha unakA upadeza sunane gayA / upadeza ke anta meM zaMkha ne pUchA bhagavan ! merA yazomatI para itanA prema kyoM hai ?| zrISeNa kevalI bhagavAnane kahA jaba tU dhanya kumAra thA loka meM yaha terI mitra huI / citragati ke bhava meM yaha terI meM yaha tero mitra huI aparAjita ke bhava meM yaha terI prItimatI yaha terI nihure | isa bhava meM yaha terI yazomatI nAma kI patnI huI hai / isa taraha yazomatI ke sAtha tumhArA sAta bhavoM kA sambandha hai / AgAmI bhava meM tuma donoM aparAjita devaloka meM utpanna hooge aura vahAM se cavakara tUM bharatakhaNDa meM ariSTanemi nAmakA bAvIsavA~ tIrthaGkara hogA / yazomatI rAjImatI nAma kI strI hogI / tuma se hIM vivAha kI nizcaya kara yaha avivAhita avasthA meM hI dIkSita banegI aura mokSa meM jAyagI / taba yaha terI dhanavatIM patnI thii| saudharmadevaratnavatI nAma kI priyA thI / mahendradevaloka nAmakI patnI thI / AraNa devaloka meM apane pUrvabhava kA vRttAnta sunakara zaMkha rAjAko vairAgya utpanna ho gayA / usane apane putra ko rAjya dekara dIkSA le lI / yazomatI ne evaM unake choTe bhAIyoM ne evaM mitroM ne bhI zaMkha rAjA ke sAtha dIkSA grahaNa kii| zaMkha muni ne bIsa sthAnoM kI ArAdhanA kara tIrthaGkara nAma karma kA upArjana kiyA / anta meM anazana kara zaMkhamuni aparAjita nAma ke anuttara vimAna meM tetIsa sAgaropama kI utkRSTa sthitivAle mahardika deva bane unake anujamuni evaM yazomatI sAdhvI bhI aparAjita vimAna meM mahardika deba bane / yaduvaMza meM aMdhakavRSNi aura bhojavRSNi nAma ke do parama pratApI rAjA hue| aMdhakavRSvi zauryapura ke aura bhojavRSNi mathurA ke rAjA the| mahArAja adhakavRSNi ke samudravijaya, akSobha stimita, sAgara, himavAna, acala, dharaNa, pUraNa, abhi caMda, aura vasudeva ye dasa dazAra putra the / samudra vijaya ke bar3e putra kA nAma ariSTane meM thA jinakA varNana pAThakoM ke sAmane saMkSepa se diyA jAtA hai| mahArAja aMdhakavRSNi ke choTe putra vasudeva ke zrIkRSNa Adi putra hue / kRSNa kI mAtA kA nAma devako thA / devakI ne eka samAna AkRti rUpa evaM raMgavAle ATha For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 putroM ko janma diyA / jinameM zrIkRSNa sAtaveM aura gajasukumAla AThaveM putra the / mahArAja vasudeva ke kuMtI aura mAdrI ye do choTI bahane thIM / bhojavRSNi ke eka bhAI mRttikAvatI nagarI meM rAjya karate the / bhojavRSNi ke putra mahArAja ugrasena hue / inakI rAnI kA nAma dhAriNI thA / jambUdvIpa ke bharata kSetra meM zauryapura nAma kA nagara thA / vahAM ke zAsaka kA nAma thA samudravijaya / unakI rAnI kA nAma zivA devI yA / zAMvamuni kA jIva anuttara vimAna se cavakara kArtika vadi 12 ke dina citrA nakSatra ke yoga meM mahArAnI zivA devI kI kukSi meM utpanna huA / mahArAnI ne usI rAtri meM tIrthaGkara ke sUcaka 14 mahAsvapna dekhe / garbhavatI mahArAnI apanI garbha kA yatnapUrvaka pAlana karane lgii| garbha ke pUrNa hone para mahArAnI zivA devI ne zrAvana zuklA paMcamI ke dina citrA nakSatra meM zaMkha ke cihna se cihnita zyAmavarNIya putra ko janma diyA / bhagavAna ke janmate hI samastadizAeM prakAza se prakAzita ho uThI / naraka ke jIva bhI kucha samaya ke lie zAMti kA anubhava karane lage / bhagavAna kI mAtA kA sUtikAkarma karane ke lie chappana digkumArikAe~ AI / indrAdi devoM ne bhagavAna ko meruparvata para le jAkara nahalAyA aura utsava kiyA / mAtA pitA ne bhI putra janmotsava kiyA / jaba bhagavAna garbha meM the taba unakI mAtA ne svapna meM ariSTaratnamayI cakradhArA dekho thI isalie bAlaka kA nAma ariSTanemi rkhaa| ariSTanemi zaizava ko pAra kara yuvAvasthA ko prApta hue / eka samaya zrIariSTanemi ghUmate hue mahArAjA zrIkRSNa ke zastrAgAra meM pahu~ca gaye / zastrAgAra kA saMrakSaka ariSTanemi ko vAsudeva zrIkRSNa ne zastroM ko dikhAne lagA / zastroM kA nirIkSaNa karate hue ariSTanemi kI dRSTi sAraMga dhanuSa para paDo / unhoMne usI samaya sAraMga dhanuSa ko uThAyA / sAraMga dhanuSa ko uThAte dekha saMrakSaka arinemi se bolA-"svAmI yaha dhanuSa zrIkRSNa ke atirikta aura koI uThA nahIM sakatA / yaha baDA bhArI aura bhayaMkara dhanuSa hai / Apa ise uThAne kA vyartha prayatna na kareM / ariSTanemi haMse aura dhanuSa ko uThAkara use kamalanAlakI bhAnti jhukAkara pratyaMcA bhI caDhAI / aura TaMkAra bhI kii| isa TaMkAra ko sunakara sabhI loga kAMpa gaye / zastrAgAra kA rakSaka visphArita netroM se dekhatA raha gayA / usI samaya ariSThanemi ne pAMcajanya zaMkha uThAyA aura phaMkA / pAMca janyakI AvAya sunakara sArI pRthvI kAMpane lagI aura prajAjana ghabarA uThe / udhara zrI ariSTanemi ne sudarzanacakra bhI uThAkara aura use phira gadAeM aura khar3a calAye jinake viSaya meM sabhI ko jJAna thA zrIkRSNa ke atirikta unheM uThAne kI zakti kisI meM nahIM hai / ___astrazastroM kI AvAja sunakara zrI kRSNa ke mahala meM khalabalI macagaI / sabhI bar3e bar3e vIra ekatra hue jinameM zrI kRSNa ke bar3e bhAI baladeva bhI the / sabhI daur3akara zrIkRSNa ke pAsa Aye aura bolegoviMda ! yaha kaisI AvAje A rahI haiM ! abhI abhI hamane sAraMgadhanuSa kI TaMkAra sunI, pAMcajanya zaMkha kI dhvani sunI / kaisI AvAje A rahIM haiM / koI cakravatI yA vAsudeva to paidA nahIM huA haiM / zrI kRSNa svayaM vismita the / ve soca hI rahe the ki paharedAra ne Akara sUcanA dI ki zrIariSTanemi zastrAgAra meM pahucakara Apake zastroM kA prayoga kara rahe haiN| zrI kRSNa ko paharedAra kI sUcanA para visvAsa nahIM huA / ve svayaM apane sAthiyoM ke sAtha AyudhazAlA meM pahuMce / vahAM pahuMcane para unhoMne dekhA ki ariSTanemi sAraMgadhanuSa ko dhAraNa kara pA~cajanya zaMkha phUka rahai haiM / unake Azcarya kI sImA na rahI / ariSTanemi ne zrI kRSNa kI ora muskarAte hue dekhA aura kahA-"bhaiyA ! Apake zastrAgAra ke saMrakSaka kahate the ki ina astrazastroM ko Apake sivAya aura koI nahIM uThA sakatA aura na calAhI sakatA hai| kintu mai inameM aisI koI vizeSatA nahIM dekhatA / For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkRSNa ariSTanemi ke isa atulaparAkrama ko dekhakara vicAra meM par3a gaye / isa atulaparAkramI ke sAmane zrIkRSNa ko apanA bhaviSya aMdhakAramaya dikhAI dene lagA / unhoM ne ariSTanemiko vAstavika bala kA patA lagAne kA nizcaya kiyA avasara dekhakara zrIkRSNa zrIariSTanemi se kahA-"bhAI Aja hama kustI kareM dekhe kauna balI haiM ?" zrIariSTanemi ne kahA-bandhuvara / Apa bar3e haiM isaliye Apa hamezA hI balI haiM / zrIkRSNa ne kahA isameM kyA harja hai ! thoDI dera khela hI ho jAyegA / zrIariSTanemi bole-dhUla meM loTane kI merI icchA nahIM hai krintu mai bala parIkSA kA dUsarA upAya batAtA hUM / Apa hAtha lambA kIjie mai use jhukA dUM / jo hAtha nahIM jhukA sakegA vahI kama tAkata vAlA mAnA jAyegA / zrIariSTanemi ke isa prastAva ko zrI kRSNa ne mAnaliyA aura usI kSaNa unhoMne apanA hAtha lambA kara diyA / ariSTanemi ne unakA hAtha isa taraha jhukA diyA jaise koI beMta kI patalI lakaDI ko jhukA detA ho / phira zrIariSTanemi ne hAtha lambA kiyA parantu zrIkRSNa use nahIM jhukA sake / zrIkRSNa ne apanA pUrA bala ajamA liyA para bhujA jyoM kI tyoM akaDI rahI / zrIkRSNa svayaM unakI bhujA para laTaka gaye kintu ve zrIariSTanemi kI bhujA ko tanika bhI nahIM jhukA ske| zrIkRSNane ajeya balI bhAI ko snehAtireka meM gale lagAyA / ve bhagavAna zrIariSTanemi ke isa aparimeyabala ko dekhakara cintita ho uThe / unake mana meM keI prakAra kI zaMkA-kuzaMkA hone lagI / ve apane mahala meM Akara socane lage-agara zrIariSTanemi itanA zaktizAlI vyakti hai to kahoM sAre bharatakhaNDa meM apanA rAjya sthApita karane kI lAlasA to usake hRdaya meM jAgRta nahI ho jAyagI ? itane meM kuladevI ne Akara kahA-he kRSNa ! cintA kI bAta nahIM hai / zrIariSTanemi bAbIsaveM tIrthaGkara haiM / ve rAjyaprApti ke liye nahIM kiMtu jagata kA uddhAra karane ke lie hI janme haiN| yaha kahakara devI antardhAna ho gaI / devI ke mukha se bAta sunakara zrIkRSNa kI cintA kucha kama duI / phira bhI vicAra AyA-maiM solaha hajAra snitroM ke sAtha bhoga bhogatA hU~ aura zrIariSTanemi akhaNDa brahmacArI hai| isI kAraNa usakA bala prabala hai aura vaha ajeya hai / yadi usakA vivAha ho jAya to merA bala prayoga usa para saphalatA prApta kara skegaa| zrIkRSNa ne ariSTaneni ko vivAhita karane kA nizcaya kiyA / isI uddezya kI pUrti ke lie unhoMne satyabhAmA ko sahAyaka banAyA / usase kahA-priye ! tuma jAnatI ho ki zrIariSTanemi yuvA ho gayA hai phira bhI avivAhita hai / usake mAtA-pitA bahU ko dekhane ke lie lAlAyita haiM / kintu vaha sunI anasunI kara detA hai / samajhatA hai ki vivAha gale kA phandA hai / duniyAM kyA samajhatI hogI ki tIna khaNDa ke nAtha kA bhAI avivAhita hI raha gayA hai / kisI ne eka laDakI bhI use nahIM dI ! tuma cAho to use vivAha ke lie rAjI kara sakate ho / satyabhAmA ne kahA-nAtha ! maiM isake lie avazya prayatna karU~gI / vasantotsava ke avasara para meM hara prakAra kA prayatna kara devarajI ko manAne kA prayatna kruuNgii| kumAra zrIariSTanemi alaukika mahApuruSa haiN| saMsAra meM rahate hue bhI saMsAra se uce uThe hue haiN| rAjaprAsAda meM bAsa karate hue bhI rAjasaguNa se alipta haiM / unakA lakSya sumeru zikhara se bhI adhika ucca aura himAlaya ke himazaMgoM se bhI adhika ujjvala aura zubhra haiN| unake AdhyAnmika cintana aura saMsAra ke prati audAsyabhAva se mAtA pitA bhI cintita ho uThe / ve bhI apane putra ko vivAhita dekhanA cAhate the / aba cAroM ora ariSTanemi ko vivAhita karane ke lie prayatna hone lage / vasantotsava samIpa A gayA raivatagiri apanI prAkRtika suSamA ke lie anupama hai / usI para vAsudeva zrIkRSNa ne vasantotsava manAne kA nizcaya kiyA / dhUma dhAma se taiyAriyAM zurU ho gaI / zrIkRSNa, baladeva Adi sabhI yAdavagaNa apanI apanI priyatamAoM ke sAtha raivata gari para pahu~ce aura vahAM krIDA meM nimama ho For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 gaye / nisarga kI sarvottama vanazrI se suzobhita raivatagiri para yAdavagaNa khulakara krIDA karane lage / raMga rasa ke rasiyA zrIkRSNa vahAM svayaM maujUda the / aura apanI saheliyoM ke sAtha unakI paTarAnI satyabhAmA bhI thii| aisA jAna paDatA thA ki mAno rati ke sAtha kAmadeva ne Aja isa svabhAva-sundara girirAja ko apanA krIDAsthala banAyA ho paraMtu / yuvaka zrIariSTanemi ko isa rAgaraMga meM koI abhiruci nahIM thii| ve ekAnta meM vRkSa kI zItala chAyA meM baiThakara saMsAra ko asAratA kA vicAra karane lage / __ satyabhAmA kI dRSTi ekAnta meM baiThe hue kumAra zrIariSTanemi para paDI / acchA avasara dekhakara vaha bhI apanI saheliyoM ke sAtha unake pAsa pahu~ca gaI vastutaH yaha sArA Ayojana zrIariSTanemi ko lakSya kara ke hI kiyA gayA thA / avasara pAkara satyabhAmA zrIariSTanemi se kahane lagI devarajI ! yoga sAdhanA kA samaya abhI dUra hai bhoga kI sAdhanA meM siddhi prApta karane ke bAda yoga kI sAdhanA sarala ho jAvegI / mujhe ApakI yaha ekAnta priyatA acchI nahIM lagatI / Apake bhAtRvRnda sRSThi sauMdarya kA rasapAna kara rahe haiM aura Apa ekAMta vRkSa ke nIce baiThe baiThe AtmA paramAtmA kI bAteM soMca rahe haiM / ApakI isa udAsInatA ke kAraNa hamArA sArA utsava rasa rahita ho jAtA haiM / Apa bhI aao| aura isa Amoda pramoda meM samucita bhAga lo / jIvana kI aisI ghaDiyAM bAra-bAra nahIM AtIM / mai jAnatI hU~ Apake akelepana kA kAraNa / Apako eka yogya sahacarI kI AvazyakatA hai| kyA vaha bAta saca hai na ? / kumAra zrIariSTanemi cupacApa satyabhAmA kI yaha bAta suna rahe the| unhoMne bhAbhI kI isa mohadazA para muskarA diyA / vaha socane lage / "ananta kAla taka bhoga bhogane para bhI jinase tRpti nahIM ho sakatI jo durgati ke kAraNa haiM aura jinase AtmA kA adhaHpatana hotA hai, una bhogoM ke prati itanI utsukatA kyoM hai ? jisa devadurlabha mAnava deha se anuttara aura avyAbAdhasukha kI prApti hotI hai usa mAnavadeha ko bhoga kI bhaTTI meM jhoMka denA kyA viDambanA nahIM hai ? isa prakAra saMsAra kI vicitradazA para kumAra zrIariSTanemi ko haMsI A gaI / satyabhAmA ne isa ha~sI ko vivAha kA sUcaka samajha liyA, yahI nahIM, usane kumAra kI lagna svIkRti kI ghoSaNA bhI kara dii| zrIariSTanemi ko vivAha ke lie rAjI huA samajhakara sArA yAdava parivAra harSa se unmatta ho gayA / vasantotsava bhI samApta ho gyaa| yAdava gaNa apane apane parivAroM ke sAtha lauTa Aye / zrIkRSNa ne zrIariSTanemi ke dvArA vivAha kI svIkRti kA vRttAnta samudravijaya tathA zivAdevI se kahA unheM yaha jAna kara atyanta prasannatA huI / unhoMne zrIkRSNa se phira kahA-zrIariSTanemi ke lie yogya kanyA ko khojane kA kAma bhI Apa hI kA hai / ise bhI Apa hI pUrA kIjie / zrIkRSNane yaha jimmedArI apane para le lii| bhojakavRSNi ke putra mahArAja ugrasena mithilA meM zAsana karate the / unakI rAnI kA nAma dhAriNI thA / inake eka putra thA jinakA nAma kaMsa thA / aparAjita vimAna se cavakara yazomatI kA jIva dhAriNI kI kubhi meM utpanna huA / usakA nAma rAjImatI rakhA gayA / rAjImatI atyanta suzIla sundara aura sarvaguNa sampanna rAjakanyA thI / usakI kAnti bIjalI kI taraha dedIpyamAna thI / vaha zaizavakAla ko pAra kara yuvA avasthA ko prApta huI taba mAtA pitA ko yogyavara kI cintA huI / mahArAja ugrasena rAjImatI kA vivAha zrIariSTanemi kumAra se karanA cAhate the aura svayaM zrIkRSNa kI bhI yahI icchA thii| kanyA kI mAMga karane ke lie zrIkRSNa svayaM mahArAja ugrasena ke ghara gaye / zrIkRSNa vAsudeva ke For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 Agamana se ugrasena ko Ananda kI sImA na rhii| unhoMne baDI zraddhA aura bhakti se zrIkRSNa kA rAjocita sanmAna kiyA / mahArAja ugrasena se kuzala kSema sambandhI vArtAvinimaya ke bAda zrIkRSNa bole- mahArAja ! maiM ApakI guNavatI putrI rAjImatI kA vivAha yadukulanandana zrIariSTanemi se karanA cAhatA hU~ / ApakI kanyA kI yAcanA karane ke lie hI maiM Apake dvAra para AyA hU~ / Apa mujhe nirAza to na kareMge ! 33 rAjA ugrasena zrIariSTanemi ke guNoM kI prazaMsA to suna cuke hi the / hRdaya meM umaDate hue prasannatA ke samudra ko rokate hue unhoMne kahA - " Apako nirAza kiyA hI kaise jA sakatA hai / jaba ki hama svayaM rAjImatI ke lie aise hI upayukta vara kI khoja meM the 1 Apa saparivAra yahAM padhAre / Apa zIghra hI vivAva kI taiyAriyAM AraMbha kara deM / zrAvaNazuklA paSThI ke zubha mUhUrta meM kumAra kA vivAha hogA / " zrIkRSNa ugrasena se svIkRti prApta kara dvArAvatI lauTa Aye / zrIkRSNa ke lauTate hI mahArAja samudravijaya ne vivAha kI taiyAriyAM prAraMbha kara diiN| sabhI yAdavoM ko AmaMtraNa bheje gaye / dvArikA nagarI sajAyI gaI / jagaha jagaha bAje bajane lage / maMgalagIta gAye jAne lage / chappanakoTI yAdavoM ke svAmI zrIkRSNa apane laghu mrAtA zrInemikumAra kI vizAla bArAta lekara vivAha karane ke lie cala paDe / azva, hAthI, ratha aura zivikAoM se bharI huI yaha bArAta jahAM ThaharatIM vahAM eka choTI sI nagarI jaisI bana jAtI thI / usakI sajAvaTa aura zobhA ko dekhane ke lie dUra dUra se loga paMktiyoM meM cale A rahe the / AkAza meM rahe hue devatAgaNa puSpa barasAkara bhagavAna zrIariSTanemi kumAra kA svAgata kara rahe the / idhara mahArAjA ugrasena yAdavoM kI vizAla bArAta kA svAgata karane ke lie Atura the / ve cAhate the ki zrI ariSTanemi kI isa bArAta kA svAgata aisA ho ki dvArikA ke mahArathI bhI eka bAra dAtoM tale aMgulI dabAne lage / the / rAjadvAra para nagAre baja rahe the aura zahanAIyoM ke amRtasvara to samApta hI nahIM hote mahArAMnI dhAriNI bhI antaHpura meM taiyAriyAM kara rahI thI / rAjakula kI navavadhuoM ke utsAha kA koI pAra na thA / unake utsAha sUcaka nUpuroM kI AvAjoM se sArA mahala gUMja rahA thA / unake hAsya se sAMrA mahala haMsa paDatA thA / lagnavelA samIpa A rahI thI / rAjamahala ke prAMgana meM taiyAriyA ho rahI thI / purohita A gaye the / vedikA para kuMkuma aura akSata rakha diye gaye the / maNDapa ke bAhara navayuvatiyAM maMgala kalaza liye vara rAjA kA svAgata karane ke lie khaDI thIM / yAdavakula- ziromaNi zrAmikumAra kA rUpa adbhUta thA / sira para mukuTa, bhujAoM meM bhujabaMdha, kAnoM meM kuNDala ajAnubAhu meM sundara cApa / ve kAmadeva ke dUsare avatAra lagate the| ve akele hI sArathI ke sAtha ratha para baiThe hue the / mahala ke nikaTa pahuMcate hI zahanAIyoM aura gItoM kI AvAja ko bhedate hue pazuoM ke cItkAra sunAI diye / zrIariSTanemi ke kAnoM meM yaha cItkAra zUla kI bhAMti cubhe / kucha kSa ke bAda zahanAI ke bajAya kevala pazuoM kI cItkAra hI cItkAra sunAI dene lagI / ve sihara uThe 1 hRdaya dhaDakane lagA / unhoMne sArathI se pUchA ke yaha zokapUrNa hRdaya ko hilAdene vAlA Akrandana kyoM aura kahA~ se A rahA hai ? sAmane bADoM meM bandha pazuoM kI ora izArA karake sArathI bolA- svAmI ! ye pazu pakSI bArAta meM Ae hue mAMsa - bhojI atithiyoM kI bhojana sAmagrI haiM apanA sthAna chUTa jAne se, svAdhInatA lUTa jAne se aura apane priya sAthiyoM kA sAtha chUTa jAne se apane priya prANoM ke nAza ke bhaya se vyAkula evaM bhayabhIta ho rahe haiM / ajJAta pIDA se chaTapaTA rahe haiM azrutapUrva vAdyadhvaniyoM se evaM mRtyu kI AzaMkA se unakA hRdaya vihvala ho rahA hai / For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 sArathI ke mukha se yaha sunakara unakI AtmA kAMpa uThI / unhoMne isa anartha ko TAlane kA nizcaya kiyA / karuNA ke sAgara bhagavAna isa mahAna hiMsA ke bhAgIdAra kaise bana sakate haiM ! ve manahI mana socane lage - isa samaya mere hI kAraNa ina pazuoM kI bali hogI / maiM ina pazuoM ke zava para sukha kA baDA mahala khar3A nahIM karUMgA usI kSaNa nemakumAra ne sArathI se kahA sArathI ! jAo ! vADe ke dvAra khola kara ina pazuoM ko mukta kara do| maiM ina pazuoM kI balivedI para seharA nahIM bA~dha sakatA / sArathI ne zrInemakumAra ke Adeza se bADe kA dvAra khola diyA ! dvAra khulate hi unmukta mana se prasannatA kI kilakAriyAM karate hue pazu pakSI apane-apane nivAsa sthAna kI ora bhAgane lage / pazuoM ko unmukta mana se bhAgate dekha zrIariSTanemi apAra harSa kA anubhava karane lage / sAthI ke isa kArya para prasanna hokara zrInemikumAra apane samasta amUlya AbhUSaNa sArathI ko de diyA / bhagavAna vinA vivAha kiye zauryapura lauTa Aye / 1 bhagavAna ko vApasa lauTatA dekha eka dUta dauDatA huA lagnamaNDapa ke pAsa pahu~cA / usane mahArAja ugrasena se kahA- svAmI ! zrInemikumAra vivAha karane se inakAra karake Adhe mArga se hI vApisa lauTa Aye / kyoM ! mahArAja ne dhaDakate hue hRdaya se prazna kiyA / sandeza bAhaka dUta ne kahA - mahArAja / pAkazAlA ke pAsa meM bandhe hue pazuoM kI cItkAroM te unake hRdaya ko bhArI AghAta pahu~cAyA / vahA~ gaye aura sarva pazuoM ko vandhana se mukta kara vinA kucha kahe sune sArathI ko ratha lauTAne kA Adeza diyA maiM usa samaya vahA~ upasthita thA / ve kucha na bole kintu unakI AkhoM meM adbhUta camatkAra thA / aisA lagatA thA mAno unhone saba kucha pA liyA / cahala pahala ruka gaI / mahArAja ugrasena mahArathI zrIkRSNa Adi saba ke saba apane apane zIghra - gAmI vAhana para ArUDha hokara ghaTanA sthala para pahu~ce / mahArAnI bhI do cAra dAsiyoM ke sAtha zibikA meM baiThakara ravAnA hone kI taiyArI karane lagI / zahanAI ke svara zithila paDa gaye / rAjakumArI rAjula to mUcchita hokara jamIna para gira par3I / mahArAnI rAjula ko dhairya baMdhA rahI thI zrAvaNa ke vAdaloM kI taraha sabakI AMkhoM meM AMsU baha rahe the / samudravijaya, mahArathI zrIkRSNa tathA mahArAja ugrasena zrInemikumAra ko samajhAne Aye kintu zrInemikumAra apane nizcaya para aTala the / ve sAMsArika bhoga vilAsoM ko chor3ane kA nizcaya kara cuke the / mahAprabhu zrInemakumAra ke dRDha vairAgya va aTala tarka ke sAmane ve saba niruttara the / anta meM ve nirAza hokara apane-apane sthAna meM lauTa Aye / bhagavAna zrIneminAtha bArAta chor3a kara apane nagara kI ora ravAnA hue / bhagavAna ke jAte hI barAtiyoM kI sArI umaMge havA ho gii| sabhI ke cehare para udAsI chA gaI / mahArAjA ugrasena kI dazA aura bhI vicitra ho rahI thI / unheM kucha nahIM sUjha rahA thA ki isa samaya kyA karanA cAhie ? rAjImatI ko jaba cetanA AI to usakA sArA du:kha bAhara umaDa AyA / vaha apanA sarvasva zrInemikumAra ke caraNoM meM arpita kara cukIM thii| unake vimukha hone para vaha apane ko sunIsI, nirAdhArasI evaM nAvika rahita naukA sI mAnane lagI / usakI AMkhoM meM avirAma AMsU baha rahe he the mAtApitA putrI isa duHkha ko dekha nahIM sake / unhoM ne kahA- " beTI ! rAjakumAra zrInemi ne hamArI bAta nahI mAnI / vaha vApisa calA gayA / hajAroM yuktiyA~ kA ekahI uttara thA aura vaha thA usakA avalokana For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhI usake sAmane akiMcitkara siddha hue / veTI ! hamArA durbhAgya aise ratna sarIkhe jAmAtA ko dekha kara merA hRdaya kitane ullAse bharatA ! rAjImatI bolI-mAtAjI ! yadi ve vApisa nahIM A ye to merA kyA hogA ! mahArAnI ne uttara diyA- beTI ! unhoM ne dIkSA lene kA dRDha nizcaya kara liyA hai / usa mahApuruSa ke nizcaya ko badalane kI aba kisI meM tAkata nahIM hai / aba to unheM bhUla jAne meM hI apanI bhalAI hai / kisI naye rAjakumAra kI khoja kareMge / ku~vArI kanyA ke sau vara hote haiM / aise sanyAsI kA kyA vizvAsa / beTI, jo huA so ThIka huaa| pAMca phere phira gaye hote to na jAne kyA hotA ? rAjamAtAko saMtoSa thaa| rAjImatI bolIM - mAtA jI ! Apa kyA kahatI haiM ! yaha prAti isa bhava meM kama ho sakatI ! rAjakumAra ko dekhatehIM mere mana meM ananta bhavoM kI prIti utpanna hotI thii| maiM to unase kabhI kA vivAha kara cukI thii|" putrI ! lagnasaMskAra to honA hI cAhie na ! vinA usake vivAha kaisA ! putrI tU mUrkhatA na kara ! bhAvAveza meM apanA bhava na bigADa / yaha rUpa, yaha yauvana, yaha vidyA ! rAjakumArI haMso-mAtA jI isIlie kahatI hUM ki merA vivAha ho cukA thA / lama saMskAra aura vidhi se kyA prayojana ? ye to hRdaya meM kabhI ke mere pati ho cuke the / yaha agni yaha lagnamaMtra yaha rAjaguru to Antarika lagna hone ke pazcAt honevAlI zobhA ke putale mAtra hai / rAjakumAra zrInemi mere hai / aura mai unakI hU~ / aneka bhava kI prIti Aja kaise toDuM ! basa hamArA vivAha amara hai| putrI ! nemikumAra to dIkSA leMge kyA unake pIche tuma bhI aisI hI raha jAogI ! rAjamatI- mAtAjI ! jaba ve dIkSA leMge to maiM bhI unake mArga para calUMgI / pati kaThora saMyama kA pAlana kare to patnI ko bhoga vilAsoM meM par3e rahanA zobhA nahIM detA / jisa prakAra ve kAma krodha Adi AtmA ke zatruoM ko jIteMge usI prakAra meM bhI una para vijaya prApta karUgI / / rAjImatI ke isa dRDha nizcaya ko koI bhI badala nahIM sakA / vaha bhI nemikumAra ke mArga para calane ke lie kRta nizcaya ho gaI / aba vaha sArA samaya dhArmika AcaraNoM meM bitAne lgii| mahala meM lauTa Ane ke bAda bhagavAna zrIariSTanemi ne vArSika dAna denA AraMmbha kiyA / dhIre dhIre eka varSa vIta gayA / bhagavAna zrIariSTanemi kA vArSikadAna samApta ho gayA / indra Adi deva dIkSAmahotsava manAne ke lie Aye / zrI kRSNa tathA yAdavoM ne bhI khUba taiyAriyAM kI / anta meM zrAvaNa zuklA SaSTI ke dina 'uttarakuru nAma kI zivikA para ArUDha hokara ujjayata parvata para sahasrAmra nAmaka udyAna meM bhagavAna ne dIkSA dhAraNa kara lIM / unake sAtha unake laghu bhrAtA rathanemi dRDhanemi Adi eka hajAra rAjAoM ne bhI dIkSA grahaNa kI usa dina bhagavAna ne chaTa kI tapasyA kI thii| tIsare dina goSTha meM varadatta brAhmaNa ke ghara paramAnna se pAraNA kiyA / devatAoM ne vatsadhArAdi pAMca divya pragaTa kiye / bhagavAna anyatra vihAra kara diyA / cauvana dinarAta chadmastha kAla meM vicarane ke pazcAt bhagavAna raivatagiri ke sahasrAmra udyAna meM padhAre / vahA~ vetasU-vRkSa ke nIce aSTamabhakta tapa kI avasthA meM AzvinamAsa kI amAvasyA ke dina ghAtikarmo ko kSaya kara bhagavAna ne kevalajJAna aura kevala darzana prApta kiyA / bhagavAna ko kevala jJAna haA jAnakara indrAdideva bhagavAna ko sevA meM Aye / samavazaraNa kI racanA huI / eka sau bIsa dhanuSa u~ce caityavRkSake nIce ratnamaya siMhAsana para ArUDha hokara bhagavAna upasthita pariSadako dharmopadeza dene For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lage / bhagavAna kI vANI zravaNa kara varadatta Adine dIkSA grahaNa kara gaNadhara pada prApta kiyA / bhagavAna kI dezanA samApta hone para varadatta gaNadhara ne upadeza diyaa| bhagavAna ke upadeza se aneka rAjAoM tathA yAdavakumAroM ne zrAvaka vrata evaM sAdhuvrata grahaNa kiye / bhagavAna ke zAsana meM gomedhayakSa evaM ambikAdevI zAsana rakSaka deva devI ke rUpa meM prakaTa hue / bhagavAna zrIariSTanemi kI dIkSA kA samAcAra rAjImatI ko bhI mAlUma par3A / samAcAra suna kara vaha vicAra meM par3a gaI ki aba mujhe kyA karanA caahiye| isa prakAra vicAra karate-karate use jAtismaraNa jJAna ho gayA use mAlUma par3A ki merA aura bhagavAna kA prema sambandha pichale AThabhavoM se calA A rahA hai / Isa naveM bhava meM bhagavAna kA saMghama aMgIkAra karane kA nizcaya pahale se thA / mujhe pratibodha dene kI icchA se hI unhoMne ne vivAha kA Ayojana svIkAra kara liyA thA / aba mujhe zIghra saMyama aMgIkAra karake unakA anuzaraNa karanA cAhie / mahAsatI zrIrAjImatI ne mAtA pitA ko pUchakara sAtasau sakhiyoM ke sAtha dIkSA grahaNa kI / mahArAja ugrasena tathA zrIkRSNa ne usakA dIkSA mahotsava kiyA / rAjakumArI zrIrAjImatI sAdhvI bana gaI / zrIkRSNa tathA sabhI yAdavoM ne use vaMdanA kI / apanI ziSyAoM sahita rAjImatI tapa-saMyama kI ArAdhanA karane lagI / thoDe samaya meM hI vaha bahuzruta ho gaI / eka bAra rAjImatI bhagavAna zrIariSTanemi ke darzana ke lie apanI ziSyAoM ke sAtha giranAra parvata kI ora jA rahI thii| mArga meM jora se AMdhI calane lagI / sAtha meM pAnI bhI barasane lagA / kAlIghaTAoM ke kAraNa aMdherA chA gayA / sAdhvI rAjImatI usa bAvaNDara meM paDakara akelI raha gaI / sabhI sAdhviyoM kA sAtha chaTa gayA / varSA ke kAraNa usake sAre kapaDe bhIga gaye / rAjImatI ko pAsa hI meM eka guphA dikhAI paDI / kapaDe sukhAne ke vicAra se vaha usI meM calI gaI / usane ekAnta sthAna dekhakara eka eka karake samasta vastra utAra diye aura sukhAne ke lie phailA diye / rathanemi usI guphA ke eka kone meM dhyAna kara rahe the / andherA hone se rAjImatI ko ve dikhAI nahIM diye kintu rathanemi kI dRSTi rAjImatI ke zarIra para paDI / unake hRdaya meM kAmavAsanA jAgRta ho gaI / ekAntasthAna, varSA kA samaya, sAmane vastra rahita sundarI, aisI avasthA meM rathanemi apane svarUpa ko na sambhAla sake / ve rAjImatI ke nikaTa gaye aura kahane lage-sundarI ! maiM tumhArA devara rathanemi hU~ / acAnaka eka puruSa ko apane sAmane dekha vaha acakA gaI / usI samaya usane apane aMgoM ko DhaMka liyA / rAjImatI ko sambodhita kara rathanemi kahane lage-priye ! Daro mata ! bhaya aura lajjA ko choDa do ! Ao hama tuma manuSyoMcita sukha bhoge / yaha sthAna ekAnta hai, koI dekhanevAlA nahIM hai / durlabha mAnavadeha ko pAkara sukha se vaMcita rahanA ucita nahIM hai| rAjImatI ne kahA-kamAra rathanemi ! Apa andhaka vRSNi ke pautra haiM, mahArAja samudravijaya ke putra evaM tIrthaGkara bhagavAna zrIariSTanemi ke bhAI haiM / tyAgI huI vastu kA phira bhoganA lajjA janaka hai / pakkhaMde jaliya joI, dhUmakeu dUrAsayaM / necchaMti vaMtayaM bhotuM kule jAyA aMgadhaNe // "agandha kula meM paidA hue sarpa jAjvalyamAna pracaNDa agni meM girakara bhasma ho jAte haiM / kintu ugale hue viSa ko kabhI pInA pasanda nahIM karate / " Apa to manuSya ho, mahApuruSoM ke kula meM ApakA janma huA hai phira yaha durbhAvanA kahAM se AI ? For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apane ghara-dvAra choDakara pravrajyA grahaNa kI hai / Apa aura bhagavAna donoM eka kula ke haiM / isa prakAra zreSTha kula meM janma lekara vamana kI huI vastu ko phira grahaNa karanA zreSTha mAnava kA kArya nahI ho sakatA. / he mahAmune ! apane isa duSkRtya kA pazcAtApa kara punaH saMyama meM dRDha hoiye / rAjImatI ke ukta prabhAvapUrNa vacana sunakara rathanimi kA sira lajjA se jhuka gayA / use apane kRtya para pazcAtApa hone lagA / apane aparAdha ke lie rAjImato se bAra bAra kSamA mAMgane lge| rathanemi ne bhaviSya ke lie saMyama meM dRDha rahane kI pratijJA ko / rAjImatI sAdhvI ne unheM kaI prakAra ke hita vacana sunAkara saMyama meM dRDha kiyA / jaise madonmatta hAthI aMkuza kI mAra se vaza meM ho jAtA hai, usI prakAra rAjImatI ke subhASita vacanoM se kAmonmatta rathanemi punaH ThikAne A gaye / ve phira saMyama meM sthita ho gaye / bAra bAra coTa khAye rathanemi ne apanI samasta zakti kAmavAsanA ke unmUlana meM lagA dI / unhoMne ugratara tapasyA karake dhAtIkarmoM ko naSTa kiyA aura kevalajJAna ora kevala darzana prApta karake mokSa kI rAha lI / rathanemi ko saMyama meM sthira kara rAjImatI guphA se nikalI aura apane sAdhvI samUha meM A milI / saba ke sAtha vaha pahADa para caDhI aura bhagavAna zrIariSTanemi ke darzana kiye / rAjImatI kI cIra abhilASA pUrNa huI / Ananda se usakA hRdaya gadgad ho uThA / usane bhagavAna kA upadeza sunA aura apanI AtmA ko saphala banAyA / bhagavAna ke upadezAnusAra kaThora tapa aura saMyama kI ArAdhanA karane lagI / phalasvarUpa usake sabhI karma naSTa ho gaye / bhagavAna mokSa padhArane se caudaha dina pahale vahasiddha, buddha aura mukta ho gaI / . bhagavAna zrIariSTanemi ne aneka sthaloM para vihAra kara yAdava kumAroM ko rAjAoM ko evaM zreSThiyoM ko pratibodha diyA / bhagavAna ke upadeza se aThAraha hajAra sAdhu hue, varadatta Adi gyAraha gaNadhara hue| 40 hajAra sAdhviyAM, 400 cArasau caudahapUrvadhara, 1500 paMdarasau avadhijJAnI, 1500 padarasau vaikriyalabdhivAle. 1500 paMdarasau kevalI 1000 eka hajAra manaH paryayajJAnI, 800 AThasau vAdI, 1 lAkha 69 hajAra zrAvaka evaM 3 tIna lAkha 39 hajAra zrAvikAe~ huI / . vihAra karate hue bhagavAna revatagiri para padhAre / vahAM apanA nirvANakAla samIpa jAnakara 536 sAdhuoM ke sAtha anazana grahaNa kiyA / eka mAsa ke anta meM ASADha zuklA aSTamI ke dina citrA nakSatra meM 536 muniyoM ke sAtha bhagavAna nirvANa padhAre / bhagavAna zrIariSTanemi kumArAvasthA meM tIna sau varSa evaM sAdhu paryA meM 700 varSa vyatIta kiye / bhagavAna kI kula Ayu 1000 eka hajAra varSa kI thI / zarIra kI uMcAI 10 dhanuSa pramANa thii| bhagavAna zrInaminAtha ke nirvANa ke bAda pAMca lAkha varSa ke bItane para bhagavAna ariSTanemi kA nirvANa huaa| 23 bhagavAna zrIpArzvanAtha (pUrvabhava) jambUdvIpa ke pUrvavideha meM purANapura nAmakA nagara thA / usameM bajrabAhU nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma sudarzanA thA / vajranAbha muni kA jIva deva Ayu pUrI kara sudarzanA kI kukSi meM putra rUpa se janmA / usakA nAma 'suvarNabAhu' rakhA gayA / suvarNabAhu yuvA hue / unakA yogya rAjakumArI ke sAtha vivAha huaa| unake pitA vajravAhu ne unheM rAjyagaddI para biThalA kara dIkSA le lI / . eka dina suvarNabAhu ghoDe para savAra hokara ghUmane nikale / ghoDA bekAbU ho gayA aura unheM eka bhayAnaka jaMgala meM le gayA vahAM eka sundara sarova ke kinAre gAlavaRpi kA Azrama thA / rAjA vizrAma lene ke liye Azrama meM gayA / vahAM padmA nAma ko rAjakumArI tApasa kanyAoM ke sAtha rahato thI / rAjA For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 kI dRSTi usa para paDI / vaha usake saurya ko dekhakara mugdha ho gayA / rAjA ne mAlavaRSi se padmA kI mAMga kii| mAlavaRSi ne bar3e prema se patrAdevI kA vivAha se kara diyaa| kucha samaya taka vahAM bAhu rahakara suvarNabAhu apanI rAjadhAnI purANapura lauTa AyA / rAjya karate hue suvarNabAhu kI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huaa| bAda meM kramaza: anya teraha ratna bhI utpanna ho gaye / ratnoM kI sahAyatA se subAhu ne chaha khaNDa para vijaya prApta kara lii| ve cakravartI banakara pRthvI para eka chatra rAjya karane lage / eka bAra jagannAtha tIrthaMkara bhagavAna kA purANapura meM Agamana huA / suvarNabAhu parivAra sahita unake darzana ke lie gayA / vahAM upadeza sunakara unheM jAti smaraNa jJAna utpanna ho gyaa| apane pUrvabhava ko dekha unheM vairAgya utpanna ho gayA / unhoMne apane putra ko rAjyabhAra dekara jagannAtha bhagavAna ke samIpa dIkSA grahaNa kara lI / vahA~ kaThora tapa karake unhoMne tIrthaMkara nAmakarma kA upArjana kiyA / kamaTha kA jIva naraka se nikala kara kSINavanA vana meM siMha rUpa se utpanna huA / vaha bhramaNa kara rahA thA do dina se use AhAra nahIM bhinTA thaa| udhara suvarNAhu milA thA / udhara suvarNabAhu muni usI vana meM vihAra kara rahe the| muni ko sAmane AtA dekha vaha una para pdd'aa| muni ne usI samaya saMbhAga kara liyaa| pUrva janma ke vaira ke kAraNa siMhane unheM mAra DAlA / samabhAva se vA muni ne deha ko choTA marakara ve mahAprabha nAmake vimAna meM maharddhika deva bane / kamaTha kA jIva siMha marakara baudhI naraka meM paidA huA / bhagavAna zrI pArzvanAtha kA janma --- isI jambUdvIpa ke bharanakSetra meM kAzIdeza meM vArANasI nAmako nagarI thii| usa nagara meM azvasena nAma ke zUravIra rAjA rAjya karate the| unakI rAnI kA nAma vAmA devI thaa| vaha rUpa lAvaNya evaM sulakSaNoM se suzobhita thI / usa samaya mahAprabha vimAna meM suvarNabAhu kA jIva apanI 22 sAgaropama kI sthiti pUrNa kara cukA thaa| vaha vahAM se caitrakRSNa caturthI ke dina vipAkhA nakSatra meM cakkara mahArAnI bAmA devI kI kukSimeM utpanna huA / mahArAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe | garbhakAla kI samApti ke bAda pauSa kRSNA dazamI ke dina anurAdhA nakSatra meM nIlavarNI sarpa lakSaNavAle eka sundara putra ko janma diyA / indrAdi devoM ne Akara sumeru parvata para janmotsava kiyA / bhagavAna garbha meM the usa samaya eka bhayaMkara sarpa phUtkAra karatA huA mAtA kI bagala se nikala gayA thA isalie bAlaka kA nAma pArzvakumAra rakhA gayA pArzvakumAra yuvA hue| ve aba apane pitA ke rAjyakArya meM hAtha baTAne lage / eka bAra eka dUta rAjA azvasena ke darabAra meM Akara bolA - naradeva ! maiM kuzalasthala nagara ke rAjA naravarmA kA dUta hU~ mahArAja naravarmA apane putra prasenajita ko rAjya sauMpakara dIkSita ho gaye haiN| rAjA prasenajita kI putrI kA nAma prabhAvatI hai| vaha atyanta rUpavatI hai| eka bAra prabhAvatI ne rAjakumAra pArzvanAtha kI prazaMsA sunI aura usane apanA jIvana unake caraNoM meM samarpaNa karane kA saMkalpa kara liyA vaha rAta dina unhIM ke dhyAna meM lIna ho eka tyAginI kI taraha jIvana bitAne lagI / rAjA prasenajita ko jaba ye samAcAra mile to usane prabhAvatI ko svayaMvarA kI taraha banArasa bhejane kA saMkalpa kiyA / kaliMgadeza ke yavanarAja ko jaba isa vAta kA patA calA to vaha prabhAvatI ko prApta karane ke lie senA sahita kuzasthala para caDha AyA / usane apanI vizAla senA se sAre nagara ko ghera liyA / mahArAja prasenajita isa kArya meM ApakI sahAyatA cAhate haiN| aba Apa jaisA ucita samajhe vaisA kreN| For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 dUta ke mukha se yaha bAta sunakara mahArAja azvasena yavanarAja para atyanta kruddha hue / unhoMne dUta se kahA-tuma jAo ! maiM yavanarAja ko parAjita karane ke lie zIghra hI senA ke sAtha A rahA huuN| dUta mahArAja kA sandeza lekara calA gayA / mahArAja azvasena ne apanI senA ko yuddha prayANa kA Adeza de diyA / mahArAja svayaM yuddha ke liye taiyAra ho gaye / jaba zrIpArzvakumAra ko isa bAta kA patA lagA to ve svayaM pitA ke pAsa Aye aura kahane lagepitAjI ! mere hote hue Apa ko yuddha sthala para jAne kI AvazyakatA nahIM hai| maiM svayaM yuddha sthala para jAkara kaliMgarAja ko parAjita karUgA / " pArzvakumAra ke vizeSa Agraha ko dekhakara pitA ne unheM yuddha sthala para jAne kI AjJA de dii| zrIpArzvakumAra ne apanI vizAla senA ke sAtha kuzalasthala kI ora prayANa kara diyA / calate-calate ve kuzalasthala pahuce / vahA~ unhoMne apanI chAvanI DAla dii| turaMta hI dUta ko bulAkara use yavanarAja ke pAsa bhejA aura kahalavAyA-yadi tuma apanI khairiyata cAhate ho to zIghra hI tuma apanI senA ke sAtha vApisa lauTa jAo varanA yuddha ke lie taiyAra ho jAo / pArzvakumAra kA sandeza sunakara prathama to yavanarAja kruddha huA kintu use jaba pArzvakumAra kI zakti kA patA calA to vaha namra ho gayA / usane pArzvakumAra ke sAtha sandhi karalI aura apanI seno ke sAtha vApasa lauTa calA / / gherA uTha jAne para kuzalasthala ke nivAsI baDI prasannatA kA anubhava karane lage / zahara ke hajAroM nivAsiyoM ne apane rakSaka pArzva kumAra kA svAgata kiyA rAjA prasenajita bhI aneka taraha kI bheTeM lekara sevA meM upasthita huA aura prArthanA karane lagA hai rAjakumAra ! Apa merI kanyA ko grahaNa kara mujhe upakRta kareM ! pArzvakumAra ne kahA- maiM pitAjI ko AjJA se kuzasthala kA rakSaNa karane ke liye AyA thA vivAha karane nahIM / ataH Apake isa anurodha ko pitA kI binA AjJA ke svIkAra karane meM asamartha hU~ / pArzvakumAra apanI senA ke saoNtha banArasa lauTa Aye / prasenajit bhI apanI kanyA ko lekara banArasa gayA mahArAja azvasena ne pArzvakumAra kA vivAha prabhAvatI ke sAtha kara diyA / dina pArzvakamAra apane jharokhe meM baiThe hue the / usa samaya unhoMne dekhA logoM ke Tole banArasa ke bAhara jA rahe haiM unameM kisI ke hAtha meM puSyoM ke hAra kisI ke hAtha meM khAne kI vastu aura kisI ke hAtha meM pUjA ko sAmagrI thI / pUchane para patA calA ki nagara ke bAhara eka kaTha nAmakA tapasvI AyA hai, aura vaha paMcAgni tapa kI kaThora tapasyA kara rahA hai / usI ke lie loga bheMTa le jA rahe haiM / pArzvakumAra bhI usa tapasvI ko dekhane ke lie apanI mAtA vAmAdevI ke sAtha gaye ! yaha kaTha tapasvI kamaTha kA jIva thA / jo siMha ke bhava se marakara aneka yoniyoM meM bhramaNa karatA huA eka gAMva meM eka garIba brAhmaNa ke ghara janmA usakA janma hone ke thoDe dina ke bAda unake mAtApitA kI mRtyu ho gaI / vaha anAtha bAlaka kaTha tApasoM ke satsaMga meM AyA aura tApasa banagayA / tApasa banakara vaha kaThora tapa karane lagA / vaha apane cAroM ora Aga jalAkara bIca meM baiThatA aura sUrya ko AtApanA letaa| usakI kaThora tapasyA ko loga baDI tArIpha karameM lage / zrIpArzvakumAra kaTha ke pAsa pahu~ce / unhoMne avadhijJAna se dekhA ki tApasa kI dhUnI ke eka lakkaDa meM nAga kA joDA jhulusa rahA hai / ve bole-tApasa ! yaha tumhArA kaisA tapa ki jisameM aMzataH bhI dayA dharma nahIM / tumhArA yaha ajJAna tapa mukti kA kAraNa nahI ho sakatA / jisameM dayA hai vahI vAstava meM dharma hai / dayAzUnya dharma vidhavA ke zrRMgAra jaisA nirarthaka hai / he tApasa ! yaha jo tuma pAMcAgmi tapa tapa rahe ho vaha vAstava meM hiMsA hI kara rahe ho | isa prakAra ke ajJAna tapa se tumhArA kalyANa nahIM ho sktaa| For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaTha bolA-rAjakumAra ! dharma kA svarUpa kyA hai yaha tuma nahIM jA sakate ho| maiM jo kara rahA hai| vaha ThIka ho kara rahA hUM aura tuma jo mujha para hiMsA kA Aropa lagAte ho yaha tumhArI nirI mUrkhatA hI hai / zrIpArzvakumAra ne kahA- tapasvI Thaharo ? abhI batAye detA hUM ki tuma isa ajJAna tapa meM kitanI baDI hiMsA kara rahe ho / zrIpArzvakumAra ne usI samaya apane AdamiyoM ko dhUnI meM se lakkaDa khIMcanekI AjJA dI / sevakoM ne dhUnI meM jalatA huA eka baDA kASTha khIMca liyA / zrIpArzvakumAra ne lakkaDa ko cIra kara usameM adha jale nAga ke joDe ko batAyA / kumAra ne "namokkAra' maMtra sunAkara nAgarAja ko saMthArA karavA diyaa| usake prabhAva se nAgarAja vahAM se marakara bhavanapati devanikAya meM dharaNa nAma kA indra huA aura nAginI marakara usakI padyAvatI nAmakI devI banI / ___ardhamRta sarpa ko dekhakara kaTha atyanta lajjita huA / zrIpArzvakumAra para use atyanta krodha AyA kaTha kI pratiSThA meM dhakkA laga gayA / loga aba kaTha kI prazaMsA ke bajAya usakI niMdA karane lge| kumAra ke viveka evaM jJAna kI prazaMsA karane lage / kucha samaya ke bAda kaTha marakara ajJAna tapa ke prabhAva se meghamAlI nAma kA deva banA / bhagavAna zrIpArzvanAtha ke saMsAra tyAga kA samaya nikaTa A rahA thA / lokAntika deva ApakI sevA meM upasthita hokara nivedana karane lage-"he bhagavAn ! aba Apa kA dharma tIrtha pravartana karanekA suavasara AgayA itanA kahakara aura praNAma karake ve ravAnA ho gaye / isake bAda prabhu ne varSIdAna diyA / varSIdAna kI samApti ke bAda indrAdi deva Aye aura unhoMne sundara zivikA banAI / usakA nAma vizAlA thA / sundara vastrAbhUSaNa pahana kara bhagavAn zivikA para ArUDha hue / bhagavAna nagara ke bAhara Azramapada nAmaka udyAna meM padhAre bahA~ pauSavadI ekAdazI ke dina anurAdhA nakSatra meM tIna sau rAjAoM ke sAtha dIkSA di devoM ne bhagavAna kA dIkSA mahotsava kiyA / / dIkSA grahaNa karate hI bhagavAna ko manaH paryayajJAna utpanna ho gayA / tIsare dina kokaTa gA~va meM dhanya nAmaka gRhastha ke ghara paramAnna se pAraNA kiyA / usa samaya 'dhanya' gRhastha ke para devoM ne vasudhArAdi pAMca divya prakaTa kiye / bhagavAna ne vahA~ se anyatra vihAra kara diyA / bhagavAna grAmAnu grAma vicaraNa karate hue eka vana meM sUryAsta ke samaya Thahara gaye / vahA~ tApasoM kA Azrama thA / bhagavAna eka jIrNa kUpa ke samIpa vRkSa ke nIce khaDe hokara dhyAna karane lge| usa samaya kaTha tApasa kA jIva meghamAlI deva kI dRSTi bhagavAna para pddii| tatkAla use apanA pUrva kA vaira yAda A gayA usane vibhaMga jJAna se apanA pUrva bhava dekhaliyA / apane vaira kA badalA lene ke liye vaha bhagavAna ke pAsa AyA sAMpa bicchU , zera cIte hAthI Adi aneka kara rUpa banAkara bhagavAna ko kaSTa dene lagA / garjanA tarjanA phUtkAra cItkAreM kara bhagavAna ko DarAne lagA parantu parvata ke samAna sthira prabhu jarA bhI vicalita nahI hue / ve merU parvata kI taraha aDola aura akampa rahe / jaba ina upadravoM se bhagavAna vicalita nahIM hae to usane AkAza meM bhayaMkara megha banAye aura atyanta mUsaladhAra pAnI barasAne lagA / AkAza meM kAla jihvA ke samAna bhayaMkara vijalI camakAne lagA aura kAnoM ke pardo ko phADane vAlI garjanA karane lgaa| ____ mUsalAdhAra varSAM hone lagI / baDe-baDe ole barasane lge| sarvatra jalahI jala dikhalAI dene lagA / pAnI baDhate-baDhate bhagavAna kI kamara aura chAtI se bhI Age nAka taka jA pahu~cA taba dharaNendra kA Asana calAyamAna haA apane Asana calAyamAna hone kA kAraNa jAnakara vaha tatkAla padmAvatI ke sAtha bhagavAna ke pAsa aayaa| usane suvarNa kA kamala banAyA aura bhagavAna ko usa para rakha diyA / nAga kA rUpa banA For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 kara dharaNendradeva ne bhagavAna para phana phailA diye dharaNendra kI deviyAM prabhu ke sanmukha A vaMdana kara apanI bhakti pradarzita karane lagI / dharaNendradeva meghamAlI se kahane lagA- are hue aba tU apanI yaha upadravaM lIlA banda kara agara tUM apanI isa prakAra kI pravRtti cAlU rakhegA to usakA tere liye bhayaMkara pariNAma hogA / dharaNendra ke mukha se yaha bAta sunakara meghamAlI cauNkaa| vaha pabarAyA huA nIcA utarA, apane aparAdha kI kSamA mAMgatA huA bhagavAna ke caraNoM meM girA / bhagavAna to samabhAvI the| unheM na krodha hI thA aura na rAga / ve to apane dhyAna meM hI lIna the / bhagavAna ko usane upadrava rahita kara diyA atyaMta namrabhAva se bhagavAna kI bhakti kara vaha apane sthAna para calA gayA / dIkSA grahaNa karane ke caurAsI dina ke bAda bhagavAna vicaraNa karate hue banArasa ke Azramapada nAmaka caturthI ke dina vizAkhA 1 utpanna huA / indrAdi / mahArAja azvasena ke udyAna meM padhAre / vahA~ dhAtakI vRkSa ke nIce dhyAna karane lage / caitra kRSNA nakSatra meM dhyAna kI paramocca sthiti meM bhagavAna ko kevalajJAna aura kevala darzana devoM ne bhagavAna kA kevalajJAna mahotsava kiyA aura samavazaraNa kI racanA kI sAtha unake prajAjana bhI bhagavAna kI dezanA sunane ke lie samavazaraNa meM Aye / bhagavAna ne upadeza diyA bhagavAna kA upadeza zravaNa kara apane choTe putra hastisena ko rAjya dekara azvasena rAjA ne dIkSA grahaNa kI / mAtA vAmA devI evaM mahArAnI prabhAvatI ne bhI bhagavAna ke samIpa dIkSA grahaNa kI / anya bhI anekoM ne dIkSA lI / bhagavAna ke zAsana meM pArzva nAmaka zAsana deva aura padmAvatI nAmakI zAsana devI huI / bhagavAna ke parivAra meM zubhadatta, AryaghoSa, vaziSTha, brahmacArI, soma, zrIdhara, vIrabhadra aura yazasvI ye dasa gaNadhara the / 16000 sAdhu, 38000 sAdhviyAM 25 caudaha pUrvadhara, eka hajAra cAra sau avadhI1100 sau vaikriyalabdhidhArI 600 vAdI eka lAkha bhAvikAe~ thI / J 3 jJAnI, 750 manaH paryayajJAnI 1000 kevalI causaTha hajAra dhAvaka evaM tIna lAkha 70 hajAra apanA nirvANa kAla samIpa jAnakara bhagavAna ke sAtha anazana grahaNa kiyA / zrAvaNa zuklA 8 nirvANa prApta kiyA / bhagavAna kI uMcAI nava hAtha thI / * sametazikhara para padhAre / vahA~ unhoM ne teMtIsa muniyoM ke dina vizAkhA nakSatra meM ekamAsa kA anazana kara bhagavAna kI kula Ayu 100 varSa kI thI / usameM tIsa varSa gRhastha paryAya meM evaM 70 varSa sAdhu paryAya meM vyatIta kiye| zrIneminAtha bhagavAna ke nirvANa ke bAda 83 hajAra sAta sau pacAsa varSa bItane para bhagavAna zrIpArzvanAtha kA nirvANa huA / bhagavAna pArzvanAtha ne cAturyAma dharma kA upadeza diyA (1) prANAtipAta viramaNa (2) mRSAvAda viramaNa (3) adattAdAna viramaNa ( 8 ) parigraha viramaNa vrata jaina zAstroM meM bhagavAna mahAvIra ke nirvANa se 250 varSa pUrva bhagavAna pArzvanAtha kA nirvANa batalAyA gayA haiM / bhagavAna zrImahAvIra aura unake pUrvabhava prathama aura dvitIya bhavaH jambUdvIpa ke pazcima mahAvideha meM mahAvapra nAmakA vijaya thaa| usa vijaya meM jayantI nAma kI nagarI thii| vahAM zatrumardana nAma kA rAjA rAjya karatA thA / usake rAjya meM pRthvIpratiSThAna nAma ke gA~va meM nasAra nAma kA grAmAdhikArI rahatA thA / rAjA apane lie eka sundara mahala banavAnA cAhatA thA / usake liye use uccakoTi ke kASTha kI AvazyakatA paDI / usane nayasAra ko jaMgala meM se kASTha lAne kI AjJA dI / rAjA kI AjJA milane para nagasAra apane sevakoM ke sAtha gADiyA~ lekara jaMgala meM For Personal & Private Use Only . Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 gayA / madhyAhna kA samaya huA aura nayasAra tathA usake sAthI dopahara ke bhojana ki taiyArI karane lge| ThIka usa samaya vahA~ eka sAdhu samudAya AyA / sAdhu kisI eka sArtha ke sAtha cala rahe the| aura sArtha ke Age nikala jAne para mArga bhUlakara bhaTakate hue dopahara ko usa pradeza meM Aye jahA~ nayasAra kI gADiyoM kA paDAva thA / muniyoM ko dekhate hI nayasAra kA hRdaya dayArdra ho gayA / vaha uThA aura Adara pUrvaka zramaNoM ko apane pAsa bulAkara nirdoSa AhAra pAnI se unakA Atithya sattakAra kiyA aura sAtha calakara mArga batAyA / mArga meM calate muniyoM ne nayasAra ko upadeza diyA / navasAra para muni ke upadeza kA acchA asara paDa gyaa| sAdhu ko mArga batAkara nayasAra vApasa apane paDAva para lauTa aayaa| muniyoM ke upadeza se nayasAra ne samyaktva prApta kiyA / yathAzaktitrata-pratyAkhyAna karatA huA aura jinamArga kI prazaMsA karatA huA svargavAsI huA / vaha nayasAra marakara saudharma devaloka meM eka palyopama kI AyuvAlA deva banA / tRtIya aura caturtha bhava devagati kA AyuSya pUrNa kara nayasAra kA jIva tIsare bhava meM cakravartI bharata kaoN putra marici nAma kA rAjakumAra banA / yuvAvasthA meM Akara marici ne bhagavAna zrI RSabhadeva ke pAsa dIkSA grahaNa kI / kAlAntara meM vaha zramaNa mArga se cyuta hokara triDaNDI saMnyAsI bana gayA / kintu usakI zraddhA jinamArga para aTUTa thI / vaha samavazaraNa ke bAhara rahakara saikaDoM vyakti ko pratibodha dekara bhagavAna zrIRSabhadeva ke pAsa bhejatA thA / marici ke dvArA pratiboMdhita vyakti ko bhagavAna pravrajita karate the isa prakAra kI dharmadalAlI se usane mahApuNya kA upArjana kiyA / eka samaya bharata cakravati ne puchA bhagavAna yahAM koI tIrthaMkara banane vAlA hai kyA ? taba bhagavAna RSabhadeva ne bharata cakravartI se kahA ki terA putra marici 24 vA~ tIrthaGkara zrI mahAvIra hogA / itanA nahIM, tIrthaGkara hone se pahale vaha bhAratavarSa meM tripRSTa nAmakA vAsudeva hogA / usake bAda pazcima videha meM priyamitra nAmakA cakravartI hogA aura anta meM caramatIrthaGkara zrImahAvIra hogA / bhagavAna ke mukha se marici kA bhAvI vRttAnta sunakara bharata mahArAjA marici ke pAsa gayA aura Adara pUrvaka vandanA kara bolA-marici, maiM tumhAre isa parivrAjakatva ko vandana nahIM kara rahA hU~ kintu tuma antima tIrthakara hone vAle ho yaha jAnakara tumheM bandanA karatA huuN| tuma isI bhAratavarSa meM tripRSTha nAmake vAsudeva, mahAvideha meM priyamitra nAma ke cakravartI aura phira varddhamAna nAmaka 24 veM tIrthakara hoMge / bharata cakravartI kI bAta sunakara marici ko baDI prasannatA huI / vaha tridaNDI khUba uchalatA huA bolA aho ! maiM vAsudeva cakravartI aura tIrthakara houMgA / basa mere lie itanA hI vahuta hai / ___maiM vAsudevoM meM pahalA, pitA cakravartiyoM meM pahale, aura dAdA tIrthaMkaroM meM pahale aho ! merAkula kaisA zreSTha hai ! isa prakAra kulAbhimAna se marici ne nIca gotra kA bandhana kiyA / caurAsI lAkha pUrva kA Ayu pUrNa kara marici svargagAmI huaa| aura marakara brahma devaloka meM deva banA / pAMcavA aura chaTA bhavaH brahmadevaloka meM dasa sAgaropama kA AyuSya pUrNakara nayasAra kA jIva kollAkasanniveza meM kozika nAmaka brAhmaNa huvA / yahA~ usane sAMkhya pravrajyA grahaNa kI / yahA~ bhI laMbesamaya taka sAMkhya mata ke anusAra pravrajyA aura tapakara ke 84 lAkha pUrva kI Ayu bhogakara sodharma devaloka meM devarUpa se utpanna huA / sAtavAM aura AThavAM bhavaHdevaloka se cavakara nayasAra ke jIva ne aneka choTe baDe bhava kiye / sAtaveM mukhya bhava meM nayasAra For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 kA jIva thunA nagarI meM puSyamitra nAmaka brAhmaNa huA / yahAM bhI yuvAvasthA meM unhoMne sAMkhyaM pravrajyA grahaNa kI / lambe samaya taka tapazcaryA kara 72 lAkha pUrva kI pUrNAyu prApta kara mare aura saudharma devaloka meM devabane / nauvAM aura dasavAM bhavaH devaloka kI Ayu pUrNakara nayasAra kA jIva caityanAmaka sanniveza meM agnidhota nAmaka brAhmaNa huA / agnidhota ne sAMkhya pravrajyA grahaNa kii| dIrgha tapazcaryAM kI / causaTha lAkha pUrva kI pUrNAyu prApta kara marA aura IzAna devaloka meM deva banA / gyArahavAM aura bArahavAM bhavaH - devaloka kA AyuSya pUrNakara nayasAra kA jIva mandira sanniveza nAma ke gAMva meM abhibhUti nAmakA brAhmaNa huaa| vahAM bhI parivrAjaka dIkSA grahaNa kI / chappana lAkha pUrva kI Ayu prApta kara anta meM marA aura sanatkumAra devaloka meM deva banA / terahavAM aura caudahavAMbhavaH sanatkumAra devaloka se cyuta hokara nayasAra kA jIva zvetAmbikA nagarI meM bhAradvAja nAmaka brAhmaNa huA / bhAradvAja ne yuvAvasthA meM parivrAjaka pravrajyA grahaNa kI / lambe samaya taka parivrAjaka dIkSA pAlakara cavAlIsa lAkha pUrva varSa kI Ayu pUrNakara marA aura mAhendrakalpa meM deva banA / mAhendrakalpa ke bAda nayasAra ne choTe baDe aneka bhava kiye / pandrahavAM aura solahavAM bhavaH - aneka bhava paribhramaNa karate hue usa nayasAra ke jIva ne rAjagRha nAmaka nagara meM eka brAhmaNa ke ghara janma liyA / yahA~ usakA nAma sthAvara rakhA / pUrvabhava ke saMskAra barA yahAM bhI usane parivrAjaka dIkSA grahaNa kI / khUba tapa kiyA aura anta meM marakara brahmadevaloka meM devatva prApta kiyA / satrahavAM aura aThArahavAM bhavaH - brahmadevaloka kA AyupUrNakara nayasAra kA jIva. rAjagRha nagara meM vizvanandI rAjA ke bhAi bizAkhabhUti kA putra vizvabhUti nAmaka rAjakumAra huA / rAjA vizvanandI kA vizAkhAnandI nAmakA putra thA / vizAkhAnandI ke vyavahAra se dukhI hokara vizvabhUti ne AcArya AryasaMbhUti ke pAsa dIkSA dhAraNa kI / kaThoratapa kiyA / tapazcaryA ke prabhAva se vizvabhUti muniko aneka labdhiyAM prApta huI / eka bAra rAjakumAra vizvanandI ne vizvabhUti kA apamAna kiyA apamAna kA badalA lene ke liye vizvabhUti muni ne nidAnapUrvaka antima anazana kiyA / eka koDa barSa kI Ayu bhogakara vizvabhUti muni svargagAmI bane / mRtyu ke pazcAt mahAzukra nAmaka vimAna meM miharddhika deva bane / unnIsa, bIsa, ikkIsa aura bAisavAM bhavaH - mahAzukra devaloka se cyuta hokara nayasAra kA jIva apane nidAna ke phala svarUpa potana pura ke rAjA prajApati kI rAnI mRgAvatI ke udara meM janma liyA / mahArAnI mRgAvatI ne sAta mahAsvapna dekhe / garbhakAla ke pUrNahone para mahArAnI ne tIna pasalIMvAle eka zaktizAlI putra ko janma diyA / tIna pasalI ko dekhakara mahArAjA prajApati ne bAlaka kA nAma tripRSTha rakkhA / inake bar3e bhrAtA kA nAma acala thA / tripRSTha aura acala yuvA hue / yuvAvasthA meM eka bAra tripRSThakumAra ne eka baliSTa tIna khaNDa ke svAmI prativAsudeva azvagrIva ko yuddha siMha ko apane donoM hAthoM meM pakaDakara cIra DAlA mAra kara vAsudeva pada prApta kijA / acala baladeva bane / vAsudeva ke aizvarya kA upabhoga karate hue inhoMne aneka pApa upArjita kiye / 84 lAkha varSa kI For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ayu pUrI karake mara kara sAtavIM naraka meM tetIsa sAgaropama kI AyuvAle nAraka bane / yahAM para aneka dukhoM ko bhogakara narakAyu pUrI kara / vahA~ se nikalakara tripRSTavAsudeva kA jIva siMha yoni meM paidA hue / vahA~ bhI aneka prANiyoM kI hiMsAse narakAyu bAndhakara punaH naraka meM uttapanna havA / / teisavAM aura covisavAM bhavaH teIsavAM bhava meM nayasAra kA jIva pazcima mahAvideha kI rAjadhAnI mUkA nagarI meM priyamitra nAmaka cakravartI rAnA huA / cakravartI ke sampUrNa sukha bhogakara isane poTTIlAcArya ke pAsa dIkSA grahaNa kI / dIrgha tapazcaryA kI / anta meM zuddha cAritra pAla kara antima samaya meM saMthArA kara 84 lAkha pUrva kA AyuSya bhogakara svargagAmI huA / aura mahAzukra kalpa meM sarvArtha nAmaka maharddhika deva banA / paccIsavA~ aura chabbIsavA~ bhava : chatrA nAma kI nagarI thI / vahA~ jitazatra nAma ke mahAparAkramI rAjA rAjya karate the / unakI mahArAnI kI kukSi meM nayasAra ke jIva ne janma liyA / yuvAvasthA meM inhoMne pitA ke svargavAsI banane ke bAda rAjya prApta kiyA / 24 lAkha barSa taka rAjya karane ke bAda nanda rAja ne poTTilAcArya ke pAsa dIkSA dhAraNa kI / dIkSA lekara Apane gyAraha aMga sUtroM kA saMpUrNa adhyayana kiyA / isake bAda Apane kaThora tapazcaryA kI ArAdhanA kI / eka lAkha varSa taka Apane nirantara mAsakhamaNa kI tapazcaryA kI / isake atirikta nanda muni ne utkRSTa bhAvanA se aneka prakAra kI kaThora tapazcaryA kI aura tIrthakara nAmakarma upArjana karane vAle bIsa sthAnoM kI samyak ArAdhanA kara tIrthakara nAmakarma kA upArjana kiyA / ye bIsa sthAna ye hai 1. arihanta vatsalatA 2. siddha vatsalatA 3. pravacana- zrutajJAna vatsalatA 4. guru-dharmopadezakavatsalatA / 5. sthavira- sATha varSa kI umravAle vaya sthavira, samavAyAMga ke jJAtA sUtra sthavira, aura bIsa varSa kI dIkSAvAle paryAya sthavira, ye tIna prakAra ke sthavira sAdhu / 6. bahuzruta-dUsaroM kI apekSA adhika zruta ke jJAtA / 7. tapasvI-ina sAtoM ke prati vatsalatA dhAraNa karanA arthAt inakA yathoyita satkAra-sanmA karanA, guNotkIrtana karanA / 8. bAraMbAra jJAna kA upayoga karanA / 9. dazena-samyakatva / 10 kA vinaya karanA / chaha Avazyaka karanA / 12. uttaraguNo aura mUlaguNoM kA niraticAra pAlana karanA / kSaNalava- saMvega bhAvanA evaM dhyAna karanA / 14. tapa karanA / 15. tyAga- muniyoM ko ucita supAtra dAna denA / 16. vaiyAvRtya karanA / 17. samAdhi-guru Adi ko sAtA upajAnA / 18. nayA-nayA jJAna grahaNa karanA / 19. zruta kI bhakti karanA / 20. pravacana kI prabhAvanA karanA / - isa prakAra nanda muni ne apramatta bhAva se zuddha saMyama kI arAdhanA kI aura samAdhipUrvaka kAla karake prANatakalpa ke puSpottara nAmaka deva vimAna meM mahArddhika deva bane / sattAIsavA~ bhavaHbhagavAna zrImahAvIra kA janma: bhArata ke itihAsa meM vihAra prAnta kA gauravapUrNa sthAna haiM / isI gaurava-garimA se sampanna prAnta meM vaizAlI nAma kI nagarI thI kAla ke apratihata prabhAva se Aja vaizAlI kA vaha sundara vaibhava nahIM rahA phira bhI usake khaNDahara Aja bhI vidyamAna haiM / gaMgAtaTa ke uttarIya bhAga arthAt hAjIpura sabaDibijana se karIba 13-14 mIla uttara meM "basADha' nAmakA grAma hai jo Aja bhI maujUda haiM / isa gAMva ke uttara meM eka bahuta baDA khaNDahara haiN| use loga rAjA vizAla kA gaDha kahate hai / isa gaDha ke samIpa eka vizAla azoka staMbha hai / purAtatvavettAoM ke mata se yahI licchavIyoM kI pratApa bhUmi vaizAlI hai / For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaizAlI nagarI ke yaha dhvaMsAvazeSa karIba DhAI hajAra varSa pahale kI aneka sukhada smRtiyA~ jAgRta karate hai / yahI gautamabuddha aura bhagavAna zrImahAvIra jaise mahAna krAntikArI puruSoM kI karmabhUmi rahI hai, jinake jJAna Aloka se sArA vizva Aja bhI prakAzita hai / vaizAlI nagarI kA nAma hI sUcita kara rahI hai ki kisI jamAne meM yaha baDI vizAla nagarI thii| rAmAyaNa meM batAyA gayA haiM ki vaizAlI baDI vizAla, ramya, divya aura svargApama nagarI thI / jainAgamoM meM usakA varNana baDA bhavya hai / bArayojana lambI aura nau yojana cauDI; sundara prAsAdoM se sampanna dhana dhAnya se samRddha aura saba prakAra ke sukha suvidhAoM se yukta; vaizAlI atyanta ramaNIya nagarI thI / yaha nagarI tIna baDI divAroM se ghirI huI thii| kille meM praveza karane ke lie tIna bizAla dvAra the / saMsAra ke samasta gaNatantroM se purAnI gaNatantrazAsana praNAlI usa samaya vaizAlI meM pracalita thI / vahA~ kA gaNatantra vizva kA sabase purAnA gaNatantra thA / use janma dene kA zreya usI nagarI ko haiM / haihaya vaMza ke rAjA ceTaka isa gaNatantra ke pradhAna the / inake netRtva meM vaizAlI kI khyAti; samRddhi evaM vaibhava caramasImA taka pahuMca cukA thaa| tatkAlIna bhArata ke prasiddha rAjA zatAnika; campA ke rAjA dadhivAhana, tathA magadha ke samrATa bimbisAra, abantI ke rAjA caNDapradyotana; sindhusauvIra ke samrATa udAyana aura bhagavAna zrImahAvIra ke jyeSTha bhrAtA nandivarddhana mahArAjA ceTaka ke dAmAda hote the / inake zAsanakAla meM prajA atyanta sukhI thii| vaizAlI ke pazcima bhAga meM gaNDakI nadI bahatI thI usake pazcima taTa para sthita brAhmaNakuNDapura, atriya kaNDapara. vANijyagrAma: kamarigrAma, aura kollAgasanniveza jaise aneka upanagara vaizAlI kI samaddhi baDhA rahe the / brAhmaNakuNDapura aura kSatriyakuNDapura kramaza: eka dUsare ke pUrva aura pazcima meM the / una donoM ke dakSiNa aura uttara aise do do bhAga the / donoM nagara pAsa-pAsa meM the, inake bIca bahusAla nAmakA udyAna thaa| brAhmaNakuNDa kA dakSiNa vibhAga brahmapurI ke nAma se prasiddha thA / usameM adhikAMza brAhmaNoM kA hI nirvAsa thA / isakA nAyaka koDAlagotrIya RSabhadattabrAhmaNa thA / vaha vedAdi zAstroM meM pAraMgata thA / usakI strI devAnandA jAlandhara gotrIyA brAhmaNI thI / RSabhadatta aura devAnandA bhagavAna zrI pArzvanAtha ke zAsanAnuyAyI the / ___ uttara kSatriyakuNDa para karIba 500 ghara jJAtavaMzIya kSatriyoM ke the| unake nAyaka the mahArAjA siddhArtha ve sarvAdhikAra sampanna rAjA the inakA kAzyapa gotra thA / mahArAjA siddhArtha kI rAnI trizalA vaizAlI ke samrATa ceTaka kI bahana evaM vAsiSTha gotrIyA~ kSatriyANI thii| ve donoM bhagavAna zrI pArzvanAtha kI zramaNa paramparA ko mAnane vAle the / inake jeSTha patra kA nAma nandivarddhana thA / nandivarddhana kA vivAha vaizAlI ke rAjA ceTaka kI putrIjyeSThA ke sAtha huA thA / mahAmuni nanda kA jIva 'prANata' kalpa ke puSyottaravimAna se cavakara ASADha zuklA chaTha ke dina hastottarAM nakSatra meM candramA kA yoga hone para devAnandA brAhmaNI ke garbha meM AyA / usa rAtri meM devAnandA ne caudaha mahAsvapna dekhe / svapnadekhakara vaha turanta apanI zayyA se uThI aura RSabhadatta ke zayana kakSa meM jAkara bolI he prANanAtha ! maiMne caudaha mahAsvapna dekhe haiM / ye zubha haiM yA azubha ? inakA phala kyA hai ? RSabhadanta ne madhura svara meM kahA--priye ! tumane udAra svapna dekhe haiM-kalyANarUpa, zivarUpa, dhanya maMgalamaya aura zobhA yukta svapnoM ko dekhA hai / ina zubha svapnoM se tumheM putralAbha arthalAbha, aura rAjya. lAbha hogA tuma sarvAMgasundara, uttama lakSaNoM se yukta, triloka pUjya putra ko janma dogI" svapna kA phala For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 sunakara devAnandA pati ko praNAma karake vApisa zayanakakSa meM loTa AI aura zeSa rAtri ko dharmadhyAna meM bitAne lgii| garbha sukhapUrvaka baDhane lgaa| garbha ke anukUla prabhAva se devAnandA ke zarIra kI zobhA,kAnti aura lAvaNya bhI baDhane lagA / evaM RSabhadatta kI Rddhi yaza tathA pratiSThA meM bhI vRddhi hone lagI / isa prakAra garbha ke 82 dina bIta gaye 83 veM dina kI ThIka madhyarAtri meM devAnandA ne svapna dekhA ki mere svapna trizalA kSatriyAnI ne curA liye haiM / " jisa samaya devAnandA ne trizalA dvArA kiyA gayA apane svapnoM kA haraNa dekhA usI samaya trizalArAnI ne bhI caudaha mahAsvapna dekhe / jo pahale devAnandA ne dekhe the svapna haraNa kA mUla kAraNa yaha thA ki jaba avadhijJAna se saudharmendra ko bhagavAna ke avataraNa kI bAta jJAta huI to use vicAra AyA ki tIrthaGkara. cakravartI, baladeva evaM vAsudeva kevala kSatriyakula meM hI utpanna hote haiM kintu Azcarya hai ki bhagavAna kA avataraNa brAhmaNa kula meM huA hai / tIrthakara na kabhI brAhmaNa kalameM utpanna hue haiM aura na hoMge / ataH isa apavAda se bacAne ke lie bhagavAna ko anya kisI kSatriyANI ke garbha meM rkhnaahogaa| unhoMne usI samaya hariNagameSI deva ko bulAyA aura use bhagavAna ko mahArANI trizalA ke garbha meM rakhanekA Adeza diyA / indra kA Adeza pAkara hariNagameSIdeva ne bhagavAna ko devAnandA ke garbha se nikAla kara AzvinakRSNA trayodazI ke dina madhyarAtri meM trizalA rAnI ke garbha meM rakha diyA aura trizalA ke garbha meM rahI huI kanyA ko devAnandA ke garbha meM rakha di / jaba bhagavAna garbha meM Aye taba trizalA devI ne 14 caudaha mahAsvapna dekhe / mahArAnI jAgRta huI |usne apane pati se svapna kA phala puuchaa| mahArAjA siddhArtha ne apanI mati ke anusAra svapna kA phala batAte hue kahAdevI ! tuma mahAn putra ko janma dogI / dUsare dina svapna pAThakoM se svapna kA artha karAyA / unhoMne gambhIra vicAra ke sAtha mahArAnI trizalA ke garbha meM lokottama lokanAtha tIrthaGkara bhagavAna kA jIva AyA hai / rAnI ne jo caudaha mahAsvapna dekhe haiM unakA saMkSipta phala isa prakAra haiM (1) cAra dAMta vAle hAthI ko dekhane se vaha jIva cAra prakAra ke dharma ko kahane vAlA hogA / (2) RSabha ko dekhane se isa bharata kSetra meM bodhi-bIja kA vapana kregaa| (3) siMha ko dekhane se kAmadeva Adi unmatta hAthiyoM se bhama hote bhavya jIva rUpa vanakA rakSaNa kregaa| (4) lakSmI ko dekhane se vArSikadAna dekara tIrthaGkara-aizvarya ko bhogegA / ) mAlA dekhane se tIna bhuvana ke mastaka para dhAraNa karane yogya hogA ? (6) candra ko dekhane se bhavyajIva rUpa candra-vikAsI kamaloM ko vikasita karane vAlA hogA / (7) sUrya ko dekhane se mahAtejasvI hogA / (8) dhvaja ko dekhane se dharmarUpI dhvaja ko sAre saMsAra meM laharAne vAlA hogA / (9) kalaza ko dekhane se dharmarUpI prAsAda ke zikhara para unakA Asana hogA / (10) padmasarovara ko dekhane se devanirmita svarNa kamala para unakA vihAra hogA / (11) samudra ko dekhane se kevalajJAna rUpI ratna kA dhAraka hogA / (12) vimAna ko dekhane se vaimANika devoM se pUjita yAni sarva guNo se yukta hogaa| (13) ratna rAzi ko dekhane se ratna ke gahanoM se vibhUSita hogA / (14) nirdhUma ami ko dekhane se bhavya prANirUpa suvarNa ko zuddha karane vAlA hogA / For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 prasanna ina caudaha mahAsvapna ke samUcita phala yaha hai ki vaha caudaha rAjaloka ke agrabhAga para sthita siddhazilA ke Upara nivAsa karane vAlA hogA / rAnI apane svapnadarzana ke phala sunakara atyanta huI aura bAra-bAra apane svapnoM kA kA hI smaraNa karatI huI apane sthAna para calI aaii| rAjA ne svapnapAThako ko vipula dAna dakSiNA dekara vidA kiyA / bhagavAna garbhAvasthA se hI viziSThajJAnIM the| arthAt unheM mati zruti aura avadhijJAna thA / jaba garbha kA sAtavAM mahInA bIta cukA thA taba eka dina bhagavana ne socA- mere halana calana se mAtA ko kaSTa hotA hai ataH unhoM ne garbha meM hilanA calanA banda kara diya! | acAnaka garma kA hilanA calanA banda hone se mAtA trizalA amaMgala kI kalpanA se zokasAgara meM DUba gaI / unheM lagA ki kahIM garbha meM bAlaka kI mRtyu to nahIM ho gaI ? dhIre-dhIre yaha khabara sAre rAjya kuTumba meM phaila gaI / sabhI yaha bAta suna sunakara duHkhI hone lage / bhagavAna ne yaha sarva apane jJAna se dekhA aura sAMcA mAtA-pitA kI santAna viSayaka mamatA bar3I prabala hotI hai| maiMne to mAM ke sukha ke lie hI halana calana banda kara diyA thaa| parantu usakA pari NAma viparIta hIM huA / mAtA-pitA ke isa sneha bhAva ko dekhakara bhagavAna ne aMga saMcAlana kiyA aura sAtha meM yaha pratijJA kI ki jaba taka mAtA-pitA jIvita raheMge taba taka maiM pravazyA ko grahaNa nahIM karU~gA / jaba garbhasta bAlaka kA halana calana huA to trizalA devI ko apAra harSa huA / rAnI trizalAko harSita dekhakara sArA rAja bhavana Ananda se nAca uThA aura khUba utsava manAne lagA / garbha ke prabhAva se siddhArtha rAjA kI Rddhi yaza prabhAva aura pratiSThA meM vRddhi hone lgii| garbha ke samaya trizalAM ke mana meM jo prazasta icchAyeM utpanna hotI thI mahArAja use pUrI kara dete the / isa prakAra garbha kA kAla sukha pUrvaka bItA / bhara caitra mAsa kI zukla pakSa kI trayodazI ke dina nau mAsa aura sADhe sAta rAtri sampUrNa hone para trizalA mAtA ne hastottarA nakSa meM suvarNa jaisI kAntivAle evaM siMha lakSaNa vAle putra ratna ko janma diyA / jisa prakAra devoM kI upapAta zayyA meM deva kA janma hotA hai usI prakAra rudhirAdi se varjita, karmabhUmi ke mahAmAnava 24 veM tIrthaGkara bhagavAna kA janma huA / dizAe~ praphullIta huI janasamudAya meM svabhAva se hI Ananda kA vAtAvaraNa nirmita ho gyaa| tInoM loka meM prakAza phaila gayA / nAraka ke jIvoM ko kSaNa ke liye apUrva sukha kI prApti huI / AkAza deva duMdubhiyoM se gUMja uThA / megha sugandhita jaladhArA vara sAne lgaa| maMda maMda sugandhita pavana rajakaNoM ko haTAne lagA / indroM ke Asana calAyamAna hue / avadhi jJAna se bhagavAna ke janma ko jAnakara unake harSa kA pAra nahIM rahA / ve Asana se nIce utare aura bhagavAna kI dizA meM sAta ATha kadama calakara dAhine ghuTane ko nIcA kara aura bAye ghuTane ko khar3Akara donoM hAtha jor3akara bhagavAna kI stuti karane lage / usake bAda apane apane AjJAkArI devoM ko bhagavAna ke janmotsava meM zarIka hone kI 'sughoSA' ghaMTA dvArA sUcanA dii| chappana digkumArikAoM ne mAtA trizalA ke pAsa Akara unakA sUtikAkarma kiyA aura maMgalagAna karatI huI mAtA kA manoraMjana karane lagI / saudharmendra pAlaka vimAna meM baiThakara bhagavAna ke pAsa AyA aura bhagavAna ko tathA mAtA ko praNAma kara stuti karane lagA / stuti kara lene ke bAda bolA 'maiM sodharma svarga kA indra hU~ aura Apa ke kA janmotsava karane ke liye yahAM AyA hU~ itanA kahakara aura bhagavAna kA eka vaikriya AkAra banAkara trizalA ke pAsa rakha diyaa| isake bAda pAMca rUpadhArI indra ne bhagavAna ko apane donoM hAthoM se uThA liyaa| AkAza mArga se calakara ve meruparvata ke pANDukavana meM Aye putra indra ne mAtA trivalA ko nidrAdhIna kara diyA For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 bAda indra vahA~ atipANDukambalA nAmaka zilApara siMhAsana rakhA aura apanI godI meM prabhu ko lekara saudharmendra pUrva dizA kI tarapha mu~hakara ke baiTha gayA / usa samaya anya 63 indra aura unake AdhIna asaMkhya devI devatA bhI vahA~ upasthita hue / Abhiyogika deva kSIrasamudra se jala le Aye aura sarva indra-indrAniyoM ne evaM cAra nikAya ke devoM ne bhagavAna kA janmAbhiSeka kiyaa| sarva do sau pacAsa abhiSeka hue eka eka abhiSeka meM 64 hajAra kalaza hote hai / isa avasarpiNI kAla meM covIsaveM tIrthakara kA zarIra pramANa dUsare teIsa tIrthakaroM ke zarIra pramANa se bahuta choTA thA, isalie abhiSeka karane kI sammati dene ke pahale indra ke mana meM bar3I zaMkA huI ki bhagavAna kA yaha bAla-zarIra itanI abhiSeka kI jaladhArA ko kaise saha sakegA ? bhagavAna avadhi jJAnI the / ve indra kI zaMkA ko jAna gaye / tIrthaMkara kA zarIra pramANa meM choTA ho yA baDA kintu bala kI apekSA sabhI tIrthakara samAna hote haiM aura yaha batAne ke lie unhoMne apane bAeM paira ke aMgUThe se merU parvata ko jarAsA dabAyA to sArA merU parvata kampAyamAna ho gayA' / meru parvata ke acAnaka hila uThane se indra vicAra meM paDa gayA / avadhijJAna se upayoga lagAyA to use use patA calA ki bhagavAna ne tIrthaMkara ke anantabalI hone kI bAta batAne ke liye hI meru parvata ko aMguThe ke sparzamAtra se hilAyA hai| indra ne usI samaya bhagavAna se kSamA mAMgI / abhiSeka ke bA ne bhagavAna ke aMgUThe meM amRta bharA aura naMdIzvara parvata para aSTAhaka mahotsava manAkara aura phira aSTamaMgala kA Alekhana karake aura stuti karake bhagavAna ko apane mAtA ke pAsa vApisa rakha diya prAtaHkAla priyaMvadA nAmakI dAsI ne rAjA siddhArtha ko putra janma kI khabara sunAI / rAjA ne mukaTa aura kuMDala chor3akara apane samasta AbhUSaNa dAsI ko bheTa meM de diye aura use dAsItva se mukta kara diyA / rAjA siddhArtha ne nagara meM dasa dina kA utsava manAyA / prajA ke Ananda aura utsAha kI sImA na rahI / sarvatra dhama maca gii| kaidiyoM ko bandhana mukta kara diyA / prajA ko kara mukta kara diyA sArA nagara utsava aura Ananda kA sthAna bana gayA / ____ janma ke tIsare dina candra aura sUrya kA darzana karAyA gayA chaThe dina rAtri jAgaraNa kA utsava huA / bArahave dina nAma saMskAra karAyA gayA / rAjA siddhArtha ne isa prasaMga para apane mitra, jJAtijana kaTamba parivAra evaM snehiyoM ko Amantrita kiyA aura bhojana, tAmbUla. vastra alaMkAroM se saba kA satkAra kara kahA- jaba se yaha bAlaka hamAre kula meM avatarita huA haiM taba se hamAre kula meM dhana, dhAnya, koza, koSTAgAra, bala svajana, aura rAjya meM vRddhi huI hai| ataH hama isa bAlaka kA nAma 'vardhamAna rakhanA cAhate hai / saba ne isa sundara nAma kA anumodana kiyA / varddhamAna kumAra kA bAlyakAla dAsa dAsiyoM evaM pAMca dhAtriyoM ke saMrakSaNa meM sukha pUrvaka bItane lgaa| vardhamAna kumAra ne ATha varSa kI avasthA meM praveza kiyA ekabAra ve apane samavayaska bAlakoM ke sAtha pramadavana meM Amala kI nAmaka khela khelane lage / usa samaya indra apanI deva sabhA meM varddhamAna kumAra 1 bAraha yoddhAoM kA bala eka gAMDha meM hotA hai / dasa sAMDhoM kA bala eka ghoDe meM hotA hai| bAraha ghoDoM kA bala aika bhai se meM hotA hai paMdraha bhaisoM kA bala eka matta hAthI meM hotA hai| pAMcaso hAthIyoM kA bala eka kezarI siMha meM rotA hai| do hajAra kezara) siMha kA bala eka aSTApada pakSi meM, dasalAkha azApada pakSi kA bala eka bAladeva meM, do bala deva kA bala eka vAsudeva meM, do vAsudeva kA bala eka cakravartI / eka lAkha cakravartI kA bala eka deva meM eka kara'Da deva kA bala eka indra meM aura asaMkhya ndra milakara bhI bhagavAna kI tarjanI agalI ko namAne meM bhI asamartha hote haiN| " For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 kI prazaMsA karate hue kahane lage- vardhamAna kumAra bAlaka hote hue bhI baDe parAkramI, vinayI aura buddhimAna hai / indra deva dAnava koI bhI unheM parAjita nahIM kara sakatA ! eka deva ko indra kI isa bAta para vizvAsa nahIM huA baha vardhamAna kumAra ke bala sAhasa evaM dhairya kI parIkSA karane kI icchA se jahA~ vardhamAna kumAra apane sAthiyoM ke sAtha khela rahe the vahA~ AyA / aura bhayaMkara sarpa kA rUpa dhAraNa karake pIpala vRkSa se lipaTa gayA / usa samaya vardhamAna kumAra sAthiyoM ke sAtha pIpala para caDhe hue the / phUtkAra karate hue bhayAnaka sarpa ko dekhakara sabhI bAlaka bhaya se kAMpane lage aura bacAo ! bacAo !! kI AvAja se rone lage / kintu ,vardhamAna kumAra' jarA bhI bhayabhIta nahIM hue| veM dhairya pUrvaka sarpa kI ora baDhe use hAtha se khIMcakara dUra pheMka diyaa| ____ punaH khela prAraMbha ho gayA ve tidUsaka' nAmakA khela khelane lage / isameM yaha niyama thA ki amuka vRkSa ko lakSya karake lar3ake daur3eM / jo lar3akA sabase pahale usa vRkSa ko chU le vaha vijayI aura zeSa parAjita mAnejAyaMge / isa bAra baha deva bAlaka ke rUpa meM unake sAtha khela khelane lagA / kSaNa bhara meM bAlaka rUpadhArI deva apane harIfa vardhamAna kumAra se hAra gayA / aura zarta ke anusAra vardhamAna kumAra ko apanI pITha para lekara daur3ane lagA / vaha daur3atA jAtA thA aura apanA zarIra baDhAtA jAtA thA / kSaNa bhara meM usane apanA zarIra sAta tADa jitanA uMcA banA liyA aura baDA bhayaMkara bana gayA / vardhamAna ko daivI mAyA samajhate dera na lagI unhoMne jora se usakI pITha para eka ghusA jamA diyA / zrIvardhamAna kAM vajramaya prahAra deva saha nahIM sakA baha turata nIce baiTha gayA / aba deva ko vizvAsa ho gayA ki vardhamAna kumAra ko parAjita karanA usakI zakti ke bAhara hai / vaha asalI rUpa meM prakaTa hokara bolA / he vardhamAna ! sacamuca hI tuma 'mahAvIra' ho ? / saudharmendra ne ApakI jaisI prazaMsA kI hai vaise hI Apa haiM / kumAra ! maiM tumhArA parIkSaka bana kara AyA thA aura prazaMzaka banakara jAtA hUM / deva calA gayA kintu vardhamAna kumAra kA 'mahAvIra' vizeSaNa sadA ke liye amara banagayA / mahAvIra kA lekhanazAlA meM praveza bhagavAna zrImahAvIra ke AThavarSa se kucha adhika samaya hone para unake mAtA pitA ne zubha muhUrta dekhakara sundara vastra alaMkAra dhAraNa karAke hAthI para baiThAkara bhagavAna zrImahAvIra ko pAThazAlA meM bhejA / adhyApaka ko bheTa dene ke liye aneka upahAra aura chAtroM ko bA~Tane ke liye nAnA prakAra kI suMdara vastue~ bhejI gaI / jaba bhagavAna pAThazAlA meM pahuMce to adhyApaka ne unheM sammAna pUrvaka Asana para biThalAyA / usa samaya indra kA Asana prakampita huA / avadhi jJAna se usane bhagavAna ko pAThazAlA meM baiThA haA dekhA / indra usI kSaNa vRddha brAhmaNa kA rUpa banAkara pAThazAlA meM upasthita huA / kumAra mahAvIra ko praNAma kara vaha vyAkaraNa viSayaka vividha prazna kumAra mahAvIra se puchane lagA-bhagavAna mahAvIra Alaukika jJAnI to the hI unhoMne sundara DhaMga se vRddha brAhmaNa ke praznoM kA uttara digaa| kumAra ke vidvattApUrNa uttaroM se pAThazAlA kA adhyApaka cakita ho gayA / vaha apane zaMkAsthAnoM ko . yAda kara kumAra mahAvIra se pUchane lgaa| mahAvIra ne adhyApaka ke sabhI praznoM kA samAdhAna kara diyaa| mahAvIra kI isa alaukika buddhi aura vidvattA se adhyApaka gaNa daMga raha gayA / taba brAhmaNaveza dhAro indra ne adhyApaka se kahA paNDita ! yaha bAlaka koI sAdhAraNa chAtra nahIM hai| ye sakala zAstra pAraMgata bhagavAna mahAvIra hai / " adhyApaka gaNa apane sAmane alaukika bAlaka ko dekha cakita ho gayA / usane bhagavAna ko praNAma kiyA / indra ne bhI apanA asalI rUpa prakaTa kiyA aura bhagavAna ko praNAma kara apane sthAna para calA gayA / mahAvIra ke mukha se nikale hue vacana aindra' vyAkaraNa ke nAma se prasiddha huA / For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra ko alaukika puruSa mAnakara adhyApaka bAlaka mahAvIra ko lekara rAjA siddhArtha ke pAsa AyA aura bolA-bhagavAna mahAvIra svayaM alaukika jJAnI haiM / unheM paDhAne kI AvazyakatA nahIM / bhagavAna zrImahAvIra ne bAlya avasthA ko pArakarane para yauvanavaya buddhi kI prazaMsA sunakara aneka deza ke rAjAoMne rAjakumAra mahAvIra ke sAtha apanI rAjakanyAoM kA vaivAhika samvandha jor3ane ke liye sandeza bheje kintu virakta zrImahAvIra ne unheM vApisa lauTA diye / anta meM apanI anicchA hote hue bhI bhogAvalI karma koM zeSa jAnakara evaM mAtA pitoM tathA baDe bhAI kI AjJA ko zirodhArya kara vasantapura ke rAjA samaravora kI rAnI padmAvatI ke garbha se utpanna rAjakumArI yazodA ke sAtha zubha muhUrta meM pANi grahaNa kiyA / rAjakumAra mahAvIra yazodA ke sAtha sukha pUrvaka rahane lage / kAlAntara se unheM priyadarzanA nAmakI putrI huI / priyadarzanA jaba yuvA huI taba usakA vivAha kSatriyakuNDa ke rAjakumAra jamAli ke sAtha kara diyA gayA / rAjakumAra zrIvardhamAna svabhAva se hI vairAgya zIla aura ekAnta priya the / unhoMne mAtA pitA ke Agraha se hI gRhavAsa svIkAra kiyA / jaba bhagavAna mahAvIra 28 varSa ke hue taba unake mAtA pitA kA svargavAsa ho gayA / mAtA pitA ke svargavAsa ke bAda bhagavAna ne apane baDe bhrAtA nandivarddhana se kahA-bhAI : aba mai dIkSA lenA cAhatA hU~ / nandivarddhana ne kahA bhAI ! ghAva para namaka na chiDako / abhI mAtA pitA kA viyoga kA duHkha to bhUle hI nahIM ki tuma bhI mujhe choDane ka bAta karane lage / jaba taka hamArA svastha mana na ho jAya taba taka ke liye ghara choDane kI bAta mata karo / bhagavAna zrImahAvIra ne kahA tuma mere baDe bhrAtA ho ataH tumhArI AjJA kA ullaMna karanA ucita nahIM kintu gRhavAsa meM rahane kI merI avadhi batA do / nandivaddhana ! bhAI ! kama se kama do varSa taka / vardhamAna-acchA, para Aja se mere liye kucha bhI AraMbha samAraMbha mata karanA / nandivardhana ne bhagavAna kI bAta mAna lI / bhagavAna mahAvIra gRhasthaveza meM raha kara bhI tyAga maya jIvana vitAne lge| ve acita dhovana va garma pAnI pIte the| nidoSa bhojana grahaNa karate the / rAtri ko ve kabhI nahIM khAte the / jamIna para sote the aura brahmacarya vrata kA pAlana karate the| bhagavAna kI dIkSA kI bAta jAnakara sArAsvata Adi nau lokAntika deva bhagavAna ke pAsa Aye aura unheM praNAma kara kahane lage-he kSatriyavara vRSabha ! ApakI jaya ho vijaya ho ! he bhagavAn ! Apa dIkSA grahaNa kareM ? loka hita ke liye dharmacakra kA pravartana kareM / aisA kaha kara ve deva svasthAna cale gaye / usake pazcAt bhagavAna ne varSIdAna denA prAraMbha kara diyA / ve pratidina 1 karoDa 8 lAkha suvarNa mudrA kA dAna karane lge| isa prakAra eka varSa kI avadhi meM 3 araba 88 karoDa 80 lAkha svarNa mudrA kA dAna diyA / varSIdAna kI samApti ke bAda bhagavAna nandivardhana tathA apane cAcA supArzva ke pAsa Aye aura bole aba mai dIkSA ke liye ApakI AjJA cAhatA hU~ / taba nandivardhana ne evaM supArvaM ne sAzrunayanoM se bhagavAna ko dIkSA lene kI AjJA de dI / __saudharma Adi indroM ke Asana calAyamAna hone se unheM bhI bhagavAna ke dIkSA kA samaya mAlUma ho gayA / sabhI indra apane apane deva deviyoM ke asaMkhya parivAroM ke sAtha kSatriya kuNDa Aye aura bhagavAna kA dIkSA bhiSeka kiyA / nandivardhana ne bhI bhagavAna ko pUrvAbhimukha biThalA karake dIkSA bhiSeka kiyA / usake bAda bhagavAna ne snAna kiyA candana Adi kA lepa kara divya vastra aura aMlakAra paridhAna kiye / devoM ne pacAsa dhanuSa lambI 36 dhanuSa u~cI aura 25 dhanuSa cauDI candraprabhA nAma kI divya pAlakhI taiyAra kii| yaha pAlakhI aneka stabhoM se evaM maNiratnoM se atyanta suzobhita thI / bhagavAna isa pAlakhI meM pUrvadizA kI ora mukha karake siMhAsana para baiTha gaye / prabhu kI dAhinI ora haMsa lakSaNa yukta For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 rAjA peTa lekara kucha mahattarikA baiThI bAI ora dIkSA kA upakaraNa lekara prabhu kI dhAI mAM baiThI / 1 nandivardhana kI AjJA se pAlakhI uThAI gaI / usa samaya zakrendra dAhinI bhujA ko, izAnendra bAyI bhujA ko camarendra dakSiNa ora ke nIce kI vAha ko aura balendra uttara ora ke nIce kI bAha ko uThAye hue the| inake atirikta anya vyantara, bhuvanapati, jyotiSka aura vaimAnika devo ne bhI hAtha lgaayaa| usa samaya devoM ne akAza puSpavRSTi kI / duMdubhI bajAI / bhagavAna kI pAlakhI ke Age ratna maya aSTamaMgala calane lage / jUlUsa ke Age Age bhaMbhA merI mRdaMga Adi bAje bajane lge| bhagavAna kI pAlakhI ke pIche pIche ugrakula bhoga kula, rAjyakula aura kSajJiyakula ke rAjA mahArAjA tathA sArthavAha Adi deva deviyAM tathA puruSa calane lage una para zveta camara bIjA jA rahe the| hAthI ghoDe ratha evaM paidala senA unake sAtha thii| usake bAda svAmI ke Age 108 ghoDe 108 hAthI evaM 108 ratha agala bagala meM cala rahe the| isa prakAra Rddhi sampadA ke sAtha bhagavAna kI zivikA jJAta khaNDavana meM azoka vRkSa ke nIce AI | bhagavAna pAlakhI se nIce utare / tatpazcAt bhagavAna ne apane samasta vastrAlaMkAra utAra diye / usa dina hemanta Rtu kI mArgazIrSa kRSNA 10 ravivAra kA tIsarA prahara thA bhagavAna ko bele kI tapasyA thI / vijaya muhUrta meM bhagavAna ne paMcamuSThilaMcana kiyA / usa samaya zakrendrane mahArAjake unakezoM ko eka vastra meM grahaNa kiye aura use kSIrasamudra meM bahA diye / bhagavAna ne Namo siddhANaM kaha kara karemi samAiyaM savvaM sAvajjaM jogaM paccakkhAmi kahA / isa prakAra uccArita karate hI zubha adhyavasAyo ke kAraNa caturtha manaH paryayajJAna utpanna ho gayA / nandivardhana Adi bandhu janone bhagavAna ko vandana atyanta duHkhI hRdaya se vidA lI / 1 kara usa samaya bhagavAna ke kandhe para saudharmendra ne devadUSya vastra rakha diyA / bhagavAna zrAmaNya grahaNa kara apane bhAI bandhuoM se vidA le jJAtakhaNDa se Age vihAra kara gaye / bhagavAna kI isa samaya tIsa varSa kI avasthA thI / prathama varSAkAla : - dIkSA grahaNa karane ke bAda bhagavAna ne nimna kaThoratama pratijJA kI - bAraha varSa taka jaba taka ki mujhe kevalajJAna nahIM hogA mai isa zarIra kI sevA suzraSA nahI karUMgA aura manuSya tiryaMca evaM devatA sambandhI jo bhI kaSTa AeMge unakoM samabhAva pUrvaka sahana karUMgA / mana meM kiJcit mAtra bhI raMja nahIM Ane dUMgA / isa prakAra kI kaThora pratijJA kara bhagavAna ne ekAkI vihAra kara dijA / bhagavAna mahAvIra jJAtakhaNDa udyAna se vihAra karake usa dina zAma rahA to kamara grAma A phuce| vahAM ve dhyAna meM sthira ho gaye / ko jaba eka muhUrta dina zeSa eka gvAlA sAre dina hala jota kara saMdhyA ke samaya bailoM ko sAtha meM liye ghara kI ora lauMTa rahA thA / vaha bhagavAna ko khaDe dekhakara apane baila unake pAsa choDakara bolA maiM gAMva meM tuma mere bailoM kA dhyAna rakhanA yaha kaha kara vaha gAMva meM gAya duhane ke lie calA pyAsa se pIDita hone ke kAraNa carate carate bahuta dUra jaMgala meM nikala gye| jaba bhagavAna ke pAsa bailoM ko nahIM pAyA / usane bhagavAna se pUchA Arya ! mere baila kI ora se pratyuttara nahIM milane para usane samajhA ki unako mAlUma nahIM hai / vaha jaMgala meM bailoM ko khojane ke lie calA gayA / bahuta khojane para bhI jaba baila nahIM mile to vaha vApasa loTa AyA / baila bhI carate-phirate punaH bhagavAna ke pAsa Akara khaDe ho gaye aura cugAlI karane lge| usane bhagavAna ke pAsa bailoM ko khaDe hue dekhaa| bailoM ko bhagavAna ke pAsa dekha vaha atyanta R Akara bolA- are duSTa ! terA vicAra mere bailoM ko curA kara bhAgane kA thA W For Personal & Private Use Only jAtA hUM taba taka gyaa| baila bhUsa gvAlA lauTA to usane kahA gaye 1 bhagavAna huA aura bhagavAna ke pAsa isI lie jAnate hue bhI tU Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne mere baila nahIM batAye / aisA kaha kara vaha bhagavAna ko mArane ke lie dauddaa| bhagavAna zAnta the / usa samaya indra apanI saudharma sabhA meM baiThakara aMtarameM vicAra kara rahA thA ki jarA dekhU to sahI ki bhagavAna prathama dina kyA karate haiM / indra ne apane jJAna kA ayoMga lagAyA to patA calA kI gvAlA bhagavAna ko mArane ke lie bhagavAna ke sanmukha bhAga rahA / indra ne apane sthAna para raha kara use tatkAla staMbhita kara diyA / vaha gvAle ke pAsa AyA aura bolA are durAtmana ! tUM yaha kyA anartha karane jA rahA hai. jAnatA nahIM ye kauna haiM ? ye mahArAjA siddhArtha ke putra varddhamAna hai samasta RddhiyoM kA tyAga kara zramaNa bane haiM / gvAlA yaha sunakara lajjita ho gayA aura bailoM ko lekara calA gayA / gvAle ke cale jAne ke bAda indra bhagavAna mahAvIra koM vandana kara bolA- he bhagavana ! Apako bhaviSya meM baDe baDe kaSTa jhelane pdd'eNgeN| ApakI AjJA hoto maiM ApakI sevA karUM / bhagavAna ne uttara diyA-he zakra tumhArA yaha ziSTAcAra vinaya ucita hI haiM kintu na abhI aisA hukA hai na hogA aura na hotA hai ki devendra surendra kI sahAyatA se arhanta kevalajJAna aura kevala darzanarUpa siddhi prApta karate hoM / yadi anya kI sahAyatA se hI AtmApUrva saMcita karma khapA sakatA ho to dharma kriyA niSphala ho jAyagI pratyeka jIva ko apane saMcita karmo ko apane hI purUSArtha se khapAnA hotA hai yaha kaha kara bhagavAna mauna ho gaye aura dhyAna meM lIna ho gaye kyoMki mahApuruSa hamezA mitabhASI hote haiM / / itane meM bhagavAna ke mosI kA putra siddhArtha jisane bAlatapa karake vyantara pada pAyA thA vaha udhara se niklaa| bhagavAna ko dhyAna rata dekha kara vaha vandana ke lie unake pAsa AyA / indra ne sidArtha kahA-he siddhArtha bhagavAna tere mosI ke putra hai| dUsarI bAta merI yaha AzA hai ki tuma bhagavAna ke pAsa raho aura bhagavAna ko koI mAraNAntika kaSTa na de isa bAta kA dhyAna rakho / indra kI AjJA ko siddhArtha ne baDe vinaya pUrvaka svIkAra kI / indra bhagavAna ko vandana kara apane sthAna calA gayA / dUsare dina bhagavAna karmAragrAma se vihAra kara kollAga sanniveza meM bahula nAmakA brAhmaNa rahatA ghara utsava thA / usane Agata atithiyoM ke lie viziSTa prakAra kA bhojana banAyA thA / idhara bhagavAna bhI pArane ke samaya uMca nIca madhyama kuloM meM prayaTana karate hue bahula ke ghara pahu~ca gaye / bhagavAna ke divya rUpa zarIra kI kAnti aura zreSTa lakSaNoM ko dekhakara socane lagA ye koI viziSTa mahAtmA lagate haiN| aisA divya bhavya zarIra sAmAnya vyakti kA nahIM ho sktaa| yaha socakara usane bhagavAna kA baDA vinaya kiyA / aura Adara pUrvaka paramAnna (khIra) ko bhagavAna ke chidra rahita hastapuTa meM arpaNa kiyaa| bhagavAna ne use grahana kiyA / bhagavAna ko chaTha kA pAraNA huaa| devatAoMne bhakti pUrvaka vasudhArAdi pA~ca divya pragaTa kiye / dIkSA ke samaya prabhu ke zarIra para devoM ne gozIrSa candana Adi sugandhita padArthoM kA vilepana kiyA aneka bha~vare Akara bhagavAna ko DaMka mArate the / aneka yuvaka bhagavAna ke zarIra ke sugandha se AkarSita hoM unake pAsa Akara pUchate the "ApakA zarIra aisA sugandha pUrNa kaise rahatA hai ? hameM bhI tarakIba batAIe vaha auSadha dIjie jisase hamArA zarIra bhI sugaMdha maya rahe / " parantu maunAlambI prabhu se. unheM koI uttara nahIM milatA / isase ve bahuta krudha hote aura prabhu ko aneka kaSTa dete / aneka svecchAcAriNI striyAM prabhu ke mana mohaka rUpa ko dekhakara kAmapIDita hotI aura davA kI taraha prabhuse aMgasaMga cAhatI parantu vaha nahIM milatA / taba ve aneka taraha kA upasarga karatI aura anta hArakara calI jAtI / bhagavAna mahAvIra kollAMga sanniveza se vihAra kara moMrAka sanniveza padhAre / vahAM daijjantaka nAmaka tApasoM kA Azrama thaa| bhagavAna vahA~ padhAre / usa Azrama kA kulapati rAjA siddhArtha kA mitra thaa| bhagavAna mahAvIra ko Ate dekhakara vaha unake sammAna ke lie sAmane gyaa| kulapati kI prArthanA para bhagavAna ne usa rAtri ko vahI rahane kA vicAra kiyA / ve rAtri kI pratimA ko dhAraNa kara vahI dhyAna karane lge| For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsare dina prAtaH hI jaba bhagavAna vihAra karane lage taba kulapati ne agAmI cAturmAsa Azrama meM hI vyatIta karane kI prArthanA kI / dhyAna ke liye yogya ekAnta sthala dekhakara bhagavAna ne kulapati kI prArthanA svIkAra kI / bhagavAna ne vahA se vihAra kara diyA / Asa pAsa ke sthaloM meM vicara kara bhagavAna cAturmAsa kAla vyatIta karane ke liye Azrama meM padhAra gokulapati ne unheM ghAsa kI eka jhopaDI meM ThaharAye, bhagavAna jhopaDo meM rahakara apanA sArA samaya dhyAna meM vyatIta karane lage / yadyapi kulapati ke Agrahavaza prabhu ne varSAMkAla Azrama meM hI bitAnA svIkAra to kara liyA thA para kucha samaya rahane para unheM mAlUma ho gayA ki yahA~ para unheM zAMti nahIM milegI / AzramavAsiyoM ki viparIta pravRttiyoM ke kAraNa bhagavAna ke dhyAna meM vikSepa hone lagA / jaMgaloM meM ghAsa kA abhAva ho gayA thA varSA se navIna ghAsa abhI ugI na thI / isaliye jaMgala meM carane vAle Dhora jahAM ghAsa dekhate vahIM dauDa jAte / kucha gAyeM tApasoM ke Azrama meM AtI aura jhopaDiyoM kA ghAsa cara jAtI tApasa loga apanI jhopaDiyoM kI rakSA ke liye DaMDe le le kara gAyoM ke pIche dauMDate aura unheM mAra bhagAte / kintu bhagavAna tApasoM kI ina pravRttiyoM meM jarA bhI bhAga nahIM lete| ve sadaiva dhyAna meM lIna rahate kauna kyA karatA hai unapara vai jarA bhI dhyAna nahIM dete / bhagavAna kI jhopaDI ke ghAsa ko gAye khA jAtI taba bhI bhagavAna unhe jarA bhI nahIM rokate / bhagavAna kI isa apUrva kSamatA se. tApasa jala uThe / kulapati ke pAsa Akara kahane lage are-Apa yaha kaise atithi ko lAye ho ? vaha to udAsIna aura AlasI hai / jhopaDI kA ghAsa Dhora khA jAte haiM aura vaha cupacApa baiDA dekhatA rahatA haiM / tApasoM kI isa zikAyata para kulapati svayaM bhagavAna ke pAsa AyA aura bolA-kumAra ! eka pakSI bhI apane ghosale kA rakSaNa karatA haiM aura tuma kSatriya hokara bhI apane AzrayasthAna kI rakSA nahIM kara sakate mahada Azcarya hai / AzramavAsiyoM ke isa vyavahAra se bhagavAna kA dila uTha gayA / unhoMne soMcA-aba merA yahA~ rahanA AzramavAsiyoM ke liye apritakara hogA; isaliye varSAkAla ke pandraha dina vyatIta ho jAne para bhI vahAM se astika grAma kI ora pramANa kara diyA / usa samaya bhagavAna ne pAMca pratijJAe~ kI 1-aba se aprItikara sthAna meM nahIM rahU~gA || 2-nitya dhyAna meM rahU~gA / 3-nitya mauna rahU~gA 1-hAtha meM bhojava karU~gA / 5-gRhastha kA vinaya nahIM kruuNgaa| zrI bhagavAna morAka gAMva se vihAra kara asthika gAMva meM Aye / vahAM zUla pAnI vyaMtara ke mandira meM Thaharane ke liye bhagavAna ne gAMva vAloM se AjJA maaNgii| gAMvavAloM ne kahA devArya ! rAtri meM yadi koI pathika isa mandira meM ThaharatA hai to yaha yakSa usako mAra DAlatA hai| ata: yahAM rahanA khataranAka haiM / / bhagavAna ne kahA-isa vAta kI Apa loga cintA na kareM / mujhe kevala ApalogoM kI anumati caahiye| bhagavAna ke vizeSa Agraha para gAMvavAle ne majhabUra hokara mandira meM Thaharane kI AjJA de dii| bhagavAna mandira ke eka kone meM jAkara dhyAna karane lage // : bhagavAna kI isa nirbhayatA ko zUlapAnI yakSa ne dhRSTatA samajhA / usane socA-yaha vyakti baDA dhRSTa hai / marane kI icchA se hI yahAM AyA hai| gAMvavAloM ke manA karane para bhI isane yahAM rAtri vyatIta karane kA nizcaya kiyA hai / rAta hone do phira isakI khabara letA // sUrya astAcalakI ora calA gayA / dhIre dhIre sarvatra aMdherA phaila gyaa| zUlapAnI yakSa ne bhI apane parA krama dikhalAne zurU kara diye / sarvaprathama usane aTTahAsa kiyA jisakI AvAja se sArA jaMgala gUMja uThA / gAMva meM sote hue manuyyoM kI chAtiyAM dhar3akane lagI ora hRdaya dahala uThe para isa bhISaNa aThAsa kA bhagavAna para jarA bhI asara nahIM huA / ve nizcala bhAva se dhyAna meM mana rahe / aba zUlapAnI yakSane hAthI kA rUpa banAkara bhagavAna para danta prahAra kiye aura unhe peroM tale rauMdhA kintu zUlapAnI yakSa phira bhI unheM For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 vicalita nahIM kara sakA / anta meM kaI krUra prANikoM ke rUpa banA banA kara bhagavAna ko kaSTa diyA lekina bhagavAna ke mana ko vaha kSubdha nahI kara sakA / aMta meM vaha bhagavAna kI dRDhatA evaM apUrva kSamatA ke sAmane hAra gayA / vaha zAMta hokara kSamAzIla bhagavAna ke caraNoM meM gira paDA aura apanI krUratA ke liye bhagavAna se kSamA yAcanA karane lagA bhagavAna ke prabhAva se zUlapAnI yakSa kI krUratA jAtI rahI aura vaha sadA ke liye dayAvAna bana gayA / 3 - citra kokila usa dina bhagavAna ne pichalI rAta meM eka muhUrta bhara nidrA lI jisameM unhoMne nimna dasa svapna dekhe - 1-apane hAtha se tAla pizAca ko mAranA 2 - apanI sevA karatA huA zveta pakSI ko apanI sevA karate hue 4 - sugandhita do puSpamAlAe~ 5 - sevA meM upasthita govarga 6 - puSpita - kamalovAlA padmasarovara 7-samudra ko apanI bhujA se pAra karanA 8 - udIyamAna sUrya kI kiraNoM kA phailanA 9- apanI AtoM se mAnuSyottara parvata ko lapeTanA 10- meru parvata para caDhanA / rAtrI ko zUlapAnI kA aTTAsa sunakara gA~va ke logoM ne yaha anumAna kara liyA thA ki zUlapAnI yakSane bhagavAna ko mAra DAlA hai| aura gIta gAna karate hue sunA taba samajhA ki yaha pakSa mahAvIra kI mRtyu kI khuzI meM aba Ananda manA rahA hai // asthika gAMva meM utpala nAmakA eka nimitta vettA rahatA thaa| vaha kisI samaya pArzvanAthakI paramparA kA sAdhu thA / bAda meM gRhastha hokara nimatta jyotiSa se apanI AjIvikA calAtA thA / utpalane jaba sunAki zUlapAnI yakSa ke devAlaya meM bhagavAna mahAvIra Thahare haiM to use baDI cintA huI aura azubha kalpanAoM meM sArI rAta bItAkara sabere hI indrazarmA pUjArI evaM anya grAmavAloM ke sAtha zUlapAni yakSa ke mandira meM phuNcaa| vahA~ pahucate hI utpalane dekhAki mahAvIra ke caraNoM meM puSpa gandhAdi dravya caDhe hue haiM / yaha dRzya dekha grAmavAsI aura utpala naimittika ke Ananda kI sImA na rhii| ve bhagavAna ke caraNo meM gira par3e aura bhagavAna ke guNagAna gAne lge| unhoMne bhagavAna se kahA bhagavan ! Apane yakSa kI krUratA miTAkara grAma nivAsiyoM para mahAn upakAra kiyA hai / sacamuca Apa dhanya hai / utpala harSAveza meM binA kahe hI bhagavAna ke dasa svanoM kA phala batAte hue kahane lagA- 1. Apa mohanIya karma kA anta kareMge / 2. zukladhyAna meM Apa sadA raheMge / 3. Apa dvAdazAGgI kA upadeza deMge / 4. caturvidha saMgha ApakI sevA karegA / 5. saMsAra samudra ko Apa pAra kareMge / 6. alpa samaya meM hI kevalajJAna hogaa| 7. tIna loka meM ApakA yaza phailegA / 8. samavazaraNa meM virAja kara Apa dezanA deMge / 9. samasta devadevendra ApakI sevA kareMge / 10. Apane do puSpa kI mAlA dekhI hai lekina usakA phala mai nahIM jAnatA / apane isa svapna kA phala khuda bhagavAna ne batalAte kahA---utpala ! isa svapna kA phala yaha hai ki maiM sAdhu aura gRhastha aise do dharma kI prarUpaNA karUMgA / hue yaha prathama varSAvAsa bhagavAna ne 15-15 upavAsa kI ATha tapasyAoM se pUrNa kiyaa| mArgazIrSa kRSNa pratipadA ko bhagavAna ne asthika gAMva se vihAra kara diyA / bhagavAna morAka sanniveza padhAre / vahA~ vahA~ acchedaka nAmakA eka pAkhaNDI rahatA thA / vaha jyotiSa maMtra taMtrAdi se apanI AjIvikA calatA thA / usakA sAre gAMva meM acchA prabhAva thA / usake prabhAva ko siddhArtha vyantara saha nahI sakA / isase prabhu kI pUjA karAne ke vicAra se usane gAMva vAloM koM camatkAra dikhAyA isase loga acchedaka kI upekSA karane lage / apanI mahattA ghaTate dekha vaha bhagavAna ke pAsa AyA aura prAthanA karane lagA deva Apa anyatra cale jAIe kAraNa Apa ke yahAM rahane se merI AjivikA ho naSTa ho jAyegI aura maiM dukhI ho jAuMgA aisI paristhiti meM bhagavAna ne vahA~ rahanA ucita nahIM samajhA aura vahAM se vihAra kara dijA / For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 vAcAlA nAmake do niveza the eka uttaravAcAlA aura dUsarA dkssinnvaacaalaa| donoM sannivezoM ke bIca svarNAlukA tathA ruppavAlukA nAmakI do nadiyA~ bahatI thI | bhagavAna mahAvIra dakSiNavAcAlA hokara uttavAcAlA jA rahe the || usa samaya dIkSA ke samaya kA deva dUSyavastrako suvarNabALu kA nadI ke kinAre bhagavAna ne tyAga kara diyaa| bhagavAna 13 mahine se kucha adhika samaya taka sacelaka rahe isake bAda bhagavAna yAvajjIvana acelaka rahe aisA bhagavAna ne AcArAMga sUtra meM kahA hai / ( yahI bAta pU0 AcArya zrIvAsI lAlajI mahArAjane AcArAMga sUtra kI TIkA meM bhI likhI hai) uttara vAcAlA jAne ke lie do mArga the / eka kanakhala Azramapada ke bhItara hokara jAtA thA / aura dUsarA Azrama ke bhItara hokara jAtA thaa| bhItaravAlA mArga sIdhA sIdhA hone para bhI bhayaMkara aura ujar3A thA | bAhara ka mArga lambA aura TeDhA thaa| bhagavAna mahAvIra ne bhItara ke mArga se prayANa kara diyA mArga meM unheM gvAle mile| unhoMne bhagavAna se kahA- devArya yaha mArga ThIka nahI hai / rAste meM eka bhayAnaka dRSTi viSa sarpa rahatA haiM jo rAhagiroM ko jalAkara bhasma kara detA hai| acchA ho Apa vApasa lauTakara bAhara ke mArga se jaayeN| bhagavAna mahAvIra ne unakI bAta para dhyAna nahIM diyA ve calate hue sarpa ke bila ke pAsa yakSa ke devAlaya meM jAkara dhyAnArUDha ho gaye / sAre dina Azrama pada meM ghUmakara sarpa jaba apane sthAna para lauTA to usakI dRSTi dhyAna meM khar3e bhagavAna para paDI / vaha bhagavAna ko dekhakara atyanta kruddha huA / usane apanI viSamaya dRSTi bhagavAna para DAlI sAdhAraNa prANI to usa sarpa kI eka hI dRSTipAta se jalakara bhasma ho jAtA thA / kintu bhagavAna para usa sarpa kI viSamayI dRSTi kA kucha bhI prabhAva nahIM pddaa| dUsarI tIsarI bAra bhI usane bhagavAna para viSamaya dRSTi kI kintu bhagavAna para usakA kucha bhI asara nahIM paDA / tIna bAra viSamaya evaM bhayaMkara dRSTi DAlane para bhI jaba bhagavAna ko acala dekhA to vaha bhagavAna para atyanta kruddha huA aura vaha bhagavAna para joroMse jhpttaa| usane bhagavAna ke aMguSTha ko muMha meM pakar3a liyA aura use cUsane lgaa| rakta ke svAda meM dUdha sA svAda pAkara vaha stabdha ho gyaa| vaha bhagavAna kI ora dekhane lagA bhagavAna kI zAnta mudrA dekhakara usakA krodha zAnta ho gayA / isI samaya mahAvIra ne dhyAna samApta kara use saMbodhita karate hue kahA- " samajha ! caNDakauzika samajha ! bhagavAna ke isa vacanAMmRta se sarpa kA krUra hRdaya pAnI pAnI ho gayA / vaha zAnta hokara socane lagAausaauzika yaha nAma maiMne kahIM sunA huA hai| uhApoha karate karate use jAtismaraNa jJAna ho gyaa| kisa prakAra usakA jIva pUrva ke tIsare bhava meM isa Azrama kA ' caNDakauzika' nAmakA kulapati thA; kisa prakAra dauDatA huA gaDhe meM girakara marA aura pUrva saMskAra vaza bhavAntara meM sarpaMkI jAti meM utpanna hokara isakA rakSaNa karane lagA ityAdi saba bAteM usako yAda AgaI / vaha vinIta ziSya kI taraha bhagavAna mahAvIra ke caraNoM meM gira par3A aura apane pApa kA prAyAzcita karate hue vartamAna pApamaya jIvana kA anta karane ke liye anazana kara liyA / bhagavAna bhI vahIM dhyAnArUDha ho gaye / lage aura use patthara mArane lge| gvAloM ne jaba nikaTa Aye aura bhagavAna ko vandana kara u / sarpa ko sthIra dekhakara gvAle usake najadIka Ane dekhA ki vaha sarpa kiMcit mAtra bhI hilatA nahIM, to ve mahimA gAne lage / gvAloM ne sarpa kI pujA kI dUdha dahI aura ghI becanevAlI jo aurate udhara se jAtI to ve usa sarpa para bhakti se ghI Adi DAlatI aura namaskAra karatI / phala yaha huA ki sarpa ke zarIra para cIMTiyA~ lagane lagIM / isa prakAra sArI vedanAoM ko samabhAva se sahana karake vaha sarpa AThaveM devaloMka sahastrakAra meM deva rUpa se utpanna huA / For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 bhagavAna ne Age vihAra kiyA aura uttara vAcAlA gAMva meM nAgasena ke gharapara jAkara paMdraha dina ke upavAsa kA pAraNA khIra se kiyA / vahA~ devatAoM ne paMja divya prakaTa kiye / nAgasena kA laDakA 12 varSo se bAhara calA gayA thA / akasmAt vaha bhI usI dina ghara vApasa lauTA / uttara vAcAlA se vihAra kara bhagavAna zvetAmbIkA nagarI Aye / vahA~ ke rAjA pradezI ne bhagavAna ko vaibhava pUrvaka vandana kiyA ye pradezIrAjA kezI zramaNa se zrAvaka vrata grahaNa karanevAle pradezIrAjA se bhinna hai / vahA~ se bhagavAna ne surabhipura kI ora vihAra kiyA / surabhipura jAte hue; mArga meM bhagavAna ko rathoM para jAte hue pAMca naiyaka rAjA mile / una saba ne bhagavAna ko vandana kiyA / ye rAjA pradezI rAjA ke pAsa jA rahe the| _ Age vihAra karate hue rAste meM gaMgA nadI AyI bhagavAna ne siddhadatta nAvika kI naukA meM baiThakara gaMgA nadI pAra kI / naukA pAra karate samaya sudaMSTra nAmaka devane naukA ko ulaTAne kI koziza kI kintu bhagavAna ke bhakta kambala aura zaMbala nAmake nAgakumAra devone usake isa duSTa prayatna ko saphala nahIM hone diyA / bhagavAna naukA se utarakara thUnAka sannibeza padhAre aura vahA~ gAMva ke bAhara dhyAna karane lage / thUnAka sanniveza meM 'puSpa' nAmaka sAmudrika mahAvIra ke sundara lakSaNa dekhakara baDo prabhAvita ho gayA / use patA lagA ki yaha bhAvI tIrthakara hai| ___ bhagavAna yUnAka se vihArakara rAjagRha padhAre / vahA~ tantuvAya kI zAlA meM Thahare / aura varSAMkAla vahIM vyatIta karane lge| isI tantuvAya zAlA meM gozAlaka nAmaka eka maMkha jAtIya yuvA bhikSu bhI cAtusi bitAne ke liye ThaharA huA thA / bhagavAna mahAvIra mAsa khamaNa ke anta meM AhAra lete the / mahAvIra ke isa tapa, dhyAna aura anya guNoM se gozAlaka bahuta prabhAvita huA aura usane mahAvIra kA ziSya hone kA nizcaya kara liyA / usane bhagavAna se bheTa kI aura aneka bAra apanA ziSyAva svIkAra karane kI prArthanA kI / anta meM bhagavAna ne mauna bhAva se usakA ziSyatva svIkArakara liyA / cAturmAsa kI samApti ke bAda bhagavAna kollAga sanniveza padhAre / kollAga se bhagavAna gozAlaka ke sAtha suvarNakhala, nandapAdaka, Adi gAvoM se hote hue caMpA padhAre / tIsarA cAturmAsa bhagavAna ne caMpA meM hI vyatIta kiyA / isa cAturmAsa meM bhagavAna ne do do mAsa kI tapasyA kI pahale domAsakhamaNa kA kA pAraNA campA meM kiyA aura dUsare do mAsa khamaNa kA pAraNA capA ke bAhara / vahA~ se Apane kAlAya sanniveza kI ora vihAra kara diyA pattakAlaya, kumArA sanniveza; corAka sanniveza Adi gAvoM meM aneka prakAra ke upasarga aura pariSaha sahate hue bhagavAna pRSTa capA padhAre cauthA cAturmAsa Apane pRSTha campA meM hI vyatIta kiyA / cAturmAsa samApta hone para bAharagA~va meM tapa kA pAraNA kara Apane kayaMgalA kI ora vihAra kara diyA / kayaMgalA meM dariddathera ke mandira meM eka rAta bhara rahe / sAtha meM gozAlaka bhI thA / dasare dina 'vihAra kara bhagavAna zrAvastI padhAre / bhagavAna vahA~ kAyotsarga kiyaa| bahAM se haliGga gAMva padhAre aura gatri meM halidugA nAmaka vizAla vaTTa vRkSa ke nIce dhyAna kiyA / vahA~ Aga ke kAraNa dhyAnastha bhagavAna ke paira jhulasa (jala) gaye / dopahara ke samaya bhagavAna ne vahA~ se vihAra kiyA Fiaura, na~galA gAMva ke bahAra vAsudeva ke mandira meM jAkara Thahare / nagalA se Apa AvatI gAMva gaye aura baladeva ke maMdira meM Thaharakara dhyAna kiyA / AvatAse vihAra karate hue bhagavAna aura gozAlaka corAya sanniveza hokara kalaMbuA santiveza kI ora gaye / For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 kalaMbuA ke adhikArI megha aura kAla hastI jamIdAra hote hue bhI AsapAsa ke gA~voM meM DAkA DAlate the / jisa samaya bhagavAna vahAM pahuMce kAla hastI DAkuoM ke sAtha DAkA DAlane jA rahA thA / ina donoM ko dekhakara DAkuoMne pUchA-tuma kona ho ?" inhoMne koI uttara nahIM diyA / kAlahastI ne vizeSa zaMkita hokara bhagavAna ko piTavAyA aura pratyuttara na milane se bandhavAkara megha ke pAsa bheja diyaa| megha ne mahAvIra ko gRhasthAzrama meM eka bAra kSatriyakuNDa meM dekhA thA / usane mahAvIra ko dekhate hI pahicAna liyA aura turaMta mukta karavA kara bolA-bhagavAn ! kSamA kIjiye ! Apako na pahicAnane se yaha aparAdha hogayA hai / aisA kahakara usane bhagavAna kA bahumAna kiyA aura unheM vidA kiyA / abhI bahuta karma bhagavAna ko kSaya karanA bAkI hai| aura anArya deza meM karma nijjharA ke sahAyaka adhika mileMge / yaha socakara bhagavAna ne rADha bhUmi kI aura vihAra kara diyA / yahA~ para anArya logoM kI avahelanA niMdA, tarjanA aura tAr3anA Adi aneka upasargo ko sahate hue Apane bahuta se karmo kI nijharA kara DAlI / bhagavAna rAr3habhUmi kI tarapha se lauTa rahe the usake sImA pradeza ke pUrNakalaza nAmaka anArya gA~va se nikalakara Apa Arya deza sImA meM A rahe the / rAste meM cora mile unhoMne bhagavAna ke darzana ko apazakuna mAna kara una para AkramaNakara diyA / indrane tatkAla upasthita hokara coroM ke AkramaNa ko niSphala kara diyA / Apane Arya deza meM pahu~ca kara malayadeza kI rAjadhAnI bhaddila nagarI meM pAMcavA~ cAturmAsa vyatIta kiyA / cAturmAsa samApti para bhagavAna ne bhaddila nagara ke bAhara pAraNA kiyA aura vahA~ se calakara Apa kavali samAgama padhAre ! bhagavAna kayali samAgama se ambUsaMDa aura taMbAya sanniveza gaye / taMbAya sanniveza meM nandiSeNa pApitya se gozAlaka kI takarAra huI / taMbAya sanniveza se bhagavAna kUpiya sanniveza gaye / yahA~ para Apako gupta cara samajhakara rAjapuruSoM ne pakaDA aura pITA aura kaida karaliyA / nijayA aura pragalabhA nAmakI eka parivrAjikA ko jaba isa bAta kA patA calA to vaha tatkAla rAjapuruSoM ke pAsa pahuMcI aura unheM bhagavAna mahAvIra kA paricaya diyA / bhagavAna mahAvIra kA vAstavika paricaya jaba rAja purUSoM ko milA to unhoMne bhagavAna se kSamA yAcanA kI / aura bhagavAna ko vandana kara unheM vidA kiyA / kupita sanniveza se bhagavAna ne vaizAlI kI aura vihAra kiyA / gozAlaka ne isa samaya Apake sAtha calane se inkAra kara diyA / usane kahA Apake sAtha rahate hue mujhe bahuta kaSTa uThAnA paDatA hai, parantu Apa kucha bhI sahAyatA nahIM dete / isaliye maiM Apake sAtha nahIM calUgA / bhagavAna ne kucha nahIM kahA / bhagavAna kramazaH vaizAlI pahuMce ora lohe ke kArakhAne meM Thahare / yahA~ eka lohAra bhagavAna ke darzana ko amaMgala mAnakara hathauDA lekara unheM mArane ke liye dauDA / parantu usake hAtha pAMva vahI staMbhita ho gaye / vaizAlI se Apa grAmAka sanniveza padhAre / vahA~ bibhelaka yakSa ne ApakI khUba mahimA kI / grAmAka se zAlizIrSa padhAre / yahA~ kaTapUtanA nAmakI vyaMtarI ne Apako baDA kaSTa diyA / anta meM vaha bhagavAna kI prazaMzaka vanI / zAlISIrSa se vihAra kara bhaddiyA nagarI padhAre aura chaThA cAturmAsa Apane bhaddiyA meM hI vyatIta kiyA / cAturmAsa samApti ke bAda cAturmAsika tapa kA pAraNA nagarI ke bAraha kiyA / vahA~ se Apane magadha deza kI ora vihAra kara diyA / sAtavAM cAturmAsa Apane magadha deza kI nagarI AlaMbhiyA meM vyatIta kiyA / cAturmAsa samApti kara For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apane cAturmAsika tava kara pAraNA kiyA / vahAM se vihAra kara Apa kuNDAka sannibeza hote hue maddanA sanniveza bahusAla tathA lohArgala padhAre / lohArgala ke rAjA jitazatru ne ApakA zatrupakSa kA AdamI mAnakara pakaDa liyA / yahAM utpala jyotiSI rAjA ko ApakA paricaya dekara Apako mukta karavA diyA / vahAM se purimatAla unnAga gobhUmi hote hue rAjagRha padhAre / AThavAM cAturmAsa Apane rAjagRha meM hI vyatIta kiyaa| cAturmAsa ke bAda vizeSa karmoM ko khapAne ke liye Apane bajrabhUmi tathA zuddhibhUmi jaise anArya pradeza meM vihAra kiyA yahA~ bhI Apako aneka prakAra ke upasarga sahane paDe / anArya bhUmi meM Apako cAturmAsa ke yogya kahI bhI sthAna nahIM milA ataH Apane nauvA cAturmAsa calate phirate vyatIta kiyA / anArya bhUmi se nikalakara bhagavAna gozAlaka ke sAtha kUrmagrAma padhAre / kUrma grAma ke bAhara vaizyAyana nAmakA tApasa auMdhe mukha laTakatA huA tapasyA kara rahA thA / dhUpase Akula hokara usakI jaTAoM se jUe~ gira rahI thI aura vaizyAyana unheM pakaDa pakaDa kara vApisa apanI jaTA meM DAla detA thA / gozAlaka yaha dRzya dekhakara bolA--bhagavAn ! yaha juoM kA sejArI-sthAna dene vAlA muni hai yA picAsa ? gozAlaka ne bara bAra ukta vAta doharAI / gozAlaka ke muha se ukta bAte bAra bAra sunakara vaha atyanta kruddha huA aura usane gozAlaka ko mArane ke liye tejo lezyA choDI / parantu usa samaya bhagavAna ne zItala lezyA choDakara gozAlaka ko bacA liyA / isa avasara para gozAlaka ne te jo lezyA prApti kA upAya bhagavAna se puuchaa| bhagavAna ne upAya batA diyA / tejo lezyA kI sAdhanA karane ke liye vaha bhagavAna se judA huA aura zrAvastI meM hAlAhalA kumbhAriNa ke ghara raha kara tejo lezyA kI sAdhanA karane lagA / bhagavAna kI kahI huI vidhi ke anusAra cha mAsa taka tapa aura AtApanA karake gozAlaka ne tejo lezyA prApta krlii| aura parIkSA ke taura para usakA pahalA prayoga kue~ para pAnI bharatI hui eka dAsI para kiyA / tejo lezyA prApta karane ke bAda gozAlaka ne cha dizAcaroM se nimittazAstra paDhA jisase vaha sukha duHkha lAbha; hAni jIvita aura maraNa ina cha bAtoM meM siddha vacana naimittika bana gayA / tejo lezyA aura nimitta jJAna se jaisI asAdhAraNa zattiyoM se gozAlaka kA mahatva bahUta bar3ha gayA aura aura usake anuyAI baDhane lage / vaha apane saMpradAya AjIvakoM kA AcArya bana gayA / siddhArtha pura se bhagavAna vaizAlI padhAre / vahA~ ke bAlaka Apako pizAca mAna kara satAne lage / siddhArtha rAjA ke mitra zaMkha ko isa bAta kA patA lagA to usane bAlakoM ko bhagAdiyA aura zaMkharAjAne bhagavAna se kSamA yAcanA kara vandanA kI / vaizAlI se bhagavAna vANijya grAma padhAre / vaizAlI aura vANijya grAma ke bIca gaMDakI nadI paDatI thii| bhagavAna ne use nAvadvArA pAra kiyA / vANijya grAma meM eka Ananda nAmaka avadhijJAnI zrAvaka thA usane Apako vandanA kara kahA-'bhagavAn ! aba Apa ko alpa kAla hI meM kevala jJAna-kevala darzana utpanna hogA / vANijya grAma se bhagavAna kramazaH vicaraNa karate hue zrAvastI padhAre / Apane varSAkAla samIpa jAna dasavAM cAturmAsa zrAvastI meM hI vyatIta kiyA / cAturmAsa kI samApti ke bAda bhagavAna sAnulaThThiya nAmaka grAma meM padhAre / vahAM Apane solaha dina kI tapasyA kI / aura mahAbhadra sarvabhidra pratimAo nAmaka tapa kA ArAdhana kiyA / apanI tapasyA kA pAraNA Ananda gAthApati ko dAsI dvArA pheMke jAne vAle anna se kiyA / sAnulaTThiya se bhagavAna ne vihAra dRDhabhUmi kI tarapha kiyA aura peDhAla gAMva ke pAsa sthita peDhAla udyAna meM polAsa nAmaka caitya meM jAkara aSTama tapa karake rAtabhara eka acitta pudgala para animeSa dRSTi se dhyAna kiyA / bhagavAna ke isa dhyAna kI saudharmendra ne prazaMsA ki saMgama nAma ke deva ko vaha prazaMsA For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 acchI nahIM lagI / vaha tatkAla bhagavAna ke pAsa AyA aura unheM dhyAna se vicalita karane ke lie usane bhagavAna ko bIsa prakAra ke upasarga kiye| kintu vaha bhagavAna ko dhyAna se vicalita nahIM kara sakA / isake bAda bhI vaha bhagavAna ko cha mAha taka nirantara kaSTa detA rahA kintu vaha bhagavAna ko kisI bhI rUpa meM vicalita nahIM kara sakA / anta meM hAra kara bhagavAna ke pAsa AyA aura bolA- "indra ne ApakI jo stuti kI thI vaha pUrNataH satya thii| Apa satya pratijJa hai aura meM apanI pratizA se bhraSTa huA hU~ / mujhe kSamA kariye, meM bhaviSya meM aisA aparAdha kabhI nahI karU~gA | bhagavAna samatArasa ke sAgara the| unhoMne saMgama ko kSamA pradAna kara dI / pUre cha mahine taka saMgama deva ke dvArA diye gaye vividha kaSTo ko sahane ke bAda bhagavAna ne vajragAma meM eka vatsapAlaka vRddhA ke hAtha se khIra se pAraNa kiyA / jagAma se bhagavAna ne zrAvastI kI ora vihAra kiyA / alabhiyA seyaviyA Adi aneka nagaroM meM hote hue Apa AvastI pahu~ce aura nagara ke udyAna meM dhyAnArUDha ho gaye / zravastI se kauzAmbI, vArANasI rAjagRha, mithilA Adi aneka nagaroM meM hote hue Apa vaisAlI pdhaare| aura gyArahavAM cAturmAsa Apane vahI vyatIta kiyaa| vaizAlI meM eka jinadatta nAmakA zreSThIM rahatA thA / usakI Rddhi-samRddhi kSINa ho jAne se jagata meM vaha jIrNa zreSThI ke nAma se vikhyAta thA / jinadatta sarala evaM parama zraddhAlu thaa| vaha pratidina bhagavAna ko vandana karane ke liye jAtA thA aura AhAra pAnI ke lie prArthanA karatA thaa| lekina bhagavAna bhagavAna nagara meM kabhI jAte hI na the / seTha ne socA bhagavAna ke mAsakhamaNa jaba pUrA hogA, taba aayeNge| mahInA pUrA huA taba seTha ne vizeSa Agraha pUrva bhagavAna se prArthanA kI lekina bhagavAna na Aye / taba usane dvi mAsika mAsa khamaNa kI kalpanA kI / jaba do mahInA ke anta meM bhI prArthanA karane para bhagavAna nahIM Aye to usane trimAsika mAsa khamana kI kalpanA kI jaba tIna mahIne pUre hue to usane phira bhagavAna se prArthanA kI aura isa bAra bhI jaba na Aye to usane soca liyA ki bhagavAna ne cAturmAsika tapa kiyA hai| aba vaha cAturmAsika tapa kI samApti kI pratIkSA karane lgaa| usane socA kI cAturmAsika tapa kA apane jIvana ko saphala karUMgA / pAraNA karAU~gA aura cAturmAsa samApta huaa| jIrNa seTha ne prabhuko bhakti pUrvaka vandanAkara prArthanA kI- bhagavan ! Aja meMra ghara pAraNA karane ke liye padhArie / vaha ghara AyA aura bhagavAna ke Ane kI pratIkSA karane lagA samaya para prabhu AhAra ke liye nikale aura ghUmate hue pUraNa seTha ke ghara meM praveza kiyaa| bhagavAna ko dekhakara pUraNa seTha ne dAsI se saMketa kiyA jo kucha taiyAra ho inheM de do / dAsI ne ubAle hue ur3ada ke bAkule bhagavAna ke hAthoM meM rakha diye| bhagavAna ne use nirdoSa AhAra mAnakara grahaNa kiyA / devatAoM ne usake ghara paMca divya prakaTa kiye| loga usakI prazaMsA karane lage vaha mithyAbhimAnI pUraNa kahane lagA ki maiMne khuda prabhu ko paramAnna se pAraNA karAyA hai| / jIrNa seTha prabhu ko AhAra dene kI bhAvanA se bahuta dera taka rAha dekhatA rhaa| usake antakaraNa meM zubha kAmanAeM uTha rahI thI usI samaya usane AkAza meM hotA huA deva duMdubhi nAda sunA ahodAna ahodAna ! kI dhvani se usakI bhAvanA bhaMga huii| use mAlUma huA ki prabhu ne pUraNa seTha ke ghara pAraNA kara liyA hai to vaha bahuta nirAza ho gyaa| apane bhAgya ko kozane lgaa| pUraNa seTha ke dAna kI prazaMsA karane lagA / zubha bhAvanA ke kAraNa jIraNa seTha ne acyuta devaloka kA Ayu baaNdhaa| vaizAlI se vihAra kara prabhu aneka sthAnoM meM bhramaNa karate hue susubhArapura meM Aye aura aSTama tapa sahita eka rAtri kI pratimA grahaNa kara azoka vRkSa ke nIce dhyAna karane lage / yahAM camarendra ne For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 zakrendra ke vajra se bhayamIta hokara bhagavAna kI zaraNa grahaNa kI dUsare dina bhagavAna bhogapura padhAre / yahA~ mahendra nAmaka kSatriya bhagavAna ko lakaDI lekara mArane AyA kintu sanatkumAra devendra ne use samajhA kara roka diyA / bhogapura se vihAra kara prabhu naMdI gA~va Aye aura meMDhaka gAMva hokara kozAmbI nagarI meM Aye pauSavadi pratipadA kA dina thA / bhagavAna ne usa dina teraha bola kA bhISaNa abhigraha dhAraNa kiyA / (1) rAja kanyA ho, (2) avivAhita ho, (3) sadAcAriNI ho (4) niraparAdha hone para bhI jisake pAvoM meM beDiyA~ tathA hAthoM meM hathakaDiyAM par3I huI ho, (5) sira muNDA huA ho, (6) zarIra para kAcha lagI huI ho; (7) tIna dina kA upavAsa kiyA ho, (8) pAraNe ke liye uDada ke bAkale (9) sUpa meM liye hue ho, (10) na ghara meM ho na bAhara ho, (11) eka paira dehalI ke bhItara tathA dUsarA bAhara ho / (12) dAna dene kI bhAvanA se atithi kI pratIkSA kara rahI ho, (13) prasanna mukha ho aura AMkhoM meM AMsU bhI ho, ina teraha bAtoM se yukta koI strI mujhe AhAra de to maiM usI se AhAra grahaNa karU~gA / abhigraha ko pUrA karane ke uddezya se bhagavAna pratidina kozAmbI meM AhAra ke lie jAte aura abhigraha ke pUrA na hone para punaH lauTa Ate / isa prakAra bhagavAna ko bhramaNa karate cAra mAsa bIta gaye / parantu unheM AhAra kA lAbha na huA / ve naMdA ke ghara gaye / nandA kozAmbI ke mahAmAtya sugupta kI patnI thii| naMdA baDe Adara ke sAtha AhAra lekara upasthita huI / parantu bhagavAna apanA abhigraha pUrA na hone se ve vApasa lauTa gaye / naMdA ko bahuta duHkha huA / yaha bAta usane mahAmAtya se kahA itane dina ho gaye, hamAre nagarI meM bhagavAna ko bhikSA nahIM mila rahI haiM / avazya hI isameM koI kAraNa honA caahie| koI aisA upAya kIjie jisase bhagavAna ko AhAra mile / usa samaya naMdA ke ghara magAvatI rAnI kI pratihArI AI huI thii| usane jo kucha sunA apanI rAnI se kahA / rAnI ne rAjA se kahA ki aise rAjya se apane ko kyA lAbha jo bhagavAna ko AhAra taka nahIM milatA ? rAjA ne maMtrI ko bulAkara isa bAta kI carcA kI / rAjA ne apane dharmaguru se saba bhikSuo ke AcAra vyavahAra pUchakara unakA apanI prajo meM pracAra kiyA parantu phira bhI bhagavAna ko AhAra prApta nahIM huaa| bhagavAna ke abhigraha ko pAMca mahine ho cuke the aura chaThA mahinA pUrA hone meM sirpha pA~ca dina zeSa raha gaye the / bhagavAna niyamAnusAra isa dina bhI kozambI meM bhikSAcaryA ke liye nikale aura phirate hue seTha dhanAvaha ke ghara phuNce| yahAM ApakA abhigraha pUrNa huA / aura Apane candanArAjakumArI ke hAthoM se bhikSA grahaNa kI / usa samaya AkAza meM deva duMdubhi baja uThI / pAMca divya prakaTa hue / aura candanA kA rUpa pahale se bhI adhika camaka uThA / aura sarvatra usake zIla kI khyAti phaila gayI / rAjA aura prajA meM prasannatA kA vAtAvaraNa phaila gayA / kozAMbI se sumaMgala succhetA pAlaka Adi gAMvoM meM hote hue bhagavAna zrImahAvIra campAnagarI padhAre aura cAturmAsika tapa kara vahIM svAditta brAhmaNa kI yajJazAlA meM varSAMvAsa kiyA / yahA~ para bhagavAna ke tapa sAdhanA se AkRSTa hokara pUrNabhadra aura mANibhadra nAmaka do yakSa rAtri ke samaya Akara ApakI bhakti karane lage / svAtidatta ko jaba isa bAta kA patA calA to vaha bhI bhagavAna ke pAsa AyA aura bolA bhagavana ! AtmA kyA vastu hai ? sUkSma kA kyA artha hai aura pratyAkhyAna kise kahate haiM ? bhagavAna ne usakA samAdhAna kara diyA / cAturmAsa kI samApti ke bAda bhagavAna jaMbhiya gA~va kI tarapha pdhaare| jaMbhiyagAMva meM kucha samaya Thahara kara bhagavAna vahAM se miMDhiya gAMva hote hue chammANi gaye aura gAMva ke bAhara kAyotsarga meM lIna ho gaye / For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 saMdhyA ke samaya eka gvAlA (jisake kAnoM meM bhagavAna ne apane vAsudeva ke pUrva bhava meM sIsA tapAkara DAlA thA vahI jIva ) bhagavAna ke pAsa apane bailoM ko choDa kara gAMva meM calA gayA aura jaba vaha vApasa lauTA to use baila nahIM mile| usane bhagavAna se pUchA hai devArya! mere baila kahA~ hai ? bhagavAna mauna rhe| isa para gvAle ne kruddha hokara bhagavAna ke donoM kAnoM meM kANDa ke kIle Thoka diye / chammANi gAMva se bhagavAna madhyamA padhAre / aura AhAra ke liye phirate hue siddhArtha vaNika ke ghara gaye / siddhArtha apane mitra svaraka se bAte kara rahA thaa| bhagavAna ko dekhakara uThA aura Adara pUrvaka vandana kiyA / usa samaya bhagavAna ko dekhakara kharaka bolA bhagavAna kA zarIra sarvalakSaNa sampanna hote hue bhI sazalya hai| siddhArtha ne kahA mitra bhagavAna ke zarIra meM kahA zalya haiM ? jarA dekho to sahI dekhakara kharaka ne kahA yaha dekho bhagavAna ke kAna meM kisI ne kASTha kI kIla Thoka dI hai / siddhArtha ne kahA vaidyarAja zalAkAye nikAla DAlo / mahAtapasvI ko Arogya pahu~cAne se hameM mahApuNya prApta hogA / vaidya aura vaNika zAkA nikAlane ke liye taiyAra hue para bhagavAna ne svIkRti nahIM dI aura Apa vahA~ se cala diye| bhagavAna ke sthAna kA patA lagA kara siddhArtha aura kharaka vaiya auSadha tathA AdamiyoM ko sAtha lekara udyAna meM gaye aura bhagavAna ko tela droNI pAtra vizeSa meM biThAkara tela kI mAliza karavAI / phira aneka manuSyoM se pakaDavAkara kAnoM meM se kAkIla khIca nikAlI zalAkA nikAlate samava bhagavAna ke mukha se eka bhISaNa cIkha nikala paDI / bhagavAna mahAvIra kA yaha antIma bhISaNa pariSaha thA / pariSahoM kA prAraMbha bhI gvAle se huA aura anta bhI gvAle se hI huA / vahA~ se vihAra kara prabhu jRMbhaga nAmaka gA~va ke pAsa Aye aura vahAM Rju pAlikA nadI ke uttara taTa para zyAmAka nAmaka kRSaka ke kheta meM eka jIrNa caitya ke pAsa zAlavRkSa ke nIce chaTha tapa karake rahe aura utkaTa Asana se AtApanA lene lage / vahA~ vijaya muhUrta zukla dhyAna meM lIna bhagavAna kSapaka zreNI meM ArUDha hue aura unake cAra ghanaghAti karmo kA nAza ho gayA / vi. saM. 501 (I. saM. 508) pUrva vaizAkha sudi dasamI ke dina hastottarA nakSatra meM caturtha prahara meM bhagavAna ko kevala jJAna aura kevala darzana utpanna ho gyaa| aba bhagavAna sarvaza sarvedazI hue / sampUrNa lokAlokantargata bhUta bhaviSyat sUkSma vyavahita mUtAmUrta samasta padArthoM ko Apa hastAmalakavata dekhane lage / bhagavAna ne apane chadmastha kAla meM nimna tapazvaryA kI 1- pANmAsika eka 2-pAMca dina kama SaNmAsika eka 3 - cAturmAsika nau 4- trimAsika do 5 sA dvimAsika do 6 - dvimAsika cha 7 sArthamAsika do 8 mAsika bAraha 9 - pAkSika bahattara 10 solaha upavAsa eka 11 - aSTamabhakta bAraha 92 - SaSTha bhaktaM 229 ukta tapazcaryA meM bhojana dina 349 hote haiM / sADhe bAraha varSa ke dIrgha kAla meM kevala 349 dina hI AhAra kiyA aura zeSa dina nirjala ' tapa meM bItAye / kevalajJAna kI prApti ke bAda bhagavAna eka muhUrta taka vahIM tthhre| indrAdi devo ne Akara bhagavAna kA kevala jJAna utsava mnaayaa| devoM ne samavazaraNa kI racanA kii| samavazaraNa meM baiThakara bhagavAna ne dezanA dI / isa prathama samavazaraNa meM kevala devatA hI upasthita the ataH virati rUpa saMyama kA lAbha kisI bhI prANI ko nahIM huA / yaha Azcarya janaka ghaTanA jainA gamo meM 'accherA' ke nAma se prasiddha hai / daza Azcarya -- jo bAta abhUtapUrva (pahale kabhI nahIM huI) ho aura loka meM Azcarya kI dRSTi se dekhI jAtI ho aisI bAta ko accherA (Arya ) kahate haiN| isa meM dasa bAteM Azcarya janaka huI hai / ve isa prakAra hai 1 - upasarga 2 - garbhaharaNa 3 - strI tIrthaMkara 4- abhavyA jo vismaya evaM avasarpiNI kAla For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 pariSad 5-kRSNa kA aparakaMkA gamana (6) candra sUrya avataraNa (7) harivaMza kulotpatti (8) camarotpAta (9) aSTazata siddhA (10) asaMyata pUjA / prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva svAmI ke samaya meM eka yAnI eka samaya meM utkRSTa avagAhanA vAle 108 vyaktiyoM kA siddha honA / dasarvatIrthakara zrI zItalanAtha svAmI ke samaya meM eka arthAt harivaMzoMtpatti. unnIsaveM tIrthaMkara zrI mallInAtha svAmI ke samaya eka yAnI strI tIrthakara / bAIsaveM tIrthaMkara zrI nemiH nAtha bhagavAna ke samaya meM eka arthAta kRSNavAsadevakA aparakaMkA gamana / covIsaveM tIrthaMkara zrI mahAvIra svAmI ke samaya meM pAMca athAt 1. upasarga, 2. garbhaharaNa 3. camarotpAta 4. abhavyA pariSad 5. candrasUryovataraNa nauveM tIrthakara bhagavAna savidhinAtha ke samaya tIrtha ke uccheda se hone vAlI asaMyatI kI eka accherA huaa| isa prakAra asaMyatoM kI pUjA bhagavAna suvidhinAtha ke samaya prAraMbha huI thI. isalie yaha accherA unhIM ke samaya meM mAnA jAtA hai / vAstava meM naveM tIrthaMkara se lekara solahaveM bhagavAna zAMti nAtha taka bIca ke sAta aMtaroM meM tortha kA viccheda aura asaMyatI kI pUjA huI thI / bhagavAna RSabhadeva ke samaya marIci kapila Adi asaMyatI kI pUjA tIrtha ke rahate huI thI isIlie use acchorA meM nahIM kiyA gayA / uparokta daza bAteM isa avasarpiNI meM ananta kAla meM huI thii| ataH ye dasa hI isa huNDA avasarpiNI meM acchere mAne jAte haiM / / usa samaya madhyamA pAvApurI meM somila nAmaka brAhmaNa baDA bhArI yajJa karA rahA thA / isa yajJa meM bhAga lene ke lie dUra dUra se vidvAna brAhmaNa AyeM / unameM gyAraha vidvAna-1 indrabhUti, agnibhUti vAyubhUti, vyaktabhUti sudharmAjI, maMDikraputra, mauryaputra, akampita, acalabhrAtA, metArya evaM prabhAsa ye vizeSa pratiSThita the / inake sAtha kramazaH 500, 500, 500, 500, 500; 350, 350, 300, 300, 300, evaM 300, chAtra the / ye sabhI kulIna brAhmaNa somila brAhmaNa ke AmaMtraNa se : vizAla chAtra parivAra ke sAtha madhyamA Aye ina gyAraha vidvAnoM ko eka eka viSaya meM saMdeha thA parantu ve kabhI kisI ko pUchate nahIM the kyoMki unakI vidvattA kI prasiddhi unheM aisA karane se rokatI thii| bodhIprApta bhagavAna ne dekhA ki madhyamA nagarI kA yaha prasaMga apUrva lAbha kA kAraNa hogaa| yajJa meM Aye hue vidvAna brAhmaNa pratibodha pAyeMge / aura dharmatIrtha ke AdhAra staMbha baneMge / yaha soca bhagavAna ne vahAM se ugra vihAra kara bAraha yojana calakara madhyamA nagarI ke mahAsena udyAna meM unhoMne vAsa kiyA / devoM ne samavazaraNa kI racanA kI battIsa dhanuSa u~ce caitya vRkSa ke nIce baiThakara bhagavAna ne dezanA AraMbha kara dii| bhagavAna kI dezanA sunane ke lie hajAroM strI puruSa evaM devatA gaNa Ane lge| bhagavAna mahAvIra ke samavazaraNa meM itane bar3e jana samUha ko evaM devoM ko jAte hue dekha indrabhUti Adi gyAraha brAhmaNa bhI kramazaH apane apane chAtra samUha ke sAtha samavazaraNa meM pahu~ce / inhoMne bhagavAna se zAstrArtha kiyA / apanI apanI zaMkAoM kA samAdhAna pAkara ye sabhI apane apane chAtra samUha ke sAtha dIkSita ho gaye / isa prakAra madhyamA ke samavazaraNa meM eka hI dina meM 4400 brAhmaNoM ne nigrantha pravacana ko svIkAra kara devAdhideva mahAvIra ke caraNoM meM nata mastaka ho zrAmaNya dharma ko svIkAra kiyA / indrabhUti Adi pramukha gyAraha vidvAnoM ne tripadI pUrvaka dvAdazAMgI kI racanA kii| ataH unheM gaNadhara pada se suzobhita kiye gaye / isake atirikta aneka strI puruSoM ne sAdhu dharma aura zrAvaka dharma svIkAra kiyA / isa prakAra bhagavAna mahAvIra ne vaizAkhazuklA dasamI ke dina caturvidha saMgha kI sthApanA kI / isake bAda bhagavAna mahAvIra ne vizAla ziSya parivAra ke sAtha rAjagRha kI ora vihAra kiyA / kramazaH vihAra karate hue bhagavAna rAjagRha ke guNazIla udyAna meM padhAre / yahA~ : mahArAja zreNika ne Apa For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 kA upadeza zravaNa kiyA aura Apake upadeza se prabhAvita ho rAjakumAra megha kumAra, nandiSeNa Adi aneka strI puruSoMne Apa ke pAsa pravrajyA grahaNa kii| bhagavAna ne apanA 13vAM cAturmAsa yahI vyatIta kiyA varSAvAsa samApta hone ke bAda, apane parivAra ke sAtha grAmAnugrAma meM bihAra karate hue bhagavAna mahAvIra ne videha kI ora prasthAna kiyA aura brAhmaNakuNDagrAma pahu~ce / isake nikaTa hI bahuzAla udyAna thA / bhagavAna apanI pariSadA ke sAtha isI bahuzAla udyAna meM Thahare / bhagavAna mahAvIra ke Agamana kA samAcAra nagaranivAsiyoM ko milA to ve bar3I saMkhyA meM bhagavAna kA upadeza sunane udyAna meM ge| bhagavAna ne una saba ko upadeza diyA / RSabhadatta tathA devAnandA kI dIkSA brAhmaNakuNDa grAma ke mukhiyA kA nAma RSabhadatta thA / yaha koDAla gotrIya pratiSThita brAhmaNa thA / isakI patnI devAnandA jAlaMdhara gotrIya brAhmaNI thI / RSabhadatta aura devAnandA brAhmaNa hote hue bhI jIva ajIva puNya pApa Adi tattvoM ke jJAtA zramaNopAsaka the / bahusAla meM bhagavAna kA AvAgamana sunakara RSabhadatta baDA prasanna huA / vaha devAnandA ko sAtha meM lekara, dhArmika ratha para ArUDha ho bahusAla udyAna meM pahu~cA / vidhi pUrvaka sabhA meM jAkara vandana namaskAra kara bhagavAna kA upadeza sunane lagA / devAnandA bhagavAna ko animeSa dRSTi se dekhane lagI / usakA putra sneha umaDa paDA / stanoM meM se dUdha kI dhArA baha nikalI / usakI kaMcukI bhIga gaI / usakA sArA zarIra pulakita ho uThA / devAnandA ke ina zArIrika bhAvoM ko dekhakara gautama svAmI ne bhagavAna se prazna kiyA bhagavan ! Apa ke darzana se devAnandA kA zarIra pulakita kyoM ho gayA ? inake netroM meM isa prakAra kI praphullatA kaise A gaI ? aura inake stanoM se dugdhasrAva kyoM hone lagA ? bhagavAna ne uttara diyA gautama ! devAnandA merI mAtA haiM, aura maiM inakA putra huuN| devAnandA ke zarIra meM jo bhAva prakaTa hue unakA kAraNa putra sneha hai / usake bAda bhagavAna ne mahatI sabhA ke bIca apane mAtA devAnandA ko evaM pitA RSabhadatta ko upadeza diyA / bhagavAna kA upadeza sunakara donoM ko vairAgya utpanna ho gayA / parizad ke cale jAne para RSabhadatta uThA aura bhagavAna ko vandana kara bolA bhagavan ! ApakA kathana satya hai / maiM Apake pAsa pravrajyA lenA cAhatA huuN| Apa mujhe svIkAra kiijie| usake vAda RSabhadatta ne gRhastha veza kA parityAgakara suni veza pahana liyA aura bhagavAna ke samIpa sarva virati rUpa pravajyA grahaNa kara lI / mAtA devAnandA ne bhI apane pati kA anusaraNa kiyA / usane AryA candanA ke pAsa dIkSA grahaNa kara lI bhagavAna ke pAsa pravrajyA lene ke bAda RSabhadatta anagAra ne sthAviroM ke pAsa sAmAyikAdi ekAdaza aMgoM kA adhyayana kiyA aura kaThora tapa kara kevala jJAna prApta kiyaa| devAnandA ko bhI kevala jJAna utpanna ho gayA / ina donoM ne antima samaya meM eka mAsa kA anazana kara nirvANa pada prApta kiyA / bhagavAna mahAvIra kI putrI sudarzanA ne bhI jo jamAlI se vyAhI thI isI varSa eka hajAra striyoM ke sAtha AryA candanA ke pAsa dIkSA grahaNa kI / bhagavAna ne apanA 14 vA~ cAturmAsa vaizAlI mahAnagara meM vyatIta kiyA / 15va cAturmAsa cAturmAsa samApta hone para bhagavAna ne vaizAlI se vatsabhUmi kI ora vihAra kiyaa| mArga meM aneka grAma nagaroM ko pAvana karate hue ve kozAmbI pahuMce aura nagara ke bAhara candrAvataraNa udyAna meM Thahare / kozAmbI ke tatkAlIna rAjA kA nAma udayana thA / udayana batsadeza ke prasiddha rAjA sahasrAnIka For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA pautra tathA rAjA zatAnIka kA putra aura vaizAlI ke samrATa ceTaka kA dohitA hotA thA / vaha abhI nAgalika thA / ataH rAjya kA prabandha usakI mAtA mahArAnI mRgAvatI devI pradhAnoM kI salAha se karatI thI / yahA~ jayantI nAma kI prasiddha zrAvikA rahatI thI / vaha bhagavAna mahAvIra kA Agamana sunakara mahArAjaudayana, zrAvakA jayantI, mahArAnI mRgAvatI, tathA nagarI ke aneka nAgarIkAM ne bhagavAna ke darzana kiye aura upadeza zravaNa kiyA / jayantI zrAvikA ne bhagavAna se aneka prazna kiye aura unakA samAdhAna pAkara usane AyeM candanA ke samIpa dIkSA grahaNa kI / bhagavAna ne vahA~ se zramaNa gaNa ke sAtha zrAvasto ko ora vihAra kiyA / zrAvastI pahuMcakara Apa koSThaka udyAna meM Thahare / yahAM anagAra sumanobhadra aura supratiSThita Adi kI dIkSAe~ huI / kozala pradeza se vihAra karate hue zramaNa bhagavAna zrImahAvIra videha bhUmi meM padhAre / yahA~ vANijya grAma nivAsI gAthApati Ananda ne evaM unako patnI zivAnandA ne zrAvaka ke bAraha vrata grahaNa kiye / isa varSa kA cAturmAsa Apane vANijyagrAma meM vyatIta kiyA / 16 vAM cAturmAsa ____ vANijya grAma kA cAturmAsa pUrNa kara bhagavAna ne munivaroM ke sAtha magadha bhUmi meM praveza kiyA / aneka grAma nagaroM ko pAvana karate hue Apa rAjagRha ke guNazIla udyAna meM padhAre / yahA~ ke samrATa rAjA zreNika sadala bala se bhagavAna ke darzana kiye / rAjagRha ke prasiddha dhanapati zAlibhadra ne tathA dhanya kumAra Adi ne bhagavAna se pravajyA grahaNa kI / ___isa varSa kA cAturmAsa bhagavAna rAjagRha meM bitAyA / 17 vAM cAturmAsa rAjagRha se vihAra kara bhagavAna capA padhAre / caMpA ke rAjA datta aura usako rAnI raktavatI ke putra mahacaMda kumAra ne Apake upadeza se dIkSA grahaNa kI / caMpA se Apa vikaTa mArga ko pAra karate hue sindhu sovIra kI rAjadhAnI vItabhaya padhAre / vItabhaya kA rAjA udAyana zramaNopAsaka thA / bhagavAna zrImahAvIra ke darzana kara vaha baDA prasanna huA / kucha kAla vahA~ virAjakara bhagavAna vANijya grAma padhAre / aura Apane munivaroM ke sAtha yahIM cAturmAsa pUrA kiyaa| cAturmAsa ko samApti ke bAda Apane kAzI deza kI rAjadhAnI bANArasI kI ora vihAra kara diyA / aneka sthAnoM para nigrantha pravacana kA pracAra karate hue Apa bANArasI pahu~ce aura vahA~ koSThaka nAmaka udyAna meM Thahare / yahA~ ke karoDapati gRhastha culanIpitA aura usakI strI zyAmA tathA surAdeva aura usakI strI dhanyA ne bhagavAna se zrAvaka vrata grahaNa kiye / aura nigrantha pravacana ke AdhAra staMbha vane / ____bANArasI se Apane punaH rAjagRha kI ora vihAra kiyaa| mArga meM AlaMbhiyA nagarI AI / bhagavAna munivaro ke sAtha AlaMbhiyA ke zaMkhavana udyAna meM Thahare / yahA~ ke hajAroM strI puruSoM ne bhagavAna kA pravacana sunA / AlaMbhiyA ke prasiddha dhanika gRhapati cullazataka aura usakI strI bahulA ne zrAvaka dharma svIkAra kiyA / yahA~ poggala nAma kA eka vibhaMga jJAnI parivrAjaka rahatA thA usane bhagavAna kA pravacana sunakara AhatI dIkSA grahaNa kI / dIkSA lekara ggAraha aMga paDhe aura kaThora tapa karake anta meM nirvANa ko prApta huA / AlaMbhiyA se bhagavAna rAjagRha padhAre ora guNazIla udyAna meM Thahare / yahAM ke prasiddha dhanika maMkAtI kiMkima ajana aura kAzyapa ne nirgrantha pravacana ko sunakara Apa se dIkSA grahaNa kI / bhagavAna kA yaha cAturmAsa rAjagRha meM vyatIta huA / 19vAM cAturmAsa-- cAturmAsa ke bAda bhI bhagavAna rAjagRha meM hI dharma pracArArtha Thahare / isa satata pracAra kA AzAtota lAbha huaa| rAjagRha ke aneka pratiSThita nAgarikoMne bhagavAna se zramaNadharma svIkAra kiyA jaise jAliku For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAra, mayAlI uvavAli, purUSaNena vAriSeNa, dIrghadanta, laSTadaMta gUDhadaMta, zuddhadaMta, hallaH druma, drumasena mahAdrumasena, siMha, siMhasena, mahAsiMhasena, pUrNasena ina zreNika ke teisa putroM ne aura naMdA nandamatI, nandottarA nandaseNiyA mahayA sumarutA, mahAmarUtA, marudevI bhadrA subhadrA sujAtA, sumaNA aura bhUtadinnA Adi zreNika kI 13 rAniyoM ne bhagavAna se pravrajyA grahaNa kI / usa samaya bhagavAna zrImahAvIra prabhu ke darzana ke liye muni Ardraka guNazIla udyAna meM jA rahe the / mArga meM unheM gozAlaka bauddha bhikSu hastitApasa Adi aneka anya tIrthika mile / Adraka ne unheM vAda meM parAjita kiyA / vAda meM parAjita kucha hastitApaso svaprati bodhita pAMca sau coroM ke sAtha Ardraka muni bhagavAna se A milA / bhagavAna una saba ko prajita kiyA / isa varSa bhI bhagavAna ne varSAMvAsa rAjagRha meM hI bitAyA / 20vAM cAturmAsa varSAMkAla pUrA hone para bhagavAna ne kozAMbI kI ora vihAra kiyA / mArga meM AlaM bhiyA nagarI paDatI thI / bhagavAna kucha kAla taka AlaMbhiyA meM ho birAje / yahAM RSibhadra pramukha zramaNopAsaka rahate the / unhoMne bhagavAna se prazna pUche aura yogya samAdhAna pAkara baDe prasanna hue / AlaMbhiyA se vihAra kara bhagavAna kozAMbo padhAre / uma samaya caNDapradyotana jo ujjainI kA rAjA thaa| usane kozAMbI ko ghera liyA thA / kozAMbI para zAsana mahArAnI mRgAvatI karatI thI / unakA putra udAyana nAbAlika thA / caNDapradyotana mRgAvatI ko apanI rAnI banAnA cAhatA thA / bhagavAna mahAvIra ke Agamana se mRgAvatI ko bar3I prasannatA huii| vaha bhagavAna zrI mahAvIra ke samavazaraNa meM phuNcii| usa samaya caNDapradyotana bhI bhagavAna kI sevA meM upasthita thA / mahArAnI mRgAvatI ne Atma kalyANa kA sundara avasara jAnakara sabhA ke bIca khaDI hokara bolI bhagavana ! maiM caNDapradyotana kI AjJA lekara Apake pAsa dIkSA lenA cAhatI huuN| isake bAda apane putra udayana ko caNDapradyotana ke saMrakSaNa meM choDate hue usase dIkSA kI AjJA mAMgI / yadyapi caNDapradyotana kI icchA mRgAvatI ko svIkRti dene kI nahIM thI para usa mahatI sabhA meM lajjAvasa inakAra nahIM kara sakA / usa samaya aMgAravatI Adi caNDapradyotana kI ATha rAniyo ne bhI dIkSA lene kI AjJA mAMgI / caNDapradyotana ne unheM bhI AjJA de dI / bhagavAna mahAvIra ne mRgAvatI aMgAravatI Adi rAniyoM ko dIkSA dekara unheM AryAM candanA ko sauMpa dI / bhagavAna kozAMbI se vihAra kara videha ko rAjadhAno vaizAlI meM padArpaNa kiyA / Apane yahAM cAturmAsa vyatIta kiyA / 21 vA~ varSAvAsa varSAMvAsa pUrA hone para bhagavAna ne vaizAlI se uttara videha kI ora vihAra kiyA aura mithilA hote hue kAkandI padhAre / kAkaMdI meM dhanya kumAra sunakSatra, kumAra Adi rAja kumAroM ko dIkSA dI / kAkandI se bhagavAna ne pazcima kI ora vihAra kiyA aura zrAvastI hote hue kAmpilyapUra padhAre kAmpilyapUra nivAsI kuNDakolika gRhapati ko zramaNopAsaka banAkara ahicchatrA nagarI hote hue gajapura pahuMce yahA~ aneka vyaktiyoM ko pratibodhita kara Apa polAsapura padhAre / polAsapura ke atA dhanADhyaca kumbhakAra sagDAlaputra jo gozAlaka matAnuyAI thA usakI zAlA meM bIrAje / bhagavAna zrI mahAvIra kA upadeza sunakara saddAla putra ke AjIvika saMpradAya kA parityAga kA samAcAra milA to vaha apane saMgha ke sAtha sagDAlaputra ke pAsa AyA aura use punaH AjIvika banane ke liye samajhAne lagA / gozAlaka kI bAtoM kA sagDAlaputra para jarA bhI asara nahIM paDA / gozAlaka nirAza hokara calA gayA / bhagavAna ne isa varSa kA cAturmAsa vANijya grAma meM vyatIta kiyA / . 22 vA~ cAturmAsa - varSAkAla bItane para bhagavAna rAjagRha padhAre yahA~ mahAzataka nAma kA gAthA pati ne zrAvaka dharma For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 svIkAra kiyA sAtha hI aneka pArthApatya zramaNoMpAsako ne bhI Apake pAsa pravrajyA grahaNa kI / isa varSa bhagavAna ne varSAvAsa rAjagRha meM hI kiyA / 23 vA~ varSAvAsa varSAkAla pUrA honepara bhagavAna vihAra karate hue kramazaH kRtaMgalA nagarI padhAre aura chatrapalAsa caitya meM virAje / yahA~ zrAvasto ke vidvAna parivrAjaka kAtyAyana gotrI skandhaka, bhagavAna ke pAsa AyA aura apanI zaMkAoM kA samAdhAna pAkara bhagavAna ke pAsa pravrajita hogayA / bhagavAna zrAvastI se videha bhUmi kI tarapha padhAre aura vANijya grAma meM jAkara varSAkAla vyatIta kiyA / 24 vA~ cAturmAsa varSa ___ varSAkAla pUrA honepara bhagavAna vANijya grAma se brAhmaNa kuNDa ke bahusAla caitya meM padhAre / yahA~ jamAlI apane pAMcasau sAdhuoM ke sAtha bhagavAna se alaga hogayA aura usane anyatra vihAra kara diyA / brAhmaNa kuNDa' grAma se bhagavAna kauzAMbI padhAre, yahA~ sUrya candrane pRthvI para uttara kara bhagavAna ke darzana kiye / yahA~ se vihAra kara kAzI rASTmeM se hokara bhagavAna rAjagRha ke guNazIla udyAna meM padhAre isa varSa meM bhagavAna ke ziSya vehAsa abhaya Adi anagAroM ne vipula parvata para anazanakara devapada prApta kiyA / 25 vA~ varSAvAsa ___bhagavAna ne isa varSakA cAturmAsa rAjagRha bItA kara caMpA kI ora vihAra kara diyA / magadhapati zreNika kI mRtyu ke bAda koNika ne campA ko apanI rAjadhAnI banAi thI / isa kAraNa magadha kA sarva rAjakuTumba campA meM hI rahatA thA / bhagavAna nirgrantha pravacana kA pracAra karate hue caMpA padhAre aura pUrNabhadra udyAna meM Thahare / bhagavAna ke Agamana kA samAcAra sunakara koNika baDe rAjasI ThATa se bhagavAna ke darzana ke lie gayA / caMpA ke nAgarika bhI vizAla saMkhyA meM bhagavAna ke pAsa gaye aura bhagavAna kI vANI sunI / kaiyoMne samyaktva grahaNa kiyA kaiyoMne zrAvaka vrata liye aura kaI muni bane / munidharma aMgIkAra karane vAloM meM padma mahApadma, bhadra subhadra padmabhadra padmasena, padmagulma, nalinIgulma, Ananda aura nanda mukhya the / ye sabhI zreNika ke pautra the / jinapAlita Adi dhanapatiyoM ne bhI zrAvaka dharma svIkAra kiyA / campAse vihAra kara prabhu kAkandI pdhaare| yahA~ kSemaka, dhatidhara Adi ne zramaNa dharma svIkAra kiyaa| isavarSa kA cAturmAsa Apane mithilA meM bitAyA / cAturmAsa samApti ke bAda Apane aMga deza kI ora vihAra kiyA / ina dinoM videha kI rAjadhAnI vaizAlI raNabhUmi banI huI thii| eka ora magadhapati koNika aura unake kAla Adi sautele bhAI apanI apanI senA ke sAtha laDa rahe the, dusarI aura vaizAlI pati ceTaka rAjA aura kAzI kozala deza ke aThAraha gaNarAjA apanI apanI senA ke sAtha koNika rAjA kA sAmanA kara rahe the / isa yuddha meM koNika rAjA vijayI huA / kAla Adi dasa kumAra ceTaka rAjA ke hAthoM mAre gaye / bhagavAna punaH campA padhAre / apane putra ke mRtyu ke samAcAroM se kAlI Adi rAniyoM ne bhagavAna se pravrajyA grahaNa kI / kucha samaya taka campA meM birAjakara bhAgavAna punaH mithilA padhAre / Apane isa varSa kA cAturmAsa mithilA meM hI bitAyA / cAturmAsa samApti ke bAda bhagavAna zrAvastI padhAre / yahA~ koNika ke bhAI vehAsa (halla) vehalla jinake nimitta vaizAlI meM yuddha ho rahA thA kisI taraha bhagavAna ke pAsa paha~ce aura dIkSA lekara bhagavAna ke ziSya bana gaye / bhagavAna vicarate hue zrAvastI paha~ce aura zrAvastI ke IzAna koNa sthita koSThaka udyAna meM Thahare / For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gozAlaka prakaraNa una dinoM maMkhaliputra gozAlaka bho vahIM thA / bhagavAna zrI mahAvIra se alaga hokara vaha prAyaH zrAvastI ke Asa pAsa hI ghUmatA thA / tejo lezyA kI prApti aura nimitta zAstroM kA abhyAsa gozAlaka ne zrA. vastI meM hI kiyA thA / zrAvastI meM ayaMpula nAmaka gAthApati aura hAlAhalA kummAriNa gozAlaka ki parama bhakta thI / prAyaH gozAlAka halAhalA kumbhAriNa kI bhANDazAlA meM hI ThaharatA thA / / gozAlaka bhagavAna mahAvIra ke chadmastha kAla meM unake sAtha cha varSataka rahA thA / bhagavAna mahAvIra se tejo lezyA prApti kA upAya pAkara vaha unase alaga ho gayA / hAlAhalA kumbhAriNa ko bhANDazAlA meM usane tapazcaryA kara tejolabdhi prApta karalI thI / kAlAntara meM usake pAsa jJAna, kalaMda, karNika agnivezyAyana aura gomAya patra arjana nAmaka cha dizAcara (bhagavAna zrI pArzvanAtha kI paramparA ke patha bhraSTa ziSya) Aye / una dizAcaroM ne ATha prakAra ke nimitta, navama gIta mArga, tathA dazama nRtya mArga kA jJAna prApta kara rakhA thaa| unhoMne gozAlaka kA ziSyatva aMgikAra kiyA / ina dizA carI se gozAlaka ne nimitta zAstra kA abhyAsa kiyA jisase vaha sabhI ko lAbha-alAbha, sukha duHkha jIvana maraNa Adi ke viSaya meM satya satya batAtA thA / apane isa aSTAMga nimitta jJAna ke kAraNa usane apane ko zrAvastI meM jina na hote hue bhI jina, kevalI na hote hue bhI kevalI sarvajJa na hote hue bhI sarvajJa ghoSita karanA prAraMbha kara diyA / vaha kahA karatA thA-maiM jina. kevalI aura sarvajJa huuN| usako isa ghoSaNA ko zrAvastI meM sarvatra carcA thii| magavAna mahAvIra ke pramukha ziSya zrI indra bhUti anagAra ne bhikSAtha ghUmate samaya yaha jana pravAda sunA Aja kala zrAvastI meM do tIrthakara vicara raheM haiM-eka zramaNa bhagavAna mahAvIra aura dUsare maMkhaliputra gozAlaka / ve bhagavAna ke pAsa Aye aura janapravAda ke sambandha meM pUchA-bhagavana ! Ajakala zrAvastI meM do tIrthaMkara hone kI carcA ho rahI hai, yaha kaise ? kyA gozAlaka sacamuca tIrthakara sarvajJa aura sarvadarzI hai ? / bhagavAna ne kahA-gautama ! gozAlaka ke viSaya meM jo nagarI meM bAta ho rahI hai vaha mithyA haiM / gozAlaka jina, kevalI aura sarvajJa nahIM hai| vaha apane viSaya meM jo ghoSaNA kara rahA hai vaha kevala mithyA hai / vaha jina kevalI, sarvajJa Adi zabdoM kA durupayoga kara rahA hai / gautama ! yaha zaravaNa grAma ke bahala brAhmaNa ko gozAlA meM janma lene se gozAlaka aura maMkhali nAmaka gAMva ke putra hone se maMkhali patra kahalAtA hai / yaha Aja se cauvisa varSa pahale merA ziSya hokara mere sAtha rahatA thA / cha varSa taka mere sAtha rahane ke bAda yaha mujha se alaga ho gayA / tadanantara isane mere batAye gaye upAya se tejolabdhi aura nimitta zAstra ke bala se yaha apane Apa ko sarvajJa kahatA phiratA hai / vastutaH isameM sarvajJa hone kI kiMcit bhI yogyatA nahIM hai / bhagavAna mahAvIra ne yaha saba bAte gautama ko sabhA ke bIca kahI / sunane vAle apane apane sthAnoM kI ora cala diye / bhagavAna mahAvIra ne gozAlaka kA jo vistRta paricaya diyA vaha sAre nagara meM phaila gayA / sarvatra eka hI carcA hone lago-"gozozAlaka jina nahIM haiM parantu jina pralApo hai / zramaNa bhagavAna mahAvIra aisA kahate haiM / maMkhaliputra gozAlaka ne bhI anekoM manuSzoM se yaha bAta sunI / vaha katyanta krodhita huA / krodha se jalatA huA vaha AtApanA bhUmi se halAhala kumhAriNa ke bhaNDazAlA meM AyA aura apane AjIvika saMgha ke sAtha atyanta AmarSa ke sAtha baiThA / aura etad viSayaka vicAra karane lgaa| usa samaya magavAna zrI mahAvIra ke ziSya Ananda nAma ke anagAra jo ki nirantara chaTha chaTa tapa kiyA karate the, AhAra ke liye ghUmate hue hAlAhalA kumbhakArAyaNa ke Age hokara jA rahe the / gozAlaka For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 ne dekhate hI unheM roka kara bolA hai devAnu priya AnandA ? tere dhamAcArya aura dharma guru zramaNa jJAta putra ne udAra avasthA prApta kI hai| deva manuSyAdi meM unakI kIrti tathA prazaMsA ho rahI hai / para yadi ve mere sambandha meM kucha bhI kaheMge to apane tapa teja se unheM una lobhI vaNika kI taraha jalAkara bhasma kara dUMgA / aura hitaiSI, vaNika kI taraha ke vala tujhe vacA dUMgA / tU apane dharmAcArya ke pAsa jA aura merI kahI huI bAta unheM sunA deM ! gozAlaka kA krodha pUrNa bhASaNa sunakara Ananda sthavIra ghabarA gayA / vaha jaldI jaldI mahAvIra ke pAsa gayA aura gozAlaka kI bAte kaha kara bolA-bhagavan gozAlaka apane tapasteja se kisI ko jalAkara bhasma karane meM samartha hai ! ne kahA-Ananda ! apane tapa teja se maMkhalIputra gozAlaka kiso ko bhI jalAne kA sAmarthya rakhatA hai kintu ananta zakti zAlI arhanta ko jalAkara bhasma karane meM vaha samartha nahIM hai / kAraNa jitanA tapobala gozAlaka meM hai usase bhI ananta guNA tapobala nigrantha anagAroM meM hai to phira ahaMta ke tapobala ke liye kahanA ho kyA ? kintu anagAra sthavira evaM arhat kSamAzIla hone se ve apanI tapolabdhi kA upayoga nahIM karate / Ananda ! gautamAdi sthaviroM ko isa bAta kI sUcanA kara denA ki gozAlaka idhara A rahA hai / isa samaya vaha dveSa aura mlecchA bhAva se bharA huA hai / isaliye vaha kucha bhI kahe, kucha bhI kare para tumheM usakA prativAda nahIM karanA cAhiye yahA~ taka kI koI bhI zramaNa usake sAtha dhArmika carcA taka na kare ! sthavira Ananda ne bhagavAna kA sandeza gautamAdi pramukha muniyoM ko sunA diyA / idhara ye bAte cala hI rahI thI ki udhara gozAlaka AjIvaka saMgha ke sAtha bhagavAna ke samIpa pahuMca gayA aura bolA--- _he AyuSmAna kAzyapa / tumane ThIka kahA hai ki maMkhaliputra gozAlaka merA ziSya hai / kintu tumhArA ziSya makhaliputra kabhI kA marakara devaloka pahuMca gayA hai / maiM tumhArA ziSya makhali putra gozAlaka nahIM haM kintu gozAlaka zarIra praviSTa udAyI kuDiyAyana nAmaka dharma pravartaka hUM / yaha merA sAtavA~ zarIrAntara praveza hai / maiM gozAlaka nahIM kintu gozAlaka se bhinna AtmA huuN| bhagavAna mahAvIra ne kahA gozAlaka tUM apane Apa ko chipAne kA prayatna na kara / yaha Atma gopana tere liye ucita nahIM / tU vahI maMkhali putra gozAlaka hI hai jo merA ziSya ho kara rahA thA / bhagavAna ke isa kathana se gozAlaka atyanta buddha huA / aura bhagavAna ko tuccha zabda se sambo dhita karatA huA bolA kAzyapa aba terA vinAzakAla samIpa AgayA hai / aba tUM zIghra hI bhraSTa hone kI taiyArI meM hai| ___ gozAlaka ke ye apamAna janaka bacana sarvAMnu bhUti anagAra aura sunakSatra anagAra se sahA nahIM gayA unhoMne gozAlaka ko samajhAne kA prayatna kiyA to vaha aura bhI krudha huA / usane donoM anagAroM ke upara tejo lezyA choDa dii| tejolezyA ki pracaNDa jvAlA se donoM anagAroM kA zarIra jalakara bhasma ho gayA devaloka gAmI bane / do muniyoM ke bhasmasAt hone ke bAda jaba bhagavAna ne use punaH samajhAne kA prayatna kiyA to duma ke krodha kI sImA na rahI / sAta ATha kadama pIche haTa kara usane bhagavAna para tejo lezyA choDa dI tejo lezyA bhagavAna ko cakkara kATatI huI upara AkAza meM uchalI aura vApasa gozAlaka ke zarIra meM praviSTa huI / punaH praviSTa huI tejolezyA ke kAraNa gozAlaka kA zarIra jalane lagA / sAta dina taka dAha ke kAraNa usakA zarIra jalatA rahA / anta meM use apane duSkRtya kA baDA pazcAtApa ke kAraNa vaha marakara acyatu devaloka meM gayA / For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 bhagavAna ke zarIra meM gozAlaka ke dvArA pheMkI gaI tejo lezyA ke kAraNa kucha samaya taka dAhajbara rahA kintu revatI gAthA patnI ke dvArA banAye gaye bijorA pAka ko auSadhI sevana se dAha jvara zAnta ho gayA, aura bhagavAna siMha kI taraha bhavyoM ko pratibodha dene lge| bhagavAna ne isa bAra kramazaH vANijyagrAma, rAjagRha, vANijyagrAma, baikhAlI punaH vaizAlI, rAjagRha, nAlaMdA, vaizAlI mithilA, rAjagRha nAlaMdA, mithilA rAjagRha meM apane 41 veM cAturmAsa ko pUrNakara Apa pAvApUrI pdhaare| isa varSa kA varSAkAla pAvApurI meM vyatIta karane kA nirNaya ke kAraNa Apa hastipAla rAjA kI rajjuka sabhA meM padhAre aura vahIM cAturmAsa kI sthiratA kI / yaha Apa kA antima cAturmAsa thA / isa varSa ke cAturmAsa meM Apane a bhavyoM ko udbodhita kiyaa| rAjA puNyapAla Adi ne Apa se zramaNya grahaNa kiyA / eka eka karake varSAkAla ke tIna mahine bIta gaye aura cauthA mahinA lagabhaga AdhA citane AyA kArtika amAvasyA kA prAtaH kAla ho cukA thaa| usa samaya rAjA hastipAla kI rajjuka sabhA bhavana meM bhagavAna zrI mahAvIra ke antima samavazaraNa kI racanA huI / usI dina bhagavAna ne socA- Aja maiM mukta hone vAlA hU~ aura gautama kA mujha para apAra sneha hai| yaha sneha bandhana hI ise kevalI hone se roka rahA hai isalie isake sneha bandhana ko naSTa karane kA upAya karanA cAhie yaha socakara bhagavAna ne gautama svAmI ko bulAyA aura kahA - gautama pAsa ke gAMva meM deva zarmA brAhmaNa rahatA hai vaha tumhAre upadeza se pratibodha pAyagA / isalie tuma use upadeza dene jaao| bhagavAna kI AjJA prApta kara gautama, devazarmA brAhmaNa ko upadeza dene cale gaye / prabhu ke samavazaraNa meM apApA purI kA rAjA mallI evaM aThAraha gaNarAja bhI Aye / indrAdi deva haeNstipAla, kAzI kauzala ke nauM licchavI tathA nava bhI samavazaraNa meM upasthita hue / bhagavAna ne apanI dezanA prAraMbha kara dii| chaTha kA tapa kiye hue bhagavAna ne 55 adhyayana puNSa phala vipAka ke aura 56 adhyayana pApa phala vipAka sambandhI kahe / usake bAda 36 adhyayana praznavyAkaraNa - vinA kisI ke pUche kahe / usake bAda antima pradhAna nAmaka adhyayana kahane lage / usa dina bhagavAna ko kevalajJAna hue 29 varSa 6 mahinA, 15 dina vyatIta hue the / usa samaya parya Asana se baiThe prabhu ne nirvANa prApta kiyA / jisa rAtri meM bhagavAna kA nirvANa huA usa rAtri meM bahuta se devI devatA svarga se Aye / ataH unake prakAza se sarvatra prakAza ho gayA / usa samaya navamallI nau licchavI kAzI kozala ke 18 gaNa rAjAoM ne pauSadha vrata kara rakhe the / bhAva jyoti ke abhAva meM devoM ke ratnamaya vimAnoM se prakAza ho rahA thA usedravya jyoti tejomaya dikha rahI thI / usakI smRti meM taba se Aja taka dIpotsava parva calA ArahA hai / zoka saMtapta devendra evaM narendroM ne bhagavAna ke zarira kA dAha saMskAra kiyaa| bhagavAna ko asthi ko devagaNa le gaye / bhagavAna ke nirvANa ke samAcAra jaba indrabhUti ko mile to ve dUra hone para ve bhagavAna ke viyoga meM hRdaya drAvaka vilApa karane lage gyaa| unhoMne ghAtIkarma naSTa kara kevalajJAna prApta kara liyA / mUcchita ho kara gira pdd'e| mUrcchA antataH unakA snehAvaraNa naSTa ho eka paramparA ke anusAra ve bAraha varSa taka saMgha ke netA bane rahe / antima samaya meM apane uttarAdhikA sudharmAsvAmI ko saMgha kA netA banA kara nirvANa ko prApta hue / dUsarI paramparA ke anusAra kevalajJAna prApta karane ke bAda Apane apane zramaNasaMgha kA netA sudhamI svAmI ko banAyA bhagavAna mahAvIra kI zramaNaparamparA -- zrIgotamagaNadhara bhagavAna mahAvIra ke gyAraha gaNadharoM meM indrabhUti zrIgautama pramukha gaNadhara the| ApakA janma magadha For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 deza ke gobara nAmaka gAMva meM vi. saM. pUrva 551 meM huA thA / gautama gautrIya vasUbhUti brAhmaNa Apake pitA the / mAtA kA nAma pRthvIdevI thA / Apane apanI alaukika pratibhA aura buddhi ke kAraNa alpakAla meM hI caudaha vidyAe~ sIkha lI / apanI pratibhA aura vidvattA ke kAraNa sAre magadha meM sammAnIya sthAna prApta kiyA thA / Apa apane yuga ke samartha vedAbhyAsI vidvAna the / Apake pAsa 500 chAtra adhyayana karate the / ____ usa samaya madhyamA pAvApurI meM somila nAma ke eka dhanADhya brAhmaNa ne eka bar3e yajJa kA Ayojana kiyA / usameM dUra-dUra ke vidvAna brAhmaNoM ko yajJa meM sammilita hone kA nimaMtraNa pAkara hajAroM kI saMkhyA meM brAhmaNa yajJa meM sammilita hone ke lie pAvA purI meM Ae / unameM gyAraha vidvAna-indrabhRti agnimUti, vAyumUti / vyaktabhUti sudharmAjI maMDi kaputra mauryaputra akampika, acalabhrAtA, metArya evaM prabhAsa vizeSa pratiSThita the| bhagAvAna mahAvIra kA usa samaya pAvA purI meM samavazaraNa huA / mahAvIra kI mahimA se prabhAvita ho kara yeM mahAvIra bhagavAna ke samavazaraNa meM apane apane chAtroM ke sAtha pahU~ce / mahAvIra ke sAtha zAstrArtha kiyA aura apanI zaMkAoM kA samAdhAna prAptakara apane apane chAtroM ke sAtha dIkSA grahaNa kI usa samaya indrabhUti kI avasthA 50 varSa kI thii| tIsa varSa taka chadmastha avasthA meM rahane ke bAda Apako kevala jJAna uptanna huA / bAraha varSa taka kevalI paryAyameM rahane ke bAda vANu varSa kI avasthA meM eka mAsakA anazanakara unhoMne rAjagRha nagara meM nirvANa prApta kiyA / Apake kevalajJAna ke bAda sudharmA svAmI dvitIya paTTadhara bane / 2 zrIsudharmAsvAmI zrIgautamasvAmI ke kevalajJAnI banane ke bAda samagra saMgha ke Apa adhinAyaka bane / ye kollAga sanniveza ke nisAsI agnivezyAyana gotrIya brAhmaNa the / inakA janma vi.saM. 551 thA / ApakI mAtA kA nAma bhaddilA aura pitA kA nAma dhammila thA / opa apane yuga ke samartha vidvAna the / Apake pAsa 500 chAtra adhyayana karate the / ye somila brAhmaNa ke AmaMtraNa se unake yajJotsava meM sammilita hone ke lie pAvA madhyamA gaye the / vahAM bhagavAna mahAvIra se zAstrArtha kara Apa apane pAMcasau chAtroM ke sAtha pravrajita ho gaye / usa samaya ApakI Ayu 50 varSa kI thii| vIra saM. 13 meM arthAt apanI Ayu ke 93 veM varSa meM kaivalajJAna prApta kiyA / vIra saM. 20 meM sau varSa kI Ayu pUrNa kara rAjagRha nagara ke vaibhAragiri para mAsika anazana pUrvaka mukta hue / Apa Agama sAhitya ke puraskartA the / 3 zrIjambUsvAmI zrIbhagavAna mahAvIra kI zAsana paramparA ke dvitIya paTTadhara jambUsvAmI baDe prabhAvika mahApuruSa hue haiM / vIra saM. 16 meM solaha rAjagRha ke dhanADhya zreSThI RSabhadatta ke ghara ApakA janma huA thaa| Apa kI mAtA kA nAma dhAriNI thA / jambU apane mAtA pitA ke ikalote putra the / ve bAlyakAla ko pAra kara yuvA avasthA prApta hue / unakA vivAha imya seThakI ATha kanyAoM ke sAtha honA taya huA / usa samaya sudharmAsvAmI apane ziSya parivAra ke sAtha rAjagRha padhAre jamb kumAra upadeza sunane zrIsudharmA svAmI ke pAsa pahu~ce / sugharmAsvAmI ko vairAgyapUrNa vANI sunakara usane dIkSA lene kA nizcaya kiyA / ghara Akara unhAne mAtA pitA se dakSiA kI AjJA mAMgo / mAtA pitA ne ikalautA santAna apAra dhana rAzi hone se evaM putra snehavaza use AjJA nahIM do, kintu ATha sundara kanyAoM ke sAtha para For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unakA vivAha kara diyA / vivAha ke avasara para kanyAoM ke mAtA pitA ne 99 kror3a kA deheja diyA thA / ghara Akara jambUkumAra ne rAtri meM apanI ATha striyoM ko upadeza diyA aura unheM vairAgya raMga se raMga diyaa| jaba ve apanI striyoM ko saMsAra kI asAratA samajhA rahe the usI samaya prabhavanAmaka cora apane pAMcasau sAthiyoM ke sAtha corI karane vahA~ aayaa| jambakamAra ne unheM bhI prAte bodhadi yA jambakamArake tyA vairAgya aura jJAna se prabhAvita ho kara usane bhI apane sAthiyoM ke sAtha dIkSA lene kA vicAra kiyA / dUsare dina ATha striyA~, prabhava aura usake pAMca sau sAthI ina saba ko lekara apane mAtA-pitA ke ke pAsa Aye aura unheM bhI upadeza dene lage / apane putra kI vairAgya bharI vANI ko sunakara unhoMne bhI pravajyA grahaNa karane kA nizcaya kiyA / isa prakAra jambUkumArane unake mAtA-pitA, prabhava aura unake pAMcasau sAtho, jambUkumAra ko ATha striyA~ evaM una strIyoM ke mAtA-pitA isa prakAra 527 janoM ke sAtha Arya sudharmAsvAmI ke pAsa dIkSA grahaNa kI / / __zrIjambUkumAra ne vIra saM. 1 meM solaha varSa kI khilatI huI taruNAavasthA meM dIkSA dhAraNa kara Arya sudharmA svAmI ke samIpa adhyayana karane lage / bAraha varSa taka sudharmA svAmo se AgamoM kA gambhIra adhyayana kiyA / vIra saM. 13 meM sudharmA svAmI ke kevalI banane ke pazcAt Apa zramaNa saMgha ke pramukha vane / ATha varSa taka AcArya pada para adhiSThita rahane ke bAda vIra saM. 20 meM Apako kevalajJAna utpanna haA / 44 varSa taka kevalI avasthA meM dharma pracAra karate rahe / vIra saM.64 meM 80 varSa kI Ayu pUrNakara madhurA nagarI meM ve nirvANa ko prApta hue / Apa ke paTTa para AryasvAmI prabhava virAje / 2 zrIprabhava svAmI___Apa vindhyAcala parvantarargata jayapura ke rAjA jeyasena ke putra the / Apa kA gotra kAtyAyana thA / inakA janma vIra saMvata 30 ke purva ( vi. saM, 500 varSa purva ) huA thA / pitA se anabana hone ke kAraNa apane 499 sAthiyoM ke sAtha rAjya chor3akara lUTa mAra kA dhaMdhA karane lage / eka bAra ve apane sAthiyoM ke sAtha ghUmate-ghAmate magadha A pahu~ce jaba inhoMne jambUkumAra ke vivAha karake 99 karor3a kA daheja lAne kA samAcAra sunA to ve usI rAtri ko apane 499 sAthiyoM ke sAtha unake mahala meM corI karane ke lie pahu~ce / kintu corI karane ke evaja meM jambUkumAra ke sadupadeza se prabhAvita ho jambUkumAra ke sAtha pravarjita hone kA nizcaya kiyA / dUsare dina apane 499 sAthiyoM ke sAtha jambUkumAra ke netRtva meM sudharmA svAmI ke pAsa ( vi. saM. 470 pUrva ) vIra saM. 1 meM tIsa varSa kI yuvAvasthA meM dIkSA dhAraNa kI / dIkSAM ke bIsa varSa pazcAt 50 varSa kI Ayu meM AcAryapada para pratiSThita hue / 105 varSa kI Ayu pUrNakara ( vi. saM. 39 5 varSa pUrva) vIra saM. 75 meM anazana kara samAdhi pUrvaka svargavAsI hue / inake paTTa para zayyaMbhava AcArya pratiSThita hue / 3 zrIAryazayyabhava___ Arya zayyaMbhava rAjagRha ke nivAsI vatsagotrI brAhmaNa the / ye vaidika sAhitya ke dhurandhara vidvAna the / zrIprabhavasvAmI ne apane do sAdhuoM ko usakI yajJazAlA meM bhejA, sodhu vahA~ pahu~ce / vahA~ kA dRzya dekhakara AcArya kI zikSA ke anusAra ve bole-"aho kaSTamahokaSTaM" tattvaM na jJAyate param / " zayyaMbhava ne yaha sunA aura socA- ye upazAnta tapasvI asatya nahI bolate / avazya hI isa meM rahasya hai / vaha uThA aura apane adhyApaka ke pAsa jAkara bolA-" kahie tattva kyA hai ? adhyApaka ne kahA " tattva beda hai| zayyaMbhava ne talavAra ko myAna se nikAlA aura kahA-" yA to tatva batalAie anyathA isI talavAra se sira kATa DAlUgA~ / " For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 adhyApaka ne socA- aba samaya A gayA haiM / vedArtha kI paramparA yaha haiM ki sira kATa DAlane kA prasaMga Ae taba kaha denA cAhie aba yaha prasaMga upasthita hai, isalie mai tattva batalA rahA hu~ / adhyApaka ne kahA - " tattva At dharma hai / " Arhat dharma kI vAstavikatA sunakara vaha pratibuddhi huA / zayyaMbhava ne adhyApaka ke caraNoM meM vaMdanA kI aura saMtuSTa hokara yajJa kI sArI sAmagrI use bheTa meM de dI / vaha munidraya ke sAtha AcArya zrI prabhavasvAmI kI sevA meM pahu~cA / prabhavasvAmI ke upadeza se prabhAvita ho kara jainamuni bana gyaa| zayyaMbhava aThAIsa varSa ke the / apanI sagarbhA patnI ko chor3akara ve dIkSita ho gaye / dIkSA lekara unhoMne gurU caraNoM meM rahakara zruta sAhitya kA adhyayana kiyA aura cartudaza pUrvadhara zruta kevalI ho gaye / 1 zayyaMbhava kI patnI ne putra ko janma diyA / usakA nAma 'manaka' rakhA gayA / yaha ATha varSa kA ho gayA / eka dina usane apanI mAM se pitA ke bAre meM pUchA / mA~ ne batAyA- beTA ! tere pitA muni bana gaye / ve aba AcArya haiM aura abhI abhI campA meM vihAra kara rahe haiM / 33 manaka ne mAM se anumati lI aura campA nagarI jA pahucA / AcArya zauca jA karake A rahe the / bIca meM hI manaka mila gayA / AcArya ke mana meM usake prati kucha sneha bhAva jAgA aura pUchA - " tU kisakA beTA hai ? " mere pitA kA nAma zayyabhava brAhmaNa haiM" manaka ne prasanna mudrA meM kahA / AcArya ne pUchA aba tere pitA kahA hai ? manaka ne ahA ve aba AcArya haiM aura aba isa samaya campA meM hai " AcArya ne pUchA tU yahA~ kyoM AyA ? manaka ke uttara diyA- maiM bhI unake pAsa pravrajyA lUMgA / aura usane pUchA- kyA tuma mere pitA ko jAnate ho ? AcArya ne kahA- maiM kevala jAnatA hI nahIM hUM kintu vaha merA abhinna ziSya / tUM mere pAsa pravrajita ho jo / usane yaha svIkAra kara liyA / AcArya manaka ko sAtha meM lie apane sthAna cale Aye aura use upAzraya meM hI pratrajita kara liyA / AcArya zayyaMbhava ne apane putra ko kevala 6 mahine kA alpajIvi jAnakara Atma pravAda Adi pUrva sAhitya se zrIdazavaikAlika sUtra kI racanA kI / dazavaikAlika sUtra kI racanA kAla vIra saM. 82 ke Asa pAsa hai / AcArya zayyaMbhava 34 varSa taka muni jIvana meM rahakara ve 23 varSa taka yuga pradhAna AcArya pada para pratiSThita raheM / isa prakAra 62 varSa kI Ayu meM samAdhipUrvaka deha kA tyAga kara vIra saMvat 98 meM svargavAsI hue / 5 - veM paTTadhara Arya yazobhadra-- Arya yazobhadra AcAryazayyaMbhava ke ziSya the / Aryayazobhadra tuMgiyAyana gotra ke kriyAkAMDI brAhmaNa the aura prakANDa vedAbhyAsI / unake jIvana ke sambandha meM vistRta jAnakArI upalabdha nahIM hotI hai / tatkAlIna naMda rAjavaMza aura usake maMtrI - vaMza para inakA acchA prabhAva thA / mahAna prabhAvaka AcArya saMbhUtivijaya aura bhadrabAhu svAmI Apake pradhAna ziSya the / Arya yazabhadra ne 22 varSa gRhastha dazA meM 64 varSa saMyamI jIvana meM aura isI meM se 50 varSa yuga pradhAna AcArya pada para vyatIta kiyA / antataH 86 varSa kI Ayu pUrNakara vIra saM. 148 varSa meM svargavAsI hue / 6 - padhara Arya saMbhUtivijaya -- Arya yazobhadra ke svargavAsI hone ke bAda Apa unake paTTa para AsIna hue| Arya saMbhUtivijaya mAThara gotrIya prasiddha brAhmaNa the| Apa kA vizAla ziSya parivAra thA / kalpasthavirAvalo meM Apake bAraha pramukha ziSyoM ke nAma isa prakAra haiM- 1 nandana bhadra 2 upanandana bhadra 3 tiSya bhadra 4 yazobhadra svapna bhadra 6 maNibhadra 7 pUrNabhadra 8 sthUlibhadra 9 Rjumati jambU 11 dIrghabhadra 12 aura pANDubhadra / Arya saMmbhUti vijaya 42 varSa gRhastha jIvana meM 48 barSa sAdhu jIvana meM evaM ATha varSa yuga pradhAna 14 For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 AcAryapada meM rahai / vIra saM. 156 meM 90 varSa kI Ayu pUrNa kara Apa svargavAsI hue / 7 veM paTTadhara Arya bhadrabAhu bhagavAna mahAvIra ke sAtaveM paTTadhara AcArya / evaM Arya yazobhadra ke ziSya / sambhUti vijaya ke pazcAt Apa AcArya pada para pratiSThita bue| Apa prAcIna gautrIya brAhmaNa the / ApakA janma pratiSThAnapurakA mAnA jAtA haiM / varAhamihirasaMhitA kA nirmAtA varAhamihira ApakA choTA bhAI thA / varAhamihira pahale sAdhu thA / AcArya pada na milane se vaha gRhastha ho gayA aura bhadrabAhu kI pratidvandatA karane lagA / vidvAnoM kA mata ki vartamAna meM upalabdha varAhamihira saMhitA bhadrabAhu ke samaya kI nahIM hai / bhadrabAhu prabhava se prAraMbha honevAlI zrutakevalI paramparA meM paMcama zruta kevalI hai / caturdaza pUrvaghara hai dazAzrutaskandhacUrNI meM Apa ko dazAzruta bRhatkalpa aura vyavahAra sUtra kA nirmAtA batAyA hai / kalpasUtra ke racanAkAra bhI ApahI the / uvasaggahara strotra ke kartA bhI Apa hI mAne jAte haiM sapAdalakSa savAlakSa gAthA meM prAkRta meM vasudeva caritra kI bhI Apa ne racanA kI thI / jo isa samaya anupalabdha / anuzruti hai ki bhadrabAhu ne prAkRta bhASA meM bhadrabAhusaMhitA nAmaka eka jyotiSa grantha bhI likhA thA jisake AdhAra para uttarakAlina dvitiya bhadrabAhu ne saMskRta meM "bhadrabAhu saMhitA" kA nirmANa kiyA thA / pATaliputra meM agAmoM kI prathama vAMcanA Apa ke samaya meM hI pUrNa huI thI / usa samaya meM 12 varSa kA bhayaMkara duSkAla paDA / sAdhu saMgha samudra taTa para calA gayA | duSkAla ke samApta hone para sAdhu saMgha pATaliputra meM ekatrahuA aura ekAdaza aMgoM kA vyavasthita rUpa se saMkalana kiyA / duSkAlakA samaya vIra saM. 154 ke AsapAsa batAte haiM kyoMki isI samaya nanda sAmrAjya kA unmUlana hokara mauryacandra gupta kA sAmrAjya sthApita huA / duSkAla kI samApti para vIra saM. 160 ke lagabhaga pATaliputra meM zramaNasaMgha kI pariSada huI / sthUlabhadra ke netRtva meM isa pariSada ne yathAsmRti 19 aMgoM kA saMkalana to kara liyA parantu bArahaveM dRSTivAda ke jJAtA AcArya bhadrabAhu the parantu ve duSkAla paDane para dhyAna sAdhanA ke lie nepAla caleM gaye the / unase dRSTivAda kA jJAna prApta karane ke lie sthUlibhadra Adi pAMca sau sAdhu nepAla gaye / sthUlabhadra ne 10 pUrva taka to artha sahita adhyayana kiyA aura agrima cAra pUrva mAtra mulahi paDha pAye, arthanahIM / bhadrabAhu pratidina muniyoM ko sAta vAcanAeM dete the / zeSa samaya mahAprANa ke dhyAna meM vyatIta karate the / kalpasUtra kI sthavirAvalI meM bhadrabAhu svAmI ke cAra ziSyoM kA ullekha hai sthavira godAsa, agnidatta yajJadatta aura somadatta / ukta ziSyoM meM se godAsa kI kramazaH cAra zAkhAeM prAraMbha huI / 1 - tAmralipti * kAra 2 koTi varSikA 3 pANDuvarSikA 4 aura kSayI karbaTikA / bhadrabAhu ne apane jIvana ke 45 veM varSa meM dIkSA grahaNa kI / 62 veM varSa meM yugapradhAna pada para pratiSThita hue / kula 76 varSa kI Ayu meM vIra saM. 170 varSa meM svargavAsI hue / eka mAnyatA ke anusAra inhoMne dasasUtroM para niyuktiyAM likhI haiM / ve isa prakAra haiM- 1 Avazyaka niyukti 2 dazavaikAlika niyukti 4 uttarAdhyayana niryukti 5 AcArAga niyukti 6 sUtra kRtAMga niryukti 7 dazAzrutaskandha niryukti 8 bRhadkalpa niryukti 9 vyavahArasUtra niryukti 10 sUryajJa niyukti 11 vasudevacariyam (anupalabdha) bhadrabAhu saMhitA ( anupalabdha) RSibhASita vyavahAra sUtra mUla, dazAzrutaskandha mUla, paMcakalpa mUla, bRhadkalpa mUla, piNDaniyukti oghaniryukti paryUSaNAkalpa niyukti uvasa -- hara stotra / 8 veM paTTaArya sthUlimadra AcArya bhadrabAhu ke paTTapara mahApratApI sthUlabhadra AsIna hue / For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATalIputra nagara meM mahApadma nAma kA nauvAM nanda rAjA rAjya karatA thA / kalpaka vaMza meM utpanna gautamagotrIya brAhmaNa zakaDAla isI nanda sAmrAjya kA mahAmaMtrI thA / yaha catura rAjanItijJa thA / isakI patnI kA nAma lAMchanadevI thA / isake do putra aura sAta putriyA~ thI / baDe kA nAma sthUlibhadra aura choTe putra kA nAma zrIyaka thA / inako 1 yakSA 2 yakSadattA 3 bhUtA 4 bhUtadattA, 5 senA 6 reNA aura 7 vaiNA ye sAta bahane thI / sAtoM bahanoM ko smaraNa zakti bar3I prabala tho / pahalI eka bAra sunate hI kaThina se kaThina padya yAda kara letI thI / isI prakAra dUsarI do bAra meM, tIsarI tIna bAra meM, cauthI cAra bAra meM aura kramazaH sAtavI sAta bAra meM / sthUlibhadra bacapana se hI virakta rahate the para ve saMsAra ke prati adhika anAsakta the / unakI yaha anAsakta vRtti zakaDAla ko akharatI thI / unhoMne socA yadi yaha kucha bhI cAturya prApta nahIM karegA to isakA bhAvI jIvana adhika andhakAra pUrNa bana jAyegA / binA kisI yogyatA ke ise pradhAna maMtrI kA pada kauna degA ? zakaDAla ne isI uddezya se prerita hokara sthUlibhadra ko zahara kI pramukha vezyA kozA ke ghara bheja diyA / ye kozA ke rUpa yauvana meM anurakta ho gaye aura vahIM rahane lage / zakaDAla ke dvitIya putra zrIyaka nandarAjA ke aMga rakSaka pada para niyukta the| ye rAjA ke atyanta vizvAsapAtra bana gaye / pATalI putra meM vararuci nAmaka eka brAhmaNa rahatA thA, jo pratidina AThasau naye naye zlokoM se nanda rAjA kI stuti karatA thA / vararuci ke lokoM se prasanna hokara rAjA zakaDAla maMtrI kI ora dekhatA parantu vaha udAsInatA dikhAtA / ataeva vararuci rAjadAna se vaMcita rahatA thA / eka dina zakaDAla kI kiM cit prazaMsA se prasanna hokara rAjA ne vararuci paNDita ko eka sau ATha svarNamudrA dI / aba pratidina eka sau ATha loka banAne ke puraskAra meM rAjA eka sau ATha svarNamudrA kA use dAna dene lagA / eka dina zakaDAla ne socA isa taraha se to rAjakoSa jaldi khAlI ho jAyegA / usane nanda rAjA kahA-'rAjan ! Apa ise itanA dravya kyoM dete hai ? nanda ne uttara diyA- tumhIM ne to kahA thA ki usake zloka bahuta sundara hai / ' zakaDAla ne kahA-'mahArAja yaha laukika haiM ? ' zakaDAla ne uttara diyA--ina zlokoM ko merI laDakiyA~ taka jAnatI haiM / taba mahArAja ne zakaDAla se kahA agara yaha bAta satya hai to isakA nirNaya kala hI rAjasabhA meM honA caahie| dasare dina niyamAnusAra vararuci ne rAjA kI prazaMsA meM naye praloka banAkara lAyA aura use padanA zurU kiyA / zakaDAla ko sAtoM kanyAoM ne use bArI-bArI se sunakara yAda kara liyA aura rAjA ke kahane para unheM sabhA meM sunA diyaa| sabhAjanoM ko baDA Azcarya huA / rAjA ko bhI yaha vizvAsa ho gayA ki vararuci purAne laukika kAvya ko hI par3hatA hai| rAjA ne vararuci ko puraskAra denA baMda kara diyA / vararuci ko zakaDAla ke isa kRtya para atyaMta krodha AyA aura vaha usase badalA lene kA avasara khojane lgaa| ___ eka bAra kI bAta hai, zakaDAla ke putra zrIyaka kA vivAha honevAlA thaa| zakaDAla ne rAjA ko nimaMtrita kiyA aura usake svAgata ke lie bar3I dhUma-dhAma se taiyAriyAM ko / zakaDAla kI dAsI dvArA vararuci ko usake ghara kA saba hAla mAlUma hotA thaa| usane socA ki zakaDAla se badalA lene kA bahuta acchA avasara hai| usane bahuta se bAlaka ikaTThe kiye aura unheM laDU bA~TatA huA jora-jora se gAne lagA--'naMdarAjA ko mAlUma nahIM zakaDAla kyA kara rahA hai| rAjA ko mArakara vaha apane putra zrIyaka ko rAjagaddI para baiThAnA cAhatA hai / yaha bAta sunakara rAjA ko bahuta krodha aayaa| usane gupta rUpa se mAlUma kiyA ki sacamuca zakaDAla ke ghara baDe joroM kI taiyAriyAM ho rahI hai| yadyapi mahAmAtya For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 zakaDAla chatra, ca~vara, AbhUSaNa, mukuTa evaM zastroM ko taiyAra karavA kara vivAha ke avasara para rAjA ko bheMTa denA cAhatA thA kintu rAjA ne vararuci ke kahane se isakA viparIta artha lgaayaa| bAta yahA~ taka baDhI ki mahArAja naMda svayaM apane hAthoM se mahAmAtya zakaDAla kA vadha karane ke lie taiyAra ho gaye / bAta isase bhI Age baDhI mahAmAtya ke sAtha hI usake kula ke sabhI sadasyoM ke vadha kI yojana taiyAra kii| eka dina zakaDAla rAjA ke paira chUne AyA to rAjA ne krodha se apanA muha pheraliyA aura usake prati atyanta upekSA dikhalAI / zakaDAla samajha gayA ki ava khaira nhiiN| usane ghara Akara zrIyaka ko saba hAla sunAyA aura kahA ki 'yadi tuma kuTumba ko surakSita rakhanA cAhate ho to mujhe nanda rAjA ke sAmane mAra DAlo / pitA kI yaha bAta sunakara use bar3A dukha huaa| usane kAnoM para hAtha rakhakara kahA-'pitAjI ! yaha Apa kyA kaha rahe haiM ?' zakaDAla ke bahuta samajhAne para bhI jaba zrIyaka na mAnA to zakaDAla ne kahA--' koI bAta nahIM, mai tAlapuTa viSa khAkara rAjA ke paira chUne jAU~gA / usa samaya tuma mujhe mAra denaa|' bahuta kahane para zrIyaka yaha bAta mAna gayA aura apanI kuTumba kI rakSA ke lie usane dUsare dina naMda rAjA ke paira chUne ke lie Aye hue apane pitA ko talavAra ke vAra ke ghATa utAra diyA / rAjasabhA meM hA hAkAra maca gayA / mahArAja naMda ne uThakara hatyAre kA hAtha pakaDa liyA kintu dUsare ho kSaNa Azcarya se cillA uThe kauna ? zrIyaka tUne pitRhatyA kI ? zrIyaka ne kA pitRhatyA nahIM, kintu kartavya kA pAlana kiyA hai / jo mere svAmI kA burA cAhatA hai, vaha cAhe koI bhI kyoM na ho merA zatru hai, aura usako mAranA hI ThIka hai / zrIyaka kI svAmibhakti se nanda rAjA bahuta prasanna huA / aura usane use maMtrI kA pada svIkAra karane kA Agraha kiyA isa para zrIyaka ne kahA-rAjan ! mere baDe bhrAtA sthUlibhadra hI mahAmAtya pada ke yogya haiM ve bAraha varSa se gaNikA ke ghara hI para rahate haiM unheM bulAkara maMtrI pada denA cAhiye / zrIyaka kI isa prArthanA para mahArAjA nanda ne sthUlibhadra ko maMtrIpada grahaNa karane ke lie AmaMtrita kiyA rAjA ke AmaMtraNa se sthUlibhadra rAjasabhA meM pahu~ce to unhe jaba patA lagA ki pitAjI vararuci ke SaDyaMtra se mAre gaye haiM to ve baDe khinna hue aura socane lage maiM kitanA abhAgA hU~ ki vezyA ke moha ke kAraNa mujhe pitA kI mRtyu kI ghaTanA taka kA patA nahIM calA ! unakI sevA suzrUSA karanA to dUra rahA. antima samaya meM maiM unake darzana taka nahIM kara sakA / dhikkAra hai mere jIvana ko ! isa prakAra zoka karate-karate sthUlibhadra kA hRdaya saMsAra se virakta ho gayA maMtrIpada ke sthAna para sAdhupada unheM adhika nirAkula lagA / anta meM saba kucha chor3a kara ve AcArya saMbhUti vijaya ke samIpa pahu~ce aura munitva dhAraNa kara liyA / tat pazcAt zrIyaka maMtrI bane / kozA gaNikA ke pAsa jaba yaha khabara pahu~cI to usakA hRdaya bhagna ho gayA / aba usake lie dhIraja ke sivA koI dUsarA sahArA nahIM thA / eka bAra varSAkAla ke samIpa Ane para ziSyagaNa AcArya saMbhUtivijaya ke pAsa Akara cAturmAsa kI AjJA mAMgane lage / eka ne kahA maiM siMha guphA meM jAkara cAturmAsa bitAUMgA / dUsare ne dRSTi viSa sarpa kI bAMbI para cAturmAsa bitAne kI evaM tIsare ne kueM kI DolI para cAra mahIne khaDe rahakara cAturmAsa bitAne kI AjJA mAMgI / jaba muni sthUlibhadra ke AjJA lene kA avasara AyA to unhoMne nAnA kAmodIpaka citroM se citrita apanI pUrva paricitA sundarI nAyikA kozA gaNikA kI citrazAlA meM SaDrasa yukta bhojana karate hue cAturmAsa karane kI AjJA mAMgI / AcArya ne saba ko AjJA pradAna kI saba sAdhuoM ne apane-apane cAturmAsa ke sthAna kI ora vihAra kiyA / muni sthUlibhadra kozA gaNikA ke ghara pahu~ce / kozA kA sthUlibhadra para hArdika anurAga thA / unake cale jAne se vaha udAsa rahatI tho / cirakAla For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 ke bAda unheM muniveSa meM upasthita hae dekha vaha bahuta duHkhita huI kintu isa bAta se saMtoSa bhI haA ki ve cAra mahine usI kI citrazAlA meM raheMge / sAtha hI usane socA mere yahAM cAturmAsa karane kA aura kyA abhiprAya ho sakatA hai ? isakA kAraNa unake hRdaya meM mere prati rahA huA sUkSma moha bhAva hI hai / citrazAlA meM sthUlibhadra ko rahane kI AjJA mila gaI / kozyA gaNikA kI citrazAlA sAkSAt kAmadeva kI madhuzAlA thii| saba ora kaNa kaNa meM mAdakatA evaM vAsanA kA uddAma pravAha bahatA thA eka se eka baDhakara kAmotejaka citroM kI zRkhalA kozA svargaloga se utarI huI mAnoM apsarA ! nIla gagaNa. umaDatI ghumaDatI kAlI ghaTAe~, varSoM kI jhamAjhama zItala bahAra kozA kI saMgIta kalA kI cira sAdhanA se ma~jA nikharA gAna aura nRtya aisA ki eka bAra to jaDapatthara bhI dravita ho jAe parantu sthUlibhadra padmAsana lagAye dhyAna mudrA meM sadA lIna rahate / gaNikA kI nAnA prakAra kI ceSTAoM se ve kiMcita bhI vicalita nahIM hue / idhara kozA unheM vicalita karanA cAhatI thI udhara munivara sthUlibhadra use pratibodhita karanA cAhate the| jaba java vaha unake pAsa jAtI ve use saMsAra kI asAratA ora kAmabhoga ke kaTaphala kA upadeza dete / munivara sthUlibhadra ke upadeza se kozA ko antara prakAza milA / unakI adbhuta jitendriyatA ko dekhakara usakA hRdaya pavitra bhAvanAoM se bhara gayA / apane bhogAsakta jIvana ke prati use bar3I ghRNA huI / vaha mahAna anutApa karane lagI / usane muni se vinaya pUvaka kSamA mAMgI tathA samyakatva aura bArahavata aMgIkAra kara vaha zrAvikA huI / usane niyama kiyA rAjA ke hukma se Aye hue puruSa ke sivAya maiM anya kisI puruSa se zarIra sambandha nahIM kruuNgii| isa prakAra vrata aura pratyAkhyAna kara kozA gaNikA uttama zrAvikA jIvana vyatIta karane lgii| cAturmAsa samApta hone para munivara sthUlibhadra ne vahAM se bihAra kara diyA / anya munigaNa bhI cAturmAsa kI samApti ke bAda guru deva ke samIpa pahu~ca gye| guru vara ne prathama tInoM munirAjoM kA duSkara kAraka tapasvI ke rUpa meM svAgata kiyA parantu sthUlibhadra jaba guru ke samIpa pahu~ce to gurudeva unake svAgata meM khaDe ho gaye, sAta ATha kadama sanmukha gaye harSa yukta gadgad vAcA meM duSkaraduSkara kAraka tapasvI kaha kara unakA bhAva bhInA svAgata kiyA / yaha dekha kara dUsare ziSyoM ke mana meM IrSA utpanna ho gaI / ve socane lage-hamane itanA lambA tapa kiyA aura siMha ko guphA meM athavA sAMpa kI bAMbI para athavA kuMe ke kAMThe para cAra mahine bitAe / sthUlibhadra to vezyA kI citrazAlA meM Ananda se rahe SaGsa bhojana kiyA / phira bhI gurune hamase bhI jyAdA satkAra kiyA / siMha guphAvAsI muni ne irSAvaza munisthUlibhadra kA anukaraNa karane kA prayatna kiyA kintu vaha apane kArya meM asaphala rahA / aMta meM vaha muni AcArya ke pAsa phuNcaa| avajJA ke lie kSamA yAcano kii| apane duSkRtya kI niMdA karate hue prAyazcita lekara zuddha hue| mahAmuni sthUlibhadra eka UMce sAdhaka hI nahIM kiMtu bahUta baDe prabhAvazAlI jJAno bhI the / pATalIputra kI prathama AgamavAcanA meM AcArAMgAdi 11 aMgoM kA saMkalana inakI adhyakSatA meM hI huA thA / sthUlibhadra artha sahita prathama dasa pUrva ke jJAtA the| zeSa cAra pUrva mUla meM yAda the / AcArya bhadrabAhu ke paTTa para sthUlibhadra muni vIrasaM. 170 meM AsIna hue aura yugapradhAna bane / AcArya sthUlibhadra kI yakSA Adi 7 bahanoM dvArA cUlikA sUtroM ke rUpa meM Agama sAhitya kI vRddhi haI thii| cAra cUlikAoM meM se bhAvanA aura vimukti, AcArAMga sUtra ke evaM tivAkya aura viviktacaryA dazavakAlika sUtra ke pariziSTa rUpa meM vIra saM. 168 ke Asa pAsa joDa dI gaI jo Aja bhI sAdhanA jIvana he prakAza kiraNe vikIrga kara rahI haiN| Arya mahAgiAre aura Arya suhasti Apake pradhAna ziSya For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ the / AcArya sthUlibhadra dIrghAyu the| Apake samaya meM magadha meM rAjyakrAMti huI thii| tathA naMda sAmrAjya kA uccheda ora maurya sAmrAjya kI sthApanA huI thii| maurya samrATa candraguma, bindusAra, azoka aura kuNAla bhI Apake samakSa the / kauTilya arthazAstra kA nirmAtA mahAmaMtrI cANakya bhI Apake darzana se lAbhAnvita huA thA / vIra saM. 214 meM honevAle ASADhabhUti ke ziSya tIsare avyaktavAdI nihvava bhI Apa hI ke samaya meM hue the / Apake laghubhrAtA zrIyaka ne bhI cAritra grahaNa kara uttamati prApta kii| vIra saM. 215 meM vaibhAragiri parvata para 15 dina kA anazana karake Apane svargarohana kiyo / vIra saM. 116 meM AcArya zrI sthUlibhadra kA janma, 146 meM 30 varSa kI avasthA meM dIkSA, 160 ke lagabhaga pATalIputra meM prathama AgamavAcanA, 168 meM lagabhaga cUlikAoM kI AgamarUpa meM pratiSThA 170 meM AcAryapada, aura vIra saM. 215 meM svargavAsa / . 9-10 ve paTTadhara Arya mahAgiri aura suhastI __ Arya mahAgiri aura suhastI apane yuga ke parama prabhAvaka yuga-puruSa the / Arya sthUlibhadra ke ziSya ratna aura paTTadhara the| bAlyakAla meM Arya sthUlibhadra kI bahana yakSA mAdhvI dvArA Apako pratibodha milA thaa| donoM kI Ayu meM lagabhaga 45 varSa jitanA antara paDatA hai| donoM hI AcArya sarvazreSTha medhAvI, tyAgI evaM bahuzruta the| atyaMta niSThA ke sAtha 11 aMga aura dasa pUrva taka kA kaNThastha adhyayana donoM hI AcAryoM ne kiyA / Arya mahAgirI uccakoTi ke sAdhaka the / prAyaH jinakalpa kA AcAra pAlate the| Apane Arya suhastI ko munigaNoM kA netRtva sauMpa kara ekAnta vanavAsa svikAra kiyA / Arya suhastI sthavirakalpI rahe aura vizeSataH nagara evaM grAma vastIyoM meM hI unakA nivAsa rhaa| avantI nareza mahArAjA samprati Apake parama bhakta the| Apake upadeza se mahArAjA saMprati ne jaina dharma kI prabhAvanA ke aneka kArya kiye / Arya mahAgirI aura Arya suhastI kI ziSya paraMparA bahuta vizAla thii| Arya mahAgiri ke ziSya samUha se kozAmbI, candranagarI, Adi aneka zAkhAe~ pracalita huI / Arya mahAgiri ke ziSya kauzika gotrIya rohagupta ne trairAzika nihvavamata kA pracalana kiyA / rohagupta sAkSAta ziSya nahIM kintu paramparAgata ziSya prAtabhAsita hotA hai kyoMki unakA kAla vIra saM. 544 nirdiSTha hai| Arya mahAgiri kA vIra saM. 145 meM janma, 175 meM dIkSA 215 meM AcArya pada aura 245 meM 100 varSa kI Ayu pUrNakara dazArNa bhadra mAlava deza meM jise mandasaura kahate haiM jisake najadIka gajendrapura meM svargavAsa huaa| Arya suhastI ke bhI Arya rohaNa, yazobhadra, megha, kAmadhi, susthita aura supratibaddha, Adi aneka ziSya the, jinase caMdijjiyA, kAkaMdiyA, vijjAharI, baMbhaliviyA, Adi aneka gaNa aura kuloM kA prAraMbha huaa| Arya rohaNa ke uddehagaNa aura nAgabhUta kula kA eka zilA lekha kaniSka saM. 7 kA prApta huA hai| jo ukta gaNa aura kuloM kI aitihAsikatA para prakAza DAlanA hai| Arya suhastI se gaNavaMza, vAcakavaMza, aura yuga pradhAna-vaMza-tIna zramaNa paraMparAe~ pracalita huI / gaNadhara-vaMza gacchAcArya paramparA hai, vAcakavaMza vidyAguruparaMparA hai aura yugapradhAna vibhinna gaNa evaM kuloM ke prabhAvazAlI AcAryoM kI kramAgata paramparA hai| Arya suhastI kA vIra saM. 191 meM janma 215 meM dIkSA 245 meM yuga pradhAnaAcArya pada aura 291 meM 100 varSa kI Ayu pUrNakara ujjayinI meM svargavAsa huaa| For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 11-12 veM paTudhara Arya susthita aura suprabiddha ___ ye donoM bhagavAna mahAvIra ke saMgha ke gyArahaveM evaM bArahaveM paTTadhara AcArya the / Apa Arya suhastI ke yuga prabhAvaka ziSya the| donoM kAkandI nagarI ke rahanevAle, rAjakulotpanna vyAghrApatya gotrIya the| donoM AcAryoM ne bhuvanezvara (uDosA) ke nikaTa kumAragiri parvata para kaThora kapazcaraNa kiyA thaa| Arya susthita gacchanAyaka the, to Arya supratibaddha vAcanAcArya / himavanta sthavirAvalI ke anusAra inake yuga meM bhI kumAragiri parvata para eka lavu sAdhu sammelana huA thA aura dvitIya AgamavAMcanA kA sUtrapAta huvA / Arya susthita aura supratibaddha apane samaya ke prabhAvazAlI AcArya the / Arya susthita 31 varSa gRhastha dazA meM 17 varSa sAmAnyavrata paryAya meM aura 48 varSa AcArya pada meM rahakara 96 varSa kA sarvAyu pUrNakara vIra saM. 339 meM kumAragiri parvata para svargavAsI hue| 13 veM paTTadhara Aya indradina ____ Arya indradinna kauzika gotrIya brAhmaNa the / Apa Arya susthita supratibaddha ke ziSya the / Apa ke guru bhrAtA Arya priyagantha mahA prabhAvaka muni hue the / inhoMne harSapura meM honevAle ajamedha kA nivAraNa kara brAhmaNa vidvAnoM ko ahiMsaka banAyA thA / 14 veM paTTadhara dinna (datta) ___Apa AcArya indra dinna ke ziSya the / ApakA gotra gautama thA / Apa ke ziSya maNDala meM do pramukha munirAja haiM-Arya jJAnti zreNika evaM Arya siMhagirI / 15 veM paTTadhara Arya siMhagiri ___ Apa kauzika gotrIya brAhmaNa ye / Apa ko jAti smaraNa pUrva janma kA smaraNa huA thA / Apake cAra pramukha ziSya hue haiM-Arya samita Arya dhanagiri Arya vajrasvAmI aura aura Arya arhaddatta / 16 veM paTTadhara Arya varjasvAmI ____ gautama gotrI Arya vajra, Arya samita ke bhAnaje the / Arya samita kI bahana sunandA kA dhanagiri se vivAha huA thA / sunandA garbhavatI thI ki dhanagiri apane sAle samiti ke sAtha Arya siMhagiri ke pAsa dIkSita ho gaye / sunandA ne putra ko janma diyA / yahI vajra hue / vajra cha mahine ke hI the taba bhikSArtha Aye dhanAge re ke pAtra meM sunandA ne bAlaka ko arpaNakara diyA / vajra ko pAtra meM lie dhanagiri muni siMhagiri ke pAsa pahu~ce / vajra kA zrAvakoM ke yahA~ pAlana poSaNa hone lagA / Apako jAti smaraNa jJAna bhI ho gayA thA / dokSA ke yogya hone para Artha siMhagiri ne vajra ko muni dIkSA de dii| Arya siMhagiri ne inheM vAcanAcArya pada se vibhUSita kiyA / Arya vajra ne dazapura meM bhadragupta ke pAsa dazapUrva kA adhyayana kiyA / vajrasvAmI antima dazapUrva dhara the / avantI meM jubhaMga devoM ne AhAra zuddhi ke liye parikSA lii| vana khare utre| pATalIputra ke dhanakubera dhanadeva kI putrI rukmiNI Apake rUpa sauMdarya se mugdha hokara Apa se vivAha karanA cAhatI thii| dhanadeva zreSThI karoDoM kI sampatti ke sAtha putrI bhI denA cAhatA thA kintu bajrasvAbhI ne isakA tyAga kara rukmiNI ko sAdhvI bnaayaa| eka bAra uttara bhArata meM bhayaMkara durbhikSa paDA / tA Apa apane munigaNa ko AkAzamino vidyA ke bala se kaliMga pradeza meM le gaye / ___uttara bhArata meM vI. saMvata 580 meM bhayaMkara duSkAla paDA / usa samaya Apane pramukha ziSya vajrasena ko sAdhu saMgha ke sAtha subhikSa pradhAna sopAraka evaM koMkaNa deza meM bheja divA / aura sAtha meM yaha bhI bhaviSyavANI kI ki eka lAkha svarNa mudrA ke viSa mizrita cAvala jisa dina AhAra meM tumheM milegA usake dusare hI dina mubhikSa ho jAyagA / svayaM Apane sAdhu samUha ke sAtha rathAvarta parvata para anazana kara For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 divaMgata hue / inake cAra mukhya ziSya the / Arya vanasena Arya padma, Aryaratha' aura Arya tApasa / bajra svAmI se vIra saM. 584 meM vannIzAkhA nikalI / ApakA janma vIra saM, 496 meM, vIra saM. 504 meM dIkSA, vI. saM. 548 meM AcAryapada evaM vIra saM. 584 meM svargavAsa / 17 veM paTTadhara AcArya vanasena __ Arya vajrasvAmI ke paTTadhara ziSya / AcArtha vajrasena kA janma sIra saM. 492, dIkSA 501, AcAryatva 584, aura svargavAsa vIra saM. 620 meM, 129 varSa kI Ayu meM huA / Apake nAgendra candra, nirvRtti aura vidyAdhara nAmaka pramukha ziSyoM se jo paraspara sahodara bandhu the vIra saM. 606 ke AsapAsa apane svayaM ke nAma para cAra kuloM kA vistAra huaa| Arya vajrasena ke samaya meM bhI dvAdazavarSIya bhayaMkara duSkAla paDA kathAgrantha kahate haiM ki itanA bhayaMkara duSkAla thA ki nirdoSa bhikSA na milane ke kAraNa 784 sAdhu anazana kara ke paralokavAsI ho gaye / jinadAsa zreSThI ne eka lAkha svarNamudrAoM meM eka aMjali anna kharIdA aura daliyA meM viSa milAkara samasta parivAra sahita marane jA rahA thA ki AcArya vajrasena ne zIghra hI subhikSa hone kI ghoSaNA karake savakI prANa rakSA kii| agale dina atra se bhare hue jahAja samudra taTa para A lage aura jinadAra ne saba anna kharIdakara sarvasAdhAraNa meM binAmUlya vitaraNa karanA prAraMbha kiyaa| kucha samaya ke pazcAt varSA bhI ho gaI aura durbhikSa ke prANahArI saMkaTa se deza kA uddhAra ho gayA / yaha dayAmUrti zreSThI apanI samasta sampatti janakalyANArtha arpaNa kara aMta meM apane nAgendra, candra, nivRtti aura vidyAdhara ina cAra putroM ke sAtha AcArya vajrasena ke caraNoM meM dIkSita ho gayA / Arya vajrasena apane samaya ke mahAna prabhAvaka AcArya the| 18 veM paTTadhara Arya ratha svAmI Arya vajrasvAmI ke dvitIya paTTadhara Arya ratha hai| Arya ratha vaziSTha gotrIya brAhmaNa the / ye apane gurubhrAtA Arya vajrasena kI taraha hI prabhAvazAlI the| ApakA dUsarA nAma Arya jayanta hai, inase jayantI zAkhA kA vikAsa bhI huA thaa| inake pazcAta kalpasUtra sthavirAvalI meM devaddhigaNI taka aneka AcAryo ke nAma paTTadhara ke rUpa meM Ate haiM parantu unakA vizeSTha paricaya nahIM miltaa| ataH kalpasthavirAvalI ke AdhAra kevala nAmollekha hI kiyA jAtA hai18 Arya puSyagiri kauzika gautra 19 Arya phalgumitra gautama gautra 20 Arya dhanagiri vaziSTha gautra 21 zArya zivabhUti kucchasa gotra 22 Arva bhadra kAzyapa gautra 23 Arya nakSatra kAzyapa gotra 24 Arya rakSa kAzyapa gautra 25 Arya nAga gotama gautra 26 Arya jehila vaziSTha gautra 27 Arya viSNu mAThara gautra 28 Arya kAlaka gotama gautra 29 Arya saMpalita " 30 Arya bhaTa " 31 " " " 32 " saMghapAlita " hastI kAzyapa gautra 34 Arya dharma sAkya gautra 35 " hastI kAzyapa gotra 36 " dharma " 37 " siMha " 38 " dharma " " jambU gautama gautra 40 , nandI kAzyapa gautra 41 " derddhigaNikSamAzramaNa mAThara gotra 42 " sthiraguptakSamAzramaNa vatsagotra 43 " Arya kumAradharmagaNi ,, 44 " devarddhigaNI kSamAzramaNa kAsyapagotra AcArya devarddhi kSamAzramaNa kAsyapa gautra ke kSatriya kumAra the / ApakI janma bhUmi verAvala For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 ( saurASTra ) hai Apake pitA kA nAma kAmadhi aura mAtA kA nAma kalAyatI hai| Arya devagiNi / 1 / apane yuga ke samartha AcArya the| Arya skaMdila kI vAcaka paraMparA ke aMtima vAcanAcArya aura bhArata ke aMtima pUrvadhara the / Apake pazcAt anya koI pUrvadhara nahIM huA / ApakA dUsarA nAma devavAcaka bhI hai / nandI sUtra Apake dvArA hI saMkalita evaM nirmita hai| naMdI cUrNi meM inake guru kA nAma duSyagaNI batAyA hai to koI inheM lohityAcArya ke ziSya bhI mAnate hai| balabhI pUra (saurASTra) meM vIra saMvata 980 ke ke Asa pAsa eka vRhad muni sammelana kA Ayojana huvA aura usameM AcAryazrI devarddhi kSamAzramaNa prastuta Agama bAMcanA meM caturtha kAlakAcArya prakhara abhyAsI the aura jinhoMne vIra saMvat asthiti meM zrIsaMgha ke samakSa kalpasUtra kA netRtva meM sarva sammata pAMcavIM AgamavAMcanA sampanna huii| vidyamAna the, jo nAgArjuna kI caturtha vallabhI vAcanA ke 996 meM Anandapura meM balabhI vaisoya rAjA avasena kI vAMcana kiyaa| bIra saM. 2000 meM zatruMjaya parvata para devarddhikSamAzramaNa kA svargavAsa huaa| AcArya devarddhikSamAzramaNa ke bAda vividha gacchoM aura saMpradAyoM kI paTTAvaliyoM meM aneka AcAryoM ke nAma Ate haiN| inakI kahIM bhI eka rUpatA dRSTi gocara nahIM hotI tathA paTTAvaliyoM meM AnevAle AcAryoM ke saMbaMdha meM viziSTa jAnakArI bhI upalabdha nahIM hotii| yahAM pUjya hukamI candrajI mahArAja kI paTTAvalI meM sudharmA svAmI se devarddhikSamAzramaNa taka evaM unake pazcAt ke AcAryoM kI nAmAvalI isa prakAra haiM1 AcAryazrI svAmI 2 3 4 6 6 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 " " " "" "" "" " " 33 33 "" 33 " " 33 33 33 33 " 33 33 " 15 sudharmA svAmI jambU svAmI prabhava svAmI zayyaMbhava svAmI yazobhadra svAmI saMbhUtivijaya svAmI bhadrabAhu sthUlibhadra mahAgiri balissaha umAsvAmI zyAmAcArya sovanasvAmI jIvaMdhara sameta naMdila nAgahastI revaMta siMhagaNI skaMdila hemavaMta 159 33 "" 33 vairasvAma "" skaMdila svAmI " 33 " "" "" " 33 " "" "" 33 " 24 AcArya 25 26 27 28 29 30 32 33 24 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 33 " " " " " " " " 39 "" " 50 " "" " 33 33 "" 33 F 33 "" For Personal & Private Use Only nAgajita goviMda bhUtadinna chohagaNI dussahagaNI devarddhikSamAzramaNa bIra bhadra zaMkara bhadra yazo bhadra vIrasena vIra saMgrAma jinasena harisena jayasena jagamAla devaRSi bhImaRSi karmaRSi rAjaRSi devasena zaMkarasena lakSmIsena " " 35 " "" "" "" " "" "" 22222222222 " "" "" 33 " "" " " " Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 mahAsena 54 , 46 AcAryazrI rAmaRSi , 55 AcAryazrI mahAsUrasena / svAmI padmaRSi , harisvAmI , gajasena kuzaladatta " cayarAja uvanIRSi mizrasena jayasena bijayasiMha vijayasena zivarAjarSi devasena lAlajI RSi sUrasena jJAnajIRSi dharmaprANa lokaashaah bhagavAna mahAvIra ke nirvANa ke pazcAt jaise jaise samaya vyatIta hotA gayA vaise vaise sAdhu paramparA meM bho bahuta kucha matabheda hotA gayA / isI matabheda ke kAraNa unake nirvANa ke 980 varSa bAda aneka gaccha sthApita ho gaye / gacchoM kI anekatA ke kAraNa unakI paramparAe~ bhI vibhinna hone se aneka prakAra kI ho gaI haiM / gacchoM kA vividha jAla phaila jAne para bhI unameM aneka prakANDa dArzanika siddhAntavettA prabhAvazAlI aura vividha viSayoM ke jJAtA aneka AcArya hue haiM / jinhoMne mahattvapUrNa kRtiyoM se jaina vAGmaya kI samRddhi meM saMsmaraNIya yogadAna diyA hai / bhagavAna zrImahAvIra dvArA prarupita tattvajJAna tathA AcAra zAstra aisI Thosa bhUmi para sthita thA ki use lekara itane varSo bAda bhI koI khAsa ullekhanIya matabheda nahIM huA, jaisA ki vaidika darzana yA brAhmaNa paramparA meM dRSTigocara hotA hai / yA bauddha paramparA meM bhI dikhAI detA hai / parantu niSprANa bAhma kriyAkANDoM ko hI dharma ke aMga mAnakara samaya samaya para aneka gaccha utpanna hote gaye / kriyAkANDa dharma ke aMga bana jAne se dhIre dhIre saMgha meM zithilatA Ane lgii| phalasvarupa vaha aneka vikRtiyoM kA AgAra ho gyaa| kaThora saMyama kA pAlana karanevAle ra ho gaye / yahA~ taka kI yaha caityavAsa apani parAkASThA taka jA pahu~cA / jo sAdhu samudAya gala. araNya, bana, udyAna Adi zAstroM meM varNita niravadya aThAraha sthAnoM meM jahAM kahIM prAsuka sthAna mila jAtA, vahA~ sukhapUrvaka nivAsa karate the, vaha aba maThoM kI taraha upAzraya banAkara rahane lge| ___ isa patana ke pIche yaha kAraNa hai-bhagavAna mahAvIra kA jaba nirvANa huA, usa samaya unakI nAma rAzi para mahAbhasmagraha baiThA thA, isa bhasmagraha ko dekha kara bhagavAna ke nirvANa ke pUrva zakrendrane bhagavAna se pUchA-" bhagavAn ? Apake nAma nakSatra para bhasmagraha baiThA hai, usakA phala kyA hai ? ___ taba bhagavAna ne uttara meM kahA-he devendra ! isa bhasma ke kAraNa do hajAra varSataka sacce sAdhu sAdhviyoM kI pUjA maMda hogI / ThIka do hajAra varSa ke bAda yaha graha utaregA, taba phira se jaina dharma meM nava cetanA jAgRta hogI aura yogya puruSa tathA sAdhu-santoM kA athocita satkAra hogA / " bhagavAna zrImahAvIra kI yaha bhaviSyavANI akSarasaH satya nikalI / vIra nirvANa ke 470 varSa bAda vikrama saMvata prArambha huA aura vikrama ke 1531 veM varSa meM arthAt (470:1531=2001) vIra saM. 2001 ke varSa meM vIra lokAzAha ne dharma ke mUlatattvoM ko punaH prakAzita kiyA aura isa prakAra ke gaNa pajaka dharma vistAra pAne lagA / mahAna krAntikArI lokAzAha ke janma sthAna, samaya aura mAtA-pitA ke nAma Adi ke sambaMdha meM bhinna-bhinna abhipAya milate haiM kintu kucha vidvAnoM ke AdhArabhUta nirNaya ke anusAra zrI lokAzAha kA janma arahaTavADe meM caudharI gautra ke osavAla gRhastha seTha hemA bhAI kI For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavitra patiparAyaNA bhAryA gaMgAbAI kI kUkha se vikrama saMvat 1472 kArtika zuklA pUrNimA ko zukravAra tA. 18-7-1415 ke dina huA thA / lokAzAha kA mana to prAraMbha se hI vairAgyamaya thA, kintu mAtA-pitA ke vizeSa Agraha ke kAraNa unhoMne saMvat 1487 meM sirohI ke suprasiddha zAha odhavajI kI vicakSaNa tathA viduSI putrI sudarzanA ke sAtha vivAha kiyA / vivAha ke tIna varSa bAda unheM pUrNa candra nAmakA eka putra ratna prApta huA, inake teIsaveM varSa kI avasthA meM mAtA kA evaM cauvIsaveM varSa kI avasthA meM pitA kA dehAvasAna ho gayA / sirohI aura candrAvatI ina donoM rAjyoM ke vIca meM yuddhajanya-sthiti ke kAraNa arAjakatA aura vyApArika avyavasthA prasArita ho jAne se ve ahamadAvAda meM Agaye aura vahA~ javAhirAta kA vyApAra karane lage / alpa samaya meM hI Apane javAhirAta ke vyApAra meM acchI pragati evaM khyAti prApta karalI / tatkAlIna ahamadAvAda ke bAdazAha muhammada unakI buddhi va cAturya se atyanta prabhAvita hue aura lokAzAha ko apanA khajAMcI banA liyA / eka samaya muhammada zAha ke putra kutubazAha ne apane pitA ko matabheda hone ke kAraNa viSa dekara maravA DAlA / saMsAra kI usa prakAra kI vicitrasthiti dekhakara lokAzAha kA hRdaya kAMpa uThA / saMsAra se virakta hone ke kaar| unhoMne rAjya kI naukarI chor3a dii| zrImAn lokAzAha prAraMbha se hI tattva zodhaka the / jaina dharma evaM tattva kA talasparzI jJAna prApta karane ke se unhoMne jaina AgamoM ko evaM anya tattvajJAna sambandhI granthoM ko paDhanA zurU kiyA / jyoM jyoM unakA adhyayana baDhatA gayA tyoM tyoM unake jJAna meM paripakkatA Ane lagI / inhoMne alpa samaya meM hI jaina dharma kA gaharAI ke sAtha adhyayana kara liyA / inake akSara atyanta sundara the / ye yattiyoM jIrNa Agama lete aura apane sundara akSaroM meM usako pratilipi kara unheM bApasa kara dete / jaise jaise ye pratilipi karate gaye vaise vaise ve AgamoM ke artha kI gaharAI meM utarane lge| eka samaya jJAnajI yati inake yahAM AhAra ke liye Aye / inhoMne lokAzAha ke sundara akSara zuddhatA pUrvaka lekhana zailI dekhakara bar3e prabhAvita hue aura unhoMne apane pAsa ke zAstroM kI jo jIrNaprAya avasthA meM pratiyA~ thoM unakI nakala karane ke liye kahA / lokAzAha to adhika se adhika AgamoM kA adhyayana karanA cAhate hI the unheM jJAnajI yati kA sujhAva acchA lagA / unhoM ne zruta sevA kA yaha punita kArya tatkAla svIkAra kara liyA / aba ye apane lie evaM jJAnajI yati ke liye AgamoM kI sundara pratilipiyAM taiyAra karane lge| jyoM jyoM ve zAstroM kI nakale karate gaye tyoM tyoM zAstroM kI gahana bAta aura bhagavAna kI prarUpaNAoM kA rahasya bhI samajhate gaye / unake netra khula gaye / saMgha aura samAja meM baDhatI huI zithilatA aura AgamoM ke anusAra AcaraNa kA abhAva unheM dRSTigocara hone lagA / jaba ve caityavAsiyoM ke zithilAcAra aura aparigrahI nirgranthoM ke asighArA ke samAna prakhara saMyama kA tulanAtmaka vicAra karate taba unake manameM atyanta kSobha hotA thA / mandiroM maThoM aura pratimAgRhoM ko Agama kI kasauTI para kasane para unheM mokSa mArga meM kahIM para bhI pratimAoM kI pratiSThA kA vidhAna nahIM milA / zAstroM kA vizuddhajJAna hone se apane samAja kI aMdhaparaMparA ke prati unheM glAni huI / zuddha jainAgamoM ke prati unameM aDiga zraddhA kA AvirbhAva huaa| unhoMne dRDhatA pUrvaka ghoSita kiyA ki zAstroM meM batAyA huA nirgrantha-dharma Ajake sukhAbhilASI aura saMpradAyavAda ko poSaNa karane vAle kaluSita hAthoM meM jAkara kalaMka ko kAlimA se vikRta ho gayA hai| mokSa ko siddhi ke liye tapa, tyAga, saMyama aura sAdhanA ke dvArA Atma zuddhi kI AvazyakatA hai / apane isa dRDha nizcaya ke AdhAra para unhoMne zuddha zAstrIya upadeza denA AraMbha kiyaa| bhagavAna mahAvIra ke upadezoM ke rahasya ko samajhakara unake sacce For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 pratinidhi banakara jJAna divAkara dharmaprANa lokAzAha ne apanI samasta zakti ko saMcita kara mithyAtva aura ADambara ke aMdhakAra ke viruddhasiMha garjanA kI / alpa samaya meM hI unheM adbhuta saphalatA milI / lAkhoM loga unake anuyAI bana gye| kucha vyakti lokAzAha kI yaha dharmakrAMti dekhakara ghabarA gaye aura kahane lage ki "lokAzAha nAmake eka lahiye ne ahamadAbAda meM zAsana virodha meM vidroha khaDA kara diyA hai|" isa prakAra unake virodha meM utsU tra purUpaNA aura dharma bhraSTatA ke AkSepa kiye jAne lge| ___isa prakAra kI bAtoM ko anahilapura pATanavAle zrAvaka lakhamazI bhAI ne suniiN| lakhamazI bhAI usa samaya ke pratiSThita, sattA-saMpanna tathA sAdhana saMpanna zrAvaka the| lokAzAha ko sudhArane ke vicAra se ve ahamadAbAda meM aaye| unhoMne lokAzAha ke sAtha gaMbhIratA pUrvaka bAtacIta kii| mUrti pUjA evaM sAdhvAcAra ke viSaya meM aneka prazna kiye| unake praznoM ke uttara meM lokAzAha ne kahA--- "jainAgamoM meM mUrtipUjA ke saMbaMdha meM kahI bhI vidhAna nahIM hai| granthoM aura TIkAoM kI apekSA hama AgamoM ko vizeSa vizvasanIya mAnate haiN| jo TIkA athavA TippaNI zAstroM ke mUlabhUta hetu ke anukUla ho vahI mAnya kI jA sakatI hai| kisI bhI mUla Agama meM mokSa kI prApti ke lie pratimA kI pUjA kA ullekha nahIM hai / dAna, zIla tapa aura bhAvanA athavA jJAna, darzana cAritra aura tapa Adi dhArmika anuSThAnoMmeM mUrti pUjA aMtanihita nahIM ho sktii|" jo lakhamazI bhAI loMkAzAha ko samajhAne ke lie Aye the, ve khuda samajha gye| lokAzAha kI nirbhIkatA aura satya priyatA ne unake hRdaya ko prabhAvita kara diyA aura ve lokAzAha ke anuyAyI bana gye| ___eka samaya arahaTTabADA, sirohI, pATaNa aura sUrata isa prakAra cAra zaharoM ke saMgha yAtrA ke lie nikale / ve ahamadAbAda aaye| usa samaya varSA kI adhikatA ke kAraNa unako ahamadAbAda meM hI ruka jAMnA pddaa| isalie cAroM saMghoM ke saMghapati nAgajI, dalIcaMdajI motIcaMdajI aura zaMbhUjI ko zrI lokAzAha se vicAra vimarza karane kA avasara milA / lokAzAha ke upadeza se unake jIvana vItarAga paramAtmA ke prati gaharI zraddhA kA una cAroM saMghoM para gaharA asara paDA / isa gahare prabhAva kA yaha pariNAma huA ki unameM se paitAlIsa zrAvaka lokazAha kI parUpaNA ke anusAra muni banane ke lie taiyAra ho gye| isI samaya jJAnajImuni haidarAbAda kI tarapha vihAra kara rahe the / unako lokAzAha ne bulAyA aura vaizAkha zuklA 3 saM. 1527 meM una paitAlIsa vyaktiyoM ko jJAnajI muni dvArA dIkSA dilvaaii| dIkSA aMgIkAra karane ke bAda una mahApuruSoM ne apane upakArI puruSa ke prati kRtajJatA vyakta karane ke lie apane gaccha kA nAma loMkAgaccha rakhA / aura apane AcAra-vicAra aura niyama lokAzAha ke upadeza ke anusAra banAye / ina 45 mahApuruSoM dvArA Arabdha "loMkAgaccha" uttarottara pragati patha kI ora prayANa karane lgaa| inake zuddha AcAra aura vicAra se prabhAvita hokara anuyAI varga meM kevala zrAvaka zrAvikAoM kI saMkhyA hI nahIM baDhI paraMtu sAdhuoM kI saMkhyA bhI uttarottara baDhane lgii| lokAzAha aba taka to apane pAsa AnevAloM ko hI samajhAte aura upadeza dete the| parantu unheM aba vicAra AyA ki kriyoddhAra ke lie sArvajanika rUpa se upadeza karanA aura apane vicAra janatA ke samakSa sakrIya rUpa se upasthita karanA parama Avazyaka hai| isI uddezya se unhoMne vaizAkha zuklA 3 saMvata 1529 meM sArvajanika upadeza denA AraMbha kara diyA / ye apanI bulaMda AvAja se zAstrokta AcAra kA pratipAdana karane lge| usa samaya yatiyoM dvArA unheM pathabhraSTa karane ke lie aneka SaDyaMtra race gaye, unheM aneka yAtanAeM pahu~cAI gaI para ve apane mArga se kiMcitmAtra bhI vicalita nahIM hue| unhoMne apane dRDha saMkalpa aura adbhUta Atmabala se una saba saMkaToM para vijaya prApta kii| For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 ye svabhAvataH virakta to the hI kintu aba taka kucha kAraNoM se dIkSA nahIM le ske| jabaki kriyoddhAra ke lie yaha Avazyaka thA ki upadezaka pahale svayaM AcaraNa karake batAye ataH mArgazirSa zuklA 5 saM. 1536 ko jJAnajI muni ke ziSya sohanajI muni se Apane dokSA aMgIkAra kara lI alpa samaya meM hI Apake 400 ziSya aura lAkhoM zrAvaka anuyAyI bana gaye / ahamadAbAda se lekara dillI taka Apane dharma kA jaya ghoSa gunjA diyA / Apane Agama mAnya saMyama dharma kA yathArtha pAlana kiyA / aura isI kA upadeza diyA / apane jIvana kAla meM Apane tyAga dharma kI khUba pratiSThA baDhAI / Apake baDhate husa pratApa ko kucha irSA vyakta saha nahIM sake / jaba Apa apane ziSya parivAra ke sAtha dillI se lauTa rahe the taba mArga meM alavara meM mukAma kiyA / unhoMne aTThama tapa kiyA thA / pAraNA ke dina kisI IrSA virodhI abhAge viSayukta AhAra baharA diyA / mahAmuni ne usa AhAra kA sevana kiyA / audArika zarIra aura vaha bhI jIvana kI lambI yAtrA se thakA huA hone ke kAraNa usa para viSa kA tAtkAlika asara hone lagA / vicakSaNa puruSa zIghra hI samajha gaye ki unakA antimakAla samIpa haiM / kintu ve mahAmAnava dhairya aura samatA kI mUrti the / unhoMne corAso lAkha jIvAyauni se kSamA yAcakA kara saMthArA grahaNa kara liyA / vikarAla kAla ApakI sukIrti ko sahana nahIM kara sakA aura dekhate dekhate caitra zuklA ekAdazI saM. 1546 ke dina vaha yugasRSTA, mahAnakrAntikArI dharmanetA ko hamase chIna liyA / mahAtapasvI lokAmuni ke svargavAsa ke bAda AcArya bhAnajI muni atyanta niSThA pUrvaka lokamuni ke dvArA upadiSTa mArga kA pracAra karane lage / unake netRtva kAla meM munivaroM ne acchI pragati kI / jJAnI muni ke svargavAsa ke pazcAt unake paTTa para bhAnajI muni pratiSThita hue / AcArya bhAnajI sirohI ke nikaTa arahaTavAlA - aTakavADA ke nivAsI, jAti se poravAla. saM. 1531 meM ahamadAbAda meM diikssaa| loMkAgaccha ke prathama AcArya / kucha paTTAvaliyoM meM isa kA dIkSA kAla 1533 ullikhita haiM / AcArya bhIdAjI AcArya bhAnajI svAmI ke bAda Apa unake paTTadhara AcArya bane / Apa sirohI ke nivAsI the / jJAti se osavAlA evaM sAthaDiyA ApakA gotra dhA / svargastha tolA rAmajo ke bhAI the / ahamadAbAda meM saM. 1540 meM 45 janoM ke sAtha Apane bhAnajI svAmI ke pAsa dIkSA grahaNa kii| AcArya nUnAjI svAmI sirohI ke osavAla dIkSA saM. 1545 yA 46 ke AsapAsa / AcArya bhImAjI svAmI pAlI nivAsI, lauDhA gotrIya, saMyama grahaNa 1550 AcArya jagamAlajI svAmI uttarAdhavAsI, osavAlA surANAgotrIya dIkSA grahaNa saM. 1550 jhAMjhaNa nagara meM AcArya saravAjI svAmI dillI nivAsI zrIzrImAlajJAtIya siMdhUDa gotrIya, saMyama grahaNakAla saM. 1554, inhoMne eka mAsa kA saMthArA kiyA thA / AcArya vijayamuni (vijayagaccha ke saMsthApaka (samaya - 1565 yA 1570 ) 68 veM AcArya godhAjI mahArAja 69 veM AcArya parazurAmajI mahArAja 70 veM AcArya lokapAlajI mahArAja 71 veM AcArya mayArAmajI mahArAja 72 veM AcArya daularAmajI mahAraja For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya zrI daulatarAmajI mahArAja kriyoMddhAraka zrI harajIRSi ke chaTTe paTTadhara AcArya hai| inhoMne pUjya mayArAmajI mahArAja ke samIpa vi. saM. 1814 meM dIkSA grahaNa kii| ye lIMbaDI saMpradAya ke AcArya ajarAmarajI svAmI ke samakAlIna ye / pUjya daulatarAmajI ma. sA. pUjya hukamIcandajI mahArAja ke dAdA guru the / ye baDe samartha va Agama siddhAnsa ke paragAmI vidvAna the| saMskRta prAkRta bhASAoM ke Apa prakANDa paNDita the| ApakI vidvattA ucca AcAra aura asAdhAraNa jJAna kI prazaMsA ajarAmajI mahArAja ne sunii| pU0 ajarAmarajI mahArAja bhI kamavidvAn nahIM the| phira bhI AgamaviSayaka viziSTa jJAna prApta karane ke lie pU0 daulatarAmajI mahArAja se apanI icchA vyakta kii| isa para lIMvaDI saMgha ne eka AdamI pu0 daulatarAmajI mahArAja kI sevAmeM prArthanA patra bhejA / AcArya pravara zrI daulatarAmajI mahArAja usa samaya koTAbUndI meM virAjate the| unhoMne isa vijJapti ko saharSa svIkRta kara kAThiyAvAr3akI ora vihAra kara diyA / pUjya zrI apane ziSya parivAra ke sAtha ahamadAbAda padhAre / lIMbaDI saMgha kA vyakti pUjya zrI ko ahamadAbAda chor3a unake padhArane kI sUcanA dene lIMvaDI pahu~cA / vyakti ne loMbaDI pahu~cakara pUjya zrI ke ahamadAbAda Ane kI sUcanA dI / pUjya zrI ke Agamana ke samAcAra sunakara lInbaDI saMgha ko Ananda kA pAra nahIM rahA / vadhAI denevAle manuSya ko lIMbaDI saMgha ne 1250) rupaye kI thelI bheTa kI / pUjya zrI daulatarAmajI mahArAja lIMbaDI padhAre / Apake Agamana se jo saMgha meM harSa chA gayA vaha varNanAtIta hai / pUjya zrI ajarAmarajI svAmI pUjya zrI se Agama-siddhAnta kA adhyayana karane lage / samakItasAra ke kartA paM. muni zrI jeThamalajI mahArAja usa samaya pAlanapura virAjate the ve bhI sUtra siddhAnta kA adhyayana karane ke lie lIMbaDI padhAra gye| ve bhI jJAna goSThI kA apUrva lAbha lene lage / pUjya zrI ajarAmajI mahArAja kaI varSa taka pUjyazrI ke sAtha sAtha vicaraNakara jJAnAbhyAsa karate raheM ! jayapura kA cAturmAsa bhI zrI ajarAmajI ma. ne pUjya zrI ke sAtha hI meM kiyA / jaba jJAnAbhyAsa pUrA huA / taba kahA jAtA hai ki pUjya zrI ajarAmajI mahArAja sA. ne lIMbaDI kA vizAlajJAna bhaNDAra pUjya zrI daulatarAmajI ma. sA. ke lie khola diyA aura kahA ki-"yaha jJAna bhaNDAra Apa hI kA hai Apa jo cAhe vaha grantha yA zAstra isa bhaNDAra meM se le sakate haiM / isa para pUjya zrI ne kahA Apa logoM kA prema hI cAhie / mujhe isa parigraha kI AvazyakatA nahIM / unhoMne eka bhI grantha una meM se grahaNa nahIM kiyA / yaha thI unakI aparigrahavRtti / Apa apane ziSya lAlacandrajI mahArAja ko apanA anugAmI banAkara evaM antima samaya meM anazana grahaNa kara svargavAsI hu 63 veM AcAryazrI rUpajI svAmI ____ aNahilapura pATana nivAsI osavAla veda gotrIya / pitA devajI mAtA miradhAI / janma saM. 1543, svayameva dIkSA saM. 1568 mAgha zuklA pUrNimA / inhone pATanagaccha gujarAtI loMkAgaccha kI sthApanA kI / isa bAta kA loMkAgaccha kI baDe pakSa kI paTTAvalI meM vizeSa ullekha hai ki rUpA zAha ne munivaroM ke darzanArtha saMgha nikAlA thA usa samaya saravAjI RSi kA ahamadAbAda meM vyAkhyAna sunakara pravrajIta hue aura vaha bhI 500 vyaktiyoM ke sAtha / AcArya rUpajI svAmI ne saM. 1578 meM jIvarAjajI ko saMyama dekara svapada para sthApita kiyA / sAta varSa taka guru ziSya sAthameM vicarate rahe / 64 veM AcArya jIvarAjajI mahArAja . AcArya rUpajI mahArAja ne Apako saM0 1578 meM svapada para sthApita kiyA / ye sUrata ke deza. laharA gotrIya tejala tejapAla kI patnI kapUrAbAI ke putra the / janma saM. 1550, dIkSA saM. 1568 mAgha zuklA 2 guruvAra, saMvata 1612 vaizAkha sudi 6 ko baDe varasiMghajI ko pada para sthApita kiyaa| For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM svayaM saM. 1613. maiM jyeSu zuklA 6 somavAra ko pAMca 5 dina kA anazana kara 63 varSa kI AyumeM svargavAsI hue / inake prabhAvase gujarAtI lokAgaccha prasiddha huA / / 65 vai AcArya tejarAjajI mahArAja 66 ve AcArya ku~varajI mahArAja 67 veM AcArya harajI RSi inhoMne saM. 1785 meM kriyoddhAra kiyA / inake pATa para AcArya godAjI RSi pratiSThita hue / pUjya AcAryazrI ghAsIlAlajI mahArAja kI guru paramparA pUjya zrI hukamIcandajI mahArAja pUjya zrI daulatarAmajI mahArAja ke pazcAt zrI lAlacanda jI mahArAja baDe prabhAvika AcArya hue / unake pArTa para parama pratApI pUjya zrI hakamIcanda jI mahArAja birAje / pUjya zrI hukamI candajI mahArAja eka AcAraniSTa vidvAna muni the / Apa kA janma zekhAbaTI ke 'ToDA' nAmaka grAma meM huA thA / Apa kA gotraM capalota thA / se. 1879 ke mArgazIrSa meM Apa ne bUndI meM pUjya zrI lAlacandajI mahArAja ke pAsa prabala vairAgya bhAva se dIkSA grahaNa kI thI / ____ dIkSA ke bAda ikkIsa varSa taka Apa ne bele bele kI tapaskA kii| ghora se ghora zotakAla meM bhI Apa ekahI cAdara kA prayoga karate the / saba prakAra kI miThAI aura talI hui cIjoM kA Apa ne sadA ke lie tyAga kara diyA thA / kevala 13 dravya kI hI chUTa rakhI thii| zeSa saba prakAra ke dravyoM kA Apane tyAga kara diyA thA / pratidina do hajAra "namotthuNaM" dvArA prabhu ko vandanA karate the / Apa ke akSara baDe sundara the| Apa ke dvArA likhita 19 sUtroM kI pratiyAM Aja bhI vidyamAna haiN| Apa sAdhvAcAra ke prati sadaiva sajaga rahate the / itane kriyApAtra tapasvI aura vidvAna sAdhu hote hue bhI Apa ke mana meM abhimAna lavaleza bhI nahI thA / saMvat 1917 meM jAvada grAma meM vaizAkha zuklA 5 maMgalavAra ke dina saMthArA kara paMDita maraNa pUrvaka ApakA svargavAsa huaa| ApahI ke nAma se yaha saMpradAya clii| pUjya zrI zivalAlajI mahArAja pUjya zrI hukamI candajI mahArAja ke svargavAsa ke pazcAt Apake sthAna para pUjya zrI zivalAla jI mahArAja AcArya pada para AsIna hue / Apa ne vikrama saM. 1891 meM pU0 hukamIcandajI mahArAja ke samIpa dIkSA grahaNa ko / Apane tetIsa varSa taka nirantara ekAntara upavAsa kiyA / zAstra svAdhyAya hI eka mAtra Apa kA vyasana thA / dharma ke marma kA paramArtha pratipAdana karane meM tatkAlina santa samAja meM Apa kA pramukha sthAna thA / vayovRddha hone ke kAraNa Apa kevala mAlavA mevADa aura mAravADa ke kSetroM meM hI vihAra kara sake the| phira bhI Apa kI sampradAya meM sAdhu samudAya kA khUba vikAza hao solaha varSa taka AcArya pada para rahakara vi. saM. 1933 meM pauSa zuklA chaTha ko samAdhi pUrvaka dehotsargakiyA pUjya zrI udayasAgarajI mahArAja ___ inakA janma mAravADa ke suprasiddha nagara jodhapura meM osavAla sadgRhastha seTha nathamalajI kI patiH vratA patnI jIbubAI ke udara se vi. saM. 1876 ke pauSa mAha meM huA / ApakA vikrama saM 1991 meM vivAha huA / bAlyAvasthA meM vivAha hote hue bhI Apa ke hRdaya meM pUrvajanma saMcita tIvavairAgya jAgRta huA / mAtA pitA evaM patnI kI AjJA nahIM milane ke kAraNa Apa svayaM hI saMyamo jIvana vyatIta karane lage ! karIba bAraha varSa taka muniveSa meM hI vicarate rahe / anta meM Apake utkaTa tyAga aura vairAgya ko dekhakara mAtA pitA ne Apa ko dIkSA kI AjJA pradAna kara dI / dIkSA kI AjJA milate hI vi. saM. 1978 ke caita zuklA 11 ke dina pUjya zrI zivalAlajI mahArAja ke ziSya harSacandrajI mahA For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 rAja ke samIpa dIkSA dhAraNa kara lI ! Apa kI smaranazakti adabhuta thii| Apane alpa samaya meM saMpUrNa zAstroM kA adhyayana kara liyaa| Apa ko pravacana pratibhA atizaya prabhAvazAlI thii| Apa jahA~ bhI jAte Apa ke pravacanoM ko sunane ke lie jaina ajaina bar3I saMkhyA meM upasthita hote the / jo koI bhI sAdhu sAdhvI zrAvaka-yA zrAvikA Apa kA eka bAra hI pravacana zravaNa kara letA thA, vaha usI bAta ko dUsaroM ko sunAne ke lie taiyAra ho jAtA thA / Apa ne paMjAba kI tarapha bhI vihAra kiyA thA aura aneka jaina ajainoM ko pavitra upadezAmRta pAna karAkara saddharma meM sthita kiyA thA / zrotA gaNa Apa kI bANI ko maMtra mugdha hokara sunate the / paira meM asAtA vedanIka karma ke udaya se byAdhi hone ke kAraNa aMtima 17 varSa Apa ko ratalAma meM vitAne paDe / aMta meM muni zrI cauthamalajI mahAja ko Apane AcArya pada para sthApita kara saM. 1954 ke mAgha zuklA dazamI ke roja ratalAma meM samAdhi pUrvaka svargavAsI hue / pUjya zrI cauthamalajI mahArAja pUjya udayasAgarajI mahArAja ke paTTadhara AcArya pUjya zrI cauthamalajI mahArAja kA janma pAlI (mAravADa) meM huA thA / 1909 caitra zuklA 12 ko dIkSA lI Apa atyanta kriyApAtra sAdhu the Apa vi. saM 1957 meM svarga vAsI hue / Apa ke paTTa para pUjya zrI zrI lAlajI mahArAja birAje / pUjya zrI zrIlAla jI mahArAja jiMdagI aura mauta ke bIca panakA rAstA banAne vAle zrI zrI lAlajI bacapana se hI saMsArI mAyAjAla ke prati alipta bhAvanA rakhate the / yahI kAraNa thA ki vivAha hojAne para bhI patnI mAnaku~varabAI ko Apane najara bhara kara bhI nahIM dekhA apitu jaba ve eka bAra doM pahara ko kamare meM zrI lAlajI dUsare maMjIla se pAsa kI cA~danI para kUda gaye / mAlAcAMdakuvara bAI pitA cunilAlajI bamba tathA janma bhUmi ToMka ko choDakara 20 varSa kI vaya meM saMvata 1945 meM Apa pUjya zrI kisana lAlajI mahArAja ke pAsa dIkSA grahaNa kara jaina sAdhu bana gaye / saMsArI patnI zrI mAnakuvara bAI ne bhI bAda meM dIkSA aMgIkAra kara lI / bacapana meM dIkSA kI AjJA na milane se Apa ko muniveSa dhAraNa kara eka lambe samaya taka vicaranA par3A / isa prakAra rAmapurA meM Apane saM. 1944 meM cAturmAsa kiyA jahAM zAstra adhnayana ke kArya meM suzrAvaka kezarIcandajI surANA kA yoga upayogI sAbita huA / brahmacarya puruSArtha vinaya Adi sadguNoM se yukta zrI zrIlAlajI ma. ne thoDe hI samaya meM kaI zAstra va thokaDe kaNThastha kara liye / jJAna bala ke sAtha hI sAtha vaktRtvakalA meM nipuNa AcArya zrI niDaratA ke sAtha vyAkhyAna meM zrotAoM ko jinavANI rUpa amRta pilAte / cAritra vizuddhi para Apa atyadhika jora dete the / tathA AhAra pAnI lene meM utanI hI sAvadhAnI rakhate the| jitanI bhASA samiti meN| Apa kI smaraNa zakti bahuta teja thii| Apa ke aneka sadguNo meM nirahaMkAravRtti paramasahiSNutA, kartavya pAlana meM sAvadhAnI, paraniMdA parihAra Adi pramukha the / tapazcaryA Apa bahuta karate the| pratyeka cAturmAsa meM 2-3 mAha kI ekAntara tapazcaryA tathA pratyeka sAsa prAyaH telA tathA colA pacolA aThAI bho Apane kaI kI / tapazcaryA meM bhI Apa vyAkhyAna pharamAte the| Apane 13 upavAsa kA eka thoka bhI kiyA thaa| gaucarI lene bhI Apa prAyaH jAte rahate the / __munizrI zrIlAlajI maharAja pahale to baladevajI ma0 kI nezrAya meM rahe para AcAra bhinnatA ke kAraNa koTA saMpradAya se pUjyazrI hukmIcandajI ma. kI saMpradAya meM sammalita ho varadIcandajI maharAja zrI kI nezrAya meM rahe the / 32 varSa ke saMyamI jIvana meM pUjya zrI zrI lAlajI ma. ne kaI upasarga she| mAlava, paMjAba madhya pradeza rAjasthAna saurASTa Adi pradezoM meM sthAna sthAna para bhramaNa kara logoM ko sadupadeza diyA / Apake For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 vyAkhyAnoM se prabhAvita hokara kaI dezI riyAsatoM ke rajavADoM ne agate pAlane ke paTTe bhI krdiye| jAvarA meM sarpa ke upasarga kI bAta Apake dhairya kI sadaiva guNagAthA gAtI rahegI / ___baluMdA se vihAra kara jaba Apa saM0 1977 meM aSADha vadI 14 ko jetAraNa padhAre vahA~ do dina ke bAda vyAkhyAna ke samaya ekAeka ApakI AMkhoM kI jyotI calI gaI / vedanA baDhatI gaI para AcArya zrI dhairya aura zAnti ke sAtha sahana karate gaye / ziSyoM ko pAsa bulAkara antima zabdoM meM Apane zuddha saMyama pAlane ke lie tathA ekatA aura anuzAsana ke sAtha rahane kI preraNA dI / __anta meM ASADha sudI 3 saM. 1977 ko prAtaH kAla anta samaya meM zUra vIra kI taraha baDe samabhAva se dhairya aura zAnti ke sAtha vedanA sahana karate hue AloyaNA saMthArA ke sAtha siddha bhagavAna kA smaraNa karate hae svarga vAsI ho gaye / deza meM sarvatra zoka chAM gayA / dUra dUra se zrAvaka zrAvikAe~ Apake antima darzana ke lie bar3I saMkhyA meM jaitAraNa meM ekatrita hue / aMtima pAlakhI nikAlI gaI / kavi aura lekhakoM ne baDe mArmika zabdoM meM apanI zraddhAjaliyAM prezita kI / so sAdhu aura eka mAdhU vAle mAdhaba muni mahArAja ne bhI apanI bhavya zraddhAMjali meM kahA thA "jagatAraNa jayatAraNa svarga sidhAyo na" Adi--Apake paTTadhara mahAna santa zrIjavAhira lAlajI ma. the pUjya AcArya zrIjavAhara lAlajI maharAja pUjya zrI zrIlAla jI maharAja ke pATapara pUjya zrI javAharalAla jI maharAja AcArya ke rUpa meM birAjamAna hue| Apa mAlavA prAntameM jhAbuA riyAsata ke antargata thAMdalA zahara ke nivAsI the| Apake pitA kavADa gotrIya seTha zrIjIvarAjajI the| ApakI mAtA kA nAma nAthIbAI thA / ApakA janma saM. 1932 ke kArtika zuklA dvitIyA vi. saM. 1947 ko muni zrI baDe ghAsIlAlajI maharAja ke pAsa kSA dhAraNa kI / Apa maganalAlajI maharAja ke ziSya bane dIkSita banane ke bAda Apane apane guru zrI ThajI maharAja se zAstroM kA adhyayana AraMbha kiyA / Apa kI buddhi atyaMta tIkSNa thI ataH Apane alpa samaya meM hI bahuta se zAstra yAda kara liye the / ApakI buddhi, ekAgratA aura sevA zIlatA Adi guNoM ko dekhakara sabhI sAdhu Apa para prasanna rahate the / muni zrI maganalAlajI maharAja to yaha saba gaNa dekhakara samajha cake the ki Apa bhaviSya meM samAja meM sUrya ke bhAMti camakegeM / ataH ve baDI lagana ke sAtha Apa ko paDhAte aura saMyama meM uttarottara vRddhi ke lie upadeza dete rahate / Apa jaba paTalAvada pahace to usa samaya Apake guru zrI maganalAlajI mahArAja kA svargavAsa ho gayA / guru ke svargavAsa se Apako apAra duHkha huA / guru viraha ke kAraNa ve dina rAta zoka aura ciMtA se ApakA citta vikSipta ho gayA / isa avasara para tapasvI zrI motIlAlajI mahArAja ne ApakI baDI sevA kI / aMta meM DaoNkTaroM ke ilAja se unakI mAnasika asvasthatA miTa gaI aura pUrvavat svasya ho gaye / svastha hone ke bAda Apane apanA adhyayana zuru kara diyaa| thoDe hI samaya meM jainazAstro ko adhyayana karake jainazAstroM ke hArda ko Apane samajha liyA / sAtha hI saMskRta, prAkRta kA bhI khUba acchA adhyayana kara liyA / ApakI yogyatA va prabhAva ko dekhakara pUjya zrI zrIlAlajI maharAja ne vi. saM. 1975 ke caitra kRSNA navamI ko Apako apane saMpradAya kA yuvAcArya banAye / jayatAraNa meM pUjya zrI zrIlAlajI mahArAja ke svargavAsa ke bAda isa saMpradAya ke caturvidha saMgha ne Apako AcArya pada se vibhUSita kiye / AcArya banane ke bAda apane satata prayatna zIla rahane lge| Apane samasta jaina ajaina saMgha meM acchAkhyAta prApta kI / loka mAnya tilaka, mahAtmAgAndhI, saradAra vallabhabhAI paTela, paMDita madanamohana mAlavIyA aura For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 kavi nAnAlAlajI jaise rASTra ke parama sammAnanIya vyaktiyoM ne Apake pravacanoM kA lAbha uThAyA thA / Apake pravacanoM se kevala netA aura vidvAna hI AkarSita na hote the varana sAmAnya aura grAmya janatA bhI Apake pravacanoM kI aura AkarSita hotI thii| lagabhaga 23 varSa taka AcArya pada ko vahana kara sa. 2000 meM tA. 10-7-43 ke dina pAMca baje covihAra saMthArA karake javAhara rUpI bhAskara kI AtmA ne dubelazarIra kA bandhana tyAga kara svargakI ora prayANa kara diyA / tapasvI zrI motIlAlajI mahArAja tapasvI zrI motIlAla jI mahArAja kA janma siMgolI (mevADa) meM huA thA / Apa ke pitA kA nAma 'udayacandajI' kaTAriyA aura mAtA kA nAma viradIbAI' thA / aThAraha varSa kI Ayu meM Apane muni zrI rAjamalajI mahArAja se dIkSA dhAraNa kI / vi. saM 1932 kI mAgha zuklA paMcamI ke dina ApakI dIkSA huI / aura vi. saM. 1983 phAlguna kRSNA ekAdazI ke dina jalagAMva meM Apa svargavAsI hae / Apa eka mahAna uccakoTi ke tapasvI the / ApakI tapasyA prAyaH calatI hI rahatI thii| eka se lekara aDatAlIsa (setAlIsa ko choDa kara) taka ke thoka kiye the / Apa jaise ucca koTI ke tapasvI the vaise hI utkRSTha sevA bhAvI bhI the / Apa kI sevA parAyaNatA sAdhuoM ke sAmane eka Adarza upasthita karatI thI paMDitaratna muni zrI javAharalAlajI mahArAja kA jaba citta vikSipta ho gayA thA taba Apane unakI anukaraNIya sevA kI thI / vikSipta citta ke kAraNa muni zrI javAharalAla jI ma. ne Apa ko baDA kaSTa diyA thA aintu Apane usa samaya baDI bhArI sahana zIlatA kA paricaya diyA / pU0 zrI javAharalAla jI mahArAja jaise sampradAya ke aneka muniyo para inakA mahAna upakAra thA / pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke Apa eka mahAna zikSA guru aura mArgadarzaka the / viSayAvatAra prakRta ke garbhAgAra meM se vizva ke vizAla bhUmaNDala para pratidina aneka vyakti janma lete haiM ? aura marate haiM / kauna kisako jAnatA hai ? yoM hI Aye kucha dina rahe aura bhogavAsanA sukha duHkha kI aMdherI galiyoM meM ThokareM khA khAkara eka dina cale gae / jinakA haMsanA ronA prathama to apane taka hi sImita rahA aura yadi Age bhI baDhA to Asa pAsa parivAra ke gine cune logoM taka / ve vizva ke sukha duHkha meM tadAkAra hokara vizvAtmA kA mahatIya virAT rupa prApta na kara sake / ve janma ke lie janmate haiM aura mRtyu ke lie marate haiM na una kA janma saMsAra ke lie upayogI hotA haiM na unakA maraNa / ve andhakAra meM se Ate haiM / aura andhakAra meM hI vilIna ho jAte haiM / kintu isake viparita mahAna puruSoM kA janma jIvana aura maraNa sUrya kI taraha hotA hai / jo janma se lekara asta taka saMsAra ko apane divya prakAza se prakAzita karate haiM / yadyapi sUrya saMsAra ke lie eka mahAna hai kintu AdhyAtmika vibhUtiyoM ke jIvana usase bhI adhika mahAna haiM / ina virala vibhUtiyoM ke jIvana AkAza ke sammAna ananta prazAnta sAgara se gambhIra aura himAcala ke samAna unnata hote haiM / unake jIvana meM daidIpyamAna divAkara kI dIpti aura zaradapUrNimA ke candramA kI nimela krAnti hotI hai / bhautikavAda ke cakkara meM phaMsI haI daniyAM ke aMdhakAramaya vAtAvaraNa meM ina virala vibhUtiyoM ke jIvana nIle AsamAna meM sitAroM kI taraha camakA karate haiN| ye vibhUtiyAM vizva ke lie varadAna hotI haiN| pApa ke bhayaMkara dAvAnala se jalatI huI duniyAM ko zAnti pradAna karane ke lie inakA avani para janma hotA hai / santoM ke rUpa meM prakRti saMsAra ko sajIva aura sarvotama varadAna detI hai / vastutaH santa zAnti ke deva dUta haiM / ve duniyAM ke khUna se latha patha ujaDe aura sunasAna marusthala meM zAMti kI nirmala maMdAkinI pravAhita karanevAle akSayastrota haiM / ve vinAza kI ora tejIse bhAgane vAlI duniyAM ko sAvadhAna karanevAle lAla prakAza stama haiM / duniyAM ke vizAla For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 prAMgana meM sukha zAnti ke saMcAra kA zreya santoM ko hi haiM / santoM kA parama pAvana caritra sukha kA mArga pradarzana karAne vAlA anUThA AkAza dIpa haiM unakI jagamagAtI huI jIvana jyoti jagata ko nava jIvana pradAna karatI hai / jaba taka duniyA~ ina santoM ke batAe hue mArga para calatI haiM taba taka sukha aura zAMti kA sAmrAjya avicchinna rUpa se banA rahatA hai / jaba taka saMsAra dAnavIya caMgula meM phasakara saMto aura unake batAe hue mArga kA upahAsa aura avahelanA karatI hai / taba taka duHkha kA dAnava usakI chAtI para caDha kara aTTahAsa karatA rahatA hai| duniyAM karAhatI hai zAMti pAne ke lie taDaphaDAtI hai aura duHkha se mukti pAne ke lie tilamilAtI hai / aisI avasthA se saMta ho duniyAM ko ubArate haiM / ve svayaM kaSToM ko jhelakara duniyAM ko dAnavIya caMgula se mukta karate haiM / ve apane caritra aura upadeza ke dvArA soI huI mAnavatA ko punaH jAgRta karate haiM / ve mAnava samAja meM jAgRti kA pavana phUMka kara prabala preraNA pradAna karate haiM / aise paropakArI santoM ko pAkara duniyA dhanya ho jAtI hai / aise AdhyAtmika mahApuruSoM ke jIvana meM ese jIvanatattva hote haiM jinake dvArA agaNita prANI navIna cetanA aura navasphuraNa prApta karate haiM / jisa prakAra dIpa se agaNita dIpa prakAzi ho sakate haiM / isI taraha eka mahApuruSa ke jIvana tattva se agaNita mahApuruSa bana sakate haiN| zradhdeya pajya AcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja AdhyAtma-sAdhanA gagana ke eka ese jAjvalyamAna tejasvI nakSatra ke samAna the / jo tara saMyama tyAga ko divya prabhA lekara jaina jagata meM avatIrNa hue aura apane prakhara prakAza se jaina samAja ko camatkRta aura prakAzita kara rahe the| inhoMne jisa dina se tapa tyAgamaya sAdhanA kA jIvana apanAyA jisa dina se sAdhuvRtti svIkAra kI usa dina se lekara Aja 2029 ke poSa kRSNA AmAvazyA taka use usI zAna se nibhAyA / siMha vRtti se sAdhutva liyAM aura siMha vRtti se hI pAlana kiyA / inakA muni jIvana svaccha nirmala aura parama ujjavala thA / inakI vANI madhura evaM ati priya thI / inhoMne svayaM jJAna kI sAdhanA kI aura dUsaroM ko bhI khulakara jJAna kA dAna diyA / ina mahApuruSa kI dRSTi itanI udAra aura vyApaka thI ki inake lie koI para hI nahIM balake sabako samAna dRSTi se dekhanA yaha inakA sahaja svAbhAvika mahAn guNa thA / dharma, darzana; vyAkaraNa, koSaH kAvya nyAya aura jyotiSa zAstra ke Apa prakANDa paNDita the| saMskRta prAkRta, apabhraMza Adi prAcIna bhASAoM ke evaM hindI marAThI, gujarAtI arabI phArasI urdU Adi solaha bhASAoM ke jJAtA the / zAstrArtha meM Apa parama kuzala the Apa kI vaktRtva zailI mana mugdha kArI thii| sadbhAva, sadAcAra. sneha, sahayoga zuddhAtmavAda aura sahiSNutA kA mahatva sabako samajhAne aura inhIM sadguNoM ko kriyAnvita karane karAne meM hI Apane apanA pavitra jIvana vyatita kiyA / andha vizvAsa andha paramparA, devatAoM ke nAma honevAlI pazuhatyA jAtivAda svArthAndhatA, uca-nIca viSayaka viSamatAdi durguNoM kA Apa ne baDe vega meM yukti yukta khaNDana kiyA aura bhadra bhAvanAoM kA pracAra prasAra kara janatA meM jIvana jyoti jAgRta kI / mahApuruSoM ke jIvana sarItA ke usa udgama srota ke samAna hotA he jo Arambha meM to laghu hotA hai kintu Age baDhakara anya jala srotoM kA sahayoga pAkara vizAla ora virATa ho jAtA haiM isa prakAra mahApuruSa kA jIvana bhI prAraMbha meM laghu thA / kintu jJAna caritra ke vizAla srotoM kA sahayoga pAkara vizAla aura vizAlatara bana gayA / pAThaka svayaM ina mahApuruSa kA jIvana caritra paDhakara yaha anubhava kara leMge ki inhoMne aneka saMghaSoM ke bAvajUda bhI apane jIvana ko kisa prakAra vizAla banAyA hai vikaTa paristhiti meM bhI ye apane svIkRti patha para kisa prakAra avicala rahe haiM / apanI dIrgha sAdhanA se jo kucha bhI inhoMne For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 prApta kiyA hai| use janakalyANa ke lie anekoM kaSTa sahakara bhArata ke vibhinna prAntoM meM vihAra karake prasupta cetanA ko kisa prakAra jAgRta kiyA aura samAja ke dUSaNoM ko dUra karake use pAvana aura pavitra banAyA / yadyapi mahApuruSoM kA jIvana-kAvya vyApaka satya se isa prakAra anuprANita hotA hai ki usakI garimA ko zabdoM kI sImA meM nahIM bAMdhA jA sakatA tathApi guru bhakti vasa yaha prayAsa kiyA jA rahA haiM tAki unake suramya jIvana ke anubhavoM se hama lAbhAnvita ho sake preraNA lekara AtmakalyANa kA mArga prazasta banAsakeM / unake jIvana kA eka pavitra kSaNa bhI yadi hamAre jIvana meM sAkAra ho jAya to hama apane ko dhanya mAneMge / isI mahatI bhAvanA se utprerita hokara guru guNa saMkIrtana kA vaha prApta avasara mai hAtha se nahIM jAne denA cAhatA / mahApuruSoM ke guNa stavana se AtmA nirmala patha gAminI banatI hai / AtmA meM guNo kA prakAza phailatA hai yaha eka sanAtana satya hai / janmabhUmi (rAjasthAna) rAjasthAna sAMskRtika dRSTi se eka mahAna Adarza prAnta rahA hai / bhAratIya sAMskRti aura sabhyatA ke mukha ko ujjvala karanevAlI pracUra vibhUtiyoM se yaha bhUkhaNDa sadaiva paripUrNa rahA hai / yahAM kI samAjamUlaka krAntiyoM ne samaya-samaya para dezavyApaka jana mAnasa ko prabhAvita kiyA hai / santoM kI samanvayAtmaka antarmukhI sAdhanA se rASTra kA naitika stara samunnata rahA hai| unake Adarza upadeza aura saMyama pravAha ne jo utkarSa sthApita kiyA usase zatAbdiyoM taka mAnavatA anuprANita hotI rhegii| santoM kA aupadezika sAhitya Aja prAcIna hokara bhI navya aura bhAvanAoM se paripUrita hai / samIcona tathyoM kA nUtana malyAM. kana bhAvI pIDhI ko prazAnta banA sakatA hai / rAjasthAna kI bhUmi kI vizeSatA hai ki usane eka ora ajeya yoddhAoM ko janma diyA to dUsarI ora aise santa bhI avatarita kiye jinakI saMyamika garimA Aja bhI svarNimapathakA saphala pradarzana karane meM sakSama hai jinakI tapazcaryA kI dhvani mumukSu sAdhaka ko karnagocara ho rahI haiM / una kI prakAza kiraNeM aura cinmaya cetanA esA sphulliMga hai jo sahasrAbdI taka amaratva ko liye hue haiN| mevADa kI gaurava gAthA rAjasthAna kA eka bhAga medapATa (mevADa) ke nAma se prasiddha hai| isakA svarNima atIta atyanta gauravAspada rahA hai / vIroM kI kItI gAthA se yahAM kI bhUmi pariplAvita hotI rahI hai / nArI jAti kA uccatama Adarza yahAM kI eka esI vizeSatA thI jo anyatra duSprApya hai / mevADa bhUmI kA itihAsa vIroM kI bhavya paramparA kA prakAza puJja haiM jinakI AbhA ne aMtarmukhI jIvana ko bhI prakAzita kiyA hai / yaha binA kisI saMkoca ke kahA jA sakatA hai ki mevAr3a kI saMskRti ke nirmANa aura vikAza meM jainoM kA yoga sabase adhika aura ullekhanIya rahA haiM / prAcIna itihAsa isa bAta kA sAkSI haiM ki eka samaya thA jabaki sampUrNa pazcimI bhArata ko mevADavAsI jainoM ne hI saMskRta ke eka sudRDha sUtra meM bAMdha rakhA thA / yahAM kA jana jIvana Aja bhI jaina saMskRti ke mUlyavAna tattva se prabhAvita hai / pazcAtvartI muni samAja ke satata vihAra aura upadeza ne aura bhI jana hRdaya ko saMskRti kI jyoti se prakAzita kiyA hai / aparigrahi ugra vihArI jaina muniyoM kA sambandha jhopaDoM meM rahane vAle sAdhAraNa manuSyoM se lagAkara rAjamahaloM meM nivAsa karane vAle zAsaka varga taka vyApaka thA / unakI sAdhanA sikta vANI sabhI ko samAna rUpa se mArga darzana karA tI thI / unakA oja aura AdhyAtmika itanA anukaraNIya thA ki ahiMsA kA Aloka svataH sphurita huA karatA thA / mevAr3a mevADa hI kyoM ? sampUrNa bhArata ko hI leM, jahAM bhI jaina muniyoM kA satata For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 vihAra hotA rahA hai vahA~ ahiMsA ke maulika tattva phele hai / svabhAvataH jana hRdaya meM sukumAra bhAvanAoM ne ghara banAyA hai / saumya samatva aura naitikatA ne apanI niSTA dvArA dharma ko AtmA kA vAstavika aMga mAna liyA haiM / yaha nizcita hai ki jaba jaba deza kA naitika dharAtala girA hai aura akarmaNyatA kA prabhAva baDhA hai, tava taba jaina santoM ne apanI anubhava yukta vANI se deza ko Upara uThAyA hai aura naitika caritra kI sRSTi kara janonnayana kA patha ujjavala kiyA hai / yaha unake saMyama maya jIvana kA hI prabala pratApa haiM / jaina saMskRti kA mevADa para gaharA asara prAcIna kAla se lekara Aja taka akSuNNa rUpa se calA A rahA hai| jaba hama rAjasthAna ke itihAsa kA adhyayana karate haiM to yaha spasTa jhalaka uThatA hai ki rAjasthAna ke zAsakoM ke mahAna sahayoMgI aura parAmarzadAtA jaina jAti ke mahApurUSa hI rahe haiM / karnala jemsaTADa ne likhA hai ki mevADa ke rANA vaMza gilhautavaMza ke Adi purUSa jaina dharma ke anuyAyi the / Aja bhI isa vaMza meM jaina dharma ko bahuta uMcA sanmAna prApta hai / kAraNa jaina dharma rAjA prajA kA parama rakSaka haiM / rAjasthAna ke nirmANa meM jainajAti kA agragaNya sahayoga rahA haiM / AraMbha se hI isa dUradarzI rAja nItijJa vIra yoddhA deza bhakta mahAna sAhityakAroM nyAgI muniyoM ke dvArA isake zAsana tantra ke saMcAlana meM evaM samAja ke naitika punarusthAna meM mahatva pUrNa bhAga liyA hai| bhale hI rAjasthAna meM jaina jAti kA koI puruSa rAjA na huA ho parantu isameM koI sandeha nahIM ki isane kaI rAjAoM ko banA diyA hai / rAjasthAna meM jaina jAti rAjA ke rUpa meM na rahakara bhI rAjanirmAtA ke rupa meM mahatva prApta karatI AI hai dRSTi se yaha dekhA jAya ki jaina vIroM ne rAjasthAna kA nirmANa aura saMrakSaNa kiyA hai to koI bhI atyukti nahIM hai ! __ udayapura, jodhapura, bIkAnera sirohI kizanagaDha; Adi rayAsatoM ke itihAsa janoM dvArA pradarzita dUra darzitA rAjanItijJatA aura vIratA se bharI huI gAthAoM se ota prota hai| ina nararatnoM ne ese vikaTa samaya meM jabaki yuddha aura azAMti kA daura daurA thA kSaNa kSaNa meM baDe baDe samrAjyoM ora samrAToM kA parivartana hotA thA, rAjAoM ke astitva kA koI ThikAnA nahIM thA / kTa rAjanIti ke pAMse phaike jAte the aura jaba pustaka ke panno kI taraha rAjya badalate jAte the-ina rAjyoM kI naiyyA ko kuzalatA pUrvaka pAra pahuMcAyA, isa jAti ke vIroM ne apane deza ke prati jisa bhakti kA paricaya diyA vaha itihAsa ke pRSThoM para svarNAkSara se aMkita hai / apane deza aura svAmI ke prati vaphAdAra rahane vAle aura unake lie sarvasva arpaNa karane vAle vyaktiyoM kI nAmAvalI meM sarva prathama nAma 'bhAmAzAha' kA AtA haiM / isa jaina ratna ne mahArANA pratApa kA ese samaya meM jaba ki ve nirAza hokara janmabhUmi mevADa ko choDa dene kI taiyArI meM the / apanI samasta sampati ko gADiyoM meM bharakara ve mevADAdhIza mahArAnA pratApa ke samIpa pahuce aura praNAma kara bole cita choDo saMtApalichamI arpaNa Apare / patarahasI paratApa pagapUjyA prathInAthare // .- hai ? mevADa ke ratna ? sisodiyAkuladivAkara yaha athAgha lakSmI kisa kAma AyagI / Apa mAtRbhUmi ko chor3akara na jAyeM / merI sArI sampati Apa ke caraNoM meM samarpita hai / vIra mahArANA pratApa dAnavIra bhAmAzAha ke isa mahAn tyAga se gad gad ho uThe / ve kucha bhI nahIM bola sake mahArANA kA kSAtra teja punaH camaka uThA / unhoMne jainamaMtrI kI vipula sampati kI sahAyatA se mevADa ke gaurava ko rakSA kI / isa taraha kI aneka ghaTanAe itihAsa ke pRSThoM para ullikhita haiM jinase pratIta hotA hai ki rAjasthAna ke For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavya itihAsa meM jaina jAti kA kitanA bar3A mahatva haiM / inake atirikta mehatAjAlasI vIraAzAzAha saMghavI dayAladAsa mehatAagaracanthajI somacandajI gAndhI senApati mehatA mAladAsajI jorAvaramalajI bAphanA mehatAgokalacandajI zrImAna kezarIsiMhajIkoThArI chaganalAlajIkoThArI mehatApannAlAlajI phatelAlajI bhopAla siMhajIjI jagannAthasiMhajo koThArIbalavantasiMhajI nagara seTha zrI nandalAlajI bAkanA Adi baDe rAjanItijJa vIra aura dUradarzI mahAmutsadi jainoM ne apane kuzala saMcAlana meM mevADa rAjya ko khUba samRddha kiyA / isa taraha mevADa rAjya ke itihAsa meM jaina vIrauM ke dvArA kiye gaye rAjanaitika aura sAmAjika Arthika aura pAramArthika kRtyoM ke dvArA yaha pramANita ho jAtA haiM ki jainavIroM ne isa rAjya ke nirmANa va rakSaNa aura samRddhi meM mahatvapUrNa hissA liyA haiM / ina vIroM ne jisa prakAra apanI buddhi kA upayoga deza ke lie kiyA usI taraha vIra yoddhAauM ko taraha ye raNamaidAna meM bhI utare aura vijaya prApta kii| ina vIroM ne yaha siddha kara diyA ki jaina jaise apanI buddhi bala se rAjya kA saMcAlana kara sakate haiM / vaise raNamaidAna meM bhI vIratA pUrvaka jhUjha bhI sakate haiM / / eka aura mevADa-vIra bhUmi haiM to dUsarI ora tyAga bhUmi bhI hai / deza kI rakSA ke lie yahA~ ke vIroM ne apane Apa to homa diyA isI prakAra mAnavatA ke nAma para panapanevAlI amAnavIya vRtti ke viruddha jhuMjhanevAle aneka tyAgamUrti saMnta bhI isI miTTI meM utpanna hue jinakI sAdhanA Aja bhI hameM garga darzana karAtI hai santa saMskRti ke prabhAva se samasta mevADapradeza prabhAvita hai| isake gA~va gA~va meM santa jIvana kA saurabha parivyApta haiM / mevADa prAnta ke santoM kI gauravagAthA aura unakI kIrti kathA sunakara Aja bhI kisa bhadra bhAvanAvAle vyakti kA mastaka zraddhAnata nahIM ho jAtA hai ? yaha bhUmi saMto kI bhami hai| santa bhaktoM kI bhUmi hai / isa bhUmi ne aneka divya bhavya evaM tapa tyAga kI pratyakSa mati santajanoM ko janma dekara apanI garimA meM abhivRddhi kI haiM / mevADa ke santoM ne kevala janatA ko dhArmika banAne kA hI prayatna nahIM kiyA balki rAjasthAnIbhASA, jJAna, sAhitya, citrakalA, sthApatya kI abhivRddhi meM apanA mahattva pUrNa yogadAna bhI diyA hai| jainadharma kA prAcIna sthala: mevADa yaha jaina dharma kA eka prAcInatama kendra rahA haiM / jaina dharma ke antima tIrthakara bhagavAna zrI mahAvIra svAmI ke nirvANa ke 84 varSa ke bAda hI mevADa meM madhyamikA nagarI meM jaina dharma kA eka mahAna kendra hone kI sUcanA denevAlA zilAlekhna ajamera se 26 mIla dakSiNa pUrva meM sthita varalI gA~va meM prApta huA haiM / madhyamikA nagarI ke khaNDahara Aja bhI mevADa cittoDagar3ha se ATha mIla uttara meM beDaca nadI ke kinAre nagarI nAmaka gAMva aura usake Asa pAsa phaile hue haiM / vahA~ se milanevAle kaI sAMbe ke sikkoM para vikrama saMvata ke pUrva kI tIsarI zatAbdI ke AsapAsa kI brAhmI lipi meM "majjhimikAya zivijanapadasya lekha hai / isase anumAna hotA hai ki meda-pATa-mevAr3a kA prAcIna nAma 'zivi' janapada thaa| isa pradeza meM 'meva' yA 'mera' jAti kA hI adhika nivAsa hone se aura unakA hI isa pradeza para anuzAsana hone se yaha deza meda-pATha mevADa ke nAma se prasiddha huA isa pradeza kA dUsarA prAcIna nAma 'prAgvATa' bhI milatA haiM / ___saMskRta zilA lekhoM meM tathA pustakoM meM poravADa mahAjanoM ke lie "prAgvATa" nAma kA prayoga milatA haiM aura ve loga apanA nivAsa mevADa ke 'pura' kasbe se batalAte haiM jisase saMbhava hai ki prAgvATa deza ke nAma para se ve apane ko prAgvATavaMzI kahate raheM ho / For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 mevADa kA bhaugolika paricayaH isa deza kiM sImA pahale alaga alaga DhaMga se ginI jAtI thIM / pUrva meM bhelasA aura caMderI dakSiNa meM revAkAMThA aura mahikAMThA pazcima meM pAlana pura aura maNDovara, uttara meM bayAnA, pUrvottara meM raNathaMbhora aura gvAliyara taka / ye simAe~ dezakAla aura paristhiti ke badalate samaya cakrake sAtha badalI para mevADI jIvana kI chApa Aja bhI una kSetroM para hai ! rAjasthAna kA koI bhI bhUbhAga ho, mAravADa DhUMDhADa, hADauta, bAgaDa, yA mevAta ye sabhI deza mevADI miTTI se prabhAvita haiM isa deza ke praharI arvalI (ADAvalA) pahADa kI zreNiyA~ ajamera aura mevADe meM hotI huI divera ke nikaTa mevADa meM praveza karatI hai / ye parvatazreNiyAM rAjya ke vAyavya kona se lagAkara sAre pazcimI tathA dakSiNI hisse meM phaila gaI hai / uttarameM khArI nadI se lagAkara citauDa se kucha dakSiNa taka aura cittoDa se debArI taka samAna bhUmi hai / dusarI parvata zreNI rAjya ke IzAna koNa meM devakI ke pAsa se zurU hokara bhIlavADe taka calI gaI / tIsarI parvatazreNI devalI ke pAsase nikalakara sajya ke pUrvI hisse meM jahAjapura mAMDalagaDha bijolyA bhaisaroDagar3ha aura menAla Adi pradeza meM hotI huI citoDa se dakSiNa taka jA pahu~cI hai / debArI se lagAkara rAjya kA sArA pazcimI hissA aura dakSiNI hissA pahADiyoM se bharA huA hai mevADa kI pahADiyAM bahudhA ghane jaMgaloM se bharI huI haiM / yahAM jala kI bahutAyata hai / isa rAjya ke pUrvI vibhAga meM upajAU samatala pradeza hai parantu dakSiNI aura pazcimI vibhAga meM ghane jaMgaloM se bharI huI ramaNIya pahADiyAM AgaI hai / jinake bIca meM jagaha jagaha khetI ke yogya bhUmi bhI hai| dakSiNa meM DUgarapura kI sImA se lagAkara pazcima meM sirohI kI sImAtaka sArA pradeza pahADIyoM hone se 'magarA kahalAtA hai / jahA~ adhikatara bhIla Adi jaMgalI logoM kI bastI hai / parvata zreNI meM hokara nika. lanevAle taMga rAstoM ko yahA~ nAla kahate haiM / isa rAjya meM sAlabhara bahane vAlI eka bhI nadI nahI haiN| mevADa jhIloM kA predeza hai / jayasamudra, rAjasamudra, udayasAgara, picholA sarupasAgara bhopAlasAgara, phate sAgara Adi kaI choTI bar3I jhIleM isa pradeza ke saundarya kI abhivRddhi karatI haiN| phatahasAgara bA~dhapara AnevAlI ghumAvadAra saDaka kI eka tarapha saghana vRkSoM se acchAdita sundara pahADiyAM dUsarI ora dUra taka sarovara kA jala aura saMdhyA ke samaya astaMgata sUrya kI rakta kiraNoM kA jala meM pratibimba Adi dRzya darzaka ke hRdaya meM Ananda kI lahara utpanna karate haiM / / vaMza paricayaH yahI mevADa hamAre caritanAkajI kI janma bhUmi hai / isI bhUmi ke antargata vaiSNavoM kA prasiddhatIrthadhAma kAMkarolI ke samIpa. rAjasamudra ke uttara meM AThamIla para 'banaula' nAmakA sundara eka choTA sA gAMva hai yaha gA~va choTI-choTI pahADiyoM ke bIca basA huA haiM / yahA~ kI bhUmi upajAU kama aura kaMkarIlI adhika hai / isa gA~va ke samIpa gaDhI nAmakA prAcIna sthala hai / yahA~ jainoM ke kucha ghara hai kintu adhika tara bastI vaiSNavoM kI hai| yahA~ 'vairAgI sAdhu' nAmakI jAti ke cAra pA~ca ghara the / ye loga mandira pUjA va khetI kA kAma karate haiM / 'vairAgI sAdhu' jAti kA kevala nAma hai. kintu ye sAdhu nahI gRhastha hI hai ye 'vairAgIsAdhu' pahale brAhmaNa jAti meM the| 'banola' gA~va meM 'vairAgIsAdhu' jAti ke ghara vi. saM. 1447 meM base haiM / yahA~ Akara basanevAloM meM sarvaprathama dharmadAsajI kA nAma AtA hai / ye pahale cittoDa rahate the / aura sanAvata jAti ke brAhmaNa the / dharmadAsajI nAgAsaMpradAya meM dikSita hue aura mahArANA rAyamalajI ke zAsana kAla meM yahA~ banola For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 Akara basa gaye / tabhI inakA paricaya vairogIsAdhu ke rUpa meM pratyakSa AyA / dharmadAsajI ke vaMza meM hI caritanAyakajI kA janma huA thA / inakA vaMza paricaya isa prakAra hai-* dharmadAsajI bAlakadAsajI premadAsajI. jugaladAsajI mAhanadAsabI kisanadAsajI. rUpadAsajI. pUjya zrI kI vaMza paramparA anya rUpa se prApya hai... ... (pitAmaha) dAdA-zrI parasarAmajI / dAdI-zrImatI caturabAI / pitA-kanIrAmajI / mAtA-nandubAI zrImAn kanIrAmajI ke tIna putra aura eka putrI thI / sabase bar3e putra ratanadAsajI the usake bAda dvitIya putra hamAre caritanAyakajI zrI ghAsIdAsajI the / tRtIya putra kA nAma dhanadAsajI thA / dhanadAsajI kA vi0 saM. 1956 ke duSkAla meM svargavAsa ho gayA / mAtA, pitA evaM baDe bhrAtA zrI ratanadAsajI kA bhI usI sAla meM svargavAsa ho gayA / pUjya zrI kI bahana kA nAma varajUbAI thA ghAsIdAsajI ko sabhI loga pyAra se goTyA ke upanAma se bolate the| varajavAI ke pati kA nAma khImadAsajI thA / khImadAsajI ke do putra the / eka kA nAma jetarAmajI aura dasare kA nAma rUpadAsajI thA / jetarAmajI ke 6 putra hue / unameM saba se baDe lar3ake kA nAma gaNezadAsajI haiM / inakI Ayu isa samaya 50 varSa kI hai / ye mevADa ke antargata koyalA po0 umaravAsa meM rahate haiM / rUpadAsajI sanyAsI hue / saMnyAsI banane ke bAda inakA nAma avadhavihArI paDA / avadhavihArIjI abhI maujUda haiN| haridAsajI bhagavAnadAsajI jIvanadAsajI, nandarAmajI parasarAmajI (dharma patnI kA nAma-caturabAI) bherudAsajI-prabhudattajI, (kanIrAmajI) zrI prabhudattajI kA janma vi. saM. 1923 meM huA thA / inakI devamurArI gota thii| zrI prabhudattajI kA vivAha cAra bhujAjI ke pAsa rUpajI gAMva ke agrAvata gota meM vimalAbAI (nandUbAI) ke sAtha huA thA / inake pAsa khetI kaAM Adi jamIna jAyadAta acchI thii| ye sabhI taraha se sukhI the / ye rAmAnuja saMpradAya ko mAnane vAle the / apanI saMpradAya ke niyamAnusAra sevA pUjA meM Apa satata nirata rahate the / gAMva meM ApakA sarvatra mAna thA / hRdaya ke atyanta sarala the / dUsaroM kI bhalAI ke lie sadaiva tatpara rahate the / Apa nyAya-nIti pUrvaka arthopArjana karate the / nIti pUrNa vyavahAra evaM prAmANikatA ke kAraNa jana sAdhAraNa meM ApakI acchI pratiSThA prApta thI / ApakI patnI kA nAma thA vimalAbAI (nandUbAI) vimalAbAI apane nAma ke anurUpa hI vimala hRdayA thI / pavitra AcAra vicAra tathA pAtivratya dhame kI vaha maMgalamUrti thii| usakA jIvana ekA~gI nahIM thA / dhArmikajJAna tathA cAritra ke vikAsa meM yaha jitanI ucI uThI thI utanI hI sAMsArika vyavahAra ko nibhAhane meM ruci letI thI / yahAM taka kI vaha aneka bAra apane patikI sAMsArika kaThina samasyAo ko apanI rAya dekara sulajhA isa prakAra apane pati ke antarmukha aura bAhyajIvana ke sAtha pUrNa rUpa se ekAkAra hokara vimalAbAI ne ardhAginI zabda ko sArthaka kiyA thA / For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 pati ke anurUpa patnI aura patnI ke anurUpa pati kA prApta ho jAnA gArhasthika dRSTi se baDe saubhAgya kI bAta samajhI jAtI haiM / vAstava meM puNya ke yoga se hI aisI joDI milatI haiM / phira isa anurUpatA meM yadi dhArmikatA ki sundara taka kA samAveza ho taba to kahanA hI kyA haiM dampati kI dharmaniSThA samagra parivAra meM dharma ko bhAvanA jAgRta kara detI hai| pati-patnI kA samAna svabhAva, samAna zIla, samAnadharma, samAna ruci aura samAnavaya hone para gRhasthI sukhamaya bana jAtI hai / isa dampati kA gRhastha jIvana bhI Ananda maya thA sukha pUrvaka apanI jIvana naukA ko agrasara kara rahe the| aura aisA kyoM na hotA ? pramudattajI aura vimalAbAI ke svabhAva meM bar3I hI sAtvikatA aura sahiSNutA thii| donoM eka dUsare se bar3e hI saMtuSTa the / donoM kA jIvana bar3A saMyata thA / kama se kama AvazyakatA unake jIvana kA lakSya thA yadyapi unheM sabhI prakAra ko sukha sAmagrI upalabdha thI phira bhI usameM una Asakti nahIM thii| donoM kA jIvana sAdagI pUrNa thA / patnI kabhI apanI jala-jalUla pharamAIzeM karake pati ko parezAna nahIM karatI thI / aura pati apanI patnI kI bAta kI kabhI upekSA nahIM karate the / isa prakAra inakI choTI-sI gRhasthI Adarza gRhasthI tho / jahAM dharmakI pradhAnatA hotI hai, vahA~ azAnti ko sthAna nahIM milatA aura saba prakAra Ananda chAyA rahatA hai / vaha tathya prabhudattajI aura vimalAbAI kI gRhasthI ko dekhakara anAyAsa hI samajhA jA sakatA thaa| zrImatI viralAbAI kI eka bar3I vizeSatA yaha thI ki usane apane pati ke sukha ko hI apanA sukha samajha liyA thA / vaha pati kI sukha-subidhA meM hI apanI sukha-suvidhA mAnatI aura anubhava karatI thI / isI prakAra prabhudattajI bhI vimalAbAI ke sukha ko apanA sukha samajhate the| donoM mAnoM ekAkAra ho gaye the isa prakAra pati aura patnI sAMsArika sukha kA AsvAdana karate hue Ananda aura prasannatA ke sAtha samaya yApana kara rahe the| bhArata varSa meM dAmpatya jIvana kI kalpanA bahuta ucca zreNI kI hai / yahAM ke dAmpatya sambandha meM na adhikAroM kI chInA-jhapaTI hai, na hakoM kI mAMga hai, na eka dUsare se svArtha sAdhanoM kI manokAmanA hai| yahAM tyAga kI pradhAnatA hai| pati aura patnI donoM eka dUsare ke sAmane apane Apako nichAvara kara dete haiM / donoM eka dUsare ke parama sahAyaka banate haiM / donoM donoM ke AtmIya bana jAte haiM / isa udAtta bhAvanA meM kitanA sukha hai ! kitanA mAdhurya hai ! yaha to vahI samajhatA hai jinhoMne isa prakAra kA jIvana vyatIta kiyA ho dAmpatya sukha kI dRSTi se hI aisA jIvana prazasta nahIM haiM, kintu jIvana ke vAstavika vikAsa kI dRSTi se bhI vaha atyanta prazasta hai / isa paddhati se vyakti kA 'aham' vyApakatA kI ora baDhatA haiM / dhIre dhIre vaha dUsaroM ke sukha-duHkha ko bhI apanA sukha-duHkha samajhane lagatA haiM / usameM 'sarvabhUtAtmabhAva' kA audArya prakaTa hone lagatA haiM / isa prakAra manuSya kA pArivArika jIvana, prANImAtra ke prati sahAnubhUti aura samavedanA ke sIkhane kA sAdhana bana jAtA haiM / jo vicArazIla isa prakAra kA jIvana vyatIta karate hai, ve apane ghara ko hI vizvaprema kI pAThazAlA banA lete haiM / unakA jIvana 'satveSumaitrIm' arthAta jIva mAtra ke prati maitrI bhAvanA kA kAraNa bana jAne se dhanya ho jAtA haiN| kaI loga Aja kala vibhakta kuTumba prathA kA samarthana karate haiM / unakA kahanA hai ki bApa beTe kA aura bhAI-bhAI kA sammilita rUpa se eka parivAra meM rahanA acchA nhiiN| sabako alaga-alaga hokara hI rahanA cAhie / kintu isa vicAra meM baDI saMkorNatA, svArtha parAyaNatA, aura tucchatA bharo haiM / jo vyakti apane pitA ko apanoM nahIM samajhasakatA, bhAI ko apanA nahIM samajhasakatA, unake sukha-duHkha ko For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 apanA sukha-duHkha nahIM samajhatA, jo parivArika jano ke prati bhI AtmIyatA kI bhAvanoM nahIM rakha sakatA aura apane Ananda ke lie usane apane Apako alaga kara detA hai vaha apane paDausI ke prati sahAnubhUti kaise rakha sakegA ? vaha jagata ke prANImAtra ko apanA kisa prakAra samajhegA ? usameM vizvaprema ko jyoti kaise jagegI ? jahAM svArtha kA ghora andhakAra vyApta hai, vahAM udAratA kA Aloka kaise camakegA ? pazcima kI svArthapUrNa jIvana nIti hamAre deza kI udAratA jIvana nIti kI tulanA hai| vibhakta parivAra kI vicAra dhArA pazcima kI dena haiM / isase hamAre deza kI saMskRti ko AghAta lagA hai / hamAre yahAM kI jIvana nIti hameM udAratA aura vyApakatA kI ora agrasara karane vAlI hai, jaba ki pazcima kI nIti manuSya ko svArthI aura saMkIrNa banAtI haiM / sammilita evaM saMgaThita parivAra baDI Ananda dAyaka vastu hai / ataeva manuSya kA kartavya hai ki vaha apane parivAra meM sadA hila mila kaha rahe / parivAra ke janoM ko apanA samajhe / unake sukha ko apanA aura unake duHkha ko apanA duHkha samajhe / niSpakSa bhAva se saba ke sAtha vartAva kare pakSapAta kI dRSTa bhAvanA citta meM na Ane de / jisa parivAra ke sabhI vyakti aisI U~cI aura udAra bhAvanA rakkheMge vaha parivAra sabhI dRSTiyoM se uttama bana jAyegA / aise parivAra meM pale bAlaka bhI udAra dharma kI vRddhi bhI hogI / vimalAbAI ko yaha udAtta zikSA mAyake meM hI milI thI / ataeva usane apane byaktitva ko sikoDa kara apane taka hI sImita nahIM rakkhA thA apane pati Adi ko bhI usane apane 'ahama' kI parodhi meM samAviSTa kara liyA thA / yaha to saMbhava nahIM haiM ki do vyaktiyoM ke vicAroM meM kabhI bhinnatA na ho kabhI na kabhI matabheda to ho hI jAtA hai / aise avasaroM para donoM ko sahanazIlatA se kAma lenA cAhie prathama to donoM milakara prema se matabheda ko miTA leM / nahIM miTatA ho to koI apanA vicAra kisI para jabara dastI thopane kA prayAsa nakare / donoM apanA apanA vicAra rakhe / kAI haTha na kare / vimalAbAI aura prabhudattajI donoM isa tathya ko samajhate the / ataeva unake ApasI sambandha meM kabhI malInatA nahIM Ane pAI / hRdaya meM kabhI kaTutA nahIM AI / sacamuca aise dampati sarAhanIya haiM ve deza aura jAti ke lie Adarza rUpa haiM / zubha janma: nArI meM mAM banane kI sarvadA bhUkha hotI hai / usake jIvana kI sabase bar3I sAdha (bhAvanA) hotI hai santAna prApti / santAna kA abhAva use pratikSaNa khalatA hai / putra kA ha~satA mukhar3A usake sAmane na ho to usakA hRdaya citkAra kara uThatA hai / putra kA sneha pAne ko vaha satata tRSita rahatI hai| vimalAbAI saba taraha se sukhI thI prabhudattajI jase Adarza pati ko pAkara vaha apane Apa meM atyanta saMtuSTa thI kintu use eka duHkha thA apanI goda kA sUnApana / nItijJoM ne ThIka hI kahA hai " aputrasya gRhaM zUnyam" putra hona kA ghara sUnA hai / vAstava meM putra hIna kA ghara hI nahIM, jIvana bhI zUnya hai / aise ghara aura ujaDevana meM kyA antara hai ? gRhastoM ko putra kI lAlasA svabhAvataH hotI hai| putra kA astitva jIvana ko sarasa aura AilAdamaya banAtA hai / idhara udhara se kAma kA mArA, nAnA cintAoM se vyAkula manuSya jaba ghara meM praveza karatA hai aura khilakhilAtA huA evaM apane madhura hAsya se amRta kI varSA karatA huA, bAlaka sAmane daur3akara pairoM se lipaTa jAtA hai, to vaha thor3I dera ke lie apanI thakAvaTa ko bhUla jAtA haiM aura cintAoM se bhI mukta ho jAtA hai ? bAlaka kI sarala aura madhura muskAna manuSya ko cintAoM ke cor3a vana se nikAla kara Ananda ke jyotirmaya loka meM pahu~cA detI hai| isake For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 atirikta manuSya meM eka bAta aura hotI hai| bAlaka ko vaha apanI vRddhAvasthA kA sahArA samajhatA haiM ki jaba mere zarIra ke avayava zithila paDa jAe~ge, taba merA putra merA AdhAra banegA / yadyapi koI kapUta apane mAtA-pitA kI vRddhAvasthA meM sevA nahIM karatA athavA kisI ko buDhApA hI nahIM AtA yA durbhAgya se putra hI pahane cala basatA hai, phira bhI uparyukta kalpanA manuSya ko AzvAsana avazya detI hai / isa AzvAsana ke bala para manuSya maje meM jI letA hai / AtmA svabhAvata: amara hai, kintu zarIra se vaha amara nahIM raha sakatA; ataeva putrAbhilASI vyakti santati ke rUpa meM amara honA cAhatA hai / kucha bhI ho, isameM saMdeha nahIM ki putra netroM kA prakAza hai, gRha kI zobhA hai aura putra hIna gRha Ananda prada nahIM hotA / prabhudattajI bhI isI cintA meM sadaiva nimagna rahate the| kintu putra kI prApti manuSya ke prayatna se bAhara kI bAta haiM - puNyAdhIna hai, / puNya kA yoga AyA aura vimalAbAI ne vi saM 1941 meM apanI kukSi se eka tejasvI bAlaka ko janma diyA / putra ke janma se pitR hRdaya kA hulAsa umar3a par3A / mAtA vAtsalya meM bhoga gaI aura salaune zizu ko mamatA se acchAdita kara pulakA utthii| bAlaka ke janma se samasta parivAra meM harSa aura ullAsa kA vAtAvaraNa chAgayA / godhUmavarNa, vizAla lATa aura kAntimayI mulAkRti vAle bAlaka para jisakI bhI dRSTi par3atI vaha yahI kahatA yaha bAlaka bhaviSya meM avazya hI kula ko ubala karegA / isa mahApuruSa ko janma dekara banola gA~va ko miTTI bhI pavitra mana gaI / (C ujjvala vistRtra parivAra evaM snehI gaNa isa bAlaka ke janma se apAra harSa kA anubhava karane lage / mAtA-pitA ne putra janma kI khuzI meM usa samaya kI sthiti evaM prathA ke anusAra janma utsava kiyA / svajana sambandhInoM ko prIti bhojana se sammAnita kiyA aura vRddha janoM ne bAlaka kI dIrghAyu ke AzIrvacana barasAye / prasUti snAna ke bAda isa honahAra bAlaka kA nAmakaraNa - saMskAra niSpanna huA usa avasara para gA~va ke eka jyotiSI ko bulaayaa| janma samaya dekhakara jyotiSI ne bAlaka kI janma kuNDalI banAI / usakA phala batAte hue jyotiSI ne kahA- " zrImAnjI ! yaha bAlaka asAdhAraNa hai| bhaviSya meM yaha bAlaka eka ucca koTi kA honahAra mahAtmA aura vidvAna hogA / apanI asAdhAraNa pratibhA se samAja ko zatakArya kI ora prerita karegA / " jyotiSI ke mukha se yaha bAta sunakara mAtA-pitA evaM parivAra anya snehI janoM ko kitanA harSa huA hogA isakA mApa to vohI kara pAye hoMge, nAma aura rAzi ke anurUpa bAlaka kA nAma " ghAsIlAla " rakhA gyaa| yaha eka dArzanika siddhAnta hai ki yaha jIvAtmA ananta zaktiyoM kA bhaNDAra hai / ananta guNa sampadAoM kA Akara hai parantu isa sattAgata zaktiyoM yA guNoM kA usameM kaba aura kaise vikAza hogo ? kauna jIva kisa samaya kahAM utpanna hokara kaise vikAsa karegA ? yaha saba to bhaviSya ke garbha meM nihita hai isakA pratyakSa anubhava to samaya Ane para hI hotA hai / jaba ki vaha vyakta dazA ko prApta kreN| isase pUrva to usakI kalpanA bhI nahIM kI jA sakatI / kauna jAnatA thA ki "banola" nAma ke gAMva meM Akara base hue eka sAdhAraNa vairAgI parivAra meM janma lene vAlA 'ghAsIlAla' nAmakA yaha bolaka bhaviSya meM zramaNasaMskRti kI eka viziSTa paramparA ke eka mahAna AcArya ke rUpa meM vizva vizruta hogA yaha ki khara thI ki " vimalAbAI" jaisI grAmINa mAtA ne jisa bAlaka ko janma diyA hai bhaviSya meM vaha usI kA guNagarimA ke prabhAva se vartamAna yuga meM vaisI hI khyAti prApta karegI jaisI ki atIta yuga meM svanAma dhanya tyAga - ratna putroM ko janma dene vAlI mAtAoM ne prApta kI haiM / vaise to bAlaka nisarga kA sundara upahAra hone se svabhAvataH hI sundara aura priya lagatA hai| isa para bhI vizeSa puNya sAmagrI lekara Aye hue bAlakoM kI manabhAvanI mohakatA kA to kahanA hI kyA ? For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlaka ghAsIlAla kucha aisI hI viziSTa rUpa sampadA kA dhanI thA / ata: vaha sabako priya lagane lagA / "honahAra viravAna ke hota cikane pAta" isa uktI ke anusAra bAlaka ko sukha mudrA para honahAratA ke spaSTa cihna dikhAI dete the buddhi kI kusAgratA to isakI janma-jAta vizeSatA thI bAlaka ghAsIlAla ke janma ke bAda unake mAtA-pitA ko adhika se adhika anukUla saMyogoM kI prApti hone lagI / yaha to spaSTa hai ki puNyAtmA kA jisa ghara meM praveza hotA hai lakSmI aura sukha samRddhi chAyA kI taraha usakI anugAmI hotI hai| bAlaka ghAsIlAla ke puNya prabhAva se vairAgI prabhudattajI ke bhAgya kA sitArA camakauThA unakA yaza aura samRddhi bar3hane lagI isa samRddhi kA kAraNa mAtA-pitA bAlaka ke puNya prabhAva kA phala mAtra samajhate the / ataH mAtA kI mamatA aura pitA kA prema bAlaka para vizeSa rUpa se umar3a par3A bAlaka. ghAsIlAla mAtA-pitA kI vAtsalyamayI goda meM dUja ke cAnda kI taraha bar3hane lagA / bAla sulabha ceSTAoM aura apanI sukumAra mukhAkRti se vaha apane mAtA-pitA ko Anandita karane lgaa| usakI eka madhura musakAna se mAtA-pitA ke sukha kA sarovara taraMgita ho uThatA thA usakI svAbhAvika kilakAriyoM se unake mAnasa pramoda se bhara jAte the / zikSA aura saMskAraH bAlaka prakRti kI anamola dena hai, sundaratama kRti hai, sabase nirdoSa vastu hai / bAlaka manovijJAna kA mUla hai, zikSaka kI prayogazAlA hai / bAlaka mAnava-jagata kA nirmAtA hai / bAlaka ke vikAsa para daniyAM kA vikAsa nirbhara hai / bAlaka kI sevA hI vizva kI sevA hai|" isa siddhAnta ko hamAre caritanAyaka ke mAtA-pitA acchI taraha samajhate the ataH ve apane uttama AcaraNa ke dvArA bAlaka meM uttama saMskAroM ke bIjAropaNa karane lage / bAlyAvasthA meM prApta honevAle saMskAroM kA jIvana nirmANa meM bahuta baDA hAtha hotA haiM / bAlaka ke dvArA grahaNa kie saMskAroM ke anusAra hI usakA jIvana banatA hai aura bigaDatA hai / bAlaka-jIvana eka ugatA huA paudhA hai / use prAraMbha se hI sArasaMbhAla kara rakkhA jAe, to vaha pUrNa vikasita ho sakatA hai / baDA hone para usa paudhe ko sundara banAnA mAlI ke hAtha kI bAta nahIM hai / Apane dekhA hogA ghaDA jaba taka kaccA hotA hai taba taka kumhAra use apanI icchA ke anurupa jaisA cAhe vaisA banA sakatA hai / kintu vaha ghaDA jaba ApAka meM paka jAtA hai, taba kumhAra kI koI tAkata nahIM ki yaha use choTA yA baDA banA sake, usakI AkRti meM kiJcit parivartana kara sake / yahI bAta bAlakoM ke sambandha meM bhI hai / mAtA pitA cAhe to prAraMbha se hI bAlakoM ko sundara kSA aura susaMskRta vAtAvaraNa meM rakhakara unheM honahAra nAgarika banA sakate haiM / ve apane sneha aura AcaraNa kI pavitra dhArA se deza ke naunihAla baccoM kA vartamAna evaM bhAvI jIvana sudhAra sakate haiN| bAlaka mAtA pitA ke hAtha kA khilaunA hotA hai / ve cAhe to use bigADa sakate haiM aura cAheM to sudhAra sakate haiN| deza ke sapUtoM ko banAnA unhIM ke hAtha meM hai| durbhAgya se Aja isa deza meM ghRNA, vidveSa, chala aura pAkhaNDa bharA huA hai / mAtA-pitA kahalAne vAloM meM bhI aneka durguNa bhare paDe haiM / jaise dArupinA mAMsakhAnA tamAkhu vi. dhumrapAna karanA sinemA dekhanA beTAima phirate rahanA gAliye bolanI laDanA jhaghaDanA dveSa kleza meM rakta rahanA vacanakI apramANikatA asatya corImaya vyavahAra karanA durAcAro maya jyAM jIvana hai / aisI sthiti meM ve apane baccoM meM sundara saMskAroM kA AropaNa kiMsa prakAra kara sakate haiM ? pratyeka mAtA-pitA ko socanA cAhie ki hamArI jimmedAro kevala santAna ko utpanna karane meM hI pUrNa nahIM ho jAtI balki santAna ko utpanna karane para to jimmedAro kA AraMbha hotA hai| aura jaba taka santAna ko suzikSita evaM susaMskAra sampanna nahIM banA diyA jAtA, taba taka vaha pUrI nahIM hotIM / For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aja jabaki hamAre deza kA naitika stara nIcA hotA jA rahA hai, bAlakoM ke jIvana kA sahI nirmANa karane kI baDI AvazyakatA hai kyoMki bacce rASTra kI AtmA haiM, inhIM se rASTra pallavita puSpita ho sakatA hai inhIM meM atIta soyA huA hai, vartamAna karavaTeM le rahA hai aura bhaviSya ke adRzya bIja boye jA rahe haiM / inake nirmANa meM rASTra kA nirmANa hai / bAlakoM kA jovana nirmANa kevala pAThazAlA meM hI nahIM hotA kintu ghara meM bhI hotA hai / bAlaka ghara meM saMskAra grahaNa karatA hai aura pAThazAlA meM zikSA / donoM usake jIvana nirmANa ke sthala hai| ataeva mAtA-pitA yadi bAlaka meM naitikatA ko utAranA cAhate haiM to unheM Ane ghara ko bhI pAThazAlA kA rUpa denA cAhie / bAlaka pAThazAlA se jo pATha sIkha kara AtA hai, taba ghara usake prayoga kI bhUmi taiyAra kare / isa prakAra usakA jIvana bhItara bAhara se eka rUpa banegA aura usameM ucca zreNI kI naitikatA panapa sakegI / taba kahoM vaha apanI jiMdagI ko zAnadAra banA sakegA / aisA bAlaka jahA~ kahoM bhI rahegA, vaha sarvatra apane deza apane samAja aura apane mAtA-pitA kA mukha ujjvala karegA / vaha paDhalikha kara deza ko rasAtala kI ora le jAne kA, deza kA hrAsa karane kA prayatna nahIM karegA / deza ke lie bhAra aura kalaMka rUpa nahIM banegA, balki deza aura samAja ke naitika stara ko u~cAI ko U~cI se U~cI coTI para le jAyegA aura apane vyavahAra ke dvArA unake jIvana ko bhI pavitra banA pAegA / banola eka choTA gA~va hone ke kAraNa vahAM koI pAThazAlA thI nahIM ataH prakRti kI pAThazAlA meM eka vinamra vidyArthI kI taraha bAlaka ghAsIlAla ne praveza kiyA / mAtA-pitA ke uMce saMskAra ho usakI sabase baDI pAThazAlA thI / vaha apane ghara kA evaM prakRti kA baDe sUkSma rUpa se nirIkSaNa karane lgaa| mahAparuSoM kA vidyArthI jIvana kisI sthAna vizeSa se Abaddha nahIM hotA / pratyeka sthAna usako pAThazAlA hai aura pratyeka kSaNa unakA adhyayana kAla / janma se lekara mRtyu paryanta ve navIna navIna jJAna prApta karate rahate haiM aura apane jIvana meM usakA yathocitta upayoga karate jAte haiM / sAmAnya vyakti pustakoM meM likhI bAtoM ko apane mastiSka meM ThUsa letA hai samaya para unheM ugala bhI detA hai parantu apane jIvana meM nahIM utAratA / aise vyaktiyoM ke lie jJAna bhAra rUpa hotA hai / mahApuruSa aisA nahIM karate / ve jo kucha bhI sIkhate haiM use apane jIvana meM utArane kA prayatna karate haiM / unake lie sArA saMsAra hI eka khalo pastaka hai / pratyeka ghaTanA pratyeka parivartana aura pratyeka svaMdana unake sAmane navIna pATha lekara AtA hai aura unheM bodha de jAtA hai| ___bAlaka ghAsIlAla ne prakRti kI pAThazAlA meM anamola zikSA prApta kI / unhoMne prakRti devI kI goda meM baiThakara sIkhA--kSamA kaSTasahiSNutA, utsAha' anAsakti, santoSa guNagrAhakatA, nirbhayatA, niHSkapaTatA, samadRSTi mvAvalambana / prakRti devI ne bhI caritranAyaka ko apanI pAThazAlA kA saba se bar3A yogya chAtra mAnA / vaha bhI eka mahAna santa ke nirmANa meM apanA yogadAna pradAna karane lagI / mahApuruSa bananevAle vyaktiyoM meM katipaya vizeSatAe~ janmajAta huA karatI haiM jo sarvasAdhAraNa meM nahIM hotI / inhIM janmajAta vizeSatAoM ko bAharI jagata se mela karAte hue tathA unakA vikAsa karate hue ve mahApuruSa bana jAte haiM ? hamAre - zrIghAsIlAlajI meM aisI hI kaI vizeSatAe~ bacapana se hI dikhAI detI thI / jinase unake ujjala bhaviSya kA patA calatA thA / bAlaka ghAsIlAla kA jIvana sukhada aura zAnta thA / mAtA kA vAtsalya, pitA kA sneha aura apane se bar3oM kA prema ise khUba milA thA / rUpa aura buddhi kI vizeSatA ke kAraNa grAma ke anya loga bhI For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isakI prazaMsA karate the / cAroM ora se ise baDo Adara milatA thaa| ghAsIlAla saMskArI bAlaka thA / ataH isameM vinaya, vicAra zIlatA, madhura vANI aura vyavahAra zIlatA dRDhatA Adi guNa khUba vikasita hue the / eka gaNa inameM viziSTa thA--cintana karane kA / jIvana kI hara ghaTanA para yaha vicAra aura cintana karatA rahatA thA / apane sAthiyoM ke sAtha khela kUda bhI karatA thA, parantu usakI prakRti kI gambhIratA vyakta hue binA nahIM rahatI / vaha khelatA kUdato bhI thA nAcatA gAtA bhI thA, ha~ - ha~sAtA bhI thA aura rUThatA macalatA bhI thA / bAlasvabhAva sulabha yaha saba kucha hone para bhI usakI prakRti kI eka vilakSaNatA thI cintana aura manana / prakRti ke parivartanoM kI ghaTanAoM ko baDe dhyAna se dekhA karatA aura una para ghaMToM taka vicAra karatA rahatA thA / jaba kamo avasara milatA thA yaha Asa pAsa ke jaMgala meM calA jAtA aura ghaMToM vRkSoM ke saghana jhuramuToM meM ghumatA ora vRkSa kI zItala chAyA meM baiThakara kisI vAta ke nina meM nimagna ho jAtA thA, prArambha se hI ise ekAntavAsa priya thA / isa kI isa ekAntavAsa priyatA ko dekhakara ghara ke mAtA-pitA aura anya baDe bUDhe Azcarya karane lagate the / bAla mastiSka se jaba kabhI vRddhoM jaise sulajhe hae gaMbhIra vicAra nikalate the to sunane vAle sahasA cakita se ho uThate the / prabhudattajI rAmAnanda saMpradAya ke anuyAyI hone ke kAraNa inake ghara vaiSNava sAdhu santoM aura mahantoM kA Agamana adhika rahatA thA / gAMva ke loga zraddhAlu the aura jahAM zraddhA evaM bhaktibhAvanA adhika hotI hai vahIM sAdhu santoM kA nivAsa bhI prAyaH hotA rahatA hai / bAlaka ghAsIlAla jaba kabhI sAdhu, santoM, mahantoM ko dekhatA to bar3A prasanna ho jAtA thA / ghanToM taka unake pAsa baiTha kara unako dhArmika bAte sunatA aura usa para vicAra karatA thA / nirantara satasaMga ke kAraNa caritanAyaka ko kabIra, dAdU aura anya vaiSNavAcArya kI saikaDoM vANiyAM (kavitA) kaMThastha ho gaI thI / prabhudattajI apane priya putra kI ina ceSTAoM dama se dekhate rahate the / ve kalpanA karake bhI kalpanA nahIM kara pA rahe the ki putra kA bhaviSya kI ora jAne vAlA hai / eka bAra eka jyotiSazAstra kA paNDita ghUmatA ghAmatA prabhudattajI ke para pahaMcA / prabhudattajI ne usako bhojanAdi se satkAra kiyA / bhojana ke pazcAta prabhudattajI ne paNDitajI me bAlaka ghAsIlAla kA bhaviSya pUchA / janma patrikA ko dekhakara jyotiSI ne atyanta gambhIra bhAva se kahA prabhadattajI ! yaha bAlaka sAdhAraNa brAhmaNa na rahakara brahmarSi banane kA saMskAra lAyA hai| jyotiSI ke makha se yaha bAta sunate hI prabhudattajI gambhIra ho gaye / putra kA bhaviSya sundara hote hue bhI apane lie asundara mAlUma huaa| ve sahasA gaharI cintA meM nimagna ho gye| maubhagyavatI vimalAbAI ne yaha dazA dekhI to vaha sbhaMbhita-sI ho gaI / usakA mana samajha na sakA ki Akhira janma patrikA meM cintA ko kyA bAta hai ? usane pUchA ki "kyA bAta hai? Apa loga itane cintita kyoM najara A rahe ho ? mere ghAsIlAla kA jIvana joga to acchA hai na ? paNDitajI ne kahA so acchA hai parantu yahAM to kucha ora hI prabhu ko mAyA dikhAI de rahI hai / ghAsIlAla kI to RSi hone kA yoga paDA haiM / inake mahAna bhaviSya se ghara ko to lAbha nahI hogA kintu apane kArya se sAre deza ko upakuta karegA / dekha nahIM rahI ho, aba bhI ghAsIlAla kina saMskAroM meM bahA jA rahA hai / vaha ghara kI apekSA sAdhu santo kI satsaMgati meM adhika rasa letA hai / hamAre lie khatare kI ghanTI hai / " mAtA rimalAbAI ke komala hRdaya ko eka bAra to isa carcA se marmabhedI coTa pahaMcI mAtA AkhIra mAtA hai / vaha apane putra ke ujjvala bhaviSya sambandhI sunahale svapnoM se sadA ghiri rahatI haiM / bhalA kauna aisI mAtA hai jo apane putra ke sundara bhaviSya ko isa prakAra bhikSu jIvana meM parivartita hone kI kalpanA ko sahasA sahana kara sake ? hamAre caritanAyaka kI mAtA ko bhI upayakta For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaviSyavANI se dhakkA lagA / parantu vaha eka gambhIra aura dhIra prakRti kI mAtA thii| bahuta zIghra hI sambhala gaI aura kahane lagI ki "Apa kyoM cintA kara rahe ho ? jo honahAra hai vaha hokara hI rhegaa| hama tuma isa niyati ke vidhAna meM kyA ulaTa pherakara sakate haiM ? mujhe to koI cintA nahIM haiM / merA ghAsIlAla kahIM bhI rahe, kucha bhI bane basa Ananda meM raheM, yahI. pramu se prArthanA karatI hai| yaha RSi banakara yadi svapara kA kalyANa karatA haiM to isameM kyA burA hai / mAtA vimalAbAI ke isa zabda se prabhudattajI ko dhIraja AyA prabhudattajI aba apane ikalaute lADale putra kI ora vizeSa dhyAna rakhane lge| ____ mAnava jIvana aneka prakAra kI viSama paristhitiyoM kA kendra hai| isameM aneka taraha ke utAra caDhAva dRSTigocara hote hI rahate haiM / jIvana yAtrA meM iSTa viyoga aura aniSTa saMyoga yaha jIva ke svopArjita zubhAzubha karmoM ke hI pariNAma haiM / isI niyama ke anusAra yaha mAnava sukha-duHkha kA anubhava karate hue apanI bhava-sthiti ko pUrA karatA hai| zrI prabhudattajI kI AzAlatA abhipallavita bhI na hone pAI thI ki karAla kAla kI bhayaMkara agni meM vaha bhasma ho gaI / jaba ghAsIlAla dasa varSa ke bhI nahIM hue the tabhI inakI acAnaka mRtyu ho gaI / inheM apane priya putra kI sAhasa pUrNa bAlacaryA meM bIja rUpa se rahI huI guNasantati ke bhAvI vikAsa ko dekhane kA punIta avasara nahIM mila skaa| pitA kI mRtyu se bAlaka ghAsIlAla evaM unakI mAtuzrI vimalAbAI para vajra TUTa paDA / aba ina sarva ko cAroM ora andhakAra hI andhakAra dRSTigocara hone lagA / nArI kA garva, sukha, abhilASA, usakA saba kucha usake saubhAgya para / hai / yadi vaha suhAgina banI rahI to vaha isa loka ko svarga mAnatI hai / cAMda ko sudhAkara kahatI hai aura daHkha meM bhI phalI-phUlI phiratI hai yadi usakA suhAga-bAga harA bharA aura phalAphalA na rahA to usake lie yaha anokhA saMsAra utanA hI nissAra ho jAtA hai ki jitanA yogiyoM ke lie bhI nahIM hotA / bhAratIya parivAra ko svargIya sukhoM kA lIlA-sthala banAne vAlI Arya kulAMganA ke aneka rUpoM meM patnI aura jananI kA rUpa sarvAMpekSA aura mahimA maNDita hai kintu jisa samaya hindU parivAra kI vidhavA para dRSTi paDatI haiM usa samaya sArI kAmanAoM kA bhasma ramAkara baiThI eka taruNa-tapasvinI hI dhyAna meM AtI hai| usake cAroM ora sarvendriya sukhoM kI cintAgni dhadhakatI rahatI hai| usakI lAlasAoM kI lola-lahare kisI kinAre taka nahIM pahu~cane pAtI / usakI abhilASooM kI alhaDa-AndhI hRdaya meM hAhAkAra macAkara uddhata bavaMDara kI bhAnti usake mastika meM caDha jAtI hai / saMyamazIlatA kA kaisA niSThara nidarzana hai / sahiSNutA kI phailI gaganAkAra sImA haiM / Atma tyAga ko kaisA jvalaMta Adarza hai ? samAjika zAma kA kitanA bhayaMkara citra hai| ___ pati kI acAnaka mRtyu se vimalAbAI ko jo asahya duHkha ke bIca yadi koI sahArA thA to vaha apane putra kA hii| dehAtoM meM muSkila se aise kucha ine-gine parivAra mileMge jinameM vidhavAoM para vastutaH utanA hI dhyAna diyA jAtA ho jitanA sadhavAoM ko sahaja sulabha hai / hA deva ! A~gana aura ghara meM cAroM ora lAlasAoM kI jvAlA dhadhaka rahI hai, nAnA prakAra ke maMgala moda mahotsava manAye he haiM para kisI vyakti ke hRdaya ko becArI karuNa-kAtara vidhavA kI marma vedanA chUne bhI nahIM pAtI / vaha dUra hI se saba kucha dekhakara mana hI mana Aha bharatI aura cupake se AMsU pocha kara parivAra vAloM ke sukha saMvarddhana meM hAtha baTAtI hai / Akhira kyA kare ? hindU parivAra se vidhavA kA kA dAyabhAga bhI to nahIM? upase bhara muMha mITho bAta bolane vAlA koI sahRdayI bhI to nahIM hai| tAne aura tiraskAra ke sivA use samAja meM aura kucha bhI prApta nahIM hotA / pati ke svargavAsa ke bAda vimalAbAI pati viyoga meM atyanta duHkho aura vyAkula rahane lagI pitA ke mRtyu se bAlaka ghAsIlAla For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para duHkha kA vajra TUTapaDA kintu mAM kI snehamayI goda kI zItala chAyA se use pitA kA viyoga itanA nahIM akharA / saMsAra meM sthAyitva ke nAma para kyA sthira hai / kucha bhI nahIM ? sneha aura mamatva bhI bahakAe aura baTAe ba~Ta jAte haiM / sneha kA srota eka dizA meM bahate-bahate dUsarI dizA meM bahane lagatA hai / patnI kA sampUrNa sneha pati aura putra meM kendrita thA / pati ke svargavAsI hone ke bAda mAtA vimalAbAI kA sneha putra para AdhArita ho gayA / bAlaka ghAsIlAla kI bholI sUrata madhura muskAna aura hRdaya ko ullasita karane vAlI mIThI bAte aura apanI goda meM sote apane lADale ko dekha-dekhakara vaha ullAsa se bhara jAtI thii| vipatti kI gaharI chAyA meM - mAtA jAnatI thI, svajana-vaise to sabhI svArtha meM DUbe hue haiM / sArA saMsAra hI svArtha kI Aga meM jala rahA hai / nirarthaka dUsaroM kI bhaloI kisako sUjhatI hai ? ve dina vaha samaya aba nahIM hai ki sva aura para hita cintana manuSya sAtha-sAtha kiyA karatA thA / isake pitA bAra bAra kahA karate the-ghosIlAla kI mAM ! merI AMkhe banda ho jAegI to terA aura ghAsIlAla kA kyA hogA ? maiM unheM kahA karatI thI-Apa aisI azubha kalpanA kyoM karate ho merA yaha kahanA, Aja socatI hUM jhUThI sAntvanA thI / jhUThI ho yA saccI, ve to ananta patha ke pathika ho gaye apanI rAha cale gaye / na jAne kauna sI ajJAna zakti hai jo anajAne meM hI hamAre 'apane' ko apane pAsa bulA liyA karatI hai / zAyada unako nyAya nItimaya jIvana jIte hue yaha dIkhane lagA thA ki maiM calA jAU~gA aura ghAsIlAla be sahArA ho jAegA maiM unakI bAta ko TAla diyA karatI thii| jaba taba yaha bhI kahatI 'vIrabhUmi mevADa kA jAyA janmA apanI Ana aura zAna para maratA miTatA Ayo hai / vipannAvasthA meM bhI vaha parAjaya nahIM svIkAra karatA hai / zrama ke kaNa hI mevADa ke motI hai / pichalA itihAsa batAtA hai, zruti parampara ke mu~ha sunatI AI hUM-mevADa kI miTTI ke rajaH kaNoM meM loTa-lauTa kara baDA hone vAlA me kA bholA, baDoM kA Adara karane vAlA evaM apanI Ana-zAna ko prANa-praNa se nibhAne vAlA hotA hai| vaha kisI ke sAmane apekSA AkA~kSA ke lie hAtha pasAra kara apanI dInatA nahIM dikhAtA / Aja isa satya kI kasauTI kA dina A gayA hai isa cintana se dhairya dharmazIla nArI ke hRdaya kA svAbhimAna jAga uThA / usane dUsaroM ke sahAre jInA dInatA kI nizAnI samajhA / paramukhApekSI rahane ke bajAya svAzraya se jIvana vyatIta karanA hI zreyaskara mAnA / atIta ke salone alone saba svapna visAra, zramakara sukha parvaka rahane lagI / apane choTe-choTe hAthoM se putra ghAsIlAla bhI, mAM ke kAma meM hAtha baTAne lagA / apanI sukumAratA kA tyAga kara atyanta kaThina parizrama karane lagA / apane kheta meM pahuMcatA / aura apane hAthoM se ghAsa bhI kATatA / gAya aura bhaisoM kI rakhavAlI bhI karatA aura khetoM ko pAnI bhI pilAtA / isa prakAra zramapUrvaka jIvana nirvAha karane vAle mAtA evaM putra atyanta sukhI the / donoM kA eka choTA-sA saMsAra thA / mAM apane beTe ko batA denA cAhatI thI ki svArtha se sarAbora isa saMsAra kA baratAva dekha le / baDA hokara kisI se Asa mata karanA / apanA kiyA hI apane kAma AtA hai / apane zrama se hi ta Age baDha / avazya hI tujhe apane lakSya meM AzAtIta saphalatA milegI / pauruSa se hI abhiya kI siddhi hotI hai / pauruSa se hI cintanazIla vyaktiyoM kA vikAsa hotA haiM / jo loga udyoga na kara kevala bhAgya ke bharose hI baiThe rahate haiM ve kabhI bhI apane sAdhya ko nahIM pA sakate / AlasI manaSya apane hI zatra banakara apanA Ameta nukazAna kara DAlate haiM / jIvana kI naukA ko majhadhAra meM Dabokara apanA astitva hI samApta kara dete haiM / zramazIla manuSya hI apane deza va samAja kA unnayana karane For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 meM samartha hotA hai / unnati ke pada para Arohana karane ke icchuka, mAnazAlI dhIra puruSa Apatti nivAraNa karane meM samartha apane puruSArtha kA Azraya lenA ucita samajhate haiM / zUravIroM kA puruSArtha hI saccA sahAyaka hotA hai / mAM kI isa prakAra kI preraNA se bAlaka ghAsIlAla satata parizrama karane lagA / mAM ko kama se kama kaSTa ho isa bAta kA pUrA dhyAna rakhatA thA / mAM bhI yahI cAhatI thI ki merA bAlaka bhAvI pIDhI ke lie eka Adarza dRSTAnta bane / saMsAra meM samAja kA nirmANa mAtA hI karatI hai / pratyeka manuSya bahuta kucha apanI mAtA kA banAyA haA hotA hai| vyaktiyoM ke samUha se samAja banatA hai aura vyaktiyoM ko mAtA banAtI hai| isa taraha mAtA hI samAja banAne vAlI hai / yadi mAtAeM cAheM to Adarza samAja banA sakatI hai / mAtRzakti kI mahimA apAra hai| santAna ko udAra, zramazIla, svAvalambI banAnA mAtA kA hI kAma hai / mAtA hI putrI ko Adarza gRhINI aura jananI tathA putra ko sadAcArI evaM yazasvI banA sakatI hai| mAtA kI mahimA pitA se bhI baDI hai / kyoMki vaha saMtAna ko nava mAsa taka apane garbha meM dhAraNa karake use apane rakta ke rasa se posatI hai aura phira saMsAra meM paidA karake jabataka jItI hai tabataka pAlatI hai| mAtA kA komala jhoDa hI zAnti kA niketana hai| mAtA kA hRdaya bacce kI pAThazAlA hai| hamAre carita nAyakajI para pitA kI apekSA mAtA kA hI adhika prabhAva paDA thA / ye sadaiva kahA karate the-"merI mAM udAra gambhIra evaM bhavya prakRti kI nArI thI / mAtA kA akRtima sneha mujhe sImA se adhika milA thA / maiM una dino mAtA kI chatra-chAyA meM bahuta hI Ananda vibhora rahA karatA thA / " mAtR viyoga saMsAra kA yaha niyama hai ki pratyeka prANI ko cAhai rAjA ho yA raMka, sajjana ho yA durjana sabhI ko apane saMcita zubhAzubha karma kA phala bhoganA hI par3atA hai / bahuta sI bAra nirdoSa dikhanevAle abodha bAlaka bhI karma ke zikAra dikha paDate haiM, bhale hI vartamAna meM koI pApa-karma unake dRSTigocara nahIM hote ho kintu ve pUrva saMcita avazya hote haiM aura jisa taraha ke zubhAzubha karma manuSya ke jIvana meM saMcita usI taraha ke saMyoga bhI sAmane Akara upasthita ho jAte haiN| una saMyogoM ke anusAra usakA jovana banatA hai| astu ! bAraha varSa ko komala avasthA meM hI hamAre caritanAyaka ko sadA ke lie mAM kI zItala chAyA se vaMcitahonA paDA / pati viyoga evaM kaThora zrama se vimalAbAI kA svAsthya prati dina girane lagA / auSadhopacAra meM kisI prakAra kI kamI nahIM rakhI gaI kintu jisakI jIvana Dora khar3ita ho gaI, use joDane kA sAmarthya kisameM haiM ? sAre upacAra vyartha gaye aura eka dina apane lADale putra ko choDa ajJAta patha kI ora cala dI / eka kizora vaya ke bAlaka para kudarata kA kitanA bhISaNa vajrapAta ! kintu saMcita karmoM ko yahI iSTa thA / zAyada karmadazA ApakA bacapana se hI svAvalambana kA pATha sikhAnA cAhatI thI isa lie mAtA-pitA kI ArAmamaya chatra chAyA se ApakA vaJcita kara diyA / samajhanA cAhie ki purAtana pAvana patha meM praveza karane kA yaha prAkRtika saMketa thaa| mAtA aura pitA kA Azraya haTa cukA thA / aba unheM apanI yogyatA dvArA hI Azraya prApta karanA thA / bAraha varSa kI alpaavasthA meM hI unapara apane jIvana nirvAha kA bhAra A paDA / jo vyakti Age calakara eka vizAla samAja kA netA banane vAlA ho usake lie prakati yaha kaise saha sakatI hai ki vaha dUsaroM ke Azraya para pale / use to bacapana se hI bhayaMkara ApattiyoM ko ha~sate-ha~sate sahane kA pATha sIkhanA paDatA hai / vipatti kI saMbhAvanA mAtra se sAdhAraNa vyakti bhayabhIta ho jAtA hai aura jaba vipatti sanmukha A jAtI hai, to ghabarA uThatA hai| usakI yaha ghabarAhaTa svayaM eka bhayAnaka vipatti bana jAtI hai| For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 kintu mahApuruSa vipattiyoM ke Ane para ullAsa hI anubhava karate haiM / kyoMki vipattiyoM meM hI pragati kA mArga prazasta hotA hai| ve vipattiyoM ko apanA zatru nahIM mitra mAnate haiM / isa dharatI para sukha ke sUle meM jhUlane vAle ke caraNa nahIM pUje jAte / duniyA AratI usakI utAratI hai jo anagina kaSToM ko jhela kara apane sAdhanA bala se eka nayI dizA, eka nayA Aloka vizva ko pradAna kara sakatA hai / / pragati kA mArga hAsa-parihAsa kA nahIM, balidAna va utsarga kA mArga hai / phUloM se nahoM zUloM se bharA huvA mArga hai / kAtara va kAyarapuruSoM kA nahIM, dhIra va vIra puruSoM kA mArga hai / isameM caraNa baDhAne hote haiM, saba zArirIka sukhoM ko bAndha kara tAka meM rakhane paDate haiM / "mahApuruSa saMkaToM para savAra hokara vipattiyoM ke bIca, bANoM kI bochAra jhelate hue apane lakSya kI ora Age baDhate calate haiM hamAre caritanAyaka meM mahApuruSoM kA yaha lakSaNa bhI bAlyakAla se hI vidyamAna thA / mAtA-pitA kA viyoga to eka prauDha aura sampanna vyakti bhI sahana nahIM kara sakatA hai to eka sAdhana vihIna bAlaka viyoga janya vipatti ko kaise saha sakatA hai| kintu dhairyazIla sAhasI bAlaka ghAsIlAla ne isa vipatti ko bhI haMsate mukha sahana kara liyA / ___ jIvana meM jo zUnyatA A gaI thI usakI pUrti honA to asaMbhava thA / caritanAyaka Akasmika prApta naye vAtAvaraNa meM apane Apako DhAlane kA prayatna karane lge| unake sAmane sabase bar3I samasyA thI apane jIvana nirvAha kI / yadyapi gAMva meM kAkA, kAkI rahate the aura unake Agraha se vaha unake yahAM rahane bhI lage the kintu unheM dUsaroM ke sahAre jInA acchA nahIM lagA / unheM apanI mAM ke ve zabda sadA yAda Ate the-"beTA ! bhAgya ke bharose baiTha rahane para bhAgya soyA rahatA hai aura himmata bAMdhakara khaDe hone para bhAgya bhI uTha khaDA hotA hai / puruSArtha hI saphalatA kA sarvottama mArga hai| puruSArtha bhAgya kA phalita hI nahIM karatA apitu naye bhAgya kA bhI nirmANa karatA hai / pratikUla bhAgya ko anukUla banAne kA to isameM adbhuta sAmarthya nihita hai / "usane mAM ke isa svarNa sUkta ko puruSArtha kI kasauTI para kasane kA nizcaya kiyA / socA-banola jaise choTe gAMva meM evaM kAkA kAkI ke sahAre maiM apane bhAgya kA nirmANa nahIM kara sakatA / paradeza jA kara hI maiM apane bhAgya ko aajmaauuNgaa|" banola se nAthadvArA baDA hai / vaiSNavoM kA sabase bar3A tIrthasthala bhI / vahAM aneka deza videza ke loga bhI yAtrArtha AyA karate haiM mujhe vahI jAnA caahiye| eka dina avasara pAkara usane apane kAkA se apane mana kI bAta khii| kAkA ne pahale to bAta ko TAlane kA prayatna kiyA kintu vizeSa Agraha dekhA to use nAtha dvArA jAne kI AjJA de dii| rAhI ko rAha mila hI jAtI hai dera sabera ho bhI jAe yaha saMbhava hai kintu rAha na mile yaha kabhI sambhava nahIM / eka dina sUryodaya huA / kAkA kAkI ko praNAma kiyA aura akelA hI nAthadvAre ke rAha para cala paDA / mArga kA kaSTa kucha kama nahIM thA / khAne pine kA sAdhana bhI nahIM thA / antahadaya kI Adarza preraNA hI isa mahAna yAtrI kA jIvana sambala thaa| bhUkhA-pyAsA bAlaka ghAsIlAla jaise taise nAthadvArA pahuca to gayA kintu vahAM pahucane ke bAda usake sAmane sabase bar3I samasyA thI kahAM jAnA aura kahAM ThaharanA / usake lie sArA gAMva aparicita thaa| idhara udhara bhaTakate eka dina yaha bhAgacandajI sA. dhAkaDa kI dUkAna para pahuMcA / bholI sUrata, grAmIna bhASA tejasvI bhAla ko dekha bhAga vandrajI ne navAgantuka bAlaka se pUchatAcha kI aura use apane yahAM ghara ke kAma kAja ke lie rakha liyA / bAlaka ghAsIlAla dhAkaDajI ke ghara kAma karane lagA / dhAkaDajI ke ghara kAma karate samaya Apake jIvana kA mukhya lakSya thA kaThina zrama aura iimaandaarii| For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyoMki ve yaha jAnate the ki manuSya kI pratiSThA ImAnadArI para hI nirbhara hai / Aja ke sAmAjika jIvana meM saba se baDI AvazyakatA ImAnadArI kI lagatI hai| para usameM Aja sabase adhika bolabAlA beimAnI kA hI ho rahA hai| loga beimAnI ko hI apanI saphalatA kA AdhAra mAna baiThe haiN| yaha dhAraNA adhika dRDha hotI jo rahI hai ki ImAnadAra rahakara vyakti sukhI jIvana nahIM jI sakatA beImAnI kA vistAra jitanA bhayAvaha hai, usase bhI adhika bhayAvaha ImAnadArI kI niSThA ko gira jAnA hai / samAja meM acchAIyAM aura burAIyA~ sadA se rahI hai / jisa yuga meM rAma thA usI yuga meM rAvaNa bho thA / jisa yuga meM kRSNa the usI yuga meM kaMsa bhI thA / isa yuga meM aura usa yuga meM antara yahI hai ki usa yuga meM burAIyAM thI, kintu burAIyoM ko sAmAjika mAnyatA nahIM thI / vartamAna yuga meM burAIyAM panapa rahI hai aura usako sAmAjika mAnyatA bhI dI jA rahI hai / gApArI kahate haiM-milAvaTa, jhUThA tolamApa cora-bAjArI kara corI Adi sabhI loga karate haiM aura Aja ke jIvana meM yaha vyApAra kA aMga bhI bana gayA hai isake binA hama do paise kamA nahIM sakate / sarakArI karmacArI kahate haiM rizvata sabhI lete haiM aura binA lie isa mahaM. gAI meM jI bhI nahIM sakate haiM / ataH rizvata lenA koI burI bAta nahIM / isa mAnyatA ke kAraNa hI samAja meM burAIyoM kI majabUtI hotI jA rahI hai purAne jamAne meM buroIyA~ hotI thii| para samAja unheM kSamya nahIM mAnatI thI eka burAI kI ora sahasroM aMguliyAM thI / yahI kAraNa thA, burAIyAM acchAIyoM para hAvI nahIM ho pA rahI thI / acchAI bane rahanA sAmAjika jIvana jIne ke lie acchA bananA paDatA thA / oja bhI burAIyoM ke anta kA koI mArga hai to yahI ki samAja meM naitika niSThA banI rahe / anaitikatA ke prati vidroha hotA rahe / bhale aura bure kA bheda samAja samajhatA rahe / bhalAI ko vaha sanmAna kI dRSTi se dekhatA rahe aura burAI ko nirAdara / apramANika vyakti kucha samaya ke lie apane vyavasAya meM saphalatA bhale hI prApta karale kintu antaH use usake duSpariNAma bhugatane hI paDate haiN|iimaandaar vyakti prArambha meM avazya kaThinAIyoM kA kaSToM kA sAmanA karatA hai parantu aMta to gatvA vaha avazya vijayI hokara saMsAra meM sanmona kA bhAgI banatA hai| ___hamAre caritanAyakajI isI siddhAnta para calane lage / eka AjJAMkita vaphAdAra sevaka ke bhAnti kAma karate the / sabhI choTe baDe kAma baDe utsAha ke sAtha karate the / inakI sphUrti kAma karane kI lagana dekha kara dhAkaDajI ina para sadA prasanna rahate the / zrImAna dhAkaDajI kI putrI tarAvalI gaDha (jasavaMta gaDha) meM byAhI haI thI / kisI prasaMga para vaha apane pitA ke ghara AI / kucha dina rahI / cAlaka ghAsIlAla kI saralatA kAma karane kI sphUrti va saumyatA dekhakara vaha bar3I prabhAvita huI / jaba sasurAla jAne kA avasara AyA to usane pitAjI se kahA-"maiM ghAsIlAla ko apane sAtha le jAnA cAhatI hU~" yaha mere ghara rahegA / laDakA zIla aura svabhAva se bar3A acchA hai / zrImAna bhAgacandrajI apanI putrI kI isa mAMga ko TAla nahIM sake aura unhoMne use lejAne ko ijAjata de dI / bhAgacandrajI kI putrI ke sAtha hamAre caritanAyakajI tarAvalIgaDha A gaye (jisako Aja jasavanta gaDha kahate haiM) aura unake ghara kA kAma kAja karane lage / ghara kA bhI kAma karate the sAtha hI sAtha kheta meM jAkara usakI rakhavAlI bhI karate the| madhara vyavahAra ke kAraNa unhoMne apane mitroM kI saMkhyA baDhAlI / kheta meM jaba ye pahacate to Asa pAsa ke bAlaka bhI inheM milane Ate / paraspara kI sukha duHkha kI bAteM karate / bAlasAthiyoM kI bAte bar3I sahAnu bhUti pUrvaka sunate aura apanI buddhi evaM anubhava ke anusAra usakA samAdhAna bhI karate / " isa saMsAra meM koI bhI kisI kA mitra nahIM hai aura na kisI kA zatru bhI haiM / apanA sad-asada vyavahAra hI mitratA aura zatrutA kA kAraNa banatA hai / yadi hamAre vyavahAra madhura haiM, hRdaya sarala haiM vANI For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 meM amRta barasatA haiM to isa saMsAra meM hamArA koI bhI zatru zatru nahIM rahegA sabhI hamAre mitra bana mitra banAne se nahIM banate. apane vyavahAroM se banate haiM yadi hamArA vyavahAra barA hai hRdaya meM kuTilatA hai vANI meM jahara barasatA hai to isa saMsAra meM hamAre zatruoM kI koI kamI nahIM rahegI / lAkha prayatna karane ke bAda bhI mitra milanA hamAre lie daSkara hogA / " mitra banAne kI sabase bar3I amogha auSadhi hai-tuma jo dasaroM ke lie karo use bhUla jAo aura jo dasaroM se lo use sadA yAda rakho / mitratA kI yahI jaDa hai| bAlaka ghAsIlAla isa bAta para baDe sAvadhAna rahate the / binA kisI apekSA ke mitroM kI adhika se adhika sevA karanA aura unakI hara taraha kI sahAyatA karanA apanA kartavya samajhate the / kartavya parAyaNatA va sAhasa kI parIkSA zrAvaNa aura bhAdrapada mAsa bIta cukA thA / kisAnoM ke kheta anAja se lahalahA uThe the / aise samaya khetoM kI rakSA anivArya hotI hai / eka bAra mAlika ne ghAsIlAla ko bulAkara kahA oja se tumheM kheta kI dekhabhAla karanI hogI / mAlika kI AjJA pAkara ghAsIlAla kheta para pahu~cA / aura usakI rakSA karane lgaa| ___ kartavyazIla vyakti apane kartavya para sadA tatpara rahatA hai / usake jIvana kA lakSya apane kartavya ko pUrNa karane kA hotA hai / vaha apane kartavya kA pAlana karane ke lie sabhI prakAra ke kaSToM kI paravAha na karatA huA vIrayoddhA kI bhAMti Age bar3hatA hI jAtA hai / kArya ko pUrNa karate hue apanA jIvana samarpita kara denA, yahI mArga usake sAmane rahatA hai / vaha apane Atmabala ke AdhAra para dUsaroM kI apekSA nahIM rakhatA huA apane kArya ko pUrA karatA hai / vaha kabhI nirAzA kA svapna nahIM dekhatA / usake jIvana meM apAra sAhasa hotA hai isalie kaThinatama kArya bhI usake lie sahaja bana jAtA hai / hamAre caritanAyaka ko khetI kI rakSA kA kArya sauMpA gayA / hAtha meM lAThI lekara rAta aura dina baDI sAvadhAnI se vaha kheta kI rakSA karane lage / 14 varSIya bAlaka rAtri ke gahana aMdhakAra meM bhI baDI himmata ke sAtha akele kheta meM ghUmate aura nirbhaya akele hI kheta ke maMca para caDhakara so jAte / kahIM bhaya kA nAma bhI isane nahIM sunA / rAtri meM sunasAna kheta vaise ho bhayAvaha pratIta hotA hi hai / kRSNapakSa kI kAlI rAtri meM usakI bhayAvahatA to ora bhI bar3ha jAtI hai / cAroM ora sannATA rahatA hai aura bIca bIca meM siyAroM kI bobhatsa AvAjeM ora vRkSoM kI jhuramurAhaTa usa sannATe ko ora bhI bhayAvahaH banA dete haiM / aisI bhayAvanI rAtri meM bhI hamAre caritanAyaka nirbhIka aura nizcala bhAva se kheta kI rakhavAlI karate the / rAtri ke gahana andhakAra va sunasAna jaMgala ke vAtAvaraNa meM do prauDha vyakti kA bhI kalejA thartharA uThatA hai| to cAlaka kA kahanA hI kyA ? kintu bAlaka ghAsIlAla kA dila isabAta se nirbhIta thA bhaya svayaM unake pAsa Ane meM bhayabhIta hotA thA / eka dina eka ThAkura ne apane pazuoM ko kheta meM carane ke lie choDa diye / jaba caritanAyaka ko isa bAta kA patA lagA to ve hAtha meM lAThI lekara pazuoM ko mAlika kA nukasAna na ho jAya isaliye khetoM se unhe bhagAne lage, isa ghaTanA se ThAkura baDA krudha huA / vaha dauDA huA caritanAyaka ke pAsa AyA / aura gAlI galoja karane lagA / bAta Age baDha gaI / ghAsIlAla ke donoM paira rassI se bAndha diye aura ghasITatA huA kUe para lejAkara unheM oMdhe muha kUe meM laTakA diyA / aura vahAM se cala diyA / kucha samaya ke bAda kucha bAlasAthI usake kheta para Aye to unheM kue meM kisI ke cillAne kI AvAja AI / ve turata kUe para pahuMce to unheM ghAsIlAla auMdhe muha rassI se bandhe hue najara AyA / turata lar3ako ne unheM kUe se khIca liyA / kUe se bahAra Ane ke kucha kSaNa ke bAda svasthatA kA anubhava kiyaa| ghaTanAeM choTI hotI hai kintu kabhI kabhI jindagI ko nayA moDa detI hai / yaha manuSya kA jIvana For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI choTI choTI ghaTanAoM kA yoga hI hai / kaIbAra choTI choTI ghaTanAaiM apanA sthAI prabhAva choDa jAtI hai / per3a se phala girate sabhI ne dekhA thA / kintu usa choTI sI ghaTanA ne mahAna vaijJAnika nyUTana ke sAmane eka nayA siddhAnta upasthita kara diyA pRthvI kA gurutvAkarSaNa / hamAre caritanAyakajI ke jIvana meM bhI isa ghaTanA kA bahuta hI sthAyI prabhAva pdd'aa| ve ghara Aye aura prAtaH kAla kI ghaTita ghaTanA kA atha se iti taka seTha se khii| ThAkura ke isa vyavahAra se seTha atyanta krUddha hue aura unhoMne use sajA dene kA nizcaya kiyA ThAkura kA nAma jAnakara ve use pakar3ane ke lie ghara se nikale to hamAre caritanAyaka ne unheM roka diyA aura kahA-seTha sAhaba ! aba usa ThAkura ko pakaDakara sajA dene kA koI acchA pariNAma nahIM niklegaa| isa se vaira kI paramparA baDhegI aura mere kAraNa Apa vyartha kI parezAnI meM pha~sa jaaaiNge| dUsarI bAta yaha hai ki aba maiM yahAM nahIM rahanA cAhatA / maiM anya kisI gAMva meM jAkara apanA jIvana nirvAha kruuNgaa| seTha ne bahuta samajhAyA aura use apane ghara para hI rahane kA Agraha kiyaa| samajhAne para bhI caritanAyaka ko apane ghara rakhane meM asamartha pAyA to unhoMne unheM jAne kI AjJA de dii| vIra puruSa jaba apane mana meM nizcaya kara letA hai to asaMbhava ko bhI saMbhava kara dikhAtA hai| saMsAra kI vighna bAdhAe~ kitanI hI kyoM na aDI khaDI ho use avaruddha nahIM kara sktii| seTha se AjJA prApta kara ve eka ajJAta dizA kI ora cala diye / calate calate ve rAvaliyAM phuNce| rAvaliyAM gAMva arAvali kI choTI 2 pahADI ke bIca basA huA eka choTA gAMva hai yahA prAyaH kisAnoM kI bastI jyAdA hai| kucha samaya taka eka seTha ke ghara rahe vahAM bhI jaba mana nahIM lagA to ve vahAM se cala diye aura vApisa jasavaMtagaDha (tarAvalI kA gaDha) A gaye / vahA~ zrImAn devIcandajI sA. bolyA ke ghara rahane lge| una dinoM meM pUjya AcAryama0 zrI javAharalAlajI mahArAja sA. tapasvIjI zrI motIlAlajI mahArAja Adi santa udayapura kA apanA prabhAvazAlI cAturmAta pUrNa kara vicarate hue tarapAla pahu~ce / tarapAla jasavaMtagaDha se najadIka hI basA huA eka choTAsA gA~va hai / pUjyazrI kA Agamana suna kara Asa pAsa ke gA~va vAle saikar3oM kI saMkhyA meM pUjya zrI ke darzanArtha tarapAla padhAre / jasavaMta gaDha kA zrAvaka samUha bhI pUjya zrI ke darzanArtha tarapAla phuNcaa| isameM hamAre caritanAyakajI bhI the / sabake sAtha ye bhI pUjya zrI kA pravacana sunane vyAkhyAna maNDapa meM pahu~ce / vyAkhyAna cala rahA thaa| usa samaya vyAkhyAna meM sUtra kRtAMga sUtra kI nimnalikhita gAthA para vivecana cala rahA thA-- evaM khu nANiNo sAraM, jaM na hiMsai kiMcaNaM / ahiMsA samayaM ceva, eyAvataM viyANiyA // 1 // pUjya zrI ke mukha se isa gAthA yA sarala vyApaka evaM rahasya pUrNa artha sunakara caritanAyaka jI ke hRdaya para gaharA prabhAva paDA / jJAna prApta karane kA eka mAtra sAdhana ahiMsA hai| ahiMsA kA pAlana karane se apane Apa saba guNoM kI prApti ho jAtI hai / ahiMsA kA artha hai kisI bhI prANI ko mana vacana aura kAyA se kaSTa na denA / saMsAra meM rahate hue sampUrNa ahiMsA kA pAlana gRhastha ke lie azakya hai / kyoMki gRhastha jIvana meM choTe baDe aise aneka kArya svayameva ho jAte haiM, jinameM hisA anivArya hotI haiM isalie saMpUrNa ahisA kA pAlana karanA ho to isa sasAra ko choDakara anagAravrata dhAraNa kara nirAkula bhAva se ahiMsA kA pAlana karanA cAhie / anagAra jIvana meM hI vyakti tIna karaNa tIna yoga se ahiMsA kA saMpUrNa pAlana kara sakatA hai| yaha zrI vItarAga prabhu kI dezanA hai| bhagavAna kI yaha vANI sunane kA bAra bAra suavasara prApta nahIM ho sktaa| aneka janmoM kI tapazcaryA ke bAda hame yaha mAnava jIvana prApta huA hai| bhagavAna zrImahAvIra ne kahA hai-- For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 kammANaM tu pahANAe aNupubbI kayAivvIM / jIvAsohi maNupattA Ayayanti maNussarya || azubha karmoM kA bhAra dUra hotA hai, AtmA zuddha pavitra aura nirmala banatA hai taba kahIM vaha manuSya kI sarva zreSTha gati ko prApta karatA hai mahA bhArata meM bhI kahA hai "guhyaM brahma tadidaM bravImi nahIM mAnuSAn zreSThavaraM hi kiMcita " Ao, maiM tumheM eka rahasya kI bAta batAU~ ? yaha acchI taraha mana meM karo ki saMsAra dRr3ha meM manuSya se baMDhakara aura koI zreSTha nahIM hai| santa tulasIdAsajI tulasIdAsajI kI yaha caupAi sarva jana vizruta hai bar3e bhAga mAnuSya tana pAvA, sura durlabha saba graMthandi gAvA " bar3e bhara se hI yaha manuSya deha prApta huA hai| jaba hame deva durlabha manuSya janma mila hI gayA hai to hameM kSaNa mAtra kA pramAda kiye binA apane jIvana ko zuddha banAne ke lie ahiMsA dharma kA pAlana karane meM laga jAnA cAhie, bhagavAna ne to kSaNamAtra kA bhI pramAda na karane kI cetAvanI dI hai, uttarAdhyana sUtra meM "samayaM goyama ! mA pamAyae" he gautama! kSaNamAtra kA bhI pramAda na kara / isa vyAkhyAna kA bAlaka ghAsIlAla para adbhuta prabhAva paDA / baiThe baiThe hI mana anagAra vrata kI ora daur3ane lagA / tyAgI vairAgI jainamuniyoM ke pravacana sunane kA inheM sarva prathama yahI suavasara milA / usa dina pUjya zrI ne mAnavajIvana aura ahiMsA para itanA acchA prabhAva DAlA ki sArI jaina ajaina pariSada vairAgya raMga meM raMga gii| saikar3oM ajaina vyaktioM ne jIvavadha kA tyAga kiyaa| jaina logoM ne bhI yathAzakti tyAga-pratyArUpAna grahaNa kiye / vyAkhyAna kyA thA ? svayaM munizrI kA vairAgyamaya jIvana hI vANI kA rUpa dhAraNa kara sAmane AyA thaa| unakA jIvana bola rahA thA hRdaya ko hilAnevAle unake isa amRtamaya pavitra vyAkhyAna ko sunakara saba se adhika saccaritra, saralahRdaya caritanAyaka prabhAvita hue vaha vahIM apanI sudha budha bhUlakara vairAgya ke pravAha meM baha ge| vyAkhyAna samApta huA / aura saba loga bhojana maNDapa meM pahu~ce / saba ke sAtha cAlaka ghAsIlAla bhI bhojana maMDapa meM pahuMcA usa dina Agantuka sajjanoM ke Atithya ke lie vividha miSThAnna bhojana kA Ayojana kiyA gayA thA / baDe prema aura sammAna ke sAtha sthAnIya janatA ne darzanArthiyoM ko bhojana karAyA / caritanAyakajIne bhI bhojana kiyA / santoM ke prati zrAvakoM kA pUjya bhAva Atithya sarakAra evaM jaina muniyoM ke tyAga bhAva ko dekhakara ghAsIlAla baDA prabhAvita huA / bhojana karane ke bAda saba loga ArAma meM lage hue the / samaya akele hI ye pujyazrI kI sevA meM phuNce| bandana kara ve unake samIpa baiTha gaye / pUjyazrI ne Agantuka bAlaka se pUchA- tumhArA nAma kyA hai ? bAlaka -- merA nAma ghAsIlAla hai / pUjyazrI- tuma kahA~ ke rahanevAle ho ? bAlaka - merA janmasthala to banola hai kintu isa samaya jasavanta gaDha meM seTha devIcandajI sA. bolyA ke ghara kAma karatA 1 pUjyazrI- tumhAre mAtA pitA abhI kyA karate haiM ? bAlaka mere mAtA pitA kA svargavAsa ho gayA / aba maiM akelA hI hU~ / munizrI vyAkhyAna sunA caritanAyaka jI hAM, ApakA vyAkhyAna mujhe baDA priya lgaa| Apake vyAkhyAna se maiM isa niSkarSa para pahuMcA hU~ ki deva durlabha mAnava jIvana jaba mujhe milA hai to maiM ApakI taraha use sArthaka kyoM na karU~ / kyoMki yaha jIvana pAnI ke bulabule ke samAna hai| havA kA eka halkA sA jhokA use samApta kara detA hai / phira bhI manuSya na jAne kina kina AzAoM se prerita hokara UMce UMce havAI mahala banAtA hai / manuSya kA dhana, vaibhava aura atyanta priya jana sabhI yahIM raha jAte haiM aura haMsa nikala calA jAtA hai| sUrya prAtaH udaya hokara andhakAra kAlimA kA samUlaccheda kara saMsArameM ujjvala prakAza kA For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasAra karatA hai kintu sAyaMkAla kA vahI sUrya apanI prakAza-garimA ko sameTa kara astAcala kI goda meM apane ko chupAkara AkhoM se ojhala ho jAtA hai| mAnava jIvana kI bhI yahI sthiti hai / ataH isa nazvara mAnava deha kA AtmakalyANa ke lie jitanA bhI upayoga ho sake kara lene kA vicAra rakhatA huuN| munizrI-kyA tuma sAdhu bananA cAhate ho? caritanAyaka-yadi Apako Apatti na ho to maiM sAdhu banane kI icjhA rakhatA huuN| dRDha aura sthAyI nizcaya saphalatA kA mukhya kAraNa hai| mahApuruSa apane hita-ahita kA aura saMbhAvanAoM kA vicAra karake eka bAra jo nizcaya kara lete haiM usase phira vicalita nahIM hoteM / vighna-- bAdhAe~ unheM apane patha se DigA nahIM sktii| ApattiyAM aura vipattiyA~ unakA rAstA nahIM roka sktiiN| unakA saMkalpa itanA prabala hotA hai ki saphalatA unakI ora khIMcI calI AtI hai| zrI ghAsIlAlajI ne muni--vrata grahaNa karane kA prabala saMkalpa kara liyA thA; phira saMsAra kI kauna--sI zakti thI jo unheM vicalita karane meM samartha hotI ? muni zrI ne mana hI mana socA-kisI bhI manuSya kA asAdhAraNa vikAsa pUrvajanma ke saMskAroM ke vinA nahIM ho sakatA / bAlyAvasthA meM dharma ke prati isa prakAra kI prIti utpanna honA nizcaya hI pUrva janma ke saMskAroM kA paripAka hai / prathama upadeza se hI isa bAlaka ke mana meM dIkSA lene kI jo prabala icchA utpanna huI hai vaha isake bhAvI ujjvala jIvana kI paricAyika hai / isakI dharma-zraddhA tAtkAlika bhAvAveza kA pariNAma nahIM kintu cirakAla se saMcita saMskAroM kA phala hai / bAlaka dIkSA grahaNa kara avazya hI zAsana kI prabhAvanA karegA / bAlaka ghAsIlAla ke dIkSA viSayaka dRDha saMkalpa ko jAnakara use vairAgya kI kasauTI para kasanA adhika ucita samajhA / unhoMne muni jIvana kI kaThinatA ko batAte huve kahA ghAsIlAla ! dIkSA lene kA zubha saMkalpa to acchA hai kintu munijIvana to naMgi talavAra kI dhAra para calane jaisA hai| saMsAra ke sabhI sAdhuoM kI apekSA jaina sAdhu kA AcaraNa atyanta kaSTadAyaka hai usakI tulanA . Asa-pAsameM nahIM mila sakatI / vastra, pAtra Adi upavi bhI atyanta sImita evaM saMyamopayogI hI rakhatA hai| apane vastra pAtrAdi vaha svayaM uTAkara calatA hai / saMgraha ke rUpa meM kisI gRhastha ke yahA~ jamA karake nahoM chor3atA hai| sikkA noTa evaM ceka Adi ke rUpa meM kisI prakAra kI bhI dhana sampati nahIM rakha sakatA / eka bAra kA lAyA huA bhojana adhika se adhika tIna prahara hI rakhane kA vidhAna hai. vaha bhI dina meM hI / rAtri meM to na bhojana rakhA jA sakatA hai aura na khAyA hI jA sakatA hai / aura to kyA, rAtri meM eka pAnI kA bUMda bhI nahIM pI sakato / mArga meM calate hue cAra mIla se adhika dUrI taka AhAra pAnI nahIM le jA sakatA / apane lie banAyA huA na bhojana grahaNa karatA hai aura na vastra pAtra, makAna Adi / vaha sira ke bAloM ko hAtha se ukhADatA hai, loMca karatA hai / jahA~ bhI jAnA hotA hai naMge pairoM-paidala jAtA hai, kisI bhI savArI kA upayoga nahIM karatA / jainamuni kA jIvana sampUrNa ahiMsaka hotA hai / mana, vANI evaM zarIra se kAmakrodha, lobha, moha tathA bhaya Adi kI dUSita manovRtiyoM ke sAtha kisI bhI prANI ko zArIrika evaM mAnasika Adi kisI prakAra kI pIDA yA hAni nahIM pahu~cAnA / pRthvI, pAnI, agni, vAyu, vanaspati tathA halate calate sabhI jIvoM kI rakSA karanA usakA prathama kartavya hotA hai / jaina sAdhu na kaccA jala pItA hai / na agni kA sparza karatA hai / na sacita vanaspati kA hI upayoga karatA hai / sadA bhUmi para calatA hai naMge pairoM calatA hai aura Age sADhe tIna hAtha parimANa bhUmi ko dekhakara phira kadama uThAtA hai / mukha ke uSNa zvAsa se bhI kisI vAyu Adi sUkSmajIva ko pIDA na pahu~ce isake lie mukha para mukhaDAstrikA kA aharnizaprayoga karatA hai khule muMha bolanevAlA For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 jaina sAdhu nahIM hosakA / jaina zramaNa satyavrata kA saMpUrNarUpa se pAlana karatA hai / vaha mana, vacana kAyA se na svayaM asatya kA AcaraNa karatA hai na dUsare se karavAtA hai aura na kabhI asatya kA anubhodana hI karatA hai / itanA hI nahIM kisI taraha kA sAvadya vacana bolanA bhI asatya hI hai adhika bolane meM asatya kI AzaMkA rahatI hai, ataH jainamuni atyanta mitabhASI hotA hai / jaina sAdhu ke lie haMsI meM bhI jhUTha bolanA sarvathA nisiddha hai / prANoM para saMkaTa upasthita hone para bhI satya kA Azraya nahIM chor3A jA sakatA / jaina sAdhu nizcaya kArI bhASA nahIM bolatA / satya mahAvrata kI vANI meM avicAra, ajJAna, krodha, mAna mAyA, lobha parihAsa Adi kisI bhI vikAra kA aMza nahIM honA cAhie / jainamuni trayogase sabhI prakAra kI corI kA tyAgI hotA hai vaha mana, vacana aura karma se na svayaM kisI prakAra kI corI karatA hai, na dUsaroM se karavAtA hai, aura na corI karane vAle kA anumodana hI karatA hai / aura to kyA, vaha dA~ta kotarane ke lie tinakhA bhI binA AjJA grahaNa nahIM kara sakatA hai ! yadi sAdhu kahoM jaMgala meM ho, vahAM tRNa, kaMkara.. patthara athavA vRkSa ke noce chAyA meM baiThane aura kahIM zauca jAne kI AvazyakatA ho to zAstrokta vidhi ke anusAra use zakrendra mahArAja kI hI AjJA lenI hotI hai |abhipraay yaha hai ki binA AjJA ke koI bhI vastu grahaNa nahIM kI jA sakatI aura na usakA kSaNika upayoga hI kiyA jA sakatA hai / acaurya vrata kI rakSA ke lie sAdhu ko bAra-bAra AjJA grahaNa karane kA abhyAsa rakhanA cAhiye / gRhastha se jo bho cIja le, AjJA se le / jitane kAla ke liye le. utani hI dera rakhe. adhika nahIM / gRhastha AjJA bhI dene ko taiyAra ho parantu vastu yadi sAdhu ke grahaNa karane ke yogya ra ho to na le kyoM ki vastu lene se devAdhi deva zrItIrthaGkara bhagavAna kI corI hotI hai / gRhastha AjJA denevAlA ho: vastu bhI zuddha ho parantu gurudeva kI AjJA na ho to phira bhI vaha vastu grahaNa na kareM kyoM kiM zAstrAnusAra yaha guruadatta hai arthAt guru kI corI hai / muni jIvana kA sabase bar3A kaThora vrata haiM brahmacarya kA pAlana karanA / brahmacarya kI sAdhanA ke lie kAma vega ko rokanA hotA hai / yaha vega bar3A hI bhayaMkara hai / jaba AtA hai to bar3I se bar3I zaktiyA~ bhI lAcAra ho jAtI hai / manuSya jaba vAsanA ke hAtha kA khilaunA banatA hai to bar3I dayanIya sthiti meM pahu~ca jAtA hai / vaha apanepana kA kucha bhI bhAna nahIM ra'vasakatA, eka prakAra se pAgala sA ho jAtA hai| brahmacarya kA kSetra bahuta vyApaka hai / brahmacarya kI rakSA ke lie sabhI indriyoM para niyaMtraNa rakhanA par3atA hai / vahI sAdhaka pUrNa brahmacarya kA pAlana kara sakatA hai jo brahmacarya ke nAza karane vAle utte jaka padArthoM ke khAne, kAmoddIpaka dRzyoM ko dekhane aura isa prakAra kI vArtAoM ke sunane tathA aise gande vicAroM ko mana meM lAne se bhI bacatA hai brahmacarya kI rakSA ke lie jaina muni eka dina kI janmI haI baccI kA bhI sparza nahIM kara sakatA / usake sthAna para rAtri meM rahane kA adhikAra nahIM hai| makAna meM strI ke citra ho usameM bhI nahIM raha sakato hai / mani kA pAMcavA~ mukhya vrata hai aparigraha muni sonA, cAndI, dhana dhAnya dvipada, catuSpada tathA dhAt kI banI huI koI vastu apane pAsa nahIM rakhatA / samaya upayogI vastra pAtrAdi bhI zAstrokta maryAdA ke pratikala jainamuni apane pAsa tathA gRhastha ke ghara yA sthAnakameM bhI peTI kabATokA saMgraha kacha bhI nahIM rakhatA / sacitta acitta sabhI parigraha kA tyAga muni ko karanA par3atA hai| donoM samaya pratilekhana evaM pratikramaNa karanA 42 doSa TAlakara AhAra pAnI grahaNa karanA yaha jaina muni kA mukhya AcAra hai / isa prakAra saMkSipta rUpa se jaina muniyoM ke AcAra kA paricaya karAne ke For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 bAda munizrI ne caritanAyaka se pUchA-kyA ? tuma ina sarva AcAroM kA pAlana kara sakate ho ? zrIghA pIlAlajI ne tatkAla uttara diyA--maiM to isase bhI kaThina AcaraNa karane kI icchA rakhatA huuN| cAhe mujhe usake lie kitanA hI kaSTa kyoM na uThAnA paDe / karma ra hata avasthA prApta karanA apane hAtha kI bAta hai| saMyama kisI bhI prakAra duHkhaprada nahIM varan sukhadAyaka hai| vivekapUrvaka saMyama kA pAlana kiyA jAya to saMyama isa loka meM bhI sukhadAyaka hai aura paraloka meM bhI / saMyama ko isa loka aura paraloka meM Ananda mAnanevAle zrI ghAsIlAlajI ko apane zubha saMkalpa meM atyanta dRDha pAyA to munizrI ne use kucha dina taka apane pAsa rakhane kI anumati de do / zrI. ghAsIlAlajI ke sAtha munizrI kI bAta cIta ho ho rahI thI ki zrAvaka samudAya bhI madhyAhna kA pravacana sunane munizrI kI sevA meM upasthita ho gayA / munizrI ne samaya hote hI pravacana ke bIca sthita zrAvakoM se munizrI ne kahA--jasavaMtagaDha ke nivAsI zrI devIcaMdajI sA. bolyAke ghara rahanevAlA bhAI ghAsIlAla mere pAsa dIkSA lene kA vicAra kara rahA hai| ___ munizrI kI acAnaka isa ghoSaNA se upasthita zrAvaka samudAya meM sanasanI phaila gii| jisa kisI ne sunA usakA hRdaya bhakti ke Avesa se usakI ara AkarSita hone lagA / vyAkhyAna samApti ke bAda saba ne ghAsIlAla ko manAne kA bahuta prayatna kiyA parantu isake vairAgya raMga ke sAmane sabako jhukanA paDA / prArambhika kucha virodha ke bAda ise dIkSA dene kA nizcaya kiyaa| prazna yaha AyA ki ise dIkSA kI AjJA kauna pradAna kareM / saba isa bAta se Azakita the ki ise dIkSA dene ke bAda isake kuTuba kA koI vyakti upasthita hokara upadrava karegA to usakA javAba kauna degA? anta meM jasavantagaDha ke zrAvaka ghAsIlAla ko dIkSA dene ke lie rAjI hue| zrAvakoM ne jasavaMta maTa padhArane kI munizrI se prArthanA kii| zrAvakoM ke Agraha para tapasvI munizrI motIlAlajI mahArAja paM. zrI javAharalAlajI mahArAja evaM anya munigaNa jasavaMta gaDha padhAre / sAtha meM vairAgI ghAsIlAlajI bhI the narAvalI gaDha (jasavaMtagaDha) padhArane ke bAda munizrI ne ghAsIlAlajI ko dokSA tithi nizcita kii| dIkSA kAla bho samIpa hI A pahu~cA jisakI ghAsIlAla kucha samaya se prakhara pratIkSA kara rahA thaa| usa vikrama saMvata 1958 miti mAgha zuklA terasa guruvAra puSya nakSatra kA zubha dina udaya huaa| usI dina aura usI samaya moTegAva (gogundA) meM mandira kA dhvajA rohana honevAlA thaa| sabhI loga usI utsava meM le jo TIkSA meM AnevAle the ve bhI nahIM Aye aura dhvajA rohana mahotsava meM cale laga gye| bAje vAle jo dIkSA meM AnevAle the ve bhI nahIM Age : gye| pariNAma yaha AyA ki dIkSA kA jo samaya nizcita kiyA thA vaha Tala gyaa| anta meM sonA hI pratIkSA karate karate zAma ke cAra baja gae / dhvajA rohana vidhi samApta hote hI loga dIkSA samAroha nAbhI A gye| aura baDe samAroha ke sAtha ghAsIlAlajI kI dIkSA meM upasthita hae / bAje vAle bhI A gye| aura baDe mAse sampanna buii| prathama parIkSA dIkSA sampanna hote ho niyamAnusora nava dIkSita ke sAtha munizrI ne vihAra kara diyaa| tIna cAra mola kA vihAra karane ke bAda jaba sUryAsta hone AyA to pAsa hI meM eka pahADa kI sUnI caukI meM manizrI ne nisa kiyaa| rAtri ke samaya kucha luTere munizrI ke nivAsa sthAna para aaye| usa samaya nava dIkSita ghAmolAlajI mahArAja ne navIna vastra dhAraNa kiye the| luTeroM ne socA hogA ? ye baniyoM ke guru hai| vaNika dhanavAna hote haiM to guru ke pAsa bhI khUba dhana hogaa| bheTa saugAta meM inhoMne kAphI For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paisA ikaTThA kiyA hogA ? yahI socakara baDe utsAha ke sAtha muniyoM ko lUTane Aye the / unheM kyA patA thA ki bhikSA mAMgakara apanI AjIvikA calAne vAle, dhana saMpatti ko tRNa kI taraha tuccha samajhane vAle, parigraha zUnya ina muniyoM ke pAsa rakhA hI kyA hai| kucha lakar3o ke pAtra, kucha vastra aura dharma zAstra hI unake pAsa the| phira socA-zAstroM ke DibboM meM avazya do cAra sau kI noTeM to hogo unhoMne munizrI se eka eka Dibbe khulavAye / vastroM kI poTaliyAM khulavAI kintu durbhAgyavaza kucha bhI nahIM milA / abhAge luTeroM ko lUTane ke lie mile bhI to jaina sAdhu hI / na jAne kisa muhUrta meM lUTane ke lie ye becAre nikale hoMge ? luTeroM ne socA-bhale hI ina sAdhuo ke pAsa kucha bhI na milA ho kintu isa choTe sAdhu ke naye vastra to haiM inheM hI le leM yaha socakara kucha luTeroM ne sAdhuoM ke pAsa ke sabhI acaM kapaDe chIna lie / yahA~ taka ko ghAsIlAlajI mahArAja ke kamara meM pahanane kA nUtana colapaTTA sarva sAmagrI le li / usa samaya muni zrI javAharalAlajI mahArAja ne luTeroM ko jaina sAdhu kA paricaya dete hue kahA :-hama jaina muni haiM / rupayA paisA kucha bhI pAsa meM nahIM rakhateM / bhojana bhI bhikSA se prApta karate haiM / vastra bhI bhaktoM se mAMgakara pahanate haiM / upadeza dekara logoM ko acchA mArga batAte haiM / hameM lUTane se tumheM kyA lAbha hogA ? muni zrI ke samajhAne para eka luTere ne ghAsIlAlajI mahArAja kA colapaTTA vApasa kara diyA aura bAkI ke vastra lekara ve cale gae / isa avasara para navadIkSita muni zrI ghAsIla jI ne jo himmata aura dhairya kA paricaya diyA vaha apUrva thA / ve kiJcita bhI nahIM ghabarAye / saMyamI jIvana kI yaha pahalI parIkSA thI / bhaviSya kisane dekhA hai ? kauna jAne isa sAdhaka jIvana meM kitane aura kaise kaise kaSTa jhelane par3eMge ? aise hI avasara to atmA ko ujjavala banAne ke lie Ate haiM isameM ghabarAne kI kyA AvazyakatA hai / - dUsare dina prAtaH hote hI munizrI javAharalAlajI mahArAja ne apanI muni maNDalI ke sAtha vihAra kara diyaa| agale gAMva padarADe pahuMcane para logoM ne jaba yaha ghaTanA sunI to unhe asahya vedanA ho gaI / unhoMne pulisa meM riporTa kara ke coroM ko pUrA daNDa dene kA nizcaya kiyA / munizrI ko jaba isa bAta kA patA lagA to unhoMne zrAvakoM ko bulAkara riporTa na karane ke liye kahA / unameM se eka zrAvaka ne kahA-coroM ko to daNDa denA hI caahie| unheM daNDa na diyA gayA to ve Apako taraha anya munirAjoM ko bhI satA sakate haiM / munizrI to kSamA ke sAgara the / ve aparAdhI ko daNDa denA apane siddhAMta ke viruddha mAnate the / isa prakAra padarADe se hamAre caritanAyaka apane gurudeva ke sAtha mevADa ke vividha nagaroM meM grAmoM meM vihAra karane lage / mevADa ke kSetroM ko pAvana karate hue pUjya AcArya zrI ko sevA meM mAravADa kI aura padArpanna huA / svalpa buddhi hone ke kAraNa mukhAgra karane meM adhika samaya lagatA thA isa viSamatA ko dUra karane ke lie bAla muni zrI ghAsIlAla jI ma0 ne AyaMbila varddhamAna tapa cAlU kiyA AyaMbila tapa meM vigaya kA tyAga lukhA bhojana pAnI meM DAlakara khAyA jAtA hai / isa prakAra kA vrata karanA daSkara lagatA hai| bAla muni to AyaMbila tapa ko aura bhI duSkara rUpa se karate the / suthAra khiAtI] jahA~ lakaDI berate, vahAM se lakaDo kA bArIka bUrA lAte aura use pAnI meM gholakara pI jAte / nIma ke sukhe patte, nIma kI sukhI maMjariyAM (phUla), rAkha Adi tuccha vastuoM ko lAte aura pAnI meM gholakara pIte / isa prakAra kaThora Ayambila tapa jJAna vRddhi ke nimitta karate hue sarasvatI devI kI anukRpA prApta kI yoM bhI bhojana ke prArambha meM kucha eka lUkhI roTI sarvaprathama pAnI meM DAlakara Ayambila kI taraha khAne ke bAda hI anya AhAra karanA yaha sado kA niyama banAliyA thA / kaThora tapazcaryA aura nirantara abhyAsa ko vRtti se ApakA jJAnAvaraNa ko jyoM jyoM kSayopazama hotA gayA tyoM tyoM buddhi tIvra hone lgii| jisa eka For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 zloka ko yAda karane meM Apake do-do dina bIta jAte the vahA~ eka bAra dhyAna pUrNaka par3hakara hI Apa use yAda kara lete the / Apa apane gurujanoM ke prati ati vinamra the ApakI buddhi kI vRddhi meM yaha bhI eka khAsa kAraNa thA / vi. saM. 1959 kA prathama cAturmAsa jodhapura meM dIkSA lene ke pazcAta mAravAr3a ke vividha kSetroM ko pAvana karate hue Apane prathama caturmAsa pUjya gurudeva zrI javAharalAlajI mahArAja zrI ke sAtha vyatita kiyA / isa caturmAsa meM tapasvI muni zrI motI lAlajI maharAja sAheba bhI Apa ke sAtha the / tapasvI zrI motilAlajI maharAja sA. ne isa caturmAsa ke bIca dIrgha tapasyA kI thI / tapasyA ke pUra ke avasara para tyAga pratyAkhyAna acchI mAtrA meM hue / bAlaka muni zrIghAsIlAlajI ma. ne bhI upavAsa AyaMbila unodari Adi tapa kiye / tapasyA ke sAtha sAtha Apa gurudeva kI sevA meM baiThakara adhyayana bhI karane lage / sevAbhAvI bAla muni para gurudeva kI pUrNa kRpA thI isake atirikta pUrva saMcita puNyodaya ke kAraNa Apake jJAnAvaraNIya karmo kA aisA kSayopazama huA thA ki jisa pATha ko Apa sunate use turata yAda kara lete mAno usa pATha ko Apane pahale hI par3ha rakhA ho / gurUdeva ke mukha se jaisA uccAraNa sunate vaisA hI Apa spaSTa uccAraNa bhI kara lete the / aneka janmoM ke abhyAsa ke bAda manuSya vidvAna hotA hai / "bahUnAM janmanAMmate vivekI jAyate pumAn isa prakAra aneka janmoM taka nirantara vidyAbhyAsa karane ke pazcAta Apane aisI nirmala buddhi prApta kI thI / phalasvarUpa Apane cAturmAMsa kAla meM dazavaikAlika sUtra ko uttarAdhyayana sUtra prAraMbha kiyA / kaMThastha kara liyA / aura jodhapura kA cAturmAsa samApta kara Apa pU0 gurudeva ke sAtha vihAra karate hue samadaDI padhAre / samadaDI se vihAra kara Apa gurudeva ke sAtha bAlotarA padhAre / una dinoM meM terApantha saMpradAya ke AcArya DAlacandajI svAmo bAlotarA meM vidyamAna the / vAdigajakesarI pU. javAharalAlajI mahArAja sA0 ke sAtha unakA zAstrArtha huA / isa zAstrArtha ko sunane kA avasara Apako bhI prApta huA / vAdigajakesarI pU. guru deva ke akATya tarka va Agamocita uttara ke sAmane A. DAlacanda jI ke tarka niHprabha due ora ve zAstrArtha ko lamvA na kara turata vahAM se vihAra kara gaye / bAlotarA se vihAra karake Apa guru deva ke sAtha paMcapadrA samadaDI gaDha sivAnA pAlI sojata byAvara Adi kSetroM ko pAlana karate hue ajamera padhAre / vi. saM. 1960 kA dvitIya cAturmAsa byAvara ajamera kSetra ko pAvana kara hamAre caritanAyA jI kA cAturmAsa pUjya gurudeva ke sAtha byAvara huA Apane isa caturmAsa kI samApti taka 'uttarAdhyayana' sUtra bhI sampUrNa kaNThastha kara liyA / cAturmAsa samApti ke bAda Apane pUjya gurudeva kI sevAmeM rahakara anuttarovavAI ora aMtagaDa sUtra bhI yAda kara liyA Apa ko paDhane kI bar3I lagana thI / rAtri ke samaya candramA ke prakAza meM ghaNToM taka par3hA karate the / adhyayana ke sAtha sAtha tapasvI evaM vRddha santoM kI glAni rahita bhAva se khUba sevA karate the / bAlamuni hone ke nAte saba sAthI santoM kI kRpA Apa ko prApta thI / Apa ko santo kI sevA meM baDA Ananda AtA thA byAvara kA cAturmAsa samApta kara Apa gurudeva ke sAtha jayatAraNa padhAre / jayatAraNa meM terApantha saMpradAya ke sAdhu phojamalajI ke sAtha pU0 javAharalAlajI mahArAja kA eka mAsa taka zAstrArtha calA / isa zAstrArtha meM phaujamalajI kI hAra huI | zAstrArtha ko sunane kA Apa ko bhI acchA avasara milA / zAstrArtha meM vijaya prApta karake pUjya javAharalAlajI ma. sA. ne apanI muni maNDalI ke sAtha vihAra kara diyA For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 kAlU kenni, bhavAla balundA nAgora Adi aneka kSetroM ko pAvana karate hue Apa pU. gurudeva ke sAtha bhInAsara padhAre / vi. saM. 1961 kA tRtIya cAturmAsa bIkAnera bhInAsara se Apa pUjya gurudeva ke sAtha bIkAnera padhAre / bIkAnera saMgha ne pUjya gurudeva se bIkAnera meM hI cAturmAsa vyatIta karane kI prArthanA kI / bIkAnera ke saMgha kI bhaktivaza isa varSa kA cAturmAsa bIkAnera meM hI vyatIta karane kA nizcaya kiyA / hamAre caritanAyaka bhI pUjya gurudeva ke sAtha hI meM the / ye upasthita muni maNDala meM saba se choTe the / / vaya meM bhI choTe aura dIkSA meM bhI / phira bhI caritanAyaka kI bhadratA saralatA vinayabhAva evaM sevAvRtti dekhakara sabhI baDe santa inase bar3A prema karate the / inakI pratibhA aura sevatti se ve baDe prabhAvita the / __vyakti kA mahatva isI meM hai ki vaha jahAM bhI rahe jisase bhI mile unake sahayogI bana kara rahai / sahayoga kA paraspara AdAna va pradAna pragati ke lie donoM apekSita hote haiM / jo auroM kI pragati meM sahayogI bananA jAnatA hai / sahayoga denA AbhAra nahIM kartavya pAlana hai / kartavya pAlana ko jagata meM AbhAra mAnanA bauddhika kuMThatA va ahaM kA poSaNa hai / hamAre caritanAyakajI sahayoga lene kI apekSA sahayoga denA adhika pasanda karate the / unhoMne apane gurujanoM se yahI sIkhA thA niSkAma bhAva se sevA ve sampradAya ke jisa kisI bhI muni ke samparka meM Ate apane vinayazIla vyavahAra evaM sevAvRtti se use moha lete the / inakI AramA prAraMbha se hI bahuta jAgrata thI / hamezA bar3I sAvadhAnI se rahate kI kahIM koI ajJAnabhAva se kisI muni ko uAzAtanA na ho jAya / zarIra meM Alasya bilakula nahIM thA ata eva gurujanoM kI ora se AjJA mila meM dera bhale ho ho jAya kintu inakI ora se AjJApUrti meM dera nahIM hotI thI / zarIra svastha ho yA asvastha kisI kArya ke lie nakAra karanA ye kabhI jAnate hI na the / kaThina se kaThina sevA kA kAma bhI ye prasanna mudrA se karate the / AhAra lAnA ho pAnI lAnA ho paga caMpI karanI hoM kucha bhI sevA kA kAma ho hamAre caritanAyaka eka vIra sipAhI kI taraha apane Apako sadA taiyAra rakhate the| caritanAyaka ko vAga! meM atIva mAdhurya thA / gurujano ke prati Adara evaM sammAna kI bhAvanA unake pratyeka zabda se spaSTata: vyakta hotI thI / ve napI tulI bhASA meM bolate aura pratyeka kI pada maryAdA kA khyAla rakhate / inhoMne bAla kaMdhoM para vRddhoM jaisA vivekazIla mastiSka pAyA thA / ye prAraMbha se hI itane medhAvI evaM saMyamazIla the ki kahIM bhI apana pada sImA se bAhara nahIM hote the| vi. saM. 1962 kA cAturmAsa udayapura bIkAnera kA cAturmAsa samApta kara Apa pUjya gurudeva ke sAtha nAgora padhAre / nAgora se ajamera hote hue Apa AcArya zrI zrIlAlajI mahArAja ke sAtha nasIrAbAda padhAre / nasIrAbAda se tapasvI zrImotIlAlajI mahArAja tapasvA zrIrAdhAlAlajI mahArAja tapasvI zrIpannAlAlajI mahArAja tapasvI zrI dhUlacandajI mahArAja, tapasvI zrIudayacandajI mahArAja tapasvIzrI mayAcandajI mahArAja paMDita pravara gurudeva zrI javAharalAlajI mahArAja evaM hamAre caritanAyaka bAlaka muni zrIghAsIlAlajI mahArAja Adi nau munirAja ajamera, byAvara, pAlI mAravAr3a jaMkasana (khAracI) sAdaDI Adi mukhya mukhya kSetroM ko pAvana karate hue udayapura padhAre / vi. saM. 1962 kA cAturmAsa udayapura meM kiyA / udayapura kA cAturmAsa bahuta mahatvapUrNa rahA kaI tapasvI muniyoM kA milana thA / ina tapasvI muniyoM ne lamvI lambI tapasyAe~ kii| tapasvI muniyoM kI preraNA se sthAnIya zrAvakoM ne bhI bahata tapasyAe kii| vividha prakAra ke tyAga pratyAkhyAna kiye / For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa caturmAsa meM nau santoM meM se cha santoM ne isa prakAra kI tapasyA kI1 tapasvI zrI motIlAlajI ma. 41 upavAsa 2 ,, ,, rAdhAlAlajI ma. 30 , 3 ,, ,, pannAlaoNlajI ma. 61 chAcha ke pAnI ke AdhAra 4 ,, ,, dhUlacandajI ma. 35 ,, 5 , ,, udayacandajI ma. 31 , 6 ,, , mAyAcandajI ma. 41 ,, ina tapasviyoM kI dIrgha tapasyA kA prabhAva sthAnIya saMgha para acchA paDA / phalasvarupa dharmadhyAna tyAga pratyAkhyAna evaM choTI baDI tapasyAe~ AzAtIta huI ? tapasyA ke pUra te dina agatA pAlA gayA aura sAre zaharoM meM jIva hiMsA banda rahI / bAlamuni zrI ghosIlAlajI mahArAja ne bhI isa avasara para choTI baDI tapasyA kI tapasyA ke sAtha sAtha ApakA adhyayana bhI cala hI rahA thA / cAturmAsa kAla meM hamAre caritanAyakajI ne paNDita pravara gurudeva ke samIpa vyavahArasUtra kI vAMcanA lI aura use kaNThastha bhI kara liyA / vyavahAra sUtra kI sampUrNa vAMcanA ke bAda bahadakalpasUtra bhI prAraMbha kiyA aura use bhI cAtarmAsa kI samApti taka artha sahita kaNThastha kara liyA / ____ isa prakAra udayapura kA yaha mahatva pUrNa cAturmAsa apane gurudeva ke sAtha pUrNakara gurudeva ke sAtha vahAM se vihAra kara diyA / aneka sthAnoM meM dharmAmRta barasAte hue Apa gurudeva ke sAtha nAthadvArA pdhaare| nAthadvArA meM AcArya zrI zrIlAlajI mahArAja kA bhI muni maNDalI ke sAtha Agamana huA saba manivaroM ne AcArya pravara ke sAmane jAkara darzana kiye aura paramAnanda kA anubhava kiyA / hamAre caritanAyakajI ko pUjyazrI zrIlAlajImahArAja jaise mahApurUSa ke darzana nAthadvArA meM hue zraddheya pUjya zrI zrIlAlajI mahArAja svabhAva ke baDe zAnta svabhAvI evaM mRduprakRti ke eka mahAna AcArya the| samasta mani maNDala AcArya zrI ke suyogya zAsana meM atyanta zAnti aura saujanya kA anubhava karatA thA / ___ hamAre carita nAyaka AcArya zrI ke darzanapAkara atyanta hI prasanna hue / unakI gambhIra mukhamudrA unakA gambhIra zAstrajJAna unakI prabhAvaDAlanevAlIgambhIravANI caritanAyakajI kelie anupamaAkarSaNa paidA karane lgii| caritanAyaka jaba isa mahApuruSa ke saMparka meM Aye to sahasA unakI madhura kRpA ke pAtra banagaye / sasakI bhaviSya kI aura jhAMkane vAlI AMkhoM ne laghumuni meM vilakSaNa prakAza jagamagAtA pAyA cAritranAyaka kI vinayabhAvanA vilakSaNapratibhA vAkacAturI aura vivekazIlatA ko dekhakara atyaMta mugdha ho gye| unhoMne eka dina paM. muni zrI javAharalAlajI mahArAja se kahA-"tuma baDe bhAgyazAlI ho tumheM yogya ziSya milA hai / dekhanA acchI taraha se isakI sAra saMbhAra rakhanA aura paDhA kara yogya banAnA / yaha eka dina hamAre sampradAya ke bhAgyAkAza kA ujjvala nakSatra bnegaa|" AcArya zrI kA yaha AzIrvAda; carittanAyakajI ke lie mahAna varadAna bana gayA itanA AzirvAda hI inake lie kama nahIM thaa| InheM apanI yogyatAkAabhimAna nahIM huA pratyuta adhika vinama ho apanIsAdanA meM juttgye| guru sevA aura zAstroM kA adhyayana inake jIvana ke mukhya aMga banAye usa samaya nAthadvAre meM zA~tasvabhAvi zAstrajJa pU. paM. ratnamunizrI mannAlAlajI mahArAja bhI virAjamAna the| bAla muni zrIghAsIlAlajI mA. vandanA ke lie unake bAsa phuNce| bhavya lalATa, gauravapUrNa gaThila ilA aura sundara zarIra vAle isa bAla muni ko dekhakara baDe prabhAvita hue / unhone sahaja bhAva meM bAlamuni kI ora dRSTi DAla kara kahA-ghAsIlAla / terA bhaviSya baDA ujvala he / A.nI yogyatA buddhi caturtha se tu zAsana prabhAvanA ke aneka kArya karegA / munizrI javAharalAlajI baDe bhAgyazAlI hai ki tujha jaisA sayogya ziSya ratakA unheM yoga milA hai| kucha samaya taka nAthadvAre meM paNDita pravara zrI jahAjI hArAja AcArya zrI kI sevA meM rahai / usa samaya nAthadvAre meM 26 munirAja birAjamAna the| hamAre caritnArava jI ko ina vizAla santa samudAya ke darzana kA unake jJAna aura anubhava kA apUrva lAbha prApta huA / For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 nAthadvArA padhArate samaya koThAriyA gAMva meM tapasvI zrI bAlajandajI mahArAja ko azAtA vaidanI karma ke udaya se acAnaka lakavA ho gayA / kucha munirAjoM ne jinameM hamAre caritanAyakajI bhI sammilita unheM uThAyA aura nAthadvArA meM le Aye / nAthadvArA meM tapasvI zrI bAlacandrajI mahArAja kI hamAre caritanAyakajI ne apUrva sevA kI / usa samaya inakI sevAvRtti ko dekhakara dUmarA nandiSeNamuni kI upamA se upamita kiyA / nAthadvArA meM kucha dinoM taka pUjyazrI tathA anya sthavira santoM kI sevA kA lAbha prApta karake Apane apane gurudeva ke sAtha vihAra kara diyA / rAjanagara, kAMkarolI, kumAriyA, mAvalI, Adi sthAnoM ko pAvana karate hue Apa gurudeva ke sAtha uMDAlA padhAre / uMThAlA se behArakara Apa pUjya zrI zrI lAlajI mahArAja kI sevA meM punaH udayapura padhAre / udayapura meM AcArya zrI kI kucha dina taka sevA kara ke paMDita pravara zrI jalAharalAlajI mahArAja sA evaM baDe cAndamalajI mahArAja ThAne 2 ne jhADola kI ora vihAra kiyA / hamAre caritanAyakajI AcArya zrI kI sevAmeM hI kucha dina taka raheM / aura unase zAstroM kA adhyayana karate rahe / AcArya zrI ne hamAre caritanAyakajI ke sAtha nAthadvAre kI ora vihAra kiyA / nAthadvArA pahu~cane ke bAda paMDita pravara zrI javAharalAlajI mahArAja bhI jhAlAvADa ke kSetroM meM zasana kI apUrva prabhAvanA karate hue nAthadvArA padhAre / nAthadvArA meM kucha dina taka AcArya zrI kI sevA kara Apa gurudeva zrI javAharalAlajI mahArAja ke sAtha gaMgApura pdhaare| gaMgApura meM gurudeva zrI javAharalAlajI mahArAja kA teraha paMthiyoM ke sAtha zAstrArtha huA / isa zAstrArtha ko sunane kA bhI apUrva avasara Apako milA gurudeva ne teraha panthI zrAvakoM kA aneka zAstrIya pramANoM se zaMkA samAdhAna kiyaa| phala svarupa aneka zrAvakoM ne zuddha samyaktva grahaNa kiyA / isa zAstracarcA meM Apako aneka naI bAte jAnane ko milI / gaMgApura se pohanA, pUra, bhIlavAr3A begUM, khadavAsA, hote hue Apa gurudeva ke sAtha siMgolI padhAre sigolI munizrI motIlAlajI mahArAja ko janma bhUmi hai / mahArAja zrI ke padArpaNa se yahAM ke vijJa zrAvakoM ke harSa kI sImA na rahI / gurudeva jaise amUlya nidhi ko ve cintAmaNi ratna ke samAna samajhate the / isalie hAtha meM Aye hue isa amUlya nidhi ko vinA kucha Atmika lAbha prApta kiye hAtha se bAhara nahIM jAne denA cAhie / aisA vicAra karake zrAvakoM ne mAsakalpa ta yahIM virAjane ko prArthanA kI / zrAvakoM kI zraddhA ke AdhIna hokara mahArAja zrI ne mAsakalpa yahIM vyatIta kiyA / siMgolI se vihAra kara begUM hote hue pArasolI padhAre / pArasolI ke rAvajI ne gurudeva kA pravacana suna kara jIva hiMsA kA tyAga kiyA / vahAM se Apa gurudeva ke sAtha cittaur3a padhAre / cittaur3a se rAzamI, araNiyA, khAMkhalA, poTalA, gaMgApura, sAhaDA, kozIthala devariyA, aura mokunda hote huai Apa apane gurudeva ke sAtha AmeTa padhAre / AmeTa se jhilurA, devagaDha, madoriyA, nimbAhaDA vorANA hote hue rAyapura padhAre / rAyapura meM kucha dina taka virAjane ke bAda gurudeva ke sAtha gaMgApura padhAre / vi. saM. 1963 kA pAMcavAM cAturmAsa gaMgApara vi. saM. 1963 kA pAMcavAM cAturmAsa gaMgApura meM hI apane gurudeva ke sAtha vyatIta kiyA / isa cAturmAsa meM mahAna tapasvI munizrI motIlAlajI ma. ne 33 dina kI dIrghaM tapasyA kI / munizrI pannAlAlajI mahArAja ne bhI bar3I lambI-lambI tapasyAe~ kI caritanAyaka zrIghAsIlAlajI ma. sA. ne bhI chuTakara tapasyAe~ kI / tapasyA ke sAtha sAtha ApakA adhyayana bhI calatA rahA / isa cAturmAsa ke bIca Apane amarakoSa sampUrNa rUpa se yAda kara liyA aura sAtha hI sAtha AcArAMga sUtra kA prathama zrutaskandha bhI arthasahita kaNThastha kara liyA / buddhi kI atyanta tIvratA aura smaraNa zakti kI prakharatA ke kAraNa ApakI adhyayana For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI ora pragati nirantara baDhane lagI / adhyayana kAla meM ApakI mAnasika ekAgratA, viSaya ke marma ko samajhane kI divya zakti, aura sAtha hI sAtha parizrama vizeSatayA ullekhanIya hai / Apake vinaya ke kAraNa gurujana Apapara sadA prasanna rahate the| "vidyA vinayena zobhate" isa sUkta ko Apane pUrI taraha hRdayaMgama kara liyA thaa| ina sarva kAraNo se hI ApakA jJAna nirantara vikasita hone lgaa| jJAnArAdhanA ke sAtha sAtha saMyama nirmalatA ko aura bhI ApakA paryApta dhyAna rahatA thA / "jJAna kriyAbhyAM mokSa mArgaH" kA tattva Apane apane jIvana meM utArane kA bharasaka prayatna kiyaa| jJAna aura kriyA kI nirmala ArAdhanA meM hI Apane apanI saphalatA aura kRtArthatA mAnI isa prakAra jJAna aura tapa ko sAdhanA karate hue 1963 kA cAturmAsa gurudeva ke sAtha vyatIta kiyA / cAturmAsa samApti ke bAda gurudeva ke sAtha anya kSetroM kI ora vihAra kara diyA / lAkholA, sAhaDA, poTalA, rAzamI, kapAsana AkolA Adi aneka kSetroM ko pAvana karate hue Apa apane gurudeva ke sAtha sAdaDI pdhaare| usa samaya bar3I sAdar3I meM AcArya mahArAja pUjya zrI 1008 zrI zrIlAlajI mahArAja virAjamAna the / Apane unake darzana kara apUrva Ananda kA anubhava kiyA / AcArya zrI zrIlAlajI mahArAja ne zrI ghAsIlAla jI mahArAja kI adhyayana viSayaka pragati ko dekhakara hArdika santoSa prakaTa kiyA aura isI taraha satata jAgRta raha kara adhyayana karane kI preraNA dI / kucha samaya taka AcArya pravara kI sevA kara ke Apa apane gurudeva ke sAtha vihAra kara diyA / vahAM se Apa kAnor3a padhAre / kAnoDa se DUMgarA, nakUma, choTI sAdar3I, nimbAher3A jAvada nImaca maMdasaura, sItAbhAU, nagarI, jAvarA sailAnA khAcaroda hote hue ratalAma padhAre / vi. saM. 1964 kA chaThThA cAturmAsa ratalAma meM pajya garudeva kI nirantara sevA karate hae hamAre caritanAyakajI kA cAturmAsa pUjya guruvarya ke sAtha ratalAma huA / isa cAturmAsa meM bahuta upakAra huA / pratidina hajAroM vyakti paMDita munizrI javAharalAlajI mahArAja sA. ke vyAkhyAna kA lAbha uThAte the vyAkhyAna meM bhagavatI sUtra evaM sutrakRtAMga sUtra kA vAMcana hotA thaa| ___ratalAma mAlavA prAnta kA eka kendra sthAna hai| yaho ke zrAvaka zAstrajJa evaM dharmajJa hai| nirantara santoM kI caraNaraja se pavitra hone ke kAraNa yahAM ke logoM kI dharma kI aura vizeSa ruci hai| zAstrajJa zrAvaka ghRnda pratidina donoM samaya para vyAkhyAna meM upasthita hote the| aura bhagavatI sUtra evaM sUtrakRtAGga sUtra ke rahasya ko suna kara atyanta harSa kA anubhava karate the / hamAre caritanAyaka jI ne isa cAturmAsa ke bIca bhagavatI sUtra evaM sUtrakRtAMga sUtra kI gurudeva se vA~canA lI aura usake gUDhatama rahasyoM ko hRdayaMgama kiyA isa cAturmAsa meM tapasvI santoM ne tapazvaryA kA uccatama Adarza upasthita kiyaa| sevA bhAvI sthavira munizrI motIlAlajo mahArAja ne 40 upavAsa, munizrI rAdhAlAlAjI mahArAja ne 40 upavAsa, munizrI pannAlAlajI mahArAja ne 51 upavAsa, evaM munizrI udayacandrajI mahArAja ne 36 upavAsa kiye| ina mahAna tapasviyoM ke puNya pratApa se rataloma nagara dharma dhyAna kA kendra bana gayA / tapasyA ke pUra para dharma prabhAvanA ke aneka kArya hue| hamAre caritanAyaka ne bhI tapasviyoM kI bar3I sevA kii| aura svayaM ne bhI choTI bar3I aneka tapasyAe~ kii| Apa zrI kA yahAM saMvatsari ke pUrva 12 vA~ loca huaa| zrIsaMgha ne jisa utsAha se mahArAja zrI ko sevAmeM cAturmAsa ke lie vinati kI, usI utsAha bhAva se sevAbhakti karake aura zAstra zravaNa kA lAbha lekara cAturmAsa ko saphala banAyA / dharma kI bhI bahuta prabhAvanA huI / isa prakAra yahAM kA cAturmAsa vizeSa sukha zAnti tathA bahuta utsAha aura harSapUrNa vAtAvaraNa meM sampanna huaa| cAturmAsa samApti ke bAda Apa apane gurudeva ke sAtha paravatagaDha, badanAvara koda, viDa For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 vAla, desAI, kAnUna nAgAdA Adi kSetroM ko pharasate hue dhAra padhAre / prakhara vaktA paM.javAharalAlajI mahArAja kA Agamana suna kara dhAra kI janatA ne santoM kA bhavya svAgata kiyaa| pratidina paMDita munivarya ke vividha viSayoM para prabhAvazAlI pravacana hone lge| dhAra risAyata ke ucca adhikArI bhI pratidina munizreSTha kA pravacana suna harSita hote the aura muni zrI ke tyAga vairAgya kI bhUri bhUri prazaMsA karate / dhAra se vihAra kara muni zrI bAjanA padhAre / yahAM muni zrI ke upadeza se hajAroM logoM ne vividha tyAga grahana kiye / saikar3oM bhIloM ne mAMsAhAra kA tyAga kiyA / bAjanA se vihAra kara zivagaDha hote hue ratalAma padhAre / prasiddha vaktA paM. javAharalAlajI ma. so. ke pravacanoM ko sunane kA avasara hamAre carita nAyakajI kabhI hAtha se jAne nahIM dete| unake pravacana ko sadaiva hRdayaMgama karate / gurudeva ke nirantara sAnidhya meM rahane ke kAraNa ApakA jJAna koSa bar3hatA hI jAtA thaa| unhI dinoM ratalAma meM zrI zve. sthA. jaina kAnpharansa kA dUsarA adhivezana thaa| bhAratavarSa ke vibhinna pAntoM se hajAroM gaNya mAnya sajjana krAnpharansa meM sammalita hone Aye the| isa adhivezana meM vADIlAla motIlAla zAha. moravI nareza evaM rAjasthAna madhyabhArata ke aneka pratiSThita vyakti upasthi the| hamAre caritanAyakajI ko bhI isa avasara para samAja ke gaNya-mAnya pratiSThita vyaktiyoM se milane kA aura unase vicAroM kA AdAna pradAna karane kA avasara milaa| ratalAma se vihAra kara Apa gurudeva ke sAtha sailAnA pdhaare| vahAM pravacana pIyUNa se bhavya janoM ko lAbhAnvita karate hue paMceDa nAmalI, zivagaDha, rAvaTI karavaDa peTalAvada Adi gAMvoM ko pAvana kara thAMdalA pdhaare| vi. saM. 19 65 kA sAtavAM cAturmAsa thAMdalA meM isa barSa kA cAmumAsa caritanAyakane pUjya gurudeva ke sAtha thAdalA meM hI vyatIta tiyA / isa cAtamAMsa ke bIca Apako gurudeva ke sAnidhya meM vividha bAte jAnane ko milI / isa cAturmAsa meM tapasvI mani zrI motIlAlajI ma.ne evaM tapasvI zrI rAdhAlAlajI mahArAja ne 42-42 dina kI lambI tapazcaryA kii| tapasyA ke avasara para bahuta upakAra hue / kaI khaMda hue| bahuta se ajaina bhAIyoM ne mAMsa madirA zikAra Adi kA tyAga kiyA / macchImAroM ke 16 ghara the / ve zrAvakoMke samparka se pratidina pUjya gamadeva ke pavacana manane Ate the / pravacana kA prabhAva una para acchA par3A phala svarupa unhone cAra mAsa taka macchI mArane kA tyAga kiyA / sthAnIya saMgha ne inake khAne pone kA prabandha kiyA / samAja sudhAra ke kaI kArya hue| __ cAturmAsa kI samApti ke bAda Apa gurudeva ke sAtha raMbhApura padhAre / raMbhApura meM pujya garudeva zrI javAharalAlajI mahArAja acAnaka azAtA vaidanI karma ke kAraNa bImAra paDa gye| 150 taka dasteM aura ke (vamana) hogaI thii| raMbhApura ke zrAvakoM ne gurudeva ke jIvana ko AzA choDa dI thI / aMta meM zrAvakoM ke satata prayatna se aura santoM kI sevA se gurudeva ne punaH svAstha prApta kara liyA / svAstha ThIka hone para vahA~ se vividha kSetroM ko pAvana karate hue Apa gurudeva ke sAtha byAvara padhAre / byavAra meM AcArya zrI zrIlAlajI maharAja ke darzana kiye / kucha dina taka AcArya zrI kI sevA meM raha kara AgAmo cAturmAsa ke lie Apa gurudeva ke sAtha jAvarA padhAre / vi. saM. 1965 kA sAtavAM cAturmAsa jAvarA meM jAvarA mAlava prAnta meM sthAnakavAsI jaina samAja eka zreSTha kSetra mAnA jAtA hai / prakharavaktA paMDitaratna zrI javAharalAlajI maharAja sA. evaM caritanAyakajI zrIghAsIlAla jo ma. sA. jaise prabhAvazAlI manIyoM - ke cAturmAsa se samasta saMgha meM dharma dhyAna aura utsAha kA sAgara umaDa pddaa| For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAvarA cAturarmAsa ke samaya sthAnAMga sUtra kA vAMcana huA / vyakhyAna ke samaya maharAja zrI kI dRSTi kevala sUtroM ke artho para hI sImita nahIM rahatI thI ! unake sAtha sAtha aneka prakAra ke hetu dRSTAnta kahAnI' DhAla aura upadezaprada subhASitoM ke dvArA zrotAoM ke hRdaya para sUtra meM varNita gaMbhIra Azaya ko amiTarUpa se aMkita karate the, cAturmAsa kAla meM dharma-dhyAna, tapazcaryA, vrata pratyAkhyAna Adi bahuta adhika parimANa meM hue / hamAre caritanAyakajI ATha varSa se lagAtAra gurudeva ke sAtha hI vihAra va cAturmAsa kara rahe the / eka dina ke lie bhI Apane unakA sAtha nahIM choDA thaa| vihAra yA sthiraravAsa pratyeka samaya gurudeva ke nikaTa ApakA adhyayana, svAdhyAya, tathA vAMcana calatA rahatA thA / caritanAyaka zrI ghAsIlAlajI mahArAja kI dhAraNA tathA prajJAzakti bhI itanI prabala thI ki jahAM kahIM jisa zAstra kA vAMcana hotA ho use Apa kaNThastha kara lete the / dIkSA lene ke bAda abhItaka cAturmAsa kAla meM jittane zAstroM kA vAMcana huA, una saba ko gurudeva se pUrI dhAraNA kara unake artha ke rahasyo ko jAna kara kaNThastha karaliyA / kevala eka bAra sunakara Apa usa cIja ko grahaNa kara lete the / aisI grahaNa zakti bahuta kama vyaktiyoM kI hotI hai |aap. ke gurudeva zrI javAharalAlajI mahArAja apane samaya ke eka uccakoTi ke zAstrajJa evaM prakharavaktA the / samAja meM sarvAdhika prabhAva zAlI santa the / aura namratA kI pratiti the / gurudeva se Apa atyanta dhairya tathA namratA pUrvaka zAstroM kA vAMcana tathA adhyApana karate the / guru aura ziSya meM namratA-mUlaka eka vAkyatA tho, Isalie ziSyoM ko zAstroM sIkhate samaya aisA abhAsa nahIM huA ki maiM zAstroM ko sIkha rahA hai hA hai. varan bhUle hue zAstroM ko guru se zravaNa kara apane purAne jJAna ko paripakva kara rahA huuN| | hotA thaa| grahaNa zakti kI tIvratA ke kAraNa Apa kI saMskRta bhASA kI ora abhiruci khaba baDhI / Apane isa caturmAsa ke bIca eka suyogya vidvAna se laghukaumudI prAraMbha ko, cAturmAsa ke anta taka meM sampUrNa sAdhanikA ke sAtha use kaNThastha karaliyA / jAvarA kA cAturmAsa samApta kara Apa pUjya guruvarya ke sAtha ratalAma padhAre, ratalAma meM pUjya AcArya zrI zrIlAlajI mahArAja Adi santoM ke darzana kara Apako baDA AnandAnubhava huA / vahAM se paTalAvada rAjagaDha, teDagAva, biDavAla, Adi aneka kSatroM ko pAvana karate hue koda padhAre / koda se nAgadA padhAranA huaa| __una dinoM koda tathA AsapAsa ke gAMvoM meM vaimanasya cala rahA thA / paMDitavarya zrI javAharalAlajI mahArAja ke Agamana se evaM unake prabhAva zAlo pravacana se vaimanasya dUra hogayA AsapAsa ke gA~voM meM varSo kI phUTa sadA ke lie miTa gii| isa zubha avasara para koda nivAsI zrIlAlacandajI ne apane vizAla 'vabhava kA tyAga kara vairAgya pUrvaka pUjya guruvarya ke samIpa dikSAgrahaNa kI / koda se vihAra kara Apa gurudeva ke sAtha indora hote hue devAsa padhAre / vi. saM. 1967 kA nauvA~ cAturmAsa indora meM devAsa Adi kSetroM ko pAvana karate hue opa cAmurmAsArtha gurudeva zrI ke sAtha indaura padhAre / indaura madhya bhArata kA eka pramukha nagara hai aura holkara sTeTa kI rAjyadhAnI hai| jaina samAja kA mukhya kendra hai| aura dhanIkoM kA nivAsa sthala hai / pUjya gurudeva zrI ke Agamana se saMgha meM utsoha kA vAtAvaraNa chA gyaa| pavitra puruSa apane caraNakamala dvArA jisa sthAna ko pavitra karate haiM, vahI tIrtha bana jAtA hai / unake pavitra jIvana se Akarzita ho kara Asa-pAsa ke saba loga unake pAsa maMDarAte rahate haiM / isa cAturmAsa kAla meM tapasvI zrI motIlAlajI mahArAja ne 39 dina kA tapa kiyA / inake tapa ke prabhAva se indaura nivAsi baDe prabhAvita hue aura unhoMne aneka paropakAra ke kArya kiye| 20 For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa cAturmAsa kAla meM hamAre caritanAyaka nirantara adhyayana karate rahate the / apane AvazyakIya naimittika karmoM ko choDakara Apa dina rAta meM kSaNamAtra kA duruupayoga nahIM karate the / Alasya yA pramAda ko kabhI apane pAsa phaTakane nahI dete the / satata jAgRtAvasthA meM rahate the / pramAda to ye apanA parama zatru samajhate the / isa prakAra apramatta vRti ke kAraNa Apane svalpa kAla meM hI kavitva zakti ko bhI prApta kara liyA / kisI bhI vidyA ko hAsila karane meM ekAgratA kI AvazyakatA hotI hai / ekAgratA Apa ke sAtha juDI huI thI vaha ApameM ota prota ho gaI thii| ekAgratA pUrvaka apramAdI vRtti se nirantara svAdhyAya karane ke kAraNa Apa zAstroM ke pArAgAmI ho gye| choTIsI avasthA meM isa prakAra AgamoM ke vetA honA koI sAdhAraNa bAta nahI hai / isa cAturmAsa kAla meM Apane siddhAnta kaumudI ko sAdhanikA ke sAtha sampUrNa yAda kara liyA / yaha saba nirantara sAdhanA aura parizrama kA pariNAma thA / parizrama ke binA koI bhI kaThina kArya siddha nahIM ho sakatA kisI ne ucita hI kahA hai AlasyaM yadi na bhavejjagatyanarthaH, ko na syAt bahudhana ko bahuzrutasya // AlasyAdiyamavaniH sasAgarAntA, sampUrNA narapazubhizca nidhanaizca 25 anarthakArI Alasya isa saMsAra meM yadi nahIM hotA to yahAM pe dhAnADhya aura prakhara vidvAn kona nahIM hotA parantu Alasya ke kAraNa hi samudraparyanta yaha pRthvI pazutulya manuSyoM aura nirdhanoM se bharI huI hai / isa prakAra apane gurudeva ke samIpa rahakara thoDe hI samaya meM Apane caturmukhI jJAna prApta kara liyA thA / AgamoM kA nirantara svAdhyAya karane ke kAraNa Apa AgamoM ke prakAMDa vettA ho gaye the / dArzanika jJAna meM bhI bahuta pragati kara lI thI / Agama tathA darzana kI taraha Apane jyotiSa kA bhI jJAna prApta kara liyA thaa| kavitta racanA kA sAmarthya bhI nirantara abhyAsa se prApta kara liyA thaa| kAvya kalA meM to Apane itanI zakti hAsila karalI thI ki usa samaya sAre jaina sthAnakavAsI samAja meM Apa ke dvArA racita stavana, sajjhAya savaiyA' chaMda Adi ko dhUma thI / zrAvakoM tathA sAdhuoM ko ApakI racanAe~ itanI acchI lagI, ki saba ke muha se Apaki racanAeM sunAI dene lgii| pUrva parAmparA gata mAnyatAnusAra kAvya canA karane meM Apa siddha hasta the / gurukI AjJA ko lakSa meM rakhakara sAdhu maryAdA ke anusAra udAtta bhAva vAlI evaM sarva sAdhAraNa ke lie atyanta upayogI maMgala kAvya kI racanA karane meM Apako satata dRSTi rahatI thI / Apane apane jIvana kAla meM aisI aneka kavitAe~ kAvya chanda nirmANa kiye haiM jinameM zAstroM meM varNita viSayoM kA sarala DhaMga se samAveza kiyA hai / adhika kyA likhe samasyApuratI ise Age baDhakara guptasamasyA purati bhI kavitA baddha kara sakate the| ___ isa prakAra adhyayana viSayaka zubha pravRttiyoM ko Age baDhAte hue Apane apane gurudeva ke sAnidhya turmAsa zAntipUrvaka samApta kiyA / apane vidyArthi jIvana meM namratA, sevAvRtti adhyayana parAyaNatA Adi sadguNoM kA vikAza karate hue gurudeva kA pUrNa sneha prApta kara liyA thA / cAturmAsa meM Apa ne saMskRtamArgopadezikA, hitopadeza siddhAntakaumadI, urdU, phArasI, arabI, tathA prAkRtavyAkaraNa ke adhyayana kI aura pragati kI / adhyayana kI pragati ke sAthasAtha anya anukUlatAeM jo upalabdha hotI hai to vaha pragati kI carama sImA taka pahuMca jAtI hai / tadanusAra pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja ne apane ziSya muni zrI ghAsIlAlajI ma0 ko tathA zrI gaNezalAlajI mahArAja ko viziSTa vidvAna banAne kI dRSTi se mahArASTra kI ora vihAra karane kA vicAra kiyA / tadanusAra Apane saMvata 1967 kA nauvAM cAturmAsa samApta kara gurudeva zrI ke sAtha dakSiNa prAnta kI ora prasthAna kara diyA / baDavAhA, sanAvada, boragAMva, AzirgaDha burAhanapura Adi kSetroM ko pAvana karate hue Apa phaijapura padhAre / For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santa samAgama paMDitavarya zrIjavAharalAlajI mahArAja ke samaya meM sthAnakavAsI samAja kI zobhA baDhAnevAle jo cAritra zIla, kriyAvAdI, vidvAna santa the, unase jaba kabhI ApakI bheTa hotI taba Apako bahuta prasannatA hotI / ye apane samaya kA adhikatara bhAga unhIM ke sAtha vyatIta karate / guNoM kA Adara karate / guNI santoM ko dekhakara inheM bahuta Ananda hotA thaa| "sattveSu maitrI guNiSu pramodam" ko Apa ne apane jIvana meM sampUrNa rUpa se utAra liyA thA / sadaiva dUsaroM ke guNoM kA hI darzana karate the / doSoM kI ora prAyaH unakI dRSTi nahIM jAtI thI / guNoM kA grahaNa karate samaya inhe kabhI santoSa nahIM hotA / eka kavi ne ThIka hI kahA hai yeSAM guNeSvasaMtoSo, yeSAM rAgaH zrutaM prati / satyavyasanino ye ca, te narAH pazavo'pare / / guNa grahaNa karane ke viSaya meM asaMtoSa rakhate haiM ! zAstroM kA zravaNa yA adhyayana karane meM ruci rakhate haiM aura satyamaya jIvana vyatIta karanA hI jinakA vyasana hai, ve hI isa saMsAra meM manuSya hai anya aura saba pazu haiM / ina tInoM bAtoM ke Apa mUrtimAna svarUpa the| "dakSiNa kI ora vihAra dakSiNa prAnta kI ora vihAra karate hue Apa jaba gurudeva ke sAtha bhusAvala padhAre usa samaya dharmadAsajI mahArAja ki saMpradAya ke prabhAvazAlI santa paMDita munizrI campAlAlajI mahArAja sA. se Apa kI meTa huI / paraspara milakara baDe prasanna hue / Apa meM gambhIratA, saralatA, zAntatA guNa grAhakatA, Adi guNa pracura mAtrA meM hone ke kAraNa Apa zrI unake zIghra hI premapAtra bana gaye / isa prakAra santa janoM se jJAna goSThI kara gurudeva ke sAtha Apa ne ahamadanagara kI ora vihAra kara diyA / vi. saM. 1968 kA dasavAM cAturmAsa ahamadanagarameM paNDitavarya zrI javAharalAlajI mahArAja evaM hamAre caritanAyaka paMDita zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi santa dakSiNa deza meM padhAre, usa samaya se hI ahamadanagara kA zrI saMgha ApazrI kA cAturmAsa karAne ke lie lAlAyita thA / saMgha ne prayatna kiyA aura unakI bhAvanA phalavatI huI / cAturmAsArtha pUjya guruvarya ke sAtha Apa ahamadanagara padhAre / cAturmAsa AraMbha hone ke kucha dinoM ke bAda ahamadanagara meM plega phaila gayA / ataeva santoM ko nagara ke bAhara eka zreSThI ke baMgale meM cAturmAsa pUrNa karanA par3A / yahAM se AhAra pAnI ke lie Apako kabhI-kabhI DeDha kosa kI dUrI taka bhI jAnA par3atA thA / isa cAturmAsa meM tapasvI muni zrI motIlAlajI mahArAja ne tathA tapasvI muni zrI rAdhAlAlajI mahArAja ne 49-49 dina kA kaThora tapa kiyA / pUra ke avasara para asIma upakAra huaa| ahamadanagara kA cAturmAsa samApta kara Apane gurudeva ke sAtha anyatra vihAra kara diyA / dakSiNa prAnta meM vicarate samaya Apane marAThI bhASA kA acchA jJAna prApta kara liyA / dakSiNa prAnta ke prasiddha santa jJAnezvara, tukArAma, nAmadeva Adi santa sAhitya kA bhI adhyayana kiyA / marAThI santoM ke aneka upadeza prada abhaMga gAthA evaM padyoM ko kaNThastha kara liye / vi. saM. 1969 kA gyArahavA~ cAturmAsa junnerameM ___ junnera mahArASTra kA aitihAsika sthala hai / aura chatrapati mahArAjA zivAjI kI janmabhUmi hai| yahAM jaina samAja ke 50-6, ghara haiM / isa varSa kA cAturmAsa Apane gurudeva ke sAtha junnera meM hI vyatIta kiyaa| cAturmAsa kAla meM muni zrI motIlAlajI sahArAja ne 33 dina kI ughra tapasyA kI / tapasyA ke para For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 para acchA upakAra huaa| caritanAyakajI ne isa cAturmAsa meM saMskRta bhASA kA gaharAI ke sAtha adhyayana kiyA / raghuvaMza, meghadUta, bhaTTIkAvya kA bhI adhyayana kiyA / junnera kA cAturmAsa samApta kara Apa guruvarya ke sAtha maMchara padhAre / maMchara se kheDa ciMcavaDa Adi kSetroM ko sparza kara mahArASTra kA prasiddha sthala pUnA padhAre punA mahArASTra kA prasiddha vidyA kendra hai ? yahAM ke prasiddha vidvAnoM ke sAtha ApakA milana huA aura vividha viSaya ke vidvAnoM ke sAtha vicAroM kA AdAna pradAna huaa| pUnA kucha dina birAjakara Apa apane gurudeva ke sAtha punaH ciMcavaDa padhAre / ciMcavaDa meM vaktAvaramalajI poravADa ne atyanta vairAgyabhAva se pUjya gurudeva ke samIpa dIkSA grahaNa kI / ciMcavaDa se vihAra karake Apa gurudeva ke sAtha maMchara nArAyaNagAMva, borI Adi kSetroM ko pAvana karate hue ghoDanadI padhAre / vi. saM. 1970 kA bArahavA~ cAturmAsa ghoDanadImeM . ghoDanadI sthAnavAsI samAja kA eka mukhya prasiddha sthala hai| paMDita ratna zrI javAharalAlajI mahArAja paMDita zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi nau santoM ne yahAM cAturmAsa kiyA / isa cAturmAsa meM Apane apanA saMskRta bhASA kA adhyayana cAlU hI rakhA / satata adhyayana se Apane saMskRta bhASA para acchA prabhutva jamA liyA / Apa saMskRta bhASA meM baDI zIghratA se naye lokoM kI racanA kara lete the| cAturmAsa kI samApti ke bAda Apane gurudeva ke sAtha jAmagAMva, ahamadanagara bAmborI, rAhurI sonAI Adi kSetroM meM dharmapracAra karate hue jAmagAMva padhAre / vi. saM. 1971 kA terahavA~ cAturmAsa jAmagAMva meM / mahArASTra ke aneka kSetroM ko pAvana karate hue vi. saM. 1971 kA cAturmAsa Apane gurudeva ke sAtha jAmagAMva meM kiyA / jAmagAMva bhI eka aitihAsika sthala hai / dezabhakta senApati bApaTa kA nivAsa sthala hai| gAMva choTA hote hue bhI zrAvakoM kI bhakti bahuta acchI hai| hamAre caritanAyaka ne isa choTe se gAMva meM raha kara apane adhyayana ko vizAla banAyA / isa cAturmAsa meM muni zrI motIlAlajI mahArAja ne 34 dina kI tapasyA kI / pUra ke dina aneka zubha kArya hue / isa cAturmAsa meM pUjya zrI zrIlAlajI mahArAja ne paM. munizrI javAharalAlajo mahArAja ko gaNipada se vibhUSita kiyA / isa prakAra jAmagAMva kA cAturmAsa pUrNa kara Apane gurudeva ke sAtha anyatra vihAra kara diyA / mahArASTra ke aneka kSetroM ko pAvana karate hue cAturmAsArtha ahamadanagara padhAre / vi. saM. 1972 kA caudahavA~ cAturmAsa ahamadanagara meM isa cAturmAsa meM kaliyugI bhIma prophesara rAmamUrti pahalavAna ne apanI kaMmpanI ke sAtha paM. zrI javAhara lAlajI mahArAja kA upadeza sunA / paMDitamuni zrI ke prabhAvapUrNa upadeza se rAmamUrti baDe prabhAvita hue / hamAre caritanAyakajI ko bhI prophesara rAmamUti se bAtacIta kA avasara milA / aura unake jIvana kI aneka mahatvapUrNa ghaTanA se Apa paricita hue / ahamadanagara kA cAturmAsa samApta kara Apane gurudeya ke sAtha antatra vihAra kara diyA / mahArASTra ke vividha kSetroM ko pAvana karate hue Apa gurudeva ke sAtha ghoDanadI padhAre / ghoDanadI se punaH ahamadanagara meM padhAranA huA lokamAnyatilaka ne paMDita pravara zrIjaghAharalAlajI mahArAja ke evaM hamAre caritanAyaka paMDita zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi munivaroM ke darzana kiye / ahamadanagara meM zeSakAla virAjakara cAturmAsArtha ghoDanadI kI ora vihAra kiyA / .. vi. saM 1973 kA paMdarahavAM cAturmAsa ghoDanadI meM mahArASTra ke vividha kSetroM ko sparzate hue Apa gurudeva ke sAtha cAturmAsArtha ghoDanadI padhAre / ApakA yaha saMyamI jIvana kA 15 vA~ cAturmAsa thA / cAturmAsa prAraMbha hone ke kucha hI dinoM ke bAda For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 ghoDanadi aura usake AsapAsa ke kSetroM meM plega phela gyaa| plega ne itanA bhayaMkara svarUpa kiyA kI saikaDoM vyakti pratidina marane lage / pariNAma yaha AyA ki samasta gAMva khAlI ho gayA / ghoDanadI ke samIpa hI zirUra nAmakA choTA gAMva hai| ghoDanadI ke samasta nivAsI rahane ke lie vahAM cale gaye / mahArAja zrI ko bhI vahAM padhAranA pdd'aa| kucha dina ke bAda zirUra meM bhI plega phaila gayA / kintu santoM ke puNya prabhAvase cAturmAsa nirvighna samApta ho gayA / cAturmAsa kI samApti ke bAda Apa gaNiyAgAMva padhAre / gaNivAgAMva se dhAmorI, kheDa Adi kSetroM meM vihAra karate hue ghoDa nadI pdhaare| vahAM se hivaDA, sonaI, Adi kSetroM ko sparzate huve cAturmAsArtha mirI padhAre / manakA bhUtaH - havA ke kAraNa sikUDatA phailatA eka bAra rAtri ko hamAre caritanAyaka zrIghAsIlAlajI mahArAja eka gA~va meM eka vizAla makAna meM rAtri ke samaya makAna ke pIchale bhAga meM soe hue the| sahasA arddharAtri ko nInda khula gaI / aura dekhate haiM to apane pairoM se kucha dUra hI eka saphedasA kucha dikhAI diyaa| muni zrI vicAra meM paDa gae / devI devatA, bhUta Adi kI bAte sAre saMsAra meM vividha rUpa se kahI jAtI hai| ve vicArane lage / Aja to lokokti satya hotI dikha rahI hai / uTha kara bhAgU to yaha usI samaya dhara dabAyagA / aura rAtri meM jora se AvAja karanA muni dharma meM niSedha hone se dUra soe hue muni ko bulA bhI nahI sakatA / aba kyA karanA yahI soca rahe the, vahA~ hRdaya kI nirbhIka vRtti ne kahA- Darane kI kyA bAta hai ! deva ho yA bhUta ho maine to unako kucha bigADA to nahIM hai, phira sAmane jo bhi dikha rahA hai use hI kyoM na pakaDa liyA jaay| aisA soca kara uThe aura pairoM kI nIcalI bAjU meM jo dikha rahA thA use hI Apane pakar3a liyA / kinhIM muni ne sAyaM kAla ke samaya kapaDA sUkhA rakhA thA vahI rahatA thA vahI hAtha meM AyA aura sArA bhrama dUra ho gayA / thA to kucha nahIM parantu bhrama janya vastu dikhAI dene para bhI kisakI himmata hotI hai ki jo usake pAza cale jAya ? isa samAnya ghaTanA se muni zrI kA rahA huvA bhaya bhI dUra ho gayA, ve apane Apa ko hI upadeza dete hue kahane lage" ghabarAnA to kAyaratA hai / sahana zIlatA rakhanA yaha voratA hai / yaha to bahuta sAmAnya ghaThanA huI kintu isa dIrgha jIvana meM aneka aise ghabarAne ke praMsaga AyeMge / aneka ulajhanoM se tujhe lohA lenA paDegA / una ulajhano ke prasaMga cakra meM mata phaMsa jAnA / socate rahanA ulajhane to jIvana meM Ati hI rahatI haiN| ye to jIvana kI kasoTI hai| kaMcana jaba taka agri meM praviSTa ho kara kasauTI para nahIM kasA jAtA, taba taka usakA mUlya kaise baDha sakatA hai? sAdhanA patha meM nirantara Age baDhane vAle vyakti ke sAmane anekoM mAnasika ulajhane AeMgI hii| yAtanAe~ bhI sahanI paDegI hI / jo calegA, usako girane kA bhI bhaya avazya hogA / jo sAdhaka isase katarA jAtA hai, usakI sAdhanA viphala ho jAtI hai jaTila se jaTila paristhiti meM jo vyakti ptr| rAtA hai bhayabhIta hotA hai vaha vyakti kabhI bhayAnaka samasyA ko hala nahIM kara sakatA / jo ulajhanoM ko murajhAtA hai use hI AzAtIta saphatA milatI hai| muni tUM sAvadhAna rh| nirbhIkatA se Age calatA cala, isI meM terA mahatva hai| muni zrI ne usa dina se apane mana ko bhaya ke vAtAvaraNa se haTA diyaa| pariNAma yaha AyA ki ve kaThina prasaMga meM bhI nirbhIka hI raheM / isI varSa pUjya zrI zrIlAlajI ma sA se mUrtipUjaka ke vidvAna muni nyAya tIrtha nyAyavizArada muni zrI nyAyavijayajI ne 108 prazna puche unasarva prazno ke pUjyazrI ne sundara pratyuttara to de diye parantu Avako ne ve prazna paM0 munizrI javAharalAlajI mahArAja ne apane pratibhA sampanna ziSya zrI ghAsIlAlajI mahArAja ko una prabhoM ke pratyuttara saMskRta meM likhakara dene ko AjJA dI, tadanusAra zrI ghAsIlAlajI mahArAja ne una For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 praznoM ke uttara aneka AgamoM ke mUla pramANoM aura TIkA ke adhAra ko samakSa rakha kara una praznoM ke uttara saMskRta zlokoM meM taiyAra kara bheje / zrI nyAyavijayajI ma0 ko apane praznoM ke uttara saMskRta zlokoM meM dekha kara sthAnakavAsI samAja meM aise vidvAna muni bhI hai yaha jAnakara bahuta hI Azcarya huA / zrI ghAsIlAlajI ma0 ne saMskRta adhyana meM itanI prauDhatA prApta karalI thI ki ve saMskRta vidvAnoM se saMskRta meM vArtAlApa karate the / itanA hI nahIM saMskRta zlokodvArA bhI ve bAtacita karane meM dakSa ho gaye the / inakI isa vizeSatA para paM0 zrI javAharalAlajI ma0 tathA anya vidvadvarga ati mugdha the / vi. saM. 1974 kA solahavA~ cAturmAsa mirI meM hivaDA se vihAra kara caritanAyakajI apane gurudeva ke sAtha mirI gAmameM padhAre / saM0 1974 kA cAturmAsa apane gurudeva zrI ke sAtha meM hI vyatIta kiyA / cAturmAsa meM Apane apane adhyayana meM acchI pragatI kI / saMskRta, prAkRta bhASA ke sAtha sAtha Apane urdU tathA phArasI bhASA kA bhI adhyayana bhI acchA kiyA / marATho bhASA para bhI ApakA acchA adhikAra ho gayA / Apa samaya samaya para marAThI bhASA meM bhI pravacana dene lage / Apake pravacanoM kA sthAnIya janatA para acchA prabhAva paDatA thA / mirI ke prabhAvazAlI cAturmAsa ko samApta kara Apa apane gurudeva ke sAtha aneka grAma nagaroM ko pAvana karate hue ahamadanagara padhAre / mumbaI dhArA sabhA ke bhUtapUrva spIkara evaM prasiddha vakila zrIkundanamalajIsA. phirodiyA evaM samAja sevaka mAnakacandajI sA muthA ne eka dina bAta cita ke silasile meM paM0 zrI javAharalAlajI mahArAja sA0 se kahA - " Apake donoMziSya paM0 muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja evaM muni zrI gaNezIlAlajI mahArAja lambe samaya se saMskRta bhASA kA adhyayana kara rahe haiM / yaha Ananda kI bAta hai kintu unakA adhyayana kitanA huA hai aura adhyayana ke viSaya meM nakI pragati kaisI ho rahI hai yaha bAta hameM aura janatA ko kaise mAlUma ho ? yadyapi muniyoM ko parIkSA dene kI aura pramANa patra lene kI koI AvazyakatA nahIM hotI aura na isa dhyeyase hI ve adhyayana kara raheM haiM / tathApi samAja kI zakti kA dhana kA durupayoga to nahIM ho rahA hai aura adhyayana kartA muni apramattabhAva se adhyayana karate haiM yA nahIM yaha jAnane ke lie parIkSA kI AvazyakatA rahatI hai / ukta vakiloM kA kathana suna kara paM0 muni zrI javAharalAlajI mahArAja apane donoM pratibhAsaMpanna ziSyoM ko bulAyA aura vakiloM kI bAta kaha kara una se pUchA- kyA ? Apa logoM kA parIkSA dene kA bicAra hai ? gurudeva ke isa vacana kA Adara pUrvaka donoM muniyoM ne svIkAra kiyA aura parIkSA dene kI svIkRti de dI / ahamadanagara meM hI donoM muniyoM kI parIkSA lene kA nizcaya kara liyA / tadanusAra usa samaya ke prasiddha vidvAna DA0 guNe zAstrI M. Ap. HD tathA M. M. abhyaMkara zAstrI ko parI - kSaka ke rUpa meM niyukta kiye / zrI saMgha aura aneka darzakoM ke bIca bar3e utsAha ke sAtha donoM muniyoM kI parIkSA lI gaI / vyAkaraNa aura sAhitya viSayaka prazna puche gaye vyAkaraNa ke viSaya meM paM0 muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja ne evaM paM0 muni zrI gaNezIlAlajI mahArAja ne 82 82 pratIzataprathama zreNI ke mArka prApta kiye / sAhitya meM paM0 muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja ne 70 pratizata evaM paM zrI gaNezolAlajI ma0 ne 64 pratizata mArka prApta kara prathama zreNI meM uttIrNa hue maukhika parIkSA meM paM0 muni zrI ghAsIlAlajo mahArAja ne sau pratizata morka prApta kiye| donoM muniyoM kI isa saphalatA para samAja ne prazaMsA ke phUla barasAyeM / muni zrI ne vahAM se anyatra vihAra kara diyA / vi. saM. 1975 kA 17vA~ cAturmAsa hivaDA meM isa varSa kA cAturmAsa Apane pUjya gurudeva ke sAtha hivaDA meM kiyA / isa cAturmAsa ke bIca zrI For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhImarAjajI koThArI aura sUrajamalajI sAheba ina do vyaktiyoMne pUrNa vairAgya bhAvase bhAdrapada zuklA saptamI ko dIkSA grahaNa kii| dIkSA mahotsava baDI dhUma dhAmase huA lagabhaga do hajAra vyakti bhAgavati dIkSA mahotsava meM sammalita hue the| duSkAla meM sahAyatA una dinoM dakSiNa prAMta meM bhayaMkara duSkAla paDa gayA / aura sAtha hI inphaluMjA kA bhI prakopa ho gayA / pratidina aneka vyakti bhUkha tathA inphalujA se marane lage / unakI karuNa kathA pratidina munizrI ke kAnoM meM par3ane lagI / pUjya zrI javAhiralAlajI mahArAja evaM muni zrI pannAlAlajI mahArAja ko chor3akara nau ta bimAra par3agaye jisameM hamAre caritanAyakajI bhI the / svastha hote hI ye anyasantoM kI sevA meM juDa gaye / hRdaya vidAraka ghaTanA hivaDe ke pAsa hI eka choTe se gAMva meM eka parivAra rahatA thA / usameM do bhAI mAtA baDe bhAI kI strI tathA tIna bacce the / bhAiyoM meM anabana hone ke kAraNa baDA bhAI baccoM ke sAtha alaga rahatA thA aura choTA bhAI apane mAM ke sAtha rahatA thA / usake pAsa khAne ko anAja thA / kisI prakAra kI taMgI ne thI strI aura baccoM ke kharca ke kAraNa baDe bhAI kA hAtha sadA taMga rahatA thA / duSkAla paDane para vaha bhayaMkara musIbata meM paDa gayA / kucha dina to ghara kI cIje becakara gujArA kiyA magara anta meM ve bhI samApta ho gaI / becArA ciMtA meM par3a gayA / ghara meM bar3I muzkila se do cAra dina gujAre ke lie bhI anna na thaa| khAne vAle pAMca the / sabhI kA peTa pratidina mAMgatA thaa| hArakara vaha majadUrI DhUMNane ke lie gAMva choDakara calA gayA / socatA thA kahIM se kucha milane para vApasa calA aauNgaa| ____ ghara meM bahuta thoDA anAja vacA thA / pati ko na lauTA dekhakara strI ne svayaM bhojana karanA banda kara diyA / usa anAja se baccoM kA peTa pAlane lagI / unheM roTI khilA detI aura svayaM bhakhI so rahatI / isa prakAra tIna dina bIta gae / patideva phira bhI na lauTe ghara meM eka bhI anAja kA TATA bAkI na rahA / bacce phira khAne ko mAMgane lage kintu mA~ ke pAsa aba kucha bhI na thaa| aba svayaM tIna dIna se bhUkhI thI / use apanI bhUkha kI apekSA baccoM kI bhUkha adhika tara satA rahI thI / kisI prakAra do pahara taka samajhA bujhAkara baccoM ko cupa kyiA / kintu bhUkhe bacce kaba taka cUpa rahate ? ve bila bilA kara roTI mAMgane lage mAM bhI unhIM ke sAtha rone lagI / kintu mAM kA rudana baccoM kI bhUkha na miTA sakatA thA / mAM kA hRdaya phaTA jA rahA thA / kintu koI cArA na thA / devara aura sAsa se anabana hone para bhI vaha isa Apatti ke samaya vahAM jA pahuMcI / usa samaya devara ghara para nahIM thaa| baccoM kI karuNa kathA sunakara sAsa kA hRdaya dravIta ho gyaa| usane eka sera bAjarI udhAra de dii| bAjarI lekara vaha apane ghara AI aura ATA pIsakara roTI banAne lgii| itane meM choTA bhAI apane ghara AyA / bAjarI dene ke aparAdha meM usane mAM se bahuta kahA sunI kI aura vahA~se dauDA huA baDe bhAI ke ghara pahu~cA / usa samaya eka roTI aMgAre para thI / eka tave para sIka rahI thI eka poI jA rahI thii| bokI ATA kaThautI meM thA / tInoM bacce aMgAroM para sikatI huI roTI kI AzA meM baiThe the / itane meM vaha vaha nara picAsa jaisA A pahuMcA aura bhAbhI para bAjarI ThagalAne ke iljAma lagAkara gAliyoM kI bauchAra karane lagA hallA sunakara paDosI ikaTThe ho gaye / baccoM para dayA karane ke liye use bahuta samajhAyA kintu usane For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka na sunI / tave tathA aMgAroM para par3I huI roTIyAM tathA sArA ATA uThAkara gAliyAM detA huA vaha calA gayA / bacce apanI AzA ko TuTate dekhakara bilakha bilakha kara rone lge| mAM kA hRdaya bhI TUTa gayA / vaha bhI phUTa phUTa kara rone lagI / kintu bhUkha kI samasyA phira bhI hala na huI / mAtA ne AcAnaka banda kara diyA / vaha baMda karanA rudana se bhI adhika bhayaMkara thA / usane baccoM se kahA "Ao apana roTI lene caleM / " bhole bAlakoM ko kyA patA thA ki unakI bhUkha se taMga Akara mAM kA hRdaya tyA karane jA rahA hai ! ve sAtha ho liye / baccoM ko lekara vaha gAMva se bAhara nikalI / thoDI dUra para jaMgala meM eka kUA thA / vaccoM ko eka vRkSa ke nIce khaDA karake vaha bolI-tuma yahIM khaDe rahanA maiM roTI lene jAtI haiN| yaha kaha kara vaha kae para gaI aura usameM kada paDI : baccoM ne samajhA mAM roTI lene gaI hai / thoDI dera to ve AzA meM khaDe kintu mAM roTI lekara na lauTI / ve jora jora se rone lage aura kue meM jhAMka kara mAM mAM pukArane lage / unheM kyA patA thA unakI kSudhA se taMga Akara mAtA unheM choDakara kisI dUsare loka meM pahuMca gaI aura aba unakA A krandana usake pAsa na pahuMca skegaa| usI samaya bar3A bhAI ghara lauTA / becArA majadUrI khojane gayA thA kintu vahAM bhI bhAgya ne pIchA nahIM choDA / tIna dina bhaTakane para bhI kahIM kAma na milA / bhUkhA maratA ghara lauTA to kivADa khule paDe the| ghara meM koI nahIM dikhatA thaa| paDosiyoM se sArI kathA sunakara vaha bhI usI ora cala diyA jidhara usakI pannI gaI thii| kUe ke pAsa pahucane para use rote hue bAlaka dikhAI diye / pitA ko dekhate hI ve roTI roTI cillAte hue dauDe / bApa ne jhUThI sAMtvanA dete hue pUchA-"maiM tumheM abhI roTI detA huuN| batAo tumhArI mAM kahAM gaI hai ? bAlakoM ne kue kI tarapha izArA karate hue kahA yahAM mAM roTI lene gaI hai / " usane kue para jAkara dekhA to abhI bulabule uTha rahe the / kaI dina kI bhUkha ke kAraNa vaha pahale hI bahata ghabarAyA huA thA / yaha dazA dekhakara vaha vikSipta sA ho uThA / usane baccoM se kahA Ao apanabhI roTI lene caleM / yaha kahakara eka bacce ko pITha se bAMdha liyaa| aura do ko bagaloM meM rakha liyA / kae para caDhakara vaha bhI dhama se pAnI meM kUda paDA / bhUkha se taMga Akara usane apanI tathA baccoM kI jIvana lIlA samApta lara dii| yaha hRdaya vidAraka ghaTanA muni zrI ne sunI / duSkAla kI yaha bhayAnakatA sunakara muni zrI kA hRdaya dayArdra ho uThA / unhoMne zrAvakoM ko dAna dayA kA khUba mahatva samajhAyA parINAma svarupa bohara se darzanArtha Aye hue tathA sthAnIya zrAvakoM ne garIboM ko bhojana dene ke lie hajAroM rupaye jamA kiye| gAMva ke bahuta se vyaktiyoMne dasa dasa mana juvAra dI / choTI choTI bahuta sI sahAyatAeM prApta huI najadUrI karane vAlI eka bahana ne apanI majadUrI meM se cAra Ane diye| ___ tadanantara muni zrI ke prabhAvazAlI upadeza se eka vizAla bhojanAlaya prAraMbha ho gayA / garIboM ko maphta bhojana diyA jAne lgaa| Asa pAsa ke gAMvoM meM isa bAta kI ghoSaNA kara dI gii| lagabhaga do so DhAI so vyaktiyoM ko pratidina donoM samaya bhojana milane lagA / unameM bahuta se vyakta aise bhI the jinheM eka haphate taka bhojana bhI khAne ko na milA thA / cAturmAsa samApta kara muni zrI apane gurudeva ke sAtha hivaDA se mirI aura mirI se sonaI padhAre sonaI meM acchA upakAra huA / pUjya paM0 zrI javAhiralAlajI mahArAja ne mAlave kI tarapha vihAra kara diyA aura caritanAyakajI dakSiNa meM hI vicarate raheM / For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 vi. saM. 1976 kA aThAravAM cAturmAsa ciMcavaDameM hamAre caritanAyaka jI kI dIkSA huI tava se Apa apane gurudeva ke sAtha hI bihAra kara rahe the| eka dina ke lie bhI Apane unakA sAtha nahIM choDo / saMyamI jIvana ke satraha varSa Apa ne gurucaraNoM meM atyanta niSThA pUrvaka vyatIta kiye / una dinoM AcArya zrI zrIlAlajI mahArAja udayapura meM birAjamAna the / inphalujA ke kAraNa ve sahasA bimAra paDa gaye / apanI asvasthatA ke kAraNa unheM vizAla saMpradAya ke uttarAdhikArI kI cintA huI / java unhoMne sampradAya ke caritrazIla vidvAna sAdhuoM para dRSTi DAlI to unheM paramatejasvI sAdhuranna paM. javAharalAlajI mahArAja eka suyogya nAyaka dRSTigocara hae / usI samaya unhoMne sampradAya ke mukhya zrAvako evaM sAdhuoM se parAmarza kiyA / aura sarvasammati se paM. javAharalAlajI mahArAja ko sampradAya kA yuvAcArya banAne kA nizcaya kiyA / isa nizcaya ko sampradAya ke jisa sAdhu yA zrAvaka ne sunA usakA hArdika abhinandana kiyaa| usa samaya paM. javAharalAlajo mahArAja apanI ziSya maNDalo ke sAtha dakSiNa prAnta ke hivaDA nAmaka gAMva meM birAjamAna the / usa avasara para udayapura saMgha kA tAra AyA pUjya zrI ne muni zrI javAharalAlajI mahArAja ko yuvAcArya pada para niyukta kiyA hai / svIkRti lekara khuza khabarI kA tAra dIjie / tAra lekara hivaDA ke mukhya zrAvaka munizrI kI sevA meM pahuce / yuvAcArya pada para niyata kiye jAne kA tAra sunakara muni zrI javAharalAlajI mahArAja vicAra meM paDa gaye / itanI baDI sampradAya kA bhAra uThAne ke pUrva ve apane sAmarthya kA vicAra karane lage unhoMne mana meM socA meM lambe arse se dakSiNa meM hUM / sampradAya ke viziSTa kSetroM se bahuta dUra huuN| mujha se adhika amubhava yogyatA zAstrIya jJAna tathA umravAle sAdhu isa sampradAya meM vidyamAna haiM / jisa bhAra ko vahana karane meM unheM asamartha mAnA gayA kyA maiM use vahana kara sakU~gA ?" ina saba bAtoM kA vicAra karane ke bAda mahArASTra meM vicarane vAle apane sAthI muniyoM se evaM sAdhvI samudAya se evaM zrAvaka gaNa se parAmarza kiyA sabhI ne muni zrIjavAhara lAlajI mahArAja ko apanA bhAvI AcArya svIkAra karane meM hArdika prasannatA pragaTa kI / sAthI munivaroM kI pUrNa svIkRti milane para bhI paM. zrIjavAharalAlajI mahArAja ne tAra kA javAna zIghra denA ucita nahIM maanaa| uttara meM vilamba hAte dekhakara udayapura saMgha ne punaH do tAra diye / kintu muni zrI ne tatkAla koI uttara nahIM diyA / jaba tAroM se kAma nahIM calA to satArA nivAsI seTha bAlamukundajI tathA candanamalajI mUthA hivaDA Aye aura muni zrI se yuvAcAryapada aMga kAra karane kI prArthanA karane lage / unhoMne kahA-"pUjya zrI baDe vicAraka evaM daradarzI haiM / unhoMne gaharA soca vicAra karake hI Apake upara bhAra DAlA hai / isa vikaTa paristhiti meM pratibhAzAlI yogya vyakti ke vinA isa gurutara bhAra ko koi nahI uThA sakatA, pUjya zrI ne Apako samartha samajhA hai / asvasthatA ke samaya unheM zIghra ho cintAmukta kIjie aura svIkRti pradAna karake pUjyazrI tathA samasta sampradAya ko Anandita kojie / seThajI kI bAte yukti saMgata thI kintu munizrI sahasA kisI nirNaya para nahIM pahu~canA cAhate the| ataeva unhoMne uttara diyA maiM bahuta dinoM se mahArASTra meM hUM / usa tarapha kI paristhitiyoM se aparicita hU~ / paristhitiyoM se paracita hue binA pUrNa pvIkRta de denA mere lie ucita nahIM hai / hAM pUjya zrI kI 21 For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 AjJAmujhe zirodhArya hai magara mujhe yaha dekha nA hai ki mujha meM vaha zakti hai bhI yA nahIM ? apanI zakti dekha karahI isa guruttara bhAra ko uThAnA cAhie kyoM ki isakA sabandha sirpha mere sAtha hi nahIM varan samasta zrI saMgha ke sAtha hai / muni zrI ghAsIlAlajI aura muni zrIgaNezalAlajI ma. kA adhyayana cala rahA hai / use bica hI meM sthagita kara denA bhI ucita nahIM jAna par3atA / inakA adhyayana pUrA hone para merA vicAra svayaM pUjya zrI kI sevA meM upasthita hone kA hai / pratyakSa milane para vizeSa vicAra karaleMge / yaha uttara lekara donoM sajjana cale gaye / munizrIjI hivar3A cAturmAsa pUrNakara ke mIrI padhAre / tIna tIna tAroM kA uttara na milane para udayapura se zrI gerIlAlajI sA. khibasarA Adi sajjanoM kA DepyuTezana munizrI javAharalAlajI mahArAja kI sevAmeM upasthita huA / unhoMne bar3e Agraha ke sAtha prArthanA kI-"Apa zoghra hI udhara padhAra kara pUjyazrI ke darzana kara aura yuvAcArya pada ko svIkAra karake hama saba ko Anandita kijie / " kintu munizrI jI apane donoM ziSyoM ke adhyayana ko itano Avazyaka samajhate the ki use adhUrA chor3a kara zIghra vihAra kara denA unheM ucita pratIta nahIM huA / ataeva udayapura kA ziSTa maNDala bhI vApasa lauTa gayA / __anta meM paM. zrI javAharalAla jI ma. sa. ko AcArya zrI0kI AjJA zirodhArya karanI pdd'ii| pUjya zrI ke Adeza ko dhyAna meM rakha kara adhyayana karane vAle dono muni paM zrI ghAsIlAlajI mahArAja evaM zrI gaNezIlAlajI mahArAja ko tathA anya kucha saMntoM ko mahArASTra meM hI choDa kara paM. zrI javAharalAlajI mahArAja ne mAlavA prAnta kI ora vihAra kara diyA / / ___ paM. zrI javAharalAlajI mahArAja ke mAlavA kI ora vihAra ho jAne para hamAre caritanAyakajI para eka viziSTa jimmedArI aapdd'ii| kevala eka nahIM kintu do / eka adhyayana aura dUsarA vyAkhyAna / jaba taka pUjya gurudeva ke sAtha the taba eka kevala eka hI lakSya thA adhyayana evaM gurusevA / aba dUsarI jImmedArI ApaDI / adhyayana ke sAtha sAtha Apa pravacana bhI dene lge| paM. zrI ghAsIlAla jI ma. tathA paM. zrI gaNezIlAlajI ma.ko paraspara nirmala gurubhrAtRsneha atyanta hI pragADha thA, paM0 zrI gaNezalAla jI ma0 ko adhyayana zramake kAraNa yadA kadA sira darda ho jAyA karatA thA / vaisI sthiti meM sira darda se jaba paM0 zrI ghAsIlAlajI ma. unako sira ko saMvArate hue upacAra karate hue adhita pATha samajhAyA karate the / inake paraspara ke isa sasneha se sAthI muniyoM ko bhI irSA ho jAyA karatI thI / inakA sasneha bhAva dUdha pAnI sA thaa| paM0 zrI gaNezIlAlajI ma. ne paM0zrI ghAsIlAlajI mahArAja kA apane prati isa sasneha bhAva ko dekha kara eka dina kahA-"mAnyavara ? jisa ghara meM ekatA hotI hai vaha ghara svarga kI upamA se upamita hotA hai / jisa ghara meM phUTa hotI hai vaha ghara naraka kahalAtA hai / lakSmI bhI vahI daur3a daur3a kara jAtI hai , jahAM ekatA hai, prema hai / jisake hAtha meM ekatA kA akATya zastra hotA hai, vaha hara eka ko jitasakatA hai / ekatA mAnavatA hai / phUTa dAnavatA hai ekatA se samatA kA prAdurbhAva hotA hai, pArasparika prema tathA sadabhAvanA meM vRddhi hotI hai / ekatA meM jo bala hai vaha alagatA meM nhiiN| kacce dhAge paraspara milajula kara madonmatta mataMga ko bhI mRga ke bhAMti apane bandhana meM bAndhakara parataMtratA ko kArA meM jakar3a sakate haiM, para akele nahIM / eka eka bUnda milakara sAgara kA rUpa dhAraNa kara sakatI hai / rajaH kaNa kA samuha pracaNDa AtapavAle sahasramaNi ko bhI nisteja banA sakatA hai / hamAre bIca kI isa Adarza ekatA kA saba se bar3A zatru hai adhikAra lipsA yaha adhikAra hI hameM bhaviSza meM eka dUsare se alaga kara sakatI hai| jIvaAtmAoM ke lie saMyamI sAdhanA meM bhI yaha bar3A bAdhaka tattva hai / hama donoM hI isa samaya gurudeva ke kRpA pAtra ziSya haiM / aura adhyayana, pratibhA For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 kI apekSA se saMpradAya meM hamArA mahatoya AdaraNIya sthAna hai / bhaviSya meM AcArya yuvAcArya banane ke bhI prasaMga A sakate haiN| aura ye prasaMga hI hamAre lie anekatA ke prasaMga khaDe kara sakate haiM / 88 ataH hamAre isa pavitra sneha ko cirasthAyI rakhane ke lie hama donoM yaha pratijJA kareM ki hama kabhI bhI saMpradAya kA AcArya Adi uccapada grahaNa nahIM kareMge / " paM. zrI gaNezalAlajI ma0 ke udAtta bhAva pUrNa isa prastAva ko atyanta harSAvega se paM. muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja ne svIkAra kara liyA / dono ne eka pratijJA patra taiyAra kiyA / usa pratijJA patra para donoM muniyoMne hastAkSara kiye / usa pratijJA patra meM saMpradAya kI koI bhI padavI na lene kI pratijJA thI / kAlAntara meM vidhi kI viDambanA kaho yA majabUrI kaho pratijJA ke prastAvaka paM. zrI gaNezalAlajI ma. apanI pratijJA para dRr3ha nahIM raha sake / unakI pratijJA ke prati bevaphAI ne hI ina donoM muniyoM ko sadA ke lie alaga alaga kara diyA / dakSiNa prAnta ke vividha kSetroM ko ratalAma kI ora pAvana karate hue paM. muni zrI javAharalAlajI mahArAja apanI vihAra kiyA / idhara AcArya zrI zrIlAlajI mahArAja ne bhI muni maNDalI ke sAtha udayapura kA cAturmAsa samApta kara ratalAma kI ora vihAra kiyA / Apa phAlguna zuklA paMcamI ke hI ratalAma padhAre gye| idhara atyanta zIghratA se bihAra karate hue paM. muni zrI javAharalAlajI maharAja tapasvI muni zrI motIlAlajI mahArAja Adi munirAja phAlguna zuklA dasamI ke dina ratalAma padhAra gaye / Agata muniyoM kA bhavya svAgata kiyaa| paM. muni zrI javAharalAlajI kara Ananda anubhava kiyA / ratalAma ke hajAroM strI puruSoM ne maharAja ne AcArya zrI ke darzana caitra zukla navamI budhavAra se. 1975 tA. 26 mArca 1919 ke dina paM. muni zrI javAharalAlajI mahArAja ko sarva prammati se AcArya zrI zrIlAlajI mahArAja ne yuvAcArya niyukta kara prasannatA kA anubhava kiyA / isa utsava ke avasara samAja ke hajAroM pratiSThita vyakti upasthita hue the / caritanAyaka zrI ghAsIlAlajI mahArAja ko jaba apane gurudeva ke yuvAcArya banane ke samAcAra mile to ve apAra harSa kA anubhava karane lage / unhoMne usI samaya abhinandana patra gurudeva kI sevA meM bhejA / usI dina apane pravacana meM gurudeva kI Apane baDI prazaMsA kI aura harSa vyakta kiyA / pUjya zrI zrIlAlajI mahArAja kA svargavAsa ajamera kSetra se vihAra kara AcArya zrI zrIlAlajI mahArAja kA jetAraNa padhAranA huA / ASADhakRSNA amAvasyA ke dina vyAkhyAna dete samaya akasmAt Apake netroM kI jyoti banda ho gaI / sira meM cakkara Ane lage / AcArya zrI ko svastha karane ke aneka upAya kiye para saba asaphala hue / avasthA sudharane ke bajAya uttarottara bigaDatI hI gaI / antima samaya sannikaTa A pahu~cA hai yaha jAnakara AcArya zrI ne saMthArA karane kI icchA vyakta kii| AcArya zrI kI icchA ke anusAra samIpastha muniyoM ne Apako saMdhArA karA diyaa| apane antima samaya ko samasta vidhi pUrNakara caturvidha saMgha se kSamA yAcanA kI / kSamA yAcanA ke pazcAt Apane samasta mano yoga ko prabhu cintana meM lagA diyaa| Apane apane satpratimaya kara liyA thaa| vikarAla kAla ApakI isa sukIrti ko sahana pAdazuklA tRtIyA ke dina rAtri ke samaya brAhmamuhUrta meM chInakara le gyaa| unake cale jAne se sthAnakavAsI samAja apane isa pAMca bhautika pArthiva deha ko chor3a dibaMgata ho ora phaila gayA / jisa kisI se yaha kheda kAraka samAcAra sunA, jIvana se saba ke hRdaya meM akSuNNa sthAna prApta nahIM kara sakA aura dekhate dekhate anta meM AcArya zrI lAlajI mahArAja ko hama sabase kA camakatA sitArA asta ho gyaa| Apa gathe / yaha duHsaMvAda vAyuvega se cAroM For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 vaha hRdaya dhAma kara raha gayA / yaha duHkhada samAcAra jaba hamAre caritanAyakajI taka pahu~cA ko unake hRdaya para tIvra AdhAta lgaa| kyoMki pUjyazrI zrIlAlajI mahArAja kI ina para vizeSa kRpA dRSTi thii| pUjya zrI ke svargavAsa ke samAcAra sunakara Apa stabdha raha gaye / pahale to Apako isa bAta para vizvAsa hI nahIM huA / phira isa ghaTanA ke AghAta se kucha derataka cupa rahe / bAda meM sthAnIya zrIsaMgha ke sAmane ApazrI ne bhAvapravaNa atyanta mArmika zabdoM meM apane ye udgAra prakaTa kiye| 'santa vizva kI eka mahAn vibhUti hai / ve gumarAhiyoM ke lie patha pradarzaka hai / viSamatA meM samatA kA sumadhura saMgIta sunAne vAle amaragAyaka hai / ve paramAtmA ke saguNa rUpa hai, dharma ke sandeza vAhaka hai| zraddheya AcAryazrI zrIlAlajI mahArAja apane yuga ke santoM meM eka anupama tathA viziSTa santa ratna the / ApakA ojasvI jIvana evaM mahAn vairAgya tathA pratibhAzAlI vyaktitva jaina samAja ke lie gaurava kA viSaya thA / jJAna aura cAritra kA Apake jIvana meM pUrNa sAmaJjasya thA / kathanI aura karaNI meM ekatA thii| pUjyazrI kA yaha Akasmika svargavAsa sthAnakavAsI samAja ke lie eka bahuta baDI kSati hai, jisako nikaTa bhaviSya meM pUrti honA asaMbhava hai / sAthI muniyoM ke prati samavedanA prakaTa karate hue caritanAyakajI ne AzA prakaTa kI ki hama saba unake batAe hue patha para calakara saMgha ko yazasvI banAyeMge / ___ caritanAyakajI ne gurudeva kI sevA meM samavedanA kA sandeza bhejA / aura unakI yAda meM 175 zlokoM kI racanA kara gurudeva kI sevAmeM bhejA / una zloMkoM ke kucha namune ye haiM zrI sandohalasat svarUpa vibhayA yomodayanmedini / lAvalAvamalIlavallavamapi krodhAdikarmod bhavam / / laGkAnirdahanopamaM ca madanaM yo'dhAk triduHkhacchide / muktaM pAdacatuSTayA decaramaivarNeramuM stomyaham / / 1 / / jinhoMne zobhA samUha se dedIpyamAna AkRti kI prabhA dvArA saMsAra ko prasanna kiyA krodhAdi karmoM ke kAraNoM ko eka eka karake kATa diyA evaM jisa prakAra hanumAna ne laGkA kA dahana kiyA thaa| ThIka vaise hI jarA janma maraNa rUpa duHkhoM ko miTAne ke lie jinhoMne kAma ko naSTa kara diyA zarIra se mukta una pUjya zrI zrIlaoNlajI muni kI isa padya ke cAroM caraNoM ke Adyanta akSaroM se vandanA pUrvaka maiM stuti karatA hUM / laMkA dahana kI upamA lokokti haiM kalyANamandiranibhAtsusmaMdirasthAt / zrIlAlapUjyakaruNAbaruNAlayAcca // kalyANamandiramavAptumanA vinaumi / kalyANamandirapadAnta samasyayA tam // kalyANAgara svargastha, karuNAnidhi pUjyazrI zrIlAlajI se adhika kalyANa prApta karane kI icchA se hI kalyANamandirastotra ke pada ko antima samasyA ke rUpa meM lekara ukta zrI caraNoM ko stuti karatA hUM / janmAntarIyaduritAttavipattiradya, sAvadyahRdyamabhipadya vipadyamAnaH / pUjya ! tvadIyapadapadmamahaM zrayANi / kalyANamandiramudAramavadya bhedi // 3 // he pUjya ! janmAntara meM kiye pApoM se pIr3ita samprati bhI kukarmo ko hI dhyeya-grAhya samajha kara apanAne se udvigna maiM muni ghAsIlAla Apa ke caraNa kamaloM kA Azraya letA huuN| kyoMki Apa ke caraNa kamala hI sukha niketana atyanta udAra evaM pApoM ke nAzaka hai // duHkhI svaduHkhazamanAya sukhI sukhAya, dhImAnadhiye'dharadaraM sukRtI zamAya / yatte supUjya ! zubhasadma tadA smarANi / bhItA'bhayapradamaninditamaghriyugmam // 5 // hai supUjya ? Apa ke jina caraNoM ko duHkhI AtmA sukha kI kAmanA ke lie, sukhI ekAnta sukha ke nimitta buddhimAna prajJAvRddhi ke lie, tathA dhArmika jana zAMti ke lie AtmasAt karate the| unhIM caraNoM kA maiM smaraNa karatA hUM-kAraNa ki saMsAra bhayodvigna manuSya ko vahI prazasta caraNa abhayadAna de sakate haiM / For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra ! tvadIyadayayA militaH supUjyaH, kAlena saMhRta ito na jano'styanIzaH tasyAgukaMpanatayA''pta supUjyavA~ mucyanta eva manujAH sahasA munIndra ! // 35 // he vIra prabho Apa kI kRpA se prApta hue pUjya zrI jo ko to kAla uThAkara svarga meM le gayA / kintu isase yaha jananAyaka hIna nahIM ho sakA kAraNa ki ukta pUjya zrI eka aise pUjya pratinidhi ko svasthAnApanna kara gaye haiM jina ke kRpA kaTAkSa se hI asaMkhya prANI bandhana mukta ho rahe haiM / ___sampratyasAmpratamito hyabhavatsupUjya / prasthAnamatrabhavato vibudhA vadanti / svAsvA'gragrahagRhItasuvigrahe ke yadvigrahaM prazamayanti mahAnubhAvAH // 66 // vartamAna samaya meM isa loka se svarga ko sidhAranA yaha Apane ucita nahIM kiyA aisA hI sabhI vicAra zIla manuSya kahate haiM kyoMki apane apane Agraha (haTha) rupa graha se mace hue laDAI jhagaDoM ko kona miTA sakegA ? kAraNa ki Apake samAna mahAnubhAva hI usakA zamana kara sakete haiM / varSatuvA radanibhe'mbvamRtaM vacastad varSatyaraM tvayi mayUranibhA janaudhAH / harSaprakarSamavidan mudamApa dharmo dharmopadezasamaye savidhAnu bhAvAt // varSARtu kA megha jisa prakAra jala varasAtA hai ThIka usI taraha jaba Apa vacanAmRta kI jhaDo lagA dete the taba janatA mayUroM ke samAna anirvacanIya Ananda ko prApta hotI thI aura apanI samIpatA dekhakara dharma bhI phUlA nahIM samAtA thA / yastvA~ jahAra kuTila: samaya. sa nUna / masmokamovirabhavatparamArtha zatruH // yAmoM kRti sakalalokakRte sapUjya / vyAjatridhA dhRtatanuvamabhyupetaH // 16 // jo kuTila kAlane Apako hara liyA (curAliyA) so vaha avazya hI hamArA paramArtha zatru hai kAraNa ki chala se bhUta bhaviSya aura vartamAna ina tInoM rUpoM se usa kAla ne saba ke lie yamarAja kA kArya svIkAra kiyA hai| isa prakAra hamAre caritanAyakajI ne pUjya zrI ko yAda meM 174 loka racakara pUjya AcAryazrI javAharalAlajI mahArAja kI sevA meM bhejakara apanI hArdika zraddhAJjalI bhejI (ye 174 zloka pUjya zrI zrIlAlajo mahArAja ke jIvana caritra meM chape hue haiM / pAThaka vahAM dekha leveM) __ uccakoTi ke vaktA gurudeva ke nirantara sAmIpya se Apane apanI vaktRtva kalA ko khUba vikasita kiyA / Apa kI vANI meM adbhUta zakti thI / jo koI bhI Apake samparka meM AtA vaha lohacumbaka kI taraha ApakI ora AkarSita ho jAtA / Apa ke sadupadezoM kI carcA sunakara Asa pAsa ke aneka grAma nivAsI ApakI sevA meM upasthita hue aura AgAmI cAturmAsa apane yahAM karane kA Agraha karane lage una grAma nivAsiyoM meM ciMcavaDa kA saMgha bhI pramukha thA / usa samaya saba logoM meM yaha spardhA-kI bhAvanA thI ki mahArAja sAhaba hamAre kSetra meM pahale caturmAsa kare / parantu una sabameM ciMcavaDa, zrIsaMgha ne paMDita mani zrI ghAsIlAlajI mahAgaja kA cAmurmAsa apane yahAM karAne meM sabase pahale saphalatA prApta kii| vi. saM. 1976 kA cAturmAsa vyatIta karane ke lie Apane ciMcavaDa kI ora vihAra kiyA, ASADha suda ekAdazI ke dina Apane cAmurmAsArtha ciMcavaDa meM praveza kiyA / yahAM pahucakara Apa apanI munimaNDalI ke sotha sthAnaka meM virAje / cAturmAsa kAla meM zrAvaka zrAvikAoM kA utsAha darzanIya thA / pratidina Apake prabhAvazAlI pravacana hone lage / vyAkhyAna meM Apane sukha vipAka sUtra kA vAcana kiyA Apa ne accho vaktvRtva zakti kA vikAza kara liyA thA / ApakI vANI kA mAdhurya tathA zAstroM kA talasparzI jJAna itanA acchA thA ki vyAkhyAna ke samaya zrotRvRnda barabasa ApakI ora AkarSita ho jAtA For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 thA | vyAkhyAna ke samaya unakA hRdayakamala vikasita hokara vaha te o maya sUrya kI kiraNoM kI taraha Ara ke upadeza rUpI jJAna ke prakAza ko sarvAtmabhAva se grahaNa kara adhikAdhika Ananda kA anubhava karatA thA / zrotAgaNa Apa ke amRtopama upadeza ko sunane ke lie bhramara kI taraha sadaiva lAlAyita rahate the / kiM bahunA, Apake virAjane se jaina dharma kI prabhAvanA khUba baDhI dharmadhyAna aura tapazcaryA Adi vipulamAtrA meM hue / isa prakAra ApakA yaha prathama svataMtra cAmurmAsa atyanta saphalatA pUrvaka evaM suzazAnti pUrvaka vyatIta huA ciMcavaDa kA cAturmAsa sAnanda pUrNa karake ApazrI ne sAtArA kI ora vihAra kara diyaa| vahA~ se cArolI ko pAvana kara ApabhI kA pUnoM meM Agamana huaa| yahAM kucha dina sthiratA kara pUnA se sAtArA kI ora vihAra huaa| kAtraja siMghAvADI, kAmathaDI kikavI mhAvI Adi kSetroM meM dharma pracAra karate hue Apa satArA padhAre / satArA kSetra meM caritanAyakajI kA yaha prathama hI padhAranA huaa| ApabhI ke zubhAgamana ke pUrva hI sAre dakSiNa prAnta meM Apa kI kIrti vyApta ho cukI thii| jahAM kahIM bhI ApazrI kA zubhAgamana hotA loga apane Apa ko kRtArtha samajhate the aneka janmoM ke puNya se aise tyAgI santoM kA sahavAsa kA suavasara jIvana meM yaha prathama bAra huA thA isalie Apake vyAkhyAna ke samaya pratyeka vyakti ruci pUrvaka lAbha letA thA / pratidina vyAkhyAna ke samaya bodhAmRta pAna karane se vahA~ ke zrAvaka zrAvikAoM kI dhArmika bhAvanA meM vizeSa vRddhi huI / vi0saM. 1977 kA 19 vA~ cAturmAsa sAtArA meM Apake pravacana sunate sunate vahAM ke mukhya zrAvakoM ke hRdaya meM yaha bhAvanA jAgRta huI kI aise tyAgI vairAgI aura jJAnI saMta ke pAsa kucha zAstrAbhyAsa karanA cAhie aura jJAna kI vRddhi karanI cAhie / yaha soca kara zrAvakagaNa hamAre caritanAyakajI kI sevA meM upasthita ho isa varSa kA cAturmAsa sAtArA meM hI vyatIta karane kI prArthanA kI AvakoM kA atyanta Agraha dekha munizrI ne svIkRti pharamA dI, / cAturmAsa kI svIkRti se nagara nivAsiyoM ke harSa kI sImA na rhii| unhoMne socA aba aise mahApuruSoM kA cAturmAsa hamako jitanI lambI avadhi taka samAgama meM rahanevAle hai, isase baDhakara hamAre lie aura kyA suvarNAvasara ho sakatA hai ? AsapAsa ke kSetroM ko pAvana kara caritanAyakajI cAturmAsArtha sAtArA padhAra gaye / mahArAja zrI kA Agamana suna kara sAre nagara kA zrI saMgha Apake svAgatArtha bahuta dura taka sAmane pahu~cA saikar3o vyakti jaya ghoSa kI dhvani se AkAza ko guMjAyamAna kara rahe the| aise logoM ke samUha ke sAtha ApakSI kA sAtArA meM subhAgamana huaa| mahArAja zrI ke sAtha jUlUsa kA yaha dRzya darzanIya thaa| sAtArA meM padArpaNa kara zrIsaMgha ke vizAla dharma sthAnaka meM Apa virAjamAna hue| cAturmAsa prAraMbha hone para pratidina vyAkhyAna meM uttarottara zrotAoM ko saMkhyA baDhane lagI dhIre-dhIre loga itane adhika Ane lage kI sthAnaka khacAkhaca bhara jAtA thA / vyAkhAna meM Apa sUtrakRtAMga sUtra kA vAMcana karate the / ApazrI madhura amRttoM ma upadeza ko sunakara zrotAgaNa punaH punaH use sunane ke lie itane adhika lAlAyita rahate the ki unheM kabhI tRpti nahIM hotI thI sthAnIya Avaka AvikAoM ke atirikta dUra dUra se aneka loga vyAkhyAna sunane ke lie Ate the / paryuSaNa tathA sAMvatsarika mahAparva bhI vizeSa utsAha ke sAtha tathA baDi zAnti pUrvaka sampanna huA / yahAM ApazrI ke samaya samaya para jAhira vyAkhyAna bhI hote the / hajAroM jaina ajaina Apake pravacana suna kara atyanta prasannatA kA anubhava karate the| zrI saMgha ne dharma-dhyAna tapasyA tathA For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 vyAkhyAna vANI kA pracura mAtrA meM DAbha uThAyA / cAturmAsa ke samaya cAritanAyakajI ke darzanArtha Ane vAle vyaktiyoM kA bhI saMgha ne tana mana dhana se Atithya satkAra kiyaa| isa prakAra cAturmAsa kAla Ananda pUrvaka sampanna hone lagA mahAtmA gAndhI se bheTa - / / mahAtmA gAndhIjI asahayoga Andolana ke silasile meM una dinoM sAtArA Aye hue the| kArtika mAsa cala rahA thaa| mahAtmA gA~dhIjI ne jAhira pravacana diyA jAhira pravacana ke bAda yahAM ke suprasiddha dhAvaka jIvanalAlajI ne gAMdhIjI se kahA- "yahA~ hamAre pUjya gurudeva padhAre huve haiM / isa para gA~dhIjI ne mahArAja zrI ke darzana karane kI evaM unase vArtAlApa karane kI icchA prakaTa kii| tatkAla seTha jIvanalAlajI ke sAtha mahAtmAjI mahArAja zrI ke nivAsa sthAna para padhAre / usa samaya mahArAja zrI TATa kA sAmAnya Asana bichA kara jamIna para hI baiThe huve the aura svAdhyAya meM tallIna the gAndhIjI vandana kara sAmane baiTha gaye / mahArAja zrI ko yaha patA bhI nahIM thA ki " jo sAmane vyakti baiThe haiM ve hI gAndhI jI hai| bAhara janasamudAya karIba dasa hajAra khaDA thA logoM ke kolAhala aura jayadhvani se caritanAyakajI kA dhyAna ttuuttaa| unhoMne sahasA apane sAmanebaiThe hue puruSa ko dekhakara pUchA ApakA nAma ? gAndhI ne smita hAsya ke sAtha kahA mujhe mohanalAla gAndhI mahArAja zrI ne pUchA ApahI gAndhI jI haiM ? isa para gAndhI jI ne smita hAsya ke sAtha kahA "jI" meM hI hU~ / gAndhI jI ne mahArAja zrI ko TATa ke Asana para jamIna para baiThe hue dekha Azcarya prakaTa karate hue kahA muni jI Apake Asana to pATa para hI honA cAhIe ? hama jaise sAmAnya vyakti jamIna para baiThate haiM to ucita jAna par3atA hai / Apa santoM kA Asana to uMcA hI honA cAhie ? kahate hai / mahArAja zrI ne kahA paThThe para to hama vyAkhyAna ke samaya meM baiThate haiM jAne ke bAda Asana kI ucAI yA nicAI kA koI mahattva nahIM / mahattva to muni dUsarI bAta javamuni ho dharma ke pAlana ko hai / mahAtmA gAndhI' maiM jainamuni evaM jaina dharma ke siddhAnta se paricita huuN| maiM prAyaH jahAM avasara mIlatA hai taba jainamuniyoM ke samIpa jAtA rahatA hU~ / to merI Apa muniyoM ke prati vizeSa zraddhA hai / kintu Apa jamAne ke anukUla bhAvakoM ko upadeza nahIM deteM / ina truTiyoM ko Apa ko nikAla denI cAhie / sAtha ho Apako rASTrIya asayoga Andolana meM sakriya rUpa se bhAga lenA cAhie / samasta bhArata parAdhInatA ki ber3I meM jakar3A huA hai / isa samaya hama sava kA eka mAtra udezya honA cAhie bhArata ke agrejoM kI gulAmI se mukta karanA / Apa bhI upadeza munane vAle zrAvakoM meM isa bhAvanA ko jAgRta kreN| aMgreja hamAre zatrU haiN| unheM haTAnA deza vAsiyoM kA kartavya hai / mahArAja zrI ne kahA ApakA aura hamArA udezya eka hI hai / antara itanA hI hai ki Apa deza ko aMgrejoM kI gulAmI se mukta karanA cAhate haiM jaba ki hama AtmA ko usake bhItara rahe hue kAma krodhAdi zatruoM se mukta karAnA cAhate haiM / bAhya zatru hamArA utanA nukasAna nahIM karatA jitanA Antarika hai | bAhya zatru adhika se adhika hamArA prANa naSTa kara sakatA hai| hamArA sarvasva chIna zatru karatA sakatA hai / kintu Antarika zatru to hamAre samasta AtmaguNoM ko chIna letA hai aura ananta bhavoM kI gulAmI meM detA hai / jisake jIvana meM mithyAcAra pApAcAra aura durAcAra kI kArI kajarorI megha ghaTAe~ chAI rahatI hai vaha vyakti svataMtra hote hue bhI parataMtra hai / usakA jIvana sukhI nahIM bana sakatA / jise Atmabodha nahIM hotA Atma viveka nahIM hotA, vaha vyakti dUsare hai svayaM apanA bhI vikAsa nahIM kara sakatA / andhe ke sAmane kitanA bhI For Personal & Private Use Only kA vikAsa to kyA kara sakatA sundara darpaNa rakhA jAya to kyA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariNAma hogA? jisameM svayaM dekhane ko zakti nahIM hai usako darpaNa apane meM pratibimbita-usake pratibimba ko kaise dikhalA sakatA hai ? AdhyAtmika zakti vihIna vyakti bAhya zakti ke bala se adhika se adhika vyakti viveka zUnya hotA jArAhA hai / isa saMsAra meM do bala mukhya haiM eka zastra-bala aura dUsarA zAstra bala / zastra bala sapanna rASTroM ke pAsa hai aura zAstra bala apane Apa ko dharma kA zreSTha netA kahalAne vAle dhArmika AcAryoM ke pAsa hai / maiM mAnatA hU~ ki zastra bala-bhayaMkara hai usameM mahAna vinAza kI zakti rahI huI hai, kintu zAstra bala usase bhI adhika bhayaMkara hai / jisa vyakti ke hRdaya meM dayA nahIM, karuNA nahIM, vaha apane zastra bala se anyAya atyAcAra kara sakatA hai / amuka samaya taka kisI rASTra ko gulAma rakha sakatA hai / aura jisa vyakti ke hRdaya meM buddhi, aura viveka nahIM vaha dharma netA sundara se sundara zAsra kA bhI durupayoga kara sakatA hai / jo vyakti durAcAra aura pApAcAra meM saMlagna hai, usakA zAstra bala bhI zastra bala se kahIM adhika bhayaMkara hai / yadi hama itihAsa ke pRSThoM ko ulaTa kara dekheM to mAlUma hogA ki zAstroM kI laDAI zastroM kI laDAI se kama bhayaMkara nahIM rahI haiM / zastra kI laDAI to eka bAra samApta ho bhI jAtI hai lekina zAstroM kI laDAI to hajAroM-lAkhoM varSoM taka calatI hai| aMgrejoM ne bhArata ko sadiyoM taka gulAma rakhane ke lie zastra laDAI nahoM kintu zAstra laDAI sikhAI hai / pariNAma svarUpa hindU musalamAna sikkha IsAI evaM hindU dharma ke vividha saMpradAya Aja taka zAstra laDAI meM apane Apa ko saMlagna kara bhAI bhAI ke duSmana ho gaye haiN| Aja kA vivekazUnya dharma netA zastra ke samAna zAstra kA durupayoga kara rahA hai| Aja hameM logo meM viveka jAgRta karanA hai, dhArmika paratantratA kI beDI se mukta karanA hai| Aja kA rASTrIya dharma hai deza ko paratantratA se mukta karanA, vaha to Apa kara hI rahe haiM kintu ApakI taraha hama muni maryAdA meM rahane vAle na jela meM jA sakate haiM aura na kAnUna kA bhaMga hI kara sakate haiM / muni jIvana meM rahakara dharma evaM rASTra kI adhika se adhika sevA karane kA prayatna kara hI rahe haiM / " yaha vArtAlApa cala hI rahA thA ki eka bhAI mahArAja zrI ke pAsa AyA aura bolA-zaukataalIjI Apake pAsa AnA cAhate haiM ? mahAtmA gA~dhIjI ne bhI kahA -zaukata alI musalamAna haiM kyA ve Apake dharma sthAnaka meM A sakate haiM ? mahArAja zrI ne kahA-gA~dhIjI, zaukata alI to musalamAna hai kintu DheDa, camAra bhaMgI jaise achata vyakti bhI binA roka Toka ke hamAre dharma sthAnaka meM A sakate haiM aura dharma kA AcaraNa kara sakate haiN| jaina dharma mAnatA hai ki manuSya jAti aika hai, usameM kisI prakAra kA janmamUlaka ucca nIcatA kA bhedabhAva nahIM / jainadharma kA to yahAM taka vidhAna hai ki jo nIca jAtivAloM se ghRNA karatA hai kala meM panaH punaH janma letA hai / jainadharma pApa se vRNA karanA sikhAtA hai pApI se nhiiN| jo pApI se ghaNA karatA hai, vaha dveSa karatA hai vaha svayaM pApI hai / cANDAlakulotpanna hari kezI muni ne jaina dIkSA grahaNa kara sarvocca pada prApta kiyA thA / bhagavAna zrImahAvIra jAtivAda aura varNa vyavasthA ke kaTTara virodhI the / bhagavAna ne krodha, mAna, mAyA aura lobha ko cANDAla kahA hai aura usase achUta rahane kA upadeza diyA hai / ___ isa vArtAlApa ke bIca zaukata alI bhI mahArAja zrI sevAmeM pahu~ca gaye / zaukataalI ne bhI mahArAjazrI ke sAtha 15 miniTa taka bAtacIta kI / vArtAlApa se gAndhIjI aura zaukataalI baDe prabhAvita hae / sthAnaka ke bAhara hajAroM vyakti ekatrita ho gaye gAndhIjI ko dekhane ke lie sthAnaka meM dhUsa Aye / apAra bhIDa dekhakara gAndhIjI ne kahA-merI icchA Apa se adhika vArtAlApa karane kI thI, vyAkhyAna sunane For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI icchA thI kintu janatA kI yaha bhIDa mujhe yahAM se uThane ke lie majabUra kara rahI hai| ApakA maiMne bahumulya samaya liyA hai isake lie mai kSamA cAhatA hu~ yaha kahakara gAMdhIjI khaDe hue aura mahArAja zrI ko namaskAra kara cale gye| sAtArA kA cAturmAsa baDA mahattvapUrNa rahA / ApazrI kA agAdha siddhAnta jnyaa|, dravya, kSetra kAla aura bhAva ko jAnane kA adbhuta kozala, camatkAra pUrNa vaktRtva zailI Adi guNoM ke kAraNa sAtArA kSetra para itanA prabhAva paDA ki sArA zahara Apake prabhAva se prabhAvita huA / cAturmAsa kAla meM nagara ke aneka gaNya mAnya suzikSita vyaktiyoM ne Apake pravacanapIyUSa kA pAna kiyA / / cAturmAsa samApti ke bAda mahArAjazrI ne vihAra kA nizcaya kiyaa| vihAra ke dina prAta: kAla hI saikaDoM strI paruSa sthAnaka meM ekatra ho gaye / sthAnaka saMpUrNa khacAkhaca bhara gayA 8 baje mahArAja zrI ne apanI santamaNDalI ke sAtha vihAra kiyA / bhakti pUrNa hRdaya se janatA ne dara taka sAtha cala kara vidAI dI pratyeka vyakti ko mahArAja zrI kI vidAI khaTaka rahI thii| mAMgalika zravaNa ke samaya baDA karuNa janaka dRzya thA / saba kI AMkhoM se AMsU chala chalA Ae / saMgha kI ora se zrImAn phatahalAlajI ne kI kSamA yAcanA kI / mahArAja zrI ne vidAI sandeza diyA aura nirmohI santa anagAra Age kI ora cala die, janatA viSAda hRdaya se ghara jA rahI thI aura santa maNDalI prasanna mudrA se Age bar3ha rahI thii| kolhApura nareza ko pratibodha : hamAre caritanAyaka paM. ratna zrI ghAsIlAlajI mahArAja sA. karIba teraha varSa se nAsUra kI bimArI se pIDita the / aneka dezI anubhavI vaidyoMse upacAra ke bAda bhI pIDA zAnta na huI / vyAdhi ke ugra AkramaNa ko Apa apanI pUrI zakti evaM zAnti se ava taka sahana karate rahe / sAtArA cAturmAsa ke bIca auSadhopacAra bhI kiye kintu auSadhi kA koI sthAyI pariNAma nahIM nikalA balki isa roga kA AkramaNa pahale se adhika ugratA pUrvaka hone lagA / cAturmAsa samApta huA to muniyoM ne evaM zrAvakoM ne Apa se prArthanA kI ki isa ugra vyAdhi kA sthAyI upAya kara lenA hI ucita hai / sthAnIya DAkTaroM kA bhI yahI abhiprAya rahA kI mahArAja zrI miraja aspatAla padhAre aura isa viSaya ke pUrNa nibhAta DAkTaroM kA ilAja karAveM / yaha zarIra kevala ApakA hI nahIM sAmAja kA bhI hai / svastha zarIra se hI sva para kA hita saMbhava hai| zramaNavarga evaM zrAvaka samudAya tathA viziSTa cikitsakoM ke abhiprAya ko lakSya meM rakhakara evaM saMyamI jIvana ko rakSArtha Apane sAthI muniyoM ke sAtha miraja gAMva kI ora vihAra kara diyA aura Apa miraja padhAra gaye / vahAM ke baDe DAkTaroM ko batAyA gayA / DAkTaroM ne roga kA nIdAna kara kahA mahArAja zrI ke zarIra meM jo roga hai usakI jaDa gaharI hai aura zalya cikitsA dvArA hI nikAlI jA sakatI hai ataH hamArI rAya hai ki zalya kI cikitsA zIghra karavA lenI caahie| nahIM to yaha roga bhaviSya meM adhika khataranAka siddha hogaa| maharAja zrI ne pharamAyA ki "binA zastra kriyA ke prAkRtika upacAroM dvArA yA auSadhopacAra se yaha roga zAnta ho sakatA hai to maiM pahale yaha upAya kara lenA adhika pasanda karatA hU~ / DAkTaro ne kahAApa terahavarSa se vividha prakAra ke upacAra karate Aye haiM kintu isa kA koI sthAI pariNAma nahIM nikaalaa| isakA sthAyI upAya eka mAtra zastra kriyA hI hai / ata: Apako isa viSaya meM adhika vilamba nahIM karanA cAhie / " munizrI ne DAkTaroM kA abhiprAya sunA aura usakA gaharAI ke sAtha cintana kiyA / aMta meM zrAvakoM, va muniyoM kI prArthanA evaM DAkTaro ke abhiprAya ko lakSa meM rakha kara Aparezana karAne For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 kA nizcaya kara liyA / dUsare dina Aparezana karavAne kI icchA se Apa apane muniyoM ke sAtha miraja aspatAla meM padhAre aura vahA~ eka kamare meM Thahare / seTha phattecandajI sAhaba kolhApura mahArAjA ke baDe marjIdAna vyaktiyoM meM se eka the / Apa kI samAja meM pratiSThA va prabhAva baDA acchA thA / unhoMne maharAjazro ke jJAna darzana evaM unake utkaTa cAritra viSayaka carcA kolhApura mahArAjA se kI / jaina muniyoM ke Adarza cAritra evaM jIvana sAdhanA ke uccatama niyamoM ko sunakara ve baDe Azcarya cakita hue / unhoMne seTha sAhaba phattecandajI se kahA-"Apake gurudeva kahAM haiM ? maiM unakA darzana karanA cAhatA huuN| seTha sAhaba ne kahA gurudeva isa samaya aspatAla meM virAja rahe haiM / ve nAsura kI bimArI se pIDita hai / DAkTaroM ne unakA oNparezana karane kA nizcaya kiyA hai / ThIka avasara pAkara mahArAjA gurudeva ke darzana ke lie aspatAla Aye / jaba logoM ko patA lagA ki-kolhApura nareza jainamuniyoM ke darzana ke lie Arahe haiM to hajAroM kI saMkhyA meM janatA aspatAla ko Ara ravAnA huI / aspatAla ke bAhara karIba pAMca-cha hajAra kA samUha ekatra huA thA / mahArAjA gurudeva ke samIpa pahuMce unake prabhAvapUrNa vyaktitva ko dekhakara baDe camatkRta hue / ve mahArAjazrI ke samIpa Akara baiTha gye| mahArAjA ke Agamana ke samAcAra sunakara sivhIla sarjana evaM anya DAkTara bhI mahArAja zrI kI sevA meM upasthita hue| rAjya ke mukhya mukhya karmacArI bhI upasthita the / dRzya baDA apUrva thA / mahArAja zrI kA prabhAvazAlI vyaktitva mahArAjA ko AkarSita kara rahA thA / mahArAja zrI ke mukhapara mukhavastrikA dekhakara mahArAjA ke mana meM kutuhala utpanna huA / mahArAjA ne akaDakara prazna kiyA kyoM mahArAja! Apa apane muha para yaha paTTI kyoM bAMdha kara rakhate ho ? mahArAja zrI ne pharamAyA rAjan ! yaha vItarAgI jainamuniyoM kA cihna hai / jisa prakAra pulisa kI pahacAna usake paTTe se hotI hai usI prakAra sthAnakavAsI jaina muniyoM kI pahacAna bhI isI cihna se hotI hai / jaba rAjamahala para dhvaja pharakatA rahatA hai taba yaha jAnA jAtA hai ki "mahArAjA isa samaya mahala meM maujUda hai| jisa prakAra dhyaja se mahArAjA kI upasthiti kA patA lagatA hai usI prakAra mukhavastrikA rupa cinha se jaina muniyoM kI pahacAna hotI hai / dUsarA kAraNa yaha hai ki jainadharma ahiMsA pradhAna dharma hai isameM mana aura vacana se bhI kisI prANI ko kaSTa denA mahAna pApamAnA gayA hai / jaina dharma kI mAnyatAnusAra pRthvI, pAno, agni havA ora vanaspati ve saba sajIva hai / unakI rakSA karanA pratyeka jainI kA kartavya hai / jaina muni sampUrNa hiMsA ke tyAgI hote haiM ataH mukha ke garamazvAsa se havA ke jIvana marajAya isalie unheM mukha para vastra bAMdhanA anivArya hotA hai| zrImahAvIra kA yaha siddhAnta hai kisavve jIvA vi icchaMti jIviu na marijjiuM / tamhA pANavahaM ghoraM niggaMthA vajjayaMti NaM // 1 // ____saMsAra ke sabhI prANI jInA cAhate haiM maranA yoI nahIM cAhate / ataH nirgrantha zramaNoM ko prANI vadha kA sarvathA tyAga karanA caahie| jisa hiMptaka vyApAra ko tuma apane lie pasanda nahI karate ho, use dasarA bhI pasanda nahI karatA / jisa dayAmaya vyavahAra ko tuma pasanda karate ho, use sabhI pasanda karate haiN| yahI jina zAsana ke kathanoM kA sAra hai jo ki eka taraha se sabhI dharmo kA sAra hai / isI dRSTi ko dhyAna meM rakhakara hama mukha para vastra bAndhakara rakhate haiN| sAtha hI mukhastrikA hameM vANI saMyama kA bhI pATha sikhAtI hai / kyoMki bhAvoM ko abhivyakti dene kA saba se prabhAvazAlI aura vyApaka mAdhyama haiM bhASA / bhASA For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 hI bhAvoM ko amaratA pradAna karatI hai / vyakti aura vizva ke sambandhoM kI saba se mahattvapUrNa kaDI bhASA hai / isa dRSTi se dorghapraza tIrthakara bhagavAna zrI mahAvIra svAmI ne bhASA vANI viveka para saba se adhika mahatva diyA hai / unake nIti bodha kA saba se mahattvapUrNa eka aMga hai - vANI kA saMyama / prakRti se manuSya ko do hAtha, do patra, do AMkha, do kAna mile hai para jIbha eka hI kyoM milI ? isakA kAraNa yahI hai ki manuSya apanI do AMkha aura do kAna se haraeka cIja ko do bAra dekhe, sune para jIbha se kevala eka hI bAra kahe / manuSya ko hAtha aura pAva lambe lambe mile haiM para jIbha choTo kyoM milI ? isakA kAraNa bhI yahI hai ki manuSya apane hAtha pairoM kA upayoga adhika se adhika kareM para jIbha kA upayoga bahuta kama kareM yAMnI AvazyakatA hone para hI bole / zAstroM meM vANI kA bhI tapa mAnA gayA hai / kama se kama bole yaha vANI kA tapa hai| urdU kA mahAkavi jauka kahatA haikahe eka jaba sunale insAna do // ki haka ne jabA eka hI dI kAna do // 1 // jIbha ke mAdhurya se saMsAra vaza meM hotA hai| phitarata ko nA pasanda hai sakhtI javAna meM / paidA huI na isalie haDDI javAna meM || [ habIba ] rAjan ! kahane kA tAtparya yaha hai ki 24 ghaMTe mukhavastrikA bAndhane se hameM vANI saMyama kI sadaiva preraNA milatI hai / tIsarA kAraNa yaha hai ki bAhara ko sajIva dhUli, sajIva jalakaNa hamAre mukha meM na paDe / sAtha hI svAsthya rakSA kA bhI isameM dRSTikoNa rahA hai / Aja kA vijJAna yaha mAnatA hai ki dhUla ke rajakaNoM meM mAnava deha meM bimArI utpanna karanevAle aneka jantu phaile hue haiM, ve zvAsocchvAsa ke jariye peTa meM pahu~ca kara aneka vyAdhiyA~ utpanna karate haiM / upasthita DaoNkTara sAhaba ko lakSya kara mahArAja zrI ne kahA / kyoM DAkTara sAhaba ! Apa to isa viSaya ke bar3e vizeSajJa haiM / jaba Apa loga oNparezana karate haiM taba bhI mukha para kapaDA bA~dhakara rakhate haiM isakA kAraNa kyA ho sakatA hai / DAMkTara sAhaba ne kahA munijI jo kaha rahe haiM vaha ThIka hI kaha rahe haiN| hama loga roga utpanna karane vAle jantuoM se bacane ke lie hI oNparezana ke samaya mukha para kapaDA bAMdhate haiM / mahArAja zrI ne apanA vaktavya jArI rakhate hue Age kahA- jaina dharma eka mahAna vaijJAnika dharma hai| Aja se DhAI hajAra varSa ke pUrva jaba ki Aja kI taraha vijJAna itanA vikasita nahIM thA / vijJAna ke jJAna ko pAne ke lie Aja kI taraha sAdhana bhI prApta nahIM the, usa samaya isa dharma ke mahAna pravartaka bhagavAna zrI mahAvIra prabhu ne pRthvI, pAnI, agni, havA aura vanaspati meM jIva batAkara Aja ke sAdhana sampanna vaijJAnikoM ko Azrarya meM DAla diyA hai| jaina dharma kA paramANuvAda Aja ke paramANuvAda se bahuta kucha aMza meM milatA hai| ataH vAyu ke Azrita rahane vAlI aneka kharAbiyoM se bacane ke lie hama loga mukha para vastra dhAraNa karate haiM / sabhyatA kI to sabhya aura mukha vastrakA bAMdhane ke cauthe kAraNa pIche to eka mahAna zrI mahAvIra ne kahA hai- yadi Apa samAja meM rahanA cAhate ho aisI koI pravRtti na ho jisase sAmane vAle ko kaSTha ho / hamAre mukha kA thUka gandA hai, nApAka hai vaha agara kisI para giratA hai to sAmanevAle ko bar3A kaSTa hotA hai / Aja kI sabhyatA kahatI hai ki chIMka khA~sI, ubAsI ke samaya apane mukha para rumAla rakho tAki sAmane vAle para thUka yA zleSma ke ur3ane se vaha hamase ghRNA na karane lge| usakI ghRNA apamAna evaM apazabda meM bacane ke lie bhI mukha para vastrabAMdhanA Avazyaka hai / pAMcavAM kAraNa yaha bhI hai ki hama jaba dharma zAstra ko pavitra mAnate haiM jaba hama For Personal & Private Use Only dRSTi rahI huI hai / bhagavAna ziSTa banakara rho| ApakI Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khUle muha usakA vAMcana kareMge to hamArA thUka usa para avazya giregaa| apavitra thUka ke dharma zAstra para girane se hama usakI pavitratA kI rakSA nahIM kara sakate haiM / dharmazAstra kI pavitratA kI rakSA ke lie aura usake avinaya se bacane ke lie hama mukha para vastra dhAraNa karate haiM / mahArAjA kyA Apa snAna karate haiM ? mahArAja zrI ne kahA rAjan ! snAna kA artha hai zudvi. karaNa / zuddhi karaNa do prakAra kA hai / eka zArIrika aura dUsarA mAnasika / jainadharma AdhyAtmika kSetra meM zArIrika zuddhi kI apekSA mAnasika zuddhi ko vizeSa mahatva detA hai| kevala jainadharma ne hI nahIM kintu anya dharma ke maharSiyoM ne bhI mAnasika pavitratA para bhAra diyA hai maharSi agastya kahate haiM __dhyAna pUte jJAna jale rAgadveSa malApahe / yaH snAti mAnase tIrthe sa yAti paramAM gatti // arthAt dhyAna ke dvArA pavitra tathA jJAna rUpI jala se bhare hue, rAga-dveSa rUpa mala ko dUra karane nisa tIrtha meM jo manuSya snAna karatA hai vaha paramagati mokSa ko prApta karatA hai| manusmRti meM bhI kahA hai sarveSA meva zaucAnAmarthazocaM paraM smRtam / yo'rthe zucirhi sa zucirna mRdvAri zuciH zuciH / / saMsAra ke samasta zaucoM (zuddhiyoM) meM artha zauca (nyAya se upArjita dhana) hI zreSTha zauca (utkRSTa zuddhi) hai / jo artha zauca se yukta hai vahI vastutaH zuddha hai / miTTI kaura pAnI kI zuddhi vastutaH koI zuddhi nahIM hai / kahane kA tAtparya yaha hai ki zarIra ko lAkhabAra dhone para bhI vaha sadA apavitra hI rahatA hai |atH pAnI Dholakara nahAne meM hama dharma nahIM mAnate / yadi pAnI Dholakara nahAne meM hi vyakti yadi dharmAtmA ho jAya to pAnI meM rahane vAle prANI sabase baDe dharmAtmA hoNge| ___ dUsarI bAta jainamuni AjIvana brahmacArI hote haiM / brahmacarya kI sAdhanA ke lie aura usakI pUrNatA ke lie zAstrakAro ne kucha sAdhana evaM upAya batAye haiM, unameM zarIra saMskAra zrRMgAra na karane kA bhI eka vidhAna hai| zAstra meM kahA hai- brahmacarya kA pAlana karanevAle sAdhaka ko zarIra zRGgAra evaM snAnAdi kA sarvathA tyAga karanA cAhie | isI vidhAna ke anusAra hama jalasnAna nahIM karate haiN| mahArAja zrI ! Apa loga Izvara ko mAnate haiM ? mahArAja zrI, hA, hama loga Izvara ko mAnate haiM / mahArAja, kyA ApakA Izvara janma letA hai ? pa. mahArAja zrI jaina dharma ke anusAra jo AtmA rAga dveSa se sarvathA rahita ho, janma maraNa se sarvathA alaga ho, sarvajJa sarvadarzI ho, aura jo ajara, amara, siddha, buddha, mukta AtmA hai, vaha paramAtmA hI izvara hai / pratyeka AtmA meM paramAtma tattva rahA huA hai / pratyeka AtmA rAga dveSa ko naSTa karake vIta. rAga bhAva kI upAsanA ke dvArA paramAtmA bana sakatA hai / jaina dharma AtmA aura paramAtmA meM maulika bheTa nahIM mAnatA hai tAtvika dRSTi se pratyeka jIva meM Izvara bhAva hai jo mukti ke samaya prakaTa hotA hai / jisa AtmA ne rAga-dveSa kI granthI kA sarvathA chedana kara diyA aura jo karma ke bandhana se mukta ho gayA hai aisA muktAtmA hI Izvara hai / aura vahI upAsya hai / muktAtmA ke atirikta ora koI svataMtra Izvara zakti hai yaha jaina darzana svIkAra nahIM karatA hai| muktajIva-Izvara punarjanmA nahIM hai / vizva kA pratyeka niyama kArya kAraNa rUpa meM sambandha hai / binA kAraNa ke kabhI kArya nahIM ho sakatA, bIja hogA tabhI aMkura ho sakatA hai / dhAgA hogA tabhI vastra ho sakatA hai / AvAgamana kA va janma maraNa pAne kA kAraNa karma hai. aura ve mokSa avasthA meM rahate nahIM / ataH koI bhI vicArazIla sajjana samajha sakatA hai ki jo AtmA karma mala se mukta hokara mokSa pA cukA For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hija holInesa mahArAjA zAhu mahArAja kolhApura For Personal & Private Use Only . Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai vaha paramAtmA bana cukA hai vaha AtmA phira saMsAra meM kaise A sakatA hai ? bIja tabhI utpanna ho sakatA hai, jaba taka kI vaha bhunA nahIM hai, nirjIva nahIM huA hai / jaba bIja eka bAra bhuna gayA, to phira kabhI tInakAla meM bhI utpanna nahIM ho sakatA / janma-maraNa rUpa aMkura kA bIja karma hai / use tapazcaraNa Adi karma kriyAoM se jalA diyA to basa phira vaha sadA kAla ke lie ajanmA ho gyaa| AcArya zrIne eka jagaha kahA dagdhe bIje yathA'tyantaM prAdurbhavati nAMkuraH / kameM bIje tathA dagdhe na rohati bhavAGkuraH // kahane kA tAtparya yaha hai ki jahAM janma hai vahAM maraNa avazyaM bhAvI hai / jahA~ janma maraNa hai vahAM Izvaratva kaise saMbhava hai ? ataH Izvara kA punarjanma nahI yaha mAnyatA tarka saMgata pratIta hotI hai / mahArAjA, janma maraNa rahita Izvara isa vizAla vizva kA nirmANa kaise kara sakatA hai ? mahArAja zrI rAjan ! Izvara paramAtmA hai magara vaha jagata kA sRSTA yA niyaMtA nahIM / vaha pUrNa avasthA meM pahu~cA huA hone ke kAraNa vaha sRSTi nirmANa ke prapaJca meM nahIM paDatA / mahArAjA, yadi paramAtmA vizva kA nirmANa nahIM karatA hai to isa saMsAra ko nirmANa yA vinAza kauna karatA hai ? mahArAjazrI rAjan ! jaina dRSTi ke anusAra yaha gharAcara vizva jaDa aura jIva kA cetana aura ace tana kA vividha pariNAma mAtra hai / ye do tattva hI samagra vizva ke mUlAdhAra haiM / ina donoM kA pArasparika prabhAva hI vizva kA rUpa hai / ye donoM tattva anAdi aura ananta haiM / na kabhI inakI Adi huI hai aura na kabhI inakA niranvaya vinAza ho hogA / isalie yaha vizva-pravAha anAdi ananta hai / yaha pahale bhI thA, aba bhI hai aura bhaviSya meM bhI rahegA / aisA koI atIta kAlIna kSaNa nahIM thA jisameM vizva kA astitva na ho aura aisA koI bhAvI kSaNa nahIM hogA jisameM isa vizva kA astitva na rahegA / yaha sadA se hai aura sadA hi rahegA / yadyapi yaha vizva pravAha kI apekSA anAdi ananta hai aura zAzvata hai tadapi yaha kUTastha nitya nahIM hai| isa meM pratikSaNa vividha parivartana hote rahate haiN| vizva kA koI bhI padArtha kabhI ekasI avasthA meM nahI raha sakatA hai / usameM pratipala parivartana hotA hI rahatA hai / isalie yaha vizva pariNAmI hai / jaina darzana kI saha mAnyatA hai ki koI bhI padArtha niranva naSTa nahI hotA aura sarvathA navIna bhI utpanna nahIM hotA kintu usakA pariNamana hotA rahatA hai arthAt usakI avasthA meM parivartana hotA rahatA hai / jaDa aura cetana kI svataMtra aura prArasparika pravRtti se saMsAra kA vyavasthita hotA rahatA hai / isameM Izvara ke saMcAlana kI yA usake nirmANa kI AvazyakatA nahIM pratIta hotI hai / jIva aura ajIva ke sahayoga se hI isa samasta saMsAra kA saMcAlana hotA hai| gItA meM zrI kRSNa arjuna ko yahI kahate haiMna katRtvaM na karmANi lokasya sRjati prbhuH| na karmaphalasaMyoja svabhAvastu pravartate // gItA 5-14 // Izvara na saMsAra ke kartavya kA racayitA hai, na karmoM kA racayitA hai aura na vaha karma phala ke saMyoga kI hI racanA karatA hai / yaha saba to prakRti kA apanA svabhAva hI vartarahA hai / mahArAjA, grahoM nakSatroM se suzobhita isa ananta vizva kA koI nirmAtA avazya honA cAhie / isa nirmANakartA kI AjJA se hI niyamita rupa se sUrya candra kA udaya aura asta hotA hai isakI AjJA ko mAnakara hI vAyu nirantara bahatI rahatI hai, varSA hoto hai pazu, pakSI, taru latA, jIva, jantu nava jIvana pAte haiM aura samaya samaya para zIta, uSNatA Adi RtueM apanA prabhAva prakaTa karatI hai| sRSTi ke AMgana meM jo niyamabaddhatA dRSTi gocara hotI hai, jo vyavasthA dikhAI detI hai aura jo vaicitrya evaM navInatA mAlUma For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotI hai vaha kiso sarjana hAra ke vinA nahIM ho sakatI / isalie isa vizva kA koI sRSTA avazya honA caahie|" ___maharAjazrI rAjan ! mai Apase pUchatA hU~ kyA koI bhI padArtha vinA banAye apanA astitva nahI rakha sakatA ? yadi nahIM rakha sakatA to phira Izvara kA astitva kisa prakAra hai ? use kisane banAyA ? yahi Izvara ko kisI ne nahIM banAyA, phira bhI vaha apane Apa ho anAdi ananta kAla se apanA astitva rakha sakatA hai, to isI prakAra jagata bho apane astitva meM kisI utpAdaka kI apekSA nahIM rakha sakatA / Izvara kartRtvavAdI Izvara ko azarIrI dayAlu, sarvajJa, sarvazaktimAna, sarvavyApaka, nitya aura sampUrNa mAnate haiM / yadi Izvara ko jagatkartA mAnA jAtA hai to usake ukta vizeSaNoM meM bAdhA upasthita hotI hai, Izvara ya sRSTi nirmANa karatA hai to use zarIra yukta honA cAhie / azarIrI Izvara isa mUrta saMsAra kA nirmANa kisa taraha se kara sakatA hai ? yadi kahA jAya ki Izvara samartha hai isalie zarIra ko koI Ava. zyakatA nahIM, vaha apane jJAna cikIrSA (karane kI icchA) aura prayatna ke dvArA nirmANa kara sakatA hai, isakA utara yahI ho sakatA hai zarIra ke binA cikIrSA aura prayatna kaise sambhava ho sakate haiM / muktAtmA kI taraha yadi Izvara azarorI hai to usameM prayatna aura cikIrSA kaise raha sakate haiM ? jahAM icchA aura prayatna hai vahAM pUrNatA bho kaise mAnI jA sakatI hai ? isalie Izvara ko kartA mAna lene para use zarIradhArI bho mAnanA paDegA / yadi zarIra ko dhAraNa karake sRSTi kI racanA karatA hai to kyA dRzya ho kara duniyA banAtA hai yA bhUta pretoM kI taraha adRzya raha kara duniyA kI racanA karatA hai / dRzya zarIra se Izvara saMsAra ko banAtA hai yaha na hamane dekhA aura na hamAre pUrvajone hI / yadi adRzya hokara banAtA hai to use adRzya rahane kI kyA AvazyakatA hai / adRzya rahane meM to usake sAmarthya meM hI bAdhA AtI hai / dUsarI bAta yaha hai ki sazarIrI hone para vaha saMpAro jIva jaisA sAmAnya ho jAyagA / vaha Izvara hI na rahegA / yadi Izvara dayAlu hai aura sarvazaktimAna bhI hai to usane isa duHkhamaya sRSTi kI racanA kyoM kI ? kyoM na usane ekAnta sukhI aura samRddha vizva kI racanA kI ? siMha sarpa Adi duSTa hiMsaka pazuoM se bhare hue, roga, zoka, droha, durvyasana se ghire hue, corI jArI hatyA Adi aparAdhoM se vyApta du.kha pUrNa saMsAra ko banAne meM usakI karuNA kahA rahatI hai / yadi Apa kaheMge-yaha paramAtmA kI lIlA hai bhalA yaha lIlA kaisI hai ? bicAre saMsArI jIva roga, zoka Adi se bhayaMkara trAsa pAeM akAla aura bADha kAdi ke samaya naraka jaisA hAhAkAra maca jAe, aura vaha Izvara, yaha saba apanI lIlA kare ? phira bhI mahAkaruNAvAna kahalAe yaha kaise ho sakatA hai / yadi paramAnmA dayAlu hokara saMsAra kA nirmANa karatA hai to vaha dina duHkhI ora durAcArI jIvoM ko kyoM paidA aratA hai? Aja jise duHkhI dekhakara hamArA hRdaya bhI bhara AtA hai, to use banAte samaya aura isa duHkhada paristhiti meM rakhate samaya yadi Izvara ko dayA nahIM AI to use hama dayAlu kaise kaha sakate haiM ? kolhApura mahArAjA jIva jaisA karma karatA hai vaisA hI phala pAtA hai / jo jaisA botA hai vaha vaisA hI phala pAtA hai / prANI apane duHkha-sukha ke lie svayaM uttaradAyI hai, karmaphala athavA adRSTa ke kAraNa janma janmAntara jIva bhogAyatana-zarIra Adi prApta kara sukha du.khAdi kA anubhava karatA hai, Izvara dayAlu hai tadapi jIva ko apane adRSTa ke kAraNa duHkha bhogane paDate haiM / dUsarI bAta yaha bhI hai ki mahAbhUta Adi se deha kA nirmANa hotA hai parantu kisa prakAra ke bhoga ke yogya deha karanA yaha adRSTa donoM acetana haiM / isalie inheM sahAyatA karane ke lie aura jIva ko isake karmo kA phala dene ke lie eka sacetana sarvazakti For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 sRSTA kI AvazyakatA hai yaha kArya Izvara karatA hai / mahArAja zrI Izvara meM karuNA hone para bhI yadi vaha jIvoM ke duHkhoM ko dUra nahIM kara sakatA hai aura bhogAya. tana-dehAdi kA AdhAra adRSTa para hI ho to phira Izvara ko bIca meM DAlane kI AvazyakatA ho kyA hai ? kyoM na yahI mAnA jAya ki jIva apane karmo ke anusAra sukha duHkha pAtA hai / vaha jaisA karma karatA hai usake anusAra svayaM usakA phala prApta kara letA hai| yadi kahA jAya ki acetana karma jIva ko phala kaise de sakate haiM ? jIva svayaM apane azubha karmo kA phala nahIM cAhatA hai isalie phala dene. vAlA to Izvara hI mAnanA cAhie / isakA uttara yaha hai ki jIva apanI rAga dveSa rupa pariNati se karma pudgaloM ko apane sAtha sambadha kara letA hai / una Atma saMbaMdha rUpa karma pudgaloM meM aisI zakti prakaTa ho jAtI hai ki ve jIva ko usake zubhAzubha karmo kA phala de sakate haiN| jaise negeTiva aura pojeTiva tAroM meM svataMtra rupa se vidyuta paidA karane kI zakti nahIM hai parantu jaba donoM mila jAte haiM to unase vidyut paidA ho jAtI hai / isI taraha svataMtra karma pudgaloM meM jIva ko duHkha dene kI zakti na hone para bhI jaba ve AtmA se sambaddha ho jAte haiM / taba unameM aisI zakti pragaTa ho jAtI hai / ata jIva ke zubhAzubha karma ho use sukha duHkha kA bhoga karAne meM samarthata hotA hai / isake liye Izvara ko bIca meM DAlane kI AvazyakatA nahIM hai / yadi Izvara ko isa prapaJca meM DAlA jAtA hai to izvaratva meM bAdhA AtI hai Izvara kA saccA svarupa nahIM rahane pAtA hai / Izvara kartRtva ke viSaya meM dUsarA prazna yaha bhI paidA hotA hai ki Izvara ne yaha jagata kisameM se banAyA ? arthAt sRSTi racanA ke pahale kyA avasthA thI ? yadi yaha kahA jAya ki sarva zUnya thA / usa zUnya meM se Izvara ke dvArA isa sRSTi kI racanA kI gaI / to yaha kathana sarvathA ayukta lagatA hai kyoMki zUnya se koI vastu paidA nahIM ho sakatI hai / yaha sarva sammata tattva hai ki sat asat kabhI nahIM ho sakatA hai / aura asat kabhI sat nahIM ho sakasA hai / kahA bhI hainAsato jAyate bhAvo nA bhAvo jAyate sataH / arthAt sarvathA asat padArtha kabhI unpanna nahIM hotA aura sat kA kabhI sarvathA abhAva nahIM hotA / jaise khara viSANa asat hai to vaha kabhI utpanna nahIM ho sakatA hai aura jo AtmA Adi san haiM unakA kabhI sarvathA abhAva nahIM ho sakatA hai, yadi yaha vizva Izvara ke dvArA nirmita hone ke pahale sarvathA asat rUpa thA to IsakI utpatti hI nahIM ho sakatI hai yadi yaha pahale bhI sat rUpa thA to isako utpanna karane vAlA Izcara haiM, yaha nahIM kahA jA sakatA hai / isa taraha yaha sRSTIvAda yA Izvara kartRtvavAda yukti saMgata siddha nahIM hotA hai / kolhApura nareza ___ yadi paramAtmA hameM sukha-duHstra nahI detA to usakI bhakti karane kI kyA AvazyakatA hai ? jo hamAre kAma meM nahIM AtA usakI bhakti karane se hameM kyA lAbha ? mahArAja zrI, __ kyA bhakti kA artha rizvaratakhorI hai ? bhakti kA artha kAma karAnA hI hai ? paramAtmA ko majadUra banAye vinA bhakti hohI nahIM' sakatI, ? yaha bhakti kyA hai. yaha to eka prakAra kI tijArata hai| isa prakAra kI bhakti, bhakti nahIM, Izvara ko phusalAnA hai, ghusa denA hai aura apane sukha ke lie usakI cApalUsI karane ke barAbara hai / sacce Izvara bhakta kI bhakti kisI bhI loka para loka kI kAmanA ke For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lie nahIM hotI vaha to ahaitu kI huA karatI hai / binA kisI icchA ke prabhu kI parama nirmala bhakti karanA hI saccI bhakti hai / niSkAma bhakti hI sarva zreSTha bhakti hai manovijJAna zAstra kA yaha niyama hai ki jo manuSya jaisA socatA hai, manana karatA hai, kAlAntara meM vaha vaisA hI bana jAtA hai / jisa ko jaisI bhAvanA hotI hai, vaha vaisA hI rUpa dhAraNa kara letA hai "yAdRzI bhAvanA yasya siddhirbhavati tAdRzI jisakI jaisI bhAvanA hotI hai vaisI hI usako siddhi milatI haiM / isa niyama ke anusAra paramAtmA kA cintana manana, bhajana karane se yaha AtmA paramAtmA bana jAtA hai| kolhApura nareza-kyA Apa mUrti ko mAnate hai ? mahArAja zrI rAjan ! hama mUrti ko Izvara nahIM mAnate / kAraNa mUrti jaDa hai, jaDa kabhI Izvara nahIM ho sakatA aura Izvara jaDa nahIM ho sakatA / zarIra jaisI jaDa vastu se mamatA Asakti dUra karane ke lie RSi muniyoMne cAra veda, aThAraha purANa smRtiyAM Adi kI racanA kI hai to jaDa mUrti ke prati jo hamArI mamatA Akti utpanna hogI use hama kisa sAdhana se dUra kara sakate haiM ? mahArAja-kyA Apa varNavyavasthA meM vizvAsa rakhate haiM ? mahArAja zrI-rAjan ? jainadharma Aja kI pracalita varNa vyavasthA kA sadA kaTTara virodhi hai / vaha janmataH kisI ko brahmaNa, kSatriya, vaizya, aura zUdra nahIM mAnatA / jaina dharma jAti kI apekSA kartavya ko vizeSa mahatva detA hai| usakA mukhyasUtra hai kammuNA baMbhaNo hoI kammuNA hoI khattio baiso kammuNA hoI suddo havai kammuNA // arthAt janma kI apekSA se saba ke saba manuSya haiM / koI bhI vyakti janma se brahmANa, kSatriya vaizya evaM zUdra hokara nahIM AtA / varNa vyavasthA to manuSya ke apane svIkRta kartavyoM se hotI hai| ataH jo jaisA karatA hai, vaha vaisA hI ho sakatA hai / arthAt kartavya ke bala se brAhmaNa zUdra ho sakatA hai aura zUdra bhI brAhmaNa ho sakatA hai / bhagavAna zrI mahAvIra svAmI ke zAsana meM cANDAla kulotpanna harIkezI nAma ke eka mahAmuni the / unake tyAga evaM tapa se prabhAvita ho sArvabhauma rAjA evaM kriyAkANDI brAhmaNa tathA deva gaNa bhI sabhaktibhAvase unake caraNa chakara apane ko dhanya mAnate the / svayaM bhagavAna zrImahAvIra ne pAvApurI kI mahatI sabhA meM unakI prazaMsA karate hue kahA thA sakkha khu dIsaI tavo viseso // na dIsaI jAi visesa koI sovAgaputtaM hariesa sAhu, // jasserisA iDDhi mahANubhAgA / utta0 12, 37 arthAt pratyakSa meM jo kucha bhI mahattva dIkhAI detA hai, vaha sarva guNoM kA hI hai, jAti kA nahIM / jo loga jAti ko mahattva dete haiM ve loga bhUla karate hai kyoMki jAti kI mahattA kisI bhAMti bhI siddha nahIM hotI / cANDAla kula meM paidA haA harikezImunI apane guNoM ke bala se Aja kisa pada para paracA hai| isakI mahattA ke sAmane bicAre janmataH brAhmaNa kyA mahattA rakhate haiM ? mahAnubhAva harikesI muni meM aba cANDAlapana kA kyA zeSa hai vaha to brAhmaNoM kA bhI brAhmaNa banA huA hai| bhagavAna zrImahAvIra ne jAti ko nahIM kartavya ko pradhAnatA dI hai unakA kahanA hai ki dharma kisI kI paitRka sampatti nahIM hai jisa para anyakisI kA adhikAra hI na ho / dharma sabakA hai aura dharma ke saba haiN| dharma kisI ko jAta pAta kI ora nahIM dekhatA / vaha dekhatA hai manuSya kI eka mAtra Antarika sad bhAvanA evaM bhakti ko jisake bala para vaha jIvita hai / jisa prakAra sUrya-prakAza aura jala-vAyu Adi prAkRtika "dArtho para prANimAtra kA adhikAra hai| usI prakAra dharma evaM bhagavAna kI upAsanA para bhI sarva kA samAna adhikAra hai / isa kelie unheM koI roka nahIM sktaa| For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma kA mAnava mAtra ke lie yahI parama pavitra upadeza hai ki Ajivana durAcAra rUpa pApoM kA tiraskAra karo, pApI kA nahIM, tumheM pApa ke prati tiskAra karane kA adhikAra hai, kintu manuSya ke prati nahIM / kahane kA tAtparya yaha hai ki manuSya jAti eka hai usameM kisI bhI prakAra kI janma mUlaka ucca nIcatA kA koI bheda-bhAva nahIM haiM / jo manuSya jAtimada karato hai vaha nIca jAti meM punaH janma letA hai / yaha vArtAlApa cala hI raha thA ki itane meM mahArAjA kA nijI phoTu grAphara kemarA lekara mahArAja ke pAsa khaDA ho gayA / kolhApura nareza mahArAja zrI se nivedana kiyA / svamojI, hama Apa kA phoTU khIMcanA cAhate haiM ? mahArAjazrI ne kahA-rAjan ! hama muni phoTU nahIM khiMcavAte / isa para Apane eka sera kahA ekase jaba do hue lutha pe ikatAI nahIM, isalie jAnA na hamane tasvIra khiMcavAI nahIM / mahArAjA-Apato yahA~ se cale jAeMge kintu phoTU se ApakI smRti banI rhegii| mahArAja zrI ne isa para eka dRSTAnta diyA do mitra the| donoM kA eka dUsare ke prati aTUTa sneha thaa| donoM sainika the / eka dina eka mitra ko apane adhikArI dvArA laDAI ke morce para jAne kA hukma milA / vidA hote samaya laDAI para jAne vAle mitra ne apanI yAdagAra meM use apanA phoTU denA cAhA / mitra ne phoTU lene se inkAra kara diyA isa para dUsare mitra ne kahA dosta ! maiM to laDAI ke maidAna para jA rahA huuN| patA nahIM baca ke AU~gA yA nahIM / isa phoTU se kama se kama merI yAda. giri to rahegI ki merA bhI koI dosta tho / isa para dosta ne javAba diyA bhAI ! maiM tumhArI tasvIra isalie lenA pasanda nahIM karatA ki merA jo tumhAre prati sneha hai vaha jaDa tasvIra para utara Aego / maiM tumhArI jindA tasvIra apane pAka dila meM rakhanA cAhatA huuN| tAki mere dila meM rahI huI tumhArI pyArI tasvIra ko koI curA nahIM sakatA kahane kA tAtparya yaha hai ki guru ke prati jo tumhArI zraddhA hai vaha jaDa tasvIra para utara AyegI / hama guru ke prati saccI zraddhA bhakti evaM unake dvArA pradarzita mArga ko bhUla jAte haiM aura unake jaDa phoTU para hI zraddhA bhakti vyakta karate haiM / yaha maiM ucita nahIM mAnatA / phoToM ko to eka ajJAna AtmA hI mahatva detA hai / isa prakAra kolhApura mahArAjA kA mahArAja zrI ke sAtha karIba DeDha ghanTe taka vArtAlApa ke bAda mahArAja zrI ke svAsthya ke viSaya meM pUchatAcha kI upasthita DAkTara ko sambodhana kara rAjA sAhaba ne kahA-mahArAja zrI kA oNparezana baDe dhyAna se kiyA jAya ! unheM kisI bhI prakAra kA kaSTa na ho isa bAta kA pUrA dhyAna rakkheM / sAtha ho aspatAla se jitanI bhI suvidhA mila sake utanI adhika dI jAya / isa vArtAlApa ke bIca mahArAja zrI ne kahA hama jaina muni haiM / hamAre kucha niyama bhI haiM / DAkTara sAhaba ne mere Aparezana kA samaya zAma ko sADe pA~ca baje kA khakhA hai / yaha samaya hamAre dhyAna dhAraNA evaM bhakti kA samaya hai sUryAsta bAda na hama jala kA sparza karate haiM na usakA sevana hI karate haiM / rAtri meM bhojana pAnI auSadha Adi kucha bhI nahIM lete / rAtri meM hamAre sthAna meM koI striyA~ bhI nahIM AsakatI / hama loga rAtri meM bIjalI Adi ke prakAza kA upayoga bhI nahIM karateM / anya bhI choTe baDe aneka niyama haiM jo 5 // baje ke oNparezana ke samaya hama unheM pAla nahIM sakateM / ataH oNparezana kA samaya sAyaMkAla ke badale prAtaHkAla rakhA jAya to adhika accho rahegA / ___isa para mahArAjA sAhaba ne DAkTaroM se kahA-mahArAja zrI kI icchA evaM unake niyama ke anukUlasarva bAteM honI cAhie / ye mere guru haiM inako kaSTa vaha merA kaSTa hogaa| ataH guru mahArAja ko binA kaSTa diye unakI icchAnusAra karo / 23 For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 itano kaha kara mahArAjA khaDe ho gaye aura jamIna para sAre zarIra ko pailA kara unhoMne sASTAMga praNAma kiyA / aura kahA- " Apa mere guru haiM / praNAma kara ve bAhara Aye jahAM karIba ATha daza hajAra kI saMkhyA meM janatA mahArAjA ke svAgata kI pratIkSA kara rahI thii| mahArAjA ko dekhate hI kolhApura mahArAjA kI jaya ho / guru mahArAja paM. zrI ghAsIlAlajI mahArAja kI jaya ho|,, isa prakAra hajAroM vyakti jayaghoSa kI dhvani se AkAza ko gunjAyamAna karane lage / ____ upasthita jana samUha ko sambodhita karate hue kolhApura mahArAjA ne kahA maiM Aja taka kisI ko guru nahIM mAnatA thA aura na namaskAra hi karatA thA, kintu guru mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke vyaktitva se evaM unake AcAra vicAra se baDA prabhAvita huA hU~ / AdhyAtmIka jIvana ke tIna aGga hai-anAsakti, saMyama aura tyAga, sAdhaka ina tIna dharmo kI sAdhanA manasA, vAcA karmaNA se karatA hai, unako maiM adhyAtmIka puruSa mAnatA hU~ / aise hI guru samAja aura rASTra kA kalyANa karateM haiM / guru mahArAja bhI apane yuga ke eka aise hI adbhuta adhyAtma yogI haiM / inake divya jIvana kA divya saMdeza jana jana ke jIvana ko suvAsita kare yahI merI abhilASA hai / hama saba isa adhyAtma yogI ke prati zraddhAJjali samarpita kara unake mArga para calane kA prayatna kareMge / ,, yaha kaha kara mahArAjA apanI kAra meM baiTha gaye / aura janatA kA abhivAdana svIkAra kara ve kolhApura kI ora cala diye| kolhApura nareza kI kuladevI ambikA devI hai / devI ko bhI ve mastaka jhukAkara hI devI kA abhivAdana karate the / yaha isa rAjya gharAne kI parAmparA hai / kolhApura nareza ko vinaya pUrvaka natamastaka do pacAMga jhukAkara mahArAjazrI ko namana karate dekha evaM mahArAjazrI ke prati prazaMsA ke udgAra sunakara janatA Azcarya cakita thii| logoM ke mukha se zabda nikala rahe the ki mahArAja zrI ne rAjA sAhaba para Azcarya janaka jAdU kara diyA hai| mahArAjA kI AjJA hote hI aMgreja DAMkTara vela jo vahAM ke asisTaTa sarjana the usane oNparezana kA samaya badala diyA / dUsare dina dinake do baje oNparezana karane kA taya kiyA / __oNparezana-kakSa meM prAraMbhika taiyArI yAM karalene ke bAda DaoNkTara ne mahArAja zrI ko oNparezana kakSa meM padhArane kI sUcanA dI / idhara oNparezana ke Adha ghaMTe pUrva hI mahArAja zrI ne apane sAthI muni ke samakSa AlocanA kI aura sAgArI saMthArA lekara ve oNparezana kakSa meM padhAra gaye / A~parezana-kakSa ke bhItara eka muni evaM eka do pramukha zrAvaka ke sivAya anya saveM ko bAhara jAne kA Adeza milA ! saba bAhara Akara mahArAja zrI ke saphala oNparezana kI kAmanA karane lage / ThIka do baje oNparezana prAraMbha huaa| mahArAja zrI sTeja para so gye| DaoNkTara klArophaoNmeM sUMghAnA prAraMbha kiyaa| usa samaya mahArAja zrI zvAsa khoMca kara prANAyAma ko prakriyA meM laga gaye / karIba 15 minITa taka DaoNkTara mahArAja zrIko marjI lAne kA prayoga karate rahe parantu mahArAja zrI kI saceta avasthA dekhakara DaoNkTara vicAra meM para gaye ki mahArAja zrI ko klaoNrophAme kA asara kyoM nahIM ho rahA hai / DaoNkTara ne jaba jAMca kI to patA lagA ki mahArAja zrI ne zvAsa lenA banda kiyA hai / DaoNkTara ne sUcanA kI ki Apa svAbhAvika rUpa se uvAsocchavAsa leM / DaoNkTara ke kahane para mahArAja zrI ne prANAyAma kI prakriyA banda kI aura ve svAbhAvika rUpa se zvAsa lene lage / klArophArma kA asara huA aura mahArAja zrI mUrchita ho gaye / oNparezana ke samaya satArA vAle seThazrI motIlAlajI sAhaba upasthita the / oNparezana kakSa meM kisI bhI narsa ko mahA rAja zrI ke zarIra ko chune nahIM diyA gayA / muni maryAdA ke anukUla sabhI niyamoM kA pAlana karane ko lagAyA gayA / karIba eka ghaMTA oNparezana calA, nau iMca gaharA aura dasa iMca coDA itane bhAga para nastara For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se oNparezana kiyA gayA / oNparezana bahuta acchA saphala huaa| mahArAja zrI ko rUma meM lAyA gayA aura pATa bichAkara unheM sulA diyA / karIba cAra ghanTe ke bAda mahArAja zrI klaoNrophArma kI asara se mukta hue / usa samaya pratikramaNa kA samaya bhI AcukA thA / saceta hote hI mahArAja zrIne pratikramaNa kiyA / mahArAja zrI ko agAdha dhairya aura asIma sahiSNutA evaM apane niyamoM ko custatA pUrvaka pAlana karate dekha DaoNkTara bhI cakita ho gayA / dhanya aise sahana zIla santa jinhoMne isa rugNa avasthA meM bhI apane niyamoM ko nahI choDA / karIba 15 dina taka Apa aspatAla meM raheM / rAtri meM unake rUma meM koI bhI / thI aura na bijalI Adi kA prakAza hI kiyA jAtA thaa| mahArAja kI paricaryA adhika tara sAtha ke muni ho karate the kama se kama gRhastha kI anivArya sevA lI jAtI thii| samAja ke bhAgyodaya se oNparezana ke bAda mahArAja zrI ke svAsthya meM dino dina sudhAra hone lagA / oNparezana ke ATha dina bAda kolhApura nareza punaH speziyala Trena meM baiThakara apane pare rasAle ke sAtha mahArAja zrI ke darzanArtha aspatAla padhAre / sAtha meM divAna bAlA sAheba bhI the / digambara jaina paNDita kalhApANA neTave jo apane samaya kA acchA vidvAna mAnA jAtA thA unheM bhI sAtha meM lAye / mahArAjA ke sAtha anya jAgIradAra rAjya ke mukhya mukhya adhikArI evaM pratiSThita seTha sAhukAra bhI the, mahA rAjA aspatAla meM jahAM mahArAja zrI birAjate the vahAM Aye aura mahArAja zrI ko sASTAMga praNAma kara unakI sevA meM baiTha gaye / mahArAja zrI ko baiThane kI DaoNkTara sAhaba kI manA thii| ataH mahArAja zrI sote sote hI kolhApara nareza ke sAtha bAta cita karane lage / mahArAja zrI ne rAjAsAhaba ke samIpa baiThe hae eka prabhAvazAlI vyakti ko dekha kara pUchA-ye sAhaba kona haiM ? rAjA sAhaba ne javAba diyA-ye mere divAna bAlA sAheba haiM / aura dusare vyakti eka mahAna vidvAna digAmbara jaina paNDita hai / itane meM eka vyakti AyA aura mahArAjA ke jUtA kholakara le gayA / usake viSaya meM kisI anya vyakti ko mahArAja zrI ne pUchA- yaha kauna the ? uttara milA--yaha tIna lAkha kI jAgIravAlA jAgIradAra hai / aura isakA kArya mAtra mahArAjA ke jUte ko sundara evaM surakSita rakhanA hai / rAjA sAhaba ke sAtha anya bhI kaI vidvAna sAtha meM the| mahArAjo prazna pUchane kI taiyArI kara rahe the ki isa bIca eka prabhAva zAlI vyakti ne praveza kiyaa| mahArAja zrI ko paMcAGga namAkara vidhivat vandanA kI aura vinaya pUrvaka vaMdana kara ke mahArAja zrI kI sevA meM baiTha gayA, rANA ke libAsa me eka prabhAvazIla vyakti ko dekhakara kolhApura nareza ne pUchA Apa kauna ho ? aura kahAM se Aye ho ? / ___ uttara milA-merA nAma kezavalAla hai maiM mevADa hindavAkula sUraja mahArANA zrI phattesiMhajI kA bhUtapUrva prAiveTa sekreTarI hU~ / mahArAja-ApakA Agamana kaise huA / lAlAjI kezavalolajI bole--maiM gurudeva ke darzana ke lie AyA huuN| ye gurudeva hI saMsAra samudra ko pAra karane vAle jahAja haiN| mahArAja ne mahArAja zrI kI ora dRSTi DAla kara pUchA-ApakA Agamana kisa pradeza se huA ? mahArAja zrI hama mevADa pradeza se Aye haiN| mahArAjA-mevADa udayapura se yahA~ taka padhArane meM Apako kitanA samaya lagA ? mahArAja zrI-karIba tIna sAla lage mahArAjA-tAsagAMva se Apako padhArene meM kitanA samaya lagA ? mahArAja zrI-tIna dina lage / mahArAjA-Apako itanA samaya kaise lagA ? mahArAja zrI-hama loga paidala hI calate haiN| kisI bhI sajIva yA nirjIva vAhana kA upayoga nahIM karate / yahAM taka kI hama loga naMge paira hI For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 calate haiM, paira meM jUtA, cappala, khar3Au, kapaDe ke jUte mojA yA anya kisI bhI taraha ke pAdatrANa kA prayoga nahIM krte| mahArAjA, Apa paidala calakara apanA bahuta baDA bahumUlya samaya naSTa nahIM karate haiM ? yadi Apa vAhana kA upayoga kareM to adhika se adhika dharma kA pracAra kara sakate haiM / deza videza meM jAkara ahiMsA dharma kI jyoti phailA sakate haiN| mahArAjA zrI, jaina dharma ahiMsA pradhAna dharma hai / isakI pratyeka pravRtti ke pIche ahiMsA kI bhAvanA rahI huI hai| isa dharma meM AtmakalyANa para adhika bhAra diyA gayA hai / sAtha hI dharma-netA kA / AcAra va vicAra hogA usakA samAja para bhI utanA hI Adarza hogA / apane hI batAye hue mArga para hama hI na cale to dUsarA hamArA anukaraNa kyA kara sakatA hai| jaina muni ke pratyeka vyavahAra ke pIche prANI mAtra ko kaSTa na dene kA Adarza chupA huA rahatA hai| isalie zramaNa meM pada yAtrA ko adhika mahatva diyA hai| dharmapracAra kI dRSTi se to paidala bhramaNa atyanta upayogI siddha havA hai / bhagavAna zrImahAvIra, mahAtmA buddha evaM bhArata ke aneka aparigrahI mahApuruSoM ne bhI pai karake hI janatA meM dharma jAgRti utpanna kI aura yuga-yuga se calI AI ruDhiyoM ke sthAna para vAstavika dharma kI sthApanA kI thI / Aja kI taraha pUrvakAla meM yAtAyAta ke itane teja sAdhana nahIM the aura na itane pracAra ke bAhya sAdhana hI the / phira bhI una mahAna santoM ne pada-yAtrA ke dvArA hI isa vizAla vizva meM ghUma-ghUma kara dharma kA pracAra va prasAra kiyA / jana jIvana ko dharma se ota prota banAyA thaa| Aja ke isa vaijJAnika yuga meM bhI pada yAtrA ke dvArA hI jaina zramaNa jana-jIvana ko jAgRta karane kA prayatna karatA hai, yaha unakI eka vizeSatA hai / sAtha hI jIvana nirmANa meM padayAtrA kA ati mahatvapUrNa sthAna hai| pada yAtrA zikSA kA pradhAna aMga mAnI gaI hai / mahAna pada yAtrI hyaenasiMga ne bhArata ke vividha prAntoM meM pada yAtrA kara bauddha dharma aura sAhitya kA adhyayana kara apane deza taka mahAtmA buddha kA sandeza pahu~cA kara apane Apako itihAsa ke pRSToM meM amara kara diyA / pada yAtrA ke aneka lAbha haiN| yaha zramaNoM ko pariSaha sahana karane kI preraNA bhI detA hai| paidala bhramaNa karanevAle zramaNoM ko aneka kaThinAIyoM kA sAmanA karanA par3atA hai| kahIM baDe baDe pahADoM ko lAMdhanA hotA hai to kahIM prakRti kI goda meM kala kala karatI nadiyoM ko pAra karanA hotA hai / kahIM hare bhare kheta aura kahIM bIhaDa hiMsaka pazuoM se yukta jaMgala / kahIM saghana vRkSAvalI aura kahIM vizAla rukhA registAna / ina saba ko sAdha maryAdA ke anusAra pAra karanA hotA hai / pada yAtrA meM kahIM zraddhAbhakti ke bhAra se jhuke hue bhadra grAmIna svAgata ke lie udyata milate haiM, to kahIM hamArI veSabhUSA aura paricaryA se aparicita grAmIna hame cora loga samajha kara patthara lAThiyoM kA prahAra karane ke lie sAmane Ate haiN| kahIM siMha vyAghra Adi hiMsaka prANiyoM kA sAmanA karanA paDatA hai to kahIM kroDA karate hue bhole mRga-zizu dRSTi gocara hote haiN| yaha saba dekhane se prakRti kA jJAna hotA hai / mAnava svabhAva kA paricaya prApta karane kA evaM unakI vibhinna bhASAeM, saMskRtiyAM samajhane kA avasara milatA hai| dUsarA cAritra-rakSA kI dRSTi se bhI eka niyata sthAna para na Tika kara paidala bhramaNa karanA sAdhu ke lie Avazyaka hai / adhika samaya taka eka sthAna para Tike rahane se moha kI jAgRti evaM vRddhi hone kA bhaya rahatA hai / isa lie eka vicAraka ne ThIka hI kahA hai " bahatA pAnI nirmalA paDA gandelA hoya tyoM sAdhuto ramatA bhalA dAga na lAge koya" / paidala yAtrA se jitanA adhika dharma pracAra ho sakatA hai utanA pracAra vAhana kA prayoga karane se For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 nahIM ho sakatA, yadi hama vAhana kA prayoga karane laga jAyeM to hamAre upadeza se sAdhAraNa janatA grAmanivAsI vaMcita ho jaaegii| hama Apa jaise bar3e bar3e logoM meM aura baDe baDe zaharoM meM upadeza dene laga jAveMge / sAtha hI vAhana ke prayoga se aneka doSa utpanna hote haiM / dhAtu mAtra bhI apane pAsa rakhanA pApa samajhate haiM / sUI jaisI sAmanya cIja bho yadi rAtri meM bhUla se hamAre pAsa raha jAya to hameM upavAsa karanA hotA hai / phira paise jaisI cIja kA upayoga hI kaise kara ke lie TikITa kharIdanA hotA hai / jaba hama paisA nahIM rakhate phira TikITa kaise kharIda sakate haiM ? binA TikITa kI yAtrA karanA rAjya kI corI hai| kadAcit Apa jaise samartha bhakta TikITa kA paisA de bhI de yaha suvidhA kucha samaya ke lie hI ho sakatI hai bAda meM paisA pAne ke lie gRhastha kI gulAma lenI pddegii| dUsarA sajIva vAhana kA prayoga karate haiM to baila ghoDe Adi ko kaSTa hotA hai unako kaSTa denA Adarza muni kA dharma nahIM hai / nirjIva vAhana ke prayoga se mArga meM calane phirane vAle aneka prANiyoM kI hiMsA hotI hai / ataH vAhanavyavahAra hiMsA kA hI poSaka hai / paidala yAtrA svataMtra yAtrA hai / jaba jo cAhe taba yAtrA kara sakate haiM / hara choTI-baDI jagaha jA sakate haiM / pahADI rasta pAra kara sakata ha / kintu vAhana manuSya ko gulAma banAto hai| vAhana jahAM jA sakatA hai manuSya bhI vahIM jAtA hai| kintu paidala calanevAlA upadezaka hara jagaha jA sakatA hai| mahArAjA-jaba Apa apane pAsa paisA nahIM rakha sakate ho to sira ke bAla evaM dADI mala ke bAla kaise nikAlate haiM / mahArAjazrI-hama loga sira dADI evaM mUcha ke bAla hAtha se hI khIca kara nikAlate haiN| kisI nAI yA ustare Adi se sira nahIM muNddvaate| jaba kezalucana kI bAta sunI to mahArAjA ko baDA Azcarya haA aura unhoMne kahA-Aja ke isa yuga meM Apa jaise tapasvI kriyA parAyaNa santa virale hI hote haiN| Apa jaise santa hI bhagavAna ko prApta kara sakate haiM / merA eka prazna yaha hai ki Apa rAtri meM hI kyoM nahIM jalAte ? isameM kyA doSa hai ? mahArAjazrI, rAjan ! dIpa ke lie taila cAhiye - aura tela ke lie paisA cAhie / sabhI jagaha dIpa kI vyavasthA nahIM ho sktii| mahArAjA-hama Apa jaise santoM ke lie rAjya kI tarapha se sAre rAjya meM muphta meM hI TIpa kI vyasthA kara deNge| mahArAjazrI, Apa apane rAjya kI somA taka hI vyavasthA kareMge kintu anya rAjya meM to mAvApekSI hI bananA paDegA / sAtha hI hama loga pRthvI, pAnI, agni, havA meM jIva mAnate haiM / ataH agni ke jIvoM kI rakSA ke lie dIpa kA prayoga nahIM karate / tathA dIpa meM aneka jIva paDa kara mara jAte haiN| ahiMsAdharmI muni kisI bhI jIva ko mAranA mahAna pApa samajhate haiM, isa prakAra karIba deDha ghaMTe taka kolhApara rAjA ne mahArAjazrI se vividha viSayaka carcA kii| aura khUba saMtoSa vyakta kiyA / anta meM kolhApura nareza ne mahArAja zrI ke zIghra svastha hone kI zubha kAmanA vyakta kara kahA-Apa svastha hote moTApara kI ora vihAra kareM / kolhApura kI janatA cAtaka kI taraha Apa ke Agamana kI pratIkSA kara rahI hai| Apa Ane kI svIkRti dekara hameM anugrahIta kareM / mahArAjazrI ne mauna bhAva se svIkRti pharamA dI / kolhApura mahArAjA ke jAne ke bAda aMgreja DA~kTara vela sAheba phurasata ke samaya mahArAja zrI ke Ate aura dharma sambandhI vividha jAnakArI prApta karane lge| jaina dharma ke ahiMsA satya astheya vrata For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 anekAntavAda, AtmA kA svarUpa karma siddhAnta ko sunakara DaoN0 vela baDe prabhAvita hue / aura eka dina unhoMne kahA-maiM bhagavAna se prArthanA karUMgA ki mujhe AgAmI janma jaina kula meM de tAki jaina dharma kA pAlana kara apanA kalyANa kara sakU mahArAjazrI ne kahA-jaina banane ke lie jaina kula meM janma lenA Avazyaka nahIM hai / Apa cAhe to isa janma meM bhI jaina bana sakate haiN| jaina dharma pratyeka mAnava mAtra ko pAlane kA adhikArI mAtA hai / vaha jAta-pAta ke bheda bhAva ko nahIM mAnatA / zrI zAhU mahArAja muni zrI se vArtAlApa karate taba pratyakSa meM to 'svAmijI' zabda se sambodhita karate aura parokSa meM jisa kisI ke sAmane munizrI sambandhita bAta calato to 'guru mahArAja' zabda kA prayoga karate the / munizrI ke prati itanA adhika samAdara ke bhAva dekhakara kitaneka gRhasthoM ke hRdaya meM saMzaya ho jAyA karatA thA ki sthAnakavAsI samAja ne jina muni ko par3hA-likhA kara samRddha kiyA hai| kahoM aisA na ho jAya ki kolhApura mahArAjA muni zrI ko kolhApura lejAkara maThAdhIza na banA deM ? yaha eka saMzaya honA bho svAbhAvika thA kyoMki munizrI se zrIzAhumahArAjA jaba mile usake pahale eka aisI ghaTanA ghaTa gaI ki eka bAra kolhApura mahArAjA madyapAna karake jaba darzanArtha mandira gae aura jaba aMdara jAne lage to usa samaya Apa jinheM guru mahArAja mAnate the ve guru bole ki "abhI Apa andara nahIM jA sakateM / zrI zAha mahArAjA ne pUchA ki maiM andara kyoM nahIM jA sakatA ? guru bole-Apa ne isa samaya madya hai| madyapAna kI avasthA meM vyAkti rAma kRSNa ke mandira meM nahIM jA sakatA / yaha zAstra vidha guru mukha se yaha bAta sunane para mahArAjA bAhara se hI bhagavAna ke darzana karake apane sthAna A so sthAna para pahu~cate hI apane somantoM se bole ki-"prArambha se hI mujhe yaha kahA-jAtA ki madyapAna karanA sarvathA zAstra niSedha hai / madyapAna karane vAlA Izvara bhakta nahIM ho sakatA / madyapAna dhArmika dRSTi se varNya aura isa prakAra mAlama hotA to maiM jIvanabhara madyapAna hI nahIM karatA / ye guru to aisA bolate the ki yaha to rAjAoM kA kArya hai / zikAra karanA, mAMsa khAnA, dAru pInA kSatriya dharma hai aisA kaha kara barAIyoM kA poSaNa karate rheN| Aja kahate haiM ki madyapAna karanevAlA mandira meM nahIM jA sakatA / yaha pahale kyoM nahIM kahA ? ataH asatya poSaka guru banane ke adhikArI nahIM hoteM / jAo guru ko yahAM bulA laao| mahArAjA kA prakopa dekhakara upasthita sAmanta loga hakapakA gae / yaha khabara una kathita guru ko milate hI ve tatkAla bambaI cale gaye / unake jAne ke bAda vaha sthAna khAlI paDA thaa| etadartha kitaneka zraddhAla zrAvakoM ko eha saMzaya ho gayA thA ki kolhApura mahArAjA munizrI ko kolhApura lejAkara guru jagaha Asanastha na kara deN| zaMkAzIla vyaktiyoM ne yuvAcArya zrI javAharalAlajI ma0 tathA pUjyazrI zrIlAlajI mahArAja taka patra dvArA samAcAra bhI pahuMcA diye / patra dvArA samAcAra pahuMcane para yuvAcArya zrI ne lAlAjI kezarImalajI ra nivAsI ko sahI sthiti jAnane kI salAha dii| udayapura se lAlAjI tatkAla miraja paha~ce aura vahAM ki vAstavikatA ko samajhakara ve munizrIjI kI sevA meM Thahara gaye / patra se yuvAcArya zrI ke pAsa samAcAra pahacAe ki vahAM jo bhI samAcAra pahu~ce hai ve nitAnta nirAdhAra hai| saMzaya jaisI koI bAta nahIM hai| sahI bAta yaha hai ki kolhApura mahArAjA paM0 zrI ghAsIlAlajI ma. ke saMyamI jIvana jJAna kI vizAlatA aura upadeza kI lAkSaNikatA se bahuta hI prabhAvita hue haiM / paM0 zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke prati kolhApura mahArAjA kI zraddhA guru bhakti dekha kara lAlajI ati prabhAvita hue / ora jaba muni zrI kolhApura padhAre taba ve bhI kolhApura kI janatA dvArA kiyA gayA abhUta pUrva svAgata kA dRzya apane svayaM AkhoM se dekhane kA svarNa avasara prApta kara sake / For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 miraja aspatAla meM oNparezana ke bAda pUrNa svAsthya ke prApta hone para DA~0 ne Apa ko vihAra karane kI rajA pradAna kara do| oNparezana meM jo bhI doSa lagA thA use guru deva ke samakSa AlocanA kara prAyazcita grahaNa kiyA aura zuddha hue / kolhApura kI ora prasthAna mahArAja zrI ne svAsthya lAbha prApta kara vahAM se kolhApura kI tarapha vihAra kiyA / mArga meM kumbheja aura mejagAMva Aye / ye donoM gAMva pAsa pAsa hI meM base hue haiM / yahAM adhikatara digambara jaina samAja kI bastI hai / yahAM kA digambara samAja do vibhAgoM meM vibhakta hai / eka caturtha aura dUsarA paMcama / caturtha digambara samAja prAyaH khetI Adi se apanI AjIvikA calAtA hai aura paMcama samAja vyApAra se AjIvikA calAtA hai / mahArAja zrI paMcamo kI vastI meM Thahare / AhAra pAnI kiyA mahArAja zrI ne vahAM ke kucha vyaktiyoM ko pUchA-kyA digambara muni bhI yahAM padhArate rahate haiM" / uttara meM logoM ne kahA-digambara muni abhI yahIM hai| pahADa para mandira meM birAjate haiN| ve kala yahAM padhAreMge / sAyaMkAla ke samaya mahArAja zrI kuMbheja se vihAra kara pahADa para padhAre / sUryAsta meM karIba AdhA ghaNTA bAkI hogA / maharAja zrI digambara muni jahAM virAja rahe the vahA~ padhAre aura pUjArI kI AjJA lekara vahIM Thahara gaye / itane meM zvetAmbara mandira kA pujArI mahArAja zrI ke pAsa AyA aura bolA mahArAja sAheba Apa zvetAmbara maMdira meM ThareM / mahArAja zrI ne kahA hameM zvetAmbaradigambara kA koI Agraha nahIM / hameM to kevala rAtri meM Thaharane ke lie sthAna mAtra caahie| lekin pUjArI kA jaba atyAgraha dekhA to mahArAja zrI zvetAmbara mandira meM padhAre / zvetAmbara aura digambara donoM mandira karIba meM hI the / rAtri meM pratikramaNa kiyA / pratikramaNa ke bAda Apa digambara jaina muni ke sAtha vArtAlApa karane lage / vArtAlApa karoba do ghaMTe calA / bicAro kA AdAna pradAna huA / mahArAjazrI ke premapUrNa vArtAlApa se digambara muni baDe prabhAvita hue / digambara muni udagAva kara ke upanAma se prasiddha the| prAtaH mahArAja zrI ne vihAra kiyA / mArga meM baDagAva AyA / vahAM zvetAmbara mUrti pUjakoM ke hI ghara the kintu AhAra pAnI Adi kI zrAvakoM ne baDI bhakti kI / vahAM eka zrovikA thii| bar3I dharmaniSTha evaM dAnI prakRti kI thii| mahArAja zrI se usane kahA- mahArAja sAhaba ! maiM Apake mukha se bhagavatI sUtra sunanA cAhatI hUM / mahArAja zrI ne kahA- bahana ! bhagavatI sUtra koI choTA sUtra nahIM hai| usako sunAne meM bahuta samaya ko jarurata hai / isa samaya hamalogoM ko itanA Thaharane kA yaha avasara nahIM hai / dUsare dina prAtaH hote hI mahArAja zrI ne kolhApura kI tarapha vihAra kiyA / jaba kolhApura pAMca kosa dUra thA usa samaya digambara jaina bhAI karoba 400-500 kI saMkhyA meM mahArAja zrI ke sAmane Aye sAtha meM kSullaka pAyasAgarajI bho the / kSullaka pAyasAgarajI baDe tapasvI the / 24 varSa se ekAntara upa te the / sAtha meM digambara samAja ke bhupAlaannAdi aneka pratiSThita sajjana the / sabhI ne mahArAja zrI kA bhAva bhInA svAgata kayA / mahArAja zrI jaba kolhApura zahara ke nikaTa pahaMce to hajAroM jaina bandhugaNa svAgatArtha guru mahArAja zrI ke sAmane Aye / mahArAja zrI ke Agamana se kolhApura janatA meM harSa kI sImA na rahI / hajAroM vyakti jayaghoSa kI dhvani se AkAza ko gunjAyamAna kara rahe the / aise hajAroM strI puruSoM ke sAtha mahArAja zrI kA kolhApura nagara meM praveza huA / mahArAja zrI ke sa tha jalUsa dRzya darzanIya thA / kolhApura mukhya mukhya mArgo se gujarate hue Apa zrI vizAla jana samUha ke sAtha varappA jaina ke vizAla makAna meM virAjamAna hue / paTTa para birAjakara Apane Agantuka bhAI bahanoM ke samakSa mAnava deha kI durlabhatA aura dharma kI AvazyakatA para mananIya pravacana diyaa| jisakA kucha sArAMza yaha hai For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 dharmapemI bandhuoM, mAtAoM, evaM bahano ! saMsAra kI samasta yoniyoM meM mAnava yoni sarva zreSTha kahalAtI hai / ora durlabha bhI, jaina Agama sthAnAMga sUtra meM kahA hai-"tao ThoNAi deve pohejjA-mANusaM bhavaM, Arie khette jammaM, sukula paccAyAti / ThAnAMga 3 / 3 / arthAta manuSya jIvana, AryakSetra meM janma aura zreSTha kula kI prApti / saMsAra meM annata kAla se bhaTakatI huI AtmA jaba kramika vikAsa kA mArga apanAtI hai to vaha ananta puNya karma kA udaya hone para nigoda se nikalakara vanaspati, pRthvI, jala, Adi kI yoniyoM meM janma letI hai aura java yahAM bhI ananta zubha karma kA udaya hotA hai to vaha dvIndriya, trIndriya, caturindrIya paMcendriya nAraka tiryaca Adi vibhinna yoniyoM ko pAra karatA huA kramazaH upara upara uThatA huA jIva ananta puNya ke balase manuSya janma hI grahaNa karatA hai| vizva meM manuSya hI sabase thoDI saMkhyA meM hai ataH manuSya janma hI saba se durlabha bhI hai mahAna bhI hai / mahAbhArata meM byAsa RSi bhI kahate haiM-"guhyaM brahma tadidaM bravImi na hi mAnuSAt zreSThataraM hi kijita" Ao ! maiM tumheM eka rahasya kI bAta kahatA huuN| yaha acchI taraha mana meM dRDha karalo ki saMsAra meM manuSya se baDhakara aura koI nahIM hai / mahArASTra ke punita santa tukArAma kahate haiM ki svargI ce amara icchitAtI devA, mRtyu lokIM vhAvA jansa AmhA // svarga ke devatA icchA karate haiM he prabhu ! hameM mRtyuloka meM janma cAhie arthAt hameM manuSya banane kI cAha hai / eka urdU zAyara bhI kahatA hai phariste se baDhakara hai insAna bnnaa| magara isameM lagatI hai mehanata jiyAdA // manuSya ke hAtha paira pAne se koI manuSya nahIM bana jAtA / manuSya banatA hai manuSya kI AtmA pAne se aura vaha AtmA mIlatI hai dharma ke AcaraNa se / yoM to manuSya rAvaNa bhI thA kintu hameM rAvaNa nahIM rAma bananA hai / kaMsa nahIM kRSNa bananA hai| saMgama nahIM mahAvIra bananA hai / mAnava jIvana kA dhyeya hai ajara amara pada pAnA mahAmAnava bananA...... ityAdi...... mAnavadeha kI mahattA para Apane eka ghanTe taka pravacana diyA / Apake pravacana kA janatA para acchA prabhAva par3A / mAMgalika zravaNa kara loga apane apane sthAna para cale gaye / rAtri ke bhAI mahArAja zrI ke pAsa AyA aura bolA-gurUjI ! yahAM jaina samAja meM baDe baDe dhanika loga haiM aura dila ke bhI udAra haiM / Apa baDe bhAgya zAlI aura vidvAna haiM / Apake lie hama candA karanA cAhate haiM / akelA bhUpAla annA pAMca sau rupaye cande meM degaa| aura bhI pratiSThita sajjana haiM ve bhI candA deNge| Apa bhI apane pravacana meM upadeza deMge to bahuta acchI rakama hogii| isa para maharAja zrI ne kahA-bhAI hama jaina mani hai| jaina muni apane pAsa paisA rupayA yA noTa nahIM rakhate / ve aparigrahI hote haiM / Apa jaise logoM ke ghara se zikSA mAMgakara khAte haiM taba vaha bhAI bolA / agara Apa paisA nahIM lete to itanA kyoM paDhe ho ! mahArAja zrI ne kahA-hamane paDhAI to ApalogoM ko samajhAne ke lie kI hai| hamAre lie to kevala eka namukkAramantra hI kAphI hai hamArA to udadezya sva para kalyANa kA hotA hai| yaha sunakara vaha mahArAja zrI ke tyAga se khUba prabhAvita huaa| vaha logoM ke bIca mahArAja zrI ke tyAga kI khUba prazaMsA karane lgaa| dhIre dhIre mahArAja zrI ke tyAga evaM vidvatA kI carcA sAre nagara meM phaila gaI / pratidina Apake jAhira pravacana hone lge| loka adhika se adhika saMkhyA meM mahArAja zrI ke pAsa Ane lage / Apa zrI ke sat prayatna se kolhApura ko janatA meM dharma cetanA kA saMcAra huA / jaise himAlaya ke UMce zikharoM se paDatA huA gaMgA kA pravAha zuSka maidAna meM pahuMcakara vahA kI bhumi For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 ko zastra-zAmalA banAtA hai aura tamAma prANiyoM ko jIvana dAna detA hai / usI prakAra Apake padArpaNa se yuga se soye paDe loga jAga uThe aura apane jIvana ko dharmamaya banAne kA prayatna karane lge| Apane anavarata prayatna karake janatA ko sAdhanA kA mArga dikhAyA / aneko vyaktiyoM ke jIvana ko badalane kA unheM Upara uThAne kA zreya Apako hI hai / skUla kaoNleja evaM sArvajanika sthAnoM para Apake pravacana hue / kolhApura kA zAyada hI koI vyakti hogA jisane Apake pravacana na sunA ho Apake pravacanoM kA janatA para itanA gaharA asara huA ki Apa jisa mArga se nikalate usa mArga para loga aMjali baddha ho Apake svAgata meM khaDe hote / mahArAja zrI aba kisI varga vizeSa ke guru nahIM raheM / rAjA aura prajA ke guru bana gaye / mahArAja zrI kA prabhAva bar3hatA jA rahA thA / sthAnIya logoM ne ApazrI kA cAturmAsa karAne kA nizcaya kiyA tadanusAra kolhApura jaina ajaina sabhI pratiSThita sajjana cAturmAsa kI vinatI lekara mahArAja zrI kI sevA meM upasthita hue aura cAturmAsa kI prArthanA karane lage / mahArAja zrI ne unase kahA- hamAre bhI guru haiM / hama loga unhIM kI AjJA meM vicarate haiM, unakI ojJA se hI cAturmAsa Adi karate haiN| ve isa samaya mevADa kI rAjadhAnI udayapura meM virAjamAna haiM, yadi unakI AjJA mila jAya to hama yahAM cAturmAsa kara sakate haiN| isa para kolhApara ke sajjanoM ne apanA eka pratinidhi maNDala pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja zrI kI sevA meM cAtarmAsa kI AjJA prApta karane ke lie bhejA / pratinidhi maNDala udayapara paha~cA pratinidhi "maNDala pajya zrI kI sevA meM pahu~ca kara bolA-"hama paNDita zrI ghAsIlAlajI mahArAja kA cAtarmAsa apane yahAM karAne kI bhAvanA se Apa kI sevA meM upasthita hue haiN| mahArAja zrI ke padhArane se kolhApara ke rAjA evaM prajAjanoM meM khUba dhArmika utsAha baDhA hai, paM. muni zrI kA janatA para acchA prabhAva paddha rahA hai| unake cAturmAsa se kolhApura zahara evaM Asa pAsa ke sabhI kSetroM meM bar3I mAtrA meM dharmaupakAra kI sambhAvanA hai| isa para pUjya zrI ne pharamAyA-isa samaya hama unheM kolhApUra cAturmAsa kI AjJA nahIM de sakateM / kyoMki aneka saMpradAya sambandhI samasyAeM isa samaya mere sAmane haiM / isalie unakA mere pAsa AnA anivArya hai| unase mujhe aneka bAtoM kA parAmarza bhI karanA hai / ataH ve svAsthya lAbha prApta kara zIghra hI mere pAsa AveM aisA merA Adeza hai / " pUjyazrI ke mukha se yaha sunakara kolhApura kA pratinidhi maNDala nirAza huo aura aMtyanta duHkhita hRdaya se lauTa AyA / mahArAja zrI ke pravacana ke samaya sArA nagara apanA kArobAra banda rakhatA thA / yahA~ sthAkavAsI samAja kA eka hI ghara thA / aura mandira mArgiyoM ke teraha ghara / ye sabhI baDI zraddhA se maharAja zrI kA pravacana sunate the / aura nirantara sevA meM rahate the / mahArAja zrI ke yahA~ caudaha jAhira pravacana hue / saikar3oM logoM ne zarAba mAMsa jUA Adi durvyasanoM kA tyAga kivA / logoM meM jainadharma ke prati zraddhA baDhI / yahAM sthAnakavAsI muniyoM ke acAra vicAra se loga anabhijJa the / divasa sambandhI prAtaH kAlIna AjJA bhI denA nahIM jAnate the / kevala eka bahana jo sthAnakavAsI thI vaha AjJA detI thii| kala dina birAjakara Apane vihAra kara diyaa| jaba sthAnIya digambara bhAIyoM ko patA lagA ki mahArAja zrI ne vihAra karadiyA hai to ve bhAga-bhAga kara mahArAja zrI ke piche dauDane lage gurumahArAja vihAra karate haiN| mahArAja zrI kI sevA meM pahu~ca gaye / aura unhone mahArAja zrI ko mArga meM hI roka liye / vaha bahana bhI jo pratidina mahArAja zrI ko prAtaHkAlIna AjJA detI thI vaha bhI dauDI huI oI aura cillA-cillA kara kahane lagI mahArAja sAhaba ko merI yahA se jAne kI AjJA nahIM hai / zrAvaka loga mahArAja zrI ke sAmane unakA rAstA roka kara so gaye / anta meM bhagavAna ko bhakta ke sAmane jhukanA paDA / mahArAja zrI ko punaH nagara meM lauTanA par3A, mahArAja zrI ke punaH padArpaNa se nagara nivAsiyoM ke harSa kI sImA na rahI / ve aba 24 . For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhika se adhika saMkhyA meM mahArAjazrI kI sevAmeM upasthita hone lage / caturtha digambara samAja ke bhaTTAraka jinasena svAbhI bhI mahArAja zrI ke darzana ke lie Aye, cAturmAsa karane kA Agraha karane lge| paMcamoM ke mahAdhIza lakSmIsena svAmI bhI mahArAja zrI kI sevAmeM Aye, aura cAturmAsa kI prArthanA karane lage / kolhApura mahArAja kI tarapha se govindarAma kolhe ne bhI cAturmAsa ke lie prArthanA kI kintu mahArAja zrI kA saba ko eka hI javAba milA,, gurudeva kI binA AjJA ke maiM yahAM cAturmAsa nahIM kara sakatA" una dinoM meM anivArya kArya vaza kolhApura nareza bAhara gAMva cale gaye the, jaba vApasa lauTe to unhe mahArAja zrI ke kolhApura padhArane ko sUcanA milI / kisI prasaMga vaza phatecandajI sA. mahArAjA se milane gaye / mahArAjA ne phattesihajI ke sAmane mahArAja ke utkRSTa AcAra evaM vidvattA kI khUba prazaMsA kI aura mahArAja zrI ko yahIM cAturmAsa karane kI apanI ora se prArthanA kI / dUsare dina mahArAjA cAra ghoDe kI baggI meM baiThakara mahArAja zrI kI sevA meM upasthita hue aura bole anivArya kAryavaza maiM Apako sevAmeM upasthita nahIM ho sakA ataH mujhe Apa kSamA pradAna kreN| Apane mere nagara meM rahakara apane vacanAmRta se logoM ko pAvana kiyA isake lie hama Apake cira RNI haiN| Apa mere nagara meM rahakara logoM ko adhika se adhika sanmArga batAe aisI hArdika bhAvanA haiM / hama loga ApakI kucha bhI sevA nahIM kara sake isakA hameM hArdika duHkha hai / maiM Apako apanA guru mAnatA hUM ataH Apako rAjaguru zAstracArya kI padavI se vibhUSita karanA cAhatA hu~ / mujhe AzA hI nahI kintu pUrNa vizvAsa hai ki Apa merI isa bhAvanA kA anAdara nahIM kareMge / muni zrI mahArAjA kI isa pavitra bhAvanA kA anAdara karanA aprAsaMgika mAna kara mauna rahe / kucha samaya taka mahArAjA mahArAja zrI se vividha viSayaka carcA karate rahe / bAda meM vandana kara ve apane sthAna lauTa Aye / usI samaya apane rAjya ke pratiSThita panDita bulAkara upAdhipatra taiyAra karane kA Adeza diyA / jaba upAdhipatra taiyAra huA to mahArAjA ne usa para dastakhata kiye aura patra ko sammAna pUrvaka eka pratiSThita vyakti ke sAtha mahArAja zrI kI sevA meM bheTa kiyaa| upAdhipatra kI pratilipi isa prakAra hai / nakala tA0 18-12-19-20 I0 zrI zrImansAhU chatrapati kolhApura nareza pradatta prazaMsA patrasya pratikRti zrImatAM zrI 1008 motIlAlajI mahArAjAM pUjya pravara zrI 1007 zrI javAharalAlajI mahArAjAnAM suziSyaiH zrI 1008 ghAsIlAlajI mahArAjaiH samagaMsi mayA mirajAbhidha grAmasya bhaiSajyAlaye / prAgeva zrutaitavRttAntAvayaM sati sAkSAtkArai'prAmamUrtipUjAdi pradhAna jainatatvaviSayAn / rugNAsanAsInA api ete mahArAjAnaH tathA sarva viSayAnudAtAriSuyena jainazAstrAdicAryAdi pradhAnopAdhimAdhAtu marhatIti maamkiinaanubhaatiH| ___ yadyapi janatAbhiH syuH protsAhitAstadA bhabeyurbhAratabhAgyabhAnUnnAyakAH sAdhaba iti / mi0 mArga zu0 8 zanivAsare saMvat 1977 hastAkSarasAhU chatrapati kolhApurAdhIzasya adhovinyastarekhAdvaya sthale [s.d] sAhUchatrapati khuda nagara nivAsiyoM ke AtyAgraha para mahArAja zrI punaH ATha dina taka kolhApura meM birAje / janatA ne khUba acchA lAbha liyaa| cAturmAsa kolhApura meM na ho sakane kI saMbhAvanA para sthAnIya janatA kheda khinna thii| karIba mAsa kalpa birAjane ke bAda mahArAja zrI ne kolhApura se vihAra kiyA / mahArAja zrI For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko vidAI dene ke lie hajAroM kI saMkhyA meM janatA ekatrita huI / sabhI kI A~khoM meM AMsU the / aise samaya meM sthAnIya janasamUha kI bhAvomiyA dyanubhUti gamya thI aura duHkha bhare mana se zraddheya gurudeva ko Age ke vihAra ke lie vidAI dI / aura moloM taka sAtha sAtha cale aura mAMgalika zravaNa kara apane apane nivAsa para cale gaye / kolhApura se vihAra kara mahArAja zrI kA eralA padhAranA huA / eralA kolhApura se karIba teraha mIla paraM par3atA hai / eralA meM digambara samAja kI hI bastI hai / zvetAmbara samAja kA eka bho ghara nahIM hai, yahAM ke paTela paTavArI bhI jaina hI haiM / sAre gAMva para jaina samAja kA ho viziSTa prabhAva dRSTigocara hotA thA, yahAM para musalamAnoM ke 84 ghara haiM / kintu ina meM do dala the / jisameM eka dala masjida kA niSedha karatA thA / varSoM se jhagaDA calatA thA / aneka molaviyoM ne tathA dharmaguruoM ne isa jhagaDe ko samApta karane kA khUba prayatna kiyA kintu ve sabake saba asaphala raheM / idhara mahArAja zrI kA Agamana huA / kolhApura ke dharmapracAra evaM mahArAjA ko prabhAvita karane kI khyAti eralA meM bhI phaila cukI thii| phalasvarupa Apake pravacana sArvajanika sthAnoM meM hone lage / eralA meM bhI bar3I saMkhyA meM Apake vyAkhyAnoM kA lAbha loga uThAne lage Apake pravacana meM hindU aura musalamAna bar3I saMkhyA meM upasthita hote the / Apa ko vidvatA pUrNa vANI kA jaina jainetara para acchA prabhAva par3ane lagA / dUpahara ke samaya mahArAja zrI ke samIpa musalamAnoM ke donoM daloM ke pratinidhi Aye aura mahArAja zrI se vinatI karane lage ki Apa baDe vidvAna sAdhu haiM / islAma majahaba ko bhI Apa acchI taraha se jAnate haiM / urdU aura phArasI bhI Apako AtA hai / isalie hamAro Apa se prArthanA hai ki Apa hamAre gAMva ke jhagaDe ko samApta karadeM / Apa jo bhI phaisalA deMge vaha hama donoM ko kabUla hogaa| mahArAja zrI ne kahA ki acchA hai kala vyAkhyAna ke bIca phaisalA kruuNgaa| ___ dUsare dina vyAkhyAna ke samaya musalamAnoM ke donoM daloM ke loga upasthita hue / anya bhI jaina jainetara janatA baDI saMkhyA meM upasthita huI / mahArAja zrI ne eka jAnakAra musalamAna se kahA-Apake pAsa kuraAnezarIpha hai ? usane kahA jI hai ? mahArAja zrI ne use eka Ayata paDhane ko kahA / jaba usane Ayata paDhI to mahAgaja zrI ne usakA artha kiyA-pUrva aura pazcima saba Izvara ke hI hai yAnI tuma jisa jisa tarapha mukha karo usa tarapha Izvara tumhAre sAmane haiM vastutaH Izvara saba jagaha hai aura sabhI vastu ko jAnane vAlA hai (2-115) ___Ayata paDhane ke bAda mahArAja zrI ne kahA mahammada paigambara sahAbane tamAma sacce musalamAna bhAIyoM se kahA hai ki tuma pAka dila se namAja paDho / cAhe masjida meM namAja paDho cAhe ghara para paDho / cAhe jaMgala meM jAkara paDho saba jagaha allAha hai aura saccedila se namAja par3hane vAle kI prArthanA ko kabUla karatA hai / namAja paDhane ke lie kisI sthAna vizeSa kA Agraha kurAnezarIpha meM nahIM hai / prArthanA kahIM bhI ho sakatI hai / laDAI aura jhagaDA karane vAlA vyakti kabhI izvara kA pyArA nahIM ho sakatA / hameM duSmaNa nahIM kintu dosta bar3hAne cAhie / muslima oliyA zekhasAdI ne kahA hai "ba casmAne dila mabI juja dosta harace bIno bidAki majahare osta" yAnI apane dila kI AMkho se jisa kisI ko dekho use sivAya apane dosta ke aura kucha mata samajho, jAnalo ki jo kucha tuma dekha rahe ho saba usI prItama kA jahara hai usI kA rupa hai / jise nIce se Upara uThanA hai jise jindagI ko rahamAna taka pahuMcAnA hai. jise jindagI kA saccA Ananda aura rasa prApta karanA hai, jise apane For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 bhItara khudA kA darzana karanA hai, usake lie dostI ke sivA aura koI cArA nahIM / eka bAra sukarAta se usake kisI duSmana ne kahA-agara maiM tuma se badalA nahIM le sakU to mara jAUM ! isa para sukarAta ne kahA-agara tujhe apanA dosta na banAu to maiM mara jAU !! Aja duniyAM dojakha ho gaI hai / saba kucha hote hue bhI jindagI bhAra rupa banagaI hai / Isa kI vajaha yahI haiM ki IrSA. dveSa, napharata, kI aMdhiyArI hamAre cAroM ora chA gaI hai / hamArA bahuta-sA duHkha kevala dUsaroM ke prati hamAre saMzaya se paidA huA hai, jise hama jarAsI muskAna se apanAle sakate haiM, use sikuDI huI bhauhoM se dUra kahate jA raheM haiM / jise hama do mIThe bola se jIta sakate haiM, use apanI kaThora vANI se virodhI banAte jA raheM haiM / yadi hama hamadardI ke sAtha dUsaroM kI jindagI kA vicAra kareM to ve pAnI-pAnI ho jAeMge | najara kA jAda bar3A gaharA hotA hai / mahanata kI eka citavana varSoM kI duSmanAvaTa ko dura kara saba ke saba dosta bana jAo / yahI amana sahI rAstA hai| mahArAja zrI ke isa vyaktavya kA musalamAnoM ke donoM daloM para acchA asara paDA / donoM daloMne khaDe hokara eka dUsaroM se mAphI mAMgI aura donoM dala sadA ke lie eka dUsare ke dosta bana gaye / gAMva kA jhagaDA jo varSoM se calA ArahA thA vaha mahArAjazrI ke do zabda se sadA ke lie musalamAnoM ne mahArAja zrI kA baDA ehasAna mAnA aura jayadhvani ke sAtha sabhA visarjita ho gii| - dasare dina masjida ko na mAnanevAlA eka musalamAna bhAI jo mahArAjazrI ke phaisale se atyanta ruSTa thA vaha mahArAjazrI ke pAsa AyA aura bolA-"Apane jo phaisalA kiyA vaha pakSapAta pUrNa thA / dasare dala vAloM ko rAjI rakhane ke lie Apane unake haka meM phaisalA kiyA hai / maiM merI bIbI aura donoM bacce Aja se Apake sAtha raheMge aura Apake isa anyAya pUrNa phaisale kA badalA le ke raheMgeM / isa para mahArAja zrI ne kahA-bhAI ! isameM nArAja hone kI kyA bAta hai ? agara maine karAne zarIpha kI Ayata kA galata mAyanA kiyA ho to Apa yahA~ ke bar3e se baDe kAjI ko athavA kolhoparake kAjIko bulAkara usakA artha karAo agara merA mAyanA galata nikalA to maiM apane phaisale ko vApasa lene ko taiyAra hU~ / isa para vaha bolA-kolhApura kA kAjI to pAjI hai, vaha becArA kuraAnezarIpha ko kyA jAnegA / isa para mahArAja zrI ne kahA-kolhApura kA kAjI pAjI ho sakatA hai kintu duniyAM ke sabhI kAjI to pAjI nahI haiM / Apa jahAM se bhI kAjI ko bulAye kaura mere artha ko jhUThA sAbIta krvaaneN| maiM 15 dina taka yahAM rahane ko taiyAra huuN| Apa lakhanau se yA haidrAbAda se kAjI ko balAveM / agara ve kAjI mere artha ko galata sAbita kara deMge to maiM apanA phaisalA vApasa le lUMgo / agara unhoMne merA mAyanA saccA sAbita kiyA to tujhe maya bAla bacce ke sAtha merI taraha muha bAMdhakara sAdha banA paDegA / bolo yaha zarta Apako maMjUra hai / yaha sunakara vaha musalamAna zAnta ho gayA aura vahAM se naLa diyA / airalA meM kucha dina birAje / hindu susalamAna bhAIyoM ne Apake pravacana kA acchA lAbha liyA / saikaDoM vyaktiyoM ne dAru mAMsa evaM jIva hiMsA kA tyAga kiyA / Apane vahAM se vihAra kara diyA / vi. saM. 1978 kA bIsavAM cAturmAsa cArolI caritanAyakajI aneka grAma nagaroM ko pAvana karate hue cArolI padhAre / cArolI eka choTA gAMva hai| karIba jaina samAja ke cAlIsa ghara haiM / logoM meM zraddhA bhI acchI hai / cAturmAsa kA samaya najadIka AgayA thaa| mahArAja zrI Age vihAra karanAM cAhate the kintu eka muni kI tabiyata acAnaka bigaDa gaI / vihAra kara sake aisI sthiti na rahI / sthAnIya zrAvakoM kA bhI cAturmAsa ke lie atyanta Agraha thA / mahArAjazrI ne bhI muni kI asvasthatA aura zrAvakoM kI asIma bhakti dekhakara cAturmAsa mAna liyA / cAturmAsa kI svIkRti se saMgha meM Ananda chA gayA / For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 cAturmAsa - kAla meM vyAkhyAna ke samaya upAsakadazAMgasUtra kA vAMcana hotA thA, sUtroM kA atha Apa isa prakAra sarala aura bahuarthagAmanI bhASA meM karate the ki sAdhAraNa zrotAgaNa ke hRdaya meM usake bhAva aMkita ho jAte the, vahAM ke logoM kI bhI yahI bhAvanA rahatI thI ki hamAre prAnta meM santoM kA Agamana vizeSa nahIM hotA hai / bar3e bhAgya se vidvAna mahArAja zrI padhAre haiM bAra bAra phira hameM yaha suavasara prApta nahIM honevAlA hai, aisA socakara ve pratidina adhika saMkhyA meM vyAkhyAna meM upasthita hone lage / vyAkhyAna ke samaya sabhI loga kArobAra banda rakhate the / ajaina janatA bhI baDI saMkhyA meM mahArAja zrI ke vyAkhyAna kA lAbha letI thii| isI cAturmAsa meM eka samaya kI bAta hai - kinhIM zrAvaka ke ghara eka vyakti bahuta hI aMdhika bImAra thA / usake ghara vAle eka vyakti ne mahArAja zrI ke pAsa Akara use mAMgalika zravaNa karAne kI prArthanA kii| mahArAja zrI Avaka kI prArthanA para mAMgalika sunAne usa Avaka ke ghara cle| mArga meM kucha bahane rudana karatI huI mahArAja zrI ko sAmane milI / mahArAja zrI ne sAthavAle zrAvaka ko Azvasana karate hue kahA- AvakajI, maiM jise mAMgalika sunAne jArahA hU~ usa bhAI kA roga mAMgalika ke Dara se bhayabhIta hokara rUdana karatA huA jA rahA hai| vaha bhAI jaldi hI acchA hogA / mahArAja zrI usake ghara padhAre to yahAM kA vAtAvaraNa gambhIra thaa| sabake cehare udAsa the| aisA laga rahA thA ki vaha vyakti kucha hI ghaMToM kA mahamAna hai| mahArAja zrI ne AzvAsana dete hue use mAMgalika sunAyA / aura saba ko OM zAnti kA pATha karane ko khaa| muni zrI vApIsa sthAnaka meM lauTa Aye / sAyaMkAla taka meM to vaha vyakti saMpUrNa svasthatA kA anubhava karane lgaa| prabhu kI kRpA se do tIna dina ke bAda to vaha saMpUrNa svastha ho gayA / usa zrAvaka kI mahArAja zrI ke prati asIma zraddhA baDhI / sevAbhAvI zrIlAlacandajI ma0 kA svargavAsa: muni zrI kI zikSaNa samaya meM ananya sahAyaka sevA mUrti zrI lAlacandajI mahArAja isa cAturmAsa meM bahuta hI asvastha the / inhone mahArAja zrI ke adhyayana kAla meM baDI sevA ko thI / mahArAjazrI kA bhI inake prati baDA sneha thaa| ve sneha se inheM sadA 'lAlA' "lAlA" kahakara pukArate the ! inakI asvastha avasthA meM munizrI ne bar3e manoyoga se sevA kI / ye bhI RNa se uRNa honA cAhate the ! munizrI kI sevA ne aura sthAnIya zrAvakoM kI abhUta pUrva bhakti janya sevA se bhI munijI svAsthya lAbha nahIM prApta kara ske| uttarottara prakRti bigaDatI hI calI gii| eka dina ina saba ke moha bhAva ko chor3a kara dorgha yAtrA ke lie cala paDe / lAlacandajI mahArAja ke svargavAsa ke bAda vahAM ke Avaka loga aMtyeSTi kI taiyArI karane lage / gAMva ke kisAnoM ne zmazAna yAtrA meM bAjA, Dhola bajAne se inakAra kara diyaa| sAre gA~va sAmane mubhi jaina loga vivaza bana gaye / kaise kyA karanA, kisI ko kucha bhI sUjha nahIM rahA thA / muni zrI ko bhAvakoM ke hRdaya kI vivazatA jAnane meM AI to usI samaya gAMva ke talATI (mukhiyA) ko mulA kara bAtacita kii| munizrI se talATI atyanta prabhAvita thaa| talATI ne gA~va ke jainoM se kahA- tuma bAje vAloM ko bulaao| aura mAjA bjaao| maiM vasvaM Apa ke sAtha calU~gA / dekhatA hU~ tumheM kauna roktaa| atyanna prasanna hue aura baDe hI ThATa tathA umaMga se bAjevAloM ke sAtha smazAna taka claa| muni zrI ke zoka sabhA kA Ayo talAThI kA utsAhavardhaka sahayoga se sabhI jaina sva0 munI zrI kI pAlakhI nikalI / talATI svayaM pArthiva zarIra kI dAha kriyA candana kASTa Adi se kii| smazAna bhUmI para hI aa kiyA / jisameM aneka vaktAoM ne bhASaNa dekara apanI zraddhAMjali vyakta kI ne evaM anya santoM ne pravacana dekara muni zrI lAlacandajI mahArAja ke guNa gAna sevA bhAvI munizrI lAlacandajI mahArAja ke viSaya meM kahA sthAnaka meM mahArAjazrI kiye / maharAjazrI ne For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI lAlacandajI maharAja baDe sehAbhAvI santa the / inake jIvana ke kSaNa kSaNa meM aura mana ke aNu aNu meM RjutA aura niSkapaTatA thii| jJAna aura kRti meM AcAra aura vicAra meM dvaita nahIM thA / jo bhI thA sahaja thA spaSTa thA / eka saMskRta kavi ne santa kA paricaya dete hue kahA hai "manasyekaM vacasyekaM karmaNyekaM mahAtmanAm' ta0 zrI lAlacandajI ma0 kA jIvana sacce mahAtmA kA vana thA / jahAM na chala thA / kapaTa thA, na mAyA thI, aura na kisI dusare ke prati durbhAva hI thA / ve tapasvI the para unameM na ugratA thI aura na ahaMkAra thaa| aise santoM ke gaNoM ke utkIrtana se svayaM kA jIvana bhI virAT banatA hai / jIvana mahAna bane / aura ina tapasvI se preraNA lekara saMyama sAdhanA meM agrasara svo jI ko zraddhAJjali apena karane kA bhavya tarIkA hai| svargastha AtmA ko zAnti mile yahI zraddhAJjali arpita tapasvIjI zrI sundaralAlajI mahArAja ne isa cAturmAsa ke bIca lambI tapazcaryA kI / tapasyA ke ava sara para Asa pAsa ke gAMvoM ke jaina saMgha baDI saMkhyA meM Ate the aura mahArAja zrI kA evaM tapasvIjI kA darzana kara apane jIvana ko pavitra karate the / tapasyA kI pUrNAhuti ke samaya samasta gAMva kA kArobAra banda rahA / baDI saMkhyA meM logoM ne yathA zakti tyAga pratyAkhyAna grahaNa kiye / tapasyA ke avasara kolhApura ke kaI pratiSThita jaina ajaina zvejJAmbara digambara bhAI gurudeva ke darzana ke lie cArolI A rahe the / usa samaya kiso kAryavaza kolhApura ke mahArAja bhI pUnA Aye the / kolhApura ke loga pUnA meM mahArAja se milane gaye / mahArAjA ne logoM se pUchA ApalogoM kA yahAM kaise AnA huA ? uttara meM zrAvakoM ne kahA hamAre guru mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja kA cAturmAsa cArolI meM haiM / unake darzana ke lie hama jA rahe haiM / taba mahArAja ne kahA merI bhI icchA gurudeva ke darzana karane kI hai / zrAvakoM ke sAtha mahArAjA bhI ho gaye / usa dina varSA baDI joroM kI ho rahI thI / sarvatra pAnI aura kIcaDa hI kIcaDa ho rahA thA, moTara jAsake esI sthiti na thI / taba mahArAjA ne ghoDe para baiThakara jAne kA prayatna kiyA kintu ghoDA bhI Age nahIM bar3ha sakA / taba mahArAjA ne zrAvakoM se kahA maiM to nahIM AsakatA kintu mahArAja zrI ko merA itanA sandeza pahu~cA denA ki Apane ese gAMva meM kyoM comAsA kiyA ? jisase hamalogoM ko Apa ke divya darzana se vaMcita honA paDarahA hai| zrAvakoM ne kahA santa bimAra the isalie mahArAjazrI ko yahIM comAsA karanA pddaa| kolhApura nareza ne kahA cAturmAsa samApti ke bAda guru mahArAja zrI punaH kolhApura padhAre aura vahAM kI janatA ko dharma kA mArga batAveM esI merI ora se Apa prArthanA kareM aura merA namaskAra una taka pahuMcA deN| isa prakAra atyanta du:kha ke sAtha mahArAjA ko punaH pUnA lauTanA par3A isa cAturmAsa ke bIca ajaina logoM ne mahArAja zrI ke upadeza se saikar3oM kI saMkhyA meM madya mAMsa jugAra parastrIgamana Adi kA tyAga kiyA / dayA poSadha sAmAyike upavAsa Adi tapasyAe bar3I mAtrA meM huI / cAturmAsa sAnanda saMpanna huA / cAturmAsa kI samApti para logoM ne baDI zraddhA aura daHkha ke sAtha mahArAja zrI ko vidAI dI / isa avasara para bhI tyAga pratyAkhyAna acche hae / mahArAja zrI ne apanI santa maNDalI ke sAtha ahamadanagara kI ora vihAra kara diyA / budhagAMva ke mahArAjAsAhaba ko pratibodha- mahArAjazrI ahamadanagara kI ora padhAra rahe the / rAste meM budhagAMva nAmakA gAMva AtA hai / budha gA~va se kucha mIla para sUryAsta hone se mahArAjazrI ne apanI muni maNDalI ke sAtha eka vRkSa ke nIce rAtri nivAsa kiyA / pratikramaNa ke samaya mahArAja zrI apane muniyoM ke sAtha pratikramaNa kara rahe the / usa samaya budhagAMva ke rAjA zikAra karane ke lie apane sAthiyoM ke sAtha usI jaMgala meM ghUma rahe the| For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSa ke nIce muniyoM ko gunagunAte dekha unake mana meM kutuhala jAgRta huaa| socA ye loga kauna haiM ? rAtri meM yahAM kyoM Thahare haiM ? yaha saba jAnane ke lie ve apane sAthiyoM ke sAtha mahArAja zrI ke pAsa Aye aura pUchA Apaloga kauna haiM ? aura yahAM kyoM Thahare ho ? isa para mahArAjazrI ne pharamAyA hama loga jaina sAdhu haiM / jaina sAghu sUryAsta ke bAda kahIM bhI gamana nahIM krte| hama budhagAMva jArahe the kintu yahI sUrya asta ho gayA ataH hameM yahIM ThaharanA paDA / rAjA sAhaba ko jaina muniyoM ke AcAra kI yatkiJcita jhAMkI mila gaI / ve Inake tyAga se camatkRta ho gaye aura adhika vArtAlApa ke lie unhoMne aneka prazna eka sAtha pUcha ddaale| isa para mahArAja zrI ne kahA rAjan ? yaha hamArA samaya dhyAna saMdhyA (pratikramaNa) kA hai / ziSTAcAra ke note opane jo kucha bhI prAraMbha meM pUcho usakA uttara saMkSipta meM de diyA / Isa samaya hama adhika vArtAlApa nahIM kara sakateM / yadi ApakI icchA ho to kala budhagAMva meM mile / usa samaya maiM Apa kI hara zaMkAoM kA samAdhAna karane kA prayatna karuMgA / yaha sunakara rAjA ne mahArAja zrI ko vandana kiyA aura kala budhagAMva padhArane kA aura apane mahala meM Thaharane kA Agraha kiyA / bhayAvanI rAtri thI / jaMgalI jAnavaroM kI DarAvanI AvAjeM sunAI de rahI thii| aisI sthiti meM rAjA sAhaba ne mahArAja zrI se kahA-svAmIjI, rAtri kA samaya hai yahAM jaMgalI jAnavaroM kA baDA upadrava rahatA hai tathA coroM kA bhI bhaya banA rahatA hai isalie ApakI rAtri surakSita nikalasake isalie maiM apane aMgarakSaka ko ApakI sevA meM rakhanA cAhatA hU~ / mahArAjazrI ne pharamAyA rAjan ! Apa hamArI cintA na kare ! hamAre pAsa aisI koI cIja nahIM jo coroM ko lalacAsake aura na hamako isa deha para mamatva buddhi hI hai jisase jaMgalI jAnavaroM kA bhaya lage / hama loga donoM bhaya se mukta haiM / Apa hamArI kisI bhI prakAra kI cintA na kareM / mahArAja zrI ke isa kathana se rAjA baDA prabhAvita huA / usane mahArAja zrI ko praNAma kiyA aura budhagAMva kI ora calA gayA / dUsare dina prAtaH hote hI mahArAja zrI ne apanI munimaNDalI ke sAtha vihAra kara diyA aura budhagAMva / rAjAsAhaba bhI apane adhikAriyoM ke sAtha mahArAja zrI ke sAmane Aye / baDe satkAra ke sAtha mahArAja zrI ko apane mahala meM ThaharAyA / yahAM karIba ATha daza dina mahArAja zrI birAje / pratidina pravacana hone lage / budhagAva ke evaM Asa pAsa ke saikar3oM kI saMkhyA meM mahArAja zrI ke pravacana kA lAbha uThAne lage / pratidina niyamita rUpa se budhagAMva rAjA, unakA raNavAsa evaM rAjya ke samasta karmacArigaNa mahArAja zrI ke vyAkhyAna meM upasthita hote the / mahArAja zrI ne dasa dina taka dharma ke dazalakSaNa kA svarupa bar3A sundara samajhAyA / Apake pravacana kA sAra yaha thA-"dharma prajA kA mUla hai / yadi manuSya dharma kI upasthita meM itanA duSTa hai to dharma kI anupasthita meM usakI kyA dazA hotI ? sampUrNa vizva merA ghara hai, sampUrNa mAnavatA merA bandhu hai, aura bhalAI karanA hI merA parama dharma hai / dharma svayaM tiratA hai aura dusaroM ko tAratA hai / AtmA meM rahe hue sadguNoM ko prakaTa karanevAlA eka mAtra dharma hI hai| dharma manuSya se devatA banAne meM sahAya bhUta hotA hai / 'dharma, apAra bhavasamudra ko pAra karanevAlI naukA hai / usa para baiTha kara hI hama pAra ho sakate haiM / use pakaDa rakhane se nahIM / sUrya ke prakAza kI taraha dharma saba ke lie prakAzadAyI hai / sUrya ke prakAza para kisI kA svAmitva nahIM / kintu upayoga hara koI kara sakatA hai| yahI bAta dharma ke lie bhI siddha hai / dharma jaba taka kartavya ke sAtha aura kartavya dharma ke sAtha nahIM calatA, taba taka dharma jIvana kI kalA nahIM bana sakatA aura dharma zUnya kartavyA jIvana kA Adarza For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 nahIM bana sakatA / dharma ke sAra bhUta tattvoM ko suno, sunakara use dhAraNa karo aura jo vyavahAra apane ko pratikUla lage anukUla na lage vaisA vyavahAra anya ke prati kabhI mata karo / yahI dharma kA sarvottama rahasya hai / dharma vRkSa kI gaharI chAyA meM baiThane vAle manuSyoM ko kabhI bhI du.kha nahIM AtA / kintu sampadA Akara usa ke paira cUmato hai / ityAdi budhagAMva se Apane vihAra kiyaa| mArga meM eka choTe se gAMva meM rAtri ke samaya sarakArI cAvaDI meM muni maNDalI ke sAtha birAje / vahIM rAta ko pulisa inspekTara ne corI ke aparAdha meM eka dIna sagarbhA grAmIna strI ko pakaDalAye / vaha strI bar3I jora jora se rorahI thI usake darda bhare rone kI AvAja suna kara muni daya dravita ho uThA / muni zrI ne inspekTara ko apane pAsa bulAkara pUchA-" Apane isa sagarbhA strI ko kyoM pakaDA 1 inspekTara ne javAba-diyA corI ke aparAdha meM ise pakaDI gaI hai| muni zrI bole-jisake pUre dina jA rahe haiM kyA isa avasthA meM yaha corI kara sakatI hai ? inspekTara ne kahA-isane to corI nahIM ko kintu isake pati ne kI hai / vaha corI karake bhAga gayA hai ataH isako pakaDa lAe / muni zrI ne kahA-yaha to raMDI kA daNDa phakIra para" vAlI bAta huI / corI isakA pati kara rahA hai aura daNDa usakI niraparAdha patnI ko| yaha kahAM kA nyAya hai| Apa nyAya karane jA rahe haiM yA nyAya kA galA ghoTane jA rahe haiM / isa bicArI ke pUre dina jA rahe haiM isake choTe choTe bacce binA mAM ke ghara para vilakha rahe hoMge / Apa svayaM samajhadAra haiM / aparAdha kA daNDa diyA jAya kintu nyAya pUrNa nIti se| Apa ko aise avasara para karuNA aura nyAya kA sahArA lenA cAhiye / Apa ise isI samaya choDa deM / inspekTara ne kahA-maiM ise prAtaH kAla hote hI choDa duuNgaa| muni zrI ne kahA acche kArya meM vilamba karanA ucita nahoM / Apa para isa strI ke vilApa kA kiJcita bhI asara nahIM ho rahA hai ? muni zrI ke isa tejasvI vaktavya se pulisa inspekTara baDA prabhAvita haa| usane isa taruNa tapasvI kI bAta ko upekSita karanA ucita nahIM samajhA vaha tatkAla uThA aura Akranda karatI huI strI ke pAsa pahucA / aura bolA bahana ! maiM tujhe mahArAja zrI kI AjJAse mukta kara rahA huuN| tU jA sakatI hai / vaha strI baDI prasanna huI / aura mahArAja zrI ke pA vandanA kara bolI / bAbA ! tuma baDe dayAlu sAdhu bAbA ho / tuma Aja nahIM hote to na jAne merI kyA hAlata hotI / ApakA yaha upakAra kabhI nahIM bhUluMgI / Apato sacamuca bhagavAna ho / isa prakAra garu mahArAja kA upakAra mAnatI huI vaha ghara calo gaI / idhara rAtri ke samaya mahArAja zrI ne pravacana diyA / grAmIna janatA para mahArAja zrI ke upadeza kA acchA prabhAva paDA / kaIyoM ne dAru mAMsa jugAra, corI Adi kA tyAga kiyA / prAtaH mahArAja zrI ne anyatra vihAra kara diyA / vi. saM. 1979 kA ikkIsavA~ cAturmAsa ahamadanagara meM varSoM se ahamadanagara nivAsI cAturmAsa kI baDI tIvra icchA rakhate the / vihAra kI aneka kaThinAIyoM ke kAraNa idhara santo kA padhAranA bahuta kama thA yadi kahIM se santa padhAra bhI gaye to bhI kSetra kI vipalatA ke kAraNa inheM cAturmAsa kA lAbha bahuta kama milatA thaa| zrAvakasaMgha ke atyAgraha se mahArAja zrI ne yahIM cAturmAsa pharamA diyA / mahArAja zrI ke cAturmAsa se ahamadanagara ke gaNya mAnya zreSThiyoM zikSita vyaktiyoM evaM sarvasAdhAraNa janatA ne acchA lAbhA liyA / vyAkhyAna meM hajAroM kI jana saMkhyA rahatI thI / ajaina loMgo meM bhI mahArAja zrI ke cAturmAsa se utsAha baDha rahA thA / ve loga bhI baDI saMkhyA meM mahArAja zrI ke vyAkhyAna meM upasthita hote the| For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' cAturmAsa ke bIca ghora tapasvIjI zrI sundaralAlajI mahArAja ne 61 dina ko dhovana pAnI ke AdhAra para tapasyA kI / tapasyA kI samApti ke dina Asa pAsa ke gAvoM ke loga hajAroM kI saMkhyA meM upasthita hue / usa dina sthAnI / zrAvakoM ne katalakhAnA banda rakhane kA joradAra prayatna kiyA / jinameM pArasI samAja ke pramukha seTha dArApajI kA nAma vizeSa ullekhanIya hai / seTha dArApajo ahamadanagara ke pratiSThita vyApArI the| inakA nagara nivAsiyoM para evaM rAjakarmacAriyoM para acchA prabhAva paDatA thA / inakA vyApAra prAyaH sainika chAvaniyoM meM thaa| inakA gore sainiko para evaM senAdhikAriyoM para acchA prabhAva par3A thaa| tapasvIjI zrI sundaralAlajI mahArAja kI dIrgha tapasyA se evaM mahArAja zrI ke vidvattA pUrNa pravacanoM se ye baDe prabhAvita the / zrItapasvIjI ke pUra ke dina seTha dArApajI sainika chAvaniyoM meM gae aura baDe baDe adhikAriyoM se mile / seTha ne unase kahA-"hamAre zahara meM eka baDe mahAna tapasvI Aye haiM, unhoMne 61 dina ke upavAsa kiye haiN| unakA Aja samApti kA dina hai| una tapasvI kI khAsa yaha IcchA hai ki Aja ke dina samasta nagara meM hiMsA banda ho / nagara kA koI bhI nAgarika Aja ke dina mAMsAhAra na kreN| yaha sunakara sainikaadhikAriyoM ko baDA Azcarya huaa| unhoMne kahA isa puNya bhUmi para Aja bho aise Adarza AdamI hai jo itane dina taka binA khAye bhI raha sakate haiM, jaba ve itane dina taka binA bhojana ke raha sakate haiM to kyA eka dina binA mAMsa ke hama jI nahIM sakate ? hama tapasvIjI kI icchA ke anusAra samasta chAvanI meM mAMsa na khAne kI pratijJA kA pAlana kareMge / senAdhikArI ne usa dina sainikoM ko bhojana meM mAMsa na dene kA Adeza de diyA / / yahAM kI chAvanI meM usa samaya karIba do hajAra sainika the / inake atirikta bhAratIya sainika bhI bar3I saMkhyA meM the| sabhIne svecchA se usa dina mAMsa nahIM khAne kA nizcaya kiyA / sainikoM evaM senAdhikAriyoM ne tapasvIjI ke darzana kara evaM mahArAjazrI kA pravacana suna baDI prasannatA kA anubhava kiyA / usa dina samasta nagara nivAsiyoM ne agatA pAlA / tamAma vyavasAya banda rakhA / nagara ke samasta katalakhAne banda rahe / sthAnIya zrAvaka zrAvikAoM ne bar3I saMkhyA meM aThAIyAM pauSadha, sAmahika dayA aura sAmAyikeM kii| zAnti kI prArthanA huI, hajAroM ajaina bhAIyoM ne yAvajjIvataka ke lie hiMsA, dArU, mAMsa Adi kanyasanoM kA tyAga kiyaa| dharmadhyAna acchA haa| aneka dRSTiyoM se yaha cAturmAsa saphala rhaa| cAturmAsa samApti ke bAda Apa dakSiNa prAnta ke anya grAma va nagaroM meM vihAra kara dharma pracAra karane lge| vi. saM. 1980 kA bAIsavA~ cAturmAsa tAsagAMva meM . dakSiNa prAnta ke vividha kSetroM ko pAvana karate hue ApakA tAsagA~va meM padhAranA huvA tAsagAMvameM Apake padhArane se logoM meM dhArmika utsAha baDhA / cAturmAsa kA Agraha hone lgaa| sthAnIya zrAvakoM kI vizeSa bhakti ko dekhakara mahArAja zrI ne yahIM cAturmAsa kara diyA / cAturmAsa meM vaitAmbara digambara tathA ajaina janatA ne khUba utsAha se dhArmika kAryoM meM bhAgaliyA / pratidina vyAkhyAna meM saikar3oM kI saMkhyA upasthita rahatI thI / mahArAja zrI ke pravacana baDe prabhAvazAlI hote the| tapasvIjI zrI chaganalAlajI mahArAja ne 46 dina kI umra tapazcaryA kii| usa samaya tAsagAva meM AyA huA thA / tapasvIjI kI tapasyA evaM mahArAja zrI ke prabhAvazAlI pravacana kI carcA sarakasa ke mAlika seTha parazarAmajI ne sunii| ve apane sTApa ke sAtha mahArAja zrI ke pravacana sunane ke lie aaye| prathama dina ke pravacana se ve atyanta prabhAvita hue| aba ve pratidina pravacana sunane AyA karate the| kabhI kabhI madhyAhna ke samaya bhI paNDita mahArAja zrI kI sevA meM upasthita hote aura una se vividha prazna pUchakara unakA samAdhAna prApta karate / * tapasyA kI pUrNAhuti ke dina samasta gAMva meM agatA palavAne kA sujhAva mahArAja zrI ne sthAnIya 25 For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 saMgha meM rakhA / saMgha ne gurudeva ke Adeza ko zirodhArya kara gAMva ke samasta kasAIyoM ko bulavA kara eka dina jIva hiMsA na karane ke lie kahA / kasAIyoM ne zrI saMgha kI bAta ko asvIkAra kara di / taba zrAvakoM ne usa dinakA harjAnA dene kA bhI prastAva rakhA kintu kasAIyoM ne saMgha kI bAta nahIM mAnI / yaha bAta jaba, sarakasa. ke mAlika seTha parazarAmajI ko mAlUma huI to unhoMne samasta kasAIyoM ko eka dina kasAIkhAnA baMda rakhane ke lie samajhAyA / tapasvIjI ke tapa ke prabhAva se kasAIyoM ne binA harjAnA liye hI eka dina ke lie hiMsA banda rakhI / usa dina kasAIyoM ne bhI bar3I saMkhyA meM mahArAja zrI kA pravacana sunA / AsapAsa ke gAMva vAle baDI saMkhyA meM mahArAja zrI ke darzana ke lie upasthita hue / zrAvakoM ne ahAIyAM, dayA pauSadha upavAsa tathA anya tyAga pratyAkhyAna acchI saMkhyA meM kiye / vizvazAnti ke lie prArthanA kii| tapasvIjI kA tapamahotsava baDe Ananda aura utsAha ke sAtha sampanna huA / kasAIkhAne banda hone se kucha musalamAna bhAI mahArAja zrI se baDe ruSTa hogaye aura eka dala banAkara mahArAja zrI kI sevAmeM upasthita hokara dhArmika vAda vivAda karane lage / mahArAja zrI ne unheM aneka DhaMga se samajhAyA kintu unhe to kisI taraha kA jhagaDA hI karanA thA / antameM mahArAja zrI ne buddhi se kAma liyA / usa maNDalI meM eka mullA jo apane Apako baDA buddhimAna mAnatA thA / vaha usa maNDalI kA aguA banakara mahArAja zrI se vivAda karane lagA / mahArAja zrI ne use kahA-tuma saraphano (phArasI vyAkaraNa) jAnate ho / saraphano kA nAma sunate hI vaha ghabarA gayA / usane apane jIvana meM yaha eka nayA hI nAma sunA thaa| mahArAja zrI ne use kahA-saraphano yaha phArasI bhASA kA vyAkaraNa hai / saraphanoM ko jAne binA kisI phArasI zera kA sahI mAyanA nahIM jAna sakatA / mullAsAhaba binA kucha kahe hI khaDe ho gaye aura cala diye / unake sAtha anya bhAI bhI eka eka karake khisaka gaye / jo do cAra bhAI raha gaye the| mahArAja zrI ne unako eka bhAvAtmaka urdU kA zera sunAyA aura isapara baDA sundara vivecana kiyA / urdU zera kA vivecana suna kara upasthita musalamAna bhAI baDe prasanna hue / aura apanI kI huI galatI kI bAra bAra mAphI mAMgane lge| cAturmAsa ke bIca hindU, musalamAna baDI saMkhyA meM upasthita hokara mahArAja zrI kA pravacana sunate the / isa cAturmAsa ke bIca aneka paropakAra ke kArya hue saikaDoM logoM ne madya, mAMsa jUA jaise durvyasanoM kA tyAga kiyA / vyAkhyAna meM bhI logoM ko baDA Ananda AtA thA / sthAnIya saMgha ne bhI acchA dharmadhyAna kiyA aura apane jIvana ko dhanya banAyA / isa prakAra tAsagAMva kA cAturmAsakAla zAnti-maya aura utsAhapUrNa vAtAvaraNa meM vyatIta huA / tAsagAMva kA cAturmAma pUrNa kara ApazrI ne vihAra kara diyA / muni maNDalI ke sAtha dakSiNa prAnta meM vicara kara dharmapracAra karane lge| saM 1981 kA teIsavAM cAturmAsa jalagAMva meM pUjya AcArya pravara zrI javAharalAlajI mahArAja ne seTha zrI lakSmaNadAsajI zrIzrImAla ke atyAgraha se evaM sthAnIya saMgha kI vinatI para jalagAMva meM hI isa varSa kA cAturmAsa karane kA nizcaya kiyA / mAlavaprAnta ko pAvana karate hue pUjya AcArya zrI cAtumAsArtha jalagAMva padhAra gaye / pUjya acArya zrI kI AjJA se dakSiNa prAnta ke vividha grAma nagaroM meM dharmopadeza dete hue caritanAyaka paM0 zrI ghAsIlAlajI mahArAja bhI cAtumAsArtha jalagAMva padhAra gaye / AcArya zrI ke sAtha isa varSa 17 muniyoM ne cAturmAsa kiyA thA / 7 sAdhviyoM kA bhI yaho cAturmAsa thA / kula 24 ThAne sAdhusAdhviyoM ke virAjane se jalagAMva meM dharmadhyAna kI bAda sI A gaI thI / saMgha meM apUrva utsAha dRSTagocara hotA thA / isa cAturmAsa meM zrI vinobA bhAve, For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamanAlAlajI bajAja, seTha punamacadajI rAMkA, Adi pratiSThita sajjanoM ne muniyoM ke darzana kara evaM unake . pravacana suna AnandAnubhava kiyA / isa cAturmAsa meM tapasvI muniyoM ne bhI acchI tapazcaryA kI / / ASADha kI amAvasyA ke AsapAsa AcArya zrI javAharalAlajI ma. kI hathelI meM phoDA ho gayA / usa phoDe se AcArya zrI ko asahya pIDA hone lagI / muniyoM ne use sAmAnya phunsI samajha kara cAkU se cIra diyA aura usameM kA pIpa nikAla diyA / eka do dina taka to ArAma mAlama huA kintu tIsare dina phoDe ne ugrarUpa dhAraNa kiyA / vaha sAdhAraNa phoDA vizAla rUpa meM sAmane AyA / phoDA baDhatA gayA / yahAM taka kI kohanI taka usakI sUjhana phaila gaI / cikitsA ke lie sthAnIya DaoNkTara bulAye gaye / unhoMne phoDe kA oNparezana kiyA / oNparezana se cAra-pAMca dinatoThIka lagA kintu phoDe ne punaH apanA ugra svarUpa batAnA prAraMbha kiyA / sthiti yahA taka baDha gaI ki pUjya AcArya zrI kA jIvana bhI khatare meM . dikhAI dene lagA / jalagAMva ke baDe 2 sabhI DaoNkTaroM ne pUjya zrI ke svAsthya ke viSaya meM nirAzA vyakta ... kI / eka jyotiSI pUjya zrI kI janma kuNDalI dekhakara bolA- pUjya zrI ke grahayoga yaha batA rahe haiM ki pUjya zrI isa asAdhya bimArI se baca nahIM sakateM / roga kA upacAra to cala rahA thA kintu DaoNkTaroM evaM jyotiSiyoM ke mukha se nirAzA janaka uttara sunakara pUjya AcArya zrI adhika ghabarAgaye / unhe roga se bhI adhika mAnasika pIDA kA anubhava honelgaa| unheM aisA lagatA thA ki meM aba adhika samaya taka jIvita nahIM rahU~gA / ve saba ke sAtha esI hI bAta kara rahe the jaise mRtyu ke samIpa pahu~cA huA vyakti bAta karatA hai| paM0 munizrI ghAsIlAlajI mahArAja ne isa avasara para baDe dhairya kA paricaya diyA / ve pUjya zrI kI nirantara sevA meM rahane lage / ve pUjya zrI ke pAsa unhI DAkTara ko Ane dete jo pUrNa niSNAta ho / pUjyazrI kI jAMca karane ko Ane vAle DaoNkTara ko ekonta meM bulAkara pahale hI kaha dete| the ki bimArI viSaya meM pUjyazrI se eka zabda bhI na kahA 'jAya / ve yadi pUche to unhe kaha dIjiyegA- ki Apa zIghra hI acche ho jAyeMge / ghabarAne kI jarA bhI AvazzayakatA nahIM / jo kucha bhI Apa kaheM unake mana ko kisI bhI prakAra kI Thesa nahIM laganI cAhIe / ,, eka bAra paM0 munizrI ghAsIlAlajI ma0 jaMgala (zauca) gaye hue the / pIche se zrAvaka loga eka DaoNkTara ko pUjya zrI ke pAsa le Aye / DaoNkTara ne pUjyazrI ke rugNa hAtha ko dekhakara kucha esI bAta kaha dI ki jisase pUjyazrI ke manobala para viparita asara huA / udhara paM0 munizrI jaba sthAna para Ae to pattA calA ki pUjyazrI ke pAsa eka DaoNkTara Ae hue haiM / sunate hI tatkAla pUjyazrI ke pAsa muni zrI phuNce| vahA~ pahu~cate hI sArA mAMjarA munizrI ke dhyAna meM AgayA, munizrI ne pUjyazrI ke sa cehare kI aura dekhA / aura svayaM kA bImAra sA muha banAkara ke nabja dikhAne ke lie apanA hAtha DaoNkTara ke sAmane kara diyA / DaoNkTara ne nabja dekhakara munizrI ko nyumoniyA batAyA / pUjyazrI DaoNkTara kA nidAna sunakara muskarA uThe / jaba DaoNkTara vApisa calA gayA to munizrI ne pUjyazrI se kahADaoNkTaroM kA abhIprAya koi antima abhiprAya nahIM hotA / DaoNkTara loga sAmAnya bImArI ko bhI bhayaMkara batA dete haiM aura bhayaMkara bimAri ko sAmAnya / Apa to vicAra zIla puruSa ho / mahAparuSa to saMkaTa ke samaya dhIraja se hI kAma lete haiN|., pUjya zrI kI udAsInatA baDhatI gii| paM0 muni zrI ne manovaijJAnika DhaMga se isa vikaTa paristhiti ko sulajhAne kA nizcaya kiyA / inhoMne sabhI munivaroM ko ekatra kara unake sAmane eka sundara sujhAva rakhA / inhoMne kahA ki- "munivaro! pUjyazrI ke svAsthya se hama loga - baDe cintita haiM / isa cintA se mukta hone ke lie eka rAmabANa upAya yaha hai prabhu prArthanA aura nirantara tapazcaryA / hamArI pUjyazrI ke prati svAsthya kI zubha kAmanA se evaM tapazcaryA se pUjyazrI kA svAsthya For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avazya hI sudhara jAegA / pUjya zrI ke svAsthya ke lie hameM pratidina AyaMbila aura tele kI tapazcaryA prAraMbha kara denI cAhiye / jo muni umra se choTe haiM unako choDakara sabhI ko bArI bArI se telA aura AyaMbila karanA hogaa| aura sAmuhika prArthanA bhI / merA vizvAsa hai ki isa prakAra kI tapazcaryA evaM sAmuhika prArthanA se pUjyazrI ko itanI zakti prApta hogI ki pUjyazrI saMvatsarI ke dina avazya vyAkhyAna dene kI zakti prApta kreNge| sabhI munivaroM ko paMDita zrI ghAsIlAlajI mahArAja kA yaha uttama sujhAva pasanda AyA / sabhI ne bArI bArI se taile kI tapazcaryA aura AyaMbila prAraMbha kara diye / idhara DaoNkTaroMne bhI cikitsA prArambha .. kara dii| sAtha hI paM0 muni zrI ne DaoNkTaroM se yaha bhI kaha diyA ki pUjyazrI kI Apaloga dhairyapUrvaka cikitsA kareM kintu unake svAsthya ke viSaya meM unake sAmane kisI bhI prakAra kA rvAtAlApa na kare / . DaoNkTaroM ne bhI isa sujhAva ko mAna liyaa| esA vAtAvaraNa banA diyA gayA ki pUjyazrI aba mAnasika svasthyatA kA anubhava karane lge| pariNAma yaha AyA ki pUjya zrI kA svAsthya uttarottara sudharane lagA / jinheM bolane kI bhoM zakti nahIM thI ve aba saMvatsarI ke zubhaavasarapara doghaMTe taka sundara pravacana dete rahe / phira bhI samaya bhayaMkara sthiti utpanna kara sakatA thaa| apanI esI asvasthatA dekhakara pUjyazrI ko saMgha ke bhAvI kI cintA hone lgii| kisI yogya uttarAdhikArI ke hAtha meM apane saMmpradAya kA uttaradAyitva soMpe binA yaha cintA dura. nahIM ho sakati thii| pUjya zrI ne apane saMpradAya ke honahAra aura ujjvala cariza sampanna santoM para dRSTi . dauDAI / usa samaya unakI dRSTi Azukavi sAhuchatrapati kolhApurarAjyaguru jainazAstrAcArya kI padavI se . vibhUSita caritra parAyaNa vidvAna : santa caritanAyaka zrI ghAsIlAlajI mahArAja para kendrita huI / unhoMne apane saMpradAya kA zAsanasUtra paM0 zrI ghAsIlAlajI mahArAja ko saupa dene kA dRDha nizcaya kiyA / .. isa saMpradAya ke pradhAna zrAvaka jo vahAM maujUda the unase vicAra vinimaya kiyA gayA / saMpradAya ke aneka santoM aura zrAvakoM se bhI rAya maMgAI gaI aura unhoMne pUjyazrI ke vicAroM kA hRdaya se samarthana kiyA / paM. muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja ko yuvAcArya pada deneke lie Isa saMpradAya ke zrAvaka saMgha makhiyoM evaM muniyoM ke parAmarza se eka DrAphTa taiyAra kiyA gayA / pUjya zrI ne DrAphTa ko acchI taraha paDhakara usa para apanI svIkRti pharamAdI / isake bAda pUjya zrI ne paM. ratna zrI ghAsIlAlajI mahArAja ko apane pAsa bulAkara unheM saMpradAya kA bhAra svIkAra karane ke lie kahA gayA / pUjya zrI kI yaha ekAeka AzA sunakara zrI ghAsIlAlajI mahArAja baDe bicAra meM paDa gaye / usa samaya gurudeva kI zArIrika sthiti bhI asvastha thI / ataH unakI AjJA kA ullaMghana kA artha hai unake mana ko Thesa pahuMcAnA / lekina saMpradAya kI itanI bar3I jimmedArI ko apane para lenA bhI sahaja nahIM thaa| caritanAyakajI ne kacha vicAra kara vinamra bhAva se pUjya zrI se aje ki kI-"hai gurudeva ! ApakI AjJA kA ullaMghana karane kA to merI sahasA himmata nahIM hotI / Apane jo mere para saMpradAya kA bhAra dene kA nizcaya kiyA isake lie maiM ApakI kRpA dRSTi kA sadA RNI hUM / lekina maiM apane Apako Isa padavI ke lAyaka nahIM mAnatA / mujha se adhika anubhava yogyatA zAstrIyajJAna tathA umravAle aneka sAdhu isa saMpradAya meM maujada . hai| Apa unhIM ko yaha bhAra soMpa deN| ,, pUjya zrI ke bAra vAra samajhAne para evaM zrAvakoM ke atIva . Agraha hone para bhI muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja ne yuvAcArya banane se sApha sApha inkAra kara diyA / mAnava sattA kA kyA dAsa hai, adhikAra lipsA kA gulAma hai, gRhastha-jIvana meM kyA, sAdhu jIvana meM bhI sattA-moha ke roga se chuTakArA nahIM ho pAtA hai / .ce se "ce sAdhaka bhI sattA ke prabha para pahuMca kara . For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laDakhaDA jAte haiM / jaina dharma kI eka bAda eka hone vAlI zAkhA prazAkhAoM ke mUla meM yahI sattAlolupatA aura adhikAra lipsA rahI hai / AcArya Adi padaviyoM ke lie kitanA kalaha aura kitanI viDambanA hotI hai yaha kisI se chupA huA nahIM haiN| hamAre caritanAyakajI upAdhi ko vyodhi hI mAnate ye| jisake jIvana kA stara vAstava meM UMcA uTha jAtA hai- jo apanI AtmA ko hI Upara uThA letA hai, vaha upAdhi lekara kyA karegA ? caritanAyakajI kA vyaktitva svataH itanA uccatara thA ki vaha . upAdhi se pare pahuMca cukA thA / upAdhiyA~ unake jIvana kI uMcAI taka pahu~ca bhI nahIM sakatI thI to unakI kyA mahattA baDhA sakatI hai? - hamAre caritanAyakajI ne pUjya zrI ke dvArA dI jAnevAlI yuvAcArya kI padavI ko lenA svIkAra nahIM kiyA / muni zrI kI isa asvIkRti ke mUla meM zAyada eka kAraNa yaha bhI thA ki yaha upAdhi mere AdhyAtmika jIvana meM vyAdhi utpanna kara sakatI hai| muni zrI ne padavI asvIkAra karake sAdhu samUha ke : sAmane eka sundara Adarza upasthita kiyA / muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhaba ke yuvAcArya banane se inkAra hone para paM. muni zrI gaNezI lAlabI mahArAja ko yuvAcArya bana jAne o kahA gayA / kucha AnA kAnI ke bAda paM. muni zrI gaNezolAlajI mahArAja ne yuvAcArya bananA svIkAra kiyA / bambaI ke DAkTara mUlagAMva kara ne pUjya zrI kA acchA nidAna kara unakA oNparezana kiyA / suyoga pathya se pUjya zrI kA svAsthya uttarottara svastha hone lagA / aura kucha mahinoM ke bAda pUjyazrI pUrNa svastha ho jAne para yuvAcArya pada ko aba AvazyakatA na rahI / unhoMne gaNezIlAlajI mahArAja ko ... apanA uttarAdhikArI banAnevAlA vaha lekha cAka kara diyA aura usakI ghoSaNA eka paripatra dvArA isa .. prakAra kara dI ___OM siddhama merI bimArI kI hAlata meM saMvata 1981 ke jalagAMva ke caumAse meM maiM muni ghAsIlAlajI ko pUjya padavI detA thA parantu unhoMne pUjya padavI nahIM lene kI pratijJA hone se svIkAra nahIM karI isalie gaNezIlAlajI ko denI mukarara kI thI / parantu merI taMdurastI acchI ho jAne se vaha paristhiti nahIM rahI / isalie vaha lekha caoNka kara diyA vidhisara hai / saMvata 1986 miti pauSa suda 11 bikAnera daH javAharalAla kA cAturmAsa kAla meM pUjya AcArya zrI rugNAvasthA meM caritanAyakajI ne baDI lagana ke sAtha sevA kI / cAturmAsa samApta ke bAda zArIrika durbalatA ke kAraNa pUjya zrI jalagAMva meM hI domAsa taka birAjita rahe / usake bAda Apa jalagAMva se bhusAvala Adi AsapAsa ke kSetra meM hI vihAra karane lge| ___ cAturmAsa ke bAda pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja ke pAsa mAgha zuklA 5 (vasanta paJcamI) ke dina nimbAheDA ke nivAsI samIramala nAmake nau varSIya bAlaka ne apanI mAtA se AjJA prApta kara dIkSA grahaNa kii| pUjya zrI ne dIkSA pATha paDhAyA aura kezaluMcana kiyA / pazcAta bAlamuni va navadIkSita samIra muni ko paM. muni zrI ghAsIlAlajI ma. ne uThAkara apanI goda meM baiThAyA / 1982 kA 24 vA~ cAturmAsa belApura meM caritanAyakajI zrI ghAsIlAlajI mahArAja AcArya zrI kI AjJA prApta kara mahArASTra ke vividha kSetroM pAlana karane lge| mani jIvana eka kaThina sAdhanA kA jIvana hai| nirdoSa saMyama pAlana karate kisI muni kA saba jagaha vihAra kara sakanA saMbhava nahIM haiM, naMge paira naMge sira, paidala vihAra nirdoSa doSa sayama pAlana karate hue For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhAra pAnI kA grahaNa Adi aise niyama haiM. jina kI saba jagaha rakSA honA asaMbhava hai / phira bhI kucha muni aise sthAnoM meM bhI kabhI-kabhI vicarate haiM aura parISahoM ko sahana karane meM Ananda mAnate haiM / magara prathama to vidvAna sAdhuoM kI hI atyanta kamI haiM aura inameM bhI aparicita kSetroM meM vicarane vAle sAdhu alpa hI haiM / pariNAma yaha hai ki bahuta se kSetra aiMse raha jAte haiM jahAM dharma kI carcA hI kabhI nahIM ho pAtI / caritanAyakajI isI uddezya se mahArASTra ke kSetra meM vicarane lage / mahArASTra ke choTe choTe gAMva . meM Apa padhArate aura vahA~ ke nivAsiyoM ko jaina dharma se prabhAvita karate / ApakA vyAkhyAna zravaNa kara hajAroM vyakti bIDI, sigAreTa, bhAMga gA~jA, madya, mAMsa, parastrI sevana Adi durvyasanoM kA tyAga krte| mahArASTra meM vivaraNa karate samaya AgAmI cAturmAsa apane yahA~ karAne ke lie aneka gAMva ke saMghoM kI vinaMtiyA~ Apake pAsa Ane lagI una meM belApura kA saMgha bhI pramukha thA / mahArAja zrIne belApura saMgha' kI prArthanA svIkAra kii| aura cAturmAsArtha Apa apanI muni maNDalI ke sAtha belApura padhAra gaye / samAja meM Apake Ane se navya utsAha bhara gayA / isa varSa cAturmAsa kAla meM dharma dhyAna tapazcaryA Adi kaI zubha kAma hue / vyAkhyAna meM logoM kI upasthiti acchI rahatI thI / aneka janmoM ke puNya se. aise santoM ke sahAsa kA suavasara jIvana meM yaha prathamavAra huA thaa| isalie Apa zrI ke vyAkhyAna kA. pratyeka .. vyakti ruci pUrvaka lAbha letA thA / pratidina vyAkhyAna ke samaya bodhAmRta kA pAna karane se vahAM ke : zrAvaka-zrAvikAoM kI dhArmika -bhAvanA meM vizeSa vRddhi huI isa cAturmAsa meM koTA saMpradAya ke paM0 ratna zrI premarAjajI mahArAja evaM ghora tapasvI zrI devIlAla jI mahArAja bhI yahI birAjamAna the / paM0 muni zrI ke sAtha chaha anya munirAja bhI the / tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja ne dhovana pAnI se 59 dina kI tapazvaryA kii| tapasvI zrI devIlAlajI mahArAja ne bhI lambI tapazcaryA kI ! tapazcaryA kI pUrNAhuti ke dina nagara ke samasta katalakhAne banda rakhe gaye the / tapasviyoM ke darzanArtha bAharase bar3I saMkhyA meM janatA ko upasthiti huii| dharmadhyAna AzAtIta huA / paM0 muni zrI premarAja jI ma. ke evaM paM0 muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke vyAkhyAna sammilita hi hote the ! donoM ke pravacana marAThI bhASA meM hote the / marAThI meM vyAkhyAna hone se mahArASTrIya janatA baDo saMkhyA meM upasthita hotI thI / ' isa prakAra vi0 saM0 1982 kA saphala cAturmAsa saMpUrNa kara Apane pUjya AcArya zrI kI sevAmeM.... jalagAMva kI ora vihAra kara diyaa| idhara javagAMva kA dUsarA cAturmAsa vyatIta kara pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja sA. ne mAlavA prAnta kI ora vihAra kara diyA / Apako bhI mAlavA ko ora vihAra karane kA Adeza milA / gurudeva kA :, Adeza milate hI Apane mAlavA kI ora vihAra kara diyA / mArga meM hI Apane pUjya zrI ke darzana : kiye / mAgha pUrNimA ke dina Apane pUjyazrI javAharalAlajI mahArAja zrI ke sAtha ratalAma meM praveza kiyaa| pUjya zrI ke Agamana ke bAda saMpradAya ke mukhya mukhya karIba 45 santoM kA bhI Agamana huaa| lagabhaga itanI hI saMkhyA meM sodhviyAM bhI upasthita huI / hajAroM zrAvaka pUjya zrI tathA munimaNDala ke darzana karane . kI abhilASA se upasthita ho gaye the / ratalAma saMgha ne Agantuka zrAvakoM kA bhAva bhInA svAgata kiyaa| jAvarA vAle santoM ke alaga ho jAne para pUjyazrI hukmIcandrajI mahArAja ke saMpradAya meM do AcArya . ho gaye the / dUsare pakSa ke AcArya pUjya zrI mannAlAlajI mahArAja the| donoM dhurandhara AcAryoM ne samapradAya ko ekatA ke sUtra meM bAndhane kA vicAra kiyaa| tadanusAra pUjya zrI mannAlAlajI mahArAja mI apanI ziSya maNDalI ke sAtha ratalAma padhAra gaye the / donoM pakSoM kI ora se sAMpradAyika ekatA ke For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lie bAtacIta prArambha ho gaI / isa avasara para bAtavIta ko adhika saphala banAne ke uddezya se pUjyazrI javAharalAlajI mahArAja ne muni zrI moDIlAlajI mahArAja muni zrI cAndamalajI mahArAja, munizrI haraNajandajI mahArAja caritanAyaka zrI ghAsIlAlajI mahArAja aura muni zrI hIrAlAlajI mahArAja ko paMca niyukta kiye| ina paMcoM ke netRtva meM saMpradAya kA zuddhi karaNa kiyA gayA / donoM pUjyoM kI bAtacIla sapAla rahI / donoM AcAryoM ne milakara nimnalikhita ekatA kI zarte nizcita kii| (1) jo liphAphe donoM tarapha se eka dUsare ko deve donoM apanI apanI dharma pratijJA se yaha kisa dekheM ki liphAphoM ke lekhAnusAra donoM tarapha koI doSa nahIM hai / ... (2) Aja miti pIche donoM pakSa vAle gatakAla sambandhI kisI bhI sAdhu kA doSa prakAzita kareMge to ve doSa ke bhAgI hoMge aura caturvidha saMgha ke aparAdhI tthhreNge| donoM pUjya zrI hukamIcandajI mahArAja ke chaThe pATa para samajhe jAaiMge / (4) bhaviSya meM donoM tarapha ke santa paraspara prema-vatsalatA baDhAve / 5. donoM tarapha ke santa paraspara nindA na kreN| yadi kisI sAdhu kA kisI ko kasUra najara 3 ho usa bhanIko va usa gaccha ke agresara ko sUcita kara deveM / (dastakhata donoM pUjyoM ke) prema pUrNa vAtAvaraNa meM donoM pUjyoM kA sammelana samApta huaa| donoM pUjyoM ne eka sAtha baiTha kara abakana jisasa / prathama cetra kRSNA 4 ko pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja ke sAtha caritanAyakajI kA jAvarA meM Agamana hubhA / jAvarA ke navAba khAna bahAdura sAhabajAdA zeraalIkhAM sAhaba pUjya zrIkA vyAkhyAna gunane bhAye / jAvarA meM aneka upakAra ke kArya hue| .: jAvarA se Apa pUjya zrI ke sAtha nagarI pdhaare| yahAM pUjya zrI ke upadeza se varSoM kA vaimanasya miTa gyaa| vahAM gozAlA kI bhI sthApanA huI / vahA~ se Apa niboMda karajU nandAvatA Adi aneka grAma nagaroM ko pAvana karate hue mandasaura padhAre / mandasaura se ApakA pUjya zrI ke sAtha nImaca Agamana hukSA / yahAM vyAvara kA saMgha AgAmo cAturmAsa kI vinatI lekara AyA / pUjya zrI ne cAturmAsa pUrva atyAvara padhArane kI vinatI svIkAra ko / nImaca se Apa udayapura padhAre / udayapura se vividha kSetroM kI pAvana karate hue Apa pUjya zrI ke sAtha byAvara padhAra gaye / pUjya zrI ne apane jyeSTha ziSya paM0 muni zrI ghAsolAlajI mahArAja kI zramasAdhya zikSA kA lAbha apanI saMpradAya ke munivaroM ko mile isa dRSTi se / 1 zrI cAndamalajo mahArAja (jaavraa)| 2. zrI manoharalAlajI ma0 / 3 sUrajamalajI ma. (manda aura vAle) / 4 zrI gabUlAlajI ma. (chotte)| 5 zrI cauthamalajI ma. (jayapura vAle) _ina pAMca muniyoM ko paDhane paDhAne kI AjJA dii| ye pAMcoM munirAja paNDita zrI ghAsIlAlajI mahArAna kI sevA meM rahakara adhyayana karane lage ! inake sAtha vayovRddha tapasvI zrI uttamacandajI mahArAja mI the / ye lagAtAra 14 varSa se kevala chAcha hI pIte the / sudIrgha tapazcaryA ke kAraNa inakA zarIra atyanta durbala ho gayA thA / vihAra meM baDI kaDinAI kA anubhava karate the| udayapura kI ora vihAra karate samaya ye pAMcoM vidyArthI munivara tapasvI zrI uttamacandajI mahArAja ko jholI meM baiThAkara kandhe para uThAkara malate the / eka samaya mevADa ke kherodA gAMva se darolI jAte mArga meM eka bhola dAru ke naze meM dhUta hokara AyA / usake hAtha meM bar3A patthara thA / tapasvI jI mahArAja kI jholI uThAne vAle santoM ko teja akhise Age bar3ha jAne kA Adeza dekara munizrI usa bhola ko Age nahIM baDhane dene ke lie avarodha kama meM khaDe ho gaye / sarIra se hRSTa puSTha tejasvo yukka sAdhu ko nirbhayatA se apane sAmane khaDA dekha mIla For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Thahara gayA / usakI himmata Age baDhane ko nahIM huI / muni zrI ne use patthara pheMkate ko sIdhe rAste para jAne ko kahA muni zrI ke teja ko vaha saha nahIM sakA / ulTe paira se apane sthAna para calA gayA / muni zrI jI to svabhAva se hI nirbhIka the / DaranA to unhoMne jAnA hI nahIM thA / ve samaya samaya para ese prasaMga para eka boDI gArDa kI taraha kAma karate the / pUjyazrI ke sAtha hI udayapura jasavantagaDha, sAdaDo mAravADa bagaDI hote hue byAvara pdhaare| ci. saM. 1983 kA 25 vA~ cAturmAsa byAvara meM vi. saM. 83 kA cAturmAsa Apa pUjya zrI javAharalAla jI ma. ke sAtha byAvara meM hI vyatIta kiyA / isa cAturmAsa meM tapasvI muni zrI sundaralAla jI mahArAja ne dhovana pAnI ke AdhAra para 76 dina kI tapasyA kI / tapasvI muni zrI kezarImalajI mahArAja ne 66 dina kI tapasyA kI / donoM tapasvIjI kI tapazcaryA kI pUrNAhuti ke samaya sthAnIya zrAvaka zrAvikAoM ne aThAIyAM nau, dasa pAMca bele tele upavAsa Adi baDI saMkhyA meM tapazcaryA kI / saikar3oM kI saMkhyA meM darzanArthI pUjya zrI evaM santoM tapasviyoM ke darzana ke lie Aye / isa avasara para jIvadayA Adi aneka paropakAra ke kArya hue / caritanAyakajI zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke bhI samaya- samaya para pANDitya pUrNa pravacana hote the / Apa ke pANDitva pUrNa pravacana se sthAnIya janatA atyanta prabhAvita huI / . . . bhAdrapada zuklA SaSThI ke dina jetAraNa nivAsI sugAlacandajI mukAnA ne atyanta vairAgya bhAva se bhAga. batI dIkSA aMgIkAra kI / eka agasta ke dina maulAnA muhammada alI ne santoM ke dazana kiye / ... cAturmAsa samApta hone para pUjya zrI ke sAtha Apane vihAra kara diyaa| rAjasthAna ke vividha kSetroM ko pAvana karate hue Apa pUjya zrI ke sAtha 1984 kA cAturmAsa vyatIta karane ke lie Apa bIkAnera padhAre / vi. sa. 1984 kara 26 vA~ cAturmAsa bIkAnera meM / kucha dina bIkAnera birAja kara Apane pUjya zrI ke sAtha 1984 kA cAturmAsa bhInAsara meM kiyaa| bIkAnera se bhInAsara yadyapi tona mola hI dUra hai tathApi bahuta se jaina ajaina dharma premI bandhu pratidina upadeza sunane ke lie AyA karate the / pUjya zrI javAharalolajI mahArAja zrI ke pravacana ke pUrva pratidina Apake bhI pravacana huA karate the / samaya samaya para Apako bIkAnerastha vRddha santoM kI sevA karanI par3atI thI / isa prakAra Apa para aneka jimmedAriyA~ AI / prAtaH vyAkhyAna, madhyAhna meM zikSArthI sAdhuoM ko paDhAnA / evaM rugNa muniyoM kI sevA karanA / ina saba jimmevAriyoM ko nibhAte hue bhI Apa apane bace kace samaya meM sAhitya nirmANa kA kArya bhI dattacitta se karate hI rahate the| eka kSaNa kA bhI pramAda Apa ke lie asahya ho jAtA thA / ye pramAda ko apane pragati kA zatru monate the| pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja kA Apa para asIma prema thA / Apake sAhitya nirmANa ke kArya baDe prabhAvita the| kaI bAra pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja Apake lie pharamAte the. yaha merA dAhinA hAtha hai / mere saMpradAya kA camakatA huA anamola ratna hai| isase mujhe baDI-bar3I a AgamoM para TIkA likhane kI preraNA aura prArambhaH1. pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja kA eka sAdhu pratidina seThiyAjI kI lAyabrerI se chupakchupa kara TIkAbAle Agama grantha lAlo kara par3hatA thA / eka dina usane pUjya gurudeva zrI javAharalAlajI mahArAja se kahA" he "gurudeva ! hama jina sUtroM se apane saMpradAya ke mUla siddhAntoM kA pratipAdana karate haiM una saba AgamoM para mUrtipUjaka AcAryo kI hI TokA hai / mUrtipUjaka AcAryoM ne sarvatra "ceiyaM" zabdakA artha "pratimA' hI kiyA hai / tathA TokAkAra AcAryoM ne bhI aneka aisI bAte likhI hai jo baina tasva. aura For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 sthAnaka vAsI paramparA ke mUla siddhAntoM ke sAtha jarA bhI mela nahIM khaatii| tathA TIkAgranthoM meM bhI aneka aisI bAte haiM jo jainAcAra se virodha rakhatI hai / Aja hamArA sthA. sAdhu samAja evaM zrAvaka varga itanA bar3A hai kintu usake mUla bhUta siddhAnta ke pratipAdaka eka bhI TIkA grantha apane meM upalabdha nahIM haiN| hameM mUrtipUjakoM kI TIkA kA hI bAra bAra Azraya lenA paDatA hai / pariNAma svarUpa sthAnakavAsI jaina paramparA ke pratipAdana meM aneka bAdhA bhI upasthita ho jAtI hai / yaha hamAre lie kama lajjAjanaka nahIM haiM / prAyaH anya samAja ke vidvAna muni sthAnakavAsiyoM ko jJAna zUnya hI samajhate haiM / hameM unake sAmane bAra bAra lajjita honA paDatA hai| AgamoM meM jahAM kahIM bhI pratimA yA caityazabda AtA hai usakA mUrti sUcaka hI artha kiyA hai. itanA bar3A sthAnakavAsI samAja jo sadA se mUrtipUjA kA virodhI rahA hai usakA AdhAra agara zvetAmbarAcAryoM dvArA nirmita TIkA granthoM para hI Azrita hai to vaha apane gaurava ko surakSita nahIM rakhasakatA / zvetAmbarAcoryoM ne vizva sAhitya kI smRddhi meM asAdhAraNa yoga pradAna kiyA hai / sAhitya ke pratyeka kSetra meM jainAcAryoM ne apanI anupama pratibhA kA paricaya diyA hai / jaba hama jaina sAhitya kI vistIrNatA, samuddhatA aura bhavyatA kI ora dRSTipAta karate haiM to usake nirmAtA samartha AcAryoM kI prANDa vidvatA aura athAka parizrama kA dhyAna AtA hai aura unake prati zraddhA se hRdaya bhara jAtA hai / ina jainAcAryoM dvArA nirmApita sAhitya vizva sAhitya kI bahumUlya nidhi hai| prAkRta saMskRtAdibhASA meM likhA gayA isa koTi kA sAhitya jainadharma ne hI prastuta kiyA hai / bhagavAna zrImahAvIra ne pracalita loka bhASA kA Adara kara prAkRta (arddhamAgadhI) meM upadeza pradAna kiyA / bAda meM jainacAryoM ne prAMtIya bhASAoM ko bhI sAhitya kA rUpa pradAna kiyA / lAmila aura kannaDa sAhitya to jainAcAryoM ke granyoM se hI samRddha haA hai| rAhula sAMkRtyAyana ke zabdoM meM kahA jAya to "apabhraMza sAhitya kI racanA aura surakSA meM jainoM ne sabase adhika kAma kiyA hai / " jainAcAryoM ne jaise prAkRta aura apabhraMza meM sAhitya kI racanA kI vaise hI vidvadyogya saMskRta bhASA meM bhI unhoMne prakANDa pANDityapUrNa granthoM kI racanA kI hai / niSpakSa dRSTi se vicAra kiyA jAya to yaha merI dRDha dhAraNA hai ki upalabdha saMskRta sAhitya meM se jaina sAhitya ko alaga kara diyA jAya to saMskRta sAhitya nitAnta phIkA ho jAtA hai / isa dizA meM sthAnakavAsiyoM kI pragati nahIM vat hI hai / kama se kama mUla AgamoM para Adhunika zailI meM vidvatApUrNa evaM saMzodhita paddhati se TIkAoM kI nitAMta AvazyakatA hai|" ne ye vicAra pUjyazrI javAharavAlajI mahArAja ke samakSa rkhe| pUjyazrI javAharalAlajI mahArAja apane ziSya ke ye vicAra sunakara kucha vicAra meM paDagaye / usa samaya paM. zrI ghAsIlAlajI mahArAja pUjya zrI kI sevA meM hI upasthita the / gurudeva ko bicAramama dekhakara paM. munizrI ne gurudeva se sanamra nivedana kiyA Apa itane vicAra mama kyoM haiM ? isa para pUjyazrI ne pharamAyA- yaha jo kaha rahA hai vaha satya hai / hameM hara bAta para mUrtipUjakoM ke TIkA granthoM para ho ozrita rahanA par3atA hai| yaha hamAre lie lajjA janaka hai, kintu kyA kiyA jA sakatA hai| isa para paM. munizrI ghAsIlAlajI mahArAja ne pharamAyAagara ApakI AjJA ho to maiM yaha kAma kara sakatA hU~ / sthAnakavAsI jaina samAja kI isa bahuta bar3I kamI ko dUra karane ke lie maiM apanA sArA jIvana isI meM samarpaNa kara dUMgA / kevala mujhe Apake AzirvAda kI hI AvazyakatA hai| pUjyazrI ne kahA- andhA AMkhe hI mAMgatA hai / agara tuma yaha kAma kara sakate ho to phira samAja ko ora cAhie hI kyA ? yaha kAma agara tuma kara sakate ho to kevala merA yA mere saMpradAya kA hI nAma ucala nahIM hogA balki sampUrNa jainasamAja kA mastaka gaurava se u~cA hogA / ,, AgamoM para dIkA 28 For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 "likhanA sarala kAma nahIM haiM / isameM bahuta bar3I zakti buddhi aura saMskRtabhASA kA asAdhAraNa jJAna kI AvazyakatA rahatI hai| isa para pa. zrI ghAsIlAlajI ma. ne kahA-ApakA kathana satya hai / prathama maiM dazabaikolika sUtra ke prathama adhyayana para TIkA likhakara ApakI sevA meM prastuta karUMgA / use Apa dekhe / dekhane para Apako agara merI zakti para vizvAsa ho to mujhe Age kArya karane kI AjJA "pradAna kreN| ,, isa para pUjya zrI ne pharamAyA-"acchA, karo / " - pUjya zrI kA Adeza milane para paM. zrI ghAsolAlajI mahArAja ne dazavaikAlika sUtra ke prathama adhyayana kI TIkA banAI aura use pUjya zrI kI sevA meM peza kI / pUjya zrI use dekhakara prasannatA se khila uThe / unhoMne kahA-ghAsIlAla ! tuma merI saMpradAka meM eka honahAra santa ho / tuma jaise pratibhA saMpanna muniyoM se hI merI saMpradAya kA nAma sadA rozana ho rahA hai / tumhArI vidvatApUrNa TIkA ko dekhakara mujhe pUrNa vizvAsa ho gayA ki tuma isa guruttara kArya ko sundara rUpa se pUrNa kara sakate ho| jAo ! tuma apanA kArya prArambha kara do / tumhAre isa zubha kArya meM merA kevala zubhAzirvAda hI nahIM rahegA balki sakriya sahayoga bhI rahegA / . gurudeva kA zubhAzirvAda prApta kara caritanAyaka zrI ghAsIlAlajI mahArAja ne dazavaikAlika sUtra ke prathama adhyayana para TIkA likhanA prArambha kara diyA / - pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja sA. ne dUsare dina vyAkhyAna ke bIca AgamoM para sthAnakavAsI mAnyatA ke anurUpa TIkA granthoM kI AvazyakatA para adhika bhAra dithA aura samastha sthAnakavAsI samAja ko isa zubhakArya meM Arthika sahayoga kI apIla kii| pUjya zrI ke AhvAna ko samAja ne baDe utsAha ke sAtha svIkAra kiyA aura eka hI dina meM AgamoddhAra ke lie tIna lAkha rupaye ekatra kara liye gaye / "samAja hitakAriNI,, nAma kI eka vizAla saMsthA kAyama kI / paM. muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja ne bhI baDe utsAha ke sAtha kArya AraMbha kara diyA / mahArAja zrI ke kArya meM pUrA sahayoga dene ke lie pA~ca vidvAnoM ko niyukta kiye / isa cAturmAsa kAla meM Apa ne "dazavaikAlika sUtra para evaM Avazya sUtra para vidvatA pUrNa TIkA likha ddaalii| isake atirikta zivakoSa nAnArthodayasAgarakoSa, zrIlAlanAmamAlAkoSa, vRttabodha, jainAgamatattvadIpikA, tattvapradIpa, upadezazataka, subhASita odi granthoM kI racanA kI / .. pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja apane honahAra pratibhA sampanna vidvadratna paM. zrI ghAsIlAlajI ma. sA0 kI itanI zighratA se grantha racanA karane kI zakti se baDe camatkRta hae / svayaM bhI paMDita mani. vara dvArA racita granthoM kA avalokana karate the aura upayukta sujhAva bhI samaya-samaya para dekara mahArAjazrI kA utsAha baDhAte the / pUjya zrI javAharalAlajI ma. kA paM. ghAsIlAlajI ma. para bar3A bhArI sneha thaa| ve inakI hara samaye prazaMsA karate thakate nahIM the| kintu isa prazaMsA evaM pragati ko inake kucha sAthI irSA kI dRSTi se dekhane lge| ve cAhate the ki yaha pragati yahIM ruka jAya to apanA bhAvI ujjvala rhegaa| ve hara prakAra se ghAsIlAvajI ma. sA. ke kArya meM vighnaDAlane meM hI Ananda kA anubhava karane lage / pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja sA. ke uTapaTAMga bAtoM se ve unake kAna bharane lge| paM. muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja ina saba bAtoM kI paravAha kiye binA apanA kArya kiye hI jAte the| inameM virodha sahana karane kI apUrva zakti thI / ve ina vighna bAdhAoM kI jarA bhI paravAha nahIM karate / sAhasa ke sAtha Agama sampAdana kA kArya karate hI jAte the / anta meM IrSA kI vijaya ho gaI / vighna saMtoSiyoM ko saphalatA mila gii| Agama kArya kucha samaya ke lie sthagita ho gayA / pUjya javAharalAlajI mahArAja For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 sAhabaM bhI apane ziSyoM ko isa harakata se hRdaya meM baDe duHkhI hue kintu ve bhI lAcAra the / isa cAturmAsa kAla meM vADIlAla motIlAla zAha kI adhyakSatA meM akhila bhAratIya zvetAmbara sthAnakavAsI jaina kAnpharansa evaM bhArata jaina mahAmaNDala kA adhivezana huA / isa adhivezana ke prasaMga. para AnevAle aneka pratiSThita sajjanoM se milane evaM unase vicAra vimarSa karane kA avasara Apako milA / sara manubhAI mehatA evaM paM. madanamohana mAlavIyAjI se vArtAlApa kA avasara Apako prApta huA pUjyazrI javAharalAlajI ma0 sA. kA yaha cAturmAsa atyanta prabhAva pUrNa thA / isa cAturmAsa kAla meM nimnalikhita tapastriyoMne kaThora tapazcaryA kara zAsana ko mahAna prabhAvanA kI / (1) tapasvo zrI sundaralAlajI ma0 60 dina / (2) kesarImalajI ma0 95 dina / (3) bAlacandajI ma0 25 dina (4) mahAsatijI zrI guNasundarajI ma0 40 dina / (5) zrI campAjI ma0 ne 36 dina / inake atirikta mAsa khamaNa 15, 11-8 Adi bahuta so tapasyAeM huI / tapasvIjI zrI sundaralAla jI mahArAja kI tapasyA kA pura bhAdrapada zuklA 14 ko thA aura tapasvI zrI kesarImalaja tapasyA kA pura Azvina zuklA 13 ravivAra ko thA / ina mahAna. tapasviyoM ke darzana ke lie hajAroM kA jana samudAya umaDa par3A / aneka tyAga pratyAkhyAna hue / isa prakAra yaha cAturmAsa ane saphala raho / cAturmAsa samApti ke bAda pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja ne mArgazIrSa zuklA tRtIyA ke dina paM. muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi 29 santoM ke sAtha saddharma kA pracAra karane ke hetu thalI prAnta kI ora vihAra kara diyA / pUjya zrI ke sAtha thalI prAnta ke vividha paribahoM ko sahana karate hue Apa cAturmAsArtha bIkAnera padhAre / aura vi. saM. 1986 kA cAturmAsa Apane yahI vyatIta kiyA / isa cAturmAsa kAla meM vRddhamuniyoM kI sevA karane ke sAtha sAtha sAhitya nirmANa kA kArya bhI kiyA / cAturmAsa samApti ke bAda pUjya AcArya zrI javAharalAlajI mahArAja bikAnera padhAre / munizrI ghAsIlAlajI mahArAja kI icchA punaH mahArASTra kI ora jAne kI huI / pUjyazrI se AjJA prApta kara ke tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja ko sAtha meM lekara bihAra bhI kara diyA / dezanoka gAMva meM pahucane para caritanAyaka muni zrI ko jaba jJAta huA ki pUjya zrI sujAnagaDha padhAra rahe haiM / sujAnagaDha teraha panthiyoM kA gar3ha mAnA jAtA thA / aura usa samaya kA yuga sAMpradAyika saMgharSa kA yuga thA / pUjyazrI terahapanthiyoM ke sAtha zAstrArtha karane meM baDe kuzala the / jaba inhoMne sunA ki kucha loga pUjyazrI ke sAtha zAstrArtha karane kI yojanA banA rahe haiM aisI avasthA meM caritanAyakajI ko apanI upasthiti anivArya lagI / guru bhakti se prerita hokara Apane bhI sujAnagaDha kI ora vihAra kara diyA / sujAnagaDha meM punaH guru ziSya kA milana huA / usa dina sabhI munirAjoM ne telA kiyA nirvighnarUpa se kucha samaya sujAnagaDha meM birAjakara Apane pUjAzrI kI AjJA se tapasvI zrI chaganalAlajI mahArAja tapasvI zrI sundaralAlajI ma. muni zrI samoramalajI mahArAja ko sAtha le Apane mAravADa kI ora vihAra kiyA / kucerA, meDatA hote hue Apa bAla padhAre / vahAM zrI cAndamalajI jhAmaDa tathA zrI maganalAlajI koTecA ne caturmAsa yahiM birAjane kA atyAgraha kiyA / seTha vijayarAjajo mUthA seTha gaMgArAmajI kI vinatI se Apa bAlUndA padhAre / vahAM bhI cAturmAsa kA atyAgraha huA / bAlUndAse kAlu kekIna hote hue meDhAsa padhAre / meDhAsa ThAkurasAheba nitya muni zrI ke vyAkhyAna kA lAbha lete the / vyAkhyAna zravaNa kara ThAkurasAhaba ne bahuta se niyama lie / meDhAsa se visAMgana hote hue puSkara ke mArga meM jaMgala meM vRkSa ke nIce rAtrivAsa birAje / pratikramaNa ke bAda zrI samIramuni ko saMgIta kA adhyayana muni zrI nitya kI taraha karAne lage / saMgIta kI svaralaharI se jaMgala kA cAroM ora kA bhAga gUMja uThA / kucha dUrI para eka jhopar3I thI / samIpa meM hI kucha kisAna eka For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 jhe para baiThe bAteM kara rahe the / kisAnoM ke kAnoM para vaha saMgIta svara pahu~cA / kisAnoM ne vicArA apane kheta meM koI atithi ruke hue hai, vahAM na pAnI haiM aura na bhojana / apane kheta ke atithi bhUkhe pyAse rahe yaha apane lie zobhAspada nahIM hai / isa lie caleM vahAM bhojana pAnI lekara jAveM / vaha yuga kitanA pavitra aura atithi ke prati Adara rakhane vAlA thA / vartamAna meM pAsa paDosa kA atithi bhUkhA pyAsA mara bhI jAya to bhI paravAha nahIM / cintA nahIM / aura ve purAtanI kisAna / apane kheta ke dUrastha atithi ko bhojana pAnI dene ravAnA hue / zabdavedhI bANa choDanevAle pRthvIrAja kI taraha ve kisAna bhI saMgIta kI dhvani jidhara se A rahI thI usI dizA kI ora baDhate hue mahAra!ja zrI ke pAsa pahuMca hI gaye / dUra se AvAja dI yahA~ kauna Thahare huye haiM / tapasvI sundaralAlajI mahArAja bole bhAI, hama loga jaina sAdhu haiN| jaina sAdhu haiM, yaha jAnate hI ve bilakula pAsa meM Aye aura kahA mahArAja Apa yahAM kyoM Thahare haiM yahAM na gAva hai na bastI / muni zrI ne kahA sUryAsta ho jAne se hama yahIM Thahara ge| unhoMne phira kahA aisI andherI sunasAna rAtri meM Apako Dara nahIM lagatA / mahArAja zrI ne kahA hama Dara jaisI ra nahIM lagatA / mahArAja zrI ne kahA hama Dara jaisI koI vastu apane pAsa nahIM rakhateM isalie hameM kisI kA Dara nahIM lgtaa| kisAna bole mahArAja, Apa bhUkhe-pyAse hoMge ? hama Apake gAyana kI AvAja suna kara bhojana pAnI lAe haiM / muni zrI ne kahA-hama jaina muni rAta meM kucha bhI khAte pIte nahIM / tumhArI bhakti prazaMsanIya hai / kisAna bole-Apa hamAre kheta meM bhUkhe pyAse sojAoge to hameM pApa lagegA / Apako to thor3A bhI lenA paDegA, hamArA Agraha hai mAna jAoM / muni zrI ne kahA tuma vahAM se zraddhA bhAvanA se Aye ho to tumheM apanI pavitra bhAvanA kA lAbha mila gayA, hama rAta ko khAte pIte hI nahIM / tuma Aye hoto satsaMga kA lAbha le lo / muni zrIne tapasvI zrIsundaralAlajI mahArAja ko upadeza dene kI AjJA dii| tapasvIjI ne unheM kathA sunaaii| kathA sunakara prasannacitta se ve apane sthAna para gae / prAtaH Apane vihAra kara yA / Apa puSkarajI padhAre / vahAM kucha dina virAja kara ajamera padhAre / vahAM seTha gADhamalajI loDhA kI koThI meM birAje / vyAkhyAna ke lie pratidina zahara meM padhArate / usa avasara para byAvara se seTha zrIcandajI abbANI Adi 4-5 gRhastha byAvara padhArane kI vinatI karane Aye / zrAvakoM ko vinatI mAnakara Apa byAvara padhAre / byAvara saMgha ne baDI zraddhA aura bhavya svAgata ke sAtha nagara praveza karAyA / udayapura saMgha cAturmAsa kI vinatI lekara byAvara AyA / byAvara saMgha ne bhI mahArAja zrI ko cAturmAsa ko vinaMtI kI / kintu udayapura saMgha kA AtyAgraha hone para evaM AcAryazrI kI AjJA milane para Apane AgAmI cAturmAsa udayapura karane kI vinatI mAna lI byAvara se vihAra kara choTe baDe kSetroM ko pAvana karate hue Apa bhilavADA padhAre / vahAM nathamalajI kI bagIcI meM birAjanA huA / vyAkhyAna ke lie dara roja gAMva meM padhArate the| vahAM se gaMgApura bAle zrI rAjamalajI dIpulAlajI zaMkA kI vinatI para Apa gaMgApura padhAre / pratidina Apa ke bAjAra meM vyAkhyAna honelage / byAkhyAna kA janatA para bar3A acchA prabhAva paDA / gaMgApura se poTalA, jitAsa, relamagarA hote hue mAvalI padhAre / zrI phaujamalajI koThArI ke Agraha se tIna vyAkhyAna de kara Apa khemalI padhAre / yahAM 50-50 vyakti udayapura se Apake darzanArtha padhAre / vahAM se Apa guDala hue udayapura padhAre / guDalI se udayapura taka padhArate hue mArga meM udayapura ke zrAvaka zrAvikAoM kA tAtA lagA rahA thA / vi. siM. 1887-88 kA cAturmAsa udayapura meM tIna varSa taka bIkAnera aura thalI prAMta ke kSetroM ko pAvana karane ke bAda Apane pUjyazrI ke Adeza For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 se mevADa prAnta kI ora vihAra kiyA / vihAra kAla meM ApazrI ne jahAM kahIM caraNa rakheM vahAM ke prAyaH sabhI nara-nAriyeM Apake sadupadezoM se lAbhAnvita hokara duHkha-dardo meM sadaiva zAnti kA anubhava karane lage / apane ojasvI aura tejasvI bhASaNoM ke bala para mevADa prAnta meM aneka sthAnoM para ahiMsA dharma kA pracAra kara Apane jaina saMskRti kA mahAna prasAra kiyA / mevADa prAnta ke adhikAMza sthAnoM meM jIva hiMsA banda karavA kara Apa ne jaina saMskRti kI mahAna sevA kI ! ____ isa prakAra mevADa prAnta ke vividha kSetroM ko pAvana karate hue Apa cAturmAsArtha udayapura padhAre / Apake Agamana se udayapura ke nagara nivAsiyoM ko to itanI prasannatA huI ki use zabda baddha nahIM kiyA jAsakatA / atyanta prasannatA se unake roma-roma vikasita ho gaye / udayapura ke zrIsaMgha ne Apake zubhAgamana se utsAha pUrvaka harSa manAyA / ise eka prakAra se mahArAjazrI kA varadAna hI samajhanA cAhiye ki mevADa prAnta ke kSetroM kA ApazrI ke dvArA caraNa sparza karane ke bAda logoM meM adhika se adhika dharma bhAvanA jAgRta haI / cAturmAsa kAla meM Apake prabhAvazAlI vyAkhyAna hone lage / vyAkhyAna ke samaya jaina dharmI zrAvaka zrAvikAoM ke atirikta itara janatA bar3I saMkhyA meM upasthita hotI thI, vizAladharma sthAnaka hote hae bhI vyAkhyAna ke samaya janatA ko baiThane ke lie sthAnAbhAva pratIta hone lgaa| Apake sAtha tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja jaise tapasvIratna the / phalasvarUpa logoM ke hRdaya meM tapasyA kI abhiruci baDhane lgii| tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja ne nimAnusAra laMbI tapazcaryA prArambha kara dii| Apake pravacana meM pratidina rAjyakarmacArI saikar3oM kI saMkhyA meM upasthita hote the / unameM mahArANA bhUpAlasiMhajI sAhaba ke priyapAtra divAna sA. zrI tejasiMhajI sA. pramukha the| Apane mahArAjazrI ke upadeza se samyaktva grahaNa kI / eka dina kI ghaTanA hai ki mahArANA bhUpAlasiMhajI ke divAna evaM dharma niSTha zrAvaka zrI balavantasiMhajI koThArI nagara seThajI zrI nandalAlajI bAphaNA zrImAn seTha zrI phojamalajI sA. juhAramalajI bora diyaa| tathA anya kucha pramukha zrAvaka mahArAja zrI kI sevAmeM baiThe hue the / vividha viSayoM kI carcA ke sAtha sAtha Agama granthoM kI bhI carcA nikalI / mahArAja zrI ne Agama granthoM kI mahattA ko samajhAte hue Agama granthoM kI Adhunika zailo se sampAdana evaM unakI nUtana TIkA kI AvazyakatA batAI / koThArI jI baDe vicakSaNa aura vastutattva ko samajhane vAle mahAna buddhimAna divAna the, mahArAjazrI ke vivecana kA ina para baDA gaharA asara paDA / ve atyanta prasanna mudrA meM bola uThe-"gurudeva ! Apa AgamoM para TIkA racane kA kArya punaH prArambha kara deM / isase samAja kA baDA bhArI upakAra hogA / zubhakArya meM maiM eka hajAra rupayA detA huuN| zrImAn juhAramalajI sA. boradiyAjI bhI samIpa meM hI baiThe the unakA bhI utsAha baDhA aura unhoMne bhI eka hajAra rupayA dene kI ghoSaNA kI / pAsa meM anya sajjana bhI upasthita the unhoMne bho yathAzakti isa zubha kArya meM dhanarAzi pradAna kii| ina mahAnubhAvoM kI satpreraNA se mahArAja zrI kA utsAha bar3ha gayA aura Apane AgAmoM para TIkA |lekhne kA kArya prArambha kara diyA / anavarata parizrama karake cAturmAsa ke bIca Apane upAsakadazAMga sUtra para gRhastha dharma saMjIvani-nAmaka TIkA kI racanA kii| isake atirikta tattva pradIpa gRhastha dharma kalpataru aivaM lakSmIdhara caritra prAkRta bhASA meM taiyAra kiyA / hindI kavitA bhASA sahita artha chAyA bhI sAthameM digai hai| tapasvIjI zrI sundaralAlajI mahArAja ne 64 dina kI sudIrgha tapasyA kI / isa tapasyA kI pUrNAhuti ke dina sampUrNa mevADa rAjya meM agatA rakhA gayA / usa dina samasta rAjya meM jIvahiMsA banda rahI / hajAroM mUka-prANiyoM ko abhayadAna milA / zrAvakoM ne vividha prakAra ke tyAga-pratyAkhyAna kiye aura anya dhArmika kArya kiye / kaI kasAI bhAIyoM ne hiMsA-vRtti kA tyAga kara jIvana sudhArA / jIvana ke lie tapasyA For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 eka amogha zakti hai / jaina dharma meM tapa kI mahimA kA vizada varNana milatA hai aura vaha dharma kA pradhAna aMga mAnA gayA hai / hamAre caritanAyakajI ne usa dina tapasyA ke viSaya meM atyanta mArmika aura prabhAva pUrNa upadeza diyA / unake nimna likhita vAkya Aja bhI antaH karaNa meM bojalI kA saMcAra kara dete haiM / - " samyak darzana samyagU jJAna aura samyak cAritra ko mokSa kA mArga batAyA gayA hai / prazna yaha rahA ki isa trividha mArga ( ratnatraya ) se AtmA kA bhAvI karma bandha ko roka sakatA hai kintu usake saMcita karmo se mukti kisa prakAra mila sakegI ? saMcita karma se mukti ke do hI mArga ho sakate haiM yA to use bhoga liyA jAye yA kisI anya prakAra se usakA nAza kiyA jAye / tAtparya vaha hai ki navIna karmabandha ko rokanA to 'saMvara' ke dvArA ho sakatA hai kintu saMcita kA kSaya cAritra se kaise hogA ? isa prazna ke javAba meM kahA - saMcita kA kSaya nirjarA se hotA hai aura nirjarA kA mArga kevala 'tapasyA' hai / 'tapa' eka prakAra kA sAdhana hai jisase saMsArI jIva apane saMcita karmoM kA nAza karake AtmA kI zuddha buddha avasthA prApta kara sakatA hai / 'tapa' eka prakAra kI agni hai / jaise malIna suvarNa agni meM tapa kara ujjvala hotA hai, vaise hI tapa rUpa agni se pUrva saMcita karma naSTa hokara jIvana zuddha, buddha evaM pavitra ho jAtA hai / bhagavAna ne yahI kahA hai caritaNa nigiNhAi taveNa parisujjhai " arthAt cAritra se naye karmoM kA nigraha hotA hai aura tapa se saMcita karma kSaya kara AtmA zuddha hotI hai / kahA bhI hai jahA mahAtalAgassa, sanniruddhe jalAgame / ussicaNAe tavaNAe kameNa sosaNA bhave // 1 // puruSa evaM tu saMjayassavi pAvakamma nirAsave / bhava koDI saMciyaM kamma tavasA nijjarijjai // 2 // jaise kisI baDe jalAzaya jala kA Aya-mArga roka diyA jAne para pahale kA saMcita pAnI kucha sUrya ke tApa se aura kucha siMcAI Adi meM lagAkara kramazaH sUkha jAtA hai / vaise hI saMyama zIla ke pApakarma kA Azrava ruka jAne para karoDoM bhavoM kA bhI saMcita karma tapa se kSINa ho jAtA hai / tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja ne lambI tapazcaryA kara munisamAja meM eka UMcA tyAga kA Adarza sthApita kiyA hai / ese santa ke caraNa jisa dhUlI para paDate haiM vaha dhUla bhI pavitra ho jAtI hai / hama tapasvojo jaisI lambI tapazcaryA nahIM kara sakate kintu yathA zakti jitanA tyAga ho sakatA hai utanA to karanA cAhie / mahArAja zrI ke pravacana kA janatA para acchA prabhAva paDA / logoM ne baDI mAtrA meM tyAgapratyA khyAna grahaNa kiye / samasta nagara kA usa dina kA vAtAvaraNa dharmamaya bana gayA thA / sAmAyika, dayA, pauSada to baDI saMkhyA meM hue / tapasvI jI kI tapazcaryA kI pUrNAhuti ke dina garIba logoM ko cAra-cAra laDDU aura puriyoM kI prabhAvanA dI gii| jela ke kaidiyoM ko miSThAnna bhojana diyA gayA / aneka dAna puNya ke kArya bhI usa dina hue / udayapura ke katlakhAne do dina baMda raheM isa cAturmAsa kAla meM paM0 zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja ko vairAgya prApta huaa| ApakA saMkSipta paricaya pAThakoM kI jAnakArI ke lie de rahA hU~ / paM muni zrI kanhailAlajI mahArAja kA jIvana paricaya janmasthAna va vaMza paricaya rAjasthAna kI vIra bhUmI mevADa ke antargata guDalI nAmakA eka gAMva hai / yaha udayapura se 10 mIla para hai / cAro ora se choTo choTI pahADiyoM se ghirA huA ramaNIya sthAna | baDA dharma priya kSetra hai ! For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. yahAM osavAla jAtIya bAgharecA gotrIya zrI amaracandajI nAmaka eka dharmaniSTha sadgRhastha rahate the / unakI patnI kA nAma zrImatI gambhIra bAI thA / pati patnI donoM hI dhArmika AcAra vicAra ke jAnakAra zAntasvAbhAvI the| pratidina sAmA. yika pratikramaNa karanA, sAdhu santoM ke pravacanoM kA lAbha lenA, rAtrI bhojana ke tyAga, ATha vanaspati ke sivAya sarva tyAga, kaMdamUla kA tyAga aura nIti pUrvaka dhana upArjana karanA ina donoM kA: dainika krama thaa| isa prakAra dhArmika jIvana vyatIta karate inake maganalAlajI chaganalAlajI nAmake do putra hue| isake pazcAt vi0saM01976 Asoja sudI caudasa ko eka putra kAjanma huA / isakI tejasvItA, manohara badana zarIra kI capalatA, sahana zIlatA ityAdi lakSaNa svAbhAvika rIti se aisI sUcanA dete the / ki yaha bAlaka bhaviSya meM ucca koTikA santa banegA / bAlaka kA nAma kanhaiyAlAla rakhA gayA / mAtA pitA ke parama vAtsalya se isa bAlaka kA lAlana pAlana hone lagA / kucha kAla ke bAda zrImatI gambhIrabAI ne eka putrI ko janma diyA usakA nAma cauthIbena rakhA gayA / isake bAda punaH eka putra ne janma liyA jisakA nAma khUbIlAla rakhA gyaa| bAdaeka putrI bhI janmI kintu jI na sakI ! usa putro ke sAtha mAtA kA svargavAsa bhI ho gayA / ___ina anamola ratna ko pAkara dampato nihAla ho gye| cAra putra evaM eka putrI ko pAkara unake harSa kI sImA na rahI / bAla sulabha ceSTAoM se evaM apanI sukumAra sundara mukhAkRtiyoM se ye apane mAtA pitA ko Anandita karane lage / mAtA-pitA ke prema ke sAtha sAtha bAlakoM ko sundara sundara saMpkAra bhI prApta hone lage / bacapana meM prApta hone vAle saMskAroM kA jIvana ke nirmANa meM bahUta baDA hAtha hotA haiM / bAlaka ke dvArA grahaNa kie hue saMskAroM ke anusAra usakA bhAvo jIvana banatA hai| kanhaiyAlAlajI bAlaka the taba apanI mAtA-pitA ke sAtha sthAnaka meM sAdhu sAdhviyAMjI ke vyAkhyAnoM ko sunane jAyA karate the / bAlaka kanhaiyAlAla apanI dharma parAyaNA evaM mumukSu mAtA evaM pitA ke pAsa dhArmika evaM vyavahArika zikSA prApta karate karate nau varSa ke ho gaye ! mo samaya Apake jIvana ko dUsarI dizA kI ora moDane vAlo eka ghaTanA haI / krima saM. 1987 ke sAla meM paMDita pravara SoDazabhASAvizArada prakharavaktA hamAre caritanAyaka zrI ghAsIlAlajI mahArAja apane ziSya parivAra ke sAtha mevADa kI mukhya rAjadhAnI udayapura meM cAturmAsa birAja rahe the / _ye jana-mAnasa ko acchI taraha jAnate the inake vyAkhyAna baDe prabhAvazAlI evaM rocaka hote the / choTe se lagAkara baDe taka saba unake vyAkhyAna ko rucipUrvaka sunate the| unake vyAkhyAna se kisI ko bhI aruci nahIM hotI thI / mahArAja zrI ke pravacana udayapura meM hone lge| bar3I saMkhyA meM udayapura kI janatA mahArAja zrI kA pravacana sunane lagI / bAlaka kanhaiyAlAla bhI apane pitA ke sAtha mahArAjazrI kA vyAkhyAna sunane lage / mahArAjazrI kA bAlako para baDA sneha thA jaba unake pAsa koI bAlaka AtA to use Apa baDe sneha se apane pAsa baiThAte, navakAra maMtra sIkhAte evaM choTI-choTI dhArmika kahAniyoM se unheM dhArmika jJAna dete / dUsare bAlakoM ke sAtha kanhaiyAlAla bhI mahArAja zrI kI sevA meM baiThate aura unakI bAte baDe dhyAna pUrvaka sunate / ! zAnta dAnta aura paramakAnta munizrI kA upadeza sunate-sunate bAlaka kanhaiyAlAla ke mana meM bhakti kI lahara dauDa gii| muniyoM kI bhavyatA, dayAlutA ora tapa kA teja bhavya AtmAoM ko AkarSita kara ho lete haiM / kucha dina taka kanhaiyAlAla mahArAjazrI kA upadeza zravaNa karatA rahA aura unake caraNAravindo meM apanI zraddhA bhakti ke puSpa caDhAtA rahA / mahArAjazrI ke sAnidhya se evaM vairAgya pUrNa upadeza se inake hRdaya meM saMsAra ke prati udAsInatA aura saMyama kI prati abhiruci paidA ho gaI / Apane eka dina avasara pAkara pitA ke samakSa dIkSA grahaNa karane ke vicAra pragaTa kiye / For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 zizu - mAnasa ke ina vicAroM se buddhimAna soca sakate haiM ki bhaviSya meM abhyudaya karane vAle mahAn AtmAoM ke adhyavasAya bhI ucca koTi ke aura prazasta hote haiM / isa zizu ke adhyavasAya bhI anitya sukha ko chor3akara zAzvata sukha prApti kI ora doDe aura saMyama grahaNa karane ke lie utsuka ho uThe / saMyama kI ora ApakI aisI utkaTa pravRtti dekha Apake madhyama bhrAtA chaganalAlajI bhI Apake sAtha saMyama aMgIkAra karane ke lie kaTibaddha ho gaye / pUrva saMcita zubhakarmoM ke kAraNa ApazrI meM janmajAta vairAgya bhAvanA thI / phalasvarUpa gurudeva ke prathama darzana se hI Apa vairAgya ke raMga meM pUrNa raMga gaye / pUre daza varSa hone ke pUrva hI talavAra kI dhAra para calane ke samAna kaThina saMyama mArga ko svayaM kI preraNA se dhAraNa karane ke lie taiyAra ho gye| isake lie kisI ko vizeSa udbodhana karane kI AvazyakatA nahIM huii| Apake isa vairAgya pada se Apake pitA cauMka uThe / atyanta choTI umara ke putra hone se pitA kI mamatA inhIM para adhika thI / idhara chaganalAlajI evaM kenhaiyAlAlajI donoM jaba vairAgya patha ke pathika banane lage to pitA putra ke sneha vaza vicalita ho gaye / unhoMne donoM ko kaha diyA / ki hama tumheM dIkSA kI AjJA nahIM deMge / mahArAja zrI cAturmAsa virAja kara udayapura se bihAra karane lage to vairAgI kanhaiyAlAlajI bhI mahArAjazrI ke sAtha calane taiyAra ho gayA / mahArAjazrI ne vihAra kiyA to kanhaiyAlAla bhI kapar3oM kI thelI lekara mahArAjazrI ke sAtha ho gayA / pitA ne rokane kA khUba prayatna kiyA kintu usa samaya unheM saphalatA nahIM milI / grAmAnugrAma vicaraNa karate hue Apa mahArAja zrI ke sAtha rahane lage / vi. saM 1987 kA cAtumA. mahArAjazrI ne udayapura meM hI vyatIta kiyA / 1 zrI mAn amaracandajI sA. vAgarecA Ananda pUrvaka gRhasthI kA dhaMdhA calAye jA rahe the| unheM kisI prakAra kI cintA nahIM thI mAtra aika hI cintA thI ki unakA priya putra muni banane kI dhuna meM thaa| / / isalie ve prayatnazIla the ki vaha muni na banane pAe | unheM saphalatA pAne kI pUrI pUrI AzA thI aura isI AzA ke bharose kanhaiyAlAla ko vApasa ghara lAne ke prayatna prArambha kara diye / ve eka dina udayapura Aye ora kanhaiyAlAlajI ko samajhAne lge| bahuta lambI pitA-putra meM bAta cIta clii| kAphI kaDA saMgharSa huA kintu kanhaiyAlAla dabane vAlA bAlaka nahIM thA / unhoMne pitA kI dalIloM kA sapramANa uttara diyA ! | samajhAne aura premabhAva se jaba kanhaiyAlAla ghara Ane ko taiyAra nahIM huA to aba kanhaiyAlAla ke sAtha kaThora vartAva hone lgaa| asaphala manuSya jaba kama hotA hai taba vaha daNDa dene para utara AtA hai| amaracandajI sAhada aura dUsare sahayogiyoM ne mila kara unheM uThAyA aura ghoDe para bAndhakara jabaradastI ghara le aaye| yahAM unheM mArA pITA aura bhUkhA rakhA koThe meM chanda rakhakara tAlA jar3a diyA jAtA / eka ke bAda eka nayI se naI yAtanAoM kA silasilA zuru ho gyaa| kabhI to inheM jhADa se bAndha diyA jAtA thA / eka dina avasara dekhakara ye ghara se bhAga nikle| madhya rAtri kA samaya thaa| cAroM ora gahana andhakAra thA / sunasAna jaMgala Asa pAsa manuSya kI chAyA taka nahIM saba ora bhaya kA sAmrAjya ajJAta pazu pakSiyoM ke avAja se bhaya utpanna hotA thA / varSA kI Rtu thI / kAle bAdala AkAza meM garja rahe the ora bIca bIca meM bijaliyAM camaka rahI thI parantu dekhie yaha bairAgI bAlaka gurudeva ke darzana karane kI utkRSTa bhAvanA se nirbhaya aura niSkamya ase mArga para bar3hA calA jA rahA hai| pUrNa tyAga kI ucca bhUmikA para ArUr3ha hone ke lie| inheM kavAra ko yaha vANI mArga pradarzana kara rahI thIlambA mAraga dUradhan, vikaTa paMtha bahumAra / kahata kabIra kasa pAIye, durlabha guru dIdAra For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 ye jAnate the ki guru darzana, saMsAra kI sabase baDI durlabha vastu hai / durlabha vastu kI prApti ke lie kaSTa sahane hI hote haiM / jo kaSThoM se ghabarAkara vApasa lauTa gayAM, vaha lauTa gayA, usakA bhogya lauTa gayA / prabhu mArga zUravIroM ke lie hai kAyaroM ke lie nhiiN| prabhu no mAraga chai shuuraano| nahIM kAyara no kAma jone // bholA bhAlA manuSya samajhatA hai ki saMsAra ke bhautika padArthoM meM hI sukha hai / yadi inhoM vastuoM meM sukha hotA to prabhu mahAvIra jaise mahApuruSa kyoM kaThora tyAga kA durgama patha apanAte ? ve kyA sukha bhoganA nahIM jAnate the ? unheM saMsAra kI dRSTi se saba kucha prApta thA / phira bhI saba choDa kara bhAga nikle| AdhyAtmika sukha ke samakSa unheM sAMsArika sukha viSa svarUpa mAlUma diyA / vairAgI sAhasIka bAlaka kanhaiyAlAla bhI unhIM ke patha para calejA rahA hai| prakRti kA upadrava apanI pUrI tAkata ke sAtha pratirodha utpanna kara rahA thA / parantu vighnoM ko kucala kara Age bar3hanA hI vIratva kI maulika paribhASA hai / vIra puruSa jaba apane mana meM koI nizcaya kara letA hai to phira asambhava ko bhI sambhava kara dikhAtA hai| anta meM vividha mArga kI kaThinAiyoM ko sahate hue Apa guru deva kI sevA meM pahu~ca hI gye| aura guru caraNoM meM vandana kara dIkSA dene ke lie nivedana kiyA / mahArAja zrI ne uttara meM kahA-mAtA pitA kI AjJA lAye ho ? laka ne kahA AjJA to nahIM milI kintu maiM to ghara se bhAga kara Apa kI sevA meM AyA hai| mahArAja zrI ne kahA-java taka mAta pItA kI AjJA nahIM milegI taba taka dIkSA nahIM ho sakatI / bAlaka ne kahA-AjJA mile yA na mile / aba maiM vApasa lauTakara nahIM jAuMgA gurudeva ! dIkSA dIjie / mana Akula ho gayA hai / aba maiM adhika samaya pratIkSA nahIM kara sakatA / mahArAjazrI ne dRDhatA ke sAtha kahA-yaha nahIM ho sakatA / zAstra kA niyama hai hama usakA ullaMghana nahIM kara sakateM / kucha bhI ho, pahale AjJA karo phira dIkSA kI bAta hogI / tuma isa samaya mere posa rahakara adhyayana kara sakate ho ? bAlaka vahIM rhgyaa| udayapura ke pratiSThita zrAvakoM ne patra dvArA kanhaiyAlAlajI ke udayapura Ane kI sUcanA unake pitA ko kara dii| amaracandajI patra pAte hI udayapura doDa aaye| unheM prasannatA thI ko calo kanhaiyAlAla ThikAne para to pahu~cagayA anyathA ve isa cintA meM the ki na mAlUma kahA~bhaTakatA hogA / bhUkha pyAsa aura sardI garmI kI kyA kyA kaThinAiyAM bhoga rahA hogA ? dIkSA kI bAta clii| pitA pUtra lambI lambI carcA karate raheM / zrImAn divAna sA. zrI balavantasiMhajI sA0 koThorI evaM nagara seTha zrI nandalAlajI bAphasA motIlAlajI hiMgaDa phoz2amalajI javAhiralAlajI boradibA naMdalAlajI mahetA Adi ne evaM mahArAjazrI ne amaracandajI sAhaba ko samajhAnA zuru kiyA / udayapura ke ye zrAvaka bar3e catura the| aneka yuktiyoM prayuktiyoM se ve amaracandajI ko samajhAne meM saphala hae anta meM unhoMne sneha bhare zabdoM meM dIkSA kI AjJA pradAna kara dI / aba kyA thA udayapura ke jaina saMgha meM evaM vairAgI kanhaiyAlAla ke hRdaya meM harSa kI lahara dauDa gaI ! ullAsa kA pAra na rahA / dhUma dhAma se dIkSA mahotsava karane kI yojanA banane lagI, zrImAn balavantasiMhajI evaM zrI nandalAlajI sA. bAphanA nagara seTha ne udayapura meM hI dIkSA dilavAne kA prayatna prAraMbha kara diye / kintu acche kAma meM hajAra vinabAdAeM AtI haiM / tadanusAra vairAgI kanhaiyAlAlajI bAlaka hone ke nAte inakI dIkSA meM bhI aneka vighna bAMdhAoM kI saMbhAvanA thii| usa samaya udayapura ke prAiminisTara zrIsukhadeva prasAdajI the / ve bAladIkSA ke kaTTara virodhI the / ataH udayapura kA saMgha isa bAta ko acchI taraha jAnatA thA ki zrI sukhadevaprasAdajI bAlaka kanhaiyAlAlajI kI dIkSA meM Avazya vAdhaka siddha ho sakate haiN| ataH udayapura ke saMghane isa dIkSA 27 For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ko apane yahAM karane meM vighna kA anubhava kiyA / cAturmAsa samApti ke bAda Apane sAdaDI (mAravAr3a) kI ora bihAra kara diyA / gogUdA tarapAla Adi kSetroM ko pAvana karate hue Apa jasavanta gaDha padhAre / aneka gAMvoM kA saMgha mahArAja zrI ke darzana ke lie jasavantagaDha AyA aura bAlaka kanhaiyAlAlajI ko dIkSA ke lie Agraha karane lge| usa samaya sAdaDI kA zrI saMgha bhI upasthita huA / sAdaDI saMgha ne mahArAja zrI se nivedana kiyA kI vairAgI kanhaiyAlAlajI kI dIkSA hamAre yahAM ho aisI prArthanA haiM / mahArAja zrI ne zrAvaka ke anurodha ko svIkAra kara paM manoharalAlajI mahArAja evaM tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja ko zrI kanhaiyAlAlajI ko dIkSA dene ke lie sAdaDI kI ora bihAra karane kI AjJA de dI / mahArAja zrI kI svIkRti milate saba loga baDe utsAha se dIkSA mahotsava kI taiyArI meM juTa gye| mahArAja zrI kI AjJA prApta kara vairAgI kanhaiyAlAlajI ko sAtha meM lekara munidvaya ne sAdaDI kI ora vihora kara diyA / paM0 muni zrI manoharalAlajI evaM tapasvI ratna zrI sundaralAlajI mahArAja sAdaDI padhAre to zrI saMgha ne unakA bhavya svAgata kiyA / dIkSA kI joradAra taiyAriyAM prAraMbha kara dI / sarvatra patra patrikAoM dvArA sUcanA de dI gaI / isa dIkSA ke mahAmahotsava kA samasta kharca kI jimmevArI zrImAn saradAramalajI mUthA anopacandajI punamiyA, tArAcandajI, sAgaramalajI, javAramalajI, javAnamalajI Adi zrAvakoM ne le lii| vaizAkha zuklA tRtIyA saM0 1988, ke zubha dina kA udaya huA / sAdaDI meM bar3e utsAha pUrvaka dIkSA mahotsaba manoyA gayA / isa maMgalakArya meM sammalina hokara apane ko kRtArtha karane ke lie udayapura gonu ndA Adi Asa pAsa ke grAmoM ke karIba pAMca cha hajAra kA vizaoNla jana samudAya ekatrita huA / vairAgI kanhaiyAlAlajI ke pitAjI bhAI Adi samasta parivAra upasthita huA / kintu paM0 muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja kI anupasthiti unheM khaTakI / unhoMne tapasvI mahArAja se pUchA-paM0 zrI ghAsIlAlajI mahArAja dIkSA para kyoM nahIM padhAre ? __ tapasvIjI ne kahA-mahArAja zrI kisI ko bhI apane hAtha se dIkSA nahIM dete kintu unakI saMpUrNa AjJA se hI yaha dIkSA ho rahI hai / isa para kanhaiyAlAlajI ke pitA ne kahA jaba taka mahArAja zrI jI dIkSA meM na padhAre taba taka maiM dokSA kI AjJA nahIM duuNgaa| sthAnIya saMgha ne evaM tapasvIjI ma. ne unheM / samajhAyA / anta meM yaha nirNaya haA ko yadi paM0 muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja kanhaiyAlAla ko apanA ziSya svIkAra karane ko taiyAra ho to maiM AjJA de sakatA huuN| anta meM yaha kI gaI / pitAjI evaM bhAiyoM kI AjJA milane para vairAgI kanhaiyAlAlajI baDe vizAla jana samudAya ke hI sAtha dIkSA sthAna para pahuMce / paM. zrI manoharalAlajI mahArAja ne dokSA kA pATha sunAyA / aura zikhAkA. loca kiyA / zrI kanhaiyAlAlajI dIkSita hogaye / kanhaiyAlAlajI ko mahArAjazro kI netrAya kA di kiyA gayA / dIkSA lene ke samaya munizrIkanhaiyAlAlajI kI avasthA kevala gyAraha varSa kI thii| sAdaDI dIkSA samAroha pUrNa kara paM0 muni zrI manoharalAlajI mahArAja ne tapasvIjIma. munI zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja ko sAtha lekara jasavaMtagaDha kI ora bihAra karadiyA / jasavaMtagaDha mahArAja zrI kI sevA meM padhAragaye / navadIkSita kanhaiyAlAlajI mahArAja ko dekhakara mahArAja zrI khUba prasanna hue * zrI ghAsIlAlajI mahArAja kA dIkSA sthala thaa| yahIM para sAta dina ke bAda paM0 muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja ne apane bAla ziSya kanhaiyAlAlajI ma. ko baDI dIkSA dI / isazubha avasara kAphI jana samUha ekatRta huA / dIkSA dhAraNa karane ke pUrva hI Apane sAmAyika pratikramaNa 25 bola kA thokaDA navatattva bhaktAbhara pucchisuNaM, namirAyajI, dazavakAlika sUtra ke cAra adhyayana, evaM sAdhu pratikramaNa yAda kara liyA thaa| aba Apane For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurudeva kI sevA meM rahakara niyamita abhyAsa prAraMbha kara diyA / buddhi pratibhA parizrama aura gurudeva kI kRpA ke kAraNa Apane zIghra hI acchI yogyatA prApta kara lI / mahArAja zrI jaise samartha vidvAna guru ho aura aise hI pratibhA sampanna ziSya ho to usa adhyayana kI bAta hI kyA / Apane gurudeva ke sAtha rahakara zAstroM kA gambhIra adhyayana kara liyA / saMskRta prAkRta hindI urdU marAThI gujarAtI Adi vividha bhASAoM kA evaM una bhASAoM meM likhe granthoM kA khUba manana pUrvaka adhyayana kiyA / jJAna arAdhanA ke sAtha sAtha Apane tapa evaM cAritra kI khUba ArAdhanA kI / Apa eka vinIta ziSya kI taraha jJAnAbhyAsa ke lie evaM gurukI sevA ke lie aharniza utsuka rahate the / pratidina Apa baDe manoyoga se gurudeva kI sevA zuzruSA karate the ! Apa kA dIkSA grahaNa karane ke pazcAt prathama cAturmAsa 19 88 kA udayapura 1989 kA gogundA meM gurudeva ke sAtha huA / isake bAda kramazaH semala (1990) kucerA (1991) karAcI (1992-93) bAlotarA (1994) nAI 1995 yahAM gurudeva kI kI AjJA se Apane svataMtra cAturmAsa kiyA / caturmAsakAla meM ApakI vidvattA tarka zakti evaM ucca cAritra se janatA paricita huI / pratidina saikaDoM vyakti Apake tAtvika evaM sundara pravacano kA lAbha lene lgii| usa varSa nAI meM khUba dharma dhyAna huA / Apa kI dIkSA kAla kA yaha prathama svataMtra cAturmAsa baDA bhavya rahA / tapazcaryA khUba huI / ___saphalatA pUrvaka nAI kA cAturmAsa pUrNakara Apa gurudeva kI sevA meM jA pahu~ce / mahArAja zrI ne Apake bhavya cAturmAsa kI bhUri-bhUri prazaMzA kI / isake bAda 1196 kA cAturmAsa Apane apane pUjya gurudeva ke sAtha hI vyatIta kiyA / phira kramazaH 1996 kA devagaDha, 1997 kA ratalAma, 1998 kA lIMbar3I cAturmAsa Apane gurudeva ke sAtha hI vyatIta kiyA / 1999 kA cAturmAsa Apane gurudeva ko AjJA se goguMdA meM svataMtra rUpa se kiyA / yahAM bhI cAturmAma kAla meM bar3A dharmodyota huA / vividha prakAra kI tapazcaryA huI / Apane apane prabhAvazAlI pravacanoM se goguMdA kI janatA ko khUba prabhAvita kiyA / isake bAda Apa ne nimnalikhita cAturmAsa gurudeva kI ho sevA meM vyatIta kara jainadharma kI prabhAvanA baDhAne meM pUrNa sahayoga diyA / (2000 kA cAturmAsa jasavaMta gaDha, 2001 kA cAturmAsa dAmanagara 2002 kA ,, jorAvara nagara 2003 kA morabI 2004 ,, ,, rAjakoTa 2005 kA rANapura cUDA svataMtra 2706 :, , vIramagAva svataMtra 2007 kA ,, jetapura 2008 ,, ,, dhorAjI 2009 kA , upaleTA 2010, , mAMgarola 2011 , jAmajodhapura 2012 ,, ,, rANapura cUDA 2013 , pIramagAMva 2014 ,, ,, bambaI malADa (svataMtra) 2015-16-17-18 taka ahamadAbAda apane gurudeva kI isa dIrgha sevA ke bAda kucha aise mahattva ke kAraNa va gurudeva kI AjJA prApta huI jisase Apako kucha samaya ke lie mahArASTra aura vihAra karanA paDA / ahamadAbAda se Apane naMdUrabAra saMgha ke atyaMta Agraha se idhara mahArASTra kI ora vihAra kiyaa| mahArASTra meM mAravADa se Akara aneka jaina bhAI apanA vyavasAya karate haiM / unakI apane dharma ke prati acchI zraddhA hai| kitaneka pradeza meM santa satiyoM kA vihAra bahutahi alpa mAtrA meM hone ke kAraNa unakI dhArmika / zradvA luma hotI jA rahI yo / bahuta vyAkta jaina hote hue bhI vaiSNava dharma kI kriyA karane meM For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 ruci rakhane lage the / ve apane dharma ke rahe-sahe thoDe jJAna se bhI vimukha hote jA rahe the / pa. ratna mahArAjazrI kanhaiyAlAlajI ma0 ne idhara padhAra kara jaina janatA meM dharma ke navIna prANa phaMke / unheM dharma kA pratibodha diyA / logoM kI vicalita zraddhA ko dRDha banAyA / logoM ko mukhavAstritA bandhavA kara unheM sthAnaka vAsI dharma se paricita kiyA / mahArASTra prAnta meM vicarate hue Apane vi-saM-2019 kA cAturmAsa naMdarabAra meM kiyA / yaha cAturmAsa naMdarabAra ke itihAsa meM eka abhUtapUrva thA / yahAM Apa zrI ke upadeza se khUba dharmodyota huA / cAturmAsa samApti ke bAda ApazrI ne mahArASTra meM hI vihAra kiyA / aneka grAma va nagara ko pAvana karate hue Apa madhyapradeza padhAre / yahA~ khetiyA nAmaka grAma meM vi-saM-2020 kA cAtumAsa kiyA / isake bAda vi.saM-2021 ko Apa phIra khAnadeza padhAre aura amalanera cAturmAsa kiyA / yaha cAturmAsa bhI upakAra kI dRSTi se abhUtapUrva rahA / baDI baDI tapasyAe huI / ahiMsA ke aneka kArya hue / amalanera kI janatA Aja bhI Apako baDI zraddhA se smaraNa karatI hai / cAturmAsa kI samApti ke bAda Apane mahArASTra ko hI apanA vihAra kSetra cunA / mahArASTra ke vizAla prAMgana meM apane puNya pravacana se choTe baDe kSetroM ko pAvana karane lage / vihAra kAla meM aneka dhArmika kArya hue| Apa jisa kisI kSetroM meM vicare vahAM apane utkRSTa jJAna cAritra se logoM ko khUba prabhAvita kiyA / ___ mahArASTra meM lAsalagAMva eka prAcIna evaM vyApAra kA mukhya kSetra hai / karIba yahAM osavAloM ke 100 ghara hai / yahAM ko janatA kI dhArmika bhAvanA atyanta sarAhanIya hai / zikSA ke acche premI hai / yahA~ mahAvIra jaina vidyAlaya calatA hai| jisameM prAthamika zikSaNa mandira mahAvIra hAyaskUla, evaM vasatIgRha boDiMga Adi vividha vibhAga hai / jaba Apa mahArASTra meM vicara rahe the taba Apake prabhAva se Akarzita hokara zrI saMgha aneka bAra vinaMti ko Aye, atyanta Agra ke bAda dhuliyA zahara meM lAsalagAMva ke caturmAsa kI vinaMti maMjUra huI / aneka gA~voM ko pAvana karate huye cAturmAsa ke lie vihAra karate hue lAsalagAMva zahara meM padhAre / Apake Agamana se sthAnIya janatA kA khUba dhArmika utsAha baDhA / Apake pratidina dhArmika rASTrIya sAmAjika pravacana hote the / pravacana meM kevala jaina samAja hI nahIM kintu ajaina samAja bhI bar3I saMkhyA meM upasthita hoto thI / lAsalagAMva meM ApazrI ne isa bAra-prathamahi Agamana kiyA thaa| ataeva vahAM kI janatA ApakI madhura amRtamaya vANI ko sunane ke lie lAlAyita thI / vyAkhyAna ke samaya ve loga apanA samasta kArobAra banda rakhate the / tA06- 7-65 ko gAMva ke bAhara azoka Aila mIla meM padArpaNa huaa| isI dina ApakA jAhira pravacana haA jisameM lAsalagAMva kI hajAroM jaina ajaina janatA ne bhAga liyaa| tA0 . prAtaH manijI ne gAMva meM praveza kiyaa| aura usa dina zahara meM sarve prANimAtra ke hitArtha vizvazAMti ke jApa huye| nagara kI sabhI skUla aura hAiskUla ke hajAroM vidyAthiyoM ne evaM nagara kI janatA ne zAnti dhUna ke sAtha prabhAta pherI kii| sarva dharmIya sAmudAyika Iza prArthanA aura jAhira pravacana Adi Adi sArvajanika kAryakrama ne jAtAsa arAdhanA kA sundara zilAropaNa kiyA / munijI kI preraNA se usa dina nagara ke samasta kArobAra dukAneM AphiseM, skUla, giraNiyA mIle, hoTala, sinemAgRha aura yahAM taka kI tA~ge aura bailagAr3iyAM Adi sabhI prakAra ke vyavasAya evaM sAvadya pravRttiyAM saMpUrNa rUpa se banda kara janatA ne ahiMsA dina mnaayaa| usa dina kA kAryakrama itanA bhavva thA ki Aja bhI janatA usa dina ko nahIM bhUlatI / itanA hI nahIM pAnI kI bUnda bUnda ke lie tarasa ne vAle usa pradeza para megha rAja ne apAra kRpA kI / usa dina itanI varSA huI ki sArA pradeza jalamaya ho gayA / muni zrI kI OM zAnti kI prArthanA kA pratyakSa cama. kAra janatA ko mila gayA / phalasvarUpa lAsalagAMva kI janatA mahArAja zrI kI parama bhakta bana gaI / For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAja zrI ke cAturmAsa kAla meM prabhAvazAlI pravacana hone lage / jaina ajaina janatA binA kisI bheda ApakA pravacana na sunane lagI / Apake birAjane se evaM preraNA se tapazcaryA bhI abhUtapUrva huI / bhAva se ajaina bandhuoM ne bhI eka upavAsa se lagA kara nau dina taka ko mahAna tapazcaryA kI- 2 akTUbara 1965 taka kI tapazcaryA kA vivaraNa isa prakAra haiupavAsa, bele, tele, cAra, pAMca, aThAIyAM, nau dasa gyAraha bAraha 1600 54137 2 5 35 26 1 3 2 pandraha, ekavIsa, ekatIsa AjIvana brahmacaryanata, sajoDe zIlavata pratijJA, dazamAMvrata 22 225 AyaMbila- 400, / itanA hI nahIM mahArAja zrI ke upadeza se sthAna sthAna kI grAma-pa cAyatoM ne myunisipala kArporezanoM ne nadI tAlAva, Adi ke mAryAdita sthAnoM para sadA ke lie tathA parva tithi Adi viziSTa dinoM meM jIvahiMsA nahIM hone dene sambandhI prastAva pAsa karake unakI pratilipiyA~ munizrI kI sevA meM AMga kI / ye kArya anya ke lie bhI preraNAdAyo ho isa dRSTi se unakI pratilipiyAM pAThakoM kI sevA meM upasthita karatA huuN| ye pratilipiyAM isa prakAra haigrAmapaMcAyata / varalA pradeza dinAMka 17- janavarI 1964 hama varalA nivAsI prajAjana ko pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke suziSya paMDita ratna pUjya mahArAja zrI kanhaiyAlAla jI mahArAja dvArA dhArmika aura AdhyAtmika pravacana zravaNa karane kA suavasara milA / usa upadeza meM hamAre jIvana meM AdarzatA, satyatA, prAmANikatA, nirmalatA Akara rAjya ma ke vaphAdAra rahe ina viSayoM para vaktavya va vyAkhyAna sugane kA suavasara milA / usakI khuzI meM mahArAja zrI ke pharamAna se hamArI nadI "torI" meM khAriyA ke rAste se lagAkara tAra ke taka isa pavitra nadI va bhUmi meM koI bhI vyakti macchI Adi kI koI bhI jIva hiMsA nahIM kara sakegA tijJA hama sabhI loga samaja pUrvaka svecchA se bhagavAna aura dharma kI sAkSI se karate haiM / yaha pratijJA, vaMza-vArasa taka nibhAI jAyegI / isameM hamAre kuTumba, hamAre gAMva aura hamAre parivAra kA bhalA aura rakSaNa bharA huA hai / isI dRSTi se pratijJA kara yaha lekha mahArAja zrI ko arpaNa karate haiM / ' 17-1-64 sahI sarapaMca grAmapaMcAyata varalA [ma. pra.. grAmapaMcAyata kameTI zivare divara tA. pAroLA, ji jalagAMva dinAMka 26 eprIla 1964 hama zivare nivAsI Ama prajAjana ko pUjya AcAryamahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke suziSya paNDita ratna pUjya mahArAja zrI kanhaiyAlAlajo mahArAja dvArA dhArmika aura adhyAtmika pravacana zravaNa karane kA suavasara milA / usa upadeza meM hamAre jIvana meM AdarzatA, satyatA, prAmANikatA, nirmalatA Ave va rAjya ke aura dharma ke vaphAdAra raheM ina viSayoM para vaktavya va vyAkhyAna sunane kA suavasara milaa| usakI khuzI meM mahArAja zrI ke pharamAna se hamArI nadI kanharI meM beDagAMva rAste pAsase to sAdalakheDe rAste taka do pharlAga para isa pavitra nadI va bhUmi meM koI bhI vyakti macchI Adi kI koI bhI jIvahiMsA nahI kara sakegA / aisI pratijJA hama sabhI loga samapta pUrvaka svecchA se bhagavAna aura dharma kI sAkSI se karate haiM / yaha pratijJA, vaMza-vArasa taka nibhAI jaayegii| isameM hamAre kuTumba hamAre gAMva hamAre parivAra kA bhalA aura rakSaNa bharA huA hai| isI dRSTi se pratijJA kara ke yaha lekha mahArAja zrI ko arpaNa karate haiM / sahI sarapaJca, grAmapaJcAyata kameTI zivare divara. tArIkha 28-4-64 For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 U~ grupa grAma paMcAyata kAryAlaya bhaDagAMva yetA- bhaDagAMva tamAma lokAMsa kaLaviNyAMta yete kI gaTa grApaMcAyata bhaDagAMva kameTIne tA7 = 5 - 64 rojI viSaya naM 6 anvaye TharAva karuna Apale gAMvAce arogya rakSaNAsAThI zuddha pANyA va puravaThA vhAvA hmaNUnaca Aja pAsUna gaTa grAmapaMcAyata sarapaMca sAheba bhADagAMva haiApalyA sarva janate samora nivedana karIta Aheta. te yeNeM pramANe: (1) pAroLA junA roDa pharazI pAsUna te hindu smazAnabhUmI paryanta koNI hI giraNA nadyAce pAtrAMta macchImArI va koNatyAhI prakAracI jIvahatyA karu naye va kelyAsa tyAvara kAyadezIra ilAja karaNeta yeila. kaLAve. gra. se. bhADagAMva gaTa grAmapaMcAyata bhADagAMva ApalA visvAsU sarapaMca gupa grAmapaMcAyata bhADagAMva mAnanIya paramapUjya gurujI zrI. kanhaiyAlAlajI mahArAja yAnA Adara pUrvaka sadaracA TharAva arpaNa karIta Aheta. tyAcA svIkAra vhAvA; hI AdarAMjalI arapaNa hovo Apale bhADagAMva zAntI kAryavAha maMDaLI OM zrI kameTI sovarakheDe tA. pAroLA dinAMka 25 eprila 1964 sarve'tu sukhInaH santu, sarve santu nirAmayAH / sarve bhadrANi pazyantu mA kazcit duHkhamApnuyAt // hama sAvarakheDe nivAsI Ama prajAjana ko pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIvAlajI mahArAja ma. ke suziSya paMDita ratna pUjya mahArAja zrI kanhaiyAlAlajI dvArA dhArmika aura AdhyAtmika pravacana zravaNa karane kA suavasara milA / usa upadeza meM hamAre jIvana meM AdarzatA satyatA prAmANikatA nirmalatA Ave va rAjya ke aura dharma ke vaphAdAra raheM ina viSayoM para vaktavya va vyAkhyAna sunane kA suavasara milA / usakI khuzI meM mahArAja zrI ke pharamAnese hamArI nadI kanaherI meM mahAdeva ke pAsa se to himmata zravaNa sarve nambara taka 1 phalA~ga bhara isa pavitra bhUmi koI bhI vyakti macchI Adi kI koI bhI jIva hiMsA nahIM kara sakegA / aisI pratijJA hama sabhI loga samajhapUrvaka svecchA se bhagavAna aura dharma kI sAkSI se karate haiM / yaha pratijJA vaMza vArasa taka nibhAI jAyegI / isameM hamAre parivAra kA bhalA aura rakSaNa bharA huvA hai / isI dRSTi se pratijJA karake yaha lekha mahArAja zrI ko arpaNa karate haiM / sahI :- rAmadAsa gaNapata sarapaMca grAmapaMcAyata kameTI sAvarakheDe tArIkha 25-4-64 zrI grupa grAmapaMcAyata vele AkhAtavADe tA. copaDe ji. jalagAMva dinAMka 10 mArca 1946 hama vele nivAsI Ama prajAjana ko pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke suziSya paMDita ratna pUjya maharAja zrI kanhaiyAlAlajo mahArAja dvArA dhArmika aura AdhyAtmika pravacana zravaNa karane kA suavasara milA / isa upadeza meM hamAre jIvana meM AdarzatA, satyatA, pramANikatA, nirmalatA Ave va rAjya ke aura dharma ke vaphAdAra rahakara kaise antara svarUpa pragaTa kareM ina viSayoM para vaktavya va vyAkhyAna sunane kA avasara milA / usakI khuzI meM mahArAja zrI ke pharamAna se hamArI nadI ratnAvati meM akulakheDe ke rAste se lagAkara sarve naMbara 96 ke dakSiNa vAjU 1 pharlAMga bhara isa pavitra bhUmi meM koI bhI vyakti macchI va koI bhI jIvahiMsA nahIM kara sakegA / esI pratijJA hama sabhI loga samajha pUrvaka kI sAkSI se karate haiM / yaha pratijJA vaMza vArasa aura hamArA parivAra kA bhalA aura rakSaNa bharA rAjazrI ko arpaNa karate haiM / svecchA se bhagavAna aura dharma taka nibhAI jAyegI / isameM hamArA kuTumba, hamArA gAMva huA hai / isa dRSTi se pratijJA kara ke yaha lekha mahA sahI :- / X X sahI sItArAma sakhArAma pA vele AkhAtavADe grupa grAma paMcAyata kameTI vele nyAya paMcAyata sabhAsada sarapaMca vele AMkhAtA For Personal & Private Use Only tArIkha 19564 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 zrI grupa grAmapaJcAyata nagAMva bu || khurda tA0 amaLanera / (ji. jalagAMva ) tamAma lokAMsa kaLaviNyAMta yete kI. grupa grAmapaJcAyata kameTI ne tA0 21- 11-64 rojI viSaya naM 4 anvaye TharAva kelA ANi tyApramANe. / Apale gAMvace Arogya rakSaNAsAThI zuddha pANyAcA puravaTA vhAvA mhaNUnaca Aja pAsUna pa grAmapaJcAyata sarapaJca sAheba navAMga bu. // khurda ApalyA sarvejanate samoraha nivedana karIta Aheta te yeNe pramANe nagAMva || masaNavArIpAsUna te nagAMva khurda dhobI ghATaparyaMta koNIhI cikhala nadIce pAtrAt macchImAro va koNatIhI jIvahAnI karU naye. kelyAsa tyAcevara kAyadezara IlAja karaNeta yeIla. kaLAve, ApalA vizvAsU sarapaJca / grupa grAmapaJcAyata kameTI / nagAMva vu // khurda tA0 amaLanera ji0 jalagAMva mAnanIya parama pUjya gurujI zrI kanhaiyAlAlajI muniyA~nA AdarapUrvaka sadaracA ThaharAva arpaNa karIta Ahota tyAcA svIkAra vhAvA hI AdarAMjalI arpaNa hovo. Ayale nagAMva bu || khurda zAMtI kAryavAha maNDala grAma paJcAyata varakheDI jilhA jalagAMva. yAMvakahUna : tamAma lokAMsa kaDaviNyAMta yete kI, tArIkha 24- 5- 64 ce sametIla viSaya naMbara 11 a anvaye paJcAyatIne asA TharAva karaNyAMce yojile Ahe kI, suzIla paNDita ratna mahArAja zrI. kanhaiyAlAlajI mahArAja dvArA dhArmika ANi AdhyAtmika pravacana, zravaNa karaNyAMcA suprasaMga sarvAnA AlA tyA suprasaMgAcyA AnandA prityartha hajara asalele grAmastha va paJcAtI ce sabhAsadayAMnI khAlI pramANe pratijJA kelI tI yeNe pramANeH bahulA nadIce pAtrAtIla mahAdevAcyA maMdIrApAsUna te hiMdu va muslima yAMce smazAna bhUmI ce daramyAna asalele dhobI ghATAcyA khaDakA yAveto koNIhI nadIce pAtrAt macchI mArI karu naye va koNatyAhI jIvAcI hiMsA karu naye taseca AThavaDe bAjArAtIla jainasthAnakA samora asalesyA jAgeta boMbIlAcI dukAne lovU naye ase sarvAnA sucIta karaNyAMta yeta Ahe . tarI sadara niyamAce pAlana AmhI karu ase muni mahArAjayAMce samora pratijJA karIta Aheta. sahI :- gulAbacanda maganIrAma pAMDe sarapaJca grAmapaJcAyata barakheDI zrI grAmapaJcAyata mAMjaroda tA. zirapUra ji dhule. tA0 1-2-65 zrI pUjya kanhaiyAlAlajI mahArAja yAMce sevesI sarapaJca grAma paJcAyata sabhAsada mAMjaroda va gAMvakarI tarphe yAMce kaDUna ApalyA icchepramANe mAMja * roda yethIla amacyA gAMvacyA dakSiNa bAjUsa tApI nadI asUna mahAdevAce devaLa khaDakAvara Ahe tApI nadIvara AmacyA hadItIla koNAsahI mAse dharaNyAcI sakta manAI Ahe tase kRtya AmhI karu deNAra nAhoM varIla sUcanecA AmhI nadI kAThAvara borDa lAvu sadarace nivedana AmhI sarvagAMva taraphe sAdara karIta Aho gAMvAta kuDatyAhI prakAracA jAtI bheda agara dharma bheda nAhI tasesu nava bauddhAMnA pANI bharaNyAsa mokakoka Ahe. sarapaJca grAma paJcAyata mAMjaroda tA zirapUra For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 grAma paMcAyata kAryAlaya jAmanera, ji. jaLagAMva grAma paMcAyata jAmanera, ni. jalagAMva yAMjakaDUna __ zrI. pUjya kanhaiyAlAlajI mahArAja. yAMce sevezI. ApaNa sucavilyApramANe Amace jAmanera yetha.la kAMga nadIce pAtrAMta koNatyAhI prakAre macchImArI va prANImAtracI hatyA karUM naye, yAbadala paMcAyatIne dilelyA AzvAsanA pramANe pAlana karaNyAcI javAbadArI tA-19-6-64 rojIce sameta TharAba naM, 9 meM ekamatAne maMjUra kelelI Ahe sadaracA TharAva AmhI Apale caraNI sAdara karIta Ahota hI vinaMtI -: TharAva :-Apale jAmanera zaharace vastItUna vAhata asalele kAMga nadIce pAtrAMta bodavaDa saDake javaLIla pulA pAsUna te bhUsAvaLa saDakeparyaMtace bhAgAMta koNIhI isamAne mAcchImArI taseMca koNatyAhi prakAracthA jIva jIvANUcI hatthA karUM naye va nadI ce pAtrAMtIla pANI ghANa hoIla ase koNatehI kRtya karUM naye kelyAsa tyAcevara kAyadezIra ilAja karaNyAta yAvA. donhI hadIvara ekeka borDa lAvaNyAMta yAvA, sUcakaH- zrI baka gaNapata mahAjana anumodaka zrI nathU dagaDU suraLakara TharAva savAMnumatAne maMjUra varIla pramANe TharAvAdvAre Amace paMcAyatIne gAMvakaNyAMce vatI ne pAlana karaNyAce Tharavile Ahe, tarI sadarace TharAvAcA svIkAra hAvA hI vinaMtI kaLAve, ApalA vizvAsU sarapaMca grAmapaMcAyata, jAmanera, zrI 11-11-64 amaLanera varo myunisipAlITI adhyakSa, baro myunisiNalI amaLanera zrI, rA rA, yAMjakaDUna pUjyanIya kanhaiyAlAlajI mahArAja mukkAma- amalanera yAMce kaDesa :amaLanera baro myunisipAlITI ce baoNmbe myunisipala varoja ekTa 1925 ce kalama 61 (kyU) khAlIla vAyAja sarakAra TharAva janarala DipArTamenTa naM esU 91 (43 tA, 4 juhai 1035 meM maMjUra jhAle Aheta, tyA vaoNyaloja pramANe amaLanera yethIla borI nadI ce pAtra mAse gharaNyAce bAbata manAI karaNArI noTIsa khAlIla pramANe myunisipAlaTI kaDna kADhaNeta AlI asUna tI jAhIra karaNeta AlI Ahe, __ "alamanera myunisipala hadIta noTIsa' killA rAstA te relavepulAparyat "yA daramyAna ce pAtrAMta koNIhI mAse gharUM naye, yA noTIsacA bhaMga karaNA-yAvara kAyadezIra ilAja kelA jAIla," kaLAve. adhyakSa, baro myunisipAlITI amaLanera di, 11-11-1964 grupa grAmapaMcAyata kAryAlaya va vividha kAryakArI sosAiTo hAteDa khurda tA, copaDe ji. jalagAMva __tA, 25-12-1964 zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja yAMce sevesI:sarapaMca, grupa grAmapaMcAyata hAteDa va cearamena vividha kAryakArI sosAyaTI hAteDa khurda, tA, copaDe, ji, jalagAMva AjakaDUna: ApalyA icchepramANe hAteDa yethIla grAmasthA tarphe AmacyA gAMvacyA pUrva bAjUlA je nAlA vAhato tyA For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 nAlyAvara mAse dharaNeMsAThI AmacyA haddI paryaMta koNAsahI manAI rAhIla, va tase kRtya AmhI koNAsahI karu deNAra nAhIta, sadarace nivedana AmhI sarva gAMvatarphe sAdara karIta ahoMta, gAvAMta kuThalyAhI prakAracA jAtI bheda agara dharma bheda nAhIM taseMca navabauddhAMnA sArvajanika ThikANI pANI vagaire bharaNyAcI mokaLIka Ahe gAMvAMta khATIka asUna sarva dharmIya jana ekAdazI zrAvaNamAsa, hanumAnajayaMtI va somavAra ase divasa pUrvIpAsUna pALale jAta Aheta, daravarSI aSADhI ekAdazI pAsUna dhArmika pothI purANa eka mahinA paryanta cAlU asate, dara varSI caitra rAmanavamocyA divazI harInAma saptAha 7 divasAMcA asato, va niyamApramANeM jJAnezvarI, gItA, bhAgavata pAThAntara kele jAtAta, daravarSI aSADhI ekAdazIsa niyamita nagara pradakSiNA kelI jAte, dara ekAdazI pUrvIcyA saMskRtIpramANeM diMDI phirata asate, cearamana sarapaMca hAteDa khurda vividha kArya saha sosA. li. tA, copaDe, ji jaLagAMva grupagrAmapaMcAyata kameTI hAteDa khu || grAmapaMcAyata kameTI cuMcALe tA, copaDe ji, jaLagAMva mauje :- cuMcALe tA, copaDe yethIla grupagrAmapaMcAyatIcyA tA - 26-12-64 cyA sabhetIla AyatyA veLacyA TharAvAcI nakala hajara sabhAsada 1 zrI mAyArAma kautika bAvosakara, sarapaMca sahI moDI 2 zrI sItArAma lakSmaNa caudharI, sabhAsada sahI moDI 3 zrI sadAziva mAdhava caudharI, upasarapaJca, sahI moDI 4 zrI pAMDuraMga nArAyaNa caudharI, sabhAsada, sahI moDI 5 zrI khuzAla dAjI pATIla sabhAsada sahI moDI 6 zrI vizvanAtha dhoMDU pATIla sabhAsada, sahI moDI, -: TharAva :- 1 ApalyA gAMvI tA, 13-12-64 rojI sarva dharmiya OM zAMtimaMtrAcI prArthanA gheNyAMta AlI tyA divazIM sarva gAMvace dainaMdina vyavahAra baMda ThevaNyAMta Ale asUna yApuDheM ekAdazI, mahAzivarAtrI va. AThavaDayAtIla zukravAra va maMgalavAra pherI karuna gAMvAta koNatyAhI prakAracI jIvahatyA karaNyAta yevU naye va tyAbAbata gAvAta jIva hatyA hoNAra nAhIM yAcI dakhala paMcAyataneM yAMpuDhe gheNyAMta yAvI, sUcaka : - sitArAma lakSmaNa caudharI anumodaka:- sadAziva mAdhava caudharI TharAva sarvAnumatAne maMjUra ApalyA gAMvAlagatacyA nAlyAMta ApalyA gAvAcyA mulakI haddI paryaMta mAse mAraNyAsa baMdI ghAlaNyAta yAvI yA niyamAce pAlana paJcAyatIne karAve sUcakaH - poDUraMga nArAyaNa caudharI anu0 :- sitArAma lakSmaNa caudharI TharAva sarvAnumate maMjUra sarapaJca grAmapaJcAyata kameTI cucALe, copaDe ji, jalagAMva grAmapaJcAyata kameTI dahivada tA, amaLanera ji, jaLagAMva mauje dahivada to, amaLanera jilhA jaLagAMva yethIla grAmapaJcAyatIyacyA tArIkha 28 --11-64 cyA sabhetIla TharAvAcI kakkala hajara sabhAsada 1 zrI umarAva aMbu pATIla sarapaJca sahI moDI meM 2 zrI daulata kautika mALI upasarapaMca sahI moDI meM 3 zrI dhoMDu bhikA pATIla sabhAsada sahI moDI meM 4 zrImatI maMjuLAbAI bhra dayArAma sabhAsada sahI moDo meM 5 zrI bhivasana tryaMbaka pATIla sabhAsada sahI moDI 6 zrI hiMmatarAva jagatarAva pATIla sabhAsada sahI moDI meM - TharAva - " Apale gAMvace pUrva bAjUsa nAlA vAhato pAvasALayAMta va itara RtUmadhye suddhA sadara nAlyAsa pANI asate tarI sadara nAlyAta mAse dharaNeM va tyAcI vikrI karaNeM athavA bhakSaNa karaNe he sayuktika nAhIM tarI sadara nAlyAtIla pANyAta zrI zaMkarakuMbhAra yAMce zetIpAsUna uttaresa nAralI vihIrIparyaMtace jAgeta koNIho isamAsa mAse dharaNyAcI paravAnagI deNyAMta yeDaM naye va yA bAbatIMta gAMvI yogya tI prasiddhI hvAvI" sUcaka : - daulata kautika mALI anumodakaH -- bhivasana vyavaka pATola TharAva sarvAnumate maMjUra 28 For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 "Apale gAMvI ASADhI ekAdazI, kArtika ekAdazI va mahAzivarAtrI yA tonahI divazI koNAce hI gharI mAMsa bhakSaNa hota nAhI, tarI yA puDhe sudhdhAM varIla tInahI divazI koNatyAhI ismAce gharI mAMsa bhakSaNa kele jANAra nAhI, yAcI ApaNa sarvAnI dakSatA ghyAvI" sUcaka dhoMDU bhIkA pATIla anumodaka himatarAva jagatarAva pATIla TharAva sarvAnumate maMjUra sahI xxx ___ sarapaJca grAmapaJcAyata, dahivaMda, tA amaLanera ji, jalagAMva grAmapaMcAyata kameTI mukaTI tA. dhuLe ji. dhuLe / tArIkha 26-5- 1965 ___ grAmapaMcAyata sabhAsadaH-1) ma. popaTarAva goviMda rAba pATIla (sarapaMca) 2) zrI bAburAva baLIrAma pATIla (upasarapaJca) 6) zrI bhikacanda gulAbacanda jaina (sabhAsada) 4) zrI garabaDa vaMjI pATIla 5) zrI mAnA tulasIrAma pATIla 6 zrI mANika dagA devare 7 zrI rAmadAsa raghunAtha kulakarNI 8 zrImatI bhAgAbAI bhra. parazarAma pATIla 9 zrI puMDalika dharmA sALuke 10 zrI bhAUrAva vAmanarAva pATIla 11 zrI AtmArAma tApIrAma pATIla 12 zrImatI cApAvAI bhra. uSA lohAra 13 zrI puNDalIka jhiparu pATIla 14 zrI tryaMbaka gaMgArAma pATIla 15 zrI mAdhavarAva mahAru pATIla zrI pUjya kanhaiyA lAlajI mahArAja yAM cesevesI, __ ApalyA icchepramANe mukaTI yethIla grAmasthA tarphe AmaccA gAMvAcyA pazcima bAjUlA jI kanherI nadI dakSiNa-uttara vAhate tyA nadIvara mAse dharaNyA sAThI AmacyA haddIparyaMta koNAsahI baMdI rAhila, va tase kRtya koNAsahI karu deNAra nAhIta sadarace nivedana AmhI sarva gAMvAtarphe sAdara karIta Ahota, gAMvAta koNatyAhI prakAracA jAtibheda agara dharma bheda nAhIM taseca nava baudhdhAMnA sArvajanika ThikANI pANI vagaire bharaNyAcI mokaLika Ahe, taseca kanherI nadIce pANyAta koNIhI mAse dharu naye mhaNUna gAMvace haddIta ThikaThikANI hI borDa lAvaNyAta Alele Aheta, gAMvAta khATIka asUna sarva dharmIya sana, ekAdazI, zrAvaNamAsa, hanumAnajayantI, rAmanavamI, gaNeza caturthI, gokulaaSTamI, ase utsava mAnale jAtAta tyA divazI koNyatyAhI prakAracI jIva hatyA karIta nAhIta va varIla pramANe zubha dhArmika vidhi kele jAtAta Apale namra grAmastha maMDalI mukaTI tA dhuLe sarapaJca grAmapaJcAyata mukaTI tA, dhuLe tA. 1- 1- 1965 grupa grAmapaJcAyata kameTI gaNapUra, vividha kAryakArI sevA sahakArI sosAyaTI tA. copaDe zrI pUjya kanhaiyAlAlajI mahArAja yAMce sevesI sarapaJca, grupa grAmapaJcAyata gaNapura tA, copaDe ji jalagAMva yAjakaDUnaH ApalyA icchepramANe gaNapUra yethIla grAmasthAtarphe AmacyA gAMvAcyA utaresa anera nadI asUna ticyA kAMThAvara mahAdevace deULa Ahe, anera nadIvara AmacyA haddItIla pAtrAMta koNAsahI mAse dharaNesAThI manAI Ahe kAThAvara mahAdevAce deUla Ahe anera nadIvara AmacyA haddItIla pAtrAMta koNAsahI mAse dharaNesAThI manAI rAhIla va tase kRtya AmhI koNAsahI karu deNAra nAhI va varIla sUcanece AmhI kAThAvara borDa lAvUna ThevU, sadarace nivedana AmhI sarva gAMvAtarphe sAdara karIta Aheta, gAMvAMta koThalyAhI prakAracA jAti bheda agara dharma bheda nAhIM , taseMca navabaudhdhAMnA sArvajanika ThikANI pANI vagaire mokaLIka Ahe , gAvAMta khATIka asUna sarva dharmIya sana ekAdazI, zrAvaNamAsa, hanumAnajayantI, gaNezacatuthIM, rAmanavamI, gokulaaSTamI ase divasa pUrvIpAsUna pALale jAta Aheta , daraMbarSI ASADhI ekAdazI pAsUna dhArmika pothI purANa cAra mahineM paryanta cAlU asate , daravarSI rAmanavamIcyA divazI harInAma saptAha 7 divasAMcA For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asato yo niyamApramANe jJAnezvarI, gItA, bhAgavata pAThAMtara kele jAtAta va tyAca pramANe ekAdazI va gokulaaSTamo hA sohaLA moThyA AnandAne sAjarA kelA jAto , ___daravarSI aSADhI ekAdazIsa niyamita nagara pradakSiNA kelI jAte , dara ekAdazIsa dazamocyA divazI pUrvIcyA saMskRtipramANe diMDI phirata asate , cearamana sarapaJca gaNapUra vi, kA, se, sa, sosAyaTIli tA copaDe ji jalagAMva gRpagrAmapaJcAyata kameTI gaNapUra tA copaDe ji jalagAMva zrI tA- 6-1-65 grAmapaJcAyata kAryAlaya, vividha kAryakArI sosAyaTI hisALe tA zirapUra ji dhuLe zrI, pUjya kanhaiyAlAlajI mahArAja yAMce sevesIH-- sarapaJca grAmapaJcAyata hisALe cearamena vividha kAryakArI sosAyaTI hIsALe tA zirapUra ji dhuLe yAMce kaDUna ApalyA icchepramANe hisALe yethila grAmasthAtarphe AmacyA gAMvAta khATIka mAMsa va jivahiMsA khAlI lihIlecyA divazI pramANe banda karaNyAMta Ale. divasa caitra zu 9, daramahA donhI ekAdazI, caitra zu. 13, caitra zudi 15, dara mahinyAtIla caturthI va trayodazI pALAvI , vaizAkha saMpUrNa mahInA bandha zrAvaNa mahInA saMpUrNabaMdha, bhAdrapada zu. 5 ruSI paJcamI bandha , bhAdrapada zudhdha 14, AzvIna zuddha aSTamI, navanI, dazamI he tIna divasa bandha, bhAdrapada zuddha 1 bandha, kAtIka zudhdha 14 bandha, mArgazirSa zuddha 5 bandha, phAlguNa vAra tukArAma mahA0 bIja varIla lihilelyA niyamita divazI jivahiMsA bandha kelI Ahe jara koNI jiva hiMsA kelI tara paMca kameTI va grAmastha maMDalI va sosAyaTI kameTI yAMce kaDUna hi sUcanA deNyAta yeta Ahe , ___ daravarSI cetra zudhdha 2 cyA divazI zrI rAmadevajI mahArAja yAMcA bhaNDArA karatAta, ASADhI ekA. dazIcyA divazI pAlakhI va diMDI phirate zrAvaNa vadya gokula aSTamI cyA divazI bhajana va kRSNa janma niyamita utsava karatAta , sarapanca grAmapaJcAyata hisALe tA zirapUra ji dhuLe tArIkha 11-1-66 grAmapaMcAyata kAryAlaya, va vividha kAryakArI sosAyaTI ghoDagAMva, tA copaDe ji jaLagAMva mahArAja zrI kanhaiyAlAlajI-yAMce sevesI sarapaMca grAma paMcAyata ghoDagAMva va cearamena vividha kAryakArI sahakArI sosAyaTI ghoDagAMva tA. copaDe ji. jaLagAMva yAMjakaDUnaH ApalyA icchepramANe ghoDagAMva yethIla grAmasthAtarphe AmacyA gAMvAcyA uttaresa anera nadI asUna ticyA kAThAvara mahAdeva ce deULa Ahe, anera nadIvara AmacyA haddItila pAtrAMta koNAsahI mAse dharaNesAThI manAI rAhIla, va tase kRtya AmhI koNAsahI karu deNAra nAhIM ca varIla sUcanece AmhI kAThAvara borDa lAUna ThevU , sadarace nivedana AmhI sarva gAMvAtarphe sAdara karIta Ahota, gAMvAMta koThalyAhI prakAracA jAtibheda agara dharma bheda nAhI, taseca navabaudhyAMnA sArvajanika ThikANI poNI vagaire bharaNyAcI mokaLIka Ahe. gAMvAMta khATIka asUna sarva dharmIya saNa ekAdazI, zrAvaNamAsa, hanumAna jayaMtI, gaNezacaturthI, rAmanavamI For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 gokulaaSTamI ase divasa pUrvIpAsUna pALale jAta Aheta daravarSI ASADhI ekAdazIpAsUna dhArmika pothI purANa cAra mahine paryaMta cAlU asate, dakharSI rAmanavamIcyA divazI harInAma saptAha 7 divasAMcA asato yA niyamApramANe ASADhI ekAdazI va gokulaaSTamI hA sohalA moThayA AnaMdAne sAjarA kelA jAto, daravarSI ASADhI ekAdazIsa niyamIta nagara pradakSiNA kelIjAte dara ekAdazIsa dazamIcyA divazI pUrvIcyA saMskRtipramANe diMDI phirata asate, cearamana vi, kA, se0 sa, sosAyaTI li, ghoDagAMva tA, copaDe ji, jaLagAMva, zrI tArIkha 15-1-65 grAmapaJcAyata kameTI toMde tA, zirapUra ji, dhuLe zrI, pUjya kanhaiyAlAlajI mahArAja yAMce sevesI sarapaJca grAmapaJcAyata toMde va cearamena vividha kAryakArI sevA sahakArI sosAyaTI li, toMde tA, zirapUra ji, dhULe ApalyA icchepramANeM toMde yethIla grAmasthAtarphe AmacyA gAMvAcyA pUrvI bAjUlA jI anera nadI vAhate tyA nadIvara mAse dharaNesAThIM AmacyA haddIparyaMta koNAsahI baMdI rAhIla va tase kRtya koNAsahI karu deNAra nAhIMta sadarace nivedana AmhI sarva gAMvAMtarphe sAdara karIta AhoMta, gAMvAMta koThalyAhI prakAracA jAtIbheda agara dharmabheda nAhIM, taseca navabaudhdhAMnA sArvajanika ThikANI pANI vagaire bharaNyAcI mokaLIka Ahe, taseca anera nadIce pAtrAMta koNIhI mAse dharu naye, mhaNUna gAMvace haddIta ThIkaThikANI borDa lAvaNyAMta Ale Aheta, gAMvAMta khATIka asUna sarva dharmIya sana, ekAdazI, zrAvaNamAsa, hanumAna jayaMtI va somavAra ase divasa pUrvIpAsUna pALale jAta Aheta. sarapaMca grAmapaMcAyata kameTI ghoDagAMva daravarSI Amace yethe hanumAna jayaMtI, rAmanavamI, gaNezacaturtha, gokulaaSTamI ANI rAmadevajI bhaMDArA ase utsava mAnale jAtAta va caita zuddha dvitIyelA bhaMDArA nimitta sarva lokAMsa annadAna dile jAte, varola pramANe zubha dhArmIka vidhI kele jAtAta, Apale namra sarapaJca grAmapaMcAyata mauje toMde cearamana toMde vi, kA, se sa- sosAyaTI li- grAmapaMcAyata mauje toMde zrI grAmapaJcAyata pipaLagAMva tA, niphADa (nAsika) grAmapaJcAyata sabhAsadaH - 1) raghunAtha sahadeva sonavaNe, 2] popaTa yazavaMta ghoDe. 3) candrakAnta zeDU AThAva, 4) kizana lakSmaNa ghoDe, 5) pArvatA mahAdu jagatarAva, 6) muktAbAI zekha amIra, zaMkara ThakAjI pavAra, jA. ka. 8-7-1965 zrI, pUjya kanhaiyAlAlajI mahArAja yAMce sevesIH- sarapaJca grAmapaJcAyata pipaLagAva tA. niphADa ji. nAsika Apale icchepramANe piMpaLagAMva grAmasthAtarphe AmacyA gAMvacyA lagata zIvanadI Ahe tyAvara mAte dharaNe sAThIM ApalyA haddIparyaMta koNAsahI baMdI rAhIla, va tase kRtya koNAsahI karU deNAra nAhIM, sadarace nivedana AmhI sarva gAvAtarphe sAdara karIta Ahota, gAMvAta koThalyAhI prakArace jAtibheda agara dharmabheda nAhIM taseca navabaudhdhAMnA sArvajanika ThikANI pANI bharaNyAsa mokaLIka Ahe; taseca ziva nadIcyA pAtrAMta koNIhI mAse gharu naye mhaNUna gAMvace haddIta borDa lAvaNyAMta Alele Ahe, gAMvAta khATIka nAhI, sarva For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 dharmIya saNa ekAdazI, zrAvaNamAsa- hanumAnajayaMtI, rAmanavamI' gokulaaSTamI gaNezacaturthI ase utsaba mAnale jAtIla, varIla pramANe zubha dhArmika vidhI kele jAIla, Apale namra grAmastha maMDaLa ( sahI - raghunAtha sahadeva sonavaNe) sarapaJca grAmapaJcAyata pipaLagAMva to, niphADa, ji, nAsika (sarva meMbarAcyA sahayA va AMgaThyAcyA nizANI zrI tA- 12-1-65. grAma pancAyata kameTI veLode, tA, copaDe ji jaLagAMva zrI pUjya kanhaiyAlAlajI mahArAja -- yAMce sevesI, sarapaJca, grAmapaJcAyata veLode va cearamana vividha kAryakArI sahakArI sosAyaTI veLode tA copaDe ji, jalagAMva ApalyA icchepramANe veLode yethila grAmasthAtarphe AmacyA gAMvAcyA pazcima bAjUlA jI anera nadI vAhate tyA nadIvara mAse dharaNeMsAThI AmacyA haddIparyaMta koNAsahI bando rAhila va tase kRtya koNAsahI karu deNAra nAhIM sadarace nivedana AmhI sarva gAMvAtarphe sAdara karIta AhoMta, gAMvAta koThalyAhI prakAracA jAti bheda agara dharma bheda nAhIM taseMca navabaudhdhAMnA sArvajanika ThikANI pANI vagaire bharaNyAcI mokaLIka Ahe taseca anera nadIce pANyAMta koNIhI mAse dharU naye, mhaNUna gAMvace haddIta ThikaThikANI borDa lAvaNyAMta Alele Aheta, gAMvAta khATIka asUna sarvadharmIya saNa, ekAdazI, zrAvaNamAsa, hanumAnajayantI, va somavAra ase divasa pUrvI pAsUna pALale jAta Aheta, daravarSI ASADhI ekAdazI pAsUna dhArmika pothI pUrANa 1 mahinyAparyaMta cAlU asate, daravarSI caitra rAmanavamIcyA divazI harInAma 9 divasAMcA asato va niyamApramANeM jJAnezvarI gItA, bhAgavata pAThAMtara kele jAtAta , daravarSI ASADhI ekAdazIsa niyamita nagara pradakSiNA kelI jAte, dara ekAdazIsa dazamIcyA divazI pUrvIcyA saMskRti pramANe gAMvAta diMDI phirata asate cearamana vi, kA, se, sa, sosAyaTI li, veLode tA copaDe ji jalagAMva zrI grAmapaMcAyata kAryAlaya, lAsalagAMva, ji nAsika, tA 1- 7. 1965 parama pUjya mananIya kanhaiyAlAlajI mahArAja, yAMce sevesI sa, na, vi, vi, mahArAja ! ApaNA barobara jhAlelyA carcevarUna AmhI khAlI pramANeM AzvAsana deta Ahota, 1. bAjAra haddIta jaina sthAnakA najIka uttara bAjUsa asalelA boMbIla bAjAra tethUna halavUna dusaroM kaDe basaviNyAcI vyavasthA karu 2. kutryAMcI hatyA hovU deNAra nAhI, 3. ziva nadIta lAsalagAMva javaLIla pAtrAMta macchImArI karu deNAra nAhIM kaLAve / 11- 7- 65 sarapaJca grAma pancAyata kameThI veLode ApalA namra sahI :- vI, TI, pATIla sarapaJca grAmapaJcAyata lAsalagAMva For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 lAsalagAMva ke sthAnaka meM birAjakara cAturmAsa kAla meM paM. muni zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja ne apane mRdusvAbhAva, va upadeza tathA pavitrajIvana dvArA vahAM ke nivAsiyoM ko kisa prakAra saMtuSTa evaM prabhAvita kiyA, logoM kI dhArmika zraddhA ko dRDhatara banAne meM unakA sAMnidhya kisa prakAra upayogI rahA ina saba kA vivaraNa hama de cuke haiN| dina ke bAda dina Ate rahate haiM aura cAturmAsa ke cAra mAsa aise bIta gaye mAno kala caturmAsa prArambha huA thA / yaha anubhava ho nahIM huA ki cAramAsa kA samaya kaba aura kaise bIta gyaa| cAturmAsa kAla samApta huA aura bihAra kA divasa AyA mArgazirSakRSNApratipadA isa dina jidhara bhI dekho udhara apAra mAnava medanI hi mAnava medanI dRSTi gocara hotI thI / kintu saba ke mukha para udAsInatA jhalaka rahI thii| vidAi kA dRzya baDA ho bhAvapUrNa thA / sabake hRdaya mahArAjazrI kI vidAi se dukhI the / mahArAjazrI to nirmohI the / unhoMne to jhaTa kamara bAndhI aura anya grAma ke lie cala paDe / unake pIche jayaghoSa karatI hui hajAroM kI janatA thii| grAma ke bAhara mahArAja zrI ne mAMgalika sunAyA / saba apane 2 ghara kI ora lauTe / mahArAja zrI ne anyatra vihAra kara diyA / mahArASTra prAnta ko apane pUnIta caraNa kamaloM se pAvana karate hue kramazaH 2023 ko holanAnthA 2024 ko zAhadA, 2025 meM pAcorA evaM 2026 meM doMDAIcA nAmake kSetroM meM caturmAsa kiye / / idhara paramapUjya AcArya pravara zrI ghAsIlAlajI mahArAja sA. vRddhAvasthA ke kAraNa atyadhika asvastha rahane lge| sevA meM rahane vAle tapasvIjI zrI madanalAlajI mahArAja bho asvastha rahane lage / idhara AcArya zrI kI bhI yahI icchA thI ki paMDita muni zrI kanhaiyAlAlajI ma. yathA zIghra sevA meM Ajaya to acchA / isake liye sarasapUra saMgha ne vinaMti rupa tAra-aura patra bhI mahArAjazrI ko diye / kucha zrAvaka bhI mahArAja zrI kI sevA meM pahuMce aura paristhiti samajhAI / zrImAn seTha popaTalAla mAvajI mahetA jAmajodhapura vAle tathA zrImAn mUlacandajI sA0 baraDiyA jo mahArAja zrI ke ananya upAsaka hai / unake bhI samAcAra mahArAja ke pAsa pahu~ce / paristhiti kI gambhIratA pUrvaka vicAra kara Apane turata gurudeva kI sevA meM pahuMcane ke lie mahArASTra se ahamadAbAda kI ora vihAra kiyA / ugra vihAra kara Apa 14dina meM hI ahamadAbAda gurudeva kI sevA meM pahuMca gaye / Apake Agamana se gurudeva ko evaM sthAnIya janatA ko baDI prasannatA huii| Apa gurudeva kI sevA meM raheM aura unakI antima kSaNa taka baDe mano yoga se sevA karate rahe / Apake Agamana se zAstraprakAzana ke kArya meM punaH jIvana AgayA / Aja gurudeva nahIM kintu unake adhUre kArya ko pUrA karane meM jo Apa prayatna zIla hai usakA vivaraNa pUjya zrI ke jIvana ke agale prakaraNa meM pddh'eN| ___ pUjya zrI kA vi0 saM. 1987 kA udayapura kA cAturmAsa baDI saphalatA ke sAtha samApta huA / caturmAsa samApti kA vihAra jaba huA taba kA dRzya baDA darzanIya thA / Apako vidAI dene ke lie hajAroM kA jana samUha ekatra huA / Apane udayapura se vihAra kara diyA, baDA bajAra, ghaMTA ghara, jagadIza cauka, gulAbabAga, hote hue Apa zrI jagannAthasiMhajI mahatA ke bagIcI meM padhAre / yahAM hajAroM vyaktiyoM ne jayaghoSa ke sAtha ApakA mAMgalika zravaNa kiyA / dUsare dina vahAM se vihAra kara AyaDa koThArIjI kI bagIcI meM padhAre vahAM udayapura saMgha ne sAdharmi vAtsalya ke rUpa meM sAmUhika bhojana kA Ayojana kiyA / hajAroM logoM ne isa meM bhAga liyaa| mahArAja zrI kA pravacana bhI huA / udayapura zrIsaMgha ne muni zrI ko upAsakadazAGgasUtra kI adhUrI saMskRta TIkA For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 ko pUrNa arane kI vinaMtI kI / zrAvakoM kI vinatI mAnakara Apa kucha dina bagIcI meM hI virAje aura TIkA likhate rahai / kucha dina birAjakara Apane vahAM se bhomaTa prAnta kI ora vihAra kiyA / vihAra karate hue Apa mAdaDA aura ogaNA padhAre, mAdaDA ThAkura sAhaba ratanasiMhajI, oganA rAbajI zrI kuberasiMhajI parAvalI ke TAkura sAheba zrI takhatasiMhajI ne ApakA upadeza sunA / aura ahiMsA ke paTTe likha diye / garamI kA mausama hone se udayapura jainajJAna pATha zAlA ke vidyArthiyoM ko lekara paramatatvajJa zrImAn ratanalAlajI mehatA mahArAja zrI ke darzanArtha Aye / darzana vyAkhyAna kA zravaNa, ArAvalI pahADoM kI prAkRtika sundaratA kA ramaNIya dRzya, tathA choTe choTe gAMvoM ke jainodvArA prema bharA AtithyasatkAra ko pAkara jJAnapAThazAlA ke vidyArthI baDe prazanna hue / mahArAja zrI ne bhomaTase jasavantagaDha kI ora vihAra kiyA to zrI jJAna pAThazAlA ke chAtra evaM zikSaka zrI ratanAlalajI mehatA mahArAja zrI ke sAtha ho gye| mArga meM sUrya asta hone se DAk hiralA DAyalA ke nivAsa sthAna ke najadIka hI jaMgala meM eka vRkSa ke nIce Apane nivAsa kiyaa| jisa jaMgala meM dina ke samaya prAkRtika sundaratA ke kAraNa vidyArthI prasannatA kA anubhava kara rahe the ve hI vidyArthI rAtri ke samaya aura DAkUoM ke nivAsa ke samIpa nivAsa karate hue bhaya kA anubhava karane lge| vidyArthIyoM ko bhaya bhIta dekhakara mahArAja ne unhe bhayamukta kiyA aura apane pAsa hI meM unhe sulAyA / mahArAja zrI ne rAtri meM baccoM kI ora pUrA dhyAna diyA / bacce bhI mahArAja zrI ke AzvAsana se nirbhika rUpa se sogaye / prAtaH huA aura mahArAja zrI jasavanta gaDha kI aura vihAra kara diyA / 1988 kA cAturmAsa punaH udayapurameM dIrgha tapasyA evaM vRddhAvasthA ke kArana tasvo zrI sundaralAla jI mahArAja mArga meM hI asvastha ho gye| vihAra karanA unake liye azakyasA ho gayA, tapasvojI zrI sundaralAlajI mahArAja kI cikitsA ke lie Apako punaH udayapura padhAranA paDA / tapasvIjI ne svAsthya lAbha to prApta kiyA kintu zarIra itanA durbala ho gayA thA ki Apa anyatra vihAra nahIM karasake / ataH pUjya AcArya zrI javAharalAlajI mahArAja kI AjJA se evaM zrAvakoM kI prArthanA para Apane isa varSa kA cAturmAsa udayapura meM hI karane kA vicAra kiyA / caturmAsa kA samaya Ane para Apa caturmAsArtha paMcAyatI nohare meM Thahare, paJcAyatI nohare meM Apake prabhAvazAlI pravacana hone lge| vyAkhyAna meM rAjasabhA ke membara, cIpha sekreTarI rAmagopAlajI, devasthAna hAkima zrI jagannAthasiMhajI mehatA. zrI bhImasiMhajI mehatA zrI kanhaiyAlAlajI covIsA. Adi rAjakIya adhikArI gAva ke pratiSThita nAgarika Adi baDI saMkhyA meM pravacana ke lie Ane lage / zArIrika durbalatA hote hue bhI tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja ne tapazcaryA prAraMbha kara dI / tapazcaryA ke samAcAra mahArANA sAhebazrI bhUpAlasiMhajI taka zrI cobisAjI pahuMcAyA karate the / tapasyA kI pUrNAhuti ke dina samasta mevADa rAjya meM agatA pAlA gayA / usa dina ApakA jAhira pravacana huA isa pravacana meM kAleja tathA skUloM ke vidyArthI rAjyakarmacArI rAjavaMzIya evaM itara sajjana baDI saMkhyA meM upasthita ho kara rUci pUrvaka vyAkhyA na kA zravaNa kiyaa| saikar3oM vyaktiyoM ne tyAga pratyAkhyAna grahaNa kiyA / isa cAturmAsa meM mahArANA bhUpAlasiMhajI ne Apake kaI bAra darzana kiye aura pravacana sune / Apake upadezoM se bahuta se logoM ne purAnI adAvatoM choDI, bIDI sigareTa zarAba, mAMsa Adi hAnikAra padArthoM ke sevana kA tyAga kiyA / aura aneka prakAra ke atyAcAroM kA tyAga kiyaa| isa prakAra paM. zrI ke udAtta caritra tathA tejasvI vyaktitva aura prabhAvazAlI vaktRtva se isa nagara meM asIma upakAra huaa| Apake cAturmAsa meM bahuta cahala pahala rahI / mahArAja zrI ke darzana karane pratidina bAhara ke gAMvoM For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 se aneka loga Ane lage / dharma-dhyAna vrata pratyAkhyAna Adi kI navIna paramparA prAraMbha huI / pratidina byAkhyAna ke samaya mahArAja zrI kA upadeza sunakara loga antaramukha hokara vicAra karane lge| saMvatsarI ke dina to itane loga ikaTThe hue ki kahIM nahIM mA sakatA / phira bhI mahAparva atyanta zAntipUrvaka aura baDe unsAha se manAyA gayA mahArANA zrI bhUpAlasiMhajI sA. ne muni zrI kA upadeza ko samora bAga ke mahala meM zravaNa karane kI bhAvanA pragaTa kI / tadanusAra munizrI samora bAga ke mahala meM pdhaare| karIba eka ghanTA upadeza zravaNa karane ke bAda mahArANA sAhebane Apako vividha dhArmika prazna kiye| mahArAjazrI ne unakA sundara javAba diyA / Apake praznoM ke javAba aura upadeza suna mahArANAjI baDe prasanna hue / gatavarSa kI apekSA udayapura kA yaha bhavya cAturmAsa avismaraNI rahegA / cAturmAsa samApti ke bAda Apane vihAra kara diyA / hajAroM strI puruSoM ne dUra taka vihAra meM sAtha calakara apanI zraddhA kA paricaya diyaa| vihora kara Apa AyaDa (gaMgubhe) rAjakIya smazAna sthAna para koThArIjo kI vADI meM gata varSa kI taraha isa varSa bhI vahIM birAje / gaMgUbhekA sthAna aititAsika sthAna hai / mahArANA pratApa ke putra rANA zrI amarasiMhajI se lekara abhI taka jitane bhI rANA hue una saba kI yaho antyeSThI kriyA kI gaI thii| mevADa rakSaka dAnavIra bhAmazAha kI chatrI bhI yahIM para banI huI hai / rANA parivAra sAmanta parivAra Adi rAjakIya puruSoM kI antyeSThI ke sthAna para vividha smAraka bane hue haiM / mahArAjazrI isI sthAna ke samIpa koThArIjI kI vADI meM virAjakara upAsakadazAMgasUtra kI adhUrI TIkA ko pUrNa kI aura vahAM se vihAra karake bedalA pdhaare| bedalAMgAMva ke bAhara kuNDa kI dharmazAlA meM munizrIjI virAje hue the / paM. munizrI samIramalajI mahArAja evaM paM. zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja donoM jaMgala gaye / vahAM eka khaTIka bheDa-bakaroM ko carA rahA thA / sabhI jAnavara mRtyu ke ghATa jAne ke lie the / donoM muniyoM ne paM. zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke pAsa jAkara nivedana kiyA / usa samaya mevADa ke divAna zrI balavantasiMhajI sA. koThArI darzanArtha Aye huve the / munizrI ne una jAnavaroM ko abhayadAna dene kA saMketa kiyA / dIvAnajI ne apane kAmadAra ko AjJA de kara una80jAnavaroM ko chuDAkara amarazAlA meM bheja diye / garmI ke dinoM meM paM. munizrI jI ghAsIlAlajI mahArAja serA prAnta meM vicarane ke lie apanI muni maNDalI ke sAtha padhAre / gogundA ke suprasiddha zrI chaganalAlajI seTha munizrI ko prathama gRhastha avasthA se hI jAnate the / dIkSA ke bAda bhI munizrI meM unakI pragADha zraddhA tho / saM01989 kA cAturmAsa gogundA ho aisA ve munizrI se bahuta samaya se Agraha karate raheM / unhoM kI preraNA se gogundA zrI saMgha kaIbAra bahuta baDI saMkhyA meM sthAna sthAna para vinaMtI karane ko jAte rahe / anta meM gogundA se lagabhaga 50-60 vyakti jaba nAndisamA grAma jAkara atyAgraha kiyA to muni zrI ne cAturmAsa kI svIkRti pUjyazrI javAharalAlajI maharAja kI AjJA prApta ho jAne para dedii| zrI chaganalAlajI seTha ko apanI icchA pUrti se baDI prasannatA huI / ve vahAM se ghara jA kara phira eka devAlaya para ge| vahAM zahada ko (madhu) makhiyAM kisI ke dvArA chor3e jAne para seTha chaganalAlajI para TUTa paDI / unake kATe laga jAne se ve do tIna dina meM hi apanI madhura bhAvanA ko lekara sadA ke lie cala base, unake putra parasarAmajI seTha jo pazcima relve meM T.T.E hai pUjya zrI zrI sevA kA lAbha antima avasthA taka khUba lete raheM / 19-89 kA cAturmAsa gogundA meM For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hija holinesa hindavAkula sUrya mahArANA sA. zrI bhUpAlasiMhajI sAheba. udayapura For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nitinI munirAlamA kAvAsAlA rasamajAyalagAraparaMparAyA mAravApara sAmayika pAro mAyA lAyo naramInAragare ligegamAyAparinAmA udayapura rAjyameM akhaMDa amarapaDA bajAne kA pharamAna For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 cAturmAsa kA samaya samIpa Ane para mevADa ke aneka kSetroM ko pAvana karate hue munizrI santamaNDalI ke sAtha cAturmAsAtha gogundA padhAre / mevADa ke itihAsa meM gogundA kI apanI svataMtra jagaha hai / bahutasI aitihAsika ghaTanAe~ isa nagara meM ghaTI hai| yahAM ke zAsaka jhAlAsaradAra rahe haiM aura rAja unakI upAdhi thii| mahArAjazrI ke samaya bAlakumAra rAjazrI bhairusiMhajI rAjA rAja karate the / zAhajAdA khurama bhI yahAM rahA thA / jaina sAhitya ke 17vIM zatAbdI ke granthoM meM isa nagara kA nAmollekha milatA hai| yaha mevADa ke prAcIna pradhAna sthAnakavAsI saMpradAya kA kendra bhI rahA hai / pahADa para basA huA hone se yaha prAkRtika jalavAyu kI suSamA se samRddha hai / garmI ke mausama meM yaha sthAna baDA suhAvanA lagatA hai| aura gRSma Rtu ki rAtri meM bhI kapaDA oDanA paDatA hai| santa pravara ke cAturmAsArtha Agamana se sArA nagara prasanna thA / jaina ajaina janatA ne baDI zraddhA aura bhakti se ApakA bhavya svAgata kiyA / usa dina sAre nagara meM jivahiMsA banda rakhI gaI thI / gogundA (moTegAMva) ke sarakArI karmacArI bhI baDI saMkhyA meM upasthita hue / Apake pratidina vyAkhyAna hone lage / baDI saMkhyA meM loga mahArAja zrI kI madhura upadezamayI vANI ko zravaNa kara apane ko dhanya mAnane lge| cAturmAsa ke bIca tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja ne tapasyA prArambha kara dI / tapasvIjI ko tapasyA para aneka zrAvaka zrAvikAoM ne yathAzakti tyAga, pratyAkhyAna, dayA, pauSadha, upavAsAdi tapasyAeM prArambha kara dI / usa avasara para samAjabhUSaNa seTha durlabhajIbhAI jauharI aura kezulAlajI tAkaDiyA bhI darzanArtha Aye / tapasvIjI ke darzana kara baDe prasanna hue / tapasvIjI kI gaMbhIra evaM zAnta mukhamudrA ko dekhakara bola paDe-"hamane apane jIvana meM aneka tapasviyoM ke darzana kiye kintu tapasvI zrI sundaralAlajI maharAja jaisI zAnti kahoM bhI dRSTigocara nahIM huI / tapasvIjI eka mahAn santa hai samAja ke mUSaNa haiN| prAyaH tapasvI logoM kI krodha ke sAtha maitrI rahatI hai| bAta-bAta para krodha karanA unakA svabhAvasA bana jAtA hai kintu hamane dekhA tapasvIjI ke pAsa krodha Ane se bhI DaratA hai / yahAM pratyeka bAta kA baDI zAnti ke sAtha uttara milatA hai / mukha para glAni kA nAma nizAna bhI nahIM hai / zrImahAvIra prabhu ke caudaha hajAra santoM meM 'dhannA muni' ko tapa aura tyAga se hI viziSTa sthAna prApta thA / vaise hi hamAre Aja ke muni samAja meM tapasvIjI bhI apanA gauravapUrNa sthAna rakhate haiM / " isa prakAra jauharIjI ne apane pravacana meM tapasvIjI kI bhUri-bhUri prazaMsA kI / sthAnIya zrAvaka saMgha ke dhArmika utsAha ko dekha donoM sajjana bar3e prabhAvita hue / aura zrAvaka saMgha kI bar3I prazaMsA karane lage / tapasvIjI zrI sundaralAlajI mahArAja ne dhovana pAnIke AdhAra se 83 dina kI sudIrgha kaThora tapasyA kI / tapasyA kAla meM Apa sadA jAgRta rahate the / jarA-jarAso bAta meM bhI apane saMyama kA dhyAna rakhate the / viveka se jahAM calate, viveka se uThate, viveka se baiThate, kiM bahunA, apanA hara kAma viveka se karate the / jahAM taka ho sake Apa kama se kama muniyoM se sevA karavAte the / prAyaH svAdhyAya dhyAna meM nimama rahanA ApakA kArya bana gayA thA / tapasyA kI samApti ke dina sthAnIya zrAvakasaMgha ne sarvatra isa dina ko saphala banAne kI sUcanA patra patrikAoM dvArA bAhara bhejo / karIba do hajAra gAMvoM ne gurudeva dvArA bheje gaye sandeza kA zraddhApUrvaka svIkAra kiyA ! sarvatra agate phalavAye gaye / usa dina apane apane gAMvavAloM ne yathAzakti tyAga pratyAkhyAna kiye / tapasyAeM kI / sarvatra hajAroM mUka prANiyoM ko abhayadAna milA / do hajAra gAMvavAloM ne tapasvIjI ke pUrake dina nimna pAMca bAtoM kA pAlana kiyA 29 For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 (1) jIvahiMsA na karanA / (2) madya, mAMsa zarAba kA sevana nahIM karanA / (3) sampUrNa brahma carya rakhanA / (4) ubhayakAla prabhu prArthanA karanA aura dIna anAthoM kI sahAyatA karanA / (5) usa roja gau, bhaisa Adi ke baccoM ko antarAya nahIM denA arthAt gau bhaisa bakarI ke baccoM ko usa dina apane mAM kA pUrA dUdha pIne denA / unheM dUhanA nahIM / tapasyA ke pUra ke dina adhika bAta yaha huI kI hajAroM logo ne tapasvIjI ke darzana kiye aura usa dina se sadA ke lie dAru, mAMsa evaM jIvahiMsA aura rAtri bhojana, parastrI sevana, kanyA vikraya, harI lIlotrI Adi kA tyAga kiyA / pUra ke do dina pahile se hI dUra-dUra ke sajjanagaNa padhArane lage / upA. zraya ke bAhara maidAna meM vyAkhyAna maNDapa sajAyA gayA thA / pUra ke dina sabhAmaNDapa meM paM. ratna zrI ghAsIlAlajI mahArAja 'tapa kI mahattA' para 1 // ghanTe taka prabhAvazAlI pravacana diyA / zrotAgaNa baDe prasanna hue / saba ne kahA ki aisA Ananda hamAre jIvana meM yahAM kabhI nahIM huA / pUra ke dina udayapura, bar3I sAdar3I, kAnoDa, jAvarA, jodhapura, byAvara, Adi kaI zaharoM ke lagabhaga 5000 hajAra vyakti sammilita hue the| usa dina sthAnakavAsI bhAIyoM kI dukAne to banda rahI thI, rantu mandiramArgI, terahapanthI bhAIyoM ne bhI apanA saba kArobAra banda rakhA thA / saikar3oM jIvoM ko mRtyu ke mukha se mukta kiye / garIboM ko mIThAI tathA vastrAdi diye gaye / ___ tapazcaryA kA prabhAva una dinoM udayapura meM bhayaMkara haijA cala rahA thA / udayapura vAle tapazcaryA ke pUra para gogUndA Ave to gogundA meM bhI haijA phaila jAne kA bhaya huA / jAgIradAra kI tarapha se kAmadArajIne Akara sArI bAta kahI aura bole ki hama udayapuravAloM ko yahAM kI kuzalatA ke lie Ane kI roka lagAnA cAhate haiM / muni ne kahA "Apa rAvajI sA0 tathA mAjI sA0 ko kahadeM ki udayapura vAloM se yahAM kucha bhI bigADa nahIM hogA nizcinta raheM / muni zrI se isa prakAra samAdhAna pAkara kisI ko kucha bhaya ke hajAroM vyakti Aye hI the sAtha hI sAtha udayapura se bhI moTareM bhara 2 kara Ane lgii| dene ke asaravAle vyakti mArga meM tathA moTarasTeNDa para vamana karate hae Ae / gAMva meM praveza ke bATa kinhIM ko bhI vamana nahIM haA / munizrI ke tathA tapasvIjI maharAja ke darzana ke bAda heje ke nimAroM ko bimArI thI yaha bhI mahasUsa nahIM huaa| tapasyA kI pUrNAhati ke dina yAnI catardazI ke dina brahmapurI kA vizAla coka sabhA se pUrA bhara gayA / vyAkhyAna meM muni zrI ne udayapura vAloM se kahA ki dharma kA bahata bar3A prabhAva hai| jaba zAntinAtha bhagavAna garbha meM the taba sarvatra haijA mahAmArI phailI thii| hajAroM vyakti pratidina mahAmArI ke vikarAla kAla meM samAjAte the / usa samaya vAmAdevI mAtA ne garbhastha bAlaka kA smaraNa kara sarva dizAoM meM jala chITA to mahAmArI calI gaI aura sarvatra zAnti phaila gaI / Aja usa ghaTanA ko hue karor3oM varSa bIta gaye haiM kintu zrIzAntinAtha bhagavAna kA zAnta prabhAva Aja bhI akSuNNa rUpa se cala rahA hai / Aja bhI zraddhA se zAntinAtha bhagavAna kA smaraNa kiyA jAya to mahAmArI jaisI bimAriyAM avazya zAnta ho sakatI hai / tuma loga jaba udayapura joo taba tumase vahAM agara koI puche ki gogUndA se kyA lAe ho to yahI kahanA ki hama Ananda lAe haiM / isa prakAra sabhI loga eka svara se vahAM jAkara kahoge to dharma prabhAva se vahAM bhI zAnti ho jaaegii|" pAraNe ke bAda jaba udayapura vAle gae aura muni zrI ke kahe zanusAra una darzanArthiyoM ne 'Ananda lAe' zabda kA prayoga kiyA to udayapura meM se heje kA pracaNDa prakopa haTa gayA / tabhI se udayapura vAloM kI paM. zrI ghAsIlAlajI mahArAja tathA tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja meM pUrNa zraddhA baDhI / For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 tapazcaryA kI samApti para pAnaravA rANA zrImohabbatasiMhajI ne apane bAraha sau gAMvoM meM, maharapurarAvajI zrI tejasiMhajI ne apane 900 gAvoM meM gogundA ke rAvajI, ne 990 oganA ke rAvajI ne apane 900 sau gAMvoM meM usa dina jIva hiMsA banda rakhakara agate plvaaye| usa avasara para udayapura se zrIjIvanasiMhajI mahatA, cIphaminisTara zrI tejasiMhajI mehatA, relve menejara zrI candrasiMhajI mehatA tathA anya rAjakarmacArI gogundA Aye the / deva bhI ahiMsaka banA bhAdrapada zuklA chaTha ke dina kI ghaTanA hai / prAtaHkAla kucha kucha andherA thA usa samaya eka AdamI eka bakare kI gardana pakar3akara use mArane ko le jA rahA thA / bakare kI cillAhaTa tapasvIjI ke kAna para par3o / usa samaya vandanA karate hue seTha sAhaba zrI devIlAlajI mAsTara se muni zrI ne pharamAyA ki isa garIba muka prANI ko bacAnA cAhie / tapasvIjI kI AjJA milate hI devIlAlajI usa AdamI ke pAsa pahu~ce / aura usase pUchA ki yaha bakarA kahAM lejA rahe ho / to usane javAba diyAyaha bakarA rAvale ke mAM sAhana kA hai / yaha kaha kara vaha bakare ko lekara rAvale meM calA gayA / mAsTara sAhaba rAvale meM phuNce| aura mAM sAhaba se nivedana kiyA ki tapasvIjI isa bakare ko abhayadAna dilavAnA cAhate haiM Apa unakI icchAnusAra ise amariyA karadeM / mAM sAhaba ne kahA yaha bakarA devatA ke balidAna kA hai / pahale se hI rAja ki tarapha se caDhatA AyA hai / isa lie maiM lAcAra hU~ / Akhira bakare ko bhairujI maNDorAjI ke mandira meM mArane ke lie le gaye ! mArane kI taiyArI thI ki itane meM bhairujI se bhAva meM mAsTara sAhaba ne sirpha itanI hI arja kI ki tapasvIjI mahArAja kI yaha icchA hai ki bakarA amara honA cAhie | tapasvIjI ko tapazcaryA se bhairujI prabhAvita to the hI / turata bhairujI ne apane bhaktoM se kahA - " isake kAna meM kar3I DAlakara ise amara kara do| hama tapasvIjI kI AjJA kA ullaMghana nahIM kara sakate / unakI AjJA ke ullaMghana kA pariNAma acchA nahIM nikala sakatA / tapasvI loga to bar3e hote hai / unake tyAga ke sAmane hamArI zakti kucha bhI kAma nahIM karatI / ho gayA / bhairujI kI AjJA se bakare ke kAna meM nahIM huA / unhoMne dubArA bhAva ke samaya bhairujI bakarA lAyA jAya ! itanI bAta bhairujI ke kahane para bakarA amara kar3I DAla dI gaI / kintu isase logoM ko santoSa se prArthanA kI ki Apake balidAna ke lie dUsarA turata bhairujI ne bhAva meM Akara kahA tuma loga merI chalanA kyoM karate ho ? hamaneM bakarA apane mana se nahIM choDA kintu tapasvIjI kI AjJA se choDA hai / hama loga deva haiM aura deva tapasvIlogoM kI sevA karate haiM / tapastrIjI kI AjJAnusAra Aja se koI bhI bakarA mere sthAna para nahIM maregA | agara koI bhUla se bhI mere sthAna para kisI bhI jIva kA vadha karegA to vaha mere kopa kA bhAgI banegA / aura mere kopa kA kyA pariNAma hogA yaha Apa loga jAnate hI ho / bhairujI kI isa AjJA kA upasthita bhaktoM para acchA asara par3A / sabane usa dina se devI devatA ke nAma bali na dene kI pratijJA grahaNa kI / tapasyA kA pratApa aura prabhAva akathanIya hotA hai / tapa ke prabhAva se mAnava pUrva saMcita karmoM ko kSaya karatA hI hai / kintu ihalaukika aneka siddhiyAM bhI usase prApta ho jAtI hai / tapasyA kI zAstroM meM Fast mahimA batAI hai / zUlapANi jaisA hiMsaka deva, caNDakauzika jaisA bhayaMkara krodhI evaM arjunamAlI jaisA hatyArA bhI do to bhagavAna mahAvIra svAmI ke pratApa se ahiMsaka bana jAtA hai / yaha to rahI itihAsa kI bAteM / vartamAna kAla meM bhI tapasvI zrI sundaralAlajo mahArAja ke mahAna tapa ke prabhAva se bhairujI For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 bhI ahiMsaka bana jAte haiM / prativarSa bhairujI jo aneka bakaroM ke khUna se apanI pyAsa bujhAtA thA / vaha bhairujI aba se ahiMsaka bana jAtA hai aura apane bhaktoM ko bhI ahiMsaka banane kI preraNA detA hai / isa ghaTanA kA gogUndAvAsiyoM para baDA prabhAva paDA / anekoM ne sadA ke lie jIvavadha kA tyAga kara diyA / rAvale meM mAM sAhaba ne bhI hiMsa karane aura karAne kA tyAga kara diyA / moTegAMva kA yaha cAturmAma baDA saphala rahA / moTegAMva meM tIna moTe (baDe) kArya hue / 1moTAgAMva 2 moTI tapasyA para moTA upakAra-karIba do hajAra gAMvoM meM agate palavAye gaye (3) moTo camatkAra khuda bhairujI tapasvIrAja ke Adhona hokara apane lie balidAna meM Aye hue bakare ko abhayadAna denA / bhAdra zuklA dazamI ke dina udayapura nivAsI aMbAlAlajI bAphaNA ke suputra kezavalAlajI kI dIkSA hui, baDe vairAgya bhAva se dIkSA lene cAhate the parantu unako pitAjI kI AjJA nahIM milI, bAphanAjI udayapura kI mahArANI sAhebA ke kAmadAra ke choTe bhAI the, ve dIkSA denA nahIM cAhate the / inheM parama vairAgya se dIkSA lenA thA AjJAvagara mahArAja zrI dIkSA nahIM de sakateM / aura unako dIkSA lenA hai, isalie unhoMne svameva dIkSA grahaNa kI / aura mahAna tapasvI bana gaye abhI bhI udayapura ke Asa pAsa hI bicarate haiM / mahArAja zrI ke isa cAturmAsa meM paropakAra' ke acche acche kArya hue / anekoM ne jIvahiMsA, madya, mAMsa, vaizyAgamana, jUA Adi dura vyasanoM kA tyAga kiyA / tapazcaryA bhI khUba huii| yahAM ke saMgha ne Agata bandhuoM kI evaM gurudeva ko jo sevA kI vaha sadaiva prazaMsA ne zabdoM meM aMkitu rhegii| jyoM jyoM cAturmAsa samApti kA samaya nikaTa AtA thA tyoM tyoM Asa pAsa ke kSetroM ke saMgha apane apane kSetroM meM padhArane kI vinatiyAM lekara mahArAja zrI ke samIpa Ane lage / cAmurmAsa samApta huaa| mahArAja zrI ne apanI muni maNDalI ke sAtha gogundA se vihAra kara diyA / hajAroM strI puruSoM ne atyanta du:kha ke sAtha Apa ko vidA do / vidAI ke samaya saba kI AMkho meM AMsU ye / zrAvaka gaNa to yahI cAhate the ki mahArAja zrI yahIM birAje aura apanI amRtamaya vANI kA lAbha hameM sadA milatA rahe / kintu saMyama mArga kI ujjabalatA to grAma nagaroM meM bicharane meM hI rahI huI hai| saMyama kI rakSA ke liya vicaranA anivArya hai| mahArAja zrI ke vihAra samaya jhAlAvADa kA saMgha bhI upasthita thA / jhAlavADa zrI saMgha cAhatA thA ki mahArAja zrI hamAre prAntako pAvana karau tadanusAra mahArAjazrI ne santa maNDalI ke sAtha jhAlAvADa kI ora vihAra kara diyA / bhinna bhinna sthAnoM meM upakAra karate hue Apa chAlI grAma padhAre / vahAM ke ThAkura sAhaba evaM unake kAkA sAheba nAthUsiMha mahArAja zrI ke darzana ke lie Aye / rAvale meM hI mahArAja zrI kA vyAkhyAna rakhA gyaa| vyAkhyAna meM brAhmaNa, kSatrIya, vaizya, aura zudra Adi sabhI jAti ke vyakti upasthita hue / mahArAja zrI ke vyAkhyAna kA upasthita jana para acchA prabhAva pdd'aa| ThAkura sAhaba ne mahArAja zrI ke upadeza se jIva hiMsA aura zarAba pIne kA tyAga kiyA / vahAM se kramazaH bihAra karate hue Apa devAsa padhAre / devAsa ke ThAkura sAhaba zrImAn mahara siMhajI parivAra sahita Apake vyAkhyAna meM padhAre / vyAkhyAna se prabhAvita hokara ThAkura sAhaba ne chITI zikAra kA tyAga kiyA / yahAM jhAlAvADa ke nivAsI bhAI maMgalacandajI mahatA ne mahArAja zrI ke samIpa dIkSA grahaNa kii| devAsa saMgha ne dIkSA kA sArA kharca kara accho sevA kA paricaya diyaa| dIkSA ke avasara para jhAlAvADa, vAkala Adi AsapAsa ke gAMvoM ke loga baDI saMkhyA meM upasthita hue| usa samaya kA dRzya bar3A mana mohaka evaM vairAgyotpAdaka thaa| muni zrI ne baDe samAroha ke sAtha bhAI For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 maMgalacandajI ko dIkSA pradAna kii| isa avasara para jhAlAvADa aura vAkala saMgha ne dIkSA utsava ko saphala banAne meM baDA sahayoga diyA / modIjI maganalAlajI; loDhAjI pannAlAlajI, phUlacandajI Adi pramukha zrAvakoMne mahArAja zrI kI baDI bhakti kI / vahAM se Apa gorANA pdhaare| yahAM ApakA jAhira vyAkhyAna huA / Apake vyAkhyAna kI prasiddhi to pahile hI ho cukI thI isalie sAdhAraNa sUcanA se hI sArA gAMva Apake pravacana meM upasthita huaa| Apake prabhAvapUrNa pravacana se gAMva ke adhikArI gaNa baDe prabhAvita hue aura jIva hiMsA kA tyAga kiyA / vahAM se Apa jhAr3ola hote hue vAghapurA padhAre / vAghapurA meM seTha zrI koThArIjI ne evaM zrIsaMgha ne acchA lAbha liyA / vahAM se Apa vAkala hote hue ogaNA meM padhAre / yahAM ke zrIsaMgha ne bAjAra ke bIca Apake pravacana kA prabandha kiyA / pratidina karIba do hajAra tIna hajAra vyakti vyakhyAna meM upasthita hote the| yahAM ke rAvajI sAhaba zrImAn udayasiMhajI evaM unake bhrAtA jasavantasiMhajI evaM karmacAri gaNa pratidina Apake vyAkhyAna meM upasthita hote the aura Apake prabhAvazAlI pravacana kA lAbha lete the / isa zubha avasara para pAnarave ke ThAkurasAhaba zrImAna mohabbatasiMhajI sA. kA bhI padhAranA huA / Apane bhI pravacana sunA / ina ThAkura sAheboM kA dharma prema baDA sarAhanIya rahA / mahArAjazrI ne ThAkurasAhaboM se kahA-"mAnava janma kI saphalatA ke lie Apako paropakAra ke kArya karane cAhie" isa para ThAkuroM ne kahA-santoM kA jIvana to paropakAra ke lie hI hotA haiM / saMta kI vANI bhI dUsare kI bhalAI ke lie hI hotI hai| hamArA saubhAgya hai ki Apa jaise mahAna vidvAna santoM ko evaM tapasvo zrI sundaralAlajI ma. jaise taporatna kA yahAM Agamana huA hai / ataH ApakI AjJA kA pAlana karanA hamArA kartavya hai / ataH Apa hamAre yogya jo bhI Adeza deMge usakI rAja meM avazya tAmila hogii|' vyAkhyAna samApti ke bAda rANAjo zrI mohabbatasiMhajI tathA sonAnivesa ogane rAvajI zrIudayasiMhajI sAhaba ne koThArIjI zrI chaganalAlajI sA. ko bulAkara rAjya ke bhItara jovahiMsA na karane ke paTTe likhAvA kara mahArAja zrI ke caraNoM meM bheTa kiye / isake bAda hI roNAjI ne bhojana kiyA / paTToM kA sArAMza isa prakAra hai "aSTamI, caturdazI, ekAdazI aura amAvasyA ina tithiyoM meM rAjasthAna ke andara kisI taraha kI zikAra va jIva hiMsA nahIM kI jAvegI / tathA samasta vaizAkha mAsa meM hamAre rAjya kI sImA meM kisI bhI prakAra kA jIva vadha nahIM hogA / arthAt pratyeka mAsa ko cAra tithiyoM ke hisAba se gyAraha mAsa kI 88 aThAso tithiyoM meM aura kuvara sAhaba zrI takhatasiMhajI ne zera cittA Adi pAMca hiMsaka jIvoM ke zivAya saba taraha ke zikAra kA tyAga kiyA / kuMvara chaganasiMhajI ne bhI choTI zikAra kA tyAga kiyA / usa avasara para sthAnIya zrAvaka zrAvikAoM ne bhI yathAzakti acche tyAga pratyAkhyAna kiye / ThAkura muhapatasiMhajI ne jo paTTA likha kara mahArAja zrI ko bheTa kiyA usakI nakala isa prakAra hai zrI rAmajI daH rANAjI mohabatasiMhajI zrI mahArAja zrI 1008 zrI tapasvo mahArAja va 1008 zrIghAsIlAlajI mahArAja va zrI manohara lAlajI mahArAja va zrI sameramalajI ma0 va zrI kanhaiyAlAlajI ma. va zrI kezulAlajI mahArAja zrI maMgalacandajo ma0 va saba sAdhu kA birAjanA mu0 oganA meM hone para rANAjI sAhaba zrI mohabbatasiMgajI pAnaravA mukAma se yahAM padhAranA ogane meM hone para mahArAjazrI kA vyAkhyAna sunavA ke lie padhAre so dharama For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI bAta kA upadeza mahArAja ne pharamAyA, usI vakhata zrI 108 tapasvIjI mahArAja ke nAma kA dazahare ke roja lAgata meM se eka bakarA amara kiyA jAvegA / aura AThama igArasa, caudasa aura amAvasa ina tithi ke roja koI taraha kI zIkAra va rAjasthAna meM jIva hiMsA nahIM kI jAvegI / zrAddha ke mahine meM jIva hiMsA nahIM kI jAvegI, aura rANAjI sAhaba kA pharamAnA huA ki saba hI sAdhu baDA guNavAna haiM kaThAtaka vANa karavA / yA bAta vakhAna sunavAsu mAlUma huA / saM. 1989 kA mAgasara sudI 4 daH koThArI chaganalAlajI kA satra rANA kA hukuma se yaha paTTA likhA / vaizAkha mAsa pUrA kula bAraha mahine ke 118 eka sau aThAraha dina meM kisI bhI prakAra kI rAjyabhara meM hiMsA nahIM hogI / yaha niyama hamAre vaMza paramparAgata calegA / aura tapasvI zrI zrI sundaralAlajI mahArAja kI yAda prativarSa dazahare ke dina eka eka bakare ko amariyA kara diyA jAyagA / udayasiMhajI sAhaba ne bhI isI prakAra kA paTTA likhakara mahArAja zrI ko de diyA / isa avasara para aneka rAjapUtoM ne jIva hiMsA, mAMsa sevana evaM madyapAna kA tyAga kiyA / vahAM se vihAra kara Apa mAdaDe pdhaare| yahAM nIti nipuNa aura dharma bhAvanAseyukta zAsaka hai / putra evaM rAjya ke uttarAdhikArI ku~vara sAhaba zrI bhI mahArAjazrI ke pravacana sune / pravacana kA Apa logoM para acchA prabhAva paDA / Apane mahArAjazrI ke upadeza se jIva dayA ke paTTe likha diye / jisakA sArAMza isa prakAra hai ThAkura sAhaba zrImAn ratnasihajI sAheba baDe vicakSaNa Apane mahArAja zrI kA saparivAra pravacana sunA / Apake takhatasiMhajI evaM choTe kuMvara sAhaba zrI chaganasiMhajI ne " merI rAjya kI sImA meM ekAdazI, aSTamI, caturdazI amAvasyA ina tithiyoM meM kisI bhI prakAra kI jIvahiMsA va zikAra nahIM hogo / tapasvIjI sundaralAlajI mahArAja kI yAda meM prativarSa eka eka bakarA amariyA kiyA jAyegA / aura yaha niyama hamArI vaMza paramparAgata calegA | kuMvara sAhaba zrI takhatasiMhajI ne zera cittA Ade pAMca hiMsaka jovoM ke zivAya saba taraha kI zikAra kA tyAga liyA / kuMvara chagana siMhajI bho choTI zikAra kA tyAga kiyA / vahAM se vihAra kara Apa choTI pArAvalI padhAre / janatA ne ApakA bhavyasvAgata kiyA / pravacana huA / pravacana meM parAvalI ke ThAkura sAhaba zrI goviMdasiMhajI bhI upasthita hue / pravacana sunakara Apane nimna pratijJAeM grahaNa kii| "aSTamI, caturdazI, ekAdazI, amAvasyA, pUrNimA ke dina evaM bhAdrapada zuklA paMcamI ke dina mere samasta rAjya kI sImA meM jIvahiMsA evaM saba taraha kI zikAra baMda rahegI / tathA ina dinoM zarAba pIne kI bhI manAI kI gii| tathA prati varSa tapasvIjI zrI sundaralAlajI ma0 ke nAma para eka eka bakarA amara kiyA jAvegA / khuda ThAkura sAhaba ne kisI bhI jIva para golI calAne kA evaM talavAra se una para vAra na karane kA praNa liyA / aura samasta prakAra ko zikAra kA tyAga kiyA / vahAM se Apa bar3I parAvalI padhAre / yahAM ApakA rAvale meM pravacana huA / pravacana sunakara mAjI sAhaba gulAbakuvarajI ne evaM jIjAjI sAhaba kezarasiMhajI kuMvarajI ne isa prakAra kI pratijJA kara jIva dayA kA paTTA likhakara mahArAja zrI ko bheTa kiyaa| paTTe kA sAra isa prakAra hai| prativarSa dazahare para eka eka bakarA amariyA kiyA jaavegaa| vaizAkha mahine meM eka bakarA amara karUgA / mere khuda ke vAste dAru mAMsa evaM jIvavadha kA tyAga / dazahare ke lAgata meM se eka eka bhaisA harasAla AMkakara amara karUMgA, bhAdavA sudI pAMcama ke dina mere rAjya kI sImA meM jIvahiMsA aura saba taraha kI zikAra banda rahegI / mahine meM pAMca tithi meM mere samasta rAjya meM jovahiMsA aura zarAba bandI For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 rhegii| vaizAkha, zrAvaNa aura bhAdrapada mAsa meM mere samasta rAjya meM jIvahiMsA kataI banda rahegI / aura zikAra bhI nahIM kI jAvegI / ye niyama mere vaMza parAmparA gata caleMge isa ke bAda ThAkura sAhaba ke jIjAjI ne isa prakAra kI pratijJA grahaNa kii| AjIvana mAMsa aura madirA kA tyAga zrAvaNamAsa meM harililotrI kA sarvathA tyAga rahegA / tapasvIjI ke nAma prativarSa eka eka bakarA amara kiyA jaaygaa| vaizAkha mAsa kI donoM gyArasa ke dina upavAsa rakhUgA / ye niyama mere vaMza paramparAgata caleMge / upara likhe mujaba hukuma samasta rAjya meM jArI karadiyejAyagA aura Aja se hI isakI tAmIla hogI / daH mA~ sAhaba gulAbakuvara daH saubhAgyavatI kezarakuMvara kA parAvalI se mahArAja zrI ne senavADe kI tarapha vihAra kiyA / senavADe meM pahu~cane ke bAda mahArAja zrI ke rAvale meM hI pravacana hue / senavADe ke ThAkura sAhaba zrImAn madanasiMhajI ne evaM unake samasta parivAra ne mahArAja zrI kA pravacana sunaa| gAMva ke anya saradAroM ne bhI mahArAja zrI kA pravacana sunaa| pravacana sunakara ThAkura sAhaba ne tathA gAvoM ke saradAroM ne nimnalikhita pratijJo kI Asoja mahine meM navarAtri ke samaya jo devI ke nAma bakare car3hAye jAte haiM unameM se eka eka bakare ko amara kara diyA jaavegaa| vaizAkha mAsa meM samasta gAMva meM hiMsA banda rahegI aura ThikAne meM bhI hiMsA nahIM hogI / vaizAkha mAsa meM mAMsa evaM zarAba pIne kA tyAga / ThAkura sAhaba khuda apane hAtha se kiso jIva ko nahIM maareNge| kuMvara sAhaba rAmasiMhajI ne pAMcoM tithiyoM meM jIvahatyA mAMsa va dAru sevana kA tyAga kiyA / isa prakAra niyama lekara sthAnIya ThAkura sAhaba ne mahArAjazrI ko jIva dayA ke paTTe bheTa kiye / isake atirikta anya rAjapUta saradAroM ne bhI jhaTake se (apane hAtha se) kisI ko mAranA evaM jIvahiMsA mAMsa sevana va dArupIne kA sarvathA tyAga kiyA / ThakurAniyoM ne bhI pAMca tithiyoM meM mAMsa, zarAba evaM lilotrI kA tyAga kiyA / yahA~ zrAvakoM ke do cAra hI ghara hai / zeSa ghara prAyaH rAjapUtoM ke hI hai| mahArAjazrI ke upadeza se anya bhI bahuta se upakAra ke kArya hue / senavADe se vihAra kara mahArAjazrI devar3Ake kheDe padhAre / yahAM bhI mahArAjazrI kA pravacana huA pravacana baDA prabhAvazAlI rahA / pravacana se prabhAvita ho ThAkura sAhaba va anya rAjasaradAroM ne nimnalikhita pratijJA kara mahArAja zrI ko jIva dayA ke paTTe bheTa kiye / paTTe ke sArAMza ye the bhairUjI ke nAma jo prativarSa bakarA caDhAyA jAtA hai use aba se tapasvIjI ke nAma amariyA kara diyA jAvegA / Aja se samasta gAMva meM jIvahiMsA kataI banda rahego / mauta hone para ogAle meM jAti TharAva se sarvathA jIva hiMsA banda kI jAtI hai / arthAt nukate meM bahana beTo jamA hotI hai taba jAti ke lie ogAlA miTAne ko bakare mAre jAte haiM isa avasara para aneka bakaroM kA saMhAra hotA hai| jisakI jaiso haisiyata hotA hai vaha utanA hI bakarA mAratA hai / isa jAti TharAva ke anusAra Aja se yaha prathA banda kara dI jAtI hai| dastakhata samasta gA~va ke saradAra isa niyama se hajAroM bakaroM ko prativarSa abhayadAna milA / isa vihAra kAla meM rupAhelI ke ThAkura sA. zrImAna caturasiMhajI ne niMbAheDA ke ThAkura sAhaba mAdho siMhajo lohAriyA ke ThAkura sAhaba zrI bAlUsiMhajo ne, siMgAvala ke ThAkura sAhaba zrI revatasiMhajI ne tathA vihAra bIca Ane vAle aneka grAmo ke jAgiradAroM ne mAphIdAroM ne jamInadAroM ne saradAra rAjapUtoM ne ma. zrI kA pravacana sunA aura pravacana se prabhAvita ho unhoMne apane hastAkSaroM se jIva dayA ke pade likha kara mahArAjazrI ko bheTa kiye / Apake vihAra kAla meM saikaDoM jIvoM ko abhayadAna milA / jhAlAvADa prAnta ke For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 hajAroM rAjapUta saradAroM ne jIvahiMsA evaM zarAba pIne kA tyAga kiyA / isa prakAra mevADa kSetra ke vividha grAmoM meM Apa pravacana pIyUSa kA pAna karAte hue delavADe padhAre / delavADe meM mahArAja zrI ke vyAkhyAna bAjAra meM hote the / vyakhyAna meM rAvajI sA. rAjakarmacArI gaNa hindU evaM musalamAna janatA baDI saMkhyA meM upasthita hokara pravacana kA lAbha uThAtI thii| vahAM ke nagara seTha zrI nAthulAlajI sA. sevariyA, zrIlAlajI sAheba khetapAliyA Adi zrAvaka samUha ne bhI mahArAja zrI kI acchI sevA kI aura jaina zAsana kI prabhAvanA baDhAne meM acchA sahayoga diyA / isa prakAra delavADe meM kucha dina birAja kara Apane apane munivRnda ke sAtha nAthadvAre kI ora vihAra kiyA / mArga meM uMThAle ke nAyaba hAkima sA. zrI manoharasiMhajI mehatA mahArAjazrI ke darzanArtha Aye / sAtha meM devariyA ke nagara seTha zrI kajoDImalajI sA. kAsamA ke suputra mAMgIlAlajI kAsamA ko bhI sAtha meM lAye / usa dina mahArAjazrI ko jAhira pravacana ho rahA thA pravacana kA viSaya thA "na vairAgyAtparo bandhu nesaMsArAt paroripuH na vairAgya se baDhakara apanA koI bandhu nahIM aura sAMsarika viSayoM se baDhakara apanA koI zatu nahIM" isa viSaya para pravacana meM usa roja Apane itanA acchA prakAza DAlA ki sArI pariSad atyaMta vairAgya ke raMga meM raMga gaI / loga apanA svatva bhUlakara Atma vibhora ho utthe| kisI ko apanA kucha dhyAna na rahA / vyakhyAna kyA thA ? svayaM munizrI kA vairAgyamaya jIvana hI vANI kA rUpa dhAraNa kara sAmane AyA thA / unakA jIvana bola rahA thA / hRdaya ko hilAne vAle unake isa amRtamaya pavitra vyokhyAna ko sunakara saba se adhika saccaritra yuvaka mAMgIlAlajI prabhAvita hue / vairAgya ke prabAha meM baha gaye / Apane mahArAjazrI kI sevA meM rahane kA evaM pravrajyA grahaNa karane kA nizcaya kiyA / santoM ke vairAgyapUrNa jIvana ko dekhakara ApakI moha nidrA bhI sahasA bhaMga ho gii| hRdaya meM alaukika prakAza huaa| bhoga kI aura AkarSita karanevAlI yuvAvasthA meM hI unheM saMsAra kI anityatA kA pratyakSa anubhava hone lgaa| inhoMne mana ho mana meM dIkSA lene kA dRDha vicAra kara liyaa| bhojanoparAnta jaba nAyaba hAkima sA. apane gAMva kI ora lauTane lage taba zrI mAMgIlAlajI ko bhI vApasa apane sAtha Ane ko kahA to mAMgalAlajI ne kahA hAkima sAheba maiM aba Apake sAtha ghara jAnA nahIM cAhatA / mahArAjazrI ke pravacana se merI antara AtmA jAgRta ho gaI hai / maiM mahArAja zrI ke samIpa dIkSA grahaNa kara AtmakalyANa karUgA / saMsAra ke prati merI aba kiMcita mAtra bhI Azati nahIM rahI / yuvaka mAMgIlAlajI ke isa vairAgyapUrNa vicAroM ko sunA to hAkima sA. vicAra meM DUba gaye aura kucha kSaNa vicAra karane ke bAda hAkima sAhaba ne kahA mAMgIlAla isa samaya to tuM mere sAtha cala / ghara jA kara apane sarvaparivAra vAloM se vicAra vimarza kara le phira isa mArga kI ora baDha / mAMgIlAlajI ne kahA isa samaya to maiM mahAgeja zrI kI sevA meM hI rahUMgA / ghara jAne kA phira socUMgA / hAkima sAhaba ke bahuta kucha samajhAne ke bAda bhI jaba mAMgIlAlajI Ane ko taiyAra nahIM huye to hAkima pA. mahArAja zrI kI mAMgalika zravaNa kara cale gaye / mahAraja zrI ke sAtha sAtha paidala bihAra karate hue mAMgIlAlajI nAthadvArA aaye| nAthadvAre meM jaba mahArAja zrI padhAre to sthAnIya janatA ne ApakA bhavya svAgata kiyA / nAthadvArA vaiSNavoM kA tIrthasthala hai / yahAM pratidina hajAroM kI saMkhyA meM vaiSNavajana zrInAthajI ke darzanArtha Ate rahate haiM / mahArAjazrI ke Agamana se yaha jainoM ke lie bhI eka bhavya dhAma bana gayA / Asa pAsa ke gAMva vAle saikar3oM kI saMkhyA meM mahArAja zrI ke darzanArtha Ane lage / vyAkhyAna bAjAra ke bIca hone lagA / vyakhyAna sunane ke lie nAthadvAre ke hokima sAhaba rAjya ke karmacArI gaNa vakila DaoNkTara mandira For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke bhaNDArI paramabhakta zrI. nAthulAlajI sA. evaM vaiSNava samAja ke agranI hindU evaM musalamAna bhAI pratidina sakaDoM kI saMkhyA meM Ane lge| pravacana kA sthAnIya janatA para acchA prabhAva paDA / phalasvarUpa vyAkhyAna meM janatA kI upasthiti uttarottara bar3hane lgii| usa samaya pUjyazrI amarasiMhajI mahArAja sA. kI sampradAya ke vayovRddha viduSI sAdhvI zrI dhulaku~varajI, tathA zastrajJA mahAsatIjI zrI zIlakuMvarajI Adi mahAsatIjI mahArAja bhI birAja rahI thI / bhagavAna mahAvIra ke zAsana ke staMbha cAra tIrtha kA yaha sammelana janatA kI dhArmika bhAvanA meM khUba vRddhi kara rahA thA / sAmAyika pauSadha upavAsa dayA evaM tapazcaryA to isa prakAra ho rahI thI mAno cAturmAsa hI cala rahA ho / ___mahAsatIjI kI sevAmeM vairAgyavatI bahana sundarabAI thI / yaha tyAga vairAgya kI sAkSAt mUrti thI / yaha gogundA nivAsI harakAvata parivAra kI mahilA thii| aura inheM dIkSA kI AjJA mila gaI thii| idhara mAMgIlAlajI ne bhI apane parivAra vAloM se dIkSA kI AjJA prApta karane ke lie prayatna prAraMbha kara diye the / hamAre caritanAyakajI ke bhavyaprabhAva ke kAraNa evaM yuvaka mAMgIlAlajI ke utkaTa vairAgya ke sAmane nata mastaka hokara unake abhibhAvakoM ne zrI mAMgIlAlajI ko bhI dIkSA kI AjJA pradAna kara dI / mAgha zuklA dasamI kA dina dIkSA pradAna kA muhUrta nikAlA gayA / sthAnIya saMgha ne AmaMtraNa patrikA dvArA sarvatra isakI sUcanA bheja dI / dhIre dhIre dIkSA kAla bhI samIpa A pahu~cA / jisakI kucha samaya se pratIkSA kI jArahI thI / vikrama saMvata 1990 mAghazuklA dasamI budhavA ra kA dina zubha udaya huA / usa dina nAthadArA zahara meM dUra dUra pradezoM se aneka sAdharmika bandhu isa apUrva avaptara ko dekhane ke lie ekatrita hue / nAthadvAre ke caturvidha saMgha ke samakSa baDe samAroha ke sAtha utkaTa vairAgI mAMgIlAlajI kI evaM zrImatI vairAgyavatI sundarabAI kI mahArAjazrI ke pavitra mukha se dIkSA sUtra ke uccAraNa pUrvaka dIkSA sampanna huI / dIkSA ke samaya jo mAnava samUha ekatra huA thA vaha atyanta darzanIya thA, bhavya thA aura nAthadvAre ke sevAbhAvI zrAvakoM ke bhakti kA paricAyaka thA / isa prakAra nagara meM eka hI dina do mahAn AtmAoM ne dIkSA lo / dIkSA grahaNa karane ke pazcAta muni mAMgIlAlajI ne jJAna bhyAsa kA sAmAnya parizrama kiyA / thoDe samaya meM hI Apane jJAna aura sudIrgha tapazcaryA se Apa apane gurudeva ke premapAtra ziSya bana gaye / zeSakAla nAthadvAre meM birAja kara hamAre ca retanAyakajI ne apane munivRnda ke sAtha khamanora kI ora vihAra kiyA / vIrabhUmi haldI ghATI ke nAma se zAyada hI koI vIrapUjaka bhAratavAsI aparicita hogA / mahA. rANA pratApa ke sAtha haldIghATI kA jo sambandha rahA hai use likhane kI AvazyakatA nahIM hai / isI ghATI kI sUramya talahaTI meM yaha nagara basA huA hai / zatAbdiyoM se yaha khamanora gulAba ke puSpa utpAdana kA kendra rahA hai / mugalakAla se hI yahAM kA gulAba bAga vikhyAta rahA haiM / Aja bhI gulAbajala, gulAbaitra aura gulakanda ke lie atI vikhyAta sthAna hai / jaina itihAsa kI dRSTi se bhI isakA sthAna koI kama mahatvapUrNa nahIM hai / AcArya sAvaMtarAmajI ma. ne yahAM kaI varSAvAsa vyatIta kara jaina saMskRti ko pallavita puSpita kiyA thA / khamaNaura meM pratilipita jaina sAhitya pracura parimANa meM anyatra upalabdha hai / isa itihAsa prasiddha nagara meM mahArAjazrI ke padArpaNa se janatA kI dhArmika bhAvanA prabala ho uThI / sAmAyika pratikramaNa dayA pauSadha upavAsa bele tele Adi kI tapazcaryA khUba hone lgii| Asa pAsa ke grAma nivAsI bhI baDI saMkhyA meM mahAjazra ke darzanArtha Ane lage / mahArAja zrI ke bhavya vyAkhyAna se prabhAvita ho saikaDoM vyakti pratidina pravacana sunane ke lie Ate the / yahAM kucha dina birAja kara Apane semala kI aura bihAra kara diyA / For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 semala ke zrAvakoM ne ApakA bhavya svAgata kiyA / pratidina Apake pravacana hone lage / mahArAja zrI ki bhavya vyAkhyAna zailI se prabhAvita ho zrAvakoM ne holI cAturmAsa taka semala meM hI birAjane kI vinaMtI kI / mahArAja zrI ne zrAvakoM kI utkRSTa bhAvanA dekha kara phAlgunI pUrNimA taka semala meM rahane kI vinaMtI monalI / Apake prabhAva pUrNa upadeza se kaIyoM ne madya, mAMsa aivaM jIvahiMsA parastrI gamana Adi dUravyasanoM kA tyAga kiyaa| ____dayA pauSadha sAmAyike upavAsa Adi dharma dhyAna acchI mAtrA meM huve / AsapAsake loga bhI baDI saMkhyA meM mahArAjazrI ke darzanArtha Aye, baDA upakAra huA / holokA bhavya cAturmAsa samApta kara Apa kA apanI muni maNDalI ke sAtha vihAra huvA / rAste meM jisaprakAra sUrya kI saba para samAna dRSTi rahatI hai usI prakAra choTe bar3e saba kSetroM ko pAvana karate hue Apa jaina zAsana kI prabhAvanA karane lage / Apane apane vihAra kAla meM saikar3oM vyaktiyoM ko sanmArga kI ora pravRtta kiyA / saMgha saMgaThana vyakti se baDhakara Aja saMgha kA mahatva hai / saMgha ke mahatvake sAmane vyakti kA mahattva akiMcana sA pratIta hotA hai / saMgha meM samasta vyaktiyoM kI zaktiyAM garbhita hai| saMgha kI unnati ke lie yadi kisI vyakti kI upekSA kI jAya taba bhI vaha saMghazreya ke lie zreyaskara hI hai| jo saMgha ko upekSita kara vyakti ko mahatya detA hai vaha saMgha kA netA saMgha ko andhakAra meM hI DAlatA hai| saMgha kI avanati hI karatA hai / Aja pratyeka vyakti meM yaha bhAvanA jAgRta honI cAhie ki vaha samAja kA eka Avazyaka aMga hai / eka baDe kArakhAne kA saMcAlana usake Azrita rahe hue bahuta se choTe choTe purje se hI hotA hai / yadi eka bhI purje meM koI kharAbI AjAtI hai to vaha mazIna kabhI cala nahIM sakatI / ThIka isI rupa meM saMgha bhI eka mahAna yaMtra hai| jisa meM caturvidha saMgha rUpa alaga-alaga Avazyaka purje saba ndhata haiM / yadi eka bhI sAdhu sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA rUpa purjA vicalita avasthA meM ho jAegA do saMgha rUpa kArakhAnA abAdha gati se cala nahIM sktaa| isI dRSTi kona ko samakSa rakha kara una dinoM ajamera sAdhu sammelana kI joradAra taiyAriyAM cala rahI thI / samAja ke netAoM ke prabala prayatna se tA0 5 eprIla 1933 meM caitra kRSNA dazamI ke dina ajamera meM sAdhu sammelana karane kA nizcaya huA / ajamera sAdhu sammelana ke pUrva sabhI sampradAya ke munigaNa apane apane saMpradAya kA saMghaThana kara lenA cAhate the / tadanusAra pUjya AcArya zrI javAharalAlajI mahArAja bhI apane saMpradAya ko saMgaThita karane ke lie prayatna zIla ho gaye / unhoMne apane sabhI mukhya-mukhya munigaNoM se isa viSayaka parAmarza kiyA / saMpradAya ke sammelana ke lie byAvara sthAna yogya samajhA gayA / sabhI munirAjoM ko byAvara pahu~cane ke lie saMdeza bheja diye gaye / usa samaya pUjya AcArya zrIjavAharavAlajI mahArAja jayatAraNa birAja rahe the / hamAre carita nAyaka paMDita pravara usa samaya mevADa prAntAntargata semala kSetra ke Asa pAsa vicara rahe the / pUjya zrI ne apanI munimaNDalI ke sAtha byAvara kI ora prasthAna kara diyA / pUjya zrI kA sandeza pAte hI paM. pravara zrI ghAsIlAlajI mahArAja bhI byAvara kI ora prasthAna karane kI taiyAriyAM karane lage, jaba Apane semala se vihAra kiyA to Apako zrAvakoM se samAcAra mile ki paM. zrI gabbUlAlajI mahArAja evaM zrI mohanalAlajI ma. pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja kA sandeza lekara ApakI sevA meM Arahe haiN| sandeza milane para mahArAjazrI semala ke Asa pAsa hI rahe / paM. gabbUlAlajI mahArAja zIghra hI mahArAjazrI kI sevA meM padhAra gaye / unhoMne pUjya zrIjavAharalADajI mahArAja kA nimantraNa patra paM. muni zrIghAsIlAlajI mahArAja ko diyA / nimantraNa patra kI pratilipi isa prakAra thii| For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 saMvata 1989 phAgana suda 9 AdityavAra grAma bAvarA . . "zrI' ghAsIlAlajI ko sAtA bAMca kara nIce likhi sUcanA dhyAna meM leN| 1-caru meM jo ThaharAva huA hai vaha jyoM kA tyoM kAyama rahA hai usameM pheradAra nahIM ho sakatA / 2-sammelana meM jAne ke lie maine moDIlAlajI cAndamalajI, harSacandajI, ghAsIlAlajI, (caritranAyaka) pannAlAlajI, ina pAMca santo ko niyata kiye the parantu santoM ne uparokta bAta nahIM svIkAra kI aura sammelana meM saMpradAya ki tarapha se jAne ke lie mujhe ho niyata kiyA hai / maiM sammelana meM jo kucha karUMgA vaha sAre saMpradAya ke sAdhuoM ko be ujara maMjUra rahegA use pAlana karane ke lie sAre santoM ne dastakhata kiye haiN| 3 ugrasiMhajI mAsTara ne Akara jo kucha mujhe sunAyA hai maiM usameM bAdhya nahI ho sakatA / kyoMki maiM guru hU~ aura tuma ziSya ho / 4 upara kI sArI hakIkata prema pUrvaka acchI taraha se hRdayameM lekara tuma mere pAsa jaldI Ao / manoharalAlajI aura tapasvI sundaralAlajI kA bhI honA ati Avazyaka hai| ata. sAre santoM ko sAtha meM lekara avazya aao| manoharalAlajI aura tapasvI sundaralAlajI kI to khAsa tora para AvazyakatA hai / so dhyAna meM raheM aura unheM avazya lete AveM / yahAM se gabbUlAlajI aura mohanalAlajI ko isalie bhejA hai ki ve vahAM para tumheM acchI taraha se yahAM ko paristhiti ko samajAve tAki koI vaimanasya nahIM paidA hone pAve / om zAnti / da0 javAharalAla __munirAjoM ke dvArA prApta pUjya zrI ke nimaMtraNa patra para apanI spaSTa sammati prakaTa karate hue mahArAja zrI ne kahA-maiM pUjya AcArya zrI ke nimaMtraNa patra kA hArdika subhecchA ke sAtha Adara karatA hU~ / unhoMne mujhe yogya samaya meM hI yAda kiyA hai, yaha merA saubhAgya hai| kintu itane dUra taka mere Ane se koI susaMgata pariNAma nahIM A sakatA / jaba taka AcArya zrI jI taTastha aura nispakSa bhAva se nahI varateMge tabataka sampradAya kA saMgaThana asaMbhava hai| hamane yaha pahale hi spaSTa kara diyA hai ki taba taka AcArya zrI jI apanI saMpradAyake doSIsAdhu ko daNDa dekara unheM zuddha nahIM kara lete taba taka hamAre aura Apake bIca kA matabheda miTa nahIM sakatA / AcArya zrI jI jAnate huve bhI eka aise muni ko yuvAcArya pada para adhiSThita karanA cAhate haiM jo apane caturtha mahAvrata se pUrNataH cyuta ho cukA hai / unheM saMpradAya kA netA banAne ko artha hai saMpradAya ko zIthilAcAra kI gaharI khAI meM Dhakela denA / hama aise sAdhu kA netRtva kabhI svIkAra nahIM kara sakateM jisakA mUlavata hI nahIM rahA / saMpradAya kA AcArya vahI ho sakatA hai jo jJAna darzana evaM cAritra se sampanna ho / pUjya AcArya zrI ko hamane bAra bAra etad viSayaka sUcanA kI thI kintu unako zothilAcAra poSaka eka vyAkti ke prati pakSapAta pUrNa nIti ke kAraNa hamArI yaha saMpradAya do vibhAgoM meM vibhakta hone ke mArga para khaDI hai| yadi AcAryazrI jI hArdika bhAva se saMgaThana karanA cAheM to unheM eka Adarza sAdhumArga ke anukUla nyAya mArga ko apanAnA cAhie / yadi ve doSI ko daNDa dekara unheM zuddha karane ko taiyAra haiM to maiM unakI harataraha ko AjJA ko zirodhArya karane ke lie sadaiva taiyAra huuN| dUsarI bAta nimantraNa patra meM khAsa kara ke munimanoharalAlajI kI evaM tapasvI zrI sundara lAlajI ko Ane kA likhA hai ataH ve pUjya zrI kI sevA meM jAsakate haiM / mahArAja zrI kA yaha spaSTa uttara pAkara paM. zrI gabbUlAlajI mahArAja ne evaM mohanalAlajI mahA- .. rAja ne vihAra kara diyA / sAtha meM zrI manoharalAlajI mahArAja, tapasvI 'muni zrI sundaralAlajI mahArAja For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 evaM maMgalacandajI mahArAja ne pUjya zrI kI AjJAnusAra byAvara kI ora vihAra kara diyA / kucha dinoM meM byAvara meM pUjya hukmIcandajI mahArAja kI sampradAya ke karIba 45 santa ekatra ho gaye / pUjya AcArya zrI javAharalAlajI mahArAja kA bhI Agamana ho gayA / byAvara meM AcArya zrI javAharalAlajI mahArAja ne apane sampradAya ke pramukha muniyoM ke sAtha sAdhu sammelana ke sambandha meM vicAra vimarSa kiyA aura saMpradAya ke saMghaThana ko majabUta banAne ke lie saMpradAya kI samAcArI ko pariSkRta kiyA / sAtha 2 sAdhu sammelana meM jAne ke lie apane sampradAya ke pAMca pramukha munirAjoM kA eka pratinidhi maNDala banAyA / una pratinidhi muniyoM kI nAmAvalI isa prakAra hai / (1) paM. muni zrI moDIlAlajI mahArAja ( 2 ) paM. muni zrI cAndamalajI mahArAja ( 3 ) paM. muni zrI harSacandajI mahArAja ( 4 ) paM. muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja ( 5 ) paM muni zrI pannAlAlajI mahArAja pratinidhi cunane ke bAda pramukha munirAjoM ne AcArya zrI ke vinA sammelana meM sammilita honA ucita nahIM samajhA / unhone AcArya zrI se prArthanA kI " Apa hamAre nAyaka haiM / Apa anubhavI evaM samartha vyakti haiM / Apa apanI divya pratibhA se sammelana ko ucita mArga para le jA sakate haiM / ApakA vahAM padhAranA anivArya hai / aura saMpradAya ke samasta sAdhu sAdhviyoM kA Apa para pUrNa vizvAsa hai / munirAjoM ke isa Agraha para AcArya zrI ne kahA ki "yadi Apa saba logoM kA yahI Agraha hai to maiM svayaM saMgha kA pratinidhi bana kara sammelana meM jAuMgA aura vahAM jo kucha bhI nirNaya meM karUMgA use ApalogoM ko svIkAra karanA hogA / " isa para upasthita sabhI munirAjoM ne AcArya zrI ke nirNaya ko mAnya karane vAle patra para hastAkSara kara vaha patra pUjya zrI ko de diyA / usa patra kI pratilipi isa prakAra thI zrImAn nija para zAstra siddhAnta tattvaratnAkara, vidvanmukuTa cintAmaNi bhavyajanamAnasarAjahaMsa, bhaktagaNa kamalavikAsana prabhAkara, vANIsudhAsudhAkara, gAmbhIrya - dhairya mAdhurya, audArya zAnti dayA dAkSiNyAdi sadguNagaNa paripUrNa, ramaNIyavizAla bhavana aikyecchuka ziromaNi, jJAnAdiratnamaya saMrakSaka, siratAja jainAcArya pUjyapAda zrI 1008 zrI zrI javAharalAlajI mahArAja ke caraNakamaloM meM sarvasaMbhogI munimaNDala kI yaha savinaya prArthanA hai ki Apa jina zAsana ke utthAna ke lie jainasAdhusammelana ajamera meM padhAra kara jo kArya kareMge vaha hameM sarvathA mAnya hogA / saMvata 1989 mAgha zuklA 9 zanivAra [sabhI upasthita muniyoM ke hastAkSara ] byAvara se AcArya zrI javAharalAlajI mahArAja ne ajamera sAdhusammelana kI ora vihAra kara diyA / ajamera sAdhusammelana tA0 5 eprila 1933 miti caitra zuklA dasamI ke dina AcArya zrI sammelana kI kAryavAhI meM sammilita ho gaye / sammelana meM sAdhu evaM zrAvakasaMgha ko ekatrita karane ke aneka prastAva pAsa hue| ajamera sAdhu sammelana ke avasara para hI AcArya zrI javAharalAlajI mahArAja ne paMDita pravarazrI ghAsIlAlajI mahArAja se binA bicAre hI gaNezIlAlajI mahArAja ko [ jo atrane mUlavrata ke khaNDana ke kAraNa apanI saMpradAya meM eka carcAspada vyakti bane hue the / ] yuvAcArya banAne kA nirNaya kara liyA / jaba paMDita pravara zrI ghAsIlAlajI mahArAja ko isa bAta kA patA calA to unhoMne kar3A virodha kiyA / zrIghAsIlAlajI mahArAja ke virodha kI upekSA kara jAvadagAMva meM phAlguNa zuklA 3 saM. 1990 ko zrI gaNezIlAlajI mahArAja ko yuvAcArya padavI se vibhUSita kara diyA / isa bAta ko lekara donoM guru ziSya kA saMgharSa baDhane kA mukhya kAraNa yahI thA / eka dina semalagAMva ke osavAla samAja ko janarala miTiMga huI jisameM samAja meM ikaTThe hue rupayoM ko eka dUsare ko rakhane kA Agraha kara rahe the parantu koI bhI paMcAyatI For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 rUpayoM ko rakhane ko taiyAra nahIM the| isI bAta ko lekara paraspara baDA vivAda cala rahA thA, taba paM. munizrI ghAsIlAlajI mahArAjane unako sujhAva diyA ki kinhIM yogyasAdhu sAdhvI kA cAturmAsu karAlo to isa vivAda kA prazna hI nahI rahegA "na bAMsa hogA na bAMsurI bajegI" munizrI kI bAta sunate hI gAMva ke sabhI paMca bole ki hamAre isa choTese pahADI kSetra meM kauna cAturmAsa karegA / hama kise jAkara vinaMtI kareM ApahI hamAre yahAM cAturmAsa birAjoM, hamArI vinatI ko svIkAra kro| saMgha ne cAturmAsa kA atyAgraha kiyA / mahArAjazrone pharamAyA-cAturmAsa ke lie abhI kAphI samaya hai / cAturmAsa kAla jaba najadIka rahegA aura hamArA vicaranA bhI AsapAsa ke kSetra meM rahegA usa samaya vicAra kiyA jAyagA / Apa apanI bhAvanA yathAvat rakheM / mahArAjazrI ke isa kathana se sabhI ko kiJcit AzA bandha gaI ki nirantara prayatna karate rahane se hamArI AzA avazya pUrI hogI / isa prakAra semala zeSa kAla taka birAje / Apake birAjane se baDA upakAra huA paM. muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja sA, ne semala se vihAra kara macInda padhAre / macInda ke pAsa hI tIna mIla dUrI para eka bahuta baDA pahADa hai| jisake antarAla meM mahArANA pratApa ke samaya ke pahale bahuta baDA sundara zahara basA huA thA / jo musalima AkramaNa ke samaya ujADa diyA gayA thA / yahAM mahArANA pratApa ekAntavAsa meM rahe the / annAbhAva meM pahADa ke zikhara para sthita umbara ke phala khAkara dina kATate the| yahAM munizrI padhAre aura "jinavara jinavara jinavara jinavara, jinavara dhyAna lagAve" isa prakAra kI prabhAtI stuti banAI / isI pahADa kI kandharA meM mahArANA pratApa kI mahArAnI ne putra ko janma diyA thA taba eka caTTAna para kuMkuma kezara kA sAthiyA kiyA / vaha abhItaka bhI jyoM kA tyoM vahAM aMkita hai ! vahIM pAnI kA jharanA tathA prAkRtika gulAba ke paudhe jAnevAloM ke mana ko pramudita karate hue bhUtakAlIna itihAsa kI sAkSI dete haiM / / cAturmAsa ke pahale munizrIjI tathA tapasvIjI mahArAja ke upadeza ke prabhAva se khamanora, salodA, vATI, kadamAla, Adi gAMvoM ke devoM tathA bhairujI ke mandira para kahIM pADA to kahIM bakarA prativarSa navarAtri para maranevAle prANiyoM meM se amara karake choDa dene kI svIkRti evaM paTTe bhI prApta kiye the / __ khamanora ke pAsa mAnajI mahArAja kI kheDI nAmakA gAMva hai / jahAM mevADa ke prasiddha mahAna santa parama prabhAvika AcArya ma. mAnamalajI ma. vihAra karate huve usa gAMva ke mArga se anyatra padhAra rahe the / rAste meM varSA AjAne se bhairu ke mandira meM varSoM se bacane ko Thahara gaye / gAMvavAloM ko jaina sAdhu prati baDI ghRNA thI, unako barasate pAnI meM mandira se bAhara jAne kI AjJA dI / mAnajI svAmI ne gAMva vAloM ko zikSA denA ucita samajhA tAki bhaviSya meM ve jaina sAdhu ke prati ucita vyavahAra karanA sIkhe / tapasvI mAnajIsvAmo ne bherUjI ko kahA-bharujI calo / habha aura tuma donoM yahAM se cle| ka loga hameM yahAM Thaharane nahIM deteM / itanA kahate hI bhairujI kI mUrti mAnajI mahArAja ke sAtha calane lagI / bhairujI kI mUrti ko calo dekha loga baDe Azcarya cakita hue| unhoMne socA santa baDe camatkArI haiM nArAja karane kA pariNAma acchA nahIM nikalegA / camatkAra ko namaskAra kI ukti ke anusAra loga munijI ke caraNoM meM gire aura bole ! mahArAja sAhaba hama se vaDI bhUla ho gaI haiM / mAMpha kariye / bhaviSya meM hama kabhI bhI jainamuniko parezAna nahIM kareMge / munijI ne kahA-tuma loga prativarSa bhairujI ke nAma para bakaroM kA balidAna karate ho| Aja se yaha pratijJA karo ki hama bhairujI ke nAma para eka bhI jIva nahIM mAreMge to hama yahAM raheMge varanA hama aura bhairujI yahAM se cala dete haiM / logoMne kahA agara bhairujI bali nahIM cAhate haiM to hama jIvahiMsA nahIM kareMge / mahArAjazrI ke sAmane evaM bhairujI kI mUrti ko chUkara pratijJA kI For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 ki hama loga aba kisI bhI jIva ko deva ke nAma para nahIM mAreMge / mAnajI svAmI vahIM ThaharaM gaye aura logoM ko upadeza dekara dhArmika prabhAvanA kI / bahuna varSoM taka balidAna banda rahA aura bAdameM loga phira balidAna karane lage / idhara mahArAjazrI bho tapasyo sundAlAlayI mahArAja ke sAtha khamanora padhAre aura mahArAjazrI ne bhairujI ke nAma bali na karane kA gAMva vAloM ko samajhAyA / mahArAjazrI ke upadeza kA prabhAva gAMvavAloM para acchA paDA / tathA sthAnIya kAstakAroM ne bhI upadeza sunA / pariNAma svarUpa bhairujI ke nAma honevAlI hiMsA sadA ke lie banda ho gaI / munizrI ne anyatra vihAra kara diyA / ____ mevADa ke Asa pAsa ke kSetra meM vicarate samaya semala saMgha cAturmAsa ke lie kaIbAra vinaMtI karane ke lie AyA / zrAvakoM ke atyAgraha ko dekha karake munizrI ne vinato svIkAra kI aura saM. 1990 kA cAturmAsa Apane semala meM vyatIta kiyA / tapasvIjI zrI sundaralAlajo mahArAja ne delavADA rahate hue hI tapazvaryA prAraMbha kara dI thI, solave upavAsa meM Apane delavADA se tIna kosa ke lie vihAra kiyA / aThArakheM upavAsa ke samaya Apane munizrI ke sAtha semala cAturmAsArtha gAmameM praveza kiyaa| semala gAMva meM kevala usa samaya sAdhAraNa-gharoM kI vastI thii| vi0 sa. 1990 kA 32 vA~ cAturmAsa semala meM mevAr3a ke aneka kSetroM ko pAvana karate hue hamAre caritanAyakajI zrI ghAsIlAlajI mahArAja cAturmAsArtha semala padhAre / paM muni zrI manoharalAlajI ma. ghoratapasvI zrI sundaralAlajo mahArAja, vidyApremI zrI sumeramalajI mahArAja vyAkhyAna premI zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja choTe tapasvo zrI kezulAlajI mahArAja laghu munizrI maMgalacandrajI mahArAja, evaM nava dIkSita zrI mAMgIlAlajI mahArAja Adi ThAnA sAta ApakI sevA meM the| isa cAturmAsa meM dIrghatapasvIjI sundaralAlajI mahArAja ne caurAsI dina kI lambI tapazcaryA kii| chauTe tapasvIjI zrI kezulAlajI mahArAja jo ki udayapura vAle darabAra ke jeba khajAnacI jI ambAlAlajI ke baDe putra aura jinhoMne gata varSa meM hI gogunde meM baDe vairAgyabhAva se dIkSA grahaNa kI thii| unhoMne 31 dina ko tapazcaryA kI laghu tapasvIjI zrI mAMgIlAlajI mahArAja ne telA, pacolA; aThAI telA, satraha kI tapasyA ko tInoM tapasyAoM kA pUra bhAdavAsudI 14 caturdazI ravivAra ke dina huA tapasyA kI pUrNAhuti ke dina karIba cha sAta hajAra kI janatA tapasvIyoM ke darzana ke lie Upasthita huI / isa avasara para saiMkaDoM bhIla, rAjaputa, jATa Adi Asa pAsa ke loga ekatrita hue aura tapasvIyoM ke darzana kiye / darzanArtha AnevAle sajanoM ne haz2AroM taraha ke tyAga grahaNa kiye, saiMkaDoM ne jIvahiMsA evaM zarAba pIne kA tyAga kiyA / saikar3oM bakaroM ko amariyA kara diyA gayA / anekoM ne prativarSa eka eka bakarA amariyA karane kA praNaliyA / AnevAlo ne prAyaH sabhI janoMne kucha na kucha to tyAga grahaNa kiyA ho| isake atirikta mahArAja zrI ke upadeza se kanyA vikraya, vara vikraya, madya-mAMsasevana tathA parastrIgamana Adi aneka pApo kA zrotAoM ne tyAga kiyA / kaI sajjanoM ne brahmacarya vrata aMgIkAra kiyA / isa avasara para aneka saMsthAoM ko sahAyatA milI mahArAja zrI patita-pAvana haiM, Apa kI vANI meM ugra saMyama kA teja antarnihita rahatA thA ki zrotA prabhAvita hue binA nahIM rahate the / selama ke zrotAvarga meM jahA rAjya ke ucca se Ucca adhikArI aura pratiSThita se pratiSThita nAgarijana the| vahAM jUgArI zarAbI evaM durAcArI vyakti bhI vyAkhyAna meM Upa sthita hokara maharAja zrI ke pravacana kA lAbha lete the / aura pravacana se prabhAvita hokara tyAga mArga ko aura pravRtta hote the| semala eka tapo bhUmi hai, isa kSetra meM aneka tapasvIyoM ne tapasyA kara ise pAvana For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 kiyA hai, tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja ne bhI isa kSetra ko apane mahAna tapomayajIvana se pAvana kiyA hai| yahAM ke nivAsI bar3e bhAgya zAlI the ki jinheM aise santoM ke cAturmAsa kA suavasara milA hai| isa panita prasaMga ko saphala banAne ke lie sthAnIya zrIsaMdhane tana mana dhana se sevA kI aura apanI dhArmIka bhAvanA kA paricaya diyaa| 90 dinakI tapasvIjI zrI sundaralAlajI mahArAja kI mahAna tapasyA kI pUrNAhuti kI sUcanA sarvatra patra patrikAoM dvArA bhejI gaI / jisameM usadina sarvatra jIvahiMsA kI candI evaM saba prakAra ke sAvadha vyApAra na karane kA janatA ko anurodha kiyA gayA / patrikA ke milane para mahArASTra, mevAr3a, rAjasthAna, madhyapradeza ke saikar3o gAMvoM meM usa dina agatA rakhA gayA / upavAsa AyaMvila ekAsanA zIlavata, rAtribhojana Adi vividha tyAga pratyAkhyAna rakhe gaye / aneka ThAkuroM jAgIradAroM evaM ThikAnadAroM ne usa dina yathA zakti bakaroM ko ammariyA kara diyA / jIvahiMsA banda rakhI isakI sUcanA unhoMne patra dvArA mahArAja zrI ko dI / jur3o bhomar3a mevAr3a ke rANA rojavIrasiMhajI ne hiMsA na karane kI pratijJA patra maharAja zrI kI sevAmeM bhejA / samasta badAvA ke cAraNoM ne bhI mahArAja zrI ke upadeza se devI devatA ke nAma honevAlI hiMsA banda kara pratijJA patra maharAja zrI ko bheTa kiyA / ina donoM pratijJA patra kI prati lipi isa prakAra hai| zrI ekaliMgajo zrIrAjI naM. 41 bAIsa saMpradAya ke paNDita pravara zcI ghAsIlAlajI mahArAja kA virAjanA i gujistA meM vAkala paTTe jUDA meM huA magara usa vakta hama jUDe meM maujUda na hokara ahamadAbAda kI tarapha the jisase unake darzana na kara sake, aba isavakta hamAre ahalakAra sohanalAlajI ke javAnI mAlUma huAM ki unhIM munirAjoM kA birAjanA isa vakta semala jilAkhamaNora meM haiM aura una mahAtmAoM ke sAtha jo tapasvIrAja the| unhoMne isa sAla bho 90 dina kI ghora tAsyA ki lihAjA hapa nIce mujiba pratijJAeM kara yaha paTTA munirAjoM kI sevA meM bheTa karate haiM ki (1) dazaharepara eka bakarA tapasvIrAja ke nAmakA amariyA kiyA jAvegA / (2) ekAdazI caturdazI AmAvasyA pUrNimA ina tithiyoM ke roja kisI prakAra kI zikAra va rAjasthAna meM jIvahiMsA na hogii| (3) vaizAkha meM kisI prakAra kI zikAra nahIM kI jAvegI / phakata asojasudI 1 saM. 1990 tA0 20-9-33 IsavI zikkA-svasthAna jur3A mevADa / daH daravAra rAjavorasoMha zrI ekaliMgajI zrI rAmajI, siddha zrI mahArAja sAheba zrI 1008 zrI ghAsIlAjI mahArAja Adi ThAnA 8 zrI gAma semala meM birAjamAna hone para ThAnA, cAra se pIpaDa -padhAranA huA so kirapA kara vahAM se barAkuvA hote hue padhAranA huA so ThikAnA meM samasta cAraNa jAgIradAra ThikAnA kA samasta gAMva ke tapasvIrAja kA darzana kara sogana kara adeza sunAyA so sunakara abhayadAna kA paTTA nIce lIvakara mahArAja zrI kI sevA meM bheTa kara rahe haiN| (1) avvala zrI mAtAjI khoDArajI ke (2) zrI mAtA jo karaNojI ke / (3) zrI mAtAjI cAmu DAjI ke / (4) mAtAjI kheDAdevIjI ke / (5) zrI mAtAjI bhamarAsAjI ke / (6) zrI mAtAjI bhairujI (7) zrI mAtAjI mAmAhelIjo ke (8) zrI khetapAlajI mAtAjI ke / (9) zrI mAtAjI rAGAjI ke (10) zrI mAtAjI kAlakAjI ke bhovighADAke (11) zrI mAtAjI ambAvajI ke / (12) zrI mAtAjI rAgahI - For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NajI ke / (13) zrI mAtAjI phulArajI ke / (14) zrI mAtAjI devalajI ke DhAnI meM / ara mAphika 14 ThikAnoM meM jovahiMso hotI hai so Aja dina se tapasvIrAja ke va zrI ekaliMgajI zrI suraja nArAyaNa zrIkaraNIjI ke sAkha se dharama kA upadesa suna ke sogana kara jIvahiMsA bilakula banda kiyA so mAtAjI ke nAma se koI ThikANe jIvahiMsA nahIMkarAMgA yA karavAvAMgA nahIM bolamA vAlA lAvegA to amariyA kara choDadiyA jAvegA / saba devatAke mIThIparasAdI caDhAI jAvegI / ye paTTA likhakara mahArAja zrI kI sevA meM bheTa kara rahe haiM / samastagAMvavAlA vaMsaparamparAgata ye niyama pAle jAveMge / saMvata 1989 o caitra vada budhavAra daH muNIlAla rAjAvata meghadAnajI va samasta gAMvavAlA ke vAste likha diyA / daH samasta badAvA cAraNoM kA / semala gAMva ke bIcobIca eka mAtAjI kA mandira haiM / yahAM pravivarSa navarAtri ke dinoM meM bakare evaM pADo kI hiMsA hotI hai| isa varSa bhI prativarSa kI taraha bali caDhAne ke lie bakare aura pADe lAye gaye the / muni zrI ko bhI isa bAta kA patA laga gayA thA ki yahAM navarAtri meM bali hotI hai| rAjapUta bhI yaha jAnate the ki mahArAjazro avazya hI balidAna rukvaaeNge| ataH ina logoM ne bali caDhAne kA kAryakrama rAtri meM rakhA / rAtri ke samaya baDI saMkhyA meM loga bali dene ke lie pazuoM ko devI ke sAmane upasthita kiyA / mahArAja zrI ko jaba yaha mAlUma huA to vahAM ke seTha zrI kezulAlajI rAjAvata tathA zrI tolArAmajI rAkA ko bulAkara kahA tuma abhI mAtAjI ke sthAna meM jAvo aura pazuoM ko bali se bacAne kA prayatna karo / isa para donoM zrAvakoM ne kahA-mahArAja sAhaba yaha kAma baDA asAdhya hai| kyoki bali caDhAte samaya rAjapUta itane Aveza meM Ate haiM ki yadi hama unake kAma meM kisI prakAra kA vighna upasthita kareMge to ve pazu ke sthAna meM hamArI bhI bali caDhA deNge|" mahArAja zrI ne kahA marda hokara itane kyoM ghabarAte ho| tuma loga Daro mata / bhagavAna zrI zAntinAtha kA nAma lekara jAo be loga tumhArA bAla bhI bAMkA nahIM kreNge|" tuma vahAM jAkara jaba pUjArI ko bhAva Ave taba itanA kahanA ki devI ! tapasvIjI kA Adeza hai ki tamAma jIvoM ko amariyA kara diyA jAya / kisI prakAra kA bhaya mata rakhanA / sahArAjazrI dvArA isa prakAra kA sAhasa bar3hAne para unhe dhIraja AyA / mahArAja zrI se mAMgalika sunakara ve vahAM pahu~ce / unhoMne vahAM dekhA ki hAtha meM laTTha lie hue kucha loga hiMsA kA virodha karane vAloM kA sAmanA karane ke lie khaDe hue the / ve bhayabhIta to the parantu hata utsAha nahIM hue / ve vahIM Tike hae rahe / ardharAtri ke samaya bhope ko bhAva huA to ve donoM Age baDhe / vahAM upasthita logoM ne kahA---pahale hamako pUcha lene do / ve donoM ThiThura gae / parantu sahasA devIveSThiptabhopA bhAva meM bola uThA / tuma Aye so maiM jAna gayA / tapasvIjI mahArAja ne tumako balidAna chuDAne ko bhejA hai| jAo ina jAnavaroM ko le jAo aura amara kara devo / bhAva dvArA bhope ke isa prakAra kahe jAne para maloga dekhate hI raha gaye aura ve donoM vahAM bandhe hue pADe bakare ko lekara prasannatA ke sAtha muni zrI ke pAsa Ae / gAMva meM jainoM kI alpa saMkhyA hone se sabhI loga "aba kyA hogA" isI vicAra meM jAga rahe the| jaba ve donoM jAnavaroM ko lekara nirApada A gae to sabhI kA hRdaya praphullita ho utthaa| sabhI loga muni zrI ke divya prabhAva se prabhAvita hae / semala cAturmAsa meM khamanora ke ThAkura sAhaba yadA kadA mahArAjazrI kA vyAkhyAna sunane AyA karate the / udayapara se zrI jIvanasiMhajI mahatA, minisTara zrI tejasiMhajI mahatA, mAla hAkima DA~0 zrI mohanasiMhajI For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 siMhajI mehatA, satArA ke seTha zrI motIlAlajo mUthA, bambaI ke seTha zrI amRtalAlajI rAyacandajI jauharI Adi aneka zaharoM ke pratiSThita sajjanoM ne mahArAja zrI ke darzana kiye / semala saMgha ne inakA acchA Atithya kiyA / semala eka aitihAsika sthala hai| isa gAMva ke samIpa meM hI eka kuNDa aura guphA hai| isa kuNDa meM bAra hI mAsa pAnI jharatA rahatA hai / vahAM dina meM dupahara ko mandira kI pUjA prakSAlana jhAlara, ghaMThArava Adi kI svayaM adRzya AvAja sunAI detI hai / eka pahADI para patthara kI caTTAna UMcI jAkara pRthvI para chata kI taraha phailI huI hai / usa patthara kI chata meM se eka-eka bUnda pAnI kA giratA hai / vahAM koI jalAzaya nahIM hai / ye donoM sthAna darzaka ke lie Azcarya kArI hai| semala se cAra mIla dUra rANA pratApa ke ceTaka ghoDe kI chatrI hai aura pAsa hI meM haldighATI kA aitihAsika sthAna hai| yahAM prAkRtika pAnI ke jharane bahuta haiM / isI jharanoM ke pAnI se bahuta sI kRSi hotI hai / prAkRtika sauMdarya se ota prota yaha sthAna atyanta cittAkarSaka hai / cAroM ora pahADa hone se varSA kAla kA samaya baDA Ananda prada lagatA hai / sarvatra hariyAlI mana ko bhI harA bharA banA detI hai| cAturmAsa dhArmIka prabhAvanA ke sAtha sampanna huA / semala ke cAturmAsa kA prabhAva samasta jaina saMgha para paDA / caturvidha saMgha ke gaganAMgaNa meM saMyama tapa, tyAga evaM vidvattA kI kiraNoM se prakAzana paM. zrI ghAsIlAlajI mahArAja kA yaza sarvatra phailane lgaa| aba Apa kevala jaina samAja ke ho nahIM apitu bhArata kI mahAna vibhUti bana gaye / prakhara tattvavettA, kuzala upadezaka, prakANDa paNDita. SoDaSabhASA vizArada, mahAnatyAgI aura kaThora saMyamI jIvana ke kAraNa usa samaya ke munirAjoM meM ApakA parama AdaraNIya sthAna bana gayA thaa| sAdhAraNa jana se lekara tatkAlIna rAjA mahArAjA, rANA, mahArANA, ThAkura evaM rAja mAnya adhikArI varga Apake pravacana se atyanta prabhAvita the / ApakI prasiddhi apanI caramasImA para ke pravacana kevala jaina samAja taka hI sImita nahIM the balki sabhI jAti varga evaM dharmavAloM ke lie upayogI hote the / Apa apanI saMpradAya meM bhI uccasthAna rakhate the| saMpradAya kA tyAga usa samaya AcArya zrI javAharalAlajI mahArAja kA cAturmAsa udayapura meM hI thA / zrI gaNezIlAlajI mahArAja ko yuvAcArya banAne ke bAda donoM guru ziSya kA saMgharSa apanI caramasImA para thA / kucha zrAvaka varga bhI isa saMgharSa kI jvAlA ko jalatI rakhane kA prayatna karane lage / AcArya zrI javAharalAlajI mahArAja se paM. zrI ghAsIlAlajI mahArAja kA saMpradAya ke doSita sAdhuoM kI zuddhi karaNa viSayaka lambA patra vyavahAra evaM zrAvakoM ke jariye vicAroM kA AdAna pradAna hotA rahA / donoM meM matabheda kI khAI cauDI hotI gii| paMDita pravara zrI ghAsIlAlajI mahArAja ne pUjya AcArya zrI javAharalAla jI mahArAja ko spaSTa zabdoM meM kaha diyA ki jaba taka mUlavata ke doSI sAdhu ko prAyazcita dekara zuddha na karaleMge taba taka maiM ApakI AjJA meM calane ke lie bAdhya nahI hU~ / zAstrakAra kI yaha ojJA hai ki zithilAcArI evaM doSI sAdhu ke sAtha saMbhoga rakhanevAlA sAdhu bhI doSI ho hotA hai| maiM dharma, zAstra evaM bhagavAna mahAvIra ke zAsana kI vaphAdarI ko adhika mahatva detA hUM / yadi hamAre Adarza netA saMgha ke nAyaka bhI apane banAye hue niyamoM ke vaphAdAra nahIM raheMge to ve apane ziSyoM ke samakSa kyA Adarza upasthita kara sakeMge ? paM. pravara zrI ghAsolAlajI mahArAja kI isa spaSTokti kA asara AcArya pravara zrI javAharalAlajI mahArAja para ulaTA hI paDA / unhoMne binA kucha lambA vicAra kiye tatkAla paM pravara zrI ghAsIlAlajI mahA For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 rAja ko evaM unake sAtha rahanevAle anya sAdhuoMko saMgha se bahiSkRta karane kA kArtika kRSNA 1 budhavAra tA. 4 akTUvara 1933 ko udayapura meM zrI saMgha ke sAmane ghoSaNA patra jArI kiyA / jisakI pratilipi isa prakAra thIghoSaNA patraH-- mere ziSya ghAsIlAlajI tarAvalIgaDha vAle [jina kA cAturmAsa isa varSa semala grAma meM haiM] ne kaI varSoM se saMpradAya tathA merI AjJA ke viruddha aneka prakAra ke kArya AraMbha kara diye the / tathApi maiM unheM nibhAtA hI rahA / lekina do varSa se to ve cAturmAsa bhI merI AjJA ke vinA karane lage haiM aura binA AjJA hI dIkSA jaise baDe baDe viruddha kArya bhI unhoMne kara DAle haiM / phira bhI maiMne unako samajhA bujhAkara prAyazcita vidhi se zuddha karane ke lihAja se sambhoga se pRthaka nahIM kiyaa| maiMne bAbarA gAMva (mAravADa se choTe gubbUlAlajo tathA mohanalAlajI ina donoM santoM ko lekhita patra dekara mevADa meM bhejA aura ghAsIlAlajI ko sAdhu sammelana ke samaya ajamera Ane ke lie sUcanA do| parantu ghAsIlAlajI ne merI AjJA kA ullaMghana kiyA aura ve ajamera nahIM Aye / kevala manoharalAlajo va tapasvI sundaralAlajI, jinako maiMne kucha hI samaya ghAsIlAlajI ke pAsa rahane kI AjJA dI thI / vo nava dIkSita maMgalacaMdajI ko sAtha lekara sAdhu sammelana ke mauke para ajamera meM mujha se mile| ina donoM santoM ne usa patra para hastAkSara bhI kie jisa patra meM saMpradAya ke santoM ne mujhe yaha likhakara diyA thA ki ajamera sAdhu sammelana meM Apa jo kucha kareMge vaha hama saba ko svIkAra hogA / ajamera meM pUjya zrI hukmIcandajI mahArAja kI donoM saMpradAyoM ko eka karane ke viSaya meM paMca (santoM) ne bhaviSya viSayaka jo phaisalA diyA thA, usa phaisale ko svIkAra karanA yA nahIM isa viSaya meM maine mujha sahita upasthita 42 santoM se pRthak pRthaka rAya lI to saba ne yahI sammati dI ki phaisalA svIkAra kara lenA caahiye| usa samaya manoharalAlajI evaM tapasvI sundaralAlajI ne bhI saba santoM ke samAna phaisalA svIkAra kara lene kI hI rAya dI thI / taba maine paMcoM kA diyA huA bhaviSya viSayaka phaisalA svIkAra kara liyA aura pUjya zrI mannAlAlajI mahArAja ke sAtha hI phaisale kI svIkRti ke hastAkSara kiye tathA paraspara sambhoga kiyA pazcAta mevADa ke bhUtapUrva dIvAna zrI koThArIjI sA0 balavantasiMhajI ke dvArA mevADa meM mujha se milane kA vAyadA karake manoharalAlajI aura sundaralAlajI vihAra kara gaye lekina maiM jaba mevADa meM pahuMcA to sundaralAlajI mere pAsa nahIM Aye / ve delavADA hI raha gaye / ghAsIlAlajI, manoharalAlajI. tathA kanaiyAlAlajI, mujha se mAvalI gAMva meM mile| bhAvalI meM udayapura ke nagara seTha nandalAlajI aura mevADa ke bhUtapUrva divAna koThArI balavantasiMhajI sarIkhe samAja-hitaiSI zrAvakoM ne aura maine ghAsIlAlajI tathA manoharalAlajI ko saMpradAya ke niyamAnusAra vartAva karane ke liye bahuta samajhAyA / parantu unhoMne sammelana ke prastAva tathA konpharansa dvArA svIkRta paMcoM ke phaisale ko bhI mAnane se inkAra kara diyA / kaI bAra pUchane para bhI unhoMne mere sAmane aisI koI bAta nahIM rakhI jo vicAraNIya ho / balki maiMne unake sAmane kai aisI bAteM rakhI jo nyAyAnusAra unheM avazya svIkAra kara lenI cAhie thI / parantu unhoMne eka bhI bAta svIkAra nahIM kii| taba merA vicAra usI samaya unheM saMpradAya evaM merI AjJA se bAhara ghoSita karane kA thA / parantu koThArIjI tathA nagara seTha sAhaba kI prAthanA se maiMne vaha vicAra kucha dina ke lie sthagita rakhA / Akhira ghAsIlAlajI mujha se comAse kI AjJA mAMge binA hI mAvalI se cale gaye / maiM udayapura AyA / udayapura se sUrajamalajI tathA motIlAlajo (malakApura vAle) ina donoM santo For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 patra dekara semala bhejA aura ghAsIlAlajI ko kahalavAyA ki sammelana ke nimAnusAra eka sthAna para pAMca santoM se adhika cAturmAsa na kareM / ATha santoM meM se tapasvI sundaralAlajI samIramalajI aura kisI tIsare santa ko mere pAsa bheja deM / lekina unhoMne merI AjJA kI avahelanA kI aura santoM ko aisA uttara diyA, jisase ve nirAza hokara mere pAsa lauTa aaye| maiMne yaha bhI sUcanA karAI thI ki sammelana ke niyamAnusAra dhovana pAnI kI tapasyA anazana ke nAma se prasiddha na kI jAve / parantu unhoMne isa niyama ko bhI toDa diyA aura dhovana pAnI kI tapasyA bhI prasiddha kara / tapasyA mahotsava manAne meM upadeza dvArA bhI rukAvaTa nahIM DAlI / isI prakAra pakkhI ke ATha caumAsI ke bAraha aura saMvatsarI ke 20 logassa ke dhyAna viSaya meM sAdhu sammelana ke ThaharAva kA pAlana nahI kiyA / isase mujhe yaha pratIta huA ki ghAsolAlajI ne mAvalI meM paMcoM kA phaisalA aura sAdhu sammelana ke ThaharAvoM ko nahIM pAlane kA jo kahA use kAryarUpa meM bhI pariNata kara diyA / itanA hone para bhI ratalAma ke seTha vardhamAnajI pItalyA Adi kI prArthanA se maiMne unakoM Aja bAhara karane kI ghoSaNA kucha samaya ke lie ora sthagita rakhI / pazcAt semala se sandeza Ane para udayapura ke zrAvaka megharAjajI khiMvasarA, pannAlAlajI dharmAvata aura motIlAlajI hIMgaDa semala gaye / unhoMne ghAsIlAlajI ko samajhAne kA bahuta prayatna kiyA, kintu ghAsI lAlajI ne apane vicAra nahI badale / tatpazcAt rAyasAhaba seTha motIlAlajI muthA satArAvAle, tathA jauharI amRtalAla bhAI bambaI vAle bhI udayapura Aye aura unheM samajhAne semala gaye / parantu unake samajhAne para bhI ve nahIM samajhe aura kahA- hamane kameTI ke nAma se kAnpharansa ke presiDenTa ke pAsa aika ciTThI bhijavA dI hai / unhoMne amRtalAla bhAI aura motIlAlajI ko ukta ciTThI kI nakala bhI dI, jisameM likhA thA ki hamane AyandA ke liai pUjya zrI kI AjJA maMgavAnA bhI banda kara diyA hai, ityAdi / vaha nakala lekara aura nirAza hokara motIlAlajI aura amRtalAlajI bhAI udayapura meM mujha se mile aura nakala mujha ko dikhAI / usa nakala ko dekhakara mujhe kheda huA aura merA kartavya ho par3A ki aba maiM avilamba unake lie 'saMpradAya tathA AjJA bAhara' kI ghoSaNA kara dUM / lekina usI samaya presiDenTa hemacanda bhAI maya DepyuTezana ke udayapura Aye / maine ghAsIlAlajI sambandhI sArI hakIkata unheM sunAI / konpharansa ke prasIDenTa janarala sakreTarI seTha motIlAlajI tathA amRtalAla bhAI ne ghAsIlAlajI ke patra kI nakala bhI apane hastAkSaroM ke sAtha presIDenTa sAhaba ko dI / isa para presIDenTa sAhaba ne bhI mujhe yaha sammati dI ki Apa sammelana ke ThaharAva ke anusAra unake sAtha vartAva kara sakate haiM / lekina rAta ko udayapura ke kucha bhAIyoM kI prArthanA para presIDenTa sAhaba ne mujha se kahA ki maiM apanI tarapha se eka ciTThI semala detA hU~ / aura ghAsIlAlajI mahArAja ko samajhAne kI kozIza karatA hU~ / ataeva Apa Azvina zuklA pUrNimA taka unako AjJA bAhara karane kI ghoSaNA na kareM / maiMne presIDenTa sAhaba kI isa prArthanA ko mAna dekara unakI bAta svIkAra karalI / prasIDenTa sAheba ne eka patra semala bhejA, vaha ghAsIlAlajI ko mila gayA / unake bAda udayapura ke zrAvaka thAvaracandajI bAphanA tathA raNajItalAlajo hIMgaDa ne semala jAkara ghAsIlAlajI ko samajhAne kI pUrI kozIza kI / parantu unakA prayatna bhI niSphala huA / ina donoM ke lauTa Ane para udayapura se madanasiMhajI kAvaDiyo jorAvarasiMhajI bhAdavyA aura mohanalAlajI talesarA semala gaye / kintu ghAsIlAlajI ko samajhAne meM ve tInoM bhI saphala na hue / arthAt ghAsIlAlajI ne kisI kI koI bAta nahIM mAnI / konpharansa ke presIDenTa sAhaba kI dI huI avadhi (Azvina zu0 15 ) samApta ho cukI / lekina ghAsIlAlajI ne merI AjJA aura saMpradAya meM rahane sambandhI koI bAta svIkAra nahI kI / isalie For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 nirupAya hokara udayapura ke zrIsaMgha kI sammapti prApta karane ke pazcAt maiM zrIsaMgha ke sAmane yaha ghoSaNA karatA hUM ki (1) Aja se ghAsIlAlajI merI AjJA aura saMpradAya ke bAhara haiM / isalie pUjya zrI hukmIcandajI mahArAja kI saMpradAya ke samasta santa inase sambhoga Adi koI bhI vyavahAra na kareM / isa saMpradAya ke sAtha sambandha rakhanevAle santa satiyA~ bhI ghAsIlAlajI se vandana-satkAra Adi paricayana kreN| (2) ghAsIlAlajI ke pAsa rahe hue manoharalAlajo sundaralAlajI, samIramalajo Adi bhI zIghra mere pAsa cale AveM / unake pAsa rahane kI merI AjJA nahIM hai / merI AjJAko na mAnakara unhIM ke pAsa rahanevAle merI AjJA ke bAhara samajhe jAveMge / (3) caturvidha zrIsaMgha kA bhI yaha kartavya hai ki jaina prakAza tA0 7-5-33 ke pRSTha 458 meM prakAzita ThaharAva naM. 4 sAdhu sammelana dvArA nirNIta niyamoM ke upayogI sAra kI kalama naM0 25 ke anusAra inake sAtha vartAva kreNge| punazca-yadi ghAsIlAlajI apane AjaparyaMta ke kRtyoM kI prAyazcita vidhi se zuddhi tathA saMpradAya meM zAmila honA cAheM to niyamapUrvaka saMpradAya meM zAmila karane ko maiM hara samaya taiyAra hUM ? udayapura mevADa tA0 4-10-1933 kArtika kRSNA 1, saM0 1990 pUjya zrI javAhiralAlajI ma. kI ghoSaNA ke anusAra konpharansa ke presIDenTa kI ora se nIce likhI sUcanA prakAzita huI / _ Avazyaka sUcanA-pUjya zrI javAhiralAlajI ma. sAheba ne apane ziSya ghAsIlAlajI mahArAja ko apanI saMpradAya aura AjJA ke viruddha kAryakarane ke kAraNa apanI AjJA ke binA jahA~ cAhe cAturmAsa karane se, apanI AjJA ke binA dIkSA dene se zrI sAdhu sammelana ke niyama jaise-dhovana pAnI kI tapasyA ko anazana ke nAma se prasiddha na karanA pakkhI, caumAsI, aura saMvatsarI ke dina ThaharAI hui logassa kI saMkhyA, pA~ca sAdhu se adhika eka hI jagaha cAturmAsa na karanA-Adi ke bhaMga karane se zrI sAdhu sammelana ke prastAva naM. 4 ke anusAra (dekho jaina prakAza tA0 7-5-33 pR. 458) hukmIcandajI mahArAja sAheba kI saMpradAya aura AjJA ke bAhara AsojavadI (mAravADI kArtIka vadI 1) se kara diyA hai| aisI khabara zrI sAdhumAgI jaina pUjya zrI hukmIcandajI mahArAja ke saMpradAya ke hitecchu zrAvakamaNDala ratalAma ki jisake presiDenTa zrI vardhamAnajI pitaliyAjI sAheba hai / unakI tarapha se tathA udayapura zrIsaMgha kI tarapha se likhakara bhejA gayA hai / jisake upara se yaha khabara hinda ke sthAnakavAsI jaina ke zrI caturvidha-saMgha ko dI jAtI hai, jisase ki sAdhu sammelana kAnpharansa ke dhArA dhoraNa ke anusAra vyavahAra kiyA jA sake / hemacanda rAmajI bhAI mehatA pramukha zrI zve0 sthA0 jaina kAnpharensa pUjya javAharalAlajI mahArAja sA. kI evaM konpharansa ke dvArA uparokta ghoSaNA ko par3hakara paM. zrI ghAsIlAlajI ma. sA. ko evaM unake sAthi-muniyoM ke mana meM pUjyazrI javAharalAlajI mahArAja kI isa pakSapAta pUrNa avicAro kadama se atyanta duHkha huA / sadoSI sAdhuoM ko to daNDa denA dUra rahA kintu unake doSoM kA bacAva kara unakA pakSapAta karanA to doSI ko protsAhana dene ke barAbara hi hai / paM. zrI ghAsIlAlajI ma. sA. evaM unake sAthi muniyoM meM tathA zrAvakoM ne pUjya javAharalAlajI mahArAja kI isa pakSapAta pUrNa nIti kA uttara denA ucita smjhaa| usa samaya konpharansa ne evaM pUjya zrI ne jo ghoSaNA kI usake uttara kI pratilipi pAThakoM ke samakSa upasthita hai / vaha isa prakAra hai / For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 pUjyazrI kI ghoSaNA kA pratyuttara zrImAna pUjyazrI 1008 zrI javAhiralAlajI mahArAja ke ziSya ghAsIlAlajI mahArAja tathA muni manoharalAlajI mahArAja tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja ne ApakI sevAmeM arjakarAne ke lie mujhako (manoharasiMha) pharamAyA usa mAphika ApakI sevAmeM arja hai ki ajamera meM zrI jaina konpharansa se jo prastAva pAsa hue vo hamako maMjUra hai sirpha vyaktigata phaisalA jo huA hai usameM hamako zaMkA hone se yaha prastAva hama ko maMjUra nahIM / isa vyaktigata phaisale ke bAre meM hamane zrImAn zrI zrI 1008 zrI zrI pUjyavara gurUvara zrI javAhiralAlajI mahArAja kI sevAmeM arja ki ki isa phaisale meM hamako gaNezIlAlajI ke lie mUladoSa kA samAdhAna karanA hai, va celoM kI kalama ke bAre meM bhI kaI santoM ko ujara hai / isaliye Apa isa phaisale kI tAmila meM kisI bAta kI jaldI nahIM kareM aura dhIrapa se kucha santa mukhya mukhya idhara ke kucha santa mukhya mukhya pUjyazrI mannAlAlajI mahArAja kI tarapha ke cune jAkara unakI rAya se kAma kiyA jAya to meM va samAja meM hara taraha kI zAnti rhegii| magara pUjyavara gurUdeva ne isa tarapha koI vicAra hI nahIM pharamAyA / isa phaisale kI tAmIla jaldi hone meM dharma meM hAnI pahu~cane va samAja va sAdhuoM meM azAnti phailane ke kAraNa dUsare martabA pUjyavara ko sevAmeM arja karAI ke Apa AcArya aura hamAre guru haiM / sAdhuoM aura saMdha meM hara prakAra kI zAnti rahe aisA vicAra Apa pharamAve to acchA hogA / usa para ho guruvara kI tarapha se koI Thoka vicAra kI sUcanA nahIM milane se hamako bahuta kheda huA aura lAcAra hokara pUjyavara kI sevAmeM isa khyAla se AjJA nahoM maMgavAne kA vicAra prakaTa kiyA ki isa para bhI pUjyavara kucha vicAra pharamAleMge magara isakA natIjA yaha huvA ke pUjyavara kA vicAra pharamAnA to dUra rahA magara ekadama se AjJA bAhira kI ghoSaNA pharamA dI khera, ___ aba ApakI sevAmeM arja hai ki hamAro nIce likhI arja para dhyAna pharamAkara Apa isa vyaktigata sale para dabArA batora najarasAnI gaura pharamA kara insApha bakSAve tAki saba taraha se zAnti banI rahe (1) gaNezIlAlajo ko yuvAcArya kI jo padavI dete haiM para vo mUla doSa se dUSita haiM, yaha bAta vakta phaisalA Apake sAmane jAhira AnI jarUrI thI magara jAhira nahIM huI hamane sunA hai isa vakta ApakA birAjanA kisanagaDha hai| isalie hamaloga ApakI sevAmeM hAjira hote haiM / hAjira hone para saba bAta ApakI sevAmeM araja kI jAvegI so jabataka hamaloga Apake pAsa hAjira na ho jAve tabataka Apa kahI padhArane kI kRpA nahIM karAveM / mUla doSa kI jo bAta Apake sAmane hamaloga jAhira kareM usa para Apa vicAra kare ki gaNezIlAlajI ko yuvAcArya banA va pUjya pachevaDI jo phAgana suda 15 pahale or3hAne kI rAya kAyama huI hai vo ThIka hai yA kisa taraha Apako acchI taraha mAluma ho jAvego (2) sAtha hI vinayapUrvaka yaha bhI arja hai ki gurUvara pUjya zrI zrI 1008 zrI zrI javAhiralAlajI mahArAja pUjya pachevaDI oDhAne kI bahuta hI jalda pharamA rahe haiM aura hamaloga yaha cAhate ki jaba taka Apa Isa mUla doSa kA nirNaya na karaleM tabataka pUjya pachevaDI nahIM oDhAne bAvata kAnpharansa meM ItalA pharamA deve tAki vahA~ se akhabAra meM isakI sUcanA nikala jAve jisase pUjyavara apanI tAkIda Age nahIM baDhA sake Isapara bhI Apa jaldI se gora pharamA leve / (3) kaoNnpharansa kA kAyadA abhI taka hamAre pAsa nahIM AyA hai / kyoMki Isa sAla hama logoM kA caumAsA aise grAma meM huvA thA ki haraeka bAta kI sUcanA vakta para nahIM mila sakatI thI / hamako sunanemeM AyA hai ki kaoNnpharasa kI kalama naM. 14 meM yaha bAta rakhI gaI hai ki AcArya jisa sAdhu ko AjJA phaisale para dubArA ba For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 bAhira kare - maMtrI va mukhya sAdhu kI rAya lekara phira rAya lI na kisI mukhya sAdhaoM kI rAya lI aura vo kAraNa bhI nahIM pUchA gayA aura eka dama AjJA kAyadA kI kalama naM. 25 kA ullaMghana hamArI taraphase huA yA kalama na. 14 kA ullaMghana pUjyavara kI tarapha se huA IsakA ApahI vicAra pharamAleveM aura Apake gaura pharamAne para AjJA bAhira kI jo ghoSaNA huI hai vo ThIka pAI jAve jatra to hamaloga usakI tAmIla kara hI rahe haiM aura agara ThIka nahIM pAI jAya to isakI bhI kukara konpharansa me italA bakSA vApasa uThavAne kI kRpA pharamAveM / vagara khAsa vajaha se isataraha ekadama ghoghago honemeM kitanI kaThinAIyoM se sAmanA karanA paDa rahA hai usakA pArAvAra paramAtmA hI jAne / AjJA bAhira kare magara pUjyavara ne na to maMtrI kI jisa kAraNa se hamalogoM ne AjJA maMgavAnI banda kI bAhira kI ghoSaNA jAhira kara dI so kaoNnpharansa kA 4 AindA jo cele banAye jAveM vo yuvAcAryajI kI nezrAya hI meM banAye jAve IsameM hamako yaha zaMkA hai ki aisA prastAva Ajadina taka isa saMpradAya meM balke dUsarI saMpradAya meM bhI honA nahIM sunA gayA hai to sirpha isa saMpradAya ke vAste hI khAsakara yaha prastAva kyoM kara pAsa pharamAyA gayA, agara kisI khAsa vajaha se yaha prastAva Isa saMpradAya ke liye ThIka samajhA gayA he to sAtha hI khAsa kAraNa bhI prakaTa honA cAhiye thA / ki isa vajaha se yaha prastAva rakhanA jarUrI samajha kara rakhA gayA hai| agara koI khAsa kAraNa isake liye abataka taiyAra nahIM hai to jabataka dUsarI saMpradAya meM yaha prastAva pAsa na ho jAya taba taka isa saMpradAya meM bhI isa prastAva ko tAmila nahIM honA cAhiye / so isake liye bhI Apa gora pharamA prastAva kI tAmIla multabI pharamAne kI kAravAI pharamAve | upara likhI araja para Apa nyAyAdhIza ThIka taraha se gora pharamA vyaktigata phaisale ko vApasa Apake ijalAsa meM le batora najarasAnI insApha bakSAveM / vyaktigata phaisalA Apa apane sAmane bataura najara sAnI lene meM yaha khyAla pharamAveMge ke kaoNnpharansa kA kAyadA nikale hue ko itanA arasA huvA abataka kyoMkara khAmoza rahe so isake lie yaha araja hai ki avvala to konpharansa huve se jo kAyadA pAsa hokara jArI huvA usameM koI aisI mayAda nahI rakhI gaI hai ki itanI mayAda meM hI haraeka zakkha arajadAra ho sakegA / bAda khatama mayAda UsakA koi Ujara samAyata nahIM hogA / doyama hamako yaha AzA thI ki pUjyavara hamArI vinaya pUrvaka arja para dhyAna pharamA khuda hI yaha bAta apane hAtha meM lekara zAnti kA kAma pharamA deveMge / mag2ara vo bAta bhI hama logoM ke Ummeda se bAhara rahI va caumAse kI vajaha se yaha itanI dera hui hai varanA aura koi vajaha nahIM hai isaliye bataura najarasAnI vyaktigata phaisale ko apane ijalAsa meM le insApha pharamAne kI kRpA pharamAveM I isakI sUcanA zrImAn zatAvadhAnIjI mahArAja pUjya zrIamolakaRSijImahArAja, pUjya zrImaNilAlajI mahArAja sAhaba ke pAsa bhI najara kI gai hai so Apa jisa jagaha zAmila honA munAsiba samaja usakI sUcanA haraeka ko bakSA dI jAve / saMvata 1990 migasara zuklA 12 paM. pravara zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke isa uttara kA koI pratyuttara AcArya zrI javAharalAlajI kI ora se nahIM milA / donoM guru ziSyoM ko eka karane kA kucha zrAvakoM ne samaya samaya para prayatna bhI kiyA kintu unakA saMtoSa janaka samAdhAna na ho sakA / donoM ke bIca kA tanAva ugra hotA gayA / antataH donoM guru ziSya sadA ke lie alaga ho gaye / semala kA cAturmAsa baDe prabhAva ke sAtha samApta huA / aura Apane anyatra vihAra kara diyA mAravADa kI aura vihAra aura jaina divAkara jI ma. kA milana For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 vi0 saM 1990 kA semala kA rga kara mahArAja zrI apanI ziSya maNDalIke sAtha mevADake choTe bar3e sabhI kSetroM ko pAvana kara huye ajamera kI ora padhAra rahe the / mArga meM rAjAjI ke kareDe padhAranA huvA ! vahAM jaina divAkara prasiddha vaktA paM. munizrI cauthamalajI mahArAja: apane ziSya samudAya ke sAtha padhAre / paM. munizrI tathA jaina divAkarajI ma. donoM do dina taka sAtha meM birAje / sAtha hI meM vyAkhyAna huA / paraspara saujanya vyavahAra-sneha khUba acchA rahA / vahAM se vihAra kara choTe baDe gAMvoM ko pharaste AsIna-paDAsolI hote hue dANiyAke rAmapure padhAre / tapasvI madanalAlajo ma. kA samyaktva grahaNa ___ rAmapurA padhArane se sthAnIya saMgha pUjya zrI kI sevA meM rata ho gayA / yahAM AsakaraNajI bAphanA baDe hI dhArmika prakRti ke sajjana rahate the / kheto aura dukAnadArI se apanI nyAya pUrNa AjIvikA calAte the / inakI dharmapatnI kA nAma thA zrImato bhUrI bAI / yaha atyanta sevAniSTha aura dhArmika vRtti kI sannArI thii| gAMva meM inheM acchI pratiSThA prApta thI / zrImAn AsakaraNajI sAhaba ke tona putra hue / jinameM saba se baDe putra phattelAlajo dvitIya putra mAMgIlAlajI aura tRtIya putra mizrIlAlajI / zrImAn AsakarajI bAphanA apanI yuvAvasthA meM hI kAla kavalita hogaye / pitAjI ke svargavAsa se sArAbhAra baDe putra zrI phattelAlajI para A par3A / zrImAn phatelAlajI sAhaba baDI yogyatA aura nyAya pUrNa DhaMga se apane samasta parivAra kA bharaNa poSaNa karane lge| pUjya zrI ke padArpaNa se yaha sArA parivAra pUjya zrI ke paricaya meM AyA / AsakaraNajI sAhaba ke dUsare naMbara ke putra zrImAMgIlAlajI pUjya zrI ke darzana ke liye Aye aura pUjya zrI kI prabhAvapUrNa vANI ko sunakara unase guru AmnAya grahaNa karalI / zrImAMgIlAlajI ne santoM se namukkAra mantra sIkha liyA aura kucha prAraMbhika niyama bhI grahaNa kara liye / sAtha sAtha hRdaya rUpa mandira meM pUjya gurudeva kI tasvIra lagAdI aura zraddhA se unakA dhyAna karane lage / ___ pUjya zrI ne apanI ziSya maNDalI ke sAtha dUsare dina ajamera kI ora vihAra kara diyA / masUdA nasIrAbAda,chAvanI hokara kizanagaDha madanagaMja padhAre / yahA~ paMjAba kezarI pUjya zrI kAzIrAmajI mahArAja upAdhyAya zrI paM. zrI AtmArAmajI mahArAja paM madanalAlajI ma. kavizrI amaracaMdajI ma. Adi santoM kA milana huA / hamAre caritanAyakajI kI vidvatA aura pANDitya pUrNa pravacana zailI se baDe prabhAvita hue / baDe sauhArda pUrNa vAtAvaraNa meM vicAroM kA AdAna pradAna huA / kucha dina kizanagaDha birAjakara Apane apanI munimaNDalI ke sAtha ajamera kI ora vihAra kiyA / ajamera padhArane para sthAnIya saMgha ne ApakA bhavya svAgata kiyA / ajamera zrIsaMgha ke atyAgraha se yahAM mAsakalpa taka birAje / sthAna sthAna para Apake jAhira pravacana huve / hajAroM logoM ne pravacanoM kA lAbha uThAyA / yahAM jaba Apa birAAjita the taba vihAra prAnta meM mahApralayakArI bhUkampa huA thA / lAkhoM loga be gharabAra ho gaye the / isa bhUkampa kA asara TheTha ajamera taka huA thA / ajamera jaise vizAla nagara meM bhUkampa ke kAraNa kevala eka makAna kSatigrasta ho gayA / sArA zahara sahI salAmata thA / ise logoM ne mahArAja zrI ke cAritra kA prabhAva mAnA / ____ puSkara, govindagaDha meDhAsa kekina, bhaMvAla, meDatA Adi gAMvoM ko pAvana karate hue Apa vaizAkha mAsa meM kucerA padhAre / taba vahAM phasala buAI ho vaisI varSA ho gaI munizrI ke padhArane se aisI varSA vaizAkhamAsa meM ho jAne se jaina ajaina logoM meM munizrI ke prati asIma zraddhA baDhI / akSayatRtIyA ke dina mahArAja zrI kA jAhira vyAkhyAna huA / gAMva ke saikar3oM logoM ne ApakA pravacana sunakara apane ko For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 dhanya mAnA / sthAnIya zrAvakoM ne kucerA meM cAturmAsa karane kI prArthanA kI / zrAvakoM kI tIvra bhAvanA dekhakara Apane cAturmAsa kI svIkRti kucerA meM karane kI de dii| kucerA se Apa vihAra kara pArzvanAtha phalaudI padhAre / vahAM se Apa vihArakara baluMdA Aye / balaMdA ke prasiddha dAnavIra seTha chaganamalajI mUthA (vegalora nivAsI) ne ApakI baDI sevA kI / inake Agraha se Apa kucha dina balundA meM birAje aura zrAvakoM ko pravacana pIyUSa kA pAna karAte raheM / balundA se vihAra karate hue Apa mAravADa ke Asa pAsa ke kSetroM ko pAvana kara cAturmAsArtha kucerA padhAre / vi. saM. 1991 kA cAturmAsa kucerA semala kA cAturmAsa pUrNa karake Apane apane munivRnda ke sAtha mAravADa kI ora vihAra kara diyaa| vihAra ke samaya madhyavartI choTe baDe sthAnoM meM ApakA ahiMsA dharma kA pracAra barAbara calatA rahA / sarvatra Apake jAhira pravacana hone lage / aneka jAgiradAroM ne ThAkuroM ne rAjapUtoM ne Apake pravacana se prabhAvita ho jIvahiMsA, zikAra, madyapAna, juA, parastrIgamana Adi durvyasanoM kA tyAga kiyA / mAravADa prAnta meM vihAra karate samaya kucerA kA saMgha kaI bAra mahArAja zrI kI sevA meM upasthita huA aura apane yahAM cAturmAsa karane ko vinatI kI / kucerA saMghakI tIvra bhakti-bhAva ko dekhakara mahArAja zrI ne kucerA kSetra meM cAturmAsa karane kI svIkRti pharamA dI cAturmAsa kI svIkRti se saMgha ko baDA Ananda huA / isa prakAra Apa mAravADa ke vibhinna kSetroM ko pAvana karate hue Apa paNDita zrI manoharalAlajI bAyaja mahAna tapasvI yoganiSTha muni zrI sundaralAlajI mahArAja zAstrAbhyAsI munizrI samIramalajI mahArAja priya byAkhyAnI paM. zrI kanhaiyAlAla jI mahArAja, tapasvI munizrI kezulAlajI mahArAja, vaiyAvRtti manizrI maMgalacandajI mahArAja, laghu tapasvI munizrI mAMgolAvajI mahArAja AdiThANA ke sAtha kucerA meM cAturmAsArtha praveza kiyA / prakhara vidvAna paNDita pravara muni zrI ke cAturmAsa se sthAnIya saMgha meM jo utsAha dRSTi gocara hotA thA vaha abhUta pUrva thA / yahAM ke saMgha ke agraNI zrIyuta seTha mohanamalajI sA. seTha motIcandajI, kAlUrAmajI, bherubagasajI, zrI jabaracandajo, milApa candajI, manoharalAlajI boharA, amolaka candajI, indracadrajI, gelaDA vacanamalajI,amola kacandajI, japarIlAlajo hastImalajI surANA, jasavantamalajI, hemacandajI, haMsarAjajI, kesarImalajI, bhaNDArI, tejamala jo, rAmalAla jo nemicandajI, bAdaramalajI, gulAbacandajI, nahAra, bagatAvaramalajI, mAtIlAlajI, hIrAlAlajI, javarIlAla jI, indracaMdajI jabaracaMdajI ke sarImalajI hemarAjajo betAlA Adisarva zrIsaMgha kA abhata pUrva utsAha cAturmAsa ko raunaka meM abhivRddhi karane lgaa| __ mahAna tapasvI zrI sundaralAlajI, mahArAja, laghutapasvI zrI kezulAlajI evaM tapasvI zrI mAMgIlAlajI mahArAja jaise tapasvI ratnatraya kI upasthiti meM to kucerA nagara tapo bhUmi bana gayA thaa| ina tapasvImaniyoM ne apanI sudIrgha tapasyA prArambha karadI / jaina dharma meM tapasyA ko bahuta bar3A mahattva diyA hai / tapasyA mAnava jIvana ko zuddha karane kA atyanta upayogI sAdhana hai / tapasyA se kAma krodha, mAna, evaM iMdriyoM ke viSaya kA sarvathA zamana hotA hai| sAbuna Adi se jaise kapaDe kA mela chUTa jAtA hai aura kapaDA zuddha evaM zubhra banatA hai vaise hI tapasyA se AtmA ko karmarUpI mela sApha ho jAtA / AtmAzuddha evaM zukla dhyAnamaya bana jAtA hai / ihalaukika evaM pAralokika aneka siddhiyAM tapase hI prApta hotI hai| cakravartI jaba cha khaMDa para vijaya prApta karane ke lie jAte haiM For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 taba ve samaya-samaya para tapa kA hI sahArA lete haiM / tapa se to mAnava prabhAvita hotA hI hai kintu devagaNa bhI tapasvojanoM ke sAnidhya meM rahane ke lie baDe lAlAyita rahate haiM / tapasviyoM ke prabhAva se hisaMka deva bhI ahisaMka bana jAte haiM / zAstroM meM harikezI muni jaise tapasvI kI sevA karane vAle deva kI ghaTanA prasiddha hI hai / kintu kucerA meM ina mahAna tapasviyoM ke mahAtmya se hajAroM mUka pazuoM kI prativarSa bali lene vAlA bhairujI bhI ahisaMka bana jAtA hai / bhairujI ke ahiMsaka banane kI ghaTanA isa prakAra hai kucerA meM bhairUjI kA eka prasiddha sthAna hai / yahA prativarSa hajAroM AdivAsI evaM dharmAndha rAjapUta prajA dvArA hajAroM bakare, mUrge, pADe Adi pazuoM kI apanI mAnatA ke anusAra bhairujI ke nAma para bali caDhAI jAtI thii| mahArAja zrI ko jaba isa bAta kA patA calA to unakA hRdaya isa nRzaMsa bali se kAMpa uThA / unhoMne nizcaya kiyA ki isa mahAna bhayaMkara hiMsA ko kisI prakAra banda karAI jAya / isa ghora hiMsA ko bandha karAne ke lie aneko mahaMtoM santoM ne prayatna kiye the, kintu unheM saphalatA nahIM milI / jisakA kAraNa yaha thA ki yahA~ kA bhopA baDA krUra evaM hiMsA priya thA / aura sAtha hI baDA jaDa buddhi bhI / use samajhAnA bar3A kaThina thA / prAyaH aise sthAnoM ke paMDe pujArI evaM bhope prabala kara prakRti ke hi hote haiM / pAkhaNDa aura ADambara se bholI prajA ko bahakAkara uname mA mAnA kAma karavAte haiN| Ane svArtha ke khAtora devatAoM ke nAma para anekoM nirAparAdha prANiyoM kI bali dete rahate haiN| aise pApI evaM kara vyakti ko samajhAnA sarala nahIM thA / kintu mahArAja zrI to kRta nizcayI the / eka bAra avasara pAkara eka zrAvaka ke jarIe bhope ko apane yahAM bulaayaa| bhopA AyA aura bar3e akkaDa ke sAtha mahArAja zrI ke pAsa baiTha gyaa| mahAraja zrI ne bhope se kahA-bhopAjI ! duniyAM meM sukha kitane prakAra ke haiM ? bhope ne kahAsantAna kA sukha, dhana kA sukha, acchI patnI kA sukha, Arogya kA sukha, Adi sukha to jagata meM aneka prakAra ke haiM / mahArAja zrI ? kyA Apake koI santAna hai ! bhopA-nahIM / mahArAja zrI kyA Apake mana meM kabhI santAna ke lie icchA utpanna nahIM hotI ? bhopA, kauna duniyAM meM aisA vyakti hogA jisa ke dila meM santAna kI lAlasA na ho / maiM to bhagavAna se santAna ke lie pratidina prArthanA karatA huuN| kintu yaha hamAre basa kI bAta nahIM bhagavAna kI jaba majI hogI tabhI saMsAra meM ye saba sukha milate haiM / mahArAja zrI, bhopAjI, koI babUla kA peDa lagAkara Ama kI icchA karatA hai to use Ama mila sakatA hai ? bhopA-yaha kaise ho sakatA ? jo jaisA botA hai use vaisA hi milatA hai / mahArAja zrI, ThIka isI taraha saMsAra ke sukha bhI puNyopArjana se hI milate haiN| sukha, duHkha santAna ye saba apane-apane zubhAzubha karma se hI prApta hote haiM / vedavyAsajI bhI yahI kahate haiMzubhena karmaNA saukhyaM, duHkhaM pApena karmaNA / kRtaM phalati sarvatra nAkRtaM bhujyate kvacita // zubha karma karane se sukha aura pApa karma karane se du:kha milatA hai / apanA kiyA huA karma sarvatra hI phala detA hai / vinAkiye hue karma kA phala kahoM nahIM bhogA jAtA hai / isa niyama ke anusAra duHkha dene vAle ko duHkha milatA hai aura sukha dene vAle ko sukha / tuma jo prativarSa bhairujI ke nAma hajAroM mUka pazuoM kI ghora hatyA karavAte ho, yaha kAma acchA nahIM karate ho / hiMsA karane vAlA vyakti marakara durgati meM jAtA hai / isa janma meM bhI use sukha nahIM milatA ora parajanma meM bhI nahIM / Aja jina niraaparAdha mUka pazuoM ko tuma mArate ho ve dusare janma meM tumheM bhI mArane vAle baneMge / hiMsA se vaira baDhatA haiM aura vaira kI paramparA kabhI samApta nahIM hotI / tuma yadi sukhI bananA cAhate ho to ina mahAna tapasvIjI kA AzirvAda lo| hamAre sAtha isa samaya tIna tapasvIjI haiM / ve sva para kalyANa kI bhAvanA se isa samaya upavAsa 32 For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 kara rahe haiN| unakI yaha icchA hai ki kucerA meM devI devatA ke nAma se hone vAlI hiMsA sadA ke lie banda ho / aura yaha kArya tumhArI sahAyatA ke binA nahIM ho sakatA / tuma agara hiMsA banda karadoge to una mUka pazuoM ke AzirvAda se tumhArA jIvana sukhI banegA / isa prakAra mahArAja zrI ne bhope ko bahuta prakAra se samajhAyA kintu krUra bhopA tanIkamAtra bhI nahIM samajhA / usa samaya tapasvIjI zrI sundaralAlajI mahArAja bhI mahArAja zrI ke pAsa meM hI baiThe the / tapasvIjI ne bhope kI dRDhatA dekha kara socA - lAtoM kA camatkAra jarUra batAnA hogA / yaha soca sahasA bola uThe - " dekha re bhope ! agara tU merI devatA bAtoM se kabhI nahIM mAnegA" ise kucha zAbdika ve krudha ho AMkhe lAlakara siMha garjanA karate hue bAta TAla kara hiMsA banda nahIM karegA to yAda rakha isakA pariNAma tere lie kabhI acchA nahIM hogA / agara tU merI bAta mAnakara hiMsA banda karegA to sukhI hogA / varanA hiMsA kA duSpariNAma bhugatane ke lie taiyAra raha / " tapasvIjI kI isa siMhagarjanA se bhopA ghabarA gayA / usane socA - sacamuca hI tapasvIjI krudha hokara hameM jalakara bhasma kara deMge / bhopA zAnta ho gayA aura vicAra meM DUba gayA / tapastrIjI ne punaH garjanA karate hue kahA kyA soca rahA hai ? jIvahiMsA banda karanA cAhatA hai yA nahIM / maiM tujhe aba jyAdA samaya nahIM denA cAhatA ? tapasvIjI ke isa vAkya kA prabhAva itanA jabaradasta paDA kI bhopA bhayabhita ho gayA / atyanta namra ho vaha bolA- tapasvIjI ma0 ! Apa zAnta hoiye / ApakI AjJAnusAra bhAja se bhairujI ke sthAna para eka bhI jIva kI hatyA nahIM hogI / bhairujI kI pUjA sAtvika padArtho se hI hogI / maiM Apako vizvAsa dilAtA hUM ki eka bhI prANI bhairujI ke nAma nahIM caDhegA / isa prakAra vizvAsa dilA kara bhopA calA gayA yAtrA kA samaya A gayA / yaha yAtrA vijayAdazamo ke dina bhairujI ke sthAna para bharatI hai / sabhI jAtI ke loga hajAroM kI saMkhyA meM apanI apanI mAnatA lekara bhairujI kI sevA meM upasthita hote haiM / hamezA kI taraha saikar3oM vyakti bali caDhAne ke lie bhaise, bakare, murge Adi aneka prANi laaye| Dhola aura nagAroM kI AvAja aura pazuoM kI cotkAra se bAgavaraNa baDA bhayAnaka dRSTi gocara ho rahA thA / bali caDhAnevAle pazuoM ko sindhUra Adi se sajAyA gayA thA / vadhikoM ke hAtha meM teja dhAravAlI naMgI talavAre camaka rahI thI / bhakta gaNa bherujI kI AjJA kI pratIkSA karane lge| idhara bhope ne bhI mAthA dhUnanA zuru kiyA / hUM hUM hUM karatA huA jora jora se uchalane lagA / 15-20 minITa taka khUba uchala kUda kara anta meM joroM se bolA - dekho re bhako ! maiM yahAM kA bhairujI bola rahA hUM / maiM tapasvIjo kI tapasyA se prasanna hokara unakA sevaka bana gayA hU~ / unakA mujhe hukuma milA hai Aja se mere sthAna para eka bhI pazu kI bali nahIM hogI / jo mere nAma para kisI bhI pazu kI bali karegA to maiM usakI bali karUMgA" yaha kaha kara bhopA phira joroM joroM se hU~ hU~ karatA huA mAthA dhUnane lagA / ora uchala kara jamIna para gira paDA / kucha kSaNa aceta raha kara bolA- dekho re bhakto ! Aja se sadA keliye jIva hiMsA banda hogI / maiM Aja se kisI bhI prANiyoM kI bali nahIM lUMgA / agara kisI ne bhI mere nAma para jIva vadha kiyA to maiM use naSTa kara dUMgA / isa prakAra bola bhopA phira se mAthA dhUnane lagA / aba kI bAra to bhopA itanA joroM se uchalA kI vaha noce gira paDA / joroM kI coTa AI aura mAthe se khUna nikalane lagA / aba logoM ko vizvAsa ho gayA ki bhopA jo kucha bhI kaha rahA hai vaha saca kaha rahA hai / bhopA apane mana se nahIM bola rahA hai kintu svayaM bhope ke zarIra meM bhairujI Akara bola raheM haiN| hama to bhairujI ko prasanna karane ke lie hI to pazu mora kara bali caDhA rahe haiM / jaba bhairujI svayaM hiMsA nahIM cAhate haiM to prANiyoM ko bhairujI kI For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 icchA ke viruddha mAranA acchA nahIM hai / yadi mAreMge to bhairujI nArAja ho jAaiMge aura ve hamArA vinAza kara deMge / " bhaktoM ne bhope se pUchA - hameM bhairujI ko prasanna karane ke lie kyA karanA hogA ? bhope ne caTa se uttara diyA- -Aja se ghI aura guDa se banI huI mIThI vastuoM kI prasAdI caDhAo / tuma loga bhakti vaza jina pazuoM ko mArane ke liye yahAM lAye ho unako kuDakI pahanAkara mere nAma amara kara do| hiMsA na karane kI AjJA kA eka zilA lekha kotaravAkara mere sthAna para gADa do / upasthita bhaktoM ne yaha bAta svIkAra kara lI / sabhI ne pazuoM ko kaDI pahanAkara unhe amariyA karadiyA / bhairujI ko mAMsa ke sthAna para cUrameM kI moThI prasAdo caDhAI / usI dina patthara para hiMsA niSedha kI AjJA kotaravA kara bali ke sthAna para patthara gADa diyA / hiMsA sadA ke lie banda ho gaI / prativarSa hajAroM prANiyoM ko abhayadAna milA | bhopA aba mahArAja zrI kA pUrA bhakta ho gayA / vaha pratidina vyAkhyAna zravaNa karatA / vyAkhyAna kA asara usa bhope para itanA acchA par3A ki vaha sadA ke lie ahiMsaka evaM zAkAhArI bana gayA / I jodhapura ke hiMsA priya kucha adhikAriyoM ko mahArAja zrI kI hiMsA nirodha kI yaha kArya vAhI pasanda nahIM AI / ve punaH bhairujI ke sthAna para hiMsA prAraMbha karanA cAhate the / ve kucerA Aai aura bhope ko DarAne dhamakAne lage / hiMsA nirodha ke patthara ko jaba ukhAr3a kara phekane lage to bhopA baDA kruddha huA aura bolA yaha zilA lekha aba mere prANa ke sAtha hI httegaa| yaha zilAlekha to bhairujI kI AjJA kA lekha hai / use haTAne kI kisI meM bhI tAkata nahIM hai / idhara kucerA kI janatA bhI bhairujI ke sthAna para ekatra ho gaI aura adhikAriyoM ko cetAvanI ke svara meM bolI - yadi Apa logoM neM hiMsA ko puna, cAlU kiyA to isakA pariNAma Apa logoM ke lie acchA nahIM hogA ? janatA kI isa cetAvanI kA pariNAma acchA nikalA aura adhikArI apanA choTA muha lekara vApasa cale gaye / bhope ke evaM bharujI ke ahiMsaka bana jAne se sthAnIya janatA kI zraddhA maharAja zrI ke prati asIma bar3a gaI / tapasvIjI ko kIrti meM cAra cAnda laga gaye / kucerA kI jaina ajaina janatA tapasvIjI ma. ke AzirvAda prApta karane ke lie baDI saMkhyA meM Ane lagI / hajAroM vyaktiyoM ne hiMsA, madya, mAMsa sevana parastrI magana evaM jUA Adi durvyasanoM kA tyAga kiyaa| jyojjoM tapasyA kA pUra samopa AtA gayA tyoM tyoM sthAnIya janatA meM dhArmika utsAha bhI baDhane lagA / upavAsa bele tele cole pacole aThAiyAM dayA pauSadha evaM sAmAyikoM kI bAr3ha sI AgaI / tapasvIjI zrI sundaralAlajI mahArAjane 91 dina kI dIrgha tapasyA kI / tapasyA ke pUra kI sUcanA kI patrikAoM sarvatra bhejI gaI / patrikAoM meM yaha sUcita kiyA gayA thaa| ki tapasvI jo ke tapasyA kI pUrNAhuti ke dina sarvatra devI devatAoM ke sthAna para hone vAlI hiMsA banda kI jAya / usa dina AraMbha samAraMbha kI sarva pravRtti banda kara sArA dina dharma dhyAna meM vyatIta kiyA jAya / vizva zAnti ke lie "oma zAnti" kA jApa evaM prArthanA kI jAya / agatA pAlA jAya / usa dina upavAsa AyaMbila ekAsanA Adi yathA zakti tapa kiyA jAya / " isa prakAra ke sUcanA patra ko mAravADa, mevADa, mAlavA, mAhArASTra Adi prAntoM ke gAvoM meM bhejA gyaa| saikar3oM gAvoM ne isa sUcanA ko zraddhA se pAlana kiyA / AmaMtraNa patrikA pAkara nivaDI ke ThAkura sAhaba zrI jetasiMhajI, nokhA ke ThakAra sAhava zrI phattesiMhajo, mudhiyADa ke ThAkura sAhaba zrI devIsiMhajI, goThana ke ThAkura sAhaba zrI bhojarAjasiMhajI, buTATI ke ThAkura sAhaba zrI saradArasiMhajI, Adi ThAkura apane apane rasAle ke sAtha mahArAja zrI ke darzanArtha kucerA aye aura jIva dayA ke paTTe likha kara pUjya mahArAja zrI ko bheTa kiye / For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 mevADa ke saikaDoM ThAkuroM ne usa dina saikaDoM bakaroM va pADoM ko amariyA kiyA / aura pAMca tithiyoM meM jIva hiMsA, mAMsa evaM zarAba ke tyAga kara evaM jIva dayA ke paTTe likha kara mahArAja zrI kI sevA meM bheTa kiye / tapasyA kI pUrNAhuti ke dina karIba 5000 manuSya tapasvIjI ke darzanArtha Aye / upAzraya ke bAhara maidAna meM vyAkhyona maNDapa sajAyA gayA / pUra ke dina vyAkhyotA munirAjoM ke pravacana hue / paMDita pravara zrI ghAsIlAlajI ma. ne tapasyA kI mahimA para prabhAvazAlI pravacana diyA / usa dina gAMvake samasta bAjAra banda rahai / hajAroM jIvo ko abhayadAna diyA gayA / kucerA ke saMgha ne Agata sajjanoM kI tana mana se acchI sevA kI / gAMva ke garIboM ko bhojana meM miSThAnna diyA gyaa| zubhakAmanA evaM dharma dhyAna kI pravRtti ke sekaDo tAra evaM patra Aye / jinakA usleva sthAnAbhAva ke kAraNa nahIM ho sakA / jina ThAkuroM ne jora dayA ke paTe bheTa kiye unake kucha namUne ye haiM - zrI zrImAna butATI ThAkura sAhaba zrI 5 zrI sIradArasiMghajI sAhaba kucerA grAma meM zrImAna muni mahArAjAoM ke darzanArtha padhAre vyAkhyAna suna munizrI ghora tapasvI zrI sundaralAlajI ma0 ke darzana kara nimna likhita soganakara paTTA liva diyA / 1 kolA kI zAka nahIM AroganA jAvajIva taka 2 hIraNa kI zikAra nahIM karanA aura 3 na usakA mAMsa khAnA 4 koI jAnavara kI ghAta apane hAtha se nahIM karanA yAne talavAra banduka se kisI ko nahIM mAranA / / 5 sAla meM eka bakarA amariyA kara sAlosAla yAne harasAla choDa denA, tapasvIrAja ke nAma seupara mAphika pAMcoM kasama apanI khuzI se likha bheTa kI hai.1991 kA bhAdrapada sudI 13 zukravAra daH siradArasiMgharA hai (samasta saradAroM ke dastakhata hai) zrI siddha zrI alAya meM jaina dharma ke suprasiddha paM. ratna zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja aura tapasvIrAja zrI 1008 zrI sundaralAlajI ma. Adi ThAnA 5 se padhAranA huA aura mahArAja zrI ne apUrva dharmopadeza sunAyA jisase hama saba meM dharma kI jAgRti bahuta acchI huI aura jisa vakta mahArAja zrI kA yahAM se vihAra huA usa vakta zuddha premase jo zarte manjUra karake mahArAja zrI ke nAma se par3A likha kara bheTa dene kA ikarAra kiyA thA aura candaroja ke bAda hI hamAre saubhAgya se paM. zrI 1008 zrI manoharalAlajI mahArAja zrI maMgalacaMdajI mahArAja zrI mAMgolAlajI mahArAja Adi ThA. 4 se padhAre aura mItI caitrakRSNA aSTamI guruvAra ke dina baDe utsAha ke sAtha nava dIkSita muni zrI vijayacandajI ma. kI baDI dIkSA huI / isa suavasara para yaha paTTA likhakara mahArAja zrI ke kara kamaloM meM bheTakaratA huuN| 1-aSTamI ekAdazI, pUrNamAsI aura amAvasa ke dina kataI zikAra nahIM kiyA jAyagA / 2-dazahare ke dina zikAra nahIM kI jAyagI / 3-chamacharo arthAt RSipaMcamI ke dina agatA rakhA jAyagA / 4 tapasvIrAja ke nAma se sAlAnA eka bakarA amariyA kiyA jAyagA / 5 bhAdava mAsa meM jIvahiMsA nahIM kI jAyegI / 6 janmaaSTamI, pArzvanAthajayanti (pauSa suda 10) mahAvIrajayantI (ceta suda 13) aura pajUSaNoM meM 8 ATha roja agatA rakhA jAyagA, aura zAntinAtha jayantI (jeTha vada 13) ko bhI agatA rakhA jAyagA / 7-aura jisa roja yahAM para paM. ratna zrI ghAsIlAsajI mahArAja paM0 zrI manoharalAlajI ma. sA. kA padhAranA hogA taba Ane jAne ke donoM roja kA agatA rakhA jAyagA / ye upara lIkhI zarte merA vanza kAyama rahegA taba taka pAlI jaaygii| saMvata 1992 kA cetra For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 vaMda 11 agyArasa daH ThAkura tejasIha Thi. zrI alAya (mAravADa) isa avasara para ThAkura sAhaba ne pAMca jIvoM ko abhayadAna dekara apanI dhArmika zraddhA kA paricaya diyA / zrI zrImAna mahArAja zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI ma. sA. ThA0 8 se kucerA meM birAmAna the / zrImAna ThAkura sAheba sIvadAnasiMdhajI sAheba rUpAtala ThikANo se darzanAtha padhAre / tapasvIjI zrI 1007 zrI sundaralAlajI ma. sAheba ke tapasyA dina 91 ke pura kI khuzI meM nIce mujaba tyAga karatA hUM / 1 eka bakarA sAlosAla tapasvIjI ke nAmasU amara karatA rahUMgA / 2 unAle comAse sIyAle arthAt bAro mahInA kI tIthI 11 "amAvasa ko rAta ko nahIM jImUMgA aura lIlotrI bhI nahI khAuMgA 3 aura koI prakAra kI hiMsA nahIM karUMgA / 4 dAru mAMsa jAva jIva taka bhakSaNa nahIM karUMgA 5 kolA ko sAga haro tathA sUko sAga nahIM khAuMgA / 6 hamAre samajha AvegA vaisA paropakAra karuMgA / mIti saM. 1991 Asoja vadI 13 zanIvAra ThAkara sA0 ke hukma se lIkhA daH bAlacanda bharUTha paroda nivAsI daH sIvadAnasiMdha zrI zrImAna zrI mahArAja zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI ma0 manoharalAlajI ma0 ThAnA 8 se kucerA meM birAjamAna haiM / zrImAna ThAkura sAheba balavantasahiMjI sAhaba aDavaDa ThikANA su padhAra kara tapasvIjI zrI sundaralAlajI ma. sahAba kA darzana kara ina mujabaro tyAga karyo / 1 sAvana tathA kArtIkI 10, 11, 12, 13, 14 aura 15, bhAdavAsudI 4, 5 ko mAMsa nahIM khAUMgA aura jIva hiMsA nahIM karAlA / 2 darasAla eka eka bakarA amariyA karUMgA / 3 ghara kI bakarI ko kasAI ne nahIM dUMgA / saMvata 1991rA Aso suda 4 daH balavaMtasIha aDavaDa zrI zrImAna mahArAja zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja manoharalAlajI mahArAja ThA. 8 se kucerA meM virAjamAna the zrImAna ThAkura sAheba bhojarAjasiMghajo sAhaba goTanaga ThikAne se darzanArtha padhAre tapasvIjI zrI 1007 zrI sundaralAlajI ma. sAhaba ke tapasyA ke dina 91 ke pura ke khuzI meM nIce mujaba tyAga karatA huuN| 1 mere hAtha se kisI garIba jIva kI jANa bujhakara hiMsA nahIM kruuNgaa| golI se kIsI ko nahIM mArUMgA aura kabhI na golI se zIkAra karUMgA / na golI kI sIkAra karavAkara khAUMgA 2 sAla meM eka bakarA tathA eka gheTA amara kara dUMgA 3 igyArasa tathA amAvasa ko mAMsa nahIM khAUMgA 4 koTho tathA bhIDI bAraka jAvojova taka nahIM khAuMgA / li. 1992 kA mIti Asoja vada 14 ko likhA / da: bhATI bhojarAjasIMga ThAkura zrImAn mahArAja zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAheba ThA0 8 se kucerAmeM birAjamAna the| zrImAna ThAkara sAhA zrI tejasiMhajI sA. ThikAnA nIbaDI se darzanArtha pdhaare| tapasvIjI 1007 zrI sundaralAlajI mahArAja ma sA. ke tapasyA ke dina 91 kA pUra kI khuzI meM nIce mAphaka tyAga kiyA so nIce daraja hai 1 hIraNa kI zIkAra maiM Ajanma taka ke liye tyAga karatA hU~ / 2 AyArasa " amAvasa 15. For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 pUnama ye tIna dina ke lie maiM kisI jAnavara ke upara golImAra kara sIkAra nahIM karUgA / 3 bhiMDI aura torU Ajanmataka khAne ke vAste tyAga karatA huuN| 1991 mI0 bhAdavAsudI 15 daH baksulAladaraDA kA hai ThAkara sAhaba ke hukuma su daH jaitasiMha ThAkura zrImAna mahArAja zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI ma0 sA0 ThA0 8 se kucerA meM cAturmAsa virAjamAna the| zrImAna ThAkura sAhaba zrI zrI phattesiMhajI sAheba ThikAnA nokhA se darasaNa ke vAste padhAre / tapasvIjI mahArAja zrI sundaralAlajI ma0 sAheba ke tapasyA dina 91 kA pUra huA, usako khuzo meM nIce mAphika tyAga pharamAye usakI yAdI 1-horaNa kI zikAra nahIM karanA / mAMsa nahIM arognnaa| Ajanma taka mane tyAga hai| 2-11, 14-15, " aura amAvasa ina pA~ca tithiyoM meM maiM zikAra karanA Ajanma ke lie tyAga karatA haiM / 3-harasAla 1 eka bakarA amarakaradeuMgA / 1991 mitI bhAdavAsudI 15 ___daH baksulAla rA che ThAkura sAhaba zrI phattesiMhajI rA hukumasu zrI zrImAna mahArAja zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja ThA0 8 se kucerA meM cAturmAsa virAje the| devIsiMhajI ThikAnA muDiyAda se darazana karane ko AvA / tapasvIrAja zrI 1008 zrI sundaralAlajI ma. sA0 ke tapasyA dina 91 kA pUra huA / usakI khuzI meM noce mAphika tyAga kiyaa| 1 kole kA zAka nahIM khAnA / 2 AlU nahIM khAnA / 3 jahAM taka ho sakegA vahAM taka phAlatU jIvahiMsA kadApI na karUMgA, nahIM karAvU gA / 4 harasAla khAjarU 1 eka amara kara dUMgA / miti bhAdasudI 15 saMmata 1991 daH devIsoMha isa prakAra ke aneka paTTe likhakara paM. ratna zrI ghAsIlAlajI mahArAja zrI kI sevAmeM bheTa kiye / isake atirikta sthAnIya vyaktiyoM ne bhI bar3I saMkhyA meM bIDI, sigAreTa dAru mAMsa parastrIgamana zikAra jIvahiMsA jaise aneka durvyasanoM kA tyAga kiyA / yahAM paryuSaNa parva baDe samAroha ke sAtha manAyA gayA / mAravADa, mAlavA, gujarAta, mahArASTra u baMgAla Adi prAntoM ke aneka zrAvaka aura zrAvikAne mahAparva payurSaNa ke dinoM meM mahArAjazrI ke darzanakara apane ko dhanya mAnA / sthAnIya zrAvakoMne bhI Agantuka sajjanoM kI apUrva sevA kI / zrI raNavIra tejAjI ke vaMzaja zrImAn rAdhAkisanajI soheba usa samaya gAMva ke caudharI the evaM zrImAna baladevarAjajI jodhapura siTI pulisa supariDenTa ne cAturmAsa kAla meM mahArAja zrI kI baDI bhakti kI / Apake pUrvajoM ne jodhapura sarakAra kI baDI imAnadArI se sevA bajAI thI, jisase sarakAra ne Apako miraghA padavI se vibhaSita kiyA thA / aura jAgIra meM grAma bhI pradAna kiyA gayA thA / jaise Apake pUrvajoM ne sarakAra kI sevA bajAI vaise Apane bhI usa samaya sarakAra kI sevA bajAI thI / itane baDe ucca ohade para rahate hue bhI ApameM mahAna dhArmika zraddhA vizeSa rUpameM thI / saMntajanoM ke Apa baDe anurAgI the / vaise hI Apake laghubhrAtA mAsTara sAhaba zrI rAmacandrajI ne zikSA vibhAga kI acchI sevA kI / Apa vidvAna hote hue bhI svabhAva ke baDe vinamra santa bhakta evaM paramArthI the / isa prakAra kucerA ke saMgha ne cAturmAsa kAla meM tana mana aura dhana se mahArAja zrI kI sevAkara jaina zAsana kI baDI prabhAvanA ko / eka lambe arse se nAgora kI dharmapriya janatA mahArAja zrI ke darzana aura upadeza zravaNa ke lie atyaMta utkaMThita thI / cAturmAsa ke samaya nAgora se zrImAn lakSmImalajI, parasanamalajI, bhabhUtamalajI, hIrAlAlajI vakIlajI, betAlA rAjavaidya zrImAn mAnakacandajI, AdI pramukha sajjanoM kA eka ziSTamaNDala mahArAjazrI kI * uDIsA. For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 sevAmeM upasthita huA / aura nAgora padhArane kI prArthanA karane lagA / zrAvakoM ke bhakti bhAva pUrNa ograha ko TAlanA munizrI ke lie kaThina ho gayA / ___ mahArAjazrI ne dravya kSetra kAla bhAva ke anusAra cAturmAsa samApti ke bAda nAgora pharasane kA bhAva pradarzita kiyA / kucerA kA cirasmaraNIya cAturmAsa pUrNa huA / aura mahArAjazrI ne mArga zIrSa kRSNA pratipadA ko apane ATha munirAjoM ke sAtha nAgora kI ora vihAra kara diyaa| kucerA ke vizAla jana samUha ne abhine nayanoM se Apa ko dUra taka pahucAkara vidA kiye / mAMgalika zravaNa kara saikaDoM vyaktiyoM ne yathA zakti tyAga pratyAkhyAna grahaNa kiye| vihAra karate hue Apa nAgora padhAre / nAgora ke vizAla paMcAyato nohare meM Apa apanI santa maNDalI ke sAtha birAje / Apake pratidina vyAkhyAna hone lage / vyAkhyAna prabhAvazAlI hone se pariSadA dina prati dina bar3hane lago / dharmadhyAya khuba hone lgaa| jaina jainenatara evaM rAja karmacArIgaNa bar3I saMkhyA meM Apa ke vyAkhyAna zravaNa karane lge| yahAM kA saMgha uttama santoM kA anurAgI aura udAra vicAravAlA hone se mahArAja zrI kI acchI sevA kii| jisa samaya mahArAja zrI ATha ThAne se bIkAnera birAja rahe the usa samaya mogAmaNDI (paMjAba) ke DaoNkTara mathurAprasAdajIko bIkAnera ke seTha hajArImalajI sAhaba ne apane AMkhoM kI cikitsA karAne ke lie bulAyA thA / usa samaya zrAvakoM ke Agraha se DaoNkTara sAhaba bhI mahArAja zrI ke darzana ke lie pdhaare| DaoNkTara ne sabhI munirAjoM ke AMkhoM ko dekhaa| mahArAja zrI ne DaoNkTara sAhaba ko kahA-Apa baDe puNyavAna hai / duniyAM meM aura bhI kaI DaoNkTara hai kintu Apako sahaja hI meM santoM kI sevA kA avasara milA hai / santoM kI nisvArtha buddhi se sevA karane kA phala kacha ora hI hotA hai| nisvArtha sevAse Apake hAthoM meM yaza hI prApta hogA ? mahArAjazrI kI vANI kA DaoNkTara sAhaba para acchA asara paDA / usa samaya DaoNkTara sAhaba to cale gaye kintu mahArAja zrI kI upadezaprada vANI ko nahIM bhUle / kucha varSa ke bAda mAravADa meM prasaMga vaza DaoNkTara sAhaba ko kAryavaza jodhapura zahara AnA paDA / jodhapura ke zrAvakoM ko isa bAta kA patA lagA to unhoMne mahArAja zrI ghAsIlAlajI ma. kA paricaya diyA / pUjya mahArAjazrI kA smaraNa hote hI DaoNkTara sAhaba ne zraddhAse namaskAra kiyA aura zrAvakoM se kahA-kahie maiM mahArAjazrI kI kyA sevA kara sakatA hUM / zrAvakoM ne kahA-mahArAjazrI ke sAtha tapasvIjI zrI sutdaralAlajI ma0 nAmake santa hai unake okho kA ilAja karanA hai / yadi Apa nAgora mahArAjazrI kI sevA meM padhAre to atyuttama hogaa| DaoNkTara sAhaba ne kahA-maiM tA0 26 ko nAgora A rahA hUM / usa samaya mahArAjazrI ke darzana karUMgA / idhara nAgora meM kucha dina birAjakara mahArAjazrIne nokhAmaNDI kI tarapha vihAra kara diyA thaa| DAkTara sAhaba ke nAgora Ane kI sUcanA zrAvakoM ke dvArA milane para vApIsa mahArAjazrI santoM ke sAtha nAgora padhAra gye| DaoNkTara sAhaba mahArAjazrI ke pAsa Aye aura tapasvIjIzrI sundaralAlajI mahArAja kI AMkhoM ko dekhA / AMkha dekhakara DAkTara ne tatkAla oNparezana kI AvazyakatA btaaii| mahArAjazro ne bho ucita avasara dekhakara oNparezana ko AjJo pradAna kara do| nAgera ke zrAvakoM ne DaoNkTara ko phIsa ke rUpa meM dene ke lie eka hajAra rupayA ekatra kara liyA thA / oNparezana ke samaya mahArAja zrI ne sahaja hI meM DaoNkTara sAhaba meM kahA --DaoNkTara sAhaba ! Ara jitanI phIsa kama lage utanA hi doSa hameM kama lagegA / DAkTara sAheva ne kahA-AdarNIya gurudeva maiM ApakA DaoNkTara hUM / aura ziSya bhI huuN| ApakI sevA karanA to merA parama kartavya hai / maiM Apa se phIsa kaise le sakatA huuN| mujhe jo yaha sevA kA avasara milA hai yaha mere lie saubhAgya kA viSaya hai / kevala Apa For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 munivara ke lie hI nahIM kintu isa samaya jo bhI mujha se AMkha kA oNparezana karAvegA unase bhI eka paisA bhI nahIM lUMgA / DaoNkTara sAhebane tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja kA baDI saphalatA ke sAtha oNparezana kiyA / usa avasara para kucha satiyoM ne evaM aneka garIba strI puruSoM ne oNparezana karavAyA / DaoNkTara sA0 ne kisI se eka paisA bhI nahIM liyA aura baDe nisvArtha bhAva se usane sevA kI / saba ne DAkTara kA acchA sammAna kiyA / kucha dina nAgora meM hI sthiravAsa raha kara Apane apanI santa maNDI ke sAtha anyatra vihAra kara diyA / mArga me padhArate hue Apako vANI se mahAna upakAra huvA / zrI siddha zrI gAMva DaoNbarA meM zrI jainadharma ke suprasiddha vaktA paNDitaratna Azukavi zrI zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja manoharavyAkhyAnI zrI 1007 zrI manoharalAlajI mahArAja ghoratapasvI zrI 1007 zrI sundaralAlajI mahArAja Adi ThAnA 9 se saM 1992 kA miti vaizAkha vadI 1 sukaravAra ne padhArayA / dupahara meM mahArAja zrI kA apUrva upadeza huA / jisase hamalogoM meM baDI bhArI jAgRti huI / mahArAja zrI ke upadeza se hama logoM ne nIce likhe mujaba pratijJA karI 1 igyArasa amAvasako baMdUka kisI jAnavara para nahIM calAveMge / zrAddha pakSa meM madirA mAMsa bhakSaNa tathA zikAra nahIM kI jAyagI / 3 RsI paJcamI igyArasa amAvasa tathA zrAddha pakSa meM mAMsa madirA kAma meM nahIM lI jAyegI tathA kisI jAnavara para golI nahIM calAI jAyagI jAvajIva taka ke vAste daH dalasIdha daH mAlamasIMdha zrI siddha zrI gAMva dhanAyarI meM jaina dharma ke prasiddha paMDitaratnamuni zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja manohara vyAkhyAnI muni zrI 1007 zrI manoharalAlajI mahArAja ghoratapatvI zrI 1008 zrI sundaralAlajI mahArAja Adi ThANe 9 se saMvata 1992 miti ceta sudI 14 budhavAra ko pdhaare| zrAvakoM ke bar3e Agraha se mahArAja sAba ne pakhI kA pratikramaNa kiyA aura dupahara meM tathA rAta ko Adarza vANI se dharmopadeza diyA usa upadeza se dharma meM apUrva jAgRti huI / mahArAja zrI ke upadeza se maiMne nice likhe mujaba pratijJA kI - 1 vaizAkha mAsa meM zikArava mAMsa madirA kA tyAga / 2 RSi paMcamI ko bhI inakA tyAga / 3 ekAdazI ko bhI tyAga 4 zrAddha pakSa meM bhI tyAga 5 pratisAla bacce kI zAlagora meM prativarSa tapasvIrAja ke nAma para eka bakaro amariyA karUMgA daH harIsI marA -- zrI siddha zrI gAMva jetiyAsa meM jaina dharma ke suprasiddha vaktA paMDitaratna ozukavi muni zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja manohara vyAkhyAnI paMDita muni zrI 1007 zrI manoharalAla jI mahArAja ghaura tapasvI jI zrI 1007 sundaralAlajI mahArAja Adi ThAnA 9 se saMvata 1992 miti vaizAzavadi 1 zukaravAra ne aThe padhAriyA / mahArAjasAba kA dharmopadeza huvaa| jinasu aThe dharma meM apUrva jAgRti huI / aura mahArAja sAbake upadeza maiM nIce likhiyA mujaba pratijJA karI hai 1- dara ekAdazI va amAvasa ke roja zikAra nahIM karaNI / 2 - ekAdazI ke roja zarAva tathA mAMsa kAma meM nahIM liyA jAyegA / 3 - zrAddha pakSa meM bhI ye cIjeM kAma meM nahIM lI jAyagI / 4 - janmASTamI tayA RsI paMcamI kA bhI tyAga hai / 5 - sAlo sAla tapasvojI mahArAja ke nAma para 1 bakarA amariyA kiyA jAyegA / 6 - tapasIjI mahArAja iNa gAma meM jaba kabhI padhAreMge to Ane jAne ke do dina For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 agatA pAlA jAyagA / ekAdazI amAvasyA tathA zrAddha pakSa meM zikAra va mAMsa madirA kA maiM tyAga karatA huuN| dastakhata sonasIMga ThAkara karIyo ye upara likhI tIna sogana ThAkara sAhaba ke kAkAjI DUMgarasiMgajI bhI pAlegA daH selANI ThAkara sAba DUgarasiMhajI ke aMgUThArI cha / sidha zrI gAMva bAsaNI DAbarArI sIva meM gADaNArI meM jaina dharma ke prasiddha vaktA paMDitaratna Azukavi zrI zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja manohara vyAkhyAnI munIzrI 1007 zrI manoharalAlajI ma0 ghora tapasvI zrI 1007 zrI sundaralAlajI mahArAja Adi ThAnA 9 se saMvata 1992 rA mitI vezAkhavadI 1 zukara vAra ne sAmako padhAriyA / mahArAja zrI kA rAtako dharmopadeza huvA jinasu hamAre aThe dharma kI jAgRti huI / mahArAja zrI ke apUrva upadeza se aThe hamaloga nAce mujaba pratijJA karI 1 hamAre hAtha su kabhI jIMva hiMsA nahIM kruuNgaa| (2) agiyArasa amAvasa pUnama aura janmASTamI RsIpAMcama zrAddhapakSa ina dinoM meM jIvahiMsA va mAMsa dAru kAma meM nahIM liyA jAsI A aguThArI selANI UmaradAnajI rI che / daH mUlacaMda vyAsa (1) igyArasa amAvasa ko hala nahIM jotAMgA ? bhairujI ke pahale hiMsA hotI thI so aba Aja su banda hai / mIThI parasAdI kara dI jAsI / (4) eka eka amariyA nIce likhe nAmavAle mahAnubhAva kareMge1jAvaradAnajI 2abhedAnajI 3 joradAnajI 4 vaMzIlAlajI dezanoka bAlA 5 revatadAnajI 5 murAradAnajI / tathA bAyA ne bhI lIlotI meM gAjara Adi ke sogana kiye hai| paTArA dasakhata paMDita mUlacaMda vyA~sarA che. gAMva vAlA re sAmane uNAre keNe su likhiyo cha / nAgora se vihAra kara Apa alAya padhAre / alAya nAgora se 10 12 mIla paDatA hai / Apake padhArane se janatA meM dharma dhyAna kI acchI vRddhi huI / janatA para Apake vyAkhyAnoM kA acchA prabhAva paDA / yahAM ke ThAkura tejasiMhajI to Apake upadeza se khUba prabhAvita hue| muni zrI ke prati ThAkura sAhaba kI baDI zraddhA bhakti tho| Apake upadezoM se prabhAvita hokara jIva dayA ke paTTe likhakara mahA. rAja zrI kI sevA meM bheTa kiye / usa paTTe kA sAra yaha thA (1) aSTamI, ekAdazI, pUrNimA aura amAvasyA ke dina hamArI hada meM kisI bhI prANI kI zikAra nahIM kI jAvegI / (2) saMvatsarI ke dina agatA pAlA jAyagA / (3) tapasvIjI ke nAma se prati varSa eka eka bakarA amariyA kiyA jAyegA / (4) zrAddha ke dinoM meM mAMsa kA sevana evaM zikAra nahIM kareMge (5) kRSNa janmASTamI zrIpArzvanAtha jayantI (poSa sudI 10) zrI mahAvIra jayantI (caitra zuklA trayo. dazI, tathA paryuSaNoM ke ATha dina agatA pAlA jAyagA / (6) mahArAja zrI jaba kabhI yahAM padhAreMge usa dina evaM vApasa vihAra kareMge usa dina agatA rakhA jAyagA / (7) dasahare ke dina sarvathA jIva hiMsA banda rahego / usa dina jIvoM ke sthAna para devI devatA ko mIThI prasAdI caDhAI jaavegii| ye saba niyama merI vaMza paramparAgata pAle jAveMge / usa dina mahArAja zrI ne eka nava dIkSita muni ko baDo dIkSA dI / dIkSA ke avasara para acchA dharmadhyAna evaM tapasyA huI thii| bAhara ke darzanArthiyoM kI acchI upasthiti rhii| baDo dIkSA ke avasara para ThAkurasAhaba ne pAMca bakaroM ko abhayadAna diyaa| usa avasara para ThAkura sA0 tejasiMha jI ke dAdA ThAkura sulatAnasiMhajI ne isa prakAra ne niyama grahaNa kiye / For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 (1) apane hAtha se kisI prANI ko nahIM mArUMgA / ( 2 ) AjIvana mAMsa nahIM khAUMgA / (3) AjIvana zarAba nahIM pIUMgA / ( 4 ) rAtrI bhojana nahI karUMgA / ( 5 ) AjIvana brahmacaryavrata pAlUMgA / (6) tapasvIjI ke nAma para prativarSa eka eka bakarA amara karUMgA / ( 7 ) mUla / kelA evaM veMgana ko AjIvana khAne kA tyAga / isa prakAra mahArAja zrI alAya virAjane se baDA dharmopakAra huaa| mAsTara sA0 zrI jhumaralAlajI, zrImAn lAlacandajI, sumanarAjajI Adi ne dharmadalAlI khUpa acchI kI aura jaina zAsana kI prabhAvanA baDhAne meM Apane pUrNa sahayoga diyaa| sthAnIya zrAvakoM ne bhI acchI mAtrA meM tyAga pratyA khyAna grahaNa kiye / kucha dina alAya virAjakara mahArAjazrI kA vihAra nAgaura kI tarapha : huA / madhyavartI kSetra ko pAvana karate hue Apa apane munivRnda ke sAtha nAgaura padhAre / aura yahAM paMcAyatI nohare meM Thahare / mahArAjazrI ke kucerA ke Adarza cAturmAsa kA sAre rAjasthAna prAnta para bahuta adhika prabhAva paDA / pUjyazrI javAharalAlajI mahArAja se pRthakU hone para Apako aneka vidha kaThinAIyoM kA sAmanA karanA paDa rahA thA / kucha Alocaka vyakti samaya samaya para ApakI nirarthaka AlocanA kara apanI uddaNDatA kA paricaya de rahe the / mahArAjazrI ke AgAdha siddhAnta jJAna, dravya, kSetra kAla bhAva ko parakhane kA adbhuta kauzala, camatkAra pUrNa vaktRtva zailI, evaM uccakoTi ke tapasvI santoM ke pUrNa sahayoga ke kAraNa ApakA prabhAva itanA adhika par3a rahA thA ki virodhiyoM kI samasta harakate dhIre dhIre astAcala kI ora jAne lagI / jo nindaka the ve bhI Apake prazaMsaka bana gye| jisa samaya Apa nAgaura birAja rahe the usa samaya jodhapura, jayapura, byAvara udayapura evaM Asa ke nagaroM ke loga AgAmI cAturmAsa kI vinatiyoM lekara ApakI sevA meM upasthita hue / nAgaura saMghane bhI AgAmI cAturmAsa kI prArthanA kI isI avasara para karAcI saMgha kI ora se zrIyut seTha kAnajIbhAI jhuMjhAbhAI AgAmI cAturmAsa ke lie karAcI kI ora padhArane kI prArthanA karane Aye / sAtha meM samasta zrI saMgha ke hastAkSaroM se yukta eka vinatI patra bhI bhAva vAhaka lAye the / karAcI padhArane ki vinatI kii| karAcI saMgha kI vinatI para mahArAjazrI ne kahA ki - isa samaya tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja ke AkhoM kI kArI huI hai / aura karAcI zahara bahuta dUra hai / isalie santoM kI salAha ke binA kyA kahA jAya / kintu kAnajIbhAI to karAcI zrI saMgha kA josilA vinatI patra hone se DaTa kara baiTha gaye / aura kahane lage ki Apa to munirAja ho aura muni pariSaha jItane meM zUra-vIra hote haiM / Apa to paropakArI ho ataH hamAre zrI saMgha kI vinatI svIkAra karanI hI paDegI / yadi Apa mere akele kI vinatI svIkAra nahIM kareMge to maiM tAra dekara karAcIvAloM jo havAI jahAja se bulAumA phira to Apako vinatI mAnanI hI paDegI / hamArA karAcI saMgha jina vANI rUpa amRta kA baDA pipAsu hai / aura sindha meM jaina dharma kA pracAra karAne tathA bhole prANiyoM ko dAru, mAMsa hiMsA Adi duSkarmo se bacAne ke lie atyanta utkaNThita hai / Apake sahayoga ke binA hamArA yaha gurutara kArya saphala nahIM ho sakatA | Apake padhArane se siMdha deza meM jainadharma kA pracAra hogA aura jina zAsana kI prabhAvanA baDhegI / jaina dharmopadeSTA paNDita munizrI phUlacandrajI mahArAja ne hamAre kSetra meM jisa dharma vRkSa ko boyA hai use siMcita kara pallavita puSpita aura phalAnvita karanA ApakA kArya hai / usa samaya cAturmAsa kI vinatI ke lie ajamera, jayapura, alavara, dillI tathA svayaM nAgaura kA saMgha upasthita thA / kintu mahArAjazrI ne karAcI saMgha kI tIvra bhAvanA aura mahAn upakAra ko dhyAna meM rakhakara karAcI saMgha kI vinatI svIkAra karalI | usa avasara para paM mUlacandajI vyAsa ko bADamera taka mahArAjazrI kI sevA meM rahanA yaha nizcita kara karAcI cale gaye / kucerA se nAgaura taka ke vihAra meM aneka For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 mahAnubhAvoM ne paTTe likhakara mahArAjazrI ko bheTa kiye the| karAcI kI ora prasthAna vi saM 1992 miti caitra zuklA aSTamI guruvAra tA 11-4-1935 ko nAgaura (mAravADa) se mahArAjazrI kA zubha vihAra huA / prathama dina nAgaura ke bAhira pratApasAgara tAlAva ke upara zrIrAmacandrajI kI bagIcI meM birAje / yahAM para nAgaura zrIsaMgha ne eka anokhA utsAha prakaTa kiyA / zrIsaMgha ke adhika Agraha se munizrI dUsare dina bhI vahIM birAje / dUsare dina pravacana kA kAryakrama rakhA gayA / pravacana meM nAgaura zahara kA vizAla jana samudAya munizrI ke pravacana meM upasthita huA / maMgalAcaraNa ke bAda munizrI ne dharma kA svarUpa samajhAte hue kahA-"dharma prajA kA mUla hai / AtmAmeM rahe hue sadgaNoM ko prakaTa karane vAlA eka mAtra dharma hI hai / dharma manuSya se devatA banAne meM sahAyabhUta hotA hai / dharma bhava samudra ko pAra karanevAlo mahAna naukA hai / usa para baiTha kara hI hama pAra ho sakate haiM / unheM pakaDa rakhane se nahIM / sUrya ke prakAza kI taraha dharma saba ke lie prakAzadAyI hai / sUrya ke pracaNDa prakAza para kisI ko svAmitva nahIM, kintu upayoga hara koI kara sakatA hai / yahI bAta dharma ke lie bhI lAgu hotI hai| dharma jaba taka kartavya ke sAtha aura kartavya dharma ke sAtha nahIM calatA, taba taka dharma jIvana kI kalA nahIM bana sakatA, aura vaha kartavya jIvana kA Adarza nahIM ho sakatA / zAstra meM kahA hai jarAmaraNavegeNaM bujjhamANANapANiNa dhammo dIvo paiTTAya, gaIsaraNamuttamaM // 1 // __arthAt jarA aura maraNa ke mahApravAha meM DUbate prANiyoM ke lie dharma hI dvIpa hai, pratiSThAkA AdhAra hai, uttama gati letA haiM, aura uttama zaraNa hai / 1. dharma ke viSaya para munizrI ne karIba eka ghaMTe taka pravacana pharamAyA / pravacana kA janatA para acchA prabhAva paDA / logoM ne apanI zakti ke anusAra aneka prakAra ke tyAga pratyAkhyAna grahaNa kiye / tIsare dina prAtaH hote hI munizrI ne zubha caitra zuklA 10 zanivAra ke dina apane nau munirAjoM ke sAtha vihAra kara diyA / nAgaura saMgha ne gurudeva ko baDe vyathita hRdaya se vidA dii| caitra zuklA 10 zanivAra 13 aprela 1935 ke dina munizrI apanI ziSya maNDalI ke sAtha gADito ko kumArI pahuMce / yahAM 10-12 ghara hinduoM ke the / gADIta meM musalamAnoM kI hI adhika vastI thI yahAM karIbana eka hajAra musalamAnoM ke ghara the / prAyaH samasta gAMva yavanamaya hI thA phira bhI hinduoM kA evaM jainoM kA grAmavAsiyoM para itanA acchA prabhAva thA ki yahAM para paryuSaNoM ke AThoM hi dinoM sampUrNa hiMsA baMda rahatI thI / aura ATho hi dina agate pAle jAte the / yahAM zrIyuta mANakacandajI munAvata baDe zraddhAzIla vyakti the / unhoMne munijanoM kI acchI sevA kii| munizrone zAmako karIba pAMca baje yahAM se vihAra kara diyA / aura kumArI padhAre / vAsaNa se kumArI 2 mIla para hai / yahAM bhI gADIta musalamAnoM kI hI adhika vasatI thii| rAta ko eka mandira meM ThahareM / yahAM havAladAra sAhaba zrImAn rAmanAthajI loDhA jodhapura ke puSkaraNA brAhmaNa the / Apa baDe sabhya suzIla evaM gAyana vAdana vidyA meM nipuga the / rAta ko upadeza zravaNa kiyA aura baDI bhakti kI / caitra zuklA ekAdazI 14 apraila ko prAtaH kumArI gAMva se mahArAjazrI ne vihAra kara diyA aura 6 mIla para sthita sinoda nAmaka gAMva meM padhAre / _yaho para adhikatara jAToM kisAnoM kI hI basatI thI / baDA tAlAba bhI hai / yahAM zrImAn banzIdharajI vyAsa puSkaraNA brAhmaNa havAla dAra the / Apa baDe bhakta aura sujJa the / munizrIjI jaba yahAM se vihAra karane lage taba baDe Agraha se unako roka liyaa| rAtri meM mahArAjazrI kA 'rAtribhojana' para pravacana cana For Personal & Private Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 huA | Apane rAtribhojana ke dUSaNoM kA varNana karate hue pharamAyA - rAtri kA bhojana, andhoM kA bhojana hai / kevala jaina dharma hI nahIM saMsAra ke sabhI dharma rAtribhojana kA niSedha karate haiM / mahAbhArata ke jJAna parva meM kahA hai ulUka kAka mArjAra-gRddhazambara zUkarAH ahi vRzcika godhAzca, jAyaMte rAtribhojanAt // 15 // rAtra bhojana karane se jIva ullU kauve villI giddha, sAMbhara, sarva bicchU Adi yoniyoM meM janma lete haiM / mArkaNDapurANa meM to yahAM taka kahA hai ki nodakamapi pAtavyaM, rAtrAvatra yudhiSThara ! tapasvinAM vizeSeNa, gRhINAM ca vivekinAm // yudhiSThara ! vizeSa kara ke tapasvIyoM ko tathA vivekiyoM ko rAtri meM jala-bhI nahIM pInA cAhie to phira rAtri bhojana ke lie to kahanA hi kyA ? Aja ke yuga ke prasiddha rAjanItijJa mahAtmA gAndhI bhI rAtri bhojana ko acchA nahIM samajhate the / karIba 40 varSa se jIvana paryayanta rAtri bhojana ke tyAga ke ke vrata ko gAndhIjI baDI dRDhatA se pAlana karate rahe / yUropa meM gaye taba bhI unhoMne rAtri - bhojana nahIM kiyA / dharma zAstra aura vaidyaka zAstra kI gaharAI meM na jAkara yadi hama sAdhAraNa taura para hone vAlI rAtri bhojana kI hAniyoM ko dekhe taba bhI vaha baDA hAni pada ThaharatA hai / bhojana meM kIDI (ciuMTI) khAne meM A jAya to buddhi kA nAza hotA hai, jaM khAI jAya mo jalodara nAmaka bhayaMkara roga ho jAtA hai / makkhI calI jaoNya to vamana ho jAtA hai, chipakalI calI jAya to bhayaMkara koDha ho jAtA hai / zAka Adi meM milakara bicchU peTa meM calA jAya to tAlU ko bheda DAlatA hai / bAla gale meM cipaka jAya to svara bhaMga ho jAtA hai / ityAdi aneka doSa rAtri bhocana meM pratyakSa dRSTigocara hote haiM / saMsAra meM choTe choTe bahuta se sUkSma jIva jantu hote haiM jo dina meM sUrya ke prakAza meM to dRSTi meM A sakate haiM parantu rAtri meM to ve bilakula hi dikhAI nahIM deteM / rAtri meM manuSya kI AMkhe nisteja hotI haiM / ve sUkSma jIvoM koM barAbara dekha nahIM pAtI / ataeva ve sUkSma jIva bhojana meM gira kara jaba jaba dAMtoM ke tale pisa jAte haiM aura andara peTa meM pahuMca jAte haiM to baDA hI anartha karate haiM / rAtri bhojana ke samaya jaharIle jIva jantu ke peTa meM pahuMcane se anekoM kI mRtyu ke udAharaNa maujUda hai / dharma kI dRSTi se evaM svAsthya kI dRSTi se rAtri bhojana hAni prada hI siddha huA hai / peTa kI kharAbiyAM prAyaH rAtri bhojana se hI hotI hai / ataH pratyeka mAnava mAtra kA kartavya hai ki vaha rAtri bhojana kA sarvathA tyAga kareM / na rAtri meM bhojana banAve aura na khAveM / isa pravacana kA asara vyAsajo para paDA aura Apane sadA ke lie rAtri bhojana kA tyAga kara diyA / gAMva vAloM ne bhI hiMsA na kara ne kI pratijJA kI aura paDhA likhakara mahArAja zrI kI sevA meM bheTa kiyA / yahAM zrImAn jagannAthajI dAhimA brAhmaNa skUla meM zikSaka the / inhone bhI mahArAja zrI kI baDI sevA kI / prAta: hote hI 15 eprIla ko mahArAjazrI ne apanI muni maNDalI ke sAtha vihAra kara diyA / ATha mIla kA vihAra kara Apa jorAvapura padhAre / AhAra pAnI karake karIba cAra baje punaH vihAra kara diyA / kucha santa to dina hI meM khoMvasara gAMva meM pahuMca gaye the / tapasvIjI zrI sundaralAlajI mahArAja ke dhIre dhIre calaneke kAraNa mahArAjazrIjI evaM zrIM samIramalajI mahArAja ThAne tIna gAma se eka mIla dUra jaMgala eka vRkSa ke nIce hI tAlAba ke kinAre rAtri nivAsa kiyA / caitra zuklA 13 tA, 16 aprela ko prAtaH vihAra kara mahArAja zrI jI khIMvasara padhAre / yahAM laghu tapasvIjI zrI mAMgIlAlajI mahArAja ke tele kA pAraNA huA / madhyAhna ke samaya mahArAja zrI kA sArvajanika pravacana huA / yahAM zrAvakoM ke karIba 15-16 ghara haiM / dhArmika lagana acchI hai / mahArAja zrI For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .261 ke pravacana se prabhAvita hokara sthAnIya logoMne baDI mAtrA meM tyAga pratyAkhyAna kiye / zAma ko karIba 4 // baje mahArAja zrI ne apane munivaroM ke sAtha vihAra kiyA / gAMva kA jana samUha dUra taka Apako pahuMcAne gayA / mAMgaligaka zravaNakara vApasa lauTA / yahAM se karIba 4 mIla para jaMgala meM jAToM kI DhANI ke samIpa eka vRkSa ke nIce rAta bitAI / 17 aprela ko prAtaH vihAra huA / rAste meM baDe baDe kAle jaharIle nAga mile / unhoMne kisI bhI prakAra kI kSati nahIM pahuMcAI / mArga ke kinAre khaDe sarparAja ko isa mudrA meM dRSTigocara hote the mAnoM ahiMsA ke pUjArI santoM kA atyanta prema bhAva se svAgata kara rahaiM hoM / kucha santa Age nikala gaye / aura calate huve rAstemeM Age jAkara mArga bhUla gaye / bahuta dera taka khetoM meM evaM ujjaDa bhUmi meM cakkara lagAte rahe sAtha meM nAgaura vAle paM0 zrI mUlacandajI vyAsa bhI the| dina ko dhIka thii| pyAsa adhika cale jAne se garmI kA prakopa bar3ha gyaa| sUrya kI pracaNDa kiraNe mastiSka ko tapta kara rahane ke kAraNa munivaroM kA galA sUkha gayA / baDI kaThinAI ke bAda mArga milA / karIba eka DeDha baje munigaNa dhaNAyarI (baDI) gAMva meM phuNce| yahAM zrAvakoM ke 8-9- ghara the| zrIyata cannIlAlajo seThiyAM baDe bhakta aura mukhiyA the| Apane baDI acchI dharma dalAlI kI mahArAja zrI ko atyanta Agraha kara roka liyA / pakkhI pratikramaNa yahIM kiyaa| rAtri meM mahArAja zrI ke pravacana kI sUcanA sAre ga vAloM ko dI gii| grAma kI vizAla janA ne mahArAja zrI kA pravacana sunA / aneka logoM ne jIva hiMsA kAra, dAru, mAMsa odi durvyasanoM kA tyAga kiyaa| yahAM ThAkura sAheba zrImAn harisiMhajI sAhaba ne bhI mahArAja zrI kA pravacana sunA aura jIva hiMsA na karane kA paTTA likhakara mahArAja zrI ko bheTa kiyA / 18 aThAraha aprela ko prAtaH mahArAja zrI vihAra kara nAndiyA padhAre / nAndiyAM dhanAyarI se 6 mIla hai / yahAM zrAvakoM ke 5-7 ghara hai / dupahara meM vyAkhyAna huA / yahAM ke ThAkura sAhaba indrasiMha jo ke bhaMvara sAhaba padmasiMhajI ne niraparAdha prANiyoM para golI calAne kA tyAga kiyA / anya logoM ne bhI yathA zakti tyAga pratyAkhyAna kiye / yahAM se sAyaMkAla ko mahArAja zrI ne vihAra kara diyA / nAndiyAM se vihAra kara do mIla para jetiyAsa padhAre / yahAM rAta ko mandira meM Thahare / ThAkura sAhaba gumAnasiMhajI ne rAvale meM jo mandira ke pAsa hI thA vyAkhyAna karAyA mahArAjazrI ne apane vyAkhyAna meM jIva-dayA kA mahatva samajhAyA / pravacana se prabhAvita ho ThAkura sAhaba ne mahArAja zrI ko jIva dayA kA paTTA likhakara bheTa kiyA / grAmIna janatA ne bhI taraha taraha ke tyAga kiye / 18 aprela ko vihAra kara mahArAja zrI 7 mIla para sthita DAvarA gAMva meM padhAre / yahAM zrAvakoM ke 7-8 ghara the / amolakacandajI . sA0 dezalaharA yahAM ke mukhya zrAvaka the| dhArmika zraddhA bho ApakI bahuta acchI thii| Apane mahArAja zrI ke Agamana kI sUcanA samasta gAMva vAloM ko dI dupahara meM sArvajanika vyAkhyAna huaa| saikar3oM kI saMkhyA meM loga upasthita hue / mahArAja zrI ne ahiMsA para pravacana diyA / pravacana sunakara sthAnIya saradAroM ne ahiMsA ke paTTe likha diye aura jIva hiMsA na karate kI pratIjJA kI / sAyaMkAla ko DAvarA se mahArAja zrI ne apanI santamaNDalI ke sAtha vihAra kara diyA / zrImAna amolakacandajI sA. deza laharA bhI mahArAjazrI ke vihAra meM sAtha meM the / do mIla para cAraNoM kI vAsanI meM padhAre / yahIM rAtri nivAsa kiyA / pravacana huA / upadeza sunakara bAroTa bhAI bahanoM ne dAru, mAMsa zikAra nahIM karane evaM jIva dayA kA paTTA likha diyaa| yahAM cAraNoM ke saradAra zrImAna umaradAnajI sAhaba baDe zraddhAlu vyakti the / inhoMne mahArAja zrI kI baDI bhakti kii| For Personal & Private Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 prAtaH 20 apraila ko vihAra kara mahArAja zrI juDa padhAre / vosaNI se juDa 7 mIla hai / umaradAnajI sAhaba bArATa yahAM taka pahu~cAne Aye / yahAM zrAvakoM ke 4-5 ghara the / seTha hukumIcandajI sA. atyanta zraddhAlu evaM zrAvakoM meM agavAnI the / mahArAja zrI santa maMDalo sahita rAvale meM birAje / sAyaMkAla ke samaya vihAra kara do mola para ummedanagara padhAre / yahA~ rAvale ke tibAroM meM rAtri vizrAma kiyA / prAtaH ladhutapasvIjI zrI mAMgIlAlajI mahArAja ke yahAM tele kA pAraNA huA / pArane ke pazcAt mahArAja zrI ne 21 apraila ko vihAra kara diyA / tIna mola kA vihAra kara Apa mathANiyAM padhAre / / mathAniyAM saMgha mahArAja zrI kA svAgata karane ke lie eka mIla sAmane AyA / baDe samAroha ke sAtha santoM ko gAma meM le Aye / dUsare roja 22 apraila ko vyAkhyAna huA / yahAM kA zrI saMgha var3A dharmAnurAgI thA / gurudeva kI accho sevA kI aura apanI dharma zraddhA kA paricaya diyaa| yahA zrImAna jorAvaramalajI sA0 atyanta zraddhAlu vyakti the / inhoMne mahArAja kI acchI sevA kI / zAma ko vihAra huA / sthAnIya zrAvaka zrAvikAeM dUra taka mahArAja zrI ko pahuMcAne Aye / rAta ko jaMgala ke bhItara sUnI jhopaDI meM vizrAma kiyA / __23 apraila ko prAtaHkAla yahAM tivarI se tapasvI bakhatAvaramalajI lUkaDa chaha upavAsoM kA pAraNA karake UMTa savArI se mathANiye mahArAjazrI ke darzana ko Aye / vahA~ se vihAra sunakara mathAniyAM vAle mohanalAlajI ke sAtha jaMgala meM pahuMce jahAM ki mahArAja zrI virAje the / dina sambandhI AjJA meM belA (chaThama) kI pratijJA lI / tivarI padhArane ke lie mahArAja zrI se baDe AgrahapUrvaka vinatI kI / kintu mahArAjazrIko karAcI zIghra pahu~cane kI bhAvanA se unakI vinatI ko munizrI ne asvIkRta kara diyA / - munizrI ne 23 apraila ko prAtaH apane munijanoM ke sAtha 'indroMko' nAmaka gAMva kI ora vihAra kara diyA / 8 mIla kA lambA vihAra kara Apa indroMko padhAre / yahAM zrAvakoM ke 4-5 ghara hai / zrIyuta rANIdAnajI saMcetI ne apane suputra mizrImala ke janma dina pauSa sudI dasama ke roja mahArAja zrI ke Agamana kI khuzI meM prativarSa eka bakarA amara karane kI aura usa dina brahmacarya vrata pAlane kI pratijJA grahaNa kii| zrImAn jeThamalajo sAhaba ne bhI mahArAja zrI ke prati apanI vizeSa zraddhA kA paricaya diyA / do mIla kA vihAra kara mahArAjazrI beru padhAre / yahAM rAtri meM eka mandira meM vizrAma kiyA / mandira ke mahanta jAnakIdAsajI baDe yogya vyakti the / rAta ko mahArAja zrI kA pravacana huaa| yahAM ke ThAkura sAhaba zrImAn zerasiMhajI ne saparivAra mahArAja zrI kA pravacana sunA / upadeza se baDe hi prabhAvita ho ThAkura sAha ba kI bhUA zrImatI indrakuMvarobAI ne tathA ThakurAnI sA0 zrImatI mohanakuMvaro bAI ne tathA anya parivAra ke sadasyoM ne jIva hiMsA mAMsa, madirA evaM rAtri bhojana harI lIlotI kA tyAga kiyA / ekAdazI, amA. vasyA Adi khAsa-khAsa tithi meM uparokta vrata rakhane kI pratijJA grahaNa kI / ThAkura sAhaba ne bhI jIvadayA kA paTTA likha kara diyA / anya bhI aneka paropakAra ke kArya hue| 24 apraila ko prAtaH 5 mIla kA vihAra kara mahArAja zrI keru padhAre / yahA~ para zrAvakoM ke 8 10 ghara haiM / dupahara ko jaina mandira meM mahArAja zrI kA pravacana huA / rAvale se mAM sAhaba zrImatI mahatAbabAIjI ne eka roja rahane ko arja karAI / eka bakarA prati varSa amara karane kA praNa liyaa| sAyaMkAla meM vihAra huA / mArga meM do kosa ke karIba calane para pahADa kI talahaTI meM eka vRkSa ke nIce rAtri nivAsa kiyaa| prAtaH 25 aprela ko kerU se 6 mIla lambA vihAra kara baMmora padhAre / yahA~ zrAvakoM ke tIna ghara hai / tInoM baDe bhakti evaM sevAbhAvI hai / jaina ajaina janatA ne baDI saMkhyA meM mahArAja zrI kA pravacana sunA / mahArAja zrI ke pravacana se prabhAvita ho yahA~ ke tInoM zrAvakoM ne prativarSa eka-eka bakarA For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 amara karane kI pratijJA grahaNa kii| gaNezakumAra ne sAMpa vicchU na mArane kA praNa liyA / jAmIdAra ke choTe bhAI ! 'madanalAlajI darajI pozAkavAloM ne ekAdazI amAvasyA pUrNimA janmASTamo RSipaJcamI, zrAddha pakSa ke dina zikAra karane kA evaM ina dinoM meM dAru, mAMsa ke sevana kA tyAga kara diyA / aura prati varSa eka-eka bakarA amara karane kA niyama grahaNa kiyaa| sAyaMkAla meM mahArAja zrI ne apanI munimaNDalI ke sAtha vihAra kara bhATolAI gA~va ke bAhara kucha dUrI para eka saghana vRkSa ke nIce vizrAma kiyA / kRSNa, pakSa kI andherI rAtri thI / biyAvAna jaMgala baDA bhayAnaka lagatA thA / banaile hiMsaka jAnavara kI bIca bIca meM bhayAnaka AvAjeM bhI sunAI detI tho / rAtri ke bAraha baje ke bAda jaba kI mahArAja zrI dhyAna mudrA meM baiThe hue Atma cintana kara rahe the eka hiMsaka prANI Akara soe hue santoM ko sUMghane lgaa| aura phira dhyAnastha mahArAjazrI kI ora krUra nigAha se dekhane lgaa| paraspara A~khe TakarAI / eka ora to A~khoM meM hiMsA kA krUra bhAva jhAMka rahA thA to dUsarI aura prazama bhAva / anta meM hiMsaka pazu ne rudeva kI mahAnatA va tejasvitA ko parakhA / krUratA samatA meM badala gaI / abhaya adveSa ke sAdhakoM ke samakSa usa vanya pazu ko nata mastaka honA paDA / mahArAja zrI kI prajJama rasa dhArA se usakI krUratA kA kalmaSa dhUla gayA / usane vana kI ora mukha moDa liyA / hiMsra pazu ke jAne ke bAda mahArAjazrI ne santoM ko jagAyA aura sAvadhAna rahane kA saMketa kiyA / zAnti se rAta bIto / prAtaH huA aura dharma dezanA se jana jana ko pAvana karane ke lie mahArAja zrI ne apanI santa maNDalI ke sAtha vihAra kara diyA / 26 apraila ko AgolAI pahuce / yahAM zrAvakoM ke 15-17 ghara hai / munirAjoM ke prati atyanta zraddhAvAna hai / dupahara meM mahArAja zrI kA yativarya zrI takhatamalajI evaM unake ziSya zrI hajArImalajI ke Azraya meM sArvajanika pravacana huA / pravacana sunane ke lie bar3I saMkhyA meM loga ekatrita hue / mahArAja zrI ne dayA dharma kA upadeza diyA / Apane apanA pravacana kabIra ke isa dohe se prArambha kiyA.'jahAM dayA tahA~ dharma hai jahAM lobha tahAM pApa / jahA~ krodha tahAM kAla haiM jahAM kSamA tahAM Apa // " isa dohe kI vizada vyAkhyA karane ke bAda Apane pharamAyA-"dayA sabase baDA dharma hai / dayA do taraphI kRpA hai / isakI kRpA dAtA para bhI hotI hai aura pAtra para bhI / dayA vaha bhASA hai jise bahare bho suna sakate haiM aura gUMge bhI samajha sakate haiM / hama savI Izvara se dayA kI prArthanA karate haiM aura vahI prArthanA hameM dUsaroM para dayA karanA bhI sikhAtI haiM / dayAlu hRdaya prasannatA kA phavArA hai jo ki apane pAsa kI pratyeka vastu ko muskAnoM meM bharakara tAjA banA detI hai| sabhI dharmavAloM ne dayA ke maha tva ko eka svara se svIkAra kiyA hai / " mahArAja zrI ke isa sAra pUrNa pravacana kA janatA para acchA asara paDA / phala svarUpa logoM ne mahArAjazrI se nimna pratijJAeM grahaNa kI ___sarUpacandajI gulecchA, chogAlAlajI pannAlAlajo gogaDa evaM sAgaramalajI gogaDa ne pAMca pAMca bakare pratibarSa evaM gaNezamalajI sonI ne AjIvana prativarSa eka eka gaNezamalajI copaDA ne sAta bakare amara karane kI pratijJA grahaNa kI / zeragaDha ke zrImAn udayasiMhajI rAjapUta ne mahArAjazrI se samyaktva grahaNa kiyA / evaM yAvajjovana jIvahiMsA kA parityAga kiyaa| zrImAn devarAjajI byAsa nAthAvata jodhapura ke yahAM jAgIdAra haiM / Apane mahArAja zrI ke upadeza se gAMva kI sImA meM zikAra karane kI manAI pharamAdI ... sAyaMkAla ke samaya mahArAjazrIne yahAM se vihAra kara diyA / mArga meM sUrya ke asta hone para eka 1 ve darabAra ke yahAM poSAka banAne kA kAma kiyA karate the isase jAgoro igama meM milI thI ataH poSAka vAle jAgIradAra kahalAne lage / For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 vRkSa ke nIce vizrAma kiyA / yahIM rAtri vyatIta kI / prAtaH huA aura Age kI ora prayANa kara diyA AgolAI se bAraha mIla kA rAstA pAra karake 27 apraila ko Apa maNDalI padhAre / yahAM zrAvakoM ke 4-5 ghara the / zrImAn AsArAmajI osavAla yahA~ ke mukhya zrAvaka hai / inhoM ne mahArAja zrI ke upadeza se prativarSa eka eka bakarA amara karane kI pratijJA lI / dupahara meM vyAkhyAna huA / yahAM pallivAla brAhmaNoM ke kaI ghara / ina saba ne mahArAja zrI kA pravacana sunA / kaI logoM ne ekAdazI ke dina hala na calAne kI pratijJA lI / zrImAn harajI pallIvAla ne prativarSa eka eka bakarA amara karane kI pratijJA grahaNa kI / zrImatI cunnIbAI pallIvAla ne ekAdazI amAvasyA ko harI lIlotI nahIM khAne kA praNa kiyA / isa prakAra vItarAga vANI ke mAdhyama se mAnava jIvana ke mahatva, katavyoM evaM vizeSatA kA apane prabhAvazAlI pravacanoM se mAnavoM ko pAvana karate hue Age bihAra kara diyA / 28 apraila o Apane thoba kI ora bihAra kara diyA / ATha mIla kA vihAra kara Apa thoba padhAre / yahAM zrAvakoM ke 20 ghara haiM jinameM 7-8 ghara teraha panthiyoM ke bhI the / yahAM donoM saMpradAya ke logoM meM acchA sneha bhAva thA ! sAdhu santoM ke anurAgI evaM AhAra pAnI Adi se santoM ko pratilA bhita karane meM vizeSa zraddhA zIla the / madhyAhna meM mahArAja zrI kA pravacana huA pravacana meM sabhI sampradAya ke loga evaM ajaina janatA baDI saMkhyA meM upasthita huI / mahArAja zrI ne mAnava jIvana kI durlabhatA batAte hue apane pravacana meM pharamAyA nareSu cakrI tridazeSu vajrI mRgeSu siMhaH prazamo vrateSu / mato mahIbhRtsu suvarNazailo bhaveSu mAnuSyabhavaH pradhAnam // 1 // jisa prakAra mAnava loka meM cakravartI, svargaloka meM indra, pazuoM meM siMha vratoM meM prazama bhAva aura parvatoM meM svarNa giri pradhAna hai-- zreSTa hai usI prakAra saMsAra ke saba janmoM meM manuSya janma sarva zreSTa hai / mahAmArata meM vyAsajI bhI isI bAta ko puSTa karate hue kahate haiM " guhyaM brahma tadidaM bravImi nahi mAnu bAtU zreSThataraM hi kiJcit" Ao ! mai tumheM eka rahasya kI bAta batAuM ? yaha accho taraha mana meM dRDha karalo ki saMsAra meM manuSya se baDhakara aura koI zreSTha nahIM hai / urdU ke eka mahAna zAyara bhI isI bAta ko duharAte haiM- 1 " phariste se baDhakara hai insAna bananA / magara isameM paDatI hai mehanata jiyAdA || " 1 santAna ye saba to mAnava sAre saMsAra kA zreSThatama prANI hai / kintu jarA socie yaha zreSThatA kisa bAta kI hai ! manuSya ke pAsa aisA kyA tattva hai kyA vizeSato ki jisake bala para vaha devatA se bhI zreSTa bana gayA hai devatA bhI jinake caraNoM kA sparza kara apane ko dhanya mAnate haiM / rUpa, AkRti, bala manuSya se bhI adhika anya prANiyoM meM pAyA jAtA hai / kintu manuSya ke pAsa eka sabase baDI zakti hai| AtmA se paramAtmA bananA / paramAtmA banane ke lie Atmika guNoM kA vikAza karanA anivArya hai / eka vicAraka ne ThIka hI kahA An honest man is the noblest work of God arthAt imAnadAra manuSya Izvara ko sarvottama kRti hai / manuSya hokara bhI jo dUsaroM kA upakAra karanA nahIM jAnate usake jIvana ko dhikkAra hai / usase dhanya to pazu hI hai jinakA camaDA taka dUsaroM ke kAma meM AtA hai / mAnava kA dAnaba banAnA usakI hAra hai mAnava kA mahA mAnava honA usakA camatkAra hai aura For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 manuSya kA mAnava honA usakI jIta hai / isa prakAra mahArAja sAhebane ojasvI vANI meM mAnava jIvana kI mahattA para karIba deDha ghaNTA pravacana diyA / pravacana kA upasthita janatA para acchA asara par3A / phala svarupa vyAkhyAna samApti ke vAda nimna pratijJAe~ kI-- zrImAn bherajI kisanAjI gAma DaMDAlI ( bADamera) vAle barAtI zrImAn nemIcandajI pratApamalajI lUMkaDa sA hIrAcandajI bAphanA, hastImalajI copaDA ina saba sajjano ne prati varSa eka eka bakarA amara karanekI pratijJA lI / zrImAn kapUracandajI mUthA hastImalajI zrIzrImAla jasola (bAlotarA ) nivAsI ina donoM ne eka eka bakarA prativarSa amariyA karane kI pratijJA grahaNa kii| zrImAnjI zivalAlajI devANI DaMDAlI ( bADamera) vAloM ne pAMca bakare zrImAn gaNezajI DhilariyA ne eka bakarA zrImAn sukhalAlajI ne sonAjIrA seragaDha vAloM ne do bakare amara karane kA praNa grahaNa kiyA / ThikAnA thova mAjI sA. zrImatI phUlakuMvara bAI ne prativarSa eka eka bakarA tathA baDe ThakurAnI jI sA. zrImatI hukmakuMvarabAI ekAdazI amAvasyA ko eka eka bakarA amara karane ke sAtha sAtha ina dinoM meM dAru mAMsa lIlotroM ke sevana kA tyAga grahaNa kiyA / ThikAnA thotra choTA rAvalA ke mAjI sAhaba ne ekAdazI caturdazI pUrNimA, amAvasyA janmASTamI RSipaMcamI ina dinoM meM rAtri bhojana nahIM karane kI evaM AjIvana dAru mAMsa sevana kA tyAga kara diyA / aura prativarSa eka bakarA amara karane kA praNa grahaNa kiyA / koThaDI TikAnA bAIjIrAja zrImatI akhaMDa saubhAgyavatI harikuMvarI bAIjI ne aSTamI caturdazI ekAdazI pUrNimA amAvasyA RSipaMcamI ko dAru, mAMsa kA tyAga kiyA aura eka bakarA amara karane kI pratijJA lI / isake atirikta rAmAkumhAra ne AjIvana dAru mAMsa ke sevana kA evaM bicchU sarpa Adi prANiyoM ko na mArane kI pratijJA lI / rajapUta saradAroM kI patniyoM putriyoM va anya striyoM ne jUM likha sarpa bicchU Ada choTe baDe jIvoM ko na mArane kI pratijJA lI / anya bhI aneka pratikramaNa ke bAda ATha saMtone tele ke pratyAkhyAna kiye / upakAra ke kArya hue / sAyaMkAla meM 29 apraila ko mahArAja zrI ne prAtaH hote hI apanI santa maNDalI ke sAtha navAI gAMva kI ora vihAra kara diyA / navAI gAMva thotra se 3 mIla para hai| yahAM zrAvakoM ke ghara nahIM haiM phira bhI mahArAja zrI ke prakhara vyaktitva ke asara se yaha gAMva bhI vaMcita nahI raha sakA / mahArAja zrI ne jIva dayA kA upadeza diyA / phalasvarUpa ThikAnA navAi ke mAjI sAhaba zrImatI amAnakuMvarabAI ne eka-eka bakarA prativarSa amara karane kA praNa liyA / tathA ekAdazI ko harI lIlotrI nahIM khAne kI evaM AjIvana mUle kA tyAga kiyA / cAraNa saradAra zrImAn jodhadAnajI kuzalagaDha ( DiDavAnA) nivAsI yahAM ke ThikAne meM kAmadAra the / unhoMne ekAdazI, amAvasyA, pUrNimA, janmASTamI, vaizAkhamAsa, zrAddhapakSa meM dAru, mAMsa tathA zikAra kA tyAga kiyA aura bana sake vahAM taka kisI bhI prANI para golI nahIM calAne kA abhivacana diyA / yahAM gAMva bAhara tAlAva upara vRkSa ke nIce mahArAja zrI ne rAtri nivAsa kiyA / prAtaH 30 apraila ko cha mIla kA vihAra kara Apa paMcapadrA pdhaare| yahAM jaina sthAnakavAsiyoM ke karIbana 40 ghara haiM evaM 100 ghara teraha panthiyoM ke evaM bI ghara vIrapanthiyoM ke haiN| yahAM rahane ke lie zrAvakoM ne atyanta Agraha kiyA kintu Age karAcI zIghra pahu~cane kI icchA se zAma ko pAMca baje vihAra kara diyA / tona mIla para eka rAmadevajI ke cabutare ke pAsa vRkSa ke nIce rAtri nivAsa kiyA / rAste meM calate gAMva divAnadI kA eka harijana bhAI milA / mahArAja zrI ne use upadeza diyA / upadeza se prabhAvita ho kara usane dAru, mAMsa kA AjIvana ke lie tyAga kara diyA / rAta meM do rAhagIra Aye unameM eka to kaDalU ke ThAkura zrImAn bAlasiMhajI sAheba the unhoMne mahArAjazrI ke upadeza se 34 For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazI, amAvasyA, zrAvaNa bhAdrapada vaizAkha mAsa meM jIva hiMsA mAMsa madirA evaM zikAra kA tyAga kara diyaa| dUsare the zrImAn dhUlasiMhajI purohita bhAuMDA jAgoradAra | inhoMne bhI mahArAjazrI se lilotI Adi kA tyAga kiyaa| aura sAtha hI yaha bhI praNa kiyA ki hama apane gAMva ke kisI bhI vyakti kA zoSaNa nahI kareMge aura sAtha hI jitanA upakAra ho sakegA utanA kreNge| mahArAja zrI jahAM bho jAte aura jisase bhI milate ApakA eka mAtra lakSya thA logoM ko sadAcArI naitika va ahiMsA premI banAnA / isake lie Apa nirantara prayatna zIla rahate the| isa prakAra dharmapracAra karate hue ApakA bAlotarA Agamana huA / yahAM jaina samAja ke karIba 400 ghara haiN| AvakoM meM paraspara saMghaThana bhI acchA hai / jaba mahArAjazrI kA Agamana sunA to bAlotarA kA vizAla jaina samAja svAgata ke lie tIna mIla Age pahuMcA / svAgata meM karIba 400-500 vyakti the / usa samaya sthAnIya saMgha kA utsAha darzanIya thA / maMgalagAna aura jaya dhvani ke sAtha mahArAjazrI ne bAlotarA meM praveza kiyA / mahArAjazrI ke zahara meM praveza hote hI saikaDoM ajaina janatA ne bhI mahArAja zrI kA svAgata kiyA / zahara ke mukhya bAjAroM se hote hue mahArAjazrI ne sthAnaka meM praveza kiyaa| usa dina ATha santoM ko tele kI tapazcaryA thii| mAMgalika pravacana sunakara janatA visarjita ho gaI / dUsare dina 2 maI ko sarva munirAjoM ne tele kA pAraNA kiyA / tapasvI muni zrI sundaralAlajI mahArAja ne prAtaH kAla vyAkhyAna pharamAyA / tIsare dina 3 maI ko mahArAja zrI ke sArvajanika pravacana kA Ayojana kiyA gayA samasta gAMva vAloM ko isakI sUcanA peMpaleTa dvArA dI gii| jUnAkoTa meM mahArAja zrI kA pravacana sunane ke lie hajAroM kI saMkhyA meM janatA ekatrita huii| mahArAja zrI ke pravacana kA viSaya thA "dharma aura samAja sudhAra" mahArAjazrI ne apane pravacana meM vizAla janasamUha ko sambodhita karate hue jo pharamAyA usakA sAra yaha thA samAja nAma kI koI alaga cIja nahIM hai| vyakti aura parivAra milakara hI samAja kahalAte haiN| ataeva samAja sudhAra kA artha hai vyaktiyoM kA aura parivAroM kA sudhAra karanA / pahale vyakti ko sudhAranA aura phira parivAra ko sudhAranA aura jaba alaga-alaga vyakti tathA parivAra sudhara jAte haiM to phira samAja svayaM sudhara jAyegA | hama loga samAja sudhArane kI bAta karate haiM yaha to prazasta bhAvanA hai / kintu samAja kA sudhAra kaise kiyA jA sakatA hai ? upara se yA jaDa se ? upara se bharA nahIM rahatA kintu usa ke jar3a meM pAnI DAlane se vRkSa harA jaDa vyakti hai / use sudhArane se hI samAja sudhara sakatA hai| samAja sudhAra kI cAra bhUmikAeM haiM vRkSa para pAnI chir3akane se vRkSa harA rahatA hai| isI taraha samAja kI bharA dvArA ho sakatA hai| (2) dUsarI tIsarI bhUmikA hai vicAra parivartana (1) pahalI bhUmikA hai paristhiti parivartana ! yaha kAma sarakAra bhUmikA hai hRdaya parivartana yaha kArya santoM dvArA ho sakatA hai| (3) yaha sadvicAroM va satsAhitya evaM sAhityakAroM dvArA ho sakatA hai / (4) cothI bhUmikA sevAkArya / yaha samAja dvArA ho sakatA hai acchA samAja zarIra jaisA hai / samAja meM duHkhI hissA hai usakI ora saba ko dhyAna denA ucita hai sabase adhika sukhI samAja yaha hai jisameM pratyeka vyakti paraspara hArdika sammAna kI bhAvanA rakhatA hai / tuma samAja ke sAtha hI upara uTha sakate ho aura samAja ke sAtha hI tumheM nIce giranA hogA yaha to nitAnta asambhava hai ki sake ? kyA hAtha apane Apako zarIra se pRthak rakha kara balazAlI koI vyakti apUrNa samAja meM pUrNa bana banA sakatA hai ? kadApi nahIM / dhArmika vyaktiyoM ke samUha se hI dhArmika aura binA dharma kA jIvana binA siddhAnta kA jIvana dharma ke AcaraNa se vyakti dhArmika banatA hai aura svastha samAja kA nirmANa hotA hai| merA vizvAsa hai 266 10 . For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 hotA hai aura bijA siddhAnta kA jIvana vaisA hI hotA hai jaisA ki binA patavAra kA jahAja jisa taraha binA patavAra kA jahAja mArA mArA phiregA, usI taraha dharmahIna manuSya bhI saMsAra sAgara meM idhara se udhara mArA mArA phiregA aura apane abhISTa sthAna taka nahIM pahu~cegA / 1 mahArAja zrI kA yaha sAragarbhita pravacana sunakara paM0 parazurAmajI Adi vidvadmaNDalI evaM agravAla bhAI Adi aneka jaina ajaina janatA baDI prabhAvita huI / pravacana ke bAda khar3e ho kara mahArAja zrI se sthAnIya janatA ne Agraha kiyA ki " Apake do cAra sArvajanika pravacana yahAM ho jAya to baDA upakAra hogA aura aneka vyakti dAru, mAMsa jIvahiMsA kA tyAga kareMge / " mahArAja zrI ne pharamAyA - logoM ko sanmArga batAnA to hamArA dainika kArya hI hai kintu cAturmAsa kA samaya atyanta samIpa AtA jA rahA hai| aura karAcI cAturmAsa ke kucha dina pahale vahA~ pahuMcanA bhI anivArya hai| karAcI kA mArga bhI sugama nahIM hai / madhyAna ke samaya relve asisTenDa mAsTara sAhaba zrI gumAnasiMhajI sAhaba ne evaM DaoNkTara sAhaba zrI vijayarAjajI ne jo ki jodhapura ke nivAsI puSkaraNA brAhmaNa the| mahArAja zrI ke sAtha DeDha ghaNDe taka vividha viSaya para tAtvika carcAeM kI aura khUba santoSa kA anubhava kiyA aura yathAzakti tyAga liye / yahAM sTezana ke samIpa ramajAna nAmakA ghosI ( gUjara ) musalamAna rahatA thA usane mahArAja zrI kA pravacana sunakara jIvahiMsA aura mAMsAhAra kA tyAga kiyaa| usake gharavAloM ne bhI yahI pratizA kI anya bhI aneka vyaktiyoM ne yathAzakti mahArAja zrI se tyAga grahaNa kiye| sthAnIya zrI saMgha kA atyanta Agraha hone para bhI mahArAja zrI ne apane muniyoM ke sAtha 3 maI ko sAyaMkAla meM vihAra kara diyA / bAlotarA kA vizAla janasamUha dUra taka mahArAja zrI ko pahu~cAne gayA aura mAMgalika avaNakara lauTa aayaa| mahArAja zrI karIba tIna mIla kA vihAra kara eka vRkSa ke nIce rAtri nivAsa kiyaa| bAlotarA nivAsI cAra pA~ca vyakti bhI mahArAja zrI kI sevA meM rAta meM vRkSa ke nIce hI rhe| prAtaH hote hI mahArAja zrI ne 4 maI ko vihAra kara diyA aura daza mIla kA lambA vihAra kara tilavADA pahu~ce / bAlotarA ke kucha vyakti bhI yahAM taka mahArAja zrI kI sevA meM rahe / yahAM caitra mAsa meM caitrI melA bharatA hai| hajAroM baila Adi pazu becane ke lie Ate haiM / hajAroM rupayoM ke pazuoM kA lena dena kA vyavahAra hotA hai / pandraha dina taka sarakArI jhanDA ropA rahatA hai| sarakAra kI ora se yAtriyoM kI samucita vyavasthA rahatI hai / aura / unakI surakSA kA prabandha bhI bahuta acchA rahatA hai / isI gAMva ke samIpa eka baDI sundara nadI bhI hai / melA vizAla nadI ke prAMgana meM bharatA hai / jaba melA lagatA hai taba apane apane gAMva vAle choTe choTe khaDDe (kuiyAM khodate haiN| unameM kucha najadIka hI pAnI AjAtA hai| yahAM camatkAra yaha sunA hai ki jisa gAMva ke loga jo khaDDA khodate haiM usameM una una gAMva ke pAnI kA svAda usameM hogaa| jisa gAMva kA kaDavA yA mIThA yA phIkA pAnI ho vesA hI svAda unakI kuiyoM meM bhI AtA hai / yaha melA caitravadi gyArasa se caitra zuklA gyArasa taka lagatA hai / isa mele ke avasara para hameM mAlAnI pradeza kI saMskRti veza bhUSA evaM bhASA ke darzana hote haiN| tilavADA mAlAnI pradeza ke aMtargata AtA hai / tilavADA se khokhare pAra taka kA pradeza briTIza sAmrAjya ke AdhIna thA / bAda meM yaha jodhapura ke kabje meM A gyaa| jodhapura ke rAjA voraMmada aura mallInAtha ye donoM sage bhAI the| mallInAtha baDA dhArmika puruSa thaa| inakA dUsarA nAma mAlAnI thA / inhIMke nAma se yaha pradeza prasiddha huA / isa prAMta meM SaSThI vibhakti kA pratyaya 'aNI' hotA hai| yahAM bahuta vyakti ke nAma ke pIche bhI 'aNI' kA prayoga hotA hai / jaise lAlacanda kA pitA agara khetAjI hai to yahAM lAlacanda khetANI ke nAma se pukArA jAtA hai| mAlANI vaDA vIra puruSa thA / isane aneka sthala For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 para yuddha kara vijaya prApta kI thI / anta meM inakA jovana dhArmika bana gayA thA / ye saMnyAsI bana gaye the aura saMnyAsa avasthA meM hI inhoMne tilavADA meM samAdhi grahaNa kI / unake samAdhi ke sthAna para vizAla mandira banAyA gayA / inakI puNya smRti meM hajAroM mAlANI apanI zraddhA vyakta karane ke lie yahAM prati varSa ekatra hote haiM / yahAM ke loga prAyaH garIba hote haiM / gola chatrI ke AkAra kA ghAsa a makAna banAte haiM / ye dasa-dasa pAMca-pAMca ke jhupaDoM meM rahate haiM / jise yahAM DhAnI kahA jAtA hai / yahAM ke ThAkuroM kA eka kavi ne hubahu varNana kiyA hai ThAkora manake ThAThale manameM hI rAkhe ThATha / ghara meM cAdara eka hai oDhanavAle ATha / ThAkuroM ko andara kI pola aura upara ke ThATha kA acchA citra khoMcA hai / isa pradeza meM 550 / hai / kahA jAtA hai inameM kevala eka hI gAMva khAlasA hai bAkI ke saba jAgoradAra hai inameM 216 gAMva aise hai jinameM kahIM kahoM jainoM kI vastI avazya milatI hai / lekina ye nAma mAtra ke jaina haiM / prAyaH jaMgalI logoM kI taraha hI apanA jIvana vyatIta karate haiM / saMskAra vihIna aura zikSA rahita haiM / ye inake rahana sahana aura vyavahAra se koI bhI yaha nahIM jona sakatA hai ki ye bhI vaNika ho sakate haiN| yahAM osavAloM ke bAraha ghara haiN| jisameM sAta ghara sthAnakavAsiyoM ke aura pA~ca ghara teraha panthiyoM ke haiM / magara Apasa meM prema acchA thA / gulAbacandajI sAhaba evaM candanamalajI bhaNasAlI yahAM ke mukhiyA the / inhoMne mahArAja zrI kA upadeza sunakara prativarSa eka eka bakarA amara karane kA praNa liyA / aura bho aneka zrAvaka zrAvikAoM ne vividha tyAga pratyAkhyAna kiye / yahAM se mahArAja zrI ne zAmako vihAra kiyA camanA nAmakA kumbhAra ne soDhA kI DhANiyoM taka mahArAja zrI ke sAtha sAtha meM AyA isane mahArAja ke upadeza se jIvahiMsA kA tyAga kiyA / dUsare dina tA0 5 maI ko gola nomaka sTezana para mahArAja zrI Thahare / baDe sTezanamAsTara sAhaba ghanazyAmadAsajI jodhapura ke zrImAlI brAhmaNa the aura choTe bAbUjI manasukharAmajI kAThiyAvADa ke brAhmaNa the baDe sujJa aura bhakta the / mahArAja zrI yahAM relve kvATara meM Thahare / yahAM para purohita, saradAra tathA bAhmaNoM Adi kI 10-12 DhANiyAM thI gocarI pAnI kA acchA subhItA milA / yahAM saba loga iMjana kA garma pAnI hI pIte the / kyoM ki mIThA pAnI yahAM se ATha mIla dUra para milatA hai| 6 maI ko vihAra kara mahArAja zrI 7 mIla para bhImaralAI nAmaka sTezana para padhAre / yahAM rAste meM bhomalo nAmaka eka jATa katla ke lie eka bakarA lekara jA rahA thaa| use mahArAja zrI ne upadeza diyA jisase usane bakare ko tapasvIrAja ke caraNoM meM bheTa rakha diyA aura tapasvIrAja ne bakare ko ama. riyA karane kA upadeza diyA usane saharSa svIkAra kiyA / yaha jATa gumanAjI kI DhANI ke pAsa kA rahanevAlA thA / maharAjazrI phira sTezana para pdhaare| Asa pAsa Adha-Adha tathA eka-eka mIla para bahuta sI DhANiyA~ haiM / yahA~ santoM ke liye AhAra kI paryApta prApti ho gii| idhara prAyaH saba sTezanoM para va Asa pAsa kI DhANiyoM meM iMjana kA hI garama pAnI kAma meM liyA jAtA thA / dhone dhAne meM khArA pAnI kAma meM lAte / yahAM taka ko bhojana karake caLu karanA hAtha dhonA bhI khArA pAnI se karate / sirpha pone hI ke kAma meM mIThA pAnI liyA jAtA / sAma ko vihAra huA / rAta ko jaMgala meM DhANiyoM ke pAsa vRkSa ke nIce rahai / AIdAnajI aura acelojI jATa rAta ko aaye| mahArAjazrI ke pAsa dharmopadeza sunA aura donoM ne sApa bicchU Adi kisI bhI prANiyoM ko jAnabUjha kara mArane ke pratyAkhyAna kiye tathA prati varSa eka eka bakarA amara karane kI pratijJA grahaNa kI / inhoMne teraha pantha ke viSaya meM prazna kara samAdhAna prApta kiyA / For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 prAta tA 7 maI ko mahArAjazrI ne munimaNDala ke sAtha 7 sAta mIla para vArAtu padhAre / yahAM sTezana para jainoM ke karIba bIsa ghara the / prAyaH terahapanthI adhika the / baDe bAbUjI zrImAn zyAmalAlajI kAyastha brAhmaNa the / aura choTe sTezana mAsTara jodhapura ke puSkaraNe brAhmaNa jinakA nAma bansIdharajI boharA thA aura kaSTama thAnedAra gaMgAdAsajI kAyastha ina sabane mahArAja zrI kI vaDI acchI sevA kI / mahArAjazrI ko Thaha rAne ke lie apanA nijI kvArTara khola diyaa| dupahara meM sTezana hAla meM vyAkhyAna huaa| zrImAn mAhezvaro kevalarAmajI iTAvarI ne ekAdazI ko rAtri bhojana kA tyAga liyaa| tathA aneka bhAIyoM ne bhI upadeza zravaNa kara yathA zakti tyAga pratyAkhyAna grahaNa kiye / zAma ko mahArAja zrI ne bihAra kara diyA zrImAn dIpacandajI sAlecA osavAla premacandajI guNadhara lopaDA tathA mizrImalajo luMkaDa Adi aneka bhAI dUra taka mahArAja zrI ko pahuMcAne ke lie Aye / rAta ko jaMgala meM vRkSa ke nice rahe / karIba DeDha baje ke bAda tIna cora Aye vastrAdi curAne ke lie vRkSoM kI oTameM chupa chupa tIna bAra corI kA prayatna kiyA magara saba santoM ko sajAga dekhakara ve loga Ane kAma meM saphala na ho sake / svayaM sevako ke pAsa bhI coroM ne corI kA prayatna kiyA lekina santoM ke va dharma ke prabhAva se cAra corI kiye vinA hI cupacApa vApisa cala diye| lekina eka cora mahArAjazrI ko mokA pAkara lUTane kI niyata se sAtha sAtha meM ho gayA / dUsare dina tA0 8 maI ko vihAra kara sAta mIla para vANiyA~ siMdhAdhorA padhAre / yahA~ eka jamAne meM DAkU loga khUba lUTa pATa karate the| yahA~ eka kumArI bArAta ko mAra DAlI thI jisameM eka pratiSThita baniyAM bhI kAma meM A gayA thA / Isase isakA nAma 'vANiyAsiMdhAdhorA' paDa gayA / usa baniye kI citA sthala para cabUtarA banA huA hai / yahAM isake nAma para melA bhI lagatA hai / yaha sTezana baDe baDe retIle TimboM ke bIca vasA huA hai / yahA~ ke sTezana mAsTara rAmanAthajI jodhAvata puSkaraNe brAhmaNa hote hue bhI Apane acchI zraddhA kA paricaya diyA / Apake mAtAjo ne bhI acchI sevA ko / sTezana mAsTarane mahArAja zrI ke vairAgyamaya upadeza se ekAdazI ke dina nirAhAra upavAsa karane kA praNa kiyaa| tathA inakI mAM sAhaba moMghIbAI ne amAvasyA ko lIlotI kA evaM kandamUla kolA Adi khAne kA tyAga kiyaa| jamAdAra caudharI nAnagAjI lakSamaNAjI khetAjI udAjI ne sAMpa bicchu Adi prANiyoM ko mArane kA tyAga kiyA / tathA ekAdazI amAvasyA ko hala jotane kA tyAga kiyA / sTezana ke mahatara pUsA ne dAru mAMsa evaM jIva hiMsA kA tyAga kiyA / prAtaH tA0 9 maI ko cha mIla vihAra kara mahArAjazrI kavAsa padhAre / yahAM sTezana para bAisa saMpra dAya ke zrAvakoM ke 10 ghara the inameM kucha teraha panthiyoM ke bhI ghara the zrImAn mizrIlAlajI sAhaba ke makAna meM Thahare / Apa dharma ke pUre lAga vAle haiN| yahAM para bADamera se sAta ATha zrAvaka mahArAja zrI ke darzana ke liye Aye jinameM zrImAn gaNezamalajI kisanAjI varSa meM pA~ca pAMca bakarA amara karane kA praNa liyA / jAgIdAra zrImAn camanasiMhajI vAsa DhuMDhAvAloM ne dAru mAMsa kA tyAga kiyA tathA zikAra karane kA tyAga kiyA / aura prativarSa eka eka karA amara karane kI pratijJA grahaNa ko| telI cAndoM anadANI sTezana kavAsavAle ne apane hAtha se mAMsa lAne va khAne kA tathA jIvaghAta karane aura kheta meM odhA (ghAsa phUsa ikaTThA kara Aga lagAne kA tyAga kiyA / tathA pUrNimA ke roja ghAnI pIlane kA sauganna kiyA / mAlI bhUroM rughanAthANI ne ekAdazI amAvasyA ko hala kheDane kA soganna kiyA / kezarImalajI paratA bAnI prativarSa eka eka bakarA amara karane kA praNa liyA / zrImAna seTha mizrImalajI amedAnI ne prativarSa eka eka bakarA amara karane kA tathA pratimAza padraha sAmAyika karane kA praNa liyA samerA TilAnI bohare ne navakAravAlI pherane kA praNa liyA / rupA meghavAla ne dAru mAMsa kA tathA kisI prakAra kI jIvahiMsA nahIM For Personal & Private Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 karane kA tyAga kiyA / 10 maI ke prAtaH sAta mIla para utaralAI mahArAja zrI muni maNDala ke sAtha padhAre / yahAM ke sTezana mAsTara megharAjajI zAkadvIpa brAhmaNa aura karaNIdAnajI puSkaraNA brAhmaNa hai / tathA havAi jahAja ke sTezana mAsTara lokezarAyajI mahArAja zrI ke vyAkhyAna se baDe prabhAvita hue / yahAM bADamera ke bahuta zrAvaka darzana ke liye Aye / rAtrI meM mahArAja zrI kI sevA meM hI rahe / vyAkhyAna zravaNa kara anekoM ne tyAga pratyAkhyAna grahaNa kiye / rAvalI DhANI ke jAgIdAra bAr3amera ke ThAkura sAhaba jeThamalasiMhajI ne tAjindagI zikAra tathA talavAra se jIvahiMsA kA tyAga kiyA aura vaizAkha zrAvaNa tathA bhAdrapada ina mahInoM meM ekAdazI amAvasyA aura pUrNimA pratyeka mAsa kI ina cAra tithiyoM meM dAru mAMsa kAma meM na lene kA praNa kiyaa| Apake kuMvara sAhaba nAthUsiMhajIne ekAdazI amAvasyA tathA pUrNimA Ina cAra tithiyoM meM zikAra dAru mAMsakA parityAga kiyA / Apa kI ThukarAnI sAhaba ne ekAdazI amAvasyA tathA pUrNimA kI lilotI kA tyAga kiyaa| Apake pradhAna giradhArIsiMhajI ne talavAra se jIva hiMsA kA sarvathA parityAga kiyaa| Apake kAkA sAhaba amarasiMhajI ne zrAvaNa bhAdrava mAsa meM ekAdazI amAvasyA pUrNimAM pratyeka mAsa kI ina cAra tithiyoM meM dAru mAMsa kA parityAga kiyA aura zikAra kA tyAga kiyA aura prativarSa eka bakarA amara karane kA praNa liyaa| ThAkura sAhaba sagatasiMhajI ne evaM unakI ThakurAnI ne uparokta tithiyoM meM dArU mAMsa tathA lilotI kA parityAga kiyA / tA0 12 maI ko bihAra kara mahArAjazrI sAta mIla para acchA svAgata kiyaa| yahAM karAMcI se tAra AyA jisameM DaoN milI / DaoNkTara sAhaba 12 maI ko Aye / tapasvIjI mahArAja diyA / dina meM mahArAja zrI kA jAhIra vyAkhyAna rakhA gayA / / bADamera yaha malANI prAMta kA mukhya nagara hai / yaha jodhapura lAina kA baDA sTezana hai / yahAM se jesalamera 110 mAIla paDatA hai / kahA jAtA hai ki kahA jAtA hai ki purAne bADamera kA nAza hone para vi, sa. 1801 meM rAvata ratAjIne punaH nayA bADamera basAyA thaa| yahAM kI Avaka ke hissedAra tIna so jAgIradAra hai ina jAgIdAroM meM pAMca jAgIradAra rAvata kI upAdhivAle haiM / vi saM 1889 meM aMgrejoM ne Isa nagara ko lUTA thA aura yahAM ke jAgIradAroM ko pakar3a kara rAjakoTa le gaye aura vahAM unheM najara kaida rakhe gaye the kaccha bhUja ke darabAra ne inako mukta karavAyA thA 1892 meM yaha pradeza jodhapura ke zAsana meM mila gayA yahAM jainoM kI karIba 400 ghara kI basto hai / ye prAyaH osavAla haiM aura mUrtipUjaka saMmpradAya ke anu. AI hai / dasa bAraha ghara sthAnavAsiyoM ke bhI haiM / mahArAja zrI ke padhArane para sabhI logoMne mahArAja zrI kI acchI bhakti kI yahAM Apa ke tIna jAhira pravacana hue saikaDo kI saMkhyA meM vyAkhyAna / zravaNa ke lie loga upasthita hue| vahAM ke hAkIma magarUpacandajI bhaNDArI tathA sTezana mAsTara mana mohanacandajI bhaNDAro heDa phonsTebala bahAduramalajI sarakArI DaoNkTara saMpatalAlajI poddAramAnacandajI rIDara polisa supariTeNDa mAnamalajI ye saba jaina osavAla hai ina sabane mahArAja zrI kA vyAkhyAna zravaNa apanI acchI bhakti kA paricaya diyA / / kiyA aura bADamera pdhaare| yahAM kI janatAne ApakA nyAlacanda rAmajIbhAI ke Ane kI khabara kI A~khe jAJcakara casme kA prabandha kara jodhapura lAIna ke kanTrolara haragoviMdadAsa bhAI jo rAya sAheba ke nAma se suprasiddha hai| inakA heDa kvATara mirapura khAza meM hai inakA rahana sahana atyanta sAdhA aura svabhAva se atyanta sarala hai / sAdhu santoM ke prati ApakI asima bhakti hai / Apane jaba mahArAja zrI kA zubha Agamana isa tarapha kA sunA to Apane hara sTezana mAsTara ko tAra se mahArAja zrI ke padhArane kI sUcanA dii| sAtha hI iMjina kA garama pAnI aura Thaharane ke lie sTezana para sthAna kA intajAma karavAyA tathA mahArAjazrI ke padhArane kI For Personal & Private Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 pratyeka dina kI sUcanA agale sTezana mAsTara ko karavA dete the / yahAM Apake tIna dina ke vyAkhyAna se bar3A upakAra huaa| saiMkaDoM vyaktiyoMne tyAga pratyakhyAna grahaNa kiye / tathA yahAM ke AdivAsiyoM ne dAru mAMsa zikAra jIvahiMsA kA tyAga kiyA / yahAM ke zrIsaMgha ne Apa ko rokane kA khUba prayatna kiyA kintu Apako Age padhArane kI jaldI hone se Apa ne zAma ko yahAM se vihAra kara diyA / cAra mIla para ATImAlI nAmaka sTezana para Apa padhAre / yahAM ke sTezana mAsTara mUlacandajI puSkaraNA brAhmaNa haiM / Apane apanA nijI kvArTara santoM ko Thaharane ke liye diyA / rAta meM Apa munimaNDala ke sAtha yahIM birAje / rAta meM sTezana mAsTaroM ne evaM relakarmacAriyoM ne ApakA upadeza zravaNa kiyaa| dUsare dina prAtaH tA0 13 maI ko vihAra kara jasAi padhAre / yahA~ osavAlo ke 15-20 ghara haiM / Apane yahA~ upadeza diyA / yahA~ ke tInoM sTezana mAsTaroMne ApakA upadeza suna aura yathA zakti tyAga pratyAkhyAna kiye / rAmAmahattara ne ApazrI kA upadeza suna dAru mAMsa tathA jIvahiMsA kA sarvathA tyAga kiyA / paMDita mUlacandajI kI yahA~ tabiyata acAnaka bigaDa gaI jisase Apako vApisa nAgaura jAnA pdd'aa| dUsare dina tA0 14 maI ko vihAra kara Apa sAtamIla para khaDona nAmaka gAva meM padhAre / yahA~ ke sTezana mAsTara dhanarAjajI gauDa brAhmaNa haiM / baDe sevA bhAvI sajjana haiM / inhone mahArAjazrI ke upadeza se pAMca tithi brahmacarya evaM lilotI nahIM khAne kA praNa liyaa| peThavAna vAMkojI pradhAna sajoDe dArumAMsa jIva hiMsA kA tyAga kiyA / gAMgalA nivAsI mAru nAmake aura ratnA nAmake sindhI musalamAnoM ne bhI dArumAMsa evaM jIva hiMsA kA tyAga kiyA / tathA jhUThI sAkSI na dene kA bhI praNa liyA / dUsare dina mahArAjazrI tA0 15 maI ko vihAra kara bhAcamara nAmaka sTezana para padhAre / yahAM inspekTara oDiTa ekAunTa jodhapura nivAsI agravAla lakhapatasiMhajI ne maharAjazrI ke upadeza se pAMca tithiyoM brahmacarya vrata pAlane kA niyama liyA / yahA~ ke sTezanamAsTara ne bhI rAtrI bhojana kA tyAga kiyA / tIna dana yahA~ birAjakara / tA0 16-17-18-19-maI prAtaH hote hI Apane apanI muni maNDalI ke sAtha bhAmacara se vihAra kara diyA / 8 mIla kA vihAra kara Apa rAmasara padhAre / yahAM sTezanamAsTara zrImAn candulAlajI agravAla digambara jaina the Apane gurudeva kA baDA bhAvabhInA svAgata kiyA aura Apako sTezana ke hI eka kArTarsa meM utarane ke lie sthAna diyA / rAtri ke samaya ApakA pravacana huA / sTezana para rahane vAle sabhI karmacArI Apake pravacana meM upasthita hue / mahArAjazrI ne upasthita strI purUSoM ke samakSa mAnavadharma para pravAvazAlI pravacana diyA / Apake pravacanoM kA upasthita sajjanoM para acchA prabhAva par3A / vyAkhyAna samApti ke bAda anekoMne vividha tyAya pratyAkhyAna grahaNa kiye / mAsTara sAhaba kI patnI kezaraku~varabAI ne pAMca tithiyoM meM hari lilautrI kA tyAga kiyA aura brahmacarya pAlana kA niyama liyA / donoM pati patni jainadharma ke prati asIma zraddhAlu the / mahArAja zrI kI ina donoM ne baDI bhAro sevA kI / inhoMne apane bAlakoM meM bhI acche dhArmika saMskAra DAle / usa samaya rAmasara meM gyAraha osavAloM ke ghara the / ina gharoM ke samasta kuTumbiyoM ne mahArAjazrI se samyaktva grahaNa kiyA / AtizabAjI, vaizyAnRtya Adi samAja kI kuruDhiyoM kA tyAga kiyA zrImAn pokharadAsajo gulAbacandajI pArakha ne paMcamI, aSTamI, ekAdazI, caturdazI, amAvasyA ke dina covihAra hari. lilotI kA tyAga evaM zIlavata pAlane kA niyama grahaNa kiyA / rAmasara ke ThA0 sAhaba khemasiMhajI, kaMvara sAhaba karNa siMhajI. ThAkara sAhaba amarasiMhajI, ThA0 dhIrasiMhajI, ThA0 tarantasiMhajI, ne ThA0 paridAnasiMhajI rAjapUta DUgarasiMhajI. For Personal & Private Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 Adi anekoM rAjapUtoM ne ekAdazI, amAvasyA Adi tithiyoM meM zikAra karane kI pratijJA kI / baMdanosoDhA (jAti vizeSa) tathA ThA0 chattarasiMhajI ne ekAdazI, amAvasyA, pUrNimA janmASTamI, RSipaMcamI ko dAru tathA mA~sa sevana kA tyAga kiyA / rAmasara ke samIpa choTe khAracI nAmaka gAMva ke nivAsI sindhI musalamAna tathA pAdIkopAhara grAma nivAsI jAMgalo nAma ke bhaloM ne mahArAjazrI ke upadeza se sadA ke liye dAru, mAMsa evaM jIva hiMsA kA tyAga kiyA / TrAphika inspekTara atomuhamda jAlandhara nivAsI ne ApakA vyAkhyAna sunA aura mahArAjazrI ke tyAga maya pravacana se prabhAvita ho kara bolA-"maiM ApakA upadeza sunakara Aja se zarAba kI tobA karatA huuN| aura mere hAtha se kisI bhI prANI ko mArane yAne jAna lene kI aura mahIne meM paMdraha roja gosta khAne kI tobA karatA huuN| mere acche nasIba haiM so Apa jaise baDe oliyoM kA dIdAra huA / " Apa karIba tIna cAra dina rAmasara meM ho birAje bar3A bhArI upakAra huA / sthAnIya janatA ne ApakA upadeza baDI rUci ke sAtha sunA / anekoM ne jIvahiMsA, dArU, mAMsa parastrIgamana zikAra Adi durvyasano kA tyAga kiyA / Apane java vihAra kiyA / to saikaDoM rAmasara nivAsI dUrataka pahu~cAne Aye / vihArakara Apa gAgariyA padhAre / rAmasara se gAgariyA 6 mIla hotA hai| 20 maI ko Apa madhyAnha ke samaya gaagripdhaare| yahAM se lekara karAcI ke pAsa karIba malIra taka so kA evaM viSaile jAnavaroM kA bar3A upadrava rahA / saikaDoM sarparAja nAgarAja idhara udhara baDI zAna ke sAtha Tola meM rahate the kabhI Apasa meM laDate najara Ate the to kabhI apanI vizAla phaNa phailAkara bar3I mastI meM jhumate najara Ate the / mahArAjazrI ko mArga meM isa prakAra ke saikar3oM sarpa rAja najara Ate the / mAno saDaka ke dono ora khaDe hokara mahArAjazrI kA svAgata hi kara rahe hoN| gAgariyA meM ahAra pAnI karane ke pazcAt ApakA pravacana huA / Apake pravacanakI sUcanA samasta gAMva vAloM ko karAdI gaI thii| sUcanA milate hI saikar3oM strI puruSa mahArAja zrI ke vyAkhyAna meM upasthita hue / vyAkhyAna sunakara baDe prasanna hue| Apake upadeza se prabhAvita ho zrI dhannArAmajI pI. Dablu aura insapekTara zrI pratApajo ne ekAdazI amAvasyA, pUrNimA ina cAra tithiyoM meM rAtribhojana tathA kuzIla sevana kA tyAga kiyA / jodhapura nivAsI bAbU rAdhAlAlajI ne ukta cAra tithiyoM meM kuzIla sevana kA evaM rAtribhojana kA tyAga kiyA / DigAnA nivAsI sTezana mAsTara pyArelAlajI kAyastha evaM tAra bAbU jagadambAlAlajI ne bhI pravacana sunA aura tyAga pratyAkhyAna grahaNa kiye / zrImAn biradIcandajI ne Apase samyaktva grahaNa kI / aura bhI aneka upakAra hae ApazrIne yahAM se sAyaMkAla ke samaya vihAra kara diyA / karIba tIna mIla para bArahamAsiyoM kI DhANI thI vahAM rAtri meM Apane vizrAma kiyaa| yahAM bhI ApakA pravacana huA / sukhIyA aura miTu Adi bhIloM ne Apake upadeza se dAru, mAMsa evaM zikAra kA tyAga kiyA / aura corI na karane kI pratijJA kI / 21 maI ko prAta hote hI Apane apanI munimaNDalI ke sAtha gagarAroDa kI ora vihAra kiyaa| nau mIla kA lambA vihAra kara Apa gagarA roDa padhAre / yahAM sTezana para hI eka kvATarsa meM birAje / sTezana mAsTara udecandrajI kAyasta tAra mAsTara umarAvacandajo kAyastha evaM rAva sAheba paMDita haragonvida dAsajI ke bhatIje zAMti lAlajI tAra mAsTara ne ApakI baDI sevA kI / Apane karAcI seAye hue zrIyut kAnajIbhAI, DaoN. nihAlacandabhAI, chaganalAlabhAI bhAIlAlabhAI Adi bahutase sajjanoM kI bhojanAdi se baDI sevAkI / munirAjoM kI bhI bar3I sevA kI / yahA~ ApakA pravacana rakhA gayA / pravacana meM sTezana ke karmacArI baDI saMkhyA meM upasthita hue / anekoM ne yathAzakti tyAga-pratyAkhyAna grahaNa kiye yahAM baDA regi For Personal & Private Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 stAnahai / pAnI bahuta uMDA aura kaDuA hai| peTa bhara pAnI pIlene se pazuoM kI Ate bhI galajAtI hai aura thoDe roja meM mara bhI jAte haiM / vyAkaraNa kAroM kI kI huI "maru" zabda kI vitpatti yahAM ThIka hi sArthaka ho tIhai / jala ke abhAva meM mara bhI jAte haiM / ("maru" mriyante jalA bhAvena prANino yatra saH maruH) ___ yahAM se nagarapArakara karI 120 mIla para hai / nagarapArakara se pAlanapura 40 mIla dUra hai / isa mArga se karAcI AsAnI se jAyA jA sakatA hai| sAyaMkAlake samaya Apane vihAra kara diyA / 4 mIla kA vihAra kara Apa tAmalora padhAre / 22 maI ko ApazrI kA jAhira pravacana huaa| pravacana meM tAmalora ke ThAkura sAhaba zrI vairIlAla jI apane samasta parivAra ke sAtha pravacana meM upasthita hue| ThAkura pa~vAra nAthusiMhajI va unakI ThakurAniyA~ bhI upasthita huI / inake atirikta hindU aura musalamAna bhAI bhI bar3I saMkhyA meM upasthita hue / mahArAja zrI ne mAnava jIvana kI sArthakatA para pravacana diyA / Apa apane pravacana meM jIvahiMsA, zikAra, madya sevana, parastrIgamana, jUAM jaise duvyarsanoM ke duSpariNAma samajhAe / pravacana kA janatA para bahuta acchA prabhAva paDA / ThAkura vairIlAlajI ne sadA ke lie dAru mAMsa jIvahiMsA kA tyAga kara diyA / sAtha prativarSa eka jIva ko amariyA karane kA bhI praNa kiyA / ThAkura paMvAra nAthusiMhajI ne va ThakurAnIjI sA. ne dAru, mAMsa, jIvahiMsA kA sadA ke lie tyAga kiyA / ekAdazI, amAvasyA, pUrNimA Adi tithiyoM meM harI lilotrI evaM kuzIla sevana kA tyAga kiyaa| sAtha hI prativarSa eka bakarA amara karane kA praNa liyA / mAsTara mohammadahusenakhA~ ne mahArAjazrI ke upadeza se sadA ke lie parastrI kA tyAga kiyA aura prati varSa eka bakare ko mRtyu ke mukha se bacAne kA praNa kiyA / peThavAna AidAnajI, kasTama adhikArI candIrAma jI ne, mahatara nenajI Adi ne dAru mAMsa evaM jIva hiMsA kA tyAga kiyA / isa prakAra saikaDoM vyaktiyoM ne mahArAja ke pravacana se prabhAvita ho yathAzakti tyAga grahaNa kiye / yahA~ Apa ne eka dina birAjakara Age ke gAMva ke lie vihAra kara diyA / 23 maI ko prAtaH tAmalora se vihAra kara Apa sAta 7 mAIla para sthita lIlamA gAMva meM padhAre / tAmalora ke sTezana mAsTara ne mahArAjazrI ke padhArane kI sUcanA lIlamA ke sTezana mAsTara ko de dI thii| tadanusAra baDe svAgata ke sAtha sTezana mAsTara ne apane relve ke nijI kATarsa meM Apako utAre / AhAra pAnI ke pazcAt ApakA pravacana rakhA gayA pravacana meM baDhI saMkhyA meM janatA AI / Apane ahiMsA dharma kA mahattva samajhAyA / janatA Apake pravacana se baDI prabhAvita huI aneka hindU evaM musalamAna bhAIyoM ne dAru, mAMsa jIvavadha parastrIgamana Adi durvyasanoM kA tyAga kiyA / yahAM ke mahezvarI bhAI mUlacandajI karmacandajI Adi ne acchI sevA kI aura yathA zakti tyAga grahaNa kiyA / sTezana mAsTara rilIpha bAbU tathA sTezana ke anya brAhmaNa karmacAriyoM ne rAtri bhojana evaM amuka tithiyoM meM lolotrI khAne kA evaM kuzIla sevana kA tyAga kiyA / sAyaMkAla ke samaya Apa apanI munimaNDalI ke sAtha do mIla kA vihAra kara DhANI meM padhAre / rAtri nivAsa Apane vahIM kiyA / rAtri meM bhI DhANI nivAsiyoM ko upadeza diyA / Apake upadeza se prabhAvita ho saradAra daulatasiMhajI ne prativarSa do jIvoM ko abhayadAna dene kA praNa liyA / saradArasagatasiMhajI ne bhI prativarSa eka eka jIva ko amara karane kA praNa liyA / tathA pAMca tithiyoM meM dAru, mAMsa eva jIvavadha na karane kA vrata grahaNa kiyA, rAtri baDe Ananda ke sAtha vyatIta kara prAtaH hote hI Apane apanI munimaNDalI ke sAtha vihAra kara diyA / ___24 maI ko Apa 7 sAta mIla kA vihA kara jaisiMdhara padhAre / yahAM sTezana para hI Apa birAje / AhAra pAnI grahaNa karane ke bAda ApakA pravacana huA / Apake pravacana se prabhAvita hokara bAbU For Personal & Private Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMvaralAlajI AsisTenDa sTezana mAsTara evaM rAmanAthajI sTezana mAsTara ne pAMca tithi meM rAtri bhojana kA tyAga kiyA / tathA ekAdazI ke dina jaina paddhati se upavAsa karane kA praNa kiyA / isake atirikta pAMca tithiyoM meM brahmacarya vrata pAlane kA niyama grahaNa kiyA / bAba viradhArAmajI caudharI pI DablyU relve lAina ke insapekTara ne evaM anya karmacAriyoM ne bhI mahArAjazrI se yathA zakti vrata grahaNa kiye| 25 maI ko prAtaH hI Apane apanI munimaNDalI ke sAtha jaisindhara se vihAra kara diyA / pAMca mIla lambA vihAra kara Apa munAbA padhAre yahAM sTezana para hI ApakA birAjanA huA / madhyAnha meM Apane jAhira pravacana diyA / pravacana meM aneka bhAI bahana upasthita hue / Apane ahiMsA dharma kI mahattA para prabhAvazAlI pravacana diyA / Apake pravacana se aneka sajjana prabhAvita hue aura Apake vidvatA bhare pravacanoM kI bhUri-bhUri prazaMsA karane lge| pravacana se prabhAvita hokara sTezana mAsTara hIrAcandajI kAyastha ne dAru, mAMsa evaM jIvahiMsA kA sadA ke lie tyAga kiyA / tathA jahAM taka ho sake rAtri bhojana karane kA bhI praNa liyA / inake atirikta aneka vyaktiyoM ne vividha prakAra ke duvryasanoM ke sevana kA tyAga kiyA / sAyaM kAla ke samaya Apane vahAM se vihAra kara diyA aura do mIla para DhANI meM Apa Thahara gaye / yahAM bhI Apane upadeza diyA / DhANI ke nivAsiyoM ne Apake upadeza se hiMsA kA tyAga kiyA / aura dAru mAMsa sevana na karane kA praNa grahaNa kiyA / __26 maI ko Apa vihAra kara khokharepAra pahu~ce / yahA~ mAravADa prAnta kI sImA samApta ho jAtI hai aura sindhadeza kI sImA prArambha hotI hai / sImA sthala hone se yahAM ke sTezana mAsTara evaM pulisa karmacAriyoM kI saMkhyA acchI hai / rAtri meM ApakA jAhira pravacana rakhA gayA / sabhI sTezana mAsTara pulisa evaM pulisa adhikArI nAkedAra tathA anya choTe bar3e sabhI rAjya karmacArI Apake pravacana meM upasthita hue / pravacana meM Apane mAnavadeha kI durlabhatA para vyAkhyAna diyA loga baDe prabhAvita hue / Apake pravacana se sindhi bhAIyoM ne bar3I saMkhyA meM mAMsa madirA kA tyAga kiyaa| sTezana mAsTaroM ne rAtri ke gyAraha baje taka dharma ke vividha tattvoM para praznottarI kI / mahArAjazrI kI samAdhAna karane kI sarala paddhati se baDe prabhAvita hue| unhoMne pAMca tithiyoM meM rAtri bhojana na karane kA evaM zIlavata pAlane kA niyama liyaa| rAjapUta ThAkuroM ne jIvahiMsA, zikAra karane kA jUA mAMsa madirA eva vezyAgamana kA tyAga kiyA / anya . karmacAriyoM ne bhI tyAga kara apanI dharma bhAvanA kA paricaya diyA / musalamAna bhAI bazIramuhammadakhAna sAheba ne evaM anya musalamAnabhAIyoM ne dAru mAMsa sevana kA tyAga kiyA / rAtri kA yaha satsaMga baDA hi AkarSaka evaM prabhAvazAlI rahA / prAtaH hote hI mahArAjazrI ne biTAlA kI aura vihAra kara diyA 27 maI ko Apa 3 mola kA vihAra kara biTAlA gAMva meM padhAre / yahAM 15-20 ghara rAjapUtoM ke the / Apane yahIM AhAra pAnI grahaNa kiyA / madhyAnha ke samaya 15-20 gharoM ke sabhI rAjapUta bhAI mahA rAja zrI kI sevA meM upasthita hue / pravacana huA / pravacana se prabhAvita hokara ThAkura sAhaba vIrasiMhajI ne jIvahiMsA kA sadA ke lie tyAga kara diyA / aura vaizAkha bhAdrapada ke mahinoM meM sarvathA dArU mAMsa kA tyAga kiyA evaM anya mahinoM kI pAMcoM tithiyoM meM mAMsa madirA kA tyAga kiyA / mallA nAma kA eka mevADa kA bhIla vahIM rahatA thaa| usane saikaDoM DAke DAle the / anekoM ke khUna kara DAle the / mahAra zrI ke pravacana kA usa para baDA acchA prabhAva par3A / usane DAkA na DAlane kA praNa kiyA / evaM pAMca tithiyoM meM jIvahiMsA zarAba evaM mA~sa sevana kA tyAga kiyA / aura dhIre dhIre zarAba mAMsa ko sadA ke lie choDane kA niyama grahaNa kiyA / cAra baje ke bAda Apane vihAra kara diyA cAra mIla kA vihAra kara Apa vAsaravA sTezana padhAre / rAtri meM Apane yahIM nivAsa kiyA / yahAM bhI Apa kA pravacana huA / For Personal & Private Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nasIrAbAda nivAsI bAbu ghIsUlAlajI ne mahArAja zrI kI bahuta acchI sevA kI / rAtri meM tIna cAra ghaMTe taka mahArAja zrI se dhArmika carcA karate rahe / 28 maI ko Apane prAtaH bihAra kara diyA / sAta mIla kA bihAra kara jAlujocAnarI padhAre / yaha gAMva to sarpo kA eka nivAsa sthala hai| sarpo ke Dara ke mAre mAsTara loga becAre dina meM hi bhojana karake khATa para caDha jAte the nAgadevoM kI isa gAMva para baDI kRpA thI sarvatra inakA hI eka chatra rAjya thA / rAtri meM relve karma cAriyoM ko jaba rela gADI ko yahAM se nikAlanI paDatI thI taba baDI sAvadhAnI rakhanI paDatI thii| garmI ke dinoM meM garmI ke kAraNa saikaDoM sarpa rela kI paTaDiyoM para A jAte the aura rela ke cakkoM ke nIce A A kara kaTa jAte the / jahAM tahAM kaTe hue sarpo ke zavahI zava hI paTaDiyoM para najara Ate the varSA ke samaya to unake biloM meM pAnI bhara jAne se hajAroM kI saMkhyA meM sarvatra sarpa dRSTigocara hote haiM / yahAM ke nivAsI prAyaH khATa para hI rahate haiN| munirAjoM ke lie to yahAM bar3I samasyA utpanna huI / khATa kA to munirAja kabhI bhI upayoga nahIM kara sakate the aura na rAtri meM dIpaka ke prakAza kA hI / sTezana mAsTaroM ne sarpa ke bacAva ke lie santoM ko khATa lA lA kara mahArAjazrI ke sAmane rakhavA diye aura kahA rAtri meM Apa khaTiyA para hI rahaiM varanA sarpo ke Apa grAsabana jAyeMge / munirAjoM ne kahA hamaloga jaina muni zarIra kI apekSA apane AcAra dharma ko adhika mahattva dete haiM / hama to sabhI prANiyoM ke sAtha maitrI rakhate haiM kisI ko mana se bhI zatru nahIM mAnate / sarpa bhI hamAre mitra hI hai / hama ina mitroM ke sAtha hI rAtri vyatIta kareMge / hama loga khaTiyA kA upayoga kabhI nahIM karateM / mahArAja zrI ke isa tyAga va isa dhairya se sabhI ko baDA Azcarya huA / rAtri meM pratikramaNa ke bAda sTezana mAsTara evaM anya karmacArI gaNa mahArAja zrI ko sevAmeM upasthita hue / pravacana huA / mahArAja zrI ne ahiMsA para pravacana diyA / pravacana baDA hi sundara rahA / sTezana mAsTara AsApUrIjI ne ekAdazI amAvasyA pUrNimA Adi tithiyoM meM rAtri bhojana kA tyAga evaM zIla pAlane kA niyama grahaNa kiyA evaM prativarSa eka eka bakarA amara karane kA praNa kiyA / aneka vyaktiyoM ne dArU mA~sa jIvahiMsA kA tyAga kiyA / kamAlakhA~ marakhAnI musalamAna ne sadA ke lie jIvahiMsA dAru mAMsa zikAra kA tyAgakara jainadharma svIkAra kiyaa| yahAM ke sTezana mAsTara ne Age ke sTeza na mAsTara ko tAra se sucanA dI ki yahAM se baDe camatkArI tyAgI santa mahAtmA A raheM haiN| unakI sevA meM kisI prakAra kI khAmI na rahanI pAe / ___ mahArAja zrI ne sapoM ke bIca hI rAtri gujArI / jaba rAtri meM santa so gaye to sarpa bhI munirAjoM kI rakSA karate hue idhara udhara phirane lge| saca hI kisI nitikArane kahA hai "dharmo rakSati rakSitaH" / jo dharma kI rakSA karatA hai usakI dharma bhI rakSA karatA hai / rAtri kA kAla baDI zAnti ke sAtha vyatIta huA / kisI prakAra kA kaSTa nahIM huaa| prAtaH hote hI sTezana mAsTara mahArAjazrI ke pAsa pahu~ce / so kI nagarI meM santoM ko surakSita dekha unhe baDA Azcarya huA / ye loga mahArAja zrI ke tapa tyAga kI bhUrI bhUrI prazaMsA karane lage / mahArAja zrI ne prAtaH kAla yahAM se vihAra kara diyA / sAta mIla lambA vihAra kara Apa paracejiverI padhAre / yahA~ ke sTezana mAsTara evaM anya relve karmacArI gaNa pahale se hI utsukatA ke sAtha mahArAja zrI ke padhArane kI pratIkSA kara rahe the / mahArAja zrI ke padhArate ho jaya dhvani ke sAtha sarvane svAgata kiyA / sTezana para hI eka kvATarsa meM mahArAja zrI ko utAre / AhAra pAnI ke bAda mahArAja zrI kA pravacana huA / pravacana meM sTezana ke sabhI karmacArIyoM ne hissA liyA / pravacana ke pazcAt mahArAja zrI ke upadesa se TikITa bAbu jvAlAprasAdajI kAyastha ne dArU mAMsa kA sadA ke liye tyAga kiyA aivaM ekAdasI amAvasyA Adi pAMca tithi For Personal & Private Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 yoM meM brahmacarya vrata rakhane kA praNa liyA / tathA prativarSa eka eka bakarA amariyA karane kA vrata liyA / soDhA saradAra jodhasiMhajI serasiMhajI biMdarAjajI takhatasiMhajI khusAlasiMhajI Adi aneka ThAkora saradAroM ne pratyeka mahine kI pAMca tithiyoM meM dAru mAMsa ke sevana kA tyAga kiyA / evaM zrAvaNa bhAdrapadamAsa meM sampUrNa jIvahiMsA dArU mAMsa kA tyAga kara diyA / anya kucha rajapUta saradAroM ne kharagoza tItara hiraNa mArane kA tyAga kiyA / siMdha deza kI simA para sthita rANAjI kI havelI nivAsI kuMvarasiMhajI rAThoDa ne sadA ke lie jIvahiMsA kA parityAga kara ahiMsA vAdI bane / anya bho aneka vyaktiyoM ne vividha tyAga grahaNa kara apanI tyAga bhAvanA kA paricaya diyA / jAlujocAnaroM ki taraha yahAM bhI sapoM kA upadrava rahA / yahAM se karIba dosau mIla ke lambe mArga meM sarpa hI sarpa dRSThi gocara hote haiM / santoM ke tapa tyAga ke prabhAva se kisI ko bhI sarpa ne munirAjoM ko kaSTa nahIM diyA / hamAre caritanAyakajI sarvatra ahiMsA dharma kI mahimA kA pracAra karate hue nirantara Age baDha rahe the| paracejiverI se Apa 29 maI ko vihAra kara navAchora padhAre / yahAM bhI ApakA pravacana huA / pravacana se prabhAvita ho nUrakhA nAmaka musalamAna ne sadA ke lie jIvahiMsA aura mAMsa sevana kA tyAga kiyA / aura sadA ke lie prati varSa eka-eka bakarA amara karane kA praNa liyA / peThavAna vAetu nivAsI rugAjI ne bhI dArU, mAMsa kA sadA ke lie tyAga kiyA / yahAM se 31 maI ko vihAra kara Apa 9 mIla para sthita hasisara nAmaka gAMva meM pdhaare| sTezana mAsTara ne Apa kA svAgata kiyA / aura utara ne ke lie Apako apanI jagaha dI / AhAra pAnI ke bAda ApakA jAhira pravacana rakhA gayA / Asa pAsa ke sekaDoM vyakti Apake pravacana meM upasthita hue| Apa ne mAnava dharma para pravacana diyaa| Apake pravacana se prabhAvita hokara sTezana mAsTara sAmara nivAsI bhavAnI zaMkarajI dAhimA brAhmaNane evaM asisTenDa mAsTara vizanalAlajI kAyastha ne aSThamI ekAdazI caturdazI amAvasyA evaM pUrNimA ko pUrNa brahmacarya vrata kA niyama liyA aura lIlotI na khAne kI pratijJA kI / isake atirikta vyAkhyAna meM upasthita aneka vyaktiyoM ne dAru mAMsa jIvahiMsA juA, parastrIgamana Adi durvyasanoM kA tyAga kiyA / kucha sindhI musalamAnoM ne bhI jIvahiMsA va zarAba pIne kA evaM mAMsa khAne kA niyama liyA / rAtri nivAsa ke bAda Apane prAtaH vihAra kara diyA aura muni maMDali ke sAtha 7 sAta mIla kA vihAra kara Apa dhorAnArA padhAre / yahAM bhI anekoM vyaktiyoM ne dAru mAMsa Adi durvyasanoM kA tyAga kiyA / anekoM ne pAMca tithi meM rAtri bhojana na karane kI pratijJA kii| sTezana mAsTara alihedarakhA saiyada meM mahArAja zrI ke upadeza se sAla meM 6 mahine taka gosta khAne kA tyAga kiyA aura bakare kI kurbAnI na karane kI pratijJA kI / sisTeMDa mAsTara pokaramalajI darajI. TikITa bAba rUparAmajI tArabAbU mukandavalbhajI. govindalAlajI kAyastha Adi ne gyArasa caturdazI, amAvasyA pUnama ko brahmacarya vrata rakhane kA praNa kiyA / cokIdAra rAmasiMha rAjapUta ne bhI jIvahiMsA, mAMsa sevana evaM zarAba pIne kA sarvathA parityAga kiyA / tathA a vyaktiyoM ne bhI tyAga grahaNa kara mahArAjazrI ke prati apanI bhakti vyakta kii| yahAM se Apa 6 mIla kA vihAra kara hirala padhAre / yahAM ke sTezana mAsTara ratanalAlajI ne evaM unakI patnI ne pAMcoM tithiyoM meM brahmacarya pAlane kA niyama liyA / tathA harI vanaspati tathA rAtri bhojana kA bhI tyAga kiyA / nisAra mohammada nAmaka eka musalamAna ne evaM usakI patnI ne mahine meM 15 dina mAMsa khAne kA tyAga kiyA / aura apane hAtha se jIva nahi mArane kA praNa kiyA / yahA se tA0 2 jUna ko vihAra kara Apa apanI munimaNDalI ke sAtha pIthorI padhAre / yahAM sTezana para Apa Thahare / yahAM ke sTezana mAsTara abdulasIkhAMjo muhammadaasarapha Apa ke mahAna upadeza se baDe prabhAvita hue / mAMsa khAne kA evaM jIvahiMsA karane kI pratijJA grahaNa kI / anya bhI tAra bAbU tejarAmajI, zrI For Personal & Private Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 lAlajI kAyastha Adi ne bhI mahArAjazrI se pAMca tithiyoM meM zIlantrata rakhane kA praNa kiyA / mahArAjazrI jahA~ bhI padhArate apane prabhAvazAlI pravacana se zrotAoM ko maMtramugdha kara dete hi the / Apake pravacana se patthara dila bhI moma bana jAtA thA / 3 jUna ko Apane yahAM se prAtaH vihAra kara diyA / Apane nau mIla kA vihAra kiyA aura Apa sAdIpallI nAmaka sTezana para padhAre / yahAM ApakA pravacana huaa| sTezanamAsTara raghunAthajI, bAbU bhagavAnadAsajI Adi ne pAMca tithiyoM meM zIlavata pAlane kA niyama liyA / kucha rAjapUtoM ne evaM musalamAna bhAIyoM ne jIvahiMsA, zarAba evaM mAMsa na khAne kA praNa kiyA / nAI aura jAToM ne bhI Apake pravacana se prabhAvita ho jIva hiMsA kA tyAga kiyaa| ___yahAM se Apane 4 jUna ko prAtaH vihAra kiyA aura 7 sAta mIla kA vihAra kara Apa jamarAva jakzana padhAre / sTezana para hI Apa birAje / vyAkhyAna meM saikar3oM kI saMkhyA meM janatA upasthita huI / "mitti me savva bhUeSu" isa viSaya para pravacana dete hue pharamAyA / dUsaroM ke lie apane sukha ko balidAna karane kI preraNA Apako jisa anubhUti se prApta hotI hai use karuNo kahI jAtI hai / dUsaroM ke sukha meM sukhI honA maitrI hai to dUsare ke duHkha meM dukhI honA karuNA hai / maiM Apa se eka bAta pUcha lUM-"Apa dUsare ke duHkha se dukhI hote haiM yA dUsare ke sukha se dukhI hote haiM / dUsare ke duHkha meM yadi Apako pIDA ho rahI hai to samajhalo Apake hRdaya meM mAnavatA kA dIpaka jagamagA rahA hai / para Aja ulaTI gaMgA baha rahI hai / Aja kA mAnava dUsare ke sukha se dukhI ho rahA hai / dUsare ke Ananda aura utkarSa ko dekha kara yadi hRdaya meM cUmana hotI hai to yAda rakhIe hRdaya meM zaitAniyata bola rahI hai / Aja sarvatra yaha vRtti kAma kara rahI hai| jaba hRdaya dUsaroM ko kaSTa meM dekhakara svayaM pIDA kA anubhava karane lage taba samajhanA mAnavatA AI hai, kyoMki dusaroM kA duHkha apanA dukha tabhI bana sakatA hai jaba ki hRdaya meM vizAlatA ho / vicAroM meM pavitratAho / pavitra hRdaya ke vyakti kI vicAra dhArA kitanI udAta hotI hai| eka paMkti meM kavi bola "dayAmaya aisI mati ho jAya / Taika // apane saba duHkhoM ko sahalu, kintu para duHkha dekhAna jAya // dayAmaya 0 " yaha santa hRdaya ke svara haiM / ve kahate haiM-prabho ! esA hRdaya ho ki apanA duHkha to maiM haMsate haMsate sahasakU~ para dUsaroM kA darda saha na sakU~ / hRdaya kI yaha vizAlatA hI jIvana kA Adarza , upadeza nahIM AcaraNa cAhatI hai / karuNA ke do bUnda sUkhe jIvana meM hariyAlI kI bahAra lA sakatI haiM / karuNA, maitrI jIvana kA Ananda kA jharanA haiM / nirdaya hRdaya sUkI reta hai jahAM sneha aura sahAnubhUti kI saralatA aura taralatA kA abhAva hai / jIvana kA mAdhurya sahRdayatA meM rahatA hai / jisa dina prANI ke hRdaya se dayA aura sneha kI sarItA sUkha jAyegI usa dina saMsAra naraka ho jAyagA / karatA jIvana kA kalaMka hai to karuNa jIvana kA mAdhurya haiM / pahile meM vidveSa kI Aga hai to dUsare meM zAnti ko svara hai,| eka meM jIvana kA aMdhakAra hai to dUsare meM AtmA kA prakAza hai / dayA va karuNA hI dharma kA mUla hai / santa tulasIdAsajI ne bhI kahA hai dayA dharma kA mUla hai pApa-mUla abhimAna / tulasI dayA na choDie, jaba lagi ghaTa meM prANa // isa prakAra Apane karIba Der3ha ghaMTe taka vizva maitrI karuNA aura dayA para pravacana diyA / pravacana kA prabhAva janatA para spaSTa lakSita ho rahA thA / pravacana samApta hote hI zrImAn agravAla lakhIrAmajI ne evaM unake choTe bhAI hajArImalajI ne mahine kI pAMca tithiyoM meM rAtri bhojana evaM harilIlotrI kA tyAga kiyA / tathA ina donoM bhAIyoM ne zIlavata pAlane kA niyama liyA / TikITa bAbU rAjapUta saradAra phatesiMhajI ne For Personal & Private Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 mahArAjazrI ke pravacana se prabhAvita hokara jIvahiMsA dAru, mAMsa sevana kA tyAga kiyA / rAmadalA nAmaka bhaMgI ne bhI dAru, mAMsa kA evaM jIvavadha kA tyAga kiyA / anya bhI aneka sajjanoM ne yathA zakti tyAga grahaNa kiye / eka dina yahA~ birAjakara Apane 5 jUna ko vihAra kara diyA / 5 mIla para mIrapura khAsa padhAre / Apake Ane kI sUcanA sthAnIya logoM ko pahale se hI mila gaI thii| kucha logoM ne sAmane jAkara mahArAjazrI kA svAgata kiyA / sTezanamAsTara bhI mahArAjazrI ke sAmane Aye / mahArAjazrI ko sTezana ke eka makAna meM utAre gaye / AhAra pAnI grahaNa karane ke bAda madhyAnha ke samaya Apake pravacana hue yahAM bhI saba sthAnoM kI bhAMti jaina, ajaina majadUra kAstakAra sTezana ke samasta karmacArI gaNa bahuta baDI saMkhyA meM upasthita hue / yahAM bhI vyAkhyAna kA baDA Ananda AyA / logoM ne ApazrI ke vyAkhyAna kI mukta kaNTha se prazaMsA kI aneka logoM ne jIvahiMsA, zarAba evaM mAMsa kA tyAga kiyA / cAra dina taka Apa yahI birAjeM / madhyAnha ke samaya evaM rAtri meM Apake pravacana hae / pravacana meM hindU aura musalamAna baDI saMkhyA meM upasthita hote the / prabhAvazAvI pravacanoM se sAre grAma meM mahArAjazrI kI baDI prazaMsA aura jayadhvani hone lagI / cAra dina ke pazcAt jaba Apane bihAra kiyA to baDI saMkhyA meM hindU musalamAna Apako vidA karane ke lie Aye aura mAMgalika zravaNa ke samaya aneka vyaktiyoM ne yathA zakti tyAga-pratyakhyAna grahaNa kiye / karAcI kA zrI saMgha bhI upasthita huA thA / karA svAmivAtsalya kiyA jisase zrAvakoM meM khUba sneha vRddhi huI / mahArAjazrI ne yahAM se ratanAbAda kI ora bihAra kiyA / 7 sAta mila kA vihAra kara Apa ratanAbAda padhAre / rAtri meM ApakA pravacana huA / sadA ke bhAnti yahAM bhI sTezanamAsTara zrI raGgarAjasiMhajI ne dAru, mAMsa evaM jIvahiMsA kA tyAga kiyA / bAbU zakaralAlajI ne pratyeka mahine kI pAMca tithiyoM meM lIlotrI, kuzIla sevana evaM rAtri bhojana kA tyAga kiyaa| evaM prativarSa eka eka bakarA amariyA karane kA praNa liyA / ____ dUsare dina 9 jUna ko Apane vihAra kiyA aura Apa apanI munimaNDalI ke sAtha bugalAI sTezana padhAre / yahAM bhI ApakA pravacana huaa| sTezana mAsTara mAnamalajI vAyetI ne pratyeka mahIne kI pAMca tithiyoM meM harI na khAne kI evaM zIyalavata pAlane kI pratijJA kI / asisTenDa sTezana mAsTara zaMkaralAlajI ne bhI isI prakAra kA tyAga grahaNa kiyA / / zAma ko yahAM se vihAra kara diyA / Apane pAMca mIla kA vihAra kiyA / Apa kamArozarIpha padhAre / yahAM bhI acchA upakAra huA / sAyaMkAla ke samaya yahAM se Apake vihAra kara diyA / cAra mIla kA vihAra kara Apa TaMDoalIAra padhAre / yahAM bhI pravacana huA / pravacana se prabhAvita ho sTezana mAsTaroM ne relve karmacAriyoM ne tathA grAma nivAsiyoM ne vividha tyAga-pratyAkhyAna grahaNa kiye / jIva hiMsA, dAru, mAMsa kA tyAga kiyA / vaiSNava dharma kA pAlana karane vAle kucha vyaktiyoM ne pAMca tithiyoM meM brahmacaryavrata pAlane kA niyama grahaNa kiyA / yahAM se Apane vihAra kiyA aura 11 jUna ko kesAnonasara pura roDa padhAre / yahAM bhI bar3A upakAra huA / sTezana mAsTara devarAjajI ne evaM muralIdharajI ne evaM bAlakisana jI ne aSTamI, ekAdazI, amAvazyA evaM pUrNimA ke dina brahmacarya pAlane kA evaM lIlotI tathA rAtri bhojana kA tyAga grahaNa kiyA / tathA prativarSa eka-eka bakarA amariyA karane kA praNa liyA / anya bhI pravacana meM upasthita hindU musalamAna bhAIyoM ne dAru, mAMsa evaM jIva hiMsA kA tyAga kiyA / vahAM se 12 jUna ko 4|| mIla kA vihAra kara TanDojAma zahara pdhaare| yahAM bhI ApakA pravacana huA / hindU musalamAna baDI saMkhyA meM upasthita hue| anekoM ne dAru, mAMsa evaM jIvahiMsA kA tyAga kiyA / kucha vyaktiyoM ne pAMca tithi meM rAtri bhojana va brahmAcarya kA pAlana evaM lIlotrI khAne kA For Personal & Private Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 tyAga grahaNa kiyaa| sAyaMkAla ke samaya Apane bihAra kara diyA aura Apa rAhurI sTezana pdhaare| yahAM para haidarAbAda siMdha kA zrIsaMtra mahArAjazrI ke darzana ke lie aayaa| rAtri ke samaya ApakA pravacana huA / pravacana meM sTezana ke sabhI karmacArI baDI * saMkhyA meM upasthita hue / sTezana mAsTaroM ne evaM relve ke kucha anya karmacAriyoM ne rAtri bhojana kA tyAga kiyA evaM dAru, mAMsa tathA jIvavadha kA tyAga kiyaa| vahAM se vihAra kara Apa bhIrANI ke sTezana pdhaare| yahAM AdhA ghanTA biraaje| bhIrANI ke sTezana mAsTara kAnasiMhajI ne dAru, mAMsa, zarAba evaM jIva hiMsA kA tyAga kiyaa| yahAM prathama se hI haidarAbAda kA zrIsaMgha upasthita thA / bhavya svAgata ke sAtha mahArAja zrI ko haidarAbAda kI ora bihAra karAyA / jaba haidarAbAda samIpa AyA to saikaDoM strI puruSa svAgata ke lie nagara se bAhara Aye aura Apake zubhAgamana para baDA harSa prakaTa kiyA / isa prakAra bhagavAna vIra kI jaya dhvani ke sAtha ApakA nagara meM padArpaNa huA / aura nagara ke eka bhavya bhavana meM praveza kiyA / saikaDoM nagara nivAsiyoM se sArA hAla khacAkhaca bhara gayA | hamAre caritanAyakajI apanI muni maNDalI ke sAtha pATe para biraaje| jaise nirmala candramA tArA maNDala ke bIca suzobhita lagatA hai vaise hI hamAre caritanAyamajI apanI muni maNDalI ke sAtha parama suzobhita ho rahe the / caritanAyakajI ne mAMgalika stavana ke bAda bhASaNa prAraMbha kiyA / Apake bhASaNa kA sAra yaha thA jIvana kyA hai| manuSya ko zvAsa dhAraNa kriyA jIvana kahalAtI hai / para kevala zvAsa kriyA mAtra hI jIvana nahIM hai anyathA zvAsa to dhamanI bhI letI hai / parantu jisake jIvana meM kucha jindA dilI hai vahI to jIvita hai / eka ko jindA dilI apane taka sImita rahatI hai / dUsarA kucha Age baDhatA hai| deha kI dIvAroM se upara uThakara jisane dUsare ke jIvana meM AtmIyatA kA pasAra kiyA hai vaha jIvana agarabattI ke jaisA sugaMdhamaya jIvana hai jo svayaM jalakara AsapAsa ke vAtAvaraNa ko suvAsita karatI hai eka vahajindagI hai jo dUsaroM ke lie apane hitoM kA balidAna karatI hai / vRkSa ekendriya kahalAtA hai / grISma Rtu ke bhayaMkara tApa ko vaha svayaM saha letA hai kintu apane zaraNa meM Ane vAle ko vaha paramazAnti aura zItalatA pradAna karatA hai / nIma kI chAyA meM jo vyakti adhika rahatA hai usakA zarIra svastha ho jAtA hai| gulAba ke pAsa koI pahuMcatA hai to usakA hRdaya prasannatA se bhara uThatA hai mAnava tUM paMcendriya hai tere pAsa AnevAlA mAnava prasannatA se bhara uThatA hai yA cintAoM kI rekhAe~ lekara loTatA hai ? yadi Apake pAsa se koI pIDA santApa cintA dveSa lekara lauTatA hai to samajhanA hogA ki abhItaka hamane usa ekendriya jitanA bho jIvana vikAsa nahIM kiyA hai / ekendriya ke jIvana vikAsa kA eka rahasya aura bhI hai unakI deha dUsare prANiyoM ke upayoga meM AtA hai vaha utanA hI lokapriya hotA hai / saca pUchA jAya to choTe choTe prANiyoM kA hI jIvana hamAre lie vizeSa upayogI hotA hai / sthAnAMga sUtra meM kahA gayA hai ki manuSya para kAyika jIvoM kA ananta upakAra hai / pavana ko lIjiye / kitanA upakAra hai hama para usakA / usake abhAva meM hama eka dina kyA eka ghanTA bho nahIM jI sakateM / kyA isa upakAra ko Apane pratyupakAra ke rUpa meM lauTAne kA bho kabhI socA hai isI prakAra pRthvI kAyabhI hai, pAnI peya hai / ani mAnava kA pramukha sahAyaka hai| vanaspati mAnava kA AhAra hai ina saba kA kitanA upakAra hai hama para ye hamAre binA bhI jI sakate haiM kintu hama unake binA eka kSaNa bhI jI nahIM skteN| hama sacamuca ina saba ke RNI haiM / RNadAtA bhale hI na mAMne para ImAnadAra sAhukAra kA kyA kartavya hai ? aura socie yadi sArI sRSTi meM eka bhI mAnava na ho to pavana ko kyA cintA hogI 1 pAnI kA kyA banegA bigar3egA ? para yadi havA aura pAnI na hue to mAnava mAtra kyA hogA ? yaha bhI kabhI ? For Personal & Private Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 Apane jarA socA hai ? hA yaha nizcita hai ki hama inake RNa se kabhI mukta nahIM ho sakateM / ho itanA to kara sakate haiM inakA kama se kama upayoga yA durupayoga ko rAka sakate haiM adhika se adhika inakI rakSA kara sakate haiM / jisa prakAra havA pAnI, ami aura vanaspati hamAre upayogI hai vaise pazu bhI mAnava ke liye atyanta upayogI hai| pazu ke carma se hama apane peroM kI rakSA karate haiM / unake eka eka aMga mAnava ke lie upayogI banate haiN| yahAM taka ki unakA TaTTIpaizAba bhI mAnava ke lie upayogI hai pazu to mAtra Apase eka sahAnubhUti kI hI apekSA rakhate haiM / aura una para dayA lAye aura prANiyoM kI adhika se adhika rakSA kreN| isa prakAra Apane prANi rakSA va jIva dayA kI AvazyakatA para eka ghaMTA pravacana diyA / pravacana kA janatA para gaharA prabhAva paDA / sindha deza ke suprasiddha santa aura ahiMsA dharma ke advitIya pracAraka santa vAsavANI bhI Apake pravacana meM upasthita the / vyAkhyAna samApti ke bAda unhoMne kahA-paM0 munizrI ghAsIlAlajI ma. ke bhASaNa kI tArIpha karane ke lie mere pAsa alphAja nahIM haiM usa mukAma ko baDA khuzakismata samajhanA cAhie jahA~ aise guNIjanoM kI tazarIpha AvarI ho / dhanya hai aise mahAna mahAtmA ko jo apanI bezakImatI jindagI ko tokate ruhAnI aura majahabI tarakkI meM gujArate haiN| inhIM kI jindagI kAmayAba samajhanA cAhie / ityAdi......Apane karIba Adhe ghaMTe taka pravacana diyA / pravacana ke bAda sthAnIya zrAvakoM ne thAlI kaTorI tathA mevoM miSThAnna kI prabhAvanA kii| isa avasarapara karAcI kA zrIsaMgha bhI upasthita thA / haidarAbAda zrIsaMgha ne unakA acchA svAgata kiyA / saMgha meM vAtsalya bhAva apUrva thaa| mahArAja zrI yahAM ATha dina birAje / pratidina Apake jAhira pravacana hote the / skUla kaoNlejoM evaM bAjAra ke bIca Apake pravacana hue / saikaDoM vyaktiyoM ne Apake pravacana se prabhAvita ho, zarAba, mAMsa, jUA evaM vaizyAgamana tathA jIva hiMsA kA tyAga kiyA / tA0 17-6-35 ke dina bAjAra ke bIca eka vizAla pANDAla meM ApakA pravacana huA / hajAroM strI purUSa Apake pravacana meM upasthita hue| vyAkhyAna ke bIca ahiMsA dharma ke pracAraka santa vAsavAnIjI ne mahArAja zrI ko prazaMsA karate hue kahA-bhAratabhUmi santoM mahantoM muniyoM aura mahAtmAoM evaM RSiyoM kI tapo bhUmi rahI hai / ise maryAdApuruSottamarAma mahAna karmayoga) zrIkRSNa, mahAna AtmasAdhaka tathA AtmavettA zramaNa bhagavAna zrImahAvIra svAmI aura mahAtmA gautama buddha jaise mahAna-ratnoM kI adhyAtma-krIDAsthalI tathA Atma-sAdhanA bhUmi hone kA asAdhAraNa gaurava prApta hai, ise hama yogabhUmi kahane meM bhI saMkoca kA anu bhava nahIM kareMge / isake kaNa kaNa meM Aja bhI santa sAdhanA kA sAkSAtkAra karane karAne kI kSamatA hai / yadi koI ise jAne pahacAne aura mAne to ! itihAsa isa bAta kA sAkSi hai ki eka sAdhAraNa se sAdhAraNa gRhastha ke dvAra se lekara baDe-baDe samrAToM ke rAja-prAsAdoM ne santo kI caraNa dhUli se apane Apako saubhAgyazAlI mAnA hai| phalataH hamArI saMskRti aura sabhyatA para unakI amiTa chApa kA paDanA sahaja svAbhAvika hai / Aja haidarAbAda bhI aise hI santoM kI caraNa dhUli se pAvana ho rahA hai / paMDita pravara zrI ghAsIlAlajI mahArAja aneka kaSTa sahana kara hamAre zahara meM padhAre haiM / ye santa eka ucca koTi ke mahAna yogI tapodhana evaM AtmaniSTha hai / saMsAra meM santoM kI AdhyAtmika pUMjI hI manuSya ko sukha de sakatI hai / munirAja AtmayogI aura paramajJAnI hai / inake vairAgya maya AdhyAtmika jIvana ko va inakI caryA ko dekhA to merA mana zraddhAvanata ho gayA, inake jIvana se mujhe yaha anubhava huA ki ye tana aura mana donoM se santa haiM / inakI pAvana vANI se nizcita hI saMsAra kA kalyANa hogA ...... ityAdi ___ isake bAda aneka viduSI bahano ne khaDe hokara mahArAja zrI ko dhanyavAda diyA aura kahA hamane For Personal & Private Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 apane jIvana kAla meM aneka sAdhuoM ke darzana kiye kinta aise mahAna tyAgo sAdhuoM ko dekhane kA hama yaha prathama hI muavasara milA hai| ina santoM ke Adarza jIvana ko dekha kara hameM vizvAsa ho gayA hai ki bhAratavarSa meM bhI mahAna santa apanI pavitra carana rajase bhUmi ko pAvana kara rahe haiM / hameM aise mahAna santoM kI vANI ko sunakara use jIvana meM utArane kA avazya prayatna karanA hogaa| tabhI hamArA jIvana saphala hogaa| isake bAda ApakA pravacana sosAiTI ke bIca meM huA / divAna pralhAdarAyajI ne ApakA pravacana sunA / pravacana sunakara baDe prasanna hue / ApakI laDakiyAM indrA va candrA ne upadeza sunakara yaha praNa kiyA ki hama vivAha ke bAda bho jIvana meM kabhI dArU mAMsa sevana nahIM kareMgI / aura anya ko bhI chuDAnekA prayatna kreNgii| bhole nAma ke sindhI bhAI ne bhI dAru mAMsa kA tyAga kiyA / bhAgyA nAmake mahatara ne pAMca tithiyoM meM mAMsa khAne kA tyAga kiyA jIvahiMsA evaM dArU kA sadA ke lie tyAga kiyA / isa prakAra Apake pravacana se sekaDA haidarAbAdI hindu musalamAna sindhiyoM evaM sikkhoM ne dArU mAMsa evaM jIva hiMsA kA tyAga kiyA / mahArAjazrI kA ASADha vadI 5 tA0 14 jUna ko prAtaH vihAra huaa| haidrAbAdake saikar3oM kI saMkhyA meM jaina ajaina strI purUpa koTaDabiMdara taka pahu~cAne Aye / koTar3I haidarAbAda se cAra mIla para paDatA hai / mAge meM iMjInIyara sAhaba gaurIzaMkarajI ko darzana dene ke lie Apa unake baMgale para padhAre / ApakI mahArAja zrI ke prati baDI bhakti rahI 1700 rU0 mAsika vetana pAte hue bhI ApakA rahana sahana baDA sAdhA sIdhA thA / ApakI -dharma patnI bhI baDI dharma zIlA thii| Apane mahArAja zrI ke samIpa pAMcoM tithi brahmacarya vrata pAlana karane kA evaM rAtri bhojana kA tyAga kiyA / 21 jana ko mahArAja zrI koTaDI meM hI birAje / yahAM seTha ThAkaraso bhAI rAmajo bhAI kI koThI meM ApakA pravacana huaa| pravacana meM saMkaToM vyakti upasthita hue / kaIyoM ne Apa ke pravacana se prabhAvita hokara dArU, mAMsa, parastrIsevana jIvahiMsA Adi durvyasanoM kA tyAga kiyaa| anya bhI vividha prakArake tyAga pratyAkhyAna hue| dusare dina 22 juna ko Apa bholAga padhAre / yahAM sTezana para hI Apa birAje | ahAra pAnI grahaNa karaneke pazcAt Apa kA pravacana huA, spezana mAsTara AsakaraNajI mAsTara brajalAlajI mAsTara mohanalAlajI ne prava cana se prabhAvita hokara yathA zaktiyAga grahaNa kiye| ahamadajI nAmaka sindhI musalamAna ne dArU, mAMsa jIva vadha kA sadA ke lie tyAga kara diyA / AMgara ke jamAdAra AcAra nAmaka sindho musalamAna ne dArU mAMsa jIvahiMsA kA sarvadA ke lie tyAga kara diyA / isa prakAra yahAM aneka upakAra ke kArya hue / 23 jUna ko vihAra kara Apa maTIMga padhAre / ApakA yaha vihAra teraha mila kA huA / yahAM bhI Apa sTezana para hI birAje / sTezanamAsTara celArAmajI divAna ne evaM unakI mAtuzrI kevalabAI ne ApakA pravacana sunA / meToMga nivAsI bhI bar3I saMkhyA meM pravacana sunane ke liye Aye / pravacana sunakara baDe prabhAvita hue / pravacana samApti ke bAda anekoM ne vividha prakAra ke tyAga pratyAkhyAna kiye mAsTara vAsomala sindhI evaM mAsTara abadula rahamAna lAlumala dopanadAsa Adi sindhI musalamAnoM ne dAru mAMsa, evaM jIvahiMsA kA tyAga kiyaa| yahAM se tA0 24 jUna ko vihAra kara Apa jampIra padhAre / ApakA isa bAra 12 mIla kA lambA vihAra huA / sAMpa ora bicchuoM kA upadrava to calatA hi rahA / yahAM bhI sarvatra sAMpa aura bicchu hI dikhAI dete the / yahAM sAMpa kA apekSA bicchuoM kA upadrava bahuta adhika rahA / lekina deva guru aura dharma kI kRpA se kisI bhI muni ko kATa nahI huA / sAre gAMva meM sarpa hI sarpa dikhAI dete the / kintu santoM kA tapa prabhAva hI aisA thA jisase hiMsaka prANI bhI ahisaMka vRtti vAle bana jAte haiM / yahA~ para sTezana para hI birAje / AhAra pAnI ke bAda ApakA pravacana huA / pravacana meM relave kvATarsa ke For Personal & Private Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 sabhI karmacArI gaNa apane parivAra ke sAtha bar3oM saMkhyAmeM upasthita hue / mahArAja zrI ke pravacana se prabhAvita ho sTezana mAsTara zrI hotacandajI bhojarAjajI evaM unake parivAra vAloM ne pAMca tithiyoM meM lIlotrI rAtri bhojana evaM kuzIla sevana kA tyAga kiyA / mAsTara jeThAnanda divAna ne lorI klarka samulA ne cAra mahine taka akhaNDa brahmacarya kA vrata liyA / saMnyAsI uttamagirijI maMgalagirIjI ne Apa se aneka dhArmika paramparA ke viSaya meM prazna kiye / aura saMpUrNa samAdhAna pUrvaka javAba milanese baDe prabhAvita hue / rAvala kAlIdAsa visarAja Adi aneka bhAIyoM ne dAru, mAMsa evaM jIvavadha kA tyAga kiyA / sAyaMkAla ke samaya cAra baje Apane apanI munimaNDalI ke sAtha vihAra kara diyA / cha sIla kA vihAra kara Apane sUryAsta ke samaya eka pula ke nIce hI rAtri nivAsa kiyA / rAtri ke bAraha baje kA samaya thA / sabhI munirAja nIrava rAtri meM pragADha nidrA meM the / Apa bhI apane dhyAna samApta kara zayyA para so hI rahe the ki eka gohire ne Apa ke nilADa para phUMka mArI / jaharIlo phUMka kA asara haa| AMkhe sUja gaI aura sira cakarAne lagA / Apane isa avasthA meM bhI rAtriko kisI muni ko nahIM jagAyA / socA ye sabhI munirAja mArga ke zrama se thake hue haiM unheM jagAkara kaSTa denA ucita nahIM / Apa baiTha gaye aura navakAra maMtra kA smaraNa karane lge| kucha kSaNa ke bAda to jahara kA asara kama ho gayA / eka ghaMTe ke bAda pUrvavata sthiti ho gaI / yato dharmastato jayaH isa vAkya kI sArthakatA yahoM dRSTigocara huI / munizrIjI so gaye / rAtri baDI zAnto ke sAtha vyatIta huii| sUryodaya ke bAda Apane vihAra kara diyA / dasa mIla kA lambA vihAra kara Apa tA0 25 jUna ko badIrAbAda pAdhAre / sTezana para birAje / AhAra pAnI grahaNa karane ke bAda ApakA pravacana huA / pravacana meM relave ke sabhI karmacArI gaNa upasthita hue / pravacana ke pazcAt mAsTara tejabhAnadAsajI AroDA evaM bhAI zivadayAlajI rilIphabAbU ThAkurasiMhajI Adi ne pAMco tithiyoM meM zIlavata pAlane kA niyama liyA / tathA lIlotrI evaM rAtri bhojana kA tyAga kiyA / sAtha hI sAtha prativarSa eka eka bakarA amariyA karane kA bhI praNa liyA / mohammada ibrAhIma sAlImohammada, jAnamohammada, mIThe mahommada karImadAda paridAda Adi musalamAna bhAIyoM ne mahine meM pAMca dina ke sivAya mAMsa khAne kA tyAga kiyA / kucha sindhI bhAI evaM musalamAna bhAI ne yAvajjIvana ke lie mAMsa madirA evaM jIva hiMsA kA tyAga kiyA / aura bhI anya tyAga pratyAkhyAna hue / ___ sAyaM kAla cAra baje ke samaya mahArAjazrI ne vihAra kara diyA / aura saroDA nAmaka sTezana para Thahare / yaha sTezana sUnA thA / tIna cAra bhAI jo ki musalamAna the ye hI sTezana kA saMrakSaNa kara rahe the / mahArAjazrI ke upadeza se inhoMne sarvathA mAMsa, madirA kA tyAga kara diyA / prAtaH hote hI mahArAjazrI ne vihAra kara diyA / 5 mIla kA laMbA vihAra kara Apa juMgazAhI padhAre / yahAM sTezana para hI Apa birAje / sTezana mAsTara rAmavilAsajI ne ApakA upadeza sunA / rAjA inDasTIja ke mAlaka jeThAlAlabhAI ne baDI bhakti kI yahAM karAcI kA zrIsaMgha mahArAjazrI ke darzana ke lie AyA / jeThAlAla mAvajIbhAI ne saMgha ko accho sevA kii| madhyAnha ke samaya mahArAjazrI kA pravacana huaa| pravacana meM kArakhAne ke sabhI majadUra bhI Aye / gAMva ke anya ajaina bhAI bhI bar3I saMkhyA meM upasthita hue / mAnava jIvana kI durlabhatA para ApakA pravacana huA / pravacana kA upasthita janatA para acchA prabhAva paDA, vyAkhyAna ke bAda aneka musalamAna bhAIyoM ne tathA sindhiyoM ne evaM kArakhAne ke majadUroM ne dAru, mAMsa, evaM jIvahiMsA kA tyAga kiyA tathA anya bhI choTe baDe pratyAkhyAna kiye yahAM sAMpa evaM biccha adhika pAye jAte haiM / yahAM ke loga dekhate hI sAMpa bicchUoM ko mAra DAlate / mahArAjazrI ke upadeza se sekaDoM vyaktiyoM ne sAMpa bicchU Adi prANiyoM ko mArane kA tyAga kiyA / yahAM do dina mahArAjazrI For Personal & Private Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 birAje / baDA upakAra huA / saikaDoM vyakti ahiMsaka bana gaye / 26, 27 jUna taka birAja kara Apane tA0 28jUna ko prAtaH hote hI vihAra kara diyA / 8 mIla kA vihAra kara Apa raNa paiThAnI kA pUla padhAre / ahAra pAnI lene ke bAda ApakA pravacana huA / kucha musalamAna evaM sindhi bhAIyoM ne Apake upadeza se dAru, mAMsa evaM jIvahiMsA kA tyAga kiyaa| sAyaMkAla ke samaya Apane vihAra kara diyA / rAtri ke samaya dAbecI nAmaka gAMva meM Thahare / rAtri ke samaya ApakA pravacana huA / saikaDoM vyaktiyoM ne pravacana se prabhAvita hokara dAru mAMsa evaM jIvahiMsA kA tyAga kiyA / kucha vyaktiyoM ne pAMca tithiyoM meM lilotrI evaM rAtri bhojana kA tyAga kiyA / zolavata liyaa| yahAM se bhI sAyaMkAlako Apane vihAra kara diyA aura gagaragoTha pdhaare| yahIM Apane rAtri nivAsa kiyA / 29 jUna ko prAtaH hI ATha mIla kA lambA vihAra kara pIpalI sTezana ke samIpa pula para padhAre / yahAM bho ApakA pravacana huaa| karIba bIsa paccIsa sindhI musalamAna bhAIyoM ne dAru, mAMsa evaM jIva hiMsA kA tyAga kiyA / sAyaM kAla ke samaya Apane apanI muni maNDalI ke sAtha vihAra kara diyA / cAra mIla kA vihAra kara lAMdIkA phATaka pdhaare| yahoM rAta meM birAje / cokIdAra alAUdIna nAmaka musalamAna ne dAru, mAMsa evaM jovahiMsA kA tyAga kiyA / karAcI ke bhAI zrImaNilAla bAvIsI Doso khImacanda bhAI Adi zrAvakagaNa mahArAjazrI ke darzana ke lie phATaka para padhAre / idhara udhara mahArAja zrI kI rAtri meM khoja ko / baDI khoja ke bAda eka vRkSa ke nIce jJAna dhyAna rata munirAjoM ko dekhA / karIba rAta ke do baje mahArAjazrI ke darzana kiye / prAtaH hote hI mahArAjazrI ne vihAra kara diyA / sAta mIla kA vihAra kara Apa malIra padhAre / malIra se saikar3oM hajAroM loga dUra taka ApakA svAgata karane ke liye Aye / baDe jayadhvani ke sAtha Apane malIra meM praveza kiyA / jaba Apa sthAnaka taka pahare / / jaba Apa sthAnaka taka pahu~ce to karIba cAra pAMca hajAra vyakti ekatra ho gaye the karAcI se bhI baDI saMkhyA meM loga upasthita hae / sArA malIra hI karAcI maya bana gayA thaa| madhvAnha ke samaya ApakA jAhira pravacana huA / mahArAjazrI ke padhArane ke parva hI malIra saMgha ne hajAroM peMpaleToM dvArA janatA ko sUcanA karavA dI "jaina munimahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja no kveTA dina mATe jAhira sandeza" isa heDiMga ke hajAroM vijJapti patra malIra meM bAMTe gaye / phalasrUpa vyAkhyAna meM saikar3oM kI saMkhyA meM rAjakarmacArI, vakIla, berisTara, relve kArakhAne ke adhikArI evaM majadara milaTarI vibhAga ke adhikArI sainika, senApati, iMjiniyara, havAI jahAja ke aphasara divAna Adi baDI saMkhyA meM upasthita hue / karIba cAra pAMca hajAra jana samUha vyAkhyAna meM upasthita huA / Apane apanA pravacana prArambha karate hue kahA-jaina dharma kA hI nahiM kintu saMsAra ke samasta dharmo kA eka hI rahasya-'paropakAra" svayaM vyAsa R Se bhI aThAraha purANa kI racanA karane ke bAda unake rahasyoM ko saMkSipta meM batAte hue kahate haiM - aSTAdaza purANeSu vyAsasya vacanadvayam / paropakArAya punyAya pApAya parapIDanam // isa saMsAra meM pratyeka vyakti baDA banane kI lAlasA rakhatA hai / parantu baDappana kA mApadaNDa hai paropakAra / paropakAra vihIna koI vyakti kabhI baDA nahIM bana sakatA / cAhe vaha kitanA hI dhanavAn, balavAna yA baddhimAna kyoM na ho / dUsaroM kI sahAyatA, sevA , sahiSNutA aura bhalAI ye sadguNa hI baDappana ka nIMva hai| vaibhava koI choTe baDe kI AdhAra-zilA nahIM hai / eka dhanavAna bhI yadi apanA hi peTa bharatA hai aura peTI bharane ke liye jaghanya kRtya karatA hai to vaha baDA AdamI nahIM kintu jaghanya AdamI hai / aise dhanavAna kA jIvana nirarthaka hai / pRthvI ke lie vaha bhArarUpa hai / dusarA vyakti nirdhana hai kintu vaha sevAbhAvI hai| paropakAra meM nirata hai vaha duniyAM ko najaroM meM bhale hI choTA ho kintu vaha hai mahAna / For Personal & Private Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 paropakAra vihIna vyakti cAhe kahoM bhI utpanna ho jAye, cAhe kiso ucca Amana para yA ucca adhikAra para AsIna ho jAye, vaha vAstava meM bar3A nahIM hai / parvata ke zikhara para baiThane mAtra se hI kauvA kabhI haMsa nahIM bana sakatA / aura jamIna para calane mAtra se hI haMsa kabhI kauvA nahIM bana sakatA / bahuppana kA mUlyAMkana kisI jAti, varNa yA varga se nahoM AMkA jA sakatA hai| vaha AMkA jAtA hai paropakAra ki vRtti se / sajjanoM ! tuma apane jIvana ko paropakAra maya banAo / apanA peTa bharane ke bajAya para kA peTa bharo / apanA ghara bharane ke bajAya kisI garIba kI jhupaDI bharado, anAja se godAma bharane ke bajAya kisI bhUkhe ke peTa meM eka muTTI anAja bharo / yahI baDe banane kA sahI tarIkA hai / santa tulasIdAsajI kahate haiMpara upakArI puruSa jaga bhAI, jimi navahiM susaMpati pAI / jisa zarIra se dharma na huA, tapa na huA paropakAra na huA sa zarIra ko dhikAra hai aise zarIra ko to pazu pakSI bhI nahIM chUte / veda vyAsajo kahate haiM -- jIvitaM saphalaM tasya yaH parArthodyataH sadA / arthAt usakA jIvana saphala mAnA jAtA hai jo paropakAra meM pravRna rahatA hai isa prakAra paropakAra ke viSaya para apanA vaktavya rakhate hue Apane Age kahA- ima samaya kveTA kI sthiti atyanta cintA janaka hai / sekar3oM hajAroM prANI bhUkha se pIDita hokara mRtyu ke mugva meM jA rahe haiM / aise avasara para kiyA gayA dAna bahA mUlyavAna hotA hai| eka rAjasthAnI kava ne Thoka ho kahA hai - avasara khaibo, pahirabau, avasara devo dAna / avasara cukA AdamI, se Adama kiNa gyAna / / avasara para diye gaye dAna kI zreSThatA sabhI dharmoM meM eka svara meM gAI hai / dAna durgati kA nAza karatA hai / manuSya hRdaya ko vizAla aura virATa banAtA hai / soI huI maganavatA ko jAgRta karatA hai / dAna se parAyA bhI apanA ho jAtA hai / kurAna meM likhA hai prArthanA (namAja) Izvara kI tarapha Adhe rAste taka le jAtI hai, upavAsa (rojA) hamako unake mahala taka pahu~cA detA hai aura khairAta-dAna se hama andara praveza karate hai| eka aMgrejI meM kahAvata haiCharity begins at home but should not be ended there. arthAta dAna ghara se prAraMbha hotA hai lekina vahIM usako samApta nahIM hone denA cAhie / bAIbala meM bhI kahA hai "Your left hand should not know, what your right hand gives". tamhArA dAyA hAtha jo detA ho use bAyA hAtha na jAnana pAye / isa prakAra Apane aneka dharmazAstroM ke udAharaNa de kara dAna aura paropakAra para karIba DeDha ghaMTA taka pravacaka diyA / pravacana kA janatA para baDA acchA prabhAva paDA / Apake pravacana se prabhAvita hokara aneka hindU musalamAna phArazI yahUdI khIstI Adi logoM ne Apake pravacana kI bhUri bhUri prazAsA kI / anekoM ne mAMsa madirA evaM jIvavadha kA tyAga kiyA / aura bhI anya logoM ne tyAga grahaNa kiye aura baMgale meM kveTA ke dukhI janoM ke lie phaMDa ikaThA huaa| bhUtapUrva majisTreTa zrI divAna kevalarAma govardhanadAsa ke baMgale meM mahArAjazro kA birAjanA huA / svayaM divAna sAhaba aura aneka karAcI ke nAgarikoM ke sAtha mahArAjazrI ke darzana ke lie Aye / ApakA upadeza sunakara baDe prasanna hue / phalasvarUpa Apane ekAdazI amAvasyA pUrNimA ko rAtri bhojana evaM lilotrI kA tyAga kiyA / Apa ke suputra mohanalAlajI ne sadA ke lie mAMsAhAra ko choDa diyA / Apa kroDapati hote hue bhI sarala nirabhimAnI evaM dharma ke For Personal & Private Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 prati vizeSa rucivAle haiM / Apane mahArAjazrI kI baDI bhakti kI zayyada nUrazAha ve vatana malIra AsU hindUgAva aphagAno sthAna ke nivAsI haiN| kahA jAtA hai ki ye paThAnoM ke gurU haiM aura inake savA lAkha murIda anuyAyI haiM / Apane jaba mahArAjazrI kI prazaMsA sunI to Apa apane kucha anuyAyiyoM ke sAtha mahArAjazrI ke pAsa Aye / dharmacarcA kI / Apa ne mahArAjazrI kA pravacana suna kara sadA ke lie mAMsa kA tyAga kara diyA / Apa mahArAjazrI ke tyAga se baDe prabhAvita hue, ora kahA Apa jaise santa yadi aphagAnistAna meM hote to baDA upakAra hotA / hamArI prArthanA hai ki Apa aphagAnIstAna padhAreM / hama Apako kisI prakAra kA kaSTa na hone deMge / mahArAjazrI ne jaina muniyoM kA AcAra vicAra samajhAte hue kahA vahAM taka Ane ko asamarthatA pragaTa kI / sayyada nurazAha ke anuyAI dAudabaloca AsUvalIdilajI ayUbanuramuhammada Adi musalamona paThAnoM ne dAru mAMsa evaM jIvavadha kA tyAga kiyA / maTIra meM mahArAjazrI kA cAra dina taka birAjanA huA / cAro dina Apa ke sthAna para melA sA lagatA thA / sakaDoM vyakti pratidina Apake saMparka meM Ate aura jIvahiMsA evaM mAMsAhAra kA tyAga karate / malora saMgha ne eka dina garIbo ko mIThe cAvaloM kA bhojana diyA / laDu aura gAThiyoM kA baDhI mAtrA meM garIboM meM vitaraNa kiyA ASADha zuklA 3 budhavAra tA0 3 julAI ko Apane malIra se vihAra kara diyA / saikaDoM vyakti dUra taka Apako pahu~cAne Aye / rAtri ke samaya Apane eka vRkSa ke nIce hI nivAsa kiyA / dusare dina 4 julAI ko DIgaroDa padhAre / yahAM bhI khUba dharmadhyAna huA / sAyaM kAla ke samaya Apane vihAra kara diyA / karAcI keMTa (sadara) ke samIpa eka baMgale meM Apake nivAsa kiyA / karAcI se saikaDoM bhAI Apake darzanArtha Aye / rAtri meM ApakA pravacana huA / prAtaH hote hI Apa karAcInagara kI ora prasthAna kara diyA / prAtaH kAla hone taka to karAcI ke hajAroM bhAvuka nAgarika Apake svAga ke lie baMgale para padhAra gaye the / maMgalagAna ke sAtha Apa calane lage / vihAra kA dRzya baDA adbhUta thA / karAcI ke svayaM sevaka gaNa donoM tarapha sainika kI taraha bAadaba se raMgo biraMgI jhaDiyAM lekara cala rahe the / lAla parde para suvarNa akSaroM se likhe gaye subhASita akSara saba ke lie AkarSaka bana rahai the / boca bIca meM jayaghoSa ke zabda se AkAza gaMja rahA thaa| karAcI nagara meM praveza kiyA to hajAroM kA jana samUha svAgata julUsa meM sammilita ho gayA / nagara ke hara corAhe para logoM ke jhuNDa isa dRzya ko dekha rahe the| mahArAjazrI ne apanI santa maNDalI ke sAtha vizAla janasamUha ko abhivAdana svIkAra karate hue nagara ke mukhya mukhya bAjAra se hokara karIba dasa baje ke samaya upAzraya meM praveza kiyaa| upAzraya ke bAhara janatA ko beThane ke liye eka vizAla paNDAla banAyA gayA thaa| janatA se sArA paNDAla rakhIcokhIca bhara gayA / mahArAjazrI apanI santa maNDalI ke sAtha pATa para birAja gaye / madhura kaNTha ke sAtha Apane siddha bhagavAnakI stuti prAraMbha kI to anya santoM ne evaM bhovika janatA ne bhI sAtha dijA / maMgalagAna ke bAda prArthanA ke mahatva ko samajhAte hue Apane kahA prArthanA AtmA kA saMgota hai / AtmA ko paramAtmA kA prakAza dene vAlI prArthanA hai / prArthanA kA hamAre jIvana meM vahI sthAna hai jo machalI ke liye pAnI kA / machalI kA jIvana hI pAnI haiM / jisa prakAra zarIra ke lie bhojana Avazyaka hai usI taraha AtmA ke lie prArthanA Avazyaka hai / yadi eka dina bhojana na mile to gulAba kI taraha haMsatA huA ceharA bhI mujha jAyagA / bhojana zarIra kI khurAka hai to prArthanA AtmA kI khurAka hai / vizva ke pratyeka dharma meM prArthanA ko bahuta adhika mahatva diyA hai / yadyapi dharma ke dUsare siddhAntoM meM dharma ke bIca matabheda kI gaharI khAI hai phira bhI prabhu prArthanA ke sambandha meM prAyaH sabhI dharmoM kA eka svara rahA hai / hindu dharma ke eka santa kahate haiM "rAma se adhika rAma kara nAmAM" arthAt rAma se bhI adhika rAma ke nAma meM zakti For Personal & Private Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 hai hindu aura musalamAnoM meM dhArmika matabheda pAye jAte haiM kintu prabhuprArthanA ke sambandha meM unakA mataikya milegA | unakI namAja kyA hai ? vaha bhI eka prakAra kI prArthanA hI hai / yadyapi unakI bhASA arabI hai / usa para musalima saMskRti kA prabhAva hai phira bhI zabda aura zailI ko haTA kara unake antasthala meM Apa praveza kareMge to vahAM bhI Apako Izvara ke prati umaDatA anurAga hI dikhAI degA / IsAI dharma meM to preyara - prArthanA kA bahuta adhika mahatva diyA gayA hai / ravivAra ke dina prAyaH IsAI girajAghara meM jAkara zAnta mudrA meM prArthanA karate haiN| jaina darzana yayapi AtmA meM hI paramAtmA kI sattA svIkAra karake calA hai / Izvara kA sRSTikartRtva to use svIkAra bhI nahIM hai phira bhI vaha kartA nahIM kintu preraka ke rUpa meM jaina darzana ne Izvara kI upAsanA kI hai / aura isIlie caturviMzatistavastuti ke rUpa meM arihaMta aura siddha bhagavAna kI prArthanA kA vidhAna karatA hai| kahane kA tAtparya yaha hai ki prArthanA ke mahatva ko sabhI dharma eka svara se svIkAra karate haiM / prArthanA ke zabda yadyapi choTe hote haiM kintu usakI zakti mahAna hotI hai / baDa kA bIja yadyapi choTo hotA hai kintu usI choTe se bIja para miTTI par3a jAtI hai aura use pAnI kA siMcana milatA hai to nanhA sA bIja eka vizAla vaTavRkSa bana jAtA hai| yadi prabhu nAmakA bIja apane hRdaya kI bhUmi meM boyA jAtA hai aura usa para nirahaMkAritA kI miTTI DAlakara prema ke pAnI se siMcana kiyA jAya to eka dina virATa IzvarIyatA avazya phUTa nikalegI Apake mana meM kaNa kaNa meM izvaratva kA zAnta tejamaya zubha prakAza phaila jAyagA / Apa svayaM AtmA meM eka jyoti kA darzana kareMge / Apa svayaM Izvara bana jaaeNge| prabhu kA nAma azAnta mana ke lie prazAnta sAgara ke lie naukA hai / saMsAra ke athAha sAgara meM duHkha aura azAnti kI Aga meM jaba ApakI AtmA DUba rahI hogI taba Apa prabhu nAma kI naukA para ArUDha ho jaaeN| vaha choTI sI naukA Apako icchita mukha aura zAnti ke taTa para avazya pahu~cA degI / isa prakAra prArthanA ke mahatva va usakI AvazyakatA para mahArAja zrI ne karIba eka ghaMTe taka pravacana diyaa| pravacana kA upasthita janatA para bar3A acchA prabhAva paDA / ajaina janatA Apa ke dharma nirapekSa pravacana se baDI prasannatA kA anubhava karane lagI / paNDitaratna zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke pravacana ke pazcAt saMgha ke pramukha ne khar3e hokara saMgha kI ora se mahArAja zrI kA svAgata kiyA tathA unakI prabhAvaka pravacana zailI aura samAja ko jagAne kI bhAvanA kI sarAhanA kii| pratyuttara dete hue mahArAja zrI ne kahA bhagavAna zrI mahAvIra svAmI ke AdezAnusAra upadeza denA aura janatA kI dhArmika bhAvanA meM vRddhi karanA hamArA mukhya dhyeya hai / ahiMsA dharma ke mahAna pracAraka bhagavAna zrImahAvIra svAmI ke upadeza para calane se hamArI aura rASTra kI unnati hogI yaha nissaMzaya hai| mahArAja zrI ke padArpaNa se karAcI kI dharmAmRta pipAsu janatA ko itanA harSa huA ki jisakA prakaTIkaraNa zabdoM meM nahIM ho sakatA unako cirakAlIna lAlasA pUrI huI / sarvatra Ananda chA gayo / amRtavANI se yahAM kI janatA paricita hone lagI / dhIre mahArAja zrI kI prakRSTa pratibhA tathA dhIre vyAkhyAna meM hajAroM kI saMkhyA meM zrotAoM kA jamaghaTa hone lagA / bAhara se bhI darzanArthI zrAvakoM kA tAtA laga gyaa| karAcI kA zrI saMgha bhI bar3e utsAha ke sAtha Agantuka AvakoM kA svAgata karane lgaa| dina rAta dharma kA ThATha lagA rhtaa| sabhI prakAra kI janatA Apake upadezoM ko sunakara kRtArtha hotI thii| donoM samaya Apake vyAkhyAna hone lage vyAkhyAna meM sukha vipAka evaM upAsaka dazAMga sUtra kA atyanta sarala bhASA meM spaSTIkaraNa kiyA jAtA thA / For Personal & Private Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 prAtaH ATha baje paM. muni zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja apanI ojasvI bhASA meM vyAkhyAna pharamAte the / navayuvakoM ko dharma kI ora pravRtta karane meM unako baDI lagana thI / sADhe ATha bajate hI paM. mahArAja zrI vyAkhyAna maNDapa meM padhArate / usa samaya vahAM ke vAtAvaraNa meM sahasA sphUrti samA ho jAtI thI / prati dina prAraMbha meM Apa prArthanA karate usake pazcAt upAzaka dasAMga sUtra pharamAte the / bhagavAna zrImahAvIra svAmI ke daza zrAvakoM meM Ananda zrAvaka bhI eka zrAvaka thA / unakA caritra udAtta, tejasvI evaM Adarza thA / jaba Ananda zrAvaka kA varNana karate taba zrotAgaNa baDe sAvadhAna ho kara sunate / Ananda zrAvaka ke varNana kA janatA para acchA prabhAva paDA / isake bAda bhAvanAdhikAra para vAsudeva zrI kRSNa ko caupAI pharamAte the / zrI kRSNa vAsudeva kI kathA bhI atyanta bhAva- pUrNa hRdaya ko hilA dene vAle aura marmasparzI zabdoM se Apa sunAte the / mahArAja zrI ke vyAkhyAnoM meM dharma aura vyavahAra kA apUrva sAmaMjasya dRSTigocara hotA thA / phalasvarUpa bahusaMkhyaka ajaina, pratiSThita sajjana vakila, DaoNkTara, oNphisara prophesara iMjinIyara divAna, sindhI, khrista, phArasI, brahmasamAjI, AryasamAjI tathA anya zikSitavarga vyAkhyAnoM meM upasthita hone lage / pratyeka ravivAra ko ApakA jAhira pravacana hotA thA / jaina mandira ke vizAla prAMgana meM brahma samAja ke nava vidhAna bhavana meM, Arya samAja ke suzIlA bhavana meM, thiyosophIkala sosAITI, khalakadInA hola, Adi baDe baDe sthAnoM meM Apake jAhira pravacana hone lage / Apake jAhira pravacana se hajAroM vyakti jaina dharma ke siddhAnta se paricita evaM prabhAvita hue / paMDita mahArAjazrI ke sAtha usa samaya anya ATha munirAjabhI the / unake nAma ye the - zrImanoharalAlajI mahArAja, tapasvI zrIsundaralAlajI mahArAja paM. zrI samIramalajI mahArAja priyavaktA paM. zrIkanhaiyAlAlajI mahArAja laghu tapasvI zrIkezulAlajI mahArAja, zrI maMgalacandajI mahArAja laghu tapasvI zrImAMgIlAlajI mahArAja nava dIkSita zrIvijaya candajI mahArAja Adi ThAnA ApakI sevA meM the / unameM tapasvIjI zrI sundaralAlajI mahArAja evaM tapasvI zrIkezulAlajI mahArAja tapasvIzrI mAMgIlAlajI mahArAja jaise mahAna tapasvI santa bhI Apake sAtha the / tapasvI muniyoM ne cAturmAsa ke bIca apanI lambI tapazcaryA prAraMbha kara dI / tapasviyoM kI tapasyA kA sthAnIya janatA para bar3A acchA prabhAva paDA / pratidina tapasvI munirAjoM ke darzana ke liye hajAroM jaina ajaina loga Ane lage / jina meM phArasI, yahudI musalamAna, khrista, sindhI Adi jana pramukha the / zraddhA se tapasvI muni ke caraNoM meM bheTa rakhane ke lie koI miThAI koI chAtA to koI nAriyala lotA to koI puSpa evaM puSpa kI mAlA lAtA to koI rupayA noTa lAtA thA / mahArAja zrI unheM jaba jaina muniyoM kA AcAra sunAte to ve loga baDe Azcarya cakita hojAte the ora tapasvi ke tyAga se prabhAvita ho kara ve unake sadA ke lie parama bhakta bana jAte the / ajaina loga munirAjoM ko bhagavAna kA avatAra mAnane lage / pratidina hajAroM vyakti zarAba, mAMsa, evaM jIvavadha kA tapasvIjI ke pAsa Akara unake pAsa tyAga karate / seMkar3oM bhAvuka sindhibhAIyoM ne jaina musalamAnoM ne mahArAja zrI ke pravacana dharma svIkAra kara liyA balUcistAna, aphagAnistAna, ke saikaDoM se prabhAvita hokara dAru, mAMsa eva jIvavadha kA tyAga kiyA / prAyaH sabho sindha deza meM jaina dharma kI mahimA phaila gaI / paryuSaNa parva meM dharmArAdhana saMsAra ke hara parva Amoda-pramoda ke prasaMga lekara AtA hai / paryuSaNa parva bhI Amoda pramoda ke hI parva hai anyAnya parvo meM jahAM Amoda pramoda ke sAdhana bhautika padArtha banate haiM vahAM paryuSaNa parva Antarika aura zAzvata Ananda kA strota bahAtA hai bAhara ke parva vyakti ke lie kSaNika Amoda pramoda For Personal & Private Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 ke kAraNa banake AyAma parva vyakti ko bAhara se bhItara kI ora moDatA hai| eka vilakSaNa prakAza detA hai, jisase vyakti svayaM ko dekha ske| jisako Atma darzana kA svAda A jAtA hai, vaha bAhya jagata meM nahIM bhaTakatA / sinemA kA Ananda vaha letA hai jisake pAsa gRha Ananda nahIM hai, ghara meM Ananda vaha letA hai jisake pAsa yogAnanda va AtmAnanda nahIM hai| AtmAnandako pA lene ke bAda saMsAra ke samasta Ananda nagaNya aura phIke lagate haiM / jo vyakti Anandako pA letA haiM vaha kabhI bAhya Ananda kI khoja meM nahIM bhaTakatA paM. muni zrI ke prati dina ke dharmopadeza se paryuSaNa mahAparva meM AzAtIta dharma dhyAna huaa| paryuSaNoM ke dinoM meM vyAkhyAna meM itanI adhika bhIDa hone lagI ki vyAkhyAna paMDAla meM janatA ko khar3e rahane kI bhI jagaha nahIM rahatI thii| phalasvarUpa eka hI samaya meM tIna munirAjoM ko tIna sthAnoM para alaga alaga vyAkhyAna dene paDe phira bhI saikaDoM nara nArIgaNa sthAnAbhAva ke kAraNa vyAkhyAna kA lAbha se vaMcita raha jAte the / ve darzana karake hI santoSa kA anubhava karane lage / tapasyA kI samApti ke dina sarvatra nagara meM pratidina antagaDha sUtra vAMcana hone lagA / madhyAnha ke samaya bhI mahArAja zrI ke pravacana hote the / zrAvaka zrAvikAoM meM bhI tapasyA acchI huI, bele tele se lagAkara nau daza tapasyAoMke kaI thoka hue| choTI choTI aneka bAlAoM ne bhI baDI himmata aura utsAha ke sAtha tapasyA kI / bhAIyoM ne pacaraMgI tapasyA bhI kI / isa prakAra paryuSaNa parva ke dina baDe Ananda aura utsAha ke sAtha sampanna hue | laghu tapasvI zrI mAMgIlAlajI mahArAja kA pAraNA tapasvI jI ne ikasaTha dina kI sudIrgha tapasyA kI utsAha najara AtA thaa| bhAdrapada zukla ekAdazI tA0 9-9-1935 ke dina tapasvI jI ne sukharupa pAranA kiyA / pArane ke dina karIba 300 vyaktiyoM ne bhI vividha prakAra kI tapasyA kA pAraNA kiyA / nagara ke hajAroM anAtha apaMga evaM dukhI janoM ko mIThA bhojana diyaa| nagara ke samasta kasAI khAne usa dina banda rakhe gaye the / phalasvarUpa hajAroM pazuoM ko abhayadAna milA / tapasyA kI pUrNAhuti ke dina samasta jainoM ne apanA kArobAra banda rkhaa| usa dina hajAroM sAmAyike huii| AvakoM kI tarapha se vividha prakAra kI prabhAvanAe~ huii| mahArAja zrI kA jAhira pravacana bhI huaa| mahArAja ne tapa kI mahattA para apanA ojasvI pravacana diyA / phalasvarUpa anekoM ne vrata pratyAkhyAna liye / saikaDoM sindhI bhAIyoM ne mAMsAhAra kA tyAga kiyA / kucha vyaktiyoM ne AjIvana brahmacarya vrata liyA / isa prakAra zrI laghu tapasvIjI kA pAranA atyanta utsAha evaM dharma pravRtti ke sAtha pUrNa huaa| idhara mahAna tapasvI zrImundaralAlajI mahArAja kI tapazcaryA to cala ho rahI thI / isa tapazcaryA kA janatA para vyApaka prabhAva paDA / tapazcaryA kI jyoM jyoM prasiddhi baDhatI gaI tyoM tyoM janatA bhI baDI saMkhyA meM tapasvIjI ke darzanArtha Ane lgii| yUropiyana milaTarI oNphisara gore evaM bhAratIya sainika suzikSita nAgarika nagara ke pratiSThita sajjana rAjyakarmacArI gaNa pratidina saikar3oM kI saMkhyA meM tapasvIjI ke darzanArtha Ate ora unake tyAga se prabhAvita ho kucha na jIvanopayogI tyAga grahaNa karate / kucha aphagAnIstAna ke rAjadUta mUsAkhAMjI darzana ke lie Aye / mahAna tapasvIjI kI dIrgha tapazcaryA aura jaina sAdhuoM ke acAra ko dekha kara bar3e prabhAvita hue| mahArAjazrI kA vyAkhyAna bhI sunA / vyAkhyAna sunakara bar3e prasanna hue / vyAkhyAna zravaNa ke bAda mUsAkhAna ne bar3e adaba se kahA - svAmIjI ! hamArA bAdazAha phakIroM se DA prema karatA hai / unakI hara taraha se ijjata karatA hai Apa jaise tyAgI mahAtmA kI hamAre deza ke lie bar3I jarUrata hai| yadi Apa aphagAnistAna padhAreMge to Apako kisI prakAra kI bhI takalIpha nahIM hone deMge / isa para mahArAja zrI ne kahA- hama loga jaina sAdhu haiN| hama hamezA For Personal & Private Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 paidala hI calate haiM / pairoM meM jatA kabhI nahIM pahanate aura na kaccA pAnI kA hI istemAla karateM / pAsa meM paisA bhI nahIM rakhateM / aurata mAtra ko nahIM chUteM / hamAre khAne pIne ke bhI baDe kaDe niyama haiM / ina saba niyamoM ke kAraNa hama aphagAnIstAna jaise mulka meM pahu~ca nahIM sakate / " mahArAjazrI ke mukha se jaina sAdhu kA AcAra sunA to ve acaMbhe meM paDa gaye / aura kahA-Apa jaise kaThora vrata kA pAlana karane vAle phakIroM ko maiM pahalI bAra hI dekha rahA huuN|" aphagAnistAna ke bAdazAha ke cAcA murAdaalI ne Apa zrI kA pravacana sunA | pravacana se Apa bar3e prasanna huve vyAkhyAna samApti ke bAda murAdeali ne mahArAjazrI se kahA-" Aja se meM kisI bhI jAnavara ko nahIM mArUMgA / kabhI gosta nahIM khAuMgA / aura na zarAba hI pIuMgAM / ApakI masIhata ko sadA yAda rakhUgo / isa prakAra aneka prabhAvazAlI vyakti Apake pravacana meM Ane lage aura upadeza sunane lge| ___ sA0 11-7-35 se prArambha kI huI mahAna tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja kI tapazcaryA cala hI rahI thii| yaha tapazcaryA kaba taka calegI yaha anizcita thaa| zrAvaka gaNa cAhate the ki tapazcaryA kI pUrNAhuti kA dina yadi nizcita ho jAya to isa zubha avasara para adhika se adhika paropakAra ke kArya kiye jAya / isI bhAvanA se karAcI zrI saMgha ke AgevAna zrAvaka ekatra hue aura mahArAjazrI ke pAsa A prArthanA karane lage ki tapasvIjI zrI sundaralAlajI mahArAja kI tapazcaryA ko pUrNAhuti kA dina yadi nizcita ho jAya to atyutama hogA / isa avasara para viziSTa upakAra ko sambhAvanA hai| patra patrikAoM dvArA bhArata ke kone kone meM tapasvIjI ke tapazcaryA kI pUrNAhuti kI sUcanA kara deMge tAki sabhI loga isa puNya avasara kA lAbha leMge aura AraMbha samAraMbha kA tyAga kareMge to adhika upakAra hogA / isa para mahArAja zrI ne kahA-tapasyA to karmoM kI nirjarA ke lie kI jAtI hai, ADambara ke lie nahIM / dUsarI bAta tapazcaryA kI pUrNAhati kI sUcanA patra patrikAoM dvArA kareMge to bAhara ke sajjana bar3I saMkhyA meM AeMge isase Apa para kharca kA bojha adhika paDegA / maiM nahIM cAhatA ki Apa loga kisI prakAra ke Arthika saMkaTa meM paDe / isa para zrAvakoM ne kahA hamAre pUrva puNyodaya se hI hameM isa suavasara kI prApti huI hai / usI dina hama karAcI ke samasta kasAI khAne bandha rakhavAnA cAhate haiM / mehatA jamazedajI karAcI meM eka prasiddha evaM prabhAvazAlI vyakti hai, santoM ke parama bhakta bhI hai dharma ke acche anurAgI hai unakA kahanA sArA zahara mAnatA hai / unhoMne Apake darzana karake kahA thA ki jaba tapasthA kA pUra hogA ? taba pAMca sAta dina pahale hameM sucanA mila jAya to usa dina samasta nagara meM vizva zAnti kI prArthanA kA Ayojana hogaa| evaM usa dina samasta nagara meM zarAba bandI, hiMsA evaM mAMsa sevA kA tyAga ko pravRtti kA viziSTa prakAra se pracAra kareMge / zrI saMgha ne punaH prArthanA kI ki isa kAma kA hamAre Upara kisI prakAra kA bhAra nahIM hogA / aura na hama artha ke lie kisI para dabAva hi DAleMge na hama kisI ko isa kAma ke lie lAcAra hI kareMge aura na lAcAra hI hoMge / mahAna tapasyA kI prasiddhi se kitanA upakAra ho rahA hai aura hogA yaha to Apa jAna hI rahe haiM / pratidina hajAroM kI saMkhyA meM sindhIbhAI bahane darzanArtha Ate haiM aura dAru, mAMsa, va jIvahiMsA Adi kA atyanta zraddhA ke sAtha tyAga kara jAte haiM / zrI saMgha ke atyAgraha vaza mahArAjazrI ne tapasyA ke pArato kA dina khola diyaa| Asoja sUda 11 maMgalavAra tA0 8-10-1935 ke dina tapasyA kI pUrNAhuti kA dina nizcita ha / tapasyA kA dina khulane se sthAnIya saMgha meM jo harSa huA usakA varNana zabdoM meM nahIM ho sakatA / saMgha ne harSAvega meM mahArAjazrI kI evaM tapasvI jI kI jaya jaya kAra kA / karAcI zrI saMgha ne tapamahotsava kI kukuma patrikAe~ chapavA dI aura samasta grAma nagaroM meM bheja dI / AmaMtraNa patrikA kA sAra bhAga isa prakAra thA For Personal & Private Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 hamAre ahobhAgya se pUjya zrI hakamIcandajI mahArAja kI saMpradAya ke paNDita pravara sAhuchatrapati kolhApura rAjya guru zrI jaina zAstrAcArya pada bhUSita paM. zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhityapremI manoharalAlajI mahArAja yoganiSThaghora tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja zAstrAbhyAsI munizrI samIramalajI mahArAja, priya vyAkhyAnI zrI kanhailAlajI ma0 tapasvIzrI kezavalAlajI mahArAja, zrI maMgalacandajI mahArAja laghu tapasvIzrI mAMgIlAlajI ma. navadIkSita zrI vijayacandajI ma0 Adi ThAnA 9 kA cAturmAsa hai| paMDita pravara zrIghAsIlAlajI mahArAja ke ojasvI vyakhyAna meM nitya jaina ajaina janatA khUba hI utkaMThita bhAva se A-Akara lAbha le rahI hai / dharma dhyAna kA ThATa laga rahI hai / Aja hameM likhate hue atyanta harSa hotA hai kI tapasvI zrIsundaralAlajI mahArAja ne aSADa sudI 10 guruvAra tA0 11-7-35 se upavAsoM kI tapazcaryA prAraMbha kI thI jisakA pUra miti Azvina zuklA 11 maMgalavAra tA0 8 10 35 ko hogA / etadartha ApazrI saMgha kI sevAmeM nivedana hai ki Apa isa mahAn kalyANa kArI prasaGga para sakuTumba padhAra kara hameM sevA karane kA lAbha deM / isa prasaMga para bAhara se aneka rAjyAdhikAriyoM ke padhArane kI saMbhAvanA hai| isa zubha avasara ko saphala banAne ke lie tapasvIjI ne isa prakAra Adeza pharamAyA hai ki saMsAra kI, deza kI, rAjya kI va apanI apanI zAnti ke lie tA0 8 10 35 ke dina agatA (pAkhI) rakkhA jAve / agate ke dina nimra niyamoM kA pAlana kareM (1) kama se kama eka ghaMTe taka sAmUhika prArthanA evaM bhajana kIrtana kreN| (2) madirApAna mAMsabhakSaNa zikAra va jIvahiMsA na kreN| (3) brahmacarya kA pAlana kareM ( 4 ) sAvadya ( hiMsAtmaka ) vyApAra banda rakha kara dharmadhyAna kareM / (5) bachaDe Adi ko dudha kI antarAya na deM arthAt usa dina dudhAlU jAnavara ko na duha kara vachaDoM ko dudha pIne diyA jAya tapasvIjI ke AdezAnusAra zrImAn ThAkura sAhaba rAvajI sAhava dIvAna sAhaba mAmalatadArasAhaba mahAlakArIsAhaba jAgIradArasAhaba supriTenDasAhaba tahasIladArasAhaba Adi tamAma rAjyakarmacArIgaNa rAjya kI, deza kI, va apanI apanI zAnti ke lie apanI apanI riyAsata tAlukA tathA jile meM uparokta pharamAna ke anusAra agatA rakhane kI kRpA kare tathA OM zAnti prArthanA kareM evaM karAveM / tapasvIjI kI AjJA kA pAlana kara apanI tarapha se yathA zakti haraeka vyakti jIvoM ko jarUra abhayadAna deveM aura garIboM ko madada kareM / usa dina kama se kama eka jIva ko to avazya abhayadAna deM amariyA kareM / sAtha isa avasara para Apane apane yahAM jo bhI zubha kArya kiye hoM usakI sUcanA hameM dekara kRtArtha kreN| nivedaka-samasta sthAnakavAsI jaina saMgha karAcI ___ isa prakAra kI sUcanA milate hI hajAroM grAma nagara nivAsiyoM ne tapasvIjI ke pura ke dina vizvazAnti ke lie sAmuhika prArthanA kI / pAkhI rakha kara usa dina samasta sAvadya pravRtti kA tyAga rakhA gayA aneka riyAsatoM ke ThAkuroM jAgIdAroM rAjA aura mAhArAoM ne tapasvIjI kI yAdagAra meM apane samasta rAjya meM agatA rakha kara usa dina jIvahiMsA banda rkhii| zikAra, mAMsAhAra. juA parastrIgamana Adi durvyasanoM kA tyAga rakhA / hajAroM vyaktiyoM ne usa dina jIvoM ko abhayadAna diyaa| sAmAyika pratikramaNa upavAsa Aya bila Adi dhArmika kAryoM se usa dina ko saphala kiyaa| isa avasara para udayapura ke mahArANA zrI bhUpAlasiMhajI ne apane samasta rAjya meM agatA rakhane kA Adeza jArI kara jIvahiMsA banda rkhii| mevADa ke solaha ThikAnoM ke rAjA sAhaba jAgIradAroM evaM ThikAnadAroM ne usa dina apano samasta riyAsata meM jIvahiMsA banda rakhI / jina jina prAntoM meM mahArAjazrI ne vihAra kiyA thA aura jina jina grAmoM meM vicarate the una saba ne usa dina mahArAjazrI ke Adeza se khUba dharma dhyAna kiyaa| isa zubha avasara para jina jina ThikAnadAroM ne grAmoM meM agatA rakhA usakI patra dvArA sUcanA karAcI saMgha ko kara dI / sthAnAbhAva ke kAraNa una sarva patroM kI pratilipi For Personal & Private Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM de sakateM / kucha Avazyaka patra ye haiMzrI ekaliMgajI zrI rAmajI zrI zvetAmbara sthAnakavAsI jaina upAzraya karAcI ( siMdha) zubhasthAna jur3A ApakI prArthanA patrIkA prApta huI. ba mujIba usake hamAre sTeTa meM Asoja zuklA 11 ko agatA palAne ke lie mutAlakona ke tamAma hukma nAme jArI kara dIye gaye haiM aura yahAM bhI saMpUrNa agatA palAyA jAvegA / tamAma munirAjoM ko vidhivat hamArI vandanA arja karA deveM / patra hamezA likhA kareM / tA. 5-101935 isvIsaM daH rAvatajo. savAIsiMhajI rAvatajI sAhaba ThikAnA juDA (bhomaTa) mevADa dhIre dhIre tapasyA kI pUrNAhuti kA kAla bhI samIpa ApahuMcA / jisa dina kI saMghameM bahuta samaya se prakhara pratIkSA kI jA rahI thI / vaha vi0 saM. 1992 Asoja suda 11 maMgala vAra tA0 8-10-35 kA zubha divasa udaya huA / usa dina karAcI zahara meM dara-dara ke pradezoM se aneka sAdharmika bandhu isa apUrva avasara ko dekhane ke lie ekatrita hue / mahArAja zrI ke nivAsa sthAna ke samIpa hI 5000 hajAra vyakti ArAma se baiTha sake itanA baDA pANDAla banAyA gyaa| Asauja zuklA 11 ke prAta: sUryodaya hote hI nagara ke AbAla-bRddha nara nArIgaNa baDe samuha meM pANDAla kI ora bar3ha cale / prAtaH kAlIna maMgala gItoM se dizAeM mukharIta ho rahI thii| prAkRtika suSamA meM eka navonmeSa dRSTigocara ho rahA thA / mahArAjazrI ke Agamana ke pUrva hI hajAroM vyakti pANDAla meM yathA sthAna baiTha cuke the / prabandha vyavasthA itanI sundara thI kI dura baiThA pratyeka zrotA mahArAjazrI kA vyAkhyAna acchI taraha se suna sakatA thA / tapasvI jI zrI sundaralAlajI mahArAja evaM paNDita pravarazrI ghAsIlAlajI mahArAja apane nivAsa sthAna se santamaNDalI evaM anya zrAvaka zrAvikAoM se pariveSTita hokara karIba ATha baje samAroha ke sthAna para padhAre / upasthita jana samUha ne khaDe hokara odara pUrvaka praNAma kI mudrA meM santoM kA svAgata kiyaa| isa samaya upasthita karIba 10 12 hajAra mAnava medanI hogii| esA pratIta hotA thA ki mAno samasta karAcI nagara Aja isI eka hI sthAna para Akara kendrita ho gayA ho / pATa ke madhya sthAna para paM. zrI ghAsolAlajI mahArAja evaM tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja birAja gaye / Asa pAsa anya muni samudAya pATa para birAjamAna the| nagara ke pratiSThata nAgarika beThe the aura unake pIche jana sAdhAraNa kA apAra samUha upasthita thA / yaha dRzya airaNa pratIta hotA thA mAno zrI tIrthakara bhagavAna kA samovazaraNa hI ho| mahArAja zrI ne maMgalAcaraNa prAraMbha kiyaa| maMgalA caraNa kI samApti ke bAda paM. pravara ne sumadhura evaM gambhIra vANI meM pravacana prAraMbha karate hue kahA____ bhArata bhUmi sadA kAla se tapobhUmi rahI hai / yaha vizeSatA anya kisI rASTra meM nahIM haiM / bhAratavarSa eka dharma pradhAna deza hai / yahA vividha dharma aura saMpradAya vidyamAna haiN| ina sabhI dharma aura saMpradAya meM tapa kI AvazyakatA para mahAna bala diyA hai| jisake dvArA AtmA ke sabhI vikAra naSTa ho jAe aura usakA svarUpa nikhara jAe vaha tapa kahalAtA hai / tapa jIvanotthAna kA prazasta patha hai| tapa kI utkRSTa ArAdhanA se vyakti tIrthakara pada bhI prApta karatA hai| zrI gautama svAmI ne eka bAra bhagavAna zrI mahAvIra svAmI se prazna kiyA-taveNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? taveNaM vodANaM jaNayai // utta0 29 / 27 tapa dhake prabhAva se aneka bhavoM ke saMcita nikAcita pApa-karmoM kA nAza hotA hai| AtmA niSkarma bana kara ajara-amara parama pada va sadA ke lie akSaya anaMta sukha prApta karatA hai| tapa ke prabhAva se ipsitastu kI prApti svayameva ho jAtI hai tapa ke prabhAva se dhannAjI, dRDhaprahArI, harikezI muni, DhaMDhaNamuni, arjunamAlI muni Adi pramukha munIzvaroM ne sakala karmoM kA kSaya karake siddha pada prApta kara liyA thA / zAstrakAra to yahAM taka kahate hai ki For Personal & Private Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 kiM bahuNA bhaNieNaM jaM kassavi kahavi kacchavisuhAI disaMti bhavaNa majjhe tattha tavo kAraNaM ceva // arthAt bahuta kahane se kyA prayojana jisa kisI ko kahIM bhI kisI bhI prakAra kA sukha saMsAra meM dRiSTa gocara hotA hai una saboM meM tapasyA hI pramukha kAraNa hai| sArAMza yaha hai ki tapa kI mahimA ajeya hai aparimita hai lekina jo tapasyA rAga-dveSa aura aihikakAmanAoM ko choDakara A carita ko jAe vahA kArya sAdhikA mAno jAtA hai / vAsanA-mahAsAgara meM DUbA detI hai mananazIla mAnava bhI Aja tA ke prabhAva se apanI kAlimA ko dhokara zuddha aura pavitra bana jAtA hai / isilie kahA hai-'saMjameNa tavasA appANa bhAvemANe. viharai" he sAdhaka ! tUM saMyama aura tapa se apane Apako pavitra karatA cala sAdhanA ke mahA patha para / mAnava jIvana meM tapa kA viziSTa sthAna hai / saMyama aura niyama ke vinA mAnava vikAza saMbhava nahIM / tyAga-tapazcaryA AdhyAtmika va Atmika sukha kI eka mahAna sIDhI hai / isakI zakti sAgara ke zAnta pravAhoM meM bairiyoM ke vaimanasya laya ho jAte haiM aura virodhaka zaktiyoM ke pracaNDa bala bhI dhIre-dhIre zAnta paDa jAte haiM / tapa kA mahatva va gaurava usake pIche rahe hue kisI udAtta hetu evaM bhAvoM kI parama vizuddhi para avalambita hai tathA AdhyAtmika sukha prApti hI isakA pramukha dhyeya honA caahie| isI se mAnava nirbhaya puruSa va siddha mukta ho sakegA / AtmA ke kalyANArtha tapa kI sAdhanA antastatva ke cintana, mana ke manthana va cittavRttiyoM ke granpana se hI sambhava hai / tathA esI sAdhanA se hI ananta-ananta kAla se siddha mukta, hote Ae haiM va bhaviSya meM bhI hoveMge / jaina darzana dRSTi ko mahatva detA hai / vizuddha dRSTi ke abhAva meM tapa-japa-svAdhyAya saMpUrNa lAbha preda nahIM hotA / jaina dharma meM jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya mohanIya aura antarAya karmoM ko ghAtiyA karma kahA hai / tapasyA ke prabhAva se ghAti karma kA nAza hotA hai va AtmAoM ko ananta catuSTaya kA prAdurbhAva hotA hai / tapa ke dvArA hI eso AtmAe arhata bana jAtI hai / ataH vAstavika zAzvata parama sukha kI prApti ke hetu mamakSa aura sAdhaka Atma oM ko apanA jIvana tara maya banAnA hogA / jaise sonA agni se zuddha hotA hai / vaise hI tapasyA se AtmA zuddha hotI hai| aura zuddha AtmA hI ajara amara akSaya pada ko prApta karatI hai / isa prakAra karIba eka ghaMTe taka mahArAja zrI ne tapa kI mahattA para pravacana diyA / usa avasara para paM. muni zrI samaramala jI ma0 tathA paM. munizrI kanhaiyAlAlajI mahArAja ne bhI tapa kI AvazyakatA para pANDiya pUrNa pravacana kiyA / yaha abhUta pUrva samAroha saba ke lie puNya smaraNa bana gyaa| tapasyA ke pura ke tIna cAra dina pahale se hI kasAI khAne meM mAre jAne vAle saikar3oM pazuoM ko abhaya dAna denA prAraMbha kiyA gayA thA / dazahare ke avasara para mAre jAne vAle bakare gheTe Adi ko bhI abhayadAna diyA gayA / usa dina karAvI ke hajAroM andhe lUle laMgaDe garIba, kuSTarogI, bhikSaka evaM pAgala khAne meM rahane vAle pAgaloM ko miSThAnna kA bhojana diyA gayA / isa avasara para pAMjarApola ke pazuoM ko ghAsa-cArA dene ke lie 3000) rupayA ekatra kiye gaye / / ___karAcI meM apUrva upakAra to huA hI magara bAhara gAMva vAloM ne bhI isa punIta avasara para aneka puNyakAbha kiye / haidarAbAda zrIsaMgha ne koTaDI ThAkarasI bhAI ke mAraphata tapasyA kI pUrNAhuti ke / rAvAda sindha ke gidu bandara kI macchioM kA mAranA banda karAyA usa dina bandara ke donoM / Asa pAsa paharedAra biThA diye gaye the tAki koI vyakti macchI na mAra ske| yahAM karIba vIsa mIla kI hadda meM itanI machaliyAM hotI hai ki yahAM ke ThekedAra ko eka varSa ke assI hajAra rupaye sarakAra ko dene par3ate For Personal & Private Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 "kadInA hola' nAmaka vizAla bhavana meM pahu~cakara sabhA ke rUpa meM ekatrita huaa| yahAM zahara ke sAre mukhya mukhya netAgaNa Adi karIba chaha (6000) hajAra janatA kI upasthiti huI thI / prArthanA sabhA yaha (khalakadInA hola) vizAla bhavana thA strI puruSoM se ThasAThasa bhara gayA, sthAnAbhAva ke kAraNa bahuta se logoM ko pairoM para khar3A rahanA paDA / isa prArthanA (sammelana) meM haraeka majahaba ke AdamI najara Ate the / tadantara paNDita ratna pUjya munizrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja, manohara vyAkhyAnI paNDita muni zrI manoharalAlajI mahArAja, vidyArthI muni zrIsumeramalajI ma0 zrI paM. ratnamuni zrI kanhaiyAlAlajI ma0 tapasvI muni zrI kezavalAlajo ma0 laghutapasvI muni zrI mAMgIlAlajI ma0 laghumuni zrI vijayacandajI ma0 Adi ThANA sAta apane virAjane ke sthAna se yahAM padhAre / bAda zrIyuta jamazedajI ena. Ara. mahetA ne khar3e hokara hAtha joDa sabhA se apIla kI ki Aja kA dina zAnti kA dina hai isalie hama saba logoM ko zAnta hokara baiThanA cAhie, Apa loga zAMnti rakheMge taba hI kArya sucArU rUpase ho skegaa| bAda sabhA meM ekadama zAMti kA sAmarAjya chAgayA arthAt saba sabhA ekacitta hokara sunane lgii| phira cAra bAlikAoM ne bhagavAna zrI mahAvIra svAmI kA stutigarbhita maMgala gAyana gAyA / phira saba munirAjoM ne milakara prabhustuti kI aura paNDitaratna pUjya muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhaba ne bhagavAna zrI mahAvIra svAmI kA sandeza tathA tapasyA kA mahAtmya samajhAte hue prasaMgocita prabhAvazAlI upadeza sunAyA jisakA sArAMza yahAM diyAjAtA hai prArthanA pravacana jo kisI indriya dvArA grahaNa nahIM ho sakatA kAna se sunA jAtA nahIM, AMkha se dekhA jAtA nahIM, nAka se sundhA jAtA nahIM, jilhA se cakkhA jAtA nahIM aura zarIra se chUA jAtA nahIM ese niraMjana nirAkAra jyotisvarUpa vizvavallabha zuddha svarUpa paramAtmA ko merA namaskAra ho / hama paramAtmA se bhinna nahIM haiM paramAtmA kI prArthanA kisalie aura kisa taraha karanI cAhie ? tathA hameM kyA karane se paramAtmA kA sAkSAtkAra hotA hai ? ityAdi hakIkata to bahuta vistAra vAlI ho jAtI hai parantu saMkSepa meM itanA kahanA prati hai ki paramAtmA kI bhakti karanevAlA khuda paramAtmA bana jAtA hai, jaise kRmi (laTa) kA eka dhyAna bhaure kI AvAja meM rahane ke kAraNa vaha (kami) bhI eka roja bhauMrA bana jAtA hai, usI prakAra paramAtmA ataH hama paramAtmA se bhinna kA dhyAna bhajana karane vAlA puruSa bhI eka dina siddhasvarUpa bana jAtA hai, nahIM hai, arthAt hamameM aura paramAtmA ke svarupa meM koI bhinnatA nahIM hai, kyoMki jo guNa aura zakti paramAtmA meM hai vaha apane meM bhI maujUda hai, jyotisvarU paramAtmA meM prakAzamAn hai vaha hamAre meM bhI vidyamAna hai, parantu paramAtmA zuddha hai aura apanI AtmA mAyA tathA prapaMca rUpI kIcaDa meM pha~sI huI hai / jisase AtmA kA zuddha svarUpa DhakA huA hai| isalie hama ko cAhie kI paramAtmA kA dhyAna va bhajana karake AtmA kI zuddhi kareM / yaha AtmA karmarUpI phande meM pha~sA huA hai / isI se AtmA ko duHkha hotA hai aura yaha duHkha paramAtmA kI prArthanA se haTa sakatA hai / ataH hame paramAtmA kI prArthanA karanI cAhie / tapasvIrAja kA Adeza Aja prabhu prArthanA karane ke lie yoganiSTa tapasvI mahAtmA muni zrI sundaralAlajI mahArAja kA phara mAna hai aura ve khuda tIna mahine se prArthanA meM virAje hue haiM aura do roja bAda Apa (90) upavAsoM kA pAraNA karane vAle haiM isalie Apa logoM ke kuTumba parivAra kI va karAMcI va deza evaM rAjya kI zAnti ke lie Aja sarva ko prArthanA karanI cAhiye" yaha tapasvI mahAtmA kA pharamAna hai / Atmazuddhi kaise kI jAve ? For Personal & Private Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 "khala kadInA hola' nAmaka vizAla bhavana meM pahuMcakara sabhA ke rupa meM ekatrita huaa| yahAM zahara ke sAre mukhya mukhya netAgaNa Adi karIba chaha (6000) hajAra janatA kI upasthiti huI thii| prArthanA sabhA yaha (khalakadInA hola) vizAla bhavana thA strI puruSoM se ThasAThasa bhara gayA, sthAnAbhAva ke kAraNa bahuta se logoM ko pairoM para khaDA rahanA paDA / isa prArthanA (sammelana) meM haraeka majahaba ke AdamI najara Ate the / tadantara paNDita ratna pUjya munizrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja, manohara vyAkhyAnI paNDita muni zrI manoharalAla jI mahArAja, vidyArthI muni zrIsumeramalajI ma. zrI paM. ratnamuni zrIkanhaiyAlAlajI ma0 tapasvI muni zrI kezavalAlajo ma0 laghutapasvI muni zrI mAMgIlAlajI ma. laghumuni zrI vijayacandajI ma. Adi ThANA sAta apane virAjane ke sthAna se yahAM padhAre / bAda zrIyuta jamazedajI ena. Ara. mahetA ne khaDe hokara hAtha joDa sabhA se apIla kI ki Aja kA dina zAnti kA dina hai isalie hama saba logoM ko zAnta hokara baiThanA cAhie, Apa loga zAMnti rakheMge taba hI kArya sucAru rupase ho skegaa| bAda sabhA meM ekadama zAMti kA sAmarAjya chAgayA arthAt saba sabhA ekacitta hokara sunane lgii| phira cAra bAlikAoM ne bhagavAna zrI mahAvIra svAmI kA stutigarbhita maMgala gAyana gaayaa| phira saba munirAjoM ne milakara prabhustuti kI aura paNDitaratna pUjya muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhaba ne bhagavAna zrI mahAvIra svAmI kA sandeza tathA tapasyA kA mahAtmya samajhAte hue prasaMgocita prabhAvazAlI upadeza sunAyA jisakA sArAMza yahAM diyAjAtA hai prArthanA pravacana-jo kisI indriya dvArA grahaNa nahIM ho sakatA kAna se sunA jAtA nahIM, AMkha se dekhA jAtA nahIM, nAka se sundhA jAtA nahIM, jihvA se cakkhA jAtA nahIM aura zarIra se chUA jAtA nahIM ese niraMjana nirAkAra jyotisvarUpa vizvavallabha zuddha svarUpa paramAtmA ko merA namaskAra ho / hama paramAtmA se bhinna nahIM haiM paramAtmA kI prArthanA kisalie aura kisa taraha karanI cAhie ? tathA hameM kyA karane se paramAtmA kA sAkSAtkAra hotA hai ? ityAdi hakIkata to bahuta vistAra vAlI ho jAtI hai parantu saMkSepa meM itanA kahanA praryApta hai ki paramAtmA kI bhakti karanevAlA khuda paramAtmA bana jAtA hai, jaise kRmi (laTa) kA eka dhyAna bhaure kI AvAja meM rahane ke kAraNa vaha (kRmi) bho eka roja bhauMrA bana jAtA hai, usI prakAra paramAtmA kA dhyAna bhajana karane vAlA puruSa bho eka dina siddhasvarupa bana jAtA hai, ataH hama paramAtmA se bhinna nahIM hai, arthAt hamameM aura paramAtmA ke svarupa meM koI bhinnatA nahIM hai, kyoMki jo guNa aura zakti paramAtmA meM hai vaha apane meM bhI maujUda hai, jyotisvaparU paramAtmA meM prakAzamAn hai vaha hamAre meM bhI vidyamAna hai, parantu paramAtmA zuddha hai aura apanI AtmA mAyA tathA prapaMca rupI kIcaDa meM pha~sI huI hai| jisase AtmA kA zuddha svarUpa DhakA huA hai| isalie hama ko cAhie kI paramAtmA kA dhyAna va bhajana karake AtmA kI zuddhi kreN| yaha AtmA karmarUpI phande meM phaMsA huA hai| isI se AtmA ko duHkha hotA hai aura yaha duHkhna paramAtmA kI prArthanA se haTa sakatA hai / ataH hame paramAnmA kI prArthanA karanI cAhie / tapasvIrAja kA Adeza Aja prabhu prArthanA karane ke lie yoganiSTa tapasvI mahAtmA muni zrI sundaralAlajI mahArAja kA phara. mAna hai aura ve khuda tIna mahine se prArthanA meM birAje hue haiM aura do roja bAda Apa (90) upavAsoM kA pAraNA karane vAle haiM isalie Apa logoM ke kuTumba parivAra kI va karAMcI va deza evaM rAjya kI zAnti ke lie Aja sarva ko prArthanA karanI cAhiye' yaha tapasvI mahAtmA kA pharamAna hai| Atmazuddhi kaise kI jAve ? For Personal & Private Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jisa prakAra haMsa apanI caMcU se zrIra, nIra ko judA kara detA hai usI prakAra paramAtmA ke dhyAna dvArA jIva koM se alaga ho jAtA hai| lohe ke gole ko jaba Aga meM khUba tapAyA jAtA hai tava vaha golA animaya bana jAtA hai / agnipIMDa jaisA dikhane lagatA hai magara hai vaha agni aura golA alaga-alaga cIja hai. eka nahIM hai / usI prakAra AtmA bhI kamoM ke paDado meM rahA huA hai / ve parade izvara prArthanA se dUra ho jAte haiM, taba AtmA kA sAkSAtkAra hotA hai| isalie Aja hama sarva ko prArthanA karanI cAhie ki- "he prabho ? tUM hama ko dukhoM se mukta kara' / antaH karaNa se jo prArthanA kI jAtI hai usameM eka adbhUta zakti rahA karatI hai jisase Adhi vyAdhi aura upAdhi miTakara AtmA meM eka alaukika zAnti aura nija guNa pragaTa hote haiM / prArthanA para mahatva batAte huve pharamAyA ki saMvata 1909 ke zAla kI bAta hai ki nabAbazAha jilA meM nadI kA pUra Ane se loka cintAtura ho gaye the| taba kaI logoM ne nadI kA darzana kiyA kaIyoM ne snAna pUjana Acamana kiyA parantu nadI svayaM to apane Aveza meM baDhatI hI calI gaI yahA~ taka kI pUla TUTane kA samaya najadIka dIkhane lagA tava iMjiniyara mI0 herIsana ne chaha hajAra manuSyoM ko bAMdha (pAla) bAMdhane ke kAma meM lagA diye ki bandhA laga jAne se pula nahIM ttuuttegaa| jala ke vega ke sAmane koI kyA kara sakatA-vaha pUra to baDhatAM hI calA aura eka pIche eka pula ke bandha TUTane lage mI0 herIsana hatAza ho kara kahane lagA ki aba isa meM merI zakti kAma nahIM krtii| usa vakta vahAM ke he. klelkaTara jo ki musalima the, unhoMne Akara mI0 herIsana ko kahA ki khudA baDA hai--AlA hai, vaha tAkatavAna hai isalie saba milakara khudA kI prArthanA karo vaha sarva acchA karegA / isa paraM chaha hajAra manuSyoM ne khudA kI prArthanA karanI zuru kI / prArthanA zuru hote hI vizAla nado ne apanI mAyA sameTa nI zuru kI, cauvIsa ghanTe ke andara pUra kahAM kA kahAM hI calA gayA jisakA koI patA nahIM rahA / sarvaloga mukta kaNTha se kahane lage ki yaha pratApa prArthanAM kA hai, prArthanA meM eka viziSTa camatkAra rahA huA hai / kauyara kahatA hai ki prArthanA karane se zaitAna kAMpate haiM / mI0 jemsa eka jagaha likhatA hai ki prArthanArupI cirAga se AphatarupI aMdhakAra dUra hotA hai| isa prArthanA meM Aja hindU muslima pArasI krizcana Adi sarva sAmila haiM / isa prakAra mahArAja zrI ne sAragarbhita upadeza pharamAyA / tatpazcAta zrIyuta jamazeda ena. Ara. mahetA, myunispala koraporezana laoNrDameyara kAjI khudAbakSa, zrIyuta lokAmala celArAma zeTha zrImAna maNilAla bhAI pArekha Adi mahAzaya ne munirAjoM ke tyAga vairAgya tathA tapasyA kI muktakaNTha se prazaMsA karate hue prasaMgocita bhASaNa diyA aura zAnta tathA eka citta se sthira ho kara sAta (7) minITa taka prArthanA meM lage rahane kA nivedava kiyA gayA / prabhuprArthanA aura vizva zAnti kA abhUtapUrvaM darzana AcArya zrI kI pUrvokta prakAra sUcanA milane para (7) minITa taka akhila sabhA ne nIce dRSTi jhukAkara eka citta se dhyAna ( kAusa ) kiyA, yaha dRzya to eka alaukika aura adabhuta "na bhuto na bhaviSyati" jaisA hI huA / usa vakta mUrtimatI (sAkSAt) zAnti kA abhUtapUrva darzana hone lagA, sarva sabhA meM ekadama zAnti chA gii| tadanantara mahArAja zrI ne OM zAntiH 3 tIna vAra uccAraNa karake dhyAna (kAusagA kholA ( pArA) phira zrI zAntinAtha bhagavAna kA stavana bolane bAda vIra jayadhvani ke sAtha sabhA visarjita huI / aura sarva janatA meM jaina dharma kI va tapasyA kI apUrva mahimA phailI / usa roja saikaDo logoM kA dAru, mAMsa va jIvahiMsA kA choDanA tathA lAkhoM niraparArdhI mUka ( anabola ) prANiyoM ko abhayadAna milanA yaha eka apava upakAra huA hai / vizeSa khuzakhabarI yaha hai ki eziyA, AphrIkA, amerikA, AsTreliyA aura yUropa ye pAMca khaMDa saMsAra meM Adhunika dRSTi se baDe mAne jAte haiM / vahAM esosieTeDa presa aura ruTara tAra kampanI For Personal & Private Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 ne apanI khuzI se tapasyA tathA jaina dharma sambandhI khabara do kAlama bhara ke dI, jisameM tA0 6-10-35 ko dArU mAMsa jIvahiMsA niSedhaka sandeza pahu~cAyA jisa se akhila saMsAra meM jaina dharma va tapasyA kI mahimA phaila gaI / yaha khabara dainika, sAptAhika, pAkSika, mAsika, trimAsika, hindI, gujarAtI iMgliza Adi saMsAra kI aneka bhASAoM ke pepara vAloM ne lekha likhakara tapasyA kA sandeza prAyaH akhila bhumaNDala meM pahu~cAyA jisase lAkhoM nahIM karoDoM manuSyoM para Adarza tapasyA kI mahimA kA tathA jaina dharma kA alaukika prabhAva pdd'aa| yahAM prAyaH sabhI loga jaina dharma ke anurAgI bane / santoM ke tyAgamaya jIvana dekha kara ve loga inheM Izvara kI vibhuti mAnane lge| isa prakAra karAcI kA yaha cAturmAsa karAco nagara ke lie aitihAsika bana gayA / sudIrgha tapazcaryA ke bAda vRddha avasthA ke kAraNa tapasvIjo kA svAsthya bigaDa gayA / pratidina nirbalatA baDhane lgii| karAcI saMgha ne baDe manoyoga se tapasvIjI kI cikitsA krvaaii| cAturmAsa samApta ho gayA / kintu upasvIjI kA zarIra ThIka na hone se mahArAjazrI ko vahIM birAjanA pdd'aa| 1993 kA cAturmAsa punaH karAcI meM cAturmAsa samApti para karAcI saMgha ne tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja kI zarIra kI asvasthatA dekhakara mahArAjazrI se prArthanA kI ki Apa tapasvIjI ke svAsthya ke lie isa varSa bhI yahIM birAje / saMgha kI prArthanA para evaM tapasvIjI ke zarIra kI avasthA ko dekhakara mahArAjazrI ne karAcI zrIsaMgha kI bAta mAna lI / karAcI meM dIrgha samaya taka birAjane se karAcI nagarapati zrI jamazedanasaravAnajI mahetA munizrI ke darzanArtha avArane avAra Ate rahate the / unase acchA paricaya ho gayA / karAcI ke myu0 meyara zrIkAjIkhudAbakSajI tathA sindha ke seTha lokAmala celArAma, sI. AI. Do. inspekTara zrIminocera Adi bhI darzanArtha Aye inase bhI mahArAjazrI kA gADha paricaya ho gayA / cAturmAsa kA samaya bhI samopa meM AyA tabataka mahArAja zrI karAcI ke Asa pAsa hI vicara rahe the / mahArAjazrI kI karAcI se vihAra karane kI bar3I icchA thii| mahArAjazrI tapasvIjI ke svAsthya ke ThIka hone kI rAha bhI dekha rahe the / karAcI kA zrIsaMgha mahArAjazrI kI sevAmeM pahu~cA ! usameM sthAnIya mUrtipUjakasamAja evaM hindu dharma ke aneka AgevAna sajjana bhI maharAjazrI ke pAsa Aye aura prArthanA karane lage kI isa varSa kA cAturmAsa ApakA yahIM honA cAhie kyoMki tapasvIjI mahArAja kA svAstha abhI vihAra ke yogya nahIM huA / tathA Apake AgAmI cAturmAsa se gata cAturmAsa kI apekSA adhika upakAra hogaa| hajAroM sindhI bhAI bahana mAsa zarAba jIvahiMsA jaise duSkRtyoM kA tyAga kreNge| isa cAturmAsa kI vinatI mAtra jaina samAja hI nahIM kara rahA hai kintu karAcI nagara kI samasta janatA kI ora se paramabhakta meyara zrI janAba kAjIkhudAbakSajI bhI patra dva kara rahe haiN| unake patra kA hindI tarjumA kI nakala isa prakAra hai / karAcI ke meyara sAhaba ke tA. 30-4 1939 patra kA hindI anuvAda :---- __mujhe yaha kahane meM bar3I khuzI hai ki gurujI zrIghAsIlAlajo ma. kA karAcI zahara meM padhAranA aura nivAsa karanA sirpha jaina samAja ke lie hI nahIM balki karAcI ke rahane vAle jainetara logoM ke lie bhI khuzI aura gaurava kA kAraNa hai / jaina samAja kA bar3A bhAgya hai ki ukta gurujI mahArAja jaise pavitra mahAtmA unameM maujUda haiM aura mujhe yakIna hai ki isa zahara meM kucha arse ke lie aura ThahareM to jaina samAja ke naitika uddhAra meM baDIbhArI madada milegI aura mujhe yaha bhI yakIna hai ki una mahAna gurujI mahArAja ke jIvana kI pavitratA kA asara dUsarI kaumo para bhI bahuta acchA paDegA / daH kAjI khudAbakSa 30 aprila 1936 meyara-karAcI nagarapAlikA ___ isa prakAra hindUmahAsabhA ke adhyakSa DA0 jI, TI0 hiMgorAnI epha. Ara. sI. esa. ne evaM janarala For Personal & Private Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 sekreTarI misTara caudharI ne samasta hinda mahAsabhA karAcI ke ora se isa varSa karAcI meM cAturmAsa karane kI patra dvArA prArthanA kI hai| usa patra kA hindI anuvAda pUjya zrI jainamuni mahArAja zrIghAsIlAlajI mahArAja tathA manoharalAlajI ma0 aura tapasvI zrI sundara lAlajI ma0 Adi mahAtmA purUSoM se hama savinaya arja karate haiM ki Apa yahA~ eka sAla aura birAjeM aura ahiMsA ke siddhAnta kA pracAra kareM / jisako ki hindU dharma meM ucita sthAna milA huA hai aura jisake pracAra kI hamAre karAcI zahara ko khAsa tora se jarUrata hai / hama mAnate haiM ki Apake ahiMsA pracAra se baDA acchA asara huA hai tathA bahuta se loga apane Apako sudhAra rahe haiM aura ahiMsA ke siddhAnta para calane kI kozisa kara rahe haiM / hama phira jaina aura hindU sarva Apase prArthanA karate haiM ki eka sAla aura yahAM birAjeM aura apane pavitra upadezoM se hameM lAbha prApta karAe~ Apake DA~0 jI0 TI0 hiMgorAnI DI0 DI0 caudharI zrI saMgha kA AtyAgraha karAcI nagara kI janatA kI utkRSTa bhAvanA tathA tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja kI asvasthatA ko dekhakara mahArAjazrI ne AgAmI cAturmAsa karAcI meM hI karane kI svIkRti pharamA dI / cAturmAsa kI svIkRti se karAcI kI janatA meM jo harSa huA use zabdoM meM vyakta nahIM kiyA jA sakatA / cAturmAsa kAla abhI dUra thA / zeSa kAla meM bhI cAturmAsa kI taraha dhArmika kArya hone lage / zeSakAla meM mahArAjazrI saMskRta TIkA ke sAtha jIvAbhigamasUtra kA vAMcana karate the| isake bAda zrI neminAtha bhagavAna kA caritra viSada vyAkhyA pUrvaka samajhAte the / Apa prathama se hI mahAn kuzalavaktA the / usake sAtha vANI kA mAdhurya tathA zAstroM kA talasparzI jJAna itanA acchA thA ki vyAkhyAna ke samaya zrotRvRnda barabasa ApakI ora AkarSitta ho jAtA thA / zeSakAla meM sAmAyika, SauSadha, upavAsa AyaMbila, bele tele Adi kI tapasyA khUba hone lgii| ASADhazuklA trayodazI se tapasvI munirAjoM ne prativarSa kI taraha tapazcaryA prAraMbha karadI / cAturmAsa prAraMbha ho gayA / mahArAjazrI byAkhyAna meM prathama sukhavipAka, pharamAte the / paryuSaNa parva ke samaya aMtakRddazAMga sUtra tathA zeSa samaya upAsakadazAMga evaM rukmaNI maMgala baDI gambhIra vANI meM pharamAte the / prathama cAturmAsa ke bAda turata hI dvitIya cAturmAsa hone se logoM kI dharmabhAvanA meM vizeSa vRddhi huI / ghoratapasvIzrI mAMgIlAlajI mahArAja evaM tapasvIratna zrI sundaralAlajI ma0 kI tapazcaryA cala hi rahI thI / isa avasara para tapasviyoM ke darzana ke lie nagara kI janatA kA tAtA laga gayA / dhovana kA pAnI ke AdhAra hi se itane lambe dinoM kI tapazcaryA karAcI kI janatA ke lie baDA Azcarya kA kAraNa thA / kaI DaoNkTaroM ko evaM naroM ko vizvAsa hI nahIM ho rahA thA ki itane lambe samaya taka manuSya anna ke binA bhI raha sakatA hai / ve loga eka bAra saMgaThita ho kara tapasviyoM ke zarIra kI jAMca karane Aye / zarIra kI pUNe jAMca karane ke bAda DaoNkTara tapasviyoM ke caraNa meM nasamastaka hokara bole-garajI ! kSamA kareM / Apa sacamuca hI eka mahAna AtmA ho| itane lambe samaya taka bhUkhA rahanA sAdhAraNa vyakti kA kAma nahIM hai / viziSTa zaktizAlI AtmA hI aisA ati duSkara tapa kara sakatI hai| jaina sAdhuoM kI isa viziSTa sAdhanA se baDe prabhAvita hue / aneka sindhibhAI bhAva vihvala ho kara AkhoM meM AMsu bahAte hue tapasvI ke guNa gAna karate the / anekoM ne isa mahAna avasara para zarAba pInA aura mAMsa khAnA sadA ke lie choDa diyaa| khAna bahAdura meyara aradesara bhAbhA ne pratimAha kI pahalI tArIkha ko mAMsa va macchI zarAba pIne kA tyAga kiyA / janmadivasa ke avasara para eka jIva ko abhayadAna dene kA vacana diyA aura usadina sabhI prakAra kA mAMsa va zarAba kA tyAga kiyA / mikenIkala iMjinIyara haramana limiTeDa ke jekaba sAhaba ne sadA ke lie mAMsa va zarAba kA tyAga kara diyA / DaoN0 zarApha bilImoriyA helthaophIsara sA0 ne pratimAsa eka dina dAru mAMsa va jIvahiMsA kA tyAga kiyaa| janma tithi ke dina eka jIva ko abhayadAna dene kA vacana diyaa| 38 For Personal & Private Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 lahAne govindarAmajI ne dAra mAMsa, va jIvahiMsA kA sadA ke lie tyAga kiyA / caMbA sTeTa ke nivAsI nAnakapaMthI vaidyAcArya saMnyAsIjI ne jaina zAstrAcArya pUjya zrI ke evaM tapasvIjI ke darzana kara * atyanta prasannatA pragaTa kI / Apane pratimAha pAMca dina taka harikhAne kI pratijJA ko| nepAla saradAra mahezvarasiMhabrahmA phAsi sTa kaMTrAkTara Apane upadeza sunakara baDI prasannato pragaTa kii| AdhyAtmika viSaya para deDha ghaMTe taka carcA karate rheN| mahArAjazrI ke gahana tatva jJAna se ye bar3e prabhAvita hue| Apane ekAdazI ko nirjalA upavAsa karane kA niyama liyA / kamalanena va sujAnamala ne sarvathA dAru mAMsa kA tyAga kiyaa| seTha dinazAjI pestana jI dastura phArasI menejara siMdha proviziyalabeMka tathA inake putra norajane dara mahine kI pahalI tArIkha ko dArU mAMsa evaM zarAba kA tyAga kiyA, ilekTarika iMjinIyara horamajI bhikhAjI kharAsa ne sadA ke lie dAru mAMsa kA tyAga kara diyaa| munisipala konsalara DaoN0 tArAcanda lAlavANo ne mahArAjazrI kA upadeza sunakara aneka niyama grahaNa kiye| yahAM taka kI pahalI tArIkha ko vanaspati khAne kA bhI tyAga kiyA / isa prakAra nagara ke sekaDoM musalamAna bhAIyoM ne tathA hajAroM sindhi bhAvukoM ne dAru mAMsa evaM jIvahiMsA kA tyAMga kiyA / nagara ke prAyaH adhikArI gaNa evaM mukhya mukhya pratiSThita sajjanoM ne vyApAriyoM ne santoM ke darzana kara tyAga pratyAkhyAna dvArA tapasviyoM ke prati apanI zraddhAMjali vyakta kii| ladhutapasvIjI mAMgIlAlajI mahArAja ne ekottara dina kI tapazcaryA kI thii| tapasyA kI pUrNAhuti kA samaya jyoM jyoM najadIka AtA thA tyoM tyoM dharma kI jAgRti baDhane lagI / saMgha ke upamaMtrI zrImAn gokaladAsa mahAdeva bhAvasAra Apane tapasvIjI mahArAja ke pAranepara mahAna upakAra kA kulabhAra zrI saMgha ko prArthanA kara apane upara le liyA / Apane tapazcaryA kI pUrNAhuti ke avasara para do anAthAzramoM ko, vidhavA zrama ko, tathA andhazAlA ko evaM skUla ke sabhI chAtroM ko bhojana karAyA aura garIboM ko tathA sAdharmi bhAIyoM ko Arthika sahAyatA dii| rohataka ke seTa zrIjotarAma kedAranAtha seTha pannAlAlajI sAhaba ne apanI tarapha se karAcI ke tathA Asa pAsa ke bagIce meM pahADa Adi Azrama meM rahane vAle yogI saMnyAsiyoM ko bhojana karAyA / baDe baDe yogI loga saikaDoM kI jamAta meM ekatra hokara jaina dharma kI jaya bolate hue tapasvIjI ke darzana ke lie Aye / darzana kara baDe prasanna hue / logoM ne bhI yogiyoM kA evaM saMnyAsiyoM kA svAgata kiyA / ghora tapasvIjI zrI sundaralAlajI mahArAja ne 96 dina kI sudIrgha tapasyA kI thI / tapazcaryA kI pUrNI hati kA samaya jyoM jyoM samopa AtA jAtA thA tyoM tyoM dUja ke candra kI taraha logoM kA utsAha bhI baDhatA jAtA thaa| tapazcaryA kA samaya najadIka A gayA / jaina saMgha ne tapotsava atyanta utsAha se manAne ke lie sarvatra patra patrikA ko chApa kara bhArata ke mukhya mukhya nagaroM meM evaM grAmoM meM bhejI gaI / sindhI, gujarAtI hindI evaM aMgrejI bhASA meM buleTina chApakara samasta nagara meM vitarita kiye / jaina upAzraya ke bihAra hospiTala roDa para baDe baDe kapaDoM para svarNAkSaroM meM tapasvIjI ke tapazcaryA kI pUrNAhuti mahotsava likhakara laTakAye gaye / pUrNAhuti ke dina karAcI ke kasAIkhAne bandharahe isa bhAvanA se paM. zrI ghAsIlAlajI mahArAja ne myu. konsalara sAheba zrI khImacanda mANakacanda zAha ke dvArA kasAIgRha ke saMcAlakoM ko tapasvIjI ma0 ke darzanArtha bulavAe gaye / jahAM kI sADhe tona lAkha janatA mAMsAhAra karatI ho vahAM kitane jAnavara mAre jAte hoMge yaha kalpanA se bAhara ko bAta hai / lagabhaga 50 kasAI jaina upAzraya meM Akara tapasvIjI ma0 ke darzana kiye / jinakA kaddAvara bhArI bharakhamazarIra, mukha kA raudrasvarUpa, baDA bhayAvanA pratIta hotA thA / unako paMDita munizrI ne ahiMsA dharma kA upadeza kurAnezarIpha kI AyatoM se evaM muslima santoM ke suvacanoM ke anusAra diyA / upadeza sunakara sabhI kasAI bhAI baDe prabhAvita hue / anta meM For Personal & Private Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 mahArAja zrI ne unase kahA ki ina oliyA tapasvI munizrI ne 96 dina ke upavAsa kiye haiM / jaina muni upavAsa kisI svArthavaza nahIM karateM / apane upavAsa meM svahita ke sAtha jagatakalyANa kI parama bhAvanA inameM rahI huI hai / manuSya ko rakSA to sarakAra kara rahI hai parantu bicAre mUka pazu pakSiyoM kI rakSA karanevAle saMsAra meM paramAtmA kI prArthanA karanevAle mahAtmA ke atirikta dusare koI nahIM haiN| isalie ina tapasvI mahAtmA kI khAsa icchA hai ki Apa sabhI loga eka dina sabhI prANiyoM kI rakSA karake Izvara kI prArthanA kareM / sabhI kasAI loga bole "iMzAallAha / " paramAtmA cAhegA to ho jaaygaa|" mahArAja zrI se ne kahA hama cAheMge to paramAtmA bhI cAhegA / "kyoMki huI hamase zoharata hai kAjI khudA kI" bandA cAhegA to khudo bhI caahegaa|" ___ mahArAja zrI ke samajhAne para Ae hue sarva kasAI samAja ke pratinidhiyoM ne kahA-ki hama sabhI ko samajhAne kA prayatna kareMge aisA kahakara ve apane sAthI kasAI bhAIyoM ko samajhAne apane sthAna para cale gaye / dUsarI ora nagarapati zrI jamazedajI nasaravAnajI ko bAtacita ke lie bulAye gaye / seTha zrI jamazedajI karA cI ke mAne hue gRhastha the / ve paropakArI svabhAva ke the / karAco kA koI bhI garIba se garIba gRhahastha yadi AdhI rAta ko bhI unake ghara para jAtA to ve usI samaya moTara meM baiThakara usake ghara jAte / koI bhI bimAra ho to aspatAla lejAte / bhUkhA ho to bhojana kI vyavasthA karate aura naMgA ho to vastra dete / jo koI manuSya jisa kisI AzA ko lekara jAtA vaha jamazedajI ke ghara para jAne ke bAda nirAza nahIM lauTatA / isa paropakAra vRtti se sArA zahara unase prabhAvita thA / aura jamazedajI jinheM bhI kucha kahate ve unakA kahanA nahIM TAlate / unase paM. zrI ghAsIlAlajI ma0 ne pharamAyA ki tapasvI ma0 ke96 dinake upavAsa kI tapazcaryA samApti ke dina yahAM ke katalakhAne banda rakhavAne haiM / jamazedajI ne kahA-isa dizA meM maiM prayatna avazya karUMgA / seTha jamazedajI ne tathA bhAI khImacanda mANekacaMda zAha ne kasAIyoM ke sAtha saMparka karake eka dina kA katalakhAnA banda karane kA kasAIyoM se vacana liyA / tadanusAra tapazcaryA ke pUra ke dina karAcI zahara kA katalakhAnA tathA maTana mArkeTa baMda rahA / samudra meM macchI pakaDane kA dhaMdhA karanevAloM ko samajhA karake eka dina macchI pakar3ane kA kArya bhI banda rakhavAyA gyaa| phalasvarUpa usa dina lAkhoM jIvoM ko abhayadAna milA / isa varSa bhI tapazcaryA ke pUra ke dina eka bhavya julusa niklaa| jisameM sIndhI samAja ne gatavarSa kI taraha ThaNDe pAnI kI gADI tathA nugatI kI gADI julusa meM sAtha rakhakara haraeka ko nugatI kI miThAI dI gii| sthAnakavAsI saMgha ne pUra ke dina garIboM ko bhojana kraayaa| bhojana karane ke sthAna se 400-500 garIba loga jaya jayakAra karate hue upAzraya meM Aye aura tapasvI ke darzana kiye / pUra ke dina karAcI ke saba se baDe khAlIkadinA haoNla meM mahArAjazrI kA jAhira pravacana rakhA / tapazcaryA kI mahattA para mahArAjazrI ne eka ghaMTe taka bhASaNa diyA / bhASaNa baDA prabhAvazAlI huA / anya manivaroM ne tathA sthAnIya vidvAno ne bhI bhASaNa diye / zrotAoM se hAla khacAkhaca bhara gayA thA / 96 dina kI ugra tapazcaryA se karAcI kI janatA bahuta hI prabhAvita thI / karAco kI lAkhoM janatA meM se Adhe se adhika bhAga ke logoM ne darzana kA mahAna lAbha liyA hoMgA / tapasvIjo ma0 ke darzana karake sabhI Azcarya mugdha ho jAte the / saMgha ne tapazcaryA ke samAcAra reDiyoM se prasArita kara sabhI ko tapa kI mahattA samajhAI / isa mahA mahotsava ko saphala banAne meM seThazrI chaganalAlajI lalacandajI turakhiyA, khImacaMda maganalAla vorA, khImacaMda mANekacanda zAha, zrI somacaMda neNasI mahatA, zrItribhuvanadAsa zAha, zrI jayacaMda jIvarAja zAha DA~0 nihAlacaMdabhAI, nArAyaNajIbhAI, seTha pannAlAlajI dillIvAle ne khUba sahayoga diyA / pArasI saMsAra For Personal & Private Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmaka akhabAra ke pratinidhi zrI ThAkarasIbhAI prAyaH hara saptAha tapazcaryA ke samAcAra evaM paM. zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke vyAkhyAna prakAzita karate the| pArasI saMsAra vAMcaka jana mahArAja zrI ke pravacana ko baDe zraddhA se paDhate the / cAturmAsa meM navarAtri ke avasara para saMdha ke AgevAnoM ne paM. zrI ghAsIlAlajI mahArAja se nivedana kiyA ki navarAtri meM jahAM jahAM balidAna hone ke sthAna haiM vahAM vahAM ahiMsA ke pracAra ke lie muniyoM ko bheje to bahuta hI acchA pracAra hogA / tadanusAra zrI samIramunijI zrI kanhaiyAlAlajI ma. zrI maMgalamunijI navarAtri ke samaya sAre dina balidAna hone ke sthAnoM para pracAra ke lie ghUmate aura logoM ko samajhAte the jisase kaI jagaha prANivadha banda rahe / kaI jagaha se hiMsA ke lie lAe hue jAnavaroM ko chuDavAkara saMdha ke gRhastha le Ae / eka do jagaha balidAna karanevAloM ne pratirodhAtmaka sAmanA bhI kiyA, parantu navarAtri ke nau dinoM taka pracAra kArya cAlU rahA / jisase pariNAma acchA AyA / paM0 munizrI ghAsolAlajI mahArAja ke lagAtAra do cAturmAsa karAcI meM hone se baDA upakAra huA / jaina ajaina janatA mahArAja zrI kI vidvattA se bar3I prabhAvita huI / jaina sAdhu kI caryA baDI kaThina hotI hai nirdoSa saMyama kA pAlana karate hue sindha jaise hiMsA pradhAna deza meM vihAra karanA lohe ke cane cabAne jaisA thA / naMge paira, naMge sira, paidala vihAra, bayAlIsa doSa TAlakara AhAra pAnI lenA Adi atyanta kaThora niyamoM kA pAlana karate hue vicaranA sAdhAraNa vyakti kA kArya nahIM hai / jaina muniyoM ke kaThora AcAra dekhakara kI ajaina janatA bhI Azcarya mugdha thI / muniloga yadi vidvAna, logasthiti ko jAnanevAle aura dharma ke vAstavika siddhAntoM ko pragaTa karane vAle ho to unake upadeza kA kaiso uttama asara hotA hai isakA jvalaMta udAharaNa karAcI cAturmAsa meM dekhA gayA / vyAkhyAna meM bahasaMkhyaka ajaina, pratiSTita sajjana va vidvAna loga upasthita hote the / sabhI loga Apake pravacana sunakara muktakaNTha se Apake jJAna aura cAritra kI prazaMsA karate the| Apake vyAkhyAna kI khAsa baDI khUbo to yaha thI ki usameM saMkIrNatA kI tanika bhI bU na thii| kisI bhI mata vAle ko kaDavI lage aisI koI bAta na hotI thii| ApakA ekamAtra siddhAnta thA logoM ko adhika se adhika durvyasanoM se mukta karAnA / cAturmAsa kAla meM hajAroM vyaktiyoM ne zarAba pInA aura mAMsa khAnA banda kiyA / ApakA yaha bhavya cAturmAsa karAcI ke itihAsa meM svarNAkSaroM se likhA jAne yogya thA / ___ cAturmAsa samApta huA aura Apane karAcI se bihAra kara diyA / karAcI ke hajAroM nAgarikoM ne azrubhIne nayanoM se Apako vidA dI / vidAI kA dRzya baDA hI bhAvapUrNa thA / jidhara dekho udhara apAra janamedanI dRSThigocara hotI thI / kintu sabhI ke muha para atyaMta udAsInatA jhalaka rahI thI / Apane karAcI se vihAra kara gujarAta nagara meM praveza kiyA / hajAroM loga gujarAta nagara taka paidala hI Apake sAtha calate raheM / gujarAta nagara meM eka dina birAje / yahAM ApakA jAhira pravacana huA / karAcI kI hajAroM janatA ne ApakA pravacana sunA / gujarAta nagara se vihAra kara Apa digaroDa padhAre / gujarAta nagara se diga roDa 5 mIla dUra paDatA hai| rAstA kaccA hone se kAMTe aura kaMkara vipula mAtrA meM the / 500 strI puruSa digaroDa taka paidala ho Apake sAtha Aye / yahAM bhI ApakA pravacana huA / acAryapada mahotsava karAcI kI janatA paM0 muni zrI ghAsIlAlajI ma0 zrI ke vyAkhyAnoM ko maMtramugdha hokara sunatI thI / Apa kI vidvattA aura saMyamaniSThA se prabhAvita hokara karAcI saMgha ne Apako AcArya pada para pratiSThita karane kA vicAra kiyaa| zrI saMgha ne saMgaThita hokara mahArAjazrI ke sAmane apanI bhAvanA vyakta kii| zrI saMgha ke pramukha For Personal & Private Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaktiyoM se Apane kahA maiM saMghapati banane kI apekSA saMghasevaka bananA adhika pasanda karatA hUM / AcArya pada yaha eka bahuta bar3I jimmedArI kA pada hai / isa pada ko nibhAne ke yogya isa samaya maiM nahIM haiN| anta meM zrAvakoM kA Agraha tathA sabhI munivaroM kI prArthanA para svayaM icchA na hone para bhI Apane vivaSa AcArya banane ki bAbata meM maina rahe / mahArAja zrI milIra pdhaare| malIravAsiyoM ke harSa kA pAra na rahA hajAroM naranAriyoM ne ApakA bhavya svAgata kiyaa| mArgazIrSa vadI nauma ravivAra saMvat 1993 tA. 13-12-36 kA dina paTTapradAna karane ke lie niyata kiyA gayA / karAcI se malIra taka saMgha ne basoM va moTaroM kI vyavasthA kara dI / AcAryapada mahotsava meM sammalita hone ke lie hajAroM vyakti bAhara se Ane lage / sArA nagara bhakta zrAvaka vRnda se bhara gayA / malIra aura karAcI saMgha ne svAgata kA uttama prabandha kiyA / tA. 13-12-36 ko prAtaH hI mahotsava ke sthAna meM darzakoM kI bhIDa jamA hone lagI / raMga viraMge pozAkhoM meM saje hue vibhinna prAnta nivAsiyoMkA yaha sammelana apUrvasA dikhAI detA thaa| yaha esA mAlUma paDatA thA jaise jinazAsana ko ramaNIya udyAna raMga biraMge phUloM se bharA ho aura vikAza ke yauvana meM praveza kara rahA ho / dhArmika uddezya ke lie ekatra itane baDe jana samUha ko dekhakara yahI pratIta hotA thA ki bhAratIya jIvana meM dharma kitanA ota prota huA hai| sabhA maNDapa meM paM. muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja apanI muni maNDalI ke sAtha pATa para birAje / zrAvakoM ne tathA munivaroM ne maMgalagAna ke sAtha ApakA abhinandana kiyA muniyoM ke tathA karAcI saMgha ke pratiSThita sajjanoM ne prAsaMgika pravacana diyA bAda meM sarva munimaMDala ne baDeharSa se paM. muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja ko jaya dhvani ke sAtha AcArya pada kI caddara oDhAI / caddara oDhAne samaya upasthita jana nAdase prAMgana ko gaMjArita kara diyA / saMgha ke pramukha vyaktiyoM ne AcAryapada evaM jainadharma divAkara pada ko samarpita karane vAlI patrikA guru deva ko arpana kara bAda meM samasta saMgha meM use vitarita kI usakI prati lipi isa prakAra hai-- zrI: // zrIvItarAgAya namaH prasiddha vAcaka, paJcadazabhASA jJAtA, anekagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka, zrIzAhu chatrapati kolhApura rAjyaguru tat pradatta "jainazAstrAcAryapadavibhUSita bAlabrahmacArI paMDita ratna Azu kavi siddhAnta mahoddhi pUjyapAda sakala guNAlaMkRta, parama pUjya zrI108 muni zrI ghAsIlAlajI mahArAjanI caraNa sevAmAM / samarpita pUjyapAda gurujI sahastra abdo pazcAt ApanA vidvAna ziSyamaNDala sahita prabhu mahAvIranA punita pagale cAlI, ye mahAna vibhUtinA anugAmI banI, Ape siMdha pradezanI bhUmi pAvana karI, e siMghapradezanu mahada bhAgya ch| vikaTa pradezano vihAra sekaDoM varSoM thI saMtonA paricayathI vaMcita rahelA jana samudAyane Ape amRtamaya vANI thI Apela saboda siMdha pradezamA Ape pravartAvela adbhUta dharmodyota e atyanta atIva ujjavala ane prazaMsanIya cha / siddhAnta mahodadhi gurudeva ! atyanta nikhAlasa vRttithI amone kahevAdyo ke Apa ane ApanA purogAmI pUjya zrI phUlacandrajI mahArAja ke jemanA hisse siMdhanu kSetra khulavAnu mAnajAyache. e ane Apa sarva siMdhamAM padhAryA pahelAM For Personal & Private Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 vizvamAnya evo jainadharma jagatamAM astitva dharAve che e A pradezamAM bhAgyeja koI jAnatuM / mahArAja zrI siMdha dezanAM pATanagara karAco nI tavArIkhamAM svarNAkSare eka anupama prakaraNa lakhAyuM te ApanA Aga mananI mahad kRpA thI ApanA suziSya ghora tapasvIjI muni zrI 1008 zrI sundaralAlajI mahArAje apanA parama punita abhaya chatrI zitala chAyAmAM be cAturmAsa daramyAna prathama varSe 90 ane dvitIya varSe 96 upavAsa karI jaina tapasyAnA gauravanI adbhUta ghoSaNA karI, karAcInA katlakhAnAau pahelIjavAra eka dina bhara baMdha rahyA karAcInA AMgane ane hiMdabharamAM na bhUto na bhaviSyati" dayA pracAra anupama kArya thayuM / ane saikaDoM jIvo abhayadAna pAmyA. vyAkhyAna vAcaspati gurudeva ! ApanI vidvattA anupama che. ApanI vaktRtva zakti agAdha che. ApanI vyAkhyAna zailI advitIya che. ApanI dharma kartavya parAyaNatA uccatama che. ApanI vicAra zreNI agAdha che. ane Apano sAhitya vRtti to atyanta vizAla che. hiMda bharanA sarve vidvAna prabhAvazAlI zramaNasantoM nuM prazaMsA pAmela zrI upAsaka dazAMgasUtra ye ApanI anupama prasAdInI kRti che. ApanAanupama guNoM ane agAdha jJAnanuM sampUrNa varNana karavAnu amArI lekhanImA sAmarthya nathI. zAsana prabhAvakasaMta, ApanI vidvAnAM jhalakatA kiraNoM dakSiNahiMda mAM cheka kolhApura paryanta pravezI cuvayA che. sAhu chatra chatrapati kolhApura nareze Apane jaina zAstrAcAryanu atyantagauravavantu pada samaye che. e ApanI apUrva vidvattAnI pratIti che. sakala Agama rahasyavedI gurujI, 'ApazrI svayaM jaina samAjanA atIva zItala ane ujjavala candra cho. jaina samAjanA advitIya vidvAna santa cho. amArA tejasvI sAdhu saMpradAyanA jhaLakatA sitArA cho. jaina samAjanA bhAskara cho. ApanI AvI adbhUta vidvatA, sAhityasevA, janakalyANanI adbhUta bhAvanA ane mukhyatve karAcI zaheranA jaina samAja pratyenI ApanI apUrva dharma prabhAvanAthI prerAI amArI kRtajJatA pradarzitakaravA Apane apUrvajJAnI "jainAcArya" jainadharma divAkara nI padavI ApanA caraNAravindamAM zrIsaMgha apaNa kare che amArI uccabhAvanAne nihALo svIkAravAnI mahada kRpA karazo. ane amArA saMgha ne dharmaM kartavya parAyaNatAnAM paMthe sthira karI amane kRtArtha karazo li0 chaganalAla lAlacaMda pArekha pramukha trIbhuvanadAsa bhAIcaMdazAha - upapramukha khImacaMda maganalAla vorA maMtrI gokaLadAsa mahAdeva jodhAnI saMyukta maMtrI somacaMda neNasI bhAI mehatA - sabhya kAryavAhaka sabhA nyAlacaMda dhArazIbhAI mehatA, hIrAlAla narasIdAsa zAha / choTAlAla chaganalAla zAha | rabImacaMda mohanalAla jaina haoNspiTalaroDa raNachoDalAina karAcI / ravivAra tA0 13-12-1936 zrI jaina zve. sthA0 jaina saMgha karAcI ( saMgha ) karAcIsaMgha dvArA AcArya pada pradAna karane ke bAda samAroha ke lie bAhara se Agata vibhinna santoM, zrAvaka pramukhoM aura zrAvakasaMghoM kI zubha kAmanAe~ va sandeza rUpa meM Aye hue patra va tAra par3hakara sunAye gaye / isake bAda AcArya zrI ghAsIlAlajI mahArArAja ne svAgata kA uttara dete hue pharamAyA-yahAM upasthita munivaroM tathA sajjanoM, saMgha ne mere prati zraddhAbhakti prema ko mUrta rUpa dene ke lie jo pada arpita kiyA hai yaha pada koI For Personal & Private Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAnyapada nahIM hai / isa pada ko pAne ke bAda pada ke anurUpa banane kA dAyitvapada prApta karanevAlo para svayaM AjAtA hai / jaina zAstroM meM AcAryapada kI vizeSatAoM para atyanta gaharI carcA hai AcArya ko zAstroM meM jina nahIM kintu jinasarIkhA kaha kara usakI mahattA kA paricaya diyA hai / samasta jaina samAja ke ye netA hote haiM / isI kAraNa AcArya pada kA uttaradAyitva bahuta bar3A hai / AcArya ke chatIsa prakAra ke guNo kA zAstroM unameM dhamocArya kA sthAna uccatama hai| dharmAcArya pada zAstrokta vidhi-vidhAna ke jAnakAra evaM unake anusAra parama zuddha jIvana banAne vAlA viziSTha guNavAlA vyakti hI AcArya bana sakatA hai / pRthvI ke dhAra para saMsAra hai| vaise hI AcArya ke AdhAra para jaina dharma hai| AcArya nahIM hoMge to jainadharma bhI nahIM hogaa| yaha anAdi niyama hai| meM apane Apako vaisA sAmarthyavAna nahIM mAnatA huuN| parantu jaba Apa sabhI ne milakara mere jimme jaina zAsana sevA kA bar3A vizAla kArya bhAra saupA hai to maiM Apa sabhI ke sahayoga se hI jitanA jo kacha ho sakegA vaha karane kA prayatna kruuNgaa| isa prakAra AcAryapada mahotsava sammandhI sAre kArya ho jAnepara karAcI saMgha ne sAdharmI vAtsalya' kA Ayojana kiyA / jisameM hajAroM strI puruSoM ne bhojana kiyA / samAroha sampanna huA / aura sabhI apane apane sthAna para cale gaye / malIra se prasthAna: malIra (karA~cI) se pUjyaAcArya ma. zrI ghAsIlAlajI mahArAja ne apanI santa maNDalI ke sAtha haidarAbAda ( siMdha ) kI aura vihAra kiyA / aneka grAmoM ko pAvana karate hue Apa haidarAbAda padhAre / haidarAbAda saMgha ne ApakA Adarza svAgata kiyA / haidarAbAda sadara ke rasAlA roDa sthita sindhI lAlacanda eDavAnI bilDiMga meM pUjyazrI kA birAjanA huA / vahIM pratidina vyAkhyAna hone lage / pUjyazrI ke prabhAva zAlI vyAkhyAna tathA vidvattA se prabhAvita ho lAlacaMda eDavAnI ke kuTumba kI suputrIzrI pArvatI bahana BA ne ahiMsA dharma svIkAra kiyA / inake ghara meM mAMsAhAra pracalita thA / mahArAjazrI ke upadeza se pArvatI bahana kA ahiMsA ke prati itanA anurAga baDhA ki vaha svayaM sarvavyasana ko tyAga kara ahiMsA dharma kA pracAra karane lagI / pariNAma svarupa usane Asa pAsa ke saikaDoM kuTumboM ko ahiMsaka banA diyA / DIgAmala, gurUdAsa, viSNImAM, rukmaNIbAI, jhimmIbAI viSNA DI DAsvAnI ke tInoM bhAI tathA unakI mAtA putalI mAM Adi bahutAM ne mAMsAhAra kA sadA ke lie tyAga kiyA / haidarAbAda se tIna mIla dUra koTaDI jAte mArga meM eka bahuta bar3A pAgalakhAnA thA / isameM 500 strI puruSa pAgaloM ko rakhA gayA thA / haidarAbAda saMgha ne ina pAgaloM ko bhojana dene kA nirNaya kiyA / nirNita dina pUjyazrI bhI apane muniyoM sahita vahAM padhAre / vahAM pAgaloM kI alaga alaga zreNiyAM dekhI / ugra pAgaloM ko alaga alaga kamaroM ke khoDoM meM unake paira phaMsA rakhe the| madhyama sthiti ke pAgaloM ko alaga alaga kamaroM meM banda kara rakhe the / sAmAnya pAgaloM ko kediyoM kI taraha pAgala khAne ke Ahate meM mukta ghUmate rahate the| ina sAmAnya pAgaloM ko hI bhojana karAne kI AjJA adhikAriyoM ne dI thI / sAmAnya pAgaloM meM kaI jakti aise dIkha rahe the ki ye pAgala nahIM hai / kucha kSaNa ke bAda ve pAgala kI taraha citra vicitra harakate karate hue dRSTigocara hote the / aMgreja zAsana ke viruddha vicAra krAnti phailAne vAle deza bhaktoM ko bhI pAgala batA kara yahAM kAla koThaDI meM DAla rakhA thaa| unake sthAnoM taka kisI ko bhI jAne nahIM diyA jAtA thaa| usa samaya haidarAbAda zahara meM sabase adhika dhanADhaya seTha kimanacaMda pohumala bradarsavAle mAne jAte the / seTha kisanacandajo mAunTa AbU para rahanevAle camatkArI AcArya zrI zAntivijayajI ma. ke ziSya the / isa kAraNa unakA sArA parivAra ahiMsaka thaa| pUjya zrI ke birAjane ke samAcAra jJAta hone se ye parivAra sahita pratidina pUjya zrI ke darzanArtha Ate aura pUjya zrI kA vyAkhyAna sunate / eka dina tatvajJa santa For Personal & Private Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 sAdhu TI. ela vAsavAnI ko jaba pUjya zrI ke haidarAbAda padhArane kI sUcanA milI to ve baDe prasanna hue / pUrva paricaya to thA hI / ve apane Azrama vAsiyoM ke sAtha pUjya zrI ke darzanArtha Aye / unhoMne pUjya zrI ko apane Azrama meM vyAkhyAna dene ke lie nimaMtrita kiyA tadanusAra pUjya zrI apane ziSyoM sahita vahAM padhAre / vahAM do vyAkhyAna pUjyazrI ke hue jisase sunane ke lie bahuta baDI saMkhyA meM zrotA vahAM Aye the / san 1933 meM aMgrejoM je bhArata ko svAyatta zAsana denA svIkRta kiyA thA / usI ke silasile meM bhArata bhara meM cunAva hue the / haidarAbAda ke mAne hue gRhastha zrI mukhI govindarAmajI hindU mahAsabhA kI tarapha se cunAva meM khaDe hue the / ve cunAva pracAra ke lie eka dina seTa lAlacanda eDavANI ke yahA~ Aye / unhe zrI pArvatI bahana bI. e. ne pUjyazrI kA evaM tapasvIjI mahArAja kA parijaya diyA jisase ve darzanArtha Aye / zrI pArvatI bahana ne pUjyazrI tathA tapasvIjI ko meTha govindarAmajI kA paricaya diyA / pUjya zrI ne una ko ahiMsA kA upadeza diyA / jise sunakara ve bahuta prasanna hue / bAda meM ve bole- maiM cunAva meM khar3A huA hU~ mujhe Apa AzIrvAda deM ki maiM cunAva meM saphala banUM / tatra pUjyazrI ne pharamAyA ki "yAdRzI bhavAnA yasya siddhirbhavatitAdRzI" pavitra bhAvanA kA phala pavitra hI milatA hai / svArtha bhAvanA ko chor3akara paramArtha bhAva se cunAva meM khaDe hue hoMge to binA mAMge hI AzIrvAda mila jAyagA / AzIrvAda mAMgane se nahIM milatA kArya karane se milatA hai / haidarAbAda meM usa samaya eka lAkha janatA nivAsa karatI thI / hindU kama the aura musalamAnoM kI saMkhyA adhika thI / mukhI govindamAjI haidarAbAda meM dhanI-mAnI gRhastha the / unake khetI kI jamIna bhI bahuta thI / vyApAra ba khetI se sampanna mukhI sArI prajA kA hitaiSI thA / unake hRdaya meM hindu musalamAna kA koI bheda nahIM thA ve sabhI ke darda meM himAyatI banakara hita kA kAma karanevAle the / isa kAraNa haidarAbAda ke sabhI loga mukhI govindarAmajI ko cAhate the / vaha dina bhI AyA jisa dina boTa paDanevAle the| voTo meM donoM pakSa barAbarI ke dikhAI de rahe the / cunAva pariNAma jAhira hone ke daza dina pUrva eka dina dupahara meM dhyAna meM mukhI govindarAmajI ke vijaya kA saMketa pUjyazrI ko milA / aura pUjjazrI ne vaha bAta zrI pArvatI bahana ko kahI / zrI pArvatI bahana ne mukhI ko jAkara kahA ki Aja gurujo ko jAna meM ApakI vijaya kA saMketa milA hai / cunAva kA pariNAma karAcI se jAhira hone vAlA thaa| voToM kI ginatI meM mukhI ko solaha hajAra voTa mile / vijaya kA tAra mukhI ko subaha dAtana karate samaya milaa| tAra milate hI jaise baiThe the vaise hi moTara meM baiThakara sIdhe pUjyazrI ke pAsa sAdhu TI. ela. vAsavAnI ke Azrama para pahu~ce aura apane vijaya ke samAcAra prasanna mudrA se sunAe aura sAtha meM hI pUjjazrI ko apane bAga birAjane kI vinaMtI kii| mukhI zrIgovindarAmajI kI vinatI ko mAnadekara vahAM se vihAra karake mukhI govindarAmajI ke bAga ke baMgale meM padhAre / haidrAbAda sTezana ke pAsa hI mukhIjI kA bAga thA / bAga meM bahuta bar3A baMgalA pUjya zrI ko birAjane ke lie khAla diyA gayA / jaina muniyoM ke niyamoM se ajJAta hone ke kAraNaunhoMne apane munIma ko AjJA dI kI gurujI ke sAtha no munIvara hai / do rasoidAra ko bulAo aura jIna jIna muni ko jaisI jaisI ruci ho vaisA bhojana sabhI ke lie banAne kA kaho / jaba mukhIjI ke munIma ne Akara pUjya acArya zrI se ki Apa saba ko eka samAna hI bhojana cAhiyegA yA judA judA ? pUjya zrI ne munImajI se pUchA yaha kyoM pUcha rahe ho ? taba munImajI ne kahA kI seTha mukhI sAheba mujhe Adeza de gaye haiM ki muniyoM ko rucI ke anusAra rasoiyA ko bulAkara bhojana kI vyAsthA karanA / isaliye maiM pUcha rahA hU~ / pUjya AcArya zrI ne munImajI se kahA ki - " hama jaina muni ahiMsaka gharoM se bhikSA lAkara bhojana karate haiM / hamAre lie pRthaka rasoiyA pUchA For Personal & Private Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 rakhakara bhojana nahIM banAyA jAtA / jaina muniyoM kA niyama ho aisA hai ki ve apane liye banAyA huA bhojana kabhI bhI nahIM lete" / prajya zrI se samAdhAna pAkara bhunImajI ne makhI govindarAmajI seTha ko jAkara sArI bAta kaho jise sunakara mukhojI ko baDA Azcarya huA aura jaina muni va dharma ke prati atyaMta zraddhA bar3hI / mukhI govindarAmajI, seTha kisanacanda pohamala bradarsa, seTha lAlacanda eDavAnI parivAra, viznA DI. DAsvAnI parivAra tathA haidrAbAda jaina zrIsaMgha pUjya zrI kA cAturmAsa karAnA cAhatA thA parantu sAtha ke vayovRddha tapasvI zrI sundaralAlajI mahArAja apanI vRddhAvasthA ke kAraNa bihAra karane meM asamartha hote jA rahe the / jo cAturmAsa ke liye raheM aura cAturmAsa bAda bihAra nahIM ho sake to itane dUra sthiravAsa rahane jaisA koI kSetra nahIM thA / usa kAraNa haidrAbAda se pUjya zrI ne mAravADa ke liye bihAra kara diyaa| ___haidrAbAda zahera se mIrapurakhAsa taka Trene adhika calato thii| jisase putalI mAM pArvatI bahana Adi bahane tathA gurudAsa, hirAcandabhAI Adi bhAI nitya Trena se dazanArtha Ate aura do tIna ghaMTA Thahara kara cale jAte / mIrapurakhAsa taka Ate rahe / una sabhI sindhI bhAI bahanoM ne pUjya zrIke aMtima darzana mIrapurakhAsa meM Akara kiye / vApisa jAte samaya una sabhI ke netra azrupUrNa the / sabaka-sabaka kara rote hue bole ki aba gurujIke darzana kaba hoNge| hameM Apa bhUlA na deM / jahAM bhI padhAreM vahAM se AsIrvAda dete raheM jise hamArI AtmA kA uddhAra ho| jaba taka pUjyazrI va muni maNDala dikhAI dete rahai taba taka thoDA calate phirase lauTakara dekhate hue namaskAra karate / jahAM se aba dikhanA asaMbhava lagA vahIM kucha kSaNa khaDe rahakara darzana karate rahe aura namaskAra kiyA phira sTezana para pahuMcakara azrubhare netroM se gAr3I meM baiThakara ravAnA hue / san 33 meM haidrAbAda taka jodhapura sTeTa kI relave thii| mIrapurakhAsa isa lAina kA mukhya kendra thA / bAlottarA se karAMcI taka jaina muniyoM ko relve mArga se hI vihAra karanA hotA thA / karAMcI zrIsaMgha ne mIrapura khAsa relve kendra ke TelIphona kaMTrolara zrI haragovindadAsabhAI rAlava tathA zrI rAmagopAlajI se saMparka karake inake dvArA iMjana se garama pAnI lekara rakhane kI vyavasthA karate the| yahAM relve sTApha meM jodhapura ke loga hI adhika the / ina sabhI ke Agraha se do vyAkhyAna pUjya zrI ke vahA~ huve / mIrapurakhAsa se choTI baDI chora sTezana taka sindha bhUmisarasabja hai choTechora sTezana se regIsthAna prAraMbha hotA hai / khokharepAra sTezana sindha prAnta kA taTavartI sTezana hai| yahIM se jodhapurarAjya prAraMbha hojAtA hai / pUjya zrI Adi munivara bihAra karate hue bADamera padhAre / bhagavAna zrImahAvIra jayantI kA byAkhyAna pUjya zrI kA osavAlo ke nohare meM huA / vahAM se bAlAttarA padhAre / tapasvIjI ma. ke zarIra kI azakti dino dina baDhatI jA rahI thii| yena kena prakAra se dhore-dhAre bihAra karate hue yahAM taka to padhAra gae parantu ava Age vihAra karane kA sAmarthya nahIM thaa| cAturmAsa ke dina bhI atyaMta samIpa Ate jA rahe the| tapasvIjI ma. ke girate hue svAsthya ko dekhakara bAlottarA ke seTha zrI phate vandra jo sAheba dAMto, zrI vakSIrAmajI zrI kezarImalajI zrI mizrImalajI Adi zrAvakoM ne cAturmAsa birAjane kA Agraha kiyA / pUjya zrI kA bicAra mevADa meM jAkara kahoM yogya kSetra meM tapasvIjI ma. ko sthiravAsa rakhane kA thA / isa kAraNa vahAM se pAralu hokara samadar3I ke liye bihAra kiyA / udhara bAlottarA vAle apane gA~va meM hI cAturmAsa ke liye birAjita karanA cAhate the / apane vicArAnusAra bAlottarA ke zrAvaka cAturmAsa kI vinaMtI ke liye pAralU tathA samadar3I Ae / bAlotarA vAloM kA atyAgraha dekhakara tapasvIjI ma. kI sammati ke anusAra cAturmAsa rahane kI svIkRti de dI / tapasvI sundaralAlajI ma. ko jyotiSa jJAna bahuta hI acchA thA, Apane jyotiSa jJAna ke AdhAra se pUjyazrI ko namra nivedana kiyA ki yaha varSa mero Ayu kA antima varSa hai / aba meM adhika nahI rahane kA hUM / tapasvIjI ma. ke nirNayAnusAra zarIra bala bhI ghaTatA jA rahA thA / samadaDI se bAlottarA jAte samaya For Personal & Private Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 kevala do tIna mIla kA hI bihAra kara sakate the| aura vaha bhI muniyoM ke sahAre se hI cala sakate the / tapasvIjI ma. kI pUjya zrI ke prati ananya bhakti thI to pUjya zrI kA tapasvIjI ma. ke prati agAdha sneha thA / esI avasthA meM pUjya zrI unako tanika bhI judA nahIM choDate the / bAlotarA sTezana kI jaina dhama zAlA meM birAjanA rahA / rAta ko pUjya zrI kA jAhira vyAkhyAna bhI hotA thA / rAta kI zAnti ke samaya vyAkhyAna meM loga bhI zravaNArtha bahuta adhika Ate the / AcAryazrI apanI ziSya maNDalI ke sAtha cAturmAsa ke liye zahara meM seTha phatecandajI dAMtI ke vizAlabhavana meM padhAre, zrIsaMgha kA apAra utsAha thA, zrIsaMgha ke dvArA dAMtIjI ke makAna ke pIche paTAMgaNa meM eka vizAla maNDapa taiyAra kiyA gayA thA, vahAM AcAryazrI ke byAkhyAna hote the / cAturmAsa samaya najadIka Ane para tapasvIjI ma. ne pUjya zrI se prArthanA kI ki prativarSa kI bhAMti isa varSa bhI cAturmAsa meM tapazcaryA karane kI merI atyanta icchA hai / pUjya zrI ne pharamAyA-tapasvIjI ApakA zarIra bahuta hI durbala hogayA hai / muniyoM ke binAsahAre cala nahIM sakate ho, esI sthIti meM tapazcaryA kase hogI ? tapasvIjI mahArAja ne kahA gurudeva! tapazcaryA kA sambandha AtmA se hai. zarIra se nahoM / yaha merA antima varSa hai / prativarSa to tapazcaryA kI aura isa varSa tapazcaryA na karUM to phira mere saMsAra tyAga kA phala hI kyA hogA! saMsAra meM apane ghara se jAne vAle apane apane snehI ko rAste ke liye bhAthA ( bhojana ) baMdhAte haiM to kyA Apa mujhe jAte hue ko bhAthA nahIM badhAeMge ? Apa ke sAtha rahane kA lAbha yaha hi hai ki Apa mujhe mukta hRdaya se antima sAja ( sahAya ) deM / tapasvIjI ma. kI icchA ko pUjya zrI sadA se mAna diyA karate the, usI anusAra pUjya zrI ne tapazcaryA karane kI AjJA de dI aura tadanusAra tapasvIjI ma. ne prativarSa kI taraha mahAna tapazcaryA prArambha kii| ___ tapasvI zrIsundaralAlajI ma. kI tapazcaryA asAdhAraNa tapazcaryA hotI thii| ve kevala bhUkhe rahanA hI nahIM jAnate the| kintu ve mahAna tapa ke sAtha jJAna sAdhanA bhI karate the ! ve apane tapa ke dinoM meM binA sahAre eka sAmAnya Asana para baThete aura subaha se zAma taka zAstra svAdhyAya krte| unheM zrIdazavaikAlika, uttarAdhyayana, AcArAMga sUyagaDAMga, nandI sUtra, sukhavipAka sUtra kaMThasya the | gRhasthAvAsa se hI nitya svAdhyAya kiyA karate the / tapazcaryA meM 12 lAkha 13 lAkha gAthAoM kI svAdhyAya kara lete the| tadanusAra Atmabala tapasvIjI ma. ne nirvighna mahAna tapazcaryA pUrNa kI / tapazcaryA ke pUra para hajAroM manuSya darzanArtha Ae / gAMva ke jaina ajaina sabhI ko tapasvIjI ma, ke prati parama vizuddha zraddhA jAgRta huI / sabhI ne agate pAle rAjya karmacArI loga bhI darzanArtha tathA pUjya zrI ke upadeza zravaNArtha Ae / bAlottarA zrIsaMgha ne utkRSTa bhAva se tapotsava manAyA / tapasvIjI ma. ke tapazcaryA kA pAraNA sAnanda ho gayA / jo ki pAraNoM karane kI icchA nahIM thI ve to saMthAre kI yAcanA kara rahe the parantu pUjya zrI ne saMthAre kA samaya na dekhakara pAraNA karAyA / pAraNA karane ke bAda pAMca cha dina bItane para tapasvIjI ma. ko ati daste laganA prAraMbha ho gii| tapasvIjI ma. ke baddhakoSTha hone se umrabhara prAyaH kabja rahA karatA thA / parantu aba daste laganA prAraMbha hone se unhoMne saMthArA karane kI arja kI pUjya zrI tathA saMgha ke AgevAna gRhastha saMthAre kI jagaha ilAja karAnA cAhate the| tapasvIjI ma. ko lagA ki sneha vaza mujhe saMthArA nahIM karA rahe haiM to phira svayaM ne dUdha, pAnI davA ke atirikta anya vastu grahaNa karanA chor3a diyaa| eka dina meM tapasvIjI ma. ke kRpApAtra zrI samIramalamunijI ma. ne pUjya zrI kI AjJA se dUdha lene kA ati Agraha kiyA / na pIne kI icchA hote hue bhI pilAne lage to unheM esA lagA ki ye sneha se kahIM mujhe Age baDhane meM roka nahIM deM ? isaliye sabhI ke sunate hue pratyAkhyAna le liye ki pUjya zrI ke sivAya anya kisI ke hAtha se Aja se kucha bhI padArtha nahIM lUMgA / isase For Personal & Private Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307 dUsare muniyoM kA Agraha rUka gayA / dasa pandraha dina nikala jAne ke bAda tapasvIjI ma. ne dUdha lenA bhI banda kara diyA / kevala pAnI aura davA lete the| aisI avasthA meM ajamera seTha ghevaracandajI copaDA ko zrIsaMghane tAra se sUcanA bhejI ki Apa vaidyarAja jagannAthajI ko lekara jaldi AyeM / vaidyarAjajagannAthajI ne pahale bhI tapasvIjI ma. kA upacAra kiyA thA, usase ArAma bhI huA / jaba tapasvIjI ma. ko tAra dene kA patA calA to ve bole ki vaidyajI nahIM A sakeMge / huA bhI vahI tAra pahuMcA usa samaya vaidyajI svayaM asvastha the jisase nahIM Asake / tapasvIjI ma. kI janmabhumi alavara zahara thI Apake pitA kA nAma bhairabakSajI thA aura mAtAkA nAma acIbAI thA / Apake eka bar3e bhrAtA bhI the jinakA nAma kalyANamalajI thA / choTI bahana kA nAma sundarabAI thaa| ApakI patnI kA nAma suganabAI thaa| Apake putra nAthulAlajI the| potra kA nAma ciradocandajI evaM jJAnacandajI the| isa prakAra Apake lar3akA thA pote the parivAra bahuta bar3A thA dIkSA ke bAda ve janmabhUmi alavara nahIM padhAre ane kabhI jAnA bhI nahIM cAhate the| ve yaha kahate the ki maine jaba ghara parivAra kA saMmbandha tyAga diyA hai to phira vahAM jAne kI jarUrata hI kyA ! vahAM jAne se moha bhAva jAgRta hone kI saMbhAvanA rahatI hai / ataH meM alavara jAnA hI nahIM cAhatA / parivAra se nirmukta bhAva rakhanevAle tapasvIjI mahArAja ne pUjya zrI se kahA ki alavara vAloM ko saMthAre kA samAcAra mata denA / bhAdavA suda 15 ko tapazcaryA kA pAraNA huA thA Asoja vida 7 se dUdha, pAnI, davA se atirikta anya AhAra kA tyAga kara diyaa| Asoja suda ekama 1 se dudha kA bhI tyAga kara diyA aura Asoja suda6 te davA kA bhI tyAga kara diyA / tevihAra saMthArA kara liyA pAnI bhI pUjya zrI ke hAthoM se hI grahaNa karate the / unako dIkSA lI taba se yaha niyama thA ki muhapati bandhI rahai taba taka cAroM ahAra meM se eka bhI ahAra nahIM lenA | davA pAnI lenA ho to bhI ve muhapati kA DorA kAnameMse nikAlane ke bAda hI lete| isa niyama se ve muhapati muha para hote hue cAroM ahAra ke tyAgI the Ajosa suda 6 se 8 taka zArIrika sthiti bhayAvaha hotI gaI / rugNatA ke tAra anyatra bhejane ke sAtha alavara bhI tAra bhejA gayA / alavara tAra bhejane kI bAta jaba tapasvI jI ma. ko mAlUma huI to unhoMne pharamAyA ki alavara vAle nahIM A skeNge| bAta bhI yahI huI ki alavara tAra gayA to alavara vAloM ne punaH tAra se pUchAyA ki tapasvIjI maharAja kA svAthya kaisA hai ? isa taraha kA javAba gayA jitane to idhara kI sArI sthiti hI badala gaI / atyanta azaktivaza tIna dina taka ve svayaM pratikramaNa nahI kara sake, nityapATha bhI dUsaroM ne sunAyA / tInoM dina rAtri prati samaya muni pAsa meM bane rhe| rAta meM osare ke anusAra muni sevA meM jAgRta rahete the / tapasvI ma. kI cetanA baDhatI huI thI nirantara aMguliyoM ke perakho para angUThA ghUmatA raha rahA thaa| unhone pharamA diyA thA ki mere pAsa koI bhI bAta nahI kreN| mere smaraNa meM gar3abar3o nahIM honI cAhie / AThama ke bAda navamIkA dina Ananda se bItA / rAtri ke donoM samaya kA pratikramaNa aura nitya pATha svayaMne kiyA / sUryodaya hone para vahAM ke vaidya ne nAr3I dekha kara kahA ki kala se Aja nAr3I bahuta hI acchI cala rahI hai| bhaya jaisI koI bAta nahIM hai| Asoja suda 10 subaha tapasvIjIma ne samIra munijI tathA kanhaiyA mu nijI se kahA ki Aja merA svAsthya Thika hai, tuma jAo aura paDho 1 pUjya zrI ne dono muniyoM se pharamAyA ki tuma jAkara paNDitajI se pATha lekara vApisa nau baje taka AjAnA / no baje tapasvIjI ma. kA Asana jisa kamare meM hai usase dUsare kamare meM parivartita karanA hai / donoM munivara dharmazAlA meM paDhate the vahAM gaye / pUjya zrI bAhara padhAra kara tapasvojI mahArAja ke pAsa pahu~ce itane me zrAvaka bakSIrAmajI dAMtI aura kesarImalajI donoM bhI vahAM darzanArtha Ae / pUjya zrI ne tapasvIjI ma. se kahA ki Apa ko soe soe bahuta samaya hogayA I For Personal & Private Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 aba to jarA isa makAna meM hI ghUmo phiro to acchaa| tapasvIjI ma. bole itanI zarIra zakti nahIM hai| donoM zrAvako ne arja kI hame tapasvIjI ma. ko baiThA kara darzana karAne kI kRpA karo / pUjya zrI ne apane hAtha ke sahAre tapasvIjI ma. ko baiThAe / tapasvIjI ma. ne donoM zrAvakoM ko vandanA svIkArI / pUjya zrI apane hAthoM kA sahArA die hue haiN| kise patA thA ki tapasvIjI ma. abhI kucha kSaNa meM hI mahApAyANa karane vAle haiM / hicakI AI aura zvAsoM ne titra gati pakaDI, usI samaya pUjya zrI ne cauvihAra saMthArA karA diyA, jise tapasvojI mahArAja ne cetana yukta svIkAra krliyaa| donoM muni bhI vahAM utAvala se phuNce| zarIra meM sinemAM ke citroM kI taraha raMga dauDa rahA thA / jaina samAja kI vaha mahAna vibhUti, mahAna tapasvI, mahAna yogI isa nazvara deha ko pUjya zrI ke hAthoM meM sabhI upasthita maniyoM zrAvakoM kI sAkSI se samarpita karake sadA ke liye prasthita hogae arthAt svargavAsI hogae / tapasvIjI ma. ke svargavAsa ke samAcAra vAyu vega kI taraha gAMvameM sabhI jAti, sabhI samAja vAloM ko mAlUma hote hI sabhI ne apanA apanA vyApAra kAma kAja banda kara diyaa| Asa pAsa ke gAvoM ke saMgho ko tAra phona se samAcAra pahaMca jAne se saikar3oM loga bAhara se Agaye / karAMco se 500 manuSya Ane ke liye karAcI sTezana para Ae / bAlottarA zrIsaMgha ko phona kiyA ki yahA ke loga paha~ce vahAM taka agnidAha na kare / mAravADa prAnta meM itane samaya taka mRta-zarIra ko roke rakhane kI prathA na hone se bAlottarA zrIsaMgha ne tabataka ruke rahane ko nA kahadI, jisase vahAM ke loga hatAza hokara sTezana se lauTa gae / eka baje taka zmazAna yAtrA kI taiyArI karalI kyoMki sAmAna tIna dina pahale hI jodhapura se le Aye the| zrI phatehacandrajI dAMto ke makAna meM cAturmAsa thA / vaha sArA makAna galI, bAjAra logoM se khacAkhaca bhara gayA / jaina jainetara sabhI ko tapasvojI mahArAja ke prati dRDha zraddhA hone se gAMva kI sabhI jAti ko bhajana maNDaliyAM apane 2 sAdhana lekara prabhu bhajanoM kI dhUna lagA rahe the / manuSyoM kI ThaTha itanI lagI thI ki kahIM paira rakhane kI jagaha nahIM thI / benDa kI viSAda svara laharI meM sAkSAta jIvita mUrti birAjita hai eso pratita ho rahI thii| AtmA dvArA tyAge jAne para zarIra meM kaDaka pana AjAtA hai parantu isa zarIra meM vaisA koI parivartana nahI AyA / zarIra ke sabhI aMgo ko jidhara jhukAo udhara hI jhukatA thaa| loga aisA soca rahe the ki yaha bhavya AtmA abhI kucha bola kara jIvita hone kI pratIti kraaeNge| parantu vaha kalyanA sAkAra nahIM hoskii| hajAroM janatA kI A~khe sajala hojAtI thii| niHzvAsa bhare zabdo meM ve bolate the ki isa mahAna AtmA kA ava isa janma meM darzana kaba hogA ? yaha divya yAtrA bajAra se hotI huI zmazAna meM cAra baje pahuMco / jahAM candana pIpala kASTha kI citA meM nazvara zarIra ko rakhA gayA / hajAroM nAriyala prajvalita Aga meM varSA kI bhAM te hajAroM logoM ne zradhyA azru pUrita nayanoM se arpita kiye / tapasvI ma. kA sorA zarIra jala jAne ke bAda bhI bahuta samaya taka cadara aura muhapati na jalI yaha vahAM upasthita logoM ke liye mahAna Azcarya banA / dUsare dina karAMcI saMgha ke kAryakartA zrIchaganalAla lAlacanda bhAI turakhiyA, zrI khImacanda mANekacanda zAha, zrI choTAlAla chaganalAlazAha zrI nArAyaNajI bhAI, zrI somacandra neNasI mahatA, zrItribhuvanadAsa bhAI Adi Ae aura apane sAtha lAe hue candana ko tapasvIjI ma. ke zarIra kA jahAM haA vahA~ samarpita kiyA / samarpita karate ho Aga prajvalita ho uTho, mAno vaha isa bheTa kI rAha rahI thii| sabhI Azcaryacakita raha gaye pazcAta dagdha zarIra kI jagaha se karAMcI zrIsaMgha vAloMne bhabhUti ke rUpa meM rAkha TInoM meM bhrii| isa bAta kA bAlottarA ke jaino ajano ko patA calA to sabhI vahAM dauDa paDe / usa ja gaha se rAkha hAtha lagI to rAkha aura bAda me miTTI bhI khoda khoda kara le gae / tapasvIjI ma. ke svargavAsa ke samAcAroM se sAre sthAnakavAsI jena jagata me viSAda chAgayA / sabhI For Personal & Private Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke muha se eka AvAja thI ki hamAre meM se eka mahAna yogI tapasvI calA gayA / zrI yogAniSTha mahAna tapasvI muni zrI sundaralAla jI ma. sA. kA saMkSepa jIvana paricayaH / tapasvI zrIsundaralAlajI kA janma alavara meM huA / Apake janmadAtA pitA kA nAma bherubakSajI hai evaM mAtA kA nAma acIbAI hai / Apake janma ke bAda kucha baDe hone para zrI gokulacandrajI ke vahAM Apako goda liyA gayA thA / Apa bAlyaavasthAse hi dharma prati baDI zraddhA rakhate the / ApakI suyogya umra hone para suzilA zrI suganabAI ke sAtha zAdi kI gaI tatpazcAt Apako koI saMtAna na hone se 1976 meM eka bAlaka ko goda liyA jinakA nAma nAthulAlajI hai| Apa bAlyaavasthA meM hI dharma ke prati pUrNa zraddhAlu hone se gRhasthAvasthAmeM bhI Apa nityaprati sAmAika pratikramaNa upavAsa belA telA Adi anevidha dhArmika tapasyAe~ kiyA karate haiM eka samaya kI bAta hai ki svargastha mahAnatapasvIrAja zrI sundaralAlajI mahArAja jaba gRhasthAzramameM the taba unake bar3e bhAI kalyANabakSajI ko zAdI karake bArAta vApasa apane gAmameM lauTa rahI thii| usa samaya rAstemeM kalyANabakSajI ko laghuzaMkA kI hAjata huI / aura ve ratha se nIce utara kara kucha dara jAkara laghuzaMkA kI nivRtti ke liye baiThe / parantu kAphI dera hone para bhI ve vApasa nahIM lauTe to bArAta ke anyajana vahAM tAlAza ke liye gae, to unhoMne vahAM kalyANabakSajo ko behoza avasthAmeM paDe dekhe / unako behoza hone ki bAtajAnakara tapasvorAja ne vahAM jAkara unakI nabja dekhI / nabjase unako abhI behosI hI hai aisA jAnakara pUjya tapasvIjI ne usI vakhta vahAM kI jamIna puMjakara AsanalagAkara dhyAnameM beTha gye| kacha samaya ke bAda ve kalyANabakSajI bolane lage kI mere sthAna para laghuzaMkA kI hai ataH maiM inhe lekara he jaauNgaa| isa para se tapasvIrAja ne kahA ki inhoMne jo kucha kiyA hai vaha bhUla se hI kiyA hai ataH bhUlakI inhe kSamA kI jAve / tatpazcAta ve hoza meM Aye aura vahAM se gAMva ke lie ravAnA hue / gAMva meM pahuMcane para ve phira se behoza ho ge| phira tapasvIrAja ne vesA hi kiyA aura tele kA tapakara unase vacana liyA ki maiM 12 varSa paryanta kisI bhI prakAra kI takalIpha nahIM dUMgA / / sva0 tapasvIrAja ekabAra jaba alavarameM birAja rahe the to usI mauhalle meM rAtrIko kauve ko bolI sunakara unhoMne kahA ki yahAM para koI bahuta baDA upadrava hone vAlA hai / usake do tIna ghanTe ke bAda kisI ne ekabrAhmaNI ko jAna se mAra diyA / kahane kA bhAva yaha hai ki Apa tapasyA ke balase isa prakAra bhUta preta DAkanAdi ko haTA sakate the / evaM aneka pakSiyoM kI bhASA Adi bhI jAna kara bhaviSya ko kaha dete the| tapasvIzrI jaba kahIM 45 varSa kI avasthAmeM the usa samaya unakI sAMsArika dharma patnI kA dehAnta ho gayA / usake bAda unhone apane bhAI ko laDakI geMdAbAI kI zAdi kara ve saMsArameM rahate hue bhI mahIne meM 27 dina dharmadhyAnameM vyatita karanA zeSa 3 dina dukAna para jAne kA nizcaya banA liyA / isa prakAra kucha samaya pasAra karane para apane suputra zrInAthulAlajI ko gharakA sArA kAra bhAra sauMpakara saMvat 1977 ke magasIra sudI bIjako zahara bhinAsara meM pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja sA. ke pAsa jAkara unhoMne dIkSA dhAraNa kI / isa prakAra Apa bAlyAvasthAse hI baDe dharma parAyaNa hokara virakta rahe evaM gRhasthAzrama svIkArane para bhI tapasvI zrI usase virakta se hI rhe| jaise jala kamalavat / ___Apake putra nAthulAlajI ke do putra huve jinakA nAma zrI biradIcandajI evaM jJAnacandajI viradIcanda jI ke do putra huve jinakA nAma maMgalacandajI, evaM lAbhacandajI, jJAnacandajI ke putroM ke nAma mahendrakumAra For Personal & Private Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 narendrakumAra, evaM devendrakumAra isa prakAra jJAnacandajI ke tIna putra hai isa prakAra vyAvahArika rIti se Apako putra pautrAdi saraNI divya paraMparA Aja bhI vidhamAna hai evaM tapasvIjI ke puNyabalase ve sava vyavahArika sukha saMpanna hai / ghaDI dhanya Aja kI sabako mubArika ho 2 // huvA hai pUra cavadazakA mubArikaho 2 ||ttek|| hamAre bhAgyodaya se phira kRpAki ina munivarane // huve darzana hameM yahAM para mubArika ho 2 // 1 // muni sad grantha ke jJAtA jainAgama vyAkhyAtA // varSatI vANo amRtasI, mubArika ho mubArika ho // 2 // pitA bhairava ke ghara Aye mAtA pratApa ke jaayeN|| zahara alavara ko zobhAe, mubArika ho mubArika ho / / 3 / / ghara kI riddhi saba choDI, kuTumba se pritI tuma toDI // guru ke ziSya ho honA mubArika ho mubArikaho // 4 // tapasyArambha kara dinI yahAM para Ate hi pahale // picyotara dina hai - Aje mubArika ho mubArika ho / 5 / kahiM belA kahiM telA kahIM aThAI nava varaMgI / / lagA hai DhATa tapasyA kA mubArika ho mubArika ho // 6 / / hajAra eka ATha tele kara pujya munivara ne pharamAyA / ho gaye usase kaIjyAdA mubArika ho mubArika ho // 7 // tapa pUra ke pahale, amarapaDA khUba bajavAyA / / rakhe sarvaloga jyAM agatA mubArika ho mubArika ho // 8 // 'zobhA, kI aMta meM munivara, yahi hai Apase arjI / / ApakI muja pai ho mehara mubArika ho mubArikaho / / 9 / / bhajana nambara 2 muni sundara tapasvI tapasyAmeM hai bhArI 2 pitA bhairulAlajI pratApa bAI mahatArI, ugaNIse sityotara dikSA muni ne dhArI 2 yaha kAma dhenu sama jANa jagata sukha kArI kare jJAna dhyAna udyota rata dina sArI, mairI naiyA paDI majhadhAra Apa do tArI // 1 // tapasyAmeM dekha lo kaise muni ye zUre cammAlIsa iksaTa aura ekAvana pUre ugaNasATha ikyAsI chiyoMtara byAvarake mAMhI, causaTha picotara udayApurameM AI nita uTha karake saba lIje nAma saverI // mairI naiyA paDI majhadhAra Apa do tArI // 2 // navyAsI gAma moTemeM Apane kine neu tapa ThAma semala tara pine zahaira kucerA ekAnu deva caraNa cine, neu chano tapa dhAra karAci yaza line picyAsI kA pUra pUra AtmA bhArI mairI naiyA paDI majhadhAra Apa do tArI // 3 // sundara tapasvI arja mairI sunalije 2. aba ho jAya nistAra Azisa aisI dIje koI hui mere se bhUla mApha kara dIje, mere lie prabhu se Apa dayA kIje zobhA caraNoM kI Asa eka hai terI, mairI naiyA paDI majhadhAra Apa do tArI // 4 // cAturmAsa samApta hone para pUjya zrI khaNDapa, jAlora, takhatagaDha hote hue poSa mAha meM sAdaDI mAravADa pa. dhAre / usa samaya goDavADa prAnta kA sAdaDI ke sthAnakavAsI va mUrtipUjaka saMgha meM bhayAnaka kadAgraha cala rahA thaa| paraspara pUrNa rupa se saMbandha viccheda thA |is kadAgraha ko miTAne ke-liye bahuta se prayatna hue parantu saphalatA nahIM milii| pUjya zrI vahAM padhAreM aura vahAM gA~va meM agatA rakhavAkara Izvara prArthanA kA Ayojana rakhA gayA jisameM kaI mUrtipUjaka bhAI Ae / yaha dekhakara vahAM ke loga bola uThe ki pUjya AcArya zrI ke padArpaNa se yahAM kA kleSa miTa jaayegaa| pUjya zrI ne bhI sAdaDI ke isa bhayAnaka jhagaDe ko miTAne kI bAta mana meM ThonalI / pahale to sthA nakavAsI samAja kI taDa ko miTAI bAda meM vahAM ke pramukha gRhastha pRthvIrAjajI koThArI zrI javAnamala vaTiyA tathA yuvaka dala se saMparka sthApita kiyA / andara hI andara sabhI se hRdaya meM paraspara ke kleSa ko mITAne kI bhAvanA jAgRta huI / ese samaya meM vahAM mUrtipUjaka samAja ke mukhya kAryakartA dalIcandrajI kA For Personal & Private Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dehAvasAna ho jAne se goDavADa ke paMca vahAM baiTha ne Ae the| unake sAmane jhagaDe ko nipaTAne kI bAta calI sabhI ke mana meM yahI bhAva the| kisI vizeSa avasara kI taka meM sabhI the| pUjya AcArya zrI ko mevADa me jAnA thA, isa kAraNa sAdaDo se 5 mila dUra mUrtipUjaka samAja kA prasiddha tIrtha rANakapurajI padhAre / usI rAta ko sAdaDo mAravADa kA sthAnakavAsI va mUrtipUjaka samAja kA varSoM kA kleSa samApta ho gyaa| dUsare hI dina eka hajAra gharoM meM eka gRhastha ne isa kleSa ke anta kI prasannatA meM ekazrIphala aura eka rupae kI prabhAvanA krdii| mevADa meM padAparNa pUjya zrI kA cAra varSa ke bAda se mevAr3a meM padAparNa hone se serA prAnta ke logoM meM prasannatA chA gaI / siMgADA gAMva se zrAvaka logoM kA tAMtA laga gayA / sAyarA, semar3a, kambola, padarADA, Dhola, tarapAla hote hue Apa jasavantagaDha pdhaare| zrIsaMgha ko Agraha bharI vinantI ko mAna dekara holA cAturmAsa yahIM birAje / Asa pAsa ke gAMvoM se bahuta se zrAvaka zrAvikAe~ darzanArtha aae| vahAM se gAMva nAndIsmAM padhAre, jahAM udayapura zrIsaMgha ke 25,30agresara zrAvaka cAturmAsa kI tathA udayapura padhArane kI vinantI karane ke liye aae| pUjya zrI ne udayapura padhArane ko vinantI svIkRta kii| idhara ke sabhI gAvoM meM jahAM jahAM pUjya zrI padhAre vahAM eka dina kA agatA pAlakara Izvara prArthanA kI gii| eka kisAna ne agatA nahIM pAlA aura kue para reMTa (arahaTa) calAyA / yakAyaka reMTa kA bela kue meM jA giraa| gAMva vAlA ne pahuMcakara bela kA kue sa jAvita bAhara nikAlA / kisAna na apanI bhUla ke liya pUjya zrI ke pAsa Akara vAraMvAra kSamA mAMgA / isI prakAra maMdAra [gApInAthajI kI] gA~va meM kalAla dvArA agatA na rakha jAne para use bhI tatkAla hI apanI bhUla kA pazcAtApa ke sAtha kSamA mAMganI pddaa| udayapura ke pAsa hI nAI gAMva hai, vahAM ke zrIsaMghakA Agraha hAnese zeSa kAla vahA birAja / vahAM se udayapura cAturmAsa ke liya padhAre / vi0 saM. 1995 kA cAtumAsa udayapura meM udayapura jaina zrIsaMgha kA cArakAla sa yaha hArdika bhAvanA thI ki cAritra cUDAmaNi pUjya AcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja sA. kA cAturmAsa hamAra yahA para ho / |js samaya pUjya zrI sindha prAnta ma karAcA jaisa dUra pradeza meM bacarakara apanA AjasvA vANA dvArA jaina dhane kA mahAna pracAra kara raha the usa samaya bhI zrIsaMgha ke pramukha mehatAjA sA. jAvanAsahajA kA Ara se pUjya zrI kA savAmeM vinatI bhejI gai yA aura mavADa rAjya ka divAna varatajasiMhajI sA. mahatA kA bhA yaha hArdika kAmanA thA ki pUjya zrI kA cAturmAsa hamAre yahAM hA / kintu [sandhaprAnta meM hAnavAla apUrva upakArA kA chADakara pUjyazrA usavakta udhara nahA padhAra sake / lagAtAra do varSa taka sindha prAnta ma bicarakara vahAM kI jaina ajaina prajA meM jA jA upakAra / vavaraNa karAcI ke cAturmAsa ka vivaraNa meM A hA gayA hai sindha prAnta ko pAvana karate hue jaba pUjyazrI bAlAtarA padhAre taba bhI cAturmAsa kA vinatA ke lie / kA prAtAnAdha maNDala pUjyazrI kA sevAmaM pahucA kintu usa samaya bhI udayapuravAloM kA icchA saphala na huii| lekin kucha AzA bandha gaI thii| ____ bAlotarA kA cAturmAsa pUrNakara pUjyazrI jaba jAlora padhAre usa samaya bhI udayapura jaina saMgha kA pratinidhi maNDala cAturmAsa kI vinatI karane ke lie pUjyazrI kI sevAmaM jAlora phuNcaa| vahAM bhA pUjyazrA kA Ara se santoSa janaka uttara nahIM milA / lekan kucha AzvAsana mila gayA thaa| jAlora se jaba pUjyazrI ghAnerAva sAdaDI padhAre usa samaya punaH udayapura kA zrIsaMgha pUjyazrA kI sevAmeM AyA aura udayapura padhArane kI prArthanA karane lgaa| udayapura saMgha kI atyaMta Agraha bharI prArthanA para pUjyazrI ne mevADa kI ora vihAra karanA svIkAra kiyA / sAdaDI se pUjyazrI ne vihAra kiyA bIca ke choTa bar3e grAmoM kA pAvana karate hue For Personal & Private Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 Apa nAndezamA padhAre / pUjyazrI ke cAra varSa ke bAda mevADa meM pardApaNa hone se pUre prAnta meM prasannatA kI lahara chA gaI / udayapura zrIsaMgha ko jaba isa bAta kA patA calA to zrIsaMgha ke 21 mukhya kAryakartAgaNa moTara dvArA nAndezamA Aye aura pUjyazrI se punaH udayapura padhArane kI bahuta vinaMtI kii| isake pahale byAvara zrIsaMgha bhI pUjyazrI kI sevAmeM pahu~ca gayA thA aura vyAvara padhArane kI AgrahabharI prArthanA karane lagA / kintu lambe samaya se udadapura saMgha kI atyaMta bhAvanA ko dhyAna meM rakha kara pUjyazrI ne udayapura padhArane kI svIkRti pharamA dI / siMgADA, sAyarA, semaDa, kambola, padarADA Dhola tarapAla hote hue Apa jasavaMta gaDha pdhaare| Apane zrAvakoM kI vinatI para holi cAturmAsa jasavanta gar3ha meM hI vyatIta kiyaa| isa avasara para AzAtIta dharmadhyAna tapavaryA huI / nAndezamAM se pUjyazrI ne udayapura kI ora bihAra kiyA / mevADa ke jisa jisagAMva meM pUjyazrI padhAre usa dina vahAM agate rakhe gaye / aura sabhI prakAra kI jIvahiMsA bhI banda rakhI gaI / jAhira meM Izvara prArthanA kI gaI / nAndizamAM gAva meM bhI agatA rakhA gayA ora Izvara prArthanA kI gaI / pUjya AcAryazrI jaba udayapura ke samIpa padhAre to yaha zubha samAcAra sunakara samasta udayapura meM prasannatA kI lahara chA gaI / pUjyazrI ke nagara meM padArpaNa hone ke zubha dina kI pratIkSA karane lage / caitra kRSNA aSTamI tA0 4-3 mArca ko pUjyazrI nagara ke bAhara AyaDa grama meM gaMgodbhava para koThArI - jI kI bAr3I meM padhAre / zrImahAvIra maNDala ne pahale se hI zrImAn mahArANA Aryakula kamala divAkara kI sevA meM arjI bheja kara pUjyazrI ke zahara meM padhArane ke roja Ama agatA [pAkhI] palavAne kA hukka prApta kara liyA thA / hukma se zahara meM DhiMDhorA piTavA diyA gayA thA ki "Aja pUjya AcAryazrI ghAsIlAlajI mahArAja padhAra rahe haiM / so sAre zahara meM agatA pAlanA arthAt jIvahiMsA AraMbha Adi ke kArya mata karanA / " pUjyazrI apanI ziSya maNDalI sahita ThIka 8 baje hAthI pola ke daravAje hokara jayadhvani ke sAtha bar3e jUlUsa se sadara bAjAra meM hokara (vizAla akSayabhavana) mahetA sAhaba zrIjIvanasiMhajI kI havelI meM padhAre / pUjyazrI ke vyAkhyAna akSayabhavana meM hone lage / janatA umaDa umaDa kara Apake vyAkhyAnoM kA lAbha lene lagI / Apake Adeza se zrImAn mahArANA sAhaba bahAdura mevADAdhIza ne tamAma rAjya mevADa meM caitra zuklA 12 tA0 11 aprela ko Ama agatA pAkhI rakhAye jAne va usa roja "OM zAnti zAnti zAnti" kI prArthanA karane kA pharamAna jArI pharamAyA / tadanusAra uparokta tArIkha ko samasta mevADa rAjyadhAnI meM evaM mevADa ke sADe dasa hajAra gAvoM meM jIvahiMsA banda rahI / sArazahara meM " OM zAnti prArthanA va dUsare roja bhagavAna zrI mahAvIra svAmI kI jayanti kA samAroha manAne ke lie vizAla paMcAyatI nohare kA sthAna niyata kiyA gyaa| vahAM para sTeTa pharAzakhAne se janatA ke lie baDe baDe sAIvAna lagavA diye gaye / va bichAyata kA intajAma ho gyaa| paMcAyatI nohare ke vizAla prAMgana meM pUjyazrI ke Ane ke pUrva hI hajAroM vyakti vahAM ekatrita ho cuke the / prabandha vyavasthA itanI caturAI se kI gaI ki pratyeka vyakti pUjyazrI ko dekha sakatA thA / pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja ThIka ATha baje saMtamaNDalI evaM samAroha ke sthAna para padhAre / upasthita sarva jana samUha ne zraddhAvanata ho thA mAno samasta udayapura nagara Aja isI eka hI sthAna para Akara pATa para munivRnda ke sAtha pUjyazrI birAjamAna ho gaye / pATa ke sAmane hI mevADAdhipati mahArANA sA. zrI bhUpAlasiMhajI bahAdura apanI rojakIya pozAka meM AsIna the / aura pAsa meM raMjiDenTa sAheba bhI baiThe the / kucha pAsa hI rAjakIya adhikArI nagara ke saMbhrAta pratiSThita nAgarika baiThe the aura unake pIche janasAdhAraNa kA apAra samUha upasthita thaa| maMgalA caraNa ke sAtha pUjyazrI ne apanA pravacana prAraMbha kiyA / zrAvaka zrAvikAoM se pariveSThita ho svAgata kiyA / aisA pratIta hotA kendrita ho gayA hai / For Personal & Private Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apane eka ghaMTetaka OMzAnti kI prArthanA para sAragarbhita pravacana diyA / hIja hAineza mahArANA sAhaba ne baDe manoyoga se pravacana sunA / pravacana sunane ke bAda mahArANA sAhaba ne udayapura meM caumAsA karane kI prArthanA kI / dUsare dina zrImahAvIra jayanti kA bhI paMcAyatI nohare meM Ayojana rakhA gyaa| isa prasaMga para pUjyazrI ne evaM anya vaktA munirAjoM ne bhagavAna zrI mahAvIra svAmI ke patha para calane kA upadeza diyA / zrImahAvIra maNDala kI ora se usa dina kaidiyoM ko miSThAna bhojana diyA gayA / ___ pUjyazrI ke isa Adarza upakAra ko dekhakara yahAM kI jaina ajaina janatA ApakA cAturmAsa yahIM para karAne kI bar3I hArdika icchA karane lagI / sAdaDIghANerAva, gogUndA, byAvara ajamera Adi kaI zaharoM kI cAturmAsa kI bahuta vinaMtI thI kintu yahAM vizeSa upakAra hotA dekha kara Akhira tA0 17 aprela ko pUjyazrI ne yahAM kI AgrahabharI cAturmAsa kI vinatI ko maMjUra kara lI / jisakI sUcanA zrImahAvora maNDala ne samAcAra patroM meM prakAzita karavAdi / vaizAkha vadi chaTha ko pUjyazrI ne apanI ziSya maNDalI ke sAtha udayapura se bihAra kiyaa| bhUvAnA delavADA semala gogUndA nAI Adi grAmoM meM Apa dharma pracAra karate hue bicarane lage / ina grAmo meM Apa ke upadeza se tyAga pratyAkhyAna vipulamAtrA meM hue / grAmoM meM harajagaha kaI maratabA agate palavAye gaye / isa prakAra mevADa prAMta meM jaina zAsana kI prabhAvanA karate hue Apane cAtumAsArtha ASADha zuklA 3 tA 30 jUna ko udayapura meM praveza kiyA / manohara vyAkhyAnI zrI manoharalAlajI mahArAja ghora tapasvI zrI mAMgI lAlajI mahArAja ko lekara pUjyazrI se pahale hI zahara meM padhAra gaye the aura tapasvIrAja ne zahara meM padhArate hI ASADha kRSNA 2 tA0 15 jana se 86 dina ke upavAsa kI tapazcaryA prAraMbha kara dI / nAI gAMva vAloM kI bahuta Agraha bharI vinatI hone se pUjyazrI ne apane paTTa ziSya madhura vaktA paM0 muni zrIkanhaiyA lAlajI mahArAja va maMgalacandajI mahArAja ko nAI cAturmAsa ke lie bheja die / yahA~ ina munidvaya ke prabhAva zAlI vyAkhyAnoM se tapazcaryA Adi dhama dhyAna khUba acchA huvA / nAI kA apUrvacAturmAsa huA / pUjyazrI kA birAjanA akSaya bhavana meM huA / jaina ajaina janatA va rAjakamacArI varga vyAkhyAna kA khUba lAbha lene lage / bAhara se darzanArtha Ane vAle bhAI bahanoM ke lie Thaharane kA va bhojana Adi kA saMgha ne utama prabandha kiyA / paryuSaNaparvAdhirAja baDe Ananda se manAye gaye / zrAvaka zrAvikAo meM upavAsa lA telA pacolA aNAIyAM paMcaraMgiyAM, dayA pauSadha brahmacaryavrata Adi tapazcaryA tyAga pratyAkhyAna khUba hue / pUjyaAcArya zrI ekaliGgadAsajI mahArAja kI saMpradAyAnuyAyI mahAsatIjI zrI indraku~varI ma0 va dhana kuvarajI ma. Adi bhI una dinoM cAturmAsArtha udayapura meM birAjamAna the| inameM mahAsatIjI zrI indrakuMvarajI ma. ne 40 dina kI ugra tapazcaryA kI / tathA eka bahana ne bhI 34 upavAsa kiye aura gogUndA nivAsI tapasvI zrI gaNezalAlajI harakAvata ne 36 dina ke upavAsa kiye| ghora tapasvIrAja munizrI mAMgolAlajI mahArAja ke 86 dina ke upavAsa kA pUra bhAdavA~ sudI 14 tA0 8-9-38 ko huA / jisakI sUcanA deza videza meM cAroM tarapha patrikAmA dvArA bhejI gaI / zrImAn mahArANA sAhaba hindavAkulasUrya kI sevA meM bhI zrImahAvIra maNDala dvArA isakI sUcanA mAlUma karAne para Apane isa khuzI meM bhAdavA suda 13 tA0 7-8-38 ko samasta mevADa rAjya meM agatA (pAkhI) pAlane kA Adeza diyA / aura usa dina vizvazAnti ke lie OM zAnti prArthanA karane kA hukma jArI kiyA / jisakI pratilipi pAThakoM kI jAnakarI ke lie dI jAtI hai-vaha pratilipi isa prakAra hai seksana naM. 6 naM. 2167 zrI ekaliMgajI // zrIrAmajI / / siddha zrI zrI siTi pulisajoga rAjya zrImahakmAkhAsa li, apaMca darakhvAsta zrI jaina mahAvIra maNDala 40 For Personal & Private Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 dvArA peza huI ke yahA~ para pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kA caumAsA hai, sAtha munizrI mAMgIlAlajI mahArAja ke chIyAMsI dina ke upavAsa hai so bhAdavA sudI 13 budhavAra ko tamAma mevADa meM agatA palAyA jAne aura OM zAnti OM zAnti kI prArthanA karAi jAne kA hukma pharamAyA jAve / lihAjA likhI jAve hai ki zahara meM bhAdavA suda 13 budhavAra tA0 sitambara sana hAla ko agatA rakhAvogA. aura jile jAta ke heDa kvATarza jile ke gAvoM meM va ThikAne jAta meM bhI usa dina agatA rakhAne ke lie mutAlakona ko likhA gayA hai / 19-9-5 bhAdavA vida tA. 24-8-19-35 isake phalasvarUpa mevADa ke sADhe dasa hajAra gAvoM meM usa dina jIvahiMsA banda rahI evaM usa geja tamAma Arambha ke kArya bandha rahe, jisase lAkhoM paMcendriya va sthAvara jaMgama asaMkhyAta jIvoM ko abhaya dAna mila ne kA bhArI upakAra huaa| jela ke tamAma kaidiyoM se usaroja mazakkata nahIM lI gaI / sarakArI skUla meM siraste tAlIma dvArA sUcanA kara dI gaI thI jisase sarva darzanArtha aaye| darzanArthI Agantuka bandhuoM ke lie bahuta ucita prabandha kiyA gayA thA / zrAvaNa bhAdavA mAsa meM zrIyuta zobhAlAlajI sAhiba jAvariyAM kI tarapha se bhojana kA prabandha thaa| svayaM sevaka unakI sevA kara ne meM sadA tatpara rahate the / mevADa ke karIba 3000 manuSyoM ke alAvA dillI, AgarA, karAcI, belA pura, indaura, ajamera, byAvara, bIkAnera, jodhapura, pAlI paMjAba, abhRtasara lAhaura Adi kaI anya zaharoM ke pratiSThita sajjana darzanArtha padhAre the / jinakA svAgata sTezana se hI svayaM sevakoM ke dvArA karAyA gayA / jaina sarAya, caturoM kA noharA, badanora kI havelI, Adi kaI baDe baDe anya sthAnoM meM Agantuka bandhuoMko tthhraayaa| Aye hue mahamAnoM ke liye vaise to pahile se hI saba prabandha thaa| magara khAza kara isa mauke para bhAdavAsudI 11 12 ko zrImAn seTha zobhAlAlajI sAheba jAvariyA kI tarapha se va 13 ko zrImAn seTha cAndanamalajI sA. jIvanalAlajI sA0 nalavAyA va khUbIlAlajI sA0 siMghavI kI tarapha se va 14 ke dina zrI mahAvIra maNDala kI tarapha se va pUrNimA ke roja zrImAn manoharasiMhajI gaNezIlAlajI sAheba mehatA kI tarapha se va Asoja sudI bIja prAtaH kAla ko zrImAn ratanalAlajo nandalAlajI mahetA ke kuMvara mA sTara sA0 zrI zobhAlAlajI mehatA kI tarapha se va sAyaMkAla ko goguMdA nivAsI jodharAjajI sAhaba siMghavI kI tarapha se mehamAnI kI gaI thii| pUrake avasara para spezala jaina ratna prAiveTa skUla evaM spezala jana rala kanyA pAThazAlA ke bAlaka bAlikAoMne bhajana DrAmA vyAkhyAna Adi sunAye / zAnti prArthanA va pUra ke roja vyAkhyAna meM karIba 6-7 hajAra janatA kI upasthiti meM vizAla a kSayabhavana paripUrNa bhara gayA thaa| pUjya zrI ke-dAna zIla tapa bhAva ahiMsA Adi viSayoM para sAragarbhita bhA SaNa ko sunakara AI huI janatA mugdha ho uThI / sarakAra kI ora se zrotAoM ke liye sAmiyAne Adi se bhavya maNDapa dhvajA patAkAoM dvArA suzo bhita taiyAra kiyA gayA thaa| svayaM sevaka dala apanI aTUTa sevA bhakti se kArya karane meM juTo huA thaa| pUra ke roja pUjya zrI va munirAjoM ke tathA anya vaktAoM ke bhASaNa aura kIrtana hone ke bAda evaM vyA khyAna samApti ke bAda AI huI janatA ko zrImAn eka dharma premI sadgRhastha kI tarapha se zrIphala (nAriyala) kI prabhAvanA dI gii| zrImAn vakila mohanalAlajI sAhaba nAhara va rughanAthasiMhajI sAhiba bAbela kI tarapha se saikaDoM anAtha garIboM ko laDDU purI kA bhojana karAyA gyaa| isake atirikta zrI jaina mahAvIra maNla kI tarapha se kutte va bandaroM ko laDDU puDI gAyoM ko ghAsa va macchiyoM ko cane DalavAye gye| eka daphA phira kaidiyoM ko miSThAna bhojana karAyA gyaa| pArane ke roja saikaDoM bakaroM ko abhaya dAna milA / bAhira ke anya zaharoM meM bhI isa mauke para bahuta upakAra huA / bAlotarA mAravADa meM katlakhAnA bandha For Personal & Private Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahA / sindha meM koTaDI bandara va gIdu bandara para sindhu nadI meM saMvatsarI parva va tapasvIrAja ke pura ke roja macchiyeM mAranA bandha rahA / bAMdaravADA va rAmapurA gvAliyara meM tInaroja ke agate rakkhe gaye / baDI sAdaDI meM tapa mahotsava para bhArI julUsa nikAlA gyaa| aura agate to the hI va kaI jagaha se tapasvIrAja kI sukha zAnti ke cAhane ke tAra ciTTiyeM AI / jisakA saMkSipta vivaraNa isa prakAra hai| karAcI koTaDI ba ndara meM zrImAn ThAkarasI rAmajI bhAI likhate haiM ki "Apa kI AjJAnusAra tA0 7-9-38 budhavAra bhAdavA sudI 13 ko yahAM koTaDI bandara para sindhu ke donoM kinAre macchI, khagA, gAMgaTa ityAdi calacara prANI kI jIvahiMsA bandha karAI gaI hai, so macchimAroM kI lisTa gujarAtI meM likhI huI ApakI jAnakA rI ke lie zAmila rakhI gaI hai" vaha sthAnAbhAva se nahIM dI gaI / sI. Ai. DI. ophisara pulisa karAco mi0 minno sAhaba apane aMgrejI patra tA0 4-9-38 meM likhate haiM / jisakA hindI anuvAda yaha hai ki "mujhe nimantraNa patra milA mujha jaise kSutra prANo ko yAda pha ramAyA usake lie maiM atyanta kRtajJa huuN| maiM inspekSana ke lie bAhara gayA huA thA isa kAraNa patrottara jalda nahIM desakA / yadi mujhe pahile yaha patra milatA to avazya hI 'ahiMsA De' para 'upasthita hotA / Apa jAnate haiM ki maiM bhI saccAI aura zAnti kA upAsaka huuN| lekina isakA hara jagaha milanA atyanta kaThina hai| jahAM dekhatA hUM khudagarjI va makkArI hI pAI jAtI hai / bhAvI yuddha ke bAdala maMDarA rahe haiM aura usameM lAkhoM manuSyoM ke prANa saMkaTa meM girane kA bhaya hai / ina ApattiyoM meM bhI hameM paramAtmA ko nahIM bhUlakara sadaiva usakA smaraNa karanA cAhiye tAki hameM vaha ina saMkaToM se mukta kareM / mai Apako nimaMtraNa patra ke viSaya meM dhanyavAda detA hU~ aura adhika vilamba ho jAne se vahAM upasthita nahIM hone kI kSamA cAhatA huuN| saba mahAtmAoM ko morA sAdara praNAma kahiyegA / pUjyazrI kA saccA anurAgI / mi. minno| sindha sI0 Ai0 DI0 (sITI) karAcI karAMcI se meDikala oNphisara prinsipala vAisapresiDeNTa aura egjAmInara DAkTara pI0 vI0 thArAnI ema0 sI0 pI0 esa0 ela0 ema0 esa0 apane aMgrejI patra dvArA sUcita karate haiM ki-"maiM tapasvIrAja ke pUra para hAjira nahIM hosakA jisakA kheda hai| pUjya zrI va saba mahAtmAoM se merA praNAma kahiyegA / yahAM para bhI bahuta upakAra huA Adi 2 / zrI jIvadayA pracAraka maNDala karAcI ke maMtrI zrIyuta maghAlAla ema0 zAha va jaina sthAna0 zrI saMgha karAcI ne patra dvArA sUcanA dI hai ki yahAM para tapasvI rAja ke pUra para garIboM ko mIThe cAvala, rAste ke bhikhAriyoM ko seva bundI tathA maghApora ke kediyoM ko miThAI khilAI gaI hai| nirAdhAra jaina ajaina ko madada dI gaI / kuttoM ko laDDU va kabUtaroM ko javAra DAlI gaI Adi bahuta upakAra huve haiN| haidarAbAda sindha hindU sabhA ke presiDenTa zrImAn mukhI govindarAmajI sAheba karAcI se zrImAn lokAmalajI celArAmajI sAhiba Adi sajjanoM ne ciTTiyoM dvArA tapasvIrAja kI sukha zAnti cAhI hai| menejara sAheba mainejameNTa ogaNA zrIyuta rAjasiMhajIsAheba paMcolI likhate haiM ki bhAdavA suda 13 ko agatA rakhA gayA va bakare amariye kiye gaye aura Izvara prArthanA kI gaI / saba munirAjoM se vandanA arja kreN| rAmapurA (gvAliyara) se zrImAn seTha hIrAlAlajI sAheba nalavAyA likhate haiM ki yahAM para 18 roja ke agate hamezA se palate Ae haiM / bhAdavA suda 13 ko agatA thA hI caudasa pUrNimA ko khAsa taura se agate rakhavAye gaye / bAMdaravADA se zrImAn mohanasiMhajI sAheba pokharaNA likhate haiM ki Apake patra muA phika yahAM para saba kAma banda karAyA gyaa| bachaDoM chuDAyA gyaa| bailoM se kAma nahIM liyA / rAja meM bhI saba kAma banda rakhA gayA / For Personal & Private Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '216 baDI sAdaDI mevADa se zrImAn seTha gabbAlAlajI pannAlAlajI mArU likhate haiM ki yahAM para tapasvI rAja baDe va baDe pravartaka munI zrI 1008 zrI motIlAlajI mahArAja Adi saMto ke birAjane se dharmadhyAna upakAra bahuta huvA / dillI meM va udayapura meM virAjita tapasvIrAja ke pUra para bhI bahuta upakAra huvA / Ama agate rahe dukAne bandha rahI va gharoM meM ghaTTI ukhalAne banda rahe / tapamahotsava kA eka virATa jalUsa sthAnakajI se nikAlA gayA / bAhira se AI huI upakAra kI sUcanAoM meM sirpha thoDI sI hI yahAM prakAzita kI gaI hai / inase pAThaka bhalI prakAra samajha sakeMge ki pUjya ocArya zrI ke prati jaina ajaina janatA kI kitanI bhArI zraddhA hai yaha saba Apake tapobala va upadeza kA hI prabhAva hai| khamanaura meM miti Asoja zuklA ekama ko vinolAmAtA ke vahAM pADe va bakare caDhAyeM jAte the / yaha khabara pUjya zrI ne sunI taba pUjya zrI ne apanI ojasvI bhASA meM pharamAyA kI pADe aura bakare mAtA ke sAmane nahIM kaTane cAhiye / isa para sUcanA usI sthAna para pahuMcAI jisapara zrImAn seTha kanhaiyAlAlajI sAhaba nAhara likhate haiM ki kala binolAmAtA ke vahAM pADe va bakare caDhAne kA dina thA / yahAM para zobhA lAlajI sAhaba thAnedAra kA rAjanagara tabAdalA hokara unake bajAya kala hI unake bar3e bhAI zrIcampAlAlajI sAhaba jo pahale khamaNaura varSAtaka raha cuke haiM vo hi vApisa A gaye aura logoM se acchI jAna pahacAna haiN| unhoMne phira pharamAIza kI jisa para yaha tai pAyA ki mAtAjI pAtI de deM to loha nahIM kiyA jAve / isa para (maiM jIvanasiMhajI bhaNDArI aura ve mandira ke etakAdavAle IkaThe mandira meM phuNce| pAto mAMgane para balI nahIM karane kI pAtI AI usI vakta AdhAmana ATekA kaMsAra karavA kara takasIma karavA diyA / pADe ke kaDI DalavA dI aura koI dusare jAnavara bakare pADe kA loha nahIM huA so yaha hAla pUjya - mahArAja sAhiba zrI ghAsIlAlajI ma0 se aMja karA deveM 1995 kA Asoja sudI 10 / tA0 4-10-38 da0 kanhaiyAlAla pAkhI ke dina jAmanagara meM bhI pAkhI pAlI gaI / sarakAra dvArA sAre rAjya mevADa meM eka roja kA agatA rakhane kA hukma hone para bhI bahutasI jagaha tIna tIna roja taka Ama agate rakkhe gaye aura bhI kaI jagaha kaI taraha se gupta upakAra hue haiN| vistAra bhaya se yahAM una sarvakA varNana karanA asaMbhava hai / pUjya zrI ke idhara padArpaNa se jagaha jagaha zAnti prArthanA ahiMsA divasa anekoM tahara ke upakAra hue / sAdaDI mAravADa kA itane varSA kA jhagaDA miTAne kA zraya Apa zrI ko hi prApta huA hai / Isa prakAra Apake ojasvI bhASaNoM se eka nahIM anekoM aisI dhArmika pravRttiyoM kI ora loga pravRtta huve jinakA varNana karanA yahAM asaMbhava hai| __gata do varSoM meM yahA~ cAturmAsa na hone se jo dharmadhyAna meM kamI huI thI usako pUjyazrIne apane isa Adarza cAturmAsa kI kizora avasthA meM hI pUrNa kara dii| pUjyazrI ke isa Adarza cAturmAsa meM samasta jaina ajaina janatA ne tana mana dhana se apUrva sevA bajAI / prAtaH kAla pUjya AcArya zrI nandI sUtra kI TIkA gUDhArtha ke sAtha pharamAte the / pUjyazrI kI Agama viSayaka mArmika vivecanA sunakara zrotAgaNa atyanta harSita hote the / AdhA ghaMTA kRSNacaritra bhI vividha dRSTAntoM ke sAtha sunAte the use sunakara ajaina jaina janatA ApakI sundara pravacana zailI se mugdha ho jAtI thI / cAturmAsa baDe hI utsAha aura bhavya dhArmika AcAra vicAroM kI prabhAvanA se pUrNa huaa| upadezAmRta ke pAna se tRpta udayapura kI janatA ko cAra mAha ke samaya kA patA hI na calA ki kaba pUrA ho gyaa| unake mana meM yahI abhilASA thI ki hama upadeza sunate hI ra haiM aura dhArmika AcAra vicAra-sAdhanA se AdhyAtmika vikAsa ke mArga para baDhate raheM / lekina muni ke AcAra kI maryAdA to paribhramaNa ke Adarza meM garbhita hai| janatA ke kalyANa kI bhAvano hI santoM ke vihAra patha For Personal & Private Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM gatimAna rakhane ko prerita karatI : rahatI hai| mArgazIrSa pratipadA ko ApazrI ne santa maNDalI ke sAtha bihAra kiyA / sabhI ne bhAvormiyoM kI vidAI bheTa dI aura ApazrI udayapura ke samIpastha kSetroM ko apanI divya vANI se pAvana karane lge| udayapura cAturmAsa hone ke pUrva hI se byAvara padhArane ke lie byAvara zrI saMgha kI atyAgraha bharI vinaMtI thI / pUjyazrI ne pharamAyA ki abhI to samaya kama hai, cAturmAsa ke bAda anukUlatA rahI to byAvara kI tarapha bihAra karane kA dhyAna meM rakheMge / cAturmAsa samApti para byAvara saMgha kA phira se Agraha huA ki aba ApakA bihAra byAvara kI tarapha honA caahie| zrIsaMgha ke Agraha para ApazrI ne byAvara kI ora bihAra kara diyaa| nAthadvArA kAMkarolI saradAragar3ha AmeTa, devagaDha, bhIma Adi kSetroM ko pAvana karate hue pUjyazrI byAvara padhAre / byAvara ke bAhara jaina gurukula ke vizAla bhavana meM birAje / kucha dina jaina gurukula parivAra ko vinaMtI se vahAM birAjakara phira byAvara meM pdhaare| vyAkhyAna meM sabhI saMpradAya ke loga bahuta bar3I saMkhyA meM rAyalAkampAunDa meM Ate the / holI cAturmAsa yahAM karake pUjyazrI ne bihAra kara diyA / pATana AkaDasAdA paDAsaulI AsInda, tAla lasANI Adi gAvoM meM hote hue Apa devagaDha padhAre / ina sabhI gAMvoM meM agate pAlane ke sAtha Izvara prArthanA kA Ayojana rakhA gayA / zrI mAMgIlAlajI (tapasvI zrI madanalAlajI) ko vairAgya prApti jaba pUjyazrI AsIna padhAre usa samaya samasta gAMva meM agatA rakhA gayA prebhu prArthanA kI gaI / usa samaya rAmapurA se mAMgIlAlajI bAphanA pUjyazrI ke darzanArtha Aye / pUjyazrI ke vairAgyamaya vyAkhyAna se prabhAvita hokara ye pUjyazrI ke sAtha 2 bihAra karate hue paDAsolI taka sAtha meM Aye / "satsaMgatiH kathaya kiM na karoti puMsAM" isa subhASita ke anusAra pUjyazrI kI sevAmeM rahane se mAMgIlAlajI ko saMsAra ke bhoga vilAsa se virakti ho gaI aura Apane dIkSA lene kA vicAra kiyaa| ye kisI ke ghara bhojana karane kI apekSA muni kI taraha bhikSAvRtti se AhAra karane lage / tathA zAstroM kA adhyayana karane lge| pUjyazrI ke udayapura cAturmAsa se sAre mevADa prAnta para pUjyazrI kA bahuta adhika prabhAva paDA / pUjya zrI ke agAdha siddhAntajJAna, dravya, kSetra, kAla bhAva ko parakhane kI adbhuta zakti, camatkArapUrNa vaktRtva zakti, vizAla prakRtiparyavekSaNa, Adi guNoM ke kAraNa ApakA itanA adhika prabhAva par3A ki sArA mevADa Apake samAgama ke lie utkaMThita ho utthaa| udayapura kA cAturmAsa samApta bhI na ho pAyA thA ki jagaha jagaha ke bhAI AgAmI cAturmAsa ko aura apane apane kSetra ko pAvana karane kI prArthanA karane lage / inameM khAsa kara devagaDha zrIsaMgha kA tathA devagar3ha ke rAvajI zrI vijayasiMha kA bar3A Agraha eka sarAhanIya thA / inakA Agraha atyaMta aura utsAha janaka thA / devagaDha zrI saMgha ke sAtha sAtha vahAM ke rAvatajI sAhaba kI ati vinaMtI meM vizeSa upakAra kI saMbhAvanA chipI huI thii| cAturmAsa ke bAda pUjyazrI mevADa prAnta ke gAvoM ko pAvana ka rate rahai / apane upadeza se mevADa ke hajAroM gAvoM ke bhIla AdivAsI evaM jaina ajaina janatA ke hRdaya ko pUjyazrI ne apanI prabhAva pUrNa amRtamaya vANI se palaTa diye aura unheM sadA ke lie ahiMsaka banA diye / devI devatAoM ke nAma para honevAlI nirmama pazubali ko pUjyazrI ne apanI ahiMsAmayI vANI se sadA ke lie bandha kara dii| saikaDoM ThAkuroM rAjapUtoM jAgIradAroM bhIloM AdivAsIyoM ne zikAra, mAMsabhakSaNa, madorA kA tyAga kara diyA / isa prakAra mevADa ke aneka gAvoM ko pAvana karate hue vaizAkha mAsa meM devagaDha padhAre / vahAM ke hajAroM bhAI bahanoM bAlakoM evaM rAvatajI sAhaba vijayasiMhajI va unake karmacArI gaNa bar3I dUra taka pUjyazrI ke sAmane Akara svAgata kiyaa| pUjyazrI sthAnaka meM birAje / Apake vizAla maiMdAna meM jAhira pravacana hone lage / pUjyazrI kA upadeza sunane ke lie janoM ke atirikta hindU , musalamAna bhIla samAja rAjya ke karmacArI gaNa upasthita hote the| aneka pratiSThita sajjanoM ne pUjyazrI ke pravacana ko sunA aura manana kiyA / pUjyazrI For Personal & Private Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 kI sarala aura hRdaya sparzI vANI ne zrotAoM kA tathA sthAnIya mahArAjA sAhaba kA tathA kuMvarasAhaba kA hRdaya itanA AkarSita kara liyA thA ki pratidina zrotAoM kI saMkhyA baDhane lagI / pUjyazrI ke upadeza se vaizAkha zuklA pratipadA ke dina vizvazAnti ke lie OM zAnti kI prArthanA kA Ayojana rakhA gayA / rAjA sAhaba zrIvijayasiMhajI ne apane adhikAra ke - 240 gAvoM meM agatA pAlane kA Adeza jAhira kara diyA aura samasta prajA ko OM zAnti kI prArthanA karane kA Adeza jArI kiyA / phalasvarUpa hajAroM prANiyoM ko abhayadAna mIlA / aba avasara pAkara isavarSa kA cAturmAsa devagaDha meM hI vyatIta karane kA zrI saMgha ne tathA khAsa kara rAvatajI sAhaba ne prArthanA kI / pUjyazrI ne sthAnIya zrAvaka saMgha kI aura rAvajI sAhaba kI Agraha bhari vinaMtI ko dekhakara cAturmAsa kI svIkRti pharamA dii| pUjyazrI kI svIkRti se sAre nagara ko sarva jantA prasannatA ke sAgara meM DUba gaI / cAturmAsa ko saphala karAne ke lie abhI se hI jora jora se teyAriyAM hone lagI Apane devagaDha se bihAra kara diyA / / vi0 saM. 1996 kA cAturmAsa devagaDha meM devagaDha se pUjya zrI kA rAyapura borANA, devariyA, hote hue saradAragaDha evaM saMvAriyA padArpaNa huaa| vahAM para mevADa ke sthavIrapada bhUSita paMDita munizrI jodharAjajI ma. evaM yuvAcArya paM. munizrI mAMgIlAlajI ma. ThANA 3 kA atyanta vAtsalyamaya milana huA / bAhara ke darzanArthIyokA satata Agamana banA rahA / AcArya zrIkA evaM yuvAcAryazrI kA sneha amiTasthApita huA yaha dhavaladhArA aNDa rahI thii| vahAM se ApazrI kAMkaDolI padhAre vahAM para jainadivAkara prasiddha vaktA paM. munizrI cauthamalajI ma. ke darzana kiye donoM jyotidharoMkA milana candra sUrya jaisA lagatA thA / ApasakA divya prema aura sneha rahA / jainadivAkarajI ma. ke ArzIvAda lekara yahAM se aneka gAvoM ko upadezAmRta kA pAna karAte hue Apa apanI ziSya maNDalI ke sAtha cAturmAsArtha devagaDha padhAre |caaturmaas meM tapasvIzrI mAMgIlAlajI mahArAja ne 88dina kI ghora tapazcAryA prAraMbha kara dI / pUjyazrI ke vyAkhyAna meM jaina ajaina sabhI loga bahuta bar3I saMkhyA meM upasthita hote the jisase sarakArI makAna meM bahuta bar3A paNDAla banAyA gyaa| devagaDha rAvajI zrI vijayasiMhajI sAheba kI zraddhAadhika baDhI / vahAM ke nAyaba hAkima zrI motIlAlajI sAheba surANA kI bhakti pUjyazrI ke prati atyadhika thii| inhIke dvArA rAvajI sAhaba ko samAcAra pahu~cate rahate the / rAjamahala meM rAvajI sAhaba ne pUjyazrI kA vyAkhyAna sunA aura tapazcaryA ke pUra para devagaDha prAnta ke 240 gAMvoM meM pUjyazrI kI AjJAnusAra agate polane kA Adeza likha diyA / bhAdavA suda pUnama ko zahara ke bAhara tAlAva kI pAla para tapotsava va Izvara prArthanA viSaya kA jAhira vyAkhyAna huA / vyAkhyAna meM 5-6 hajAra janatA upasthita thii| vyAkhyAna samApti ke bAda bAga ke mahaloM meM rAvajI sAhabakI mAtAjI tathA rAnIjI ne pUjyazrI ke upadeza sunane kI bhAvanA pragaTa kii| jisase vahAM bhI padhAre aura unhe upadeza diyA / isa varSa sabhI jagaha varSA na hone se duSkAla thaa| sabhI tAlAva pAnI ke abhAva meM sUkha gaye the| ghAsa pAnI aura anna ke abhAva meM sarvatra hA-hA kAra chAyA huA thaa| pUnama ke dina vizvazAnti kI prArthanA kA Ayojana ho ne ke bAda AkAza bAdaloM se chA gayA aura rAtrI meM itanI varSA huI kI sArA deza ke tAlAba pAnI se bhara gaye / devagaDha kI prajA prasannatA se nAca utthii| rAvajI sAheba udayapura hone se varSA ke samAcAra lekara eka AdamI vahAM gayA aura rAvajI ko varSA hone kA zubha samAcAra sunAyA to prasanna hokara usa AdamI ko rAvajI ne 51 rupaye inAma meM diye| sabhI rAjA prajA ko prasannatA thI ki pUjyazrI ne Izvara prArthanA karAI usI kA yaha zubha pariNAma hai / bhAdavA sudI 15 tA0 28-9-39 ke dina tapasvIsI kA pAraNA huA / pura ke avasara para hajAroM vyakti darzanArtha Aye / tapasyA ke pUra ko saphala banAne ke For Personal & Private Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaal jaanen saalmaan bijnyaapn jler minaay' smaaj ny' ekrkaa8i -er lnyc en 95, ssb phul-tti bhyaan09cy waste kru. kaasur'kssaakR+haajaasstt ksstt haalkaandikottaay' kukiishjaamaalk| aanaamttaasthysmnitt jinyaal ttimeinkaah -sjdaabdkii yukir attlsh laalntti laamaa hjrdyaalii maalaalaar sngge| baadaamilttikaalaar laatthinsyaa drkli shkiisklklibo kitaabul kaalaam phi tulte tulslaah were mskiinhaalksespnyaartt phulmber tailaa naacb| kkimaar 1e teef g kraar sukhii smsdsphaaksudhudiiNkaay'es 9:snggii saaj 19iibndrbnoaksphlijebruhe 9jiir'r'msaaikette mustur maujaattiy'aarii mjaadaa utthl bl kliiiy' mthosyo hl 29 * " C/ devagaDha rAjyabharameM talAvoM para jIvahiMsA baMdhI For Personal & Private Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 319 liye patra patrikAoM dvArA bAhara sUcanA bhejI gaI jisakA logoM ne hRdaya se svAgata kiyA / logoM neM isa avasara para khUba dharmadhyAna kiyA / pUjyazrI ke upadeza se rAvajI neM sadA ke liai tAlAvoM meM macchimArane kA kAyama ke lie bandha kara diyA sava taraha se devagaDha kA caturmAsa saphala rahA devagaDha rAvatajI sAhava neM yaha paTTA likha diyA / zrI ekaliMgajI, zrIrAmajI,, nakala usa hukma pezI khAda ThikAnA devaNaDha zrImAna rAvatajI sAhaba vijayasiMhajI vAke dvitIya zrAvaNa zuklA 3 tA. 17-8-19-69I. sa. 19 - 96I. cUM ke jaina saMpradAya ke pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kA yahAM cAturmAsa hai aura ye ahiMsAvRtti vAle mahAna sAdhu haiM, inakI icchA hai ki rAghavasAgara meM to pahale hI binAhukma macchiyAM vagairA jAnavara mArane kI sadA ke lie mumAniyata thI magara mahArAja ke kathana se phira tamAma paTTe hAjA ke khAlazAhI tAlAvAna meM vajujakhAsa khAnadAna mAlika ThikAnA va mehamAna ThikAnA ke Ama ke lie mumAniyata kI jAtI hai so koI macchiyeM vagaireha kA zikAra ina tAlAvAna meM binA ijAjata nahIM kareM hukma naM 39-48 nakala isakI tAmIlana kacaharI meM bhejI jAve aura likhA jAve ki Amataura para soharata karAdI jAve / jumalA tahasIlAta va thAnejAta meM itallA dI jAve / hukma kacaharI devagaDha naM. 15-7-95 nakala isakI tAmIlana pulisa va jumalA tahasIlAta meM bhejI jAve aura likhA jAve ki hukma pesI khAsa kI pUre taura se bandhI rakhI jAve / eka nakala ittilAyAna pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja pAsa bhejI jAve / saM. 1996 dvitIya zrAvaNa suda 6 tA. 20 -8-39 mu. a. candanamala mehatA da0 motIlAla (mohara chApa ) devagaDha kA saphala cAturmAsa samApta kara Apane anyatra bihAra kara diyA / devagaDha ke AsapAsa ke gAMvavAle Apake prabhAvazAlI pravacanoM se bar3e prabhAvita hote the / Apa jisa kisI grAma va nagara meM padhArate vahA~ sarva prathama OM zAnti divasa manAne kA upadeza dete / pUjyazrI ke Adeza ko gAMva vAle bar3e saharSa se svIkAra karate aura pU zrI dvArA batAI gaI ahiMsaka evaM niravadya vidhi se OM zAnti divasa manAte / jisameM sabhI gAMva ke jaina ajaina bhAI sAmila hote / usI sAre gAMva meM agatA palavAyA jAtA thA / agate ke dina jIvahiMsA evaM sarva AraMbha sAraMbha ke kArya baMdha rakhe jAte the / Apane devagaDha se bihAra kara grAmAnugrAma bicarate hue AsIna va paDAsaulo padhAre / vairAgI zrI mAMgIlAlajI bAphaNA pUjyazrI ke sAtha hI meM the / mAMgIlAlajI pUjya zrI se dIkSA lene kI bAra bAra vinaMtI karane lage / pUjyazrI ne vairAgI mAMgIlAlajI se kahA agara tuma apane ghara vAloM kI rAjIkhuzI AjJA prApta karalo to ApakI dIkSA ho jAsakatI hai / isa para Apane pUjyazrI se prArthanA ki bhagavAn ! mujhe akele apane ghara jAne kA to tyAga hai agara Apa zrIpadhAro to maiM Apake sAtha Akara apane kuTumbiyoM se AjJA prApta kara sakatA hU~ / pUjyazrI isa para apane do ziSyoM ko vairAgI mAMgIlAlajI ke sAtha bhejane kI AjJA de dI / vairAgI mAMgIlAlajI ne usa samaya upavAsa vacakkha liyA aura yaha pratijJA ki kI agara gharavAle mujhe dIkSA kI ijAjata de deMge to maiM ghara pAraNA karUMgA varanA punaH binA pAraNA kiye ho vApasa calA AuMgA / isaprakAra vairAgI mAMgIlAlajI munivaroM ke sAtha rAmapurA jo ki paDAsolI se 10 mIla paDatA hai vahA~ bihAra kara ke gyeN| sAyaMkAla ke samaya santoM ke sAtha mAMgIlAlajI apane gAMva pahuMce / munijI rAmamandira meM Thahara gaye / aura mAMgIlAlajI ghara pahu~ca kara vinayapUrvaka dIkSA ko AjJA mAMgane lage / Apa ke mukha se dIkSAkI bAta sunate hI sArA parivAra zoka magna ho gayA / mAtA putra viyoga meM azrupAta karane lagI / donoM bhAI mA~gIlAlajI ko saMyamI jIvana kI kaThinAIyA~ batA For Personal & Private Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 kara unhe ghara hI rahane ko bAra bAra Agraha karane lage / gAMva ke anya bhI sagesambandhI mitra jaba upasthita hue anta meM paDAsolI ke zrAvakoM ke prayatna se vairAgI mAMgIlAlajI ke bhAI bhojAI ke samajhAne para mAMgIlAlajI ko dIkSA kI AjJA mila gii| paDAsaulI zrIsaMgha ne hI inakA dIkSA mahotsava kiyA / atyanta vairAgya bhAva se Apane dIkSA lii| dIkSA lene para inakA nAma madanalAlajI ma. rakhA gayA / dIkSA lene para munizrI madanalAlajI mahArAja ne zAstroM kA acchA adhyayana kiyA / apane gurudeva kI sevA meM Apane apanA sarvasva arpaNa kara diyA / Apane jo niSThA pUrvaka pUjyazrI kI sevA kI vaha atismaraNIya hai / ApakA sArA jIvana lambI. lambI tapazcaryA meM vyatIta huA / dIkSita hone ke sAtha hI Apane oja ko tapasyA dvArA teja meM rupAntarita kiyA thA ApakI yaha tapa sAdhanA jIvana paryanta calatI rahI jyAdA se jyAdA 92 dina taka kI tapazcaryA kI thI ora mAsa khamaNa evaM belA telA Adi kI tapasyAe~ to aneka bAra kara cuke the / Apa jaise ucca koTi ke tapasvI the vaise hI jJAnI aura sevAbhAvI bhI the| ApakI sevA parAyaNatA sAdhuoM ke sAmane eka Adarza upasthita karatI hai / tA0 17-4-72 pra0 vaizAkha sudI 4 budhavAra ke dina ahamadAbAda meM pUjya zrI kI sevA karate hue svargavAsI bane / Apake svargavAsa se pUjya zrI ke hRdaya para jo aghAta lagA vaha avarNanIya hai / vi. sa. 1997 kA 39 vaoN cAturmAsa ratalAma meM __sthAnakavAsI zrIsaMgha ratalAma kI ora se kucha mukhya mukhya zrAvaka gaNa phAlguna mAsa meM jainAcArya jaina dharma divAkara pUjya zrI ghAsolAlajI mahArAja Adi ThAnA 6 kI pavitra sevA meM paDAsaulI (mevADa) pahuce aura pUjyazrI se ratalAma pharasane kI vinaMtI karane lgaa| kyoMki mAlavA prAnta kA jaina zrIsaMgha lambe samaya se Apake pravacana sunane va darzana karane ko utsuka ho rahA hai / zrAvakoM kA atyanta Agraha dekhakara pa ne cAturmAsa ke pUrva ratalAma pharasane kI svIkRti pharamA dii| ApakI isa svIkRti se ratalAma kI janatA ko bar3I prasannatA huii| Apane ratalAma kI ora bihAra kara diyA / apanI muni maNDalI ke sAtha Apa badanorA deza meM padhAre / yahAM jagaha jagaha devI devatAoM ke nAma honevAlI hiMsA ko baMdha karavAI / va kaI jagaha to sAre gAMvoM ke logoM ne jIvahiMsA tyAga kara pUjjazrI se samyaktva grahaNa kiyaa| aura jaina dharmAnurAgI bane / jaise paDAsaulI, jayanagara, zaMbhUgaDha, gajasiMhapUrA parA, AkaDasAdA, AsaNa dA~taDA jIvAra, bAlApurA, jaga purA, genasiMhakAkheDA, aMTAlI lAmbA, dhanopa, nAndasI maujA sAgariyA, kairoTa, bachakheDA Adi gAMvoM ke jAgIradAroM, va ThikAnoM AdivAsiyo bhIloM Adine ahiMsA ke paTTe likhakara pUjyazrI ko bheTa kiye / una paTToM kI pratilipI isa prakArahaizrInAthajI zrIrAmajI nakala hukma adAlata ThikAnA saradAragaDha mavarakhA jeTha vida 8 tA.11-5-38 I.saM.1995 da0 motIlAla tA. 11-5-39 da0 mIrajA abadulabega jaina zvetAmbara bAisa saMpradAya ke pUjya mahArAja sAheba zrIghAsIlAlajI ma. manohara vyAkhyAnI muni manohara lAlajI tapasvIjI mahArAja mAMgIlAlajI munizrI kanhaiyAlAlajI ma0 vagairA ThANA 6 se jeThavida 7 ko yahAM padhA raNA huvA aura Aja zAnti kA vyAkhyAna baDe Ananda se huA / isalie Aja kI tArIkha paTe hAjA meM agatA rakhAyA gayA aura tAlAba manohara sAgara meM bagera ijAjata kisIko bhI zikAra nahIM khelane va macchiyeM nahIM mArane kI roka kI gaI aura baDA baDa kA ghAsa kaTa jAne bAda muhacara ghAsa mukAte diyA jAyA karatA hai vo AyandA mukAte nahIM diyA jAkara maveziyAna ko punyArtha carAne kI ijAjata dI gaI / lihAjA hukma For Personal & Private Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 asala tAmilana kacaharI meM bhejA jAve aura likhA jAve ki pUjya mahArAja va unake ziSya jaba kabhI yahAM padhAre usa roja paTe hAjA meM agatA rakhA jAve / muhacara ghAsa mukAte na dekara puNyArtha maveziyAna ko carAyA jaave| tAlAva manoharasAgara meM bigera ijAjata koI zikAra nahIM khelane va macchiyeM nahIM mArane pAve / isakA iMtajAma kara deveM phakta-hukma kacaharI naM 2453-nakala italAna pUjya mahArAja sAheba ke pAsa bhejI jAkara vAste tAmila thAne meM likhA jAve / asala darja mutaraphakAta ho saM0 1995 kA jeTha vada 8 tA. 115-39 I0 mu. kU. nandalAla saMghavI pUjya zrI ke upadeza se saradAra gaDha meM khaTikoM ke bIsa gharavAloM ne sakuTumba apanI vaMza paramparA gata kasoI kA dhandA na karane kI va jIvahiMsA nahIM karane kI pratijJA grahaNa kii| . "zrI ekaliMgajI ahiMsA paramodharma-ke viSaya para zrIrAmajI siddhazrI khAMkhalA meM jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke AzAvartI manohara vyAkhyAnI paM0 munizrI 1007 zrI zrI manoharalAlajI mahArAja ghora tapasvIjI 1005 zrI mAMgIlAla jI mahArAja Adi ThAnA kA kuMvAriyA se bihAra kara jeTha zuklA 10 ko yahAM padhAranA huA aura jeTha zuklA nirjalA 11 ekAdazI ko sarva gAMva meM Ama agatA rakhA gayA yAne saba gAMva vAloM ne milakara OM zAnti prArthanA kI aura jeSTha zuklA caturdazI ko gAMva ke bAhara tAlAva ke pAla jahAM rADAjI kA sthAna hai vahAM ahiMsA ke viSaya para munizrI ne vyAkhyAna pharamAyA aura sAtha meM yaha bhI pharamAyA kI kisI bhI devatA ke sthAna para unake nAma se (balidAna) jIvahiMsA Adi nahIM karanA / aisA pharamAne para prAyaH gAMva ke sabhI komavAloM ne saharSa svIkAra kiyA aura vahAM para pahale se sAlameM karIba saikar3oM jIvoM kA balidAna logoM ke bimArI hone kI vajaha se ve loga karate the| isake alAvA navarAtri Adi dinoM meM mAtA cAmuNDAjI, kAlakAjI, mAliyoM kI kAlakA Adi sthAnoM meM bhI jIvahiMsA hotI thI vo mahArAjazrI ke upadeza hone se saba jagaha kI jIvahiMsA banda hokara saba devI devatAoM ne mIThI parasAdI khuda apane sthAnoM para bhAva hokara munizrI ke vacana maMjUra kara svIkAra kara liyA / isake alAvA eka do devI devatAoM ke sthAna jo AbAdI ke andara hai| usake nAma para balidAna gAMva ke bAhara hotA thA, vo bhI banda kara diyA gayA aura gAMva ke sabhI sajjanoM ne bhI ikaThe hokara munizrI se yaha pratijJA karalI kI AindA hama koI loga balidAna nahIM deveMge aura agara gAMva kA tathA bAhara kA koI bhI jIva devI devatAoM ke sthAna meM bolamA kA lekara AvegA usako amariyA kara diyA jAvegA aura mIThI parasAdI hogI / yaha pratijJA hama logoM ne mahArAjazrI se lI hai so isakA ulaMghana kabhI nahI hogA aura sadA ke lie apane apane iSTa dharma kA pAlana karate raheMge / saM.19-96 kA jeTha zuklA 14 tA. 1-6 39 I.sa. samasta paMcAna gAMva vAloM ke kahane mutAbika gaNezalAla dazorA skla mAsTara khAMkhalA jilA sAhaDA udayapura mevAr3a nivAsI beguMkA jilA rAsamI da. mAdhUlAla rAMkA da. kAlU paTela da. kAlU rAma da. kuMbhAra rAmA da. brAhmaNa lAlU rAma da. rAvata merajI da. jodharAja rAMkA da.jATakajor3A kAlA da. kajoDImala DAMgI da. bhIla hemA da. phUlacandra bhalAvata da- kumbhAra moto da. phUla candra sunAra da. gADaro kAlU druvAlA da. kAnamala sIMgI da. bAbA bheravanAtha ni0 suvAlAla rAMkA nI0 khaTIka rapA da. gADarI sukhA ni0 nAthulAla kacharA ni0 lagajo gADarI ni0 udAgADarI ni0 mAlI hIrA ni0 pIthAjI mAlI ni0 jetAmAlI ni0 gaNeza gUjaragoDa ni0 devarAmajIsujAvata ni0 kuMbhAra keriga Adi nakala paTTA parAgAMva arja patrikA aja tarpha samasta vAsindagAna parA bhojapurA paTTA badanora va khidamata zrI mahArAja sAhaba pajya zrI zrI zrI 1008 zrI zrIzrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhaba jaina saMpradAya bAvIsa aparaMca ApakA 41 For Personal & Private Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 padhAranA mojA parAmeM huA aura jAnavarahiMsA nahiM karane ko upadeza pharamAo jime mAM yoM upadeza dhAraNa karake kula vAsindagAne taya kiyA ki koI jAnavara hiMsA va sarva devatA ke jAnavara kataI nahIM mArA~gA / dharmapraNa ke viruddha kareMgA vAMko bhagavAn khoTo karegA / saM. 1996 kA mahAsuda tA0 16-8-40 mu0 kI rAmarAya somAnI dANI par3AsolI da. jIvarAja burDa kA che ni0 catarabhuja paTela ni0 gambhIra paTela ni0 jItA paTela ni0 hajArI kisanA paTela ni0 nAthunAI ni0 chitara paTela da. uMkAra luvAra ni0 kasannA paTela ni0 khetA paTela ni0 hajArI paTela ni0 savAI paTela ni0 phattesiMha ThAkura da. rikhabacanda rokaDacanda paDAsolI nakala paTTA jayanagara- / siddha zrI zrI 1008 pUjya mahArAja sAheba zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAheba vyAkhyAjI paM mahArAja zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja sAheba zrI 1005 zrI maGgalacandajI mahArAja sAheba zrI madanalAlajI mahArAja sA0 ThAnA se Aja jainagara birAjamAna haiM / Aja dina OMzAnti kI prArthanA huI aura ahiMsA ko upadeza pharamAyo / usa upadeza ko dhAraNa karake hamane jainagara nivAsI gujara paTela hamArI saba kauma yAne gujara, khAtI, luhAra sunAra kumhAra, mAlI, telI, bhIla, balAI, khaTika, Adi jainagara ke satra kauma kI arja mAlUma hove ki hama loga koI jIvahiMsA karAMgA nahIM tathA devatA mAtAjI bhairUjI Adi sarva devatA ke jIvahiMsA nahIM karAMgA miThI parasAdI caDhAvAMgA tathA vaNAMkA nAma kA amarIyA kara devAMgA / yo praNa zrI cArabhujAjI mahArAja ko bIca rAkha kara candrAmA sUrya kI sAkasI sukinA hai so hamArIM Ala aulAda taka nibhAvAMgA va gA~va revegA jahAM taka nibhAvAMgA / aNI praNasu virUddha cAlegA vaNiro bhalo nahIM hovegA / 2 saM. 1996 kA miti mahAsuddha 13 budhavAra pukhanakSatra da. kAlu khAtI ni. bhurAhalakI che ni. jorA nambaradAra, ni. bAlaphAganakI che, da. megharAja rAMkA da. paratAvA phAgana, da. gopI phAgana, ni lakSamaNa kolIkheDA ni. kALuphAgana, da. dhannA telI, ni. bAlacandra luhAra, ni. bagatAvara telI, da. devA khATIka da. rAmacaMdra paMDayA ni. devA telI kI, ni. udA mAlI, ni. sukhA kI javAI ni., kisanA, da. ghIsu sunAra, da. kAla phAgana, ni. uMkAra kalAla ityAdi samasta gAMva ke nivAsiyoMke kahane se zrI ekaliMgajI nakala paTTA gAMva zaMbhugaDha zrIrAmajI sidha zrI zrI 1008 zrI pUjya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja, tathA 1007 paM zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja, maMgalacandajI mahArAja madanalAlajI mahArAja ThA0 4 padhAriyA / OMzAnti kI prArthanA huI / ahiMsA kA upadeza pharamAyA so mAM loga dhAraNa karake zaMbhugaDha nivAsI sArI komavAlA mahAjana kI koma, brAhmaNakI koma, telI kI koma, luhAra kI koma, gujarajATa kI koma, sunAra, sutAra, bolA, mocI, musalamAna, kuMbhAra, balAI, Adi saba kamavAlA hiMsA nahIM karAMgA tathA devatA ke devI ke bhairujI Adi koI bhI devatA ke jIva nahIM mArAMgA / yo praNa mAMko vaMza rahegA jabataka pAlAMgA / devatA ke mIThI parasAdI caDhAvAMgA / tathA amariyA kara devAMgA / yo praNa mAM cArabhujAjI ne bIca meM rakhakara candramA aura sUraja kI sAkhasu kariyo hai so mAM sarva loga gAMvavAlA saba komakA mAM mAMkA gAMva meM koI jIva mArAMgA nahIM mAravAdAMgA nahIM gAMva rahegA jahA~ taka yA pratijJA pAlAMgA / isa meM jo viruddha calegA unArA bhalo nahIM hovegA / saM, 1996 kA phAgana bida 6 budhavAra, daH moDA nambaradAra kA sarva kA gAMva zaMbhugaDavAlA kA kevAsulikhyo hai / daH kAlu jATa, daH khemAregara ni. sevA regara, daH bAlutelI ni. bagatAtelI ni. juvAna lakhArA, ni. hemAlI da. dhulAdarogA ni. davA telI da: dhulA jATa ni. ukAra telI ni. hIrA balAilAI daH nAthu telI ni. merokIra ni. mAMgU nAyaka ni. bhUrA bhAvI ni. UMkAralAla... ityAdi zrI ekaliMgajI gajasiMhapurA zrIrAmajI For Personal & Private Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 siddha zrI zrI zrI zrI 1008 zrI pUjya mahArAja sAheba zrI ghAsIlAlajI mahArAja paM 1007 zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja 1005 zrI maMgalacandajI mahArAja 1005 ta0 zrI madanalAlajI mahArAja Adi ThAnA 4 ko padhAro huo / ahiMsA ko upadeza pharamAyo so usa upadezako dhAraNa kara mAM gajasiMhapurA kA nivAsI gujara paTela khAtI kuMbhAra luhAra nAI DholI balAI bhIla regara camAra Adi saba kauma kI araja mAlUma hove ke Aja pIche meM saba koma kA loga koI taraha kI jIvahiMsA karAMgA nahIM tathA devI devatA mAtAjI, bherujI; jakSajI, aMbAjI Adi ke koI prakAra kI jIvahiMsA karAMgAM nahIM tathA inake nAma se koI jIva mArAMgA nahIM / saba devatA ke moTho parasAdI car3hAvA~gAM tathA inakA nAma kA amarA karAMgA paNa mAke lie tathA devatA ke lie mAM sarva koma kA loga ke lie koI jIvahiMsA nahIM karAMgA aura praNa yaha zrI cArabhujAjI mahArAja ko boca meM rakhakara candramA sUraja kI sAkha sUM ApakA upadeza lAganesu kiyA hai / so mAM loka mAMko gAMva gajasiMhapurA rahegA tathA mAMko vaMza rahegA vahAM taka praNa pAlA jAvAMgA, koI hiMsA nahIM karAMgA ina praNa se jo viruddha calegA usakA bhalA nahIM hogA saMvata 1996 kA miti phAgana vida8 zukravAra daH raMgalAla kukaDA sarva komakA kevAsu gajasiMhapurA meM likha dInA / daH khemarAja kukaDA da. lAladAsa, da. zobhAlAla, ni. paTela lAlU, daH bhImarAja,, ni. bhajApaTela, ni. kalA palasa, ni. hemAbhIla, da: varadIcanda, da. bhajA - asia, ni. kisanA balAI, da devajI daH phUlacanda ni. goDahalasara, da. devajI, ityAdi. zrI ekaliMgajI nakala paTTA AkaDasAdA bAlApurA kA che zrIrAmajI sidha zrI zrI zrI zrI 1008 zrI pUjya mahArAja sAheba zrIghAsIlAlajI mahArAja 1007 zrI paM kanhaiyAlAlajI mahArAja 1005 zrI maMgalacandajI mahArAja 1005 zrI madanalAlajI mahArAja ThA0 4 su padhAriyA / Aja saM. 1996 kA phAgana vida ss zanivAra OM zAnti kI prArthanA huI, ahiMsA kA upadeza pharamAyo jaNIsu mAMloga AkaDasAdA tathA bAlA purA majarA AkaDasAdA kA nivAsI sarva koma brAhmaNa jATa gujara nAre telI, calAI, camAra Adi sarva koma vAlA yAni hindU, musalamAna piMjArA Adi sarva komavAlAM ahiMsA dharma ko dhAraNa karake yo praNa karAhAM ke hamaloga koI jIvahatyA nahI karAMgA aura mAM kA gAMva kA devI devatA Adi ko jIva nahIM mArAMgA / vaNAne mIThI parasAdI caDAvAMgA tathA devatA ke nAma kA amariyA kara devAMga, yoM praNa mAM loga sarva komavAlA cArabhujAjI mahArAja ne bIca meM rakhakara karayo hai so candra sUraja kI sAkha su mAM loga kI Ala aulAda rahegA jaba taka pAlatA rahevAMgA aNI su viruddha praNa tor3egA to vaNIko bhagavAna bhalo nahIM karegA, / sa. 1906 kA phAganavadass zanivAra daH muladAsa sarvagAMva yA koma ke keNAsu kIdA da: kisturacanda kA, da. hIrApaTela, da. dhaNarUpamala rAMkA ni. paTela hIrA ni. jAlama paTela, ni. kAlu- paTela ni. zaMkaralAla paTela, da. paratAba bhAgIratha, ni. bhUrAnAI da... kajoDImala, ni. kAnApaTela da. luhAra hIrA ni. nAnurAma ni. chiogAkAlUjI ityAdi... nakala paTTA genasiMha kA kher3A zrI ekaliMga jI zrIrAmajI siddha zrI 1008 zrI jainAcArya jainadharma divAkara paramapUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja munI zrI 1007 zrI paM kanhaiyAlAlajI ma. zrImadanalAlajI ma. Adi ThAnA 4 kI sevA meM paTTA bheTa kiyA jAve aitAna genasiMhajI kA kheDA kA gujara khArola darogA kuMbhAra regara Adi meM loga AkaDa sAdA meM OM zAMti prArthanA huI jina se aba hama sarva koma vAlA jIvahiMsA nahIM karAMgA, aura mAtAjI bhairujI ke mITho pUjA caDhAvAMgA aura zarAba bhI nahIM pIvAMgA aura pehalA hamAre ThAkura sAhaba nArasiMhajI sAhaba ke bhI jIvahiMsA kA tyAga kiyA huvA hai, so hama sarva loga jIvahiMsA nahIM karAMgA / Aja mitisu mAne pakkAsogana haiM / mAMke gA~va meM Ala aulAda revegA jatare jIvahiMsA nahIM karAMgA ora nahIM karane devAMgA / mAne tyAga hai aura yaha sogana lIyA so cAnda sUrya kI For Personal & Private Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 sAkSI agara sogana lekara bigADegA to vAMro satyAnAza jAvegA saM0 1996 kA miti ceta vada 1 da0 rokaDacanda saMcetI kA che saba kauma kA kevAsuM / 50 solAla paTela ni0 javArA gujara ni0 udA ni0 jaganAtha dArogA ni0. bhUrA gujara ni0 gaNesa darogA ni0 savAI gujara ni0 hajArI ni0 ghIsA khArola ni0 badAkhArola ni0 kAnAgujara ni0 sUra jamala ni0 harajI [devA khArola mahinA meM eka upavAsa karIyA jAvegA sAla meM bArA / mulAkhArola 1 vAsa mahinA meM bAkI nivegA so karUMgA ] ni0 mAMgureghara ni0 chogA / gujara ni0 devAkhArola ni0 mUlA khArola zrI ekaliMgajI AsaNa dAMtaDA // zrI rAmajI // siddha zrI 1008 zrI pUjya zrI mahArAja sAhaba ghAsIlAlajI ma. sAhitya premI paNDita vyA0 munI zrI kanaiyAlAlajI ma0 muni zrI madanalAlajI mahArAja Adi ThAnA 6 su hamAre yahAM dAMtaDAnagara meM padhArano huvo aura ahiMsA ko upadeza pharamAyo / usa upadeza ko dhAraNakara mAM AsanadAMtaDA nivAsI gujara paTela jATa jogezvara khAtI nAI AcArata kumhAra rebArI DholI bhIla balAi regara camAra bAgariyA Adi sarva jAti kI arja mAlUma ho ke Aja piche mAM sarva koma kA loga koI taraha kI jIvahiMsA nahIM karAMgA tathA devatA mAtA jI devI bhairUjI jakSajI Adi ke koI jIvahiMsA nahIM karAMgA / tathA inake nAma se koI jIva mArAMgA nahIM / saba devI devatA ke mIThI prasAdI caDhAvAMgA tathA inakA nAma ke koI bhI jIva ko kAna meM kuDaka ghAla amaryA kara devAMgA / devatA ke liye yA aura bhI hamAre khAne ke liye mAM sarva kauma kA loga koI jIvahiMsA karAMgA nahIM / yo praNa mAM cArabhujAjI mahArAja ko bIca meM rAkha candramA sUraja kI sAkha suM ApakA upadeza lAganesu kariyo hai / so mAMlogA kA vaMza jabataka rahegA, tathA hamAro gAva AsaNadAMtaDo rahegA jabataka yo praNa mAM pAlyA jAvAMgA / zrIpUjya mahArAja sAhaba kA iNa upadeza ko hamAre gAMva kA baccA 2 para pUrNa - tayA asara paDiyo che so ina praNasuM jo viruddha cAlegA usako bhagavAna bhalo nahIM karegA / saMvat 1996 zubha miti caita vadI 11 budhavAra tA. 3-4-40 da0 kuMvara basaMtIlAla boharA sarva gAMva kA logA kA har likhI che / da0 boharA vijayalAla da0 boharA lAlacanda ni0 bhAramala ni0 sukhAjATa ni0 meghA rebArI ni0 lacchI rAmA kumAra ni0 hIrA rAvala ni0 kisananAtha jogezvara ni0 gaMgAtAgu ni0 mAdhu sADolyA ni0 pannA rAvala ni0 devA gUjara ni0 suvA paTela ni0 zivA rAvala ni0 rAyamala bhaDANA ni0 udAkhAtI ni0 sevA balAi 50 DAvA rAvala ni0 jATa kelU da0 haradeva khAtI da0 rAmanArAyaNa brAhmaNa ni0 mAMgU camAra ni0 uMkAradAsa ni0 campAjATa ni0 bAbUdAna rebArI ni0 moDadAsa ni0 gAMvabalAidebIDA ni0 devalAbAgariyA ni0 lachamana bhopA zrI ekaliMgajI // aMTAlI // zrI rAma jI // siddha zrI zrI 1008 zrI pUjya mahArAja mahArAja sAhaba zrI ghAsIlAlajI mahArAja priya vyAkhyAnI 1005 zrI paM munizrIkanaiyAlAlajI mahArAja, tapasvI zrI madanalAlajI mahArAja Adi ThAnA 6 hamAre yahAM aMTAhI padhAranA huA aura ahiMsA kA upadeza pharamAyA usa upadeza ko sunakara hama aMTAlI nivAsI rAjapUta gujara paTela jATa, dhobI kuMbhAra, telI, khAtI nAI rAvata, DholI balAi, regara camAra bhIla bhaMgI Adi sarva jAti kI arja mAlUma ho ki Aja pIche hama saba kauma ke devatA mAtAjI bhairUjI zakhsajI sakotarI Adi devoM ke nAmase koI jIvahiMsA karAMgA nahIM tathA inake nAma se koI jIva mArAMgA nahIM / sarva devatA ke miThAI caDhAvAM gA tathA inake nAma ke jIvoM ko kuDaka ghAlakara amariyA kara devAMgA / devatA ke liye jIvahiMsA karAMgA nahIM yaha For Personal & Private Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 pAra praNa hama sarva kauma kA loga ikaTThA hokara zrI cArabhUjAjI ko bIca meM rakhakara candramA sUraja ke sAkha se ApakA upadezasuM kriyo| so jaba taka hama logoM kA vaMza rahegA taba taka baccA baccA yo praNa pAlA jAvegA / pUjya mahArAja ko iNa upadeza se gAMva kA baccA 2 para pUrItaraha se asara huvA / isase viruddha cAlegA usakA bhagavAna bhalA nahIM karegA / zubha saM0 1996 kA catrakRSNa amAvazyA ravivAra da0 zrI dAna kiye sarva jAtivAloM ke kahanese likhA hai da0 mehatA zerasiMha da0 sAmantasiMha da0 yANasiMha da0 daulatasiMha da. kezarasiMha da0 balavantasiMha ni0 bhUrAsiMha ni-DragAbAvajI, ni nandAsiMha DoliyA ni: naMdAjATa ni0 amarAjATa, da0 motImAlo da0 choTUmAlI khejaDI ni0 bhUrAkhumAra da0 rAmA devAlA, ni. sabalapurIjI sA0sA vAgA, ni. juvArA paTela jAtachAvaNa ni. sA0 paratAbajIsA0 ni0 lachamaNa sA0 ni0 UMkArA paTela, ni0 sA0 mUMgAjAGa bakarA pADA mArA hAtha suM na mAruMgA da0 bAlubAlA paratAbapurA, ni. zrIrAmakolyA,ni0 zrI ni. bAImesa, da0 bherakhAamarAjI ni. kUkAjI, da0 karamakhAnIlagara sA0 vakhtA. varakhera, da0 cAraNanandasiMha, nisukhadeva siMha, da0 DholIbhurAkA paTela cha / // zrIrAmajI / / nakala par3A gAMva jIvAra siddha zrI zrI 1008 zrI zrI pUjya mahArAja sAheba zrI ghAsIlAlajI mahArAja muni zrI 1007 zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja zrI 1005 zrI maMgalacandajI mahArAja zrI 1005 zrI madanalAlajI mahArAja Adi ThA0 4 su birAjamAna haiM / gAMva jIvAra meM Aja dina OM zAnti kI prArthanA huI / jaNI meM pUjya mahArAja ahiMsA ko upadeza diyo upadeza ko dhAraNa karake mAM sarva loga jIvAravAlA sarva koma kA ThAkura mAlo khAtI, nAI, kumhAra luhAra balAi bhIla camAra, Adi koma kI arja mAlUma hove / Aja pIche mAM loga sarva komavAlA jIvahiMsA nahIM karAMgA / tathA devI devatA mAtAjI bhairUjI Adi devatA ke nAma kI koI jIvahiMsA nahIM karAMgA / inake nAma se jIva mArAMgA nahIM / sarva devatA ke mIThI parasAdI caDhAvAMgA tathA inakA nAma kA sarva jIvoM ko amariyAM kara devAMgA / paNa mAMke liye tathA devatA ke nAma kelie meM sarva koma kA koI jIvahiMsA nahIM karAMgA / yo praNa zrI cArabhujAjI mahArAja ko bIca meM rakhakara candramA sUraja kI sAkhasa kari yo hai| so mAM loga mAMko gAMva jIvAra revegA tathA mAM ko vaMza revegA vahAM taka praNa pAlA jaavaaNgaa| koI jIvahiMsA nahIM karAMgA iNa praNasu virudha jo cAlegA usakA bhagavAna bhalA nahIM karegA saM0 1996 kA phAgana sudI 6 zukravAra da0 tolArAma rAMkA jenagara vAlA kA sarva koma kA kevAsu jivAra meM likha dino ch| da0 rikhabacaMda rokaDacaMda saMcetI paDAsolI nakala paTTA gAMva jIvAra ni0 jodhAmAlI ni0 kAnAsuta kasanA ni.bhUrAkhAtI, ni.bhurAkI ni.gaMgArAmadhanA ni.mAlIlachamaNa pAbadAna ni. udAcamAra ni. rUpADoI ni. khAtIchogA. ni. nIbA ni. motImAlI ni. guNeza ni. bhurA savAha satabara ni.mAlIgAMgA ni. chogAsuta kAluko ni.hajArIudakA ni. nandAkI ni. dolAkI ni.hamIrAkI ni bAlaDoi ni. khemAmAlI, ni. kajoDakhAtI ni. balAikhemA ni. chogA dolA kI ni. chogAsutagogA ni. bhUrAkAlU ni. mulAbalAI ni. AIdina ni. kasanAcalAI ni. garadhArI ni. ukArAmAlI ni. gAmabalAi, ni. jAlA kI ni. mAnA ni. nIbA kI ni. balAIdhanA ni. balAigAMvakI ni. dulAbalAI ni. kasanAkI ni. haradevAkI ni. bhurAnaTa ni. chogA sata ni. juvArAmAlI ni. rAmA ni. rUpAphAgana ni. sutanaMdA ni. gaMgArAma ni. ukArA satajavArA ni. mAlIhAjArI ni. mAlIvagatAvara ni rAmAbalAI // zrI ekaliMga jI nakala paTTA jagapurA // zrI rAmajI // zrImAna zrI zrI zrI zrI 1008 zrI pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhaba kA padhAranA gAMva jaga purA meM huA aura phAgana suda 9 ko zAnti vyAkhyAna huA / jisakA sarahada jagapurA meM agatA rakhAyA For Personal & Private Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 gayA aura holI ke tIsare dina ahaDA kI zikArakhelI jAtI thI jisakI aivaja meM gugarI ThikAne meM paMca mahAjanoM kI tarapha se jamA hokara zikArakhelanA baMda thA / lekina pAMca sAla se gugarI na dekara a haDA khelane kI roka nahIM karate the| ahaDA caDhAyA jAtA thA / aba pUjya mahArAja sAheba ke padhArane se ThikAnA hAjA kI tarapha se yaha ahaDA ceta vida kA baMda kiyA gayA haiM aura gyArasa amAvasa punama ko zikAra nahIM kareMge / saM0 1996 kA caitravadI 1 dItavAra daH padamasiMha Thi0 jagapurA zrI ekaliMgajI nakala paTTA paDAsolI zrIrAmajI siddha zrI zrI 1008 zrI zrI pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja 1007 zrI sAhityapremI manohara vyAkhyAnI paM munizrI kanhaiyAlAlajI mahArAja zrI 1007 zrI maMgalacandajI mahArAja zrI 1005 zrI vidyArthI vijecandanI mahArAja zrI 1005 zrI tapasvI zrI madanalAlajI mahArAja. ThAnA 6 suM padhAriyA aura OMzAnti kI prArthanA huI aura ahisA kA upadeza diyaa| usa upadeza ko sunakara hama sarva komavAlA Aja se koI jIvahiMsA nahIM kagaMgA yo praNa mAM cArabhujAjI mahArAja va cAMda sUraja kI sAkSI se sogana kiyA hai / aNI praNa su viruddha calegA viNaro bhagavAna bhalo nahIM karegA saM. 1996 kA cetavadi dItavAra daH rokaDacandasaMcetI sarva koma ke kevAsu, daH moDUlAla kAMTheDa, da.kaMvaralAla baDolA daHmAMgIlAla kAMTheDa da.bhurAlAlaburuDa da.mAMgIlAlaloDhA da.kasanAmAlI da.kisturacandasunAra da.sura jAdhobI ni.varadAlakhamAvata ni.paratAbADAkota ni. nAIlATu ni. bhanAbajADa ni. mAdhudarajI ni. lakhamAvataUMdA da. nandalAlabrAhmaNa ni. bhIla bharadA ni. kuNagara ni. bhIlarUpA ni. hamIrA kumbhAra ni. bhIlarUpA ni. rImApInArA ni. merUkhAtI ni. rAmAbhAMbhI ni.rAjamala AMcalA ityAdi... nakala paTTA kAcalAkhArI paTTA na. 8 siddha zrI pUjya zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja ThAnA 5 se dAnapura meM birAjamAna the usa mauke para hama kAcalAkhArI ke kUla bhilAna upadeza sunane Aye / mahArAja zrI 1008 zrI ne dayA dharma kA upadeza sunAyA / usako sunakara hama sabhI ne nIce ko mujaba kuladevI, devatAgaNa ne pADA bakare murge Adi jIvoM ko mArakara caDhAnA banda kara unake badale mIThA bhoga caDhAkara dhUpadhyAna karAMgA, koI bhI jIva devI devatAgaNa ke nAma thI devatA ke sAmane tathA ghara meM va bAhara meM nahIM mAreMge aura na mAravA deMge / isa ThaharAva ko toDegA usako bArAbIja pUgegA / yaha ThaharAva hamAre gA~va va hamAre vaMza rahegA vahAM taka pAlegA / saMvata 1997 mAgha yadi 6 zanivAra tA. 18, 1, 41 daH jayanandana zAstrI-paMcoM ke kahane se likhA nakala nizAnI va daskhata ni. rAvata thAvarajI ni. gAmaDa kAlU ni. raMgajI gAmaDa gAma jUvAra ni. ninamA rukamA ni. gAmaDa ratanA ni. kUriyA ni. gAmaDa thAvarAvaldadItyA ni. nAthU dAnapura (isane hiMsA dArU pInA mAMsa khAnA choDA diyA) ni. carapaTo vIrajI gAma kheDiyA ni. kerIMgo gAma negaDiyA ni. rAvajI nAgajI ni. maMgarA rAThauDa zrI catrabhujajI nakala paTTA lAmbA sahI zrIrAmajI / / siddha zrI zrI 100 zrI pUjya mahArAja sAhaba zrI ghAsIlAlajI mahArAja paNDita Adi ziSya maNDalI sahita lAmbA meM caitra sudi 3 ko padhAriyA cotha kA agatA rahA tathA Aja roja OM zAnti kI prArthanA huii| isa upadeza se nIce mujaba pratijJA kara hamezA paTTA meM pAlI jAvegI / ThAkura sAhaba rAjazrI motIsiMhajI sonA naveza vA tAjImadAra ke vakta se / (1) pajuSaNoM ke AThoM dinoM meM agatA rakhA jAvegA (2) phula sAgara tAlAva meM zikAra khelanA kataI banda kara diyA jAvegA / Aja se banda kiyA gayA (3) bAraha mahinoM meM For Personal & Private Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 327 zuklapakSa kI aSTamI para devIjIke nAma para jo balidAna hotA hai vaha bandakara saba hI devI devatAoM ke sthAna para mIThAI caDhAi jAvegI ( 4 ) AheDa kI zikAra hamezA ke liye banda kI gaI (5) gyArasa amAvasa pUnama cAra mahinoM kI vA vaizAkha vA kArtika meM hama zikAra dArUkA khAna, pAna nahIM kareMge aura hamArI jabAna se kahakara ke kisI jiva kI hiMsA nahIM karAveMge na khuda kareMge / uparokta likhI huI kalamoM kA pAlana ThikAnA lAmbA meM pAlA jAvegA saM.0 1997 kA caita suda 4 guruvAra da0 oMkAralAla vyAsa zrI rAvalA kA hukma se liyA hai / mohara chApa ThikAnA nAndasI tA0 21-4-40 svasti zrI rAja zrI karaNasiMhajI vacanAyatu pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke aksamAta yahA~ bhASaNa hone para nimnalikhita bAtoM kA dhyAna rakhA jAyegA / (1) aheDA banda kiyA jAyegA (2) bhaiMsA mAranA banda kiyA jAyagA (3) panadhariyA tAlAva meM golI calAne va machalI mArane kI ijAjata nahIM dI jAyagI / ( 4 ) kArtika mAsa darabAra sAhaba khuda golI na calAveMge miti caitra suda 14 saM. 1997 ve kA hukma zrI darabAra sAheba likhA hai / (ji0 ajamera mevADA) ( nakala paTTA ku~vara sAhabAna lAmbA ) siddha zrI zrI zrI 1008 pUjya mahArAja ghAsIlAlajI ma.maya ziSya maNDalI sahita ke caraNa kamaloM meM lAmbA se kaMvara haranAtha siMha baladeva siMha kI caraNa vandanA arja hove / ApakA padhAranA yahAM lAmbA meM ceda suda 3 ko huA / usa zubha avasara para hama donoM bhAI hAjira nahIM the aura Apa kI amRtavANI kA lAbha nahIM uThA sake jisa kA hamako bahuta aphasosa haiM / aba bhI Apase prArthanA hai ki hama para kRpA pharamA kara aisA zubha avasara jaldI bakSe aura Apake upadeza kI carcA yahA~ ke AdamiyoM se sunakara hamAre hArdika bhAva se pratijJA karate so hamesA ApakI dayA se nibhAte raheMge (1) hamAreM parama pUjya pitAjIne jo pratijJA kI hai vo saba hama nibhAveMge ( 2 ) triyolA nAmI tAlAba va kAlA nAmI tAlAva meM kisI kisma kI hiMsA hama na kreNge| hamAre hote hue dUsaro ko bhI na karane deMge / (3) sAMbhara baTera hiraNa roja rIMca macchI harela ina jAnavaroM ko hiMsA nahIM kareMge na istemAla kareMge (4) hamAre mAtezvarI ke yAdagAra meM tIna mahInA vaizAkha jeTha aura aSADha meM pyAu kA iMtejAma Apake upadeza mA phika rakhA jAvegA (5) zrAvaNa mAsa meM kisI kisma kI hiMsA nahI kareMge na mAMsa madirA kA sevana kareMge upara likhI pratijJA karate haiM so likhakara Apake caraNa kamaloM meM bheTa karate haiM kRpA pharamA kara svIkRta karAveM saM. 1997 kA vaizAkha dina guruvAra da. kuMvara, baladevasiMha da. haranAthasiMha lAmbA ghanopa kA paThThA yaha saba vIra jayantI ke moke para paTTA huA hai sahI -- siddha zrI pUjya mahArAja sAhaba zrIghAsIlAlajI mahArAja tapasvI zrI madanalAlajI mahArAja Adi ThAnA 6 su hamAre yahA~ dhanopa nagara meM padhAranA huA aura ahiMsA kA upadeza pharamAyA usa upadeza ko dhAraNa kiyA / gujara paTela jogezvara, khAtI nAI rAjapUta, kuMbhAra, rebArI, bhIla, balAI camAra khaTIka Adi sarva jAti dhano panivAsI kI arja mAlUma ho ki Aja piche dhanopa ke saba kaumakA loga koI taraha kI jIvahiMsA karAMgA nahIM tathA devatA mAtAjI bherUjI sagasajI Adi ke liye koI jIva hiMsA karAMgA nahIM tathA ina ke nAma se koI jIva mAraMgA nahIM saba devatA ke mIThI prasAdI caDhAvA~gA / inameM kisI prakAra kI bhUla na hogI hama saba paMcoMne paTTA khuzI se likha diyA hai / 50 mAdho prasAda perokara, saba paMcoM ke kahane se likhA cetavadi 13 saM. 1997 tA0 20 For Personal & Private Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 4-40 mAMgIlAla pAlaDecA da. suganacandra saMcetI da. hagAmIlAla loDhA da. ThA. 0 balavantasiMha da0 hagAmI sunAra ni bhopAjI choTU kalAla ni0 rAmakisana siroThA ni gaMgA mITara ko gujara ni0 tejU kira kI da. damAmI da. kalyANa khaTIka, da. mahanta vasantIlAla khaTIka, ni. dhannAmAlI ni kalyAna telI ni. bAbU rebArI ni. moDUnamAra ni. suvonAI ni. rAmA mITarapaTela khaMgAra kolI da. lAdu lohAra ni. ghAsIkalAla, ni. hamIrA nAyaka ni. gaGgArAma khAtI ni. bhajAcamAra ni.jamanI camorI ni. choTUkhamIra ni. sujAbAvara ni. bhUrA nAI da. gaGgA da. udarAma paMDayA da. jAlamasiMha / ni. kajoDa kumAra ni. zAntAgusAI ni. sahadevakhAtI ni. bhoDArebArI ni. bhagavAna rebArI nAgolAhAlA kI che ni. paTela hamIrA ni. harasala ni. mohanamehatara ni. hagAmIlAla me - hatara ni. motImehatara nakala paTTA mojA sAgariyA siddha zrI zrI 1008 zrI pUjya mahArAja sAhaba zrI ghAsIlAlajI mahArAja tapasvI zrI madanalAlajI mahArAja ThAnA 4 se hamAre yahA~ sAgariyA padhAryA aura ahiMsA kA upadeza pharamAyA usa upadeza ko hama sAgariyA nivAsI gujara, paTela, jATa, jogezvara khAtI nAI, kumbhAra mAlI, dhobI rebArI, DholI, bhIla, regara balAI, khaTIka, camAra phakIra musalamAna bAgariyA bhaMgI sarva gA~va ki arja mAlUma hove kI Aja pIche hama sarva koma ke loga koI taraha kI jIvahiMsA karAMgA nahIM / devI devatA mAtAjI bherujI, zakhzajI dhanopa mAtAjI ke koI jIvahiMsA karAMgA nahIM / tathA inake nAmase koI bhI jIva hogA unheM amariyo kara kuDaka ghAla deveMge aura devatA ke lie va khAne ke liye hama sarva kauma kA loga jIvahiMsA karAMgA nahI / yaha praNa zrI cArabhujAjI mahArAja ko bIca meM rakhakara candramAM suraja kI sAkSI se ApakA upadeza lAgavA suM karyo hai| so hama lonoM kA vaMza tathA gAMva sAgaroyA rahegA taba taka nibhAvAMgA Ada aulAda rahegA vahA~ taka pAlyA jAvAMgA ina praNasu jo viruddha calegA jIko bhagavAna bhalo nahIM karegA / sa0 1997 miti vaizAkha vada 3 budhavAra / tA0 23-4-40 gAmavAlA kA kevAsu likho / da0 bhUrAlAla cokarI da0 hagAmIlAla chamAnIrAma da0 bhUrAlAla bAvela, da0 daulatasiMhajI caudharI, da0 bhurA dIpA, da0 paTelamojUvelI da0 ahamadakhAM da0 ThA0 pRthvIsiMha da0 kalyANaregara ni. mAMgyA ni. lacchA camAra, ni0 chogA khaTIka, ni0 ukAcamAra ni0bAlu / ni0 reMgara ni0 sukhA regara ni0 bAlU camAra ni0 lachAregara ni0 motI regara ni. gopyA regara ni0 sapharAtaphakIra ni0 lachamInArAyaNa darogA ni0 nArAyaNa regara ni0 nAthu gujara da0 nAthupanArA da0 ghannAluhAra da0 lAdUrAmanAI ni0 pannAmAlI ni0 poladAreMgara da. kAlAdhArI daH dhannA lohAra daH lAdUrAma nAI ni. pannAmAlI da: poladAregara ni kAlU ghADI daH rAjamA purA ni. gaMgA regara daH juvAnAregara ni bhAgIrathakIra daH nakhariyAnaTa ni. mAMgyAregara daH harajAregara ni. vIramAregara ni. jagalyA reMgara / (mohara chApa ThikAnA kaeNroTa) zrI zrI 1008 zrI pUjya mahArAja sAheba zrIghAsIlAlajI ma0 tathA tapasvIzrI madanalAlajI mahArAja kA kairoTa rAjasthAna meM padhAranA huvA aura darabAra khAsa ke cauka meM pUjya zrI mahArAja kA vyAkhyAna dharma aura sad upadeza huvaa| usa upadeza ke anusAra nIce likhe niyamoM kA pAlana hotA rahegA / (1) sabhI devI devatAoM ko mIThA prasAda caDhAyA jAvegA hiMsA nahIM kI jAvegI / ( 2 ) ilAkA kairoTa ke sarva tAlAvoM meM koI binA ijAjata zikAra nahIM kara sake aisA sAInaborDa lagA diyA jAvegA / ilAke bhara meM pajuSana meM bhAdavAvadi 11 se bhAdavA sudi 5 taka zikAra karane kI sakhata mumAniyata rahegI aura ghANI vagairA kA agatA rahegA aura maiM zrAvaNa bhAdavA kArtIka vaizAkha meM vA tithi 11-15-30 For Personal & Private Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 meM khuda zikAra nahIM khelUMgA / (4) bIr3a maujUdA dubalyA kA ghAsa pUrA kaTa jAne para vA khuda kara uTha jAne para ijAjata binA kimata puNyArtha maveziyAna ko (gAyoM ko) carAne ko dI gaI hai| (5) mahArAja ke zubhAgabhana kI tithi vaizAkha vadI 4 ko harasAla agatA rakhA jAyegA / likhA zrI darabAra sAhaba kA hukma se phakta tA0 25-4-40 mutAbika miti vaizAkha vadI 4 saM. 1997 rAmadhana kAmadAra keroTa da0 aMgrejI meM (ThAkurasAhaba) udayasiMha 24-4-40 . nakala paTTA bachakheDA siddha zrI pUjya mahArAjazrI 1008 zrIghAsIlAlajI mahArAja priya vyAkhyAnI paM-ratna munizrI1007 zrIkanhaiyAlAlajI ma0 tapasvI zrI mAMgIlAlajI mahArAja Adi ThAnA 4 cAra kA miti vaizAkha vadi 11 ko gAMvabachakheDA meM padhAranA huA / bAjAra meM ahiMsA kA upadeza pharamAyA / usa upadeza ko hama saba bachakheDA nivAsI mahAjana brAhmaNa kSatrI, chipA, jATa, gujara, kumhAra, nAI. sunAra, suthAra darjI, sAdhu khAto luhAra mAlo mINA telI dhobI DholI khArola nAtha gusAI, bAvara, kalAla, khaTIka, balAI camAra regara, bhIla, mahattara Adi bachakheDA ke nivAsI sarva jAtI ke hamaloga mAtAjI bhairujI. devI, devatA sagasajI dhanopamAtAjo vagairA aura devI devatA ke nAmapara nakoI taraha kA balidAnajIvahiMsA nahIM kareMge tathA apanI tarapha se devatAoM ko mIThI prasAdI caDhA dI jAvegI / yo praNa mAM cArabhujAjI tathA candramA sUraja kI sAkhasu apanI icchAse kiyA hai| isa praNa sU jo viruddha calegA jiMko bhagavAna bhalo nahIM karegA / yo praNa mAMko vaMza rahegA jahAMtaka nibhAyA jAvAMgA / saMvata 1997 vaizAkha vado 11 zukravAra da0 phaujamala TorapA pipalAja vAlA sarva gAMva kauma ke kahavA sulikhyAche / da. phUlacanda TonpA da0 bhUrAnAI da. jorUlAla gokharU da0 kalyANamalatosanIvAla da0 rAdhAkisana sutAra da. rAmacandrachIpA da0 kanIrAma tivArI da. hIgasAdhu da0 jagannAtha brAhmaNa da. dhannAlAla parAsara da0 rAmasukha paMDA ni0 jagannAtha parota da. rAmakaraNa brAhmaNa ni. jagannAthadarajI da0 phaujamala TompA (sarva hiMsA kA dAru mAMsa kA tyAga) daH dhannA-dAru mAMsa va balidAna jIvahiMsA nahIM karegA / isa vAste bakarA bachaDA nahIM becAMgA da. senAnI bhUrA jATa bAroDA kI che, da. gujara udA valda kAlUphanAkI dAru mAMsa choDa dinoM hai / kabhI leUM nhiiN| ni. se. vrajadAsakA aMguThAnANI ni. dhannAnAtha kI se nANI hai jATa hajArI hai gorA kI senAnI, nAI javAharamala kI se. jATa kizana bAroTa kI senAnI jATa giradhArI bAroDA kI se. ni. balAI chogA ke aMguThA kI jATa bagatAvara bAroDA kI se. chItara DAgA kI se0 gujara mAMgAkhArAkI se 0 kalyANadAsa kI se0 sukhA naTakI senAnI, sukhAnaTa rAjIkhuzI se dAru jIva mAravo janma bhara choDa dIno hai / pokhara regara kI aMguThA kI se. camAra dhannA kA aMguThA kI senAnI camAra bhairu valda dhulAkI se. bhurA lakhArAkI se0 mAlI kisanA kI se. daH rAmanAtha jATakA, da.dhannAlAla telI, daH bhurasiMha kA, daH hIrAdhobI kA, daHhIrAluhAra kA, luhAra dhannA kA aMguThA kI nisAnI, daH bhairUkhAtI kA ni.ugamA dhobI kI senAnI, vakhtAra bAvara kI, se kalyANa kArIgara khAtI kI ityAdi isa prakAra aneka gAMvoM meM dharmodyota karate hue pUjyazrI badanora padhAre / yahAM ApakA jAhira pravacana huA / badanora rAvajI 105 zrI gopAlasiMhajI ne pUjyazrI ke Adeza se badanoMrA deza meM eka roja kA agatA palAyA / isa dezameM dharmakArya karate hue pUjya zrI gulAbapurA vijayanagara, dhanopa, huraDA Adi gAMvoM meM ahiMsA kA jhaMDA pharrAte hue tathA OM zAnti kI prArthanA karAte hue zAhapurA padhAre / vahAM para janatA kI ora se OM zAnti kI prArthanA huii| aura zAhapurA nareza zrI 105 zrI ummedasiMhajI sAheba ne nAhara nivAsa meM pUjyazrI kA vyAkhyAna sunA aura cAturmAsa karane kI joradAra vinatI kI tathA vahAM zrI manoharasiMhajo caMDAliyA ko ratalAma zrI saMgha kI sevA meM yaha koziza karane ke lie bhejA ki pUjyazrI kA cAturmAsa sahApurA karane ke lie. pujyazrI ko khulA kara de kintu pujyazrI kA cAturmAsa lambe samaya se ratalAma 42 For Personal & Private Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 meM nahIM huA thA aura bahuta samaya se alabhyalAbha milane vAlA thA isaliye Aye hue zrAvaka ko khAlI hAtha vApasa lauTanA paDA / sAtha hI ratalAma zrIsaMgha kI tarapha se pUjyazrI kA bihAra zIghra karane kI vinatI karane ke lie ratalAma se sekreTarI zrI lakhamIcandajI munota ko zAhapurA bheje / lakhamIcandajI ne saMgha kI ora se apanA prArthanA patra pUjya zrI kI sevA meM peza kiyA / mevADa meM amara paDaha zAhapurA se bihAra kara rAste meM dharmodyota karate hue bhilavADA citauDagaDha padhAre / yahAM para udayapura zrIsaMgha ke mukhya mukhya zrAvakagaNa va cauvIsAjI sA. zrI kanhaiyAlAlajI sA. pUjyazrI ke darzanoM ke lie padhAre / pUjyazrI ne cauvIsAjI dvArA hija hAinesa hindavAkulasUrya mahArANA sAheba se sAre mevAr3a deza ke karIba sADhe dasa hajAra grAmoM meM AgatA pAlane kA hukma jArI karane kA pharamAyA jisase asaMkhya prANiyoM ko abhaya dAna milA / mAlavA meM padArpaNa mevADa meM alaukika upakAra kara pUjyazrI ne mAlave kI tarapha apane pada paMkaja baDhAye / pUjyazrI nimbA heDA jo ToMka riyAsa kA eka sUbA hai vahAM padhAre / Apake padhAra se janatA va rAja karmacArI logoM meM dharmajAgRti bahuta huI / sAre zahara meM OM zAnti kI prArthanA hui va jIvadayAdi dharmakArya hue / isI taraha pUjyazrI ke dharmopadeza se tahasIladAra sAhebane nImaca sITI meM katlakhAne banda rakhavAye aura Ama bAjAra meM OM zAnti kI prArthanA karavAI / mandasaura kA alaukika dRzya nImaca se grAmoMgrAma bicarate hue pUjyazrI mandasaura padhAre / zrAvaka samudAya cAra mila taka pUjyazrI ke svAgatArtha gayA / jayadhvani ke sAtha pUjyazrI kA jamakupurA ke bhavana meM padhAranA huA / ATha rojataka mandasaura kI janatA ko amUlya vANI kA lAbha prApta huA / tA0 30-6-40 ko mandasaura prajA pariSad kI tarapha se rAjendravilAsa OM zAnti kA prArthanA divasa manAyA gayA / pUjyazrI kA do ghanTe taka Izvara prArthanA viSaya para pravacana huA / piche eka ghaMTe taka hajAroM janatA ne milakara OM zAnti ko pavitra dhuna se AkAza ko guMjA diyA / janatA khUba prasanna huI / vahAM para ratalAma se zrImAn ratanalAlajI gAndhI zrIcA. ndamalajI gAndhI zrI somacandra bhAI, mAsTara mizrImalajI, zrIlakhamIcaMdajI muNota, pUjyazrI ke darzanArtha padhAre aura pUjyazrI se ratalAma zIghra padhArane kI prArthanA kii| vahAM se bihAra kara Apa khalacIpurA padhAre vahAM kI hindu muslima janatA ne vyAkhyAna kA lAbha liyA / samasta janatA ne OMzAnti kI prArthanA kI usadina rAtri bhojana, harI sabjI kA tyAga, brahmacarya pAlana, dAru mAMsa kA tyAga jIvahiMsA na karane ke Adi niyama grahaNa kiye| vahAM se Apa DhoDhara padhAre / pUjyazrI kA DhoDhara padhAranA sunakara jAvarA ke 20-25 bhAI vahAM pahu~ce / dUsare roja pUjyazrI ke jAvare padhArane kI khabara sunakara nara nAriyoM ke vRnda ke vRnda sAmane Aye / jayadhvani ke sAtha pUjyazrI ne pauSadha zAlA meM praveza kiyaa| jahA~ Apane 2 - 3 pravacana diye / usake bAda Apa sTezana padhAre / janatA kA atyadhika Agraha hone se do vyAkhyAna sTezana para bhI hue| vahAM para jAvarA sTeTa ke cIpha minisTara sA. ne pUjyazrI ke do bAra darzana kara vyAkhyAna zravaNa kiyA / ratamAla se karIba 60-70 bhAI pUjyazrI ke svAgatArtha jAvare pahu~ce aura pUjyazrI se prArthanA kI ki cAturmAsa ke dina bahuta samIpa Agaye haiM ataH Apa zighra hI ratalAma padhAreM / ratalAma meM padArpaNa pUjyazrI ke ratalAma sTezana para padhAra jAne kI janatA ko jaba khabara milI to janatA seMkar3oM kI saMkhyAmeM sTezana para jA pahuMcI aura darzana kara apane bhAgya ko sarAhane lagI / aSADha zuklA 10 guruvAra ko For Personal & Private Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 prAtaH samaya parama maMgalakArI thA kyoMki Aja pUjyazrI kA zahara meM praveza ho rahA thaa| sarva ke Age zrI dhamadAsa jainamitramaNDala kI pAThazAlA ke vidyArthI kesariyAM TopI se saja katAra bandha cala rahe the / unake bAda pUjyazrI apanI ziSya maNDalI ke sAtha kadama Age bar3hA rahe the / bAda meM ratalAma ke hajAroM strI puruSa pUnca kI jaya jaya kAra karate haai evama maMgala gAna gAte hae cala rahe the| samaya sahAvanA thA / dRzya ramaNIya thA pUjyazrI bar3I sar3aka se hote hue nIma cauka meM padhAre / vahAM pahale se hI sthavirapadavibhUpita tapasvI zrI hajArImalajI mahArAja salAhakAra paramahiteSI paM. munizrI kezarImalajI mahArAja sevA bhAvI munizrI premacandrajI mahArAja ThAnA 4 se birAjita the| tapasvI zrI ke darzana kara mAMgalima sunakara bajAjakhAnA meM hote hue pUjyazrI ne vi zAla janasamudAya ke sAtha zrI dharmadAsa jaina mitramaNDala ke bhavya bhavana meM praveza kiyA / bhavana jaya dhvani se gUMja uThA / jaya dhvani suna kara Asa pAsa kA jana samUha uTha uTha kara dekhatA thA va pUjyaAcAryazrI kA darzana karatA thA / vAstava meM yaha apUrva dRzya thaa| pUjyazrI va salAhakAra paM. munizrI kezarImalajI ma0 ke mukhAviMda se mAMgalika pravacana sunakara janatA visarjita huI / pUjyazrI apanI amoghavANI dvArA saMsAra ke kaluSita vAtAvaraNa se saMtapta aneka bhavya prANiyoM ke hRdaya ko saMtoSita karane lage / pUjyazrI ke vyAkhyAna haula meM padhArane taka to janatA kA khUba jamAva ho jAtA thA, vyAkhyAna bhavana meM janatA kA samAveza na hone se sar3aka para TIna kA chaparA khIMcavAyA gayA / vyAkhyAna samApti kA samaya ho jAne para bhI logoM kI yahI icchA rahatI thI ki pUjyazrI abho vyAkhyAna pharamAte hi rahe / kyoMki pUjyazrI kI vANI logoM ko ati priya lagatI thii| pUjyazrI ko vANI mormika tathA sarala hone se haraeka A bAla vRddha acchI taraha se samajhakara lAbha uThA sakate the / donoM sampradAya kA eka hI sthAna para vyAkhyAna hotA thA / munirAjoM kA pArasparika sneha bhAva Adarza evaM anukaraNIya thA / OM zAnti kI prArthanA kA bhavya Ayojana: zrAvanavadI 14 tA0 2-8-40 ko pUjyazrI ke AdezAnusAra zrImanta mahArAjAdhirAja mahArAjA zrI 108 zrI mejara janarala hiz2a hAIneza sara sajjanasiMhajI sAheba bahAdura G.C. I. E. K. C. I. E.K. C. S. I. K. C V.O.C To His Imperial Majes:y. ne sArI riyAsata meM usa roja jIvahiMsA nahIM karane kA Adeza jArI kiyA / pUjyazrI kA Izvara prArthanA para mArmika pravacana svasthAna para hI ho rahA thA / jaina ajaina zrotA gaNoM se vyAkhyAna bhavana khicokhica bharA huA thA / pUjyazrI kI amRtavANI bhavyajIvoM ke hRdaya ko pavitra kara rahI thii| usI samaya zrImAn lakSmInArAyaNajI sAhaba sekreTarI sTeTa konsila ne mahArAjA sAhaba kI tarapha se A kara prArthanA ki kI zrImaMta mahArAjA sAhaba mitra nivAsa meM OM zAnti ke viSaya para vyAkhyAna sunanA cAhate haiM / usa para pUjyazrI 10 // baje mitra nivAsa mahala meM padhAre / sAtha meM janatA bhI jayadhvani karatI huI vahAM pahu~cI / vahAM para zrImanta mahArAjA sAheba, tathA zrImanta mahArAja ku~vara sAheba, mejara sAheba, divAna sAheba, uccakarmacArIgaNa Adi padhAre the / mitra nivAsa ke andara ke kamare meM zrImatI rAjamAtA mahArAnI sAhibA bhI pravacana sunane ke lie baiTha gaI thii| pUjyazrI kA pravacana sADhe gyAraha baje taka huA / 15-miniTa taka ekAnta meM mahArAjA sAhaba ne mahArAjazrI se vArtAlApa kiyA / isake bAda mAhArAjazrI apane ziSya maNDalI ke sAtha svasthAna padhAre / payUSaNa parvArAdhAna . bhAdrapada zuklA paMcamI ko parvAdhi rAja paryuSaNa parva kI bhavya ArAdhanA kii| vyAkhyAna meM pratidina 7 8 hajAra janatA ekatra hotI thI / vyAkhyAna ke lie eka bhavya pANDAla banAyA gayA thaa| vyAkhyAna meM prathama manohara vyAkhyAnI manoharalAlajI mahArAja subodhavaktA zrI harakhacandajI mahArAja sUtrakRtAMga aneka hetu dRSTAnta For Personal & Private Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 ke sAtha pharamAte the / parva ke dinoM meM apUrva dharma dhyAna huA / mahAna tapazcaryA-tapasvIzrI madanalAlajI mahArAja ne tA0 7-7 40 ko chAcha ke AgAra se 70 dina kI mahAna tapazcaryA ke pUra ke dina samasta ratalAma sTeTa meM agatA rakhA gayA thaa| jisase hajAro prANiyoM ko abhayadAna milaa| saikaDoM gAMvoM ke loga tapasvIjI ke darzana ke lie Aye / tapazcaryA kI pUrNAhuti kI sUcanA patra patrikAoM dvArA sarvatra dI gii| pariNAma svarUpa bAhara ke gAMva vAloM ne bhI usa dina jIvahiMsA baMdha rakha kara dharmadhyAna kiyA / bAhara se jina logoM ne usa dina upakAra ke kArya kiye usakA saMkSipta paricaya isa prakAra hai- koTaDI bandara sindha se zrImAn ThAkarasI rAmajo bhAI patra dvArA sUcita karate haiM ApakI tarapha se tapazcaryA kI patrikA milI / tapasvI zrI madanalAlajI mahArAja kI AjJAnusAra yahAM sindhU nadI ke kinAre tapasyA kI pUra kI khuzI meM macchi Adi jAnavaroM kI zikAra karanA bandha rakhA gayA hai / maine apanI ora se nija vyavasthA kI thI / kAryavazAt darzanoM ke lie nahIM A sakA so kSamA cAhatA hu~ / isI taraha vAsa bhaumaTa ( mevADa ) se zrImAn jaDAvacaMdajI saMghavI likhate haiM tapazcaryA kI patrikA milii| tapasvIzrI madanalAlajI ma0 ke 70 upavAsa ke pUra para nimna jagaha bhAdavA suda 13 14 15 tIna dina agate pAle gaye / aura dharmadhyAna meM samaya vyatIta kiyA / zrImAna pAnaravA rANAjI zrI mohabbatasiMhajI sAhaba ne apanI riyAsata ke bArahasau gAMvoM meM tathA meha rapura ke rAvajI sAhaba zrIzivasiMhajI sAhaba ne apanI riyAsata ke navasau gAMvoM meM aura oganArAvajI zrI karaNasiMhajo apanI samassa riyAsata meM ApakI AjJAnusAra agate palavAye gaye aura usa dina jIvahiMsA baMda rakhakara OM zAnti kI prArthanA karavAI / hamAre yahA bhAdrapada zuklA 13 ko AzcaryakArI ghaTanA yaha huI ki yahA~ para ambAmAtA ke sthAna para tIna bakaroM kI balI caDhanevAlI thI / bakare marane ko taiyArI meM the ki usI samaya aMbikA mAtA ke bhIla bhopA ne bhAva meM Akara kahA ki ratalAma se tapasvI mahAtmA ne jIvahiMsA banda karane kA hukma pharamAyA haiM so yahAM jIvahiMsA nahIM hogI / pahale bhI ApakI AjJAnusAra sthAnIya zrAvakoM ke suprayatna se pADA mAranA banda karavAyA thA so vaha aba bhI banda hI hai| ratalAma nareza kA upadeza zravaNa __ sA0 2-8-40 mo zrIsthAnakavAsI jainasaMgha kI tarapha se gaye hue DepyUTezana kI arja ko svIkAra karake ratalAma nareza unake rAjakumAra va rAjya ke mukhya mukhya karmacArI gaNa pUjyazrI ke vyAkhyAna meM pdhaare| karoba 1 / / ghaMTe taka pUjyazrI kA mAnavadharma para pravacana huaa| pravacana suna kara mahArAjA baDe prasanna hue pravacana meM karIba 8 9 hajAra janatA upasthita thI / itanA vizAla janasamUha ke ekatra hone ke tIna kAraNa the / eka pUjyazrI ke pravacana pIyUSa kA pAna karane ko ati abhilAzA dusarI mahAnatapasvIjI ke puNya darzana va tIsarA ratalAma nareza kA pUjyazrI ke darzana ke lie AnA / isa prakAra triveNI saMgama kA puNyaavasara ratalAma ke lie prathama thaa| cAturmAsa kAla meM AzAtIta dhama dhyAna huA / tyAga-pratyAkhyAna upavAsa Adi mAsakhamana taka kI tapazcaryA tathA sAmAyike pauSadha Adi dharmArAdhana bahuta huaa| pratidina prAtaH pravacanoM meM tathA sAyaMkAla pratikramaNa ke anantara hone vAlI tAtvika carcA meM pUjyazrI dharma ke yathArtha cintana-manana aura vastu svarUpa kA vivecana karate the / cAturmAsa samApti aura bihAra ___ApazrI ne cAturmAsa kI samApti para Apane aMtima pravacana meM sabhI ko dhArmika preraNA dI / pravacana samApti ke bAda ApakA bihAra huaa| bihAra ke avasara para vidAI ke lie vividha kSetroM ke AbAlavRddha jana upasthita the / aise samaya meM sthAnIya janasamUha kI bhAvormiyAM anubhUti gamya thI aura bhare mana se zraddheya pUjyazrI ko bihAra ke For Personal & Private Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lie vidAI dI aura mIloM taka sAtha sAtha cale aura mAgaMlika zravaNakara sarva mayaazruapane apane AvAsa para aaye| Apa apanI ziSya maNDalI ke sAtha koTAvAle bAga meM padhAre / yahAM samasta jaina saMgha kI prArthanA para Apake do jAhira pravacana hue / vahAM se Apane sailAne kI ora bihAra kiyA / mArga meM baravaDa AyA / ratalAma se saikaDoM bhAI aura bahane pUjyazrI ke sAtha calakara baravaDa aaye| zrImAna adhyakSa sA0 cAndamalajI gAndhI ne Agantuka sajjanoM kA bhojanAdi se svAgata kiyA / dUsare dina pUjyazrI kA ghAmagoda kI ora bihAra huA / dhAmanoda padhArane ke thoDe samaya ke bAda ratalAma se eka DeppUTezana AyA / aura pUjyazrI se prArthanA karane lagA ki Aja ratalAma nareza zrImAn mahArAjAdhirAja mahArAjA zrI karnala hija hAinesa sara sajjanasihajI sAhaba bahAdura apanI samasta riyAsata meM agate pAlane kI evaM vizva zAnti ke lie rAmabAga meM OM zAnti ko jAhira prArthanA karane kI AjJA pharamAI hai / ataH Apako aise avasara para punaH avazya ratalAma padhAranA hogA aura kala tA0 20 / 11 / 40 ko mArgazIrSa kRSNA paMcamI ko OMzAnti prArthanA karAne kI mahArAjA kI vinatI mAnanI pddegii| ratalAma nareza kI dhArmika bhAvanA ko dhyAna meM rakhakara tathA ratalAma saMgha ko prArthanA ko dhyAna meM lekara Apane punaH ratalAma padhAra ne kI vinatI mAna lI / vinatI kI svIkRti se ratalAma saMgha meM atyadhika prasannatA chA gii| ratalAma kA saMgha prArthanA ke Ayojana meM juTa gayA / samasta ratalAma zahara meM Ayojana kI sUcanA patra patrikAoM dvArA sarvatra kara do gaI / hajAroM vijJapti patra janatA ke hAthoM meM pahu~ca gaye / zAnti prArthanA kA vizAla dRzyaH sAyaMkAla ke samaya pUjyazrI ke tele kI tapazcaryA hote hue bhI apanI ziSya maNDalI ke sAtha ratalAma kI ora bihAra kiyA / rAmabAga kI sarakAro koThI meM pUjyazrI birAje / dUsare dina pUjyazrI ne tele kA pAraNA kiyaa| aura nau baje vizAla ziSyamaNDalI ke sAtha prArthanA sabhA meM pdhaare| pUjyazrI ke Ane ke pUrva hI rAmabAga ke gulAbacakra meM hajAroM loga A kara apane apane sthAna para baiTha gaye the / cAroM ora se janasamUha umaDa umaDa kara sabhA khaNDa meM Ane lagA / dekhate dekhate samasta gulAbacakra tathA usake AsapAsa kA pradeza janatA se khacAkhaca bharagayA / bilakula bIca ke Uce bhAga para pUjyazrI ko baiThane ke lie pATe rakhe gaye the| cAroM tarapha bhAI aura bahanoM ko beTane ke lie yogya prabandha kiyA thaa| pUjyazrI ke pATa para birAjate hI hajAroM logoM ne jayadhvani se AkAza ko guMjA diyA / pUjyazrI ne Aja kA mahAmAMgalyakArI divasa manAne ke lie rAjA prajA kA eka citta dekhakara harSa pragaTa kiyA / prArambha meM anyamunirAjoM ne prArthanA kA mahatva samajhAte hue kahA-prArthanA hRdaya kI malInatA ko dUra karane kI amogha auSadhi hai / prArthanA se AtmA vizuddha paramAtmasvarUpa bana jAtA hai isI dRSTise prArthanA kA hamAre jIvana meM mahatvapUrNa sthAna hai / isa prakAra pUjyazrI ne karIba eka ghaMTe taka prArthanA ke mahatva ko samajhAyA / / pUjyazrI ke pravacana kA janatA para acchA prabhAva paDA / prArthanA meM sarakArI karmacArI bar3I saMkhyA meM upasthita hue / zAnta, dAnta, dhairyavanta, pUjyaAcAryazrI khUbacandajI mahArAja sAhaba kI sampradAya ke vicakSaNa salAhakAra paM0 zrI kezarImalajI mahArAja sA. kA bhI isa prArthanA sabhA meM padhAranA huA thA / OM zAnti kI prArthanA ke bAda pUjyazrI ne apanI ziSya maNDalI ke sAtha sailAnA kI ora bihAra kiyA / rAste meM dhAmanoda gAMva AyA / yahAM para pUjyazrI kA jAhira pravacana huA / jaina ajaina bhAiyoM ne milakara U~ zAnti kI sAmuhika prArthanA kI / usa dina dhAmanoda gAMva meM agatA rakhA gayA / samasta gAMva kI bhakta maNDalI jaina ajaina sabhI bar3I saMkhyA meM upasthita hue / pUjyazrI ne Izvara svarUpa samajhAkara devI devatAoM ke sthAna para jIvahiMsA na karane kA upadeza diyA / pUjyazrI ke upadeza se prabhAvita hokara gAMva ke sarvajAti For Personal & Private Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33.4 ke paMcone apane gAMva ke tamAma devI davatAoM ke sthAna meM hiMsA na karane kA paTTA likhakara bheTa kiyA sAtha hI gyArasa, amAvasyA, ke dina khetI kA kAma na karane kI pratijJA grahaNa kI / gAMva vAloM ne isa viSayaka jo paTTA likha kara diyA usakI pratilipi isa prakAra haipaTTA na0 2 dhAmanoda siddha zrI zrI zrI 1008 zrI pUjya mahArAja sAhaba zrI ghasIlAlajI mahArAja 1007 zrI vIraputra samIramalajI mahArAja tathA paM vyAkhyAnI muni zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja 1005 zrI tapasvIjI zrImadanalAlajI mahArAja 1005 zrItapasvIjI mAMgIlAlajI maharAja AdiThAnA 5 sUmitI magasara vidI 10 ravivAra kA padhAranA huA va mahAsatIjI zrI sthIvara pada bhUSita 1008 zrI sajjanakuMvarajI mahArAja tathA vidUSi 1007 zrImohanakuMvarajI mahArAja Adi kA mitI magasara vido 12 maMgalavAra kA padhAranA huA va usI dina OMzAnti kI prArthanA huI va purI taura se sAre gAMva meM agatA rahA va sAre gAMva ke loga zAnti prArthanA meM zAmila hue / usa meM pUjya mahArAjazrI kA upadeza suna kara hama kula gAMva ke sabhI jAti ke samasta paMcoM ne milakara dhAmanoda nivAsI milakara sarva devI devatAoM ko mIThe banAliye / AyandA hamAre gAMva meM hamArA vaMza va hamArA gAMva rahegA vahA~ taka kula devI devatAoM ke nAma se jIvahiMsA nahIM kareMge va nahI karane deveMge va kula devI devatAoM ko miThA prasAda caDhAveMge tathA bolamAM ke jIvoM ko amariyA kara devaaNgaa| yaha praNa hamane cArabhujAjI ko bIca meM rakhakara va candra sUryakI sAkSI se kiyA haiM so Ananda se nibhA. vAMgA / mitimigasara vidi 12 maMgalavAra saM.1996 tA0 28-11-1940 da.ratanalAla siyAra sudA sAre gAMva ke kevAsu ni. bhairusiMhajI rAjapUta da.kAlUrAma rojAnyA da.bhairusiMha goyala ni,javaracandra telI da.kanhaiyAlAla da.najIramahamadakhAM paThAna ratalAma mu.dhAmanoda heDa muharira da.haralAla bhATa da.bhairusiMha ni.ukAra bhIla ni.lAlasiMha rAjapUta da.kuzAlasiMha rAThaura ni.nAgU vAdharo da.ratanalAla taMbolI pAnavAlA ni.zambhUbhIla ni.pUnyAbhIla da. kamarudIna da.kAlubhIla ni..bahAdura siMha rAjaputa da. kAlurAma paTavArI ni. dhUrAjIbhola da. narasiMdha paTela da. pUnA telI da. gAmoThanathU da. bAbarU kumAra da. kizanabhIla ni, nAnUrAma bhIla ni. amarA bhIla ni. narasiMdha bhIla ni. bagadorAma da. bagadIrAma sAdhU ni amarAbhola daH kAlU bhIla da0 ghAsIrAma ni. bahAdurasiMha rAjapUta da0 nAthUrAma kulambI da0 sItArAma kulambI dazaMkara brAhmaNa ni0 bagadIrAma kumAvata da0 nArAyaNa gusAI da0 suthAra bhAgIratha ni0 devAkuMbhAra da. catrabhuja kuMbhAra da.raghunAI ni0 devarAmakulambI ni. nArAyaNa kulambI telI ni0 bhAgIratha rAjapUta da0 sobhArAma nAI da. kezarajI da. bhAgIratha mukAtI da. gujarAtI nAtha kA da.nAthurAma kulambI da. caMpAlAla da. kizoradamAmI da. lachIrAma paTela da. telI ambArAmagaNeza da. zItalanAtha da. sItArAma kulambI sailAnA nareza dvArA dharmopakAra dhAmanoda se pUjyazrI bihAra kara apane sarva munigaNa ke sAtha sailAnA padhAre / vahA~ zrI pulisa suprIDenTa zrI rekhAzaMkarajI sAhaba ke jariye pUjyazrI ne sailAnA nareza zrImAn mahArAjAdhirAja zrI dIlipasiMhajI sAhaba hija hAinesa K. C. I. E. K. ke pAsa ekaroja sampUrNa riyAsama meM agatA (pAkhI) palAkara OM zAnti kI prArthanA karane kA sandeza bhijavAyA / jisako sailAnA darabAra ne saharSa svIkAra kara sArI riyAsata meM agatA tathA 'OM zAnti' kI prArthanA karane kA hukma pharamAyA / sailAne meM gAMva ke bAhara gesTa hAUsa para darabAra ne sArI prajA ko Ane kA hakma pharamAkara apanI tarapha se sAmIyAnA lagAkara prajAjanoM ko baiThane ke lie yogya Asana kI vyavasthA kI sAmane hI mahArAnI sAhibA ko beThane For Personal & Private Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke lie yogya prabandha parade Adi kA kiyA gayA / TIka' dopahara ko mahArAjAsAheba aura mahAganI sAhibA ke padhAra jAne para vizAla jana samUha ke lAbhArtha pUjyazrIne apanI upadezarUpa amRtadhArA varSAnI zuru kI / Apake upadezoM ko sunakara mahArAjA baDe hI prasanna hue / aura vyAkhyAna ke anta meM pUjyazrI ke darzanArtha dakSiNa se Aye hue vyAkaraNAcArya paM. dukhamocanajI jhA ( jinhoMne 'bAlya-avasthA meM pUjyazrI ko paDhAyA thA ) ke samakSa khUba hI santoSa pragaTa kiyA aura pUjyazrI ke pAMDitya ko khUba hI prazaMsA kI aura dUsare roja mahaloM meM padhArakara pUjyazrI upadeza pharamAye aisI icchA pradarzita kI jisako pUjyazrI ne mAnya pharamAI / dUsare dina pUjyazrI apanI ziSya maNDalI sahita mahaloM meM padhAre / jahA~ darabAra ne khAnagI bAtacIta kI aura upadeza kA lAbha bhI liyA / pUjyazrI ne pharamAyA ki "kSAtratejake kAraNa hI dharma kA astitva hai / Apa jaise rAjA, mahArAjA dharma ke prati zraddhA pragaTa kara isa taraha jo dharma kI sevA karate rahe to vaha satyuga dUra nahIM hai / " ye bacana sunakara darabAra ne pharamAyA-ki "yaha to hamArA pharja hai / vaha dina hamAre liye dhanya hai ki hamAre kAraNa se dharma aura dharma guruoM kI prazaMsA cAroM ora phaile / yadi hama dharma aura dharmaguruoM ke yaza ke kAraNa na bane to dUsarA kona banegA ? rAjA dharma kA rakSaka hotA hai aura dharma rakSA karatA hai / Apa jaise mahAna tyAgI santoM kI preraNA se hI dharma kI rakSA hotI hai| Apane jo merI riyAsata meM phira kara logoM ko dhamA~bhimukha kiyA isakelie hama Apake upakRta hai| isI taraha samaya samaya para Apa idhara padhArate rahaiM aura dharma kI preraNA dete raheM yahI hamArI Apa se hArdika prArthanA hai|" samaya bahuta ho cukA thA aura mahArAjAdhirAja ne gata divasa se zAnti prArthanA taka kucha khAyA nahIM thaa| rAjA ke prAiveTa sekreTarI ne pUjyazrI se kahI taba pUjyazrI ne mahArAjA ko mAMgalika sunaayaa| mAMgalika zravaNa kara mahArAjA ne pUjyazrI ko praNAma kiyA / mahArAjA apane nijI sthAna para cale aaye| sailAnA se pUjyazrI apanI ziSya maNDalI ke sAtha bodinA padhAre / bodinA ke grAmanivAsiyo ne pUjyazrI kA pravacana sunA / pujyazrI ne apane pravacana meM ahiMsA ke mahattva ko samajhAyA / phalasvarUpa samasta grAma nivAsiyoM ne va paMcoM ne grAmake sabhI devI devatA ke sthAna meM hiMsA na karane kI pratijJA grahaNa kI / aura isa viSayaka samasta gAMvake paMcoM ne paTTA likhakara pUjyazrI ko bheTa kiyA / usa paTTe kA namnA isa prakAra hai bodinA-siddha zrI zrI 1008 zrI pUjya mahArAja sAhaba zrI ghAsIlAlajI mahArAja 1007 zrI vIrapatra samIramalajI mahArAja tathA paM. muni zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja1005zrI madanalAlajIma0 tathA tapasvIjI zrI 100 zrI mAMgIlAlajI mahArAja ThAnA 5 se miti magasara suda 9 saM0 1917 ko gAMva bodinA padhAre / pUjya mahArAja sAhaba kA upadeza sunakara hama gAMva bodinAtAla ke saravana i0 ratalAma ke kala paMca sabhI jAti ke milakara bodinA ke kula devI devatAoM ko mIThe banA liye / AyandA hamAre gAMva meM hamArA vaMza rahegA vahA~taka kuladevI devatAoM ke nAma koI jIva nahIM mArege aura koI jIva mAra kara nahIM caDhAveMge / unakA bolamA ke Aye huve jovoM ko amariyA banA deveMge aura unake kAna meM kaDI DAlakara unako choDa deNge| agara kAma paDegA to kula devI devatAoM ko saba gAvavAlA milakara mIThI prasAdI cddhaavege| yaha praNa hamaloga cArabhujAjI ko bIca meM rakhakara candrasUrya kI sAkSo se kulagAvavAlA milakara kiyA hai so Ada aulAdataka nibhAvege / miti magasara sudi 9 saM0 1997 kA che itavAra tA08-12-40 da tejamala dhADIvAla hatatAnAvAlA sarva paMcoM ke kahane se likhA hai ni0 bhIla savAjI nInAmA ni. bhIla rAmAjI kI da0 dalapatasiMha saradAra zIzodiyA da0 nAnurAmabalAI ni0 gogAjI gAyarI da..lAlajI paTela ni0 DeriyA rAmacandrajI kI da0 jagannAtha kodAra nirAma For Personal & Private Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 siMhajI rAThoDa (saradAra) da. nIpAjI jATa ni. karaNasiMhajI sonagarA da. saradAra sIvA jATakA che ni. kAlUcamAra bodinA da. bhIrU bhAratI gosAI ni. karanArajI hIrAjI ni. camAra kunArAma bodinA ni. goriyA dhUrajI ni. sAgAjI kulambI ni. bhIla bhagAjI ni. camAra parathAjI da0 nathamala mahAjana da0 kezarImala mahAjana da0 gulAbacandra kulambI da0 ambArAmajATa kA da. bAlArAma kA ni. nandAjI hatanArA ni. nenamahArAja gusAI bodinA da. tolArAmajI paTela da bajerAmagI kodAra ni. bhIla bhagAjI ni. camAra parabhAjI bodinA se pUjyazrI ne bihAra kiyA / vahAM se Apa dhAmanoda padhAre / dhAmanoda meM bhI baDA upakAra huA / saikaDoM vyaktiyoM ne ApakA pravacana sunakara hiMsA na karane kI pratijJA kii| gAMva ke logoM ne bhI devI devatA ke sthAna meM pazu bali na karane kA paTTA likhakara pUjyazrI kI sevA meM bheMTa kiyA / dhAmanoda ke paTTe kI nakala isa prakAra hai paTTA naM0 1 - sidha zrI zrI zrI 10008 zrI pUjyamahArAja sAhaba zrI ghAsIlAlajI 1007 zrI vIraputra samIramalajI mahArAja tathA paM. kanhaiyAlAlajI mahArAja 1005 zrI tapasvI madanalAlajI mahArAja 1005 zrI tapasvI jI mAMgIlAlajI mahArAja Adi ThAnA 5 su miti magasara vidi 10 ravivAra ko dhAmanoda padhAre va mahAsatIjI zrI sthavIra pada bhUSita 1008 zrI sajjanaku~varajI mahArAja tathA viduSI mahAsatIjI 1007 zrI mohana ku~varajI mahArAja Adi miti magasara vidi 12 maMgalavAra ko padhAre va usIdina pUjyazrI ne zAnti prArthanA karAI / sAre gAMva meM pUrI taura se agatA rakhA gayA va sAre gAMva ke loga OM zAnti prArthanA meM zAmila hue / usameM pUjyazrI ke upadeza ko sunakara hama gAMva ke kula saba jAti ke samasta paMcoM ne milakara hara gyArasa hara amAvasyA ko jabataka dhAmanoda kAyama rahegA va hamArA vaMza rahegA tabataka bailo ke kandhe para juDA nahIM rakheMge / va koI bhUla se joDa devegA to hama samasta paMca milakara usakI kAryavAhI karake phaurana banda kara deMge ve jo bhI kucha paMcoM ko munAsiba hogA va daNDa lekara pichA zarIka kara leMge aura AIndA ke vAste hidAyata kara deMge, magara hama apanA praNa kabhI nahIM tor3eMge / yaha praNa hamane cArabhujAjI ko va hara jAti ke dharma ko bIca meM rakhakara candrasUrya kI sAkSI se kiyA hai so Ananda se akhaMDa nibhAveMge, agara isa praNa ko koI bhI toDegA to vaha Izvara kA guNanegAra hogA / yaha paTTA hamane sAre gAMvavAloM ne milakara hamane apanI khuzI se likhakara aura paDhakara tathA sunakara dastakhata aura nizAnI kI hai so sahI hai / miti magasaravidi 12 saMvata 1997dastakhata ratanalAla siyAla Ama paMco ke kahane anusAra likhakara dastakhata kiye so sahI / eka paTTA hamane saba paMcoM ne milakara kula devo devatAoM dhAmanoda ke zrI zrI pUjya mahArAja ke bheTa kiyA ki jAnate ajAnate kabhI bhI hiMsA nahIM upara likhe paNa ko koI bhI nahIM todd'eNge| agara koI bhI isake viruddha calegA to gAra banegA / yaha saba zarte hamane apanI khuzI se likhakara dastakhata aura nizAnI kInI hai so sahI hai / miti magasara vidi 12 maMgalavAra saMvata 19-97 vaha apane prabhukA gune daH ratanalAla siyAla sAre gAva ke paMco ke kahane ke anusAra likhakara dastakhata kiyA hai so sahI hai - ni. anArajI rAjapUta ni. tulasIrAmajI koThArI ni0 bhairUsiMhajI ni. amarAjI bhAramala ni. veNirAma da. ratanalAla pAnavAlA da0 sobhArAma nAI da. darajI rAmanArAyaNa da. kezavajI kA ni. phakIracanda koriyA da. devIdAsa sAdhU da. kezarImala kA da. zaMkara da. kezavarAma ghADavI da. nAthUrAma kulambI ni. devA kulastrI da. kAlUrAma rojAnA kA ni. hirA dhADavI da. kisora damAmI da. kAlurAma kulambI da dhUlacanda nanavAnA da. rAdhAkisana sevaka da0 telI ambArAma gaNeza ni0 devAkuMbhAra da0 bherulAlasajAvatiyA ni0 jaeNkAra bhIla mIThA banAyA hai / vo kareMge va na karaneM deMge For Personal & Private Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 337 ni nAnUrAmakulambI AmalIvAle da0 veNIrAmanArAyaNa bhAI da0 nAnAlAla gAmoTha ni0 bherAkulambI da0 gendAlAla siyAra ni0 hIrAlAla kulambI da0 devarAma telI ni0 bagadIrAma kulambI ni0 sobhArAmajI gorA da0bhairulAla kulambI ni0 sobhArAmajI dhADavI ni0 savAjI kulambI da0 pUnA telI da0 anopasiMha kulambI da0 khuzAlasiMha ni0 bagadIrAma kulambI da0 raNasiMharAjapUta da0 ratanalAla siyAra da0 kastUracanda ni0 kAlU bhIla da0 vAvarU kuMbhAra ni0 nAnUrAmabhIla ni0 kAlU bhIla ... pUjya AcArya mahArAja zrI ke ziSya tapasvI zrI mAMgIlAlajI mahArAja ne ratalAma se bihAra karane ke pahale hI se AyaMbila vardhamAna tapa zurU kiyA thA usakA samApti divasa (pUra) pipalodA meM dhUma dhAma se tA0 19-12-40 ko manAyA gyaa| pipalodA meM Ayabila vardhamAna tapaukta tArIkha ke dina pipalodA supriDenTa sAhaba zrI phUlasiMhajI ne sArI riyAsata meM agatA pAlane kA tathA OM zAnti' kI prArthanA karane kA Avedana patra jAhira kiyA thA / jisase sArI riyAsata meM va pipalodA meM agatA rakhA gayA thA aura 'OMzAnti' kI prArthanA huI / sthAna sthAna para gauvoM ko ghAsa Adi kA prabandha kiyA gayA aura brata upavAsa Adi dhArmika kArya baDe mAtrA meM hue / pipalodA kI grAmya janatA tathA bAhira ke Aye hue darzanArthiyoM se gAMva ke bAhara skUla ke caugAna ke vizAla maidAna meM bAMdhA huA sAmiyAnA khacAkhaca bhara gayA / andara gunjAisa na hone se khule maidAna meM tathA skUla meM nara-nAriyoM kI bhIDa laga gaI / gyAraha baje se julUsa pipalode gAMva se ravAnA hokara prArthanA sthAna para pahuMcA jahA~ niyamita samaya para pUjyazrI kA vyAkhyAna zurU huA / __vyAkhyAna meM pUjyazrI ne Izvara prArthanA kA divya svarUpa samajhAyA jisako sunakara suprinDenTa sAhaba tatho anya prajAjana khUba hI prasanna hue / bAda meM supriDenTa sAhaba tathA skla mAsTara, rAjakavi Adi ke bhASaNa hue| pUra ke mauke para va anya samaya se kaDoM dayA pauSadha hue| khAsa bAta yaha haI ki kasAiyoM ke lar3akoM ne mukhavAstrikA bAMdha kara dayA vrata kiye / isa prakAra aneka upakAra hue| dayAnA, paMcevA, navalakhA bhokheDI Adi choTe moTe gAMvoM meM bhI agate ke sAtha 'OMzAnti prArthanA" haI aura ina saba gAMvoM meM devI devatAoM ke sthAna para hiMsA na karane kA paTTA gAMva ke logoM ne likhakara bheTa kiyA / jisakI pratilipi isa prakAra hai / paTTA naM. 4 paTTA nakala iyANA siddha zrI zrI zrI 1008 zrI zrI pUjya mahArAja sAheba zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAheba apane ziSyoM ke sAtha gAMva pipalodA se hamArI tarapha vinaMtI karane para miti pauSavadI 7 tA022-12-40 ko iyAnA (jAvarA sTeTa ) meM padhAre / miti pauSavidi 8 tA0 23-12-40 ko sAre gAMva meM pUjya mahArAja sAhaba kI AjJA se palatI va agatA pAlA gayA aura OMzAnti kI prArthanA huI / jisameM sArA ayAnA gAMva ke sabhI jAti ke paMca ikaTThe hue aura zrI pUjya mahArAja sAhaba kA upadeza sunakara hama gAMva iyAnA ke kula paMca sabhI jAti ke milakara iyAne ke kula devI devatAoM ko mIThe banA liye / AndA hamAre gAMva meM hamArA vaMza rahegA vahA~ taka kula yAne gAMva ke sabhI devI devatAoM ke nAma se koI jIva nahIM mAreMge aura na dusare ko mArane deNge| koI jIvamArakara nahIM caDhAveMge / unake bolAmA meM Aye haveM jIvoM ke kAna meM kaDI DAlakara amariyA banAdeMge / agara kabhI kAma paDegA to sabhI devI devatAoM ko saba gAMva vAle milakara miThA prasAda caDhAveMge / isa praNa ko hama saba gAMva ke paMcoMne milakara va ThAkurajI ko bica meM rakhakara candra mUrya kI sAkSI mAnakara kiyA hai so hama va hamArA vaMzaja aura hamarA gAMva rahegA vahA~taka nibhAte rheNge| For Personal & Private Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 isa praNa ko toDegA usako gau mArane kI hatyA aura cittauDa mAre kA mahAna pApa lgegaa| aura ThAkurajI pUchegA / yaha paTTA likha kara Apako bheTa karate haiM / da0 jayanandana zAstrI sabhI paMco ke kahane se likhAmiti pauSavadi 8 ravivAra tA0 23-12-40 da. nambaradAra dulesiMhakA ni0 gulAbasiMhajo gelauta ni. udesIgajI bhAI iyAnA da. kAlUrAma ni0 gulAbajI rAvata ni0 rAmAjI da. rAmasiMhajI ni. lachamanasiMhabhATI paMcevA nakala paTTA naM. 5 siddha zrI zrI 1008 pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja sAheba vyAkhyAtA zAstrajJa paM. muni zrI kanhaiyA. lAlajI ma. 1008 zrI salAhakara kezarImalajI mahArAja ke suziSya subodha ratanalAlajI mahArAja tathA tapasvI madanalAlajI mahArAja Adi ThAnA 4 kA zrIsaMgha kI vinaMtI se pipalodA se paMcevA padhAranA huA / Aja roja OMzAnti kI prArthanA huI / upadeza suna kara hama paMcevA nivAsI saba jAti ke paMca milakara nIce mujaba paTTA likhakara pUjyazrI 1008 ko bheTa karate haiM. Aja se hamAre gAMva paMcevA ke kula yAni sabhI devI devatAoM ko mIThA prasAda caDhAyeMge / yAni paJcevA nivAsI kula devI devatAoM ke nAmase na balidAna kareMge aura na dUsaroM ko karane deveMge / kula devI devatAoM ke sAmane kIsI jIvako na mAreMge aura na mArane deMge / yaha praNa hama jAti ke paMcoMne milakara kiyA hai so hamArA gAMva va vaMza rahegA vahA~ taka nibhAveMge / isa praNa ko toDegA usako gau mArane kI hatyA aura cittauDa mArane kA pApa lgegaa| aura ThAkurajI pUchegA saMvata 19-98 pauSavadi 11 budhavAra daH zrI jayanandana zAstrI gAMva ke saba jAti ke paMcoM ke kahane se likhA nizAnI va dastakhata da0 telI rAmanArAyaNa da0 damAmI ruganAtha motI begaDa da0 bhagavAna bhIla ni kisAna hajUrI ni0 kAlUbAbA da0 haracanda mAlI ni0 motIlAlaAjaNA ni0 cenAbhopA da0 rasulapiMjArA ni0 ghAsI bAdaDiyA jaba mahArAja zrI navalakhA padhAre to sArA gAMva mahArAja zrI kA upAsaka bana gyaa| yahA~ ke nivAsI mahArAjazrI ke pravacana se bar3e prabhAvita hue / mahArAjazrI ne gAMva vAloM ko chakAyA (dayA) vrata karane kA upadeza diyA / mahArAjazrI ke upadeza ke anusAra gAMva vAloM ne dayA vrata kiye / jisameM nAyaka va thorI jAti ke logoM ne bhI mukhavastrikA bAMdhakara dayA kI / yaha dRzya baDA hI anokhA evaM hRdaya parivartana kA sAkSAt udAharaNa thaa| mahArAja zrI ke upadeza se saikaDoM hiMsaka vyakti ahiMsaka bana gaye / sAre gAMva vAloM ne devI devatAoM ke nAma para hone vAlI hiMsA para pratibandha lagAyA / aura ahiMsA kA paTTA likha kara mahArAjazrI ko bheTa kiyA / navalakhA gAMva vAloM kA ahiMsA viSayaka paTTA isa prakAra hainakala paTTA naulakkhA paTTA naM. 6 siddha zrI zrI pUjyazrI 1008 zrI zrI ghAsIlAlajI mahArAja paM. ratna muni zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja va sAhaba 1008 zrI salAhakAra kesarImalajI mahArAja ke suziSya ratanalAlajI mahArAja, tathA tapa. svI zrImadanalAlajI mahArAja Adi ThAnA 4 kA zrIsaMgha kI vinatI se pipalodA se paMcevA padhAranA haA / Aja roja OM zAnti kI prArthano huI / usameM dayAdharma kA upadeza sunakara hama sarva naulakhA nivAsI sarva jAti ke thorI yAnI nAyaka paMcamilakara nice likhemujaba paTTA likhakara pUjjazrI 108 zrI ko bheTa kiyA hai| Aja se hamAre gAMva naulakhA ke kula yAnI sabhI devI devatAoM)ke nAma se koI bhI jIva nahIM mAreMge aura na mArane deNge| jo mAregA usako gau mArane kI hatyA aura cittoDa mAre kA pApa lgegaa| isa paTTA ke niyamo ko hamArA gAMva va vaMza rahegA vahAM taka pAleMge / saM. 19-97 pauSavadI 11 budhavAra daH zrI jayanandana zAstrI naulakhA gAMva ke sarva jAti ke paMcoM ke kahane se likhA / daH sevA camanA, da0 paratAjI, da. bagadIrAma da0 rAmA ni0 govAgiradhArI da0 jIvA ni0 serAjI ni0 kAnhA ni0 savA ni0 nAthu ni0 udA For Personal & Private Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ni0 kAlU ni0 roDA ni0 nAnurAmaserA ni0 serA rattA ni0 khUmA ni0 vIjA ni0 ghAsI ni0 devA ni0 serA ni0 harIdevA ni0 tulasA ni0 giradhArI ni0 tulasI ni0 khetA ___ kAcalAkhArI-siddha zrI pUjya 1008zrI ghAsIlAlajI mahArAja ThAnA 5 se dAnapura meM birAjamAna the usa mauke para hama kAcalAkhArI ke kUla bhilAna upadeza sunane ko Aye / mahArAjazrI 1008 zrI ne dayAdharma kA upadeza sunAyA usako sunakara hama sabhI ne nice mujaba kula devI devatAgaNa ne bajAyA pADA bakare, murge Adi jIvoM ko caDhAnA banda kara unhoM ke badale moThA bhoga caDhAkara dhUpa dhyAna karAMgA / koI bhI jIva devI devatA ke nAmase devatA ke sAmane tathA ghara meM bho va bAhara meM nahIM mAreMge aura na maravA deMge, / isa ThaharAva ko toDegA usako bArA bIja pUgegA, yaha ThaharAva hamAre gAMva va hamAre vaMza rahegA vahA~ taka pAlAMgA saMvata19-97 mAgha vadi 6zanivAra tA012-1-41 da0 jayanandana zAstrI ne paMcoM ke kahane se likhA / __ ni0 rAvata thAvarajI,, ni0 raMgajI gAmaNa gAmajUvA,, ni0 gAmaDa ratanA,, nigAmaNa thAvarAvalda dItyA da0 nAthUdAnapura galA,, da0 carapaTo virajI gAva da0 kheDiyA ,, kerIgogAbanegaDiyA ,, rAvata nagajI hAlarA pADA,, magarA rAThaura gAmaDa kAlU ,, ni0 tamA rukamA gAma juA ni. kuriyA / / isa prakAra AsapAsa ke anya grAmoM meM vividha prakAra kA dharmopakAra karate hue pUjya AcArya zrI serapura tathA punyAkheDI gAMva padhAre / yahAM donoM gAMva meM eka roja kA pUrNa agatA rakhA gayA aura OM zAMti kI prArthanA huI / maumiDana aura hindu tamAma bhAIyoMne pUrNa zraddhA se sArA AraMbha samAraMbha ke kArya tathA hiMsA banda rkhii| pAsa hI ke AMbe nAmaka gAMva meM padhAre para AMbe ke mahArAjA sAhaba zrI vizvanAthasiMhajI ne gAMva meM agatA palAkara OMzAnti kI prArthanA karavAI aura jitane dina pUjya zrI kA birAjanA huA utane dina ThAkura sAhaba ne tana, manase sevA kI / yahA~ zrImAna bhairumalajI DugaDa baDe dharma premI zraddhAlu zrAvaka hai| inhoMne acchI sevA kI / AMbe se bihAra kara pUjya zrI baDe saravaNa padhAre / jahA~ ThAkura sAhaba zrI mahendrakumArajI sAhaba aura unake bhAI ThAkura sAhaba ne sAre gAMva meM pUjya zrI kA upadeza sunakara sAre gAMva bhara meM agatA palavAyA sArA AraMbha sAraMbha banda kara vAyA aura sAmuhika rUpase OM zAnti kI prArthanA karavAI / yahAM para kAMgresa ke kArya kartA zrI jagannAthajI ne Isa kArya meM pUrNa rUpa se madada kI / ThAkura sAhaba ne pUjyazrI ko do tIna dina adhika birAjane kI prArthanA kI kintu bAMsavADA padhArane kI vinatI ke lie bAMsavADA se TepyuTezana AyA huA thA isI kAraNa zIghra bihAra kara bAMsavADeke sarahada upara AyA huA dAnapura gAMva padhAre / yaha gAMva cAroM ora pahADoM se ghirA huA hai / muniyoM kA yahAM AnA durlabha hotA hai / sthAnakA vAsI jaina ke 7-8 ghara hai / bhakti bhAva acchA hai / anya mAhezvarI bhAiyoM meM seTha rAmacandrajI saravaNa vAle mukhya hai / gAMva ke Asa pAsa bhIloM kI bastI hajAroM kI saMkhyA meM hai / AThave dina yahA~ hATa bajAra bharatA hai / jisameM hajAroM mIla mAla kharIdane tathA becaneM Ate haiM / yahA~ pUjyazrI ATha dina birAje / eka dina gAMvavAloM ne hiMsA AraMbha Adi sarva banda kara agatA pAlakara OM zAnti dina manAyA, jisameM sArA gAMva tathA Asa pAsa ke bhIla loga bahuta hI aaye| pUjya zrI kA upadeza sunakara rAjapUta, bhoI mIla logoM ne dAru, mAMsa nahIM pIne va nahIM khAne kI pratijJA grahaNa kii| bAdameM seTha dhUlacandajI seTha zrIjhabbAlAlajI Adi zrAvakoMne gADI bhejakara va khuda jAkara AsapAsa ke 4-5 gAMvoM ke bhIloM ko IkaThe kiye phira sarva bhIla paJcoM ko pUjyazrI ne devI devatAoM ke sthAna para hotI huI hiMsA ko rokane ke liye ahiMsAmaya upadeza pharamAyA / devodevatA kabhI bhI jIvoM kI bali nahIM cAhate aura jahA~ pazuvadha hotA hai vaha sthAna devIdevatAoM kI zakti se zUnya hai / kAraNa ki kisI bhI For Personal & Private Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 zAstra va saMmpradAya meM devI devatAoM ko mAMsAhArI nahIM banAyA hai / devatA hamezA amRtahArI hote haiM aisA purANoM meM kahA gayA hai| to phira jo manuSya amRta, dUdha ghRta miSThAnna ke sthAna para mAMsa devI devatAoM ko caDhAte haiM ve bhayaMkara bhUla karate haiM aura gaMdhe padArthose devI devatAoM ko nArAjakara ve zArIrika ane mAnasika aneka ApadAeM sahana karate haiM / etadartha Apa logoM ko devI devatAoM ke sthAna para sadA ke lie pazubalI banda karadenI cAhiye / aise hare bhare pradeza meM rahakara bhI dukhamaya jIvana bitAne kA kAraNa dArumAMsa sevana karanA tathA devIdevatAoM ke sthAna para prANiyoM ki bali caDhAnA hI hai| isalie tumaloga Aja se pratijJA karoki hama apane 2 gAMvo meM koI bhI devI devatAoM ke sthAna para hiMsA nahIM kareMge / __uparokta Adeza sunakara pUjyazrI ke sanmukha samasta gAMva ke bhIla logoMne apane apane gAMva ke devI devatA ke sthAna para hiMsA nahIM karane tathA jaba taka hamAre vaMza kA astitva aura gAMva rahegA vahA~taka hamAre kuTumbI jana jIvahiMsA nahIM kareMge esI pratijJA kara paTTA likhakara bheTa kiyA / dAnapura ke bhoI logoMne bhI devI devatAoM ke sthAna hiMsA nahIM karane kI pratijJAkara paTTA likhakara pUjyazrI ko bheTa kiyA / bahutoM ne yAvajIva dAru mAMsa juA Adi kA tyAga kiyA / dAnapura kA paTTA isa prakAra hai paTTA na 7 nakala paTTA dAnapura siddha zrI 1008 zrI zrI pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAheba ThAnA 5 se sarvana (baDI) se bihAra kara dAnapura (riyAsatabAMsavADA) padhAre / aura Aja roja OM zAnti kI prArthanA huii| usameM dayAdharma kA upadeza sunakara hama dAnapura nivAsI bhAIyoM va vAghariyoM kI sArI kauma milakara dAnapuravAsI kula devI deva tAoM ko mIThe banA liye yAnI bakare pADe, mUrge Adi jIvoM ke bajAya miThA prasAda hI devI devatAoM ko caDhAveMge / dAnapuravAsI sabhI devatAoM ke sAmane koI jIva nahIM mAreMge aura dAnapuravAsI sabhI devI devatAoM ke nAma se ghara va bAhara meM koI jIva nahIM mAreMge aura na mArane deMge / yaha ThaharAva hamane candramA aura sUraja kI sAkSI se va gaMgA mAtA kI saugana khAkara kiyA hai so hamArA vaMza rahegA vahAMtaka pAleMge isa ThaharAva ko toDegA usako gaMgAmAtA pUgegA aura hama loga balada ko bAdhiyA nahIM kreNge| yaha ThaharAva hama loga apanI rAjI khuzI se hosa havAsa meM likha diyA so sanada rahe, jo vakta para kAma AvegA / yaha ThaharAva pUjyazrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja kI sevAmeM bheTa kiyA hai aura yahI ThaharAva pUjyazrIjI ne dekha rekha ke lie dAnapura ke paJcoM ko de diyA / paJca loga dekha rekha rakkheM / saMvata 1997 mAgha vadI 4 zukravAra / bolamA AkhaDI kA bakarA, pADA, Adi jIvoM ko amariyA kara devAMgA / daH zrI jayanandana zAstro dAnapura nivAsI bhoI, gavAriyoM ke kahane se likhA / / ni. amarA paTela bhoI ni. ratanA bhoI ni0 rUpajI bhoI ni0vagatA bhoI ni0 hIrA bhoI ni. kacariyA pAnU bhoI ni. hIrA kodariyA bhoI ni. ratanA choTA bhoI ni0 dhanajI bhoI ni0 hIrA pUMjA bhoI ni0 mogajo bhoI ni. kAdariyA bhoI ni. govariyA bhUtiyA ni. govariyA thAvarA / / isa prakAra dAnapura meM bahuta bar3A upakara kara pUjya zrI apanI ziSya maNDalI ke sAtha dAnapura se bihAra kA bAMsavADA padhAre / bAsavADA zahara yoM to rAjasthAna pradeza meM AyA huA hai| isa pradeza meM ghUmane se mAlUma hotA hai ki sabhI bAharI zaharI pravRttiyoM se yaha pradeza sarva zUnyasA haiM / bAMsavADA cAroM tarapha se bAMsa ke vana se ghirA huA hai / donoM tarapha mahIsAgara aura anAsa ye do baDI nadiyA~ bahatI rahatI hai / isa kAraNa isakI zobhA atyanta sundara hai / yaha pradeza pahADI hone ke kAraNa baDA suhAvanA mAlUma hotA hai| isakI saghana vana rAjI citta ko AkarSita karatI haiM / yahAM para pUjyazrI ke bigajane se bahuta bar3A upakAra For Personal & Private Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 huaa| rAtri ke samaya Apake suziSya paM muni zrI ke prabhAva zAlI pravacana hote the / vyAkhyAna meM jaina ajaina bhAI 1000 1200 bhI saMkhyA meM upasthipa hote the / tanAma hindu muslima jaina ajaina janatAne mahArAjazrI ko adhika birAjane kI aura cAturmAsa ke lie baDI vinaMtI kI / kintu kuzalagaDha saMgha kI bArambAra vinaMtI hone se pUjyazrIne kuzalagaDha kI tarapha bihAra kiyaa| bAMsavAr3A Ane va jAne meM bahuta hI parISaha sahana karanA hai| kyoMki mArga meM jainoM kI vastI nahIM vata hai| idhara thoDe se pUjyazrI ke bicarane se karIba cAra pAMca hajAra bhIloMne sarvathA dArumAMsa jIvahiMsA kA parItyAga kiyA / jinabhIloMne mAMsamadirA ko tyAga kiyA ve bhakta ke upanAma se prasiddha hae / ye baDe sukhI najara Ate haiM / dhana dhAnya se bar3e samaddha haiM / pajya zrI ko apanA parama arAdhyadeva mAnate haiM / aura Aja bhI inake upakAroM kA smaraNa karate rahate haiM / pajyazrI mArga ke aneka choTe baDe gAvoM ko ahiMsA kA divya sandeza pharamAte huai kuzalagaDha padhAre / kuzalagaDha padhArane para vahAM ke zrImAn menejara sAheba zrI tajumulahusenajI sAhabane pUjyama0 zrI kI AjJAnusAra sAre kuzalagaDha ke rAjya meM tA0 6-3-41 ko agatA pAlane kA Adeza jAhira kiyA tadanusAra ukta tArIkha ko sAre rAjya meM hiMsA (AraMbha) baMda rahI / Asa pAsa ke tamAma bhIla loga usa roja kuzalagaDha Aye aura ke alaga alaga jAgiradAroM ke gAMvoM ke bholalogoM kI baDI meM baDI sabhA ikaTThI huI / jisameM pratyeka sthAna para pratyeka gAMva ke ThAkuroMne bhASaNa diye zAMti prArthanA kA mahatva smjhaayaa| apanI apanI prajA ko hiMsA nahIM karane kA evaM dAru mAMsa sevana nahIM karane kA sandeza sunAyA / kuzalagaDha meM udayabAga ke bhItara sabhAsthala taiyAra kiyA gayA thaa| cAro ora AmravRkSoM kI sundara ghanI chAyA meM strI puruSo ko veThane ke liye yogya prabandha kiyA gayA thaa| sAre gAMva meM vyApAra bandha rakhA gayA thA / dupahara ko paMcAyatI nohare se zAnadAra jUlUsa nikalA / jo udayabAga ke bhavya maNDapa meM pahUcane ke bAda sabhA ke AkAra meM sthita ho gayA / pahale samIramunijI ko bAda meM pUjyazrI kA zAnadAra bhASaNa haA / hajAroM manuSyoM kI pariSada eka bhAva se vyAkhyAna zravaNakara bahuta prasanna ho utthii| menejara sAhaba ne sabhAsthala para polisa kA yogya prabandha kiyA thA / sarakArI rAjyakarmacArI tathA sthAnika prajAvarga kA utsAha Adarza thA / pUjyazrI kA amRtamaya upadeza sunakara sArI parISada bahuta hI prasanna huI / vizeSa harSajanaka bAta yaha huI ki kuzalagaDha ke pAsa eka baDI nadI hai usameM jagaha jagaha jaladraha hai / usa jagaha bhIla loga A-Akara maccho Adi prANiyoM kI zikAra karate the / vahAM pUjyazrI ke upadeza ke kAraNa zrIyuta menejara sAhabane sadantara sabhI kauma ko zikAra karane kA manAI hukma pharamA diyA hai| vizeSa harSa kI bAta yaha huI ki udayapura ke zrImAna mahArANAjI sAhaba ke bheje hue dArogAjI sAhaba kanhaiyAlAlajI caubIsAjI sAhaba ke padhArane se pUjjazrI ne do dina jyAdA birAjakara lImaDI zahara kI tarapha bihAra kiyA / lImar3I ki tarapha padhArane kI khabara ko jAnakara pUjyazrI ko lene ke liye lImaDI zrIsaMgha pIthApura gAMvataka sAmane aayaa| pIthApura se pUjyazrI ke sAtha sAtha zrIsaMgha lIlavA gAMva AyA / lIlavA prAcIna kAla meM lIlAvatI zahara ke nAma se prasiddha thA / lIlavA padhArane para ThAkura sAhaba zrI raNajItasiMhajI sAhaba ne apane gAMva meM agatA palAkara tAlAva ke kinAre OM zAnti kI prArthanA karavAI / jahA~ sArA gAva tathA AsapAsa ke sekaDoM manuSya Aye / lImaDI zrI saMgha bhI AyA / pUjya zrI kA vyAkhyAna zravaNakara ThAkura sA. bahuta hI pasanna hue / lIbaDI zaharameM padArpaNa phAlguna zuklA 13 ko pUjyazrI lImaDI padhAre / lImaDI se lIlavA taka pUjyazrI ke svAgata ke liye zrAvaka evaM zrAvikAoM kA tAMtA laga gayA thA / jaya dhvani tathA maMgala gAna ke sAtha pUjyazrI lImaDI For Personal & Private Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 zahara meM padhAre / zrI jhAloda mahAlakArI sAhaba prANazaMkara gaNapatalAla dave eka khuzamijAjI tathA vicakSaNa purUSa hai / unhoMne pUjyazrI ke upadeza se OM zAnti kI prArthanA agate ke sAtha karAne kA Adeza sunakara khuda mAla kArI sAhaba ne apane nAma se vijJapti patra chapavAkara jhAloda tAluke ke pratyeka gAMva meM bheja diye / dusarI patrikA zrIsaMgha ne apanI tarapha se chapavAkara cAroM tarapha OMzAnti prArthanA ke dina kisI bhI prakAra kI jIva hiMsA tathA ArambhakArya banda rakhane ke liye bheja dii| ramaNIya mAchana nadI ke kinAre cetra kRSNA 9 evaM tA0 29-3-41 ke dina ThAkura sAhaba zrI kI ramaNIya vADI meM cAro ora se mAnavamedanI Ane lagI / lImaDI sthA0 svayaM sevaka maNDala ne dinarAta parizrama karake rAste para baDe baDe AkarSaka daravAje khaDe kara diye the / dhvajA patA kA se rAste ko aMgArita kiyA thA / sundara sunaharI akSaroM vAle borDa lagAe gaye the| bagIce meM chAyA kI sundara vyavasthA kI gaI / ra ko pauSadhazAlA se bhavya julUsa ravAnA huA jisameM mAlakArI sAhaba jhAloda tathA lImaDI ThAkura sAhaba Adi rAjyakarmacArI gaNabhI zAmila the| seMkar3o naranAriyoM ke sAtha julUsa gAMva meM ghUmatA huA dhIre dhIre bAraha baje mAchana nadI ko lAMgha kara vADI meM vathAsthAna pahu~cakara sabhA ke AkAra meM pariNatta ho gayA / sekaDoM bhIla ke Tole ke Tole cAro tarapha ke gAMva se isa mahAnautsava meM harSa bhare hRdaya se asahya garmI ke hote hue bhI garamI kI paravAha na kara Ane lage / striyA~ bAlaka sabhI baDe umaMga ke sAtha bhayaMkara garmI ke asahyatApa meM utkaNThita bhAva se jhuNDa ke jhuNDa bagIce meM utara Aye / kuzalagaDha dAhoda saMjetI jhAloda jhAbuA Adi zaharoM ke dazanArthI bhI baDI saMkhyA meM Aye / zrImAlakArI sAhaba jhAloda lImaDI ThAkura sAhaba zrI dIpasiMhajI sAhaba zrI khumAnasiMhajI sAhaba kuMvara sAhaba zrI bilavANI ThAkura sAhaba zrI saMbhu. siMhajI sAhaba tathA bhrAtA himmatasiMhajI, zrI lilavA ThAkura sAhaba, zrI raNajItasiMhajI sAhaba Adi kI sabhI meM rAjakarmacAriyoM kI upasthiti atIva zobhA prada thii| ___ isa taraha hajAroM kI saMkhyA meM pariSada kI upasthiti meM munizrIne maGgalAcaraNa kiyA / pazcAt mahat dharmoupadezaka yazasvI pUjyazrI ne apanA mArmika pravacana prAraMbha kiyaa| Izvara prArthanA kA mahatva samajhAte hue pUjyazrI ne pharamA ki "saMsAra meM agara mAnavI sacce hRdaya se zAnti prArthanA karake jo bhI kAryakaranA cAhe vaha usameM AsAnIse saphalatA prApta kara sakatA hai / Aja se pahale RSi mahARSi aura nara vIroM ne na banane jaisA jo bhI kArya kiyA hai to vaha IzvarIya zakti se hI huA hai / aura usa IzvarI zakti ko pra gaTa karane ke liye pratyeka mAnava ko prayatna karanA cAhie ahiMsA devI kI upAsanA __asahAya prANI para julma karanA mAnaviyoM kA kAma nahIM hai kyoMki dharmagranthoM meM athavA naitika granthoM meM kisI bhI asahAya prANIpara julma karane kI sakhta manAI hai| isalie hameM hara samaya Adi bhautika Adi daivika Apatti se bacane ke liye izvara prArthanA ahiMsA bhAva se karanA hI cAhiye / isa prakAra ke prabhAvazAlI pravacanadvArA zrotAoM ke hRdaya para ahiMsA kA acchA asara huA / pUjyazrI ke prabhAva pUrNa pravacana se sArI janatA maMtra mugdha thii| pUjyazrI ke pravacana se mantra mugdha ho kara sarva logone evaM zrIsaMghane cAturmAsa karane kI joradAra vinaMtI pUjyazrI se bhAva bhIne zabdoM meM arja kI ki hamArA kSetra mAlavA tathA gurjara deza ke kinAre AyA huA pahAr3I prAnta kA mukhya kSetra hai / agara yahA~ cAturmAsa hogA to yahA~ mahAna upakAra hone kI saMbhAvanA hai / hama loga apane yahA~ Aye hue muniratnoM ko kabhI bhI nahIM jAne deMve / yaha hamArA purAnA bhAvika kSetra hai / yahA~ baDe vaDe AcArya evaM munirAjoM ke cAturmAsa hue haiN| isaliye hamArI vinatI ko mAnanI hI paDegI, uparokta bhAva pUrNa vinaMtI ko pUjyazrI ne svIkAra kI For Personal & Private Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 343 jisase samasta lImaDI kI janatA Ananda vibhora ho gaI / cAroM tarapha ke Aye hue sajjanoM ko bhI yaha jAnakara khuzI huI kI hamAre prAnta meM aho bhAgya se lImaDI meM isa varSa cAturmAsa hai / jisase hameM bhI pUjyazrI evaM anyamuniyoM ke darzana tathA vANI kA apUrva lAbha milegA / jisa samaya yaha vinatI maMjUra huI usake pUrva bAsavADA, thAMdalA, dAhoda, kuzalagaDha, dillI Adi kSetro se bar3I saMkhyA meM saMghaAyA tathA pipalodA, godharA, udayapura. dillI, alavara, Adi sthAnoM se sAmUhika vinaMtI patra Aye aura apane apane zahara meM cAturmAsa birAjane kI vinatI kI kintu lIMmaDI zrIsaMghane apane kSetra meM Aye hue lAbha ko apanA kara vinatI maMjUra kraalo| ___ahiMsA kA upadeza dene ke liye jaina muni deza videzoM meM bihAra karate haiM aura aneka kaSToM ko sahana kara ahiMsA kA pracAra karate haiM / tathA hiMsakoM ko ahiMsaka banAte haiM / ahiMsA dharma sAre vizva meM phaile isa Adarza kI upayogitA duniyA~ ko samajhAte haiN| isI kAraNa lImaDI meM koI zAnti prArthanA kA vistRta samAcAra TeligrAma dvArA va patra dvArA vAisarAya ko sImalA bhejA gayA / una samAcAroM se zrI nAmadAra vAisarAya ko kitanA Ananda huA vaha to svayaM hI unake patra paDhane se mAlUma hogA / isIlie usa patra ko akSarazaH yahA~ uddhRta kiyA jAtA hai| nAmadAra mAkavIsa oNpha lIlIthago P: C. Night G. M. S. I. G. M. E. O. B. F. D. L. T. D. Viceregal Lodge Simla. Viceroy's House. vAisarAya kA AyA huvA patra New Delht 31st March 1974 Dear Sir, I am desired by His Excellency the Viceroy to thank you for your letter in which you have informed him of the observance by Jain Divakar Shreeman Ghashilaljee of Limdi of the day of National Prayer. Yours truly, Sd Assistant Secretary. Secretary The Shwetamber Sthanakvasi Jain Sangh Limdi, Via Dobad. isa prakAra nAmadAra vAisarAya ne patra dvArA apane hRdaya meM rahIM huI dharma bhAvanA tathA santapuruSa ke prati AdarabhAvanA vyakta kI / saMjelI riyAsata meM upakAra saMjelI limaDI se vAyukoNa meM AyA huA eka rAjya kA mukhya zahara hai / yaha bhI bagIce tathA baDe baDe tAlAvoM aura pahADoM se suzobhita hai / yahA~ ke mahArAjA kA nAma hai zrImAna mahArAja zrI narendrasiMhajI Apake bhrAtA ke nAma-vikramasiMhajI mohanasiMhajI, rAjendrasiMhajI, zrImahAvIrasiMhajI / ye cArA bhrAtA tathA mahArAjA pUrNa bhakta hai / sTeTa menejara sAhaba zrI sanatakumArajI pUrNa snehI aura vicakSaNa hai| saMjelI zahara hI prAkRtika zobhA se suzobhita to hai hI suzraddhAlu aise nara vIroM ke adhipatya se saMjelI zahera vizeSa suzobhIta hai| vahA~ ke seTha sAhaba zrI gulAbacandajI, lunAjI premacandajI, udayacandajI, kuMvarajI, mizrIlAlajI, For Personal & Private Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3.44 Adi kI vinatI ke kAraNa pUjyazrI kA padArpaNa honese zahara tathA rAjya meM jainamuniyoM ke prati ajaba prema vikasita huA kAraNa kI pUjyazrI se pahale prAya yahA~ muniyoM kA padhAranA bahuta kama huA hai| yaha kSetra cAroM ora se pahADI pradeza se ghirA huA hai / rAste meM jaina logoM ke gharoMkA eka bhI gAMva nahIM hai / jisameM saMz2elI padhArane meM muniyoM ko baDhA pariSaha ulAnA paDatA hai / jabase pUjya zrI saMjelI padhAre tabase bhIla kauma va anya kauma darzana tathA vyAkhyAna sunane ke liye baDI 2 saMkhyA meM Ane lagI / 1 1 tAlAva ke kinAre seTha sAhaba zrI premacandajI kI dukAna para pratidina pUjyazrI ke prabhAvazAlI pravacana hote the / pravacana meM rAjakarmacArI gaNa, va anya prajAjana baDI zraddhA pUrvaka baDI saMkhyA meM upasthita hote the / rAtrimeM bhI priyavakA paM. ratna muni zrI kanhaiyAlAlajI ma. ke jAhira vyAkhyAna hote the / janatA kI baDI acchI upasthiti rahatI thI saMjelI riyAsata ke menejara sAhaba zrI sanatkumArajI sAhaba pUjya zrI ke vyAkhyAna meM padhAre / pUjyazrI ke upadeza aura Adeza ko sunakara menejara sAhaba ne ahiMsA divasa pAlane kA aura OM zAnti kI prArthanA karAne kA samasta rAjya meM Adeza pharamAyA / tA0 15-5 - 41 ko samasta rAjyameM agatA pAlane kA hukma jArI kiyA gayA / hukmake anusAra sArI riyAsata meM va saMjelI meM bhI hiMsA banda rhii| sAre AraMbha saMbhAraMbha ke kArya banda rahe aura AmravAMDI meM subaha se hI nara nAriyoM ke vRnda umaDane lage / gA~va se AmravADI taka zrI mAn mahArAjA sAhabane sAre rAjamArga ko dhvajA patAkA se zrRMgArita kiyA / AmravADI meM eka roja pahale sarakAra ne apanI tarapha se baDe 2 chAyAvAna bandavAkara logoM ko baiThane ke lie yogya prabandha kiyA / rAste meM bhavyadaravAje khaDe kie gaye the / sArA nagara dhvajA aura patAkAoM se bhavya va sundara lagatA thA usakI zobhA dekhane yogya thI / AmantraNa patrikA chapavAkara sarvatra bheja do gai thI / AmantraNa patra pAkara hajAroM kI saMkhyA meM lIMmaDI. jhAloda, kuzalagaDha Adi Asa pAsa ke gAMvoM va zaharoM ke loga OM zAnti kI prArthanA meM sAmila hone ke liye upasthita hue / saMjelI zrAvaka saMgha ne Agantuka sajjanoM ke khAne pIne rahane kI bar3I sundara vyavasthA kI thii| nagara seTha zrI premacandrajI udayacandajI bAgeracA ghAsIlAlajI mahatA tathA rAjamalajI dhokA Adi sarva zrIsaMghane bahAra ke mahemAno kI acchI sevA bajAI zAnti prArthanA ke dina venDa ke sAtha zahara meM julUsa nikalA aura zahara meM ghUmakara AmbAMvADI meM upasthita huA julUsa ke sAtha zrImAn rAjA sAhaba evam unake bhrAtAgaNa tathA meMnejara sAhaba, Adi rAja kramacA gaNa bhI upasti huA / julUsa ke Age beNDa pIche mahArAjA evam rAjyakarmacArIgaNa unake pIche lIMmaDI saMgha saMjelI saMgha va anya prajAjana jayajaya kAra karatI huI calatI thI / sthAna sthAna para lIMmaDI ke chAtroM va seTha mizrIlAlajI tathA bAbUlAlajI bAMThiyA ke surile bhajana hote the / jisako sunakara prajA tathA mahArAjA ko khUba saMtopa huaa| julUsa dhIre dhIre zahara meM phiratA huA sabhA sthAna para phuNcaa| isI prakAra Asa pAsa kI riyAsata meM se saikar3o bhIla zAnti prArthanA meM sAmila hone ke liye bar3I saMkhyA meM upasthita hue / AmravADI meM julUsa sabhA ke rUpa meM badala gayA apane apane sthAna para jaba samasta loga baiTha gaye taba pUjyazrI ne apanI amoghavANI dvArA Agantuka pariSad ko sambodhita karate hue pharamAyA bhAIyoM ? saMsAra meM isa samaya cAroM ora azAMti kA sAmrAjya hai / Aja bhArata paratantra hone ke kAraNa aneka bandhanoM se bA huA haiM / aura dukhamaya jIvana bitA rahA hai / manuSya ko khAne kA pIne kA oDhane kA pahanane kA Adi saba prakAra kA duHkha hai aura ina duHkhoM se chUTane ke liye pratyeka vyakti satat prayatna zIla rahatA hai / parizuddha Izvara prArthanA se saMsAra meM manuSya alabhya vastue~ bhI prApta kara sakatA hai / Izvara prArthanA karane bAle ke liye saMsAra sadA sukhamayI banatA hai / sarva jIvoM ke sAtha maitrI bhAva rakhanA hI saccI Izvara bhakti For Personal & Private Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vioeroy'. We Nae Deint. 20 uro 1941. desirou by hi l lency the Wory to thank you for your letter in hich you are informed hic of the observance by Waindi vakar Shromathil of the of National Par. Yours truly Resistant Cura vAisarAya kA patra For Personal & Private Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 hai| pitR bhakta putra vahI kahalAyagA ki jo apane samAna dUsare bhrAtA ke sAtha prema rakhatA ho kAraNa ki pitA kI dRSTi meM sarva putra eka sA hote haiN| isI prakAra Izvara bhakta bhI vahI hai ki jo dUsare prANiyoM ke sAtha maitri bhAva se rahatA ho| agara ahiMsA bhakta hokara hama isa saMsAra meM jo bhI kArya kareMge vaha Izvara kRpA se jarUra saphala hoMge / yAni ahiMsA ke sAtha OM zAnti kI prArthanA kI jAya taba hI iSTa siddhi prApta hogI / isa prakAra do ghaNThe taka pUjyazrI kA prabhAvazAlI pravacana huA / pravacana sunakara rAjA aura prajA bar3I prabhAvita huI saMjelI ke mahArAjA sAhaba ne prabacana sunakara jIvadayA kA paTTA pUjyazrI ko bheTa kiyA aura tAlAva meM macchalIyAM pakar3I jAtI thI use sadA ke liye banda kara diyA / sarakAra kI tarapha se hukma na. 1175 dvArA yaha hukma jArI kiyA gayA ki "saMjelI riyAsata ke tamAma tAlAva tathA nadI nAle va draha para koI bhI manuSya macchI Adi kI zikAra nahIM karegA jisake lie sarakAra kI tarapha se pUrA intajAma rahegA / dusarA dazaharA ke dina jo cogAniyA pADA mArane meM AtA thA vaha sadA ke liye banda kiyA jAtA hai / yAnI AyandA nahIM mArA jAyagA / " zAnti prArthanA ke dusare dina zrImatI mahArAnIjI sahibA kI tarapha se saMjelI zrIsaMgha tathA bAhara ke Aye hue darzanArthiyoM ko dhAma dhUma se prema pUrvaka prIti bhojana (svAmIvAtsalya ) kraayaa| zrI saMjelI darabAra padhArakara pUjyazrI ko vinaMtI kara mahaloM meM le gaye / aura apane hAtha se AhAra pAnI baharAyA tathA mAjI sAhaba " arja karAI ki pUjya mahArAja sAhaba hame bhI upadeza sunAveM kAraNa ki vayovRddha darabAra abhI hI svarga vAsI hue haiN| jisakAraNa meM bAhara nahIM AsakatI / mAjI sAhaba kI mayavinaya prArthanA para pUjyazrI ne mAjI sAhaba ko bhI upadeza sunAyA / upadezako sunakara mAjI sAhaba baDe prasanna hue / isI prakAra ora bhI aneka tyAga pratyAkhyAna hue / saMjelI meM AcArya mahArAja ko birAjane ke lie saMjelI zrIsaMgha kI tathA darabAra kI bahuta vinaMtI thI magara anyatra munirAjoM ke padhArane se pratyeka sthala para vizeSa upakAra hote haiM isa hetu se pUjya zrIne jhAloda ki ora bihAra kiyA / jhAloda paMcamahAla kA eka mukhya sthAna hai / yahA~ zrImAna prANazaMkara gaNapatalAla dave mAlakArI sAhaba hai / ApakI yogya tathA saMta snehitA kI bAta pahile hI lImaDI prakaraNa meM likhI jA cukI hai| pUjya zrI jabase zAloda padhAre tabase tamAma rAjya karmacAriyoM ke sAtha nityameva padhArakara pUjyazrI kI sevA evaM upadeza kA lAbha lete the / jhAloda se lImaDI kuzalagar3ha hote hue thAMdalA padhArate rAste meM udepuryA gAMva ke ThAkura sAhaba motIsiMhajI sAhaba ne upadeza sunakara sadA ke liye dazaharA para marate hue pADe ko mArane kA manAI hukma jAhira kiyA / thAMdale meM apUrva upakAra udayapuryA se bihArakara pUjyazrI thAMdalA padhAre / pUjyazrI ke thAMdalA padhArane se sArA thAMdalA zahara utsAhi najara AtA thA / kAraNa jaba pUjyazrI kA ratalAma cAturmAsa thA tabase hI thAMdalA zrIsaMgha pUjya zrI ko thAM dalA padhArane kA bAra bAra Agraha kara rahA thaa| pUjyazrI ke padhArane se mahArAjazrI ke virAjane se dharma dhyAna khUba hone lgaa| pUjyazrI ke kI saMkhyA meM janatA vyAkhyAna kA lAbha lene lagI / gAMva meM lambe paMcAyata meM bhI phUTa thI / isI vaimanasya ke zAlI pravacanoM se gAMva kA vaimanasya sadA ke zrIsaMgha kI manokAmanA pUrI ho gaI / donoM samaya pravacana hote the| hajAroM samaya se ApasI vaimanasya calatA thA kAraNa gAMva kI pragati rukI hui thI / kintu pUjyazrI ke prabhAva lie miTa gayA / janatA meM puna prema chA gyaa| dusarA pUjyazrI ke prabhAvazAlI pravacanoM se cAmuNDA mAtA ke sthAna para jo prativarSa bahuta jIvahiMsA hotI thI vaha sadA ke lie banda ho gai / thadalA osaMgha ne pUjyazrI ke upadeza se nadI Adi meM jo macchiyAM pakar3I jAtI thI vaha sadA ke lie banda karavA dii| isa prakAra ora bhI bahuta upakAra hue| tA0 8-6-41 44 For Personal & Private Use Only Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke dina pUjya AcArya mahArAja zrI kI AjJA se thAMdalA zrIsaMgha ne usa roja gAMva meM saba AraMbha kArya banda karAye / katlakhAnA bandarahA aura zrIsaMgha ne patrikA chapavAkara cAroM ora AmaMtraNa patra mediye / jisase jhAbuA kuzalagaDha lImaDI Adise kAfI saMkhyA meM darzanArthI upasthita hue| nadI kinAre ghoDA kaNDa bagIce meM zrIsaMghane zAnti prArthanA ke lie pariSada ko beThane ke liye yogya bandovasta kiyaa| tA08-641 ke dina cAroM ora se janatA aanelgii| sabhA sthala khacAkhaca bharajAne para pUjyazrone apanA prabhAva zAlI pravacana prAraMbha kiyA / pUjyazrone apane pravacana meM izvara prArthanA kA sundara mahatva samajhAyA aura ahiMsA dharmakI AvazyakatA batalAI / pUjyazrI ne apane pravacanameM pharamAyA ki pratyeka jakti ko sarva saMsAra meM vyApta azAnti ko samApta karane ke liye pavitratAse izvara prArthanA karanI cAhiye / Izvara prArthanA meM apUrva zakti hai isase AdhyArimaka sukha ke sAtha bhautika sukha bhI prApta ho sakate haiM / Aja jo mAnava azAnta dukhI bhora pIDita najara A rahA hai / jisakA mUla kAraNa Izvara ke prati avizvAsa hI hai / agara mAnava Izvara ke prati pUrNa AsthA rakhakara kAma karatA hai to usameM use avazya hi saphalatA milatI hai| Izvara prArthanA kA artha hai samasta prANiyoM ke prati maitrIbhAva / sukha dene se hI sukha kI prApti hotI hai / agara hama apane hI AtmA kI taraha dUsare prANi ko bhI samajhane laga jAyeM to saMsAra ke sarva dukhoM kA anta avazyabhAvI hai|" isa prakAra pUjyazrI kA karIba do ghanTe taka prabhAvazAlI pravacana hotA rahA / janatA maMtra mugdha hokara pravacana kA lAbha le rahI thI / isa zAnti prArthanA meM zrImAn deharAvAsI saMpradAya ke paM. nyAyavijayajI mahArAja bhI padhAre the|pN zrInyAyavijayajI ma. eka acche vidvAna aura ucca vicAra ke vyakti haiM / unakA svabhAva baDA hI milanasAra hai / pUjyazrI ke sAtha inakA baDA manamohaka vArtAlApa huA / zAnti prArthanA meM paM. nyAyavi jayajI ma. ne bhI prArthanA ke mahatva ko samajhAne ke lie sundara pravacana diyA / pravacana baDA hI preraka rahA / ApakI preraNA se acche tyAga pratyAkhyAna hue / yaha dRzya baDA nayanaramya thaa| thAMdalA ke pAsa krizciyana pAdarI sAhaba ne pUjyazrI ke upadeza se usa roja tamAma bhIla chAtroM ko tathA anuyAIyoM ko zikAra kI manAI karanA aura dAru mAMsa khAne ke liye manA kiyA / isI prakAra eka baDe molabIsAhaba pezAvara ke nivAsI ne bhI tamAma janatA ko pUjjazrI kI AjJA mAnane ke liye sthala sthala para bhASaNa de dekara uttejanA kI / yahAM para zrI jhAbuA se divAna sAhaba pUjyazrI ke darzanArtha padhAre / isa prakAra thAMdale kI vizva zAnti prArthanA meM apUrva Ananda AyA / thAMdalA zrI saMgha kA vizeSa birAjane kI bhAva bhInI sAgraha vinatI hone para bhI pUjyazrIne Age bar3hane ke bhAva se bihAra kara diyaa| hajAroM logoM ne yanoMse pUjyazrI ko vidAI dI | thAMdalA se bihAra kara pUjya zrI apanI ziSya maNDalI ke sAtha sAbuA padhAre / pUjyazrI ke Agamana se jhAbuA meM Ananda chA gayA / pUjyazrI ke donoM samaya prabhAvazAlI pravacana hone lage / hajAroM kI saMkhyA meM loga pravacana kA lAbha lene lage / jhAbuA sTeTa ke divAna sAhaba manArAyaNajI mullAjI sAhaba tathA khavAsA mahArAjA zrIdIlIpasiMhajo sAhaba pUjyazrI ke pratidina vyAkhyAna zravaNa karate the / jaina ajaina loga baDI saMkhyA meM vyAkhyAna zravaNa ke lie Ate the| cAturmAsa kA samaya samIpa honese jhAbuA saMgha kA atyAgraha hone para bhI pUjyazrI jyAdA nahIM cirAjasake aura vahA~ se pajyazrI ne bihAra kara diyA / jhAbuA se bihArakara pU. mahArAja zrI karaDAvada padhAre / yahA~ OM zAMnti kI prArthanA haI / isa OM zAnti kI prArthanA meM jhAbuA kA samasta zrI saMgha aivaM pulisa supariDenTa sAhaba zrI nandakizorajI sAheba bhI upasthita the / zAnti prArthanA ke dina karaDAvata nivAsiyoM ne apanA sArA kArobAra banda rkhaa| bhIloM ne pUjyazrI ke upadeza se jIvasiMhA kA tyAga kiyaa| tathA aura bhI bahuta upakAra hue| karaDAvada se bihAra kara pUjyazrI katvArA padhAre yahAM ke seTha nAnAlAlajI Adi zrI saMgha ne khUba lAbha For Personal & Private Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 liyA / vahAM se Apa dAhoda padhAre / dAhoda padhArane para pratidina do samaya pUjyazrI ke vyAkhyAna hote the / hajAroM kI saMkhyA meM janatA vyAkhyAna zravaNa karatI jisameM zvetAmbara mUrtipUjaka digambara jaina ajaina sabhI janatA baDI zraddhA se vyAkhyAna kA lAbha letI thii| dAhoda ke mAmalatadAra sA. zrI nautamalAla bhAI some dhara ThAkura bhI vyAkhyAna zravaNa karate the| pUjyazrI ke Adeza para mAmalatadAra sAhaba ne tathA gAMva ke agragaNya sajanoM ne tA0 30-6-41 ko zAnti prArthanA karane kA evaM usa roja vyApAra jIvahiMsA banda rakhane kI vijJapti nikaalii| tadanusAra dAhoda zahara kA kApaDa bAjAra evaM dANA bAjAra banda rakhA gyaa| halavAI telI bhaDabhujAoMne apanA apanA dhandhA banda rkhaa| kasAIyoMne katalakhAnA banda rakhA / sAta mila mAlikoMne gurudevake AdezAnusAra apanI apanI mile sAre rojA banda rkhii| sAre zaharameM gurudeva ke AdezAnusAra mila kArakhAnA, dukAne tathA anya vyavasAya banda rakhakara janatA OM zAnti kI prArthanA meM zAmila huI / vizAla paNDAla janatAse khacAkhaca bhara gayA thaa| jagaha ke abhAva meM bahuta janatA bAhara khaDI thI / vizAla jana samUha ke bIca OM zAnti kI prArthanA prAraMbha ho gii| prArthanA ke bAda pUjya gurudeva kA maMgala pravacana prArambha huA / vizAla janasamUha ko sambodhita karate hue pUjyazrI ne Izvara prArthanA kA hArda marmapUrvaka samajhAyA / Aja ke azAnta yugameM zAnti pAne ke liye parama pavitra hRdaya se prArthanA kI parama AvazyakatA batAI / sAtha hI ahiMsA dharma para bhI ApakA mananIya pravacana huA jisako sunakara dAhoda kI janatA kI ahiMsA devI ke prati bahuta zraddhA baDhagaI / dAhoda jaise gAMva meM saMpUrNa cauvIsa ghaMTe katlakhAne kA banda rahanA eka Azcarya mAnA jAtA hai / yaha sarva pUjyazrI ke puNya prabhAva kA hI camatkAra thA / pUjyazrI jahAM bhI jAte haiM vahA~ kI janatA avazya dhArmikatA kI aura pravRtta hotI hai| pUjyazrI ke upadeza se aura bhI baDe baDe tyAga pratyAkhyAna hue / hiMsaka vRtti ke logoM ne hiMsA kA parityAga kiyA dAru mAMsa sadA ke lie choDa diyaa| isa mahati kAryavAhI meM mAmalatadAra sAhaba zrI nautamalAla somezvarabhAI ThAkura, mUrti pUjaka samAja ke agragaNya se maganalAla manasukhalAlabhAI evaM digambara samAja ke mukhiyA dalAla bhAgIrathajI motIlAlajI kezarImalajI, kheMgArajI dayArAmajo, lunAjo campAlAlajo ochavalAlajI pannAlAlajI Adi mahAnubhAvoM kA sarAhana sahayoga rhaa| rAtri ko koraTa ke jAhera maiMdAna meM paM. ratna muni zrI kanhaiyAlAlajI ma0 ke jAhira vyAkhyAna hote the / dAhoda meM isa prakAra mahatva kA upakAra kara pUjyazrI va. paM. munizrI kanhaiyAlAlajI ma. lIMmaDI kI ora bihAra kiyA / dAhoda se pUjyazrI ne tele kI tapasyA kara rakhI thii| dAhoda se pUjyazrI morAkheDI padhAre / mIrAkheDI taka dAhoda kA zrIsaMgha pUjyazrI ko pahu~cAne ke lie AyA thaa| pUjya AcAryazrI dAhoda se lIMmaDI kI tarapha bihAra sunakara lImaDI kA zrIsaMgha harSIta ho uThA / aura mIrAkheDI pUjyazrI kI sevAmeM vIra patra samIramunijI 'jo ki pahale hI se lIMmaDI meM virAjate the / unake sAtha zrIsaMgha A pahacA / mIrAkheDI se pajyazrI rUkhaDI padhAre / yahAM to lomaDI kI janatA kA tAMtA sA laga gayA thA / rUkhaDI meM se bihAra kara pUjyazrI aSADha zuklA navamI ko cAturmAsa ke liye lIMmaDI padhAre / lIMmaDI meM tapazcaryA lImaDI jaba pUjyazrI pahale phAlguna mahine meM padhAre tabase Aja paryanta zrI saMgha ko darzana evaM vyAkhyAna kA lAbha milatA hI rahA kAraNa ki pahale pUjyazrI aura bAda meM vIraputra samIramunijI sakAraNa yahAM birAje | jisase zrIsaMgha ko apUrva lAbha prApta huvA / vIraputra samIramuni ke sAtha tapasvI zrImadanalAlajI mahArAja evaM tapasvI zrI mAMgIlAlajI mahArAja birAjamAna the donoM tapasvIzrI ne aSADhakRSNA 1 tA0 10 -6-41 se tapazcaryA zurU kara dI thI mAMgIlAlajI mahArAja ne 21 dina kI tapazcaryA kA pAraNA kiyA / For Personal & Private Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 vIraputra samIramunijI mahArAja ke prayAsa se zrI sthAnakavAsI jaina upadezaka maNDala sthApita kiyA gayA jisameM zrI vIraputra tathA maNDala ke sadasyoM ke prati guruvAra ko vividha viSaya para vyAkhyAna rAtri ke samaya hone lage / pUjya AcAryazrI ke sUcana se ASADha kRSNA 11 tA0 20-6-41 se OM zAnti kA cauvIsa kalAka akhaNDa jApa kiyA gayA / jisameM kramazaH sarvabhAI bahanoMne saharSa bhAga liyA / isake pahale jarA bhI barasAta nahIM huI thI / asahya garamI paDatI thI / logoM meM becainI phailI huI thI parantu jyoM hI 'OM zAnti' ke jApa pUre hue usI roja prAtaH hI se varSA prArambha ho gaI / jisase sthAnika janatA meM apUrva zraddhA baDhI / isa prakAra pUjyazrI ke padhArane ke pahale bhI saMgha ne apanI vyavasthita DhaMgase zAnti saptAha manAyA / pUjyazrI ke padhArane para vizeSa rUpa se dharma dhyAna hone lagA / upAzraya meM jaba jagaha kama paDane lago taba upAzraya ke bAhara eka bhavya aura vizAla maMDapa banAyA gayA / pUjyazrI kA vyAkhyAna pratidina maNDapa meM hone lage / lImaDI kI janatA vyAkhyAna ke samaya apanA sarva kArobAra banda rakhatI thI / jisase sabhI logoM ko samAna rUpa se vyAkhyAna zravaNa kA lAbha milatA thA / jhAloda dAhoda: raNIyAra: nAnasabhAI Adi AsapAsa ke gAvoM ke 'loga saikaDoM kI saMkhyA meM pUjyazrI ke darzana ke liye Ane lage jyoM jyoM cAturmAsa ke dina najadIka Ane lage tyoM tyoM dharma dhyAna kI bhI vRddhi hone lgii| logoM meM nadI ke bAda kI taraha dhArmika utsAha baDhane lagA / idhara tapasvo zrI madanalAlajI mahArAja kI bhI tapasyA baDhane lgii| tapasvIjI kI preraka tapasyA se zrAvaka gaNa meM bhI tapasyA ke prati anurAga baDha gayA / zrAvaka zrAvikAoM ne bhI baDI mAtrA meM tapazcaryA prArambha karadI / pUjyazrI ke birAjane se sArA gAMva yAtrA dhAma sA bana gayA thaa| raNIyAra meM zAMti prArthanA ___ raNIyAra nivAsI pATIdAra evaM anya bhAIyoMne apane gAMva meM zAnti prArthanA manAne kI pUjya zrI se prArthanA ki jisako pUjya zrI ne svIkAra kI / tadanusAra zrAvaNazuklA 9 tA01-8-41 ko raNIyAra gAMva apane yahAM zAnti prArthanA dina jAhira kiyA / usa roja gAMva vAloM ne khetI bADI Adi sArA kArya banda rakhA / bailoM ko chuTTI dI gaI / vyApAra banda rakhA gayA / tA0 1-8-41 ke prAtaH raNIyA. ra gAMva vAle agrasara lImaDI Aye, aura limaDI zrIsaMgha ko tathA pUjyazrI ko raNIyAra padhArane kI vinaMtI kI / limaDI zrIsaMgha ne dupahara ko 11 baje Aye hue raNIyAra nivAsiyoM ko saraghasa ke rUpa meM limaDImeM ghumAyA aura raNIyAra ravAnA hue / pUjya zrI bhI apane ziSya samUha ke sAtha raNIyAra padhAre / raNIyAra lImaDI se do mAila paDatA hai / tathApi choTe choTe bacce bhI atIva ullAsa ke sAtha raNIyAra jAne ke liye pUjyazrI ke sAtha; taiyAra ho gaye / lImaDI tathA raNIyAra ke bIca ke mArga meM manuSyoM kA tAMtAsA laga gayA thA / raNIyAra se skUla mAsTara apane sarva chAtroM ke sAtha pUjyazrI ko tathA lImaDI saMgha ko lene ke liye bahuta dUra taka sAmane Aye / raNIyAra nivAsiyoM ne pUjyazrI ko apane gAMva meM saraghasa ke AkAra meM ghamAkara navAphaliyA ke vyAkhyAna sthala para le gaye 1 jahAM pahale hI se logoM ko baiThane ke liye ucita DhaMga se vyavasthA kara rakhI thI / pUjyazrI ke padhAra jAne para sArI janatA apane apane sthAna para baiTha gaI / lImaDI voliyaNTara TIma yahAM bhI vyavasthA karane ke liye khar3I thI / pUjyazrI ne apanA maMgala pravacana prArambha kiyaa| pUjya zrI ne apane maMgala pravacana meM Izvara prArthanA kI AvazyakatA para bala dete hue pharamA ki "Ajake azAnta yuga ke liye zAnti prApta karane kA abhaya mArga Izvara prArthanA hI hai| sAtha hI Apane ahiMsA dharma ko bhI jIvana ke liye Avazyaka batAyA / " OM zAnti kI prArthanA meM lIlavA ke For Personal & Private Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 349 ThAkura sAhaba zrI raNajItasiMhajI bhI saparivAra pdhaare| lIlavA kI sArI janatA bhI vyAkhyAna sunane AI sAtha hI tosaliyA, nAnasabhAI, canAse, rAjapUtanI raNIyAra Adi Asa pAsa ke gAMvoM se baDI saMkhyA meM loga Aye / sarva janatA vyAkhyAna sunakara bahuta hI prasanna huI / isa prasaMga para AsapAsa ke sarvagAMvavAsI ko zAnti prArthanA kI sUcanA dekara bulAne kI lImaDI nivAsI pyAracandajI copar3A ne bar3I mehanata kI aura sArI vyavasthA kI pUjyazrI kA ahiMsAmaya upadeza suna kara dItA, hIrA, velajI, raMgajI, mIThiyA, viciyo, vIro Adi bhIloM ne AjIvana dAru pInA mAMsa bhakSaNa evaM jIvahiMsA kA parityAga kiyA / kuMbhArajAtivAloMne igyArasa, amAvasa ko ambADA nahIM lagAne kA tathA usa roja apanA dhandA banda rakhane kA vacana diyaa| isa prakAra mahat upakAra huA / sAyaMkAla ke samaya pUjyazrI apanI ziSyamaNDalI ke sAtha lImast padhAre / lImaDI meM bhI subaha raNIyAra kI janatA pUjyazrI ke vyAkhyAna zravana ke liye pratidina AyA karatI thI / pUjyazrI ke yahAM cAturmAsa se lImaDI aura Asa pAsa ke gAMva meM apUrva prema evaM dharma kI apUrva zraddhA jAgRta huI maDI kA apUrva paryUSaNa parva 1 paryuSaNa parva para bAhara se bAMsavADA, kuzalagaDha thAndalA, jhAbuvA, dAdoha, jhAloda saMjelI lImakheDA ghAra kilanagar3ha rAjagar3ha ratalAma indora Adi zaharoM ke saikar3oM zrAvaka zrAvikAe~ pUjyazrI ke darzanArtha Ae payarSaNa ke vyAkhyAna meM prAraMbha meM paM. munizrI kanhaiyAlAlajI mA. vairAgyamaya vANI se antagaDha sUtra pharamAte the bAdameM pUjyazrI apanI amoghavANI se janatA ko upadeza pharamAte the / pUjyazrI ke prabhAvazAlI pravacana ko janatA mantramugdha hokara zravaNa karatI thI / dupahara meM bhI paM. ratnamunizrIkanhaiyAlAlajIma. anutovavAI tathA jambUcaritra pharamAte the / dupahara ke samaya bhI janatA khUba hI ikaTThI hotI thI / pUjyazrI kA isa kSetra meM cAturmAsa hone se isa mAMgalyakArI pajuSaNa parva meM tapasyA aura dharma dhyAna kI bADha AgaI thI / bele tele se lagA kara nau taka kI tapasyA evam AyaMbila bar3I mAtrA meM hue / pajUSaNa ke AThoMhI dinoM meM lomaDI zrI saMgha ne tathA Asa pAsa ke gAMva vAloM ne evam sthAnIya zrAvakoM ne alaga alaga rUpa se prabhAvanAkI / saMvatsarI ke dina pUjya zrI ne kSamA dharma para prabhAvazAlI pravacana diyA tathA saMvatsarI parva kI vizeSatA batAI / Apake pravacana se prabhAvita hokara oMkAralAlajI koThArIjI ne sapatnIka zIlavrata grahaNa kiyA / dupahara ko AloyaNA kA vAMcana huA / sAyaMkAla ke samaya pratikramaNa kara samasta jIvAyonI se kSamA yAcanA kI / yaha dRzya bar3A apUrva thA / saMvatsarI ke pArane ke dina lomakheDA nivAsI jorAvarasiMhajI sUrajamalajI nAhane apane aThAI tapa ke upalakSa meM samasta zrIsaMgha ko priti bhojana karAyA / 87 dinakI tapazcaryA kA pUraH tapasvIzrI madanalAlajI mahArAja kI tapazcaryA ne lImaDI aura AsapAsa ke kSetroM meM apUrva utsAha baDhAyA / cAroM ora se tapasvIjI kI tapasyA kI pUrti kA aMtima divasa kaba hogA isa prakAra kI pUcha paracha karane vAle patra sthAniya zrIsaMgha ke nAma para Ane lage / sthAnIya zrIsaMgha bhI tapazcaryA kA pUra khUlavAne ke liye lAlAyita bana rahA thA / pUjyazrI va tapasvIjI zrI se arja kara zrIsaMgha ne bhAdrapada zuklA 14 guruvAra tA04 9-41 ko pUra khulvaayaa| phira sthAna sthAna para upakAra aura jIvadayA ke liye patrikA chapavA kara deza videza meM bhejI / phira sthAnIya zrIsaMgha kA DepyuTezana jhAbuvA gayA / khavAsA darabAra, kuzalagar3ha mahArAjakumAra dAhoda mAmalatadAra sAhaba lImaDI ThAkura sAhaba volavAnI tathA lIlavA ke ThAkura sAhaba vakila sAhaba zrI rAmacandrajI pANDe ke pAsa gayA aura tA0 3-9-41 apane apane jile meM agatA rakhavA kara OM zAnti kI prArthanA karane va karAne kI tathA usa dina vyAkhyAna meM padhArane kI arja kii| jisako sabhI mahAzayoMne saharSa svIkAra For Personal & Private Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. kii| tadanusAra zrImAn jhAloda mAhalakArI sAhabane apane tAluke meM tA0 31-8-41 bhAdavA sudi 10 ke dina agatA pAlakara OM zAnti kI prArthanA ke liye sarva janatA ko vijJapti patra dvArA nivedana kiyA / lImaDI meM zAnti prArthanA bhAdavA sudI 10 tA0 31-8-41 ke dina jagatabhara kI zAnti ke liye apanI va prANimAtra kI zAnti ke liye ahiMsA ke sAtha zAnti divasa manAyA gayA / usaroja lomaDI kA sarva vyApAra banda rahA / cakkI khetI bAr3I kA sarva dhandhA banda rakhA gayA / ThAkura sAhaba zrI dIpasiMhajI sAhaba ne apane hukma se katalakhAnA banda karavAyA, hoTale banda rakhI gaI yAnI sarva AraMbhakArya banda rakhe gaye / dupahara ko 11 baje upAzraya se bhavya saraghasa nikAlA gayA / saraghasa AmarAste va bajAra meM hotA huA vApisa upAzraya ke bhavya maNDapa meM AyA jahAM sabhA ke AkAra meM badala gayA / janatA apane apane sthAna para baiTha gaI / paha sthAnIya chAtroM kI prArthanA huI / laghumuniyoM ke prAraMbhika pravacana ke bAda pUjjazrI ne apanA pravacana prAraMbha kiyA / pravacana meM Apane upasthita vizAla jana samUha ko sambodhita karate hue kahA "AjakA sArA vizva bhautikatA kI ora bar3hatA jA rahA hai / isakI adhyAtmika dinodina zakti kSINa hotI jA rahI hai| mAnava vilAsI banatA jA rahA hai| yahI kAraNa hai ki Aja vizva meM sarvatra duHkha hI duHkha dRSTigocara ho rahA hai kahIM bhI zAnti nahIM hai| mAnava Ajake isa azAnta vAtAvaraNa se saMtrasta hai| use agara saccI zAnti prApta karanI hoto vaha Izvara prArthanA se hI prApta kara sakatA hai| isa kanISTha samaya meM hamArA Azraya sthala hai to eka hI OM zAnti kA jApa jaba jaba kisI para saMkaTa dikhAI de to unheM prabhu bhajana karanA cAhiye / Izvara smaraNa se AtmA ko avazya adbhUta zAnti prApta hotI hai / prabhusmaraNa se sudarzana kI zUlI usake liye siMhAsana banagaI / cittaur3akI mahArANI mIrA ke liye jahara ke pyAle bhI amRta banagaye / aprApyavastu bhI Izvara prArthanA se prApya ho jAtI hai| hamArA bhArata varSa prAcIna samaya meM nAmasmaraNa meM bahata Age thA / Aja kA bhAratavAsI apanI isa pavitra paramparA ko vilAsitA kI cakAcauMdha meM bhUlagayA / Aja phirabhI agara hama usa purAne bhArata kA anukaraNa kareM to vaha zAnti kA samaya hamAre liye dUra nahI rata paratantratA kI ora meM jisa duHkha kA anubhava kara rahA hai usakA kAraNa bhI yahI hai / vidura salatA kI taraha bhAratavAsiyoM ke hRdaya meM Izvara prema jAgRta ho jAe~ to vaha paratantrA kI ber3I se Aja bhI masta ho sakatA hai| Apa saba milakara jagata kI zAnti ke liye Izvara se prArthanA kareMge to zAsanadeva jarUra hamArI sahAyatA karegA / isa prakAra do ghanTe taka pUjyazrI kA dhArA pravAha pravacana hotA rahA / AjakI isa zAnti prArthanA meM sammilita hone ke liye gAMva ke tathA bAhara gAMva ke kariba cAra pAMca hajAra mAnava samUha ekatra ho gayA thA / Isa prArthanA meM lImaDI ke ThAkurasAhaba va kuMvara sAhaba tathA vilavANI ke ThAkura sA0 aura jhAloda ke phaujadAra sAhaba evaM mAlakArI sAhaba bhI padhAre the / gAMva ke kisAna bhIla Adi bhI hajAroM kI saMkhyA meM upasthita the / isaprakAra zAnti prArthanA bar3I bhavyatA ke sAtha sampanna haI zAMti prArthanA ke / dina se hI janatA umaDa umaDa kara Ane lagI sthAnIya vAliyanTara nitya limaDI se dAhoda sTezana para Agantuka mehamAnoM kA svAgata karane ko jAte the / yahA~ para bhI moTarasTenDa para vAlIyanTara khaDe milate the / nityameva lokalaTrena phAsTa Trena se darzanArthI bar3I saMkhyA meM utarate the / utarane vAle mehamAna samaya para limaDI pahuMca jAya isa khAtira sarvisa ke presiDenTa sAhaba ko kahakara khAsa cAra moTaroM kA bandovasta karAyA thA / magara Itane nitya darzanArthI utarate the ki ekA eka moTara ko cAra cAra cakkara karane parate the / dAhoda se bharI huI moTare jyoM hI lImaDI upAzraya ke pAsa pahu~catI tyoMhI unakA svAgata ke liye sthAnIya saMgha taiyAra milatA thaa| isa prakAra mevADa, udayapura, mAravADa, godharA morabI, sailAnA jhAbuA thAMladA paTalAvAda dhAra gautama For Personal & Private Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purA saMjelo kuzalagaDha dAhoda bAMsavADA Adi gAMvoM se aneka zrAvaka zrAvikAe~ darzana ke liye pratidina Ate the| pAsa ke gAMva ke prati dina hajAroM kI saMkhyA meM kisAna, bhIla Adi vyAkhyAna zravana ke liye Ate rahate the| isa apAra mAnava medanI ko dekhakara godharA pulisa supriTenDa sAhaba ne sthAnika pulisa para va phaujadAra sAhaba ko rojAnA rAta dina darzanArthiyoM kI badamAzoM se surakSA ke lie polisa kA bandovasta karanA paDA / sarvatra pulisa ko yAtriyoM kI surakSA ke lie sAvadhAna kara diyA aura unhai DyuTi para tenAta kara diyA gayA / isa prakAra nadI kI bADha kI taraha darzana ke lie AI huI mAnava medano kA svAgata karane ke liye rAta dina sarva cAturmAsa kameTIyA~ apane apane kArya meM lagI rahatI thI / meghadeva kI bhI pUrNa kRpA dRSTi thI / kAraNa ki bAdaloM ne apanA jamAva zAnti prArthanA ke dina se hI kara rakhA thA / usI roja rAta ko jora se bAriSa huI jisase sthAnIya zrIsaMgha ke hRdaya meM Dara banA rahatA thA ki jora se varSA huI to kahIM mehamAno ko takalIpha na ho jAya / magara jahA~ taka darzanArthI 'limaDI meM rahe vahA~ taka nitya bAdaloM kA mamAva bhI rahatA thA / eka eka pharalAMga kI dUrI para varSA bhI hotI thI magara gAMva meM manuSyoM ko aDacana paidA ho aisI varSA na huI / mAno itanI mAnava medanI ko AtI dekha meghadeva bhI isa utsava meM sammalita hone ke lie utsuka dRSThi gocara ho rahA thA / tathA Agantuka darzanArthiyoM ko dhUpa se bacAne ke lie apanA vizAla chatra khola diyA ho kahane kA tAtparya yaha hai ki isa punita prasaMga ko saphala banAne ke sarva tra saphala prayatna ho rahe the| __isa dhArmika prasaMga para sammalita hone ke lie bhI hindavAkula sUrya mahArANA sAheba Aryakulakamala divAkara bahAdura mevADAdhIza ne apanI tarapha se marjIdAna zrImAn darogAjo sAhaba zrI kanaiyAlAlajI cauvIsAjI aura bhairulAlajI cauvIsAjI ko pUjyazrI evaM tapasvI muni ke darzanArtha bheje gaye / isa avasara para zrImAn khavAsA mahArAja sAhaba zrI dillopasiMhajI sAhaba oNpha jhAbuvA sTeTa kaunsila prasiDenTa sAhaba bhI padhAre have the| Apako AmantraNa dene ke liye yahA~ se zrImAna zrIcandajI copaDAjI ne khavAsA darabAra ko yahA~ padhArane ke liye taiyArakara TelIgrAma dvArA zrIsaMgha ko khabara dI ki Aja tA0 3-9-41 ko sAyaMkAla 4 baje ke phAsTa se dAhoda sTezana para utareMge astu lImaDI ThAkurasAhaba ne tathA sthAnika saMgha ne svAgata kI taiyAriyAM kI / zrImAna kuzalagaDha mahArAjakumAra sAhaba zrI bhAratasiMhajI sAhaba bhI usI roja padhAre / __ Apa donoM sAhibAnoM ke svAgata ke liye sthAnika sakala saMgha Aye huve va mahemAnoM ke sAtha dAhoda roDa para upasthita huA / eka mIlataka janasamUha hI jana samUha dikhAI detA thA / sarva janatA utsukatA ke sAtha AtI huI moTaroM ko dhyAna se dekhatI thI kAraNa kI anya mahamAnoM ko lAne ke lie moTare dauDa dhUpa kara rahI thI / idhara ThIka 4 baje ke phAsTa se khavAsA darabAra dAhoda sTezana para utare jahA~ dAhoda tathA lImaDI ke agresaroM ne tathA vAlIyanTaroMne svAgata kiyaa| zrImAn mahArAjA sAhaba dina ko ekahI samaya eka hI sthAna para bhojana pAnI grahaNa karate haiM / jisase dAhoda nivAsI vakila sA0 zrI rAmacandrajI pANDeya ne apane yahA~ unakI vyavasthA kI / isa kAraNa lImaDI Ane meM darabAra ko dera huI tathApi janatA jyoM kI tyoM svAgata ke lie khaDI hI rahI rAta ko ATha baje mahArAjA sAhaba kI moTara bhU bhU AvAja karato Akara khaDI hii| zrI lImaDI ThAkarasAhaba ke kuMvarasAhaba ne tathA zrIsaMgha ne svAgata kiyaa| zrI mahArAjA va kuzalagaDha rAjakumAra ko hAra torA pahanAye / phira saraghasa AkAra meM donoM sAhibAna ko lekara jayadhvani ke sAtha upAzraya kI ora prayANa kiyA / lImaDI kI janatA ne sthAna sthAna para mahArAjA kA svAgata kiyA gayA thaa| medanI khUba hI ulaTa pddii| kepTana sAhaba ne vAlIyanTaroM kI katAra bAndha dii| Age Age mahArAjA va mahArAja kumAra calate the pIche pIche For Personal & Private Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 352 megha kI bhAti sArA jana samUha A rahA thA / bIca bIca meM gyAsa ke haNDe prakAzamaya apane mAthe para liye hue majUra loga cala rahe | AkharI mahArAjA pUjya AcArya mahArAja zrI va tapasvI zrI ke darzanArtha upAzraya ke bhavya maNDapa meM Aye / maNDapa sArA mAnava samUha se bhara gayA / yahA~ taka kI sthAnAbhAva ke kAraNa janatA maNDapa ke bAhara bho cAroM ora saikaDoM kI saMkhyA meM khaDI thI / janatA kI baDI bhArI bhIDa hone se baDA zoragula maca rahA thA / svayaMsevaka dhvani vistAra se logoM ko zAnta kara rahe the / darabAra pUjyazrIkA abhivAdana kara pUjyazrI ke sAmane baiTha gaye ora vArtAlApa karane lage / karIba eka ghaMTe taka pUjyazrI ke sAtha darabAra ne vArtAlApa kiyA / darabAra ne pUjyazrI se kahA Apato sAkSAt bhagavAna kI mUrti ho / Apa ke premane mujhe yahA~ taka khIMca lAyA / pUjyazrI ke sAtha aura bhI dhArmika viSaya para vividha praznottara kara unakA pUjyazrI se uttara sunA / vArtAlApa ke bAda darabAra ne baDA santoSa vyakta kiyA / pUjyazrI ko abhivAdana kara darabAra ThAkura sAhaba ke mahala meM padhAra gaye / isa avasara para dAhoda mAmalatadAra sAhaba zrI nautamalAla somezvara Thakkara Aye Apane dAhoda tAlUke meM tA0 3-9-41 ko agatA yAne pAkhI pAlane ke liye apane nAma se vijJApana patra nikAlakara talATIyoM dvArA sthAna sthAna para Avedana patra bheje / zrImAn jhAloda mAhAlakarI sAhaba zrI rAmaprasAdajI candulAlajI vaMzI padhAre / Apane bhI tA0 31 8-49 ko jhAloda tAluke meM agatA yAnI pAkhI pAlane kI vijJapti nikAlI thI / zrImAna lImaDI ThAku ra sAhaba zrI dIlIpasiMhajI sAhabane tA0 31-8-41 kI zAnti prArthanA meM pUrNa sahayoga diyA Agantuka mahamAnoM ke liye Avazyaka cIjoM ko saharSa lejAne ke liye AjJA dI thI / zrImAna bibANI golANA ThAkura sAhaba zrI zaMbhusiMhajI sAhaba bhI padhAre / Apane apanI riyAsata meM tA0 3-8-41 ko hukma dvArA agatA palAkara yahA~ ke saMgha ko hara prakAra kI madada dI / uparokta mahAbhAvoM ke alAvA nimna sadgRhastha adhikArI varga AyA jinake ullekhanIya nAma ye haiM- / zrI polisa inspekTara sAhaba jhAloda, ahavalakArakUna jIvanalAlabhAI jhAloda, dAhoda tathA jhAloda tAluke ke sarveyara sAhaba janarala ekAunTara zrImAnakacandajI rAThoDa jhAbuA, zrI rAmacandanI dayAzaMkara paMDayA vakIla, katavArA gAMva ke nAyaka mAnasiMhajI devIsiMhajI aura Asa pAsa ke gAMva ke choTe choTe nAgIradAra bhI darzana ke liye upasthita hue / tapazcaryA kA pUrti divasa - isa prakAra rAjya karmacArI gaNa evaM zrAvaka zrAvikAeM tathA Asa pAsa ke gAvoM se Aye hue kheDUta varga se lImaDI kI apUrva zobhA dikhAI detI thI / jahAM dekho vahAM manuSyoM ke jhuMDa ke jhuMDa dikhAI dete the / koI bhI galI aura makAna najara nahIM AtA thA ki jahAM bAhara ke Aye hue manuSya dikhAI nahIM dete hoM / astu isa prakAra jana samUha se lImaDI cikAra bhara gaI thI / bhAdavAsuda 14 tA0 4-9-41 ke dina subaha se naranAriyoM se upAzraya, gelarI, hAla, maNDapa cAroM makAnoM ke tibAre vo jAhira mArga Ama janatAoM se khacAkhaca bhara gayA / cAroM tarapha dikhAI de esI jagaha pUjyazrI va anya muniyoM ko birAjane ke liye takhte lagAye gaye / adhikAriyoM ko baiThane ke lie alaga vyavasthA kI gaI / svayaMsevaka gaNa vyavasthA rakhane ke liye tana mana se juTa gayA thA / sarva sabhAsadoM ke liye bichoMne bichAye gaye / vizeSa chAyA ke liye vyavasthA kI gaI yAnI sarva prakAra kI sundara vyavasthA rakhI gaI / ThIka ATha baje vyAkhyAna zurU huA / pahale choTe santoMne mAMgalika pravacana kiyA / tatpazcAd pUjya zrI ne lAkSaNika zailI se apanI amRtamayI vANI dvArA AI huI apAra medanI ke hRdaya ko pavitra kiyA / pUjya zrI ne upasthita vizAla jana samUha ko sambodhita karate hue pharamAyA-" saMsAra meM For Personal & Private Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ states Dater1000 TheSecretAy JHASinghawnLESED DESipur maratea baramatestra home uraank yeatorymaratacartoindene wamari .. Mahatecoratoppinemamalnerternatime s watastaraman Thamta temenormones Xapa Sincerely T jhAbuA sTeTa kA patra For Personal & Private Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyoM ke liye dharma hI AdhAra bhUta hai / binA dharma ke koI bhI prANI na to sukha pAyA hai aura na pAyegA / Aja ItihAsa bola rahA hai / isa dharma ke liye baDe baDe naravIroM ne apane prANa nyochAvara karadiye haiN| dharma ko dhAraNa karanA sahaja bAta nahIM hai / tathApi choTe choTe bAlaka se lekara baDe baDe cakravartI mahArAjA bho isa dharma ko apanA sakate haiM / dharma meM jAti bheda nahIM hai / kAraNa ki "karmaNyevAdhikAraste-athavA "kammuNA bambhaNo hoi kammuNA hoi khattiyo" ke anusAra sarva prANimAtra kA dharma meM adhikAra hai| dharma cAra prakAra kA kahA gayA hai / dAna, zIla, tapa aura bhAvanA ina cAra prakAra ke dharmAcaraNa se AtmA mokSa mArga kI ora pravRtta hotA hai / ye hi AtmA ke guNa haiN| jaba ye guNa AtmA meM pragaTa ho jAte haiM to una mahAna AtmA ko deva bhI namana karate haiM / ese AtmavAna puruSoM kI saMkaTAvasthA meM deva bhI Akara sevA karate haiN| pati sItA ke agni kuNDa kA pAnI honA, sati candanabAlA ko vikaTa samaya meM madada prApta honA / sudarzana seTheko zUlI kA siMhAsana bananA / harizcandra mahArAjA ko smazAna meM Ananda prApta honA Adi aneka puruSoM ko samaya samaya para daivIka madada milI thI / isa daivika madada ko ve hI prANI prApta kara sakate haiM jo dharma ke lie apanA sarvasva arpaNa karate haiM / isa kAraNa pratyeka manuSyoM ko dharmAcaraNa karanA hI cAhiye / Aja Apa sarva mahAnubhAva yahA~ tasvIjI ke darzana ke liye Aye ho / astu yahAM Akara ekane eka jarUra pratijJA karanA cAhie kAraNa kI isa samaya aise tapotsava para kI gaI pratijJA avazya hI hameM apane saMkaToM se mukti pAne meM sahAyatA karatI hai / ': pUjyazrI ke mArmIka pravacana ke pazcAt mAsTara zrIzobhAlAlajI mehatA udayapura, mAsTara devendrakumArajI kuzalagaDha bAbU, rAjamalajI mehatA kuzalagaDha ke sAmuhika pravacana hue / tatpazcAt tapasvIjI zrImadanalAlajI mahArAja sAheba evaM tapasvI mAMgIlAlajI mahArAja ne maNDapa meM padhAra kara sArI pariSada ko darzana diye / bAda meM pRthvIrAjajI nAhaTA aura navalamalajI zrImAla ne sapatnIka zIlavata grahaNa kiyA / bAda meM jayadhvanI ke sAtha sabhA visarjita hogaI / vyAkhyAna ke anta meM prabhAvanA dI gii| Aja sAre dina bhIla ke Tole ke Tole lambI dUra se darzana ke liye Ate the / sarva manuSyoM ne darzana kara khUba hI santoSa pragaTa kiyA / tathA dAru, mAMsa bhakSaNa jIvahiMsA, gyArasa amAvasyA ke dina khetI na karanA Adi kI pratijJA grahaNa kI / karIba tIna cAra hajAra kisAna va AdivAsI bhIloM ne pUjyazrI ke darzana kara vividha tyAga pratyAkhyAna kiye / darzanArthI bhIloM ko khAne ke liye bhune hue cane diye gaye / isa prakAra baDe bhArI samAroha ke sAtha tapasvI munizrI madanalAlajI mahArAja kI tapazcaryA kA antima divasa manAyA gyaa| isa avasarapara sthAnIya zrAvakoM ki tarapha se darzanArthiyoM ke liye bhojana prabandha baDA sarAhanIya rhaa| gurudeva kA camatkAra tapasvIjI ke pArane dina tA0 5-9-41 ko katvArA nivAsI zrImAn seTha nAnAlAlajI rAjamalajI bUDa ne bAhara ke dazArthiyoM ke liye bhojana kA prabandha kiyA / bhojana karIba tIna cAra hajAra AdamiyoM ke liye hI banAyA gayA thA / kintu gurudeva ke camatkAra pUrNa prabhAva se darzanArthiyoM ne donoM samaya bhojana kiyA phira bhI sAmagrI utanI hI utanI najara AI to gAMva ke moDha vaNika jAtI ko bhojana ke lie nimaMtrita kiyA / vaha jJAti bhI jImakara calI gaI kintu bhojana sAmagrI utano hI dikhAI dI taba gAMva ke luhAra, sunAra mAlI darajI, telI, kumhAra Adi samasta jJAti ko bulAkara unheM jimAyA gayA / sAre gAva vAloM ne bhojana kara baDI tRpti kA anubhava kiyA / gurudeva kI isa camatkAra pUrNa prabhAva se sArA gAMva Azcarya cakita ho gyaa| ___ isa avasara para bAhara gAMva ke Aye hue patra tathA upakAra varNana isa prakAra hai For Personal & Private Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 kuMvarajI geMdAlAlajI / zrI sthA. jaina saMgha / lImaTI (paMcamahAla) ApakI patrikA prApta huI / pUjyazrI tathA tapasthIjA mahArAja ko namaskAra kaheM / tapasvAjI mahArAja kI tapasyA ke prati hArdika abhi. nandana / ApakA jamazeda nazaravAnajI mu0 karAcI kuMvarajI geMdAlAlajI pUjya mahArAja sAhaba zrIghAsIlAlajI mahArAja va tapasvIjI mahArAja sAhaba kI sevA meM dAsAnadAsa jIvanasiMha mehatA udayapura nivAsI kI vandanA arja kareM / jAhira sandeza va jIvadayA kA virATa ayojana ko patrikA pahuMcI / paDhakara bahuta khusI huI / koTAnnu koTI dhanyavAda hai ki aise mahAnubhAvoM mahAtmAoM ke vahA~ birAjane se jIvadayA kA apUrva upakAra huA aura ho rahA hai / hama kAranavaza sevAmeM upasthita na hosake jisake liye dilagIra haiM / donoM bAbU kI vandanA arja kareM aura cAturmAsa bAda mevADa deza meM padhArane kI arja kareM / ApakA jIvanasiMha mehatA udayapura ___isa avasara para ciTanIsa prANazaMkara dave mu0 kheDA, relve suprITenDeTa candrasiMhajI mehatA udayapura' maNIlAla sundarajodesAI kalakattA, nAgora se mUlacandajI vyAsa, sItAmau zrIsaMgha, zAhapurA mevADa se manoharasiMhajI caMDAlyA, udayapura se kezarImalajI chaganalAlajI saMghavI, bodavaDa se chaganamalajI dAnamalajI, bhAdaraNa se zrI saMgha, huraDA se ghUlacandajI vaidya, indaura se chogAlAlajI pokharanA, lAsalagAMva se mAsTara ratanalAlajI muNota, karAcI se popaTalAla prANajIvanazAha, udayapura se jIvanasiMhajo bhaNDArI, ratanalAlajI talesarA, kAmalIghATa se sIrilAlajI agravAla, jayapura se maNilAlajI saMkalecA, ahamadAbAda se bhogIlAla chaganalAla zAha, ratalAma se seThazrI mANakacaMdajI chAjeDa, haidarAbAda sindha se seTha visanA DI. DAsvAnI, ThekedAra TikArAma josI Adi mahAnubhAvoMne tapazcaryA ke zubha avasara para abhinandana bheja kara apanI hArdika bhakti bhAva kA paricaya diyA / isa ava sara para bAhara gAvoM meM bhI acchA upakAra huA jisakA kiMcit mAtra digdarzana nimna patroM se karavAte haiM / koTarI bandara-zrI jainAcArya jenadharma divAkara pUjya zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhaba ThAnA 5 va zrI sthAnakavAsI zrIsaMgha samasta kI sevAmeM liMmaDI / siddha zrI koTaDI bandara se likhI seTha ThAkarasI rAmajI kA sAdara jayajinendra baMcanA / vi0 likhanA hai ki tapasvIjI zrI madanalAlajI mahArAja kA 87 upavAsa kA mahAna tapovrata kA pUra Aja bhAdrazuklA 14 guruvAra tA0 4-9-41 ko pAkhI rakha kara yathA zakti dharmadhyAna kiyA gayA / aura sindhunadI meM hotI jIvahiMsA ko banda karane kA prabandha pUrNa bandovasta rakhakara ke kiyA gayA / yathA zakti kharca karake macchI. mAroM ko rojI dekara beThA diyA thA / ApakI AjJAnusAra dharmadhyAna khUba acchA kiyA gayA / Apake darzana ke liye hamaloga nahIM Asake jisake liye kSamA yAcanA / ApakA ThAkarasI rAmajI kA jayajinendra I kalamoM ke anusAra bhAdavA suda 14 tA 4-9-41 ke dina hamAre gAMva ke ThAkura sAhaba kI tarapha se kacahariyoM ko banda rakhI gaI va kasAIgoM bhI dukAne banda rakhI hamane vyApAra banda rakhA dharmadhyAna khuba kiyA aura karAyA / so Apako jJAta rahe / mahArAja zrI ko vandanA ApakA sthAnaka vAsI jena saMgha zivagaDha ( mAlavA) lIlavA 14-9-41 ApanA tarapha thI tapasvI zrI madanalAlajI mahArAja nI tapasyAnI patrikA maLI patrikAmA lakhyA mujaba tArIkha 3-9-41 nA divase agatA pAlavA mAM AvyA / amArAvatI pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjane vandanA kahezo ane pUjya mahArAja sAhaba ne araja karazo ke mAru gAMva paNa limaDI thI be mAilaja che mATe cAturmAsa mAM eka divasa ahiMyA padhArI zAnti prArthanA karAvavI ane vyAkhyAnana lAbha Apazo eja / For Personal & Private Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ThAkora raNajitasiMha kezarIsiMha lilavA 23-9-41 saMjelI 23 - 9 - 41 Apane tyA birAjamAna jainamuni pUjyazrI 1008 zrIghAsIlAlajI mahArAja bhane tapa svIjI mahArAja ne amArA praNAma kahezo ApanA tarapha thI tapasyAnI patrikA maLI htii| ApanA lakhyA pramANe bhAdavA sudi 13tA0 39-41 nA roja saMjelI tathA riyAsata mAM pAkhI pAlanAmAM AvI ane Izvara prArthanA karI / OM zAnti dina manAvAmAM Avyu te Apa jANazojI / have hamArA vatI pUjya mahArAja sA. ne arja karazoM ke caumAsA pachI pharIthI amane darzana ApavA saMjelI padhAreM / Apano sanatakumAra menejara saMjelI lasAnI (mevADa ) 355 1 patra ApakA milaa| Apake vahAM birAjamAna pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhaba ThAnA 5. kI sevAmeM ThAkura sAhaba zrI khumAnasiMhajI sAhaba kI va merI tarapha se bandanA arja kareM aura arja kare ki tapasvIjI zrI madanalAlajI mahArAja sAhaba ke 87 dina kI tapasyA ke pUra kI khuzI meM bhAdavA sudi 13-14-0 39-41 ke dina ThAkura sAhaba zrIne agatA palAnA svIkAra kiyA hai| usIke anusAra paTTe ke sarva gAMvoM meM sehanelogoM ke mAraphata sahorata karAke agatA palAyA gayA hai| yaha araja pUjya mahArAjasAhaba se karadeM ki Apake pharamAna mAphika tAmila karA dI gaI hai / saMvata 1968 bhAdavA sudI 15 motIlAla surANA kA Thi0 lasAnI mevADa isa punIta avasara para katavArA jAgIradAra sAhaba ne tapasvI mahArAjazrI ke pUra ke dina jAhira kiyA thA ki maiM dazaharA para jo eka bakarA mArA jAtA thA vaha sadA ke liye mAranAbanda karatA hU~ / isa prakAra jAgIradAra sAhaba ne jIvadayA ke kArya meM utsAha ke sAtha sahayoga diyA / tapasvI zrImAMgIlAlajI mahArAja / dUsare tapasvIzrI mAMgIlAlajI mahArAjane 21 dina kA pAranA kara punaH zravaNa zuklA 13 se tapazvaryA zurU kI Apake tresaTha upavAsa kA pUra Asoja zuklA 1 somavAra tA0 22-9-41 ko huaa| pUrake dina kasAIyoMne saharSa katalakhAne banda rakhe / bhaTTiyeM banda rakhI / vyApAriyoM ne apanA vyApAra banda rakhA tathA sA kArya canda rahe / upavAsa paudha dayA sAmAyikeM tathA AyaMbila aivaM anya tyAga pratyAkhyAna vipulamAtrA meM hue / lIlavA meM zAnti prArthanA zrImAna ThAkura sAhaba zrI raNajitasiMhajI sAhaba ne pUjya AcArya zrI se arja ki ke eka roja lIlavA gAMva padhArakara zAnti prArthanA karavAveM / tadanusAra tA0 23-9-49 ke dina zAnti prArthanA ke liye lIlavA gAMva ke ThAkura sAhaba neM taiyArI zurU karadI / patrikAe~ chapavAkara lImaDI, lIlavA, raNIyAra nAnasalAI, muMDAseDo, jhAloda, dAhoda, AdigAMvoM meM bhejI, ukta tArIkha ke dina pUjyazrI lImaDI se lIlayA pdhaare| DImI zrIsaMgha tathA AsapAsa ke tamAma gAvoM se kheDUtavarga, evaM bhIla samUha baDI saMkhyA meM Aye / vyAsthAna sthala dhvajApatAkA se saNagArita kiyA gayA / tathA vyAkhyAna zravaNa karane vAloM ke liye vizAla paNDAla banAyA gayA / sarva AsapAsa ke sabhI gAvoM ke hajAroM naranAriyoM ke ekatrita hone para vyAkhyAna zurU kiyA / pahale choTe munivaroM ne prAsaMgika pravacana kiyA / bAda meM pUjyazrIne apanI gambhIra vANI se upasthita zrotAvarga ko sAmUhika zAnti prArthanA kA mahatva samajhAyA - pUjyazrI ne apane vaktavya meM pharamAyA ki "sarva prANiyoM kA zaraNabhUta ekamAtra paramAtmA hI hai / Izvara smaraNa se Atmika lAbha ke sAtha sAtha ehika lAbha kI bhI prApti hotI hai / pUjyazrI ne Age kahA- yahAM pahale tAlAva ke kinAre zAnti prArthanA thii| usa samaya sUkhA thA kintu isa gayA hai sarvatra hariyAlI hI hariyAlI jaba maiM AyA thA taba isI tAlAba pAnI se bhara 1 samaya For Personal & Private Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 chAI huI hai / mujhe mAlUma huA hai ki anya prAntoM se paMcamahAla prAnta sukhI hai samRddha hai / yaha bhI eka Izvara prArthanA va dhArmika lagana kA hI suphala hai-pUjyazrI ke isa vyAkya kA ThAkura sAhaba evaM upasthita sabhAsadoMne hAM kahakara anumodana kiyA aura kahA ki ApakA kathana solaha AnA satya hai / hamAre yahA~ dharma va guru ke prasAda se Ananda hai / pUjyazrI ne apane pravacana meM ahiMsA para bhI pUrA bala diyA aura dArU mAMsa jIvahiMsA jaise ghRNita kArya na karane kI janatA se apIla kI / pUjyazrI ke gambhIra pravacana se prabhAvita hokara saikaDoM bhIloM ne jIvahiMsA, dArU, mAMsa kA parityAga kiyA / vyAkhyAna ke bAda ThAkura sAhaba kI tarapha se prabhAvanA dI gaI / isa zAnti prArthanA para Aye hue mahemAnoM ko cAya pAnI kA bandovasta kiyA / tathA bAkI sArA kharca ThAkura sAhabane apanI ora se kiyaa| ApakI tarapha se samaya isa avasara para Aye hue saikaDoM bhIloM ko cane aura guDa diyA gayA / isa prakAra baDe prabhAvazAlI DhaMga se zAnti prArthanA dina manAyA gayA / dazahare para jIvadayA kA pracAra dazaharA para kurUDhI ke anusAra cAroM ora hiMsA kA bavaNDara uThatA hai isa hiMsA ke bhayakara tuphAna meM hajAroM asahAya prANIyoM kI Ahuti saMsAra ko saMkaTamayI banAne ke liye dI jAtI hai / na jAne vaha ghAtaka rivAja kaba se aura kisa ajJAna ne pracalita kiyA / aphasosa hai ki aise anArya kAryoM meM bhAna bhUlakara AryAvarta nivAsI aise samaya meM apanA dharma karma saba bhUla jAte haiM / aura apane hAthoM se apane pyAre dharma ko tilAMjalI dete haiM / aise puruSa mahA dayanIya avasthA ko prApta ho jAte haiM / uparokta vighAtaka prathA ko nAbUda karane ke lie bhArata prasiddha sva0 paramazAMta tapodhanI mahAnatapasvI yogirAja zrI sundaralAlajI mahArAja kI smRti meM banI huI Adarza saMsthA zrI mumbaI jIvadayAmaNDalI' bhI bharasaka prayatna kara rahI haiM / isa anusAra zrI gajAnanda kulakarNI bambaI ke seTha caturbhujajo, DAhyAbhAI, nAthAbhAI, kusumakAnta, jaina Adi ne dazaharA para hotI huI hiMsA ko rokane ke liye paMcamahAla prAnta meM khUba hi prayanna kiyaa| jilA majisTreTa sA. bhaDUca paMcamahAla ne bhI isakArya meM pUrNa sahayoga diyA / vIraputra samIramuni va paM. zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja ne bhI Asa pAsa ke gAMvoM 2 ghUma ghUma kara hiMsA ko rokane kA AzAtIta prayatna kiyA / isake pariNAmasvarUpa kAraTa, raNIyAra, varoDa, TaoNDI Adi gAMvoM meM bilakula hiMsA banda rahI / isa varSa paMcamahAla prAnta meM dazahare para jIva dayA maNDalI ne khUba pracAra kara hajAroM jovoM ko abhayadAna dilavAyA tathA sva0 tapodhanI yogIrAja zrI kI svarga tithI vijayAdazamI ke dina jIva dayA ke kAryoM se tathA dharma dhyAna se atIva utsAha ke sAtha manAI gaI / sAdhAraNa janatA se lagAkara rAjA pUjyazrI kA yaha cAturmAsa sabhI dRSTi se saphala rhaa| nagara kI mahArAjA aura rAjakumAroM ne gurudeva ke prabhAvazAlI pravacanoM ko sune / udayapura mahArANA sAhaba kI vinaMtI - zrI hindavAkula sUrya Arya kula kamala divAkara dAma ikabAlahU hijahAineza mahArANA sAhaba zrI bhUpAlasiMhajI sAhaba kI pUjyazrI ke prati apUrva zraddhA thI / mahArANA sAhaba ne gatavarSa bhI mevADa meM padhArane kI vinaMtI ke liye zrI dArogAjI sAhaba zrI kanaiyAlAlajI cauvisAjI ko bheje the / isa cAturmAsa kI samApti ke avasara para mahArANA sAhaba ne udayapura padhArane kI vinaMtI ke hetu punaH kanaiyAlAlajI covisA ko bheje / mahArANA ne kahalavA kara bheje ki pUjyazrI udayapura avazya padhAra kara hameM darzana deM / tathA pUjyazrI udayapura padhAreM aisA tAra bhI bhijavAyA gayA / kaI patra bhI Aye / tatra udayapura ke viziSTa upakAra ko dhyAna meM rakhakara pUjyazrI ne cAturmAsa ke bAda udayapura mevADa meM padhArane ke lie bAgaDa prAMta kI tarapha bihAra karane kI apanI bhAvanA pragaTa kI / cAturmAsa samApta huA / zrAvakoM neM baDe samAroha ke sAtha azrubhinenayanoM For Personal & Private Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357 se guru deva ko vidA dii| mevADa kI yazasvI yAtrA __ lIMmaDI kA cAturmAsa samApta kara pUjya zrI ne apanI muni maMDalI ke sAtha tA0 5-11-41 ko bihAra kara diyA / pUjya zrI kA usa samaya svAsthya ThIka nahIM thA / lImaDI saMgha ne svAsthya ke ThIka hone taka lImaDI meM hI birAjane kI bar3I vinaMtI kI kintu pUjya zrI kA manobala bar3A dRDha thaa| cAturmAsa kA bihAra to honA hI cAhiye / yaha kaha kara pUjya zrI ne lIMmaDI se bihAra kara diyA aura vahA~se eka mIla para TAMDI gAMva padhAre / vahA~se sAyaMkAla ke samaya punaH bihAra kara eka mIla para sthita baroDa gAva ke pAsa sarakArI koTar3I meM padhAre / yahA~ padhArane para pUjya zrI kA svasthya aura bhI bigar3a gayA / tabiyata adhika bigaDatI dekha zrIyuta vIracandajI pannAlAlajI karanAvaTa usI samaya dAhoda gaye vahA~ jAkara zrImAn dezabhakta IzvaralAlajI vaidya jo vahA~ ke eka acche bhAvuka sad gRhastha hai| evaM vaidya vidyA meM baDe bhArI nipuNa aura anubhavI hai unako lAye / vaidyarAjajI ne pUjya zrI kI tabiyata kI jAMca kara cikitsA prAraMbha kara dii| vaidya ke upacAra se evaM munigaNa kI apUrva sevA se pUjya zrI kA svAsthya dina pratidina acchA hone lagA / karIba pUjya zrI yahAM aThAraha dina birAje / isaavasara para maNIlAlajI dugaDa ne evaM karaNAvaTajI ne tathA lomaDI zrIsaMghane apane sAre vyavasAya dhaMdhe ko chor3akara apUrva sevA kI / karoDa nivAsI pATIdAra puruSottama bhAI vaiSNava haiM unhoMne rAtadina apanA vyavasAya chor3akara pUjya zrI kI sevA meM lage rahe / yogya upacAra se pUjya zrI pUrNa svastha ho gaye / vahA~ se tA022-11-41 ko vihAra kara pUjya zrI jhAloda padhAre / vahA~ viradIcandajI koceTA, premacandajI zobhAlAlajI bhaMDArI baDe zraddhAlu zrAvaka hai / yahA~ke zrIsaMghane pUjya zrI ke birAjane ke liye bahuta vinaMtI kI, kintu udayapura padhArane ke liye mahArAnA sAhaba kA pUrNa utsAha vardhaka takAdA ArahA thA jisase bAMsavADA ko tarapha tA0 24-11-41 ko bihAra kara sAlopATa padhAre yahA~ gulAma alI thAnedAra hai| pUjya zrI se inhoMne dhArmika carcA kii| pUjya zrI ke isallAma dharma viSayaka jona kArI se baDe prabhAvita hae / usane pUjya zrIke upadeza se mAMsa madirA evaM jIva hiMsA kA sadA ke lie tyAga kara diyA / vahA~ se tA0 25-11-41 ko pUjya zrI ne bihAra kara diyA / thAnedAra sAhaba bahuta dUra taka pahu~cAne Aye / mArga meM bAMsavADA sarahada meM AI huI anAsanadI ke taTapara pUjyazrI vaTavRkSa kI ghanI chAyA meM rAtroke lie birAja gaye / vahA~ acAnaka hI kuzalagaDha ke mahArAja kumAra zrI bhAratasiMhajI sAhaba apanI maMDalI ke sAtha pUjya zrI ke darzana kiye the / ye pUjya zrI ke parama bhakta hai / inhoMne pUjya zrI se kuzalagaDha padhArane kI vinaMtI ko / isake pahale bhI mahArAjakuMvara sAhaba ne kuzalagaDha padhArane ke liye pUjya zrI se kaI bAra prArthanA kI thii| Apane Agraha bhare svara meM pUjya zrI se kahA-gurudeva hama loga varSo se Apake darzana pipAsu haiM / Apa ke kuzalagaDha padhArane se acchA upakAra hogA / mahArANI sAhaba ko bhI Apake darzana karane kI aura vyAkhyAna sunane kI bar3I abhilASA hai / taba pUjya zrI ne pharamAyA-mahArAjakumAra ApakI bhakti stutya hai kintu udayapura darabAra kI tarapha se udayapura jaldI padhArane kA Agraha hai aura vahA~ jaldi pahuMcane se baDe upakAra kI saMbhAvanA hai isalie maiM mevADa jAne kI jaldi kara rahA huuN| isa para maharAjakumAra ne pharamAyA gurudeva kuzalagaDha meM bhI ApakI icchAnukula upakAra kA kArya hogaa| cAra dina taka agatA pAlA jAyagA aura ne apanIsamasta riyAsata meM cAra dina ke lie jIva hiMsA baMda karavA dUMgA / Apa avazya padhAreM / isa para bhI pUjya zrI ne kuzalagaDha padhArane kI apanI svIkRta nahIM de sake / do ghaMTe taka maharAja kumAra pUjya zrIkI sevA meM rahakara vApasa kuzalagaDha cale Aye / bAgaDadeza kA bihAra For Personal & Private Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 anAsanadI ko pAra karane ke bAda bAgaDa deza prAraMbha hotA hai / bAgaDa deza ke sarahada kI yaha eka baDI bhArI nado hai / gatavarSa hI (yAnI pUjya zrI ke padhArane ke eka varSa pUrva) hI isakA pula bAMsavADA darabAra ne taiyAra karAyA hai / nado ke donoM taTa ghane vRkSoM se evaM UMcI UMcI TekariyoM se bar3e suhAvane lagate haiM / isakA prAkRtika dRzya bar3A nayanaramya hai yoM to sArA bAgaDa deza prAkRtika saudarya se suzobhita hai / isa deza ke cAroM aura bhIloM kI vastI hai / yahA~ ke AdivAsI zaharI jIvana ke vAtAvaraNa se zUnya hone ke kAraNa apane Apa meM bar3e sukhI najara Ate haiM / isa deza meM sthAnakavAsI aura zvetAmbara mUrti pUjakoM kI vastI nahIM vata hai / yahA~ ke sarva gAMvoM meM vizeSakara digambara saMpradAya ke hI ghara dikhAI dete haiM / eka samaya thA jaba kI sArA bAgaDadeza zuddha sthAnakavAsI paramparA ko mAnanevAlA thA / yahA~ Aja bhI kaIgAvoM meM sthAnakavAsI sapradAya ke upAzraya bhI dRSTi gocara hote haiM / bhUgaDA, moTegA~va kaliMjara, khUdanI Adi gAMvoM meM abhI bhI vRddhapuruSa kahate haiM ki yahA~ muhapatti bAMdhakara eka sAtha so so dausI dausI manuSya dayA vrata pAlate the va ghara ghara muhapatti bAMdhakara sAmAyikeM hotI thI / muniyoM ke acche cAmurmAsa bhI hote the / kintu jyoM jyoM sthAnakavAsI muni kA AvAgamana kama hotA gayA aura digambara muniyoM kA AvAgamana baDhatA gayA tyoM tyoM loga sthAnakavAsI dharma ko chor3akara digambara mata ko svIkAra karane lage / yahA~ digambara sapradAya kA prasAra 17 vIM sadI ke AsapAsa se prAraMbha huA thA aisA ati prAcIna hastalikhita granthoM se mAlUma hotA hai / yahA~ Aja bhI kaI sthala para hastalikhita granthoM ke bhaNDAra haiM aura kaI upAzrayoM meM bar3I avyavasthA ke sAtha hastalikhita grantha paDe haiM / Aja isa pradeza meM sarvatra digambara jaina samAja ko mAnane vAle haiN| ye loga zvetAmbara muniyoM se bar3AdveSa rakhate haiM aura AhAra pAnI bhI nahIM deteM / bhayaMkara sardI meM bhI ve zvetAmbara muniyoM ko Thaharane ke liye makAnataka nahIM dete the| pUjya zrI ko isa pradeza meM saMpradAyika kaTTaratA kA bar3A sAmanA karanA pdd'aa| sarvatra sAMpradAyika kaTutA dRSTi gocara hotI thI yahA~ ke digambarajaina loga sthAnakavAsIjaina muni se bAta karanA to dUra rahA kintu AMkha kholakara dekhanA bhI pasansa nahIM karate haiM / itanA kaSTa hone para bhI pUjya zrI dRDhatA pUrvaka bhUkha aura pyAsa ke parISaha ko sahate hue bAgaDa deza meM khUbadharmapracAra kiyA / bAgaDadeza ke choTe baDe grAmoM meM jaina ajaina evaM AdivAsiyoM ko apane pAvana pravacanoM se lAbhAnvita kiyA aura saikar3oM ko jaina dharma kA anuyAI banAye bAMsavADA zahara meM praveza ___bAgaDadeza kA mukhya zahara bAMsavADA aura DUMgarapura hai| donoM gajadhAniyAM hai / bAMsagADe ke mahArAjA pRthvIsiMhajI hai / aura Apake do putra hai| bA~sagADA ke uttara pUrva evaM dakSiNa kI tarapha baDI baDI UMcI pahADiyA~ hai / ye pahADa vRkSoM se suzobhita haiM / pahADoM kI vanazrI se yaha zahara baDA hI suhAvanA lagatA hai / yahAM bahuta hi AmravRkSa hai| AmravRkSa kI vipulatA dekha agara isakA dUsarA nAma AmravADa rakhA jAya to asaMgatiyukta nahIM hogaa| yoM to bAMsavADe kA nAma guNaniSpanna hI hai kAraNa ki isake cAroM tarapha bAMsa kI utpatti adhika hai| zahara ke pAsa do baDe baDe sundara sarovara hai / pAsa hI eka choTI nadI hai| zahara ke bocameM UMce rAjamahala hai / isase zahara baDA hI AkarSaka lagatA hai / isa prAMta kA mukhya zahara hone se yaha bahuta bar3e vyApAra kA bhI kendra hai / mevADa kI taraha isake bhI solaha battIsa ThikAne hai| isa zahara meM sthAnaka vAsI jaina aura digambara samAja ke adhika ghara hai / maMdira mArgiyoM ke kevala do ghara hai mAlave se RSabhadevajI tIrtha yAtrA jAte samaya mUrtipUjaka sAdhu sAdhvIyoM kA yahAM sadA AvAgamana banA rahatA hai| sthAnakavAsI jaina samAja ke 25 ghara hai jinameM hIgalAlajI koThArI tArAcandajI koThArI bhavaralAlajI megharAjajI For Personal & Private Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi mukhya sevAbhIvI sajjana haiM / cAraso ghara nImA mahAjana ke haiN| santoM ke prati inakI acchI bhakti hai ye sarva vaiSNava dharma ke anuyAI haiM / kintu pUjyazrI ke pravacana se bar3e prabhAvita the / sabhI loga vyAkhyAna zravaNa karate the / rAmasnehI saMta caukasIrAmajI bhI vyAkhyAna zravaNa karate the| pUjyazrI rAmadvAre meM birAjate the / rAtriko Ama bAjAra meM vyAkhyAna zrI paM. ratna munizrI kanhaiyAlAlajI mahArAja ke jAhira vyAkhyAna hone lage / hindumusalamAna sarva koma ke logoM kI baDI hAjarI rahatI thii| bAMsavADA dharma mArga meM jAgRtabana gayA AcArya zrI ke subaha vyAkhyAna zahara meM hote the / mevADa kI tarapha bihAra bAMsavADe meM pUjyazrI ke birAjane se acchI dharma prabhAvanA huI / mAhArAjA sAhaba ne evaM mahArAja kumAra ne pUjyazrI kA vyAkhyAna zravaNa kara baDA harSa pragaTa kiyA / nagara nivAsiyoMne bhI pUjyazrI ke prabacanoM kA acchAlAbha liyA / bAMsavADe meM punaH udayapura mahArANA kA patra AyA ki pUjyazrI zIdhra hi mevADa ko apanI caraNadhUli se pAvana kareM / mahArANA sAhaba ke Agraha ko dhyAna meM rakhakara pUjyazrI ne bAMsavADe se tA0 10-12-41 ko apanI muni maNDalI ke sAtha mevADa kI tarapha bihAra kara diyaa| baDagAMva candujI rogaDo bhUgAno lavAriyA, lasADA choTA, voDIgAva mAra Asapura vIravAsa Adi gAvoM ko kramazaH apane amRtamaya pravacanoM se janatA ko lAbhAnvita karate hue salUmbara padhAre / bAMsavADe se salUbara tIsa koSa paDatA hai / mArga meM Apane sekaDoM AdivAsIbhIloM ko mAMsa madirA zikAra evaM jIvahiMsA kA tyAga karavAyA / aneka jaina bhAIyoM ko samyaktva dI / salUmbara taka prAyaH gAvoM meM digambara jaina sama vastI hai / lasADA gAMva jo adhika pATipAroM kI vastIvAlA hai / isake pAsa hI bAMsavADA Dugarapura riyAsata ke sarahadI mahIsAgara nAmakI bar3I nadI hai / isa nadI kA udgama sthala mAlavA hai| yaha nadI sailAnA bAMsa. vADA, udayapura Dugarapura gujarAta meM hotI huI ravaMbhAta ke AkhAta meM samudra se jAkara milatI hai / isa nadI kA jenAgamoM meM bhI ullekha AtA hai / / salumbara mevADa ke sole ke ThikAne meM se eka mukhya ThikAnA hai / yahA~ ke rAvajI kA nAma khumA nasiMhI hai / salUmbara pahale pahADapara basA huA thA / Aja bhI pahADa para mahala evaM killA hai / isake cAroM ora darataka koTa ghirA huA hai / aba pahADa ke nIce do vibhAga meM yaha zahara basA huA haiM / nayA salUmbara janA salUmbara ke nAma se IsakI prasiddhi hai / naye ora purAne zahara meM digambara samAja ke hI adhika ghara hai| kucha mUrtipUjaka zvetAmbaroM kI bhI bastI hai / vahA~ para eka bhI sthAnakavAsI kA ghara nahIM haiN| yahA~ bhI bAgaDa saMskRti ke hI darzana hote haiM / pUjyazrI ke yahA~ padhArane kI kisI ko ittalA nahIM thii| zahara meM padhArane para sAtha meM koI zrAvaka nahIM hone se yathA samaya makAna nahIM milasakA / bAda meM vaidya govarghanadAsajI jinakA sarakArI maMdira meM davAkhAnA hai / unhoMne bhaMDArI gopIlAlajIkA darIkhAnA khulavA diyaa| bhaMDArIjI sAhaba evaM zrI kanhaiyAlAlajI sAhaba baDe hI lAyaka AdamI hai / ApakA muniyoM ke prati baDA acchA prema bhAva haiM / yahAM ke kAmadAra sAhaba mohammadazaphIka va majisTreja jagadIzakumArajI baDe zraddhAlu rAjakamajArI haiN| Apa donoM ko pUjyazrI ke salUmbara padhArane ke khabara gurAMsA bhairulAlajI ne jAkara dI / khabara prApta hote hI Apa donoM pUjyazrI ke darzana ke liye Aye va upadeza sunA / ye sajjana pUjyazrI ke pravacana se baDe prabhAvita hue / pUjyazrI ne apane pravacana meM vizvazAnti ke lie OM zAnti kI prArthanA kA rahasya samajhAyA / pUjyazrI ne apane pravacana ke anta meM donoM sajjanoM ko eka dina ke agate ke sAtha OM zAnti kI prArthanA karavAne kA kahA / pUjyazrI ke Adeza ko zirodhArya kara donoM bhAIyoM ne rAjya For Personal & Private Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36. kI ora se tA0 17-12-41 ko agate ke sAtha sarakArI skUla ke vizAla prAMgana meM OM zAnti kI prArthanA kA hukma jAhira kiyA / hukma sunakara yahA~ ke nivAsI jaina ajaina sarva jana samUha Azcarya cakita ho uThAM kAraNa salUmbara ke lie yaha prasaMga nayA thA / yahA~ ke nivAsI sthAnakavAsI jaina muniyoM se evaM unake AcAra vicAra se pUrNa anabhijJa the / skUla meM OM zAnti kI prArthanA tA0 17-12-41 ko sarakArI skUla ke vizAla caugAna meM Ama janatA ko baiThane kA sarakArI iMtajAma ho cukA thaa| bichonA Adi kI vyavasthA hogaI thii| tA016-ko kotavAlo kI tarapha se zAma ko tA0 17 ke roja agatA pAlane kA evaM OM zAnti prArthanA meM zAmila hone kA elAna sAre nagara meM hoMDI dvArA karA diyA gayA / jisase sarva jaina ajaina jana samaha yathAsamaya zAnti prArthanA meM zAmila hone ke lie hajAroM kI saMkhyA meM ekatrita he| janatA ke AjAne para pahale sarakArI skala ke chAtroMne evaM vIra putra samIramunijI ne maMgalAcaraNa kiyA / pazcAta pUjyazrI ne apanI amRta maya vANI dvArA Izvara kA svarUpa samajhAyA / Apane apane pravacana meM kahA Izvara ke svarUpa ki prApti tyAga se hotI hai / na ki mahAmAyA se ? sA ke sthAna para kabhI bhI Izvara kA astitva nahIM rahato hai / isa prakAra ApakA do ghaMTe taka bhASaNa huA jisako sunakara janatA khUba harSita huI / samaya nahIM thA kintu janatA ki yaha prArthanA thI ki pUjyazrI apanA pravacana ora bhI kucha samaya ke lie cAlu rakheM to acchA | vyAkhyAna samApti ke bAda logoM ne khaDe hokara pUjyazrI ko ora bhI kucha dinoM ke lie birAjane kA Agraha kiyA aura kahA Apa jaise cAritravAna santoM kA yahA~ kabhI padArpaNa nahIM hotA / idhara kI janatA Apake dharma se sarvathA aparicita hai| Apake yahA~ para birAjane se dharma kA acchA pracAra hogaa| varSo se hama loga mArga bhUle huve haiM / Apake birAjane se phira hama loga Apake siddhAnta ke anugAmI bana sakate haiN| ApakA yahA~ birAjanA sarvake lie atyanta lobhadAI hai / kAmadAra sAhaba evaM majisTreTa sAhaba ne pharamAyA ki vyApAra ke kAraNa dina meM kucha loga Apake pravacanoM se vaMcita raha jAte haiM / ataH rAtri ke samaya rAjamahala ke prAMgaNa meM Apake pravacana hoto baDA lAbha hogaa| bar3I saMkhyA meM loga ApakA dharmopadeza suna sakeMge / janatA ke Agraha ko dhyAna meM rakhakara pUjyazrI eka do dina adhika birAjagaai / idhara pUjyazrI kahA~ hai jisakI khabara udayapura kI janatAko nahIM milatI thii| kAraNa isa prAnta meM DAka tAraoNphisa kA sAdhana nahIM hone se khabara nahIM mila sakatI thI / mahArANA sahAba kA mukAma jayasamudra thA taba pUjyazrI bAMsavADe meM hi birAja rahe the / darabAra ne bAMsavADA sarahada meM do U~Ta savAra bhejakara khabara maMgAI ki pUjyazrI kahA~ taka padhAre haiM ? kintu pUjyazrI kahA~ taka padhAre haiM isake samAcAra unhe nahIM mila sake / hAM pUjyazrI zIghra hI bihAra karake padhAra rahe haiM / isakI sUcanA mahArANA sAhaba ko jayasamudra para milI / aba yaha AzaMkA thI ki udayapura Ane ke do mArga haiM eka to jayasamudra aura dUsarA bNbog| pUjyazrI kisa mArga se padhAreMge yaha anizcita thA isa kAraNa darabAra udaya nivAsa hokara nAhara magare padhAre aura Idhara pUjyazrI salUmbara se bihAra kara jayasamudra padhAre / jayasamudra mevADa kA sabase baDA tAlAba hai| isako mahArANA sAhaba zrI jayasiMhajI ne banavAyA tho / isake bAda gujarAta nivAsiyoM kI prArthanA para isakI punaH marammata kI gaI jisakA kharca karIba eka lAkha rupayA AyA hai| isakI pAla baDI saMgIna hai| pAlapara UMcI TekarI para havA mahala rUThIrANI kA mahala baDo sundara gesTa hAusa Adi aneka suramaNIya sthAna haiM tAlAva ke coroM ora U~cI U~cI pahADiyA~ hai pAsa hI vIrapura gAMva ke bAhara kacaharI banI huI hai / isa samaya kanhaiyAlAlajI nAhara DipTI kalekTara hai kalekTara sAhaba baDe hi acche snehI vyakti hai / yahA~ pUjyazrI eka dina birAje the / dUsare dina pUjyazrI ne bi For Personal & Private Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 hAra kara diyaa| kalekTara sAhaba karIba do mIla taka pUjya mahArAjazrI ko pahuMcAne Ae / mArga meM prAkRtika sauMdarya dekhane yogya hai / jayasamudra se lakaDavAsa taka kA prAMta mevala ke nAma se prasiddha hai / yaha sArA pradeza pahADoM meM basA huA hai / rAstA bhI bar3A kaSTa dAyaka hai / isa pradeza meM sthAnaka vAsI jainoM kI apekSA digambara samAja ke ghara adhika hai / jayasamudra se jhara adabAsa hote huai pUjyazrI jagatagAMva meM padhAreM / yahAM ke ThAkura sAhaba zrI zArdUlasiMhajI sAhaba baDe sevAbhAvI evaM dharmAnurAgo sajjana haiM / Apane rAtri meM pUjya zrI kA pravacana sunA / aura aneka dhArmika praznottara kie| samAdhAna pAkara inhoMne baDA harSa pragaTa kiyaa| pUjyazrI ke upadeza se inhoMne OM zAnti prArthanA divasa manAne kA nizcaya kiyA / tadanusAra tA0 2212-41 ko agate ke sAtha sAre gA~vameM OM zAnti kI prArthanA karane kA hukma phrmaayaa| gAMva ke bAhara cAmuNDAmAtA ke mandira ke pAsa vizAla prAMgana meM gAMva kI janatA ekatrita huI / zrI ThAkura sAhaba bhI sapari vAra padhAre / pUjyazrI apanI muni maNDalI ke sAtha pATe para birAje / aikatrita jana samuha ke bIca pUjya gurudeva ne OM zAnti kI prArthanA para mArmika pravacana prAraMbha kara diyA / Apane apane pravacana meM Izvara kA svarUpa aura unakI mahattA ko mArmika bhASA meM samajhAyA / phalasvarUpa ThAkura sAhaba ne jIvadayA kA paTTA likhakara pUjyazrI kI sevA meM bheTa kiyA-pratilipi isa prakAra haiM zrIrAmajI Aja se pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kI pavitra sevAmeM mAlAsara mAtAjI aura jagata mAtAjI ke ThikAne meM harasAla do pADe caDhate the ve aba baMda kara diye haiM / aba kabhI bhI nahIM caDhAye jAvege / 1998 zArdUlasiMhajI jagata ( ThAkura sAhaba ) jagata gAMva meM do dina taka birAjakara pUjyazrI ne apanI ziSya maMDalI ke sAtha bihAra kara diyA / jagata ke ThAkura sAhaba ne rAstA batAne ke liye eka sipAhI ko sAtha bhejaa| kAraNa rAstA pahADI hone se khUba vikaTa thA / rAste meM nukIle kaMkara va kAMToM ke kAraNa calane meM bar3A kaSTa hotA thA / cAndA hote hae pUjyazrI lakaDavAsa jo udayasAgara tAlAba ke pAsa basA haA eka gAMva hai| vahA~ padhAre / yahA~ padhAra ne para udayapura nivAsiyoM ko mAlUma huA ki pUjyazrI to vikaTamArga se bihAra kara sAta mIla kI dUrI para lakaDavAsa padhAra gaye haiM, khabara sunate nI cAroM ora harSa aura Azcarya chA gayA / idhara mahArANA sAhaba bhI bAra bAra apane AdamiyoM dvArA talAza kara hI rahe the / tathA unhoMne isI kArya ke liai covIsAjI sAhaba ko moTara de jayasamudra bheje / vahA~ pUjyazrI ke darzana na hone se vApasa udayapura Akara punaH talAza ke lie jyoM ho bamborA anya zrAvakoM ke sAtha jA hI rahe the ki vahA~ unako pUjyazrI ke lakaDavAsa padhArane kI khabara milI / khabara milate hI zrAvaka gaNa evam cauvisAjI sAhaba mahAgaNA sAhaba ko khabara dene sIdhe nAramagare darabAra kI sevAmeM pahu~ce / lakaDavAsa meM zAnti prArthanA tA0 25-12-41 udayapura pulisa thAne ne pUjyazrI kI AjJA se agate palAye aura OM zAnti prArthanA meM zAmila hone ke lie DayoMDI piTavAI, tadanusAra gAMva bAhara vaTavRkSa ke nIce sArA gA~va OMzAnti kI prArthanA karane ke lie sammalita huA / udayapura se bhI baDI saMkhyA meM loga vAhanoM meM ArUDha hokara prArthanA meM sammilita hue / OM zAnti kI prArthanA ke bAda pUjyazrI ne apanA mAMgalika pravacana prAraMbha kiyaa| Apane pravacana meM mAnava janma kI durlabhatA aura OM zAnti kI prArthanA kA mahattva samajhAyA / pUjyazrI ke pravacana se zrotAoM ne acche tyAga pratyAkhyAna kiye| dUsare dina pUjyazrI apanI ziSya maMDalI ke sAtha bihAra kara maTUNa padhAre / For Personal & Private Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 mahArANA sAhaba kA nAramagare padhArane kA AmaMtraNa cauvisojI sAhaba ne jyoMhI jAkara pUjyazrI ke padhArane kI mahArANA sAhaba ko khabara dI / khabara sunate hi mahArANA sAhaba baDe harSita hue| unhoMne covisAjI ko AjJA dI ki Apa pUjyazrI kI sevA meM jAkara merI ora se nAremagare padhArane ko vinaMtI karo / yaha AjJA sunate hi covisAjI ghoDe para baiTha kara pUjya zrI kI sevAmeM maTUNa pahuMce aura mahArANA sAhaba kI vinaMtI caraNoM meM vyakta kii| covisAjI ne pUjjazrI se arja ki kI Apa nAremagare lalitabAga meM padhAreM / Apa jisa dina nAremagare padhAreMge usa dina sArI mevADa riyAsata meM jIvahiMsA baMdha rakhI jAvegI / agatA pAlA jAyegA / mahArANA sAhaba bhI lalitabAga meM Apake darzana karane kI abhilASA rakhateM haiM / mahArANA sAhaba kI prArthanA ko pUjyazrI ne svIkAra karalI / covisAjI ne isakI sUcanA mahArANA sAhaba ko de dii| idhara pUjyazrI maTUNa se bihAra kara debArI hote hue Daboka gAMva padhAre / vahA~ punaH pUjyazrI ko lene ke lie covisAjI sAhaba pdhaare| udayapura se pUjyazrI ke parama bhakta suzrAvaka mAsTara zobhAlAlajo mahetA daulatasiMhajI loDhA va ratalAma ke nandalAlajI bAphaNA bhI mAza meM the / pUjyazrI yahAM se cauvisAjI ke sAtha apane ziSyo sahita nAramagare kI ora bihAra kara diyA / do hi mIla dUra rahane para covisAjI sAhaba Age jAkara pUjyazrI ke zubha padArpaNa kI khabara dii| jinako sunakara mahArANA sAhaba evaM anya sAmanta varga baDA harSita huA mahArANA sAhaba evaM pUjyazrI-- lalitabAga se anya sAmantavarga ke sAtha kAlUlAlajI sA0 koThArI Adi ko sAmane pUjyazrI ko lene ke liye bheje gaye / pUjyazrI apanI usI gajahasti kI cAla se dhIre dhIre bihAra karate hue lalitabAga meM padhAre / mahArANA sAhaba pahale hI se pharza Adi ko choDakara muniyoM ke beThane yogya sthAna para birAje hue the| pajyazrI ke padhArate hI sarva samAnta varga ne va mahArANA sAhaba ne yogya satkAra kiyA / pazcAt pUjyazrI apane ziSyoM dvArA lAye gaye pATa para jA birAje / vizrAma ke bAda zrImAn mahArANA sAhaba ne mArga ke parizrama ke lie pUchA / punaH yahAM para eka do roja birAjane kI evaM udayapura padhArane kI tathA cAturmAsa Adi ke bAre meM pUchatAcha kI / bAda meM unake prazno kA yathA yogya samAdhAna kara apanA mAMgalika pravacana prAraMbha kiyA OMkAraM bindusaMyukta nityaM dhyAyanti yoginaH / kAmadaM mokSadaM caiva OM kArAya namo namaH // mahArANA sAhaba sAmanta varga evaM upasthita zrotAgaNa mahArANA sAhaba ki evaM ApalogoM kI divya bhakti ne mujhe yahA~ taka khIMca lAyA hai / mAnava jIvana kI saphalatA bhakti aura prema meM hI hai / pratyeka mana ko Izvara kI bhakti karanI cAhiye / Izvara bhajana Atmadhana hai / paudgalika dhana se Atmadhana para hamako adhika vizvAsa honA cAhiye / kyoMki paudgalika padArtha kA saMsAra meM jitanA adhika vizvAsa hai usase bhI nATA muniyoM kA evaM vicakSaNa puruSoM kA Atmadhana para vizvAsa hai / jo vyakti prAtaH nitya thoDI dera bhI Izvara karatA haiM vaha mahAna nidhi pAne kA upAya karatA hai / amRta saMsAra meM agara thoDA bhI ho to kAphI hai / usI amRta dvArA hajAroM kA pAlana ho sakatA hai / bahumUlya cIjeM duniyA~ meM thoDI hI rahA karatI haiM / suvarNa aura lohA dono kI tulanA karane se svayaM jJAta ho jAyagA / astu / isI prakAra manuSya subaha ke samaya jo Izvara bhajA karatA ho vaha Atmadhana kI akhUTa svarNasiddhi prApta karatA hai / Izvara bhajana meM bar3I tAkata hai / usa tAkata ko prApta karane kA sAhasa hai vaha ke to yogiyoM meM yA Apa jaise naravIroM meM / kyoM sAmANika davAIyA~ pratyeka vyakti pavA nahIM sakatA / usake lie dheya zakti aura pathya kI AvaSyasA / usI prakAra Izvara bhajana rUpa rAsAyanika padArtha kA sevana tyAga himmata aura sadAcAra rupa gthya For Personal & Private Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 363 ke binA lAbha dAyI nahIM ho sakatA / jisakA AtmA meM dRDha vizvAsa hai vahI Izvara bhajana kara sakatA hai / parama yoginI mIrA bAI kA udAharaNa hamAre sAmane haiM / usake Izvara ke prati aTUTa zraddhAne hI jahara ke pyAle ko amRta banA diyA thA / Isalie he rAjan ? jIvana meM saccA Ananda va sukha zAnti pAne kI icchA ho to vaha Izvara bhajana se hI prApta ho sakatA hai / isa kSaNikajIvana meM tathA Aja ke azAnta yuga meM hameM kevala eka mAtra Izvara kA hI sahArA hai / usI ki hRdaya se upAsanA karane para hI hamArA jIvana dhanya bana sakatA hai / Adi isa prakAra pUjyazrI ne eka ghaMTe taka prabhAva zAlI evaM vistRta vyAkhyAna diyA / jise sunakara mahArANA sAhaba evaM sAmanta varga baDA hi prasanna huA / vyAkhyAna samAptike bAda mahArANA sAhaba ne pUjyazrI se vividha viSayaka prazna kiye aura pUjyazrI ne unakA yogya samAdhAna kiyA / tatpazcAt pUjyazrI ne mahArANA sAheba se apane bihAra kI bAta kaha kara svasthAna para cale Aye / bAda meM mahArANAjI ne koThArIjI aivam kelavA ke ThAkura sAhaba zrI daulatasiMhajI evam phatahalAlajI ko bhejakara kahA ki pUjya mahArAjazrI ko kaMvara pade ke mahalo meM ThaharAo / bihAra na karane do / jaba taka pUjya mahArAja zrI yahA~ birAjeMge taba taka zikAra jIvahiMsA banda rahegI / pUjyazrI mahArAjA sAhaba ke Agraha ko svIkAra kara kuMvarapadoM ke mahala meM jA birAje / usa dina donoM tapasviyoM ke tele ke pArane kA dina thA / pUjyazrI ke mahala meM virAjane se mahArANA ke sAmanta varga acchA lAbha uThAte raheM / apane hAtha se AhAra pAnI ko baharAyA - mahArANA sAhaba ke sAtha kucha zAkAhArI rAjakarmacAriyoM kA bhI vizAla dala thA unake lie alaga rasoDA calatA thA / mahArANA sAhaba ne pUjyazrI se apane hAtha se AhAra dene kI atyanta icchA vyakta kI / taba pUjya mahArAjazrI ne pharamAyA ki hama rAjapiNDa to grahaNa nahIM kara sakateM / taba mahArANA sAhaba zAkA - hArI rAjakarmacAriyoM ke rasoDe meM padhAre vahA~ pUjyazrI ko apane hAthoM se AhAra pAnI baharAyA / pazcAt pUjyazrI ne pharamAyA ki hAtha kacce pAnI se na dhoyejAya taba mahArANA sAhaba ne pUjyazrI se pharamAyA ki yaha to garama pAnI hI / usake bAda mahArANA sAhaba ne kahA Aja ye mere hAtha bhI pavitra ho gaye haiM jisase ki Apa jaise pavitra santoM ko AhAra pAnI dAna karane kA mujhe saubhAgya milA hai / Aja kA yaha zubhadina mujhe apane janmadina kI khuzI se bhI jyAdA acchA laga rahA hai| dUsare dina pUjyazrI lalitabAga meM vyAkhyAna dene ke lie padhAra rahe the / kucha bakare kasAI khAne meM lejArahe the / pUjyazrI ne pUchA ye bakare kA lejA rahe ho / usane kahA- kasAI khAne meM / pUjyazrI ne usa samaya bakaroM ko vahI khar3A karavA diyA aura isakI sUcanA mahArANA sAhaba ko karavAI / pUjyazrI kA Adeza milate hI mahArANA sAhaba ne evaM mahArANI sAhaba ne una samasta bakaroM ko amara karavA diye / pazcAt pUjyazrI ne tA0 30-12-41 ko lalibAga ke mahala meM manakI ekAgratA para prabhAvazAlI pravacana diyA- apane pravacana meM " manaevamanuSyANAM kAraNaM bandhamokSayoH - kA uccAraNa kara pharamAyA ki saMsAra meM manakI zakti itanI vizAla hai ki jisakA mApa kiyA jAya to kisI kI bhI tAkata nahIM ki isakA mApa lagAle / mana hI AtmA ko bhoga yA yoga meM jhukAtA hai / RSimuni isIliye mana ko apane tAbe meM rakhate haiM kyoMki ajara amara pada kI prApti karane kI cAvI isI ke pAsa hI meM rahatI hai / cetanarAjA pavitra dharma kriyA se khuza hokara ajara amara purI kA rAjya AtmA ko pradAna karatA haiM to mana rUpa khajAnacI Akara esA karane se usako rokatA hai| agara yaha khuza ho to svayaM isa bAta kI preraNA de kara sukhI bhI banA detA hai / mana ke viSaya para hI AtmAoM ne baDe baDe grantha likhe haiM / usakI nindA aura prazaMsA se granthoM ke panne ke panne bhara diye haiM / phira For Personal & Private Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 bhI mana kI vyAkhyA pUrI nahIM likhI jA sakI / isa viSaya meM jitanA bhI likhA jAya yA kahA jAya vaha nayA hI lagegA / ataaiva mAnava apane vikAsa meM mahAna sahAyaka mana ko sadA Izvara majana meM roke rakhanA cAhiye / mana ko jitanA ekAgra kiyA jAya utanA hI mAnava zaktizAlI banegA / " isa prakAra 'mana' kI ekAgratA para vivecana kara Izvara bhakti kA mahattva samajhAyA / pravacana ke bAda mahArANA sAhaba ne pUjyazrI se ekAntavArtAlApa ke lie upasthita sabhI sAmantavargoM ko evaM janatA ko dUsare kamare meM jAne kI AjJA dI / saba ke cale jAne para karIba eka ghanTA mahArANA sAhaba ne pUjyazrI se ekAnta meM vividha viSayaka carcA kI aura baDI prasannatA pragaTa kI / vArtAlApa ke bAda jaba pUjya zrI svasthAna padhArane lage / taba zrI mahArANA sAhaba ne koThArIjI sAhaba evam cauvIsAjI sAhaba se pharamAyA ki pUjyazrI yahA~ se kahA padhAreMge / tatra koThArIjI ne kahA ki pUjyazrI Daboka guDalI debArI Adi gAMva meM padhArate hue udayapura padhAreMge / tatra mahArANA sAhaba ne koThArIjI sAhaba ko pharamAyA ki udayapura to thArA baMgalA meM birAjegA / taba koThArIjI sAhaba ne pharamAyA ki 'baDo hukuma' phira comAso kaThevegA jaNI kI darIyAphta pharmAI ki pUjyazrI phAlgunI pUrNimA ke pahale comAsA ko nizcaya nahIM pharamA sake / punaH mahArANA sAhaba ne kahA - udayapura to narAI varSAsu padhAryA so thoDe roja jyAdA ThaharaNo paDegA / isake uttara meM pUjyazrI ne pharamAyA - jaisA avasara / Aja hamaloga udayapura kI ora bihAra karane kA vicAra rakhate haiM / isa prakAra ke vArtAlApa ke bAda pUjyazrI apanI ziSyamaMDalI ke sAtha ku~varapade ke mahala meM padhAra gaye / yahAM AhAra pAnI karake pUjyazrI dopahara ko bihArakara Daboka padhAre / yahA~ para padhArane se sArA gAMva pUjyazrI kI sevA meM saMlagna ho gyaa| tA0 31-12-41 ko sAre gAMva agatA rakhA gayA aura OM zAnti kI prArthanA kI gaI / samasta gAMva ke jaina ajaina bhAI bahanoM ne OM zAnti kI prArthanA kI aura pUjyazrI ne vizAla jana samUha ko apane pravacana se lAbhAnvita kiyA / yahA~ se Apane bihAra kara diyA aura Apa debArI sTezana hokara udayapUra padhAre / guDalI ke zrAvakasaMgha kA Agraha honepara paM. munizrI guDalI padhAre / yaha paM. munizrI kanhaiyAlAlajI ma0 zrIkA janma gAMva hai / rAtri meM paM. munizrIkA pravacana huA vahA~ se dopahara ko bihAra kara munizrI tA02-142 ko udayapura sTezana para pUjyazrI kI sevA meM padhAre / Apa ipekSaNa rUma meM tIna dina taka relve karmacAriyoM ke Agraha para biraaje| Apa ke tInoM dina taka karmacAriyoM ke bIca vyAkhyAna hote rahe / tA04-1-42 ko OMzAnti divasa manAyA gyaa| samasta relbekarmacAriyoM ne eka dina agatA rakhA / sTezana kA kasAI khAnA banda rahA / OM zAnti kI prArthanA kii| sTezana mAsTara ne kaI bakaroM ko amariyA kiye| relve ke vizAla godAma meM pUjyazrI kA pravacana hotA thA / jisameM relvekarmacAriyoM ke samasta kuTumba ke sAtha va udayapura kA jana samUha bhI pUjyazrI kA vyAkhyAna zravaNa karatA thA / pUjya zrI 4-5 dina birAjane kA sTezana mAsTara ne Agraha kiyA / kintu AyaDa saMgha kI vizeSa prArthanA hone se Apa AyaDa padhAranelage / sahasA pUjyazrI ke bihAra ko dekhakara sTezana mAsTara dauDA huA AyA aura usa dina sTezana para hI pUjyazrI ko roka diyA / dUsare dina pUjyazrI ne AyaDa bihAra kara diyA / yahA~ Apa seTha jhumaralAlajI siroyA ke makAna meM birAje / tA0 10-1-42 ko sabhI jaina ajaina hindU musalima bhAIyoMne agatA pAlakara OM zAnti kI prArthanA AyaDa ke prasiddha sthala gaMgUbhe para kI gaI / madhyAnha meM pUjyazrI kA pravacana huA / pravacana meM udayapura zahara kI janatA baDho saMkhyA meM upasthita thI / vyAkhyAna ke bAda mahArANA sA. ke jeba khajAnacI sA. zrI kAlUlAlajI koThArI ne apane raMganikuMja bhavana meM padhArane kI pUjyazrI se prArthanA kI / pUjya zrI ne koThArIjI kI prArthanA ko mAnakara usI samaya bihAra kara diyA aura raMganikuMja meM Akara birAje / For Personal & Private Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 365 yahA~ para padhArane ke bAda pUjyazrI kA nitya prAtaH kAla vyAkhyAna zravaNa karane ke lie udayapura kI baDhI saMkhyA meM janatA upasthita hotI thI / tA0 15-1-42 ko campobAga meM upadeza sunane ke liye zrI mahArANA sAhaba ne pUjyazrI ko AmaMtraNa diyA tadanusAra pUjyazrI apanI ziSyamaNDalI ke sa padhAreM / sthAnakavAsI jaina samAja ke mukhiyA tathA zrI mahAvIra maMDala ke sabhI kArya karatAgaNa bhI pUjyazrI ke sAtha the / yahA~ padhArane para mahArANA sAhaba ne pUjyazrI se lambe samaya tava vividha viSayaka carcA kI pajyazrI ke uttaroM se mahArANA sAhaba baDe prasanna dikhAI dete the / karIba do ghanTe taka mahArANA sAhava se vArtAlApa evaM pravacana kara pUjyazrI svasthAna padhAra gaye / rAjamahala me pUjyazrI kA padANa zrI koThArajI sAhaba evaM covisAjI dvArA pUjyazrI ko tA030-1-42 ko mahArANA sAhava ne mahaloM meM padhArane kA AmantraNa diyA / tadanusAra pUjyazrI apanI ziSyamaNDalI va rAjakarmacArI gaNa tathA zrAvakagaNa evaM udayapura ke gaNya mAnya bhaktajano ke sAtha tA030-1-42 ke dina dapahara meM maheloM meM pdhaare| mahArANA sAhava pUjyazrI ke padhArate hI mahArANA sAhaba ne evaM samAntavarga ne yathAyogya sammAna kiyA / pajyazrI apanI jagaha para birAja gaye / tatpazcAt mahArANA sAhava se prAraMbhika vArtAlApa ke bATa pUjyazrI ne apanA mAMgalika pravacana prAraMbha kara diyA / Apane apane pravacana meM kahA isa saMsAra meM manuSyoM ko santabhakti se aneka phAyade hote haiM / jo manuSya santa puruSoM ke samAgama meM nahIM AtA vaha apanA zraya kadApi nahIM kara sktaa| jisako apanI bhalAI kA sadA dhyAna rahatA hai vaha kadApi saMta samAgama se vimukha ho nahIM sakatA / santasamAgama meM hI manuSyamAtrakA hita samAyA haA hai / prathama mahArAjA janaka ke samaya tathA rAjA harizcandra va vikrama ke samaya muniyoM kI bar3I sevA bhakti kI jAtI thI / usa samaya meM pratyeka rAjA mahArAjA vAsudeva cakravartI dhanI nirdhana dharmI va pApI saMta sevA se khUba hI phAyadA uThAte the / Aja ke samaya meM vaha hAlata nahIM hone se dharma karma se manudhya bhraSTa ho rahA hai / Apa sarvasajjanoM ko cAhiye ki Apa zrI mahArANAM sAhaba ke hita cintaka haiM to saMta sevA avazya kiyA kareM jo usameM Apako bhI kucha avazya milegA to acchA hI milegA / hamArA Apa para jora hai |hm Apa para jitanA bhI vajana denA cAhe de sakate haiN| kAraNa ki vajana samartha vyakti hI uThA sakatA hai kamajora nahIM / Apane isa para eka dRSTAnta pharamAyA-eka samaya dillI ke bAdazAha kA akasmAta dehA. vasAna ho gyaa| bAdazAha ke zAhajAdA na hone se bhAIyoM meM rAjya prApti ke liye laDhAIyAM hone lago / taba vajIra ne vicAra kiyA ki rAjya bhoMktA to eka hI manuSya hogA aura ye Apasa meM vyartha hI jhagaDA kara apanI zakti barabAda karadeMge / aisA vicAra kara usane una sabhI bhAIyoM ko bulAkara arja kI ki Apa laDanA jhagaDanA banda kareM kAraNa ApasI laDAI aura phUTa ke kAraNa yaha sArA rAjya hI naSTa ho jaaygaa| agara Apa apane rAjya kI surakSA cAhate hoto mai Apako eka esA upAya batAtA hUM jisase rAjya bhI sarakSita rahe aura rAjyAdhikAra bhI prApta ho jAya / apane yahA~ purAtana kAla se rivAja hai ki ko zrRMgArita kara usakI sUDa meM phUla kI mAlA rakhakara zahara meM choDa diyA jAya aura vaha jise mAlA pahanAve usI ko apanA bAdazAha mAna liyA jAya / vajIra kI isa neka salAha ko sabho sajjanoM ne svIkAra kii| bajIra ke kathanAnusAra hAthI ko snAna karavAkara AbhUSaNoM se sajjita kara usakI sUDa meM phUla kI mAlA pakaDA dI gii| aba zahara meM bar3I bhArI taiyAriyA~ huI / rAjya prApti ke pralobhana se loga jhunDa ke jhunDa zrRMgArita hAthI ke pIche pIche dhUmane lage / jidhara hAthI jAtA hai loga usake sAmane jAkara mAlA prApti ke lie khar3e ho jAte the / hAthI ke pIche pIche bAjoM kI jhana For Personal & Private Use Only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAra ke sAtha senA bhI cala rahI thI / baDe baDe sAmanta saradAra bhI apane apane bAhana para baiTha kara sAtha sAtha meM cala rahe the / sthAna sthAna para nATaka gAyana ho rahe the / itra gulAba jala kI picakAriyAM choDI jA rahI thii| isa samAroha ke sAtha hAthI Age baDha rahA thA / isa suhAvane avasara ko dekhakara pratyeka vyakti kA mana praphullita ho rahA thaa| isa prakAra sekaDoM vyakti ko nirAza karatA huA hAthI bAjAra ke vIca pahuMcA / vahA~ aika bhikhArI bhikhamAMga rahA thA / UMce svara meM eka lakhapati sAhukAra kI peDhI ke sAmane khaDA rahakara bola rahA thA bhAI roTI de' maiM bhUkhA hUM paramAtmA terA bhalA karegA eka gunA degA, to lAkha guNA paaygaa| isa prakAra AvAja de rahA thA / usa samaya vahIM para hAthI AyA aura apanI sUDa se puSpamAlA usa bhikhArI ke gale meM pahanA dii| thoDe samaya pahale roTI kA TukaDA milanA bhI bar3A durlabha / vaha Aja isa rAjya kA samrATa bana gayA / vidhI kA vidhAna ajIba hai / kisa samaya manuSya ke bhAgya kA pardA khula yaha jJAnI ke sivAya ora kauna jAna sakatA hai / dara dara kA bhikhArI Aja mahArAjA bana gayA jyoM hi usake gale meM puppa kI sAlA paDo loga usakI jaya jaya kAra karane laga gye| usake zarIra para ke cIthaDe haTA kara use nayA zAhI pozAka pahanAyA gayA aura rAjya kA tAja usake sara para rakha diyA gayA / jisako beThane ke lie TUTI khATa bhI durlabha thI vaha Aja ratna jaTita hAthI ke hode para jA beThA / gAje bAje ke sAtha use rAjamahala meM lAyA gayA aura usakA rAjyAbhiSeka kara use apanA rAjA banA diyA gayA / dhIre dhIre vaha rAjya noti meM nipuNa ho gayA aura dhairya udAratA Adi mahAna guNoM ke kAraNa thor3e samaya meM ho vaha prajAvatsala bana gayA / rAjya kA saMcAlana acche DhaMga se karane lgaa| bAdazAha jaba kabhI uThatA to haravakta bajIra ke kandhe para hAtha de kara uThatA thA / eka roja bAdazAha kA jora vajIra ke kandhe para adhika paDane se vajIra ke mana meM pUrva kI bAta yAda ho AI ki eka samaya vaha thA jaba roTI kA TukaDA mAMgane se bhI nahIM milatA thA / haDDiyA~ haDDiyAM nikala rahI thI / aura eka Aja kA bhI mamaya hai ki binA sahAre uTha nahIM pAtA / aisA vicAra hote hI vajIra ko sahaja haMsI AgaI / vajora ko asamaya hasate dekha bAdazAha ne vajIra se pUchA vajIra tuma asamaya kyoM hama rahe ho ? vajIra jahA~panAha yoMhI sI AgaI / bAdazAha nahIM saca kaha, hasI kyoM AI ? vajIra gustAkI mApha ho / bAdazAha bole sarva kasUra / saca bAta kahade / vajIra ko jisa bAta para hasI AI thI vaha kaha sunAI / vajIra kI bAta sunakara bAdazAha bolA vajIra ? basa tere se itanA bajana bhI sahana nahIM hosakA, sacamuca tUM mere vajana dene ke irAde ko nahIM samajhasakA / mairA tere kandhe para bhAra dene kA Azaya yaha thA ki itanI baDI saltanata kA sArA boja mere hI sarapara rakha diyA gayA hai / isa bojha ko uThAne ke lie sahAyaka kI jarUrata hai aura isa jarurata ko tUM hI pUrA kara rahA hai / kyoMki isa rAjya ko jitanI jimmedArI bAdazAha para hai usase kama vajIra para nahIM ho sakatI ataH vaha bhI rAjya kA boja apane sara uThAtA hai / isa kAraNa maiM tujhe izAre se samajhAtA rahatA hUM ki tU yoM na samajha le ki maiM nizcita hu| kintu rAjya kA AdhA boja tere sara para bhI haiM / yoM kahakara bAdazAha ne apane vicAra vajIra ko samajhA diye / jisa prakAra bAdazAha kA AdhA vajana usa vajIra para thA usI prakAra hamArA AghA vajana rAjya dharma kI sevA bajAne ke liye Apa sAmanta varga para bhI hai / rAjya ke saMcAlana meM va prajA ko nyAyamArga para dRDha rakhane ke lie sAmantamarga kA sabase baDA hissA hotA hai / Apane hamako isa tyAga ke siMhAsana para baiThAyA haiM / Apa hameM dharma ke saMyama ke bAda zAha svarUpa samajhate ho / ____ hamAre dharma kArya meM Apa saradAroM kI sahAyatA kI hamezA jarUrata rahatI hai so hara samaya saMtasevA kiyA kre| tyAgiyoM ke yahA~ jAne se Apako samaya samaya para lAbha kI prApti hotI rhegii| isa prakAra pUjya For Personal & Private Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ne rAjanIti aura rAjakarmacAriyoM ke kartavya evaM saMtasamAgama jaise viSayoM para do ghanTe taka mArmika prava cana sunAyA / isake bAda hija hAIneza mahArANA sAhaba ne pUrNa zraddhA se pUjyazrI ko vastra baharAyA / bhavya zAnti samAroha campAbAga kI tA. 12-1-42 kI mulAkAta meM zrI mahArANA sAhaba ko pUjya AcAryazrI ne pharamAyA ki ApakI icchA ho jaba sAre mevADa ke sADedasa hajAra gAMvoM meM agatA palavAyA jAya / pratyeka gAMva ke vyaktiyoM se jIva ( bakare Adi ) amariye karavAye jAya evaM usa roja rAjya ke evaM vizva ke prANimAtra kI zAnti ke lie OM zAnti kI prArthanA kI jAya / pUjyazrI kI isa AjJA kA mahArANA sAhaba ne saharSa svIkAra kara liyA / tadanusAra mAgha zuklA pUrNimA ravivAra puSyanakSatra ke yoga meM tA. 1-2-42 ke dina sAre mevADa bharameM amariye karane kA va agatA pAlane kA va OM zAnti kI prArthanA karane kA hukma zrI mahA rANA sAhaba ne jAhira kiyA / tadanusAra sAre mevADa me sarva jagaha hukma tAmile bhejI gaI / mahArANA sAhaba ke AjJAnusAra sAre mevADa meM usa dina jIvahiMsA evaM AraMbha samAraMbha ke kArya banda rakhe gaye aura gAvoM gAvoM meM OM zAnti kI prArthanA kI gaI / udayapura meM OM zAnti divasa.. zrI hijahAInesa mahArANA sAhava kI chatra chAyA meM udayapura rAjadhAnI meM OM zAnti divasa manAne kI bhavya taiyariyA~ zuru huI / zrI mahArANA sAhaba ne sajjana gAIna gulAba bAga meM navalakhA philDa ke vizAla cauka ko zAnti prArthanA ke lie atyuttama sthAna pasaMda kiyA / tadanusAra zrI pharAza khAnA ke hAkima sAheba bhaMDArIjI zrI nandalAlajI sA. DhIMkaDayA dvArA navalakhA phIlDa meM chAyAvAna va purUSoM va striyoM ko baiThane ke lie sundara vyavasthA kI gaI / praveza sthala para bhUpAlageTa nagara nAmakA baDA rabhaNIya daravAjA banavA jo dekhane meM bar3A hI sundara mAlUma detA thA / rAstA dhvajAoM se zrRMgArita kiyA gayA / cAroM ora sAinaborDa lagAye gaye / isa prakAra pariSad beThane ke lie bhavyasthala ko suvyavasthita taiyAra kiyA jaina mahAvIra maMDala jo ki sthAnakavAsI saMpradAya ko mukhya saMsthA hai / jinake sadasya cinA bheda bhAva ke sama sta sthAnakavAsI jaina muniyoM kI sevA baDe tana mana se evaM udAratA se karate Aye haiN| unakI ora se hajAroM saMpaleTa janatA ko bA~Te gae / una pempaleTa meM OM zAnti prArthanA ke dina hiMsA evaM AraMbha sAraMbha ke kArya sarvathA banda rakhane kI janatA ko prArthanA kI gaI thI aura OMzAnti kI sAmUhika prArthanA meM sammilita hone banA diyA gayA thA / baDe baDe rAjyakarmacAri, seTha, evaM pratiSThita vyaktiyoM ko sundara kArDa chapavA kara DepyuTezana dvArA pahuMcAyA gayA / usa dina rAjya ke samasta kediyoM ko bhI OM zAnti kI prArthanA kA Adeza milA thA / tadanusAra senTrala jela ke tamAma kaidiyoM ko usa dina OM zAnti kI prArthanA ke lie eka sthAna para ekatra hone kA Adeza milA / jaina mahAvIra maMDala kI tarapha se koThArIjI sAhaba ne mahA rANA se arja kI ki hama jaina loga Aja sabhI kaidiyoM ko bhojana denA cAhate haiM / tathA pUjyazrI ne pharamAyA ki usa dina kaidiyoM se kisI bhI prakAra kA kAma na liyA jAya / ina sarva bAtoM ke lie mahArANA sAhava ne anumati va AjJA dI / tadanusAra tA0 31-2-42 ke dina tIna baje zAnti prArthanA karane ke lie jelara sAhaba zrI kizanasiMhajI sA ke 'gasa zrI mahArANA sAhaba kA hukma pahuMcAyA gayA aura uparokta TAIma para zrI koThArIjI sAhaba ke suputra zrInajarasiMhajI ko khuda mahArANA sAhaba ne pharamAyA ki AhAra pANI meM moDo ve jAvegA so yUM vaThe jaldi jokara jela meM zAnti prArthanA karavA kI jaldi vyavasthA karavA de| AjJAnusAra kuMvarasAhaba pUjyazrI ke pAsa Aye aura jelara sAheba ko kahalA bhejA ki saba kaidiyoM ko phaurana ikaTThe kiye jAya / tadanusAra jelara sAhaba ne jaila ke tamAma kaidiyoM ko eka sthAna para ekatra For Personal & Private Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiye / idhara pUjyazrI bhI ThIka samaya para apanI ziSyamaMDalI ke sAtha jela meM padhAre / sAtha meM bahuta se zrAvakagaNa bhI the / jelara sAhebane pUjyazrI kA svAgata kiyA aura samasta kaidiyoM ne bhI khaDehokara pUjyazrI kA abhivAdana kiyA / jela meM kisI ko bho Ane jAne kI ijAjata nahIM hotI / aura na Isa prakAra kA punita avasara hI kaidiyoM ko nasIba hotA / sabhI kaidiyoM ko yaha saba kucha dekhakara baDA Azcarya huA / sabhI kaidI Aja apane apane bhAgya ko sarahAne lage aura mahArANA sAhaba ko dhanyavAda dene lage ki mahA rANA sAhaba ne dayA kara ke hamako yaha suavasara pradAna kiyA / pUjyazrI zrAvakagaNa aura santamanDalI ke sAtha jela ke andara ke cauka meM padhAre / jela kA makAna andara se baDA acchA lagatA thA / svacchatA sarvatra dikhAI detI thI / Uce Uce vRkSo evaM bAga jaise baDA suzobhita thA / kaidigaNa bhI baDe suvyavasthita lagate the / kaidiyoM ko dekhane se patA lagatA hai ki yahAM ke kaidiyoM ke sAtha dayA kA acchA vartAva hotA hai| unake sAtha nRzaMsatA mahIM hotI pUjyazrI muniyoM dvArA lAe gae Tebalapara jA birAje / jelara sAhaba ne sabhI kaidiyoM ko paMkti baddha baiThane kA hukma phrmaayaa| pUjyazrIne sarva kaidiyoM ko sambodhita karate hue pApa puNya ke acche aura bure phala batAe / Apane pharamAyA bhAIyo saMsAra meM isa AtmA ko kahI bhI sukha nahIM hai| karma janma duHkha saba jagaha A gherate haiM / ahiMsA satya acaurya brahmacarya sadAcAra aparigrahatva Adi sadaguNoM ko apane jIvana meM utAra kara burI AdatoM ko choDakara Izvara bhajana karanA cAhie Izvara bhajana se hI AtmA sukhI va balavatI hotI hai / senTrala jela meM pravacana AcAryazrI ne apane preraNAsrota pravacana meM kahA-priya bandhuo jela kI sajA honA mAtra hI pApa kA prAyazcita nahIM hai / sajA hone ke bAda bhI yadi pApa kA prakaTIkaraNa nahIM hotA hai to usase pUrI zuddhi kabhI nahIM hogii| pApa kI zuddhi ke lie vRttiyoM meM sahajatA honI cAhiye sahajatA ke lie dharma kA sahArA lenA hogA / jIvana kA U~cA AcAra aura pavitra vicAra hI vAstavika dharma hai / dharma jIvanajAgRti kA sAdhana hai / vaha vikAza aura zAnti kA saccA mArga detA hai| para yaha sarva kabataka ? jabaki vyakti usake AdarzoM para apane jIvana ko DhAla detA ho / kevala paramparA-poSaNa aura sthiti pAlana meM dharma ko bAMdhe rakhanA use jaDa aura nisteja banAnA hai / dharma to jIvana- zuddhi kA nirdvandva aura apratibandha rAjamArga jaisA hai / bandhana aura dharma, inakA kaisA mela ? yadi jaDatA aura cetanA kA mela ho to inakA ho / dharma sAdhanA meM apane mana ko ramA denevAle ke aMtaratama meM vaha cinagArI paidA hotI jAtI hai. jo haradama use kumArga se bacane ke liye sadA sajaga aura sad buddhi rakhatI hai / jaDatA meM vaha use jAne nahIM detI / vaha to use Atma cetanA meM khoe rakhanA cAhatI hai / isalie maiM aksara kahA karatA hU~, kevala mandiroM meM jAne mAtra se tIrtha sthAnoM para cakkara lagAne mAtra se kyA banegA ? yadi dharma ke mUla AdarzoM ko jIvana meM prazraya nahIM diyA jAe / maiM kaIbAra dekhatA hU~- loga Ate haiM / mere caraNoM ke nIce kI dhUla le jAte haiN| usake sahAre anekAneka bAdhAoM se chUTane kI parikalpanA karate haiM / maiM kahatA haiM / Apa una AdazoM ko hI lIjie jinheM mai hara samaya jIvana meM liye calatA hUM, aura jinakI vyApti meM logoM meM bhI dekhanA cAhatA huuN| ve haiM - ahiMsA, dayA, satya, zIla saMtoSa aura zauca / inheM lIjie / yahI saccA 'jIvana' tIrtha hai jaisA ki mahAbhArata meM yudhiSThira ko kahA gayA hai AtmA nadI saMyama puNyatIrtha / satyaudakaM zIlataTodayormi // tatrAbhiSekaM kuru pANDuputra ! na vAriNA zuddhathati cAntarAtmA // For Personal & Private Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 369 AtmA nadI hai saMyama usakA pavitra tIrtha hai / satya usa nadI kA jala hai / zIla usakA taTa hai| dayA kI lahareM chalachalAtI hai / hai yudhiSThira ! usameM hI snAna kara / pAnI se aMtarAtmA zuddha nahIM hotaa| mujhe bhAratavarSa kI vibhinna senTrala jeloM meM jAne kA avasara milA hai / prAcIna yuga kI tulanA meM Aja kI jeloM kA bahuta baDA sudhAra huA hai / bandiyoM ko gRha udyoga kA prazikSaNa diyA jAtA hai| adhyayana ke liye pastakAlaya kI suvidhA hotI hai| kalA satsaMga aura vividha sAMskRtika kAryakramoM ke dvArA unakI jIvana dIzA ko moDane kA saphala prayAsa kiyA jAtA hai| isake sukhada pariNAma nikale haiN| meM ise ahiMsA kA hI saphala prayoga mAnatA hU~ / vyakti nirmANa kI prakriyA bhI yahI hai / kisI aparAdhI ko kAnUnI DhaMga se sajA dene mAtra se hI usakA jIvana sudhAra nahIM ho sakatA / jIvana sudhAra ke lie hRdaya parivartana ko AvazyakatA hai| hRdaya parivartana ke lie satsaMga hI eka rAjamArga hai / vaha burAI. asadvRtti aura anaitika ke prati ghRNA paidAkara bhalAI, savRtti aura naitikatA ke lie mana meM eka prareNA paidA karatA hai / tAki vyakti svayaM burAIyoM kI ora se mukha moDe tathA bhalAIyoM kI ora adhikAdhika unmukha ho skeN| pApase mukti Izvara bhajana se hotI hai| bAlmikI jaisA hatyArA luTerA bhI Izvara bhajana se ajara amara ho gayA hai| jela meM jaba kabhI tumheM samaya mile usa samaya meM nirarthaka bAte na karake apanA nirIkSaNa karoM / yaha jela jo hameM milI hai / manuSya kA svabhAva hai vaha bhUla karatA hai lekina bhUla ko manuSya hI sudhAratA hai / Apane galata kAma kiyA vaha Apane anAyAsa kiyA yA jAnakara kiyA hai kintu Aja se hameM yaha nizcaya karanA hogA ki aba hama corI hatyA Adi amAnanIya kRtya kabhI nahIM kreNge| hama manuSya haiM isalie manuSya banakara raheMge / Apaloga isa samaya apane duSkRtyoM kI sajA bhugata rahe ho / agara aba bhI Apa sadAcAra se rahane lagajAvoM to Apake sadAcAra se prasanna hokara sarakAra svayaM Apa kI sajA kama kara degii| jela ko bhI apanA ghara mAnakara bhAI bhAI kI taraha Apasa meM raho / eka dusaroM ke duHkha para haso mata kintu sahAnubhUti rakho / aura apane pApa se mukti pAne ke lie hRdaya se Izvara prArthanA kro| Apa apane vyavahAra aura AcaraNa se jela ko bhI svarga banAdo / jaba kabhI tumhAre para Apatti Ave usa samaya sadA yaha socate raho-prabho maiMne ajJAnatA ke kAraNa pApa kiye haiM / aura usI kI sajA bhugata rahA hUM / bhaviSya meM mujhe sadA acchA AcaraNa karane kA maukA de / maiM duniyAM ko aba yaha batA dUMgA ki burA AdamI bhI acchA AdamI bana sakatA hai| Apako mahArANA sAhaba ne yaha eka baDA acchA suavasara diyA hai / isa prakAra pUjyazrI ne eka ghaMTe taka kediyoM ko upadeza diyA upadeza samApti ke bAda kaidiyoMne sAmUhika rupa se dasa miniTa taka OM zAnti kI dhuna lagAI / aura khaDe hokara tIna miniTa taka mauna rakhA bAdameM joroM kI AvAja meM yaha nArA lagAyA-vyakti kA deza va saMsAra kA kalyANa ho| ___tat pazcAt pUjyazrI ne jelara sAhaba ko pharamAyA ki kala sAre mevADa meM Amataura para agate pAle jaaveNge| evaM gulAbabAga meM mahArANA sAhaba ke netRtva meM OM zAnti kI prArthanA hogI / isalie kala sarva kaidiyoM ko chuTTI milanI cAhiye / isa sambandha meM zrI mahArANA sAhaba kA Apako hukma mila gayA hogA / jelara sAhaba ne isa para arja ko ki ApakI AjJAnusAra kala chuTTI karadI jAvegI / usI samaya khaDe hokara sabhI kaidiyoM ko kaha do pUjya mahArAja sA0 kI ittalA ke anusAra tumheM kala kI chuTTI dI jAtI hai / tadanusAra jamAdAra ne jelara sAhaba ke kathanAnusAra bulanda AvAja se hukma sunA diyA / saba kaidiyoM ne yaha hukma sunakara baDe joroM se harSanAda kiyA aura bAhoM ko ThapakArate jamIna se uchalate-hameM chuTTI aura bhojana dilAne vAloM kI jaya' zrI mahArANA sAhaba kI jaya' pUjya mahArAja kI jaya' kI bulunda For Personal & Private Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3.70. AvAja se sAre kaida khAne ko gujita kiyA / tat pazcAta jaba kaidiyoM ne pUjyazrI se prArthanA kI ki hameM punaH aisA punita avasara dete raheM aura apane pAvana upadeza se hamArA uddhAra ho / isa prakAra jela meM zAnti prArthanA karAke pUjyazrI svasthAna padhArane lage taba jelara sAhaba pUjyazrI ko apane ghara le gaye pahA AhAra pAnI baharAkara kaidiyoM ko apanI tarapha se prasAda bAMTA / dUsare dina zrImahAvIra maNDala kI tarapha se kaidiyoM ke lie bhojana kI taiyAriyA~ prArambha huI / zrI vakila sAhaba raNajItalAlajI zrIsohanalAlajI mehatA Adi mahAvIra maNDala ke sabhI sadasyoM ne sArI vyavasthA kI / jaba yaha bAta zrI sthAnakavAsI samAja ke mukhya zrAvaka udAra seTha ambAlAlajI hIrAlAlajI khemalIvAloM ne sunI to apanI tarapha se samasta kaidiyoM ko miSThAnna khilAne kA jAhira kiyA / seTha sAhaba kI isa udAratA ke lie saMgha ne seTha sAhaba ko dhanyavAda diyA / zrI mahAvIra maNDala ke parama hiteSI zrI zobhAlAlajI jAvariyA Adi mukhya zrAvakoM ke prabandha se mAhezvarI paMcAyatI nohare meM bhojana taiyAra kiyA gayA aura use jelakhAne meM pahuMcAyA gayA / saba kaidiyoM ne bar3I prasannatA ke sAtha use khAyA aura khilAne vAloM ko khUba dhanyavAda diyA / * tA0 31-1-42 ko sarakArI DayoMDI dvArA agatA pAlane va jIvoM ko amariyAM karane aura tA0 1-2-42 ko gulAbabAga meM zAnti prArthanA meM sammalita hone kA hukma sunAyA gayA / sthAnasthAna para pempaleTa coMTAye gaye / isa prakAra zAnti prArthanA kI sUcanA sarvatra karA dI gaI / prAtaH mahaloM meM pUjyazrI ko AmaMtraNa tA0 1-3-42 ko subaha zrI mahArANA sAhaba ne zrI cauvisAjI ko bhejakara pUjyazrI ko mahaloM meM padhArane kA AmatraNa diyA / tadanusAra pUjyazrI subaha mehaloM meM padhAre / lambe samaya taka zAnti prArthanA hotI rahI tathA dhArmika viSayoM para carcA huI / isa samaya mahAna buddhimAna divAna zrI tejasiMhajI sAhaba mehatA bhI vahApara hAjira the / prasaMgavaza divAna sAhaba kI bAta calI / divAna sA0 kI pramANikatA ke liye zrIjI hujUra ne bhI bhUri bhUri prazaMsA kii| zrI mahArANA sAhaba Aja ke jalse se bar3e prasanna dikhAI dete the| gulAba bAga meM bhavya zAnti prArthanA .. tA. 1-2-42 ko gulAbabAga meM OMzAnti kI prArthanA ke liye pahale hI se sundara taiyAriyA~ ho cukI thI / paramabhakta zrI rozanalAlajI mehatA ne isa kArya meM bahuta acchA bhAga liyA / phoTugrAphara zrI daulatasiMhajI loDhA ne ruI ke baDe akSara vAle sAinaborDa taiyAra kiye aura use sthAna sthAna para lagAye gye| isa sabhA maNDapa kI zobhA baDhAne meM va AkarSaka sabhA maNDapa banAne meM mahAvIra maNDala ke sadasya evaM unake presiDenDa sAhaba candanamalajI va jIvanalAlajI nalavAyA kAlUlAlajI lilavAyA Adi sarva zrIsaMghane tana toDa parizrama kiyA / ThIka gyAraha baje pUjyazrI sthAnaka se prArthanA sthala para padhArane ke lie ravAnA ho gye| idhara sArA nagara prArthanA sthala para jAne ke lie umaDa paDA / sarvatra janatA ke jhuNDa ke jhuNDa prArthanA sthala para jAte hue dikhAI de rahe the| Aja ke isa dhArmika utsava ko manAne ke lie sabakI anukUlatA ko dhyAnameM rakhakara mahArANA sAhaba ne samasta rAjya meM sarakArI chuTTI jAhira kI thI tadanusAra skUla kAleja korTa kacahariyA~ Adi saba usa dina banda rakhI jisakI vajaha se zahara ke nAgarika bhojana Adi se nivRtta hokara saikar3oM kI saMkhyA meM prArthanA sthala para upasthita hone lge| dekhate dekhate sArA gulAbabAga kA maidAna janatA se khacAkhaca bhara gayA / AjakI sabhA kA prabandha baDA hi sundara banA thaa| vAisa presiDenTa sA. zrI chaganalAlajI sA0 zosatiyA zrI cimanalAlajI boradiyA aura zrI jIvanalAlajI nalavAyA ne baDe sundaradaMga se For Personal & Private Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhA kI suvyayasthA kI / inakA etad viSayaka parizrama baDA hi sarAhanIya rahA / prathama vIra putra samIramunijIne "Ao bandhu sabhI mila Ao, 'zAnti bhajana sukhadAya' yaha bhajana kahakara sabhA kA kArya prAraMbha kiyA bAda meM paM. zrI kanhaiyAlAlajI ma0 ne Adhe ghanTe taka mAMgalika pravacana diyA karIba eka ghaNTe ke bhASaNa ke bAda rejiDeNTa sAhaba kA bhI Agamana ho gayA / rejITeNDa sAhaba ke Ane ke bAda pUjyazrI ne apanA bhASaNa prAraMbha kiyA arihaMtA asarIrA Ayariya uvajjhAya muNiNo / paDhama akkhara niuNNo oMkAro bhavissaI / / akAro vAsudevaH syAt ukAraH zaMkarastathA / makAro brahmaNI proktaH tribhiroMkAra ucyate // upasthita sajjanoM Aja hama sAmuhika rUpase OMkAra kA smaraNa karane ke lie ekatra hue haiN| OMkAra yaha akSara saMkSipta rUpa se Izvara kA ho smaraNa hai / arihata prabhu kA a, azarIrI siddha bhagavAna kA a AcArya kA A, isaprakAra a, a, aura A yaha tInoM milakara akaHsavarNe dIrghaH isa sUtra se A bana jAtA hai / upAdhyAya kA u, A aura u ke milane se 'AdguNaH isa sUtra se o ho jAtA hai / muni ke makAra se om zabdakI utpatti hotI hai / yaha rahI jainamAnyatAnusAra OM zabda kI vyutpati / vaiSNava dRSTi se OM isa prakAra banatA hai- ase vAsudeva. u. se umeza aura ma se brahmA isa prakAra donoM jaina aura vaiSNava dRSTi se OM zabda ke aMtargata Izvara zabda hi grahaNa hotA hai / eka ho zabda se samagra apane apane mAne hue sarva Izvara kohI saMbodhita karate haiM / pratyeka manuSya ko Izvarapara zraddhA honI cAhiye / jisakI Izvara ke prati zraddhA nahIM hai vaha nAstika samajhA gayA hai| nAstika saMsAra meM kahIM sukhI nahIM ho sakatA / vaha apanA astitva saMsAra meM miTA detA hai / saccA sukha aura vAstavika Ananda pAnA hai to hameM Astika bananA paDegA / bhArata ekamahAna dharma pradhAna deza hai| yugoM se bhAratavAsI Astika hai / eka yuga meM rAjA, mahArAjA, dhanika, nirdhanI sarva ke sarva Astika the| Izvara ke nAma para apane Apako bhI miTA dene meM ve jarA bhI hicakate nahIM the / mahArAjA harizcandra, karNa, vikrama mahArANA pratApa Adi mahApuruSa kA udAharaNa hamAre sAmane haiN| unake balidAna kI kathA Aja bhI itihAsa gArahA haiN| apane dharma ke lie mahArANA pratApasiMhane ghAsa kI roTI khAI / bhAmAzAha, AzAzAha jaise nara vIroM ne dharma ke nAma para sarvasva arpaNa kara diyA / dhAya pannA ne rAjapUtra udayasiMha ko bacAne ke lie apane priya putra kA balidAna kara diyA / ina sarva karmavIroM ke mana meM apane Izvara aura dharma ke prati asIma zraddhA aura AsthA thI taba hI ina logoMne ha~sate haMsate itanA baDA balidAna kara dikhAyA / Aja saMsAra sarvatra azAnti kI pracaNDa jvAlA se jhulasa rahA hai / aura vaha isase trANa pAne ke mArga khoja rahA hai / lekina use abhI taka zAnti pAne kA sahI mArga hi nahIM mila skaa| aise azAnti ke samaya hama aisI zakti pragaTa kareM ki jisase cAroM ora zAnti phaila jAya / bhagavAna zrI zAntinAtha meM jo zakti thI aura unhoMne jo sarvatra zAnti phailAI unakI kathA sarva vizruta hai| caittA bharahaM vAsaM cakkavaTTi mahaDDhio / saMti santi kare loe patto gaI maNuttaraM // bhagavAna zrIzAntinAtha loka meM sadA zAnti karane vAle haiM / koI mUDha ajJAnI aisA bhI kahate hue sunAI detA hai ki-Izvara bhajana se zAnti milatI hai / bhagavAnazrI zAntinAtha ke bhajana se zAnti milatI hai / aisA ullekha kisI bhI zAstra meM nahIM AtA ityAdi aneka ajJAnatA kI bAta kA ve mahApuruSa ke kcana ko evaM Izvara kI zakti ko chupAte haiM / aura apanI mUrkhatA kA paricaya dete haiM / Izvara bhajana se sarvatra zAnti hI zAnti hotI hai isa siddhAnta meM koI do mata nahIM ho sakatA / jaba pUrvakAla meM grAma nagara deza vAsiyoM ko saMkaTa kA samaya mAlUma hotA to ve phaurana Izvara bhajana meM laga jAte the| Izvara bhajana duHkhI aura sukhI rAjA For Personal & Private Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 aura raMka dhanI aura nirdhanI vRddha evaM bAlaka, tapasvI va bhoMgI, nirogI va rogI saMsArI va saMyamI strI aura puruSa sarva koI kara sakate haiM / sItA aura aMjanA kA jaMgala meM kauna sAthI banA / dropadI ke cIra kisane baDhAye ! satI subhadrA kA gorakha kAyama rakhane meM, cammA ke dvAra kholane meM sahAyaka kona bane ? arjuna kA yaza kisane kAyama rakhA / sato kalAvato ke hAtha kaTa jAne para punaH hAtha kisane lagAye / ina sabakA javAba hogA Izvara bhakti kI divya zakti ne| manuSya jAnatA huA bhI apane mArga ko bhUla rahA / apanI sattA va sukha baDhAne idhara udhara bhaTakate phirate haiM parantu yaha nahIM jAnatA ki vaha zakti mere pAsa maujUda hai / to roTI ke maujUda hote hue bhI kyoM bhUkhA marUM, bhare sarovara ke hote hue bhI kyoM pyAsA marUM ? apanI vastu ko lete hue koI roka sakatA hai ? aisA karane kI kisI meM bhI tAkata nahIM / hama khuda hI bhUla bhulaiyA meM par3e hue haiN| hama saMsAra ke moha mAyA meM phasanA jAnate haiM kintu mAyA ke isa bandhana ko toDanA nahIM jAnateM / zikArI eka ora jAla bichAkara dUsarI ora unhe mArane ke lie doDatA hai / mRga zikAro se bacane ke lie khuda idhara udhara dauDatA hai / mArga hote hue bhI bhaya se vaha bhrAnta ho jAtA hai aura jAla ko hI apane trANa kA sthAna mAnakara usI kI ora dauDatA hai aura jAla meM phasa jAtA hai| jAla se baca nikalane ko zakti hote hue bhI yaha bholA prANI apano isa zakti se ajJAta rahatA hai aura kuzalatA pUrvaka jAla se baca nikalane ke bajAya aura bhI adhika jAla meM phasa jAtA hai / yahI sthiti Aja hamArI ho rahI hai / hama yaha jAnate haiM ki Izvara bhajana va nAma smaraNa hI azAnti, duHkha, roga, zoka rUpa pAradhI ke jAla se mukta hone kA mArga hai aura yaha hamAre lie khulA hai / phira bhI vaha isI jAla meM phasatA calA jA rahA hai / AtmA meM ananta zakti hai agara vaha cAhe to eka hI kSaNa meM saMsAra meM phasAne vAle viSaya kaSAya, rAga, dveSa mithyAtva, hiMsA. jhUTha corI, maithuna parigraha Adi ke jAla se mukta ho sakatA hai / sajjanoM Izvara nAma meM apAra zakti hai / isakI gahanatA jJAnI ke sivAya anya koI nahIM jAna sakatA / maiMne pahale bhI kaha diyA thA ki purAtana kAla kabhI saMkaTa mAlUma hotA to ve Izvara bhajana karate the aura sAre deza ko saMkaTa se mukta karate the| zrI zAntinAtha bhagavAna ke janma ke pUrva jaba ve apanI mAtA ke garbha meM sthita the taba vizvasena rAjA ke deza meM sarvatra mahAmArI ora mRgo kA bhayaMkara roga phaila gayA thA / jidhara dekho udhara sarvatra hAhAkAra hi hAhAkAra dRSTi gocara hotA thA / mRtakoM ke Dhera smazAna meM par3e rahate the unheM jalAne ke lie koI vyakti nahIM milalA thA / isa bhayaMkara Apatti se trANa pAne ke lie sabhI devI devatAoM ko pUja cuke the| aura jo kucha bhI jisa kisI ne kahA vaha logoMne kiyA kintu ve loga Isa mahAmArI se apane Apako, deza ko nahIM bacA sake / taba sarvane bicAra kiyA ki isa saMsAra meM prajA ke duHkha ko dUra karane ke lie apanA sarvasva arpaNa karane vAle rAjA hI hai / ataH hameM mahArAjA ke pAsa jAkara apane saMkaTa kI kahAnI sunAnI hogii| yaha soca kara nagara ko prajA rAjA ke pAsa pahuMcI aura azra bhonI AkhoM se apanI darda bharI kahAnI rAjA ko sunAI aura mahAmArI se mukti dilavAne ke lie prArthanA kii| prajA kI prArthanA ko suna kara rAjA kA dayAI hRdaya pighalA aura prajA ko AzvAsana dete hue bolA-prajAjanoM maiM Apako isa bimArI se mukti dilavAne kA avazya prayatna karUMgA aura jabataka ApakA duHkha dUra nahIM hogA tabataka maiM anna jala bhI nahIM grahaNa karUMgA / prajA bhI rAjA ke isa AzvAsana se Asvastha huI / idhara mahArAjA usI kSaNa ekAnta meM jAkara kAyotsarga pUrvaka Izvara ke dhyAna meM lIna ho gyaa| aura prabhu se prArthanA karane lagA ki he bhagavana ! he prabho ! Apa hamAre rakSaka haiN| Apa apane divya jJAna dvArA hamAre duHkha ko dekha va mujhe vaha zakti pradAna kara ki jisase maiM deza ko isa mahAmArI se mukta karUM / isa prakAra kI bhAvanA meM tallIna ho gayA / usa samaya mahArANI bhI mahArAjA ke pAsa A pahuMcI / mahArAja ko dhyAnastha dekha vaha bhI prajA ke duHkha ko For Personal & Private Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUra karane kA upAya socane lago / sahasA use apane garbhastha mahAnaAtmA kA dhyAna ho AyA / vaha vicArane lagI-mere ghara meM hI samasta vizva ko zAnti pradAna karane vAle trilokInAtha birAja rahe haiM / ____saMsAra ke andhakAra ko, roga, poDA, mahAmArI ko dUra karane vAle sacce yugapuruSa maujUda hai to maiM inhIM kA smaraNa kara kyoM nahIM saMsAra kA duHkha dUra karUM ? yaha vicAra kara mahArANI dhIre dhIre mahala ke chata para pahuMcI / usI samaya dAso ne mahArANo ke caraNa ko dhokara vaha jala mahArANI ko diyA / mahArANI ne garbhastha iSTa deva kA smaraNa kara vaha jala cAroM dizA kI ora chiDakA / jala ke chiDakate hI sarvatra za prajAjanoM meM apAra harSa chA gyaa| aura mahArAjA ke pAsa A kara mahAmArI ke upazAnta hone kI bAta kahI / mahAmArI upazAnta hAne kI bAta suna kara mahArAjA ne apanA dhyAna choDA aura prajA kA bar3A satkAra kiyaa| mahArAnI ne apane garbhastha bAlaka kA camatkAra batAyA / saMsAra meM jinake nAma mAtra se hI zAnti ho gaI thii| usa trilokInAtha bAlaka ke janma ke bAda unakA 'zAntinAtha' nAma rakhA gayA / Aja zAntinAtha bhagavAna zarIra ke rUpa meM hamAre sAmane maujUda nahIM haiM kintu unake nAma meM hI vizva zAnti kA camatkAra rahA huA hai / yaha eka udAharaNa' hai / kintu aise hajAroM udAharaNa hameM mileMge / Izvara ke nAma smaraNa meM amogha zakti hai / samasta rogoM kI rAma bANa auSadhi hai / Izvara ke nAma smaraNa se hama svayaM Izvara kI sthiti taka pahuMca jAte haiM / Izvara bhakta saMsAra kI sabase baDI zakti para bhI vijaya pAsakatA hai| isa prakAra pUjyazrIne karIba DeDha ghanTe taka nAmasmaraNa va vizva zAnti para mArmika pravacana diyA / pUjyazrI ke pravacana se mahArANA sAhaba baDe prasanna hue / mahArANA ke jIvana kA yaha pahalA prasaMga thA ki prajAjanoM ke bIca sAmAnya nAgarika kI taraha baiTha kara pUjyazrI kA vyAkhyAna zravaNa karane kA suavasara prApta kara rahe the / prajA bhI mahArANA sAhaba ko dekhane ke lie baDI utsuka thI / vyAkhyAna samApti ke bAda prajAjanoM ne mahArANA sAhaba se bhI bheTa kI ora isa mahAna samAroha ke lie unakI bhUri bhUri prazaMsA karane lagI / sAre mevADa meM Aja kA dina apUrva thA / rAjA aura prajA kA milana vizvazAnti ke lie prArthanA va pUjyazrI kA vyaktitva yaha saba mevADa vAsiyoM ko eka camatkAra thA / isa suvarNa avasara para mevADa ke mahArANA ne saikaDoM kaidiyoM ko mukta kiye / evaM saikaDoM kaidiyoM ko sajAe~ kama kI / saikaDoM bakaroM ko amariyA kiye / Aja sAre mevADa bhara meM agatA hone se lAkhoM jIvoM ko abhayadAna milA / vyAkhyAna samApti ke bAda pUjyazrI kI jaya ghoSa se sArA gagana maMDala udghoSita ho uThA / isa avasara para mahAvIra maMDala ke kArya kartAoMne rAjA prajA ko isa suvarNa avasara ko saphala karane ke upalakSa meM dhanyavAda diyA / Aja ke isa bhavya utsava ko saphalatA pUrvaka saMcAlana kA sArA zreya mahAvIra maNDala ke sekreTarI zrI kAlUlAlajI lIlavAyA, mAsTara zobhAlAlajI mehatA zrI dulesiMhajI loDhA jIvanasiMhajI bhaNDArI zrI ambAlAlajI bAbela Adi sarvasthAnakavAsI sajjanoM ko hI haiM / bhIlamaNDalI kA Adarza tyAga mevADa sarahada ke pahADIpradeza meM rahanevAle pallI pati) zrI dalapati raNamala 'kAno' pAlavI, pUjo pAlavI, jo hajAroM bhIloM ke adhipati hai / inheM mAlUma huA ki isa samaya udayapura meM baDe jaina mahAtmA padhAre hue haiN| unake Adeza para mevADAdhipati ne sAre mevADa meM agatA palavAyA aura vizvazAti ke lie OM zAnti kI prArthanA karavAI / jisameM svayaM mevADAdhipati bhI sammilita hue the / aise mahAtmA ke hameM bhI darzana karanA cAhiye aura unake upadeza ko sunanA cAhiye / aisA vicAra kara unhoMne apane samasta bhIla prajA janoM ko ekatra hone kA Adeza diyA / tadanusAra hajAroM kI saMkhyA meM bhola ekatra hue aura pUjyazrI ke darzana ke lie paidala hI udayapura kI ora cala paDe / mArga meM jahAM jahAM bhIloM kI vastI AtI thI ve For Personal & Private Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 bhI isa pavitra saMgha yAtrA meM sammalita gaye / tA0 3-2-42 ke dina ye loga udayapura pahuMca gaye / jaba motIlAlajI tejAvata ko bhIloM ke Agamana kA samAcAra mile to ve bhI unakA svAgata karane ke lie unake sAmane gaye / bAjAra ke bIca hote hue hajAro bhIloM kA jUlUsa pUjyazrI kI jaya jaya kA ghoSa karate hue pUjya AcArya maharAja zrI kI sevA meM pahuMce / sAre mArga meM bhIla OM zAnti kA gAna karate the / usa samaya pUjyazrI kA vyAkhyAna ho rahA thaa| bhola vyAkhyAna sthala para pahuMca pUjyazrI ke darzana kiye aura bar3e saMtuSTa hue / pUjyazrI ne bhIloM ko sambodhita karate hue sadAcAra kA upadeza diyA / pUjyazrI ke pravacana se hajAroM bhIloM ne dUsare dina dAru, mAMsa jIvahiMsA aura corI kA tyAga kiyA / aura apane hAtha meM talavAra lekara sabhI bhIla apane mukha se isa prakAra bole- Aja piche hiMsA nahIM karAMgA dAru mAMsa nahIM khAvAMgA corI DakaitI nahIM karAMgA / aNA sogana ne cUke to mAne bhavAnI mAtA pUge / yoM sarva bhIloMne pratijJA lI / pratijJA kI vidhi meM karIba eka ghanTA samaya lagA / isake bAda bhIloM kA zAnadAra jUlUsa akSaya bhavana se pUjyazrI kI jaya jayakAra karate hue nikalA / saba se Age pUjyazrI the unake poche munivRnda aura unake pIche zrAvaka aura unake pIche bhIloM ke netA aura bAda meM bhIloM kA samUha thA / jalUsa ke pIche bahane maMgala gAna gAtI huI A rahI thI / isa prakAra yaha bhavya julUsa Ama bAjAra, ghaNTA ghara dhAnamaMDI hotA huA sUraMja pola ke bahAra zrI raMganikuMja pahu~cA | sArA zahara bhIloM ke dvArA bolI huI pUjyazrI ghAsolAlajI mahArAja kI jaya, OM zAnti, aura ahiMsAdharma kI jaya kI dhvani se gUMja uThA / isa bhavya jUlUsa ko dekhane ke lie sArA udayapura umaDa paDA thA / ahiMsA premI sajjana bhIloM ke isa mahAna tyAga ko dekha phUle nahIM samAye aura unakI khUba prazaMsA karane lane / samasta AgaMtuka bhIloM ke lie uttama bhojana kI vyavasthA kI gaI thI / yaha vyavasthA vakila sAhaba zrI mohanalAlajI nAhara zrI candanamalajI nalavAyA sthAnakavAsI jaina saMgha, zrI mahAvIra jaina mitra maNDala, zrI asthala ke mahantajI mAlika 'udayapresa' zrI menejara mAlika 'kRSNapriTiMga presa' zrI jagadIza mandira bhojanazAlA va hija hAinesa mahArANA sAhaba kI tarapha se ko gaI thI / bhIla maNDalI ATha dina taka udayapura meM ThaharI / bhIla maNDalI mahArANA sAheba se bhI milI / vidAI ke samaya bhIla ke adhipati ne pUjyazrI se arja kI ki hama Apake dvArA batAye gaye ahiMsA dharma kA lAkho bhIloM meM pracAra kareMge tathA hiMsA, mAMsa madirA zikAra aura lUTa caurI na karane kI unase pratijJA karAveMge / sAtha hI samasta upasthita bhIloM ne eka eka bakare ko amariyA karane kA praNa grahaNa kiyA / sarva bhIloM ne pUjyazrI se mAMgalika zravaNa kiyA aura pUjyazrI kI jaya jaya kAra karate hue apane apane ghara ke lie ravAnA ho gaye / sthAnIya saMgha ne va zrI mahAvIra maNDala ne pUjyazrI kI AjJA se sAmuhika dayA kii| jisameM saikar3oM zrAvaka zrAvikAoM ne isa dhArmika utsava meM bhAga liyA / isa prakAra pUjyazrI ke udayapura padhArane se jo upakAra huA vaha cirasmaraNIya rahegA / pUjya zrI ne kucha dina taka yahA~ birAjakara udayapura se bihAra kara diyA / vyAvara kI tarapha pUjyazrI kA prasthAna mevADa ko pAvana karate hue pUjyazrI ne pUjya AcArya zrI khUbacandajI mahArAja sAhaba ke darzana ke lie apanI munimaNDalI ke sAtha vyAvara kI ora bihAra kiyA / zrI samIramunijI zArIrika asvasthatA vaza udayapura meM hI birAje / pUjyazrI ThAnA 3 se thAmalA kozIthala AsInda, paDAsaulI, Adi gAMvoM meM bicarate hue zIghrAti' zIghra bihAra kara byAvara gurukula padhAre / gurukula padhArane ke pUrva byAvara virAjita pUjyazrI ko va muniyoM ko khabara milate hI sarala svabhAvI sthavira muni zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja va vicakSaNa salAha kAra paM0 munizrI kezarImalajI mahArAja Adi sarva munimaNDala va byAyara ke zrAvaka zrAvikAgaNa pUjya AcArya For Personal & Private Use Only Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kA svAgata karane gurukula taka padhAre the / gurukula meM eka dina birAjane ke bAda pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja ThAnA tIna se pUjyazrI khUbacandajI mahArAja ke darzanArtha kundanabhavana padhAre / donoM pUjya munivaroM reka apUrva prema ko dekha sarva janatA Azcarya cakita ho uThI / saba kahane lage ki isa taraha yadi sarva munirAjoM va saMpradAyoM me paraspara prema bhAva ho to samAja zIghra hI bhAgyazAlI hogA / Aja kA samaya ekatA kA hai / paraspara kA dveSa samAja ko avanati kI dazA meM le jAtA hai / Aja hamAre samAja ke karNadhAra pUjya munirAja cAheM to zIghra hI samAja kA kalyANa ho sakatA / kintu unakI ApasI sApradAyika dveSa buddhi va IrSA hI samAja ke vikAza meM bAdhaka ho rahI hai| Adi...... pUjyazrI va sarva muni maNDala ne mAMgalika stavana pharamAyA phira mA~galika suna sarva janatA visarjita hii| donoM pUjyazrI kundana bhavana meM hI birAje / pratidina vyAkhyAna hotA thaa| prathama manohara vyAkhyAnI paM. pratApamalajI mahArAja vyAkhyAna pharamAte the bAdameM pUjya zrIghAsIlAlajI mahArAja apanI lAkSaNika zailI meM pravacana pharamAte / pUjya khUbacandajI mahArAja ke AkhoM kA Aparezana huA thA isalie DaoNkTaroM ne unhe vizrAma karane kI salAha dI thI ataH ve vyAkhyAna nahIM pharamAsake / punaH udayapura kI oraidhara samIramalajI mahArAja ilAja ke lie udayapura hI Thahare hue the / jisase pUjyazrI ko udayapura vApisa padhArane kI tAkida thii| rAste meM bhIma, devagaDha saradAragaDha, kuAriA kAMkaroli Adi gAMvoM meM dharmapracAra karate hue pUjyazrI punaH udayapura padhAre / aura mahAvIra maNDala ke bhavana meM birAje / yahA~ se sarva muniyoM ke tha bihAra kara pUjyazrI cAMdapola ke bAhara DaoN. chagananAthajI kI vADI meM birAje / mahArANA sAhaba ne visAjI ko bheja kara pAsa hI haridAsajI kI magarI para tA0 22-3-42 ko dharmopadeza sunane ke lie pajyazrI ko AmaMtrita kiye / tadanusAra pUjyazrI va mevADa saMpradAya ke yavAcArya paM. manizrI mAMgIlAlajI mahArAja Adi munimaNDala ke sAtha haridAsa jI kI magarI ke mahala meM mahArANAsA0 ko upadeza dene padhAre / mahArANA sAhaba ne pUjyazrI kA va yuvAcAryajI kA yathocita bhAvabhInA svAgata kiyA / pazcAt yuvAcArya zrI mAMgIlAlajI mahArAja ne sundara bhajana ke sAtha apanI rasIlI mevADI bhASA meM mahArANA ko upadeza diyA / upadeza ke bAda mahArANA sAhaba ne karIba eka ghaMTe taka pUjyazrI se bAtacita kI / pUjyazrI ne anta meM mahArANA sAhaba se kahA ki hamArA kala yahA~ se bihAra karane kA vicAra hai / darabAra ne pUchA ki-"kaThine vihAra vegA pUjyazrI ne pharakAyA nAI moTegAma kI tarapha jAvAko vicAra hai" Age samaya vegA to bhomaTa jhAlAvADa kI tarapha bhI vicAra hai / mahArANA sAhaba ne pharamAyA ki "vahIne bhI zrAvakA kA ghara hai ? pUjyazrI ne phara mAyA ki "Apake rAjya meM prAya sarva gAMvoM meM zrAvakoM ke ghara haiM / isake bAda mahArANA sAhaba ne upasthita eka bhAI ko dekha usake bAre meM pUchA - yaha bhAI kauna hai ? kyA Apake pAsa dIkSA lenA cAhatA hai ? taba pUjya zrI ne kahA-hAM ! yaha bhAI yahAM ke hi nivAsI hai aura inakA nAma irakacanda hai| yaha bhAgavatI dIkSA lenA cAhatA hai / taba mahArANA sAhaba ne jainamuniyoM kI dIkSA vidhi pUchI / pUjyazrI ne vaha batAI / taba mahArANA sA.ne kahA ki isa bhAI kI dIkSA merI tarapha se hogI / pUjyazrI ne mahArANA sAhaba kI bhAvanA ko svIkAra kiyA / cAturmAsa Adi ke viSaya meM bhI mahArANA sAhaba ne pUcha tAcha kI / isa prakAra ke vArtAlApa ke bAda pUjyazrI ne mahArANA sAhaba ko mAMgalika sunAyA aura ve svasthAna padhAra gye| dUsare dina mahArANA sAhaba ne dIkSArthI ke lie pAtra maMgavAkara unheM mahaloM meM hI raMgane kA Adeza de diyaa| sAtha hI dokSArtho ke lie upayogI vastra va rajoharaNa Adi sarvasAmagra bhI apanI ora se hI mNgvaalii| zrI harakacandajI sAhaba kI dIkSA baDe utsava ke sAtha kI gaI / dIkSA ke punIta avasara para sArA For Personal & Private Use Only Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 udayapura va mevADa ke AsapAsa ke gAMvoM ke loga umaDa paDe the| chatra caMvara beNDabAje kI vyavasthA rAja kI tarapha se hi thI / dIkSA kArya baDe utsAha ke sAtha samApta huaa| dIkSA ke dUsare dina pUjyazrI ne apanI munimaNDalI ke sAtha udayapura se bihAra kara diyA / hajAroM kI saMkhyA meM udayapuranivAsI pUjyazrI ko vidA dene sAtha Aye / yaha dina bhI udayapura ke lie apUrva thA / sabhI ke A~khoM meM azru the aura sabhI pUjyazrI ko udayapura punaH pharasane kA Agraha kara rahe the / isa prakAra ke bidAI ke bAda pUjyazrI ne nAI kI ora bihAra kiyA tA0 13-3-42 ko pUjyazrI nAI padhAra gye| yahAM pUjyazrI ke upadeza se tA0 15-3-42 ko agatA rakhA gayA / nadI ke taTa para AmavRkSa ke nIce OM zAnti kI jAhira prArthanA huI / prArthanA meM do hajAra jana samUha upasthita thA / nAI gAMva ke lie punita prasaMga nayA hi thA / pUjyazrI ke upadeza se saikaDoM strIpuruSoM ne apanI yathA zakti tyAga grahaNa kiye / tathA anekoMne dAru, mAMsa evaM jIvahiMsA kA tyAga kiyA / __vahA~ se bihAra kara pUjyazrI bUjaDA hote hue maMdAra pdhaare| tA0 25-3-42 ko sAre gAMva meM pUjyazrI kI AjJA se agatA rakhA gayA aura OM zAnti kI prArthanA kI gii| prArthanA sthala para sArA gAMva aikatra thaa| pUjyazrI kA Isa avasara para mananIya pravacana huA / pUjyazrI kA upadeza suna sAre gAMvavAloM ne cetasuda ekama ke dina prativarSa agatA pAlane kA aura usadina OM zAnti kI prArthanA karane kA niyama grahaNa kiyA / usI sAyaMkAla ke samaya bihAra kara Apa rAtri ke samaya bhAdavIguDA birAje / dUsare dina tA0 26-3-52 ko Apa gogundA pdhaare| yaha gAMva pahADI para basA huA hai / AbU se nau phITa evaM samudra kI sapATI se 5000 phITa U~cA hai / yahA~ kI AbohavA baDI Arogya prada hai| garmI ke mausama meM yahAM baDI ThanDaka rahatI hai / yahoM se sAyarAgA~va taka seharA prAMta kahalAtA hai / yahA~ ke rAvajI kA nAma bhairosiMhajI hai / ye solaha umarAvoM meM se eka haiM / rAvajI sAhaba umra meM choTe hone para bhI pUjyazrI ke prati asIma zraddhA rakhate haiN| pUjyazrI kA kaIbAra rAvajI sAhaba ne upadeza sunA / pUjyazrI kI AjJA se tA0 18-5-42 ko rAvajIne apanI samasta riyAsata meM agato pAlane kA hukma diyA / aura usa dina vizAla maidAna meM OM zAnti kI prArthanA rakhI gaI / prArthanA meM rAvajI sAhaba unake karmacArI gaNa tathA samasta prajAjana upasthita the / sAmuhika prArthanA ke avasara para pUjyazrI kA ahiMsA dharma para upadeza huA aura logoMne prabhAvita hokara acche pratyAkhyAna kiye / pUjyazrI kA nivAsa brahmapurI ke upAzraya meM thA vahA~ pratidina pravacana hotA thA aura hajAroM strI puruSa pravacana kA lAbha uThAte the| hajAroM jIvoM ko abhayadAna milA / cAturmAsa kI vinaMtI lImaDI cAtarmAsa meM thAMdalA zrIsaMgha ne apane gAMva meM AgAmI cAturmAsa ke lie atyAgraha bharI vinaMtI kI thii| mahArAjakumAra bhAratasijI sAhaba ne bhI cAturmAsa ke lie khUba prayatna kiyA thA / udayapura se bihAra hone para gogundA, bagaDU'dA, jasavaMtagaDha, ghAsA Adi ke sthAnakavAsI saMgho ne bhI apane apane gAMva meM cAturmAsa karane kI vinaMtI kI / vahA~ se bihArakara pU0 zrI jasavaMtagaDha padhAre / vahA~ bhI sthAnIya saMgha ne tathA nAndesamAM bagaDUdA ke saMgha ne goguMdA zrIsaMgha ne evaM jasavantagaDha ke zrI saMgha ne sAta ATha vAra Akara cAturmAsa kI vinaMtI kI / pUjyazrI ne jIva dayA kA viziSTa upakAra jAnakara tA0 7-6-42 ke dina dravya, kSetra, kAla,bhAva kI anukUlatA rahI to kSetra khAlI nahIM rahegA isa prakAra bagar3adA kI vinaMtI ko maMjUra pharamAI / ___jasavaMtagaDha va AsapAsa ke gAvoM meM pUjyazrI kA.padhAranA huA vahAM agate pAle gaye aura OMzAnti kI prArthanA huI / tarapAla, nAMdesamAM, khAkhaDI, goguMdA, vAsa, mAdaDA Adi gAMva ke loga vyAkhyAna zravaNa lAmaDA pAnAta na For Personal & Private Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karane ke liye baDI saMkhyA meM Aye / khAkhaDI ke ThAkura sA khumAnasiMhajI ne apanI tarapha se OMzAnti prArthanA ko khuzI meM vahA~ eka bakarA lAkara use amara kara diyA / tathA gAMva ke zrAvakoM kI tarapha se 25, 30 bakaroM ko amariyA kara diyA / tathA upavAsa AyaMbila dayA pauSadha Adi dharma dhyAna khUba huA / anekoMne jIvahiMsA va durvyasanoM kA tyAga kiyaa| yahA~ udayapura se bihAra kara manohara vyAkhyAnI pratApamalajI ma. va manoharalAlajI ma. sA. kA padhAranA huA / pUjyazrI ke darzana kara baDI prasannatA pragaTa kI / kucha dina Thaharakara unhoMne sAyarA kI ora bihAra kara diyA / gogude se rAvajI sAhaba zrI bhairusiMhajI sAhaba va apacharI ke ThAkura zrI bhopAlasiMhajI va gArjanasAhaba apacharI mahArAjakumAra sAhaba zrI raghuvIrasiMhajI Adi parivAra sahita padhArakara pUjyazrI ke darzana kiye va vyAkhyAnazravaNa kara baDI prasannatA pragaTa kI / sere prAnta kA bihAra jasavaMtagaDha se bihAra kara pUjyazrI nAMdesamAM Dhola hote hue kambola padhAre / yahA~ parama pratApI pUjya amarasiMhajI ma0 kI saMpradAya kI viduSI mahAsatIjI zrI laharaku~varajI ma0 ThAnA cAra se birAjatI thI / mahAsatIjI baDI vicakSaNa va sarala hRdayI hai / pUjyazrI ke darzanakara unhoMne baDA saMtoSa vyakta kiyA / yahA~ se pUjyazrI padarADA padhAre / padarADA ke ThAkura sAhaba zrI mAnasiMhajI baDe saMta bhakta haiM / pUjyazrI ke bihArakarajAne ke samAcAra sunakara ve karIba deDha mIla jahA~ pUjyazrI bihArakara jA rahe the vahAM pahuMce aura ati Agraha kara vApasa le Aye / eka dina kA agatA pAlakara OMzAnti kI jAhira prArthanA kii| saikaDoM bakaroM ko abhaya dAna milA / yahA~ se pUjyazrI suvAvatA ke guDe hote hue tarapAla padhAre / yahA~ ke zrAvakoM ne pUjyazrI ke upadeza se 10-12 bakaroM ko abhayadAna diyA / tarapAla se Apa vApasa jasaMvatagar3ha padhAre / bhInAsara meM yazasvI pUjyaAcAryazrI javAhiralAlajI ma0 ke atyaMta rugNastha hone ke samAcAra pUjyazrI ko mile the| zAyada unakI bimArI kI avasthA meM bulAne para bhinAsara jAnA paDe isa vicAra se pUjyazrI ne cAturmAsa pUrNimA ke pahale na mAnane kA nizcaya kiyA / tapasvI munizrIkI tapazcaryA ASADha kRSNa 4 guruvAra tA0 2-7-42 se ghora tapasvI zrI madanalAlajI ma. sA. va ghora tapasvI zrI mAMgIlAlajI mahArAja sA0 ne pUjyazrI kI AjJA se mahAna tapovrata dhAraNa kiyA / isI roja yahA~ se bihAra kara jasavaMtagaDha se thoDI dUra bherujI ke mandira meM rAta birAje / tA0 3-7-42 ko goguMdA hokara cAturmAsa ke lie ASADha kRSNA 5 zukravAra tA04-7-72 ke maMgala prabhAta meM pUjyazrI kA bagaDUMde gAMva meM padhAranA huA / jaina ajaina jagata seMkaDoM kI saMkhyA meM pUjyazrI kA svAgata karane ke lie dUra taka sAmane AyA / pUjyazrI ke Agamana se sArA gAMva harSita ho utthaa| vi. sa. 1999 kA cAturmAsa bagaDu demeM sarva loga apane bhAgya ko sarahAne lage the kAraNa ki bagaDU'dA kSetra meM Aja dina taka koI muniyoM kA cAturmAsa nahIM huA thA / na kabhI aise alabhya lAbha kI saMbhAvanA hI thii| yahA~ vAloM ko yaha lAbha sahasA prApta haA jisase sarva kA hRdaya praphullita ho uThA / zrAvaka zrAvikAoM ke maMgala gAna aura tumula jayadhvani se pUjyazrI ne bagaDUde meM praveza kiyA / cAturmAsArtha pUjyazrI sarakArI koTaDI meM birAje / vyavasthita sabhA ke rUpa meM janatA ke baiTha jAne para pUjyazrI ne maGgala stuti kI aura bhAvavAhaka pravacana kiyA / apane pravacana meM Apane santa sevA para mArmika pravacana diyA / bAda meM zrImAn kanhaiyAlAlajI sAhaba ne apanA vaktavya paDhakara sunAyA jisameM pUjyazrI kI isa asIma kRpA ke lie apane va zrI saMgha ke bhAgya kI sarAhanA kii| anta meM pUjyazrI va munirAjoM ke guNa kIrtana kara jayadhvani ke sAtha sabhA visarjita huI / For Personal & Private Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 gogunde va bagaDu de kA cAturmAsa - pUjyazrI kI sevA meM gogunde zrIsaMgha ne apane yahAM cAturmAsa birAjane ke lie bahutabAra vinaMtI kI / zrIsaMgha kI atyAgraha bharI vinaMtI ko mAna dekara pUjyazrI ne kSetra khAlI na rahanekA pharamAyA thA tadanusAra cAturmAsa pUrva zeSakAla meM paM. ratna vyAkhyAtA muni zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja ko va ghoratapasvozrI madanalAlajI mahArAja sAhaba ko cAturmAsArtha gogUdA ASADha zuklA saptamI tA0 27-7-42 ke dina bheja diye gaye / do do santoM ke padhArane se goguMdAvAsI baDe prasanna hue / donoM kSetroM meM dharmadhyAna kI bADha Ane lago myArUpAna zravaNa karane ke lie pratidina hajAroM kI saMkhyA meM janatA upasthita hotI thI / bagar3a de meM OM zAnti kI prArthanA jaba se gade meM pUjyazrI kA padArpaNa huA tabase gAMva ke jaina ajaina samAja meM hI nahIM apitu AsapAsa ke sabhI kSetroM meM jaiseki jolovA, bhAroDI, jIrAi, manAma majAvada kAnAjIkAgudA va choTe bar3e mAvoM meM utsAha chA gayA / vyAkhyAna zravaNa ke lie tathA pUjyazrI ke darzana ke lie sabhI jAti aura varga ke loga binA kisI bheda bhAva ke Ane lage / pUjyazrI ko cAtumAsArtha birAjane ke lie zrImAna delavADA rAvajI sAhaba zrI khumAnasiMhajI ne apanI koThI khAlI kara dI aura tahasIladAra ko yaha AjJA dI ki suvidhAnusAra bagai de zrIsaMgha ko pratyeka kArya meM madada dI jAya / pUjyazrI cAturmAsa sarakArI koThI meM hI trirAje / vyAkhyAna ke lie bAjAra ke bIca eka vizAla maNDapa banAyA gayA thA / pratidina pUjyazrI apanI ziSya maNDalI ke sAtha pANDAla meM padhArate aura hajAroM logoM ko vyAkhyAna sunAte the / pUjyazrI ke pravacana piyUSa kA pAna karane ke lie jAlovA, jIrAI majAvada, bhAroDI, gaDA, majAsa, Adi AsapAsa ke gAvoM ke hajAroM bhyakti Ate the aura vyAkhyAna zravaNa kara Ananda kA anubhava karate the / pUjyazrI ke pravacana se prabhAvita hokara sabhI gAMva ke nivAsiyoM ne 'OM zAnti kI prArthanA kA Ayojana kiyA / tA0 2-8-42 ke dina 'OM zAnti' prArthanA kI sUcanA Asa pAsa ke gAMvavAloM ko patra patrikAoM dvArA dI gaI / phalasvarUpa bIsa gAMva vAloM ne usa dina sabhI prakAra kI AraMbha sAraMbha kI pravRttiyAM banda rkhii| kasAI khAne banda rakhe / zarAba pInA usa dina sarvathA banda rakhA gayA zAnti prArthanA ke punIta avasara para sammilita hone ke lie Asa pAsa ke sabhI jAti aura varga ke loga hajAroM kI saMkhyA meM Ane lage / sArA pANDAla logoM se bhara gayA / sthAna na milane ke kAraNa saikaDoM logoM ko pAnDAla ke bAhara khar3A rahanA par3A. dupahara ke bAraha baje pUjyazrI ne Izvara smaraNa aura ahiMsA viSaya para mArmika pravacana pharamAyA / priya bandhuoM ! saMsAra meM pratyeka vyakti ko prabhu kA smaraNa avazya karanA cAhie. kevala Apatti ke samaya hI prabhu kA smaraNa Avazyaka nahIM kintu sukha meM bhI prabhu ko vismRta nahIM karanA cAhie. eka prAcIna kavi ne kahA hai / duHkha meM sumiraNa saba kare, sukha meM kare na koya | jo sukha meM sumiraNa kare to duHkha kahAM se hoya // kavi ke isa vAkya se hI suspaSTha hai ki mAnava ko Izvara kA bhajana satata pavitratA se karanA cAhie. Izvara bhajana eka prakAra kA rasAyaNa hai. jo rasAyaNa kA sevana karatA hai use pathya kA bhI pAlana karanA cAhie, rasAyaNa khAkara jo pazya kA pAlana nahIM karatA usakA pariNAma baDA bhayaMkara hotA hai. isI prakAra bhagavAna ke japa rUpI rasAyana kA sevana karate samaya mAnasika pavitratA rakhanA hI usakA pathya pAlana karanA hai. mAnasika cika kAyika evaM ahiMsA kA pAlana karane vAlA vyakti hI Izvara bhajana se Izvara bana jAtA hai hiMsA ke sthAna yA hiMsA karane vAlA prabhu bhakta kabhI nahIM ho sakatA. kyoM ki hiMsA karma bhayAnakatA kA dyotaka hai va For Personal & Private Use Only Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 379 tAmasa guNoM kA bar3hAne vAlA hai. prabhu kA smaraNa vaira virodha ko zAnta karane vAlA hai aura sAtvika guNoM meM vRddhi karatA hai| hiMsA tApa hai, to prabhu kA smaraNa candra kI cAMdanI jesA zItala hai / hiMsA bhayAnaka rAtri hai to prabhu kA smaraNa andhakAra ko nAza karane vAlA divAkara hai| hiMsA viSa hai aura prabhu smaraNa amRta hai| paraspara ina do virodhI tatvo kA saMmizraNa kaise ho sakatA. sArAMza yaha hai ki yadi hameM bhagavAna ke darabAra meM jAnA hai to pUrNatayA ahiMsaka bananA hi paDegA. Aja ke Isa pAvana prasaMga para upasthita zrotAoM se yaha AzA rakhatA hai ki isa prAnta meM meM se ke janme hue pADe ke bacce ko rassIse pera bAMdha kara ekAnta jaMgala meM jA choDane kI jo ghAtaka prathA hai use sadA ke lie banda kara deN| apane lobha ke kAraNa thoDe se dUdha bacAne ke lie usa komala zizu ko jo nirAparAdha hai usako mauta ke zaraNa pahaMcAnA kahAM taka mAnavatA hai. / Apa yadi mAnava haiM to isa dAnava kRtyoM kA parityAga kara deM. kisI bhI prANI kI hiMsA kA pariNAma janma janmAntara meM bhugatanA par3atA hai. hiMsA karane vAlA vyakti naraka va tiyeca yoni meM utpanna ho kara ananta duHkhoM kA bhAgI bananA par3atA hai. / isalie Apa loga pratijJA kareM ki Aja se yaha kara karma sadA ke lie hamaloga banda kara deMge / pUjyazrI kA upadeza sunakara sabhI ne khaDe ho kara yaha pratijJA kI ki Aja se yaha pApakRtya nahIM kareMge / prArthanA sabhA prabhu prArthanA kara sabhI loga apane apane sthAna para cale gaye. isa prakAra yaha cAturmAsa dhArmika prabhAvanA se atyadhika mahatvapUrNa rahA. isa cAturmAsa meM Asa pAsa ke hajAroM grAma nivAsiyoM ne pUjyazrI kA pravacana suna kara apane Apa ko dhanya banAyA. yaha cAturmAsa pUrNa saphala rahA. chakAyakA sAmuhika vrata eka samaya pUjyazrI ne sarva grAma nivAsIyoM ko evaM AsapAsa ke sabhI gAMva vAlo se bhAdavAvadi tA. 29-8-42 ke dina chakAyavrata (dayAvata) karane ko pharamAyA / pUjyazrI ke isa Adeza ko samasta grAma nivAsiyoM ne saharSa svIkAra kiyA / pUjyazrI kI icchAnusAra osavAla, brAhmaNa, kSatriya kumhAra, luhAra suthAra telI, nAI, bhIla, balAI Adi sarva jAti ke logoM ne sAmuhika chakAyA kA vrata pAlana kiyA / sarvane acita pAnI liyA / AraMbha kAryoM kA parityAga kiyaa| aura sArA dina rAta dharmadhyAna meM vyatIta kiyaa| zrI mAna gogundA nivAsI motIlAlajI sAheba ne isa kArya meM sundara sahayoga diyA / payUSana parva kI arAdhanA jaina dharma meM paryuSaNa parva kA baDA mahAtmya hai / prativarSa bhAdrapada zuklA paJcamI ko AtA hai / usa dina prAyaH sabhI jaina samAja AraMbha sAraMbha kA tyAga kara dhArmika pravRtti meM samaya vyatIta karatI hai / isa varSa pUjyazrI ke birAjane se payUSaNa parva ke AThoM hi dina baDe utsAha ke sAtha manAye gaye / prAtaH vyAkhyAna meM pUjyazrI zrI antagaDhasUtra pharamAte the| usake bAda anya muniyoM ke prAsaMgika pravacana hote the| sAmA yike pauSadha, upavAsa bele tele Adi kI tapazcaryA evaM tyAga pratyAkhyAna sImAtIta hue / hajAroM logoM ne pUjyazrI ke pravacana pIyUSa kA pAnakara dhanyatA kA anubhava kiyA kRSNajanmASTamI kA jAhira pravacana bhAdrapada kRSNA aSTamI ke dina tA0-3-6-42 ko trikhaNDAdhipati vAsudeva zrIkRSNa jayantI manAne kA nizcaya kiyA isakI sUcanA patra patrikAoM dvArA Asa pAsa ke gAMvavAloM ko dii| sUcanA pAkara sabhI jAti ke loga vyAkhyAna pANDAla meM ekatra hue / usa dina samasta gAMva meM pAkhI rakhI gaI / pUjyazrI ne kRSNa ke jIvana para vistRta prakAza DAlA / usa dina zrAvakoM ne dayAvrata rakhA / saMvatsarI ke dina samasta grAma nivAsiyoM ne apanI dukAne banda rakhI, pUjyazrI ne pardUSaNa parva ke zAstrokti mahAtmaya ko samajhAyA gyAraha baje taka / pUjyazrI ke evaM anya muniyoM ke pravacana hote rahe / madhyAhna ke samaya Atma zuddhi ke lie AlocanA huI / For Personal & Private Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38. sAMyakAla meM pratikramaNa kara caurAsI lAkha jIvoM se kSamA yAcanA kI / usa dina hajAroM upavAsa sAmAyikeM evaM pauSadha hue / grAmanivAsiyoM kA utsAha apUrva thA / pUjyazrI ke birAjane se sArA gAMva dharmanagara bana gayA saMvatsaro ke dina bar3I saMkhyA meM bAhara ke darzanArthI upasthita hue / dAna prabhAvanA pratyAkhyAna sImAtIta hue| bAhara se AnevAlesajjanoM kI sthAnIya saMgha ne bhojanAdi se bar3I acchI sevA kii| apane vyavasAya ko bhI eka tarapha rakha kara atyanta anurAga pUrvaka sthAnIya zrIsaMgha Aganantuko kI sevA karatA thA / inakI apUrva sevA dekhakara darzanArthI sthAnIya saMgha kI baDI prazaMsA karate the / saMvatsarI ke dUsare roja sthAnakavAsI jaina saMgha ke kAryakartA gaNa pUjyazrI ke pAsa Ae aura prArthanA kI ki pa. ratna priyavaktA muni zrI kanhaiyAlAlajI mahArAjazrI ko sevA meM birAjita ghora tapasvI zAntasvabhAvI munizrI madanalAlajI ma. sA0 ne vizAla tapovrata grahaNa kiyA hai jinakI samAptI kA dina kaba hogA ? kRpA kara pharamAve / pUjyazrI ne kAryakartAoM kI yaha prArthanA suna kara kahA ki tapasvIjI kI 82 dina kI tapazcaryA kA pAraNA bhAdrapada zuklA 12 tA0 21-9-42 ko hogA / usa avasara para Apa loga jIvadayA kA kArya kareM / usa dina agatA rakha kara samasta Arambha samArambha ke kArya banda rakhe jAya / pUjya zrI ke isa Adeza ko saMgha ne zirodhArya kiyA / paM. munizrI kanhaiyAlAlajI mahArAja ke gogUnde meM birAjane se dharmadhyAna khUba huA / pUjyazrI ke Adeza se saMgha ne tapamahotsava ke samaya patra patrikAoM dvArA tamAma nara nAriyoM ko sUcita kiyA ki taa021|9| 42 k| agatA pAlA jAya aura Arambha kI pravRtti banda rakhI jAya / tadanusAra hajAroM grAma nivAsiyoM ne usa dina agate rakhe aura yathA zakti dharmadhyAna kiyA / tA0 20-9-72 ko gogundA zrAvaka saMgha kI prArthanA para pUjyazrI gogundA padhAre / pUjyazrI ke padhArane se saMgha meM apAra harSa chAgayA / ve mahAna bhAgyazAlI jinheM tapasvI, tyAgI saMyamI muniyoM kI sevA kA lAbha milatA hai| jo vyakti apanI kaluSita bhAvanA ke kAraNa esI sevA se vaMcita rahatA hai vaha sacamuca hI baDA durbhAgI hai / jaina dharma to rAgadveSa ko dUra karane kA hI vidhAna karatA hai| kintu rAgadveSa ke Adhina ho jo vyakti ese punita prasaMga kA lAbha nahIM uThA sakatA vaha adhanya hI hai| ___ gogundA zrIsaMgha ne pUjyazrI va tapasvIjI ma0 kI apUrva sevA kA lAbha milA / punita prasaMga ko saphala banAne ke lie samasta saMgha tana mana dhana se juTa gayA / pUra ke avasara para hajAroM loga bAhara gAMva se tapasviyoM ke darzanArtha aaye| itanI bar3I saMkhyA meM Ane vAlI janatA kA sthAnIya saMghane bhojanAdi se khUba acchA satkAra kiyA / dazenAthe Ane bAle hajAro logo ne taraha taraha ke tyAga pratyAkhyAna kiye / hajAroM jIvoM ko abhayadAna milA / vizAla pravacana paNDAla meM tA0 21-9-42 ke dina janasamUha ekatra hogayA pATa para pUjyazrI apanI ziSya manDalI ke sAtha birAje / isa avasara para prathama paM. zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja ne tapa ke mahAtmya para pravacana diyaa| usake bAda pUjyazrI ne gambhIra vANI "dvArA tapabaDo re saMsAra meM "isa gAthA se pravacana prArambha kiyA / Apane kahA-icchA kA nirodha karanA hI tapa hai / apanI icchAoM. kAmanAoM ko, vAsanAoM kA jo nirodha karatA hai vaha tapasvI hotA hai / icchA, vAsanA, kAmanA, yaha manuSya jIvana kI sabasebaDI durbalatA hai isa, durbalatA ke kAraNa saMsAra anantazaktiyo kA dhAraka manuSya bhI dIna hIna bana gayA / hIroM kI aura pannoM kI khAna para beThane vAlA vyakti bhI yadi apane Apako daridramAnatA ho to isase baDhakara jIvana kI viDambanA aura kyA ho sakatI hai ? parantu isaviDambanA kA kAraNa koI dUsarA nahIM hai| manuSya svayaM hi hai, usakI icchA hai Asakti hai kAmanAoM kI dAsatA hai eka urdU kavi ne ThIka hI kahA hai For Personal & Private Use Only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hama khudA the gara na hotA, dila meM koI muddaA / ArajuoMne hamAro, hamako bandA kara diyA / / tapa hI manuSya kI icchA para niyaMtraNa karatA hai / vAsanArUpo jhaMjhAvAtoM ko zAnta karatA hai / tapa kA arAdhana karanA sAmAnya bAta nahIM haiM / tapa jitanA mahAna haiM usakA AcaraNa bhI utanA hI duSkara hai| pratyeka vyakti isakI ArAdhanA nahIM kara sakatA / janma janmAMtara ke zubha saMskAroM vAlA koI jitendriya aura mumukSu hI isakI upAsanA kara sakatA hai / tapa kA mArga baDA duSkara hai / unheM dhanya hai jo isa dugama mArga para cala kara mokSa mArga ko prApta karate haiM / mere ziSya zrI madanalAlajI ne tapa ke mahattva ko khUba acchA samajhA hai aura use apane jIvana meM utArA hai / jaba se muni madanalAlajI ne dIkSA grahaNa kI thI tabhI se Aja dina taka prativarSa isI prakAra kI lambI lambI tapazcaryA karake apane pUrvopArjita karmoM ko jarjarita kara rahe haiN| aise tapasviyoM ke jIvana kA anukaraNa hameM bhI karanA caahie| itanI baDI tapasyA to sabhI nahIM kara sakate kintu yathA zakti tyAga pratyAkhyAna kara isa mahAnatapasvI ko zraddhAMjalI arpita kara sakate haiM / pUjyazro tapa aura tapasvIjo ke mahAtmya para karIba eka ghaNTe taka pravacana diyA / pUjya zrI ke pravacana kA janatA para acchA prabhAva paDA / phalasvarUpa sImAtIta tyAga pratyAkhyAna hue / dUsare dina apane hAtha se 82 dina ke tapasvI muni ko pAraNA karAkara pUjya zrI vApasa bagaDUMde padhAra gaye / bagaDU de meM 84 dina kA mahAna tapotsava pUjyazrI ke cAturmAsa ke padArpaNa ke sAtha hI tapasvI munizrI mAMgIlAlajI mahArAja ne apanI tapasAdhanA prAraMbha kara dI thI / inakI tapa sAdhanA ko dekhakara sthAnIya zrAvaka zrAvikAo ne bhI yathA zakti tapazcaryA prAraMbha kara dI / tapasvI jI kI mahAna tapazcaryA kA prAraMbha ASAr3ha kRSNA 4 ko huA thA / tapasvIjo kI mahAna tapazcaryA jyoM jyoM baDhatI gaI tyoM tyoM sthAnIya zrI saMgha meM evaM Asa pAsa ke sAre prAnta meM apUrva dharmotsAha jAgRta huA / saMgha kI yaha icchA tho ki tapasvIjI apanI tapazcaryA kA antima dina pragaTa kareM / eka dina bagaDUMde kA zrI saMgha pUjya zrI kI sevA meM upasthita huvA aura namra prArthanA karane lagA ki tapasvIjI kI tapazcaryA kA antima divasa pragaTa kiyA jAya / zrIsaMgha ko atyAgraha bharI vinatI ko mAna kara pUjya zrI ne 84 dina kI tapazcaryA kA pUra tA0 23 / 9 / 42 ko pragaTa kiyA / saMgha meM harSa chA gayA / saMgha ne tapazcaryA kI pUrNAhuti kA dina baDe prabhAvazAlI DhaMga se manAne kA nizcaya kiyA / tapamahotsava kI AmaMtraNa patrikA chapavAkara sarvatra bhejI gaI / bagaDUMdA gAMva udayapura zahara se 15 mIla dUra arAvaliyoM kI pahADoM meM basA huA hai / cha mAIla kA rAstA saDaka kA hai aura nau mAIla kA rAstA pahADI hai / ghoDe tathA UMTa kI savArI para yA paidala hI bagaDUde pahu~canA hotA hai / yaha gAMva samudra kI sataha se bhI bahuta UMcA hai / aura AbU kI TekariyoM jaisA lagatA hai prAkRtika zobhA se suramya hai / isake cAroM aura ki pahADiyAM AkAza ko chUtI huI najara AtI hai / ghanejaGgala baDe UMce vRkSa isakI zobhA meM cAra cAnda lagAte haiM / bagaDU de kA mArga durgama hote hue bhI AmaMtraNa patra pAkara hajAroM loga mevADa nivAsI zraddhAlu zrAvaka jhuNDa ke jhuNDa bagaDUMde pahuMca kara pUjyazrI ke caraNoM ko chU kara vandanA karate hue apanI zraddhA vyakta karane lage / jisakI lambe samaya taka pratIkSA kI jA rahI thI vaha pAvana divasa A pahu~cA / hajAroM zrAvaka gaNa isa punita prasaMga para mArga kI aneka kaThinAIyoM ko sahate hue bhI pahuMca gaye / bagaDUMde se gogUndA cAra mAIla hotA hai / gogUnde ke bhAvika zrAvaka zrAvikAe~ saikar3oM kI saMkhyA meM maMgala gAna gAtI huI paM. muni zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja ke sAtha paidala hI cala paDI / bagaDde meM pUjya zrI ke evaM tapasvIjI ke darzana kara apane netroM ko pavitra karane For Personal & Private Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 lage / bagaDU de ke zrAvaka gaNa sammAnapUrvaka Agantuka sajjanoM kA svAgata karane lage / gAMva choTA hote hae bhI sthAnIya zrIsaMgha ne atithiyoM ko Thaharanekelie ucita evaM sundara prabandha kiyA / tA0 20-942 ke pAMca baje taka to sArA gAMva mAnavoM kI bhoDa se yAtrA dhAma bana gayA / jaMgala va gAMva jahAM dekho vahAM mAnava hI mAnava najara Ate the / udarapura. lImaDo dAhoda, rAjagaDha, kuzalagaDha, nAgora, kAnapura, kambola, padarADA, nAndesamAM, tarapAla, jasavantagaDha, khamaNora vATI, bhUtAlA, nAI, mAdaDA, vA~gapurA, devAsa, Adi bahusaMkhyaka gAMvoM se va mevADa, mAravADa, mAlavA, serA, narA bhomaTa, jhAlAvADa Adi prAnta ke hajAroM bhakta gaNa pUjyazrI ke evaM tapasvojI ke darzana ke lie Aye / / dUsare dina arthAt tArIkha 25 / 9 42 ko jAhira pravacana kA vizAla Ayojana kiyA gayA / darzanAthiyoM ke lie vizAla pAMDAla banAyA gayA / prAtaH hote hI zrAvaka gaNa pANDAla meM pahu~ca kara yathAyogya sthAna grahaNa karane lage / tapasvIjI ke sAtha pUjya zrI ThIka ATha baje paTTe para birAje / unake sAtha anya munivara bhI yathA sthAna birAja gaye / mAMgalika stutipATha ke bAda pUjyazrI ne tapa ke viSaya meM mananIya pravacana diyA / anya bhI kaI vicArakoM ne evaM munivaroM ne tapa ke viSaya meM apane apane vicAra vyakta kiye evaM apanI zubhakAmanAe~ vyakta ko / isa avasara para choTI baDI aneka tapasyAe~ huI / sImAtIta tyAga pratyAkhyAna hue / miThAIyoM kI prabhAvanA huI / tapasvIjI kI jaya jayakAra karate hue sabhA visarjita huI / bagaDude kA yaha prasaMga sabake lie cirasmaraNIya bana gayA / Aja ke isapunIta prasaMga para bagaDudA, gogundA, udayapura, jasavantagaDha padarADA Adi ke sthAnakavAsI jaina saMgha ke svayaMsevayakoM ne baDI bhArI seghA kI tathA sthAnIya zrAvaka saMgha ne tana mana dhana se sevA kA kAryakara eka Adarza upasthita kiyA / samAroha sAnanda sampanna huA / pUjyazrI ne cAturmAsa kiyA usa samaya vahAM eka eka ghara meM ATha ATha. dasa-dasa gAyeM meseM thii| kisAnoM ke ghara to 25 paMcAsa bhaisoM kA honA sarva sAdhAraNa thA / dUdha becanA mahApApa mAnAjAtA thA / vivAha zAdiyoM meM tela ke sthAna para zuddha gho kA hI prayoga kiyA jAtA thA / gAMva meM laDAi, jhagar3A, TaMTA phisAda yA mukadamA bAjI meM kisI ko ruci nahIM thii| sabhI loga apane apane kAma kAja tathA hAla havAla meM masta rahate the / vahAM usa samaya 80 varSa ke eka lakSAdhipati seTha rahatA thA / vaha pUjya zrI se kahA karatA thA ki maiMne apane jIvana meM korTa kacaharI, vakila yA majisTreTa kA nAma bhoM nahI liyA / jinase merA vyApArika lena dena haiM unameM mujhe aura mere meM unako pUrNa vizvAsa hai| samI loga samaya para le jAte haiM vaisehi to de bhI jAte haiM / paraspara ke zuddha vyavahAra se kisI ko bhI gaDabar3a pedA karane kA yA paisA na dene kA vicAra hI na utpanna hotA to phira korTa meM jAne kI AvazyakatA hI kyA hai| usa bhAI ne kahA-eka bAra bhayaMkara duSkAla paDA / duSkAla ke kAraNa sarvatra hAhA kAra maca gayA thA / eka kisAna kuTumba yahAM rahatA thA / duSkAla ke kAraNa usa varSa usake kheta meM anna kA eka dAnA bhI nahIM pakA / usake pAsa kA rahA sahA anna bho samApta ho gayA / annAbhAva ke kAraNa sArA kuTumba bhUkhA rahane lagA / eka dina vaha kisAna mere pAsa AyA aura bolA-seThajI, ghara meM anAja kA eka dAnA bhI nahIM rahA / merI patnI bAla bacce sabhI kala se bhUkhe baiThe haiM / seTha usakI duHkhabharI kahAnI sunakara apane AMkhoM meM bhI AsU chalachalA gaye / maiMne use AzvAsana dete hue kahA bhAI ? ApattiyAM to saba para hI AtI hai / aise samaya dhIraja se kAma lenA cAhie / maiMne turata koThAra meM se anAja binA tole hi use jitanA cAhie utanA de diyaa| usane apanI cAdara meM anAja bAMdha diyA / vaha gaTharI uThAkara calane lagA to maiMne kahA ora cAhe to phirase lejAnA kintu bhUkhe mata rahanA / vaha ghara pahu~cA aura usa anAja kI rAbaDI banA banA For Personal & Private Use Only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 383 kara apane peTa kA gaDr3hA bharane lagA / kisAna aura usakA sArA parivAra baca gayA / dUsare varSa bahuta varSA huI / kheta anAja se lahalahA uThe / usa varSa usake kheta meM acchI phasala AI anAja pakane para vaha use ghara lAyA aura patnI se bolA-seTha ne hameM marane se bacAyA hai / seTha ke upakAra ko kaise bhUla sakate haiM ? pahale hama usa upakArI ke ghara anAja le jAyeMge bAda meM hama ghara para ise khAyeMge / jitanA maiMne use diyA thA usase dugunA vaha anAja mere yahAM lAyA aura mere nA kahane para bhI de kara calA gayA / itanA hI nahIM vaha prativarSa jaba taka jIvita rahA tabakaka anAja ke do gaThThara muphta meM de jAtA rhaa| ____ eka dina maine use kahA-bhAI ? maiMne tujhe jo anAja diyA vaha udhAra nahIM thA / maiMne use apanI bahI meM bhI likhA nahIM aura maiMne tujha se mAMgA bhI nahIM phira bhI tU prativarSa mujhe dugunA anAja de jAtA hai yaha ThIka nahIM karatA aba tuma anAja denA banda kara do / usane kahA-Apane saMkaTa ke samaya sahAyatA kI hai| yadi Apa anAja nahIM dete to bhUkhamarI ke kAraNa merA sArA parivAra naSTa ho jAtA / maiM Apake upakAra kA badalA kase cukA sakatA huuN| isa prakAra vaha prativarSa mujhe anAja pahuMcAtA rahA / yaha hai usa gAMva kI pavitratA ko ujjvala gAthA / bagaDUMde kA yaha cAturmAsa eka anokhA cAturmAsa thA / dazahare para jIvadayA kA pracAraH-- dazahare ke dina prAyaH gAMvoM meM pADe bakare Adi abola pazuoM ko bali caDhAne kI nRzaMsa aura ghAtaka prathAe~ pUrva se pracalita thI / pUjyazrI isa ghAtaka prathA ko banda kAranA cAhate the / Apane dazahare ke pUrva hI pracAra prAraMbha kara diyA / tamAma Asa pAsa ke gAMvoM meM jahAM pADe bakare mAre jAte the una grAmanivAsI logoM ko bulA bulA kara upadeza diyA phalasvarUpa bagahuMde va jIrAI Adi 8-9 sthAnoM para hone vAlI hiMsA ko banda karavA dI / vAsa bhaumaTa meM ambAmAtA ke sthAna para hiMsA banda rahI / nAthabAbA kI devI ke mandira meM jo prativarSa bakarA car3hAyA jAtA thA use kAyama ke liye abhayadAna diyA gayA / jolAvA kI mAtA ambAjI ke sthAna para prativarSa pADA aura bakarA mArA jAtA thA use bhI banda kara diyaa| jogyAkAguDA gogUndA, Adi Asa pAsa ke gAMvoM meM pUjya AcArya zrI ne upadeza dekara jIvahiMsA banda karavAI / isa kArya meM bagar3andA sthAnakavAsI jaina saMgha ke mukhiyoM ne tathA narasI vairAgo ne pUrA sahayoga diyA / svagIya taponidhi zrI sundaralAlajI mahArAja kI svargavAsa tithi ko vijayA dazamI ke dina baDI dhUmadhAma se manAI gaI / isa dina aneka jIvoM ko abhayadAna dilavAyA gayA / usa dina sAmayika, pauSadha dayA Adi vrata bar3I saMkhyA meM hue / sabhI dRSTi se yaha cAturmAsa saphala rahA / cAturmAsa ko sAnanda sampanna kara pUjya zrI ne apanI santa maNDalI ke sAtha bihAra kara diyA / pUjyazrI ko pahuMcAne ke lie saikar3oM vyakti dUra taka gaye / azrubhIne nayanoM se pUjyazrI ko vidA karane ke samaya punaH kSetra pharasane kI Agraha bharI vinaMtI kI / pUjyazrI ne mAMgalika sunAkara Age bihAra kara diyA / bagaDUde se bihAra karate samaya mevADa ke mahArAnA ne apane prAiveTa sekeTarI zrImAn kanhaiyAlAlajI cobIsA se pUjyazrI ko tAra karavAyA ki pUjyazrI bagaDuMde se bihAra kara udayapura padhAre / tAra isa prakAra thA "pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhaba se udayapura darabAra nivedana karate hai ki mahArAja sAhaba udayapura padhAreM-khulAsA patra meM dekhie" mahArANA ke atyanta Agraha ke bAda udayapura kA zrIsaMgha bhI pUjyazrI kI sevA meM AyA aura udaya For Personal & Private Use Only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 pura padhArane kI prArthanA karane lagA / pUjyazrI ne bhAvI upakAra ko dhyAna meM rakhakara apanI munimaNDalI ke sAtha udayapura kI Ara bihAra kiyA / mArga ke aneka gAMvoM ko pAvana karate hue Apa madAra padhAre / madAra meM ApakA jAhira pravacana huA / madAra ke ThAkura zrImAn zArdUlasiMhajI apane rAja parivAra ke sAtha Apake pravacana meM aaye| pravacana se prabhAvita ho mAlAsara mAtAjI ke sthAna para evaM jagat mAtAjI ke sthAna para prativarSa do pADoM kI balI kIjAtI thI use sadA ke lie banda karane kI pratijJA grahaNa kI / ThAkura sAhaba ne isa viSayaka paTTA likhakara pUjya zrI ko bheTa kiyA / isa paTTe kI pratilipI isa prakAra hai jagata kA jIvadayA kA paTTA zrIrAmajI pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kI pavitra sevA meM mAlAsara mAtAjI aura jagata mAtAjI ke ThikAne se harasAla do pADe caDhate the ve aba banda kara diye haiM aba kabhI bhI nahIM caDhAe~ jaayeNge| saM 1917 Sa sudI 3 daH zArdUlasiMha jagat (ThAkura sAhaba) madAra nivAsiyoM ko pratibodha de Apa nAI padhAre / nAI gAMva saMgha ne ApakA bhAva bhInA svAgata kiyA / mahArANA bhUpAlasiMhajI ke prAiveTa sekreTarI zrImAn cauvIsAjI sAheba evaM udayapura saMgha baDI saMkhyA meM nAI pUjyazrI ke darzana ke lie upasthita huA / aura udayapura padhArane kI prArthanA karane lgaa| pUjyazrI ne udayapura padhArane kI svIkRti de dI / nAI se Apa udayapura padhAre / udayapura meM cAndapola ke bAhara hanumAna TekarI para sthita mahArANo bhUpAlasiMhajI ke nivAsa sthAna para padhAre / vahA~ zrImAn mahArANA sAhaba ne ApakA 1 // ghaMTe taka dhArmika pravacana sunA / Adha ghaMTe taka Apa mahArANA sAhaba se dhArmika carcA vArtA karate rahe / mahArANA sAhaba ne mulAkAnta ke anta meM baDA santoSa vyakta kiyA / isa prakAra do ghanTe taka mahArANA sAhaba ko prati dha dekara Apa gopAlabhavana evaM galuNDiyA bhavana meM padhAre / yahA~ Apake niyamita pravacana hone lge| pravacana meM udayapura ke pratiSThita nAgarika, zikSaka, zikSAdhikArI / rAjyAdhikArI aura sAmAnya janatA baDI saMkhyA meM upasthita hokara pravacana sunane lago / janatA para Apake pravacanoM kA gaharA asara paDA / udayapura ke vibhinna sthAnoM meM kucha dina taka birAjakara aura pravacana pIyUSa se janatA ko tRpta kara Apa ekaliMgajI padhAre ekaliMgajI tIrtha sthAna mAnA jAtA hai| mevADa ke aneka tIrthasthAnoM meM isakA bhI adhika mahatva mAnA jAtA hai / mevADa ke AdyarAjA bApArAvala se hI isa tIrtha kI mahimA gAI jAtI hai / mevADa rAjya meM yaha mAnyatA hai ki "eka laeNga mahAdeva kA hI yaha samasta rAjya hai mahArANA to kevala usake divAna hai / mevADa kA samasta rAjagharANA isakA upAsaka hai| pUjyazrI ke ekaliMgajI meM padhArane ke bAda ekaliMgajI ke mukhya pUjArI mahantazrI ne pUjyazrI kA bhAvabhInA svAgata kiyA / pUjyazrI ke upadeza se mahanta ne " OM zAnti kI prArthanA kA Ayojana kiyaa| samasta ekaliMgajI kI janatA prArthanA sabhA meM upasthita huI / pUjyazrI ne prArthanA sabhA meM 'Izvara prArthanA' para mananIya pravacana diyA / pravacana kA janatA para acchA prabhAva paDA / ekaliMgajI se bihAra kara pUjyazrI delavADA padhAre / delavADA rAvajI ne ApakA bhAvabhInA svAgata kiyA / ApakA yahA~ jAhira pravacana huA / delavADArAvajI apane rAjyAdhikAriyoM ke sAtha pravacana meM padhAre / pUjyazrI ke Agamana ke upalakSa meM yahA~ agatA rakhA gayA / delavADA ke bahAra tAlAva kI pAla para pUjyazrI kI pravacana sabhA huI / prAraMbha meM OM zAnti kI eka ghanTe taka dhUna lagAI gaI / rAvajIsAheba zrIkhumAnasiMhajI bhI janatA ke sAtha dhUna gAte raheM / / isake bAda pUjyazrI ne 'Izvara prArthanA' para eka ghanTe taka pravacana diyA / pravacana ke anta meM janatA ne yathA zakti tyAga pratyAkhyAna kiye / delavADe kI For Personal & Private Use Only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zrIekaliMgajI "shriiraamjii| nambara 9740 pho,ai,po, Di, ___Cha 1.3.1943. gamiSazrIrAjyazrImahakmaharavAsazrIdarabArarAjyaudayapurakohukma ilAke mevAr3a kAravAlamAkAkAmadArA,thANedAsAM, momIyAM, jAgIradAra,va, sAsaNIka, gAmA,kA paTela paTavArI,va gADA, gametI,vagairaha logAne pahuceMapracA:jainAcArya yAmIrAma jI mAharAjaaura unake ziSya riyAstahAjAkejInajIna gAvoM meMjAve auravahAMvyAravyAnadharmaca Adi kare,usamIla sile meM ImadAda cAhe aura vovAjIba taurasedIjAmake vo nadIjAve,saMvanya kAbemArava vida1ratA-1maIsanU 43I. AMDAR selnanimAra For Personal & Private Use Only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janatA ko isa Ayojana se baDo prasannatA huI / delavADe se Apa nAthadvArA padhAre / nAthadvArA ke mukhya zrAvaka vakIla mannAlAlajI zrImAn kanhaiyAlAlajI surANA, vakIla kAlIdAsajI, Adi bhaktajanoM ke suprayatna se eka dina samasta nAthadvAre meM agatA rakhA gayA / 'Izvara prArthanA' kI gaI / yahA~ ke mahanta saMskRta pAThazAlA ke paMDita evaM vidyArthI, rAjya ke ucca adhikArI, nagara ke sanmAnya nAgarika janatA pravacana meM baDI saMkhyA meM upasthita huI / pUjyazrI ne hajAroM kI saMkhyAmeM janatA ko upadeza diyA / isa prakAra kA sundara Ayojana nAthadvAre ke lie prathama hI thA / nAthadvAre kI janatA pUjyazrI kI vidvattA se baDI prabhAvita huii| yahA~ se bihAra kara bAgola, parAvala molelA, macIna, khamanora, semala, salodA, vATI, kadamAla, amarAjIkAguDA, ghoDaca, kaDoyA~ losiMga Adi gAMvoM ko pAvana karate hue Apa jasavaMtagaDha pdhaare| ina sabhI gAMvoMmeM pUjyazrI ke upadeza se agate pAle gaye the / usa dina sarva AraMbha samAraMbha ke kArya sAre roja banda rakhakara Izvara kI prArthanA kI gaI / Izvara prArthanA para pUjyazrI ke pravacana hue| . pUjyazrI ne mevADake prAnta gAMva nagaroM meM vicara kara mahAna upakAra kiye / sarvatra sthAnIya nAgarikoM ne rAjA, mahArAjA, rAva, rANA evaM jAgIradAroMne vividha paTTe kara jisameM sarvatra jIvahiMsA banda karabAne kA Adeza jArI kiye gaye the ve pUjyazrI ko bheTa kiye the / unakA ullekha samaya samaya para kiyA gayA / aura unakI patilipiyAM bhI yathAsthAna dI gaI / jo avazeSa paTTe mile haiM unakI pratilipiyAM ApakI sevA meM prastuta hai| ve pratilipiyAM ye haiM se. naM. 6 "zrI ekaliMgajI" zrI rAmajItA . 6 / 4 / 38 sidha zrI zrI sITI pulisa joga rAjya mehakamA khAsa aparaMca ceta suda 12 guruvAra ke dina tamAma mevADa meM zAnti kI prArthanA hove tathA vI dina agato palAvA kI pUjyazrI ghAsorAmajI mahArAja zrImAn zrI jI hujUra dAma ikabAla hU ne mAlUma karAI / jisa para arja maMjUra pharamAIjAkara likhI jAve hai ki ceta sudu 12 ke dina zahara meM bhI agato palAyo jAve aura saba loga dasa mInITa ke vAste paMcAyatI nohare meM ikaThA hokara sarva OM zAnti, OM zAnti kI prArthanA kareM / so isa mAphika tAmila karAveM / 1994 caita suda 6 tA0 6 / 4 / 38 "zrInAthajI, zrIrAmajI tA. 11 / 5 / 39 nakala hukma adAlata ThikAnA saradAragar3a mavarakhA jeTha vada 8 tA0 11-5-39 IsvI0 jaina zvetAmbarI bAIsa saMpradAya ke pUjya mahArAja sAhaba ghAsIlAlajI ma. manohara vyAkhyAnI muni manoharalAlajI, tapasvIjI mahArAja mAMgIlAlajI va paM. muni zrI kanhaiyAlAlajI ma. vagerA ThANA 6 se jeThavada 7 ko yahA~ padhAranA huA / aura Aja OM zAnti kA vyAkhyAna baDe Ananda se huA / isalie Aja kI tArIkha paTTe hAjA meM agatA rakhAyA gayA aura tAlAva manoharasAgara meM bagara ijAjata zikAra nahIM khelane va macchiye nahIM mArane kI roka kI gaI / aura baDe bIDe kA ghAsa kaTa jAne ke bAda muha cAra ghAsa mukAte diyA jAyA karatA hai / vaha AyandA mukAte nahIM diyA jAkara mavesIyAta ko puNyArtha carAne kI IjAjata dI gii| lihAjA hukma asala tAmIlAna kacaharI meM bhejA jAve ora lIkhA jAve ke pUjya mahArAja va manoharalAlajI ma. yahA~ padhAre usa roja paTTe hAjA meM agatA rakhA jAve / ___ muhucArA ghAsa mukAte na dekara puNyArtha maveziyAna ko carAyA jAve / tAlAba manohara sAgara meM bagera ijAjata koI zikAra nahI khelane va machIya nahIM mArane pAve isakA intajAma kara deveM phakta hukma kacaharI naM0 24 53 nakala ItalAna pUjya mahArAja sAhaba ke pAsa bhejo jAkara vAste tamola thAne meM lIkhA jaave| asala darja mutaphara kAta ho / tA0 11 / 5 / 39 mu0 00 nandalAla soMgavI yahAM mahora chApa hai / For Personal & Private Use Only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 aparaMca ghAsIlAlajI mahArAja ne mAlUma karAI ke mahAsuda ravivAra ko zAnti manAI jAve / lisAjA likho jAve hai ke mahAsuda 1 itavAra ko Amatora se saba jagaha agatA rakhAyA jAve / aura dasa minITa taka pUrva dizA kI tarapha muhakara saba loga OM zAnti kareM aura bakare bho amariye karAye jAyeM / paTTe ke saba gAmoM meM isakA intajAma karA deveM saM. 1999 mahAsuda 1 "zrI ekaliMgajI" "zrIrAmajI' tA. 24 6 40 noTI phIkezana aja pezagAha rAja zrI mahekamekhAsa zrI darabAra mulka sadasta mevADa mavarakhA jeTha sudI 14 saMvat 19 96 naM 10 9 37 phI. eNDa po0 darakhvAsta ___ coIsA kanhaiyAlAlajI vAke neTha sudI 14 samasta hAla peza huI ki pUjya munizrI mahArAja ghAsIlAlajI ma. kI AjJA hai ki eka pakhavADA terA dina kA hai isakI zAnti honA jarUrI hai| isalie asADha vada 5 somavAra tA. 14 juna sana 1940 isvI ko sAre mevADa meM agatA rakhAyA jAve isake bAbata hukma pharamAyA jaave| lIhAjA hara khAsa va Ama kI ItalA ke lie likhA jAtA hai ki hasva darakhvAsta zahara udayapura va tamAma mevADa meM apADa vida 5 tA0 24 jUna sana hAla ko jIhahiMsA baMdha kara agatA rakhA jAve va zAnti jApa kiyA jaave| phakta-1996 kA jeTha suda 10 "zrI ekaliMgajI" zrI rAmajI / 4 / 6 / 41 nambara 10343 be0 su0 15 1597 DipTI kalekTara va ThikAne jAta umarAvAna ke nAma likhane kA masavidA va sIlasile hukma nambara 10867 mavarakhA jeTha sudi 14 saMvata 1995 likhI jAve hai ki gurajIstA mAphika isa sAla bhI aSADa vi 5 tArIkha 14 jUne 1941 vahA~ tAluka kula mavAjiyAta meM jIvahiMsA kA agatA palAyA jAve va OM zAnti jApa ke lie DuMDI pITabA dI jAve phakata "zrIrAmajI" pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kI pavitra sevA meM mAlAsera mAtAjI aura jagata mAtAjI ke ThikAne se harasAla do pADe caDhate the ve aba banda kara diye haiM / aba kabhI bhI nahIM caDhAye jAyeMge saM. 1998 posa sudI 3 daH zArdUlasiMha jagata yaha paTTA pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja ko jagata jaina paMcoM ke moke para kAma Ane ke liye diyA / daH zAha mohanalAla parota mukAma cAsadA kA saM. 1999 kA poSa sudI 5 maMgalavAra nambara 235 ||shrii ekaliMgajI // ||shriiraamjii // va nAma kalekTara udayapura bhIlavADA, rAjasamudra bhoma AI, jI. pI va ThikAne jAta kalamabaMdI aparaMca deza kI zAnti ke lie Asoja sudi 14. tA0 23 akTUmbara sana hAra ko vahAM tAluke khAsa kasaboM meM agatA palAyA jAve aura usadina logoM ko OM zAnti kA pATha karane yata kara deveM / phakata zrI ekaliMgajI ||shriiraamjii // 15624 tA. 16-9-42 ba nAma siTI pulIsa deza kI zAnti ke lie bhAdavAsudi 6- tA0 19 sitAmbara sana hAra ko zahara meM agatA rakhAyA jAve va OM zAnti kA japa karane ke lie jariye DyoNDo soharata karAdI jAve / phakta For Personal & Private Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 387 naM. 6041 - zrI ekaliMgajI // zrIrAmajI // udayapura tA. 9-2- 43 DipTI kalekTarAna va ThikAne jAta umarAvAna ko likhA gayA / tA09-2-19-43 va silasile hu0 naM0 5639 mavarakhA 30-1-43 / itallA dI jAtI hai ki agatA bajApte baDe baDe kasaboM tamAma mavAjiyAta ijalAya sAre mevADa meM rakhAyA jAve / sa. 1999 mahAsuda 5 ||shrii ekaliMgajI / / zrIrAmajI nakala hukuma Aja pezagAha rAjya zrI mahakameM khAsa / pho0 aiNDa0 DI mavarakhA mAhavida 9, samat 1999 / tA0 30 -1-1943 IsvI nambara 5639 deza kI zAnti ke lie mahAsuda 10 tA0 9 pharavarI sana 43 ravivAra ke dina udayapura meM va mevADa ke baDe baDe kasboM meM agatA rakhayA jAve / aura usadina tamAma gAvoM meM logoM ko OM zAnti kA pATha karane kI bhI hidAyata karAI jAve / phakata naMmbara 9740 ||shrii ekaliMgajI // ||shriiraamjii / / pho0 e0 po0 DI0 sIdhazrI rAjya zrI mahakamAkhAsa darabAra rAjya udayapura ko hukma ilAke mevADa kA khAlasA kAmadArAM, thAnedArAM, bhomiyAM jAgIradAra va sAsaNika gAmoM kA paTela, paTavArI va garaDA, gametI, vagairaha logoM ne pahuMce / aparaMca jaina AcArya ghAsIlAlajI mahArAja aura unake ziSya parivAra riyAsta hAjA ke jina jina gAvoM meM jAve aura vyAkhyAna dharmacarcA Adi kare usa sila sile meM imadAda cAhe aura vo vAjIvatora se dI jA sake vo dI jAve / saM0 1999 kA vaizAkha va0 12 / tA0 1 maI sana 1943 / yahA~ rAjya kI mahora chApa hai| ||shrii sItAvarajI // tA. 11-3-44 zrI zrI 1008 muni goDIdAsajI 1008 zrI pUjya mahArAjazrI ghAsIlAlajI ma. kA upadeza va OM zAnti gaDha devaliye meM huaa| zrI mahArAja kA upadezasUM nIce likhI pratijJA karatA hUM / so hamezA nibhAUMgA 1 mai. hareka choTI zikAra va hIraNa machalI kI zikAra nahIM karUMgA / macchiyAM talAboM meM se vagera ijAjata dUsarA koI zikAra nahIM kara skegaa| (2) sAre rAjya meM devI devatA ke nAma se pADe va bakare kA balidAna hamezA ke lie banda rahegA / (3) sAla meM ATha mahinA, vaizAkha, jeTha zrAvaNa, bhAdavo, kArtika, migasara, posa phAlguna, meM mArI taraphasu devI devatA ko koI jIva ko balidAna nahIM hovelA / ceta va Asoja meM bhI kabhI nahIM karUMgA / phakta tA0 11 mArca san 1944 I0 daH rakhabacanda jaina tahasIladAra kA kiye zrI hajUra sAhaba kA hukmasu likhyo / miti cetrabadI 2 / saM. 2000 ||shriiraamjii / / tA. 11-3-44 / / koTA saMpradAya ke 1008 zrI goDIdAsajI mahArAja zrI zrI 1008 zrI pUjya mahArAja sAhaba ghAsI. lAlajI ma. sAhitya premI vyA0 munizrI paMNDita samIramalajI ma. Adi ThAnA 5 devaliyA meM padhAre / tA0 11 mArca 44 ko zAnti prArthanA meM meMbhI pahuMcA aura usa moke para maine upadeza zravaNa kiyA / upadeza ke anusAra nIce likhe niyamoM kA pAlana karUMgA / (2) sabhI devI devatAoM ko mIThA prasAda car3hAyA jAyagA / aura jIva hiMsA banda rahegI / (2) ilAke kurathala ke talAvoM meM koI binA ijAjata zikAra nahIM kara sakegA / jisake lie talAvoM para senaborDa lagA diyA jAvegA / (3) mere gAMva meM pajUSaNa ke bhAdavA vadI 11 se sudI 5 taka zikAra karane kI mumAniyata rahegI / ghANI bhI nahIM calAI jAvegI / aura zrAvana bhAdavA, kArtika vaizAkha meM ina tithiyoM meM 11-5-30 ko maiM khuda zIkAra nahIM kheluuNgaa| For Personal & Private Use Only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 (4) bIDa - nADiyA jisakA ghAsa pUrA kaTa jAne para ijAjata binAkimata punyArtha mavesiyAna ko carAne ke lie dI gaI hai isake alAvA jina biDoM kA ghAsa kaTa jAne para jo carAI letA hUM use puNvArtha meM lagAuMgA | li0 ThAkura sAhaba kA hukma se phakta 11 mArca sa0 1944 miti cetravadi 2 saM. 2000 daH rikhabacaMda devaliyA vAlA zrI ThAkora sAhaba kA hukmase / || zrI paramezvarajI || zrI gopAlajI aja ThikAnA zrI rAyapura mu0 rAyapura ( mAravADa ) cUki pUjyao ghAsIlAlajI mahArAja se padhAraNo rAyapura meM huo ne zrImAn rAvale sAhaba mahArAja zrIrA darzana karane padhAryA ne upadeza suNiyo so zrI mahArAja sAhabarA pharamAvaNasu hara mahinArI kRSNa pakSarI 9 navamI ne jIvahiMsA se agato mere rAja meM va gAMva meM palAvaNo mukarara karAyA hai| so bAre mahinA meM 12 (bAre agatA upara likhiyA mujaba tithirA sAla harasAla palAyA jAvasI / yo paravAno zrImAn rAvale sAhibArA hukmasuM kara diyo hai| saMvat 2000 rA caitra zuklA 8 mehatA amolakacaMda nakala likhI vahI pAne naM. 162 naM. 0641 // zrI ekaliMgajI || || zrI raamjo|| tA. 9. 2. 43 DipuTI kalekTarAna vo ThikAne jAta umarAvAna ko likhA gayA tA0 9. 2. hu0 naM. 5639 mavarakhA tA. 30.1.43 itallA dI jAtI hai ki agatA rakhA jAya baDe mavAjiyAta ijalAya mevADa meM rakhayA jAve / saM 1999 mahAsuda 5 / nakala hukma aja mahakame Aliye darabAra sailAnA nambara 416 nAma. paMcAna jaina sthAnaka0 mAgalA. bAbata italA karane palatI bartAnA tA0 3.12.40 arjI sakala paMcAna mahAjana jainI campAlAla kI tarapha se campAlAla mahAjana sAkina sailAnA tA0 3. 12.40 va khulAse ke hamAre dharmAcArya pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhaba Adi pA~ca santoM kA sailAne padhAranA huA hai aura jahAM tahAM padhArate haiN| vahAM saba jagaha rAjA, prajA aura sArI rAjadhAnI ke sukha zAnti ke lie eka roja palatI rakhakara OM zAnti kI prArthanA karavAte haiN| isalie agahana sudI 7 sAtama zukravAra ke dina upara mutAbika tA0 6. 12. 40 ke dina samasta rAjya meM palatI rakhavA kara OM zAnti kA jApa prArthanA karAI jAne ke lie va najare paravarISa hukma hone ko mahakame Aliye ijalAsa pAsa meM peza huii| usa para mahakame Aliye ijalAsa khAsa se hukma ro0 naM. 141 tA0 3. 12. 40. ko pharamAyA gayA ke darakhvAsta manjUra kI jAtI hai / tA0 6. 12. 40 ko palatI manAI jaay| lihAjA hu. daH divAna darabAra 1943 va silasile baDe kasaboM meM tamAma zrI ekaliMgajI zrIrAmajI siddha zrI mahArAja sAheba zrI 108 zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi ThA0 se grAma vATI virAjamAna hone para grAma kadamAla ke samasta janoM kI prArthanA se dayA kara bar3e mahArAja sAhaba va zrI tapasvIrAja mA. ThA0 - 3 se kadamAla padhAranA huA so grAmAdhIza ThAkura sA. zrI 185 parabatasiMgajI va samasta grAmavAlA zrI pyAra bhujAjI ke mandira Upara vyAkhyAna satya upadeza suna nIce lIkhIyA mujaba pratijJA kara yaha paTTA mahArAja sAhaba zrI tapasvIrAja ke bheTa kiyA so mAM ko vaMza rahegA jabataka pAlatA revAMgA (1) mAtAjI ambAjI talAva upara birAje jyAre eka bakarA car3hatA hai vo Aja dina se bilakula banda hai / (2) kheDAdevI mAjI grAma meM virAje jyAre bakarA va pADA caDatA hai so Aja dina se bilakula banda hai / (3) amaloijI bhIlavADa birAje jyAre bhI jIva car3hatA hai so Aja dina se bilakula banda hai / bolamA AyagA jIne amarIyA kara diyA jAvegA / ( 4 ) cAmuNDA mAtAjI balAryo ke gharoM ke pAsa hai vahAM kI bhI For Personal & Private Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aja dina se saba jIva hiMsA banda kIyA hai|' (5) zrIAdamAtAjI ThikAnA rAvalA meM bakarA caDhatA hai so Aja mitI se bilakula banda kara diyA hai| Aja dina bAda miThAI kA nIveda banAkara mAtAjI ke pUjana hogaa| (6) zrImAna ThAkura sAhaba apane hAtha se jhaTakA nahoM karane kI pratijJA kii| na koI choTe jIva para golI calAnI / hiraNa vagairA lAbA tItara paMkhI vagairA ko nahIM maranA, (7) eka bakarA harasAla amariyA tapasvIrAja ke nAma se samasta gAMvavAle karate raheMge / (8) agyArasa amAvasa punama ko koI jIvahiMsA aura zikAra nahIM karegA aura hala bhI nahIM jotegA yAnI saba tareha kA agatA rahegA / upara mujaba sogana zrI cyAra bhujAjI ke sAmane zrI ekaliMgajI va sUrajanArAyaNa ki sAkSIsu kidA so pAlA jAvegA / yAne devatAoM ko mITho prasAdo hovegA / mAtAjI re koI jIva nahIM maregA / mAtAjIrA nAma se koI bhI ThokAne jIva nahIM maregA agara koI jIva AvegA to use amariyA kara choDa diyA jaavegaa| yaha sogana kara paTTA ThAkura sAhaba khuda va samasta gAMvavAlA kIdA so sAbata hai| 1999 kA phAgana sudI 2 guruvAra daH a. gIradharalAla gogundA nivAsI ThAkura sAhaba zrI parabatasiMgajI va samasta gAMvavAloM ke kahane se likhA hai / daH ThAkara sAhaba ke aMgUThe kI nizAnI svAmI jo mahArAja 22 saMpradAya ke pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhaba.. ApakA padhAranA bAgapUrA huA aura Apase jevaDA padhArane kI vinaMti kI gii| usa para ApakA Aja jevaDA padhAranA huA / Apake upadeza se OM zAnti kI prArthanA karAI gaI / isase mujhe bahu khuzI huI aura prANazaraNa sAhaba. daulatasiMhajI sAhaba tathA saradAramalajI sA. kAphI koziza karake OM zAnti prArthanA karavAI / maiM isa moke para sadA ke lie pratijJA nIce mujava karatA hU~ / (1) pAMca bakare harasAla amariyA karU~gA / (2) zrAvana bhAdaveM meM zikAra nahIM karU~gA (3) mahine meM cAra rAta meM (dono agyArasa, amAvasa pUnama ko) nahIM khaauuNgaa| (4) choTe jAnavara va tAlAba meM macchiyeM mAranA banda karavAUMgA / (5) OM zAnti kA niyamita smaraNa karU~gA / (6) dazahare ke moke para mAtAjI ke sthAna para bakare vagerA jIvoM ko mAranA sadA ke lie banda kiyA jAtA hai| ina saba kalamoM ko pAlUMgA tA0' 4. 6. 43 daH rAvatajI kesarasiMha ____ "zrI ekaliMgajI" zrIrAmajI" arja tarapha ThAkura karNasiMha palAsiyA (jhAlAvADa) ba khIdamata svAmIjI mahArAja AcArya pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja ApakA padhAranA kala jhADola meM huA / aura bagIce meM OM zAnti manAI gaI / isalie Apake upadeza se ...zAnti kI khuzI meM pratijJA karatA hU~ jisakI sadA ke lie pAbandI rakhI jAvegI / (1) Aja andara janAne meM se 1 bakarA amariyA kiyA gayA / va gaUvoM ko ghAsa 1) rupaye kA diyA jAvegA / (2) dazahare para jo pAMca bakariye bali kiye jAte the ve sadA ke lie banda kara diye jAveMge aura unheM amariyA~ kara dUMgA / (3) mere yahAM mAtAjo ke navarAtri meM eka bakarA balidAna hotA hai use mApha kara sadA ke lie amariyA kara dUMgA / (4) mahIne meM cAra rAtri bhojana (yAnI do gyArasa amAvasa va pUnama ko) nahIM kruuNgaa| (5) zrAvana bhAdave meM zikAra nahIM karUMgA / (6) choTe jAnavara tItara lAvA baTera haraNa parinde Adi sarva pazu pakSiyoM kI zikAra sadA ke lie banda karatA huuN| pajUSana meM agatA pAlUgA phakata 1991 kA jeThakRSNa 11 tA0 19 maI 43 daH ThAkura karNasiMha palAsiyA paTTe kA saMjelI sTeTa priya prajAjana, ___mArI pAse keTalIka gAMmanI mahAna vyaktioe AvI ne jAhera kayu ke saMjelI mAM eka mahAna puruSa padhArelA che / temanI ijchA tA0 15 / 5 / 1941 vAra guruvAra nA divase azAnti divasa tarIke pAlavo joie. A bAbata amane ghaNIja prazaMsanIya lAge che / hu paNa te vicArane uttejana Apu chu / For Personal & Private Use Only Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aja kAla saMsAra meM ghaNI azAnti phelAyalI che. tenI zAnti mATe paramAtmAnI prArthanA karavAnI jarUra cha / tenAthI saMsAramA zAnti thAya che / kAraNa ke sAcA hRdayathI ane bhakti bhAvathI karelI prArthanA ghaNIja asara kAraka hoya che / te loko mAnasika mojAne menTala dAi bezana mAne che| te lokoM AbAbata sahelAI thI samajI sakaze mATe huM saMjelI sTeTanI tamAma prajAjanoMne vinantI karUMchu ke upara janAvelI tArIkhe savAranA nava vAgyAnI andara potone yogya sthale ekaThA thaI prArthanA karo ke "he bhagavAn' vizvamA zAnti sthApo" te divase potAnI zraddhA anusAra dAna Ape / AtmAnI zuddhi mATe pote vrata pAle / brAhANo zAnti pATha bhaNe / prajAjanoM ne dAru mAMsa hiMsA durAcaraNa karavAnI manAI cha / saMjelI mAM pUjya mahArAja zrI zrI ghAsIlAlajI mahArAjazrInA upadezathI sajelI sTeTa ke menejara sAhebanI ophisathI TherAva na. 1175 thI saMjelI sTeTanI hadamA je je jagAye pANInA nIravANo che. tyAM koI paNa mANasoe mAchalA vIgere jaMtuo mAravAnI sakhata manAI karavAmAM AvI cha / saMjelI mAM upara batAvelI tA. pUjya AcArya mahArAja zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAjazrInu vyAkhyAna zrImAn mahArAjA sAhebanI AMbAvADI mAM thaze / tyAM sarve prajAjanoM vepAra banda rAkhI lAbha uThAve / A vinaMtI rAjA prajAnI zAnti mATe che. hu AzA rAkhu chu ke janatA A bAbata mAM sahakAra Apaze. tA0 1015 / 41 menejara sajelI sTeTa hastAkSara mahorachApa zrI ekaliMgajI zrI rAmajI bAgapurA / tA0 3 / 6 43 ajatrapha ThA0 kizorasiMha / paTTe jADola ilAkA mevADa ba khIdamata svAmIjI mahArAja 22 saMpradAya ke AcArya pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. kI parama pavitra sevA meM nivedana ho ApakA padhAranA yahAM para huA aura dharmopadeza kA vyAkhyAna huA / vo nihAyata acche va sarala saba ke samajha meM Ae Aja kI tArIkha ko OM zAnti kA japa kiyA / usameM saba jAtI ke loga zarIka hue / maiM bhI AyA aura mujhe baDI khuzI huI / OM zAnti ke nimitta nimna likhita pratijJA karatA huuN| merI tarapha se eka bakarA amara karavA dUMgA, (2) zakti anusAra kabutaroM ko makkI DAlUMgA (3) hiMsA jahAM taka ho sake nahIM karUMgA, (4) loha (yAnI jaTakA) ba zarate ke mAlika ke hukuma ke alAvA nahIM karUMgA kAraNa ke isameM parAdhInatA kA khyAla rahatA hai / (5) dazahare para mAtAjI ko bakare kA balidAna kiyA jAtA hai, use kAyama banda kara diyA jAtA hai| (6) dIvAsA (yAne hariyAlI AmAvasyAM) jo zrAvana meM AtI hai usa roja yahAM ke loga merA yAne kheDA deva kahate haiM unake balidAna meM bakarA kATate haiM jisako tIna sAla se amAvasa ko kATanA banda kiyA aba jahAM taka ho sake sadA ke lie banda karane kI kozIza karUMgA / (7) gyArasa amAvasa ko mAMsa bhakSaNa nahIM karUMgA (8) darakhto kI coTI yAnI sira nahIM kATane deUMgA ki jisase unake baDhane meM bAdhA utpanna na ho (9) lAvA, baTera, ghaTaka, zanadA, hiraNa Adi jIvoM kI sarvathA zikAra nahIM karUMgA aura inakA mAMsa nahIM khAUMyA / (10) Aja se yathA zakti harismaraNa karUMgA upara mAphika pratijJA kA barAbara pAlana karUMgA (1) bhAI svarUpasiMha kI taraphase 1 bakarA amara kregaa| (2) gyArasa amAvasa ko madya mAMsa bhakSaNa nahIM kareMge / (3) loha alAve mAlika ke hukma binA mana se nahIM karUMgA 1999 kA jeTha zukla 1 daH kizorasiMha bAgapurA (jhADola) , isa prakAra ke saikar3oM paTTe pUjyazrI ko rAjA mahArAjA, jAgIradAra ThAkuroM ne bheTa meM diye / una saba kA ullekha sthAnAbhAva ke kAraNa nahIM kiyA jA sakA / pAThaka gaNa kSamA kreN| . vi0 saM0 2000 kA 42 vA~ cAturmAsa jasavantagaDha meM vahAM se tarapAla, suvAvatA kA guDA padarADA kanbola Adi Ina sarva gAMvau meM pUjya zrI padhAre to For Personal & Private Use Only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhI jagaha agatA (pAkhI) pAlane ke sAtha Izvara prArthanA pravacana hotA rahA / jasavantagaDha vAloM ne bhI cAturmAsa kI vinantI ke liye pahuMcane kA tAMtA bAMdha diyA thA / jasavantagaDha saMgha kI mAMga thI ki pUjyazrI hamAre yahAM para dIkSita hue to hameM usake upalakSa meM eka cAturmAsa avazya milanA hI cAhie / isa prakAra jasavantagar3ha saMgha kI atyAgraha bharI vinantI dekha kara pUjya zrI ne saMgha kI vinantI svIkAra kara lI / pUjyazrI semaDa, sAyarA, siMgAr3A Dhola, nAndismA, hokara gogundA padhAre / cAturmAsa samaya najadIka A jAne para tapasvI madanalAlajI ma. tathA tapasvI mAMgIlAlajI ma. ne tapazcaryA prAraMbha kara dI / tapazcaryA meM hI dhIre dhIre vihAra karate hue donoM tapasvI ma. pUjya zrI ke sAtha majAvar3I khAkhaDI hote hue jasa. cantagaDha padhAre / jasavantagaDha ke jaina ajaika sabhI logoM ko cAturmAsa ke liye pUjya zrI ke padhArane se atyanta prasannatA thii| bahuta hI utsAha umaMga ke sAtha svAgata kiyA gayA / jasavantagar3ha eka sundara TekarI para basA huA hai / gogundA rAvajI sAheba ke pUrvaja pahale yahAM para rahate the / yaha gaDha prAcIna samaya meM sAmarika mahatva rakhatA thA / vahAM Aja bhI prAcIna samaya kI bATiyAM, mAlapuve, miraciyeM, haldI, tela, sora, banduke Adi vastue~ bhaNDAra meM par3I huI hai / sthAna sthAna para burajeM banI huI hai / gar3ha ko eka hI daravAjA hai / vartamAna meM sabhI ghara jainAM ke hI hai kevala tIna ghara vairAgI jAti ke haiM / gogandA rAvajI ne darIkhAnA buraja kA makAna cAturmAsa birAjane ke liye de diyA thA / subaha meM paM0 zrI samIramunijI ma. vyAkhyAna dete the / dupahara meM prathama paM. munizrI kanhaiyAlAlajI ma. bAda meM pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja vyAkhyAna pharamAte the / vasavantagar3ha ke nIce meM cAroM tarapha bAraha gAMva (bhAgala) base hue haiM / isa bAraha gAMva ke logoM ko dupahara ko hi samaya milatA hone se bahuta baDI sakhyA meM osavAla brAhmaNa, rAjapUta, suthAra kumhAra, vairAgI, sAdhu, bhIla Adi jAti ke saikar3oM strI puruSa vyAkhyAna meM Ate the / pUjya AcArya zrI javAharalAlajI ma. sA. (bIkAnera) bhInAsara meM sthiravAsa birAjita the / pUjya zrI ko apane priya ziSya zrI ghAsIlAlajI ma. ke prati pUrNa sneha thA, yaha ullekha pAThako ne pUrva varNana meM paDhA hI hai / bIca meM Ae hue bikSepa ke kAraNa guru ziSya meM vichoha ho gayA thaa| vahI vikSepa antataka avarodha rupa meM banAhI rahA aura cAhate hue bhI guru ziSya doMno nahIM mila ske| yahi eka pUrva aMtarAya karma kA kAraNa thA eka dina udayapura se samAcAra mile ki pUjya zrI javAhiralAlajI ma. kA ASADha zuklA 8 tA0 10 / 6 / 43 ke dina bhInAsara meM svargavAsa ho gayA / isa samAcAra se pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. Adi sabhI muniyoM ko tathA jasavantagaDha ke saMgha ko bahuta hI vikSobha huA / dUsare dina vyAkhyAna banda rakhA gayA / aura zoka sabhA huI zoka sabhA meM pUjya zrI ke mahAna jIvana kA paricaya pU. zrI ghAsIlAlajo ma. ne tathA samIra munijI ma. ne diyA / ' donoM tapasvI muniyoM kI tapazcaryA ke sAtha sAtha bhAIyoM bAIyoM meM bhI paMcaraMgiyAM bele. tele, paMcole aThAI Adi tapazcaryAeM bahuta huI / payUSaNa parva meM Asa pAsa ke gAMva ke zrAvaka zrAvikA bahuta Ae / dhame dhyAna tapazcaryA bhI bahuta huI / zrAvaNa mAsa meM ati vRSTi ke kAraNa khArI nadI meM bhayaMkara bAr3ha Ane se kinAre ke sabhI gAMvo meM jAna mAla kA bahuta hI nukasAna huA / gAMva ke gAMva jalamagna ho gae the| bAda se trasta logoM ke lie sthAna-sthAna se anAja kapar3e davA vigere pahuMcAne kI vyavasthA kI jA rahI thii| jasavantagaDha meM bhI pUjya zrIne apane vyAkhyAna meM bAr3ha grasta logoM ko sahAyatA pahuMcAne kA upadeza diyA jisase yahAM ke saMgha ne ghara ghara se anAja ikaTThA karanA prAraMbha kiyA / sabhI jAti ke logoM ne yathA zakti apanI apanI icchA se anAja lA-lAkara baDA Dhera kara diyA / eka bhIla ne jaMgala se lakaDI kA gaThThara (molI) lAkara becA. usake badale meM jo anAja AyA vaha lekara bADha grasta logoM ke liye mejane ke vAste jo anAja havAlA ho rahA thA usameM dene ke liye lAyA / bhIla bahuta hI garIba thA, lAyA huA anAja de detA hai For Personal & Private Use Only Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 to use apane parivAra sahita bhUkhA rahanA paDatA hai isa liye use kahA gayA ki tere ghara para khAne ke liye kucha nahIM hai, yaha anAja mata de, apane ghara baccoMke liye le jA / bhIla yaha sunakara dukhayukta azru bhInI AkhA se bolA-"meM garIba hU~ isa liye merA lAyA huA anAja nahIM le rahe ho aura merI icchA dene kI hai / meM dubArA jaMgala se lakaDo kA gaThara lAkara beca dUMgA aura apane parivAra ke liye khAne kI vyavasthA kara lUMgA / jo merA lAyA huA anAja nahIM loge to mujhe baDA duHkha hogA / kyA koI garIba hone se kiso kI bhI sahAyatA karane kA adhikArI nahIM ho sakatA ? bhIne nayanoM se bola rahe bhIla kI udAtta bhAvanA ke sAmane inakAra karane vAloM ko usakA lAyA huA anAja le lenA pdd'aa| bhIla jo apar3ha aura logoM kI dRSTi se girA huA mAnA jAtA hai vaha dene ke liye kitanA utkaMThita aura bhAvoM se kitanA ujvalitathA / dUsarI aura logoM kI dRSTi meM jo jJAnavAna aura samRdhyavAna mAnA jAtA hai / use aise kAryo meM dene ke vAste kisa prakAra manAnA par3atA hai / aura detA hai to kitanA ! phira ahasAna kA pulindA cAroM tarapha dikhAtA bhI phiratA hai| taba prazna khar3A hotA hai ki mana garIba dhanI hai yA mana kA udAtta dhanI hai ? paryuSaNa ke bAda bhAdaravA zuda 14 ke dina doMnoM tapasviyoM ke tapazcaryA kA pUra hone se pAnaravA, mahairapura ogaNA, jhAr3ola, gogundA, padarADA ke jAgIradAroM ne apane apane paragaNoM meM agate palavAe / padarAr3A ThAkura sA. zrImAnasiMhajo svayaM darzanArtha Ae / sAyarA hAkIma (kalakaTara) zrI jIvanalAlajI caudharI parivAra sahita pUra para Ae / lImaDI, saMjelI, jhAloda, dAhoda, kuzalagar3ha vAMmavADA se darzanArthI Ae / usa dina vyAkhyAna me lagabhaga 3-4 hajAra janatA thii| sabhI ke liye Thaharane kI vyavasthA meM anya jAti ke logoM ne pUrA sahayoga diyA / pAraNe ke dina pAsa ke bhAgala (gAMva) ke nivAsI amarAjI brAhmaNa ke bhI ATha upavAsa kA pAraNA thA / usane vyAkhyAna meM sabhI se Agraha kiyA ki Apa sabhI mere ghara para padhAroge to meM pAraNA karUMgA / usake aisA kahane para hAkima sAhaba Adi sabhI AdhA mIla dUrI unake ghara pahUMce / choTA sA ghara, sAmAnya paristhiti, parantu rAma ke padArapaNa se zabarI ko, kRSNa ke Ane se vidura ko tathA bhagavAna mahAvIra ke Ane se satI candanA ko jo khuzI huI vahI khuzI sArI sabhA sahita pUjya zrI ke vahAM pahuMcane se una amarAjI brAhmaNa ko huI / usane mahemAna girI ke liye do kilo mAlapue, banavA rakhe the / tIna hajAra logoM meM do kilo mAlapue, inakAra kare to usake mana ko piDA pahuMcanA sambhava thA isiliye hAkIma sAhaba ne parasAda ke rUpa meM sabhI ko baTavA diyA / usa samaya dene vAle lene vAloM ko prasannatA avarNanIya thI / bhAvoM ka' nirmalatA padArtho ko mauna banA detA hai bhAva hI jIvana vikAza kA eka divya sAdhana hai / / cAturmAsa samApti ke sAtha dAmanagara saurASTra se zAstrajJaseTha dAmodaradAsa bhAI Adi zrIsaMgha jagajIvana bhAI kA dAmanagara padhArane ke liye Agraha bharA vinantI patra aayaa| paM. zrI gabUlAlajI ma. kA paricaya java se seTha dAmodara dAsa bhAI se huA taba se paM. zrI gabUlAlajI ma. ne seTha ko salAha dI ki Apa pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. ko vinantI karake dAmanagara bulAveM aura jainAgamoM kI saMskRta hindI gujarAtI bhASA meM sarvamAnya TIkA likhavAveM / ese mayazraddhA ke lekhaka bhArata meM milanA durlabha hai tadanusAra seThajI ne pUjya zrI ko dAmanagara padhArane kA vinantI patra bhejA / udhara cAturmAsa samApti ke samaya azAtA vaidanI karma ke udaya se pUjyazrI ko tathA paM zrI samIramunijI ma. ko jvara Ane laga gayA jazavantagaDha zrIsaMghamahAna sevA bhAvI ane bhakti vAna paraMtu choTA gAMva hone se Adhunika upacAra vyavasthA kA abhAva hone ke kAraNa jvara kA tAMtA calatA hI rahA / cAturmAsa samApta hone para bihAra kiyA / prathama bihAra bherujI ke mandira para huA / jahAM Asa pAsa ke gAMvoM ke brAhmaNa Adi jAti ke strI puruSa bahuta bar3I saMkhyA meM Ae / vahAM kevala ekamandira ke For Personal & Private Use Only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 393 atirikta koI makAna na hote hue bhI sabhI khule jaMgala meM rAtri nivAsa rahe / bhajanoM se sArA jaMgala guMjita ho rahA thA / kisI ko nIMda sparza hI nahIM kara rahI thI / rAtri jAgaraNa meM bIta jAne para subaha sUrya udaya huA aura pUjya AcArya zrI ne vahA~ se gogundA bihAra kiyaa| sabhI jAti ke strI puruSa bahuta dUra taka pahuMcAne Ae / ardhamArga se sabhI ko mAMgalika sunAkara pUjya zrI ne antima sandeza diyA ki Apa sabhI kA hai, yaha bar3A stutya haiM bhaviSya meM prabhu bhakti dvArA isa sneha ko siMcita karate raheM / azrU bhInI AkhoM se bahuta se strI puruSa lauTa gae / kucha loga gogundA taka sAtha Ae / gogundA saMgha ne jAvaDo taka pahuMca kara pUjya zrI kA bar3A svAgata kiyA / gogundA meM do dina birAje, vahAM udayapura mahArAnA zrIbhUpAlasiMhajI ne apane marjIdAna zrI kanhaiyAlAlajI cauvisA ko pUjya zrI kI sevA meM bhejakara pUjya zrI ko udayapura zighra padhArane kA Agraha kiyA / pUjya zrI ko tathA paM. zrI samIramunijI ma. ko jvara ne abhI bhI nahIM chor3A | svAsthya lAbha ke lie vizrAma tathA anukUla jala vAyuvAle sthAna kI AvazyakatA thI / gogundA ke pAsa hI cAMTyA kheDI gAMva ke brAhmaNoM kA bar3A Agraha thA / jisase pUjya zrI vahAM padhAre / vahA~ pahuMcane para jvara ne apanA prabhAva adhika dikhAyA / jisase pUjya AcAryazrI ko vahIM ruka jAnA paDA / sabhI brAhmaNa loga muniyoM ke niyamoM ko jAnane vAle hone se unhoMne apane sabhI logoM ko ikaTThe kara ke Adeza diyA ki pUjya ma. yahAM birAje jitane dina koI bhI rAta ko bhojana nahIM kareM, agara koI bhI rAta ko bhojana karegA to paMca 51 ru. jurmAnA kareMge / sabhI loga baDI zradhdhA se sevA kA lAbha lene lage / gogundA saMgha gogundA se DaoN. sAheba prabhulAlajI ko lekara Aye tabiyata batAI aura upacAra karane se 8-10 dina meM jvara ne vizrAma diyA / ' sAmAnya svAsthya sudharane para pUjya zrI ne vihAra kara diyA coravAvaDI bhAdvIgur3A. madAra thUra, loharA gAMvoM meM vizrAma karate hue pUjya zrI padhAra rahe the| paM. zrI samIra munijI ma. kI tabiyata ThIka ho gaI parantu pUjya AcArya jI ko jvara AtA rahA / isa kAraNa bihAra bhI thoDA thoDA hotA thA / udeyapura ke samIpa phatepurA meM vizrAma kiye binA Age baDhanA asaMbhava thA / vizrAma ke liye sthAna kI tapAsa karane ke liye paM. zrI samIra munijI ma0 Age pahuMce aura phatehapurA corAhe ke pAsa ke eka baMgale meM gae / baMgalA ke svAmI kursI para baiThe kitAba paDha rahe the / munijI ne jAkara unase kahA ki hamAre pUjya mahArAja ko jvara ArahA hai, pIche dhIre dhIre Arahe haiM / thoDI dera vizrAma ke liye Apa ke yahAM sthAna mila sakegA ? munijI kI AvAja sunate hI ve sajjana tatkAla kursI se khaDe ho gae, aura bole, Apa mahArAja zrI ko jarUra le Aiye, yahAM sthAna upalabdha hai / usI samaya eka kamarA khola diyA / ye makAna mAlika the bhUta pUrva rIyAM kisanagar3ha sTeTa ke pradhAna maMtrI zrI kesarocandajI paMcolI / makAna meM apanA sAmAna rakha kara munijI punaH pUjya zrI ke sAmane gaye, jvara ke kAraNa calA nahIM jA rahA thA phira bhI dRr3ha sAhasa ke sAtha dhIre dhIre calate hue usa baMgale para pahuMce / zrI kesarI candajI paMcolI corAhe taka sAmane Ae aura apane makAna para aise mahAna vidvAna muni ke pada paMkaja sparzita hue isake liye mahati prasannatA prakaTa kara rahe the / pUjya zrI ne pharamAyA hamAre Thaharane se Apa ko makAna kI saMkar3AI hogI / paMcolIjI bole saMta carana mere baMgale para mere bhAgya se hI mile haiM / hameM koI takalIpha nahIM hai| saMto ke liye hama apanA sArA sAmAna bAhara rakhakara sArA baMgalA khAlI kara deM, yaha hamArA parama kartavya hai| saMta sevA kA lAbha binA bhAgya ke nahIM milatA / Apa yahAM adhika dina birAjeM yahAM kA jala vAyu bar3A zuddha hai / isase Apake svAsthya ko bhI lAbha pahuMcegA / dupahara ke bAda bihAra karane kI icchA thI parantu zrI paMcolIjI ne do dina taka bihAra nahIM karane diyA / pUjya zrI ke padArpaNa ke samAcAra udayapura pahuMcate hI udayapura se bar3I saMkhyA meM loga darzanArtha 50 For Personal & Private Use Only Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 Ane lage / dUsare dina pUjya zrI ke aura kesarIcaMdajI paMcolI ke paraspara jJAna carcA ho rahI thI taba paMcolIjI ne kahA-maiM bhI jaina hI hU~ / anya jitane bhI jaina haiM ve jaina kula meM janme hue hone se jaina haiM / tatra meM to jaina dharma ko samajha karake jaina banA huvA hU~ / kalakattA vAle bAbU dhanapatasiMhajI mere parama mitra the / unakA prakAzita pUrA sAhitya mere pAsa hai / maine una sabhI granthoM ko paDhe haiM / phira to jaina dharma ke viSaya kI tatva carcA bahu samaya taka paraspara calatI rahI / unhoMne apane pAsa jaina dharma ko pustakoMkA saMgraha jo pUrA kabATa bharA huvA thA,vaha pUjya zrI ko dikhAyA / pUjya zrI unake jaina dharma kA jJAna sunakara bahuta hI Anandita hue| DaoN. mohanasiMhajI mahatA dvArA sthApita vidyAbhavana saMsthA pAsa hI hone se vahAM ke mAsTara kesarIcandajI bordiyA ne pUjya AcArya zrI ko vidyAbhavana padhArane kA Agraha kiyA / pUjya zrI apane muniyoM sahita vahAM padhAre / zrI bordiyAjI ne saMsthA meM bAlakoM ko akSara jJAna, takaniki jJAna, jIvana nirmANa jJAna, kisa taraha diyA jAtA hai vaha sarva klAsavAra batAyA / bAda meM ekatrita chAtroM ko pUjya zrI ne vinayavyavahAra-dhArmika jJAna baDhAne kA preraNAtmaka upadeza diyA / ____ phatepurA phatahasAgara tAlAva ke nIce kI ora basA huA hone se jalavAyu kI zuddhatA hone ke kAraNa yahAM vADiyAM yukta baMgale adhika haiN| yahA~ para zikSita varga hI adhika rahatA hai / ina sabhI kI icchAnusAra klaba ghara meM pUjya AcArya zrI kA vyAkhyAna huA / phatepurA ke atirikta udayapura zahara se bhI vyAkhyAna zravaNArtha loga adhika saMkhyA meM Ae the| zikSita varga kI sabhA ke anusAra pUjya zrI ne vaisA hI vyAkhyAna (asAmpradAyika sArvajanika upadeza) diyA. jise sunakara sArI sabhA ati prasanna huI / zrI kesarIcandajI paMcolI ke Agraha se pUjya zrI unake baMgale pAMca dina taka birAje. unakA Agraha to birAjita rakhane kA thA parantu relve menejara zrI candrasiMha jI mahatA ke Agraha se 'candranivAsa' padhAre vahAM do dina birAjakara phira sarupasAgara ke kinAre DaoN. zrI mohanasiMhajI mahetA ke baMgale padhAre. yahAM padhAre ne para zrI samIra munijI ko TAiphA~Da jvara ho gayA, jisase eka mAha taka isI baMgale meM birAjanA paDA / udhara dAmanagara se seTha damodaradAsa bhAI kA patra lekara zrI mohanalAlabhAI ajamerA va seTha gulAba candabhAI pAnAcanda mahetA ratalAma ke seTha somacanda tulasIdAsabhAI mahetA Adi kA DopyuTezana dAmanagara saurASTra padhArane kI vinantI karane ke lie AyA / zrI mohanalAlabhAI ajamerA ne pUjya zrI ko dAmanagara padhArane kA ati Agraha kiyaa| tInohi ati zraddhAlu dharmaniSTha kartavyazIlazAstra ke anubhavi hone se unhoMne pUjya zrI ke sAmane isa prakAra bhAvavAhI vinantI kI, jise pUjya zrI ko svIkAranI pdd'ii| zrI DepyuTezana vinantI svIkRta karA ke prasanna hokara dAmanagara gayA / mahArANA zrI bhUpAlasiMhajI ne udayapura padhArane kI vinanto karane ke vAste zrI kanhaiyAlAlajI cauvIsA ko gogundA bheje the, yaha pahale hi likhA jA cukA hai / zrI mahArANA sAheba pUjya zrI se upadeza sunane ke icchuka hone se udayapura meM prasiddha saliyoM kI vADI ke mahaloM meM upadeza kA Ayojana rakhA gayA hai / vahAM hija hAineza mahArANAzrI ne dharma upadeza, svAdhyAya pATha sunaa| usake bAda mahArANAjI se pUjyazrI ne pharamAyA ki dAmanagara va saurASTra se dAmanagara zrI saMdha kA DepyuTezana vinantI ke liye AyA thA jisase udhara visAra honA nizcita huA hai / mahArANAjI ne pUjya zrI se kahA ki Apa bahuta dUra padhAra jAoge to vApIsa kaba padhAroMge ? yahAM se bihAra ho usake pahale ekabAra phira darzana denA / tadanusAra dUsarI bAra baDe mahaloM meM pUjya zrI kA upadeza huA, jise zrI mahArANAjI aura mahArANIjI sAhebA ko dharma upadeza sunane kA suyogyaavasara milA / mahArANAjIne upadeza sunane ke bAda punaH jaldi mevADa edhArane kA ati Agraha kiyA / usa samaya kisI ko svapapna meM bhI vaha kalpanA nahIM thI ki pUjya AcArya zrI ghAsIlAlajI ma, kA udayapura se yaha antima vihAra ho rahA For Personal & Private Use Only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai / udayapura se delavAr3A ghAsA, palAMnA, thAmalA, sArola, pAkhaMDa relamagarA jitAsa poTalA sahADA hote hue gaMgApura padhAre, yahAM eka dina kA agatA palavAyA / bAjAra meM pUjya zrI ke vyAkhyAna hue| bhIlavADA padhArane para yahAM bhI eka dina kA agatA palAyA gyaa| skUla ke prAMgaNa meM eka vizAla sabhA huii| jisameM kalekaTara tahasIladAra Adi rAjyAdhikArI, pradhAnAdhyApaka Adi vidyAdhikArI tathA bhIlavAr3A bhUpAlagaMja ke zrAvaka, zrAvikA jaina ajaina hindu, muslIma bahuta baDI saMkhyA meM upasthita rhe| vahAM se zAhapurA padhAre zAhapurA meM rAmasnehI saMpradAya kI mukhya gAdI hai| rAmasnehI saMpradAya ke AcArya tathA rAmasnehi sAdhu jaina muniyoM se pUrA sneha rakhate haiM / sunA jAtA hai ki rAma snehI saMpradAya ke Adya saMsthApaka zrI rAma caraNajI mahArAja kA mAravADa ke pUjya zrI jayamalajI ma. ke sAtha gRhasthAvAsa meM acchI maitrI thI / jayamalajI ko mAtA aura patnI kI tarapha se dIkSA ke liye AjJA nahIM mila rahI thI / rAmacaraNajI saMsAra tyAga karane meM adhIra bane hue the, isa kAraNa ve ghara choDakara nikala gae aura kinhIM vaiSNava santa ke pAsa pahuMca kara ziSya ho gae / inheM apane tyAgI jIvana meM apUrNatA dikhAI dI, jisase ve svataMtra vicaraNa karane lage / unhoMne apane jJAna bala se rAmasnehI saMpradAya kI sthApanA kI / rAmasnehI saMpradAya meM prAraMbha se hi khule pera paidala calanA, bhikSA mAMgakara lAnA, sira muMDana 'binA chAnA pAnI nahIM pInA, bhojana karate samaya nIce eka buMda nahIM par3ane denA, brahmacarya pAlana Adi bahuta se niyama jainadharma se milate julate cale A rahe haiM / rAmasnehI saMpradAya ke AcArya to vartamAna meM bhI paidala hi jAte Ate haiN| . rAmadvArA ke pAsa se pUjya zrI zahara meM padhAra rahe the vahAM kinhIM rAmasneho muni kI najara pUjyazrI para paDI pAsa meM jAte hI ve bole Apa yahoM ThahareM / Thaharane kA Agraha karake ve apane AcArya zrI nirbhayarAmajI ma0 ke pAsa pahuMce aura jaina muni ke Ane ke samAcAra diye / AcArya jI ko ThaharAne ke liye makAna Adi kI vyavasthA karane kA Adeza diyA / tadanusAra rAmasnehI muniyoM ne sArI vyavasthA kara dI / vizrAma lene ke bAda AcArya zrI nirbhayarAmajI ma. ke tathA pUjya AcArya zrI ghAsIlAlajI ma. ke paraspara sauhArda pUrNa vArtAlApa huA / usa samaya donoM ora ke sabhI muni vArtAlApa zravaNArtha upasthita ve / vArtAlApa ke bAda rAmasnehI AcAryajI ne apane bhaMDArI ziSya se rAmadvArA upAsanA gRha dikhAne ko kahA datanusAra vaha upAsanAgRha pUjya zrI ko tathA sAtha ke muniyoM ko dikhaayaa| upAsanA gRha meM joroM se bolanA niSedha hai| anantara dina meM tathA rAtri meM rAmasnehI santa pUjya zrI ke pAsa Akara vividha bAtacIta karate rhe| dUsare dina zAhapurA padhAre zAhapurA meM eka saptAha vyAkhyAna kA lAbha dekara dhanopa pdhaare| dhanopa khArI nadI ke bila-kula kinAre basA huA hai| cAturmAsa meM pUra AyA taba gAMva ke cAroM ora pAnI hI pAnI thA, dhanopa usa samaya TApu sA bana gayA thaa| yahIM se jalaviplava ke bhayaMkara dRSya sAmane Ane lge| nadI ke donoM taTo se pAnI do do mola dUra phela gayA thaa| do mIla dUra ke vRkSoM meM pAnI se pravAhita kacarA ulajhA huA dikhAI de rahA thA / kisI mahAna puNyodaya se hI dhanopa gAMva jalaplAvana se baca gayA / yahAM bho eka dina kA agatA palAkara pUjya zrI ne Izvara prArthanA karavAI / dhanopa se devaliyA kalAM pdhaare| yahAM para koTA saMpradAya ke vayovRddha paM. zrI goDIdAsajI ma. ThANA 2 ke sAtha do dina birAjanA rhaa| yahAM ke ThAkura sA0 ne pUjya zrI kI AjJA se eka dina kA AgatA palavAyA, pUjya zrI kA Izvara prArthanA ke viSaya para vyAkhyAna huA / dhanopa se devAliyAkalA, vijayanagara, jAliyA AkaDasAdA, paDAsolI, AsInda, jagapurA, jayanagara, zabhUgaDha Adi jo gAMva khArI nadI ke Asa pAsa vase hue haiN| jinameM bhayaMkara bADha ke kAraNa saMhAraka lIlA kA tAnDava nRtya dikhAI de rahA thA / pUjya zrI tathA sAtha ke muniyoM ne ina vinAza pUrNa dRSyoM ko dekhA to hRdaya dravita ho uThA / eka gAMva meM kevala vaiSNava mandira hI vacA, jahAM pUjya zrI For Personal & Private Use Only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAtri nivAsa birAje / cAndanI rAta, pAnI ke pravAha se pravAhita gAMva ke gharoM ko khaNDita bhIte rAkSasoM kI sI bhayAnaka dikhAI de rahI thii| gAMva ke nirAzrita loga khanDita gAMva se kucha dUra jhopaDIyoM meM raha rahe the| ujar3a gAMva meM ghugghuoM kI AvAja rAtri ko niravatA ko bhayAnaka banA rahI thii| bijayanagara ke pAsa eka gAMva aisA ho gayA ki vahA~ kA sthala dekhakara koI nahIM kaha sakatA ki yahAM gAMva thA / mArga meM manuSyoM kI khopaDiyAM manuSyoM kI haDDiyAM bikharI paDI thii| ganI ke pravAha ne kahIM khetoM meM retI kA Dhera kara diyA to kahIM kheto meM aisI tarADe DAla dI ki jahAM kabhI phasala hI nahIM boyA jAsake / ye sAre dRSya anitya, azaraNa saMsAra bhAvanA ko udvelita kara rahe the / una gAMvo ke logoM se bhayAnaka jalaplAvana ke samaya kA vividha bAteM sunane ko milI / eka makAna meM barDa pATa para eka AdamI nizcinta soyA huA thA / makAna meM pUra kA pAnI bhara jAne se pATa ne nAva kA rupa dhAraNa kara liyA / AdamI jaga gayA aura jamIna se uce hue pATa para sAvadhAnI se baiThA huA isa bhayAnaka Apatti se bacane kI rAha dekha rahA thA, vahAM to bahate hue pAnI meM se eka baDA bhayaMkara kAlA sAMpa usI pATa para Azraya lene ke liye AgayA / bhaya ke samaya prANI paraspara zatratA bhUla jAte haiM, aura paraspara maitrIbhAva se rahate haiN| isa bAta kA yaha jIvita udAharaNa sAmane upasthita thA / nadI ke pravAha meM baha rahe mUrdo meM eka koI abhAgI mAtA bhI thI, jisakA choTA sA bAlaka usake vakSasthala para stanoM se muha lagAe hue thA / donoM nirjIva jala stara para mAtA putra prema dikhAte hue bahate cale jA rahe the / eka ghara se sArA parivAra pAnI ke bhayAnaka pravAha se bacane ke liye rakSita sthAna kI tarapha jA rahe the / usa samya gRha svAmI ko AbhUSaNa se bhari huI peTI smaraNa ho AI, aura vaha AbhUSaNa peTI lene punaH ghara meM A gayA, ghara meM pAnI bharatA jA rahA thaa| rAtri ke bhayaMkara aMdhakAra meM abhyasta hone se peTI uThA lAyA, thoDA Age baDhA hI thA ki jala taraMga ke jhapATe ne peTo sahita una gRhastha ko na jAne kisa ananta meM lejAkara chipA diyA / peTI ke lobha ne prANa-lobha ko nirasta kara diyA / vijayanagara meM eka jaina kadamba pAnIse bacane apane makAna kI chata para caDha gae / pAnI kA pravAha makAna se thaper3A khAne lagA / gRhasvAmI ne socA yaha purANA makAna ina thaper3oM kI mAra meM sthira rahe yA na rahai / pAsa hI saTe hue naye makAna kI chata para apane kuTumba ko cale jAne kI salAha dI, aura sabake saba apane makAna kI chata se usa chata para cale gaye / anta meM gRhasvAmI bhI isa chata se usa chata para jAne ke liye apanA eka paira udhara rakhA dUsarA uThAyA aura udhara ekadama usa makAna ne jala samAdhi le lI / vaha makAna mAno yahI rAha dekha rahA thA ki yaha parivAra dUra ho jAya / sAtha hI yaha pratyakSa udAharaNa dikha rahA thA ki pUrva kRta sadkarma manuSyoM ke saMrakSaka haiM / jagapurA bhI nadI ke taTa para basA huA hai / gAMva ke loga baDe hi zraddhAlu hone se jala saMkaTa dekhakara tatkAla apane gAMva kI cAroM ora Izvara ke nAma kI ora dharma ke nAma ko kAra khIMca dI / pAnI kA prathama teja pravAha dUsarI ora do mIla taka jAkara phira lauttaa| ghAta karane vAlA pravAha na raha kara zAnta pravAha bana gayA jisase gAMva ke makAnoM ko girA nahIM skaa| phira gAMva vAloM ne mila kara jala pUjA kI jisase gAMva vAloM kA tanika bhI nukasAna nahIM huA "dharma zradhdhAH kathaya kiM na karoti puMsom, ukti kA yaha tAdRza udAharaNa thaa| sAmane dikhane ko milaa| pUjya zrI zaMbhUgaDha padhAre taba udayapura se hija hAIneza mahArANA zrI bhUpAlasiMhajI sAheba svayaM apane rAjyAdhikAriyoM sahita khArI nadI dvArA trasta gA~voM kI paristhiti svayaM samajhane ke liye padhAre the| unheM pUjya zrI ke zaMbhUgaDha meM birAjane ke samAcAra mile to Apane manuSya ko bhejakara darzana dene ke liye pUjya zrI se For Personal & Private Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arja karavAI pUjya AcArya zrI mahArANA kI ijchAnusAra pahAM padhAre aura jalaplAvana se duHkhita logoM ke liye yogya vyavasthA karane ke liye parAmarza diyA / vahAM se byAvara kudana bhavana meM birAjita sthavira pad bhUSita pUjya zrI khUbacandrajI ma. ke darzanArtha vyAvara padhAre / kundana bhavana tathA pIpalI bajAra sthita jaina sthAnaka meM pUjya zrI ke sAta vyAkhyAna hue / byAvara saMgha kA kucha adhika dina birAjane kA Agraha thA parantu saurASTra meM padhArane kA nizcita ho jAne se jaldi vihAra kiyA / rAyapura padhArane se vahAM ke ThAkura sAheba se eka dina kA saMpUrNa agatA palavA kara pUjya AcArya zrI ne Izvara prArthanA karavAI / isI prakAra sojata padhArane para vahAM bhI bajAra meM pUjya zrI ke tIna jAhira vyAkhyAna hue / vahAM se pAlI padhArane para pAlo saMgha ne bahuta hI umaGgase svAgata kiyA / salAhakAra paM. zrI kesarImalajI mahA bhI dharmadAsajI ma. kI saMpradAya ke zrI motIlAlajI ma paM. zrI dhanacandrajI ma. ThA 3, sthavira zrI zAdulasiMhajI ma. ThA. 4 yahAM birAjita the / mahAvIra jayantI kA vyAkhyAna sabhI suniyoM kA pUjya zrI ke sAtha kapar3A mArkITa meM huA / ___jaba pUjya zrI vyAvara se saurASTra ki aura dAmananagara zrIsaMgha kA va. zAstrajJa seTha zrI dAmodaradAsa bhAI le atyanta Agraha se zAstroddhAra ke kArya ke lie padhAra rahai haiM yaha samAcAra jAhera patroMmeM Aye ina samAcAroM se vighna saMtoSIyoM ke kaleje meM bhayaMkara agni laga gaI / acchA burA honA yaha to pUrva karma ke upArjita hai phira bhI adhama AtmA apane kartavya se bAja nahIM Ate / unheM lagA karAcI udayapura ratalAma devagaDha vigere zaheroM meM apanA jora nahIM calA pUjya AcArya zrI ko kaSTa dene meM kamI na rakhI, phirabhI pUjya zrI to eka mahAna kSamA ke avatAra the / para aba to ve saurASTra deza meM padhArate hai saurASTra to dularbhajIbhAI tathA cunilAla nAgajIbhAI kA zAsa deza hai vaha to pUjya AcArya mahArAja zrI javAhiralAlajI ma. kA eka abhedya deza hai vahAM padhAreMge to hamArA sArA kilA TuTa jAyagA, para yaha nahi mAluma ki saurASTra ke mahAna saMta ratna va zrAvakagaNa to guNoM kA parama upAsaka haiM / unhoMne saurASTra meM pUjya zrI na jAsake isake lie prayatna karane meM to kamI nahIM rakhI / parantu jyAM satya hai saMjama hai tyAga hai vairAgya hai vahAM sadAjaya hotI hI hai. ina logoM ne rAjakoTa morabI aura dAmananagara jaise zaharoM meM pUjya zrI ko na mAne aisA prayatna khUba cAlU kiye isakA namunA mAtra dete hai / zrI sAdhu mArgI jaina pUjya zrI hukamIcandrajIma0 ke hitecchu zrAvaka maNDala ke sekreTarI bAlacandajI zrIzrImAla ne evaM pramukha zrI hIrAlAlajI nAMdecA ne dAmanagara zrIsaMgha ko eka patra likhA aura pUjya AcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja ko kisI bhI prakAra kA sahayoga na dene kI apIla kI. dAmanagara zrIsaMghane ucita javAba dekara ina donoM mahAnu bhAvoM kI apIla ko raddI kI TokarI meM pheMka dI aura inakI apIla kA javAba atyanta namratA ke sAtha diyA ina donoM patroM kI pratilipi isa prakAra hai-- bAlacandajI zrIzrImAlA kA patra konpharansanI sUtrAdhAra zrI kAThIyAvADa sthA. jaina saMgha samItI tathA dAmanagaranA zrI sthA. jai. saMgha ne namra vinaMtI : kAThIyAvADa eka zikSita pradeza che. tyAnI dharmabhAvanA paNa prazaMnIya che, ethI AkarSAI ne moTA moTA AcAryo ane vidvAna muniyoM padhAratA rahe che kAThIyAvADanA zrAvako paNa vidvAna tathA AcArazIla munivarone AmatraNa karatAja rahe che parantu kAThiyAvADa jevo sudhAra priya zikSita deza bhUla karavA lAgyo che, jene mATe sAvadhAnI sucavavI emAM ame amArU kartavya samajIe chIe sthA. jai. janatAne e sArI rIte vihita che ke prAtaH smaraNIya pUjya pAda zrI hukamIcaMdajI ma. nI saM. nA nAyaka SaTTama paTTadhara suprasiddha jainAcArya svargIya pUjya zrI 1008 zrI javAharalAlajI mahArAja sAhebe For Personal & Private Use Only Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 potAnA ziSya zrI ghAsIlAlajI ... ne saM 1990 mAM saMpradAyathI bahAra karyA che ane AjJAbahAranI ghoSaNA A maMDaLa dvArA karAvI dIdhI che jene mAna ApIne konpharansanA presIDenTa zrImAna hemacandabhAI rAmajIbhAI mahetA e 'jaina prakAza' tA. 29-10-1933 aMka 2 pRSTa 14 para zrI saMghane Avazyaka sUcanA' heDiMgathI jAhera karela cha ke. je uparathI A khabara hiMdanA zrI. sthA. jainanA caturvidha saMghane ApavAmAM Ave che ke jethI sAdhusaMmelana ane konpharansanA dhArAghoraNa anusAra vyavahAra karI zakAya. hAlamAM amadAvAdathI prakaTa thatAM 'sthAnakavAsI jaina' nA aMka 14 tA. 9-1-1944 mAM samAcAra zIrSakamAM pragaTa thayAM che ke dAmanagaranA AgevAna gRhasthoMnA prabandhathI zrIghAsIlAlajI ne dAmanagara padhArI zAstroddhAranaM kArya karavA mATe saMghavati zAha mohanalAla kezavalAlabhAIne vinaMtI karavA mATe udayapura mokalyA hatA ityAdi ........ A marughara paMDita muni zrI aija che ke jemane svagoMya pUjya zrI javAharalAlajI ma sAhebe sampradAya thI pRthaka karyA hatA' ane Aja sudhI AjJA bahAraja che. pratyeka sthA. jaino nu e sAmAnya naitika kartavya che ke AcArya mahArAje jaine saMpradAyathI judA karyA che. ane konpharanse jAhera karela che, temanI sAthe koI prakArano ziSTAcAra Adi vyavahAra na kareM, parantu kAThiyAvADa jevA zikSita pradezano dAmanagara saMgha ane zrImAna dAmodaradAsa bhAI jevA zAstrajJa puruSa 3 niyamano bhaMga karIne temane vinaMtI karIne bolAve ane svacchandAcArano poSaNa Ape ethI adhika khedano viSaya zu hoI zake ? eTale ame konpharansanA agresaro tathA kAThiyAvADa sthA. jaina. saMgha samItInA netAona lakSya khecIye chIye ane konpharansanI jAherAtanupAlana karavAno Agraha karIye chIye. bAlacanda zrI zrImAla-sekraTarI hirAlAla nAMdecA pramukha zrI sAdhumArgI jaina pUjya zrI hukmIcandajI ma. nI saM. nA hiteracchu zrAvaka maNDala-ratalAma zrI sAdhumArgI jaina pU. zrI hukamacandajI ma. nI saM. nA hiterachu zrAvaka maNDala ratalAma namra vinatI sAthe pratyuttara :-- A peparanA tA. 24-1-44 nA aMkamAM ApanA taraphathI konpharansanA sutradhAra zrI kAThIyAvADa sthA. jaina. saMghasamIti tathA dAmanagaranA zrI sthA. jaina. saMghane namra vinaMtI, ye mathALA nIce je lekha lakhAyelo vamAM ane eka judA rajIsTara patrathI mane je sUcanA karIne kheda jAhera ko che. te sambandhamA jaNAvavAnu ke Ape pajya zrI ghAsIlAlajI mahArAjane 'sampradAyathIpRthaka' karavAnu lakhyuM che teno artha zAstrIya bhApAmAM visaMbhoga' karavAnA thAMya che. zAstramA 'visaMbhogI kare ANA na ANA nAI vcc| dhAroke A pRthakaraNa nyAyapura sara che to paNa aneka tIrthakaroMnI 'ANA' tyAMja khatama thAya che. ane tyAra pachInI je prabRtti zAstrAjJA bahAranI pravRttimA kyo dharmajJa saMgha saMsthA ke vyakti sAtha ApI zake ? kemake Apane sAtha ApatAM ananta tIrthakaronI AjJA upara paga mUkavo paDe pariNAma bahula saMsArI thaQ paDe, jinAjJA bahAranA kAraNo niyatinu astitvaja nathI tyAM bhaMgano savAla upasthIta ja zI rIte thaI zake ? jaina tatvajJAnamA pratyeka vyakti potAnu kalyANa poteja sAthI zake che, para sAdhI zake nahI, chatAM paNa koI khoTo prayatna paNa kare to potAnA kalyANa ne kubhAvanA sivAya (mAtra prayatna paNa) karI zake nahIM upara avatArela pATha niSedhArthamA~ mUkavA zAstrakAre bhASA saMmitI sAcavI che, arthAt visaMbhogI karatAM AjJA to nathI (mokSa mArganu vidhAna natho) paNa viSaya aiTalo satvahIna che ke tethI AjJA no atikrama thAya nahiM. to pachI tenAthI Agala jatA to AjJA ja zI rIte ghaTI zake ? arthAt na ghaTI zake. ulaTa AjJAno atikrama che. For Personal & Private Use Only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma to samatAno che-sUtra pATha che ke (samayagae dhammaM vipahie) paNa jyAre samatAnI maryAdA chUTI jAya che. tyAre nathI rahe to dharma ke nathI rahetI jAnAjJA. dharmanI jagyA 'daka' lye che ane ,jInAjJA' nI jagyA svaAjJA le che. manuSyane baLathI sajA pahoMcADavAnI nItI rAjyomA hoya che. kemake tene sattAnu saMrakSaNa karavAnu hoya che, paNa e nItI saMtonI na hoI zake, kemake saMtone sattAnu nahi paNa potAnA saMyamarnu rakSaNa karavAnuM hoya che. ane jyAM jInanI AjJAnu atikramaNa thAya tyAM saMyamanaM rakSaNa zI rIte hoI zake? ____mArI pAse zAstroddhAra no kArya karAvavA mATe darakhAsta AvI tyAre sArAye samAjanuM avalokana karatAM e kAma karI zake tevI vyaktio mane be najaramAM Avo. (1) paM, upAdhyAya zrI AtmArAmajI mahArAja ane(2) pU0 A0 zrI ghAsIlAlajI mahArAja prathamanI vyakti vadhAre dUra che aMte ApaNo sambandha ocho che tethI pU0 zrI ghAsIlAlajI mahArAja nI pasandagI vadhAre thaI, saMskRtamA svatantra TIkA lakhI zake evI bhUtakAla ane vartamAnamA A eka ja vyakti dekhANo, AvA prakhara paMDita ratna nA jJAna ne baLathI mAtra mAmulI kAraNa mATe guMgaLAvI nAkhIne samAja ne tethI be nasIba rAkhavo temAM jJAnAvaraNIya karmanA bandhanA bhaya rahelo che, AvA jJAna nA upayoga khUda konpharansa paNa kare che, vaLI pravacananI dIpatI prabhAvanA karIne, rAjA mahArAjAo zuddhAne paNa AkarSanAra je vyakti hoya tene samajI sarvane sahakAra Apavo joiye, Avo dAkhalo bhUtakAlamA 'zrI siddhasena divAkara' no banelo che. Apa bhAIo pUNyavAna cho A prazna khAsa zAstriya hovAthI kadAca Apa aparicita ho, tethI hUM namratA sAthe vinaMtI karI zakuM ke, satyane khAtara koI che. taTastha AcAryo nI salAha levI. uparanA kAraNane 'mAmulI' eTalA mATe kahayu che, ke pU0 zrI ghAsIlAlajI ma. nA pRththakaraNamAM kAraNa temanI koI antakRtva ke cAritranI sabalatA nathI paNa mAtra matabheda che. ahIM te virodhI be matamAM satya konA pakSe che ye to mAtra sarvajJa devaja kahI zake, paNa A kissAmAM to eka pakSe saMgha baLathI 'pRththakaraNa karyu mATe tene mAmulI kahayu che. A puruSanA pRthakaraNa pachI aneka cAturmAso maMDalanA sAnidhyamAM maDaLanA pradezamAM thAya che. tenA karatA dAmanagara saMgha klezathI e vyakti ne traNaso gAu TUra laI jAya che te kArya kharo rIte to Apane anukUla ja thatuM gaNAvU joIye, javAba ApavA mArI icchA na hatI kemake AmArga vItarAga zAsananA darajjAne utArI nAkhe che, paNa Apato sAhasa karI cUkayA tethI javAbamAM satya jAhera na thAya to A vyakti ne anyAya maLavA jevu thAya temaja atre javAba paNa mAgyo hato A lekhamAM koI paNa prANI pratye avinaya thayo hoya to hU~ vidhi sAthe kSamA mAMgU chaM suzrAvakonu kartavya zAsanamA upasthita thayela jhagaDA upazamAvavAnAM kAryamA dAmanagara saMghano vadhAre sAro upayoga karavAno avakAza Apane hato ane che. zeTha dAmodaradAsa. jagajIvana-dAmanagara dAmanagara sandha ke isa uttara se virodhiyoM kA TimaTimAtA dIpa pUjya zrI ke prakhara teja meM vilIna ho gyaa| pUjya AcArya zrI apanI gaja gamani cAla se bhavya AtmAoM ko bodhAmRta pAna karAte haya Age padhAra raheM haiM / pAlI kA mahAna munijanoM kA milana va zrI saMgha kI bhakti apUrva tho vahA~ se-sANDerAva, zivagaMja, sirohI hokara anAdarA ke mArga se aneka gAMvoM ko pAvana karate hube AbU mAunTa padhAre / mAunTa Aba rAjasthAna kA kAzmora hai / vaizAkha mAsa meM bhI vahAM itanI ThaDaka rahatI hai ki kamarA banda karake sonA par3atA hai| garmI ke dinoM meM gujarAta saurASTra ke sahelAnI bhamare bahuta Ate haiM / usa samaya vahAM zera bhI bahata haiN| subaha jaldi yA zAma ko derI se jAnA AnA sarva ke lie bhaya bharA mAnA jAtA hai| AcArya zrI zAntivijayajI ma. ne yahAM ke parvatoM meM rahakara yoga sAdhanA kI thI / kaI vaiSNava santa jaMgala meM yoga sAdhanArtha rahate haiM / jaina mandira ke menejara Adi ne pUjya AcArya zrI ke prati acchI zraddhA bhakti batAI / pAMca dina birAja kara AbUroDa hote hue pAlanapura padhAre / dariyAparI saMpradAya ke vidvAna mahAsatIjI zrI zAstrajJa For Personal & Private Use Only Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 vayovRddha sthavira pUjya surajabAI kezarabAI pAravatobAI zrI tArAmatibAI ma. zrI vAsumatIbAI ma. Adi ThANAM birAjita tho / inake pAsa pAlanapura kI parama vairAgyavati zrI hIrAbahana ko dIkSA hone se mahAsatIjI ma. ke tathA saMgha ke Agraha se dIkSA dina taka birAjita rahe / aura pUjyazrI ke hAtha se dIkSA bahuta hI utsava ke sAtha samapanna huii| pAlanapura padhArate hI dAmanagara se dukhada samAcAra mile ki zAstrajJa seTha zrI dAmodaradAsa bhAI kA dehAvasAna ho gayAM / ina samAcAroM ke Ane para pUjya AcArya mahArAja zrI ne socA ki mUla karNadhAra aba nahIM rahe to phira dAmanagara jAne se kyA lAbha ? aisA vicAra kara ke zrI mohanalAlabhAI ajamerA ko dAmanagara samAcAra bheje ki jisa uddezya se dAmanagara ke lie bihAra huA thA vaha uddezya aba seThadAmodaradAsa bhAI ke na rahane se pUrNa honA asaMbhava sA lagatA hai, isaliye pUjya AcArya zrI kI pAlanapura se hi vApIsa loTa jAne kI icchA hai / ye samAcAra pahu~cate hI rAjakoTa se seTha zrI gulAbanda bhAI ratalAma se zrI somacanda tulasIdAsabhAI va dAmanagara se zrI jagajIvanabhAI bagaDiyA tathA zrI mohanalAlabhAI ajamerA pAlanapura Ae / dAmanagara se seTha zrI dAmodaradAsabhAI ke putra seTha vinayacandrabhAI ne ina ke sAtha patra bhejA / sabhI kA eka hI Agraha thA ki seTha ke dehAvasAna ho jAne se pUjya zrI ko saurASTra meM jisa uddezya se padhArane kI vinantI kI hai vaha uddezya miTa nahIM jAtA hai arthAt zAstra lekhana kArya avazya calegA kRpAkara ke piche Apa loTe nahIM / dAmanagara avazya padhAreM / isa prakAra Ae hue pratinidhi maMDala dvArA Agraha hone para pAlanapura se siddhapura UMjhA mahesANA viramagAma hote hue saurASTra meM praveza kiyA / mArga meM DhAMkI gAMva se lIlApura sTezana para pUjya zrI pahuMce taba atyaMta garmI ke kAraNa sabhI santoM ko pipAsA adhika satAne lagI / jyeSTha mAsa kI kar3Ake ko garmI aura phira Usara kI khArI bhUmi hone se dhUpa kI prakharatA to adhika satA rahI thii| DhAMkI gAMva meM darabAra jorubhA kSatriya hai vaha baDe hi vivekI aura udAra hai, jaina muniyoM kI nirdoSa AhAra pAnI kI vyavasthA ke liye prayatna karane vAle zraddhAvAna the / ve do muni ko gAMva meM garama pAnI ke liye le gae / udhara pipAsA kI adhikatA se saMtapta munivaroMne socA ki pAsa hI meM jinIMga phekTrI hai vahA~ pAnI milegA isa uddezase vahA~ jAkara ke iMjana se garama banA huA pAnI lAkara havA meM ThaNDA karake jyoMhI piyA to pIne vAle muniyoM ko vamana ho gyaa| vaha pAnI itanA kaTu aura khArA thA ki jihvA para eka bIndu rakheM to bhI jI ghabarAne lage / itane meM gAMva meM gae hue muni chAcha va garama pAnI le Ae, jise pIne ke bAda hI sAntvanA milii| vahAM se lakhatara padhAre, lakhatara mahArAjazrI indrasiMhajI ke kArabhArI (kAmadAra) koThArI jaina the| unhoMne lakhatara nareza ko pUjya zrI ke padApaNa ke samAcAra diye to nareza svayaM darzana tathA vyAkhyAna zravaNa ke liye Ae / pUjya zrI kI AjJA se lakhatara nareza ne apanI rAjadhAnI meM eka dina pAkvI (agatA) plvaaii| skala ke paTAMgaNa meM pUjya zrI ne Izvara prArthanA viSaya para pravacana diyaa| lagabhaga 4 hajAra janatA upasthita thii| svayaM parivAra sahita pravacana sunane ke lie Ae the / lakhatara rAjya jaba svataMtra rAjya thA taba lakhatara nareza ne apane rAjya meM katalakhAnA, dArupInA, sinemAM aura hoTala ina cAra vyApAroM ko roka rakhA thA, ve rAjA yaha mAnate the ki ye cAroM byApAra merI prajA ke dhana ko aura buddhi ko bigAr3ane vAle haiN| ina cAroM kAryoM ko apane rAjya meM na hone se hI prajA ke dhana kI surakSA rahegI aura buddhi kI pavitratA banI rhegii| jaba taka aMgreja rAjya nahIM haA taba taka lakhatara meM ye cAroM rAkSasI vyApAra banda the| Aja inhIM ke kAraNa bhAratameM naitIkatA kA hrAsa hotA najara AtA hai kAraNa ina hi vyasano se deza dukhI hotA jA rahA hai| phIra bhI inhIM kI pragatI dikhatI hai, vahA~ se AcArya zrI surendranagara kI tarapha vihAra kara diyA surendranagara For Personal & Private Use Only Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM saurASTra ke eka mahAnasaMta munizrIsadAnandI paM. ratna sevAbhAvI guNAnurAgo zrIchoTAlAlIjI mahArAja ThANA 3 se birAjamAna the / svayaM pUjya AcArya zrI ke svAgata ke lie sAmane pdhaare| jo ke zrAcArya zrI se dikSA meM vaDIla the phirabhI vAtsalya aura sneha apUrva rahA tInoM saMta eka mahAna vibhUti thI, sadAnandanI ma0 kI preraNA se surendranagara zrIsaMghane khUba sevA bajAI aura zrI saMgha ne pUjya zrI kI AjJA se pAkhI palavAI / mahAjana vADI meM jAhira sabhA huI, jisameM hajAroM strI puruSa sammilita hue / vahAM virAjita sadAnaMdI paM. munizrI choTAlAlajI ma0 kA tathA pUjya zrI kA sammilita vyAkhyAna huA / vahAM se vaDhavANa zahera padhAre / var3havANa zahara kA zrIsaMgha baDA hi utsAhi, Age vAna baDe daza aura dharma premI haiM / zrI var3havANa saMghane nareza hija hAIneza zrI surendrasiMhajI sAheba ko pUjya zrI ke padhArane ke samAcAra diye / vaDhavANa nareza ne pUjya zrI ke darzana kiye, vyAkhyAna sunA aura pUjya zrI ghAsIlAlajI ma0 kI icchAnusAra sAre zahara meM pAkhI palavAI / jAhira sabhA huI jisameM vaDhavANa nareza saparivAra tathA var3havANa kI jaina ajaina janatA hajAroM kI saMkhyA meM upasthita huii| vaDhavANa nareza zrIsurendrasiMhajI usa samaya 30 tIsa varSa ke the / Apa baDe sAde nirmala jIvana jIne vAle the / jIvana meM kabhI dAru mAMsa ko pAsa nahIM Ane diyA / inake yahAM rAjasthAna ke sage sambandhI rAjA Ate to unheM bhI ve svayaM ahiMsAke marma ko samajhAte aura durvyazana se dUra haTAte / sAdA nirmAsa bhojanase svAgata karate parantu dAru, mAMsa khAne pIne vAloM ke liye bhI sAtvoka vyavasthA kara dete the / ahiMsA aura nirvyasanI rAjA loga saurASTra meM hI dikhAI diye aura saurASTra eka mahAna ahiMsaka deza hai / vahAM se vihAra kara cUDA rANapura hote hue boTAda padhAre, yahAM mAlavAprAnta ke svIrapadavibhUSita paM0 muni zrIkizanalAlajI mahArAja va prakhara vaktA paM zrI saubhAgamalajo mahArAja Adi muni maNDala birAjita the / saMgha ne pUjya zrI kA bahuta zAnadAra svAgata kiyA / gujarAta-saurASTra meM saMpradAyeM haiM, saMpradAyavAda bhI bahuta hai, parantu paraspara ke vyavahAra meM baDe udAra haiM kuzala hai / bAhya kaTutA nahIM haiM / eka makAna meM ThaharanA, eka sAtha vyAkhyAna denA, AhAra pAnI paraspara niyamAnusAra lenA-denA yathAkrama vandanA karanA Adi bAhyopacAra-bAhya vyavahAra ati prazaMsanIya hai| jaba ki mAravADa mevADa mAlave prAntameM zramaNa saMgha banajAne para bhI paraspara dveSa vRti vizeSa dRSTi gaucara hotI hai / IrSA aura dvezamaya vyavahAra najara AtA hai / saurASTra jaisA paraspara prema sumela nahIM hai zramaNa saMgha na huvA usake pahale to paraspara kA saumyavyavahAra AkAza kusuma vata thA / vahAM se pUjya zrI DhasA pdhaare| yaha samAcAra se dAmanagara zrI saMgha ko bar3A harSa huA dAmanagara saMgha ke AgevAna darzanArtha Aye aura dAmanagara cAturmAsArtha praveza kA samaya nakkI karake gye| vi. saM, 2001 kA 43 vAM cAturmAsa dAmanagara meM dAmanagara zrI saMgha ne baDe hI utsAha ke sAtha pUjya zrI kA cAturmAsa praveza ke samaya svAgata kiyaa| cAtarmAsa prAraMbha ke sAtha hI tapasvIzrI madanalAlajI mahArAja sAheba tathA tapasvI zrI mAMgIlAlajI mahArAja kI tapazcaryA prAraMbha haI / tapazcaryA baDhane ke sAtha-sAtha AsapAsa ke gAMvoMvAle zrI saMgha ke rUpa meM darzanA Ane lage / dAmanagara zrI saMgha meM bhI tapazcaryA kI jhaDI laga gaI / saMgha meM dharma utsAha baDhatA hI gayA / paryaSaNa parva dharmadhyAna tapazcaryA dvArA manAye jAne ke bAda donoM tapasvI munirAjoM kI tapazcaryA kA pUra bhAdrapada zuklA 14 kA nizcita huA / tapazcaryA ke pUra para Ane vAle darzanArthiyoM kI vyavasthA kaise karanA 1 saMgha ke sAmane yaha mukhya prazna thaa| tahasIladAra sAheba ne bhI saMgha ke kArya kartAoM ko balAkara pUchA ki tumhAre yahAM tapotsava para bAhara se Ane vAle hajAroM darzanArthiyoM ke lie bhojana vigere kI vyavasthA kanTrola kI sthiti meM kese karoge ? kAryakartAoM ne jo samAdhAna diyA vaha unhoMne noTa kara liyA / For Personal & Private Use Only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 aura tamotsava ke samaya para tahasIladAra dore para hone se koI sarakArI aDacana nahIM AI / ina donoM tapasviyoM ne 70 dina kI sudIrgha tapazcaryA kI / usakA pUra tA0 31 8 44 ke dina nizcita hone se sarvatra patra patrikAoM dvArA sthAnIya saMgha kI tarapha se AmantraNa patra bhejA gayA / tadanusAra tapotsava para, vaDhavANakempa, sANaMda vIramagAMva ahamadAbAda, cUDA, rANapura DhasA, cItala, amarelI, kuMDalA, rAjakoTa ora AsapAsa ke karIba cAra hajAra se bhI adhika janatA dAmanagara tapasvimuniyoM ke darzanArtha AI / pA~ca hajAra kI vastovAlA dAmanagara itanI baDI janasaMkhyA se yAtrA dhAma bana gayA thaa| unake rahane kA bhojana kA sthAnIya zrIsaMgha ne bahata uttama prabandha kiyA thA / kalpanA se bhI adhika dazanArthiyoM ke Ane para bhI zrI saMgha kI itano sundara * vyavasthA thI ki darzanAthIM saMgha kI vyavasthA kI muktakaNTha se prazaMsA karate the / tamAma gAMva kI skUloM meM darzanArthioM ko ThaharAye gaye the| svayaMsevakoM kA baDA uttama prabaMdha thA / isake atirikta eka eka ghara meM karIba 50-50 mehamAnoM ko sthAna milane se grAmavAsiyoM ko bhI sevA kA apUrva avasara milA / var3havANa kempakI svayaM sevikA bahane zrImatI donoM caMpAbahana ke netRtva meM zrAvikA samUha kI vyavasthA baDI sundara rahI jisase vyAkhyAna zravaNa meM kisI prakAra kI aDacane nahIM AI / grAma ke bAhara skUla ke vizAla maidAna meM pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja, paM0 munizrI samIramalajI ma0 tathA madhura vaktA paM0 zrIkanhaiyAlAlajI ma0 ke prabhAva zAlI pravacanoM kA zrotAoM para bar3A hi sundara prabhAva paDA / isa punita avasara para seTha prabhudAsabhAI seTha vinubhAI' modI seTha kezavalAlabhAI, zAha mohanalAla bhAI, bagaDiyA seTha jagajIvana bhAI, gIradharabhAI Adi dAmanagara zrI saMgha kI sevA arva rahI / isa prasaMga para koI bhI aniSTa banAva nahIM banA / yaha eka baDAhI zubha cinha thA / pArane ke antima vyAkhyAna ke dina Agama sAhitya ke uddhAra ke lie bhinna bhinna vaktAoM ke pravacana hue / bhoSaNa ke anta meM relve ki suvidhA ke lie relve adhikAriyoM kA, svayaM sevakoM kA, Agantuka mahamAnoM kA zrIsaMgha kI ora se AbhAra mAnA gayA / vaDhavANa kempa ke sTezana mAsTara catrabhuja nAnacaMda bhAI ko dAmanagara ko isa apUrva sevA ke lie AbhAra ke sAtha khUba dhanyavAda diyA / aura sevAbhAva kI muktakaNTha se prazaMsA kI / dAmanagara meM mAno dIpamAlikomahotsava hI manAyA jA rahA ho aisA sarvako AbhAsa ho rahA thA / rAtri ke samaya bahane dhArmika gIta gAkara utsava meM cAra cAnda lagA rahI thI / isa avasara para indora rahane vAle dAnavIra seTa kezavalAla haricanda modI, zrI morArajIbhAI kAnajIbhAI kApaDiyA, zrI mohanalAla lIlAcaMda kapAsI ne dAmanagara ke 140 gharoM meM pratyeka ke ghara jarmana salvara ke pyAle, evaM dakhA nivAsI seTha ne Adhe zera sukhaDI ke sAtha pItala ko tapeliyoM ko evaM ahamadAbAda-nivAsI zA. talakacaMda bhAi va khIbhacaMda bhAI ne pUMjaniyoM kI evaM lambe jhADUoM kI prabhAvanA kii| samasta gAMva meM isa dina pAkhI pAlI gaI / usa dina jIvahiMsA baMda rakhakara OM zAnti kI prArthanA kI / zAha manamukhalAla jIvanalAla bhAI ne sAmuhika AyaMbila tapa karavAyA thA jisameM saikaDoM strI puruSoM ne bhAga liyA / seThazrI vinayacandabhAI va zrI jagajIvanabhAI bagaDiyA dAmanagara, zrI gulAbacaMda bhAI mahatA rAjakoTa, relve iMjiniyara zrIchalidAsa bhAI koTArI boTAda Adi ne pUjya zrI dvArA jaina zAstroM kI saMskRta hindI, gujarAtI bhASA meM TokA likhAne kA kArya prAraMbha karAyA / pUjyazrI ko lekhana kArya meM madada karane ke lie tIna paNDita zrI caturAnandana jhA0 50 mUlacandajI vyAsa, tathA paNDita munIndramizrajI ko rakhe gaye / lekhana kArya prAraMbha hone se pUjya zrI kA saurASTra padhAranA saphala huA / cAturmAsa kAla meM aneka dhArmika, sAmAjika evaM zaikSaNika kArya hue / yahAM bhAvanagara lAThI boTa da gaDhaDoM sAvarakunDalA vigere zrIsaMghoM kI vinaMtiyeM AI isa avasara para bhAvanagara saMgha bhI vinaMti ke liye For Personal & Private Use Only Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 403 AyA / avasara dekhakara pUjya zrIne vinaMti svIkAra kara lii| saphala cAturmAsa pUrNa kara pUjya zrI ne apanI ziSya maNDalI ke sAtha dAmanagara se vihAra kiyA / dAmanagara se Apa DhasA jaMzana padhAre // DhasA meM dIkSA samAroha jaina mUrtipUjaka sAdhu dIpavijayajI ko mUrtipUjA sAvadha kriyA hai / sAvadha kiyA dharma ke nAma se karanA karAnA durgati kA kAraNa hai| aisA samajhakara dopavijayajI ne mUrtipUjaka veza choDakara DhasA jaMkSana kI dharmazAlA ke bAhara azoka vRkSa ke nIce prAta: 10 // baje sthAnakavAsI jaina dIkSA grahaNa kI / dIkSA ke bAda unakA nAma devIlAlajI mahArAja rakhA gayA / dIkSA prasaMga para dAmanagara. DhasA, lAThI Adi kA saMgha upasthita thaa| dIkSA tA0 4-11-44 ke dina sampanna huI / dIkSA ke upakaraNa dAmanagara saMgha ne diye / DhasA se ghojiMzana umarAlA sohanagaDha zihora Adi kSetro ko pAvana karate huve ApazrImAMDave gAMva meM padhAre / mAMDave ke saMgha ne Apake Agamana ke dina pAkhI rakhI / pAkhI ke dina samasta prakAra kI Arambha pravatti banTa rakhI gii| pAkhI ke dina gAMva vAloM ne 4 cAra mana guDa kI prabhAvanA kii| yahAM sAta ghara hone para bhI logoM kI dhArmika zraddhA baDI acchI hai| yahAM sundara upAzraya bhI hai / saMgha ke pramukha seTha ratibhAI catrabhuja ne pUjya zrI kI bahuta acchI sevA kii| jaba dholA padhAre taba paM0 zrI manoharalAlajI mahArAja ThAnA 2 pUjya zrI kI sevA meM A gaye isa prakAra pUjya zrI ThAnA nau ke sAtha bhAvanagara padhAre / pUjya zrI ke Agamana se bhAvanagara kI janatA meM apUrva utsAha chA gyaa| bhAvanagara kI janatA ne Apa kA bhavya svAgata kiyA mahArAja zrI ko vizAla jaina sthAnaka meM utAre gaye Apa ke pratidina prabhAvazAlI pravacana hone lge| bhAvanagara sthAnakavAsI jaina zrI saMgha ke mukhya 2 kAryakartAoM ne evaM zrI raMgIladAsabhAI koThArI Adi ke saprayatna se eka dina vizvazAnti ke lie OM zAnti kI prArthanA kA Ayojana kiyA gayA / isa dina samasta nagara meM pAkhI rakhI gaI, nagara ke kasAIkhAne banda rakhe gaye / jisase saikaDoM jIvoM ko abhayadAna milA, bhAvanagara ke prasiddha yazonAtha mahAdeva ke mandira ke prAMgana meM vizvazAnti ke lie jAhira pravacana sabhA kA Ayojana kiyA gayA / pravacana sunane ke lie bhAvanagara kI hajAro kI saMkhyA meM janatA ekatrita huI / sarva ne khaDe hokara OM zAnti kI dhUna lagAte hue Izvara prArthanA kii| pUjya zrI ne evaM anya manirAjoM ne prArthanA para 1 // ghaMTe taka pravacana diyaa| pravacana kA janatA para acchA prabhAva pdd'aa| isa avasara para. saurASTra ke prasiddha kavi evaM dezabhakta dulaharAya 'kavi kAga' ne baDI hRdaya sparzI kavitA sunAI / isa puNya avasara para nagara ke ucca adhikArI evaM anya pramukha vyakti bhI upasthita the, bAhara ke darzanArthI bhI acchI saMkhyA meM upasthita the / isa sundara Ayojana se bhAvanagara kI janatA baDI prabhAvita huI / zAstroddhAra samiti kI sthApanA-- dAmanagara se prArambha hue zAstroddhAra ke kArya ko vyavasthita karane kA prayatna bhAvanagara meM huaa| isa kArya ko sAkAra rUpa dene ke lie jAmanagara ke rahanevAle hAla boTAda se seTha zrI chabIladAsabhAI koThArI evaM unake laghu bhrAtA bhAvanagara nivAsI seTha ragIladAsa bhAI koThArI dAmanagara ke seTha jagajIvana ratanazIbhAI bagaDIyA rAjakoTa ke tatvajJa seTha zrI gulAbacandabhAI pAnAcandabhAI mahetA ratalAma ke suzrAvaka zrI somacanda tulasIdAsa bhAI ne khUba acchA prayatna kiyA / Inake suprayatna se zAstroMddhAra ke pavitra kArya ko acchA vega milA aura seTha zrI zAMtilAlabhAI maMgaladAsabhAi ko pramukha banAkara zAstroddhArasamiti kI sthApanA huii| bhAvanagara meM Apa bhaktibAga meM Thahare the aura vyAkhyAna ke lie sthAnaka meM padhArate the, zAstro ke kAraNa va zarIra ke kAraNa kucha samaya bhAvanagara meM birAjakara Apane nau munirAjoM ke sAtha bihAra kara diyaa| yahAM se For Personal & Private Use Only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 sihora sonagaDha umarAlA boTAda hote hue Apa kA rANapura padhAranA huA / rANapura meM bhI pAkhI aura OM zAnti prArthanA kA Ayojana kiyA gyaa| vahA~ se cuDA padhAre yahAM Apa kA darabAragaDha meM pravacana huaa| pravacana meM darabAra evaM divAna sAhaba upasthita hue| OM zAMta ko prArthanA kA Ayojana huA samasta cUDA meM pAkhI pAlI gii| yahAM se Apa loMbaDI padhAre isa bAra Apa lAMbaDI meM sthAnakavAsI jaina chAtrAvAsa meM biraaje| chAtrAvAsa ke gRhapati mAsTara premacanda bhAI ne saMtoM kI acchI sevA kii| una dinoM lImbaDI meM pUjya zrI AcArya ma. zrI gulAvacandajI ma0 sadAnandI paM0 zrI choTAlAlajIma0 paM0 zrI lakhamIcandajI mahArAja Adi munivara virAja rahe the / santoM kA yaha sneha milana apUrva rhaa| limaDI saMpradAya kA saMbandha pUrva kAla se vaDilo dvArA upArjita saMbandha ko abhI bhI arasa parasa candra jaisA bar3hatA hI hai aisA anubhava huvA / isa saMpradAya ke sarva munimaMDala bar3A udAra aura pavitra vicAra dhArA kA hai| zAstroddhAra ke kArya meM uparokta munirAjoM kA apUrva sahayoga rahA / santoM kA yaha sneha milana saMgha ke lie baDA Ananda dAyaka rahA / vi. sa. 2002 kA cAturmAsa jorAvaranagara lImbaDo se vihAra kara pUjya zrI baDhavANa padhAre / vaDhavANa meM pahale zahara meM bAda meM zahara ke bahAra chAtrAvAsa meM tthhre| vaDhavANa zahara ke tInoM upAzraya ke zrI saMgha ne pUjya zrI ko khUba premapUrvaka sevA bhakti kI aura niyamita rUpa se vyAkhyAna zravaNa kiyA / jorAvara nagara saMgha kI bar3I icchA thI ki pUjya zrI kA isa varSa kA yahAM cAturmAsa ho / saMgha ne miTiMga kI aura pUjyazrI kA comAsA apane yahAM karane kA nirNaya kiyA tadanu sAra zrI saMgha pUjya zrI kI sevA meM AyA aura cAturmAsa kI joradAra vinaMtI karane lgaa| mahArAja zrI ne saMgha kI vinaMtI mAna lI / AcArya zrI kI svIkRtI se saMgha meM atyAnanda chAgayA / pUjyazrIkucha samaya taka vaDhavANa zahara meM birAja kara surendranagara padhAre surendranagara meM thor3e samayataka biraaje| tadanantara pUjya zrI ne apano ziSya maNDalI ke sAtha surendranagara se vihAra kara diyA aura vaDhavANa zahera padhAre / varddhamAna saMgha ne pUjya zrI kA bhAvabhInA svAgata kiyA / yahAM se Apa cAturmAsArtha jorAvaranagara padhAre / tapasvo zrI madanalAlajI mahArAja ne evaM tapasvI zrI mAMgIlAlajI mahArAja ne cAturmAsa ke pUrva hI tapa prAraMbha krdiyaa| surendranagara jorAvaranagara aura vaDhavANa siTI tInoM zaharoM ko do tIna mAila kA hI phAsalA thaa| ataH tInoM nagara nivAsI pUjya zrI ke pavitra darzana ke lie evaM vyAkhyAna zravaNa ke lie prati dina baDI saMkhyA meM Ane lge| do do tapasviyoM kI dIrgha tapazcaryA saurASTra ke sAre jhAlAvADa prAnta ke lie AkarSaNa kA kendra bana jAne se jorAvaranagara tIrtha bhUmi sA bana gayA thaa| zrAvaka zrAvikAoM meM dharma kI bhAvanA bar3ha jAne se tapazcaryA bhI bahuta huii| paryuSaNa parva meM sArI mahAjana vADI zrotAoM se cikAra bhara jAtI thii| jorAvaranagara saMgha ne ati utsAha se paryuSaNa parva mnaae| vyAkhyAna sunane kA lAbha lene ke lie surendranagara tathA vaDhavANa se bhI zrAvaka zrAvikA Ate rahate the| jorAvaranagara zrIsaMgha ke mantrI zrI bhAicanda amUlakhabhAI ke jamAI 25 varSa ki taruNa avasthA meM the / bImAra hone se zvasuragRha meM ilAja ke lie Ae the / ve paryuSaNa prArabha ke dina hI isa asAra saMsAra se sarva lIlA pUrNa karake cala base / bhAIcandabhAI kA ghara upAzraya ke sAmane hI thA / apanA 25 varSa ko jamAI cala vasA aura vaha bhI apane ghara para hI aura udhara mahAmaMgala kArI paryuSaNa parva kA prAraMbha donoM bAteM apane Apa meM mahatva bharI thI / donoM meM se kisako pahale sthAna diyA jAya ? IsakA nirNaya saMgha sekreTarI zrI bhAicaMda bhAI ko karanA thaa| eka tarapha moha ke rakSaNa kI sAMsArika bAta thI to dUsarI tarapha moha ke sthAna para nirmoha bhAva se dharma rakSaNa ko AdhyAtmika bAta thI / zrIbhAI canda bhAI ne nirmoha bhAva ke dharma rakSaNa kI bAta hI pasanda kI For Personal & Private Use Only Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 apane jamAI ke pArthiva zarIra ko aMtyaSTi kRyA ke lie le gaye taba aura vApasa ghara Ae ghara kucha rudana kI AvAja AI thii| usake bAda zrI bhAIcandabhAI ne sabhI ko himmata se kaha diyA ki prathama paryuSaNa parva kI ArA dhanA aura bAda meM tapotsava kI ArAdhanA yaha mukhya kArya hai| taba taka ghara para ronA kuTanA banda rhegaa| aura isa kArya ke lie koI bhI gAMva ke yahAM bAhara ke vyakti baiThane ke lie na Ave / isakI sUcanA unhoMne. sarvatra patra dvArA sabhI ko bheja do| svayaM bhAIcandabhAI usI samaya vyAkhyAna meM Aye / unakA sArA kuTuba bhI niyamita vyAkhyAna meM Ane lge| ruDhivAdI samAja ke sAmane bhAIcandabhAI ne eka divya Adarza upasthita kiyaa| paryuSaNa parva samApta hote hI tapotsava prAraMbha ho gyaa| donoM tapasviyoM ne 73-73 dina kI tapazcaryA kI thI jisakA pUra tArokha 19-9-45 bhAdrapada zuklA caturdazI ko thaa| cAroM ora tapotsava patrikA bhejI gii| vaDhavANa zahara ke mahArAjA surendrasiMhajI ne saMgha kI prArthanA para rAjya kI ora se darzanArthiyoM ko samI prakAra kI vyavasthA karane kA vacana diyA tathA pAnI kI TaMkI, evaM pANDAla ke sabhI sAdhana rAjya kI ora se diye / saurASTra ke itihAsa meM yaha eka mahAn tapotsava thaa| saMvatsarI ke pAraNe se bhAdrapada zuklA 14 taka jorAvaranagara kI mahAjana vADI va upAzraya meM bahanoM dvArA nitya sAMgiyAM hone lgii| isa pUnIta prasaMga para upasthita hone ke lie saMgha ne sarvatra AmaMtraNa patra bheje / phalasvarUpa isa punIta prasaMga para vaDhavANakempa, cUDA sAyalA, dhrAMgaghA, rANapura, boTAda, lakhatara vIramagAva, dhaMdhukA, khaMbhAta, lIbar3I, bAvaLA, sANaMda, bhAvanagara, rAjakoTa, amadAvAda, kallola, vAsavAMDA, ke saMgha ke atirikta udayayara evaM mevADa ke aneka grAma nivAsI mAlavA, mahArASTra Adi prAntoM ke sajjana upasthita hue / karIba bIsa hajAra kA vizAla jana samUha AyA / pArane ke antima cAra dinoM meM saMgha bhojana meM pandraha se bIsa hajAra jana samUha ne lAbha liyA / jorAvaranagara zuddha havA khAne kA sthala hone se zrI mantoM ne yahAM apane 2 baMgale banA rakhe haiN| una logoM ne darzanArthiyoM ko utarane ke lie apane apane baMgale khAlI kara diye / inameM seTha ratIlAla vardhamAnabhAI mIla vAle, seTha ratIlAma amulakhabhAI seTha amalakha amIcandabhAI seTha zivalAla gulAbacandabhAI sTeTa kI pAThazAlAe~, seTha kAnajI amUlakha seTha pUnjA bhAI dIpacanda, seTha .ratIlAlabhAI jhobAlAvAle seTha jayacanda devacandabhAI Adi ne apane apane nivAsa sthAna dekara dharma kArya meM pUrA sahayoga diyaa| isa punita prasaMga para jorAvaranagara vaDhavANa kempa kA mUrtipUjaka saMgha sAmUhika rUpa se Akara tapasviyoM ke darzana kara saMgha prema kA apUrva Adarza upasthita kiyA / sthAnakavAsI jaina saMgha ne inakA bhAva bhInA svAgata kiyA / Isa prasaGga para udayapura ke mahArANA zrI bhUpAlasiMhajI sAheba ne apane e. DI. sI, zrI covIsAjI ko bheje / tapazcaryA ke dina mevADa ke mahArANA ne saMpUrNa mevADa meM agatA rakhane kA Adeza diyaa| atirikta saMjelI sTeTa, maherapurasTeTa, juDAsTeTa vaDhavANa rAjya, dhA~gadhrA rAjya Adi ke rAjA mahArAjAoM ne bhI apane apane rAjya meM pAkhI (agatA) rakhane kA Adeza diyA / paDhavANa nareza kA Agamana tA0 16-9-45 ravIvAra ko 10 // sADe dasa baje vaDhavANa nareza zrI surendrasiMhajI mahArAja sA. pUjya zrI ke darzanArtha Aye / darzana kara Apa ne eka ghaMTe taka pUjya zrI kA pravacana sunA, pravacana sunakara baDI prasa nnatA pragaTa karate hue kahA ki mere yogya jo bhI sevA ho vaha pharamAIe" pUjya zrI ne kahA hamArI sevA yAnI mAnava kI sevA hai| Apa hamAre ahiMsA dharma ke pracAra meM adhika se adhika sahayoga pradAna kreN| isa avasara para cha sAta hajAra mAnava medanI upasthita thii| pUjya zrI ke pravacana ke bAda DaoN, kasturacanda bhAI me saMgha kI ora se zrImAn vadavANa nareza kA svAgata kiyA / isa avasara para saMghapati seTha lakhamI For Personal & Private Use Only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 canda manasukhalAla bhAI ke bhatIje ne nA0 ThAkora sAhaba ko evaM zAstroddhAra samati ke adhyakSa seTha zrIzAntilAla maMgaladAsabhAI ko acitta candana kASTha puSpa kI mAlA pahanA kara ina mahAnubhAvoM kA hArdika svAgata kiyA gayA / zAstroddhAra samiti-- madhyAhna ke pahale seTha narottamadAsa oghaDadAsa bhAI ke baMgale para bhojana karane ke bAda seTha zrIamUlakha amocanda bhAI ke baMgale para seTha zrI zAntilAla maMgaladAsa bhAI ke pramukhapane meM zAstroddhAra samiti kI janarala miTiMga huii| isa meM zAstra prakAzana ke kArya ko vegavAna banAne kA nirNaya kiyaa| samiti kharca ko nibhAne ke lie zAstroddhAra samiti ke adhyakSa zAntibhAI ne prati varSa eka hajAra rupayA pAca varSa taka samiti ko dene kA pravacana diyA upa pramukha zrI ne eka hajAra rupayA diyA / tapazcaryA ke avasara para zAstroddhAra ke lie 2000, saMgha bhojana ke lie 7000 hajAra evaM jIva dayA ke lie 4000 hajAra rupaye dAna meM prApta hue / isa samAja ke Adarza mahAna zAstra kArya ko pAra karane meM samAja ko prerita karanA yaha karNadhAroM kA parama kartavya hai| samAja ke baDe sajjana prayatna kare to kyA nahIM ho sakatA hai / isa kArya ke marma ko samajha kara limaDI ke eka agragaNya suzrAvikA, jIna kA jIvana tyAga mavya hai aisI motobhaina jhavera canda tala sANIyA tathA vaDhavANa ko nagara seThANI motIvhena nAgaradAsa zAha tathA prabhAbhena narottama dAsa zAha tathA vAMkA nera kI nagara seThANI jaDAvabahena ne Isa mahAna kArya ke lie jo jo parizrama kiyA hai use samAja kabhI nahIM bhUla sakatA / Ina vhenone apanA anamola samaya lekara ghara ghara meM phiraphira kara samiti ke zAstro uddhAra kA kArya ke lie sahAyatA prApta kI, unakA isa samAja upara mahAna upakAra hai / samiti ne apane ThaherAva meM bhI unakA AbhAra mAnA hai| inhI kI zubha preraNA se yaha kArya rUpa prajvalita bana sakA hai| esA lakSa agara sarva samAja ke karNadhAra socaleM to kyA nahIM ho sakatA parantu saMpradAya vAda, deza bheda, rAga dveSa hI sarva ko naSTha kara detA hai| yaha kArya koI eka saMpradAya kA nahIM hai| samAja ke rakSaNa kA Adarza kArya hai| kyA samAja ajJAna ke paDade ko toDakara jJAna ke prakAza meM AvegA ? jJAnavinA sarva mithyA hai-Rte jJAnAnmuktiH jJAna binA mokSa ho nahIM sakatA / tapotsava ke dina vizAla paNDAla meM pUjya AcArya zrI ke evaM paM. ranna muni zrI kanhaiyAlAlajI. ma. Adi anya santoM ke tathA sthAnIya vaktAoM ke pravacana hue| pUjya zrI ne tapa kI mahimA para prabhAvazAlI pravacana diyaa| paM. zrI samIra muni jo kA svAsthya ThIka na hone se ve pravacana maNDapa meM nahIM A sake phira bhI saMgha ko mArgadarzana dete rahate the / jorAvaranagara saMgha ke lie yaha cAturmAsa baDA preraNA dAyI rahA / samasta cAturmAsa meM saMgha kA utsAha abhUta pUrva rahA / cAturmAsa samApta huA aura pUjya zrI ko hajAroM logoM ne azrubhIne nayanoM se vidA dI / paM. muni zrI samIramalajI mahAgaja kA svAstha Thoka na hone se cAturmAsa ke bAda pUjya zrI vaDhavANa kempa meM kucha dIna virAje / Idhara limaDI se pUjya gacchAdhipati parama AcArya zrI gulAbacaMdajI ma0 kI preraNA se limaDI saMgha vaDhavANa AyA aura vinaMtI ki kI pUjya AcArya ma. kA pharamAna hai ki sarva paDitoM ko sAtha meM lekara limaDI zighra padhAre aura limaDI meM hI rahakara zAstroM kA kArya karo aura AcArAMga sUtra kI pUrNAhUti limaDI meM hi honI cAhie / pUjya zrI kI AjJA kA pAlana kara AcArya zrI ne limaDI kI vinaMti maanlii| vahAM se Apane lImaDI kI aura bihAra kiyA / lImaDI meM pUjya zrI tIna mAsa birAje aura zAstra lekhana kA kArya karate rahai / lomaDI meM birAjita pUjya AcArya zrI gulAbacandajI ma0 sadAnandI zrI choTAlAlajI ma. sA. paM. zrI zAmajI svAmI (vayovRddha) 4. ratna kavivarya zrInAnacandajI ma0 saralasvabhAvI paM. zrI rUpacandajI mahArAja For Personal & Private Use Only Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 407 Adi sarva saMto ne lekhana kArya meM pUrNa sahayoga diyA / yahAM bhI paM. zrI samIramunijo mahArAja ke pera kI nasa meM darda ho gayA thA / upacAra dvArA para apane mAtAjI vayovRddha mahAsatIjI ko darzana dene ke lie pUjya zrI kI AjJA prApta tarapha vihAra kara diyA / pUjya zrI lImaDI se vihAra kara cUDA pdhaare| thoDe dina yahAM birAjakara Apa sAyalA padhAre yahA~ kavivarya prasiddha vaktA paM. zrI nAnacandajI ma0 birAjita the / Apa samAja ke eka Adarza kavi the mahAna vaktA aura sorASTra ke ratna the, jJAna ke marmajJa the Apa kI sahRdayatA pUjya zrI ke prati bahuta hI bhAvapUrNa rhii| yahAM ke saMghatraya (dariyApurI lImaDI, aura sAyalA saMgha bar3A saMgha, choTA saMgha) ne sevA bhakti kA lAbha bahuta hI acchI taraha se liyA / ArAma hone kara mevADa kI sAyalA nareza zrI karNasiMhajI ne pUjya zrI ke vyAkhyAna kA lAbha liyA / sAyalA nareza kI jaina muniyoM ke prati agADha zraddhA hai / holI cAturmAsa yahAM karake pUjya zrI AyADolyA padhAre / yahAM ke nareza zrI kanakasiMhajI ke mahala meM pUjya zrI biraaje| zrI kanakasiMhajI sAyalA nareza zrI karNasiMhajI ke laghu bhrAtA hai / donoM bhAIyoM ke janma meM kevala 5 miniTa kA hI antara thA / zrI kanakasiMhajo ne pUjya zrI kI AjJAnusAra eka dina kI pAkhI rakhI aura pUjya zrI ne Izvara prArthanA para pravacana diyA / vahAM se Apa thAna padhAre thAna saMgha meM hI nahIM sAre saurASTra meM seTha zrI ThAkarasI karasanajIbhAI dharma dhyAna zAstrajJAna ke kAraNa bar3I khyAti prApta vyakti the / inhoMne pUjya zrI ke zAstra lekhana kArya meM pUrNa sahayoga diyA / pUjya zrI ke sAtha rahakara lekhana kArya karane vAle paMDito kA zrI saMgha kI tarapha se sanmAna karavAyA zrIsaMgha ne sevA bhakti kA acchA lAbha liyA / thAna thAna se vihAra kara vAMkAnera padhAre, vAkAnera padhAre para vAMkAnera zrI saMgha ne pUjya zrI ke zAstra lekhana ke kArya meM pUrNa sahayoga diyaa| tana mana dhana se khUba sevA bajAI, yaha saMgha mahAna gaMbhIra hai| yahAM ke mahArAjA zrI amarasiMhajI ne pUjya zrI kA pravacana sunA, mevADa se apanI mAtuzrI mahAsatIjI ko darzana dekara samIramunijI ma0 punaH pUjya zrI se vakAnera meM A mile| pUjya zrI ne vAMkAnera se morabI kI ora vihAra kara diyA / vi. saM. 2003 kA 45 vA~ cAturmAsa morabI meM morabI zrI saMgha ne pUjya AcArya zrI ghAsIlAlajI ma. kA cAturmAsa karAne kA vicAra kiyA aura saMgha kA . eka DepyuTezana nagara meTajI ke suputra vartamAna nagara seTha zrI candrakAntabhAI ke netRtva meM vaoNkAnera AyA / DepyuTezana meM gyAraha grAvaka Ae the ! Ae hue DepyuTezana ne pUjya zrI ko saM. 2003 kA morabI cAturmAsa ke liye Agraha kiyA jise pUjya zrI ne svIkAra kiyA / vAkAnera zrI saMgha ko icchA AgAmI cAturmAsa vAMkAnera meM hi ho paraMtu morabI kI binaMti svIkAra ho jAne para zrI saMgha vivaza vana gayA, kucha samaya virAjane ke bAda varSAM Arambha ho jAne se pUjya zrI ne vAMkAnera se morabI ki ora vihAra kiyA aura rela mArga se vihAra karate hue morabI pdhaare| morabI saMgha ne utsAha ke sAtha svAgata kiyA / nagara seTha zrI vikamacanda bhAI, mahAtmA prANalAlabhAI Adi, saMgha ke sabhI kAryakattAoM ne vicAra kiyA ki pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. kA cAturmAsa hone se janasamUha darzanArtha Ae~ge hii| kaMTrola ke kAraNa anAja kA milanA dularbha hai, phira bhI darzanArthiyoM ke liye satkAra karanA zrI saMtra kA parama kartavya ho jAtA hai, isIliye koI upAya socA jAya / zrI nagara seTha sA0 ne kahA ki saMgha ke sabhI loga agara vyavasthA~ kara sakate haiM to mujhe koI ApattI nahIM hai / nagara seThajI kI svIkRtI prApta kara ke kAryakartAoM ne mahAtmA prANalAlabhAI ko sArI vyavasthA karane kA bhAra soMpa diyA / For Personal & Private Use Only Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 mahAtmA prANalAla bhAI morabI saMgha meM eka kuzala prabhAvika kAryakartA the / ve morabI ke gAndhI kahalAte 1 1 the / unhoMne vyAkhyAna meM upasthita bahanoM ko kahA ki darzanArtha Ane vAloM kA satkAra karanA morabI saMgha kA parama kartavya ho jAtA hai / saMgha anya vyavasthA kara legA, parantu zakkara kI vyavasthA karanA bahanoM ke hAtha kI bAta hai | saMgha kala cAra koThiyAM yahAM rakhegA, pratyeka gharoM ko kaMTrola kI zakkara milatI hI hai / usa zakkara meM se apanI icchAnusAra thoDI thor3I zakkara lAkara ina koThiyoM meM ddaaleN| eka saptAha meM cAroM koThiyeM jo zakkara se bhara gaI to zeSa sabhI vyavasthAe~ ho jAegI / mahAtmA ke kahane para zakkara pratyeka ghara se bahanoM dvArA Ane lagI / morabI jaise bar3e saMgha meM cAra koThiyAM bharajAnA koI bar3I bAta nahIM thI / bahanoM dvArA koThiyAM bhara jAne para nagara seThajI kI AjJA se dazanArthiyoM ke liye rasor3A khola diyA gayA / nagara seThajI va mahAtmA prANalAlabhAI kAle bajAra se koI vastu lekara rAjya viruddha karma karanA nahIM cAhate the / bhojana kI sabhI vastue~ bheTa yA ucita mUlya se hI lIgaI / tapasvI zrI madanalAlajI ma0 ane tapasvI zrI mAMgIlAlajI ma. ve 73 dina kI baDI tapasyA kI / morabI zrAvikAsaMgha meM bhI tapazcaryA kI laoNinadArI laga gaI / dharma dhyAna tapazcaryA se paryuSaNa parva baDe hi utsAha se manAyA gayA / paryuSaNa ke bAda tapasvI muni ke pAraNoM meM do dina rahe, taba nagara seTha so. tathA saMgha kI vinanti para dharma dhyAna ko dRSTi se pUra kA dina prakaTa kiyA / morabI mahArAjA zrI lakhadhIrasiMhajI sA. bahuta hI dharmAtmA the / unhoMne apane jIvana meM dA~ru mA~sa kA AcaraNa kabhI bhI nahI kiyA / zikAra kI dRSTi se kabhI bhI kisI jAnavara para golI nahIM chor3I / mahArAnIjI hote hue ve bhI bAraha varSa se brahmacarya vrata pAlana kara rahe the / acAra ke ahiMsaka morabI nareza pUjya zrI ghAsI. lAlajI mahArAja ke tathA tapasvIjI ma0 ke darzanArtha padhAre / Apane tapazcaryA ke pUra ke dina morabI rAjya meM agatA (pAkhI) pAlane kA Adeza diyA / 1 pUra ke dina vizAla grIna cauka meM morabI ke jaina ajaina hajAroM strIpuruSa pUjya zrI ke vyAkhyAna zravaNa ke lie Ae / pUjya zrI ne tapazcaryA ke mahatva para sAra garmitta vyAkhyAna diyA / morabI mahArAjA bhI vyAkhyAna meM padhAre / morabI kI sarva janatA tapasvI muni ke darzana karake bahuta hI prasanna huI / rAjakoTa ke kAkA haragovinda jayacandabhAI koThArI sakuTumba darzanArtha Ae / inhoMne pUjya zrI ko cAturmAsa ke bAda rAjakoTa padhArane kI vinaMtI kii| tadanusAra cAturmAsa samApta hone para pUjya kA zrImorabI se rAjakoTa padhArane ke liye vihAra huA / morabI se mAliyA hote hue pUjya zrI TaMkArA padhAre / TaMkArA eka prAcIna rAjyadhAnI kA suramya sthAna hai| TaMkArA maharSi dayAnanda sarasvatI Arya samAja saMsthApaka kI janmabhUmI hone se yahAM Arya samAja kI aura se mahatvapUrNa saMsthA cala rahI hai / TaMkArA se choTe baDe kSetroM ko pAvana karate huve rAjakoTa padhAre aura nadI kinAre kAkA haragovinda bhAI koThAro dvArA nirmita vyAkhyAna bhavana meM birAje / rAjakoTa meM usa samaya kSatrIya vaMzaja rAjaputa kuva se dikSita lImbaDI saMmpradAya ke ahiMsA mUrti jIvadayA premI prabhAvika zrI jeThamalajI mahArAja vahAM kAkA kI poSaghazAlA meM virAjitathe / ina muni zrI ko saurASTre ke sabhI rAjAoM kI tarapha se tathA aMgreja sarakAra kI tarapha se paravAnA patra mile hue the / usa AdhAra se ve gADI tAMge meM jor3e hue laMgaDe rogI pazu ko tatkAla chuDavA dete the| pazuoM ke sAtha nirdaya vyavahAra manuSyoM dvArA kahiM hotA huA dikhAI detA ho to use turanta chuDavA dete / yadi koI anajAna nahIM mAnatA to usI samaya pulisa meM jAnakArI pahu~cate hI pulIsavAle usako apane kabje meM le lete the / ina muni kA jisa zahara meM padArpaNa kI khabara milate hI sarvaloga sajAga ho jAte the / vaise pazuoM ko ve svayaM gADI tAMge meM jotanA banda kara dete / adhika bhAra yA adhika savAriyA~ bhI nahIM lete| unakI isa prakAra sAre For Personal & Private Use Only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIjahAineza mahArAjA zrI lakhadhIrasiMhajI sA. morabI For Personal & Private Use Only Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 409 saurASTra meM dhAka thI / ApakI pUjya AcArya zrI ke zAstroddhAra ke kArya pUrNa sahAnubhUti rahI / Apa hI ne kAkA ko prerita kiye / pUjya zrI ke pAsa morabI cAturmAsa se abhyAsa karanevAle ratAgarakher3A mAlabA ke nivAsI cAndamalajI kA kAkA ke ghara se hi dIkSotsava huA / aura jyubili bAga meM pUjya zrI ke hAthoM se unakI dIkSA huI / dIkSA ke avasara para rAjakoTa kI jaina ajaina hajAroM janatA thI / kAkA haragovinda bhAI kA rAjakoTa meM mahatva pUrga prabhAva hone se rAjakoTa zahara ke sarakArI bina sarakArI pramukha vyakti bhI dikSA prasaMgapara upasthita the / morabI mahArAjA ne dIkSA para apanI tarapha se kambala tathA pAtre bhejAe / dIkSA ke bAda jAmanagara vAle zrAvakoM kA Agraha hone se jAmanagara padhAre / jAmanagara lokAgaccha upAzraya meM pUjya zrI ke vyAkhyAna hote the / jAmanagara kI zrAvaka zrAvikAoM ne vyAkhyAna zravaNa tathA sevA bhakti kA lAbha pUrNa bhAvanA ke sAtha liyA / goMDala saMpradAya ke prasiddha yazasvI santa zrI prANa. lAlajI ma. kA padArpaNa hone para pratyakSa paricaya huA / zAstroddhAra kArya ke prati utsAha tathA saha vicAra mile / jAmanagara se khIlosa joDIyA ghola hote hue punaH rAjakoTa padhAre, taba kucha dina morabI mahArAjA ke mahala meM birAjanA rahA / kAkA haragovinda bhAI ke Agraha se cAturmAsArtha vyAkhyAna bhavana meM padhAre vi0 saM0 2004 kA 26vAM cAturmAsa rAjakoTa meM saM. 2004 kA cAturmAsa rAjakoTa vyAkhyAna bhavana meM ThA0 6 se birAje / cAturmAsa meM paryuSaNa parva ke vyAkhyAnoM vyAkhyAna bhavana kA sArA haoNla zrotAoM se bhara jAtA thA / donoM tapasvI muniyoM ke.. tapasyA ke pUra para kAkA ne rAjakoTa ke katalakhAne banda rakhavAe / rAjakoTa zahara sthAnakavAsI jaina samAja ke gharoM kI dRSTi se saurASTra meM saba se baDA saMpanna zahara mAnA jAtA hai / jidhara jAo udhara sthAnakavAsI samAja ke ghara hI ghara dRSTi gocara hote haiM / gaucarI jAne vAle muni sabhI gharoM meM nahIM pahuMca pAte phira bhI do mAha pahale punaH una gharoM meM gaucarI kA nambara nahIM AtA | rAjakoTa meM aMgreja ke samaya se rejiDenTa rahA karatA thA / isa cAturmAsa taka vahAM rejiDenTa maujUda thA / unake pAsa zrI candulAlabhAI, aura sekreTarI tArAcanda bhAI kArya kara rahe the / unhoMne pUjya zrI ke sambandha meM rejiDenTa se bAta kI to apanI rejiDenTa kI koThI para pUjya zrI ko upadeza dene ke liye AmaMtrita kiye / tadanusAra pUjya AcArya zrI apane muniyoM sahita koThi para pdhaare| rejiDenTa sA0 ne apanI patni sahita pUjya zrI ke darzana kiye, aura ahiMsA tathA jaina dharmaM ke sambandha meM prazna karake jAnakArI lii| pUjya zrI dvArA upadeza sunakara ke ve bahuta hI prasanna hue / pUjya AcArya zrIghAsIlAlajI ma. vaya sthavira 0 dIkSA sthavira ho jAne se tathA calate huve zAstra lekhana ke mahAna kArya ko eka jagaha birAja kara sthiratA se adhika kArya karasakeM isa dRSTi se kAkA haragovindabhAI ne pUjya zrI ko saM 2005 tathA saM2006 - donoM cAturmAsa ke liye jyubili bAga ke pAsa ke apane svayaM ke upAzraya meM Agraha karake roka liye / vi. saM. 2005 va 6 kA 47-48 vA cAturmAsa punaH rAjakoTa meM saM. 2005 ke cAturmAsa ke liye rANapura saMgha ne paM muni zrI kanhaiyAlAlajI ma0 ThA0 3 ke liye vinantI pAsa saM 2005 kA cAturmAsa rahakara kI jisase ThA0 3 rANapura cAturmAsa ke liye padhAre / pUjya zrI ke jJAna vRddhi kI dRSTi se tapasvI zrI rozanalAlajI ma0 mAlave se paM. zrI samIra munijI ma0 ke sAtha padhAre the, jisase pU zrI ThA0 4 se birAje / saM 2006 meM pUjya zrI ThA0 5 se cAturmAsa birAje / donoM caturmAsa zrAvaka zrAvikAoM ne vyAkhyAna kA mahAna lAbha liyA / paryuSaNa parva umaMga se dharma dhyAna va tapazcaryA se manAyA / rAjakoTa ke kAkA haragovinda bhAI evaM inake choTe bhAI zrI umedacanda bhAI koThArI ke repU 52 For Personal & Private Use Only Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivAra ne pUjya zrI ki sevA kA lAbha liyA / isI prakAra seTha sAkaracanda bhAI rupANI tathA unakI dharmapatnI zrImatI pUrIbahana ne tIna varSa taka akhaNDa bhAva se pUjya zrI tathA munivaroM kI apUrva sevA kA jo lAbha liyA vaha stutya evaM prazaMsanIya thA / 410 cAturmAsa daramiyAna saurASTra ke tatkAlIna mukhya maMtrI zrI ucharaMgarAya bhAI Dhebara ne tathA gRhamaMtrI zrI rasIkalAla bhAI parIkha ne pUjya zrI ke darzana kiye / mukhya maMtrI zrI DhebarabhAI eka sAmAnya baMgale meM raha rahe the / sAja sAmAna phanIcara kI dRSTi se usa baMgale meM kucha nahIM thA / kevala eka Tebala aura eka kursI unake yahAM gRha kAryAlaya meM thI / unase jo milane Ate unake sAtha jAjama para baiThakara hI bAtacIta karate the / unakI isa mahAna sAdAI ne hI unheM adhika samaya taka mukhya maMtrI pada para Tikane nahIM diye / aura na unheM phira se kahIM usa pada para Ane diye / gAMdhI vAdI kahalAnevAlI koMgresa sarakAra gAMdhIvAdI na rahakara sAmaMtazAhI bana gaI hai / pUjya zrI kI AjJA se mukhya maMtrI zrI DhebarabhAI ne rAjakoTa meM agate (pAkhI) ke sAtha Izvara prArthanA dina nizcinta kiyA aura jAhira sabhA meM pUjya zrI kA tathA zrI saMtavAlajI kA Izvara prArthanA sambandha meM saMyukta bhASaNa huA / jetapura ke seTha zrI kahAnadAsa bhAI koThArI tathA zrI veNIcanda bhAI koThArI - donoM bhAI zAstroddhAra samiti ke membara hone se rAjakoTa pUjya zrI ke darzanArtha AyA hI karate the / donoM bhrAtA ne pUjya zrI ko jetapura padhArane kA kaI bAra Agraha kiyA / koThArI bandhuoM ke Agraha ko svIkAra karake saM 2006 kA cAturmAsa pUrNa hote hI pUjya zrI ne apane muniyoM sahita vihAra kiyA / prathama vihAra koThAriyA sTezana para huA, jahAM rAjakoTa se pahuMcAne ke liye zrAvaka zrAvikAe~ bahuta baDI saMkhyA meM Ae the| sIndha se Ae hue sIndhI zaraNArthI loga jo paM0 zrI sabhIramunijI dvArA jaina dharma se paricita hue the, ve bhI saparivAra vahAM taka pahuMcAne Ae / pahu~cAne ke lie Ane vAlo ko kAkA haragovinda bhAI kI tarapha se bhojana karAyA gayA / Age vihAra karate hue goMDala padhAre / goMDala sosAyaTI meM hI pUjya zrI birAje / goMDala nareza kI prajA pAlana meM bahuta baDI prazaMsA thI / aMgreja ke samaya meM goMDala nareza ke liye cAra vAteM kahI jAtI thii| (1) jina gAMvoM ke kisAna strI puruSoM ke zarIra para bahuta pramANa meM suvarNa AbhUSaNa dikhAI deM to samajhanA ki yaha gAMva goMDala rAjya kA hai / ( 2 ) jisa roDa (sar3aka) para moTara meM beThe hue ko kahIM bhI jhaTakA (AMcakA) na lage to samajhanA ki yaha gAMva goMDala kA hai / ( 3 ) choTe bar3e sabhI gAvoM meM rAjya mahala jaisI skUla dikhAI de to samajhanA ki ye gaoNva goMDala rAjya kA haiM / ( 4 ) khetoM para kue aura sarabja khetI dikhAI de tathA dezI khAtoM kA Dhera dikhAI de to samajhanA ki yaha pradeza goMDala rAjya kA hai / isa prakAra goMDala nareza kI prajA hita vyavasthA ke liye aMgrejoM kI tarapha se pramANa patra usa samaya ke skUloM meM lage hue dikhAI dete the / vAMkAnera morabI aura goMDala rAjA apane samaya itane prajA hiteSI the ki jaba bhI rAjya meM duSkAla hotA to svayaM apane gAMvoM meM nitya jAte aura manuSyoM ke liye anAja kI jahAM jarUrata hotI vahAM tatkAla pahuMcAte / goMDala nareza kA jaina muniyoM va jaina dharma ke prati pUrNa sneha hai / rAjya meM jainoM kA pUrNa sanmAna hai / jaina parvo ke dina agate (pAkhI) bhI palAye jAte haiM / yahAM goMDala sampradAya ke zAstrajJa pUjya AcArya zrI puruSottamajI ma0 virAjita the / baDehi dakSa himAyati the / pUjya zrIghAsIlAlajI ma0 ke tathA pUjya zrI puruSottamajI ma. sauhArda pUrNa vicAra vinimaya huA / jaba sneha baDhagayA aura sArA kleza samayajJa the aura AcAra vicAra ke ke paraspara zAstra lekhana sambandha meM khatama ho gayA ! For Personal & Private Use Only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ goMDala se jetapura padhArane para koThArI bandhuoMne jetapura parA meM pUjya zrI ko ThaharAe / vyAkhyAna zahara ke limbaDI upAzraya meM nitya hote the| pUjya zrI jahAM bhI padhArate, vahA~ zAstra lekhana kArya abAdha gA se cAlU rahatA thA / jetapura meM birAje jitane koThArI bandhu ke parivAra ne tathA donoM zrIsa'ghone sevA kA lAbha samyaka prakAra se liyA / eka dina pUjya zrI ne vyAkhyAna meM pharamAyA thA ki oja zyAma ko sarva janoM ko pratikramaNa meM avasya lAbha lenA hai| Aja kA bar3A mahattva hai usI sAyaMkAla kI ghaTanA baDI Adarza thii| usa samaya bhUpata DAkU ko baDI dhAka thI / bhUpata ke AtaMka se sabhI loga trAsita the| usI dina sUrya chipane ke samaya apane manuSyoM ke sAtha eka dhanavAna caukasI kI dukAna para Akara aura cAroM ora cAra AdamI khaDe hokara lage goliyAM choDane, upAzraya se eka bhAI pratikramaNa kara ghara jA rahA thA use pUchA kona ? bhAI bolA meM pratikramaNa karake upAzraya se A rahA huuN| bhupata ne kahA jaldi cale jaao| usa samaya vajubhAI jo pratikramaNa meM na Akara bAhara phorane gaye the Ate samaya golI lagI bahata upacAra karane para bhI bace nhiiN| agara dharma karaNI meM upAzraya A jAte to kadAca isa prANa ghAtaka golI se baca jAte. dharma AtmA ke lie mahAna rakSaka hai / udhara DAku bhUpata dukAna mAlika se cAviyAM mAMga kara le lI, aura kabATa khola kara sone ke gahane se thelA bharakara revAnA ho gayA / bhUpata Ae kI khabara zahara meM phelate hI hoMTale dukAne bAjAra khaTAkhaTa bandha ho gae aura loga saba apane 2 gharoM para yA idhara udhara jA chipe / pulIsa pArTI paDI huI thii| phira bhI bhayase sarva apane sthAna para capa rahe / kinhIM kI himmata nahIM huI ki jAkara usakA sAmanA kreN| pAMca minITa meM hajAroM kA mAla lekara ravAnA ho gayA / usake cale jAne ke bAda pulIsa ke loga idhara udhara daur3ane lage / usa samaya pratikramaNa karane ke liye Ae hue zrAvaka bhI apane 2 ghara para cale gae / sabhI ko apanI jAna priya hai / dharma aura pratikramaNa kA tAdRzya udAharaNa jetapura meM dikhAI diyaa| kaMTrola ke pahale vivAha para barAteM jAtI to 5-6 dina vahIM bhojana-pAnI dhUma dhAma meM bitA dete kintu kanTrola ne 5-6 dina ko jagaha 24 ghaMTe meM hI bArAta ko punaH svasthAna pahuMcA dene kI vyavasthA sarjita ko / 5.6 dina bArAta bAhara TikatI hai yaha bAta aba logoM ke smaraNa meM hI nahIM rhii| yaha vyavasthA upadeza se nahoM parantu samaya ne badalavAdA / isI prakAra samAja meM bAla vivAha, vRddha vivAha. vara vadhu vikraya vivAha, daheja prathA Adi samAjika viSamatAeM bhI apane Apa samaya ke dvArA badalI jA rahI hai| yA badalI jAegI / samajha pUrvaka badalanA jJAna yukta parivartana lahalAtA hai, isa bAta ko dhyAna meM leM to saMsAra kI avyavasthA miTate jarA bhI derI nahIM lgtii| jetapura se pUjya zrI jetalasara padhAre / yahA~ eka saptAha birAja kara jUnAgaDha kI tarapha vihAra kiyA / jUnAgaDha meM nabAbI rAjya thA aMgrejoM ne bhArata choDate samaya bhArata ke narezoM ko bhI svatantratA de dii| aneka rAjAoM meM bhArata rAjya kaise bane yaha eka mahAna prazna tatkAlIna rAjya vyavasthApakoM ke sAmane thaa| svatantra bhArata ke cANakya saradAra paTela ne yukti se rAjAoM ko alaga alaga rAjyoM se saMyukta kiye aura sabhI rAjAoM ko apanI sattA se utAra karake unheM sattAhIna banA diye / Age calakara paTela dvArA diye gae bacanoM se bhI unheM nirasta kara diye| rAjAoM meM sabhI prajApIr3aka the, aisI bAta nahIM thI jo nareza prajA vatsala the unheM zAsana meM yogya sthAna dete to luTakoM kI jamAta nahIM baDhatI / rAjAoM ne apanI sattA samarpita kI usI taraha jUnAgaDha navAba ke sAmane bhI sattA samarpita karane kA prazna bhArata sarakAra kI tarapha se upasthita huaa| jUnAgaDha se pAkistAna pAsa hone se navAba ko pAkI stAna meM jUnAgaDha milA dene kI IcchA huI thii| parantu paTela ne zrI zAmaladAsa gAMdhI ko jUnAgaDha prajA For Personal & Private Use Only Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA netRtva dekara jUnAgaDha meM praveza karAyA / Age prajA sainya pIche pIche sazastra dala Isa prakAra jUnAgaDha ko cAroM aura se ghera kara prajA sainya jUnAgaDha phuNcii| udhara nabAba ne jaba apane Apa ko asahAya samajhA to apane parivAra ko lekara havAI jahAja dvArA pAkistAna bhAga gayA, aura jUnAgaDha nabAbI miTakara bhAra tIya rAjya kA eka bhAga bana gyaa| kaI gAMva ke musalamAna bhI gAMva khAlIkara pAkistAna cale gaye to vahAM musalamAna the aise koI pari caya cinha bhI nahIM rahe / bhayabhIta hindu loga nirbhIka hokara rahane lage / pUjya zrI ne Isa prakAra jUnAgaDha rAjya ke kaI gAMvoM meM / "parivartini saMsAre mRtaH ko vAna jAyate" kA pratyakSa citra dekhakara apane upadeza meM kaI jagaha pharamAyA ki jaina siddhAnta saMsAra ko parivartana rUpa mAnatA hai| kahIM vaha parivartana dhIre dhIre hotA hai to kahIM vaha parivartana ekadama ho jAtA hai| ekadama huA parivartana dikhAI detA hai / zanaiH zanaiH parivartana dikhAI to detA hai parantu usa parivartana ko svIkArane ke liye manda buddhivAle taiyAra nahIM hoteN| jJAnI jana isa parivartana zIla saMsAra se udAsIna rahate haiM tava ajJAnI janoM ko dhIre parivartana dikhAI na dene se ve usa saMsAra meM race pace rahate haiM / jUnAgaDha prAcIna samaya meM arthAt kRSNa yuga meM ugrasena mahArAjA ko rAjadhAnI thI / yahIM nemInAtha bhagavAna kI bArAta AI aura vADe meM banda jIvoM ko chuA kara binA vivAha kiye hi vApisa lauTa gaye / varSIdAna dekara bhagavAna ne dIkSA lI / dIkSA ke bAda bhagavAna jUnAgaDha ke pAsa ke gIranAra parvata para dhyAnastha rahe kevala jJAna pAne ke bAda bhI sahazrAmravana meM bhagavAna kA padhAranA hotA rahA, aura IsI gIranAra parvata gavAna sarva karma ko kSaya karake mokSa padhAre / isI jUnAgaDha meM rA khaMgAra rAjA tathA rANaka tihAsa ke eka prasiddha rAjA rANI huveM haiM jinhoMne antima zvAsa taka apano maryAdA nahIM chodd'ii| jUnAgaDha kA pUrva kAla se eka mahAna tyAga tapa kA va. vairAgya kA itihAsa hai / yahAM se verAvala padhArane ke liye pUjya zrI ne vihAra kiyA verAvala padhArate huve mArga meM aneka bhavya AtmAoMko upadeza dete huve hATI ke mAliyA vigere gAMvoM meM vicaraNa karate hue coravAr3a padhAre / coravADa suramya bAgoM se suzobhita ati suramya sthAna hai / pAsa hI samudra kA sundara dRzya aura bAgoM meM nAriyala, supArI, kele, Ama Adi ke saikaDoM bagIce haiM / pUjya zrI ke yahAM padhArane para verAvala se zrAvaka zrAvikA darzanArtha Ae / verAvala padhArane para saMgha ne bhAvapUrNa svAgata kiyaa| verAvala ke pAsa prasiddha mahA arbI samudra hai / vairAvala ke samipa vaiSNavoM kA itihAsa prasiddha tIrthadhAma somanAtha mahAdeva hai| jisakA vinAza aura vikAsa kA apUrva itihAsa par3hate hue pAThakoM ke romAMca khaDe ho jAte haiN| isI verAvala baMdara ke pAsa hI kRSNa yuga meM eka vizAla vanakhaNDa thA / jisameM svayaM zrI kRSNa balabhadrabhAI ke sAtha Aye / balabhadra pAnI lene gae, aura soe hue zrI kRSNa ke pera meM padma thA, padma ko hiraNa aMga samajha kara yaduvaMzI jarAkuMvara ne tIra chor3A jisase yahIM zrIkRSNa mahArAja ne apane pArthiva zarIra ko chor3A / berAvala meM bhoI jAti ke 500 ghara hai| usa samaya Isa jAti ke saMgaThana kI vahAM ke loga prazaMsA sunAte the| Isa jAti kI apanI nyAya paMcAyata thI, jisameM sAmAjika jhagaDe nipaTAye jAte the / paMcAyata kA phaisalA sarvopari mAna kara use svIkAra kara lete the / sarakArI korTa kacaharI meM jAtIya jhagaDe kabhI nahIM pahuMcate the / kitanA Adarza sundara samaya thA / pUjya zrI ke birAjane se zrI saMgha meM dharma jAgRti bddh'ii| AyaMbila olI, zrI mahAvIra jayantI aura varSI taya ke pAraNe ye tIna dharma kArya pUjya zrI ke birAjane se saMgha meM apUrva dharmotsAha meM manAe gaye / For Personal & Private Use Only Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 413 saMgha ke nagara seTha zrI jamanAdAsabhAI seTha madanalAlabhAI khA~DavAle, zrIkAkubhAIsahejapAla, zrI jamanA dAsabhAI, dikSArthinI vairAgyavati bahana zrIvijayAbahana, zrIzAradAbahana, tathA zrIjayAbahana, zrIpAnakuMvarabahana Adi zrIsaMgha verAvala ne dharma dhyAna, jJAna, sevA Adi dhArmika pravRtti meM AgevAna hokara mahAna lAbha liyA / vi. saM. 2007 kA 49 vAM cAturmAsa jetapura meM 1 1 ne verAvala se coravAr3a, soraTha, vaMthalI dhorAjo Adi gAMvoM meM dharma pracAra karate hue pUjya zrI ThAnA 4 se jetapura cAturmAsArtha pdhaare| Apa ke Agamana se sthAnIya saMgha atyAnanda chA gayA / yahA~ sthAnaka vAsI samAja ke kAphI ghara haiM / Arthika dRSTi se sAmAnya hote hue bhI dhArmika dRSTi se yahAM ke loga samRddha / pUjya zrI ke padArpaNa se sArA nagara prasanna thA / prathama paM. ratna muni zrI kanhaiyAlAlajI - ma0 ke bAda meM pUjya zrI ke vyAkhyAna itane prabhAvazAlI hote the ki gAMva ke sabhI varga vyAkhyAna zravaNa kara ne ke lie nirdhArita samaya ke pUrva hI apanA apanA Asana jamA lete the / Asa pAsa ke gAMva ke hajAroM loga darzanArtha Ate the aura pUjya zrI kA pravacana sunakara apane Apa ko dhanya mAnate the / sAmAyika pratikramaNa dayA pauSadha aura jIvadayA ke kAryoM ke sAtha sAtha tapazcaryA bhI khUba hone lagI / cAturmAsa ke bIca tapasvIjI zrI madanalAlajI mahArAjane dorgha tapazcaryA prArambha kara dI / tapasvIjI kI tapasyA para aneka choTe baDe zrAvaka zrAvikAoM ne yathA zakti tyAga pratyAkhyAna dayA pauSadha upavAsAdi tapasyAe~ prArambha kara dii| tapasvIjI kI tapasyA ke samaya sthAnIya zrAvaka saMgha ke dhArmika utsAha ko dekhakara Agantuka sajjana baDe prabhAvita hue| aura zrAvaka saMgha kI bhUri bhUri prazaMsA karane lage / pUjya zrI kI vANI kA camatkAratapasvIjI zrI madanalAlajI mahArAja sA. 92 dina kI tapasyA kI / tapasyA kI samApti ke prathama dina sthAnIya zrAvaka saMgha ne sarvatra isa dina ko saphala banAne kI sucanA patra patrikAoM dvArA sarvatra bhejI gaI / karIba hajAra gAMvoM ke zrAvaka saMghoM ne pUjyazrI ke dvArA bheje gaye sandeza ko bar3I zraddhApUrvaka svIkAra kiyA / sarvatra agate palavAye gaye / usa dina apane apane gAMva vAloM ne yathAzakti tyAga vrata pratyAkhyAna grahaNa kiye / tapasyAaiM kI / aura hajAroM mUka prANiyoM ko abhayadAna diyA gayA / sthAnIya saMgha ne usa dina sArA bAjAra banda rakhA / pUjyazrI ne usadina gA~va vAloM ko 250 pratikramaNa karane kA Adeza diyA / sabhI logoM ne pUjyazrI ke Adeza ko bar3I zraddhA ke sAtha svIkAra kiyA / isa meM jetapUra zrIsaMgha ke Age vAna seTha zrInAthAlAlabhAI jhaveracanda kAmadAra tathA kAnasabhAI jIvarAjabhAI koThArI ne sarvatra prayatna kiyA / AcAryazrI ke Adeza se pratikramaNa ke samaya jaina samAja ke sabhI zrAvaka pratikramaNa karane ke lie pUjyazrI kI sevA meM pahu~ca gaye / yaha dRSya baDA Adarza thA / dharma kA prabhAva aciMtya hotA hai / dharma se nirata vyaktiyoM kI bar3I bar3I ApattiyAM bhI naSTa ho jAtI hai / isa Adarza pratikramaNa kA janatA para bar3A acchA prabhAva par3A / logoM meM dharma ke prati khUba zraddhA bar3hI / tapasyA kA pAraNA zAnti pUrvaka huA / sabhI dRSTi se yaha cAturmAsa baDA saphala rhaa| Asa pAsa ke kSetroM ko pharasane kI aneka vinaMtiyAM cAturmAsa ke bIca Ane lagI / cAturmAsa samApti ke bAda bhI pUjyazrI zAstralekhana ke lie evaM zArIrika kAraNa vaza cha mahine taka yahiM birAje / Isa prakAra 10 mAsa taka jetapura saMgha ko amRtamaya vANI kA lAbha dekara Apane apanI santa maNDalo ke sAtha vihAra kara diyA / hajAroM logoM ne AMsU bhIne netroM se pUjyazrI ko vidA dI aura punaH pUjyazrI se kSetra ko pAvana karane kI Agraha bharI prArthanA kI / jetapura se vihAra kara pUjya zrI ne jetalasara kI ora vihAra kiyA / jetalasara meM karIba jainoM ke dasa bAra ghara haiM / baDe dharma premI haiM / mahArAja zrI ke padhArane para InhoMne khUba dharma dhyAna kiyA / vyAkhyAna For Personal & Private Use Only Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 zravaNa, OM zAnti kI prArthanA, prabhAvanA sAmAyika pratikramaNa dayA, pauSadha Adi aneka dharma kriyAe~ kI / jetalasara meM dhorAjI kA zrIsaMgha pUjyazrI ke darzana ke lie AyA aura dhorAjI padhArane kA atiAgraha karane lagA / dhorAjI saMgha kI prArthanA ko svIkArakara pUjyazrI dhorAjI padhAre / dhorAjI meM lIMbaDI kA saMgha aura goMDala kA saMgha isa prakAra yahA~ do saMgha haiN| donoM saMghoM ne pUjya zrI kI baDI sevA kii| niyamita vyAkhyAna zravaNa karate raheM / yahAM ke saMgha ke dharmapremI zrI prabhAzaMkarabhAI bakhAI jIvanabhAI prabhudAsabhAI vAlajIbhAI valabhadAsabhAI, premacandabhAI, haribhAIkAmadAra, dalapatabhAI kAmadAra mANekacandabhAI khATalIvAle, vakila zAntibhAI, dalicandabhAI, bAbulAlabhAI seTha Adi dono saMgha ke agraNI zrAvakoM ne dhArmika kAryo meM baDA sahayoga acchA diyA / yahA~ ke muslimabhAI baDe dhanavAna hai / seTha zAhigarA seTha telI hAjImahamada seThabhADalyA Adi baDe sajjana hai| paradeza meM inakA vyApAra calatA hai / pUjya zrI kA sarvadharma samabhAva ke pravacana se ye loga baDe prabhAvita hue / mahArAja zrI ne vizvazAnti ke lie OM zAnti ko prArthanA kA upadeza diyA / saMgha ne use Adara parvaka svIkAra kiyaa| samasta gAMva meM isa viSayaka patra patrikA chapavAkara vitaraNa karavAdi / bAjAra ke bIca vizAla pANDAla banAyA gyaa| usadina samasta dhorAjo meM agatA rakhA gyaa| sabhI kasAI khAne banda rakhe gaye / gA~va ke jaina ajaina sabhI bhAIyoM ne dukAne banda rakhI / sabhAmeM hajAroM bhAI bahanoM ne sammilita hokara OMzAMti prArthanA kI / prathama paMDita ratna muni zrIkanhaiyAlAlajI ma. kA bAda meM pUjya AcArya zrI kA vizAla janasamUdAya ke bIca prArthanA ke mahatva para pravacana huaa| Asa pAsa ke saikaDoM gAva vAle bhI usa avasara para dhorAjI meM upasthita hue / dhorAjI ke liye yaha dina aitihA~sika dina thaa| ullAsa kaura Ananda kA sarvatra vAtAvaraNa thA / logoM ne usa dina yathAzakti pratyAkhyAna kiye / zeSakAla meM cAtarmAsa jaisA dRzya najara AtA thA / mahArAja zrI ne prArthanA pravacana meM kahA-"prArthanA kA prabhAva aura pratApa agamya avarNanIya hai / voNI ke dvArA isakA mahAtmya pragaTa nahIM kiyA jA sakatA / zArIrika, pArivArika Arthika, bauddhika evaM Atmika kSetra meM prArthano kA bar3A mahatva pUrNa sthAna hai / prArthanA se sarva prakAra kI azuddhiyoM kA nAza hotA hai / zarIra aura indriyoM ke sarva vikAra dUra ho jAte haiN| prArthanA se mAnava kA jIvana alaukika bana jAtA hai / prArthanA se bhagavAna bhI prasanna ho jAte haiM to sAmAnya manuSya kI bAta hI kyA hai / isa prakAra DeDha ghaMTe taka pUjyazrI ne apanI amRtarUpa vANI kA janatA ko pAna karAyA / bAraha se Agantuka darzanArthiyoM ke Atithya satkAra Adi ko sundara vyavasthA sthAnIya vibhinna sajjanoM kI tarapha se thii| dhorAjI saMgha ke lie yaha apUrva avasara thA / saMgha ne isa mahatvapUrNa Ayojana se apanI dharma bhAvanA kA apUrva paricaya diyA / usa samaya AgAmI cAturmAsa apane yahAM karane kI pUjya zrI se vinaMtI kii| zrIsaMgha kA vizeSa Agraha aura mahAna upakAra dekha dhorAjI saMgha kI Agraha bharI vinaMtI ko svIkAra kara lI / cAtarmAsa kI svIkRti se zrIsaMgha meM apUrva Ananda chA gayA / vahA~ zeSakAla birAjakara Apane anyatra vihAra kara diyA / / vi. saM. 2008 kA 50 pacAsavA~ cAturmAsa dhorAjI meM saurASTra ke gAMvoM nagaroM ko pAvana karate hue pUjya zrI cAturmAsArtha dhorAjI padhAra gaye / sthAnIya janatA ne ApakA baDA bhavya svAgata kiyA / isa kSetrameM samaya samaya para aneka santo va satiyoM ke cAvI hote hI rahate haiM / niraMtara saMta satiyoM kI caraNa raja se pavitra hone ke kAraNa yahAM ke logoM meM ora vizeSa ruci hai / cAturmAsa ke avasara para tapasvIjI zrI madanalAlajI mahArAja ne 20 minI tapazcaryA kI / yahA~ para liMbaDI saMpradAya ke sthavira tyAgI zAstrajJa pU0. zrI dhanajI svAmI tathA pI zyAmajI svAmI kA padhAranA huA / Apa zrI kA baDA sneha bhAva rahA / goMDala sampradAya kI mAra For Personal & Private Use Only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 415 zrI jayAbAI svAmI ThAnA 5 ne bhI apanA varSA kAla yahI vyatIta kiyA / mahAsatIjI jayAbAI svAmI baDI viduSI sAdhvI hai / Apane cAturmAsa kAla meM pUjyaAcAryazrI se prAkRtavyAkaraNa kA adhyayana kiyA / cAturmAsa kAla meM pUjya zrI ke pratidivasa pravacana hote the / tapasvIjI kI tapasyA ke avasara para Asa pAsa ke grAma nivAsI saikar3oM kI saMkhyA meM darzanArthI Ate the / samasta gAMva meM agatA rakhA gayA / bAhara se Ane vAle darzanArthiyoM kA sthAnIya saMgha ne bhojanAdi se acchA svAgata kiyA / tyAga pratyAkhyAna bhI AzAtIta hue / tapasyA kI saphala pUrNAhuti ke bAda pUjyazrI kA Agama lekhana kA kArya niyamita calatA rahA / samasta cAturmAsa kAla meM jo dharma dhyAna huA usakA sampUrNa Alekhana karanA azakya hai| Isa prakAra aneka dhArmika kArya evaM paropakAra karate hue dhorAjI kA cAturmAsa samApta huA / cAturmAsa kI samApti ke bAda Apane vihAra kara diyaa| yahAM se pUjya zrI ne ThAnA 5 se bhANavaDa kI ora vihAra kiyaa| bhANavaDa meM Apane padhArakara varSItapa kA pAranA krvaayaa| isa avasara para bhI acchA dharma dhyAna huA / bhANavaDa se vihArakara Apa punaH dhorAjI padhAre / dhorAjI meM upaleTA kA saMgha pUjyazrI ke darzanArtha AyA aura apane yahA~ padhArane kI vinaMti karane lagA / zrIsaMgha kI prArthanA ko svIkRta kara Apane upaleTA kI ora vihAra kiyA / upaleTA padhAre / sthAnIya saMgha ne AekA bhavya svAgata kiyA / pratidina Apake jAhira pravacana hone lage / vyAkhyAna meM itanI bhIDa hotI thI ki logoM ko beThane jagaha nahIM milatI thii| taba Apake pravacana hAyaskUla ke prAMgana meM hone lge| usa samaya ke mukhya maMtrI zrI Dhebara bhAI, gRhamantrI rasIkalAla bhAI, balalantabhAI jeThAlAlabhAI tathA gAMva ke anya pratiSThita sajjana hindU musalamona paTela Adi sabhI loga baDI saMkhyA meM Apake pravacana sunakara AdhyAtmi Ananda kA anubhava karate the / yahA~ ke zrAvakoM meM seTha kRpA zaMkara. bhAI vanecandabhAI seTha narabherAmabhAi pratApabhAI, bodhANIvakila puMjANI vakIla jJAnacandabhAI naTubhAI ityAdi ne pUjya zrI ke preti atyanta bhaktibhAva kA parIcaya diiyaa| Apake prabhAvazAlI vyAkhyAna aura ucca cAritrazolatA se prabhAvita hokara upaleTA ke zrIsaMgha ne socA yadi pUjyazrI kA caturmAsa yahAM para ho karAyA jAya to janatA ko bahuta adhika lAbha hogA / hamAre dhArmikajJAna meM vRddhi hogI yaha socakara zrI saMgha pUjyazrI ke pAsa Akara AgAmI cAturmAsa ke lie Agraha pUrvaka vinaMtI kI / upaleTA nivAsI zrAvaka zrAvikA kI isa prakAra kI utkRSTa zraddhA tathA vipula utsAha ko dekhakara ApazrI ne AgAmI cAturmAsa upaleTA meM sukhe samAdhe dravya, kSetra, kAla, bhAva kA AgAra rakhakara. svIkAra kiyA / pUjyazrI kI isa svIkRti se zrIsaMgha ke zrAvaka zrAvikAe~ harSotphulla ho uThI / AcAryazrI ne cAturmAsa kI svIkRti pharamAkara anyatra vihAra kara diyA / vi. sa. 2009 kA 51 ekAvanavAM caturmAsa upaleTA meM cAturmAsa ke prArambha ke pUrva Apa saurASTra ke madhyavartI grAmoM meM vicaraNa kara cAturmAsArtha upaleTA padhAra gaye / sthAnIya janatA ne ApakA bhavya svAgata kiyA / pratidina prAtaH prArthanA ke bAda Apa vyAkhyAna pharamAne lage, vyAkhyAna, prArthanA ke samaya janatA kI upasthiti acchI rahane lgii| tapasvIjI zrI madanalAlajaH ma0 ne apanI dIrgha tapasyA prArambha kara dii| tapasyA ke dinoM meM aneka zrAvaka zrAvikAoMne choTI bar3o tapasyA ke atirikta 30, 15, 8, 5-5 -3, 2 tathA upavAsa poSadha Adi bar3I mAtrA meM hue / ___ upaleTA saMgha ke lie yaha eka apUrva avasara thA / saMgha ne tapa pUrNAhuti divasa ko bar3e samAroha ke sAtha manAne kA nizcaya kiyA / patra patrikAoM se Asa pAsa ke sabhI gAvoM vAloM ko sucanA bhejI gaI / bhAdra zuklA 14 ko tapazcaryA kI pUrti kA divasa thA / sthAnIya saMgha ne samasta bAjAra banda rakhA / - For Personal & Private Use Only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 isa dina zahara ke tamAma kasAI khAne banda rakhe gaye / hindU musalamAna, sabhI bhAIyoM ne bhI apanI apanI dukAne banda rakha kara tapasvIjI ke prati apanI apUrva zraddhA vyakta kii| tapasvIjI ma0 ke pArane ke dina vizAla maidAna meM OM zAnti kI prArthanA huI / pUjyazrIne hajAroM bhAI bahanoM ko prArthanA tathA tapa kA mahAtmya samajhAyA / bAhara se saikaDoM vyakti darzanArtha Aye / saMgha ne unakI bhojanAdi kI ucita vyavasthA kI / samAroha bar3I saphalatA ke sAtha samApta huA / isake bAda zAstrodvAra samiti kI janarala miTiMga huI / aba taka kI pragati kA avalokana kara AgAmI varSa kI pragati kI ora kadama baDhAyA / saba taraha se yaha cAturmAsa upaleTA saMgha ke lie cirasmaraNIya bana gayA / pUjyazrI cAturmAsa ke kAla meM niyamita rUpa se zAstra lekhana kA kArya karate rahe / cAturmAsa kI samApti kA samaya nikaTa AyA / cAturmAsa ke bihAra ke samaya apane apane kSetroM meM padhArane kI zrAvaka saMgha kI binantiyAM Ane lagI / sAnanda aura saphala cAturmAsa kara pUjyazrI ne anyatra vihAra kara diyA / upaleTA kA cAturmAsa samAptakara Apa kolakI gA~va meM pdhaare| yahAM jainoM ke kevala cha hI ghara hai lekina sabhI loga bar3e dharma ke zraddhAlu haiM / yahA~ paTeloM ke bahuta ghara haiM / unameM rAmajI bhAI govindabhAI vi. pramukha hai / Apa dhanika hote hue bhI dhArmika vRtti ke vyakti haiM / Apane jaba pUjyazrI kA pravacana sunA to jainadharma ke prati vizeSa zraddhAzIla bane / pratidina niyamita rUpa se pravacana sunate raheM / Apake kAraNa anya paTela bhAiyoM ne bhI AcAryazrI kA pravacana sunakara apanI jainadharma ke prati asIma zraddhA vyakta kii| yahAM ke paTeloM ne pUjyazrI ke zAstroddhAra kArya dekhA to baDe prabhAvita hue ora zAstroddhAra samiti ke meMbara bana gaye / mahArAjazrI ke pravacana se yahAM tyAga pratyAkhyAna khUba hue / yahAM se Apa vihAra kara khAkhIjAliyA padhAre / yahAM jaina samAja ke ATha hI ghara hai kintu logoM kI dhArmika bhAvanA apUrva hai / seTha motIcandabhAI, gIradharabhAI, abhIcandabhAI, gulAbacandabhAI, maNIbhAI, zobhAgyacandabhAI zAMtilAlabhAI himmatabhAI, bAMTaviyA kuTumba ke eka hI parivAra ke sajjana haiM / unhoMne pUjyazrI kI bar3I sevA kI / yahAM pUjyazrI ke pravacana khAkhIjI ke maTha meM huA / yahAM ke saMgha ne itanI sevA kI ki cAturmAsa kI yAda dilAtA thA / zrImAn gIradharabhAI kA sAhitya prema sarAhanIya hai / zAstroddhAra ke kArya meM Apane tana mana dhana se sevA kI / abhIcandabhAI tathA vrajakuMvara bena to tyAga kI mUrti hI hai / Apane apane putra putriyoM ko dhArmika saMskAroM se otaprota kara diyA / Apake tIna putra aura eka putrI hai| tInoM putra beMgalora meM rahakara bhyAya se apanA vyavasAya calA rahe haiM / ikalautI putrI vairAgyavatI kumArI indubena ne bhAgavatI dIkSA grahaNa kara mokSa kA nirApada mArga apanAyA / Apa logoM kI pUjyazrI ke prati asoma zraddhA hai Apa acchA dAna karate haiN| pUjyazrI kA jIvana caritra ApakI tarapha se likhavAyA gayA evaM chApavAyA gayA / yahAM zeSakAla birAjakara pUjyazrI ne apanI santamaNDalI ke sAtha vihAra kara diyaa| Apa bhAyAvadara pdhaare| saMgha ne Apake satsaMga kA acchA lAbha liyA / yahAM se vihAra kara pAnelI moTI padhAre / vahAM se Apa dhAphA pdhaare| yahAM bhI samayAnukala acchA upakAra haa| yahAM se vihAra kara-Apa jAmajodhapura pdhaare| sthAnIya saMgha ne ApakA bhavya svAgata kiyA / pUjyazrI ke ananyabhakta evaM zAstroddhAra samiti ke upapramukha samAja ke kAryakartA zrI mAna seTha popaTalAla mAvajI bhAi ne bar3I sevA kii| yahAM ke nagara seTha zrI prANalAlabhAI goradhanabhAI dalapatabhAI popaTalAlapremacandabhAI mANekacandabhAI Adi sthAnIya saMgha ne bhI apUrva utsAha batAyA / yahAM zeSakAla birAjakara Apa bhANavaDa padhAre / bhANavaDa ke zrImAna seTha harakhacandajI vAriyA baDe zAstrajJa marmajJa evaM dharmazraddhAlu vyakti the / Apane pUjyazrI ke zAstroddhAra ke kArya kA sUkSmatA se nIrIkSaNa kiyA / aura khUba vicAra kiyA / tIna dina taka barAbara pUjyazrI ke dvArA likhAye jAnevAle Agamo koM pddh'e| aura bar3e prabhAvita hue / usa samaya jAmajodhapura ke pramukha zrAvaka evaM apane vaivAhi zrI popaTabhAI For Personal & Private Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Activit Fant-Torry Ramistangram MET iminaterparLHardasat. (PERARY REA DERamanformation by PTMARRIAunt Falan 1447012 2yan dxRAN MUY. -17 PLOffar Varaval. verAvala vaMdara para macchi nahIM mAranekA paravAnA For Personal & Private Use Only Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko bulAye / aura bole-popaTabhAI / pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja jo zAstra lekhana kA kArya kara rahe haiM vaha kArya aparva hai| maiM isa kArya meM apanA parNa sahayoga denA cAhatA hai| seTha zrIharakhacanda bhAI vAriyA ko pajyoM ke Agama kArya se prabhAvita dekhakara seTha zrI popaTalAla bhAI ne zAstroddhAra kI vistRta rUpa rekhA samajhAI / to zrIharakhacandabhAI punaH bole -maiM isa punItakArya meM 5000) pAca hajAra rupayA denA cAhatA hU~ / popaTalAla bhAI ne unakA hArdika anumodana kiyA / seTha harakacandabhAI ko zAstroddhAra ke kArya meM itanI bar3I rakama dete dekha kara yahAM ke nagara seTha somacandabhAI zrI jayacandabhAI mANekacandabhAI saMghavI ne bhI isa panItakArya meM apanA sahayoga denA nizcita kiyA / ye sabhI zAstroddhAra samiti ke membara bana gaye / mahArAjazrI zeSakAla birAjakara vihAra kI taiyArI meM hI the ki zrImAn seTha harakhacandabhAI vAriyA kA hRdayagati ke banda par3a jAne se acAnaka svargavAsa ho gayA / parivAra para tathA samasta saMgha para unake isa acAnaka nidhana se vajrapAta jaisA duHkha A par3A / zrImAn harakhacandabhAI atyanta dayAlu prakRti ke vyakti the / Apake nidhana se sabhI ko bar3A duHkha huaa| Apake nidhana ke bAda zAstroddhAra samiti kI pragati meM zrI harakhacanda bhAI vAriyA kI dharmapatnI zrI maNIbena ne tathA unake suputra zrImAn lAlacandabhAI vAriyA jecandabhAI vAriyA nagInabhAI Adi putroM ne pUrA sahayoga diyA / aura pitA kI hArdika icchA ko pUrI kI / ___yahAM se bihAra kara pUjyazrI porabandara padhAre / porabandara eka bar3A Adarza nagara hai / samudra ke kinAre basA huA hone se bar3A sundara lagatA hai| yahAM ke saMgha ko dhArmika lagana bar3I sarAhanIya hai / pUjyazrI kI saMgha ne bar3e manoyoga se sevA kii| pUjyazrI ke zAstroddhAra ke marma ko samajhA aura isa punIta kArya meM tana, mana, dhana se sahayoga pradAna kiyaa| kucha dina taka porabandara meM virAjane ke bAda pUjyazrI ne agAmI cAturmAsArtha mAMgarola kI ora bihAra kiyaa| rAste meM pUjyazrI ko mAMgarola pahu~cane taka bar3A hi kaSTa kA anubhava karanA par3A kyoMki rAste meM ojata aura bhAdara ye do bar3I nadiyAM AtI hai / ye donoM nadiyA~ samudra meM A ke milatI hai| ina do nadiyoM ke va samudra ke bIca retI kA eka vizAla TIlA hai| ina TIloM para se hI nyaktiyoM ko Ane jAne kA mArga hotA hai / eka tarapha samudra aura dUsarI tarapha vizAla kAya nadiyAM jalabhaNDAra liye khaDI hai / jaba samudra meM nadiyAM Akara milatI hai taba mArga banda ho jAtA hai / Isa pradeza meM mIThA pAnI bahuta kama milatA hai / pUjyazrI bhUkha aura tRSA ke kaSTa ko sahana karate hue tathA mArga meM AnevAle gAMvoM meM dhArmika pracAra karate hue cAturmAsa mAMgarola pdhaare| saMgha ne ApakA bhavya svAgata kiyA / vi0 saM0 2010 kA 52 vAM cAturmAsa mAMgarola meM pUjyazrI ke padhArane se saMgha meM dhArmika utsAha vaDhA / saikaDoM vyakti pratidina pravacana sunane ke lie vyAkhyAna haoNla meM upasthita hone lge| prativarSa ke anusAra tapasvIjI zrI madanalAlajI mahArAja ne tathA tapasvIjI zrI mAMgIlAlajI mahArAja ne Atma lakSe dhovanapAnI ke agAra se lambI tapazcaryA prArambha kI / tapazcaryA kI pUrNAhuti ke dina Asa pAsa ke gAMva vAle bar3I saMkhyA meM tapasvIjI ke darzana ke lie Aye / Isa avasara para samasta gAMvavAloM ne apanA kArobAra banda rakhA / gAMva ke kasAI khAne baMda rhai| jova dayA kA pracAra bhI apekSAkRta bahuta adhika huA sthAnIya saMgha ne isa avasara para ekatA evaM sevA bhAva kA jo paricaya diyA vaha saba ke lie prazaMsanIya thA / bAhara se Ane vAle darzanArthiyoM kI saMgha ne atyanta lagana pUrvaka sevA kii| upAdhyAya paM. ratna zrI pyAracandajI mahArAja sA. ke ziSya muni zrI vardhamAnajI mahArAja kI yahA~ punardIkSA huI / sAnanda evaM saphala cAturmAsa samApta kara pUjyazrI ne santa maNDalI ke sAtha vihAra kara diyaa| verAvala saMgha ke atyanta Agraha se Apa verAvala padhAre / mArga meM zAradAbAga aura coravADa zrosaMgha ne baDA For Personal & Private Use Only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 utsAha batAyA aura pUjyazrI ka sevA kii| verAvala meM pUjyazrI ke birAjane se saMgha ne khUba dharmadhyAna kiyaa| pUjyazrI ne vardhamAna muni ko upAdhyAyajI zrI pyAracandajI ma. sA. kI sevA meM samarpita karane ke lie paM. ratna munizrI kanhaiyAlAlajI mahArAja ThA. 3 ko khAnadeza kI ora bheje| muni zrI kanhaiyAlAlajI ma0 khAnadeza madhyapradeza, rAjasthAna gujarAta Adi pradeza meM vihAra kara punaH pUjyazrI kI sevA meM pahuMca gaye / pUjyazrI verAvala meM kucha kAla birAjakara hATI ke mAlIye meM padhAre / idhara jAmajodhapura ke zrI saMdha ko pUjya zrI hATI ke mAliye padhArane kI sUcanA milI to yahAM ke saMgha ne socA ki pUjya zrI kA cAturmAsa apane yahA~ karAyA jAya to janatA ko bahuta lAbha milegA / hamAre dhArmika jJAna meM vRddhi hogI / yaha socakara mukhya zrAvaka zrImAn seTha popaTalAla mAvajIbhAI, nagara seTha zrI prANalAlabhAI seThamANekacandabhAI, chaganalAla bhAI vIracandabhAI Adi zrAvakoM kA DepyuTezana pUjyazrI kI sevA meM AyA aura AgAmo cAturmAsa apane yahA~ karane ke lie vinaMtI karane lgaa| jAmajodhapura nivAsI zrAvaka zrAvikAoM kI isa prakAra utkRSTa zraddhA tathA vipula utsAha ko dekhakara Apa zrI ne AgAmI 2011 kA cAturmAsa jAmajodhapura meM sukhe samAdhe dravya, kSetra kAla bhAva kA AgAra rakhakara svIkAra kiyA / zrAvakoM meM prasannatA chAgaI / vahAM se vihAra kara ApazrI soraTha,baMthalI, upaleTA, khAravIjAliyA bhAyAvadAra pAnelI, bhrAphA hote hue Apa cAturmAsArtha jAmajodhapura padhAre / zrIsaMgha ne ApakA bhavya svAgata kiyA / vi. saM. 2011 kA 53 vAM cAturmAsa jAmajodhapura meM jAmajodhapura meM pratidina prAtaH prArthanA aura bAdameM Apa vyAkhyAna pharamAne lage / vyAkhyAna Adi ke samaya janatA kI upasthiti acchI rahane lagI / dharmadhyAna khUba hone lagA / pUjya zrI kA zAstra lekhana kA kArya atyanta utsAha ke sAtha calatA rahA / pUjyazrI ke cAturmAsa ke birAjane se kAphI saMkhyA meM bAhara se darzanArthI upasthita hone lage / zrI saMgha bAhara se AnevAle sajjanoM kI bhojanAdi se khUba sevA karane lgaa| isa cAtumAsa kAla meM zAstroddhAra samiti ke upapramukha jAmajodhapura ke pratiSThita vyakti evaM atyanta dharma premI cintaka zrImAna popaTalAla mAvajIbhAI mahetA tathA zrIsaMghane atyanta tana mana dhana se sevA bjaaii| aura cAturmAsa ko saphala banAne ke lie athAga parizrama kiyA / zrImAna seTha popaTalAlabhAI ke baDe suputra prANalAlabhAI ne atyanta udAratA kA paricaya diyA / Agantuka sajjanoM kI baDI sevA ko| Apane pUjyazrI kI sevA karake U~cA Adarza upasthita kiyaa| prati varSa ke anusAra isa varSa bhI ghora tapasvIdvaya zrI madanalAlajI mahArAja sA0 tathA zrI mAMgIlAlajI mahArAja ne 82-dina kI kaThora tapazcaryA kI / tapazcaryA kI pUrNAhati kI sUcanA sarvatra patra patrikAoM dvArA bhejI gaI / patrikAoM meM tapasvIjo kI tapazcaryA kA pUrNAhati dina ko saphala banAne ke liye nimna bAtoM kA sUcana kiyA gayA 1-jIva hiMsA na karanA 2-madya mAMsa Adi durvyasanoM kA tyAga / 3-sampUrNa brahmacarya kA pAlana 4-ubhayakAla prabhu prArthanA karanA aura dIna anAthoM kI sevA karanA 5-usa dina gau, bhaisa Adi ke bachar3oM ko antarAya nahIM denA arthAt unheM dUdha pilAne meM antarAya nahIM DAlanA / 6-AraMbha sAraMbha kI pravRtti kA yathAzakti tyAga rakhanA / isa sUcanA ko hajAroM gAMvavAloM ne atyanta zraddhA ke sAtha pAlana kiyA / jAmajodhapura meM usa dina jaina ajaina samasta gAMvavAle bhAIyoM ne vyApAra banda rakhA / sarva kasAI khAne banda rakhe / sAmUhika prArthanA kA Ayojana kiyA gayA / samasta gAMva vAloM ne pUjyazrI ke AdezAnusAra OM zAnti kI prArthanA kI / isa pUnIta avasara para bAhara se baDI saMkhyA meM loga upasthita hue / sthAnIya saMgha ne unakA bhojanAdi se svAgata kiyA / dAna tapazcaryA, tyAga pratyAkhyAna, prabhAvanAeM Adi zubha kArya hue / For Personal & Private Use Only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 419 zAstroddhAra samiti kI janarala miTiMga hui / zAstroddhAra samiti ke adhyakSa zrImAn seThazrIzAntilAla maMgaladAsa bhAI kA yahAM ke saMgha ne bhavya svAgata kiyA / samiti ke sadasyoM ne gata varSa kI pragati kA hisAba avalokana kiyA aura AgAmI kAryoM ko Thosa banAne ke lie prastAva pAsa kiye / samiti ke upapramukha zrImAna popalAlabhAI mAvajI ne isa avasara ko saphala banAne meM pUrNa sahayoga diyA / jAmajodhapura ke seTha mANekacandabhAI, seTha premacandabhAI, zrImAna bAvajIbhAI, zrImAna dalapatabhAI, zrImAna prANalAlabhAI, zrImAna chaganabhAI, zrImAna vIracandabhAI trobhUvanadAsabhAI Adi pramukha zrAvakoM kI sevA dharmaprema aura cAturmAsa ko saphala banAne ke lie satata prayatnazIlatA cIra smaraNIya rahegI / jAmajodhapura kA cAturmAsa eka anUThA cAturmAsa thA / pUjyazrI ke birAjane se AzAtIta dharma dhyAna huA / paropakAra ke aneka kArya hue / isa prakAra cAturmAsa kAla AnandapUrvaka sampanna huA / jAmajodhapura meM pUjjazrI AThamAhataka birAjamAna rahe / aura zAstra lekhana kA kArya karate rahe / paMjAba kesarI kA milanaH una dinoM meM paMjAba kezarI paM. zrI premacandajI mahArAja kA cAturmAsa rAjakoTa thA / cAturmAsa samApti ke bAda paMjAbakezarI ne zrAvakoM ke sAtha prArthanA kI ki hama pUjya AcAryazrI ke darzana karanA cAhate haiM kintu svAsthya ThIka na hone se jAmajodhapura taka AnA saMbhava nahIM / pUjya zrI ne paMjAba kezarI kI prArthanA svIkAra karalI aura Apane paMjAba kezarI ko darzana dene ke lie jAmajodhapura se vihAra kara diyA / pUjya zrI goMDala padhAre / paMjAba kezarI ne bhI rAjakoTa se vihAra kara diyaa| donoM santa ratnoM kA milana goMDala meM huA / Apasa meM khUba hI sneha pUrNa vAtAvaraNa rhaa| paMjAba kezarIjI ne pUjya zrI ke dvArA likhe gaye zAstroM kA avalokana kiyA / zAstra kArya dekhakara paMjAbakezaro baDe hi prabhAvita hue aura pUjyazrI ke isa mahAna parizrama kI bhUri bhUri prazaMsA karane lge| kucha dina taka goMDala meM pUjya zrI birAjakara punaH jetapura padhAre / jetapura meM goMDala saMpradAya ke mahAn zAstrajJa AcArya zrI puruSottamajI mahArAja sA0 birAja rahe the / donoM santoM kA milana huaa| Apasa meM khUba snehabhAva rahA / yahAM kucha dina birAjakara pUjyazrI dhorAjI hote hue punaH jAmajodhapura pdhaare| yahAM zeSa kAla virAjakara Apane jAmajodhapura se vihAra kara diyA / nAphA pAnelI kolakI upaleTA hote hue jetapura padhAre / jetapura meM rANapura kA zrIsaMgha cAturmAsa kI vinaMtI karane ke lie pUjyazrI kI sevA meM AyA / rANapura zrIsaMgha kI utkRSTa bhAvanA ko dekhakara pUjyazrI ne rANapura ke cAturmAsa kI vinaMtI svIkAra kara lI / cAturmAsa kI svIkRti se rANapura ke saMgha meM prasannatA chAgaI / jetapura se pUjyazrI sulatAna pura pdhaare| yahAM se vihAra kara Apa vichiyA padhAre vichIyAM se pAliyAda hote hue Apa boTAda padhAre / boTAda zrIsaMgha ne Apa kA bhavya svAgata kiyaa| yahAM Apa zeSakAla taka birAje / khUba dharmadhyAna huA / niyamita vyAkhyAna hote the ( boTAda se vihAra kara Apa bIca ke gAvoM ko pAvana karate hue cAturmAsArtha rANapura padhAra gaye / vi. saM. 2012 kA 54 vAM cAturmAsa rANapura meM rANapura zrIsaMgha ne pUjyazrI kA bhAva bhInA svAgata kiyaa| rANapura saMgha saikaDoM kI saMkhyA meM pratidina pUjyazrI kA pravacana sunane ke lie vyAkhyAna haoNla meM upasthita hone lage / tapasviyoM ne prativarSa ke anusAra isa varSa bhI lambI tapazcaryA prArambha ko / tapasvI zrI madanalAlajI ma0 tathA tapasvI zrI mAMgIlAlajI mahArAja ne 89 dina kI tapazcaryA ki / tapazcaryA kI pUrNAhuti ke dina samasta bAjAra banda rahai / hiMsA banda rahI / vizva zAnti ke lie jAhira prArthanA kI gii| isa punIta avasara para hajAroM vyakti darzanArtha For Personal & Private Use Only Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 aaye| saMgha ne unakI samucita vyavasthA kI / sthAnIya saMgha ne jina zAsana kI prabhAvanA vaDhAne meM apUrva yoga dAna diyA / cAturmAsa meM prAtaH prArthanA usake bAda vyAkhyAna, madhyAhna meM rAsa caupAI evaM sAyaMkAla meM pratikramaNa ke bAda dhArmika carcAeM isa prakAra vividha sAdhana kA krama calatA rahA / / sAnanda aura saphala cAturmAsa samApta kara pUjya zrI ne nAganeza vihAra kara diyA / Apa saurASTra prAMta ke grAma nagaroM ko pAvana karate hue dhaMdhukA pdhaare| dhaMdhukA kA zrAvakasaMgha baDA zraddhAlu hai / pUjyazrI kI yahAM ke saMghane baDI bhakti kii| usa samaya baravAlA saMpradAya kI vyAkhyAtA viduSI mahAsatijI zrI moMghIbAI svAmI virAja rahI thii| unhoMne pUjyazrI kI baDI sevA kii| pUjyazrI ke yahAM pratidivasa bAjAra ke bIca jAhira pravacana hote the| hajAroM logoM ne Apa kA pravacana sunA / vyAkhyAna meM pratiSThita nAgarika rAjya ke adhikArI bhI upa sthita hote the| samayAnukula dharmadhyAna acchA huA / baravAlA saMgha vinaMtI ke lie AyA yogya samaya jAnakara pUjyazrI ne vinaMtI mAnakara baravAlA padhAre-yahAM kA zrI saMgha baDA bhAvika hai, baravAlA saMpradAya ke muni zrI somacandajI mahArAja tathA viduSimahAsati zrImoMghIbAI birAjamAna thii| unhoMne khUba hI sneha rakhA, zAstra kArya meM acchA sahakAra diyA vahAM se phira vihAra kara vApisa dhaMdhukA padhAre / dhaMdhukA se vihAra kara Apa pANesaNA hote hue liMbaDI padhAre / lIMbaDI meM kucha dina taka birAjakara Apa lakhatara pdhaare| vahAM se DhAMkI hote hue Apa vaNI padhAre / viramagAMva nivAsI janatA kI yaha kaI varSo se icchA thI ki pUjyazrI kA cAturmAsa hamAre yahAM ho| isake lie sadaiva prayatnazIla rahate the| pUjyazrI ke vaNI padhArane ke samAcAra jaba viramagAMva vAloM ko mile to yahA~ se zrImAna vakIla vADIlAlabhAI seTha mANekacandabhAI, zrI vADIlAlabhAI maNIbhAI, bhagatabhudarabhAI, nAgaradAsabhAI, ItyAdi baDI saMkhyA meM cAturmAsa kI vinaMtI karane ke lie pUjya zrI kI sevA meM vaNI Aye / aura cAturmAsa kI vinaMtI karane lage / inake Agraha vaza saM. 2013 kA cAturmAsa viramagAma karane kI svIkRti de dii| saurASTra ke madhyavartI kSetroM ko pAvana karate hue Apa cAturmAsArtha viramagAma pdhaare| pUjya AcArya zrI ke Agamana se sAre nagara meM prasannatA chA gaI / vi, saM. 2006 meM paM. munI zrI kanhaiyAlAlajI ma. sA. ne cAturmAsa kiyA thA / usa samaya viramagAva meM khUba dharma prabhAvanA huI thI tabhI se sthAnIya saMgha kI pUjyazrI ko cAturmAsa karavAne kI tIvra abhilASA thii| aba vaha pUrNa huI / pUjyazrI ke pravacanoM kA janatA para acchA prabhAva paDA / vi. saM. 2013 kA 55 vAM cAturmAsa viramagAMva meM ___ cAturmAsa kAla meM pUjyazrI ke niyamita pravacana hone lage / pravacana meM hindU musalamAna Adi sabhI jAti aura dharma ko mAnane vAle upasthita hote the / Apa ke prabhAvazAlI pravacana se logoM meM khUba dhArmika utsAha baDhA / prAtaH niyamita rUpa se prArthanA hotI thii| prArthanA meM vizAla jana samUha upasthita hotA thaa| prArthanA ke nantara prathama paM. ratna vyAkhyAtA muni zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja kA bAda meM pUjya AcArya zrI kA vyAkhyAna hotA thaa| vyAkhyAna meM Apa prathama sUtra kA vAcana karate the / vyAkhyAna ke atirikta pUjyazrI apanA sArA samaya zAstra lekhana kI pravRtti meM hI vyatIta karate the / cAturmAsa kAla meM tapasvIjI zrI madanalAlajI ma. sA. tathA tapasvIjI zrI mAMgIlAlajI ma. sA. ne 90-90 dina kI lambI tapazcaryA kii| jisakI pUrNAhuti tA. 27-9-49 ke dina huI usa dina samasta viramagAma ke kasAI khAne banda rakhe gaye / vizva zAMti ke lie OM zAMti kI prArthanA kA Ayojana kiyA gyaa| usa dina samasta bAjAra banda rhe| pUjyazrI ke evaM anya munivaroM ke tapa kI mahattA aura prArthanA ke mahattva para prabhAvazAlI pravacana hue| pravacana kA prabhAva janatA para khUba acchA par3A / viramagAMva ke lie yaha cAturmAsa apUrva rahA tyAga pratyAkhyAna Adi khUba hue| isa prakAra vividha dhArmika pravRttiyoM se bharA yaha For Personal & Private Use Only Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 421 cAturmAsa sAnanda sampanna huaa| yahAM dariyApurI sampradAya kI pUjya mahAsatIjI zrIicchAbAI ThAnA 2 se virAja mAna thii| Apa gata tIsa varSa se chaTha chaTha kI tapazcaryA kara rahI hai| viramagAMva meM dIkSA samAroha: ____ yahAM ke zrImAna zAha bhAIcandabhAI caturabhAI kI suputrI vairAgyavati bA0 vhena vasumatI kI mAgazIrSa zuklA paMcamI ko bar3e samAroha ke sAtha dIkSA sampanna huI / dokSA ke avasara para parama zraddheya AcArya zrI ghAsIlAlajI ma. sA. va unake ziSya pa. ratna muni zrI kanhaiyAlAlajI ma0 ThAnA 6 tathAH zrI jasubAI svAmI bA0 bra0 ma. sa. zrI zAradAbAI svAmI ThA 4, dariyApurI sampradAya kI mahAsatIjI zrI IcchAbAI ThA 2, pU0 Ana ndI bAI ThAnA 2 se birAjamAna thii| dIkSA vidhi paM. muni zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja ne krvaaii| viramagAMva ke lie yaha dIkSA mahotsava aitihAsika rahA / pUjya zrI viramagA~va meM karIba eka varSa virAje aura zAstra lekhana kA kArya karate rhe| yahAM ke seTha maNIlAlabhAI vakIla zrI vADIlAlabhAI seThanAgaradAsa bhAI Adi sarva zrI saMgha baDAhi sevAbhAvI aura dharmAnurAgI hai / usa samaya sANanda meM pUjya mahAsatIjI zrI zAradAbAI svAmI ke samIpa zAha khemacandabhAI narasiMha bhAI (nAnAcanda zAntidAsa ke kuTumba kI suputrI bAlabrahmacArI kAntAbena (vaya 20) kI bhAgavatI dIkSA hone vAlI thii| Isa zubha prasaMga para pU0 AcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja sA0 se prArthanA kI gaI thI ki Apa zrI avazya dIkSA samAroha upara padhAreM / kintu zAstra lekhana kArya hone se Apane apane priya ziSya paM. munI zrI kanhaiyAlAlajI ma0 ThAnA 2 ko bheje / gurudeva kI AjJA se paM. munIzrI sANanda padhAre sANanda meM baDe samAroha ke sAtha bA. bra. kAntAbena kI dIkSA sampanna huii| sANanda meM dIkSA dekara paM. munizrI ahamadAbAda saMgha ke atyAgraha se ahamadAbAda padhAre / ahamadAbAda do mAsa taka birAjakara aneka kSetroM ko pAvana karate hue Apa punaH pUjyazrI kI sevA meM viramagAma padhAra gye| pU0 mahAsatIjI zrI tArAbAI svAmI dariyApura saMpradAya kI eka mahAna viduSI sAdhvI ratna hai / jaina kI Apa pUrNa marmajJa hai| tyAga aura tapa kI sAkSAta mati hai| vo usa samaya gIradharanagara meM birAjamAna thI / unake pAsa ahamadAvAda meM dIkSA hone vAlI thii| pU0 mahAsatIjI kI bhAvanA thI ki isa zubha prasaMga para pUjya AcArya zrIghAsIlAlajI ma. sA. padhAre aura dIkSA unake karakamaloM se hoN| gIradharanagara saMgha ke AgevAna seTha ramaNalAlabhAI Adi saMgha ke pramukha vyaktiyoM kA eka DepyuTezana viramagAMma gayA aura pUjya AcAryazrI ko ahamadAbAda padhArane kI sanamra prArthanA kI mahAsatIjI kI prArthanA ko lakSa meM rakhakara AcArya zrI ne apane paTTaziSya paM. ratnamunizrI kanhaiyAlAlajI ma. sA. ko ahamadAbAda kI ora bihAra krvaayaa| ahamadAbAda meM paM. munizrI ke padhArane ke bAda dIkSA samAroha baDe hi utsAha ke sAtha sampanna huaa| usa samaya paM. munizrI kanhaiyAlAlajI ma. sA. ne ahamadAbAda ke sarva saghoM ko preraNA dI ki pUjyazrI kA zAstra lekhana kArya ahamadAbAda meM ho / aura sAthameM pUjya AcArya zrI ko kisa sthala meM rahane se saMyama ki maryAdA ke sAtha sukha zAMti se kArya ho sake esA nirmala sthala kI tapAsa meM the| idhara pUjya AcArya zrI IzvaralAlajI ma. baDe vidvavAna aura marmajJa ane mahAna udAra the / unakA paM. muni zrI ke prati baDA sneha aura pUrNa kRpA thii| unhoMne pharamAyAki kanhaiyAmuni merI AjJA hai ki pUjya ma. ko ahamadAbAda lAo aura sarasapura kA sthAna baDA acchA hai| vahAM raha kara zAstra kArya sampUrNa kreN| pujyazrI ne seTha bhogIlAlabhAI ko bulAye aura kahA ki dekha yaha mahAna javAbadArI tere Upara hai / AcArya zrI ko apane yahAM bulAte haiM to unheM rAkhajAnanA / sampUrNa kArya apane vahAM hI pUrNa ho eso merI IcchA hai| meM zrI saMgha ko AjJA detA hU~ / usake bAda paM. munizrI se preraNA lekara ahamadAbAda ke sarva zrI For Personal & Private Use Only Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 saMghoM kA DepyuTezana viramagAMma pahuMcA aura pUjyazrI se ahamadAbAda padhArane kI namra prArthanA karane lagA / ahamadAbAda saMgha kI ora se zrImAn bhogIlAla chaganalAlabhAI, seTha zrI zAMtilAla AtmArAmabhAI IzvaralAla - bhAI popaTalAlabhAI seTha josiMga bhAI, tathA baraDiyA seTha zrI mulacandajI premacandabhAI mANekacaMdabhAI Adi sajjana the / uparoktamahAnubhAvoM ne pUjyazrI se atyanta niSTApUrvaka ahamadAbAda padhArane kI prArthanA kI / viramagAMva kA saMgha bhI yaha pUnita avasara apane hAtha se jAne denA nahIM cAhatA thA / vaha bhI prArthanA karane lagA ki pUjyazrI viramagAMma meM sthAyI rUpa se birAjakara yahIM zAstroM kA kArya pUrNa kreN| ahamadAbAda zrI saMgha kA atyAgraha thA ki pUjyazrI dvArA samAja ke lie Agama lekhana kA kArya hamAre yahAM ho / kyoMki Agama prakAzana kI samasta suvidhA jaisI ahamadAbAda zahara meM haiM vaisI anyatra milanA durlabha hai / AcAryazrI ne gambhIratApUrvaka vicAra kara ahamadAbAda ke zrIsaMgha kI vinaMtI para sampUrNa vicAra kiyA / anta meM dravya, kSetra, kAla bhAva Adi dRSTiyoM ko dhyAna meM rakhakara Apane ahamadAbAda padhArane kI svIkRti pharamAI / ahamadAbAda saMgha meM prasannatA chA gaI / isa avasara para ahamadAvAda ke saMgha ne zAstralekhana ke kArya ko saphala banAne vAle paNDita ko duzAle Adi dekara sammAnita kiye / pUjyazrI ne ahamadAbAda kI ora apanI ziSya maNDalI ke sAtha vihAra kiyA / viramagAMma ke vyaktiyoM ne azrUpUrNa nayanoM se Apako vidA kiyA aura punaH kSetra pharasane kA nivedana kiyA / 1 pUjyazrI apanI ziSya maNDalI ke sAtha sANanda padhAre / sANanda zrIsaMgha ne khUba sevA bhakti kI / sANanda se sarakheja hote hue Apa pAlaDI seTha popaTalAla mohanalAlabhAI ke baMgale para pdhaare| usa samaya dariyApurI sampradAya ke pUjya AcAryazrI IzvaralAlajI ma0 sA0 zAhapura upAzraya meM birAja rahe the / unakI yaha hArdika bhAvanA thI ki pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja mere pAsa rahakara Agama lekhana kA kArya kareM / pUjyazrI kI bhI yahI icchA thI / pUjyazrI IzvaralAlajI mahArAja sA. kI icchAnusAra Apa zAhapura padhAre / donoM AcArya kA milana baDA sneha pUrNa thA jaise caMdra sUrya kA milana ho / kucha dina zAhapura meM birAjane ke bAda pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja ne apanA kArya kSetra sarasapura ko cunA / sarasapura ke zrI saMgha kI bhI yahI icchA thI ki pUjyazrI sarasapura upAzraya meM birAjakara Agamalekhana kA kArya pUrA kareM / sarasapura saMgha kI utkRSTa bhAvanA se prabhAvita hokara pUjya zrIizvaralAlajI ma. ke ArzivAda va mAMgalika lekara AcArya zrI sarasapura padhAre / sarasapura meM birAjakara Apa zAstralekhana kA kArya karane lage / vi0 saM. 20 14-se vi0 saM 2028 taka ke 16 solaha cAturmAsa Apane sarasapura ( ahamadAbAda ) meM birAje / idhara malADa zrIsaMgha ke atyAgraha se paM. munizrI kanhaiyAlAlajI ma0 sA ko pUjyazrI kI malA cAturmAsa karane kI AjJA milI / pUjya gurudeva kI AjJA ko zirodhArya kara jisa dina pUjyazrI sarasapura padhAre usI dina zAyaM kAla ke samaya malADa (muMbaI) kI ora bihAra kara diyaa| malADakA divya cAturmAsa kara vApisa pUjyazrI kI sevA meM padhAra gaye / AcArya pravara satata apramattabhAva se zAstralekhana evaM sAhitya nirmANa ke kArya meM juTa gaye / tapasvIjI zrI madanalAlajI mahArAja bhI pratyeka cAturmAsa meM lambI lambI tapazcaryAeM karane lage / tapazcaryA kI samApti para kaI bAra ahamadAbAda meM samasta kasAIkhAne banda rahe the / tyAga pratyAkhyAna sAmAyika, pauSadha, upavAsa saMkhyAtIta hue / pUjyazrI ke virAjane se sarasapura darzanArthiyoM ke lie yAtrA dhAma bana gayA thA / santoM aura tara vividha dhArmika pravRttiyoM meM dharma prabhAvanA ke AyojanoM meM cAturmAsa kAla evaM zeSa kAla pUrNa hone lagA / rAjasthAna, mahArASTra, paMjAba sindha gujarAta, madhyapradeza, baMgAla Adi sthAnoM se satata For Personal & Private Use Only Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 423 zrAvaka varga pUjyazrI ke darzana ke lie AtA thA aura apane ko dhanya mAnatA thA / 16 varSa se Apa sarasapura meM birAjakara niraMtara sAhitya nirmANa kA kArya karate rahe / 88 varSa kI avasthA meM bhI ApakI apramatta avasthA ko dekhakara Azcarya hotA thA / tapasvIjI zrI madanalAlajI mahArAja apane jIvana ke antima samaya taka barAbara niSThApUrvaka Apako sevA karate raheM / magaja ko asthiratA kA daurA kabhI kabhI huA karatA thA / chele samaya meM bhI unheM yahI dorA ho gayA phira bhI Apane aMtIma avasthA meM tIna dIna cauvihAra upavAsa kara tA. 17-4-72 ko svargavAsa ho gaye / tapasvIjI ke svargavAsa se Apake hRdaya ko atyanta AghAta lagA / kyoMki tapasvIjI kA gurudeva para athAga prema thA / pUjya zrI ke pratyeka kArya meM ye baDI niSThA ke sAtha sahayoga pradAna karate rahate the| unake acAnaka svargavAsa se pUjyazrI ke hRdaya meM atyaMta dAruNa vedanA hotI thI / saMsAra kI sthiti vicitra hai / sukha duHkha harSa zoka ke cakkara phaMse hue prANI kSaNa kSaNa meM viparita anubhava karate rahate haiM / zarIra kI kSaNabhaMguratA kA anubhava kara pUjyazrI ne apane mana ko zAMta kiyA / samayajJa paM. munizrI satata sevA meM lIna the hi / pUjyazrI kA zarIra dina badina kamajora hotA jAtA thA phira bhI manobala baDA himmatavAna thA / calane phirane kI zakti kama hotI gaI phira bhI pandraha dinoM meM tele to cAlU hi the / bahuta bAra munizrI vinaMti karate to bhI apane dhyeya se kabhI pIche na haTe / atyanta kamajorI dekhakara DaoN. kA upAya bhI karane meM zrIsaMgha ne kami na rakhI / baraDiyAjI sA0 kA sArA parivAra solaha varSa se sevA karane meM hara taraha kaTIbadha the / pUjyazrI ke paramabhakta mahAnasevA bhAvI zrIrasIkalAlabhAI zAha jinhoMne pUjya AcArya mahArAja ki sevA meM va zAstroM ke kArya meM sadA tana mana dhana se saMlagna rahate haiM / gIradharanagara ke seTha zrIramaNalAlabhAI jIvarAjabhAI zAstro ke tatva ke acche rasIka haiN| unakA sArA parivAra mahArAja zrI kA kRpA pAtra hai / inhoMne bhI khUba upacAra karavAye phira bho kucha jora nahIM calA / seTha zrI bhogIlAlabhAI aura unakA parivAra tathA sarasapura zrI saMgha to apUrva sevA bajA hi rahA thaa| sArA amadAbAda Adarza bhAvanA vAlA hai| sAdhu sAdhvIjI satata sevA meM padhArate rahate the / sarasapUra eka bhavya tIrthadhAma jaisA lagane lagA / 1-1-73 AcAryazrI ke zarIra meM jvara kA prArambha ho gayA / yaha samAcAra vAyu kI gati se ahamadAbAda meM phaila gaye / mahArAja zrI kI vyAdhi kA patA calate hI yahA~ ke zrIsaMgha ke sarva AgevAna zrAvakagaNa baDe DaoNkTara ko lekara pUjyazrI kI sevA meM pahu~ca gye| DaoNkaTaroM ne pUjya zrI kI zAMrIrika gambhIratA ko dekha unheM oNksIjana para rakhanA ucita samajhA / tatkAla oNksIjana kI vyavasthA ki gaI / AcArya zrI ki icchA na hone para bhI aneka prayatna karane bAda bhI yaha prayatna phaladAyI na ho sakA / avasthA sudharane ke bajAya uttarottara bigaDatI gaI / aisI bhayAnaka vedanA ke samaya bhI AcAryazrI ke mukha para apAra zAnti evaM somyatA ke darzana hote the / ghabarAhaTa baDhatI jAtI thI kintu AMkhoM meM eka alaukika divyatA pratIta hotI thI / vahI lau thI jo diye bujhane ke pUrva eka bAra pUrNa prakAza ke sAtha jala uThatI hai / tA0 1-1-73 ko paM0 munizrI ne pUjyazrI se pUchA / Apa zrI ke dila meM jo bhI bhAvanA ho so pharamAdeM / dilameM na raha jAya / taba pUjya zrI ne pharamAyA ki yaha zAstroM kA kArya jo cala rahA hai vaha adhUrA na raha jAya ? munizrIne arja ki kI Apa nizcinta raheM kArya sampUrNa karane kA prayatna kreNge| muni zrI ne kahA ki ApazrI hamako chor3akara kahAM padhAra raheM hoM ? tava bole ki chaThe svarga meM kaba ? rAtri meM isa prakAra AcAryazrI kI isa avasthA ko dekhakara paM0 munizrI kanhaiyAlAlajI mahArAja ne pUjya zrI se pUchA "kyA Apako saMthArA karavA deM" isa para pUjyazrI ne hakArAtmaka uttara diyA / isa para zrI saMgha se pUchakara pUjyazrI ko yAvajjIvana kA cauvihAra saMthArA karA diyA | mukha para teja camaka rahA thA / usa samaya ve tyAga murti banakara utthAna mArga meM laga rahe the / saMthArA aMgIkAra karane ke chaha sAta dina pUrva hI Apane annAhAra kA tyAga kara diyA thA / For Personal & Private Use Only Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 sirpha pravAhI padArtha lete the / lekina una padArtho ke prati bhI unakI AtmA se virakti hI thii| aba Apane caturvidha AhAra kA tyAga kara poSa vadi 14 budhavAra ko prAta daza bajakara dasa minoTa di0 2-1-73 ko saMthArA kiyaa| isa avasara para dariyApUrI saMpradAya ke pU. AcArya zrI zAMtilAlajI mahArAja ThA0 4 va vasumatibAI, tathA pUjyazrI kI ziSyA zrI indubAI vi. mahAsatijI bhI sevA meM padhAra gaI thii| di0 3 1 73 ke sAyaMkAla ke samaya paM. munizrI kanhaiyAlAlajI mahArAja pratikramaNa karA rahe the| pratikamaNa kA pATha sunAte samaya jahAM micchAmi TukkaDam bolanA hotA thA vahAM pUjyazrI bar3I sAvadhAnI pUrvaka zravaNa karate the / pratikramaNa ke bAda pUjyazrI kI zArIrika sthiti atyanta cintanoya ho gaI / hajAroM zrAvaka gaNa upAzraya ke prAMgaNa meM ekatra hokara bhajana kIrtana karane lage / saMthAre kI sUcanA tAra Teliphona AkAzavANI dvArA sarvatra bhejI gaI / tA03-1-ko to hajAroM bhAI bahana saMthAre kI sUcanA milate hI sarasapura pahuMca gaye the / pUjyazrI kI miniTa miniTa para svAsa kriyA toba hotI gaI / aura aMta meM poSavada amAvazyA aura budhavAra tA. 3-1-73 kA rAtri ke nau bajakara 29 minITa para pUrNa samAdhi pUrvaka meM baha jyoti puMja haMsate haMsate isa laukika pArthiva deha ko choDakara usa mahAna jyoti puMja meM ekAkAra ho gayA / isa sarvanAtA toDa Apa alaukika sthAna meM jA birAje / pUjya AcArya zrI ke parama bhakta dillIvAle ananya sevAbhAvI dAnavIra zuddha zramaNopAsaka jhaverI zrI kapuracandajI seTha kizanalAlajI sA. mahetAbacandajI sA. hajArIlAvajI sA. vijyAbhena nirmalA bahena vigere sarva bhakta gaNa bhI do tIna dina pahale se hI sevA meM upasthita ho gaye the jaba tapa aura dAna kA akhUTa pravAha cala rahA thA / / ___ usa samaya AcAryazrI ke saMthArA sIjhane kA samAcAra ahamadAbAda nagara ke isa ora se usa ora taka prasArita ho gaye / ina samAcAroM ko saMgha ne AkAzavANI ahamadAbAda aura dillI kendra se rAta ko 10 baje prasArita kiye / prAtaH nau baje bhI una samAcAroM ko punaH prasArita kiye / ahamadAbAda ke sabhI samAcAra patro meM pUjyazrI ke svargavAsa ke samAcAra prakAzita krvaaye| usa dina ahamadAbAda nivAsiyoM ne apanA apanA kArobAra baMda kara diyA / AcArya zrI ke antima deha ke darzanArtha ko apAra bhIDa umaDa paDI / jisane sunA vaha darza / bAhara se bhI hajAroM loga darzanArtha Aye / cAro ora bhajana maNDaliyAM uccasvara se bhajana gAne lgii| sArI rAta bhajana maNDaliyoM ke kotena kA alaukika AdhyAtmika vAtAvaraNa banA rahA / vidhivata mahAprayANa ko sabhI taiyAriyA rAtri meM pUrNa karalI gaI / dUsare dina tA04-1-73 ko prAtaH 10 baje pAlakI meM AcAryazrI kA prArthima deha rakhA gyaa| AcArya zrI kA deha sveta varNavastra kaMbaloM se evaM kuMkuma gulAla se suzobhita thA / usa samaya pAlakI ke cAroM pAyoM ko bolI bolana ke lie zromAnoM kI sabhA maNDapa meM sabhA huI / prAraMbha meM paMjAbI bahanoM ne "tumataraNa tAraNa duHkha nivAraNa bhavika jIva arAdhanam" isa stuti pATha se kAryavAhI prAraMbha huI / chIpApola saMghake kAryakartA zrImAna pujAlAlabhAIzAha ne yaha ghoSaNA kI ki "bolI meM AnevAlI tamAma rakama zAstroddhAra ke kArya meM kharca kI jAyagI / abhI taka 27 Agamo kA prakAzana huA hai aura pAMca AgamoM kA prakAzana kA kArya bAkI hai| sAtha ho pUjyazrI kA anya aprakAzita sAhitya bhI prakAzita karanA haiM / ataH isa punita kArya meM Apa loga adhika se adhika sahayoga pradAna kareM / " sAtha hI isa pavitra kArya ke prakAzana ke lie abhI kama se kama DhAIlAkharupayoM ko nitAnta AvazyakatA hai| tathA jIva dayA ke lie bhI anya phaNDa khAsa ekatra karanA hai| pUjAlAla bhAI ke prabhAvazAlI vaktavya kA janatA para acchA prabhAva paDA aura bAta hI bAta meM 2, 31, 148 rupayoM kA vizAla phaNDa ekatra ho gayA / isake atirikta jIva dayA ke lie 31 hajAra rupaye ekatra hue / For Personal & Private Use Only Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavya zmazAna yAtrA: ThIka 12-30 ko hajAroM kaNTho se jaya jaya nandA jaya jaya bhaddA ke gaganabhedi nAroM se pAlakI uThAI gaI / bhajana maNDalI aura hajAroM bhakta janoM ke sAtha pAlakI sarasapUra jainasthAnaka se nikalI aura mukhya roDa se hotI huI sarasapura bAjAra, kAlupura ke pula para se hokara sAkarabAjAra, maskatImArkeTa, rIlIpharor3a, ghanAsudhArakI pola, TaMkazAla kI pola kAlupura pula ke nIce se hokara mANakacauka, phuvArA, pAnakoranAkA, rogalaTokIja, kRSNa sInemA, svAmInArAyaNa mandira, chIpApola, luNasAvADa dillI cakalA, zAhapuradaravAjA hokara zAhapura ke zAnti nagara smazAna gRha meM pahu~cI / saDaka ke rAste caurAhe ke makAna geleriyoM evaM U~ce sthAnoM para darzanArtha hajAroM jana samudAya najara A rahA thA / bhakta loga muThThI bhara bhara kara apane isa AdhyAtmika netA ki pAlakI ko ora badAmeM cAvala rupaye paise uchAla rahe the / tumula dhvani va jayanAda ke bIca pAlakI nIyata sthAna para pahu~cI / AcArya zrI ke deha ko pAlakI se nikAlA gayA / sAmane manobaMdhakASTha, candana, hajAroM nAriyala, mevA, aura ghI kA Dhera thA usa para AcAryazrI kA deha rakhA gyaa| deha para candana ke kASTha cAroM ora cuna diye gaye / citA meM agni prajvalita kI gii| bAta hI bAta meM AcAryazrI kA vaha teja puMja deha citA meM sadA ke lie vikIna ho gayA / munizreSTha isa asAra saMsAra se vaha deha se bhI sadA ke lie cale gaye / 425 smazAna bhUmi meM pUjyazrI ke dharmapratIka jaise mukhavastrikA, zAstra ke panne, cAdara Adi kI AjIvana brahmacarya ke vrata kI bolI se lI gaI / smazAna bhUmi meM anya bhI tyAga pratyAkhyAna bahuta baDI mAtrA meM hue / isa prasaMga para dillI rAjasthAna gujarAla saurASTra mahArASTra se hajAroM janoM ne pUjya zrI ke antima darzana kara apane Apako dhanyatA kA anubhava kiyA / pUjya AcArya zrI kA pArthiva deha AMkhoM se sadA ke lie ola ho gayA / jisa uddezya ke lie jIvana kA prAraMbha kiyA thA usameM saMpUrNa saphalatA prApta kara mahAprayANa kI ora cala paDe / sabhI kI AMkho meM zrAvaNa mAsa kI taraha azrU kI jhaMDiyAM lagI huI thI / sacamuca sAmAnya jana kA bhI viyoga akharane lagatA hai to phira paropakArI mahAna dayAlu santa ke vichoha se kona pASANa hRdaya na pasIjegA / zoka kI sImA hotI / kisI kI mRtyu ke bAda kevala sira para hAtha rakhakara azru bahAte rahane se kucha nahIM hotA / isalie kisI kI mRtyu ke bAda usake dvArA prAraMbha kiye huve Adarza kArya kI rakSA karanA hI unakI AtmazAnti kA saba se zreSTa upAya hai / aisA karake hI anuyAyI varga apane guruvara ke RNa se uRNa ho sakatA hai| pUjyazrI ke guNoM kA smaraNa karate hue evaM unake dvArA pradarzita mArga para calane se hI hamArA zreya nizcita rUpeNa hogA / zraddhAjalI samarpaNa vyAvara saMgha kA zoka prastAva zrI mahAvIra jaina navayuvaka saMgha byAvara kI yaha zokasabhA jainAcArya zAstrajJa paM0 pU0 muni zrI 1008 zrI zrI ghAsIlAlajI ma0 sA0 ke ahamadAbAda meM hue svargavAsa para hArdika zoka prakaTa karatI hai / paM0 munizrI samAja kI eka mahAna vibhUti the / ApakA sArA jIvana zAstroM kI adhyayana va dhArmika kriyAoM meM hi vyatIta huA / Apa sAdagI kSamA va tyAga kI divya mUrti the / paM0 munizrI zAnta svabhAvI sarala hRdaya va uccakoTi ke santa the jisako pUrti nikaTa samaya meM honA asaMbhava hai / yaha zoka sabhA paM0 munizrI ke prati hArdika zraddhAJjalI arpita karatI huI vIra prabhu se yahI prArthanA karatI hai ki divaMgata AtmA ko zAnti pradAna kareM / maMjI = sthA0 mahAvIra jaina navayuvaka saMgha byAvara ( rAjasthAna ) 54 For Personal & Private Use Only Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 ratalAma 5-1-73 zrI vardhamAna sthAnakavAsI jaina saMgha, ratalAma ko yaha sabhA zAstroM ke marmajJa, prakANDa vidvAna zrI jainAcArya pUjya zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke ahamadAbAda meM hue svargavAsa para zoka prakaTa karatI hai / pUjya zrI ke svargavAsa se jaina samAja ke eka mahAna jotirmaya asta ho gayA hai / Apane AgamoM para sundara saMskRta TIkA nirmANa kara sthAnakavAsI samAja ke gaurava ko baDhAyA hai aura jaina sAhitya kI amUlya sevA kI hai / Apake nidhana se jo kSati huI vaha apUraNIya hai / zAsanadeva se prArthanA hai ki svargIya AtmA ko zAzvata zAnti pradAna kareM nirvANa sabhA koThArI bhavana (nAhara vADA) zAhapurA ( rAjasthAna ) dinAGka 4 janavarI 1973 ko prAtaH 8 baje reDiyo dvArA parama zraddheya zAstrajJa pUjya muni zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI ma0 sA0 ke ahamadAbAda meM Akasmika nidhana ke duHkhada samAcAra sunakara sthAnIya saMgha divaMgata AtmA ko apane hRdaya kI zraddhA arpita karane ke lie atrastha Agama anuyoga pravartaka paM0 ratna munizrI kanhaiyAlAlajI mahArAja sA0 'kamala' evaM upa pravartaka munizrI mohanalAlajI ma0 Adi ThAnA cAra ke sAnidhya meM ekatra huA / zraddheya munizrI kamalajI ma0 sA0 ne svargIya munizrI ke jIvana para prakAza DAlate hue kahA - " svargIya paM0 munizrI ghAsIlAlajI mahArAja eka uccakoTi ke vidvAna evaM zAstramarmajJa the / unakA jJAna darzana evaM cAritra uccakoTi kA thA / unhoMne vividha granthoM kA nirmANa karake samAja para eka mahAna upakAra kiyA / Apake svargavAsa se samAja ko mahAna kSati huI / " anta meM paM0 munizrI ne zrotAoM se jainAcArya paM munizrI ghAsIlAlajI mahArAja kI yAda meM bhojana ke samaya apane-apane iSTa deva kA smaraNa karane kI pratijJA karane ko kahA / upasthita zrotAoM ne pratijJA saharSa svIkAra kI / saMgha ne do minITa mauna rahakara zraddhAJjalI arpita kii| vizeSa munizrI ne pharamAyA ki 'zoka' kA apane yahA koI sthAna nahIM hai isalie isa zabhA ko zoka sabhA na kaha kara yadi nirvANa sabhA kaheM to ati upayukta hogA / adhyakSa sthAnakavAsI jaina saMgha ratalAma maMtrI nAthUlAla koThArI sthA0 jaina saMgha zAhapurA ( rAja0 ) vardhamAna sthA0 jaina saMgha bhUpAlagaMja bhIlavADA (rAja 0 ) vayovRddha paM0 ratna pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhaba ke svargavAsa ke samAcAra sunakara sArA jaina samAja stabdha raha gayA / va sarvatra zoka chA gyaa| isa hetu zAnti bhavana meM dinAGka 6-1-73 ko prAtaH 7 baje saMgha kI baiThaka rakhI gii| jisameM 4 logassa kA dhyAna kara zraddhAJjali arpita karate hue kahA - pUjyazrI ke svargavAsa se samAja ko mahAna kSati huI hai / ye uccakoTi ke prabhAvazAlI santa the ! ApakA tyAga mahAn thA / Apane jaina zAstroM para TIkA likhakara sthA. jaina samAja para mahAna upakAra kiyA / vIra bhagavAna svargastha AtmA ko cira zAnti pradAna kareM / ApakA jasavaMtasiMha DAgaliyA vyavasthApaka- sthAnakavAsI jaina saMgha bhUpAlagaMja (bhIlavADA) rAyapura (mevADa ) 10-1-73 SoSa zuklA 8 aSTamI budhavAra pavitrAtmA apramata prabala Agama jJAna ke mahAna rakSaka pUjyapravara AcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja bhavareM phUloM meM se rasa pAna kara jAnatA hai, parantu vaha apane mukha se usa paMkaja kA guNa varNana nahIM kara sakatA hai / lekina bhaMvarA Ananda se tana poSaNa karatA rahatA hai / ora rasa Azraya ko vaha kabhI nahIM For Personal & Private Use Only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 427 bhUlatA hai / isa bhAMti-he pUjyavara Apake dvArA nirmita Agama TIkA mArga sarvajanahitAya, AtmotthAna saMyamI jIvana ke jIvoM ko Alambana rahegA / Apa zrI kA athAga parizrama prakAza se bhava bhramaNa gatiyoM se bhavya prANI pRthaka bane, eva sarvottamaviveka, buddhiprAkrama prakaTa karane kA sarala sAdhana vItarAga vANI kA vizAla vistAra karake siddhAntapremiyoM ko santuSTa kiye haiN| dhanya hai ApakI kSamatA ko-zAstra lekhana kArya meM bhI dveSIjanoM ne anekabAra agaNita vidhnaghaTanAe upasthita kI, ina sarvako samabhAva se sahate hue Apa apane dhyaya se vicalita na hokara loMkAzAha se prAmANika AgakoM kI zuddha zraddhA rUpa saMskRta meM sundara TIkA cUrNi kI racanA pUrNa karI / vizeSa ajJAna andhakAra bhare vAMcana se vAcakoM ko zreSTha mArga batAne kA Azaya se AcArya zrI ne vividha sAhitya prAkRti evaM saMskRta bhASA meM kalpasUtra tattvArthasUtra nyAya siddhAnta vyAkarNa koSa kAvya gadya padya maya grantha ke uparAnta anupama aneka stotroM jaise vardhamAna bhaktAmara, kalyANa mandira navasmaraNa tIrthaMkara caritra ke sivAya tyAgI vairAgI saMta saMyamIoM ke thokarUpa aSTaka guNAnuvAda kI racanAkara Apane jayamAlA kA dhavala yaza prApta kiyA thA yazasvIAcArya zrI mujhe bhI sevA meM rakhakara gurUgamya aura tattvajJAna kA sIMcana kara dRDha vartikA sthabha banAyA, eka varSa taka ApakI sevA kA lAbha lekara punaH ahamadAbAda sarasapura upAzraya meM AcArya zrI ke mukhAvinda se mAMgalika zravaNa kara kramasara vicarate hue rAjasthAna madhya rAyapura (mevADa) meM ThaharAha huvA thA / prAta kAla prArthanA ke pazcAta kampoDara zrI cAMdamalajI sA. reDiyA ke samAcAra sunA ki ahadAbAda virAjita pUjya AcArya zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja kA svargavAsa ho gayA / svargavAsa hone kA sunakara munizrI atyanta dukhAnubhava se zoka sabhA meM pUjya zrI kA jIvana vRntAta ke antima bhAvAJjalI dI gaI / ese jJAna guNa AcAra vAna AcArya dayAlu deva kI samAja ora caturvidhasaMgha meM tejasvI saMta ratna kI kSati kI pUrti honA durlabha hai / tathA Azrayarata ziSya evaM bhaktagaNa nirAdhAra ho gaye haiN| he pUjyavara ? Apa kI nirmita kRtiyoM ke sahAre Ananda maMgala aura kalyANa karane kI bhAvanA rkheNge| pUjya zrI kA caraNa raja zubhecchuka / muni hastImala (mevADI) zrI jaina zvetAmbara zrI saMgha bAsavADA (rAja.) zrImAna pUjya guruvara zrI 108 zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja kI sevAmeM zoka sandeza-- zrImAna pUjyapAda guruvara mahArAja sA0 zrI pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke svargavAsa ke samAcArasunakara bAMsavADA samAja ke jaina bandhuoM ko atyanta hI vedanA kA anubhava ho rahA hai / mahArAja zrI kA jainadharma ke prasAra evaM pracAra meM jo sahayoga rahA hai vaha cirasmaraNIya rahegA / hama sabhI aisA samajhate haiM ki hamAre bIca se eka bahuta baDA vidvAna evaM pravaktA uTha gayA hai / jisakI kSatipUrti isa samAja meM honA asambhava hai| ___ApakI vidvattA evaM ojasvI pravacana sabhI zrAvakoM ko gadgad kara detA thA evaM preraNAmaya hotA thA / isa vedanAmaya sthiti meM hama sabhI jaina bandhu Izvara se prArthanA karate haiM ki svargastha AtmA ko parama zAnti pradAna kare evaM isa kSati se jo samAja meM vedanA chAyI huI hai, isa vedanA ko sahana karane kI zakti unheM pradAna kreN| sekreTarI zrI jaina zvetAmbara saMgha osavAlavADA bAsavADA / (rAjasthAna) rAjasthAna sthA0 jaina saMgha zAhIbAga ahamadAbAda 14 / 2 / 73 Aja ravivAra tA0 14 / 1173 ko zrI rAjasthAna sthAnakavAsI jaina saMgha kI zraddhAJjali sabhA saMgha For Personal & Private Use Only Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 ke bhavana meM zrI kajoDImalajI sA. kI adhyakSatA meM huii| usameM nimna prastAva pArita huA-Aja ravivAra tA0 14 / 1 73 zrI rAjasthAna sthAnakavAsI jaina saMgha kI yaha sabhA parama pUjya jainacArya prAta va prakhara zAstrajJa. paramatyAgI va zAstroddhAraka paM0 pa. munizrI ghAsIlAlajI mahArAja sA. ke devaloka para pUrNa AghAta mahasUsa karatI haiM / Aja ke isa vilAsI yuga meM isa prakAra ko mahAna vibhUti kI kSatipUrti honA atyanta duSkara hai| samAja ko zAstroddhAra ke rUpa meM dI huI unakI sevA ke lie samAja unakA ciraRNI hai aura rahegA / zAmanadeva se prArthanA haiM ki sadgata kI AtmA ko zAnti pradAna ho tathA saMta evaM zrAvaka samAja ko dhairya pradAna ho / sabhApati rAjasthAna sthAnakavAsI jaina saMgha / zAhIbAga (ahamadAbAda) zrI vardhamAna sthA0 jana zrAvaka sagha / madanaganja-kizanagaDha (rAja) 9 / 1 / 73 mantrI zrI vartamAna sthAnakavAsI jaina saMgha ahamadAbAda Apake vahAM para Agama ratnAkara pUjya AcArya mahArAja zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI ma. sA. ke kAladharma ko prApta hone ke samAcAra jAnakara sthAnIya zrAvaka saMgha ko gaharA zoka huaa| Apake dvArA kI gaI Agama sevA yugoyugoM taka jIvana ko prakAza detI rahegI / vayovRddha hote hue bhI ApakI Agama anuvAda ke kArya meM tana mana se kI gaI nirantara sevA ke lie jaina jagata sadA RNI rahegA / Apa prakANDa vidvAna gambhIra cintaka eva zAstrIya jJAna ke anUThe upAsaka the / ApakI kRpA se hI batIsa AgamoM kA tIna bhASAoM meM anuvAda prakAzita ho sakA hai Apake kAladharma ke prApta hAne se sthAnakavAsI jaina samAja kI jo apUraNIya kSati huI hai unakI pUrti honA asambhava hai| sthAnIya zrAvaka saMgha ne eka janarala sabhA bulAkara pUjyazrI ke prati apanI hArdika zraddhAMjali arpita kI / evaM cAra logassa ke dhyAna dvArA zAsanadeva se pUjyazrI kI AtmA ko parama zAnti ke lie prArthanA kI gii| unake camakArika jIvana kI bhUri bhUri prazansA kI gii| __ ApakA campAlAla coraDiyA sthA. jaina saMgha madanagaMja (kIzanagaDha) esa. esa. jaina sabhA / phatehAbAda (hisAra) hariyANA yahAM para paM. zrI zAntiRSi jI ma. sA. tathA vijayaRSijI mahArAja zrI sukha sAtA meM virAjamAmAna hai| taruNa jaina ke dinAGka 16 / 1 / 73 ke aMka meM pUjyazrI 1008 zrI paM. ratna zAsroM ke prakANDa vidvAna, aneka bhASAoM ke jJAtA zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke svargavAsa ke samAcAra paDhane ko mile / mahArAjazrI ko evaM saMgha ko samAcAra par3hakara atyanta duHkha huA / pUjyazrI samasta jaina saMgha ke upakArI the / unhoMne sutroM para vidvatApUrNa TIkA racakara mahad upakAra kiyA hai aura jaina samAja ke nAma ko rozana kiyA hai| unakA pArthiva deha aba hamAre sAmane nahIM rahA kintu yazaH zarIra sadA amara rhegaa| pUjyazrI ne jo hameM mArga batAyA hai unhIM mArga para calane se hI samAja kA evaM hamArA zreya hogaa| pUjyazrI kI svargastha AtmA sadA cira zAnti kA anubhava kare yahI zAsana deva se prArthanA karate haiN| vyavasthApaka sthA0 jaina saMgha hisAra hariyoNA sthAnakavAsI zrAvakasaMgha holanAnthA (dhUliyA) mahArASTra seSAmeM nivedana hai ki....... hamAre yahAM para paM0 munizrI 1008 zramaNa zreSTha zrI samarathamalajI mahArAja ke suziSya tapasvI zrI For Personal & Private Use Only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 429 munizrI 1008 zrI caMpAlAlajI mahArAja sA0 ThAnA 4 cAra se sukhasAtA meM virAjamAna hai| ___Aja prAtaH tA0 4-1-73 ko reDiyo para jainAcArya jainadharma divAkara paM0 ratna zrI pUjya gurudeva zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja sA0 kA svargavAsa hone kA samAcAra sunate hI samAja meM duHkha kI chAyA phaila gaI / samAja ko isa mahine meM pUjya gurudeva zramaNazreSTha samarathamalajI mahArAja sA0 ke svargavAsa kA bhAra abhI kama huA hI nahIM thA ki pUjya gurudeva zrIghAsIlAlajI ma. sA. ke svargavAsa kA juHkha duguvA ho gayA / Aja sAre jaina samAja meM duHkha kI chAyA chA gaI / isa mahine meM ina do mahAna santoM ke viyoga se samAja meM bahuta bhArI kSati ho gaI / Aja hamAre yahAM dukAne banda rakhI gaI / zAlAeM, pAThazAlAeM, hAyaskUla banda rakhe gaye / Aja kA dina sabhI bhAI bahanoM ne mahArAjazrI ke sAnIdhya meM rahakara jaina sthAnaka meM jAkara dayAe~, upavAsa, pauSadha, sAmAyikeM Adi dharmadhyAna kiyaa| __ Aja dupahara meM do baje pU0 gurudeva zrI campAlAlajI ma0 kI upasthiti meM zoka sabhA kA Ayojana kiyA gyaa| aura cAra logassa kA kAyotsarga karake pUjyazrI ghAsolAlajI mahArAja ko zraddhAMjalI arpita karate hue pU0 gurudeva zrI caMpAlAlajI mahArAja ne pharamAyA ki isa mAha meM samAja ke do mahAna puruSoM ke svargavAsa hone se jaina samAja ke do mahAna ratna hIrA motI hamase bichar3a gye| jisakI pUrti honA asaMbhava haiM aura pUjya gurudeva zrI ghAsIlAlajI mahArAja cAritrazIla Adarza aura ujjvala jIvana bitAne vAle eka mahAna santa the| Aja hamArA sArA samAja unake viyoga meM dukhI hai / isa puNyAtmA ko zAsanadeva cira zAnti pradAna kare yahI prabhu se prArthanA hai| vInIta sthAnakavAsI jaina zrIsaMgha holanAMthA (ji0 dhUliyA) mahArASTra zAstroddhAraka ke prati zraddhAMjalI / (vaidya amaracanda jaina varanAlA paMjAba) yaha saMsAra pravAha rUpa se anAdi hai| isameM samaya samaya aneka bhavya AtmAoM ne janma lekara sva-para kA kalyANa kiyaa| bhagavAna zrI mahAvIra kI vANI meM "tinnANaM tArayANa" | ko caritArtha kiyA / dharma patha se bhraSTa bhUle bhaTake janamAnasa ko sanmArga pradAna kiyA / deza samAja aura rASTra ke utthAna meM sahayoga diyaa| vizvabandhu bhagavAna zrI mahAvIra prabhu ke satya saMyama tapa Adi guNoM tathA ahiMsA anekAnta aparigrahavAda Adi siddhAntoM kI amRtadhArA kA ajastra strota jana jana ke mAnasa meM bahAkara satpatha mokSa patha kA adhikArI bnaayaa| aise hI eka mahAna puNya AtmA nara puMgava AdhyAtmika jagata ke netA, Atmabala ke prakhara adhIzvara jainAgamo ke TIkAkAra AdhyAtmika dhana se dhanI, tapasaMyama utkRSTa maMgalamUrti AcArya pravara zrI ghAsIlAlajI mahArAja the / jinhoMne 16 varSa kI laghu avasthA meM usa divya AdhyAtmika divya saMyama patha ko grahaNa kara bhautikavAda ke cakAcauMdha meM phase mAnava ko AzcaryAnvita kara diyA / pUjyazrI ne hajAroM mAnavoM ko satpatha batAkara unakA mahAn zraya kiyA / aisI mahAn AtmA ke cale jAne se samAja sacamuca hata bhAgI bana gayA / una mahAna AtmA ko cira zAnti mile yahI bhagavAna se prArthanA sthAnaka vAsI jaina saMgha mAlegAMva sthAnakavAsI samAja ke vayovRddha zAstroddhAraka pUjya zrI ke svargavAsa ke samAcAra paDhakara samasta mAlegAMva saMgha ko gaharA AghAta lagA hai| pUjya zrI uccakoTi ke santa the / Apa jainadharma divAkara vizrata viruddha se vibhUSita the / Apane 50 varSa taka vipula sAhitya kA nirmANa kiyA / ApakI kavitva pretibhA bhI anUThI thI / pUjya zrI eka asAdhAraNa manISI, vAgmI, nispRha mahApuruSa the / Apake jIvana kA jyoM jyoM paricaya prApta hotA hai, tyoM tyoM unake ucca mahAna vyaktitva ke prati zraddhA aura Adara kA For Personal & Private Use Only Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 bhAva hI utpanna hotA hai / ___jaina divAkara kA bhotIka deha Aja vidyamAna nahIM hai tathApi unakA akSara deha yuga-yuga taka vidyamAna rahegA, aura dharma premI janatA ko pavitra preraNA pradAna karatA rahegA ! Apane Agama sutroM para cAra bhASAoM meM TIkA likhakara Agama sAhitya ko sarva sulabha banAyA hai / Apake isa mahAna kArya se samasta jaina samAja upakRta huA hai / ApakI AtmA ko cira zAnti mile yahI samasta saMgha kI zubha kAmanA hai / sthAnakavAsI jaina saMgha mAlegAva vardhamAna sthAnakavAsI jaina zrAvaka saMgha jayapura jayapura saMgha ne zoka sabhA kI aura nimna prastAva pAsa kiyA Aja kI yaha zoka sabhA jJAna, darzana cAritra ke mahAna upAsaka saMskRta prAkRta Adi aneka bhASAoM ke vidvAna AcArya zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke duHkhada avasAna para gaharA zoka pragaTa karatI hai / usa vidvAna mahApurUSa ne krodha, mAna, mAyA, lobha Adi aThAraha pApoM se dUra rahakara mAnava jIvana ko apane gahare zAstrIya jJAna ke cintana manana se jIvanaparyanta Alokita kiyA haiM / isa vayovRddha avasthA meM lagAtAra zAstra lekhana kArya ko suvyavasthita rUpa saMcAlana karate the| una mahAna AtmA ko cira zAnti mile yahI hamArI hArdika kAmanA hai / hama bhI unake Adarza jIvana se preraNA lekara jIvana ko unnata banAve / __ sthAnakavAsI jaina saMgha jayapura parama pUjya prakhara zAstravettA jaina dharma divAkara paM0 ratna zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke svargavAsa ke duHkhada samAcAra paDhakara atyanta duHkha huA / pUjya zrI ne jaina samAja ko apane AjIvana prayatnoM va kaI prakAra ke vighnoM kA sAmanA karake bhI jo dhArmika sAhitya diyA hai usake lie sArA samAja ananta samaya taka unakA AbhArI rhegaa| unhoMne apanA sArA jIvana isa yArya meM lagA hi diyA / pUjyazrI eka mahAna caritravAna santa the / tyAga, tapa aura jJAna ke avatAra the / karIba 50 varSa taka maiM pUjyazrI kI sevA meM rahakara unake sAhitya nirmANa meM sahayoga detA rahA hU~ unake svargavAsa se jo samAja meM mahAna kSati huI hai usakI pUrti nikaTa bhaviSya meM asaMbhava haiN| pUjyazrI ke sadupadeza se kevala jaina dharmAvalaMbI hI apane dharma para dRDha nahIM hue varan anya matavAle aneka logoM ne bhI jaina dharma svIkAra kiyaa| hiMsA meM rata rahane vAle kucha rAjA mahArAjAoM ne bhI Apake upadeza se hiMsA kA tyAga kiyA / mevADa prAnta ke hajAroM gAMvoM meM Apane jIva hiMsA banda karavAI / unakI isa mahimA ko dekhane kA mujhe saubhAgya milA hai / pUjyazrI ke tyAga tapa evaM Adarza jIvana kA smaraNa karatA huA isa mahApuruSa ke caraNoM meM zraddhAMjali arpaNa karatA huuN| paM0 mUlacanda vyAsa nAgora (rAjasthAna) [40 muni zrI kanhaiyAlAlajI ma0 'kamala'] mahA zramaNa kA mahA prayANa vizvabaMdhu bha0 zrI mahAvIra prabhu ke ananta jJAna gagana se avatarita sadA ziva zrI sudharmA ke sahastra kamaladala meM samAhita aura zruta seviyoM kI avichinna paramparA meM pravahita zruta pUjya pravara zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke bhAgIratha prayatnoM se tripathagA (saMskRta, hindI, aura gujarAtI meM) banakara bhavya bhAvuka janoM ke hRdayoM ko cirakAla se aplAvita kara rahI thii| vaha yugasRSTA zrutadhara isa mRtyuloka se mahAprayANa kara amaratva kI ora agrasara ho rahA hai / unakI amara kRtiyAM pAkara jijJAsu jagata kRtakRtya hai evaM zraddhAvanata hai / zraddheya mahAzramaNa ke sAnnidhya meM rahakara unakI jJAnagarimA mahatI mahimA aura samparAyalaghimA ko samajhane kA suavasara mujhe prApta huA hai / ataH merA yaha dRDha vizvAsa haiM ki usa yuga pradhAna puruSa kA For Personal & Private Use Only Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 431 pAvana jIvana yuga yugAntara taka mumukSu jIvoM kA mArgadarzaka banA rhegaa| muni kanhaiyAlAla kamala ToMka (rAjasthAna) zrI barddhamAna sthA. jainasaMghajodhapura (rAja.) zrImAn pramukha sA. / sarasapura upAzraya, hamAre yahA~ para prAtaH smaraNIya bAlabrahmacArI mahAmahIma AcArya pravara zrI zrI 1008 pUjya zrI hastImalajI ma. sA. Adi ThAnA 6 sukha zAnti pUrvaka virAjamAna hai / jainAgama vizArada parama pUjya zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja sA. kA alpakAla kI asvasthatA ke bAda saMthAre pUrvaka svargavAsa ke samAcAra jAnakara caturvidha saMgha ko mahAn kheda huA / dinAGka 4 / 1 / 73 ko vyAkhyAna banda rahA / evaM jaina sthAnaka ghoDoM ke cauka jodhapura meM zoka sabhA manAI gii| zoka sabhA meM sarva prathama zradhdeya AcArya zrI ne upasthita zrAvaka saMgha ke samakSa pUjyazrI ghAsIlAlajI ma. sA. ke zAnta-dAnta tapasvI jIvana para prakAza DAlate hue zraddhAjjali arpita kI / aura upasthita sabhI ne cAra logassa kA nirvANa kAyotsargakara svargIya AtmA ke cira zAnti kI kAmanA kii| pUjya AcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja sA jaise mahAna sthavira ke svargavAsa se zramaNasaMgha kI eka mahAna vibhUti uTha gaI hai jisakI nikaTa bhaviSya meM pUrti sambhava pratIta nahIM hotaa| svargastha pUjyazrI kA ahiMsA prema, sAdhanAzIla jIvana aura zrutasevA kI prabala lagana Adi sadguNoM ko zradhdeya pUjya AcArya zrI Adi muni maNDala bhUla nahIM sakateM / svargastha pUjya zrI amara zAnti ke adhikArI ho yahI hArdika kAmanA hai / mantrI sthA. zrA. saMgha jodhapura AgamoddhAraka mahApuruSa kA svargavAsa hamAre yahA~ pUjya bahuzruta zrI 1008 zrI samarthamalajI mahArAja sA0 ke suziSya zrI vIraputrajI ma0 (zrI dhevaracandrajI mahArAja sA.) paM. muni zrI ratanacandrajI mahArAja sA. Adi ThAnA 4 virAjamAna haiN| tA0 5 / 1 / 73 ko prAtaH kAla zrI bAdaramalajI sA0 anyAva se yaha mAlUma huA ki ahamadAbAda meM pUjya AcArya zrI zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja sA0 kA saMthArA pUrvaka svargavAsa ho gayA / yaha sunakara hRdaya ko baDA AghAta lagA / vyAkhyAna to banda rakhA gayA kintu zrI vIraputrajI ma. sA0 ne pUjya zrI ke jIvana ke sambandha meM pharamAyA ki pUjjazrI ghAsIlAlajI ma. sA. apane samaya ke advitIya vyAkhyAtA, mahApratibhAzAlI mahAna jyotirdhara pUjya zrI javAharAcArya ke pATavI jyeSTha ziSya the / Apane choTI umra meM dIkSA lI aura jJAnAbhyAsa meM tallona rahane lage / manoyoga pUrvaka ekAgratA ke sAtha pUrNa parizrama karake Apa saMskRta prAkRta Adi solaha 16 bhASA ke dhurandhara vidvAna bane / sthAnakavAsI jaina samAja kI mAnya Agama battIsI para aba taka sthAnakavAsI mAnyatA ke anurUpa saMskRta TIkA nahIM thii| isalie Apane battIsa hI AgamoM para saMskRta meM TIkA lIkhI / yaha sthAnakavAsI samAja ke lie mahAn gaurava kA viSaya haiM / isa bhagIratha prayatna ko sampUrNa pAra pahu~cAne ke kAraNa Apako AmoddhAraka kahanA sarvathA upayukta hai| itane bar3e jJAnI hote hue bhI Apako kiJcita mAtra bhI abhimAna nahIM thA / isI kAraNa jaba kahIM zAstroM kA gUDa rahasya samajhameM nahIM AtA to Apa pUjya bahuzrutajI ma0 sA0 se samAdhAna prApta karate the, zrI bahuzrutajI ma. sA. ke samAdhAna se Apako pUrNa santoSa ho jAtA thA / isalie zrI bahuzrutajI ma. sA. ke prati ApakI gAr3ha zraddhA thI ataela Apa bahuzruta zrI samarthamalajI ma. sA. ko zrutakevalI' kahakara pukArate the / Apa zrI bahuzrutajI mahArAja sA0 se umra meM aura dIkSA meM kAphI baDe the| phira bhI Apa unake prati bahubhAna pUrvaka bhaktibhAva aura zraddhA rakhate the / For Personal & Private Use Only Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 saMvata 2022 kA cAturmAsa saurASTra ke pATanagara rAjakoTa meM karane ke lie pUjyazrI bahuzrutajI mahArAja jaba saurASTra padhArale hue ahamadAbAda padhAre tatra pUjyazrI ghAsIlAlajI ma0 sA0 tele kA pAraNA karake zrI bahuzrutajI ma0 sA0 ke sAmane bahuta dUra taka padhAre / donoM mahApuruSoM kA jIvana meM yaha prathama milana thA / jo atyanta bhavya aura darzanIya thA / donoM mahApuruSa vinaya kI sAkAra mUrti bane hue the / vinayAvanata donoM mahApuruSoM kA yaha prathama milana apUrva thA aura zraddhAlu bhaktajanoM ke hRdaya zraddhA aura vinaya kA apUrva saMcAra kara rahA thaa| donoM mahApuruSoM ke hRdaya meM vItarAga vANI ke prati dRDha zraddhA aura apUrvaniSThA thI / " tahameva saccaM nisaMkaM ja jiNehi paveiyam' / tathA, iNameva NiggaMtha pAvayaNaM saccaM aNuttaraM " ityAdi dRDha zraddhA kA mahAmantra daunoM mahApuruSoM kI raMga raMga meM rama gayA thaa| saurASTra se vApisa lauTate samaya bhI zrI bahuzrutajI ma0 sA0 ne ahamadAbAda meM phira pUjya AcArya zrI ke duvArA darzana kiye the / isa prakAra jIvana meM ina donoM mahApuruSoM ke milane kA do vAra prasaMga AyA thA / pUjya AcArya zrI kA janma udayapura ke nikaTa vaNola nAmaka choTe se grAma meM saMvata 1942 meM huA thA / aura tarAvalI gaDa ( jasavaMtagaDha) meM samvata 1958 meM zrImajjavAharAcArya ke pAsa dIkSA aMgIkAra kI thI / svargavAsa ke samaya ApakI umra karIba 88 kI thI isa prakAra pUjya AcArya zrI vayovRddha, jJAnavRddha aura saMyamavRddha ho se mahAsthavira the | phira bhI abhimAna Apa meM nAmamAtra bhI nahIM thA / Apa baDe puruSArtho aura parizramI the / jaba dekho taba Apa paThana pAThana aura lekhana meM tallIna rahate the / Apa pratyeka pakkhI ko tele kI tapasyA karate the / Apa zrIkA jIvana baDA sIdhA sAdA aura bar3A sarala thA / milanasAra prakRti thI / ApameM 1 guNagrAhakatA kA viziSTha guNa thA / nindA vikathA se Apa sadA dUra rahate the / jJAnAbhyAsa aura AtmasAdhanA hI mukhya lakSya thA / zrI bahuzrutajI ma0 sA0 ke viyoga kA AghAta abhI tAjA hI thA ki turanta hI Apake viyoga kA yaha dUsarA AghAta phira laga gyaa| zrI bahuzrutajI ma0 sA0 ke svargavAsa ke ThIka 17 dina bAda Apa svargavAsI ho gaye / samAja ke Agamarasika zuddha zraddhA sampanna do vidvAna manta mahApuruSoM kA viyoga alpa kAla meM ho gayA / yaha samagra jaina samAja meM mahAna kamo paDI hai / jisakI pUrti honA nikaTa bhaviSya meM asambhava hai / donoM mahApuruSoM kI AtmA zIghra zAzvata zAnti aura avyAbAdha sukhoM ko prApti ke sAtha ajara amara para ko prApta kareM aisI zubhakAmanA hai / I ina donoM mahApuruSoM dvArA phailAI huI jJAna kI kiraNoM ko apane hRdaya meM utArakara tathA unake batAye hue mArga para calakara pratyeka vyakti apanA AtmakalyANa kareM / yahI mahApuruSoM ke prati saccI zraddhAMjalI hogo / ve donoM mahApuruSa Aja bhautika zarIra se hamAre boca meM nahIM rahe haiM kintu unakA yazaH zarIra kalpAnta kAla taka sthAyI rahegA / prezaka:- bhairUlAla bI0 huNDiyA bAlotarA zrI tArAbAi mahAsatI nI pujaya vAvRddhaka zAstrajJa satI ratna viduSI mahAsatIjI davane zraddhAMjalI, dhamapremI bhAgIbhAi tathA samasta zrI sudha sarasapura. amane pujya mahArAja sAhebanAnI dananI tIvra icchA hovA chatAM ame paheAMcI na zakayA na na thayA te amArA kamanazIba. zAna samrATa Agama zirAmaNI, jJAnamAnamAM agresara, zAzananA mahArathI amuma ratna samAna pujya mahArAja sAhebanA La nA samAyAra sAMbhaLatAM kline traNuM ja duHkha thayu, jaita zAzana te eka tejastI sItArA kharI paDayA, sArAya samAjane A mahAna ratna javAthI lANyeA che, jaita rAjyananA tala tuTI paDayo. For Personal & Private Use Only Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 433 hirA gayA hirA gaye hiMga gaye che hAthathI; cAlyeA gayA cAhyA gayA zAzanane e mahArathI ! amUlya hIrA gayA paNa kAya` siddha karIne, jJAnanI saritA gaI samaktinA nIra vahAvIne dha bAganuM phUla gavuM cAritranI suvAta phelAvIne, zAzananA mahArathI gayA saune cAritranAM amara ArzI ApIne !! cAlyA gayA e dhama sArathI cotarapha dharmAMnI suvAsa phelAvIne, jaina zAzananuM aNumeAla ratna gayuM paNa prakAza pAtharIne ! cAMdanI gaI paNa zitalatA phelAvIne, vinazvara deha gayA paNa avinAzI mArga batAvIne,, caMdananI jema kAyA dhasI saune sUgaMdhI ApI te, temanA dhyeyanI saphaLatA karIne zAstranuM lakhANa purU' karyu.. AcArAMga sUtra dvitIya zrutaskaMdha paNa lakhAvAnu zarUkarelA pujya AcArya' daiva bhAtRgurUnI sevAmAM zAstro arpaNa karyAM, sarasapura saMdhe anupama lAbha lIdhA, khaDe page eka dhArI sevA karI jenuM vaNaeNna na thAya, sthAnakavAsI saMdhoe paNa e ratnane oLakhyu, A mahAna yeAgI pAse ghaNuM jJAna che. levAya teTaluM saue lIdhuM amadAvAdamAM paga mUkatA pahelAM ja sarasapugnu smaraNa thAya zA mATe ? adbhUta yAgInA cAritranA Adarzo bahAMLavA, kaDakaDatI ThaMDImAM paNa phakta eka pADI paherI beThelAM e mahAna yeAgIrAjanA darzana karavA, nispRhI niSparigrahI e satanA darzInathI amane khUbaja AnaMdano anubhava thatA, emanI pAse abhyAsa karavAne paNa amane ghaNIvAra lAbha maLatA, temanI abhyAsa karAvavAnI khubaja bhAvanA tenuM jIvana khUbaja sarala hatuM. jemaNe peAtAnA jIvanamAM ekaja tamannA jJAna levuM te devu, jJAnanA mahArathI jIvananA chellA zvAsa sudhI jarApaNa pramAda vinA abhyAsa karatAM joIe tyAre amArUM mastaka namI paDatuM, keve! adbhUta puruSArtha, vidyA pAchaLa alaka jagAvI jJAnanA prakAza jIvanamAM pAtharI zraddAnA sahAMre jIvananaiyA samyak mAge calAvI te saheluM kAma na hatuM, mahinAmAM ame ahaMma karI tapanI dhuNI dhagAvI evA ceAgInA viyeAga thI ApaNe eka mahAna ratna khAyuM che. ApaNe najIkanA samayamAM traNa ratnA khAyAM, zramaNa zreSTha cAritra nidhAna zrI samamalajI mahArAja sAheba, priyavaktA paMDita vinayamunIjI mahArAja ane AgamAnI amulya zrutadhArA vahAvatAM pujaya gurUdevazrI, e traNe cAritranA namunA ApaNune mahAna mA batAvI peAtAnu kAryo siddha karIne cAlyA gamAM paNa ApaNAM samAjane meATI khoTa paDI ke je najI+-nA samayamAM purAvI muzkela che. ame gurUdevanI zraddhAMjalI samaye hAjara nathI chatAM amArA hRdayathI sAcI zraddhAMjalI tyAre ja ApI gaNAze temanA cAritranA nirmaLa Adarzo amArAM jIvanamAM utare ane temanA adhurA rahela kAne ApaNe purU karavA prayatnazIla banIe eja bhAvanA, te te| gayA paNa temanA AdarzA najara samakSa taravare che, teo te dhaNuM ghaNuM ApI gayAM temAMthI ApaNe grahaNa karI ApaNA jInane sAryAMka batAvIe ane jIvanamAM gurudevanI jema jJAna sAthe cAritrane sumeLakarI e eja. zubhecchA rAga-ame nizALIyA re trisalAnaMdanA gAyana-zAzananA divaDAre zAne mujhAyA, zrI saMdhane raDatAM mUkI gurUjI re kayAM re sidhAvyA. bhaktone raDatAM mUkI gurUjI re kayAM re sidhAvyA TekA bAla paNe gurUjI mamama lIdhA, javAharalAlajI gurUne pAsa gurUjI re karyAM re sidhAvyA (1) samama laIne pramAda che|DI jJAnamAM puruSAtha kIdhA gurUjI re kayAM re sidhAvyA (2) 55 For Personal & Private Use Only Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 zraddhAmAM dhIra banI sevAnA bhekha laI ugra tapasyA kIdhI=gurUjI re karyAM re sidhAvyA (3) atI vizuddha bhAve cAritra pALI, akhaMDa sAdhanA sAdhI=gujI re jyAM re sidhAvyo (4) Agama nI pAchala jIvana vItAvyuM sukhe na ArAma krI=gurUjI re kAM re sidhAvyA (5) zAzana sastrarATa te Agama uddhAraka. TIkA anuvAda kIyA-gurUjIre kAM re sidhAvyA (6) agaNIta guNAnA bhAra gurUjI. zAzana zirAmaNuMI hirAgurUjI re tyAMre sidhAvyA (7) paDadaza bhASAnA jANu gurUjI sAhitya nyAyamAM nipuNu=gurUjI re kyAM re sidhAvyA (8) vidyAnI sAdhanA mAravADa dezamAM prakhaLa puruSAthaeN kIdhI=gurUjI re kAM re sidhAvyA (9) kAThIyAvADa jhAlAvADa gujarAta padhArI jJAnanI jyAta jhaLakAvI gurUjI re kyAM raeN sidhAnyA (10) rAjanagaranA sarasapura zaheramAM sarasa kAryAM kIdhA=gurUjI re kAM re vidhAvyA (11) krAyA dhasI che zAzana nA mATe dhAsIlAla nAma sAOka kI gurUjI re svage sidhAvyA (12) divasa che nA sathA AdarI sAdhanA anupama sAdhIgurUjI re svage sAdhAmA (13) javAhara gurUnuM nAma dipAvI sAcA jhaverI banIyA=gurUjI ae svarge sidhAvyA (4) khoTa paDI che jaina zAzana mAM amulya ratna cusAvyuM=gurUjI re svage sidhAvyA (15) DhAMse DhAMse gurUjI darzIne AvatAM mApa jatAM lAM dhavAmAM-gurUjI re svage` sIdhAvyA (16) zAzananA hilA cAlye raeN gayA che raDhatAM hRdaye zraddhAMjalI ApIye gudujI re svavarge sIdhAvyA (17) satI tArAmatInA ziSya premathI guNalAM ApanA gAve gurUjI re svage` sidhAvyA (18) pUjya satAvadhAnI 5. ratna punaHmacaMdrajI ma zrInI zraddhAMjali surendra nagara tA. 5-1-1973 krama premI zeTha zrI bhogIlAla chaganalAlamAI bhAvasAra AMdi saMdha samastha mu. sarasapura amadAvAda ao thI lI. rajanIkAnta khI. zAhanA jamavIra anne pujya ma0 zrI punamacaMdrajI ma ta navInacaMdrajI ma. ThA-ra sukhazAMtimAM virAje che teo zrI e tameAne tathA saMdha samasta te dharmadhye.na karavA krUramAvyuM che. bIju tamAre tyAM virAjatAM paM ratna munizrI kanaiyAlAlajI mA. ne sukhazAtA pUcho. vizeSa jaNAvavAnuM ke Aja rAja tA-5-1-73 nA gujarAta samAcAra chApAmAM vAcyuM ke zA dvArake pUjya zrI dhAsIlAlajI ma. sacArA karyAM ane kALa dharma pAmyA. A samAcAra vAMcIne khUba du:kha thayu. teo zrI e zAstroddhAranu kAma 30 varasathI upADayuM ane 18-18 kalAka sudhI satata mahenata karI avirata kAma karyuM" e mATe sthAnakavAsI jaina samAja kAyamane mATe temane RNI che. teo zrI e zAstro upara saskRta TIkA karIne sthA. jaina samAjanuM mahAna gaurava vadhAyu" che. AvA eka mahAna sAdhu ratnanI sthA-jaina samAja ne jabbara kheATa paDI che te najIkanA bhaviSyamAM pUrAya tema nathI. have temanA paTTa ziSya pa. ratna muni zrI kanaiyAlAlajI ma. zrI e bhagIratha kAma purU karyuM. ane karI rahela che te badala temane dhanyavAda dhaTe che pUjya zrI e te tamAma zAstro upara TIkAnuM kAma purU karyu. che e kharekhara AnaMdanA viSaya che. have bAkI raheluM kAma purU karavuM e sthA-jaina samAja nuM kAma che. e kAryAM purU karIe te ja pujya zrItu sAcuM smAraka ka" gaNAze, zrIsadre ane bhAgI lAla zeThe puSa zrI nI je sevA karI che te paNa cirasmaraNIya raheze.. AvA mahAna sAdhu ratnanI khoTa paDI che temanA pavitra AtmA te parama zAnti prApta thA e ja zAsana deva pratye prArthanA, For Personal & Private Use Only Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 435 AcArya zrIghAsIlAlajI mahArAja kA vyaktitva madana mohana jaina "pavi" kAnoDa AcArya zrI kA byaktitva parvatoM meM sumerU parvatavat phUloM meM gulAbavat phaloM meM Amravana thA / pratibhA kI apUrva jyoti, sAgaravara gambhIra, agnivat tejasvI jala ke samAna zItala, sahaja snehI prakRti ke dharmA. cArya the| zAnti krAnti kArI samAjoddhAraka, zukladhyAnI, kSamAzIla sahRdayI, manana, aura manthanazIla, tejasvI, divya lalATa vAle mahApurUSa,unmArga se sanmArga kI ora le jAne vAle the / paramparAgata mayArdAoM ke pAlaka, saMsAra samudra ko tirane va tArane bAle the / lAkhoM mAnavo kA sadupadezoM dvArA uddhAra kiyA / ___ prajJAcakSu, yuga dRSTA yugazraSTA dRr3ha nizcayI, saMtoSa evaM parama nidhAna kI bhAvanA yukta the / satata udyamI sAhityakAra, udAra, siMhavat zUra kintu akrUra the / sadayI vinayI, vivekI the / tatvajJa sAragrAhI cintana zIla ye / jitendrIya the / "jitendrIyasya tRNaM bhoMga" kI bhAvanA jAgRta hone para sAdhu bane / madhura bhASI the / "mAdhumatI vAcam dayam (atharvayeda) maiM madhura vacana bolU / isake pAlaka the / zrImahAvIra ke amara saMdeza ko janajIvana meM bharane kA pUrNa prayAsa kiyA / sAdhuoM kA netRttva, dharma prasAraNa kA ana. mola kAma kiyA / kabhI bhI AtmaprasaMsA ke pula nahIM bA~dhe / "bar3o bar3AI nahIM kare, boM na' bole bola / rahImana hIrA kaba kaha:lAkha hamArA mola" siddhAnta kA pAlana kiyA / jIva vadha rokane kA pUrA prayatna kiyA / sAmpradAdika tatvoM meM samanvaya ceSTAe AjIvana calatI rahIM / ye prasanna mudrA vAle Ananda jIvanathe / tA-5-1-73 rAjakoTa rA, rA, zrImAna zeTha sAheba bhogIlAbhAI chaganalAlabhAI amadAvAda rAjakoTa thI bhiH zrI ena eca udANIne ghaNu mAna pUrvaka jyajInendra vAMcazo. vizeSa pujya gurUdeva zrI vAsIlAlajI mahArAja sAheba vage sidhAvyAnA samAcAra jANI ame sahakadaMbane tathA mahAsatIjI gulAbabAi svAmIne atyaMta dilagIrI thaI che mArA gurUnI khoTa purAya tema nathI. paNa kALanA avasare ApaNe kAMI upAya nathI pujaya gurUdevanI dharma pratye aDaga zraddhA; temanuM jJAna, mAyALu svabhAva yAda Ave che have e devalokavAsI pavitra AtmAnuM moTuM te jovAnA nathI paNa temanA sadaguNo hRdayamAM utArI zrI jaina dharma pratyenI amArI zraddhA kAyama rahe e ja prArthanA che, amArAvatI pujya mahArAja sAheba zrI kanaiyAlAlajI ma. tathA anya mahArAja sAheba pAse zoka prAzIta karaze. ane dilagIrIne vega ocho karavA kahezo. pujaya gurUdevanA upadezane smaraNamAM rAkhI ApaNe have AzvAsana levAnuM che, pujya mahArAja sAheba zrI kanaiyAlAlajI ma. tathA anya munIone amArA vaMdana pAThavIe chIe. zrI jaina samAjamAM temaja bhAratamAM gurUdevanI khoTa purAya tema nathI. je kaMI sAMbhaLe che tene Azcarya thAya che ke TuMka samayamAM A banAva kema banI gaye. pujya gurUdeva zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhebanA amara AtmAne zrIvItarAga paramAtmA acaLa zAMti arthe e ja prArthanA che. mahAsatIjI zrI gulAbabAI svAmI, kanubhAI uloNuM vigere kuTuMbIjane zrAvakA jayA kuvara hena li, snehI Jess ema. eca udANI For Personal & Private Use Only Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saMgha dholerA baMdara to-5-1-73. dholerA zrImAna zreSThIvarya suzrAvaka navakAra maMtra ArAdhaka deva gurU dharmanA AsthIka parama zraddhAvaMta zeTha zrI bhogIlAlabhAI sarasapura sthAnakavAsI jaina saMgha samasta sarasapura (ahamadAvAda) dholerA thI li. zeTha catrabhuja ghArazI tathA maNIlAla DuMgarazIta bahumAna pUrvaka jyajIka svIkArazojI. vi. Aje reDiyo tathA pepara dvArA jANavA maLyuM ke ApaNe samAjanA mahAna vidvAna prakhara tejasvI, bALabrahmacArI aneka siddhAMtonAM jANu parama pujya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kALa dharma pAmyA che. samAjamAM Aje sAdhu punIrAjenI khubaja jarUra che. sAdhu samAja aMzataH ghaNe ocho che te mAMya AvA prakhara tejasvI munIrAjo javale ja che te kheTa samAjane khUba ja zAlaze. aMge saMgha tarata ja ekaThI thaI sau bhAIo e pita pinAnA kAma dhaMdhA covIse kalAka baMdha karI, saddagata pujAbhAnI cIra zAMti IcchI dharma ArAdhanA karela che ane sAthenA patra mujaba TharAva karela che. tyAM bIrAjatA pujaya paM. muni zrIkavaiyAlAlajI mahArAja Adi ThANAne amArA saMdhavatI yathAvidha vaMdaNA karI sukhazAtA puchaze. avinaya badala kSamA dhIrUbhAI saMdhavInA jayajInendra Aja roja uparokta saMghanI janara mITIMga maLI hatI jemAM pujya zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAbanA kALadharma samAcAra aMge nIce mujabane TharAva thayela che. ane sau samAjanA bhAIoe pita pitAnA kAma dhaMdhA baMdha karela che. TharAva 1 parama pujya pujanIya vaMdanIya, zAstravizArada bALa brahmacArI, tapasvI. tejasvI zAsana samrATa pUjaya ghAsIlAlajI mahArAjanA kALadharmanAM samAcAra jANa A saMgha uDI AghAtanI lAgaNI anubhave che. saddagata pUnyAtmAe aneka zAstrone abhyAsa karI samAja upara mahAna dayA karI bhASAkIya parIvartana su-yogya ane suvAcya bane tema zAstroddhArano kArya karyo che. ane lAga lagATa aneka varSo te kAma phakta samAjanA hita khAtara karI samAja upara upakAra karyo che. te avismaraNIya raheze. AvI vIrala vibhUtInA kALadharmanA samAcAra e samAja mATe AjanA yugamAM mahAna khoTa samA che. saddagata pUnyAtmAne keTI keTI vaMdana sAtha zAsanadevane prArthanA ke prabhu temanA AtmAne cIra zAMti vakSe. uparokta TharAva karI aneka samAIka karI sau vikharAyA hatA jayaMtilAla hI. zeTha dhIrUbhAi saMghavI rANapura tA. 5-1-73 pramakha tathA mAnada maMtrI zrI AdI sthAnakavAsI jaina saMdha samasta sarasapura, amadAvAda, vi ApaNA saMpradAyanA pU. AcArya gurUdeva zrIvAsIlAlajI ma. sAhebanA kALadharma pAmyAnA samAcAra pepara dvArA vAMcI amArA zrI saMghane dArUNa (duHkhada) AMcako lAgyo che amAre tyAM be cAturmAsa thayA tethI ame temanA RNI chIe. pUjya zrI nA kALadharma pAmavAthI sthA. jaina samAjano hanura hIre cAlyo gayo che. A khoTa pUrI zakAya tema nathI pujya paM. rana ma. zrIkanDeyAlAlajI ma. sA. ne paNa gurUdevanI moTI khoTa paDI gaI che. sva.nA mAnamAM amArA zrI saMghe Aje bapore vepAra rojagAra baMdha rAkhI pAkhI pALI hatI, For Personal & Private Use Only Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amane samAcAra meDA maLyA nahiMtara jarUra pAlakhImAM AvA. dareka ma. sA. ne amArA zrI saMgha vatI vaMdaNA karI sukhazAtA pUchaze. li. rasIkalAla pATaDiyA mAnadamaMtrI zrI sthA. jaina saMgha rANapura sAbaramatI tA, 7-1-03 prati zrI saMghapati sarasapura. sthA. jaina upAzraya pazma pujaya paMDitaratna zrI ANoddhAraka pUjya AcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhebanAM dehavilayathI jaina samAjane na pUrAya tevI mahAna khoTa paDI che pujya zrInAM kALadharmathI ame saue atyaMta AghAtanI lAgaNI anubhavI che. svargasthaAtmAne paramazAMti prApta thAya tevI yuvaka maMDaLanA sabhyo prArthanA kare che. li H dIlIpa je zAha maMtrI zrI. sthA. jaina. yuvaka maMDaLa sAbaramatI, vaDAlA-muMbai tA. 13-1-73 snehI murabI zrI bhegIlAlabhAI chagganalAlabhAInI sevAmAM mubaIthI li : bagaDIyA jagajIvanadAsa ratanasInA jayajIneMdra vi. pUjaya AcArya zrI parama upakArI zAsananA zaNagAra samA teozrInI kheTa kadI purI thaze nahIM. mAre aMtarAyakarmanA udaya te vakhate huM muMbaI hato ne ahIthI jayaMtIlAlabhAI mazkarIyAjInI dikSAnA TAIma vagere nakakI karavAno tethI rokAyela ho, have pU zrI ne saMthArAnA khabara amArA putra bhegIlAla tathA kAnitabhAI e ApyAne mane teDAvela, paraMtu sAMje plenanI TIkITa ja na malI rAtrInA samAcAra malI gayA ke pu. gurUdeve cira vidAya lIdhI samAcAra maLavAthI ghaNuM ja hRdayane (du:kha) AghAta thayo, Aje 28 varSathI pU. gurUdevanI avAra navAra sevA karavAne ane dareka mITIMgamAM hAjarI ApI darzanano lAbha maLyA karatA hatA, prathamaja pU gurUdeva AdI tapasvI saMta paM. pUjyamuni zrI kanaiyAlAlajI mahArAjanuM dAmanagara cAturmAsa karAvaDAvyuM, pAlanapura be divasa rokAIne dAmanagara vihAranI vInaMtI karI nakakI karAvela te badhI tAjI yAda Ave che. have parama pUjyamunizrI kanaiyAlAlajI mahArAja sAhebe paNa ApaNuM zAstroddhAra samItI uparaane zrIsaMgha upara dhaNo ja upakAra karela che temane prabala purUSArtha A paNa zAstranA kArya purUM karavAmAM jambara hIsso che. zAsana deva temanuM AyuSya lAMbu ane svAthya sAruM rAkhe tevI prArthanA che, pUjaya zrI kanaiyAlAlajI bha0 ne vaMdanA karI sukhazAtA puchaze, ane teo zrI paNa mahAna jJAnI che ne hIMmata rAkhI rahe, tIrthaMkara bhagavAnane paNa AyuSya karma puruM thaye viraha thAya ja che mane paNa raDavuM AvI gayela, pachI temanI zraddhAMjalI patrIkA dAmanagara thaIne Aje ahIM vAMcatA vadhAre raDavuM AvyuM. temaja temanuM jIvana caritra paNa vAMcyuM, teo zrI te amara thaI gayA vaimAnIka gatImAM pahoMcyA hoya ja ne karmo bAkI rahe te pAchA mahAvadeha kSetrane manuSyagatine bhava laI pharI cAritra aMgIkAra karIne najIka bhavamAM mokSa sAdhI leze temAM zaMkAne sthAna ja nathI. lI : jagajIvanadAsa bagaDIyA - bhAvanagara tA. 10-1-1973 bhAvanagara zrI saMghanI zraddhAMjalI maherabAna pramukha zrI For Personal & Private Use Only Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 pujya gurUdeva AcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja tA. 3-1-73 nA roja saMthAro karIne mokSa gatIe prayANa karela che. pujya mahArAja zrI ApaNA samAjamAM sarvopakArI zreSTha sAdhuomAMnA eka prakhara vidvAna jJAnI dharmaniSTha vaktA hatA, temaja temanA umadA svabhAvathI samAjamAM anekane AzIrvAdarUpa hatA teo zrI mRtyu upara vijaya meLavI ekSapadane pAmyA che. AvA jJAna, darzana, cAritra ane tapanA ArAdhaka gurUdevanI ApaNA samAjane ghaNI moTI khoTa AvI paDI che. A duHkhada samAcAra jANIne amo maMDaLanA dareka sabhya e (bhAI tathA bahenee) eka eka sAmAyika karIne zoka TharAva karela che. tenI nedha Apane mokalIye chIe. eja pramukha ramaNIkalAbha ThAkarazI verAvala pUjya guNAnurAgI vaMdanIya mahArAja sAheba zrI paM. rana munizrI kaheyAlAlajI mahArAja sva. amArA sarunA ApanA caraNomAM vaMdana svIkAraze. parama pUjya, parama upakArI, zAsanodhyAraka gurUvarya zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhebanuM nivaNa sAMbhavI amArA sahunA dilane sakhata AghAta lAgyo che. pUjya padmAbAI svAmIe rAjakeTathI tatkAlika khabara saMthArAnA ApyA tyAM te savAre ja saMthAro sIjhavAnA khabara paDathA. te enA guNagrAma te mArA jevI nAnI chokarI to kyAMthI ja karI zake? jIva dayA nA prakhara himAyatI zAstroddhAraka ane zAsana divAkaranI zAsanane mahAna kheTa paDI che. pUjaya mahArAjazrI nA kALadhameM to paMcamakALe mahAna saMta oliyA gumAvyA che. vIranA zAsananI jyota jalAvI rAkhanAra AjIvana purUSAthI. vIra mahAvIranA paMthe cAlI ane mahAvIra ja banI jaze. athavA banI gayA haze temAM koI zaMkA nathI. vIranA zAsanano prakAsita dI bujhAI gayo che. chAsaTha varSanA saMyamanA gALAmAM jarA paNa ALasa vinA paramAtmAnI vANIne vividha bhASAmAM guMthI ane aneka lokone sulabha banAvI che. aneka jIvonA mArga darzaka banyA che. Aje jaina zAsananuM chatra uDI gayuM che. tema AyanA mAthenuM zirachatra paNa uDI gayuM che. paraMtu Apa to jJAnI che Apane mArA jevI zuM lakhe, parama pujya kAkAnA upara paNa teonI puSkaLa lAgaNI hatI jyAre ApaNe AvyA hoya tyAre ke kAkA mATe te eka ja zabda vApare, jIva dayAne rAjA, paraMtu Aje to chavadyAnA rAjA ne paNa svadhAma pahaA ne nava nava mahinAne gALo vItI gaye teo paNa je Asamaye hayAta heta te A samAcAre tema ne paNa khUba AghAta pahoMcADayA heta, paNa A te rAjA nA paNa rAjA (cakravatI) rAjA, saMsAranI samagra pIDAthI para banI ne mahAmAnavamAMthI paramAtmA banI gayA. prabhU pAse eTalI ja prArthanA karavAnI hiMmata keLavuM chuM ke he prabhu! teo jyAM hoya tyAMthI amane jaina dharmanA saMskAro pIrasatA rahe prabhuzrI mahAvIranA mArgamAM cAvavA mATe amArA mArga daka upakArI banI rahe, mArga bhUlelA aneka manuSyonA dipaka banI rahe eja ApanI zikSA ramIlyAbena azvinabhAI tathA maMchA benanA vaMdana svikAraze. bhANavaDa tA. 11-1-73 dharma snehI guNAnurAgI bhAI zrI bhegIlAla bhAI. sarasapura vi ane madhura vyA. zrI girIzacaMdrajI ma. sA. ThA 2 jAmanagara cAturmAsa bAda padhAryA ane ame zrI saMghane dharmalAla Apela che. teo zrI e tyAM paM. na munizrI kanaiyAlAlajI ma. sA. ne yathA ye... vaMdana karI sukhazAtA puchAvela che. For Personal & Private Use Only Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 pU girIza munijI ma. pharamAve che ke ame vihAbhA hatA ane AcArya bhagavaMtanA saMthAmA khabara maLelA tyAra bAda pU, zrI nA kALadharthanA samAcAra sAMbhaLI khUbaja duHkha thayuM che ane lAgI Aja ke karmanI keTalI kuratA, AvI bhavya tejomUrti, jJAna sAdhanAnA parama navanItane nItArI jaina zAsananI bhAvI peDhInA saMskAra daDha karavA jene samaya. zakti ne pUrNa praga kara jana zAsananA paramopakArI sthA. jaina samAjanA Agama TIkAnA racayitA jJAnAyAsamajavala, aneka vidha bhASA nAnI, sarala svabhAvI; bhadrapacchithI sAdhanAnuM dhAma pUjaya gurUdevane pitAnA paMjA laI jatAM aMza mAtra paNa kALane zarama na AvI che bhegIbhAI ! pUjaya mahArAja zrI e zAstra saMpAdananuM kArya gujarAtane AMgaNe sAdhanA karIne pUrNa karyuM che te gujarAtIo mATe te parama gauravane viSaya che ja paraMtu gurjara jene samAjanuM paraMparAgata vArasAnuM kAryo je varSathI nathI banI zakamaM te AcArya bhagavaMte ghaNaja pratikULatA vacce paNa mane anukuLa karI puru. karyuM te RNa ApaNe bhavobhava sudhI vALI zakIe tema nathI. jaina AgamonI sarasa TIkA prasaMgopAtanI kathAdaSTAMta aneka pitha sAmagrIthI bharelo jJAna sAgara cAra bhASAmAM eka sAthe pIrasanAra AcArya durlabha che. amadAvAda jevA pratipathaya vAtAvasthamA jJAna-darzana cAritra-tapa kAramAM pravezI sarasapurane jJAnanuM saundaryadhAyuM banAvI AcArya zrI sva jAgRti ane parano paropakAra karI potAnuM avazya sAdhI gayA che. AvA nara zArdula kalikAlanA prakAMDa jJAna sUryanA asta pachI caturvidha saMgha ne AMcako avazya Avyo paraMtu ApaNe temanI jJAna dhAra thI ja AzvAzana meLavI ciMdhelA rAhe hamAvelA pharamAne batAvelI vAto, upadezelA Adezane aMtaramAM utArIne jIvana jAgRti meLavIe. eja ApaNe saune uvela mArga che, adhUrA prakAzane pUrNa karaje, gurUdevatAra lakhAveluM sAhitya suMdara rIte sAcavI praNAzamAM lAvI tamo paNa dhanya dhanya banI raheje AyuSya samApti mATe ajJAni cha pratipala sAvadha karI jJAna zIlamAM lIna banI raheze te manuSya jIvana saMkaLa thaze, pU zrI kanaiyAlAlajI ma. vagere khUba ja AzvAzana sAthe dharmane saMdeza Apaze. pU. AcArya zrI nA ziSya tarIke Aje te ekaja saMta che. have javAbadArI che gurUdevanI akhaMDIta jJAnane prakAza vadhAre. tejasvI banI tene saLI satate kArya zIlatAnI ane preraNuM Ape. lIH zeleza muni pirivaMdara 7-1-gche. za. rA pramukha zrI bhegIlAla chaganalAlabhAI bhAvasAra jaya jInendra sAthe lakhavAnuM je pU. zrI ghAsIlAlajI mahArAja kALadhameM pAmyA tA 2 jamA saMthAre tA-3 e saMthAro sIjha ane kALa gharma pAmyA, A samAcAra jANI amone zrI sakala saMghane ghaNeja khedano anubhava thayo che. ane bIrAjatA pU mahAsatIjI navalabAI kundanabAI, puSpAbAI suzIlAbAI AdI ThANuM 4 nA sAnidhyamAM vyAkhyAna samaye tAtkAlIka jAherAta thatAM 4 legAsane kAryotsarga karavAmAM Avela ane pu. bha. zrI ghAsIlAlajI ma. nA jIvana viSe pU mahAsatIjI puSpAbAIe ghaNuM ja prareNAtmaka vivecana karyuM ke pahelA zAstrokAraka zrI amulakha vijI bIna sAhAraka zrI ghAsIlAlajI ahArAja. jemanI era kIti ujajavaLa rahI gai. Amene hamaNAM thoDA divaso pahelAM pU. me. zrI nA darzana paNa thayela ma: zrI nI UMmara 48 varSanI hatI ane teo zrI nA mukhethI pUchatA jANavA maLeluM e samaye For Personal & Private Use Only Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 vidvAna ane zAstrajJa munirAja zrI kanaiyAlAlajI mahArAja hAjara hatA. pa. ratna pUjyazrI kanaiyAlAlajI ma. zrI ne amArA sakala saMdhanA vaMdanA namaskAra lI: bhagavanadAsa mAdhavajI veArA zrIsthA. jaina saMdha pAradara gAdharA }-1-1972 mAnanIya zrI bhogIlAlabhAI bhAvasAra amadAvAda ame geAdharA sthAMnakvAsI jaina saMdhanA tamAma bhAI baheneA. pujya zrI dhAsIlAlajI mahArAja sAhebanA kALa dharmAMnA samAcAra jANI atyaMta dukha anubhavI rahayA chIe. A aMge atrethI tAra dvArA Apane jANu AjarAja karI temaja temanI 'tIma yAtramAM hAjarI ApavA samaya ane aMtaranA kAraNe tyAM amadAvAda paheAMcI zakAyu nathI. tenA kSeAbha anubhavIe chIe. mahArAja sAhebe saMdhanI umadA sevAe AyI saMdhanA jJAna AdI ucca kakSAe lakhavA je parizrama uThAvyA tenI Apa saune jAr che, ane ame paNa Apa saunI sAthe sura purAvIe chIe peAte zAstroddhAraka pa'DIta DrAi dhArmika granthAne yAgya vAcA ApavAmAM kuzaLa hatA. bhagavAna temanA AtmAne zAMni ape evI abhyarthanA sAthe AbhAra sahita Apane vizvAsu kAnjhilAla nAnacaMda kApaDiyA vIramagAma. 9-1--73 pramukha zrI zeTha sAheba zAntilAla maMgaladAsa bhAI pujya AcArya zrI 1008 khA, zra, zAstrodhAraka zrI dhAsIlAlajI mahArAja sAhebanuM sarasapura muAme tA 3-1-73 nA rAja rAtanA svargavAsanA samAcAra atre AvatA zrI saMdhamAM bahuta AdhAta lAgI zAkanI lAgalI phelAyela, pU. zrI samata sthAnakavAsI sa MpradAyanAja nahI paraMtu jaina sa'pra dAyanA mahAna udghAraka hatA. teo zrI e chellI ghaDI sudhI jaina samAjanA tamAma AgamAnuM sa`zAdhana karI peAtAnI jAte divasa ne rAta athAga parizrama vaiTI je mahAna upakArI kAma karyu che te jaina samAja kahI bhUlI zake tema nathI. pU. zrI sana 1999mAM rAjasthAna taraphathI AvI gujarAta temaja saurASTramAM padhArelA ne chellA trIsa varSoMthI sakhta parizrama laI teo zrI e samAjane mahAna upakArIka rAma karI Apela che. tee zrI nA avasAnathI zrI zAstroddhAra samiti temaSa samasta jaina samAjane eka bhAre khATa paDI che . teo zrI nA paTTaziSya bA, bra. paDita ratna pU. kanaiyAlAlajI mahArAja jee e p. zrI nI aMtIma sudhI mahAna sevA karI che. zrI zAsana deva temanA hRdaya upara je AdhAta lAgya che te sahana karavAnI zakti Ape. temaja pU. zrI nA AtmAne kSI zAsanadeva parama zAnti Ape evI amArI prabhu pAse prAthanA upara mujaba amArA saMdhe cAra laggasanA kAusagga karela te zukravAra tA 4-1-73 nA roja savAramAM kamAcAra sAMbhaLatA zrI saMdhamAM pAkhI pALavAmAM AvI hatI jAmanagara parama pUjya prakhara paMDita ratna pUjya gurUdeva kanaiyAlAlajI mahArAja sAheba AAja rAja jayahinda peparamAM pU. gurUdeva jaina sthAnakavAsI saMpradAyanA prakhara paDitaratna, AgamodvAraka bhAcA gumrATa, paramapUjya zrI bAsIlAlajI mahArAja sAhebe sacArA karI jJAnapUrvaka dehatyAga matrI zIvalAla je zAha tA 8-1-73 For Personal & Private Use Only Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 441 karyo. jaina dharmanA A jJAnI saMtanI vidAya na pUrI zakAya tevI khoTa sthAnakvAsI jaina samAja ne paDI che. jeNe jIvana jhaMkAranI senerI sAdhanAthI ane addabhUta arAdhanAthI vizvanA sArAye samAjamAM khUba ja prasiddhinuM sthAna prApta karyuM hatuM, moharUpI nidrAmAM poDhelA kaIka jIvone DhaMDhoLyA. tyAga mArgamAM jJAna. darzana. cAritra, tapanI anupama ArAdhanA karI hatI. parama puruSArthI pUrA siddhAMta niSNAta pUH AcArya gurUdeva gebInAda jagAvanAra. prabhUnI padmaparAga ne prasarAvavA mAM dAyika bheda rAkhyA vinA sArA samAjane ane viratI chaMdane potAnI kSayapazamanI sitArathI saMtoSanuM surIluM saMgIta suNAvatA. ane aNuukelanA araNyamAM aTavAyelA AtmAonAM prazno no ukela ANI teo zrI badhAne Ana dhanA upavanamAM lAvatAM ne sarvasanA savarNa saMdezane phelAvatA ane bheda jJAnanI bherI vagADI sUtelA sAdhakone jagADatA hatAM. ane AcAryanA upavanamAM khIlatA saMta satIrupa puSponA mALIrUpa banI vIravANInuM vAri sIMcI sarvajJanA sAtvika rasanuM sIcana karatA hatAM. aho ? Aje jIvana upavananA mALI jatAM jJAna bagIo karamAo, jAgRtinuM jharaNuM jhuMTavAyuM. ane ziSya samAja chatra viheNo banyo. sAdhanAnI sitAramAMthI tAra tuTayo pUgurUdevanA AtmAne zAMti maLe eja prabhu pAse prArthanA Apa sAtAmAM bIrAjatA kazo. lI vijayA lakSmI hIrAbhAI zAhanA jayajinendra vAMcaze ghATakopara muMbaI 13-1-73 svadharma premI suzrAvaka zrI bhogIlAla chaganalAlabhAI vizeSa tamAre tyAM bIrAjatA pU. paMDita muni zrI kahaiyAlAlajI mahArAja AdIThaNAo tathA pU. mahAsatIjI AdI je bIrAjatA hoya temane amArAvatI sukhasAtA puchI bahumAna purvaka vaMdaNuM karazojI. parama pujya AcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjazrI nA kALadharma pAmyAnAM samAcAra sAMbhaLI ghaNuM ja duHkha thayela che teo zrI ghaNuM lAMbu AyuSya bhagavyuM nAnI umaramAM dIkSA lIdhI. AcArya zrI ghaNuM varasa dIkSA paryAya pALI ane te daramyAnamAM zAstronuM ghaNuM UMDuM jJAna prApta karyuM hatuM te sau koIne jANavAmAM che. pU.AcArya zrI karAMcImAM hatAM, tyAre upAzadazAMgasUtranuM bhASAntara bahAra pADayuM hatuM. te pustaka dAmanagara vALA zeTha dAmodaradAsa bhAInA jANavAmAM AvyuM tethI teo prabhAvita thayA. bIjA sUtrane bhASAMtara karavAno vicAra thatA teo zrI e pU. mahArAja zrI ne vinaMtI karI tene mAna ApI pUjya mahArAja zrI Aja thI trIsa varSa pahelAM saurASTramAM padhAryA hatA. rAjakoTa, verAvaLa, ghorAjI jetapura porabaMdara Adi dareka ThekANe vicarI dharmopakAra karyA. tyAra bAda amadAvAda saMghanI AgrahabharI vinaMtIthI parasapura upAzrayamAM rahI zAstra lakhavAnuM kAma AgaLa vadhAryuM dina pratidina temAM sAro sahakAra maLyo ane batrIseyasUtranuM bhASAntara pUruM thayuM ka9pasUtra vagere chapAIne bahAra paDI gayA che. phakta traNa ke cAra sUtra ja chapAvavAne bAkI che. A badho sahakAra tamArA hRdayamAM pUjya zrI pratyenA ananya bhakti bhAvanuM pariNAma che. pU. mahArAjazrInI gera hAjarImAM temanuM adhUruM raheluM kAma pUruM karavAnI ApaNI saunI pharaja che. pa0 mahArAja zrI be divasane saM thA karI devagata thayA che te jANI ghaNe ja saMtoSa thayo che. pU0 kanaiyAlAlajI mahArAja Adi ThANAone pU mahArAja zrI nI gerahAjarIne lIdhe ghaNuM duHkha thAya te svabhAvIka che. paraMtu samabhAve sahana karavAnuM amArA vatI AzvAsana Apaze. zrIyuta narabherAmabhAI jhATakIyAe pU mahArAja zrI nA kALadharma pAmavAthI dIlagIrI vyakta karela che pU0 priya vaktA vinayamunIjI mahArAja, bahusUtrI pU. samarathamalajI mahArAja tathA pUva AcArya For Personal & Private Use Only Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 zrIvAsIlAlajI mahArAja Ama traNa jaina dharmanA staMbho eka mahinAmAM kALadharma pAmyA tethI jaina samAjane moTI khoTa paDI che. je kheTa purAya ema nathI. Izvara temanA AtmAne zAMti arpe eja abhyarthanA lI nAthAlAla jhaveracaMda kAmadAranA jayajInendra maNInagara tA-11-1-73 zrI sarasapura sthAnakavAsI jaina saMgha liH zrI maNInagara sthAnakavAsI jaina sAdhanAsiddhi mahilA maMDaLanA jayajInendra vAMcaze. vi. ApaNuM parama pUjya zAstravizArada AgamoddhAraka jaina zAsananA tejasvI sitArA, jaina divAkara; vayasthIra, jJAnasthavora. pU. zrI ghAsIlAlajI mahArAja zrI ne saMthAre siyAnA zoka janaka samAcAra jANanAM samasta zrI maNInagara jaina samAjamAM zokanI gherI lAgaNI prasarI gaI hatI. eka mahAna saMta puruSanI ciravidAyathI A bAla-vRddha sau gamagIna banI gayA hatAM svargastha mahApurUSanA guNunuvAda guNagrAma karI teozrI ne saddhAMjalI arpavA zrI maNInagara sthA. samAjanI samasta bahenenI khAsa sabhA Aje rAkhavAmAM AvI hatI jemAM teo zrI nA guNagrAma karI cAra legasano kAusagna karIne zraddhAMjalI arpavAmAM AvI hatI. pramukha zrI caMcaLabena sakhIdAse sva. nA jIvana viSe dhyAna ApIne jaNAvyuM hatuM ke sva. pU. zrI ghAMsIlAlajI mahArAja zrIe zAstroddhAranuM kArya karIne cirasmaraNIya itihAsa sarjyo che. jana samAja te mATe teono khUba RNI che. pramukha zrI e zraddhAMjalo TherAva raju karela je sarvAnumate uMDI khedanI lAgaNI sAthe pasAra karavAmAM Avyo hato pramukha caMcaLabena sakhIdAsa maNInagara 7-1-73 zrI sarasapura sthAnakavAsI jaina saMdha liH zrI maNInagara sthAnakavAsI jaina saMghanA jaya jinendra vAMcazojI. vi. ApaNA parama pUjya zAstra vizArada AgamoddhAraka jaina zAsananA tejasvI sitArA jaina divAkara. vayasthIra. jJAnavIra pU. zrI ghAsIlAlajI mahArAja zrI no saMthAra sijhayAnA zokajanaka samAcAra jANatAM samasta zrI maNI nagara saMghamAM zokanI gherI lAgaNI prasarI gaI hatI. eka mahAna saMta puruSanI cira vidAyathI abAla vadha sahu gamagIna banI gayA hatAM. svargastha mahApurUSanA guNanuvAda guNagrAma karI teozrIne zraddhAMjalI arpavA maNInagara saMghanI khAsa sabhA Aje yojavAmAM AvI hatI, jemAM teozrInA guNagrAma karI cAra legasane kAusagga karIne zraddhAMjalI arpavAmAM AvI hatI. pramukha zrI caMdrakAntabhAI sI. beMkare sva0 nA jIvana viSe bayAna ApIne jaNAvyuM hatuM ke sva. pujya zrI ghAsIlAlajI ma. zrI e zAstroddhAranuM kArya karIne cirasmaraNIya ItihAsa sarjyo che. jene samAja te mATe khUba ja teozrIne trANI che. pramukha zrI e zraddhAMjalI TharAva raju karela. je sarvAnumate uMDI khedanI lAgaNI sAthe pasAra karavAmAM Avyo hato. zraddhAMjalI TharAva ApaNA parama pUjya jaina zAsana prabhAvaka. zAstra vizArada, AgaddhAraka vayasthavIra. virala vibhUti mahApurUSa pU. zrI ghAsIlAlajI mahArAja zrI tA 3-1-73 nA roja svargavAsa pAmatA maNInagara sakala saMdha uMDI khedanI lAgaNI anubhave che. zAstroddhAra bAbatane teo zrI e karela mahAna upakAra jaina samAjamAM cIrasmaraNIya raheze. jaina samAja te visarI zakaze nahIM, teo zrI nI khoTa najIkanA bhaviSyamAM pUrI zakAya tema nathI. samasta maNInagara saMgha teo zrA svargavAsa badala zaka (dIlagIrI) jAhera kare che. teo zrInA jIvanamAMthI For Personal & Private Use Only Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 443 sarva preraNA meLavI zAsananA utkarSa mATe prayatnazIla rahe. svargasthanA pUnita mahAna AtmAne akSaya sukha prApta thAo. eja abhyarthanA zrI maNInagara sthAnakavAsI jana saMdha sevAbhilASI caMdrakAnta sI. beMkara upaleTA 4-1-73 suSTinA krama mujaba divase sUrya ane rAtre caMdra prakAze che. evuM kayAreya nathI banatuM ke bane sAthe vilIna thaI jAya. paraMtu jena zAsanamAM Aja lAge che. jANe sUrya ane caMdra ane vilupta thaI gayA tA. 17-12-72 nI gojhArI savAra jeNe bharUghara saMta zramaNa zreSTha paMDita pU. munizrI samarthamalajI mahArAja sA. ne jhUMTavI lIdhA ! jaina samAje AMcake anubhavyo. dujI e Acako sabhyo na zo tyAMja tA-3-1-73 ne gojhAro dina Avyo, jaina zAsana divAkara zAstro dhAraka paMDita prakhara pU. zrIghAsIlAlajI mahArAja zrI kAyamane mATe cAlyA gayA ane jaina samAjamAM kAjaLa bhairyA timiranA oLA utarI rahyA. bharUdhara saMta, ajaba puruSAthI zAnta, dAnta, mahatta e nara puMgava paNa marUbhUmine pAvana karatAM karatAM saurASTranI bhUmimAM padhAryA hatAM. ugra tapazcaryA uttama cAritra ane abhUta jJAna ArAghanA jeNe najare nihALI jaina samAja abhibhUta thayo hato, kaMtAnanA eka TukaDAM para beThAM beThA mahAna purUSAthI karmaTha niSThAvAna e saMtanI jJAna ArAghanA jeNe najare nihALI che. te kadI tene nahIM bhUlI zake. duniyAthI ja nahIM duniyAdArIthI para-dUra jagajananA chaLa ane prapaMcathI dUra, jagatanA vyavahAre ane viTaMbaNathI dUra vizvanI viSamatAthI dUra, jJAna ArAdhanAnI akhaMDa sAdhanamAM beThelA prAjJa purUSa purvanA koI maharSinI yAda apAvatA jaina samAja mATe temaNe je kArya karyuM che te kadAca ajoDa ja nahIM paNa anupama che. sthAnakavAsI jaina samAjamAM eka ane advitIya kArya temanuM che tema kahevAmAM amane jarAye saMkeca nathI. vizvamAM jyAre mUlyanehAsa ane bhautikavAdanI bhaya jAla phelAI gaI che. tyAre jInezvara bhagavaMtanI vANInuM yathArtha ghaTana karI, samAja ne subodha ane surUci pUrNa sarva AgamonA rahasya ne saMskRta hiMdI ane gujarAtI bhASAmAM utAranAra A muni zreinuM mUlya sAhityanA itihAsamAM paNa bahumUlya che, A bhagIratha kAryamAM aneka viTaMbanAo AvI paNa sthitaprajJa banI e aDIkhama ubhA ja rahyA na DagyA, na haThayA, na thAkyA, na kaMpyA, ane kAMTALyA paNa nahIM, basa kArya karatAM ja rahayAM, na TADha joI na tApa, na sudhAM, na tRSA, jANe pitAno janma ja e kArya mATe thayo hoya tema AjIvana akhaMDa ArAghaka rahyA. aMte kArya purU thayuM, kALa jANe vATa joIne ja beTho hato. bhagIratha kArya athAga parizramanA aMte pUrNa thayuM na thayuM kALe jhapATAmArI, dIpa bujhAI gaye aMdhAruM chavAI gayuM. karmosamanA vAdaLa paNa nabha ne AvarI rahayA hatA. surya jANe mukha chupAvI gaye hato. sAnA mana AzaMkA anubhavatA hatA, jhAMkhI dizA ane dhuMdhaLu vAtAvaraNa aniSTanA oLA dekhAtA ja hatA, reDIyo parathI rIte thayuM jaina jyoti dhara jAhera...... lAge che. jaina samAjanuM punya khuTayuM che. pApa pragaTayuM che. nahIMtara mAtra 15-17 divasamAM be be mahArathI ekI sAthe khuMcavAI jatAM jovAnuM tene nasIbe na Ave ! pU. ghAsIlAlajI mahArAje karelA samAja para upakAranuM RNa samAja kadIe vALI zake tema nathI, Aja eka eka ghara Agama vANIthI paricita banI zakayuM, eka eka jaina gujarAtI hindI For Personal & Private Use Only Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 dvArA jainAgamone vAMcI zake che. Aja lAyabrerI ke upAzraya siddhAMtanA pustakothI chalakAI che tene yaza kene che ? kahevAnI jarUra nathI ke yU gurUdevaja tenA yazabhAgI che charata avasthAne kAraNe kadAca kaI artha ghaTanAmAM kSati rahI javA pAmI haze? bAkI khUba jAgRti pUrvaka jarUra lAge tyAM pU. samarthamalajI mahArAja jevA jJAnI saMtonA abhiprAya meLavIne zakaya eTalI zudhdhi jALavI che. ane tethI ja Aja alpa abhyAsI paNa teonA vivecana yukta sidhdhAMta vAMcI zake che. ane saMtoSa meLave che. A to gurUdevanA jIvananuM eka aMga ja vyakta thayuM; A sivAya aneka aneka guNethI yukta temanuM jIvana khare ja rananI khANu jevuM hatuM, tadana bAlyavayamAM tyAgano paMtha svIkArI Aja sudhI niSkalaMka cAritra pALanAra A muni puMgavanA jIvananI pratyeka paNa preraNAnI paraba che. kizora jevI mugdha nirdoSatA, praphullita ane mukta hAsya tejasvI ane moTI moTI AMkhomAM jhaLahaLatI nirvi kAra ti, tapane rtimaya ujAza satata caherAne lAvaNya bakSatA vetavALa vacce tAmravarNanI AbhA thI dIpatuM lalATa, abhimAnInA garvane cUra cUra karavA pUratuM hatuM, A te thaI bAhya dehanI vAta, AMtarika guNa samRdhimAM tyAga, titikSA, paritoSa, kSamA, sahAnubhUti ane karuNAnI satata saravANI vahetI, Aja ApaNe temane aMjali ApatAM e badhuM yAda karI chuTA na thaI zakIe, temane sAcI zradhAMjalI to e ja che ke temanA Adarzo ne apanAvIe, ane temanA adhUrAM rahelA kAryo pUrAM karI ane tyAgane zobhe evuM temanuM amUlya tyAgarUpa smAraka hRdaye hRdaye keTarIe, Aja samAja noghAre banyo che, chatra gumAvyuM che tenI khoTa pUrI zakAya tema nathI ja tyAre jJAnanA kSetre temanI smRtimAM kaIka evuM kArya AraMbhIe jethI so varSa paNa koI samarthamalajI ma. ke kaI ghAsIlAlajI bha0 jevA taiyAra thAya. anaMta jJAnInI prasAdono vAraso jALavanArane ukelanAra koIka temAMthI jAge ane bhAvi peDhIne mArgadarzaka banI zake, pU. gurUdeva to divyalokamAM viziSTa zaktinA paribaLathI kadAca sImaMdhara svAmInA caraNe sevatA haze, ? ApaNe yAcanA karIe chIe ke jaina samAja ne ApaNu badhAne samyaka dizA sUcana karatA rahe ane jaina zAsananI prabhAvane kAje haiye sAma bhakti pragaTAvatA rahe. aMtamAM pU. gurudevanA AtmAnI cira zAMti sivAya bIjuM mAgavuM paNa zuM ? akSara deha amara gurUdeva temanI amITa kIrti ane kAryathI cirakAla akhaMDa amaratAne varyA che. mRtyu to tene mATe mahotsava hatuM e sUtra paNa zIkhavI gayA che. pU. gurUdeva ghAsIlAlajI mahArAjane jaya jayakAra che. zrI upaleTA sthAnakavAsI jaina saMgha zraddhAMjalI kAvya aMdhArA he gaye aMdhArA he gaye aba hasanakA dina, ronakA bana gaye..aMdhArA. tuja murata khaDI hai, najharameM tuja murata hai khaDI, tArA camakanA he rahA. eka bhAnU cala gaye...aMdhArA... aba ronaka dikhAI detI hai. nakake rAjA cale gaye, khilehi phUla bAgo meM, eka mALI cala gaye.... adhArA baMsI hamAre ja uThIthI, eka bAvanAra cale gaye cirAga rahI kanaiyAkI (kanaiyAlAlajI ma.) sAga rameM navadIpa jale aMdhArA hasanekA dina hamAre Aye the aba to va dina gujara gaye. khuzabo hamArI cala basI. ziratAja hamAre cala gaye ... aMdhArA For Personal & Private Use Only Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 jharaNAM rahA hai jJAnAMkA eka sidhu cale gaye mujhAtAdIpa madirakA, eka mAM cale gaye... adhArA. majhadhAra khaDI hai nAveAMke!, eka nAvika cala gaye, dilakA khajAnA cala gaye, eka jhaMDA cala gaye. . adhArA.. desAi jagajIvanadAsa jaina gasarA vaDAdarA pratApaga'ja 23 tA-6-1-72 parama pUjya paMDita zrI dhAsIlAlajI mahArAjanA ahamadAvAda mukAme kAladharma pAmyAnA samAcAra jANatAM ghaNA aksAsa thayA. svagIya mahArAja zrI prAkRta, saMskRta, phArasI vi. 16 bhASA jANatA. hatA jaina Agama sAhityanu emanuM uttama jJAna hatuM. emanA AcAra jaina AmanAe zuddharIte anusarato hatA, zAstrodhdhAra samitimAM adhivezanAM samaye rAta divasa emanA sAnidhyamAM rahete tyAre huM jIte joI zakanA hatA ke pAte savAre vahelA uThI pratikramaNa karI sva racita bhakatAmArA pATha vidyamAna zrAvaka zravikAe te karAvatA, turata ja zAstravAMcanAM-anuvAda-TIkAnA sazodhananA vyavasAyamAM AvRta thai jatAM, ane paMDitAnI kAryavAhInI samIkSA karatA hatA, divasabhara vadatAthe zrAvaka zrAvikAo, bALA,: pravAsIe emanA darzIta karavA Ave emanuM tevA svAgata kare, ane mAMgalika sabhaLAve, saune AtmAthI banAve. ematA AgamanA anuvAdo trividha hatA, evA prayAsa jaina sAhityanA itihAsamAM prathama ja hatA, sUtraneA mUla pATha gadyapadya rUpe prathama Ave, pachI tenI chAyA saMskRtamAM Ave, te tenI ja TIkA saMskRtamAM Ave, pachI hindI gujarAtI bhASAntarA Ave, e emanI zailI hatI. huM e badhuM vAMcI jatA, mAgadhI, saMskRta, gujarAtI, hindI tamAma vAMcI jate, temAM sa MskRta te parizudhdha ja hoya, mAgadhI pazu zuja hAma, gujarAtI anuvAda karavAmAM sahAyakA hindInAM hatA, tethI khaLanA hAya kharAM, anuvAdamAM saMskRta bhAgadhI avataraNA hoya, e emanA prayAsanuM vaividhya hatu. Agama sAhityanA gujarAtI hindI anuvAda karavAnI zarUyAta sthAnakavAsI jaina samAja taraphathI thayelI, e anuvAdamAM TabbAnI madada levAmAM AvatI, sAthe zrIalamadaiva zrIsUri. zrImalayagirisuri zrIharibhadrasuri vageranI saMskRta TIkAonI madada levAtI, pUjya zrI dhAsIlAlajI mahArAje e tamAma prayAseAnI madada lai, peAtAnA jJAnathI adyatana anuvAdo jaina samAja ne ApyA, A granthA sArI saMkhyAmAM prasiddha thayA che. khAsa bhagavatI sUtranA saTIka anuvAdA--bhASAMtareAnA te sattara jeTalA granthA thayA che. A kAma mATe TrasTa thayelu eTale sUtronA anuvAdo paDatara kiMmate sabhyAne ane sasthAone ApavAmAM AvatA hatAM. pU. mahArAja zrI mAtra A prayAsathI ja saMtuSTa rahayA nahatA, umAsvAti AcArya kRta tatvA abhigamanu' evuM ja saMskaraNa emaNe emaNe taiyAra karyuM smAAda jaina tarka nyAya, saptabhaMgI nyAya upara lakheluM che, e lakhANA tvarita prasidhdha thavAM ja joie, pUjya mahArAja zrI e karelA sUtronAM anuvAda- bhASAMtarane bhAratanAM vidyApIThamAM saMgraDha thayA che, upAzrayemAM temanI vAMcanA karavAmAM Ave che. se mudrita sthitimAM te sAhitya che. eTale tenI vAcanA sugama thaI zake che. mudrANuAla. jyAre nhAtI tyAre sUtro peAthI rUpe paNa thaI zakatAM hatAM have paristhiti badalAI gaI che. TrasTa taraphathI A pramAsa mATe sa MskRtana paDitA te rAkhavAmAM AvatA hatA. mahArAja zrI jyA cAturmAsA karatA tyAM tee sAthe ja rahetA hatA, sthAnakavAsI sAdhu zramaNa varga saMskRta-prAkRtanA jJAnathI bahudhA, vizeSataH saurASTranA samAja rjita che. jo ke have parivartana AvatuM jAya che huM A nyunatA mATe saMdhAne javAbadAra gaNuM chuM For Personal & Private Use Only Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je te saMdhAe sUtro, TIkAo tatsaMbaMdhI sAhitya zramaNa zramaNIo mATe saMgrahamAM jarUra rAkhavuM joIe. paNa te thaI zakatuM nathI kAraNa ke saMghapatio pote ja hakIkata je yathArtha rUpe samajatA hotA nathI mUrtipUjaka samAjamAM te prastuta sAhityano saMgraha karavAmAM Ave che ane sAdhu sAdhvIo nA zikSaNa mATe paMDitone rokavAmAM Ave che. amAre pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAje A mATe sArUM dAMta purU pADayuM che. mahArAja zrI ghaNuja saraLa svabhAvanA hatA. uMce guNasthAnake pahoMcyA hatA. huM kalpanA karUM chuM. mahArAja sarasapuranA upAzraye beThA beThA paMDitone sUcanA ApI rahayAM che. pote dhanya jIvIta jIvI gayA. mahArAja zrI ne AtmA ucca guNasthAna ke pahoMco kaI samAdhi seva haze. e nirvivAda che. (chIpALa upAzrayamAM apAyelI zradhdhAMjalI) chIpApoLa 21-1-73 pU. zrI ghAsIlAlajI ma. sA. kALadharma pAmyA te nimite amadAvAdanA samasta sthA. jainenI eka zokasabhA tA 11-1-73 gurUvAre savAre 9-30 kalAke chIpApoLanA upAzrayamAM maLI hatI. A prasaMge pUjya munivaro mahAsatIjI ane zrAvaka zrAvikAonI ghaNA ja sArA pramANamAM hAjarI hatI. prAraMbhamAM pU. zrI zAMtilAlajI ma. tathA pU5. muni kanveyAlAlajI mahArAje pU. AcArya zrInI Agama saMpAdananA kAryanI prazaMzA karI temanA vizuddha cAritrazIla dIrdha saMyama ryAya. saralatA jJAnanI utkRSTatA vidvatA ane tamaya jIvana viSe bayAna karyuM hatuM. tyArabAda pU. arUNAbAI mahAsatIjIe (beTAda saM.) A mahinAmAM (1) pU. samarthamalajI ma. (2) pU. vicaMdrajI ma. (3) pU. AcArya zrIvAsIlAlajI bha0 jevA samartha mahApurUSonI sthA. saMghane paDelI khoTa para kheda vyakta karI teone zraddhAMjalI ApI hatI. tyAra bAda pU. mahAsatIjI oe viraha gINa gAyuM hatuM tyAra bAda zeTha kapuracaMdajI botharA dihIvALA, vakIla, zrI amRtalAla ma. gAMdhIzrI jIvaNalAla cha saMghavI. zrI puMjAbhAI zakarAbhAI zAha, vigeree pU. zrI nA tejasvI ane upakAraka jIvana para prakAza pADI zraddhAMjalI ApI hatI. chIpApoLa saMghanA pramukha zeTha zrI zAntilAla maMgaLadAsa zAhe zraddhAMjalI patrikA vAMcI hatI ane zoka TharAva pasAra karyo hate. jainadharmadIvAkara zAstroddhAraka paMDita rana AcArya deva pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhebanI zraddhAMjalI-patrikA ApaNe tyAM birAjatA paMDita rana jainadharmadivAkara zAstroddhAraka prakharatejavI mahA tapasvi AcArya samrATa zrI 1008 parama pUja5 zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAheba tA. 2-1-73 nA roja Atma kalyANArthe pitAnI aMtima avasthAnI jANa thavAthI saMthAro (AjIvana anazana vrata) aMgIkAra karyo hato ane udayamAM AvelA athamatA karmo ne samabhAve vedatA tA. 3-1-73 ne gurUvAranI rAtrIe 9-27 mInITe parama Atma kalyANa sAdhI A mRtyulokamAMthI ApaNI vaccethI cIra vidAya laI devalokamAM padhAryA. teo zrIne janma mevADanA jazava tagaDhamAM eka vairAgI garIba brAhmaNa kuTuMbamAM thayo hato. A haNahAra bALaka nA sadanasIbe suprasidhdha parama pUjya AcArya zrI javAharalAlajI ma.sAbebano bheTo thayo. AcArya zrI yuga daSTA purUSa hatAM, teo zrI e pahelI ja najare A bALakanA tejasvI aMtmAne pIchA bALakane teozrIe 1958 nA mahAsuda 13 ne gurUvAranA roja bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karAvI navakAra maMtra kaMThastha karatAM 18 divasa thayAM. jJAna teo zrI ne kaMThastha thatuM ja na hatuM. paraMtu jJAnI gurUdevanI anahada kRpAthI zAstronI ArAdhanA saMpUrNa zraddhAthI ane aDagadheyathI karIne jaina siddhAMtonAM For Personal & Private Use Only Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 447 prakhara jJAtA banyA. temaja vyAkaraNa nyAya. darzana tathA sAhityanA temaja 16 bASAnA prakhara jJAtA banyA. eka vakhatane abhaNa bAlaka saMpUrNa siddhinA sopAne jaI jJAnanI parAkASTAe pahoMcyo. teozrI e bhAratanA ghaNA prAMtamAM cAturmAsa karyA che te daramyAna teozrInA jJAnano apUrva lAbha jaina janetaroe meLavyuM che. enAM phaLa svarUpe bhAta bharamAMthI zAstronA anuvAda mATe mumukSaonI teozrIne vinaMtI karI te mumukSaonI vinaMtIne mAna ApI teo zrIe 32 AgamonA anu vAdanuM kAma AraMvyuM ane vistRta ane vyavasthita rIte A kArya pUrNa thAya e mATe teo zrIo sarasapuramAM saM 2014 thI sthIravAsa karyo. A bhagIratha kArya teo zrI 16 varSa ekaja sthaLe rahI pUrNa karyuM, teo zrInA jIvana kALa daramyAna 27 Agamo zAstra svarUpe cAra bhASAmAM kyAI samAja samakSa mukAI gayA che. ane tene lAbha sArA pramANamAM levAI rahI che. teonA divya prabhAvathI aneka rAjA mahArAjAo ne pratibodhyA ane hiMsAthI dUra karyA. AvA prakhara zAstrokAraka saMta ApaNI vaccethI cIra vidAya lIdhI che. tethI sArAye bhAratanA samasta sthAnakavAsI jaina samAjane na purAya tevI beTa paDI che. teozrInuM sArAye samAja upara rUNa che. tene aMza mAtra paNa A bhave ApaNe cukavI zakIe tema nathI. tevI alpamatIe lAcAra banI dInabhAve teozrIne AtmA jyAM virAjya hoya tyAM saMpUrNa zAnti pAme tevI amo sarva zrI saMghe prArthanA karIe chIe, saMvata gA~va semala 1959 jodhapura kucerA karAMcI 1961 1962 pUjya AcArya zrI ke cAturmAsa kI yAdI gAMva saMbata 1990 byAvara 1991 bIkAnera 1992 udayapura gaMgApura 1994 ratalAma 1995 thAMdalA 1996 jAvarA 1997 1998 ahamadanagara 1999 1964 1965 indora 1967 1968 bAlotarA udayapura devagaDha ratalAma lIbaDI (paMcamAhAla) vagaDuMdA jazavaMtagaDha dAmanagara jorAvaranagara morabI rAjakoTa jUnera 1970 1671 1972 1973 1974 ghoDanadI jalagAMba ahamadanagara ghoDanadI mIrI 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 " jetapura 1975 1976 1977 1978 hIvaDA coMcavaDa satArA dhorAjI upaleTA mAMgarola cArolI For Personal & Private Use Only Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 1979 1980 1981 1982 1973 1984) 1985 1986) 1987) 1988 1989 ahamadanagara tAsagAMva jalagAMva belApura byAvara bokAnera ". " jAmajodhapura rANapura viramagAMma ahamadanagara ahamadAbAda virAje 2012 2013 2014 thI 17 varSa sudhI 2030 svargavAsa poSakRSNA amavasyA udayapura guruvAra tA. 3-1-73 rAtre 9-27 goguMdA OM namo sarva siddham kavi ratna paM. zrI mevADI muni ke udgAra-yunapradhAna AcAryA'STakaH metADa terI kyA kathU meM ? sarama sundara sUktiyAM, tere garbha se avatarI anavaravizuddha vibhUtiyAM // tyAgI tapasvI dharma mUrti sumara prAta kAla hai, Ananda kanda dininda surataru pUjya ghAsIlAla hai // 1 // vIravara nara kezarI rANApratApa hue jahAM maMtrIzabhAmA dharma rakSaka deza sevaka the jahAM / usadeza kI sadgoda meM avataraNa kiraNa pravAla hai, Anandakanda dininda surataru pUjya ghAsIlAla hai // 2 // dhanya jananI kyA kiyA the ugra tapa kisa loka meM, ? dharma dIpaka AgayA na ratna terI kokha meM // dhanya durga tarAvalI terA bhI bhAgya vizAla hai, Anandakanda dininda surataru pUjya ghAsIlAla hai // 3 // bAla vaya dikSita hue A bAla brahmacArI natam, nyAyatakasiddhAMta kaumuda koSa kavyAlaMkRtam // SaDa daza bhASA vizArada divya damakata bhAla hai, AnaMda kaMda dininda surataru pUjya ghAsIlAla hai // 4 // udayapurabhUpAla kolhApura virata hue pApa se, siMdha kI lAkhoM prajA sad bodhA pAI Apase // seMkaDo kSatri kuloM ujvala kiye kRpAla hai, AnaMda kanda dininda surataru pUjya ghAsIlAla hai // 5 // Agamau parabhASya TIkA sarasa zelI meM racI DaMDiyoMkI dambhalIlA hila gaI hala cala macI // zrImAn ke hiM kaMTha zobhita jainamata jaya mAla hai, AnaM kaMda diniMda surataru pUjya ghAsIlAla hai // 6 // gagana maMDala eka ravi hai eka hai rajanI pati, karaNa dAnI eka ho gae eka hai jaMbU jatI // saMprati samaya ke zramaNa gaNa meM eka Apa dayAla hai, AnaMda kaMda dinida surataru pUjya ghAsIlAla hai // 7 // cIra kola taka kAyama rahai jinadeva se yaha prArthanA kuzala gar3ha meM eka mevADI muni ki vira racanA // karata anucara vinaya nata ho Apahi pratipAla hai. Ananda kanda dinitada surataru pUjya ghAsIlAla hai // 8 // For Personal & Private Use Only Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jari Education International For Personal & Private Use Only www.jamelistaty.org