Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAjaviracitayA prakAzikAkhyayA vyAkhyayA samalaGghana hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam // zrI-jambUdvIpaprajJaptisUtram // (dinIyo bhAgaH) niyojakaH saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitapuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzakaH pAlanapuranivAmi-preSThitrIlakSmIcaMdabhAI jasakaraNabhAI ___pradatta-dravyasAhAyyena a0 bhA0 zve0 sthA0 janazAstrodvArasamitipramukhASTizrIzAntilAla magaladAsabhAI-mahodayaH mu0 ahamadAbAda-1. prathama-AvRtti. prati 1200 vIra-saMvat, 2503 vikrama saMvat 2034 IsavIsan 1977 mUlyam-rU035-00 SCIRE
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLavAnuM ThekANuM : zrI a, bhA, zve, sthAnakavAsI jenazAddhAra samiti, hai. chIpApaNa, amadAvAda-1, Published by: Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Ghhipa pole, AHMEDABAD-1. ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn prati naipa ytnH| utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlodyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // Wan harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye| jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase paaygaa| hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // bhUkhyaH 3. 35-00 prathama AvRtti prata 1200 vIra saMvata 2503 vikrama saMvata 2074 isavIsana 1977 maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghIkAMTA roDa, amadAvAda.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * * * * * * * * dIpa prajJaptisUtra bhA. dasare kI viSayAnukramaNikA anukramAka viSaya pRSThAGka cau vakSaskAra kSullahimavandharSayaraparvata kA varNana rudradimavAna ke zikhara ke Upara vartamAna panahada kA nirUpaNa 8-17 kSudrahimavAna kI bhUmi meM vartamAna bhavanAdikA varNana 18-36 gAra sindhu mahAnadI kA nirUpaNa 26-53 gadgAdimahAnadI kA nirgamAdi kA nirUpaNa 54-59 rohitaMsA mahAnadI ke prapAtAdikA nirUpaNa 60-63 zudrAhimavatparvata ke Upara vartamAnakRSTa kA nirUpaNa 63-81 kSudrahimAn varSadharaparvana se vibhakta haimavakSetra kA varNana 81-85 kSetravibhAjaka parvata kA nirUpaNa 86-93 haimavata carpa ke nAmAdi kA nirUpaNa 93-95 unara dizA ke sImApArI varSadhara pati kA nirUpaNa 95-100 mahApamahRdaparvata kA nirUpaNa 101-117 himavatvapaMdharaparvata ke Upara sthita kUTa kA nirUpaNa 117-120 harivapa kSetra kA nirUpaNa 121-129 nipadhanAma ke varSadharaparvata kA nirUpaNa 130-137 tigicchahRda ke dakSiNa meM bahanevAlI nadI kA varNana 138-154 mahAvideha varSa kA nirUpaNa 154-165 18 gaMdhamAdana vakSankAra parvata kA nirUpaNa 161-176 19:. uttara kura kA nirUpaNa 176-193 yamakA rAjadhAnIyAM kA varNana 194-246 21 nIlavantAdi hada kA varNana 247-253 22 sudarzana jambU kA varNana 254-289 * * *
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 333 383 43 44 4 uttara kuru nAmAdi kA nirUpaNa harissaha kUTa kA nirUpaNa vibhAga ke krama se kacchAdivijaya kA nirUpaNa citrakUTa vakSaskAra kA nirUpaNa dUsarA sukacchavijaya kA nirUpaNa dUsarA videha vibhAga kA nirUpaNa saumanasa gajadanta parvata kA nirUpaNa citravicitrAdikUToM kA nirUpaNa kUTazAlmalIpITha kA nirUpaNa cauthA vidyutprabha nAmake vakSaskAra kA nirUpaNa mahAvideha varSa ke dakSiNa pazcima meM tIsare vibhAga ke antata vijayAdi kA nirUpaNa meruparvata kA varNana nandanavana kA varNana sIvana kA varNana paNDakacana kA varNana paNDavana meM sthita abhiSeka zilAkA varNana mandaraparvata ke kAMDa (vibhAga) saMkhyA kA kathana samaya prasiddha maMdaraparva ke solaha nAmakA kathana nIlama ke varSadhara parvata kA nirUpaNa ramyaka nAmake varSa - kSetra kA nirUpaNa pAMcavAM vakSaskAra jinajanmAbhiSeka kA varNana Urdhvaloka nivAsinI mahattarikA dizAkumArIkA avasara prApta kartavya kA nirUpaNa 289-300 300-309 309 - 340 340-347 347-378 378-388 388-398 398-400 401-404 404-411 413-423 423-450 450-466 466-470 471-493 471-493 493-499 499-506 507-517 517-542 542-568 568-579
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 579-603 pUrvadizA ke rucakaparvatasthita deviyoM kA avasara prApta kartavya kA nirUpaNa avasara prApta indrakRtya kA nirUpaNa zakra kI AjJAnusAra pAlaka deva ke dvArA kI gaI vikurvaNAdi kA nirUpaNa yAnAdi kA niSpatti ke pazcAt zakra ke kartavya kA nirUpaNa IzAnendra kA avasara prAptakArya kA nirUpaNa bhavanavAsI camarendrAdi kA varNana acyutendra dvArA kI gaI abhiSeka samagrI saMgraha kA varNana acyutendrakRta tIrthakagabhiSeka kA nirUpaNa abhiSeka kathanapUrvaka AzIrvacana kA kathana zakra kRtakRtya hokara bhagavAna ke janmanagarapratiprayANa kA kathana chahA vakSaskAra jambUdvIpa ke carama pradaza kA nirUpaNa daza dvAroM se pratipAdya viSaya kA kathana 632-642 642-663 664-673 673-685 685-695 695-720 721-726 726-848 55 56 749-754 755-792 samApta. NT
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAlaNapura nivAsI zrI lakSmIcaMdabhAI jasakaraNabhAI jarInuM jIvanacaritra pAlaNapuramAM janmelA ane AjIvana sudhI pAlaNapuramAM rahelA saMtasAdhuo ane mahAsatIjInI sevAomAM samaya ApI rahelA hatA sthAnakavAsI jaina dharmanA custa pAlaka ane sAdhamI bhAI-bahenanI sevA karatA hatA. teo amadAvAdanA jANItA vakIla ane pUjya mahAtmA gAMdhIjInA sAthIdAra kALIdAsabhAI jasakaraNabhAI jarInA nAnAbhAI thatA hatA, pAlaNapuramAM sthAnakavAsI samAjanA sthaMbha hatA. A pustaka ghaNI ja dharmabhAvanAvALuM che ane tethI ja amArA pitAjI lamIcaMdabhAI jasakaraNabhAI jerI tthA amArA bhAI kIratIlAla umIcaMdabhAI javerInI yAdI jaLavAI rahe tevI bhAvanAthI amo A pustaka chapAvavA mATe dAna ApI amArI jAtane ame bhAgyazALI samajIe chIe, hI. lakSmIcaMdabhAI jasakaraNabhAI jarInI suputrI bena maMjulAbena ane bahene
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdyamuranvIzrIo zrImAna roDa maNIlAla popaTalAla vArA amadAvAda, jammunA 10-6-1907 zrI vrajalAla durlabhajIbhAI pArekha rAjakoTa. rozrI maNIlAla jebhAi pAlanapuravALA zrImAna zeTa lAlAjI kapurandrajI nATA, mu. dehalI " kArI hugeAvida jecadrabhAI rAjakAya. 3 F; .. zrImAn lAlAjI pannAlalajI nATa saparivAra-dillI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ AyamuravIzrIo matalastawbruationsanilaunakan 1 .. .mmmmm.in. Belanawarilasantumbna . " . 1. IN I / 5.lariniti IM.k - IN sa : . . . i l samsun T - -- L. zrImAn zeTha dhanarAjajI pannAlAlajI zrImAn zeTha kAnugA dhiMgaDamalajI-amadAvAda jAMgaDA, mu. jAlanA (mahArASTra) 77 AANI H it. + zeTha zrI mizrIlAlajo lAlacaMdajI sA. luNiyA : prabhusamA bhUmA tathA zeThazrI jevaMtarAjajI-amadAvAda rAjakoTa landiminatamnnamalanmmmmmmmms . binantedindialisusindi urI 2sA bhaylene mahatA makAma sva. zrImAn zeThazrI mukanavaMdajIsA0' vAliyA-pAlI mAravADa
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmurabbIzrIo AH ma -arta henkr .nhausen sva. ............ ERE mA Hon. mva. zeTha zrI nAgacaMdajI mAheba gelaDA madrAsa. moTI nImanalAlajI mArAmanaMdajI ajAnavAle saparivAra ToTa zrI kIzanalAlajI phulacaMdajA luNiyA baMgalogbAle . 18 / bha TA pacce beThelA-moTAmATa zrImAn mUlacaMdajI javAhIralAlajI baraDiyA pAjumA baiThelA-bhAI mizrIlAlajI baraDiyA ubhelA-bhAI pUnamacaMdajI baraDiyA zrImAn zeThazrI khIMvarAjajI sA. coraDiyA mu0 madrAsa
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ AyamurabbIzrIo " - 2 5 , R - ka , , gas * (sva) zeThazrI dhArazIbhAI jIvaNalAla bArasI va. zeThazrI jIvarAjabhAI mUlacaMdabhAI dhrAMgadhrA | * * *'. 5 ' 5 - - - 1 * . * na * + + eka che 1 2 sAta zrImAna zeTha jagajIvanabhAI ratanazIbhAI bagaDiyA mudAmanagara zrI vInezakumAra virANI rAjakeTa , FRE 1 2 Aii ma zeThazrI devacaMdabhAI vilANa-surata lAlabhAI sva. sudhIrabhAI yaMtIlAla jhaverI muMbaI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI bItagagAya namaH zrIjanAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAla mahArAja viracitayA prakAzikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam ||shrii-jmbuudviipkhuunm // (chinIyo bhAgaH) atha caturthavanaskAra:mRlam-kahi NaM saMte ! jaMbahIve dIve cullAhimavae NAmaM vAlaharapavara eNNatte ?, goyamA! hamavayassa bAsassa dAhiNeNaM bharahavAsasse uttareNa purathima lavaNasamuhasta paJcasthimeNaM paJcasthimalavaNasamudassa purasthimeNaM, ettha NaM jaMbuDhIve dIve cullahimavaMte NAmaM vAsaharapavvae papaNane, pAINapaDINAyae udINadAhiNavisthipaNe duhA lavaNasamudaM puDhe purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puDhe, paJcasthimillAe koDIga paJcasthisillaM lavaNasamuha puDhe ega joyaNasayaM uddhaM uccatteNaM paNavIsaM joyaNAI uThavegaM egaM jovaNasahassaM vAvaNNaM ca joyaNAI duvAlasa va pagaNavIsaibhAe joyaNassa vikAvaMbheNaMti / tassa vAhA purasthimapaJcasthimegaM paMca joyaNasahassAI tipiNa ya paNNAse joyaNasae paNNarasa va pagUNavIsaibhAe joyaNasla addhamAgaM ca AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM, pAINapaDiNAyayA jAba paJcasthimillAe koDIe paJcasthimillaM lavaNasamudaM puTA, caumdhIsaM joyaNasahassAI Nava ya battIse joyaNasae addhabhAgaM ca kiMci visesUNA AyAmeNaM paNNattA, tIse dhaNupuTTe dAhiNeNaM paNavIsaM joyaNasahassAI doSiNaya tIse joyaNasae cattAri ya egUNavIsaimAe joyaNasta parikkheveNaM paNNatte ruyagasaMThANasaMThie savvakaNagAmae acche saNhe taheva jAva paDirUve ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparikkhitte duNha vi pamANaM ja01
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ patisUtre vaSNagotti | cullahimavatassa vAsaharapavvayasta ucariM bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNante se jahA NAmae AliMgapukkharei vA jAtra bahave vANa. maMtarA devAya devIo ya Asayati jAva viharati / sU0 1|| chAyA - kA khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe kSudra himavAn nAma varSadharaparvataH prajJaptaH 2, ita ! Rare varpasya dakSiNe bharatasya varSasya uttare paurastyalavaNasamudrasya pAzcAtye pAzcAtyalavaNa samudrasya paurastye atra khalu jambUdvIpe dvIpe kSudra himavAn nAma varSadharaparvataH prajJaptaH, prAcIna pratIcInA''yataH udocIna dakSiNa vistIrNaH dvidhA lavaNasamudraM spRSTaH paurastyayA koTayA paurastyaM lavaNasamudraM spRSTaH pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM lavaNasamudraM spRSTaH, ekaM yojanazatam Urdhvamuccatvena paJcaviMzatiH yojanAni udvedhena ekaM yojanasahasraM dvipaJcAzat ca yojanAni dvAdaza ca ekonaviMzatibhAgAna yojanasya viSkabhmeNeti, tasya vAhe paurastya - pAzcAtyena paJca yojana sahasrANi trINi ca paJcAzat yojanazatAni paJcadaza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya arddhabhAgaM ca AyAmena, tasya jIvA uttare prAcInapratIcInA''yatA yAvat pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM lavaNasamudraM spRSTA caturviMzatiH yojanasahasrANi nava ca dvAtrizAni yojanazatAni arddhabhAgaM ca kiJcidvizeponA AyAmena prajJaptA, tasyAH dhanuSpRSThaM dakSiNe paJcaviMzatiH yojanasahasrANi yojanasya parikSepeNa prajJaptam rucaka saMsthAna saMsthitaH sarvakanakamayaH acchaH zlakSNaH tathaiva yAvat pratirUpaH ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavara vedikAbhyAM dvAbhyAM ca canapaNDAbhyAM saMparikSiptaH, dvayorapi pramANaM varNaka iti / kSudrahimavato varSadhara parvatasyopari bahusamaramaNIya bhUmibhAgaH prajJaptaH, sa yathAnAmakaH AliGgapuSkara iti vA yAvad bahavo vyantarA devAzca devyazca Asate yAvad viharanti // sU0 1 // 'kahiNaM bhaMte! jaMbuddI dIve' ityAdi / TIkA - he bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe - jambUdvIpanAmake dvIpe 'cullahimavara NAmaM ' kSudra'himavAn - kSudra himavannAmakaH 'vAsaharapavvae' varSadharaparvataH varSe pArzvadvayasthite ye dve kSetra, tayoH dhArakaH kSetradvayasImAkArI sa cAsauM parvataH kva - kasmin pradeze 'paNNatte' prajJaptaH, tatra bhagavAcauthA vakSaskAra prAraMbha 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve kSullahimavae' ityAdi / TIkA - isa sUtra dvArA gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai- 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve kSullahimavate NAmaM vAsaharapaccae ?" he bhadanta ! jambUdvIpa nAmake ceAthA vakSaskAra prAra'bha 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve kSullahimavae' ityAdi TIDArtha - - AA. sUtra vaDe gautamasvAmI prabhune yA pramANe prazna yache -'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve kSullahimavaMte NAmaM vAsaharapavvae ? ' he lata bhyUddIya nAbha
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 1 kSulla himavaddhavarpadharaparvatanirUpaNam 3 nAha-goyamA !' he gautama ! 'hemavayamsa bAsassa dAhiNeNaM' haimavatasya varSasya kSetrasya dakSiNe dakSiNasyAM dizi 'bharahassa' bharatasya tannAmakasya 'vAsassa uttareNaM' varpasya uttare uttarasyAM dizi 'putthimalavaNasamuhassa' paurastyalavaNasamudrasya pUrvalavaNasamudrasya 'paccasthimeNaM paccatyimalavaNasamuhAsa' pAzcAtye pazcima digi, pAzcAtyalayaNasamudrasya-pazcimalavaNasamudrasya 'puratthimeNaM' paurastye-pUrvasyAM dizi 'etya NaM' atra iha khalu 'jaMbuddIve dIve cullahimavaMte NAma vAsaharapancae paNNate' jambUdvIpe dvIpe kSudrAhimavAna nAma varSadharaparvataH prajJaptaH, sa ca kIdRzaH? ityapekSAyAmAha-'pAINa paDINAyae' prAcInapratIcInA''yataH prAcInapratIcInayoH pUrvapazcimayoH AyataH dIrghaH punaH 'udINadAhiNavisthinne' udIcIna dakSiNavistIrNa:-udIcIna-dakSiNayoH uttara dakSiNayoH vistIrNaH vistArayukta. 'duhA' dvidhAH dvAbhyAmanupadaM vakSyamANAbhyAM koTibhyAM 'lavaNasamuhaM puDhe.' lavaNasamudraM spRSTaH AzliSTaH rapRSTa ityatra kartarikta pratyayaH. etadeva spaSTIkaroti 'purathimillAe' paurastyayA pUrvarayA 'koDIe' koTayAagrabhAgena 'punandhimilla' paurastyaM pUrva 'layaNAmu puDhe lavaNa samudraM spRSTaH 'paccasthimillAe' pAzcAtyayA pazcimayA 'koDIe' koTayA 'paccanthi millaM' pAzcAtyaM-pazcimaM 'lavaNasamuI puDhe' dvIpa meM kSudrahimavAn nAmakA varSadhara parvata kahAM para kahA gayA hai ? ise varSadhara isaliye kahA gayA hai ki yaha apane pAsa meM rahe hapado kSetroM kI sImA ko karatA hai isake uttara meM prabhu kahate hai-(goyamA ! hemavayasma vAsassa dAhiNe NaM bharahassa vAsassa uttareNaM purathima lavaNalakhudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa puratthimeNaM patthaNaM jaMbuddIve dIve cullahimavaMte NAmaM vAsaharapancae paNNatte) he gautama ! isa jamvRddhIpa meM sthita kSudrahimavAn parvata bharata kSetra kI uttara dizA meM aura haima yA kSetra kI dakSiNAdizA meM, tathA pUrvadigvartI lavaNa samudra kI pazcimadizA meM evaM pazcimadigvartI lavaNasamudra kI pUrva dizA meM kahA gayA hai| (pAINapaDINAyae, udINadAhiNavidhipaNe duhA lavaNasamudaM puDhe puratthi. millAe koDIga purathimillaM lavaNasamuI puDhe paccathimillAe koDIe pcckipamAM zuddha himavAna nAmaka varSadhara parvata kayAM Avela che? e parvatane varSadhara eTalA mATe kahevAmAM Avela che ke e pitAnI pAsenA be kSetranI sImAnuM nirdhAraNa kare che. bhenA pAmamA prabhu 4 cha-'goyamA ! hemavayarasa vAmassa dAhiNaNaM bharahassa vAsassa uttareNaM purasthimalavaNasamuhassa paccasthimegaM paccatyimalavaNasamuhassa purasthimeNaM etthaNaM jaMbuddIve dIve cullahimavate NAmaM vAsaharapacae paNNatte' 7 gautama ! dIpamA sthita kSudra himAvAna parvata bharatakSetranI uttara dizAmAM ane haimavata kSetranI dakSiNa dizAmAM tathA pUrva divatI lavaNa samudranI pazcima dizAmAM temaja pazcima digvatI lavaNasamudranI pUrva dizAmAM mAvata cha. 'pAINapaDINAyae udINa dAhiNa visthiNNe duhA lavaNasamudaM puDhe purasthimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamuI puDhe paccasthimillAe koDIe paccasthimillaM lavaNasamuI puDhe
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIpa ptisU lavaNasamudraM spRSTaH, 'egaM joyaNa sayaM uddhaM uccatteNaM' ekaM yojanazatam urdhvam uccatvena ucchrayeNaM, 'paNavIsa' paMcaviMzatiH paJcaviMzatisaMkhyakAni 'joyaNAI' yojanAni 'ucceheNaM' udvedhenabhUmipravezena uccatva caturthabhAgasyaiva bhUmipraviSTatvAt, 'evaM joyaNasaM' ekaM yojana sahasraM ca punaH 'cAvaNNaM ca' dvipaJcAzat dvipaJcAzatsaMkhyAni 'joyaNAI' yojanAni 'duvAlasaya' dvAdaza ca ' egUNavIsa bhAe joyaNassa vikkhaMbheNaMti' ekonaviMzati bhAgAna yojanasya viSkabheNa vistAreNa iti etat uccatvodvedhaviSkamsapramANam / atropapattistu dviguNita jambUdvIpavistArasya navatyadhikazatena bhAge hRte bhavati (1052) amino bharatAd dviguNatyAt, atra karaNavidhirbharata carSaviSkambhavad bodhyA, atha kSudrahimavato cAhe Aha- 'tassa' tasya pUrvoktasya kSudra himavataH 'vAhAbAhe - cAhU te iva bhujavatpradegI, vAhA zabdo'tra aupacArikaH, te thimillaM lavaNasamuhaM puDhe) yaha parvata pUrva se pazcima taka lambA hai aura uttara se dakSiNa taka vistIrNa hai yaha apanI donoM koTiyoM se lavaNasamudra ko chU rahA hai pUrva koTi se pUrva lavaNa samudra ko aura pazcima kodi se pazcima lavaNa samudra ko chU rahA hai (e joyaNasayaM baddhaM uccaterI) isakI UMcAI 1 mau yojana kI hai| (paNavIsa joyaNAI ucNaM) 25 yojaka kA isakA uddedha hai arthAt yaha jamIna ke bhItara 25 yojana taka gayA hai ( egaM joyaNasahassaM cAvaNNaM ca joyaNAI ducAlasa ya egUNavIsaha bhAe jogaNassa viksaMbheNaMti) isakA vistAra 1052, 2 yojana pramANa hai bharatakSetrakA pramANa 5266 yojana kA hai isase dUnA isa himavAn parvata kA pramANa hai 5263 ko dUnA karane para 1052 yojana kA pramANa AjAtA hai ise hama yoM bhI kaha sakate haiM ki jambUdvIpa ke vyAsa ko dUnA karake usameM 190 kA bhAga dene para itanA hI isakA pramANa nikala AtA hai (tassa bAhA puratthimapaccatthimeNaM paMca joyaNasahassAiM tiSNi e paryaMta pUrvathI pazcima sudhI lAMbe che ane uttarathI dakSiNa sudhI vistI che. e potAnA khanne cheDAethI lavasamudrane sparzI rahyo che. pUrva keTathI pU lavaNusamudrane ye sparzI` rahyo che. pazcima TithI pazcima savayu mudrane me sparzA rahesa che, 'egaM joyaNasayaM urdU uccatteNaM' menI yA 1 so yojana bheTalI che. 'paNavIsaM joyaNAI ucvedeNaM' 25 ceAjana AnA udveSa che. eTale ke e parvata jamInanI aMdara 25 ceAjana sudhI yahanyeteA che. 'egaM joyaNasahassaM bAvaNNaM ca joyaNAI duvAlasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhabheNaMti' mAno vistAra 102 yona prabhASa che. lastakSetra prabhA 26 ve ceAjana jeTaluM che. enA karatAM khamaNu A himavAn pa tanu pramANu che. pa269ne methI guNAkAra karIe te 10parara ceAjana pramANa thAya che. A aMge ApaNe Ama paNa kahI zakIe chIe ke ja khruDhIpanA vyAsane dviguNita karIne temAM 190 ne bhAgA 2 rI me to bheTa bhAnuM prabhASa bhAvI laya the, 'tassa vAhA puratthimapaccatthimeNaM
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 1 zullahimavadvarpadharaparvatanirUpaNam ca pratyekaM 'purasthipaJcanthimeNaM' paurastyapazcime pUrvapazcimayoH 'paMca' paJca paJcasaMkhyAni 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'tiSNi ya' trINi ca 'paNNA se joyaNasae' yojanazatAni paJcAzaditi paJcAzadadhikAni 'paNNarasa ya' paJcadaza ca 'egUNavIsabhAe joyaNassa' yojanasya ekonaviMzatibhAgAna 'addhabhAgaM ca' arddhabhAgam ekasya yojanaikonaviMzatitamabhAgasyArddha ca 'AyAmeNaM' AyAmena - daidhryeNa prajJapte, sthApanA yathA - 5350 / asya vyAkhyAnaM caturdazasUtragana caitADhyAdhikAre draSTavyam / etatsUtrasya tatsUtraprAyatvAt / athAsya jIvAmAha'tassa jIvA' ityAdi, 'tassa' tasya kSudrahimavataH 'jIvA' jIvA - dhanurjyA seva jIvA dhanuyavatpradezaH 'uttareNaM' uttare - uttarasyAM dizi gatA 'pAINa paDiNAyacA' prAcIna pratIcInAssyatA pUrvapazcipadIrghA, punaH sA kIdRzI ? ityapekSAyAmAha - 'jAya' yAvat - yAvatpadena 'purasthimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudde puTThA' iti grAm / 19 enacchAyA-'paurastyayA koTayA paurastyaM lavaNasamudraM spRSTA' etadvivaraNaM spaSTam, 'paccatthimillAe koDIe' pAzcAtyayA koTayA 'pacatthimilaM lavaNasamudaM puTTA' pAcAtyaM lavaNasamudraM spRSTA, 'cauccIsaM' caturvizatiH - caturviMzati saMkhyAni 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi ca punaH 'Nava ya' nava-navasaMkhyAni 'battI se jIyaNasae' yojanazatAni dvAtriMzaditi dvAtriMzadadhikAni 'addhabhAgaM' arddhabhAgam ekasya yojanaikonaviMzati bhAgasyArddhaM ca 'kicivisesUNA' kiJciya paNNAse jogaNasapa paNNarasaya egUNacI sahabhAe joyaNarasa advabhAgaM ca AgAmeNaM) isakI pUrva pazcima kI donoM bhujAeM lambAI meM 5350 yojana kI haiM, tathA 1 yojana ke 19 bhAgo meM 15 bhAga pramANa hai isakA vyAkhyAna vainAyAdhikAra ke sUtra se jAna lenA cAhiye (tassa jIvA uttareNaM pApaDINAyayA jAva paccatthimillAe koDIe paccatthimillaM lavaNasamudaM puTThA cauccIsaM joyaNasahassA Nacaya battIse jogaNasae adrabhAgaM ca kiMcivisesRNA AyAmeNaM paNNattA) isa kSudra hinavatparyana kI uttara dizAgata jIvA-dhanuSa kI jyA ke jaisA pradeza - pUrva se pazcima taka lagbI hai yAvat vaha apanI pUrvadiggata koTI se pUrva lavaNa samudra ko pazcimadiggatakoTi se pazcimalavaNasamudra ko chU rahA hai yn paMca joyaNasaharasAI tiNiya paNNAse jobaNasae paNNarasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa advabhAgaM ca AyAmeNaM' me parvartanI pUrvapazcimanI bhanne luto saMmAbhAM 5350 caiAjana jeTalI che temaja eka ceAjananA 19 bhAgeAmAM 15 bhAga pramANa che, e magenuM vyAbhyAna vaitADhyAdhihAranA sUtrabhAMdhI lagI sevu le the. 'tassa jIvA uttareNaM poINa paDINAyayA jAtra paccatthimillAe koDIMe paccatthimillaM lANasamudaM puTTA cauvIsaM joyaNasahassAiM Natraya battIse joyaNasae addhabhAgaM ca kiMcivisesUNA AyAmegaM vaLattA' A kSudra hiMmavAn parvatanI uttara zAgata jIvA-dhanuSanI pratyaMcA jenA pradeza pUrvathI pazcima sudhI lAMkhA che, yAvat te peAtAnI pUrva diggata kATithI pU lavaNa
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre dvizeponA kiJcidUnA, 'AyAmeNaM-paNNattA' AyAmena prajJaptA kizcidanatvaM cAsyA AnetuM vargamUle kRte zeSoparitanarAzyapekSayA bodhyam athAsyAH parikSepamAha-'tIse dhaNupuTTe' ityAdi, 'tIse tasyAH kSudrahimavajjIvAyAH 'dhaNupuDhe' dhanuSpRSTham-dhanuppRSThabhAgAkArapradezaH 'dAhiNeNaM' dakSiNe dakSiNasyAM dizi 'paNavIsaM' paJcaviMzatiH 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'doNNiya dve ca 'tose joyaNasae' yojanazate triMzaditi triMzadadhike 'cattArI ya caturazca 'egaNavIsaibhAe' ekonaviMzatibhAgAn 'joyaNassa' yojanasya 2523. 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA vartulata yA 'paNNatte' prajJaptam / / ____ arthataM kSudrahimavantaM vakSyamANavizepaNe varNayati 'ruyagasaMThANasaMThie' ityAdi, 'ruyagasaMThAgasaThie' rucakasaMsthAnasaMsthitaH rucakamihasuvarNAbharaNavizepaH tasya yatsaMsthAnam AkArastena sasthitaH valayAkAra ityarthaH, punaH 'sabakaNagAmae' sarvakanakamayaH sarvAtmanA kanakamayaH svarNamayaH 'acche saNhe' acchaH zlakSNaH 'taheva' tathaiva pUrvavadeva 'jAva paDirUve' yAvat pratirUpa:-pratirUpa iti padaparyantAnAmatra saMgraho vodhyaH, tathA ca 'lapTaH ghRSTaH nIrajAH nirmalA niSpaGkaH niSkaGkaTacchAyaH saprabhaH samarIcikaH sodyotaH prAsAdIyaH darzanIyaH yaha jIvA 24932 yojana aura eka yojana ke ardhabhAga se kucha kama lambo hai (tIse dhaNuppaTe dAhiNeNaM paNavIsaM joyaNasahassAI doNNiya tIse joyaNa sae cattAriya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM paNNatte) isa kSudrahimavat parvata kI jIcA kA dhanuSSTha dakSiNa pArzva meM 25230 yojana kA paridhikI apekSA se kahA gayA hai (ruagasaMThANasaMThie savaruNagAmae acche maNNe, taheva jAva paDirUve) isa kSudra himavata parvata kA saMsthAna rucaka suvarga ke AbharaNavizeSa -kA jaisA saMsthAna hotA hai vaisA hI hai-yaha parvata svabhAvataH accha-svaccha aura zlakSNa hai yAvat pratirUpa hai yahAM yAvatpada se-"laSTaH, ghRSTaH, mRSTaH, nIrajAH, nirmalaH, niSpaGkaH, niSkaMkaracchAyaH, saprabhA, samarIcikA sodyotaH, prAsAdIyaH, darzanIyaH, abhirUpa:' ina-padoM kA saMgraha huA hai ina padoM samudrane sparzI rahyo che. A jIvA 24lDara ejana ane eka jana ardha bhAga 42tA 444 65 einii che. 'tIse dhaNuppuDhe dAhiNeNaM paNavIsaM joyaNasahassAI doNNiya tIse joyaNasae cattAriya egUNavIsaibha.e joyaNassa parikkheveNaM paNNatte' se kSudra bhivat parvatanI jIvAne dhanupRSTha dakSiNa bAjue 25230 ejana jeTaluM kahevAmAM Avela che te pA2dhinI apekSA / 498 cha. 'ruagasaMThANa saMThie savvakaNagAmae anche saNe, taheva jAva paDirUve' se kSudra bhivat pani saMsthAna anya suvarNa na mAsa vizeSa saMsthAna hoya che, tevuM ja che. e parvata svabhAvataH accha-vaccha ane slaNa che, yAvat prati35 cha. mI yAvat pathI 'laSTaH, ghRSTaH, mRSTaH nIrajAH, nirmalaH, niSpaMka: niSkaMTakacchAyaH, samabhaH samarIcikA, soyotaH, prasAdIya, darzanIyaH, abhirUpaH' me pahA
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAra: sU0 1 bhullahimavarSadharaparvatanirUpaNama abhirUpaH ityeSAM saGgrahaH phlitH| etavyAkhyA'traiva raturthasUtre jagatI varNane proktA, sA'tra , liGgavyatyayena yAcyA sa puna: 'ubhao' ubhayoH dvayoH 'pAsiM' pArzvayoH 'dohiM' dvAbhyAM 'paumavaraveiyAhiM' padmavaravedikAbhyAM ca punaH 'dohi ya vaNasaMDehi dvAbhyAM vanapaNDAbhyAM 'saMparikkhitte' saMparikSiptaH saMpariveSTito'sti, tadveSTanabhUtayoH 'dupha vi pamANaM' dvayorapi pramANaM 'vaNNagotti' varNakazcatadvayaM caturthapaMcama mUtravyAkhyAto bodhyam iti / amya 'nulla hima vaMtassa vAsaharapavyayassa' kSudrahimavano varSadharaparvatasya 'uvari' upari-udhai zikhare 'bahasamaramaNijje' bahusamaramaNIyaH-atyantaramaNIyaH 'bhUmimAge paNNatte' bhUmibhAgaH prajAtaH tadvarNanAyAha'se jahA nAmae' ityArabhya 'jAva viharaMti' ityantaM sabai vivaraNaM papThasUtrato bodhyam / / 20 1. kI vyAkhyA yahI 4 the satra meM jagatI ke varNana ke prasaGga meM kahI jA cukI hai ataH liGgavyatyaya karake use yahAM vyAkhyA ke rUpa meM grahaNa kara lenA cAhiye (ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparikvitte dupaha vi pamANaM ghaNNagotti) yaha kSudrahimavat parvana donoM ora do padmavara vedikAoM se aura do vanapaNDoM se ghirA huA hai ina vanapaNDoM kA varNana evaM pramANa catartha paMcama satra kI vyAkhyA se jAnalenA cAhiye (kSullahimavaMtassa vAlahara pavyayassa uvari bahumamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte se jahA NAmae Aligapukkharei vA jAva bahave vANamaMtarA devAya devIo ya AsayaMti jAva cihati) isa kSudrahimavat varSadhara parvata ke Upara kA bhUmi bhAga bahusamaramaNIya hai aura vaha aimA vahamamaramaNIya hai ki jamA Aliga puSkara-mRdaGga mA mukha hotA hai yAvat yahAM aneka vAna vyantaradeva aura deviyAM uThatI baiThatI rahatI hai| isa vivaraNa ko jAnane ke liye chaTThA mUtra kA vivaraNa dekhanA cAhiye // 10 // saMgRhIta thayA che. A padanI vyAkhyA eja 4 thA sUtramAM jagatInA varNana prasaMgamAM kahevAmAM Avela che. ethI liMga vyatyaya karIne atre vyAkhyA rUpamAM grahaNa karI levI naye. 'ubhao pAsiM dohiM paumavaravedAhiM dohiM ya vaNasaMDehiM saMparikkhitte duNha vi pamANaM vaNNagotti' se kSu himavat pata manne 26 me 512 vAyAthI mana meM vanakhaDAthI AvRtta che. e vanakhaDAnuM varNana ane pramANa caturtha ane paMcama sUtranI vyAyAmAMthI nejii ve naye. 'kSulla himavaMtassa vAsaharapavayassa uvari vahasamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte se jahANAmAe. AliGgapukkhareivA jAva vahave vANamanarA devAya devIoya AsayaMti jAva viharaMti' se kSu libhapat 52 ptn| 52ne| bhUmi mAga bahusama ramaNIya che ane te e bahusamaramaNIya che ke jevuM AliMga puSkara-mRdaMganuM mukha hoya che. yAvat ahIM aneka vAnagaMtara deva ane devIo uThe che bese che. e aMgenuM vivaraNa SaSTha sUtramAM ApavAmAM Avela che. je sU- 1
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre ar kSudramivacchira sthita bhUmibhAgavartti padmaidaM varNayitumAha- 'tassa ' ityAdi / mUlam - tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM ikke mahaM paramadahe NAmaM dahe paNNatte, pAINapaDiyAyae udINa dAhiNavitthapaNe ikaM joyaNasahassaM AyAmegaM, paMca joyaNasayAI vizvaMbhe gaM, dasa joyaNAI ubveheNaM acche sahe rayayAmayakUle jAva pAsAIe jAva paDirUvetti se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samatA saMparikkhite veiyA vaNasaMDavaNNao bhANiyavvoti / tassa NaM paumaddahasta cauddisiM cattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA, vaNNAvAso bhANiyavvotti / tesi NaM tisovANapaDirUvagANaM purao patteyaM 2 toraNA paNNattA, teNaM toraNA NANAmaNitrayA, tassa NaM paumadahasta bahumajjhadesabhAe ettha mahaM ege paune paNNatte, joyaNaM AyAmavivakhaMbheNaM addhajoyaNaM bAhalleNaM dasa joyaNAI ubveheNaM do kose usie jalatAo sAiregAI dasa joyaNAI savvaggeNaM paNNatte / seNaM egAe jagaIe savvao samatA saMparikkhite jaMbuddIvajagaippamANAnarasse vi taha cetra pamANeNaMti / tassa NaM paumassa ayameyArUve vaSNAvAse paNNatte, taM jahA - vairAmayA mUlA, riTThAmae kaMde, veruliyAmae NAle, veruliyAmA bAhirapattA, jaMbUNayAmayA abhitarapattA, tavajimayA kesarA, NANAmaNimayA pokkharadvibhAyA, kaNagAmaIkaNNigA, sANaM addhajoyaNaM AyAmavivakhaMbheNaM kosaM bAhalleNaM, savvakaNagAmaI acchaa| tIse NaM kaNNiyAe uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, se jahA NAmae AliMgapukkharei vA // sU0 2 // chAyA - tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadeza bhAge atra khala eko mahAn padmahRdo nAma hRdaH prajJaptaH, prAcInapratIcInAyataH udIcInadakSiNa vistIrNaH ekaM yojanasaha mAyAmena paJca yojanazatAni viSkambheNa daza yojanAni udvedhena, acchaH zlakSNaH rajatamayakulaH yAvat prAsAdIyaH yAvat pratirUpa iti / sa khalu ekayA padmavaravedikayA ekenaM
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH su0 2 pAhadanirUpaNam ca vanapaNDena sarvataH samantAt saMparikSipnaH / vedikA vanapaNDavarNako bhaNitavya iti / tasya khalu padmaidasya caturdizi catvAri trisopAnamnatirUpANi prajJaptAni varNAvAso bhaNitavyaH iti / teSAM khalu trisopAnapratirUpa kANAM purataH pratyekaM 2 toraNAH prajJaptAH / te khala toraNAH nAnAmaNimayAH tasya salu padmahadamya bahumadhyadezabhAgaH atra mahad ekaM padma prajJaptam , yojanamAyAmaviSkambheNa, arddhayojanaM bAhalyena, daga yojanAni udvedhena, dvau krogAvRcchritam . jalAntAn sAtirekANi daza yojanAni sarvAgrega prajJaptAni / tan khalu ekayA jayatyA sarvataH samantAt saMparikSiptaM. 'sA ca jagato' jambudvIpajagatIpramANA, gavAsakaTako'pi tathaiva pramANeneti / tasya khalu padamasya ayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA-vannamayAni mUlAni, ripTamayaH kandaH, baiTaryamayaM nAlaM yamayAni vAdyapatrANi, jAmbUnadamayAni bhAbhyantarapatrANi tapakIyamAni hayagaNi, nAnAmaNimayAH puSkarAsthibhAgAH, kanakamadhImaNikA / mA bandu arddha yojanama AyAmaviyambheNa, krogaM bAhalyena, sarvakana jhamayI acchA, tasyAH bala kaNikAyAH upari nahugamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, sa yathAnAmakaH AliGgapuSkara iti // 0 2 / / TokA-'talsa gAM' nyaadi| "tassa NaM bahasamaramaNijjassa' tamya kSudrahimavataH khalu bahugamaramaNIyasya 'bhUmi bhAgamya bahamadhjhasabhAe' bhUmibhAgastha bahamadhyadezabhAge atyantamadhyabhAge 'etya ' atra ida khalu 'eke madaM paumarahe NAmaM dahe paNNatte' eko mahAn bRhan padmahadaH tannAmakaH hunaH manaptaH, na ca tInaH ? inya pekSAyAmAha-'pAINapaDiNAyae' prAcInatranIcInAyata:-pUrvapatrimayordIrghaH 'udINadAhiNavitthiNe' udIcIna dakSiNavIstIrNaH padma hadakA varNana 'nassa NaM bahumamaramaNijasma bhUmibhAgasta bahamajhadesabhAe patthaNaM ikkeityaadi| TIkArtha-(tasmaNa bahumamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe) usa kSulla himavaMta parvana ke bahumamaramaNIya bhUmi bhAga ke ThIka bIca meM (ettha NaM ege mahaM paumadahe NAma daheM paNNatte) eka vizAla padmadraha nAmakA draha kahA gayA hai (pAINa paDiNAyae udINa dAhiNa visthipaNe pagaM joyaNalahassaM AyAmeNaM, paMca joyaNasayAhaM vizvaMbheNaM, dasa joyaNAI uvveheNaM acche-saNhe rayayAmayakUle jAva pavahudanuM varNana 'tamsa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM ikke' ityAdi Ta -tamsaNaM bahusamaramaNijjamsa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe' te kSuta himavata patinAmasabharabhaeNIya bhUbhibhAsanI hI patrye 'etya NaM ege mahaM paumadahe NAmaM dahe paNNatte' 4 vizaNa pahADa nAma ra che. 'pAINa paINAyae udINa dAhiNavitthiNNe ega joyaNa. sahassaM AyAmeNaM, paMcajoyaNasayAI vikkhaMbheNaM, dama joyaNAI, uvveheNaM acche saNhe rayayAmaya ja02
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ _ jambUdvIpaprajJaptisUtre uttaradakSiNayovistAravAn 'ikaM joyaNasahassaM AyAmeNaM' ekaM yojanasahasramAyAmena eka sahasrayojanaparyantamAyata iti bhAvaH, 'paMcajoyaNasayAI vikkhaMbheNaM' paJca yojanazatAni viSkambheNa paJcazatayojanaparyantaM vistAravAn , 'dasa joyaNAI uvve heNaM' daza yojanAni udvedhenabhUgatatvena / punaH sa 'acche' accha:-AkAzasphaTikavadati nirmalA, 'saNhe' zlakSNaHcikkaNaH 'rayayAmayakre' rajatamayakUla:-rajatamayaM kUlaM taTaM yasya sa tathA-rajatamayataTaH, 'jAva' yAvat - yAvatpadena-'samatIre vairAmayapAsANe tavaNijjatale sutraNNamuThabharayaNAmayavAlae veruliyamaNiphAliyapaDalapaccoyaDe suhoyAre sahuttAre NANAmaNi titthasuvaddha cAukoNe aNupurasunAyavappagaMbhIrasIyalajale saMchannapattabhisamuNAle bahuuppalakumuyasubhagasogaMdhiyapuMDarIya sayavattaphullakesarovacie chappayaparibhujjamANakamale acche vimalasalilapuNNe parihatthabhamaMtamacchakacchabhaM aNega sauNamihuNapariarie' iti saMgrAhyam / / ___etacchAyA-"samatIraH vajramayapApANaH tapanIyatalaH suvarNazubhrarajatamayavAlukaH vaiDUryamaNisphaTikapaTalapaccoyaDaH sukhAvatAraH sukhottAraH nAnAmaNitIrthasuvaddhaH catuSkoNaH AnuH pUrvyasunAtavapragambhIrazItalajalaH saMunnapatravisamRNAlaH' bahUtpalakumudasubhaga saugandhikapuNDapAsAIe jAva paDikhvatti) yaha draha pUrva se pazcima taka lambA hai tathA uttara se dakSiNa taka vistIrNa hai eka hajAra yojana kI isakI laMbAI hai tathA pAMca sau yojana kA yaha cauDA haiM isakI gaharAI 10 yojana kI hai yaha AkAza aura sphaTikake jaisA accha-nirmala hai, zlakSNa-cikanA hai isakA taTa rajatamaya hai yahAM yAvatpada se-'samatIre, vairAmayapAsANe, tavaNijjatale, suvaNNa sunbharayaNAmayavAlue, veruliyamaNi phAliya paDalapaccoyaDe suhoyAre sahuttAre, gANAmaNititthasubaddhe, cAukoNe, aNupuvvasujAyavappagaMbhIrasIyalajale, saMcchapaNapattabhisamuNAle bahu uppalakumuyasubhaga sogaMdhiya puMDarIya sayavattaphullakesarovacie, chappaya paribhujjamANakamale, acchavimalasalilapuNNe, parihatthabhamaMtamacchakaccha, aNega sauNamihuNapariarie" isa pATha kA saMgraha huA kUle jAva pAsAie jAva paDirUvatti' meM 6 (33) pUthI pazcima sudhA sAMbhu cha uttarathI dakSiNa sudhI vistIrNa che. eka "sahasa ejana jeTalI e kahanI laMbAI che. e AkAza ane sphaTikanA je accha-nirmaLa che, zlaphaNa che-cikakaNa che. Akha taTa 201dbhaya che. mI yAvatU pahathI 'samatIre vairAmayapAsANe, tavaNijjatale suvaNNa subbharayayAmayavAlue, veruliyamaNiphAliya paDalapaccoyaDe suhoyAre, huttAre, NANAmaNititthasubaddhe cAukoNe, aNupuvvasujAyavappagaMbhIrasIyalajale, saMcchaNNapattabhisamuNAle, bahu uppala kumuya subhaya sogaMdhiya puMDarIya sayavatta phullakesarovacie, chappayaparibhujjamANakamale, accha vimalasalilapuNNe parihatthabhamaMta macchakacchamaM aNega sauNa miTThaNapariarie' mA pA sabalIta thayo cha. yA pAnI vyAyAmA prabhArI cha-nimnatA
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 2 pAdanirUpaNam rIka zatapatra phullakesaropacitaH paTpadaparibhujyamAnakamalaH acchavimalasalilapUrNaH parihastabhramanmatsyakacchapAnekazakunamithunaparicaritaH" iti / etadvanyAkhyA-"samatIraH samAni nimnonnanatvarahitAni tIrANi naTAni yasya sa tathA vannamayapApANaH-vanamaNimayaprastaraH, tapanIyatalaH tapanIyam uttamajAtIya suvarNa tanmayaM nalaM yasya sa tathA, suvarNazubhrarajatamayavAlukA-zubhaM-zuklaM yat suvarNa tacca rajataM cetyubhayamayI vAnTakA yasya sa tathA, vaiTUryamaNisphaTikapaTala-baiharyamaNInAM sphaTikAnAM ca yat paTalaM samUhaH tanmayaH paccoyaDa:-taTasamIpa varmyunatapradezo yasya tathA, 'paccoyaDa' iti dezIyaH zabdaH pUrvoktArthakaH / mukhAvatAraH mukhaH sukhadaH avatAra: jalapravezo yasya sa tayA, mukhottAra:-sukhada nigamanaH, nAnAmaNitIrthasabaddhaHnAnAmaNibaddhatIrthaH atra prAkRtatvAtsabAdazabdamya paraprayogaH nAnAmaNibhiH candrakAntAdi nAnAvidhamaNibhiH subaddhaM muSThatayopaniyaddhaM tIrtha 'ghATa' ini prasiddhaM sthalaM yasya sa tthaa| catuSkoNaH caturasraH AnupUrvya mujAtayapragambhIragItalajalaH AnupUryeNa krameNa mujAtaM muni8panna vanAM pAlI yasya sa tathA gambhIraM gItalaM ca jalaM yasya sa tathA, ubhayoH karmadhArayaH saMghanapatravisamRNAlaH saMchannAni vyAptAni patravisamRNAlAni yatra sa tathA bahutpalakumudabhuhai isa pATha kI vyAkhyA isa prakAra se hai-nimnatA aura unnatya se rahita hone ke kAraNa isake nIra-nada-samAna hai vannamaNimaya isake pApANa hai uttamajAtIya suvarNamaya isakA tala bhAga hai| zubhra-suvarNamaya aura rajatamaya isakI vAlukA hai isake taTake samIpakA jo unnatapradeza hai vaha vaiDUryamaNiyoM ke aura sphaTikoM ke samUha-se niSpanna huA jaisA hai 'paccoyaDa' yaha dezIya zabda hai isameM praveza karanA mumbada hai aura isase bAhara nikalanA bhI sukhada hai isake jo ghATa haiM ve adhika maNiyoM ke dvArA banAye hue haiN| prAkRta hone se yahAM sucandra zabda kA para prayoga huA hai yaha caukoNa hai isakI pAlI kramazaH vaha kramazaH niSpanna hai-damakA jala gaMbhIra aura zItala hai isameM jo patra, bisa aura mRNAla hai ve saba channa hai arthAt yaha patra, visa aura mRNAloM se vyApta hai yaha vikasita aura kezaropacita aneka candravikAzIkuvalayoM se, kumudoM se-kairavoM se, mubhagoM se-sundarakamaloM se, saugaMdhikoM se ane unnatvathI rahita levA badala enA kinArAonaTe-samAna che. vA maNimaya enA pASANe che. uttama jAtIya suvarNa nirmita ene tala bhAga che. zubhra suvarNamaya ane rajatamaya enI vAlukA che. enA taTanI pAse je unnata pradeza che te vairyamaNionA mana TikAnA samUhAthI ni0pana saya savA che. 'paccoyaDa' yA zIya za6 cha. sabhA praviSTa thavuM sukhada che. ane emAMthI bahAra nIkaLavuM paNa sukhada che enA je ghATe che te madhi4 maNimA nArA limita che. prAstApAyI mahI 'subaddha' zahana prayoga thAya che. e cokhUNuM che. enI pAlI kramazaH niSpanna thayelI che. emAMnuM pANI gaMbhIra ane zItaLa che. emAM je patra visa mRNAla che te sarva channa che. eTale ke e huda patra, visa * ane mRNAlethI vyApta che. e vikasita ane kezarapacita aneka caMdra vikAzI kuvalayethI,
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra jambUdvIpaprajJaptisUtre bhagasaugandhika puNDarIkazatapatra phullakesaropacitaH phullAni vikasitAni kesaropacitAni - kesarayuktAni bahUni utpalakumudasubhaga saugandhika puNDarIkazatapatrANi tatrotpalAni kuvalayAni candravikAzIni kamalAni kumudAni - kairavaNi, subhagAni sundarANi kamalAni saugandhikAni kalhArANi sugandhIni kamalAni, puNDarIkANi zuklakamalAni, zatapatrANi - zatasaMkhyapatrayuktAni kamalAni caitAni yatra sa tathA, atra vizeSaNavAcakayoH phulla kesaropacitapadayoH para prayogaH prAkRtatvAdbodhyaH, paTpadaparigujyamAna kamalaH - bhramaralihyamAna kamala, acchanimalasa'lilapUrNaH -acchavimalAni ati nirmalAni yAni salilAni jalAni taiH pUrNaH bhRtaH parihasta bhramana-matsyakacchapAneka zakunamithunaparicaritaH parihastaM nipuNaM yathA syAttathA bhramantaH itastataH paryaTantaH matsyAH kacchapAzca tathA anekeSAM zakunAnAM pakSiNAM yAni mithunAni strI puMsayugalAni ca taiH paricaritaH sevitaH" iti / 'pAsAIe jAna paDirUvetti' prAsAdIyo yAvat pratirUpaH prAsAdIyo darzanIyo'bhirUpaH pratirUpaH ityeSAM vyAkhyA pUrvagatA / ' se NaM egAe paumavaravezyAeM' sa padmaidaH khalu ekayA padmavarapedikayA 'egeNa ya vaNasaMDeNaM' ekena ca canapaNDena 'saccao' sarvataH sarvAsu dikSu 'samatA' samantAt sarvavidikSu 'saMparikkhitte' saMparikSiptaH - pariveSTitaH, atra 'veiyAvaNasaMDavaNNao bhANiyavvotti' vedikA vanapaNDavarNako bhaNitavyaH, tatra vedikA varNanaM caturthastrataH vanapaNDavarNanaM ca paJcamasUtrato vodhyam / - sugaMdhitakamaloM se, puNDarIkoM se-zubhra kamaloM se, zata patroM se zatasaMkhyaka patravAle kamaloM se yukta hai yahAM - prAkRta hone se vizeSaNa vAcaka phulla aura kezaropacitapadoM kA para prayoga huA hai isake jo kamala haiM ve saba bhramaroM dvArA paribhujya haiM atisvaccha jala se yaha paripUrNa hai acchI taraha se yaha itastataH paribhramaNa karate hue bhramaroM, se, kacchapoM se tathA aneka pakSiyoM ke jor3oM se sevita he 'prAsAdIya yAvat pratirUpa' Adi zabdoM kI vyAkhyA pUrva meM kI 'jA cukI hai yahAM yAvat zabda se 'darzanIyaH abhirUpa:' ina padoM kA grahaNa kiyA gayA hai yaha padmahUda saba tarapha se eka padmavarvedikA se aura ekavanaSaNDa se parikSipta hai - pariveSTita hai vedikA varNana caturtha sUtra se vanakhaNDa varNana abhuhothI, ravothI - subhagothI - suMdara bhaNothI, sauga dhimethI- sugaMdhita bhaNothI, puMDarI athI zubhra kamaLAthI, zatapatrothI-zata sakhyaka patravALA kamaLAthI yukta che, ahIM prAkRta hAvA mahA vizeSaNu vA 'phulla' bhane 'kezaropacita' pahano prayoga thyele| che, khenI aMDara je kamaLA che te badhAM bhramarA dvArA paribhunya che, ati svaccha jaLathI e hRda paripUrNa che. e sArI rIte Itastata* paribhramaNa karatA bhramarAthI, kacchapeAthI temaja aneka pakSImonaa bheDAgothI sevita che. 'prAsAdIya yAvat pratirUpa' vagere zahAnI vyAcyA paDelAM 42vAmAM bhAvI che. ahIM yAvat pahathI 'darzanIyaH abhirUpaH' ye ho grahayu thayA che.. padmA mera eka padmavara vedikAthI ane eka vanakha'DathI parikSita che-parivendrita che.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 2 padmadanirUpaNam 13 9 'tassa NaM pauma cauddisi cattAri tisovANaparisvagA' tasya khalu padmadasya caturdazi catvAri trisopAnapratirUpakANi trayANAM sopAnAnAm AgehAvaroha sAdhanAnAM samAhAraH trisopAnaM sopAnapaGktitrayaM tadvatve trisopAnAni ekaikasyAM dizi tisrastisraH sopAna payaH tAnyeva pratirUpakANi mundarAkArasampannAni atra vizeSaNaparaprayogaH prAkRtatvAt tAni trimopAnapratirUpakANi 'paNNattA' prajJaptAni teSAM 'daNNAvAso' varNAvAsaH varNana paddhatiH 'bhANiyanyoti' bhaNitavyaH - vaktavya iti, sa yathA- 'badAmayA nimmA riAmayA paTTANA, veruliyAmayA saMbhA, muvaNNarupamayA phalagA, vadarAmayA saMdhI, lohitavakhamaIo sUIo, nANAmaNimayA avalaMbaNA, avalaMbaNavAhAo" etacchAyA - "vajramayAH nemAH riSTamayAni pratiSThAnAni vaiDUryamayAH ratambhAH suvarNarUpyamayAni phalakAni vajramayAH sandhayaH, lohitAkSamayyaH sUcayaH, nAnAmaNimayAni avalamvanAni avalamvanavAhAH" iti / etadAkhyA - tepAM trisopAnapratirUpakANAM nemA: hArabhUmibhAgAdUrdhvaM niSkrAmantaH pradezAH cannamayAH vajraratnamayAH pratiSThAnAni - mUlapAdAH riSTamayAni ripTaratnamayAni, stapaJcama sUtra se jAna lenA cAhiye (tasmaNaM padahasta cauddisiM cattAri tiso. vANapaDivA paNNattA) usa padmada kI cAroM dizAoM meM sundara 2 trisopAna - sopAnatraya hai arthAt eka dizA meM tIna 2 sundara 2 sIDiyAM haiM (vaNNAvAsobhANipavvotti-teniNaM tisovANapaDikhvagANaM purao patte 2 toraNA paNNattA, teNaM toraNA NANAmaNisA, tattaNaM paDasahara bahumajjJadesabhAe ettha mahaM ege paNNatte) ina trisopAna pratirUpakoM kA varNAvAsa varNanapaddhati - yahAM kaha lenA cAhiye jo ki isa prakAra se haiM 'vairAmayA nimmA, riTThAmacA par3ahANA, veLaliyAmayA khaMbhA, suvaNNarupamayA phalagA, vairAsayA saMdhI, lohitakkhamaIo saIo, nANAmaNimayA avalaMtraNA avalaMbaNavAhAo' ina padoM ko vyAkhyA isa prakAra se hai-ina trisopAna pratirUpakoM ke jo nema-dvArA bhUmibhAga hi varNana turtha sUtrabhAMthI lagI sevu' lekhe, 'tassa NaM paramaddahassa caudisiM cattAri tisovANapaDhivA paNNattA' te jhAr3ahanI the|mer suMdara-suMdara visopAnatrayI hai. bheTI hareTa dizAbhAM prAzutrA suMdara sopAna paMktiyo che. 'vaNNAvAso bhANiyanvotti - tesiNaM tisotrANapaDivagANaM purao patteyaM 2 toraNA paNNattA, teNaM toraNA NANAmaNimayA, tassa NaM paumaddahassa bahumajyasabhAe ettha mahaM ege paume paNNace' se trisopAna pratiyonI varSAna paddhati mage atre spaSTatA Avazyaka che. te mA prabhA che - 'vairomayA nimmA, riTThAmayA paTTANA, veruliyAmayA khaMbhA, suvaNNaruppamayA phalagA, vairAmayA saMdhI, lohitamva maIo, sUIo, nANA maNimayA avalaMtraNA avalaMvyaNa vAhAo' me pahAnI vyAbhyA yA pramANe che. e triseApAna pratirUpakAnA je nemA-dvArabhUmi bhAgathI uparanI tarapha tthita pradeza che te 14bhaya che, zebhanu' pratiSThAna-bhUAyAha- riSTa ratnabhaya che. stala vaiDUrya ratnabhaya che. 4
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 jambUdvIpaprajJaptisUtre mbhAH-vaiDyamayA:-caiDUryaratnamayAH, phalakAni 'pATa' iti bhASA prasiddhAni muvarNarUpyamayAni, sandhayaH phalakANAM sandhAnAni vajramayAH vajraratnamayAH, sUcayaH-phalakadvaya sambandhakArakAH pAdukAsthAnIyAH lohitAkSamayyaH lohitaratnamayyaH avalamvanAni nAnAmaNimayAni anekavidhamaNimayAni, evam avalambanavAhAH avalamvanabhittayo'pi 'tesiNaM' tepAM khalu 'tiso. vANapaDirUvagANaM' trisopAnapratirUpakANAM 'purao' purata:-agre 'patteyaM2' pratyekam 2 ekakasya trisopAnapratirUpakasyAgre 'toraNA paNNattA' toraNAH prajJaptA:, 'teNaM toraNA te khalu toraNAH kIdRzAH ? ityAha-'NANAmaNimayA' nAnAmaNimayAH anekavidhamaNimayAH, ityAdi toraNavarNanamatraiva saptamasUtre jambUdvIpasya vijayadvAravarNanavyAkhyAyAM draSTavyam / ___ 'tassa NaM paumadahassa bahumajjhadesabhAe' tasya khalu padmahUdasya bahumadhyadezabhAge atyantamadhyabhAge 'ettha' atra asmin pradeze 'mahaM' mahat-bRhat 'ege paume' eka padama-kamalaM paNgatte' prajJaptam , tasya yanmahattvamuktaM tat spaSTI karoti 'joyaNaM' yojanaM-yojamaparimitam 'AyAmavikhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa dargyavistArAbhyAm 'addha joyaNaM' arddhayojana yojana se Upara kI ora uThe hue pradeza haiM ve vajramaya hai, ina ke pratiSThAna-mUla pAdariSTa ratnamaya hai stambha vaiDUryaratnamaya haiM phalaka-paTiye-inake suvarNamaya aura rUpyamaya haiM arthAt gaMgAjamUnI haiM saMdhI inakI vajramaya hai sUciyAM inakI lohitAkSaratnamaya hai inake avalambana aura avalambanavAhA-avalambanabhittiyAM aneka prakAra ke maNiyoM kI banI huI haiN| (tesi NaM tisovANa pa0) pratyeka sopAnatrayake (purao patteyaM 2 toraNA paNNattA) Age toraNa kahe gaye hai' (teNaM toraNA jANAmaNimayA tassaNaM paumaddahasta bahumajjhadesabhAe ettha mahaM ege paume paNNate) ye toraNa anekamaNiyAM ke bane hue haiM isa padma draha ke ThIka bIca meM eka vizAla pama kahA gayA hai (joyaNaM AyAmavikkhabheNaM addha joyaNaM bAhalleNaM, dasa joyaNAI uvveheMNaM dokose Usie jlNenA suvarNamaya ane rUkhyamaya che-arthAt gaMgAjamanI che. enI saMdhI vajamaya che. sUcio lehitAkSa ratnamaya che. enA avalaMbana ane enI avalaMbana vAhAe avalaMbana litiyA mana: prA2nA mANumAthA limita cha. 'tesiNaM tisovANapa0 424 sopAnatrayI 'purao patteya 2 toraNA paNNattA' mA te.ro| 2. ( toraNAnuna mAhI sakSama satramA mudIpanA visyAnA vanamA 42vAbhA mAla che.) 'teNaM toraNA NANA maNimayA tassa NaM paumaddahasta bahumajjhadesabhAe ettha mahaM eo paume paNNatte' se tAraNa bhane bhA mAthI nimita che se pAnI 18 vaye 4 vizaNa 5. 'joyaNaM AyAmavikkhaMbheNa, addhajoyaNa bAhalleNaM, dasa joyaNAI uvveheNaM, do kose Usie jalaMtAo sAiregAI dasa joyaNAI 'ina toraNoM kA varNana yahIM para saptama sUtra meM jaMbUdvIpa ke vijaya dvAra ke varNana meM kiyA gayA hai|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 2 pAhadanirUpaNam / syAda 'bAhalleNaM' pAhalyena piNDena 'dasa joyaNAI unveheNaM' daza yojanAni udvedhena jalAvagAhena jalAntargatatvenetyarthaH 'do kose usie' dvau kozau uciThUtam uccatvam kuta ucchitam ? ityAha-'jalaMtAo' jalAntAt-jaloparibhAgAt , evaM 'sAiregAI' sAtirekANi sAdhikAni 'dasa joyaNAI' daza yojanAni 'sancaggeNaM' sarvAgreNa sarvapramANena 'paNNatte prajJaptAni jalAvagAhoparitanabhAga satkakrozadvayarUpakamalamAnamIlane etAvatA eva sambhavAt / 'se gaM. tat padma khalu 'egAe jaIe' ekayA jagatyA prakArakalpayA 'sabao' sarvataH sarvadikSa 'samaMtA' samantAt sarvavidikSu 'saMparikkhitte' saMparikSiptaM pariveSTitam sA ca padmaparivepTana bhUtA jagatI kimpramANA? ityAha-'jaMbuTTIvajagaippamANA' jambUdvIpajagatI pramANA jambaddhIpasya yA vaipTanabhRtA jagatI tatpramANA tatpariminA bodhyA, tathAhi-UrdhvamuccatvenApTa yojanAni mUle viSkambheNa dvAdaza yojanAni, madhye viSkambheNASTayojanAni, upari viSkambheNa tAo, sAiregAI dama joyaNAI managgeNaM paNNatta) isa padma kI lambAI aura coDAI eka yojana kI moTAi isakI Adhe yojana kI evaM udvedha isakA daza yojana kA kahA gayA hai yaha jalAnta se do koza Upara uThA huA hai isa taraha isakA kula vistAra 10 yojana se kucha adhika kahA gayA hai (seNaM egAe jagatIe savvao samaMtA saMparikigvatte javuddIva jagaippamANA gavastrakaDae ci taha-ceva pamANeti nassa NaM paumassa ayameyAsve vaNNAvAse paNNatte, taM jahAvaharAmayA mRlA, riTTAmae kaMde, vemaliyAmaga NAle, veruliyAmayA bAhira pattA, jamNayAmayA ambhitarapattA, tavaNijjamayA kesarA, NANAmaNimayA pokkharahibhAyA, kaNagAmaI kaNNigA) vaha kamala prAkAra rUpa eka jagatI se saba ora se ghirA huA hai yaha padamapariveSTana rUpa jagatI jambU dvIpa jagatI ke barAbara hai-jaise isakI UMcAI AThayojana kI hai mRla meM isakA viSkambha 12 yojanakA hai madhya meM isakA viSkambha ATha yojana kA hai tathA Upara meM isakA viSkambha savvagaNaM paNNatta' se pAnI mA mane pApA 4 yona sI sana 18 yA jana jeTalI ane eno udedha daza ejana jeTaluM kahevAmAM Avela che. e ja lAnathI be gAu upara uTheluM che. A pramANe Ane kuLa vistAra 10 ejana karatAM kaMIka adhika vAmAM Ave che. 'se gaM egAe jagatIe savvao samaMtA saMparikkhitte jaMbuddIva jagaipa. mANA gavakkhakaDae vi taha ceva pamANeti tassa NaM paumassa ayamevArUve vaNNAvAse paNNatte taM jahA vairAmayA mulA, ridvAmae kaMde, veruliyAmae NAle veruliyA mayA, bAhirapattA jambUNayA mayA AmbhitarapattA tavaNijjamayA kesarA NANAmaNimayA pokkharadvibhAyA, kaNagAmaI kaNNigA' te 4bha prA42 35 24 tAthA yAme2 mAvRtta cha. ye padmaparivaSTana rUpa jagatI jaMbudviIpa jagatInI barAbara che. jemake enI UMcAI ATha yojana jeTalI che. maLamAM ene vidhvaMbha bAra ejana jeTaluM che. madhyamAM tene vikhaMbha
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapramaptisUtre catvAri yojanAni ato mUle vistIrNA madhye saMkSiptA, upari tanuketi gopuccha saMsthAna saMsthiteti / etacca pramANaM jalAdupariSTAbodhyam , dazayojanApajalAvagAhanapramANasyAtrA vivakSitatvAt , 'gavakkhakaDae vi' gavAkSakaTako api jAlasamUho'pi 'tahaceva pamANati' tathaiva pramANena uccatvenAIyojanam viSkambheNa paJcadhanu zatAnItyarthaH / atha padmavarNakamAha-'tassa NaM paumassa ayameyAsve' tasya khalu padmasya ayametadrapaH vakSyamANarUpaH 'vaNNAvAse' varNAvAsaH varNanapaddhatiH "paNNatte' prajJaptaH, 'taM jahA vanjamayA' tadyathA-catramayAni vajraratnamayAni 'mUlA' malAni kandAdadhastiryaniHmRtajaTAjUTAyayayarUpANi 'ridvAmae' riSTamayaH-riSTaratnamayaH 'kaMde' kandaH mUlanAlamadhyavartI granthiH, 'veruli. yAmae' vaiyamaya-caiyaratnamayaM 'NAle' nAlaM-kandopari madhyavartyavayavaH, 'veruliyAmayA' vaDyamayAni 'vAhirapattA' vAdyapatrANi atrA'yaM vizeSo'nyatra vAdyAni catvAri patrANi varyamayAni avaziSTAni tu raktasuvarNamayAnIti 'jaMbaNayAmayA' jAmbUnadamayAni IpadraktacArayojana kA hai isakA kAraNa yaha mUla meM vistRta, madhya meM saMkSipta aura Upara meM patalI ho gaI hai ataeva isakA AkAra gopuccha ke jaisA ho gayA hai yaha jo jagatI kA pramANa kahA hai vaha jala se Upara uThI huI jagatI kA pramANa kahA hai kyoMki yaha jala ke bhItara 10 yojana taka gaha hai so vaha pramANa yahAM vivakSita nahIM huA hai isa jagatI me jo gavAkSakaTaka-jAlaka samUha hai vaha bhI UMcAI meM Adhe yojana kA hai aura viSkambha meM 500 dhanuSakA hai, isa padma kA varNAvAsa-varNana paddhati-isa prakAra se hai-jaise-isake mUla-kanda se nIce, tirache nikale hue jaTA jUTarUpa avayavavizeSa-riSTa ratnamaya haiM kanda-mRla-nAla ko madhyavartI gAMTha-hasakA vaiDyaratnamaya hai nAla-kanda ke Upara madhyavartI ava. yava-vaiDUryaratnamaya hai vAhya patra bhI isake vaiDUryaratnamaya hI haiM yahAM itanI vize. ATha yajana jeTa che. temaja uparamAM ane viSThabha cAra cejana jeTale che. ethI mULamAM e vistRta madhyamAM saMkSipta ane upara pAtaLI thaI gaI che. Ane AkAra puchu je thaI gaye che. Ane atre jagatanuM pramANa kahevAmAM Avela che. te pANIthI uparanI tarapha usthita jagatInuM pramANa kahevAmAM Avela che. kemake e pANInI aMdara 10 ejana jeTalI pahoMcelI che, tethI te pramANa ane vivakSita nathI. e jagatImAM je gavAkSa kaTaka jalaka samUha che-te paNa UMcAImAM aDadhA jana eTale che. ane viSThabhamAM 500 dhanuSa jeTalo che. e padyanI varNana paddhati A pramANe che enA maLe kanTathI nIce trAMsA bahiH nisata jaTAjUTa rUpa avayava vizeSa-riSTa ranamaya che. enuM kanda-mULa nAvanI madhyavatI gAMTha chUTyaratnamaya che. nAla-kandanI upara Avela madhyavartI avayava-vairyaratanamaya che. enA bAhyapatre paNa vairyaratnamaya che. ahIM ATalI vAta vizeSa samajavI ke bahAranA patramAMthI cAra patre viryanamaya che ane zeSa patre
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 2 pamahadanirUpaNam suvarNamayAni 'abhinarapattA' abhyantarapatrANi kvacittu pItasvarNamayAnyuktAni tathA 'tavaNiH jjamayA' tapanIyamayAni raktavaNasvarNamayAni 'kaisaga kaisarANi 'NANAmaNimayA' nAnAmaNimayAH anekavidhamaNimayAH 'pokharaTTimAnA' puSkarAsthibhAgAH kamalabIjavibhAgAH, 'kaNagAmaI kanakamayI-mvarNamayI 'kaNi gA' karNikA-bIjakozaH, atha karNikAmAnAdyAi-'sA gaM' sA khala karNikA ajoyagaM' aI yojanam yojanasyArddham 'AyAmavikkhaMbheNaM daiyavistArAbhyAm 'kosaM' kroza-krozaparyantam 'bAhalleNaM' bAhalyena piNDena, 'sabakaNarA:maI' sarvakanakamayI sarvAtmanA UnakamayI svarNamayI, 'acchA' acchA AkAzasphaTikavanirmalA atra 'saNDA' ityAdi padAnAmapi saMnnado bodhyaH, tathAhi - 'lapTA ghRSTA nIrajAH nirmalA nippakA nikaTacchAyA saprabhA samarIcimA sodghotA prAsAdIyA darzanIyA abhirUpA pratispeti phalitam / eka vyAkhyA caturtha jagatajagatIvarNane vilobhniiyaa| 'tIseNaM' tasyAH khalu 'kaNgiyAe' karNikAyAH 'uppi' urari-Urthe 'yahuyamaramaNijje' bahusamaramaNIyaH atyantasamatalaramaNIyaH, 'bhUmibhAge paNNatte bhUmibhAgaH prAptaH, sa kIdRzaH ? ityapekSAyApatA hai ki bAhira ke patroM meM se cAra patra baryaratnamaya haiM aura bAkI ke patra rakta suvarNamaya hai tathA-bhItara ke jo patra haiM ve jAmvRndamaya-Ipadrakta suvarNamaya haiM kahIM aisA bhI kahA gayA hai ki ve pInasvarNamaya haiM isake kezara rakta suvarNa maya haiM isake kamalabIjavibhAga aneka vidhamaNimaya haiM karNikA IsakI svarNamayI hai (sA NaM addhaM joyaNaM AyAnavikkaMbheNaM kosaM vAhalleNaM savvakaNagAmaI acchA) yaha AyAma aura viSkambha kI apekSA ardhayojana kI hai evaM vAhalya-moTAIkI apekSA eka koza kI hai yaha sarvAtmanA svarNamayI hai tathA AkAza aura sphaTikamaNi ke jaisI nirmala hai| yahAM 'sahA' ityAdi padoM kA bhI saMgraha huA hai-jase 'laSTA, ghRSTA, mRSTA, nIrajA, nirmalA, niSpaMkA, niSkaMkaTacchAyA, sa prabhA, samarIcikA, soyotA, prAsAdIyA, darzanIyA, abhirUpA, pratirUpa' ina rakta suvarNamaya che. temaja aMdara je patra che. te janadamaya-Ivarakta suvarNamaya che. keTalAka sthAne AvuM paNa kathana che ke e pIta svarNamaya che. enAM kezare rakta suvarNa maya che. ene kamaLa khIja vibhAga anekavidha maNimayethI nirmita che. AnI kaNikA suvarNa bhaya che. 'sA NaM addhajoyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM komaM vAhalleNaM sabakaNagAmaI a" e AyAma ane vidhvaMbhanI apekSAe aDadhA jana jeTalI che. ane bahatya jADAInI apekSA eka gAva jeTalI che. e sarvAtmanA suvarNamayI che temaja AkAza ane mana TibhI ye nima che. hI 'saNhA' vagaire pahAnA 5 saya thayesa cha. sama-'lapTA, dhRSTA, mRpTA, nIrajA, nirmalA, niSpaMkA, niSkaMkaTacchAyA, saprabhA, samarIcikA, sodyotA, prAsAdIyA. darzanIyA, abhirUpA, pratirUpA' ne pahanI vyAcyA yAthA sUtragata tIna namAnasa ne . 'tIcheNaM kaNiyAe uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprAptisUtre mAha-'se jahA NAmae AliMgapukkharei vA.' sa yathA nAmaka AliGgapuSkara iti vA ityAdi bhUmibhAgavarNanaM vyAkhyAsahitaM papTha sUtrato bodhyam ||suu0 2 // mUlama-tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUnibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege bhavaNe paNNate, kosaM ASAmeNaM, achakosaM vikkhaMbheNaM, desUNagaM kosaM uddhaM uccatteNaM, aNegakhaMbhalayasapiNaviDhe pAsAIe darisaNijje / tassa NaM bhavaNasta tidili tao dArA paNatA / teNaM dArA paMcadhaNusayAI uddhaM uccatteNaM aDAijAI dhaNulayAI vikkhaMbheNaM, tAvaiyaM ceva paveseNaM / seA gharakaNagathUniA jAca vaNamAlAo NeyavvAo / tassa NaM avaNasta aMto vahusAramANijje bhUmibhAge paNNatte, se jahA NAmae AliMgayukkharei bA0 / tarala NaM vahusajjhadesabhAe ettha NaM mahaI egA saNipeDhiyA pnnnntaa| sANaM maNipeDhizA paMca dhaNusayAI AyAmavizvaMbheNaM aDDAijAiM dhaNusarA vAhalleNaM, savvamaNimaI acchA0 / tIseNaM maNipediyAe uppiM ettha NaM mahaM ege layaNijje paNNatte / sayaNijja vaNNao bhANiyo / se NaM paume aNNeNaM aTThasaeNaM paumANaM tadadhuJcattappamANamittANaM sabao sameto saMparikkhitte / te NaM paDamA ajoyaNaM AyAmavizvaMkSepa, kosaM vAhalleNaM, dasajoyaNAI uThaveheNaM, kosaM UsiyA, jalatAo sAidegAiM dasa joyaNAI uccatteNaM / tesi NaM paunANaM ayameyArUve vaNNAvAle paNNatte, taM padoM kI vyAkhyA-caturtha sUtra gata jagatI ke varNana meM dekhalenA cAhiye, (tIseNaM kaNiyAe uppi bahulamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte) isa karNikA ke Upara kA bhUmi bhAga aisA bahusamaramaNIya kahA gayA hai (se jAhA NAlae AliMga pukkhara iti vA) jaisA kI bahusamaramaNIya AliGga puSkara-vRdaMga kA mukhahotA hai ityAdi rUpa se isa bhUmi bhAga kA varNana vyakhyAsahita chaTha veM sUtrase jAna lenA cAhiye // 2 // paNNatte' ko zunI 52ne bhUmimA mevA bharamaNIya vAmAM Ave che 'se jahA NAmae AliMgapukkara iti vA kA masabharamaNIya mAlan puS42-bhU-bhumanA hoya che. ItyAdi rUpamAM e bhUmribhAganuM varNana vyAkhyA sahita SaSTha sUtramathI jANI na . // 1. 2 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAgikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 3 tatrasthitabhavanAdivarNanam jahA-irAmayA mUlA jAba kAmanAlaI kaThiNayA / sA gaM kapiNayA kosa AyAmeNaM azakosaM vAhalleNaM, samakANamAmaI accha iti| tIse NaM kaSNiyAe upi bahusalaramaNijje jAva saNIhiM unasobhie / tassa NaM paumassa avaruttareNaM uttareNaM uttarapurasthiyeNaM ettha NaM sirIe devIe caunhaM sAnANiyasAharUlINaM cattAri eumalAhassIo pnnnnttaao| tassa NaM paumasta purathineNaM etpa NaM sirI devIe bauNhaM mahattariyANaM batAri pAusA paNatA / larala paM paunasla dAhiNapurasthimeNaM sirIe devIe abhitariyAe parisAe ahAhaM devasAharUsINaM aTTa paumasAhassIo paannttaao| dAhiNaNaM manjhisaparisAe dasaNhaM devasAhassINaM dasa paunasAhaslIo pnnnnttaao| dAhiNapaccarithameNaM bAhiriyAe parisAe vArasaNhaM devatAhaslINaM vArasa paumasAhassIo pnnnntaao| paccasthimeNaM salAhaM aNiyAhibaINaM satta paumA paNNatAo / paccarithamezaM sattAha aNiyAhibaINaM satta paumA pnnnntaa| tassa NaM paumasta caudili samao sasaMtA ittha Na sirIe devIe solasaNhaM AyarakakhadevasAhastINaM solasa usasAharUlIo pnnnnttaao| se gaM tIhiM pAparikvehi tAo lasaMtA saMparikhitte, taM jahA-abhitaraeNaM, sajjhimaeNaM, bAhirapaNaM / amitarae paumaparikkheve battIsaM pausasavasAharalIo pattAyo / majjhimae paumaparikkheve cattAlIsaM paumasayasAhassIo pANasAo / vAhirae pausaparikkheve aDayAlIsaM pausasayasAhasIo eNNatAo / evAmeva sapuAvareNaM tihiM paumaparikkhevehiM egA paDasakoDI vIsaM ca paumasayasAhassIo bhavaMtIti akkhAyaM / se kepaTeNaM saMte ! evaM vuccai-pausa dahe dahe ?, goyamA! paumadaheNaM tattha 2 dese tahiM . vahaye uppalAiM jAva sayasahassapattAI paumaddahappalAI eumahaharapaNAbhAI sirI ya ittha devI mahiDDiyA jAva palioksaTriiyA parivasai, se eegaTeNaM jAva aduttaraM ca NaM goyamA! paumadahasta lAsae NAmadhejje paNNate, Na kayAi NAsi na0 ||suu03||
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jambUdvIpaprajAtisUtre __ chAyA-tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge, atra khalu mahadekaM bhavanaM prajJaptam , krozamAyAmena arddhakroza viSkambheNa dezonakaM krozamUrdhvamuccatvena anekastambhazatasaMniviSTaM prAsAdIya darzanIyam / tasya khalu bhavanasya tridizi trINi dvArANi prajJazAni, tAni khalu dvArANi paJcadhanuHzatAni Urdhvamuccatvena, sArddhatatIyAni dhanuHzatAni viSkambheNa, tAva deva ca pravezenAzvetAni varakanakastUpikAni yAvat vanamAlAH jnyaatvyaaH| tasya khalu bhavanasya antaH bahusamaraNIo bhUmibhAgaH prajJaptaH sa yathA nAmakaH AliGgapuSkara iti vA / tasya khalu bahumadhyadezabhAge, ana khalu mahatI ekA maNipIThikA prajJaptA / sA khalu maNipIThikA paJcadhanuH zatAni AyAmaviSkambheNa, sArddhatRtIyAni dhanu zatAni vAhalyena, sarvamaNimayI acchA0 / tasyAH khalu maNipIThikAyAH upari atra khalu mahadekaM zayanIyaM prajJasam / zayanIyavarNako bhaNitavyaH / tat khalu padmas anyena aSTazatena padamAnAM tadoccatvaMpramANamAtrANAM sarvataH samantAt saMparisiptam / tAni khalu arddhayojanamAyAmaviSkambheNa, krozaM vAilyena, daza yojanAni udvedhena krozamucchritAni jalAntAt sAtirekANi daza yojanAni sarvAgreNa teSAM khalu padmAnAmayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA-catramayAni mUlAni yAvat kanakamayI karNikA / sA khalu kaNikA krozamAyAmena, arddhakrozaM vAhalyena, sarvakanakamayI acchA iti / tasyAH khalu kaNikAyA upari bahusamaramaNIyo yAvat mnnibhirupshobhitH| tasya khalu padmasya avarottare uttare uttarapaurastye atra khalu zriyA devyAH catasRNAM sAmAnikasAhasrINAM catasraH padmasAhasyaH prjnyptaaH| tasya khalu padamasya paurastye atra khala zriyA devyAH catasRNAM mahattarikANAM catvAri padamAni prajJaptAni, tasya khalu padmasya dakSiNapaurastye zriyA devyAH AbhyantarikAyAH paripada: aSTAnAM devasAhasINAm aSTa padmasAhasya: prajJaptAH / dakSiNe madhyamapariSadau dazAnAM devasAhasrINAM daza padmasAhastryaH prajJaptAH / dakSiNapazcime vAhyAyAH paripado dvAdazAnAM devasAhasrINAM dvAdaza padmasAistyaH prajJaptAH, pazcime saptA. nAmanIkAdhipatInAM sapta padmAni, prjnytaani| tasya khalu padmasya caturdizi sarvataH samantAt atrakhalu zriyA devyAHSoDazAnAmAtmarakSakadevasAhasrINAM poDaza padmasAharUyaH prajJaptAH tat khalu tribhiH padmaparikSepaiH sarvataH samantAt saMparikSiptam , tadyathA-AbhyantarakeNa1, madhyamena2, vAhyakena 3 Abhyantarake padmaparikSepe dvAtriMzat padmazatasAhasthyaH prajJaptAH, madhyamake padmaparikSepe catvAriMzat padmazatasAhasvyaH prajJaptAH, vAhyake padmaparikSepe aSTacatvAriMzat padma zasAhasyaH prajJaptAH / evameva sapUrvApareNa tribhiH padmaparikSepaiH ekA padmakoTIviMzatizca padmazatasAhastryo bhavantIti AkhyAtam / ___ atha ke nArthena bhadanta ! evamucyate padmahUdo padmadaH, gautama / padma idaH khalu tatra2 deze tatra2 vahUni utpalAni yAvat zatasahasrapatrANi padmadavarNAbhAni zrIzcAtra devI mahaddhikA yAvat palyopamasthitikA parivasati tad etenArthena yAvata aduttaram (atha) ca khalu gautama ! padUmahadasya zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam / na kadAcit nAsId ma0 // suu03||
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthabakSaskAraH sa0 3 tasthitabhavanAdivarNana TIkA-'tassa NaM' ityAdi / 'tassa NaM bahusamaramaNijabhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe' vasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge 'etya paM' atra-asmin pradeze khalu 'mahaM ege bhavaNe paNNatta' mahadekaM bhavanaM prajaptam , asya bhavanasya mAnAdyAha-'kosaM AyAmeNaM' krozamAyAmena 'addhakosaM vikkhaMbheNaM' arddhakoza viSkambheNa, 'desUNaga' dezonakaM kizcinyunaM 'kosaM' krozam 'addhaM uccatteNaM' urdhvamuccatvena 'aNegakhaMbhasayasaNNiviTTe' aneka stambhazatasaMniviSTam-anekAni bahuni stambhazatAni saMniviSTAni-saMlagnAni yatra tattathA anekazata stambhayuktamityarthaH 'pAsAIe darisaNijje.' prAsAdIyaM darzanIyam abhirUpaM vyAkhyA prAgvat / 'tassa NaM bhavaNassa tidisi tasya khalu bhavanasya tridizi timapu dikSu to dArA paNNattA' trINi dvArANi prajJaptAni tat dvAratrayamAnAdhAha-'teNaM dArA paMca dhaNu sayAI tAni khala dvArANi pannadhanuH zatAni 'uddhaM uccattaNaM' Urdhvamuccatvena 'aTTAijAI dhaNusayAI vikkhaMbheNaM' ardhatIyAni dhanuzatAni viSkambheNa 'tAvaiyaM cetra paveseNa tAvadeva tatpramANameva pravezena pravezamArgAvacchedena prajJaptAni / tAni 'sevA' zvetAni zvetavarNAni bAhalyenAratnamayatvAt 'varakaNagabhiyA' varakanasastRpikAni uttama svarNamayalaghuzikharayuktAni 'jAva vaNa 'tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgarasa bahusajjhadesabhAe'-ityAdi / TIkArya-(nassaNaM yahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa pahumajjhadesabhAe) isa yahasamaramaNIya bhUmibhAga ke bIca meM (etvaNaM ege mahaM bhavaNe paNNatte) eka vizAla bhavana kahA gayA hai (kosaM AyAmeNaM, addhakosaM vikkhebheNaM, desaH NagaM kosaM uddhaM ucyattaNa) yaha bhavana AyAma (laMbAI kI apekSA) eka kozakA viSkambha (coDAI) kI apekSA Adhe kogakA aura-UMcAI kI apekSA kucha kama eka kozakA hai (aNegagvaMbhasaya sanniviTe, pAsAIe darisaNijje) yaha bhavana saikaDoM khaMbhoM ke Upara khaDA huA hai tathA yaha prAsAdIya evaM darzanIya hai (tassaNaM bhavaNassa nidisi naodArA paNNatA) isa bhavana kI nIna dizAoM meM tIna dvAra kahe gaye haiM / (teNaM dArA paJcadhaNusayAI uddhaM, uccatteNaM advAijjAI dhaNusa. 'tarasa NaM bahusamaramaNijjarasa bhUmibhAgassa bahumajmadesamAe'-ityAdi -'tarasa NaM vahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe' se masabharamaNIya bhUmilAsanI mema 12ye etyaNaM ege maha bhavaNe paNNatte' se suviNa bhavana mAveta. 'kosaM AyAmeNa addhakosaM vikkhaMbheNaM, desUNagaM kosaM uddhaM uccatteNaM bhavana mAyAma nI apekSAe eka gAu jeTaluM, vidhvaMbha (ceDAI)nI apekSAe aDadhA gAu jeTaluM ane yAnI apekSAye 444 4 4 2 cha. 'aNega khaMbhasaya sannividraM, posAIe ratiLi e bhavana seMkaDe staMbha upara Ubhu che. temaja e prasAdIya ane dezanIya cha. 'tamsa NaM bhavaNassa tidisiM tao dArA paNNattA' se mananI hazAmA / >mAvalA. 'veNaM dArA paccadhaNusayAI uddhaM uccatteNaM addhAijjAI dhaNusayAI vikkhaMbheNaM
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jambUdvIpaprajJaptisUtre mAlAo NeyabbAo' yAvat vanamAlA jJAtavyAH / atra yAvatpadena ito agre 'IhAmige' ityArabhya vanamAlAvarNanaparyantaH sakalo'pi pAThaH tadarthazcAtraiva pUrvamaSTamasUtrasya jambUdvIpa vijayadvAravarNanavyAkhyAyAM tathA rAjapraznIyasUtre sUryAbhadeva vimAnadvAravarNane catuppazcAzattamasUtrAdArabhya ekonapaSTitamasUtragatavanamAlAvarNanaparyantaM ca vilokanIyaH / / 'tassa NaM bhavaNassa aMto vahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' tasya khalu bhavanasya antaH madhye bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH sa kodRza ityAha-'se jamANAmae AliMgapukkharei vA0' sa yathAnAmaka AliGgapuSkara iti vA ityAdi bhUmibhAgavarNanaM savivaraNaM papThasUtrAdvodhyam / 'tassa NaM' tasya khallu bhUmibhAgasya 'bahumajjhadesabhAe' vahumadhyadezabhAge 'etya NaM' yAI vikhaMbheNaM, tAvatiaMceva paveleNaM. sethA varakaNagathUniyA jAva vaNamAlAo jeyavAo) ye dvAra pAMca sau dhanuSa ke UMce haiM aDhAI sau dhanuSa ke cauDe haiM tathA inameM praveza karane kA mArga bhI itakA hI cauDA hai ye dvAra prAyaH aGkaratnoM ke bane hue haiM tathA inake Upara jo stUpikAe hai-laghuzikhara haiM-ve uttama svarNa kI banI huI haiM inake cAroM ora dhanamAlAe haiM yahAM-yAvatpada se 'IhAmiga' Adi rUpa jo vanamAlAvarNana karate takakA pATa hai vaha gRhIta huA hai vaha pATha aura usakI vyAkhyA isI jambUdvIpa ke vijaya dvAra ke varNana meM kahI gaI hai-dekhanA cAhiye tathA rAja praznIya sUryAsa devake vimAna ke varNana ke prasaGga meM kathita 45 veM sUtra se lekara 59 veM sUtra taka meM dekhanA cAhiye (taslaNaM bhavaNassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte) usa bhavana ke bhItara kA jo bhUmiAga hai vaha bahulamaramaNIya kahA gayA hai (se jahANAlae AliMga pukkhareivA) usa bhUmi bhAga kA varNana ityAdi rUpa se chaThe sUtra se jAna lenA cAhiye (tassa tAvatiaM ceva paveseNaM, seyA varakaNagathUbhiyA jAva vaNamAlAo NeyavAo' ye dAra 500 dhanuSa jeTalA UcA che ane 250 dhanuSa jeTalA pahoLA che. temaja emanI aMdara praviSTa thavAne mArga paNa ATale ja pahoLe che. e dvAre prAyaH aMkaranethI nirmita che. emanI upara je skUpikAo che-laghu-zikhare che te uttama svarNa nirmita che. emanI thAmera vanamAgAya che. mI yAvat' 54thI 'IhAmiga' vagaire 352 vanabhANAnA varNana sudhIne pATha che, te ahIM gRhIta thaye che. A pATha, ane pAThanI vyAkhyA A "jammudvIpa prajJapti mAM pahelA aSTama sUtranI vyAkhyAmAM, vijaya dvAranA varNana vakhate karavAmAM Avela che. jijJasue tyAMthI jANavA yatna kare. temaja "rAjapraznIya sUtra mAM sUryAbhadevanA vimAna varNana prasaMgamAM kathita 45 mAM sUtrathI mAMDIne 5mAM sUtra sudhI e pAnI vyAcyA mAge naye. 'tassa NaM bhavaNassa aMto vahusamaramaNijje bhUmi bhAge paNNatte' te avananI bhrne| re bhUmimA cha, te mamama 2bhIya 4upAya che. 'se jahA~ NAmae AliMgapukkharei vA te bhUmimA varNana yA 35mA 741 sUramAthA
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 3 tatrasthitabhavanAdivarNanam 23 atra-asmin pradeze khalu 'mahaI' mahatI vizAlA 'egA' ekA 'maNipeDiyA' maNipIThikA - maNimayIpIThikA 'paNNattA' prajJaptA / tasyA mAnAdyAha - 'sA NaM maNipeDhiyA paMcadhaNusayAI AyAmavivakhaMbheNaM' sA ca maNipIThikA paJcatuHzatAni AyAma viSkambheNa dairdhya vistArAbhyAm 'aDAijjAI dhaNusayAI bAhalleNaM' arddhatRtIyAni dhanuHzatAni cAhalyena piNTena, 'santramaNimayI' sarvamaNimayI- sarvAtmanA maNimacI 'acchA' acchA0 atra zlakSNAdipadAnAM grahaNam tatsaMgrahaH tadaryathAcaiva caturyasUtre jagatIvarNane vilokanIyaH / 'tIse NaM maNipeDhiyAe upi tasyAH khalu maNipIThikAyAH upari 'ettha NaM' atra khalu 'madaM ege' mahadekaM 'sayaNijje' zayanIyaM zayyA 'paNNatte' prajJaptam, atra 'sayaNijjavaNNao' zayanIyavarNakaH zayanIyavarNanakaraH padasamUhaH 'bhANiyanbo' bhaNitavyaH vaktavyaH iti, tacchayanIyavarNako yathA-'tasya NaM devasaya Nijjassa ayameyArUce vaNNAvAse paNNane, taM jahA - NANA NaM madesabhA ettha NaM mahaI egA maNipeDiyA paNNattA) usa bhavana ke bhItara ke bahumaramaNIya bhUmibhAga ke ThIka bIca meM eka vizAla maNimayIpIThikA kahI gaI hai (mANaM maNipeDiyA paMcaNusavAI AyAmavivanbheNaM, advAijjAI dhaNumayA bAhalleNaM saccamaNimaI acchA ) yaha maNipIThikA AyAma aura viSkambha kI apekSA pAMcamI dhanuSa kI hai evaM moTAI kI apekSA 250 dhanuSa kI hai yaha sarvAtmanA maNimagrI hai aura AkAza evaM sphaTika ke jaisI nimala hai' (tIse NaM maNipeDhiyAe upi ettha NaM ege mahaM sayaNijje paNNatte) usa maNipITikA ke Upara eka vizAla ayanIya kahA hai (sayaNijjavaNNao bhANiando) yahAM zatanIya kA varNana karanevAlA pATha kaha denA cAhiye jo isa prakAra se hai- (tassa NaM devasamaNijassa agrameyAkhve baNNAvAse paNNatte-taM jahA sama se', 'tamsa NaM bahurAjyasabhAe evaM NaM mahaI egA maNipeDhiyA pattA ' te bhavananI a Mdara samaramaNIya bhUmibhAganI ekadama vacce eka suviza'La maNimayI thIDio hevAtha che. 'sA meM maNipIThiyA paMcabaNusayAI AyAmaviksaMbheNaM, aDhAijjAi, dhaNusayAI cAhalleNaM satryamaNimaI acchA' yA bhayA AAyAma bhane picchalanI apekSA yAMyaseo dhanuSa jeTalI che. temaja jADAInI apekSA 250 dhanuSa jeTalI che. e sarvAtmanA maNimayI che. ane AdyAza temaja sphaTika jevI. nirmaLa che. ahIM''zlakSNAdi' padenu grahaNu karavuM joie, e padmAnI vyAkhyA caturthAM sUtramAM jagatInA varNanamAM jharavAmAM Avela che, 'tIse NaM maNipeDhiyA upi ettha NaM ege maha sayaNNijje paNNatte' te bhaziyI ThinI upara 4 suvizANa zayanIya hai. 'sayaNijja vaNNao bhANiavvo' hIM zayanIya sagaMdhI pAunu pAna apekSita che. te yA prabhA che- tassa NaM devasayaNijjassa ayameyArUve vaNNaH vAse 'yahAM zlakSNAdi padoM kA grahaNa kara lenA unakI vyAkhyA caturtha sUtra meM jagatI ke varNana meM dekha lenI cAhiye /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jambUdvIpamAptisUtra maNimayA paDipAyA sovaNNiyA pAyA, NANAmaNimayAI pAyasIsagAI jaMvUNayamayAiM gattAI ghairAmayA saMdhI NANAmaNimae vicce rayayAmaI tUlI lohiyakkhamayA vivvoyaNA tavaNijjamaIo gaMDovahANiyAo se NaM sayaNijje sAliMgaNavaTTie umao vivoyaNe ubhayo uNNae majJaNa ya gaMbhIre gaMgA pulinavAluyA uddAlasAlisae oyaviya khomadugullapaTTapaDicchAyaNe AiNagarUyavUra NavaNIyatUlatullaphAse muviraiyarayattANe rattaMsuyasaMvuDe muramme pAsAIe darisaNijje abhirUve paDirUve iti / -- etacchAyA-"tasya khalu devazayanIyasya ayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA-nAnAmaNimayAH pratipAdAH sauvarNikAH pAdAH nAnAmaNimayAni pAdazIrpakANi jAmbUnadamayAni gAtrANi vajramayAH sandhayaH nAnAmaNimayaM vyUtaM rajatamayI tUlI lohitAkSamayAni-upadhAna. kAni tapanIyamayyo gaNDopadhAnikAH tat khalla zayanIyaM sAliGganavartikaM ubhayato vivyoyaNaM ubhayata unnataM madhye natagambhIraM gaGgApulinavAlukAvadAlasahakaM oyaviya (viziSTa) kSaumadu. kUla paTTapraticchAdanam AjinakarutavUra navanIta tUla tulyasparza muviracitarajastrANaM raktAMzuka saMvRtaM suramyaM prAsAdIyaM darzanIyam abhirUpaM pratirUpam" iti / , etavyAkhyA-tasya anantaroktasya khalu devazayanIyasya zayyAyA paryantasya ayametadrUpaHvakSyamANasvarUpaH varNAvAsaH varNanapaddhatiH prajJaptaH, tadyathA-nAnAmaNimayA anekavidhamaNimayAH pratipAdA:-mUlapAdAnAM prativiziSTopaSTambhakaraNAya pAdAH, sauvarNikA:-svarNamayAH pAdAH NANAmaNimayA paDipAyA sovaNiyA pAyA, NANAmaNimayAI pAyasIsaMgAI, jaMbuNayamayAiM gattAI vairAmayA saMdhI NANAmaNimae vicce rayayAmaI tUlI, lohiyakkhamayA viyoyaNA, tavaNijjamaIo gaMDovahANiyAo, se NaM sayaNijje sAliMgaNavahie umao vivyoyaNe ubhao uNNae, majjhe NayagaMbhIre, gaMgApuliNavAluyA uddAlasAlisae oyaviyakhomadugullapaTTapaDicchAyaNe AINagarupavUraNavaNIyatUlatullaphAse suviraiyarayattANe rattaMsuyasaMvuDe surambhe pAsAIe darisaNijje abhirUce paDirUve) ina padoM kI vyAkhyA isa prakAra se hai-usa devazayanIya kA yaha isa prakAra se varNAvAsa-varNana-paddhati-hai-aneka maNiyoM se thane hue isake pratipAda the mUlapAye jinake bhItara rakhe jAte haiM aise kaTorA paNNatte-taM jahA NANAmaNimayA paDipAyA sovaNiyA pAyA, NANAmaNimayAI pAyasIsagAI, jaMvuNayamayAiM gattAI vairAmayA saMdhI NANAmaNimae vicce rayayAmaI tUlI lohiyakkhamayA vivvoyaNA tavaNijjamaIoM gaMDovahANiyAo, se NaM sayaNijje sAliMgaNavaTTie ubhao biMboyaNe ubhao uraNae, majhe Naya gaMbhIre, gaMgApuliNavAluyA uddAlasAlisae oyaviya khomadugullapaTTapaDicchAyaNe AINagarUyavUraNavaNIyatUlatullakAse suvirajhya rayattANe rattaMsuyasaMvuDe suramme pAsAIe darisaNijje abhirUve paDirUve' mA yahAnI yAcyA yA pramANe che-te devazayanIyane varNavAsa-varNana paddhati-A pramANe che-enA pratipAde aneka
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAra: sU0 3 tantrasthitabhavanAdivarNanam mUlapAdAH, nAnAmaNimayAni anekavidhamaNimayAni pAdazIrSakANi pAdAnAmuparitanAvayavavizeSAH jAmbUnadamayAni-svarNa vizeSamayAni mAtrANi 'Ipa' ini bhASAprasiddhAni vajramayAH cacarannamayAH sandhayaH sandhAnAni nAnAmaNimayaM viccaM tryutaM viziSTaM vAnam rajatamayI rUpyamayI tuTI, dohitAkSamayAni lohitAdhanamayAni upadhAnakAni ucchIrSakANi, tapanIyamagyaH - svarNavizeSamayyaH paNDopadhAniH gaNDasyopadhAnikAH gallamasUrakANItyarthaH / 25. tat kha zayanIyaM mAliGganavartikam - Adina zarIragramANopadhAnena saha yattatathA, tasya zayanIyasya ubhayana ubhayapArzve 'vinaya' nidezI ganda upadhAnArthakaH tena gironta pAdAntAvamivyApya sthine upadhAne upadhAnayamiti / punaHtanchayanIyam ubhayataH unnatam ucca madhye navagambhIraM nanam avanataM namratvAt gambhIraM ca mahatvAt, gaGgApulinabAlakAyadAca gaGgAtaTavAyA adAsa gadAdinyAse'yo gamanaM tatmadRzaM yattattathA ke AkAra jaise jo choTe 2 gola pAye hote haiM ve yahAM pratipAda zabda se liye gaye haiM inase nRpAdoM kI rakSA hotI rahatI hai mRlapAda isake suvarNa ke ghane hue the isake sirahAne ke bhAga aura pairoM ko pAra kara rakhane ke bhAga arthAt isake lIga aura pArI aneka naNiyoM se bane hue haiM isake gAtra- zIrSa jAmvRnada svarNavizeSa ke ghane hue haiM isakI saMdhigataM vajraratna kI banI huI haiM isa para jo cAna bunA gayA hai vaha nAnA maNiyoM se banA huA hai isa para jo tRlI-gaddA cichA huA hai vaha rajata hai isa para jo upadhAnaka - takiyA rakhe haiM ve lohitAkSaratna se banAye hue haiM tathA gAla ke nIce jo choTA takiyA rakhA jAtA hai vaha svarNavizeSa se banAyA gayA hai yaha jayanIya puruSa pramANa upadhAna se yukta hai tathA zirahAne kI ora evaM pairoM kI ora isake Upara do nakiye aura rakhe hue haiM baDI hone se yaha zayyA madhya bhAga meM bIca meM nimna evaM gaMbhIra haiM ati maNie.thI nirmi'ta hatA. mukhya pAyA jenI aMdara mUkavAmAM Ave che evA vADakAnA AkAra jevA je nAnA nAnA goLa pAyAe hoya che. te pratipAda kahevAya che. enAthI mULa pAdenI rakSA thatI rahe che. enA mULapAThe suvarNa nimita haiAya che, enA mastakanI mArjInA bhagA ane paga taraphanA bhAge eTale ke enI sirA ane pArI aneka maNuiethI nimi`ta che. enA gAtrA-INa jammUnA-svarNa vizeSanA khanelA che. enI sadhie vajra ratnanI khanelI che. enI upara je vALa'karavAmAM Avela che te aneka prakAranA maNuiothI banAvavAmAM Avela che. enI upara je tulI-gAdalA pAtharelA che te rajatamaya che. enI upara je upadhAnaka (eza ) mUkavAmAM AvyAM che, te leAhitAkSa ratnathI manelAM che. temaja gAlanI nIce je nAtu vaizIku' vRkAmAM Avela che te svaNu vizeSathI nirmita che. e zayanIya puruSa pramANa upadhAnathI yukta che. temaja mastaka tarapha ane paga tarapha e ezIkA vadhArAnA mUkelAM che, vizALa hAvAthI e zayyA madhya bhAgamAM nimna ja0 4
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jambUdvIpapramamitra 'oyaviya' zi dezI zabdo viziSTArthakaH tena viziSTaM-parikarmitaM zumaM zumA atasI tanirmitaM yad dukUlaM vasaM tadeva paTTaH ekaH zATakaH sa praticchAdanam AcchAdanaM yasya tattathA AjinakarUtacUranavanItatUlatulyasparzam AjinakaM mukomalaM carmavastraM staM parikarmitakApAsaH cUraH komalavanaspativizeSaH, tUlam arkAditalaM, tattulyaH sparzI yasya ta tathA muviracitaM suSTutayA sthApitaM rakhANaM rajopanayanavastram AcchAdanavizepo yatra tanathA, raktAMzukasaMvRttaM raktAMzukena 'maccharadAnI' ti bhApA prasiddhena magakagRhAbhidhAnena vasavizepeNa saMvRtam AvR. tam-(AcchAditam ) ataeva suramyaM muSTa-ramaNIyaM 'prAsAdIya' ityAdi padacatuSTayaM prAgvat / mRdu hone se yaha zayyA gaMgA ke retIle maidAna jaimI narama hai tathA para rakhate hI yaha nIce dhasa jAtI hai 'oyaviya' yaha degIya zabda hai aura isa kA artha viziSTa saMskAra se kasIdA Adi se sahita aisA hai isa prakAra kasIdA jisa para kADhA gayA hai aise rezamI vastra se tathA kapAsa ke yA alasI ke bane hue ' vastra se yaha AcchAdita hai carmamaya vastra vizeSarUpa Ajinaka ke samAna, mana ruI ke samAna komala vanaspativizeSarUpa ghara ke samAna, navanIta-makkhana-ke samAna, tathA arka tRla ke samAna isakA komala sparza haiM Ajinaka svabhAvataH komala hotA hai navatIta-makkhana bhI isI prakAra komala hotA hai tathA-arka tUla bhI aisA hI komala hotA hai isI kAraNa usa zayyA ke sparza ko prakaTa karane ke liye vaha yahAM ina saba ke sparza se upamita kiyA gayA hai aparibhogAvasthA meM-upayoga nahIM karane kI avasthA meM-isake Upara dhUli nivAraNArtha AcchAdana vizeSa paDA rahatA hai tathA saJcharadAnIrUpa raktAMzuka se yaha yukta rahatA hai ataeva yaha suramya hai aura prAsAdIya Adi pUrvokta 4 vizeSaNoMvAlI ane gaMbhIra che. ati mRdu hovA badala e zA gaMgAnA vAlukAmaya taTanI jema narma cha, subhA che. tathA vye 5 bhUnAnI sAthai 1 nAya ghasI naya. 'oyaviya' se dezIya zabda che. Ano artha viziSTa saMskArathI-kasaba vagerethI yukta e thAya che. A pramANe jenI upara kasabanuM kAma karavAmAM Avela che evA rezamI vastrathI temaja kapAsa athavA aLasIthI nirmita vastrathI e AcchAdita che. carmamaya vastra vizeSa rUpa AjinakanI jema, rUta, kapAsanI jema kamaLa vanasapati vizeSa rUpa "bUrInI jema, navanIta-mAkhaNanI jema temaja arkatRlanI jema Ane sparza kamaLa che. Ajanaka svabhAvatA komaLa hAya che. navanIta-mAkhaNuM paNa A pramANe ja komaLa hoya che. temaja arkatala paNa kamaLa hoya che. ethI ja A zayAnA spazana prakaTa karavA mATe e sarva kemaLa padArtho atre upamAnanA 35rAM mUkavAmAM AvyA che aparibhegAvasthAmAM-anaginI sthitimAM-enI upara dhULa paDe nahi e mATe eka AcchAdana vizeSa paDi rahe che. temaja maccharadAnI rUpa rakato zRMthI e yukta rahe che. ethI e suramya che-ane prAsAdI vagere pUrvokta 4 vizeSaNe
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakA TIkA-caturthavakSatkAraH sU0 3 tasthitabhavanAdivarNanam atha padmasya prathamaparikSepamAha-'se ' ityAdi / 'se gaM' tat pUrvoktaM khalu 'paume' padmam 'aNNeNa' anyena apareNa 'tadadhuccattapamANamittANaM' tadarbhoccavapramANamAtrANAM tasya-mUlapadmapramANasya arddham ardrarUpA uccatve ucchave pramANe ca-AyAmavistAra vAhalyarUpe mAtrA pramANaM yeSAM tAni tathA nepAm / 'ahasae NaM paumANaM' padamAnAmaSTazatena 'saca o' sarvajJaH sarvadikSu samaMtA' samantAt sarvavidikSu ca 'saMparikkhitte' saMparikSipta pariveSTitaM tadarthatyaM ca padmAnAmAyAmazikambhagahalyanaloparibhAgoccatvavipayakameva vijJeyam tadeva mpaSTayati sUtrakAraH 'neNaM ityAdi, 'neNaM 'umA' tAni calu padmAni 'addhajoyaNaM AyAma vikkhabhaNaM adrayojanamAyAmaviSyamgaNa, ekaM 'kosaM vAharUleNaM' mozaM vAhalyena piNDarUpeNa 'dama joyaNAI ucca heNaM' daza yojanAni uddhe na jalAvagAdena jalAyagAThatvena mUlapadmasAhazyAt 'kosaM usiyA' progagekaritAni 'jalatAo' jalAntAta-jaloparibhAgAt , 'sAiregAI sAtirekANi-kromaikalpAtirekanahitAni 'dasa jogaNAI daza yojanAni sapAda daza yojanAnItyarthaH 'sanbangeNa sarvAgiNa sarvapramANena / etanpramANaM bhUmibhAgAdArabhya vijJeyam / nepAM varNakamAha-'nesi NaM paumANaM' ityAdi / teti NaM paumANaM ayameyAsve' teSAM khalu padamAnAmayametapaH-vakSyamANa svaragaH 'vANAvAse' varNAvAsaH-varNanapaddhatiH 'paNNatte' prajJaptaH, 'taM jahA' ta yathA, tathAhi- mayA malA' ityAdi, 'nAva' atra yAvacchabdena mUlapahai (se euma bhaNaNaM ahAnA paumANaM nadadhuccattappamANamittANaM sacao samaMnA saMparinivate) yaha pUrvokta kamala dUsare aura 108 kamaloM se ki jinakA pramANa isa pradhAnakamala ne AdhA dhA cAroM ora se ghirA haA hai (teNaM paumA addhajoyaNaM AyAmavizvabheNaM. kosaM nAhalleNaM, damajoyaNAI unveheNaM, kosaM jasiyA jalaMtAo mAregAI dasa joyaNAI uccattaNaM, tesi NaM paumANaM ayameyAsve vaNNAvAse paNNate) ye sAra pratyekA kamala AyAma aura viSkambha kI apekSA do koga ke hai moTAi kI apekSA se ye eka koza ke haiM udvedha-gaharAi kI apekSA se ye 10 yojana ke hai aura UMcAI kI apekSA se ye eka koza ke haiM aura jala se ye kucha adhika 10 yojana UMce uThe hue haiM ina kamaloM ke sambandha pANI che 'se NaM paume aNNa asaNaM paUmANa taducca tapamANamittANa sacao samaMtA saMvittei e pUrve kanaLa bIjA anya 108 kamaLathI ke jemanuM pramANa e pradhAna 4ma 42di madhunu yomarathI mAvRtta hatu. 'teNaM paumA addha joyaNa AyAma vikkhaM. bheNa, kosaM vAhalleNaM, dasajogNAI, ubeheNaM kosaM UsiyA, jalaMtAo sAiregAI, dasa joyaNAI uccatteNa tesi Na paumANa, ayamevArUve vaNNAvAse paNNatte' amAthI hare hare 4maNa AyAma ane vidhvaMbhanI apekSAe be gAu jeTalAM che. jADAInI apekSAo e eka eka gAva jeTalAM che. udha-gaMbhIratA-nI daSTie e 10 ejana jeTalAM che-ane uMcAInI apekSAe e kamaLa eka gAu jeTalAM che ane pANIthI e kamaLa kaMIka ma4i 10 yAra- 52 edei . sabhA samadhI vana mA prabhArI cha 'taM jahA'
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - jambUdvIpapramasima damavarNanapAThaH saMgrAhyaH / artho'pi tatraiva vilokanIyaH / 'kagagAmaI' kanakamayI muvarNamayI kaNiyA' karNikA / tasyA mAnAdyAha-'sA NaM kapiNayA' ityAdi / 'mANaM kaNiyA kosaM AyAmeNaM' sA khalu kaNikA krozaM krogaparimitA AyAmena 'andra mosaM' akrozamkrozA parimitA 'vAhalleNaM' bAhalyena-sthaulyena / kIdanI sA ? ityAha-mavyakaNagAmapI' sarvakanakamayI-sarvAtmanA kanakamayI 'acchA0' acchA0 iti acchA nakSaNA ityAdi pATho'. rthazca pUrvavadeva / tasyA upari bhUmibhAgAdyAn-'tIse NaM RNiyAe uppi nabhyAH khannu kaNikAyA upari ityAdi 'jAba maNI hiM unasomie' ityantaM bhUmimAgavarNanaM pASTamUtrA vAdhyam / ____ atha dvinIyapadmaparikSepamAha-'tassa NaM nyAdi / 'tassa NaM paumassa bhArattareNaM tasya mUlapadmasya khalu aparottarevAyavyakoNe 'uttareNaM' unare-uttarasyAM dizi 'uttara puradhimaNaM' uttarapaurastye IzAnakoNe sarvasaGkalanayA timpu dizu 'elthaNaM sirIe devIe cauNe. sAmANi. yasAhassINaM cattAri' atra khalu zriyA devyAH catarUNAM sAmAnikasAhasrINAM catantraH 'paumasAhassIo' padmasAhasyaH catvAri padmamahasrANi 'paNNattAo' prajAtAH / 'tassa NaM paumassa' meM inakA varNana aisA kiyA gayA hai-( jahA) jaise-(baharApayA mRlA, jAva kaNagAmaI kaNiyA) mRla inake saba ke bajramaya hai, yAvat karNikA inakI saya kI suvarNamayI hai (sANaM kapiNayA kosaM AyAmeNaM addhakosaM rAhalleNaM sabakaNagAmaI acchA (tIse NaM kaNiyAe uppi bahusamaramaNijje jAva maNIhiM uvasobhie) vaha karNikA AyAma kI apekSA eka koga kI hai moTAI kI apekSA Adhe koza kI hai yaha sarvAtmanA kanakamayI hai, aura AkAza evaM sphaTikamaNike jaisA nirmala hai isa karNikA ke Upara bahusamaramaNIya bhUmibhAga hai yAvatU yaha maNiyoM se suzobhita hai ityAdi rUpa se yahAM bhRnibhAga kA varNana chaTe sUtra se jAna lenA cAhiye (tassa NaM paumassa avaruttareNaM uttareNaM uttarapurasthimeNa etthaNaM sirIe devIe caupahaM sAmANiyasAhastINaM cattAri paumasAhassIo paNNattAo) usa mUlapana kI apara uttara dizA rUpa cAyavya dizA meM uttara dizA meM evaM rema-'vaigamayA mUlA, jAva kaNagAmaI kaNiyA' meM mAM bhagAnA bhUNa 100maya che. yAvat ko bhagAnI 44 44 suvarSa bhayI che. 'sA NaM kaNNiyA kosaM AyAmeNaM addha kosaM bAhalleNa savva kaNagAmaI acchA tIseNaM kaNiyAe upi bahumamaramaNijje jAva maNIhiM uvasobhie' te mAyAmanI mapekSAya se 16 TakSI cha. dhanI apekSAye eka gAu jeTalI che. e sarvAtmanA kanakamayI che ane AkAza temaja sphaTika maNi jevI nirmaLa che. yAvat e maNiothI suzobhita che. ItyAdi rUpathI ahIM bhUmibhAganuM varNana 74 sUtramAthA area se ya. 'tassa NaM paumarasa avaruttareNa uttarapurathimeNa estha Na sirIe devIe cauNha samANiyasAhassINa cattAri paumasAhassIo paNNattAo' te bhUga (bhu55) pAnI upara uttara dizArUpa vAyavya dizAmAM, uttara dizAmAM ane uttara pUrva dizA rUpa IzAna
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prakAzikA TIkA-caturthayakSaskAraH sU0 3 tatrasthitabhavanAdivarNanam tasya padmasya khannu 'purasthimaNaM' pArastye pUrvasyAM dizi 'etthaNaM sirI e devIe' atra khalu zriyA devyAH 'cauNDaM mahattariyANaM catasaNAM mahattarikANAm-atizayena mahatyo mahattarAstA eva mahattarikAstAsAm-'cattAri paumA paNNattA' catvAri pagAni prAptAni, atra pUrvavaNitavijaya deva siMhApanaparivAganusAreNa pArSadAdipadamasUtrANi bhaNitavyAni nadvivaraNaM sugamam yAran pazcimAyAM saptAnikAdhipatInAM sapta padmAni / tathApi nyasyante 'tasya gaM' ityAdi, 'tassa NaM tasya mukhyasya balu 'paumassa' padmasya 'dAhiNa purathimeNaM dakSiNapaurastye agni koNabhAge 'sigae devIe zriyAH devyAH 'abhinariyAe' Abhyanta rikAyAH antarvatinyAH 'parisAe paripadaH sabhAyAH sambandhinInAM 'aTTaNTaM devasAssINaM' apTAnAM devasAhasroNAm - apTasahacANi padmAni 'paNNattAo' prajJaptAH / 'dAhiNeNaM dakSiNe-dakSiNadigbhAge 'majjhimaparisAe' mA yamaparipadaH sambandhinInAM 'dasa devasAharasoNaM' dazAnAM devasAhantrINAM dasa paumasAhassIo' daza padamasAhamnyaH-padamasahacANi 'paNNattAoM' prajAptAH, 'dAhiNapaccasthimeNaM' dakSiNapazcime-nainyakoNe 'bAhiriyApa vAcAyAH bahi bhavAyAH 'parisAe paripadaH uttara pUrvadizA rUpa IzAna vidizA meM zrI devI ke cAra hajAra sAmAnika devoM ke cAra hajArapadama hai (tassa NaM paumassa purathimeNaM pattha NaM sirIe devIe cauNhaM mahattariANaM cattAri paumA paNNattA) usa mRlapadma kI pUrvadizA meM zrIdevI kI cAra mahatarikAoM ke cAra pahama haiM yahAM para pahile varNita hue vijaya deva ke siMhAsana ke parivAra ke anusAra pArpadAdi ke padmasUtroM kA varNana hai jo isa prakAra se hai-(nasla NaM paumasma dAhiNapurasthimeNaM sirI devIe abhiH tariAe parimAe aTTarAI devamAhassIgaM aTTha paumasAhalIo paNNattAo) usa padma ke dakSiNa paurastyadizA rUpa AgneyakoNa meM zrI devI ke Abhyantara paripadA ke ATha hajAra devoM ke ATha hajAra padma hai / (dAhiNegaM majjhimaparisAe dasaNhaM devamAhassI dasa pAuma sAhassIo paNNattAo) dakSiNa digbhAga meM madhyamaparipadA ke daza hajAra devoM ke daza hajAra padma hai| (dAhiNapaccatthivihizAmA zrImAnA yAra saya sAbhAni TevAnA yAra CM ko . 'tassa gaM paumassa purasthimeNaM eyaNa sirIe devIe cauNDa mahattariANa cattAri paumA paNNattA' te bhUja (mukhya) padyanI pUrva dizAmAM zrI devInI cAra maharikAonA cAra po che. ahIM paheravA varNana karAyela vijayadevanA siMhAsananA parivAra mujaba pArSadAdinA pasUtranuM varNana che, je mA prabhArI cha. 'tassa NaM paumamsa dAhiNapurasthimeNa sirIe devIe AbhitariAe parisAe aTaNhaM devasAhamsINaM aTTa paumasAhamsIo paNNattAo' te yamanI ziSya pau22.5 6Au rUpa Aya keNamAM zrI devInA AtyaMtara pariSadanA ATha hajAra devenA ATha hajAra pano cha 'dAhigeNa majjhimaparisAe dasaha devasAhassINa dasa paumasAhassIo paNNattAo' A EPTHE bhayama paripatAnA zasasa hevAnA 65 2 5o cha. 'dAhiNa
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJanisUtre sambandhiatai ' vArasa devasAhastIrNa' dvAdazAnAM devasAhasrINAM ' vArasa paumasAhassIo' dvAdaza padmasAhastryaH 'paNNattAo' prajJaptAH, 'paccatthimeNaM' pazcime pazcimAyAM dizi 'satta aNiyAhivaIrNa' saptAnAm anIkAdhipatInAM 'satta paDamA paNNattA' sapta padmAni prajJaptAni / to atha tRtIyapadamaparikSepamAha - 'tassa NaM paumassa' ityAdi, 'tassa NaM paramassa cauddisi' tasya mukhyasya khalu paddmasya caturdizi catasRNAM dizAM samAhArazcaturdik tasmiMstathA-dikcatuSTaye 'savvao samaMtA' sarvataH samantAt 'ittha NaM' atra khalu 'sirIe' zriyA: lakSmyAH 'devI e' devyAH 'solasaNhaM Ayarakkha devasAhassINaM' poDazAnAm AtmarakSakadeva sAhasrINAm Atmani rakSantItyAtmarakSAH AtmarakSakAste ca te devAsteSAM sAhasrINAM sahasrANAM 'solasa paumasAhastIo' poDaza padmasAhastryaH kamalasahasrANi 'paNNattAo' prajJaptAH, tathA hi- pUrva pazcimadakSiNottara dikSu catvAri2 padmasahasrANItyeSAM saGkalanayA poDaza padmasahasrANi sampadyanta iti bodhyam / athokta vyatiriktA anye'pi trayaH parikSepAH santItyAha - tat khalu tribhirityAdi, 'se NaM' tat padmaM khalu 'tIhiM' tribhiH ukta vyatiriktaiH 'paumaparikkhevehi' padmaparikSepaiH meNaM bAhiriyA parisAe bArasahaM devasAhastIrNa vArasa paDamasAhassIo paNNattAo) dakSiNapazcima digbhAga meM nairRtyakoNa meM bAhya paripadA ke 12 hajAra devoM ke 12 hajAra padma hai / (paccatthimeNaM sattaNhaM aNIyAhivaINaM satta paumA paNNattA) pazcimadizA meM sAta anikAdhipatiyoM ke sAta padma hai / tRtIya padma parikSepa kathana (tassa NaM paumasta cauddisi savvao samaMtA ittha NaM sirIe devIe solasahaM AyarakkhadevasAhassINaM solasa paumasAhassIo paNNattAo) usa mUla padma kI cAroM dizAoM meM zrI devI ke solaha hajAra AtmarakSaka devoM ke 16 hajAra padma haiM / ye AtmarakSaka deva pratyeka dizA meM 4-4 hajAra kI saMkhyA meM rahate haiM (se NaM tIhiM pauma parikkhevehiM savcao samatA saMparikkhitte) yaha mUla paccatthimeNa bAhiriyAe parisAe bArasaha devasAhassINaM vArasa pauma sAhassI o paNNattAo' dakSiNu pazcima digbAgamAM naiRtya keNumAM khAdya pariSadAnA 12 hajAra devAnA 12 hajAra yo 'paccatthimeNa sattaNha aNIyAddivaINa satta paramA paNNattA' pazcima dizAmA sAta anIkAdhipatienA sAta padmo che. tRtIya padma parikSepa kathana 'tarasaNaM' paramassa cauddisiM savvao samatA itthaNa sirAe devI solasaha AyarakkhadevasAhassI solasa paramasAhassIo paNNattAo' te bhUja (mukha) padmanI the|mer zrIdevInA seALa hajAra AtmarakSaka devezanA 16 hajAra padmo che. e AtmarakSaka devA dareka hizAmAM 4-4 Dalara bheTavI saMdhyAmAM rahe che. 'seNaM' tIhi paumaparikkhevehiM savvao samaMtA
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH su0 3 tatra sthita bhavanAdivarNanam padmarUpapariveSTanaiH 'samvao' sarvataH sarvadikSu 'samatA' samatAt sarvavidikSu 'saMparikkhi'te' saMparikSiptaM pariveSTitam 'taM jahA' tadyathA - 'abhitaraNaM majjhimaeNaM vAhiraeNaM' AbhyantarakeNa 1 madhyama kena 2 vAdyakena3 / 'abhitarae paumaparikkheve battIsaM paumarAyasAhasIo paNNattAo' tAbhyantarakaM padmaparikSepe dvAtriMzat padmazatasAhastryaH kamalalakSANi prajJaptAH, 'majjhimae' madhyamake madhya me 'paumaparikkheve ? pAparikSepe 'cattAlIsaM paramasya sAhasIo paNNattAo' catvAriMzat padmazatasAhastrayaH prajaptAH' 'cAhie' vAlake vAdye 'paumaparikkheve' padmaparikSepe 'aDayAlIsaM' cASTacatvAriMzat 'paumamayasAhassIo' padmazatasAhastryaH - kamalalakSANi' paNNattAo' praptAH idaM ca padamaparikSepatrayamAbhiyogikadeva sambandhivodhyam / atra bhinna padmaparikSepatrayakhyApanaM teSAM bhinna bhinna kAryakAritvAt / atha parikSepatrikasya padmamarvAgramAha - 'evameva ' ityAdi / 'evAmeva ' evameva uktarItyA 'sapUvvAreNaM' sapUrvAparaMNa-pUrveNa sahitaH, avaraH sapUrvAparastena paurvAparyamAzritya sthitairityarthaH, 'tirhi' tribhiH 'paumaparivakhavehiM' padmaparikSepaiH kRtyA 'egA paumakoDI' ekA padmakoTI padma ina kathita padma parikSepoM se cAroM ora se ghirA huA hai / (taM jahA) jo isa prakAra se haiM - ( abhitara keNaM, majjamaNaM pAhaNaM) eka Abhyantarika padma parikSeSa, dUsarA madhyamaka padma parikSepa aura tIsarA vAgha padmaparikSepa inameM jo (abhitara paumaparikkheve battImaM pauma samasAhassIo paNNattAo) Abhyantarika padmaparikSeSa haiM usa meM 32 lAkha padma hai ( majjhimae pauma parikkheve cattAlomaM paramamayasAdassIo paNNattAo) madhyamaka jo padmaparikSepa hai usa meM 40 lAkha padma hai (bAhirae pamaparikkheve aDayAlIsaM paramasayasAhasIo paNNattAo) tathA jo bAhya padmaparikSepa hai usa meM 48 lAkha padma hai / yaha padma parikSepa Abhiyogika deva saMbandhI hai yahAM jo ise bhinnarUpa se kahA gayA hai vaha unheM bhinna bhinna kAryakArI hone se kahA gayA hai / ( evAmeva saMpariktiyate' ko bhUga padma me thita yA parikSeyo sivAya mInna patra padma parikSepothI thAmera gherAyesa che. 'taM jahA' ne A prabhAye che. 'abhitarakeNaM, majjhimaraNa bAhiraeNa" prathama AbhyaMtarika padma parikSepa bIjuM nAdhyamika padma parikSepa ane tRtIya khAdya padma parikSepa ye sarvamAM ne 'abhitarae paramaparikkheve battIsaM paumasayasAhassIo paNNattAo' bhAlyAMta2i4 padma parikSeSa che tebhAM u2 sAtha yo che, 'majjhimae paramaparikkheve cattAlIsaM paumasaya sAhasIo paNNattAo' madhya ne padma parikSeya tebhAM vyAsIsa sAtha pajho che. 'bAhirae paumaparikkheive aDayAlIsaM pauma sayasAhassIo pa0' tebhana ne mAhA yadma parikSepa che. tebhAM 48 lAkha paDyo che. e padma parikSepa traya AbhicAgika deva samadhI che. ahI je Ane bhinna rUpamA kDavAmAM Avela che tenu kAraNa A pramANe che ke teo bhinna--bhinna hAryadvArI hovAthI tebha eDesa che, 'evAmeva sapuvvAvareNa tihiM paumaparikkhevehiM egA parama 31
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 raatra 'cIsaM ca ' viMzatizca 'paumasayasAhasIo' padmazatasAhastrayaH - viMzatilakSAdhikaikakoTisaMkhyakAni padmAni 'bhavatIti' bhavanti iti 'akkhAyaM' AkhyAtaM - tIrthakaragaNadharaiH kathitam / atredaM bodhyam- Amyantarapadma parikSepapadmasaMkhyA dvAtriMzallakSANi madhyamapadmaparikSepapadmasaMkhyA catvAriMzallakSANi, bAhyapadmaparikSepapadmasaMkhyA ca aSTacatvAriMzallakSANi iti sarvasaMkala nayA trividhapadmaparikSepapadmasaMkhyA viMzatilakSAdhikA ekA koTi : (1,20,00800 ) bhavati / saparivArAyAH zrI devyAH nivAsapadmasaMkhyA caivam ekaM padmaM (1) zrI devyAH sa pucAvareNaM tihiM paramaparikkhevehiM egA paumakoDI vIsaM ca paumasayasAhasIo bhavatIti akkhAyaM ) isa prakAra ina padmaparikSepatrayoM kI saMkhyA kA pramANa isa prakAra se hai- zrI devI kA nivAsa bhUta padma eka hai tathA zrI devI ke nivAsa bhUta padma kI cAroM dizAoM meM jo padma haiM ve 108 haiM cAra hajAra sAmAnika devoM ke nivAsabhUta padma 4 hajAra hai cAra mahattarikAoM ke nivAsa bhUta padma 4 haiM Abhyantara pariSadAvartI 8 hajAra devoM ke nivAsabhUta padma 8 hajAra haiM madhya paripadAvartI 10 hajAra devoM ke nivAsabhRta padma 10 hajAra hai madhyapariSadAvartI 12 hajAra devoM ke nivAsabhUta padma 12 hajAra hai sAta anIkAdhipatiyoM ke nivAsabhUta padma 7 haiM / 16 hajAra AtmarakSaka devoM ke nivAsabhUta padma 16 hajAra haiM isa taraha saparivAra zrIdevI ke nivAsabhUta sarva padmoM kI saMkhyAkA joDa 50120 hotA hai / Abhyantaramadhyama, evaM bAhya padma parikSepapadma saMkhyA 1 karoDa 20 lAkha meM isa saMkhyA ko joDa dene para eka karoDa 20 lAkha 50 hajAra ekasau bIsa (12050120) samastapadma hote haiM / ava gautamasvAmI koDI vIsaM ca paramasayasAhassIo bhavatIti akkhAyaM' me prabhA se padmaparikSeya trayonI sakhyAnuM pramANa eka karoDa 20 lAkha haiAya che. saparivAra zrIdevInA nivAsabhUta padmonI saMkhyAnuM pramANa A pramANe che. zrI devInA nivAsasthAna rUpa padma eka che. temaja zrI devInA nivAsabhUta padmanI ceAmera cAre dizAomAM je padmo che te 108 che. cAra sahasra sAmAnika dhruvenA nivAsasthana rUpa padmo cAra sahasra che cAra mahattarikAonA nivAsa bhuta padmo ja che. AbhyaMtara pariSadAvatI' 8 hajAra devAnA nivAsa bhUta padmo 8 sahasra che. madhya pariSadAvartI 10 sahasra deveAnA nivAsabhUta padmo 10 sahasra che. madhyamapariSadAvatI 12 sahasra devenA nivAsasthAna rUpa padmo 12 hajAra che. sAta anIkAdhipationA nivAsa sthAna bhUta padmo cha che, 16 hajAra AtmarakSaka devenA nivAsa bhUta padmo 16 hajAra che. A pramANe saparivAra zrI devInA nivAsabhUta sava padmonI sakhyAnA saravALA 50120 thAya che. AbhyaMtara madhyama temaja khAdyapadya parikSepa padma sanmyA eka karoDa 20 lAkhamAM e sakhyAne joDIe te eka karADa vIsa lAkha 50 hajAra ekasovIsa,
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 3 tabasthitabhavanAdivarNanam zrI devI nivAsabhUtaemacaturdiyati padmAni aSTottarazatam (108), catussahasrasAmAnika: devAnAM padmAni catvAri gahantrANi (4000), catamaNAM mahattarikANAM catvAri (40), AbhyantaraparipavartinAm apTasahala devAnAm aSTamahasrANi 8000), madhyamaparipavartinAM dazasahasradevAnAM dazasahasrANi (10000), bAdyaparipadavartinAM dvAdazasahasadevAnAM dvAdazasa. sANi (12000), saptAnAm anIkAdhipatInAM sapta (7) poDazasahastrAtmarakSakadevAnAM ca poDazasahasrANi (16010), uni saparivAra zrI devI nivAsabhUtAnAM sarvapamAnAM saMkalanayA paJcAzana sahasrANi eka zanaM vizanizca (50120) sarvANi nivAsapamAni bhavanti / Abhya. ntaramadhyamavAyapadamaparikSepapa: pasanyAyAM ciMgatilakSAdhika koTayAtmiAyAM (1,20,000 000) saparivAgayAH zrIdevyA nivAmapadamAgacyAyA viMganyuttokagatAdhikapaJcAzatsahasrAtmikAyAH (50120) saMmelanena sarvANi padamAni ekA koTi viMzazirlakSANi pazcAzatsahasvANi ekaM zataM viMzatizca (1,20,50.120) bhavantIni / ___ atha padamahadanAmaniruktaM paramnAha-'me keNaTeNaM bhaMne !' ityAdi, 'se keNaTeNaM maMte / / atha he bhadanta ! kena arthana kAraNena 'vaM buccada' evagucyane 'paumadahe dahe ?' padmaidaH padamahada iti bhagAmAha-goyamA !! gautama ! 'paumadaheNaM' padamahade khalu 'tatya-tanya' natra tatra 'dame nadina namimnammin deze 'bahave uppalAI' bahUni utpalAni kamanyAni 'jAva' yAvan 'sayasahassapattAI' zatasahasrapANi-lakSapatrANi yAvat prabhu se aimA pUchate haiM-(se keNaDhe NaM bhaMta ! evaM buccai-paumaddahe 2) he bhadanta ! Apa ise padmahuda isa nAma se kyoM-kisa kAraNa se-kahate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(gocamA ! paumadaheNaM tattha 2 dese tahi 2 bahave uppalAI jAva sayasahassapalAI paumahahappabhAI umavaNNAbhAI sirIa ittha devI mahi diyA jAca paliovagaThiIyA parivasaI, se eeNadveNaM jAva aduttaraMca gaM goyamA! paumahaharana lAsapa NAmadhejje paNata // kayAi NAsi na.) he gautama ! padmahRda meM jagaha 2 aneka kamala haiM yAvat zatasahannapattoMvAle padma haiM yahAM yAvatpada se kumuda, subhaga, mAMgandhika, puNDarIka, mahApuNDarIka, zatapatra aura sahasrapatra' (12050120) samarata thAya che. have gautamasvAmI prabhune A pramANe pUche che ke 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-paumadaMhe 2' santa ! tame mAne 5 mA nAmathI / 424thI 47 ch| 1 konApAmA prabhu 4 cha-'goyamA! paumaddaheNaM tattha 2 dese tahiM bahave uppalAI jAva saya sahamsapattAI paumahahApabhAI paumadahavaNNAbhAI sirIa ittha devI mahiddhiyA jAva paliomaTTiIyA parivasai, se paeNaTeNaM jAva aduttaraM ca gaM goyamA / paumadahassa sAsae NAmadhejje paNNatte Na kayAi NAsi na' gautama ! pAemAM 8-ANe sane 4bhnne| cha thAvat zata sahasra pAMdaDAvALA po che. ahIMyA yAvata padathI kumuda, suga, saugaMdhika, paMDarIka, mahApuMDarIka, zatapatra ane sahasatra e sarva kamaLanuM bahaNa thayuM che. e sarve bhaka 5
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jambUdIpapramanisUtra utpalAni santi ! yAvatpadena-kugudasubhagasaugandhika puNDarIka mahApuNDarIka zatapatrasahasrapatrA. NIti saMgrAhyam / tAni utpalAni kIdRzAni ? ityapekSAyAmAha - 'paumahApamAI padmAdaprabhANi padamaidA''kArANi Ayata caturasrAkArANItyarthaH / etena tatra padmahade vAnaspa tAni padmahadA''kArANi padmAni bahUni santi, tAni cAzAzvatAni pUrvoka pramANAni pArthivAni tu zAzvatA nIti sUcitam , tathA 'paumaddaha vaNNAbhAI' padmahada varNAbhAni padamaida varNasyevA''mA pratimAso yepAM tAni tathA-padamahada varNapratibhAsAni tatazca padmAnAM vizeSaNadvayena tAni padmAni tadAkAratvAcavarNatvAcca padmahadAnoti prasiddhAni, tatastatpamahUdAkhyapadmayogAdayaM jalAzayo'pi padmahadaH, ubhayeSAmapi nAmnAmanAdi kAla. pravRttatvena netretraashrydopH| atha pArthivapadmato'pyasya nAma pravRtti rjAtA'stIti jJApayituM prakArAntareNa nAmakAraNamAi 'sirIya itthadevI' zrIzcAtra devItyAdi atra asmin padmahade zrIH lakSmI devI ina saba kamaloM kA grahaNa huA hai ye saba utpala padmada ke jaise Ayata caturana AkAravAle haiM-isase usa padma hada meM vanaspatikAdhika kamala bhI jo ki padmada ke AkAravAle haiM bahuta parantu ye azAzvata haiM tathA pUrvokta pramANa vAle jo kamala-padama-haiM ve zAzvata hai aura ye pRthivIkArika haiM aisA sUcita kiyA gayA hai ye padma padmada ke varNa ke jaise pratibhAsita hote haiM isa taraha padmada ke AkAra vAle aura padmada ke varNa ke jaise pratibhAsazale padamoM ko padmahuda kaha diyA gayA hai-ataH inake sadbhAva se isa jalAzaya ko bhI padama hrada aisA kahA gayA hai. ina donoM ke padma aise jo nAma haiM ve anAdi kAla se cale A rahe haiM-isa kAraNa itaretarAzraya doSa bhI ina donoM meM nahI hai, pArthiva padama se bhI isa jalAzaya kI padma hada isa nAmakI pravRtti huI hai isa bAta - utpale pabrahda jevA Ayana caturasa AkAravALA che. ethI te pahadamAM vanaspatikAyika kamaLe paNa-ke je padyahudanA AkAravALA che aneka che. paraMtu e sarva pa azAzvata che. temaja parvokta pramANuvALA je kamaLo--che teo zAzvata che ane pRthvIkAyika che. A pramANe sUcita karavAmAM Avela che. e pa padmadanA varNa jevA pratibhAsita hoya che. A pramANe padyahudanA AkAravALA ane padyahudanA varNa jevA pratibhAsavALA paddhone paDyahuda kahevAmAM Avela che. eTalA mATe emanA saddabhAvathI e jalazayane paNa paddhahuda kahevAmAM Avela che. e bannenuM "pa evuM je nAma rAkhavAmAM Avela che te anAdi kALathI cAlatuM AvI rahyuM che. ethI ItaretarAzraya deza paNa eo banemAM nathI. pArthiva pavane lIdhe paNa A jalAzayanI pavahUda e nAmanI pravRtti thaI che e vAtane samajAvavA mATe satrakAra prakArAntarathI nAmakaraNanuM kathana kare che teo zrI kahe che ke e pahadamAM zrI devI rahe che ane te kamaLamAM nivA ya kare che. ethI zrI nivAsa cogya
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavabhaskAraH mU0 3 tatrasthitabhavanAdivarNanam padmanivAsinI parivasati, tatazca zrInivAsayogyapadamAzrayatvAt padmopalakSito hUda iti padmada AkhyAyate, madhyamapadalopikarmadhAraya tatpuruSasamAsAt / sA ca zrIH kIdRzI? ityAha-'mahiDiyA' mahAdikA 'nAva' yAvat 'palibhovamahizyA' palyopamasthitivA maha ddhikA ityAgbhya palyApamasthitikati paryantAni vizepaNavAcakapadAni yAvatpadena saGgrahAhyANi, tathAhi-mahadrikA, mahAdyutikA, nahAvalA, mahAyazAH, mahAsaukhyA, mahAnubhAvA, palyopama sthitikA, etadvanyAkhyA'STamasUtramya vijayadvAradevavarNanAdhikArato bodhyA, kevalaM strItva puMstvakRno bhedastutra purundenAtra nu yonmena nirdeza ini sarvamanyatsamAnam / __ atha tatra padamahade zAzvatanvaM gavasthApayitumAra-se eeNadveNaM' ityAdi-'se eeNaTeNaM' saH padmandaH enena anantarokanena arthana kAraNena 'jAna' yAvat-yAvatpadena "evamucyatepadmahadaH padamadaH" iti saMgrAyam , 'bhadatta ca NaM' aparam atha ca khalu 'goyamA !' he gautama ! 'paumadRhasna sAsae padamAdasya mAzvataM gavan sarvadA bhavaH zAzvataM 'NAmadhejje' ko samajhAne ke liye aba rastrakAra prakArAnnara se nAmakaraNakA kathana karate haiM-ve kahate haiM ki hama pana kada meM zrIdevI rahatI hai aura vaha kamala meM nivAsa pharatI hai inaliye zrInivAsayogya padama kA Azraya hone se isa jalAzaya kA nAma padmada aisA kahA gayA hai zAkapArthiva kI taraha yahAM madhyama padalopI tatpurupa samAna huA hai vaha zrIdevI mahardika hai yAvata isakI Ayu eka palyo. pamakI hai yahAM yAvatpada 2' mahAdyutikA, mahAyalA, mahAyazAH, mahAsaukhyA, mahAnubhAyA ina padoM kA saMgraha huA hai ina padoM kI vyAkhyA aSTama sUtrastha jo vijaya dvAra ke deva kA varNanAdhikAra hai usale jAnalegI cAhiye vahAM jo ye pada prayukta hue hai unheM liGga vyatyaya le yahAM zrIdevI ke kAraNa nirdiSTa karalenA cAliye isa prakAra se padamahada nAma hone kA kAraNa kA ullekhakarake aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki isa prakAra jo isa hada kA nAma hai vaha pAnuM ziyabhUta hovAthI e jalAzayanuM nAma pAchuda che. zakipArthivanI jema ahIM mAdhyamapada lepI tapuruSa samAsa thayela che. e zrI devI mahaddhika che yAvat enI umara yaha patyApama kI cha. ga. yAvat pAthI-'mahAdyutikAH, mahAbalAH, mahAyazAH, mahAsaukhyAH, mahAnubhAvA' se yaha ahANu payA che. pahanI vyAcyA aSTama sUtrastha 2 vijaya dvAranA dene varNana dhikAra che tyAMthI jANI levuM joIe, tyAM je e pade prayukta thayA che temane liMga vyatyayathI ahIM zrI devInA kAraNe nirdiSTa karI levA joIe. A pramANe pahadanA nAma saMbaMdhI kAraNe spaSTa karIne sUtrakAra have e prakaTa kare che ke Anu je A pramANe nAma che te anAdi nidhana che. kemake evuM ja nAma enuM bhUtakALamAM paNa hatuM evuM ja nAma enuM vartamAna kALamAM che ane evuM ja enuM nAma bhaviyata kALamAM paNa raheze ja ane bhUtakALa e na te ke jemAM e nAma Astitva
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jambUdvIpaprajJaptisUtre nAmadheyaM nAma 'paNNatte' prajaptam zAzvatatvAd sa padmahadaH 'Na kayAi NAsi na.' na kadAcita nA''sIda , na kadAcid na bhavati, na kadAcid na bhaviSyati, abhUcca bhavati ca bhaviSyati ca etadvivaraNaM caturtha sUtrastha padvaravedikA zAzvatatvAdhikArAdvodhyam // sU0 3 // .. atha gaGgAsindhu mahAndI svarUpamAha-'tassa Na' ityAdi / . mUlam-tasla NaM paumadahassa purathimilleNaM toraNeNaM gaMgA mahANaI pavUDhA samANI purasthAbhimuhI paMca joyaNalayAI pavvaeNaM gatAgaMgAvaNakUDe AvattA samANI paMca tevIse joyaNasae titi ya egUNavIsaibhAe joyaNasta dAhiNAbhimuhI pavaezaM gaMtA sahayA mahayA ghaDamuhapavattaeNaM muttAvalihArasaMThieNaM lAirega joyaNasaieNaM pakAeNaM pakDai / gaMgA mahANaI jao pavaDai, ittha NaM mahaM egA jibhiyA paNNatA / sA NaM jibhiyA addhajoyaNaM AyAmeNaM cha sakosAiM joyaNAI vikkhabheNaM addhakosaM bAhalleNaM magaramuha viuTusaMThANasaMThiyA savvavairAmaI acchA saNhA0 / gaMgA mahANaI jattha pavaDai, estha NaM mahaM ege gaMgappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte, sarTi joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM NauyaM joyaNasayaM kiMci visesAhiyaM parikkheveNaM, dasa joyaNAI uThaveheNaM acche saNhe rathayAmayakUle lamatIre vaisamayapAsANe 3iratale suvapaNaanAdi nidhana hai kyoMki aisA hI nAma isakA bhUta kAla meM thA, aisA hI nAma isakA vartamAna kAla meM haiM aura aisA hI isakA nAma bhaviSyakAlamehI rahegA isakA bhUta kAla aisA nahIM huA hai ki jisameM yaha nAma nahIM thA vartamAna kAla bhI isakA aisA nahIM hai ki jilameM yaha nAma nahIM cala rahA hai aura bhaviSyat kAla bhI isakA aisA nahIM hogA ki jisameM isakA yaha nAma nahIM hogA ataH ilakA aisA nAma thA, aba bhI yaha hai aura bhaviSyat meM bhI yahI rahegA isa prakAra se trikAla meM bhI isakA astitvakhyApana karane se yaha nAma isakA animittaka hai aisA prakaTa kiyA gayA hai ||suu03|| .: na hatuM. Ane vartamAnakALa paNa evo nathI ke jemA e nAmanuM astitva na hoya, ane Ane bhaviSyata kALa paNa thaze nahi ke jemAM Anu e nAme astitva na dharAvatuM hoya. tAtparya A pramANe che ke AnuM A pramANenuM nAma hatuM A pramANe nAma atyAre paNa che ane bhaviSyat kALamAM paNa evuM ja nAma raheze. A pramANe trikAlamAM enuM astitvakhyApana karavAthI e nAma enuM animittaka che Ama prakaTa karaSH mAvasa cha, // 3 //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 4 gagAsindhumahAnadIsvarUpanirUpaNam ___ 37 subbharayayAmayavAluyAe veruliyamaNiphAliyapaDalapaJcoyaDe suhoyAre suhottAre NANAmaNititthasubaddhe vaTTe aNupuvvasujAya vappagaMbhIre sIyalajale saMchaNNapattabhisamuNAle vahuuppalakumuyaNaliNasubhagasogaMdhiya poMDarIya mahApoMDarIya sayapatta sahastapattasayasahassapattapaphullakesarovacie chappayamahuyaraparibhujamANakAle acchavimalapatthasalile puNe paDihattha bhamaMtamacchakacchabha aNegasauNagaNamihuNaviyariya saddunnaiyamahurasaraNAie pAsAie 4 / se NaM egAe paumavaraveiyAe egega ya vaNasaMDegaM savvao samaMtA saMparikkhitte veiyAvaNasaMDagANaM paumANaM vaNNao mANiyavyo / tassa NaM gaMgappaghAyakuMDassa tidisiM tao tisovANapaDirUvagA paNNattA, taM jahA-purasthimeNaM1 dAhiNeNaM2 paJcatthimeNaM3, tesi NaM tisovANapaDirUvagANaM ayameyArUve vaNNAvAse papaNatte, taM jahA-vairAmayA NammA, riTTAmayA paiTANA, veruliyAmayA khaMbhA, suvaNNaruppamayA phalayA, lohiyakSamaIo sUIo vairAmayA saMdhI, NANA maNisayA AlaMvaNA AlaMvaNavAhAotti / tesi NaM tisovANapaDirUvagANaM purao patteyaM patteyaM toraNA paNNatA / te NaM toraNA jANAmaNimayA pANAmaNimaesu khaMbhesu uNivisaMniviTA vivihamuttarovaiyA vivihatArAsvovaciyA IhAmiya usahaturagagaramagaravihagAlagakipaNarasassarasaramAkuMjaravaNalaya paumalayabhatticittA khesuggayavairaveiyA parigayAbhirAmA vijAharajamalajuragajaMtajuttAviva accIsahastamAlaNiyA rUdaNasahastakaliyA bhisamANA bhibbhisamANA cakkhulloyaNalesA suhaphAsA sassirIyarUvA ghaMTA. valicaliya saharamaNaharasarA pAsAIyA 4 / teli NaM toraNANaM uri vahave aTU maMgalagA paNNattA, taM jahA-sothie1, sirivacche2, jAva 'paDirUvA tesi NaM toraNANaM vahave kiNacAmarajjhayA jAva sukillacAmarajjhayA acchA saNhA0 ruppapaTTA vairAmayadaMDA jalayAmalagaMdhiyA surammA pAsAIyA / tesi NaM toraNANaM upi vaha chattAicchattA par3A.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 jambUdvIpaprajJaptisUtra gAipaDAgA ghaMTAjuyalA cAmarajuyalA uppalahatthagA jAna sayasahassapatta hatthagA samvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA 4 / tasta NaM gaMgAppavAya. kuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege gaMgAdIve NAmaM dIve paNNatte, aTU joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAiM paNNavIsaM joyaNAI paricakheveNaM do kose Usie jalaMtAo saccavairAmae acche saNhe0 / se NaM emAe paumavaravejhyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparirikkhitte, daNNao bhaanniyvyo| gaMgAdIvassa NaM dIvassa uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge pnnnntte| tassaNaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM gaMgAe devIe ege bhavaNe paNNatte, kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikakhaMbheNaM desUNagaM ca kolaM ur3e uccatteNaM aNegakhaMbhasayasapiNaviTe jAva bahumamjhadesabhAe maNipeDhiyAe synnijje| se keNaTeNaM jAva sAsae NAmadhejje paNatte ||suu0 4 // chAyA-tasya khalu padmadasya paurastyena toraNena gaGgA mahAnadI pravyUDhA satI pUrvAbhimukhI paJcayojanazatAni parvatena gatvA gaGgAvanakUTe AvRttA satI paJcatrayoviMzatiM yojanazatAni trIMzca ekonazitibhAgAn yojanasya dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA mahAghaTamukhapravRttakena muktAvalIhArasaMsthitena sAtirekayojanazatakana prapAtena prapatati gaGgAmahAnadI yataH prapatati atra khalu mahatI ekA jihUvikA prjnyptaa| sA khalu nidhikA arddhayojanamAyAmena paT sakrozAni yojanAni viSkambheNa arddhakozaM vAhalyena mAranukhavikRtasaMsthAnasaMsthitA sarvavamayI acchA zlakSNA0 / gaGgA mahAnadI yatra prapatati atra khalu mahadekaM gaGgAprapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam , paSTiM yoganAni AyAmaviSkambheNa, natrataM .yojanazata kiJcidvizeSAdhikaM parikSepeNa, daza yojanAni udvedhena accha zlakSNam rajatamayavAlukAkam vaiDUryamaNisphaTikapaTalapratyavataTa sukhAvatAraM mukhotAraM nAnAmaNitIrthasuvaddhaM vRttam AnupUrvyasujAtavapragambhIrazItalajalaM saMchanna patra visamRNAlaM vahRtpalakumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIkamahApuNDarIka zatapatra sahasra patra zatasahasrapatra praphulla kesaropacitaM parapada madhukaraparibhujyamAnakamalam acchavimalapathyasalilaM pUrNa parihastabhramanmatsyakacchapAnekazakunagaNamithunapavicaritazabdonnatikamadhurasvaranAdita prAsAdIyam 4 / tat khala ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanapaNDena sarvataH samantAt saMparikSita ra , vedikAvanapaNDayoH padmAnAM ca varNako bhaNitavyaH / tasya khalu gaGgAprapAtakRNDasya tridizi trisopAnapratirUpakANi prajJaptAni, tadyathA-porastye dakSiNe pAzcAtye teSAM khalu
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 4 gaGgAsindhumahAnadIsvarUpanirUpaNam 39. bisopAnapratirUpakANAm ayametadpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA-vajramayAH nemAH, riSTamaH yAni pratiSThAnAni, vaiDUryamayAH stambhAH, muvarNarupyamayAni phalakAni, lohitAkSamadhyaH sUcayaH, vajramayAH sandhayaH, nAnAmaNimayAni AlambanAni AlambanabAhA iti / teSAM khalu trisopAnapratirUpakANAM purataH pratyekara toraNAH prajJaptAH / te khalu toraNA nAnAmaNimayAH nAnAmaNimayeSu stambheSu upaniviSTasaMniviSTAH vividhamunAntaropacitAH vividhatArArUpopacitAH hAmRgapabhaturaganaramakaravihagavyAlakakinnaraharUzarabhacamarayuddhabanalatApAlatA bhakticitrAH stambhogatavanavedikA parigatAbhirAmAH vidyAdharayamalayugalayanprayuktA iva arciH sahanamAlanikAH rUpakasahabakalitAH bhAsamAnAH yAbhAsyamAnAH cakSulokanazlepA: mukhasparzAH sazrIkarUpAH ghaNTAvalicalitamadhuramanoharasvagaH prAsAdIyAH 4 / teSAM khala toraNAnAmupari bahanyaSTASTamaGgalakAni prajAtAni, tadyathA-svastikaM1 zrIvatsaH2 yAvanpratirUpANi / teSAM khalu toraNAnAmupari bahavaH kRSNacAmaradhvajAH yAvat zuklacAmaradhvajAH acchAH lakSNAH spyapahAH bacAyadaNDAH jalanAmalagandhikAH muramyAH prAsAdIyAH ghaNTAyugalAni cAmarayugalAni utparastakA:-pamastakAH yAvat zatasahasrapatrahastakAH sarvAnamayAH acchA. yAvat pratirUpAH / tasya khalu ganAprapAnakuNDasya vAmadhyadezabhAge ana salu mahAneko gahAdvIpo nAma dvIpaH pranamaH, bhaSTayojanAni AyAmaviSkambheNa sAtirekANi paJcaviMzati yojanAni parikSepeNa, dvau krozAvunchnio galantAn , sarvayanamayaH anch| lakSNaH / sa sulu ekayA panavara vedikayA ekena vanamaNTana sarvataH samantAt saMparikSita varNako bhaNitavyaH / gahA dvIpasya khalu dvIpasyopari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH / tasya khalu bahumadhyadezabhAge atra bala eka mahada gaGgAyA devyA ekaM bhavanaM prajJaptam , krozamAyAmena arddhakozaM viSkambheNa dezonakaM ca krozamRrdhvamuccatvena aneka stammazatamanniviSTaM yAvad bahumadhyadezamAge maNipIThikAyAM zayanIyam / atha kenArthena yAvat zAzvataM nAmadheya prajJaptam ||suu. 4 // TIkA-'tassa NaM' ityAdi / 'tassa NaM' tasya anantaroktasya khalu 'paumaddahassa' padmahRdasya 'purathimilleNaM' paurastyena pUrvadigbhavena 'toraNeNaM' toraNena 'gaMgA' gaGgA-gaGgAnAmnI 'mahAnaI' mahAnadI-svaparivArabhUtacaturdazasahasra nadI sampannatvena svatantratayA samudragAmitvena gaMgA sindhu mahAnadiyoM ke svarUpa kA kathana 'tassa NaM paumadahassa purathimilleNaM toraNeNaM' TIkArtha-(tassa NaM paumadahassa purathimilleNaM toraNeNaM) usa padmahUda ke pUrva digavartI toraNa se (gaMgA mahANaI pavRDhA samANI puratyAbhimuhI paMcajoyaNasayAI gaMgA-sidhu mahAnadIonA svarUpanuM kathana'tms Na paumadahassa purAsthimmillega toraNeNaM ityAdi' TIja-tassa NaM paumadahassa purathimmilleNaM toraNeNaM' te pAhanA pUrva patA tANuyI 'gaMgA mahANaI paDhA samANI purasthAbhimuddI paJcajoyaNasayAI patrapaNaM gatA gaMgA.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 jambUdvIpaprajJaptisUtre ca prakRSTA nadI, evamagre sindhvAdiSvapi prakRSTatvaM bodhyam , 'pavaDhA' pravyUDhA niHsRtA 'samANI' satI 'puratthAbhimuhI' paurastyAbhimukhI pUrvAbhimukhI 'paMca joyaNasayAI paJcayojanazatAni 'padaeNaM' parvatena-parvatamArgeNa yadvA parvate parvatopari 'Na' khalu gaMtA' gatvA 'gaMgAvaTTaNakUDe' gaGgAvartakUTe-gaGgAvartanAmake kUTe girizikhare atra sAmIpye saptamI tena tatsamIpe gaGgAvarttakUTasyAdhastAd 'AvattA' AvRttA-parAvRttA 'samANI' satI pratyAvRttyetyarthaH 'paMca tevIse joyaNasae' paJcatrayoviMzAni yojanazatAni trayoviMzatyadhikapaJcazatayojanAni, 'tiNi ya egaNavI maibhAe joyaNassa' trIzca ekonaviMzatibhAgAna yojanasya 'dAhiNAbhimuhI' dakSiNAbhimukhI 'patraeNaM gaMtA' parvatena gatvA 'mahayA ghaDamuhavattaeNaM' mahAghaTasukhapravRttikena mahAghaTaH bRhadghaTastasya yanmukhaM tasmAt pravRtti nigamo yasya sa jalasamUhaH sa iva mahAghaTamukhapravRttikastena tathA-mahAghaTamukhAgnissarajjalasamUhavacchandAyamAnavegavatA prapAtenetyanimeNa sambandhaH, 'muttAvalihArasaMThieNaM' muktAvalihArasaMsthitena muktAvalInAM muktAsarINAM yo pavvaeNaM gaMtA gaMgAvattaNakUDe AvattA samANI) gaMgA nAmakI mahAnadI apanI parivAra bhUta 14 hajAra nadiyoM rUpI sampatti se yukta hone ke kAraNa tathA svatantra rUpa se samudragAminI hone ke kAraNa prakRSTanadI-nikalI haiM sindhu Adi. nAdiyoM meM bhI isI prakAra se prakRSTatA jAnanI cAhiye yaha gaMgA mahAnadI pUrvAbhimukhI hokara pAMcasau yojana taka usI parvana ke Upara bahatI huI gaGgAvarta nAmake kUTa taka na pahuMca kara pratyuta usake pAsa se lauTakara (paMca tevIse joyaNasae tiNi egUNavIsahabhAe joyaNasta dAhiNAbhimuhI pavvae NaM gaMtA) 52300 yojana taka dakSiNadizA kI tarapha usI parvata se muDajAtI hai (mahayA ghaDamuhapavattaeNaM muttAvalihArasaMThie NaM sAiregaM joyaNasaieNaM pavAeNa pavaDai) aura baDe jora zorake sAtha ghaTake mukha se nikale hue zabdAyamAna jala pravAha ke tulya tathA muktAvalinirmita hAra ke jaise saMsthAna vAle aise eka so vattaNakUDe AvattA samANI' // mahA nahI pAtAnA 1 parivAra bhUta 14 02 nadIo rUpI saMpattithI yukta havA badala temaja svataMtra rUpathI samudragAminI havA badala prakRSTa nadI che. sibdha Adi nadIomAM paNa A pramANe ja prakRSTatA jANavI joIe. e gaMgA mahAnadI pUrvAbhimukha thaIne pAMcase jana sudhI teja parvata upara pravAhita thatI mAvata' nAma 4. sudhA nali pADAMyIna paratunI pAsethI pAThIzana 'paMca tevIse joyaNasae tiNNiegUNavIsaibhAe joyaNassa dAhiNAbhimuhI pavvaeNaM gatA' 5233 yApana sudhI hAkSaya hizAta25 te parvata pAthI pAchI re cha.'mahayA dhaDamuhapavattaeNa muttAvalihArasaMThie NaM sAhAirega jAyaNasaipaNa pavAraNa pavaDai' bhane bhUmarI praya gathI bhane anya 252 sAthai ghAnA mukhamAMthI nivRta zabdamAna jala pravAha tulya temaja muktAvali nimita hAra jevA saMzuna
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 4 gahAsindhumahAnadIsvarUpanirUpaNam hArastatsaMsthitena tadA kAreNa-prapAne dhAvalyena bubudAnAM tadAkAratayA ca tatsAdRzyaM bodhyam 'sAirega jopaNasaieNa' sAtireka yojanazatikena sAtirekA kizcidadhikA yojanAtikA yojanazatyera yo nanatikA zanayojanAni mAnatvena yasya tathAbhUtena, yadvA sAtirekA yojanazatI pramANamasya nayAbhUnena 'pAraNaM prapAnena niyareNa tadvArA 'pabaDai' prapatati prapAtakuNDa prApnoni, 'gagA mANaI jao' gaGgAmahAnadI yataH yasmAt sthAnAt 'pavaDaI' prapatati, 'itya gaM' atra gaGgAprapAtasthAne salu 'maha' mahatI vRhanI 'egA nimbhiyA' ekA nidhikA jidAkArApraNAlI 'paNNatA' prjptaa| 'mA NaM jibhiyA' sA ca jipikA 'addha joyaNaM AyAmeNaM ardhayojanamAyAmena, 'cha sakosAI joyaNAI' sakrogAni krozasahitAni paTyojanAni 'vikvaMbhaNa' viSkambheNa vistAreNa, 'adbhakosaM vAharaleNaM' arddhakozaM bAhalyena piNDena 'magaramuDaviuTTarAMThANa saMThiyA' makaramutra viyatanamthAnasaMsthitA - vivRtamakaramukhAkArA atra vighRtasya ApasAt pAprayogaH, 'sabyabarAmada' sarvacatramayI parvAtmanA vanaratnamayI 'acchA saNDA acchA lakSgA TatyAdi prAtvat 'gaMgA mahAgaI jattha paraDaI' yatra gagAmahAnadI prapatati pandha paM' atra gadgAprapAtasthAne salu maha ege' eka mAn bRhan 'gaMgappavAyayojana se bhI kucha adhika pramANopeta pravAha se prapAta kuNDa meM giratI hai (gaMgAmahANaI jamao pavAda ityagaM pagA mahaM jibhivA paNNattA) gaMgAmahAnadI jisa sthAna se prapAta kuNDa meM giratI hai vahAM para eka vizAla-jidikA jaisI AkRtivAlI praNAlI hai (lA NaM jibhiyA andra joyaNaM AyAmeNaM cha sakosAI joyaNAI vizvaMbheNaM akosaM vATalleNaM magara muha viTa saMThANasaMThiyA sabdhayairAmaI acchA maNhA) yaha jidA ke jaisI praNAlo AyAma kI apekSA Adhe yojana kI hai aura viSkambhavistAra kI apekSA yaha 1 koga sahita 6 yojana kI hai / tathA isakA bAhalya-moTAI-Adhe kokA hai isakA AkAra magara ke khule hue mukha ke jaisA hai yaha sarvAtmanA ratnamayI hai acchA-AkAza aura sphaTika ke jaisI vilakula nirmala hai aura cikanI hai Apa hone ke kAraNa yahAM vivRta zabda kA vALA ekame enA karatA pagu kaMIka adhika pramANapata pravAhathI prapAta kuMDamAM paDe che 'gaMgA mahANaI jo pakDai, itthaNaM gA mahaM jibhiyA paNNattA' // mahAnahI le sthAna uparathI prapAta kuMDamAM paDe che. tyAM eka vizALa jillA jevI AkRti dharAvatI praNAlI cha. 'sA the jibhiyA addha joyaNaM AyAmeNaM cha sakosAI joyaNAI vikkhaMbheNaM addhakosaM pAhalleNaM magaramuhabiTu saMThANa saMThiyA saba vaharAmaI acchA saNhA' in a praNAlI AyAmanI apekSAe ardhA jana jeTalI che ane viSkabhanI (vistAra)nI apekSAe eka gau sahita 6 jana jeTalI che. temaja enI moTAI (bAhalya) ardha gAu jeTalI che. e sarvAtmanA ratnamayI che. acchA-AkAza ane Tika jevI e taddana nirmaLa ane niSpa che. AI hevA badala ahIM vivRtta zabdane para prayoga thayela che. ja06
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jambUdvIpaprajJaptisUtre kuMDe' gaGgAprapAtakuNDaM 'NAma' nAma gaGgAprapAtakuNDanAyakaM 'kuMDe' kuNDaM-yathArthanAmakaM 'paNNatte' prajJaptam tasya mAnAdyAha-'sahiM joyaNAI ityAdi, 'sahi joyaNAI paSTiM yojanAni AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa dairdhya vistArAbhyAm 'NauyaM nAtaM-navatyadhika 'joyaNasayaM' yojanazataM "kiMcivilesAhiyaM phizcihizepAdhikaM 'parikkhevaNaM' parikSepeNa paridhinA 'dasajoyaNAI uvvehe / ' dazayojanAni udvedhena bhUgatatvena 'acche acchaM sphaTikavadujjvalam 'sahe' lakSNaM-cikaNam punaH kIdRzAminyAhi 'rayayAmagakUle' ityAdi, 'rayayAmayakle' rajatamayaklaM-rajatamayataTam , 'rAmatIre' samatIraM samAnataTakam , 'vairAmayapAsANe' vajramayapoSANaM vajraratnamayapApANayuktam , 'vaharatale' vajratalaM vajraratnamayatalayuktam 'sutraNa suThabharayayAmayavAluyAe' muvarNazubhrarajatamayavAlukA zubhraM-zuklaM yat suvarNa rajataMcetyubhayamayIvAlukA yatra tattathA bhUtam 'veruliyamaNikAliyADalapaccoyaDe' vaiDUryamaNisphaTikapaTalapratyava. taTaM vaiDUryAkhyamaNInAM sphaTikAnAM ca ya paTalaH samUha tanmayAni pratyavataTAni vaTasamIpavatina unnatapradezo yasya tattathA 'suhoyAre' sukhAvatAraM sukha karajalapravezayuktaM 'suhocAre' sukhottAraM sukhakarajalanirgamanayuktam 'nAnAmaNititthasubaddhe' nAnAmaNinIrthamupaddhaM-anekavidhamapara prayoga huA hai (gaMgA mahAnaI jattha pabaDaI, ettha NaM ege mahaM gaMgappavAyakuMDe NAmaM kuDe paNNatte) gaMgA mahAnadI jahAM para giratI hai vahAM para ekavizAla gaMgA prapAta kuNDa nAmakA kuNDa hai (sahijoSaNAI AyAmavikkhaMbheNaM nauaM joyaNa sayaM kiMci visesAhiyaM parikkheveNaM dasa joyaNAI unheNaM acche saNheM) AyAma aura viSkambha kI apekSA yaha 60 yojana kA hai kucha vizeSAdhika 190 yojana kA isakA parikSepa hai 10 yojana kI isakI gaharAI hai yaha AkAza aura sphaTikamaNi ke jaisA nirmala hai tathA cikanA hai (rayayAmayakUle) isakA . taTa rajatamaya hai| (samatIre) aura vaha sama hai nIcA UMcA nahIM hai (vairAmayapAsANe) vajramaya isake pApANa-patthara haiM (varatale, suvANa sumbharayayAmayavAlayAe, veruliyamaNi phAliya paDalapaccoyaDe, suhoAre, suhottAre, NANAmaNi'gaMgA mahAnaI jattha paraDai, etthaNaM ege mahaM gaMgAppabAyakaDe NAma kaDe paNNatte' gA bhaDAnahI gayAM 5 cha tyo me viza prapAta nAmaH OMche. 'rAdi joyaNAI AyAma vikkhaMbheNaM nauaMjoyaNasaya kiMcivisosAhiya parikkheveNaM dasa joyaNAI vveheNaM acche saNhe' AyAma ane viThaMbhanI apekSAe e 60 ejana jeTaluM pramANa dharAve che. kaIka viraSAdhika 190 jana pramANa Ano parikSepa che. 10 ejana jeTalI AnI uMDAI che. e AkAza ane sphaTika maNivat nirmaLa che. temaja snigdha che "camaca se ene kinArA bharatamaya che. 'samatIre' mana ta sama cha nayA yA nathI. 'varAmayapAsANe' bhaya menA paassaanne-5cy|-che. 'vaharatale suvaNNasubbharayayAmayavAluyAe, veruliyamaNiphAliya paDallapaccoyaDe, suhoAre; suhottAre, NANAmaNititthasubaddha ghaTTe aNupuvdasujAya papa gaMbhIrasIalajale saMDaNNapattabhisaraNAle manA deal abhaya che. sabhA ra pAdu
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH su0 4 gaGgAsindhumahAnadIsvarUpanirUpaNam NibhiH subaddhaM tIrthan ayananyottaraNagA? basna najathA ana prAkRnatvA tIrthazabdasya pUrvaprayogaH mubaddhazabdasya ca paraprayogaH, 'ya?' vRtaM karnulam, 'ANupunAjAyavappagaMbhIrasIyalajale' AnupUrva mujAtavAgamatIrazItalgalam AnugUga krayeNa lujAtaM sunippannaM vagaM pAlI yasya, tacca gambhIram agAdha zIta jalaM yatra tattathA, ubhayo karma shryH| 'saMchApattabhisamuNAle' saMunnapatravisamRNAlaM-saMchannAni mAmAni patravisamNAlAni pamAnAM patrakandanAlAni yatra tanA, 'bahuupalakuguNATaNa gAyoga ayapIDIyamahApoMDarIya sayapatta sahassapatta sayasahassaracayaphalTakalocie' kaspaTApanalinAgatogabhi,puNDarIkamahApuNDarIkazatapatrasahanapatrazatasahastrayAmanaMdanagepanAbhitaM vatra vahani pracurANi praphullAni vikAsitAni gani utranAni candravikAnAni kamalAni, padmAni sUryavikAzIni kamalAni, kumudAni-karavANi, tAnyapi candravinIna thetaratAdi varNAni bhavanti tathA nalinAni nitya mubaDhe vaha AnuSa-bAjArabappA mInImalajale saMgapattabhisamuNAle) isakA tala bhAga vamaya hai isameM jo bAlanA saha vaha surarNa kI aura zubhra rajata kI milAvaTavAlo hai dama taTake AjannavartI jo unnata pradeza hai ve vaiDUrya aura sphaTika se paTala se nirmita hai isameM praveza karane kA aura bAhara nikalane kA jo mArga hai vaha mukhakara hai ghATa ina aneka gaNiyoM dvArA subaddha haiM yaha vartula gola hai isameM jo jala bharA huA hai vaha pramazaH Age 2 agAdha hotA gayA hai aura zItala hotA gayA hai yaha kAmaloM ke kando evaM pattoM nAlo se vyApta ho rahA hai| (bahuupalakumuvaNaliNa subhagogaMdhiya poMDarIya mahApoMDarIya laya. patta mahasamatalayamahasanaparocie) yaha praphullina utpaloM kI, kumu do kI, nalinoM kI, mulagoM bhI, laugandhikoM kI, puNDarIkoM kI, mahApuNDarIkoM kI, zanapatracAle kamaloM bI, hajAra panavAle kAmaloM kI, evaM lAkhapattoM vAle kAloM kI, kisalka se upazozita hai candravikAzI kamaloM kA nAma utpala hai samUha che te suvarNanI ane guja rajatanI vAlukAothI yukta che, ane taTanA AsanavatI je unnata pradeza che te varSa ane sphaTikanA paTalathI nirmita che. emAM praveza karavA mATe ane bahAra nIkaLavA mATe je mArga che te sukhakara che. enA ghATe aneka maNio dvArA subaddha che, e vala-lAkAramAM che. emAM je pANI che te anukrame AgaLa-AgaLa agAdha thatuM gayuM che ane zItaLa thatuM gayuM che e kamaLAnA kaMda tamA 5 / 6. gale nAsAthI pAsa 56 2wo cha 'bahuuppala kumudaNaliNa subhagasogaMdhiya paoNDarIya mahApoMDarIca sayapatta sahassapatta sayasahassapattapaphulakesagevacie' ko pratisata evarnI, nI, navanAnI, mulagAnI, sohinI, dhunI , mahApurAnI, zatapatravALA kamaLanI, kiMjathI uparobhita che candravikAzI kamaLanuM nAma utpala che
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre subhagAni kamalavizeSAH saugandhi kAni kaDArANi zvetavarNAni sugandhIni kamalAni, puNDarIkANi-zvetakamalAni, tAnyeva mahAnti-mahApuNDarIkANi, zatapatrANi-patrazataviziSTAni kamalAni, sahasrapatrANi-patrasahasrayuktAni kamalAni, zatasahasrapatrANi-lakSapatrayuktAni kamalAni tepAM kesaraiH kiMjalkaiH upazobhitam / yadvA-bani-pracurANi praphullAni vikasvarANi kesaropazobhitAni ca utpalAdIni yatra tattathA / atra prathamavigrahe praphullazabdasya, dvitIya. vigrahe praphullakesaropazobhitapadasya ca paraprayoga ApatvAt 'chappayamahuyaraparizuJjamANakamale' SaTpadamadhukara paribhujyamAnakamalaM paTpadA ye madhukarAH bhramarAH taiH paribhujyamAnAni kamalAni upalakSaNatayA kumudAdIni ca yatra tattathA 'acchavimalapatthasalile, acchavimaLapathyasalilama tatra-acchavimalam atyantavimalaM pathyaM hitaM salilaM jalaM yatra tattathA 'puNNe' pUrNa jalai {tam 'paDihattha bharmatamacchakacchama aNega sauNagaNamihuNaviyariya sadumnaiyamahurasaraNAie' pratihasta bhramanmatsyakacchapAneka zakunagaNamithuna pravivaritazabdonnatimadhurasvaranAditam tatra prati. hastA: atiprabhUtAH atyadhikAH bhramantaH itastatazcalantazca ye matsyAH kacchapAzca, tathA aneka zakunagaNamithunAni anekajAtIya pakSigaNAnAM strI puMsayugalAni taiH pravicaritAH kRtA ye sUrya vikAzI kamaloM kA nAma padma hai kairavoM kA nAma kusuda hai ye bhI candravikAzI hI hote haiM-para inameM zvata, rakta Adi varga kI apekSA bheda hotA hai nalina aura subhaga ye bhI kamalavizeSa haiM zvetavarNavAle sugaMdhita kamaloM kA nAma saugaMdhika kamala kahA gayA hai kevalavarNa meM jo zveta hote haiM ve puNDarIka haiM inakI apekSA jo bar3e hote haiM ve mahA puNDarIka hai (chappayamahuyaraparibhujamANa kamale) isake kamaloM para bhramara vaiThakara unakI kiMjalka kA pAna kiyA karate haiM (acchavimalapasatthasalile) isakA jala AkAza aura sphaTika ke jaisA atyanta nirmala hai tathA pathya hitakAraka hai (puNNe, paDihatthabhabhaMtamacchakacchabha aNega sauNagaNamihuNapaviariya sadunnaiyamaharasaraNAie pAsAIe) yaha sadA jala se paripUrNa rahatA hai isameM idhara udhara aneka maccha kacchapa phirate sUrya vikazI kamaLanuM nAma paDyuM che. keranuM nAma kamada che. e paNa candra vikAzI ja hoya che, paraMtu emAM zveta rakta Adi varNanI apekSAe bheda hoya che. nalina ane subhaga e paNa kamaLa vizeSa che. veta varNavALA sugaMdhita kamaLane saugaMdhika kamaLa kahe vAmAM Ave che. kevaLa varNamAM je zveta hoya che te puMDarIka che. emanA karatAM je moTA hAya che bhArI cha. 'chappayamahayaraparibhajjamANakamale senA bhI 652 am| mesIna tamanA &VEk pAna 42tA 29 che. 'accha-vimalapasasthasalile' menu 7 mA2 mata dinI rebha satyata ni cha. tabhA pthy4|24 che. 'puNNe, paDihattha bhamaMta maccha kacchabha aNega sauNagaNamiNa paviariya sadunnaiya mahurasaraNAie pANi e sarvadA jaLathI paripUrNa rahe che, emAM Ama-tema aneka maccha kapa
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 4 gagAsindhumahAnadIsvarUpanirUpaNam 45 zabdAstepAmumnatiryatra tAdRzo madhurasvaro mAdhuryaguNaviziSTasvarayukto yo nAdaH staM, sa jAto'sminniti tathA, tathA 'pAsAie4' prAsAdIyaM darzanIyam abhirUpaM pratirUpaM ca etadvadhAkhyA prAgvat / ___ se ' tat gagAprapAtakuNDam khalu 'enAe paumayaraveDyAe' ekayA padmavaravedikayA 'egeNa ya vaNasaMTeNaM' ekena ca vanapaNDena 'savayo samaMnA saMparivindate' sarvataH samantAt saMparikSipta pariveSTitam , atra 'veiyA vaNasaMDagANAM paumANaM vaNNao' vedikA vanapaNTayoH pamAnAM ca varNako varNanamaya jagatIsUtravyAkhyAto 'bhANiyavA' bhaNitavyaH, 'tamsa NaM gaMgappavAyakuMDassa' tasya khalu gadgAprapAtakuNDasya 'nidisi tamo' tridizi trINi 'timorANapaDisvagA' trisopAnapratirUpakANi sopAnatrayapaktirUpANi 'paNNattA' prajJaptAni 'taM jahA' tadyayA 'purasthimeNaM' paurastye pUrve pUrvasyAM dizi 'dAhiNeNaM' dakSi ge dakSiNasyAM dizi 'paccatyimeNaM' pazcime pazcimAyAM dishi| 'tesi NaM' teSAM khalu 'tisovANapaDisvagANaM' trisopAnapratirUpakANAm 'ayameyAsve' ayametadrUpaH anupadaM vakSyamANasvarUpo 'vaNNArahate haiM aneka jAtike pakSiyoM kA johA yahAM para baiThakara nAnA prakAra ke madhura svaroM se zabda karatA rahatA hai yaha kuNDa prAsAdIya hai, darzanIya hai, abhirUpa hai aura pratirUpa hai ina padoM kI vyAkhyA pUrva meM kI jA cukI hai (seNaM egAe paumavaravecyAe egeNaya vaNasaMDeNaM sannaosamaMtA saMpariksitte) yaha kuNDa eka padamabaravedikA se aura eka vanapaNDa se cAroM ora se ghirA huA hai yahAM (veiyA vaNasaMDagANaM paramANaM vaNNao bhANiyanyo) vedikA kA vanapaMDakA aura padmoM kA varNaka jagatI stra kI vyAkhyA se kaddalenA cAhiye-(tassagaM gaMgappa vAyakuMDassa tidimitao tisovANapaDisvagA pa.) usa gaMgA prapAta kuNDa kI tIna dizAoM meM tIna trilopAna pratipaka haiM (taM jahA) jo isa prakAra se haiM(purathime gaM, dAhiNeNaM paccatthimeNaM) eka trisopAnapratirUpaka pUrva dizA meM hai eka trisopAna pranirUpaka dakSiNa dizA meM hai aura eka trisopAna pratirUpaka pazcima pharatA rahe che. aneka jAtionA pakSIonA joDA ahIM besIne aneka prakAranA madhura svathI za karatAM rahe che, e kuMDa prasAdI che, darzanIya che, abhirUpa che ane prati35 cha. se pAnI vyAcyA parasA 42pAmA mAdI cha. 'se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNaya vaNasaMDeNa sacao samaMnA saMparikkhitte me 2 thI mane ny| pana. mathI vyAmerAkRta che. mahI 'veiyAvaNasaMDagANaM paumANa vaNNao bhANiyavo vahAnA, vanakhaMDanA ane ponA varNana viSe "jagatI sUtranI vyAkhyAmAMthI jANuM levuM joIe. 'tassa gaMgappavAyaku Dassa tidisi tao tisorANapaDirUvagA pa0 te 10 prapAta unI RNa hizAmAmAtra nisApAna prati 35 // cha 'taM jahA te mA prabhArI cha. 'purasthimeNaM dAhiNeNaM pacca. Li' eka tripAna pratirUpaka pUrva dizAmAM che eka tripAna pratirUpaka dakSiNa dizAmAM che,
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ /3 aet jambUhItisUtre vAse' varNAdAsaH varNanamakAraH 'paNNate' prajJaptaH, 'taM jahA ' tadyathA 'vairAmayANemA' ityAdi / tatra 'vairAmayA' vajramayAH vajraratnamayAH nemAH bhUmibhAgAdudhvaM niSkrAmantaH pradezAH 'rikAmayA ' riSTamayAni - riSTaratnamayAni 'paidvANA' pratiSThAnAni trisopAnamUlapradezAH 'veruliyAmayA' vaiDUryamayAH vairyamaNimayA: 'saMbhA' stambhAH, 'suvaNNarupamayA' suvarNarUpyamayAni 'phalayA' phalakAni trisopAnabhUtAni 'lohiyakkhamaIo' lohitAkSamayyaH - lohitAkSaratnamayyaH 'sUIo' sUcayaH phalakaiyasaMyojakakIlakAni 'vairAmayA' vajramayAH vajraratnasAritAH 'saMdhI' sandhayaH phalakadvayAntarAlabhAgAH 'NAgAmaNimayA' nAnAmaNimayAni anekavitramaNimayAni 'AlaMvaNA' AlamvanAni ArohatAmavarohatAM ca skhalananivAraNArthamA zrayabhUtAH kecidavayavAH, ca punaH 'AlaMbaNavAhA otti' avalamvanavAdA: ubhayapArzvayoravalavanAzrayI bhUtA bhittayaH, iti / dizA meM hai (tesiNaM tisovANapaDikhvagANaM ayameyAkhve vaNNAvAse paNNatte) ina trisopAna pratirUpakoM kA varNana isa prakAra se kahA gayA hai - (taM jahA) jaise - ( vairA mayA nemA, riyA pahANA, veruliyAmayA khaMbhA, suvapNarupanayA phalayA lohiyaIo sUio, baharAmayA saMdhI, NANAmaNimayA AlaMbaNA, AlaMvaNa bAhAo) inake bhUbhAga se Upara kI ora nikale hue pradezarUpa nema vajraratna ke bane hue haiM pratiSThAna - trisopAna ke mUlapradeza richa ratna ke bane hue haiM stambha ilake vaiDUrya ratna ke bane hue haiM phalaka paTiye- inake suvarNa rupya ke bane hue haiM phalaka daya kI saMyojaka kIlaka ke sthAnApannarUpa sUciyAM lohitAkSa ratna kI banI huI haiM phalakoM kI jo saMghiyA hai ve vajra kI banI huI haiM tathA inake Upara caDhane vAloM ko yA utarane vAloM ko sahAre rUpa jo Alambana haiM ve anekamaNiyoM ke bane hue haiM / isI taraha ina AlambanoM ke jo AlambanavAha haiM bhittiyAM haiM ve bhI aneka maNiyoM ke bane hue haiM / (tesiNaM tilovaannpddieka triseApana pratirUpaka pazcima dizAmAM 'tesi NaM tisogaNapaDivagANaM ayamevArUve vaNNAvAse paNNatte' trisopAna pratiyonu vArjuna yA pramANe uDevAmAM Ave che. taM jahA~' ? 'vairAmagA nemA, riTThAmayA paTTANA veruliyAmayA khaMbhA, suvaNNarupamayA phalayA, lohiyAkhamaIo sUio, vairAmayA saMghI, NANAmaNimayA AlaMvaNA AlaMvaNavAhAo' enA bhAgathI upara nIkaLelA pradeza rUpa tema vajraratna nirmita che. pratiSThAna--triseApAnanA mUla pradeza riSTa ratna--nirmita che. enA sta MbhA vai^ya ratnathI nirmita che. phUlakA--pATiyA enA suvarNa ane rupAnA banelA che. phUlakayanA sayeAjaka kIlakanA sthAnApanna rUpa sUcIe lehitAkSa ratnanI banelI che. phUlakAnI e sadhie che, te vajra nirmita che. temaja emanI upara caDhanArAone athavA utaranArAone avala'khanarupa je Alamane te aneka maNienA anelA che. A pramANe e AlakhanAnA je AlakhanavADhAe--bhita che te paNu
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 4 gaGgAsindhumAhAnadIsvarUpanirUpaNam 47 'te siNaM tisovANapaDikhvagANaM' teSAM khalu nisopAnapratirUpakANAM 'purao patteyaM2' purataH pratyekaM purataH 'toraNA paNNattA' toraNAH prajJaptAH "te NaM toraNA' te khala toraNAH 'NANAmaNimayA' nAnAmaNimayAH anekavidhamaNimayAH 'NANAmaNimaesa khaMbhesa' nAnAmaNimayepu stambheSu 'upaNirisaMnividyA' upaniviSTasanniviSTAH upaniviSTAH samIpasthitAH samniviSTAH nizcalatayA saMlagnAca 'vivimuttarovaDayA' vividhamuktAntaropacitAH vividha muktAbhiH anekaprakAramuktAphaleH antarA madhye madhye upacitAH vRddhimupagatA tathA 'vivihatArAkhyoyaciyA' vividhatArArUpopacitAH vividhAni yAni tArAspANi tArA''kArAstairupazobhitAH, IhAmiyausaha turagaNaramagara vihagavAlaga kinnararurasarabhacamarakuMjaravaNalaya paumalaya matticittA' I mRgapabhatugganaramakaravihagavyAlakAkinnararuruzarabhacamarakuJjaravanalatA padamalatA bhakticitrAH tatra-IhAmRgAH-vRkAH, vRpabhAH-balIya. tuggAH, adhAH, narA:manuSyAH, makarAH-grAhAH, vihagA:-pakSiNaH, vyAlakA:-sapAH, kinnarA:-vyantaradevAH, ruvA-mRgAH, garabhAH aSTApadAH, camarAH-camaragAvaH, kujarA:-hastinaH, canalatAH padma khvagANaM purao pattaya 2 toraNA paNNattA) ina bimopAna pranirUpakoM meM se pratyeka trisopAnapratipaka ke Age Age toraNa kahe gaye haiN| (teNaM noraNA NANAmaNimayA, NANAmaNinaemu khaMbhesu upaniviTTa saMnivivAdivihamuttarovaA, vivihatArAsvovaciyA, ihAmia usahaturagaNaramagaravihagayAlagakiNNarakA sarabhacamarakujaravaNalayapaumalayabhatticittA) ye toraNa anekavidhamaNiyoM se bane ha nadhA aneka maNimaya khaMbhoM se upara ye saMniviSTa hai visopAnaprati. rUpakoM se ye dara nahIM haiM kintu unake samIpa meM hI haiM aneka prakAra ke mukAoM se ye vIca 2 meM gvacita haiM inake aneka prakAra ke tArAoM ke AkAra bane hue haiN| ye IhAgoM-vRkoM kI vRpabhoM kI turagoM kI, manuSyoM kI, makaroM kI, pakSiyoM ko, vyAlaka soM kI, kinnaroM kI, marU mRgavizeSoM kI, zarabha-aSTApadakI, bhalimAthI nirmita cha ta siNaM tisovANapaDisvagANaM purajo patteyaM 2 toraNA paNNattA' meM bisA. pAna prati35 mAthI pratye: trisapAna prati354nI mAga-- tAra che. teNaM toraNA NANAmaNimayA, NANA maNimaesu khaMbhesu upanividva saMnividA vivihamuttaMtarovaiA vivihatArAsvo vaciyA, ihAmia usaha turagaNaramagaravihaga vAlaga kiNNararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalaya bhatticittA' ko to mana vidhAmAthI nirmita che. tabhI mane maNimaya stamAnI upara e toraNe saMniviSTa che. tripAna pratirUpakethI e tAraNe vadhAre dUra nathI. paNa temanI pAse ja che. aneka prakAranA muktAothI e tAraNe madhya-madhyamAM jaDita che. emAM aneka prakAranA tArAone AkAre banelA che. e IhAmRgo-vRkenI, vRSabhanI, tuzAnI, manuSyAnI, m4|nii, pakSImAnI, vyAsa-sanI, nironI 33-bharA vizaponI, 120-maSTApaTTAnI, yabhara-yamarI yonI, zanI, panasatAvyAnI bhara pA satA.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapranaptisUtre latAH kamalalatAH kamalanAlarUpAH etAsAM yA bhaktayaH racanAvizepAH nAbhizcitrAH adabhutAH tathA 'khaMsuragayavairaveiyA parigayAbhirAmA' stambhodgatavajravedikA parigatAbhirAmAH tatra stambhodgatA-stambhoparitanI yA vanavedikA vajraratnamayo vedikA, tayA parigatAH yuktAH santaH abhirAmAH ramaNIyAH, tathA 'vijAharajamalajuyalajanajuttAviva' vidyAdharayamala yugalayantrayuktA iva vidyAdharANAM yad yamalayugala yugmajAtadvayaM samAnA''kAraM tadeva yantraM saJcAripurupaputtalikAdvayalakSaNaM tena yuktAH sahitA itra 'accIsahassamAlaNiyA' aciH sahasramAla. nikAH arcipAM kiraNAnAM sahasraM tena mAlante zobhante iti arcisahasramAlanAH, ta eva aciMsahasramAlanikAH, 'rUvagasahassakaliyA' rUpakasahasrakalitA:-citrasahasrayuktAH 'bhisamANA' bhAsamAnAH zobhamAnAH, bhibhisamANA' vAbhAsyamAnAH atizayena zobhamAnAH 'cakkhulloyaNalesA' cakSulokanazlepAH tatra-cakSupaH-netrasya lokanaM darzana ckssuloknN tasminnadbhutadarzanIyatvAt zliSyantIva lagnA bhavantIva ye te tathA, netrakartRkadarzane te toraNA netrayolagnA bhavanta iva santIti bhAvaH, 'muhaphAsA' sukhasparzAH sukhakarasparzazAlinaH, yadvA zubhasparzAH zubhaH sparzoM yeSAM te tathA komalasparzasampannAH, 'sassirIyarUvA' sazrIkarUpAH-zriyA sahicamara camarI gAyoM kI, kuJjaroM ko vanalatAoM kI evaM padmalatAoM kI racanA vizeSa se adbhuta-AzcaryotpAdaka haiM tathA-(khaMbhuggayavaharaveiyA parigayAbhirAmA) inake pratyeka khaMbhoM meM vajramayavedikAeM utkIrNa kI gaI hai ataH unake dvArA ye vaDe suhAvane pratIta hote haiM (vijAhara jamalajuyalajaMtajuttAviva accisahassamAlaNIyA rUvagahassaliyA, bhisamANA, bhinbhisamANA, cakkhulloyaNalesA) vidyAdharoM ke citrita yamala-samazreNika-yugala se ve aise jJAta hote haiM ki mAnoM ye saJcariSNu puruSa ke pratibhAiya se hI yakta haiM hajAroM kiraNoM dvArA ye prakAzita hote rahate haiM hajAroM rUpakoM se-citroM se ye zobhita haiM / svayaM bhI ye camakIle haiM aura viziSTa-atizayita zobhA se ye aura bhI adhika camakIle bana gaye haiM / dekhane parato ye aise mAlUma paDate hai ki mAnoM AkhoM meM hI samAye mAnI zyanA vizeSathI mahamuta mAzyatpiA64 cha tara 'khaMbhuggayavairaveiyA parigayAbhirAmA' emanA dareke dareka staMbhamAM ja maya vedikAo utkIrNa karavAmAM AvelI che. ethI emanA vaDe se mayata ramaNIya sAge che. 'vijjAhara jamalajuyalajaMtajuttAviva accisahassa mAlaNIyA sva. gatahasmakaliyA, bhisamANA, bhibhisamANA cakkhulloyaNalesA' vidhAyana citrita ymlaasamazreNika yugalothI te evI rIte lAgatA hatA ke jANe eo saMcariNu puruSanI pratimayathI ja yukta na hAya hajAra kiraNe vaDe eo prakAzita thatA rahe che. pite hajAre rUpakethIcitrothI e upazobhita rahe che. paNa e prakAzamAna che ane viziSTa-atizayita zAbhAthI e ghaNuM vadhAre prakAzamAna banI gayA che, jenA parathI te e evA lAge che ke jANe A be bhAMra sAmAniSTa yatA naDAya. 'suhaphAsA, sarisarIyaruvA, ghaMTAvalicaliyA huramaNa
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 4 gaGgAsindhumazAnadIsvarUpanirUpaNam 49 tAni sazrIkANi tAni rUpANi yeSAM ne tathA-zobhAyuktA''kArasampannAH 'baMTAvalicaliyamahuramaNaharasarA' ghaNTAvalicalitamadhuramanoharasvarAH-ghaNTAnAmAvaliH samUho ghaNTA''valistasyA yaTTAyusparzena calitaM calana kampanaM nena madhuraH karNamadhuraH, ata eva manoharaH svaraH nAdo yepAM te nathA-parana-panavagAd ghaNTA samUha kampanena zravaNaramaNIya manaH prasAdakanAdasampannAH, 'pAsAIyA4' prAbAdIyAH darzanIya: abhirUpAH pratispAH, epAM vyAkhyA prAgvat / 'tesi Na toraNANaM ugI bahave addha maMgalagA pagNanA' nepAM gala toraNAnAmapari bahAni aSTASTa magalAni nAmAni. 'taM nahA' tathA 'gondhie nirivanche jAva' svastika zrIvatsaH yAvatyAvatpadena-"nandikAvataH, baddhamAnakaM. bhadrAsanaM, salagA, matsyaH, darpaNaH" iti saMgrAdyam , ityaSTamagalaka nAmAni / nAni ca prAmAdIyAni darzanIyAni abhirUpANi 'paDikhvA' pratirUpANi / 'navi gaM goraNAgaM' teSAM noraNAnAmupari 'rahave' bavaH 'kiNhacAmarajmayA' kRSNacAmaradhvajAH hANaNayakavAmagalAnadhvajAH. yAvata-yAvatpadena-nIlacAmaradhvajAH, lohitacAmarathya nAH, dvAridracAmaradhvanAH eSAM panAnAM saGgraho yodhyA, tathA 'mukillacAmarajjhayA' zukrAcAparadhvajAH, 'acchA' acchAHAkAza sphaTikavadatisvacchAH punaH 'saNhA.' jA rahe haiM (suTakAranA, sammirIyaracyA, ghaTAvali caliyamaharamaNaharasarA) inakA sparza mugvakatAraka hai ca sadhIka rUpavAle haiM ina para jo ghaMTAvalinikSipta hai vaha jaya pavana ke sparza se milatI hai taba usase jo madhura manohara svara nikalatA hai usase ye gele jJAna hote haiM ki mAnoM aise skara se ye hI vola rahe haiN| (tesiM toraNANaM upari bahave amaMgalagApa.) ina noraNoM ke Age aneka ATha ATha maMgalaka dravya hai ( jahA) jaise-votthiya, nirivacche jAva paDisvA) svastika, zrIvatma, nandikAvarta, badramANaka bhadrAsana kalaza, matsya, aura darpaNa ye saba maMgalaka dravya prAsAdIya haiM darzanIya hai abhirUpa hai aura pratirUpa hai| (tesi NaM toraNANaM upari vaha kiNDa cAmarajyA jAva mukilla cAmarajjhayA acchA saNhA temiNaM toraNANaM chattAicchattA paDAgAupaDAgA, ghaMTA juyalA, cAmara dura emano sparza mukhakAraka che e saTIka rUpavALA che. emanI upara je ghaTAvali nizcita che te jyAre pavananA sparzathI hAle che tyAre temAMthI je madhura-manahara raNakAra nIkaLe che. tenAthI e evA lAge che ke jANe e evA svarathIja belatA na hoya. 'tesiM toraNANaM ubari bahave addha maMgalagA po tApanI mAga dha ma mA: bhAga drvye| che. taM jahA' rebha hai 'sosthiya' sirivacche jAva paDirUvA' svasti, zrI vatsa, naMndikAvata, vaddhamAna, bhadrAsana, kalaza, matsya ane darpaNa e sarva maMgalaka dravyA prAsAhIya cha, zanIya cha, ali35 cha bhane prati35 che 'tesiNaM toraNANaM uvari vaha kiNha cAmarajmayA jAva sukkillacAmarajjhayA acchA saNhA tesiNaM toragANaM chattAicchattA paDAgAipaDAgA, ghaMTAjuyalA, cAmarajuralA, uppalahatthagA jAva sayasahassapattahatyagA. ja07
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre 50 zlakSNAH cikkaNa pudgala skandhaniSpannAH, 'ruppapaTTA' rUpyapaTTA rajatamayapaTTazAlinaH 'vairAmayadaMDA' vajramayadaNDAH vajraratnamayadaNDayuktAH 'jalayAmanagadhiyA' jalajAmalagandhikAH kamalamugandhasadRzasugandhasampannAH, 'surammA' suramyAH atimanohAriNaH 'pAsAIyA 4' prAsAdIyAH darzanIyAH, abhirUpA: pratirUpAH / ' tesiM NaM toraNANaM upi' teSAM khalu toraNAnAmupari 'vaha' vahUni 'chattAichattA' utrAticchatrANi chatrAt lokaprasiddhAdekasmAcchAdatizAyIni uparyadhobhAgenAnekAni chatrANi cchannAticchatrANi, 'paDAgAiDAgA' patAkA'tipatAkAH - patAko paripatAkAH, 'ghaMTAjuyalA' ghaNTAyugalAni aneka ghaNTAyugalAni 'cAmarajuyalA' cAmarayugalAni anekacAmarayugalAni, 'uppalahatthagA' utpalahastakA:- kamalasamUhAH padmahastakA - padmasamUhAH 'jAva' yAvat yAvatpadena " kumudanalina subhagasaugandhika puNDarIkamahApuNDarIka zatapatrasahasrapatraharatakAnAM saGgraho vodhyaH, tatra kumu juyalA, uppalahatthagA jAva sayasahassapattahatthagA saJcArayaNAmayA acchA jAvapaDiruvA) una toraNoM ke aneka kRSNavarNa kI dhvajAeM jo ki cAmaroM se alaGkRta haiM, phaharA rahI haiM yAvat nIlavarNayukta cAmaroM se alaGkRta dhvajAeM phaharA rahI haiM, lohitavarNa yukta cAjaroM se alaGkRta dhvajAeM phaharA rahI hai, hAridravarNa yukta camaroM se alahakRta dhvajAeM phaharA rahI haiM, aura zulkavarNayukta cAmaroM se alaGkRta dhvajAeM phaharA rahI haiM, ye saba dhvajAeM accha hai- AkAza aura sphaTika ke jaisI - ati svaccha haiM cikkaNapuloM ke skandha se nirmita haiM, rajatasyapaTTa se zobhina haiM vajramayadaNDoM vAlI haiM kamala ke jaisI gandhavAlI haiM ati manohara haiM prAsAdIya haiM darzanIya haiM abhirUpa haiM aura pratirUpa haiM ina toraNoM ke Upara tarake Upara aneka chatra haiM aneka patAkAtipatAkAeM haiM aura aneka ghaMTA yugala haiM aneka cAmara yugala haiM utpala hastaka - kamala samUha hai, padgahastaka - padmasamUha hai, yahAM yAvatpada se - 'kumudana lina subhaga saugaMdhika puNDarIka mahApuNDarIka zatapatra savtrarayaNAmayA acchA jAva paDivA' te tora para bhane: kRSNArjunI valao jee cAmarAthI ala kRta che-pharakI rahI che. cAvat nIlavarNa yukta cAmarAthI ala kRta dhvajAo pharakI rahI che, leAhitAkSa vayukta cAmarAthI alaMkRta dhvajA pharakI rahI che. hAridrava cAmarAthI alaMkRta dhvajA pharakI rahI che ane zukalava yukta cAmarAthI alakRta dhvajAethI pharakI rahI che e sarva vajAe accha che AkAza ane sphaTikanI jema ati svaccha che. cikaNa pudgalenA skaMdhathI nirmita che, rajatamaya pothI zAbhita che. vajramaya IDAvanI che. kamaLA jevI gaMdhavALI che, ati maneAhara che. prAsAdIya che danIya che. abhirUpa che ane pratirUpa che. e tAraNAnI uparanA stara upara aneka chatrA che. aneka patAkatipatA che, ane aneka ghaMTA yugale che. aneka cAmara yugale -che, utyakSa hastaH pramaNa smuuh| che, padmahasta4 padmasamUha hai. yahIM yAvatpathI 'kumuda nahina subhaga saugaMdhika puMDarIka mahApuMDarIkazatapatrama patra hastaka' me cAhanA samaDha
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramAzikA TIkA-caturthabakSaskAraH sU0 4 gAsindhumahAnadIsvarUpanirUpaNam dAni kairavANi, nalinAni kAlavizeSAH, mubhagAni kAmalavizepAH, saugandhikAni mugandhInyeva saugandhikAni kamalAni aba vinayAdityAn svArthe un / yadvA-sugandhaH zobhano gandhaH, sa prayojanameSAmini saugandhiAni, atra "pryojnm|| 5 // 1 / 109 / (pA0 sU0) iti Thak tAni kamala vizeSAH, puNDarIkANi zvetakamalAni, tAnyeva mahattvaviziSTAni mahApuNDarIkANi-vizAlazvetakayalAni, pANi--gatapayuktakamalAni, evaM sahasrapatrANi sahasrapatrayuktakamalAni ca teSAM hasta kA samhAH tA 'sayapahastapatta hatyamA' zatasahasrapatrahastakA:lakSapatrakamalasagRhAH, ne ca 'sagararaNAmayA' sarvaratnamayAH sarvAtmanA ratnamayAH, 'acchA jAva paDilmA acchAH yAvat pratirapAH mAnchAdi pratirUpAntapadasagraho yodhyaH tathAhi'acchAH lakSNAH vRSTAH mRSTAH nIrajataH niSpakSAH niSkAiTacchAnAH samabhAH samarIcikAH sodadyotAH prAsAdIcAH darzanIyAH abhimapAH pratirUpAH' ityeSAM padAnAM saMkalanaM paryavasitaM vyAkhyA caturthamUtrato vodhyaa| 'tassa NaM gaMgappavAyakuMDa bahumajademamAe) naraya khalu ganAprapAtakuNDasya bahumadhyadegabhAge 'patya NaM' a atrAntare sanTa 'mahaM page mahAneko 'ganA dIve NAmaM dIve' gaGgAdvIpo nAma dvIpaH 'paNNane pranamaH, tasya mAnAcAra-ajoyaNA' ityAdi sa gaGgAdvIpaH 'aTajoyaNAI AyAmaviparabhaNa' AyojanAni AyAmavikAbhaNa deya vistArAbhyAm , 'saairegaaii| sAtirakANi kiJcidadhikAni paNa pIsaM joyaNAI paJcaviMzati yojanAni 'parivakhaveNaM' parikSepeNa paridhinA, do kose' hI krogI 'jalaMtAo' jalantAn jalaparyantAt 'usie' ucchritaH sahasrapatra hastaka' ina pATha kA saMgraha huA hai inakA vAcyArya pIche likhA jA cukA hai ye saba bhI sarvAtmanA ratnamaya hai accha haiM yAvat pratirUpa haiM (tassaNaM gaMgappa vAyakuMDassa vahamanjhadesabhApa etya NaM ege mahaM gaMgAdIve NAnaM dIve paNNatta) usa gaMgAprapAta jhuNDa ke ThIka nIce meM eka bahuta vizAla gaMgA dIpa nAmaka dvIpa kahA gayA hai (aTTa joyaNAI AyAmavizvaMbhegaM sAiregAI paNavIsaM joyaNAI parikkheveNaM do kosa asie jalaMtAmo lacapadarAnae acche saNhe) AyAma aura viSkambha kI apekSA graha dIpa ATha yojana kA kahA gayA hai isakA parikSepa kucha adhika 25 yojana kA hai jala ke apara yaha do koza UMcA uThA thaye che. e sarvane vAcAI eja graMthamAM pahelA spaSTa karavAmAM Avela che. e save pA sarvAtmanA 2tnabhaya cha, a27 che, yAvat prati35 che. 'tassaNaM gaMgappavAyakuMDassa bahumajmadesabhApa ege mahaM gaMgAdIve NAma dIve paNNatta' 1 prapAta nI hI madhyamAma suvidhA dIpa nAma dIvAma mA che. 'aDha joyaNAI AyAmavikkhaMbhaNa sAiregAI paNavIsaM joyaNAI parikkheveNa do kose Usio jalaMtAo satyavairAmae acche saNhe' mAyAma mane vimanI apekSA se dI5 mA yAna pramANa 4AmAM Avela che. e dIpane parikSepa-kaMIka vadhAre 25 pejana jeTalo che. pANInI upara e
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapranaptisUtre uccaH 'sannavadAmae' sarvavacaratnamayaH sarvAtmanA ratnamayaH 'acche saNhe.' acch| lakSNa ityAdi prAgvat , 'se NaM' sa gaGgAdvIpo nAmadvIpaH khalu 'egAe paumararayeiyAe' ekayA padmavaravedikayA 'egeNa ya vaNasaMDeNaM' ekena vanapaNDena ca 'savyo ' sarvataH sarvadikSu, 'samaMtA' samantAt sarvavidikSu 'saMparikkhite' saMparikSiptaH pariveSTito'sti / etayoH padamavaravedikA vanapaNDayoH 'vaNNao' varNakaH varNanakArakaH padasamUho 'bhANiyo' bhaNitavyA vaktavyA, sa ca krameNa caturthapaJcamAbhyAM sUtrAbhyAM bodhyaH / 'gaMgAdIvassa NaM dIvassa uppi bahusamarama Nijje bhUmimAge paNNatte' gaGgAdvIpasya khalu dvIpasya upari bahusagaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, 'tassa NaM' tasya bhUmi mAgasya khalu 'bahumajjhadesabhAe' hamadhyadezabhAge atyantamadhya dezabhAge 'ettha NaM' atra atrAntare khalu gaMgAe devIe ege' gaGgAyA devyA eka 'maha' mahara bRhad 'bhavaNe paNNatte' bhavanaM prajJaptam / tasya mAnAdyAha--'kosaM' ityAdi kosaM' kroza-kroza pramANam 'AyAmeNaM' AyAmena daivyeNa 'addhakosa' arddhakoza-krozArddham 'vikkhaMbhega' viSka mbheNa vistAreNa, 'desUNaga' dezonaM kiJcinyUnaM 'kosaM' krozam 'u Urdhvam 'uccatteNaM huA hai sarvAtmanA yaha vajraratna kA banA huA hai yaha accha aura zlakSNa / (seNaM egAe paumavaraveDhyAe egeNa ya vaNa saMDeNaM sacao samaMtA saMparikkhitte yaha gaMgA dvIpa nAmakA dvIpa eka padmavaravedikA se aura eka vanakhaNDa se cAro ora se ghirA huA hai (vaNNao bhANiyanvo) yahAM padmavaravedikA aura vanaSaNDa kA varNana caturtha paMcama sUtroM se jAna lenA cAhiye (gaMgA dIvassa gaM dIvassa uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte) gaMgA dvIpa nAmake dvIpa ke Upara kA bhUmibhAga bahusamaramaNIya kahA gayA hai (tassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM gaMgAe devIe ege bhavaNe paNNatte kosaM AyAmeNaM addhakosaM vibhegaM desUNagaM ca kosaM uddhaM uccatteNaM aNegakhaMbhasayasaNNiviTe jAva bahumajjhadesabhAe maNipeDhiyAe sayaNijje) usa vahusamaramaNIya bhUmibhAga ke ThIka bIca meM eka bahuta vizAla gaMgA devI kA bhavana kahA gayA hai yaha AyAma kI apekSA eka be gAu sudhI upara uThele che. e sarvAtmanA vajIratna nirmita che. e accha ane 26 che. 'se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM sacao samatA saMparikkhite' e gaMgAdvIpa nAmaka dvIpa eka padmavara vedikAthI ane eka vanakhaMDathI mera AvRtta cha. 'vaNNo bhANiyavyo' se pahabha12 vehi mana vana vinu varNana yatu yama sUtromAMthI anel . 'gaMgAdIvassa Na dIvasva uppi bahusamaramaNibje bhUmibhAge paNNatte' gAdI5 nAma 4dIpanI 52ne| bhUmimA mAsabharaNIya 4pAmA mAve che. 'tassaNa 'bahusamajhadesabhAe etyaNa maha gaMgAe devIe ege bhavaNe paNNatte kosaM AyAmeNa addhakosa vikkhaMbhegaM desUNagaM ca kosaM uccateNa aNega khaMbhasayasaNNiviTTha nAva bahumajjhadesabhAe maNipeDhiyAe sayaNijja' te samaraNIya bhUmimAna hI madhyamAbhA me matIya vizALa gaMgAdevInuM bhavana kahevAmAM Avela che. e lavana AyAmanI apekSAe eka gAu
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 4 gahAsindhumahAnadIsvarUpanirUpaNam 53 uccatvena tadbhavanaM varNayitumAha-'aNege' tyAdi-AyAmAdi vibhAgAdiyAM zayanIyaM varNakaparyantaM sUtraM savyAkhyamanantarasUtrokta zrIdevI bhavanAnusAreNa vodhyam / ___atha gaGgAdvIpasyAnvarthanAmahetaM pRcchati-se keNaTeNaM' ityAdi / 'se keNadveNaM jAva' atha kena arthena kAraNena yAvat yAvatpadena-"bhaMte ! evaM buccai gaMgAdIve gaMgAdIve ? goyamA ! gaMgAya itya dezI madiDriyA mahajjuiyA mahabbalA mahAjasA mahAsoktA mahANubhAgA paliovamahiiyA parivasaI se eeNaTeNaM evaM bucar3a gaMgAdIva" iti maMgrAgham / / etacchAyA-"bhadanta ! evamucyate gaGgAdvIpo gaGgAdvIpaH / gautama gaGgA cAtra devI mahadikA mahAdyutikA mahAbalamahAyazAH mahAsaukhyA mahAnubhAgA palyodhamasthitimA parivasati tad tenArthena evamucyate gagAdvIpo gaGgAdvIpaH / 'adattaraM ca gaM' ityAdi, 'sAsae nAmadhejje paNNatte' ityantaM sarva padmaddavad vijeyam / vyAkhyA spATA / / sU0 4 // koza kA hai viSkaMbha kI apekSA Adhe koga kA hai tathA UMcAI kI apekSA yaha kucha kama Adhe koza kA hai aneka zata staMbhoM Upara yaha khaDA huA hai yAvat isake ThIka bIca meM eka maNipIThikA hai aura usa maNipIThikA ke Upara eka zayanIya hai ityAdi rUpa se saba varNana yahAM para zrAdevo ke bhavana kA jesA vaNaka kiyA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye (sa kegaTeNaM jAva sAsae NAmadhajje paNNatte) he bhadanta ! isa dIpa kA nAma gaMgA dvIpa aisA kisa kAraNa se huA hai isake uttara meM prayu kahate haiM-(goyamA ! gaMgA ya itya devA mAhaDDiyA maha suiyA mahAyalA mahAjasA mahAsokkhA mahANu bhAvA paliovamahiiyA parivasaha, se pApaNadveNaM evaM cuccai gaMgAdIve gaMgAdA) yaha isa prakAra kA uttararUpa sUtrapATa yahAM yAvatpadasaM gRhIta huA hai tathA yaha pATa (aduttaraM ca NaM sAsae NAmadhejje papaNatte) isa matrapATha taka gRhIta huA hai isa pATha gata padoM ko vyAkhyA padmahada prakaraNa meM kathita padoM kI vyAkhyA ke anusAra hI hai| s04|| jeTaluM che ane vikhaMbhanAM apakSAe ardhA gAu jeTaluM che. temaja UcAInI apekSAe bhavana kaMIka a5 ardhA gAu jeTaluM che. aneka zana taMbhanI upara e bhavana sthita che. yAvata enI dIka madhya bhAgamAM eka maNipaThikA che, ane te maNipIThikAnI upara eka zayanIya che vagere badhuM varNana zrI devInA bhavana viSe je pramANe varNana ja samajas:. 42vAmAM . te prabhArI se kagaNa jAtra sAsae NAmadhejje paNNatte' mahato dvIpanuM nAma gaMgAdvIpa zA kAraNe kAraNathI prasiddha thayuM. enA javAbamAM prabhu kahe che. 'goyamA ! gaMgA ya ittha devA mahiiDhiyA mahajjuiyA mahAlA mahAjasA mahAsokkhA mahANubhAvA paliovamadviiyA parivasai, se eeNaDeNaM evaM vuccai gaMgAdIve gaMgAdIve mA pramANene uttara rUpa sUtra pATha ahIM yAvatu padathI grahIta thayela che. temaja e pADa 'aduttaraM ca NaM sAsae NAmadhejje paNNatte' meM sUtra sudhA sADI thayeTI cha. se pAha. gata padanI vyAkhyA pahada prakaraNamAM kathitapadanI vyAkhyA mujaba che. e sU che 4
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ jambUdvIpaprajJaptisUtre asyA samprati yena toraNena nirgamo, yasya ca kSetrasya sparzanA yAvAMzca nadIparivAro, yatra ca saMkramastathA pAha-'tassa NaM' ityAdi / ___mUlam-tasla gaM gaMgappavAyakuMDassa dAhiNilleNaM toraNeNaM gaMgAmahAgaI pavUDhA samANI uttaraddhabharahavAsaM ejamANI 2 sattahiM salilAsahassehiM ApUremANI 2 ahe khaMDappavAyaguhAe veyaddhapavvayaM dAlaittA dAdiNabharahavAsaM ejamANI 2 dAhiNabharahavAsassa bahumajjhadesabhAgaM gaMtA purasthAbhimuhI AvattA samANI codasahiM salilAsahassehi samaggA ahe jagaI dAlaitA purasthimeNaM lavaNasamudaM smppei| gaMgA gaM bhahANaI pavahe cha sakosAiM joyaNAI vikkhaMbheNaM, addhakosaM uvveheNaM, tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parivaddhamANI 2 muhe vAsarTi joyaNAI addhajoyaNaM ca vikkhaMbheNaM sakosaM joyaNa uvveheNaM pAsiM dohiM paumavaraveiyAhi dohi vaNasaMDehiM saMparikkhittA, veiyAvaNasaMDavaNNao bhANiyavyo / evaM siMdhue vi NeyatvaM jAva tassa gaM paumadahassa paccasthimilleNaM toraNeNaM siMdhu AvattaNakUDe dAhiNAbhimuhI siMdhuppavAyakuDaM, siMdhuddIne aTo so ceva jAna ahe timisaguhAe veyaddhapadhvayaM dAlaittA paJcasthimAbhimuhI AvattA samANA codasasalilA ahe jagaI paJcasthimeNaM lavaNasamudaM jAva samappei, sesaM taM ceva tti ||suu05|| chAyA-tasya khalu gaGgAprapAtakuNDasya dAkSiNAtyena toraNeNa gaGgA mahAnadIpravyUDhA satI utarArddhamaratavarSam , ejamAnA2 saptabhiH salilAsahauH ApUryamANA2 adhaHkhaNDaprapAtaguhAyA vaitADhayaparvataM dArayitvA dakSiNArddhabharatatarpamejamAnA2 dakSiNArddhabharatavarpasya vahumadhyadezabhAgaM gatvA pUrvAbhimukhI AvRttA satI caturdazabhiH salilAsahajaiH samagrA adho jagatIM dArayitvA paurastye lavaNasamudraM samarpayati / gaGgA khalu mahAnadI pravahe paTsakrozAni yojanAni viSkambheNa arddhakrozamudvevena, tadanantaraM ca khalu mAtrayA 2 parivardhamAnA 2 mukhe dvipaSTi yojanAni arddhayojanaM ca viSkambheNa sakrozaM yojanamudvedhena ubhayoH pArzvayIH dvAbhyAM padmaparavedikAbhyAM dvAbhyAM vanapaNDAbhyAM saMparikSiptA, vedikA vanapaNDavarNako bhaNitavyaH evaM sindhyA api netavyaM yAvat tasya khalu padmahadasya pazcimena toraNena sindhyAvartakUTe dakSigAbhimukhI sindhuprapAtakuNDaM sindhudvIpaH, arthaH sa eva yAvad . ayastamisraguhAyA vaitADhanya
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 5 gadgAmahAnadhAH nirgama-sparzanAdinirUpaNam 55 parvataM dArayitvA pazcimAbhimukhI AvRttA satI caturdazasalilA adho jagatIM pazcime lavaNasamudraM yAvat samarpayati zeSaM tadeveti // sU0 5 // ____TIkA-'tamsa NaM' ityAdi / 'tassa NaM gaMgApanAyakuMDassa dAhiNilleNaM tasya khalu gaGgAprapAtakuNDasya dakSiNa digbhavena 'toraNeNaM' toraNena 'gaMgAmahANaI gaGgAmahAnadI 'paDhA' pravyUDhA niHsatA 'samANI' satI 'uttaraddhabharahavAsaM' uttagabharatavarSam 'ejjANI2' eja. mAnA2 gacchantI2 'sattahi saptabhiH 'salilAsahamsehi' salilAsaha nadIsahasraH 'ApU. remANI2' ApUryamANA2 bhriyamANAra 'ahe khaMDappavAya guhAe' adhaHkhaNDaprapAtaguhAyAH 'veyaDrapaJcayaM vainADhayaparvataM 'dAlaittA' dArayitvA bhitrA 'dAhiNaddhabharahavAsaM' dakSiNArddhabharatavarSam 'ejamANIra' ejamAnAra gacchantI2 'dAhiNabharahavAsassa' dakSiNArddhabharatavarpasya 'yahumaJjhademabhAga' bahumadhyadezabhAgam- anyannamadhyadezabhAgaM 'gaMtA' gatvA 'puratyAbhimuhI' paurastyAbhimukhI pUrvAbhimukhI 'AvattA' AvRttA parAvRttA 'samANI' satI 'codasahi' caturdazabhiH 'malilAmahasmedi' salilAsAH caturdazasahasraparimitAbhinaMdIbhiH 'samaggA' samagrA tasma NaM gaMgappavAyakuMDassa dAhiNilleNaM toraNeNaM' TIkArtha-isa maMtra DhArA sUtrakArane gaMgAnadI kina noraNa se nikalI hai, kisa kSetra kI isane sparzanA kI hai, kitanA isakA nadI parivAra hai, aura yaha kahAM jAkara milI hai yaha saba prakaTa kiyA hai-(tassa gaM gaMgappavAyakuMDassa dAhijilleNaM toraNeNaM paDhA) uma gaMgAprapAtakuMDake dakSiNadigbhAgavartI toraNa se gaMgA nAma kI mahAnadI nikalI hai (uttaraddhabharatavAsaM ejjamANI 2 sattahiM salilAsahassesiM AuremANI 2 ahe khaMDappavAyaguhAe veyadvapavyayaM dAlaittA dAhiNabharahavAsaM eDajamANI 2 dAhiNabharavAsassa bahumajJadesabhAgaM gaMtA puratthAbhimuhI AvattAsamANI codasahiM salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA puradhimaNaM lavaNasamuhaM samappeha) yaha gaMgA mahAnadI uttarArddha 'tamma Na gaMgApavAyakuMDassa dAhiNilleNaM toraNeNa' ityAdi TIkA-A sUtravaDe sUtrakAre gaMgAnadI kyA teraNamAMthI nIkaLI che? kayA kSetrane eNe sparza karyo che? e nadIne nadI parivAra keTale che? ane e kayAM jaIne maLI cha? 2 madhu vAmAM mAvesa che. ___tamsa NaM gaMgApavAyakuMDassa dAhiNilleMge toraNeNaM paDhA' te // prapAta nakSa EiAudi tethI nAme mahAnahI nIjI che. 'uttaraddhabharahavAsaM ejjamANI 2 sattahiM salilAsahassehiM AuremANI 2. ahe khaMDappavAyaguhAe veyaddhapavvayaM dAlapattA dAhiNaddhabharahavAsaM ejjamANI 2 dAhiNadvabharahavAsassa bahumajjhadesabhAga gaMtA puratthAbhimuhI AvattA samANI codasahi salilAsaharasehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA purasthimeNaM lavaNasamudaM samappena' ko mA mahAnahI uttarArata ta26 pravAhita thatI tamA sAta 2
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 jambUDIpaprajJaptisUtre sampUrNA 'a' adhobhAge 'jagaI' jagatIM 'dAlahattA' dArayitvA - bhicyA 'puratthimeNaM' paurastye pUrve pUrvasyAM dizi 'lavaNasamu' lavaNasamudraM 'samappe ' samupasarpati samudre milatItyarthaH / athAsyA eva gaGgAmahAnadyAH pravaha- sukhayo viSkambhodvedhau darzayitumAha- 'gaMgA NaM' ityAdi / 'gaMgA NaM' gaGgA - gaGgAnAmnI khalu - 'mahANaI' mahAnadI yA'sti sA 'pavade' pravahe, yasmAt sthAnAt nadI pravoDhuM pravartate sa pravahaH padmahUdAttoraNA nirgamastasmin tat sthAnAvacchedena 'cha sakosAI joyaNAI' sakrozAni eka krozasahitAni sapAdAnItyarthaH payojanAni 'vikkhabheNaM' viSkambheNa - vistAreNa, 'addhakorsa' arddhakrozaM krozasyArddham 'ubveddeNaM' udvedhena gAmbhIryeNa 'tayaNaMtaraM ca NaM' tadanantaraM padmahUdatoraNa vistArAdanantaram etena yAvatkSetraM sa vistAro bhanuvRttastAvatkSetrAdanantaraM - gaGgAprapAtakuNDa nirgamAdanantaramityarthaH sA gaGgA- 'mAyAe ' mAtrayA 2 - krameNa 2 pratiyojanaM pratipAzrzva dhanuHpaJcakavRddhayA ubhayapArzvayoH saMmIlya dhanurdeza kavRddhyetyarthaH 'parivaddhamANI 2' parivarddhamAnA 2 vRddhiM gacchantI pravahamAnAtsamudrapravezamAnasya bharatakI ora jAtI huI tathA sAta hajAra nadiyoM se apane Apako bharatI 2 khaMDaprapAta guhA ke nIce se hokara dakSiNAI bharata kI tarapha gaI hai vahAM jo vIca vaitAta paDA hai usake bIca meM hokara ye bahatI hai isa taraha dakSiNArdha bharata kSetra ke ThIka bIca meM bahatI huI yaha gaMgAnadI pUrvAbhimukha hotI huI tathA 14 hajAra nadiyoM ke parivAra se paripUrNa hotI huI pUrva diga samudra meM jAkara milagaI hai pUrvadira samudra meM pUrvadigvartI lavaNasamudra meM milane ke liye jAte samagra isane vahAM kI jo jambUDIpa kI jagatI hai usako vidArita karadiyA hai (gaMgA NaM mahAnadI pavahe chasakosAI joyaNAI vikkhaMbheNaM, addhakorsa ucveNaM tayaNaMtaraM caNaM mAyAe 2 parivadamANI 2 muhe vAsaTThi joyaNAI addhajoyaNaM ca vikrameNaM sa kosaM joyaNaM unheNaM ubhaopAsiM dohiM paumavarave AhiM dohi vaNasaMDehiM saMparikkhittA veiyA vaNasaMDavaNNao bhANiyanvo) yaha gaMgA nAma kI nadIenA pANIthI prapUrita thatI khaDa prapAta jIhAnA nIcenA bhAgamAMthI pasAra thaIne daNikSAddha bharata tarapha pravAhita thaI che. tyAM je madhyabhAgamAM vaitADhaya paryaMta UbhA che, tenI madhyamAMthI pravAhita thaIne // pramANe dakSiNA bharata kSetranA ThIka madhyamA pravAhita thatI e gaMgAnadI pUrvAbhimukha thaI ne temaja 14 hajAra nadIonA parivArathI paripUrNa thatI pU`disamudramAM jaIne maLI gaI che. pUrva digsamudramAM pUrva digvati lavaNusamudramAM maLavA jatI vajate mA nadIe tyAMnI je jamUdrIpanI jagatI che tene vidI karI sIdhI che. 'gaMgA NaM mahANadI pavahe cha sakosAI joyaNAI vikkhaMbheNaM, addhakosaM uvveheNa tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 pariSaddhamANI 2 mudde vAsaTThi joyaNAI addhajoyaNaM ca vikkhaMbheNaM sakorsa joyaNaM udeddeNa ubhaopAsiM dohiM paumavaraveia hiM dohiM vaNasaMDehiM saMparikkhittA beiyAvaNasaMDavaNNao bhANiyaccoM' se gaMgA nAma bhahAnahI ? sthAma uparathI nIjIne vaDevA
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 5 gamAmahAnayAH nirgama-sparzanAdinirUpaNam 57 dazaguNanvAn 'muDe' mukhe sagudrapraveze 'yAsaTi joyaNAI' dvApaSTiM yojanAni 'addha joyaNaM ca' addha yojanam yojanasyAI ca 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa vistAreNa 'sakosaM sakroza sapAda 'noyaNaM uvadeNaM' yojanam uddhena gAmbhIryeNa, sArddhadvApaSTriyojanapariminasamudrapravezavyAsasya paJcAzattamabhAge enAvana epa samupalabhyamAnanyAna 'ubho ubhayoH dvayoH 'pAsiM' pArzvayoH taTayoH 'dohiM paumamagvezyAhiM' dvAbhyAM padagavara yedikAbhyAM 'dohiM vanarAMDe hiM' dvAbhyAM vanapaNDAbhyAM 'saMparikvittA saMpagikSipta pagneiSTinA'gti, atra 'veDayA vaNagaMDavaNI' vedikAyanAmkhaNDavarNakaH padmanagvedikA basaNTavarNana karapadamamaho 'mANiyayo' maNitavyaH vaktavyaH, sa ca krameNa capanamAbhyAM nagAbhyAM bodhyaH / / atha gadgAgA AyAma'dIni mithunayAM pradargayitumAla-gavaM siMdhRNa bi' ityAdi-evaM' evaM gadgAmAnaghATara 'siMdhae ni sindhyAH mindha nArA mahAnyA api myasapa 'Neyaccha' netavyaM jJAnaviyatAM prApaNIyaM jJAtavyAmi yathaH, 'jAva' yAgat ena-edaM 'toraNena' inyanantaraM mahAnadI jisa sthAna se nikala kA baratI prArambhahotI hai vaha prabaha-padmada ke toraNa se hamane nirgamana vA sthAna- jhona adhika yojana kA viSkambha kI apekSAle / ani cha yojanamA ulakA vistAra hai aura isakA udvedhagahagaI Adha kogakA hai usake bAda-gaMgAprapAta kuNDa se nikalane ke bAda vaha mahAnadI gaMgA kAma 2 se pratipArya meM 5-5-dhanupa kI vRddhi karatI huI-arthAt donoM pArya meM 10 dhanuSa kI vRddhi karanI huI jahAM vaha samudra meM praveza karatI hai vaha sthAna viSkambha kI apekSA 6||ojn pramANa ho jAtI hai aura 1 // yojana kA vahA~ kA udha ho jAtA hai yaha gaMgA apane donoM taToM para do padmavaravedi kAoM se aura do banapaNToM se parikSipta hai yahAM vedikA aura banapaNDoM kA varNana caturtha evaM paMcama datroM se-jAna lenA cAhiye (evaM mipa vi Neyavva) gaMgAmahAnadI ke AyAma AdikoM kI taraha sindhu mahAnadI ke AyAmAdi ko bhI jAnanA cAhiye (jAva nasma NaM pauyahaharasa paccasthimilleNaM toraNeNaM, siMdhu lAge che te pravaha-padayAnA teraNadhI enuM nidhana sthAna-eka gAu adhika da ejana pramANe viThaMbhanI apekSAe che arthAt . 3 jana eTale A vistAra che, ane AnI UMDAI-(6) ardhA gAu jeTalI che. tyAra bAda gaMgA prapAta kuMDamAMthI nIkaLIne pachI te mahA nadI gaMgA anukrame pratipArzvamAM 5-5 dhanuSa jeTalI vRddhi karatI eTale ke ane pArvemAM 10 dhanuSa jeTalI vRddhi karatI jyAM te samudramAM praveze che, te sthAna viSkabhanI apekSAe darA jana pramANu thaI jAya che ane lojana eTale te sthAnane udha thaI jAya che. e gaMgA pitAnA banne kinArAo upara be padamapara vedikAothI ane be vanakhaMDathI parikSita che. vedikA ane vanakhaMDanuM varNana caturtha temaja paMcama sUtrAmayI on A naga'evaM siMdhUpa vi NeyavyaM' in masAnahIna mAyAma poranI
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ che jambUdvIpaprajJaptisUtre - bodhyam, 'tassa NaM paumaddahassa paccatthimilleNaM toraNeNaM' tasya khalu padmahRdasya pAJcAtyena toraNena yAvat yAvatpadena 'sindhUmahAnadI pravyUDhA satI pazcimAbhimukhI paJcayojanazatAni parvatena gatvA' ityadi sagraho vodhyaH, 'siMdhu AvacaNakUDe' sindhyAvartakUTe AvRttA satI paJcayojanazatAni trayoviMzatyadhikAni trIkonaviMzatibhAgAna ' dAhiNAbhimuhI' dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA mahatA sukhapravRttakena muktAvalihAra saMsthitena sAtirekayojanazatikena prapAtena prapatati, atra khalu mahatI ekA jihvikA prajJaptA, sA khalu jivikA arddhayojanamAyAmena SaTsakrozAni yojanAni viSkambheNa arddhayojanaM vAhalyena, makaramukhavivRtasaMsthAnasaMsthitA sarvavajramayI acchA zlakSNA, sindhu mahAnadI atra khalu mahadekaM 'siMdhuppavAyakuMDe' sindhuprapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam, etatkuNDama sminneva sUtre prAgukta gaGgAprapAtakuNDanadeva varNanIyam / tasya khalu sindhuprapAtakuNDasya catumadhyadeza bhAgaH, atra khalu mahAnekaH 'siMdhu dIvA' sindhuAvattaNakUDe, dAhiNAbhisuhI siMdhupAyakuDaM sidhuDIvo aTTho soceca jAva ahe timirasaguhAe veaddhapacayaM dAlaintA paccatthitAbhimuhI AvatA samANA cosa salilA ahe jagaI paccatthiyeNaM lacaNasamuhaM jAva samapper3a) yAvat yaha sindhu mahAnadI usa padmadraha ke pazcimadigvartI toraNa le yAvat pada ke kathanAnusAra nikalI hai aura pazcimadizA kI ora vahI hai vahA~ se jahAM se ki yaha nikalI hai pAMca sau yojana taka usa parvata para bahakara phira yaha sindhyAvarta kUTa meM, lauTa kara 523, yojana taka usI parvata para dakSiNa dizA kI ora jAkara baDe jora 2 se ghaTa ke sukha se nikale hue jala pravAha kI taraha apane jala pravAha se giratI hai yaha sindhu jahAnadI jisa sthAna meM sindhvAvartakUTa meM giratI hai vahAM eka bahuta baDI 'jihikA hai / (1) ina sabakA varNana pIche gaMgAnadI ke prakaraNa meM kiyA jA cukA hai / sindhu mahAnadI jahAM giratI hai vahAM eka usI nAmakA prapAta kuNDa hai isakA prema sindhu bhaDAnahInA nyAyAsAhi / viSe palAegI sevu' lehaye. 'jAva tassa NaM paumahahamsa paccatthimilleNaM toraNeNa siMdhu AvattajakaDe, dAhiNAbhimuhI siMghuppavAyakuMDa siMdhu dIvo aTTho so ceva jAva ahe timisaguhAe veadhapantrayaM dAlaittA paccatthimAbhimuhI AvattA samANA coisasalilA ahe jaga paccatthimeNaM lavaNasamudde jAva samappeha' yAvatU me siMdhu mahA, nahIM te padmadanA pazcima digvatI tANethI yAvat panA kathana mujaba nIkaLe che. ane pazcima dizA tarapha pravAhita thAya che. jyAMthI e nadI nIkaLe che tyAMthI pAMcasA caiAjana sudhI te paryaMta upara pravAhita thaIne e sindhyAvata phUTamAM pAchI pharIne para OM ceAjana sudhI paryaMta upara ja dakSiNa dizA tarapha jaIne pracarDa vegathI ghaDAnA mukha mAMthI nikaLatA jala pravAha jema petAnA jalapravAha sAthe paDe che. e sidhu mahAnadI je sthAnamAMthI sinthrAva phUTamAM paDe che te eka suvizALa jihnikA (esa'nuM varNana pahelA gagA mahAnadInA prakaraNamA karavAmAM AveluM che; siMdhu mahAnadI jyAM paDe che tyAM
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAH sU0 5 mahAmahAnayAH nirgama - sparzanAdinirUpaNam 59 5 dvIpo nAma dvIpaH pravataH ayaM dvIpo gaGgAopavadvarNanIyaH, 'aho soceva' arthaH sa eva - sindhumahAnadI sUtrasyArthaH sa eva gata mahAnadIsatrArtha evaM bodhyaH na tvanyaH 'jAva' yAvata - yAvatpadena - 'spa khalu sindhukuNDasya dAkSiNAtyena toraNena sindhumahAnadI prayUDhA satI uttarArddhabharatavarSam itI 2 vilAsaH ApUryamANA 2" iti saMgrAyam, 'ahe' adhaHadhobhAge 'timimaguhAe' tamitraguhAyAH tamisranAmaka guhAyAH sakAzAt 'veyaddhapancaya' caitA parvataM 'dAtA' dAravinA bhicA 'pancatthimAbhimuThI' pAtrAtyAbhimukhI pazcimAbhimukhI 'AyattA' AvRttA - parAvRnA 'samANA' satI 'coTamasaliyA' caturdazasalileti caturdazabhiH sanmitraH sayA sampUrNA 'ahe jagaI' ayo jagatIM dArayitvA ' paccatthimeNaM' pazcimena - pazcimAyAM divi sthitaM 'lavaNa samudraM 'jAva' yAvata 'samappeDa' samarpayati 'sesa' zepam - uktAtiriktaM pravada bhujagAnAdikaM 'taM cena' tadeva gajJA mahAnadI prasoktameva bodhyam // 05 // mRtya tassa ssa uttarilleNaM toraNeNaM zehiyaMsA mahANaI bUDhA samANI doNi chAntare joyaNasae cha egUNavIsaibhAe joyabhI varNana gaMgAprapAna kuNDa ke jaisA hI hai usake bIca meM sindhu mahAnadI sUtra kA varNana gaMgAjI ke varNana jaisA hI hai tathA sindhu mahAnadI sUtra kA artha gaMgAmahAnadI sUtra ke artha jaiNa hI hai| yahAM yAcatpada se 'tasya lu sindhu prapAta kuNDasya dAkSiNAtyena toraNena sindhumahAnadI pravyUhA satI uttarArddham bharatavarSam itI ra malilA mahaH ApUryamANA 22 isa pATha kA saMgraha huA hai yaha sindhu mahAnadI ke nIce se hokara tathA vaitAdaya parvata ko vidArita kara pavimadizAkI aura lauTatI huI 24 hajAra nadiyoM rUpa parivAra se yukta huI hai isa prakAra yaha sindhu nadI pazcimadizA ke lavaNa samudra meM jAkara mila gaI hai isa kathana ke atirikta aura saba kathana gaMgAnadI ke prakaraNa ke jaisA hI hai aisA jAnanA cAhiye // 205 // (taNaM maddaha uttarilleNaM toraNeNaM) eka teja nAmadhArI prapAta kuMDa che. e prAta kuMDanuM varNana paNa gaMgA prapAtavat samajavuM. tenA madhya bhAgamAM sidhu DhIpa che e dvIpanuM varNana gaMgA dvIpanA varNananI jema ja che. temaja sindhu mahAnadI sUcanA a gagA mahAnadI sUtranA artha jevA ja thAya maDIM' yAvat yathI 'tamya khalu sindhu pAtakuNDasya dAkSiNAtyena toraNena sindhu mahAnadI pravyUDhA satI uttarArddham bharatavarSa iyatI 2 salilAsahasre ApUryamANA ' se pAnI saMgraha thayo che. e siMdhu mahAnadI khaMDa prapAta guDhDhAnA niSma bhAgamAthI pravAhita thai temaja vaitADhaya pa tane vidIzu karatI pazcima dizA tarapha pAchI pharatI 14 hajAra nI rUpa peAtAnA parivArathI yukta thai che. A pramANe e sidhunadI pazcima dizAnA lavaNu samudramAM jaIne maLe che, e kathana sivAya zeSa madhu kathana gaMgA nadInA prANyu jevu' ja che. aa s pa //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre Nassa uttarAbhimuhI papaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavattieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAiregajoyaNasaieNaM pavAeNaM pakDai / rohiyaMsA NAma mahANaI jao pavaDai, ettha NaM mahaM egA jibbhiyA paNNattA, sANaM jibbhiyA joyaNaM AyAmeNaM addhaterasajoyaNAI vikkhaMbheNaM, kosaM bAha. lleNaM nagaramuhaviuTThasaMThANasaMThiyA savvavairAmaI acchA rohiyaMsA mahANaI jahiM pavaDai ettha NaM mahaM ege rohiyaMsA pazayakuMDe NAmakuMDe paNNatte, savIsaM joyaNasayaM AyAmabikkhaMbheNaM, tiSiNa asIe joyaNa'sae kiMcivisesUNe parikkheveNaM, dasajoyaNAI uvveheNaM acche kuMDavaNNao jAva toraNA, tassa NaM rohiyaMsA pavAyakuMDasla bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege rohiyaMsA NAmaM dIve paNNatte, solasa joyaNAI * AyAmavikkhaMbheNaM, sAiregAiM pagAsaM joyaNAI parikkheveNaM, do kose Usie jalaMtAo, savvarayaNAmae acche saNhe0 sesaM taM ceva jAva bhavaNaM aTTo ya bhANiyavvotti / tassa NaM rohiyaMsAppavAyakuMDasla uttarilleNaM toraNegaM rohiyaMsA mahANaI pavUDhA samANI hemavayaM vAsaM ejamANI 2 cauddasahiM salilAsahastehiM ApUremANI 2 sadAvai baTTaveyaDDapabvayaM addhajoyaNeNaM asaMpattA samANI paJcatthAbhimuhI AvattA samANI hemavayaM vAsaM duhA vibhayamANI 2 aTThAvIsAe salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA paJcasthimeNaM lavaNatasudaM samapei, rohiyaMsA NaM pavahe addhaterasajoyaNAI vikkhaMbheNaM kosaM uThaveheNaM, tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe2 parivaddhamANI 2 muhamUle paNavIsaM joyaNasayaM vikkhaMbheNaM aDhAijjAI joyaNAI uvveheNaM ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNa. saMDehiM saMparikkhattA ||suu0 6 // chAyA-tasya khalu padmahUdasya auttarAheNa toraNena rohitAMsA mahAnadI pravyUDhA satI isa chaThe sUtra kA artha isakI chAyA se hI jAnA jA sakatA hai aisA hai |suu.6|| TIkArya-A cha sUryane artha e sUvanI chAyA dvArA ja jANI zakAya che. sU0 6.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 6 rohitAMsAmahAnadIprapAtAdi nirUpaNam 61 dve paTsaptane yojanazate paTcaikonaviMzatibhAgAn yojanasya uttarAbhimukhI parvatena gatvA mahAghAkhapravRttikena muktAvalihArasaMsthitena sAtirekayojanazatikena prapAtena prapatati / rohitAMso, nAma mahAnadI yataH prapatati atra khalu mahatI ekA jivikA prajJaptA / sA khalu jiddhikA yojanamAyAmena arddha trayodazayojanAni viSkambhaNa kroza vAlapena makarasukhavivRta. saMvArasaMsthitA sarvavannamayI acchAH rohitAMsA mahAnadI yatra prapatati atra khalu mahadekaM hitAMsa prapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam , tad vizaM yojanazatamAyAmavirambheNa, trINi / azItAni janazatAni kinihizeponAni parikSepeNa, daza yojanAni udvevena accham0, kuNDavarNako bhAvat toraNAH / tasya khalu rohitAMsA prapAtakuNThasya bahumadhyadezabhAge atra khalu eko rohitAMsA nAma dvIpaH prajJaptaH, poDazayojanAni AyAmaviSkambheNa sAtirekANi paJcAzataM yojanAni parikSepeNa, dvau phrozAvucchnio jalAntAt , sarvaratnamayaH anchaH lakSaNa: zepa tadeva yAvada bhavanam arthazva bhaNitavya hati, tasya khalu rohitAMzAprapAtakuNDasya bhIttarAheNa toraNena rohitAMsA mahAnadI pravyUDhA satI haimavataM varpamiyatI 2 caturdazabhiH salilAsa. hameH ApUryamANA 2 zabdApAnivRttatADhayaparvatamayojanenAsamprAptA satI pazcimAbhimu. khyAvRttA satI haimavata va dvidhA vimanamAnA 2 aSTAzisA sadilAsarasaH samagrA adho jagatI dArayitvA pazcime laya gamagudraM samarpayati / rohitAMsaH khalu prabahe arddhatrayodazayogana.ni viSkambheNa krogamuDhedhena, tadanantaraM ca khalu mAnayA 2 parivartamAnA 1 mukhamUle paJcaviMza yojana viSkambheNa arthatanIyAni yojanAni udveghena ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padamavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM saMparikSiptA // suu06|| TIkA-'tamsa' ityAdi / 'tassa NaM paumadahassa' tasya khalu padmadasya 'uttarilleNaM toraNeNaM auttarAheNa-uttaradinabhavena toraNena-bahiriNa 'rohiyaMsA mahANaI pahA samANI' rohitAMsA-tannAmnI mahAnadI pravyUDhAniHsatA sanI 'doNi chAyattare joyaNasae chacca ena. NavIsaibhAe joyaNamsa' paT saptate-paT saptatyadhike dve yojanazate padacaikonaviMzatibhAgAna yojanasya etAvanI bhuvam 'uttarAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA' uttarAbhimukhI hemavata kSezAbhimakhI sA nadI parvatena gatyA 'mahayA ghaDamuhapavattieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAiregajoyaNasai. eNaM pavAeNaM pavaDai' mahAghaTamukhabhyaH pravRttiH nissaraNaM yasya-prapAtasya tena-mahAghaTamakha pravRttikaina tathA-muktAvalihArasaMsthitena, tathA-sAtirekaM-kiJcidadhikaM yojanazataM yatra tena sAtirekayojanazAtikena-kiJcidadhikazatayojanaviziSTena uktatrayAvizeSaNaviziSTaprapAtena prapatati / 'rohiyasA NAma mahANaI jabhI pavaDaI' rohitAMsA nAmnI mahAnadI yata:-yasmAta sthAnAt prapatati, 'etya NaM mahaM egA jibhiyA paNNattA' atra khalu prapatanasthAne mahatI atidIrdhA ekA jidikA-tadAkAraM vizepavastu, prajJaptA-kathitA, 'sA paMjibhiyA joyaNaM AyAmeNaM addha terasa joyaNAI vikkhaMbheNaM, kosaM bAhalleNaM' sA khalu jihikA yojanamekam AyAmena-daiyeNa, arddhatrayodaza yojanAni viSkambheNa-vistAreNa, kroza bAha
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapranaptisUtre lyena-sthaulyena gaGgA-jidvizAtaH asyA dviguNatvAt , 'magaramuha viudvasaMThANasaMThiyA savyavairAmaI' mAramukhavivRtasaMsthAna-saMsthitA-makara mukhamiva vivRtaM-vidIrNaM yatsthAnam-AkAravizepastena-saMsthitA, sarvavajramayI 'acchA rohiyaMsA mahANaI jahiM pakDai' acchA-svacchA rohitAMsA mahAnadI yatra prapatati, atha kuNDasvarUpamAha-'etthaNaM mahaM ege-rohiyaMsA pavAyakuMDe NAma kuMDe paNNatte' atra khala sthAne mahadekaM rohitAMsA prapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam , 'sabIsaM joyaNasayaM AyAmavikkhaMbheNa' tat kuNDaM viMzam-viMzatyadhikaM yojanazatam AyAma viSkambhAbhyAM dairdhyavistArAbhyAm gaGgAprapAtakuNDato'sya dviguNatvAt 'tiNNi asIe joyaNasae kiMci visesUNe parikkheveNaM' trINi yojanazatAni azItAni azItyadhikAni kiJcidvizeponAni parikSepeNa-paridhinA-pariveSTanena 'dasajoyaNAI uvve heNaM' dazayojanAni udvedhena-gaMbhIreNa 'acchakuMDa-ghaNNazrI jAva toraNA' accham / kuNDavarNaka:-kuNDasya varNanaM yAvattoraNAni toraNaparyantaM vaktavyam / athAtra dvIpamAha-'tassa NaM roDiyaMsA pavAyakuMDassa bahumajjha. desabhAe ettha NaM mahaM ege rohiyaMsA NAma dIve paNNatte' tasya khalu rohitAMsA prapAtakuNDasya vahumadhyadezabhAge, atra khalu-sthAne mahAn eko rohitAMso nAma dvIpa prajJata:-kathitaH, 'solasajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' sa ca dvIpaH poDazayojanAni AyAmaviSkambhAbhyAMdaiyavistArAbhyAm , 'sAiregAI paNNAsaM joyaNAI parikkheveNaM' sAtirekANi pazcAzata yojanAni parikSepeNa-paridhinA, do kose Usie jalaMtAo' dvau krozau ucchrito jalAntAt-jalaparyantAt krozadvayamUrdhva gataH sa dvIpaH 'savvarayaNAmae acche saNhe0 sesaM taM ceva jAva bhavaNaM aTTo ya bhANiyaco tti' sarvaratnamayaH acchaH zlakSNaH- zeSaM tadeva yAvad bhavanam arthazca bhaNitavya iti, samprati asyA nadyAH yena toraNena nirgamo yasya ca kSetrasya sparzanA yAvAMca nadI parivAro yatra ca saMkramastathA''ha-'tassaNaM' ityAdi / 'tassa NaM rohiyaMsAppavAyakuDassa uttarilleNaM toraNeNaM tasya khalu rohitAMzAprapAtakuNDasya auttarAheNauttaradigbhavena toraNena-vahiAreNa, 'rohiyaMsA mahANaIpavaDhA samANI' rohitAMsA mahAnadI pravyUDhA-nirgatA satI 'hemavayaM vAsaM ejjamANI 2' haimavataM varSam iryatI2 gacchantI 2 'caudasahiM salilAsahassehi ApUremANI 2' caturdazabhiH salilAsahauH-nadIsahasrairApUryamANAra sadAvaivaTTaveyaDUpavyayaM addha joyaNeNaM asaMpattA samANI' zabdApAti nAmAnaM vRttavaitADhayaparvatam arddha yojanenAsamprAptA satI 'paccasthAbhimuhI AvattA samANI hemavayaM vAsaM duhA vibhayamANI 2' pazcimAbhimukhI AvRttA-parAvRttA satI haimavataM varSa dvidhA vibhanamAnA 2 'aThThAvIsAe salilAsahasse hiM samaggA' aSTAviMzatyA salikAsahauH nadIsahanai samagrAparipUrNA satI 'ahe jagaI dAlaittA paccatthimeNaM lapaNasamuI samappei' jagatIm adho dArayisvA bhinvA pazcime lavaNasamudraM samarpayati-pravizatItyarthaH, asyA eva mUlavistArAdhAha-'rohi yaMmA NaM parahe addhaterasa joyaNAI vikkhaMbheNaM kosaM uvveheNaM' rohitAMsA nAmnI nadI khalu .., avahe-pravadati yasmAditi prAhastasmin-mUle arddha trayodaza yojanAni-sArdadvAdazayojanAni
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH sa0 6 rohitAM sAmahAnadIprapAtAdikanirUpaNama viSkambheNa - vistAreNa prAcya kSetranadIto dviguNavistArakatvAt, krozamudvena - uccatvena prava havyAsa paJcAzattamabhAgarUpatvAt, 'tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parivaddhamANI 2' tadanantarazca khalu mAtrayA 2 krameNa 2 pratiyojanaM samuditayorubhayoH pArzvayo dhanurviMzatyA vRddhayA pratipArzva dhanurdazavRddhayetyarthaH parivarddhamAnA 2 'muhale paNavIsaM joyaNasayaM viklaMbheNa' mukhamUle samudrapraveze paJcazataM paJcaviMzatyadhikaM yojanazataM viSkambheNa pravahavyAsAddazaguNatvAt, 'aDDAijjAI joyaNAI ucveheNaM' arjunIyAni yojanAni - sArddhadra yojane udvevena mukhavyAsapaJcAzattamabhAgarUpatvAt, 'ubhao pAsiM dohiM paramavara veiyAhi dohi ya vaNa saMDerhi saMparikkhittA' ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavedikAbhyAM dvAbhyAJca canapaNDAbhyAM saMparikSitA-veSTitA || sU. 6 // atha matpayetaparivartakRTasvarUpaM darzayitumAha 'cullahimavaMte NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam - cullahimavaMte NaM bhaMte! vAsaharapatrae kar3a kUDA paNNattA ? goyamA ! ikkArasa kUDA paNNattA, taM jahA siddhAyayaNakUDe 1 cullahimacaMtakUDe2 bharahanuDe3 iladevIkaDe? gaMgAdevIkUDe5 tirIkUDe6 rohiyaMse kUDe7 siMdhudevIkRDeTa suradevIkRDe 9 hemavayakUDe 10 vesamaNakUDe 11 / kahiNaM bhaMte / cullahimavaMte vAsaharapavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kaDe paNNatta ? goyamA ! puratthimalavaNasamuddassa paJcasthimeNaM cullahimatassa puratthameNaM ettha NaM siddhAyayaNakaDe NAmaM kUDe paNNatte, paMtra joyaNasayAI uddhaM uccateNaM mUle paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM majjhe tiSNi ya paNNattare joyaNasae vikkhaMbheNaM upi advAijje joyaNasae vikakhaMbheNaM, mUle egaM joyaNasahasaM paMca ca egAsIe joyaNasae kiMci visesAhie parivakheveNaM, majjhe egaM joyaNasahassaM chalasIyaM joyaNasayaM kiMci visesUNe parikkhevenaM, upi satta ikkANaupa joyaNasae kiMci visesUNe parikkheveNaM, sUle vicchipaNe majhe saMkhitte, upi taNue, gopucchasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche se NaM egAe pausavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samatA saMparikkhitte, siddhAyayaNassa kUDassa NaM upi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva tassa NaM bahusamaramaNijasta bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM page siddhA "
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapraznaptisUtre yayaNe paNNatte,paNNAsaM joyaNAI AyAmeNaM, paNavIsaMjoyaNAI vikkhaMbheNaM, chattIsaM joyaNAI uddhaM uccatteNaM jAva jiNapaDimA vaNNa mo bhaanniymvo| kahi NaM bhaMte! culla himavate vAsaharapalae cullahimavayakUDe NAma kUDe paNNatte ? goyamA! bharahakUDassa purasthimeNaM siddhAyayaNakUDassa paJcasthime", ettha NaM cullahimavae vAsaharapabae culla himavaekUDe NAmaM kUDe paNatte, evaM jo ceva siddhAyayaNakUDassa uccattavikkhaMbhaparikkhevo jAva bahusamaramaNijjasta bhUmibhAgassa vahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaM ege pAsAyava.sae paNNatte vAsadi joyaNAI addhajoyaNaM ca uccatteNaM ikatIsaM joyaNAI kosaM ca trikakhaMbheNaM abhuggaramUsiyapahaliya viva vivihamaNirayaNa bhacicitte vAudadhuyavijayavejayaMtI paDAgAcchattAi cchattakalie tuMge gagaNatalamabhilaMghalANasihare jAlaMtararathaNapaMjasammIliyavva maNirayaNathUbhiyAe viyasiyasayavattapuMDarIyatilayarayaNaddhacaMdacitte jANAmaNimayadAmAlaMkie aMto bahiM ca laNhe vaistavaNijjaruilavAlugApatthaDe suhaphAse sassirIyasve pAsAie jAva paDirUve, tasla NaM pAsAyavaDeMsagasla aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva sIhAlaNaM saparivAraM, se keNaTreNaM bhaMte / evaM vuccai cullahimavaMta kUDe 2 ? goyamA! cullahimavae NAmaM deve mahiDDie jAva parivasai, kahi NaM bhaMte cullahimavayagirikumA rasta devasta cullahimavayA NAmaM rAyahANI paNNattA', goyamA ! cullahimAyakUDassa dakSiNeNaM tiriyamasaMkhejje dIvasamudde vIIvaittA agaNaM jaMbuddIvaM dIvaM dakkhiNeNaM bArasa joyaNasahassAiM ogAhittA ittha NaM culla himavayasta girikumArasta devasta cullahimavayA NAmaM rAyahANI paNNattA, vArasa joyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM, evaM vijaya rAyahANIsarisA bhANiyavvA, evaM jAva avasesANa vi kUDANaM vattavvayA NeyambA AyAmavikkhaMbhaparikkhevapAsAya devayAo sIhAsaNaparivAro aTo ya devANa ya devINaM ya rAyahANIo NeyavvAo, causu devA cullahimavaMte1 bharahara
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA caturthavaskAraH 0 7 kSudra himavatparyatoparitanakUTasvarUpam 65 besanakuDesura sesesu devayAo se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai culla hisakyAsaha pavtrae 1 2, goyamA ! mahAhimavayavAsaharapavvayaM panihAya AyAmuJcatvehavikkhaMbhaparikakhevaM pahuca Isi khuDatarAe ceva hastanarAe ceH NIyatarAe caitra, cuhiya ittha deve mahiDDie jAtra paliogmavie parivasaha ne goyasA ! evaM buccai 3 hama vAsava 2 anaraM gosA ! cullahimavayassa sAsae NAmabhejje paNNane, jaMNa kavAr3a pAsI / sU0 7 // chAyA - kSudramiti sala bhadanta ! varSapane nikaTAni praptAni ? gautama ! ekAdazakUTAni mAni nadyA- siddhAnam 2 bharatakUTam 3 ilAdevI - ? kUTa 457 sindhudevIkUTam surAdevIkUTam 9 10 11 / vandan | kSudravivararvana siddhAyatanakaTaM nAmakUTaM prajJaptam ? gautama ! paurastyavaNamupavimena paraspena aba siddhAyatanakUTaM nAma kUTaM grajJaptam, paJca yojanagatAni catvena sUpaJca yojanagatAni viSpambheNa madhye trINi ca paJca saptanAni yojananAni vim upari arthatRtIyAni yojanazatAni viSkambheNa, mULe ekaM yojanamahasraM paJca ca ekAzItAni yojanazatAni kiJcidvizepAdhikAni parikSepeNa madhye eka yojanasaha eca paDagIne yojananaM kinidvigepona parikSeveNa upari saptaekanavatAni yojanazatAni kiJcidvizeSonAni parikSepeNa, sale vistIrNa, madhye saMkSiptam, upari tanukam, gopuccha saMsthAnasthitaM sarvAtnamayam accham, tat khalu ekAyA padmavaravedikayA ekena ca vanapaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptam, siddhAyatanasya kUTasya khalu upari bahusamaramaNIyo bhRmibhAgaH prajJaptaH yAvat tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgaH atra khanda mandekaM siddhAyatanaM prajJaptaM paJcAzataM yojanAni viSkambheNa padatrizataM yojanAni Urdhvamuccatvena yAvat jinapratimA varNako bhaNitavyaH / " kva vandu bhadanta / kSudrahimavati varSaparaparvate kSudrahimatra kUTaM nAmakUTaM prajJaptam ? gautama ! bharatakUTasya paurastyena siddhAyatanakUTasya pazcimena, atra khalu kSudra himavati varSagharaparvate kSudrahimavatkUTaM nAma kUTaM prajJaptam, evaM ya eva siddhAyatanakUTasya uccanvaviSkambha parikSepo yAvat bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya catumadhyadezabhAgaH, atra khalu mahAn ekaH prAsAdAvataMsakaH prajJaptaH, dvApaSTi yojanAni arddha yojanaM ca uccatvena, ekatriMzataM yojanAni kroza ca viSkambheNa abhyutocchrita prasita iva vividhamaNiratnabhakticitra : vAtodbhuta vijayavaijayantIpatAkAcchtrAticchatrakalitaH tuGgaH gaganatalamabhilaGghayacchikharaH jAlAntararatnapaJjaronmIlita ja0 9
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUhIpaprajJaptisUtra itra maNiratnastUpikAkaH vikasitazatapatrapuNDarIkatilakaratnArddhacandracitra: nAnAmaNimayadAmA. laGkRtaH antarvahizca zlakSNavajratapanIyaruciravAlukA prastutaH mukhasparzaH sazrIkarUpaH prAsAdIyA yAvat pratirUpaH, tasya khalu prAsAdAvataMsakasya antaH bahumamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH yAvat siMhAsanaM saparivAram , atha kenArthena bhadanta ! evamucyane-kSudrahimavatkRTaM 2 ? gautama ! kSudrahimavAn nAmadeva mahaddhika yAvata parivasati, kya khalu bhadanta ! kSudrahimavagi rikumArasya devasya kSudrahimavatI nAma rAjadhAnI prajaptA ?, gautama ! kSudrahimavatkUTasya dakSiNena tiryagasaMkhyeyAn dvIpasamudrAn vyatibajya anya jambUdvIpa dvIpaM dakSiNena dvAdaza yojanasahasrANi avagAhya atra khalu kSudrahimavato girikumArasya devasya kSudrahimavatI nAma rAjadhAnI prajJaptA, dvAdazayojanasahasrANi yAmaviSkammeNa evaM vijayarAjadhAnI sadRzI bhaNitavyA, evamavazepANAmapi kUTAnAM vaktavyavA netavyA, AyAmaviSkambha-parikSepa prAsAda. devatAH siMhAsanaparivAraH arthazca devAnAM ca rAjadhAnyo netavyAH, caturpu devAH kSudrahimavad ? bharata 2 haimavata 3 vaizravaNakUTepu4 zepeSu devatAH, atha kenArthena bhadanta ! evagucyate kSudrahima vAn varSadharaparvataH 12, gautama ! mahAhimavadvarpadharaparvataM praNidhAya AyAmoccatvodvedhaviSkambhaparikSepaM pratItya IpatkSudrataraka eva hasvataraka eva nIcataraka eva kSudrahimAMzcAtra devo mahaddhiko yAvat palyopamasthitikA parivasati, sa etenArthena gautama ! evamucyane kSudrahimavAn varSadharaparvataH 2 aduttaram atha ca khalla gautama ! kSudrahimavataH zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam yad na kadA. cid nA''sIt // sU0 7 // TIkA-'cullahimavaMte NaM' ityAdi / 'culahimavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapabae kai kUDA paNNattA' kSudrahiyayati khalu bhadanta / varSadharaparvate katikUTAni prajJaptAni iti gautamasya praznaH, * 'cullahimavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapavae kai kUDA paNNattA' || TIkArtha-isa sUtra dvArA sUtrakAra himavaMta parvata para kitane kUTa haiM ? isa bAta ko prakaTa kara rahe haiM-(cullahimavate NaM bhaMte ! vAsaharapavvae kai kUDA pa.) isameM gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai-he bhadanta ! kSudrahimavat varSadhara parvata para kitane kUTa kahe gaye haiM ? uttara meM prabhune kahA hai-(goyamA! ikArasa kUDA pa.) he gautama ! 11 phUTa kahe gaye haiM (taM jahA siddhAyayaNakUDe 1, kSullahimavatakUDa 'cullahimavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapavyae kaikUDA paNNattA-ityAdi TIkAI- e sUtra dvArA sUtrakAra himavaMta parvata upara kaDalA kUTe AvelA che, e vAta 258 4re che-'cullahimavaMteNaM bhaMte ! vAsaharapacae kaha kUDA pa. sabhAgAtabha svAmIe prabhune evI rIte prazna karyo che-ke he bhadaMta kSadra himavata varSadhara parvata upara 4aa ThUTo upAmA mAsA cha ? uttaramA prA De The-'goyamA ! ikkArasakUDA pa.' ke gautama / 11 / 4AmA mAvasa che. 'taM jahA siddhAyayaNakRDe 1, kSullahimavata
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturyavakSaskAraH sU07 zudrAhimavatparvatoparinanakUTasvarUpam 67 bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'ikArasabUDA paNNattA' ekAdazakUTAni prajJaptAni 'taM jahA' tadyathA-'siddhAyayaNakRDhe 1' siddhAyatanakuTam 1 'cullahimavaMtakUDhe 2' kSudrahimavatkUTam--idaM ca kSudrahimavagirikumAradevasyAsminneva sUtre'gne vakSyamANasya kUTas 2, 'bharahakUDe 3' bharatakUTam-bharatAkhya devasya RTam 3, 'ilAdevIko 4' ilAdevIpaTpaJcAzadikkumArI devI varga: madhyavartinI viziSvAdevI tasyAH kUTam 4, 'gaMgAdevIkUTe 5' gaGgAdevIkUTaM-gaGgAdevyAH anantarasUmoktAyAH kaTam 5, 'mirikuDe 6 zrIkRTam-zrIdevyAH kUTam 6, 'rohiyaMsADhe 7' rohinAMsAkuTam-rohitAMsAdevyAH kUTam 7 siMdhudevIbaDe 8' sindhudevIkUTam-sindhudevyAH 2, bharahakUDe 3, lAdevIkaDe 4. gaMgAdevIkRDe 5, sirikUDe 6, rohiaMsakaDe, 7, sindhudevIkUDe 8, suradevIkuTe , hemavayakUDe 10, vesamaNakUDe 11, unake nAma isa prakAra se hai-1 lihAyakamanTa, kSudrahimavaMtakUTa 2, bharatakUTa 3. ilAdevIkaTa 4, gaMgAdevIkara 5, zrIkUTa 6, rohitAMzAkUTa 7, sindhu devI kRTa 8 mara devI kaTa , hamavatana 10, aura vaizravaNakUTa 11, Age jisake sambandha meM isI rahana meM-kahA jAne vAlA hai-aise kSudrahimavadbhiri kumAradeva kA jo kuTa hai vaha kSudrAhimavAgiri kuTa hai bharata nAma ke deva kA jo kUTa hai yaha bharatakUTa hai chappana dikumArikAoM ke madhya meM ilAdevI eka viziSTa devI hai isa devI kA jo kUTa hai baha ilAdevI kaTa hai anantara mRtrokta gaMgAdevI kA jo kaTa hai vaha gaMgAdevI bUTa hai zrIdevI kA jo kUTa hai vaha zrIdevI kaTa hai rohitAMgAdevI kA jo kUTa hai vaha rohitAMzA kUTa hai mindhudevI kA jo kRTa hai vaha sindhu devo kRTa hai surAdevI kA jo kaTa hai vaha surAdevo kUTa hai ilAdevI kI taraha surAdevI bhI-eka viziSTadevI hai haima. vatavarSa ke adhipati devakA jo kUTa hai vaha haimavatakUTa hai caizravaNa-kuvera-kA jo kUDe 2, bharahakaDe 3, ilAdevI kuTa 4, gaMgAdevI kUDe 5, sirI kUDe 6, rohiaMsa phUDe 7, sindhu devI kaDe 4, muradevI phUDa 1, hemavaya phUI 10, vesamaNa kaDe 11 tamanA nAmA A pramANe che-1 siddhayatana kUTa, 2 zruhimavat kUTa, 3 bharata phaTa, 4 lAdevI phUTa 5 gaMgA-devITa, 6 zrI kRTa, 7 hitAMzA kUTa, 8 sindhadevI kUTa, 9 sUradanI phUTa-10 hemavaMta kuTa, ane 11 vaizramaNa kRTa AgaLa jenA vize A sUtramAM ja kahevAmAM Avaze evA zuddha himava girimAra devane je phUTa che te muhimavagiri phUTa che. bharata nAmaka devano je chUTa che te bharatakUTa che. 56 dikumArikAonA madhyamAM IlAdevI eka viziSTa devI che. e devIne je phUTa che te ilAdevI phUTa che. anaMtara sUkta gaMgA devIne je phUTa che te gaMgA devI phUTa che. zrI devIne je phUTa che te zrI devI phUTa che. hitAMza devIne je phUTa che te hitAzA phUTa che. sidhu devIne je kuTa che te sindhadevI phUTa che. surAdevIne je phUTa che te surA devI phUTa che. IlA devInI jema
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapranaptisUtre kUTam 8, 'suradevIkUDe 9' murAdevIkUTam-murAdevyapi ilAdevIvat tasyAH kUTam 9 'hemavayakUDe 10 haimavatakUTam-haimavatavarSAdhipatidevakUTam 10, 'vesamaNakUDe 11' vaizravaNakUTa-vaizravaNaH kuvero lokapAlavizeSaH tasya kUTara 11, atha tepAmeva kUTAnAM sthAnAdi svarUpaM praznottarAbhyAM pradarzayitumAha-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi, 'kahi NaM bhaMte ! culla himavate vAsaharapacyae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte ?' he bhadanta ! kutra khala kSudrahimavatI varSadharaparvate siddhAyatanakUTaM nAma kUTaM prajJaptam ? iti gautamasya praznaH, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'purasthimalavaNasamuhassa paccatthimeNaM cullahimavaMtakUDassa puratthiyeNaM ettha NaM siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte' paurastyalavaNasamudrasya pazcimena kSudrahimavatkUTasya pauraratyena atra khala siddhAyatanakUTaM nAmakUTaM prajJaptam , tatra-siddhA yatanakUTasya prathamatayA mAnAdyAha-'paMcajoyaNasayAI' ityAdi paMca joyaNasayAI uddhaM uccateNaM' navaram-pazca yojanazatAni paJcazatayojanAni Urdhvam uccatvena, mUle (mUladezAvacchedena) siddhAyatanakUTaM yAvadasti tAvadAha-mUle paJcatyAdi-'mUle paMca joyaNasayAI vikkhakUTa hai vaha vaizravaNakUTa hai (kahi NaM bhaMte ! cullAhamavate vAsaharapabvae siddhAyayakUDe NAmaM kUDe pa.) bhadanta ! kSudrahimavat varSadhara parvata para siddhAyatana nAmakA kUTa kahA~ para kahA gayA hai 1 isake uttara meM prabhu kahate hai (goyanA ! purathimalavaNavamudassa paccatthizreNaM cullahimavaMta kUDassa purathimeNaM ettha NaM siddhAya yaNakUDe NAmaMkUDe paNNatte) he gautama ! pUrvadigvatI lavaNa samudra kI pazcimadizA meM evaM kSudrahimavatU kUTa kI pUrvadizA meM siddhAyatana kUTa nAmakA kUTa kahA gayA hai (paMca joyaNasayAI urdU uccatteNaM mUle paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM majjhe tiSiNaya paNNattare joyaNalae vikhaMbheNaM upi addhAhajje joyaNasae vikkhaMbheNaM, mUle ega joyaNasahassaM paMcaya egAsIe joyaNasae kiMcivise sAhie parikkheveNaM majjhe egaM joyaNasahassaM egaMca chalasIyaM joyaNasayaM kiMciMvisesUrNa suradevI paNa eka viziSTa devI che. haimavata varSanA adhipati devane je phUTa che te haimattt cha. vaizravaNa-umeranA TUTa cha ta vaizravA dUTa cha. 'kahi NaM bhaMte ! cullahimavaMte vAsaharapabbae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte meM mahata! kSudrabhivat varSa 52 pa 952 siddhAyatana nAbhe reTa cha te 4yAM mAtA mena ma prabhu 49 cha-'goyamA ! puratthimalavaNasamudassa paccatyimeNaM culla himavaMtakUDassa purathimeNaM ettha NaM siddhAyayaNa kUr3e NAmaM kUDe paNNate' gautama ! pU' hivatI samudranI pazcima dizAmA temAla kSudra libhapatanI pUrvahazamAM siddhAyatanaTa nAma iTa mAvasAche-'paMcajoyaNasayAI uddhaM uccatteNaM mUle paMcajoyaNasayAI vikrayaMbheNa majhe, tiNNiya paNNattare joyaNasae vikkhabheNa, uppi addhAijje joyaNasae vikkhaMbheNaM, mUle egaM joyaNasahassaM paMcaya egAsIe joyaNasae
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 7 kSudrahimavatparvatoparitanakaTasvarUpam bheNaM' mRle-mRladezAvacchedena paJca-paJcasaMkhyAni yojanazatAni yojanAnAM zatAni viSkambheNa vistAreNa prajaptamiti pUrveNAnvayaH, 'mAjhe tiNNi ya paNNattare joyaNasara vikhaMbheNaM' evamagre'pi madhye madhyadezAvacchedena trINi-trisaMkhyAni ca paJcasaptatAni paJcasaptatyadhikAni yojanazatAni viSkambheNa, 'uppizraddhAijje joyaNasae vikkhaMbheNaM' upari-uparitanadezAvacchedena arthatRtIyAni yojanazatAni viSkambheNa, ityevaM mUla ma' yAnteSu tasya vistArapramANamuktvA parikSepapramANamAha-'mUle ekam' ityAdi, 'mUle egaM joyaNa sahassaM paMca egAsIe joyaNasae kiMci visesAhie parikkhevaNaM' mUle eka yojanasahamaM paJca ekAzItAni-ekAzItyadhikAni yojanazatAni kizcidvigepAdhikAni kizcida dhitAni ca parikSepeNa, 'majhe egaM joyaNasaina egaM ca chalasIyaM joyaNasaya kiMcibisesUNe parikkhevaNaM' madhye eka yojanasahasram ekaM ca paDazItyadhika yojanagataM kiJcihizeponaM kizcinyUna parikSepeNa, 'uppi satta ikkANaue joyaNamae kiMcivisesUNe parikkheveNaM' upari sapta-saptasaMkhyAni ekanavaparikkheveNaM uppi satsaikANaue joyaNasae kiMcibisemaNe parikkheveNaM mUle vicchiNNe, majjhe saMgvitte uppi taNue gopucchasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche) yaha siddhAyanana pRTa 500 yojana UMcA hai mRla meM 500 yojana kA madhya meM 370 yojana kA isakA vistAra hai, para meM 250 yojana kA vistAra hai, isa prakAra se isakA mUla, madhya aura anta kA prayANa kahA gayA hai aba isake parikSepa kA pramANa isa prakAra se hai-mRla meM isakA parikSepa 1581 yojana se kucha adhika hai madhya meM isakA parikSepa 1186 yojana se kucha kama hai Upara meM isakA parikSepa 791 yojana se kucha kama hai 1186 yojana se kucha kama hai aisA jo kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai ki 11 so yojana to pUre samajhanA cAhiye tathA-86 yojanoM meM se 85 yojana pUre samajhanA cAhiye vAkI jo eka kiM civisaMsAhie parikvatraNamajhe egaM joyaNasahasma ega ca chalasIyaM joyaNasaya kiMci visesUNe parikavaNa upi satta ekkANaue joyaNasae kiMci vinemUNe parikkhetreNa mUle vicchiNNe majha maMgvitta api taNue gopuccha saMThANasaMThie sabarayaNamae acche' me siddhAyatana phUTa 500 ejana jeTale UMce che. mUlamAM pa00 jana jeTale ane madhyamAM 375 jana eTale ene vistAra che. uparamAM 250 jana eTale vistAra che. A pramANe A phUTanuM mUla, madhya ane aMta saMbaMdhI pramANu kahevAmAM Avela che. have AnA parikSemanuM pramANa A pramANe che. mULamAM Ane arikSepa 1581 jana karatAM kaMIka vadhAre che. madhyamAM Ano parikSepa 1186 jana karatAM kaMIka kama che. uparamAM Ane parikSepa 791 jana karatAM kaMIka alpa che. 1186 jana karatAM kaMIka alpa che. Ama je kahevAmAM Avela che tenuM tAtparya A pramANe che. ke 11 se jana te pUrA samajavA jeIe.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ byn - jambUdvIpaprAptisUtra nAni-ekanavanyadhikAni yojanazatAni kiJcidvizeponAni kiJcidanAni parikSepeNa, ayaMbhAvaH-eka sahanaM pUrNa gataM ca pUrNa paJcAzIti yojanAni ca pUrNAni zepaM ca krozatrayaM dhanupAmaTAnAni trayoviMzatyadhikAni iti kiJcitpaDazItitamaM vivakSitamiti, tathA upari sapta yojanazanAni eka navatyadhikAni kiJcinyUnAni parikSepeNa ayaM bhAvaH-sapta zatAni nayati ryojanAni pUrNAni, zepa krogadvapaM dhanupAM saptazatAni paJcaviMzatyadhikAnIti kizcidvi ponam ekanavatitama yojanaM vivakSitam , parikSepeNeti sarvatra bodhyam, 'mULe vicchiNNe manIkhane-uppi taNue gopuccha saMThANasaMThie' mUle vistIrNa vistArayuktam , madhye saMkSipta mRdaya-kavistArApekSayA alpavistArayuktam upari zikhare tanukam hasvam mUlamadhyApekSayA lpadaravistaravRktam , tathA gopucchasaMsthAnasaMsthitam UrcIkRta gopucchAkAra saMsthitam' 'mamvarayaNAmae acche sarvaratnamayam acchaM prAgvad / yojana vacA hai usameM se 3 koza 823 dhanupa hI lenA cAhiye isa taraha yahAM 1986 yojana pUre ka kaha kara isa prakAra se kucha kama kahe gaye haiM aisA jAnanA cAhiya tathA 791 yojana ko jo kucha kama kahA gayA hai usakA bhAva aisA hai ki 710 yojana to pUre lelenA cAhiye cAkI 1 yojana meM se 2 koza aura 725 dhanupa lenA cAhiye isa taraha karake 79.1 yojana Ucha kama kaheM gaye haiM aisA jAnanA cAhiye hama taraha yaha siddhAyatana kUTa sRla meM vistIrNa madhya meM saMkSipta aura Upara meM nanuka patalA ho gayA hai isaliye isakA AkAra urvIkRta goyuTa ke AkAra jamA bana jAtA hai yaha siddhAyatana kUTa sarvAtmanA ratna. maya hai aura accha AkAsa evaM sphaTikamaNi ke jamA nirmala hai (se NaM egAe paumavaravedayApa egeNa yavaNaNaM sacao samaMtA saMparivigvitta siddhAyayaNanikaTasma gaM upi vahamamaramaNijje bhUmibhAge papaNatte) yaha siddhAyatanakUTa maja 8 thI 8 ne pUrA samajavA joIe. zepa je eka jana vadhe che, temAMthI 3 mau 23 dhanuSa ja levA joIe. A pramANe ahIM 1186 jAne para :- pramANe kaMI ma kahevAmAM Avela che. temaja 791 janamAMthI kaIka 5 - 2 vava che, tene bhAva A pramAda che ke 799 ne te pUrA levA che. A eka ejanamAMthI 2 gAu ane 25 dhanuSa levA joIe. A pramANe nAma 3. mAma na. Ama mA . janana ra mA ti, dhamAM zipa ane uparamAM tanuda eTale ke pAtaLe thaI ra, mI nA AnA mAhArA taya dinana nA namaya che, ane accha-Akaza ane Tika madivanirmaLa in cm yA pataMga maMdA sabao mamatA parikSita nidAga wrirgon yamma mA bhUmimAge pana Catuna pama52
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavanaskAraH sU0 7 zudrAhimavatparvatoparinanakaTasvarUpam __ athAtra padayaravedikA vanakhaNDAghAha-'se gaM' ityAdi, 'se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM sabao samaMtA saMparikkhitte' tat khalu siddhAyatanaTakTam khalu ekayA padamavaravedikayA ekena vanapaNDena sarvataH samantAt saMparikSipta-veSTitam , atra yadasti tatsUcayitamapakramate-'siddhAyayaNassa kUDase' tyAdi, 'siddhAyayaNassa Dassa NaM uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge papNatte, jAva tassa NaM bahusamaramaNijassa bhRmibhAgassa bahumajjhadesabhAe patya NaM mahaM ege siddhAyayaNe paNNatte, paNNAsaM joyaNAI AyAmeNaM, paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM, chattIsaM joyaNAi uddhaM uccatteNaM jAva jiNapaDimA vaNNo bhANiyabo' siddhAyatanamya Tamya khala upari vahasamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, yAvat tasya khalu bahusamaramaNIyamya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgaH. atra khalu mahadekaM siddhAyatanaM prajaptam , paJcAzataM yojanAni viSkambheNa, patriMzataM yojanAni ardhvamuccatvena yAvan jinapratimA varNako bhaNi -- . ------- eka padmavagvedikA se evaM eka vanapaNDa se cAroM ora se ghirA huA hai isa sidvAyatana TUTa kA Upara kA bhAga bahumamaramaNIya kahA gayA hai (jAva tassaNaM pahusamaramaNijasma bhUmibhAgassa bahumajma desabhAe-etthaNaM ege mahaM siddhAyayaNe paNNatte) yAvatu ima siddhAyatana ke bahasamaramaNIya bhUmibhAga ke ThIka bIca eka mahAna siddhAyatana kahA gayA hai (paNNAsa joyaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAI vikvaMbhaNa chattIsaM joyaNAI uddhaM uccatteNaM jAya jiNapaDimA vaNNao bhANiyayo) yaha sidvAyatana AyAma kI apekSA 50 yojanA kA, viSkambha kI apekSA 25 yojana kA aura UMcAI kI apekSA 36 yojana kA kahA gayA hai 'jAva Na bahusamaramaNijjassa' meM paTita isa yAvat zabda se-vaitAdayagirigata siddhAyatanakaTa ke varNana jasA isakA bhI varNana hai aisA prakaTa kiyA gayA hai tathA 'uccatteNaM jAva' yahAM jo yAvat zabda prayukta huA hai vedikAthI temaja eka vanakhaMDathI comera AvRta che e siddhAyatana phUTanA upane bhAga sabha2bhAya DAmA mAda the. 'jAva tassaNaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahu. majhadesabhAe eyaNa ege mahaM siddhAyayaNe paNNatte' yAvat se siddhAyatananA marDasama 2bhaekIya bhUmilAnA hI4 madhyamA 4 vi sidhyAyatana che. 'paNNAsaM joyaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAI vikhaMbheNaM chattIsaM joyaNAI uddhaM uccatteNaM jAva jiNapaDimA vaNNao bhANiyaco' se sidvAyatana mAyAmanI apekSAye 50 yorana vi04 manI apekSAe 25 pejana jeTale, ane UMcAInI apekSAe 36 jana kahevAmAM Avela che. 'jAva NaM vahusamaramaNijjassa' mA paThita . yAvat 74thI vaitAya nizita siddhaayatana kaTanA varNana jevuM enuM paNa varNana che. Ama prakaTa karavAmAM Avela che. temaja jAva NaM bahusamaramaNijjarasa' bhAM pati se yAvat 76yA vaitAdayagirizata sidvAyatana
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 - jambUdvIpaprajJaptisUtre tavyaH / navaraM prathama yAvatpadena-vaitAdayagirigatasiddhAyatanakUTasyevAsyApi varNako bodhyA, uccatvena yAvat-ityatratyena dvitIyena yAvatpadena-tadgatasiddhAyatanAdi varNako bodhyaH / ___ athAsminneva varSadharaparvate kSudrahimavagirikUTavaktavyatAmAha-'kahi NaM' ityADi, 'kahiNaM bhaMte ! cullahimavate vAsaharapatrae culla himavaMtakUDe NAma kUDe paNNatte' he bhadanta ! kSudrahima cativarSadharaparvate kSudrahimavatkUTaM nAma kUTa kva khalla prajJaptam ? tasyottaramAha-'goyame tyAdi 'goyamA !' he gautama ! 'bharatakUDaspsa purasthimeNaM siddhAyayaNakUDassa paMccasthimeNaM, etya gaM cullahimavaMte vAsaharapabbae culla himavaMta kUDe NAmaM kUDe paNNase' bharatakUTasya paurastyena siddhA. yatanakUTasya pazcimena, atra khalu kSudrahimavati varSadharaparvane kSudrahimavatkUTaM nAma kUTaM prajJaptam , 'evaM jo ceve tyAdi, evaM jo ceva siddhAyayaNakUDassa uccattavikkhaMbhaparikkhevo' evam ukta prakAreNa ya eva siddhAyata nakUTasya uccatvaviSkambhaparikSepaH-uccatva-viSkambha yukta parikSepa ityarthaH, atra madhyamapadalopI samAso bodhyA, sa evAsyApi bodhyaH, idaM ca vacanamupalakSaNam, tena padUmavaravedikA vanapaNDAdivarNana bahusamaramaNIyabhUmibhAgavarNanaM ca bodhyam ki usase vahAM ke liddhAyatana AdikA varNaka pATha yahAM kahalenA cAhie aisA kahA gayA hai / (kahiNaM bhaMte ! kSullahimavate vAsaharapabdhae kSullahimavaMtakUDe NAmaMkUDe paNNatte) isa sUtra dvArA gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai ki kSudrahimavatparvatapara kSudrahimavat kUTa nAmakA kUTa kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA ! bharahassa purathimeNaM siddhAyayaNassakaDassa paccatthimegaM etthagaM kSullahimavaMte vAsaharapandhae kSullAhimavaMtakUDe NAmaM kUDe paNNatte) he gautama ! bharata kuTa ke pUrva meM evaM siddhAyatanakUTa ke pazcima meM kSudrahimavaMta parcat para kSudrahimavat kuTa nAmakA kara kahA gayA hai, (evaM jo ceva siddhAyayaNakUDassa uccattavikkhaMbha parikkhevo jAva bahusamaramaNijassa dUTanA vana menu 5 varNana che. yAma 48 42vAmA mAvasa cha. tebhAna 'uccateNa jAva' mI 2 yAvat A prayukta thayeTa cha, tanAthI tyAMnA siddhAyatana krne| 14 pA8 mahI sabhovana. 'kahi NaM bhaMte ! kSullahimavaMte vAsaharapavvae kSullahimavaMtakUDe NAmaM kRDe paNNata' me sUtra gautama prabhune mA prabhArI prazna yA che ke he prabhu! himavat parvata upara kSudra himavata kUTa nAmaka phUTa kayA sthaLe Avela cha 1 senA rawti prabhu 49 cha. 'goramA ! bharahakUDassa purathimeNaM siddhAyayaNassa kUDarasa paccatyimeNaM patthaNaM kSullahimavate vAsaharapavvae kSullahimavaMtakUDe NAmaM kUDe paNNante' he gotama! bharata phUTanA pUrvamAM ane siddhAyatana phUTanA pazcimamAM kSudra himavata parvata upara muka (bhavat chUTa nAma dUTa mAvesa cha 'evaM jo ceva siddhAyayaNakUDassa uccattavikkhaMbhaparivakhevo jAva bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajhadesabhAe etthaNaM mahaM ege posAyaM vdd'e|
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU07 kSudrahimavanparvatoparitanakUTasvarUpam 73 paryantaM bodhyam ityAha-'nAva' ityAdi, yAyan-yAvatpadena-"tasya khalu kSudrahimavatkTasya khalu upari bahusamaramaNIro bhUmibhAgaH prajJaptaH, nasya khalu" iti saMgrAhyam 'tassaNaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgarasa bahugajha denabhAe pattha NaM mahaM ege pArAAyabaDhesae paNNatte vAsahi joyaNAI addha joyaNaM ca uccaneNaM tIsaM joyaNA kosaM ca vikkhaMbheNaM' tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgakSya bahumadhyadezabhAgaH anna khalu mahAnekaH prAsAdAvataMsakaH prAsAdeSu gRhavizeSeSu aznamaka Daba nirobhUSaNa vizeSa iya uttamaprAsAda ityarthaH. prajJaptaH, tasya mAnAcAha sa khalu prAsAdAvataMgamaH dvApaSTiM yojanAni ayojana va uccatvena, ekatriMzataM yojanAni kozaM ca viSkambheNa. asyA''yAmastu samacaturayatvAmna sUtrakRtA vicintitaH, tatra bhUmibhAgassa pahanadekhabhAe patthaNaM sadaM ege pAsAyavasapa paNNatte) isa taraha midrAyatana Ta kI jitanI UMcAI dII hai jitanA vikambha kahA gayA hai aura jitanA paripakalA navA unIhI uMcAI utanA hI viSkambha aura utanAko parivera isakaTakA bhI jAnanA cAhiye yaha vacana upalakSaNarUpa hai isase pAvara vedikA aura banavA Adi kA varNana aura pahusagaramaNIya bhUmi bhAga kA varNana bhI karalenA cAhiye hama taraha yaha varNana vahAM taka karanA cAhiye ki jahAM taka inna kSudra himavAna parvana ke bahusamaramaNIya bhUmi bhAga kA jo bIca kA bhAga hai aisA pATha kahA gayA hai isa bIca ke bhAga meM vizAla prAnAdAvataMsaka kahA gayA hai (bAsaTiM joyaNAI addha joyaNaM ca uccatte NaM ikAnImaM joyaNAI kolaM ca vinavaNaM anjhuggaya bhRttiyapahasie viva vivihamaNirayaNatticitta) yada prAsAdAvataMsaka UMcAI meM 62 // yojana hai viSkambha 31 yojana aura pakA koga kA hai isakA AyAma satrakArane yahAM isake samacaturasra hone se prakaTa nahIM kiyA hai kAraNa ki vaitAdayagirigata prAsAda ke adhi. sae paNNana yA pramANe sivAyatana nIrakSI yA mAdI cha,2 prabhAbhA viSka kahevAmAM Avela che ane je pramANamAM parikSepa kahevAmAM Avela che, teTalI ja UMcAI, teTale ja vikhaMbha ane parikSepa e kaTane paNa jANa. e vacana upalakSaNa rUpa che enAthI pAvara verikA ane vanakhaMDa vagerenuM varNana ane bahusamaramaNIya bhUmibhAganuM varNana paNa samajI levuM joIe. A pramANe e varNana tyAM sudhI levuM joIe ke jyAM sudhI e zudra himavAnuM parvatane je bahusamaramaNIya bhUmibhAganI vacceno bhAga che, ane pATha ane samaje e madhyabhAgamAM vizALa prAsAdAvataMsaka kahevAmAM Avela che 'vAsahi joyaNAI addha joyaNaM ca uccattaNaM ikkatIsajoyaNAI kosaM ca vikkhaMbheNaM abbhuggaya bhUmiya pahasie viva vivahamaNirayaNabhatticitte meM prAsAhAtasayAmA 12 // yauna che. Ane vikhaMbha 31 jana ane eka gAu jeTalo che. e samacatusa che ethI sUtra
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 jambUdvIpaprAptisUtre kAraNaM vaitAdayagirigataprAsAdAdhikAre nirUpitamiti jijJAmubhistato jJeyam , sa prAsAdAvataMsakaH kIdRzaH ? ityapekSAyAmAha-'yabhuggayadhUsiya pahasiya viva vivihamaNirayaNabhatticitte' abhyudgatocchrita prahasita:-abhyudgataH Abhimukhyena sarvato vinirgataH ucchritaH-ucca:gaganacumbI atidhavala prabhAsAhena prahasina iva, yahA-"amungaya bhUsiya pahasiya viva" ityasya "abhyudgatotsata prabhAsita iva" iti cchAyA, tatpakSe tu abhyudgatA-abhi-Abhimukhyena gatA-sarvato vinirgatA usmRtA-ut-prAvalyena mRtA sarvadikSu prasUtA yahA AkAze 'prabalatayA sarvastiryak prapRtA ca yA prabhA dyutiH, tyA sita iva baddha iva tiSThanIti pratIyate, anyathA kathaGkAraM so'tyuccai nirAdhAraH sthAtuM zaknuyAditi bhAvaH pramA rajju baddhamta sthAtuM zaknotIti paryavasitam , mRle prAkRtatvAnmakArAgamaH, tathA vividhamaNiratnabhakticitra:vividhAni nAnAprakArANi yAni maNiratnAni maNayo ratnAni ca teSAM bhaktibhiH vicchittibhiH citraH adbhutaH nAnAva? vA, 'vAudghaya vijayavejayaMti paDAgacchattAicchattakalie' tathA vAtodadhuta vijayavaijayantI patAkAcchanAticchenakalitaH-bAtodadhutA:-vAyukampitA: yAH vijayavaijayantyA-vijayasUcikAH vaijayantyaH-patAkAH, patAkAH sAmAnyapatAkAzca tathA chatrAtichatrANi uparyuparisthitAni cchatrANi ca taiH kalita:-yuktaH, tathA 'tuMge' tuGgaH-uccA, kAra meM yaha kahA jAcukA hai ataH vahAM se ise jAnalenA cAhiye yaha prAsAdAvataMsakaabhyudgatocchrita hai aura hasatA jaisA pratIta hotA hai arthAt gagana 'tala cumbita hai aura apanI prabhA se camakatA athavA yaha aisA pratIta hotA hai ki mAno yaha samasta dizAoM meM phailI huI apanI prabhA se jakaDA sA hai nahI to phira itanA UMcA hone para vaha kaise nirAdhAra raha sakatA mUla meM prAkRta hone se makAra kA Agama huA hai tathA yaha prAsAdAvataMsaka aneka prakAra ke maNiyoM evaM ratnoM dvArA kI gaI racanA se adbhuta yA lAnAvoM se yukta sA pratIta hotA hai (cAudadhuya vijaya vejayaMtIpaDAgacchattA icchatta kalie tuge gagaNatalamaNuli. kAre A prAsAdA taMsakanA AyAma viSe spaSTatA karI nathI. kemake tADhaya girigata prAsAdanA adhikAramAM e kahevAmAM Avela che. ethI tyAMthI ja A viSe jANI levuM joIe. e prAsAdAvataMsaka abhyagatecchita che ane hAsya karatA hoya tema lAge che. . arthAta e prAsAdAvataMsaka gagana talacuMbita che ane pitAnI prabhAthI camakI rahyA che athavA e prAsAdAvanaMsaka e pratibhAsita thaI rahyo che ke jANe e samasta dizAomAM prasarelI pitAnI prabhAthI Abaddha thayela na hoya. nahItara e ATale badhA UMcA hovA chatAMe te nirAdhAra kevI rIte rahI zakata? mULamAM prAkRta havA badala makArAgama thayela che. temaja e prAsAdAvataMsaka anekavidha maNio temaja ratna dvArA viracita syanAthI sahabhuta mayA nAnAvidha pathA yukta DAya mema sAge che. 'vAudghaya vijayavejayaMtI paDAgacchattAhacchattakalie tuMge gagaNatalamaNulihaMtasihare jAlaMtararayaNa paMja
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 7 kSudrahimavatparvatoparitanakUTasvarUpam 75 'gaganatalamabhilaMghamANasihare ata eva gaganatalam-AkAzatalam abhilaghyacchikhara:-ati krAmyagrabhAgaH, 'jAlaMtararayaNapaMjasammIliyabdha' jAlAntararatnapaJjaronmIlita ica-jAlAni jAlakAni prAsAdabhittisthitAni, nepAmantareSu madhye zodhArtha jaTitAni ratnAni yasmin sa tathoktaH ratnajaTitagavAkSamadhyabhAgayukta ityarthaH, nayA paJjaronmIlitazca paJjarAt vaMzAdi nirmitAcchAdanavizepAta unmIli-tatkAlanimAritaH ina yathA gobhamAnaH, ayaM bhAva:yathA vaMzAdi nirminAt paJjarAd niHsArita ratnAdikama vinaSTakAntivAdatyantaM zobhate, evaM so'pi prAmAdAvataMsakaH gobhana dati, yadvA-jAlAntaragataira-na paraiH ratnasamudAyaiH unmIlita iva unmipita netra ivenyarthaH, tayA-'maNirayaNa bhiyAe'.maNiratna stRpikAkaH-maNiratnAnAM sRpikAH laghuzikharANi yasya sa tathokkA-maNiratnamayalaghugikharayukta ityarthaH, tathA-'viyasiya sayavattapuMDarIyatilayarayaNacaMda cine' vikasinazanapatrapuNDarIkatilakaratnArddhacandra citra haMta sihare jAlaMtararayaNapaMjasammIlipaJcamaNirayaNathUbhiAe, viyasiya saya vattapuMDarIyanilayarayaNacaMdacitta, NANAmaNimayadAmAlaMkie aMto vahiM ca saha vaharanavaNijjamahala bAlugApatthaDe) isake Upara vAyu se vijaya vaijayantiyAM phaharA rahI hai patAkAoM se aura nAnikatroM se yaha kalita hai bahuta UMcA hai isakI zikhare AkAganala ko bhI sparNakara rahI haiM isake madhyabhAga meM jogavAkSa haiM ve ratna jaTina hai tathA yaha prAsAdAvataMsaka aisA sundara nayA banAsA pratIta hotA hai ki mAno yaha abhI hI baMzAdinirmita chAdanavizepa se bAhara nikAlA gayA hai vaMhAdinirmita chAdanavizeSa se jo ratnAdika vastu bAhara nikAlI jAtI hai vaha bilakula sApha sutharI evaM avinaSTa kAnnivAlI pratIta hotI hai ataH imakI munAnA dekhakara yaha ailI kalpanA kI gaI hai isakI jo stRpikAeMlaghuzigvare hai ve maNiyoM para ratnoM se banI huI hai tathA vikasita zatapatroM ke puNDarIboM ke gavaM bhityAdikoM meM ligvita ratnamayatilakoM ke tathA hAra Adi meM mammIliya maNiramaNadhUmiAra, viyasiya sayavatta puMDarIya tijya rayaNaddha caMdacite, NANAmaNimayadAmAlaMkie aMto yahiM ca saha vaira tayaNijjarailabAlugApatthaDe' me prAsAdAvAtaMsaka upara vAyuthI Alita thatI vijaya vijayantIo pharakI rahe che. patAkAothI ane chatrAtithI e kalita che. e atIna UMce che. enA zikhare AkAzane spazI rahyA che. enA mAyabhAgamAM je gavAkSe che te rana jaTita che temaja e prAsAdavataMsaka e suMdara navIna banelA jevo lAge che ke jANe e atyAre ja vaMzAdi nirmita chedana vizeSathI bahAra kADhavAmAM Avela na hoya. vaMzAdi nirmita chAdana vizeSathI je ratnAdika vastuo ( hAra kADhavAmAM Ave che te taddana svaccha ane avinaSTa kAMtivALI pratIta thAya che. ethI enI suMdaratA joine evI kalpanAo karavAmAM Avela che. enI je rUpikAo (laghuzikhare) che te maNio ane rathI nirmita che. temaja vikasita
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra vikasitAni-phullAni yAni zatapatrANi zatapatraviziSTAni kamalAni puNDarIkANi zvetakamalAni ca tathA tilakaratnAni bhittyAdipu ratnamayatilakAni ardhacandrAH-ardhacandrAkRtayazca dvArAdau likhitA taizcitra:- adbhutaH nAnAvaNoM vA, tathA 'NANAmaNimayadAmAlaMkiya aMto vahiM ca' nAnAmaNimayadAmAlaGkRtaH-aneka prakAra ka maNimaya mAlAzobhitaH, antaH-abhyantare bahiH prAsAdAvahirmAge ca 'saNhAiratavaNijjaruilabAlugA patthaDe' zlakSNa-bajratapanIya rucira vAlukA prastutaH-lakSNA:-cikaNAH vajratapanIyAnAM vajraratna svarNamayyaH ata eva rucirAH zobhanAzca yAH vAlukAH sikatAH tAmiH prastRtaH AcchAditaH, yadvA zlakSNa iti pRthak luptavibhaktikaM padaM zlakSNaH cikkaNaH prAsAdAvataMsakaH tathA vajratapanIyAnAM yA rucirA vAlukAH kaNikAstAsAM prastaTa:-prataro yasya (prAGgaNepu) sa tathA 'suhaphAse' sukhasparza mukhajanaka sparzayuktaH 'sassirIyarUve' sazrIkarUpa:-zobhAsampannAkAraH, 'pAsAIe' prAsAdIyaH, 'jAva paDirUve' yAvat-yAvatpadena darzanIyaH abhirUpaH tathA pratirUpaH' epAM vyAkhyA prAgvat / * 'tassa NaM pAsAyavaDeMsagassa aMto vahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva sIhAsaNaM saparivAraM' tasya khalla prAsAdAvataMsakasya antaH madhye bahusamaramaNIyaH atyantasamatalaH ata eva ramaNIyaH sundaraH bhUmibhAgaH prajJaptaH, yAvat siMhAsanaM saparivAram-atra saparivAra siMhAutkIrNa hue arddha candrAkAra ke jaise citroM se yaha vaDA hI anokhA dikhAI detA hai isa para aneka maNiyoM se banI huI mAlAeM par3I huI hai unase yaha bahuta hI suhAvanA pratIta hotA hai cikanI vajra evaM tapanIya suvarNa kI rucira vAlukAoM se yaha bhItara meM aura bAhara meM AcchAdita hai (suhAphAse, sassirIaruve, pAsA. Ie, jAva paDisve) yaha sukhakArI sparzavAlA hai zobhA saMpanna AkAra vAlA hai aura prAsAdIya hai yAvat pratirUpaka hai yahAM yAvatpada se 'darzanIyaH abhi. rUpaH' ina padoM kA grahaNa huA hai (laslaNaM pAlAyavaDe sagassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAgepa.) usa prAsAdAvataMsakakA bhItarI bhAga vahasamaramaNIya kahA gayA hai (jAva sIhAsaNaM saparivAra) vahAM para saparivAra siMhAsana kA varNana zatapatramA-puMDarIkenA tathA bhityAdimAM likhita ratnamaya tilakonA ane kAra vageremAM utkIrNa thayelA ardha caMdrAkAra jevA citrathI e khUbaja adbhuta lAge che. enI upara aneka maNiothI nirmita mALAo laTakI rahI che. temanAthI e atI suMdara pratIta thAya che. vAnI sucikaNa vAlukAothI ane tapanIya suvarNanI rucira vAlukAothI e maha2 mane mahA2 mAhita cha. 'suhaphAse, sarissarIarUve, pAsAIe, jAva paDirUve' e sukha kArI sparzavALe che. zobhA sampanna AkAravALe che ane prAsAdIya che. yAvata prati 354 cha. mahI yAvat pahathI 'darzanIya abhirUpa' se pahornu prahaya cha. 'tassa NaM pAsAyacaMDasagassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatve' meM prAsAsine nItI bhAga masabharamAya 4pAmA mAda cha, 'jAva sihAsaNaM saparivAra' tyA saparivAra
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH sU0 7 kSudra himavatparvataparitanakUTasvarUpam bh7 sUna varNenaM bodhyam, tacca rAjapraznIya sUtrasyaikaviMzatitama dvAviMzatitamasUtrataH saMgrAhyam, tadava tata eva bodhyaH / athAsyAnvarthe nAma vyAkhyAtumicchurAha - ' se keNadveNaM maMte ! evaM buccai culla himavaMta - kUDe2' atha kenArthena bhadanta ! evamucyate kSudrahimavatkuTam 2 1 asyottaramAha - 'goyamA !' he gautama | 'cullahimavate - NAmaM deve mahiddhIe jAva parivasa' kSudra himavAn nAmetyAdi - he gautama ! asmin kSudrahimavatkUTe kSudrahimavAn nAma devaH parivasatItyuttareNa sambandhaH sa kIzaH ityAha-maharddhikaH yAvat - yAvatpadena - 'mahAdyutikaH mahAbalaH mahAyazaH mahAsaukhyaH mahAnubhAvaH palyopamasthitikaH' ityeSAM saGgraho bodhyaH, eSAM vyAkhyA'STamasUtrastha vijayadevAdhikArAd bodhyA, parivasati nivasati / tena hetunA evamucyate kSudra himavatkUTaM kUTam iti / athAsya rAjadhAnI vaktavyatAmAha - gautamaH pRcchati 'kahi NaM bhaMte !' ityAdi, 'kahi NaM bhaMte ! culla himavaMta girikumArassa devassa cullahimavaMtA NAmaM rAyahANI paNNattA ? kutra khala karalenA cAhiye yaha varNana rAja praznIya sUtrake 21 veM aura 22 ve sUtra se jAnalenA cAhiye tathA vahIM se una sUtroM ke padoM kI vyAkhyA bhI samajha lenI cAhiye (se kerTThe NaM bhaMte ! evaM vuccai cullahimavaMta kUDe 2) he bhadanta ! Apane aisA 'cullahimavanta' 'cullahimavaMnakUDa nAma kisa kAraNa se kahA hai 9 (gomA ! kSullahimavaMte NAmaM deve mahiddhie jAva parivasai) he gautama ! isa kUTa para kSudra himavanta nAmakA devakumAra rahatA hai yaha maharddhika Adi vizeSaNoM vAlA hai / yahAM yAvatpada se 'mahAdhutikaH, mahAbalaH mahAyazAH mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH, palghoSamasthitika:' ina padoM kA saMgraha huA hai ina padoM kI vyA khyA aSTama sUtrastha vijayadevAdhikAra se jJAta kara lenI cAhiye isa kAraNa use maine kSullahimavanta kUTa ina nAma se kahA hai / ( kahiNaM bhaMte! paMca cullahimavaMtagirikumArassa devassa cullahimavaMtA NAmaM siMhAsananu' varNana karI levu joie. e varNana 'rAjapraznIya sUtra'nA 21mAM ane 22 mAM sUtramAMthI jANI levuM joIe. temaja tyAMthI ja e sUtranA padenI vyAkhyA paNa sabhala sevI lekhe, 'se keNaTTheNaM bhaMte! evaM vuccai kSullahimavanta kUDe 2' he laDhata ! vyApazrIo 'cullahimavanta' kSuGasahibhavata DUDa nAma thA arathI mahetu che ? ' goyamA ! kSullahimavaMte NAmaM deve mahiiDhIe jAva parivasaI' he gautama! se chUTa upara kSudra hibhnvata nAmaka devakumAra rahe che. e mahaddhika vagere vizeSaNeA vALA che. ahIM yAvat pathI 'mahAdyutika, mahAbalaH, mahAyazA', mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH, palyopamasthitikaH' paTTo grahaNa thayA che, e padmanI vyAkhyA aSTama sUtrastha vijayadevAdhikAramAMthI jANI levI joIe A kAraNathI me kSullahimavanta pathI sakheAdhita karela che. 'mavaMtA NAmaM rAyahANI paNNatte' 2 'kahi NaM bhaMte ! cullahimavaMta ku ~ } }
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra bhadanta ! kSudrahimavagirikumArasya devasya kSudrahimavatA nAma rAjadhAnI prajJaptA ?' bhagavAnasyottaramAha-goyamA !' ityAdi, he gautama ! 'cullahimavaMtakUDassa dakkhiNeNaM tiriyamasaMkhejje dIvasamudde vIIvaittA aNNaM jaMbuddIvaM dIvaM dakkhiNeNaM vArasa joyaNasahassAI ogAhittA ettha NaM cullahimavaMtassa girikumArasta devassa culla himavaMtA NAma rAyahANI paNNattA' kSudrahimavatkUTasya dakSiNena dakSiNasyAM dizi tiryagasaMkhyeyAn tiryakpradeze asaMkhyAtAn dvIpasamudrAna vyativrajya-vyatikramya ullaGghaya anya jambUdvIpaM dvIpaM dakSiNena dakSiNasyAM dizi dvAdaza yojanasahasrANi avagAhya pravizya atra atrAntare khalu kSudrahimavataH etanAmakasya girikumArasya parvataputrasya devasya kSudrahimavatI nAma rAjadhAnI prajJaptA, 'vArasajoyaNa sahassAI, AyAmavikkhaMbheNaM' sA ca dvAdaza yojana sahasrANi AyAmaviSkambheNa daiyavistArAmyAm prajJapteti pUrveNa sambandhaH, 'evaM vijayarAyahANI sarisA bhANiyabA' evam anena prakAreNa iyaM rAjadhAnI varNanaM cASTamasUtrAdvodhyam / 'evaM avasesANa vikUDANaM vattavbayA NeyavyA' evaM rAyahANI pa.) he bhadanta ! kSudrahimavantagirikumAra deva kI kSudrahimavatI nAmakI rAjadhAnI kahAM para hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! cullahimavaMta kUDassa dahiNeNaM tiriyamasaMkhejje dIvasamudde vIivahattA aNNaMjabUddIvaMdIvaM dakkhiNeNaM bArasa joyaNasahassAI ogAhittA esthaNaM cullahimavaMtassa girikumArassa devassa cullahimavaMtA NAmaM rAyahANI pa.) he gautama ! kSudrahimavantakUTa kI dakSiNa dizA meM tiryagaloka saMbaMdhI asaMkhyAta dvIpa samudroM ko pAra kara anya jaMbUdvIpa nAmake dvIpa meM dakSiNa dizA kI ora 12 hajAra yojana Age jAkara ke Agata isI sthAna meM culla himavaMta girikumAradevakI kSudrahimavatInAmakI rAjadhAnI hai / (bArasa joyaNasahassAI AyAmavikkhaMbhaNaM, evaM vijaya rAyahANI sarisA bhANiyavvA) yaha AyAma aura viSkambha kI apekSA 12 hajAra yojana kI hai| bAkI kA aura saba kathana isake sambandha me aSTamasUtra meM varNita vijayarAja bhadUta! kSudrahimavanta girikumAra devanI hiMmavatI nAmaka rAjadhAnI kayA sthaLe AvelI che? senA nAmamA prabhu 4 cha-'goyamA ! cullahimavaMtakUDassa davikhaNeNaM tiriyamasaMkhejje dIvasamudde vIivaittA aNNaM jaMNUdIvaM dIvaM dakkhiNeNaM bArasa joyaNasahassAI ogAhittA etthaNaM' cullahimavaMtassa girikumArassa devassa cullahimavaMtA NAmaM rAyahANI paNNattA' 3 gautama ! zudrahimavanta phUTanI dakSiNa dizAmAM tiya leka saMbaMdhI asaMkhyAta dvIpa samudrone pAra karIne anya jaMbudvIpa nAmaka dvIpamAM dakSiNa dizA tarapha 12 jana AgaLa jaIne je sthAna Ave te ja sthAnamAM kSullakahimavaMta girikumAra devanI mudra himavatI nAmaka zAnI cha. 'vArasa joyaNasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM evaM vijaya rAyahANI sarisA bhANiyavvA' se mAyAma mane vi0manI apekSA 12 12 yarata rahI che. zeSa saba jyAna mAnA samayamA mATama sUtramA pati viya yAnI // cha., 'evaM ava
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 7 kSudrahimavatparvatoparitanakUTasvarUpam .79 kSudrahimavatkUTavara zeSANAm tadatiriktAnAM bharatakUTAdInAM phUTAnAM vaktavyatA varNanapaddhatiH netavyA jJAnaviSayatAM prApaNIyA jJeyetyarthaH, AyAmavikkhaMbhaparikkheva pAsAyadevayAo sIhAsaNaparivAro aTTho ya devANa ya devINa ya rAyahANIo NeyavAoM' tathA AyAma viSkambha parikSepaprAsAdadevatAH siMhAsanaparivAraH arthazca devAnoM devInAM ca rAjadhAnyo netavyA iti pUrveNa sambandhaH, 'causu devA culla himavaMta bharahara2 hemavaya3 vesamaNakUDesu4 sesesu devayAo' tatra caturyu kUTeSu devAH parivasanti, keSu caturyu ? ityAha-kSudrahimavAn 1 bharata 2 haimavata 3 vaizravaNakUTeSu 4 zeSeSu utAtirikteSu devatAH devyaH parivasanti, athAsya kSudrahimavattve hetumAha-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai cullahimavate vAsaharapavvae' atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-budrahimavAn varSadharaparvataH 2? bhagavAnasyottaramAha-goyamA he dhAnI ke jaisA hI jJAta kara lenA cAhiye (evaM avasesANa vi kUDANaM vattavvayAmeyavvA) isI prakAra se himavatkUTa ke varNana kI paddhati ke anusAra hI bharatakUTa Adi kaToM kI vaktavyatA samajhalenI cAhiye isa taraha AyAma viSkambha parikSepa, prAsAda, devatA, siMhAsana parivAra artha evaM deva deviyoM kI rAjadhAniyA~ yaha saba viSaya himavatkUTa kI varNana paddhati ke jaisA hI hai aisA jAnalenA cAhiye yahI bAta (AyAmavikkhambha parikkheva pAsAya devayAo sIhAsaNaparivAro aTThoya devANaya devINa ya rAyahANIo NeyavAo) isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai (causu devA kSullAhimavaMta 2 bharaha 3 haimavat 4 vesamaNakUDesu sesesu devayAo) kSudrahimavanta kUTa para, bharatakUTa para hemavata kUTa para, aura vaizravaNa kUTa para, ina bharatakUTo para deva rahate haiM tathA vAMkI ke kUToM para deviyAM rahatI haiN| (se keNaThe NaM bhaMte ! evaM vuccai kSullahimavaMte vAsaharapavvae) he bhadanta ! Apane isakA nAma kSudrahimavantavarSadhara parvata aisA kisa kAraNa se sesANa vi kUDANaM vattavvayA NeyavvA' mA prabhArI himapAta TanA varSa nanI paddhati bhuma ja bharata kUTa vagere kUTanI vaktavyatA samajI levI joIe A pramANe AyAma, vidhvaMbha parikSepa, prAsAda, devatA, siMhAsana parivAra, artha temaja deva-devIonI rAjadhAnIo se madhura cha. ye samajha naye. me pAta 'AyAma vikkhaMbhaparikkheva pAsAya devayAo sIhAsaNaparivAro aTThoya devANaya devINaya rAyahANIo NeyavAo' se sUtrA: vaDe prakaTa karavAmAM AvelI che. 'causu devA cullahimavaMta 2 bharaha 3 hemavaya 4 vesamaNa kUDesu sesesu devayAo' kSudrahimavanta hemavaMta kUTa upara bharata phUTa bharata phUTa upara hemavaMta phUTa hemavaMtaka phUTa upara vizravaNa kUTa e cAra kaTa upara de rahe che. temaja zeSa phUTa upara devIe 29 che. 'se keNaTUTheNaM bhaMte ! evaM vuccai kSullahimavaMte vAsaharapavvae' -mahata ApazrIe enuM nAma zudra himavanta varSadhara parvata evuM zA kAraNuthI kahyuM che?
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jambUddhopaprAptisUtra gautama ! 'mahAhimavaMta vAsaharapavvayaM paNihAya AyAmuccattunvehavikkhaMbhaparikkhevaM pahucca' mahAhimavadvarSadharaparvataM praNidhAya Azritya AyAmoccatvodvedhaviSkambha parikSetra pratItya ape. kSya 'Isi khuDDatarAe ceva haspatarAe ceva NIyatarAe ceva cullahimavaMte ya ittha deve mahidIe jAva paliocamaTiie parivasaI' IpakSudrataraka eva kiJcillaghutara eva yathAsaMbhavaM yojanApekSayA vidheyatvenA''yAmAdhapekSayA, isvataraka eva-ati hrasva eva udveSApekSayA nIcataraka eva ati-nIca eva uccatvApekSayA, tathA kSudrahimAMzca devaH atra asmin kSudrahimavati varSadharaparvate parivasati iti pareNAnvayaH, sa kIdRzaH ? ityAha-'mahaddhiko yAvad palyopamasthitikA, yAvatpadena-"mahAdhutikA, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyA, mahAnu. bhAvaH, ityeSAM padAnAM saMgraho vodhyA, epAM vyAkhyA'STamasUtrAd vodhyA parivasati niva. kahA hai ? (goyamA ! mahAhimavaMtavAsaharapavyayaM paNihAya AyAmuccattuvveha vikkhaMbhaparikkhevaM paDucca Isi khuDutarAe ceva hassatarAe ceva NIatarAe ceva cullahimavaMte ittha deve mahiDie jAva palibhovamaTTiie parivaplai se eeNaTUThe gaM goyamA ! evaM buccai cullahimavate vAsaharapancae) he gautama ! mahAhimavantavarSa ghara parvata kI apekSA lekara ke-usake AyAma, uccatva udvedha viSkambha, parikSepako Azrina karake-kSudrahimavat parvata kA AyAma AdikA vistAra thoDA hai laghunara hai mahAhimavAna ke udvedha isvataraka ati isva hai| mahAhimavAna ke uccatva kI apekSA usakA uccatva atinIcA hai / tathA kSudrahimavAn nAmakA deva isa kSudrahimavAn varSadhara parvata para rahatA hai yaha kSudrahimavAn nAmakA deva mahaddhika hai aura yAvat eka palyopamakI sthitivAlA hai yahAM yAvatpada se 'mahAdyutikaH, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyaH, mahAnubhAva' ina padoMkA grahaNa haA hai ina padoM kI vyAkhyA aSTama sUtra se jJAtavya hai isa kAraNa he gotama! 'goyamA ! mahAhimavaMtavAsaharapaJcayaM paNihAya AyAmuccattaveha vikkhaMbhaparikkhe paDucca IsiM khuDutarAe ceva hassatarAe cevaNIatarAe ceva culla hamavaMta ittha deve mahiDhie jAva paliobamadiie paDivasai se eeDheNaM goyamA ! evaM vuccai culla himavate vAsahara pavvara' 8 gautm| mahabhivanta vaSadhara yAtanI apekSA na mAyAma, uccatva, udha vidhvaMbha, parikSepane Azrita karIne zuddha himavata parvatane AyAma vagere vistAra a5 che. laghutara che. mahAhimavAnanA ukelanI apekSAe Ane uddedha havataraka ati hasva che. mahAhimavananA ucatvanI apekSAe e parvatanI UMcAI ochI che. bahu ja kama che. tathA mudra himavAna nAmaka deva e kSudra himAvAna varSadhara parvata upara rahe che. e muhimAvAna nAmaka deva mahaddhika che ane cAvat eka palyopama jeTalI sthiti dharAve che. mI yAvat 54thA 'mahAdyutikaH, mahAvalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyAH, mahAnubhAva se pahI asa thayA cha. me pahAnI vyAbhyA maTama satramAthI area aai
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 7 kSudra himavatparvatoparitanakUTa svarUpam vadhu sati 'se eeNadvegaM goyamA ! evaM buccai - cullahimavaMte vAsaharapaccae 2' saH kSudrahimavAn etena anantaroktena arthena kAraNena gautama ! eva - mucyate - kSudra himavAn varSadharaparvataH iti / athAsya zAzvatattve hetumAha - ' aduttaraM ca NaM goyamA ! cullahimavaMtassa sArAe NAmaghejje paNNatte, jaM Na kayAi NAsI' atha ca khalu gautama ! kSudrahimavataH zAzvataM nAmadheyaM prajJaptaM yat yasmAtkAraNAta sa na kAcid nAsIt api tu AsIdevetyAdi caturthasUtrokta padmavaravedikAvad vodhyam / sU0 7 // athA'nena kSudramitratA varSadharaparvatena vibhaktasya haimavatakSetrasya vaktavyamAha - 'kahi NaM bhaMte' ityAdi / mUlam - kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIche dIve hemavae NAnaM vAse paNNatte ? goyamA ! mahAhimavaM tassa vAsaharapavyasta dakkhiNeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavyayassa uttareNaM puratthimalatraNasamuhassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamuddasta purasthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve hemavara NAmaM vAse paNNatte, pAINapaDINAyae udIrNadAhiNavicchiSNe paliyaMkasaMThANa - saMThie duhA lavaNasamudde puDhe, purathimillAe koDIe purasthimillaM lavaNasamudde puDhe, paJcatthimillAe koDIe paJcatthimillaM lavaNasamudde puDhe, doNi joyaNasahassAiM egaM ca paMcuttaraM joyaNasayaM paMca ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikakhaMbheNaM, tassa bAhA puratthimapacatthimeNaM chajjoyaNaisa varSa gharaparvata kA nAma kSudrahimavAn varSaghara - parvata - aisA maiMne aura anya tIrthakaroM ne kahA hai (anuttaraM va NaM goyamA ! kSullahimavatassa sAsae NAmaghejje pa.) athavA kSudrahimavAn parvata kA 'kSudrahimavAn' aisA jo nAma kahA gayA hai usakA kAraNa kuchabhI nahIM hai kyoM ki vaha to zAzvata hai (jaMNa kayAi NAsi ) aisA isakA yaha nAma pahile kabhI nahIM thA aisA nahIM hai, bhUtakAla meM bhI isakA yahI nAma thA ityAdi saba kathana caturtha satrokta padmavaravedikA kI taraha se hI jAnanA cAhiye || suu07|| joIe A kAraNathI huM gautama ! e vadhara paryaMtanuM nAma kSudra himavAna vaSadhara evu bheM' bhane anya tIrtha hai| ye che. 'aduttaraM ca NaM goyamA ! cullahimavaMtassa sAsae NAmavejje pa.' athavA kSudra hibhavan parvatanu' 'kSudraddhibhavAn' yevu nAma ne ahevAmAM Avelu che tenu 4404 bharaNa nathI. he te to zAzvata che. 'jaM Na kayAi' mevu' bhAnu mA nAma pahelAM na hatu. evu nathI, bhUtakALamAM paNa enuM eja nAma hatuM vagere badhuM kaMthana caturtha sUtreAkta padmavavenikAnI jema ja jANI levu' joI e. sU aa cha u bha0 11
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8' jambUdvIpaprajJaptisUtre sahassAiM satta ya paNavapaNe joyaNasae tiSiNa ya egUNavIsaibhAe joyaNasta AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhao lavaNasamudaM puTA, purasthimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puTTA paJcasthimillAe jAva puTThA sattatIsaM joyaNasahassAI chaJca cauvattare joyaNasae solasa ya egUNavIlaibhAe joyaNassa kiMci visesUNe AyAmeNaM, tasla dhaNuM dAhiNeNaM aTUtIsaM joyaNasahassAI sattaM ya cattAle joyaNasae dasa ya egUNavIsahabhAe joyaNasta parikkheveNaM, hemavayassa NaM bhaMte ! vAsasla kerilae AyAramAvapaDoyAre paNNatte? goyamA! bahusamaramaNijje bhUmimAge paNNatte, evaM taiya samANubhAvo Nerachoti ||suu08|| ___ chAyA-kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe haimavataM nAma varSa prajJaptam ?, gautama ! mahAhimavato varSadharaparvatasya dakSiNena kSudrahimavato varSadharaparvatasya uttareNa paurastyalatraNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasamudrasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe haimavataM nAma varSe prajJaptam , prAcInapratIcInAyatam udIcInadakSiNavistIrNa palyaGkasaMsthAnasaMsthitaM dvidhA lavaNasamudraM spRSTam , paurastyayA koTayA paurastyaM lavaNasamudram spRSTam , pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM lavaNasamudraM spRSTama dve yojanasahastre, ekaM ca paJcottaraM yojanazata paJca ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya viSkambheNa, tasya bAhA paurastyapazcimana paT yojanasahasrANi sapta ca paJcapaJcAzaM yojanazataM trIzca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya AyAmena, tasya jIvA uttareNa prAcInapratIcInAyatA dvidhAto lavaNasamudraM spRSTA, paristyayA koTayA paurastyaM lavaNasamudraM spRSTA pAzcAtyayA yAvat spRSTA saptatriMzataM yojanasahasrANi paTU ca catuH saptAni yojanazatAni SoDazaM ca ekonaviMzati bhAgAn yojanasya kiJci dvizeponAn AyAmena, tasya dhanuH dakSiNena aSTatrizataM yojanasahasrANi sapta ca catvArizAni yojanazatAni daza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNa, haimavatasya khalu bhadanta / varSasya kIdRzaka AkArabhAvapratyavatAraH prajJaptaH 1, gautama! bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptA, evaM tRtIyasamAnubhAvo netavya iti // sU0 8 // ____TIkA-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi / 'kahi NaM bhaMte ! jaMbUdvIva dIve hemavae NAmaM vAse paNNatte, kutra-kasmin sthAne khalu bhadanta ! jambUddIpe dvIpe haimavataM nAma va prajJaptamiti 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve hepathae NAmaM vAle paNNatte' ||suu08|| TIkArtha-isa sUtra dvArA gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai-(kahiNa bhata / 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve hemavae NAmaM vAse paNNatte, ityAdi / TI -mA sUtra pare gautamasvAbhImaprasuna sevA prazna yA cha-'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 8 haimavatakSetrasvarUpanirUpaNam gautamasya praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ! he gautama ! 'mahAhimavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavyayassa uttareNaM purathimalavaNasahassa pacatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa purasthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve hemavae NAma vAle paNNatte' mahAhimavato varSadharaparvatasya dakSiNena-dakSiNasyAM dizi kSudrahimavato varSadharaparvatasya uttarasyAM dizi, paurastyalavaNasamudrasya pazcimAyAm , pazcimalavaNasamudrasya pUrvasyAm , atra khalu jambUdvIpe dvIpe haimavataM nAma varpa prajJaptam-kathitam , 'pAINapaDINAyae' idazca prAcIna-pratIcInAyatamdIrgham , 'udINa dAhiNa vicchiNNe' udIcIna dakSiNavistIrNam , 'paliyaMkasaMThANasaMThie' palyaGkasaMsthAnasaMsthitam-paryaGkAkArasaMsthitam AyatacaturastratvAt , 'duhA' ityAdi, 'duhAlavaNasamudde puDhe purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puDhe, paccasthimillAe koDIe paccatthimillaM lavaNasamudaM puDhe' dvidhA lavaNasamudraM spRSTam , paurastyayA koTayA paurastyaM jaMbuddIve dIve hemavae NAmaM vAse paNNatte) he bhadanta ! kSudrahimavAn varSadhara parvata se vibhakta haimavata kSetra isa jambUdvIpanAsake dvIpa meM kahAM para kahA gayA hai-1 isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! mahAhimavaMtassa vAsaharapavvayassa dakSiNeNaM cullahimavaMtasla vAsaharapabdhayasta uttareNaM purathimalavaNasamudassa paccatthimeNaM paccasthimalavaNalamuhassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve hemavaeNAmaM vAse paNNatte) he gautama ! mahAhimavAn varSadhara parvata kI dakSiNadizA meM kSudrahimavAn parvata kI uttaradizA meM, pUrvadigvartI lavaNalachudra kI pazcimadizA meM evaM pazcimadigvartI lavaNasamudra kI pUrvadizA meM jambUdvIpa nAmake dvIpa meM haimavatakSetra kahA gayA hai (pAINapaDINAyae) yaha haimavata kSetra pUrva se pazcima taka lambA hai (udINadAhiNa vicchiNNe) tathA uttara se dakSiNa taka cauDA hai (paliaMkasaMThANasaMThie dahA lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe purasthimillaM lavaNasamudaM puDhe paccasthimillAe koDIe paccasthipillaM lavaNasamudaM puSTA) dIve hemavae NAmaM vAse paNNatte' ! kSudra bhivAn 152 yathA vimata bha. vAta kSetra A jaMbudvIpa nAmaka dvIpamAM kyA sthaLe Avela che? enA javAbamAM prabhu 49 cha. 'goyamA! mahAhimavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa uttareNaM purathimalavaNasamudassa paccatthimeNaM pacvatthimalavaNasamudassa puratthimeNaM eltha NaM jaMbuddIve dIve hemavae NAmaM vAse paNNatte' 3 gautama ! mahA bhivAn varSadhara parvanI dakSiNa dizAmAM zuddha himavAnuM parvatanI uttara dizAmAM pUrva digvatI lavaNa samudvnii pU zAma muddhAya nAma dIpama bhakta kSetra mAvasa 2. 'pAINa paDINAyae' me bhakta kSetra pUrvathA pazcima sudhI sAmu cha. 'udINadAhiNavicchiNNe' tebhara uttarathA Elay sudhI pANu che. 'paliaMkasaMThANasaMThie duhA lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puDhe paccasthimillAe koDIe paccathimillaM lavaNasamuha
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaMTa jambUdvIpaprajJaptisUtre lavaNasamudraM spRSTam, pAzcAtyayA koTayA pAtrAtyaM lavaNasamudraM spRSTam 'doNi joyaNasahasAI egaM ca paMcuttaraM joyaNasayaM paMtra ya egRNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM' dve yojanasahasre, ekaM ca paJcottaraM yojanazataM paJcacaikonaviMzatibhAgAn yojanasya viSkambheNa, kSudrahimavatparvataviSkambhAdasya viSkamso dviguNaH, athAsya vAdAcAha - 'tasma vAhe 'tyAdi - 'tassa vAhA purasthamapaccatthimeNaM chajjoyaNasahassAI satca ya paNavaNNe joyaNasae tiSNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM' tasya haimavatavarSasya vAhA paurastyapazcimena paD yojanasaha srANi sapta ca paJca paJcAzaM yojanazataM trIMca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya AyAmena - dairyeNa, avAsya jIvAnAha - 'tassa jIve' tyAdi, 'tasta jIvA uttareNaM pAINa paDINAyayA duo lavaNa puTThA' tasya jIvA uttareNa prAcInapratIcInAyatA dvipAto lavaNasamudraM spRSTA: 'purathimillAe koDIe puratthimillaM lavaNa samuhaM puTThA paccatthimillAe jAva puTTA' isakA AkAra jaisA paryaGka kA AkAra hotA hai vaisA hai kyoM ki yaha Ayata caturasra hai kSudra himavat parvata ke viSkambha se isakA viSkambha viguNa kahA gayA hai yaha donoM aura se lavaNa samudra ko chU rahA hai pUrva kI koTi se pUrva lavaNa samudra ko aura pazcima kohI se pazcima digvartI lavaNasamudra ko chU rahA hai ( doNi joyaNasahassAI egaMca paMtsaraM joyaNasacaM paMcaya ekUNavIsaibhAge joyaNassa viNaM) isakA vistAra 2905 yojana kA hai (tasla vAhA puratthimapaccatthimeNaM hajjoyaNasahassAI sasa ya paNacapaNe joyaNasae tiSNi ya egUNavIsahabhAge joyaNassa AyAmegaM) isako vAhA pUrvapazcima meM lambAI kI apekSA 6755 yojana kI hai (tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhao lavaNasamudaM puTTA, puratyabhinlAma koDIe purathimillaM lavaNasamudde puTThA pacca thimillAe jAva puchA ) isakI jIvA uttara dizA meM pUrva se pazcima taka Ayana lambI hai yaha donoM tarapha se lavaNasamudra ko chUtI hai pUrva kI purA' A mavata dyUtane kAra parTI kaneA jevA AkAra hAya che tevA che. kemake e Ayata ganusa che. kSudra himavat parvatanA viSpabhathI Ane viSNu bhadviguNu kahevAmAM Avela che. e nne taraphathI lavaNasamudrane sparzI rahyo che. pUrva kATithI pUrvIlava samudrane bhane patrimaridhI patribhahivartI samudrane spazI rahyo che. 'doNi joyaNa sammAca paMcuttara joyaNasameM paMcaya eguNavIsaibhAga joyaNassa vikkhaMbheNaM' gAnA vistAra 2105 yojana bheTasI che. 'tamma vAhA purasthimapaccatthimeNaM chajjoyaNasahanAI mana ya ga jIvanamA tiSNiya guNAvIbhAga joyamsa AyAmeNaM' nI pAdA-pUrva pazcima kSaNAnI apekSA nabheTalI. 'tamsa jIvA dare pAIpaNAcyA duo lavaNasamuhaM puTTA purathimilTAe roDIra purathimillaM lavaNasAmAjApur3A konI vA uttara dizAmA pUrvathA pazcima bhudhI mata lAgI che. e banne taraphathI lakhyu samudrane pagI rahI che. pUrvanI TIthI pU
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 8 haimavatakSetrasvarUpanirUpaNam paurastyayA koTayA paurastyaM lavaNasamudraM spRSTA pAzcAtyayA yAvat spRSTA, 'sattatIsaM joyaNa sahassAI cha cca cauvattare joyaNasaMe solasa ya egRNavIsaibhAe joyaNassa kiMci vise. sUNe AyAmeNaM' saptatriMzataM yojanasahasrANi paT ca catuH saptatAni yojanazatAni poDaza caikonaviMzatibhAgAn yojanasya kiJcidvizeponAna AyAmena, 'tassa dhaNuM dAhiNeNaM advatIsaM joyaNasahassAI satta ya cattAle joyaNasae dasa ya eNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM tasya haimavatavarSasya dhanu:-dhanuSpRSTam , dakSiNena-dakSiNadigbhAge aSTatriMzataM yojanasahasrANi sapta ca catvAriMzAni catvAriMzadadhikAni yojanazatAni daza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNa paridhinA, 'hemavayassa NaM' ityAdi, hemavayasta NaM bhaMte ! vAsassa kerisae AyArabhAvapar3oyAre paNNatte' spaSTam navaram AkArabhAvapratyavatAraH tatrAkAra:-svarUpam bhAvaH tadantargataH padArthaH tadyuktaH pratyavatAraH prakaTI bhAvastathA, sa kIdRzakA-kIdRzaH prajJaptaH?, 'goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' he gautama ! vahasamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, 'evaM taiyasamANubhAvo Neyavyo tti' evam uktaprakAreNa tRtIyasamAnubhAva:tRtIyasamA-mupamaduSpamA'rakastasyA'nubhAvaH-svabhAva' svarUpamiti yAvat netavyA-jJAnaviSayatAM prApaNIyo jJAtavya ityarthaH // suu08|| koTI se pUrvadigvartI lagasamudra ko chUtI hai aura pazcimadigvartI koTi se pazcimadigvatI lavaNasamudra ko chUtI hai (sattatIsaM joyaNasahaslAI chacca cau. vattare joyaNalae lolasa ya egaNavIsahabhAe joyaNassa kiMcivisesUNe AyAmeNaM) yaha AyAma kI apekSA kuchakama 3767416 yojana kI hai (tassa ghaNu dAhiNeNaM atIsaM joyaNasahassAI sattaya cattAle joyaNasae dasa ya egUNavIsaha bhAe joyaNassa parikkheveNaM) isakA dhanuH pRSTha parikSepa kI apekSA 3874010 yojana :kA hai (hemavayaslaNaM bhaMte ! vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte) ava gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai-he bhadanta ! haimavat kSetrakA AkAra bhAva pratyavatAra svarUpa kaisA kahA gayA hai 1 uttara meM prabhu kahate haiM(goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte evaM taiasamANubhAvo Neyavvotti) digavatI lavaNa samudrane spazI rahI che ane pazcima digvatI keTIthI pazcima digvatI samudra 252 rahI hai. 'satta tIsaM joyaNasahassAI chacca cauvattare joyaNasae solasa egNayavIsaibhAe joyaNassa kici visesUNe AyAmeNaM' mAyAmanI apekSA 444 37674 19 yorana reTI cha. 'tassa dhagu dAhiNeNaM advatIsaM joyaNasahassAI satta ya cattAle joyaNasae dasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM' mAnu dhanu:pRSTha parihepanI apekSAme 3874014 yAna se che. 'heNavayassa NaM bhaMte ! vAsassa kerisae AyArabhAva paDoyAre paNNatte' ve gautamai prabhune mA pramANe mahanta ! bhakta kSetrane AkArabhAva-pratyavatArasvarUpa kevAM che? uttaramAM 'goyamA ! bahusarama
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ ambUdvIpaprajJaptisUtre athAtra kSetravibhAjakaparvatasvarUpaM pradarzayitumAha-'kahi NaM bhaMte' ityAdi / mUlam-kahi NaM bhaMte ! hemavae vAse sadAvaI NAmaM vaTaveyaddhapavvae paNNate ?, goyamA ! rohiyAe mahANaIe pacatthimeNaM rohiyaMsAe mahANaIe purathimeNaM hemavayavAsassa bahumajjhadesabhAe, ettha NaM sadAvaI NAmaM vahaveyaddhapaThavae paNNatte, ega joyaNasahassaM uddhaM uccatteNaM addhAijAI joyaNasayAI uvveheNaM savvattha same pallaMgasaMThANasaMThie egaM joyaNasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tiNi joyaNasahassAI egaM ca bAvardai joyaNasayaM kiMci visesAhiyaM parikkheveNaM paNNatte, savvarayaNAmae acche, se NaM egAe paulavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMpa. rikkhitte, veDyAvaNasaMDavaNNao bhANiyavvo, sadAvaisla NaM vaTTaveyaddhapavvayassa uvari bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNate, tassa NaM bahusamaramaNijjasta bhUmibhAgasta bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege pAsAyavaDeMsae paNNatte, bAvarsTi joyaNAI addhajoyaNaM ca uddhaM uccatteNaM ikatIsa joyaNAI kosaM ca AyAmavikkhaMbheNaM jAva sIhAsaNaM saparivAraM, se keNa. TreNaM bhaMte ! evaM uccai sadAvaI. vahaveyaddhapavae 12 goyamA! sadAvai vaveyaddhapadhvae NaM khudA khudiyAsu vAvIsu jAva vilapaMtiyAsu bahave uppalAI paumAI saddAvaipabhAI sadAvaivaNNAbhAI sadAvaI ya itthadeve mahiDie jAva mahANubhAve paliovamadiie pariksaitti, se NaM tattha cauNheM sAmANiya sAhaslINaM jAva rAyahANI maMdarassa pavvayasta dAhiNeNaM aNNaMmi jaMbuddIve dIye ||suu0 9 // chAyA-kva khalu bhadanta ! haimavate varSe zabdApAtI nAma vRttavaitADhayaparvataH prajJaptaH, gautama ! rohitAyA mahAnadyAH pazcimena rohitAMzAyA mahAnadyAH paurastyena haimavataparpasya bahuhe gautama ! yahAM kA bhUmibhAga bahusamaramaNIya kahA gayA hai yahAM para sadA tRtIya kAla supamaduSamAraka kI racanA rahatI hai |suu08|| Nijje bhUmibhAge paNNatta evaM taia samANubhAvo yatrotti gautama ! mahInA bhuumilaa| bahu samaramaNIya kahevAmAM Avela che. ahIM sarvadA tRtIyakALa suSama duSamAranI racanA rakhe the. // 2 // 8 //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 9 kSetravibhAjakaparvatasvarUpanirUpaNam madhyadezabhAgaH, atra khalu zabdApAtI nAma vRtta vaitADhalyaparvataH prajJaptaH, eka yojanasahasram ardhvamuccatvena ardhatRtIyAni yojanazatAni udvedhena sarvatra samaH palyaGka saMsthAnasaMsthitaH, eka yojanasahastram AyAmaviSkambheNa trINi yojanasahasrANi ekaM ca dvApaSTaM yojanazataM kiJcidvizeSAdhika parikSepeNa prajJaptaH, sarva ratnamathyaH accha:, sa khala ekayA padmavaravedi. kayA ekena ca vanaSaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH, vedikA vanaSaNDavarNako bhaNitavyaH, zabdApAtinaH khalu vRtta-vaitADhayaparvatasya upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge atra khalu mahAnekaH prAsAdAvataMsakaH prajJaptaH, dvApaSTiM yojanAni addhayojanaM ca Urdhvamuccatvena ekatriMzataM yojanAni kroza ca AyAmaviSkambheNa yAvat siMhAsanaM saparivAras , atha kenArthena bhadanta ! evamucyate zabdApAtI vRttavaitADhayaparvataH ? 2, gautama ! zabdApAtivRttavaitAThyaparvate khalu kSudrA'kSudrikAsu vApIsu yAvat bilapaktikAsu vahani utpalAni padmAni zabdApAti prabhANi zabdApAti varNAni zabdApAti varNAbhAni, zabdApAtI cAtra devo mahaddhiko yAvat mahAnubhAvaH palyopamasthitika parivasatIti, sa khalu tatra catasRNAM sAmAnikasAhasrINAM yAvad rAjadhAnI mandarasya parvatasya dakSiNena anyasmin jambUdvIpe dvIpe / / suu09|| TIkA-'kahi NaM bhaMte' ityAdi / 'kahi NaM bhaMte ! hemavae vAse sadAvaI NAmaM vaTTaveyaddha patrae paNNatte' he bhadanta ! haimavate tannAmake varSe zabdApAtI nAma vRttavaitADhayaparvataH kva kasminpradaze prajJaptaH ?, bhagavAnAha-'goyamA !' gautama ! 'rohiyAe' rohitAyAH rohitAnAmnyA: 'mahANaIe' mahAnadyAH 'paccasthimeNaM' pazcimena pazcimadigbhAge 'rohiyaMsAe' rohitAMzAyAH rohitAMzA nAmnyA 'mahANaIe purasthimeNaM hemavayavAsassa bahumajjhadesabhAe' mahAnadyAH paura 'kahiNaM bhaMte ! hemavaevAle saddAvaNAmaM vaTaveaddhapacae' ||suu. 9 / TIkArtha-gautamasvAmI ne prabhu se isa sUtra dvArA esA pUchA hai-(kahi NaM bhaMte ! hemavae vAse saddAvaI NAmaM vaTaveyaddhapavvae paNNatte) he bhadanta ! haimavatakSetra meM jo zabdApAtI nAmakA vRttavaitADhaya parvata kahA gayA hai vaha kahA~ para hai 1 isake uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA ! rohiyAe mahArNaie paccatthiyeNaM rohiaMsAe mahANaIe purathimeNaM hemavayavAsassa bahumajjhadesamAe ettha NaM sadAvaI NAmaM 'kahi NaM bhaMte hemavaevAse saddAvaiNAmaM vaTTaveaddhapAe / ityAdi, Ta-gautamasvAmI prabhune 2mA sUtrapaDe mevA prazna ye cha -'kahi NaM bhaMte ! hemavaevAse sadAvaI NAmaM vaTTaveyaddhapavvae paNNatte' mahanta / bhavat kSetramA 2 zahApAtI' nAma: vRttavaitADhaya parvata kahevAmAM Avela che, te kyA sthaLe Avela che? enA javAbamAM prabhu 4 cha-'goyamA ! rohiyAe mahANaie paccatthimeNaM rohiaMsAe mahANaIe purathimeNaM hemavayavAsassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM sahAvaI NAmaM vaTTaveyaddhapavvae paNNatte' hai gautama! hitA mahAnadInI pazcima dizAmAM ane rehitAMzA mahAnadInI pUrva dizAmAM A
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jambUdvIpaprazakSita, styena pUrvadigbhAge haimavatavarSasya bahumadhyadezabhAgaH asti 'ettha NaM' atra asmina bahumadhyadezabhAge 'sahAvaI NAma' zabdApAtI nAma 'vaTTaveyaddhapacae paNNatte' vRtta caitADhayaparvataH prazasaH, asya vRttatva vizeSaNena bharatAdikSetravati vaitADhayaparvatavatpUrvAparAyatatvaM vyAvatyate anyathA tadvatpUrvapazcimAyatatvamasyApi pratIyeteti vRttavaitADhya ityupAdIyate vRttaH cartulAkAraH sacAsauM vaitAdayaparvata ityarthaH, ata evaitatkRtaH kSetravibhAgaH pUrvataH pazcimatazca sambhavati, yathA pUrva haimavatamapaghaimavataM cetiH nanu paJcakalAdhikaikaviMzatizatayojanapramANavistAravato haimavatasya madhyavartI yojanasahasrapAna epa parvataH kathaM kSetrasya dvidhA vibhAjako bhavati ? atrocyateprastutakSetra vistAro hi pUrvapazcimapAzcayoH rohitArohitAMzAbhyAM mahAnadIbhyAM ruddho madhyatastvaneneti nadIrudrakSetra vihAyAtiriktakSetragasau dvidhA karotItyanvarthA'tra vaitADhaya zabdaprakR. ttiriti, evaM zeSeSvapi vRttavaittADhayeSu svasvakSetra nadInAmabhilApena bhAvyam , athAsya mAnA. thAha-'ega joyaNasahassaM' mityAdi sugamam navaram sarvatra adhomadhyordhvadezeSu samAsahasrasahasa vistArakatvAtsamAnaH, ata eva palyA saMsthAnasaMsthitaH palyaGkaH lATadezaprasiddho vaMzadalena viracito dhAnyAdhArakoSThakaH tasya yata saMsthAnam avayava saMnivezastena saMsthitaH, tathA-palyaGkAkArasaMsthita ityarthaH, dvASaSTha dvASaSTayadhika yojanazataM kizcidvizeSAdhikaM kiJcidvizeSeNa gaNanAkaraNavazAdAgatena sUtrAnuktena rAzinA adhikam atirikta parikSepeNa paridhinA prajJaptam , sarvaratnamayA-sarvAtmanA ratnamayaH, acchA, upalakSaNatayA zlakSNa ityAdInAM saGgraho vodhyA, vaTaveyaddhapadhae paNNatte) he gautama ! rohitA mahAnadI kI pazcimadizA meM aura rohitAMzA mahAnadI kI pUrva dizA meM yaha zabdApAtI nAmakA vRta vaitADhayaparvata kahA gayA hai aura yaha haimavata kSetra ke ThIka madhyabhAga meM hai (egaM joyaNasahassaM uddhaM uccattaNa addhAijjAiM joyaNasayAI uvveheNaM savvattha same, pallaMgasaMsaMThANasaMThie egaM joyaNasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM, tiNi joyaNasahassAI egaca bAvaTuM joyaNalayaM kiMcivisesAhiyaM parikkheveNaM paNNate) isakI UMcAI eka hajAra yojana kI hai aDhAI sau yojana kA isakA-udvedha hai yaha sarvatra samAna hai palaMga kA jaisA Ayata caturasra AkAra hotA hai vaisA hI isakA AkAra hai isakA AyAma aura viSkambha 1 hajAra yojana kA hai tathA isakA parikSepa kucha adhika 3152 yojana kA hai (savvarayaNAmae acche) yaha savAtmanA zabdApAtI' nAmaka vRtta vaitADhaya parvata Avela che, e parvata haimavata kSetranA ThIka madhya bhAgamA che. 'ega joyaNasahassaM uddhaM uccatteNaM addhAijjAI joyaNasayAiM uvveheNaM savvattha same, palaMgasaMThANasaMThie ega joyaNa sahassa kiMci visesAhiyaM parikkheveNaM paNNatte' enI UMcAI eka hajAra ejana jeTalI che. 250 ejana jeTale Ane uddedha che. e savatra samAna che. palaMgane jema Ayata catarasa AkAra hoya che, te ja AkAra A parvatane paNa che. ane AyAma ane vibha 1 hajAra yojana jeTaluM che. temaja mAnA parikSe5 408 dhAre 31.52 yApana 2 cha. 'savvarayaNAmae acche' nya savA
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 9 kSetravibhAjakaparvatasvarUpanirUpaNam saH zabdApAtI vRttavaitADhayaparvataH khalu ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanapaNDena sarvadikSu. samantAt sarvavidikSu saMparikSiptaH pariveSTitaH, atra vedikAvanapaNDavarNakaH padmavaravedikA vanaSaNDayorvarNa kA varNanaparaH, padasamUhaH bhaNitavyaH vaktacyA, sa ca caturtha paJcamasUtrato bodhyH| - 'zabdApAtinaH khalu' ityAdi-mugamam , athAsya anvarthanAmArtha nirUpayannAha-'atha kenArthena bhadanta' ityAdi-pUrvokta RpabhakUTaprakaraNavad vyAkhyeyam, kevalamRSabhakUTeti nAmakRto'trabhedo'vaseyaH yatastatra RpabhakUTapramairityAdi zabdaiH kathitaH, atra tu zabdApAti ratnamaya hai aura AkAza tathA sphaTika maNike jaisA nirmala hai / (se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savao samaMtA saMparicikhatte) yaha eka padmavaravedikA aura eka vanaSaNDa se cAroM ora se ghirA huA hai (vezyA vaNasaMDavaNNao bhANiyabvo) yahAM para vedikA evaM banaSaNDa kA varNana karalenA caahiye| (saddAvaisla NaM baTTaveyaddhapacayassa uvariM bahulamaramaNijje bhUmibhAgepaNNatte) zabdApAtI vRtavaitADhayaparvata ke Upara kA bhUmibhAga bahulamaramaNIya kahA gayA haiM (tassaNaM bahusabharamaNijasla bhUmibhAgasla bahumajjhadesamAe etthaNaM mahaM ege pAsAyavaDeMlae eNNatte) usa bahusamaramaNIya bhUmibhAga meM ThIka bIca meM eka vizAla prAsAdAvataMsaka hai| (bAvahiM joyaNAI addhajoyaNaM ca uddhaM uccatteNaM ikkatIsaM joSaNAI kosaM ca AyAmavikkhaMbheNaM jAva sIhAsaNaM saparivAraM) yaha 62 // yojanakA UMcA hai tathA 31 yojanakA isakA AyAma aura viSkambha hai yAvat isameM saparivAra siMhAsana hai (se keNaTeNaM aMte ! evaM buccai saddAvaI vaTaveyaddhapavvae) he bhadanta ! Apane 'zabdApAtI vRtavaitADhaya parvata' ise aise manA 2tnamaya che. mana mAza-tamana 254 bhakti nirbha cha. 'se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasa DeNaM sacao samaMtA saMparikkhitte' 2me4 paibhavaaleel mana vanamA yAme2 mAvRtta che. 'veiyA vaNasaMDavaNNao bhANiyavvo' mI all ane vanakhaMDanuM varNana samajI levuM joIe. 'sadAvaissa NaM vaTTaveyaddhapavvayassa uvari bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' zahApAtI vRtavaitAya patana 52no bhUmimA mahusabharabharAya 4DevAmAM mAvA che. 'tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege pAsAyavaDeMsae paNNatte' te basamaramaNIya bhUmibhAganA ThIka madhyabhAgamAM eka vizALa prAsAdAvataMsaka che. 'bAvaTi joyaNAI addhajoyaNa ca uddhaM uccatteNaM ikkatIsaM joyaNAI kosaM ca AyAmavikkhaMbheNaM jAva sIhAsaNaM saparivAraM' ko 12 // yorana reTaTI yA cha. 31 // jana jeTale Ane AyAma ane viSThabha che. yAt emAM saparivAra siMhAsana che. 'se keNaTheNaM bhaMte / evaM vuccai sadAvaI vaTTaveyaddhapavyae' 3 mahanta' mA5zrI 'zahAyAtI vRttavaitADhaya parvata evuM nAma zA kAraNuthI kahyuM che? enA javAbamAM prabhu kahe che. mA 16
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ ambUhIpaprajJaptisUtra pramarityAdi zabdairiti, atra yAvatpadena dIpikAmu, guJjAlikAsu sampaGktikAsu, ityeSAM padAnAM saGgraho vodhyA, epI vyAkhyA rAjaprazIyasUtrasya canupaSTitamasUtrasyAsmatkRtamuvodhinI TIkAto vodhyA, zabdApAtI cAtradevaH padivasatItyuttareNAnvayaH, sa ca kIdRzaH? ityapekSAyAmAha-mAddhikaH yAvat yAvatpadena-'mahAdhutikaH, mahAbalA, mahAyazAH, mahAsau. khyAH" ityeSAM padAnAM saGgraho yodhyA, tathA-"mahAnubhAvaH palyopamasthitikA" epa vyAkhyA'STamasUtrAd bodhyA, atha zabdApAtidevameva viziSTi "sa khalu" ityAdi-sa: zabdApAtIdevaH khalu tatra-zabdApAtivRttavaitADhatyaparvate catasRNAM sAmAnikasAhasrINAM catuH sahasrasAmAnikAnAM yAvat yAvatpadena-"cataraNAmagramahiSINAM saparivAgaNAM tihaNAM pariSadAM saptAnAmanIkAnAM saptAnAmanImAdhipatInAM poDazAnAmAtmarakSakadevalAntrINAM zabdApAtinazca nAmase kyoM kahA hai ? isake uttara maha kahate hai-(goyanA ! sahAyaivaTa ve addha paccaeNaM khudA sadudimAsu bAgesa jAba pilapatiAtu yahave uppalAI paumAI sahAvAppAiM lAvAvaNNAI sadAbatti baNNAbhAI sadAvahA ettha deve mahiddhIe jAva lahANumAye paliocAThiie pariksaitti) he gautama! zabdApAtI vRtavaitADhaya parvata para choTI baDI vApikAoM le yAvada cilapaMktiyoM meM aneka utpala padmakI jinakI prabhA zabdApAtI ke jaisI hai varNa jinakA zabdApAkI ke jaisA haiM jo zabdApAtI ke varNa ke jaisI AbhA vAle hai, tathA yahAM zabdApAtI nAmakA maharDika yAvat jahAnubhAvazAlI deva ki jilakI eka palyopama kI sthiti hai rahatA hai isa kAraNa isa parvatakA nAma 'zabdApAtI' aisA kahA gayA hai| ___ 'seNaM tattha caupahaM lanANiyalAhastIgaM jAca rAyahANI maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM aNNaMli jaMbuddIve dIve.' yaha deva vahAM para apane cAra hajAra sAmAnikadevoM kA yApat cAra saparicAra agrahipiyoMkara, tIna paripadAoMkA, sAta anIkoMkA, sAta anikAdhipatiyoMkA 16 hajAra AtmarakSaka devoMkA evaM 'goyamA! sahAvaI vaTTaveaddhapavvaeNaM khuddAkhuddiAsu vAvIsu. jAva vilapaMtiAsu vahave uppalAiM paumAI sadAvaippabhAI- sahAvaivaNNAI sahAvati vaNNAbhAI sadAvaIa ittha deve mahiddhIe jAva mahANubhAve paliovamaThiie parivasaitti' he gautama | Avanita vRtta vaitADhaya parvata upara nAnI-moTI vAkAothI cAvata vilapaMktiomAM aneka utpala-patnI ke jemanI prabhA zabdApAtI jevI che, jemane varNa zabdApAtI ja che. je zabdApAtInA varNa jevI prabhAvALA che temaja ahIM zabdApAtI nAmaka mahaddhi yAvata mahAnubhAvazAlI deva ke jenI eka popama jeTalI sthiti che rahe che ethI A parvatanuM nAma 'zahApAtI' mA prabhAva vAmAM mArata cha. 'se gaM tattha cauNhaM sAmANiya sAhassINaM jAva rAyahANI maMdarassa patrayassa dAhiNa aNNaMmi jaMbuDhIve dIve' ya hava tyA pitAnA cAra hajAra sAmAnika de vAvat cAra saparivAra agnamahiSIo, traNa pari
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 9 kSetravibhAjakaparvatasvarUpanirUpaNam vRttavaitADhayaparvatasya ca zabdApAtinyAzca rAjadhAnyA anyeSAM ca bahUnAM zabdApAtinI rAjadhAnI vAstatyAnAM devAnAM devInAM ca AdhipatyaM paurapatyaM svAmitvaM bhartRtvaM mahattarakatvam AjJezvara senApatyaM kArayan pAlayan mahatA'hatanATayagItavAditra tantrItalatAla truTitavanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogayogAn bhuJjAno viharati, kva khallu sadanta ! zabdApAtivRttavaitADhayagirikumArasya devasya zabdApAtinI nAma" ityepa saGgrahaH rAjadhAnI prajJaptA ?, gautama ! deviyoMkA Adhipatya paurapatya svAmitva, bhartRtva, bahattarakatva, tathA AjJezvara senApatya karatA hujA usakI-pAlanA karatA huA aneka prakArake nATaya gIta Adike prasaGgoM para bajAye gaye bhinna 2 prakArake vAdinoMkI tuladhvani ke sAtha divya logoM ko bhogatA rahatA hai aura Ananda ke sAtha apane samayako vyatIta karatA rahatA hai / yAvat mandara parvatakI dakSiNadizAne anya jambudvIpa meM isa zabdApAtI vRtta vaitAtya kumAra kI zabdApAtinI nAlakI rAjadhAnI hai| yahAM jo 'zabdApAtI vRttavaitAtya' aisA kahA gayA hai to yaha parvat saratAdi kSetravartI vaitAdaya parvata ko jailA pUrva le pazcima taka Ayata nahIM hai kintu golAkAra hai isI vAtako prakaTa karane ke liye 'vRtta' aisA vizeSaNaparaka pada prayukta kiyA hai isI kAraNa se pUrva haimavata aura uttara haimavat aile do vibhAga isa kSetra ke ho gaye haiN| yahAM zaMkA aisI holakatI hai ki haimavatU kSetrakA vistAra 21055 yojana kA kahA gayA hai aura yaha zabdApAtI vRttavaitAtya parvata usake madhya meM rahA huA hai tathA isakA vistAra eka hajAra yojala kA hai to phira yaha haimavata kSetranA dvidhA vibhAjaka kaise hotA hai ? uttara prastuta kSetrakA vistAra pUrva aura padAo upara, sAta anIke upara sAta akAdhipatio upara, 16 hajAra AtmarakSaka deva ane devIo upara Adhipatya, paripatya, svAmitva, bhatRtva, mahattarakatva temaja Azvara senApatya dharAvate tenI pAlana karAvata, aneka prakAranA nATyagIta vagere prasaMge upara vagADavAmAM AvelA bhinna-bhinna prakAranA vAdinA tumula svaranA zravaNa sAthe divya bhege bhegavate rahe che. ane A pramANe AnaMda pUrvaka pitAne samaya pasAra kare che. cAvat mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM anya jaMbudvIpamAM e zabdApAti vRttavaitADhaya kumAranI zabdApAtinI nAmaka rAjadhAnI che. ahIM je "zabdApAtI vRttavaitADhaya evuM kahevAmAM AvyuM che te A parvata bharatAdi kSetravatI vaitADhaya parvatanI jema pUrvathI pazcima sudhI Ayata nathI paNa goLAkAra rUpamAM che. eja vAtane prakaTa karavA mATe "vRtta evuM vizeSaNa paraka pada prayukta karavAmAM Avela che. ethI ja pUrva haimavatu ane apara haimavat evA be vibhAgo A kSetranA thaI gayA che. ahIM A jAtanI zaMkA utpanna thAya che ke haimavata kSetrane vistAra 2105- ejana jeTaluM kahevAmAM Avela che ane A zabdApAtI vRtti vaitADhaya parvata mAvata cha. tara mAnA
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ jambUdvIpaprajJaptisUtre pazcimakI ora kA to rohitA aura gehinAMzAhana do nadiyoM ke dvArA ruddha huA hai aura vIcakA jo vistAra hai vaha isa parvata ke dvArA ruddha huA hai isaliye nadI ruddha kSetra ko choDakara atirikta kSetra ko vaha nidhA vibhakta karatA hai aisA jAnanA cAhiye isI tarahale jitane bhI vRttavaitADhaya parvata hai una sabake sambandha me bhI jAnalenA cAhiye lATa deza meM prasiddha dhAnyarakhanekA jo koSThakanumAkoThI ke jaisA-pAtra hotA hai usakA nAma palyaMka hai acchapadake dvArA upalakSaNa rUpa hone ke kAraNa lakSaNa Adi padokA grahaNa huA hai padmavara vedikA aura vanapaNDakA varNana caturtha paMcama sUtroM se jAnalenA cAhiye isa parvata ke nAmakA kathana jaisA RSabhakUTa ke prakaraNameM 'RpabhakTa nAma hone meM kahA gayA hai vaisA hI vaha kathana 'RSabha kUTa' isa zabdApAtI vRttavaitADhaya aisA joDakara karalenA cAhiye vahAM ke kamaloM kI prabhA RpabhakUTa ke jaisI hai taba ki yahAM ke kamalAdikoM kI prabhA zabdApAtI vRttacetAvya ke jaisI hai 'jAva vilapaMtisu' meM jo yaha yAvat zanda AyAhai usIse 'dIrghikAsu' guJjAlikAsu sarampaGktikAsu' "sara: saraHpaGktikAsu' ina padoM kA grahaNa huA hai ina padoM kI vyAkhyA rAjapraznIya sUtrake 64 ve sUtra kI vyAkhyA meM dI gaI hai ataH vahI se ise jAnalenA cAhiye (mahiddhie jAva mahANubhAve' meM jo yAvatpada AyA hai usase vistAra eka hajAra yojana jeTaluM che te pachI A haimavata kSetranuM dvidhA vibhAjana * kevI rIte saMbhavI zake tema che? uttara-prastuta kSetrane vistAra pUrva ane pazcimanI taraphane te hinA hitAMzA e be nadIo vaDe ddha thayela che. ane madhyane je vistAra che te A parvata vaDe ruddha thaI gaye che ethI nadI ruddha kSetrane choDIne atirita kSetrane e dvidhA vibhakta kare che. evuM jANavuM joIe. A pramANe jeTalA vaitADhaya parvate che, te sarvanA saMbaMdhamAM paNa jANI levuM joIe. lATa dezamAM prasiddha dhAnya bharavA mATe je keSThakanumA-koThI jevuM pAtra hoya che. tenuM nAma palaMka che. acha pada vaDe upalakSaNa rUpa hovA badala glarNa vagere pada grahaNa thayA che. padvavara vedikA ane vanakhaMDanuM varNana caturtha-5 cama sUtramAMthI jANI levuM joIe. e parvatanA nAmanuM kathana jevuM Sabha kUTa nAma karaNa saMbaMdhamAM kahevAmAM AvyuM che tevuM ja kathana "raSabhakUTa e zabdane sthAne "zabdApAtI vaitADhaya evuM jeDIne samajI levuM joIe. tyAMnA kamaLonI prabhA aSabhakUTa jevI che. nyAre sADI nA 4bhagAnI prabhA zahApAtI vRttavaitAdaya revI che. 'jAva vilapatiyAsu' bhAre yAvat 074 mAvasa . tanAthI 'dIpikAmu, gurajAlikAsu, sarapaMtikAsu sara sarapaMktikAsu' the 5at aDae thayA cha. ye pahAnI vyAcyA 20152nIya sUtranA 64 'bhA sUnI vyAyAmA 42vAmAM AvedI cha. mATe tyAMthI 4 angii nako. 'mahi
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 10 haimavatavarSasya nAmArthanirUpaNam 93 mandarasya parvatasya dakSiNena tiryagasaMkhyeyAna dvIpasamudrAn vyativrajya anyasmin jambUdvIpe dvIpe dakSiNena dvAdaza yojanasahasrANi avagAhya, atra khalu zabdApAtivRttavaitAdayagirikumArasya zabdApAtinI nAma rAjadhAnI prajJaptA, tasyA AyAmAdi mAnAdikaM vijayArAjadhAnIvat aSTamasUtra to bodhyam || sU0 9 // atha haimavatavarSasya nAmArthaM pRcchati - 'se keNadveNaM' ityAdi / mUlam - sekeNaTTeNaM aMte ! evaM buccai hemavae vAse 21, goyamA ! cullahimavaMta mahAhimavaMtehiM vAsaharapavtraehiM duhao samavagUDhe NiccaM hemaM dalai, NiccaM hemaM dalaittA NiccaM hemaM pagAsai hemavara ya ittha deve mahiddhie jAva paliovamaTTiie parivasai, se teNaTuNaM goyamA ! evaM buccai hemavae vAse hemavae vAse // sU0 10 // 5 'mahAdyutikaH, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhya:' ina padoMkA grahaNa huA hai ina padoM kI vyAkhyA aSTama sUtra meM kI gaI hai 'jAva rAyahANI' meM jo yAvatpad AyA hai usase catasRNAM agramahiSINAM tisRNAM pariSadAM, saptAnAmanIkA nAm saptAnAmanIkAdhipatInAm, SoDazAnAm AtmarakSaka devasAhastrINAM ' 'ityAdi pAThase lekara zabdApAtinI nAma 'yahAM takakA pATha gRhIta huA hai| zabdApAtinInAma kI rAjadhAnI mandara parvatakI dakSiNa dizAmeM tiryaglokavartI asaMkhyAta dvIpa samudroMko pArakarake anya jambUdvIpa nAmake dvIpameM dakSiNa dizAkI aura 12 hajAra yojana Age jAne para AtI hai isa rAjadhAnI ke AyAma AdikA mAnAdika 'vijayarAjadhAnI ke jaisA hI hai yaha bAta aSTama sUtra se jAnanI cAhiye // 9 // ddhie jAva mahANubhAve' bhAM ? yAvat yaha Ave che. tenAthI 'mahAdyutikaH, mahAbalaH mahAyazAH, mahAsaukhyaH mA yahI grahaNa thayA che. yA yahonI vyAcyA mAbhAM sUtramAM reza che 'jAva rAyahANI' bhAM ? yAvat yaha mAvesa che tenAthI 'catasRNAM agramahiSINAM, tisRNAM paripadAM, sa*tAnAmanIkAnAm saptanAmanIkAvipakInAm poDazAnAm ArakSaka devasAha - strINAM' ityAhi pAThathI bhAMDIne 'zabdApAtinI nAma' hI sudhIne yA saMgRhIta thayo che. zabdApAtinI nAmaka rAjadhAnI mandara patanI dakSiNa dizAmAM tiya glADhavatI asakhyAta dvIpa samudrone pAra karIne anya jammudvIpa nAmaka dvIpamAM dakSiNa dizA tarapha 12 hajAra caiAjana AgaLa gayA pachI Ave che. e rAjadhAnInA AyAma vagere mAnAdika vijaya rAmadhAnI' che se vAta aSTama sUtrabhAMdhI lar3I sevI lehaye // sU.8 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapranaptisUtra ___chAyA-kenAryena bhadanta ! evamucyate-hemarataM varSa vargam ?, gautama ! kSudrahimavanmahAhimavayAM varSadharaparvatAbhyAM dvidhAtaH samavagADham nityaM hema dadAti nityaM hema dattvA nityaM hema prakAzayati, haimavato'tra devo mahaddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati, tat kenArthena gautama ! evamucyate haimavataM varSa haimavataM varSam / / sU0 10 // TIkA-'se keNaTeNaM bhaMte' ityAdi-atha tadanantaram kena arthena kAraNena evamucyate haimavata varSa varSamiti 1, bhagavAnAha-he gautama ! kSudrahimavanmahAhimavadbhayA varSadharaparvatAbhyAM dvidhAna dvayo dakSiNottarapArzvayoH samavagAda saMzliSTam tato himavatAdidaM haimavataM kSudrahimava mahAhimavatorantarAlasthitaM kSetram tatazca dvAbhyAM tAbhyAM yathAkramaM dvayo dakSiNottarapArzvayoH kRtasImAkamiti tadubhayasambandhi taharSa niSpadyate, yadvA-haimavataM varSa nityaM satatam kAlatraye'pi hema suvarNaM dadAti nivAsibhya AsanAtha samarpayati tatra yugmi manuSyANAmupavezanAdyupa. _ 'se keNaTeNaM aMte ! evaM vuccai hemavae vAle 2'-ityAdi TIkArtha-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai hemavae vAse 2' he bhadanta ! Apane yaha haimavatU kSetra hai aisA nAma isakA kisakAraNa se kahA hai uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA ! cullahimavaMta mahAhimavaMtehiM vAsaharapancaehi duhao samavagUDhe NiccaM hemaM dalai NiccaM hemaM dalahattA NiccaM hemaM pagAsai' he gautama ! yaha kSetra kSudrAhimavatparvata aura mahAhimavat parvata una donoM varSadhara parvatoM ke cIcameM hai isaliye mahAhimavatparvata kI dakSiNadizAmeM aura kSudrahimavatparvata kI uttara dizA meM hone ke kAraNa unakA sambandhI hai aise vicAra se haimavata isa prakAra ke sArthaka nAmavAlA kahA hai tathA vahAM ke jo yugala manuSya haiM ve baiThane Adi ke nimitta hemamaya zilApaTTakoM kA upayoga karate haiM isa kAraNa yaha kSetra hI unheM inheM detA hai isa abhiprAya se 'piccaM hemaM dalai' aisA yahAM upa 'se yeNaTeNaM bhate ! evaM vuccai hemavae vAse-2 ityAdi Ar:-'se keNaTheNaM bhaMte ! evaM cuccai hemavae vAse-2 mata ! mA5zrI241 bhata kSetra cha. me nAma zA 2ethI hai-'goramA ! culla himavaMtamahAhimavaMtehiM vAsaharapancaehiM duhao samavagUDhe NiccaM hema dalai Nicca hemaM dalaittA NiccaM hemaM pagAsai, he gautama! A kSetra sudrahimavata parvata ane mahAhimavata parvata e banne varSadhara parvatanA madhyabhAgamAM che. ethI mahAhimavat parvatanI dakSiNa dizAmAM ane zudrahimavata. parvatanI uttara dizAmAM hovA badala A kSetra temanA vaDe sImA nirdhArita hevAthI tenI sAthe saMbaMdha dharAve che. evA vicArathI haimavata A prakAranA sArthaka nAmavALe kahevAmAM Avela che. temaja tyAMnA je yugala manuSya che teo besavA vagere mATe hemamaya zilA paTTane upayoga kare che, ethI A kSetra ja temane e Ape che e abhiprAyathI 'NiccaM vemaM dalai' gemahI yArathI vAbhA mAvasa cha tabhara yunata manuSyAne
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 10 haimavatavarpasya nAmArthanirUpaNam bhoge hemamayI zilA upasthApayatIti upacAreNa dadAtItyuktam , tathA-nityaM hema davA nityaM kAlatraye'pi hema prakAzayati prakaTayati tato hemanitya yogiprazastaM vA'styasyeti hemavata hemavadeva haimavatam prajJAditvAt svArthe'N pratyayo'tra bodhyaH, atra-asmin haimavate varSe haimavato nAma devaHparivasati, sa kIdRzaH ? ityAdi, maharddhiko yAvat palyopamasthitikA, atra yAvatpadena saMgrAhyAnAM padAnAM saGgraho'rthazcASTamasUtrAd vodhyaH, tena haimavatadeva yuktatvAd varSamidaM haimavatamiti vyavahiyate, yadvA-svAmitvena haimavato'syAstIti haimavatamiti arza AditvAdaatyayAntaM bodhyam iti tat haimavataM tena anantaroktena arthena kAraNena he gautama ! evamucyate haiMmavataM varSa haimavataM varSamiti // sU0 10 // , athAsyaivottarataH sImAkAriNaM varSadharabhUdharaM pradarzayitumAha-'kahiNaM bhaMte' ityAdi / ___ mUlam-kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAhimavaMte NA vAsahara pavvae paNNate ?, goyamA ! harivAlassa dAhiNeNaM hemavayassa vAsassa uttareNaM purathima lavaNasamudassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamudassa purasthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAhimavaMte NAmaM vAsaharapabbae paNNate, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe paliyaMkasaMThANasaMThie duhA lavaNasamudaM puDhe purathimillAe koDIe jAva puDhe paJcathimillAe cAra se kahadiyA hai tathA yugala manuSyoM ko suvarNa dekara ke vaha usI suvarNa kA prakAza karatA hai suvarNa zilA paTakAdi rUpane pradarzana karatA hai-arthAt prazasta suvarNa-isake pAsa hai-aisA hI mAno apanA prazasta vaibhava yaha isa rUpa se prakaTa karatA hai paristhitiyoM se bhI isakA nAma haimavat aisA kahA gayA hai tathA 'hemavae a ittha deve mahiddhIe paliovamahiie parivasai se teNaTeNaM goyamA! evaM buccai hemavae vAse-hemavaevAle' haimavat nAma kA deva isameM rahatA hai yaha haimavat deva mahaddhika deva hai aura palyopama ko isakI sthiti hai isa kAraNa se bhI he gautama ! isakA nAma haimavat aisA kaha diyA gayA hai // 10 // suvarNa ApIne te teja suvarNane prakAza kare che, suvarNa zilApaTTakAdi rUpamAM pradarzana kare che arthAt prazasta suvarNa enI pAse che, e abhiprAyathI jANe ke e pitAne prazasta vaibhava e rUpamAM prakaTa na karato hoya. Ama paristhitione anulakSIne paNa menu nAma Debhavata' me vAmAM Ave che. tebhara 'hemavae a ittha deve mahiddhIe paliovamaTTiie pakhisai se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai hemavae vAse hemavae vAse' haimavata nAmaka deva emAM rahe che-e haimavata deva mahaddhika deva che ane pApama jeTalI enI sthiti che. A kAraNathI paNa he gautama! enuM nAma "haimavata" evuM , kahevAmAM Avela chesUtra 10 |
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpagranaptisUtre koDIe paJcasthimillaM lavaNasamudaM puDhe do joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM paNNAsaM joyaNAI uvveheNaM cattAri joyaNasahassAiM doSiNa ya dasuttare joyaNasae dasa ya egaNavIsaibhAe joyaNassa vikhaMbheNaM, tassa vAhA purathimapaJcatthimeNaM Nava joyaNasahassAI doSiNa ya chAvattare joyaNasae Nava ya egUNavIsaIbhAe joyaNasta addhabhAgaM ca AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamudaM puTA purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puTA paJcasthimillAe jAva puTTA tevaNNaM joyaNasahassAI Nava ya egatIse joraNasae chaca egUNavIsaimAe joyaNasta kiMci visesAhie AyAmeNaM, tasta dhaNuM dAhiNeNaM sattAvaNNaM joyaNasahaslAI doSiNa ya teNaue joyaNasae dasa ya egUNavIsaibhAe joyaNasla parikkheveNaM, ruyagasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche ubhao pAsiM dohiM pausavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparikkhitte / mahAhimavaMta. ssa NaM vAsaharaevvayasta upi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva NANAviha paMcavaNNehiM maNIhi ya taNehi ya uksohie jAva AsayaMti sayaMti ya |suu0 11 // ___ chAyA-kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAhimavAn nAma varSadharaparvataH prajJaptaH 1, gautama ! harivarSasya dakSiNena haimavatasya varpasya uttareNa paurastyalavaNasamudrasya pazcimena, pazcimalavaNasamudrasya paurastyena, atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAhimavAn nAma varSadharaparvataH prajJaptaH, prAcIna pratIcInA''yataH udIcIna dakSiNavistIrNaH palyaGkasaMsthAnasaMsthitaH dvidhAlavaNasamudraM spRSTaH paurastyayA koTayA yAvat spRSTaH pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM lavaNasamudra spRSTaH dve yojanazate Urdhvamuccatvena paJcAzataM yojanAni udvedhena, catvAri yojanasahasrANi dve ca dazottare yojanazate daza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya viSkambheNa, tasya vAhA paurastyapazcimena nava yojanasahasrANi dve ca dvA saptate yojanazate nava ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya arddhabhAgaM ca AyAmena, tasya jIvA uttareNa prAcInapratIcInA''yatA dvidhA lavaNasamudraM spRSTA paurastyayA koTayA paurastyaM lavaNasamudraM spRSTA pAzcAtyayA yAvat spRSTA tripaJcAzataM yojanasahasrANi nava ca ekatriMzAni yojanazatAni paT ca ekonaviMzatibhAgAna yojanasya kiJcidvizeSAdhikAna AyAmena, tasya dhanu dakSiNena saptapaJcAzate yojanasahasrANi
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 11 sImAkArovarSadharabhUdharanirUpaNam 97 dve ca trinavate yojanazate daza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNa, rucakasaMsthAna saMsthitaH sarvaratnamayaH accha: ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAmyAM dvAbhyAM ca vanaSaNDAbhyAM saMparikSiptaH, mahAhimavataH khalu varpadharaparvatasya upari bahusamaramaNIyo mUmibhAgaH prajJaptaH, yAvat nAnAvidhapaJcavaNaH maNibhizca tRNaizca upazobhitaH yAvad Asate zerate ca // 11 // TIkA-'kahi NaM bhaMte' ityAdi ! 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAhimavaMte NAmaM vAsaharapavvae paNNatte' kutra khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAhimavAn nAma varpadharaparvataH prajJaptaH? 'goyamA !' he gautama ! 'harivAsassa dAhiNeNaM hemavayassa vAsassa uttareNaM purathimalavaNa samuhassa paccatthimeNaM paccasthimalavaNasamudassa purathimeNe, ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAhimavaMte NAmaM vAsaharapavyae paNNatte' haricarpasya dakSiNena haimavatasya varSaya uttareNa paurastyalavaNasamudrasya pazcimena, pazcimalavaNasamudrasya paurastvena, atra khalu jambudvIpe dvIpe mahAhimavAn nAma varSadharaparvataH prajJaptaH / 'pAINapaDINAyae udINa dAhiNavicchiNNe paliyaMkasaMThANa 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAhilavaMtaM NAma-ityAdi TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAhilavaMte NAmaM vAlaharapacae' he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM mahAhimavan nAmakA varSadhara parvata kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA ! harivAsassa dAhiNeNaM hemavayassa vAsassa uttareNaM purathima lavaNasamudassa paccasthimeNaM paccatthima lavaNasamuddarasa purathineNaM jambuddIve dIve mahAhimavaMtaM NAmaM vAsaharapacae paNNatte' he gautama ! harivarSa kI dakSiNa dizA meM aura haimavat kSetra kI uttara dizA meM tathA pUrva digvartI lavaNasamudrakI pazcima dizA meM ora pazcima digvartI lavaNasamudrakI pUrva dizA meM isa jambUdvIpa nAma ke dvIpa ke bhItara mahAhimavanta nAmakA mahAna suMdara varSadhara parvata kahA gayA hai 'pAINa paDI 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuhIve dIve mahAhita NAma-ityAdi Atha-sA sUtrapa gautame prabhuna savI zata prazna 4 cha / 'kahi NaM bhaMte ! jaMbudIve dIve mahAhimavate NAma vAsAharapavvae' 3 mahanta ! ye smUdIpa nAma dIpamA mahAhamavata nAmaka varSadhara parvata kayA sthaLe Avela che? enA javAbamAM prabhu kahe che 'goyamA ! harivAsassa dAhiNeNaM hemavayassa vAsassa uttareNaM purasthimalavaNasamudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM etthaNaM jambuddIve dIve mahAhimavaMtaM NAma vAsaharapavvae paNNatte' he gautama ! hariSa nA dakSiNa dizAmA bhane Debhavat kSetramA uttara zamai temaja pUrva digvatI lavaNa samudranI pazcima dizAmAM ane pazcima digvatI lavaNa samudranI pUrva dizAmAM e jaMbudvipa nAmaka dvIpamAM mahAhivatta nAmaka varSadhara parvata Avela cha. 'pAINapaDINAyae' ko 5vata pUthI pazcima sudhA sAMmA cha. 'udINa dAhiNavitthinne
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Gavra 1 saMThie duhA lavaNasamudde puDhe purathimillAe koDIe jAtra puDhe paccatthimillAe koDIe paMccatthimillaM lavaNasamuhaM puDhe' prAcInapratIcInA''yataH, udIcIna dakSiNavistIrNaH palyaGka saMsthAnasaMsthito dvidhA lavaNasamudraM spRSTaH, paurastyayA koTacA yAvat spRSTaH pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM lavaNasamudraM spRSTaH, 'do joyaNa samAI uddhaM uccatteNaM paNNAsaM joyaNAI uvveheNaM cattAri joyaNasahassAI doNi ya damuttare joyaNasae dasa ya eguNavIsabhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM' navaraM dve yojanazate Urdhvamuccatvena pUrvokta kSudra himavadvarpadharAd dviguNocacatvAt pazcAzad yojanAni udvevena bhugatatvena, meruvarjasamaya kSetragiriNAM svoccatvacatuzenodvedhatvAt, catvAri yojanasahasrANi dve ca dazottare dazAvike yojanazate daza ca yojanaikonaviMzatibhAgAna viSkambheNa- vistAreNa, haimavatakSetrAda dviguNasyAt, athAsya vADAdi'sUtramAha- 'tassa vAhe ' tyAdi, 'tassa vAhA puratthimapaccatthimeNaM patra joyaNasahaslAI doSNi gAyae' yaha parvata pUrva se pazcima taka lambA hai 'udINa dAhiNavitthinne' uttara se dakSiNa taka vistRta hai / (paliyaMkasaMThANa saMThie) palyaGka kA jaisA AkAra hotA hai ThIka isa kA bhI vaisA hI AkAra hai 'duhA lavaNasamudaM puTTe purathimillAe koDIe jAva puTThe paccatthimillAe koDIe paccatthimillaM lacaNasamudaM puDhe do joyaNasayAI uhUM uccatteNaM paNNAsaM joyaNAI ucNaM cattAri joyaNasahassAI doNNiya dasuttare ; joyaNasae dasa ya egUNavIsa bhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM' yaha apanI pUrva aura pazcima digvartI donoM koTiyoM se kramazaH pUrva digvartI lavaNa samudra ko aura pazcima digvartI lavaNa ko sparza kara rahA hai isa kI UMcAI do sau yojana kI hai tathA isakA udvedha gaharAI 50 yojanakI hai kyoMki samaya kSetra gata parvatoM phA udvedha meru ko choDakara apanI UMcAI ke caturthAMza 'cauthA bhAga' pramANa hotA hai isakA viSkambha 4210 yojana kA hai / kayoMki haimavata kSetrakI apekSA yaha dUnA hai 'tassa vAhA purasthitapaccatthimeNaM Nava joyaNasahassAiM doNNi ya tebhana uttarathI dRkSiNa sudhI vistRta che. 'paliaMkasaMThANasaMThie' paryo vA bhAra hoya che, hI mAnA AhAra pazu tevA 4 che, 'duhA lavaNasamudaM puTThe puratthimillAe koDIe jAva puTThe paccatthimillAe koDIe paccitthimillaM lavaNasamuddaM puTThe do joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM paNNAsaM joyaNAI uvveheNaM cattAri joyaNasahassAIM doNiya dasuttare joyaNasae dasaya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM' se potAnI pUrva bhane pazcima higvartI janne bheTIyothI ubhazaH pUrva dvignatI lavaNu samudrane spazI rahyo che. enI UMcAi khaseA ceAjana jeTalI che. temaja enI U'DAi (urdUdha) 50 ceAjana jeTalI che. kemake samaya kSetragata pavatAnI UMDAI merune cheDIne petAnI UMMcAInA caturthAMza ( caturthAM bhaga ) pramANu haiAya che. AnA viSNunA 4110 rRTTa ejana jele che. kemake haimavata kSetranI apekSAe dviguNita che,
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 11 sImAkArIvarSadharabhUdharanirUpaNam ya chAvattare joyaNasae Nava ya eNavIsaibhAe joyaNassa addha bhAgaM ca AyAmeNaM tasya bAhI paurastyapazcimena-pUrvapazcimadizi navayojanasahasrANi, navaraM dve ca dvAsaptate dvisaptatyadhika yojanazate nava caikonaviMzatibhAgAn yojanasya, arddhabhAgaM cAyAmena, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe purasthimillaM lavaNasamuI puTA paccatthimillAe jAva puTTA tevaNNaM joyaNasahassAI nava ya egatIse joyaNasae chacca egaNavIsaibhAe joyaNassa kiMci visesAhie AyAmeNaM tasya jIvA uttarasyAM dizi prAcIna pratIcInAyatA-pUrvapazcimayo dIrghA dvidhAlavaNasamudraM spRSTA, paurastyayA koTayA-pUrvadigbhavena. koNena pauratyaM lavaNasamudraM spRSTA, pAzcAtyayA koTayA pazcimaM lavaNasamudraM spRSTA tripaJcAzataM yojanasahasrANi navacaikatriMzAni ekatriMzatyadhikAni yojanazatAni, SaTcaikonaviMzatibhAgAn yojanasya kizcid vizeSAdhikAn AyAmena, 'tassa dhaNu dAhiNeNaM sattAvaNaM joyaNasaha ssAI doNNi ya teNaue joyaNasae dasa ya egaNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM tasya dhanu dakSiNena saptapaJcAzataM yojanasahasrANi dve ca trinavate trinavatyadhike yojanazate daza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNa, 'ruyagasaMThANasaMThie sabarayaNAmae acche ubhI chAvattare joSaNasae Nava ya egUNavIsahabhAe joyaNassa addha bhAgaM ca AyAmeNaM' ila kI vAhA AyAla kI apekSA pUrva pazcima meM 9272 : yojana kI evaM Adhe yojana kI hai (tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamuI puTThA purathilillAe, koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puTThA paccatthimilAe jAva puTThA tevaNaM joyaNalahassAI nava ya egatIse joaNalae chacca egUNavIsaibhAe joyaNasta kiMci visesAhie) pUrva dizA meM vaha jIvA pUrva digvartI lavaNa samudra se spRSTa hai aura pazcima digvI vaha jIvA pazcima digvartI lavaNa samudra se spRSTa hai yaha jIvA AyAna kI apekSA kucha adhika 53931 yojana kI hai 'tassa dhaNuM dAhiNeNaM sattAvarNa joyaNasahassAI doSiNa ya teNaDae joyaNa lae dasaya egUNavIsaha bhAe joyaNassa parikkheveNaM ruthagasaMThANasaMThie 'tassa vAhA purathimapaccasthimeNaM Nava joyaNasahassAiM doNiya chAvattare joyaNasae Nava ya egUNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM' sanI pAhA mAyAmanI apekSA ra pAzcamamA 8272 ra yona tema ardhA yA kSI cha. 'tassa jIvA uttareNaM pAINa paDINAyayo duhA latraNasamudaM puTThA purathimillAe, koDIe purathimillaM lavaNasamudaM pudI paccatthimillAe jAva puTThA tevaNaM joyaNasahassAI nava ya egatIse joyaNasae chacca egUNavIsaibhAe joyaNassa kiMci visesAhie AyAmeNaM' sanI yA uttaramA pUthI pazcima sudhA lAMbI che. pUrva dizAmAM te jIvA pUrva digvatI lavaNa samudrane spazI rahI che. tathA pazcima digvatI te chavA pazcima digvatI lavaNa samudrane sparzI rahI che. e javA mAyAmanI apekSAye 444 padhAre 53631 yona sI che. 'tassa dhaNu dAhiNaNaM
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 jambUdvIpaprazaptisUtre pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparikkhitte' rucakasaMsthAnasaMsthitaH sarva ratnamayo'cchA, ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM saMparikSipta:-'mahAhimavaMtassa NaM vAsaharapavyayassa uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' mahAhima vataH khalu varSadharaparvatasyopari vahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, bhUmibhAgavarNanaM paSThasUtrato bodhyam , 'jAva NANAviha paMcavaNNehiM maNIhi ya taNehi ya uksobhie jAva AsayaMti saMyaMti ya' yAvat nAnAvidhapazcavarNaiH maNibhizca tRNaithopazobhito yAvadAsate zerate ca, tathA yAvad Asata ityatratya yAvatpadena sAhyANAM padAnAM sa sagraho'rthaH paSThasUtrAdeva jJeyaH ||su. 11 // savvarayaNAmae acche ubhao pAsi dohiM paumavaraveiyAhiM dohiya vaNasaMDehi saMparikkhitta' isakA dhanuH pRSTha dakSiNa dizA meM parikSepa kI apekSA 57293 10 yojana pramANa hai rucaka kA jaisA saMsthAna AkAra hotA hai vaisA hI isakA AkAra hai yaha sarvAtmanA ratnamaya hai AkAza aura sphaTika ke jaisA yaha nirmala hai isako donoM ora do do pAvaravedikAeM hai aura do do vanaSaNDa hai 'mahAhimavaMtassa NaM vAsaharapancayassa upi bahulamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' mahAhimavAna varSadhara parvata ke Upara kA jo bhUmibhAga hai vaha bahusamaramaNIya hai 'jAva NANAviha paMcavaNNehi maNIhi ya taNehiM ya uvalobhie jA AsayaMti sayaMti ya' yAvat yaha aneka prakAra ke paMcavarNavAle maNiyoM se aura tRNoM se upazobhita hai yAvatU yahA~ aneka deva aura deviyAM uThatI dhaiThatI rahatI hai aura zayana karatI rahatI haiM / yahAM padmavara vedikA aura vanapaMDa kA varNana paMcama sUtra se jAna lenA cAhiye bhUmibhAga kA varNana chaThe sUtra se aura yAvatpada saMgRhIta padoM kA grahaNa chaThe sUtra se jAnanAcAhiye / / sU0 11 / / sattAvaNaM joyaNasahassAI doNiya teNaue joyaNasae dasaya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM ruyagasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche ubhao pAsiM dohi paramavaraveiyAhiM ya dohiya vaNasaMDehi saMparikkhitte' menu dhanuH pRSTha ikSiya hazamA parikSapanI apekSAme 57293 ceAjana pramANa che. rucakane jenuM saMsthAna-AkAra hoya che teja AkAra ene che. e sarvAtmanA ratnamaya che. AkAza ane sphaTikavat e nirmaLa che. enI bane ta25 pAvara hA mA cha bhane madhye vanamacha. 'mahAhimavatassa Na vAsaharapavvayassa uppi vahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' maDAbhimAn varSa 52 patana 652na 2 bhUmimA cha te masabharabhaNIya che. 'jAva NANAvihapaMcavaNNehiM maNihiM ca taNehiM ya uvasobhie jAva AsayaMti sayaMti ya' yAvat me manaH // 2 // pAMya paNA mAmAthI bhane tRthI uparobhita che. yAvat ahIM aneka deva ane devIo uThatI besatI rahe che ane zayana karatI rahe che. padmavara vedikA ane vAgaDanuM varNana paMcama sUtramAMthI jaNI levuM joIe. bhUmibhAganuM varNana cha sUtra dvArA ane yAvata pada saMgRhIta dezanuM grahaNa chaThA sUtramAMthI jANI levuM joIe, 11 |
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 12 mahApadmadasvarUpanirUpaNam athAtra hudasvarUpaM darzayitumAha-'mahAhimavaMtassa' ityAdi / mUlam-mahAhimavaMtassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM ege mahApau. madahe NAmaM dahe paNNatte, do joyaNasahassAI AyAmeNaM egaM joyaNasahassaM vikkhaMbheNaM dasa joyaNAiM ubveheNaM acche rayaNAmayakUle evaM AyAmavikkhaMbhavihUNA jA ceva paumadahassa battavbayA sA ceva NeyavvA, paumappasANaM do joyaNAI aTo jAva mahApaumadahavaNNAbhAI hirI ya ittha devI jAva paliovamadviiyA parivasai, se eeNaTreNaM goyamA ! evaM vuccai, aduttaraM ca NaM goyamA! mahApaumadahassa sAsae NAmadhijje paNNatte jaNa kayAi NAsI 3, tasla NaM mahApaumadahassa dakkhijillaNaM toraNeNaM rohiyA mahANaI pavUDhA samANI solasa paMcuttare joyaNasae paMca ya egUNavIlaibhAe joyaNassa dAhiNAbhimuhI pavaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAirega do joyaNasaieNaM pavAeNaM pakDai, rohiyANaM mahANaI jao pavaDai ettha NaM mahaM egA jibbhiyA paNNattA, sANaM jibbhiyA joraNaM AyAmeNaM addhaterasajoya. NAI vikhaMbheNaM kosaM bAhalleNaM magaramuhaviuTusaMThANasaMThiyA savvavai. rAmaI acchA, rohiyA NaM mahANaI jahiM pavaDai ettha NaM mahaM ege rohiyappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte, sabIsaM joyaNasayaM AyAmavikkhaMbheNaM paNNattaM tiSiNa asIe joyaNasae kiMci visesUNaM parivarakheveNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acche saNhe so ceva vaNNao, vairatale vaTTe samatIre jAva toraNA, tassa NaM rohiyappavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege rohiyadIve NAmaM dIve paNNatte, solasa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAiM paNNAsaM joyaNAI pariNakheveNaM do kose Usie jalaMtAo sabavairAmae acche, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, rohiyadIvassa NaM dIvassa uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge papaNatte, tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmi
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 ____ jambUdvIpaprajJaptisUtre bhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege bhavaNe paNNatte, kosaM AyAmeNaM sesaM taM ceva pamANaM ca aTo ya bhaanniyvyo| tasta NaM rohi. yappavAyakuMDala dakkhiNilleNaM toraNeNaM rohiyA mahANaI pavUDhA samANI hemavayaM vAsaM ejjemANI ejjemANI sadAvaI vaTTaveyaddhapavayaM addhajoyaNeNaM asaMpattA puratthAbhimuhI AvattA samANI hemavayaM vAsaM duhA vibhayamANI vibhayamANI aTrAvIsAe salilAsahastehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA purathimeNaM lavaNasamudaM samappei, rohiyA NaM jahA rohiaMsA tahA pavAhe ya muhe ya bhANiyavyA iti jAva sNprikkhittaa| tassa NaM mahApaumadahassa utcarilleNaM toraNeNaM harikatA mahANaI paDhA samANI paMcutare joyaNasae paMca egUNavIsaibhAe joyaNasla uttarAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavattieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAirega dujoyaNalaeNaM pavAeNaM pakDai, harikaMtA mahANaI jao pavaDai ettha NaM mahaM egA jiliyA paNNatA, do joyaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAI vikhaMbheNaM addhaM joyaNaM bAhalleNaM magaramuhaviuTasaMThANasaMThiyA sambarayaNAmaI acchA, harikatA NaM mahANaI jahiM pakDai estha NaM mahaM ege harikaMtappavAyakuMDe NAma kuMDe paNatte, doSNi ya battAle joyaNasae AyAmavikakhaMbheNaM satta ya uNaTe joyaNasae parikkheveNaM acche evaM kuMDa vattavayA navyA NeyavA jAva toraNA, tassa NaM harikatappadAyakuMDassa vahumajjhadesamAe ettha NaM mahaM ege harikaMtadIve NAmaM dIve paNNatte, battIsaM joSaNAI AyAmavikhaMbheNaM eguttaraM joyaNasayaM parikkheveNaM do kose Ulie jalaMtAo savvarayaNAmae acche, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDegaM jAva saMparikkhitte, vaNao bhANiyavvotti, pamANaM ca saNijjaM ca aTo ya bhANiyo, tasla NaM harikaMtappavAyakuMDasta uttarilleNaM toraNeNaM jAva pavUDhA samANI harivassaM vAsaM ejjemANI ejjemANI viyaDAvaI vaTTaveyaddhaM joyaNeNaM asaMpattA paJcatthAbhimuhI AvattA
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 12 mahApadmahradasvarUpanirUpaNam . 103 samANI harivAsaM duhA vibhayamANI vibhayamANI chappaNNAe salilAsahassehi samaggA ahe jagaI dalaittA paJcasthimeNaM lavaNasamudaM samappei, harikaMtANaM mahANaI pavahe paNavIsaM joyaNAiM vikkhaMbheNaM addhajoyaNaM uvveheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe mAyAe parivaddhamANI 2 muhamUle addhA ijAiM joyaNasayAiM vikkhaMbheNaM paMca joyaNAI uvveheNaM, ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohiM ya vaNasaMDehiM saMparikkhittA ||suu0 12 // chAyA-mahAhimavataH khalu bahumadhyadezabhAgaH atra khalu eko mahApadmahUdo nAma hRdaH prajJaptaH, dve yojanasahasre AyAmena, ekaM yojanasahasraM viSkambheNa, dasa yojanAni udvedhena acchaH rajatamayakUlaH, evamAyAmaviSkambhavidhUnA (vihInA) yaiva pAhUdasya vaktavyatA saiva netavyA, padamapramANaM dve yojane, arthoM yAvat mahApadmahUdavarNAbhAni, hIzcAtra devI yAvat palyopamasthitikA parivasati, sa etenArthena gautama ! evamucyate, atha ca khalu gautama ! mahApadamajhadasya zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam yanna kadAcinnAsIt 3, tasya khalu mahApadmahUdasya dAkSiNAtyena toraNena rohitA mahAnadI pravyUDhA satI SoDaza paJcottarANi yojanazatAni paJca ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA mahatA ghaTamukhapravRttakena muktAvalihArasaMsthitena sAtireka dvi yojanazatikena prapAtena prapatati, rohitA khalu mahAnadI yataH prapatati atra khalu mahatI ekA jihikA prajJaptA, sA khalu jihikA yojanamAyAmena arddhatrayodazayojanAni viSkambheNa krozaM bAhalyena makaramukha vivRtasaMsthAnasaMsthitA sarvaratnamayI acchA, rohitA khalu mahAnadI yatra prapatati atra khalu mahadekaM rohitAprapAtakuNDaM nAmakuNDa prajJaptam , saviMzati yojanazatam AyAmaviSkambheNa prajJaptaH trINi azItAni yojanazatAni kizcidvizeSonAni parikSepeNa daza yojanAni udvedhena acchaM zlakSNaM sa eva varNakaH, vajratalaM vRttaM samatIraM yAvat toraNAH, tasya khalu rohitA prapAtakuNDasya bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu mahAn eko rohitA dvIpo nAma dvIpaH prajJaptaH, SoDaza yojanAni AyAmaviSkambheNa sAtirekANi paJcAzataM yojanAni parikSepeNa dvau krozau ucchrito jalAntAt sarvavajramayaH acchaH, sa khalu ekayA panavaravedikayA ekena ca vanapaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH, rohitA dvIpasya khalu dvIpasya upari bahusamaramaNIyo bhUmi bhAgaH prajJaptaH, tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmimAgasya vahumadhyadezabhAgaH, atra khalu mahadekaM bhavanaM prajJaptam , krozamAyAmena zeSaM tadeva pramANaM ca arthazca bhaNitavyaH / tasya khalu rohitAprapAtakuNDasya dAkSiNAtyena toraNena rohitA mahAnadI pravyUDhA satI haimavataM varSam ejamAnA 2 zabdApAtinaM vRttavaitADhayaparvatam arddhayojanena asamprAptA paurastyAbhimukhI AvRttA satI haimavataM varSe dvidhA vibhajamAnA2 aSTAviMzatyA salilAsahaH samagrA adho jagatIM dalayitvA paurastyena lavaNasamudraM samupaiti, rohitA khallu
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 jambUdvIpaprAptisUtra yathA rohitAMzA tathA pravAhe ca mukhe ca mANitavyeti yAvat saMparikSiptA / tasya khala mahApadmahUdasya auttarAheNa toraNena parikAntA mahAnadI pravyUDhA satI poDaza pazcottarANi yojanazatAni paJca ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya uttarAbhimukhI parvatena gatvA mahAghaTamukha pravRttakena muktAvalihArasaMsthitena sAtireka dviyojanazatikena prapAtena prapatati, harikAntA mahAnadI yataH prapatati atra khalu mahatI ekA jibhikA prajJaptA, dve yojane AyAmena paJcaviMzati yojanAni viSkambheNa ardai yojanaM bAhalyena makaramukhavivRtasaMsthAnasaMsthitA sarvaratnamayI acchA, harikAntA khalu mahAnadI yatra prapatati atra khalu mahadekaM harikAntA prapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam, he ca catvAriMze yojanazate AyAmaviSkambheNa sapta ekonapaSTAni yojanazatAni parikSepeNa accham evaM kuNDavaktavyatA sarvA netavyA yAvat toraNA, tasya khalu harikAntA prapAtakuNDasya bahumadhyadezabhAgaH atra khalu mahAneko harikAntA dvIpo nAma dvIpaH prajJAtaH dvAtriMzataM yojanAni AyAmaviSkambheNa ekottaraM yojanazataM parikSepeNa dvau krozAvucchrito jalAntAt , sarvaratnamayaH accha:, sa khalu ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanapaNDena yAvat saMparikSiptaH, varNako bhaNitavya iti, pramANaM ca zayanIyaM ca arthazca bhaNitavyA, tasya khalu harikAntAprapAtakuNDasya auttarAheNa toraNena yAvat pravyUDhA satI hari varSe varSam ejamAnAra vikaTApAtina vRttavaitADhacaM yojanena asamprAptA pazcimAbhimukhI AvRttA satI harivarSa dvidhA vibhajamAnA2 paT paJcAzatA salilAsahasaH samagrA adho jagatI dalayitvA pazcimena lavaNasamudraM samupaiti, harikAntA khalu mahAnadI prabahe pazcaviMgati yojanAni viSkambheNa addhaMyojanamudvedhena tadanantaraM ca khalu mAtrayA2 parivarddhamAnA2 mukhamrale arddhatRtIyAni yojanazatAni viSkambheNa paJca yojanAni udvedhena, ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padamavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca banapaNDAbhyAM saMparikSiptA // sU0 12 // TIkA-'mahAhimavaMtassa NaM' ityAdi, 'mahAhimavaMtassa NaM vahumajJadesabhAe etya NaM ege mahApaumadahe NAma dahe paNNatte' mahAhimavataH khalu vahamadhyadezabhAgaH, atra khalu eko mahApadmahado nAmA hradaH prajJasaH, 'do joyaNasahassAI AyAmeNaM ega joyaNasahassaM vikkhaMbheNaM atha sUtrakAra hUda draha kA svarUpa dikhalAte haiM 'mahAhimavaMtassa NaM bahumajjJadesabhAe ettha gaM' ityAdi TIkArtha-'mahAhimavaMtassa bahumajjhadesabhAe' mahAhimana parvata ke ThIka vIca meM 'ege' eka 'mahApaumaddahe paNNatte' mahA padmadraha kahA gayA hai 'do joyaNa have sUtrakAra suda-drahanuM svarUpa spaSTa kare che 'mahAhimavaMtassa NaM bahumajjhadesabhAe ityAdi ___ 'mahAhimavaMtassaNaM bahumajA desabhAe' bhaDabhivanta pavanA 18 madhya bhAgamA 'ege' me 'mahApaumaddadde paNNatte' mahA 5 mA cha. 'do joyaNasahassAI AyAmeNaM parga
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 12 mahApadmahadasvarUpanirUpaNam dasa joyaNAI uvve heNaM acche rayayAmayakUle evaM AyAmavikkhaMbhavihUNA jA ceva paumadahassa vaktavyayA sA ceva NeyannA' dve yojanasahane AyAmena, ekaM yojanasahasraM viSkambhena, daza yojanAni udvedhena acchaH rajatamayaklaH, ekmAyAmaviSkambhavidhUtA-vihInA yaiva padmahUdasya vaktavyatA saiva netvyaa| 'paumappamANaM do joyaNAI, aTTho jAva mahApaumaddahavaNNAbhAI hirI ya ittha devI jAva palibhovamahiiyA parivasaI' padmapramANaM dve yojane, arthoM yAvada mahApadmahada vargAmAni hIzcAtra devI yAvat palyopamasthitikA parivasati se eeNaTeNaM goyamA evaM buccaI' sa etenArthena gautama ! evazunyate, 'aduttaraM ca NaM goyamA ! mahApaumadahassa rAAsae sahassAI AyAmeNaM egaMjoyaNasahassaM vikhaMbheNaM dasa joyaNAI unheNaM acche ra payAlaya kUTe evaM AyAma divasa vihaNA jA ceva paumaddaharasa kttavvayA sA ceva NeyavvA' isakA AyAma do hajAra yojana kA hai aura eka hajAra yojana kA isakA viSkaMbha hai udvedha 'gaharAI' isakA dasa yojana kA hai yaha AkAza aura sphaTika ke jaisA nirmala hai rajatamaya isakA kUla hai isa taraha AyAma aura viSkaMbha ko choDakara bAkI kI saba vaktavyatA yahAM padmadraha kI vaktavyatA jaisI hI hai aisA jAnanA cAhiye 'paumappamANa do joyaNAI aho jAva mahApaumadaha vaNNAbhAI hirI ya ittha devI jAva paliovamahiiyA parivasai, se eeNaTreNaM goyamA ! evaM vuccaI' isake bIcame jo kamala hai vaha do yojana kA hai mahApadmahUdra ke varNa jaise aneka padma Adi yahA~ para hai isa kAraNa he gautama ! maine isakA nAma mahApadma hRdra aisA kahA hai isa sambandha meM jo prazna gautamane kiyA hai vaha saba pIche ke prakaraNa meM likhA jA cukA hai, ataH vahAM se jAnalenAcAhiye -yaha bAna yahAM Agata yAvat zabda batalAtA hai vahAM para hI nAmakI devI rahatI joyaNasahassaM vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acche rayayAmayaphUle eva AyAmavikkhaMbha . viNA jA ceva paumaddahassa vattavvayA sA ceva NeyavA' maan| mAyAma meM unnara yorana eTale che, ane eka hajAra ceAjana eTale ene vizkela che. UMDAI (udha) enI daza jana jeTalI che. e AkAza ane sphaTikavat nirmaLa che. ene kUla rajatamaya che.. A pramANe AyAma ane vikhaMbhane choDIne zeSa badhI vaktavyatA ahIM padmadrahanI vaktavytaa va 1 cha, me samA naye. 'paumappamANaM do joyaNAI aTTho jAva mahApaumadahavaNNAbhAI hirIya ittha devI jAva paliovamadviiyA parivasai, se eeNaTreNaM goyamA! zva gujja enI madhya bhAgamAM je kamaLa che te be jana jeTaluM che. mahApamahadanA varNa jevA aneka padumo vagere ahIM che. ethI he gautama ! meM enuM nAma mahApadama hada evuM kahyuM che. A saMbaMdhamAM je prazna 1 * che te viSe gata prakaraNamAM carcA karavAmAM AvelI che. ethI jijJAsuo : eja vAta ahIM prayukta thayela yAvat za6 48 42 che. mIhI che, yAvatu enI eka palyopama ja014
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 jambUdvIpaprAptisUtre NAmadhijje pannatte ja Na kayAi NAso' atha ca khalu gautama ! mahApadmadasya zAzvataM nAmadheya prajJaptam , yanna kadAcinnAsIt3, idaM ca prAyaH pamahadasUtrAnusAreNa vyAkhyAtavyam , athAsya dakSiNadvArAnniHsRtAM mahAnadIM nirdizannAha-'tassa NaM mahApaumadahassa' tasya khalu mahApadmadasya-tasya pUrvoktasya khala mahApadmadasya 'davikhaNilleNaM toraNeNaM' dAkSiNAtyena dakSiNadigbhavena toraNena 'rohiyA mahANaI pabUDhA samANI' rohitA rohitAnAmnI mahAnadI pravyUDhA niHsRtA satI 'solasa paMcuttare joyaNasae paMca ya egRNavIsaibhAe joyaNassa' poDaza pazcottarANi pazcAdhikAni yojanazatAni paJca ca ekonaviMzatibhAgAna janasya 'dAhiNAbhimuhI pancae NaM gaMtA' dakSiNAbhimukhI parvatena saha gatvA 'mahayA ghaDamuhapavitti eNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAirega do joyaNasaieNaM pavAraNaM pavaDaI' mahAghaTamukhapravRttakena mahAghaTaH bRhaddhaTastasya yanmukhaM tasmAt pravRttiH-nirgamo yasya sa jalabamUhaH sa iva mahAghaTahai yAvat isakI eka palyopamakI sthiti hai 'aduttaraM ca NaM goyamA! mahA paumadahassa sAsae NAmadhijje paNNatta ja Na kayAi NAsI3' athavA-he gautama ! mahA padmadra aisA jo isa idra kA nAma hai vaha zAzvata hI hai kyoMki aisA yaha nAma isakA pUrva kAla meM nahIM thA, aba bhI aisA isakA nAma nahIM haiM bhaviSya kAla meM bhI aisA isakA nAma nahIM rahegA-so aisI bAta nahIM hai pUrva meM bhI yahI nAma thA, vartamAna meM bhI yahI nAma hai aura bhaviSya kAla meM bhI yahI nAma rahegA ataH isa prakAra ke nAma hone meM koI nimitta bhI nahIM hai (tassaNaM mahApaumaddahassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM rohiA mahANaI pabUDhA samANI solasa paMcuttare joyaNasae paMca ya egRNavIsai bhAe joyaNassa dAhiNAbhimuhI pamvaeNaM gaMtA mahayA ghaTamuha pavittieNa muttAvali hArasaMThieNaM sAirega do joyaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai) isa mahApazahada kI dakSiNadigvartI toraNa se rohitAnAmakI mahAnadI nikalI hai aura mahAhihmavaMta parvata ke upara vaha 1605, yojana taka dakSiNAmimukhI hokara vahatI resI sthiti cha. 'aduttaraM ca NaM goyamA ! mahApaumadahassa sAsae NAmadhijje pa. jaMNa kayAi NAsI' mathavA gautama! mahApamA sava2 mAina nAma chata zAzvata cha, kemake evuM e nAma enuM pUrvakALamAM nahotuM hamaNuM paNa enuM nAma nathI. bhaviSya tkALamAM paNa evuM enuM nAma raheze nahi, evI vAta nathI paNa pUrvamAM paNa eja nAma hatuM. vartamAnamAM paNa eja nAma che ane bhaviSyatkALamAM paNa eja nAma raheze. ethI mA prA2nA nAma bhATa 7 nimitta 55 nathI. 'tassaNaM mahApaumadahassa dakviNilleNaM toraNeNaM rohiA mahANaI pabUDhA samANI solasa paMcuttare joyaNasae paMcaya egUNavIsae bhAe joyaNassa dAhiNAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAirega do joyaNasaieNaM pavaDaI' se bhaDApAnI kSiya patA tathA hitA nAma bhalA nadI nIkaLI che ane mahAhimavaMta parvatanI upara te 165 - jana sudhI dakSiNa
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 12 mahApanahaMdasvarUpanirUpaNam ___ 107 mukhapravRttikastena tathA mahAghaTamukhAgniHsarajalasamUhavacchabdAyamAnavegavatA prapAtenetyagrimeNa sambandhaH, muktAvalihArasaMsthitena sAtireka dvi yojanazatikena sAdhika yojanazatadvayapramANena prapAtena nirjhareNa prapatati, athAsyAH prapatatasthAnaM pradarzayitumAha-'rohiyA NaM' ityAdi, 'rohiyANaM mahANaI jao pavaDai etya NaM mahaM egA jibbhiyA paNNattA' rohitA khalu mahAnadI yataH yasmAt sthAnAt prapatati, atra tatprapatanasthAne khalu ekA mahatI bRhatI jihikA tadAkAravastuvizeSaH praNAlikA prajJaptA, atha tasyA jihikAyA mAnAdhAha-'sA NaM jibhiyA' ityAdi, sA khalu jibikA-sA anantaroktA khala jivikA 'joyaNaM AyAmeNaM addhaterasa joyaNAI vikkhaMbheNaM' yojanamAyAmena arddhatrayodaza yojanAni-dvAdaza yojanAni pUrNAni trayodazasya yojanasyArddham viSkambheNa vistAreNa, 'kosaM vAhalleNaM magaramuhaviuThasaMThANasaMThiyA savyavairAmaI acchA' krozam ekaM krozam bAhalyena piNDena, makaramukhavivRtasaMsthAnasaMsthitA vivRta (vyAtta) makaramukhavasthitA, mUle vivRtasya pUrvaprayogAItve'pi paraprayogaH prAkRtakhAt , sarvavajraratnamayI-sarvAtmanA vajraratnamayI accheti upalakSaNatayA zlakSNetyAdi bodhakam tatsaGgrahaH sArthazcaturyasUtrAd vodhyH| athAsauM rohitA mahAnadI yatra prapatati huI apane gharamukha pravRttika evaM muktAvalihAra tulya aise pravAha se parvata ke nIce rahe hue rohita nAmake prapAta kuNDa meM giratI hai parvata ke Upara se nIce taka giranevAlI vaha pravAha pramANa meM kucha adhika do sau yojana kA hai (rohiANamahANadI jao pavaDai etthaNaM mahaM egA jinbhiyA paNNattA) rohitA nadI jisa sthAna se usa prapAta kuNDa meM giratI hai vaha eka vizAla jibikA hai (sA gaM jinbhiyA joyaNaM AyAmeNaM addhaterasa joyaNAI vikkhaMbheNaM kosaM cAhalleNaM magaramukhaviuTThasaMThANasaMThiyA savvavairAmaI acchA) yaha jihikA AyAma meM -lambAI meM-eka yojanakI hai tathA eka kozakI isakI moTAI hai AkAra isakA khale hae magara ke muha jaisA hai yaha sarvAtmanA vajra ratnamayI hai tathA AkAza evaM sphaTika ke jaisI yaha nirmala hai (rohiANaM mahAmaI jahiM pavaDai ettha NaM bhisakhI thaInevahe che. e pitAnA ghaTamukha pravRttika temaja muktAvalihAra tulya pravAhathI parvatanI nIce AvelA rahita nAmaka prapAta kuMDamAM paDe che. parvata uparathI nIce sudhI paDanAra te avArDa prabhAmA 44 vadhAre mse| thApana sA che. 'rohiA NaM mahAvI jao pavaDai etthaNaM mahaM egA nimbhiyA paNNattA' litA nahI re sthAna parathI prapAta mAM para che. te sthAna se viza ll 35bhAM che. 'sA NaM jinbhiyA joyaNaM AyA. aura anaterasajoyaNAI vikkhaMbheNaM kosaM bAhalleNaM magaramukhaviudRsaMThANasaMThiyA svvvikAma kawA" e jiliMkA AyAma-laMbAI-mAM-eka ejana jeTalI che temaja eka gAu jeTalI enI moTAI che ene AkAra khullA magaranA mukha jevuM che. e sarvAtmanA patnabhayA cha tebhara mA. ma. Ti4 2 nima che. 'rohiANaM mahANaI jahiM
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 108 amlIpaprAptisUtra taNkuNDamAha-rohiyA NaM mahANaI jahiM pakDai ettha NaM maI page rohiyappavAyakuMDe NAma kuMDe paNatte' rohitA khalu mahAnadI yatra prapatati atra khalu mahadekaM rohitA-prapAtakuNDaM nAma kuNDa prajJaptam , tasya mAnAcAha-'savIsaM' ityAdi, 'savIsaM-joyaNasayaM AyAmavikkhaMbheNaM paNNattaM, tiNNi asIe joyaNasae kiMci visesUNe parikkheveNaM, dasa joyaNAI uvveheNaM, acche saNhe so ceva vaNNaoM' saviMzati-viMzatisahitaM yojanazatam AyAmaviSkambheNa-daivistArAbhyAM prajJaptam , trINi azItAni azItyadhikAni yojanazatAni kiJcidvizeponAni kizcidadhikanyUnAni parikSepeNa paridhinA daza yojanAni udvedhena bhUgatatvena acchaH zlakSNaH sa eca varNakaH pUrvokta eva varNanaparapadasamUho vodhyaH sa ca 21 pRSThokta gadgAprapAtakuNDAdhikArAda vodhyaH, tadevAha-'vairatale baTTe samatIre jAva toraNA' vajratalaM-vajraratnamayatalayuktam vRttaM vartulam samatIraM samAnataTakam yAvat yAvatpadena-'rajatamayakUlaM vajramayapApANaM suvarNa zubhra rajatamayavAlukAkara vaiDUryamaNi sphaTika paTalAcchAditaM mukhAvatAraM sukhottAraM nAnAmaNitIrtha mahaM ege rohiyappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte) yaha rohitA nAmakI mahAnadI jahAM para giratI hai vahAM para eka vizAla prapAtakuNDa hai isakA nAma rohitaprapAtakuNDa hai (savIsaM joyaNasayaM AyAmavikkhaMbheNaM paNNattaM tiSNi asIe joyaNalae kiMcivisesUNe parikkheveNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acche saNhe sau ceva vaNNao) yaha rohitaprapAta kuNDa AyAma aura viSkambha kI apekSA 120 yojana kA hai isakA parikSepa kucha kama 380 yojana kA hai isakI gaharAI 10 yojana kI hai accha zlakSNa Adi padoM kI vyAkhyA gaMgAprapAtakuNDake varNana se jAna lenA cAhiye (vaharatale, vaTUTe, samatIre, jAva toraNA, taslaNaM rohiappa. vAyakuNDasla bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaM ege rohiyadIve NAmaM dIve paNNatte) isakA tala bhAga vajraratna kA banA huA hai yaha gola hai, tIra bhAga sama hainIcA UMcA nahIM hai yahAM yAvat pada se 'rajatamayakUlaM, vajramayapASANaM, suvarNa pavaDai etyaNa mahaM ege rohiyappavAyakuMDe NAma kuThe paNNatte sazahitA nAma: mahAnahI jyAM paDe che tyAM eka vizALa prapAta kuMDa che. enuM nAma hita prapAta kuMDa che. 'savIsa joyaNasa AyAmatrikhaMbheNaM paNNattaM tiNNi asIe joyaNasae kiMcivisesUNe parivakheveNaM isa joyaNAI uvveheNaM acche saNhe so cetra vaNNao' mA zahita prapAta AyAma ane vidhvaMbhanI apekSAe 120 ejana jeTaluM che. Ane parikSepa kaMIka kema 380 ejana jeTaluM che. enI UMDAI 10 ejana jeTalI che. accha, lakSaNa vagere pahAnI vyAcyA vimA apAta huna namAthI gaNI nama. 'cairatale, ghaTTe, samatIre jAva toraNA tassaNaM rohiappavAyakuNDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ega rohiyadIve NAmaM dIve paNNatte' sana ARIL ORna mimita cha. ye gANa cha. manA tIra mAgasama hai, yAnI yA nathI. mahI yAvat 54thI 'rajatamayakUlaM vaJamayapApANa
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH saM0 12 mahApadmahadasvarUpanirUpaNam 102 subaddham AnupUrvIsujAtavapragambhIraM zItalajalaM saMcchannapatravisamRNAlaM vahUtpalakumudanalinasubhaga saugandhika puNDarIka mahApuNDarIka zatapatrasahasrapatrapraphullakesaropacitaM padapadaparibhujyamAnakamalam acchavimalapathyasalilaM pUrNa parihastabhramanmatsya kacchapAnekazakunagaNamithunavicaritazabdonnatikamadhurasvaranAditaM prAsAdIyaM 4, ityAdi. 21 pRSThoktAnusAreNa bodhyam , vyAkhyA ca tatsUtrato bodhyA, evaM toraNaparyantaM varNanIyam , ityAha-toraNAH iti, adhunA'sya dvIpavattAvyatAmAha-'tassa NaM rohiyappavAyakuMDassa' tasya khala rohitA prapAtakuNDasya 'bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege rodiyadIve NAmaM dIve paNNatte' bahumadhyadezabhAgaH, atra khala mahAn eko rohitA dvIpo nAma dvIpaH prajJaptaH / tasyAyAmAcAha-solasa joyaNAI-AyAmavikkhaMbheNaM' poDaza yojanAni AyAmaviSkambheNa, navaraM gaGgAdvIpato dvigu. NAyAmaviSkambhatvAt SoDazayojanapramANo'yaM rohito dvIpa ityarthaH, 'sAiregAiM paNNAsaM joyazubhrarajatamaya bAlukAkas vaiDUryamaNisphaTikapaTalAcchAditaM, sukhAvatAraM sukhottAraM, nAnAmaNitIrthasubaddham AnupUrvyasujAtavagaMbhIrazItalajalaM, saMcchannapatravisamRNAlaM, bahUtpala kusudanalinasubhagasaugaMdhikapuNDarIkamahApuNDarIka zatapatrasahasrapatrapraphullakesaropacitaM, SaTU padaparibhujyamAnakamalam, acchavimala. pathyasalilaM, pUrNa, parihasta bhramanmatsyakacchapAnekazakunagaNamithunavicarita zabdonnatikamadhurasvaranAditaM, prAsAdIyaM 4' ityAdirUpa se yaha pATha gRhIta haA hai| ina padoM ko vyAkhyA caturthe sUtra kI vyAkhyA karate samaya kI jAcukI hai| isa taraha kA yaha saba varNana toraNoM ke varNana taka yahAM para karalenA cAhiye .(tassa NaM rohiappavAyakuMDassa bahumajjhadesamAe ettha NaM mahaM ege rohiyadIve NAmaM dIye paNNatte) usa rohitaprapAtakuNDa ke ThIka madhyabhAga meM eka vizAla rohitadvIpanAmakA dvIpa kahA gayA hai (solasajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAi. regAI paNNAsaM joyaNAI parikkheveNaM do kose asie jalaMtAo savvavarAmae suvarNa zubhrarajatamayavAlukAkam' vaiDUryamaNisphaTikapaTalAcchADitaM, sukhAvatAra sukhottAra', nAnamaNitIrthasubaddhaM AnupUrvasujAtavagaMbhIrazItala jalaM, saMcchanna patra visamRNAlaM, bahUtpalakumuda nalina subhaga saugaMdhika puNDarIka, mahApuNDarIka zatapatra, sahasrapanna praphullakesaropacita SaTpadaparibhujyamAnakamalam, acchavimalapathyasalilaM, pUrNa, parihastabhramanmatsyakacchapAneka zakunagaNamithunavicaritazabdonnatikamadhurasvaranAditaM prAsAdIyaM 4' 12 35 me pA salIta thayo che. e padanI vyAkhyA caturtha sUtramAM karavAmAM Avela che. A pramANe ma! madhu varNana tAranA varNana subhI garI 4za se naye. 'tassa Na rohiappavAyakuMDassa bahumajhadesabhAe ettharNa maha ege rAhiradIve NAmaM dIve paNNatte' te zakhita prapAta unA 18 madhyabhAgamA 4 suvizArIDitadvA5 nAma dI5 mA che. 'solasa joyaNAI AyAmavikkha bheNaM sAiregAI paNNAsaM joyaNAI parikkheveNaM do kose asie jalaMka
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpamamaptisUtra NAI parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo sabyavairAmae acche' sAtirekANi pazcAzataM yojanAni parikSepeNa, dvau krozau ucchito jalAntAt sarvavannamayo'cchA, 'se NaM egAe pau. mavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM sacao samaMtA saMparikkhitte' sa khalu ekayA padmayaravedikayA ekena ca vanapaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH, 'rohiyadIvassa NaM dIvassa uppi vahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNate' rohitA dvIpasya khalu dvIpasya upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajaptaH, 'tassa NaM bahusamaramaNijjamsa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege bhavaNe paNNatte' tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya vahumadhyadezabhAge yatra khalu mahadekaM bhavanaM prajJaptam , 'kosaM AyAmeNaM sesaM taM ceva pamANaM ca aTTo ya bhANiyo ' zepaM tadeva pUrvoktameva pramANaM tacca ardhakrozam viSkambheNa, dezonakrozamuccatveneti ca zabdAt rohitA devI zayanAdi varNako'pi bhaNitavyaH, ca punaH arthaH-rohitA dvopanAmakAraNam , acche) yaha dvIpa AyAma aura viSkambha kI apekSA se 16 yojana kA hai kucha adhika 50 yojana kA isakA parikSepa hai yaha jala se do kosa Upara uThA huA hai yaha sarvAtmanA vanamaya hai AkAza aura sphaTika ke jaisA yaha nirmala hai (se NaM egAe paumavaraveDyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM sacao samaMtA saMparikkhitte) yaha eka padmavaravedikA se aura eka vanaSaNDa se cAroM ora se acchI taraha ghirA huA hai (rohiyadovassa NaM dIvassa uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte) isa rohita dvIpa ke Upara kA jo bhUmibhAga hai vaha bahusamaramaNIya kahA gayA hai (tassaNaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaM ege bhavaNe paNNatte, kosaM AyAmeNaM sesaM taM ceva pamANaMca ahoya bhANiyanvo) usa bahasamaramaNIya bhUmibhAga ke ThIka bIca meM eka vizAla bhavana kahA gayA hai yaha AyAma kI apekSA eka koza kA hai viSkambha kI apekSA Adhe kozakA hai kucha kama ekakoza kI isakI UMcAI hai ityAdi rUpa se yahAM aura bhI saba tAo savvavairAmae acche se dI5 mAyAma sana 14 sanI apekSAye 16 yauna sA che. kaMIka adhika 50 jana eTale Ano parikSepa che. e pANIthI be gAu upara uThelo 'cha. sarvAtmanA patramaya che. mAza bhane 54 vA nima cha. 'se gaM egAe pauvaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhite' me me pata2 althI bhane ma panama'3thI yAma2 sArI rIta parikRta cha. 'rohiyadIvassa NaM dIvassa uppiM bahu samaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' mA zAhata dIpanI 52ne 2 bhUmilA che tamasamaramaNIya 4pAmA mAvata cha. 'tassa gaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajhadesabhAe etthaNaM maha ege bhavaNe paNNattaM, kosaM AyAmeNaM sesa ta ceva pamANaM ca aTo ya bhANikacyo' te bahu samaramaNIya bhUmibhAganA ThIka madhyabhAgamAM eka vizALa bhavana Avela che. e AyAmanI apekSAe eka gAu jeTaluM che. e AyAmanI apekSAe e bhavana ardhA gAu
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 12 mahApadmahadasvarUpanirUpaNam bhaNitavyaH vaktavyaH / athAsyA rohitAyA lavaNasamudragamanaprakAramAha-'tassa gaM' ityAdi, 'tassa NaM rohiyappavAyakuMDassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM' tasya khalu rohitA prapAtakuNDasya dAkSiNAtyena toraNena-bahireNa 'rohiyA mahANaI paDhA samANI' rohitA mahAnadI pravyUDhA-niHsRtA satI 'hemavayaM vAsaM ejjemANI2' haimavataM varSe prati ejamAnA2-Agaccha. ntI2 'sahAvaivaTTaveyaddhapavvayaM' zabdApAtinaM zabdApAtinAmAnaM vRttavaitADhayaparvatam 'addha joyaNeNaM' ardhayojanena-krozadvayena 'asaMpattA' asamprAptA asaMspRSTA dUrasthitetyarthaH, 'pura: sthAbhimuhI' pUrvAbhimukhI 'AvattA samANI hemakyaM vAsaM duhA vibhayamANI vibhayamANI' AvRttA-parAvRttA satI haimavataM tannAmakaM varSa dvidhA vibhajamAnA2 dvibhAgaM kurvANAra 'aTThAvIsAe salilAsahassehiM samaggA' aSTAviMzatyA-aSTAviMzati saMkhyakaiH salilAsahasraH-mahAnadI sahasraiH samagrA sampUrNA bharatanadyapekSayA dviguNanadIparivRtatvAt , 'ahe jagaI' adha:adhobhAge jagatIM jambUdvIpabhUmi 'dAlaittA purasthimeNaM' dArayitvA bhitvA paurastyena pUrvabhAgena 'lavaNasamudaM samappei' lavaNasamudraM samupaiti pravizati, 'rohiyANa' iyaM rohitA khalu varNana jaisA tIsare sUtra meM kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para karalenA cAhiye (tassa NaM rohiyappavAyakuNDassa dAkkhiNilleNaM toraNeNaM rohiyA mahANaI pavUDhA samANI hemavayavAsaM ejjemANI 2 saddAvaI baTaveaddhapavayaM addhajoyaNeNaM asaMpattA purasthAbhimuhI AvattA samANI hemavayaM vAlaM duhA vibhayamANI 2 aTThAvIsAe salilAsahassehi samaggA ahe jagaI dAlahattA purathimeNaM lavaNasamudaM samappei) usa rohita prApAtakuNDakI dakSiNa dizA ke toraNa se rohitA nAmakI mahAnadI nikalI hai vaha haimavata kSetrakI ora AtI 2 zabdApAtI vRttavaitAvya parvata se do koza dUra rahakara phira vahAM se vaha pUrvadizA kI ora lauTatI hai aura haimavata kSetra ko do vibhAgoM meM vibhakta karatI huI 28 hajAra parivAra bhrata nadiyoM se yukta hokara jambUdvIpa kI jagatI ko bhedatI huI pUrva lavaNa samudra meM milatI hai (rohiANaM jahA rohiaMsA) rohitAMzA mahAnadI ke varNana ke jeTaluM che kaMIka kama eka gAu jeTalI enI UMcAI che vagere rUpamAM ahI zeSa , paNana bI sUtra bhurAma sabhA me. 'tarasa NaM rohiyappavAyakuNDassa dakhijilleNaM toraNeNaM rohiyA mahANaI pavUDhA samANI hemavayavAsaM ejjemANIra saddAvaI vaTTaveaddha'pavvayaM addhajoyaNeNaM asaMpattA puratthobhimuhI AvattA samANI hemavayaM vAsaM duhA vibhayamANI 2 aTThAvIsAe salilAsahassehi samaggA ahe jagaI dAlaittA purathimeNaM lavaNasamudaM samapei' rita prapAta unI kSa hizAna tAraNAthI hita nAma mahA nahI nANe che. te nadI haimavata kSetra tarapha pravAhita thatI zadApAtI vRtta vitADhaya parvatathI be gAu dUra rahIne pachI tyAMthI te pUrva dizA tarapha pAchI phare che. ane te haimavata kSetrane be vibhAgamAM vibhakta karatI 28 hajAra parivAra bhUta nadIothI yukta thaIne jaMbUdviipnii tI hita 42tI pUrva saNa samudramA bhaNe che. 'rohiANaM jahA rohiaMsA'
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre mahAnadI 'jahA rohiyaMsA' yathA-yena prakAreNa ANamAdinA rohitAMzA gahAnadI varNitA 'tahA pavAhe ya muhe ya bhANiyavyA' tathA tena prakAreNa pravAhe nirgaye ca punaH mukhe samudrapraveze ca bhaNitavyA varNanIyA, iti etadvarNanaM kimpayantam ? ityAha-'jAva saMparilikhatA' yAvat saMparikSipteti-tathAhi-rohitA khalu pravahe arddha trayodaza yojanAni viSkambheNa, krozamudvedhena tadanantaraM ca khalu mAtrayA2 parivardhamAnA2 mUkhamUle paJcaviMza yojanazataM, viSkamgeNa ardhatRtIyAni yojanAni udvedhena ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM saMparikSipteti varNanaM rohitAMzA mahAnadyadhikArAbodhyam , atha harikAntA nadIvaktavyatAmAha-'tassa NaM mahApaumadahassa' ityAdi tasya khalu mahApadmahRdasya 'uttareNaM toraNeNaM' auttareNa toraNena bahireNa 'harikaMtA mahAI pavuDhA samANI jaisA hI isa nadI ke AyAma Adi kA varNana hai isaliye-(padAheakheabhA. NiyavA) pravAha-nirgama-meM aura mukha samudra praveza meM-jaisA kathana-'jAva saMparikkhittA' isa pATha taka rohitAMzA ke prakaraNa meM kiyA gayA hai vaha saba kathana yahAM para bhI jAnalenA cAhiye-jaise-'rohitA pravaha meM-draha nirgama meM-viSkambha kI apekSA 12 // yojana haiM aura udvedha kI apekSA 1 kozakI hai isake yAda thoDI 2 baDhatI hui vaha mukhamUlame 125 yojana ke viSkambhavAlI ho gai hai aura 2. / yojana pramANa :udvedhavAlI ho gaI hai / tathA yaha donoM pArzva bhAga meM do padamavaravedikAoM se evaM do vanaSaNDoM se ghirI huI hai aisA yaha varNana rohitAMza mahAnadI ke adhikAra se jAnalenA caahiye| harikAntAnadIvaktavyatA (tassa NaM mahApaumaddahassa uttarilleNaM toraNeNaM harikatA mahANaI pabUDhA samANI solasa paMcuttare joyaNasae paMcaya egUNavIsaibhAe joyaNassa uttraabhihitAMzA mahAnadInA varNana jevuM ja e mahA nadInA AyAma vagerenuM varNana che. methI 'pavAheamukhe a bhANiyavvA' pravAha-nigamamA mana bhuma samudra pravezamA re 4thana-jAva saMparikkhittA' mA 48 sudhI zahitAMzana 42mA vAmAM mAvasa cha, te badhuM kathana ahIM paNa jANI levuM joIe. jemake rehitA pravAhamAM-draha nirgamamAMviSkrabhanI apekSAe te 12 ejana che ane udhanI apekSAe 1 gAu pramANa che. tyAra bAda svalpa pramANamAM abhivaddhita thatI te sukha mULamAM 125 pejana jeTalA vidhvaMbhavALI thaI gaI che. ane rA jana pramANa udhavALI thaI gaI che. temaja e ane pAzva bhAgamAM be padmavara vedikAothI temaja be vanakhaDothI AvRta che. evuM A varNana hitAMza mahAnadInA adhikAramAMthI jANI levuM joIe. harikAntA nadI vaktavyatA 'tamsaNaM mahApaumaddaharasa uttarilleNaM toraNeNaM harikatA mahANaI pavUDhA samANI solasa
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 12 mahApadmahradasvarUpanirUpaNam 113 solasa paMcuttare joyaNasae paMca ya egNavIsahabhAe joyaNassa uttarAbhimuhI padhaeNaM gaMtA mahayA ghaDaguhabbattieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAirega dujoyaNasaieNaM pavAraNaM pavaDai' harikAntA mahAnadI pravyUDhA satI poDazapazcottarANi yojanazatAni paJca ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya uttarAbhimukhIparvatena gatvA mahApaTamukhapravRttakena muktAvalihArasaMsthitena sAtireka dvi yojanazatikena prapAtena-pravAheNa prapatati, 'harikatA mahANaI-jao pavaDai ettha NaM mahaM egA jinmiyA pannattA, do joyaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM addhaM joyaNaM vAhalleNaM magaramuDaviuTThasaThANasaMThiyA sacarayaNAmaI acchA' harikAntA mahAnadI yataH prapatati, atra khallu mahatI ekA jidikA-tadAkAra varatuvizeSaH prajJaptA, dve yojane AyAmena paJcaviMzati yojanAni viSkambheNa, arddha yojanaM vAhalyena, makaramukha vivRtasaMsthAnasaMsthitA sarvaratnamayI muhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaTamuhapavattieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAirega du joyaNasaieNaM pavAraNa pavaDai) usa mahApadbhadraha ke uttaradigvartI toraNa dvArase harikAntA nAmakI mahAnadI nikalI hai yaha nadI 1605, yojana parvata ke Upara se uttara kI ora jAkara vaDe jora zorake sAtha apane ghaTa ke sukha se vinirgata jala pravAha ke tulya pravAha se ki jisakA AkAra muktAvali ke hArake jaisA hai aura jo kucha adhika do sau yojana pramANaparimita hai harikAntapAtakuNDa meM giratI haiM (harikatA mahANaI jamao pavaDaI-ettha NaM egA mahaM jimiA paNattA) yaha harikAntA mahAnadI jahAM se harikAntaprapAtakuNDameM giratI hai vahAM eka bahuta baDI z2ihikA-nAlI hai-(dojoyaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAI vikhaM. bheNaM addhaM joyaNaM bAhalleNaM magaramuhaviuDasaMThANasaMThiyA, sandarayaNAmaI acchA) yaha jihikA AyAmakI apekSA do yojana kI hai aura viSkambha kI apekSA 25 yojana kI hai isakA bAhalya 2 kozakA hai| khule hue magara mukhakA paMcuttare joyaNasae paMcaya egUNavIsaibhAe joyaNassa uttarAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaTa muhapavattieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAirega du joaNasaieNa pavAeNaM pavaDaI te mahA padmadraha uttaradigvatI tAraNa ka rathI harikAnta nAmaka mahAnadI nIkaLe che. A nadI 1905 A jama parvata uparathI uttaranI tarapha jaIne khUba ja vega sAthe pitAnA ghaTamukhathI vinirgata jala pravAha tulya ja pravAhathI-ke jene AkAra muktAvalinA hAra jevo hoya che ane je kaMIka adhika base jana pramANa parimita che.-harikAnta prapAta kuMDamAM paDe che. 'harikatA mahANaI jao pavaDai etthaNaM egA mahaM jibhiA paNNattA' mA ritA mahA nadI jyAMthI harikAntA prapAta kuMDamAM paDe che. tyAMthI eka vizALa jihika-nAlika che. 'do joyaNAI AyAmeNaM paNadhIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM addhaM joyaNaM bAhalleNaM magaramuhavi. uTusaMThANasaMThiyA, savvarayaNAmaI acchA' me rlast mAyAmanI apekSAye meM yogana jeTalI che ane viSThabhanI apekSAe 25 jana jeTalI che. ene bAhalya be gAu ja015
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre 114 acchA, 'harikaMtA NaM mahANaI jahiM pavaDa' harikAntA khalu mahAnadI yatra prapatati, 'ettha NaM mahaM ege harikaMtappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte' atra khalu mahadekaM harikAntA prapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJatam, 'doNi ya cattAle joyaNasae AyAmavikkhaMbheNaM satta ya uNaTThe joyaNasae parivakheveNa' catvAriMze catvAriMzadadhike dve ca yojanazate AyAmaviSkambheNa- dairghyavistArAbhyAm, ekonapaSTAni - ekonaSaSTyadhikAni saptayojanazatAni parikSepeNa, 'acche evaM kuMDavattacvayA savvA neyavvA jAva toraNA ' accham evaM kuNDava kavyatA sarvA netavyA yAvat toraNAH, 'tassa NaM harikaMtappavAyakuDassa bahumajjha desabhAe ettha NaM mahaM ege rikaMtadIve NAmaM dIve pannatte' tasya khalu harikAntA prapAtakuNDasya bahumadhyadezabhAgaH, atra khala mahAna eko harikAntA dvIpo nAma dvIpaH prajJaptaH 'vattIsaM joyaNAI AyAmacikkhaMbheNa eguttaraM joyaNasayaM jaisA AkAra hotA hai vaisA hI isakA AkAra hai / yaha sA ratnamayI hai tathA AkAza aura sphaTika ke jaisI nirmala hai / (harikaMtANaM mahANaI jahiM pavaDaD ettha mahaMge harikaM pavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte) harikAnta nAmakI yaha mahAnadI jahAM para giratI hai vahAM para eka vizAla harikAnta prapAtakuNDanAmakA kuNDa hai ( doNNiya cattAle joyaNasae AyAmavikkhaM meNaM sattaauNaTTe joyaNasae parikkheveNaM acche evaM kuMDavattavayA savvA NeyA jAva toraNA) yaha kuNDa AyAma aura viSkambha kI apekSA do so cAlIsa yojana kA hai tathA isakA parikSepa 759 yojanakA hai / yaha kuNDa AkAza aura sphaTika ke jaisA bilakula nirmala hai / yahAM para kuNDa ke sambandha kI pUrIvaktavyatA toraNa ke kathana taka kI kahalenI cAhiye (tassaNaM harikaMtappavAyakuMDassa bahumajpradesabhAe ettha NaM mahaMge harikaMtadIve NAmaM dIve pa.) usa harikAnta prapAta kuNDa ke ThIka bIca meM eka vizAla harikAnta dvIpa nAmaka dvIpa kahA gayA hai / (battIsaM joyaNAI jeTalA che. khullA mukhavALA magaranA jevA AkAra Ane che. e sarvAtmanA ratnamayI che bhanna Aza bhane TiThavat menI nirbhAMti che. 'harikaMtANaM mahANaI jahiM pavaDai etthaNaM mahaM ege harikaMtappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte' (rikSanta nAma se bhahAnahI tyAM paDe che tyAM zreSTha vizANa hariAnta prapAta kuMDa nAbhaH jhuMDa che 'doNNiya cattAle joyaNasae AyamavikkhaMbheNaM sattaauTTe joyaNasae parikkheveNaM acche evaM kuMDabattavvayA savvA NeyA jA toraNA' the 3 AyAma bhane viSThalanI apekSA aso yAsIsa yojana neTaseo temaja AnA parikSepa 7paTTu ceAjana jeTale che. e kuMDa AkAza ane sphaTikannat ekadama nirmAMLa che ahIM kuMDa saMbadhI pUrI vaktavyatA tAraNAnA kathana sudhInI adhyakRta karI levI joIe. 'tassa NaM harikaMtappavAyakuM Dassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaMge harikaMtadIve NAmaM dIve paNNatte' te harita prabhAta muMDanA hI madhya lagabhAM zreSTha dizA haribhanta dvIpa nAbhaH dvIpa Ave che. 'battIsaM joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM eguttaraM joyaNasa
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 12 mahApadmahadasvarUpanirUpaNam parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo savvarayaNAmae acche' dvAtrizataM yojanAni AyAmaviSkambheNa, ekottaraM yojanazataM parikSepeNa, dvau krozau ucchrito jalAntAt, sarvaratnamayo'cchA, 'se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM jAva saMparikkhitte vaNNao bhANiyavyo tti' sa khalu ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanapaNDena yAvat samparikSiptaH varNako bhaNitavya iti, 'pamANaM ca sayaNijjaM ca aTThoya bhANiyabyo' pramANazca zayanIyazca arthazca bhnnitvyH| 'tassa NaM harikaMtappavAyakuMDassa uttarilleNaM toraNeNaM jAva pavUDhA samANI harivassaM vAsaM ejamANI 2 viyaDAvaI vaTTaveyaddhaM joyaNeNaM asaMpattA paccasthAbhimuhI AvattA samANI harivAsaM duhAvibhayamANI 2 chappaNNAe salilAsahasse hiM samaggA ahe jagaI dalaittA paccaAyAmavikhaMbheNaM eguttaraM joyaNasayaM parikkheveNaM do kose Usiye jalaMtAo sambarayaNAmae, acche) yaha dropa AyAma aura viSkambha kI apekSA 32 yojana kA hai 101 yojana kA isakA parikSepa hai tathA yaha jala ke Upara se do kozataka UMcA uThA hai sarvAtmanA yaha ratnamaya hai aura AkAza evaM sphaTika ke jaisA nirmala hai (seNaM egAe paumavaraveDyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM jAva saMparikkhitte) yaha eka padmavara vedikAse aura eka vanaSaNDase cAroM ora se ghirA huA hai (vaNNao bhANiavvotti) yahAM para padmavara vedikA aura vanaSaNDakA varNana karalenA cAhiye (pamANaM ca sayaNijjaM ca aTThoya bhANiyavyo) tathA harikAnta dvIpakA pramANa, zayanIya evaM isa prakAra ke isake nAma hone ke kAraNa rUpa artha kA bhI varNana karalenA cAhiye (tassa NaM harikaMtappavAyakuNDassa uttarilleNaM toraNeNaM jAva pavUDhA samANI harivassaM vAsaM ejjamANI 2 viaDAvaI vaTTaveyaddhaM joyaNeNaM asaMpattA paccatthAbhimuhI AvattAsamANI harivAsaM duhA vibhayamANI 2 chappaNNAe salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dalaitA paccatthimeNaM lavaNa. samuI samappei) usa harikAnta prapAtakuNDa ke uttaradigvartI toraNa dvAra se yAvat parikkheveNaM do kose asie jalaMtAo savvarayaNAmae acche se bIya mAyAma mAvi bhanI apekSAe 32 jana jeTaluM che. 101 jana jeTalo Ane parikSepa che temaja e pANInI uparathI base gAu UMce che. e sarvAtmanA ratnamaya che ane AkAza temaja 11 vI yenI nimanti cha. 'se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM jAva saMparikkhite' ko me 512 hAthI mana me vanathI yAmera mATata cha. 'vaNNao bhANiavvotti' mI panava2 36 mane vanamanu vana samaya se naye. 'pamANaM ca sayaNija ca aTThoya bhANiyaco temA Reld dvIpanu prama zayanIya tabhara mA pramANe / menu nAma 424 viSa 5 gaDI spaSTatA 43 vA naye. 'tassa NaM harikaMtappavAyakuNDassa uttarilleNaM toraNeNaM jAva pavUDhA samANI harivassaM vAsa ejjamANI 2 viaDAvaI vaTTaveyaddhaM joyaNeNaM asaMpattA paccatvAbhimUhI AvattA samANI harivAsaM duhA vibhaya
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapratisUtra thimeNaM lavaNasamudaM samappei' tasya khalu harikAntA prapAtakuNDasya aunarAheNa toraNena yAvat pravyUDhA sati harivarpam varSam ejamAnA 2 vikaTApAtinaM vRttavaitAdayaM yojanena asaMprAptA pazcimAbhimukhI AvRttA satI harivarSa dvidhA vibhajamAnA 2 paT paJcAzatA salilAsahasaH samagrA adho jagatIM dalayitvA pazcimena lavaNasamudraM samupaiti, adhunA harikAntA mahAnadyAH pravahAdimAnaM pradarzayitumAha-harikaMtA NaM mahANaI' ityAdi harikAntA khalu mahAnadI 'pabahe paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM' prabahe hRdanirgame paJcaviMzati yojanAni viSkambheNa, 'baddha joyaNaM unheNaM' arddhayojanamudvedhena bhUgatatvena, 'tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parivaddhamANI 2 muhamUle bhaddhAijnaI joyaNasayAI vikkhaMbheNaM paMcajoyaNAI uvveheNaM, ubhao pAsiM dohi paumavaraveiyAhiM dohiM ya vaNasaMDehi saMpariksittA' tadanantaraM ca mAtrayA 2 krameNa 2 prati yojanaM samuditayorubhayoH pArzvayoH catvAriMzaddhanurvRddhayA pratipAya dhanurviMzati vRddhayetyarthaH, nikalatI huI yaha mahAnadI harivarpa kSetra meM bahatI vahatI, vikaTApAtI vRttavaitADhayayaryata ko 1 yojana dUra para choDakara vahAM se pazcima kI ora muDatI, harivarSa kSetra ko do vibhAgoM meM vibhakta karake 56 hajAra nadiyoM ke parivAra ke sAtha, jambUdvIpa kI jagatI ko nIce se dhvasta karake pazcimadigvIlavaNasamudra meM jA milI hai| (harikatA NaM mahANaI pavahe paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbhegaM, AddhajodhaNaM unheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parivadvamANI 2 muhamUle addhAijAI jograNasayAI vikkaMbheNa paMca joyaNAI ujveheNaM ubhao pAsiM dohiM pauma varaveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparikkhitA) harikAntA mahAnadI pravaha meM-draha nirgama meM-viSkambha kI apekSA 25 yojana kI uDedha (gaharAI) kI apekSA adhe yojana kI-do koza kI hai isake bAda vaha kramazaH prati pArzva meM20-20 dhanuSa kI vRddhi se baDhatI 2 samudra pravezasthAna meM 250 sau yojana pramANa viSkambhamaNI 2 chappaNNAe salila sahassehiM samagA ahe jagaI dalaitto paccatthimeNaM lavaNasamuhaM samappeI' te Rsird pra5ta junA uttara hivatI tara dArathI yAvat intI me mahAnadI harivarSa kSetramAM pravAhita thatI vikaTApAtI vRtta vaitADhaya parvatane eka ejana dUra cheDIne tyAMthI pazcima tarapha vaLIne harivarSa kSetrane be vibhAgamAM vibhakta karIne pa6 hajAra nadIonA parivAra sAthe jaMbudvIpanI jagatIne dIvAlane nIcethI vasta karIne pazcima hiyatA samudramA praviSTa thAya che. 'harikaMtANaM mahANaI pavahe paNavIsa joyaNAI vikkha bhegaM addhajoyaNaM ubveheNaM tayaNataraM ca NaM mAyAe 2 parivaddhamANI 2 muhamUle addhAijjAI joyaNasayAI vikkhaMbheNaM paMcajoyaNAI unveheNa ubhao pAsiM dohiM paumavaravei thAhiM dohiya vaNasaMDehiM saMparikkhittA' rizatA bhalA nahI hanirgamamA vi04manA apekSAe 25 jana jeTalI UMDAI udhanI apekSAe adha jana jeTalI eTale ke be hAu che. tyAra bAda te kramazaH pratipAzvamAM 20, 20, dhanuSa jeTalI abhivRdhita thatI
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ F prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAra: sU0 13 haimavatyarpadhara parvatavartikUTanirUpaNam 11 parivarddhamAnA 2 mukhamUle samudrapraveze arddhatRtIyAni yojanazatAni viSkambheNa vistAreNa paJzcayojanAni udvedhena bhUgatatvena, ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavara vedikAbhyAM dvAbhyAM ca 'vanapaNDAbhyAM saMparikSiptA - pariveSTitA | | 012 // atha himavadvarSaghara parvatavarti kUTavaktavyamAha - 'mahAhimavaMte NaM' ityAdi / mUlapU - mahAhimavaMte NaM bhaMte! vAsaharapavvae kaikUDA paNNattA ? goyamA ! aTTa kUDA paNNattA, taM jahA- siddhAyayaNakUDe ? mahAhimavaMtakUDe 2 hemakUDe 3 rohiyakUDe 4 hirikUDe 5 harikaMtakUDe 6 harivAsakUDe 7 veruliyakUDe 8, evaM cullahimavaMta kUDANaM jA caiva vattavayA sA ceva NeyavvA / se kegaTTeNaM bhaMte! evaM buccai mahAhimavaMte vAsaharapavvae 21, goyamA ! mahAhimavatenaM vAsaharapavdae cullahimavaMtaM vAsaharapavtrayaM paNihAya AyAmucca vehavikkhaMbhaparikkheveNaM mahaMtatarAe cetra dIhatarAe ceva, mahAhimavaMte ya ittha deve mahiddhIe jAva paliovamaTTiie parivasai // sU0 13 // chAyA - mahAhimavati khalu bhadanta ! varSadharaparvate katikUTAni prajJaptAni ? gautama ! aSTakUTAni prajJaptAni tadyathA - siddhAyatanakUTaM 1 mahAhimavatkUTaM 2 haimavatkaTaM 3 rohitAkUTaM 4 hrIkUTaM 5 harikAntAkUTaM 6 harivarSakUTaM 7 vaiDUryakUTam 8, evaM kSudrahitavatkUTAnAM yaiva vaktavyatA saiva tavyA, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate - mahAhimavAn varpadharaparvataH 2 1 gautama ! mahAhimavAn khalu varSadharaparvataH kSudra himavantavarSadharaparvataM praNidhAya AyAmoccatvodvedhaviSkambhaparikSepeNa mahattaraka evaM dIrghataraka eva mahAhimavAMzcAtra devo maharddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati ||013 || TIkA - 'mahAhimavaMte NaM' ityAdi 'mahAhimavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapaccae kai kUDA pannattA ? goyamA ! aTukaDA pannattA, taM jahA - siddhAyayaNakUDe 1 mahAhimavaMtakUDe 2 hemavaya kUDe 3 rohikaDe 4 hirikUDe 5 harikaMtakUDe 6 harivAsakUDe 7 veruliyakUDe 8' aSTakUTAni siddhAyatanakUTam - siddhAnAmAyatanaM gRhaM tadrUpaM kUTam 1, mahAhimavatkUTaM - mahAhimavAn nAma vAlI aura 5 yojana pramANa udvedhavAlI ho jAtI hai| isake donoM pArzva bhAgoM meM do padmavara vedikAeM aura do vanapaNDa haiN| unase yaha saMkSipta hai | sU0 12 // samudra praveza sthAnamAM 250 ahIMsA cAjana pramANa viSmabhavALI ane 5 ceAjana pramANu uddedhavALI thaI ya che, enA khanne pazva bhAgAmAM che pAvara vedikAe ane e vanakhaDA che. temanAthI e saparikSita che. ! sU 12 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 ambUdvIpapranaptisUtra adhiSThAtRvizeSastasya kUTam nivAsabhUtaM girizRGgam 2, haimavatakUTaM-haimavato'pi adhiSThAtAtasya kUTam 3, rohitAkUTa-rohitAmahAnadI devIkUTam 4, hIkUTa-hI:-devI vizeSaH, tasyA kUTam5, harikAntAkUTaM-harikAntAnadI-devI-Tag6. harivapakUTaM-harivaH-harivarSapatistasya kUTamsa, vaiDUryakUTa-caiDUrya tadAkhyaratnavizepastasya kUTa-caiyaratnamayakUTam, yadvA-vaiDUryaH adhiSThAtRvizepastasya kTam8, ityssttkuuttaanaamrthH| 'evaM culalahimavaMtakUDANaM jAceva vattavyayA 'mahAhimavaMte NaM bhaMte / vAsaharapancae kaha kUDA paNNattA' TIkArtha-isa sUtra dvArA gautamane prabhu se aisA pUchA hai-(mahAhimavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapavyae kaI kUDA paNNattA) he bhadanta ! mahAhimavAn parvata para kitane kUTa kahe gaye haiM-uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! akUDA paNNattA) he gautama ! mahAhimavAn parvata para ATha kUTa kaheM gaye haiN| (taM jahA) unake nAma isa prakAra se haiM (siddhAyayaNakUDe), mahAhimavanaDe, hemavayakUDe, rohiyakUDe, hirikUDe harikaMtaRDe, harivAsakUDe, vemaliyakUDe) siddhAyatanakUTa, mahAhimavatkUTa, haimavatkUTa, rohitakUTa, hIkUTa, harikAntakUTa, harivapakrUTa, evaM vaidduurykuutt| siddhoM kA Ayatana-gRha rUpa jo kUTa hai vaha siddhAyatana kUTa hai mahA. himavAn nAma ke adhiSThAyaka deva kA jo kUTa hai vaha mahAhimavatkUTa hai / rohi tAmahAnadI devI kA jo kUTa hai vaha rohitakUTa hai| hI devI vizeSa kA jo kUTa hai yaha hIkUTa hai| harikAnta nadI devI kA jo kUTa hai vaha harikAntakUTa hai / harivarSapatike kUTa kA nAma harivarSakUra hai / vaiDUryaratnamaya athavA vaiDUryanAmaka adhiSThAyaka devavizeSa kA jo kUTa hai vaha vaiDUryakUTa hai| 'mahAhimavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapavyae kai kUDA-paNNattA, ityAdi' Ast:-mA sUtra 43 gautama prabhune sevA prazna 02-'mahAhimavaMte NaM bhaMte ! vAsa. harapavvae kaha kUDA paNNattA' 8 mata! mahAbhivAn pati 852 sATo mAyA cha. uttaramA prabhu 4 cha-'goyamA ! aTTa kUDA paNNattA' gautama! mahAhimavAn parvata 752 mA eTa cha. 'taM jahA' temanA nAmI mA prabhArI cha-'siddhAyayaNakUDe, mahAhimapaMta phUDe, hemavaya kUDe, rohiya kUDe, hirikuDe, harikaMtakUDe, harivAsakRDe, veruliyakUDe' siddhAyatana phUTa, mahAhimavat kUTa, haimavakrUTa, rohita phUTa, hI kuTa, harikAnta kUTa, hari 1 Ta tebhara veDU kUTa. (1) (1) siddhonuM Ayatana-gRha rUpa je kUTa che, te siddhAyatana phUTa che. mahAhimavAnuM nAmaka adhiSThAyaka deva saMbaMdhI je kUTa che te mahAhimavat kRTa che. rehitA mahAnadIne je kUTa che te rahita phUTa che. hI devI vizeSane je phUTa che-te hI kRTa che harikAntA nahI devIne je kUTa che te harikAnta phUTa che. harirNapatinA kuTanuM nAma harivarSa kUTa che vaiDUrya namaya athavA vairyanAmaka adhiSThAyaka deva vizeSane je kUTa che te vaiDUrya kUTa che.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 13 haimavatvapaMdharaparvatavatikUTanirUpaNam 119 sA ceva NeyavvA' evaM pradarzitarItyA kSudrahimavatkUTAnAM yaiva vaktavyatA tadadhikAre'sti saiva vaktavyatA epAmapi mahAhimavatkUTAnAM netavyA vaktavyA jJeyetyarthaH, tathAhi kUTAnAmuccatvAdi siddhAyatanaprAsAdAnAM mAnAdi tadadhiSThAtRdevAnAM ca mahardikatvAdi yatra rAjadhAnyo yena rUpegaitatsarvamupavarNinaM tatsarvamatrApi varNanIyaM paryavasitam kevalaM nAmabhedastaddevAnAM tadrAjadhAnInAM cAtra bodhyaH / adhunA mahAhimavato nAmArtha pradarzayitumAha- 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai mahAhimavaM ne vAsaharapabae ?' atha kenArthena bhadanta ! evamucyatemahAhimavAn varSadharaparvataH 21, 'goyamA ! mahAhimavaMte Na vAsaharapadhae cullahimavaMtaM vAsaharapatrayaM paNihAya AyAmuJcattuvvehavikkhaMbhaparikkheveNaM mahaMtatarAe ceva dIhatarAe ceva' navaram-he gautama ! mahAhimavAn khalu varSadharaparvataH kSudrahimavantaM varSadhara isa kSudrahimavat parvata saMbaMdhI kUToM ke viSaya meM jo vaktavyatA pIche kahI jA cukI hai vahI vaktavyatA ina kUToM ke bhI saMbaMdha meM samajhanI cAhie yahI bAta (evaM kSullahimavaMtakUDANaM jA ceva vattavvayA sacceva NeyavvA) isa sUtrapATha dvArA sUtrakAra ne kahI hai| isa taraha ke kathana se kaToM kI uccatA Adi kA siddhAyatana prAsAdoM ke pramANa AdikA devoM meM mahardikatva AdikA tathA jahAM para jina devoM kI rAjadhAniyoM jisa rUpa se yaho gai hai vaha saba kathana yahAM para bhI kara lenA cAhie kevala devoM ke nAmoM meM aura unakI rAjadhAniyoM ke nAsa meM bheda hai (se ke gaTTeNaM maMte ! evaM ucca mahAhimavaMte vAmaharapavvae 29) he bhadanta ! Apane isa varSadhara parvata kA nAma "mahAhimavAn aisA kisa kAraNa se kahA hai| isake uttara meM prabhuzrI kahate hai (goyamA! mahAhimavaMte gaM vAsaharapabvae cullahimavaM vAsaharapabvayaM paNihAya AyAmuccatva vikhaMbhaparikkheveNaM mahaMtatarAe ceva dIhatarAe ceva, mahAhimavaMte ya itthadeve mahiddhiejAva paliocamahiie parivasai) he gautama! isa varSadhara parvata kA jo mahAhi e zudra himavat parvata saMbaMdhI kUTanA viSe je vaktavyatA pahelA spaSTa karavAmAM AvelI che, teja vaktavyatA e kaTonA saMbaMdhamAM paNa jANI levI joIe. eja vAta "gi cullahimavatakUDANaM jA ceva vattavayA sacceva NeyavvA' se sUtrA8 43 sUvAre hI che. A prakAranA kathanathI kRTenI uccatA vagere saMbaMdhI, siddhAyatana prAsAdanA pramANa vagere viSe, devAmAM mahaddhikatva vagerenA saMbaMdhamAM temaja jyAM je devenI rAjadhAnIo je rUpamAM kahevAmAM Avela che te saMbaMdhamAM badhuM kathana ahIM paNa jANI levuM joIe. phakata hevAnA nAmamA mana bhanI yAnInAnAbhAbhI tazata che'se keNaTreNaM bhaMte ! evaM buccaha mahAhimavate vAsaharapavvae 217 mahanta ! mA5 zrI me dhara tinu nAma 'mahAhimavAn' me // RthI 4hyu cha ? menAmA prabhu cha-'goyamA ! mahAhimavateNa vAsaharapatrae cullahimavataM vAsaharapavvayaM paNihAya AyAmuccatta vikkhaMbhaparikkheveNaM mahaMtatarAe ceva dIhatarAe ceya, mahAAhamavate ya ittha deve mahiddhie jAva paliovamadiie
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUddhopaprAptisUtre parvataM praNidhAya pratItya apekSyetyarthaH AyAmocavodveSavikaramaparikSapeNa anAyAmAdInAM samAhAradvandvastenaikavadbhAvaH tatra kSudrahimavaduccatyApekSayA grastuto giriH yahattaraka pava atimahAneva AyAmApekSayA dIrghataraka eva atidIya eva, evamuDhe dhAdyapekSayA'pi kSudrahimavato'yaM giri mahodvedhayuktaH mahAviSkambhayuktaH mahAparikSepayukto bhAvanIyaH / ityevaM mahAhimavato nAmno hetumuktvA hetvantaramAha-'mahAhimavaMteya ittha deve mahidIe jAba palizrotramaTiie parivasaI' mahAhimAMzcAtra devaH paridasatIlagrimeNAnyayaH sa kIdRzaH ? illAha-mahaddhiko yAvata palyopamasthitikaH-mahaddhika ityArabhya palyopamasthitika ityantapadesagrahaH sArthoM'STamasUtrastha vijayadevAdhikArAd bodhyaH ||s0 13 // _atha harivanAmakavarpavaktavyapAha-'kahiNaM bhaMte' ityAdi / mUlam-kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIde dIve harivAse NAmaM vATe paNNate? goyamA ! Nisahassa vAsaharapavayassa dakkhiNeNaM mahAhimavaMtavAsaharamavAna aisA nAma kahA gayA hai usakA kAraNa " kSudrahimavAn varSadhara parvanakI apekSA isakA AyAma isakA uccatva, isakA viSkambha aura isakA parikSepa yaha saba atyadhika hai, dIrghatara hai, 'arthAt kSudrahimavAn parvatakI uccatA kI apekSA yaha giri mahattaraka hai atimahAna hai aura AyAmakI apekSA dIrghataraka hai isI taraha udvedha Adi kI apekSA yaha giri kSudrahimavAn ke udvedhAdikI apekSA mahAudvedhavAlA hai mahAviSkaMbhavAlA hai aura mahAparikSepavAlA hai / athavA he gautama ! isa varSadhara kA jo aisA nAma huA hai usanA kAraNa yaha bhI hai ki isame mahAhimavAn nAmakA eka deva rahatA hai yaha deva maharddhika Adi vizeSaNoM vAlA hai yAvat isakI eka palyopama kI Ayu hai| yahAM yAvatpada se saMgrAhya pATha ko aSTamasUtrastha vijaya devAdhikAra se jAna lenA cAhie // 13 // parivasaI' hai gautama! ye vadha2 patanu mahAhimavAn me nAma pAmA mAvata che tenuM kAraNa zudrahimAvAna varSadhara parvatanI apekSAe ene AyAma enI UMcAI ene viSThabha ane ene parikSepa e badhuM mahAna che, adhika che, dIrghatara che. eTale ke kSudrahimAvAna pavatanI uccatAnI apekSAe e giri mahattaraka che. ati mahAna che ane AyAmanI apekSAe dIrghataraka che. A pramANe udhanI apekSAe e giri zudrahimavAnanA udedhAdinI apekSAe mahA udhavALo che mahAviSThabhavALo che ane mahA parikSepavALe che. athavA he gautama! e varSadharanuM je evuM nAma prasiddha thayuM che tenuM kAraNa A paNa che ke emAM mahahimAvAna nAme eka deva rahe che. A deva mahaddhika vagere vizeSaNe vALe che cAvata enuM eka pApama jeTaluM Ayu che. ahIM cAvata padathI saMgrAphA pAThane aSTama sUrastha vijaya devAdhikArathI jANI levo joIe. sU. 13 /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 14 harivarSakSetranirUpaNam 121 paThavayasla uttareNaM purasthilavaNasamudassa paJcatthimeNaM paJcasthimalavaNa- , samudasla purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve harivAse NAsa vAse paNNatte, evaM jAva paJcasthimillAe koDIe paJcasthimillaM lavaNasamuhaM puTe, aTTa joyaNasahaslAiM cattAri ya egavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsai bhAgaM joSaNassa vikkhaMbheNaM, tassa bAhA purathimapaJcatyimeNaM terasa joSaNasahassAiM tiNi ya egasaTTe joyaNasae chacca egUNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaMti, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDIgayayA duhA lavaNasamudaM puTA purathimillAe koDIe purathimillaM jAva lavaNasamudaM puTTA tevatari joyaNasahassAiM Nava ya eyuttare joyalae sattarasa ya egaNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM, tassadhaNuM dAhiNeNaM caurAsIiM joyaNasahassAI solasa joyaNAI cattAri egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM! harivAsassa NaM bhaMte! vAsassakerisae AgArabhAvapaDoyAre paNNatte1, goyamA! bahulamaramaNibhUmibhAge paNNatte jAva maNIhi taNehi ya uvasobhie evaM maNINaM taNANa ya vaNNo gaMdho phAso sado bhANiyavvo, harivAse NaM tatthara dese tahira vahave khuDDAkhuDDiyAo evaM jo susamAe aNubhAo so ceva aparikheso vattavotti ! kahi NaM bhaMte | harivAse vAse viyaDAvaI NAmaM vaTaveyaddhapavvae paNNate? goyamA! harIe mahANaIe paJcatthimeNaM harikaMtAe mahANaIe purathimeNaM haridAsassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM viyaDAvaI NAma vaTTaveyaddhapavae paNNatte, evaM jo ceva sadAvaissa vikkhaMbhuccattuvveha parikkhevasaMThANavaNNAvAso ya so ceva viyaDAvaissa vi bhANiyaThavo, NavaraM aruNo devo paumAiM jAva viyaDAvaivaNNAbhAI aruNe ya ittha deve mahidvIe evaM jAva dAhiNaNaM rAyahANI NeyavvA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai. harivAse harivAse ?, goyamA! harivAse NaM maNuA aruNA aruNo bhAsA seyA paM. saMkhadalasaNNikAsA harivAse ya ittha deve mahiddhIe jAva
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprAptisatre paliovamaTTiie parivasai, se teNaTeNaM goyamA! evaM bumbai suu014|| ___ chAyA-kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe hariva nAma varSa prajAtam ?, gautama ! nipadhasya varpadharaparvatasya dakSiNena mahAhimavadvarpadharaparvatasya uttareNa paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasaghudragya paurastpena atra khalu jambUdvIpe dvIpe harivarpa nAma va prajJaptam evaM yAvada pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM laNasamudraM spaSTam apTa yojanasahasrANi casAri ca ekaviMzAni yojanazatAni ekaM ca ekonaviMgatibhAgaM yojanasya viSkambheNa, tasya vAdA paurastyapazcimena trayodazayojanasahastrANi trINi ca ekapaSTAni yojanazatAni paTeca ekonaviMzatibhAgAn yojanaraya arddhamAgaM ca AyAme neti, tasya jIyA uttareNa prAcInapratIcInA''yatA dvidhA lavaNasamudraM spRSTA paurastyayA koTayA paurastyaM yAvat lavaNasamudraM trisaptatAni yojanasahasANi nava ca ekottarANi yojanazatAni saptadaza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya addhabhAgaM ca AyAmena, tasya dhanuH dakSiNena caturagItAni yojanasahasrANi poDaza yojanAni catura ekonaviMzatibhAgAna yojanasya parikSepeNa / hagvirpasya khalu bhadanta ! varSasya ko dRzakA AkArabhAvagranyantAraH prajJaptaH 1, gautama ! bahusamaramaNIyo bhUmi bhAgaH prajJaptaH yAvad maNibhistRNaicopazobhitaH, evaM maNInAM tRNAnAM ca varNo gandhaH sparzaH zabdo bhaNitavyaH, iriva khalu tatra 2 deze tatra 2 vahavaH zudrAkSudrikA evaM ca ya eva suSamAyA anumAvaH sa eva aparizepo vaktavya iti / kya khalu bhadanta ! harivarSe varSe vikraTApAtI nAma vRttavaitADhayaparvataH prajJaptaH ?, gautama ! haritA mahAnadyAH pazcimena harikAntAyA mahAnadyAH paurastyena harivarpasya varSasya bahumadhyadeza mAgaH, atra khalu vikaTApAtI nAma vRttayaivADhayaparvataH prajJaptaH, evaM ya eva zabdApAtino viSphambhoccatvodvedhaparikSepasaMsthAnavarNAvAsazca sa eva vikaTApAtino'pi bhaNitavyaH, navaram aruNo devaH padamAni yAvata vikaTApAti varNAbhAni aruNo'tra devo mahardika evaM yAvat dakSiNena rAjadhAnI netavyA, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate harivarpa varSam ?, gautama ! hariva khalu varSe manunA aruNA aruNAvabhAsAH zvetAzca zAdalasannikAzAH, haricarpazcAtra devo mahardiko yAvat palyopamasthitikA parivasati ||suu0 14. TIkA-'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve irivAse NAma vAse panatte' kva khalla bhadanta / jambUdvIpe dvIpe hariva nAma varSa prajJaptam ?, 'goyamA ! Nisahassa vAsaharapavyayassa dakSiNa harivarSanAmaka kSetrakI vaktavyatA 'kahi NaM bhaMte ! jambuddIve dIde harivAse NAmaM vAse paNNatte' TIkArtha-gautamasvAmIne prabhu se isa sUtra dvArA aisA pUchA hai-(kahiNa bhata. harivarSa nAmaka kSetranI vaktavyatA 'kahi NaM bhaMte ! jambuddIve dIve harivAse NAma vAse paNNatte' ityAdi -gautame asuna yA sUtra mevA prazna yA cha 'kahi Na bhaMte jambudIva
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 14 harivarSakSetranirUpaNam mahAhimavaMtavAsaharapabvayassa uttareNaM puratthimalavaNasamuhasya paccatthiyeNaM paccatthimalavaNasa' muddassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve' harivAse NAma vAse paNNatte' gautama ! niSadhasya varSadharaparvatasya dakSiNena mahAhimavadvarSadharaparvatasya uttareNa paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasamudrasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe harivarSa nAma varSa prajJaptam 'evaM jAva paccathimillAe koDIe paccasthimillaM lavaNasamudaM puDhe' evaM yAvat pAzcAtyayA koTayA pAthAtyaM lavaNasamudraM spRSTam 'ajoyaNasahassAI cattAri ya egavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM joyaNassa vikkhaMbheNaM' harivarpavarSasya mAnamAha-aSTau yojanasahasrANi catvAriMcaekaviMzAni ekaviMzatyadhikAni ekaM ca ekonaviMzatibhAgAn-ekonaviMzatitamabhAgAn atra prAkRtatvAttamablopaH, yojanasya viSkambheNa vistAreNa, mahAhimavato dviguNaviSkambhakatvAditi / athAsya vAhA jIvA dhanuSpRSThAnyAha-'tassa vAhA' ityAdi-'tassa bAhA purathima jambUddIve dIve harivAse NAmaM vAse paNNatte) he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAmake dvIpa me harivarSa nAmakA kSetra kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! Nisahassa vAsaharapavvayasla dakkhiNeNaM mahAhimavaMtavAsaharapavvayassa uttareNaM purathimalavaNasamudassa paccatthimeNaM, paccatthimalavaNasamuhassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve harivAse NAmaM vAse paNNatte) he gautama ! niSadha varSadhara parvata kI dakSiNadizAmeM evaM mahAhimavAn parvata kI uttara dizA meM tathA pUrva digvartI lavaNasamudra kI pazcimadizA meM evaM pazcimadigvartI lavaNasamudra kI pUrva dizA meM jambUdvIpa nAmake dvIpa ke bhItara harivarSa nAmakA kSetra kahA gayA hai (evaM jAva paccathimillAe koDIe paccasthimillaM lavaNasamudaM puDhe, aTTha joyaNa sahassAI cattAri ya egavIse joyaNasae egaMca egUNavIsai bhAgaM joyapassa vikkhaMbheNaM) isa taraha yAvat yaha kSetra pazcimadigvartI koTI ke dvArA pazcimadigavartI lavaNa samudra ko chUtA hai isakA viSkambha 8421,2 yojana kA dIve harivAse NAmaM vAse paNNatte' . mahanta ! me dIpa nAma dIpabhA viSa nAma4 2 yA sthaNe mArA cha ? menA nAmamA prabhu 43 cha-'goyamA ! Nisahassa vAsaharapavyayassa dakkhiNeNaM mahAhimavaMtavAsaharapavvayassa uttareNaM purathimalavaNasamuddassa paccatthimeNaM, paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM etthaNaM jaMbuddIve dIve harivAse NAmaM vAse paNNatte' he gautama ! niSaSa dhara patanI kSira zAma tama mAmivAn patanI uttara dizAmAM temaja pUrvadizvartI lavaNa samudranI pazcima dizAmAM tathA pazcimadigvatI lavaNu samudranI pUrva dizAmAM jabUdvIpa nAmaka dvIpanI aMdara harivarSa nAmaka kSetra Avela che. 'evaM jAva paccasthimillAe koDIe paccasthimillaM lavaNasamudaM puDhe, aTThajoyaNa sahassAiM cattA. raya egavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM joyaNassa vikkhaMbheNaM' yA pramANe yAvat // kSetra pazcima divartI keTIthI pazcimadizA saMbaMdhI lavaNasamudrane sparze che. Ane viSkabha
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 jambUdvIpatisUtra paccatthimeNaM terasa joyaNasahassAI tiSNi ya egasaTTe joyaNasae' tasya harivarSavarSasya bAhA paurastyapazcimena pUrvapazcimayoH trayodaza yojanasahasrANi trINi ca ekapaSTAni ekapaSTayadhikAni yojanazatAni 'chacca egUNavIsaibhAe joyaNassa' paT ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya 'addhabhAgaM ca AyAmeNaMti' arddhabhAga ca AyAmena - dairyeNa iti / ' tarasa jIvA uttareNa pAINa paDINAyayA duhA lacaNasamudaM puTThA puratthimillAe koDIe' tasya jIvA uttareNa uttaradigbhAge prAcInapratIcInAyatA pUrvapazcimadizodarghA, dvidhA lavaNasamudraM spRSTA paurastyayApUrvadigbhavayA koTayA - koNena 'puratthimillaM jAva' paurastyaM yAvat lavaNasamudraM spRSTA, yAva tpadena pAzcAtyayA koTacA pazcimamiti sagrAdyam lavaNasamudraM spRSTA, 'tevattari - joyaNasahassAI Nava ya eguttare joyaNasae' trisaptatAni trisaptatyadhikAni yojana sahasrANi nava ca kottarANi ekAdhikAni yojanazatAni 'sattarasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa maddhabhAgaM ca AyAmeNaM' saptadaza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya arddhabhAgaM ca AyAmena, 'tassa ghaM hai ( hA purapiccatthimeNaM terasajoyaNasahassAI tiNNi ya egasaTTe joyaNasae chacca egUNavIsaibhAe joyaNassa advabhAgaM ca AyAmeNaM ti) isakI hA pUrva pazcima meM AyAmakI apekSA 13361 yojana kI hai aura eka yojana ke 19 bhAgoM meM 6 bhAga pramANa aura ardhabhAga pramANa hai / (tassa jIvA uttareNaM 'pADINapaDINAyayA hA lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDoe purathimillaM jAva lavaNasamuhaM puTThA tevattariM joyaNasahassAI Nava ya eguttare joyaNasae sattaralaya egUNavIsaha bhAe joyaNassa advabhAgaM ca AyAmeNaM) usakI jIvA uttara dizAmeM pUrva se pazcimataka lambI hai yaha pUrva dizA saMbaMdhI koTI se pUrva - diksaMbaMdhI lavaNasamudra kA sparza karatI hai aura pazcimadizA saMbaMdhI koTi se pazcimadigvartI lavaNa samudra ko sparza karatI hai yaha jIvA AyAma kI apekSA 73901 yojana aura arddha bhAga pramANa hai (tassa dhaNuM dAhiNeNaM caurAsIDaM 842116 yonana bheTalo che. 'tassa vAhA puratthimapaccatthimegaM terasa joyaNasahassAiM tiNiya egasaTTe joyaNasae ucca egUNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM ti' nI vAhA pUrva pazcimamAM AyAmanI apekSAe 13361 ceAjana jeTalI che. ane eka ceAjananA 18 lAgobhAM 6 lAga pramANu ane ardha lAga prabhAzu che. 'tassa jIvA uttareNaM pADINa paDIyA hA latraNasamuhaM puTThA puratthimillAe koDIe puratthimillaM jAva lavaNasamudaM puTThA tevantariM joyaNasa issAI Navaya eguttare joyaNasae sattarasaya egUNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNa yenI vA uttaradvizAmAM pUrvathI pazcima sudhI sAMgI che. se pUrva dizA saMbaMdhI kATIthI pUrvAdik saMbadhI lavaNu samudrane sparze che ane pazcimadizA sa'khaMdhI koTithI pazcima divatI' lavaNu samudranA sparza kare che. e jIvA AyAmanI apekSA me 73801 yojana bhane marddha lAga prabhANu che. 'tassa dhaNu' dAhiNeNaM caurAsII
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 14 harivarSakSetranirUpaNam dAhiNeNaM caurAsII joyaNasaharasAI solasa joyaNAI cattAri egRNavIsai bhAe joyaNassa parikkheveNaM tasya dhanuH dakSiNena caturazItAni caturazItyadhikAni yojanasahasrANi poDazayojanAni catura ekonaviMzati bhAgAn yojanasya prikssepenn| atha harivarpasya svarUpaM pipRcchi. purAha-'harivAsassa NaM bhaMte' ityAdi, he bhadanta ! harivarpasya khalu varSasya 'kerisae AgArabhAvapaDoyAre' kIdRzaka:-kIdRzaH AkArabhAvapratyavatAraH tatrA''kAraH-svarUpaM, bhAvA:-pRthivIvapaMdharaprabhRtayastadantargatAH padArthAH tayuktaH pratyavatAra:-prakaTIbhAvaH 'paNNatte' prajJaptaH ? iti prazne bhagavAnuttaramAha-'goyamA ! bahusamaramaNijje' he gautama ! bahusamaramaNIyaH bahusamaH atyantasamo ata eva ramaNIyaH-sundaraH 'bhUmibhAge paNNatte' bhUmibhAgaH prajJaptaH, sa ca kIdRzaH ityAha-'jAva maNIhi taNehiM ya uvasobhie' yAvat maNibhiH atra yAvatpadena nAnAvidha paJcavarNairiti saMgrAhyam-etAdRzaiH maNibhiH vaiDUryasphaTikAdibhirUpazobhita ityagrimeNa sambandhaH, joyaNasahassAI solasa joyaNAI cattAri egUNavIsahabhAe joyaNassa parikkhevaNaM) isakA dhanuHpRSTha parikSepa kI apekSA dakSiNa dizA meM 84016, yojana kA hai (harivAsassa NaM bhaMte ! vAsassa kerisae AyAra bhAvapaDoyAre paNNatte) ava gautamasvAmI ne prabhu le aisA pUchA hai-he bhadanta ! harivarSa kSetrakA AkAra bhAva pratyavatAra-svarUpa-kaisA kahA gayA hai isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! bahasamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva maNIhiM taNehiya uvasobhie evaM maNINaM tagANa ya vaNNo gaMdho phAso sado bhANiyabvo) he gautama! harivarSa kSetrakA bhUmibhAga bahasamaramaNIya kahA gayA hai yAvat vaha maNiyoM se aura taNoM se upazobhita hai isI prakAra se maNiyoM ke evaM tRNoM ke varNa, gaMdha, sparza aura zabda kA yahAM para varNana karalenA cAhiye yahAM para 'jAva maNIhiM' ke sAtha Agata yAvatpada se 'nAnAvidha paMcavarNaiH' isa vizeSaNarUpa pada kA grahaNa huA hai varNa gaMdhAdi koM kA varNanaM rAjapraznIya sUtra ke 15 veM sUtra se lekara 19 veM sUtra taka joyaNasahassAI solasa joyaNAiM cattAri' egUNavIkhaibhAe joyaNassa parikkheveNaM' yenA dhanu04 parikSapanI apekSA kSizimA 84016 1 yoganareTo cha. 'harivAsarasa NaM bhaMte ! vAsarasa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte' have gautama prabhuna mA jAtane prazna karyo ke he bhadaMta! harivarSa kSetrane AkAra bhAva pratyavatAra-e le ke svarUpa 4AmA mAvaza cha. mena 4AmamA prabhu 4 cha-'goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmi bhAge paNNatte, jAva maNIhiM taNehiya ubasobhita evaM maNINa taNANaya vaNNo gaMdho phAso saho bhANiyavvo' he gautama ! riSa kSetra malA pasabharabhaNIya vAmAM nyAvara cha. thAvat te maNiothI ane tRNothI upaze.bhita che. A pramANe ja maNionA temaja tRNAnA pazu, dha, 25za bhane zahanu lI pana 42 ve naye. mI 'jAva maNihi' nI sAthe gAvasa yAvat 54thI nAnAvidhapaMcavaNa: ye vizeSa 35 pahanu yaha thayu
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdIpapramaptisUtre punaH tRNaicopazobhitaH, 'evaM maNINaM taNANa ya caNNo gaMdho phAso sado bhANiyo' evam anena prakAreNa maNInAM tRNAnAM ca varNa:-kRSNAdiH gandhaH sparzaH zabdazca bhaNitavyaH vaktavyaH etadvarNanaM rAjaznIyasUtrasya paJcadazasUtrAdArabhyaikonaviMzatitamamUtrapayantasUtreSu sthitamiti jijJAsubhistato grAhyam / athAtra vidyamAnajalAzayasvarUpaM pradarzayitumAha-'harivAse NaM' ityAdi, irivarSe khalu 'tattha 2 dese tahiM 2 bahave khuDDA khuhiyAo' natra tatra parivarapavarti tasmiMstasmin deze tatra tatra tadavAntara pradeze vahacaH anekA kSudrAkSudrikAH vApikAH puSkariNyaH dIpikAH guJjAlikAH saraH paktikAH sara: sarapaktikAH vilapaGktikAH, AsAM varNanaM vizeSajijJAmubhiH rAjapraznIyasUtrasya catuppaSTitamasUtrasya matkRtA subodhinI TIkA vilokanIyA / atra kAla nirNayArthamAha-evaM jo musamAe' ityAdi, evam uktaprakAreNa varNyamAne tasmin kSetre yaH supamAyAH supamAkhyAvasarpiNI dvitIyArakasya 'aNubhAvo so ceva apariseso vattavyoti' anubhAvaH prabhAvaH, sa eca aparizepaH niHzepaH vaktavyaH iti, athAsya kSetrasya vibhAjakaparvatamAha-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi, 'kahi NaM bhaMte ! harivAse vAse viyakI vyAkhyA meM kiyA gayA hai ataH vahAM se isa kathana ko samajhalenA cAhiye (harivAse NaM tattha 2 dese, tahiM 2 bahave khuDDA khuiDiyAo, evaM jo susamAe aNubhAvo so ceva apariseso vattaghotti) harivapa kSetra meM jagaha jagaha aneka choTI baDI vApikAeM haiM puSkariNiyAM haiM dIrghikAeM haiM, gujAlikAeM haiM, sara hai sarapaktiyAM hai ityAdirUpa se jaisA inakA varNana rAjapraznIyamantra ke 64 ve sUtra meM kiyA gayA hai vaisA hI varNana yahAM para bhI jAnalenA cAhiye isa kSetra meM avasarpiNi kA jo ditIya Araka lupamAnAmakA hai usakA hI prabhAva rahatA hai ataH usakA hI yahA~ para sampUrNa rUpa se varNana karalenA cAhiye (kahiNaM bhaMte ! harivAse viyaDAvaINAma ghaTTaveyapadhae paNNatte) he bhadanta ! harivarSakSetra meM vikaTApati nAmakA vRttavaitADhaya parvata kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM che. varNa-gaMdhAdinuM varNana "rAjakazrIya sUtra' nA 15mAM sUvathI 19mAM sUtra sudhInI vyAkhyAmAM karavAmAM Avela che. ethI A kathana vize tyAMthI ja jANuM levuM joI e. 'harivAseNaM tattha 2 dese, tahiM 2 vahave khuDAkhuDDiyAo, evaM jo susamAe aNubhAvo so ceva apariseso vattavyotti' hariSa kSetramA sthAna-sthAna 52 ghI nAnI-moTI. piyA che, puSkariNIo che, dIghikAo che, zuM jAlikAo che, sare che ane sarapaMktio che ItyAdi rUpamAM emanuM je pramANe varNana "rAjapraznIya sUtranA 64mAM karavAmAM Avela che tevuM ja varNana ahIM paNa jANI levuM joIe. e kSetramAM je avasarpiNI nAmaka dvitIya araka suSamA nAmaka che, tene ja prabhAva rahe che. ethI ane tenuM ja saMpUrNa rUpamA pana sabhaDa na . 'kahi NaM bhaMte ! harivAse vAse viyaDAvaI NAma vttttdeyddddhpaDyA Tv he bhadata! harivarSa kSetramAM vikaTApati nAmaka eka vRtADhaya parvata kayAM
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 14 harivarSakSetranirUpaNam DAvaI NAmaM vaTTaveyaddhapavvae paNNatte' kva khalu bhadanta ! hariva varSe vikaTApAtI nAma vRttavaitADhayaparvataH prajJaptaH, 'goyamA ! harIe mahANaIe paccasthimeNaM harikaMtAe mahANaIe puratyimeNaM harivAsassa 2 bahumajjhadesabhAe ettha NaM viyaDAvaI NAmaM vaTTaveyaddhapavvae paNNatte' uttarasUtre-he gautama ! haritaH harinsalilAyA mahAnadyAH pazcimena pazcimAyAM dizi harikAntAyA mahAnadyAH paurastyena harivarSasya varSasya vahupradhyadezabhAgo'sti, atra atrAntare khalu vikaTApAtI vikaTApAtinAmA vRttavainADhyaparvataH prajJaptaH, ana nigamayallAghavArthamatidezasUtramAha 'evaM jo ceva sadAvaissa vikkhaMyuccattuvvehaparikkhevasaMThANavaNNavAso ya so ceva viyaDAvaissa vi bhANiyabvo' evam uktaprakAreNa vikaTApAti-vRttavaittADhayaparvatavarNane kriyamANe ya eva zabdApAtinaH-zabdApAtikRttavaitADhacaparvatasya viSkambhoccatvodvedhaparikSepasaMsthAnavarNAvAsaH viSkalbhAdInAM varNanapaddhatiH, cakArAta tatratya prAsAdatatsvAmi rAjadhAnyAdi saGgraho bodhyA, sa eva vikaTApAtino'pi bhaNitavyaH / 'NavaraM aruNo devo paumAI jAva biyaDAvai vaNNAbhAI aruNe ya ittha deve mahiddhIe evaM jAva dAhiNaNaM rAyahANI NeyavvA' navaraM kevalaM vikaprabhu kahate haiM (goyamA ! harIe mahANaIe paccatthimeNa harikatAe mahANaIe purasthimeNaM harivAsassa 2 bahumajjhadesabhAe etthaNaM viyaDAvaI NAmaM vaTTaveyaDU pancae paNNatte) he gautama ! haritanAmakI mahAnadI kI pazcimadizAmeM aura harikAntamahAnadI kI pUrvadizA meM isa harivarSa kSetra kA bahumadhyabhAga hai so vahIM para visTApAtI vRtavaitAhaya parvata kahA gayA hai (evaM jo ceva saddAvaissa vikkhaMbhuccatuvnehaparikkheva saMThANavaNNAvAso so ceva viyaDAvaissa vi bhANiyanvo) isa vikaTApAtI vRtavaitADhayaparvata kA viSkambha UMcAI udvedha parikSepa aura saMsthAna AdikA varNana tathA vahAM ke prAsAda usake svAmi kI rAjadhAnI Adi kA kathana zabdApAnI vRttavaitADhya parvata ke hI viSkambha Adi ke varNana jaisA hai 'NavaraM aruNo devo paumAiM jAva dAhiNaNaM rAyahANI NeyavvA) parantu isa vikaTApAtI vRttavaitADhaya parvata ke Upara aruNa nAmakA deva rahatA hai yahI isake varNana bhAsa cha ? sanA vAsabhA prabhu 4 cha. 'goyamA! harIe mahANaIe paccatthimeNa harikaMtAe mahANaIe purasthimeNaM harivAsassa 2 bahumajjhadesabhAe etthaNaM viyaDAvaI NAbhaM vahave. yaDDhapavvae paNNatte' gautama! urata nAma mahAnahInI pazcima dizAmA mana ra. kAnta mahAnadInI pUrva dizAmAM e harivarSa kSetranA bahu madhya bhAgamAM che. te tyAM ja viseritI vRttavaitAdaya parvata mAvata cha. evaM jo ceva sadAbaissa vikkhaMbhuccattuvveha parikkhevasaMThANa ghaNNAvAso so ceva viyaDAvaissa vi bhANiyavvoM me viTApAtA vRtta vaitADhaya parvatanA viSkala uccatA, udha, parikSepa ane saMsthAna vagerenuM varNana temaja tyAnA prAsAde tenA savAmInI rAjadhAnI vagerenuM kathana zabdApAtI vRttavaitADhaya parvatanA 1 vi0 mahinA varNana che. 'NavaraM aruNo devo paumAiM jAva dAhiNeNaM rAyahANI
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 jambUdvIpaprajJaptisUtre TApAtivRttavaitADhanyaparvatopari aruNaH aruNanAmazaH devaH prativasati iti vizeSaH tatra khallu kSudra kSudrA vApIe puSkariNIpu dIpikAlu guJjAlikAchu sara paktikAlu saraH sara:-paGktikAsu vilapaGktipu bahUni utpalAni kamalAni yAvat yAvatpadena-"jhumudanubhaga saugandhikapuNDarIka zatapatrasahasrapatrANi phullAni kesaropacitAni vikaTApAtimAnI" ityepo saGgrahovodhyA, epAM vyAkhyA 10 pRSTe gatA, vikaTApAtivarNAbhAni vikaTApAtino yo varNastasya AmA krAntirivA''bhA yeSAM tAni tathA pUrva devabhedapradarzanAyAruNasya devasyopAdAnam adhunA tasya varNanAya tadadhiSThAtRdeva ucyate-aruNazcAtra devaH atra asmin vikaTApAtivRttavaitAThyaparvate aruNaH-tannAmA devaH tadadhiSThAtRdevaH parivasatItyagrimeNa sambandhaH, sa kIdRzaH ityAha mahaddhikaH, etadupalakSaNam tena 'mahAdyutikA, mahAvalaH, mahAyazAH mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH palyopamasthitikaH" ityepa saGgrahaH, epAM vyAkhyA'emasUtrAdvodhyA, evam anena prakAreNa yAvaddakSiNena rAjadhAnI mero dakSiNasyAM dizi rAjadhAnI paryantavarNanapaddhatiH meM aura usake varNana meM antara hai 'vahAM para choTI baDI vApikAeM, puSkariNiyAM dIpikA, guMjAlikA, Adi jalAzaya haiM unameM aneka utpala, kamala, kumuda, subhaga, sogaMdhika puNDarIka, zatapatra, sahastrapatra Adi sadA praphullita rahate haiM aura ina sabakI prabhA vikaTApAtI ke varNa jaisI hI hai yahI saba kathana yahAM yAvatpada se gRhIta huA hai yahAM jo 'Na varaM aruNodevo' aisA pahile kahakara ke bhI jo punaH 'aruNe ya itthadeve' aisA pATha kahA hai vaha isake varNana ke nimitta kahA hai pahile kA pATha zabdApAtI vRttavaitADhaya ke aura vikaTApAtI vRttavaitADhaya ke varNana meM antara pradarzita karane ke lie kahA gayA hai-yaha aruNa nAmaka deva mahardikadeva haiM upalakSaNase yaha mahAdhunika, mahAlaliSTha, mahAyazasvI, mahAsukhasaMpanna aura eka palyopama kI sthitivAlA haiM isakI rAjadhAnI merukI dakSiNa NeyavvA' 52'tu me viTApAtI vRttavaitAdaya patanI 652 2.2 nAme he na che. eja enA varNanamAM tenAM karatAM vaiziryo che, tyAM nAnI-moTI vApikAo, puSkariNIo dIdhikAo, zuM jAlikAo vagerenA rUpamAM jalAza che. te sarvamAM aneka utpale, kamaLo, kumuda, subhago, sogaMdhi, puMDarIke, zatapatra, sahastrapa vagere sarvadA praphullita rahe che ane e sarvanI prabhA vikaTApAtInA vaNa jevI ja che. e badhuM kathana cAvata 54thI gRhIta yeta cha. mahIre 'NavaraM aruNo devo' se parakhA 4na 4ii pare puna: 'aruNe ya ittha deve0' meve 48 vAmAM Ave che, sanA zunanA bhitte 4vAmAM Avela che. pahelA pATha zabdApAtI vRttatAyanA ane vikaTApAtI vRtADhyanA varNanamAM antara pradarzita karavA mATe kahevAmAM Avela che. e aruNa nAmaka deva mahAddhika deva che. upalakSaNathI e mahAtika, mahAbaliSTha, mahAra svI, mahAmukhasaMpanna ane eka palyopama jeTalI sthitivALo che, enI rAjadhAnI merunI dakSiNa dizAmAM che.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 14 harivarpakSetranirUpaNam / netavyA jJAnaviSayatA prApaNIyA jJeyenyarthaH. atha harivarpanAmArtha pipRcchighurAha-'se keNaTeNaM bhaMte !' ityAdi / 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai harivAse 2 ?' atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-harivarpa harivarSam , bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'harivAse NaM vAse maNuyA aruNA aruNobhAsA seyA NaM saMkhadalasaNNikAsA harivAse ya ittha deve mahiddhIe jAva paliovamaTTiIe parivasai, se .teNaTeNaM goyamA ! evaM buccaI" uttarasUtre hariva khalu varSe manujA:-manuSyAH aruNAH-raktavarNAH, aruNaM ca kimapi cInapiSTAdikaM vastu samIpavartini padArthe'nAsvaratayA'ruNaprakAzaM na tathetyAha-aruNAvabhAsAH raktAvabhAsanakAriNaH kecicca zvetAH zuklavarNAH khalu te kIdRza zvetavarNAH ? ityAha-zaGkhadala-sannikAzAH zaGkakhaNDasadRzA iti tadyogAtkSetramidaM harivarSAcyate, atra harizabdaM sUryacandrobhayaparaH tathA yat sUryavadaruNAH candravacchvetAstatra manuSyAH santIti paryavasitam , evaM tadvat aruNAvabhAsAH zvetAvabhAsAH, haraya iva harayo manuSyAH , harizabdasya harisadRze lakSaNayA'bhedaH, tatazca harisadRza manuSyayuktasvAkSetraM haraya iti vyavahiyate, harayazca tadvapaM ceti harivaSam yadA ca tAdRzamanuSyayogAd harizabdaH kSetrArthe vartate tadA kSetrANAM bahutva svabhAvAd bahuvacanAntaH prayujyate 'yathA harayo vide. hAzca pazcAlAdi tulyA iti, yadvA harivarpa nAmA'tra deva AdhipatyaM paripAlayati tena tadhogAdapi harivarSa nAma varSamucyate // 014 // dizAmeM hai (se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccaha harivAse harivAse) he bhadanta ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki yaha kSetra harivarSa hai ? arthAt isa kSetra kA aisA nAma hone kA kyA kAraNa hai ? uttara meM prabhu kahate hai-(goyamA! harivAse NaM vAle maNuyA aruNA, aruNo mAsA, seyA NaM saMkhadalasaNNikAsA harivAseya ittha deve mahidie jAva paliovamaThiie parivasai) he gautama ! harivarSakSetra meM kitaneka manuSya aruNavarNa vAle haiM aura aruNa jaisA hI unakA pratibhAsa hotA hai, tathA-kitaneka manuSya zake khaNDa ke jaise zvetavarNa vAle haiM isa kAraNa inake yoga se isa kSetra kA nAma 'harivarSa' aisA kahA gayA hai, yahAM harizabda sUrya evaM caMdra ina donoM ko sUcita karane vAlA hai, ata: kitaneka 'se keNadveNa bhaMte ! evaM buccai haribAse harivAse' 3 mata ! mA5 yo pramANe // yathA kahe che ke A kSetra harivarSa che? eTale ke A kSetranuM nAma harivarSa zA kAraNathI rAkhapaam mAvasa cha? nAmamA prA cha-'goyamA! harivAseNaM vAse maNuyA, aruNA aruNNobha.sA, seyANa saMkhadalasaNNikAsA harivAseya ittha deve mahi ddhie jAva paliovamaThiie parivasaI gautm| viSa kSetramA TA bhAse 2521 varSa yA cha bhane aruNa jevuM ja temanuM pratibhAsana hoya che, temaja keTalAka mANase zaMkhanA khaMDa jevA zveta pAyA cha methI memanA yogayI 2 // kSetranu nAma 'harivarpa' mA vAmAM mAvata cha, mahI 'hari' 4 sUrya mana yo bhanne sUyita 42 cha. methI sA la. 17
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre athAnantaroktaM kSetraM nipadhanAmaka varSadharaparvatA dakSiNasyAM dizyuktaM tatra niSadhaH kyAstIti pRcchati - 'kahi NaM bhaMte ! 'jaMbuddIve' ityAdi / mUlam - kahi oNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve Nisahe NAmaM vAsaharapavvae paNNatte ?, goyamA ! mahAvidehassa vAsassa dakkhiNeNaM harivAsassa utta. reNaM purasthamalatraNasamudassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamuddassa purasthi meNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve sihe NAmaM vAsaharapavyaya paNNatte, pAINapaDINAyae udIrNadAhiNavicchipaNe duhA lavaNasamudaM puDhe purathimilAe jAva puDhe paccatthimillAe jAva puDhe, cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAugasayAI uvveheNaM solasa joyaNasahaslAI aTu ya vAyAle joyaNasae doNiya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM, tassa vAhA purasthimapaccatthimeNaM bIsaM joyaNasahassAI egaM ca paNNaTuM jopaNasarva duNiya egUNavIsaIbhAe joyaNassa advabhAgaM ca AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM jAtra cauNavaI joyaNasahassAiM evaM va chappaNNaM joyaNasayaM duSNiya egUNavIsar3abhAe joyaNassa AyAmeNaM ti, tassa dhaNuM dAhi NeM egaM joyaNasaya sahasse cauvIsaM ca joyaNasahassAiM tiNNiya chAyAle joyaNasae Natraya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM, ruyagasaMThANasaMThie savvatavaNijamae acche, ubhao pAsiM dohiM paramavaraveiyAhiM dohiM ya vaNasaMDehiM jAva saMparikkhitte, Nisahassa NaM vAsaharapavyagrasta upi bahusamarasaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAtra Asaryati saMyaMti, tassa NaM bahusamaramaNijaisa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege tirgichi dahe NAmaM dahe paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNa vicchiNe cattAri joyaNasahassAiM AyAmeNaM do joyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI ubveNaM acche samhe rayayAmayakUle, tassa NaM tigicchidahasUrya ke jaise aruNa aura kitaneka candra ke jaise zveta yahAM manuSya hai aisA bhAva isa kathana kA puSTa hotA haiM / (se teNadveNaM goyamA ! evaM buccai) artha spaSTa hai // 14 // manuSyo ahIM sUryAM jevA aruNa ane keTalAka candra jevA zveta manuScA ahI' vase che A jAtanA bhAva AthanathI puSTa thAya che. 'se teNaTuNaM goyamA ! evaM vuccai ' samartha spaSTa hai // su. 14 // 130
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 15 niSadhavarSadharaparvatanirUpaNam ssa caudisi cattAri tisovANapaDirUnagA paNNattA, evaM jAva AyAmavikkhaMbhavihaNA jA ceva mahApaumadahasta dattavvayA sA ceva tigichi dahassa vi vattavvayA taM ceva paumadahappamANaM aTo jAva tigichi vaNNAI ghiI ya itthadevI sahiDDiyA jAva paliovamaTTiIyA parivasai, se teNaTreNaM goyamA! evaM vuccai tigichidahe tigichidahe ||suu015|| chAyA-kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe nipadho nAma varSadharaparvataH prajJaptaH, gautama ! mahAvidehasya varpasya dakSiNena harivarpasya uttareNa paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasamudrasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe nipadho nAma varSadharaparvataH prajJaptaH, prAcInapratIcInA''yataH udIcInadakSiNavistIrNaH dvidhA lavaNasamudraM spRSTaH paurastyayA yAvat spRSTaH pAzcAtyayA yAvat spRSTaH catvAri yojanazatAni Urdhvamuccatvena catvAri gavyUtazatAni udvadhena poDaza yojanasahasrANi aSTa ca dvAcatvAriMzAni yojanazatAni dvauca ekonaviMzatibhAgau yojanasya viSkambheNa, tasya vAhA paurastyapazcimena viMzati yojanasahasrANi ekaM ca paJcapaSTaM yojanazataM dvau ca ekonaviMzatibhAgau yojanasya addhabhAgaM ca AyAmena, nasya jIvA uttareNa yAvat caturnavati yojanasahasrANi ekaM ca paTU paJcAzaM yojanazataM dvau ca ekonaviMzatibhAgau yojanasya AyAmeneti, tasya dhanuH dakSiNena eka yojanazatasahasraM caturviMzati ca yojanasahasrANi trINi ca paTcatvAriMzAni yojanazatAni nava ca ekonaviMzati bhAgAn yojanasya parikSepeNeti rucakasaMsthAnasaMsthitaH sarvatapanIyamayaH accha: ubhayoH pAcayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM yAvat saMparikSiptaH, niSadhasya khalu varpadharaparvatasya upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, yAvad Asate zerate tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgaH patra khalu mahAnekA tigichi (puSparajo) do nAma hRdaH prajJasaH, prAcInapratIcInAyataH udIcIna dakSiNa vistIrNaH catvAri yojanasahasrANi AyAmena dve yojanasahasre viSkambheNa daza yojanAni udvedhena acchaH zlakSNaH rajatamayakalaH tasya khalu tigichi (puSpa rajo) idasya caturdizi catvAri trisopAnapratirUpakAni prajJasAni, evaM yAvat AyAmaviSkambhavidhUtA (vihInA) yA eva mahA.. padmadasya vaktavyatA sA eva tigichi (puSparajo) idasyApi vaktavyA tadeva padmahada pramANam / arthoM yAvat tigichi (puSparajo) varNAni, dhRtizcAtra devi maharddhikA yAvat plyopmsthi| tikA parivasati, atha tenArthena gautama ! evamucyate-tigichi (puSparajo) hRdaH 2 ||suu0 15 // / TIkA-'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve 2' ityAdi, 'kahiNaM bhaMte / jaMbuddIve 2 Nisahe NAma / vAsaharapavvae paNNatte kutra khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe nipadho nAma varpadharaparvataH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'mahAvidehassa vAsassa dakkhiNeNa harivAsassa uttareNaM
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra puratthimalavaNasamudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuDhIve dIve Nisahe NAmaM vAsaharapabae paNNatte' mahAvidehasya varSasya dakSiNena harivarpasya uttareNa paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasamudrasya paurastyena, atra khalu jambUdvIpe dvIpe nipadho nAma varpadharaparvataH prajJaptaH, 'pAINapaDINAyae udINa dAhiNa vicchiNNe duhA lavaNasamudaM puDhe' prAcInapratIcInAyataH udIcInadakSiNavistIrNaH dvidhA lavaNasamudraM spRSTaH, purathimillAe jAva puDhe paccasthimillAe jAva puDhe' navaraM paurastyayA yAvat yAvatvadena 'koTayA paurastyalavaNasamudram' iti sagrAhyam spRSTaH spRSTavAn pAzcAtyayA yAvat yAvatpadena 'kahiNaM bhaMte ! jaMdhuddIve 2 Nisahe NAmaM vAsaharapavae' ityAdi TIkArtha-gautamane prabhu se pUchA hai-(kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve Nisahe NAmaM vAsaharapancae paNNatte) he bhadanta ! isa jambudvIpa nAmake DhIpa meM niSadha nAma kA varSadhara parvata kahA~ para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! mahAvidehassa vAsassa dakkhiNeNaM harivAsassa uttareNaM purathimalavaNasamudassa paccatthi. meNaM, paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM etthaNaM jaMbuddIve dIve Nisahe NAma vAsaharapaJcae paNNatte) he gautama! mahAvideha kI dakSiNa dizA meM aura harivarSa kSetra kI uttara dizA meM pUrvadigvartI lavaNasamudra kI pazcimadizA meM evaM pazcima digvartI lavaNa samudra kI pUrva dizA meM jambUdvIpa ke bhItara niSadha nAmakA varSadhara parvata kahA gayA hai| (pAINapaDINAyae) yaha parvata pUrva se pazcima taka laMbA hai (udINadAhiNavicchiNNe) tathA uttara se dakSiNa taka vistRta hai (duhAlavaNasamudaM puDhe) yaha apanI donoM koTiyoM se lavaNasamudra ko chU rahA haiM-(purasthi millAe jAva puDhe paccatthimillAe jAva puThe) pUrvadigvartI koTi se pUrvadigvatI lavaNasamudra ko aura pazcimadiravartI koTi se pazcidigvartI lavaNasamudra ko chUtA 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 Nisahe NAma vAsaharapavyae' ityAdi -gautame prasune prazna dhyA-'kahiNaM bhate ! jaMbuddIve dIve Nisahe NAma vAsaharapavyae paNNatte' ' ! ma pudIpabhA nidhanAma4 152 pata 4yA sthaNe mArata che 1 vAmamA prabhu 43 cha-'goyamA! mahAvidehassa vAsassa dakkhiNeNa harivAsAsa uttareNaM purathima lavaNasamudassa paccasthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM ettha Na javuhIve dIve Nisahe NAmaM vAsaharapavvae paNNatte' hai gautama ! mahAvinI dakSiAmA ane harivarSa kSetranI uttara dizAmAM pUrvadizvatI lavaNuM samudranI pazcima dizAmAM temaja pazcima divatI lava samudranI pUrva dizAmAM jaMbudvIpanI aMdara nitha nAma paMdhara ta gAvI . 'pAINapaDINAyae' se pata pUrvathI pazcima sudhA samA cha. 'udINa dAhiNavitthiNNe' tebhara uttarathI dakSiNa sudhI vistRta cha. 'duhA lavaNasamuhaM puDhe kase pAtAnI mannoTisAthI savaya samudrane 25 // 298 cha. 'purathimillAe / jAva puDhe paccasthimillAe jAva puDhe pUrva hita rathI pUti sakyusamudra mana
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSarakAraH sU0 15 nipadhavarSadharaparvatanijhapaNam -'koTyA pazcimalavaNasamudram' iti saGgrAhyam spRSTaH, tasya mAnamAha-'cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAuyasayAI uvve heNaM solasa joyaNasaharasAI catvAri yojanazatAni urdhvamuccatvena, catvAri gavyUtazatAni udvedhena bhUmipravezena, poDazayojanasahasrANi 'aTTayabAbAle joyaNasae' aSTa ca dvAcatvAriMzAni dvicatvAriMzadadhikAni yojanazatAni 'doNi ya egUNavIsaimAe' dvau ca ekonaviMzati bhAgau 'joyaNassa vikkhaMbheNaM' yojanasya viSkambheNa, mahAhimavato dviguNaviSkambhamAnatvAta, tasya bAhAmAnamAha-'tassa vAhA' ityAdi 'tassa bAhA purasthimapaccatthimeNaM vIsaM joyaNasahassAI' tasya nipadhasya varSadharaparvatasya pAhA paura-, styapazcimena pUrvapazcimayoH viMzatiyojanasahasrANi 'egaM ca paNNavaM joyaNarAyaM' ekaM ca paJcapaSTaM paJcaSaSTayadhika yojanazataM 'duNNi ya eNUNa vIsaibhAe joraNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM' dvau ca ekonaviMzatibhAgau yojanasya arddhabhAgaM ca AyAmena / tasya jIzasvarUpapAnamAha-'tassa jIvA uttareNaM jAva cauNavaI joyaNasaharasAI egaM ca chappaNaM joyaNasayaM tasya jIvA uttareNa uttaradigbhAge yAvat yAvatpadena-'prAcInapratIcI nAyatA dvidhAto lavaNasamudraspRSTA paurastyayA / koTyA paurastyaM lavaNasamudraM spRSTA pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyalavaNasamujhaM spRSTA' iti saGgrAhyam, caturnavati yojanasahastrANi ekaM ca paT paccAzaM paT paJcAzadadhikaM yojanazataM 'dugNiya egUgatrIsaimAe jogaNassa AyAyeNaMti dvau ca ekonaviMzati bhAgau yojanasya AyAmena hai (cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAuyasayAI uvveheNaM lolasa joyaNasahassAI aSTraya bAyAle joyaNasae doNiya ezUNavIsahabhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM) isakI UMcAi 400 yojana kI hai isakA uddedha 400 koza kA hai tathA viSkambha isakA 1684222 yojana kA hai (tasta vAhA purathimapaccatthimeNaM bIsa joyaNasahassAI egaM ca paNNaTaM joyaNasayaM duNNiya egUNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmegaM) tathA isakI vAhA-pArzvabhujA-pUrvapazcima meM AyAma kI apekSA 2016522 yojana evaM ardhabhAga pramANa hai| (tassa jIvA uttaregaM jA cauNavaI joyaNasahassAI egaMca chappaNNaM joyaNasayaM duNi ya egUNavIsahabhAe joSaNassa AyAmeNaMti) tathA isakI uttara jIvA kA AyAma pazcima tithI pazcima hivatI samudrane 25 26 che. 'cattAri joyaNa. sayAI uddhaM uccattaNa cattAri gAuyasayAI uvveheNaM solasa joyaNasahassAI aDha ya bAyAle joyaNasae doNiya egUNavIsaimAe joyaNassa vikkhabhaNaM' bhanI yA 400 yauna sI che. menA dvedha 480 2 / cha, tabha vi04 19842 2. yauna zo cha. 'tassavAhA purathimapaccasthimeNaM vIsaM joyaNa sahassAI egaM ca paNNaTuM joyaNasayaM duNNiya egUNavIsaibhAe joyaNassa advabhAgaM ca AyAmeNaM' mA menI pAI- pAsa-pUrva pazcimamA mAyAmayI apekSAye 20175 hai| yoga tebhara ma mA prAya che. 'tassa jIvA uttareNaM jAva cauNavaI joyaNasahassAI egaM ca chappaNNaM joyaNasayaM duNNiya egUNavIsaibhAe joyaNassa bhacALati temaja enI uttara jIvAnuM AyAmanI apekSAe e pramANa 94156 2 jana
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprazaptisUtra dhyeNa iti, tasya dhanuppRSThamAha-'tassa dhaNuM' ityAdi, tasya dhanuH 'dAhiNeNaM egaM joya. NasayasahassaM cacavIsaM ca joyaNasahassAI tiNNiya chAyAle joyaNasae Navaya egRNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaMti' dakSiNena eka yojanazatasahasraM caturvizatiM ca yojanasahasrANi trINi ca paT cakhAriMzAni yojanazatAni nava ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNeti, evaM vAhyAdi trayamuktvA nipa, vizinaSTi-'ruyagasaMThANasaMThie' rucakasaMsthAnasaMsthita:-rucakaM bhUpaNavizepaH tasya saMsthAnenA''kAreNa saMsthitaH vartulAkAra ityarthaH, 'savvatavaNijjamae acche' sarvatapanIyamayaH-sarvAtmanA viziSTa svarNamayaH, acchaH ityupalakSaNaM zlakSNAdInAM tatsaGgrahaH sArthaH prAgvat, tajijJAsotkaNThitacittaizcaturthasUtra TIkA vilokanIyA / 'ubho pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohiya vraNasaMDehiM jAva saMparikkhitte' ubhayoH dvayordakSiNottarayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM yAvata yAvatpadena-'sarvataH samantAt' iti saGgrAhyam saMparikSiptaH pariveSTitaH' atha nipavarSadharaparvatoparivarti bhUmibhAge devAnAmAsanazayanAdikamAha-'Nisahassa NaM' ityAdi, nipadhasya khala kI apekSA pramANa 94156 yojana kA hai| (tassa dhaNu dAhiNeNaM egaM joyaNasayasahassaM cauvIsaM joyaNasahassAI tiNiya chAyAle joyaNasae NavayaegUNavIsahabhAe joyaNassa parikkheveNaMti) isake dhanu:pRSTha kA pramANa parikSepa kI apekSA dakSiNadizA meM 124364 :yojana kA hai arthAt eka yojana ke 19 bhAgoM meM se 9 bhAga adhika hai| (syagasaMThANasaMThie sacatavaNijamae acche ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhi dohi ya vaNasaMDehiM jAca saMparikvitte) isakA saMsthAna rucaka ke saMsthAna jaisA hai yaha sarvAtmanA tasasuvarNamaya hai AkAza aura sphaTika ke samAna yaha bilakUla nirmala hai isake donoM dakSiNa uttara ke pAvabhAgoM meM do padmavara vedikAeM aura do vanaSaNDa hai-unase yaha cAroM ora se acchI taraha se ghirA huA hai yahAM yAvatpada se "sarvataH samantAt " ina padoM kA grahaNa huA hai / (Nisahassa NaM vAsaharapavyayassa uppi bahusamaramaNijje 28 che. 'tassa dhaNu dAhiNeNaM ega joyaNasayasahassaM cautrIsaM joyaNasahassAI tiNNiya chAyAle joyaNasae Navaya egRNavIsabhAe joyaNassa parikkheveNaM ti' senA dhanunu prabhAra pA2. nI apekSAe dakSiNa dizAmAM 124364 jana jeTaluM che eTale ke eka jananA 18 mAmAthI 8 mA adhi4 cha. 'ruyagasaMThANasaMThie savvatavaNijamae acche ubhao pAsiM dohiM paumavaraveDaAhiM dohi ya vaNasaMDehiM jAva saMparikkhitte' menu saMsthAna rUcakanA saMsthAna jevuM che e sarvAtmanA tatasuvarNamaya che. AkAza ane sphaTikanI jema e tadana nirmaLa che. enA ane dakSiNa uttaranA pAzva bhAgamAM be pAvara vedikAo che ane be vanakha che. tenAthI e cemerathI saMpUrNa rUpamAM parivRta che. ahIM -' yApat 54thA 'sarvataH samantAt' se yaha 42rAyA cha. 'Nisahassa NaM vAsaharapavvayassa
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH sU0 15 niSadhavarSadhara parvata nirUpaNam 135 'vAsaharapavyayassa upi bahusamaramaNijje bhUmi bhAge paNNatte jAva AsamaMta saMyaMti' varSagharaparvatasya upari vahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, yAvad Asate zerate, atra yAvat yAvatpadena - bhUmibhAgavarNana paramAliGga puSkarAdipadanikuramvaM saGgrAhyam tatsarvaM jijJAsubhiH rAjapraznIya - sUtrasya paJcadazasUtraM vilokanIyam vyAkhyA cAsya tatsUtrasya matkRtasubodhinI TIkarto bodhyA, atha puSparajohUda vaktavyamAha - ' tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesamAe' tasya khala bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya vahumadhyadezabhAgaH atyanta - madhyadeza bhAgo'sti 'ettha NaM mahaM ege tigiMchiddahe Na'maM dahe paNNatte' atra atrAntare mahAne kaH puSparajo hUdo nAma hUdaH prajJaptaH, sUle tiiicha hrada iti kathitam tatra puSpa rajazabdasya sthAne tichiyAdezo bodhyaH, yadvA dezIyo'yaM zabdaH, tatpakSe api sa evArthaH, tasya mAnAdyAha- ' pAINapaDINAyae udINa dAhiNavicchiNNe cacAri joyaNasahassAI AyAmeNaM' prAcInapratIcInA''yataH udocIna dakSiNavistIrNaH cakhAri yojanasahasrA Na AyAmena 'do bhUmibhAge paNNatte, jAva AsayaMti, sayaMti) niSedha varSadhara parvata kA UparI bhUmibhAga bahusamaramaNIya kahA gayA hai yAvat usapara Akara deva aura deviyAM rant baiThatI rahatI hai aura ArAma karatI rahatI hai yahAM yAvatpada grAhya pAThako dekhane ko icchA vAloM ko rAjapraznIya sUtra ke 15 veMsUtra kI TIkA avalokana karanI cAhie (tassa NaM bahusamaramaNijjasa bhUmibhAgassa nahUmajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege tichidda he NAmaM dahe paNNase) isa varSadhara parvatake bahusamaramaNIya bhUmibhAgake ThIka bIca meM eka vizAla timicchidraha - puSparaja- nAmakA draha kahA gayA hai (pApaDINA udIrNadAhiNavicchiSNe cattAri joyaNasahassAiM AyAmeNaM do joyaNasahassA vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI ucceheNaM acche saNNe rayayAmayakUle) yaha draha pUrva se pazcima taka lambA hai aura uttara dakSiNa dizA meM vistRta haiM upi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva AsayaMti, sayaMti' niSedha varSadhara parvata / upari bhUmibhAga bahusamaramaNIya che. yAvat tenI upara deva A devIe AvIne uThatI mesatI rahe che, ane ArAma hare che. ahIM 'yAvat' yaha nyAvesa che. me pahathI ne pAha grAhya thayA che te 'rAjapraznIya sUtra" nA 15 sUtranI vyAkhyAmAM nirUpita thayela che, tA jijJAsuo tyAMthI jANavA yatna kare. 'tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa vahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege tigiMcha dahe NAmaM dahe paNNatte' ye varSadhara parvatanA bahusabharabhASIya lUbhibhAganA hI madhyamAM zreSTha vizANa tithicchidraha - puSyaratra - nAbha draDa mAvesa che. 'pAINapaDINAyae udINa dAhiNavicchiNNe cattAri joyaNasahassAI AyAmeNaM dasa joyaNAI ubveheNaM do joyaNasahassAIM vikkhabheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acche saNhe rayayAmaya kUle' me draDa pUrvathA pazcima sudhI lAMkhA che ane uttara dakSiNa dizAmAM vistRta che. enA AyAma cAra hajAra ceAjana jeTale
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Bi 136 jambUdvIpaprajJaptisUtre joyaNasahassAI nikbheNaM dasajoyaNAI ubveheNaM acche saNThe rayayAmayakUche' dve yojanasahastre viSkambheNa dazayojanAni udvedhena acchaH lakSNaH rajatamayakUlaH, athAsya sopAnAdi varNanAyAha- 'talsa NaM' ityAdi 'tassa NaM tirgicchidahassa cauddisiM cattAri 'tisovANapaDivagAM paNNattA' tasya puSparajohRdazya caturdiza dikcatuSTaye catvAri trisopAnapratirUpakANi sundarANi trisopAnAni prajJazAni 'evaM jAva' evam anena prakAreNa ide varNyamAne yAvat paripUrNA 'AyAmadhikkhaMbhaHbahUNA' AyAyaviSkambhavidhRtA (vihInA ) 'jA caiva mahApaumadarasa vattavyayA sA caiva tirmicchadArasa vi' yaiva mahApatrasya vaktavyatA saiva puSparajo hRdasyApi 'vattavyayA' vaktavyatA, etadeva spaSTIkartumAha- 'taM caiva paumadahappamANaM tadeva paddmahada pramANa mityAdi - tadeva mahApadmahRdgatameva pramANaM dhRtidevI kamalAnAM pramANam, viMzatyutarakazatAvika paJcAzatsahasrAdhikaviMzatilalottaraika koTirUpam 12050120, anyathA'tra isakA AyAma cAra hajAra yojana kA hai aura vikrambha do hajAra yojana kI hai udvedha isakA dasa yojana kA hai yaha AkAza aura sphaTika ke jaisA nirmala haiM cikanA hai isakA kUla rajatamaya hai mUla meM " timicchi " aisA nipAla hotA hai athavA 'timiThi' yaha dezI zabda hai (tassa NaM tigichiddahassa cauditi catAri tisovANapaDikhyA paNNattA) usa tigiMdhi brahakI cAroM dizAoM meM trisopAna pratirUpaka kahe gaye haiM (evaM jAva AyAmavikkhaMbha vihagA jA caiva mahApauma hahassa vaktavyA sA ceva tirgicchiddahasta vi vattavyA, taM caiva paumaddahapamANaM aTTho jAva tigiMdhi vaNNAi) isa sUtra pATha meM yAvat zabda sampUrNatA kA vAcaka haiM ataH AyAma aura viSkambha ko chor3akara jo mahApadmahUda kI vaktavyatA kahI gaI hai vahI timidi kI bhI vaktavyatA jAnanI cAhiye isa taraha jaisA pramANa mahApadmahadgata kamalakA kahA gayA hai - arthAt mahApadmahUdagata hamaloM kA pramANa saMkhyA 1 karoDa 20 lAkha 50 hajAra eka sau 20 kahA gayA hai so yahI pramANa che ane viSNubha e huMjAra cAjana jeTale che. enA udveSa daza ceAjana jeTale che. e AkAza ane sphaTika jevA nirmALa che ane e cIkaNA che. enA taTA rajatamaya che. bhUsabhAM 'tigichihada' yevo yA che. to puSparannA sthAnamA 'tigicchi' theveo niyAta thAya che. athavA 'tigichi' me dezI zuddha che. 'tassa NaM tigichiddahassa cauddisi cattAri tisovANapaDinagA pannattA' te tiNichidrahanI thAmera trisopAna ati isa che ' evaM jAva AyAma trikvaMbhaviNA jA caiva maho paumdahassa vattavvayA sA ceva timicchi hamsa vi vaktavyA, taM caiva paramaddahapamANaM aTTho jAtra tigiMli vaNNAi' ko sUtrapAThabhAM cAvat zabda satA vAcaka che. ethI AyAma ane viSNubhane khAdya karIne je mahA padmadanI vaktatA spaSTa karavAmAM AvelI che, teja tigi hiAnI paNa vaktavyatA che. A pramANe je rIte mahApadmahdagata phamaLAnuM' pramANa kahevAmAM Avela che, eTale ke mahA
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137 prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 15 niSadhavarSadharaparvata nirUpaNam kamalAnAmAyAmaviSkambharUpapramANasya mahApadmaidagatapadmebhyo dviguNatvena virodhApateH, hRdasya pramANamudvedharUpaM bodhyam AyAmaviSkambhayoH pRthaguktavAditi, 'aTTho jAva tigiMchivaNNA' arthaH nAmArthastasya vaktavyaH, rA caivam atha kenArthena bhadanta ! evamucyate ityAdi prAgvat yAvat yAvatpadena tatra bahUni utpalakumuda subhagasaugandhika puNDarIka zatapatra sahasra " patrANi phulAni kesa ropacitAni ' iti saGgrAhyam / puSparajovarNAni tena puSparajaH pradhAnasvAdayaM puSparajohadaityevamucyate, 'dhiI ya ittha devI palibhovamahiIyA parivasa' dhRtizrAtra devI adhiSThAtRdeva parivasati sA kIdRzI ? ityAha- maharddhikA yAvat palyopamasthitikA 'maharddhikA' ityArabhya palyopamasthitiketi paryantAnAM zabdAnAmatra saGgraho bodhyaH, saca sArtho'STamasUtrAdbodhyaH zeSaM prAgvat, 'se teNadveNaM goyamA ! evaM buccai tirgichidda 2' atha tenArthena gautama ! evamucyate puSparajohUdaH 2 iti // 015 || - dhRti devI ke kamaloM kA yahAM para bhI jAnanA cAhiye yahAM isa pramANa zabda se inakA AyAma viSkambha rUpa pramANa nahIM samajhanA cAhiye kyoMki vaha to mahApadmahUdagata kamaloM ke pramANa se dviguNA kahA gayA hai tathA ida kA jo yahAM pramANa kahA gayA hai vaha udvedha kA pramANa kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye AyAma aura viSkambha kA jo pramANa kahA gayA hai vaha to pRthaka rUpa se sUtrakArane svayaM hI Upara meM kaha diyA hai artha zabda se " he bhadanta ! isa jalAzayako Apane kisa kAraNa se timicchidraha aisA kahA hai yahAM gautama kA prazna liyA gayA hai / isapara aisA prabhukI ora se uttara diyA gayA hai ki he gautama! yahAM para timichidraha ke varNa jaise utpala Adi hote haiM tathA (ghiI a itthadevI mahiDDiyA jAna paliocamahiIA parivasaha, se teNadvegaM goyamA ! evaM buccai tigiMchiddahne 2) yahAM para maharddhika yAvat eka palyopamakI sthiti vAlI dhRtI padmahRdaMgata kamaLAnI pramANu saMkhyA 1 karADa, 20 lAkha, 50 hajAra 1 sA 20 jeTalI kahevAmAM AvelI che te dhRti derInA kamaLAnu pramANu atre ATaluM jANI levuM joIe, ahIM e pramANu zabdathI emanu AyAma viSNubha rUpa pramANu samajavu nahi joIe. kemake te te mahA padmaheiMgata kamaLAnA pramANathI khamaNu kahevAmAM Avela che. temaja hadanu je atre pramANu spaSTa karavAmAM Avela che te tenA udveSanu pramANa kahevAmAM Avela che evuM jANavu joie. AyAma ane SkiMlanu je pramANa kahevAmAM Avela che te te pRthak rUpamAM sUtrakAre pote ja upara spaSTa karI dIdhu che. a zabdathI hu bhata! e jalAzayane ApazrIe zA kAraNathI tigioi draDhu e nAmathI saMkheAdhita karela che ? ' evA atre. gautamanA prazna grahaNa karavAmAM Avela che. prabhu taraphathI e praznanA uttaramAM A pramANe kahevAmAM Avela che ke hai gautama ! ahIM tigiSTi drahanA vaNu jevA upalA vagere hAya che. te 'dhiIa ittha devI mahiDDiyA jAva palibhovamahiIA parivasai. se teNaNaM ja0 18
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 __ jambUDhIpapranaptisUtra AthAsmAd yA nadI dakSiNena pravahati tAmAha-'tassa NaM timichiddahassa' ityAdi, . mUlam-taslaNaM tigichiddahassa dakimvaNilleNaM toraNe gaM harimahANaI pavUDhA samANI satta joyaNasahassAI cattAriya ekavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAe joyaNassa dAhiNAbhimuhI patraeNaM gaMtA mahayAghaDasuhapavittieNaM jAva sAirega cau joyaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai, evaM jA cetra harikaMtAe vattavvayA sA ceva harIe vi NeyavA, jibhiyAe kuMDala dIvassa bhavaNassa taM ceva pamANaM aTro vi bhANiyavvo jAMva ahe jagaI dalaittA chappaNNAe salilAsahasse hiM samaggA purasthimaM lavaNasamudaM samappei, taM ceva pabahe ya suhamUle ya pamANaM uvveho ya jo harikatAe jAva vaNasaMDrasaMparikkhittA, tassa NaM tigichiddahassa uttarilleNaM toraNeNaM sIothA mahANaI pavUDhA samANI satta joyaNasahaslAiM cattAri ya egavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM joyaNasta uttarAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM jAva sAirega caujoyaNalaieNaM pavAeNaM pavaDai, sIoyANaM mahANaI jao pavaDai ettha NaM mahaM egA jibhiyA paNNattA, catvAri joyaNAI AyAmeNaM paNNAsa joyaNAI vikkhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNaM magaramuhaviu saMThANasaMThiyA savvavairAmaI acchA, sIoyA NaM mahAgaI jahiM pavaDai ettha NaM mahaM ege nAmakI devI rahatI hai isa kAraNa he gautama isakA nAma tigichidraha aisA kahA hai " aho jAya" yahAM jo yAvatpada AyA hai usase " tatra bahani utpalakumuda subhaga, saugandhika, puNDarIka, zatapatra sahantrapatrANi phullAni kesaropacitAni" yaha pATha gRhIta huA hai mahardvikA ke sAtha Agata yAvat pada grAhya padoM kA saMgraha aSTama satra se jAna lenA cAhiye // 15 // goyamA ! evaM buccaI tigichidahe 22 mahI bharavi yAvat paTyApama raTanA sthiti vALI ghati nAmaka devI rahe che. e kAraNathI he gautama! enuM nAma tigichi kahe evuM rANavAbhA mA0yu che. 'adro jAva' mI 2 yAvata 54 gAvasa cha, tanAthI 'tatra bani utpala-kumuda, subhaga, saugaMdhika, puNDarIka, zatapatra, sahasrapatrANi, phullAni kesaropacitAni sA8 sahIta cha. mahanI sAthamAvata 'yAvata' 54 zrAhA pAu aSTamasavamAM karavAmAM Avela che. jijJAsu leke tyAthI jANavA yatna kare chesa. 11 |
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH saM. 16 tigicchadAtU dakSiNena pravahamAnanadIvarNanam 139 sIoyappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte, cattAri asIe joyaNasae AyA. mavikkhaMbheNaM paNNarasaaTAre joyaNasae kiMci visesUNe parikkheveNaM acche, evaM kuMDavattavyayA NeyavvA jAva toraNA / tassa NaM sIoyappa. vAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege sIoyadIve NAmaM dIve paNNatte, causaTTi joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM doSiNa vi uttare joyaNasae parikkheveNaM do kose asie jalaMtAo samvavairAmae accha, sesaM tameva veiyA vaNasaMDabhUmibhAga bhavaNasayaNijja aTo bhANiyavyo, tassa NaM sIoyappavAyakuMDassa uttarilleNaM toraNeNaM sIoyA mahANaI pabUDhA samANI devakuruM ejjemANA ejjemANA citavicittakUDe pavvae nisaDhadevakuru sUrasulasavijjuppabhadahe ya duhA vibhayamANI 2 caurAsIe salilAsahassehiM ApUremANI2 bhadasAlavaNaM ejjemANI2 maMdaraM paThatrayaM dohiM joyaNehiM asaMpattA paJcasthimAbhimuhI AvattA samANI ahe vijjuppabhaMvakkhArapavvayaM dAraittA maMdarassa pavvayasta paJcatthimeNaM avaravideha vAsaM duhA vibhayamANI2 egamegAo cakavaTTivijayAo aTThAvIsAera salilAsahassehiM ApUremANI 2 paMcahiM salilAsayasahassehiM dutIsAe ya salilAsahassehiM samaggA ahe jayaMtassa dArasta jagaI dAlaittA paJcasthimeNaM lavaNasamudaM samuppei, sIoyA NaM mahANaI pavahe paNNAsaM joya. NAI vikkhaMbheNaM joyaNaM uvveheNaM, tayaNaMtaraM caNaM mAyAe parivaddhamANIra muhamUle paMca joyaNasayAiM vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI uThaveheNaM ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM sNprikkhittaa| NisaDheNaM bhaMte ! vAsaharapavae NaM kaikUDA paNNattA ?, goyamA! Nava kUDA paNNattA, taM jahA-siddhAyayaNakUDe 1 NisaDhakUDe 2 harivAsakUDe 3 pulavidehakUDe4 harikUDe 5 dhiIkUDe 6 sIoyAkUDe 7 avaravidehakUDe 8 ruyagakUDe 9, jo ceva cullahimavaMtakUDANaM uccattavikkhaMbhaparikkhevo puvavaNio rAyahANI ya sacceva ihaM pi NeyavvA, se keNaTuNaM bhaMte / evaM
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 jambUdvIpaprAptisUtra vuccai Nisahe vAsaharapabae21, goyamA Nisahe NaM vAsaharakavvae kUr3A Nisaha saMThANasaMThiyA usamasaMThANasaMThiyA, Nisahe ya ittha deve mahiddhIe jAva paliovamaTiie parivasai, se teNaTuNaM goyamA ! evaM bucca Nisahe vAsaharapavvae 2 ||suu016|| ___ chAyA-tasya khalu tigicchidasya dAkSiNAtyena toraNena harinmahAnadI pravyUDhAsatI sApta yojanasahasrANi catvAri ca ekaviMzAni yojanazatAni ekaM ca ekonaviMzatibhAgaM yojanasya dakSiNAbhimukhIparvatena gatvA mahAghaTamukhapravRttikena yAvat sAtireka caturyojanazatikena prapAtena prapatati, evaM yaiva harikAntAyA vaktavyatA saiva haritaH api netanyA, jihikAyAH kuNDasya dvIpasya bhavanasya tadeva pramANam artho'pi bhaNitavyaH yAvad adho jagatIM dArayikhA paT paJcAzatA salilAsahasraH samagrA paurastyaM lavaNasamudraM samApnoti, tadeva prabahe ca mukhamUle ca pramANam udvedhazca yo harikAntAyAH yAvad vanaSaNDa saMparikSiptA, tasya khalu tigicchidasya autarAheNa toraNena zItA mahAnadI pravyUDhA satI saptayojanasahasrANi catvAri ca ekaviMzAni yojanazatAni ekaM ca ekonaviMzati bhAgaM yojanasya uttarAbhimukhI parvatena gatvA mahAghaTamukhapravRttikena yAvat sAtireka caturyojanazatikena prapAtena prapatati, zItodA khala mahAnadI yataH prapatati atra khalu mahatyekA jibikA prajJatA, catvAri yojanAni AyAmena paJcAzataM yojanAni viSkambheNa yojanaM vAhalyena makaramukhavivRtasaMsthAnasaMsthitA sarvavajramayI acchA, zItodA khalu mahAnadI yatra prapatati atra khalu mahadeka zItodA prapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam catvAri azItAni yojanazatAni AyAmaviSkambheNa paJcadaza aSTAdazAni yojanazatAni kiJcidvizeponAni parikSepeNa accham evaM kuNDavaktavyatA netavyA yAvat toraNAH / tasya khalu zItodA prapAtakuNDasya bahumadhyadezabhAgaH, ana khalu mahAnekaH zItodA dvIpo nAma dvIpaH prajJaptaH, catuSpaSTiM yojanAni AyAmaviSkambheNa dve dvayuttare yojanazate parikSepeNa dvauM krozAvucchrito jalAntAta sarvavajramayaH acchaH, zepaM tadeva vedikA vanapaNDa bhUmibhAga bhavanazayanIyArthoM bhaNitavyA, tasya khalu zItodA prapAtakuNDasya auttarAheNa toraNena zItodA mahAnadI pravyahA satI devakuru mejamAnA 2 citravicitrakaTau parvatau nipadhadevakurutaramulasavidhutpramahadAMzca dvidhA vibhajamAnA 2 caturazItyA salilAsahasreH ApUryamANA 2 bhadrazAlavana mejamAnA 2 mandaraM parvataM dvAbhyAM yojanAbhyAmasamprAptA pazcimAbhimukhI AvRttI satI adhIvidyut prabhaM vakSaskAraparvata dArayitvA mandarasya parvatasya pazcimena aparavidehaM varSe dvidhA vibhaja: mAnA 2 paJcabhiH salilAzatasahasraiH dvAtriMzatA ca salilAsahasraH samagrA adho jayantasya dvArasya jagatI dArayitvA pazcimena lavaNasamudraM samApnoti, zItodA khalu mahAnadI pravahe paJcAzataM yojanAni viSkambheNa yojanamudvedhena, tadanantaraM ca khalu mAtrayA mAtrayA parivaddhamAnA ra mukhamUle paJca yojanazatAni viSkambheNa daza yojanAni udvedhena ubhayoH pAzveyo dvAbhyA
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU. 16 tigicchadAt dakSiNena pravahamAnanadIvarNanam 141 padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM saMparikSiptA, nipadhe khalu bhadanta ! varSadharaparvate khalu katikUTAni prajJaptAni ? gautama ! navakUTAni prajJaptAni, tadyathA siddhAyatanaTaM 1 nipa. dhakTaM 2 harivarSa kUTaM 3 pUrvavidehakUTaM 4 harikUTaM 5 dhRtikUTaM 6 zItodAkUTa 7 aparavideha kUTam 8 rucakakUTam 9 ya eva kSudrahimavatkUTAnAmuccatvaviSkambhaparikSepaH pUrvavarNitaH rAjadhAnI ca sA eva ihApi netavyA, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate nipadho varpadharaparvataH21, gautama ! nipadhe khalu varpadharaparvate vahUni kUTAni nipaghasaMsthAnasaMsthitAni RSabhasaMsthAnasaMsthitAni, nipazcAtradevo mahaddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati, sa tenArthena gautama ! evamucyate nipadho varSadharaparvataH 2 // sU0 16 // ___TIkA-'tassa NaM tigichiddahassa' ityAdi, 'tassa NaM tigichidahassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM harimahANaI pabUDhA samANI satta joyaNasahassAI cattAri ya egavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM joyaNassa dAhiNAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaTamuhapavittieNaM jAva sAirega caujoyaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai tasya anantaroktasya khalu timiJchidasya dAkSiNAtyena dakSiNadigbhavena toraNena bahireNa harinmahAnadI harinAmanI mahAnadI pravyUDhA nirgatA satI saptayojanasahasrANi catvAri ca ekaviMzAni-ekaviMzatyadhikAni yojayazatAni yojanasyaikamekonaviMzatibhAgaM ca dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA mahAghaTamukhapravRttikena yAvatsAtireka caturyojanazatikena prapAtena prapatati, iti prAgvat , tatra yAvalaMpadena muktAvalihArasaMsthiteneti grAhyam , parvatagantavyapradezopapattistu-poDaza sahasrASTazata dvAcatvAriMzadyojana ___ 'tala NaM tigichidahassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM'-ityAdi TIkArtha-(tassaNaM tigiMchiddahassa) usa tigiMchidrahake (dakkhiNilleNaM) dakSiNadigvartI (toraNeNaM) toraNa dvAra se (harimahANaI pabUDhA samANI) haritU nAma kI mahAnadI nikalI hai aura nikalakara vaha (sattajoyaNasahassAI cattAriya ekavIse joyaNasae egaMca egaNavIsahabhAga joyaNassa dAhiNAmuhI pancaeNaM gaMtA mayA ghaDamuhapavittie NaM jAva sAirega cau joyaNa saieNaM pavAheNaM pacaDai) 7421. yojana taka usI parvata para dakSiNa dizAkI ora vahI hai aura ghaTa ke mukha se baDevega ke sAtha nikale hue muktAvalihAra ke jaise nirmala apane pravAha 'tassa NaM tigi chiddahassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM' ityAdi Ta-'tassa NaM tigi chidahassa' te timichidranA 'dakkhiNilleNaM' dakSiNa hivatI' 'toraNeNaM' toraNa dvArathI 'harimahANaI pabUDhA samANI' rita nAmanI mahAnahI nANe cha bhane nANIne te 'satta joyaNasahassAI cattAriya ekavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAga joyaNassa dAhiNAmuhI pavvaeNa gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM jAva sAirega cau joyaNa saieNaM pavAheNaM pavaDaI' 742118 yAna sudhA te pata 752 kSiY GAL ta25 pravAhita thaI che, ane ghaTanA mukhamAMthI atIva vega sAthe nIkaLatA muphatAvalihAranA jevA nirmaLa
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre buccai Nisahe vAsaharapabbae2?, goyamA ! Nisahe NaM vAsaharakavvae kUr3A Nisaha saMThANasaMThiyA usamasaMThANasaMThiyA, Nisahe ya ittha deve mahiddhIe jAva paliovamadiie parivasai, se teNaTuNaM goyamA ! evaM vuccai Nisahe vAsaharapavvae 2 ||suu016|| __chAyA-tasya khalu tigicchidasya dAkSiNAtyena toraNena harinmahAnadI pravyUDhAsatI sapta yojanasahasrANi catvAri ca ekaviMzAni yojanazatAni ekaM ca ekonaviMzatibhAgaM yojanasya dakSiNAbhimukhIparvatena gatvA mahAghaTamukhapravRttikena yAvat sAtireka caturyojanazatikena prapAtena prapatati, evaM yaiva harikAntAyA vaktavyatA saiva haritaH api netanyA, jihikAyAH kuNDasya dvIpasya bhavanasya tadeva pramANam artho'pi bhaNitavyaH yAvad adho jagatIM dArayikhA paT paJcAzatA salilAsahajaiH samagrA paurastyaM lavaNasamudraM samApnoti, tadeva prabahe ca mukhamUle ca pramANam udvedhazca yo harikAntAyAH yAvad vanaSaNDa saMparikSiptA, tasya khalu tigicchidasya auttarAheNa toraNena zItA mahAnadI pravyUDhA satI saptayojanasahasrANi catvAri ca ekaviMzAni yojanazatAni ekaM ca ekonaviMzati bhAgaM yojanasya uttarAbhimukhI parvatena gatvA mahAghaTamukhapravRttikena yAvat sAtireka caturyojanazatikena prapAtena prapatati, zItodA khalu mahAnadI yataH prapatati atra khalu mahatyekA jivikA prajJatA, catvAri yojanAni AyAmena paJcAzataM yojanAni viSkambheNa yojanaM vAhalyena makaramukhavivRtasaMsthAnasaMsthitA sarvavajramayI acchA, zItodA khala mahAnadI yatra prapatati atra khalu mahadeka zItodA prapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam catvAri azItAni yojanazatAni AyAmaviSphambheNa paJcadaza aSTAdazAni yojanazatAni kiJcidvizeSonAni parikSepeNa accham evaM kuNDavaktavyatA netavyA yAvat toraNAH / tasya khalu zItodA prapAtakuNDasya bahumadhyadezabhAgaH, ana khalu mahAnekaH zItodA dvIpo nAma dvIpa prajJaptaH, catuSpaSTi yojanAni AyAmaviSkambheNa dve dvayuttare yojanazate parikSepeNa dvauM krozAvucchito jalAntAta sarvavajramayaH acchaH, zepaM tadeva vedikA vanapaNDa bhUmibhAga bhavanazayanIyArthoM bhaNitavyaH, tasya khalu zItodA prapAtakuNDasya auttarAheNa toraNena zItodA mahAnadI pravyUDhA satI devakuru mejamAnA 2 citravicitrakUTau parvatI nipadhadevakurusUrasulasavidhutpramahadAMzca dvidhA vibhajamAnA 2 caturazItyA salilAsahasraH ApUryamANA 2 bhadrazAlavana mejamAnA 2 mandaraM parvataM dvAbhyAM yojanAbhyAmasamprAptA pazcimAbhimukhI AvRttI satI adhIvidyut pramaM vakSaskAraparyaMta dArayitvA mandarasya parvatasya pazcimena aparavidehaM varSa dvidhA vibhajamAnA 2 paJcabhiH salilAzatasahasraH dvAtriMzatA ca salilAsahasraH samagrA adho jayantasya dvArasya jagatIM dArayitvA pazcimena lavaNasamudraM samApnoti, zItodA khalu mahAnadI pravahe pazcAzataM yojanAni viSkambheNa yojanamudvedhena, tadanantaraM ca khalu mAtrayA mAtrayA parivarddhamAnA 2 mukhamule paJca yojanazatAni viSkambheNa daza yojanAni udvedhena ubhayoH pArzvayoH dvAbhyA
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU. 16 tigicchadAt dakSiNena pravahamAnanadIvarNanam 141 padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM saMparikSiptA, nipadhe khalu bhadanta ! varSadharaparvate khalu katikUTAni prajJaptAni ? gautama ! navakUTAni prajJaptAni, tadyathA siddhAyatanakaTaM 1 nipa. dhakTaM 2 harivarpaTaM 3 pUrvavidehakUTaM 4 harikUTaM 5 dhRtikUTaM 6 zItodAkUTaM 7 aparavideha kUTam 8 rucakakUTam 9 ya eva kSudrahimavatkUTAnAmuccatvaviSkambhaparikSepaH pUrvarNitaH rAja. dhAnI ca sA eva ihApi netavyA, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate nipadho varpadharaparvataH2 ?, gautama ! nipadhe khalu varpadharaparvate vahani kUTAni niSadhasaMsthAnasaMsthitAni RpabhasaMsthAnasaMsthitAni, nipazcAtradevo mahaddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati, sa tenArthena gautama ! evamucyate nipadho varSadharaparvataH 2 // sU0 16 // ' TIkA-'tassa NaM tigiMchiddahassa' ityAdi, 'tassa NaM tigichidRhassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM harimahANaI pavUDhA samANI satta joyaNasahassAI cattAri ya egavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM joyaNassa dAhiNAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaTamuhapavittieNaM jAva sAirega caujoyaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai' tasya anantaroktasya khalu tiginchidasya dAkSiNAtyena dakSiNadigbhavena toraNena vahiAreNa harinmahAnadI harinAmanI mahAnadI pravyUDhA nirgatA satI saptayojanasahasrANi catvAri ca ekaviMzAni-ekaviMzatyadhikAni yojayazatAni yojanasyaikamekonaviMzatibhAgaM ca dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA mahAghaTamukhapravRttikena yAvatsAtireka caturyojanazatikena prapAtena prapatati, iti prAgvat , tatra yAvalpadena muktAvalihArasaMsthiteneti grAhyam , parvatagantavyapradezopapattistu-poDaza sahasrASTazata dvAcatvAriMzadyojana - 'tasmaNa timichiddahassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM'-ityAdi TIkArtha-(tassaNaM tigichiddahassa) usa tigichidrahake (dakkhiNilleNa) dakSiNadigvartI (toraNeNaM) toraNa dvAra se (harimahANaI pabUDhA samANI) haritU nAma kI mahAnadI nikalI hai aura nikalakara vaha (sattajoyaNasahassAI cattAriya ekavIse joyaNasae egaMca eNavIsahabhAga joyaNassa dAhiNAmuhI pandhaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittie NaM jAva sAirega cau joyaNa saieNaM pAheNaM pacaDai) 742122 yojana taka usI parvata para dakSiNadizAkI ora vahI hai aura ghaTa ke mukha se baDevega ke sAtha nikale hue bhuktAvalihAra ke jaise nirmala apane pravAha 'tassa NaM tigi chidahassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM' ityAdi TI-'tassa NaM tigi chiddahassa' te timichidranA 'dakkhiNilleNaM' dakSiNa hivatI' 'toraNeNa toraNa dvArathI 'harimahANaI pavUDhA samANI' urata nAmanI mahAnahI nI cha bhane nIxNI te 'satta joyaNasahassAI cattAriya ekavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAga joyaNassa dAhiNAmuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM jAva sAirega cau joyaNa saieNaM pavAheNaM pavaDaI' 74213 yA sudhI te parvata 52 kSiy hiza ta26 pravAhita thaI che, ane ghaTanA mukhamAMthI atIva vega sAthe nIkaLatA muphatAvalihAranA jevA nirmaLa
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 jambUdvIpaprajJaptisUtre pramANAgnipadhavistArAd dvisahasrayojanapramANe pradavistAre'pahate zeSe'ddhIkRte bhavatIti / nigamayannatidezasUtramAha--'evaM' ityAdi, 'evaM jA ceva harikatAe vattavayA sA ceva harIe vi NeyavyA' evam anantarokta prakAreNa yaiva vaktavyatA harikAntAyA mahAnadyAH prAguktA saiva vaktavyatA harito'pi prakRtAyA harinAmnyA mahAnadyA api netavyA jJAnavipayatAM prApaNIyA jJeye. tyarthaH, 'jinmiyAe kuMDassa dIvassa bhavaNassa taM ceva pamANaM aTTho'vi bhANiyayo' asyAmahAnadhAH jidikAyAH praNAlyAH kuNDasya dvIpasya haridvIpasya bhavanasya ca pramANaM tadeva harikAntA prakaraNoktameva bodhyam, artho'pi haridvIpa nAmno heturapi bhaNitavyA harikAntAnusAreNa vaktavyaH api zabdAcchayanIyaM grAmyam tathAhi-harinmahAnadI yataH prapatati atra khalu mahatyekA jidvikA prajJaptA, sA ca dve yonane AyAmena, pazcaviMzati yojanAni viSkambheNa arddha yojanaM bAhalyena, makaramukha vivRtasaMsthAnasaMsthitA sarvaratnamayo acchA, harit khalu se ki jisakA pramANa kucha adhika cAra hajAra yojana kA hai tigichiprapAta kuNDa meM giratI hai (evaM jA ceva harikaMtAe vattavyayA sA ceva harIe vi NeyavA) isa taraha jo harikAntA mahAnadI kA vaktavyatA hai vahI vaktavyatA isa harita nAmakI mahAnadI ko bhI jAnanI cahiye yaha mahAnadI parvata ke Upara 74211 yojana taka vahI jo kahI gaI hai so yaha pramANa ima prakAra se nikAlA gayA hai ki-nipadha varSadhara parvata kA vyAsa 16842 yojana kA kahA jA cukA hai usameM se 2000 yojana kA ida kA pramANa ghaTA dene para 14842 yojana vacate haiM so inheM AdhA karane para pUrvokta pramANa nikala AtA hai isa harita nAma kI mahA. nadI kI jivikA kA, kuNDa kA, haridvIpa kA, aura bhavana kA pramANa harikAntA ke prakaraNa meM jaisA inakA pramANa kahA gayA hai vaisA hI hai tathA haridvIpa aise nAma hone kA kAraNa bhI harikAntA ke prakaraNa ke anusAra jAna lenA cAhiye isa pUrvokta kathana ke sambandha meM spaSTI karaNa aisA hai-yaha harita mhaaevA pitAnA pravAhathI ke jenuM pramANa kaMIka vadhAre cAra hajAra jana jeTaluM che-tigichi apAtamA 5 che. 'evaM jA ceva harikatAe vattavyayA sA ceva harIe viNeyavvA' bhApramANe re harikAntA mahAnadInI vaktavyatA che te ja vaktavyatA eharita nAmaka mahAnadInI paNa jANavI jiIe. e mahAnadI parvatanI upara 74ra1da jana sudhI pravAhita thatI kahevAmAM Avela che. A pramANa A rIte kADhavAmAM Avela che, ke niSadha varSadhara parvatane pAsa 16842 e jana jeTaluM kahevAmAM Avela che. temAMthI 2000 ejana hadanuM pramANa bAda karIe te 1484ra ceAjana zeSa rahe che. te A saMkhyAne adha karavAmAM Ave te pUrvokta pramANa nIkaLI Ave che. e harita nAmaka mahAnadInI jihikAnuM, kuMDanu, haridvIpanuM ane bhavananuM pramANe harikAntAnA prakaraNamAM je rIte e sarvanuM pramANa kahevAmAM Avela che, tevuM ja che. temaja haridvIpa evuM nAma che tenuM kAraNa paNa harikAntAnA prakaraNa mujaba ja -- , jANI levuM joIe. e pUrvokta kathananA saMbaMdhamAM A pramANe spaSTatA karI zakAya ke-e MT
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU. 16 tigicchadAt dakSiNena pravahamAnanadIvarNanam 143 mahAnadI yatra prapatati atra khalu mahadekaM haritprapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam , tacca dve ca catvAriMze yojanazate AyAmaviSkambheNa sapta ekonapaSTAni yojanazatAni parikSepeNa accham evaM kuNDasya vaktavyatA sarvA netavyA yAvat khalu haritprapAtakuNDasya bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu mahAneko haridvIpo nAma dvIpaH prajJaptaH dvAtriMzataM yojanAni AyAmaviSkambheNa ekottaraM yojanazataM parikSepeNa dvau krozAvacchito jalAntAta saratnamayaH accha , sa khalu ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanapaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH atra padmavaravedikA vananadI jisa sthAna se kuNDa meM giratI hai vahAM eka mahattI jivikA praNAlI hai isakA AyAma do yojana kA haiM vistAra 25 yojana kA hai bAhalya isakA Adhe yojana kA hai tathA magara ke khule hue mukha kA jaisA AkAra hotA hai vaisA hI isakA AkAra haiM yaha sarvAtmanA ratnamayI hai tathA accha AkAza aura sphaTika ke jaisI sarvathA nirmala hai / harit mahAnadI jahAM para parvata ke Upara se giratI hai vahAM para eka haritprapAta kuNDa haiM isa kuNDa kA AyAma aura viSkambha 240 yojana kA hai tathA 750 yojana kA isakA parikSepa hai yaha accha AkAza evaM sphaTika ke jaitA nirmala hai aura sarvAtmanA ratnamaya hai ! isa taraha kI jo kuNDa kI vyaktavyatA kahI jA cukI hai vaha saba toraNa taka usI prakAra se yahAM para bhI kaha lenI cAhiye isa hariprapAta kuNDa ke bilakula madhya bhAga meM eka haridvIpa nAma kA dvIpa hai| isakA AyAma aura viSkambha 32 yojana kA hai aura 101 yojana kA isakA parikSepa hai yaha pAnI ke Upara se do koza UMce uThA hai yaha dvIpa bhI sarvAtmanA ratnamaya hai aura accha haiM / yaha dvIpa cAroM ora se eka padmavara vedikA se aura ekavanaSaNDa se ghirA huA hai| yahAM para pdmvrveharita mahAnadI je sthAna parathI kuMDamAM paDe che, tyAM eka vizALa jihika praNAlI che. ene AyAma be jana jeTaluM che. ane vistAra 25 pejana jeTaluM che. enuM bAhulya ardhA jana jeTaluM che. temaja magaranA khulA mukhane je AkAra hoya che te ja Ano AkAra che. e sarvAtmanA ratnamayI che. temaja acaka, AkAza ane sphaTika jevI sarvathA nirmaLa che. harita mahAnadI jyAM parvata uparathI nIce paDe che tyAM eka haribhrapAta kuMDa Avela che. e kuMDane AyAma ane vikhaMbha 240 ejana jeTalo che temaja 759 ejana eTale ene parikSepa che. e acha AkAza ane phaTikavat nirmaLa che ane sarvAtmanA ratnamaya che. A pramANe je kuMDanI vaktavyatA kahevAmAM AvelI che te badhI taraNa sudhInI te pramANe ja ahIM jANuM levuM joIe. e haripAta kuMDanA ekadama madhya bhAgamAM eka haridvIpa nAmaka dviIpa che. e dviIpane AyAma ane vikhaMbha 32 jana jeTaluM che ane 101 ejana eTale ene parikSepa che, e pANInI uparathI be gAu U e uThe che. e dvIpa paNa sarvAtmanA 2ya che ane acche che. e dvipa cemerathI eka pAvaravedikAthI ane eka
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprAptisUtre pATayo varNako gaNinavyaH ya ca paJcamapapTasUtrano bodhyA, tasya khalu haritprapAtakuNDasya autagahaNa norana yAvat mahA sati hariva varpamejamAnA 2 vikaTApAtina vRttavaitAnyaM yojanena agamprAptA pazcimAbhimukhI bhAcA sati harivarga dvidhA vibhajamAnA 2, iti, etadeva sUcayinumAda-'jAba ahe jagaI dAladattA' ityAdi, yAvat adho jagatIM dArayitvA adhA-ayo. bhAge jagatIM pRthvI dAyitvA bhitlA 'chappaNNAe salilAsahassehi samaggA purasthimaM lavaNasamudaM samApeH paT panAganA salilAsahanaiH mahAnadIsahasraH samagrA paripUrNA paurastyaM pUrvadigbhavaM lavaNamapadaM samApnoti, 'taM ceva pavahe ya muhamULe ya pamANaM uvveho ya jo garikaMtAga jAva vAgaMDagaMpariviyattA' tadeva harikAntA prakaraNoktameva prabahe ca mukhamUle ca pramANamudrapatha yo harikAntAyAH yAvat vanapaNDasaMparikSiptA tathAhi-haritA khalu mahAnadI prabahe pazcavigati yojanAni viSkaraNa arddhayojanapaddhevena tadanantaraM ca khallu mAtrayA 2 parivarddha mANA 2 musmRle addhatIyAni yojanA ni viSkambheNa paJca yojanAni udveSena, ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM saMparikSiptA, iti, 'tassa dikA aura vanapaNDa kA varNana kara lenA cAhiye yaha varNana paMcama aura chaThe sUtra se jAna lenA cAhiye / usa haritaprapAta kuNDa ke uttara digva toraNa hAra se yAyata nikalatI huI gaha harita mahAnadI harivarpa kSetrakI ora AtI 2 vikaTA pAtI vRttavanADhya parvata kI eka yojana dUrI para chor3a detI hai aura phira vahAM se pazcimakI ora mur3akara haricarya kSetra ke madhyabhAga meM bahatI hai imase isa kSetra ke do hisse ho jAte haiM-phira vahAM se jambUdIpa kI jagatI vidIrNakara 56 hajAra nadiyoM ke parivAra se yukta hui yahamahAnadI pUrvadigva lavaNa samudra meM Akara minya jAnI hai yaha harita mahAnadI pravAha meM viSkambhakI apekSA 25 yojana pramANa hai aura udha hamakA Adhe yojana kA hai isake bAda bar3hate baDhate magrama meM yaha 250 yojana kI viSkambhakI apekSA ho gaI hai aura udha mikA yojana kA ho gayA hai donoM pArzvabhAgoM meM yaha do padmavara vedikAoM vanathI AvRta che. ahIM avAvarerikA ane vanapaMDanuM varNana samajI levuM joIe e ghana pagamA ane cha mAMthI jANI levuM joIe. e haribhrapAta kuMDanA uttara digvatI ne kAzI thAna nAnAM e harita mahAnadI harivarSa zretranI tarapha pravAhita thatI nAnI na thatIva parvatane eka jana sudhI dara choDI de che, ane pachI tyAMthI te para na : gana kavi vana madha bhAgamAM pravAhita thAya che. ethI A kSetranA , ga tha che. 5. tyAMthI jaMkRtIpamAM pravAhina thatI ane 56 hAra nadIonA -: bhAnahI 5 hayA samagamA mApAna bhaNe. 3 kari mahAna prApamAM vibhanI apekSAe 25 pejana pramANa che ane Ane , madha ma na jeTa. che ghAva bAda vRddhi pAmIne gukha galamAM e 250 ejana je biMbanI mane dAnI apaza epa jana jeTalI viratRna thaI gaI
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 16 tigicchahadAt dakSiNena pravahamAnanadIvarNanam 145 tigiMchiddahasya uttarilleNaM toraNeNaM sIooyA mahANaI pavUDhA samANI' tasya pUrvoktasya khala tigicchihRdasya autarAheNa uttaradigbhavena, toraNena vahirdvAreNa zItodA mahAnadI pravyUDhA * niHsRtA satI 'satta joyaNasahassAI cattAriya egavI se joyaNasae egaM ca egUNavIsai bhAga joyaNassa' sapta yojanasahasrANi catvAri ca ekaviMzAni ekaviMzatyadhikAni yojana - zatAni ekaM ca ekonaviMzatibhAgaM yojanasya 'uttarAbhimuhI pavvaNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavi- ciNaM jAva sAirega caunoyaNasaieNaM pacAeNaM pavaDai' uttarAbhimukhI uttaradigabhimukhI parvatena gatvA mahAghaTasukhapravRttikena bRhadghaTamukhA cchandAyamAnajalaucavatpravRttizAlinA "asya prapAtenetyagrimeNa sambandhaH punaH kIdRzena ? ityAha- yAvat yAvatpadena muktAvalihArasaMsthitena - etadvayAkhyA - harikAntA prakaraNavat sAtirekayojanaza tikena sAdhikayojanazatapramA'se aura do vanaSaMDoM se parikSipta hai (tassaNaM tigiMchiddahassa uttarilleNaM toraNeNaM sIoo mahANaI pabUDhA samANI satta joyaNasahassAiM cattAriya egavIse joyaNasae egaMca egUNavIsaIbhAgaM joyaNassa uttarAbhimuhI pavvaNaM gaMtA mahA ghaTasuha pavittieNa jAva sAirega cau joyaNasaieNaM pacAeNaM pavaDai) usa 'tirgichida ke uttara digvartI toraNa se sItodA nAmakI mahAnadI nikalI hai * yaha mahAnadI parvata ke upara 74211 yojana taka uttara dizA kI ora bahakara phira yaha ghaTa ke mukha se nikale hue jalapravAha ke tulya vegazAlI apane vizAla 'pravAha se prapAtakuNDa meM giratI hai / isakA pravAha pramANa kucha adhika sau yojana kA kahA gayA hai yaha sItodA mahAnadI jahA~ se prapAta kuNDa meM giratI hai vahAM para eka vizAla jivikA hai isakA pramANa AyAma kI apekSA 4 yojana kA haiM aura viSkambha 50 yojana kA hai tathA 1 yojana kA isakA bAhulya haiM isakA AkAra magara ke khule hue mukha jaisA hai tathA yaha sarvAtmA vajramayI che. khanne pArzva bhAgeAmAM e be padmavaravedikAothI ane e vanaSaDAthI parikSita che. 'tassa NaM tigi' chiddahassa uttarilleNaM toraNeNaM sIoAmahANaI pavUDhA samANI satta joyaNa : sahassAI cattAriya egavise noyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM joyaNassa uttarAbhimuhI pavvaNaM gaMtA mahayA ghaTamuhapavittieNaM jAva sAirega cau joyaNasaieNaM pavAeNaM pavaDaI' te tigichi hadanA uttara digvI tArAthI sItAdA nAme mahAnadI nIkaLe che. e mahA nadI parvatanI upara 74219 ceAjana sudhI uttara dizA tarapha pravAhita thaIne pachI e ghaTanA mukhamAMthI nIkaLatA jalapravAhanI jema vegazAlI peAtAnA vizAla pravAhathI prapAta kuMDamAM paDe che. enu pravADhuM pramANa kaMIka vadhAre 100 gaiAjana jeTalu kahevAmAM Avela che. e sItAdA mahAnadI jyAMthI prapAta kuMDamAM paDe che tyAM eka vizALa jihnikA che. enuM AyAmanI apekSAe pramANa 4 ceAjana jeTaluM ane viSNulanI apekSAe 50 ceAjana jeTalu che. temaja eka ceAjana jeTalA pramANunuM Anu mAhulya che. enA AkAra magaranA musA bhuNanA vA tebhara me sarvAtmanA vakrabhayI che, bhane sarvathA nirmANa che, 'sIo ja0 19 4
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 jambUdvIpaprAptisUtre Nena prapAtena prapatati / 'sIoyANaM mahANaI jao pavaDaI ettha NaM mahaM egA jinbhiyA paNNattA' zItodA khallu mahAnadI yataH prapatati atra khalu mahatyekA jihavikA-praNAlI prajJaptA, tasyA mAnAcAha-'cattAri' ityaadi| 'cattAri joyaNAI AyAmeNaM paNNAsa joyaNAI vikkhaMbheNaM joyaNaM vAhalleNaM magaranuhaviuddasaMThANasaMThiyA savvayairAmaI acchA' catvAri yojanAni AyAmena paJcAzataM yojanAni viSkambheNa yojanaM vAhalyena makaramukhavivRttasaMsthAnasaMsthitA sarvavajamayI acchA prAgvat , atha kuNDasvarUpamAha-'sIoyA NaM' ityAdi, 'sIbhoyA NaM mahANaI jahiM pavaDai ettha NaM mahaM ege sIoyappavAyakuDe NAma kuMDe paNNatte, cattAri asIe joyaNasae AyAmavikkhaMbheNaM paNNarasa aTThAre joyaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM acche evaM kuMDavattavvayA NeyavA jAva toraNA' zItodA khalu mahAnadI yatra prapatati atra khalu mahadekaM zItodA prapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam , catvAri azItAni-azI tyadhikAni yojanazatAni AyAmaviSkambheNa, paJcadaza aSTAdazAni aSTAdazAdhikAni yojanazatAni kinidvizeSonAni parikSepeNa, accham evaM kuNDavaktavyA netavyA yAvat toraNAH / atra kuNDasya yojanapramANaM haritkuNDato dviguNaM vovyam / atha zItodA dvIpasvarUpamAha-'tassa NaM sIoyappavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe, ettha NaM mahaM ege sIoyadIve NAmaM dIve paNNatte' tasya khalu zItAdAprapAtakuNDasya bahumadhyadezabhAgaH, atra atrAntare khalu mahAnekaH zItodA dvIpo nAma dvIpa prajJaptaH, tasya mAnAdyAha-'causahi joyaNAI' catuSpaSTiM yojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM hai aura vilakula nirmala hai (sIoANaM mahANaI jahiM pavaDaI estha NaM mahaM ege sIoyappavAyakuNDe NAmaM kuNDe paNNatte) sItodA mahAnadI jahAM para giratI hai vahAM para eka sotodAprapAtakuNDa kahA gayA hai (cattAri asIe joyaNasae . AyAmavikhaMbheNaM paNNarasa aTThAre joyaNasae kiMci visesaNe parikkheveNaM acche, evaM kuNDavattavvayA NeyavvA) 480 yojana kA isakA AyAma aura viSkambha hai tathA kucha kama 1518 yojana kA isakA parikSepa hai yaha bilakula svaccha hai isa prakAra se yahAM kuNDake sambandhakI vaktavyatA kaha lenI cAhiye (tassaNaM sIoappavAyakuNDasta bahamajjhadesabhAe estha NaM maha ege sIoM adIve NAmaM dIye paNNatta) isa sItodI prapAtakuNDa ke ThIka bIca bhAga meM eka ANaM mahANAI jahiM pakDai etya NaM mahaM ege sIoyappavAya kuMDe NAma kuDe paNNatte' saMta bhI nahI nayAM 5 cha tyAM 28 sItA prapAta nAma mAvasa cha, 'cattAri asIe joyaNasae AyAmavikkhaMbheNaM paNNarasa aTThAre joyaNasae ki civisesUNe parikkheveNaM accha kuNDavattabdhayA NeyavyA' 480 yojana prabhAra sanI mAyAma me faga cha tabhA 303 kama 1518 jana eTale ene parikSepa che. e sarvathA svaccha che. A pramANe ahIM du samadhI tavyatA sama sevI ne. 'tassa NaM sIoappavAyakuMDassa bahumajjha desabhAe estha NaM mahaM ege sIoadIve NAmaM dii| paNNatte' se sItA prAta nA 815 maya
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAra: sUM. 16 tigicchahadAt dakSiNena pravahamAnanadIvarNanam 107 doNi vi uttare joyaNasae parikkheveNaM do kose Usie jalatAo savcavairAmae acche sesaM tameva' AyAmaviSkambheNa dve dvayuttare yojanazate parikSepeNa dvau krozau ucchrito jalAntAt sarvavajramayo'cchaH, navaram zeSam uktAtiriktaM tadeva gaGgAdvIpaprakaraNoktameva dacca ziSyasmaraNAyai zeSaM nAmato nirdizati - 'veiyA vaNasaMDa' ityAdi, 'veiyA vaNasaMDabhUmibhAgabhavaNasayaNijja aTTho bhANiyacvo' tatra vedikA padmavaravedikA vanapaNDaH bhUmibhAgaH savanaM zayanIyaM ca mUle prAkRtatvAdvibhaktilopaH tathA arthaH nAmahetuH bhaNitavyaH - vaktavyaH sa ca gaGgAdvIpavat / athAsyAH samudrapravezaprakAramAha - ' tassa NaM sIoyappavAyakuDassa' ityAdi, 'tassa NaM sIoyappavAyakuDassa uttarilleNaM toraNeNaM' tasya khalu zItodAprapAtakuNDasya autarAheNa uttaradigbhavena toraNena vahidvAreNa 'sIooyA mahANaI pavUDhA samANI' zItodAmahAnadI pravyUDhAniHsRtA satI 'devakuru' ejjemANA' devakurUn mUle prAkRtatvAdekavacanas, ejamAnA 2 gacchantI 2 'cittavicittakUDe panvae nisaDha devakurusUra-sulasa - vijjuppabhada he a duhA vibhayamANI sItoda dvIpa nAma kA dvIpa hai (causahi joyaNAI AyAmavivakhaMbheNaM doNi vi uttare joyaNasae parikkheveNaM do kose Usie jalaM tAo savvavairAmae acche ) isakA AyAma aura viSkambha 64 yojana kA hai tathA 202 yojana kA isakA parikSepa hai yaha jala ke Upara se do koza UMcA uThA huA hai yaha dvIpa sarvAtmanA tetmaya hai aura bilakula sApha-svaccha hai / (seyaM tameva veiyA vaNasaMDe-bhUmibhAga bhavaNa sayaNijjaiDo bhANiyadhvo) gaGgAdvIpaprakaraNa meM jaisA padmabaravedikA, vanakhaMDa, bhUmibhAga, bhavaNa zayanIya aura usake isaprakAra ke nAma hone kA hetu kahA gayA hai vaisAhI vaha saba prakaraNAnusAra yahAM para bhI kaha lenA cAhiye (tassaNaM sIoapappavAyakuNDassa uttarilleNaM toraNeNaM sIoA mahaNaI pavUDhA samANI devakuMruM ejjamANA 2 cittavicitta kUDe paccae nisaDhadevakuru sUrasulasa vijjuSpabhadahe ya duhA vibhayamANI 2 caurAsIe salilAsahasse hiM (bhAgabhAM zreSTha sItoha dvIpa nAbhaH dvIpa che.' causaTTi joyaNAI AyAma vikkhaMbheNaM doNi vi uttare joyaNasae parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo savvavairAmae acche' mene| AAyAbha ane viSNula 64 ceAjana jeTaleA che temaja 202 ceAjana jeTaleA enA parikSepa che. e pANI upara be gAu sudhI upara uThela che. e dvIpa sarvAtmanA ratnamaya che ane sarvathA nirbhakSa che. 'seyaM tameva veiyAvaNasaMDe bhUmibhAga bhavaNasayaNijjaiTTho bhANiyavvo' gaMgA dvIpa prakaraNamAM jevI pAvaravedikA, vanakhaMDa, bhUmibhAga, bhavana, zayanIya ane tyAM temanA nAma viSe je kAraNeA spaSTa karavAmAM AvelAM che tevu ja sarvAM kathana ahIM' paNu praharaNAnusAra lagI sevu' lerdhaye. 'tassa NaM sIoappavAyakuDassa uttarilleNaM toraNeNaM sIoA mahAI paDhA samANI devakuru ejjamANA 2 citta vicitta kUDe pavtrae nisaTa devakuru sUra sulabha vijjupabhadadde ya duhAM vibhayamANI 2 caurAsIe salilA sahassehi Apu
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 jambUdIpapramastisUtra 2' citravicitrakUTau pUrvAparataTavartinI parvatau nipadha 1 devakuru 2 ra 3 mulasa 4 vidyunyabha5 hUdAna ca dvidhA vibhajamAnA tanmadhye vahantI 2 vibhAgakramazrAyam-citravicitrakUTaparvatayo madhye vahanena citrakUTa parvataM pUrvataH kRtyA vicitrakUTaM ca pazcimataH kratvA devakuruSu vahantItibhAvaH, hRdAMzca pazcApi samazreNi vartina ekaikazo dvidhA vibhajamAnA vahantI atrAntare deva. kuru vartibhiH 'caurAsIe salilAsahassehiM AremANI 2' caturazItyA salilA sahame mahAnadIsahasraiH ApUryamANA 2 bhriyamANA 2 'bhadasAlavaNaM ejjemANI 2' bhadrasAlavanaM meruprathamavanam ejamAnA 2 gacchantI 2 / 'maMdaraM pavyayaM dohiM joyaNehi asaMpattA paccasthimAbhimuhI AvattA samANI' mandaraM parvataM dvAbhyAM yojanAbhyAm asamprAptA asaMspRzantI zItodA mevoMraSTau krozA antarAlamityarthaH, tataH pazcimAbhimukhI AvRttA parAvRttA satI 'ahe vijjuppamaM ApUremANI 2 bhadasAlavaNaM ejjemANI 2) usa sItodA prapAtakuNDa ke utsara digcI toraNa dvAra se sItodA mahAnadI nikalI hai aura nikalakara vaha devakurukSetra meM jAtI 2 pUrva aura apara taTavartI citravicitra kUToM ko-parvatoM kA niSadha devakuru sUra salasa evaM vidyutprabha ina samazreNivartI pAMca idoM ko vibhakta karatI hai unake bIcameM hokara bahatI hai vibhAgakrama isa prakAra se hai citravicitra parvatoM ke bIcameM vahanese citrakUTaparvatako pUrvameM karake aura vicitrakUTa parvatako pazcimameM karake yaha nadI devakumameM vahatI hai samazreNivartI pAMco hRdoM ko eka eka karake pratyeka hRdako vibhakta karatI hai aura unameM yahatI hai isI ke daramyAna vaha devakuruvatA 84 hajAra nadiyoM se yukta ho jAtI hai bhara jAtI hai evaM meru kA jo prathamavana bhadrasAla vana hai vahAM jAtI hai jAte 2 yaha (maMdarapabjayaM dohiM joyaNehiM asaMpattA) meru koto 2 yojana dUra parahI choDatI jAtI hai isa taraha zItodA aura merukA antarAla AThakozakA ho jAtA hai remANI 2 bhadasAlavaNaM ejjemANI 2 sAta prapAta dunA uttarahivatA' tAraNa dvArathI sIterA mahA nadI nIkaLe che, ane nIkaLIne te deva kurukSetramAM pravAhita thatI thatI pUrva ane apara taTavatI citra-vicitra kane-parvatane-niSadha, devakurU sUra sulasa temaja vidyu--bha e samazreNivatI pAMca dene vibhakta karatI temanI madhyamAM thaIne pravAhita thAya che. te saMbaMdhamAM vibhAgakrama A pramANe che-citra-vicitra parvatanI vacce pravAhita thAya che tethI citrakUTa parvatane pUrvamAM rAkhIne ane vicitra kUTa parvatane pazcimamAM rAkhIne A nadI devakumAM pravAhita thAya che. samazreNivatI pAMce pAMca hakane eka eka karIne dareka hadane A vibhakta kare che ane temanI aMdarathI pravAhita thAya che. e samayamAM ja e devakuvatI 84 hajAra nadIothI yukta thaI jAya che ane prakRti thaI jAya che. ane pachI merunuM je prathama vana bhadrazAla vana che tyAM jAya che. jatAM jatA yo 'maMdarapavvayaM dohi joyaNehi asaMpattA' mena to 2 yauna 2 bhUdhI hai che. mA prabhArI zAtAha mana bheu parayana manta mAnI jaya che. 'paccatthimAbhimuhI' pachA
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sR. 16 nigicchadAt dakSiNena pravahamAnanadIvarNanam 149 vakkhArapavvayaM dAraittA maMdarassa pancayassa paccatthimeNaM avaravidehaM vAsa' adhaH adhobhAge vidyutprabha tannAmakaM vakSaskAraparvataM naiRtakoNavartikurugopakaparvataM dArayitvA bhinvA mandarasya parvatasya pazcimena aparavidehavarSa-pazcimavidehavarSa 'duhA vibhayamANI 2 egamegAo cakkavaTTivijayAo aTThAvIsAe 2 salilAsahassehi dvidhA vibhajamAnA 2 ekaikasmAt cakravartivijayAt aSTAviMzatyA 2 salilAsahasraiH mahAnadIsahasraiH ApUremANI 2 ApUryamANAra saMni. yamANA 2 tathAhi-asyAH zItodA nadyA dakSiNataTavartiSu aSTAsu vijayeSu gaGgA sindhra ime dve dve mahAnadyau caturdaza 2 sahasranadIparivArayute uttarataTavartiSu aSTAsu vijayeSu raktAraktavatyau dve dve mahAnadyau caturdaza 2 sahasranadIparivArayute staH iti prativijayamaSTAviMzati nadIsahasrANi / athAsyAH sakalanadIparivAraM vizeSeNa dvAraparigaNayannAha-paMcahi salilAsayasahassehi' paJcabhiH salilAzatasahastraiH mahAnadIlakSeNa 'dutIsAe ya salilAsahassehiM samaggA' (paccatthimAbhimuhI) phira yaha pazcimakI ora mur3akara (ahe vijjuppamaM vakkhAra pavvayaM dAraittA maMdarassa pavvayassa paccatthimeNaM avaravidehaM vAsaM duhA vibhayamANI 2 egamegAo cakkavadvivijayAo aTThAvIsAe salilAsahassehiM ApUremANI 2paMcahiM salilAsayasahassehiM dutIsAe ya salilAsahassehiM samaggA ahe jayaMtassa dArassa jagaI dAla ittA paMcatthimeNaM lavaNasamudaM samappei) adhobhAgavartI vidyutmabha nAma ke vakSaskAra parvatako naiRta digvatAM kuru gopaka parvata ko-vibhakta karatI huI mandara parvatakI pazcima dizA meM vartamAna apara videhakSetra meM pazcimavideha kSetrameM vahatI hai vahAM para isameM eka eka cakravartI vijaya se A Akara 28-28 hajAra nadiyAM aura dUsarI milajAtI hai cakravarti vijaya 16 haiM ina solaha cakravartivijayoM kI. 28-28 hajAra nadiyoM ke hisAba se 448000 nadiyoMkI saMkhyA ho jAtI hai tathA isa saMkhyA meM devakurugata 84000 nadiyoMkI saMkhyA jor3a dene para yaha saba nadiyoM kI-parivAra nadiyoMkI-saMkhyA se pazcima ta25 44na 'ahe vijjuppabhaM vakkhArapavvayaM dAraittA maMdarassa pavvayassa paccatthimeNaM avaravidehaM vAsa duhA vibhayamANI 2 egamegAo cakkavaTTivijayAo aTThAvIsAe salilAsaha. ssehiM ApUremANI 2 paMcahi~ salilAsayasahassehiM dutIsAe ya salilAsahasse hiM samagA ahe jayaM tassa dAramsa jagaI dAlaittA paccatthimeNaM latraNasamudaM samApei' maghA bhAgavatA vidhutpramAnAmA vakSaskAra parvata netrAtya ditI, kurupaka parvatane vibhakta karatI maMdara parvatanI pazcima dizAmAM vidyamAna apara videha kSetramAM ane pazcima videha kSetramAM vahe che. tyAM emAM eka eka cakravatI vijayathI AvI AvIne 28-28 hajAra bIjI nadIo maLe che. cakravati vijaye 16 che. e 16 cakravati' vijayenI 28-28 sahasra nadIonA hisAbathI 448000 jeTalI nadIonI saMkhyA thaI jAya che. temaja e saMkhyAmAM devamurugata 84000 nadIonI saMkhyA jeDIe te e sarva nadIone parivAra-sarva nadIonI saMkhyA-pa32000 thaI jAya che,
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 jambUlIpapranaptisUtra dvAtriMzatA ca salilAsahasraiH samagrA paripUrNA tathAhi-taTadvayavartipu poDazama vijayeSu aSTA viMzati2 naMdIsahastrANItyaSTAviMzatisahasrANi poDazabhirguNyante, tathAguNane caturlakSANi aSTA. catvAriMzatsahasrANi jAtAni, atra rAzau kuruga 84 sahasranadIprakSepe yathoktaM mAnaM jAtamiti, 'ahe jayaMtassa dArassa jagaI dAlaittA paccatthimeNaM lavaNasamudaM samuppei' adhaH adhobhAge jayantasya dvArasya pazcimadigvati jambUdvIpa dvArasya jagatIM pRthvI dArayitvA micyA pazcimena pazcimabhAgena lavaNasamudraM samApnoti / athAsyAH zItodAyA mAnAcAha-'sIoyA NaM mahANaI' zItodA khala mahAnado 'pavahe paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM joyaNaM uvve heNaM' pravahe hudAni. 532000 A jAtI hai isI bAta ko sUtrakArane (egamegAo cakkavaTivijayAo" Adi sUtrapAThadvArA samajhAyA hai ye cakravartivijaya zItodA mahAnadI ke dakSiNa taTapara ATha haiM aura uttaradigvI taTa para ATha haiM dakSiNa digvartI taTa para jo ATha cakravartI vijaya haiM unameM gaGgA aura sindhu ye do nadiyAM apanI apanI 214 hajAra nadiyoM ke parivAra vAlI haiM aura uttara digvatI taTa para jo cakravartI vijaya hai uname raktA aura raktavatI ye do mahAnadiyAM haiM inakI bhI parivArabhUta nadiyAM 14 - 14 hajAra haiN| isa taraha hara eka vijaya meM 28 - 28 hajAra nadiyoM kA samUha hai ataH 16 vijayoM meM vaha parivAra kitanA hogA ? to ise nikAlane ke lie gaNita paddhati ke anusAra 28 hajAra ke sAtha 16 kA guNA karane para yaha parivAra pUrvokta rUpase A jAtA hai aura phira usameM devakurugata nadiyoM kI saMkhyA joDa dene para yaha parivAra 5 lAkha 32 hajAra ho jAtA hai| phira yaha nadI vahAM se muDakara jambUdvIpa ke pazcimadigvI jayanta dvAra kI jagatI ko phoDakara pazcimabhAga se lavaNasamudramera pAtane sUtradhAre 'egamegAo cakavaTTivijayAo mere sUtra 172578 46che. se cakravartI vijaye zIdA mahAnadInA dakSiNa taTa upara ATha che ane uttara diztI taTa upara ATha che, dakSiNa divartitaTa para je ATha cakavatI vijaye che, temAM gaMgA ane siMdhu e be nadIo pitApitAnI 14 hajAra nadIonA parivArathI yukta che ane uttaradivatI taTa tarapha je ATha cakravatI vijaye che, temAM raktA ane raktavatI e be mahAnadIo che. e nadIonI parivAra bhUta anya nadIo paNa 14-14 hajAra che. A pramANe dareke dareka vijayamAM 28-28 hajAra nadIone samUha che. have 26 vijamAM A parivAra keTale haze? e jANavA mATe gaNita paddhati mujaba 28 hajAranI sa the 12ne guNAkAra karIe te A parivAra pUrvokta rUpamAM AvI jAya che. ane pachI temAM devakurAta nadIonI saMkhyA joDIe te e parivAra 5 lAkha, 32 hajAra thaI jAya che. pachI A nadI tyAMthI vaLIne jaMbudvIpanA pazcima digvatI jayanta dvAranI jaga
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 16 tigicchadAt dakSiNena pravahamAnanadIvarNanam 151 game pazcAzataM yojanAni viSkambheNaM vistAreNa harinadI pravahAdasyAH pravahasya dviguNatvAt , yojanamudvedhena uNDatvena, 'tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parivaddhamANI 2' tadanantaraM ca mAtrayA 2 krameNa 2 pratiyojanaM samuditayo dvayoH pArzvayo razIti dhanurbuddhacA pratipArvaM catvAriMzadanuvRddhayetyarthaH parivarddhamAnA 2 'muhamUle paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI ujveheNaM ubhao pAsiM doDiM' mukhamUle sAgarapraveze pazca yojanazatAni viSkambheNa pravahaviSkambhApekSayA mUkhamUlaviSkambhasya dviguNatvAt , daza yojanAni udvedhena bhUpravezena AdhapravahodvedhApekSayA'sya dazaguNatvAt ubhayoH pArzvayoH bhAgayoH dvAbhyAM 'paumavaraveiyAhiM dohi ya * vaNasaMDehiM saMparikkhittA' padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanaSaNDAbhyAM saMparikSitA / atha niSadhavarSadharaparvate kUTavaktavyamAha-'NisaDhe NaM bhaMte' nipace khalu bhadanta ! 'vAsaharapavvae NaM meM praveza karatI hai (sIoyANaM mahANadI pavahe paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM joyaNaM uvveheNaM, tayaNaMtaraMca NaM mAyAe parivaddhamANIra muhasUle paMcajoyaNasayAI vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM ubhao pAsiM dohiM paumavaraveDyAhiM dohiya vaNasaMDehiM saMparikkhittA) yaha sItodA mahAnadI hada se nirgama ke sthAna meM harita nadI ke pravaha ko apekSA usake dviguNita hone se 50 yojana ke vistAra vAlI hai, udvedha isakA eka yojana kA hai isake bAda vaha kramazaH baDhatI huI pratiyojanapara donoM pArzvabhAgameM 80 dhanuSakI vRddhivAlo hotI 2 arthAt eka pAcane 40 dhanuSa kI vRddhi se vardhita hotI 2 mukhamUlameM-sAgara meM praveza karane ke sthAnameM-yaha pAMcasau yojana lakake mukhamUla viSkambhavAlI ho jAtI hai * kyoM ki pravaha viSkambha kI apekSA mukhamUla kA viSkambha duguNA ho jAtA hai - yaha donoM pArzvabhAga meM do pannavara vedikAoM se aura do vanaSaMDo se parikSipta hai * (Nisahe gaMbhate ! vAsaharapavvae NaM kai kUDA paNNattA) he bhadanta ! niSadha nAma tIna TAna pazcima mA tathA samudramA praveza 43 cha. 'sIoyA NaM mahANadI pavahe paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM joyaNaM uvveheNaM, tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe parivaddhamANI 2 muhamUle paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM dasajoyaNAI uvveheNaM ubhopAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehi saMparikkhittA' mA sItA DAnahI thI nibhana sthAnamA harita nadInA pravAhanI apekSAe te dviguNita che tethI pacAsa ejana jeTalA vistAravALI che. eka jana eTale ene uzkela che. tyAra bAda e kramaza abhivardhita thatI pratijana banne pArvIbhAgamAM 80 dhanuSa jeTalaM vRddhi pAmatI eTale ke eka pArzvamAM 40 dhanuSa jeTalI vardhita thatI mukhamUlamAM-sAgaramAM praviSTa thAya te sthAnamAM e paMcaso jana sudhInA mukhamUla vidhvaMbhavALI thaI jAya che kemake pravaha vikhaMbhanI apekSA sukhamULane viSThabha dviguNita thaI jAya che. e banne pArzvabhAga be pavaravedikAothI ane be panapAthI saparikSita cha, 'NisaheNaM bhaMte ! vAsaharapavvaeNaM kai kUDA paNNattA' mata !
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 Mraturefire ni ? bhagavA2 harA kaikUDA paNNattA ? goyamA ! vakaDA paNNattA' varSa kati kaTAna nAha - he gautama! nava kUTAni prajJatAni, 'taM jahA- siddha, kUDe 3 puSpavidehakuThe 4 harikuDe 5 ki 6 sIjIyAkuThe 7 avivekaDe 8kUDe 9 jo cena cullasitakuDANaM uccattamameva purANI ya sacceva ipi yaccA' navaram siddhAyatanakUTa 1 Tisa-niraparvatAvAsakUTam 2, harivarSam - darivarpakSetrAdhipam 3 pUrvavideha - parvavidehAdhikTas 4, harikUTaM - hari salilAnadI devIkUTam 5, vRtika-tiH timindiviSThAvadevI tasyAH kUTam 6, zItodAkaTaM- zItodAnadI devIkRTam 7 aparavidehaUTam - apadidezam 8, rucakkUTa - rucakaH cakravAlaparvatavizeSastatpatikUTam 9, atra vaktavye'videzamAha- 'jo ke varSadhara parvata para kitane kUTa kahe gaye haiM? uttara meM prabhu kahate hai- (gotramA 1 Nava kUDA paNNattA) he gautama! nau kUTa kahe gaye hai- (taM jahA unake nAma isa prakAra 'se hai (siddhAyayaNakRDe, NisaDhakRDe, harivAsakuDe, putrvavidehakaDe, harikRDe, ghiIkuDe, sIoAkaDe, avaravidekaDe agakUDe ) siddhAyatanakUTa nipacakuTa, hari. varSakUTa, pUrvavidehakUTa, harikUTa, dhRtikUDa, sItodAkUTa, apara videhakUTa, aura kacakakUTa inameM / jo siddhoM kA gRha rUpakaTa hai yaha sidvAna hai nipatra varSaghara parvata ke adhipatikA jo kaTa hai yaha nipatra kUTa hai / harivarSakSetra ke adhipati kA jo kara hai vaha harivartakUTa hai / pUrva videha ke adhipati kA jo kUTa hai vaha pUrva videha hai harisalilA nadI kI devI kA jo kUTa hai vaha harikUTa hai nigiMchihUda kI adhiSThAtrI devI kA jo kUTa hai vaha dhRtikara he zItodA nadI kI devI kA jo kUTa hai vaha zItodAkUTa hai / aparavidehAdhipati kA jo kUTa hai, vaha apara videhaTa hai / cakravAlaparvata vizeSake adhipati kA jo kUTa hai yaha rucaka kUTa hai / niSedha nAbhaH varSadhara parvata para TATo che ? zvAsAM alu Ahe he - 'govamA ! Nava kUDA paNNattA' he gautama ! nava chUTo avAya che. 'taM jahA' te TonA nAbhA mA prabhA che 'siddhAyayaNakUDe, NisahakUDe, harivA sakUDe, putravidehakUDe, harikuDe, dhiIkuDe, sIA A kUDe, avaravidehakUDe, rUagakUDe ' siddhAyatana chUTa, niSedha DreTa, harivarSa chUTa, pUrva videha kUTa, hari kUTa' dhRti phUTa, sIteAdA phUTa, apara videha phUTa ane rucaka phUTa emAM je siddhonA gRha rUpa phUTa che, te siddhAyatana phUTa che. niSadha vadhara paryaMtanA adhipatinA je phUTa che te haritra phUTa che. pUrvAvidehanA adhipatinA je phUTa che te pUvideDha phUTa che. hari--salilA nadInI devInA je phUTa che te rikrUTa che. tigicha hadanI adhiSThAtrI devInA je phUTa che te prati phUTa che zIneAdA nadInI devIne je phUTa che te sIteAdA kUTa che apara videhAdhipatine je phUTa che te apavideha phUTa che. cakravAla parvata vizeSanA adhipatinA je IMTa che te rutha chUTa che. 'jo cetra kSullahimavaMtakUDANaM uccatta vikkhabhaparikkhevo putra
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 16 tigicchadAt dakSiNena pravahamAnanadIvarNanam 153 ceva cullahimavaMtakUDANaM uccatta vikkhaMbhaparikkhevA' 'ya eve' tyAdi-ya evaM kSudrahimavatkUTAnAm uccatva viSkambhaparikSepaH-uccatvaviSkambhAbhyAM sahitaH parikSepastathA pUrvavarNitaHpUrva varNitaH-uktaH sa evaiSAmapi bodhyA, tathA 'rAyahANI a sacceva NeyacyA' rAjadhAnI sA eva pUrvoktaiva ihApi asmin niSadhakUTaprakaraNe'pi netavyA grAhyA, yathA-kSudrahimavatparvatakUTasya dakSiNena tiryagasaMkhyeyAn dvIpasamudrAn vyativrajyAnyasmiJjambUdvIpe kSudrahimavatI nAmnI rAjadhAnI tathehApi nipadhanAma rAjadhAnI bodhyeti, athAsya nAmArtha praznottarAbhyAM nirdizati 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai Nisahe vAsaharapavae2 ?' atha kenArthena bhadanta ! evamucyate nipadho varSadharaparvataH 2 uttarasUtre bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'Nisahe gaM vAsaharapavvae bahave kUDA NisahasaMThANasaMThiyA usamasaMThANasaMThiyA' nipadhe khalu varSadharaparvate bahUni kUTAni tAni kIdRzAni? ityAha-niSadhasaMsthAnasaMsthitAni tatra nitarAM sahate skandhe pRSThe vA nyastaM bhAramiti nipadhaH-vRSabhaH pRSodaratvAdayaM sAdhuH, tatsaMsthAnasaMsthitAni tavAkArANi etadeva zabdAntareNAha-vRSabhasaMsthitAni, 'Nisahe ya ittha deve mahiddhie jAva (jo ceva kSulahimavaMtakUhANaM uccatta vikkhaMbha parikkhevo) putvavaNNiI rAyahANI ya sacceva ihaMvi NeyavvA) pahile jo kSudrahimavat parvata ke nau kUToM kI uccatA viSkambha aura parikSepakA pramANa kahA gayA hai vahI pramANa uccatA kA, viSkambha kA aura parikSepa kA ina kUToM kA hai tathA yahI para bhI pUrvokta hI rAjadhAnI hai arthAt jaisI kSudrahimavat parvata se tiryagU asaMkhyAta dvIpa samudroM ko pArakarake anya jambUdvIpameM kSudrahimavatI nAmakI rAjadhAnI hai| usI prakAra se yahAM para bhI niSadha nAma kI rAjadhAnI hai| (sekeNa NaM bhaMte ! evaM vuccai Nisahe vAsaharapavvae) he bhadanta ! Apane isa varSadhara parvata kA nAma "niSadha" aisA kisa kAraNa se kahA hai? isake uttarameM prabhu kahate haiM-(goyamA NisaheNaM vAsaharapanvae vaha kUDANisaha saMThANasaMThiyA usabhasaMThANa saMThiyA Nisahe itthadeve mahiddhie jAva pAliovavaNNio rAyahANIya sacceva iI vi NeyavvA' paDadA 2 kSudrahimavat 5tanA na TonI uccatA, vidhvaMbha ane parikSepanuM pramANa kahevAmAM Avela che te ja pramANe A phUTanI ugratA, vikhaMbha ane parikSepanuM samajavuM. temaja ahIM paNa pUrvokta rAjadhAnI che eTale ke je pramANe sudrahimavata parvatamAMthI tiryaMga asaMkhyAta dvIpa samudrone pAra karIne anya jabadvIpamAM kuda himavata nAmaka rAjadhAnI che. te pramANeja ahIM paNa niSadha nAmanI rAjadhAnI che. ___'se keNadveNaM bhaMte / evaM vuccai Nisahe vAsaharapavvae' mahanta ! mA5zrI varSadhara parvatanuM "niSadha evuM nAma zA kAraNathI kahyuM che ? enA javAbamAM prabhu kahe che'goymaa | NisaheNaM vAsaharapavvae bahave kUDA NisahasaMThANasaMThiyA usabhasaMThANasaThiyA, NisaMheya itya deve mahiddhie jAva patiovamadiie parivasai se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai NisahelivAsaharapavvae 2' gautama ! se niSadha vaSadhara patanI 52 mane do ja0 20
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 jambUdvIpaprAptisUtre paliovamaTiie pariyasada, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai Nisahe vAsaharapavvae2' atra nipadhaH tadAkhyo devaH parivasatItyagrimeNa sambandhaH, sa kIdRzaityAha-maharSiko yAvat palyopamasthitikaH prAgvat , sa tena kAraNena nipadhAkArakTayogAgnipadhadevayogAdvA gautama ! evamucyane-nipayo varSadharaparvataH varSadharaparvataH iti ||suu0 16 // atha nipadhasUtroktasya mahAvidehavarpasya svarUpamAha-'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve' ityaadi| __mUlam-kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe NAmaM vAse pANate ? goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavayassa dakkhiNeNaM Nisahassa vAsaharapaThazyasta uttareNaM purathimalavaNasamudassa pacasthimeNaM pacasthima lavaNasamudassa purasthimegaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe NAmaM vAse paNatte, pAINapaDINAyae udIgadAhiNavicchiNNe paliyaMkasaMThANa. saMThie duhA lavaNasamudaM puTe purathima jAva puTe paJcasthimillAe koDIe paJcasthimillaM jAva puDhe tettIsaM joyaNasahassAiM chacca culasIe joyaNasae cattAri ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaMti, tassa vAhA purasthimapaJcatthimeNaM tettIsa joyaNasahassAI sattaya sattasaTTe joyaNasae: satta ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaMti, tassa jIvA bahumajjhadesabhAe pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamudaM puTA purathimillAe koDIe purathimillaM jAva puTThA evaM paJcathimillAe jAva puTTA, egaM joyaNa sayasahassaM AyAmeNaMti, tassa dhaNuM ubhao pAsiM uttaradAhiNeNaM egaM joyaNasayasahassaM aTThAvaNNaM joyaNasahassAI egaM ca terasuttaraM joyaNa: sayaM solasa ya egUNavIsai bhAge joyaNassa kiMci visesAhie parimahiya parivasai se teNaTeNaM goyamA / evaM vuccA Nisahe vAsaharapacae 2) he gautama ! isa niSadha varSadhara parvata ke Upara aneka kRTa niSadha ke saMsthAna jaise vRpama ke AkAra jaise haiM tathA isa varpadhara parvata para nipadha nAmakA mahaddhika yAvat eka palyopamakI Ayu vAlA deva rahatA hai isa kAraNa maine isa varSadhara kA nAma nipadha aisA kahA hai // 16 // nipathanA saMsthAna jevA-vRSabha AkAranA jevA che temaja e varSadhara parvata upara niSedha nAmaka mahaddhika yAvat eka palyopama jeTalA AyuSyavALe deva rahe che. e kAraNe meM e varSadhara parvatanuM nAma "niSadha kahyu che ke sU, 1da che
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 17 mahAvidehavarSasvarUpanirUpaNam 155 kkheveNaMti, mahAvideheNaM vAse cauvihe cauppaDoyAre paNNatte, taM jahApuvvavidehe? avaravidehe2 devakurA3 uttarakUrA4, mahAvidehassa NaM bhNte| vAsassa kerisae AgArabhAvapaDoyAre paNNatte, goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva kittimehiM ceva akittimehi ceva / mahAvidehe NaM bhaMte ! vAse maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre. 'paNNatte, tesi NaM maNuyANaM chavihe saMghayaNe chavihe saMThANe paMcadhaNu sayAI uddhaM uccatteNaM jahANeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvakoDIAuyaM pAleti pAlettA appegaiyA NirayagAmI jAva appegaiyA sijhaMti jAva aMtaM kreNti| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai mahAvidehe vAse 12, goyamA! mahAvideheNaM vAse bharaheravayahemavayaheraNNavaya harivAsarammagavAsehito AyAmavikkhaMbhasaMThANapariNAheNaM vitthiNNatarAe ceva vipulatarAe ceva mahaMtatarAe ceva suppamANatarAe ceva mahAvidehA ya ittha mAsA parivasaMti, mahAvidehe ya ittha deve mahiddhIe jAva paliovamadiie parivasai, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai mahAvidehe vAse 2, aduttaraM caNaM goyamA! mahAvidehasta vAsassa sAsae NAmadhejje paNNatte, jaM Na kayAi NAsi 3 ||suu017|| - chAyA-kva khala bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvideho nAma varSe prajJaptam , gautama ! nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNena nipadhasya varSadharaparvatasya uttareNa paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pAzcAtyalavaNasamudrasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvideho nAma varSa prajJaptama, prAcInapratIcInA''yatam udIcIna dakSiNavistIrNa palyaGkasaMsthAnasaMsthitaM dvidhA lavaNasamudra spRSTaM paurastya yAvat spRSTaM pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM yAvat spRSTaM trayastriMzataM yojanasahasrANi pad ca caturazItAni yojanazatAni caturazca ekonaviMzatibhAgAna yojanasya viSkambheNeti, tasya vAhA paurastyapazcimena trayastriMzataM yojanasahasrANi sapta ca saptapaSThAni yojanazatAni sapta ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya AyAmeneti, vasya jIvA bahumadhyadezabhAge prAcIna pratIcInAyatA dvidhA lavaNasamudraM spRSTA, paurastyayA koTayA paurastyaM yAvat spRSTA evaM pAzcAtyayA yAvat spRSTA, ekaM yojana rAtasahasram AyAmeneti, tasya dhanurubhayoH pArzvayoH uttaradakSigena ekaM yojanazatasahasram aSTa pazcAzataM yojanasahasrANi ekaM ca trayodazottaraM
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 jambUdIpaprajJaptisUtre yojanazataM poDaza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya kizcidvizeSAdhikAra parikSepeNeti, mahAvidehaM khalu varSe caturvidhaM catuSpratyavatAraM prajJaptam, tadyathA - pUrvavidehaH 1 aparavidehaH 2 devakuravaH 3 uttarakuravaH, 4 mahAvidehasya khalu bhadanta ! varSasya kIdRzaka AkArabhAvapratya catAraH prajJaptaH ? gautama ! bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH yAvat kutrimaizcaiva akRtrimai - caiva / mahAvidehe khalu bhadanta ! varSe manujAnAM kIdRzaka AkArabhAvapratyavatAraH prajJaptaH ?, teSAM khalu manujAnAM pacvidhaM saMhananaM par3avidhaM saMsthAnaM paJcadhanuH zatAni Urdhvamuccatvana jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNa pUrvakoTyAyuH pAlayanti pAlayitvA apyekake nirayagAminaH yAvat apyekake sidhyanti yAvadantaM kurvanti / atha kenArthena bhadanta ! evamucyate - mahA videho varSa 21 gautama ! mahAvidehaH khalu varSaM bharatairavata - Daimavata hairaNyavataharivarSaramyakavarSebhyaH AyAma ciSkasaMsthAnapariNAhena vistIrNataraka eva vipulataraka eva mahaMtataraka eka supramANataraka eva mahAvidehAzcAtra manuSyAH parivasanti, mahAvidehazcAtra devo maharddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati sa tenArthena gautama ! evamucyate mahAvideho varSam 3 yaduttaraM ca khalu 'gautama ! mahAvidehasya varSasya zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam yanna kadAcinnAsIt 3 // 0 17|| TIkA- 'kahi NaM bhaMte ! jaMbUddIve dIve mahAvidehe NAmaM vAse paNNatte ?, goyamA ! NIvaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM' kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvideho nAma varSa caturthaM kSetraM prajJaptam 1, iti prazne bhagavAnAha - 'goyamA ! NILavaMtassa vAsaharapavyayassa dakkhiNeNaM' gautama ! nIlavato varSadharaparvatasya caturthasya kSetra vibhAgakAriNo dakSiNena dakSiNasyAM dizi 'Nisahassa vAsaharapavtrayassa uttareNaM' nipadhasya varSadharamahAvideha svarUpakathana - 'kahiNaM bhate ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe NAmaM vAse paNNatte" - ityAdi TIkArtha- gautamane prabhu se isa sUtra dvArA aisA pUchA hai (kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe NAmaM vAse paNNatte) he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAmake dvIpa meM mahAvideha nAmakA dvIpa - caturthadvIpa kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - (goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNa Nisaharasa vAsaharapavvayassa uttareNaM puratthimalavaNasamuhassa paccatthimeNaM, pcctthimlvnnsmuddmahAvideha svarUpa kathana 'kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve mahAvidehe NAmaM vAse paNNatte' ityAdi TIDArtha - gautame palune yA sUtra vaDe prazna ye che hai 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe NAmaM vAse paNNatte' he lata! mAbhUdIpa nAmaka dvIpabhAM bhAvihe nAbhaH dvIpa-caturtha dvIpa yA sthaNe mAvesa che ? menA navAzrabhAM prabhuzrI ! che 'goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavtrayassa dokhaNeNaM Nisahassa vAsaharapavtrayassa uttareNaM purasthimalavaNasamuissa paccatthimeNaM, paccatthimalatraNasamuhassa puratthimegaM ettha NaM jaMbuddIve 2 mahAvidehe NAmaM
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 17 mahAvidehavarSasvarUpanirUpaNam parvatasya uttareNa uttarasyAM dizi 'purasthimalavaNasamudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNa* samudassa purasthi meNaM' paurastyalavaNasamudasya pazcimena-pazcimAyAM dizi pAzcAtyalavaNasamudrasya "paurastyena pUrvasyAM dizi 'ettha NaM jaMbuddIve 2 mahAvidehe NAmaM vAse paNNatte' atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvideho nAma varSa prajJatam , 'pAINa paDINAyae udINadAhiNavicchiNNe' ticca prAcInapratIcInA''yataM-pUrvapazcimayorAyataM dIrgham udINa dakSiNavistIrNam uttara dakSi. . NayordizovistIrNam 'paliyaMkasaMThANasaMThie duhA lavaNasamudaM puDhe purasthima jAva puDhe' palyaGka saMsthAnasaMsthitam AyatacArasatvAt dvidhA lavaNasamudraM spRSTaH tadAha-paurastyayA yAvat yAvatpadena koTyA paurastyalavaNasamudram iti saGgrAhyam , spRSTaH 'paccatthi millAe koDIe piccathimillaM jAva puDhe pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM yAvat yAvatpadena 'lavaNasamudram' iti saGgrAhyam spRSTaH, vyAkhyA prAgvat , asya mAnamAha-'tettIsaM joyaNasahassAI chacca culasIe joyaNasae cattAri ya egUNavIsaibhAe joyaNassa' trayastriMzataM yojanasahasrANi padaM ca ssa purathimeNaM etthaNaM jaMbuddIve 2 mahAvidehe NAmaM vAse paNNatta) he gautama ! nIlavAn varSadhara parvatakI jo ki kSetra vibhAgakArI caturtha parvata hai dakSiNa dizA meM tathA niSadha varSadhara parvatakI uttara dizAmeM, evaM pUrvadigvartI lavaNasamudrakI pazcimadizAmeM aura pazcimadigvartI lavaNasamudrakI pUrva dizAmeM isa jambUdvIpa nAmake dvIpa meM mahAvidehanAmakA kSetra kahA gayA hai / (pAINapaDINAyae) yaha kSetra pUrvase pazcimataka lambA hai (udINa dAhiNavicchiNe) aura uttara se dakSiNa 'taka vistRta hai (paliaMkasaMThANasaMThie) jaisA palyaMkakA saMsthAna hotA hai vaisA hI isakA saMsthAna hai / (duhA lavaNasamudaM puDhe purathima jAva puDhe paccathimillAe 'koDIe paccathimillaM jAva puDhe) yaha apanI pUrvapazcimakI koTise kramazaH pUrvadigvartI lavaNasamudrako aura pazcimadigvartI lavaNasamudrako churahA hai (tettIsaM joyaNasahassAI chacca culasIe joyaNasae cattAriya egUNa cIsaibhAe joyavAse paNNatte gautama ! nAtavAn ya2 patana-2 kSetra-vinAzayata parvata che-dakSiNa dizAmAM tathA niSadha varSadhara parvatanI uttara dizAmAM temaja pUrva digyatA 'lavaNu samudranI pazcima dizAmAM ane pazcima digvatI lavaNa samudranI pUrva dizAmAM e. pUrI5 nAma dIpamA maDAvihe 'nAma kSetra bhAvata cha. 'pAINapaDINAyae' yA kSetra pUrvathA pazcima sudhA aim cha. 'udINadAhiNavicchiNNe' bhane uttarathI dakSiAmA vistAra yuzta cha. 'paliyaMkasaMThANasaMThie' 2 pakSyAnusasthAna DAya che te menu saMsthAna cha. 'duhA lavaNasamudaM puThe purathima jAva puDhe paccasthimillAe koDIe paccasthimillaM jAva puDhe e pitAnI pUrva pazcimanI keTithI-kamazaH pUrva diggata lavaNa samudrane ane pazcima digvatI eqY samudra 25 zo cha. 'tettIsaM joyaNasahassAI chacca culasIe joyaNasae cattAriya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhabheNaM' mA kSetra vistAra 339844
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprAptistra caturazItAni caturazI. yadhikAni yojanazatAni caturazcaikonaviMzatibhAgAn yojanasya 'kiravaM bheNaMti' viSkambheNa vistAreNa prajJaptamiti pUrvaNa sambandhaH, nipadhavistArAd dviguNavistArasvAt , athAsya pAhA jovA dhanuppRSThasUtramAha-'tassa cAhA' ityAdi, 'tassa bAhA purathima paccasthimeNaM tettIsaM joyaNasahassAI satta ya sattasaTTe joyaNarAe' tasya mahAvidehasya varSasya paurastyapazcimena trayastriMzataM yojanasahastrANi sapta ca saptapaSTayadhikAni yojanazatAni 'satta ya egRNavIsaibhAe joyaNasa AyAmeNaMti' sapta ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya AyAmena daiyeNa iti, 'tassa jIvA bahumajjhadesabhAe pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamudaM puTThA' tasya mahAvidehasya varSasya jIvA bahumadhyadezabhAge atyantamadhyadezabhAge prAcIna pratIcInA''yatA pUrvapazcimadIrghA dvidhA lavaNasamudraM spRSTA 'purathimillAe koDIe purasthimillaM jAva puTThA evaM paccatthimillAe jAva puDhA' paurastyayA pUrvadigbhavayA koTayA paurastyaM yAvat yAvatyaNassa vikva bheNaM) isa kSetrakA vistAra 336842. yojana kA hai isaprakAra varSa, se dUnA kula parvata aura kula parvata se dUnA AgekA varpa, isataraha dUnI 2 vistA rakI vRddhi videha kSetra paryanta hotI gaI hai isake pazcAta kramazaH kSetra se parvata aura parvatase kSetrakA vistAra AdhA 2 hotA gayA hai kahA bhI hai-gharisA duguNo addI addI do duguNi do parovariso jAca videhaM dohiM dutatto adbhavahANiIe"1 (tassa bAhA purathima paccatthimeNaM tettIsaM joyaNasahassAI sattaya sattasaTTe - joyaNasae satta ya egUNavIsahabhAe joyaNassa AyAmeNaMti) isa kSetrakI yAhA pUrvase pazcima taka 337670 yojana pramANa hai (tassa jIvA bahumajjhadesabhAe pAINapaDINA yavA duhA lavaNasamudaM pudhA purathimillAe koDIe purathimillaM jAva puTThA evaM paccasthimillAe jAva puTThA, egaMjoyaNa sayasahassaM AyAmeNaMti) jina jeTaluM che. A prANe varSa karatAM be gaNe kula parvata ane kula parvata karatAM be gaNe enA pachInA varSa A pramANe videha kSetra paryanata begaNuM vRddhi thatI gaI che. tyAra bAda kramaza kSetrathI parvata ane parvatathI kSetrane vistAra arthe thate gaye che. kahyuM paNa che 'varisA duguNo, addI addIdo duguNi do paroriso jAva videhaM dohiM dutatto addhahANIe'2 'tassa bAhA purathimapaccasthimeNaM tettImaM joyaNasahassAI satta ya sattasaDhe joyaNasae satta ya egUNavIsaimAe joyaNasta AyAmeNaMti' mA kSetranI vA pUrvathA pazcima sudhI 3376714 yAnI cha. 'tassa jIvA bahumajjhadesabhAe pAINayaDINAyayA duhA lavaNasamuha puTThA purasthimillAe koDIe purathimillaM jAva pudA evaM paccasthimillAe jAva puvA, ega joyaNasayasahassaM AyAmeNaMti' madhya ma menI sameTa hai madhyarata (1) "tiloyapaNNattI" pR0 155-gAthA naM0 106 (2) 'tiloyapaNNatto' pR. 155, mAthA na. 106
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH sU0 17 mahAvidehavardhasvarUpanirUpaNam 159 dena 'lavaNa samudram' iti saGgrAhyam spRSTA evam anena prakAreNa pAzcAtyayA yAvat yAvatpadena - " koTayA pAzcAtyaM lavaNasamudramiti saMgrAhyam spRSTA 'ega joyaNa saya sadassaM AyA meNaMti' ekaM yojanazatasahasramAyAmena dairyeNeti, 'tassa dhaMNu' tasya mahAvidehasya varSasya khalu dhanuH 'ubhao pAsiM uttaradAhiNeNaM' ubhayoH dvayoH pArzvayoH uttaradakSiNena bhAgena ' evaM joyaNasayasahassaM aTThAvaNNaM' ekaM yojanazatasahasram aSTapaJcAzataM ca 'joyaNasahassAI egaM ca teramuttaraM ' yojanasahasrANi ekaM ca trayodazottaraM trayodazAdhikaM 'joyaNasayaM' yojanazataM 'solasa ya egUNavIsa bhAge joyaNassa kiMci visesAhie parikkheveNaMti' SoDaza ca ekonaviMzatibhAgAna yojanasya kiJcidvizeSAdhikAn parikSepeNeti atrAdhikapadena sArddhAH SoDazakalA grAhyAH / atha mahAvidevasya bhedAnnirUpayitumAha- 'mahAvideheNaM vAse cauvvihe cauppaDoyAre paNNatte, taM jahA - puNtravidehe 1 avaravidehe 2 devakurA 3 uttarakurA 4' mahAvidehaH khalu varSe caturvidhaM catuSprakArakaM pUrvavidehAdermahAvidehatvena vyavahriyamANatvAt ata eva catuSpratyavatAraM jIvA isakI madhyabhAga meM arthAt madhyagata jIvA - pUrva pazcima kI ora dIrgha hai yaha apanI pUrvakoTi se pUrvadigvartI lavaNasamudrako aura pazcima koTise pazcima digvartI lavaNasamudra ko chUtI hai isakI dIrghatA kA pramANa 1 lAkha yojana kA hai / (tassa ghaNu ubhao pAsiM uttara dAhiNeNaM evaM joyaNasaya sahassaM aTThAvaNaM joyaNasahassA ergaM ca terasuttaraM joyaNasayaM solasa ya egUNabI sahabhAe joyaNassa kiMcivise sAhie parikkheveNaMti) isa mahAvideha kSetrakA dhanupRSTha parikSepakI apekSA donoM pArzvabhAgoM meM uttara dakSiNa meM eka lAkha aThAvana hajAra eka sau teraha yojana aura eka yojana ke 19 bhAgoM meM se kucha adhika 16 bhAga pramANa hai 158113 arthAt 16 // kalA pramANa hai (mahAvideheNaM vAse cauvihe cauDoyAre paNNatte) yaha mahAvideha kSetra catuSpratyavatAra vAlA cAra bhedoM vAlA kahA gayA hai (taM jahA) jaise - ( putrvavidehe 1 'avaravidehe 2, devakurA 3, jIvA pUrva pazcima tarapha dIgha che. e petAnI pUrNAMkArTithI digvI lavaNa samudrane ane pazcima koTithI pazcima dvignatI lavaNu samudrane spazI rahI che. enI dItAnu prabhANu 1 zreSTha sAtha yojana bheTasu che. 'tassa dhaNu ubhao pa siM uttaradAhiNeNaM evaM joyaNasayasahassaM aTThAvaNNaM joyaNasahassAiM egaM ca terasuttaraM joyaNasayaM solasaya egUNavI sahabhAe joyaNassa kiMcivisesAhie parikkheveNaMti' mA bhaDDAviheDa kSetranu dhanuHpRSTha parikSepanI apekSAe ane pA bhAgeAmAM uttara-dakSiNamAM eka lAkha aThAvana hajAra eka se tera ceAjana ane eka ceAjananA 19 bhAge mAMthI kaMika vadhAre 16 bhAga pramANu che 15811314 bheTale } 19 // 4dA prabhANu che 'mahAvideheNaM vAse cauvvihe caupaDoyAre paNNatte' mA bhA videha kSetra catuSpatyavatAra yukta cAra bheda yukta kahevAmAM 'putravidehe 1 avaravidehe 2, devakurA 3, uttarakurA 4' - Avela che. tuM laThThA' jemake pUrvavidve, pazcima vidve,
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprAptisUtre caturyu pUrvavidehAparavidehadevakurUttarakulakSaNeSu kSetravizeSeSu pratyavatAraH samavatAro vicAryatvena yasya tat tathAbhUtaM prajJaptam , tadyathA-pUrva videha ityAdi-tatra pUrvavidehaH pUrvazcAsau videhatheti yo merojambUdvIpagataH ?, aparavidehaH-aparazvAsI videhaH pazcimavidehaH-pazcimadiggato'yaM videhaH 2, devakuravaH-ayaM devakuruvidehaH dakSiNataH 3, uttarakuravaH, uttarakuruvideha uttarataH4, kuru zabdasya bahutve dRSTatvena mULe bahuvacanAntatvena nirdezaH, athAsya mahAvidehasya svarUpa varNayitumAha-'mahAvidehassa NaM' ityAdi, 'mahAvidehassa NaM bhaMte ! vAsassa kerisae AgAra. bhAvapaDoyAre paNNatte ?, goyamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte jAva kittime hiceva akittimehiMceva' he bhadanta ! mahAvidehasya varSasya khala kIdRzakaH AkArabhAvapratyavatAraH tatrA''kAraH svarUpaM, bhAvAH tadantargatAH padArthAH tadubhayasahitaH pratyavatAraH prakaTIbhAvaH, prajJaptaH ? iti gautamaprazne bhagavAnuttaramAha-gautama ! tasya bahusamaramaNIyaH atyantasamo'ta eva ramaNIyaH-manoharaH bhUmibhAgaH prajJaptaH sa ca kIdRzaH ? ityAha-yAvat yAvatpadena 'AliuttarakurA 4) pUrvavideha pazcima videha, devakuma aura uttarakuru merukI pUrvadizA meM jo videha hai vaha pUrvavideha hai merukI pazcima dizA kA jo videha hai vaha apara videha hai merukI dakSiNadizAkA jo videha hai yaha devakuru hai aura merukI uttara dizA kA jo videha hai vaha uttarakuru hai / kuru zabdakA prayoga bahuvacanameM dekhA jAtA hai isaliye yahAM para mUla meM use bahuvacanAnta rUpase nirdiSTa kiyA gayA hai (mahAvidehasla NaM bhaMte ! vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte) aba gautamane isI prasaGga meM prabhuse aisA pUchA hai-he bhadanta ! mahAvideha kSetrakA AkAra bhAva pratyavatAra-svarUpa kaisA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva kittimehiM ceva akittimehiM ceva) he gautama ! vahAM kA bhUmibhAga bahusamaramaNIya kahA gayA hai yAvat devakara ane uttara kura. merunI pUrva dizA ne je videha che te pUrva videha che ane merUnI pazcima dizAne je videha che te apara videha che. merunI dakSiNa dizAne je videha che te deva kuru che ane merunI uttara dizAne je videha che teuttara kare che. kuru zabdane paga bahuvacanamAM jovA maLe che ethI ahIM mUlamAM tene mahukmanAMta 35thI Ale 46vAmI mAvata cha. 'mahAvideharasa NaM bhaMte ! vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte' ve gautabhAbhIye . prama prabhune matanA prazna karyo che ke he bhadaMta! mahAvideha kSetrane AkAra, bhAva, pratyavatAra eTale ke svarUpa vu 4AmA mAvelA cha ? senA vAmama prabhuzrI 4 cha-'goyamA! bahusamaramaNijje bhUmi bhAge paNNatte' jAva, kittimehiM ceva akittimehi ceva' hai gautama ! tyAMnI bhUmimA mag samaramaNIya kahevAmAM Avela che. yAvata kRtrima temaja akRtrima nAnAvidha paMcavarNovALA maNiethI ane tRNethI uparobhita che. ahIM yAvata parathI "AliMga puSkarasityAdi
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sa. 17 mahAvidehavarSasvarUpanirUpaNam hupuSkaramiti" vetyAdi bhUmibhAgavarNanaparapadajAtaM paSThasUtroktarItyA saGgrAhyam , sa ca punaH kRtimaizvAkRtimaizca nAnAvidhapazcavaNairmaNibhiH , tRNaizyopazobhitaH' ityAdi varNanaparapadajAtaM rAjapraznIyasUtrasya paJcadazasUtrAdArabhyaikonaviMzatitamasUtraparyantaM dRSTvA saMgrAhAma, adhunA mahAvidehavarpotpannAnAM manuSyANAM svarUpaM nirUpayitumAha-'mahAvidehe NaM bhaMte ! vAse maNuyANAM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte' he bhadanta ! mahAvidehe varSe khalu manuSyANAM kIdRzaka: AkArabhAvapratyavatAraH AkAraH svarUpaM, bhAvAH tavRtti saMhananasaMsthAnAdayaH padArthAH, tadbhayasahitaH pratyavatAraH prAdurbhAvaH prajJaptaH ? iti prazne bhagavAnAha-'tesi NaM maNuyANaM chavihe saMhayaNe chavihe saMThANe paMcadhaNusayAI uddhaM uccatteNaM' teSA mahAvidehotpannAnAM khalu manu pyANAM saMhananam asthisaMcayaH pavidhaM paprakAraM vaRSabhanArAca 1 RSabhanArAca 2 vaha kRtrima evaM akRtrima nAnAvidha paMcavarNoM vAle maNioM se aura tRNoM se upazobhita haiM yahAM yAvata pada se AliGga puSkara mityAdirUpa se jaisA chaThe sUtra meM varNana kahA gayA hai vaisA hI vaha varNana yahAM para bhI kaha lenA cAhiye tathA vaha kRtrima evaM akRtrima maNiyoM evaM tRNoM se upazobhita hai ityAdirUpa se isakA varNana yadi dekhanA ho to rAjapraznIya sUtrake 15ve sUtrase lekara 19veM sUtrataka ke kathana ko dekha lenA cAhiye (mahAvidehe NaM bhaMte vAse !maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte) aba gautama prabhuse aisA pUcha rahe haiM-he bhadanta ! mahAvideha kSetra meM manuSyoM kA AkAra bhAvapratyavatAra-svarUpa kaisA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai-(tesi NaM maNuANaM chavihe saMghayaNe chavihe saMThANe paJcaghaNusayAI uddhaM uccattaNa jahaNNeNaM aMto muhattaM ukkoseNaM puncakoDI AuyaM pAleMti) he gautama ! vahAM ke manuSyoMkA saMhananachahoM prakAra kA hotA kahA gayA hai vanaRSabha nArAca saMhanana bhI hotA kahA gayA hai, RSabhanArAca saMhanana bhI hotA kahA gayA hai, nArAca saMhanana bhI hotA kahA gayA hai, arddhanArAca saMhanana bhI hotA hai, kIlaka saMhanana bhI hotA kahA gayA hai, aura sevAH saMhanana rUpathI jema raThA sUtramAM varNana karavAmAM AveluM che tevuM ja varNana atre paNa samajI levuM joIe. temaja te kRtrima ane akRtrima maNio temaja tRNothI uparobhita che ItyAdi rUpamAM enuM varNana je jovAnuM hoya te rAjaprazrIya sUtranA 15 mAM sUtrathI mAMDIne 16mA sudhInA 4thanana nonaye. 'mahAvideheNaM bhaMte ! vAse maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte' va gautamasvAmI prasuna savArIta prazna 42 chaha mahata ! mahA videha kSetramAM mANasenA AkAra, bhAva pratyavatAra eTale ke svarUpa kevuM che? enA rai prabhuI-tesiNaM maNuANaM chavihe saMghayaNe chabihe saMThANe paJca dhaNusayAI uddha uccattaNaM jahaNNeNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM putvakoDI AuyaM pAleti' gautama tyAMnA manuSyanuM saMhanana 6 prakAranuM kahevAmAM Avela che. vASabha nArA saMhano hoya che evuM kahevAmAM Ave che. rASabha nArAca sahana hoya che tevuM kahevAya che, nArAca ja 21
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre 162 nArAcA 3 rddhanArAca 4 kIlikA 5 sevArta 6 bhedAt, tathA coktam" vajjari bhanArAyaM, paDhamaM vIyaM ca risabhanArAyaM / nArAya addhanArAya kIliyA vaha ya cheva // 1 // chAyA - vajraRpabhUnArAcaM, prathamaM dvitIyaM ca RSabhanArAcam / nArAcArddhanArAca kIlikAstathA ca sevArtam // 1 // iti | saMsthAnam AkAravizeSaH paDUvidhaM parimaMDala 1 vRtta 2 sa 3 caturaMsA 4 ''yatA 5 'nitthaMstha bhedAt padmakArakam prajJaptamiti pUrveNa sambandhaH, paJcadhanuH zatAni paJcazata dhana pi Urdhvamuccatvena ucchrayeNa, 'jahaNeNaM aMto muhuttaM' jaghanyena apakRSTatvena antarmuhartam AyurityagrimeNa sambandhaH, 'ukkoseNaM puntrakoDI AuyaM pAleMti pAlettA' utkarSeNa utkRSTasvena pUrvakoyAyuH pUrvANAM caturazItilakSaNAM caturazItilakSairguNitAnAM varSANAM koTI koTIsaMkhyAH tatparimitam AyuH pAlayanti videhavarSotpannA manuSyAH, pAlayitvA 'appegaiyA' bhI hotA kahA gayA hai kahA bhI hai vajarisabhanArAyaM paDhamaM vIyaM ca risabhanArAyaM / nArAya arddhanArAya kIliyA tahaya cheva // 1 // saMsthAna nAma AkAra kA hai yaha saMsthAna bhI vahAM chahoM prakAra kA hotA kahA. gayA hai ve chaha prakAra isa prakAra se haiM- parimaMDala saMsthAna, vRttasaMsthAna, sasaMsthAna, caturaMsa saMsthAna, Ayata saMsthAna aura itthaMstha saMsthAna ina mahAvideha kSetroM ke manuSyoM kA zarIra UMcAI me 500 sau dhanuSa kA hotA kahA gayA hai inakI Ayu jaghanyase eka antarmuhUrtakI hotI kahI gaI hai / aura utkRSTa se 1 pUrva koTikI hotI kahI gaI hai / 84 lAkha varSoM kA 1 pUrvAGga hotA hai 84 lAkha pUrvAGgoM kA eka pUrva hotA hai aise eka pUrvakoTi kI vahAM utkRSTa Ayu hotI kahI gaI hai / (palitA appegaiyA nirayagAmI jAva appegaiyA sijyaMti jAva aMta kareMti) itanI Ayu pAlana karake kitaneka vahAM ke jIvato narakagAmI sahanana hAya che evuM kahevAya che. anArAca sahanana heAya che evu paNa kahevAya che. Ilaka saMhanana paNa hAya che. evu kahevAya che. ane sevA sahanana paNa hoya che evuM kahevAya che. paNa kahyuM paNa che-- vajjarisabhanArAyaM paDhamaM ghIyaM ca risabhanArAyaM / nArAya addhanArAya kIliyA tahaya cheva ||1|| saMsthAna AkAranuM nAma che. e saMsthAna paNa tyAM 6 prakAranu hAya che. te prakAro A pramANe che-parimaMDala sasthAna, vRtta saMsthAna, tra sa saMsthAna, catura sa sasthAna, Ayata saMsthAna, ane ityastha sasthAna. A mahAvideluM kSetrAnA manuScAnA zarIra UMcAImAM 500 dhanuSa jeTalA kahevAmAM Avela che. emanu AYa jaghanyathI eka antarmuhUta jeTaluM hAya che. ane utkRSTathI 1 pUrva kaTi jeTalu hAya je, 84 lAkha varSoMnA eka pUrvAMga hAya che. 84 lAkha pUrvA gAnA eka pU` hoya che. evA 1 pUva kATi jeTaluM tyAM utkRSTa nyAyu ahevAmAM Ave che. 'palitA appegaiyA NirayagAmI jAva appegaiyA sijyaMti
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 17 mahAvidehavarSasvarUpanirUpaNam apyeke kecit 'NirayagAmI jAva appegaiyA sijhati jAva aMtaM kareMti' nirayagAminaH narakaMgatigAminaH, yAvat yAvatpadena-apyekake tiryaga gAminaH apyekake manujagAminaH apyekake devagAminaH iti saMgrAhyam apyekake sidhyanti yAvata yAvatpadena "budhyante mucyante parinirvAnti sarvaduHkhAnam" iti saMgrAhyam antaM nAzaM kurvanti vizeSajijJAsubhireSAM padAnAmartha ekAdazasUtraTIkAto 'bodhyH| athAsya nAmAthe praznottarAbhyAM nirUpayitumAha-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai-mahAvideho varSam 2 ? atha kenArthena bhadanta ! evamucyate mahAvideho varSam 21 uttarasUtre tu 'goyamA !' he gautama ! 'mahAvidehe NaM vAse bharaheravayahemakya heraNNavayaha rivAsarammagavAsehito' mahAvidehaH khalu varSa bharatairavatahaimavata haraNyavataharivaparamyakavarSebhyaH bharatAdi ramyakAntavarSApekSayA 'AyAmavikkhaMbhasaMThANapariNAheNaM vicchiNNatarAe ceva mahaMtatarAe ceva suppamANatarAe ceva' AyAmaviSkambhasaMsthAnapariNAhenahote haiM kitaneka jIva devagatigAmI hote haiM kitaneka jIva manuSyagatigAmI hote hai kitaneka jIva tiryazca gatigAmI hote haiM tathA kitaneka jIva manuSya-siddhagatigAmI bhI hote haiM yAvat ve buddha ho jAte haiM mukta hote haiM parinirvAta ho jAte haiM evaM samasta duHkhoM kA ve aMta kara dete haiM / ina padoM kI TIkA 11 ve sUtra kI TIkA se dekha lenA cAhiye (se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai mahAvidehe vAse 2) he bhadanta ! Apane isa kSetra kA nAma mahAvideha aisA kisa kAraNa se kahA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! mahAvidehe gaM vAse bharaheravaya hemavaya harivAsa rammaga vAsehito AyAmavikkhaMbhe saMThANapariNAheNaM vicchiNNatarAe ceva viulatarAe ceva mahaMtarAe ceva suppamANatarAe ceva mahAvidehAya itthamaNUsA parivasaMti) he gautama ! mahAvideha kSetra bharata kSetra airavata kSetra, haimavata kSetra, hairaNyavata kSetra, aura ramyaka kSetra kI apekSA AyAma viSkambha, saMsthAna evaM parikSepa ko lekara vistIrNatara hai, vipulatara hai mahattara hai tathA supramANataraka jAva aMtaM kareti mAramAyu pasAra 4zana tyAMnA 8is a ta na24 gAbhA hAya che, keTalAka ja devagati gAmI hoya che, keTalAMka cha manuSya gati gAmI hoya che. keTalAMka je manuSya-siddha gati gAmI paNa hoya che. yAvat teo buddha thaI jAya che, mukta thaI jAya che. parinirvAta thaI jAya che. temaja teo samasta dubene aMta kare cha. me pahAnI-vyAcyA 11 mAM sUtranI manavA naya. 'se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai mahAvidehe vAse 23 mata mA5 zrI mA kSetra nAma mahavi // rathI 4hyu cha ? senA nAmamA pramu 4 cha-'goyamA ! mahAvidehe NaM vAse bharaheravayahemavaya harivAsa rammagavAsehito AyAmavikkhaMbhe saMThANapariNAhe NaM vicchiNNatarAe ceva viulatarAe ceva mahaMtatarAe cetra suppamANatarAe ceva mahAvidehAya ittha maNUsA parivasaMti' he gautama ! mahAvideha kSetra, bharata kSetra, aravata kSetra, haimavatakSetra ane ramyaka kSetranI apekSA AyAma vidhvaMbha, saMsthAnI parikSepakene laIne joIe te vistIrNatara che, vipula
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 jambUdvIpapranaptisUtra tatrAyAmo daiya'm viSkambho vistAraH saMsthAnam AkAravizepaH pariNAdaH paridhizcetyeSAM samAhArastathAbhUtena; yathA sambhavamasti vistIrNataraka eva tatra-viSkambheNAti vistArayukta eva sAdhika caturazIti paT zatAdhika trayastriMzadyojanasahasrapramANatvAt , vistArakaH ativipulaH saMsthAnena-palyakarUpeNa mahattaraka eva atimahAneva AyAmena, supramANataraka eca bRha pramANaka eva pariNAhanenyeva yojanA bodhyA, ata eva 'mahAvidehA ya ittha maNUsA parivasaMti' mahAvidehAH mahAn garIdhAra dehaH zarIram Abhoga iti yAvata yeSAM te tathA, yadvA mahAn garIyAna dehaH zarIraM phalevaraM yeSAM te mahAvidehAzcAtra-mahAvidehavarSe manuSyAH parivasanti, 'mahAvidehe ya ityadeve mahidIe jAva paliovamaTiie parivasaI' mahAvidehazcAtra devaH pari vasatItyuttareNa sambandhaH sa ca kIdRzaH ? ityAha-mahaddhiko yAvat palyopamasthitikaH, iha hai arthAt eka lakSa pramANa jIvA cAlA hone se yaha AyAma kI apekSA mahattara kahI hai, kucha adhika 84 hajAra 6 sau 33 yojana pramANa yukta hone se yaha vistIrNa taraka hI hai, palpaka rUpa saMsthAna se yukta hone ke kAraNa yaha vipula taraka hI hai, tathA pariNAha-paridhi se yaha supramANataraka hI hai| ataeva yahAM ke manupyamahAvideha mahAna atizaya viziSTa-bhArI hai-deha-zarIra-jinhoM kA aise hote haiM vijayoM meM sarvadA 500 dhanuSakI UMcAI vAlA zarIra hotA hai tathA devakuru aura uttaru kuru meM tIna koza jitanA UMcA zarIra hotA haiM isI mahAvidehatA ko lekara akarmabhUmirUpa bhI devakuru aura uttara kuru ina kSetroM ko mahAvideha ke bheda rUpa se parigaNita kiyA gayA hai isa mahAvidehatA se yukta yahAM rahate haiM aura inhIM manuSyoM ke sambandha se isa kSetra ko mahAvideha kaha diyA gayA hai tathA (mahAvidehe ya itthadeve mahidIe jAva paliovamaTTiie parivasaha, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai mahAvidehe vAse2) mahAvideha nAma kA tara che, mahattara che tathA supramANu taraka che eTale ke eka lakSa pramANa chavAvALuM hevAthI AyAmanI apekSAe mahattara che. kaMIka adhika 84 sahastra 6 se 33 ejana pramANa yukta hevAthI e vistIrNa taraka ja che. pathaMka rUpa saMsthAnathI yukta havA badala e vipula taraka ja che. temaja pariNaha-pariddhithI e supramANa taraka ja che. ethI ahIMnA manuSya mahA videha, mahAna atizaya-viziSTa bhArI che jemanAM zarIre evA bhArI hoya che, vijayomAM sarvadA 500 dhanuSanI UMcAIvALuM zarIra hoya che, temaja devakuru ane uttara kurumAM traNa gAu jeTaluM uMcuM zarIra hoya che. A mahAvidehatAne laine akarma bhUmi rUpa paNa devakuru ane uttarakuru e kSetrane mahAvidehanA bheda rUpathI parigaNita karavAmAM Avela che. A mahAvidehatAthI yukta ahIM rahe che ane e manuSyanA saMbaMdhathI A kSetrane mahAviDa 4AmA mAvesa cha. bhara 'mahAvidehe a itthadeve mahiddhie jAva paliovamadiie parivasai, se tegaDeNaM goyamA'! evaM kuccae' mahAvidehe vAse 25 bhAvi nAma4 31
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 17 mahAvidehavarSasvarUpanirUpaNam / yAvatpada saMgrAhyapadAnAM saGgrahArthoM vijayadevAdhikArAdaSTamasUtroktAdavaseyo 'se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai mahAvidehe vAse2' he gautama ! tena anantaroktena arthena kAraNena mahAvidehAdhiSTitatvena evam ittham ucyate mahAvideho varSam 2, 'aduttaraM ca NaM goyamA ! mahA. videhassa vAsassa sAsae NAmadhejje paNNatte' aduttaram atha ca khalu he gautama ! mahAvidehasya carpasya zAzvataM sarvAdhikaM nAmadheyaM nAma prajJatam 'jaNa kayAI NAsi 3' yat ysmaatkaar| NAt na kadAcit kasmiMzcit samaye nA''sIt ? api tvAsIdevetyAdi prAgvat // 10 17 // adhunottarakurUn vivakSustadupayogitvena prathamaM gandhamAdanavakSaskAraparvataM praznottarAbhyAmAha'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe' ityAdi / . mUlam-kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakkhArapavvae paNNatte ? goyamA ! nIlavaMtassa vAsaharapavvayasta dAhiNegaM maMdadeva yahAM para rahatA hai-yaha deva mahardika hai yAvat eka palpopama kI AyuvAlA hai yahAM yAvatpada se saMgraha pada aura unakA artha vijayadevAdhikAra meM ukta aSTama sUtra kI TIkA se jAna lenA cAhiye ataH ina saba kAraNoM ko lekara isa kSetra kA nAma 'mahAvideha' kahA gayA hai (aduttaraM ca NaM goyamA ! mahAvidehassa vAsassa sAlae NAmadhejje paNNatte, jaMNa kayAi NAsi 3) athavA 'mahAvideha' aisA isa kSetra kA nAma anAdikAlika hai kisI nimitta ko lekara nahIM hai kyoMki bhUtakAla meM isakA aisA hI nAma thA, aba bhI isakA yahI nAma hai aura bhaviSya meM bhI aisA hI isakA nAma rahegA aisA koIsA bhI samaya nahIM huA hai ki jisa meM aisA isakA nAma na rahA ho, vartamAna bhI aisA nahIM hai ki isakA aisA nAma na cala rahA ho aura bhaviSyatU bhI aisA nahIM hogA ki jisa meM isakA nAma nahIM rahegA ||suu0 17 // ahI rahe che. A deva mahaddhika yAvat eka palyopama jeTaluM AyuSya dharAve che. ahIM thAvata padathI saMgraha pada ane temane artha vijyAdhikAramAM ukta aSTama sUtranI TIkAmAMthI -jaNuM levuM joIe. ethI uparyukta sarva kAraNene laIne A kSetranuM nAma "mahAvideha evuM rAmapAmA mAvyu cha. 'arduttaraM ca NaM goyamA! mahAvidehassa vAsassa sAsae NAmadhejje paNNatte, jaMNa kayAi NAsi 3' athavA 'bhaDaviDa' me mA kSetra nAma manaEile 2. is 'nimittanA AdhAre e nAma nathI. kemake bhUtakALamAM enuM evuM ja nAma hatuM, atyAre paNa enuM evuM ja nAma che ane bhaviSyamAM paNa enuM eja nAma raheze. ene ke kALa e nahotuM ke jemAM enuM nAma A pramANe cAlatuM na hoya vartamAnamAM paNa evuM nathI ke tenuM e nAma cAlatuM na hoya ane bhaviSyamAM paNa e kALa AvavAne nathI ke temAM enuM evuM nAma raheze nahi. eTale ke traNe kALamAM enuM eja nAma 29pArnu che. // sa. 17 //
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ darda jambUsU rassa pavvayassa uttarapaJccatthimeNaM gaMdhilAvaissa vijayassa puratthimeNaM uttarakurA paccatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakkhAra patra paNNatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDINavitthipaNe tIsaM joyaNasahassAI duNi ya Nauttare joyaNasae chacca ya egUNavIsaibhASa joyaNassa AyAmeNaM NIlavaMtavAsaharapavvayaM teNaM cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAuyasayAI uvveheNaM paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM tayaNaMtaraM caNaM mAyAera ussehuvveha parivaddhIe parivaddhamANe 2 vikkhaMbhaparihANIe parihAya mANera maMdarapavvayaM teNaM paMca joyaNasayAiM urdU uccatte paMca gAuyasayAI uvveheNaM aMgulassa asaMkhijjaibhAgaM vikkhaMbheNaM paNNatte gayaMtasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche, umao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM savvao samaMtA saMparikkhitte, gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapavvayassa upiM vahusamaramaNijje bhUmibhAge jAtra Asayati / gaMdhayamAyaNe NaM vakkhArapannae kai kUDA paNNattA ? goyamA ! satta kUDA taM jahA- siddhAyayaNakUDe 1 gaMdhamAyaNakUDe 2 gaMdhilA ghaI kUDe 3 uttarakurukUDe 4 phalihakUDe 5 lohiyakUDe6 ANaMdakaDe7 / kahi NaM bhaMte / gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte ?, goyamA ! maMdarasta pavtrayassa uttarapaJccatthimeNaM gaMdhamAyaNakUDassa dAhiNapuratthimeNaM, ettha NaM gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae siddhAya yaNakUDe NAmaM kUDe patte, jaM ceva cullahimavaMte siddhAyayaNakUDassa pamANaM taM cetra eesiM savvesiM bhANiyavvaM, evaM caiva vidisAhiM tiNNikUDA bhANiyavvA, cautthe taiyassa uttarapaJccatthimeNaM paMcamassa dAhiNe, sesA uttaradAhiNeNaM, phalihalohiyakkhesu bhogaMkarA bhogavaIo devayAo sesesu sarisanAmayA devA, chasuvi pAsAyavaDeMsagA rAyahANIo vidisAsu, se keNadRNaM bhate ! evaM buccara, gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae 21, goyamA / gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapavvayassa gaMdhe se jahA NAmae koTupuDANa vA jJAva pIsIjamANANa vA ukkirijamANANa vA vikirijjamANANa vA
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 18 gandhamAdanavakSaskAraparvatanirUpaNam 167 paribhujamANANa vA jAva orAlA maNuNNA jAva gaMdhA abhiNistavaMti, bhave eyArUve? No iNaTe samaTe, gaMdhamAyaNassa NaM itto itarAe ceva jAva gaMdhe paNNatte, se eeNaTreNaM goyamA ! evaM buccai gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae2, gaMdhamAyaNe ya ittha deve mahiDDie parivasai, aduttaraM ca NaM sAsae NAmadhijje iti |suu018|| ___ chAyA-kna khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe gandamAdano nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, gautama ! nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNena mandarasya parvatasya uttarapazcimena gandhilAvatyA vijayasya paurastyena uttarakurUNAM pazcimena atra khalu mahAvidehe varSe gandamAdano nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH prAcInapratIcInavistIrNaH triMzataM yojanasahasrANi dve ca navottare yojanazate SaT ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya AyAmena nIlavadvarpadharaparvatAntena catvAri yojanazatAni Urdhvamuccatvena catvAri gavyUtazatAni udvedhena pazcayojanazatAni viSkambheNa tadanantaraM ca khalu mAtrayA 2 utsedhodvedhaparivRddhayA parivarddhamAnaH 2 viSkambhaparihAnyA parihIyamAnaH 2 mandaraparvatAntena paJcayojanazatAni Urdhvamuccatvena paJcagavyUtazatAni udvedhena agulasya asaMkhyeyabhAgaM viSkambheNa prajJaptaH gajadantasaMsthAnasaMsthitaH sarvaratnamayaH accha:, ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM sarvataH samantAt saMparikSiptaH, gandhamAdanasya khalu vakSaSkAra parvatasya upari bahusamaraNaNIyo bhUmibhAgaH yAvad aaste| gandhamAdane khalu vakSaskAraparvate katikUTAni prajJatAni, gautama ! saplakUTAni, tadyathAsiddhAyatanakUTam 1, gandhamAdanakUTam 2, gandhilAvatIkUTam 3, uttarakurUkUTam 4, sphaTikakUTam 5, lohitAkSakUTam 6, AnandakUTam 7 / kya khalu bhadanta ! gandhamAdane vakSaskAraparvate siddhAyatanakUTaM nAma kUTaM prajJaptam ?, gautama ! mandarasya parvatasya uttarapazcimena gandhamAdanakUTasya dakSiNapaurastyena, atra khalu gaMdhamAdanavakSaskAraparvate siddhAyatanakUTaM nAma kUTa prajJaptam , yadeva kSudrahimavati siddhAyatanakUTasya pramANaM tadeva eteSAM sarveSAM bhaNitavyam , ekameva vidizAsu trINi kUTAni bhaNitavyAni, caturtha tRtIyasya uttarapazcimena pazcamasya dakSiNena, zeSANi tu uttara dakSiNena, sphaTikalohitAkSayo bhaugaGkarA bhogavatyo devate, zeSeSu sadRzanA. makA devAH, paTTasvapi prAsAdAvataMsakA rAjadhAnyo vidizAsu, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-gandhamAdano vakSaskAraparvataH 2, gautama ! gandhamAdanasya khalu vakSaskAraparvatasya gandhaH sa yathA nAmakaH koSThapuTAnAM vA yAvat piSyamANAnAM vA utkIryamANAnAM vA vikIryamANAnAM vA paribhujyamANAnAM vA yAvada' udArA manojJA yAvad gandhA abhiniHsravanti, bhaveda etadUpA ? no ayamarthaH samarthaH, gandhamAdanasya khallu itaiSTataraka eva yAvad gandhaH prajJaptaH, sa etanAthena gautama ! evamucyate gandhamAdano vakSaskAraparvataH 2, gandhamAdanazcAtra devo maharddhikaH parivasati, aduttaraM ca khala zAzvataM nAmadheyamiti / sU0 18 //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre TIkA- 'kahiNaM ! mahAvidehe' ityAdi / 'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse gaMdhamAyeNe NAmaM vakhArapanca paNNatte' kA khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe gandhamAdano nAma vakSaskAra parvataH vakSasi madhye svagopanIyaM kSetraM dvau militvA kurvantIti vakSaskArAH tajjAtIyo'yamiti 168 " kAraH sa cAroM parvatazceti tathAbhUtaH prajJaptaH ?, 'goyamA ! NI vatassa vAsaharapavyayaMsma dAhiNeNaM maMdarassa vyayassa uttarapaccatthimeNaM' gautama ! nIlavataH tannAmakasya varSe raparvatasya dakSiNena dakSiNasyAM dizi mandarasya meroH parvatasya uttarapazcimena uttarasyAH pazcimAyAtha antarAlavartini die vibhAge vAyavyakoNa ityarthaH atra saptamyantAdenappratyayaH, 'gaMdhilAva isa vijayassa puracchimeNaM uttarakurAe paccatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse gaMvamAyaNe NAmaM cakkhArapaNyae patte' gandhilAvatyAH zItodAmahAnadyuttaravartino'STamasya paurastyena pUrveNa pUrvasyAM dizItyarthaH, uttarakurUNAM sarvotkRSTa bhogabhUmikSetrasya pazcimena pazcimAyAM dizi atra - atrAntare mahAvide varSe gandhamAdano nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, tasya mAnAcAha - 'uttara 'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakkhArapaccara' ityAdi / TIkArtha - aba gautamasvAmI / isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchate haiM - ( kahi NaM aMte! mahAcidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakkhArapatra paNNatte) he bhadanta ! mahAvideha kSetra meM gandhamAdana nAmakA vakSaskAra parvata kahA~ para kahA gayA hai ! isake uttara meM prabhu kahate hai - ( goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM maMdarassa pacagrasta uttarapaccatthimeNaM gaMdhilAvaissa vijayassa puracchimeNaM uttarakurAe paccatthimeNaM etthaNaM mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakkhArapavara paNNatte) he gautama | nIlavAn varSadhara parvatakI dakSiNa dizA meM, mandara parvata ke vAyavyakoNI meM zItodAmahAnadI kI uttara dizA meM rahe hue aSTama vijaya rUpa gandhilAvatI vijaya kI pUrva dizA meM tathA uttara kuru rUpa sarvotkRSTa bhUmi kSetra kI pazcima dizA meM mahAvideha kSetra meM gandhamAdana nAmakA vakSaskAra parvata kahA gayA hai jo 'kahiNaM te! mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakkhArapavvae' ityAdi, TI4rtha - huve gotamasvAmI yA sUtravaDe pralunI sAbhe yA prazna bhUre che - 'kahiNaM maMte ! mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakkhArapavcae paNNatte' he lahAMta ! bhaDa vihe kSetramAM gadhaH' bhAhana nAma pakSasThAra parvata yA sthaNe yAve he ? nA bhavANamAM, pralu 4he the- 'goyamA ! NIlavaMtamsa vAsaharapavyayassa dAhiNeNaM maMdarassa pavtrayassa uttara-paccatthimeNaM - gaMdhilAvairasa vijayamsa puratthameNaM uttarakurAe paccatthimeNaM etthaNaM mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakkhAra putra paNNatte' he gautama! nIsavAn varSadhara parvartanI ikSiNa dizAmA, bhandara parvatanA, vAyavya koNamAM, zIteAdA mahAnadInI dakSiNa dizAmAM Avela aSTama vijaya rUpa gadhilAna, vatI vijayanI pUrva dizAmAM temaja uttara ku rUpa sarvotkRSTa bhUmikSetranI pazcima dizAmAM mahAvideha kSetramAM gandhamAdana nAmaka vakSaskAra paMta Avela che ke je e patA maLIne, f
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA' TIkA-caturthavakSaskAra: sU. 18 gandhamAdnavakSaskAraparvatanirUpaNam 169 dAhiNAMyae pAINapaDINavicchinne' tIsaM joyaNasahassAMI dRSNi ya Nauttare joyaNasae' uttaraM dakSiNAyataH - uttaradakSiNayordizorAyataH dIrghaH, prAcInapratIcInavistIrNaH pUrvapazcimadizoM vistIrNaH, trizataM triMzatsaMkhyAni yojanasahasrANi dve ca navottare navAdhike yojanazate 'chacca' ye gUNavIsabhAe joyaNassa AyAMmeNaM' paT ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya AyAmena maMtra yadyapi varSadharaparvatasaMbaddhamUlAnAM vakSaskAra parvatAnAM sAdhikaikAdazASTazata dvicatvAriMzadyo janapramANa kurukSetrAntargatAnAmetAvAnAyAmoM na saMpadyane tathA'pyeSAM vakratvena pariNatatayA bahutara kSetra praviSTatvAdetAvAnAyAmaH saMbhavatIti, 'NIlavaMtavA sadarapavtrayaM teNaM cacAri joyaNasayAIM uddhaM uccatteNaM cattAri gAuyasayAI ubveheNaM. paMcajoyaNasayAI vikkhaMbheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe ra ussehuvveha parivadIe parivarddhamANe 2' nIlabadUvarSegharaparvatAntena nIlavavarSa - parvatasamIpe catvAri yojanazatAni Urdhvamuccatvena catvAri gavyutazatAni udvedhena bhUmiH praviSTatvena, paJca yojanazatAniM viSkambheNa - vistAreNa tadanantaraM ca mAtrayA 2 krameNa do. parvata milakara apane vakSasa - madhya meM kSetra ko chupAlete haiM unakA nAma vakSa skAra parvata hai ( uttaradAhiNAyae pAINa paDINa vicchiSNe tIsaM joyaNasahassAI duNNi ya Nauttare joyaNasaeH chacca ya eMgUNavIsaibhAe joyaNassa AyA meNaM, pIlavaMta vA saharapavvayaM teNaMH cattAri joyaNasayAI urdU uccattaNaM cattAri gAuyasayAI ucveheNaM paMca joyaNasayAI' vikkhaMbheNaM) yaha gandhamAdana nAmakA vaMkSa skAra parvata uttara se dakSiNa dizAtaka lambA hai evaM pUrva se pazcima taka vistIrNa haiM "isakA AyAma 302096 yojanakA hai yadyapi varSadhara parvata saMbaddha mUlavAle vakSaskAra parvatoM kA joki kucha adhika 11842 yojana pramANa vAle kurukSetra meM hai itanA AyAma nahIM banatA hai tathApi ye vakSaskAra vakra hai isaliye bahuta viSTa hone se inakA itanA AyAma banaMjAnA saMbhavita hai yaha vakSaskAranIlavAn varSadhara parvata ke pAsa 400 sonI UMcAI vAlA hai udvedha isakA ghotAnA pakSasa-madhyabhAM kSetrane chupAvI se che, tenu nAma vakSas42 parvata che. 'uttara dAhi NA pAIpa DINavicchiNNe tIsaM joyaNa sahassAiM duNNi ya Nauttare ' joyaNasae' chacca ya gUNasabhA' joyaNassa AyAmeNaM, pIlavaMtavAsaharUpavvayaM teNaM cattAri ' joyaNa sAIM uddhaM uccatteNaM cattAri gAupasayAI ubveheNaM paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM' se gaMdha mAdana nAmaka vakSaskAra pata uttarathI dakSiNa sudhI lAMkhA che temaja pUrvathI pazcima sudhI vistI che. enA AyAma 30290 ceAjana jeTale che; jo keH varSa dharapata saMkha'' 'mUlavALA vakSaskAra patAnA ke je ka MIka vadhAre 11842 ceAjana pramANavALA kurukSetramAM che--ATalA AyAma thatA nathI chatAM e vakSaskAra vakra che. ethI ghaNA kSetramAM' praviSTa hovAthI enA AyAma thai jAya che, evI sabhAvanA karI zakAya. e vakSaskAra' nIlavAna vadhara parvatanI' pAse 480 ceAjana jeTalI UMcAIvALA che. AnA' dveSa 400 gAu ja 22 9
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdIpa sikha utsedhodvedhaparivRddhayA-utsedhodveSayoH uccatvoNDatvayoH parivRddhayA parivardhanena parivardhamAnaH 2. vRddhiM gacchan 2 'vikkhaMbhaparihANIe parihAyamANe 2 maMdarapancayaM teNaM paMtra joyaNasayAI uddhaM uccatteM' viSkambhaparihAnyA vistArahAsena parihIyamAnaH 2 hasana, 2 mandaraparvatAntena meruparvatasamIpe pazca yojanazatAni Urdhvam uccatvena 'paMca gAuyasagAI ucyeddeNaM - aMgularasa asaMkhijjaibhAgaM vikkhaMbheNaM paNNatte' paJca gavyUtagratAni udvedhena bhUmipravezena aGgulasya asaMkhyeyabhAgam-asaMkhyabhAgaM viSkambheNa vistAreNa prajasaH, 'gayadaMta saMThANasaMTie saccarayaNAmae acche, umao pAsiM dohiM paumacaraveiyAhi' sa ca gajadantasaMsthAnasaMsthitaH gajadantasya hastidantasya yad Adau nIce rante coccaH saMsthAnam AkAravizeSaH tena tAdRzena saMsthAnena saMsthitaH punaH sa sarvaratnamayaH - sarvAtmanA ratnamayaH acchaH AkAzasphaTikavanirmala:. punaH sa ubhayo:- dvayoH pArzvayo bhAgayoH dvAbhyAM padmavedikAbhyAM 'dohi ya vaNasaMDehi ' dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM' 'sancao samatA saMparikkhitte' sarvataH sarvadikSu samantataH sarvavidikSu ca parikSiptaH pariveSTitaH, 'gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapantrayasma upi bahusamaramaNijje 400 koza kA hai tathA viSkambha meM yaha pAMca sau yojanakA hai isake bAda yaha kramazaH UMcAI meM aura udvedha me to bar3hatA jAtA hai aura viSkambha meM ghaTatA jAtA hai isa taraha mandara parvana ke pAsa pAMca sau yojana kI UMcAI ho jAtI hai aura pAMca sau kozakA isakA uddedha ho jAtA hai tathA (aMgulassa amaMtrijar3abhAgaM vikkhaMbheNaM paNNatte) aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa isakA viSkambha raha jAtA hai - ( gayadaMtasaMThANasaMThie savvarayaNAsae acche ) yaha parvata gajadanta kA jaisA saMsthAna hotA hai vaise hI saMsthAna vAlA hai tathA yaha sarvAtmanA ratnamaya hai aura AkAza evaM sphaTika ke jaisA nirmala hai yaha (ubhayo pAsiM dohiM paumacaraveiyAhiM dohi a vaNasaMDehiM savvao samatA saMparikkhite) donoM pArzvabhAgoM meM do padmavaravedikAoM se aura do vanapaMDoM se acchI taraha saya ora se ghirA huA hai ( gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapatrvayassa upi bahusamarama 170 jeTale che temaja viSmabhamAM e 500 caiAjana jeTale che, tyAra bAda e anukrame UMcAimAM ane uddedhamAM vadhatA jAya che ane viSphaLamAM echA thatA jAya che. A pramANe madara patanI pAse pAMcaseA ceAjana jeTalI enI U'cAI thaI ntaya che. ane 500 seA gAu 'neTaseo yenA dveSa thaha bhaya che. tebhana 'aMgulamsa asaM khijjaibhAgaM vikkhaMbheNaM paNNatte' gaMgusanA asaNyAtamAM bhAga prabhANu khenA vipla rahI laya the. 'gayadaMta saMANasaMThie savvarayaNAmae acche' me parvata tanuM bhevu saMsthAna hoya che tevA saMsthAnavANI che. temaja sarvAtmaka ratnamaya che ane AkAza temaja sphaTikanI jema nirmALa che. e 'ubhayo pAsiM' dohiM paumavaraveiyAhi dohi a vaNasaMDehi savvao samatA saMparikkhitte' ane pAzva bhAgeAmAM be pAvara vedikAothI ane be vanakhaDAthI sArI rIte cAmerathI
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA- caturtha vakSaskAraH sU. 18 gandhamAdana vakSaskAraparvata nirUpaNam 171 -bhUmibhAge jAva AsayaMti' gandhamAdAnasya khalu vakSaskAraparvatasya upari zikhare bahusamarama.NIyaH atyantasamatayA sundaro bhUmibhAgaH, yAvat - yAvatpadena "prajJaptaH, sa yathAnAmakaH Ali: 'GgapuSkaramiti vA yAvad nAnAvidhapaJcavarNai rmaNibhistRNairupazobhitaH, atra maNitRRNavarNanaM vakta"vyam evaM varNa- gandha-rasa - sparza-zabda puSkariNI gRhamaNDapa pRthivIzilApaTTakA bodhyAH, taMtra khala bahavo vyantarA devAca devyazca" iti vodhyam Asate upavizanti, etatsarva paSThasUtrokta bhUmibhAga varNakamanusRtya bodhyam ato vizepajijJAsubhiH paSThasUtraTIkA vilokanIyA / adhunA atra kUTavaktavyamAha - 'gaMdhamAyaNeNaM vakkhArapavvae kaikUDA paNNattA ? goyamA ! sattakUDA, taM jahA- siddhAyayaNakUDe 1 gaMdhamAyaNakUDe 2 gaMdhilAvaIkUDe 3, uttarakurukUDe 4 Nijje bhUmibhAge jAva AsayaMti) isa gandhamAdana bakSaskAra parvata ke Upara kI bhUmi kA bhAga-bhUmirUpa bhAga bahusamaramaNIya kahA gayA hai / yAvat yahAM para aneka deva aura deviyAM uThatI baiThatI rahatI hai evaM ArAma vizrAma zayana karatI " rahatI hai yahAM Agata yAvat zabda se 'paNNatte' sa yathA nAmakaH AliGgapuSkaramitavA, yAvat nAnAvidha paMcavarNairmaNibhistRNairupazobhitaH atra maNi tRNa varNanaM vaktavyam evaM varNa gaMdharasa sparza-zabda puSkariNI gRha maNDapa pRthivI zilApaTTakAH bovyAH tatra khalu bahavo vyantarA devAzca devyazva' aisA pATha huA yaha chaThe sUtra meM bhUmibhAga ke varNana ke prasaGga meM kahA gayA ataH vahIM se ise dekhalenA cAhiye / (gaMdhamAyaNeNaM vakkhArapancae kai kUDA paNNattA) he bhadanta ! isa gandha: mAdana vakSaskAra parvata ke Upara kitane kUda kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate 'haiM - (goyamA ! sattakUDA-taM jahA siddhAyaNaNakUDe, gaMdhilAvaIkUDe, uttarakurukaDe, * parivRta che. 'gaMdhamAyaNassa NaM vavakhArapavvayassa uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge jAba aaskRti' A gaMdhamAdana vakSaskAra pa`tanA uparanA bhUmibhAga bhUmirUpa bhAga bahuM samaramaNIya kahevAmAM Avela che. cAvat ahIM aneka devA ane devIo utI-besatI rahe che temaja ArAma-vizrAma-zayana kuztI rahe che. ahIM mAvesa 'yAvat' zabdathI 'paNNatte sa yathA nAmakaH AliGgapuSkaramitivA, yAvat nAnAvidhapaMcavarNaiH maNibhistRNairupazobhitaH atra maNitRNavarNanaM vaktatryam evaM varNagaMdharasasparza - zabda puSkariNI gRhamaNDapa pRthivI zilApaTTakAH bodhyAH tatra khalu bahavo vyantarA devAzca devyazva' vo pATha saMgRhIta thayesa che. yA pAha 6 ThA sUtramAM bhUmibhAganA vana-prasaMgamAM Avela che. ethI tyAMthI ja jANI levA joie. 'gaMdhamaya vakkhArapaccae kai kUDA paNNattA' he lahaMta ! me gaMdhabhAhana vakSasThAra parvatanI upara IMTalA hU~TI DevAmAM AvelA che ? senA bhavAmabhAM aluzrI he che - 'goyamA ! * satta kUDA, ta jahA- siddhAyayaNakUDe, gaMdhamAyaNakUDe gaMdhi lAvaIkUDe, uttarakurukUDe, lohi
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 jambUdvIpaprazatisUtre 5 phalihakUDe 5 - lohiyakrUkaDe 6 ANaMdakUDe 7" 'gandhamAdana' ityAdi praznamutramuttAnArtham., uttara he gautama! saptakRTAni prajJaptAni tadyathA - siddhAyatanakUTam 1, gandhamAdanakUTam 2 granthilAvatI kuTam 3, uttarakurukUTam 4 : sphaTikakUTam 5, lohitAkSakUTam 6 AnandakUTaM - 7, tatra sphaTikakUTaM sphaTikamaNimayatyAt, lohitAkSakUTam - lohitaratnavarNatvAt, AnandakUTam Ananda nAmakasya devas krUTam / nanu yathA vaitAnyAdi gata siddhAyatanAdikUTAnAM vyavasthA pUrvAparatayA kRtA tathA'trApi ? kiM vA tataH kacidvizeSaH ? ityAha - "kahi NaM bhaMte ! gaMdhamAyaNe vakkhArapancae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte ?, goyanA ! maMda rassa pavyayassa uttarapaccatthimeNaM gaMdhamAyaNa kUDassa dAhiNapurasthimeNaM, ettha NaM gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUThe paNNatte" kaMva khalu bhadanta / ityAdi - he bhadanta ! gandhamAdane vakSaskAraparvate siddhAyatanakUTaM kA kutra prajJaptam ?, gautama 1 mandarasya parvatasya uttarapazciMmena uttarapazcima dizorantarAle vAyavyalohikaDe, ANaMdakaDe ) he gautama ! isa para sAtakUTa kahe gaye haiM- unake nAma isa prakAra se hai - siddhAyatanakUTa, gandhamAdanakUTa, gaMdhilAvatIkUTa, uttarakuru kUTa, sphaTikakUTa, lohitAkSakUTa aura aanndkuutt| inameM sphaTikakUTa sphaTikaratna maya hai lohitAkSaratna ke jaise varNavAlA hai aura AnandakUTa Ananda nAmaka devakA kRTa hai / aba yahAM para gautamasvAmI ke isa praznakA ki jisa prakAra se Marica Adigata siddhAyatanAdi kUToM kI vyavasthA pUrva apara Adi rUpa se kI gaI hai usI taraha kI vyavasthA kyA yahAM para bhI kI gaI hai ? yA usakI apekSA yahA~ kI vyavasthA meM kucha antara hai ? uttara dete prabhu kahate haiM (goyamA maMdarassapaJcayassa uttarapaccatthimerNa gaMdhamAyaNakUDassa dAhiNapuratthimeNaM gaMdhamAyaNe 'vakkhArapanca siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte-taM caiva kSullahimavaMte siddhAyayaNassa kUDassa pamANaM taM caiva -eesiM saccesiM bhANiyacaM) he gautama ! maMdara yaksrakUDe, ANaMdakaDe' he gautama! me parvata para sAta chUTI mAvelA che, tebhanA nAbha yA prabhAze -che-siddhAyatana chUTa, gaMdhabhAvana chUTa, gaghisAvatI chUTa, uttara chUTa, skUTi4 'lUTa, adhabhAhana IMTa, sohitAkSa chUTa, ame AnaMda TUTa, bhAMTa chUTa ITi4 ratnabhaya che, sohitAkSanA ratna nevA yA vANA che bhane maha chUTa yAnaM nAma devanA chUTa che. have ahI. gautama prabhune prazna kare che ke jema vaitADhaya Adigata siddhAyatanAM iphUTanI vyavasthA pUrva apara vagere rUpamAM karavAmA AvelI che, te pramANe ja zu ahIM paNu vyavasthA karavAmAM AvelI che ? ke tenI apekSAe ahIMnI vyavasthAmAM kaMI taphAvata che? yenAnvANabhAM aluche- 'goyamA ! maMdarassa pavtrayasva uttarapaccatthimegaM gaMdhamAyaNa- kUDassa dAhiNapuratthimeNaM etthaNaM gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae siddhAyayaNakruDe - NAma kUDe paNNatte- citra zullahimavate siddhAyayaNassa kUDassa pramANaM tacaiva eesi savvesi AANiyantra? he ?
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 18 gandhamAdanavakSaskAraparvatanirUpaNam 173 koNe gandhamAdanakUTasya dakSiNapaurastyena dakSiNapUrvadizorantarAle AgneyakoNe atra atrAntare siddhAyatanaTaM nAma kUTaM prajJaptam , 'jaM ceva cullahimavaMte siddhAyayaNakUDassa pamANaM' yadeva pramANaM kSudrahimavatI siddhAyatanakUTasya pUrvamuktam 'taM ceva eesi savvesiM bhANigcha' tadeva -pramANam eteSAM siddhAyatanakUTAdInAM sarveSAM saptAnAM kUTAnAM bhaNitavyam , vaktavyam , 'evaM ceva vidisAhiM tiNi kUDA' evameva siddhAyatanakUTAnusAreNa vidikSu (dizAsa) tisRSu vidikSu vAyavyakoNeSu trINi siddhAyatanAdIni kUTAni 'bhANiyadhA' bhaNitavyAni vaktavyAni nanu ekaiva cAyavyaHvidikkathaM bahutvena nirdiSTA? iti ceducyate--atra tisro vAyavyo vidizo militA vivakSitA iti bahutvena tannirdezaH, sa ca 'evaM cattAri vi dArA-bhANiyavvA' iti sUtravivaraNoktayuktyA pramAtavyaH, ukta kUTatrayAvasthAnamevam-meruto vAyavye siddhAyatanakUTam tasmAdU vAyavye gandhamAdanakUTam , tasmAcca vAyavye gandhilAvatIkUTam 3, evaM tisro vAya-parvata ke vAyavya koNa meM gaMdhamAdana kUDa ke Agneya koNa meM siddhAyatana nAmakA 'kUTa kahA gayA hai jo pramANa kSudrahimavAn parvata para siddhAyatanakUTa kA kahA gayA hai vahI pramANa ina siddhAyatana Adi saba sAtoM kUToM kA kahalenA caahiye| (evaM ceva viditAhi tiNNi kUDA bhANiyanvA) isI taraha siddhAyatanakUTake kathanAnusArahI tIna vidizAoM meM vAyayakono meM-tIna siddhAyatana Adi kaTa -kahalenA cAhiye zaMkA-vAyavyavidizA to eka hI hotI haiM.phira yahAM tIna vAyavyakona' aisA pATha kaisA kahA ?.u. yahAM jo aisA kahA gayA hai vaha tIna vAyavyadizAoM ko samudita karake kahA gayA hai 'evaM cattAri vi dArA bhANiyacA' ina tIna vAyavyadizAoM ko isa sUtra ke vivaraNa meM ukta yukti se samuditakiyA gayA hai tAtparya aisA hai ki.meru se uttara pazcimadizAoM ke antarAla meM vAyavyakone meM siddhAyatanakUTa hai isa siddhAyatanakUTa se vAyavyakone meM gandhamAdanakUTa hai isase vAyavyakone meM gandhilAyatI kUTa hai isa prakAra se ye gautama! maMdaraparvatanA vAyavya keNumAM gaMdhamAdana kUDanA Agneya koNamA sidvAyatana nAmaka phUTa upara kahevAmAM Avela che. je pramANa kSudrahimavAnuM parvata upara siddhAyatanakUTa mATe kahevAmAM Avela che, siddhAyatana vagere badhA sAte mATe paNa A mujaba ja pramANa samA 'eva ceva vidisAhitiNi kUDA bhANiyavyo' mA pramANe siddhAyatana TanA 4thana mujaba ja traNa vidizAomAM vAyavya koNamAM traNa siddhAyatana vagere kUTa kahevA joIe. zaMkA-vAyavya vidizA te eka ja hoya che pachI ahIM traNa vAyavya koNa e pATha zA mATe kahevAmAM Avela che uttara-ahIM je evuM kahevAmAM AveluM che te traNa vAyavya hizAsanimanusakSIne vAma pAva cha. 'evaM cattAri vi dArA bhANiyavvA' se ne| vAyavya dizAone e sUtranA vivaraNamAM ukta eNkti vaDe samudita karavAmAM Avela che. tAtparya A pramANe che ke meruthI uttara-pazcima dizAonA antarAlamAM-vAyavya
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre 174 vyavidizaH sampadyate kUTatrayasthAnAnyuktvA caturthakUTasthAnamAha - 'cautthe tattiyassa uttarapaccatthimeNaM paMcamasta dAhiNeNaM sesA u uttare dAhiNeNaM' caturthamityAdi caturtha caturthakUTam, uttarakurukUTaM tRtIyasya gandhilAvatIkUTasya uttarapazcimena - uttarapazcimAyAM vidizi vAyavyakoNe paJcamasya sphaTikakUTasya dakSiNena dakSiNasyAM dizi prajJaptam paJcamAdi kUTasthAmAha-zepANi catuSTayAtiriktAni sphaTikAdIni trINi kRTAni tu uttaradakSiNena uttaradakSiNasyAm uttaradakSiNazreNi vyavasthayA sthitAni prajJaptAni atredaM tAtparyam paJcamaM caturthasgottarataH paNThasya dakSiNataH, paSThaM paJcamasyottarataH saptamasya dakSiNataH, saptamaM paSThasyottarata vAyavya vidizA rUpa kone samuditakiyegaye hai isIse 'vidisAhiM tiNi' aise bahuvacanakA prayoga kiyA gayA hai / ava caturthakUTa kA sthAna kahane ke liye sUtra - kAra (utthe tatiassa uttarapaccatthimegaM paJcamassa dAhiNeNaM, sesA u uttara dAhiNeNaM phaliyalohiakkhesu bhogaMkara bhogavaio devayAo sesesu sarisa - nAmayA devA) isa sUtra dvArA samajhAte haiM ki uttara kUTa nAmaka jo caturthakUTa hai vaha tRtIyakUTa jo gandhilAvatI kUTa hai usakI vAyavya vidizA meM hai aura pAMca vAM jo sphaTikakUTa hai usakI dakSiNadizA meM hai ina kUToM ke atirikta jo sphaTikakUTa lohitAkSakUda, AnandakUTa ye tIna kUTa haiM ve uttara dakSiNazreNi meM vyavasthita haiM yahAM aisA tAtparya hai pAMcavAM jo kUTa sphaTikakUTa hai vaha caturtha kUTakI uttaradizA meM hai aura chaThe kUTa kI dakSiNa dizAmeM hai chaThA jo kUTa hai vaha paMcamakUTa kI uttara dizA meM aura sAtaveM kUTa kI dakSiNadizA meM haiM sAtavA~ jo kUTa hai vaha chaThe kUTa kI uttara dizA meM kANamAM siddhayatana phUTa che. e siddhAyatanakUTathI vAyavyakoNamAM gadhamAdanakUTa che. enAthI vAyavya kANumAM gadhilAvatI phUTa che. A pramANe e vAyavya vidizA rUpA bar3e samuhita 42vAmAM Ave che. methI 'vidisAhiM tiNNi' sevA mahuvananI prayAga karavAmAM Avela che. have caturthAM phUTanuM sthAna kahevA mATe sUtrakAra - 'cautthe tatiassa uttarapaccatthimeNa paJcamassa dAhiNeNaM, sesAu, uttaradAhiNeNaM phaliya lohi akkhesu bhogaMkara bhogavaio devayAo sesesu sarisanAmayA devA' mA sUtra 3 samajAve che ke uttara phUTa nAmanA je catutha phUTa che te tRtIya phUTa je gaMdhilAvatI phUTa che, tenI vAyavya diza mAM che ane pAMcamA je sphaTika phUTa che tenI dakSiNa dizAmAM che. e kUTA sivAya je sphaTika phUTa, leAhitAkSa phUTa ane AnaMda phUTa e traNa phUTa che te uttara dakSiNu zreNimAM vyavasthita che. ahIM evA a karavAmAM Ave che ke-pAMcame je sphaTika phUTa che te caturthAMzUTanI uttara dizAmAM che ane huM ThA phUTanI dakSiNa dizAmAM che. chaThA phUTa che te paMcamaphUTanI uttara dizAmAM ane sAtamA phUTanI dakSiNa dizAmAM che je sAtamA kUTa che te huM ThA phUTanI uttara dizAmAM Avela che. A pramANe parasparamAM uttara-dakSiNa bhAva kahevAmAM Avela che. sphaTika phUTa ane leAhitAkSa phUTa e e phUTanI
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 18 gandhamAdanavakSaskAraparvatanirUpaNam 175 iti parasparamuttaradakSiNabhAva iti, atra paJcazatayojanavistArANyapi kUTAni kramahIyamAnepi gandhamAdanaparvate yanmAnti tat sahasrAGkakUTAnyanusRtya bodhyam / athaiSAM saptAnAM kUTAnAmadhipTAtRsvarUpaM nirUpayitumAha-'phaliha lohiyakkhesu bhogaMkara bhogavaIo devayAo sesesu sarisaNAmayA devA' sphaTika lohitAkSayorityAdi-tatra sphaTika lohitAkSayoH paJcama paSThayoH kUTayoH krameNa bhogaGkarA bhogavatyau devate dve dikkumAyau~ tadadhiSThAnyau vasataH, zeSeSu tadatirikteSu paJcasu kUTeSu sAdRzanAmakAH tattatkUTasadRzanAmakAH devAH tadadhiSThAtAro devAH parivasanti, 'chasu vi pAsAyavaDeMsagA rAyahANIo vidisAmu' SaTsvapi SaT svevakUTeSu mAsAdAvataMsakAH tattatkaTAdhiSTAtRdevavAsayogya uttamaprAsAdAH prajJaptAH, tathA'mISAM devAnAM rAjadhAnyA adhipativasatayo'saGkhyAtatame jambUdvIpe vidikSu vAyavyakoNeSu prjnyptaaH| adhunA'sya nAmArthaM praznottarAbhyAM nirUpayitumAha-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai' 'atha kenArthena bhadanta !' ityodi-he bhadanta ! kena arthena kAraNena evam ityam ucyate kathyate 'gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae 2 ?' gandhamAdano vakSaskAraparvataH 2 ? iti, bhagavAnusaramAhagoyamA !' gautama ! 'gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapabdhayassa gaMdhe se jahANAmae' gandhamAdanasya hai| isa taraha paraspara meM uttara dakSiNa bhAva kahA gayA hai / sphaTikakUTa aura lohitAkSakUTa ina do kUToM ke Upara bhogaMkarA aura bhogavatI ye do dikkumArikAeM rahatI hai / yAkI ke aura samasta kUToM para kUToM ke anurUpa nAmavAle deva rahate haiM / (chasu vi pAsAyavaDeMsagA rAyahANIo vidisAsu) chaha kUToM ke Upara hI prAsAdAvataMsaka hai-usa usa kUTa ke adhiSThAyakadevoM ke nivAsakarane yogya uttamaprAsAda haiM tathA ina ina devoM kI rAjadhAniyAM asaMkhyAtavebhAga pramANa jambUdvIpa meM vAyavyakoNoM meM hai (se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae 2) he bhadanta ! Apane isa parvata kA nAna 'gandhamAdana vakSaskAra parvata aisA kisakAraNa se kahA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA ! gaMdhamAyaNassa Na vakkhArapavvayassa gaMdhe se jahANAmae kohapuDANavA jAva pIsijjamANANa upara bhegaMkarA ane bhagavatI e be dikumArikAo rahe che. zeSa sarva kUTo upara phUTa bhumanAmA / 28 cha 'cha7 vi pAsAyavaDepsagA rAyahANIo vidisAsu' 1 Te.nI upara ja prAsAdAvatuMsaka che. tat tat kUTanA adhiSThAyaka devAnA nivAsa mATe gya uttama prAsAde che, temaja tat tat devanI rAjadhAnIo asaMkhyAtamA bhAga pramANa jaMbudvIpamAM vAyavya abhI che. 'se deNadreNa bhaMte ! evaM vuccai gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae 23 mata! . ApazrI e A parvatanuM nAma "gandhamAdana vakSaskAra parvata evuM zA kAraNathI kahyuM che? menAmA prabhu 4 cha 'goyamA! gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapavyayassa gaMdhe se jahA NAmae koTThapuDANa vA jAva pIsijjamANANa vA ukkirijjamANANa vA vikirijjamANANa vA paribhujja. mANANa vA jAva orAlA maNuNNA jAva gaMdhA abhiNissarvati bhaveyArUve ? No iNadve samaDhe
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jamvRddhIpaMprAptisUtra khalu vakSaskAraparvatasya gandho'bhisravati tatra dRSTAntamupanyasyati sa yathAnAmaketyAdi sa gandhaH yathA yena prakAreNa nAmaka nAmaiva nAmaka prasiddhaH, atra prasiddhArthakanAmazabdAt svArthe'kavU pratyayo vodhyA, nAmetyasyAvyayatvAt sa ca TeH prAk naddhinAyA pratyayasya madhyapavitalA. tanmadhyapatitanyAyena nAmazabdena nAmaka zabdasyApi grahaNAdavyayatvAtsupo luk| mUle tu prAkRta tatvAtpuMstvena nirdezaH, 'kohapuDANa vA jAva' koSThapuTAnAM vA yAvat yAvatpadena-'tagarapuTAnAM vA elApuTAnAM vA coyapuTAnA vA campApuTAnAM vA damanakapuTInAM vA kuGkumapuTAnAM vA candanapuTAnAM vA uzIrapuTAnAM vA marukapuTAnAM cA jAtIpUTAnAM vA yathikASTAnAM vA mallikApuTAnAM vA snAnamallikApuTAnAM vA ketakIpuTAnAM vA pATalIpuTAnAM yA navamallikIpuTAnAM vA agurupuTAnAM vA lavaGgapuTAnAM vA karpUrapuTAnAM vA vAsapuTAnAM vA anuvAle vA udbhidyamA nAnAM vA kuTacamAnAnAM vA bhajyamAnAnAM vA' ityeSAM padAnAM saGgraho vodhyA / 'pIsajja. mANANa vA ukkirijjamAMNANa vA vikirijamANANa vA paribhujjamANANa vA jAva' pipyamAnAnAM vA utkIryamANAnAM vA vikIryamANAnAM vA paribhujyamAnAnAM vA yAvat yAvatpadena-'mANDAd bhANDAntaraM saMhiyamANAnAM vA epA padAnAM saMgraho vodhyaH, 'orAlA maNuNNA jAca gaMdhA abhiNissavaMti' udArAH manojJAH yAvat yAvatpadena-"manoharAH, ghrANamano nivRtikarA: vA' ukirijjamANANa vA, vikirijjamANANa cA, paribhujjamANANa vA jAva orAlA maNuSNA jAva gaMdhA abhiNissavaMti bhaveyAkhve ? No iNaDhe samaDhe) he gautama | isa gaMdhamAdananAmaka vakSaskAra parvatakA gandha jaisA pisate hue, baTate hue kUTate hue vigdare hue AdirUpa meM pariNata hue kopTapuToM kA yAvat tagarapuTAdikasugandhita dravya kA, gaMdha hotA hai usI prakAra kA hai vaha jaisA udAra manojJa Adi vizeSaNoM vAlA hotA hai usI prakArakA isa vakSaskAra se sadAgaMdha nikalatArahatA hai| 'NAmae meM nAma zabda se akac pratyaya kiyA gayA hai-taba 'nAmaka' aisA banAyAgayA hai yahAM yAvat zabda se 'tagarapuTAnA vA elApuTAnAM vA, coyapuTAnAM vA, campApuTAnAM vA, damanakapuTAnAM vA, jAtIpuTAnAM vA, thikApuTAnAM vA' ityAdipadoM kA saMgraha huA hai tathA "bhANDAt bhANDAntaraM saMhiMyamANAnAm' ina padoM kA saMgraha dvitIya yAvatpadase huA hai he gItama! A gandhamAdana nAmaka vakSasakAra parvatane gandha daLatAM, kUTatA, vikIrNa thayelAM vagere rUpamAM pariNata thayelA keSThi pune yAvat tagara puTAdika suga dhita dravyone gabdha heca che, tevA prakAra che. tene je udAra maneNa vagere vizeSaNapaannii hAya cha tara sA pakSahAramAthI sA najanA 2 cha 'NAmae' bhAM nAma hane 'akacU' pratyaya vAmAM mAvasa cha. rathI 'nAmaka' me ta 54 nyu cha. mI yAtrAtha. 'tagarapuTAnA vA elApuTAnAM vA; coyapuTAnAM vA, campA. puTAnAM vA damanakapuTAnAM vA, jAtIpuTAnAM vA; yUthikApuTAnAM vA' vagere 54 grahaNa thayalA cha, tamA 'bhANDAt bhANDAntaraM saMhriyamANAnAmya pahAnA sadvitIya yAkta padayA thA
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 18 gandhamAdanavakSaskAraparvatanirUpaNam 177 sarvataH samantAt" ityeSAM saGgrahaH, eSAM vyAkhyA rAjapraznIyasUtrasyASTAdazasUtrasya matkRta. subodhinITIkAto bodhyA, gandhAH abhisravanti abhiniHsaranti evamukte sati ziSyo bhagavantaM pRcchati-bhave eyArUve ?' bhavedetadrUpaH etAdRzo gandho gandhamAdanasya bhavet ?, bhagavAnAha-'go iNaDhe samahe' no ayamarthaH samarthaH ayaM koSThapuTAdInAM gandharUpo'au~ no samarthaH na yuktaH, yadhecaM tarhi tadupAdAnaM kimartham ? aupamyaM tat gandhamAdanasya 'gaMdhamAyaNassa NaM itto itarAe ceva jAva gaMdhe paNNatte' gandhamAdanaparvatasya khalu gandhaH itaH koSThapuTAdi gandhataH iSTatarakaH atizayeneSTatara eva tathAbhUtaH abhIpsitatara eva, tatra kazcidakAnto'pi gandhaH kasyacidiSTataro bhavatItyAha-yAvat yAvatpadena-"kAntataraka eva manojJataraka eva mano'mataraka eva" ityeSAM saGgrahaH, epAM vivaraNaM rAjapraznIyam trasya paJcadazasUtrasya matkRta subodhinI TIkAto vodhyam , etAdRzo gandhaH prajJaptaH kathitaH, 'se eeNaTeNaM goyamA ! evaM tRtIya yAvatpada se 'manoharA prANamanonivRttikarAH sarvataH samantAt' ina padoM kA saMgraha huA hai ina saba padoM ko yadi vyAkhyAsahita dekhanA ho to rAjapraznIya sUtrake aThArahaveM sUtrakI vyAkhyAko dekhanA caahiye| jaba pAne 'gandhamAdana' nAma hone ke sambandha meM aisA kahA to gautama ne punaH prabhu se aisA pUchA-to kyA he bhadanta ! aisAhI gandha usase nikalatA hai ? taba isake uttara meM prabhune unase kahA-he gautama ! aisA yaha artha samartha nahIM hai kyoM ki (gaMdhamAyaNassa NaM itto itarAe ceva jAva gaMdhe paNNatte) gaMdhamAdana vakSaskAra parvata se jo gaMdha nikalatI hai vaha to ina koSTa puTAdikoM kI gaMdha se bhI bahuta adhika iSTa hotI hai yahAM to kevala gandhamAdanavakSaskAra parvata kI gaMvako upamita karane ke lie hI koSTa puTAdi sugandhita padArthoM kI gandha ko dRSTAnta koTi meM rakhA gayA hai| yahAM yAvatpada se 'abhIpsitatara evaM kAntataraeva' AdipadoM kA grahaNa cha. tRtIya yathAvatpathI 'manoharA ghrANamanonivRttikarAH sarvataH samantAt' me. pahAnI saMgraha thaye che. e sarva padene savyAkhyA jevA hoya te "rAjapraznIya sUtra nA 18mA satranI vyAkhyAne levI joIe. jyAre prabhue "gaMdhamAdana nAma vize A jAtanI spaSTatA karI tyAre gautame prabhune punaH prazna karyo ke he bhadanta! zuM e ja gandha te gandhamAdanamAMthI nIkaLe che? tyAre enA javAbamAM prabhue tene kahyuM ke he gautama! e matha samartha nathI. hai 'gaMdhamAyaNassa NaM itto idutarAe-ceva jAva gaMdhe paNNatte' gaMdhamAdana vakSaskAra parvatamAMthI je gaMdha nIkaLe che te to e keSTa puTAdikenI gadha karatAM paNa adhika ITa heya che. ahIM te phakta gaMdhamAdana vakSaskAra parvatanI gaMdhane upamita karavA mATe ja kaSTapuTAdi sugaMdhita padArthonI gabdhane dRSTAnta jaTibha bhUsvAbhA mAvasa che. mahI' yAvat 54thI 'abhipsitatara eva kAntatara eva' vagere 5ho grahaNa thy| che. canA vizeSa bhUta pahAnI vyAcyA ja0 23
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 jambUdvIpaprajJaptisUtre kurAe NaM bhaMte! kurAe kerisae AyArabhAva paDoyAre paNNatte ?, goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, evaM puvvavaSNiyA jacceva susama - susamAvatavvayA sacceva NeyavvA jAva paumagaMdhA 1 miyagaMdhAra amamA3 sahA4 tetalI5 sarNicArI6 // sU0 19 // chAyA -kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe uttarakuravo nAma kuravaH prajJaptAH ? gautama ! mandarasya parvatasya uttareNa nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNena gandhamAdanasya vakSaskAra parvatasya paurastyena mAlyavato vakSaskAraparvatasya pazcimena atra khala uttarakuravo nAma kuravaH prajJaptAH, prAcInapratIcInAyatAH udIcInadakSiNavistIrNAH arddhacandrasaMsthAnasaMsthitAH ekAdazayojana - sahasrANi aSTa ca dvAcatvAriMzAni yojanazatAni dvau ca ekonaviMzatibhAgau yojanasya viSkambheNeti, tAsAM jIvA uttareNa prAcInapracItInAyatA dvidhA vakSaskAraparvataM spRSTA, tadyathApaurastyayA koTayA paurastyaM vakSaskAraparvataM spRSTA, evaM pAzcAtyayA yAvat pAzcAtyaM vRkSaskAraparvataM spRSTA, tripaJcAzataM yojanasahasrANi AyAmeneti, tAsAM khalu dhanuH dakSiNena paSTi yojanasahasrANi catvAri ca aSTAdazAni yojanazatAni dvAdaza ca ekonaviMzatibhAgAna yojanasya parikSepeNa, uttarakurUNAM khala bhadanta ! kurUNAM kIdRzakaH AkAra bhAva pratyavatAraH prajJaptaH, gautama ! bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, evaM pUrvavarNitA caiva supamapamA caktavyatA saiMca netavyA yAvat padmagandhAH 1 mRgagandhAH 2 amamAH 3 sahAH 4 tetalinaH 5 zanaizcAriNaH 6 / / sU0 19 // TIkA- 'kahi NaM bhaMte 1 mahAvidehe' ityAdi, 'uttarakurA NAmaM kurA paNNattA' ityantam chAyA gamyas, 'pAINapaDINAyayA udINadAhiNavicchiNNA addhacaMdasaMThANasaMThiyA ikArasa uttarakurunirUpaNa 'kahiNaM bhaMte! mahAvidehe vAse' TIkArtha- gautamasvAmIne isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai - (kahi NaM aMte ! mahAvidehe vAse uttarakurA NAmaM kurA paNNattA) he bhadanta ! mahAvidehakSetra meM uttarakuru nAmakA kSetra kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai (goyamA ! naMdarasta pacayassa uttareNaM NIlavaMtAsa vAsaharapavvayassadakkhiNaM gaMdhamAyaNassa vakkhArapancayassa paccatthimeNaM ettha NaM uttarakurA NAmaM uttarakuru-nirUpaNu 'kahiNaM bhaMte! mahAvidehe vAse ityAdi rIDArtha- gautame yA sUtra vaDe asune yevo azna ye hai- 'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse uttarakurA NAmaM kurA paNNattA' mahAvideha kSetramAM uttara nAbha kSetra yA sthaje yAvesa che ? menA vANasA alu he che- 'goyamA ! maMdarassa pavtrayassa uttareNaM NIlaraMtarasa vAsahara pavvayassa dakkhiNeNaM vakkhArapavtrayassa paccatthimeNaM uttarakurA NAmaM kurA paNNattA' he gautama!
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 19 uttarakurUsvarUpanirUpaNam joyaNasahassAI etAnyapi chAyA gamyAni, 'aTTha ya vAyAle joyaNasae doNNi ya egaNavIsahabhAe joyaNassa vikhaMbhegati' navaram aSTa ca dvAcatvAriMzAni-dvAcatvAriMzadadhikAni yojanazatAni, dvau caikonaviMzatibhAgau yojanasya viSkambheNeti, athAsAmuttarakurUNAM jIvA mAha-'tIse jIvA uttareNaM pAiNapaDINAyayA duhA vakkhArapabvayaM puSTA' 'tAsAM jIvetyAdimUle prAkRtatvAdekavacanam 'tAsiM' iti vaktavye 'tIse' ityuktam, tAsAm uttarakurUNAM jIvA pratyazvA saiva jIyA uttareNa uttarasyAM dizi prAcInapratIcInAyatA pUrvapazcimadIrghA, dvidhA vakSaskAraparvata spRSTA spRSTavatI, 'taM jahA-purathimillAe koDIe-purasthimillaM vakkhArapatrayaM puTA' tadyathA-paurastyayA pUrvayA koTayA agrabhAgena paurastyaM prAcyaM vakSaskAraparvataM spRSTA spRSTAvatI, 'evaM paJcathimillAe jAva paccathimillaM vakkhArapavayaM puTTA' evam anena prakAreNa pAzcAtyayA pazcimayA yAvat yAvatpadena 'koTyA' iti grAhyam pAzcAtyaM kurApaNNattA) he gautama ! mandara parvata kI uttaradizAmeM, nIlavanta varSadhara parvata kI dakSiNa dizA meM, gandhamAdana vakSaskAra parvata kI pUrvadizA meM evaM mAlyavanta vakSaskAra parvata kI pazcimadizA meM uttarakuru nAmakA kSetra akarmabhUmikA sthAna kahA gayA hai yaha (pAINapaDINAthayA, udINadAhiNavitthiNNA, addhacaMdasaMThANasaMThiyA, ikArasajoSaNasahassAI aTTayabAyAle joyaNalae doNiya egUNavIsahabhAe jodhaNassa vikkhaMbheNaMti) yaha pUrva se pazcimataka lambA hai aura uttara dakSiNa taka vistIrNa hai isakA viSkambha 118422 yojana pramANa hai (tIle jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA vakkhArapavyayaM puTThA) usa uttarakuru kSetra kI jIvA-pratyaJcA uttara dizA meM pUrva pazcima meM dIrgha hai-lambI hai-yaha pUrva digvartI koTi se pUrvadigcI vakSaskAra parvatako chUtI hai aura pazcimadigvatI koTi se pazcimadigvatI vakSaskAraparvata ko chUtI hai yahI bAta (taM jahA-purathimillAe koDIe purathimillaM vakkhArapavvayaM puTThA evaM paccasthimillAe jAba maMdara parvatanI uttara dizAmAM nIlavaMta varSadhara parvatanI dakSiNa dizAmAM, gandhamAdana vakSaskAra parvatanI pazcima dizAmAM ttara kuru nAmaka kSetra-akarmabhUmikAnuM sthAna Avela cha. 'pAINapaDINAyayA udINadAhiNavitthiNNA, addha-caMdasaMThANasaMThiyA ikkArasajoyaNasahassAI adrayabogale joyaNasae doNiya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaMti' se kyA pazcima sudhI lAMbo che ane uttarathI dakSiNa sudhI vistIrNa che. ene AkAra addha cAra vA che. sana vi04 11842 yArana prabhAra cha. 'tIse jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA vakkhArapavyayaM puDhA' mA uttara 32 banI |-prtyyaa-uttr dizAmAM page pazcimamAM dIrgha che. lAMbI che. e pUrva divatI keTathI pUrva digvatI vakSarakAra parvatane sparze che ane pazcima digvatI keTathI pazcima dizvata vakSaskArane 25zI rahera cha / pAta 'taM jahA-purathimillAe koDIe purathimillaM Ava vakkhArapavayaM puTThA evaM paccasthimillAe jAva paccasthimillaM bakkhArapavvayaM puDhA' ke sUtra
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 jambUdvIpaprajJaptisUtre pazcimaM vakSaskAraparyaMta spRSTA, tasyA jIvAyA mAnamAha - ' tevaNaM joyaNasadassAI AyAmeja' tripaJcAzataM yojanasahasrANi tripaJcAzatsahasrasaMkhyayojanAni AyAmena daidhyaiNa, tAsAM dhanuSpRSThamAnamAha-tI se NaM dhaNuM dAhiNeNaM saTThi joyaNasahassAI cattAriya ahAra se joyaNasae' tAsAmU, uttarakurUNAM khalu dhanuH dakSiNena dakSiNabhAge mervAsanne paSTi yojanasahasrANi - paSTisahasrasaMkhyayojanAni catvAri ca aSTAdazAni aSTAdazAdhikAni yojanazatAni 'duvAlasaba egUNavIsabhAe joyaNassa parikkheveNaM' dvAdaza ca ekonaviMzatibhAgAna yojanabhya parikSepeNa-paridhinA, tathAhi ekaikasya vakSaskAra parvatasyA''pAma triMzat yo janasahasrANi dve canavAdhike yojanazate paT ca kalAH tata ubhayo manisaGkalanayA yathoktaM mAnaM bhavatIti bodhym| athottarakurUNAM svarUpaM nirUpayitumAda - 'uttarakurAe NaM bhaMte ! kurAe kerisae AyArabhAva paDoyAre paNNatte ?' 'uttarakurUNAM khalu' ityAdi / he bhadanta / uttarakurUNAM khaDa kurUNAM kIdRzaH kIdRzaH AkArabhAvapratyacatAraH - tatrAkAraH svarUpaM bhAvAH tadantargatAH padArthAH tatsahitaH pratyavavAraH AvirbhAvaH prajJaptaH 1, bhagavAnAha - 'goyamA ! bahusamaramaNijne bhUmimAge paNNatte' gautama ! bahusamaramaNIyo bhUmiyAgaH prajJaptaH, bhUmibhAgavarNanaM paccatthimillaM arkhArapancayaM puTThA ) isa sUtradvArA prakaTa kI gaI hai / (tevaNNaM joyaNalaharulAI AyAmeNaMti) yaha pratyaJcA AyAma meM 53000 yojana kI hai (tIseNaM dhaNuM dAhiNeNaM sahiM joyaNasahassA, cattAriya ahArase joyaNa sae duvAsa ya egUNavIsahabhAe joyaNassa parikkheveNaM) isa pratyacA kA dhanupRSTha AyAmakI apekSA dakSiNadizA meM meru ke pAsa meM 604181 yojana kA hai yaha pramANa isa rUpase nikalatA hai ki eka eka vakSaskAra parvatakA AyAma 302096 yojanakA hai ataH donoM vakSaskAroMkA AyAma joDane para 6041812 A jAtA hai (uttarakurAe NaM bhaMte ! kurAe kerisae AyAra bhAvapaDoyAre paNNatte) aba gautamane uttarakurukA svarUpa jAnane ke liye prabhuse aisA pUchA hai - ki - he bhadanta ! uttarakurukA AkAra bhAva pratyavatAra svarUpa kaisA kahA gayA hai ? uttara meM prabhune kahA hai- ( goyamA ! bahulamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte evaM pu vAmAM Ave che. 'tIseNaM dhaNu da'hiNeNaM saTThi joyaNasahassAhaM, cattAriya aTThArase joyaNasae dubAlasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM' yA atyaMAtu dhanuH pRSTha AyAmanI apekSAe dakSiNa dizAmAM merunIpAse 60418 1 ceAjana jeTaluM che. A pramANu e rIte jANavA maLe che ke eka-eka vakSaskAra pa`tanA AyAma 302099 ceAjana jeTale DAya che. ethI banne vakSaskAranA AyAma joDIne 604181 AvI jAya che. 'uttarakurAeNaM bhaMte ! kurAe kerisae AyArabhAva paDoyAre paNNatte' have gautamasvAmI uttara kurunuM svarUpa jANavA mATe prabhune evI rIte prazna karyAM ke hai laI ta ! uttarakurunA aAkAra--bhAva, pratyavatAra ane svarUpa kevAM kahevAmAM Avela che? enA javAbamAM prabhu kahe 'goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, evaM puvvavaNiyA jacceva susama susamA va
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 19 uttarakurUsvarUpanirUpaNam caturthasUtrAda podhyam 'evaM putvavaNiyA jacceva susamasumamA vattavyayA sacceva NeyacyA' evam uktarItyA pUrvaNitA pUrvam 22 sUtre bharatavarSaprakaraNe varNitA uktA yaiva supamasuSamA vaktavyatAsupamamupamA avasarpiNIkAlasya prathamArakaH, tasyAH vaktavyatA varNanaeddhatiH saiva netavyA grAhyA sA ca kimavadhirityAha-'jAtra paumagaMdhA 1, miyagaMdhA 2, amamA 3 sahA 4 tetalI 5 saNicArI 6' yAvat padmagandhAH ityAdi-padmagandhAH-padmavadgaMdhayuktAH 1, mRgagandhAH -mRgasya kastUrI pradhAna mRgasyeva gandho yeSAM te tathA 2, amamA:-nirmamAH mamatA rahitAH 3, sahA sahante-zaknuvanti kArya iti sahAH-zaktAH kArya samarthAH 4, tetalina:-viziSTapuNyazAlinaH 5, zanaizcAriNaH-mandagamanazIlAH evaM vidhA manuSyA yAvata tAvat uttarakuruvarNanaM bodhyam, ityuttarakuru vaktavyatA nirUpitA ||suu019|| athottarakuruvartimau yamakaparvatau prarUpayitumAhamUlam-kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe jamagA NAmaM dube pavvayA paNNattA ?, goyamA ! NIlavaMtasta vAsaharaenayarala dakkhiNilAo carimaMtAo aTujoyaNasae cottIse cattAri ya sattabhAe joyaNasla abAhAe sIdhAe mahANaIe umao kUle ettha NaM jalagA NAsaM duve pavvayA paNNattA joyaNasahassaM uTTe uccatteNaM aDvAijAiM joyaNasayAiM uvveheNaM mUle egaM joyaNasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM upari ca paMca joyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM mUle tiSiNa joyaNasahassAI egaM ca bAvaTuM joyaNasayaM kiMci vaNiyA jacceva susamalusamAvattavvayA sacceca NeyavvA jAva paulagaMdhA 1 miagaMdhAra amamA3 sahA4 tetalI5 saNicArI6) he gautama ! vahAMkA bhUmibhAga bahusamaramaNIya hai isa taraha pUrvavarNita suSamasuSamA nAmaka Are kI jo vaktavya tA hai vahI vaktavyatA yahAM kaha lenI cAhiye-yAvat vahAM ke manuSya padma jaisI gaMdhavAle haiM kastUrIvAle mRga jaisI gandhavAle haiM mamatA rahita hai kArya karanemeM sakSama hai tetalI viziSTa puNyazAlI haiM aura manda manda gati se calanevAle haiN| isaprakAra se yaha uttarakurukA varNana haiN| // 19 // ttavvayA sacceva NeyavvA jAva paumagaMdhA 1, miagaMdhA 2, amamA 3, sahA 4, tetalI 5. sagiMcArI 6' gautama! tyAMnA mubhilAra masabharamaNIya che. 2 // prabhArI pUrva varNita suSama suSamA nAmaka ArAnI je vaktavyatA che teja vaktavyatA atre jANavI joI e. cAvatuM tyAMnA manuSya pA jevI gaMdhavALA che. kastUrI vALA mRganI jevA gaMdha vALA che, mamatA rahita che, kArya karavAmAM sakSama che. tetalI viziSTa puNyazAlI che. ane dhImI dhImI cAlathI cAlanArA che. A pramANe A uttarakurunuM varNana che. su. 19
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 jambUdvIpaprAptisUtre visesAhiyaM parikveveNaM mAjhe do joraNasahaslAiM tidhiga dhAvattare joyaNalae kiMci visesAhie parikkhaveNaM uri ega joyaNalahantaM pacaya ekAlIe joyaNalae kiMcivitetAhie parikkheve sUle viriyANA majjhe saMkhittA upi taNuyA jasagamaMTANalaMThiyA savvAgaNAlayA acchA sahA patteyaM paunavaraveiyAparicikhattA patte2 vaNasaMDaparivikatA, tAo NaM pAvaraveiyAo do gAuyAiM unhaM uccanheNaM paMcadhazulayAI vikAIneNaM, veiyAtraNasaMDavANI bhANiyavvo, teti NaM jamagapaJbayANaM uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNate, jAba tasla NaM bahusamaramaNijansa sUmibhAgassa vahumajjhadesamAe ettha paM dube pAsAyaraDeMsagA paNNatA, te gaM pAsAyavaDisagA vArTi joyaNAI adhajoyaNaM ca uddhaM uccatte ikattIsaM joyaNAI kolaM ca AyAmavikakhaMbheNaM pAsAyavANao bhAgiyaco, sIhAsaNasaparivArA jAba estha NaM jamagANaM devANaM solasaNhaM AyarakkhadevasAharulINaM solasa bhadAlaNasAhassIo paNNatAo se keNaTreNaM bhaMte! evaM bucai jAgA evvayAra?, goyamA jamagapavvaesu NaM tatthara dese tahiM 2 vahave khuDDAkhuDDiyAsu vAvIsu jAva bilapaMtiyAsu vahave uppalAI jAva jamagavaNNAbhAI jamagA ya ittha duve devA mahiDDiyA, te NaM tattha cauNhaM lAmANiyasAhassINaM jAva bhuMjamANA viharaMti, se teNaTreNaM goyamA ! evaM vuccai jamagapavvayA 2, aduttaraM ca NaM sAlae NAmadhijje jAva jamagapavvayA 2 / sU0 28 // . chAyA-kya khallu bhadanta ! uttarakurupu yamako nAma dvau parvatau prajJaptau, gautama ! nIlavato vadharaparvatasya dAkSiNAtyAccaramAntAt aSTayojanazatAni catustriMzAni caturazca sapta bhAgAn yojanasya abAdhayA sItAyA mahAnadyAH ubhayoH kUlayoH atra khalu yamako nAma dvau parvatoM prajJaptI, yojana sahasramUrdhvamuccatvena arddhatatIyAni yojanazatAni udvedhena mUle ekaM yojanasahasramAyAmaviSkambheNa madhye arddhASTamAni yojanazatAni AyAmaviSkambheNa upari paJca yojanazatAni AyAmaviSkambheNa mule trINi yojanasahasrANi ekaM ca dvApaSTaM yojanazataM kiJci. dvizeSAdhikaM parikSepeNa madhye dve yojanasahane trINi ca dvAsaptatAni yojanAnAni kiJcidvi. , zepAdhikAni parikSepeNa upari eka yojanasahasaM paJca ekAzItAni yojanazatAni kizci
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 20 uttarakurUsvarUpanirUpaNam dvizeSAdhikAni parikSepeNamULe vistIrNau madhye saMkSiptau upari tanukau yamakasaMsthAnasaMsthitI sarvakanakamayauM acchau zlakSNau pratyekaM 2 padmavaravedikA parikSiptau pratyekaM 2 vanapaNDapari kSiptau, tAH khalu padmavaravedikA dve gavyUte Urdhvamuccatvena paJca dhanu zatAni viSkambheNa, vedikA vanapaNDavarNako bhaNitavyaH, tayoH khalu yamaka parvatayorupari bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgaH atra khala dvau prAsAdAvataMsakau prajJaptau, tau khalu prAsAdavataMsako dvApaSTiM yojanAni arddhayojanaM ca Urdhvamuccatvena ekatrizataM yojanAni krozaM ca AyAmaviSkambheNa prAsAdavarNako bhaNitavyaH, siMhAsanAni saparivArANi yAvad atra khalu yamakayoH devayoH poDazAnAmAtmarakSakadevasAhastrINAM SoDaza bhadrAsanasAhastryaH prajJaptA, __ atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-yamako parvatau21, gautama ! yasakapaktayoH khalu tatra2 deze tatra2 kSudrAkSudrikAsu vApisu yAvada vilapaGkaktikAmu vahani utpalAni yAt yamakavarNAbhAni yamako cAtra dvau devau mahaddhikau, tau ca tatra catasRNAM sAmAnikasAhastrINAM yAvad bhunAnau viharatA, tau tenArthena gautama ! evamucyate-yamakaparvataura, aduttaraM ca khalu zAzvataM nAmadheyaM yAvad :yamakaparvataura ||suu0 20 // TIkA-'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe' ityAdi-'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe jasagA NAmaM duve pavvayA paNNattA' kva khalu bhadanta ! uttarakuruSu yamako nAma dvau parvatau prajJasau ? bhagavAnAha-'goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNillAo carimaMtAo' he gautama / nIlavato varSadharaparvatasya dAkSiNAtyAccaramAntAt-iha lyablope karmaNi paJcamI tena dAkSiNAtyaM dakSiNadigbhavaM caramAntaM-sarvAntimaM pradezam Arabhya-dAkSiNAtyAccaramAntAdArabhyAgdikSiNAbhimukhamityarthaH, 'aTTa joyaNasae' aSTa-aSTasaMkhyAni yojanazatAni 'cottIse' catustriMzAni-catustriMzadadhikAni 'cattAri ya sattabhAe' caturazca saptabhAgAna 'joyaNassa avAhAe' 'kahiNaM bhaMte ! uttarakurAe' ityAdi TIkArtha-'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe jamagA nAma duve pavyayA paNNattA' he bhagavana uttarakuru meM yamaka nAmake do parvata kahA~ para kahe gae haiN| isa prazna ke uttara meM mahAvIra prabhu kahate haiM-'goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavyayassa dakkhiNillAo carimaMtAo' he gautama ! NIlavanta varSadhara parvatake dakSiNa dizA ke caramAnta se lekara 'aTThajoyaNasae cottIse' AThaso cotIsa yojana 'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe' tyA __en-'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe jamagA nAma duve pavvayA paNNattA' 3 bhagavan uttararAmA camaka nAma vALA be parvate kayAM AvelA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne 43 cha -'goyamA ! NIlavatassa vAsaharapavvassa dakkhiNillAo carimaMtAo' hai gautama! nIta qSadhara patanI dakSiNa hizAnayabhAntathI 'aTTa joyaNasae cottIse' ja0 24
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprAptisUtra yojanasya avAdhayA-apAntarAle kRtveti zepaH 'sIyAe' sItAyA:-sanAmnyAH 'mahANaIe' mahAnadyAH 'ubhao' ubhayoH ekaH pUrvasmin aparazca pazcime iti dvayoH 'kUle' kUlayo:taTayoH 'ettha NaM' atra-atrAntare 'jamagA NAma duve pavvayA paNNattA' yamako nAma dvau parvato prajJaptau, ayaitayormAnAdyAha-'joyaNasahassaM' yojanasahasraM-sahasrasaMkhyayojanAni 'uDDUM' Urdhvam 'uccatteNaM' uccatvena-unnatatvena, 'aDAijjAI joyaNasayAI ardhatRtIyAni yojanazatAnisArddhazatadvayasaMkhyayojanAni 'uvveheNa udvedhena mule-mUlAvacchedena 'egaM joyaNasahassaM' ekaM yojanasahastram 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa-dairdhya vistArAbhyAm vRttAkAratvAt 'majjhe' madhye-madhyadezAvacchedena bhUtalatA paJcazatayojanAtikrame 'aTTamANi joyaNasayAI' aSTimAni yojanazatAni-sArddhasaptasaMkhyayojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa 'uri ca' upari-sahasrayojanAtikrame 'paMca joyaNasayAI paJca yojanazatAni-pazcazatayojanAni 'AyAmavikhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa, 'mUle tiSNi joyaNasahassAI' mle-trINi 'cattAriya sattabhAe joyaNassa' eka yojana ke, cothe bhAgake saptamAMza 'abAhAe' avAdhAse-apAntarAlameM 'sIyAe mahANaIe' sItA nAmakI mahA. nadI ke 'umao kUle' pUrvapazcima taTa para arthAt eka pUrvataTa para evaM eka pazcima taTa para "etthaNaM jamagA jAmaM duve pavvayA paNNattA' isa prakAra se yamaka nAmake do parvata kahe haiN| ____aba ina do parvata ke AyAma vistArAdi sUtrakAra kahate haiM-'joyaNasahassaM' ityAdi 'joyaNasahassaM uddhaM uccattaNa' eka sahastra yojana upara ke bhAgameM UMce evaM 'aDDAijAI joyaNasayAI DhAiso yojana 'ubveheNaM' udvedha vAle arthAt pRthvIke aMdara rahe hue 'mUle egaM joyaNasahassaM' mUlabhAgameM eka hajAra yojana 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambhavAle 'majJa addhamANi joyaNasayAI madhyameM sADe sAtaso yojana 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAma viSka mA: sa yAtrIsa yorana 'cattAriya sattabhAe joyaNassa' me yAbananA yAra sasamAMza 'avAhAe' mAyA-manta vinA 'sIyAe mahANaIe' sItA nAmanI mahAnadInA 'ubhao je pUrva pazcima kinArA para arthAt eka pUrvanA kinArA para ane eka pazcima kinArA 52 'ettha NaM jamagA NAma duve pavvayA paNNattA' yaza yabha4 nAmanAme patA DA che. va sUtrA2 mA me patanamAyAma vista bhAna matAva hai. 'joyaNasahassaM' tyAha-'joyaNasahassaM uDDhe uccattaNa' 4 12 thAna 52nI ta25 yA che. tabhara 'aDhAiljAI joyaNasayAI' maDhI yona 'uvveheNaM' dedhA me hai bhAnanI ma2 23 cha. 'mUle ega joyaNasahassaM' bhUta mAgamA 4 742 yAnanA bhadhyamA 'AyAmavikkhameNaM' mA 85 vA 'majhe adbhumANi joyaNasayAI' bhadhyamA sA sAtasA yA 'AyAmavikkhaMbhe samApAmA 'uvariM ca me // 2 2011
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ ad : prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 20 uttarakurUsvarUpanirUpaNam yojanasahasrANi-sahasratrayasaMkhyayojanAni 'egaM ca vAvaTaM' ekaM ca dvApaSTaM-dvApaSTayadhika 'joyaNasaya kiMci visesAhiyaM yojanazataM kiJcidvizeSAdhikaM-kiyatkalamityarthaH, 'parikkheveNaM' parikSepeNa-paridhinA vartulatvenetyarthaH, 'majjhe do joyaNasahassAI' madhye-dve yojanasahasra-sahasradvayasaMkhyayojanAni 'tiNNi bAvattare' trINi ca dvAsaptatAni-dvAsaptatyadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'kiMci visesAhie' kizcidvizeSAdhikAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa-paridhinA, 'uvari' upari-zikhare 'egaM' ekaM 'joyaNasahassaM paMca ya ekAsIe' yojanasahasraM paJca ca ekAzItAni-ekAzItyadhikAni 'joyaNasae kiMci visesAhie parikkheveNaM' yojanazatAni kizcidvizeSAdhikAni parikSepeNa, ata eva 'mUle vitthiNNA' mUle vistINauM, 'majjhe' madhye-mUlApekSayA 'saMkhittA' saMkSiptau-alpaparikSepako, 'uppi' uparizikhare mUlamadhyApekSayA 'taNuyA' tanukau-svalpatarAyAmaviSkambhau, tathA 'jamagasaMThANasaMThiyA' mbha vAle evaM 'uvari ca' Upara eka sahasra yojana para 'paMcajoyaNasayAI pAMcaso yojana 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambha se yukta 'mUle tini joyaNa sahassAI' mUlabhAgameM tIna hajAra yojana 'egaM ca bAvaTTa joyaNasayaM ekaso bAsaTha yojanase 'kiMcivisesAhiyaM kucha adhika arthAt mUlabhAgameM 3162 yojanase kucha adhika parikkheveNaM' paridhivAle (golAimeM) 'majjhe do joyaNasahassAI' madhyama bhAgameM do hajAra yojana 'tinnibAvattare joyaNasae' tInaso bahattarayojana se 'kicivisesAhie' kucha adhika 'parikkheveNaM' parikSepa se yukta 'uvari zistrara ke bhAga meM' 'egaM joyaNasahassaM paMcaya-ekAsIe joyaNasae, eka hajAra pA~casau ekAsI yojanase 'kiMcivisesAhie parikkheveNaM' kucha adhika parikSepa vAle ye yamaka parvata haiM ye 'mUle vitthinnA' mUla bhAga meM vistAra vAle 'majJa saMkhittA' madhya bhAgameM kucha saMkucita evaM 'uvari taNuyA' zikhara ke bhAgameM tanu alpatara AyAma viSkambhavAle hai tathA 'jagamasaMThANasaMThiyA' yamaka saMsthA752nA mAgamA 'paMcajoyaNasayAI' pAMyaseyona 'AyAmavikkhaMbheNaM' mA pahAvAmA 'mUle tinni joyaNasahassAI' bhUkSamA 12 yona 'ega ca bAvaTTha joyaNasayaM' me4 so mAsa: yogaganathA 'kiMci visesAhiya' 46 dhAre arthAta bhUjalAzamA u162 yoganathI padhAre parikkhevaNaM' paridhimA arthAt 2mA 'majjhe do joyaNasahassAI' madhyamAmA me 12 yauna 'tinti bAvattare joyaNasae' se mAMtara yoniyA kiMci visesAhie' 444 padhAre 'parikkheveNaM' pAghivAmA 'uvari' zimaranI 652na bhAgamA 'ega joyaNasahassaM paMcaya ekAsIe joyaNasae' 24 // 2 pAMyaso hAsI yonathA "kiMci visesAhie parikkheveNaM' 444 qdhAre parivAra mA yama cha. ma ta 'mule visthiNNA' bhUgamA vistAravANA 'majhe saMkhittA' madhya bhAgamA 44 saya yukta tathA 'uvari taNuyA' 52nA lAmA tanu nAma pata2 mAyAma vi04 mA che. tathA
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28Te __ jambUdvIpaprabaptisUtra yamakasaMsthAnasaMsthitau-yamakau-yugmajAtau bhrAtarau tayoryat saMsthAnam-AkAravizeSastena saMsthitau-parasparaM sadRzasaMsthAnau, yadvA-yamakA:-pakSivizepAstatsaMsthitI, saMsthAnaM cAnayo mulAdArabhya zikharaM yAvat UrvIkRta gopucchavatkramika hAsavatpramANatvena bodhyam , tathA 'sancakaNagAmayA' sarvakanakamayo-sarvAtmanA svarNamayau 'acchA saNhA' acchI zlakSNau 'patteyaMra pratyekam 2-ekaika ekaikaH iti dvau pRthaka sthitI 'paumavaraveiyAparikkhittA' padmavaravedikA parikSiptau--padamavaravedikA pariveSTitau 'patteyaM2' pratyekaMra 'vaNasaMDaparikkhittA' vanapaNDapari. kSiptau-vanapaNDapariveSTitau, atraivAnantaroktayoH padmavaravedikA-vanapaNDayoH pramANAdhAha'tAo NaM' ityAdi-'tAo NaM' tAH prAguktAH khalu 'paumavaraveiyAo' padmavaravedikAH 'do gAuyAI dve gavya te-caturAkrozAna 'uddhaM uccatteNaM' urdhvamuccatvena 'paMca dhaNusayAI' paJcadhanuzatAni-paJcazatadhapi 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa vistAreNa, 'veiyAvaNasaMDavaNNao' vedikA nase saMsthita arthAt parasparameM samAna saMsthAna vAle ye yamaka parvata hai athavA yamakanAmake pakSivizeSa ke AkAra ke jaisA AkAra vAle ye yamaka parvata hai / arthAt isakA saMsthAna mUlase zikhara paryanta UMce uThAe gae gAya ke puccha ke AkAra jaise AkAra vAle arthAt kramika tanu hote jAnevAle pramANa vAlA ye parvata hai| ye yamaka parvata 'sanca kaNagAmayA' sarvAtmanA suvarNamaya hai 'acchA saNhA' accha evaM zlakSNa hai / 'pattaya 2' pratyeka pRthak pRthaka rahe hue haiM arthAt donoM alaga alaga sthita hai| 'paumavaravejhyA parikkhittA' padmavara vedikA se pariveSTita hai 'patteyaM 2 vaNasaMDaparikkhittA' vanaSaNDa se pratyeka pariveSTita hai| ___ aba pannavaravedikA evaM vanaSaNDa kA pramANa kahate haiM-(tAo NaM) ityAdi (tAo NaM) pahale kahI huI 'paumagharavejhyAo' padmavaravedikA (do gAuyAI) do gavyUta arthAt cAra kosa kI 'uddhaM uccatteja' upara kI aura UMcI hai 'paMca dhaNu'jamagasaMThANasaMThiyA' yama sasthAnI saMsthita arthAt manyonya samAna saMsthAnavANA A yamaka parvata che. athavA yamaka nAmadhArI pakSi vizeSanA AkAra jevA AkAravALA A yamaka parvata che. arthAt temanuM saMsthAnA mULathI zikhara sudhI uMcu karavAmAM Avela gAyanA pUMchaDAnA AkAra jevA AkAravALA eTale ke kramakamathI pAtaLA paDatA jatA pramANa vANA mA yama4 pati cha. mA yama 5'ta 'savva kaNagAmayA' sarvAtmanA sAnAnA che. 'acchA saNhA' ma27 bhane samaya che. "patteyaM patethe pratye4 mA ma 2sA cha. 'paumavaraveiyA parikkhittA' 55para arel piittaaye| 2. 'patteyaM patteyaM vaNasaMDaparivikhattA' 624 panI vATAyeA cha. 6 52 / mana manu' prabhA matAvAmA bhAce cha.-'tAoNa' tyAla 'tAoNaM' paDalA 4AmA mAta 'paumavaraveiyAo' 512vA 'do gAuyAI' meM AvyUta arthAt yAra IG "uddhaM uccattaNaM' 52nI ta26 zrI che. 'paMca, dhaNusayAi'
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 20 uttarakuruMsvarUpanirUpaNam 82 vanapaNDavarNa kraH-vedikA-vanaSaNDayorvarNanaparaH padasamUho 'bhANiyavvo' bhaNitavyaH - vaktavyaH, sa ca caturthapaJcasUtrAbhyAM vodhyaH, / adhunA yamakayorupariyadasti tadvArNayitumAha - 'tesiNaM' ityAdi-'tesi NaM jamagapavvayANaM' tayoH yamakaparvatayoH khalu 'upi' upari zikhare 'bahusama - ramaNijje' vahusamaramaNIyaH - atyantasamo'ta eva ramaNIyaH - manoharo 'bhUmibhAge paNNatte' bhUmibhAgaH prajJaptaH, 'jAva' yAvada - yAvatpadena - 'AliGgapuSkaramitivetyAdi tadvarNanaparaH padasamUho rAjazrIyasUtrasya paJcadazasUtrAdAramyaikonaviMzatitamasUtraparyantA nibandhAdavagantavyaH, sa ca kimparyanta ityAha- 'tassa NaM' ityAdi - ' tassa NaM vahusamaramaNIjjassa bhUmibhAgassa bahumadhyadezabhAgaH- atyantamadhyadezabhAgaH astIti zeSaH, 'ettha NaM duve pAsAyavaDeMsagA' atra - sayAI' pAMcaso dhanuSa jitanA 'vikkhaMbheNaM' usakA viSkaMbha yAne vistAra hai 'veDyAvaNasaMDavaNNao' vedikA evaM vanaSaNDa ke varNana vAle vizeSaNa yahAM 'bhANiroat' kahalenA yaha varNana isa 4 the vakSaskAra ke caturtha evaM pAMcave sUtra meM kahe gae hai ataH vahAM se samaja leveM / aba camaka parvata ke uparitana bhAgakA varNana karate haiM- 'tesi NaM' ityAdi 'tesiNaM jamagapavvayANaM upiM' ve yamaka parvata ke upara ke zikhara meM 'bahusamaramaNijje' atyanta samatala hone se atyanta ramaNIya' bhUmibhAge paNNatte' bhUmibhAga kahA hai ' jAva' yAvat padase gRhIta 'AliGgapuSkaramitivA' ityAdi varNana para padasamUha rAjapraznIya sUtra ke paMdrahaveM sUtrase lekara unnIsave sUtra taka kahe gaye varNana vahAM se jAna leveM / vaha varNana kahAM taka kA yahAM grahaNa hotA hai ? isa zaMkA ke nivRtti ke lie sUtrakAra kahate haiM 'tassa NaM ityAdi 'tassa NaM bahusamaramaNIyassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe' vaha bahusama - ramaNIya bhUmibhAga ke ThIka madhya bhAgameM 'ettha NaM duve pAsAyavaDe sagA' do prasAda pAMyaseo dhanuSa neTaseo 'vikkhabheNaM' tenA vistAra che. 'vezyAvaNasaMDa vaNNao, ve ane vanaSa unA varNunavANA vizeSaNu maDiyA 'bhANiyabvo' aDI sevA ledha the. te vArjunamA 4thA vakSaskAranA cothA pAMcamAM sUtramAM kahevAmAM Avela che. tethI te vana tyAMthI joi levuM. have yabha parvatanA uparanA lAganu varNana aravAmAM Ave che. 'vesi NaM' tyiAhi 'tesi MNaM jamagapavvayANaM uppi' te yabha vartanI uparanA zimarabhAM 'bahusama - ramaNijje' atya Mta sabhataNa hovAthI ramaNIya 'bhUmibhAge paNNatte' bhUbhilAga mahesa che. 'jAva' yAvat pahathI zra3Su 1ravAmAM Ave 'Ali gapukkharamitivA' ityAdi varNunanA yahasabha rAjapraznIya sUtranA paMdaramA sUtrathI laI ne egaNIsamA sUtra sudhI kahevAmAM Avela samagra varSoMna ahI samajI le. te varNana ahIMyA kyAM sudhInuM grahaNa karavAmAM Avela che? te zaMbhanA zabhana bhATe sUtrabhara rahe che. 'tassaNaM' ityAdi 'tarasaNaM bahusamaramaNijjassa bhUmi bhAgassa bahumajjhadesabhAe' te mahu saramA mevA lUbhI lAganI marora madhya bhAgabhAM 'ettha NaM duve pAsAvarDesagA' me prasAha arthAt uttama bhaMDeta 'paNNattA' vAmAM Ave che.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 jembUdvIpapratisUtra atrAntare khalu dvau prAsAdAvataMsako-prAsAdottamau 'paNNattA' prajJaptI, tayormAnamAha-'teNaM' ityAdi, 'teNaM pAsAyacaDiMsagA' tau khalu prAsAdAvataMsakau 'vAvaDiM joyaNAI addhajoyaNaM ca' dvApaSTi yojanAni ayojanam-yojanasyArddham ca 'uddhaM uccateNaM ikatIsaM Urdhvamuccatvena ekatriMzatsaMkhyAni 'joyaNAI' yojanAni 'kosaM ca' krozam-ekaM krozaM ca 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa-dairghya vistArAbhyAm prajJAtAviti pUrveNa sambandhaH, 'pAsAyavaNNao' prAsAdavarNakaH-prAsAdavarNaka:-varNanaparaH padasamUho 'bhANiyanyo' bhaNitavyaH-vaktavyaH, sa ca rAjapraznIyasUtrasyApTapapTitamasUtrasya matkRtasubodhinI TIkAto vodhyaH, 'sIhAsaNA saparivArA' siMhAsanAni saparivArANi-itarasiMhAsanasahitAni mukhyasiMhAsanAni varNanIyAni tadvarNanamaSTamamatrasya TIkAto vodhyam tat kimparyantam ? ityAha 'jAva' yAvat 'etya NaM' ityAdi-'ettha Na' atra-prAsAdasthasiMhAsanopari khalu 'jamagANa' yamakayo:-yamakanAmnoH arthAtU uttama mahala 'paNNattA' kahe haiN| prAsAda kA nAma kahate haiM-'teNaM' ityAdi __'teNaM pAsAyavaDe sagA' ve prAsAdAvaMtasaka 'yAvaDhi joyaNAI addhajoyaNaM ca' arddha yojana yukta vAsaTha yojana 'uddhaM uccattaNaM' uparakI aura UMcAI vAle haiM 'ekattIsaM joyaNAI' ikatIsa yojana 'kosaM ca' aura eka kosa unakA 'AyAma vikkhaMbheNaM' AyAma viSkambha vAle arthAt ina prAsAdoM kA vistAra 'paNNattA' kahA hai 'pAsAyavaNNao' prAsAda kA varNana 'bhANiyaco' yahAM para kahalene caahie| vaha varNana rAjapraznIya sUtrake 68 aDasaThaveM sUtra meM mere dvArA kI gaI subodhinI nAma kI TIkA se jAna leveN| 'sIhAsaNA saparivArA' yahAM parivAra sahita siMhAsanoM kA varNana karaleveM vaha varNana AThaveM sUtrakI TIkAse jJAta krleN| yaha varNana kahAM taka grahaNa karanA isake lie kahate haiM 'jAva' yAvatU 'ettha NaM' prAsAdameM rahe huve siMhAsanake UparameM 'jamagANaM' yamaka nAmake 'devANa' devake arthAt yamaka parvata ke adhipati 3 bhaDesanu bhA5 4Ama mA che. 'teNaM' yA 'teNaM pAsAyavaDeMsagA' te uttama bhADasa vAvadriM noaNAiM addhajoyaNaM ca' saIS mAsa yona 'uddhaM uccatteNaM' 52nI ta25 yA che. 'ikkatIsaM joyaNAI' menIsa yojana 'kosaMca' mana me IGL 'AyAmavikkhaMbheNaM' mAyAma vilavANA arthAt meTa se AsAna vistAra 'paNNatto' vAmAM mAla cha 'pAsAyavaNNao' prAsAhArnusa pUrNa vana 'bhANiyavvo' mahI nasatedana rApraznIya sUtranA 68 masabhA sUtratA meM karela sudhinI TIkAmAMthI samajI levuM. 'sIhAsaNA saripavArA' mahIyA parivAra sahita sihAsanAnuna 4 naye. te varNana AThamA sUtranI TIkAmAMthI samajI levuM. e varNana ahiyAM kyAM sudhInuM levuM tene bhATa 'nAva' yAvat 'patthaNaM' prAsAhIna. ma2 2sA siMhAsanAnI 52 'jamagANaM devANaM'
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 20 uttarakurUsvarUpanirUpaNam 'devANa' devayoH yamakAkhyaparvatAdhipatyoH surayoH 'solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM' SoDazAnAm AtmarakSakadevapsAhasrINAM-SoDazasahasrasaMkhyakAtmarakSakadevAnAm 'solasabhahAsaNasAhassIo' poDaza bhadrAsanasAhasthyA-poDazasahabhadrAsanAni, 'paNNattAo' prajJaptAH, athAnayonAmAya praznottarAbhyAM varNayitumAha-'se keNatuNaM bhaMte !' ityAdi-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccaI' atha-tadanantaraM he bhadanta ! kena arthena kAraNena evamucyate yat 'jamagA pavyayA' yamakau parvataura ? bhagavAnuttarayati-'goyamA !' he gautama ! 'jamagapatrae NaM tattha2' yamaka parvatayoH khalu tatra tatra-tasmiMstasmin 'dese tarhira' deze tatra 2 tasya dezasyAvAntare tasmi stasmin pradeze 'khuDUDAkhuDDiyAsu vAvIsu jAva' kSudrAkSudrikAsu vApIsu yAvat-yAvatpadenapuSkariNISu, dIpikAsu, guJjAlikAsu, sara:paktikAsu, saraHsara paGktikAsu' ityeSAM padAnAM saMgraho bodhyA, tathA 'bilapaMtiyAsu' bilapatikAsu, eSAMpadAnAM vyAkhyA rAjapraznIyasutrAntargatacatuppaSTitamasUtrasya matkRtasubodhinI TIkAto vodhyA, 'bahave' bahUni-puSkalAni devake 'solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM' solaha hajAra AtmarakSaka devoMke 'solasa bhaddAsaNasAhassIoM' sola hajAra bhadrAsana 'paNNattAo' kahe gae haiM ___ aba unake nAmakI anvarthatA praznottara dvArA dikhalAte haiM-'se keNa?NaM bhaMte ! evaM vuccai' he bhagavan kisa kAraNase aisA kahA jAtA hai ki 'yamagapanvayA ! ye yamaka nAmake parvata hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA ! he gautama ! 'jamagapavvaesu NaM tattha 2' yamaka parvata ke usa usa 'dese tahiM 2' deza evaM pradezameM 'khuDDAkhuDDiyAsu vAvIsu jAva' kSudrAkSudra vAva meM yAvatU puSkariNImeM, dIrghikAmeM guJjAlikA, sarapaMktiyoM meM, saraH sarapaMktiyoM meM 'bilapaMtiyAsu' bilapaMktimeM (ina padoM kI vyAkhyA rAjapraznIya sUtrAntargata 64 cosaThaveM sUtra kI mere dvArA kI gaI subodhinI nAma kI TIkA se jAnaleveM) 'bahave aneka-puSkala 'uppalAI jAva' utpala yAvat kumuda, nalina, subhagasaugandhika puMDarIka,-mahA. yama nAmanA hevanA arthAta yama: patanA svAmI hevanA 'solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINa' sau &012 mAtmarakSa4 hevAnA 'solasa bhaddAsaNasAhasIo' so CM2 bhadrAsanA 'paNNattAA' 4DepAmAM Ave che. se praznottara dvArA tanA nAmanI sArthatA matAve che. 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccaI' hai magan / 24thI ma 4AmA mAtra che. -'yamagapavvayA' mA yama nAmanA ta cha1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha.-'goyamA gautama ! 'jamagapacaesa NaM tattha tattha' yama nAma patana ta 'dese tahiM tahi' heza mane prazabhA 'khuDDAkhur3IyAsu bAvIsu jAva' nAnI nAnI pAvamA yAvat 1042yAmA, amAmAM, suti mAmA, sa25tayobhI, sara: sara 5tiyomA. 'vilapaMtiyAsu' misatiyomA ma tamAma padene arthe rAjakazrIya sUtranA 64 cosaThamAM sUtranI meM karela sudhinI TImAmA mAyAmAM mAvasa cha / lAsume tyAMcI sabha 'bahuve' bhane, 'uppalAI
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ aa 192 jambUdvIpaprajJaptisUtre 'uppalAi' jAva' utpalAni yAvat - yAvatpadena 'kupuda - nalina- subhaga-saugandhika- puNDarIkamahApuNDarIka - zatapatrasahasrapatra - zatasahasrapatrANi phullAni kesaropacitAni padmAni yamakaprabhANi varNAni eSAM padAnAM saMgraho vodhyaH, eSAM vyAkhyA grAgvat / tathA 'jamagavaNNAbhA" yamakavarNAbhAni - yamakaparvatavarNa sadRzavarNAni yadvA- 'jamavA ya ittha dube devA mahiDiyA' yamaka - yamakanAmAnau cAtra dvau devo maharddhikau parivasataH tena yamako parvatau 2 evamucyate, ' teNaM tattha' yamakAbhivadevau khalu tatra - yamakaparvatayorupari 'cauNDaM sAmANiyasAhassINaM' catasRNAM sAmAnikasAhasrINAM cakruH sahasrasAmAnikAnAM devAnAm 'jAva' yAvatyAvatpadena - ' catasRNAmagra mahiSINAM saparivArANAM tisRNAM pariSadAM saptAnAmanIkAnAM saptAnAmanIkAdhipatInAM poDazAnAmAtmarakSa devasAhasrINAM yamakayoH parvatayoryamakAyA rAjadhAnyA anyeSAM ca vahUnAM yamakA rAjadhAnIvAstavyAnAM devAnAM ca devInAM cAdhipatyaM paurapatyaM svAmitvaM bhartRtvaM mahattarakatvamAjJezvarasenApatyaM kArayantau pAlayantau mahatA ahatanATyagItavAditratantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAna bhogabhogAna' ityeSAM padAnAM saMgraho puMDarIka, zatapatra, sahasrapatra, zatasahasrapatra vikalita kesarayukta padma yamaka ke prabhAvAle 'jamagavaNNAbhAI' yamaka ke varNavAle arthAt yamakaparvata ke varNasarIkhe varNavAle hote haiM ataH athavA 'jamagA ittha duve devA mahiDDiyA' thamaka nAmadhArI yahAM para maharddhika do deva nivAsa karate haiM, isa kAraNase yamaka parvata aisA yaha kahA gayA haiM / 'teNaM tattha' yamaka nAmadhArI deva usa yamaka parvata ke Upara 'caunhaM sAmANiyasAhassINaM' cAra hajAra sAmAnika devoMkA 'jAva' yAvat parivAra sahita cAra hajAra agramahiSiyoM kA tIna pariSadAoM kA, sAta senAkA sAta senAdhipatiyoM kA, solaha hajAra AtmarakSaka devoM kA, yamaka parvata kA yamakA nAmakI rAjadhAnI kA evaM anya bahutase rAjadhAnI meM nivAsa kamanevAle deva deviyoM kA Adhipatya, paurapatya, svAmitva, bhatRtva mahattarakatva, AjJezvara senApatya karavAtA unakA pAlana karatA huA jora jora se tADita nATya, gIta, vAdintra jAva' utpakSa yAvat subhuha, nasina, sulaga, saugandhika, puMDarITha, bhaDApuMDarI4, zatapatra sahasra patra zatasahasra (lAkha) patra khIlela saravALA padmo yamakanI prabhAvALA yamaka vavALA arthAt yamaka parvatanA vaNu jevA vaNavALA haiAya che. tethI athavA 'jamagA itya duve devA mahibrUDhiyA' yabha nAma mahaddhi me devA mahiyA nivAsa kare che. e kAraNathI A paryaMtanuM' nAma yamaka parvata e pramANe kahevAmAM Ave che tenuM tattha' me yabha nAbhavANA chetra me yasa parvatanI upara 'caunhaM sAmANiya sAissINaM' yAra hajAra sAmAnika devAnuM' nava' yAvat parivAra sahita cAra hajAra athamahiSiyAnu, traNa pariSadAenuM. sAta senAenuM, sAta senAdhipatiyenu, sALa hajAra AtmarakSaka devena camaka paryaMtanu, camakA nAmanI rAjadhAnInuM tathA te zivAya anya ghaNA evA yamaka
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 20 uttarakurUsvarUpanirUpaNam 193 bodhyaH, eSAM vyAkhyA'STamamratrAdbodhyA, 'bhuMjamANA' bhuJjAnauM' - anubhavantau 'viharaMti' viharataH tiSThataH, 'se teNadveNaM goyamA ! evaM buccara' tau yamakaparvatau tena - anantaroktena arthena - kAraNena he gautama / evamucyate- 'jamagapavvayA 2' yamakaparvatIra, 'aduttaraM ' caNaM' aduttaram - atha ca khalu 'sAsae NAmadhijje ' zAzvataM nAmadheyaM 'jAva' yAvat - yAvatpadena'prajJaptam, yat na kadAcidnA''stAm na kadAcinna bhavato na kadAcinna bhaviSyataH abhUtAM ca bhavatazca bhaviSyatazca dhruvau niyatau zAzvatau akSatAvavyayau avasthitau nityau tau tenarthena gautama / evamucyate-' ityeSAM padAnAM saMgraho bodhyaH, vyAkhyA caipAM caturtha sUtrAnusAreNabodhyA, 'jamagapavvayA 2' yamakaparvataura iti // 20 // yaha taMtra tala tAla truTita ghanaTaraMga ke paTupuruSoM dvArA pravAdita zabdoM ke zravaNa pUrvaka divya bhogopabhogako 'bhuMjamANA' bhogatA huvA 'viharaMti' nivAsa karate haiM 'se te goyamA ! evaM buccai' isa kAraNase he gautama! aisA kahA gayA hai ki 'jamagapabvAI' isakA nAma yamaka parvata hai / 'aduttaraM ca NaM' aura nAma 'sAsae NAmadhijje' zAzvata hai 'jAva' ye kadAcit isa nAmavAle nahIM thA aisA nahIM hai / vartamAna meM bhI isa nAmavAle nahIM hai aisA nahIM hai / bhaviSyakAla meM bhI isa nAmavAle nahIM hogA aisA nahIM hai arthAt pahale bhI isa nAmavAle the vartamAna meM bhI isI nAma vAle haiM evaM bhaviSya meM bhI yahI nAma hogA kAraNa ki ye dhruva, niyata evaM zAzvata hai / akSata, avyaya, evaM evasthita hai nitya hai isa kAraNa se hai gautama ! isakA nAma aisA kahA gayA hai| 'jamagapacyA ' yAvatpadA padoMkA artha cothe sUtrameM kahe anusAra samaja leveM // su. 20 // rAjadhAnImAM vasanArA deva ane devAnu Adhipatya, paurapatya, svAmitva, bhatRtva mahattara katla, AjJezvara senApatyatva karatA thakI teonu pAlana karatA thakeA jora jorathI tADana urAyesa nATya, gIta, vAhitra, taMtrI, tasa, tAsa, truTita, dhanabhRMganA yatura puraSo bajAusa zahAnA zravaNu pUrva4 hivya logo logone 'bhujamANA' logavatA thA 'hiriM nivAsa 4re che. 'se teNadveNaM goyamA ! evaM vaccai' me rathI he gautama! zebha AhevAbhAM mAvesa che. 'jamagapavtrayA' yA parvatanuM nAma yabha parvata che. 'aduttaraM ca NaM' bhane mA nAma 'sAsae NAmadhijje' zAzvata mhasa che. 'jAva' yAvat tethe| ye nAma vAjA na hatA tema nathI. arthAt pahelAM paNa Aja nAmavALA hatA. vartAmAnamAM paNa A nAmavALA nathI tema nathI ane bhaviSyamAM paNa A nAmavALA thaze nahIM' tema nathI. arthAt pahelA paNa A nAma vALA hatA, vamAnamAM paNa eja nAmavALA che, tathA bhaviSyamAM paNa eja nAmavALA thaze. kAraNa ke ee dhruva, niyata ane zAzvata che. akSata avyaya ane ava sthita che, nitya che, me bharaNAthI he gautama! se nAma bhI pramANe Desa che. 'jamaga patrayA' mA parvatanuM nAma yabha4 parvata che. yAvatU yahathI ahue| 4rAyesa honA artha thothA sUtrabhAM 4hyA prabhA sabhala sevA. // su. 20 // ja 25
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 --- -- - - jambUdvIpaprazaptisUtre athAnayo rAjadhAnyau praznottarAbhyAM varNayitumAha - mUlam-kahi NaM bhaMte ! jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANIo paNNattAo?, goyamA jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM aNami jaMbuddIve dIve bArasa joyaNasahassAI ogAhitA ettha NaM jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANIo paNNattAo bArasa joyaNasahassAiM AyAvikkhaMbheNaM satta tIsaM joyaNasahassAiM Nava ya aDayAle joyayasae kiMci visesAhie parikkheveNaM, patteyaM2 pAyAraparikkhittA, te NaM pAgArA sattatIsaM joyaNAiM addhajoyaNaM ca uddhaM uccatteNaM, mUle-addhaterasajoyaNAI vikkhaMbheNaM, majjhe chasaphosAiM joyaNAI vikkhaMbheNaM, uvari-tiNi sa addhakosa iM joyaNAiM vikkhaMbheNaM, mUle-vitthiNNA, majjhe saMkhittA, upi taNuA, bAhi-traTTA, aMto-cauraMsA, savvarayaNAmayA acchA, teNaM pAgArA NANAvihapaMcavaNNamaNIhi kavisIsaehiM uvasohiyA, taM jahA-kiNhehiM jAva sukillehi, te NaM kavisIsagA addhakosaM AyAmeNaM desUNaM addhakosaM uddhaM uccatteNaM paMca dhaNusayAI bAhalleNaM savvamaNimayA acchA jamigANaM rAyahANINaM egamegAe bAhAe paNavIsaM paNavIsa dArasayaM paNNattaM, te NaM dArA bAvadi joyaNAI addhajoyaNaM ca uddhaM uccattegaM ikatIsaM joyaNAI kosaM ca vikhaMbheNaM tAvaiyaM ceva paveseNaM, seyA varakaNagathUbhiyAgA evaM rAyappaseNaijjavimANa vattavvayAe dAra vaNNao jAva aTThamaMgalagA iMti, . . . .. jamigANaM rAyahANINaM caudisi paMca paMca joyaNasae abAhAe cattAri vaNasaMDA paNNattA, taM jahA-asogavaNe.1 sattivaNNavaNe 2 caMpagavaNe 3 cUyavaNe 4, te NaM vaNasaMDA sAiregAI bArasa joyaNasahassAiM AyAmeNaM paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM patteyaM pAgAraparikkhittA kiNhA vaNasaMDavaNNao bhUmIo pAsAyavaDeMsagA ya bhANiyabvA, jamigANaM royahANINaM aMto vahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, vaNNagotti, tesiM NaM bahu
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam __ 195 ramaNijANaM bhUmibhAgANaM bahumajjhadesabhAe ettha NaMduve uvayAriyAlayaNA paNNattA, bArasa joyaNasayAiM AyAmavikkhaMbheNaM tiNNi joyaNasahassAI satta ya paMcANaue joyaNasae parikkheveNaM addhakosaM ca bAhalleNaM savva jaMbUNayAmayA acchA, patteyaMra paumavaraveiyA parikkhitA, patteyaM vaNasaMDavaNNao bhANiyavvo, tisovANapaDirUvagA toraNacaudisiM bhUmibhAgA ya bhANiyavatti, tassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM ege pAsAyavaDeMsae paNNatte bAvahiM joyaNAI addhajoyaNaM ca uddhaM uccattegaM ikatIsaM joya. NAI kosaM ca AyAmavikkhaMbheNaM vaNNao ulloyA bhUmibhAgA sIhAsaNA saparivArA, evaM pAsAyapaMtIo (ettha paDhamApaMtI te NaM pAsAyaDiMsagA) ekatIsaM joyaNAI kosaM ca uddhaM uccatteNaM sAiregAiM addha solasa joya. NAI AyAmavikkhaMbheNaM biiyapAsAyapaMtI te NaM pAsAyavaDeMsagA sAiregAI addha solasa joyaNAI uddhaM uccatteNaM sAiregAI aTumAiM joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM taiyaM pAsAyapaMtI te NaM pAsAyavaDeMsagA sAiregAI addhaTTamAiM joyaNAI uddhaM uccatteNaM sAiregAI adhuTujoyaNAI AyAmavikkhaMbhegaM vaNNao sIhAsaNA saparivArA tesi NaM mUlapAsAyavaDiMsayANaM uttarapurasthime disIbhAe ettha NaM jamagANaM devANaM sahAo suhammAo paNNattAo, addhaterasaz2oyaNAI AyAmeNaM chassakosAI joyaNAI vikkhaMbheNaM Nava joyaNAI uddhaM uccatteNaM aNegakhaMbhasayasapiNaviTAo, sabhAvaNNao, tAsi NaM sabhANaM suhummANaM tadisiM tao dArA paNNattA, te NaM dArA do joyaNAI uddhaM uccatteNaM joyaNaM vikkhaMbheNaM ttAvaiyaM ceva paveseNaM, seyA vaNNao jAva vaNamAlA, tesi paM dArANaM purao patteyaM 2 tao muhamaMDavA paNNattA, te NaM muhamaMDavA addhaterasajoyaNAI AyAmeNaM chassakosAI joyaNAI vikkhaMbheNaM sAiregAI do joyaNAI uddhaM uccatteNaM jAva dArA bhUmibhAgAyaMti pecchAgharamaMDavANaM taM ceva pamANaM bhUmibhAgo maNipeDhiyAotti, tAoNaM
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprAptisUtra magipeDhiyAo joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM addhajoyaNaM bAhalleNaM savva. maNimaIyA sIhAsaNA bhANiyavvA / tesiNaM pecchAgharamaMDavANaM purao maNipeDhiyAo paNNattAo, tAo NaM maNipeDhiyAo do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNaM savamaNimaIo, tAsi NaM uppiM patteyaM 2 tao thUbhA, te NaM thUbhA joyaNAI uddhaM uccatteNaM do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM seyA saMkhatala jAva attutttthmNglgaa| tesiNaM thUbhANaM caudisiM cattAri maNipeDhiyAo paNNattAo, tAo NaM maNipeDhiyAo joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM addha joyaNaM bAhalleNaM, jiNapaDimAo vattavvAo, ceiyarukkhANaM maNipeDhiyAodojoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNaM ceiyarukkhavaNNaotti / tesi NaM ceiyarukkhANaM purao tAo maNipeDhiyAo paNNattAo, tAo NaM maNipeDhiyAo joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM addhajoyaNaM bAhalleNaM tAsi NaM uppi patteyaM 2 mahiMdajjhayA paNNattA, te NaM addhaTumAI joyaNAI uddhaM uccatteNaM addhakosaM uThaveheNaM addhakosaM bAhalleNaM vairAmayavaTTavaNNao veiyA vaNasaMDatisovANatoraNA ya bhANiyavvA / tAsiNaM sabhANaM suhammANaM chacca maNogaliyA sAhassIo paNNattAo, taM jahA-purasthimeNaM do sAhastIo paNNattAo paJcatthimeNaM do sAhassIo dakkhiNeNaM egA sAhassI uttareNaM egA jAva dAmA ciTuMtitti, evaM gomANasiyAo. NavaraM dhUvaghaDiyAotti, tAsi NaM suhammANaM sabhANaM aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, maNipeDhiyA do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNaM tAsi NaM maNipeDhiyANaM upi mANavae ceiyakhaMbhe mahiMdajjhayappamANe upari chakkose ogAhittA heTrA chakkose vajittA jiNasakahAo paNNattAotti, mANavagasta puveNaM sIhAsaNA saparivArA paJcatthimeNaM saya
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam 197 NijjavaNNao, sayaNijjANaM uttarapura thime disIbhAe khuDDagamahiMdajjhayA maNipeDhiyA vihaNA mahiMdajjhayappamANA, tesiM avareNaM copphAlA paharaNakosA, tattha NaM bahave phaliharayaNapAmukkhA jAva ciTuMti, suhammANaM uppiM aTTamaMgalagA, tAsi NaM uttaHpurasthimeNaM siddhAyayaNA esa ceva jiNagharANa vi gamotti, NavaraM imaM NANattaM eesiM NaM bahumajjadesamAe patteyaM 2 maNipeDhiyAo do joyaNAI AyAmavikhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNaM, tAsi uppi patteyaM devacchaMdagA paNNatA, do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAiM do joyaNAI uddhaM uccatteNaM savvarayaNAmayA jiNapaDimA vaNNao jAva dhUvakaDucchA , evaM avasesANa vi sabhANaM jAva uvavAyasabhAe sayaNijjaM harao ya, abhisegasabhAe bahuAbhisekke bhaMDe, alaMkAriyasabhAe bahualaMkAriyabhaMDe ciTTai, vavasAyasabhAsu putthayarayaNA, gaMdA pukkhariNIo, balipeDhA do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM joyaNaM vAhalleNaM jAva tti / uvavAo saMkappo abhiseya vihasaNA ya vvsaao| aJcaNiyasudhammagamo jahA ya parivaraNA iddhI // 1 // jAvaiyaMmi pamANami huMti jasagAo nniilvNtaao| tAvaiyamaMtaraM khalu jamagadahANaM dahANaM ca // 2 // ||suu0 21 // chAyA-kva khala bhadanta yamakayodevayoryamike rAjadhAnyau prajJapte ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya uttareNa anyasmin jambUdvIpe dvIpe dvAdaza yojanasahasrANi avagAha atra khalu yamakayordaivayoryamike rAjadhAnyau prajJapte, dvAdaza yojanasahasrANi AyAmaviSkammeNa saptatriMzataM yojanasahastrANi nava ca aSTacatvAriMzAni yojanazatAni kiMcidvizeSAdhikAni parikSepeNa, pratyekaM 2 prAkAraparikSipte, tau khalu prAkArauM saptatriMzataM yojanAni arddhayojana ca, ardhvamuccatvena, mUle-arddhatrayodazAni yojanAni viSkambheNa, madhye-paTU sakrozAni yojanAni viSkambheNa, upari trINi sArddhakozAni yojanAni viSkambheNa, mUle-vistIrNAH, madhye-saMkSiptAH, upari-tanukAH, bahirvRttau, antazcaturasro, sarvaratnamayau, acchau, tau khalu prAkArau nAnAvidha paJcavarNamaNibhiH kapizIrSakairupazobhitau, tadyathA kRSNairyAvat zuklaiH tAni khalu kapizIrSakANi arddhakrozamAyAmena dezonamarddhakrozamUrdhvamuccatvena paJcadhanu zatAni vAi
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 jambUdvIpaprajJaptisUtre lyena, sarvamaNimayAni acchAni, yamiphayo rAjadhAnyoH ekekasyAM vAhAyAM paJcaviMzaM paJcavizaM dvArazataM prajJaptam , tAni khala dvArANi dvApaSTiM yojanAni addhayojanaM ca urdhvamuccatvena ekatrizataM yojanAni krozaM ca viSkambheNa tAvadeva pravezena, zvetAni varakanakastUpikAkAni, evaM rAjapraznIyavimAnavaktavyatAyAM dvAravarNako yAvat aSTASTamadgalakAni iti, ___ yamikayo rAjadhAnyozcaturdizi paJcapaJcayojanAni avAdhAyAM catvAri vanakhaNDAni prajJaptAni, tadyathA-azokavanam 1 saptaparNavanam 2 campakavanama3 cUtavanam4, tAni khalu vanakhaNDAni sAtirekANi dvAdaza yojanasahasrANi AyAmena paJcayojanazatAni viSkambheNa pratyeka prAkAraparikSitAni kRSNAni vanapaNDavarNakaH bhUmayaH prAsAdAvataMsakAzca bhaNitavyAH, ___ yamikayo rAjadhAnyorantarvahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, varNaka iti, teSAM khalu vahusamaramaNIyAnAM bhUmibhAgAnAM bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu dve upakArikAlayane prajJapte, dvAdaza yojanazatAni AyAmaviSkambheNa trINi yojanasahastrANi sapta ca pazcanavatAni yojanazatAni parikSepeNa, arddhakozaM ca vAhalyena sarvajAmbUnadamayAH acchAH, pratyekaM2 padmavaravedikA parikSitAH, pratyeka 2 vanapaNDavarNako bhaNitavyaH, trisopAnapratirUpakANi toraNacaturdizi bhUmibhAgAzca bhaNitavyA iti, tasya khalu bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu ekaH prAsAdAktaMsakaH prajJaptaH, dvApaSTi yojanAni arddhayojanaM ca Urdhvamuccatvena ekatriMzataM yojanAni krozaM ca AyAmaviSkambheNa varNakA ulloko bhUmibhAgau siMhAsane saparivAre, evaM prAsAdapaGktayaH (atra khala prathamA paGktiH te khalu prAsAdAvataMsakAH) ekatriMzataM yojanAni krozaM ca Urdhvamuccatvena sAtirekANi arddhapoDaza yojanAni AyAmaviSkambheNa dvitIyA prAsAdapaktiH -te khalu prAsAdAvataMsakAH sAtirekANi arddhapoDazayojanAni Urdhvamuccatvena sAtirekANi ardhASTamAni yojanAni AyAmaviSkambheNa, tRtIyA prAsAdapaGktiH -te. khalu prAsAdAvataMsakAH sAtirekANi ardASTamAni yojanAni Urdhvamuccatvena sAtirekANi adhyuSTayojanAni AyAmaviSkambheNa, varNakaH siMhAsanAni saparivArANi, tayoH khalu mUlaprAsAdAvataMsakayoH uttarapaurastye digbhAgaH, atra khalu yamakayodevayoH sabhe sudharma prajJapte, arddha trayodaza yojanAni AyAmena paTsakrozAni viSkambheNa nava yojanAni Urdhvamuccatvena anekastambhazatazatasanniviSTe, samAvarNakaH, tayoH khalu sabhayoH sudharmayoH tridizi trINi dvArANi prajJaptAni tAni khalu dvArANi dve yojane Urdhvamuccatvena, yojanaM viSkambheNa, tAvadeva pravezena, zvetAni varNakaH yAvad vanamAlA, teSAM khalu dvArANAM purataH pratyekaM2 trayo mukhamaNDapAH prajJaptAH, te khalu mukhamaNDapAH, arddhatrayodazayojanAni AyAmena paTsakrozAni yojanAni viSkambheNa sAtireke dve yojane Urdhvamuccatvena yAvad dvArANi bhUmibhAgAzceti, prekSAgRhamaNDapAnAM tadeva pramANaM bhUmibhAgo maNipIThikA iti, tAH khalu maNipIThikAH yojanamAyAmaviSkambheNa arddhayojanaM bAhalyena, sarvamaNimayyaH, siMhAsanAni bhaNitavyAni,
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam - teSAM khalu prekSAgRhamaNDapAnAM purato maNipIThikAH prajJaptAH, tAH khalu maNipIThikAH dve yojane AyAmaviSkambheNa, yojanaM bAhalyena, sarvamaNimayyaH, tAsAM khala upari pratyeka pratyekaM trayastUpAH, te khalla stUpA dve yojane Urdhvamuccatvena, dve yojane AyAmaviSkambheNa, . zvetAH zaGkatala yAvat aSTASTamaGgalakAni, teSAM khala stUpAnAM caturdizi catasro maNipIThikAH prajJaptAH, tAH khalu maNipIThikAH . yojanamAyAmaviSkambheNa, arddhayojanaM bAhalyena, jinapravimAH vaktavyAH, caityavRkSANAM maNipIThikAH dve yojane AyAmaviSkambheNa, yojanaM vAhalyena caityavRkSavarNaka iti / -- teSAM khalu caityavRkSANAM puratastAH maNipIThikAH prajJaptAH, tAH khalu maNipIThikAH yojanamAyAmaviSkambheNa arddhayojanaM vAhalyena, tAsAmupari pratyekaM 2 mahendradhvajAH prajJaptAH, te khalu- aSTimAni yojanAni Urdhvamuccatvena, arddhakrozamudvedhena, arddhakozaM bAhalyena, vajramayavRttavarNakaH vedikAvanapaNDatrisopAnatoraNAzca bhaNitavyAH, / ' tayoH khalu sabhayoH sudharmayoH paTU ca manogulikAsAhasyaH prajJaptAH, tadyathA-paurastyena dve sAhasyau prajJapte, pAzcAtyena dve sAhasyau dakSiNena ekA sAhasrI uttareNa ekA yAvat dAmAni tiSThantIti, evaM gomAnasikAH, navaraM dhUpaghaThikA iti, * tayoH khalu sudharmayoH sabhayoH antaH bahusamaramaNiyo. bhUmibhAgaH prajJaptaH, maNipIThikA dve yojane AyAmaviSkambheNa, yojanaM vAhalyena, tayoH khalu maNipIThikayopari mANavake caityastambhe mahendradhvajapramANe upari pakrozAn avagAhya adhaH SaTkrozAna varjayitvA jinasakthIni prajJaptAni iti, mANavakasya pUrveNa siMhAsane saparivAre, pazcimena zayanIyavarNakaH, zayanIyayoruttarapaurastye digbhAge kSudrakamahendradhvanau maNipIThikAvihInau mahendradhvajapramANau, tayorapareNa coppAlau praharaNakozauM, tatra khalu bahUni parigharatnapramukhANi yAvat tiSThanti, sudharmayorupari apTASTamaGgalakAni, tayoH khalu uttarapaurastyena siddhAyatane, eSa eva jinagRhANAmapi gama iti, navaramidaM nAnAtvam-eteSAM khalu vahu.madhyadezabhAgaH pratyekaM 2 maNipIThikA dve yojane AyAmaviSkambheNa yojanaM bAhalyena, tAsAmupari pratyekara devacchandake prajJapte dve yojane AyAmaviSkambheNa, sAtireke dve yojane, Urdhvamuccatvena, sarvaratnamaye, jinapratimA varNako yAvat dhUpakaTucchukA, evamavazeSANAmapi samAnAM yAvad upapAtasabhAyAM zayanIyaM ida. kazca, abhiSekasabhAyAM- bahurAbhiSekyaM bhANDam, alaGkArikasabhAyAM bahu alaGkArikamANDaM tiSThati, vyavasAyasabhayoH pustakaratne nandApuSkariNyau, balipIThe dve yojane AyAmaviSkambheNa- yojanaM vAhalyena yAvaditi- - - 'upapAtaH saGkalpaH abhiSekavibhUSaNA ca vyvsaayH| acenikA suMdharmAgamo yathA ca parivAraNA RddhiH // 1 // yAvati pramANe bhavato yamako niilvtH| tAvadantaraM khalu yamakahUdANAM hUdANAM ca // 2 // 90 21 // . .
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 jambudvIpaprAptisUtra TIkA-'kahi NaM bhaMte ! yamagANAM devANaM' ityAdi 'kahi NaM bhaMte ! yamagANaM devANaM jamigAo gayahANio paNNattAyo' vara khala bhadanta ! yamakayo:-yamaka nAmakayoH devayoH yamike nAma rAjadhAnyau prajJapne !, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'aMdhIve dIve maMdarassa' jagbUdvIpe dvIpe mandarasya-mandaranAyakasya 'pavyayassa uttareNaM' parvanamsa uttareNauttarasyAM dizi 'aNNami' anyasmin-aparahimana 'jaMvRddIve dIye cArasa joynnshssaaii| jambUdvIpe dvIpe dvAdaza yojanasahasrANi-dvAda gasahasrayojanAni 'ogAhittA' avagAdya-pravizya 'etya NaM' atra-atrAntare khalu 'jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANio paNNatAo' yamakayodevayothamike rAjadhAnyau prajJapte, tayogiyAha-'vArasa joyaNa sahassAI' dvAdaza yojanasahasrANi-dvAdazasahastrayojanAni 'AyAmavivakhaMbheNaM 'sattatIsaM joyaNasahassAi' saptatriMzataM aba yamakA rAjadhAnI kA praznotara bArA varNana karate haiM-'kahiNaM bhaMte ! jamagANaM devANaM' ityAdi TIkArtha-'kahiNaM bhaMte ! jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANio paNNattAo' he bhadanta ! yamaka nAmadhArI devakI yamikA nAmakI rAjadhAnI kahAM para kahI gai hai ? gautamasvAmI ke isa prazna ke uttara meM bhagavAna kahate haiM-'goyamA !' he gautama ! 'jaMbahIve dIve' jaMbudIpa nAma ke DIpameM 'maMdarassa pavvayassa uttareNaM' 'maMdara parvata kI uttara dizAmeM 'aNNami' dUsare 'jaMbUDhIve dIve vArasa joyaNa sahassAI' jaMDhIpa nAmake dvIpameM cAraha hajAra yojana'ogAhitA' avagAhanA karane para-jAnepara 'estha NaM' yahAM para 'jamagANaM devArNa jamigAo rAyahANIo paNNattAo' yamaka devakI yAmikA nAma vAlI do rAjadhAnI kahI gaI hai| aba unakA pramANa-vistAra kahate haiM'cArasa joyaNasahassAI' bAraha hajAra yojana 'AyAma vikkhaMbheNaM' inakA have yama yAnI praznottara vaa| 1ena 42vAbhA mAve che. 'kahiNaM bhaMte ! jamagANaM devANaM' tyAdi TI-'kahiNaM bhaMte ! jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANIo paNNattAo' 3 sagavana yamaka nAmanA devanI yamikA nAmanI rAjadhAnI kayAM Avela che? gautamasvAmInA A prazna uttaramA prabhuzrI 4 . 'goyamA ! gautama ! 'jaMbuddIve dIve.' hI nAmanA dvIpamA 'maMdarassa pavvayassa uttareNaM' maha2 patanI tara hazamA 'aNNaMmi' mA 'jaMvUdIve dIve vArasa joyaNa mahassAI' dIpa nAmana dvIpamA pAra M2 yAna 'ogAhitto' mAnA 42pAthI arthAt pAthI 'esthaNaM' tyA bhAgaNa 'jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANIo paNNattAo' yama hevanI yami nAmanI me. dhAnAya 4AmA mAvela che. have tenuM pramANa vistAra kahe che. 'vArasa joyaNasahassAI' mA2 12 yona-AyAmavikkhaMbheNaM tenA bhAyAma vi04
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH su. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam yojanasahasrANi 'Nava ya' nava saMkhyAni ca ' aDayAle' aSTacatvAriMzAni - aSTacatvAriMzadadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'kiMcivisesAhie' kiJcidvizepAdhikAni - kiJcidadhi'kAni 'parikkhevegaM' parikSepeNa paridhinA prajJapte iti pUrveNa sambandhaH, evamagre'pi, 'patteyaM 2' pratyeka dve api 'pAyAraparikkhittA' prAkAraparikSipte caraNapariveSTite, tau prAkArau kIdRzau ? ityapekSAyAmAha - ' te NaM' ityAdi - ' te NaM' tau-yamakArAjadhAnI dvayapariveSTanabhUtI khala 'pAgArA' prAkArI - paraNau 'sattatIsaM' saptatriMzataM - saptatriMzatsaMkhyakAni 'joyaNAI' yojanAni 'addhajovaNaM ca' arddhayojanaM yojanasyArddha - dvau krozau ca 'uddhaM uccateNaM' Urdhvamuccatvena 'mUle' mUle- sUladezAvacchedena 'addhaterasa' arddhatrayodazAni - sArddhadvAdaza 'joyaNAI vikkhaMbheNaM' yoja nAni viSkambheNa - vistAreNa, 'majjhe' madhye - madhyadezAvacchedena 'cha sakosAI' paT-paT'saMkhyAni sakrozAni - krozena sahitAni 'joyaNAI vikkhaMbheNaM' yojanAni viSkambheNavistAreNa, 'uvariM' upari uparitanabhAgAvacchedena 'tiNi' trINi- trisaMkhyAni 'addhako - AyAma viSkaMbha hai / 'sattatIsaM joyaNasahassAi, setIsa hajAra 'NavayaaDayAle' navasahita aDatAlIsa 'joyaNasae kiMcivisesAhie' arthAt 37948 setIsa hajAra nava so aDatAlIsa yojanase kucha adhika 'parivakhekheNaM' isakA parikSepa - gherAva hai 'patteyaM pratyeka - donoM 'pAyAra parikkhittA' prAkAra se veSTita hai / aba vaha prAkArakA varNana karate haiM 'teNaM' ityAdi 'teNaM' yamikA nAmako donoM rAjadhAnI ke veSTanabhUta 'pAgArA' prAkAra - mahala 'sattatIsaM joyaNAI' setIsa yojana 'ajoyaNaM ca' evaM ardhayojana - do koza 'uddhaM ucca zeNaM' Upara kI ora UMcA hai 'mUle addhaterasa joyaNAI vikkhaMbheNaM' mUlabhAga meM 12|| sADe bAraha yojanakA inakA viSkaMbha hai / arthAt itanA isakA mUlabhAgameM vistAra hai 'majjhe cha sakosAiM joyaNAI vikkhaMbheNaM' madhyabhAgameM isakA viSkaMbha chaha yojana evaM eka kosa kA hai / 'upariM tiNNi saaddhakosAI joyaNAiM vikhaMbheNaM' sa'mA hojA che. 'sattatIsaM joyaNasahassAI' sAutrIsa hunnara 'Navaya aDayAle' navase gbhaDatAlIsa 'joyaNasae kiMci visesAhie' yeonnathI 46 vadhAre arthAt 37848 sAunIsa unnara navaseo bhaDatAlIsa yonathI 444 vadhAre 'parikkheveNaM' tenA parikSeya gherAve che. 'patteyaM patteyaM' 624 arthAt manne rAjdhAnI 'pAyAraparikkhittA' AhAra-bhaDelathI vITAyesa che. have te prAkAra mahelAnu' varNana karavAmAM Ave che. 'teNaM' yabhiSThA nAbhanI me rAjdhAnIne vITAyesa 'pAgArA' bhaDese 'sattatIsaM joyaNAI' sAunrIsa yojana 'addha joyaNa ca' ne ardha yojana me gAu 'uddhaM uccatteNa' 752nI tara 'yA che. 'mULe addha terasa joyaNAI vikkhaMbheNaM' bhUta lAgabhAM sADA bhAra yojananI tene| viSTala che. arthAt bheTalo menA bhUNa lAganeo vistAra che. 'majjhe chasakkosAI joyaNAI vikkhaMbheNaM' madhya bhAgabhAM teneo viSla cha yo bhane gAune che. 'uvariM tiNi saaddhako
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 jambUDIpapratisatre sAI' sArddhakrozAni - krozArddhasahitAni 'joyaNAI vivakhaMbheNaM' yojanAni viSkambheNa, tau punarata eva 'mUle vitthiSNA' mUle vistIrNau - madhyoparitanabhAgApekSayA vistArakhantau, 'majjhe' madhye - mUlApekSayA 'saMkhittA' saMkSiptau - alpavistAravanto, 'upi taNuyA' upari tanukau - mUlamadhyabhAgApekSayA svalpatara vistArayuktau, 'vAhi vaTTA' bahi:- vRttau vartulAkArI, aMto' antaH-madhye- 'cauraMsA' caturasrA - catuSkoNAkArau, 'savvarayaNAmayA' sarvaratnamayausarvAtmanA ratnamayau', 'acchA' acchI prAgcat, tayoH kapizIrSakavarNakamAha- 'teNaM' ityAdi, 'te NaM' tau - anantaroktau khalu 'pAgArA' grAkArau NANAviha paMcavaNNamaNIhiM' nAnAvidhapaJcavarNamaNibhiH - nAnAvidhAH - padmarAgamarakatasphaTikAjanadAdi bhedAH paJcavarNAH- kRSNAdivarNaviziSTAH maNayo yeSu tAni nAnAvidhapaJcavarNamaNIni taiH 'kavisIsaehiM' kapizIrSakaHkapizIrSAkAraiH prAkArAyaiH, 'uvasohiyA' upazobhitau alaGkRta, etadeva vivRNoti 'taM Upara ke bhAga meM isakA viSkaMbha tIna yojana evaM DeDha kosakA hai| isa prakArakA viSkaMbha hone se ve yamaka parvata ' mRle vitthiNNA' mUla kI ora vistRta arthAt madhyabhAga evaM Uparake bhAgase vistAra vAlA hai 'majjhe saMkhittA' madhyabhAga mUla bhAgase saMkucita hai arthAt alpavistAra vAlA hai 'uppi taNuyA' Uparako bhAga mUlabhAga evaM madhyabhAgase svalpa vistAra vAlA hai / ye prAsAda 'vAhiM vaho' bAhara kI bAju vartula AkAra vAle haiM 'aMto cauraMsA' madhyabhAgameM caurasa AkAra vAle haiM 'savvarayaNAmayA' sarvaprakArase ratnamaya hai 'acchA' svaccha sphaTika sadRza hai ityAdi vizeSaNa pahale ke samAna samaja leveM / aba inake kapizIrSa - agrabhAgakA varNana karate haiM- 'teNaM' ityAdi 'te' Age kahe gae 'pAgArA' prAkAra 'NANAviha paMcavaSNamaNihiM' aneka prakArake padmarAgAdi pAMca prakAra ke maNiyoM se 'kapisIsaehiM kapizIrSa ke sAIM joyaNAI vikkhaMbheNaM' uparanA bhAgabhAM teneo viSNuMbha bhAyu yonjana bhane hoTa gArDano che. zmA aThAranA viSThala hovAthI te yabha parvata 'mUle vitthiNNA' bhUta lAgabhA vistAra vANI arthAt madhyalAga bhane uparanA AgayI vistAravANI che. 'majjhe saMkhittA' bhudhya bhAga bhUjalAgathI sAMDe he. meTo masya vistAra vANI che, 'uppi taNuyA' ubhrne| lgne| bhUjhalAga ane madhya lAga 42 thoDA vistAravANI he yA AkSara 'vAhi vaTTe' mahArathI vartusAra che. 'aMto cauraMsA' madhya bhAgabhAM yeorasa mA4ravAjA che. 'savtrarayaNA mayA' sarva praSThArathI ratnabhaya che. 'acche' 224 TinA nevA che. tyAhi vizeSazeo pahelAM kahyA pramANenA samajI levAM have tenA kapizI agrabhAganuM varNana karavAmAM Ave che. tena' ityAdi 'teNaM' 'thaDelA mahevArDa gayesA 'pAgArA' aatthaare| 'NANAviha paMcavaNNamaNihiM' mane4 pramA ranA padmarAgAha yAMtha aThAranA 'mahi' bhaz2iyothI 'kavisIsa ehiM' 4pizIrSanA bhAravANI
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAtyovarNanam 203 jahA-kiNhe hiM-jAva sukilchehi' tadyathA-kRSNa vicchuklaiH-kRSNAdivarNavarNanaprakAraH SaSThasUtrAnusAreNa vodhyH| athaiteSAM kapizIrSakANAM mAnAdhAha-'te NaM kavisIsagA' tAni khalu kapizIrSakANi 'addhakosaM AyAmeNaM' arddhakrozam AyAmena-dairyeNa, 'desUrNa' dezonaM-- kizciddezena isitam 'addhakosaM uddhaMuccatteNaM' arddhakrozam Urdhvam uccatvena-unnatatvena prajJatAni evamagre'pi, 'paMca dhaNusayAI' paJca dhanuH zatAni-paJca zatadhanUMpi 'bAhalleNaM' vAhalyena piNDena 'savvamaNimayA' sarvamaNimayAni sarvAtmanA maNimayAni-padmarAgAdi maNi nirmitAni, 'acchA' acchAni-AkAzasphaTikavannirmalAni, atha yamikArAjadhAnyAH kiyanti dvArANi santItyAha-'jamigANaM' ityAdi-'jamigANaM' yamikayo-yamikA nAmnyoH 'rAyahANINaM egamegAe' rAjadhAnyoH ekaikasyAM-pratyekaM 'vAhAe' vAhAyAM-pAva 'paNavIsaM paNabIsa' paJcaviMzaM 2 paJcaviMzatyadhikaM, 'dArasayaM' dvArazataM-dvArANAM zata-zatasaMkhyAni dvArANi AkAra vAle prAkAra ke agrabhAgase 'uvalohiyA' zobhita kisa prakArakI zobhA se yukta the? so kahate haiM-'taM jahA kiNhehiM jAva sukillehiM' kRSNavarNavAle yAvat zuklavarNavAle kRSNAdivarNa kA varNana prakAra chaThe sUtra se samajha leveN| aba kapizIrSa kA mAnAdikA varNana karate haiM 'teNaM kapisIsagA' vaha kapizIrSaka-prAsAdAgra bhAga 'addhakosaM AyAmeNaM' ardhA kosakA AyAma vAlA desUNaM addhakosaM uddhaM uccatteNaM' kucha kama AdhA kosa Upara kI ora se UMcA kahA hai 'paMcadhaNusayAI bAhalleNaM' pAMcaso dhanuSa yohalya moTAivAlA kahA hai 'savvamaNimayA' sarvaprakAra maNimaya kahA hai 'acchA' AkAza evaM sphaTika sadRza nirmala kahA hai| aba yamikA rAjadhAnI ke dvAra saMkhyA kahate haiM'jamigANaM rAyahANINa' yamikA nAmakI rAjadhAnIke 'egamegAe vAhAe' pratyeka pAzcameM 'paNavIsaM paNavIsaM' pacIsa pacIsa adhika 'dArasayaM' sodvAra prA2nA malAyI 'uvasohiyA' zamAyabhAn cha. vI zamAyI suzAlata ta ? me hevAmA sAve cha. 'taM jahA kiNhehiM jAva sukillehiM 41 varSa mAyAvat sa vANA, kaNAdi varNanuM varNana chaThThA sUtrathI samajI levuM. ve pizASanA bhAnAni varNana 42vAmA mAtra cha.-'teNaM kavisIsagA' tapi. zISa pAsAhAyamAsa 'addhakosaM AyAmeNaM' ardhA na mAyAmAmA cha. 'desUNaM addhakosaM uddhaM uccatteNaM' mardhA 18 52nI mAnu yA cha. 'paMcadhaNusayAI bAhalleNaM' paaNyse| dhanuSa jeTalI bAhalya-jADAI vALA kahela che. "achA' AkAza ane sphaTika jevA nirmaLa kahela che. have yamikA rAjadhAnInA dvAranI saMkhyA kahe che 'jamigANaM royahANINaM' yabhiDa dhAnInA 'egAmegAe bAhAe' 424 54mAma 'paNa vIsaM paNavIsaM' payAsa pasIsa madhi4 'dArasayaM sevA so vA / che. arthAta 434 bAju savAse savAse daravAjAo qutta' kahevAmAM Avela che.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 - jambUhIpaprAptisUtre paJcaviMzatyadhikAni, 'paNNatta' prajJaptam, iti dvArazatamityanena sambadhyate, prajJaptAnIti dvArANItyanena upariSTAdAnIya sambandhanIyam, teSAM dvArANAM mAnAdhAha-'teNaM' tAni-anantarotAni khala 'dArA' dvArANi 'vAvarTi' dvApaSTi-dvApaSTi saMkhyAni 'joyaNAI addhayojaNaM ca'. yojanAni arddhayojana-yojanasyA-dvau krozau ca 'uddhaM uccatteNaM' Urdhvamuccatvena 'ikatIsaM joyaNAI' ekatriMzataM yojanAni 'kosaM ca krozam-eka krozaMca 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNavistAreNa prajJaptAni, evamagre'pi tAvaiyaM ceva' tAvadeva-krozAdhikaika-triMzadyojanapramANameva 'paveseNaM' pravezena-bhUmigatatvena 'seyA' zvetAni-zuklavarNAni, 'varakaNagathUbhiyAgA' varakanakastUpikAkAni-uttamasuvarNamayalaghuzikharaviziSTAni, 'evaM' evam-etatprakArakaH, 'rAyappa. seNaijjavimANavattavyayAe' rAjapraznIyasUtrastha-vimAnavaktavyatAyAM-rAjapraznIyasUtre yadvimAnaMsUryAbhanAmakaM tasya vaktavyatAyAM-varNane yo 'dAravaNNao' dvAravarNakaH-dvAravarNanaparaH padasamUhaH sa ihApi grAhyaH, sa ca krimpayantaH ? ityAha-'jAca aha maMgalagAIti' yAvadaSTASTamaGgalakAni-aSTASTamaGgalakAnIti padaparyanto dvAravarNako grAhyaH, sa ca varNako vijayadvAravarNanakahe haiM arthAt pratyeka bAju ekaso pacIsa ekaso pacIsa dvAra 'paNNattaM' kahA hai _____ aba DAroM ke mAnAdikA varNana karate haiM-'te' pahale kahe gae 'dArA' dvAra 'cAvahi joyaNAI addhajoyaNaM ca' arddha yojana sahita bAsaTha yojana arthAt sADe bAlaTa yojana 'uddhaM uccattaNaM' uparakI tarapha UMcAivAle 'ikatIsa joyaNAI kosaMca vikkhaMbheNaM' ikatIsa yojana aura eka kosa ke vikabhavAle kahe haiM 'tAvaiyaM ceca' itanAhI ikatIsa yojana aura eka kosa 'paveseNaM' bhUmigata kahe haiM 'leyA' zveta 'varakaNagathUmiyAgA' zreSTha suvarNamaya choTe choTe zikharoM se yukta 'evaM' isa prakAra se 'rAyappaseNaijjavimANa vattavyayAe' rAjapraznIyasUtra meM sUryA: bhanAmakA vimAna ke varNana meM 'dAravaNNao' dvAroM ke varNana paraka pada kahe haiM. ve yahAM bhI samaja leveM / vaha varNana kahAM taka kahanA isake lie kahate haiM 'jAva aTThamaMgalagA iti' ATha ATha maMgalavAle yaha padaparyanta dvArakA varNana yahAM para - have kAnA mAnAdinuM varNana karavAmAM Ave che. te pahelAM kahevAmAM Avela 'dArA' baare| 'cAvaddhi joyaNAI addhajoyaNaM ca mardhA yApana sahita mAsa: yArAnAta sA pAsa yAsa 'uddhaM uccatteNa 52 26 yA vANA 'ikkatIsaM joyaNAI kosaM ca vikkhaMbheNaM' metrIsa yana mana me 18 sAla se che. 'tAvaiya ceva' meTa seTa metrIsa yAtana mana se Dosa 'paveseNaM' bhUminI 2 49 che. 'seyA' sa 'varakaNagabhiyAgA' ttama suvANu bhaya nAnA nAnA (zamazathA yuta 'evaM' se zatanA 'rAyappaseNahajjatrimANavattavyayAe' rApraznIya sUtramA suyAla nAmanA vimAnanA 1 namo 'dAra vaNNaoM dvAzanA varNana 42naa| 53 2 4aa cha, ta badhA ahIMyAM paNa samajI levAM. te varNana kayAM sudhInuM ahiyAM kahevuM te mATe kahe che. 'jAva aTuTTha maMgalAI' mA mA bhagavANAsa pahanA 4thana paryanta dvArA varNana
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam ==jambUdvIpa prasaGge'STamasUtraTIkAyAM prAguktastata eva grAhyaH, granthavistArabhayAdatra nopanyasyate yA atha yamijhArAdhAnyo vahirbhAge parito vanapaNDavaktavyamAha-'jamiyANaM rAyahANAra ityAdi-'jamiyANaM rAyahANINaM cauddisiM' yamikayo rAjadhAnyo zcaturdizi-pUrvAdi dikcatuSTaye, 'paMca paMca joyaNasae avAhAe cattAri vaNasaMDA paNNattA' paJca pazca yojanazatAni avAdhAyAm-vyavadhAnenyasya catvAri vanapaNDAni prajJaptAni, etadeva darzayati-'taM jahA-asogavaNe' tadyathA-azokavanam-etatpUrvasyAm 1 'sattivaNNavaNe' saptaparNavanam-etadakSiNasyAm 2, 'caMpagavaNe' campakavanam-etatpazcimAyAm 3, 'cUyavaNe' cUtavanam-Amravanam, etaduttarasyAm 4, athaiteSAM mAnamAha-'te NaM vaNasaMDA' ityAdi-'te NaM vaNasaMDA' tAni-anantarotAni vanapaNDAni-canasamUhA, 'sAiregAI' sAtirekANi-kiJcidadhikAni 'vArasajoyaNasahassAI' dvAdazayojanasahasrANi-dvAdazasahasrasaMkhyAni yojanAni 'AyAmeNaM' AyAmena. grahaNakara samajha leveM / yaha varNana vijayadvArake varNana prasaMgameM AThaveM sUtrakI TIkAmeM pahale kahe haiM ataH vahAM se samajha leveN| granthavistAra bhayase ve yahAM duvArA nahIM kahate haiN| ___yamikA rAjadhAnI ke bAhara ke bhAgameM cAroM tarapha vanaSaNDa kA varNana karate haiM-'jamiyANaM rAyahANINaM' ityAdi ___ 'jamiyANaM rAyahANINaM cauddisiM' yamikA rAjadhAnIke cAroM ora 'paMca paMca joyaNasae avAhAe cattAri vaNasaMDA paNNattA' pAMcaso pAMcaso yojanake vyavadhAnameM cAra vanaSaNDa kahe gaye haiN| 'taM jahA' ve vanaSaNDa isa prakArake the / 'asogavaNe' azokavana, isake pUrva meM 1 'sattavaNNa daNe' saptaparNa vana yaha dakSiNameM2 'caMpagavaNe' campakavana, yaha pazcimameM 3 'cUyavaNe' Amravana, yaha uttara dizA meM __ aba vanaSaNDakA mAna kahate haiM-'teNaM vaNasaMDA' vaha vanaSaNDa 'sAiregAI' kucha adhika 'pArasa joyaNasahassAI AyAmeNa bAraha hajAra yojana ki lambAI ahIMyA grahaNa karIne samajI levuM. te varNana vijayadvAranA varNananA prasaMgamAM AThamAM sUtranI TIkAmAM kahela che. tethI te tyAMnI samajI levuM yamikA rojadhAnInA bahAranA bhAgamAM cAre tarapha Avela vanakhaMDanuM varNana karavAmAM bhAva cha. 'jamigANaM rAyahANINaM' tyA 'janigANaM rAyahANINaM cauddisiM' yami 24dhAnInI yAre hizAmA 'paMca paMcajoyaNasae avAhAe cattAri vaNasaMDA paNNattA' 5yse| paaNyse| yArAnanA vyavadhAna vA yAra vanaSa 4aa cha. 'taM jahA' te naSa' mA prabhArI che 1 'asogavaNe' mApana tanA pUrva bhI 'sattavaNNavaNe' sApa vana mA kSiA zAmA che 2 'caMpagavaNe' 54vana, zya pazcimamA che. 3 'cUyavaNe' mAmravana uttara zAma che. have vanaparnu bhaan-prbhaae| vAmAM Ave che 'teNaM vaNasaMDA' se panapa 'sAire. gAI' 476 padhAre 'bArasa joyaNa sahassAI AyAmeNaM' mA2 12 yAnanI mAvA
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 jambUdvIpaprAptisUtra 'paMca' pazca-paJcasaMkhyAni 'joyaNasayAI' yojanazatAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa, . 'patteyaM 2' pratyekaM 2 catvAro'pi vanapaNDAH 'pAgAraparicikhattA' prAkAraparikSitAH-caraNapariveSTinAH, kiNhA' kRSNA:-kRSNavarNAH, etatpadopalakSato jambUdvIpapadmavara vedikA prakaraNagataHsampUrNo 'vaNasaMDavaNNo' vanapaNDavarNakaH tathA 'bhUmIo pAsAyavaDeMsagAya bhANiyavyA' bhUmayaH prAsAdAvataMsakAzca bhaNitavyA:-vaktavyAH, tatra vanapaNDabhUmibhAgayovarNakaH paJcamapaSThasUtrAbhyAM grAhyaH, prAsAdAvataMsakavarNakazca rAjapraznIyasUtrasyASTapaSTitamasUtrasya matkRta subodhinI TIkAto'tratyApTamasUtra TIkAtazca vodhyaH, tathaiva bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH ullokaH saparivArANi siMhAsanAni ca vaktavyAni, tatra khalu catvAro devA mahardinA yAvat palyopamasthitikAH parivasanti, tadyathA-azokaH1 saptaparNaHzcampaka:3 cUtaH4, tatrAzokanAmA. devo'zokavanaprAsAde parivasati, evaM zeSeSu triSvapi vanasadRzanAmAnastrayo devAH parivasanti / vAle haiM / 'paMca joyaNalayAI vikkhaMbheNaM pAMcaso yojanakA isakA viSkaMbha coDAI-hai / 'patteyaM pratyeka vanaSaNDa 'pAgAra parikkhittA' prAkArase pariveSTita haiN| 'kiNhA' kRSNAH kRSNavarNa se yukta the kRSNAdi padopalakSita padasamRha jaMbUdIpa panavara vedikA prakaraNameM kahe anusAra 'vanasaMDavaNNao' sapUrNa vanapaNDakA varNana kaha lenA cAhie / tathA-'bhUmio pAsAyavaDeMsagA ya bhANiyanvA' bhUmi evaM prAsAdAvataMsaka kahanA cAhie' usameM vanaSaNDa aura bhUmibhAgakA varNana pAMcave evaM chaThe sUtrase kahanA cAhie / tathA prAsAdAvataMsakakA varNana rAjapraznIya sUtrake 6 veM sUtrakI mere dvArA kI gaI subodhinI TIkA se jambUdvIpa prajJaptike AThaveM sUtrakI TIkAse samajha leveN| vaha isa prakAra hai-usakA bhUmibhAga bahusama evaM ramaNIya hai, ulloka-agAsI vAle haiM usameM saparivAra siMhAsana kahe gae haiN| usameM cAra deva jo ki maharddhika yAvat palyopamakI sthitivAle hai cAra devake nAma isa prakAra haiM-azoka1, saptaparNa2, campaka3, evaM cUta4, usameM azoka 4sA . 'paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM pAMyaso yojanA tabhanA vila-paDANA 4sa cha, 'patteyaM patteya' 424 panapa 'pAgAraparikkhittA' pAyI jAye cha. 'kiNhA' kRSNa-kuNu varNavALA che. karuNAdi padathI bedhakarAtA padasamUha jaMbudvIpanI padmavaradikAnA 542zubhAM / prabhArI 'vanasaMDavaNNao' saMpUrNa vana vana 4DI na tabhA 'bhUmio pAsAyavaDesagAya bhANiyavvA' bhUbhimata prAsa hAtasa san mp . temAM vanaNaMDa ane bhUmibhAganuM varNana pAMcamAM ane cha sUtramAMthI kahI levuM joI e tathA prAsAdAvartAsakanuM varNana rAjaprazrIya sUtranA 68 mA sUtranI mArA dvArA karavAmAM Avela sudhinI TIkAmAMthI samajI levuM. te varNana A pramANe che-tene bhUmibhAga basama ane ramaNIya che. ulleka-agAsIvALA che. temAM saparivAra siMhAsana kahevAmAM a velA che. cAra deva ke jeo mahaddhika yAvata popamanI sthitivALA che. temAM cAra nAma A pramANe kahelA che. azoka 1 saptaparNa 2 campaka 3 ane cUta 4
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yama kA rAjadhAnyorvarNanam 207 ___ atha yamikayorantarbhAgavarNakamAha-'jamiyANaM' ityadi, 'jamigANaM rAyahANINa yamikayo rAjadhAnyoH pratyekam 'aMto' anta:-madhyabhAge 'bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNane bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, tasya 'vaNNagotti' varNakaH prAgvadbodhyaH yathA prAra AliGgapuSkaramiti vA yAvat paJcavarNairmaNibhirUpazobhitaH vanapaNDa vihIno yAvad bahavo devAzca devyazcA''sate yAvad viharantIti paryanto'bhihitaH so'trApi grAhyaH, vizepajijJAsubhiH paJcamaSaSThasUtre vilokanIye / 'tesi NaM vahusamaramaNijjANaM bhUmibhAgANaM vahumajjhadesamAe' teSAM ca bahusamaramaNIyAnAM bhUmibhAgAnAM bahumadhyadezabhAgaH, 'ettha NaM' atra-atrAntare khalu 'duve uvayAriyAlayaNA' ve upakArikAlayane-upakaroti-upaSTabhnAti prAsAdAvataMsakAnItyupakArikA-rAjadhAnIpatisatkagrAsAdAvataMsakAdInAM pIThikA, anyatratviyamupakAryopakAriketi prasiddhA, uktaM ca-'gRhasthAnaM smRtaM rAjJAmupakAryopakArikA' iti sA layanamiva-gRhamivetyunAmadhArI deva azoka vana ke prAsAda meM nivAsa karate hai, isI prakAra bAkI ke tInoM deva vana sarIkhe nAma vAle tat tat prAsAdoM meM nivAsa karate haiN| ___ aba yamikA rAjadhAnIke andarake bhAgakA varNana karate haiM-'jamigANaM' i0 'jamigANaM rAyahANINaM' pratyeka yamikA rAjadhAnIke 'aMto' madhyabhAgameM 'bahasamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' atyanta sama evaM ramaNIya bhUmibhAga kahA gayA hai| usakA varNana 'vaNNagotti' jaise pahale AliMga puSkarake samAna yAvat pAMca varNa vAle maNiyoMse zobhAyamAna the evaM aneka deva evaM deviyAM zayana karate hai yAvat vicarate hai yaha kathana paryanta prathama kahe anusAra samajha leveM vizeSa jijJAsu pAMcaveM evaM chaThA sUtra meM dekha leveN| __'tesiNaM bahusamaramaNijjANaM bhUmibhAgANaM bahumajjhadesabhAe' yaha bahusamaramaNIya bhUmibhAgake ThIka madhyabhAgameM 'etthaNaM' yahAM para 'duve upayAriyAlayaNA' do upakArikAlayana arthAt prAsAdAvataMsaka pIThikA jo upakArikAke nAmase prasiddha te azaka nAmavALA deva azekavananA prAsAdamAM nivAsa kare che. e ja pramANe bAkInA traNe deve vananA nAma sarakhA nAmavALA e-e prAsAdamAM nivAsa kare che. 6 ybhi| sayAnInA maranA bhAganu paryuna 42vAmAM Ave che. 'jamigANaM. 'jamigANaM rAyahANINa' 424 yabhi pAnInA 'aMto' madhya bhAgamA 'bahasamaramaNijje bhamibhAge paNNatte satyata sama bhane 2bhaNIya sevA bhUmimA 49 che. 'vaNNa jotti" varNana jema pahelAM AliMga puSkaranI sarakhA yAvat pAMca varNavALA maNiyothI zobhAyamAna hatA. temaja aneka de ane deviyo zayana kare che. yAvat vicare che. A kathana paryanta pahelAM kathanAnusAra samajI levuM. ____ 'tesiMNaM bahusamaramaNijjANaM bhUmibhAgANaM bahumajjhadesabhAe' te maI sabharamaNIya bhUmi bhAganA parAma2 madhya bhAgamA 'etthaNaM' maDiyAM 'duve uvayAriyAla paNA' meM 64kArikAlayana arthAta prAsAdAvataMsaka pIThikA ke je upakArikAnA nAmathI prasiddha che. kahyuM
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 / jambUdvIpaprajJaptisUtra pakArikAlayanaM, tacca dvayorAjadhAnyorekaikamiti dve te iti dvitvena nirdeza iti upakArikAlAne 'paNNattA' prajJapte, tayormAnAdyAha-'bArasa' ityAdi-'vArasa noyaNasayAI AyAmaviksaMbheNaM' 'dvAdazayojanazatAni AyAmaviSkambheNa-daiyavistArAbhyAm , mULe samAhAradvanchaH, 'tiNNi joyaNasahassAI trINi-trisaMkhyAni yojanasahasrANi 'satta ya' sapta-saptasaMkhyakAni 'paMcANaue' paJcanavatAni-paJcanavatyadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA prajJapte iti pUrveNa sambandhaH, evamagre'pi 'addhakosaM ca' akroza-krozasyAI 'vAhalleNaM' vAhalyena-piNDena, 'savvajavRNayAmayA' sarvasambanadamaye-rAtminA jAmbUnadamayejamvUnadabhavottamajAtisuvarNamaye tathA 'acchA' acche-AkAzaraphaTikavanimale, 'patteyaM2' pratyeka ve api 'paumavaraveiyAparikkhittA' padamavaravedikA parikSipte-padamavaravedikAbhyAM parikSipte-parivepTite, 'pAyara' pratyekara-dvayoH 'vaNasaMDavaNNao' vanapaNDavarNakaH vanapaNDayoH hai| kahA bhI hai-'gRhasthAnaM smRtaM rAjJA mupakAryopakArikA' rAjAoMkA gRhasthAna upakArikA evaM apakArikA se yukta kahA hai / vaha gRha ke jaise upakArikAlayana donoM rAjadhAnI meM eka ekake kramase do 'paNNatte' kahe haiM / ava upakArikAlayanakA mAnAdi kahate haiM-'cArasa' ityAdi ___ 'cArasa joyaNasayAI AyAmavikAvabheNaM' bAraha yojana ke lambe cauDe hai 'tiNi joyaNa sahassAI' tIna hajAra yojana 'sattaya paMcANaue joyaNasae' sAtaso paMcANu yojana 'parikkheveNaM' isanA parikSepa haiM 'addhakosaM ca' AdhAkosa kI 'bAhalleNaM' moTAI hai 'savvajaMbUNayAmayA' sarvAtmanA jaMbUnadamaya uttama suvarNa bhaya hai.| 'acchA' AkAza evaM sphaTika sadRzanirmala hai / 'patteyaM 2' pratyeka arthAt donoM upakArikAlayana 'paumavaravejhyA parikkhittA' padmavara vedikA se pariveSTita hai 'patteyaM 2' donoM 'vaNasaNDavaNNao vanaSaNDa varNana paraka padasamUha pa cha.-'gRhasthAnaM smRtaM rAjJAmupakAryopakariko zayAnA sthAna 6524 mana m541rikAthI yukta kahela che. e upakArikalayana beu rAjadhAnIyomAM gRhanA rUpamAM eka ekanA bhathI me. 'paNNattA' 4aa che. have. 65424sayananA bhAnA prabhAra mata cha. 'vArasa' tyA 'bArasa joyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNa mArasA yogana 28mA eil pA che. 'tinni joyaNasahassAI' na 12 yA 'sattaya paMcANaue joyaNasae' sAta paMcA yona parikkheveNaM' tenA parikSa5 49sa cha. 'addhakosa ca' mA TahI 'bAhalleNaM' tanI ants che. 'savba jaMvUNayA mayA' sazata bhUna nAmanA uttama suvarSa bhaya che. 'acchA' maa4|22 mana Ti saramA nirbhara cha. 'pattaya 2' 124 TI 28 65. . 24 sayana. 'paumavaraveiyA parikkhittA' padmapa2 vI pITAyasa . 'patteyaM manA 'vaNasaMDa vaNNao' panapanA vana samAdhI 5ho 'bhANiavvo' hI vA na. 21
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH su. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam ra0 varNakaH- varNanapara padasamUho 'bhANiyanbo' bhaNitavyaH - vaktavyaH, sa ca paJcamastrokta jambUdvIpajagatIcanapaNDa vivaraNa to bodhyaH, upakArikAlayanamadhye caturdizi 'tisovANapaDikhvagA' trisopAnapratirUpakANi sundarArohAvarohatrimArga 'toraNa cauddisiM' toraNacaturdizItyatra toraNeti - luptavibhaktikaM padam tena toraNAnIti pRthak bodhyam, tatazcaturdizi pUrvAdi dik catuSTaye toraNAni - vahirdvArANi catvAri, tathA 'bhUmibhAgA ya' bhUmibhAgA upakArikAlayanamadhye 'bhANiyavyatti' bhaNitavyAH, iti, tatsUtrANi jIvAbhigamopAGgagatAni krameNaivam -' se saMDe deNAI do joyaNAI cakkavAlavikkhaMbheNaM upayAriyAlayaNasamae parikkheveNaM, tesi NaM uvayAriyAlayANaM cauddisiM cattAri tisovANapaDihavA paNNattA, vaNNao, tesi NaM tisovANapa DirUcagANaM purao patteyaMra toraNA paNNattA, vaNNao, te siNaM upayAriyAlayANaM upi bahu: samaramaNijje bhUmibhAge paNNace jAva maNIhiM vasobhie iti etacchAyA vyAkhyA ca sugamA / 'bhANiroat' kahanA cAhie / vaha pada samUha pAMcaveM sUtra meM jaMbUdIpa jagatI evaM vanaSaMDake varNana prasaMgase jJAta karaleveM / upakArikAlayana ke madhya meM cAroM tarapha 'tisovANapaDiyA' suMdara Aroha avaroha yukta trimArga kahe haiM 'toraNa cauhisiM' cAroM dvArake cAroM dizAmeM toraNa cAra kahe haiM 'bhUmibhAgAya' uparikAlayana ke bIca meM bhUmibhAga 'bhANiyavvati' kahanA cAhie tatsaMbaMdhi sUtrapATha jIvAbhigama upAMga meM kahe haiM vaha krama se isa prakAra hai 'se NaM maNasaMDe desuNAI do joyaNAI cakkavAla vikrameNaM uvariyAlapaNa samae parikveveNaM' lekhiNaM uvariyAlayaNANaM uddisi cantAri tisovANapaDibA paNNattA, vaNNao teliNaM tisovANapaDivanA purao patteyaM 2 toraNA paNNattA / vaSNao 'tersiNaM upayAriyAlayagANaM upi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNate jAba maNIhi jabasobhie iti' aba yamaka devake sUla prAsAdakA varNana karate haiM- 'tassa NaM' upara meM varNita vruCna sa'kha'dhI pado pAMcamAM sUtramAM jamUdrIpanI jagatI ane vanakhaMDanA va`nanA prasa'gathI sabhala devAM upassiyananI pathamAM yAre manuye 'tisovANaparuivagA' utaravA tharadAne manuhU mevA suMdara bhArga asA he 'toraNa cauddisiM' yAre haravAlanI yAre dvizAbhAM tAra uDelA che. 'bhUmibhAgAya' tebhana lUbhilAga 'bhANiyavvo' uddhiye the varSAna saMdhI sUtrapATha vAbhirAma nAmanA upAgama usa che. te ubhathI yA pramANe che -' se NaM vaNasaMDe desUNAI do joyaNAI cakkavAlavikkhabheNa uvariyAlayaNasamae parikkheveNaM tersiNaM uvariyAlayaNANaM cauddisiM cattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA daNNao tesi NaM tisovANaparivagANaM purao patte 2 toraNA paNNattA vaNNao tesiNaM udariyAlayaNANaM uppiM vahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte jAva maNihi uvasobhie iti' huve yabha devanA bhUla AsAnu varSAna 42vAmAM Ave che.'tassa NaM' u52 varNuna zvAmAM Ave upahArAayananA 'bahumajjhadesabhAe' ma. ja0 27
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 jambUdvIpaprAptisane ___ atha yamakadevayomUlaprAsAdasvarUpamAha-'tassa NaM' ityAdi-'tassa NaM tasya-anantaroktasya upakArikAlayanasya khalu 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAgaH, 'ettha the' atra-atrAnsare khalu 'ege pAsAyaba.sae paNNatte' ekaH prAsAdAvataMsakaH prajJaptaH, asya mAnamAha-vAvaDiM dvApaSTi-dvApaSTi saMkhyAni 'joyaNAI addhajoyaNaM ca' yojanAni arddhayojanaM ca-yojanasyAce va 'uddhaM uccattaNa' Urdhvamuccatvena, 'ikatIsaM ekatriMzatam-ekatriMzasaMkhyAni 'joyaNAI yojanAni 'kosaM ca' krozaM ca 'AyAmavizkhaMbheNaM' AyAmavisbheNa-deya vistArAbhyAm prajJaptA, tasya 'vaNNao' varNako'pTamasUtragatavijayaprAsAdAnusAreNa bodhyA, 'ulloga' ullokouparitanabhAgo, 'bhUmibhAgA' bhUmibhAgau-adhobhAgau, 'sIhAsaNI saparivArA' siMhAsane saparipAre-sAmAnikAdi muraparivArANAM bhadrAsanarUpaparivArasahite, epAmullokAdInAM dvitvena prAsAdasya caikatvena vivakSA sUtrakArapravRttivaicivyAta, atha malaprAsAdAvataMsakasya parivAraprAsAdapaktitrayaM prarUpayati-"evaM pAsAyapaMtIjo' ityAdi-evaM' evaM-mUlaprAsAdAvataMsakavat 'pAsAyapaMtIo' prAsAdapaGktayaH-parivAraprAsAdazreNayo jJAtavyAH, tAzca jIvAbhigamAd upakArikAlayana kA 'bahumajjhadesabhAe' yAmadhyadezabhAga hai ettharNa' vahAM para 'ege pAsAyavaDeMsae paNNatte' eka prAsAdAvataMsaka mahala vizepa kahA hai / usa prAsAdAvataMsaka kA mAnAdi kA varNana karate haiM 'bAhi~ joyaNAI addhajoyaNaM ca uddhaM uccattaNaM' sADi bAsaTha yojanakI usakI uparakI taraphakI UMcAi kahI hai| 'ikatIsaM joyaNAI kosaM ca AyAmavikhaMbheNaM' ekatIsa yojana aura eka kosa kA usakI lambAi coDAI kahI hai, usakA 'vaNNao' varNana AThaveM sUtra meM vijaya prAsAda ke varNana samAna samajha lene 'ulloyA' Upara kA 'bhRmibhAgA' nIce kA bhUmibhAga 'sIhAsaNA saparivArA' saparivAra siMhAsana arthAt sAmAnikAdi deva parivAra ke bhadrAsana sahita kahanA caahie| ___ ava mUlaprAsAdAvataMsaka kI parivArabhUta tIna prAsAda paMktikA varNana karate 12 madhya bhAgamA 'e-thaNaM' tyA mAgaNa 'ege pAsAyava.sae paNNatte : prAsAhavata's arthAta mahela kahevAmAM Avela che. have e mahelanA mApanuM varNana kare che. ___vAvarddhi joyaNAI addhajoyaNaM ca uddhaM uccatteNa' sADI mAsa yojananI sanI yA cha. 'iktIsaM joyaNAI kosaM ca AyAmavikkhaMbhaNaM trIsa yauna mana 4 gA rakhA tanamA pApA usa che. tenu 'vaNNao' pana 28mAM sUtramA vinya dAnA vana prabhArI samaya se'. 'ulloyA' mA 'bhUmibhAgA' nAyara bhUmilAya 'sIhA saNA saparivArA' parivAra sahita sihAsanA arthAt sAmAni vagaire hevonA parivAnA bhadrAsane sahita varNana karavuM joIe. have mULa prAsAdAvartasakanA parivAra rUpa traNa prAsAda paMktinuM varNana karavAmAM Ave che
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyovarNanam bodhyAH, tAzca mUlaprAsAdatazcatasRSu dikSu padmAnAmiva pariveSTanarUpA bodhyAH, na punaH sUcizreNirUpAH, tatra prathama-prAsAdapakti pATha evam-'seNaM pAsAyavaDeMsae aNNehiM cauhiM tadaddhaccattapamANamittehiM pAsAyavaDeMsaehiM savao samaMtA saMparikkhitte' etacchAyA-sa khalu mAsAdAvataMsamo'nyaizcaturbhistadoccatvapramANamAtraiH prAsAdAvataMsakaiH sarvataH samantAt saMparikSipta etavyA yA-sa:- mUlaprAsAdAvataMsakaH khalu anyaiH-svAtiriktaiH caturbhiH tadoccatvapramANamAtraiH-atroccatvazabda utsedhaparaH, pramANazabdazca viSkambhAyAmaparaH, tena tasmAtmUlaprAsAdAt mUlaprAsAdamapekSyetyarthaH, arddhas-uccatvam-utsedhaH, pramANamAtraM-pramANamAnaM tadeva pramANamAtram viSkambhAyArUpapramANamena ca yeSAM tAdRzaiH prAsAdAvatasakaiH sarvataH-sarvadikSu samantAt-sarvavidikSu saMparikSiptaH-pariveSTitaH, eSAM saMparikSepaprAsAdAnAmuccatvAdikaM tu sUtrakAraH sAkSAdevAha-'ekatIsaM' ityAdi-te khalu prAsAdAvataMsakAH 'ekatIsaM' ekatriMzatam-ekatriMzatsaMkhyAni 'joyaNAI' yojanAni 'kosaM ca' kroza eka krozaM ca 'uddhaM uccatteNaM' Urdhvamuccatvena, 'sAiregAI' sAtirekANi-arddhakrozAdhikAni 'addhasolasa joyaNAI' arddhaSoDazayojanAni-sAIpaJcadazayojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa-daiya-vistArabhyAm 1, atha 'viiyapAsAyapaMtI' dvitIyaprAsAdahaiM- evaM' mUlapAsAdAvataMsaka ke samAna 'pAlAya paMtIo' parivArabhUta prAsAda paMktiyoM kA varNana samajaleveM / usakA varNana jIvAbhigama sUtra se jaanleveN| ve paMktiyAM mUlaprAsAdale cAroM dizAmeM padmoM ke samAna pariveSTana rUpa samajaleveM sUci ke zreNi samAna na samajeM __ vahAM prathama prAsAdapaMkti kA varNanarUpa pATha isa prakArahai-'se NaM pAsAyavaDeMsae. cauhiM taduccattapamANamintehiM pAsAyava.saehi savvao samaMtA saMparikkhitte' vaha sUla prAsAdAvataMsaka dUsare usale ardhA UMccatvamamANa vAle cAra prAsAdAvataMsakoM se sarva dizAne arthAt cAroM ora pariveSTita aise kahe gae haiN| ve pariveSTita prAsAdoM ke uccatvAdi svayaM kahate haiM- prAsAdAvataMsaka 'eka tIsaM' ikatIsa 'joyaNAI kosaM ca uddhaM uccattaNa' yojana evaM eka kosa upara 'evaM bhUkha prAsAdAsanI. samAna 'pAsAya paMtIo' parivAra bhUta prAsA pati cenuM varNana samajI levuM. te prAsAda paMkti mUla prAsAdanI cAre dizAmAM kamaLanI jema vIMTaLAyela samajI levI enI paMkti pramANe na samaje. tyA pADasI prAsAtina varNana 35 54 mA prabhArI che. 'se NaM pAsAyava.sae aNNehiM cauhi ta ccattapamANamittehiM pAsAyavaDe saehiM savvao samaMtA saMparikkhitte te maLa prAsAdAvataMsaka bIjA tenAthI adhei uMcAI vALA cAra prAsAdAvata sakethI cAreya dizAmAM arthAt cAre tarapha vIMTaLAyela kahyA che. te vIMTaLAyela prAsAnI uMcAI vigere samAdhI 4thana svaya satra 43 che. te prAsAhAta 'ekatIsaM' menIsa 'joyaNAI
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 jamyadIpaprajJaptistra paGktiH , tatsUcakapAThazcaivam-'teNaM pAsAyacaMtagA aNNehiM carahiM tAdadhuccattappamAgamittehiM pAsAyavaDeMsaehi sancao yAMnA saMrarikyitA' patanchAyA--pAThamAtragamyA, vyAkhyAtu-te-prathamaparatigatAzcatvAraH khalu prAnAdAvAsakA pratye kara anyaH-svabhinnaiH caturbhiH tadoccattapramANagAna-mUlaprAsAdAtmedhaniSkara bhAyAtrapampannaiH-mRlaprAsAdApekSayA caturbhAgapramANaiH prAsAdaiH saMparikSiptAH, ini, ata eva caturdiza catvArazravAra iti saMkalanayA sarve poDaza prAsAdAH, epANuJcannAdikaM nu mahAna gAkSAdevAda-'teNaM pAsAya. vaDeMsagA' te khalu prAsAdAvataMlakA:-'sAregAI' sAtire kANi-arddhakogAdhiyAni : 'paddhasolasajoyaNAI' ArddhapoDazayojanAni-sA pazcayojanAni 'udaM utpaneNaM' ardhvamuccatvena, 'sAiregAI' sAtirekANi-krozacaturthIcAdhikAni 'aTTapAi' aSTamAni-sArddhasapta 'joyaNAI' yojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAma viSkambheNa iti 2, 3tha 'taiyapAsAyapaMtI' tRtIyaprAsAdapaGktiH -tatsUcakapATha evam-'te NaM pApsAyabaDe rAgA aNNehiM cAhi kI aura UMcA kahA hai| 'sAiregA acha adhika addhamolA joSaNAI' AyAmavizvaMbheNaM' sADe paMdraha yojana usakI laMbAI coDAI kahI hai| * aba dUsarI prAsAdapaMkti sUcaka pATha ina prakAra hai-'teNaM pAmAyavaDeMsayA aNNehiM cauhiM tadadhuccatta pamANamitahi pAsAyava.sapahiM sabao samaMtA saMparikkhittA' prathama paMkti meM kahe gae cAroM prAsAdAvaMtasaka, dUsare usase Adhi UMcAivAle mUlaprAsAda se Adhe utsedha AyAmaviSbha vAle mala prAsAda kI apekSA caturbhAga pramANavAle cAra prAsAdoM se pariveSTina kahe haiM, isa prakAra cAroM dizAoMmeM cAra-cAra kAhane saM 16 solaha prAsAda ho jAte haiN| unakI UMcAi Adi mAna sUtrakAra spayaM kahate haiM-'teNaM pAsAyavaDeMsanA' ve prAsAdA. ghataMsaka 'sAtiregAI' ardha phosa adhika 'addhasolAra joyaNA' sADe pandraha yojana 'urdU uccatega' UMcA kahA hai 'sAirelAI pAva kosa adhika 'aTThamAI joyaNAI AyAmavi meNaM' lADesAhabojanakA inakA AyAmaviSbhakahA hai| kosaM ca uddhaM uccatteNaM na mane reTa yA 'sAiregAI 44 padhAre 'addhasolasajoyaNAI AyAmavikhaMbheNa sA 542 yonI tanI CS pApA cha. ve bhI prAsAhata sadhI 54 43 cha-'te NaM pAsAyavaDe sagA aNNehiM cauhiM taddhaccattapamANamittehi pAsAyavaMDaMsarahiM sabao samaMtA saMparikkhittA' paDesI prAsAda paMktimAM kahela cAre prAsAdAvataM saka bIjA tenAthI addhi uMcAIvALA mUla prAsAdaMthI ardhA AyAma vikhaMbha ane usedhavALA mUla prAsAdanA karatAM caturbhAga prAmANuvALA thAra prAsAdethI vIMTAyela che. A rIte cAre dizAomAM cAra cAra kahevAthI 16 sALa bhAsAhI 25 laya che. tanI yA pore prabhAra sUtrahAra svaya matAva cha.-'teNaM pAsAya. paDeMsagA' se prAsAdAta 'sAtiregAI' madhe 3 madhira 'addhasolasa joyaNoI' 312. yauna 'uddhaM uccattaNa' yA 4aa cha, 'sAiregAI' 58 madhi4 'aTumAI
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yama kA rAjadhAnyorvarNanam tadadhuccattappamANamittahiM pAsAyavaDeMsaehiM sanno samaMvA saMparikkhittA' etacchAyA prAgvat vyAkhyAtu-te-dvitIyaparidhigatAH SoDazaprAsAdAvataMsakAH khalu pratyekamanyaizcaturbhistadoccatva pramANamAtrai-mUlaprAsAdApekSayA'STAMzapramANazcatvaviSkambhAyAmaiH sarvataH sanantAt sampari. kSiptAH, ata eva tRtIyapaiktigatAH prAsAdAcappaSTiH, epAmuccatvAdikaM sUtrakRt svayamAha'te NaM pAsAyakDeMsagA' te- catuSpaSTirapi prAsAdAvataMsakAH khalu 'sAiregAI' sAtirekANi -arddhakozAdhikAni 'addhahamAI' aSTimAni-sA sapta 'joyaNAI yojanAni 'uddhaM ucca. tteNaM' Urdhvamuccatvena, 'sAiregAi sAtirekANi-sAIkrozASTamAMzAdhikAni 'adhuTThajoyaNAI' adhyuSTayojanAni-adhyuSTAni-sArddhatRtIyAni yojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambhena-dairdhya-vistArAbhyAm eSAM sarveSAM 'vaNNao' varNakaH-varNanaparaH padasamUhaH 'sIhAsaNA saparivArA' siMhAsanAni ca saparivArANi-sAsAnikAdi suraparivArANAM bhadrA___ aba 'takSya pAsAyapaMtI' tIsarI prAsApaMkti kA varNana karate haiM-teNaM pAsAyavaDeMsagA aNNehiM cAhiM tadadhuccattapamANamittehiM saghao samaMtA saMparikkhiMttA' dUsarI paridhigata solaha prAsAdAvataMsaka pratyeka dUsare usale Adhe UMce aise cAra prAsAdAsaka kI jo mUla prAsAda kI apekSA aSTamAMza pramANa evaM AyAmaviSkaMbha se cAroM tarapha saMparikSipta kahe haiN| ata:tIsarI paMktigatacosaTha prAsAda hote haiN| usakA uccatvAdi sUtrakAra svayaM kahate haiM-'teNaM pAsAyabareM. sagA' ve 64 cosaTha prAsAdAvataMsaka 'lAiregAI AdhA kosa adhika 'addhamA joyaNAI uddhaM uccatteNaM' sADe sAta yojana UMce kahe haiN| 'sAiregAI' kucha adhika 'ajoyaNAI AyAma vizkhaMbheNaM' sADe sAta yojana ke AyAma viSkaMbhavAle kahe haiM / ina sabakA 'vaNNaoM' varNana paraka pada samUha 'lIhAlaNA saparivArA parivAra sahita siMhAsana arthAt sAmAlikAdi deva ke parivAra ke bhadrAsana rUpa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' sAsAta yona sI tanI mA pAsa che. 3 'taiya pAsAyapaMtI' trI prAsAtinu pAna 4AmA yAce cha.-'teNaM * pAsAyavaDeM sagA aNNehiM cauhi tadhuccattapamANagittehiM savya o samaMtA saMparikkhitA' bIjI paridhigata seLa prAsAdAvaMtasake dareka bIjA tenAthI adhi uMcAIvALA evA cAra prAsAdAvratasake ke je mUla prAsAdanA karatAM AThamAM bhAga jeTalA pramANunA AyAma ane viSkalavALAthI cAre bAju vIMTAyela kahyA che. A rIte trIjI paMktinA cosaTha prAsAhI thAya che. tanI yA vigere pramANa sUtrA2 3nya matAva cha.-'te Na pAsAyava sagA' se 14 prAsAvata' 'sAiregAI' ardhA 16 -madhi4 'addhaTumAiM joyaNAI uddhaM uccatteNe' sAra sAta yena 28mA yA usa cha. 'sAiregAI 444 padhAre 'addhaSTa joyaNAI AyAmavikkhabhaNa' sAra sAta yA 28 // mAyAma 4000 Dasa cha. me mayAnA 'vaNNao' varNana. 44 5 / 'saM hAsaNA saparivArA' parivAra sAthai siMhAsana
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUrya sanarUpaparivArasahitAni prAgvat saMgrAhyANi / atra paktiprAsAdeSu siMhAsanaM pratyekamekaikam, mUlaprAsAde tu mUlasihAsanaM siMhAsanaparivArasahitamityAdi, kSetrasamAsavRttau tathA prathama - tRtIyapaktacoprAsAde parivAratvena bhadrAsanAni dvitIyapaGktau ca parivAratayA padmAsanAni, iti jIvAbhigamopAGge' ityAdi visaMvAdasamAdhAnaM bahuzrutagamyam, yadyapi jIvAmigame vijayadevaprakaraNe tathA zrI bhagavatyaGgavRttau camaraprakaraNe canasraH prAsAdapaktaya uktAH, arrshit yamakAdhikAre tisra evoktA iti bodhyam, timRNAmapi paktInAM prAsAdasaGkalanaivam - mUlaprAsAdena sArddhaM sarveSAM prAsAdAnAM paJcAzItiH saMkhyA 85, athAtra sabhApaJcakaM nirUpayipurAdau sudharmAsa bhAsvarUpamAha - 'tesi NaM mUlapAsAyaca DisayANaM uttarapuratthime' tayoH khala mULaprAsAdAvataMsakayo: uttarapUrvasyAm-IzAna koNe 'disIbhAe' digbhAge dizordvayorbhAge - aMze 'ettha NaM' atra - atrAntare khalu 'jamagANaM devANaM' yamakayordevayoH yogye 'suhaparivAra sahita pahale varNita prakAra se varNana karaleveM / yahA~ paMkti prAsAdoM meM pratyeka ko eka eka siMhAsana kahe hai / mUla prAsAda meM to mUla siMhAsana siMhAsana ke parivAra sahita kSetra samAsa vRtti meM kahe haiM / tathA prathama evaM tIsarI paMkti meM mUla prAsAda meM parivAra rUpa bhadrAsana evaM dUsarI paMkti meM parivAra bhUta padmAsana jIvAbhigama upAGga meM kahA hai / isa visaMvAda kA samAdhAna bahuzruta gamya hai / yadyapi jIvAbhigama meM vijaya deva ke prakaraNa meM tathA zrI bhagavatI sUtra maiM camara ke prasaMga meM cAra prAsAda paMkti kahI hai tathApi yahA~ yaha gamakAdhikAra meM tIna hI prAsAdapaMkti kahI hai| tInoM paMkti prAsAdoM kA saMkalana karane para kula saMkhyA 85 pacAzI AtI haiN| 29 atra sabhA paMcaka kA nirUpaNa karate hue sUtrakAra prathama sudharmAsabhA kA varNana karate haiM- 'tesiM NaM mUla pAsAyavarDigANaM uttara puratthime' una mUla prAsAda ke arthAt sAmAnikAki devanA parivAranA bhadrAsanA rUpa parivAra sahita paDelAM varSoMna karela prakArathI varNana karI levuM. aDhuiM pakti prAsAdemAM darekane eka eka sihAsana kahela che. mULa prAsAdamAM te mULa siMhasana siMhAsananA parivAra kSetra samAsa vRttimAM kahela che. tathA pahelI ane trIjI paktimAM mUla prAsAdamAM parivAra rUpa bhadrAsana tathA khIjI paktimAM parivAra bhUta padmAsana jIvAbhinnama upAMgamAM kahela che. A pheraphAranu samAdhAna mahuzruta ja samajI zake tema che. ne ke jIvAbhigamamAM vijaya devanA prakaraNamAM tathA zrI bhagavatI sUtramAM camaranA prasaMgamAM cAra prAsanda pukti kahI che. tA paNa ahiMyA camakAdhikAramAM traNa ja prAsAdapa kti kahela che. traNe prAsAdapa ktinA prAsAdo meLavavAthI 85 paMcAsI thAya che. have sabhA pa'cakranu nirUpaNa karatA sUtrakAra pahelA sudhamAM sabhAnu varNana kare che. 'tesi NaM mUlapAsAyavahiMsayANaM uttarapuratthime' me bhUsa AsAhAva tasAnI IzAna 'disIbhAe~'
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAtyorvarNanam mmAo' sudharme-muSTu zobhano dharma:-sAparAdhaniraparAdhanigrahAnugrahalakSaNo rAjadharmoM yatra te tathA, etannAmnyau 'sahAo' sabhe pratyekamekaikaiti dve 'paNNattAo' prajJapte, tayormAnAdyAha-'addhaterasa' ityAdi 'addhaterasajoyaNAI' arddhatrayodazayojanAni 'AyAmeNaM chassa kosAI' AyAmena SaT sakrozAni 'joyaNAI' yojanAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa vistAreNa 'Nava joyaNAI uddhaM uccatteNaM' nava yojanAni Urdhvamuccatvena, anayorvarNakasUtramatidizati-granthalAghavAryam 'aNegakhaMbhasayasaNNiviTThAo' anekastambhazatasanniviSTe ityAdipadaghaTitaM tadvarNanaparaM sUtraM bodhyam etAvatA'parituSyannAha-'sabhAvaNNao' iti sa ca jIvAbhigamokto grAhyaH, sa caivam'aNegakhaMbhasayasaNNiviTThAo abbhuggayamukayavaharaveiyA toraNavararaiyasAlabhaMjiyA susiliTThavisihasaMThiyapasatthaveruliyavimalakhaMbhAo NANAmaNikaNagarayaNakhaiyaujjalabahusamasuvibhattaizAna (koNa) 'disImAe' dizAkI ora 'ettharNa' yahA para "jamagANaM devANaM' yamaka deva ke 'suhammAo' sudharmA nAma kI 'sahAo' do sabhA pratyeka kI eka eka ke kramase 'paNNattAo' kahI gaI hai / ____ aba sUtrakAra usakA mAnAdi pramANa kahate haiM-'addhaterasa joSaNAI AyAmeNaM' isakA AyAma-laMbAI sADe bAraha yojana kI hai| 'cha sakosAI joyaNAI vikkhaMbheNaM' isakI coDAI eka kola adhika cha yojana kI hai-'Nava joyaNAI uddhaM uccattaNa' nava yojana kI inakI UMcAI kahI hai 'aNega khaMbhasayasaNNividvAo' aneka staMbha zata sanniviSTa ityAdi pada ghaTita usakA varNana samajhaleveM ! vaha 'sabhA vaNNao sudharmA sabhA kA varNana jIvAbhigama sUtra meM kahe anusAra grahaNa kaha lenA vahAM para sabhA kA varNana isa prakAra hai 'aNega khaMbhasayasanniviTThAo abhuggaya sukaya vairaveiyAtoraNavararaiyasAlabhaMjiyA susaliTTha visiTa saMThiya pasattha veruliyavimalakhaMbhAo NANAmaNikaNagarayaNa khaiya ujjala bahusamasuvibhattabhUmibhAyAo IhAmiga usabha turagaNaramagara vihaga hizanI ta23 'etthaNa' mI mAgaNa 'jamagANaM devANa' yama hevanI 'suhammAo' sudharmA nAmanI 'sahAo' meM salAmI 24nI me yenamathI 'paNNattAoM 49 che. . sUtrA2 tenu mAnA prabhAra matAva cha-'addhaterasa joyaNAI AyAmeNaM' tanA mAyAma-mAsA mA2 yojanA cha. 'cha sakosAI joyaNAI vikkhaMbheNaM' tenI par3IjA me 13 madhi cha yonI che. 'Nava joyaNAI uddhaM uccatteNaM' nava yojanA te 60 che. 'aNegakhabhasayasaNNividvAo' mane se stamAthI vIrAya tyA 54 yukta tanu vana sabha7 . 'sabhA vaNNao' sudhAsamAnuna nigama sUtramAM kahyA pramANe samajI levuM joIe. jIvAbhigamasUtramAM sabhAnuM varNana A pramANe che'annegkhbhsysnnivitttthaao abhuggaya sukaya vairaveiyA toraNavararaiyasAlabhaMjiyA susiliTTavisiddha saMThiyapasattha veruliyavimalakhaMbhAo NANAmaNikaNagarayaNakhaiyaujjalavahusamasuvibhatta-bhUmibhAgAo
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 jambUtisUtre bhUmibhAgAo hAmigAusabhaturagaNaramagara vihagavAlaga kiMnararurusara bhacamarakuMjaravaNalaya paumalayabhatticittAbha saMbhuggayavairaveiyAparigayAbhirAmAo vijjAharajamalajuyalajaMtajuttAoviva accIsahara samAlaNIyAo svagasahassakaliyAo bhisamANIo bhimbhisamANIo calo sAo suhAsAo sassirIyasvAo kaMcaNamaNirayaNathubhiyAgAo NANAvihapaMcavraNaghaTApaDAgaparimaDiyaggasiharAo dhavalAo marIikavayaM viNimmuyaMtIo lAuloiyamahiyAo gosIsasarasasura bhirattacaMda Nadaddara diSNa paMcagulitalAmo uvaciyacaMdaNa kalasAo caMdaNaghaDa sukatoraNapaDidubAradesabhAgAo AsattosattavivagvAriyamalladAmakalAvAbho paMcavaNNasara sasura hi eka ppha. paM jocayArakaliyAo kAlAgurupavara kuMdu rukaturuka dhUvaDatamaghamatagaMdhuddhayAbhirAmA sugadhavaragaMdhiyAo gaMdhavaTTibhUyAo accharagaNasaMghavidhiNNAo divvatuDiyasa sapaNAdiyAo savvarayaNAmaIo acchAo jAva paDivAo' iti etacchAyAcAlA kinara rUrU sarabha cabhara kujara daNalaya par3amalaya bhatticittAo saMbhuggaya vairaveDyA parigayAbhirAmAo vijjAhara jamala juyalajaMtajuttAoviva accI sahasamAlaNIcyao vAmahasmakaliyAo bhimANIo bhinbhisamA pIo loNalesAo suhaphAsAo sassirIyarUvAo kaMcaNa maNiraNathUmiyAgAo NANAviha paMcaraNa ghaMTApaDAyamaMDiyaNa siharAo ghavalAo maror3a kaai viNimmuyaMtAo lADalloiya mahiyAo gosIsa sarasa surabhirata caMdaNadara diNNapaMcaMgulitalAo uvaciyacaMdaNakalasAo caMdaNaghaDasukayatoraNa paDiduvAra deta bhAgAo Asatosatta vijala yaha vagdhAriya malladAma kalAtrAo paMca va sarasa surahi mukka puSphapuMjovayArakaliyAo kAlAgurupavarakuMdurukka turusa thUSa DajAMta maghamaghaMta gaMdhuddhayAbhirAmAo sugaMdhavara gaMdhiyAo gaMdhahi bhUmAo accharagaNa saMgha vikiNNAo divva tuDiya sahasaMpaNAdiyAoM IhAmiga usabhaturagaNaramagara vihagavA laga kiMnararurusarabha camarakuMjarvaNalaya pauma layabhatticittAo khaMbhuggayatra iraveiyApariggayAbhirAmAo vijjAhara jamalajuyalajaMtajuttAo viva accIsaharasamAlIyAo, rUvagasahAsaka liyAo misamANIo bhibbhisamANIo cakkhulloyaNalesAo suhaphAsAo sassirIyarUvAo kaMcamaNirayaNabhUmibhAgAo NANAvihapaMcavaNNaghaMTApaDAgaparimaMDiyaggasiha - rAo dhavalAo maroikavaya viNimmuraMtAo lAulloiyamahiyAo gosIsa sarasa surabhi - raktacaMdaNadara diNNa paMcagulitalAo upaciyacaMdaNakalasAo caMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvaH radesabhAgAo AmattosattaM viulavaTTava gvAriyamalladAmakalAvAo paMcavaNNasarasasu rahimukkapupphajoyAka liyAo kAlAgurupavarakuMdurukkanurukkaMdhUva Dajjhatamaghamagha' tagaMdhuddhruyAbhirAmAo sugaMdhavaragaMdhiyAo gaMdhavaTTibhUyAo accharagaNasaMgha vikiNNAo divva tuDiya sahasaMpaNAdiyAo savvarayaNAmaIo acchAo jAva paDirUvAo' maneDa se udd| stalothI yukta nabhAM rahela su dara vajravedikAnA sudara tAraNAnI upara zAlabhaMjIkA-puttaLIyAnI racanA
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 217 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sR. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam anekastambhazatazaniviSTe abhyudgatasukRtavajravedikAtoraNavararacitazAlabhaJjikAzliSTaviziSTamaMsthitaprazastavaiDUryavimalastambhe nAnAmaNikanakaratnakhacitojjvalavahumamamuvibhaktabhUmibhAge IhAmRgavRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakakinnararuruzarabhacamarakuJjaravanalatApamalatAbhakticitre stambhodgatavajravedikAparigatAbhirAme vidyAdharayamalayugalayantrayukte iva aciH sahasramAlanIye rUpakasahasrakalite bhAsamAne bAbhAsyamAne cakSulauMkanazleSe sukhasparze sazrIkarUpe kAJcanamaNiratnastUpikAke nAnAvidhapazcavarNavaNTApatAkAparimaNDitAgrazikhare dhavale marIcikavacaM vinirmuzcantyau lAyitollayitamahite gozIrpasarasasurabhiraktacandanadaIradattapazcA gulitale upacitacandanakalaze ca-danaghaTamukRtatoraNapratidvAradezabhAge AsaktotsatavipulavRttAvalambitamAlyadAmakalApe pazcavarNasarasasurabhimuktapuSpapuJjopacArakalite kAlAgurupravarakundusaca rayaNA maIo anchAo jAva paDirUvAo' aneka seMkaDoM staMbho se yukta samIpastha sukRta vajravedikA ke zreSTha toraNa ke Upara zAlabhaJjikA -puttalikA kI racanA vAlI acche prakArase saMsthita prazasta vaiDUryamaNi kA staMbha jisa meM haiM aisI aneka prakAra ke maNi, suvarNa evaM ratnoM se jisakA bhUmibhAga khacita ata eva prakAzayukta bhUmibhAga vAlI, IhAmRga vRSabha, turaga, nara, magara, vihaga, vyAlaka, kinnara, ruru, zarabha, camarI gAya, hAthI, vanalatA, padmalatA, ke citra se yukta, stambha ke bhItara vanavedikA honese atyaMta manorama, vidyAdharoM ke yamala yugaloM ke yantra yukta na ho aisI seMkaDo kiraNoM se vyApta, hajAroM rUpoM se yukta, prakAzamAna, atyaMta prakAzamAna netra se avalokanIya sukhada sparzavAle sazrIka rUpavAlI kAMcana, maNi evaM ratnoM kI stupikA vAlI aneka prakAra ke paMcavarNavAle ghaNTA evaM patAkA-dhvaja se jisakA agrazikhara parimaMDita hai aisI zveta kiraNa rUpI kavaca ko choDanevAlI lIpI ponI ataH mahita-zobhila gorocana rasase yukta aise caMdana ke ghaTa se prati dvAra meM toraNa banAye haiM jisa meM aisI vAraM vAra sikta karane se baDi evaM golAkAra laMbI mAlAoM ke samUhavAlI pAMca vALI sArI rIte rahela zreSTha vaiDUryamaNinA staMbha jemAM che, evA aneka prakAranA maNi. suvarNa temaja ratnathI jene bhUmibhAga jaDele che ane eTale ja prakAravALe che tathA ekadama sarakhA ane suvibhakta bhUmivALI, IhamRga, vRSabha, turaga, nara, magara, siMha, cAlaka, kinara, 33, zarabha camarI-gAya, hAthI, vanalatA, palatAnA citrothI yukta staMbhamAM vA vedikA hovAthI, atyaMta marama, dyiAdharanA yugalo yaMtrayukta ja na hoya ? evA seMkaDe kiraNathI vyApta, hajAro rUpothI yukta, prakAzamAna, atyata prakAzamAna AMkhothI jevA lAyaka, sukhada pavALI, sazrIkarUpavALI, kAMcana, maNi tathA ratnanI stulpikAvALA aneka prakAranA pAMca varNavALA ghaMTA temaja patAkA-dhajAothI jene agrabhAga bhAya mAna che, evI, dhoLA kiraNarUpI kavacane choDavAvALI, lIpela tathA dhULela, ane tethI ja mahi-bhita gerecana rasathI yukta evA caMdananA ghaDAothI dareka dvAramAM teraNa ja028
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 jambUdvIpaprabaptisUtre ruSkaturuSkadhUpadahyamAnamaghamaghAyamAnagandhodbhUtAbhirAme sugandhavaragandhite gandhavartibhUte apsarogaNagaGghavikIrNe divyatruTitazabdasaMpranadite sarvaratnamayyau acche yAvat pratirUpe' iti, etavyAkhyA caturdazapaJcadazasUtroktasiddhAyatanavarNakAnusAreNa vodhyA, tatra napuMsakatvenaikatvena ca padanirdezaH, atra strItvena dvitvena ca padanirdeza iti tata etAvAn bhedo'nyatsarva samAnam / navaram -apsarogaNasaGghavikIrNe-apsarogaNa-apsaraH parivArAsteSAM saGghana samudAyena vikIrNe vi-samyak-zobhanatayA koNeM vyApte tathA divyatruTitazabdasaMpranadite-divyAnAM-divi bhavAnAm truTitAnAM-vAghAnAM ye zabdAstaiH sam-samyak pra-prakarpaNa nadite-zabdite sarvaratna. mayyAvityAdi prAgvat / / . atha tayoH samayoH kati dvArANi santItyAha-'tAsi NaM sabhANaM' ityAdi-'tAsi NaM sabhANaM muhammANaM' tayoH-sudharmayoH khalu sabhayoH 'tidisi' tridizi-timpu dikSu 'tao varNa vAle sarasa sugandhita puSpoM ke puJja se lakSita, jalate kAlAgara zreSTha kuMdurukka, turuSka, ke dhUpa se maghamaghAyamAna gaMdhase abhirAma-zreSTha sugaMdhase sugandhita gaMdha kI guTikA samAna apsarAoM ke saMgha dvArA vikIrNa divya truTita zabda se zabdAyamAna sarva prakArase ratnamayI accha yAvat pratirUpa, Adi vyAkhyA caudahaveM evaM paMdrahaveM sUtra meM varNita siddhAyatana varNana ke anusAra samaja leveM / vahA~ para napuMsakatvase aura ekavacana se varNana kiyA hai| yahAM para strI liMga evaM di. vacana se kahanA cAhie, itanA hI vahAM kA varNaka ke sAtha bhera hai, anya saya samAna hai vizeSa yaha hai-'apsaroMgaNasaGghavikIrNe' apsarAoM ke saMgha samudAyase vyApta, divya truTita zandase zabdAyamAna, sarva ratnamaya ityAdi prAgvat varNita kara leveN| ____ aba ve sudharma sabhA ke kitane bAra the vaha sUtrakAra kahate haiM-'tAsiM NaM sabhA NaM suhammANaM' ve sudharmasabhA ke 'tidisiM' tInoM dizAoM meM 'taodArApaNNattA' banAvela che. evI tathA vAraMvAra chaMTakAva karavAthI moTI ane galAkAra lAMbI mALAonA samUhathI, pAMca varNavALA sarasa sugaMdhita puSponA puMja-samUhathI jovAtI kalAgura, uttama muMdara, turUSkanA dhUpathI maghamaghAyamAna gaMdhathI abhirAma, zreSTha sugaMdhathI sugaMdhita gaMdhanI gaLI sarakhA, asarAonA samuha dvArA verAyela divya truTitanA zabdathI zabdAyamana sarva rIte ratnamaya acha yAtmatirU vigere vyAkhyA caudamA ane paMdaramAM sUtramAM varNavela siddhAyatananA varNana pramANe samajI levI. tyAM napuMsakathI ane eka vacanathI varNana karela che, ane ahiMyAM strIliMga ane dvivacanathI kahevAnuM che. eTale ja e panithI yA vanamA 32342 42vAnA che. vizeSatA mA prabhArI che.-'apsarogaNasaMghavikIrNa asamAnA samuhArathI vyApta, hivya, RTitanA zahAthI zahAyabhAna bhuuvnmaya ItyAdi pahelAnI jema varNana karI levuM. ve sudhama sasAnA yA vA chame sUtradhAra 4 cha-'tAsiMNaM sabhANaM suhammA __Na me sudharma samAnI 'tidisi' RNe hizAmAmA 'tao dArA paNNattA' traya 42vAnamA
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam dArA paNNattA' trINi dvArANi prajJaptAni, teSAM mAnAdyAha-'te NaM dArA' tAni khalu dvArANi 'do joyaNAI uddhaM uccatteNaM' dve yojane Urdhvamuccatvena, 'joyaNaM vikkhaMbheNaM' yojanaM viSkambheNa-vistAreNa, 'tAvaiyaM ceva' tAvadeva-yojanapramANameva 'paveseNaM' pravezena-sabhAntaH pravezasthalAvacchedena prajJaptAnIti pUrveNa sambandhaH, trINyapi 'seyA vaNNao' varNena zvetAni-zukla. varNAni, ityupalakSaNaM sampUrNadvAravarNakasya etadevAha-varNakaH-sampUrNoM varNanaparaH padasamUho'tra bodhyaH, sa ca kimparyantaH ? ityAha-'jAva vaNamAlA' yAvad vanamAlA-vanamAlApadaparyantaH, ayaM varNako'STamasUtrAdvijayadvAravarNakAnusAreNa saGgrAhyaH, ___ atha mukhamaNDapAdi SaTkaM nirUpayitumAha-'tesi gaM' ityAdi-'tesi NaM' teSAm-anantaroktAnAM khalu trayANAM 'dArANAM purao' dvArANAM purata:-agre 'patteyaM2' pratyekam 2-ekaikasya 'tao muhamaMDavA' trayo mukhamaNDapA:-sudharmAsabhAdvArApravartino maNDapA:-devajanAzrayAH 'paNNattA' tIna dvAra kahe haiM 'te NaM dArA' ve dvAra 'do joyaNAI uddhaM uccatteNaM' do yojana ke UMce 'joyaNaM vikkhaMbheNaM' eka yojanA inakA vistAra hai, 'tAvaiyaM ceva paveseNaM' itanA hI inakA praveza kahA hai / tInoM dvAra 'seyA vaNNao' zvetavarNa vAle kahe haiN| yahAM para zveta pada upalakSaNa hai ataH saMpUrNa dvAra kA varNana karane vAle pada samUha yahAM khleveN| vaha varNana kahAM taka kahanA cAhie ? isa zaMkA kI nivRtti ke lie kahate hai 'jAva vaNamAlA' vanamAlA pada paryanta varNana yahAM grahaNa krleveN| vaha varNana ADhaveM sUtra meM vijaya dvAra varNana meM kahA hai ataH tadanusAra yahAM para varNita krleveN| aba sUtrakAra mukhamaNDapAdi kA nirUpaNa karate hai 'tesiM NaM dArANaM' Age kahe gae tInoM dvAroM ke 'purao' Age 'patteyaM patteyaM pratyeka ke 'tao muhasaMDavA' tIna mukha maNDapa-sudharma sabhAke dvArake Age rahe huve maNDapa 'paNNattA' kahe haiM4sA che. 'teNaM dArA te baare| 'do joyaNAI uddhaM uccattaMNa meM yoganareTa cha 'joyaNaM vikkhaMbheNe' 8 yApana satanA vistAra cha. 'tAvaiyaM ceva paveseNaM' meTaal mena pradeza 4Dasa cha. . traya baare| 'seyA vaNNao' ghANA 2janA DAvAnu Bhyu cha, ahiMyAM zveta pada upalakSaNa che. tethI saMpUrNa kAranuM varNana karanArA padasamUha ahIM kahI levA joIe e varNana kayAM sudhI kahevAnuM che? e A zaMkAnA samAdhAna bhATa sUtrahAra 4 cha. 'jAva vaNamAlA' vanabhAtA 54 sudhIna the vana mahI' asAyarI levuM. e varNana AThamAM sUtramAM vijaya dvAranA varNana prasaMgamAM kahevAmAM Avela che, tethI tenA varNana pramANe ahIM varNana karI levuM. have. sUtra42 bhUmapAni ni35 42di 4 cha-'tesiMNaM dArANaM' mA DasA na dAronI 'purao' mA 'patteyaM patteyaM' hren| 'tao muhamaMDavA' 3 bhuma bha75 meTa hai sudhabha samAna vAnI 2014 roDamA bha75 'paNNattA' 4 cha.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ .320 jambUdvIpaprajJaptisUtre prajJaptAH, tepAM mAnAcAha - ' te NaM muhamaMDavA' te khalu mukhamaNDavAH, 'addhaterasajoyaNAI' arddhatrayodazayojanAni - sArddhadvAdazayojanAni ' AyAmeNaM' - AyAmena - dairyeNa, 'chassa ko sAI' padaM sakrozAni - ekakroza sa hitAni 'joyaNAI vikkhaMbheNaM' yojanAni viSkambheNa - vistAreNa, 'sAiregAI' sAtireke - kiJcidadhike 'do joyaNAI uddhaM uccatteNaM' he yojane Urdhvamuccatvenaunnatatvena prajJaptA iti pUrveNa sambandhaH, eteSAM mukhamaNDapAnAmapi 'anekastam mazatasa niviSTA' ityAdivarNanaM sudharmAsabhAnusAreNa bodhyam tacca kimparyantam ? ityAha- 'jAva dArA' ityAdi, 'jAva dArA' yAvad dvArANi - mukhamaNDapAnAM dvArANi 'bhUmibhAgAyaMti' bhUmibhAgAMcA bhivyApya varNanaM bodhyam / yadyapyatra sabhAvarNanaM dvAraparyantameva tathaiva mukhamaNDapatre'pi dvAraparyantamevavarNanamAyAti tathA'pi bhUmibhAgaparyantavarNanamatroktaM, jIvAbhigamAdiSu mukhamaNDapa varNaka prasaGge 'bhUmibhAgavarNakadarzanAt, aba unake mAnAdi kahate haiM-'teNaM muhamaMDabA' ve mukhamaMDapa 'addha terasa jopa'NAI AyAmeNaM' sADe bAraha yojana lambe hai 'charasa kosAI' eka kopa sahita chaha 'joyaNAI vikhaNa' yojana viSkaMbha vAle hai arthAt itanA cauDA hai / 'sAire gAIM do joyaNAI uddhaM uccateNaM' kucha adhika do yojana ke UMce kahe hai / ina mukhamaNDapoM ke bhI 'aneka sekaDoM stambhoMse yukta' ityAdi varNana sudharmA sabhA ke varNanAnusAra samaja leveM / vaha varNana kahAM taka kA yahAM grahaNa karanA cAhie ? isake samAdhAnArtha kahate haiM - 'jAva dArA' yAvat dvAravarNana ' evaM bhUmibhAgAyaMti' evaM bhUmibhAga ke varNana paryanta gRhIta kara lenA / yadyapi yahA~ sabhAkA varNana dvAraparyanta hI AtA hai ataH mukhamaNDapa sUtra meM bhI dvAra paryanta hI varNana AsakatA 'hai tathApi yahAM bhUmibhAga paryanta kahA hai vaha jIvAbhigamAdi meM mukhamaNDapa - varNana prasaGga meM bhUmibhAga kA varNana dekhane meM AtA hai ataH aisA kahA hai have tenA bhAnAdinu uthana 4re che- 'teNaM muhamaMDavA' te bhuNabhayo 'addhaterasa jonaNAI AyAmeNaM' sADA mAra yojana neTasAM sAMgA che. 'TassakosAi' 4 haisa sAthai cha 'joyaNAI vikkhaNa' yeogananA viTThala yukta che. arthAt bheTalI tenI yahojAe che 'sAiregAIM do noyaNAI uddha uccatteNaM' 44 vadhAre me yojananI tenI (yAdha hI che. e sukhamaMDapeAmAM paNa aneka se'kaDA staMbhAthI yukta che. ityAdi vaSa~na sudhasabhAnA varSoMna pramANe samajI levuM. e vana kyAM sudhInu ahiyAM grahaNa karavu joI e tenA sabhAdhAna bhATe he che-'jAva dArA' yAvat dvAra varSAna ' evaM bhUmibhAgAyaMti' bhUbhilAganA varNana panta e varNana grahaNu karI levuM. joke ahI" sabhAnuM varNana dvAra panta ja Ave che. tethI mukhama Dapa sUtramAM paNa hAra pantanuM ja vaSa~na AvI zake chatAM ahiM je bhUmibhAga panta levAnu kahela che te jIvAbhigama vageremAM mukhamaDapa varNananA prasaMgamAM bhUmibhAganuM vana
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyovarNanam atha lAghavArtha prekSAmaNDapavarNakamAha-'pecchAgharamaMDavANa' ityAdi-'pecchAdharamaMDavANaM' prekSAgRha-nATayazAlA tasya maNDapAnAM taM ceva' tadeva mukhamaNDapoktameva 'pamANaM' pramANamAyAmaviSkambhoccatvalakSaNaM mAnam bodhyam tathA 'bhUmibhAgo' bhUmibhAgaH-dvArAdArabhya bhUmibhAgaparyantaM sarva vastu varNanIyam , eSu ca 'maNipeDhiyAzrotti' maNipIThikA:-maNimayAsanavizeSA api varNanIyA iti, etAvadarthasUcakaM sUtraM caivam___ 'tesi NaM muhamaMDavANaM puro patteyaM2 pecchAgharamaMDavA paNNatA te NaM pecchAdharamaMDavA addhaterasajoyaNAI' AyAmeNaM jAva do joyaNAI uddhaM uccatteNaM jAva maNiphAso, tesiNaM bahumajjhadesamAe patteyaM2 vairAmayA akkhADayA paNNattA, tesi NaM bahumajjhadesabhAe patteyaM2 maNipeDhiyAbho paNNattAo'tti, etacchAyA'au~ sugamau, navaram-akSapATakA:-akSapATA evAkSapATakAH, te ca catuSkoNArasrAkArA maNipIThikAdhAravizeSA bhavantIti paricayaH, aba saMkSepa karane ke lie prekSAmaMDapa kA varNana kahate haiM-'pecchAgharamaMDavANaM' prekSAgRha-nATayazAlA ke maMDapoM kA 'taM ceva pamANaM' mukhamaMDapa ke jitanA hI pramANa hai arthAtU AyAma viSphaMbha uccatvAdi pramANa mukha bhaMDapa ke jitanA hI hai| 'bhUmibhAgo' dvAra se lekara bhUmibhAga paryanta saba varNana karanA cAhie aura usa meM 'maNipeDhiyAotti' maNimaya Asana vizeSa kA bhI varNana krleveN| vaha batAne vAlA sUtrapATha isa prakAra hai-'tesiNaM muhamaMDavANe purao patteyaM 2 pecchAgharamaMDavA paNNattA, teNaM pecchAgharamaMDavA addha terasa joyaNAI AyAmeNaM jAva do joyaNAI uddhaM uccatteNaM jAva maNi phAso, tesi NaM bahumajjhadesabhAe patteyaM patteyaM vadarAmayA akkhADayA paNNattA tesiNaM bahumajjhadesabhAe patteyaM 2 maNipeDhiyAo paNNattetti' artha sugama hai| akSapATaka-catuSkoNa astrAkAra maNipIThikA AdhAra vizeSa ko kahate haiM karela jevAmAM Ave che. tethI e pramANe grahaNa karavAnuM kahela che. have sa25 421 / bhATe prekSAma'5rnu varNana 42 cha-'pecchAgharamaMDavANa prekSAgRha-nATa zAna mAnu' 'taM ceva pamANaM' bhuma bha'5 289 prabhAra sa cha. arthAt mAyAma qiuet SA prabhAra bhuma bha75nA pramANa 29 / che. bhAmi bhAgo' sArathI vana bhUmimA payata saghA. paNuna 4 sayu, ane tamA 'maNipeDhiyA zotti maNimaya Asana vizeSa nuM varNana paNa karI levuM. te varNana darzaka sUtrapATha mA pramANe cha 'tesiMNaM muhamaMDavANaM purao pattaya patteya pecchAgharamaMDavA paNNatA teNaM pecchAgharamaMDavA addhaterasajoyaNAI AyAmeNaM jAva do joyaNAI uddhaM uccatteNaM jAva maNi phoso, tesiM the vahumajjhadesabhAe patteyaM patteyaM vairAmayA akkhADayA paNNattA, tesiM gaM vaha majjhadesabhAe pattaya patteya maNipeDhiyAo paNNattetti' mA suutrpaatthn| ma sa21 . akSara pATa-cAra khuNavALA astrAkAra maNipaThikAnA AdhAra vizeSane kahe che.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 jambUdvIpaprAptisUtre tAsAM maNipIThikAnAM mAnAdhAha-'tAo NaM' ityAdi-tAbho NaM' tA:-anantaroktAH khalu 'maNipeDhiyAo' maNipIThikAH 'joyaNaM' yojanam-ekaM yojanam 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa-dairdhyavistArAbhyAm, 'addhajoyaNaM' arddhayojanaM 'bAhalleNaM' bAhalyena-piNDena, tAH puna: 'sabvamaNimaIyA' sarvamaNimaya-satminA-sphaTikamarakatAdi-maNimayyaH, 'sohAruNA bhANiyavyA siMhAsanAni bhaNitavyAH, prajJaptA iti pUrveNa sambandhaH, "tesi NaM pecchAgharamaMDavANaM purao' teSAM khala prekSAgRhamaNDapAnAM purato 'maNipeDhiyAo paNNattAbho' maNipIThikAH prajJaptAH 'tAo NaM maNipeDhiyAo do joyaNAI tAH khalu maNipIThikAH dve yojane 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa 'joyaNaM vAhalleNaM' yojanaM vAhalyena 'savyamaNimaIo' sarvamaNiyyaH, atha tanmaNipIThikoparitanAn stUpAn varNayitumAha'tAsi NaM' ityAdi-'tAsi NaM' tAsAM khalu maNipIThikAnAm 'uppiM patteyaMra' upari pratye. kamra-ekaikasyA maNipIThikAyAH 'tao' traya:-trisaMkhyakAH 'thUmA' stUpAH smRtistambhAH aba maNipIThikA ke mAnAdi ko kahate haiM-'tAoNaM maNipeDhiyAo' Age kahI gaI maNipIThikA 'joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM' eka yojanalaMbi cauDI hai addha joyaNaM vAhalleNa' AdhA yojana moTI hai 'savvamaNimaiyA' sarvAtmanA sphaTika, marakata Adi maNimaya hai 'sIhAsaNA bhANiyavvA' yahAM siMhAsana kahegae haiN| tesiMNaM pecchAgharamaMDavANaM purao' una nATyazAlAoM ke Age 'maNipeDhi- . yAo paNNattAo' maNipIThikA kahI gaI hai| 'tAoNaM maNipeDhiyAo' do joyaNAI ve maNipIThikAeM do yojana kA 'AyAma vikkhaMbheNaM AyA viSkaMbha vAlI kahI haiM 'joyaNaM vAhulleNa' eka yojana itanI moTAI hai / 'savva maNimaIo' sarvAtmanA maNimaya hai ___ aba una maNipIThikA ke Upara ke staMbha kA varNana karate haiM-'tAsiM gaM' una maNipIThikA ke 'uppi' Upara 'patteya pattaya' pratyeka ke 'tao thUbhA paNNattA' tIna va bhAzupAnA bhAnAni 4thana recha-'tAoNaM maNipeDhiyAo' bhANa ghall 'joyaNaM AyImavikkhaMbheNaM' 2 yona sI eiwii pahAjI cha. 'addha joyaNa vAhalleNa' mardhA yAnana vistAra pANI che. 'savvamaNimaiyA' sazate 24, bhara4 vigaire bhAbhaya che. 'sIhAsaNA bhANiyavyA' mahiyA siMhAsanAnu 4thana 4N . _ 'tesiMNaM pecchAgharamaMDavANaM purao' ye nATayazApAnI mA 'maNipeDhiyAo paNNattAo' maliyAlset 431 cha 'tAoNaM maNipeDhiyAo do joyaNAI' se mahilA meM yona resI 'AyAmavikkhaMbha' mAyAma vien pANI cha. 'joyaNaM vAhalleNa' se| yojana kI vistRta cha. 'savva maNimaio' sazata maNimaya cha.. ve. ye bhariyA 52nA stamanu pani 42pAmA bhAve che.-'tesiNaM' me bhae pa nI 'uppi' 52 'patteya patteya' pratye4nA 'tao thUbhA paNNattA' ! stanA
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam 223 prajJaptAH, jIvAbhigamAdau tu caityastUpA iti pATha: 'teNaM thUbhA te stUpAH khalu dve 'joNaNAI' yojane 'uddhaM uccatteNaM' Urdhvamuccatvena 'do joyaNAI AyAmavivakhaMbheNaM' dve yojane AyAmaviSkambheNa-dairghya-vistArAbhyAm, tatra dve yojane dezone grAhye anyathA maNipIThikAtaduparitanastUpayoH samAnamAnatA syAt, jIvAbhigamAdau tu sAtireke dve yojane uccatvena te varNitAH, te ca stUpAH 'seyA' zvetA : - zvetavarNAH, zvetatvamevopamayA dRDhI karoti - 'saMkhatala jAva' zaGkhatalayAvaditi yAvatpadenAtra - zaGkha-dala zabdaghaTitaM padaM vodhyam tathA ca 'zaGkhatalavimalanirmaladadhighanagokSIraphenarajata nikara prakAzaH' iti grAhyam, tatra zaGkhatalaM - tadeva vimalaM svacchavarNa, prAkRtatvAdiha vizeSaNapara prayogaH, vimalazaGkhatalamiti paryavasitam - nirmaladadhidhanaH- svacchagADhadadhi gokSIraphenaH - godugdha phenaH rajataM - rUpyam eteSAM yo nikara:samUhastasya prakAza iva prakAzo yeSAM te tathA-nirmalazaGkhatalAdi samUhasadRzazvetavarNAH te punaH sarvaratnamayAH acchA yAvat pratirUpAH' iti prAgvat kimparyantaM grAhyamityAha - 'aTTamaMgalagA' tIna staMbha kahe gae haiM / arthAt smRti staMbha kahe haiM / jIvAbhigama meM caitya stUpa aisA pATha hai 'teNaM dhUbhA' ve staMbha 'do joyaNAI uddhaM uccateNaM' do yojana Upara UMce the / 'do joyaNAI AyAmacikkhaMbheNaM' do yojana kA inakA vistAra haiM / vahAM do yojana dezUna grAhya hai anyathA maNipIThikA evaM usake Upara ke stUpa kA samAna mAna ho jAyagA. jIvAbhigamAdi meM to sAtireka kucha adhika do yojana kahakara varNita kiyA haiM / ve stUpa 'seyA' zveta kahe haiM ve kisa prakAra kI zvetatA vAle haiM usake lie kahate haiM - 'saMkhatala jAva' saMkhake tala ke samAna yAvat nirmala dahI ke samAna ghana gAya ke dUdhake phena ke samAna cAMdI ke Dhera ke samAna zveta hai / ve sarvAtmanA ratnamaya hai / accha yAvat pratirUpa ityAdi pahale kahe anusAra samajaleveM vaha varNana kahAM taka gRhaNa kare ? isake lie kahate haiM - 'aTThaTTha kahelA che, eTale ke traNa smRti sta MbhA kahyA che. jIvAbhigamamAM caityastUpa e pramANenA pATha che. 'terNa thUbhA' se sta'le 'do joyaNAI' AyAmavikhaMbheNa' me yojana bheTalo tenA mAyAbhaviSla che. 'do joyaNAI' uddha' uccattaNa' me yojana bheTalA athA che. ahIMyAM 1 ~ my A e ceAjana kaMIka nyUna graRsNa karavAnA che, nahIMtara maNipIThikA ane tenI uparanA stUpanuM sarakhuM mApa thaI jaze. jIvAbhima vageremAMnA sAtireka--kaMika vadhAre e ceAjana me prabhANe mahIne varzana 42va bhAM Ave che. me stUpa 'seyA' saha uDevAmAM mAyA che. tevA prabhAranI sahA vAjA che. te matAvavA bhATe sUtra Ahe che - 'saMkhatala jAva' zaMkhanA taLiyA sarakhA ahiMyA yAvat padathI niLa dahIMnI samAna gAyanA dUdhanA phInI samAna cAMdInA DhagalAnI samAna e sapheda che. e stUpa sarvAtmanA ratnamaya che. accha yAvat pratirUpa ItyAdi vizeSaNA pahelAM kahyA pramANe samajI levAM. e vana maDiyAM sudhI zraddhA 42vAnu che ? yo bhATe sUtradhAra Ahe . 'aTThaTTha maMgalagA' mAI
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 jambUdvIpaprAtisUtre' aSTASTamaGgakAnIti - aSTATTamaGgalakAnItyetatpadaparyantam / atha tatsnRpacaturdizi yadasti tadAha - 'temi NaM zrubhANaM cauddimiM teSAM khalu stUpAnAM caturdizi - catamRSu dikSu 'cattAri maNipeDhiyAo paNNattAoM' catasro maNipIThikAH prajJaptAH, tAsAM mAnamAha - ' tAoNaM maNipeThiyAo jIyaNaM AyAmavivakhaMbheNaM' tAH khalu maNipITikAH yojanam AyAmaviSkambheNa dairghyavistArAbhyAm, 'addhajoyaNaM vAhaNaM' zrarddhayojanaM bAhalyena - piNDena, atra maNipITikAsu 'jigara DimAo' jinapratimA:- jinapratikRtayo ''vanavAo' vaktavyAH, tatsUtramevam- 'tAsi NaM maNipeThiyANaM upi patteyaM patteyaM cattAri jina DimAo jiNusseppamAgamittAo paliyaMkasa NisaNNAo zramAbhimuIo citi, taM jahA-usabhA 1 vaddhamANAra caMdANaNA3 vAriNA' etacchAyArthI sugamau / etadvarNanAdikaM vaitADhaparvatIya siddhAyatanAdhikAre pUrvamabhihitam / iti stUpavarNanam // maMgalagA' ATha ATha maMgala dravya yaha pada paryanta samajha leveM / aba vaha stUpa ke cAroM tarapha cAra maNipIThikAdi kahate haiM- 'tesiNaM dhUbhA cauddisiM' vaha stUpa ke cAroM ora 'cattAri maNipeThiyAo paNNattAo' cAra maNipIThikAeM kahI gaI hai / 'tAoNaM maNipIDhiyAo' ve maNipIThikAeM 'joyaNaM AyAma vikkhaMbheNaM' eka eka yojana kI laMbI cauDI haiM / 'addha joyaNa bAhalleNaM' Adhe yojana kI moTI haiM ina maNipIThikA meM 'jiNa paDimAo vattaccAo' jina pratibhA kahanI cAhie / usakA sUtrapATha isa prakAra kA hai- 'tAsiNaM maNipeDhiyA NaM upi patteyaM patteyaM cattAri jiNapaDimAo jiNussehapamANamittAo paliyaMka saNNisaNNAo thUbhAbhimuhIo citi taM jahA usabhA 1 vaddhamANA 2, caMdANaNA 3 vAriseNA 4 isakA artha sugama hai / yaha varNanAdi vaitADhya parvata meM siddhAyatana ke varNana meM pahale kahA haiM tadanusAra yahAM para varNita karaleveM / stUpa varNana samApta AThe maMgala dravya kahela che. e pATha panta e kathana grajI karI levuM. huve the stUpanI yAre mAnnu yAra bhalipI hizrahinu uthana ravAmAM Ave che. - 'si NaM zrabhANaM cauddisiM' ye stupanI thAre mAnnu 'cattAri maNipIDhiyAo paNNattAo' yAra bhali. thoDe the. 'taoNaM maNipeDhiyAo' me bhayo 'joyaNaM AyAma vikkhaMbheNaM' zreDa yojana neTazI sAMNI thAne pahANI che. 'advanoyaNaM vAhalleNaM' ardhA yojana bheTasI vistRta che, me bhaNipIThamA 'jiNapaDimAo paNNattAo' 4 pratibhAgI Ahesa hai. ten| sUtrapATha yA pramANe che. 'tArsiNaM maNipeDhiyANaM Dopa patteyaM patteyaM cattAri jiNapaDimAo jiNussehapamANamittAo paliyaMkasaNNisaNNAoM zRbhAbhi muhIo ciTThati, taM jahA - urAbhA 1 mANA 2 caMdANaNA 3 vAgseiNA 4' mA pAhato artha sarasa che methI Asa nathI. bhA varNana pahelAM siddhAyatananA varNanamAM kahela te pramANe ahiMyA paNa varSoMna karI levu, stUpavana samApta
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSarakAraH sU0 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam 225 atha caityavRkSAn varNayitumupakramate-'ceiyarukkhANaM maNipeDhiyAo do joyaNAI AyA. mavikkhaMbheNaM joyaNaM vAhalleNaM' caityavRkSANAM maNipIThikAH dve yojane AyAma-viSkambheNa yojanaM bAhalyena-piNDena atra sampUrNaH 'ceiyarukkhavaNNaotti' caityavRkSavarNako batta.vyaH sa ca jIvAbhigamaprokto'tra nyasyate-'tesi NaM ceiyarukkhANaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte, taM jahA-baharamUlasyayasupaiTiyaviDimA riTThAmayakaMdaveruliyaruilakhaMdhA sujAyavarajAyarUvapaDhamavisAlasAlA NANAmaNirayaNavipihasAhappasAhaveruliyapattatavaNijjapattaveMTA jaMbUNayarattamauyasukumAlapavAlapallavavaraMkuragharA vicitamaNirayaNamurabhikusumaphalabharaNamiyasAlA sacchAyA sappabhA sassirIyA rAujjoyA amayarasasamarasaphalA ahiyamaNanayaNaNivuikarA pAsAIyA jAva paDirUvA4' iti, etacchAyA-nepAM khalu caityavRkSANAmayametadrapo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA-vajramUlarajatamumnatiSThitariDimAH ripTamayakandavaiDUryaruciraskandhAH sujAtavarajAtarUpaprathamavizAlazAlAH nAnAmaNiratnavividhazAkhAprazAkhAvaiDUryapatratapanIyapatravRntAH jAmbUnadarakta___ aba sUtrakAra caityavRkSakA varNana karate haiM-'caiyarukkhANaM maNipeDhiyAo do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNa' caityavRkSa kI maNipIThikA kA AyAma viSkambha-laMbAi coDAi do yojana kI hai evaM eka yojana kI moTAI hai| 'ceiyarukkhavaNNao' yahAM para sampUrNa jIvAbhigama meM kahe anusAra kahanA cAhie, jo isa prakAra hai-'tesiMNaM ceyarukkhANaM avameyArUve vaNNAvAse paNNatta taM jahA vaharamUlarathaya supaSTriya riDimA riTThAmayakaMdaveruliyaruilakhaMdhA sujAyavarajAyakhva paDhamavisAlasAlA jANAmaNirayaNavidhihasAhappasAha dekaliya pattatavaNijjapattaveMTA, jaMbUgayarattamauthasukumAlapavAlapallavavaraMkuradharA vicittamaNirayaNasurabhikusugaphalabharaNAmayasAlA sacchAyA, sappabhA, sassirIyA saujjoyA, amayarasasamarasaphalA ahiyamaNaNayaNanivvuikarA pAsAIyA, darisaNinA jAva paDirUvA 4 iti / ve sUtradhAra caityavRkSanu varNana 42 cha. 'ceiyarUkkhANaM maNipeDhiyAo do joyaNAI AyAmavikkhaMgeNaM joyaNaM cAhalleNaM' caityavRkSanI mAlapAni mAyAma Anas pANA meM yAnI cha. tathA yojanAnA (dherA) vistAravAjI cha. 'ceiyarukkhavaNNao' ahIMyAM saMpUrNa cityavRkSanuM varNana karI levuM joIe. e varNana chavAbhigamasUtramAM kahyA prabhArI DI. se. 2prabhArI cha -tesiMNaM ceiyarusvANaM ayameyAstre vaNNAvAse paNNatte' ta jahA-vairamUlarayaya supaidviyaviDimA riTTAmayakaMdaveruliyaruilakhaMdhA sujAya-gharajAya rUva paDhamavisAlasAlI NANAmaNirayaNa viviha sAhappasAha veruliya pattatavaNijjapattaveTA, jaMvUNayaratta mauyasukumAlapavAlavaraMkuradharA, vicittamaNirayaNasuramikusumaphalabharaNamiyasAlA, sacchAyA, sApabhA, sassiriyA, saujjoyA, amayarasasamarasaphalA, ahiya maNaNayaNa NicuikarA pAsAiyA darisaNijjA jAva paDirUnA, 4 iti ja 29
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 jambUdvIpaprAptisUtre mRdukasukumArapravAlapallavavarAGkuradharAH vicitramaNiratnasurabhikusumaphalabharaNamitazAlAH sacchAyAH, sanprabhAH, sazrIkAH soyotAH amRtarasaptamarasaphalA: adhikamanonayananivRtikarA: prAsAdIyAH yAvat pratirUpAH' iti, etadvyAkhyA-'tesi NaM' ityAdi-tegAM khalu caityavRkSANAM-stUpavRkSANAm ayametadrUpaH-anupadaM vakSyamANasvarUpaH varNAvAsaH varNanakramaH, prajJaptaH, tadyathA-vajramayarajatasupratiSThitaviDimA:-vatrANi eva vajraratnamayAni mUlAni yeSAM te vantramUlAH te ca te rajatasupratiSThitaviDimAH-rajatameva rajatamayI supratiSThitA-muSTu pratiSThitA avasthitA viDimA atyantamadhyadezabhAge UrdhvanimtazAkhA yeSAM te tathAbhUtAzceti tathA, riSTamayakandavaiDyaruciraskandhA:-riSTamayA-riTaratnamaya! kando yeSAM te ripTamayakandAH, te ca te vaiDUryaruciraskandhA:-vaiDyameva-vaiDyamayaH ruciraH zobhanA skandho yeSAM te tathAbhUnAzceti tathA, sujAtavarajAtarUpaprathama vizAlazAkhA:-sujAtaM mUladravyazuddhaM varaM-madhAnaM ca yajAtarUpaM rajataM tadeva tanmayI prathamA mUlabhUnA, vizAlA:-vistArayuktAH zAlA:-zAkhA yeSAM te tathA, nAnAmaNiratnavividhazAkhAvaiDUryapatratapanIyavRntAH-nAnAmaNiratnAnyeva - nAnAmaNiratnamayyaH vividhA:-anekaprakArAH zAkhA:-mUrazAkhA nisatazAkhAH prazAkhA:-zAkhAniHsRtazAkhA: yeSAM te tathAbhUtAzca te vaiDUryapatrAH vaiyANyeva-caiDUryamayAni patrANi yeSAM te tathAbhUtAzca te tapanIyavRntAH tapanIyAni-suvarNAni tAnyeva-tanmayAni vRntAni-prasavavandhanAni yeSAM te tathAbhUtAzceti tathA, jAmbUnadaraktamRdukasukumArapravAlapallavavarAradharAH-jAmbUnadAni tannAmakasvarNavizeSAH, tAnyeva-tanmayA raktAH-raktavarNAH mRdukasukumArA:-mRdukAH mRdava eva mRdukAste-sukumArAstathA atyantakomalAH pravAlAH-IpadunmIlitapatrabhAvarUpAH pallavA:-saMjAta una stUpa vRkSoM ke varNana prakAra isa prakAra hai-vajramaya rajata lupratiSThita isa kI viDimA-zAkhAeM haiM / arthAt vajraratnamaya mUla pradeza rajata se sUpratiSThita zAkhAeM haiM evaM ve zAgvAeM bahuta UMcI uThi huI hai| riSTa ratnamaya unakA kaMda hai, vaiDUryaratnamayamacira skaMdha hai| suMdara jAnarUpa-cAMdI bhaya viratArayukta prathama zAkhA. vAle, aneka prakAra ke ratnamaya vividha zAkhAbAle, vaiDUrya ratnasarIse pattevAle, suvarNamaya vRntavAle jaMNUnada nAma ke suvarNamaya raktavarNavAle komala ataeva suku. mAra-atyanta komala pravAla se yukta, kucha juke huve pallava se yukta, suMdara aMkura - e stUpa vRkSane varNana prakAra A pramANe che-vajImaya rajata supratiSThita tenI viDimA-zIkhAo che. arthAt vajaratnamaya mUlapradeza rajatathI supratiSThita evI zAkhAo che, temaja e zAkhAo ghaNI ja uMcI gayela che. viSTharatnamaya tenuM thaDa che. virya na maya rUcira skaMdha che. suMdara jAta rUpa kahetAM cadimaya ane vistAravALI prathama zAkhA vALA, aneka prakAranA ratnamaya vividhazAkhAvALA, veDUryaratnanA pAMdaDAvALA, suvarNamaya vRta dITAvALA, jaMbUnada nAmanA suvarNamaya lAlavarNavALA kemaLa ethIja sukumAra atyaMta kemaLa pravAlathI yukta, kaMIka namela pAMdaDAvALA, jenA suMdara aMkure che evA prAthamika
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAra: sU0 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam 227 pUrNa prathamapatrabhAvalakSaNAH ye varAGkurAH - prAthamiko bhedaprAptA abhinavoditaH teSAM dharA:dhArakA ye te tathA, vicitramaNiratnasurabhikusumaphalabharanamitazAkhAH - vicitrANi yAni maNiratnAni caitadubhayAni tAnyeva tanmayAni surabhikumumaphalAni surabhINi-sugandhIni yAni kusumAni puSpANi tAni phalAni caitadubhayAni teSAM bhareNa samUhena namitAH - namrIkRtAH zAkhA yeSAM te tathA, sacchAyA - satI - zobhanA - niviDeti bhAvaH chAyA yeSAM te tathA, satprabhAH - satI - samIcInA prabhA - kA -kAntiryeSAM te tathA, 'sappabhA' ityasya 'saprabhAH" iti - pakSe tu prabhAyA sahitA iti vivaraNam, ata eva sazrIkA:- zriyA - zobhayA sahitAH, sodyotA : - saprakAzAH maNiratnagaNa kiraNasphuraNasattvAt, amRtarasasamarasa phalA: - amRtarasasamarasAni - amRtasya yo rasaH -drAH tena samaH - samAnaH raso yeSAM tAni tathAbhUtAni phalAni yeSAM te tathA, adhikamanonayana nirvRtikarAH - adhikaM pracUraM yathAsyAttathA manonayana nirvRtiM manonayanayoH - cittanetrayoH nirvRtim - AnandaM kurvanti - sampAdayantItyevaM zIlAH, prAsAdIyAH yAvat - pAvatpadena 'darzanIyAH, abhirUpA' ityetatpadadvayaM saGgrAhyam tathA pratirUpAH, eSAM vyAkhyA prAgvabodhyA / 'teNaM cerrorar annehiM vahUhiM tilayalavayacchattovagasirIsasattivaNNadahivaNNaloddhadhavacaMda nItrakuDava kayaM capaNasa tAlatamAlapiyAlapiyaMgupArAvayarAyaruvakhanaMdirukkhehiM sanvao samatA saMparikkhittA' iti etacchAyA - ' te khalu anyairbahubhiH tilakalabagacchatropagazirIpa jina ke haiM prAthamika Ubheda ko prApta, navodita patte se yukta vicitra maNi ratnamaya surabhi kusuma evaM phala ke bhAra se namita jukI hui hai zAkhAeM jinakI aise atyaMta gADha chAyA se yukta, suMdara kAntivAle evaM suMdara kAMti se yukta zobhA se yukta, maNi evaM ratna samUha ke kiraNa ke sphuraNa se prakAzavAle, amRta ke rasa sarIkhe rasavAle phaloMse yukta, mana evaM netra ke atIva AnaMdaprada prAsAdIya, yAvat darzanIya, evaM abhirUpa, pratirUpa kahe haiM prAsAdIya ityAdi padoM kA artha pahale kahe gae haiM / ataH vaha jijJAsu vahAM se samajaleveM, 'teNaM cehayarukkhA aNNehiM bahuhiM tilaMya lavayacchattoga sirIsasattivaNNa dahirapaNa loddha dhava caMdaNa nIca kuDya hi paNasa tAla tamAla piyAlapiyaMgu pArAbaya rAyarukkhaNaMdIruvakhehiM savvao ubhedane prAsa navA Avela pAMdaDAvALA, vicitramaNi ratnamaya sugaMdhita puSpa ane phaLAnA bhArathI namelI che zAkhAo jemanI evA, atyaMta ghADha chAyAvALA, suMdara kAMtivALA temaja suMdara kAMtithI yukta, zAbhAyamAna maNi ane ratnAnA samUhanA kiraNAnA pharakavAthI prakAzavALA, amRtanA rasa jevA rasavALA phaLethI yukta. mana ane netrAne atyaMta AnaMda ApavAvALA, prAsAdIya vigere paTTAnA apahelAM kahevAmAM Avela che. tethI jIjJAsuoe te atha tyAMthI sama sevA. 'terNa cehayarukkhA aNNehiM bahuhiM tilaya lavayacchattobaga strirIsasa tivaNNadahivaNNaloddhadhavacaMdaNanIva kuDayaka thaMba paNa satAlatamAla piyAlapiyaMgupArAvayarAyarukkhaNaMdIrukkhehiM savvao samatA saMparikkhittA iti' se caityavRkSA jInna mane tisa
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 / jambUr3hIpaprakSaptisUtre saptaparNadadhiparNalodhradhavacandananIpaTajakadambapanasatAlatamAlapriyAlapriyApArarAvatarAjavRkSanandivRkSaiH sarvataH samantAt samparikSiptAH, vyAkhyA ca cchAyAgamyA, tilakAdi vRkSaparicayo lokakozagamyaH, ___ 'te NaM silayA jAva naMdirukkhA mUlacaMto kaMdavaMno jAya surammA' chAyA-te khalu tilakA yAvad nandivRkSAH mUlavantaH kandavanto yAvat suramyAH, iti, vyAkhyA-te khalu-uparyuktAH tilakA yAvanandivRkSA:-tilakAdi nandiparyantavRkSAH parikSepa gatAH kIdRzAH ? ityAhamulavantaH kandavanto yAvatsuramyAH, iha yAvatpadena-svAndhavantaH, tvagvantaH, zAlAvantaH, pravAlayantaH, patravantaH, puSpavantaH, pIjayantaH, AnupUrvIsunAtaruciravRttabhAvapariNatAH ekaskandhinaH, anekazAkhAprazAkhAviTapAH, aneka naravyAmAprasAritAgAyadhanavipulavRttaskandhAH, acchidrapatrAH aviralapatrAH, avAtInapatrAH anItipatrAH, nirdhatajaraThapANDupatrAH, navaharitasamaMtA saMparikkhittA iti' ve caityakSa anya aneka tilaka, layaka, chatropaga, zirISa, saptaparNa, dadhiparNa, lodhra, dhava candana, nIMva, kuTaja, kadampa, panasa, tAla tamAla, priyAla, priyaMgu, pArAvata, rAjavRkSa nandIvRkSa, ityAdi vRkSoM se cAroM ora se vyApta haiM inavRkSoM kA paricaya lokavyavahAra evaM kopa se samajha leveN| teNaM tilayA jAva naMdIruktA mUlavaMto kaMdavaMtA jAva surammA' Upara meM kahe gae tilaka, yAvatU naMdivRkSa paryanta ke vRkSa mRla se yukta, kaMda se yukta yAvat suramya haiM yahAM yAvatpada se skaMdha se yukta, tvacAse yukta, zAkhAse yukta, pravAla se yukta, patra se yukta, puSpase yukta, phalase yukta, bIja se yukta, anukramase suMdara prakAra ke rucira vRttabhAva se pariNata aise ekaskandha vAle aneka zAgvA prazAkhA evaM pattevAle, aneka manuSya ne phelAI huI vyAma se grahaNa karate yogya aisA dhana vistRta golAkAra se yukta skaMdhavAle, chidravinA ke pattevAle avigla-sAndra pattevAle nirdhU majAla se pIta pattevAle naye ataecha harita varNavAle prakAzamAna sa, chatrI, zirISa, sasapa, pipazu, gha, 55, Ina, jIpa, TA, Tena, paNusa, tamAlakhiyAla, priyaMgu, pArAdata, rAjavRkSa, na dIvRkSa, vigere vRkSethI cAre taraphathI vyApta thayela che. A vRkSene pAracaya leka vyavahAra temaja kepa graMthathI samajI levA. 'teNaM tilayA jAva gaMdIrukkhA mUlavato, kaMdavato, jAva surammA' 652 4vAma gAvasa tilaka thAvat naMdIvRkSa sudhInA vRkSe bhUlathIyukta, kaMdathI yukta yAvata suragya che, ahIyAM thAvatpadathI dhathIyukata, chAlathIyukta, DALethI yukta, pravAlathI yukta, patrathIyukta, puSpothI yukta phaLethI yukta bIjethI yukta, anukramathI suMdara prakAranA rUcira vRntabhAvathI pariNuta evA eka skaMdhavALA, aneka zAkhA prazAkhA, temaja patravALA aneka manuSyae phelAvela vAmathI grahaNa karavA cogya evuM ghana vistAravALuM. golAkAra skaMdhavALuM chidra vinAnA pattAvALuM avirala-sA pattAvALuM. nima jaraThathI pILA pattAvALA navA hevAthI
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam bhAsamAnapatrabhArAndhakAragambhIradarzanIyAH, upavinirgata navataruNapatrapallavakomalojjvalacalakisalayasukumArapravAlazobhitavarAGkurAgrazikharAH, nityaM kusumitAH, nityaM sukulitAH, nityaM lavakitAH nityaM stavakitAH, nityaM gulmitAH, nityaM gucchitA, nityaM yamalitAH, nityaM yugalitAH, nityaM vinamitAH nityaM praNamitAH, nityaM suvibhaktapratimaJjaryavataMsakadharAH, nityaM kusumitamukulitalakitastabakitagulmitagucchitayamalitayugalitavinamitapaNa mitasuvibhaktapratimaJjayavataMsakadharAH, zukavahiNa-madana-zalAkA-kokila-koraka-bhRGgAraka-koNDaTaka-jIvaJjIvaka-nandImukha-kapila--piGgalAkSaka-kAraNDava-cakravAka-kalahaMsa--sArasAneka zakunagaNamithunaviracita zabdonatamadhurasvaranAditAH' ityeSAM padAnAM saGgraho bodhyaH suramyA: eSAM mUlavadAdi suramyANAM padAnAM vyAkhyA pazcamasUtrato bodhyA, teNaM tilayA jAva naMdirukkhA anAhiM vaha hiM paumalayAhiM jAca sAmalayAhiM savabho samaMtA saMparikkhitA' chAyA-te khalu tilakA yAvanandivRkSAH anyAbhihubhiH pagalatAbhiH patroM ke bhAra ke andhakAra se gambhIra darzanoya, Upara UThe huve naye evaM taruNa komala patte se prakAzita calAyamAna kisalaya evaM sukumAra pravAla se zobhita sundara aMkurAya zikharavAle, nitya kusumita, nitya mukulita, nitya lavakita nitya stabakita, nitya gulmita, nitya gucchita, nitya yamalita, nitya yugalita, nitya vinamita, nitya praNamita, nitya acche prakAra se vibhakta prati saMjarI rUpa avataMsaka-vastra ko dhAraNa karanevAle, zuka, bahi, madanazalAkA kokila-koraka bhRGgAraka koMDalaka, jIvaM jIvaka-naMdImukha-kapila-piMgalAkSaka kAraMDava cakravAka, kalahaMsa sArasAdi aneka pakSigaNa ke mithuna ke dvArA kie gae ucca evaM madhura svara se nAdita, ina saba pada yAvat pada se grahIta karalenA / suramya Adi padoM kI vyAkhyA pAMcaveM satra se samajhaleveM / 'teNaM tilayA jAva naMdirukkhA annAhiM bahuhiM paumalayAhiM jAva lAbhalyAhiM lIlAraMga vALA prakAzamAna patranA bhAranA aMdhakArathI gaMbhIra, darzanIya upara uThelA navA ane tarUNa kamaLa pathI prakAzita calAyamAna kisalaya ane sukumAra pravAlethI zobhAyamAna suMdara aMkurA zikharavALA nitya kusumitta, nitya mukulita, nitya lakti, nitya stabakti, nitya guhimata, nityaguchita, nityayamalita, nitya yugalita, nitya vinamita, nitya prasumita, nitya suMdara rIte vibhakta, pratimaMjarI rUpa avataMsaka-vastrane dhAraNa karavAvALA zuka, bahi, caMdanazalAkA, kAraka, bhRgarika, kaMDalaka, jIvaMjIvaka, naMdImukha-kapila, piMgalAkSaka kAraDava cakravAla, kalahaMsa sArasAdi aneka pakSigaNenA mithune dvArA karavAmAM AvelA uMcA mIThA svarenA nAdavALA, A badhA pade yAvata padathI samajI levA. suramya vigere padanI vyAkhyA pAMcamAM sUtrathI samajI levI. 'teNaM tilayA jAva naMdirukkhA annAhiM bahuhiM nAva sAmalayAhiM savvao
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre yAvacchacAmalatAbhiH sarvataH samantAt saMparikSiptAH, vyAkhyA spaSTA navaraM padmalatAbhiryAna cchayAmalatAbhirityatra yAvatpadena - ' azoka latAbhiH campakalatAbhiH, cUtalatAbhiH vanatAbhiH, vAsantIlatAbhiH' iti saGgrAhyam / " 230 'tAo NaM paumalayAo jAva sAmalayAo niccaM kusumiyAo jAva paDivAo' chAyA-tAH khalu padmalatA : nityaMkusumitA yAvat pratirUpAH, vyAkhyA spaSTA - prathamayAva - tpadena - nAgalatAH, azokalatAH, campakalatAH vanalatAH, vAsantIlatAH, atimuktakalatAH, tinizalatAH, cUtalAH' ityeSAM padAnAM saGgrahaH, dvitIyayAvatpadena nityaM mukulitA ityAdi padAnA maMtraiva sUtre saMgRhItAnAM grahaNaM kAryam, epAM vyAkhyA pazcamasUtra to vodhyA, kintu prAkasaMgRhIteSu sampAdimatabhramarAdipadAnAM sagraho nAsti teSAM saGgraho vyAkhyA caite paJcamassUtrAdeva grAho / sacao samatA saMparikkhittA' ye tilaka yAvat naMdIvRkSa anya bahusaMkhyaka padmalatA yAvat zyAmalatAoM se cAroM ora sarvAtmanA vyApta rahate kahe haiN| yahAM yAvatpada se azokalatA, campakalatA, AmralatA vanalatA, vAsantIlatA kA saMgraha samajha leveM / 'tAo NaM paumalayAo jAva sAmalagAo niccaM kusumiyAo jAva paDirUvAo' vaha padmalatA yAvat zyAmalatA nitya kusumita yAvat pratirUpa Adi vizeSaNa viziSTa kahI gaI hai| yahAM prathama ke yAvatpada se nAgalatA, azokalatA, campaka latA banatA, vAsantIlatA, atimuktakalatA, tinIzalatA, AmralatA, kundalatA ina latAoM kA grahaNa samajhaleveM / evaM dUsare yAvatpada se nityaM mukulitA ityAdi pada jo isI sUtra meM pahale kahe gaye haiM ve yahAM para bhI grahIta karaleveM / ina padoM kA artha pAMcaveM sUtrase samajhaleveM / paraMtu pahale saMgrahIta saMmpAtima, dRpta, bhramara Adi pada kA yahAM grahaNa nahIM hai / 'tesiNaM cehayarukkhANaM upi aTThaTTha maMgalayA bahave jhayA chattAichattA' ve caityasamatA saMparikkhattA' me tisaya yAvat nahivRkSa jIla dhalI padmakSatA bhane zyAbhasatAothI cAre tarapha sarvAtmanA vyApta rahe che. ahiMyA yAvatpadathI azehalatA, campakalatA, bhAmra latA, vanalatA, vAsantIlanAneA saMgraha thayela samajI levuM. 'tANe NaM patramalayAo jAva sAmalayAo niccaM kuThumiyAo, jAva paDivAo' me padmalatA yAvat zyAmalatA nitya kusumita yAvatpratirUpa vigere vizeSaNAthI vizeSita kahevAmAM Avela che, ahiMyAM pahelAnA cAvatpadathI nAgalatA, azAkalatA, campaTalatA, vAsantiisnaa, gatibhutasatA, tinIzasatA, yAasatA, punhasatA, yA batAo graha 4rArdha che. tebhana jIla yAvatpaDhthI 'nityaM mukulitA' vigere yahI hai ? mAna sUtrabhAM paDelA uDevA gayela che, te ahIMyAM grahaNa karI levAM. A padmAnA atha pAMcamAM sUtrathI samajI levA. paraMtu pahelAM saMgraha karAyela saMpAtima-nTasa bhramara vigere pado ahIMyAM grahaNu karavAnA nathI. 'tesi MNaM ceiyarukkhANaM uppiM aTThaTTu maMgalayA bahave jhayA chattAichattA' me yaityavRkSanI "
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam 231 'tesi NaM ceiya ruvakhANaM uppi ahaTamaMgalayA vahave jhayA chattAicchattA' chAyA-teSAM khalu caityavRkSANAmupari aSTASTamaGgalakAni bavo dhvajAH chatrAticchatrANi' iti, vyAkhyA chAyAgamyA, caityavRkSavarNanaM caityastUpavad bodhyam / iti caityavRkSavarNanam / atha mahendradhvajAvasaraH-'tesi NaM ceiyaruvakhANaM' ityAdi-tesi gaM' teSAM khalu pUrvoktAnAM 'ceiyarukkhANaM purao' caityavRkSANAM purata:-agre 'tAoM' tA:-pUrvoktAH 'maNipeDhiyAo paNNattAo' maNipIThikAH prajJaptA:, tAsAM ma namAha-'tAo NaM maNipeDhiyAo joyaNaM AyA. mavikkhaMbheNaM' tAH khalu maNipIThikAH yojanamAyAmaviSkambheNa daiya-vistArAbhyAm 'addhajoyaNaM' arddha yojanam-yojanasyAI 'vAhalleNaM' bAhalyena-piNDena, 'tAsi NaM uppi' tAsAM maNipIThikAnAmupari patteyaM2' pratyekam 2 ekasyAmekasa.m 'mahiMda sagA paNNattA' mahendra. dhvajAH prajJatAH, tepaM mAnamAha-'te NaM' ityAdinA-'te te anantaroktAH khalu mahendra dhvajAH 'aTThamAi' aSTimAni-sArddhasapta 'joyaNAI uddhaM uccatteNaM' yojanAni Urdhvamuccatvena-unnatatvena 'addhakosaM' arddhakozam-krozasyArddham 'unveheNaM' udvedhena-uNDatvena 'addhavRkSa ke upara meM ATha, ATha, maMgalaka aneka dhvajAeM, evaM chatrAtichatra kahe haiN| ||caityvRkss kA varNana samAsa / / ____ aba mahendra dhvaja kA varNana kiyA jAtA hai-'tesiMNaM ceiyaruskhANaM purao' pUrvokta caityavRkSa ke Age 'tAo maNipeDhiyAo paNNattAo' ve pUrvokta maNipIThikAeM kahI hai / 'tAbhoNaM maNipeDhiyAo joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM' ve pUrvokta maNipIThikAeM eka yojana kA AyAma viSkaMbha-laMbAi coDAi vAlI evaM 'addha joyaNaM bAhalleNaM' Adhe yojana kI bAhalyavAlI kahI hai 'tAsiMNaM umpi' ve maNi pIThikA ke Upara patteyaM2,' pratyeka ke Upara 'mahiMdajjhayA pannattA' mahendradhvajAeM kahI gaI haiM / teNaM' ve mahendradhvajAeM aTThamAI' sADe sAta 'joyaNAI uddhaM uccatteNaM' yojana kI UMcI kahI hai| 'addhakosaM unheNaM' Adhe kosa kI uMDAI vAlI hai / yahAM AdhA kosa kA mApa eka sahasra dhanuSa jitanA leveN| usI prakAra upara ATha ATha maMgalaka aneka dhajAo temaja chatrAtichatre hevAnuM kahela che. caityavRkSanuM varNana samApta ve bhaDandra pannu na 42vAmAM Ave cha -siNaM ceiyarukkhANaM purao' me yetyavRkSAlA maga 'tAo maNipeDhiyAo paNNattAoM ko purvAta bhlipii| usa che. 'tAoNaM maNipeDhiyAo joyaNa AyAmavikravabheNaM' se pUrvAta bhaepI mAno mAma bhane visa me yojanA ra che. tamA 'addha joyaNa bAhalleNaM' ardhA yogana reTa vistAravAjI 49sa cha. 'tesiNaM uppi' se maNipanI 52 patteya renI S52 'mahiMdajjhayA paNNattA' bhaDandra tmy| usa cha. 'teNaM' se bhaDandra pantamA 'addhamAI' sADI sAta 'joyaNAI uddha uccatteNaM' mardhA vAsa 22ii thI. cha. maDIyA mardhA
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUhIpaprAptisU moma kromAnaM ca dhanuH sahame vodhyam, tadeva ca 'yAhalleNaM' vAharUpena piNDena, e maMntra banAnAM mAnamuktA vizeSaNamAha-'baigamayabavaNNao' bannamayavRtteti--etacchandayaTi kA yo gam nayAhi 'vaDagamayabalamaMThiyamusiliTThaparighaTTamamupahiyA aNegava paMcAga kuTanInasammaparimaMDiyAbhirAmA vAudghayavijayavejayaMtI paDAgA chattAicchattakalira gaMgA gagaNanAmabhilaMghamANamiharA pAsAIyA jAva paDikhvA' iti chAyA-vannamayavRttalaH myAriSTa paripRSTa mRSTa supratiSThitAH aneka vara paJcavarNakuDabhIsahasraparimaNi nAnigamAH bAnoda vijaya jayantI patAkAcchanAticchatrakalitAH tuGgAH gaganatalamAgi kA niyamaH prAmAdIyAH yAvat pratirUpAH' iti, vyAkhyA-bannetyAdi-bajrANyeva-bara magadhanena naSTa gamthinA:-vRna-catulaM-manoharaM saMsthita-saMsthAna yepAM te tathA te maniyA:-bAdhAre nAjarItyA saMbaddhAH-saMlagnAH teca parighRSTAH-samyaka sarazANayA gharSaNa prAmA ce pranagana Tava-parighRSTakalpAH teca mRSTAH komalazANayA mArjana prAptA iya-mA sahamAH ne na muganipTitA:- mRsthirA:-nizcalAzceti tathA, aneketyAdi-anekAni yA gaNi-pradhAnAni paJcavarNAni-kRSNa-nIla-lohita-hAridra-zuklavarNAni kuDabhIsahasA gInAM lApatA sahasrANi taiH parimaNDitAH-suzobhitAH amaevAbhirAmA:-manIbAharaNa unanta bAhalya kA mAna haiM arthAt uddhedha ke jitanA hI inakA yAhalya hai| 'kAya na vaNao' vajramaya vRtta ityAdi zabdacAlA unakA varNaka satra kA leve bana uma prakAra hai-'baharAmaya vaTTalaha maMThiya susiliTTha parighaTa maha supa. uhiyA agaMgAvarapaMcabANabhImahassaparimaMDiyAbhirAmA vAudghaya vijaya bananI paTAgAlacAlatta jhaliyA, tuMgA, gagaNatalamabhilaMdhamANasiArA, pAsA. mA Ava. padiga' iti caJamaya vRtta-vartulAkAra evaM ganora marathAna vAle mvAdhAra saMlagna evaM gbagmANa meM ghimAgayA prAtara-pazyara ke jase komala zA. garikamA evaM garidhara aura nizcala aneka jo zreSTha pAMcavarNa-kRSNA, nIla. lAdigdi . zana, gale pAMcavarNa ke choTi choTipatAkA se suzobhita : .....: 592 nuna pAnu. prabhA 'vAnle senA 6. in . inaa ra tanu pArasya 'yahamgaya yayaNNaoM' pAmaya . .. nA pArnu mAyAmAte - mA.-'yArAgaya kriti irafts. pAragada gada mupadiyA aNegavapiMgayAbhIgAramapaggiMTiyA Teri .. moranI par3AgA emAphaliMgA, gA, gaganalapamilaMgagANAmaharAH t: . . inmya pAra ta ya , sAnA ht . 7 para mAmI 25 42 ": ..? : : na ta pazaSae-n. an, air ....... . Arial Lettt .nanA manana
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam harAH, vAtoddhRtetyAdi-bAtena-vAyunA uddhRtAH-utkampitA yA vijayavaijayantIpatAkA:vijayavaijayantyaH-vijayasacikA vaijayantyaH patAkAH, punaranyAH sAmAnyAH patAkAca, tathAchatrAticchatrANi chantrAt sAmAnyacchatrAt atizAyIni cchatrANi ca etaiH kalitA:-yuktAH, tuGgA:-unnatAH, ata eva gaganatalam-AkAzatalam abhilajanyacchikharA:-abhilaiyataatikrAmyat zikharam-agrabhAgo yeSAM te tathA, prAsAdIyAH yAvat-yAvatpadena-darzanIyA, abhirUpAH, iti padadvayaM grAhyam tathA pratirUpAH, eSAM vyAkhyA prAgvat. evaM mahendradhvajAnAM varNakaH tathA 'vaiyAvaNasaMDatisovANatoraNA ya bhANiyavA' vedikA-vanaSaNDa-trisopAnatoraNAzca bhaNitavyAH-vaktavyAH. tatra vediphA-vanaSaNDayovarNanaM paJcama-paSTha sUtrAbhyAM bodhyam trisopAnavarNanaM rAjapraznIyasUtrasya dvAdazasUtrAbdodhyam / toraNavarNanaM cASTamasUtrastha vijaya. dvArAdhikArAbdodhyam tatsUcakasUtramevam-'tesi NaM mahiMda jhayANaM purao tidisiM tabho' gaMdApukkhariNIo paNNattAo, addhaterasa joyaNAI AyAmeNaM chassakosAiMjoyaNAIvikkhaMataeva abhirAma suMdara vAyu se kampAyamAna vijaya sUcaka patAkA, sAmAnya chatra evaM vizeSa prakAra ke chatrase yukta ucca honese AkAza ko ullaMghana kare aisA agrabhAgavAle prAsAdIya, yAvat pada se darzanIya abhirUpa ye pada gRhIta hue haiM ina zabdoM kA artha prAkkathanAnusAra smjhleN| isI prakAra mahendradhvaja kA varNana karaleve / tathA 'veiyA vaNasaMDa tisovANa toraNAya bhANiyavvA' vedikA, vanapaMDa, evaM trisopAna paMkti yahAM para kahalenA una meM vedikA evaM vanaSaNDa kA varNana pAMcaveM evaM chaThe sUtrase samajhaleveM aura trisopAna kA varNana rAjapraznIya sUtra ke bArahaveM sUtra se samajhaleve tathA toraNa kA varNana AThave sUtra meM vijayadvAra ke varNanAvasarase samajhaleveM / vaha varNaka sUtra isa prakAra hai-'tesiMNaM mahiMdajhayANaM purao tidisiM to gaMdA pukkhariNIo paNNattAo addhaterasa joyaNAI AyAmeNaM cha sakkosAI joya. AnaMda ApanAra temaja pavanathI kaMpAyamAna vijaya sUcaka patAkA sAmAnya chatra tathA vizeSa prakAranA chatrathI yukta uMcI hovAthI AkAzanuM ullaMghana kare evA agrabhAgavALI prAsAya, yAvatpadathI darzanIya, abhirUpa e bane pada grahaNa karAyA che. tathA pratirUpa A zabdane artha pahelAM kahyA pramANe samajI levuM. temaja eja rIte mahendra dhajAonuM 5 vana 4 . tathA 'veiyA vaNasaMDatisovANa toraNAya bhANiyavyA' 364, pana', temaja tripAna paMktinuM kathana ahIMyA karI levuM. temAM vedika ane vanakhaMDanuM varNana pAMcamA tathA chaThThA sUtramAM karavAmAM Avela che jethI tyAMthI samajI levuM. tathA tripAna paMktinuM varNana rAjapakSIya sUtranA bAramA sUtramAM kahyA pramANe samajI levuM tathA tenuM varNana AThamAM sUtramAM vijayadvAranA varNana prasaMgamAMthI samajI levuM. te vaka sUtrapATha A pramANe cha-'tesi NaM mahiMdajhayANa purao tidisiMtao gaMdApukkhariNIo paNNattAo addhaterasajoyaNAI AyAmeNa chasakkosAiM noyaNAI vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acchAo sahAo pukkhariNI - ja0 30
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 jambUdIpaprAmisUtra bheNaM dasa joyaNAi uvve heNaM acchAzro saNhAo pukhariNIvaNo patteyaM 2 paumavaraIyA parikkhittAo patteyaM 2 vaNasaMDaparikkhittAo vaNNa bho, tathA 'tANi NaM NaMdApukkhariNINaM pattaya 2 tidisiM tao tisovANapaDirUvagA paNNattA, tesi NaM nisovANapaDilyagANaMvaNNamao toraNa vaNNabho ya mANiyaco jAya chattAinchattAI' iti, etacchAyAthoM mugamau / __ artha sudharmA sabhayoryadarita tadAha-'tAsi gaM' ityAdi-tAsi NaM' tayoH-pUrvoktayoH khalu 'sabhANaM suhammANaM' sudharmayoH sabhayoH 'chacca' paT pada saMkhyakAH 'maNoguliyA sAhassIo' manogulikA sAhasyaH-paTa sahasrImanogulikA ityarthaH, tAH 'paNNattAo' prajaptA:NAI vikkhaMbheNaM dasa joyaNAiM unheNaM acchAo mahAo punariNI vaNNao pattayaM patteyaM vaNasaMDa parikigvanAmonAmiNaM NaMdApunariNINaM patteyaM patteya tidi siM tao tisovANapaDirUvagA paNNattA tesiMNaM tisovANapaDirUvagANaM vaNNao toraNavaNNaoya bhANiyaco jAva chattAhacchattAI iti / uma mahendradhvaja ke tIna dizA meM tIna naMdApuSkariNI kahI hai| vaha sADe bAraha yojana kA AyAmavAlI evaM eka kosa aura cha yojana ke viSkaMbha vAlI tathA dasa yojana kI gaharAi vAlI kahI hai| ve accha mAne svaccha evaM nirmala kahI hai| ve puSkariNIkA pratyeka padmavaravedikA se vyApta hai| pratyeka vanaSaMDa se vyApta haiM ityAdi varNana kara lenA una gaMdA puSkariNI ke Age pratyeka ke tIna dizA meM tIna tIna triso pAnapratirUpaka kahe haiM una trisopAna pratirUpaka kA varNana evaM toraNa kA varNana yahAM para 'jAva chattAichattAI' yaha pada paryanna kara lenA caahie| ___ aba sudharmasabhA ke bhItarI bhAga kA varNana karate haiM-'tesiNaM' una pUkti 'sabhANaM suhammANa' sudharmasabhA meM 'chacca maNolikA sAhassIo' chaha hajAra vaNNao pateyaM patteyaM vaNasaMDaparikkhittAze tAsiNaM gaMdA pukkhariNI gaM patteyaM patteyaM tidisiM tao tisovANapaDirUvagA paNNattA, tesiM gaM nisovANapaDisvagANaM vaNao toraNavaNNao ya bhANiyavvo jAva chattAichattAi iti' se bhaDandra panI hiza nahA'465 49sa che, te puSkariNI sADA bAra yojana jeTalA AyAmavALI ane eka kesa ane cha ejana jeTalA vidhvaMbhavALI tathA dasa ejana jeTalI uMDI kahI che. te accha arthAta svaccha ane nirmala kahela che. e dareka puSkariNIo pAvaravedikAothI vyApta che. dareka puSkariNa vanaSaDathI vyApta che. vigere varNana karI levuM e naMdApuSkariNInI AgaLa darekanI traNa dizAmAM traNa traNa tripAna pratipaka kahela che e tripAna pratikarUpakanuM varNana tathA tAranu parSa mAyA 'jAva chattAi chattAI' se 56 payata 4 . sva. sudhabhasamAnI mahAmAsana vana 42 cha.-tesiMNaM' se pUvAta 'sabhANa suhammANaM' sudharma sabhAmA 'chacca maNoguliyA sAhassIo' 7 12 bhanAlisA mAta
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ .235 prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyovarNanam tatra manogulikAH-pIThikAH, 'taM jahA-purasthimeNe' tadyathA-paurastyena-pUrvasyAM dizi do sAhassIo' dve sAhastryau-sahasra 'paNNattAo' prajJapte 'paccatthimeNaM' pazcimena-pazcimAyAM dizi 'do sAhassIo' dve sAhastryo, 'dakkhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNasyAM dizi 'egA sAhassI' ekA sAhasrI 'uttareNaM' uttareNa-uttarasyAM dizi 'egA' ekA sAhasrI, atra sarvatra strIliGgapUrvAdi zabdebhyaH saptamyekavacanAntebhya enaSpratyayaH, 'sarvanAmnovRttimAtre puMvadbhAva' iti puMbadbhAvenApo nivRttiH, 'jAva dAmA ciTuMtItti' yAvad dAmAni tiSThantItyatra yAvaspadena 'tAsu NaM maNoguliyAsu bahave suvaNNaruppamayA phalagA paNNattA, tesiNaM suvaNNaruppamaemu phalagesu vahave vairAmayA NAgadaMtagA paNNattA, tesu NaM vairAmaemu nAMgadaMtesu bahave kisuttvagvAriyamalladAmakalAvA jAva sukillasuttavagdhAriyamalladAmakalAvA, te NaM dAmA tavaNijjalaMbUsagA ciTThatitti, eSAM padAnAM chAyA'rthoM sugamau / sarvacaitadaSTamasUtroktavijayadvArAnusAreNa bodhyam , 'evaM' evam-manogulikAvat 'gomANasiyAo' gomAnasikA:gomAnasya eva gomAnasikAH-zayyArUpAH sthAnavizeSA vaktavyAH, 'NavaraM' navaraM-kevalaM 'dhUvaghaDiyAo tti' dhUpaghaTikA:-dAmasthAne dhUpaghaTikAvarNanIyAH, iti manogulikApekSayA gomAnasikAvaNa ne vizeSaH, tadatiriktaM dvayoH sarva samAnameva varNanam / . manogulikA arthAt pIThikA kahI hai-'taM jahA' vaha isa prakAra hai 'purathimeNaM do sAhassIo' pUrva dizA meM do hajAra 'paNNattAo' kahI hai 'paccasthimeNaM do sAhassIo' pazcima meM do hajAra (jAva dAmA ciTuMtItti) yAvat dAmA-puSpamAlAeM rakkhi haiM yahAM para yAvat zabda se (tAsuNaM manAguliyAsubahave suvaNNa rUppamayA phalagA paNNattA) ityAdi pATha jo TIkA meM likhA gayA hai vaha samajhaleveM sarala honese artha nahIM diyA hai so mUlase jJAta karaleM / yaha saMpUrNa varNana AThaveM sUtra meM vijaya dvAra ke varNanAnusAra samajhaleveM (evaM) pIThikA ke jaisA (gomANasiyA o) gomAnasikA-zayyArUpa sthAna vizeSa smjhleveN| (NavaraM) kevala (dhUvadhaDiyAotti) dAma ke sthAna para dhUpadAnI kahanI cAhie, itanA-manogulikAse gomAnasikA ke varNana meM antara hai anya saba varNana donoM kA samAna hI hai / pIlin48 cha. 'taM jahA' te yA pramANe cha. 'purathimeNaM do sAhasIo' pU mAM me // 2 'dakkhiNeNaM egA sAhassI' dakSiNa dizAmA 4 // 2 'uttareNa egA' uttara hizAma me 12 'jAva dAmA ciTuMtitti' yAvat puSpamAlAmA sameta cha. mAhiyAM yAzithI 'tAsuNaM maNoguliyAsu vahave suvaNNaruppamayA phalagA paNNattA' vigaire 542 TIma lakhavAmAM Avela che. te sarva pATha ahIyAM samajI le. sarala hevAthI tene artha Apela nathI. A saMpUrNa vana AThamAM sUtramAM vijaya dvAranA varNana anusAra samajI levuM. tathA pI4iI ma 'gomANasiyAo gomaansi| sh5| 35 sthAna vizeSa samaya : 'NavaraM' paNa 'dhUvaghaDiyAotti'hAmanA sthAna para dhUpahAnI vInoM meTa / matara mane gulikAnA varNanathI gamAnasikAnA varNanamAM che. bIjuM badhu varNana banenuM sarakhuM ja che.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 jambUdvIpaprAptisUtre ___ atha sudharmayoreva bhUmibhAgavarNakamAha-'tAsi NaM' ityAdi-'tAsi NaM muhammANaM aMtI' tayoH khalu sudharmayoH samayoH anta:-madhye, 'bahusamaramaNijje' vahusamaramaNIyaH-atyantasamA-atyantasamatala ataeva ramaNIyaH-sundaraH 'bhUmibhAge paNNate' bhUmibhAgaH prajJaptaH, bhUmimAgavarNanamATarasUtroktavijayadvAravabodhyam , atra maNInAM varNAdayo varNanIyAH, ullokAH pAlatAdayo'pi ca citrarUpA UhanIyAH, atra vizeSato vaktavyaM vyanakti-'maNipeDiyA' ityAdi-anayoH sudharmayoH samayormadhyabhAge 'maNipeDhiyA' maNipIThikA-maNimayIpIThikAAsanavizeSaH, pratyekaM vaktavyA, amyA mAnamAha-do joyaNAI' dve yojane 'AyAmavikkhaM. bheNaM' AyAmaviSkambheNa-daiya-vistArAbhyAm , 'joyagaM' yojanam -eka yojanaM 'vAhalleNaM' bAhalyena-piNDhena, prajJapteti sambandhaH, 'tAsi NaM maNipeDhiyANaM umpi' tayoH khalu maNipIThikayoH Upari-Urye pratyekaM 'mANavae' mANavake-mANavakanAmake 'ceiyakhaMbhe caityastambhe 'mahiMdajjhayappamANe' mahendradhvajapramANe-mahendradhvajasamAne pramANato'rdhASTamayojanapramANe aba sudharmasabhAke bhUmibhAgakA varNana karate haiM-(tAsiMNaM suhammANaM sabhANaM aMto) ve sudharmasabhA ke madhya meM (bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte) atyanta samatala yukta hone se ramaNIya bhUmibhAga kahA hai| yahAM bhUmibhAgakA varNana AThaveM sana meM vijayadvAra ke jaisA smjhleveN| yahAM maNiyoM ke varNAdi kA varNana bhI karaleveM evaM ulloka padmalatAdi kA varNana bhI citrarUpase kahalenA / yahAM para vizeSavaktavya isa prakAra hai-ye sudharmasabhA ke madhyabhAgameM 'maNipeDhiyA' maNi maya AsanavizeSa pratyeka meM kahane cAhie (do joyaNAI AyAmavigvaMbheNaM) do yojana kI laMbAI coDAI hai| (joyaNa bAhalleNaM) eka yojana kI moTI hai| (tAsiNaM maNipeDhiyANaM uppi) una maNipIDhikA ke Upara (mANavae ceiyakhaMbhe) mANavakanAmaka caityastambha (mahiMdajjhayappamANe) mahendradhvaja ke samAna pramANa vAlA arthAt sADe sAta yojana pramANa ityAdi mahendradhvaja ke varNana sarIkhA ve sudharmaH samAnA bhUbhilAganu pani 42vAmA mAtra cha.-'tesiNaM suhammANaM sabhANaM aMto', ye sudharmasamAnI madhyabhA 'bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatta' atyanta samatA yuta hevAthI ramaNIya bhUmibhAga kahela che. ahIMyAM bhUmi bhAganuM varNana AThamAM sUtramAM vijayadvAranA varNana pramANe samajI levuM ahiMyAM maNinA varNAdinuM varNana paNa karI levuM tathA ulleka paghalatA vigerenuM varNana paNa kahI levuM ahIMyAM vizeSa vaktavya A prabhAye . ye sudharmasamAna madhya bhAgamA 'maNipeDhiyA' bhalimaya bhAsana vizeSa 424bhA vA me 'do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNa" meM yojanA 5 paDegA 381 cha. 'joyaNaM vAhalleNa' 4 yonirasI moTI cha. 'tAsiNaM maNipeDhiyANaM uppi' se bhIlaltI 652 'maNavae ceyakhaMbhe bhAva nAmanA yetya stama 'maahiNdjmcapanA mahendra brijanA sarakhA prama'NavALa arthAt sADA sAta jana jeTalA pramANe
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam 237 varNakato mahendradhvajavat 'uvari upari 'chakkose ogAhittA' paTakrozAn avagAhya-pravizya uparitanAn paT krozAna vajitvA vihAya 'heTTA' adha:-adhastAdapi 'chakkose vajjittA' paT krozAna vajitvA madhye'rdhapazcameSu yojaneSu iti gamyam , 'jiNasakahAo' minasakthInijinakIkasAni 'paNNatAotti' prajJaptAni iti, iha jinasakthigrahaNe vyantarajAtIyAnAM devAnAM nAdhikAro sti, kintu saudharmezAnacamarabalIndrANAmeva tadagrahaNe'dhikAro'stIti jinasakthIni-jinadaMSTrArUpa samdhIni tatra nikSiptAni prajJatAnIti bodhyam , avaziSTo varNakazca jIvAbhigasasUtrokto bodhyaH sa caivam_ 'tassa eN| mANavagaceiyalsa khaMbhassa uvari chakkose ogAhittA hevA vi chakose vajittA majjhe addhapaMcamesu joyaNesu ettha NaM vahave suvaNNaruppamayA phalagA paNNatA tesuNaM bahave vairAmayA NAgadaMtagA paNNattA, tesu NaM bahave rayayAmayA sikagA paNNattA, telu NaM bahave vairAmayA goLayaTTasa muggayA paNNattA, tesu NaM vahave jiNasakAhAo saNNi. kkhittAo ciTaMti, jAo NaM jamagANaM devANaM anne siM ca vahaNaM yANamaMtarANaM devANa ya (uvAra chakkose ogAhittA) Upara ke bhAga meM cha kosa jAne para arthAt UparakA cha kosa ke choDakara evaM (hehA cha kose vajittA) nIcesebhI chaha kosa varjita kara madhya ke sADe cAra yojana meM (jiNa sakahAo) jina ke sakthI-haDDI (paNNattAo) kaheM haiM yahAM para jina sakyI kahanese vyantara jAtI ke deva kA adhikAra nahI hai, kintu-saudharma, IzAna, camara evaM balIndrakA hI adhikAra AjAtA hai ataH 'jina sakthI' kahane se jinakI dADha rUpI haDDI vahAM rakhI huI hai aisA samajha leveM / zeSa varNana jIvAbhigama meM kahe anusAra samajha leveM / vahAM vaha varNana isa prakAra haiM-'tassa NaM mANavagaceiyassa khaMbhasma uvari chakkose ogAhittA' heTTAvi cha kose vajjittA, majjhe addha paMcamelu joyaNesu ettha gaM bahave suvaSNaruppamayA phalagA paNattA, tesugabahave vairAmayA zAgadaMtagA paNNattA, tesuNaM bahave vairAmayA golayavasamuggayA paNNattA, tesuNaM bahave jiNa sakahAo saNNikkhittAo ciTThati, pANe vizeSa mahandrapAna na prabhArI samAyu 'uvara chakkose ogAhittA' pAnI ta26 cha |s pAthI arthAta 52nA 7 sine chIna evaM heDhA chakkose vajjittA' nAyanA cha Asa choDIna yA sA bhAra yAnabhA 'jiNasakahAo' sAtha (8138) 'paNNattAo' DA cha | yo sahi upAthI vya-12 tinA hevana ga4i2 nathI paraMtu IzAna saudharma camara ane balIneja adhikAra AvI jAya che. tethI jInasakitha kahevAthI jInanI dADha rUpa hADakuM tyAM rAkhela che tema samajI levuM. tyAM e varNana A pramANe cha.-'tassaNaM mANavagaceiyarasa khaMbhassa uvari chakkose ogAhittA hedA vi, chakkosevajjittA majjhe addhapaMcamesu joyaNesu esthaNaM bahave suvaNNaruparamayA pa.lagA paNNattA tesu NaM bahave vairAmayA NAgadaMtagA paNNattA, tesu NaM bahave rayayAmayA sikkagA paNNattA tesu Na bahave jiNasakahAo saNNikkhittAo ciTuMti jAo NaM jamagANaM devANaM annesiMca bahUNaM bANamatarANaM devANa ya
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 jambUdvIpaprajJaptisUtre devINa ya aJcaNijjAo vaMdaNijjAo pUNijjAmo sakAraNijjAo sammANagijjAbho kallANaM maMgalaM devayaM ceDayaM pajjuvAsaNijjAo' iti, etacchAyA-tasya khalu mANavakacaityasya stambhasya upari paT krozAnavagAhya adho'pi padakrozAn varjayitvA madhye aIpaJcameSu yojaneSu atra khalu vahUni suvarNarUpyamayAni phalakAni prajJazAni, teSu khalu bahavo vanamayA nAgadantakAH prajJaptAH, tepu khalu vahani rajatamayAni zikyakAni prajJaptAni, tepu khalu bahavo patramayA golakavRttasamudgakAH prajJaptAH, teSu khalu vahani jinasakthIni sannikSiptAni tiSThanti, yAni khalu yamakayodevayoH anyeSAM ca kahanAM vAnamantarANAM (vya. ntarANAM) devAnAM ca devInAM ca arcanIyAni vandanIyAni pUjanIyAni satkaraNIyAni sammAnanIyAni kalyANaM maGgalaM daivataM caityaM payupAsanIyAni iti, esa.vyAkhyA chAyAgamyA, navaram-golakavRttasAmudgakA:-golaka:-vartulopalastadvadvRtta :-"tulAH sadkA:-samudgAH sugandhidravyavizepasampuTakAH, ta eva samudgamAH, arcanIyAni-candanAdinA, vandanIyAni-stutyAdinA, pUjanIyAni-puSpAdinA, satkaraNIyAnivastrAdina , sammAnanIyAni bahumAnakaraNAt , kalyANaM maGgalaM daivataM caityamiti paryupAsanIyAni-sevanIyAnIti, enadAzAtanAmayenaiva tatra devA yuvatibhirdevIbhiH sambhogAdikaM nAcajAoNaM jamagANaM devANaM annesiM ca bahUrNa bANamaMtarANaM devANa ya devINava accaNijjAo vaMdaNijjAo pUNijjAo sakAraNijjAo sammANaNijAo' iti. __ vaha mANavaka caitya staMbha ke Upara ke cha kosa tathA nIce ke cha kosa ko vajita kara madhya ke sADe cAra yojana para aneka suvarNarUpya maya phalaka kahe haiM usameM aneka vajramaya khIle kaheM haiM usameM aneka rajatamaya zike kahe haiN| usameM aneka gola varjala sagudgaka-sugandhi dravya vizeSa ke sampuTa kahe haiM / usameM aneka jinasakthi-jinakI haDDiyAM rakhI huI hai jo yamaka deva ke evaM anya aneka vAnavyantara jAti ke deva evaM deviyoM ke arcanIya, vaMdanIya, pUjanIya, satkAraNIya, sammAnanIya, kalyANasvarUpa, maGgalasvarUpa, devatasvarUpa upAsanIya kahI hai| inakI AzAtanA ke bhayase hI vahAM deva devi ke sAtha sambhogAdi kA AcaraNa nahIM krte| mitrarUpa devAdi hAsya krIDAdi bhI nahIM krte| devINa ya accaNijjAo vaMdaNijjAo, pUyaNijjAo sammANaNijjAo sakkAraNijjAko iti' me mAvaka cetyastaMbhanI u ranA cha kesa tathA nIcenA cha kesane choDIne vacalA sADA cAra jana para aneka suvarNa rUpyamaya phalake-paTiyA kahyA che. temAM aneka vajamaya khIlAo kahela che, temAM aneka rajatamaya zIkAo kahela che. temAM aneka goLa vartula samudgakasugandhi dravya vizeSanA saMpuTe kahela che, temAM aneka jInasakitha-jananA hADakAo rAkhela che. je yamaka devanA temaja bIjA aneka vAnavyantara jAtanA deva tathA devinA arcanIya vaMdanIya, pUjanIya, maMgalasvarUpa, devatasvarUpa upAsanIya kahela che. temanI AzAtanA thavAnA bhayathI ja tyAM deve deviyenI sAthe saMbhegAdinuM AcaraNa karatA nathI mitrarUpa
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam ranti, nApi mitrabhUtairdevAdihasyikrIDAdi / 'mANavagassa' ityAdi-'mANavagassa' mANavakasya caityastambhasya 'puvveNaM' pUrveNa-pUrvasyAM dizi sudharmayoH 'sIhAsaNA saparivArA' siMhAsane saparivAre-bhadrAsanaparivArasahite staH, 'paccatthimeNaM' pazcimena-pazcimAyAM dizi 'sayaNijjavaNgo' zayanIyavarNakA-zayanIyesta: tayorvarNako vaktavyaH, sa ca zrIdevIvarNanAdhikArato grAhyaH, tayoH 'sayaNijjANaM uttarapurasthime' zayanIyayoH uttarapaurastye-IzAnakoNe 'disIbhAe' digbhAge 'khuDDagamahiMdajjhayA' kSudrakamahendradhvajau staH, tau ca mAnato mahendradhvajapramANau, sArddhasaptayojanapramANAvUrvamuccatvena .rddhakozamudvedhena vAhalyata ityarthaH / nu yadInau mAnato mahendradhvajapramANAvuktau tadA tattulyatAyAH sUpapAdatvAt kSudratva. vizeSeNaM tatra na kiJcidupakArakam-iti cet satyam, aba maNipIThikAvihInatvena kSudratvaM 'mANavagasa puvveNaM' mANavaka caityastambha kI pUrva dizA sudharma sabhA meM 'sIhAsaNA saparivArA' parivAra sahita bhadrAsanAdi parivAra yukta sihAsana kahe haiN| 'paccasthimeNaM' pazcimadizA meM 'sayaNijja vaNNao' zayanIya-zayyA sthAna haiM usakA varNana yahAM karalenA caahie| vaha varNana devI ke varNanAdhikAra se samajha leveM / 'sapaNijjANaM uttarapurathime disIbhAe' zayanIya ke IzAna koNa meM 'khudagamahiM dajjhayA' do kSudraka-choTA mahendradhvaja kahA hai| una donoM kA mAna mahendradhvaja ke samAna haiM arthAt sADe sAta yojana pramANa UMce, AdhA kosa kA udvedha bAhalyavAle hai zaMkA-yadi ye donoM mahendradhvaja ke samAna hai to mahendradhvaja ke tulya kahanA cAhie ataH yahAM 'kSudra yaha vizeSaNa kI kyA AvazyakatA hai ? ___ uttara-yahAM para maNipIThikA rahita honese kSudratva hai pramANase kSudra nahIM hai| isase aisA samajheM kI do yojana kI pIThikA ke Upara rahanese pUrvakA mahendradhvaja hepA hAsya 35 4ii vigaire 5 42tA nathI, 'mANavagarasa puTveNaM' mA yai yastAnI hizAme sudhama samAmA 'mIhAsaNA saparivArA' parivAra sahita madrAsanA parivAra sAtha sihAsanAsA cha. 'paccatyimeNaM pazcima dizAmA 'sayaNijjavaNNao' zavyAthAna cha. maDIyAM tenu na za dene se panInA varNana pi42thI : 'sayaNinANaM uttarapurasthime disImAe' zayanIyana zAna ma 'khuDDagama hiMdajjhayA' meM kssudrnAnA mahendradhvaja kahela che. e bannenuM mApa mahendravijanI sarakhuM che. arthAt sADA sAta jana pramANa uMcA ardhA kesa jeTalA udha-bAhalyavALA che. zaMkA-je e beu mahendravaja sarakhA che te tene mahendradhvaja sarakhA kahevA joIe. tethI ahiyAM zudra e vizeSaNanI zI AvazyaktA che? uttara- ahIMyAM maNipIThikA rahita hovAthI zuddhatva che. prama NathI zuddhatva nathI, tethI evuM samajavuM ke be ejananI pIThikAnI upara rahevAthI pahelAne mahendradhvaja mahAna
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdIpapratisUtre 240 , , na tu pramANavihInatvena tatathedaM paryavasitam dvi yojanatramANamaNipIThikoparisthitatvena pUrve mahAnto mahendradhvajAstadapekSayA mahendradhvajAvimau kSudrAviti etadAha 'maNipeDhiyA vihaNA mahiMdaJjha pappamANA' maNipIThikA vihInau mahendradhvajapramANau iti, 'tesiM' tayoH kSudramahendra dhvajayoH ekaika rAjadhAnIvartinyo, 'avareNaM' apareNa - aparasyAM pazcimAyAM dizi 'copphAlA' coppAlau - tannAmako 'paharaNakosA' praharaNakozau - praharaNAni -- AyudhAni teSAM kozaubhANDAgAre, prajJaptau, 'tattha NaM' tatra - tayoH praharaNakozayoH khalu 'vahave' bahUni 'phaliharayaNapAmukkhA' parivaratnapramukhANi - parigharatnAdIni 'jAva' yAvat - yAvatpadena - praharaNaratnAni sanikSiptAni iti grAhyam tAni 'citi' tiSThanti - santi / 'suhammANaM uppi' ityAdi - tayordvayoH 'suhammANaM' sudharmaH sabhayoH 'upa' upari- UrdhvabhAge 'aTTamaMgalagA' aSTa (STamaGgalakAni - svastika 1 zrIvatsa 2 nandikAvarta 3 varddhamAnaka4 bhadrAsana5 kalaga6 matsya7 darpaNa8 'bhedAdaSTamaGgalAni prajJaptAni ityArabhya bahavaH sahasrapatrahastakAH sarvaratnamayAH ityAdi tadvarNanamiha bodhyam / tacca rAjapraznIyasUtrasya caturdazasUtrAt saMgrAhyam / sudharmasabhAtaH paraM mahAna hai, usa apekSA se ye donoM kSudra kahanA caahie| vahI sUtrakAra kahate haiM 'maNipeDhayA viNA mahiMdajjhayapyamANA' maNipIThikA rahita evaM maheMndra baja ke pramANa se yukta hai 'tesiM' una rAjadhAnI ke kSudramahendra vaja 'avareNaM' pazci madizA meM 'coSphAlA' copphAla nAmake 'paharaNa kosA' Ayudha ke koSa -bhaMDAra kahA hai / 'tattha NaM' usa praharaNa koSa meM 'cahave' phaliharayaNapAmukavA' paridha Adi 'jAva' yAvat praharaNa ratna Adi 'citi' rakkhe hue haiM ! 'suhmANaM uppi' una sudharmasabhA ke Upara 'aDDa maMgalagA' ATha ATha maMgala dravya jo isa prakAra hai - svastika 1, zrIvatsa 2, naMdikAvarta 3, vardhamAnaka 4, bhadrAsana 5, kalA 6, matsya 7, darpaNa 8, rakkhe haiM tathAca aneka sahasra patra hAtha maiM dhAraNa kie, sarva ratnamaya ityAdi usakA saba varNana yahAM para samajhaleveM / vaha varNana rAjapranIya sUtra ke 14 caudahaveM sUtra se jJAta kara leveM / che. ge gapekSAye yA mannene kSudra hevA hAye ye sUtrA2 4 che - 'maNireDhiyA viNA mahiMdajhayApamANA' bhaDiyI vinAnA bhane mahendradhvananA prabhANuthI yukta che. 'tesiM'' me zre4 me rAjdhAnInA kSudra mahendradhva 'avareNaM' pazcima dizAbhAM 'co phAlA' thoDAsa nAbhanA 'paharaNakosA' Ayudha apa-laDaara Desa che, 'tatthaNaM' ye abhI 'bahave phaliharayaNapAmokkhA' paridha ratna vigere 'jAva' yAvat aharaNa vigere 'ciTThati' rAmesa che. 'suhammANaM uni" ye sudharbhasalAnI upara 'aTThaTTha maMgalagA' yA thA bhagata dravya che je A pramANe che.--svastika 1 zrIvatsa 2 nAdikAvata 3 vardhamAnaka 4 bhadrAsana 5 kAza 6 matsya cha darpaNu 8 rAkhela che. tathA aneka sahasra putra hAthamAM dhAraNa karela, sa' ratnamaya vigere tenuM tamAma varSoMna rAjapraznIya sUtranA 14mAM sutramAMthI samajI levu,
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam 251 kimastItyAha- tAsi NaM' ityAdi-'tAsi NaM' tayoH sudharmayoH khalu 'uttarapurasthimeNaM' uttarapaurastyena-uttarapUrvasyAm-IzAnakoNe vidizi 'siddhAyayaNA' siddhAyatane-dve prajJapte, pratisabhamekaikasabhAvAt , atra lAghavArthasatidezamAha-'esa ceva' ityAdi-'esa ceva' eSa eva-gudharmAsabhokta eva 'gamotti' gamaH-pATha: 'jiNadharANa vi' jinagRhANAmapi-vodhyA, sa ca gama evam-'te NaM siddhAyayaNA addhaterasajoyaNAI AyAmeNaM chassakosAI vikkhaMbheNaM Nava joyaNAI uddhaM uccatteNaM aNegakhaMbhasayasaNiviTA' ityAdi, etacchAyA-te khalu siddhAyatane arddhatrayodazayojanAni AyAmena paTU sakrozAni viSkambheNa nava yojanAni Urdhvamuccatvena anekastambhazatasanniviSTe' etadvyAkhyA spaSTA, yathA sudharmasabhayA pUrvadakSiNottaradigvatI ni trINi dvArANi santi, tepAM ca purato mukhamaNDapAH, teSAM ca purataH prekSAmaNDapA:, teSAM ca purataH stUpAH, teSAM ca puratazcaityavRkSAH, teSAM ca purato mahendradhvajAH, teSAM ca purato sudharmasabhA meM aura kyA hai so kahate haiM 'tesi NaM' una sudharma sabhA ke 'uttarapurathimeNaM' IzAna koNa meM 'siddhAyayaNaNA' do siddhAyatana kahe haiN| pratyeka sabhA meM eka eka hone se do kahe haiM 'esaceva gamotti' yahI sudharmasabhokta saba pATha 'jinagharANa vi' jinagraha kA bhI kahanA cAhie / vaha pATha isa prakAra hai-'teNaM siddhAyayaNA addhaterasa joyaNAI' AyAmeNaM chassa kosAiM vikkhaMbheNaM Nava joyaNAI uddhaM uccatteNaM aNegakhaMbhasayasanniviTThA' ve siddhAyatana sADe bAra hajAra yojana ke AyAmavAle haiN| eka kosa ke sahita cha yojana ke viSkaMbhavAle haiN| nava yojana ke UMce haiM / aneka seMkaDoM stambhI se yukta kahe haiN| jisa prakAra sudharmasabhA ke pUrva, dakSiNa evaM uttara dizA meM tIna daravAje unake Age mukhamaMDapa, unake Age prekSAmaMDapa unake Age stUpa, unake Age caityavRkSa, unake Age mahendra dhvaja, unake Age naMdA puSkariNI kahI hai tadanantara sabhAmeM-chahajAra manogulikA chaha hajAra gomAnasI kahI hai usI prakAra yahAM sudharma samAmA bhAnu zucha 1 ko pAta 4 cha. 'tesiNaM' se sudhama sasAnA uttara puratyimeNa' zAna zubhAM siddhAyayaNA' meM siddhAyatana sA che. 'esa ceva gamotti' me sudhama salAma saghaNe 54 jinagharANa vi' na khn| 5] 4ii vana te 54 mA pramANe sara che. 'teNa siddhAyayaNA addhaterasa joyaNAI AyAmeNaM chatsakosAI vikkhaMbheNaM NavajoyaNAI uddhaM uccatteNaM aNegakhaMbhasayasanniviTThA' ' siddhAyatana sADA mAra jananA AyAmavALuM che. eka kesa ane cha jananA virkavALuM che, nava jana uMcu che. aneka seMkaDe staMbhethI yukta che. je rIte dharmasabhAnA pUrva, dakSiNa, ane uttara dizAmAM traNa daravAjAo che. tenI AgaLa mukha maMDapa tenI AgaLa prakSA maMDapa tenI AgaLa tUpa tenI AgaLa caitya vRkSa tenI AgaLa mahendravaja tenI AgaLa naMdA puSkariNuM kahela che. te pachI sabhAmAM cha hajAra mane zulikA cha hajAra gamAnasI kahela che, ja0 31
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ .242 jambUddhIpatisUtre nRndApuSkariNya uktAH, tadanantaraM samAyAM padmanogulikAsahasrANi paT ca gomAnasosahasrANi staforava forye'pi sarva vaktavyamiti bhAvaH / atra ca sudharmAsabhAto yo vize pastamAha- 'NavaraM' ityAdi - 'NavaraM' navaraM kevalam 'ima' idam etat 'NANattaM' nAnAtvam - anekalam - bheda iti bhAvaH sudharmAsabhA pekSayetizeSaH 'esiNaM' eteSAM - jinagRhANAMsaha 'bahumajjhadelabhAe' bahumadhyadeza bhAge - atyantamadhyadeza mAge 'patteyaM2' pratyeka 2 eka smin jina gRhe 'maNipeDhayAo' maNipIThikA:- maNimayAsanavizeSAH prajJaptAH, tAtha maNipIThikA: pramANataH 'do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' dve yojane AyAma-viSkambheNa- dairghyavistArAbhyAm, 'joyaNa bAhalleNaM' yojanaM bAhalyena - piNDena, 'tAsi' tAsAM maNipIThikAnAm 'upi' upari- UrdhvabhAge 'patteyaM 2' pratyekaMra 'devacchaMdgA' devacchanda ke - jinadevAsa ne 'paNNattA' prajJapte, tanmAnamAha - 'do joyaNAr3a' AyAmavivakhabheNaM' dve yojane AyAmaviSkambheNa 'sAiregAi' sAtireke - kiJcidadhike 'do joyaNAI' dve yojane 'uddhaM uccateNaM' Urdhvamuccatvena, te ca devacchandake 'savvarayaNAmayA' sarvaratnamaye - sarvAtmanA ratnamaye, 'jiNapaDimA ' jinapratimA jinagRha meM bhI yaha saba varNita kara leveM / yahAM para sudharmasabhA se jo vizeSa vaktavyatA hai vaha kahA jAtA hai-'NavaraM imaM NANattaM' kevala yahI yahA~ para sudharmasabhA se bhinnatA hai 'eesiNaM' ina jina gRhoM ke 'bahumajjhadesabhA e' ThIka madhyabhAga maiM 'patteyaM patteya' eka eka gRha meM 'maNipeDhiyAo' maNimaya Asana vizeSa kahe haiM / una maNipIThikA kA pramANa isa prakAra kahA hai- 'do joyaNAI AyAma vikbheNaM' unakA vistAra 'do yojana hi kahA hai arthAta unakI laMbAI cauDAi do yojana kI kahI hai| 'joyaNaM vAhaleNaM' unakA bAhalya eka yojana kA kahA hai / 'tAsiM' una maNipIThikA ke 'upa' Upara ke bhAga meM 'patteyaM patteya' pratyeka meM 'devacchaMdgA' jinadeva kA Asana 'paNNattA' kahA hai 'do joyaNAI AyAma vikakhaMbheNaM' ve Asana kI laMbAI coDAi do yojana kI kahI hai / 'sAiregAI' kucha adhika 'do joyaNAI uddhaM ucceja pramANe ahIM jInagRhamAM paNa e tamAmanu varNana karI levuM. maDIyAM sudharbhasalAnA varSAthI ne vizeSa vaktavya che, te ahevAmAM Ave che.- 'NavaraM imaM NANattaM' maDiyAM ThevaNa sudharbhasalAthI bheTasI 4 bhinnatA che. 'eesiNaM' se thahAnI 'bahumajyasabhAe' bharobhara bhUdhya bhAgabhAM 'patte patteya' 4 4 gRDabhAM 'maNi vaiDhiyALo' maNimaya Asana vizeSa kahelA che. e maNipIThikAnuM pramANa A pramANe hela che. 'do joyaNAI' AyAma vikkhabheNa teneA vistAra me yojn| mahesa che. arthAt tenI sabhAI yahAjArdha me yojananI Ahesa che. 'joyaNaM bAhalleNa tenu mAsya me yeonnatu aDesa che. 'tAsi' ko bhaDipIThAnA 'uppa' uparadA lAgabhAM patteya patyaM' 424bhAM 'deva cchaMdgA' na hevanA mAsana 'paNNattA' mhela che. 'do joyaNAI AyAma vikkha bheNaM' mAsananI saMdhyA pahANArdha me yojananI Ahesa che. 'sAiregAi' 464 1dhAre 'do joyaNAI'
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAtyorvarNanam . vaktavyA tasyAzca 'vaSNo ' varNakaH-varNanaparapadasamUhazca vaktavyaH, kimparyantaH ? ityAha-jAva dhUvakaDacchugA' yAvad dhUpakaTucchukA-aSTasahasrasauvarNakalazAditatpramANadhUpakaTucchukAparyantovarNeko rAjapraznIyasUtrasya sptaashiititmsuutraadvseyH| / atha sudharmAsabhoktameva sabhAcatuSTaye'tidizanAha-'evaM avasesANa vi sabhANaM' ityAdi "evaM' evam-sudharmAsabhAvat 'avasesANavi' avazeSANAM-sudharmAsabhA'tiriktAnAm upapAtAdi sabhAnAm varNanaM prAkathitAnusAreNavodhyam kimparyantam ? ityAha-'jAva uvavAyasabhAeM yAvat upapAtasabhAyAm-utpitsu devotpatyupalakSitasabhAyAM 'sayaNijja' zayanIyaM gRhakaM cAbhivyApya varNanIyam tathA 'haroya' hradazca nandApuSkariNI pramANo vaktavyaH, sacotpannadevasya zucitva-jalakrIDAdharthaH, 'abhiseyasabhAe' tato'bhiSekasabhAyAm-abhinavotpannadevAbhiSeka tteNaM' do yojana ke UMce haiN| ve Asana 'savvarayaNAmayA' sarvAtmanA ratnamaya kahe hai 'jiNapaDimA' yahAM jina pratimA kahI hai 'vaNNao' isakA varNana kahalenA vaha kahAMtaka kahe isake lie kahate hai 'jAva dhUvakaDacchuyA' yAvat dhUpa kaDucchaka paryanta kahe arthAtU ATha hajAra suvarNa kalazAdi unake pramANa jitanI dhUpadAnI kahI hai yaha kathana paryanta varNana samajhaleveM / yaha varNana rAjapraznIya sUtra ke 87 satAsIveM sUtra meM kahe anusAra smjhleveN| aba sudharmasabhA meM jo cAra sabhA kahI hai usakA varNana kiyA jAtA haievaM' sudharmasabhA ke kathanAnusAra 'avasesANaM vi' sudharmasabhAse atirikta upapAtAdi sabhAkA varNana bhI samajhaleveM vaha varNana 'jAva uvavAyasabhAe' yAvat upapAta sabhA devotpatyupalakSita sabhAmeM 'sayaNijja' zayanIya gRha paryanta yaha varNana kaha lenA tathA 'haraoya' nandA puSkariNI pramANa hRdkA varNana kahe vaha vahAM utpanna deva ke jala krIDArtha hai 'abhisegasabhAe' tadanantara abhiSeka sabhA meM uddha uccatteNaM' me. yoganareTa yA cha. me mAsa 'savvarayaNAmayA' sAmanA na bhaya 49sA che. 'jiNapaDimA' mahIna pratimA 4Dasa . 'vaNNao' tenu na za te paNuna 4yAM sudhArnu 42 te bhATe sUtrA2 4 cha. 'jAva dhUvakaDucchayA' yAvat dhUpa kacchaka paryanta te varNana kahevuM. arthAt ATha hajAra suvarNa kaLazAdi tenA pramANa jeTalI dhUpadAnI kahela che. A kathana paryanta varNana samajI levuM. A varNana rAjapraznIya sUtranA 87 satyAzImAM sUtramAM kahyA pramANe samajI levuM. have sudharmasabhAmAM je cAra sabhA kahela che. tenuM varNana karavAmAM Ave che. 'evaM' sudhama samAna 4thana pramANe 'avasesANa vi' sudharmasamAthI anya pAtA samAnu na pa sabhala . the. vana 'jAva uvavAyasabhAeM yAvat 5pAsamA votpatyupatakSita samAbhA 'sayaNijja' zayanIya paMyanta mA varNana 4ii tathA 'haraoya' na Y04.29 prabhAra hunu paryuna 4 te 6 tyo panta thaye vAnI
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdIpaprAptisatra 22 nandApuSkariNya uktAH, tadanantaraM sabhAyAM paimanogulikAsahasrANi paT ca gomAnasIsahasrANi proktAni tathaiva jinagRhaviSaye'pi sarvaM vaktavyamiti bhAvaH / atra ca sudharmAsabhAto yo vize. pastamAha-'NavaraM' ityAdi-'NavaraM navaraM kevalam 'ima' idam-etat 'NANataM' nAnAtvam-anekallama-bheda iti bhAvaH, mudharmAsabhApekSayetizepa: 'eesiNaM' etepAM-jinagRhANAM khalu 'vaha majjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge-atyantamadhyadezabhAge 'patteyaMra' pratyekara ekasmin jina. gRhe 'maNipeDhiyAo' maNipIThikAH-maNimayAsanavizepAH prajJaptAH, tAzca maNipIThikAH pramANataH do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM dve yojane AyAma-viSkambheNa-deya vistArAbhyAm, 'joyaNaM pAhalleNaM' yojanaM vAhalyena-piNDena, 'tAsi' tAsAM-maNipIThikAnAm 'uppi upari-UrdhvamAge 'patteyaM2' pratyekaM2 'devacchaMdagA' devacchandake-jinadevAsane 'paNNattA' prajJapte, tanmAnamAha-'do joyaNAI AyAmavikkhabheNaM' dve yonane AyAmaviSkambheNa 'sAiregAI" sAtireke-kizcidadhike 'do joyaNAI' dve yojane 'uddhaM uccatteNe' Urdhvamuccatvena, te ca devacchandake 'savvarayaNAmayA' sarvaratnamaye-sarvAtmanA ratnamaye, 'jiNapaDimA' jinapratimA jinagRha meM bhI yaha saba varNita karaleveM / yahAM para sudharmasabhA se jo vizeSa vaktavyatA hai vaha kahA jAtA hai-'NavaraM imaM NANattaM' kevala yahI yahAM para sudharmasabhA se bhinnatA hai 'eesiNaM' ina jina gRhoM ke 'bahumajjhadesabhAe' ThIka madhyabhAga maiM 'patteyaM patteyaM' eka eka gRha meM 'maNipeDhiyAo' maNimaya Asana vizeSa kahe haiM / una maNipITikA kA pramANa isa prakAra kahA hai-'do joyaNAI AyAma vignabheNaM' unakA vistAra 'do yojana kA kahA hai arthAta unakI laMbAI coDAi do yojana kI kahI hai| 'joyaNaM vAhaleNaM' unakA bAhalya eka yojana kA kahA hai| 'tAsiM' una maNipIThikA ke 'uppi' Upara ke bhAgameM 'patteyaM pattaye' pratyeka meM 'devacchaMdagA' jinadeva kA Asana 'paNNattA' kahA hai 'do joyaNAI. AyAma vikkhaMbheNaM' ve Asana kI laMbAI coDAi do yojana kI kahI hai| 'sAiregAI' kucha adhika 'do joyaNAI uddhaM ucca. eja pramANe ahIM janagRhamAM paNa e tamAmanuM varNana karI levuM. ___ mIyAM sudharma samAna thI vizeSa 140ya cha, vAmAM Ave che.- 'NavaraM imaM NANatta' mADiyAM 4m sudhama samAthI TakSI ar bhinnatA cha. 'eesiNa' se na aDAnI 'bahumajjhadesabhAe' para bhaya lAmA pattaya patteyaM 4 4 mA 'maNi variyAmaNimaya Asana vizeSa kahelA che. e maNipIThikAnuM pramANa A pramANe kahela cha. 'do joyaNAI AyAmavikkha'bheNa' ta vistAra me. yA 4 cha. arthAt tenI ENS pApA meM yoganatI sa . 'joyaNaM vAhalleNa' tenu mADakSya me4 thAnanu 4da che. 'tAsi' se bhaviSa81 'uppa' 52 lAsamA patteya pattya' hare4mA 'deva cchaMdagA' navanA bhAsana 'paNNattA' 4 cha. 'do joyaNAI AyAmavikkha bheNaM' meM mAsananI mA pahANA meM yogAnanI Dasa cha. 'sAiregAI' & qdhAre 'do joyaNAI
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAtyorvarNanam vaktavyA tasyAzca 'vANI' varNakaH-varNanaparapadasamUhazca vaktavyaH, kimparyantaH ? ityAha-jAva dhRvakaDacchugA' yAvad dhUpakaTucchukA-aSTasahasrasauvarNakalazAditatpramANadhUpakaDacchukAparyantovarNako rAjapraznIyasUtrasya saptAzItitamasUtrAdavaseyaH / ____ atha sudharmAsabhoktameva sabhAcatuSTaye'tidizannAha-'evaM avasesANa vi sabhANaM' ityAdi 'evaM' evam-sudharmAsabhAvat 'avasesANavi' avazeSANAM-mudharmAsabhA'tiriktAnAm upapAtAdi sabhAnAm varNanaM prAkathitAnusAreNabodhyam kimparyantam ? ityAha-'jAva uvavAyasabhAe' yAvat upapAtasabhAyAm-utpitsu devotpatyupalakSitasabhAyAM 'sayaNijja' zayanIyaM gRhakaM cAmivyApya varNanIyam tathA 'harabhoya' hradazca nandApuSkariNI pramANo vaktavyaH, sacotpannadevasya zucitva-jalakrIDAdharthaH, 'abhiseyasabhAe' tato'bhiSekasabhAyAm-abhinavotpannadevAbhiSeka tteNaM' do yojana ke UMce haiN| ve Asana 'savvarayaNAmayA' sarvAtmanA ratnamaya kahe hai 'jiNapaDimA' yahAM jina pratimA kahI hai 'vaNNao' isakA varNana kahalenA vaha kahAMtaka kahe isake lie kahate hai 'jAva dhUvakaDucchuyA' yAvat dhUpa kaDucchaka paryanta kahe arthAtU ATha hajAra suvarNa kalazAdi unake pramANa jitanI dhUpadAnI kahI hai yaha kathana paryanta varNana samajhaleveM / yaha varNana rAjapraznIya sUtra ke 87 satAsIveM sUtra meM kahe anusAra smjhleveN| __aba sudharmasabhA meM jo cAra sabhA kahI hai usakA varNana kiyA jAtA hai'evaM' sudharmasabhA ke kathanAnusAra 'avasesANaM vi' sudharmasabhAse atirikta upapAtAdi sabhAkA varNana bhI samajhaleveM vaha varNana 'jAva upavAyasabhAe' yAvat upapAta sabhA devotpatyupalakSita sabhAmeM 'sayaNijja' zayanIya gRha paryanta yaha varNana kaha lenA tathA 'haraoya' nandA puSkariNI pramANa hRdakA varNana kahe vaha vahAM utpanna deva ke jala krIDArtha hai 'abhisegasabhAe' tadanantara abhiSeka sabhA meM uddha' uccatteNaM' . yAta 2a yA cha. me mAsa 'savvarayaNAmayA' sAmanA karanA bhaya sA che. 'jiNapaDimA' mahIna pratimA 4aa che. 'vaNNaoM tenu na za se varNana 4yAM sudhAnu 42 te bhATe sUtrA2 4 cha. 'jAva dhUvakaDucchayA' yApat dhUpa kaDucchaka paryanta te varNana kahevuM. arthAta ATha hajAra suvarNa kalazAdi tenA pramANa jeTalI dhUpadAnI kahela che. A kathana paryanta varNana samajI levuM. A varNana rAjapakSIya sUtranA 87 satyAzImAM sUtramAM kahyA pramANe samajI levuM. have sudharmasabhAmAM je cAra sabhA kahela che. tenuM varNana karavAmAM Ave che. 'evaM' sudhama samAna 4thana prabhArI 'avasesANa vi' sudharma samAthI anya 75pAtA samAnu na 5 sama yu. ke. vana 'jAva uvavAyasabhAe' yAvat pAsamA votpatyupakSita samAmA 'sayaNijja' zayanIya paya-ta qNuna 4DI vu tathA 'haraoya' nahaysel pramANu paryuna 4 te 6 tyai spanna thaye devAnA
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 jambUdvIpapranaptisUtre mahotsavasthAnabhUtAyAM 'bahu abhisekke' bahu AbhiSekyam-abhiperuyogyaM 'bhaMDe' bhANDa-pAtraM vaktavyam, 'alaMkAriyasabhAe' alaGkArika samAyAm-abhipittadevAnAM bhUpaNadhAraNasthAnarUpAyAM 'bahu alaMkAriya bhaMDe' bahu alaGkArikamANDam-alaGkArayogyaM bhANDaM 'ciTaI' tiSThanti, vavasAyasabhAsu' vyavasAyasabhayo:-alaGkRtAnAM devAnAM zubhAdhyavasAyAnucintanasthAnarUpayoH putthayarayaNA' pustakaratne- uttamapustake tato 'gaMdA pukkhariNIo' nandA puSkariNyo 'bali peDhA' valipIThe 'do joyaNAI AyAma vikkhaMbheNaM' dve yojane AyAma-viSvAmbheNa-dairyavistArAbhyAm, arcanikottarakAlaM navotpannadevayorvalivisarjanapIThe api tathaiva, 'joyaNaM vAhalleNaM' yojanaM vAilyena-piNDena 'jAvatti' yAvat-yAvatmadena-'sarvaratnamaye acche prAsAdIye darzanIye abhirUpe, tatra nandAbhidhAne puSkariNyau ca palikSepottarakAlaM sudharmA sabhAyAM jigamipatorabhinavotpannayordaivayoIstapAdaprakSAlanArthe vodhye, atha yathA sudharmasabhAtaabhinavotpanna devAbhiSeka sthAnarUpa 'yaha abhisekke aneka abhiSeka yogya bhaMDe' pAtra kahe haiM 'alaMkAriyasabhAe' abhipeka deva ke bhUSaNa dhAraNa sthAna rUpa 'bahu alaMkAriya bhaMDe' aneka alaGkAra yogya pAtra "ciTThaI' rakhe haiM 'cavasAyasabhAsu' alaMkAra dhAraNa kiye huve devoM ke zubha adhyavasAya kA cintana karane kA sthAna rUpa sthala 'putthayarayaNA' uttama pustakaratna 'naMdA pukkhariNIo' do nandApuSkariNI vAcaDI 'ghalipeDhA' do ghalipITha 'do joyaNAI AyAma vikkhaMbheNaM' vaha valipITha do yojana ke laMcAI coDAI vAle haiM arcanikA kAla ke anantara nayA utpanna huve devake calirakhanekA pITha bhI tathA 'joyaNaM vAhalleNaM' vaha eka yojana kA moTAI vAlA hai 'jAvatti' yahAM yAvatpadase sarva ratnamaya acchA, prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa vahAM nandA puSkariNI nAmakI do vAvaDI balirakhane ke anantara sudharmA 331 mATe che. 'abhisegasabhAe ta pachI abhipa samAmA navA pAna ye vAliye sthAna 35 'bahuabhisekke mana malipe yogya bhaMDe' pAtro 4aa cha, 'alaMkAriya sabhAe' mama zayesa hevanA sAmUSa dhAraNa 42pAnA sthAna 35 'vahu alaMkAriyamaMDe' bhane ma 2 yeya pAtra 'ciTui' rANesA che. 'vavasAyasabhAsu' mA 2 dhArA 42sa hevAnA zubha madhyasAyanu cintana 42vAnA sthAna 35 'putthayarayaNA' uttama pusta42lla 'naMdA pukkhariNIoM me nahI 42 pApa 'valipeDhA' me masipIs 'do joyaNAI AyAma vikkhaMbheNaM' se madIpI meM yogana sI eimI paDAgI cha. ani sta pachI navA B4-na thaye nA mali rAmapAnI pI8 5 tathA 'joyaNa vAhalleNaM' se me4 yApana reTA vistAravANu cha. 'jAvatti' mADI yAvatpathI sarvaratnabhaya. 127, prAsAhIya, shzanIya, abhirUpa e vizeSaNe grahaNa thayela che. tyAM naMdA puSkariNI nAmanI be vA bali rAkhyA pachI sudhasabhAmAM javAnI IcchAvALA ane navA utpanna thayela devane hAtha paga devA mATe che tema samajavuM.
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamalA rAjadhAnyorvarNanam 245 IzAnakoNe siddhAyatanaM tathA tasyezAnakoNe upapAtasabhA evaM pUrvasmAt 2 paraM paramIzAnakoNe vaktavyaM yAvadvalipIThAduttarapUrvasyAM nandApuSkariNIti, kvanid dvinvena kyaciccaikatvena padanirdezaH sUtrakArapravRttivaicicyAd bodhyaH / iti yamikA rAjadhAnyorvanam // atha yaSikA rAjadhAnyadhipayoryamakadevayo rutpatyAdi svarUpaM saMkSipan saGgrahagAthAmAha'uvavAo saMkappo' ityAdi-'uvavAo' upapAta:-yamikAbhidhayordezyorutpatiH sA vAcyA, tataH 'sakappo'- saGkalpa:-utpannayo devayoH zubhavyavasAyacintanalakSaNaH saGkalpaH tataH 'abhiseya vihUsaNA' abhiSeka-vibhUpaNA abhiSeka:-indrakRtAbhipekaH tatsahitA vibhUpaNAsabhA meM jAnekI icchAvAle evaM naye utpanna devake hastapAda-hAtha pAuM dhone ke liye hai aisA samajhe jaisA sudharma sabhA ke IzAna koNa meM siddhAyatana kahA hai usI prakAra siddhAyatanake IzAna koNa meM upapAta sabhA hai evaM pUrva se anya anya IzAna koNa meM kahanA cAhie thAvat balipITha ke IzAna meM nandApuSkariNI kahI hai| ____ 'kahiM para dvivacana evaM kahiM para eka vacana se jo nirdeza kiyA hai so sUtra kAra kI zaili kI vicitratA se samajhe / 'yamikArAjadhAnI kA varNana samApta' / aya yamikA rAjadhAnI ke adhipati yamakadeva ke utpatti Adi svarUpa ko saMkSisa kara saMgraha gAthA kahate haiM-'uvacAo saMkappo' ityAdi-'uvavAo' upapAta yamika nAsadhArIdeva kI utpatti kahanI tadanantara 'saMkappo' utpanna huve deva ke zubhavyavasAya cintanarUpa saMkalpa usake pIche 'abhileya vihasaNA' indrane kiyA huvA abhiSeka sahita alaGkAra sabhA meM alaGkAroM se zarIra ko alaMkRta karanA jevuM sudharmasabhAnI IzAna dizAmAM siddhAyatana kahela che. eja rIte sidvAyatananI IzAna dizAmAM upapAta sabhA Avela che, pahelAMthI anya-anya IzAna dizAmAM kahevA joIe yAvat balipIThanI IzAnamAM naMdA puSkariNI kahela che. kayAMka dvivacana ane kayAMka ekavacanathI je kathana karela che te strakAranI zailInI vicitratAthI che tema samajavuM. che yAmikA rAjadhAnInuM varNana samApta che have yAmikA rAjadhAnInA adhipati yamaka devanI utpatti AdinA kathanane TuMkavIne saMgraha gAthA kahe che. 'uvavAo saMkappo' tyA 'uvavAo' Sd-yabhi nAmavANA hevanI pattiyA te pachI 'saMkappo' utpanna thaye heyanA zumAyasAyanA syantana 35 sa485, te pachI 'abhiseyavihUsaNA' ndre 426 mali sahita . ma.2 samAmA mAthI zarIrane
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 - jambUdvIpaprajJaptisUtre alaGkArasabhAyAmalaGkAraiH zarIrAlaGkaraNam ca-punaH 'vavasAyo' vyavasAyA-pustakaratnodghA. TanalakSaNo vyvsaayH| tato 'aJcaNiya sudhammagamo' arcanikA sudharmagama:-arcanikA-siddhAyatanAdharcA tatsahitaH sudharmagama:-sudharmAyAM sabhAyAM, gamaH-gamanam 'jahA ya' yathA ca 'parivaraNA' parivAraNA-pariveSTanA tatcadizi parivArasthApanA saiva 'iddhI' RddhiH-sampat yathA yamakayo devayoH siMhAsanayoH parito vAmabhAge catu:-sahasrasAmAnikabhadrAsanasthApanA tathA vaktavyaM jIvAbhigamAditaH,atha yamako hRdAzca yAvatA'ntareNa parasparaM sthitAstanirNetumAha'jAvaiyami' ityAdi-'jAvaiyaMmi pamANaMmi' yAvati-yatpramANake pramANe-mAne 'NIlavaM. tAo' nIlavataH-tanAmakAt parvatAt 'haMti jamagAo' yamako parvatau bhavataH 'tAvaiyamaMtaraM' tAvatkaM-tAvat-tatpramANakam 'khallu' khalu-nizcayena 'jamagadahANaM-dahANaM ca yamakahadayo idAnAM cAntaraM bodhyam taccAntaraM yojanasaptamAgacaturbhAgAbhyadhika catustriMzadadhikASTazatayojanarUpaM jJeyam upapattistu prAgvat ||suu021|| aura 'vavasAyo' pustakaratna ke kholane rUpa vyavasAya tatpazcAt 'accaNiya suhammagamo' siddhAyatana Adi kI arcA sahita sudharma sabhA meM jAnA 'jahAya' jaise 'parivaraNA' usa dizAmeM parivAra kI sthApanA vahI 'iddhI' sampatti jaisA kIyamika devake siMhAsana kI cAroM ora cAra cAra hajAra sAmAnika deva ke bhadrAsana kI sthApanA jIvAbhigama Adi meM kahe anusAra khe| aba yamikA rAjadhAnI evaM hRda jitane aMtara se paraspara meM sthita hai usakA nirNayArtha kahate haiM-'jAvaiyaMmi pamANami' jitane pramANa ke mAna 'NIlavaMtAo' nolavaMta parvana ke 'haMti jamagAo' yamaka parvata kahe hai, 'tAvaiyamaMtaraM' utanA pramANa nizcaya se 'jamagadahANaM ca' yamaka hRdakA evaM anya hRdakA antara samajha lenA vaha aMtara 834 yojana sAtiyA cAra bhAga pramANa - samajhanA upapattikA kathana pahale kahe anusAra kahanA ||s021|| zA. mana 'vavasAyo' pusta: 2(nanA mos| 35 vyavasAya, te pachI 'accaNiya suhammagamo siddhAyatana viznI maryA sahita sudhabhasalAmAna 'jahAya rebha 'parivaraNA' te te dizAmAM parivAranI sthApanA "dI sampatti jemake yamika devanA siMhAsananI cAre tarapha cAra cAra hajAra sAmAnika devanA bhadrAsananI sthApanA jIvAbhigama vigeremAM kahyA pramANe kahevA. - have yamikA rAjadhAnI ane hRdanuM aMtara keTaluM che tenA nirNaya mATe sUvakAra kahe che-'jAvaImi pamANami' 288aa prabhAnu bhA5 'NIlavaMtAo nalat' 55 tanu cha 'jamagAo tAvaiyamaMtaraM' yama4 patanu paY taTa mata2 che. 'jamagadahANaM dahANaM ca' yama4 hadanuM ane bIjA denuM aMtara samAna che. eTale ke te aMtara 834jana sAtiyA cAra bhAga jeTalA pramANunuM samajavuM upapattinuM kathana pahelAM kahyA pramANe kahevuM sU. 21
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 22 nIlavantAdihadavarNanam ___ atha yeSAM hUdAnAmantaramAnaM prAguktaM tAn svarUpato nirdizati / / mUlam-kahi NaM bhaMte ! uttarakUrAe NIlavaMtahahe NAmaM dahe paNNatte? goyamA ! jamagANaM dakkhiNillAo carimaMtAo aTrasae cottIse cattAri ya sattabhAe joyaNassa abAhAe sIyAe mahANaIe bahumajjhadesabhAe ettha NaM NIlavaMtabahe NAmaM dahe paNNale dAhiNauttarAyae pAINapaDIvisthipaNe jaheva paumadahe taheva vaNNao yavo NANattaM dohiM paupavaraveiyAhiM dohi ya vagasaMDehiM saMparikkhitte, bhIlavaMte NAma NAgakumAre deve sesaM taM ceva NeyavvaM, NIlavaMtaddahassa puvvAvare pAse dasa 2 joyaNAiM abAhAe ettha NaM vIsaM kaMcaNagaphavvayA paNNattA, egaM joyaNasayaM uddhaM uccatteNaM / mUlaMmi joyaNasayaM paNNattari joyaNAI majjhami / uvaritale kaMcaNagA paNNAsaM joyaNA huti // 1 // mUlaMmi niNi sole sattattIsAiM duNNi majjhaMmi / aTrAvaNaM ca sayaM uvaritale parirao hoi // 2 // paDhamittha nIlavaMto1 bitIo uttarakuru2 munneymvo| caMdaddahottha taio3 erAvaya4 mAlavaMto ya 5 // 3 // evaM vaNao aTTho pamANaM paliovamaTTiiyA devA // sU022 // chAyA-kva khalu bhadanta ! uttara kurupu nIlavad, ido nAma hA prajJaptaH, gautama ! yamakayordAkSiNAtyAccaramAntAt aSTazataM caturviMza caturazca saptabhAgAna yojanasya avAdhayA sItAgA mahAnadyA bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu nIlavaddhado nAma hudaH prajJaptaH, dakSiNottarAyataH prAcInapratIcInavistIrNaH yathaiva padmadaH tathaiva varNako netavyaH, nAnAtvaM dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanaSaNDAbhyAM samparikSiptaH, nIlavAn nAma nAgakumAro devaH zepaM tadeva netavyam, nIlavaddhadasya pUrvApare pArzve daza 2 yojanAni abAdhayA'tra khalu viMzatiH kAJcanakaparvatAH prajJaptAH, ekaM yojanazatamUrdhvamuccatvena mULe yojanazataM pazcasaptatiryojanAni madhye / uparitale kaJcanakAH paJcAzayojanAni bhavanti // 1 // mUle trINi poDaze saptatriMze dve madhye /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 jambUdvIpamaptisUtre aSTa pazcAzaMca zatamuparitale parirayo bhavati // 2 // prathamo nIlavAn 1 dvitIya uttarakurutivyaH2 / candra do'tra tRtIyaH 3 airAvatazca4 mAlyavAMzca 5 // 3 // evaM varNakaH arthaH pramANaM palyopamasthitikA devAH // 022 // TIkA-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi, 'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe NIlavaMtahahe NAmaM dahe paNNatte' he bhadanta ! kya-kutra uttarakurupura nIlavaddhado nAma hRdaH prajJaptaH ?, bhagavAnAha'goyamA ! jamagANaM dakkhiNillAbhA' gautama ! yamakayoH dAkSiNAtyAt-dakSiNadigbhavAt 'carimaMtAo' caramAntAt-sarvAntAt 'apsae' aSTazatam-aSThAnAM zanAnAM samAhAro'STazatam 'cottIse' catuvizaM-catustriMzadadhikaM 'cacAriya sattabhAe joyaNassa avAhAe' caturazca saptabhAgAn yojanasya avAdhayA kRtveti gamyam apAntarAle guktveti bhAvaH, 'sIyAe' sItAyAH-tannAmnyAH 'mahANaIe bahumajjhadesabhAe' mahAnadhAH bahumadhyadezabhAga:-asti, 'ettha NaM' atra-atrAntare khallu 'NIlacaMtahahe NAmaM dahe paNNatte' nIlabaDhdo nAma hudaH prajJataH, sa ca hRda: 'dAhiNa uttarAyae' dakSiNottarAyata:-dakSiNottarayordizoH AyataH-dIrghaH, 'pAINapaDINavitthiNNe' prAcInapratIcInavistIrNaH pUrvapazcimayodizo vistI kahiNaM bhaMte ! ityAdi, TImArtha-'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe NIlavaMtahahe NAnaM dahe paNNatte' he he bhagavan uttarakuru meM nIlavaMta nAmakA hrada kahAM para kahA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA jamagANaM dakhiNihAo' he gautama ! yamaka ke dakSiNa dizAke 'carimaMtAo' caramAnta se 'aTTasae AThaso 'cottIse cottIsa 'cattAriya sattabhAe joyaNassa athAhAe' yojanakA bhAga apAnta. rAlako choDakara 'sIyAe' sItA nAmakI 'mahANaIe bahumajjhadesabhAe' mahAnadI kA ThIka madhyabhAga hai 'ettha NaM' yahAM para 'NIlavaMnadahe NAmaM dahe paNNatte' nIlavaMta hada nAmakA hRda kahA hai| vaha hada 'dAhiNauttarAyapa' dakSiNa uttara dizA meM laMbA hai 'pAINapaDINavitthipaNe' pUrva pazcima dizA kI ora vistAra yukta hai / usa 'kahiNaM bhaMte ! tyA Ple:-'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe NIlavaMtahahe NAmaM dahe paNNatte' san tara 73bhI nIyata 4yAM 4 cha 1 mA prazana uttaramA prabhuzrI 43 cha-'goyamA! jama gANaM dakkhiNillAo' gautama ! yamanI ikSi zAna! 'caramaMtAo' abhA-tathI 'adrasae' se 'cottIse' yAtrIsa 'cattAriya sattabhAe joyaNassa avAhAe' yArAnanA 4 mA mayAntarAkhane choDane 'sIyAe' sItA nAmanI 'mahANaIe bahumajjhadesabhAe' mahAnadInA mazeyara madhyamA che. 'etthaNa' tyo 'NIlavaMtahahe NAma dahe paNNatte' nIta nAmarnu / sa , te 'dAhiNauttarAyae' kSae uttara dizAmai eiy cha. 'pAINa paINa vitthiNNe'
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAra: sU0 22 nIlavantAdihradarNanam 249 rNaH - vistArayuktaH, tasya ca ' jaheva paumaddahe ' yathaiva padmaidaH 'tadeva vaNNao Neyavtro' tathaiva varNako netavyaH - grAdyaH, 'NANattaM' nAnAtvaM - vizeSazcAyam ' dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparikkhitte' dvAbhyAM padmavara vedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM saMparikSipta:pariveSThitaH, -ayaM gAvaH- padmahUdastu ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanapaNDena sampari kSiptaH, ayaM nIlavAn hRdastu dvAbhyAM2 tAbhyAM samparikSiptaH sItAmahAnathA dvibhAgIkRtatvena ubhayapArzvavarti vedikAdvayayuktatvAt, atra 'NIlavaMte NAmaM NAgakumAre deve' devazva nIlavAn nAgakumAraH iti vizeSaH 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva padmahadoktameva 'NeyabvaM' netavyam - grAhyam, padmAdikaM zeSaM padmaidavabodhyam, tanmAnasaMkhyA parikSepAdikaM ca tathaiva / atha kAJcanagirivyavasthAmAha - ' nIlavaMtaddahassa' ityAdi - 'NIlavaMtadahassa punnAvare ' hRdakA varNana 'jaheba paumaddahe ' isa kathanAnusAra padmahRda ke varNana ke samAna 'taheva vaNNao roar' usakA varNana samajhaleve' 'NANattaM' usavarNana evaM isa varNana meM jo vizeSatA hai vaha isa prakAra hai 'dohiM paramavaraveiyAhiM dohiya vaNasaMDehiM saMparikkhite' yaha hRda do padmavara vedikA aura do vanaSaMDase pariveSTita hai / kahane kA bhAva yaha hai ki padmahRda eka padmavaravedikA aura eka vanaSaNDa se pariveSTitahai taba kI yaha nIlavaMta hRda do padmavara vedikA evaM do vanaSaMDase pariveSTita hai / sItA mahAnadI kA do bhAga karane se donoM pArzvavarti do vedikA yukta hone se do do kahA hai| yahAM para 'nIlavaMte nAgakumAredeve' nIlavAn nAmakA nAgakumAradeva hai yaha vizeSa hai 'sesaM taM ceva' anya saba kathana padmahRda ke samAna hI 'ya' kahanA cAhie, padmAdika zeSa saba kathana padmahRda ke samAna hI samajhaleveM, usakA mAna parikSepa Adi bhI usI prakAra hai / pUrva pazcima dizA tara vistAravANu che. te hRhanu vArjuna 'jaheva paumaddadde' se uthana prabhANe pajhADRhanA varNuna sarayu che. 'taheva vaNNao Neyavvo' tetu varSAna samala sevu. 'NANattaM' se vArNuna ane yA varSAnamAM ne vizeSatA che te yA prabhAnI che. 'dohiM paumavaraveiyAhiM dohiya vaNasaMDehiM saMparikkhitto' me hRDha me padmavara vehi mane me vanaSaM udhI vITaLAyela che. kahevAnA bhAva e che ke-padmada eka padmavara vedikA ane eka vanaSaDathI vIMTaLAyela che. ane nIlakata hui e padmavara vedikA ane e vanaSa DathI vITaLAyela che, sItA mahA nadInA e bhAga karavAthI ane mAjuthI e vedikA yukta hAvAthI babbe kahela che. mahrIMyAM 'nIlavaMte nAma nAgakumAre deve' nItavAn nAmanA nAgakumAra deva che, bheTa vizeSa che. 'sesaM ta ceva' jIntu tamAma prathana padmAsanA sthana sarayu 4 'NeyavtraM' 'DI levuM padmAdika khAkInuM tamAma kathana padmadanA sarakhuM ja samajI levu, tenuM mApa parikSepa vigere paNa eja pramANe che. ja0 32
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 250 , jambUdvIpaprAptisUtre nIlavaddhadasya pUrvApare-pUrvasminnaparasmiMzca 'pAse dasa2 joyaNAI avAhAe' pArzva daza 2 yojanAni avAdhayA kRtveti gamyam-apAntarAle muktveti bhAvaH, 'ettha NaM' atra-atrAntare khalla dakSiNottarazreNyA parasparaM mUle saMvaddhAH, anyathA zatayojanavistArANA mepAM sahasrayojanamAne hRdAyAme'vakAzAsambhava iti 'vIsaM' viMzatiH-viMzati saMkhyakAH2 'kaMcaNagapacayA' kAJcanaparvatAH-suvarNaparvatAH 'paNNattA' prajJaptAH, 'gaM joyaNasayaM uddhaM uccatteNaM' eka yojanazatam Urdhvamuccatvena, epAM kAJcanaparvatAnAM viSkambha-parikSepI gAthAdvayenAha-'mUlaMmi joyaNasayaM' ityadi-'mUlaMmi' mUle- mUlAvacchedena 'joyaNasayaM' yojanazatam 'paNNattari joyaNAI majhami' madhye paJcasaptatiH yojanAni, 'uvaritale' uparitale-zikharatale 'kaMcaNagA' kAzcanakA:-kAzcanaparvatAH 'paNNAsaM joyaNA huti' paJcAzataM yojanAni bhavanti / 1 / 'mUlaMmi tiNNi' mUche trINi yojanazatAni 'sole' poDazAni-poDazAdhikAni, 'satta __ aba kAJcanagirikI vyavasthA kahate haiM-'nIlacaMtassa dahassa puJcAvare' nIlavaMta hRd ke pUrva evaM pazcima 'pAse dasa joyaNAI abAhAe' pArzva meM dasa dasa yojana kI avAdhAse arthAt apAntarAla meM choDa karake 'ettha NaM' yahAM dakSiNohattara zreNIse paraspara mUla meM saMbaddha anyathA so yojana vistAra vAle, inako hajAra yojana mAna meM hRd kA AyAma-laMbAI kA avakAzakA asambhava hotA 'cIsaM' vIsa 'kaMcaNagapaccayA' kAMcana parvata-arthAt suvarNa parvata 'paNNattA' kahA hai ve parvata 'ega joyaNasayaM urdU uccatteNaM' ekaso yojana kA UMcA hai| ___ aba ve kAMcana parvata kA viSkambhaparikSepa do gAthA se kahate haiM-'mUlaMmi joyaNasayaM' mUla bhAga meM so yojana 'paNNattari joyaNAI majjhaMmi' satAvana yojana madhya bhAga meM 'uvaritale zikhara ke bhAga meM kAMcana parvata 'paNNAsa joyaNA huti' pacAsa yojana hotA hai // 1 // vayana nanA samayamA 4thana 42vAmA mAcha-'nIlavaMtassa dahassa puvA vare' nIlata nA " gAne pazcima 'pAse dasa dasa joyaNAI abAhAe' mAnu me isa dasa ejananI abAdhAthI arthAt apAntarAlamAM cheDIne "thI tyAM AgaLa dakSiNettara zreNIthI paraspara saMbaddha anyathA se jana vistAravALA Ane hajAra ejananA mApamAM hun| mAyAma-2003nA sAzana gasammathAta, 'vIsaM' vIsa 'kaMcaNaga pavvayA' yana pakta garthAt suvarNa pata 'paNNattA' usa cha, ta 'ega joyaNasayaM uddhaM ucca taNa' se se| yAnA yA usa che. veta ayana patana 4i mana parikSa5 me. gAthA baa2| 4 ch| 'mulaMmi joyaNasayaM' bhUkha mAgamA so yona 'paNNattari joyaNAI majjami' sattAvana 2011 bhanya mAgamA 'uvaritale zimaranA bhAgamA ayana parvata 'paNNAsaM joyaNA huti' payAsa yAsAnanA thAya che. te 1 che
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 22 nIlavantAdiha darNanam 251 tIsAI duNi majjhami' madhye saptatriMze - saptatriMzadadhike dve yojanazate 'uvaritale' uparitale 'aTThAvaNaM ca ' aSTapaJcAzam aSTa paJcAzadadhikaM 'sayaM' zataM ' parirao' parirayaH - paridhiH // 2 // iha ca mUle paridhau madhyaparidhau ca kiJcidvizepAdhikamanuktamapi bodhyam, atha krameNa pazcAnAmapi idAnAM nAmAni nirdizati - 'paDhamittha' ityAdi - ' paDhamittha' prathamaH- Adima : 'NIlato' - vitIo uttarakurura muNeyabvo' nIlavAna 1 dvitIya uttarakuruH 2 jJAtavyaH - vodhyaH, 'caMdahottha taio3' candrahRdaH atra - paJcasu tRtIyaH 3 ' erAvae' airAvataH caturthaH 4 'mAla - vaMto ya' mAlyavAn ca paJcamaH 5 bodhyaH | 3 | athAnantaroktAnAM kAJcanaparvatAnAmeSAM hRdAdInAM ca svarUpanirUpaNArtha- lAghavArthamekameva sUtramAha- 'evaM vaNNao' ityAdi - ' evaM ' evaM-nIlabaddhadAnusAreNa uttarakuru idAdInAmapi 'vaNNao aho' varNako'rthazca vodhyaH, tathA teSAM 'pamANaM' pramANaM - mAnaM tatra palyopamasthitikA 'mUlamitipiNa' mUla meM tInaso yojana 'sole' solaha arthAt mUla meM tIna so solaha yojana 'sattatIlAI duNNi majjhami' doso se tIsa yojana madhya meM 'uvaritale' Upara ke bhAga meM 'aTThAvaNNaM ca' aThAvanaM 'sayaM' so arthAt aTThAnaso kA 'parirao' paridhi - gherAva hai // 2 // yahAM mUlakI paridhi evaM madhya kI paridhi meM kucha vizeSAdhika bhI kahA hai / aba krama se pAMcoM hRdoM ke nAma kahate haiM- 'paDhamitthaNIlavaMto' prathama nIla vaMta parvata hai, 'bitIyo uttarakuru muNeyaccoM' dUsarA uttarakuru kahA hai, 'caMdahottha taio' caMdra hRda tIsarA kahA hai 'erAvae cauttha' airAvata cothA hai 'mAla to ya' mAlyavAn pAMcavAM kahA hai ||3|| aba pUrvokta kAMcana parvata evaM unake hRdAdi ke svarUpa nirUpaNake lie lAghava karane ke hetu se eka hI sUtra kahate haiM - ' evaM ' nIlavaMta hRda ke kathanAnusAra uttara kuru hRdAdi ke bhI 'vaNNao aTTho' varNana karalenA, tathA unakA 'mUlaMmi tiNi' bhUNabhAM bhAso thokna 'sole' soNa arthAt bhUNabhAM trAzu so soja yojana 'sattanIsAi' duvhi majjhami' aso sAunrIsa yeonna bhadhyamAM 'uvaritale' uparanA lAgabhAM 'aTThAtraNaM ca' aTTAvana 'sayaM' se arthAt aTTAvana sonA 'parirao' paridhi gherAve che. // 2 // ahIMyAM mUlanI paridhi ane madhyanI paridhimAM kaMIka vizeSAdhika paNa kahela che. have ubhathI yAMce hRhonA nAbha Ahe che. - ' paDhamittha NIlavaMte' paDelu' nIsavata hRDha che. 'bitIyo uttarakuru muNeyazvo' jIle uttara 3 4 che. 'caMdahottha taIyo' caMdra hRha trIle * che. 'raar utthe' rAvata yethe che. 'mAlavatoya' bhATyavAn hRDha pAMyabhu che. // 3 // have pUrvokta kAMcana paryaMta ane tenA hRdAdinA svarUpanuM kathana karavA mATe sa MkSepa karavAnA hetuthI eka ja sUtra kaeNDe che--a' nIlavaMta hRdanA kathana pramANe uttara kurU Adi (hRddAhInu' 'vaNNao aTTho' varNana 4rI sevu tathA tenu' 'pamANaM' bhAnAhi prabhANu yAgu sena *
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 jambUdvIpaprajJaptisUtre devAtha vodhyAH padmavaravedikAvanapaNDa trisopAnapratirUpa katoraNamUlapadamASTottarazatapadmaparivArapadmazepapadmaparikSepatrayavarNanamapi bodhyam / tathaivArthaH- uttarakuryAdi hadanAmAnvartha:- uttarakuruhUda prabhottarakuruDradAkArotpalAdiyogAd uttarakuru devasvAmikatvAcca uttarakuruhRdaH 2 iti / candradamanANi - candrahRdAkArANi candrahRdavarNAni candrathAtra devaH svAmIti tadyogAttadadhiSThitatvAcca candrahRdaH 3, airAvataM tannAmakamuttarapArzvavartibharata kSetrapratirUpakakSetram tatprabhANi - tadAkArANi - AropitavyadhanurAkArANi utpalAdIni airAvatazcAtra devaH svAmItyairAyataH, mAlyavadvakSaskAraprabhotpalAdi yogAnmAlyavadevasvAmikatvAcca mAlyacaduhUda iti, pramANaM 'mANa' mAnAdi pramANa bhI usI prakAra samajha leve" vahAM ke deva kI sthiti eka palyopama kI kahI hai / padmavara vedikA, vanapaMDa, trisopAna pratirUpaka, toraNa mUla, eka so ATha padma, padmakA parivAra, padmazeSa, tIna padma parikSepa kA varNana bhI yahA~ kara leveM / uttara kuru Adi hRdoM kA 'anvartha nAma jaise uttara kuru hRda meM utpanna uttara kuru hRda ke AkAra vAle padma ke yoga se evaM uttara kuru deva svAmI hone se uttara kuru hRda aisA nAma kahA hai / candra hRda ke prabhA - ke jaisA prabhA hone se, candra hRda ke AkAra vAle hone se, candra hRda ke jaise varNa hone se evaM candra yahAM ke deva hone se candra yahAM ke adhiSThAtA hone se caMdra hRda aisA nAma kahA hai || 3 || airavata nAma vAlA uttarapArzva meM bharatakSetra ke samAnakSetra hai / usakI prabhAvAle, usake jaise AkAra vAle arthAt sajakie dhanuSa ke jaise AkAra vAle utpalAdi hone se airAvata deva vahAM kA svAmI hone se usakA nAma airavata aisA kahA hai / mAlyavAn vakSaskAra kI prabhA hone se evaM utpalAdi mAlyavAn ke jaise hone se tathA mAlyavAna deva vahAM kA svAmI hone se mAlyavAn hRda aisA kahA pramANe samajI levu. tya'nA devanI sthiti eka cAmanI kahela che. pAvara verdikA vanapa'Da, triseApAna pratirUpaka, tAraNa mULa ekase ATha padma, padmonAparivAra, padmazeSa ane traNa padma parikSepatu' vaSa~na paNa hIyAM karI levu. uttarakuru vigere hetu anvaya nAma jema uttara kurU hadamAM utpanna thayela uttarakurU hadanA AkAravALA padmanA cAgathI temaja uttara kurU hRdAkAra utpala vigerenA ceAgathI uttarakurU hRda evu nAma hela che. caMdra hanI prabhAnA jevI prabhA hAvAthI caMdra hRdanA jevA AkAra haiAvAthI, caMdra hRdanA jevA varNa hAvAthI temaja caMdra tene daiva haiAvAthI, cadra teneA adhiSThAtA heAvAthI caMdrada evu' nAma kahela che. 3 aravata nAmanu uttara pArzvamAM bharatakSetranA sarakhu* kSetra che. tenI prabhAvALuM, tenA AkAravALu' arthAt sajja karela dhanuSanA jevA AkAravALA utpalAdi hAvAthI bhairavata dhruva tyAMnA adhiSThAtA deva hAvAthI temanu nAma airavata e pramANe kahela che.
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 jambUdvIpaprajJaptisUtre atha yannAmnAyaM jambUdvIpaH khyAtastAM sudarzanAnAmnI jambU vivakSustadadhiSThAnamAha mUlam kahi paM. bhaMte ! uttarakurAe 2 jaMbUpeDhe gAsa peDhe ghaNNane ?, goyamA! NIlavaMtasta vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM maMdarassa uttareNaM mAla vaMtassa vakkhArapavvayasla paJcasthimeNaM sIyAe mahANaIe purathimille kUle ettha NaM uttarakurAe jaMvUpeDhe NAmaM peDhe paNNatte, paMca joyaNasayAhaM AyAmavikkhaMbheNaM paNNarasa ekAsIyAiM joyaNasayAiM kiMcivisesAhiyAI parikkheveNaM, bahumajjhadesabhAe vArasa jAyaNAI vAhalleNaM, tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 paesaparihANIe 2 savvesu NaM carimaperaMtesu do do gAuyAI vAhalleNaM savvajaMbaNayAmae acche, se NaM egAe paramavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, duNhapi vaSNao, tassa NaM jaMbUpeDhassa caudisi ee cattAri tisovANapaDirUvagA eSNatA, vaNao Ava tAraNAI, tassa NaM jaMvUpehassa bahumajhadesabhAe esthaNaM maNipeDhiyA paNNatA, aTajAyaNAI AyAmavikhaMbheNaM, cattAri jovaNAI bAhalleNaM, tIse NaM maNipeDhiyAe uppiM ettha NaM javasadasaNA paNNattA, aTTa joyaNAI uddhaM uccatteNaM addhajoyaNaM uvveheNaM, tIseNaM khaMdho do joyaNAI uddhaM uccatteNaM addhajoyaNaM vAhalleNaM, tIse NaM sAlA cha joyaNAI uddhaM uccatteNaM bahumajjhadesabhAe aTTa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI aTu jAyaNAI sambaggeNaM, tIse NaM ayameyArUve vaSNAvAse paNNatte-vairAsayA mUlA rayayasupaiTTiyaviDimA. jAva ahiyamaNaNivvuikarI pAsAIyA darisaNijjA. jaMbUe NaM sudaMsaNAe caudisiM catvAri sAlA paNNatA, tesi NaM sAlANaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM siddhAthayaNe paNNatte, kosaM AyAmeNaM addhakoNaM vikkhaMbheNaM desUNagaM kosaM uddhaM uccatteNaM aNegakhaMbhasayasaNNiniTe jAva dArA paMcadhaNusayAI uddhaM uccatteNaM jAva vaNamAlAo maNipeDhiyA paMcadhaNusayAI AyAmavikkhaMbheNaM addhAijjAiM dhaNusayAiM vAhalleNaM, tIse
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 23 sudarzanAjamvUvarNanam NaM maNipeDhiyAe uppiM devacchaMdae paMcadhaNusayAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI paMcadhaNusayAI uddhaM uccatteNaM, jiNapaDimAvaNNao yacvAtti | tattha NaM je se purathimille sAle ettha NaM bhavaNe paNNatte, kosaM AyAmeNaM, evameva Navaramittha sayaNijjaM se sesu pAsAyavaDeMsayA sIhAsaNA ya saparivArA iti / jaMbU NaM bArasahiM paumavaraveiyAhiM savvao samaMtA saMparikkhittA, veiyANaM daNao, jaMbU NaM aSNegaM asaNaM jaMbU NaM tadvattANaM savvao samatA saMparikkhittA, tAsi NaM vaNNao, tAo NaM jaMbU chahiM paramavaraveiyAhiM saMparikkhittA, jaMbUe NaM sudaMsaNAe uttarapuratthimeNaM uttareNaM uttara paJcasthimeNaM ettha NaM aNADhiyassa devassa cauNhaM sAmANiyasAhassINaM cattAri jaMbUsAhassIo paNNattAo, tIse NaM puratthimeNaM caunhaM aggamahisINaM cattAri jaMbUo paNNattAo - dakkhiNapuratthime dakkhiNeNa taha avaradakkhiNaM ca / aTUTsa bAraseva ya bhavaMti jaMbUsahassAI ||1|| aNiyAhivANa paJccatthimeNa satteva hoMti jaMbUo / solasa sAhasIo cauddisiM AyarakkhANaM // 2 // jaMbUeNaM tihiM saie hiM vaNasaMDehiM savvao samatA saMparikkhittA, jaMbUe NaM purAsthimeNaM paNNAsaM joyaNAI paDhamaM vaNasaMDa ogAhittA ettha Na bhavaNe paNNatte, kosaM AyAmeNaM so ce vaNNao sayaNijjaM ca / evaM sesAsu vidisAsu bhavaNA, jaMbU NaM uttarapurasthimeNaM paDhamaM vaNasaMDe paNNAsaM joyagAI ogAhittA ettha NaM cattAri kkhariNIo paNNattAo, taM jahA - paumA 1 paumappabhA 2 kumudA 3 kumudappabhA 4 tAo NaM kosaM AyAmeNaM addhakosaM vivakhaMbheNa paMcadhaNusayAI uvveheNaM vaNNao, tAsi NaM majjhe pAsAyavaDeMsagA kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhabheNaM deNaM kosaM uddhaM uccatteNaM vaNNao sIhAsaNA saparivArA, evaM sesAsu vidisAsu, gAhA - paumA paumappabhA cetra, kumudA kumudappahA ! uppalagumsA NaliNA, uppalA uppalujalA // 1 // 255
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 jambUdvIpapranaptisUtre bhiMgA bhiMgappabhA cetra, aMjaNA kajalappabhA / 'siritA sirimahimA, siricaMdA ceva sirinilayA // 2 // jaMbUe Na purathimillassa bhavaNasta uttareNaM uttarapurathimillassa pAsAyavaDeMsagarasa dakkhiNeNaM ettha NaM kUDe paNNatte, aTu joSaNAI uddhaM uccatteNaM, do joyaNAI uvvehenaM sUle aTThajoyagAi AyAmavikAIbheNaM bahumajjhadesabhAe cha joyaNAI AyAmavikakhaMbheNaM uri cattArijoyagAiM AyAmavikkhaMbheNaM paNavIsArasa vArane mUle ya majjhi uvariM ca / savisesAI parirao kUDassa imassa boddhano // 2 // mUle vitthiANe samjhe saMkhitte uvari laNue savvakaNagAmae acche veDyA-vaNalaMDavaNNao, evaM se sAvi kUDA iti / javUna sudaMsaNAe duvAlasa NAmadhejjA paeNattA, taM jahAsudaMsaNA 1 amohA 2 ya, suppabuddhA 3 jasoharA 4 / videha jaMvU 5 somaNamA 6 NiyayA 7 NiccamaMDiyA 8 // 1 // subhadA 9 ya visAlA 10 ya, sujAyA 11 suSaNA 12 viyaa| sudaMsaNAe jaMvUe NAmadhejjA duvAlasa // 2 // jaMbUe NaM amaMgalagA paNattA, se keNaTe bhaMte ! evaM vuccai jaMvU sudaMsaNA 21, goyamA ! jaMvUe NaM sudaMsaNAe aNAdie NAma jaMbUDhIvAhidaI parivasai mahiddhIe. se NaM tattha cauNhaM sAmANiyasAhassINaM jAva AyarakkhadevasAhassINaM, jaMbUddIvassa NaM dIvassa jaMbUe sudaMsaNAe agADhiyAe rAyahANIe aNNesiM ca brahaNa devANa ya devINa ya jAba viharai, se teNaTeNaM goyamA! evaM buccai, aduttaraM ca NaM goyamA! jaMbUsudaMsaNA jAva bhuvi ca 3 dhuvA NiyayA sAsayA akkhayA jAva avaTiyA / kahiNaM bhaMte ! aNADhiyassa devassa aNADhiyA NAmaM rAya' hANI paNNatA ?, goyamA jaMbUddIve maMdarassa pavvayasta uttareNaM jaMceva
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU. 23 sudarzanAjambUvarNanam puvavaNiyaM jamigApamANaM taM ceva NeyavvaM, jAva uvavAo abhiseo ya niravasesotti ||suu023|| ___ chAyA-kva khalu uttarakuruSu 2 jambUpIThaM nAma pIThaM prajJaptam ?, gautama ! nIlavato varSa dharaparvatasya dakSiNena mandarasya uttareNa mAlyavato vakSaraka raparvatasya 'pazcimena sItAyA mahAnadyAH paurastye kUle atra khalu uttarakuruSu kuruSu jambUpIThaM nAma pIThaM prajJaptam, paJca yojanazatAni AyAmaviSkambheNa, paJcadaza ekAzItAni yojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa, vahumadhyadezabhAge dvAdaza yojanAni vAhalyena tadanantaraM ca khalu mAtrayA 2 pradezaparihAnyA 2 sarvebhyaH khalu caramaparyanteSu dve dve gavya te bAhalyena sarvajambUnadamayam accham / tad ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanapaNDena sarvataH samantAn saMparikSiptam, dvayorapi varNako tasya khalu jambapIThasya caturdizi etAni catAri trisopAnapratirUpakANi prajJaptAni, varNakaH yAvat toraNAni, tasya khalu jambUpIThasya bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu maNipIThikA prajJaptA, aSTayojanAni AyAmaviSkambheNa catvAri yojanAni bAhalpena, tasyAH khalu maNipIThikAyA upari atra khalu jambUmudarzanA prajJaptA, aSTayojanAni Urdhvamuccatvena arddhayojanamudvedhena, tasyAH khalu skandhaH dve yojane Urdhvamuccatvena arddhayojanaM bAhalyena, tasyAH, khala zAlA SaDUyojanAni Urdhvamuccatvena bahumadhyadezabhAge aSTa yojanAni AyAmaviSkambheNa, sAtirekANi aSTayojanAni sarvAgreNa, tasyAH khalu ayametadrUpo varNAvAsaH prajJapta:-vajramayamUlA rajatamupratiSThajaviDimA yAvat adhikamanonivRtikarI prAsAdIyA darzanIyA / jambAI khalu sudarzanAyAH caturdizi catasraH zAlAH prajJaptAH, tAsAM khalu zAlAnAM bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu siddhAyatanaM prajJaptam, krozamAyAmena arddhakozaM viSkambheNa dezonaka krozamayamuccasvena anekastammazatasagniviTe yAvad dvArANi paMJcazatAni Urdhvamuccatvena yAvad vanamAlA: maNipIThikA pazca dhanuHzatAni AyAmaviSkambheNa arddhatRtIyAni dhanuH zatAni bAhalyenaH tasyAH khalu maNipAThikAyA upari devacchandakaM paJca dhanazatAni AyAmaviSkambheNa sAtirekANi pazca dhanuHzatAni avamuccatvena, jinapratimAvarNako netavya iti / tatra khalu yA sA paurastyA zAlA atra khalu bhavana prajJaptam, krozamAyAmena evameva navaramatra zayanIyaM zepAsu prAsAdavataMsakAH siMhAsanAni ca saparivArANIti / jambaH khala dvAdazabhiH padmavaravedikAbhiH sarvataH samantAt samparikSiptA, vedikAnAM varNakaH, jambaH khala anyena apTazatena jambUnAM tadarboccatvAnAM sarvataH samantAt saMparikSiptA, tasyAH khala varNaka tAH khalu jambvaH pabhiH padmavaravedikAbhiH saMparikSiptAH, jambvAH khalu sudarzanAyAH uttarapaurastyena uttareNa uttarapazciyena atra khalu anAhatasya devasya cattamRNAM sAmAnikasAhasrINAM catasro jambUsAhasyaH prajJaptAH tasyAH khalu pauraratyena catasRNAmagramahiSINAM catasro jambo prajJaptAH-dakSiNapaurastye dakSiNena tathA aparadakSiNena ca / aSTa daza dvAdazaiva ca bhavanti jambUsahasrANi / / anIkAdhipAnAM pazcimena saptaiva bhavanti jamvaH / SoDazasAhasvyazcata dizi ja033
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 jambUdvIpaprajJaptisUtre AtmarakSANAm |2| jambvaH khalu tribhiH zatikaiH canapaNDaiH sarvataH samantAt saMparikSiptAH, jammA: khalu paurastyena paJcAzataM yojanAni prathamaM vanapaNDam avagAhya atra khalu bhavanaM prajJasab, krozamAyAmena sa eva varNakaH zayanIyaM ca, evaM zepAstrapi dikSu bhavanAni, jambvAH khalu uttarapaurastyena prathamaM vanapaNDaM paJcAzataM yojanAni avagAhya atra khalu catasraH puSkariNyaH prajJaptAH tadyathA - padmA 1 padmaprabhA 2 kumudA 3 kumudaprabhA 4 tAH khalu vrog2amAya: mena arddhakrozaM viSkambheNa pazcadhanuHzatAni udvedhena, varNakaH, tAsAM khalu madhye prAsAdAvataMsakAH krozamAyAmena, arddhakrozaM viSkambheNa, dezonaM krozamUrdhvamuccatvena, varNakaH siMhAsanAni saMparivArANi, evaM zeSAsu vidikSu, gAthA - padmA padmaprabhA caiva, kumudA kumudaprabhA / utpalagulmAna linA utpalojjvalA |1| bhRGgA bhRGgaprabhA caiva, aJjanA kajjalaprabhA / zrIkAntA zrImahitA zrIcandrA caitra zrInilayA |2| jambAH khalu paurastyasya bhavanasya uttareNa uttarapaurastyasya prAsAdAvataMsakasya dakSiNena atra khalu kUTaM prajJaptam, aSTa yojanAni UrdhvaM muccatvena dve yojane udvedhena mUThe aSTa yojanAni AyAmaviSkambheNa vahumadhyadezabhAgaH paDyojanAni AyAmaviSkambheNa upari cakhAri yojanAni AyAmaviSkambheNa - paJcaviMzatimaSTAdaza dvAdazaiva mUle ca madhye upari ca / savi zeSANi parizyaH kUTasyAsya boddhavyaH | 1| mRThe vistIrNa madhye saMkSiptamupari tanukam sarvakanakamayam accham vedikAvanapaNDavarNakaH, evaM zepANyapi kUTAni iti / jambvAH khalu sudurganAyAH dvAdaza nAmadheyAni prajJaptAni tadyathA - sudarzanA 1 amoghA 2 ca suprabuddhA 3 yazodharA 4 | videha jambuH 5 saumanasyA 6 niyatA 7 nityamaNDitA 8 |1| subhadrA ca 9 vizAlA ca 10 . sujAtA 11 sumanA 12 api ca / sudarzanAyAH Gaer: nAmadheyAni dvAdaza // 2 // javvAH khalu aSTASTamaGgalakAni0, kenArthena bhadanta ! evamucyate jambUH sudarzanA 2 1 gautama ! jambvAM khalu sudarzanAyAmanAdRto nAma jambUdvIpAdhipatiH parivasati maharddhikaH, sa khalu tatra catasRNAM sAmAnikasAhasrINAM yAvad AtmarakSadevasAhasrINAM, jambUdvIpasya khala dvIpasya jambvAH sudarzanAyAH anAhatAyAH rAjadhAnyA anyeSAM ca bahUnAM devAnAM ca devInAM ca yAvad viharati sA tenArthena gautama / evamucyate aduttaraM ca gautama ! jambUsudarzanA yAvad abhUt ca 3 dhruvA niyatA zAzvatI akSayA yAvad avasthitA / kA khalu bhadanta ! anAtasya devasya anAdRtA nAma rAjadhAnI prajJaptA ?, gautama ! jambUdvIpe mandarasya parvatasya uttareNa yadeva pUrvavarNitaM yamikA pramANaM tadeva netavyam, upapAto'bhiSekazca niravazeSa iti / sU0 23|| aba jina ke nAmavAlA yaha jambUdvIpa kahA hai vaha khudarzanAnAmavAlI jambU kA kathana karane kI vivakSA se usakA adhiSThAna kahate haiM have jenA nAmathI A ja mUThThIpa kahela che te sunnunA nAmavALA jAbunuM kathana karavAnI vivakSAthI tenuM adhiSThAna kahe che,
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH su. 23 sudarzanAjambUvarNanam 259 TIkA - 'kahi NaM bhaMte !' ityAdi - 'kahi NaM bhaMte ! uttarakurA e 2 jaMbUpeDhe NAmaM peDhe paNNatte' ka khalu bhadanta ! uttarakuruSu jambUpIThaM nAma pIThaM prajJaptam ? bhagavAnAha - 'goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM' he gautama! nIlavaMto varSadharaparvatasya dakSiNenadakSiNasyAM dizi 'maMdarassa' mandarasya - tannAmaka parvatasya 'uttareNaM' uttareNa-uttarasyAM dizi'mALavaM tassa vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM' mAlyavato vakSaskAraparvatasya pazcimena - pazcimAyAM dizi 'sIyAe' sItAyA: - etannAmnyAH 'mahANaIe purathimille' mahAnadyAH paurastye pUrva digbhave 'kUle' kule - taTe - sItAdvibhAgI kRtottarakurupUrvArddha tatrApi madhyabhAge 'estha NaM uttarakurAe jaMbUpeDhe NAmaM peDhe paNNatte' atra khala uttarakurUNAM jambUpIThaM nAma pIThaM prajJaptam, asya mAnAdyAha- 'paMca joyaNasayA' paJca yojanazatAni tat pIThaM paJcazatayojanAni ' AyAma vikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa - dairghyavistArAbhyAM prajJaptam evamagre'pi kahiNaM bhaMte ! ityAdi / TIkArtha- 'kahi NaM bhaMte! uttarakurAe kurAe jaMbUpeDhe NAmaM peDhe paNNatte' he bhagavan uttarakuru meM jaMbUpITha nAmakA pITha kahAM para kahA hai ? isa prazna ke uttara meM mahAvIra prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavyayassa dakkhiNaM' he gautama! nIlavaMta varSadhara parvata ke dakSiNadizA meM 'maMdarassa maMdara parvata ke 'uttareNaM' uttara dizAkI ora 'mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM' mAlyavAn vakSaskAra parvata ke pazcima dizA meM 'sIyAe mahANaie purathimille kUle' sItA mahA nadI kI pUrva dizA ke kinAra meM arthAt do bhAga ki gai sItA mahAnadI ke uttara kuru rUpa pUrvArddha meM usake bhI madhya bhAga meM 'ettha NaM uttarakurAe jaMbUpeDhe NAmaM peDhe paNNatte' yahAM para uttara kuru kA jaMbU pITha nAmakA pITha kahA hai / aba isakA mAnAdi pramANa kahate haiM-paMca joyaNasayAI' vaha pITha pAMcasau 'kahi NaM bhaMte' tyAhi TI4rtha' - 'kahiNaM bhaMte! uttarakurAe kurAe jaMbUpeDhe NAmaM peDhe paNNatte' he bhagavan uttara kurUmAM ja khU pITha nAmanu pITha kayAM kahela che ? A praznanA uttaramAM mahAvIra prabhuzrI kahe che. - ' goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavtrayassa dakkhiNeNaM' he gautama | nIsava Mta varSadhara parva - tanI dRkSiNa dizAbhAM 'maMdarassa' bhara parvatanI 'uttareNaM' uttara dvizAnI tara 'mAlavaMtassa vakkhArapavtrayassa paccatthimeNaM' bhATyavAn vakSas ra pUrvartanI pazcima dizAbhI 'sIyAe mahANaIe purathimille kUle' sItA bhaDAnahInA pUrva DinAre arthAt me lAgabhAM vibhakta thayejha sItA bhaDDA nahInA uttara 3 35 pUrvAddhabhAM tenA yazu madhya lAgabhAM 'pattharNa uttarakurAe jaMbUpeDhe NAmaM peDhe paNNatte' tyAM uttara3nu yUpITha nAmanu cI uDela che. joyaNasayAI' te pITha yAMnyaso yojana have te bhAnAhi mA 4 che.- 'paMca
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 269 - jambUdvIpaprajJaptisUtre pagarasaekkAsIyAI' pazcadaza ekAzItAni-ekAzItyadhikAni 'joyaNasayAI kiMcivisesAhiyAI' yojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAni-kizcidadhikAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa-paridhinA, tata-punaH 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge-atyantamadhyadezabhAgAvacchedena pArasajoyaNAI vAhalleNaM' dvAdazayojanAni vAhatyena-piNDena, 'tayaNaMtara' ca NaM' tadanantaraM ca-tataH paraM ca khalla 'mAyAe 2' mAtrayA 2-krameNa 2 'paesaparihANIe 2' pradezaparihAnyA kizcitpradezasya hAsena parihIyamAnaM-istrIbhavat 'samvesu NaM carimaperaMtesu' sarvebhyaH khalu caramaparyantepu-antimaparyanteSu pITheSu madhyato'rddhatRtIyayojanazatollaGghane 'do do gAuyAI dve dve gavyUte-krozayugme catuHkrozAn, 'vAhalleNaM' vAhalyena-piNDena, 'savyajaMbUNayAmae' tat jAmbUnadamayaM-jAmbUnadAkhyottamaravarNamayam 'acche accham-AkAza- sphaTikavadatinirmalam-etadupalakSaNaMzlakSNAdInAmapi, tavyAkhyA prAgvat / 'se the' tat anantaroktaM jambUpITha- khalu 'egAe paumavaraveiyAe egeNa vaNasaMDeNaM savvazro samaMtA' yojana ke 'AyAmavikhaMbheNaM vistAra vAlA hai arthAt itanA isakA viSkaMbha hai| tathA 'paNNarasa ekkAsIyAI' paMdrahaso ikAsI 'joyaNAI kiMci visesAhi.yAI yojana se kucha vizepAdhika 'parikkheveNaM' usakA parikSepa arthAtU paridhi kahI hai.| vaha pITha 'bahumajjhadesabhAe' ThIka madhya bhAga meM 'yArasa joyaNAI / bAhalleNaM' ghAraha yojana sthUla-moTA hai| 'tayaNataraMca NaM' tatpazcAt 'mAyAe mAyAe' krama phrama se 'paesaparihANIe' kucha pradeza kA hAsa hone se laghu hotA. huA 'sancesu NaM carimaperaMtesu' saba se antima bhAga meM arthAt madhya bhAgase DhAiso yojana jAne para 'do do gAuyAI do do gavyUta arthAt cAra kosa 'vAha laleNaM. moTAI se kahA hai / 'savva jabUNayAmae' sarvAtmanA jambUnada nAmake svarNa maya hai, 'acche' AkAza evaM sphaTika ke samAna atyanta nirmala hai yahAM 'accha' 'padaH upalakSaNa hai ataH zlakSNAdi saba kathana pUrva ke jaise smjhleveN| 'AyAma vikkhaMbheNaM' vistAravANu cha. arthAta hAta ni (anan) cha, tathA 'pannarasa. ekkAsIyAI 512 se| 81 zazI 'joyaNAI kiMci visesAhiyAI' yAnI vizeSAthi 'parikkhevaNaM' parikSa5 marthAt paridhi 4 cha. te pI. 'bahumajjhadesabhAe' marA2 madhya HARI 'vArasajoyaNAI vAhalleNaM' pAra yorana reTayubaI cha. 'tayaNaMtaraM caNaM te pachI 'mAyAe mAyAe' bhaza 'paesaparihANIe' 47 prazanA DAsa thavAthI nAnA yatai ini 'savvesu NaM carimaperaMtesu' mAthI chasA mAgamA arthAt madhyamAmA mata sayala pAthA 'do do gAuyAI' madhye 10yUta arthAt yAra 16 'vAhalleNaM' resI mA~TA yuddhata 4 cha. 'savva jaMvUNayAmae' sArathI manaH nAbhanA suvarNa bhaya cha che AkAza ane sphaTikanA samAna atyaMta nirmaLa che. ahIMyAM "accha pada upa . sakSae . tethIla tamAma vizeSaNa, paDasAnIbha sabha7 vA. 'se NaM' pU.
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 23 sudarzanAjanvUvarNanam ekayA padmavaravedakiyA ekena ca vanapaNDena sarvataH samantAt-sarvadigvidikSu 'saMparikkhite' samparikSiptam , 'duhaMpi' dvayorapi-pabhavaravedikA-vanapaNDayorubhayorapi 'vaNNabho' varNakAvarNanaparapadasamUhaH atra yodhyaH, sa ca pacama-paSTha sUtrAbhyAM jJeyaH, tacca jambUpI ThaM jaghanyato'pivaramAnte vikrozyuccakathaM sukhArohAvaroham ? ityAzaGkayAha-'tassa NaM' ityAdi'tassa gaM' tasya-pUrvoktasya khalu 'jaMbUpeDhassa cauddisIM' jambUpIThasya caturdizi-caturapu dikSu-'ee cattAri' etAni-imAni catvAri 'tisovANapaDirUvagA' trisopAnapratirUpakANi-mundaratrisopAnAni 'paNNattA' prajJaptAni, teSAM 'vaNNao' karNako'tra vodhyaH, saca kimparyantaH ityAha-'jAya toraNa iM' yAvat toraNAni-toraNavarNanaparyantaH, trisopAnapratirUpakavarNa ko dvAdazAtrato rAjapraznIyasya toraNavarNakazca trayodazasUtrato bodhyA, __'seNaM' vaha jambUpITha 'egAe paumavaravejhyAe egeNa vaNasaMDeNaM sacao samaMtA' eka pabhavaravedikA evaM eka vanapaMDa se cAroM ora se 'saMparikkhitte' vyApta rahatA hai ? 'duNhapi vaNNao' padmavaravedikA evaM vanapaMDa kA varNana sarva prakAra se yahAM para samajhaleveM vaha varNana pAMcaveM evaM chaThe sUtra se jJAtakara leveN| vaha jambUpITha kama se kama caramAntameM do kosa kI UMcAi vAlA hone se sUkha pUrvaka AnA jAnA kaise bana sakatA hai ? isa zaMkA kI nivRtti ke lie kahate haiM 'tassa NaM jaMbUpeDhassa cauddisI' vaha pUrvokta jaMbUpITha ke cAroM dizA meM 'ee cattAri tilovANapaDirUvagA paNNattA' yaha cAra suMdara pagathieM kahe haiN| usakA 'vaSNao' samagra varNana yahAM para samajhaleveM vaha varNana kahA~ taka kA gRhaNa karane yogya hai ? isake lie kahate hai 'jAva toraNAI' yAvat toraNa varNana paryanta usakA varNana yahAM para khleveN| trisopAna pratirUpakakA varNana rAjapraznIya sUtra ke bArahaveM satra se evaM toraNa kA varNana terahaveM sUtra se samajha pI. 'egAe paumavaraveiyAe egeNa vaNasaMDeNaM savaoM samaMtA' me: 5512 vaha mara yaH pana5thI nyAre ta23thI 'saMgarikkhitte' vyAsa 2 che. 'duNhaM pivaNNao' 5512 vedikA ane vanakhaMDanuM varNana pAMcamAM ane chaThA sUtrathI samajI levuM. e jaMbU pITha ochAmAM ochuM aramAntathI be gAu jeTalI uMcAIvALuM hovAthI sUkha pUrvaka AvavA javAnuM (javara avara) kevI rIte thaI zake che? A prakAranI zaMkAnA sabhAdhAna bhATe 4 cha-'tassaNaM jaMbUpeDhassa caudisI' se pUrita pI8nI nyAre zAmA ee cattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA' yAra su42 paathiyaay| 49 cha. tanu 'vaNNao' sapU vana mahIyAM za . te varNana yA sudhAnuyaDa 42vAnu cha ? ta bhATe 4 cha-'jAva toraNAI' yAvat tAranA na 5 - tenu na mI yahI levuM. risopAnapratirUpakanuM varNana rAjapakSIya sUtranA bAramA sUtramAMthI ane toraNanuM bharNana teramAM sUtramAMthI samajI levuM. vistAra bhayathI ahIMyAM tene ulekha karela nathI.
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre ___ atha jagvUpIThasya maNipIThikA varNayitumAha-'tassa NaM jaMbUpeDhassa bahumajjhadesabhAe' tasya khalu jambUpIThasya bahumadhyadezabhAgaH-atyantamadhyadezabhAgaH astItizepaH, 'etya NaM' atra-atrA to khalu maNipeDhiNa' maNipIThikA-maNimayAsanavizeSaH, 'paNNattA' prajJaptA, sAca 'bhaTTa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' aSTa yojanAni AyAma-viSkambheNa-dairghya-vistArAbhyAm , 'cattAri joyaNAI vAhalleNaM' catvAri yojanAni vAhalyena-piNDena, 'tIse gaM' tasyAH-anantarotAyAH khalu maNipeDhiyAe umpi' maNipIThikAyAH upari-urvabhAge 'etthaNaM jaMbU sudaMsaNA' atra khalu jambU:-sudarzanAnAmnI 'paNNattA' prajJaptA, tasyA mAnamAha-'aTTha joyaNAI uddhaM uccareNaM' aSTa yojanAni Urdhvamuccatvena, 'addhajoyaNaM uvve heNaM' arddha yojanam udvedhenabhUpravezena, athAsyAH skandhamAnamAha-'tIse the' tasyAH-maNipIThikAyAH khalu 'khaMdho' skandhaH- kandAduparitanazAkhAnirgamanasthAnaparyanto'vayavaH 'do joyaNAI uddhaM ucca teNaM' leveM vistAra bhaya se yahAM ullekha nahIM kiyA hai| aba jaMbUpITha kI maNipIThikA kA varNana karate haiM-'tassa NaM jaMva peDhassa vaha majjhadesabhAe' usa jaMbUpIThakA ThIka madhya bhAga meM 'ettha NaM maNipeDhiyA paNNattA' maNipIThikA kahI hai| 'addha joyaNAI AyAmavikkhabheNe' vaha jaMbUpITha kI maNipIThi kA ATha yojana kI laMbAI coDAI vAlI hai| 'cattAri joyaNAI bAhalleNa' cAra yojana kI mATAI vAlI hai / 'tIse NaM maNipeDhiyAe' vaha pUrvokta usa maNipIThikA ke 'uppi' Upara ke bhAga meM 'ettha NaM jaMbUsudaMsaNA pagattA' jaMbusudarzanA nAma kI maNipIThikA kahI hai / 'aTTa joyaNAI uDUM uccatteNaMvaha pIThikA ATha yojana kI UMcI hai, 'addha joyaNAI uvveheNaM' AdhA yojanakA usakA udvedha haiM arthAt itanA bhAga bhUmi ke bhItara praviSTa hai| aba isakA skaMdhakA mAna kahate haiM-'tIse gaM' usa maNipIThikA kA 'khaMdho' skandha-kanda se upara kI zAkhA kA udgamasthAna paryanta kA bhAga 'do joyaNAI dIpanI maNipA4iAnuna 42vAmAM mAve cha.-'tassa NaM jaMbUpeDhassa bahumajhadesabhAe' samUpInA parAmara kyA mAgamA 'etthaNaM maNipeDhiyA paNNattA' maNipI. hesa . 'aTTa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' te bhUSInI bhaNiyAsellen paDaNA ma 4 yoni rekhA che. 'cattAri joyaNAI bAhalleNaM' nI antyAra yonI che. 'tIseNaM maNipeDhiyAe' te pUta maNipI.nI 'uppi' 852 mAmA 'etthaNaM jaMbUsudaMsaNA paNNattA' pU sudRzanA nAmanI maNipI88183 cha. 'amoyaNAI uDDhe uccatte fallst mA yauna sI yA cha. 'addhajoyaNAI unveheNaM' ardhA yauna sI tenA ude che. arthAta eTalo bhAga bhUminI aMdara rahela che. tenA 24 bhAganu bhA5 matAve. cha.-'tIseNaM ye bhalipIna 'khaMghe 24.5 yA 52nI mAnugamasthAna sudhIna mA 'do joyaNAI uddhaM uccattaNa' meM yAna
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sa. 23 sudarzanAjagvUvarNanam dve yojane Urdhvamuccatvena-ucchrayeNa, 'addhajoyaNaM bAhalleNaM' arddhayojanaM vAhalyena-piNDena prajJapta iti sambandhaH, 'tIse NaM tasyAH-pUrvoktAyAH maNipIThikAyAH khalu 'sAlA' zAlAviDimAparaparyAyA dik prasUtA zAkhA 'chajoyaNAI uddhaM uccatteNaM' SaDU yojanAni Urdhvamuccatvena, tathA 'vahumajjha desabhAe' bahumadhyadezabhAge-atyantamadhyadezabhAge "aTTha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' aSTa yojanAni AyAma-viSkambheNa-dairghya-vistArAbhyAm, jambUH prajJapteti bodhyam, tAni cAsyAH skandoparitanabhAgAccatasRSvapi dikSu pratyeka mekaikA zAkhA nirgatA, tAzca zAkhAH krozonAni catvAri yojanAni tena pUrvAparazAkhA dairghya-skandhabAhalyasambandhyarddhayojanamelanenAnantaroktasaMkhyA pUrtirjAyate bahumadhyadezabhAgazcAtra vyAvahAriko grAhyaH, vRkSAdInAM zAkhodbhavasthAne madhyadezasya lokavyavahriyamANatvAt, yathApuruSa kaTibhAgImadhyadezo vyapadizyate, anyathA viDimAyAH dviyojanAtikramaNe nizcitasya madhyadezabhASasya uddhaM uccattaNaM' do yojana ke UMcAi evaM 'addha joyaNAI bAhalleNaM' AdhA yojana kA moTA kahA hai 'tIse NaM sAlA' vaha pUrvokta maNipIThikA kI zAkhAeM 'cha joyaNAI uddhaM uccattarNa' cha yojana kI UMcI 'aTTa joyaNAI AyAvikhaMbheNa' ATha yojana kI laMbAI coDAi vAlI kahI hai| ve zAkhA ke 'bahumajjhadesabhAe' ThIka madhya bhAga meM 'aTTa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' ATha yojana paryanta kI lambI coDI kahI hai / ve zAkhAeM isake skanda ke Upara ke bhAga se cAroM dizA meM pratyeka dizA meM eka eka ke krama se cAra nIkalatI hai| ve zAkhAeM eka kosa kama cAra yojana kI kahI hai / ataH pUrva pazcima kI zAkhA kI laMbAI-skandhakI moTAI sambandhI AdhA yojana milAne se pUrva kathita saMkhyA kI pUrti ho jAtI hai| bahumadhya deza bhAga yahAM para vyAvahArika lenA cAhie kAraNa kI vRkSAdi kI zAkhA ke udgamana sthAna ko loka meM madhya deza bhAga se vyavahAra karate haiN| resI yAvA mana 'addhajoyagAI vAhalleNa' mA yo at ml Yo cha. 'tIseNaM sAlA' te pUrva maNipAnI zAlAmA 'cha joyaNAI uddhaM uccatteNaM' cha yona 28kSI yI che. 'aTu joyaNAI AyomavikkhaMbheNaM' mA yorana resI pahA Desa cha. ye zAmAyAnA 'bahumajjhadesabhAe' preraa||2 madhyabhAgamA 'adu joyaNAI aayaamvirame ATha jana jeTalI tenI laMbAI ane pahoLAI kahela che. te zAkhAo tenA skaMdathaDanA uparanA bhAgathI cAre dizAomAM-dareka dizAmAM eka ekanA kramathI cAra nIkaLe che. te zAkhAo eka gAu ochA evA cAra jana jeTalI kahela che. tethI tenI pUrva pazcima dizAnI zAkhAnI laMbAI-thaDanI jADAImAM ardhA jana jeTalI vadhAravAthI pUrvakathita saMdhyAnI pUrti thaI jAya che. ahIMyAM bahuma dezabhAga vyavahArika le joIe kAraNa ke vRkSAdinI zAkhAonA uddagamanasthAnane madhyabhAga tarIke vyavahAra kare che. jema purUSanA kammara bhAgane madhyabhAga tarIke kahe che. A rIte na kahe te zAkhAnA be
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 jambUDIpaprajJaptisUtre grahaNe pUrvAparazAkhAdvayavistArasya viSamazreNikatvAd grahaNaM prasaktaM syAt, yadvA-bahumadhyadezabhAgaH kAsAmityapekSAyAM zAkhAnAmiti gamyate, yatazcaturdik zAkhAmadhyabhAgastasminnityarthaH, aSTayojanAnayanaM tu prAgvadeva / uccatAyA tu 'saccaggeNaM' sarvAgreNa sarvasaGkhyayA kanda-skandhaciDimAparimANamelane 'sAiregAI' sAtirekANi - kizcidavikAni 'aha joyaNA' aNDa yojanAni jambUsudarzanA prajJapteti sambandhaH / athAsyA varNakamAha - 'tIse NaM ayameyArUve - vaNNAvAse paNNatte' tasyAH - jambUsudarzanAyAH khalu ayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, 'baharAmayA mUlA' vajramayAni - vajraratnamayAni mUlAni yasyA sA tathA dIrghazca prAkRtatvAt, 'svayasupaTTiyaviDiyA' rajatasupratiSThita viDimA - rajatameva- unmayI sA cAsau supratiSThitaviDimAsupratiSThitA-guNDu sthitA viDimA - bahumadhyadezabhAge uparinissRtA zAkhA yasyA sA tathA, 'jAva' yAvat - yAvatpadena caityavRkSavarNakaH sarvo'pi grAhyo'tra / kimparyanto varNaka ityAhajaisA puruSa ke kaTibhAga ko madhya bhAga se kahate haiM, isa prakAra na kahe to zAstrA ke do yojana paryanta phailane para nizcita madhyabhAga kA gRhaNa karane para pUrva pazcima kI do zAkhA ke vistAra kI viSama zreNI ho jAtI ataH yaha vyAvahArika madhyabhAga grahaNa karanA ThIka hai / athavA kisakA cahumadhyadezabhAga isa apekSA meM zAkhA kA aisA jAna paDatA hai ataH cAroM dizA kI zAkhA kA madhya bhAga aisA kahA jAyato pahale ke kathanAnusAra ATha yojana AjAtA hai / uccatva ke bAre meM 'savvaggeNaM' sarvAtmanA skanda-skandha evaM zAkhA kA mAna kA milAna karane se 'sAiregAI' kucha adhika ' joyaNAI' ATha yojana kI jambU sudarzanA kahI hai / 1 aba jaMbU sudarzanAkA varNana karate haiM- 'tIse NaM ayameyAkhye vaNNAvAse paNNatte' usa jaMbU sudarzanA kA varNana prakAra isa prakAra kahA hai- 'caharAmayA mUlA' cannaratnamaya usakA mUla bhAga hai 'rayaya supaiDiyadi DimA' rajatamaya supratiSThita viDiyA - zAkhAeM haiM arthAt bahumadhya dezabhAga meM Upara kI ora ceAjana paryaMnta phelAvAthI nizcita madhyabhAganuM grahaNa karavAthI pUrva pazcimanI e zAkhAnA vistAranI viSama zreNI thai jAta ethI A vyavahu rika madhyabhAga grahaNu karavA eja ucita che. athavA kenA marhumadhya dezabhAga e apekSAmAM zAkhAnA madhya bhAga ema hevAmAM Ave te pahelAnA kathana pramANe ATha ceAjana AvIndra ya che. uMcAinA kathanamAM 'satroNa' sarvAtmanA 244-246 zANAnu bhAya bhejavavAthI 'sAiregAi' 344 vadhAre 'aTTha joyaNAI' yA yojana neTasI NU sudarzanA mahesa . have sudarzananu vArjuna zvAmAM Ave che- 'tIseNaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte' sudarzanano varNana prahAra mA rIte Desa che. - ' vairAmayA mUlA' 100 2tna bhaya tenA bhUja lAga che. 'rayayasupaiTTiya viDimA' 24tabhaya supratiSThita viDibhA-zANAo che. arthAt mahubhabhya hezalAgabhAM uparanI taraha nImjesa zAyAyo che. 'jAva' yAvat
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___265 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 23 sudarzanAjambUvarNanam 'ahiyamaNaNivvuikarI' adhikamanonivRtikarI-atyantacittA''nandakAriNI 'pAsAIyA darisaNijjA' prAsAdIyadarzanIyetyAdiprAgvat / ___ athAsyAH zAkhAH parigaNayannAha-"jaMbUeNa sudaMsaNAe caudisiM' jambvAH khalu sudarzanAyAH caturdizi-dizcatRSTaye 'cattAri sAlA paNNattA' zAlAH-zAkhAH tAH pratidik ekai keti catasraH prajJaptAH, 'tesi NaM' tAsAM-anantaroktAnAM khalu 'sAlANaM' zAlAnAM-zAkhAnAM yo 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAgo'sti, 'ettha NaM' atra-atrAntare khalu uparitanaviDimAzAkhAyAmityarthaH, ekaM 'siddhAyayaNe paNNatte' siddhAyatanaM prajJatam, idaM ca siddhAyatanaM vaitAdayagirisiddha kUTagatasiddhAyatanavada bodhyam asya mAnAdyAha-'kosaM AyANaM' kozamAyAmena-dairyeNa 'addhakosaM vikkhaMbheNaM' arddhakozaM viSkambheNa vistAreNa, 'desUNagaM dezonaM-kizci. nIkalI huI zAkhAeM hai / 'jAca' yAvat caityavRkSa ke varNana ke samAna samagra varNana yahAM para khleveN| yaha varNana kahAM taka kA grahaNa karanA caahie| isake lie kahate haiM-ahiyamaNaNicu ikarI' atyanta cittako AnaMda karAne vAlI 'pAsA- . iyA darisaNijjA' prAsAdIya darzanIya ityAdi pahale kathanAnusAra smjhleveN| __aba zAkhA kI ginatI karate hue kahate haiM-'jaMbUeNaM suMdasaNAe cauddisiM jaMbUsudarzanA kI cAroM dizAmeM 'cattAri sAlA paNNattA' cAra zAkhAeM kahI hai 'tesiM NaM sAlANaM' ve pUrvoktazokhAoM kA jo 'bahumajjhadesabhAe' ThIka madhya bhAga hai 'ettha NaM yahAM para arthAt Upara zAkhA meM "ege siddhAyayaNe paNNatte' eka siddhAyatana kahA hai / yaha siddhAyatana vaitADhayagiri ke siddha kUTa meM kahA gayA siddhAyatana ke jaisA jaane| 'aba usakA mAnAdi pramANa kahate hai 'kosaM AyAmeNaM' eka kosa usakA AyAma nAma laMbAI coDAI kahI hai / 'addhakosaM vikkhaMbheNaM' AdhA kosakA citya vRkSanA varNana pramANe badhuM ja varNana ahIMyAM karI levuM. e varNana kyAM sudhInA mAhiyAM pAnu cha. te bhATe sUtra4.2 49 che. 'ahiyamaNaNivvuDakarI' cittane. satyata bhAna 4 4211nAra 'pAsAiyA darisaNijjA' prAsAdIya zinIya pratyAhi pADesA hA pramANe ahIMyAM kathana samajI levuM. ve pAnI gAtrI 42di 49 cha -'jaMbUeNaM sudaMsaNAe 'caudisiM' yU suzinAnA yAre hizAmA 'cattAri sAlA paNNattA' yA2 zAmAyA usa che. arthAta 424.zAmA meM senA bhayA yAra zA thAya cha. 'tesiMNaM sAlANaM' ye zAmAyAnA re bahasa desabhAe' bharosa2 payo ma cha. 'etthaNaM' tyo mA arthAta mAnI 6.52 'ege siddhAyayaNe paNNatte meM siddhAyatana usa cha. me sidvAyatana vaitAya ni siddha TamA kahela siddhAyatananA jevuM samajavuM. va ta bhAna prabhayj 4thana 43 cha.-'kosaM AyAmeNaM' me8 2 nA ja 34
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ amyUhIpapravanimaH dhezanyUna 'kosaM uddhaM uccatteNaM' krozam-urdhvamuccatvena, tathA-'aNegakhabhasayamaNivihe! anekastambhazatasagniviSTam-ityArabhya 'jAva dArA' yAvad dvArANi-dvAraparyantavastu varNako'trabodhyA, anekastambhAdipadavyAkhyA paJcadazasUtrAbdodhyA, dvAraparNanamaSTamasUtrokta vijayadvArAdhikArAbdodhyam, tAni dvArANi ca 'paMcavaNusayAI' paJcadhanuHzatAni-paJcaganIdhaSi Urdhvamuccatvena ityArabhya 'jAva vaNamAlAbhA' yAvat vanamAlAH-vanamAlA paryantavarNana. miha bodhyam-atra 'maNipeDhiyA' maNipIThikA'pi varNanIyA sA ca 'paMcadhaNusayAI AyAmavikkhaMbheNaM' paJcadhanu:-zatAni AyAmaviSkammeNa-deya-vistArAbhyAm 'adAijjAI ghaNusaMyAI vAlTeNaM' ardhavatIyAni dhanuH zatAni bAhalyena piNDena, 'tIse NaM tasyAH anantaroktAyAH khalu 'maNipeDhiyAe upi' maNipIThikAyAH upari-UrzvabhAge 'devacchedae' TevausakA vistAra hai 'desaNaM kosaM uddhaM uccattaNa' kucha kama eka kosa kA UMcA hai| tathA 'aNegakhaMbhalaya sagiviho aneka seMkaDoM stambhoM se manniviSTa yahAM se AraMbha karake 'jAvadArA' yAvata dvAra paryanta kA varNana yahA~ para samajhaleveM' anekastambhAdi padoM kA artha paMdrahaveM mUtra se samajhaleveM / dAroM kA varNana AThaveM sUtra meM kahe gae vijayadvArAdhikAra se jAnaleveM / ve dvAra 'paMca dhaNusayAI' pAMcasoM dhanupa ke UMce kahe haiM yahAM se AraMbha karake 'jAva varNamAlAo' yAvat banamAlA-canamAlAke varNana paryanta kA varNana yahAM para grahaNa kara leveM / yahA~ para 'maNipeDhiyA' maNipIThikA kA varNana bhI varNita krleveN| yaha maNipIThikA kA 'paMcadhaNusayAI AyAmaviskhaMbheNaM' pAMcamo dhanupa kA AyAviSkaMbha kahA hai| 'addhAilAI dhaNusayAI cAhalleNaM' dAhasocanupa kI moTAI kahI hai, 'tIseNaM maNipeDhiyAe umpi' usamaNipIThikA ke Upara 'devacchaMdapa' devoM ke baiThane kA mAyAma-marthAt pahA . 'addhako vikAbhaga' ma gAu 2a tanA KdR 2. 'desUrNa kosaM uddhaM uccattaNa' 4 me re zI tenI yA che. tathA 'aNegakhaMbhasayasannividvA' ane se sAthI sanniviSTa asAthI sAlAna 'jAva dArI' yAvat 62 sudhAnuna mAyA sabha7 . sana 2 5honA artha paMdaramAM sUtrathI samajI le hAranuM varNana AThamA sUramAM kahela vijaya dvAranA adhikAra bhAMthA sama dvArA 'paMca dhagumayAI pAya dhanu5 28mA yA 43 che. mA 4thanathI 22 4rIne 'jAtra vaNanAlAo' yArata namasa-nabhANAnA vana 5/- vana mahIyAM saMbha se. mahAyA maNipeDiyA' bhAnu pana pay de. zete maNipAni paMcadhaNusayAI AyAmavikkha bheNaM' pAMyaso dhanuSa 28 mAyAma vi044dI cha. addhAijjAiM dhagusayAI bAhalleNa' maDhI se dhanuSa 2ratA tanI 1315 42da cha 'tIseNaM maNipeDhiyAe upi' ma maNipInI 652 'devacchaMdae' devAne savAnA mAsana 48 che. te mAsana 'paMca dhaNusayAI uddhaM uccattaNaM'
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sR. 23 sudarzanAjambUvarNanam chandakaM-devopavezanArthamAsanam prajJasam, tacca 'paMcadhaNusayAI' paJca dhanuHzatAni-paJcazatadhapi 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNaM 'sAiregAI' sAtirekANi-sAdhikAni paMca dhaNusayAI uddhaM uccatteNaM' paJcadhanu:-zatAni Urdhvamuccatvena / atra 'jiNapaDimA vaNNao' jina pratimAvarNako bodhyA, sa ca prAgvat 'Neyavyotti' netavyaH-grAhyaH, iti / 'tatya NaM tatra-catama zAlAsu khalu 'je se purathimille' yA sA paurastyA-pUrva diggatA 'sAle' zAlA'sti ettha pAM' atra-atrAntare khallu ekaM 'bhatraNe' bhavanaM-gRha 'paNNatte' prajJaptam tacca mAnataH 'kosaM AyAmeNaM' krozamAyAmena prajJaptam, 'evameva' evameva-bhavanavadeva 'Navaramittha' navaraM-kevalam atra-bhavane 'sayaNijja' zayanIyaM zayyA, varNanIyam 'sesesu' zepAsu-pUrva digavasthitazAlAtiriktAma dAkSiNAtyAdi zAlAsu mUle puMstvaM prAkRtatvAbdodhyam pratyekamekaikasadbhAvena trayaH 'pAsAyavaDeMsayA' prAsAdAtaMsakA:-prAsAdavarAH 'sIhAsaNA saparivArA' siMhAsanAni-saparivArANi Asana kahA hai vaha Asana 'paMca dhaNulayAI :uddhaM uccattaNaM' pAMcaso dhanuSa kA UMcA hai / yahAM para 'jiNapaDimAvaNNao' jinapratimA vyantarAdika kA varNana kara leveN| vaha varNana pahale kahe anusAra 'Neyavvotti' smjhleveN| . ___'tattha NaM'cAra zAkhA meM 'je se purathimille sAle' jo pUrva dizA kI ora gaI huI zAkhA hai 'ettha gaM' vahAM para eka 'bhavaNe' bhavana 'paNNattaM' kahA hai| usakA mAna 'kosaM AyAmeNaM' eka kosa kA usakA AyAma kahA hai 'eva meva' bhavana- . ke jaisA hI usakA varNana samajhaleveM |'nnvrN mittha' vizeSa kevala isa bhavana meM 'sayaNijja' zayyA kA varNana karaleveM' 'sesesu' pUrvadizA meM gaI huI zAkhA se atirikta dakSiNa dizAdi anya dizA kI ora gaI huI zAkhAoM meM mUla meM jo pulliga se nirdeza kiyA hai vaha prAkRta hone se huvA hai aisA samajhale / pratyeka dizAmeM eka eka ke krama se tInoM dizA kI tIna zAkhA hotI hai 'pAsAyaH vaDe sayA' prAsAdAvataMsaka arthAt uttama mahala 'sIhAsaNA saparivArA' bhadrAsanAdi paayse| dhanuSa 289yu cha. mahIyAM 'jiNapaDimA vaNNao' anta pratina bhAnu vayuna 4 . me pazu na paDatA 4aa pramANe 'Neyavvotti' sabha se 'tatthaNaM' the yAra zAmAyAmA 'je se purathimille sAle' ne pU ta23 gaye zAmA che. 'etthaNaM tyAMsa 'bhavaNe' savana 'paNNattaM' 4 cha. tanu bhAna-kosaM AyAmeNa meM DIR tana mAyAma 4Dasa cha 'evameva' manana 4thana pramANe tanu vana sabhA 'Navaramittha' vizeSa 4 mA sapanamA 'sayaNijja' zavyAnu pANuna 4Nag, 'sesesu' zamAM gaye sivAyanI dakSiNa vagere hizamAM gayesa zApAmA mUlamAM je puliMgathI nirdeza karela che te prAkRta hevAthI thayela che. tema samajavuM. dareka BALHi - menA bhathI traNe zanI 3 zAmAyA thAya che. 'pAsAsavaDeMsayA' HIATRA' arthAta uttama bhaya 'sIhAsaNA saparivArA' madrAsana parivAra sahita .
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 jambUdvIpaprajJaptisUtra madrAsanaparivArasahitAni vaktavyAni, iti, teSAM prAsAdAvataMsakAnAM pramANaM bhavanasyeva bodhyam tatra zayanIyAni khedApanodArthAni, prAsAdAvataMsakeSu sarveSu tyAsthAnapariSad iti bodhyam / nanu bhavanAni vipamA''yAmaviSkammANi bhavanti padmadAdi-mUlapadmabhavanAnAM tathA dRSTatvAt prAsAdastu samAnAyAmaviSkammAH dIrghavaitADhayakUTagatAnAM vRttavaitADhayagatAnAM vijayAdi rAjadhAnIgatAnAM tadatiriktAnAmapi vimAnAdigatAnAM prAsAdAnAM samacatuSkoNatvena samAnAvAmaviSkambhatvasya siddhAntasiddhatvAt kathamatra prAsAdAnAM bhavanavat pramANaM ghaTate ? ucyate-'te pAsAyA kosamUsiyA addhakosavitthiNNA' ityasya gAthArddhasya vRttau 'te prAsAdA krozamekaM dezonam' iti zeSaH, ucchritA:-unnatAH, arddhakrozam-kozasyArddham vistIrNAH vistArayuktAH, paripUrNamekaM krozaM dIrghA iti kecidAhuH, tathA-jambUdvIpasamAsaprakaraNe 'prAcye gAle bhavanam itarepu prAsAdAH madhye siddhAyatanaM sarvANi vijayArddhamAnAnIti zrImaduparivAra sahita siMhAsana kahaleveM / una prAsAdAvatalakakA pramANa bhavana ke jaisA samajhaleveM / vahAM khedadUra karane yogya zayanIya, sarva prAsAdAvataMsako meM AsthAna pariSada kahI hai aisA smjhleveN| zakA-bhavana viSama AyAmaviSkambha vAle hote haiM, padmahRdAdi mUla padma bhavanoM meM usa prakAra dekhejAne se / prAsAda to samAna AyAma viSkaMbha vAle hotA hai / dIrgha vaitAdaya kUTagata, vRttavaitADhya kUTa gata, vijayAdi rAjadhAnIgata unase atirikta vimAnAdi gata prAsAdoM ke samacatuSkoNa hone se samAna AyAma viSkaMbhavAlA honA siddhAnta siddha hai, to yahAM para prAsAdoM ke bhavana ke jaisA bhamANa kisa prakAra ghaTita hotA hai ? - uttara-'te pAsAyA kosamUsiyA addhakosavitthiNNA' isa gAthA kI vRtti meM 'te prAsAdA krozamekaM dezonaM' yaha zeSa hai arthAta ve prAsAda kucha kama eka koza UMce haiM, evaM AdhA kosakA usakA vistAra hai| paripUrNa eka kosa laMbe haiM aisA siMhAsane kahI levA. e prAsAdAvartasakanuM pramANa bhavananA pramANe jeTaluM samajI levuM. tyAM kheda dUra karavA gya zayanIya tathA sarva prAsAdAvataMsakemAM AsthAna pariSad kahela cha. tebha samana * zaMkA-bhavane viSama AyAma vidhvaMbhavALA hoya che. pahadAdi mULa paddha bhavanamAM e rIte joI zakAya che. ane prAsAda samAna AyAma viSkalavALA hoya che. dIrgha vitADhaya kuTa gata tenAthI atirikta vimAnAdigata prAsAde samacatuSkaNa hovAthI samAna AyAma vidhvaMbhanuM devuM siddhAMta siddha che te ahIMyAM prAsAnuM bhavananA sarakhuM pramANa kevI rIte ghaTI zake che? * uttara-'te pAsAyA kosabhUmiyA addhakosavitthiNNA' 241 yAnI vRttimA 'te prAsAdA krozamekaM dezonaM, mA 25 cha. arthAta te prAsAhI 4 mAchA me 16 288i -yA
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 23 sudarzanAjambUvarNanam mAsvAtivAcakaH, tathA-pAsAyA sesadisAsAlAsu veyaddhagirigayavya tao' ityatyA gAthAyA avacUrNI-zepAsu tisRSu zAkhAsu pratyeka mekaiva bhAvena tatra trayaH prAsAdA:-AsthAnocitAni mandirANi dezonaM krozamuccAH krozArddha vistIrNAH pUrNa krozaM dIrghAH' iti guNaratnasUrayaH praahuH| tadAzayena prastutopAGgasyottaratra jambUparikSepakavanavApIparigataprAsAdapramANasUtrAnu. sAreNa ca jasyUprakaraNAsAdA viSamA''yAmaviSkambhAH santIti nizcimaH / yattu jIvAbhigamasUtravRttau-'krozamekamUrdhvamuccastvena arddhakrozaM viSkambheNa' ityuktaM taccintyam / ___ adhAsyAH padmavaravedikAdi svarUpamAha-'jaMbU NaM' ityAdi-'jaMvU NaM' janbUH khalu kisI kA mata hai / tathA jaMbuddhIpa ke samAsa prakaraNa meM pUrva kI zAlA meM bhavana evaM anya zAlA meM prAsAda tathA madhya meM siddhAyatana ye sabakA mAna jo vijayadvAra ke varNana meM kahA hai usase AdhA hai, aisA umAsvAti vAcaka kA kathana hai| tathA 'pAsAyA sesadisAsAlAstu veyaddhagiri gayavvatao' isa gAthA kI avacUrNi meM zeSa tIna zAkhAoM meM pratyeka meM eka eka ke krama se tIna prAsAdaThaharaneyogya sthAna vaha kucha kama eka kosa UMce haiM AdhAkosakA usakA vistAra hai, eka kosa pUre laMbe haiM isa prakAra guNaratna sUrikA kathana hai / isa Azaya se prastuta upAMga meM kahA haiM yahA~ jambUparikSepaka vana, vana, meM kahe gae. prAsAda kA pramANa sUtrAnusAra jambU prakaraNa prAsAda se viSama AyAma viSkaMbhavAle haiM aisA nizcita hai / jIvAbhigama sUtra kI vRtti meM eka kosa UMcA evaM AdhA kosakA viSkaMbha vAlA kahA hai vaha vicAraNIya hai| ___ aba isakI padmavaravedikAdike svarUpakA kathana karate haiM-jaMpUrNa jaMbUdvIpa 'dhArasahi bAraha 'paunayaravedayAhiM' prAkAra vizeSarUpa padmavaravedikAle 'savvao: che. temaja ardhA kesane tene vistAra che. paripUrNa eka gAu jeTalA lAbA che. ema koIkane mata che. tathA jaMbudvIpanA samAsa prakaraNamAM pUrvanI zAlAmAM bhavana tathA anya zAlAmAM prAsAda tathA madhyamAM siddhAyata e tamAmanuM mApa je vijaya dvAranA varNanamAM 4 cha, tanAthI madhu cha, ma bhApati vAyanuyana cha. tathA 'pAsAyA sesadisA sAlAsu veyaddhagiri gayavvatao' yAnI mavayU mAM zeSa nApa zAmAyAmA 24bhA samAnA phamathI traNa prAsAde-rahevA gya sthAna che. te kaMIka kama eka gAu jeTalA uMcAM che. ardhA gAu jeTale tene vistAra che. pUrA eka gA:jeTalA lAMbA che. A pramANe guNaratnasarIne kathana che. A AzayathI prastuta upAMgamAM kahyuM che. ahIMyAM jaMbU parikSepaka vana, vAvamAM kahelA prAsAdanuM pramANa sUtrAnusAra jaMbU prakaraNanA prAsAdethi viSama AyAma viThThabhavALuM che, e nizcita che. jIvAbhigama sUtranI vRttimAM eka gAu ucA ane ardhA gAuna viSka. savA 4 che. te viyAya che. / va tenI 5512 allnA 135nu 4thana 42vAmA mA cha -'jaMbUrNa' dIya 'bArasahi' mAra 'paumavaraveiyAhi' prA. vizeSa35 5512 hAthI 'savvao samaMtA'
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 jambUdvIpaprajJaptisUtre 'vArasahi' dvAdazabhiH-dvAdazasaMkhyakAbhiH 'paumavaraveiyAhiM padmavaravedikAbhi:-prAkAravizeSarUpAbhiH 'sAo' sarvataH sarvadikSu 'samaMtA' samantAda-sarvavidikSu 'saMparikkhittA' samparikSiptA-pariveSTitA astIti zepaH, tAsAM-'paumavaraveiyANaM vaSNao' padmavaravedikAnAM varNakaH prAgvada vaktavyaH, sa ca caturthasUtrAd grAhyaH / imAzca padmavaravedikAH mUlajam, pariveSTaya sthitA vodhyAH, yAtu pIThapariveSTikA padamavaravedikA sA pUrvameva prtipaaditaa| athAsyAH jamnyAH prathamaparikSepamAha-'jaMvU NaM aNNeNaM' ityAdi-'jaMvU NaM aNNeNaM' amvRH khalu dhanyena-svAtiriktena 'aTThasaeNaM' apTazatena-aSTottarazatena 'javaNaM' jambunAMjamvRvRkSANAM 'tadadhuccattANaM sacao samaMtA saMparikkhittA' tadarboccatvAnAM sarvataH samantAt samparikSiptA, tatra 'tadarboccatvAnAmityupalakSaNaM, tena tadarthodveSAyAma vappAmbhANAmityapi jamnAM vizeSaNasamarpaka bodhyam / tasyAH-mUla jamyAH ardham-ardhapramANAH udvedhAyAmaviSkambhA yAsAM jambUnAM tAstadovadhAyAmaviSkammAstAsAM tathA, tathAhi--'tA apTAdhikazatamakhyA jamcaH pratyekaM catvAri yojanAni uccastvena krozamekamavagAhena eka samaMtA' sarvataH cAroM ora se 'saMparikkhittA' pariveSTita hai / ve 'paubhavaravejhyA NaM vaNNao' padmavaravedikAkAvarNana pahale ke samAna kahaleveM / vaha varNana cauthe sUtrAnusAra grahaNa krle| ina padmavaravedikA mUla jaMbU ko veSTita hokara sthita hai aisA samajheM / jo pIThakopariveSTita padmavaravedikA kahI hai vaha pahale hI pratipAdita kI hai| ___ aba isa jaMbUkA prathamaparikSepa kA kathana kiyA jAtA hai-'jaMbU NaM aNNeNa' jaMbU dUsare 'aTThasaeNa' ekaso ATha 'jaMbUrNa' jaMbUvRkSoM se ki jo 'tadadhucca ttArNa savvao samaMtA saMparikkhittA' mUla jaMbU se Adhi UMcAi vAle cAroM ora se pariveSTita karake sthita haiM ? yahAM para tadvoccatva yaha upalakSaNa hai, isase usase AdhA umedha AyAma viSkaMbhakA bhI grahaNa ho jAtA hai, mRla jaMvU se AdhA pramANakA udha-AyAma viSkaMbhavAle ve ekaso ATha jaMbU pratyeka cAra sarvataH yAre mAnnuthI 'saMparikkhittA' vATAyala cha. a 'paumavaraveiyANaM vaNNao' pAvara vedikAnuM varNana pahelAM kahyA pramANe grahaNa karI levuM. A pavaravedikA mULa jaMbUne viTaLAIne rahela che. tema samajavuM. pIThane vIMTaLAIne rahela je padmavaravedikA kahI che, te pahelA ja varNavela che. * 3 mA bhUnA paDidA parikSaparnu 4thana 42vAmAM Ave che-'jaMvUNaM aNNeNaM' yU rotion 'aTThasaeNaM' ko| bhA8 'jaMbUrNa yU vRkSAthI 2 'tadadhuccattANaM savvao samaMtA parikivattA mULa jaMbuthI addhi uMcAIvALA cAre bAjuthI vIMTaLAIne rahela che. ahiMyA 'tadaddhoccatva' me SsakSama che tethI tanAthI mardhA dedha-AyAma vi0mana 5 ahae thaI jAya che. mULamAM ja bUthI ardhA pramANane udha AyAma viSkalavALA te eka se ATha jaMbU dareka cAra ejana jeTalA uMcA che. tathA eka gAu eTale tene avagAha
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 23 sudarzanAlamvUvarNanam 271 yojanamuccaH skandhaH trINi yojanAni viDimA sarvAMgreNoccaistvena sAtirekANi catvAri yojanAni, tatraikA zAkhA arddhakrozahIne dve yojane dIrghA, krozapRthutvaH skandhaH iti sarvasaMkhyayA AyAmaviSkambhatazcatvAri yojanAni saMpadyante, Asu jambuSu cAnAdRtadevasyAbharaNAdikaM tiSThati, AsAM varNaka sUcanArthamAha-'tAsi NaM vaNNao' iti, 'tAsi NaM' tAsAM pUrvoktAnAM jambUnAM khalu 'vaNNabho' varNakA-varNanaparapadasamUho'tra vaktavyaH, sa ca mUlajambUvadeva bodhyaH / ____ athA''sAM yAvatyaH padmavaravedikAstA Aha-tAo NaM' ityAdi-'tAo NaM' tA:anantaroktAH khalu 'jaMbU chahi' jamnyaH pabhiH-paTasaMkhyAbhiH 'paumavaraveiyAhiM saMpariksittA' padmavara rikAbhiH samparikSiptA:-parivepTitAH, pratijambUtaru paT paT padmaparavedikAstadveSTanabhUtAH santItyarthaH, etAsu jambUSu atrasUtre jIvAbhigame bRhakSetravicArAdau sUtrakRto vRttikRtazca yojana ke UMce haiM / tathA eka kosa kA usakA avagAha-UMDAI kahI gaI haiN| eka yojana ke UMcAicAle skaMdha tathA tIna yojana UMcAI vAlI zAkhAeM haiM sarvAtmanA UMcAi kucha adhika cAra yojana kI haiM / usameM eka zAkhA deDha yojana kI laMbI hai / eka kosa kI moTAI skaMdha kI hai isa prakAra sarva prakAra se AyAmaviSkaMbha cAra yojana mila jAtA hai, isa jaMbU meM anAdRtadeva ke AbharaNAdi rahate haiN| isakA varNaka sUcanArtha kahate haiM-'tAsiM gaM vaNNao' pUrvokta jaMbU ke varNana pada paraka pada samUha yahAM para kahaleveM / vaha varNana pada paraka pada mUla jaMbU ke varNana ke jaisA smjhleveN| . ___ aba isakI jitanI padmavaravedikA kahI hai usako kahate haiM-'tAo gaM' pUrvokta 'jaMbU chahiM' jaMbUvRkSa chaha 'paumavaraveiyAhiM saMparikkhittA' padmavaravedikA se ghirehae haiM / arthAt ve pratyeka jaMbU vRkSa chaha, chaha padmavaravedikA se ghirAyA huA hai / ina jaMbU meM isa sUtrameM evaM jIvAbhigama kI bRhatkSetra vicArAdime uMDAI kahela che. eka jana jeTalI uMcAIvALA skaMdha ane traNe jana uMcAivALI zAkhA-DaLe che. sarvAtmanA uMcAI kaMIka vadhAre cAra jananI che. temAM eka zAkhA deDha rojana jeTalI lAMbI che. skaMdhanI jADaI eka kesa jeTalI che. A rIte sarva prakArathI AyAma vikhaMbhathI cAra jana maLI jAya che. A jaMbumAM anAdata devanA AbharaNAdi rahe cha tenu varNana sUyanAtha 49 cha -'tAsiMga vaNNao' pUrvarita vana 54524 54 samUha ahIMyAM kahI levAM A varNana paraka pada mUla jaMbunA varNananI jema samajI levA. va tenI resI pArI 4 cha tenu 4thana 42 cha.-'tAoNa' pUrvarita 'jaMbU chahi' bhUvRkSa cha 'paumavaraveiyAhiM saMparikkhittA' 512 gharAyasa che. arthAt e dareka jaMbUvRkSa cha, cha pavaravedikAthI gherAyela che. A jaMbUmAM A sUtramAM ane jIvAbhigamanI brahakSetra vicArAdimAM sUtrakAra tathA vRttikAre janabhavana ane bhavana
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra72 jambUdvIpaprAptisUtra jinabhavana bhavanaprAsAdAnAM carcA na cakruH, anye'pi vidvAMso mUlajambUvRkSagatatatprathamavanakhaNDagatakUTASTakajinabhavanaiH saha saMkalavya saptadazAdhikazataM jinabhavanAnAM svIkANA ihApyekaikaM siddhAyatanaM prAguktapramANaM strIcakruH, tato'tra tattvaM kevalino viduriti / adhunA'syAzepaparikSepAna vaktuM sUtracatuSTayamAha- 'jaMbUe NaM sudaMsaNAe uttarapurasthimeNa jambyAH sudarzanAyAH khalu uttarapaurastyena-IzAnakoNe 'uttareNaM' uttareNa-uttarasyAM dizi 'uttarapaccatthimeNaM' uttarapazcimena-uttarapazcimAyAM-vAyavyavidizi 'entha NaM' atra-atrAntare dinaye khalu 'aNADhiyasrA' anAhatasya anAdRtanAmakasya 'devassa cauNhaM sAmANiyasAhassINaM' devasya catasrANAM sAmAnikasAhasrINAM-catuHsahasrasaMkhyasAmAnikAnAM 'cattAri jatrusAhassIo' catasro jambUsAhastryaH-catuHsahasrasaMkhyAjamvyaH 'paNNattAbho' prajJaptA:-kathitAH, 'tIse NaM' sUtrakAra evaM vRtti kArane jina bhavana evaM bhavana prAsAdoM kI carcA nahIM kI hai anya vidvAna bhI mUla jaMbUvRkSameM kahI huI usa prathama vanakhaNDameM kahI huI jina bhavana ke sAtha ATha kUTa kA saMkalana karake ekaso satraha jina bhavanoM kA svIkAra karake yahAM para prathama kahe pramANa vAlA eka eka siddhAyatana kA svIkAra karate haiM to isameM kyA hetu hai so kevali bhagavAna hI jAne / ___ aba isake zeSa parikSepa ko kahane ke hetu se cAra sUtra kahate haiM-'jabUeNaM sudaMsaNAe' ityAdi jaMbUeNaM sudasaNAe uttarapurasthimeNaM' jaba sudarzanA ke IzAnakoNameM 'uttareNaM' uttara dizA meM 'uttarapaccathimeNaM uttara pazcima arthAtU vAyavyakoNa meM 'ettha gaM' ye tInoM dizA meM 'aNADhiyasta devassa' anAhata nAmaka devakA 'cauNhaM sAmANiya sAhassINa' cAra hajAra sAmAnika devoM ke 'cattAri jaMbU sAhassIo' paNNattAo' cAra hajAra javRkSa kAhe haiN| 'tIseNaM' usa jaMcU sudarzanA ke 'puratyimeNaM' pUrvadizAmeM 'cauNhaM agganahiloNa' cAra agrprAsAdanI carcA karela nathI anya vidvAne paNa bhUla jaMbUvRkSamAM kahela e prathama vanakhaMDamAM kahela jInabhavanenI sAthe ATha phUTanuM milAna karI eka se sattara jInabhavanene svIkAra karIne ahIMyAM pahelA kahela pramANavALA eka eka siddhAyatanane svIkAra kare che. te tema karavAmAM temane zuM hetu che? te kevalI bhagavAna ja jANI zake vetanA zeSa parikSanepAnI tathA yAra sUtra 4 cha -'jaMvUeNaM suisaNAe' tyAzinAnI zAna hizAmA 'uttareNaM' uttara hizAmA 'uttarapaccatthimeNaM' uttara pazcima arthAt pAyavya (wi 'aNADhiyassa devassa' manAhata nAmAnA hevanA 'cauNhaM sAmANiyasAhamsINa' yA2 2 sAmAni hevAnA 'cattAri jaMvUmAhamsIo paNNattAo' yAra M2 / 4 che. 'tIseNaM' ko bhUbhuza nAnI 'purasthimeNaM' pUrva zamAM 'cauNhaM agamahisINaM' yA2 amahiyAnA 'cattAri jaMbUo paNNattA' yA yU vRkSA 43sA che.
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 23 sudarzanAjambUvarNanam 273 tasyAH - jambUsudarzanAyAH khalu 'purasthimeNaM paurastyena pUrvasyAM dizi 'caunheM' aggamahisINaM' catasRNAm agramahiSINAM pradhAnamahiSINAm - sarvazreSTharAjJInAm ' cattAri jaMbUo paNNattAo' catasro nambaH prajJaptAH-kathitAH / atha gAthAdvayena pArSada devajambUrAha - 'dakkhiNetyAdi - 'dakkhiNapurasthi me' dakSiNapaurastye - agnikoNe, 'dakkhiNeNa' dakSiNena - dakSiNasyAM dizi 'taha avaradakkhiNaNaM ca ' tathA aparadakSiNena aparadakSiNasyAM nairRtyavidizi ca etadditraye yathAkramam / 'aTThadasabAraseva ya' aSTadazadvAdaza- tatrAgnikoNe aSTa, dakSiNasyAM dizi daza, naiRtyakoNe dvAdaza ca 'bhavaMti jaMbU saharasAI' jambUsahasrANi - jambunAM sahasrANi bhavanti eva zabdo'vadhAraNArthaH, tena na nyUnAni nAdhikAni iti vyavacchedArthaH | 1 | 'aNiyAhivANa' anIkAdhipAnAm - senAdhipatInAM devAnAM saptAnAM 'paccatthimeNa' pazcimena pazcimAyAM dizi 'satteva hoMti jaMbUo' saptaiva saptasaMkhyA eva na nyUnAdhikA jamvo bhavanti / iti dvitIyaH parikSepaH / atha tRtIyaparikSepamAha - 'solase' ityAdi - 'AyarakkhANaM' AtmarakSANAm - AtmarakSAkAriNAm anAdRta devasya sAmAnika 'caturguNAnAM solasa sAhassIo' SoDazasahasrANAM devAnAM mahiSiyoM ke 'cattAri jaMbUo paNNattAo' cAra jaMbU vRkSa kahe haiM / aba do gAthA se pArSada deva ke jaMbU kahate haiM - 'dakkhiNa purasthi meM' agnikoNa meM 'dakkhiNa' dakSiNa dizAmeM 'tahaavara dakkhiNeNaM ca ' naiRta dizAmeM ye tInoM dizA meM krama se 'aTThaTsa bAraseva' ATha, dasa, bAraha unameM agnikoNameM ATha, dakSiNa dizAmeM dasa naiRtya koNa meM bAraha 'bhavaMti jaMbU sahassAI' itanA hajAra vRkSa hote haiM / arthAt agnikoNameM ATha hajAra, dakSiNa dizAmeM dasa hajAra naiRtya koNa meM bAraha hajAra jaMbUvRkSa hote haiM - isase nyUnAdhika nahIM hote haiM |1| 'aNiyA hivANa' sAta senApatidevoM ke 'praccatthimeNa' pazcima dizA meM 'satteva hoti jaMbUo' sAta jaMbUvRkSa hote haiM / yaha dUsarA parikSepa kahA2 aba tIsarA parikSepa kahate haiM-'AyarakkhANaM' atmarakSaka devoM ke sAmAnikoM se cogune hone se 'solahasAhassIo' solaha hajAra 'cauddisi' pUrvAdi cAroM have meM gAthAthI bhASacha hevanA maMjU Ahe che.- 'davikhaNapuratthime' bhAgneya azubhAM 'dakkhiNeNa' dRkSiSSu dvizAbhAM 'taha avaradakkhiNeNaM ca' naRtya hizAmAM bhI trANe hizAbhAM ubhazaH 'aTTha dasa bAraseva' mAI, isa mAra, tebhAMmagni aNubhAM mAhe, dRkSiNa dizAbhAM isa naiRtyaazubhAM NAra 'bhavaMti jaMbUsahassAIM' bhATalA Delara bhUvRkSa hoya che. arthAt ani zubhAM ATha hajAra, dakSiNa dizAmAM dasa hajAra, naiRtya koNumAM khAra hajAra jammu vRkSeA hoya che. tenAthI zrochaNavattA hotA nathI. // 1 // 'aNiyAhivANa' sAta senApati hevAnA 'paccatthimeNa ' pazcima dvizAbhAM 'satteva hoMti jaMbUo' sAta vRkSo hoya che. yA jIle parikSeya udyo. // 2 // havetrIle parikSeya hevAmAM Ave che. - ' AyarakkhANaM' AtmarakSA hevAnA sAbhAnimAthI yAra gayA hovAthI 'solahasAhassIo' soja hannara 'cauddisi' pUrvAhi yAre dizAmAM ja0 35
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 jambUdvIpaprajJaptisUtra 'caudisiM' caturdizi-pUrvAdi dikacatuSTaye poDaza sAhastryaH jambUnAmitizeSaH bhavantIti kriyAdhyAhAro'tra vodhyA, tatra ekaikasyAM dizi catasrazcatasraH sAhastrya iti dikcatuSTaye poDaza sAhastryo bhaavniiyaaH| yadyapyanayo dvitIya tRtIyaparikSepayoH pramANacarcA pUrvAcAryanaM kRtA, tarhi mAnajJAnaM kathamanayoH syAditi jAgati jijJAsA, tathApi padmadapadmaparikSepAnusAreNa pUrvapUrvaparikSepajambvapekSayottarottaraparikSepajambbo'rddhapramANA bodhyAH, atrApi pratyeka parikSepe ekaikasyAM zreNyA vidhIyamAnAM kSetrasaGkIrNatvenAnavakAzadopastathaiva prAdurbhavati tena parikSepajAtayastitastathaiva vaktavyAH / adhunA'syA evaM tricanapaNDIparikSepAn vakttumAha'jaMbUeNaM' ityAdi-jaMvUe NaM tihi' jambAH khalu tribhiH-trisaMkhyakaiH 'saiehi' zatikaiH-yojanazatapramANaiH, 'vaNasaMDehiM sabao samaMtA saMparikkhittA' vanapaNDaiH sarvataH samantAt samparikSitAH-pariveSTatAH prajJaptAH, tadyathA-abhyantareNa madhyamena bAhyena ceti / athAtra yathA yadasti tathA tadAha-'jaMvRe NaM' 'ityAdi-jaMcUe NaM' jambvAH saparivArAyAH dizA meM solaha hajAra jaMbUvRkSa hote haiN| eka eka dizAmeM cAra hajAra ke krama se cAroM dizAmeM milake solaha hajAra samajha leveN| yadyapi ina, dusare tIsare parikSepa ke pramANa kI carcA pUrvIcAryane kI nahIM hai taba usakA mAnAdijJAna kaise jAnA jA sake ? isa prakAra kI jijJAsA jAgrata hotI hai, to bhI padmahada ke padamaparikSepa ke kathanAnusAra pUrva pUrva panikSepa jaMbU kI apekSA se uttara uttara ke parikSepa jaMbU khe arddha pramANa vAlA smjhe| yahAM para bhI pratyeka parikSepameM eka zreNI meM hone vAlI kSetra saMkIrNatA se anavakAza doSa usI prakAra A jAtA hai ataH tIna parikSepa jAtI kahanI caahie| ____aba tIna vanaSaNDa ke parikSepa kA kathana karate haiM-'jaMbUeNaM tihiM saiehi' jaMbU tInaso yojana pramANa vAle 'vaNasaMDehiM savao samatA saMparikkhittA' vanaSaNDoM se cAroM dizAmeM vyApta hokara sthita hai| ve tIna vanaSaNDa isa prakAra haiAbhyantara, madhyama evaM yAhya / seLa hajAra jaMbU heya che. eka eka dizAmAM cAra hajAranA kramathI cAre dizAnA maLIne soLa hajAra thAya che tema samajavuM. cApi A bIjA ane trIjA parikSepanA pramANanI carcA pUrvAcAryoe karela nathI. te tenA mAnAdinuM jJAna kevI rIte jANI zakAya? A rItanI jIjJAsA utpanna thAya che, te paNa padmaheMdanA padma parikSepanA kathanAnusAra pUrva pUrva parikSepa jaMbUthI ardhA pramANavALA samaje, ahIMyAM paNa dareka parikSepamAM eka zreNamAM thavAvALI kSetra saMdInAthI anavakAza deSa eja rIte AvI jAya che. tethI traNa parikSepa jAtI kahevI joIe. ve prAya panapanA parikSenu 4yana 42 cha-'jaMvUeNaM tihiM saiehiM bhU as| ye.sana prabhAvAmA 'vanasaMDehi sancao samaMtA saMparikkhittA' panapa DAthI sAre hizAmA vyApta thaIne rahela che, e traNe vanakhaMDa A pramANe che.-AtyaMtara, madAma ane bAhya.
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 23 sudarzanAjambUvarNanam 275 khalu 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrveNa pUrvadizi 'paNNAsaM joyaNAI paDhama' paJcAzataM yojanAni prathamam-AdimaM 'vaNasaMDaM ogAhittA' vanapaNDam' abagAhya-pravizya 'ettha NaM' atra-atrAntare khalu 'bhavaNe' bhavanaM-gRhaM 'paNNatte prajJaptam, tasya mAnamAha-'kosaM AyAmeNaM' krozamAyAmenadairyeNa, prajJaptam etAvatA'parituSyannAha-'so ceva' sa eveti-sa:-pUrvokto mUla-jambU pUrvazAkhAgata bhavanasambandhyeva 'vaNNao' varNakaH-varNanaparapadasamraho'tra vodhyA, 'sayaNijja ca' zayanIyaM zayyA, anAdRtadevayogyam yat tadapi bodhyam 'evaM' evam-anena prakAreNa 'sesAsu vi' zeSAsu-avaziSTAsu dakSiNAdiSu tisRSu 'disAsu' dikSu pratyekaM paJcazataM yojanAnyavagAhya prathamavanaSaNDe 'bhavaNA' bhavanAni vaktavyAni, athAtra prathamavane puSkariNI catuSTayaM varNayati'jaMbUe NaM' ityAdi-jaMbUe NaM uttarapurasthimeNaM' jambbAH khalla uttarapaurastyena-IzAnakoNe digbhAge 'paDhamaM vaNasaMDaM paNNAsaM-joyaNAI ogAhittA' prathamaM vanaSaNDaM paJcAzataM yojanAni avagAhya-pravizya 'ettha gaM' atra-atrAntare khalu 'cattAri' catasra:-catuHsaMkhyAH ____ aba jaMbU vRkSake bhItarI bhAga kA varNana karate haiM-'jaMbUeNaM' saparivAra jaMbU ke 'purathimeNaM' pUrvadizA kI tarapha 'paNNAsaM joyaNAI paDhamaM pacAsa yojana para pahalA 'vaNalaMDa ogAhittA' vanaSaMDa meM praveza karake 'estha NaM bhavaNe paNNatta' yahAM para bhavana kahA hai, vaha bhavana 'kosaM AyAmeNaM' eka kosa laMbA hai, 'soceva vaNNao' mUla jaMbU ke varNana meM pUrvazAkhA meM kahA huA bhavana saMbaMdhI samasta varNana yahAM para samajha leveM, 'sayaNijjaM ca' anAhata deva ke yogya zayyA bhI kaha leveM / 'evaM' isI prakAra 'sesAsu' bAkI kI dakSiNAdi tInoM 'disAsu' dizAoM meM pratyeka meM pAMcaso 2 yojana praviSTa hone para prathama yavanapaMDa meM "bhavaNA' bhavana kaha leveN| aba prathamabhavana meM cAra puSkariNiyoM kA varNana karate haiM-'jaMbUeNaM uttara purathimeNaM' jaMbU kI IzAna dizA meM 'paDhamaM vaNasaMDaM paNNAsaM joyaNAI' ogA bhuukssn| ma 42 // mAganu na 42 cha-'jaMvUeNaM' saparivAra manApA. thimeNa' pUrva dizAnI ta26 'paNNAsaM joyaNAI paDhama' payAsa yAna 52 paDasA vanasaMDa ogAhittA' vanamA praveza 4za 'ettha NaM bhavaNe paNNatte' tyo sapanA mAsA .se sapanA kosaM AyAmeNaM' me 16 aimA che. 'so ceva vaNNao' bhU manA varNanamA va zAmAmA sa savana samAdhI sagha vANuna mIyAM samalale. 'saya NijjaM ca manAta havana yogya zayyA 5Y ho vA 'evaM' merIta 'sesAsa' mAnI dakSiA ho 'disAsu' hizAmAmA 424mAM pAMyase. yApana pradeza 42pAthI paDeTA vana5mA 'bhavaNA' sapanA sama sevA ve paDasA vanamA yAra yAnu varNana 42 cha.-'jaMvUSaNaM uttarapurasthimeNa bhUnI 'paDhamaM vaNasaMDaM paNNAsaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA' pauDesA vana,
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 jambUdvIpaprajJaptisUtra 'pukkhariNIo' puSkariNyaH-vartulavApInAma jalAzayavizepAH 'paNNatAo' prajJaptAH, tA nAmato nirdizati-taM jahA' tadyathA-'paumA' padmA 1 'paumappabhA' padmaprabhA 2 'kumudA' kumudA3 'kumadappabhA' kumudaprabhA 4, etAH pUrvAdi dikkrameNa svavidiggataprAsAdaM pariveSTaya vyavasthitAH, anayaiva rItyA'gnikoNAdi viditraye pratyekaM catasrazcatasraH puSkariNyo vaktavyAH, tAsAM mAnamAha-'tAo NaM' tAH khalu puSkariNyaH 'kosaM AyAmeNaM' krozam AyAmena-darpaNa, 'addhakosaM' arddhakrozam-krozasyAdai 'vikkhaMbheNa viSkambheNa-vistAreNa 'paMca dhaNusayAI' paJca dhanuHzatAni-paJcazatIdhanU pi 'uvveheNaM' udvedhena-bhUpravezena prajJaptAH / tAsAM 'vaSNao' varNakA varNanaparapadasamUho'tra bodhyaH sa ca prakaraNAntarAd grAhyA, 'tAsi gaM' tAsAM catasRNAM vApInAM khalu 'majjhe madhye-madhyabhAge 'pAsAyavaDeMsagA' prAsAdAvataMsakAH-prAsAdepu uttamAH prAsAdAH prajJaptAH, atra bahuvacanamuktavakSyamANavApInAM prAsAdApekSayA bodhyam tena pratihittA' prathama vanaSaNDa ke pacAsa. yojana praveza karane para 'ettha NaM' yahAM para 'cattAri' cAra 'pukkhariNIo' vAvaDiyAM 'paNNatAo' kahI gaI hai-unake nAmAdi kahate haiM-'taM jahA-'paumA' padmA1 'paumappabhA' padmaprabhA2, 'kumudA'3 'kumuda ppamA' sununalA4 ye pUrvAdi dizA ke kramase apane se vidizAmeM Aye hue prAsAdako cAroM ora se ghirakara sthita rahate haiM / isI prakAra se agnikoNAdi tIna vidizAle pratyeka ko cAra cAra puSkaraNiyAM kahanI cAhie / unakA mAna kahate haiM-'tAbhoNaM' ve puSkaraNiyAM 'kosaM AyAmeNaM' eka kosa kI laMbAI vAlI kahI hai 'advakolaM vizvaMbheNaM' AdhA kosakA usakA viSkaMbha-vistAra kahA hai| 'paMcadhaNulyAI javyeheNaM' pA~caso dhanuSa kA unakA umedha-gaharAI haiM / 'vaNNao' inakA lamatra varNana anya prakaraNa meM kahe anusAra samajha leveM / 'tAsiNaM' ve cAroM vAvaDike 'bhajjhe madhya bhAgame 'pAsAyapaDeMsagA' prAsAdAvataMsaka-zreSTha mahala kahe hai / yahAM bahuvacana vakSyamANavApI ke prAsAdoM kI apekSA se jAnanA bamA panyAsa yA praveza 42pAthI 'etthaNa' mahAyAM 'cattAri' yAra 'pukkhariNIo' pAyA 'paNNattAo' avAma mAvasa che. tena nAmAdi mA pramANe cha ta jahA~' bho 'paumA' 5 1 'paumappabhA' pakSamA 2 'kumudA' bhu| 3 'kumudappabhA' muhamA 4 se pUrvAdi dizAnA kramathI pitAnAthI vidizAmAM Avela prAsAdene cAre taraphathI gherIne rahe che. e ja pramANe agni keNAdi traNa vidizAmAM pratyekane cAra cAra puSkariNiye kahevI nase. tenu bhA5 matAve che.-'tAoNa' meM puriyo 'kosaM AyAmeNaM' me 18 relI sI 4 che 'addhakosaM vikkhaMbheNaM' ardhA 18 28 tA4i vistAra 4sa che. 'paMca dhaNusayAI uvveheNaM' pAMyaso dhanuSa 28 dedha-615 hI cha. 'vaNNao' tenu saMpUrNa varNana anya 42mA pasA hA pramANe samaveyu: 'tAsiNaM' me nyAre pAvanI 'majhe' madhya bhAgamA 'pAsAyavaDesagA' prAsAdAta uttama bhaDeTA,
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 23 sudarzanAjamvUvarNanam vApi ekaikaprAsAdasadbhAvena catvAraH prAsAdAH sampadyante iti bodhyam / evaM nirdezolAghavArthaH / te ca prAsAdAH 'kosaM' krozam-ekaM krozam 'AyAmeNaM' AyAmena-daiyeNa prajJaptAH, evamagre'pi, 'addhakosaM' arddhakrozam-krozasyAI 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAraNa 'desUrNa' dezonaM-kiJciddezavihIna 'kosaM uddhaM uccattaNaM' krozam Urdhvamuccatvena, teSAM prAsAdAnAM 'vaNNo' varNako'tra vaktavyaH tatra sIhAsaNA saparivArA' siMhAsanAni saparivArANi bhadrAsanarUpaparivArasahitAni vaktavyAni jIvAbhigametvaparivArANyeva siMhAsanAni varNanIya. tayoktAni, 'evaM' evam-anena prakAreNa 'sesAsu vidisAmu' zeSAmu' zeSAsu IzAna vidigUbhibhAsu AgneyAdi vidikSu puSkariNyaH (vApya:) prAsAdAvataMsakAzca vAcyAH, etAsAmIzAnAdividikpUrvAdidiggatavApInAM krameNa nAmanirdeSTuM padhadvayamAha-gAthe padhe-'paumA' pabhA 1 'paumappabhAceva' padmaprabhA 2 caiva 'kumudA' kumudA 3 'kumudappahA' kumudaprabhA 4 / caahie| isase pratyeka vApImeM eka eka prAsAda hone se cAra prAsAda hote haiM aisA samajha leveM / yaha nirdeza lAghavArtha kiyA hai / ve prAsAda 'kosaM' eka kosa' 'AyAmeNaM' laMbe 'addhakosaM' AdhA kosakA unakA 'vikkhaMbheNaM' viSkaMbha kahA hai| 'desUrNa kosaM uddhaM uccattaNa' kucha kama eka kosa UMcA hai| una prAsAdoM kA 'vaNNao' varNana paraka padasamUha yahAM kaha leveM / vaha isa prakAra se hai- vahAM 'sIhAsaNA saparivArA' bhadrAlanarUpa parivArasahita siMhAsana kahe haiM / jIvA bhigamameM vinA parivAra siMhAsana kA varNana kahA hai| 'evaM' isa prakAra se 'sesAsu vidisAsu' zeSa IzAna vidizA se bhinna AgneyAdi vidizA meM puSkariNiyAM vAvaDiyAM evaM prAsAdAvataMsaka kaha leveM / ye IzAnAdividika evaM pUrvAdidizAmeM kahI huI vApI ke krama se nAma nirdeza ke lie do padya kahate haiM'paumA' padmA1 'paumappabhAceva' padmaprabhA2, 'kumudA 3, 'kumudappahA' kumuda kahyA che, ahIMyAM bahuvacana vAkyamANa vanA prAsAdanI apekSAthI che tema samajavuM. ethI dareka vAvamAM eka eka prAsAda hovAthI cAra prAsAdA hoya che, tema samajavuM. mA ni sAtha Dasa cha. me prAsAhI 'kosaM' 24 16 28 'AyAmeNa' mA cha. 'addhakosa' ardhA 28mA tanA 'vikkha bheNaM' vi04 4 cha. 'desUrNa kosaM uddha uccatteNa' iss maach| 24 // 28 // yA cha. me prAsAhAnu-'vaNNao' varNana 420 naa| paho mahI hI sevA ta ma prabhArI cha-'sIhAsaNA saparivArA' tyA sadrAsana 35 parivAra sahita siMhAsananu na 4rI yu. 'evaM' me04, pramANe 'sesApsu vidisAsa' bAkinI IzAna vidizAthI bIjI AgneyAdi vidizAmAM puSkariNI-vA ane prAsAdAvataMsaka kahI levA. e IsAnAdi vidizA ane pUrvAdi dizAmAM kahela vAvenA kramathI nAma matAvA bhATe me payo 43 cha. bha.-'paumA' pabhA 1 'paumappabhA ceva' 5 pramA 'kumudA' bhu| 3, 'kumudappahA' muhamA 4' 'uppalagummA' Gre zubha 5, NaliNA'
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278, jambUdvIpaprajJaptisUtre 'uppalagummA' utpalagulmA 5 NiliNA' nalinA 6 'uppalA' utpalA 7 'uppalujjalA' upatpalojjvalA8 // 1 // 'bhiMgA' bhRGgAe 'bhiMgappabhA ceva' bhRGgaprabhA caiva10 'aMjaNA' aJjanA 11'kajjalappamA' kjjlprbhaa12| 'siritA' zrIkAntA13 'sirimahitA' zrImahitA 14 'siricaMdA' zrIcandrA 15 'ceva sirinilayA caitra zrInilayA 162 / ime gAthe spaSTArthe / padmAdInAM prAguktatvena punarihoktiH punaruktiopaM sambhAvayati parantu sa punaruktiH padmavaddhatvena teSAM saMgrahaNAnnirAkaraNIyA / etAzca sarvA api puSkariNyaH trisopAnacaturdArAlaGkRtAH padmavaravedikA-vanapaNDamaNDitAzca bodhyAH / tatrAgneyakoNe utpalagulmA, pUrvasyAM nalinA, dakSiNasyAmutpalojjvalA, pazcimAyAmutpalA, uttarasyAM tathA, nairRtyakoNe bhRGgA bhRGgaprabhA aJjanA kajjalaprabhA tathA vAyavyakoNe zrIkAntA zrImahitA zrIcandrA zrInilayA ceti digviparyAsena bodhyam / prabhA 4 'uppalagummA' utpalagulma 5, 'paliNA' nalinA 6, 'uppalA' utpala 7, 'uppalujjalA' utpalojjvalA8, ||1||'bhiNgaa' zRMga9 'bhiMgappabhAceva' bhRgaprabhA10 'aMjaNA' aMjanA 11 'kajalappamA' kajjalaprabhA 12 'sirikatA' zrIkAntA 13 'sirimahitA' zrI mahitA14 'siricaMdA' zrIcandrA 15 'ceva sirinilayA' zrI nilayA16 // 2 // padmAdi kA kathana pahale kiyA gayA hai ataH yahAM para duvArA kathana punarukti doSa kI sambhAvanA karate haiM parantu vaha punarukti padmavaddhatva se nirasta ho jAtI hai| ye sabhI puSkariNiyA~ tIna sopAnapaMkti evaM cAra dvAroM se suzobhita evaM padmavaravedikA evaM vanaSaNDa, se maMDita haiN| usameM agnikoNameM utpala gulma, pUrvameM nalina, dakSiNa meM utpalojjvalA, pazcima meM utpalA , uttara dizA evaM naiRtya koNa meM bhRgA evaM bhRgaprabhA aMjanA kajala prabhA, vAyavya koNa meM zrIkAntA, zrI mahitA, zrIcandrA zrInilayA ye dizAke viparyAsa se jAna leveN| nasinA 6, 'uppalA' utpadA 7, 'uppalujjalA' Byatre1 8, // 1 // 'bhiMgA' bhRga, 'bhiMgappabhA ceva' bhugamA 10, 'aMjaNA' mA 11, 'kajjalappabhA' revel 12, 'sirikaMtA' zrI 4aa 13, 'sirimahitA' zrI bhADA 14, 'siricaMdA' zrI yI 15, ceva sirinilayA' zrI nisaya 1.. // 2 // padmAdinuM kathana pahelA karavAmAM AvI gayela che. tethI ahIyAM pharIthI kathana puna rUkti dezanI saMbhAvanA kare che. paraMtu e punarUkti pabaddhatvathI dUra thaI jAya che e tamAma vA traNa pAnapaMkti ane cAra daravAjAothI suzobhita ane padmavara vedikA ane vanapaMDathI yukta che. temAM agnikoNamAM utpala guma, pUrvamAM nalina, dakSiNamAM utpalevalA, pazcimamAM utpalA, uttara dizA tathA nitratya keNamAM bhaMga ane bhRgaprabha', aMjanA, kAjalaprabhA, vAyavya keNamAM, zrI kAntA, zrI mahinA zrI caMdrA, zrI nilayA e badhA dizAnA pheraphArathI samajI levA.
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 23 sudarzanAjambUvarNanam 279 athAsya vanasya madhyavartIni kUTAni smarUpato darzayati-'jaMbUra NaM' ityAdi-'jaMbae Na' jambvA:-jambUsudarzanAyAH asminneva prathame vanapaNDe 'purathimillassa' paurastyasya-pUrvedigbhavasya 'bhavaNassa' bhavanasya-gRhasya 'uttareNaM' uttareNa-uttarasyAM dizi 'uttarapurathimilla. ssa' uttarapaurastyasya-IzAnakoNagatasya 'pAsAyavaDeMsagassa' prAsAdAvataMsakasya 'dakkhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNasyo dizi 'ettha NaM' atra-atrAntare khalu 'kUDe' kUTa-zikharaM 'paNNatte' prajJaptam, tacca mAnataH 'aTThajoyaNAI uddhaM uccatteNaM' aSTa yojanAni Urdhvamuccatvena, 'do joyaNAI ubveheNaM' T yojane udvedhena-bhUpravezena, vRttatvena ya evA''yAmaH sa eva viSkambha iti, tacca punaH 'mUle' mUle mUlAvacchedena 'aTTha noyaNAI AyAmavikrakhaMbheNaM' aSTayojanAni AyAma-viSvambhena-dairghya-vistArAbhyAm 'bahumajjhadesabhAe' 'bahumadhyadezabhAge-atyantamadhyadezabhAgAvacchedena bhUmitazcaturyu yojaneSu gateSu 'cha joyaNAI' paDUyojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAbhaviSkambheNa-dairdhya-vistArAzyAm, 'uvari' upari-zikharabhAge 'cattAri joyaNAI AyAmavikkhabheNa' catvAri yojanAni AyAmaviSkambheNa-AyAma-viSkambhAbhyAsa, ___ aba vana ke madhya kUTa kA svarUpa kahate haiM-'jaMbUeNa' jambU sudarzanA ke isI prathama vanaSaNDa meM 'purathimillassa bhaSaNassa'pUrvadizA meM rahe hae gRha kA 'uttareNaM' uttara dizA meM 'uttara purathimillassa' IzAna dizA meM rahe hue 'pAsAyavaDeMsagarasa' uttama prAsAda-mahala ke 'dakkhiNeNaM' dakSiNa dizAmeM 'etthaNaM' yahAM para 'kUDe' zikhara 'eNNatte kahA hai usakA mAna isa prakAra se hai'aTThajoyaNAI uddhaM uccattaNaM ATha yojana kA UMcA hai 'do joyaNAI uvveheNaM' do yojana kA uddedha-bhUmi ke aMdara kahA hai / vRtta-cartula hone se jitanA usakA AyAma-laMbAI kahA hai utanA hI usakA viSkaMbha coDAI kahA hai| vaha AyAma viSkaMdha 'mUle' mUla bhAgameM 'aTThajoyaNAI AyAmadhikkhaMbheNaM ATha yojana kA AyAmaviSkaMbha hai 'bahumajjhadesabhAe' ThIka madhya bhAgameM bhUmi se cAra yojana gata hone para 'cha' joyaNAI AyAmavikkhaMmeNa' cha yojana AyAma viSkabha bananI madhyamA mAvada Tana pAna 42 cha.-'jaMbUeNaM' mahaza nAnAsA vanamA 'purathimillassa bhavaNassa' pUrva dizAmA mAvata sapanAMnI 'uttareNa uttara ziAmA 'uttarapurathimillassa' zAna zAma mAvesA pAsAyavaDesagassa' uttama prAsAI-bhADAmA 'dakkhiNeNaM' kSiA zAmA 'etthaNaM' 2mA sthaNe 'kUDA' shimre| 'paNNattA sAta bhA5 mA prabhArI cha.-'aTra joyaNoI uddhaM uccatteNaM' mA yoganareTa ra joyaNAI uvveheNaM me yona 1 Gdha-bhAnanI 2 pravezasA che. vRtta-vata hAvAthI eTale teno AyAma che. eTale ja tene vikhaMbha-pahoLAI kahela che. te AyAma vi04 'mUle' bhUta bhAgamA 'aTTha joyaNAi ayAmavikha bheNa' mA yogagana so AyAma vi0 cha. 'bahamajhadesabhAe' mArAmAra madhya bhAgamA bhInathI yAra yorayA 12 'cha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNa' cha yAna netA mAyAma Q& che. 'uvariM zimaranA
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 jambUdvIpaprajJaptisUtre athaipAM paridhi vaktuM padmamAha-epAM prAsAdAvataMsakAnAM 'mUle mUle-mUlAvacchena 'paNavIsaM' paJcaviMzati yojanAni savizepANi kiJcidadhivAni parigyaH-paridhiH vartulatyam, capunaH 'majjhi' mavye madhyadezAvacchedena 'DArasa' aSTAdaza yojanAni 'savisesAI' savizepANi 'parirao' parirayaH-paridhiH, ca-punaH 'ucari' upari-zikharabhAge 'vAraseva' dvAdazayojanAni savizeSANi parirayo 'kUDassa imassa boddhavyo' asya-kUTasya boddhavyaH iti rItyA yathAsaMkhyaM yojanIyam / evaM sati tatkUTaM 'mUle vitthiNe' mule-vistIrNaya-vistArayuktama 'majjhe saMkhitte' madhye saMkSiptam isvatAM gatam, 'uvari' upari-zikharamAge 'taNue' tanukampratanu-mUlAdhyApekSayA, tathA-tatkUTaM 'savya kaNagAmae' sarvaratnamayam-sAtmanA-vaiDyAdiratnamayam, 'acche' accham-AkAzasphaTikavanirmalam, upalakSaNametat zlakSNAdInAm tena zlakSNam ityAdyapi vaktavyam tepAM vyAkhyA prAgvat, 'veDyA-vaNasaMDavaNNao' vedikA vanahotA hai "uvari zikhara ke bhAga meM 'cattAri joyaNAI AyAmadhikkhaMbheNaM' cAra yojana kA AyAmaviSkaMbha kahA hai| __ aba usakI paridhI kA mAna kahate haiM-ina prAsAdAvataMsaka ke 'mUle' mUla bhAga meM 'paNavIsaM' pacIsa yojana se kucha adhika paridhi-vartulatva kahA hai| 'majjhi' madhya bhAga meM 'hArasa' aThAraha yojana se 'savisesAI kucha adhika 'parirao' paridhi 'kUDassa inassa bodravyo' isa kUTa kA pramANa jAna lenA cAhie / isa prakAra se vaha kUTa 'mUle vitthipaNe' mUla bhAgame vistRta 'majjhe saMkhitte' madhyameM saMkucita 'uvari' zikhara ke bhAga meM 'taNue' mUla bhAga evaM madhya bhAga kI apekSA se patalA kahA hai / tathA vaha kUTa 'savvakaNagAmae' sarvAsmanA ratnamaya 'acche AkAza evaM sphaTika ke jaisA nirmala yaha accha pada lakSaNa ityAdi kA upalakSaNa hai ataH zlakSNAdi samagra vizeSaNaviziSTa khlenaa| ina padoM kI vyAkhyA pUrvavat samajhaleveM 'veDyA vaNasaMDavaNNao' yahAM para vedikA evaM vanapaMDa kA varNana saMpUrNa kaha leveN|| mAgamA 'cattAri joyaNAI AyAmavikkha bheNaM' yAra yauna sA mAyAma qioxnxa . have tenI paridhInuM mApa batAve che. A prAsAdAvartasakenA "nU bhUlabhAgamAM 'paNavIsaM' 5-yAsa yoganayI 46 dhAre paridhi-patusatA 4 cha 'majjhi' madhyamAmA 'dvArasa' madAra yAnI 'savisesAI' 44 padhAre 'parirao' pazciI 49 che. uvari 52nA lAjamA 'bAraseva' mA2 yA nathI 44 padhAre 'parirao' paridhi 'kUDassa imassa boddhabbo' mA Tanu prabhAra sabhAsa. sI meTa 'male vitthiNNe' bhUsamAgamA vistA2pANI 'majhe saMkkhitte' madhyamA sathita 'uvari' zimanA mAgamA 'taNue' bhUNa bArA bhane madhyasAganI apekSAthI pAta cha. tathA ye TUTa 'savvakaNagAmae' saminA nabhaya, "arajI AkAza ane sphaTikanI jevA nirmaLa A accha pada glaphaNAdinuM upalakSaNa che. tethI kSaNa vigere tamAma vizeSaNethI vizeSita kahile, A padanI vyAkhyA pahelAnI jema
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 23 sudarzanAjambUvarNanam 286 " paNDavarNako'tra - bodhyaH, atha zeSakUTavaktavyatAmatidizati - ' evaM sesAvi kUDA iti' evaM zeSANyapi kUTAni - evam - prathamakUTavat zeSANi - prathamakUTAtiriktAni dvitIyAdInyapi saptakUTAni atorfo iti / tAni zeSakUTAni varNapramANaparidhyAdyapekSayoktarItyA bodhyAni teSAM sthAnavibhAgastvevam-tathAhi - pUrvadigbhAvino bhavanasya dakSiNataH AgneyavidigbhAvinaH prAsAdAvataMsakasyottarato dvitIyaM kUTas tathA - dakSiNadigbhAvino bhavanasya pUrvasyAM vahnikoNabhAvinaH prAsAdAvataMsakasya pazcimAyAM dizi tRtIyaM kUTaM, tathA - nairRtyakoNabhAvinaH prAsAdAvataMsa - kasya pUrvasyAM dizi caturthaM kUTas tathA pazcimadigbhAvino bhavanasya dakSiNasyAM dizi nairRtyakoNa bhAvinaH prAsAdAvataMsakasyottarasyAM dizi paJcamaM kUTam tathA - pazcimadigbhAvino bhavanasyottarasyAM vAyavyakoNabhAvinaH prAsAdAvataMsakasya dakSiNasyAM SaSThaM kUTam tathottaradigbhAvino bhavanasya pazcimAyAM dizi vAyavyakoNabhAvinaH prAsAdAvataMsakasya pUrvasyAM dizi saptamaM kUTaM, tathottaradigbhAvino bhavanasya pUrvasyAM dizi IzAnakoNabhAvinaH prAsAdAvataMsakasya aba zeSa kUToM kA vaktavya kahate haiM- ' evaM sesAvi kUDA' isI prakAra bAkI ke sAta kUTa ke viSaya meM bhI samajhaleveM / ve sabakUTa varNA, pramANa, paridhi Adi kI apekSA se pUrvokta prakAra se samajhaleveM unake sthAnAdi bhAga isa prakAra se haiM- pUrva dizA ke bhavana ki dakSiNadizA meM Agneya vidizA ke bhavana kI uttara dizA meM dUsarA kUTa kahA hai / tathA dakSiNa dizA ke bhavana ke pUrva meM agni koNa bhAvi bhavana kI pazcima dizA meM tIsarA kUTa AtA hai / tathA naiRtyakoNa bhAvi bhavana kI pUrva dizA meM cauthA kUTa kahA hai / tathA pazcima digbhAvi bhavana kI dakSiNa dizA meM, naiRtyavidigbhAvi bhavana kI uttara dizA meM pAMcavAM kUTa kahA hai / tathA pazcimadizA ke bhavana se uttara dizA meM, vAyavyakoNa bhAvi bhavana ke dakSiNa dizA meM chaTThAkUTa kahA hai / tathA uttara dizA ke bhavana kI pUrva dizA meM IzAna sabhala sevI. 'veiyA vaNasaMDavaNNao' maDIyAM vehi bhane vanaSaunu varSAnasa pUrNA rI sevu. have mADInA chUTAnu uthana ure che. - ' evaM sesrAvi kUDA' mena pramANe mADInA sAta krUnA saMbadhamAM paNa samajI levuM. te madhA phrUTo vadhu, pramANa, paridhi vigerenI apekSAthI pUrvokta prakArathI samajI levA, temanA sthAnAdi vibhAga A pramANe che. pUrva dizAnA bhavananI dakSiNa dizAmAM, Agneya vidizAnA bhavananI uttara dizAmAM bIjo phUTa kahela che. tathA dakSiNa dizAnA bhavananI pUrvamAM, agni kANumAM Avela bhavananI pazcima dizAmAM trIjo phUTa Avela che. tathA neRtya kANumAM Avela bhavananI pU`dizAmAM cAthA phUTa kahela che. tathA pazcima dizAmAM Avela bhavananI dakSiNa dizAmAM naiRtyaviki zAmAM Avela bhavananI uttara dizAmAM pAMcamA chUTa Avela che tathA pazcima dizAnA bhavanathI uttara dizAmAM vAyanya kANumAM Avela bhavananI dakSiNa dizAmAM chaTThA phUTa kahela che. tathA uttara dizAmAM Avela bhavanathI pazcima dizAmAM vAyavya kANumAM Avela bhavananI ja0 36
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre pazcimadizyaSTamaM kUTamityaSTau kUTAni santi tattatsthAnasthitAni / atraiSAM sthApanA yathA yantre tathA draSTavyA / 282 I0 prA00 uttara ole prA00 2 kUTASTakasthApanA - yantram pUrva bha0 ke ot O Au 4 a0 prA00 0 0ku0 bha0 kR00 dakSiNa . . lk 0 atha javAH sudarzanAyA dvAdazanAmAnyAha - 'jaMbUe NaM' ityAdi - 'jaMbUe NaM' jambvAH khalla 'sudaMsaNAe - duvALasaNAmadhejjA' sudarzanAyAH dvAdazanAmadheyAni nAmAni 'paNNattA' prajJaptAni, 'taM jahA ' tadyathA - 'sudaMsaNA sudarzanA 1, 'amohA ya' amoghA 2 ca 'suppabuddhA' suprabuddhA 3 'jasoharA' yazodharA 4 | 'videhajaMbU' videhajambU: 5 'somaNasA' saumanasyA 6 koNa bhAvi bhavana kI pazcimadizA meM AThavAM kUTakahA hai ? isa prakAra se ATha kUTa kahe haiN| ve sabhI tat tat sthAna meM sthita hai| inakI sthApanA saMskRta TIkA meM yaMtra rUpa meM dikhalAi hai so vahAM dekhakara samajhaleveM / aba jambU sudarzanA ke bAraha nAma kahate haiM - 'jaMbUeNaM sudaMsaNAe ' jaMbU sudarzanA ke 'duvAlasa nAmadhejjA paNNattA' bAraha nAma kahe haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM- 'sudaMsaNA ' sudarzanA 1, 'amohAya' amovAra, 'suppabuddhA' suprabuddhA3, 'jasoharA' yazodharA 4, 'videha jaMbU' videha jaMbu5, 'somaNasA saumanasyA cha, 'NiyayA' niyatA7, 'NiccamaMDiyA' nityamaMDitA8, // 1 // 'subhaddAya' pUrva dizAmAM sAtamA kUTa Avela che tathA uttara dizAmAM Avela bhavananI pUrva dizAmAM IzAna keNumAM Avela bhavananI pazcima dizAmAM AThamA phUTa kahela che. A rIte AThe chUTA kahelA che te badhA te te sthAna para Avela che. tenI sthApanA saMskRta TIkamAM yaMtra rUpe khatAvela che. te tyAMthI joine samajI levI. huve bhaMyU sudRrzanAnA mAra nAmI hevAmAM Ave che - 'jaMbUraNaM sudaMsaNAeM' 4 sudarza nAnA "duvAlasa nAmaghejjA paNNattA' bhAra nAbhA asA che. 'taM jahA~' ? che 'suMdaraNA' sudarzanA 1 'amohAya ' abhedhA 2 'suppabuddhA' supramuddha 3 jasoharA' yazodharA 4 'videhajaMbU' viheDa yU 'somaNamA' saumanasyA 1 'NiyayA' niyatA 7 ' Nicca maMDiyA'
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH su. 23 sudarzanAjambUvarNanam 'NiyayA' niyatA 7 'NiccamaMDiyA' nityamaNDitA 8 / 1 / 'subhadA ca' subhadrA 9 ca 'ksiAlA ya' vizAlA 10 ca 'sujAyA' sujAtA 11 'sumaNA' sumanAH 12 api ca / 'sudaMsaNAe jaMbUe NAmadhejjA duvAlasa' sudarzanAyA jambbA nAmadheyAni dvAdaza / 2 / tatra-sudarzanA-su-muSThu-zobhanaM darzanaM-netramanaAhlAdakaM vIkSaNaM yasyAH sA tathA 1, amoghA-moghAviphalA na moghA amoghA-nabatra virodhArthaka iti viphalA virodhinI saphaletyarthaH iyamamoghA hi sva svAmibhAvena pratipannA satI jambUdvIpAdhipatyaM janayati, tad vinA taddeza svAmitvasyaivAyogAta 2, suprabuddhA-su-atizayena prabuddhA-utphullA-utphulla phulla-yogAdiyamapyutphullA 3, yazodharA-dharatIti dharA pacAditvAdac yazasaH-sarvajagadvyApino yazaso dharA yazodharA, anayA jamvA hi jambUdvIpastribhuvane khyAtaprabhAva ityanvartha nAmadheyamasyAH 4 / videhajambU:-videheSu-svanAmakhyAtakSetra vizeSeSu jambU videha jambU:-videhAntavatyuttarakurukRtanivAsatvAt 5 / saumanasyA-saumanasyaM sumanaso bhAvaH, tadastyasyAH janyatveti subhadrA 9, 'visAlAya' vizAlA 10, 'sujAyA' sujAtA 11, 'sumaNA' sumanA 12, dUsarA prakAra isa prakAra kahA hai 'sadasaNAe jaMbUe nAmadhejA duvAlasa' sudarzanA jaMbU ke bAraha nAma kahe haiM / sudarzanA arthAt netra evaM manako prItikAraka hotA hai darzana jisakA vaha sudarzanA kahalAtA hai 1, 'amoghA' niSphala na hone vAlA arthAt saphalA, yaha amoghA hI svasvAmibhAva se prApta hotI huI jaMbUdvIpa kA Adhipatya ko karatA hai, kAraNa usake vinA usa dezake svAmi. tvakA hI abhAva rahatA hai2, supravuddhA atizaya pravuddha khile hue3, yazodharA sarva jagadvyApIyaza ko dhAraNa karane vAlA isase jaMbU se jaMbUdvIpa tInoM bhavanoM meM vikhyAta prabhAva vAlA hai isase yaha nAma yathA yogya hai 4, videha jaMbU-videze meM-svanAmase, prasiddha kSetroM meM jo jaMvU hai vaha videha jaMbU kahalAtA hai, videhAnta vaiti uttarakuru meM nivAsa karane se bhI videha jaMvUkahate haiM 5, saumanasyA' sumanityamatA 8 // 1 // subhadAya' subhadrA 8 'visAlAya' vizAkhA 10 'sujAyA' sujatA 11, 'sumaNA' sumanA 12, ___bhAna 2 mA pramANe 42sa cha-'sudaMsaNAe jaMbUe nAmajjA duvAlasa' suzinA jabUnA bAra nAmo kahelA che. sudazanA arthAt AMkha ane manane pratikAraka hoya che. zana nute suzanA 4upAya 2. 1, 'amoghA' (na na thApA arthAt sasA, A ameghA ja svasvAmibhAvathI prApta thanArA jaMbudvIpanuM adhipati paNuM kare che. kAraNa hai tanA vinA se Trezana svAmiyAnA mamA 29 che. 2, 'suprabuddhA atyaMta prabhUddha khIlelA 3, yazerA sarva jagata vyApI yazane dhAraNa karavAvALA AnAthI jaMbuthI ja bane dvipa traNe bhavanamAM vikhyAta prabhAvavALe che. tethI A nAma cagya ja che. 4, vide jaMbU-videhamAM svanAmathI prasiddha kSetramAM je jaMbu che te videha jaMbU kahevAya che. vihAra narvati uttarakurUmAM nivAsa karavAthI paNa vide jaMbU kahevAya che. 5, saumanasya sumanasane
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 jambUDhIpaprajJaptisUtra saumanasyA-saumanasyotpAdikA draSTra janamanaHprasAdinI 6 / niyatA-sadA'vasthitA zAzvatatvAt 7, nityamaNDitA-nityaM satataM maNDitA-bhUpitA tathA-sadA bhUpaNasamalakRtatvAt 811 / subhadrA-su-suSTu avyAhata bhadraM-kalyANaM yasyAH sA subhadrA-sundarakalyANavatI nirupadravA maharddhikadevAdhiSThitatvAt 9 / ca zabdaH samuccayArthakaH / vizAlA-vistArayuktA 10 AyAma-viSkabhmAbhyAmuccatvena cASTayojanapramANatvAt, caH prAgvat, sujAtA-su-zobhanaMjAtaM-jananaM yasyA sA tathA, svacchamaNikanakaratnamUladravyajanitatvena janmadoparahiteti bhAvaH 11 / sumanAH-su-zobhanaM mano yataH sA tathA 12, apiceti samuccayArthe avyaye / atra jIvAbhigamAdipu nAmavyatyAsena pAThasya dRSTatve'pi na kazcidvirodhaH, kramatyAge'pi dvAdazasaMkhyApUrti sambhavAt / jambyA -jambUsudarzanAyAM khalu aSTASTa maGgalakAni-svastika 1 zrIvatsa 2 nandikAvata 3 vardhamAnaka 4 bhadrAsana 5 kalaza 6 matsya 7 darpaNa ityaSTau maGgalAni eva maGgalakAni-kalyANakarANi-atra maGgalajanakeSu maGgalatvamaupacArikam upalakSaNamidaM tana dhvajacchatrAdInyapi varNanIyAnIha vodhyAni, nasa ko utpanna karane vAlA arthAt dekhane vAle ke manako AnaMda dene vAlA 6, niyatA-sadA avasthitarahane se arthAt zAzvata hone se 7, nityamaMDitA-satata bhUSaNa se alaMkRta rahane se 8 // 1 // subhadrA-suMdara kalyANa karanevAlI-nirUpadrava hone se maharddhikadeva ke adhiSThAnabhUta hone se 9 / vizAlA-vistArayukta hone se 10, arthAt AyAma, viSkaMbha evaM uccatva se ATha yojana pramANa hone se / sujAtA-svacchamaNi kanakaratna mUla dravya ko utpanna karane vAlA hone se arthAt janma doSarahita hone se 11, sumanA-zobhana mana hone se 12, yahAM jIvAbhigamAdi meM nAmakA vyatyAsa-phiraphAra zalA pATha hone para bhI koI virodha nahIM hai| krama kA phiraphAra hone para bhI cAraha kI saMkhyA pUrNa hotI hai| jaMdhU khudarzanA meM ATha ATha maMgalaka kahe haiM-jo isa prakAra se haiM-svastika, zrIvatsara, naMdikAvarta 3, vardhamAnaka 4, bhadrAsana 6, kalaza 6, matsya 7, darpaNa utpanna karavAvALA arthAt jenArAnA manane AnaMda ApanAra 6, niyatA, sadA avasthita rahevAthI arthAt zAzvata hovAthI 7, nityamaMDitA-satata AbhUSaNathI alaMkRta rahevAthI 8, 1 che subhadrA-suMdara yANa karavAvALI nirupadrava hovAthI mahaddhika devanA adhiSThAna bhUta 9 vizAlA-vistAra yukta hevAthI AyAma viSka ane uccatvathI ATha yojanA pramANa hevAthI. 10, sujAna-svacacha maNikanaka ratna mUla dravyane utpanna karanArA hevAthI arthAt janma deSa rahita hovAthI 11, sumanA-zobhanamana hovAthI 12, ahIM jIvAbhi mAdimAM nAmanA pheraphAra vALe pATha hovA chatAM paNa bAranI saMkhyA pUrI thAya che. jaMbUsudanamAM ATha ATha maMgalaka kahelA che. je A pramANe che -svastika 1, 'zrIvAsa. 2, nId 3, 1 bhAna 4; sadrAsana, 5, 4106, bhasya 7, 8,
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 23 sudarzanAjanyarNanameM adhunA sudarzanAzabdapravRttinimittaM praSThukAma idamAha-'jaMbUe ' ityAdi-'jaMbUe NaM' aTTa maMgalagA paNNattA' jambbAH khalu aSTASTa maMgalakAni 'se' atha-sudarzanAsvarUpavarNanAnantaram 'bhaMte !' he bhadanta ! iyaM jijJAsodeti yat 'keNaTeNaM' kena arthena-kAraNena 'evaM' evamittham 'vuccaI' ucyate-kathyate-'jaMbU sudaMsaNA 2?' jambUH sudarzanA 2 iti ?, bhagavAMstaduttaramAha-'goyamA !' he gautama ! 'jaMbUe NaM sudaMsaNAe aNADhie' jambvAM khalu sudarzanAyAm anAhataH-nAdRtAH-na sammAnitAH svAtiriktA jambUdvIpanivAsino devA yena so'nAhata:upekSitAnyamaharddhikaH anAhatetyanvarthanAmako 'NAma' nAma-prasiddho 'jaMbUdIvAhivaI' jambU. dvIpAdhipatiH 'parivasai' parivasati, sa kIdRzaH ? iti jijJAsAyAmAha-'mahiddhIe' mahaddhikaH-mahatI bhavanaparivArAdi samRddhiryasya sa tathA, idamupalakSaNaM tena "mahAdyutikaH, 8 / ye ATha maMgalaka hI kalyANa karane vAle kahe haiM / yahAM maMgala janakoM meM maMgalatva yaha aupacArika hai yaha upalakSaNa hai ataH yahAM dhvaja chatrAdikA bhI varNana karalenA caahie| aba sudarzanA zabda kI pravRtti ke nimitta ko lekara pUchane kI icchA se isa prakAra kahate haiM-'jaMbU sudarzanA meM ATha ATha maMgala dravya kahe haiM 'se' sudarzanA ke svarUpa varNana ke pIche 'bhaMte !' he bhagavan isa prakAra kI jijJAsA utpanna hotI hai ki-keNaTeNaM evaM vuccaI' kisa kAraNa se isa prakAra kahA jAtA hai ki 'jaMbU sudaMsaNA jaMbU sudaMsaNA' yaha jaMbUsudarzanA isa prakAra se kahA jAtA hai? isa prazna ke uttara nimitta mahAvIra prabhuzrI kahate haiM-'goyamA' he gautama ! . 'jaMbUeNaM sudaMsaNAe' jaMbUsudarzanA meM 'aNADhie NAma' anAhata nAmadhArI deva 'jaMbU dIvAhivaI' 'jaMbuddhIpa kA adhipati 'parivasaI' nivAsa karatA hai| vaha kaisA hai isa prakAra kI jijJAsA nivRtyartha kahate haiM-'mahiDDIe' bhavanaparivArA A ATha maMgalaka ja kalyANa karanArA kahyA che. ahIM maMgala janakamAM maMgalatva e aupacArika che. e upalakSaNa che. tethI ahI dhavaja ane chatrAdinuM varNana paNa karI levuM. have sudarzana zabdanI pravRttinA nimittane laIne pUchavAnI IcchAthI A pramANe 4Dasa cha.-'jaMvUeNaM aTu maralagA paNNattA' bhUsuzAnAmA mA6 2416 bhara dravya 'se' suzanAnA 135 1 nanI pachI 'bhaMte !' 3 bhagavan mAvI zatanA zAsa. Gua thAya cha -'keNadveNaM evaM vuccaI' / raNathI yA zate 4pAmAM Ave che 4-jaMvasAMsaNI -jaMvUsudasaNA' mA suzanA me pramANa 4Aya cha ? 2mA prazna uttaramA zrImahAvIra pramuche-'goyamA! gautama / jaMbUeNaM suMdasaNAe' bhU suzAnAbhA 'aNADhie NAmaM manAta nAmadhArI heva, 'jaMbU dIvAhivaI' dI5 nAbhanA dvIpana madhipati 'parivasaI nivAsa hai, te va vA 1 zatanI jJAnI nivRtti bhATe 43 cha-'mahiDDIe' sapana parivArA samRddhithI yukta hovAthI mahaddhika che. mahaddhika pada upalakSaNa che, tethI mahAdyutivALA,
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 jambUdvIpaprajJaptisUtre mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyA, mahAnubhAvaH, palyopamasthitikaH" ityeSAM grahaNam, vyAkhyAcASTamasUtrAdbodhyA / 'se NaM tattha' sa khalu anAdRtAbhidho devaH, tatra jambU mudarzanAyAm viharati, kiM kurvan ? ityapekSAyAmAha - 'unheM' catasRNAm ityAdi 'cauNhIM sAmANiya sAhassINaM' catasRNAM sAmAnika sAhasrINAM catuH sahasra saMkhyaka sAmAnika devAnAm 'jAva' yAvat - yAvatpadena ' catasRNAmagramahipINAm, saparivArANAM tiNAM paripadAM saptAnAmanIkAnAma saptAnAmanIkAdhipatInAm, poDazAnAm' ityeSAM padAnAM saGgraho vodhyaH, eSAM vyAkhyAsSTamasUtrAdbodhyA / 'Ayarakkha devasAhassINaM' AtmarakSadevasAhasrINAm - poDazasaMkhyAnAmAtmarakSasahasrANAm tathA 'jaMbUddIvassaNaM dIvassa' jambUdvIpasya khalu dvIpasya tathA - 1: 'jaMbUra mRdaMsajAe' jambvAH sudarzanAyAH tathA 'aNADhiyAe' anAdRtAyAH - anAdRtAbhidhAnAyA: 'rAyahANIe aNNasiM ca ' rAjadhAnyAH anyeSAm - catusahasrasAmAnikadevAcyatiriktAnAM ca 'bahUNaM 'devANa ya devINa ya' bahUnAM devAnAM ca devInAM ca 'jAva' yAvat - yAvatpadena - AdhipatyaM disamRddhi se yukta hone se maharddhika hai - maharddhika pada upalakSaNa haiM ataH mahAdyuti vAlA mahAbala zAlI, mahAn yazabAlA, mahA sukhavAlA, mahAnu bhAva eka palyopama kI sthitivAlA hai ina padoM kA artha AThaveM sUtra meM kahe anusAra samajhaleveM' 'se NaM tattha' vaha anAdRtadeva jaMbU sudarzanA meM nivAsa karate haiM-vahAM nivAsa karatA huA vaha kyA karate haiM isa jijJAsA zamanArtha kahate haiM- 'cau sAmANiya sAhassINaM' cAra hajAra sAmAnika devoM kA 'jAva' yAvatpada se parivAra sahita cAra hajAra agramahiSIyoM kA tIna pariSadAoM kA sAta senAoM kA, sAta senAdhipatiyoMkA yahAM poDaza pada kA saMgraha samajhaleveM ataH 'AyarakkhadevasAhassINaM' solaha hajAra AtmarakSaka devoM kA tathA 'jaMbUddIvassa NaM dIvassa' jaMbUdvIpa nAmaka dvIpakA tathA jaMbUe sudaMsaNAe' jaMbU sudarzanAkA tathA 'aNADhiyAe' AnAdRtA nAmakI 'rAyahANIe' rAjadhAnI kA isase bhinna 'bahU NaM devANa ya devINa ya' aneka deva deviyoM kA 'jAva' yAvat adhipatitva, purmahAkhalazAlI, mahAna yazavALA, mahAsukhavALA, mahAnubhAva, eka patyeApamanI sthitivALA che, yA bhAbha ho| artha sabhAM sUtrabhAM hyA prabhAsamala sevA. 'se NaM tattha' anAhata deva jakhUsudanAmAM nivAsa kare che. tyAM nivAsa karatAM karatA te zuM kare che? ye ujJAsAnA zamana bhATe sUtradvAra he che- 'caunhaM sAmANiyasAhassINaM' yAra bhara sAmAniH devAnu' 'jAva' yAvat pahathI saparivAra yAra unnara agrabhaDiSiyonu, bhAyu prisshaaAnu, sAta senAenuM sAta senAdhipaticAtu, ahiyAM dheAza padanA saMgraha samajI yethe|. tethI 'AyarakkhadevasAhassINaM' soNa hunara AtmarakSA hevAnu', tathA 'jaMbUdIvarasa NaM 'dIvassa' 'zUdrIya nAbhanA dvIpa', tathA 'jaMbUe sudaMsaNA e' 4NU sudarzanAnu, tathA 'aNADhiyAe' anAhata nAbhanI 'rAyahANIe' rAjdhAnInu te zivAya 'bahUNaM devANa ya devINa ya'
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 23 sudarzanAjamvUvarNanam paurapatyaM svAmitvaM bhartR tvaM mahattarakatvam AjJezvarasenApatyaM kArayan pAlayan mahatA'hatanATya gItavAditratantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupravAdita raveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnaH ' ityeSAM padAnAM saGgraho vodhyaH, eSAM vivaraNamaSTamasUtrAd bodhyam, 'viharai' viharati - vidyate / 'se teNadveNaM goyamA !' sA - jambU : sudarzanA tena - anantaroktena arthena - kAraNena he gautama ! 'evaM' evam-ittham 'buccai' ucyate - kathyate - jambUsudarzanA 2 jambUvAsau sudarzanA -susuSThu - zobhanamatizayinaM vA darzanam tannivAsidevasthAnAdRta devasyaiva maharddhikatvasya jJAnaM yasyAM sA, yadvA-su - zobhanamatizayitaM vA darzanaM vicAraNamanantaroktasvarUpaM cintanamanAdRta devasya yataH sA sudarzanA, iti, atha jambUsudarzanAyAH zAzvatatvasaMzayamapanudannAha - aduttaraM cetyAdi, 'aduttaraM ca NaM' aduttaram dezIyo'yaM zabdo'yathArthe tena atha anantaram ityarthaH ca khalu 9 287 patitva svAmitva, bhartRtva, mahattarakatva, AjJezvara senApatitva karatA huvA, pAlatA huvA jora jora se vAdita nAyya, gIta, vAditra taMtrI, tala, tAla, truTita ghana mRdaMga ko catura puruSoM dvArA pravAdita zabda ke sAtha divya bhogopabhoga ko bhogatA huA 'biharaI' nivAla karatA haiM yahAM yAvat pada se jina zabdoM kA grahaNa huA hai inakA vizeSa spaSTArtha AThaveM sUtra meM kahe haiM ataH jijJAsu vahAM se samajhaleveM / 'se teNaTTeNaM goyamA !' hai gautama ! pUrvokta kAraNoM ko lekara ' evaM ' isa prakAra se 'buccai' kahA jAtA hai jaMbU sudarzanA jaMbU sudarzanA athavA suMdara hai darzana jisakA aisA usameM nivAsa karanevAle anAhata deva kA maharddhi katvAdi jJAna jisameM ho athavA suzobhAtizAyi hai darzana jisakA vaha sudarzanA kahalAtI hai / aba jaMbusudarzanA ke zAzvatatva saMbaMdhI saMzaya ko dUra karate hue sUtrakAra kahate haiM-'aduttaraMca NaM' atha anantara 'gothamA ! he gautama! 'jaMbUsudaMsaNA ' 4 dveva deviyo' 'jAva' yAvat adhipatitva, curapatitva, svAmitva, bhatRtva, bhahattara491, AjJezvara senApatitva, 42tA thA leranerathI vAgatA taMtrI, tasa, tAsa, truTita, ghana mRda gane catura purUSA dvArA vagADAtA zabdonI sAthe divya evA bhAgepasagAne bhAgavatA thakA 'tri" vicare che. ahIyAM yAvapadmathI je zabda grahaNa karAyA che, tene vizeSa spaSTa a AThamAM sUtramAM kahela che. tethI jIjJAsue tyAMthI samajI levA. 'se teNaTTeNaM goyamA' he gautama! pUrvokta ArazAne sahane 'evaM buccai' the abhA kahevAmAM Ave che. ja khUsudanA jaMbUsudanAM. atyaMta suMdara che i'na jevuM evA temAM nivAsa karavAvALA anAdhRta devanuM mahakitvAdi jJAna jemAM hAya, athavA zANAtizAyi che darzana jenuM te suda'nA kahevAya che. have jammU suda'nAnA zAzvatatva saMbaMdhI saMzayane dUra karatA thakA sUtrakAra kahe che 'aduttaraM ca NaM' atha manaM Mtara 'goyamA !' he gautama ! 'jaMbUsudaMsaNA' 4'sudarzanA 'jAva' yAvat -
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 jambUdvIpaprAptisUtre 'goyamA !' gautama ! 'jaMbusudaMsaNA' jambumudarzanA-'jAva' yAvat-yAvatpadena-iti zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam yat 'bhuvi ca 3' na kadAcitnA''tIta na kadAcinnAsti, na kadAcinna bhaviSyati 'dhuvA NiyayA sAsayA akkhayA jAva' dhruvA niyatA zAzvatI akSayA yAvat-yAvatpadena-avyayA ityeSAM padAnAM saGgraho vodhyaH, 'avaTThiyA' avasthitA, ityeSAM vyAkhyA'STamasUtrAdvodhyA / atha prasaGgAdanAdRtadevasya rAjadhAnI vivakSurAha-'kahi NaM' ityAdi-'kahi NaM bhaMte !' kutra khalu bhadanta ! 'aNADhiyassa' anAdRtasya-anAdRtanAmakasya 'devassa' devasya 'aNADhiyA' anAdRtA 'NAma' nAma prasiddhA 'rAyahANI' rAjadhAnI-rAjanivAsasthAnavizepaH 'paNNattA' prajJaptA?, iti prazne bhagavAnuttaramAha-'goyamA !' he gautama ! 'jambUhIve' jambUdvIpejambUdvIpavartinaH 'maMdarassa' mandarasya-mandarAbhivasya, 'pavyayassa' parvatasya 'uttareNaM' uttareNa-- uttarasyAM dizi atra saptamyantAdena pratyayaH, 'jaM cetra' yadeva 'puvyavaNiyaM' pUrvavaNitaM pUrva prAk varNitam-uktam, 'jamigA pamANaM' yamikA pramANaM-yamikAyAH-tannAmnyA rAjadhAnyAH jaMtusudarzanA 'jAva' yAvat zAzvata nAma kahA hai / 'bhuvica 3' koI samaya vaha nAma nahIM thA aisA nahIM hai / vartamAna meM nahIM hai aisA nahIM hai / bhaviSya meM vaha nAma nahIM hogA aisA bhI nahIM hai / 'dhuvA NiyayA sAsayA akkhayA jAva' dhruva, niyata zAzvata, akSaya yAvatpada se avyaya pada kA grahaNa samajha leveM 'avaDiyA' avasthita hai ina zabdoM kI vyAkhyA AThaveM sUtra se samajha leveN|| ____ aba prasaMgopAta anAhata deva kI rAjadhAnI kA varNana karane kI icchA se kahate haiM-'kahiNaM bhaMte ! aNADhiyassa devassa' he bhagavan anAhata devakI 'aNaDhiyA NAma rAyahANI' anAdRtA nAmakI rAjadhAnI 'paNNattA' kahI gaI hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! hai gautama ! 'jaMbUddIve' jaMbUdvIpa meM 'maMdarassa pavvayassa' maMdara nAmake parvata se 'uttareNaM' uttara dizA me 'jamigA pamANa' yamikA nAma kI rAjadhAnI ke samAna pramANa vAlI arthAt AyAma viSkaMbha, zAzvata nAma 4aa cha. 'bhurvica 3' 34 5 samaye meM nAma na tu ma nayI vatabhAnamA nathI bha pa nathI. ane. maviSyamA ke nAma nahI ze sema para nathI. 'dhuvo, NiyayA, sAsayA, akkhayA, jAva' vAniyata, zAzvata, yAvatpathI mavyaya, pahanugrahaNa samala ve. 'avaTiyA' mavasthita che 2mA zahAnI vyAbhyA mAmA sUtrathI sabha9 vA. ve asAyAta manAta vanI sadhAnAnu pANuna 42vAnI chAthI 4 che-'kahi NaM bhaMte ! aNADhiyassa devassa' meM bhagavan manAta hepanI 'aNADhiyA NAmaM rAyahANI, manAnAbhanI 24dhAnI 4yAM 'paNNattA' 4hesa cha? yA prazna uttaramA pramuzrI 3 cha-'goyamA ! gautama ! 'jaMbuddI' dIpamA 'maMdarassa pabayassa' maha2 nAmAnA tanI 'uttareNaM' uttara dizAmA 'jamigApamANa, bhi nAmanI rAjadhAnI sarakhA pramANuvALI arthAt AyAma,viSkabha, paridhinA sarakhA pramANa
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 24 uttarakurunAmAdinirUpaNam pramANam-AyAmaviSkambhaparidhirUpamAnaM 'taM ceva' tadeva atrApi 'Neya,' netavyaM-buddhipatha prApaNIya-bodhyamiti yAvat, tat kimparyantam ? ityAha-'jAca' ityAdi-yAvat-yAvatpadena'aNNami-jaMbuddIve dIve bArasa joyaNasahassAI ogAhittA ettha NaM aNADhiyassa devassa aNADhiyA NAma rAyahANI paNNattA. vArasajoyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM, sattatIsaM joyaNasahassAiNava ya' ityArabhya 'uvavAo abhiseo ya' iti paryantaH 'niravaseso' niravazeSaH sarvaH pATho'tra bodhyA, sa ca savyAkhyo yamikA rAjadhAnI varNanAdhikArAd grAhyaH // 23 // athottarakurunAmArtha pipRcchiSurAha mUlam-se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai-uttarakurAra ?, goyamA! uttarakurAe uttarakurU NAnaM deve pariksai mahiddhIe jAva paliovamaTiie, se teNaTaNaM goyamA ! evaM vucai-uttarakurAra, aduttaraM ca gaMti jAva sAsae / kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse mAlavaMte NAmaM vakhArapavvae paNNatte ? goyamA ! saMdarassa pavvayasta uttarapurasthimeNaM nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM uttarakurAe purathimeNaM vacchalsa cakravaTTivijayassa pacatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse mAlavaMte mAsaM vakkhArapavvae paSNatte uttaradAhiNAyae pAINapaDINavitthiNNe jaM ceva gaMdhamAyaparidhi ke pramANa vAlI 'taMcevaNeyavvaM' yamikA rAjadhAnI kA sava varNana yahAM bhI kaha lenA vaha kahAM taka kahe ? isa jijJAsA ke lie kahate haiM-'jAba' yAvat yahAM yAvatpadase 'aNNami jaMbUddIve dIve vArasa joyaNa sahassAI ogahittA ettha Na aNADhiyassa devassa aNADhiyA NAmaM rAyahANI paNNattA bArasa joyaNasahassAI AyAmavikkhabheNaM sattattIsaM jAyaNasahassAI Navaya' yahAM se lekara 'uvavAo abhiseo' isa kathana paryanta 'niravaseso samagra pATha yahAM kaha leveN| vaha pATha vyAkhyAsahita yamikA rAjadhAnI ke varNana se yahAM para grahaNa kara kaha leveN|suu023|| pANI 'ta ceva NeyavvaM' ybhi:| yAnInu saghaNu varNana mI yA pay DI . 6 varNana jyAM sudhInuM grahaNa karavuM te jIjJAsAnI nivRtti mATe kahe che-"nA" yAvata ahIMyA yApahathI 'aNNami jaMbUddIve dIve borasa joyaNa sahassAI ogAhittA ettha NaM aNADhiyassa devassa aNADhiyA NAma rAyahANI paNNattA bArasa joyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM sattatIsaM joyaNasahassAiM Navaya' 2 // sUtrapAThI na 'uvavAo abhiseo' mA 4thana panta 'niravaseso' sa pA maDIyA 4ii . te 48 tanI vyaabhy| sAthai yamikSA 201dhAnInA varNanathI ahIMyAM grahaNa karI le che sU. 23 ja0 37
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 jambUdvIpaprAptisatra Nassa pamANaM vikkhaMbho ya Navara mimaM NANattaM sabaveruliyAmae avasiTuM taM ceva jAva goyamA ! Nava kUDA paNNattA, taM jahA-siddhAyayaNakUDe0 (gAhA) siddhe ya mAlavaMte, uttarakuru kacchasAgare rayae / sIyAe puNNabhadde harissahe ceva boddhavve / / kahi NaM bhaMte ! mAlavaMte vakkhArapavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte ? goyamA! maMdarassa pavvayasla uttarapurasthimeNaM mAlavaMtassa kUDassa dAhiNapaJcasthimeNaM ettha NaM siddhAyayaNe kUDe paNNatte paMca joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM avasiTuM taM ceva rAyahANI, evaM mAlavaMtassa kUDasta uttarakurukUDassa, ee cattAri kUDA disAhiM pamANehiM NeyavvA, kUDasarisaNAmayA devA, kahi NaM bhaMte ! mAlavaMte sAgarakUDe NAmaM kUDe paNNatte ? goyamA ! vacchakUDassa uttarapurasthimeNaM rayayakUDassa dakkhiNeNaM ettha NaM sAgarakUDe NAmaM kUDe paNNatte, paMca joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM avasiTuM taM ceva subhogA devI rAyahANI uttarapurasthimeNaM rayayakUDe bhogamAliNI devI rAyahANI uttarapurasthimeNaM, avasiTA kUDA uttaradAhiNeNaM NeyavvA ekkeNaM pamANeNaM ||suu0 24 // chAyA-atha kenArthena bhadanta ! ecamucyate-uttarakuravaH ?, 2 gautama ! uttarakuruSu uttara kurnAmadevaH parivasati maharddhiko yAvat palyopamasthitikaH, sa tenArthena gautama ! evamucyateuttara kuravaH 2, aduttaraM ca khalu iti yAvat zAzvatam / kva khala bhadanta ! mahAvidehe varSe mAlyavAn nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH ? gautama ! mandarasya parvatasya uttarapaurastyena nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNena uttarakurubhyaH paurastyena vacchasya cakravativijayasya pazcimena atra khalu mahAvidehe varSe mAlyavAn nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH prAcIna pratIcInavistIrNa: yadeva gandhamAdanasya pramANaM viSkambhazca navaram idaM nAnAtvaM sarvavaiDUryamayaH avaziSTaM tadeva yAvad gautama ! navakUTAni prajJaptAni, tadyathA-siddhAyatanakUTaM* 'siddhaM ca 1 mAlyavat 2 uttarakuru 3 kaccha 4 sAgare 5 rajatam 6 sItAyAH 7 pUrNabhadraM 8 hariHssahaM 9 caiva vauddhavyam // 1 // kva khalu bhadanta ! mAlyavativakSaskAraparvate siddhAyatanakUTaM nAma kUTaM prajJaptam ?, gautama ! mandarasya parvatasya uttarapaurastyena mAlyavataH kUTasya dakSiNapazcimena atra khala siddhAyatanaM kUTaM prajJaptam paJca yojanazatAni Urdhvamuccatvena avaziSTaM tadeva yAvat rAja
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sR. 24 uttarakurunAmAdinirUpaNam 296 dhAnI, evaM mAlyayataH kUTasya uttarakurukUTasya kaccha kUTasya, etAni catvAri kUTAni digbhiH pramANaiH netavyAni / kva khalu bhadanta ! mAlyavati sAgarakUTaM nAga kUTaM prajJaptam ?, gautama ! kacchakUTasya uttarapaurastyena rajatakUTasya dakSiNena atra khalu sAgarakUTaM nAma kUTaM prajJaptam paJca yojanazatAni Urdhvamuccatvena avaziSTaM tadeva subhogAdevI rAjadhAnI uttarapaurastyena rajata kUTaM bhogamAlinI devI rAjadhAnI uttarapaurastyena avaziSTAni kUTAni uttaradakSiNena netavyAni ekena pramANena suu024|| ____TIkA-'se keNaTeNaM bhaMte !' ityAdi-prazna sUtraM spaSTam uttarasUtre-goyamA !" he gautama ! 'uttarakurAe' uttarakuruSu bhUle prAkRtatvAdekacanam 'uttarakuru NAma' 'uttarakururnAma 'deve' devaH 'parivasaI' parivasati, sa ca kIdRzaH ? ityAha-'mahaddhIe jAva paliovamahiie' maharTiko yAvat palyopamasthitika:-maharddhika ityArabhya palyopamasthitika iti-paryantapadAnAM tadvizeSaNatayA saMgraho yAvatpadena bodhyA-tathAhi-maharddhikaH, mahAdhutikaH, mahAvalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH, palyopamasthitikaH, iti phalitam eSAM vyAkhyA'STamasUtrAdavagantavyA, 'se teNadveNa goyamA!' tat tenArthena gautama ! te-anantaroktAH uttarakuravaH tena-prAgu ||se keNaDeNaM bhaMte ! ityaadi| TIkA-'se keNaTeNaM bhate! evaM vuccaI' he bhagavan kisa hetu se aisA kahA gayA hai 'uttara kurA uttarakurA' arthAt uttarakurA isa prakAra se kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'goyamA! he gautama ! 'uttara kurAe' uttara kuru me 'uttarakurUNAma' uttara kuru nAma vAlA 'deve parivasaI' deva nivAsa karatA hai| vaha deva 'mahaDDIe jAva paliovamaTTiIe' maharddhika yAvat palyopama kI sthiti vAlA hai / yahA~ para mahaddhika pada se lekara palyopama sthiti vAlA itane taka ke pada kA saMgraha yAvatpada se huA hai, jo isa prakAra hai-mahardika mahAputika, mahAbala, mahAyaza, mahAsaukhya, mahAnubhAva, palyopama kI sthiti vAlA ina padoM kI vyAkhyA AThaveM sUtra se samajha leveM 'se teNaTTeNaM goyamA ! isa se keNaTreNaM maMte !' tyA Ta -se keNadaNaM bhaMte ! evaM vuccaI' 3 lagavan zA 29thA me mAmA mAve che. 'uttarakurA uttarakurA' arthAt att212| me pramANe // 24thI 4pAmA mA cha 1 mA prazna uttaramA prabhu zrI 41 cha-'goyamA !' gautama ! 'uttarakurAe' ttabha3bhA 'uttara kuruNAmA' utta273 - nAmadhArI 'deve parivasaI' he nivAsa 42 che. te he 'mahaDDhIe jAva paliovamadiIe' mahA yAvat me pakSyopamanI sthitivANI che. mahIyA bhaddhi pasthI laIne 55manI sthitivALe eTalA sudhInA padone saMgraha yAvat padathI thayela che. je A pramANe che-mahaddhika, mahAtika, mahAbala, mahAyaza, mahAsIkhya, mahAnubhAva, papamanI sthitivANI, mA madhA pahAnI vyAyAmAmA sanathI sama se 'se veNadveNaM goyamA !'
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ da jambUdvIpaprajJaptisUrya ktena arthena kAraNena he gautama! ' evaM buccai' evamucyate - uttara kuravaH 2 iti 'aduttaraM ' atha 'ca NaMti' ca khalu iti 'jAva sAsae' yAvacchAzvatam 'aduttaraM ca NaM' ityArabhya 'sAsa e NAmadhijje paNNatte' zAzvatam nAmadheyaM prajJaptam iti paryantaM varNanIyam, tathAhi - 'aduttaraM caNaM uttarakurAe tti sAsayaM NAmadhijjaM paNNattaM' atha ca khalu uttarakurava iti zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam / atha yasmAtpazcimAyAmuttarakurava uktAstaM mAlyavantaM nAma dvitIyaM gajadantAkAraM parvataM nirUpayati- 'kahi NaM' ityAdi -- prazna sUtraM spaSTArtham uttarasUtre 'goyamA !' he gautama ! 'maMdarassa' mandarasya - mandaranAmakasya 'pavtrayassa' parvatasya 'uttarapurasthimeNaM' uttarapaurastyena - uttarapUrveNa IzAnakoNe 'NIlavaMtassa' nIlavataH nIlavanAmnaH 'vAsaharapavvayassa' varpadharaparvatasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena - dakSiNasyAM dizi 'uttarakurAe' uttarakurubhyaH 'purasthimeNaM' paurastyena pUrvasyAM dizi kAraNa he gautama ! vaha pUrvokta uttara kuru ko 'evaM buccai' uttara kuru isa prakAra se kahate haiM-'aduttaraM ca NaMti' isase alAvA vaha 'jAva sAsae' yAvat zAzvata hai 'aduttaraMca NaM' yahAM se lekara 'sAsae nAmadhijje paNNatte' zAzvata nAma kahA hai yahAM taka samagra varNana kaha leveM / vaha varNana isa prakAra se hai- 'aduttaraM ca rNa uttara kurAeti sAsayaM nAma ghijjaM paNNattaM' uttara kuru isa prakAra kA nAma zAzvata kahA hai| aba jisakI pazcima dizA meM uttara kuru kahA hai vaha mAlyavanta nAma kA gajadantAkAra dUsarA parvata kA varNana karate haiM-'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse' he bhagavan mahAvideha varSa meM kahAM para 'mAlavaMte NAmaM vakkhArapaJcae paNNatte' mAlyavaMta nAma kA vakSaskAra parvata kahA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA ! mandarasta pavvassa' bhandara nAma ke parvata ke 'uttara purasthimeNaM' IzAna koNa meM 'NIlavatassa' nIlavaMta nAma kA 'vAsaharapaJcayassa' varSadhara parvata kI 'dAhineNaM' dakSiNa dizA meM 'uttara rAe' uttara kuru se 'puratthimeNa' pUrva dizA meM 'kacchassa' me rathI he gautama! me pUrvokta uttara3ne 'evaM vuccaI' utta233 me prabhA Ahe. 'aduttaraM ca paMti' tenAthI mIlu te 'jAva sAsae' yAvat zAzvata che. 'aduttaraM caNaM' me pahathI sadhane 'sAsae nAmadhinje paNNatte' zAzvata nAma aDeTA hai. meTalA sudhInu sabhatha varSAna purI hovu te varNana mA asA che, 'aduttaraM ca NaM uttarakurAeti sAsayaM nAmadhinaM paNNattaM uttara 3 me aAstu nAbha zAzvatadhu che. have jenI pazcima dizAmAM uttara kurU kahela che te mAlyavanta nAmanA gajadantAkAra nIla parvatanu varSAna re - kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse' he bhagavan bhahAvideha varSa bhAM kSyAM bhAgaNa 'mAlavaMte NAmaM vakkhArapavvae paNNatte' bhAjhyavaMta nAmano vakSaskAra parvata Ahesa he ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI 4 che - 'goyamA !' he gautama! 'maMdarassa pavvayassa' bhaMDara nAbhanA parvatanI 'uttarapuratthimeNaM' zAna aNubhAM 'NIlavaMtassa' nIsavAn nAmanA 'vAsahara pavvayassa' varSa'dhara parva'tanI 'dAhiNeNaM' hakSiNa dizAbhAM 'uttarakurAe' uttara 3thI 'puratthamena'
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 24 uttarakurunAmAdinirUpaNam 'kacchassa' kacchasya-kaccha-nAmakasya 'cakavaTTivijayassa' cakravartivijayasya 'paccasthimeNaM' pazcimena-pazcimAyAM dizi 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'mahAvidehe' mahAvidehe-mahAvideha nAmake 'vAse' varSe-kSetre 'malavaMte' mAlyavAn 'NAma' nAma vakkhArapavvae' vakSaskAraparvataH sImAkAriparvataH 'paNNatte' prajJaptaH kathitaH, asya mAnAdhAha-'uttaradAhiNAyae' uttaradakSiNAyataH-uttaradakSiNayordizorAyata:-dIrghaH, 'pAINapaDINavitthiNNe' prAcIna-pratIcInavistIrNa:-pUrvapazcimayordizovistIrNaH-vistArayuktaH, kiMbahunA 'jaM ceva' yadeva 'gaMdhamAyaNassa' gandhamAdanasya-pUrvoktavakSaskAraparvatasya 'pamANaM' pramANaM 'vikkhaMbho' viSkambhA-vistAraH 'ya' ca, uktastadeva pramANaM sa eva ca viSkambho bodhyaH, 'NavaraM' navaram-kevalam-'ima' idam 'NANatta' nAnAtva-bhedaH-vizeSo'yam 'savvaveruliyAmae' sarvavaiDUryamayaH-sarvAtmanA-vaiDUryaratnamayaH 'avasiTuM' avaziSTaM-zepaM 'taM ceva' tadeva-pUrvoktameva, tat kimparyantam ? ityapekSAyAmAha'jAva goyamA ! nava kUDA paNNattA' yAvad gautama navakUTAni prajJaptAni, spaSTam 'taM jahA' tad kaccha nAma ke 'cakavahivijayassa' cakravativijaya ke 'paccatthimeNaM' pazcimadizA meM 'ettha' yahA~ para 'Na' nizcaya se 'mahAvidehe' mahAvideha nAma kA 'vAsa kSetra mAlavaMte NAma' mAlyavAna nAma kA 'vakkhArapavvae' sImAkArI parvata 'paNNatte' kahA haiN| aba isakA mAnAdi pramANa kahate haiM-'uttaradAhiNAyae' vaha parvata uttara dakSiNa meM laMbA hai, 'pAINapaDINavitthiNNe' pUrva pazcima dizA kI ora vistAra vAlA hai, adhika kyA kahe, jaM ceva gaMdhamAyaNassa' jo gaMdhamAdana vakSaskAra parvata kA 'pamANa' pramANa 'vikkhaMbho' viSkaMbha yA jo kahA hai vahI pramANa aura vahI viSkaMbha isakA bhI samajha lenaa|'nnvrN' kevala 'imaM yahI 'NANattaM vizeSa kAna ki 'savvaveruliyAmae' yaha parvata sarvAtmanA vaiDUya ratnamaya kahA hai 'avasiSTa taM ceva' bAkikA sarvakathaka pUrvokta kathana ke jaisA hI hai| vaha kathana kahAM taka kA grahaNa karanA cAhie isa saMzaya kI nivRtyartha kahate haiM 'jAva goyamA ! navakUDA 5 dizAmA 'kacchassa' 427 nAmanA 'cakavaTTivijayassa' yatI viyanA paccatthimeNa pazcima dizAmA 'ettha' mahIyAM 'Na' nizzyathI 'mahAvidehe' bhAvinAmanA 'vAse aura 'mAlavaMte NAma' bhAsyavAn nAbhanA 'vakkhArapavvae' sImA ta 'paNNatte rasa tanA bhAnA prabhAnu 4thana 42 cha-'uttara dAhiNAyae' te 5 ta2 kSiyabhai emA che. 'pAINapaDivisthiNNe' pUrva pazcima hiza ta23 vistArapAko cha. padhAre zu upAya ? 'jaM ceva gaMdhamAyaNassa' 2 gadhAhana pakSa242nu 'pamaNaM' 22. 'vivabhora viSka tyAM je kahela che. e ja pramANa ane eja viSkabha Ano paNa samajI le. 'Navara vaNa 'imaM me 'NANattaM' vizeSatA che, -'savvaveruliyAmae' mA parvata sI bhanA vaiDya 2lamaya che. 'avasiTuM taM ceva' mAnu saghaNu 4thana paDatAnA 4thana prabhArI ja che te kathana kyAM sudhInuM grahaNa karavuM joIe? e jIjJAsAnI nivRtti mATe kahe che
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUhIpaprazaptisUtra yathA-'siddhAyayaNakUDe 0' siddhAyatanakUTam0 ityAdIni navakUTAni yArat iti tAni navakUtAni nAmanirdezenAha-'siddheya siddhaM ca ityAdi spaSTam navarama uttararAtre uktasyApi siddhAyatanakUTasya punarupAdAnaM gAthAnivaddhatvena sarvakUTasaGgrahArthamiti, siddhaM-siddhAyatanakUTam nAmaikadeze nAmagrahaNAt, ca zabdaH pAdapUraNArthakaH1, 'mAlayaMte' mAlyarat-mAlyavannAmakaM kUTam prastutavakSaskArapratikUTam 2, 'uttarakuru' uttarakurunAmakaM kUTam-uttarakurudevakUTaM 3, 'kacchasAgare' kacchasAgare-kacchaM kacchavijayAdhipaM kaTaM sAgaraM ca sAgaranAmakaM kRTam4-5, 'rayae' rajataM-rajatanAmakaM kUTam idazcAnyatra rucakanAmnA prasiddham 6, 'sIyAe' sItAyAH sItAnadyAH sUryAH kuTam kvacit 'sIoyeti' pAThaH tatpakSe sIte ceticchAyA, sItAkUTamiti paNNattA' yAvat he gautama ! nava kUTa kahe hai isa kathana paryanta pUrvokta kathana grahaNa karaleveM / 'taM jahA' ve navakUTa isa prakAra se kahe haiM-'siddhAyayaNakaDe' siddhAyatana kUTa, ityAdi navakUTa kahe haiM / aba ve nava kUToM ke pRthak pRthak nAma nirdeza dikhalAte haiM-'siddhayA' siddha ityAdi spaSTa hai / vizeSatA yaha hai ki yaha siddha kUTa uttara sUtra meM kahane para bhI siddhAyatana kUTakA punaruccAraNa gAthA meM sarva kUToM ke nAma saMgrahArtha kahA hai aisA samajhaleveM / gAthA meM 'siddha' kahanese siddhAyatana kUTa aisA samajhalenA cAhie, kAraNa ki nAmakA ekadeza ke kahanese saMpUrNa nAma grahaNa hojAtA hai 1, 'mAlavaMte' mAlyavAna nAmakA kUTa yaha prastuta vakSaskArakA pratikUTa hai 2, 'uttarakurU uttarakuru nAmakA kUTa yaha uttarakuru deva kA kUTa hai 3, 'kacchasAgare' kaccha nAma kA kUTa 4 tathA sAgara nAma kA kUTa 5, 'rayae' rajata nAma kA kUTa yaha anya sthAna meM rucaka nAmase prasiddha hai 6, 'sIyAe sItA nadI kA sUrya kUTa haiM, kahIM para 'sIyoeti' aisA pATha hai, isa pakSa meM 'sItA jAva goyamA ! Nava kUDA paNNattA' yAvat gautama ! naTI DesA cha. mA 4thana paryanta pUrvarita 4thana DAya 4rI ta jahA' te nava dUTo mA prabhArI cha. 'siddhAyayaNakUDe' siddhAyatana phUTa ItyAdi nava phUTe che. vasana Tanu du nAma nizapUrva4 matAva cha-'siddheya' siddha tyA gAthArtha spaSTa che. vizeSatA e che ke-A siddha kUTa uttara sUtramAM kahevA chatAM paNa siddhAthatana kRTanuM punaraccAraNa gAthAmAM sarva TenA nAmane saMgraha batAvavA mATe kahela che. tabha sama . gAthAmA 'siddha' vAthI siddhAyatana dUTa mema sama nadhya. 12 -nAmanA se dezana 4upAthI sapU nAmanu praDa 24 laya cha 1 'mAlavate' bhAsyavAn nAmanA kUTa se prastuta kSAra pratiTa cha. 2 'uttarakuru' utta273 nAmanA dUTa mA utta2 13 nAmanA vanA chUTa cha 3 'kacchasAgare 427 nAmanA chUTa 4 tathA sAgara nAbhanAiTa 5 'rayae' 204ta nAmanA chUTa bhAdUTa anya sthAnamA 354 nAmathI prasiddha 7.6 'sIyAe' sItA nahInA sUrya dUra cha. 4yAM4 'sIyoetti' mevI 48 cha, me pakSamA 'sItA
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU. 24 uttarakurunAmAdinirUpaNam 295 tadarthaH, nAmaikadeze nAmnograhaNAt tatra sItAnadI devIkUTa miti paramArthaH, ca samuccaye7, 'puNNabhadde' pUrNa bhadraM - pUrNabhadra nAmakasya vyantarAdhipasya kUTaM pUrNabhadrakUTam 8, 'harissahe ceva boddhavve' harissahaM caitra boddhavyam, harissaha nAmna uttarazreNipatividyutkumArendrasya kUTaM harissahakUTam ca samuccaye, eva zabdo'vadhAraNe boddhavyaM jJeyam9, atha navakUTasthAnaM nirUpayitumAha'kahi NaM bhaMte !' kva khalu bhadanta / ityAdi - praznasUtramuttAnArthakam uttarasUtre - 'goyamA !" gautama ! 'maMdarassa' mandarasya - etannAmakasya 'pavvayassa' parvatasya 'uttarapuratthimeNaM' uttarapaurastyena - uttarapUrvadigantarAle IzAnakoNe 'mAlavaMtastra' mAlyavataH 'kUDassa' kUTasya, 'dAhiNapaccatthimeNaM' dakSiNapazcimena nirRtikoNe 'ettha' atra '' khalu 'siddhAyayaNe' siddhayatanaM 'kUDe kUTaM 'paNNattaM' prajJatam tat kimpramANaM kIdRzaM cetyapekSAyAmAha - 'paMca joyaNa'ceti' aisI chAyA hotI hai ataH sItA kUTa aisA usakA artha hotA hai kAraNa ki nAmaikadeza ke grahaNa se samagra nAmakA grahaNa ho jAtA hai isa pakSa meM sItAnadI devIkUTa aisA artha ho jAtA hai 7 / 'puNNabhadde' pUrNabhadra, pUrNabhadra nAmakA vyantarAdhipati devakA kUTa pUrNabhadra kUTa hai 8, 'harissa he 'caivoddhavvai' harissaha nAmakA uttara zreNi kA adhipati vidyutkumArendra kA kUTa harissaha kUTa hai aisA jAnanA 9, aba nava kUToM ke sthAnoM kA nirUpaNa karate hue sUtrakAra kahate haiM - 'kahiNaM bhaMte ! mAlavaMte vakkhArapaccae' he bhagavan mAlyavanta vakSaskAra parvata meM 'siddhAyayaNa kUDe NAmaM kUDe paNNatte' siddhAyatana kUTa nAmakA kUTa kahA~ para kahA hai ? isI prazna ke uttara meM prabhu zrI gautama ko kahate hai 'goyamA !' he gautama ! 'maMdarasta' maMdara nAma ke 'pavvayassa' parvata ke 'uttarapuratthimeNaM' IzAna koNa meM 'mAla - vaMtassa' mAlyavAn 'kUDassa' kUTakA 'dAhiNa paccatthimeNaM' naiRtya koNa meM 'estha' yahAM para '' nizcita 'siddhAyayaNe' siddhAyatana 'kUDe' kUTa 'paNNattaM' kahA gayA hai / ceti' khetI chAyA thAya che. tethI sItA chUTa mev| ten| artha thAya che, ra hai-nAbha dezanA grahaNathI saMpUrNa nAmanu grahaNa thaI jAya che. e pakSamAM sItA nadI devI chUTa sevA martha thardha laya he 7, 'puNNabhadde' pazu bhadra vyantarAdhipatidevanA chUTa yubhadra 'chUTa che. 8; 'harissahe caiva boddhavve' irissaDa nAmanA uttara zreInA adhiyati vidyutkubhaarendranA phUTa harissaha phUTa che. tema samajavuM 9. ve nava TonA sthAnAnu nizyA haratAM sUtrAra De che.- 'kahiNaM bhaMte! mAlavaMta* vakkhArapavvae' he bhagavan bhAjhyavanta vakSas42 parvatabhAM 'siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte' siddhAyatana nAmanA phUTa kayAM AvelA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe hai - 'goyamA !' he gautama! 'maMdarassa' bhaMDara nAmanA 'pavvayarasa' parva'tanA 'uttara puratthimeNaM' , IzAna AzubhA 'mAlavaM tassa' bhATyavAn 'kUDassa' chUTanA 'dAhiNapancatthimeNaM' naiRtyahizAbhAM '' ettha' gaDIyAM 'Na' nizvayathI 'siddhAyayaNe' siddhAyatana 'kUDe' hUDa ' paNNattaM' he che.
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 jambUdvIpaprAptisUtre sayAI' paJcayojanazatAnItyAdi-pazcazatayojanAni 'uddhaM' Urdhvam 'uccatteNa' uccatvena 'avasiha avaziSTa-mUlaviSkambhAdikam 'taM ceva' tadeva-gandhamAdanasiddhAyatanakUToktamevamUlaviSkambhAdikamatrApi vaktavyam kimparyantam ? ityAha-'jAva rAyahANI' yAvad rAjadhAnI varNakaparyantam-ayamAzaya:-siddhAyatanakUTavarNake sAmAnyataH kUTavarNayasUtraM vizeSataH siddhAyatanavarNakasUtraM cetavayamapi vaktavyam tatra siddhAyatanakUTe rAjadhAnIsUtraM na yujyate'to rAjadhAnIsUtraM vihAya tadadhastanasUtraM vaktavyamiti, atra yAvacchando na saGgrAhakaH kintvavadhimAtrasUcakA, atha lAghavArthamatidezasUtramAha-'evaM mAlavaMtassa' evaM mAlyavataH ityAdi-evamittham-siddhAyatanakUTavat mAlyavataH-mAlyavannAmakasya 'kUDassa' kUTasya 'uttarakurukUDassa' usa kUTa kA kyA pramANa hai evaM vaha kUTa kaisA hai isa apekSA nivRtyartha satrakAra kahate haiM-'paMca joyaNasayAI' pAMca so yojana kA 'urdU uccattaNaM' upara bhAga meM UMcA hai 'avasiDe' zeSa kathana arthAt mUla viSkaMbhAdi kA kathana 'taM ceva gaMdhamAdana evaM siddhAyatana kUTa ke jaisAhI kahA hai / vaha kathana kahAMtaka samAna hai ? isake lie kahate haiM 'jAva rAyahANI' yAvat rAjadhAnI arthAt rAjadhAnI kA varNana paryanta vaha kathana grahaNa krleveN| ___ isa kathana kA bhAva yaha hai ki siddhAyatana kUTa ke varNana meM sAmAnya se kUTa varNana sUtra evaM vizeSatayA siddhAyatana kA varNana sUtra ye donoM kahanA cAhie usa kathana meM siddhAyatana kUTa ke varNana meM rAjadhAnI saMbaMdhI sUtra nahIM kahanA cAhie ataH rAjadhAnI ke kathana ko choDakara usake nIce kA varNana paraka sUtra kahaleveM / yahAM para yAvat zabda saMgrahArtha meM nahIM hai apitu avadhimAtra sUcaka hai| ___ ava saMkSepa karane ke uddeza se atideza sUtra kahate haiM-'evaM mAlavaMtassa' siddhAyatana kUTa ke kathanAnusAra mAlyavAn nAmaka 'kUDassa' kUTakA 'uttarakurU e phUTanuM zuM pramANa che? ane e kUTa ke che? e apekSAnI nivRtti nimitte satrA2 4 cha.-'paMcajoyaNasayAI' yaaNyse| yauna sI 'uddhaM uccatteNaM' 652nI 25 6 cha. 'avasiddha mAdInu 4thana arthAt bhUdA 10 vigaire 4thana 'taM ceva' gadhabhAhana bhane siddhAyatana ThUTanI bhara 4 cha. jAva rAyahANI' yAvat rAyAnInA varNana panta te kathana grahaNa karI levuM. A kathanane bhAva e che kesiddhAyatana kRTanA varNanamAM sAmAnya rIte kuTanuM varNana karanAra sUtra ane vizeSa rIte siddhAyatananuM varNana karanAra sUtra e bane kahevA joIe. e kathamAM siddhayatana phUTanA varNanamAM rAjadhAnI saMbaMdhI sUtra kahevAnuM nathI. tethI rAjadhAnInA kathanane tyAga karIne tenI nIcenuM varNana paraka sUtra kahI levuM. ahIMyAM thAvat zabda saMprahArthamAM nathI paraMtu avadhimAtranuM sUcaka che. 3 sa 25 42vAnA dezathI gatiza sUtra 49 cha.-"evaM mAlava tassa' siddhAyatana
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 N .re prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sR. 24 uttarakurunAmAdinirUpaNam uttarakurukUTasya uttarakurudevakUTasya' 'kacchassa' kachasya-kacchavijayApikUTasya AyAmaviSkambhAdika vaktavyam, ityupariSTAdadhyAhAryam, arthatAni ki parasparaM sthAnAdinA tulyA"nivA'nulyonItyapekSAyAmAhe-'ee.cattAri etAni cavAri ityAdi-etAni anantarIktAni catvAri-siddhAyatanAdIni 'kUDA' kUTAni paraspara disAhiM digbhiH-IzAnAdividiglakSaNAbhiH pamANehiM pramANaiH-AyAmAdibhimAna tulyAni "nayevyA' tavyAni-yodhapathaM prApaNIyAni bodhyAni, ayaziyA-prathamaM siddhAryatenakUTa 1; merIruttaresyAM dizi sthitam, tatastadizi dvitIya mAlyavatkUTara tatastasyAmeva dizi tRtIyamuttarakurukUTa, tato'. samupayAM-dizi caturtha -kacchakUTam 4 etAnti ,catvAryapi hAni, vidigpattI ni mAnato himavatkUTatulyAni iti / eSu kaTeSu ki nAmakA devAH ? ityA -'kaMDasairisanAmayA "devA' kUTasadRza-nAmakAH devA:-yathA phUTAnoM nAmAni tathoM 'devAnAmapi, paramatra ___ kUDassa' uttara kuru deva kUTa kA 'kacchas' kacchaviMjayAdhipati ke kUTakA AyAma hAviSkaMbhAdikaHkahaleveM.. :- - / ye saba kUTa ke sthAnAdi samAna hai ? yA asamAna hai.? isa zaMkA kinivattike lie sUtrakAra kahate haiM 'eeM cattAri kUDI yeM pUrvokta cAra kaTa Apasa meM "'disAhi IzAnAdi dizAoM ke "pamANehi pramANa se arthAt AyonAdimANa - 'seM samAna 'NeyadhA' jaanlenaa| .... ...... - " "' . .isa kathana kA bhAva yaha hai ki-pahalA siddhAyatana kUTa,meru kI uttara dizA ..meM sthita haiM,1, usa ke pIche usI dizAmeM dUsarA mAlyavAn, kUTa kahA hai 2, tad nantara usI dizAmeM tIsarA uttarakuru kUTa AtA hai 3, pazcAt unlI dizAmeM cautho kaccha nAmakA kUTa AtI haiM 4, yaha cAroM kUTa vidizAmeM sthita hai evaM ina "sarvakA mAna himavAn kUTa ke samAna hai| ina kUToM meM kauna nAma-dhArI deva vasate - hai. vaha kahate haiM- kUDasarisanAmayA devA' kUTa ke nAma, sarIkhe.nAma dhArI deva dUTanA 4thAna abhAvamAsyapAna tAmanA, 'kUDassa' Tana uttarakurukUDassa' utta2 13 heva dUTanA 'kacchassa' 42 vinyAdhipatinA TanA 'mAyAma vimA vA A badhA phUTenA sthAnAdi eka sarakhA che? ke asamAna che? e zakAnA samAna dhAna nimitta sUtrA2 49 cha 'ee cattArikRDA. ..pUta yAra. chUTa 52252mA disA - hi' zAnazAsAnA 'pamANehiM prabhaYthI samarthAt mAyAmA prabhAthI me4 s2|| .'NeyavvA' sabhase. * , A kathanane bhAva e che ke-pahele siMddhAthalane kUTe meranI uttara dizAmAM rahela che 1 tenA pachI eja dizAmAM bIjo moghevA kUTa hila che re, te pachI ja dizAmAM trIje uttarakurU phUTa Avela che 3, te pachI eja dizAmAM kacchanAmane kRTa Ave che. - 4, e cAre kUTa vidizAmAM rahela che. e badhAnuM mApa himAvAna kUTanA sarakhuM che A TomA 4 nAbhavA pase ra . 4':-'lUDasarisanAmayA devA' chUTanA
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 jambUdvIpaprAptisatra 'yAvatsaMbhavaM vidhi prApti' riti nyAyAt siddhAyatanakUTAtiriktepu triSu kUTeSu mAlyavadAdiSu kUTasadRzanAmakA devA iti bodhyam, siddhAyatanakUTetu siddhAyatanaM na tu devaH, anyathA 'cha sayarikUDemu tahAcUlAcauvaNatarusu jinnbhvnnaa| bhaNiyA naMbuddIve sadevayA sesa tthaannem||1|| etacchAyA-paT sapratikUTeSu tathA cUlAH caturvanataruSu jinabhavanAni / bhaNitAni jambUdvIpe sadevakAni zepasthAneSu // 1 // iti vacane na virodhaH syAt / tasmAttatra siddhAnAmAyatana mevAstIti nizcitam / atha zepakUTasvarUpamAha-'kahi NaM kva khaluityAdi--praznasUtraM vyaktam, uttarasUtre 'goyamA !' he gautama ! 'kacchakUDassa' kacchakUTasya vahAM vasate haiM arthAt jaisA kUTakA nAma hai vaisAhI una una kUTAdhiSThita devakA nAma hai| paraMtu yahAM para 'yAvat saMbhava vidhi kI prApti' isa nyAya se siddhAyatana kUTa se bhinna tIna kUToM meM arthAt mAlyavadAdi meM kUTa ke sadRza nAmavAle deva haiM aisA samajhaleveM / paraMtu siddhAyatana kUTameM siddhAyatana hai deva nahIM hai anyathA 'chasayari kaTesu tahA cUlA cauvaNa tarusu jiNabhavaNA / bhaNiyA javuddIve sadevayA sesaThANesu // 1 // saDasaTha kUToM meM tathA cUlA, cAra vana taruoM meM jina bhavana kahe hai zeSa sthAnoM jaMbUdvIpa meM deva sahita kahe hai, isa vacana meM virodha nahIM AtA haiN| ataH siddhAyanana kUTa meM siddhoM kA AvAsahI hai yaha nizcita hotA hai __ ava zeSa kUToM ke svarUpa kA nirUpaNa karate haiM'kahi NaM bhaMte ! he bhagavan kahAMpara 'mAlavaMte sAgarakUDe NAma' mAlyavanta sAgarakaTa nAmakA 'kUDe paNNatte' kUTa kahA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA!' he gautama ! 'kaccha kuDassa' cothA kAchakUDa ke 'uttarapurasthi. nAma sarakhA nAmavALA deva tyAM vase che. arthAta jevuM kUTanuM nAma che. evAja nAmavALA te te kUTAdhiSThita deva che. paraMtu ahIyAM cAvatsabhava vidhinI prApti e nyAyathI judA traNa phUTemAM arthAt mAlyavadAdimAM kUTanA sarakhA nAmavALA deva che. tema samajI levuM paraMtu siddhAyatana phUTamAM siddhAyatana deva nathI. nahIMtara- __ 'chasayari kUTesu tahA cUlA cauNatarusu jinnbhvnnaa| bhaNiyA jaMbuddIve sadevayA sesaThANesu // 1 // jaMbupamAM saDasaTha phaTamAM tathA cUlA, cAra vana tarUomAM janabhavane kahelA che. bAkInA sthAne deva sahita kahyA che. A vacanamAM virodha Avato nathI. tethI siddhAyatana phUTamAM siddhone AvAsa ja che. e vAta nizcita thAya che. ve mAnA TomA 2135nu ni35 42vAbhA mAye hai.-'kahiNaM bhaMte ! 'saMpan 4yAM bhAgaNa 'mAlavate sAgarakUDe NAma' bhAsyavAn sAgara TUTa nAbhanA 'kUDe paNNatteTa 46 cha? 0 praznamA, uttaramA prabhuzrI 9-goyamA ! 3 gautama ! 'kacchakUDassa' yAyA
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 24 uttarakurunAmAdinirUpaNam 299 caturthasya 'uttarapura sthimeNaM' uttarapaurastyena - uttarapUrvasyAm IzAnakoNe ' rayayakUDassa' rajatakUTasya 'dakkhiNa' dakSiNena dakSiNasyAM dizi 'ettha' atra - atrAntare 'NaM' khalu 'sAgarakuDe' sAgarakUTaM 'NAmaM' nAma 'kUDe' kUTaM 'paNNattaM' prajJaptam, tasya mAnamAha - 'paMca joyaNasayAi " pazca yojanazatAni - paJcazatayojanAni 'uddhaM' Urdhvam 'uccatteNaM' uccatvena 'avasiddhaM' avaziSTaM - zeSam mUla viSkambhAdikam 'taM ceva' tadeva - gandhamAdanAbhidhavakSaskAra parvatavat, atra devImAha - 'subhogAdevI' subhogAdevI - adholokavAsinI dikukumArI, asyA rAjadhAnImAha'zahANI' rAjadhAnI 'uttarapuratthimeNaM' uttarapaurastyena - uttarapUrvasyAm-IzAnakoNe, atha rajata kUTe devImAha- 'rayayakUDe ' rajatakUTe - SaSThe, 'bhogamA liNI' bhogamAlinI dikkumArI devI, asyA rAjadhAnImAha - 'rAyahANI' rAjadhAnI 'uttarapuratthimeNaM' uttarapaurastyena - IzAnakoNe, evaM SaTrakUTAnyuktAni atha saptamAdi navamAntakUTAni nirUpayitumAha - ' avasihA kUDA ' avaziSTAni kUTAni sItAkUTAdIni trINi 'uttaradAhiNeNaM' uttaradakSiNena-uttara dakSiNasyAmnetavyAni - bodhapathaM neyAni bodhyAni, ayamAzayaH - pUrvasmAtpUrvasmAt kUTAt uttarottaraM kUTa - meNaM' IzAna koNa meM 'rayayakUDassa' rajatakUda kI 'dakkhiNeNaM' dakSiNa dizA meM 'ettha' yahAM para 'NaM' nizcaya se 'sAgara kUDe NAmaM' sAgarakUTa nAmakA 'kUDe paNNatte' kUTa kahA hai | 'paMca joyaNasayAI' pAMcaso yojana kA 'uddhaM uccatteNaM' UMcA hai| 'avasihaM' zeSa mUla viSkaMbhAdi kathana 'taM ceva' gaMdhamAdana vakSaskAra parvata ke jaisA hI kahA hai / 'subhogA devI' adholoka meM basanevAlI dikkumArI subhogA yahAM kI devI hai / aba sAgara kUTa kI rAjadhAnI kA kathana karate haiM - 'rAyahANI uttarapurasthimeNaM' yahA~ kI rAjadhAnI IzAna koNameM kahI hai| isa prakAra cha kUToM kA kathana kiyA haiM / aba sAtaveM kUTa se lekara navaveM kUTa kA kathana karate haiM - ' avasiTThA kUDA' avaziSTa sItAdi tIna kUTa 'uttaradahiNeNaM' uttara dakSiNameM samajhaleveM / isa kathana kA bhAva yaha hai ki pahale pahale kUToM se pIche pIchekA kUTa uttara 427 chUTanA 'uttara puratthimeNaM' IzAna dizAbhAM 'rayaya kUDarasa' 24 chUTanI 'dakkhiNaM' dakSiNa hiMzAmAM 'ettha' mahIyAM 'NaM' nizcaya 'sAgara kUDe NAmaM' sAgara ITa nAmano 'phUDeM paNNatte' ITa 4Desa che 'paMca joyaNasayAI' pAMyaseo yeonna 'uddha' uccattenaM' (yA che 'avasihaM' jADInA bhUja viSTThala vigere sthana 'taM ceva' gadhabhAhana vakSasThAra parvatanA sthana prabhAvo 44 che. 'subhogA devI' adhomAM vasanArI hiukumArI sulogA mahIMnI hevA che. huve sAgara chUTanI rAjadhAnI thana 4re che. - 'rAyahANI uttarapuratthimeNaM' maDIM'nI raa4dhAnI IzAna kANumAM kahela che. A rIte cha phUTanu kathana karavAmAM Avela che. huve sAtabhA chUTathI sAne navamAM chUTa sudhInA chUTona uthana 4re che- 'avasiTThA kUDA' mADInA sItAhi trANu chUTa 'uttaradAhiNeNaM' uttara dakSiNubhAM samala sevA. A kathananA bhAva e che ke-pahelA pahelA kUTathI pachipachinA phUTA uttara dizAma
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ aat------------------------------ - - -- - -asthatIpapratima yuttarasyAmuttarasyAM dizi, yaccottarasyAmuttarasyAM sthitaM.tasmAduttarasmAMduttarasmArakUTAt pUrva pUrva ... phUTaM dakSiNasyAM dakSiNasyAM dizi sthita miti, tAni trINyapi kUTAni sIta kuTAdIni 'ekeNaM, . ekena tulyena 'pamANeNaM' pramANena sthitAni sarvapAmapi himavatkUTa pramANatvAt / / 20 24 // . atha pUrveSu navasu kUTepu navamaM harissahakUTaM sahasrAkRmiti tat pRthagnirdepTumAha mUlam-kahiNa-bhaMte / mAlavaMte harissahakUDe NAmaM kUDe paNNatte ?. goyamA! puNNabhahassa uttareNaM NIlavaMtassa dakSiNeNaM ettha NaM harissahakUDe "NAmaM kUDe paNNatte, ega joyaNasahassaM uddhaM uccatteNaM jamagapamA, NaNaM NeyavvaM, rAyahANI uttareNaM asaMkhejje dIve aNNaMmi jaMbuddIve dIve.... uttareNaM bArasa joyaNasahassAI ogAhittA ettha NaM harissahassa devassa harislahA NAnaM rAyahANI paNNattA, caurAsII joyaNasahassAI' AyAmavikkhaMbheNaM ve joyaNasayasahassAI pATiM ca sahassAI chacca chattIse joyaNasae parikkheveNaM, sesaM jahA camaracaMcAe rAyahANIe. tahA.., pamA bhANiyadhvaM, mahiddhIe mahajjuIe, se keNaTeNaM bhaMte! evaM buccai... mAlabate vakvArapavae~?, goyamA / mAlavaMte Na vakhArapavvae tattha tattha de tahi2 dahave sariyAgummA.NomAliyAgummA jAva magadaMtiyA . gummA, te NaM zummA dasaddhavaSNaM kusumaM kusumeti, je. NaM taM mAlavaMtassa. vavArapavayessa bahusamaramaNijjaM bhUmibhAgaM vAyavidhuyaggasAlAmukkapuH / ephapu~jIyArakaliya kareMti, mAlavate ye ittha dece mahiddhIe jAva pali ovamahiie pariksAi, se teNaTeNaM goyamA! evaM buccai, aduttaraM ca NaM jAva Nicce ||suu0 25 // . . . . . " dizA meM kahA hai evaM jo uttara dizAmeM sthita hai usa uttara uttarakUTa se pahalA pahalAkUTa dakSiNa dizAmeM rahe huve haiM ve tInoM sItAdikUTa ekkeNaM' eka sarIkhe 'pamAleNaM' pramANa se sthita hai kAraNa ki, saba kUdoM kA pramANa himavatkUTa ke saMdarza kahA gayA hai / ataH samAna pramANa vAle,tInoM kUTa kahe haiN| sU. 24 // kahelA che ane je uttara dizAmAM rahelA che. e uttara uttara phUTathI bahelA pahelA phUTe kSi zima 29sA-cha. sItA-"ekkeNa se saRAI pamANeNaM' prabhAnuthA, 8 rahelA chuM. kAraNa ke badhA-kUTanuM pramANa himavaskUTanA sarakhu kahevAmA Avela che. tethI: " saM2mA prabhAvAtraTa DeTA che. // 24 //
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 309 10 prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU0 25 harirasahakUTanirUpaNam chAyA-kva khala bhadanta ! mAlyavati harissahkUTaM nAmakUTaM prajJaptam ?, gautama ! pUrNabhadrasya / uttareNa nIlavato dakSiNena atra khalu harissahakUTaM nAmakUTaM prajJaptam, eka yojanasahasram Udhrva-" muccalvena yamakapramANena netanyam, rAjadhAnI uttareNa asaMkhyeyAn dvIpAn anyasmin jambU-7dvIpe dvIpe uttareNa dvAdaza yojanasahasrANi avagAhya atra khalu harissahasya devasya harissahA nAma rAjadhAnI prajJaptA, caturazIti yojanasahasrANi AyAmaviSkambheNa dve yojanazatasahasraSaT paSTi ca sahasrANi pada ca patriMzAti yojanazatAni parikSepaNa zeSaM yathA camaracaMJcAyA rAjadhAnyAstathA pramANaM bhaNitavyam, maharddhiko mahAdyutikaH, atha kenArthena bhadanta ! evamu-' cyate-mAlyavAn vakSaskAraparvataH 21, gautama ! mAlyavati khalu vakSaskAraparvate tatra tatra deze" tatra taMtra bahavaH sarikAgulmAH navamAlikAgulmA: yAvad magadantikAgulmA:, te khalu gulmAH / dazAvaNa kusumaM kusumayanti, ye khelu taM mAlyavato vakSaskAraparvatasya bahusamaramaNIyaM bhUmimA bhArga vAtavidhutAgrazAlAmuktapuSpapuJjopacArakalitaM kurvantimAlyavAMzcAtra devo maharddhiko yAvat ., palyApamaMsthitikaH parivasati, sa tenArthena gautama ! evamucyate, aduttaram / (atha) ca khallu . yaavt-nityH||suu0 25 // . ... ... , . , . ... . - - TIkA-'kahiNaM. bhaMte !' kva khalu bhadanta' ityAdi kla-kutra khala bhadanta ! 'mAlavaMte : mAlyavati-mAlyavannAmake vakSaskAraparvate 'harissahakaDe, harissahakUTaM 'NAma' nAma 'kUr3e kUTaM : 'paNNAtte ajJaptam-1, iti praznasyottara bhagavAnAha, goyamA / gautama ! 'puNNabhahassa' pUrNabhadrasya anantarasUtroktasya tannAmakakUTasya - 'uttareNa uttareNa-uttarasyAM dizi 'NIlavaMtassa" nIlavataH, parvatasya dakSiNeNaM-dakSiNena-dakSiNasyAM dizi 'ettha'. atra atrAntare 'Na' khalu.. 'harissahakUDe'- harissahakUTaM 'NAma' nAma 'kUDe..kUTara 'pANatta' prajJaptam, tat ki, pramANam ? kahiNa bhaMte mAlavate harissahakUDe' ityAdiH, . "TIkArtha-'kahiNaM bhaMte ! mAlavate' he bhagavan kahAMpara mAlyavAn nAmaka vakSaH skAra parvata meM 'haristahakUDe', harissaha kUTa 'NAmaM kUDe' nAmakA kUTa. 'pnnnntte| kahA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'goyamA ! haiM. gautamA puSNa bhahassa' pUrva sUtra meM kahA~ huA pUrNabhadra kUTa kI 'uttareNaM' uttara dizA meM 'NIlapaMtassa' nIlabAna parvata kI 'daMkkhiNeNaM' dakSiNa dizAmeM 'ettha' yahAM para 'Na'. nizcayase 'haristaha kUDe' harissakUTa 'NAmaM kUDe' nAmakA kUTa 'paNNattA' kahA ' 'kahiNa-bhaMte ! mAlanase harissahakUDe" yA DI-kahiNaM bhaMte ! mAlevate" sapana yA Agaja bhAlyavAna mAnA tabhA harisiMha kUDe, risaDa 58 'NAma kUDe' nAmanA 8'paNatte' YA cha l anunA to prabhuzrI cha-goyamA / gautama / 'puNNabhadarasa' pUrva sUtramA " sanI uttareNa maNIlavatassa' nAsavAna patanA dakkhiNeNa dakSiNa HzamA 'ettha' yA nizcayathA 'harissahakUDe' 'risa 'NAma kUDe minI kahiNa,
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprAptisUtre ityAha-'egaM' ekaM 'joyaNasahamsa' yojanasahasram 'uddhaM' urdhvam 'uccatteNaM' uccatvena avaziSTamAyAmaviSkambhAdikam 'jamagapamANeNaM' yamakapramANena-yamakanAmakaparvatapramANena 'Neya, netavya-bodhapathaM prApaNIyaM-bodhyam tathAhi-'addhAijAi joyaNasayAI uvveheNaM mUle ega joyaNasahassaM AyAma vikkhaMbheNaM' etacchAyA-arddhavatIyAni yojanazatAni udhena mule eka yojanasahasram AyAmaviSkambheNa, pAkhyA cAsya sugamA, ityAdi yamakaparvatapramANenAsyovaidhAdi bodhyam, asya harissahakUTasyAdhipateranya rAjadhAnIto dikpramANAdhairvizepo rAjadhAnyAmiti tAM rAjadhAnIvaktukAma Aha-'rAyahANI' rAjadhAnI agre vakSyamANA harissahAmi dhAnA 'uttareNaM' uttareNa-uttarasyAM dizi, etadeva vizadayati-'asaMkhejje' asaMkhyeyAnsaMkhyAtamazakyAn 'dIve' dvIpAn asyAgretanena "avagAhya" ityanena sambandhaH, idamupalakSamtena "maMdarassa pancayassa uttareNaM tiriyamasaMkhejjAI dIvasamudAI vIIvaittA" idaM grAhyam, hai| 'ega joyaNasahassaM' vaha eka hajAra yojana 'uddhaM' Upara kI ora 'uccattarNa' UMcA hai| zeSa AyAma viSkaMbhAdika 'jamagapamANeNaM jamaka nAma ke parvata ke AyAma viSkaMbha ke samAna 'Neya,' jAna leveN| jo isa prakAra se hai-'addhAijjAI joyaNasayAI ujveheNaM mUle egaM joyaNasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM' DhAIso yojana kA usakA udvedha hai, mUla meM eka hajAra yojana isakA AyAma viSkaMbha kahA hai / ityAdi samagra kathana yamaka parvata ke kathanAnusAra samajha leveM / isa harissahakUTa keadhipati kI rAjadhAnI ke kathana meM anya rAjadhAnI se dipramANAdi se vizeSatA hai ataH usa rAjadhAnI kA kathana karate haiM-rAyahANI isakI rAjadhAnI harissahA nAmakI 'uttareNaM' ittara dizA meM 'asaMkhejje asaMkhyAta 'dIvo' dvIpoM ko 'avagAhana karake' aisA Age sambandha AtA hai yaha dvIpa padaupalakSaNa hai ataH 'maMdarassa pandhayasta uttareNaM tiriyamasaMkhejjAI dIvasamuddAI vIIvaittA' yaha pATha grahaNa hotA hai ? mandara parvata kI uttara dizA meM dUTa 'paNNattaM' Dasa che. 'egaM joyaNasahassaM seTa me 8M2 yo / 'uddha' 52nI mAnu 'uccatteNa' yA cha. mADInu mAyAma Go vigere 'jamagapamANeNa' yama nAmanA - tana mAyAma minI sarabhu 'Neyavva' sama deva. 2 mA prabhAthe che-'addha ijjAI joyaNasayAI unceheNaM mUle egaM joyaNasahasaM AyAmavikhaMbheNa' maDhisA yona zo tene udha che. vigere tamAma kathana yamaka parvatanA kathanAnusAra samajI levuM. rAjadhAnInA kathanamAM A harissaha kuTanA adhipatinI anya rAjadhAnIthI dipha pramANudithI vizeSapaNuM cha. tethI se rAdhAnAnu 4thana 42vAmAM Ave che.-'rAyahANI' sanI dhAnI risaha mAmanI 'uttareNa' uttara dizAmA 'asaMkhejje masa yAta 'dIve dvApAna mAhita zara se prabhAra mA samaya mAve cha. 2 // dI5 56 SARY che. tethI 'maMdarasa patraya
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 25 harissahakUTanirUpaNam 303 etacchAyA-'mandarasya parvatasya uttareNa tirthagasaMkhyeyAn dvIpasamudrAn vyativrajya' iti etasya vyAkhyA spaSTA navaram vyativrajya-atikramya 'aNNaMmi' anyasmin 'jaMbuddIve' jambUdvIpe 'dIve' dvIpe 'uttareNaM' uttareNa-u-rasyAM dizi 'vArasa' dvAdaza 'joyaNasahassAi' yojanasahasrANi dvAdazasahastrayojanAnIti sukulitArthaH, 'ogAhittA' avagAhya-pravizya 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'harissahassa' harissahasya-etanAmakasya 'devassa' devasya-harissahakUTAdhipasya 'harissahA' harissahA 'NAma' nAma 'rAyahANI' rAjabAnI 'paNNattA' prazaMsA, tasyA mAnamAha-'caurAsII'caturAzIti 'joyaNasahassAI' yojanasahastrANi 'mAyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkaraNa-dairghya vistArAmAra '' dve 'joyaNasayasahassAI' yojanazatasahasrayojanalale 'paTTi paJcapapTi 'ca' ca 'sahassAI' sahasrANi-yojanasahasrANi 'chacca' paT ca 'chattIse' TtriMzAni-patriMzadadhilAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa-paridhinA prajJapteti pUrveNa sambandhaH, 'sesa' zepam-avaziSTam uccavodvedhAdikam 'jahA' yathA-yena prakAreNa 'camaracaMcAe' camaracazcAyA:-'rAyahANIe' rAjadhAnyAH camarendratirache asaMkhyAta dvIpa samudroM ko ulaMghana karake 'aNNami' dUsare jaMbuddIce' jaMdhu dvIpa nAma ke 'dIve' dvIpa meM 'uttareNaM' uttara dizA meM 'vArasa joyaNasahassAI' bAraha hajAra yojana 'ogAhitA' praveza karake 'etva' yahAM para 'Na' nizcaya se 'harissahasla devassa hariyaha nAma ke devakA 'harissahA NAmaM rAyahANI paNNattA' harissahA nAmakI rAjadhAnI kahI hai| ____ aba isakA pramANa kahate haiM-'caurAsIiM joyaNasahassAI corAsI hajAra yojana 'AyAma vikkhaMbhegaM' usakI laMbAI coDAI kahI hai / 've joyaNasayasahassAI' do lAkha yojana paNNahi ca sahassAI paisaTha hajAra 'chacca chattIse' chattIsa adhika 'joyaNasae' chaso yojana parikkheveNaM' IsakA parikSepa kahA hai / 'sesa' bAkikA samagra kathana arthAt uccatva uddedhAdika 'jahA' jaisA 'camaracaMcAe' camassa uttareNaM tiriyamasaMkhejjAI dIvasamuddAI vIIvaittA' mA 54 ahae thAya cha. bhan62 patinA- uttara dizAmA timisa'jyAta dI5 samudrI yogIra 'aNNami' mI 'jaMbUhove' dIpa nAmanA 'dIve' dvIpamA uttareNa uttara zima 'bArasa joyaNamahassAI' mAra 12 yona 'ogAhitA' praveza 4zana 'ettha' hI yA 'Na' nizcayathA 'harissahassa devassa' siDa nAmAnA hevanI 'harissahA NAmaM rAyahANI paNa gattA' rihAnAmAnI pAnI DA. . have tenu prabhAra matA yAve che.-'caurAsIiM joyaNasarassAi' vyAyAMzI lara yona 'AyAmavikkhabhaNa' nAma pAudI che. 'be joyaNasayasahassAI' an yo- 'paNNaTiM ca sahassAI pAsa BM2 'chacca chattIse' chatrIsa padhAre 'joyaNa 'sae' so yo- 'parikkhevaNa' tena parikSa5 4 che. 'sesa' TInu samaya 4thana arthAt syA dezAta 'jahA' ma 'camaracaMcAe' yamara yA nAmanI rAyahANIe' rAdhAnAnu
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 jambUdvIpaprajJaptisUtre " 1 - rAjadhAnyAstunnAmnyAH 'tahA' tathA tena prakAreNa 'pamANaM' pramANaM - prAsAdAdInAM mAnam 'bhANiyavvaM'- bhaNitavyaM-vaktavyam, asyAM rAjadhAnyAM haristahAbhivo devaH 'maddhIe mahajjuie' * maharddhikaH mahAdyutikaH 'jAva' yAvat 'palioma Diie' parivasati yAvatpAdyANi paMdAni - aSTama sUtrataH savyAkhyAni sagrahItavyAni, yadyapIda jAva zabdo nAsti tathApi sUcakatayA maharddhikAdipadenaiva tadboddhumucitatvena teSAM sagraho bodhyaH / evaM iriskUTasya nAmaviSaya-- praznottare savayati, tena tasyAnvarthamAsa praznasUtraM kadhyam tathAhi - " se keNaTTeNaM aMte ! evaM bubai-harisakUr3e. 21 goyamA 1 harihasahakUDe vaDhave uppalAI paumAI harirasaha kUDa samava= SNA jAba harisa NAsaM deve ya ittha mahidIe jAva parivasa se teNaTTeNaM jAba- aduttaraM momA ! jAva. sAsa gAmatrejje" iti etacchAyA atha kenArthena, adanva / evamu11 cyate - harisahakUTaM / 201 - gautama ! harisahakuTe bahUni utpalAni padmAni harisaha kUTasamma - racacA nAmakI 'rAyahANIe' rAjadhAnI kA kahA hai, 'tahA' vaisA hI 'pramANa' prAsAdika kA mAna 'bhANiyacvaM' kaha lenA cAhie / isa rAjadhAnI kA adhipati, hari: saha nAma kA deva hai, vaha 'mahadvIe mahajjuhae' mahARddhisaMpanna evaM mahAdyutivAlA 'hai 'jAba palio mahie' yAvat-eka palyopama kI sthiti vAlA nivAsa karatA hai / yahA~ para yAvatpadase saMgrAhaka pada AThaveM sUtra se artha sahita grahaNa kara leve / yadyapi yahA~ para 'jAvaM' zabda nahIM hai to bhI maharddhikAdika pada se usako 'jAna lenA ucita hone se una padoM kA saMgraha samajha leveM / isa prakAra harissaha kUTa ke nAma viSayaka pranottara meM sUcita hai| ataH usakA' anvaye nAma viSaya 4:5 pATha samajha leve 'jo isa prakAra hai- 'se keNaTTeNaM bhaMte 1 evaM buccaha harissahekUDe I 1 "" harirasaha kUDe ? goyamA ! harissaha kUDe bahave uppalAI paumAI 'harissaha kUTasavaNNAI jAva harissahe NAmaM deve ya ittha mahiddhIe jAva parivasaha se teNeM jAva anuttaraM ca NaM goyamA ! jAva sAsae nAmaghejje' iti he bhagavan kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki yaha harissaha nAma kA harissaha kUTa hai ? 6. 45.che 'tahA'mena, abhA pamANa ? AsAnu bhAtha 'ANiyanvaM' 4za hovu le yo 2K7 A rASTraghAtImA DassiDa nAmanA, deva, che. te deva' 'mahaddhIe mahajjuie' mahARddhi saMpanna tebhUnna bhaDDAdhutivAjA che. 'jAva pachiovamaTThiie' yAvat te deva meM pApanI sthiti vANA che te nivAsa kare che ahIM yAM yAvapadathI saMgrahe thatA pade TemAM strathI atha sahita grahaNa karI levAM je ke mahIyAM nAva" zabda Apela nathI te paNa mahuddhi kArtti padathI 'tene samajI levA yAgya hAvAthI te padyane! saMgraha samajI levA. e rIte harissaha phUTa nAnAma viSayaka praznottaramAM sUcavela che. tethI tenA anvatha nAma saMbadhI pAThe samajI sevA ? ma abhAai che. - ' se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccai harirasaha kUDe harissaMhakUrDe ? goyamA ! harimsakaDe have upalAI paumAI harissahakUDa samavaNNAI" jAva harissahe NAmaM deva ya ittha mahiddhIeM jAMva parivasaI se teNaTTeNaM jAva aduttara ca Na goyamA ! jAva sAsae nAma " 4
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 25 harissahakUTanirUpaNam varNAni yAvad harissaho nAma devazcAtra mahaddhiko yAvat parivasati, tat tenArthena yAvad aduttaraM ca khalu gautama ! yAvat zAzvataM nAmadheyam" iti / etadvayAkhyA sugamA, ___ athAsya vakSaskAraparvatasya nAmArtha pRcchati-se keNaTeNaM' ityAdi praznasUtraM sugamam uttarasUcakasUtre-goyamA !" he gautama ! 'mAlavaMte' mAlyavati-etanAmake 'Na' khalu 'vakkhArapavae' vakSaskAraparvate 'tattha tattha' tatra tatra-tasmiMstasmin 'dese' deze-sthAne 'tarhira' tatra 2-dezaika-deze-dezAvAntarapradeze 'vahave' vahavA-aneke 'sariyAgummA' sarikAgulmA:-sarikA puSpalatA vizeSaH, tasyA gulmA:-stambAH, 'NomAliyA-gummA' navalikA gulmA:-navamAlikA -puSpalatAtizepastadagulmAH, 'jAva' yAvata-'magadaMtiyAgummA' magadantikAgulmA:-magadanti. kApuSpalatA vizepastadgulmAH santIti zeSaH, 'te' te-pUrvoktAH 'Na' khalu 'gumsA' gulmAH uttara meM prabhuzrI kahate haiM he gautama ! harissaha kUTa meM bahuta se utpala evaM bahuta se padma harissaha kUTa ke samAna varNa vAle hai / yAvat haristAha nAmakA deva jo maharddhikAdika vizeSaNa viziSTa hai vaha yahAM nivAsa karatA hai| isa kAraNa se isa kUTa kA nAma harissaha aisA huA hai| isase alAghA he gautama ! yaha nAma 'zAzvata hai| . aba isa vakSaskAra parvata ke nAmArtha viSayaka prazna karate haiM'sekeNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccaI' he bhagavan kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki 'mAlavaMte vakkhArapavvae' yaha mAlyavanta nAmakA vakSaskAra parvata hai ? isa prazna ke uttara meM zrI mahAvIra prabhu kahate haiM-'goyamA ' he nautama ! mAlavaMte' mAlyavAn nAma ke 'Na' nizcaya se 'vavakhArapavvae' vakSaskAra parvata meM 'tastha tattha usa 2 'dese'pradeza meM arthAt sthAna meM 'tahiM tahi sthAna ke eka bhAga me 'vahavo' aneka 'sariyAgummA' sarikA nAmaka puSpavallI vizeSa ke samUha 'nnomaaghanne Iti he bhagavana kayA kAraNathI ema kahevAmAM Ave che, ke A harisaha nAmane harissaha phUTa che? uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama! harisaha phUTamAM ghaNuM utpala ane ghaNA pa harissaha phUTanA sarakhA varNavALA che, yAvat harissaha nAmanA deva ke je mahaddhika vigere vizeSaNa vALA che. te tyAM nivAsa kare che. e kAraNathI A kUTanuM nAma harissaha evuM paDela che. te sivAya he gautama! e nAma zAzvata nAma che. vese vakSAra patana nAmArtha samadhI prazna 42 cha-'se keNaTreNaM bhaMte ! evaM buccaI bhagavan // rathI me 4DavAmA mAtra cha :-'mAlavate vakkhArapavvae' mA mAlyavaMta nAmane vakSaskAra parvata che? A praznanA uttaramAM zrI mahAvIra prabhu kahe che'goymaa! gautama! 'mAlava'te' mAdayavAn nAmanA ' nizcayathI 'vakkhArapavvae' pakSA2 patabhA 'tattha tattha ta 'dese dezamA arthAt sthAnamA 'tahiM tahi sthAnanA - mAmA 'bahave' bhane, 'sariNa gummA' sa2i4A nAmanA Y05 kI vizeSatA samUha
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 jambUdvIpaprajJaptisUtre 'dasavaNNaM' dazArddhavarNa-paJcavarNa-kRSNanIlalohitahAridrazuklavarNamiti yAvat 'kusuma' kusuma puSpaM 'kusumeti' kusumayanti kusumaM janayanti, atra kumumazavdAjani dhAtvarthe Nic 'je' ye 'Na' / / khalu gulmAH taM-prasiddhaM bhUmibhAgamityagrimeNa sambandhaH, 'mAlavaMtassa' mAlyavataH-mAlyavanAmakasya 'vakkhArapabayassa' vakSaskAraparvatasya 'bahusamaramaNijja' bahusamaramaNIyam-atyantasamatalamata eva ramaNIyaM manoharaM 'bhUmibhAga' bhUmibhAgaM 'vAyavidhuyaggasAlA mukkapupphapuMnorayArakaliyaM' vAtavidhutAgrazAlAmuktapuSpapuJjopacArakalita-bAtena-vAyunA vidhutAgrAvidhutaM-kampitamagram-uparibhAgo yasyAH sA tathAbhUtA yA zAlA-zAkhA taptyA mukto yaH puSpapuJjaH-puSpasamUhaH sa evopacAra:-zobhAsAmagrI tena kalitaM-yuktaM 'kareMti' karvanti tataH 'mAlavaMte' mAlyavAn mAlyaM-puSpamAlyaM puSyaM vA nityamastyasyeti mAlyavAna-mAlyavannAmakaH 'ya' ca 'ittha' atra-asmin mAlyavati vakSaskAraparvate deva:-adhiSThAtA parivasatItyagretanena sambandhaH, sa ca kIdRzaH ? ityAha-'mahaddhie jAva paliovamaTTiie' maharciko yAvat palyopamasthitikaH-mahardika ityArabhya palyopayasthitika iti paryantAnAM tadvizeSaNavAcakapadAnAmatra yAvatpadena saGgraho vodhyA, sa ca sArtho'STamasUtrAdvodhyaH / tena tagho. liyA gummA' navamAlikA nAmakI puSpalatA vizeSa ke 'samUha jAva' yAvatU 'magadatiyA gummA' magadaMtikA nAmaka puSpalatA ke samUha haiN| 'teNaM gummA' ve samUha 'dasaddhavaNaM' kRSNa nIla lohita hAridra evaM zukla aisA pAMca varNa vAle 'kusumaM kusumeM ti' puSpoM ko utpanna karate haiN| 'je gaM' jo vallI samUha 'mAlavaMtassa' mAlyavAn nAmake 'vakkhArapavvayassa' vakSaskAra parvata ke 'bahusamaramaNijja' atyanta samatala hone se ramaNIya bhUmibhArga' bhUmi bhAga ke vAyavidhuyaggasAlA mukkapupphapuMjovayArakaliyaM vAyu ke dvArA kaMpita agrabhAga vAlI zAkhAoM se gire hue puSpa samUha rUpI zobhA sAmagrI se yukta 'kareM ti' karate haiN| tathA 'mAlavaMte' mAlyavAn nAma kA deva 'ya ittha' yahAM para nivAsa karate haiM yaha sambandha Age kahA jAyagA vaha deva kaisA hai ? so kahate haiM-'mahaddhIe jAva paliovamaTTiie' maharddhika se 'NomAliyA gummA' nava bhAti nAmanI yudhyakSatA vizeSatA samUha 'jAva' yAvat 'mAga daMtiyA gummA' mA ti nAmanI 05satAnA samUha cha. 'teNaM gummA' se samUha 'dasa. ddhavaNaM' , nA, ti, R, bhane zuMda abha pAMya gavANA 'kusumaM kusumeti' puNyAne utpanna 42 che. 'je NaM'2 tA samUha 'mAlavaMtassa' mAsyavAn nAmanA 'vakkhArapavvayassa' pakSA2 patinA 'bahusamaramaNijja' satyata samatavaDApAthI ramaNIya mevA 'bhUmimArga' bhUmimAgata vAyavidhuyaggasAlA mukkapupphapuMjovayArakaliya' vanathA 4pAyabhAna samAjavANA zApAmAthI mA 105 samA 3pI zAmAthI yuta 'kareti' 42 cha. tathA 'mAlavate' mAlyavAn nAbhanA he 'ittha' tyA nivAsa 42 cha. se sammanya mAgaNa DipAmA mAvaze tavA che? te 49 cha 'mahaDIe jAva paliovamadiie' mA yAta aka pApamanI sthitivALA che. ahI yAM mahaddhika padathI laIne palyopamanA SMARTIAL 34 'anya mahAdvIpa jAba palliyovAna
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 25 harissahakUTanirUpaNam 307 gAdasAvapi mAlyavAnityucyate, tadevAha-'se teNaTeNaM goyamA ! evaM buccai sa tenArthena gautama evamucyate, sa:-anantarokto mAlyavAn vakSaskAraparvataH tena-pUrvoktena arthenakAraNena evam-ittham ucyate-mAlyavAniti / 'aduttaraM ca NaM' aduttaram-atha ca khalu 'jAva Nicce' yAvad nityam-nitya iti paryantaH pATho bodhyaH ||suu025|| iha dvividhA videhAH pUrvAparabhedAbhyAm, tatra pUrvavidehAH meroH pUrvasyAM sItAkhyamahAnadyA dakSiNottarabhAgAbhyAM dvidhA vibhaktAH, aparavidehAzca meroH pazcimAyAM sItAmahAnayA kRtadvibhAgAH evaM videhAnAM bhAgacatuSTayaM pradarzitam, adhunA'mISu vijayavakSaskArAdivyavasthA lAdhavAya piNDArdhagatyA sUtrakAreNa darzayiSyamANayA rItyA durAvagamAH pratibhAnti vijayAdaya iti vistareNa prarUpyante, tatraikasmin bhAge mAlyavatprabhRti gajadantAkAravakSaskAraparvatasyAlekara palyopama kI sthiti paryanta ke usake vizeSaNa vAcaka padoM kA yAvatpada se saMgraha jAna leveN| vaha samagra pATha artha sahita AThaveM sUtra se samajha leveN| isa deva ke yoga se yaha parvata bhI mAlyavAn nAma se kahA jAtA hai vahI sUtrakAra kahate haiM 'se teNaSTeNaM goyamA evaM vuccaI' isa kAraNa se he gautama ! yaha mAlyavAn parvata hai aisA kahA jAtA hai| 'aduttaraM ca NaM' isase alAvA bhI 'jAva Nicce yAvat yaha mAlyavAnU aisA nAma nitya hai| yahAM yAvat pada se nitya paryanta kA saMpUrNa pATha grahaNa kara leveM // 25 // ___ yahAM pUrva evaM apara ke bheda se videha do kahA hai isameM pUrva videha merukI pUrva dizA meM sItA mahA nadI ke dakSiNa tathA uttara bhAga se do bhAga meM alaga kiyA hai / aparavideha meru kI pazcima dizA meM sItA mahA nadI ke dvArA vibhakta hai| isa prakAra videha ke cAra bhAga dikhAyA hai| aba isameM vijayavakSaskArAdi kI vyavasthA ko saMkSipta karane ke lie pIDArdha gati se sUtrakAra dvArA sthiti parvatanA tenA vizeSaNa vAcaka padane saMgraha yAvatpadathI samajI le. e saMpUrNa pATha artha sAthe AThamAM sUtrathI samajI le. e devanA vegathI A parvata paNa mAlyavAna nAmayI 4vAya che. 'se teNadveNaM goyamA / evaM vuccaI' the. 424thA gautama ! mA mAyapAna ta cha, sama 4vAmAM bhAva cha. 'aduttaraM ca Na" zivAya 5] 'jAva Nicce' thAvat A mAlyavAna evuM nAma nitya che. ahIMyAM cAvatpadathI nitya paryantane saMpUrNa pATha grahaNa karI le che sU. 25 ahIMyAM pUrva ane aparanA bhedathI videha be kahyA che. temAM pUrva videha merUnI pUrva dizAmAM sItA mahA nadInA dakSiNa tathA uttara bhAgathI be bhAgamAM alaga karyA che. apara videha merUnI pazcima dizAmAM sItAmaha nadI dvArA alaga karAyela che. e rIte videhanA cAra bhAga batAvyA che. have temAM vijaya vakSaskAradinI vyavasthAne saMkSipta karavA mATe paDAI gatithI sUtrakAra dvArA kahevAmAM AvanArI rItathI vijayAdi dudha jevA pratIta thAya che. tethI vistAra pUrvaka tenuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. temAM eka
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 jambUdvIpaprAptisUtra sanna eko vijayaH, tathA catvAraH Rjavo vakSaskAraparvatAstisro'ntanadhaH, etatsaptakasyA 'ntarANi, pratyantare ekaikavijayasattvena paDU vijayAH, ete catvAro vakSaskAraparvatA ekaika madhyavartinadyA'ntaritA iti caturNA vakSaskAraparvatAnAM madhye tisro'ntarnadha iti tadvatyavasthA vodhya, tathA vanamukhamavadhIkRtyaiko vijaya iti prativibhAge'STau vijayAH siddhAH catvAro vakSaskAragirayastisro'ntanaMdya ekaM vanamukhamiti iyamatra tadvayavasthA-pUrvavideheSu mAlyavato gajadantaparvatasya pUrvasyAM sItAyA mahAnadyA uttarasyAmeko vijayaH, tataH pUrvasyAM prathamo vakSaskAraparvataH, tataH pUrvasyAM dvitIyo vijayaH, tataH pUrvasyAM prathamA'ntarnadI, evaM krameNa tRtIyo vijayo dvitIyo vakSaskAraparvatazcaturthoM vijayo dvitIyA'ntanadI paJcamo vijayastu. tIyo vakSaskAragiriH, paSTho vinayastRtIyA'ntanadI, saptamo vijayazcaturthoM vakSaskAragirikahI jAne vAlI rIti se vijayAdi duryodhasA pratIta hotA hai| ataH vistAra pUrvaka isakA nirUpaNa karate haiM / usameM eka bhAga meM mAlyavadAdi gajadaMtAkAra vakSaskAra parvata ke najadIka eka vijaya kahA hai / tathA cAra Rju vakSaskAra parvata tIna antanadiyAM ina sAtI ke antara, pratyantara meM eka eka vijaya hone se cha vijaya ho jAte haiN| ye cAra vakSaskAra parvata eka eka madhyavartinI nadI se aMtarita hai, isa prakAra cAra vakSaskAra parvata ke bIca meM tIna antarnadIyAM hotI hai, isa prakAra kI isakI vyavasthA samajheM / tathA pratyeka vanamukha meM eka praka vijaya kahA hai isa prakAra prati vibhAga meM ATha vijaya siddha hote haiM ? cAra vakSaskAra parvata tIna antadIyAM eka vanamukha isa prakAra usakI vyavasthA hotI hai-pUrvavideha meM mAlyavAna rAjadanta parvata kI pUrva dizA meM tathA sItA mahAnadI kI uttara dizA meM eka eka vijaya hotA hai / usase pUrva meM pahalA vakSaskAra parvata AtA hai| usake pUrva meM dUsarA vijaya, usase pUrva meM pahalI antarnadI, isa prakAra ke phrama se lIsarA vijaya tathA dUsarA vakSaskAra parvata, cothA vijaya tathA dUsarI bhAgamAM mAlyavadAdi gajadantAkAra vakSaskAra parvatanI najIka eka vijaya kahela che. tathA cAra bAjI vakSaskara parvata traNa antarkadIye e sAtenA aMtara, pratya-naramAM eka eka vijaya hAvAthI cha vijaya thaI jAya che A cAra vakSaskAra parvata eka eka madhyamAM Avela nadIthI antaravALA che, A rIte cAra vakSasakAra parvatanI vacamAM traNa antarkadIyA thAya che. A rItanI vyavasthA samajavI. tethI dareka vananA sukha pradezamAM eka eka vijaya kahela che. A rIte dareka vibhAgamAM ATha vija siddha thAya che. 1 cAra vakSaskAra parvata, traNa antarnAdIye, eka vanamukha A rIte tenI vyavasthA heya che pUrva videhamAM mAlyavAna jadata parvatanI pUrva dizAmAM tathA sItA mahA nadInI uttara dizAmAM eka eka vijaya hoya che. tenAthI pUrvamAM pahele vakSaskAra parvata Ave che. tenI pUrvamAM bIjI vijaya, tenAthI pUrvamAM pahelI antadI, A rItanA kamathI trI vijaya tathA bIje vakSarakAra parvata zu vijya tathA bIjI antarnadI, pAMcamuM vijaya ane trIje vakSarakAra parvata chaDuM
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 309 raSTamo vijaya ekaM jagatyAsannaM vanamukhamiti, evaM sItAmahAnadyA dakSiNasyAmapi saumanasagajadanta gireH pUrvasyAmayameva vijayAdi vyavasthAkramaH, tathA sItAmahAnadyA uttarasyAmapi gandhamAdanasya pazcimAyAM vijayAdi sthApanAkramo bodhyaH / atha pradakSiNakrameNa vijayAdi nirUpaNe'yameva prathamaiti, prathamavibhAgamukhe kacchavijayanirUpayiSurAha mUlama - kahi NaM bhaMte! jaMbUddIve dIve mahAvidehe vAse kacche NAmaM vijae paNNatte ? goyamA ! sIyAe mahANaIe uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakSiNegaM cittakUDassa vakkhAraevvayassa paccatthimeNaM mAlavatasta vakkhArapatrayassa puratthimeNaM ettha NaM jaMbUddIve dIve mahAvidehe vAse kacche NAmaM vijaya paNNatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDINa visthipaNe paliyaM kasaM ThANasaMThie gaMgA - siMdhuhiM mahANaIhiM veyadveNa ya pavvaNaM chanbhAgapavibhatte solasa joyaNasahassAiM paMca ya bANaue joyaNasae doNiya eguNavIsabhAe joyaNassa AyAmeNaM do joyaNasahassAI doNi ya terasutare joyaNasae kiMcivisesUNe vikkhaMbheNaMti kacchassa NaM vijayasta bahumajjhade sabhAe ettha NaM veyaddhe NAmaM pavtrae paNNatte, je NaM kacchavijayaM duhA vibhayamANe 2 ciTui, taM jahA - dAhiNaddha kacchaM 1 ca uttaradvakacchaM ceti, kahiNaM bhaMte! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse dAhirascche NAmaM vijaya paNNatte ?, goyasA ! veyaddhassa pavayassa dAhiNeNaM sIyAe mahANaIe uttareNaM citakUDasta vakkhArapavvayassa paJcatthimeNaM mAlavetasa vakvArapavyayastra puratthimeNaM etthaNaM jaMbuddove dIve mahAantarnadI, pAMcavAM vijaya evaM tIsarA vakSaskAra parvata, chaTThA vijaya tathA tIsarI antarnadI, sAtavAM vijaya tathA cauthA vakSaskAra parvata, AThavAM vijaya eka jagatI ke najadIka kA balasukha IsI prakAra sItA mahAnadI ko dakSiNa dizA meM bhI saumanasa tathA gajadanta pata ke pUrva meM yahI vijayAdi vyavasthA kA krama hai tathA sItA mahAnadI ke uttara meM tathA gandhamAdana ke pazcima meM bhI vijagadi kI sthApanA kA kama samajha deveM / vijapa ane trIjI antanadI, sAtamu vijya tathA cetheA vakSaskAra parvata, AThammu vijaya, ane eka jagatInI najIkanuM vanasukha e rIte sItA mahA nadInI uttaramAM tathA gandhana mAdananI pazcimamAM paNa viyAdinI sthApanAnA krama samajI leve.
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprazaptisUtra videha vAse dAhiNadvakacche NAsaM vijae pANatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDIgavityiNe aTra joyaNasahassAI doNi ya egasattare joyaNasae evaM ca egUNavIsai mAgaM joyaNasta AyAmeNaM do joyaNasahassAI doSiNa ya terasuttare joyaNasae kiMcitrilesUNe vikvaMbheNaM paliyaMkasaMThANasaMThie, dAhiNahakacchassa NaM bhaMte | vijayarasa kerisae AyArabhAvapaDoyAre papaNatte ?, goyasA! bahusamaramaNijje zUmibhAge SaNNatte, taM jahA kittimahiM ceva akittimehiM ceva, dAhiNaddhakacche NaM bhaMte ! vijae saNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDozAre paNNatte ?, goyamA ! tesiNaM maNuyANa chabihe saMghayaNe jAva sampadukkhAgamaMtaM kareMti / kahiNa bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse kacche vijae veyaddhe NAma pavvae ?, goyamA dAhigaddhakacchavijayasta uttareNaM uttaraddhakacchassa dAhiNeNaM cittakUDasla paJcasthimeNaM sAlavaMtasta vakkhArapavayasta purasthi meNaM patthaNaM kacche vijae vebadre NAmaM pabae paNNatte, taM jahA pAINapaDINAyAe udINadAhiNavitthiNe duhA vakhArapacae puDhe purathimillAe koDIe jAva dohiM vi puTTe bhaghaveyadvasarisae NavaraM do gAhAo jIvA dhaNupaTTe caNaM kAyavvaM vijayavikhaMbhasarise AyAmeNaM, vikkhaMbho uccattaM uvveho taheva ca vijAhara AbhiyogaseDhIo taheba, NavaraM paNapaNNaM 2 dijAharaNagagavAsA paNNatA, AbhiyogaseDhIe uttarillAo seDhIo sIyAe IlANamsa sesAo sakassatti, kuDA-siTe 1 kacche 2 khaMDaga 3 mANI veyaddha5 puSaNa 6 timisaguhA 7 kaccha 8 vesamaNe 9 vA veyaddhe hoti kUDAiM // 1 // kahi NaM bhaMte ! jaMbuhove dIve mahAvidehe vAse uttaraddhakacche NAmaM vijae pagNatte ?, goyamA ! veyaddhassa pavvayasta uttareNaM NIlavaMtassa yAsaharapavyayassa dAhiNaNaM mAlavaMtasla vakkhArapavvayasta purathimeNaM minakUdamma vayAvArapavayamsa paJcasthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve jAva mini. nava NeyavvaM savvaM / kAhi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidaha vAme uttaradakacche vijaNa siMdhukuDe NAmaM kuMDe paNNate ?, goyamA!
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAra: sU0 26 vibhAgasukhena kaccha vijaya nirUpaNam 311 mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa puratthimeNaM usabhakUDassa paJcatthimeNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille pitaMbe ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse uttaraDhakacchavijae siMdhu kuMDe NAmaM kuMDe paNNatte, saTThi joyaNANi AyAmavivakhaMbheNaM jAva bhavaNaM aTo rAyahANI ya NeyavvA, rahasiMdhu kuMDasarisaM vaM NeyavvaM jAva tarasa NaM siMdhukuMDassa dAhi jilleNaM toraNeNaM siMdhumahANaI pavUDhA samANI uttaraddha kacchavijayaM ejjemAgIra sattahiM salilA sahassehiM ApUremANIra ahe timi saguhAe veyaddhapavvayaM dAlayittA dAhiNakacchavijayaM ejjemANI 2 codasahi salilA sahassehiM samaggA dAhiNeNaM sIyaM mahANAM samappe, siMdhu mahANaI patrahe ya mUle ya bharahasiMdhusarisA pamANeNaM jAtra dohiM vaNasaMDehiM saMparikkhittA / kahi NaM bhaMte! uttaraddhakacchavijae usabhakUDe NAmaM pavvae paNNatte ?, goyamA ! siMdhukuMDassa puratthimeNaM gaMgAkuMDasa paJcatthimeNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille NitaMbe ettha NaM uttaraddhakacchavijae ulahakUDe NAmaM patrae paNNatte, aTu joyAI u uccaNaM taM caiva pamANaM jAva rAyahANI se NavaraM uttareNaM bhANivvA / kahi NaM bhaMte / uttaradvakacche vijae gaMgAkuMDe NAmaM kuMDe paNatte ? goyamA ! cittakUDassa vakkhArapavvayassa paJccatthimeNaM usahakUDassa pavvayassa puratthimeNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille NitaMve ettha NaM uttaraddhakacche gaMgAkuMDe NAmaM kuMDe paNNatte saddhiM joyaNAI AyAma vikkhaMbheNaM saheva jahA siMdhU jAva vaNasaMDeNa ya saMparikkhittA / se keNaNaM bhaMte ! evaM vRccai kacche vijae kacche bijae ?, goyamA ! kacche vijae veyaddhassa pavvayasta dAhiNeNaM sIyAe mahANaIe paJcatthimeNaM dAhiNaddhakacchavijayassa bahumajjhade sabhAe, ettha NaM khemANAmaM rAhANI paNNattA viNIyA rAyahANIsarisA bhANiyavvA, tattha NaM khemAe rAyahANIe kacche NAsaM rAyA samuppajai, mahayA himavaMta jAva savvaM bharahoyavaNaM bhANiyavvaM nikkhamaNavajjaM se savvaM bhANiyatvaM
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 jambUdvIpaprajJaptisUtre jAva bhuMjae mANuslae suhe kaccha NAmadhejje ya kacche itthadeve mahiddhIe jAva paliovamaTiIe parivalai, se eeNaTaNaM goyamA! evaM buccai kacche vijae kacche vijae jAva gicce sU0 26 // ___ chAyA-ka khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe kaccho nAma vijayaH prajJasaH ?, gautama ! sItAyA mahAnadyA uttareNa nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNena citrakUTasya vakSaskAparvatasya pazcimena mAlyavato vakSaskAraparvatasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe kaccho nAma vijayaH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH prAcInapraticInavistIrNaH palyaGkasaMsthAnasaMsthitaH gaGgA-sindhubhyAM mahAnadIbhyAM vaitADhayena ca parva tena paDUbhAgapravibhaktaH poDaza yojanasahasrANi pazca ca dvi navatAni yojanazatAni dvau ca ekonaviMzatibhAgau yojanasya AyAmena dve yojanasaharI dve ca trayodazauttare yojanazate kizcidvizepone viSkambheNeti ! kacchasya khalu vinayasya vahumadhyadezamAge atra khalu vaitADhayo nAma parvataH prajJaptA, ya: khalu kacchaM vijayaM dvidhA vibhajamAnaH 2 tiSThati, tadyathA-dakSiNArddha kacchamuttarAIkacchaM ceti, kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe dakSiNArddhakaccho nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! vaitADhayasya parvatasya dakSiNena sItAyA mahAnadyA uttareNa citrakUTasya vakSaskAraparvatasya pazcimena mAlyavato vakSaskAraparvatasya paurastyena atra khalla jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe dakSiNA kaccho nAma vijayaH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH prAcIna pratIcInavistIrNaH aSTa yojanasahasrANi dve ca ekasaptate yojanazate ekaM ca ekonaviMzatibhAgaM yojanasya AyAmena dve yojanasahasre dve ca trayodazottare yojanazate kiJcidvizepone viSkambheNa palyaGka-saMsthAnasaMsthitaH, dakSiNArddhakacchasya khala bhadanta ! vijayasya kIdRzaka AkArabhAvapratyavatAraH prajJaptaH ?, gautama ! bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, tadyathA-yAvat kRtrimaizcaiva akRtrimaicaiva / dakSiNAIkacche khalu bhadanta ! vijaye manujAnAM kIdRzaka AkArabhAvapratyavatAraH prajJaptaH 1, gautama ! teSAM khala manujAnAM pavidhaM saMhananaM yAvat sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti / kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe kacche vijaye vaitADhayo nAma parvataH ?, gautama ! dakSiNAIkacchavijayasya uttareNa uttarArddhakacchasya dakSiNena citrakUTasya pazcimena mAlyavato vakSaskAraparvatasya paurastyena atra khala kacche vijaye vainADhayo nAma parvataHprajJaptaH, tadyathA-prAcInapratIcinA''yataH udIcInadakSiNavistIrNaH dvidhA vakSaskAraparvatau spRSTaH-paurastyayA koTayA yAvad dvAbhyAmapi spRSTaH bharatavaitADhayasadRzakaH navaraM dve vAhe jIvA dhanuSpRSThaM ca na kartavyam, vijayaviSkambhasadRzaH AyAmena, viSkambha uccatvagudvedhastathaiva ca vidyAdharAbhiyogyazreNyau tathaiva navaraM paJcapaJcAzadaravidyAvaranagarAvAsAH prajJaptAH, AbhiyogyazreNyAM auttarAhyaH zreNayaH sItAyAH IzAnasya zepAH zakrasyeti, kUTAni-siddhaM 1 kacchaM 2 khaNDaka 3 mANi 4 vaitADhaya 5 pUrNa 6 tamisraguhA 7 kacchaM 8 vaizravaNaM 9 vA vaitAdaye bhavanti kUTAni |sh kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahA
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 313 videhe varSe uttarakaccho nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! vaitADhayasya parvatasya uttareNa nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNena mAlyavato vakSaskAraparvatasya paurastyena citrakUTasya vakSaskAraparvatasya pazcimena atra khalu jambUdvIpe dvIpe yAvat sidhyanti, tathaiva netavyaM sarvam, kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe uttarakacche vijaye sindhukuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam ?, gautama ! mAlyavato vakSaskAraparvatasya paurastyena RSabhakUTasya pazcimena nIlavato varSadharaparvatasya dAkSi NAtye nitamve atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe uttarArddhakacchavijaye sindhakUNDaM nAma kuNDaM prajJaptam ?, paSTiM yojanAni AyAmaviSkambheNa yAvad bhavanam arthoM rAjadhAnI ca netavyA, bharatakuNDasadRzaM sarva netavyam, yAvat tasya khalu sindhukuNDasya dAkSiNAtyena toraNena sindhu. mahAnadI pravyUDhA satI uttarArddhakacchavijayam iyaMtI 2 saptabhiH salilAsahasraiH ApUryamANA 2 adhastamisraguhAyAH vaitADhayaparvataM dArayikhA dakSiNakacchavijayaM iryatI 2 caturdazabhiH salilAsahanaiH samagrA dakSiNena sItAM mahAnadIM samApnoti, sindhu mahAnadI pravahe ca mUle ca bharatasindhusadRzI pramANena yAvad dvAbhyAM vanapaNDAbhyAM samparikSiptA / kva khalu bhadanta ! uttarArddhakacchavijaye RSabhakUTo nAma parvataH prajJaptaH ?, gautama ! sindhukuNDasya paurastyena gaGgAkuNDasya pazcimena nIlavatI varSadharaparvatasya dAkSiNAtye nitambe atra khalu uttarArddhakacchavijaye RSabhakUTo nAma parvataH prajJaptaH, aSTa yojanAni Urdhvamuccatvena tadeva pramANaM yAvad rAjadhAnI sA navaram uttareNa bhaNitavyA / ____kva khala bhadanta ! uttarakacche vijaye gaGgAkuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam 1, gautama ! citrakUTasya vakSaskAraparvatasya pazcimena RSabhakUTasya parvatasya paurastyena nIlavato varSadharaparvatasya dAkSi. NAtye nitam atra khalu uttarArddhakacche gaGgAkuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam, paSTiM yojanAni AyAmaviSkambheNa tathaiva yathA sindhuH yAvada vanapaNDena ca samparikSiptA / atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-kaccho vijayaH kaccho vijayaH 1, gautama! kacche vijaye vaitADhanyasya parvatasya dakSiNena sItAyA mahAnadyA uttareNa gaGgAyA mahAnadyAH pazcimena sindhyA mahAnadyAH paurastyena dakSiNArddhakacchavijayasya bahumadhyadezabhAge, atra khalu kSemA nAma rAjadhAnI prajJaptA vinItArAjadhAnI sadRzI bhaNitavyA, tatra khalu kSemAyAM rAjadhAnyAM kaccho nAma rAjA samutpadyate, mahAhimavat0 yAvat sarva bharatasAdhanaM bhaNitavyam niSkramaNavarja zeSaM sarva bhaNitavyaM yAvad bhuGkte mAnuSyakAni sukhAni, kacchanAmadheyazca kaccho'tra devo maharddhiko yAvat palyopamasthitika parivasati, sa etenArthena gautama ! evamucyate-kaccho vijayaH kaccho vijayaH yAvat nityH||suu026|| . aba pradakSiNA ke krama se vijayAdi ke nirUpaNa meM yahI pahalA hai, isa heta se prathama vibhAgamukha se kacchAvijaya kA nirUpaNa karane kI icchA se sUtrakAra - have pradakSiNanA kramathI vijyAdinA nirUpaNamAM Aja pahelo che, e hetuthI pahelAM vibhAgamukhathI kaccha vijayanuM nirUpaNa karavAnI IcchAthI sUtrakAra sUtra kahe che-Ni ja0 40
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 jambUlApaprajJAptasatra TIkA-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi-'kahi NaM bhaMte !' kya khalu bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAdhidehe varSe 'kacche kaccha: 'NAma' nAma "vijae' vijaya:-cakravati vijetavya-bhUvibhAgarUpaH 'paNNatte' prajJaptaH ?, iti prazne bhagavAnAha-'goyamA!' gautama ! 'sIyAe mahAIe' sItAyA mahAnadyAH 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi, atra saptamyantAdenapUpratyayaH, evamagre'pi, tathA 'NIlavaMtassa' nIlavataH 'vAsaharapavyayassa' varSadharaparvatasya 'dakSiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi, tathA 'cittakUDasya' citrakUTasya-etanAmakasya 'vakkhArapavvayassa' vakSaskAraparvatasya 'paccatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'mAlavaMtassa' mAlyavataH-. gajadantAkArasya 'vakkhArapavyayassa' vakSaskAraparvatasya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi-'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'kacche NAma vijae' kaccho nAma vijayaH 'paNNatne' prajJaptaH, sa ca kIdRzaH ? ityakSAyAmAha'uttaradAhiNAyae' uttaradakSiNAyata:-uttaradakSiNayordizorAyataH-dIrghaH, tathA 'pAiNapaDINasUtra kahate haiM-'kahiNaM bhaMte ! ityAdi ____TIkArtha-'kahi NaM bhaMte ! jaMvRdIve dIve' he bhagavana jaMbU dvIpa nAma ke dvIpa meM 'mahAvidehe vAse' mahAvideha kSetra meM 'kacche NAmaM kaccha nAmakA. 'vijae' vijaya cakravarti ke dvArA jitane yogya bhUmibhAgarUpa 'paNNatte kahA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! he gautama! 'sIyAe mahANaIe' sItA mahAnadI ke uttareNaM' uttara dizA meM tathA 'NIlavatassa' nIlabAna 'vAsaharapavyayassa' varSadhara parvata ke 'dakkhiNeNaM' dakSiNa dizA meM tathA 'cittakUDassa' citrakUTa nAmakA 'vakkhArapabvayasla' vakSaskAra parvata kI 'paccasthimeNa pazcima dizA meM 'mAlavaMtassa' gajadantAkAra mAlyavAna 'vakkhAra pavvayassa' vakSaskAra parvata ke 'purathimeNaM pUrvadizA meM 'etthaNe yahAM para nizcaya se 'javU dIve dIve' jaMbU dvIpa nAma ke dIpa se 'mahAvidehe vAse' mahAvideha kSetra meM 'kacche NAmaM vijae' kaccha nAmakA vijaya 'paNNatte' kahA hai| vaha vijaya kisa prakAra kA hai ? isa apekSA nivRtti ke lie kahate haiM-'uttaradAhiNAyae' vaha - bhaMte !' tyA -'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mAvandvI nAbhanA bImA 'mahAvidehe vAse' mahAvita kSetramA 'kacche NAma' 427 nAmanu 'vijae' vizya nyapati dvArA tapAne yogya bhUmimA 35 'paNNatte' 49 cha 1 mA prazna uttarabhAM prabhuzrI 43 cha-.. 'goyamA!' gautama! 'sIyAe mahANaIe' sItA bhaDa nahInA 'uttareNaM' utta2 hizAmAtathA 'NIlavaMtassa' nAsavAn 'vAsaharapavvayassa' qSadhara tinI 'dakkhiNeNaM' kSizimA tathA 'cittakUhassa' citraTa namana 'vakkhArapavvayassa' pakSa42 patanI 'paccatthimeNaM' pUrva zimA 'etthaNaM' mahIyA nizcaya 'jabuddIve dIve' mUdvIpa nAmanA dIpanA 'mahAvidehe vAse' -- bhAvita kSetramA 'kacche NAma vijae' 427 nAma vinaya 'pagNatte' 4 cha.te vibhaya yu ? bhayakSAnI nivRtti mATe che-'uttaradAhiNAyae' te uttara dakSiNa dizAbhA kA
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 35 vitthiNNe' prAcIna pratIcInavistIrNa:-pUrvapazcimayodizovistArayuktaH, tathA 'paliyaMkasaMThANasaMThie' palyaGkasaMsthAnasaMsthita:-paryaGkAkAreNa saMsthitaH, AyatacaturasratvAt, 'gaMgA-siMdhUhi' gaGgA-sindhubhyAm 'mahANaIhi' mahAnadIbhyAm 'veyartaNa ya' vaitADhayena ca-vaitAbya-nAmakena ce 'pacaeNa' parvatena 'chabbhAgapavibhattaH' SaDbhAgapravibhaktA-pabhi bhAMgaiH pravibhakta:-paDUdhA khaNDitaH evamanye'pi vijayA bhAvanIyAH, parantu sItAyA udIcInAH kacchAdayaH zItodAyA dAkSiNAtyAH pakSmAdayo gaGgA sindhubhyAM paDadhA vibhaktA', sItAyA dAkSiNAtyA cacchAdayaH zItodAyA udIcInA vaprAdayo raktAraktavatIbhyAM paDaghA vibhaktA iti uttaradakSiNAyateti 'vizadayati 'solasa' ityAdi 'solasa' SoDaza 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'paMca ya' paJca ca 'vANaue' dvinavatAni-dvinavatyadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'joyaNassa' yojanasya 'doNNi ya dvau ca 'egraNavIsaimAe' ekonaviMzatibhAgau 'AyAmeNaM' AyAmenauttara dakSiNa dizA meM laMbA hai 'pAINapaINavitthipaNe' pUrvapazcima dizA meM vistRta hai tathA 'paliyaMkasaMThANasaMThie' paryaGkAkAra se sthita hai, labA evaM caukoNa hone se / 'gaMgAsiMdhUhi' gaMgA evaM siMdhu nAmakI 'mahANaIhiM' mahAnadI se tathA 'veyaDeNa ya' vaitAdaya nAma ke 'pancaeNa' parvata se 'chanbhAgapavibhatte' cha bhAga me vibhakta hotA hai| isI prakAra anya vijayoM ke saMbaMdha meM bhI samajha leveN| paraMta sItA mahAnadI kI uttara dizA meM kacchAdi vijaya zItodA kI dakSiNa dizA ke pakSmAdi gaMgA evaM siMdhu mahAnadI ke dvArA cha prakAra se vibhakta hotA hai| sItA mahAnadI kI dakSiNa ora ke vacchAdi tathA zItodA kI uttara dizA meM vaprAdi rakta evaM raktavatI nadI ke dvArA cha prakAra se vibhakta hotA hai| ___ aba uttara dakSiNa kI dIrghatA ko spaSTa karate haiM-'solasajoyaNasahassAI, solaha hajAra yojana 'paMcaya vANaue' joyaNasae' pAMcaso virAnaveM arthAta 165922 joyaNassa' eka yojana ke 'doNiya' do 'egUNavIsai bhAge' unnIsavAM cha. 'pAINapaINavitthiNNe' pUrva pazcima dizAmA vistRta cha. tathA 'paliyaMkasaMThANasahita paya 42 rI sthita . sAMbhu bhane yatuNDA DAvAthI 'gaMgAsiMdhUhi // mana si nAmanI 'mahoNaI hiM' mahAnahIthI tathA 'veyaiDheNaya' vatAya nAmanA 'pavvaeNaM' yatathI 'chambhAgavibhatte' cha sAlamA mAsa thAya che. 2mA Na mI vinyAnA samayamA sabhA levuM, paraMta sItA mahAnadInI uttara dizAmAM kacchAdi vijaya zItAdAnI dakSiNa dizAnA paphamAdi gaMgA ane siMdhu mahAnadI dvArA cha prakArathI alaga thAya che. sItA mahAnadInI dakSiNa taraphanA vacchAdi tathA zItedAnI uttara dizAmAM vaprAdi rakta ane raktavatI nadI dvArA cha bhAgamAM alaga thAya che. * uttara dakSiAnI mA 2578 42 cha-'solasa joyaNasaharasAI' se hunara yora paMcaya vANaue' paaNyse| mA 'joyagassa' me4 201nA 'doNNiya' meM 'egUNavIsaI
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 jambUdvIpaprAptisUtre dairyeNa, ihopapatti revam-yojana 32684 kalA 8 rUpAdvidehavistArAtsItAyAH zItodAyA vA nadyA vistAro paJcazatamita yojanalakSaNaH prApyate, yathoktamAnaM zepasyA? labhyate, iha yadhapi sItAyAH zItodAyA vA nadyAH samudrapravezasthAne eva paJcazatayojanapramANo vistAro'sti anyatra tu svalpaH svalpataro vistAro'sti, tathApi kacchAdivijayasamIpe taTadvayavartinau ramaNadezAvAdAya paJcazatayojanapramANo vistAro labhyata iti, kacchavijayasyottaradakSiNAyatabavivaraNaM gatam, adhunA pUrvapazcimavistIrNatvaM vitriyate-'do joyaNasahassAI ityAdi-dve yojanasahale 'doNi ya dve ca 'terasuttare' trayodazottare-trayodazAdhike 'joyaNasae' yojanazate 'kiMcivisesaNe' kizcidvizeSone-kizcinyUne 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa prajJapta iti, ihA'pyupapatti revam-iha mahAvideheSu devakuruttarakurumerubhadrazAlavanavakSaskAraparvatAntaranadIvanamukhAbhAga arthAt eka yojala ke unnIsiyA do bhAga / 'AyAmeNa laMbAI se hote hai| yahA~ isa prakAra se samajhanA cAhie-32684 yojana kalA 8 rUpa videha kSetra ke vistAra se sItA evaM sItodA nadI kA vistAra pAMcaso yojana ke pramANavAlA milatA hai / yathokta pramANa zeSa ke Adhe se prApta hotA hai, yahAM para yadyapi sItA athavA zItodA nadI ke samudra pravezasthAna meM hI pAMcaso yojana pramANa kA vistAra hai anyatra svalpa yA svalpatara vistAra hotA hai to bhI kacchAdi vijaya ke samIpa donoM taTavarti pradeza krIDAsthAna ko lekara pAMcaso yojana pramANa kA vistAra labhya ho jAtA hai, isa prakAra kaccha vijaya kA uttara dakSiNa meM laMbAI kA vivaraNa hotA hai| ___ aba pUrva pazcima ke vistAra kA nirUpaNa karate haiM-'do joyaNa sahassAI' do hajAra 'doNi ya terasuttare joyaNasae' doso teraha yojana se 'kiMci visesUNe' kucha kama 'vikkhaMbheNa viSkaMbha se kahA hai| yahAM para bhI isa prakAra se jJAta bhAge mAgaNIsamA sAra arthAt 4 yogananA 16 mANasayAM me mA 'AyAmeNaM' laMbAI thAya che. ahIMyAM A rIte samajavuM joIe 32684 jana kalA 8 rUpa videha kSetranA vistArathI sItA ane zItedA nadIne vistAra pAMcase jana pramANa maLe che. yakta prama Na zeSanA ardhAmAM maLe che. ahIMyAM che ke sItA agara zItedA nadInA samudra praveza mArgamAM ja pAMcase jana pramANane vistAra che, bIje valpa agara svalpatara vistAra thAya che. te paNa kacchAdi vijayanI najIka beu taTavati pradeza krIDA sthAnane laIne pAMcase jana pramANane vistAra prApta thaI jAya che. A rIte kaccha vijayanI uttara dakSiNamAM laMbAInuM varNana thAya che. ve pUrva pazcimA vistAranu ni35 42 cha.-'do joyaNasahassAI' me 2 'doNNi ya terasuttare joyaNasae' mI te2 yonI "kiMci visesUNe' 4444ma 'vikkhaMbheNaM'
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAra: sU0 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 317 tirikteSu sarveSu vijayAH santi, te ca pUrvapazcimayoH samavistArakAH, tatraikasmin dakSiNabhAge uttaramAge vA vakSaskAra parvatA aSTau santi, ekaikasya vakSaskAraparvatasya pazcazatayojanapramANa AyAmaH, aSTAnAM vakSaskAra girINAmAyAmasaGkalanAyA catuHsahasrayojanAni bhavanti / tatrAntaranadyaH SaT santi, tAsu ekaikasyA antaranayA vistAraH paJcaviMzatyadhikaM yojanazatam, SaNNAmantaranadInAM vistArapramANasaMrUpAsaGkalanAyAM paJcAzadadhikAn saptazatI sampadyate, vanamukhe ca dve staH, tatraikaikasya vanamukhasya vistAro dvAviMzatyadhikaikona triMza. cchatAni 2922, dvayovistAra - saMkhyA saMkalanAyAM catuzcatvAriMzaduttarASTa paJcAzacchatAni 5844, meruvistAro dazasahasra yojanAni 10000, pUrvapazcima bhadrazAlavanayorAyAmazcatuzcatvAriMzat sahasrANi 44000, sarvasaMkhyA saMkalanAyA caturnavatyadhika paJcazatAdhika catuSpaSTihotA hai - mahAvideha kSetra meM devakuru evaM uttarakuru, meru bhadrazAlavana vakSaskAra parvata se antarita nadI vanamukha se bhinna sarvasthAna meM vijaya kahe haiN| ve pUrva pazcima meM samAna vistAra vAle haiM / usameM eka eka ke dakSiNa bhAga meM athavA uttara bhAga meM ATha vakSaskAra parvata hote haiN| eka eka vakSaskAra parvata kA pAMcaso yojana kA AyAma - laMbAI hai / AThoM parvatoM ke AyAma kA saMkalana karane se cAra hajAra yojana ho jAtA hai / usameM antarnadiyAM chaha hotI haiM, unameM eka eka antarnadI kA vistAra ke pramANa kI saMkhyA ko joDane se 750 sAtaso pacAsa ho jAtA haiM / vanamukha do hote haiM unameM eka eka vanamukhakA vistAra 2922 untIsa sau bAvIsa hotA hai, donoM ke vistAra kI saMkhyA ko joDane se 5844 pAMca hajAra 2 AThaso cavAlIsa hotA hai / meru kA vistAra 10000 dasa hajAra yojana kA haiM pUrva pazcima ke bhadrazAlavana kA AyAma 44000 cuvAlIsa hajAra yojana kA hotA hai / saba ko joDane se causaTha hajAra pAMcaso caurANave viSTa bha kahela che. 1 ahIMyA paNa A rIte jaNAya che. mahAvideha kSetramAM devakuph ane uttarakurU, merU, bhadra zAlavana vakSaskAra parvatathI aMtaravALuM, nadI vanamukhathI alaga badhA sthAnamAM vijaya kahyA che. te pUrva pazcimamAM sarakhA vistAravALA che. temAM ekanA dakSiNa bhAgamAM athavA uttarabhAgamAM ATha vakSaskAra pa`ta hAya che. eka eka vakSaskAra pava tanA pAMcase cAjananA AyAma-labAi che. AThe patAnI lakhAi meLavavAthI cAra hajAra caiAjana thaI jAya che. temAM antanI hAya che. temAM eka eka antanadInA vistAranA pramANunI saMkhyA meLavavAthI 750 sAtaseA pacAsa thaI jAya che. vanasukha e Aya che. temAM eka eka vanamukhanA vistAra 2922 egaNu trIsaseA khAvIsa thAya che. beunA vistAranI saMkhyA meLavavAthI pAMca hajAra AThasA cuMmALIsa thAya che. merUnA vistAra 10000 isa hajAra ceAjananA che. pUrva pazcimanA bhadrazAlavananA AyAma-44000 cuMmALIsa hajAra ceAjananA
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprAptisUtre 318 sahasrANi 64594, etatpramANaM jambUdvIpavistArAcchodhyate / tatazca zepaM jAtam-35406 paDuttaracatuHzatAdhika paJcatriMzatsahasrANi, ekaikasmin dakSiNe uttare vA bhAge poDaza vijayAH santi, tataH poDazabhi bhAMge hRte 35406 - 16= 2213 labdhAni kizcinyUnatrayodazAdhika dvAviMzati zatAni, trayodazasya yojanasya poDazacaturdazabhAgarUpatvAt, etAvAneva ekaikasya vijayasya vistAro'sti / ayaM ca kacchavijayo bharatavad vaivADhayaparvatena dvidhA vibhakta iti dvidhAvibhAjakaM vaitADhayaM varNayitumAha-'kacchassa NaM' ityAdi-kacchasya khalu 'vijayassa' vijayasya 'bahumajjhadesabhAe' vahumadhyadezabhAge-atyantamadhyadezabhAge 'etya atra-atrAntare 'Na' khalla 'veyaddhe' vaitADhayaH 'NAma' nAma 'pancae' parvataH 'paNNatte' prajJaptaH, 'je NaM' yaH khalu 'kacchaM vijaya kacchaM vijayam 'duhA' dvidhA 'vibhayamANe 2 vibhajamAnaH 2 vibhaktaM kurvANaH 2 'ciTTai' tiSThati, vibhAgaprakAramAha-'taM jahA' tadyathA-'dAhiNaddhakancha' dakSiNAIkacchaM 'ca' ca 'uttaraddhakacchaMceti' uttarArddhakacchaMceti kacchadvayaM vibhajamAno vaitADhanyaparvatastiSThatIti 64594 yojana hai| yaha pramANa jaMbUdvIpa ke vistAra se zodhita kiyA jAtA hai| usameM se zeSa paitIsa hajAra cAraso cha 35406 yojana hotA hai| dakSiNa athavA uttara kI ora solaha vijaya hote haiM / usakA sola se bhAga karane para kucha kama cAvIsaso teraha prApta hote haiN| terahaveM yojana ke solahave yA caudahaveM bhAgarUpa hone se itanA hI eka eka vijaya kA vistAra hotA hai| ___ yaha kacchavijaya bharata ke jaisA vaitADhaya parvata se do bhAga meM vibhakta huA hai ataH do bhAga meM vibhakta karane vAlA vaitADhaya parvata kA varNana karane ke uddezya se kahate haiM-'kacchassa NaM vijayassa' kaccha vijaya ke 'yahumajhadesabhAe' ThIka madhyabhAga meM 'esthaNaM' yahAM para 'veyaDreNAmaM pavae paNNatta' vaitADhaya nAmakA parvata kahA hai| 'jeNa' joki 'kacchaM vijayaM kaccha vijaya ko 'duhA vibhaghamANe2' dobhAga meM vibhakta karatA huA ciTThaI' sthita hai| 'taMjahA' vibhakta che. e badhAne meLavavAthI 64594 cosaTha hajAra pAMcase corANu jana thAya che. A pramANa jaMbadvIpanA viratArathI rodhita karavAmAM Ave che. temAMthI bAkInA 35406 pAMtrIsa hajAra cArase cha jana thAya che. dakSiNa ane uttaranI tarapha soLa vijya heya che. tene seLathI bhAgavAthI kaMIka ochA 2213 bAvIsa se tera prApta thAya che. teramA jananA seLamAM agara codamAM bhAga rUpe hovAthI eTaleja eka eka vijayane vistAra hoya che. A kaccha vijaya bhAratanI jema vaitADhaya parvatathI be bhAgamAM vaheMcAyela che. tethI be bhAgamAM alaga karanAra vaitADhaya parvatanuM varNana karavAnA uddezathI sUtrakAra kahe che'kcchss NaM vijayassa' 427 viyanA 'bahamajhadesabhAe' bharAbhara madhya bhAgamA 'ettha NaM' mahI yA 'veyaDhe NAmaM pavvae paNNatte' vaitAdayanAmanAta DeTa cha. 'je Na 32 kaccha vijaya' 427 viyara 'duhA vibhayamANe 21 me mAmA payAra 'ciTaI' sthita . 'taM jahA' mA 42vAnA prahAra mA prabhArI cha. 'dAhiNaddhakacchaM ca' kSidha .
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU. 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 319 pUrveNAnvayaH / ca zabdadvayamubhayoH kacchayoH samakakSatA sUcanArtham / dakSiNArddhakacchaH kutrAstIti pRcchannAha-'kahi NaM bhaMte' ityAdi-kva khalu bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'dAhiNaddhakacche NAmaM vijae' dakSiNArddhakaccho nAma vijayaH 'paNNatte' prajJaptaH ?, iti prazne bhagavAnAha-'goyamA!' gautama ! 'veyaddhassa' vaitADhayassa 'pancayassa' parvatasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'sIyAe' sItAyAH-sItAbhidhAnAyA: 'mahANaIe' mahAnadyAH 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi-'cittakUDassa' citrakUTasya-citrakUTanAmakasya 'vakkhArapavvassa' vakSaskAraparvatasya 'paJcatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'ettha' atraatrAntare 'Na' khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'dAhiNaddhakacche NAmaM vijae' dakSiNAIkaccho nAma vijayaH 'paNNatte' prajJaptaH, sa ca kIdRzaH ? ityapekSAyAmAha-'uttaradAhiNAyae' uttaradakSiNAyata:-uttara-dakSiNayordizorAyata:-dIrghaH, 'pAINapaDINavitthiNNe' prAcInapratIcInavistIrNa:-pUrvapazcimadizo vistArayuktaH, 'aTTa' aSTa kA prakAra isa prakAra hai-'dAhiNaddhakacchaMca' dakSiNArddhakaccha evaM 'uttarakacchaMca' uttarArddha kaccha aise do kaccha ke vibhAga karane vAlA vaitADhaya parvata hai / 'kahiNaMbhate ! jaMbUddIve dIve he bhagavan ! jaMbU dvIpa nAma ke dvIpa meM kahAM para 'mahAvidehevAse' mahAvideha kSetra meM 'dAhiNaddhakacche NAmaM vijae' dakSiNArdhakaccha nAma kA vijaya 'paNNatte' kahA hai ? isa prazna ke uttara meM zrI mahAvIra prabhu kahate haiM'goyamA !' he gautama ! 'veyaddhassa pavvayassa' vaitADhaya parvata kI 'dAhiNaNaM' dakSiNa dizA meM 'sIyAe mahANaIe' sItA mahAnadI kI 'uttareNa', uttara dizA meM 'cittakUDassa' citrakUTa nAma ke vakkhArapatrayassa' vakSaskAra parvata ke 'paccatthimeNaM' pazcima dizA meM ettharNa' yahAM para jaMvRddIve dIve' jaMbU dvIpa nAma ke dvIpa ke 'mahA videhe vAse' mahAvideha kSetra meM 'dAhiNakacche NAmaM vijae' dakSiNArddha kaccha nAma kA vijaya 'paNNatte' kahA hai / vaha 'uttara dAhiNAyae' uttara dakSiNa dizA meM laMbA hai / 'pAINapaDINavitthiNe' pUrva pazcima dizA meM vistAra vAlA hai 'aTThamana 'uttaraddhakacchaM ca' uttarA 427 ko zate me bhAbhA 427 viyana nyAsa 4212 vaitAdaya pati cha. 'kahiNaM bhaMte ! jabuddIve dIve' bhagavan dIpa nAmanA dvIpamA 4yAM mA 'mahAvidehe vAse' mahAviDa kSetramA 'dAhiNaddhakacche NAma vijae' hakSiA 427 nAmanu piya 'paNNatte' 4 cha 1 2 prazna uttaramA mahAvIra prasuzrI 49 cha-'goyamA ! gautama ! 'veyaddhassa pavvayassa' vaitAdaya patanI 'dAhiNeNaM' ikSiNa hizAma sIyAe mahANaIe' siit| mahAnahInI 'uttareNaM' uttara dizAmA 'cittakUDassa' mitra dUTa nAmanA 'vakkhArapavvayassa' pakSAra patanI 'paccatyimeNaM' pazcimamA 'ettha Na' hayAM 'jabudIve dIve' dvIpa nAmanA dIpanA 'mahAvidehe vAse' bhaviDa kSetramA 'dAhiNakacche NAma vijae' kSiA 427 nAmanu vizya 'paNNatte' 43sa cha, te vinya
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 jambUdvIpaprAptisUtra 'joyaNasahassAI yojanasahasrANi 'doNi' dve 'ya' ca egasattare' ekasaptati 'joyaNasaeM yojanazate 'ekka' eka 'ca' ca 'egRNavIsabhAga' ekonaviMzatibhAgaM 'joyaNassa' yojanasya 'AyAmeNaM' AyAmena-dairyeNa 'do' dve 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'doNi' dve 'ya' ca 'terasuttare' trayodazottare-trayodazAdhike 'joyaNasae' yojanazate 'kiMcivisesaNe' kizidvizepone-kizcinyUne 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa, ityAyAma-viSkambhAbhyAM tamu. ktvA saMsthA nenAha-'paliyaMkasaMThANasaMThie' palyaGkasaMsthAnasaMsthitaH-paryaGkAkAreNa saMsthitaH / athAsyAkArabhAvapratyaktAraM praznottarAmyAmAha-'dAhiNaddhakacchassa' ityAdi-dakSiNArddhakacchasya 'NaM' khalu 'vijayassa' vijayasya 'kairisae' kIdRzaka:-kIdRzaH 'AyArabhAvapaDoyAre' AkArabhAvapratyavatAra:-tatrA''kAra:-svarUpam bhAvAH-pRthivIvakSaskArAdayastadantargatAH padAjoyaNasaharasAI ATha hajAra yojana 'doNiya egasattare joyaNasae' do hajAra ekaso ikahattara yojana 'ekaca eka 'egUNavIsahabhAga' unnIsavAM bhAga 'joya. Nasla' yojana kA 'AyAmeNaM' laMbAi se 'do joyaNasahassAI' do hajAra yojana 'doNNi' do 'terasuttare' teraha adhika 'joyaNasae' yojana zata arthAt doso teraha yojana se 'kiMci vikhesUNe kucha kama 'vikkhaMbheNaM' vistAra se hai| isa prakAra AyAma viSkaMbha se varNana karake usakA saMsthAna kahate haiM-'pali yaMkasaMThANasaMThie' paryakAkAra se sthita hai| aba isakA AkAra bhAva pratyavatAra praznottara bArA kahate haiM-'dAhiNaddha kacchassa NaM' dakSiNAIkaccha 'vijayassa' vijaya kA 'kerisae' kisa prakAra kA 'AyArabhAvapaDoyAre' AkAra bhAva pratyavanAra AkAra arthAt svarUpa bhAva mAne pRthivI vakSaskArAdi usake antargata padArtha sohI kahA hai pratyavatAra mAne prakaTI'uttara dAhiNAyae' uttara dakSiNa dizAma sAMbhucha. 'pAINapaINavitthiNNe' pUrva pazcima zima vistRta cha. 'aTTa joyaNasahassAI' mA8 6002 yorana doNiya egasattare joyaNasae' mahatara geso chAte2 yona 'ekkaM ca' me4 yojanA 'egUNavIsaibhAga' bhAgazIsamA lAsa 'joyaNassa' yojanA 'AyAmeNaM' mAthI 'do joyaNasahassAI' 2 m2 yona 'doNiya' ase 'terasuttare' te2 joyaNasae' yozanazata arthAt mA te2 yonI 'ki ci visesaNe' 444 4ma 'vikkhaMbheNaM' vistArathI che. zata mAyAma vijayI pana 4zana tanu sasthAna matAve che.-'paliyaMka saMThANasaMThie' 5542thI sthita che. ve tanA mA2 mA pratyavatAra praznottare dvArA 49 che. 'dAhiNaddhakacchassa gaM' hakSiA 42chana'vijayassa' viyanu 'kerisae' 4yA prA2nA 'AyArabhAvapaDoyAre' AkAra bhAva pratyavatAra AkAra eTale svarUpa bhAva eTale pRthivI vakSaskArAdi tenA aMtagata padArtha, pratyavatAra eTale prakaTI bhAva "ttei kahela che? A praznanA uttaramAM zrI
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU. 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 321 rthAH, tadyuktaH pratyavatAra:-prakaTIbhAvaH, 'paNNatte' prajJaptaH ? iti prazne bhagavAnAha-'goyamA !' gautama ! asya dakSiNAIkacchavijayasya 'bahusamaramaNijje' vahusamaramaNIyaH atyanta samo'ta eva ramaNIyaH manoharaH 'bhUmibhAge' bhUmibhAgaH' 'paNNatte' prajJaptaH, tasya varNanaM sUcayitumAha'taM jahA' tadyathA 'jAva kittimehiM ceva akittimehiM ceva' yAvata kRtrimaizcaiva akRtrimaizcaiva atra yAvatpadena 'AliMgapukkherai vA' ityArabhya kRtrimaizcaivAkRtrimaizcaiva maNibhistRNaizcopazobhita iti paryanto varNako grAhyaH, saca paSThasUtrAdavagantavyaH, granthavistarabhayAdatra nopanyasyate / adhunA'tra vAstavyAnAM manuSyANAmAkArabhAvapratyavatAraM praznottarAbhyAmAha-'pAhiNakacche' ityAdidakSiNArddhakacche prAgukta svarUpe 'Na' khalu 'bhaMte !' bhadanta ! 'vijae' vijaye 'ganuyANaM' manujAnAM manuSyANAM 'kerisae' kIdRzakaH kIdRzaH 'AyArabhAvapaDoyAre' AkArabhAvapratyavatAra:tatrAkAraH svarUpam bhAvAH tadantargatAH saMhananAdayaH padArthAH tadubhayasa hitaH pratyavatAraH prAdubhAva 'paNNatte' kahA hai ? isa prazna ke uttara meM zrInahAvIra prabhuzrI kahate haiM'goyamA' he gautama ! isa dakSiNAI kaccha vijaya kA 'bahusamaramaNijjo' atyanta samahone se ramaNIya 'bhUmibhAge' bhUmibhAga 'paNNatte' kahA hai| usakA varNana sUcanArtha kahate haiM 'taM jahA' jo isa prakAra hai 'jagAva kittimehi ceva akittimehiM . ceva' yAvatU kRtrima athavA akRtrima yahAM dhAvatpadase 'AliMga pukkhare ivA' aliMgapuSkara ke kathana se prAraMbha kara ke kRtrima athavA akRtrima maNi evaM tRNoM, se upazobhita isa kathana paryanta kA varNana karalenA cAhie vaha varNana chaThe sUtra se samajhaleveM graMtha ke vistAra bhaya se yahAM punaH pradarzita nahIM kiyA hai| ' aba dakSiNArddha kaccha meM nivAsa karanevAle manuSyoM ke AkArabhAva pratyavatAra praznottara dvArA kahate haiM-'dAhiNaddhakacche' ityAdi pUrvokta dakSiNA kaccha meM 'NaM bhaMte !' he bhagavan 'vijae' vijaya meM 'maNuyANaM manuSyoM ke 'kerilae' kisa bhalApIra prabhuzrI 4 cha 'goyamA / / gautama ! ma kSiA 427 viyanA 'bahusamaramaNijje' satyata samahApAthI ramaNIya mev| 'bhUmibhAge' bhUmimA 'paNNatte' sa che. tenu vana sUcanA 33 mata che. 'taM jahA' 2 mA prabhArI cha. 'jAva kittimehi ceva akittimehi ceva' yAta trima athavA matrima mayAM yAvat 54thI 'aaliNgpukkhrephuvA AliMga puSkaranA kathanathI AraMbha karIne kRtrima athavA atri ma iane taNAthI zobhAyamAna A kathana paryantanuM saghaLuM varNana karI levuM te varNana chaThThA sUtramAMthI samajI levuM. pustakanA vistArabhayathI ahIMyAM te punaH batAvela nathI. ' have dakSiNa kacchamAM vasanArA manuSyanA AkAra bhAva ane pratyavatAra praznottara dvArA pragaTa 42 cha.-'dAhiNaddhakacche' tyA prati kSiA 427mA 'NaM, bhaMte ! 10 bhagavan, "vijae' vinyamA 'maNuyANaM' bhanuSyAnA 'kerisae' 32 'AyArabhAvapar3o ja041
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 - - jambUdvIpaprAptisUtre bhIvaH 'paNNatte ?' prajJaptaH, iti prazne bhagavAnAha-'goyamA ! gautama ! 'tesiM' tepAM dakSiNArddha vijayotpannAnAM 'Na' khalu 'maNuyANaM' manujAnAM 'chabihe' paividhaM 'saMghayaNa' saMhananam-asthisaMcayaH tat 'pavidhaM-vajraRpabhanArAca 1 RSabhanArAca 2 nArAca 3 arddhanArAca 4 kIlikA 5 sevAta 6 bhedAt 'jAva' yAvat-atra yAvatpadena 'chabihe saMThANe paMcavaNusayAI uddhaM ucceteNaM jahaNNeNaM aMtomuhutaM ukkoseNaM pucakoDIAuyaM pAleMti pAlettA appegaiyA NirayagAmI jAva appegaiyA sijhaMti bujhaMti muccaMti pariNinyAyati' iti sAhyam enacchAyA-'par3a. vidhaM saMsthAna pazcadhanuH zatAni Urdhvaguccatvena jaghanyena antarmuharttam utkarpaNa pUrvakoTayAyuH pAyalanti pAlayitvA apyekake nirayagAminaH yAvat apyekake siddhayanti budhyante mucyante parinirvAnti' iti 'savvadukkhANamaMta' sarvadukkhAnAmantaM 'kareMti' kurvanti epAM vyAkhyA prakAra kA AyArabhAvapaDoyAre' AkArabhAva pratyavatAra AkAra mAne svarUpa bhAva-antargata bhAva arthAt saMhananAdi padArtha una donoM ke sAtha pratyavatAraprAdurbhAva 'paNNatte ?' kahA hai ? isa prazna ke uttara meM bhagavAna kahate haiM-'goyamA !' he gautama ! 'tesiM' usa dakSiNAI vijaya meM utpanna hue 'NaM maNuyANAM' manuSyoM ke 'chabihe' chaha prakAra kA 'saMvayaNe' saMhanana arthAt asthisaMcaya-vaha chaprakAra vajraRSabhanArAca1, RSabhanArAcara, nArAca3, arddhanAraNaM 4, kIlikA 5, sevAta 6, ke bhada se haiM 'jAva' yAvat yahAM yAvatpada se 'chavihe saMThANe paMca dhaNusayAI uddhaM uccatte NaM jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukoleNaM puncakoDI AuthaM pAleMti pAlettA appegaiyA nirayagAmI jAva appegaiyA lijhaMti bujhaMti muJcati pariNinyAyaMti' ina padoM kA saMgraha huvA hai| isa kA artha isa prakAra hai-cha prakAra kA saMsthAna hai, pAMcaso dhanuSa ke UMce hai, jaghanya se antarmuhUrta kI evaM utkRSTa se pUrvakoTi kI AyuvAle haiM Ayu ke kSaya hone para kitaneka mokSagAmI hote haiM yAvatU kitaneka siddha, vuddha evaM mukta hote hue parinirvANa ko prApna kara ke 'savva duHkhANamaMtaM yAre mA2 mA bhane pratyaktA2 arthAt mA42 me 2135 mAra gaTa matagata mA arthAt sahananA pahA pratyavatAra-prAdurbhAva 'paNNatte' 4usa cha ? 2mA praznanA VAmamA prabhuzrI 43 --'goyamA !' gautama ! 'tesiM' the kSiA niyamA atpanna thayesA 'NaM maNuyANaM' bhanuSyAnA 'chabihe' 7 prAranA 'saMghayaNe sahanana arthAt masthi saMcaya che. te cha prakAra A pramANe che-vAtrakaSabhanArA 1, bASabhanArAga 2, nArAca 3, manArAya 4, sipa, sevAta 4nA methI cha. 'jAva' yAvat mADI yAM yAvatpathI 'chabihe saMThANe paMcadhaNusayAI uddhaM uccatteMNa jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvakoDI AuyaM pAleti pAlettA appegayA nirayagAmI jAva appegaIyA sijhaMti, muccaMtti, pariNibvAyati' mA phne| saMgraha thayela che. Ane artha A pramANe che-cha prakAranA saMsthAna che. pAMcase dhanuSa jeTalA uMcA che. jaghanyathI antarmuhUrtanI ane utkRSTathI pUrva keTinuM AyuSya che. Ayuno
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAziphA TIkA-caturthavakSaskAraH s. 26 vibhAgamukhema kacchavijayanirUpaNam 323 caikAdazasUtrAd bodhyA / enaM cAsya karmabhUmirUpatvaM nirNItam athAsya sImAkArI vaitADhayaparvataH kutrAstrIti pRcchati-'kahi NaM' ityAdi kva khalu bhaMte ! bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'kacche' kacche 'vijae' vijaye 'ceyaddhe' vaitAdayaH 'gAma' nAma 'padhae !' parvataH ? prajJapta iti zeSaH, iti prazne bhagavAnAha'goyamA!' gautama ! 'dAhiNaddhakacchavijayassa' dakSiNArddha kacchavijayasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena dakSiNadizi 'cittakUDassa' citrakUTasya parvatasya 'paJcatthimeNa' pazcimena pazcimadizi 'mAlavaMtassa' mAlyavataH mAlyavanAmakasya 'vakkhArapabvayassA vakSaskAraparvatasya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'etya' atra-atrAntare 'Na' khalu 'kacche vijae' kacche vijaye 'veyaddho NAma' kareM ti samasta duHkhoM kA anta-pAra karate haiM / isa kI samagra vyAkhyA gyArahaveM sUtra se samajhaleveM / isa prakAra isa kA karmabhUmirUpa nirUpita kiyA hai| ___aba sImAkArI vaitADhaya parvata kahAM para hai ? isa viSaya kI gautamasvAmI pRcchA karate haiM-'kahi NaM bhaMte ! he bhagavana kahAM para 'jaMbuddIve dIve' jaMbUdvIpa nAma ke DIpa meM 'mahAvidehe vAse' mahAvidehakSetra meM 'kacche vijae' kacchanAma kA vijaya meM 'veyaddhe' vaitADhya 'NAma' nAmakA 'pavae' parvata kahA hai ? isa prazna ke uttara meM zrI mahAvIra prabhu kahate haiM-'goyamA !' he gautama 'dAhiNaddha kacchavijayassa' dakSiNAI kacchavijaya kI 'dAhiNeNaM dakSiNa dizA meM 'cittakUDassa' citrakUTa parvata kI 'paccatthimeNaM' pazcimadizA meM 'mAlavaMtassa' mAlyavAna nAma ke 'vakkhArapavvayassa' vakSaskAra parvata kI 'purasthimeNaM pUrvadizA meM 'ettha' yahAM para 'Na' nizcita 'kacche vijae' kacchavijaya meM 'veyaddho NAma pavvae' vaitADhaya nAma kA parvata 'paNNatte' kahA hai 'taM jahA' vaha parvata kaisA hai ? so kahate haiNkSaya thavAthI keTalAka mokSagAmI thAya che. yAvat keTalAka siddha, buddha, ane mukta thaIne pAnAne Asa 4zana 'saba dukkhANamaMtaM kareMti' sapA mAno zata-pA2 43 che. AnI tamAma vyAkhyA agIyAramAM sUtramAMthI samajI levI. A rIte AmanuM karmabhUmi rUpa nirUpaNa karela che. - have sImAkArI vaitADhaya parvata kyAM Avela che? A viSaya saMbaMdhI gautamasvAmI prazna 43 2.-'kahiNaM bhaMte !' magavan ! 4yAM mA 'jaMbuddIve dIve' madIya nAmanA dvIpamA 'mahAvidehe vAse' mahAvi kSetramA 'kacche vijae' 427 nAmanAvinyamA 'veyaddhe' vaitaDhiya ' 'NAma' nAmana 'pavvae' 5 ta 4 cha ? yA prazna uttaramA mahAvIra prabhuzrI 4. cha.-'goyamA !' gautama ! 'dAhiNaddha kacchavinayasa' kSiA 427 viyanA 'dAhiNeNaM kSiya hazAmA 'cittakUDassa' citrakUTa - tanI 'paccatthimeNa' pazcima dizAmA 'mAlavaMtassa' mAdhyavAn nAmanA 'vanakhArapavvayassa' 1622 5'tanI 'purathime gaM' pU zAmA 'etthaNaM' yA PRIL 'kacche vijae' 427
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 jambUdvIpaprAptisUtra pavvae' vaitAtyo nAma parvataH 'paNNatte' prajJaptaH taM jahA' tayathA-kvacidetatpATho nAsti, saca kIdRzaH ? iti jijJAsAyAmAha-'pAINapaDINAyae' prAcInapratIcInAyata:-pUrvapazcimadizo dIrghaH 'udINadAhiNavisthiNNe' udIcInadakSiNa vistIrNaH-uttaradakSiNadizo viratArayuktaH 'duhA' dvidhA 'vakkhArapavvae' vakSaskAraparvatau 'puDhe' spRSTaH spRSTavAn atra spRz dhAtoH katarikta pratyayastena karmaNi dvitIyA, etadeva spaSTIkaroti 'purasthimillAe' paurastyayA pUrva digbhavayA 'koDIe' koTayA-agrabhAgena 'jAva' yAvat yAvatpadena-'purathimillaM vakkhArapavyayaM paccathimillAe koDIe paccasthimillaM vakkhArapabvayaM' iti samAdyam etacchAyA-'paurastyaM vakSaskAraparvata pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM vakSaskAraparvatam' iti, etadvayAkhyA sugamA, etAbhyAM (dohi vi) dvAbhyAmapi koTIbhyAM pUrvoktau paurastyapAzcAtyo citrakUTamAlyavantau vakSaskAraparvatau (puDhe) spRSTaH spRSTavAna evaM saH (bharahaveyaddhasarisae) bharatavaitADhayasadRzakA bharatavarpavartivaitADhayavat rajatamayatvAdrucakasaMsthAnasaMsthitatvAcca bodhyaH (NavaraM) navaraM-kevalam (do vAhAo) dve vAhe (jIvA) jIvA (dhaNupuTaM ca) dhanuppRSThaM caitadvastutrayaM (Na kAyabdha) na 'pAINapaDINAyae' pUrva eva pazcimadizA meM vaha laMbA hai| 'udINa dAhiNavidhiNNe' uttara evaM dakSiNa dizA meM vistAra yukta hai / 'duhA' donoM tarapha 'vakkhArapanvae' vakSaskAra parvata 'puTo' spRSTaH spRSTa hai' 'purathimillAe' pUrvadizAsaMbaMdhI 'koDIe' koTI le 'jAva' yAvat 'purathimillaM vakkhArapavyayaM' pUrvadizA ke vakSaskAra parvata ko 'paccasthinillAe koDIe' pazcimadizA saMbaMdhI koTI se 'paccathimillaM vakkhArapavayaM' pazcimadizA ke vakSaskAra parvata ko isa prakAra ye 'dohi vi' donoM koTI se pUrvapazcima ke citrakUTa evaM mAlyavanta vakSaskAra parvata 'puDhe' spRSTa hai| isa prakAra vaha "bharaha veyaddhasarisae' bharata vaitADhaya ke samAna arthAt bharata vasthita vaitADhaya ke sadRza-arthAt rajatamaya evaM rucaka saMsthAna meM saMsthita hone se samajhaleveM / 'NavaraM' kevala 'do vAhAo' do vAhA 'jIvA' vizyamA 'veyaddhe NAmaM pavvae' vaitAdaya nAbhana ta 'paNNatte' 43sa che. 'taM jahA' to cha 1 me matAve che. 'pAINapaDINAyae' pUrva mane pazcima zAma ta eimA cha. 'udINadAhiNavitthiNNe' uttara mana dakSi hizAma vistArapANI che. 'duhA' bhanne ta25 'vakkhArapabvae' pakSA2 'ta 'puDhe' pachi 'purathimillAe' pUrva saMdhI 'koDIe' DIthI 'jAva' yAvat 'purathimillaM vakkhArapavvayaM' pU zAnA 1942 patana 'paccasthimillAe koDIe' pazcima dizA samadhI TIthI 'paccatthimillaM vakkhArapavvayaM' pazcima sana 164 / 2 tine me zate the 'dohivi' pUrva pazcima manna thI arthAta triTa mane mAlyavAn 1942 tine 'puDhe' 250 cha. mA zate te. 'bharahaveyaddha sarisae' sarata bhane vaitAdaya pavato sara sarale ratnabhaya bhane 334 sthAnamA sthita pAthI tabha sabha de NavaraM paNa do vAhAo' meM pArA 'jIvA' 7 'dhaNu
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 325 kartavyam-na varNanIyam tyAjyam avanakSetravartitvAt lamvabhAgazca na bharatavaitAdayavadityAha(vijayavikkhaMbhasarise) vijayaviSkambhasadRzaH-vijayasya-kacchAdirUpasya yo viSkambha:vistAraH kiJcinyUnatrayodazAdhika dvAviMzatizatayojanarUpastena sadRzaH-tulyaH (AyAmeNaM) AyAmena-dairyeNa ayambhAva:-kacchAdivijayasya yo viStambhabhAgaH so'sya vaitADhayasyAsya yAmabhAga iti, (vikkhaMbho) viSkambhA-vistAraH (uccattaM) uccatvam (uvveha) udvedhaHbhUmipravezazcaite (taheva) tathaiva-bharatavaitADhayavadeva vodhyAH, tatra-viSkambhaH paJcAzadyojanAtmakaH, uccatvaM paJcaviMzatiyojanarUpam udvedhazca-paJcaviMzatikrozalakSaNo bharatavaitADhanyasya yathA (taheva) tathaiva asya vaitADhayasyApi, (ca) ca-punaH (vijjAharAbhiogaseDhIo) vidyAdharA''bhiyogyazreNyau-vidyAdharANAmAbhiyogyAnAM ca zreNyo tatra-vidyAdharazreNyau prathamadazayojanAnantaraM (taheva) tathaiva bharatavarSavativaitADhayavadeva bodhye (NavaraM) navaraM kevalama vizeSo'yam jIvA 'dhaNupuDheca' dhanuSpRSTha ye tInoM 'Na kAyavvaM na kahe avakrakSetravarti hone se pUrvokta tInoM avaktavya hai| isa kA dIrghabhAga bharata evaM vaitADhaya ke sahaza nahIM hai / 'vijayavikkhaMbhasarise' kacchAdi vijaya kA jo vistAra arthAt kucha kama bAvIsaso teraha 2213 yojana 225 usake lamAna 'AyAmeNaM' dIrghatA se isa kathana kA bhAva yaha hai kI kacchAdi vijaya kA jo viSkambha bhAga hai vaha isa vaitADhaya kA AyAma bhAga arthAt dIrgha bhAga hai 'vikkhaMbho' viSkaMbha-vistAra 'uccattaM' uccatva 'uvveho' udvedha bhUmi ke antargata bhAga ye saba taheva' bharata evaM vaitADhaya ke samAnahIM samajhaleveM, usameM viSkaMbha pacAsa yojanAtmaka evaM uccatva pacIsa yojanAtmaka evaM uchedha pacIsa kozAtmaka bharata vaitADhaya kA jaisA kahA hai 'taheva' usI prakAra isa vaitADhaya parvata kA bhI samajhanA cAhie' 'ca' aura 'vinohara AbhiogaseDhIo' vidyAdhara evaM Abhiyogya devoM kI zreNI usI prakAra kahI hai arthAt vidyAdharoM kI zreNI prathama daza yojana ke puTuMca' dhanuSTa mAtra 'Na kAyavvaM' na 4aa apa kSetrAta pAthI pUrvarita trale 4pAnA nathI. tana mA An A2ta mana vaitAdayAnA vA nathI 'vijayavikkhaMbhasarise' kacchAdi vijayane je vistAra arthAta kaMIka ocho bAvIsa se tera 2113 janarUpa tenI samAna AyAmeNaM' mA cha. mA 4thanamA mApa me che 3-2 viyanAre vi04 mA che. te mA vaitaadyn| mAyAma mAsa meTAuvAko mAcha. 'vikkhaMbhe vistAra 'uccattaM' yA 'uvveho' udveSa arthAt sabhInanI marane se madhu taheva' bharata ane vaitADhya parvatanI sarakhA ja samajI levA. temAM viSka 50 pacAsa ejanAtmaka ane uMcAI pacIsa cejanAtmaka tathA upa paccIsa kezAtmaka (pacIsa gAu jeTalo bharata vaitAdayanAre pramANe 4sa cha. 'taheva' ke pramANe 2 // vaitAdaya patanA paNa sama nase. 'ca' bhane 'vijjAharaAbhiogaseDhIo' vidhAya2 ma mAliyogya
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 jambUdvIpaprajJaptisUtre jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'uttaraddhakacche NAmaM vijae' uttaraddhakacchonAma vijayaH 'paNNace' prajJaptaH ? iti prazne bhagavAnuttaramAha-'goyamA ! gautamaH ! veyaddhassa' vaitAdayasya 'pavyayassa' parvatasya 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi 'NIlavaMtassa' nIlavataH 'vAsaharapaJcayassa' varpadharaparvatasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'mAlavaMtassa' mAlyavataH 'vakkhArapavyayassa' vakSaskAraparvatasya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'cittakUDassa' citrakUTasya 'vakkhArapavyayassa' vakSaskAraparvatasya 'paccarithameNaM' pazcimena-pazcimadizi 'ettha atra-atrAntare 'Na' khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'jAva sijhaMti' yAvat siddhayanti atra yAvatpadena / 'uttaraddhakacche NAmaM vijae paNNatne uttaradAhiNAyae pAINapaDINavitthiNNe aTThajoyaNasahassAI doNiya egasattare joyaNasae ekkaM caM egUNavIsaibhAgaM joyaNassa AyAmeNaM do aba gautamasvAmI kacchavijaya ke viSaya meM prabhu se prazna karate haiM-'kahiNaM' kahAM para "bhate' he bhagavan 'jaMbuddIce dIye jaMbUdIpa nAmaka dvIpameM 'mahAvidehe vAse' mahAvideha varpane 'uttaraddhaya cche NAmaM vijae' uttarArddhakaccha nAmakA vijaya 'paNNatte' kahA hai ? isa prazna ke uttara meM bhagavAn zrI mahAvIra prabhu kahate haiM'goyamA! he gautama ! 'veyaddhassa' vaitADhaya 'pavvayassa' parvata kI 'uttareNaM uttara dizAmeM 'NIlavaMtassa' nIlacAla 'vAmaharapavyayassa' varSadhara parvata kI 'dAhiNeNaM' dakSiNadizA meM 'mAlavaMtassa' mAlyavAn 'vakkhAra pancayassa' vakSaskAra parvata kI 'purasthimeNaM' pUrva dizAmeM 'cittakUDassa' citrakUTa nAma ke 'vakkhAra pavvayassa vakSaskAra parvata kI 'pakacatthimeNaM' pazcima dizAmeM 'ettha' yahAM para 'Na' nizcita 'jaMbuddIve dIve' jaMbudrIpanAmaka dIpameM 'jAva lijhaMti' yAvat siddha hote haiN| yahAM yAvatpada se 'uttaraddhakacche NAmaM vijae paNNatte, 'uttaradAhiNAyae, paINa va gautabhasvAmI 427 viyanA viSayamA prabhune prazna pUche cha 'kahiNaM' 4yAM mANa 'bhaMte / 13 mApan 'jabuhIve dIve' yUdrI5 nAma nadImA 'mahAvidehe vAse' mAvi varSabhA 'uttaraddhakacche NAmaM vijae' (tarA 427 nAmanu vilaya 'paNNatte' 4 cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 49 cha-'goyamA gautama ! 'veyaddhassa' vaitAdaya 'pavayarasa' patanI 'uttareNaM' uttara dizAmA 'NIcaMtassa' nAsavAna 'vAsaharapabbayassa' 52 tinI 'dAhiNeNaM' kSi zAma 'mAlavaMtassa' bhAsyavAn "vakkhArapavvayassa' pakSA2 patanI 'puratyimeNa' pUrva ziAmA 'cittakUDasma' yi nAmanA 'vakkhArapavyayassa' pakSA2 %tanI 'paccasthimeNaM' pazcima Hi 'etthaNaM' mI mA 'javuddIve dIve' dIpanAranA dvIpamA 'jAva sijmaMti' yAvat siddha thAya che. yA yAvatpathI 'uttarakacche NAma vijae paNNatte, uttara dAhiNAyae pAINapaDINavitthiNNe, aTTa joyaNa sahassAI doNNiya egamanare joyaNasae ekaM ca egUNavIsaI bhAgaM joyaNassa AyAmeNaM do joyaNasahassAI
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturtha vakSaskAraH sU .26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 329 joyaNasahassAI doNNi ya terasuttare joyaNasae kiMcivisekhaNe vikkhaMbheNaM paliyaMkasaMThANasaMThie, uttaraddhakacchassa NaM bhaMte ! vijayarasa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNate ? goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte taM jahA kittime hi ceva akittimehi ceva jAva uvasobhie, uttaraddhakacche NaM bhaMte / vijae maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ?, goyamA ! tesi NaM maNuyANaM chavihe saMghayaNe jAva bahUI vAsAI pAleMti pAlittA appegaiyA NiyaragAmI appegaiyA tiriyagAmI appegaiyA maNuyagAmI appegaiyA devagAmI appegaiyA' itiparyantapadasaGgraho bodhyaH, etacchAyA'thI sugamau sijhaMtItyupalakSaNaM tena 'vujhaMti, muccaMti, pariNivvAyaMti, sannadukkhANamaMtaM kareMti, ityeSAM saGgrahaH etadvanyAkhyA caikAdazasUtrAd grAhyA / evaM dakSiNArddhakacchavad' bodhyam etadeva sucayitumAha-'taheva NeyavvaM savvaM tathaiva netavyaM sarvamiti tathaiva dakSiNAIkacchavadeva sarvam AyAmaviSkambhAdikam netavyaM vodhapathaM prApaNIyaM yodhyamityarthaH, paDINavisthipaNe aha joyaNasahassAI doNiya egasattare joyaNasae ekaMca egUNavIsahabhAgaM joyaNassa AyAmeNaM do joyaNasahassAI doNiya terasuttare joyaNasae kiMci visesUNe vikkhaMbheNaM paliyaMkasaMThANasaMThie, uttaraddhakacchassa NaM bhaMte ! vijayassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatta? goyamA ! bahusama ramaNijje bhUmibhAge paNNatte' taM jahA-kittimehi ceva akiti mehiM ceva jAva uvasobhie, uttaraddhakacche NaM bhaMte ! vijae maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ? goyamA! tesiNaM maNuyANaM chaviheM saMghayaNe jAva bahuI vAsAI pAleti pAlittA appegaiyA girathagAmI appegaiyA tiriyagAmI appegaiyA maNuyagAmI appegaiyA devagAmI appegAiyA' ina padoM kA saMgraha huA hai| ina padoM kA artha sugama hai ataH yahAM nahIM diyA hai / 'sijhaMti' yaha pada upalakSaNa hai ataH 'vujjhati, muccaMti, pariNivAyaMti, savvaduHkhANamaMtaM kareMti, ina padoM ko bhI grahaNa karaleveM / aura saba varNana dakSiNAI kaccha ke varNana ke jaisA doNNi ya terasuttare joyaNasae kiMcivisesUNe vikkhaMbheNa paliyaMkasaMThANasaMThie uttaraddhakacchassa NaM bhaMte ! vijayassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte? goyamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte / taM jahA kittimehiM cetra akittimehiM ceva jAva uvasobhie ! uttaraddhakacche NaM bhaMte ! vijae maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ? goyamA ! tesiNaM maNuyANaM chavihe saMghayaNe jAva bahuiM vAsAI pAleti pAlitA appegaiyA jirayagAmI ApegaDayA tiriyagAmI appegaiyA maNuyagAmI appegaiyA devagAmI appe |iyaa' mA pahAnA saha thy| cha. mA pahanA ma saraNa cha. rathI mahI yA matAvara nathI. 'sijhaMti' mA 5 SekSara che. tethI 'bujhaMti, muccaMti, pariNivvAyaMni savvaduHkhANamaMtaM kareMti' mA padane paNa grahaNa karI levA bIju tamAma varNana dakSiNA kacchanA varNananI jema samajI ve. matAvA bhATe sUtradhAre 'taheva NeyavyaM samya' kSaNadhi 42chn| varNananI sarabhu ja0 42
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 jambUdvIpamAptisUtra athaitadantarvati sindhukuNDaM vivarNayipurAha-'kahi NaM bhaMte !' vatra khalla bhadanta ! 'jaMbu. dIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSa 'uttarakanche vijae' uttarArddhakacche vijaye 'siMdhukuMDe NAmaM kuMDe' sindhukuNDaM nAma kuNDaM 'paNNatta ?' prajJaptaH ?, iti prazne bhagavAnAha-'goyamA !' gautama ! 'mAlavaMtassa' mAlyavataH 'cakavArapavyayassa' vakSaskAraparvatasya 'purathimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'usabhakUDassa' RSabhakUTasya 'paccadhimeNaM' pazcimena pazcimadizi 'NIlavaMtassa' nIlavataH 'vAsaharapavyayassa' varSadharaparvatasya 'dAhiNille' dAkSiNAtye-dakSiNadigbhave 'NitaMve' nitambe-madhyabhAge mekhalArUpe 'ettha' atra atrAntare 'Na' khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'uttarakacchavijae' samajhaleveM, yaha kahane ke lie sUtrakAra ne 'taheva NeyadhvaM sabcha' usI prakAra arthAt dakSiNAIkaccha ke varNana ke sahA saya varNana samajhaleveM yaha pada diyA hai| isakA AyAma viSkaMbha Adi sabavarNana dakSiNAIkaccha ke kathanAnusAra smjhleveN| aba uttarArddha kacchavijaya ke aMtargata siMdhukuMDa kA varNana karane kI icchA se sUtrakAra kahate haiM-'kahi NaM bhaMte ! he bhagavan kahAM para 'jaMbuddIve dIve' jaMbUdvIpa nAma ke dvIpameM 'mahAvidehe vAse' mahAvideha varSameM 'uttaraddhakacche vijae' uttarAIkaccha vijaya meM siMdhukuMDe NAmaM kuDe siMdhukkaDa nAmakA kuMDa 'papaNatta' kahA hai ? isa prazna ke uttara meM mahAvIra prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! he gautama! 'mAlavaMtassa' mAlyavAna nAma ke 'vakkhArapavayasta vakSaskAra parvata kI 'purasthimeNaM' pUrva dizAmeM 'usabhaDassa' RSabhakUTa nAma ke vakSaskAra parvata ke 'paccasthimeNaM' pazcima dizAmeM 'NIlavaMtassa' nIlavaMta 'cAsaharapavayasla' varSadhara parvata ke 'dAhiNille dakSiNadizA ke 'NitaM madhyabhAga meM-megcalArUpa meM 'etthaNaM' yahAM para 'jaMbuddIce dIne jaMbUdvIpa nAma ke dvipameM 'mahAvidehe vAse' mahAvideha tamAma varNana samajI levuM. A pada Apela che. AnA AyAma vidhvaMbhAdi saghaLuM varNana dakSiNA kacchanA varNana pramANe samajI levuM. have uttarArdha kaccha vijayanI aMdara Avela sidhu kuMDanuM varNana karavAnI bhAvanAthI sUtrA2 4 cha-'kahi NaM bhaMte !' magavan 4yAM bhAgaNa 'jaMbuddIve do' 5 nAmanA dvIpamA 'mahAvidehe vAse' bhaviDa varSa bhI 'uraddhakacche vijae' uttarAdha 427 vizyamA 'siMdhukuMDe NAmaM kuMDe' siMdhu' nAmanA 'paNNatte 4 cha 1 mA praznamA uttaramA bhAvIra prasuzrI 4 cha. 'goyamA!' gautama ! 'mAlavaMtassa' mAlyavAn nAmanA 'vakkhArapavvayassa' 1142 'tanI 'purasthimeNaM' pUrva zAma 'usabhakUDassa' RSama chUTa nAmanA 162412 patanI 'paccatthimeNaM' pazcima dizAmA 'NIlavaMtarasa' nasata 'vAsaharapavyayassa' 12 parvatamA 'dAhiNille dakSiNa dizAna "Nitave madhya bhAgamAM-bhemA 35bhA 'ettha NaM mI mAga 'jaMbuddIve dIve' dIpa nAmanA dIpamA 'mahAvidehe vAse' bhAva
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavanaskAraH sU. 26 vibhAgamukhema kacchavijayanirUpaNam 331 uttarArddhaRcchavijaye 'siMdhukuMDaM NAma kuMDaM' sindhukuNDaM nAma kuNDaM 'paNNatte' prajJaptas, tacca 'sarTi' paSTiM 'joyaNANi' yojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa-dairdhya-vistArAbhyAm 'jAva bhavaNaM' yAvad bhavanaM-bhavanaparyantam varNanIyam 'aTuM' artha:-sindhukuNDeti nAmArthaH'rAyahANI' rAjadhAnI 'ya' ca 'NeyanyA' netavyA prApaNIyA bodhyA, lAghavArthamatidezamAha-'bharahasiMdhukuMDa sarisaM savyaM NeyavvaM' bharatasindhukuNDasadRzaM sarva netavyaM bharatavarpayati sindhukuNDavat sarva netavyam jJeyam / tacca kimparyantam ityAha-'jAva' ityAdi-yAvat 'tassa' tasya 'Na' khallu 'siMdhukuMDassa' sindhukuNDasya 'dAhiNilleNaM' dAkSiNAtyena dakSiNadigbhavena 'toraNeNaM' toraNena vahiAreNa 'siMdhumahANaI' sindhumahAnadI 'pavUDhA' pravyUDhA nirgatA 'samANI' satI 'uttaraddha kacchavijayaM' uttarArddhakacchavijayam 'ejjemANI 2' iyaMtI 2 bhUyo bhUyo gacchantI 'sattahi' saptabhiH 'salilAsahassehi' salilAsahastraiH-nadIsahastraiH 'ApUremANI2' ApUryamANA 2 punaH varSameM 'uttarakacchavijae' uttarArddha kacchavijaya meM 'siMdhukuMDe NAmaM kuMDa' sindhukuMDa nAmakA kuMDa 'paNNatte' kahA hai| vaha siMdhukuMDa 'sAhisAiTha 60 'joyaNANi' yojana 'AyAmavikhaMbheNaM' laMbAI coDAI se kahA hai 'jAva bhavaNaM' yAvatU bhavana ke varNana paryanta kA varNana karaleveM 'ahaM' siMdhukuMDa ke nAmArtha 'rAyahANI' usakI rAjadhAnI 'ya' evaM 'NeyavA' saba varNana samajhaleveM isa varNa ko saMkSepa karane ke hetu se atideza dvArA sUtrakAra kahate haiM- bharahasiMdhu kuMDa. sarisaM savvaM NeyavaM' bharatakuDa ke varNana ke samAna samagra varNana smjhleveN| vaha varNana yahAM kahAMtaka kA grAhya hai ? isa ke lie kahate haiM 'jAva' ityAdi yAvat 'tassa NaM' utta 'siMyukuDasta' siMdhukuMDa ki 'dAhiNilleNaM' dakSiNadizA ke 'toraNeNaM' bahiAra se 'siMdhumahANaI' siMdhu mahA nadI 'pavUDhAsamANI' nikalatI huI 'uttaraddhakacchavijayaM' uttarAddha kacchavijaya ko 'ejjamANI2' sparza karatI huI2 sattahiM' sAta 'salilA sahassehi' hajAra nadIyoM se 'ApUrepaSamA 'uttaraddhayacchavijae' uttarAdha 427 vinayabhA 'siMdhukuMDe NAma kuMDa' siMdhu nAmanA hu 'paNNatte' usa cha. me sidhu 'sarddhi' 58 60 'joyaNANi' yona 'AyAma vikkhaMbheNaM' mA pAthI 49sa che. 'jAva bhavaNA yAvat sanana vAna paya tanu na 4rI . 'aTuM' sina nAmA: 'rAyahANIya' yAnI vigaire NeyavvA' sagha varNana sabha de. 2 varNanana sa25 42vAnA tathA mati deza dvArA sUtrA2 49 cha,-'bharahasiMdhukuMDasarisaM savvaM NeyavvaM' maratanA vana pramANe saghaLuM varNana samajI levuM. e varNana ahIMyAM kayAM sudhInuM grahaNa karavAnuM che? se jJAsA nivRtti mATa 43 cha-'jAva' tyAta yAvat 'tassa gaM' se 'siMdhukuMDassa' siMdhu unI 'dAhiNillega' kSaY nizAnA 'toraNeNaM' marithI "siMdhumahANaI sidhu mahAnahI 'pavUDhA samANI' nIjIna 'uttarakacchavijayaM uttarAdha, 527 vinyana 'ejjamANI 2' 25zatA 25zatI 'sattahiM' sAta 'salilAsahassehiM ApUremANI 2 vA vA2 bharatI
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 jambUdvIpaprAptisUtra punaH sampUritA bhavanti 'ahe' adhaHadhobhAge 'timisaguhAe' timisraguhAyAH 'vaiyaddhapavayaM vaitADhayaparvataM 'dAlayittA' dArayitvA 'dAhiNakaccha vijayaM' dakSiNakacchavijayam 'ejjemANI 2' iyaMtI 2 punaH punA, gacchantI 'cohasahi' caturdazagiH 'salilAsahasse hiM' salilAsahastraiH 'samaggA' samagrA-sampUrNA 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'sIyaM' sItAM 'mahANaI' mahAnadI 'samappei' samApnoti rAm-samyaktayA Apnoti gacchati pravizatItibhAvaH, 'siMdhu. mahANaI' sindhumahAnadI 'pavahe' prabahe-samudrapraveze 'ya' ca punaH 'mUle' mRle nirgamasthAne 'ya' ca 'bharahasiMdhusarisA' bharatasindhusadRzI bhAtavarSayati sindhumahAnadIvat 'pamANeNaM' pramANena AyAmaviSkambhAdimAnena ityArabhya 'nAva dohiM vaNarADehiM saMparikkhittA' yAvad dvAbhyAM vanapaNDAbhyAM samparikSiptA pariveSTitA iti paryantaM varNanaM bodhyam / etatsarvaM bharatavarSavarti sindhumahAnadI prakaraNato grAhyam / ___ athottarArddhakacchAntarvati RpabhakUTa parvataM varNayitumAha-'kahi NaM bhaMte !' kva khalu mANI2' bAra bAra pUrita hotI huI 'aho' adho bhAgameM 'timisaguhAe' tamisrA guhAmeM 'veyaddhapavayaM' vaitADhyaparvata ko 'dAlayittA' pAra kara ke 'dAhiNakacchavijayaM' dakSiNadizA ke kacchavijaya ko 'ejamANIra bAra bAra sparzatI huI 'codasahi' caturdaza caudaha 'salilAsahassehiM' 14 hajAra nadIyoM se 'samaggA' sampUrNa hotI huI 'dAhiNeNaM' dakSiNa dizAmeM 'sIyaM 'mahAgaI' sItA mahAnadI ko 'samappeI prApta karatI hai arthAt sItA mahA nadI meM milatI hai / 'siMdhumahANaI' miMdhu mahA nadI 'pavaheya' samudrapraveza meM aura 'mUle' mUla meM arthAt udgamasthAna meM 'ya' aura 'bharaha siMdhusarisA' bharatavarpagata siMdhu mahAnadI ke jaisI 'pamANeNaM' AyAmaviSkabhAdi pramANa se yahAM se Arambha kara 'jAva dohiM vaNasaMDehiM saMparikkhittA' yAvat do vanaSaNDoM se veSTita hotI huI isa kathana paryanta kA sampUrNa varNana samajhaleveM / yaha saya varNana bharata. varSa meM rahI siMdhumahA nadI ke varNanAvasara se smjhleveN| yahI 'ahe' mA lAmA 'timisaguhAe' tibhisAmA 'yaddhapavvayaM vaitAbya patana 'dAlayittA' 52 rIna 'dAhiNakacchavijayaM dakSiA nizAnA 427 viyane 'ejjamANI2' 25zatI 25zatI 'codasahi' yo 'salilAsahassehiM 2 nahIyAthI 'samaggA mAtA marAtI 'dAhiNeNaM' dakSiNa dizAmA 'sIya mahANaI sItA mahAnahIna 'samappei' prAsa 42 cha. arthAt sItA bhaDAnI bhaNe cha. 'siMdhu mahoNaI sidhumahAnahI 'pavaheya' samudra praya zamA bhane 'mUle' bhUmI geTa utpatti sthAnamA 'ya' bhane 'bharahasiMdhu sarisA' marata vAmAM Avela siMdhu mahAnadInA jevI "gSA AyAma viSkabhAdi pramANuthI ahIMthI mAra lIna 'jAva dohiM vaNasaMDehiM saMparikkhittA' yArata me vanapathI vITAtI mA 4thana paryantanuM purepuruM varNana samajI levuM. A badhuM varNana bharatavarSamAM Avela sidhumahA nadInA varNana prasaMgathI samajI levuM
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIphA-caturthavakSaskAraH sU. 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 333 bhadanta ! 'uttaraddhakacchavijae' uttarArddhakacchavijaye 'usabhakUDe NAma RpabhakUTo nAma 'pancae' parvataH 'paNNace ?' prajJaptaH ?, iti prazne bhagavAnAha-'goyamA !' gautama ! 'siMdhukuMDassa' sindhukuNDasya 'purasthigeNaM' paurastyena pUrvadizi 'gaMgAkuMDassa' gaGgAkuNDasya 'paccasthimeNaM' pazcimena pazcimadizi 'NIlavaMtasta' nIlavataH 'vAsaharapabvayassa' varSadharaparvatasya 'dAhiNille' dAkSiNAtye 'NitaMve' nitambe madhyabhAge mekhalAlakSaNe 'ettha' atra anAntare 'Na' khalu 'utta. raddha kacchavijae' uttarAIkacchavijaye 'usaha kUDe' RpabhakkUTaH 'NAma' nAma 'pavae' parvataH 'paNNatte' prajJaptaH, sa ca 'aTTa' aSTa 'joyaNAI' yojanAni 'uddhaM' Urdhvam 'uccatteNaM' uccatvena prajJaptaH 'taM ceva' tadeva ekonaviMzatitamasUtroktottarArddhabharatavarSavartiRSabhakUTaparvatavadeva 'pamANaM' pramANas uccatvodvedhAdimAnaM bodhyam evaM tatratyaH sauM varNako'tra grAhyaH, sa ca ___ aba uttarArddhayaccha ke antarvati RSabhakUTa parvata kA varNana karate huve sUtrakAra kahate haiM-'kahiNaM bhaMte ! he bhagavan kahAM para 'uttarakacchavijaya uttarAIkacchavijaya meM 'usamakUDe nAma RpabhakUTa nAmakA 'pavae' parvana 'paNNatte' kahA hai ? isa prazna ke uttara meM bhagavAna zrI kahate haiM-'goyamA!' he gautama ! 'siMdhuku Dassa siMdhukuMDa kI 'purathimeNaM' pUrvadizA meM 'gaMgAkuDasla' gaMgAkuDa kI 'paccatthimeNaM' pazcima dizA meM 'NIlavaMtasta' nIlavAn 'vAsaharapavyayasta' varSadhara parvata ko 'dAhiNille dakSiNakA ' Nive' mekhalArUA madhyabhAga meM 'etthaNaM' yahAM para 'uttaraddhakacchavijae' uttarArddhayaccha vijaya meM 'usahakUDe' RSabhakUTa 'NAma' nAmakA 'pavyae' parvata 'paNNatte' kahA hai| vaha parvata' aSTu' ATha' joyaNAI' yojana 'uddhaM uccattaNa' Upara kI ora UMcA hai| 'taM ceva unnIsaveM satra meM kahA gayA uttarArddha bharata varSa RSabhakUTa parvata ke kathanAnusAra hI 'pamANaM' pramANa arthAt uccatva udvedha AdimAna jAnanA caahie| isI prakAra RSabhakUTa va uttarA 2chanA bhatAta RSabhaTa patanuna 42ta sUtradhAra 4 cha-'kahi Na bhaMte ! sAvana dhyAM bhAsaNa 'uttaraddhakacchavijae' uttarA 427 vizyamA 'usabhakUDe NAma' RSama chUTa nAbhana 'pavvae' pati 'paNNatte' 4resa cha ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI 4 cha 'goyamA!' gautama ! 'siMdhukuMDassa' sidhu 33nI 'purasthimeNaM pUrva ma. 'gaMgAkuMDassa' unI 'paccasthimeNaM' pazcima dizAmA 'NIlavaMtassa' nAsavAn 'vAsaharapavvayassa' para patanI 'dAhiNile' kSira bhAganA 'NitaMve' madhya bhAgamA 'etthaNaM' mI mAga 'uttaraddhakacchavijae' uttarAdha 427 virayamA 'usahakUDe' aSama dUTa 'NAma' nAmanA 'pavvae' parvata 'paNNatte' 4 . ta 'aTTha' mA 'joyaNAI' yona 'uddhaM uccattaNa' 52nI mAnu yo cha 'taM ceva' maagnniisamAM sUtramAM kahevAmAM Avela uttarArdha bharata varSavati RSabha kUTa parvatanA kathana pramANenuM 'pamANaM' pramANa arthAta yAva, dveSa, vigere bhA5 sama .
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapranaptisUtre kimparyantaH ityAha-jAva rAyahANI' yAvad rAjadhAnI rAjadhAnIvarNakaparyantaH, kintu tatra dakSiNena rAjadhAnI proktA atra tu 'se' sA rAjadhAnI 'NavaraM' kevalaM 'uttareNaM uttareNa uttaradizi 'bhANiyavyA' aNinavyA vaktavyA, anyat sarva tahadena varNanIyamiti / vizeSajijJAsubhirekonaviMzatitamasUtraM nilonIyam / ayaitadantarvatigaGgAkuNDaM vrnnyitumaah-'khinnmNte|' ityAdi kva khalu bhadanta ! 'uttarakacchavinae' uttarArddhakacchavijaye 'gaMgAkuDe' gAkuNDaM 'jAma' nAma 'kuDe' kuNDaM 'paNNate' prajJatam ?, iti prazne bhagavAnAha-'goyamA ! gautama / 'cittakUDassa' citrakUTasya 'yavakhArapabvayarasa' vakSaskAraparvatasya 'paccatthimeNaM' pazcimena pazcimadigi 'usabhavUDassa' RpamakUTasya 'paJcayassa' parvataraya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'NIlavaMtassa' nIlavataH 'vAsaharapavvayassa' varpadharaparvatasya 'dAhiNille' dAkSiNAtye parvata kA samagra varNana yahAM samajhalenA cAhie / vaha varNana kahAM taka kA grahaNa karanA isa ke lie kahate haiM 'jAva rAyahANI' yAvat rAjadhAnI ke varNana paryanta kA sabhI varNana yahAM para samajhaleveM / paraMtu vahAM para rAjadhAnI dakSiNa dizA meM kahI gaI hai, evaM yahAM para 'se' baha rAjadhAnI 'gavaraM' kevala 'uttareNaM' uttara dizAmeM mANiyanvA' kahanI caahie| aura sabhI kathana vahAM ke varNanAnusAra varNita karaleveM / vizeSa jijJAstuoM ko unnIsavAM sUtra dekhalenA caahie| aba usake antarvati gaMgAkuDa kA varNana karane ke hetu se kahate haiM-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi he bhagavan kahA~ para 'uttarakacchavijae' uttarArddhakacchavijaya meM "gaMgAkuDe' gaMgAkuDa 'NAma' nAmakA 'kuDe' kuDa 'paNNatte' kahA hai ? isa prazna ke uttara meM zrI mahAvIra prabhuzrI kahate haiM-'goyamA !' he gautama ! 'citta. dUDassa' citrakUTa 'vakvArapancayAsa' vakSaskAraparvata kI 'paccasthimeNaM' pazcima dizAmeM 'usabhakUDassa' RSabhakUDa 'pavyayasla' parvata kI 'purathimeNaM' pUrvadizAmeM e ja pramANe paNa kUTa parvatanuM saMpUrNa varNana ahIMyAM samajI levuM. te varNana dhyAM sudhAnu ra 429 ? ge bhATe 4 cha-'jAva rAyahANI' yAvat 24pAnI pa rnu badhu varNana ahIMyAM samajI levuM joIe paraMtu tyAM rAjadhAnI dakSiNa dizAmAM kahela che. bhane mahIyA 'se' yAnI 'NavaraM 1 'uttareNaM uttara dizAmA 'bhANiyavvA' 4vI joIe. bIjuM tamAma kathana tyAMnA varNana pramANe varNavI levuM. vizeSa jijJAsuoe ogaNIsamuM sUtra joI levuM joIe. tenI maramAvesa ganAunu parthana 42vAnA ututhI 43 che 'kahiNaM bhaMte !' magavan 4yAM sAraNa 'uttaradvakacchavijae' uttarA 427 vizyamA 'gaMgAkuMDe' gA 'NAma' naamne| 'kuDe' 3 'paNNatte' 4 cha 1 mA prazna uttaramA mahAvIra prabhu zrI / cha-'goyamA !' gautama ! 'cittakUDassa' citraTa 'vakkhArapavyayassa' vRkSa242 tinI paccatyimeNaM' pazcima dizAmA 'usabhakUDassa' RSama chUTa 'pavyayassa' 5vatanI 'purasthimeNaM'
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 26 vibhAgamukhena kacchavijagani rUpaNam 335 'NitaMbe' nitambe madhyabhAge 'ettha' atra atrAntare 'Na' khalu 'uttaraddhakacche' uttarArddhakacche 'gaMgAkuMDe' gaGgAkuNDam 'NAma' nAma 'kuMDe' kuNDa 'paNNatte' prajJaptam tacca 'sarTi paSTiM 'joyaNAI' yojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa-dairghya viratArAzyAm prajJaptam idaM ca 'taheva' tathaiva tadvadeva 'jahA' yathA 'siMdhU' sindhuH-sindhumahAnadI gaGgAmahAnadIvad gaGgAsindhusvarUpavarNanAdhikAre varNitA tadvarNakAMzameva darzayitumAha-'jAva vaNasaMDeNa ya saMparikkhiceti' yAvad vanapaNDena ca samparikSiptA tatra sindhu-prapAtakuNDaM gaGgAprapAtakuNDavadeva varNitaM tadazeSa varNanamihApi vAcyam tathA cAtra gaGgAkuNDaM sindhukuNDavad varNanIyamiti paryavasitam kintu tatra prathamaM gaGgAvarNanaM tataH sindhuvarNanam atra tu vyatyayA, tatkAraNaM ca mAlyavadvakSaskArato vijayaprarUpaNAyAH prakrAntatvena tadAsanAvAt sindhukuNDasya prarUpaNA prathamataH kartu'NIlavaMtasla' nIlacAna 'vAsaharapancayassa' varSadhara parvata kI 'dAhille dakSiNadizA ke 'NitaM madhyabhAga meM "ettharNa yahAM para "uttaraddhakacche uttarAIkaccha kA "gaMgAkuDe, gaMgAkuDa 'NArma' nAmakA 'kuDe' kuDa 'paNNatte' kahA gayA hai| vaha kuDa 'sAhi' sAITha 'joyaNAI' yojana 'AyAvikhaMbheNa laMbAI coDAI se kahA hai / isakA varNana 'taheva' vaisAhI sanajheM ki 'jahA' jisa prakAra "siMdhU siMdhumahA nadI gaMgAmahA nadI ke varNanasamAna gaMgA siMdhusvarUpa varNanAdhikAra meM varNita kiyA hai| usa varNanAMza ko prakaTa karate huve kahate haiM-'jAva vaNasaMDeNa ya saMparikkhittetti' yAvaddhanaSaMDa se parikSipta vahAM para siMdhuprapAtakuDa kA varNana gaMgAprapAtakuMDa ke lazahI kiyA hai, vahIM samagra varNana yahAM para bhI kahalenA caahiye| isa prakAra yahAM para gaMgAkuDa kA varNana siMdhuDa ke sadRzarNita kara lenA yaha nizcita huaa| paraMtu vahAM para pahalA gaMgAkA varNana AyA hai, tadanantara sindhu kA varNana hai| yahAM para vyatyaya hai usakA kAraNa mAlyavAn vakSaskAra pUrvamA 'NIlavaMtassa' nIsavAna 'vAsaharapatragassa' vaSadhara patanI 'dAhiNille dakSiNa zAna 'NitaMve' madhyabhAgamA 'etthaNaM' miDIyo 'uttaraddhakacche' ttarAdha 44 'gaMgAkuMDe' gALUTa 'NAma' nAmanA 'kuDe' ' 'paNNatte' Dasa cha. me 9 'sadi' sAiDa 'joyaNAI' yA 'AyAmavikkhaMbheNaM' 5 pANI che. tenu pAna taheva' thesamarapu. 'jahA'2 pramANe siMdhU' (sadhu mahAnadI bhAnahInAsamAna, sidhu 2135 nAribhAvita cha. me 1SNu nAzane prATa 42di 2-'jAva vaNasaMDeNa ya saMparikkhittetti' yAvat vanaSa thI vyAta tyAM nidhu prapAta hunu varNanAprapAtanA sarakhuM ja karela che. e tamAma varNana ahIMyAM paNa kahI levuM joIe. e rIte ahIMyAM gaMgAkuMDanuM varNana ri ukaMDakA varNana pramANe varNavI levuM tema nizcaya thayela che paraMtu tyAM AgaLa pahelA gaMgAnuM varNana Avela che. te pachI siMdhunuM varNana che. paNa ahIMyAM temAM pheraphAra che. tenuM kAraNa mAlyavAna vakSaskAra parvatathI vijyanI prarUpaNAnA prakArA
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 jambUdvIpavatisUtre muciteti tannirgatAyAH sindhoH api prarUpaNAtra prathamataH kRtA tato gaGgAyA iti, parantu gaGgAprapAta kuNDa nirgatA gaGgAmahAnadI khaNDa prapAtaguhAyA adho caitADhya giriM dArayitvA dakSiNabhAge sItAnadI mupaitIti vizeSaH / atha praznottarAbhyAM kacchavijayeti nAmArthamAha-'se keNaTTe NaM bhane !" ityAdi-atha kenAna kena kAraNena bhadanta ! 'evaM buccai' evamucyate 'kacche vijae kacche vijae ?' kaccho nAma vijayaH kaccho vijayaH iti, gautamasvAminaH praznottaraM bhagavAnAha - 'goyamA !" gautama ! 'kacche vijae' kaccho vijayaH 'vebaddhassa' vaitADhacanAmakasya 'pavyayassa' parvatasya ' dAhiNeNaM' dakSiNena dakSiNadizi 'sIyAe' sItAyAH 'mahANaIe' mahAnadyAH 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi 'gaMgA' gaGgAyA: 'mahANaIe' mahAnadyAH 'pacasthimeNaM' pazcimena pazcimadizi 'siMdhu' sindhyAH 'mahANaIe' mahAnadyA: 'puratthimeNaM' paurastyena pUrvadizi dAhikacchavijaya rasa' parvata se vijaya kI prarUpaNA kA prakArAntara se usakA samIpavartipanA hone se siMdhukuMDa kI prarUpaNA prathama karanA ucita hone se vahAM se nirgata siMdhu kI prarUpaNA prathama kI hai, tatpazcAt gaMgAkuMDa kI / paraMtu gaMgAprapAtakuMDa se nikalI huI gaMgAmahA nadI khaMDaprapAtaguhA ke nIce vaitADhya giriko davAkara dakSiNabhAga meM sItAnadI ko prApta hotA hai yaha vizeSa hai / aba praznottara dvArA kacchavijaya nAmakA artha kahate haiM- 'se keNaTTeNaM bhaMte / ' he bhagavan kisa kAraNa se 'evaM buccaI' aisA kahA jAtA hai ki 'kacchevijae kacche bijae' isa kA nAma kacchavijaya isa prakAra kahA hai ? gautamasvAmI ke isa prazna ke uttara meM zrIbhagavAna kahate haiM - 'goyamA !' he gautama 'kacche cijae' kacchavijaya 'veyadvasta' vaitADhya 'paJcayassa' parvata kI 'dAhiNeNaM' dakSiNadizA meM 'mIyAe' sItA 'mahANaIe' mahAnadI ki 'uttare NaM' uttaradizA meM 'gaMgAe' gaMgA ntarathI tenuM najIka paNuM hAvAthI tyAMthI nIkaLela siMdhunI prarUpaNA pahevAM karela che. te pachI gaMgAkuMDanI paraMtu gaMgAprapAta kuMDathI nIkaLela gagA mahAnadI khaMDa prapAta zuhAnI nIce vaitADhaya pava tane dakhAvIne dakSiNa bhAgamAM sItA nadIne maLe che e vizeSatA che. huve praznottara dvArA 42 vizya nAmano artha gatAve che- 'se kedveNa bhaMte ! ' lagavan zA arAzuthI 'evaM buccai' mema mhetramAM Ave che. 'kacche vijae, kacche vinae' AnuM nAma kaccha vijaya e pramANe kahela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che-- 'goyamA !' he gItabha ! 'kacche vijae' 427 vinnya 'veyaddhassa' vaitADhya 'pavtrayassa' parvatanI 'dAhiNe ' dRkSizu dvizAbhAM 'sIyAe' sItA 'mahANaIe' mahAnahInI 'uttareNa' uttara dizAmAM 'gaMgAe gaMgA 'mahANadIe' bhaDDA nahInI 'paccatthimenaM' pazcima dizAmA 'siMdhu' sidhu 'mahANaIe' bhaDAnahInI 'putthimeNaM' pUrva dizAmA 'dAhiNakaccha vijayassa' dakSiNArdha 620 vinayanI 'cahumajjhade pabhAe' bahu madhya dezalAbhAM 'patthaNaM' sahIMyAM 'khemA nAma '
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 337 dakSiNArddhakacchavijayasya 'vahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge-madhyakhaNDe 'ettha' atra-atrA-ntare 'NaM' khala 'khemANAma' kSemA nAma 'rAyahANI' rAjadhAnI 'paNNattA' prajJaptA, sA ca 'vi. NIyA rAyahANI sarisA' vinItA rAjadhAnI sadRzI vinItArAjadhAnIvat 'bhANiyavvA' bhaNitavyA vaktavyA, vinItAvarNakaH sUtrAntarAd grAhyaH 'tastha' tatra 'ga' khalu 'khemAe' kSemAyAm 'rAyahANIe' rAjadhAnyAm 'kacche NAma' kaccho nAma 'rAyA' rAjA cakravartI 'samuppajjai' samutpadyate sNjaayte| ayambhAva:-kSemArAjadhAnyAmutpadyamAnaH SaTkhaNDaizcaryamogI kaccha iti lokairvyavayitte, atra vartamAnanirdezena sarvadA'pi yathAsambhavaM cakravartirAjotpattiH sacitA, nanu bharatavarSakSetra iva cakravarti rAjotpattau kAlaniyama iti, sa ca rAjA zrIzakaH 1 iti jijJAsAyAmAha-'mahayA himavaMta0' mahAhimavanmalayamandaramahendrasAra:-mahAhimavAn-haimavatakSetrasyottarataH sImAkArI varSadharaH parvataH, malayaH- parvatavizeSaH, mandaraH-merA, mahendraH-parvata'mahANadIe' mahAnadI kI 'paccatthimeNaM' pazcimadizA meM siMdhu sidhu 'mahANaIe' mahAnadI ke 'purathimeNaM' pUirvadazA meM 'dAhiNaddha phacchavijayasta' dakSiNArddha kacchavijaya ke 'bahumajjhadesabhAe' baTumadhyadezabhAga 'etva gaM' yahAM para 'khemA NAma' kSemA nAmakI 'rAyahANI' rAjadhAnI 'eNNattA' kahI gaI hai| vaha rAjadhAnI 'viNIyArAyahANI saritA' vinItA rAjadhAnI ke samAna 'bhANiyavvA' kahanI caahie| vinItA kA varNana anya sUtra se jJAta krleveN| 'tattha NaM' vahAM para 'khemAe' kSemA 'rAyahANIe' rAjadhAnI meM 'kacche NAma' kacchanAmakA 'rAyA' cakravarti rAjA 'yuppajjaI' utpanna hogA ! isa kathana kA bhAva isa prakAra hai-kSemArAjadhAnI meM utpanna honevAlA kacchanAmakA, rAjA SaTUkhaMDa aizvarya kA bhoktA hogA aisA lokokti hai| yahAM para vartamAna nirdeza se yathAsambhava cakravarti rAjA kI utpatti sUcita kI hai-bharatavarSa kSetra ke jaise cakravarti rAjA kI upatti meM kAlaniyama nahIM hai, vaha rAjA kaisA hai ? isa ke lie kahate haiM-'mahayAhimavaMta' mahAhimavanmalayamaMdara mahendra ke jaise sAravAn mahAhimavAn-haimavata kSetra ke uttara meM sImAkArI kSemA nAmanI rAyahANI' yAnI 'paNNattA' 4Dasa cha. ye rAdhAnI viNIyArAyahANI 'sarisA' vinIta yAnInI sabhI bhANiyavvA' 4 naye. vinItA yAnI vana bhI sUtra yAmAthI onii A. 'tattha NaM' yA RAI 'khemAe' mA nAmanI 'rAyahANIe' rAjadhAnImA 'kacche NAma' 427 nAmadhArI 'rAyA' yati rAla padamazvayana bhegavanAra thaze tema lekekti che ahIMyAM vartamAnanA nirdezathI sarvadA yathAsAva cakavati rAjAnI utpatti sUcavela che. bhArata varSa kSetranA jevA cakravati rAjAnI utpattimAM &sa niyama nathI. te zaka / cha ? te matAvA bhATe 43 che. 'mahayAhimavaMta' bhahA himavanmalaya maMdara mahendranA je sAravALe mahAhimavAna-haimavatakSetranI uttaramAM sImAkArI varSadhara parvata. malaya-parvata vizeSa; manTara-meru mahendra-parvata vizeSa A badhAnI ja0 43
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 jambUdvIpapramatisare vizepazcaite iva sAraH-pradhAnaH" ityAdi padasamUho rAjavarNanaparo'tra bodhya iti sUcayitumAha'jAva' yAvat 'savvaM sarva 'bharahoavaNaM' bharatasAdhanaM-bharatakSetrasvAyattIkaraNamabhivyApya 'bhANiyadhvaM' bhaNitavyas vaktavyam parantu 'NikkhamaNavajja' niSkramaNavarja pravamyAgrahaNaM tyaktvA 'sesa' sarva niHzeSa 'bhANiyavvaM' bhaNitavyam vAcyam yato bharatacakravartinA sarvaviratiH svIkRtA kacchacakravartinastu sarvaviratisvIkAre niyamAbhAvo labhyate iti, tatsarve kimparyantam ? ityapekSAyAmAha-'nAva bhuMjae mANussae suhe' yAvad 'jhukke mAnuSyakAni mukhAni' mAnuSyakAni sukhAni' mAnuSyakAni 'manuSyasambandhIni mukhAni bhukta' ityetadvarNakaparyantamityarthaH atratya yAvatpadasaGgrAhya aupapAtikasUtrasyaikAdazasUtrataH kAryaH, tadaryazca tatraiva matkRtapIyUparpiNI TIkAto vodhyaH, ityekaM kacchavijayanAmakAraNam aparaM ca kAraNamAha-'kacchaNAmadhejje ya' kacchanAmadheyazca 'kacche ittha' kaccho'tra vijaye 'deva' devaH rAjA parivasatIti varSadhara parvata malaya-parvatavizeSa-mandara-mema-mahendra parvatavizeSa-ye saya ke samAna pradhAna ityAdi padasamUha yahAM para rAjavarNanaparaka kahaleveM / yaha sUcana ke liye kahate haiM-'jAva' yAvat 'savvaM' sagha 'bharahoavarNa' bharatakSetra ke svAyattI karaNa se lekara 'bhANiyavvaM' kahaleveM paraMtu 'NikkhamaNavajja' niSkramaNa pravrajyA grahaNa ko choDakara 'sesa' avaziSTa niSkramaNa pratipAdaka varNanAtirikta 'savvaM' samagra varNana 'bhANiyavvaM' kahaleveM / kAraNa bharata cakravarti ne sarva virati (dIkSA) kA svIkAra kiyA thA / kacchacakravarti ne to dIkSAsvIkAra meM niyamAlAva hotA hai / vaha saba varNana kahAMtaka kA grahaNa karanA isa liye kahate haiM-'jAva jhuMjae mANusplae suhe' yAvatU manuSya saMbaMdhI sukha bhogate haiM yaha kathana paryanta yahAM ke yAvatpada se grahaNa karane yogya saMgraha aupapAtika sUtra ke gyArahave sUtra se grahaNa karaleveM / usakA arthabhI vahAM para mere dvArA kI gaI pIyUSavarSiNI TIkA se smjhleveN| yaha kacchavijaya isanAsa hone kA eka kAraNa hai| sara pradhAna ItyAdi padasamaha ahIMyAM rAjavananA saMbaMdhamAM kahI levA. e sUcana bhATe sUtradhAra 4 cha-'nAva' yAvat 'savvaM' saNu 'bharahoavarNa' sata kSetranA sAdhAna 4thI dAna 'bhANiyavvaM' hI . paratuNikkhamaNavajja' nabhae-nyA prazna choDI 'sesa' mAhI nabhaera pratipA4 vAna zivAya 'savva' saghaNuna bhANi: vvaM' hI yu. 4329 mata yati sa vi2ti (ER)nI svAhA2 4yA tA. kaccha cakravartie dIkSAsvIkAramAM niyamabhAva thAya che. A badhuM varNana kyAM sudhAnu hue 42 me matAvA he cha. 'jAva bhuMjae maNussae suhe' yAvat manuSyalaya saMbaMdhI sukha bhogave che. A kathana paryanta grahaNa karI levuM. ahIMnA cAvatpadathI grahaNa karavA yogya saMgraha aupapAtika sUtranA agIyAramA sUtrathI grahaNa karI levuM. tenA artha paNa tyAM meM karela piyUSavarSiNI TIkAmAMthI samajI le. kaccha vijaya e nAma thavAnuM A eka kAraNa che.
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 339 - pareNAnvayaH sa ca kIdRzaH ? ityapekSAyAmAha-'mahaddhIe jAva paliovamaTTiIe parivasaI' . maharddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati-'mahardika' ityArabhya 'palyopamasthitika' iti paryantAnAM tadvizeSaNavAcakapadAnAM saGgraho atra vodhyaH sacASTamasUJAt kArya:, tadarthazca tatraiva kRto grAhyaH 'se' sa:-kacchavijayaH 'eeNaDeNaM' etenArthena amunA hetunA 'goyamA !" gautama ! 'evaM buccaI' evam ittham ucyate kathyate 'kacche vijae kacche vijae' kaccho vijayaH kaccho vijayaH kaccharAjAdhiSThitatvAcca kacchavijayaH kacchavijaya ityucyata iti 'jAva Nicce' yAvanityaH nityaH iti padaparyantaM sUtramatra bodhyam tathAhi-kaccho vijayaH khala bhadanta ! kAlataH kiyaciraM bhavati ?, gautama ! na kadAcinnA''sIt na kadAcinna bhavati na kadAcina bhaviSyati, abhUcca bhavati ca bhaviSyati ca dhruvo niyataH zAzvato'kSayo'vya. aba dUsarA kAraNa kahate haiM-'kacchaNAmadhejjeya' kaccha nAmakA 'kacche ittha' kaccha yahAM para vijaya meM 'deve' deva rAjA rahatA haiM-vaha rAjA kaisA haiM-'mahaddhIe jAva paliovamahiie parivasaI' mahaddhika yAvat eka palyopama kI sthiti vAlA nivAsa karatA hai / mahaddhika isa pada se AraMbha kara ke palyopamasthiti paryanta ke tadviSeSaNa vAcaka pada kA saMgraha yahAM para samajhaleveM / vaha AThaveM sUtra se samajhaleveM / usakA artha bhI vahAM para likhA haiM vahAM se samajhaleveM / 'se' vaha kacchavijaya ko 'eeTeNaM' isa kAraNa se 'goyamA!' he gautama ! 'evaM vuccai' aisA kahA jAtA hai 'kacche vijae kacchevijae' yaha kacchavijaya hai yaha kacchavijaya hai 'jAva Nicce' yAvatU vaha nitya hai 'nitya' pada paryanta kA sUtra yahAM para kahaleveM vaha isa prakAra hai-he bhagavan kacchavijaya kAla se kitanA hotA hai ? he gautama ! vaha kadApi nahIM thA vaisA nahIM haiM arthAtU bhUtakAla meM vaha thA, vartamAna meM nahIM hai vaisAbhI nahIM hai vartamAna meM vidyamAna hai| evaM bhaviSya meM nahIM hogA vaisA nahIM hai / bhUtakAla meM thA, vartamAna meM hai evaM bhaviSya ve bhAnu 42 matAda cha.-'kacchaNAmadhejjeya' 427 nAmanA 'kacche ittha' maDIyAM 4vizyamA 'deve' he 29 che. talava cha? te matAva cha. 'mahaddhIe jAva paliovamahiIe parivasaI' bhada: yArat 4 pakSyopabhanI sthitivANI nivAsa 42 che. mahaddhika e padathI AraMbha karIne palyopamanI sthiti sudhInA tenA vizeSaNe batAvanArA padene saMgraha ahIMyAM samajI le. te saMgraha AThamA sUtramAMthI samajI le. tenA ma 5 tyo mata cha. 'se' se 427 vinyane 'eeTeNaM' me 4|29thii 'goyamA ! 3 gautama ! 'evaM vuccai' mema pAmA bhAve che. 'kacche vijae kacche vijae' mA 427 vizya cha, mA 427 vinaya che. 'jAva Nicce' yAvat nitya che. nitya 56 sudhArA sUtrapA ahIMyAM kahI le. te A pramANe che.-he bhagavana kaccha vijaya kALathI keTale kahevAya che? he gautama!te kaI kALe na hatuM tema nathI. arthAt bhUtakALamAM te hatA. vartamAnamAM
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 jambUdIpapratisUtra yo'vasthito nityaH' iti sUtraparyavasitam etadvivaraNaM caturthasUtrAbdodhyam tatra pAyaravedikA prastAvAta strItvena vivRtam atra puMstvena vivaraNIyamiti bhedaH / anyat samAnam / * iti prathamasya kacchavijayasya varNanaM sampUrNam // 90 26 // * atha citrakUTasya vakSaskAraparvatasya pazcimena kacchavijayauktastatrosthitAkAdakSacitrakUTaM varNayitumAha-'kahi NaM bhaMte !' ityaadi| mUlam-kahi NaM bhaMte jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse cittakUDe NAma vakkhArapavae paNNatte ?, goyamA ! sIyAe mahANaIe uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM kacchavijayasla purathimeNaM sukacchavijayassa paJcasthiseNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse cittakUDe NAma vaktArapavae paNNatte uttaradAhiNAyae pAINapaDINavitthipaNe sola. joyaNalahassAI paMcaya pANaue joyaNasae duNNi ya egUNavIsahabhAe joyaNalae AyAmeNaM paMcajoyaNasayAI vikkhaMbheNaM NIlavaMtavAsaharapaThanayaMtaNaM cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAuyasayAI unheNaM tavaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 ussehovvehaparivuddhIe parivaddhamANe 2 sIthAhANaI aMteNaM paMcajoyaNasayAI uddhaM uccatteNaM paMca gAuyasathAI unheNaM assakhaMghasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche saNhe jAva paDirUbe usao pAsi dohiM paunavaradeiyAhiM dohiM ya vaNasaMDehiM saMpameM hogaa| aca, liyana zAzvata akSaya avyaya, avasthita evaM nitya haiN| yaha kathana paryanta saghakathaka samajhaleveM / isakA vivaraNa cauthe sUtre se samajhaleveM / vahAM para panavedikA ke prastAva le strIliMga se varNana kiyA hai| yahAM para pulliga se varNana karanA yahI bheda samajheM / aura saba kathana samAna hote haiN||26|| isa prakAra pahalA kacchavijaya kA kathana sampUrNa te nathI tema paNa nathI. vartamAnamAM te vidyamAna che. temaja bhaviSya kALamAM te nahIM hoya tema paNa nathI. arthAt, bhUtakALamAM hatuM, vartamAnamAM che, ane bhaviSyamAM paNa haze ja. eTale ke te dhruva, niyata, zAzvata, akSaya, avyaya, avasthita ane nitya che. A kathana paryantanuM saghaLuM kathana ahIMyAM samajI levuM. AnuM vizeSa vivaraNa cethA sUtramAMthI - samajI levuM. tyAM AgaLa padvavara vedikAnA prastAvathI te strIliMganA nirdezathI varNavela che, ane ahIMyAM puliMganA nirdezathI varNana karavAnuM che eTale ja pharaka che. bAkInuM, tamAma 4thana sarabhu kA che. // sU. 21 // A rIte pahelA kaccha vijayanuM kathana saMpUrNa kA kathana sampUrNa
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthaMcakSaskAraH saM0 27 citrakUTavakSaskAranirUpaNam pher rikkhite, vagNao duvha vi, cittakUr3assa NaM vakkhAra pavtrayassa upi bahusamarasa Nijje bhUmibhAge paNNatte jAva AsayaMti, cittakUDe NaM aMte ! vakkhArapavvae kai kUDA paNNattA ? goyamA ! cattAri kUDA paNNattA, taM jahA- siddhAyayaNakUDe cittakUDe kacchakUDe sukacchakUDe, samAuttaradAhiNaM parupparaMti, paDhamaM sIyAe uttareNaM cautthae nIlavaMtassa vAsaharapavyasta dAhiNaM ettha NaM citrakUDe NAmaM deve mahiddhIe jAva rAyahANI se ci ||suu0 27 // chAyA-kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe citrakUTo nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH ?, gautama ! sItAyA mahAnadyA uttareNa nIlavato varSadhara parvatasya dakSiNena kacchavijayasya paurastyena sukacchavijayasya pazcimena atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe citrakUTo nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH prAcInapratIcIna vistIrNaH SoDazayojana sahasrANi paJca dvinavatAni yojanazatAni dvau ca ekonaviMzati bhAgau yojanasya AyAmena paJca yojanazatAni viSkambheNa nIlavadvarpadharaparvatAnte khalu catvAri yojanasahasrANi Urdhva muccatvena catvAri gavyutazatAni udvedhena, tadanantaraM ca khalu mAtrayA 2 utsedhodvedhaparivRddhayA' parivardhamAnaH 2 sItAmahAnadyante khalu pazca yojanazatAni Urdhvamuccatvena pazca gacyUtazatAni udvedhena azvaskandhasaMsthAnasaMsthitaH sarvaratnamayaH acchaH zlakSNaH yAvat pratirUpaH ubhayoH pArzvayordvAbhyAM padmavara vedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM samparikSiptaH, varNako dvayorapi, citrakUTasya khalu vakSaskAraparvatasya upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH yAvad Asate, citrakUTe khalu bhadanta ! vakSaskAraparvate kati kUTAni prajJaptAni ?, gautama ! catvAri kUTAni prajJaptAni tadyathA siddhAyatanakUTaM 1 citrakUTaM 2 kacchakUTaM 3 sukacchakUTam 4, samAni uttaradakSiNena parasparamiti, prathamaM sItAyA uttareNa caturthakaM nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNena atra khala citrakUTo nAma devo maharddhiko yAvat rAjadhAnI seti [0 27|| yaha kacchavijaya citrakUTa vakSaskAra parvata kI pazcimadizA meM hai - ataH aba usa citrakUTa vakSaskAra kA kathana kiyA jAtA hai 'kahi NaM bhaMte / jaMbUdIve dIne mahAvidehe vAse' ityAdi / TIkArtha- gautamane prabhu se pUchA hai- 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe A! kaccha vijaya citrakUTa, vakSaskAra parvatanI pazcima dizAmAM Avela che. ethI have te citrakUTa vakSaskAranuM kathana spaSTa karavAmAM Ave che 'kahiNaM te! jaMbuddIve dIve mahAvidehe pAse' ityAdi TIThArtha--gautase alute yA latanA prazna Y=ryo 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahA
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 ambudvIpamAptisUtra / TIkA-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi-chAyAgamyam, navaras 'ucaradAhiNAyae' uttaradakSiNA yataH-uttaradakSiNayo dizo gayataH dIrghaH-'pAINapaDINavityaNNe' prAcInapratIcIna vistIrNaH-pUrvapazcimayoH dizo vistIrNaH viratArayuktaH 'solasajoyaNamahassAI pITagrayojana sahasrANi-poDazasahasrayojanAni 'paMca ya paJca ca 'yANaupa' dvinavatAni dvinAtyadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'duNi ya dvau ca 'egRNavIsabhAe' ekonaviMzatibhAgI 'joya. Nassa' yojanasya 'AyAmeNaM' AyAmena-daivyeNa pranapta iti pUrveNAnvayaH, evamAyAmo'sya vijayavat parantu 'paMcajoyaNasayAI' paJca yoganagatAni 'vikkhaMbhaNa' viSkambheNa-vistAra Neti vizeSaH nanu viSkambhe paJca yojanazatAnIti katham ?, iti ceducyate-jambUdvIpaparivAse' he bhayanta ! jambUdIpa nAma ke dvIpameM mahAvidehakSetra meM citrakUDe NAmaM vakkhArapavyae paNNatte' citrakUTa nAmakAvakSaskAra parvata kahAM para kahA gayA hai uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! sIAe mahANaIe uttareNaM NIlavaMtassa bAsaharapabva. yassa dAhiNaNaM kacchavijayassa purathimeNaM sukanchavijayassa paccasTimeNaM etya gaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe cAse cittakaDe NAmaM vakkhArapancae paNNatte' he gautama! sItAmahAnadI kI uttaradizA meM nIlacanta varSadhara parvata kI dakSiNa dizA meM kacchavijaya kI pUrva dizA meM, aura sukacchavijaya kI pazcimadizA meM jaMbUDhIpa nAma ke dvIpa ke bhItara vartamAna mahAvidehakSetra meM citrakUTanAma kA vakSaskAra parvata kahA gayA hai / uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe' yaha parvata uttara se dakSiNataka dIrgha hai tathA pUrva pazcima dizA meM vistIrNa hai 'solasajoyaNasahassAI paMcaya vANaue joyaNasae duNiya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM' isa kA AyAma 16592. yojana kA hai aura 500 sI yojana kA isa kA viSkambha hai 'nIlavaMtavAsaharapavyayaMteNaM cattAri joyaNasayAI videhe vAseM Red! mudI5 nAma dvIpamA mahAviDa kSetramA 'cittakUr3e NAmaM vaksArapandhae paNNatte' miLUTa nAma pakSa parvata 4yA sthaNe mAvesa cha ? bhenA uttaramA prabhu 4 the-'goyamA! sIAe mahANaIe uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavyayassa dAhiNeNaM kacchavijayassa purathimeNaM sukacchavijayassa paccatyimeNaM etya NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse cittakUDe NAmaM vakkhArapavyae paNNatte' he gautama ! sItA mahAnahAnI 6tta2 hazamAM nIsa vanta varSadhara parvatanI dakSiNa dizAmAM kaccha vijayanI pUrva dizAmAM ane sukaccha vijayanI pazcima dizAmAM jaMbudvipa nAmaka dvIpanI aMdara vartamAna mahAvideha kSetramAM citrakUTa nAmaka pakSa2412 pAta mAvesa che. 'uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe' mA ta uttarathI hakSa sudhIhI che tamasa pUrva-pazcima dizAmA pistA che. 'solasa joyaNasahassAI paMcaya vANaue jAyaNasae duNNiya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM paMca jovaNasayAI vikkhaMbheNaM' mena mAyAma 165822 yojanA cha bhane 500 yorana romena
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 27 citrakUTavakSaskAranirUpaNam 'mANavistArAt pagavatisahasreSu zodhiteSu zeSANi catvAri sahastrANi ekasmin dakSiNe uttare vA bhAge'STau vakSaskArAH parvatAH santIti tairaSTAbhivibhajyante tato vakSaskArANAM parvatAnAM pratyekaM prAgukto viSkambhaH sampadyata iti, iha videheSu vijayAntaranadImukhavanarvAdi vihAyAnyatra sarvatra vakSaskArAH parvatAH pUrvapazcimadizo vistRtAH santi teca samAnaviSkammA iti viSkambhaparimANamevam, tatra poDazAnAM vijayAnAM vistAraH paDuttaracatuzatAdhika paJca'triMzatsahasrANi 35496, SaNNAsantaranadInAM vistAraH pazcAzadadhikasaptazatI 750, mero vistAraH pUrvapazcimavartibhadrazAlayanasya cAyAmaH 54000, sukhavanayovistAra:-catuzcatvAri zadadhikA'STapaJcAzacchatI 5844, sakalasaGkalanAyA 16000, paNNavatisahasrANi jAtAni uddhaM uccattaNa, cattAri gAuyasayAI uvveheNaM' nIlavanta varSadhara parvata ke samIpa yaha cArasau yojana kI U~cAI vAlA hai tathA isakA udvedha cArasau koza kA hai viSkambha jo isakA pAMcasau yojana kA kahA gayA hai vaha isa prakAra se kahA gayA hai jambUdvIpa kA parimANa 1 lAkha yojana kA kahA gayA hai usameM se 96000 kama karanepara 4000 raha jAte haiM dakSiNamAga meM AThavakSaskAra parvata haiM aura uttara bhAgameM AThavakSaskAra parvata hai 4000 meM AThakA bhAga denepara 500 Ate haiM yahI pratyeka vakSaskAraparvata kA viSkambha AtA hai ina videhoM meM vijayAntaranadImukha vana meru Adi ko choDa kara anyatra sarvatra vakSaskAra parvata pUrvapazcima dizAmeM vistRta haiM aura samAna viSkambhavAle haiN| isaliye yaha viSkambha kA parimANa hai / 16 vijayoM kA vistAra 35405 hai 6 antaranadiyoM kA vistAra 750 hai meru kA vistAra aura pUrvapazcimavartI bhadrazAlavana kA AyAna-vistAra 54000 hai donoM mukhavanoM kA vistAra 5844 hai isa prakAra se Fast cha. 'nIlavaMtavAsaharapavvayaMteNaM cacAri joyaNasayAI uddhaM uccattaNaM cattAri gAuasayAiM ubaheNaM' nasavanta varSa 52 5'tanI pAse the yArasA yoganareTalI UMcAIvALe che temaja Ane uddedha cAraso gAu jeTaluM che. ene je viThaMbha pAMcaso jana jeTaluM kahevAmAM Avela che te A pramANe kahevAmAM Avela che. jaMbudvIpanuM pari. mANu eka lAkha jana jeTaluM kahevAmAM Avela che temAMthI 96000 bAda karIe te 4000 zeSa rahe che. dakSiNa bhAgamAM ATha vakSaskAra parvate AvelA che ane uttara bhAgamAM ATha vakSaskAra parvate AvelA che. 4880 mAM AThane bhAgAkAra karIe te 500 Ave che e ja dareke dareka vakSaskAra parvatane viSThabha che e videhamAM vijayAnantara nadI mukha, vana, merU vagerene bAda karIne anyatra sarva sthaLe vakSaskAra parvata pUrva pazcima dizAmAM vistRta che ane samAna viSkalavALe che. Ama A vidhvaMbhanuM pariNAma che. 16 vijone vistAra 35405 che. 6 anantara nadIone vistAra 750 che. mesano vistAra ane pUrva pazcimavatI bhadrazAla vanane AyAma-vistAra 54000 che, banne mukha
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 jambUdvIpaprajJaptisUtre iti, tathA 'NIlavaMtavAsaharapavyayaMteNaM' nIlabadvarpadharaparvatAnte khalu-nIlabancAlakasya varSadharaparvatasya ante nikaTe antazabdasyAtra samIpaparatvAt tathA coktam 'antaH svarUpe nikaTe prAnte nizcaya nAzayoH' iti haimoze, 'cattAri' catvAri 'joyaNasayAI yojanazatAni 'uddhaM Urdhvam 'uccateNaM' uccatvena 'cattAri' catvAri 'gAuyasayAI' gagRtazatAni 'uvve heNaM' udvedhena bhUpravezena 'tayaNaMtaraM caNaM' tadanantaraM ca khalla 'mAyAe2' mAtrayAra-krameNa 2 'ussehovvehaparivuddhIe' utsedhodvedhaparivRddhayA uccatvabhUpravezayoH parivardhanena 'parivaddhamANe 21 paribarddhamAnaH 2 yatra yAvAnutsedhaH tatra taccaturthabhAga udvedha iti dvAbhyAM prabhArAbhyAM punaH punaradhikataro bhavan 'sIyAmAhANaI aMteNaM' sItAmahAnadyante khalu-sItAmahAnadIsamIpe 'paMca joyaNasayAI' paJca yojanazatAni 'uddhaM' ardhvam 'uccatteNaM' uccatvena 'paMcagAuyarAyAI paJcagavyUtazatAni-dazazatakrozAniti padadvayArthaH, 'uvveheNa' udvedhena bhUmipravezena, ata eva 'asmasaMdhasaMThANasaMThIe' yazvaskandhasaMsthAnasaMsthitaH ghoTakaskandhAkAreNa saMsthitaH AdI nimnatvAdante krameNa tuGgatvAt sa ca 'sabarayaNAmae' sarvaratnamayaH-sarvAtmanA ratnamayaH 'acche accha:-AkAzasphaTikavannirmala: 'saNhe' zlakSNaH ityArabhya 'jAba paDirUve' yAva. tpratirUpaH-pratirUpa iti paryantastadvarNakapadasamUho vodhyaH sa ca caturyasUtrAd grAhyaH, ina sabakA jor3a 96000 hotA hai inhI ko jambUdvIpa ke vistAra meM kama kiyA gayA hai-'tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 uslehobveyaparivuDIe parivaddhamANe2 sIyAmahANadI aMteNaM paMcajodhaNasayAI uddhaM uccatteNaM paMcagAuyasayAI uvheNa assakhaMdhasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche saNhe jAva paDirUve' phira yaha citrakUTa vakSaskAra parvata nIlavanta varSadhara ke pAsa se kramazaH utsedha aura uLedha kI parivRddhi karatA 2 sItAmahAnadI ke pAsa meM isakI U~cAI pAMcasau yojana kI ho jAtI hai aura udvedha isa kA 500 koza kA ho jAtA hai isa kA AkAra jaisA ghor3e kA skaMdha hotA hai vaisA hai / yaha sarvAtmanA ratnamaya hai aura AkAza evaM sphaTika ke jaisA vaha nirnala hai / zlakSNa yAvat pratirUpa haiM yahAM yAvatpadagrAzya padoM vanene vistAra 5844 che. A pramANe e badhAne saravALe 9000 thAya che. emane 15 pudIpanA vistAramAthI mAha 42pAmA mAvesa cha. 'tayaNataraM ca NaM mAyAe 2 usle hovvehaparighuDhoe parivaddhamANe 2 sIyA mahANadI aMveNaM paMcajoyaNasayAI uddhaM uccatteNa paMcagAuyasayAI unheNa assakhaMdhasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche saNhe jAva paDi. rUve' pachI meM citrakUTa pakSA2 pati nIsavanta qSa dharanI pAthI bhaza utsedha bhane udhanI parivRddhi karete-karate sItA mahA nadInI pAse pAMcaso jana jeTalA UMcA thaI jAya che, ane Ane uddhava 500 gAu jeTaluM thaI jAya che. ene AkAra ghaDA je che. e sarvAtmanA namaya che ane AkAza temaja sphaTikanI jema e nirmaLa che. kSaNa yAvat pratirUpa che. ahI yAvat padathI je padonuM grahaNa thayuM che te sarvanI
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH rU. 27 citrakUTavakSaskAranirUpaNam tadardhazca tatraiva draSTavyaH, 'ubhao pAsiM' ubhayoH-dvayoH pArzvayoH bhAgayoH 'dohiM dvAbhyAM 'paupavaravehayAhi' pabavaravedikAbhyAm 'dohi ya dvAbhyAM ca 'vaNasaMDehi' vanapaNDAbhyAm 'saMparikkhine' samparikSitaH samyak prakAreNa pariveSTitaH, 'vaSNao' varNakAvarNanaparaH padasamUhaH 'duNDa vi dvayorapi atra anyata uddhRtya nyasanIyaH, tatra padmavaravedikA varNAzcaturyasUtrAt vanapaNDavarNazca paJcamasUtrAd bodhyaH / athAsya zikharabhAgavarNanamAha-'citrakUDasa citrakaTasya 'Na' khalu 'vakvArapavyayassa' vakSaskAraparvatasya 'upi' upari 'bahusamaramaNijje vahusayaramaNIyaH 'bhUmimAge' bhUmimAyaH 'paNNatte' prajJaptaH 'jAva AsayaMti' yAvadAsate anna yAvatpadena bhUmigAgavarNanaM tathA 'tattha vaha vANamantarA devAya devIoya' iti va samAsam, etacchAyA'tatra bahavaH vyantarAH 'vAnamantarA:' devAzca devyazca' iti, tatra--sUmibhAgavarNanaM paSTha sUtrAt saMgrAhyam tathA-tatretyAdInAM padAnAmarthazca tata eva vodhyA, / kI jAnakArI caturtha sUtra le karalenI cAhiye 'ubhao pAriMdohiM pAunabaraveDyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparisvitte' yaha donoM pAvabhAga kI tarapha do panavaravedikAoM se evaM do vanapaMDo se acchI taraha se ghirA huA hai / 'vaSNao' vanapaMDa aura padmavaravedikA kA varNana yahAM para karalenA cAhiye yaha isakA varNana kramazaH paMcama sUtra aura caturtha sUtra meM kiyA jA cukA hai| 'cintakUDasla vakkhArapabvayassa upi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' citrakUTanAmake vakSaskAra parvata kA Upara kI bhUmikA jo bhAga hai vaha bahusamaramaNIya hai 'jAva AlayaMti' yahAM yAvat aneka deva deviyAM ArAma kiyA karatI hai tathA sotI uThatI baiThatI rahatI haiN| yahAM yAvat pada se bhUmibhAga ke varNana karane kI evaM 'tattha bahave bANamaMtarA devAya devIoya' isa prakAra se pAThako grahaNa karane kI ghAta kahI gaI hai bhUmibhAga ke varNana ko jAnane ke liye chaThA satra dekhanA cAhiye 'cittakUDe NaM vakkhArapancae kA kUDA paNNattA' he bhadanta ! isa citrakUTa vakSaskAra parvata para kitane kUTa kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyanA ! . vyAbhyA yaturtha sUtramAthI navIna, 'ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhi dohiya vaNasaMDehi saMparikkhitte se tamansa pAva mAga ta23 me 52 myAthI tabhara me vanamAthI sArI zata parivRta cha. 'vaNNao' na mane padmapa2 vahihAnu vana ahIM karavuM joIe e bannenuM varNana kramazaH paMcama sUtra ane caturtha sUtramAM karavAmAM mAvata cha. 'cittakUDassa vakhArapavvayassa uppiM bahusamaramaNijje bhUmigage paNNatte' yitra phUTa nAmaka vakSaskAra parvatanI uparanI bhUmikAne je bhAga che. te bahu samaramaNIya che. 'jAva Asayati' mahI yAvat mane hava-havImA mArAma 42tI 29 cha tabhara sUtI, 68tI-mesAtI 2 che. mahI yAvata 54thI bhUmimAnupAna 42vAnI bhara 'tattha vAhave vANamaMtaradevA ya devIo ca' mA prabhArI 48 aya 42vAnA pAta vAmAM mAvalI cha. bhUmimAnA vana viSe lA mATe ch| sUtranI vyAbhyA vAMyI naye. 'cittakUDe ja044
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra __ athAsya kUTAnAM varNanaM cikIrSuH saMkhyAM pradarzayitumAha-'cittakaDe' citrakUTe '' khala 'vakkhArapadhae' vakSaskAraparvate 'kai' kati 'kuDA' kUTAni 'paNNattA' prajJaptAni ? iti prazne bhagavAnAha-'goyamA !' bho gautama ! 'cattAri' catvAri 'kUDA' kUTAni 'paNNattA' prajJaptAni, 'taM jahA' tadyathA 'siddhAyayaNakUDe' siddhAyatanakUTam idaM ca dvitIyasya citrakUTasya dakSiNasyAM dizi1, 'cittakUDe' citrakUTam idaM ca siddhAyatanakUTasyottaradizi 2, 'kaccha kUDe' kacchakUTam idaM ca citrakUTasyAsya uttaradizi 3, 'mukacchakUDe' mukacchakaTam idaM ca kacchakUTAikSiNasyAM dizi, imAni ca sItA mahAnadyA nIlavarSadharaparvatasya ca kasyAM dizi santItyAha-'paDhama' prathamaM siddhAyatanakUTam 'sIyAe uttareNaM' sItAyA uttareNa uttaradizi 'cautthe' caturtha sukacchakUTam 'nIlavaMtassa vAsaharapavyayassa' nIlavato varSadharaparvatasya 'dAhiNaNaM' dakSiNena dakSiNadizi dvitIyaM citrakUTaM tu sUtroktakramavalAt siddhAyatanAntaraM vodhyam tRtIyaM kacchakaTaM ca sukacchA prAka avaseyaM / cattAri kUDA paNNattA' he gautama ! cAra kUTa kahe gaye haiM 'taM jahA' ve isa prakAra se haiM-'siddhAyayaNakUDe' siddhAyatanakUTa-yaha dvitIya citrakUTa kI dakSiNa dizAmeM hai 'citakUDe' citrakUTa-yaha siddhAyatanakUTa kI uttara dizA meM hai 'kacchakUDe' kacchakTa-yaha kacchakUTa citrakUTa kI uttara dizA meM hai| 'sukacchakUDe' aura caturtha sukacchakUTa yaha kacchakUTa se dakSiNadizA meM hai| ye sItAmahAnadI aura nIlavAn varSadhara parvata kI kisa dizA meM haiM aba isa bAta ko sUtrakAra prakaTa karate haiN| 'paDhamaM sIyAe uttareNaM, cautthe nIlavaMtassa vAlaharapavvayassa dAhiNeNaM' prathama jo siddhAyatanakUTa hai vaha sItA mahAnadI kI uttaradizA meM hai| tathA caturthe jo sukacchakUTa hai vaha nIlavanta varSadhara parvata kI dakSiNa dizAmeM dvitIya citrakUTa sUtra kramake bala se siddhAyatanakaTa ke bAda hai tIsarA kacchakUTa sukacchakRTa ke pahile hai / 'ettha NaM cittakUDe NAma deve mahiddhie jAva parivasai) citrakUTa jo NaM vakkhArapavvae kai kUDA paNNattA' Rid ! mA yisTa 1942 ta 52486 phUTa mAvA cha ? vAmamA prabhuzrI 4 cha-'goyamA ! cattAri kUDA paNNattA' gautama! yAra dUTI mAlA . 'taM jahA te sTA prabhAe cha-'siddhAyayaNakaDe siddhAyatanaTa dvitIya vitraTanI kSiya hazAmA cha. 'cittakUDe' citrakUTa-se siddhAyatana TanI tara zAma cha. 'kacchakUDe' 4278-20 424chUTa citrakUTanI uttara dizAma che. 'sukacchakUDe' mana yatu sukacha phUTa e kacchakUTathI dakSiNa dizAmAM Avela che. e sItA mahAnadI ane nIlavAnuM varSa 52 patanI 46 [ 6 23 mAvasa cha, tamage sUtradhAre 250TatA 42 cha-'paDhama sIyAe uttareNaM, cautthe nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM' prayama 2 siddhAyatana chUTa , ta sItA mahAnadInI uttara dizAmAM Avela che, temaja catartha je succha phUTa che te nIlavanta varSadhara parvatanI dakSiNa dizAmAM-dvitIya citrakUTa sUtrokta kramanA baLathI siddhAyatana phUTa pachI mAvasa cha. cIna 427 chUTa che te su427 TanI paDe cha. 'estha NaM cittakaDe NAmaM deve
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 27 citrakUTavakSaskAranirUpaNam 347 athAsya nAmArthaM prarUpayitumAha - 'ettha' ityAdi - atra - asmin citrakUTe 'NaM' khalu 'cittakUDe NAmaM' citrakUTo nAma 'deve' devaH parivasati, sa ca kIdRza: ? ityapekSAyAmAha - 'mahiddhIe jAva' maharddhiko yAvat yAvatpadeta - 'mahAdyutikaH, mahAvakaH, mahAyazAH, mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH, palyopamasthitikaH' ityeSAM padAnAM saMgraho vodhyaH, tadarthazcApTamasUtrAdbodhyaH, tathA'sya 'rAyahANI' rAjadhAnI merugireruttarasyAM dizi sItAmahAnadyA udIcya vakSaskArAdhipatyAt evamagrimeSvapi vakSaskAragiriSu yathAsambhavaM vaktavyamiti // 27 // // iti prathamavakSaskAravarNanaM samAptam // atha dvitIyavijayaM varNayitumupakramate 'kahi NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam - kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dove mahAvidehe vAse sukacche NAmaM vijaya paNNatte ? goyamA ! sIyAe mahANaIe uttareNaM NIlavaMtassa vAsahara pavvayassa dAhiNeNaM gAhAvaIe mahANaIe paccatthimeNaM cittakU Dassa vakkhArapavvayassa puratthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse sukacche NAmaM vijaya paNNatte, uttaradAhiNAyae jaheva kacche vijae tava sukacche vijae, NavaraM khemapurA rAyahANI sukacche rAyA samupajjai aisAnAma isakA huA hai usameM kAraNa yaha hai ki yahAM para citrakUTa nAmakA maharddhika yAvat ekapalyopama kI sthitivAlA deva rahatA hai 'yahAM yAvat padase mahAdyutikaH, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH, palyopamasthitika:' ina padoM kA saMgraha huA hai ina padoM kI vyAkhyA jAnane ke liye aSTama sUtra dekhanA cAhiye isa citrakUTa nAmaka devakI rAjadhAnI meru parvata kI uttaradizA meM hai / kyoki yaha sItA mahAnadI kI uttara dizA ke vakSaskAra kA adhipati hai isI prakAra se Age ke vakSaskAra giriyoM-parvatoM ke sambandha meM bhI yathA saMbhava kahalenA cAhiye // 27 // prathamavakSaskAra varNana samApta mahiddhie jAva parivasaI' citraTa mevu nAma ? menu suprasiddha thayuM che temAM ayu bhA che ke ahIM citrakUTa nAmaka mahaddhika yAvat eka putcApama jeTalI sthitivALA deva rahe che. aDI' nyAvetA yAvat paDhathI - 'mahAdyutikaH, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyaH mahAnubhAvaH palyopamasthitikaH' me yahonuM grahaNa thayuM che. ye yahonI vyAcyA laguvA bhATe aSTabha sUtranI vyAkhyA jovI joI e. e citrakUTa nAmaka devanI rAjadhAnI meru parvatanI uttara dizAmAM che, kemake e sItA mahAnadInI uttara dizAnA vakSaskAranA adhipati che. A pramANe have pachInA vakSaskAra-girio-pava tAnA sabaMdhamAM paNa yathA sa bhava spaSTatA 4rI sevI leye // sU. 27 // prathama vakSaskAra vana samApta
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 na ...................... jambUdvIpaprajJaptisUtre taheva lavvaM / kahiNaM bhaMte! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse gAhAvaikuMDe paNNate ? goyamA ! sukacchavijayassa purathimeNaM mahAkacchasta vijayassa paccasthimeNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille NitaMbe etthaNaM jaMbuddIne dIve mahAvidehe vAse gAhAvaikuMDe NAma kuMDe pakSaNatte, jaheva rohiyaMsAkuMDe taheva jAca gAhAvai dIve bhavaNe, tassa NaM gAhAvaisla kuMDasla dAhiNilleNaM toraNeNaM gAhAbaI mahANaI pavUDhA samANI sukacchamahAkacchavijae duhA vibhayamANI 2 aTThAvIsAe salilA sahastehiM lamaggA dAhiNeNaM sIyaM mahANaiM samappei, gAhAvaI NaM mahANaI pabaheyA muheya savvastha samA paNavIsaM joyaNasayaM vikkhaMbheNaM addhAijAI joSaNAI uvveheNaM usao pAsiM dohi ya paumavaraveiyAhiM dohiya vanasaMDehiM jAva dupahavi vaNNao iti / kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAle mahAkacche NAmaM vijae paNNatte !, goyamA ! pIlavaMtasta vAlaharapazyasta dAhiNeNaM sIyAe mahANaIe uttareNaM paumakUDassa vakkhAkavvAla paccasthimeNaM gAhAvaIe purathimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse jahAkacche NAsaM vijae paNNatte, sesaM jahA kacchavijayasla jAva mahAkacche istha deve mahiddhIe aToya bhaanniyo| kahiNaM bhaMte ! mahA videhe vAle pausakUDe jAsaM vakkhArapacae paNNate?, goyamA ! NIlavaMtasla dakSiNenaM soyAe mahANaIe uttareNaM mahAkacchassa purasthimeNaM kacchAvaIe paJcasthineNaM ettha NaM mahAvidehe vAle paumakUDe NAmaM vakkhArapayara paNNate, uttaradAhiNAyae pAINapaDINavisthipaNe selaM jahA citrakUDasla jAva AlayaMti, paumakUDe cattAri kUDA paNNatA, taM jahA siddhAyayaNakUDe 1 paumakUDa 2 mahAkacchakUDe 3 kacchAvaikUDe 4 evaM jAva aTro, pausakaDe ittha deve mahaddhIe paliovamaTriIe parivasai,se tepATeNaM goyamA ! evaM uccai / kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse kacchagAvaI NAmaM vijae paNNatte ? goyamA ! NIlavaMtassa dAhiNeNaM sIyAe mahA
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIyasukacchadijayanirUpaNam 346 paIe uttareNaM dahAvaIe mahANaIe paccarithameNaM paumakUDasla purasthi. meNaM ittha NaM mahAvidehe vAse kacchAvaI NAmaM vijae paNatte, uttara dAhiNAyae pAINapaDINavitthapaNe sesaM jahA kacchassa vijayassa jAva kacchAvaI ya ittha deve, kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse dahAvaI kuMDe NAmaM kuMDe paNatte ?, goSamA ! Avattassa vijayasla paJcasthibheNaM kacchagAvaIe vijayasta purasthimeNaM NIlavaMtasta dAhiNille NitaMbe ettha NaM mahAvidehe vAle dahAvaI kuMDe NAma kuMDe paNNatte, sesaM jahA gAhAvaI kuMDasla jAva aTo, tassa NaM dahAvaIkuMDassa dAhiNeNaM toraNeNaM dahAvaI mahANaI pavUDhA samANI kacchAvaI Avatte vijae duhA vibhayamANIra dAhiNeNaM lIyaM mahANaI samappei, selaM jahA gAhAvaIe / kahi NaM saMte ! mahAvidehe vAse Avatte NAmaM vijae paNNatte ? goyamA! NIlatassa vAsaharapavayassa dAhiNeNaM soyAe mahANaIe uttareNaM galigakaDassa vanakhArapavvayassa paccatthimeNaM dahAvaIe mahANaIe purasthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAle Avatte NAmaM vijae paNNatte, sesaM jahA kacchasla vijayasta iti / _____ kahi gaM bhaMte ! mahAvidehe vAse galiNakUDa NAnaM vakkhArapavvae paNNate ?, goyanA ! NIlavaMtatta dAhiNaNaM sIyAe uttareNaM maMgalAvaissa vijayasta paJcatthimeNaM Arattasla vijayassa purasthimeNaM ittha NaM mahAvidehe vAle galigakUDe gAma vakhArapaThabhae paNNatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDINamisthipaNe lesaM jahA cittakUDassa jAva AsayaMti NaliNakaDeNaM maMte ! kaI chUDA paNNatA ?, goyamA! cattAri kaDA paSaNatA, taM jahA-siddhApayaNa kUDe galiNakUDe AvattakaDe saMgalAbattakUDe, ee jhUThA paMcasaiyA rAyahANIo uttareNa / kahiNaM bhaMte ! nahAvidehe bAle maMgalAktte NAmaM vijae paNNate ?, goyamA ! NIlavaMtassa dakSiNeNaM soyAe uttareNaM galiNakUDasta pura
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre sthimeNaM paMkAvaIe paccatthimeNaM etthaNaM maMgalAvatte NAmaM vijae paNNatte, jahA kacchasla vijae tahA eso bhANiyanbo jAva maMgalA vatteya ittha deve parivasai, se eeTeNaM / kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse paMkAvaI kuMDe NAmaM kuMDe paNNatte?, goyamA ! maMgalAvattasta purasthimeNaM pukkhalavijayassa paJcasthimeNaM NIlavaMtassa dAhiNe NitaMve, ettha NaM paMkAvaI jAva kuDe paNate taM ceva gAhAvaikuMDappamANaM jAva maMgalavatta pukkhalAvattavijae duhA vibhayasANI2 avasesaM taM ceva jaM ceva gAhAvaIe / kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse pukkhalAvatte NAmaM vijae paNNatte ?, goyamA ! NIlavaMtassa dAhiNeNaM sIyAe uttareNaM paMkAIe purasthimeNaM ekselassa vakkhArapavvayasla paccatthimeNaM, ettha Na pukkhalAvatte NAMma vijae papaNatte jahA kacchavijae tahA bhANiyavvaM jAva pukkhale ya ityadeve mahiDDIe paliovamaTiie parivasai, se eeNaTeNaM / kahi gaM aMte ! mahAvidehe vAse egasele NAmaM vakkhArapadae paNNatte ? goyamA ! pukkhalAvattacakavAdivijayassa purasthimeNaM pokkhalAvai cakavAhivijayassa paJcasthimeNaM NIlavaMtasta dakkhiNeNaM sIyAe uttareNaM, ettha NaM egasele NAmaM vakkhArapavvae paNNatte, cittakUDagameNaM Neyavyo jAva devA AsayaMti, cattAri kUr3A, taM jahA-siddhAyayaNakUDe egaselakUDe pukkhalAvattakUDe pukkhalAvaIkaDe, kUDANaM taM ceva paMcasaiyaM parimANaM jAva egasele ya deve mhiddhiie| kahi bhaMte ! mahAvidehe vAse pukkhalAvaI NAmaM cakavATi. vijae paNNatte ?, goyamA ! NIlavaMtassa dakSiNeNaM sIyAe uttareNaM uttarillassa sIyAmuhavaNassa paJcasthimeNaM egaselassa vakkhArapavvayassa purasthimeNaM, etthaNaM mahAvidehe vAse pukkhalAvaI NAmaM vijae paNNatte, uttaradAhiNAyae evaM jahA kacchavijayassa jAva pukkhalAvaI ya ittha
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIyasukacchavijayanirUpaNam ___ 351 deve parivasai, eeNaTeNaM / ____kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse sIyAe mahANaIe uttarille soyAmuhavaNe NAmaM vaNe paNNatte ?, goyamA! bhIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIyAe uttareNaM purathimalavaNasamudassa paJcasthimeNaM pukkhalAvai cakkavahivijayassa purathimegaM, sIyAmuhavaNe NAma vaNe paNNatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDINavitthipaNe solasajoyaNasahassAiM paMca ya bANaue joyaNasae doNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM sIyAe mahANaIe aMteNaM do joyaNasahassAiM nava ya bAvIse joyaNasae vikkhaMbheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parihAyamANe 2 NIlavaMtavAsaharapavayaMteNaM egaM egUNavIsaibhAgaM joyaNassa vikkhaMbheNaMti, se gaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM saMparikkhittaM vaNNao sIyAmuhavaNassa jAva devA AsayaMti, evaM uttarillaM pAsaM samattaM / vijayA bhaNiyA rAyahANIo imAo-khemA khemapurAra ceva, riTTA3 riTrapurA4 tahA / khaggI 5 maMjasA 6 avi ya 7 puMDarIgiNo 8 // 1 // solasavijAharaseDhIo tAvaiyAo abhiyogaseDhIo savvAo imAo IsANassa, savvesu vijaesu kacchavattazyA jAva aTo rAyANo sarisaNAmagA vijaesu lolasaNhaM vakkhArapatrayANaM cittakUDavattavvayA jAva kUDA cattAri 2 bArasaNhaM gaINaM gAhAvai vattavvayA jAva ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM vaNasaMDehiya vaNNao ||suu028|| ___ chAyA-kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe .sukaccho nAma vijayaH prajJaptaH?, gautama ! sItAyA mahAnadyAH uttareNaM nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNena grAhAvatyA mahAnadyAH pazcimena citrakUTasya vakSaskAraparvatasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe sukaccho nAma vijayaH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH yathaiva kaccho vijayaH tathaiva sukaccho vijayaH, navaraM kSemapurA rAjadhAnI sukaccho rAjA samutpazyate tathaiva sarvam / kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe grAhAvatIkuNDaM prajJaptam ?, gautama ! mukacchavijayasya paurastyena mahAkacchasya vijayasya pazcimena nIlavato varSadharaparvatasya dAkSiNAtye nitamve atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe grAhAvatIkuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam yathaiva rohitAM
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 auranga zAkuNDaM tathaiva yAvat grAhAvatIdvIpaM bhavanam tasya khala grAhAvatyAH kuNDasya dAkSiNAtyena toraNena brAhAvatI mahAnadI pravyUDhA satI surucchamahAkacchavijaya dvivA vibhajyamAnA 2 aSTAviMzatyA salilAsahasraiH samagrA dakSiNena sItAM maganadIM samApnoti, grAnavatyAH khalu mahAnadyAH pravahe ca sukhe ca sarvatra samA paJcaviMzAni yojanazatAni visbheNa bharddhadvatIyAni yojanAni udvedhena ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM ca pacavarachedikAbhyAM dvAbhyAM ca caNDAM yAvad dvayorapi varNakaH iti / kA khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe maTAccho nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! nIlavato varSabharaparvatasya dakSiNena sItAyA mahAnayA uttareNa pakSmakUTasya vakSaskAra parvatasya pazcimena grAmAtratyA mahAnadyAH pauraspena bhana khalu mahAvidehe va mahAkaccho nAma vijayaH prajJataH, zeSaM yathA phacchavijayasya yAvad mahAkacchrotra devo maharddhikaH arthazca bhaNitavyaH / kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe padamakuTo nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH ?, gautama ! nIlavato dakSiNena sItAyA mahAnadyAH uttareNa mahAkacchasya paurastyena kacchAvatyAH pazcimena atra khaju mahAvidehe varSe pakSmakUTo nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH prAcInapratIcInavistIrNaH zeSaM yathA citrakUTasya yAvadAsate, pakSmakRde catvAri kUTAni prajJaptAni tathA siddhAyatanakUTaM 1 padamakUTaM 2 mahAkacchakUTaM 3 phacchAyatI kUTam 4 evaM yAvad arthaH, pakSmakUTo'tra devo maharddhikaH palyopamasthitikaH parivasati, sa tenArthena gautama ! evamucyate khalu bhadanta ! mahAvidede varSe kacchAvatI nAma vijayaH prajJaptaH, gautama ! nIlavato dakSiNena sItAyA mahAnadyA uttareNa hRdAvatyA mahAnadyAH pazcimena pakSmakUTasya paurastyena atra khala mahAvidehe varSe kacchAvatI nAma vijayaH prajJaptaH, uttaradakSiNAgataH prAcInapratIcIna vistIrNaH zeSaM yathA kacchasya vijayasya yAvat kacchAaat cAtra devaH, kA khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe hRDhAvatI kuNDaM nAma kuDaM prajJasam, gautama ! Avartasya vijayasya pazcimena kacchakAvatyA vijayasya paurastyena nIlavatodAkSiNAtye nitambe atra khalu mahAvidehe varSe hradAvatIkuNDaM nAmakuNDaM prajJam, zeSaM yathA grAhAvatIkuNDasya yAvad arthaH, tasya khalu hradAvatIkuNDasya dakSiNena toraNena hRdAvatI mahAnadI pravyuhAsatI kacchAvatyAtrata vijaya dvidhA vibhajamAnA 2 dakSiNena sItAM mahAnadIM samApnoti zeSaM yathA grAhAvatyAH / kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe AvartI nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! nIlavato varSadhara parvatasya dakSiNena sItAyA mahAnadyA uttareNa nalinakTasya vakSaskAraparvatasya pazcimena idAvatyA mahAnadyAH paurastyena atra khala mahAvidehe varSe AvartI nAma vijayaH prajJaptaH, zeSaM yathA kacchasya vijayasya iti / kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe nalinakUTo nAma vakSaskAraparvataH H prajJaptaH 1, gautama ! nIlavato dakSiNena sItAyA uttareNa maGgalAvatyAH vijayasya pazcimena Avarttasya vijayasya paurastyena atra khalu mahAvidehe varSe nalinakUTo nAma vakSaskAra parvataH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH prAcInapratIcInavistIrNaH zeSaM yathA citrakUTasya yAvat Asate, nalinakUTe khalu bhadanta ! katikUTAni grajJaptAni ?, gautama ! catvAri kUTAni prajJaptAni,
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIya sukacchavijayanirUpaNam 353 tadyathA - siddhAyatanakuTaM 1 nalinakUTaM 2 AvarttakUTaM 3 maGgalAvarttakUTam 4 etAni kUTAni pazcazatikArAjadhAnya uttareNa, kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe maGgAlAvartto nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! nIlavato dakSiNena sItAyA uttareNa nalinakUTasya paurastyena paGkAvatyAH pazcimena, atra khalu maGgAlavartto nAma vijayaH prajJaptaH, yathA kacchasya vijayaH tathA epa bhaNitavyaH yAvad maGgalAvattatra devaH parivasati, sa etenArthena0 / kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe paGkAvatI kuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam ?, gautama ! maGgalAvarttasya paurastyena puSkalavijayaraya pazcimena nIlavato dAkSiNAtye nitambe atra khalu paGkAvatI yAvat kuNDaM prajJaptam, tadeva grAhAvAtI kuNDapramANaM yAvat maGgalAvartta puSkalAvarta vijayau dvidhA vibhajamAnA 2 avazeSaM tadeva yadeva grAhAvatyAH / kva khalu bhadanta | mahAvidehe varSe puSkalAvata nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! nIlavato dakSiNena sItAyA uttareNa paGkAvatyAH paurastyena ekazailasya vakSaskAraparvatasya pazcimena, atra khala puSkalAvata nAma vijayaH prajJaptaH, yathA kacchavijayaH tathA bhaNitavyam yAvat puSkalo'tra devo maharddhikaH palyopamasthitikaH prativasati sa etenArthena0 / kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe ekazailo nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH 1, gautama ! puSkalAvartta cakravartivijayasya paurastyena puSkalAvatI cakravartivijayasya pazcimena nIlavato dakSiNena sItAyA uttareNa, atra khalu ekazailo nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, citrakUTagamena netavyo yAvad devA asate, catvAri kUTAni tadyathA- siddhAyatanakUTam 1 ekazailakUTaM 2 puSkalAvarttakUTaM 3 puSkalAvIkUTam 4, kaTAnAM tadeva paJcazatikaM pramANaM yAvad ekazailo'tradevo maharddhikaH / kva khalu bhadanta ! mahAvide he varSe puSkalAvatI nAma cakravarti vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! nIlavato dakSiNena sItAyA uttareNa auttarAhasya sItAmukhavanasya pazcimena ekazailasya vakSaskAraparvatasya paurastyena, atra khalu mahAvidehe varSe puSkalAvatI nAma vijayaH prajJaptaH, uttaradakSiNAyanaH evaM yathA kaccha vijayasya yAvat puSkalAvatI cAtra devaH parivasati, etenArthena 0 / kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe sItAyA mahAnadyA auttarAhe sItAmukhavanaM nAma vanaM prajJaptam ?, gautama ! nIlavato dakSiNena sItAyA uttareNa paurastyalavaNasamudrazya pazcimena puSkalAvatI cakravartivijayasya paurastyena, atra khalu sItAmukhavanaM nAma vanaM prajJaptam, uttaradakSiNAyataM prAcInapratIcI vistIrNa poDaza yojanamahasrANi paJca ca dvAnavatAni yojanazatAni dvau ca ekonaviMzatibhAgau yojanasya AyAmena sItAyA mahAnadyA antena yojanasahasANi natra ca dvAviMzAni yojanazatAni viSkambheNa tadanantaraM ca khalu mAtrayA 2 parihIyamAnaM 2 nIlavapaMdharaparvatAntena ekonaviMzatibhAgaM yojanasya viSkambheNeti, tat khalu ekayA padmavarave - dikayA ekena ca vanapaNDena saMparikSiptam varNakaH sItAmukhavanasya yAvad devA Asate, evamautarAhaM pArzva samAptam / vijayA bhaNitAH / rAjadhAnya imAH - kSemA 1 kSemapurA 2 caiva ariSThA 3 ariSThapura 4 tathA / khaDgI 5 majjUpA 6 api ca auSadhI 7 puNDarIkiNI 8 // 1 // ja0 45
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 jambUdvIpapranaptisUtre poDaza vidyAdharazreNyaH tAvatya AbhiyogyazreNayaH sarvA imA IzAnasya, sarveSu vijayeSu kacchavaktavyatA yAvat arthoM rAjAnaH sadRzanAmakAH vijayepu poDazAnAM vakSaskAraparvatAnAM citrakRTavaktavyatA yAvat kUTAni catvAri 2 dvAdazAnAM nadInAM grAhAvatI vaktavyatA yAvada ubhayoH pArthayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM vanapaNDAbhyAM cala, varNakaH // 0 28 // TIkA-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi-kaba khalu bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'sukacche NAma vijae' mukaccho nAma vijayaH 'paNNatte prajJaptaH ?, iti prazna bhagavAnAha-'goyamA !' ityAdyuttarasUtraM sugamaM kacchavadvarNanIyatvAt 'NavaraM' dvitIya vijaya vakSaskAra kA varNana 'kahi NaM bhaMte ! jaMbUddIve dIve mahAvidehe vAse' ityAdi TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama prabhu se aisA pUcha rahe haiM-'kahi NaM bhaMte / jaM. hIve dIve mahAvidehe vAse sukacche NAmaM vijae paNNatte' he bhadanta ! ila jambUdvIpa nAma ke dvIpameM jo mahAvideha kSetra hai usameM sukacchanAmakA vijaya kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! sIyAe mahANaIe uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM gAhAvaIe mahANaIe paccatthimeNaM cittakUDassa vakkhArapavvayassa purathimeNaM jaMbUddIve dIve-mahAvidehe vAse sukacche. NAmaM vijae paNNatte' he gautama / sItA mahAnadIkI pazcima dizAmeM, nIlavanta varSadhara parvata kI dakSiNa dizAmeM grAhAvatI mahAnadI kI pazcima dizAmeM evaM citrakUTa vakSaskAra parvata kI pUrva dizAmeM jambUDIpa nAmake dvIpa ke bhItara vartamAna mahAvideha kSetrameM sukaccha nAmakA vijaya kahA gayA hai 'uttaradAhiNAyae jaheva dvitIya viyavakSaskAranuM varNana 'kahi NaM bhaMte ! vuddIve dIve mahAvidehe vAse' ityAdi sa-mA sUtrapa gautabhasvAmI prasuna mAtI prazna 42 cha -'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse sukacche NAmaM vijae paNNatte' 3 Raa ! pUdI nAma: dvIpamAM je mahAvideha kSetra che, temAM sukaccha nAmaka vijaya kayA sthaLe Avela che? enA javAmmaa pramuDe -'goyamA ! sIyAe mahANaIe uttarega NIlavaMtassa vAsaharapavvayas dAhiNeNaM gAhAvaIe mahANaIe paccatthimeNaM cittakUDassa vakkhArapavvayassa puratthimeNaM ettha Na jaMbUhIve dIve mahAvidehe vAse sukacche NAma vijae paNNatte' gautama ! sItA mahAnahInI uttara zimai alevata varSadhara parvatanI dakSiNa dizAmAM gAhAvatI mahAnadInI pazcima dizAmAM temaja citrakUTa vakSaskAra parvatanI pUrva dizAmAM, jambudvIpanAmaka dvIpanI aMdara vartamAna mahAvideha kSetramAM su427 nAma vinya mAvela cha. 'uttaradAhiNAyae jaheva kacche vijae taheva sukacche NAma vijae paNNatte' mA succha nAma vinaya uttarathI dakSiy &aa sudhI mAyatI che bhane pUrvathA
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIya sukacchavijayanirUpaNam 355 navara kevalam 'khemapurA rAyahANI' kSemapurA rAjadhAnI, tatra 'sukacche rAyA' sukaccho rAjA sukaccha nAmA rAjA cakravartI 'samuppajjaI' samutpadyate vijayasvAyattIkaraNAdikaM taheva' tathaivakacchavadeva 'saLa' sarva vAcyamitizeSaH / atha prathamAntaranadI varNayitumupakramate-'kahi NaM maMte' ityAdi-kva khalu bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'gAhAvaikuMDe' grAhAvatIkuNDaM grAhAvatyAkhyAntaranadI prabhavasthAnaM 'paNNatte' prajJaptam ?, iti prazne bhagavAnAha-'goyamA !' gautama ! 'sukacchavijayassa' sukacchavijayasya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'mahAkacchassa vijayassa' mahAkacchasya vijayasya 'paJcasthimeNaM' pazcimenapazcimadizi 'NIlavaMtaspa vAsaharapavyayassa' nIlavato varSadharaparvatasya 'dAhiNille' dAkSiNAtye 'NitaMve' nitambe madhyabhAge 'ittha' atra atrAntare madhyabhAgasamIpe 'Na' khalu 'jaMbUddIve kacchevijae taheva sukacche NAmaM vijae paNNatte' yaha sukaccha nAmakA vijaya uttara se dakSiNa dizAtaka Ayata lambA hai aura pUrva se pazcima taka vistIrNa hai ityAdi rUpase saba kathana kaccha vijaya prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisAhI vaha saba kathana isa sukaccha vijaya prakaraNa meM bhI karalenA cAhiye 'NavaraM khemapurA rAyahANI, sukacche rAyA, satruppajjai taheva savyaM parantu yahAM para kSemapurA nAmakI rAjadhAnI hai usameM sukaccha nAmakA cakravartI rAjA zAsana karatA hai ityAdi saba kathana jaisA kaccha vijaya prakaraNa meM kaccha cakravartI rAjA ke sambandha meM kiyA jA cukA hai vaisAhI vaha saba kathana yahAM para bhI kahalenA caahiye|| ___'kahi NaM bhaMte ! javuddIve dIve mahAvidehe vAse gAhAvaikuDe paNNatte' he bhadanta ! jambUdvIpa nAmake isa dvIpameM vartamAna mahAvideha kSetra meM grAhAvatI nAmakA kuDa kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiN-'goymaa| sukaccha vijayasta purathimeNaM mahAkacchassa vijayassa paccatthimeNaM NIlavaMtassa bAsaharapavyayasla dAhiNille NitaMve ettha NaM javuddIve dIve mahAvidehe vAse pazcima sudhI vistarNa che. ItyAdi rUpathI sarva kathana ka7 vijaya prakaraNamAM je pramANe kaheluM che tevuM ja badhuM kathana A sukaccha vijaya prakaraNamAM paNa samajI levuM joIe. 'NavaraM khemapurA rAyahANI sukacche rAyA, samuppajjai taheva savvaM' 5 mahI madhuza nAma: rAjadhAnI che temAM sukaccha nAmaka cakravartI rAjA zAsana kare che, vagere badhuM kathana jevuM kaccha vijaya prakaraNamAM kacacha cakravatI rAjAnA saMbaMdhamAM spaSTa karavAmAM Avela che. tevuM ja badhuM kathana ahIM paNa samajI levuM joIe. 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse gAhAvaikuMDe paNNatte' ! - dvIpa nAmaka A dvIpamAM vartamAna mahAvideha kSetramAM grAhAvatI nAmaka kuMDa kyA sthaLe bhAva cha ? senA pakSamA prabhu 49 cha-'goyamA! sukacchavijayassa puratthimeNaM mahA kacchassa vijayassa paccatthimeNaM NIlavaMtassa vAsaharapavyayassa dAhiNille NitaMve etyaNaM jaMbu
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___-- jambUdvIpapracaptisUtra dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'gAhAvaikuMDaM NAmaM kuNDaM' grAhAvatI. kuNDaM nAma kuNDaM 'paNNatte' prajJaptam, tat kIdRzam ? ityapekSAyAmAha-'jaheba rohiyaMsAkuMDhe taheva' yayevA rohitAMgA kuNDaM tathaiva-ayamAtra:-roritAMzAkuNDaM yathA-'savIsaM joyaNasayaM AyAmavikkhaMbheNaM tiNi asIe joyaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM dasa joyaNAI uvyeheNaM' ityAdi varNakena varNitaM tathaivedamapi varNanIyamiti kimparyantam ityapekSAyAmAha-'jAva gAhAvai dIve bhavaNe' yAvad grAhAvatI dvIpaM bhavanam grAhAvatyA dvIpaM bhavanaM cAbhivyApya varNanIyam asyopalakSaNatayA tannAmArtha sUtramapIha vodhyam tathAhi-'se keNaTeNaM bhaMte evaM buccai-gAhAvaI dIve gAhAvaI dIve ?, goyamA ! gAhAvaI dIve NaM bahuiM uppalAI jAva sahastapattAI gAhAvai dIpasamappabhAI samavaNNAI' ityAdi etacchAyA-atha kenArthena bhadanta ! evajucyate-grAhAvatI dvIpo grAhAvatI dvIpa:1, gautama ! grAhAvatI dvIpe khalu vahani utpalAni yAvat sahasrapatrANi grAhAvatI dvIpasamaprabhANi samavarNAni' ityAdi, etadvanyAkhyA sumamA, gAhAvaikuMDe NAma kuMDe paNNatte' he gautama ! sukaccha vijayakI pUrva dizAmeM mahA kaccha vijayakI pazcima dizAmeM nIlavanta varSadhara parvata kI dakSiNa dizAmeM vartamAna nitamba ke Upara-ThIka madhyabhAga ke Upara-jambUdIpa nAmake dvIpameM vartamAna mahAvideha kSetrane grAhAvatI kuDa nAmakA kuNDa kahA gayA hai 'jaheva rohiaMsA kUDe taheva jAca gAhAvaidI bhavaNe' rohitAMzA kuNDa kI taraha isakA AyAma aura viSkambha 120 yojana kA hai parikSepa isakA achakama 380 yojana kA hai 10 yojana kA udvedha hai ityAdi rUpa se saba varNana isakA karalenA cAhiye grAhAvatI nAmakA isameM dIpa hai aura usameM isI nAmakA bhavana hai| isa dvIpakA aisA nAma kisa kAraNa se huA hai ? to isa sambandha meM aiptA kaha lenA cAhiye ki grAhAvatI dvIpa meM aneka utpala yAvat sahanapatra pAhAvatI DopakI jaisI prabhAvAle hote haiM / ataH isakA nAma grAhAvatI dvIpa huA hai tathA aura bhI jo kathana dIve dIve mahAvidehe vAse gAhAvaiku De NAma kuDe paNa te' 3 jonama ! su427 vinA pUrNa dizAmAM mahAkacha vijayanI pazcima dizAmAM nIlavanta varSadhara parvatanI dakSiNa dizAmAM vartamAna nitaMbanI upara ThIka madhyAganI upara jambudvIpa nAmaka dvIpamAM vartamAna mahAvidd kSetramA pADavI 3 nAma OM mAla . 'jaheva rohiaMsAkuDe taheva jAva gAhAvai dIve bhavaNe' zakhitAMnI ma menA gAyAma mana Com 120 yAna jeTaluM che. ene parikSepa kaMIka alpa 380 ejana jeTalo che. 10 ejana jeTale ene uddedha che. ItyAdi rUpamAM badhuM varNana karI levuM joIe. cAta grAhAvatI nAme emAM eka kapa che ane temAM eja nAmavALuM bhavana che. e dvIpanuM nAma grAhAvatI kevI rIte suprasiddha thayuM? te e saMbaMdhamAM ATaluM jANI levuM joIe ke grAhAvatI dvIpamAM aneka utpala yAvat sahamrapatra grAhAtI hIpanA jevA prabhAvALAM hoya che. ethI enuM
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 28 dvitIya sukacchadijayanirUpaNam 357 ___ athAsmAd grAhAvatI kuNDAniH sarantI srotasvatIM varNayitumupakramate-'tassa NaM tasya khalu 'gAhAvaIsa' grAhAvatyAH 'kuMThassa' kuNDasya 'dAhiNilleNaM' dAkSiNAtyena dakSiNadigbhavena 'toraNeNaM' toraNena bahidvAreNa 'gAhAvaI' grAhAvato 'mahANaI mahAnadI 'pavUDhA' pravyUhA nirgatA 'samANI' satI 'mukacchamahAkacchatrijae' sukacchamahAkacchavijayau 'duhA' dvidhA 'vibhayamANI2' vibhajamAnA2 vibhaktau kurvANAra 'aTTAvIsAe' aSTAviMzatyA 'salilAsahassehi' salilAsahasraH nadI sahastraiH 'samaggA' samagrA sampUrNA meroH 'dAhiNeNaM' dakSiNena dakSiNa bhAgena 'sIyaM mahANaI' sItAM mahAnadIm 'samappei samApnoti samupaiti athAsyA grAhAvatyA viSkambhAdikamAha-'gAhAvaI Na' grAhAvatI khalu 'mahANaI' mahAnadI 'pavahe ya muhe ya' pravahe-grAhAvatI kuNDAnirgame ca punaH mukhe-sItAmahAnadI praveze ca 'savvattha' sarvatra mukha pravahayostathA tadatirikte'pi sthAne 'samA' samAnaviSkambho dveSA prajJaptA, etadeva pradarzayati-paNavIsaM joyaNasayaM paJcaviMzaM-paJcaviMzatyAdhika yojanazatam 'vikkhaMbheNa' viSkambheNa-vistAreNa 'addhAijAI' arddhavatIyAni 'joyaNAI' yojanAni 'uvve heNaM' udvedhena-bhUprave zena uNDatvena sapAdazatayojanAnAM paJcAzattamabhAge etAvata eva mAnasya lAbhAt, pRthulatA ca pUrvavat, tathAhi-mahAvideheSu kurumerubhadrazAlavijayavakSaskAraisa nAmanikSepa meM jaisA pIche kahA jA cukA hai vaisA hI karalenI cAhiyeyAvat yaha zAzvata nAma vAlA hai| ___ 'taslaNaM gAhAvaisla kuMDassa dAhiNilleNaM toraNeNaM gAhAvaI mahANaI pabUDhA samANI sukacchamahAkacchavijae duhA vibhajamANI 2 aTThAvIsAe salilAsahassehiM samaggA dAhiNaNaM sIdhe mahANaiM samappeI' usa grAhAvatI kuNDa ke dakSiNadigvartI toraNa se grAhAvatI nAmakI nadI nikalI hai aura sukaccha aura mahAkaccha vijayoM ko vibhakta karatI hui yaha 28 hajAra nadiyoM se paripUrNa hokara dakSiNa bhAga se sItA mahAnadI meM praviSTa ho gaI hai 'gAhAvaINaM mahANaI pavahe amuheM ya samvattha samA paNavIsaM joyaNasayaM vipakhaMbheNaM addhAijjAi joyaNAI unheNaM, ubhao pAsiM dohiya paubhavaraveiAhiM dohi a vaNa nAma grAhAvatI dvipa tarIke suprasiddha thayuM. temaja bIjuM je kaMI kathana e nAma nikSepamAM saMbhavI zakatuM hoya te pahelAM jema kahevAmAM AvyuM che tevuM ja samajI levuM joIe. cAvata e zAzvata nAmavALe kapa che. tarasaNe gAhAvaissa kuMDassa dAhiNilleNaM toraNeNaM gAhAvaI mahANaI paDhA sagANI sukaccha mahAkacchavijae duhA vibhajamANI 2 aTThAvIsAe salilAsahasse hiM samaggA dAhiNeNaM sI mahANaI samApei' te pADApatI nIkSiNe mAvesa tarathI zrADApatI nAma nahI nItI che, ane sukaccha ane mahAka7 vijone vibhakta karatI e 28 hajAra nadIothI pari pUrNa thaIne dakSiNa bhAgathI sItA mahAnadImAM praviSTa thaI gaI che. 'gAhAvaINaM mahANaI pavahe a muhe ya samvattha samApaNavIsaM joyaNasaya vikkhaMbheNaM
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre mukhavanAtirikteSu sarvatrAntaranadyaH santi, tAzca pUrvapAzcimavistRtAH samavistArapramANAH, tatazcaivaM pramANam-tatra-meruviSkambhasya pUrvapazcimavati bhadrazAlayanayorAyAmasya ca pramANaM catuH paJcAzatsahasrANi 54000, vijayavistArazca paDuttaracatuH zatAdhikapaJcatriMzat sahasrANi 35406, vakSarakAraparvatavistAraH cakhAri sahamANi 4000, mukhavanayovistAraH 5844 catuzcatvAriMzadadhikASTagatyuttarapaJcazatI, sakalasaMkalanAyAM kRtAyAm. paJcAzadadhikadvizatyuttara navanavatisahasrANi 99250, etacca pramANaM jambUdvIpasya lakSAyojanapramANaviSkambhAt saMzosaMDehi jAva duNha vi SaNNao iti' yaha grAhAvatI mahAnadI pravaha meM-grAhAvatI aNDa se nirgama sthAna meM-evaM sItA nadI meM jahAM se praveza karatI hai usa sthAna meM sarvatra samAna hai arthAt mukha pravaha evaM inase atirikta sthAnoM meM samAna viSkaMbha aura samAna uchedha vAlI hai isI bAta ko spaSTa karane ke lie sUtrakAra kahate haiM isakA viSkama 125 yojana kA hai aura udvedha isakA 2 // yojana kA hai kyoMki 125 yojana kA pacAlavAM bhAga itanA ho hotA hai| usakI moTAI pUrvavat samajha leve / mahAvideha kSetra meM kurU, meru bhadra zAlavijaya vakSaskAra mukhavana ke sivAya larvatra antarnadIyAM kahI gaI haiN| ve nadIyAM pUrva pazcima meM vistAra vAlI hai, samAla vistAra vAlI haiM, isa prakAra unakA pramANa hotA haimeru ke viSkama pUrva pazcima meM bhadrazAlavana ke AyAma kA pramANa 54000 copana hajAra, yojana, vijaya kA vistAra 35406 paiMtIsa hajAra cAra so chaha yojana, vakSaskAra parvata kA vistAra 4000 cAra hajAra yogana, mukhavana kA vistAra 5844 pAMca hajAra ATha so cunAlisa yojana / sayako joDane se-99250 naNNANu hajAra do so pacAsa yojana hotA hai| addhAijAI joyaNAI uThaveheNaM, ubhao pAsiM dohiM ya paupavaraveiAhiM dohi a vaNasaMDe hiM jAva duNha vi vaNNao iti' ge pADAvatI bhAnahI pravaDamAM-bApatI nA nigamana sthAnamAM-temaja sItA nadImAM jayAMthI praveza kare che te sthAnamAM-sarvatra samAna che eTale ke mukhya pravAha temaja anya bIjA sthAnamAM samAna viSka ane samAna udedhavALI che. e vAtane spaSTa karavA mATe sUtrakAra kahe che ke Ane vikhaMbha 125 pejana jeTaluM che ane uddhadha rA jana jeTaluM che. kemake 125 pejanane pacAsamo bhAga ATalo ja thAya che. tenI jADAI pahelAM kahyA pramANe samajavI joIe mahAvideha kSetramAM meru bhadrazAlavijaya vakSarakAra mukhavana sivAya badhe ja antarkadI kahelI che. te nadI pUrvapazcimamAM vistAravALI che. ane te samAna vistAravALI che. tenuM pramANa A rIte thAya che-merU parvatanA vikhaMbhanI pUrva pazcimamAM bhadrazAlavananA AyAmanuM pramANa 54000 cepana hajAra jana, vijayane vistAra 35406 pAMtrIsa hajAra cArase cha ejana, vakSaskAra parvatane viratAra 4000 cAra hajAra ejana, mukhavanane vistAra 5844 pAMcahajAra AThase cuMmALIsa ejana, e badhAne meLavavAthI 99250 navANu hajAra baso pacAsa ejana thAya che.
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIya sukacchavijayanirUpaNam 359 dhyate tathA sati paJcAzadadhika saptazatI 750 sampadyate, idaM ca viSkambhapramANaM dakSiNottarayo bhagayorantarvartinInAM paNNAM nadInAM pabhirbhAge hRte labhyate iti, AyAmastu vijayasya tadvakSaskAraparvatAntaranadImukhavanAnAM ca sama eveti natu antaranadInAmukta AyAmo na saGgacchate paJcacatvAriMzatsahasrapramANasyaivAyAmasya saccAt tathA coktas 9 jAvaiyA salilAo mANusalogaMmi savvaMsi / paNayAlIsa sahasA AyAmo hoi savvasariyANaM // etacchAyA - yAvatyaH salilA mAnuSyaloke sarvasmin / paJcacatvAriMzat sahasrANi AyAmo bhavati sarva saritAm // iticet, atrocyate - paJcacatvAriMzatsahasrAyAmapratipAdakavacanamidaM bharatAntargatagaGgAdi yaha pramANa jaMbUdvIpa ke eka lAkha yojana viSkaMbha se zodhita karane para 750 sAta so pacAsa yojana raha jAtA hai / yaha viSkaMbha pramANa dakSiNa evaM uttara bhAga meM antavartinI chaha nadIyoM ke chaha se bhAga dene para nikalatA hai / vijaya vakSaskAra kA AyAma evaM antavarti vakSaskAroM kA evaM nadI mukha vanoM kA AyAma samAna hI kahA hai| zaMkA- antarnadIyoM kA ukta AyAma kahanA ThIka nahIM hogA kAraNa copana hajAra kA hI AyAma pahale kahA hai kahA bhI hai-sarva manuSya loka meM jitanI nadIyA~ haiM unakA AyAma copana hajAra yojana kA hI kahA hai / uttara - copana hajAra yojana kA AyAma kA pratipAdaka yaha vacana bharata kSetrAntargata gaMgAdi nadIyoM kA sAdhAraNa kahA hai ataH jaise vahAM nadI kSetra kA alpa pariNAma hone se anupapatti hone se usakI upapatti koTThAkaraNa nyAya kA AzrayaNIya hai A pramANe jammU dvIpanA ekalAkha ceAjananA viSphalamAMthI khAdya karavAthI 750 sADAsAtaseA ceAjana zeSa rahe che A viSNu bhattu pramANu dakSiNa ane uttara bhAgamAM anta ti cha nIceAne thI bhAgavAthI nIkaLe che. vijaya vakSarakAranA AyAma ane antati vakSaskAra ane nadI mukhavanAnA mAyAma sarakhA ja che zakA--antanIceAnA e pramANenA AyAma kahevA te kharAbara nathI kAraNa ke-temA AyAma cApana hajAra ceAjananA ja kahyo che. kahyu paNa che-madhA manuSya leAkamAM jeTalI nadIye che, tenA AyAma cApana hajAra ceAjananA ja che. uttara-thopana hunara yonnano nyAyAma ve. te marora nathI. ara - prabhA NenA AyAmanuM pratipAdaka A vacana bharatakSetravarti gaMgAdiM nIyAnuM sAdhAraNa kahele che. jethI tyAM nadI kSetranuM alpapramANa kahevAthI saMgatatA na thavAthI tenI saMgatI mATe kASTAkaraNa nyAyanA Azraya laIne samajI levuM,
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapranaptisUtre nadIsAdhAraNaM tena yathA tatra nadIkSetrasyAlpaparimANatve nAnupapattau tadupapattaya koTTAkAraNamAzrayaNIyaM bhavati tathA'nApi tamAzrayaNIyam' 'ubhao pAsi' umayoH dvayoH pArzvayoH bhAgayoH 'dohi ya paumavaraveiyAhi dvAbhyAM ca pAyaravedikAbhyAm 'dohi ya vaNasaMDehi' dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM 'jAva' gAvat yAvatpadena 'saMparikkhittA' iti saGgrAhyam saMparikSipteti tacchAyA tadarthazva pariveSTiteti 'duNDavi' dvayorapi pAvaravedikA-vanapaNDayorapi varNakaH varNanaparapadasamUho'tra vodhyaH, sa ca caturthapaJcasUtrato grAhyaH, atha tRtIyaM mahAkacchavijayaM varNayitnupakramate-'kahi NaM bhaMte !" isakI donoM tarapha do padmavaravedikAeM haiM aura do banapaNDa haiM unase yaha ghirI huI hai (jAva duNha vi vagao) yahAM yAstU zabda se bAbara vedikA evaM vana paNDa ina donoM kA varNana kara lenA cAhie (kahi NaM bhaMte ! mahAcidehe vAse mahAkacche NAma vijae paNNatte) he bhadanta ! mahAvideha kSetra meM mahAkaccha nAmakA vijaya kahAM para kahA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM(goyamA ! NIlavanassa vAsaharapabvayassa dAhiNaNaM sIyAe mahAgaie uttareNaM paumakUDassa vakhArapavvayassa paccatthimeNaM gAhAvaIe purathimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse mahAkacche NAma vijae paNNate) he gautama ! nIlavaMta varSadhara parvata kI dakSiNa dizA meM sItA mahAnadI kI uttara dizA meM padmakUTa vakSaskAra parvata kI pazcima dizA meM evaM grAhAvatI mahAnadI kI pUrva dizA meM mahAvideha kSetra ke bhItara mahAkaccha nAmakA vijaya kahA gayA hai (sesaM jahA kacchavijayassa jAva mahAkacche itthadeve mahiddhIe aTTho abhANiyaco) vAkI kA aura saba kathana isake sambandha kA jaisA kaccha vijaya ke prakaraNa meM kahA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhie isakA mahAkaccha vijaya aisA jo nAma huA hai usakA kAraNa yAvata enA ane pAdhabhAgomA be pavAra vedikA che ane be vanaDe che, tema nAthI meM parivRta cha. 'jAva duNha vi vaNNao' mahA yApat mannanu na za se naI 'kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse mahAkacche NAmaM vijae paNNatte Ita! ma videha kSetramAM mahAccha nAmaka vijaya kayA sthaLe Avela che. enA javAbamAM prabhu kahe cha-'goyamA ! NIlavatassa vAsaharapavyayassa dAhiNeNaM sIAe mahANaIe uttareNaM paumaphUDassa vakkhAgpavvayarasa paccatyimeNaM NohAvaIe purathimeNaM ettha gaM mahAvidehe vAse mahAkacche NAmaM vijae paNNatte' gautama nIlavanta Sadhi2 patanI dakSiNa dizAma sItA bhAnahInI uttara dizAmAM pakUTa vakSarakAra parvatanI pazcima dizAmAM temaja grAhAvatI mahAnadInI pUrva mahAvita kSetranI 2 mA 427 nAma vinya mAvasa cha. 'sesaM jahA kacchavijayassa jAva mahAkacche ittha deve mahiddhIe aTo a bhANiyavyoM' 25 madhu kathana e saMbaMdhamAM jema kacacha vijaya prakaraNamAM kahevAmAM Avela che, tevuM ja samajavuM joIe. e vijayanuM mahAkacha vijaya evuM je nAme prasiddha thayuM che tenuM kAraNa yAta
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIya sukacchavijayanirUpaNam 361 ityAdi chAyAgamyam navaraM 'jAva' mahAkacche ittha deve' yAvad mahAkaccho'tra devaH, parivasati sa ca kIdRza: ? ityAha- 'mahiddhIe' maharddhikaH ityupalakSaNam tena mahAdyutika ityAdipadAnAM saGgraho bodhyaH sa cASTamasutrAt savyAkhyo grAhyaH yAvatpadena - ' tattha NaM arihAe rAyahANI mahAkacche NAmaM rAyA samupajjai, mahayA himavaMta jAva savvaM bharaho a vaNaM bhANiyantraM, NikkhamaNavajjaM sesaM bhANiyanvaM jAva bhuMjai mANussae suhe, mahAkacchaNAmaghejje' iti grahItavyam etacchAyA-'tatra khalu ariSTAyAM rAjadhAnyAM mahAkaccho nAma rAjA samutpadyate, mahAhimavad yAvat sarve bharatasAdhanaM bhaNitavyaM yAvad yuGkte mAnuSyakAni sukhAni mahAkaccha'nAmadheyaH' iti tatra 'mahAhimavad yAvad ityatra yAvatpadena - 'malayamandara mahendrasAraH ' iti grAhyam tasya ca mahAhimavatpadena yogo bodhyaH, tathA sati mahAhimavanmalaya mandara mahendramahAkaccha nAmakA yahA~ para maharddhika deva ki jisakI eka palyopama kI sthiti hai rahatA hai yahAM yAvat pada se mahAdyutika mahAbala Adi padoM kA grahaNa huA hai tathA 'tattha NaM aridvAra rAyahANIe mahAkacche NAmaM rAyA samuppajjai mahayA himavaMta jAva savvaM bharaho a vaNaM bhaNiyavvaM NikkhamaNavajja' sesa bhANiyavyaM jAva bhuMjai mANussara suhe mahAkacchaNAmadhejje" vahAM para ariSThA nAmakI rAjadhAnI hai mahAkaccha nAmakA cakravartI rAjA usakA zAsana karatA hai yaha mahAhimavaMta parvata Adi ke jaisA viziSTa zaktizAlI aura ajeya hai bharatacakravartI kI taraha yaha manuSya bhava sambandhI sukhoM kA bhoktA hai parantu isane apane jIvana meM sakala saMyama dhAraNa nahIM kiyA aisA yaha saba prakaraNa pUrva kI taraha yahAM para kaha lenA cAhiye mahAkaccha ailA nAma isakA kyoM huA so isa sambandha meM yahAM para mahAkaccha nAma kA hI cakravartI yahAM para hotA rahatA hai tathA mahAkaccha nAmakA deva rahatA hai isa kAraNa isakA nAma mahAkaccha aisA kahA gayA hai / mahAkaccha nAmaka mahuddhika deva ke jenI eka pacepama jeTalI sthiti rahe che. ahIM" yAvat paDhthI 'mahAdyutikaH' vagere cahAnu' graha] thayu N che. tebhana 'tatthaNaM ariTTAe rAyahANIra mahAkacchre NAmaM rAyA samuppajjai, mahayA himAMta jAva savvaM bharaho avaNaM bhaNiyantra' nikkhamaNavajjaM jAba sesaM bhANiyavvaLa jAva guMjai, mANussae suhe mahAkaccha NAmaghejje' tyAM bhariSTaya nAmanI raa4dhAnI che. mahA kacchanAmaka cakravatI rAjA tenA zAsana karyAM che. e mAhimavata paryaMta vagere jevA viziSTa zaktizALI ane ajeya che. bharata cInI jema e manuSya bhava saMbaMdhI sukhAne bheAktA che, paNa teNe potAnA jIvanamAM sakala saMyama dhAraNa karyu" nathI evuM te badhuM prakaraNa pUrvAvat ahIM" paNa samajI levu joI e, mahAkaccha evuM nAma enuM zA kAraNathI prasiddha thayu? te enA sabaMdhamAM ATaluM ja kahevu. paryApta che ke ahIM mahAccha nAme cakravartI rahe che temaja mahAkaccha nAmaka deva rahe che A kAraNe enuM nAma mahAkaccha evu kahevAmAM Avela che. ja0 46
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ dara jambUdvIpaprajJaptisUtre sAra iti samastaM padam, tadvatyAkhyA pUrvaM gatA, 'yAvad bhuGkte' ityatratya yAvatpadasagrAhyAnAM padAnAM saGgraha aupapAtikasUtrasyaikAdazasUtrataH kAryaH tadarthazca tatraiva matkRtapIyaparpiNI TIkAto vodhyA, IzAmilApena mahAkacchazabdasya 'astho ya bhANiyabo' arthazca bhaNitavyaH vAcyaH samprati brahmakUTAkhyaM vakSaskAraparvata varNayitumupakramate-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi chAyAgamyam navaram 'sesaM jahA cittakUDassa jAva Asayati' zeSaM yathA citrakUTasya yAvadAsate-zepaM varNitAtiriktaM sarvaM yathA citrakUTasya tathA vAcyam ut kimparyantam ityAhayAvadAsate-yAvatpadena AyAmAdi sUtraM bhUmibhAgavarNanasUtraparyantaM ca sarva bhaNitavyam, adhAtra kaTAni varNayitumAha-'paumakUDe cattAri kUDA' ityAdi-gugamam 'evaM' evam(kahiNaM bhaMte ! mahAnidehe vAse paumaDe NAmaM vakkhArapaccae paNNatte) he bhadanna ! mahAvideha kSetra meM padmakUTa nAmakA vakSaskAra parvata kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! NIlavaMtassa daviNeNaM sIyAe mahANaIe untareNaM mahAkacchassa purasthimeNaM kacchAvaIe paJcatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAle paumakUDe NAmaM pavakkhArapacyara paNNatta) he gautama ! nIlavaMta parvata kI dakSiNa dizA meM, sItA mahAnadI kI uttara dizA meM, mahAkaccha vijaya kI pUrva dizA meM evaM kacchAvatI kI pazcima dizA meM mahAvideha ke bhItara padma kUTa nAmakA vakSaskAra parvata kahA gayA hai / (uttaradAhiNAyae pAINapaDINa vicchinne) yaha padmakUTa nAmakA vakSaskAra parvata uttara se dakSiNa taka to laMvA hai tathA pUrva se pazcima taka vistIrNa hai-(sesaM jahA cittakUDasta jAva AsayaMti) bAkI kA aura saya varNana isake sambandha kA citrakUTa vakSaskAra ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai yAvata vahAM para aneka vyantara deva aura deviyAM ArAma karatI hai vizrAma karatI hai / (paumakUDe cattAri kUDA paNNattA) pAkUDa ke Upara __'kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse paumakaDe NAmaM vakkhArapavvae paNNatte haiM mahata! mahAvideha kSetramAM paTa nAmaka vakSaskAra parvata kyA sthaLe Avela che? enA javAbamAM prabhu cha ? 'goyamA ! NIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIyAe mahANaIra paccatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse pavaumaDe . NAmaM vakkhArapavvae paNNatte' hai gItama! nIsanta patanI kSiya dizAmAM sItA mahAnadInI uttara dizAmAM, mahAkaccha vijayanI pUrva dizAmAM temaja kacchaptiinii. pazcimAhazAmA maDAvinI maha2 pATa nAma pasAra parvata mAvesa cha. 'uttaraH dAhiNAya pAINapaDhINavicchinne the paTa nAma pakSa25' uttarathI dakSi sudhI sAmA cha tamA pUrvathI pazcima sudhI vistI cha. 'sesaM jahA cittakUDassa jAva AsayaMti' meM saMbaMdhamAM zeSa badhuM varNana citrakUTa vakSaskAranA prakaraNamAM kahyuM che tevuM ja samajavuM. cAvata yA yA vyatira he| mana vImA ArAma 42 cha, vizrAma 42 cha 'paumakUDe cattAri kRDA paNNattA' pATanI 52 yAra TUTA vAmAM mAvasa cha, 'taM jahA' temanA nAbhA /
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIya sukacchavijayanirUpaNam anena prakAreNa citrakUTavakSaskAraparvatAntakUTAnusAreNa imAni catvAri kUTAni varNanIyAni 'jAva' yAvat-yAvatpadena 'samA uttaradAhiNeNaM parupparaMti, paDhamaM sIyAe uttareNaM' ityAdi sagrAhyam etatsamastamanantarokta sUtrAbodhyam, chAyA'thauM tata eva jJAtavyau 'aTTaH' artha:brahmakUTeti nAmno'rthaH prAgvat tathAhi-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM kuccai-paumakUDe paumakUDe ? goramA ! paumakUDe ya ittha deve mahiddhIe jAva palioumahiIe parivasai, se teNaTeNaM goyamA ! evaM bucai paumaDe paumakUDe' iti etacchAyAau~ sugamauM, atra devavizeSaNavAcakAnAM mahaddhikAdi palyopasthitikaparyantAnAM padAnAM saGgrahaH savyAkhyo'STamasUtrasthAdvi. jayadvAradevAdhikArAdvodhyaH, ___atha caturtha kacchakAvatInAmakaM vijayaM varNamitumupakramate 'kahi NaM bhaMte !' itpAdicAra kUTa kahe gaye haiM / 'taM jahA' unake nAma isa prakAra se haiM-(siddhAyaNakaDe 1, paumaDe2, mahAkacchakUDe 3, kacchAvAkUDe4) siddhAyatanakUTa, padmakUTa, mahAkacchakUTa aura kacchavatIkUTa, (evaM jAva aTTo) yahAM Agata isa yAvatpada se (samA uttara dAhiNeNaM parupparaMti, paDhavaM sIyAe uttareNaM) ityAdi padoM kA saMgraha huA hai yaha saba kathana anantarokta sUtra le jAnA jA sakatA hai| padmakUTa aisA isakA nAma kyoM huA-isa viSaya meM AlApa isa prakAra se banAnA cAhiye 'se keNa?NaM bhaMte ! evaM buccai paumakUDe' uttara meM prabhu kahate haiM-'gothamA' pauma kUDe ya ittha deve mahiddhIe jAva paliovamahiIe parivasai, se teNa TeNaM goyamA! evaM buccaipausakUDe 2,' isa AlApaka kI, jo prazna aura uttara rUpameM hai artha sugama hai| devake vizeSaNacUta maharddhika Adi padoMkI vyAkhyA aSTamasUtrastha vijayadvAra ke devAdhikAra se jAnalenI caahiye| (kahiNaM maMte ! mahAvidehe vAse kacchagAvatI NAmaM vijae paNNatte) he bhadanta ! pramANe che. 'siddhAyayaNakUDe 1, paumaDe-2, mahAkacchakUDe 3, kacchAvaikUDe-4' siddhA. yatana, pADUTa, mahA 27 phUTa bhane 42chApatI dUTa 'evaM jAva aTTho' mAhI bhArata yAt 54thI 'samA uttaradAhiNeNaM parUpareMti, paDhamaM sIyAe uttareNaM' vagere pahAnu hA thayuM che. A badhuM kathana anantakta sUtramAMthI jANI zakAya tema che. enuM nAma paDyA phUTa evuM zA kAraNathI suprasiddha thayuM? AnA saMbaMdhamAM AlApaka evI rIte samaja naye se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai paumakUDe' uttaramA prabhu 4 cha-'goyamA ! paumakUDe ya itthadeve mahiddhIe jAva paliovamaTTiIe parivasai, se teNa?NaM goyamA ! evaM puccaDa paumakUDe, 22 me mAlA 2 prazna mahatta2 35mA cha-matha sugama che. henA vize. SaNabhUta mahaddhika vagere padenI vyAkhyA aSTama sUrastha vijayadvAranA devAdhikAramAMthI jANI levI joIe. 'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse kacchagAvatI NAma vijae pagNatte' Herd ! mahA
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUdrSTa jambUdvIpaprajJaptisUtre sugamam navaraM 'kacchakAvatI - kacchaH taTaM, sa eva kacchakaH so'styAmiti kacchakAvatI atizayArthe'tra matup pratyayaH strItvAnGIp dIrghastu zarAditvAdbodhyaH, 'sesaM jahA kacchassa vijayassa' zeSam uktAtiriktaM sarvakathanam yathA kaccharaya vijayasya tathA'syApi vijayasya sarva vaktavyam tat kimparyantam ? ityAha- 'jAva kacchagAvaI ya ittha deve' yAvat kacchAvatI cAtradevaH parivasatIti paryantaM sarvaM vAcyam, tatra devavizepaNAni prAgvat athAsmAtprAcyamantaranadIM varNayitumupakramate 'kahi NaM bhaMte 1 ityAdi - praznamatraM yugamam uttarasUtre 'goyamA ' he gautama ! ' Avattassa' Avartasya etannAmakasya 'vijayassa' vijayasya ' paccatthigeNaM' pazcimena pazcimadizi : kacchagAvaIe' kacchakAvatyAH patannAmakasya 'vijayassa' vijayasya 'puratthimeNaM' paurastyena - pUrvadizi 'NIlavaMtassa' nIlavataH etannAmakasya varSadhara parvatasya 'dAhi pille' dAkSiNAtye 'NitaMce' nitambe - madhyabhAge 'ettha' atra atrAntare 'NaM' khalu 'mahAmahAvideha kSetra meM caturtha kacchakAvatI nAmakA vijaya kahAM para kahA gayA hai isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! pIlavaMtassa dAhiNeNaM sIyAe mahANaIe uttareNa dahAvatIe mahANaIe, paccatthiyeNaM pausakUDassa purasthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse kacchgAvatI NAmaM vijae paNNatte' he gautama! nIlavanta kI dakSiNadizA meM, sItA mahAnadI kI uttaradizA meM, hRdAvatI mahAnadI kI pazcima dizA meM evaM padmakUTa kI pUrvadizA meM mahAvideha kSetra ke bhItara kacchAkAvatI nAmakA vijaya kahA gayA hai / (uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchinne) yaha vijae uttara dakSiNa dizA kI ora dIrgha laMbA hai aura pUrva aura pazcima kI tarapha vistIrNa hai / 'sesaM jahA kacchahasa vijayassa jAva kacchagAvaI a itthadeve' isa se avaziSTa aura saba kathana kacchavijaya ke kathanAnusAra hI jAnanA cAhiye yAvat kacchakAvatI nAmakA deva yahAM para rahatA hai / 'kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse dahAvaI kuMDe pAnta' he bhadanta ! mahAvideha videha kSetramAM caturthAM kacchakAvatI nAmaka vijaya kA sthaLe Avela che? enA javANamAM alu 4 che - 'goyamA ! nIlavaMtatsa dAhiNaNaM sIyAra mahAnaIe uttare dahAvatIe mahANaIe paccatthimeNaM pauma kUDassa puratthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAle kacchagAvatI NAmaM vijaya paNNatte' he gautama ! nIlavantanI dakSiNu dizAmAM, sItA mahAnadInI uttara dizAmAM, TUMkAvatI mahA nadInI pazcima dizAmAM temaja padmaphUTanI pUrva dizAmAM mahAvideha kSetranI aMdara kacchakAvatI nAma vinaya mAvesa he 'uttaradAhiNAyama pAI0 paDaNavicchinne' se vinaya uttara dakSi dizA tara dIrgha zoTale he sAmo che, bhane pUrva ramane pazcima tara vistI che. 'sesaM jahA kacchassa vijayassa jAva ka chavaI a ittha deve' zeSa madhu thana huncha vizyanA pAna bhuma lagI sevu leoi. yAvat 12chAvatI nAma deva ar3I rahe che. 'kahi NaM aMte / mahAvidehe vAse dahAvaI kuDe papNate' he lahanta bhahAvidveDa kSetramAM draDAvatI nAma jhuMDa yA sthaNe Avesa
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - baturtha vakSaskAH sU0 28 dvitIya sukacchavijayanirUpaNam 'videhe' mahAvidehe 'vAse' varSe 'dahAvaIkuMDe NAmaM kuMDe' idAvatI kuNDaM nAma kuNDaM 'paNNane ' prajJatam 'sesaM' zepam AyAmaviSkamnAdikam 'jahA' yathA 'gAhAvaI kuMDarasa' grAhAvatIkuMDa stha tathAssyApi bodhyam kimparyanam ? ityAha- 'jAba aho' yAvadartha:- grAhAyatIti nAmArthavarNanapara sUtraparyantamityarthaH, navaraM hRdAvatIdvIpo hRdAvatI devIbhavanaM hRdAvatI prabhapatrAdi yogAdidaM kuNDamapi idAvatItyanvarthanAmakam iti vodhyas tatra dvadAH agAdhA jalAzayAste santyasyAmi dAvatI atra zarAditvAddIrghaH pUrvavat sujJAnaH, adha yatheyaM sItAmahAnadIM gacchati tathA''ha 'tassa NaM' ityAdi tasya khalu 'dAhAvaI kuMDansa' hRdAvatIkuNDasya ' dAhiNeNaM' dakSiNe- dakSiNadikasthena 'toraNeNaM' toraNena bahirdvAreNa 'dahAvaI mahANaI' idAvatI mahAnadI 'pavUDhA' pravyUDhA nirgatA 'samANI' satI 'kacchAvaI Avate' kacchAvatyAta 'vijae' vijaya 'duhA' dvidhA 'vibhayamANI 2' vibhajamAnA 2 dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNa dizi 'sIyaM' sItAm 'mahANaI' mahAnadIM 'samappei' samApnoti samupaitItyarthaH atha paJcamaM vijayaM kSetra meM hRdrAvatI nAmakA kuNDa kahA~ para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'gomA ! Avattassa vijayassa paccatthimeNaM kacchagAvaie vijayassa puratthimeNaM nIlavaMtassa dAhiNille jitaM ettha NaM mahAvidehe vAse dahAvaIkuMDe NAmaM kuMDe paNNatte' he gautama! AvartanAmaka vijaya kI pazcimadizA meM kacchakAvatI vijaya kI pUrvadizA meM, tathA nIlavanta parvana ke dakSiNadizA meM rahe hue nitambapara mahAvideha kSetra ke bhItara drahAvatI nAmakA kuNDa kahA gayA hai / 'sesaM jahA gAhAvaI kuMDassa jAva aTTho' isa kathana ke atirikta aura saba isa kuNDa ke viSaya kA AgekA kathana grAhAvatI kuNDa ke kathana jaisAhI yAvat isakA nAma aisA kyoM huA isa antima kathana taka yahAM para jAnanA cAhiye 'tassa NaM dahAvai kuMDalsa dAhiNeNaM toraNaM dahAvaI mahANaI pavUDhA samANI kacchAvaI Avatte vijae duhA vibhajamANIra dAhiNeNaM sIaM mahANaI samappei' usa brahAvatI kuNDake dakSiNatoraNadvAra hai ? senA vAmamAM prabhu uDe che - 'goyamA ! Avattassa vijayassa paccatthimeNa kacchagAvaie vijayassa puratthimeNaM NIlAMtarasa dAhiNille NitaMve ettha NaM mahAnidehe vAse daddAnaI kuDe NAmaM puruMtu paLatte' huM gautama ! mAvata nAmaka vijayanI pazciA dizAmAM mukAvatI vijayanI pUrva dizAmAM tathA nIlavanta paryaMtanI dakSiNa dizAmAM Avela nitaMba bhAga upara mahAvidehu kSetranI zahara draDAvatI nAma jhuMDa gAve che. 'sesaM jahA gAhAvaI kuMDassa jAva aTTho' thA thana zivAya khIjuM badhuM a' kuMDa viSenuM kathana grahAvatI kuMDanA kathana jevuM ja che cAvaenu nAma evu... zA kAraNathI rAkhavAmAM AvyuM A a Mtima kathana sudhI ahIM jANI levu joIe. 'tassa NaM dahAvai kuMDassa dAhiNeNaM toraNegaM dahAvaI mahANaI pavRDhA samANI kacchAvaI Avatte vijae duhA vibhajamANI2 dAhiNeNaM sIaM mahANaI samappei' te drAvatI DuDanA dRkSiSu tAraNa
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 jambUdvIpaprajJaptisUtre varNayitumupakramane-'kahiNaM bhaMne !' ityAdi-patra khalu bhadanta ! 'mahAvidehe mahAvidehe 'vAse' varSe 'Avatto NAsa vijae' AvoM nAma vijaya: 'paNNate ?' pranataH ? 'goyamA !' ityAdhuttarasUtraM spaSTArthakAm, gavaram 'sesaM' zepam AyAmaviSkambhAdikam 'jahA kacchassa vijayasta' yathA kacchasya vijayasya tathA'syApyAvartavijayasyeti / atha tRtIyaM nalinakUTanAmakavakSaskAraparvata vargayitumupakramate 'sAhi NaM bhane !' ityAdi-praznasUtramuttarasUtra ca spaSTam se bahAvanI nAmakI mahAnadI nikalI hai aura yaha mahAnadI kacchAvatI evaM Avarta vijayako do vibhAgoM meM vilakta karatI huI dakSiNadizA meM sItA mahAnadI meM praviSTa ho jAtI hai 'selaM jahA gAhAcaIsa' isa ke smandha meM Age kA aura saba kathana grAhAvanI nadI ko sambandha meM kahe gaye vaktavya ke anusAra samajhanA cAhiye 'kahiNaM saMte ! mahAvidehe vAse Apatte NAmaM vijae paNNatte' he bhadanta ! mahAvideha kSetra meM Avartavijaya nAmajhA vijaya kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate hai-'goyanA ! NIlabantassa bAsaharapavyayarasa dAhiNeNaM sIyAe mahANaI uttaregaM galigakuMDassa carakhArapAyayassa paccasthimeNaM dahAvatIe mahANaIe purathioNaM etya NaM mahAvidehe vAse Apatte NAmaM vijae paNNatte' he gautama ! nIlavanta varSadhara parvata kI dakSiNadizA meM sItA mahAnadI kI uttaradizA meM nalinakuNDa vakSaskAra parvata kI pazcima dizA meM dahAvatI mahAnadI kI pUrvadizA meM mahAvideha kSetra ke bhItara Avarta nAmakA vijaya kahA gayA hai| 'sesaM jahA kaccharasa vijayassa iti' isake AyAma aura viSkambha Adi kA kathana jaisA kacchavijaya kA prakaraNa meM kahA jA cukA hai vaisAhI hai 'kahiNaM bhaMte! dvArathI drAvatI nAme mahA nadI nIkaLI che ane e mahAnadI kacchAvatI ane Avarta vijyane be vibhAgamAM vibhakta karatI dakSiNa dizAmAM sItA mahAnadImAM praviSTa thaI jAya che. 'sesa jahA gAhAvaIe senA samayamA ze5 madhu, 41 pADApatI nahIna samayamA spaSTa 42vAmA gAla paratavya su tI aa . 'kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse Avatte NAma vijae paNNa' ta ! mahAvita kSetramA mAvata viya nAma vizaya 4yA sthaNe mAveza cha ? r i prabhu 49 cha-'goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavyayassa dAhiNeNaM sIyAe mahANaIe uttareNaM NaliNakuMDasa vakkhArapabdhayarasa paccasthimeNaM dahAvatIe mahANaIe purathimeNaM entha NaM mahAvidehe vAse Avatte NAma vijae paNNatte' he gItamA nIsanta varSa dhara parvatanI dakSiNa dizAmAM sItA mahA nadInI uttara dizAmAM nalina kuMDa vakSaskAra parvatanI pazcima dizAmAM drAvatI mahAnadInI pUrva diyAmAM mahAvideha kSetranI aMdara mAvata' nAma vizaya Ava cha. 'sesa jahA kacchatsa vijayAsa ini' genA sayAma qibal aMgenuM kathana je pramANe kaccha vijayanA prakaraNamAM kahevAmAM Ave che, tevuM ja che. 'kahi NaM bhaMte ! mahAnidehe vAse NaliNakUDe NAmaM vakkhArapavyae paNNatta' Rard bhaDA
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA- caturtha vakSaskAraH lU. 28 dvitIyaguNakacchavijayanirUpaNas navaram saca 'uttaradAhiNAyae' uttaradakSiNAyataH- uttaradakSiNa dizordIrghaH 'pAIgavaDINavitthiNNe prAcInapratIcIna vistIrNa:- pUrvapazcima dizo vistArayuktaH 'sesaM' zepam - udvedhAdikam 'jahA' yathA 'cittakUDassa' citrakUTasya tathA'syApi tat kimparyantam ? ityAha- 'jAba AsayaMti' yAvadAsate ana yAvatpadena - 'tattha NaM vahave vANamantarA devA ya devIo ya ' iti saGgrAhacam, etacchAyA - ' tatra khalu bahavo vyantarAH 'vAnavyantarAH ' devAzva devyazva' iti 'Asa' ityupalakSaNam tena 'sati citi NisIyaMti tuyadvaMti ramaMti lalaMti kI laMti ki Mti mohaMti' ityeSAM grahaNam, etacchAyA- 'zerate tiSThanti niSIdanti, tvacayanti, ramante, lalanti, krIDanti, kIrtayanti, mohanti iti eSAM vyAkhyA paSThasUtre gatatastato bodhyA, mahAvidehe vAse NaNikUDe NAnaM vakkhArapaccae paNNatte' he bhadanna / mahAvideha kSetra meM nalinakUTa nAmakA vakSaskAra parvata kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'gomA ! NolavaMtassa dAhiNeNaM sIyAe uttareNaM maMgalAvaissa vijayassa paccatthimeNaM Avantassa vijayassa puratthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse NaliNakUDe NAmaM cakhAraphacara paNNatte' he gautama! nIlavanta parvata kI dakSiNa dizAmeM, sItA mahAnadI kI uttaradizA meM, maMgalAvatI vijaya kI pazcimadizA meM aura Avarta vijaya kI pUrva dizA meM mahAvideha kSetra ke bhItara nalinakUTa nAmakA vakSaskAra parvata kahA gayA hai / 'uttaradANiyae, pAINapaDINavicchiNNe, 'sesaM jahA visakUDassa jAva Asayati' yaha nalinakUTa nAmakA vakSaskAra parvata uttara aura dakSiNa meM Ayata - dIrgha lambA hai, tathA pUrva pazcima meM vistIrNa hai / vAkIkA isake sambandhakA - aura saba AghAmAdi ke pramANa kA kathana jaisA citrakUTa ke prakaraNa meM kahA gayA hai vaisA hI hai yahAM yAvat pada se aneka videDa kSetramAM nalina phUTa nAmaka kSaskAra parvata kayA sthaLe Avela che? javAbamAM prabhu che- 'goyamA ! NIlavaMtarasa dAhiNeNaM sIyAra uttareNaM maMgalAvairasa vijayassa paccatthimeNaM Avattassa vijayassa puratthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse NaliNakUDe NAmaM cakkhArapaJcae paNNatte' he gautama | nIlavanta patanI dakSiNa dizAmAM sItA mahA nahInI uttara dizAbhAM magalAvatI vijayanI pazcima dizAmAM ane mAvata' vijayanI pUrva dizAmAM mahAvideha kSetranI aMDara nasina chUTa nAbhe vakSaskAra parva gAve che. 'uttaradAhiNAyae pAINapaDhINavicchiNNe, sesaM jahA cittakUDassa jAva Asayati' yA navina chUTa nAma asAra 51ta uttara ane dakSiNamAM AAyata-dI-lAMge che. temaja pUrva pazcimamA vistI che. A saMbaMdhamAM zeSamadhu AyAma aMgenA pramANunu kathana jevu... citrakUTanA prakaraNamAM kaDuAmAM Avela che, tevu ja samajavuM yAvat padathI ahI aneka vyantara deva-devIe AvIne vizrAma kare che 242 243 2. (1) (el veel 'aifa, fug'fa, forefufa, gugat (cufa, sofa, mofa, fag'fa, miefa) 2 yei d'agla qui . A u 367
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajatisUtra atha nalinakUTAkhyavakSaskAragirau kUTAni picchipurAha-'naliNakUTe NaM bhaMte' ityAdichAyAgamyam, navaraM tatrottarasUtre 'ee kUDA paMcasaiyA' etAni kUTAni paMJcazatikAni-paJcazatapramANAni kUTavartinyo rAjadhAnyaH kasyAM dizyavatiSThanta ityAha-rAyahANIyo uttareNaM' rAjadhAnyaH-rAjavasatayaH, uttareNa-uttaradizi, _____ atha paSThaM vijayaM varNayitumupakramate-'kahi NaM bhaMte !" ityAdi sugamam, navaraM 'paMkAvaIe' vyatara deva-deviyAM Akara vizrAma karatI hai aura ArAma karatI hai / 'NaliNakaDeNaM bhaMte ! katikUlA pannattA' he bhadanta ! nalinakUTa ke Upara kitane kUTa kahe gaye haiM ! 'goyamA ! cattAri kUDA paNNatA' he gautama ! cAra kUTa kahe gaye hai 'taM jahA' unake nAma isa prakAra se haiM-'siddhAyayaNakUDe, galiNakUDe, AvattakUDe maMgalAvattakUDe, ee kUDApaMcasaiyA rAyahANI uttareNaM) siddhAyatana kaTa, nalina kUTa, Avarta krUTa, aura maMgalAvarta kUTa ye kUTa, pAMca sau haiM yahAM para rAjadhAniyAM uttara dizA meM haiN| (kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse maMgalAvatte NAmaM vijae paNNatte) he bhadaMta ! mahAvideha kSetra meM maMgalAvarta nAmakA vijaya kahAM para kahA gayA hai (goyamA ! nIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIyAe uttareNaM NaliNakUDassa purasthimeNaM paMkAvaIe paccatthimeNaM etya NaM maMgalAvatte NAmaM vijae paNNatte)he gautama ! nIlavaMta parvata kI dakSiNa dizA meM, sItA mahAnadI kI uttara dizA meM, nalina kUTa kI pUrva dizA meM evaM paMkAvatI kI pazcima dizA meM mahAnideha kSetra ke bhItara maMgalAvata nAsakA vijaya kahA gayA hai| 4. sUtramAthI nayI vIna. 'NaliNakUDeNaM bhane ! kati kUDo pannatA mahata / natina iTa sA dUTo (zima) mAvesA cha ? 'goymaa| cattAri kUDA paNNattA 8 hai gautama ! yA2 tt| mAvelA che. 'taM jahA' tenA nAmI 2mA pramANe che. 'siddhAyayaNakUDe, NaliNakaDe, AvattakUDe, maMgalAvattakUDe, e kUDA, paMcasaiyA rAyahANI uttareNaM' sialyatanakUTa, nalina kUTa, Avarta phUTa ane maMgalAvarta kUTa e phUTa 500 che. ahIM rAja dhAnImA uttara dizAbha hI cha. 'kahiNaM bhaMte / mahAvidehe vAse maMgalAvatte NAma vijae paNNatte' 3 sahanta / bhaviDa kSetramA manasAvata' nAma vibhaya 4yA sthaNe Aveta cha ? 'goyasA! nIlavaMtassa danikhaNeNaM sIyAe uttareNaM NaliNakUDasa puratvimeNaM paMkAvaIe paccatthimeNaM ettha NaM maMgalAyatte NAma vijae paNNatte' gItama! nAsavanta patanI kSaY hizamAM, sItA mahAnadInI uttara dizAmAM nalina phUTanI pUrva dizAmAM temaja pakAvatInI pazcima hizAmA bhaviDa kSetranI ma2 mAvata nAme vinya mAvata cha. 'jahA kacchassa (1) yahAM yAvat zabda se" saMyaMti, ciTuMti, NisIyaMti, tupati, ramaMti, lalaMti, kIlaMti, kiTati, mohaMti" ina padoMkA grahaNa huA hai inakI vyAkhyA chaThe sUtra se jAna lenI caahie| ---
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIya sukacchavijayanirUpaNam 369 pakAvatyAH tRtIyAntaranadhAH 'paJcatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi, iti, atha prAgukta tRtIyAntaranadI varNayitumupakramate-'kahi gaM' ityAdi-prAggat kevalam 'paMkAvaIkuMDe' patrAvatIkuNDaM 'NAma' nAma 'kuMDe' kuNDam, tatra paGkAvatItyasya pakA'tizayenAstyasyAmiti paGkAvatI, ; atrApi zarAdilAdIrthoM vo yA, atha puSpalArata saptamavijayaM varNayitumupakramate-'kahi ' ityAdi sugamam, atha caturtha (jahA kacchaha vijae tahA eso bhANiyanco jAva maMgalAvate ya ittha deve parivasai, se eeNoNaM) isa maMgalAdarta vijaya kA varNana kacchavijaya ke varNana jaisA hai yAvat isameM maMgalAvarta nAmakA deva rahatA hai isa kAraNa isakA nAma bhaMga 'lAvarta vijaya aisA kahA gayA hai (kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse paMkAcaI kuDe NAmaM kuDe paNNatta ) he bhadanta ! mahAvideha kSetra meM par3AvatI nAmakA kuNDa kahAM para kahA gayA hai (goyalA ! maMgalAyattasla purathimeNa puzkhalavijayassa paccatthimeNaM NIlacaMtassa dAhiNe NitaMbe estha NaM paMkSAvaI jAva kuDe paNNatte) he gautama! maMgalAvarta vijaya kI pUrva dizA meM, puSkala vijaya kI pazcima dizA meM evaM nIla. vana parvata ke dakSiNa digdhatI nitamba para paJjAvatI nAma kA kuNDa kahA gayA hai| (taMceca gAhAvA huMDappamANaM jAba maMgalAyatapukkhalAvatta vijae duhA vibhayamANI 2 aksesaM taM veva jaM ceva gAhAvaIe) isakA pramANa grAhAvatI kuNDa ke jaisA hI hai yAvat inma kuNDa se paDAvatI nAmakI eka antara nadI nikalatI hai aura isane maMgalAyana aura puSkalAvata vijaya ko vibhakta kara diyA hai bAkI kA aura saba kathana isI nadI ke sambandha kA grAhavatI nadI ke jaisA hI hai (kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAle pukkhalAyatte NAnaM vijae paNNatte) hai vijae tahA aiso bhANi"bo jAva maMgalAbatte ya istha deve parivasai se eeNadeNaM' mA maMgalAvarta vijayanuM varNana kacchavijayanA varNana jevuM che, yAvat emAM maMgalAvata nAbha va 29 che. methI menu nAma bhAvavizya me 2rAvAmA mAva cha. 'kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse paMkAvaI kuMDe NAmaM kuDe paNNatte' 3 mata ! mahAviDa kSetramA yavatI nAmaH OM 4yA sthaNe mA che ? 'goyamo | maMgalAvattassa purasthimeNaM pukkhala. vijayassa paccatthimeNaM NIlavaMtassa dAhiNe NitaMve etthaNaM pakAvaI jAva kuMDe pagNatte hai gautama ! maMgalAva vijayanI pUrva dizAmAM puSkaLa vijayanI pazcima dizAmAM temaja nIlavaMta parvatanAM dakSiNa digvatI nitaMba upara paMkAvatI nAmaka kuMDa Avela che. 'taM ceva gAhAvai kuDappamANaM jAva maMgalAvatta pukkhalAvattavijae duhA vibhayamANI 2 avasesaM taM cetra je ceva gAhAvaIe' menu prama pADAvatI ra 1 che. yAvat mA kuMDamAMthI paMkAvatI nAme eka aMtara nadI nIkaLI che ane eNe maMgalAvarta ane puSka. lAvata' vijayane vibhAjita karyA che. e nadInA saMbaMdhamAM bAkI badhuM kathana grAhAvatI
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 jambUdvIpapracalita - mekazailanAmakaM vakSarakArazailaM varNayinulapakramate- 'kahi NaM egasele' ityAdi-uttAnArtham, ayaM puSkalAvataH saptamo vijayazcakravati vijetavyatvena cakravartivijaya ityucyate, evaM puSkalAvatI cakravartivijayo'pi madhyamapadalopi tatpurupasamAsa yukto vodhyA, athASTamaM cakravartivijaya bhadanta ! mahAvideha kSetra meM purakalAvata nAma kA vijaya kahAM para kahA gayA hai ? (goyamA ! NIlavanasla dAhijeNaM lIyAe uttareNa paMkAvaIe purathimeNaM eka selassa dhakkhArapadhvayastha paccarithameNaM estha NaM pukkhalAvaMto NAmaM vijae paNNatte) he gautama ! nIlavaMta varSadhara parvata kI dakSiNa dizA meM sItA mahAnadI kI uttara dizA meM evaM patrAvatI mahAnadI kI pUrva dizA meM tathA ekaula nAma ke vakSaskAra parvata kI pazcima dizA meM mahAvideha kSetra ke bhItara puSkalAvana parvata nAma kA vijaya kahA gayA hai ___(jahA kaccharijae tahA bhANiya) jaisA varNana kacchavijaya kA hai usI prakAra kA varNana isakA lI hai (jAca pukkhale a ittha deve mahiDie paliocamahiie parivalaha) yAvat yahAM para puSkala nAma kA eka deva jo ki mahaddhika arau eka palyopasa kI sthiti vAlA hai rahatA hai isI kAraNa maine he gautama ! isakA nAma puSkalavijaya kahA hai| (kahiNaM saMte! mahAvidehe vAle egasele nAmaM vakkhArapaccae paNate) he bhadanta ! mahAvideha kSetra meM ekaula nAma kA 'vakSaskAra parvata kahA~ para kahA gayA hai ? uttara meM madhu dAhate haiM (goyamA ! pukA lAcacakavadvivijayastA purarithameNaM pozkhalAvatI cakkavaSTivijayarasa pacca. nahI ra 4 che. 'kahiNaM bhale mahAdide vAse pukkhalAtatte NAma vijae paNNatte' meM ME | mahAviDa kSetramA pusAvata' nAma viya 4yA sthaNe mAveza cha ? 'gogamA ! NIlavaMtassa dAhiNeNaM sIAe uttareNaM paMkAvaIe purasthimeNaM / kolamma bakkhArapavvayassa paccatthimeNaM etthaNaM pukkhalAktte NAmaM vijae paNNatte gautama ! nIsana 162 yatinI dakSiNa dizAmAM sItA mahAnadInI uttara dizAmAM temaja paMkAvatI mahAnadInI pUrva dizAmAM tathA eka nAmaka vakSarakAra parvatanI pazcima dizAmAM mahAdeha kSetranI 2 Y04sAvata' nAme piya mAvasa . 'jahA kacchavijae tahA bha.Niyavva' re vana 27 viyanu cha te 1 na bhanu 55 7.-'jAba pukkhaleza ityadeve mahiDhie paliovamadviie parikhasaI' yAvatta mahI nAme mahaddhi gate 4 yApama jeTalI sthitivALe deva rahe che. ethI ja meM he gautama! enuM nAma puSkala vijaya me rAbhyu che. 'kahiNaM bhaMte mahAvidehe vAse egasele nAmaM vakkhArapatrae paNNatte' 7 bhadaMta ! mahAvideha kSetramAM ekazala nAmaka vakSarakAra parvata kayA sthaLe Avela che ? rAmabha prabhu 43 cha-'goyamA / punakalAvaTTacakkaraTTivijayassa puratpimeNaM pAkkhalAvatA cakavaTTivijayassa paccatthimeNaM NIlavaMtassa dakSiNeNaM sIAe uttareNaM etthaNaM egasele NAma bakkhArapavvae paNNatte' he gautama ! Y4Ata yatI vizayanI pUrva dizAmA Yo
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIya mukacchavijayanirUpaNam 71 varNayitumupakramate-'kahi NaM-cakavaSTivijae' ityAdi sugamam navaram 'uttarillassa sIyAmuhavaNassa' autarAhasya uttaradigbhavasya zItAmukhavanasya-zItAyAH mukhavanasya anantarAgrimasUtre * vakSyamANasvarUpasya zItAnIlavanmadhyasthasya 'mukhavanasya 'paJcatthimeNaM' pazcimela-pazcimadizi atra zItAmukhacanaM dvividham autagaha-dAkSiNAtyabhedAda, tatrauttarAhagrahaNaM dAkSiNAtyazItAthimeNaM NIlavaMtasla dakSiNeNaM lIAe uttareNaM ettha Na egole NAmaM vakkhArapavvae paNNatte) he gautama ! puSkalAvarta cakravartI vijaya kI pUrva dizA meM, puSkalAvatI cakravartI vijaya kI pazcima dizA meM, nIlavaMta varSadhara parvata kI dakSiNa dizA meM sItA nadI kI uttara dizA meM ekaula nAmakA vakSaskAra parvata kahA gayA hai| puSkalAvarta yaha saptama vijaya hai| yaha saptamavijaya cakravatI dvArA vijetavya hone ke kAraNa cakravartI vijaya isa rUpa se kahA gayA hai isI taraha se puSkalAvatI ko bhI cakravartI vijaya rUpa se kahA gayA jAnanA cAhiye (citta. kUDagameNaM yandho jAva devA AsayaMti, cattAri kUDA, taM jahA-siddhAyayaNakUDe, egaselakUDe, pukkhalAvattakUDe, pukkhalAvaIkUDe) isa sambandha meM aura saba kathana citra kUTa ke prakaraNAnusAra hI jAnanA cAhie yAvat yahAM vyantara deva vizrAma karate haiM isa prakAra cAra kUTa kahe gaye haiM prathama siddhAyatana kUTa, dvitIya ekazaila kUTa, tRtIya puSkalAvarta kUTa, aura caturtha puSkalAvatI kaTa (kUDANaM taM ceva paMcasaiyaM parimANaM jAva egasele ya deve mahiddhIe) kUToM kA parimANa paMcazatika pAMca sau hai-yAvat yahAM para ekaula nAmakA maharddhika deva rahatA hai isa kAraNa isakA nAma 'eka zaila' aisA kahA gayA hai| (kahi NaM aMte ! mahAvidehe vAse pukkhalA lAvatI cakravatI vijyanI pazcima dizAmAM nIlavanta varSadhara parvatanI dakSiNa dizAmAM temaja * sItA nadInI uttara dizAmAM ekachaula nAme vakSaskAra parvata Avela che. puSkalAvata -sasama vijaya che. A saptama vijya cakravatI vaDe vijetavya havAthI cakavatI vijaya nAme saMbodhita karavAmAM Avela che. A pramANe puSkalAvatIne paNa cakravatI vijyanA 35mA samAdhita 42mA mA che. 'cittakUDagameNaM Neyavvo jAva devA AsayaMti, cattAri kUDA, taM jahAM siddhAyayaNakUDe, egaselakUDe, pukkhalAvattakUDe pukkhalAvaI phUDe' A saMbaMdhamAM zeSa badhuM kathana citrakUTanA prakaraNa mujaba ja jANavuM joIe yAvatuM tyAM -- vyantara deve vizrAma kare che enI upara cAra phUTe AvelA che. prathama siddhAyatana phUTa, dvitIya zekha yUTa, tRtIya 504mAvata dUTa bhane yatu pulAvatI dUTa. 'kUDANe taM "ceva paMcasaiyaM parimANa jAva ekasele ya deve mahiddhie' (TAnu paribhA yati meTa pAMcaso che. yAvata tyAM ezala nAma mahaddhika deva rahe che. ethI enuM nAma "eka 'zera' rAmapAmA sAsa cha. 'kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse purakha lAvaI NAma - cakATTivijae paNNatte lata ! mahAviDa kSetramA pusAvatI nAme yavatI faru
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ f jambUdvIpatisUtre mukhavanavyAvRtyartham, athAnantaroktaM zItA mukhavanamutthitAkAGkSaM lakSayannAha - 'kahi NaM bhaMte ! uttarille sImAmukhANe' ityAdi kA khalu 'bhaMte !' bhadanta ! 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'sIyAe' zItAyAH 'mahANaIe' mahAnadya: 'uttarille' auttarAham - uttara digvarti 'sIyAmuvarNa' zItAkhavanaM zItAyA:- etannAmnyA mahAnadyAH sukhAnaM mukhe samudrAdeze vanaM zItAsukhavanaM 'NAmaM' nAma 'vaNe' vanaM 'paNNatte ?' prajJaptam ? tatra zItAmukhavane auttarAhala vizeSaNopAdAnena dAhiNAtyasya tasya vyAvRtiH, tathA mukhavane zItA sambandhitvayopAdAnAccItoaf NAmaM cakka cijae paNNatte) he bhadanta / mahAvideha kSetra meM puSkalAvatI nAmakA cakravartI vijaya kahIM para kahA gayA hai ? (goyamA ! NIlavaMtassa dakkhijeNaM sIyA uttareNaM uttarillassa sIyAmuhavaNassa paccatthimeNa egaselassa vakkhArapancayastra puratthimeNaM etthaNaM mahAvidehe vAse pukkhalAvaI NAmaM vijae paNNatte) he gautama ! nIlavaMta parvata kI dakSiNa dizA meM, sInA nadI kI uttara dizA meM, uttara digvartI sItAmukha nadI kI pazcima dizA meM, ekala nAmaka vakSaskAra parvata kI pUrvadizA meM mahAvideha kSetra ke bhItara puSkalAvatI nAmakA vijaya kahA gayA hai (uttaradAhiNAyae, evaM jahA kacchavijayasta jAva pukkhalAvaI ittha deve parivala, ee TTeNa) yaha uttara se dakSiNa taka Ayata - dIrgha hai evaM pUrva se pazcima taka vistRta hai / isa taraha se jaisA kathana kaccha vijaya ke prakaraNa meM kahA gayA hai vaisA hI kathana yahAM para kara lenA cAhiye yAvat puSkalAvatI nAmakI devI yahA~ para rahatI hai-isa kAraNa he gautama! maine isakA nAma puSkalAvatI vijaya aisA kahA hai (kahiNaM bhaMte! mahAvidehe vAle sIyAe mahA -Ie usarille sIyAhavaNe NAmaM baNe paNNatte) he bhadanta ! mahAvideha kSetra meM sInA mahAnadI kI uttara dizA meM rahA huyA sItA mukha vana kahAM para kahA yA sthaNe mAvesa che? senA aluche- 'goyama ! NIlAMtarasa dakkhiNaM sImAe uttareNaM uttarillarasa sIyA muhatraNassa paJcatthimeNaM egaselAsa dakkhArapatra puratthimeNa ettha NaM mahAvidehe vAse pukkhalAvaI NAmaM vijaya paNNatte' he gautama, nITAnta paryaMtanI dakSNi dizAmAM, sItA nadInI uttara dizAmAM uttara digbI sItA sukha vananI pazcima dizAmAM ekIla nAmaka vakSaskAra patanI pUrva dizAmAM mahAvideha kSetranI mahara cuSThusAvartI nAma vinaya gAvesa he 'uttaradAhiNAyara evaM jahA kaccha vijayassa jAva pukkhalAvaI ya ittha deve parivasai eeNaTTeNaM' se uttarathI dakSiNa sudhI AAyata dIrgha che temaja pUrvathI pazcima sudhI vistRta che. A pramANe jevu' kathana kaccha vijayanA prakaraNamAM kahevAmAM Avelu che. tevu ja thana ahIM paNa samajI levu joI e. cAvata pulAvatI nAmaka devI ahI rahe che ethI huM gautama ! me enu nAma puSkalAvatI vijaya medhu N rAbhyu' che, 'kahiNaM bhaMte mahAvidehe vAse sIAe mahANaIe uttarille sIyAmuddavaNe * 372 +
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 28 dvitIyaM sukacchavijayanirUpaNam 373 dAsambandhinaH tasya vyAvRttiH, tathAhi-catvAri mukhavanAni santi zItA nIlavanmadhyavarti 1 zItA niSadhamadhyavarti 2 zItodA niSadhamadhyavarti 3 zItodA nIlamadhyavarti ceti epAMmadhye prathamameva mukhavanaM zItAmahAnadyA uttaradizi vartata iti tadevAtra vivakSitam ityevaM prazne bhagavAnAha-'goyamA !' gautama ! 'NIlavaMtassa nIlavataH 'dakSiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'sIyAe' zItAyAH mahAnadyAH 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi 'purasthimalavaNasamuhassa' paurastyaLavaNasamudrasya-pUrvadigvacino lavaNasamudrasya 'pacatthimeNaM' pazcimena pazcimAyAM dizi gayA hai ? sItA mahAnadI kA zukhavana do prakAra kA hai eka uttara digvanI * mukha vana aura dUsarA dakSiNa digvatI mukhavana yahA~ para uttara digvI mukha vana ke viSaya meM gautamasvAmI ne prazna kiyA hai sItA mahAnadI jahAM se samudra meM praveza karatI hai usa sthAna kA nAma sukha hai usa sthAna para rahe hue vana kA nAma mukhavana hai yahAM isa vana se dakSiNa digvatI sItAmukha nadI kI nivRtti kI gaI hai| tathA zItA nadI ke kahane se zItodA sambandhi mukhavana kI nivRtti kI gai hai mukhavana cAra kahe gae haiM (1) sItA aura nIlavaMta parvata ke bIca meM rahA huA mukhavana (2) zItA aura niSadha ke madhya meM rahA huA mukhavana (3) zItodA aura niSadha ke madhya meM rahA huA sugvavana (4) zInodA aura nIla parvana ke bIca meM rahA huA mukhaSana inake bIca meM prathama jo sukhavana hai vahI zItA mahAnadI kI uttara dizA meM haiN| isa prazna ke uttara meM prabhu kahate he-(goyanA ! NIlavaMgassa dakkhiNeNaM sIyAe uttareNaM purasthipalavaNapadasta paJcatyimeNaM puzkhalAvada cAvaTivijayassa purathimeNaM ettha NaM sIyA suhavaNe gAmaM vaNe NAmaM vaNe paNNatte hai ! mahAvita kSetramA sItA mahAnahInI uttara dizAmA mAvata sItAmukha vana nAme vana kyA sthaLe Avela che? sItA mahAnadInAM mukhavane be che eka uttara divasa mukhavana ane dvitIya dakSiNa digvatI mukhavana. ahIM gautamasvAmIeuttaradivartI mukhavana viSe prazna karyo che. sItA mahAnadI jyAMthI samudramAM praveza kare che. te sthAnanuM nAma sukha che te sthAna upara AvelA vananuM nAma mukhavana che. jhI A vanathI dakSiNa digvatI sItA mukhavananI nivRtti karavAmAM Avela che. temaja sItA nadInA kathanathI zItedA saMbaMdhI mukhavananI nivRtti karavAmAM AvelI che. mukhavane cAra che(1) sItA ane nIlavanta parvatanA, madhyabhAgamAM AveluM mukhavana, 2) zItA ane niSadha pavatanA madhya bhAgamAM AveluM mukhavana (3) zIdA ane nIlavantanA madhya bhAgamAM Avela mukhavana emanA madhya bhAgamAM prathama je mukhavana che, teja zItA mahAnadInI uttara zimA cha. me prazna mA lagavAn zrI mahAvIra prabhu 59 cha-'goramA ! NIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIyAe uttareNaM - purathimalavaNamamudassa paccatyimeNaM pukkhalAvai cakavahivijayassa purathimeNaM etthaNaM sIyAmuhavaNe NAmaM vaNe paNNatte' 3 gautama ! nIsavanta patanI dakSiNa
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 jambUdvIpapraznaptisUtra 'pukkhalAvaicakAdhivijayassa' puSkalAvatIcakravartivijayasya 'purathimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'ettha' atra-aprAntare 'Na' khalu 'sIyAmuhavaNaM NAmaM varNa' zItAmukhavanaM nAma vana 'paNNatte' 'prajJaptam, rAca 'uttaradAhiNAyae' uttaradakSiNAyatam uttaradakSiNadizordIrgham, 'pAINapaDINavisthiNe' prAcInapratIcInavistIrNam pUrvapazcimadizo vistArayuktam 'solasa joyaNasahassAI' poDazayojanasahasrANi poDazasahasraparimita yojanAni 'paMcaya' paJca ca 'vANaue' dvAnavatAni -dvAnavatyadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'doNiya dvau ca 'egUgavIsaibhAe' ekona viMzatibhAgI 'joraNassa' yojanasya 'AyAmeNaM' AyAmena-daidhyeNa 'sIyAe mahANaIezItAyAH mahAnadyAH 'aMteNaM' anna-samIpena 'do joyaNasahassAI dve yojanasahane 'Nava ya' nava ca 'vAvIse' dvAviMzAni-dvAviMzatyadhinAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'vikkhaMbheNaM' * viSkambheNa-vistAreNa 'tayaNaMtaraM ca NaM' tadanantaraM ca khalu 'mAyAe 2 mAtrayA 2 krameNa 2' 'parihAyamANe 2' parihIyamAnaM 2 'NIlabaMtavAsaharapavyayaMteNaM nIlavadvapaMdharaparvatAntena-nIla vanAmakavarSadharaparvatasya antena-samIpena 'e' ekam 'egaNavIsahabhAga' ekonaviMzatibhAga 'joyaNarUsa' yojanAya 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa, iti 'se' tat auttarAI zItA- mukhavanaM 'ga' khalu 'egAe' ekayA 'paumavaraveiyAe' padmavaravedikayA 'egeNa ya' ekena ca paNNatte) he gautama ! nIlavaMta parvata kI dakSiNa dizA meM, sItA nadI kI uttara dizA meM pUrva digvatI lavaNa samudra kI pazcima dizA meM, tathA puSkalAvatI nAmaka cakravartI vijaya kI pUrva dizA meM sItA sukhavana nAyakA vana kahA gayA hai (uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchinne) yaha vana uttara se dakSiNa dizA taka lambA hai aura pUrva se pazcima taka vistIrNa hai (solasajoyaNasahassAI paMcaya vANaue joyaNalae doNi ya egUNavIsaibhAe joyaNasta AyAmeNaM sIyAe mahAgaIe aMteNaM do joyaNasahaslAiM nava ya bAvIse joyaNasae cikkhaMbheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parihAyamANe 2) isakA AyAma 1659220 yojana kA hai sItA nadI ke pAsa isakA viSkaMbha do hajAra nau so bAIla yojana kA hai phira yaha kramazaH ghaTatA gayA hai aura (nniilvNtvaashrdizAma, sItA nadInI uttara dizAmAM, pUrva divatI lavaNa samudranI pazcima dizAmAM temaja puSkalAvatI nAmaka cakravatI vijayanI pUrva dizAnAM, sItA mukhavana nAme vana AveluM cha. 'uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchinne' se vana uttarathI ikSiNa An sudhI hI cha bhane pUrvAthI pazcima sudhI vistI cha. 'solasa joyaNa sahassAI paMca ya bANaue joyaNasae doNNiya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM sIyAe mahANaIe anteNaM do joyaNa sahassAI nava ya bAvIse joyaNasae vikkhaMbheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parihAyamANe 2 ene AyAma 1950 ejana jeTalo che. sItA nadInI pAse ene viSThabha 2922 nazA cha pachI sabhA matAzaya salatAmahAparate
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275 prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH su. 28 dvitIya sukacchavijayanirUpaNam * vanasaDeNe' vanapaNDena 'saMparikkhitaM' samparikSitam 'vaNNao' varNakaH pazcavara vedikA vanapaNDayovarNanapara padasamUho'tra vodhyaH, sa ca caturthapaJcamasUtrAbhyAM bodhyaH / tathA 'sIyAsudavaNassa' zItAmukhakhanasya ca varNako vodhyaH sa ca 'kiNhe kiNhomAsa' ityAdi padaiH paJcayasUtrokta vadhyaH, kimparyantaH ? ityAha- 'jAva devA AsayaMti' yAvad devA Asate devA Asata iti paryanto varNako vodhyaH, sa ca paSThasUtrAdavagantavyaH, athopasaMharannAha - ' evaM uttarillaM pArsa sama' evamauttarAI pAzca samAptam + evam vijayAdivarNanena auttarAham uttaradigbhavaM pAzva pArzvabhAgaH samApta - sampUrNam vaktavyamiti zeSaH, prAk caturvibhAgatvedoddiSTasya videhakSetrasya pUrvottarapA vijayAdi varNanApekSayA pUrNa nirdiSTa mityarthaH, - 9 19 paJcayaMteNaM) nIlavaMta varSadhara parvata ke pAsa meM isakA viSkambha bhAgapramANa raha gayA hai arthAt 1 yojana ke 19 khaMDoM meM se eka khaNDa pramANa raha gayA hai (se NaM egae udaravezyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM saMparivikhantaM vaSNao sIghAmuhavaNassa jAva devA AsayaMti evaM uttarillaM pAsa sampanta) yaha sItA mahAnadI kA uttara mukhavana eka padmavaravedikA se aura eka banavaNDa se saMparikSipta hai - ghirA huA hai ina donoM kA padmavara vedikA aura vaSaNDa kA yahAM para varNana kara lenA cAhiye aura yaha varNana caturtha aura paMcama sUtra se samajha lenA cAhiye tathA sItA mukha kA varNana "kihe ki hobhAse" Adi padoM dvArA jaisA pIche vana kA varNana kiyA jA cukA hai vaisA hI vaha varNana - " yAvat aneka vyaMtara deva aura deviyAM yahAM para Akara ArAma karatI haiM vizrAma karatI hai" yahAM taka ke sUtrapATha ko vahAM se lekara yahAM para kaha lenA cAhiye yaha sUtrapATha yahAM chaTTe sUtra meM kahA gayA hai isa taraha ke isa vijayAdi ke varNana se uttara digbata jo pArzva bhAga hai usakA varNana samApta ho gayA jAnanA cAhie pUrva meM videha kSetra ke nIlavanta vadhara patanI pAse enA viSNubha bhAga pramANu rahI gaye che. eTale } ye yona 18 a DobhAthI 1 khaMDa prabhANu ne so rahI gayA che. 'se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM saMparikkhittaM vaNNao sIcAmuhavaNamsa jAva devA AsayaMti evaM uttarillaM pAsaM sammattaM' bhI sItA bhahAnahI uttara bhuvana ko padmavara vehi zrarthI ane eka vanakhaMDathI sa*parikSita che AveSTita che. padmavara-vedikA ane vanakhaMDa e bannenu' ahIM varNana karI levu joIe. ane e vana caturthAM ane paMcama sUtramAMthI vAMcI sevu leo. tebhana sItA bhubhavanatu vardhana 'kiNhe DiNhobhAse' vagere yahA vaDe jevu pahelAM vananu varSoMna karavAmAM Avelu che tevu ja badhu vana yAvat aneka vyantara devA ane devIe tyAM jaine ArAma kare che--vizrAma kare che. mammI sudhInA sUtrapAThane atre adhyAhta karI levA joI e. e sUtrapATha tyAM chaTThA sUtramAM kahevAmAM Avela che. A pramANe A vijayAdinA vanathI uttara digdha je pA bhAga che, tevu. kana samApta thayuM che, ema samajavuM joI e. pUrvamAM videha kSetranA cAra vibhAgo prakaTa
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapratisUtra atha prativimyamekaikA rAjadhAnoM nAmato nirdizanAha-'vijayA bhaNiyA' vijayA bhaNitA: varNitAH, atra bhaNitAnAM vijayAnAM yatpunaH kathanaM tadrAjadhAnI nirUpayitum 'rAyahANIyo imA' rAjadhAnya imAH anupadaM vakSyamANAH, tAH padyavandhena saDayante 'kheme' tyAdi kacchavijayataH krameNa kSemAdayo rAjadhAnyo vodhyA:, tatra kSemA 1 kSemapurA 2 caiva ariSThA 3 ariSThapurA 4 tathA khaDgI 5 maJjapA 6 api ceti samuccaye auSadhI 7 puNDarIkiNI 8 imA aSTau zItAmahAnadyA uttAdiyAnAM vijayAnAM dakSiNArddhamadhyamapaNDeSu bodhyAH // 1 // ukteSvaSTasu kacchAdi vijayeSu pratyeka ve dve iti poDaza vidyAdharazreNI nirdizanAha'solasa' ityAdi poDaza 'vijAharaseTIo' vidyAdharazreNayaH prativaitAdayaM dvayordvayoH zreNyoH cAra vibhAga prakaTa kiye jA cuke haiM so videha kSetra ke pUrva bhAga aura uttara bhAga ina donoM ko isa vijayAdi varNana ke apekSA varNana samApta ho cukA hai| aba sUtrakAra hara eka vijaya meM jo 2 rAjadhAnI hai usakA nAma nirdeza karate hue kahate haiM-(vijayA bhaNiyA, rAyahANIo imAo-khemA 1 khemapurA 2 ceva, riTTA 3 riThThapurA 4 lahA, khaggI 5 maMjusA 6 avia 7 osahI 7 puMDarIgiNI 8 // 1 // vijayA rAjadhAnI ke sambandha meM pUrva meM kahA jA cukA hai / kSamA 1kSemapurA 2 ariSThA 3 ariSThapurA 4 khaDgI 5 maMjaSA 6 auSadhI 7 aura puNDarIkiNI 8 ye ATha rAjadhAniyoM ke nAma hai ye ATha rAjadhAniyAM kacchAdi vijayoM meM yathA krama se haiN| "avina" yaha "apica" isa artha meM prayukta huA hai aura yaha samuccayArthaka hai ye ATha rAjadhAniyAM sItA mahAnadI kI uttara dizA meM rahe hue vijayoM ke dakSiNAI madhyama khaNDoM meM hai| karavAmAM aAvela che. te videha kSetranA pUrva bhAga ane uttara bhAga e bane bhAganI apekSAe A visthAdi varNana ane saMpUrNa thayuM che. have sUtrakAra dareke dareka vijayamAM je-je rAjadhAnI che, tenuM nAma nirdeza karanA hai-'vijaza bhaNiyA, rAyahANI o-khemA-1, khemapurA 2 ceva, ridvA 3, ridapurA 4 tahA, khaggI 5, maMjUsA 6 avia osahI-7, puMDarIgiNI 8 // 9 // vizyA yAnI viSa pahelAM varNana karavAmAM AveluM che. kSemAM 1, kSemapurA 2, ariSTha-3, ariSThapurA, khar3I 5, majUSA-6, auSadhI 7 ane puMDakizuM 8. e ATha rAjadhAnInA nAme cha. sa. mA pAnIle 424aa vinyAmA yathAbha cha. 'avia' the. 54 pica' e arthamAM prayukta thayela che. ane e pada samuccayArthaka che. e 8 rAjadhAnIo zIlA mahAnadI nI uttara dizAmAM AvelA vijaye nA dakSiNuddha madhyama khaMDamAM che. have sUtrakAra kacchAdi vijamAMthI dareke dareka vijayamAM je be-be vidyadhara zreNIo che te saMbaMdhamAM TatA 42di 4che-solasa vijAharaseDhIo tAvaiyAo AbhiogaseDhIo savvAo
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIya sukacchavijayanirUpaNam 35 sambhavAt tathA 'tAvaiAo' tAvatyaH poDazasaMkhyakAH 'abhiyogaseDhIo' AbhiyogyazreNaya: vaktavyAH savvAo imAo' sarvA imA:-anantaroktA:-AbhiyogyazreNayaH 'IsANassa' IzAnasya IzAnAkhyarayendrasya adhInA bodhyAH meruta-uttaradigvatitvAt, athAvaziSTAnAM vijayavakSaskAraparvatAdInAM svarUpaM varNayituM lAghavArthamatidezasUtramAha-'savvesu vijaesa' ityAdi-sarveSu vijayeSu 'kacchavattavvayA' kacchavaktavyatA-kacchasya vijayasya yA vaktavyatA varNanarItiH sA bolyA, sA kimpayantA ? ityAha-'jAva aTTho' yAvadartha:-arthaH tattadvijayAnAM nAmArthaH tatparyantA vaktavyatA bocyA tatra ca vijayeSu 'rAyANo' rAjAnaH adhipatyaH 'sarisaNAmagA' sadRzanAmakAH tattadvijayasadRzanAmakA bodhyAH, tathA 'vijayesu' vijayeSu 'solasaNha' 'SoDazAnAM vakkhArapabayANaM' vakSaskAraparvatAnAM 'cittakUDavattavyayA' citrakUTavaktavyatA-citrakUTaparvatavad vaktavyatA varNanarItiH vodhyA 'jAva kUDA cattAri 2' yAvat kUTAni ____ aba sUtrakAra kacchAdi vijayoM meM le pratyeka vijaya meM jo do do vidyAdhara zreNiyAM hai unakA nirdeza karate hue kahate haiM-(solasa vijAharaseDhIo tAvaiyAo Abhi mogaseDhIo sacAo imAo IsANassa)ina pUrvokta kacchAdi viz2ayoM meM prati vainADhaya parvata ke Upara do aNiyoM ke sadbhAva se tathA itanI Abhiyogya zreNiyoM ke sadbhAva se 16 vidyAdhara zreNiyAM aura 16 Abhiyogya zreNiyAM haiM / ye Abhiyogya zreNiyA~ IzAnendra kI haiM arthAt IzAna deva loka ke indra kI adhInatA meM ye rahatI haiM / kyoM ki ye meru se uttara dizA meM vartamAna haiN| (samvetu vijae kaccha vattavvayA jAca aho rAyANo sarisaNAmagA vijaelu solasahaM vakhArapavyayANaM cittakUDa vattavvayA jAva kUDA cattAri 2 bArasaNha naINaM gAhAvai battadayA jAca usao pAsi dohiM paumavaraveDyAhiM vaNasaMDehi avaNNao) jitane ye vijaya kahe gaye hai una saba vijayoM meM jo vaktavyatA hai vaha usa 2 vijaya ke nAma paryanta taka kaccha vijaya imAo IsANasa' meM pUti 12 vidhyAmA prati detAya patanI 52 me ashiienA saddabhAvathI temaja eTalI ja Abhiyogya zreNIonA sadubhAvathI 16 seLa vidyAdhara zreNIo ane 16 seLa Abhiyogya zreNIo IzAnendranI che. arthAt IzAnadevalekanA IndranI adhInatAmAM e rahe che. kemake e meruthI uttara dizAmAM vartamAna che. savvesu vijaesu kacchavattavayA jAva aTTho rAyaNo sarisaNAmagA vijaesu solasaNhaM vakkhAra pabayANaM cittakUDavattavvayA jAva kUDA cattAri 2 bArasaNhaM naINa gAhAvai vattavyayA jAva ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM vaNasaMDehiM a vaNNaoM' resA me vinaya 4vAmA AvelA che te sarva vijemAM je vaktavyatA che te vaktavyatA tatsaMbaMdhI vijayanA nAma sudhI kaccha vijayanI vaktavyatA jevI che temaja te vinA jevAM nAmo che, te nAma anusAra ja tyAM cavatI rAjAonA nAme che. temaja eka vijayamAM eka-eka vakSaskAra ja048
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUddhIpaprApti catvAri 2 catvAri 2 kUTAni yAvadvarNitAni bhavanti tAvat citrakUTavaktavyatA dodhyA, tathA 'cArasoI' dvAdazAnAM gaINa nadInAm-antaranadInAm 'gAhAvaivattavyayA' grAhAvatIvaktA vyatA vodhyA, sAca kimpayantA ? ityAha-'jAva ubhabho' ityAdi gavad ubhayoH dvayoH 'pAsi pArzvayoH 'dohi dvAbhyAM 'paumaparavejhyAhiM' padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM 'vaNasaMDehi vanapaNDAbhyAM samparikSiptA iti paryantA, tatra padmavaravedikAvanapaNDayoH 'vaNNao' varNakaH varNanaparapadasamUho yodhyA, saca caturthapaJcamasUtrAnusAreNa vodhyaH ||suu0 28 // ' atha dvitIya videhavibhAgaM pradarzayitumAha-'kAhi NaM maMte' ityAdi , mUlam - kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse sIyAe mahANaIe dAhiNille sIyAmuhavaNe NAmaM vaNe paNNatte ?, evaM jahaceva uttarillaM sIyAmuhavaNaM taha ceva dAhiNaM pi bhANiyavvaM, NavaraM Nisaha. isa vAsaharapavayasla uttareNaM sIyAe mahANaIe dahiNeNaM purasthimalavaNasamudassa paJcasthimeNa vacchassa vijayassa purasthimeNaM ettha NaM jaMbu. dIve dIve mahAvidehe vAse sIyAe mahANaIe dAhiNille sIyAmuhaNe NAma vaNe paNNatte uttaradAhiNAyae taheva savvaM NavaraM NisahavAsaha .. pavayaMteNaM egamegUNavIsahabhAgaM joyaNassa vikvaMbheNaM kiNhe kiNhobhAse jAva mahayA gaMdhaddhANi muaMte jAva AsayaMti ubhao pAsiM kI vRktavyatA jailI hai tathA una vijayoM kA jaisA nAma hai usI nAma ke anusAra vahAM cakravartI rAjAoM kA nAma hai| tathA vijayoM meM jo pratyeka vijaya meM eka eka vakSaskAra parvata ke hone le 16 vakSaskAra parvata kahe gaye haiN| una vakSaskAra parvatoM kI vaktavyatA citrakUTa vakSaskAra parvata kI vaktavyatA jaisI hai tathA ina vakSaskAra parvatoM ke Upara hara eka vakSaskAra parvata para 4-4 jo kUTa prakaTa kiye gaye haiM unakI vaktavyatA citrakUTa parvata ke kUToM jaisI hai / tathA 12 antara nadiyoM kI vaktavyatA grAhAvatI nadI kI donoM pAca bhAgoM meM do padama vara, vedikAeM aura do vanar3oM ke varNana taka kI vaktavyA ke jaisI hai // 28 // parvata hovAthI kula 16 vakSaskAra parvate thAya che. te sarva vakSaskAra parvata viSenI vratacaMtA citrakUTa vakSaskAra parvatanI vaktavyatA jevI che temaja e vakSaskAra parvatanI upara eTale ke dareke dareka vakSaskAra parvata upara cAra-cAra karyo prakaTa karavAmAM AvelA che ane temanI vaktavyatA citrakUTa parvatanA jevI che. temaja 12 aMtara nadIonI vakatavyatA prApAvatI nadInA banne pAzvabhAgamAM be padmavaravedikA ane be vanaDe sudhI vanavyatA jevI che 28
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-turthavakSaskAraH sU0 29 dvitIya videhavibhAga nirUpaNam dohiM usavaraveiyAhi vaNatraNao iti / 3 v The kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIce dIve mahAvidehe vAse vacche NAmaM vijaeM paNNatte ?, goSamA ! Nisahassa vAsaharapavyayassa uttareNa sIyAe mahAIe dAhineNaM dAhiNillassa sIvAmuhavaNassa paccatthimeNaM tiuDassa vakkhArapavvasta puratthimeNaM etthagaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vacche NAmaM vijaya paNa taM caiva panAgaM susImA rAyahANI 1, tiuDe vakkhArapavvae suvacche vijaya kuMDalA rAyahANI 2, tattajalAI, mahAvacche vijae aparAjiyA rAyahANI 3, vesamaNakUDe vakkhArapae bacchAvaI vijaya pabhaMkarA rAyahANI 4, mattajalAI rasme vijae aMkAvaI rAyahANI 5, aMjaNe vakkhArapanvae rambhage vijae panhAvaI rAyahANI 6, ummatalA mahANaI ramaNijje vijae subhA rAyahANI 7, mAyaM jaNe ...vakkhArapavvae maMgalAvaI vijae rayaNasaMcayA rAyahANIti 8 evaM jaha . caiva sIyAe mahANaIe uttaraM pAsaM tahaceva dakkhiNillaM bhANiyavvaM, dAhiNillaM sIyAmuhavaNAi, ime vakkhArakUDA-taM jahAM- tiuDe 1 vesamaNakUDa 2 aMjaNe 3 mAyaMjaNe 4 ( I u tattajalA 1 mattajalA ummatta jalA 3) vijayA taM jahA-bacche subacche mahAvacche, 'cautthe vaccha gAvaI / rame ramnae ceka, ramaNijje maMgalAvaI | 1|| rAyahANIo taM jahA - susImA kuMDalA cetra aparAjiya pahaMkarA / aMkAvaI pamhAvaI suhA raNasaMvayA // 2 // vacchasta vijayasta jisahe dahiNeNaM sIyA utta reNa dAhiNille lIyAhavaNe purasthi meNaM tiuDe paccatthimeNaM susImA yahANI pamANaM taM caiveni, vaccharaNaMtaraM tiuDe to suvacche vijae ee kameNaM tarAjalA gaI mahAvacche vijaya vesamaNakUDe vakkhArapancae vacchAvaI vijae majalA gaI rasme vijae aMjaNe kkkhArapantrae rammae vijae ummattajalA naI ramaNijje vijae mAyaMjaNe vakkhArapavvae maMgalAvaI jie || suu029||
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ta jambUdvIpaprajJaptisa chAyA -kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAdidehe varSe zotAyA mahAnadyAH dAkSiNAtyaM zItAkhavanaM nAma vanaM prajJatam ? evaM yathaiva auttarAhaM zItA mukhavanaM tathaiva dakSiNamapi bhaNitavyam, navaraM nipadhasya varpa ra parvatasya uttareNa zIvAyA mahAnadyA dakSiNena paurastyalavaNa samudrasya pazcimena vatsasya vijayasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe zItAyA mahA'nadyA dAkSiNAtyaM zItA mukhavanaM nAma vanaM prajJatam uttaradakSiNAyataM tathaiva sarva navaraM nipavavarSa gharaparvatAntena ekamekronaviMzatisAgaM yojanasya viSkambheNa kRSNaM kRSNAvasAsaM yAvat mahAgandhaghANi muJcanto yAvad Asate ubhayoH pArthayoH dvAbhyAM padmavara vedikAbhyAM canavarNaka iti / ar khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe vatso nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! nipadhasya varpadharaparvatasya uttareNa zItAyA mahAnadyA dakSiNena dakSiNAtyaraya zItAmukhavanasya pazcimena trikUTasya vakSaskAraparvatasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe - vatso nAma vijayaH prajJaptaH, pramANaM susImA rAjadhAnIM 1, trikUTo vakSaskAraparvataH muvatso vijayaH kuNDalA rAjadhAnI 2, tapta jalA nadI mahAvatso vijayaH aparAjitA rAjadhAnI 3, vaizravaNakUTo vakSaskAraparvato vatsAvatI vijayaH prabhaGkarA rAjadhAnI 4, mattajalA nadI ramyo vijayaH aGkAvatI rAjadhAnI 5, aJjano vakSaskAraparvato ramyako vijayaH pakSmAvatI rAjadhAnI 6, unmattajalA mahAnadI ramaNIyo vijayaH zubhA rAjadhAnI 7, mAtaJjano vakSaskAra parvato maGgalAvatI vijayaH ratnasaJcayA rAjadhAnI 8, evaM yathaiva zItAyA mahAnadyA pArzva tathaiva dAkSiNAtyaM bhaNitavyam, dAkSiNAtyazI tAsukhavanAdi, imAni vakSaskArakUTA ! tathA trikUTa : 1 vaizravaNakUTaH 2 aJjanaH 3 mAtaJjanaH 4 'nadI tu taptajalA 1 mattajalA 2 unmattajalA 3' vijayAH tadyathA-vatsaH suvatso mahAvatsa caturthI vatsakAvatI / ramyo errecaiva ramaNIyo maGgalAvatI // 1 // rAjadhAnyaH, tadyathA - susImAkuNDalA caiva aparAjitA bharA aGkAaat yearedii zubha ratnasaJcayA ||2|| vatsasya vijayasya nipadho dakSiNena zItA uttareNa dAkSiNAtya sItAmukhavanaM paurastyena trikUTaH pazcimena susImA rAjadhAnI pramANaM 'tadeveti, vatsAnantaraM trikUTaH, tataH suvatso vijayaH, etena krameNa sajalA nadI mahAvatso vijayaH vaizravaNakUTo vakSaskAraparvato varasAvato vijayo mattajalA nadI ramyo vijayaH aJjano vakSaskAraparvataH ramyako vijaya unmattajalA nadI ramaNIyo vijayo mAtaJjano vakSaskAraparvataH maGgalAvatI vijaya: / / sU0 29 // S dvitIya videha kI prarUpaNA 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAle' - ityAdi TIkArtha - isa sUtra dvArA gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai - ( kahi NaM dvitIya vikreDa vibhAganI prarUpaNA 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIce dIve mahA videhe vAse' ityAdi TIDArtha-smA sUtra vaDe gautamasvAbhIo abhuneovI rIte ana ye che hai 'kAhaNaM bhave 1
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH sU. 29 dvitIyavidehavibhAganirUpaNam 381 TIkA-kahi NaM bhaMte ! ityAdi-kna khalu bhadanta ! 'jaMbuddove jambUdvIpe jagbUdvIpanAmake 'dIve' dvIpe 'mahAvidehe' mahAvidehe 'vAse' varSe 'sIyAe' zItAyA zItAnAmnyAH 'mahANaIe' mahAnadyAH 'dAhiNille' dAkSiNAtyaM-dakSiNadigvati 'sIyAhavaNe' zItAmukhavanaM 'NAma' nAma 'vaNe' vanaM 'paNNate ?' prajJaptam ?, itiprazne auttarAha zItAmukhaznarat tadvarNa'yitumatidezasUtratvenottarasUtramAha-evaM jahaceva' ityAdi-evam asunA prakAreNa yathaiva 'uttarillaM' auttarAham-uttaradigvati 'sIyAmuhavaNaM' zItAmukhavanaM prAguktaM 'tahaceva' tathaiva tenaiva prakAreNa 'dAhiNaMpi' dakSiNamapi-dakSiNadigvartyapi zItAmukhavanaM 'bhANiyavvaM' bhaNitavyaM vaktavyam, parantu anantarasUtroktottarAha-zItAmukhavanAyo vizepastaM pradarzayitumAha-'NavaraM' ityAdi navaraM kevalaM 'Nisahassa' niSadhasya-niSadhanAmakasya 'vAsaharapabvayassa' varpadharaparvatasya : 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi 'sIyAe' zItAyAH 'mahANaIe' mahAnadyAH 'dAhiNeNaM' dakSi'Nena dakSiNadizi 'purasthimalavaNasamudassa' paurastyalavaNasamudrasya-pUrvadigpatilavaNasamudrasya * 'paJcatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'vacchassa' vatsasya-vatsanAmakasya videhadvitIya bhAgavatinaH prathamasya 'vinayassa' vijayasya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvasyAM dizi 'ettha' atrabhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse sIyAe mahANaIe dAhiNille lIyAmuhavaNNe NAmaM vaNe paNNatte) he bhadanta ! jambUdvIpa nAma ke isa dvIpa meM mahAvideha kSetra meM sItA mahAnadI kA dakSiNa digbhAgavatI sItA sukhavana nAmakA vana kahAM para kahA gayA hai isake uttara meM prabhu kahane haiM-evaM jaha va untarillaM slIyAmuhavaNaM taha ceva dAhiNapi bhANiyavya) he gautama ! jaisA kathana lItA mahAnadI ke uttara digvatI sItAmukhapana nAma ke vana ke viSaya meM kiyA gayA hai vaisA hI kathana isa dakSiNadigvatI sItAmukhavanake viSaya meM bhI jAna lenA cAhie (NavaraM Nisahasta vAsaharapavyayassa uttareNaM sIyAe mahANaIe dAhiNeNaM purathima lavaNasamudassa paccatthimeNa vacchassa vijayassa purathileNaM etthaNaM javuddIve dIve mahAvidehe vAse) parantu uttaradigvanI sItAmukhayana kI apekSA jo isa vana jaMbuDhIve dIve mahAvivehe vAse sIyAe mahANaIe dAhiNille sIyAmuhvaNe NomaM vaNe paNNatte ke bhadaMta ! eka lAkha jana vistAravALA jaMbUDhIpa nAmaka A dvIpanA mahAvideha kSetramAM sItA mahAnadInA dakSiNa bhAga sItAmukhavana nAme vana kyA sthaLe Avela che? enA javAbamAM prabhuzrI 43 hai-'evaM jahaceva uttarillaM rIyAmuhavaNaM tahace dAhiNaM pi bhANiyanvaM' gautama ! jevuM kathana sItA mahAnadInA uttara digvatI sItA mukhavana nAmaka vana viSe spaSTa karavAmAM Avela che, tevuM ja kathana A dakSiNa dizvata satA mukhavana nAmaka vanaviSe paNa aag a 24ye. 'NavaraM Nisahassa vAsaharapavyayassa uttareNaM sIyAe mahANaIe dAhiNeNaM purathimalavaNasamudassa paccatthimeNa vaccharasa vijayassa purathimeNaM ettharNa jaMbuhIve dIve mahAvidehe vAse' 5 uttarapitA sItA bhubhapatanI mapekSA 2 mA bananA
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajatisUtra atrAntare 'Na' balu 'jaMbuddIve' jambUdvIpe 'dIve' dvIpe 'mahAvidehe mahAvidehe 'vAme varSe 'sIyAe' zItAyAH 'mahANaIe' mahAnadyAH 'dAhiNille' dAkSiNAtya dakSiNadigvati 'sIyAmuhavaNe' zItAmukhavanaM 'NAma' nAma 'vaNe' vanaM 'paNNatte' prajJaptam, etacca 'uttaradAhiNAyae' uttaradakSiNAyatam-uttaradakSiNadizordIrgha 'taheva' tathaiva auttarAhazItAmukharanavadeva 'savvaM' sarva prAcInapratIcInavistIrNa poDazayojanasahasrANi eJca ca dvAnavatyadhikAni yojanazatAni dvau ca ekonaviMzatibhAgI yojanasya AyAmena ityetatsamastaM ca tathaiva ataH paraM tato vizeSa . darzayitumAha-'NavaraM' navaraM kevalaM 'NisahavAsaharapacayaMte NaM' nipadhavarSadharaparvatAnte-niSadha nAmaka varSadharaparvatasyAnte samIpe khalu 'egaM' ekam 'egraNavIsaimAgaM' ekonaviMzatibhAgama 'joyaNassa' yojanasya 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa punastat kIdRzam ? ityAhake kathana meM vizeSatA hai vaha aisI hai ki yaha dakSiNadigva sItAmukhavana niSadha varSadhara parvata kI uttara dizA meM, sItAmahAnadI kI dakSiNa dizA meM, pUrva digrtI lavaNasamudra kI pazcima dizA meM aura videha ke dvitIya bhAna meM rahe hue vatsa nAna ke prathama vijaya kI pUrva dizA meM isa jaMbUdIpa ke antargata videha kSetra ke bhItara kahA gayA hai / yaha vana (uttara dAhiNAyae taheva savvaM NavaraM NilahavAsahara pacvayaMteNaM egamegUNavIsaibhAgaM joyaNassa vikkhaMbheNaM, kiNhe kiNhobhAle, jAva mahayA gaMdhaddhANi suyaMte jAca AlayaMti) uttara se dakSiNa taka lambA hai ityAdi rUpa se saba kathana uttara digvartI sItA mukhavana kI taraha se yahA~ para kaha lenA cAhie tathAca pUrva se pazcima taka vistRta hai 165922 yojana kA isakA AyAma hai ityAdi parantu yaha kramazaH ghaTate 2 niSadha varSadhara paryaMta ke pAsa meM yojana pramANa arthAt 1 yojana ke 19 bhAgoM mase 1 bhAga pramANa vistAra vAlA raha jAtA hai yaha vana kvacit 2 kRSNa kacanamAM vizeSatA che te A pramANe che ke A dakSiNa divatI sItA mukhavana niSedha varSadhara parva nI uttara dizAmAM sItA mahA nadI dakSiNa dizAmAM, pUrva diggata lavaNa samudranI pazcima dizAmAM ane videhanA dvitIya bhAgamAM Avela vatsa nAmaka prathama vizayanI pUrva se ta26 gudI vimA che. mApana 'uttaradAhiNAyae taheva savvaM Navara NisahavAsaharapancayaMteNa egamegaNavIsaibhAgaM joyaNarasa vikkhaMbheNaM' kiNhe * kiNhomAse, jAva mahayA gaMdhadvANi muyate jAva Asayati' uttarathI dakSiNa sudhI hI cha, vagere rUpamAM badhuM kathana uttara digvatI sItA mukhavananI jema ja ahIM paNa samajI levuM joIe. tathA pUrvathI pazcima sudhI vistRta che. 1692 jana jeTalo ene AyAma che ityAdi, paNa A avRkrame kSINa thatuM gayuM che ane niSadha varSadhara parvatanI pAse ja jana pramANa eTale ke 1 rojananA 19 bhAgamAMthI 1 bhAga pramANu vistAra yukta rahI jAya che. A vana kuvacita-vacita kRSNa varNavALA pagethI yukta havA badala
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sa. 29 dvitIyavidehavibhAganirUpaNam 'kiNhe' ityAdi-kRSNaM kRSNavarNam madhyamAvasthAyAM kRSNavarNapatrasampanakhAhanamapi kRSNavarNam na copacAramAtreNa kRSNamiti vyapadizyate kintu kRSNatayA pratibhAsanAt tathA''ha 'kiNho bhAse' kRSNAvabhAsam yAvati vanabhAge kRSNadalAni santi tAvati tadbhAge tadvanamatIva kRSNavarNamavabhAsamAnam ataH paraM nIlaM nIlAvabhAsamityAdi saGgrahItumAha-'jAca' atra yAvatpadena saMgrAhayapadAnAM saGgraho'rthazca paJcamasUtraTIkAto vodhyaH 'mahayA gaMdhaddhANi' mahAgandhaghrANi 'muaMte' muzcantaH ityArabhya 'jAva AsayaMti' yAvadAsate 'Asate' iti paryantAnAM padAnAM saGgraho'tra bodhyAH sa ca sArthaH paJcamaSaSThasUtrAbhyAM vodhyH| tathA tat 'ubho pAsiM ubhayoH dvayoH pArzvayoH bhAgayoH 'dohi' dvAbhyAM 'paumavaraveiyAhiM' padmavaravedikAbhyAm ityupalakSaNaM tena dvAbhyAM vanaSaNDAbhyAM ca sampazikSiptam ityetatpadadvayasya saGgraho bodhyaH, tayoH 'vaNNao' varNakaH-varNanaparapadasamUho'tra vodhyaH sa ca prAgvat caturthapaJcamasUtrAbhyAM vodhyaH / ___ atha dvitIye mahAvidehavibhAge vatsAdivijaya-tatpramANasusImAdi-rAjadhAnI trikUTAdi vakSaskAraparvataH taptajalAdi nadI vyavasthAmAha-'kahi NaM bhane !' ityAdi-praznasUtraM spaSTam, varNa vAle patroM se yukta hone ke kAraNa kRSNa hai, aura isI kAraNa yaha kRSNa rUpa se pratibhAsita hotA hai kvacit 2 yaha vana nIla patroM se yukta hone ne kAraNa nIlA hai aura isI se yaha nIlA pratIta hotA hai ityAdi rUpa se isa vana kA varNana paMcama sUtra kI TIkA ke anusAra kara lenA cAhiye yahA~ Agata yAvatpada se yahI bAta prakaTa kI gaI hai 'mahayA gaMdhaddhANi suyaMte" se lekara "jAva AsayaMti" yahA~ taka ke padoM kA saMgraha paMcama aura chaThe sUtra ke kathanAnusAra yahAM para kara lenA cAhiye yaha vana (ubhao pAsiM dohiM paumavaraveSyAhiMdohi vaNasaMDehiM saMparikkhitte) donoM ora do padmavaravedikAoM se evaM do banapaMDoM se ghirA huA hai ina donoM kA padmavaravedikA aura vanaSaMDa kA-varNanakarane vAle padasamUha samagra prakAra se yahAM caturtha paMcama satra se samajha lenA cAhiye (kahiNaM bhaMte ! jaMghuddIve dIve mahAvidehe yAse bacche NAmaM vijae pagNatte) bhadanta ! jaMbudvIpa kuNuM che. ane ethI ja A kRSNa rUpamAM pratibhAsita thAya che. kavacita-kavacita A vana nIlapathI yukta hovA badala nIlu che ane ethI ja A nIluM pratIta thAya che. ItyAdi rUpamAM A vananuM varNana paMcama sUtranI TIkA mujaba samajI levuM joIe. yahI mAvatA yAvatU 54thI me pAta ghaTa 42vAmAM mAvI cha 'mahayA gaMdhaddhANi myNte| mahIthI bhAMDaana 'jova AsayaMti' mahI sudhAnA hAnu haY 5 yama bhane 54 sUcanA thana bhu5 mahI za se le . mApana 'ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohiM vaNasaMDehi saMparikkhitte' bhanne ta25 me 512vaDiyothI tebhara me banama 3.2ii mAvRta cha pavavara vedikA ane vanakhaMDa viSenuM varNana caturtha ane paMcama sUtramAM karavAmAM AveluM cha. CoralsumItamAthI lAvA yana 42. 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvihe vAse vacche
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapratiste uttarasUtre 'goyamA !" he gautama ! 'Nisahassa' niSadhasya-nipadhanAmakasya 'vAsaharapavyayassa' varSadharaparvatasya 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi 'sIyAe' zItAyAH 'mahANaIe' mAnadhAH 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'dAhiNillassa' dAkSiNAtyasya dakSiNadigyardinaH 'sIyAmuhavaNassa' zItAkhavanasya 'paJcasthiyeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'tiuDassa' trikUTasyatrikUTanAmakasya 'vakkhArapasyassa' vakSaskAraparvatasya 'purasthimaNa' paurastyena pUrvadizi 'etya' patra atrAntare 'Na' khalu 'jaMbuddIve jambUdvIpe 'dIve' dvIpe 'mahAvidehe mahAvidehe 'yAse' varSe 'bacche' vatsaH 'NAma' nAma 'vijae' vijayaH 'paNNatte' prajJaptaH, asya 'taM ceva' tadeva 'pamANaM' pramANam 'susImA' musImA-musImA nAmnI 'zayahANI' rAjadhAnI asyAH pramANamayodhyArAjadhAnIvan, atha vinayavibhAjakaM vakSaskAragirimAha-'tiuDe' trikUTaH trikUTa nAmakaH 'vakkhAraparae' vakSasthAraparcataH 1, 'suvacche' muvatsA-muvatsanAmA 'vijae' vijayaH 'kuMDalA' kuNDalA kuNDalAnAmnI 'rAyahANI 2' rAjadhAnI 'tattajalANaI' taptajalA nadI nAma ke dvIpa meM mahAvideha kSetra meM vatsa nAma kA vijaya kahAM para kahA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! NisahasrU vAsaharapavvayassa uttareNaM sIyAe mahANaIe dAhiNeNaM dAhiNillasa sIyAmuhavaNassa paccasthimeNaM tiuDassa vakkhArapadhvayassa purathimeNaM estha gaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAle vacche NAma vijae paNNatta) he gautama ! niSadha varSadhara parvata kI uttara dizA meM sItA mahAnadI kI dakSiNa dizA meM, dakSiNa digvatI sItA mukhavana kI pazcima dizA meM trikUTa vakSaskAra parvata kI pUrva dizA meM jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM vartamAna videha kSetra-mahAvideha kSetra ke bhItara vatsa nAma kA vijaya kahA gayA hai (taM ceca pamANaM susImA rAyahANI tiuDe vakhArapancae suvacche vijae kuMDalA rAyahANI 2 tantajalA gaI mahAvanche vijae aparAjiyA rAyahANI 3) isakA pramANa vahI hai susomA yahAM rAjadhAnI hai isakA varNana ayodhyA rAjadhAnI ke NAma vijae paNNatte' 8 mata ! dIpabhAM, mahAvita kSetramA pasa nAma vijaya yA syane sAvaTa cha ? nA 45.5i prabhu 4 cha-'goyanA! Nisahassa vAsaharapadhayAsa uttareNaM sIyAe mahAvaIe dAhiNeNaM dAhiNillassa sIyAmuhavaNassa paccatthimeza tiuDassa vakkhArapavyayassa puratthimeNaM etthaNaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vacche NAma vijae paNNatte' he gautama ! niSadha varSadhara parvatanI uttara dizAmAM, sItA mahAnadInI daNi dizAmAM, dakSiNa dizvatI sItA mukhavananI pazcima dizAmAM, trikUTa vakSaskAra parvatanI pUrvadiza mAM, jaMbUDhIpa nAmaka dvIpamAM vartamAna videha kSetra-mahAvidehanI aMdara vatsa nAmaka vijaya mAvata cha. 'taM ceva pamANaM sumImA rAyahANI tiuDe vakkhArapavvae suvacche vijae kuMDalA rAyahANI 2 tattajalA NaI mahAvacche vijae aparAjiyA rAyahANI 3' menu prabhA] pUrvavata ja che. ahIM susImAM nAme rAjadhAnI che. enuM varNana adhyA rAjadhAnI jevuM che,
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAra: sU0 29 dvitIya videha vibhAga nirUpaNam 385 uttara nadI 'mahAvacche' mahAvatsaH - mahAvatsanAmA 'vijae' vijaya: 'aparAjiyA' aparAjitA - aparAjitAnAmnI 'rAyahANI' rAjadhAnI 3 'vesamaNakUTe' vaizravaNakUTaH- vaizravaNakUTanAmA' 'vakkhArapavvae' vakSaskAra parvataH 'bacchAvaIvijae' vatsAvatI vijayaH 'pabhaMkarA' prabhakarA - prabhaGkarA nAmnI 'rAyahANI' rAjadhAnI 4 'mattajalA gaI' mattajalA nadI 'ramme vijae' - ramyaH ramyanAmA vijayaH 'aMkAvaI rAyahANI' aGkAvatI rAjadhAnI 5 'aMjaNe' aJjanaH aJjanAmA 'vakkhApaoor' vakSaskAraparvataH 'rammage' ramyaka : - ramyakanAmA 'vijae' vijayaH 'pahAvaI' pakSamAvatI - pakSmAvatInAmnI 'rAyahANI' rAjadhAnI 6, 'ummattajalA mahANaI' unmatajalA unmatta jalAnAmnI mahAnadI 'ramaNijje' ramaNIyaH- ramaNIyanAmA 'vijae' vijaya: 'subhA' zubhA - zubhAnAmnI 'rAyahANI' rAjadhAnI 7 'mAyaMjaNe' mAtaJjanaH --mAtaJjananAmA 'vakkhArapaoar' vakSaskAraparvata: 'maMgalAvaI cijae' maGgalAvatI - maGgalAvatInAmakaH jaisA hai / trikUDa nAma kA vakSaskAra parvata hai subatsa vijaya hai, kuMDalA nAmakI yahAM rAjadhAnI hai aura taptajalA nAma kI nadI hai mahAvatsa nAmakA vijaya hai aparAjitA nAma kI rAjadhAnI hai ( evaM vesamaNakUDe vakkhArapavvae) vaizravaNa kUTa nAmakA vakSaskAra parvata hai (vacchAvaI vijae pabhaMkarA rAyahANI) vatsAvatI vijaya hai aura isameM prabhaMkarA nAmakI rAjadhAnI hai (mattajalA gaI) mattajalA nAma kI nadI hai (ramme vijae, aMkAvaI rAyahANI 5 aMjaNe vakkhArapavvae) ramya nAma kA vijaya hai, aGkAvatI nAma kI isameM rAjadhAnI hai aMjana nAma kA vakSaskAra parvata hai ( rammage vijae panhAvaI rAyahANI 6 ummattajalA mahANaI) ramyaka nAma kA vijaya hai, padmAvatI nAmakI isameM rAjadhAnI hai aura unmatta jalA nAmakI nadI hai (ramaNijje vijae subhA rAyahANI 7 mAyaMjaNe vakkhArapavvae) ramaNIya nAmakA vijaya hai zubha nAmakI rAjadhAnI hai aura mAtaJjana nAma kA vakSaskAra parvata hai (maMgalAvaI vijae rayaNaMsacayA rAyahANI 8) maMgalAvatI * ahIMM citra phUTa nAme vakSaskAra pavata che ane suvatsa vijaya che ahIM kuMDalA nAmaka rAjadhAnI che ane taptajalA nAmaka nadI che. mahAvatsa nAmaka vijaya che ane aparAnitaa nAmaH rAjadhAnI che. 'evaM vesamaNakUDe vakkhArapavvae' vazravA ITa nAbha pakSa242 parvata che. 'vacchAvaIvijae pakarA rAyahANI' vatbhAvatI vinaya ho bhane mebhAM ala 42 // nAbha4 rAjdhAnI che. 'mattanalA gaI' bhattA nAme nahI che. 'ramme vijae, aMkAvaI rAyahANI 5 aMjaNe vakvArapatrae' 2bhya nAbhA vizya che, aAvatI nAbhe khebhAM rASTraghAnI che, maTana nAma vakSaskAra parvata he 'rammage vijaya pahAvai rAyahANI 6 ummattajalA mahANaI' 2454 nAme vinaya che. aDAvatI nAma mebhAM rAjdhAnI che bhane unbhanta nayA nAbha4 nahI che. 'ramaNijje vijae subhA rAyahANI 7 mAyaMjaNe vakkhArapavvae' ramaNIya nAmaka vijaya che. zubhA nAmaka rAjadhAnI che ane mAtaraMjana nAmaka vakSaskAra ja0 49
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . . . . . . . . . amyUlIpaprAptisUte. 'vijae' vijayaH riyaNasaMcayA rAyahANI' ratnasaJcayA-ratnamayAnAmnI rAjadhAnI 8, imA, rAjadhAnya: zItAmahAnadI dakSiNadigvatitvena vijayAnAmuttarAImadhyamakhaNDepu vodhyA, ... atha ,vijayAdInAM viSkambhAdi samAnatve darzite'pi kaJcidapi pArzvayoH parasparaM bhedo na sphuTI bhavitumarhe diti saMzayaM nirAkartumAha-'evaM jaha ceva' ityAdi-evam pUrvoktaprakAreNa, yathaiva-yenaiva prakAreNa 'sIyAe' zItAyAH 'mahANaIe' mahAnaghAH 'uraraM pAsa', uttaraM pArzva prAcyam 'saha ceva' tathaiva-tenaiva prakAreNa 'dakkhiNillaM dAkSiNAtya-dakSiNadigpatiH pArzvamapi 'bhANiyanvaM' bhaNirAvya-vaktavyaM taca kIdRzam ityAha-'dAhiNillasoyAmuhavaNAi? dAkSiNAtyazItAmukhavanAdi-dAkSiNAtyaM zItAsukhadanamAdiHprathamaM yasya tadAkSiNAtyazItA-- mukhavanAdi, e hona yathA prathamavibhAgasya kacchavijaya AdiramihitastathA dvitiiyvibhaagsyaadi| dAkSiNAtyazItAmukhyanamuktamiti tathA 'ime vakvArakUDA' ime vakSaskAra kUTA:-vakSaskArAzyate.. kUTA:-kUTAni santyepAmiti kUTA:-kUTavantaH atrArza AditvAdaca pratyayo bodhyA, vakSaskorakUTa: vakSaskAraparvatAH 'taM jahA' tadyathA-'tiuDhe trikUTaH 1 'vesamaNakUDhe', vaizravaNa, vijaya hai ratnasaMcayA nAsalI rAjadhAnI hai ye saba rAjadhAniyAM zItA mahAnadI ko dakSiNa dizA meM haiM isa kAraNa vijayoM ke uttarArdha madhya khaMDo meM vyavasthita haiN| (evaM jahaveva lIyAe mahANaIe uttaraM pAlaM tahaceva dakkhiNilla bhANiya); isa taraha jaisA sItA nadI kA uttara digpati paryabhAga kahA gayA hai vaisA hI sItA nadI kA yaha dakSiNaM digdhatI pazcima bhAga kahA gayA hai, (dAhiNila. sIyAMmuha vAi) jisa prakAra se prathama vibhAga kI Adi meM kaccha vijaya, kahA gayA hai isI prakAra se isa dvitIya vibhAga kI Adi meM dakSiNa digvI, sItAnukha bana kahA gayA hai (hame pakkhArakUDA) ye vakSaskAra parvata haiM (taM jahA); jaise-(tiuDe1 vesamaNakrUDe 2 aMjaNe3 mAyaMjaNe4, (gaiu tattajalA mattajalA ummataMjalAI, taptajalA1 mantajalAra aura unmattajalA3 ye nadiyAM hai. . : : pati che. 'maMgalAvaI vijae ragaNasaMcayA rAyahANI bharAvatI ya cha. ratnasa yayA nAmaka rAjadhAnI che. e sarva rAjadhAnIo'zItA mahAnadInI dakSiNa dizAmAM che ethI sa yionA uttarAdha' bhaya bhI vyasthita hai.' 'evaM jahacetra sIgae mahANA ii| uttaraM pAsa tahaceva dakkhiNillaM bhANiyavvaM' mA prabhArI rama sItAnA ttara hipatA pAzvabhAga viSe varNana karavAmAM AveluM che, tevuM ja A sItA nadInA dakSiNe digvatI pazcima bhAga 5 vAmAmAveza cha 'dAhiNillasIyAmuhavAI 32 prabhAeM prathama vibhAganA prAraMbhamAM kaccha vijaya viSe kahevAmAM AveluM che te pramANe A dvitIya AHITHI HIRai kSipitA sItAbhumana varSa 55 samAna: "imeM' vakkhArakUDA' yA 1942 tAche. 'taM jahA' rema -'tiuDe 1, vesagaNakUDe. 2 aMjo.,3, mAyajaNe 4,' priTa, vaizrama , ma mane mAyana'Ta.'Nai 'u ta', ttajalA 1, mattajalA.., ummattajalA 3, taptaoren 1,,bhattA 2, gana::Havels
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA, TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 29 dvitIyavidehavibhAganirUpaNam 387 kUTaH 2 'aMjaNe' aJjanaH 3 'mAyaMgaNe' mAtaJjanaH 4 'gaIu tattajalA 1 pattajalA 2 ummatta jalA 3 nadotu-tatajalA 1 mattajalA 2 unmattajalA 3 imaastinH| atha vatsAdi 'vijayAnAM saGgrahArthamAha-'vijayA taM jahA' ityAdi-vijayAH taghayA-'vacche suvecche ityAdi padyamuttAnArthas 1, etacca padhaM vijayAnAmekadaiva sukhabodhArthamuktaM tena na punaruktiH zaGkanIyA, evaM rAjadhAnInAmena nAmAni saGgrahItuM padhamAha-rAyahANIo taM jahA' ityAdi rAjadhAnyaH, tadyathA 'musImA kuMDalA ceva' ityAdi padhaM sugamam / ' " atha pUrvasUtrAdvatsa vijayasya diniyame chugame'pi sUtrapravRttivaicitryAttaniyamanAtha kramAntaramAha-vacchassa' ityAdi-vatsasya-vatsanAmasya 'vijayassa' vijayasya : 'Nisahe' nipadhA-niSadhanAmako varSadharaparvataH 'dAhiNeNaM'- dakSiNena dakSiNadizi tathA'sya sIyA' zItA-zItAnAmnI mahAnadI 'uttareNa uttareNa uttaradizi vartate 'dAhiNillasIyAhavaNe dAkSiNAtyazItAmukhavana 'purasthimeNaM' paurastyena--pUrvadizi 'tiuDe' trikUTo-trikUTanAmA vakSaskAragiri 'ecasthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'susImA susImA 'rAyahANI' rAjadhAnI "asyAH 'pamANa: pramANaM 'taM. ceva tadeva-pUrvoktameva-ayodhyA rAjadhAnIvat' itibhAvaH, rAjadhAnyAH punarupAdAnaM pramANakathanArtham tena na punaruktidoSaH, , , . , (vijayA taM jahA) ye vijaya haiM-(vacche, suvacche, mahAvacche, cautthe vacchagAvaI ramme rammae ceva ramaNijje maMgalAvaI // 1 // vasta, sucatsa, mahAvatsa, ghatsakAvatI, ramya, ramyaka, ramaNIya aura maMgalAvatI (rAyahANIo (taM jahA) ye rAjadhAniyAM haiM-(susImA kuMDalA ceva aparAjiya pahaMkarA aMkAvaI pamhAvaI suhA rayaNasaMcayA) susImA, kuMDalA, aparAjitA, prazaMkarA, aMkAvatI, pakSamAvatI, zubhA aura ratnasaMcayA, (bacchata vijayasta Nilahe dAhiNaNaM sIyA uttareNaM 'dAhiNilahIyAvahavaNe purasthimeNaM tiuDe paccatthimeNaM saMsImA rAyahANI pasANaM taM deveti) vatsaMvijaya kI dakSiNa dizA meM niSadha parvata hai aura uttara dizA meM sItA mahAnadI hai tathA pUrva dizA meM sItAmukhavana hai aura pazcima " madhI nahIcyA 2. 'vijayA taM jahA' mA viyo cha bhADe-'vacche, suvacche, mahAvacche, cautthe vacchagAvaI, ramme rammae ceva ramaNijje maMgalAvaI // 1 // ' vatsa, savatsa, - mahAsa, varasAvatI, 2bhya, 2bhya4, 2bhaNIya bhane manasAvatI. 'royahoNIo taM 'jahA' ! - 'dhAnImA cha-'susImA kuDalAce aparAjiya pahaMkarA aMkAvaI pamhAvaI suhA rayaNasaMcayA' susImA, kaMDalA, aparAjitA, prabhaMkarA, aMkAvatI, padmAvatI, zubha ane ratnasaMcaya 'vacchassa. vijayassa Nisahe dAhiNeNaM sIyaH uttareNaM dAhiNillasIyAMmuhavaNe purathimeNaM tiuDe paccatthimegaM susImA rAyahANI pamANaM taM ceveti' vatsapiyanI Elay zAma niSadha parvata che ane uttara dizAmAM sItA mahAnadI che temaja pUrva dizAmAM sItA mukhana che ane pazcima dizAmAM trikUTa vakSaskara parvata che. susImA ahI rAjadhAnI che; enuM
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ cUMTaDha jambUdvIpaprajJaptisUtre apAM vatsAdi vijayAnAM sthAnakramaM pradarzayitumAha - ' vacchAnaMtaraM' ityAdi-vatsAnantaraM vatsasya vatsanAmakavijayasya anantaraM param 'tiuDe' trikUTa:- trikUTa nAmako vakSaskAraparvatossti sa ca pazcimato vodhyaH 'to' tataH - trikUTAnantaraM 'bhuvacche' suvatsaH - suvatsanAmakaH 'vijae' vijayaH 'eeNaM' etena anantaroktena 'kameNaM' krameNa rItyA ' tattajalA' taptajalA 'I' nadI zeSaM spaSTam // sU0 29 // atha kramaprAptaM saumanasAkhyaM gajadantaparvataM lakSayitumAha- 'kahi NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam - kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse somaNase NAmaM vakkhArapavva paSNate ?, goyamA / Nisahasta vAsaharapavvayassa uttareNaM maMdarassa vvayassa dAhiNapuratthimeNaM maMgalAvaI vijayassa paJcasthimeNaM devakurAe puratthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse somaNase NAmaM vakkhArapavyae paNNatte, uttaradAhiNAyae pAINapar3INavitthipaNe jahA mAlavaMte vakkhArapavvae tahA, navaraM savvarayaNAmae acche jAva paDirUve, NisahavAsaharapavvayaMteNaM cattAri joyaNasayAI uddhaM uccateNaM cattAri gAUyasayAI ubveheNaM sesaM taheva savvaM varaM aTTo se dizA meM trikUTa vakSaskAra parvata hai susImA yahAM rAjadhAnI hai isakA pramANa ayodhyA ke jaisA hI hai (vacchAtaraM tiuDe tao suvacche vijae eeNaM kameNaM tattajalA gaI mahAvacche vijae vesamaNakUDe vakkhArapaccae bacchAvaI vijae mattajalA I) vatsa vijaya ke anantara hI trikUTa nAmakA vakSaskAra parvata hai aura yaha pazcima dizA meM hai trikUTa vakSaskAra parvata ke anantara suvatsa nAmakA vijaya hai isa anantarokta krama ke anusAra taptajalA nAma kI nadI hai isake bAda mahAvatsa nAmakA vijaya hai usake bAda vaizramaNakUTa hai phira vatsAvatI vijaya hai bAda meM mantajalA nAmakI nadI hai ityAdi rUpa se hI Age kA yaha kathana spaSTa rUpa se jAna lenA cAhie // 29 // prabhANu ayodhyA devu 4 che. 'vacchANaMtaraM tiuDe tao suvacche vijae eeNaM kameNaM tatta jalANaI mahAvacche vijae vesamaNakUDe vakkhArapantrae bacchAvaI vijae mattajalA gaI ' vatsa vijaya pachI ja trikUTa nAmaka vakSaskAra pata che ane A pazcima dizAmAM che. trikUTa vakSassAra pata pachI suvatsa nAma vijaya che. A anaMtAkRta krama mujaba tapta jalA nAme nadI che. tyAra bAda mahAvatsa nAmaka vijaya che. tyAra khAI vaizramaNa phUTa che. pachI vatsAvatI vijaya che. tyAra bAda mattajalA nAmaka nadI che. ItyAdi rUpamAM zeSa thana samajI levu joI e. // 29 5
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 30 saumanasagajadantaparvatavarNanam ...... goyamA ! somaNaseNaM vakvArapavvae bahave devA ya devIo.ya somA sumaNA somaNase ya ittha deve mahiddhIe jAva parivasai se eeNaNaM goyamA ! jAva Nicce / somaNase vakkhArapaThavae kaikUDA paNNatA ?, goyamA ! sattakUDA paNNattA, taM jahA-siddhe1, somaNase2, bia boddhavve maMgalAvaI kUDe3, devakUDe 4 vimala5 kaMcaNa6 vasiTakUDe7 ya boddhvve||1|| evaM savve paMcasaiyA kUDA, eesiM pucchA disividisAe bhANiyanyA jahA gaMdhamAyaNassa, vimalakaMcaNakUDesu NavaraM devayAo suvacchA vacchamittAya avasiTresu kUDesu sarisaNAmagA devA rAyahAgIo dkkhinnennNti| . kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse devakurA NAmaM kurA paNNatA ?, goyamA ! maMdarassa phavvayassa dAhiNaNaM Nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM vijjuppahasta vakkhArapavyayasla purasthimeNaM somaNasavakkhArapanna yassa paJcasthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse devakurA NAma kurA paNNatA pAINapaDINAyayA udINadAhiNavisthiSNA ikArasa joyaNasahassAI aTTa ya bAyAle joyaNasae duNNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM jahA uttarakurAe vattavvayA jAva aNusajjamANA pamhagaMdhA miyagandhA amamA sahA tetalI saNicArIti 6 / sU0 30 // - chAyA-kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe saumanaso nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH ?, gautama ! niSadhasya varSadharaparvatasya uttareNa mandarasya parvatasya dakSiNa paurastyena maGgalAvatI vijayasya pazcimena devakuruNAM paurastyena atra khala jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe somanaso nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH uttaradakSiNAyataH prAcInapratIcInavistIrNaH yathA mAlyavAn vakSaskAraparvataH tathA, navaraM sarvaratnamayaH accho yAvat pratirUpaH, niSadhavarSadharaparvatAntena cakhAri yojanazatAni Urdhvamuccatvena catvAri gavyUtazatAni udvedhena zeSa tathaiva sarva navaram arthaH saH gautama ! saumanase khalu vakSaskAraparvate vahavo devAzca devyazca saumyAH sumanasaH saumanasazcAtra devo mahaddhiko yAvat prativasati sa etenArthena gautama ! yAvannityaH / somanase vakSaskAraparvate kati kUTAni prajJaptAni ?, gautama ! sapta kUTAni prajJaptAni, tadyathAsiddhaM 1 saumanasamapi ca 2 voddhavyaM maGgalAvatI kUTam 3 / devakuru 4 vimala 5 kaJcana 6 jAsiSThakUTaM 7 ca voddhavyam // 1 // evaM sarvANi pazcazatikAni kUTAni, etepAM pRcchA digvi
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 ..........-:- -.jambUdvIpamAptisUtra dizi bhaNitavyA yathA gandhamAdanasya, vimalakAzcanakUTayoH navaraM devatA:-suvatsA vatsamitrA ca, aziSTeyu kUTeSu sadRzanAmakA devAH, rAjadhAnyo dakSiNeneti / . .. .. . kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe devakuravo nAma kuravaH prajJaptA: ?, gautama ! mandarasya parvatasya dakSiNena niSadhasya varSadharaparvatasya uttareNa vidhulAbhasya vakSaskAraparvatasya paurastyena saumanasabakSaskAraparvatasya pazcimena aba khalu mahAvidehe varSe devakuravo nAma kuravaH prajJatAH prAcInapratIcInAyatAH udIcInadakSiNavistIrNAH ekAdaza yojanasahastrANi aSTa ca dvAcavArizAni yojanazatAni dvau ca ekonaviMzatibhAgI yojanasya viSkambheNa yathottarakuruNAM vaktavyatA yAvad anusajjantaH panagandhAH mRgagandhAH amalAH sahAH setalinaH zanaizcAriNa iti suu030|| TIkA-'kahiNaM bhaMte !' 'ityAdi-praznasUtra spaSTArthakam, uttarasUtre 'goyamA !' he gautama ! 'Nisahassa' nipadhalya-nipadhanAmakasya vAsaharapancayassa? varSadharaparaMtaraya "uttareNaM', uttareNa uttaradizi 'maMdarassa' mandarasya-mandaranAmakasya 'pancayansa' parvatasya 'dAhiNapurasthimeNaM' dakSiNapaurastyena-AgneyakoNe 'maMgalAvaI vijayasma' maGgalAvatIvijayasya 'paJcasthimeNaM pazcimena-pazcimadizi 'devakurAe' devakurUNAM 'puratyimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'e-tha' atra saumanasa gajadanta parvana kA kaMzana . ' 'kahiNa bhaMte ! jaMbudIne dIpe sahAvidehe vaase-ityaadi| . ' ... TIkArtha-isa satra dvArA ava gautamane prabhu se aisA pUchA hai-(kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse) he bhadanta ! kahAM para isa jaMbUvIpa ke bhItara mahAvideha kSetra meM (somaNale NAma) laumanasa nAmakA (vakvArapavvae) vakSaskAra parvata (paNNatte) kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA !Nisahassa vaoNsaharapavayasta uttareNaM maMdarasma pavvayassa dAhiNapurasthimeNa maMgalAcaI vijayaraMsa paccatthimeNaM devakurAe purasthimeNaM etthaNaM jaMbuddIve 2 mahApidehe vAse somaNase .NAnaM bakhArapadhae paNNatte) he gautama!niSadha varSadhara parvata kI uttara dizA meM maMdara kI. Agneya vidizA meM-Agneya koNa meM-maMgalAvatI vijaya kI . saumanasa tart-1 patanu 4thana - 1, , / 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse-ityAdi . . . . . # - sa -mA sUtrapa va gautabhasvAmI prabhuna.vI zata prazna 4.che / 'kahiNa bhaMte ! jaMtruhIve dIve mahAvidehe vAse' 3 Atal ByA mApUdIpanI ma42 bhA; vi kSetramA somaNase NamaM saumanasa nAma 'vakkhArapancae' 1352 pata 'paNNatte' vAmA mAvesa cha ? yana vAma prabhu 2-'goyamA ! Nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM madarassa pavyayasta dAhiNapurathimeNaM maMgalAvaI vijayassa paccarithameNaM devakurAe purathimeNaM etthaNa jaMbahIve 2 mahAdidehe vAse NAmaM vakkhArapancae paNNatte' 7 gautama ! 'niSa para parvatanI uttara dizAmAM maMdara parvatanI Aneya vidizAmAM-khAya keNumAM-maMgalAvatI
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH lU. 30 somanasagajadantaparvatavarNanam ......... atrAntare 'Na khalu nizcayena 'jaMbuddIve dIve jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe vaH somaNase 'NAma' saumanaso nAma 'vakkhArapacae' vakSaskAraparvataH 'paNNatte prajJaptaH, saca kIdRzaH ?. * ityapekSAyAmAha-'uttaradAkSiNAyae' uttaradakSiNAyata:-uttaradakSiNadizodIpaH punaH "pAINapaDIvitthiNNa' prAcInapraticIna vistIrNa:-pUrvapazcimayo dizo vistArayuktaH, ayaM hi 'jahA' yathA 'mAlavaMte' mAlyavAn nAma 'vakkhArapanyae' vakSaskAraparvataH prAgvarNitaH 'tahA' tathA varNanIyA, tato'tra yo vizeSastaM darzayitumAha-'NaraM' navaraM kevalaM 'savarayayAmae'. sarvarajatamaya:-sarvAtmanA rajatamayaH mAlyavAMstu vaiDUryamayaH tathA 'acche jAya paDihave. accho yAvatpratirUpa accha ityArabhya pratirUpa iti paryantAnAM tadvizeSaNavAcakAnAM padAnAmatra' saGgraho bodhyA, sa ca bahuSu sUtreSu prasaGgAtkRto bodhyaH / ayaM ca 'Nisaha vAsaharapazyateNe' nidhivarSadharaparvatAnte-niSadhavarSadharanAmakaparvatasamIpe khalu mAlyavAstu nIlavatsamIpe cattAri' calAri "joyaNasayAI yojanazatAni 'uddhaM' Urdhvam 'uccattaNa uccatvena 'cattAri cavArisa pazcima dizA meM-evaM devakuru kI pUrvadizA meM jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa ke bhItara vartamAna mahAvideha kSetra meM saumanasa nAmakA vakSaskAra parvata kahA gayA hai.(uttaradAhiNAyae pAiNapaINavitthiMNe) yaha vakSaskAra parvata uttara se dakSiNa taka dIrgha hai aura pUrva se pazcima taka vistIrNa hai| " (jahA mAlavaMte vakkhAraMpaccae tahA-NavaraM savarayaNAmae acche jAva paDisve) jisa prakAra se mAlyavAna parvata ke varNana ke sambandha meM kathana kiyA jA cukA hai usI prakAra kA varNana isa parvata kA hai, parantu yaha saumanasa nAmakA vakSaskAra parvata sarvAtmanA ratnamaya hai AkAza aura sphaTika ke jaisA nirmala hai cAvata pratirUpa hai yahAM para darzanIya Adi zeSa padoM kA saMgraha yAvat pada se kiyA gayA hai| ina saMgrahIta padoM kI vyAkhyA yathAsthAna kaMha sthaloM meM kI jA cukI hai ata: vahIM se ise samajha lenA cAhiye (NisahavAsaharaNajayaMteNaM cattAri joyaNa: vijayanI pazcima dizAmAM temaja devakurukSetranI pUrva dizAmAM jaMbUddhapa nAmaka dvIpanI aMdara : vartamAna mahAvideha kSetramAM saumanasa nAmaka ati maNIya vakSaskAra parvata Avela che. uttaradaahinnaaye pAINapar3INavisthipaNe U RAIR Ftta2yI kSira sudhIhI mana pU thI.. pazcima sudhI vistI che. 'jahA mAlavaMte vakkhArapavvaeM - tahA~-NavaraM sabarayaNAmae acche jAva paDIrUve re prabhArI mAtyavAna kRtanA na vi 4thana 42vAbhAM bhAva ch| tevuM ja varNana A parvanuM che, paNa asaumanasa nAmaka vakSaskAra 'parvata sarvAtmanA 2tnabhaya ..PAI812 ane, TinA rama nima yAvat ti35 cha..hI 'darzanIya vagere zeSa padenuM grahaNa thAvat padathI thayeluM che. e padenI vyAkhyA yathAsthAna aneka sthAna rAma mAvalI cha, methA lAsusI tyAMcI pAyana 42. - 'NisavAsaharapavvayaMteNaM, cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAuyasAI unbaheNaM 'seMse tahevaM saMvaM
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 592 jambUdvIpaprajJaptisUtre 'gAU savAI' gavyUtazatAni 'ucceddeNaM' udvevena bhUmipravezena 'sesaM' zeSam avaziSTamviSkambhAdi 'taheca' tathaiva - mAlyavadvakSaskAra girivadeva 'sandhaM' sarve bodhyam 'NavaraM' navaraM kevalam 'aho' artha: saumanasetinAmArthaH zeSeSu vizeSaH taM ca nAmArtha prarUpayituM sUtraM smArayati- 'se', iti-se kedvegaM bhaMte! evaM buccai somaNa se vakkhArapanvae 21, ityAdi sUtraM bodhyam atha kenA-rthena bhadanta ! evamucyate - saumanaso vakSaskAraparvataH 2 1 iti, prAgvat 'goyamA !' bho gautama ! 'somaNase' saumaname 'NaM' khalu 'vakkhArapaccae' vakSaskAraparvate 'vahave' varavaH 'devAya' devAca 'devIo ya' devyazva 'soma' saumyAH - sarala svabhAvAH 'sumaNA' sumanasaH - subhAvanAkalitamAnasAH Asate yAvad mehan tataH sumanasAmayamAvAsaH saumanaso'yaM giriH, atra devamAha'somaNa se ya' saumanasatha 'ittha' atra 'deve' devaH tadadhipatiH parivasatIti pareNAnvayaH, saca 'devaH kIdRzaH ? ityapekSAyAmAha - 'mahiddhIe jAva parivasad' maharddhiko yAvat parivasatimaharddhika ityArabhya parivasatIti paryantAnAM padAnAmatra sagraho vodhyaH tathAhi - 'maharddhikaH, mahAdyutikaH, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyaH mahAnubhAvaH, palyopamasthitikaH parivasati' iti eSAmarthazcASTamasUtravyAkhyAto grAhyaH / iti nAmakAraNa muktopasaMharati- 'se eeNadveNaM sayAI uddhaM uccattaNaM cattAri gAuyasayAI ubveheNaM sesaM taheva savvaM, NavaraM aTTo se goyamA / somaNaseNaM vakkhArapaJcae ghahave devA ya devIo a ) yaha saumanasa nAmakA vakSaskAra parvata niSedha varSadhara parvata ke pAsa meM cArasau yojana kA UMcA hai, aura cArasau koza kA udvedha vAlA hai bAkI kA aura saba viSkaMbha Adi kA kathana mAlyavAna parvata ke prakaraNa jaisA hI hai / kintu isakA jo "saumanasa" aisA nAma kahA gayA hai vaha yahAM para aneka deva aura deviyAM Akara vizrAma karatI hai ArAma karatI hai / ye saba deva aura deviyAM sarala svabhAva vAlI hotI hai aura zubha bhAvanA vAlI hotI haiM / tathA (somaNa se a ittha deve mahiddhIe jAca parivasai) saumanasa nAmakA deva jo maharddhika Adi vizeSaNoM vAlA hai yahAM para rahatA hai ( se eeNaDeNaM goyamA ! jAva Nicce) isa varaM aTTho se goyamA ! sAmaNaseNaM vakkhArarantrae ghahave devAya devIo a0' mA somanasa' nAmaka vakSaskAra parvata niSadha vadhara parvatanI pAse Avela che ane te cArase (400) ceAjana jeTale UMcA che. ane cArasA (400) gAu jeTalA pramANamAM uddedhavALA che zeSa madhu viSNubha vagerenA saMbaMdhamAM kathana mAlyavAna vakSaskAra paryaMtanA prakaraNa jevuM ja che. paNa menu ? 'saumanasa' vu' nAma rAbhavAmAM Avyu che. tenu' ra aDDI' mane deva-devIo AvIne vizrAma kare che, ArAma kare che. e deva devIo sarala svabhAvavALAM hAya che. bhane zubha bhAvanAvAjAM hoya che te 'somaNase a ittha deve mahiddhIe jAva parivasaI' sobhanasa nAbha4 deva hai ? maharddhi vagere vishesso| vANI che aDDI rahe che. 'se eeNaTTeNaM goyamA ! jAva Nicce' methI he gautama | menu' nAma 'saumanasa' meSu' rAmavAmAM mAnyu
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH lU. 30 saumanasagajadantaparvatavarNanam goyamA !' iti saH-saumanaso vakSaskAragiriH etena anantaroktena arthena kAraNena haievamucyate saumanaso vakSaskAraparvataH 2 iti 'jAva Nicce' yAvannityaH-'anuttaraM ca // goyamA ! somaNaseti sAsae NAmadhijje paNNate / somaNaseNaM bhaMte ! kiM sAlae asAsae ?, goyamA ! siya sAsae siya asAlae, se kepaTTeNaM siya sAsae liya alAsae ? joyamA! dabaTTayAe sAsae SaNNapajjavehi gaMdhapajjapehiM phAsapajjavehi asAsae, se tejaDeNaM evaM buccaisiva sAsara siya asAsae / somaNale NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM koi ?, goramA ! Na kayAI NAsI Na kayAI Na bhavai Na kayAi Na bhavissai bhuvi ca bhavai ya aviratA ya dhuve Niyae sAsae akhae abae avahie Nicce' iti sUtraM paryavasitamiti, vyAjamA cAsya caturthamanaTIkAto vodhyA, caturthasUtre padmavaravedikA prasaGgArasItvenottapatra purasvena vakta: kAraNa he gautama ! isakA nAma "saumanasa" aisA kahA gayA hai "ma mice" isa sUtrAMza ko saMgata baiThAne ke liye isake pahile 'adutaraMcaNaM-yamA! somaNase ti sAlae NAmadhijje paNNatte ! somaNaseNaM bhaMte ! ki lAlae anAsae goyamA siya sAsae siya asAsae se keNaTeNaM siya sAsae siSa asAlae? goyamA ! vvaTTayAe sAsae, ghaNNapajjavehi gaMdhapajjavehi phAsapAtahi asAsae se teNaTeNaM evaM vuccai siya sAsae siya asAsae somaNaleNaM ! kAlao kevacciraM hoI ? goyamANa kayAI NAsI Na kayAi Na bhavaha, jakayAi Na bhavissai, bhurvica bhavAya bhavissai ya dhuve Niyae, sAlae akkhae, acae, avaTie Nicce' yaha pATha lagAlenA cAhiye isa pAThakI vyAkhyA caturtha strakI TIkA se jAnalenI cAhiye caturtha sUtra meM yaha pATha padmavara vedikA ke prasaGga meM strI liGga meM padoMko rakhakara kahA gayA hai aura yahAM use puliGga meM padoMko rakhakara kahA gayA hai yasa yahI antara haiM artha meM koI antara nahIM haiM (somaNase2. 'jAva Nicche' mA sUtrAzanI gati mesA / bhATe sanI paDai 'aduttaraM ca NaM goyamA somaNase ti sAsae NAmadhijje paNNatte somaNaseNaM bhaMte ! kiM sAsae asAsae goyamA siya sAMsae siya asAsae se keNaTeNaM siya sAsae siya asAsae ? goyamA ! davaTThayAe sAsae vaNNa pajjavehiM gaMdhapajjavehi phAsapajjavehi asAsae se veNadveNaM evaM vuccai siya sAsae siya asAsae somasaseNaM bhaMte kAlao kevacciraM hoI ? goyamA / Na kayAi NAsI Na kayAi Na bhavai, Na kayAi Na bhavissai, bhuvi ca bhavaiya bhavissai ya, dhuve Niyae sAsae akkhae, abae avaTrie Nicce' 2 bhU naye, ma pAnI vyAbhyA, yatu satranA TIkAmAMthI vAMcI levo joIe. A pATha caturtha satramAM padmavadikAnA saMdarbhamAM strI liMgamAM padone mUkI ne kahevAmAM Avela che, paNa ahIM te pAThanA padane puliMganAM goThavIne adhyAta karavAmAM Avela che. mAtra ahIM taphAvata ATale ja che. arthamAM koI 5 gata tazata nathI. 'somaNase vakkhArapavvae kai phUDA paNNattA' mata ! // ja0 50
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapranaptisUtre vyamiti svayamUhanIyam, athAsyoparivartIni siddhAyatanAdIni kUTAni varNayitumAha-'somaNase' ityAdi-saumanase-saumanasanAmake 'vakkhArapannae' vakSaskAraparvate 'kai' kati kiyanti 'kUDA' kUTAni zikharANi 'paNNatte' prajJaptAni, patra puMstvaM prAkRtatvAt sUtrakRtoktam evamagre'pi itiprazne bhagavAnuttaramAha-'satta' sapta kaDA' kUTAni 'paNNatte' prajJaptAni, tAni nAmato nirdizati-taM jahA-siddhe' ityAdi tadyathA-siddhaM-siddhAyatanakUTam atra nAmaikadezagrahaNe nAmagrahaNam' iti niyamena siddhati nAmaikadezena siddhAyatanakUTeti sampUrNanAmagrahaNaM vodhyam evamagre'pi 1, 'somaNase 2 viya' saumanasamapi ca-saumanasakUTamapi ca 'boddhavve' boddhaSyaM neyam 2, 'maMgalAvaIkUDe 3' maGgalAvatIkUHm 3 / 'devakuru 4 vimala 5 kaMcaNa 6 vasihakaDe 7' devakuru 4 vimala 5 kazcana 6 vAsiSThakUTam-atra samAhAradvandvAnte zrUyamANasya kUTasya pratyekaM sambandhAt devakurukUTaM 4 vimalaphUTaM 5 kAzcanakUTam 6 vAsiSThakUTamityarthaH, 'ya' ca 'voddhavve' boddhavyam / / 1 // athAditaH sarvakUTasaGkalanAyAM yAvanti kUTAni bhavanti tAvansyAha'evaM samve paMcasaiyA kUDA' iti evam ittham sarvANi bhAdita Arabhya saumanasaparvatoparivatIni sakalAni saptApi kUTAni paJcazatikAni paJcazatayojanapramANAni jAyante, 'eesiM' vakkhArapanyapa kaikUDA paNNattA) he bhadanta ! isa saumanasavakSaskAra parvata para kitane kUTa kahe gaye haiM ? 'paNNattA' meM puliGgatA prAkRta hone se kahI gaI hai| uttara meM prabhune kahA hai-(godhamA / satta kUDA paNNattA) he gautama ! yahAM para sAta kUTa kahe gaye haiM (taM jahA) unake nAma isa prakAra se haiM (siddha somaNase viya boddhabve maMgalAvaIkUDe, devakuru vimala kaMcaNavasiha kUDea yoddhavve) siddhA. yatanakUTa1, somaNasakUTa2, maMgalAvatIkUTa 3, devakurukUTa4, vimalakUTa5, kaMcanakUTa6, aura vaziSTakUTa7 aisA niyama haiM ki nAmake ekadeza se pUre nAmakA grahaNa ho jAtA hai-ataH isI niyamake anusAra 'siddhe' padale siddhAyatanakUTa aisA pUrA nAma gRhIta ho gayA hai tathA dadvAnte zrUyamANaM padaM pratyekaM saMbaddhayate' isa kathana ke anusAra pratyeka pada ke sAtha kUTa zabda kA prayoga huA jAnalenA saumanasa vakSaskAra parvata upara keTalA phUTa (zikhare AvelA che? "quttA mAM prAkRta DApAyI bhumigata aTa 42vAmA mAdesI cha. gen| pAmamA 43 cha-'goyamA! 'satta kUDA paNNattA' gotama hI sAta tt| mAvA che. 'taM jahA' taTAnA nAmA mA prabhArI cha-'siddhe somaNase vi ya yoddhavve maMgalAvaI kuDe, devakurU vimala kaMcaNa vasiTakUDe a boddhavve' siddhAratana TUTa 1, saumanasa chUTa 2, mAtI TUTa 3, 4 phUTa 4, vimala phUTa 5, kaMcana phUTa 6 ane vaziSTha kUTa 7 e niyama che ke nAmanA eka rAthI pUrA nAmanu ya yAya che. methI ma niyama bhukSma 'siddhe' 54thI siddhAyatana haTa moDaM puranAma hAta thayu cha tamA 'dvandvAnte zrUyamANaM padaM pratyakaM saMvaddhyate' mA kathana mujaba dareka padanI sAthe kuTa zabda prayuta thayela che, evuM samajI levuM joIe.
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 30 saumanasagajadantaparvatavarNanam eteSAM prAyuktAnAM kUTAnAM 'pucch|' pRcchA sUtranirdiSTaH praznaH 'disi vidisAe' digvidizi-dizazca vidizazcaiSAM samAhAro digvidika tasmin digvidizi-dikSu vidikSu cetyarthaH 'jahA' yathA yena prakAreNa 'gaMdhamAyaNassa' gandhamAdanasya parvatasya bhaNitA tathA 'mANiyavvA' maNitavyA vaktavyA prathamavakSarakAra gandhamAdanavadeSAM kUTAnAM praznasUtraM digvidinu vaktavyamiti samuditArthaH, tatra praznasUtra hi-'kahi NaM bhaMte ! somaNase vakkhArapavvae siddhAyayaNakUDe NAma kUDe paNNatte ?' ityAdi, etacchAyA-ka khalu bhadanta ! saumanasi vakSaskAraparvate siddhAyatanakUTaM nAma kUTaM prajJaptam ? iti kUTAnAM digvidigvaktavyatAhi-merugireH samIpavarti dakSiNapUrvasyAM vidizi siddhAyatanakUTaM 1 tasya dakSiNapUrvasyAM vidizi dvitIyaM saumanasakUTaM 2 tasya ca dakSiNavasyAM vidizi tRtIyaM maGgalAvatIiTam 3 tasya dakSiNapUrvasyAM paJcamasya vimalacAhiye (evaM savve paMca saiyA kUr3A) isa taraha Adile lekara saumanasa parvata taka ke jitane bhI kUTa kahe gaye haiM ve saba pAMcaso pojana pramANavAle haiN| (eesiM pucchA disi vidisAe bhANiavvA) ina saumanasa parvata sambandhIkUToM ke hone meM dizA aura vidizAko lekara prazna pUchanA cAhiye jaisA ki pahile (gaMdha. mAyaNassa) gandhamAdana parvata ke kUToM ke prakaraNa meM pUchA gayA hai| arthAt (kahiNaM bhaMte ! somaNase vakkhArapadhae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte) he bhadanta ! saumanasa vakSaskAra parvata para siddhAyatana nAmakA kUTa kahAM para kahA gayA hai? ityAdi-to ina praznoM ke uttara meM aisA kahanA cAhiye-merugirike pAsa usakI dakSiNa pUrvadizA ke antarAla meM siddhAyatana kUTa kahA gayA hai usakI dakSiNa pUrva dizA ke antarAla meM dvitIya saumanasakUTa kahA gayA hai aura usakI dakSiNa pUrvadizA ke antarAla meM tRtIya maMgalAvatI kUTa kahA gayA hai ye 3 kUTa vidigbhAvI haiM / maMgalAvatI kUTakI dakSiNa pUrvadizA ke antarAla meM aura "evaM savve paMcasaiyA kUDA' mA pramANe prAramayI bhAMDIna saumanasa pati sudhAnA resA iTAvAmA mAsA cha, te mayA pAMyaseyo prabhAva cha. 'eesiM pucchA disi vidisAe bhANiavvA' se saumanasa 5tathI samparka TUTInA mastitva vi manaza tabhara GRAL viSa prazno 421. ra. meTo 2 pramANe 'gaMdhamAyaNassa' gadhabhAhana parvatanA haTenA prakaraNamAM prazno pUchavAmAM AvelA che. tevI ja rIte ahIM paNa prazno 12 arthAt 'kahiNaM bhaMte ! somaNase vakkhArapabbae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte' he bhadaMta! saumanasa vakSaskAra parvata upara siddhAyatana nAmane phUTa kayA sthaLe Avela che ? ItyAdi. e praznanA uttaramAM A pramANe samajavuM joIe ke merugirinI pAse tenI dakSiNa pUrva dizanA antarAlamAM siddha yatana phUTa che. te kUTanI dakSiNa pUrva dizAnA aMtarAlamA dvitIya saumanasa phUTa Avela che ane tenI paNa dakSiNa pUrva dizAnA aMtarAlamAM tRtIya maMgalAvatI phUTa Avela che. e traNa kaTa vidibhAvI che. maMgalAvatI kUTanI dakSiNa pUrva
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 abhbUdvIpaprAptisUtre kUTasyottarasyAM caturthaM devakurukUTam 4, tasya dakSiNasyAM paJcamaM vimalakUTaM 5 tasya ca dakSiNasyAM paSThaM kAJcanakUTam 6, tasya dakSiNasyAM nipadhasyottarasyAM saptamaM vAsiSTakUTam 7, etAni ca sarvAtmanA ratnamayAni bodhyAni, himavankUTapramANAni, tatprAsAdAdikamapi tadvadeva vodhyam, tatra yo vizeSastaM darzayati- 'vimalakaMca kuThesu NavaraM devayAo' vimalakAzcanakUTayoH navaraMdevate - devyau te ca 'suvacchA vacchamittAya' suvatsA vatsamitrA ceti dve krameNa devyau vodhye 'avasiTTesu kUThesu' avaziSTeSu pazcasu kUTeSu 'sarisaNAmagA devA' sadRzanAmakAH kUTasadRza - nAmakAH devAH adhipatayo bodhyAH tepAM 'rAyahANIo' rAjadhAnyaH 'dakkhiNeNa' dakSiNenadakSiNasyAM dizi meroriti zeSaH iti / idAnIM devakuruM nirUpayitumupakramate - 'kahi NaM bhaMte !' ityAdi - ka khalla bhadanta ! 'mahApaMcama vimalakUTa kI uttara dizAmeM caturtha devakuru nAmakA kUTa kahA gayA hai devakuru kUTakI dakSiNa dizA meM pAMcavA vimalakUTa kahA gayA hai vimalakUTa kI dakSiNadizA meM chaTThA kAJcanakUTa kahA gayA hai kAJcanakUTa kI dakSiNadizA meM aura niSedha parvata kI uttaradizA meM sAtavAM vasiSThakUTa kahA gayA hai ye saba kUTa sarvAtmanA ratnamaya haiM / parimANa meM ye saba himavat ke kUToM ke tulya haiM yahAM para prAsAdAdika saba usI prakAra se haiM / (vimala kaMcaNakUDesu NavaraM devayAo vacchamittAya, avasidvesa kaDesu sariNAmayA devA rAyahANIo kviti) vimalakUTa para aura kAMcanakUTa para kevala subatsA aura vatsamitrA ye do deviyAM rahatI haiM aura bAkI ke kUToM para-pAMca kUToM para - kUTa sadRza nAmabAle deva rahete haiM inakI rAjadhAniyAM merukI dakSiNadizA meM haiM / devakarU kA nirUpaNa (kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse devakurUNAmaM kurA paNNattA) he bhadanta ! dizAnA aMtarAlamAM ane 'pAMcama vamaLaphUTanI' uttaradizAmAM caturthAM devakuru nAmaka phUTa Avela che. devakuru phUTanI dakSiNu dizAmAM pacama vimaLa kUTa zrAvela che. vimaLa phUTanI dakSiNa dizAmAM pRSTha kAMcana phrUTa Avela che kAMcana phUTanI dakSiNa dizAmAM ane niSadha pa tanI uttara dizAmAM saptama vaziSTha phUTa Avela che. e badhA phUTa sarvAMtmanA ratnamaya che. parimANumAM e badhA DimavananA phuTe tulya che. ahIM prAsAdyArdika badhuM te pramANe ja che. 'vimalakaM caNakUDemu sarisaNAmacA devanAo vacchamittAya, avasiTThesu kUDesu, sarisaNAyayA devA rAyahANa!o dakkhiNeNaMti' visaMNa chUTa upara sane hAthana chUTa upara ista sutratsA bhane vatsamitrA e be devIo rahe che ane zeSa phUTa upara eTale ke pAMca phUTa upara phUTa saMdeza nAmavALA devA rahe che. emanI rAjadhAnIe meru'nI dakSiNa dizAmAM che. devakurunu... nirUpaNa 'kahi NaM bhaMte! mahA videhe vAse devakuru NAmaM kurA paNNattA' he laDhata ! bhaDAviheDabhAM
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 30 saumanasagajadantaparvatavarNanam - videhe vAse' mahAvidehe varSe 'devakurA NAma kurA' devakuravo nAma kuravaH 'paNNattA' prajJA itiprazne bhagavAnuttaramAha-'goyamA!' ityAdi-gautama ! "maMdarassa' mandarasya, 'pavyayassa' parvatasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena dakSiNadizi 'Nisahassa' nipadhasya 'cAsaharapavvayassa' varSadharaparvatasya 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi 'vijjuppahassa' vidyutpramasya 'vakkhArapavyayassa' vakSaskAraparvatasya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'somaNasavakkhArapavvayassa'. saumanasavakSaskAraparvatasya 'paJcatthimeNaM' pazcimena pazcimadizi 'ettha' atra atrAntare 'Na' khalu 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'devakurA NAma' devakuravo nAma 'kurA' kuravaH 'paNNacA' prajJaptAH, te ca kIdRzAH? ityAha-'pAINapaDINAyayA' prAcInapratIcInAyatA:-pUrvapazcimadizordIrghAH 'udINa. dAhiNavitthiNNA' udIcInadakSiNavistIrNAH-uttaradakSiNayordizoH, vistArayuktAH 'ikArasa' ekAdaza 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'aTTha ya' aSTa ca 'vAyAle' dvAcatvAriMzAnidvAcatvAriMzadadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'duNNi ya' dvau ca 'egRNavIsaibhAe' ekonaviMzatibhAgau 'joyaNassa' yojanasya 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa prajJatAH, epAM zepavarNanamuttarakuruvannirdeSTumAha-'jahA uttarakurAe vattavvayA' yathA uttarakurUNAM vaktavyatA mahAvideha meM devakuru nAmake kuru kahAM para kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM(goyamA ? maMdassa pavvayassa dAhiNeNaM Nisahassa vAsaharapancayassa uttareNaM vijjuppahassa vakkhArapavvayassa puratthimeNaM somaNasavakkhArapavyayassa paccathimeNaM etthaNaM mahAvidehe vAse devakurA NAmaM kurA paNNattA) he gautama / mandara parvata kI dakSiNadizA meM niSadha varSadhara parvata kI uttaradizA meM, vidyutprabhavakSaskAra parvata kI pUrvadizA meM, evaM saumanasa vakSaskAra parvata kI pazcimadizA meM mahAvideha kSetra ke bhItara devakuru nAma ke kuru kahe gaye haiM / (pAINa paDINAyayA udINadAhiNavicchiNNA) ye kuru pUrva se pazcima taka dIrgha haiM aura uttara se dakSiNa taka vistIrNa haiM (ekArasajoyaNasahassAiM avya bAyAle joyaNamA daNi ya egUNavIsahabhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM jahA uttarakurAe vattavyayA haru prayAsale mAvasa cha ? mena pAmamA prabhu 49 cha-'goyamA ! maMdararasa paccaya sa dAhiNaM Nilahassa vAsaharapavyayasta uttareNaM vijjupahassa vakhArapavyayassa purathimeNaM somaNasavakkhArapavvayarasa paccasthimeNaM etya NaM mahAvidehe vAse devakurA NAmaM kurA paNNatA gautama! mandara pavatanI dakSiNa dizAmAM, niSadha varSadhara parvatanI uttara dizAmAM. vidyatra vakSaskAra parvatanI pUrva dizAmAM temaja saumanasa vakSaskAra parvatanI pazcima zAma mAvi nI sahara para nA che. 'pAINa paDINAyayA udrINa briSTi rijhaEM kuruo pUrvathI pazci5 sudhI do che ane uttarathI dakSiNa sudhI vistI cha. 'ekkArasajoyaNasahassAI aThya vAyAle joyaNasae duNiya egUNavIsaha bhAe joyaNassa vikhaMbheNaM jahA uttarakurAe vattavbayA jAva aNusajjamANA pamhagaMdhabhi
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jambUdvIpapranaptisUtra varNanarItiH tathaipAmapi vodhyA, sA ca vi.mparyantA ? ityAha-'jAva aNusajjamANA' yAvad anupajanta:-santAnenAnuvartamAnAH santi, tatrAnupajantIti anupajjanta iti vartamAnanirdezaH kAlatraye'pi epAM sattA sUcanArthaH, te'nupajantaH ke santi ? ityAha-'pamhagaMdhA miyagaMdhA amamA sahA tetakI saNicArIti 6' padmagandhAH 1, mRgagandhAH 2, amamAH 3, sahAH 4, tetalinaH 5, zanaizcAriNaH 6 iti paDU manuSyajAti bhedAH, epAM vizeSato vivaraNaM supamalapamAkAlavarNanamasaGge prAguktaM, tajijJAsumistato bodhyam ||suu0 30 // athAtra vartinI citravicitrakUTI girI varNayitumupakramate-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam-kahi NaM bhaMte ! devakurAe cittavicittakUDA NAma duve pacayA paNNatA ?, goyamA ! Nisahassa vAsaharapavayassa uttarillAo carimaMtAo aTra cottIse joyaNasae cattAri ya sattabhAe joyaNassa avAhAe lIyoyAe mahANaIe purasthimapaJcasthimeNaM ubhao kUle ettha NaM jAva aNusajjamANA pamhagaMdhamiagaMdhA amayA sahA tetalI saNicArIti) inakA vistAra 11842 yojana aura eka yojana ke 19 bhAgoM meM se do bhAga pramANa hai bAkI kA inakA zeSa varNana uttara kuru ke varNana jaisA hai-yahI bAta strakArane (jahA uttarakurAe vattanvayA) isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI hai yahAM varNana uttara -kuru ke jaisA 'aNusajjamANA pamhagandhA, miagaMdhA amayA sahA tetalI. .saNicArIti' vahAM ke isa varNana taka karanA cAhiye 'aNusajjamANA pada yaha * prakaTa karatA hai ki inakI vaMzaparaMparA kA trikAla meM bhI viccheda nahIM hotA hai - inake zarIra kI gandha padma kI gandha jaisI hotI hai ityAdi rUpase vahAM kI paTU prakAra kI manuSyajAti ke bhedoM kA varNana karanevAle ina mRgagaMdha Adi padoM kI vyAkhyA suSama suSamAkAla varNana ke prasaGga meM hamane pahile karadI hai ata: vahIM se yaha samajhalenI cAhiye // 30 // agaMdhA amayA sahA tetalI saNicArIti' samatA vistAra 11842 ye.sana bhane / jinanA 19 bhAgamAMthI be bhAga pramANa che amanuM zeSa badhuM varNana-uttarakurunA varNana - 2 cha. merI bAta sUtradhAre 'jahA uttarakurAe vattatrayA' mA sUtrapA8 43 548 4 bhI zeSa pana tta22 nI ma 'aNusajjayANA pamhagaMdhA miagaMdhA amayA sahA tetalI saNicArIti' mahI sudhAna sabhA na . 'aNusajjamANA' 54 mApAta 548 42 cha ke emanI vaMzaparaMparAne trikAlamAM paNa vicacheda zakya nathI. emanA zarIrane gaMdha padmanA gaMdha jevo che. vagere rUpamAM tyAMnA 6 prakAranI manuSyagationA bhedanA varNana karanArA se 'mRgagaMdha' vagere pahAnI vyAkhyA supama suSamAsa vananA prasabhA game paDasA 40 cha. methI jJAsu tyAMthI Myqaa prayatna 42. // sU-30 //
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 31 citravicitrAdikUTanirUpaNam__399 cittavicittakUDA NAma duve payasA paNNatA, evaM jaM ceva jamagapavayANaM taM caiva eesiM, rAyahANIo dakkhiNeNaMti // sU0 31 // __chAyA-kva khalu bhadanta ! devakurupu citravicitrakUTau nAma dvau parvatau prajJaptau ?, gautama ! niSadhasya varSadharaparvatasya auttarAhAta caramAntAt aSTa catustriMzAni yojanazatAni caturazca saptabhAgAn yojanasya abAdhayA zItodArA mahAnayAH paurastyapazcimena ubhayoH kUlayoH atra citravicitrakUTau nAma dvau parvatau prajJaptI, evaM yadeva yamakaparvatayoH tadevaitayoH, rAjadhAnyau dakSiNeneti ||suu. 31 // ___TIkA-'kahi NaM bhaMte ! devakurAe' ityAdi / sugamam, navaram evam uktarItyA ' ceva' yadeva varNanaM 'jamagapavvayANaM' yamakaparvatayoH prAguktayoH 'taM ceva' tadeva varNanaM 'eesiM' etayo: citravicitrakUTayoH parvatayo bodhyam, etayoradhipatI citravicitrau svanAmasadRzanAmako, tayoH citravicitra parvatoM kI vyAkhyA / 'kahiNaM bhaMte ! devakurAe cittavicittakUDA'-ityAdi TIkArtha-(kahiNaM bhaMte! devakurAe cittavicittakUDA NAma dube pavvayA paNNatA) he bhadanta ! devakuru meM citra aura vicitra nAma ke do parvata kahAM para kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! Nisahasta vAsaharapavvayassa uttarillAo carimaMtAo aTTa cosIse joyaNasae cattAsthi sattabhAe joyaNassa abAhAe sooyAe mahANaIe purathima paccasthimeNaM ubhao kUle etthaNaM cittavicittakUDA NAmaM duve pavvayA paNNattA) he gautama ! niSadha varSadhara parvata ke uttara digvartI caramAnta se 834-yojana kI dUrI para sItodA mahAnadI ke pUrva pazcima dizA ke antarAla meM donoM taToM para ye citravicitra nAma ke do parvata kahe gaye hai| 'evaM jaMceva jamaga pavvayANaM taM ceva eesi rAyahANIo dakkhi citra-vicitra parvatanI vyAkhyA 'kahiNaM bhaMte ! devakurAe cittavicittakUDA' ityAdi thi:-'kahiNaM bhaMte ! devakurAe cittavicittakUDA NAmaM duve pavvayA paNNattA lata ! devakurumAM citra ane vicitra nAmaka e be parvate kayA sthaLe AvelA che? javAbamAM prabhuzrI 4 The-'goyamA ! Nisahassa vAsaharapavvayassa utarillAo carimaMtAo aTTha cottIse joyaNasae cattAriya sattabhAe joyaNassa avAhAe sooyAe mahANaIe puratthimapaccatthimeNaM ubhao kUle etthaNaM cittavicittakUDA NAma duve pavvayA paNNattA' gautama ! niSadha qSadhara parvatanA uttara divatI caramAntathI 834haiM yena jeTale dUra satedA mahAnadInI pUrva- pazcima dizAnA antarAlamAM bane kinArAo upara e citra-vicitra nAme be parvate thaa| . 'evaM jaM ceva jamagapavvayANaM taM ceva eesi rAyahANoo dakkhiNeNaMti' re vana ya
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 jambUdvIpaprajJaptisUrya 'rAyahANIo' rAjadhAnyau citrA vicitre 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi yodhye||suu. 31 / / atha pazcAnAM idAnAM svarUpamAha-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam -kahiNaM bhaMte! devakurAe karAe Nisandahe gA dahe paNate ?, goyamA ! tesiM cittavicittakUDANaM pradhyamANaM uttarillAyo caritAo aTa cottIse joyaNalae cattAri ma latamAe joyaNala avAhAe lIoyAe pahANAIe bahumajjhadesabhAe ettha NaM Nisahadahe NAvaM dahe paNatte, jA ceva nIlavaMta uttarakuru caMde rAvayavAlavatANaM vattavyathA sA cevANisaha devakurUsUrasulasavijjuppabhANaM NeyavAsayahANIo dkkhinnennNtisuu.32|| __chAyA-kva khalu bhadanta ! devakuruSu kurupu nipadhahado nAma hRdaH prajJaptaH ?, gautama ! tayo zcitra-vicitrakUTayoH parvatayo? auttarAccaramAntAt aSTa catustriMzAni yojanazatAni caturazca sapta mAgAn yojanasya abAdhayA zItodAyA mahAnadyAH bahumadhyadezabhAge atra khalu nipadhahado nAma hudaH prajJaptaH, yaiva nIlabaduttarakurucandrarAsatamAlyavatAM vaktavyatA saiva nipadhadevakuru sUrasulasavidyutprabhANAM netanyA rAjadhAnyo dakSiNeneti ||suu0 32 // ti) jo varNana yamaka parvatoM ke sambandha meM kahA gayA hai vahI varNana ina citra vicitra parvatoM ke sambandha meM kahA gayA hai inake adhipati citravicitra nAma ke haiM inakI rAjadhAniyAM bhI citrA vicitrA nAmakI hai aura ye meru kI dakSiNa dizA meM haiM // 3 // 'kahiNaM bhaMte ! devakurAe kurAe Nisahaddahe NAmaM dahe paNNatte' ityAdi TIkArtha-(kahi NaM bhaMte ! devakurAe kurAe Nisahadahe NAmaM dahe paNNatte) he bhadanta ! niSadha draha nAmakA draha devakuru meM kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA! tesiM cittavicittakUDANa paccayANaM uttarillAo carimaMtAo aTThacottIse joyaNasae cattAriya sattabhAe joyaNassa abAhAe sIyoyAe mahANaIe bahumajjhadesabhAe etthaNaM Nisahaddahe NAmaM dahe paNNatte) he parvatanA saMdarbhamAM karavAmAM AveluM che te ja varNana A citravicitra parvatanA saMdarbhamAM paNa jANavuM joIe. emanA adhipati citravicitra nAmaka che. emanI rAjadhAnIo paNa citra-vicitrA nAmaka che ane e merunI dakSiNa dizAmAM AvelI che. 31 che 'kahiNaM bhave ! devakurAe kurAe Nisahadahe NAmaM dahe paNNatte' ityAdi / TI -'kahiNaM bhaMte ! devakurAe kurAe Nisahahahe NAmaM dahe paNNatte' 3 la dra nAma ke herumA 4yA sthaNe mAvasa cha ? pAmamA prabhuzrI 4 cha-'goyamA ! tesiM citta-vicittakUDANaM pavvayANaM uttarillAo cahimaMtAo aTTha cottIse joyaNasae cattAri ya
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAkAzi TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 32 citravicitrAdikUTanirUpaNam ... . TIkA-'kahi NaM bhaMte ! devakurAe' ityAdi-sugamam, navaram evam uktAlApakAnusAreNa yaiva nIlavaduttarakurucandrarAvatamAlyavatAM paJcAnAM idAnAmuttarakurupu vaktavyatA saiva nipadhadevakurusUratulasavidyutmamANAmapi vaktavyatA netacyA bodhapathaM prApaNIyA bodhyeti bhAvaH, eSAM rAja. dhAnyaH 'dakSiNeNaM' dakSiNena-merodakSiNAdizi bodhyA iti ||suu0 32 // / atha devakuruSveva kUTazAlmalIpIThaM varNayitumapakramase-'kahi NaM bhaMte !' ityaadi| . mUlA-kahi NaM bhaMte ! devakurAe kurAe kUDasAmalipeDhe gAnaM peDhe paNNate?, gothamA ! maMdarasta pavyayasla dAhiNapasthireNa jivahassa vAsaharapatrayasta uttareNa vijjuppamasta vakkhAraphkyAla purathineNaM sIoyAe mahANaIe paJcatthimeNaM devakuru paJcasthimasta majAdekhabhAe ettha NaM devakurAe kUDasAmalIpeDhe NAsa peDhe paNNatte, evaM jA ceva sudaMsaNAe vattavvayA sA ceva sAmalIe vi bhANiyavvA mAnaviNA garuladeve rAyahANI dakkhiNeNaM avasiTuM taM ceva jAva devakula va ityadeve paliovamaTiie parivasai, se teNaTTaNaM goyamA! evaM buccA devarAra, 'aduttaraM ca NaM devakurAe ||suu0 33 // gautama ! una citra vicitra parvatoM ke uttara digvatI caramAnta se 8344 yojana kI dUrI para sItodA mahAnadI ke ThIka madhyama bhAga meM niSadha nAma kA vaha kahA gayA hai / (jA ceva NIlavaMta uttarakurucaMderAvayamAlavaMtANaM cattacchayA lA ceva NisahadevakurusUrasulasavijjuppabhANaM NeyavvA rAyahANIo dakSiNeti) jo vaktavyatA nIlavaMta, uttara kuru, candra, erAvata aura mAlavaMta ina pAMca drahoM kI uttara kuru meM kahI gaI hai / vahI vaktavyatA, niSadha, devakuru, sUra sulasa aura citpabha ina pAMca drahoM kI kahI gaI hai aisA jAnanA caahiye| yahAM para isI ke nAma ke deva haiM inakI rAjadhAniyAM meru kI dakSiNa dizA meM haiM // 32 // sattamAe joyaNassa abAhAe sIyoyAe mahANaIe bahumajjhadesabhAe etthaNaM Nisahahahe NAmaM dahe paNNatte' he gItama! trivicitra patanA uttarahivatI yaramA-tathI 8344 mAsA cetrIsa sAtIyAcAra ejana jeTale dUra sItA mahAnadInA ThIka madhyabhAgamAM niSadha nAme praha sAsa . 'jA ceva NIlavaMta uttarakuru caMderAvayamAlavaMtANaM vattavvayA sA ceva NisahadevakurusarasulasavijjuppabhANaM NeyavvA rAyahANIo dakkhiNeNaMti' ne patavyatA uttarazurumA nasata. uttarakuru, candra, rAvata ane mAlavanta e pAMca dahA viSe kahevAmAM AvelI che, teja vaktavyatA niSadha, devakuru, sUra, sulasa ane vidyu--bha e pAMca dahenI paNa kahevAmAM AvelI che. evuM jANI levuM joIe. ahIM enAja nAmavALA de che. e sarvanI rAjadhAnIo merunI dakSiNa dizAmAM AvelI che. je sU, 32 che ja0 51
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 jambUdvIpapratira chAyA-kva khalu bhadanta ! devakurupu kurupu kUTazAlmalIpIThaM nAma poThaM prajJatam , gautama ! mandarasya parvatasya dakSiNapazcimena niSadhasya varSadharaparvatasya uttareNa vidhutprabhasya vakSaskAraparvatasya paurastyena zItodAyAH mahAnadyAH pazcimena devakurupazcimArddhasya bahumadhyadezabhAge apra khalu devakurupu kuruSu kUTazAlmalIpIThaM nAma pIThaM prajJaptam, evaM yaiva jambAH sudarzanAyA vaktavyatA saiva zAlmalyA api bhaNitavyA nAmavihInA garuDadevaH rAjadhAnI dakSiNena avaziSTaM tadeva yAvad devakuruzcAtra devaH palyopamasthitikaH parivasati, tat tenAryena gautama ! evamucyate-devakuravaH kuravA, aduttaraM ca khallu devakurUNAM0 ||suu0 33 // TIkA-'kahi NaM bhaMte devakurAe' ityAdi-praznasUtraM sugamam, navaraM kUTazAlmalIpITha-kUTa zikharaM, tadAkArA zAlmalI-vRkSavizeSaH, kUTazAlmalI, vasyAH pITham-Asanam kUTazAlmalIuttarasUtre-goyamA !' gautama ! 'maMdarassa' mandarasya 'panvayassa' parvatasya 'dAhiNapaccatthimeNaM' dakSiNapazcimena naityakoNe "Nisahassa' nipadhasya 'vAsaharapanvayassa' varSabharaparvatasya 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi 'vijjuppabhassa' vidyutbhasya 'vakkhArapavvayassa' vakSaskAraparvatasya 'purathimeNaM' paurastyena pUrvadizi 'sIyoyAe' zItodAyA-zItodAnAmnyAH 'mahANaIe' mahAnaghAH 'paccatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'devakurupaccatthimaddhassa' devakurupazcimA sya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge ettha' atra atrAntare 'Na' khalla 'devakurAe' devakuruSu -kUTazAlmalI pITha vaktavyatA"kahiNa bhaMte ! devakurAe kurAe kUDasAmalI" ityAdi TIkArtha-gautamane isa sUtra bArA prabhu se aisA pUchA-hai(kahiNaM maMte ! devakurAe kurAe kUDasAmalipeDhe NAmaM peDhe paNNatte) he bhadanta ! devakuru nAma ke kuru meM kUTa zAlmalIpITha kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhukahate haiM (goyamA maMdarassa parva cassa dAhiNapaccatthimegaM Nisahassa vAsaharapabdhayassa uttareNaM vijjuppabhassa vakkhArapabvayassa purathimeNaM sIyAe mahANaIe paccasthimeNaM devakurupaJcasthimaddhassa ghahumajnadesabhAe ettha NaM devakurAe kUDasAmalipeDhe NAmaM peDhe paNNate) he gautama! mandara parvata ke naiRtakoNa meM niSadhavarSadhara parvata kI uttaradizA meM vidyutma phUTa lAlamalI pITha vaktavyatA 'kahiNaM bhaMte ! devakarAe kUDasAmalI' ityAdi Aar-gautame mA sUtrapa asuna mAgatanA prazna yA cha -'kahiNaM bhaMte ! deva phurAe kurAe kuDasAmilipeDhe NAmaM peDhe paNNatte' mA 3 nAmanAmA Ta AEHsIpI 4yAM mAveza cha 1 'goyamA! maMdarassa pavyayassa dAhiNapaccatthimeNaM Nisahassa pAsa harapavvayassa uttareNaM vijjuppabhastra vakkhorapabbayarasa purasthimeNaM sIyAe mahANaIe paccatmimeNaM devakuru paccasthimavassa bahumajhadesabhAe etthaNaM devakurAe kUDasAmalipeDhe NAma peDhe paNNatte' he gautama ! bhan62 56tanA nAtya bhA. niSadhara tinI uttara (zAmA,
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 33 kUTazAlmalIpIThavarNanam .. 403 'phurAe' kuruSu 'kUDasAmalIpeDhe' kUTazAlmIpIThaM 'NAma' nAma 'peDhe' pIThaM 'paNNatte' prajJaptam 'evaM' evam-anantaroktasUtrAnusAreNa 'jA ceva' yaiva 'jambUe' jambvAH 'sudaMsaNAe' sudarzanAyAH 'vattavvayA' vaktavyatA 'sA ceva' saiva 'sAmalIe vi' zAlmalyA api 'bhANiyanyA' bhaNitavyA vaktavyA, iha jambUsudarzanAto vizeSa darzayitumAha-'NAmavihUNA' nAma vihInA nAmabhiH prAguktaiAdazabhirjambUnAmabhirvihInA-canitA vaktavyatA bhaNitavyA iha zAlmalI nAmAni na santIti tadvihInA vaktavyatA vAcyeti tAtparyam, tathA 'garuDadeve' garuDadeva jambUsudarzanAyAM tu anAhato deva iti tato'tra vizeSaH, tatra garuDajAtIyo veNudevanAmA devo nivasatIti tadarthaH tasya ca rAyahANI' rAjadhAnI 'dakkhiNeNa dakSiNena merugirito dakSiNadizi vidyata iti bodhyam 'avasiDeM' avaziSTaM zepaM prAsAdabhavanAdi 'taM ceva' tadeva jambUsudarzanAvadeva bodhyam, tat krimparyantam ? ityAha-'jAva devakuru ya istha dave' yAvad bhavakSaskAra parvata kI pUrva dizA meM, evaM zItodA mahAnadI kI pazcimadizA meM devakuru ke pazcimArddha ke-zItAdA nadI dvArA dvIdhAkRna devakuru ke pazcimAI ke-bahu madhya dezabhAga meM devakurukSetra meM kUTa zAlmalI pITha kahA gayA hai / (evaM jacceda jambUe sudaMsaNAe vattavvayA sacceva sAmalIe vi bhANiyavyA NAmavihUNA garula deve rAyahANI dakkhiNeNaM) jo vaktavyatA jambU nAmaka sudarzanA kI hai vahI vaktavyatA isa zAlmalI pIThakI hai jambU sudarzanA ke usakI vaktavyatA meM 12 nAma prakaTa kiye gaye haiM para aise 12 nAma yahAM zAlmalI pITha kI vaktavyatA meM nahIM kahe gaye haiN| garuDadeva yahAM para rahatA hai-jaisA ki vahAM para anAhata deva rahatA hai| isakI rAjadhAnI merukI dakSiNa dizA meM hai| (avasiTuM taM ceSa jAva devakuru a deve paliovamaTTiie parivasai) prAsAda bhavanAdikA kathana jamnU sudarzanA ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI kahalenA cAhiye-yAvat devakuru nAmakA deva yahAM para rahatA hai / isakI eka palyopamakI sthiti hai / yahAM vidyubabha vakSasakAra parvatanI pUrva dizAmAM ane zIdA mahAnadInI pazcima dizAmAM, deva karanA pazcimAddhanA-sItAdA nadI vaDe kidhAkRta devakunA pazcimAddhanA-bahumadha dezabhAgii, 4142 kSetramA ThUTa imalI108 mAvata cha. 'evaM jacceva jambUe sudaMsaNAe vattavvayA sacceva sAmalIe vi bhANiyavvA pAmavihUNA garuladeve rAyahANI dakkhiNeNaM' re 14tavyatA jabU nAmaka sudarzanAnI che te ja vaktavyatA A zAlamalIpIThanI paNa che. jabUsudarzanA mATe tenI vaktadhyatAmAM 12 nAme prakaTa karavAmAM AvelAM che paNa zAlmalIpIThanI ahIM je vaktavyatA che temAM nAme prakaTa karavAmAM AvyA nathI. ahIM garuDa deva rahe che. ane syA manAta va 27 cha. yenI pAnI bharanI Ela zAma cha ' avasidraM taMceva jAva devakuru a deve paliovamadiie parivasaI' prAsA: sapanA vinu 4thana mUsudarzanAnA prakaraNamAM je pramANe kahevAmAM AvyuM che tevuM ja ahIM paNa samajavuM joIe, yAvata
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 jambUdvIpaprAptisUtra chAyA-kva khalu bhadanta ! devakuruSu kurupu kUTazAlmalIpIThaM nAma poThaM prajJaptam ?, gautama ! mandarasya parvatasya dakSiNapazcimena niSadhasya varpadharaparvatasya uttareNa vidhutprabhasya vakSaskAraparvatasya paurastyena zItodAyAH mahAnadyAH pazcimena devakurupazcimArddhasya bahumadhyadezabhAge apra khalu devakurupu kurupu kUTazAlmalIpIThaM nAma pIThaM prajJaptam, evaM yaiva jambAH mudarzanAyA: vaktavyatA saiva zAlmalyA api bhaNitavyA nAmavihInA garuDadevaH rAjadhAnI dakSiNena avaziSTaM tadeva yAvad devakuruzcAtra devaH palyopamasthitikaH parivasati, tat tenArthena gautama! evamucyate-devakuravaH kuravA, aduttaraM ca khalu devakurUNAM0 ||suu0 33 // _____TIkA-'kahi NaM bhaMte devakurAe' ityAdi-praznasUtraM sugamam, navaraM kUTazAlmalIpIThaM-kUTaM zikharaM, tadAkArA zAlmalI-vRkSavizeSaH, kUTazAlmalI, tasyAH pITham-zAsanam kUTazAlmalIuttarasUtre-goyayA !' gautama ! 'maMdarassa' mandarasya 'pavvayassa' parvatasya 'dAhiNapaccatyimeNaM' dakSiNapazcimena nairRtyakoNe 'Nisahassa' nipadhasya 'vAsaharapavvayassa' varSabharaparvatasya 'uttareNa' uttareNa-uttaradizi 'vijjuppabhassa' viguttamasya 'vakkhArapavvayassa' vakSaskAraparvatasya 'purasthimeNaM' paurastyena pUrvadizi 'sIyoyAe' zItodAyA-zItodAnAmnyAH 'mahANaIe' mahAnadyAH 'paccatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'devakurupaccatthimaddhassa' devakurupazcimAdasya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge 'ettha' atra atrAntare 'Na' khalu 'devakurAe' devakuruSu ___-kUTazAlmalI pITha vaktavyatA"kahiNa bhaMte ! deSakurAe kurAe kUDasAmalI" ityAdi TIkArtha-gautamane isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA-hai(kahiNa maMte ! devakurAe kurAe kUDasAmalipeDhe NAmaM peDhe paNNatte) he bhadanta ! devakuru nAma ke kuru meM kUTa zAlmalIpITha kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA maMdarassa padhva. cassa dAhiNapaccatthimeNaM Nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM vijjuppabhassa cakkhArapavvayassa purathimeNaM sIyAe mahANaIe paccasthimeNaM devakurupaJcasthimaddhassa ghahumajjhadesabhAe ettha NaM devakurAe kUDasAmalipeDhe NAmaM peDhe paNNatte) he gautama! mandara parvata ke naiRtakoNa meM niSadhavarSadhara parvata kI uttaradizA meM vidyutpra * phUTa zAlmalI pITha vaktavyatA 'kahiNaM bhaMte ! devakurAe kUDasAmalI' ityAdi sArtha-gautama 20 sUtrapa prabhu mA tanA prazna yA cha ?-'kahiNaM bhaMte ! deva phurAe kurAe kuDasAmilipeDhe NAma peDhe paNNatte' ulagavan 193 nAbhanA bhATa zaEbhasIpI 4yA mAvesa che ? 'goyamA ! maMdarassa pavvayassa dAhiNapaccatthimeNaM Nisahassa pAsaharapavvayassa uttareNaM vijuppabhasma vakkhorapavvayassa purathimeNaM sIyAe mahANaIe paccatthimeNaM devakuru paccasthimaddhassa. bahumajjhadesabhAe etthaNaM devakurAe kUDasAmalipeDhe NAma peDhe paNNatte' he gautama ! bhan62 56 tanA nainya abha. niSadhara patanI uttara dizAbhI,
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 403 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH ru. 33 kUTazAmalIpIThavarNanam .. 'kurAe' kuruSu 'kUDasAmalI peDhe' kUTazAlmIpITha 'NAma' nAma 'peDhe' pIThaM 'paNNatte' prajJaptam 'evaM' evam-anantaroktasUtrAnusAreNa 'jA ceva' yaiva 'jambUe' jambvAH 'mudasaNAe' sudarzanAyAH 'vattavvayA' vaktavyatA 'sA ceva' saiva 'sAmalIe vi' zAlmalyA api 'bhANiyacyA' bhaNitavyA-vaktavyA, iha jambUsudarzanAto vizeSa darzayitumAha-'NAmavihUNA' nAma vihInA nAmabhiH prAguktaidazabhirjambUnAmabhirvihInA-carjitA vaktavyatA bhaNitavyA iha zAlmalI nAmAni na santIti tadvihInA vaktavyatA vAcyeti tAtparyam, tathA 'garuDadeve' garuDadevaH jambUsudarzanAyAM tu anAhato deva iti tato'tra vizeSA, tatra garuDajAtIyo veNudevanAmA devo nivasatIti tadarthaH tasya ca 'rAyahANI' rAjadhAnI 'dakkhiNeNaM' dakSiNena merugirito dakSiNadizi vidyata iti bodhyam 'avasirTa' avaziSTaM zeSaM prAsAdabhavanAdi 'taM ceva' tadeva jambUsudarzanAvadeva bodhyam, tat krimparyantam ? ityAha-'jAva devakuru ya istha deve' yAvad bhavakSaskAra parvata kI pUrvadizA meM, evaM zItodA mahAnadI kI pazcimadizA meM devakuru ke pazcimArddha ke-zItAdA nadI dvArA dvIdhAkRna devakuru ke pazcimAI ke-bahu madhya dezabhAga meM devakuru kSetra meM kUTa zAlmalI pITha kahA gayA hai| (evaM jacceva jambUe sudaMsaNAe vattavvayA sacceva sAmalIe vi bhANiyavvA NAmavihUNAgarula deve rAyahANI dakkhiNeNaM) jo vaktavyatA jambU nAmaka sudarzanA kI hai vahI vaktavyatA isa zAlmalI pIThakI hai jambU sudarzanA ke usakI vaktavyatA meM 12 nAma prakaTa kiye gaye haiM para aise 12 nAma yahAM zAlmalI pITha kI vaktavyatA meM nahIM kahe gaye haiN| garuDadeva yahAM para rahatA hai-jaisA ki vahAM para anAhata deva rahatA hai| isakI rAjadhAnI merukI dakSiNa dizA meM hai / (avasiSTuM taM ceva jAva devakuru a deve paliovamaTTiie parivasai) prAsAda bhavanAdikA kathana jamnU sudarzanA ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI kahalenA cAhiye-yAvat devakuru nAmakA deva yahAM para rahatA hai| isakI eka palyopamakI sthiti hai| yahAM vidhutaprabha vakSaskAra parvatanI pUrva dizAmAM ane zIdA mahAnadInI pazcima dizAmAM deva karanA pazcimAddhanA-sIdA nadI vaDe dvidhAkRta devapharunA pazcimAddhanA-bahamadhya dezabhAgbhaa, he kSetramA Ta zAmalIpI8 Ave che. 'evaM jacceva jambUe sudaMsaNAe vattavvayA sacceva sAmalIe vi bhANiyavvA NAmavihUNA garuladeve rAyahANI dakkhiNeNaM' 2 patayatA jabU nAmaka sudazanAnI che teja vaktavyatA A zAlabhalIpIThanI paNa che. jaggadarzanA mATe tenI vaktabdhatAmAM 12 nAme prakaTa karavAmAM AvelAM che paNa zAlamalIpIThanI ahI je vaktavyatA che temAM nAme prakaTa karavAmAM AvyA nathI. ahIM garuDa deva rahe che. ane syA manAta 31 2 cha. senA pAnI bharanI kSizimA cha ' avasiTuM taMceva jAva devakuru a deve paliovamadiie parivasaI' prAsAI sapanA viSenu 4thana mUsuzanAnA prakaraNamAM je pramANe kahevAmAM AvyuM che tevuM ja ahIM paNa samajavuM joIe, yAvata,
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThache ambUdvIpaprajJaptisUtre devakuruzcAtra devaH 'paliovamaTiie' palyopamasthitikaH 'parivasaI' parivasati iha yAvatpada saGgrAhyapadAni aSTamasUtrAtsaGgrAhyANi, tadarthazca tata eva jJeyaH, devakurunAmArthasUtraM 'prAgvadvivaraNIyam ||suu0 33 // atha caturthaM vidyutprabhanAmakaM vakSaskAraparvataM varNayitumupakramate-'kahi NaM maMte ! jaMbuddI' ityaadi| , mUlam-kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vijjuppabhe NAmaM vakkhArapavae paNNatte ?, goyamA ! Nisahassa vAsaharapavvayassa . uttareNaM maMdarassa pavvayassa dAhiNapaJcatthimeNaM devakurAe paJcasthimeNaM "pamhassa vijayassa purathimeNaM, ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vijjuppabhe NAmaM vakkhArapavvae paNNatte, uttaradAhiNAyae evaM jahA mAlavaMte NavaraM savvatavaNijamae acche jAva devA AsayaMti / / vijjuppabheNaM bhaMte ! vakkhArapavvae kaikUDA paNNatA ? goyamA ! navakUDA paNNattA, taM jahA-siddhAyayaNakUDe vijjuppabhakUDe devakurukUDe pamhakaDe kaNagaDe sovatthiyakUDe sIyoyAkUDe sayajalakUDe harikUDe / 'siddhe va vijjuNAme devakuru pamhakaNagasovatthI / sIyoyA ya sayajjalaM harikUDe ceva boddhavve // 1 // ee harikUDavajA paMcasaiyA NeyavvA, eesiM * kUDANaM pucchA disi vidisAo NeyavAo jahA mAlavaMtassa harissahakUDe taha ceva harikUDe rAyahANo jaha ceva dAhiNeNaM camaracaMcA rAyahANI taha NeyavvA, kaNagasovatthiMyakUDesu vAriseNabalAhayAo do devayAo avaliTresu kUDasarisaNAmagA devA rAyahANIo dAhiNeNaM se keNaNaM bhate / evaM vuccA vijjuppabhe vakkhArapavvae 21, goyamA ! yAvatpada saMgrAhya padoM ko aura unake artha ko jAnane ke liye aSTama sUtra se jAnalenA cAhiye tathA devakuru nAmArtha sUtra pahile kathita paddhati ke anusAra hI vikRta karalenA cAhiye // 3 // devakuru nAmaka deva ahIM rahe che. enI eka paMpama jeTalI sthiti che. ahIM yAvat pada saMgrAhA paDhe ane temanA artha jANavA mATe aSTama sUtramAM jevuM joIe. temaja divakuru nAmArtha sUtra pUrva kathita paddhati mujaba ja vivRta karI levuM joIe sU. 33
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 34 vidyutmabhavakSaskAraparvatavarNanam 405 vijjuppabheNaM vakkhArapavvae vijjumiva savvao samaMtA obhAsei ujjovei pabhAlai vijjuebhe ya ittha deve paliovamadviie jAva parivasai, se eeNaTreNaM goyamA! evaM buccai-vijjuppabhe2, aduttaraM ca NaM jAva Nicce ||suu0 34 // ' chAyA-ka khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe vidyutprabho nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH ?, gautama ! niSadhasya varSadharaparvatasya uttareNa mandarasya parvatasya dakSiNapazcimena devakuruNAM pazcimena padmasya vijayasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe vidyutprabho nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH evaM yathA mAlyavAn navaraM sarvatapanIyamayaH accho yAvad devA Asate / / __vidyutprabhe khalu bhadanta ! vakSaskAraparvate katikUTAni prajJaptAni ?, gautama ! nava kUTAni prajJaptAni, tadyathA-siddhAyatanakUTa vidhutprabhakUTa devakurukUTaM kanakakUTaM svastikakUTaM zItodAkUTaM zatajvalakUTa harikUTam / siddhaM ca vidyumnAma devakuru padmakanaka-svastikAni / zItodA ca zatajjvala harikUTaM caiva boddhavyam // 1 // etAni harikUTavarjAni paJcazatikAni netavyAni, eteSAM kUTAnAM pRcchA digvidizo netavyAH yathA mAlyavato harissahakUTaM tathaiva harikUTa rAjadhAnI yathaiva dakSiNena camaracaJcA rAjadhAnI tathA netavyA, kanaka-svastikakUTayoH vAriSeNA-valAhike dve devate, avaziSTeSu kUTeSu kUTasadRzanAmakA devAH rAjadhAnyo dakSiNena, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-vidyutprabho vakSaskAraparvataH 21, gautama ! vidyutprabhaH khalu vakSaskAraparvato vidyudiva sarvataH samantAd atrabhAsate udyotayati prabhAsate vidyutprabhavAtra devaH palyopamasthitiko yAvat parivasati, sa etenArthena gautama / evamucyate-vidyutprabhaH,2, aduttaraM ca khalu yAvanityaH ||suu0 34 / . TIkA-'kahi NaM bhaMte jaMbuddIve'-ityAdi-sugamam, kintu mAlyavAnivAyamuktastatra mAlyavato vizeSa darzayitumAha-'NavaraM navaraM kevalaM 'tavaNijjamae' tapanIyamayaH-tapanIyaM rakta . vidyutprabhavakSaskAra parvata kI vaktavyatAkahiNaM bhaMte ! javuddIve dIve mahAvidehe vAse vijjuppabhe' ityaadi| TIkArtha- (kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse) he bhadanta ! isa jamvadvIpa nAma ke dvIpa meM vartamAna mahAvideha kSetra meM vidyutaprabha nAma kA vakSaskAra parvata kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prasu kahate haiM-(goyamA! Nisaha T vidha...bha vakSaskAra parvatanI vaktavyatA 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vijuppoM' ityAdi TIAya:-'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse' HEN I mAdI nAma: -
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprAptisUtra suvarNa, tanmayo'yam tathA 'acche accha:-AkAzasphaTikavadatinirmala: 'jAva' yAvatyAvatpadena 'lakSNaH, ghRSTaH, mRSTaH, nIrajAH, nirmala:, niSpakaH niSkaGkaTacchAyaH, sapramA, samarIcikA, sodhotaH, prAsAdIyaH, darzanIyaH, abhirUpaH, pratirUpaH,' ityeSAM saGgraho vodhyA, eSAM vyAkhyA caturyasUtraTIkAto vodhyA tathA tatra khalu bahavo vyantarA ityepAmapi ssa vAsaharapavvayassa uttareNaM maMdassa pacayassa dAhiNapaccatthimeNaM deva kurAe paccasthimeNaM pamhamsa vijayassa purathimeNaM etthaNaM jaMghuddIve dIve mahAvidehe vAse vijjuppabhe NAmaM vakkhArapancae paNNatte) he gautama ! niSadha varSadhara parvata kI uttara dizA meM, meru parvata ke dakSiNa pazcima kone meM devakuru kI pazcima dizA meM aura padma vijaya kI pUrva dizA meM jambUdvIpa ke bhItara vartamAna mahAvideha kSetra meM vidyutprabha nAmakA vakSaskAra parvata kahA gayA hai (uttaradAhiNAyae evaM jahA mAlavaMte Navari savva tavaNijjamae acche jAva devA AsayaMti) yaha ghakSaskAra parvata uttara se dakSiNa taka dIrgha hai isa taraha se jaisA kathana mAlyadhanta parvata ke prakaraNa meM kiyA gayA hai vaisA hI kathana yahAM para bhI kara lenA cAhiye yaha parvata sarvAtmanA tapanIya maya hai AkAza aura sphaTika ke jaisA nirmala hai yAvat isa para aneka vyantara deva aura deviyAM Akara vizrAma karatI haiM aura ArAma karatI hai| yahAM yAvatpada se 'lakSNaH, ghRSTaH, mRSTaH, nIrajAH, nirmalA, niSpakaH, niSkaMTakachAyaH, saprabhA, samarIcikA, sodyotaH, prAsAdIyaH, darza nIyaH abhirUpaH," ina padoM kA saMgraha huA hai ina padoM kI vyAkhyA caturtha sUtra dvIpamAM, vartamAna mahAvideha kSetramAM vidyutaprabha nAmaka vakSaskAra parvata kayA sthaLe Avela (r) yAmamA prabhu zrI 4 the-'goyamA ! Nisahassa vAsaharapancayassa uttareNaM madarassa pavvayassa pAhiNapaccatyimeNaM devakurAe paccatthimeNaM pamhassa vinayassa purasthimeNa etthaNaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vijuppabhe NAmaM vakkhArapavyae pagNatte' he gautama nipatha para patanI uttara dizAmAM, meru parvatanA daNikSa pazcimanA keNumAM, devakumnI pazcima dizAmAM ane pa vijayanI pUrva dizAmAM jaMbUDhIpanI aMdara vartamAna mahAvideha kSetramAM vidyutaprabha nAme 11942 ta mAvesa cha. 'uttaradAhiNAyae evaM jahA mAlavaMte Navari savvatavaNijjamae acche jAva devA oNsayaMti' mA 1142 5' uttarathI kSiya sudhA hI cha. mA prabhArI jevuM kathana mAlyavata parvatanA prakaraNamAM karavAmAM AveluM che tevuM ja kathana ahIM paNa kSamajavuM joIe. A parvata sarvAtmanA tapanIyamaya che. AkAza ane raphaTikavata nirmaLa che. yAvatuM enI upara ghaNuM vyantara deva ane devIo AvIne vizrAma kare che ane mArAma 42 che. mahI yAvat pahathI 'lakSNaH, ghRSTaH, mRSTaH, nIrajaH, nirmalaH, niSpaGka, niSkTakachAyaH, sapramaH, samarIcikA, sodyotaH, prAsAdIyaH, darzanIyaH abhirUpaH, pratirUpaH, se panuM grahaNa thayuM che. e padanI vyAkhkhA turtha sUtramAMthI jANI levI joIe ?
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 407 prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU0 34 vidyutprabhavakSaskAraparvatavarNanam saMgrahaH 'devA' devAH ityupalakSaNaM, tena vahavo devyazca 'AsayaMti' Asate ityapyupalakSaNaM tena zerate tiSThanti nipIdanti svavarttayanti ityAdi vodhyam / athAtra kuTAni varNayitugupakramate-'vijjuppabhe NaM bhaMte !' ityAdi praznasUtramuttAnArtham, uttarasUtre tu-navakUTAni yathA 'siddhAyayaNakUDe' siddhAyatanakUTam 1 'vijjuppamakUDe' vidhuprabhakUTaMvidhutprabho vakSaskAraparvatavizeSaH tatsadRzanAmakaM kUTam 2, evaM 'devakurukUDe' devakurukUTaM devakurunAmaka kuruvizeSasadRzanAmakaM kUdam 3 'pamhakUDe' pakSamakUTa-pakSmanAmaka vijayasahazanAmakaM kUTam 4 'kaNagakUDe' kanakakUTam 5 'sovatthiyaphUDe' svastikakUTam 6 'sIyoyAkUDe' zItodAkUTam7 sayajalakUDhe' zatajvalakUTam8 'harikUDe' harikUTa-hareH-harinAmakasya dakSiNazreNyadhipasya vidyutkumArendrasya kUTaM harikUTam 9 iti, imAnyeva nava kUTAni se samajha lenI cAhiye deva pada yahAM upalakSaNarUpa hai isase deviyoM kA bhI grahaNa ho jAtA hai| tathA 'AsayaMti' isa kriyA pada se upalakSaNa rUpa hone ke kAraNa 'zerate, tiSThanti, niSIdanti, svaravartayanti, ityAdi priyApadoM kA grahaNa ho jAtA hai| ___ (vijuppameNaM aMte ! vakkhArapanyae kaha kUDA paNNattA) he bhadanta ! vizusprabha vakSaskAra parvata para kitane kUTa kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA ! navakUDA paNNattA) he gautama ! nau kUTa kahe gaye haiM (taM jahA) una kUToM ke nAma isa prakAra haiM-(siddhAyayaNakUDe, vijjuppabhakUDe, devakurukUDe, pamhakUDe, kaNagakUDe, sovasthiyakUDe, sIoAkUDe, sayajalakUDe, harikUDe,) siddheya, vijjuNAme, devaru pamhakaNaga, sovatthI sIoA ya sayajala harikUr3e ceva yoddhavvA // 1 // (ee harikUDavajA paMcasaiyA NeyanyA) siddhAyatanakUTa, vidyutmabhakUTa, devakurukUTa, paznakUTa kanakakUTa, svastikakUTa, sItodAkUTa, zatajvalakUTa, aura harikUTa inameM pa4 gaDI GRAY 35 cha. sanAthI havImA para thayuche. tathA 'mAsayaMti' mA ThiyA54thI SARY 35 vA madara 'zerate, tiSThanti, niSIdanti, tvagvartayanti' vizera kriyApada grahaNa thaI jAya che. vijuppabheNaM bhaMte ! vakkhArapavvae kai kUDA paNNattA' he mahanta ! vidhutprana 132 'ta 752 mA tt| AvasA cha ? ye sabhI prabhu 4 cha-'goyamA! navakUDA paNNattA' hai gautama ! naTI mA cha. 'taM jahA' te TInA nAma 2 pramANe :-siddhAyayaNa kUDe, vijjuppabhakUDe, devakurukUDe, pamhakUDe, phaNagakUDe, sovasthiyakUDe, sIoAkUDe, sayajjala kUDe, harikUDe siddheya, vijjuNAme devakuru pamhakaNagasovatthi sIoA ya sayajjavala hari kUDe ceva boddhavve // 1 // ee harikUDavajjA paMcasaiyA NeyavA' siddhAyatana (Ta, vidyApana phUTa, devakuru kuTa, pAkUTa, kanaka phUTa, svastika kUTa, sIdA phUTa, zatajavala kUTa ane hari phUTa. emAM je nig...bha vakSaskAra parvata vizeSa jevA nAmavALA phUTa che, tenuM nAma vidyuprabha
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJatisUtre 308 gAthayA saGgrahItumAha- 'siddhe ya' ityAdi - chAyAgamyam, atha sarvANi kUTAni pariyaNayitumAha - 'ee harikUDavajjA' etAni harikUTavarjIni harikUTaM varjayitvA harikUTasya sahasrayojana pramANatvAt, zepANi siddhAyatanAdIni aSTakUTAni 'paMcasayA' paJcacadikAni paJcazatayojana pramANAni 'NeyacyA' netavyAni yodhapathaM prApyANi bodhyAdi, tatra harikUTasya pramukhatA parigaNanAyAmaicchikI na tu krAmikI 'eesiM' eteSAm anantaroktAnAm 'iDANaM ' kUTAnAM pucchA' pRcchA-sUtranirdiSTaH praznaH praznasUtramiti bhAvaH tathA tadAdhAratayA 'disi - vidisAo' digvidizaH dizo vidizazca 'NeyazyAo' netanyAH jJAtavyAH, tatra praznasU hi - 'kahi NaM bhaMte! vijjuppabhe vakSArapaJca siddhAyayaNakUDe NAyaM kUDe paNNace ?" evamAdirUpam, digvidizacaivam - merordakSiNapazcimAyAM vidizi merusamIpavarti prathamaM siddhAyatanakUTaM, tasya nirRtikoNe vidyutprabhakUTaM nAma dvitIyaM kUTam, tasya nirRtikoNe tRtIyaM devakUTaM, jo vidyutprabha vakSaskAra parvata vizeSa ke jaise nAna vAlA kUTa hai ? usakA nAma vidyutprabha kUTa hai / devakuru ke jaise nAma vAlA devakurukUTa hai pakSma nAmaka vijaya ke jaisA nAma vAlA pakSmakUTa hai dakSiNa zreNI kA jo adhipati vidyutkumArendra haiM usakA jo kUTa hai vaha harikUTa hai inhIM nau kUToM kA isa siddha Adi gAthA dvArA saMgraha kiyA gayA hai- inameM hari kUTa ko choDakara bAkI ke jo ATha kUTa haiM ve eka eka kUTa pAMcasaura yojana ke haiM harikUTa kA pramANa eka hajAra yojana kA hai (eesiM kUDANaM pucchA disi vidisAo NeyavvAbho jahA mAlavaMtassa) ina kUToM ke sambandha meM dizA meM aura vidizA meM kauna kauna kUTa haiM" aisA pRcchA yahAM para kara lenI cAhiye "jaise kahiNaM bhaMte ! vijjupabhe vakkhArapavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte) he bhadanta ! vidyutprabha vakSaskAraparvata para siddhAyatana nAmakA kUTa kahA~ para kahA gayA hai ? taba uttara meM aisA kahanA - he gautama! meru ke dakSiNa pazcima kone meM merusamIpavartI prathama siddhAyatana kUTa kahA gayA hai phUTa che. devakuru jevA nAmavALA devakuru phUTa che. padma nAmaka vijayanA jevA nAmavALA pakSma phUTa che. dakSiNa zreNInA je adhipati vidyutkramArendra che, tenA je phUTa che te harikUTa che. e nava phUTanA A siddha Adi gAthA vaDe saMgraha karavAmAM Avela che. emAM rikrUTane khAda karI zeSa je ATha phUTa che te dareke dareka pAMcaseA ceAjana jeTalA che. rikUTanuM pramANu bheDa hunnara yonjana neTayuM che. 'eesi kUDANaM pucchA disi vidisAo NeyavvAo jahA maalvaitaraNa" e phUTenA saMbaMdhamAM dizAmAM ane vidizAmAM kyA kyA phrUTa che ? evI pRcchA atre 4rI sevI ledhaye. ?bha - 'kahiNaM bhaMte ! vijjuppabhe vakkhArapavtrae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte' he lata! vidyutya vakSasThAra parvata para siddhAyatana chUTa yAM stha Avela che? tyAre javAmamAM prabhu kahe che--hai gautama ! merunA dakSiNa--pazcima kANumAM meru samIpavatI prathama siddhAyatana phUTa Avela che. siddhAyatana phUTanI naiRRtya vidizAmAM vidya
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 34 vidyutprabhavakSaskAraparvatavarNanam . 409 tasya nitikoNe caturtha pakSamakUTa, pakSmakUTasya nitikoNe svastikakUTasyottaradizi paJcamaM kanakaTa, tasya dakSiNasyAM dizi svastikakUTaM nAma paSThaM kUTa, tasya dakSiNadizi saptamaM zItodAkUTa, tasya dakSiNadizi zatajvalakUTaM nAmASTamaM kUTa, navamaM harikUTaM zItodAkUTasya dakSiNalAM didhi niSadhaparvatasamIpati, asya yo vizeSastamatidizati-'jahA bAlavaMtassa' yathA mAlyakto vakSaskAraparvatasya 'harissAkUDe' harissahakUTaM nAma krUTamesahAyojanoccamahatIyazatAnyavagADhaM mUle sahastrayojanAni vistIrNaM yamakapramANena jJAtuM mAnirdiSTaM 'taha ceva tathaiva harikUTaM bodhyam, harissahakUTaM ca pUrNabhadrasyopadizi nIlavato lakSipadizi prAyuktam, asya rAjadhAnI pradarzayitumAha-rAyahANI jaha ceva dahiNeNaM casaracaMcA rAyahANI taha jevavyA' rAjadhAnI yathaiva dakSiNena-dakSiNadizi camaracacA rAjadhAnI varNitA tathaiva siddhAyatana kUTa kI naiRta vidizA meM vidyutmA kUTa kahA gayA hai vidyutmabha kUTa kI naiRta vidizA meM devakuru kUTa kahA gayA hai devakuru kUTa kI naiRta vidizA meM pakSmakUTa kahA gayA hai pakSamakUTa kI lata vidizA meM aura svastika kUTa kI uttara dizA meM pAcavAM kanakakUTa kahA gayA hai sarakAra kI dakSiNa dizA meM svastikakUTa nAmakA chaTThA kUTa kahA gayA hai svastikakaTa kI dakSiNa dizA meM sAtavAM zItodAkUTa kahA gayA hai, zItodAkUTa kI dakSiNa dizA meM zatajvala nAmakA AThavAM kUTa kahA gayA hai novA jo harikUTa hai vaha zItodA kUTa kI dakSiNa dizA meM niSadha parvata ke samIpavartI kahA gayA hai jaiso mAlyavanta vakSaskAraparvata kA (harissahakUDe taha ceva harikUDe) harissaha nAma kA kUTa hai vaisA hI yaha kUTa hai yaha kUTa eka hajAra 1000 yojana kA UMcA hai 2 // sau 250 yojana kA isakA jamIna ke bhItara avagAha hai mUla meM yaha eka hajAra yojana kA moTA hai aisA hI harissahakUTa hai harissahakUTa pUrNabhadra kI uttara dizA tyabha phUTa Avela che. vidubha phUTanI chatya vidizAmAM devakarU phUTa Avela che devakunI nitya vidizAmAM pahamaNUTa Avela che. pama phUTanI nitya vidizAmAM ane svastika phUTanI uttara dizAmAM pAMcame kanakakUTa nAmane phUTa Avela che. kanakUTanI dakSiNa dizAmAM svastika phUTa nAmane chaThe phUTa Avela che. svastika phUTanI dakSiNa dizAmAM zatala nAmaka aSTama kUTa Avela che. nava je harikUTa che te zIdA phUTanI dakSiNa dizAmAM niSa5 patanI pArI mAvada cha. vo bhAyavanta 1642 yatA 'harissaha kUDe tahaceva harikUDe' rassara nAma4 phUTa che tevamA riTa paY. mA kUTa eka hajAra jana jeTale UMco che. jamInanI aMdara ene avagAha 250 jana jeTale che. mULamAM eka hajAra rojana jeTalo e maTe che. e ja harissaha kaTa che. harissaha phUTa pUrNabhadranI uttara dizAmAM che ane nIlavanta parvatanI dakSiNa dizAmA cha. bhA prabhArI paDasA avAmI mAvyu che. 'rAyahANI z2ahaceva dAhiNeNaM camara ja0 52
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 . . . jambUdvIpaprAptisUtra harikUdrasyApi rAjadhAnI netavyA vodhapathaM prApaNIyA vodhyA kaNagasovatthiyakUDemu' kanaka svastikakUTayoH 'vAriseNa valAhayAo' vAriSeNA palAhike 'do devayAno' dve devate dikkumAryoM devyo parivasataH 'avasihesu' avaziSTeSu vidyutprabhAdiSu 'kUDemu' kUTeSu 'kUDasarisaNAmagA' kUTasadRzanAmakAH 'devA' devAH parivasanti, tepA 'rAyahANIo rAjadhAnyaH 'dAhiNeNa dakSiNena-dakSiNadizi vodhyaaH| .' athAsya nAmArtha pradarzayitumupakramate-'se keNaTeNaM bhaMte ! ityAdi-atha kena arthena kAraNena bhadanta ! 'evaM bucaI' evamucyate 'vijjuppabhe vidyutprabhaH 'vakkhArapabvae 21 vakSaskAraparvataH 2 ?, itiprazne bhagavAnuttaramAha-'goyamA ' gautama ! 'vijjuppabheNaM' vidyutprabhA khala 'vakkhArapacae' vakSaskAraparvataH 'vinjuviva' vidhudiva raktavarNatvAt 'savao' sarvataH meM hai aura nIlacaMta parvata kI dakSiNa dizA meM haiM aisA pahale kahA jA cukA hai (rAyahANI jaha ceva dAhiNaNaM casaracaMcA rAyahANI taha NeyavyA) jisa prakAra se dakSiNa dizA meM camaracacA nAmakI rAjadhAnI kahI gaI hai arthAt camaracaMcA nAmakI rAjadhAnI kA jaisA varNana kiyA gayA hai vaisA hI varNana yahAM kI rAjadhAnI kA bhI kahA gayA hai / hari kUTa kI bhI yaha rAjadhAnI meru kI dakSiNa dizA meM hai| (kaNAsovatthiya kUDesu vAriseNabalAhayAo do devayAo avasihetu kUr3e kUDalarisaNAmagA devA rAyahANIo dAhiNaNaM) kanaka kUTa aura sauvastika kUTa ina do kUToM para vAriseNA aura balAhakA ye do dikkumArikAeM rahatI hai aura avaziSTa vidyutmabha Adi kUToM para kUTa jaisehI nAma vAle deva rahate haiN| inakI rAjadhAniyAM merU kI dakSiNa dizA meM hai '' (se keNaTTeNaM bhaMte ! eva dhuccaI vijuppabhe 2 vakkhArapavvae) he bhadanta ! isa parvata kA vidyutprabha vakSaskAra parvata aisA nAma kisa kAraNa se kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai (goyamA ! vijjuppameNaM vakkhArapavae vijjumiva caMcA rAyahANI taha NeyavvA' meM prabhA kSaya zAma yasya' yA nAme yAnI bhAvelA che eTale ke cama caMcA nAmaka rAjadhAnInuM je pramANe varNana karavAmAM AveluM che tevuM ja varNana ahIMnI rAjadhAnInuM paNa che. hariphUTanI rAjadhAnI paNa merunI dakSiNa dizAmAM che. 'kaNagovatthiyakUDesu vAriseNabalAhyAo do devayAo avasiddhesu phUDesu phUDasarisaNAmagA devA rAyahANIo dAhiNeNaM' 44 Ta ma sopatas dUTa meM 2852 vaarise| eka balAhaka e be diphakamArikAo rahe che. ane avaziSTa vidyubha vagere phUTe upara kuTanA jevA nAmavALA de rahe che. emanI rAjadhAnIo merUnI dakSiNa dizAmAM AvelI che. se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai vijjuppabhe 2 prakkhArapavvae' 3 mata ! 2 patarnu vidyubha vakSakAra parvata evuM nAma zA kAraNathI rAkhavAmAM AveluM che? enA javAbamAM prabhu che-'goyamA! vijjuppabheNaM vakkhArapavAra vijjumiva savvao samaMtA obhAsei, ujjo.
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 34 vidyutprabhavakSaskAraparvatavarNana sarvadikSu 'samaMtA' samantAt sarvavidikSu ca 'omAseI' avabhAsate draSTuMNAM locanapathe pratibhAti yadayaM vidyutprakAza iti, etadeva dRDhayitumAha-'ujjovei' udyotayati bhAmuratvAt svAsannaM vastujAtaM prakAzayati, sa ca svayamapi 'pabhAsai' prabhAsate prakAzate tena vidyutprabhaH vidyudiva prabhAtIti vidyutprabho'nvarthanAmA'yaM vakSaskAragiri asya devamAha-'vijjuppame ya ittha deve' vidhutnabhazcAtra devaH parivaMsatItyaMgrimeNAnvayaH, saM ca devaH kIdRzaH ? ityAI'paliovamahiIe jIva parivasai' palyopamasthitiko yAvat parivasati mahardika ityArabhya palyopamasthitika iti paryantaMpadAnAmatra saingraho bodhyaH, saM cASTamasUtrAt saMvivaraNo bodhyaH etAdRzo mahardikatvAdi viziSTo devaH parivaMsati tadadhiSThitavAdapi vidyutprabha ityevamucyate etadevopasaMharati-'sa eeNaTeNaM goyamA 'sa:-vidyutprabhaH etena-anantaroktena arthenaM hetunA he gautama ! evamucyate vidyutprabhoM iti zepaM prAgyaMt ||suu0 34 // savvao samaMtA obhAsei, ujjoveha, pabhAsei vijupame ya ittha deve paliovamahie jAvaM parivarsai se eeNa?NaM goyamA ! evaM uccaI viluppa 2) he gautama ! yaha vidhattama nAma kA vakSaskAra parvata vidyut kI taraha raktavarNa hone se dizAoM aura vidizAoM meM camakatA rahatA hai aMta: lokoM ko aisA pratIta hotA hai ki yaha bijalI kA prakAza hai bhAsura hone ke kAraNa yaha apane nikaTavartI padArthoM ko bhI prakAzayukta karanA hai aura svayaM bhI prakAzita hotA hai isI kAraNa he gautama maine isakA nAma vidyutprala aisA kahA hai ! dUsarI vAta yaha bhI hai ki yahAM para vidyutpraya nAma kA deva rahatA hai isakI eka palyApama kI sthiti hai yahIM yAvat zabda se maharddhika se lekara palyApama sthiti taka ke bIca meM Aye hae padoM kA saMgraha huA hai| ina padoM kA artha aSTama sUtra se jAnA jA sakatA hai ataH he gautama / vidyuta ke jaisI AbhA yAlA hone se tathA vidyutprabha deva kA nivAsa sthAna hone se isa parvata kA nAma vidyutprabha aisA kahA gayA hai // 34 // veI, pabhAseI virjuppabheya itthaM deve paliovamadiie jAva parivasaI se eeNadeNaM goyamA ! evaM vuccai vijjuppabhe 2 gItama! mA vidhutsama nA 1942 paMta vidhatnI rebha raktavarNa hathI dizA ane vidizAomAM camakatuM rahe che. ethI lekene evuM lAge che ke e vidyatane prakAza ja che. bhAsura havAthI e pitAnA nikaTavartI padArthone paNa prakAzayukta kare che ane svayaM paNa prakAzita thAya che. ethI ja he gautama! meM enuM nAma vidhyabha evuM rAkhyuM che. bIjI vAta e che ke ahIM vibhrabha nAme deve rahe che. enI eka papama jeTalI sthiti che. ahIM yAvata zabdathI mahaddhikathI mAMDIne palya pama sthiti sudhInA sarva padyane saMgraha thaye che. e padene aSTama satramAMthI jANI zakAya
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ jimbUdvIpaprajJaptisUtra _____ atha mahAvidehavarpasya dAkSiNAtyapazcimAkhyaM tRtIyavibhAgaM vaktuM tadantarvatino vijayAdInAha-'evaM pamhe vijae' ityAdi / ___ mUlam-evaM pamhe vijae assapurA rAyahANI aMkAvaI vakkhArapavvae ? supamhe vijae sIhapurA rAyahANI khIrodA mahANaI 2, mahApamhe vijae mahApurA rAyahANI pamhAvaI vakkhArapavae 3,pamhagAvaI vijae vijayapurA rAyahANI sIyasoyA mahANaI 4, saMkhe vijae avarAiyA rAyahANI AsIvise vakkhArapavvae 5, kumude vijae arajA rAyahANI aMtovAhiNI mahANaI 6, NaliNe vijae asogA rAyahANI suhAvahe vakkhArapavae 7, NaliNAvaI vijae vIyasogA rAyahANI 8, dAhiNille sIyoyA muhavaNasaMDe, uttarille vi evameva bhANiyavve jahA sIyAe, vappe vijae vijayA rAyahANI caMde vakkhArapakvae 1, suvappe vijae jayaMtI rAyahANI ummimAliNINaI, mahAvappe vijae jayaMtI rAyahANI sUre vakkhArapavvae 3, vappAvaI vijae aparAiyA rAyahANI pheNamAliNI gaI 1. vaggU vijae cakkapurA rAyahANI NAge vakkhArapavvae 5, suvaggU vijae khaggapurA rAyahANI gaMbhIramAliNI aMtaraNaI 6, gaMdhile vijae avajjhA rAyahANI deve vakkhArapavvae 7, gaMdhilAvaI vijae ayojjhA rAyahANI 8, evaM maMdarassa pavvayassa paccasthimillaM pAsa bhANiyavvaM, tattha tAva sIyoyAe NaIe dAhiNille NaM kUle ise vijayA taM jahA-panhe suramhe cautthe pamhagAvaI saMkhe |kusue liNe, ase galiNAvaI // 1 // imAo rAyahANIo, taM jahA-AsapurA lohapurA ceva hAi vijayapurA, avarAiyA ya arayA asogA taha vIyasogA ya // 2 // ibhe vakkhArA, taM jahA-aMke pamhe AsIvise suhAvahe evaM ittha parivADIe do do vijayA kUDasarilaNAsagA bhANiyabA disA vidisAo ya bhANiyavAo, sIyoyAmuhavaNaM va bhANiyavaM tema che. ethI he gautama ! vidyuta jevI AbhAvALA hovAthI temaja vidyumrabha devanuM nivAsasthAna levA badala A parvatane vidyumrabha nAmathI saMbaMdhamAM Ave che. e sa. 34
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU.35 mahAvidehasya tRtIyavibhAgAntativijayadini0 413 sIyoyAe dAhiNillaM uttarillaM ca, sIyoyAe uttarille pAse ime vijayA, taM jahA-vappe suvappe mahAvappe cautthe vappayAvaI / - vaggU ya suvaggU ya, gaMdhile gaMdhilAvaI // 1 // . rAyahANIo imAo, taM jahA-vijayA vejayaMtI jayaMtI apraajiyaa| cakapurA khaggapurA havai avajjhA aujjhAya // 2 // ime vakkhArA, taM jahA-caMdapavvae 1 sUrapavvae 2NAgapatrae 3 devapavvae 4, imAo gaIo sIyoyAe mahANaIe dAhiNille kUle-khIroyA sIyasoyA aMtaravAhiNIo gaIo3, ummimAliNI 1 pheNamAliNI 2 gaMbhIramAliNI 3 uttarillavijayANaMtarAutti, ittha parivADIe do do kUDA vijayasarisaNAmayA bhANiyavvA, ime do do kaDA avaTriyA, taM jahAsiddhAyayaNakUDa pavvayasarisaNAmakUDe ||suu0 35 // chAyA-evaM pakSmo vijayaH azvapurI rAjadhAnI aGkAvatI vakSaskAraparvataH 1, supakSmo vijayaH siMhapurI rAjadhAnI kSIrodA mahAnadI 2, mahApakSmo vijayaH mahApurI rAjadhAnI pakSmAvatI vakSaskAraparvataH 3, pakSmakAvatI vijayaH vijayapurI rAjadhAnI zItasrotA mahAnadI 4, zaGkho vijayaH aparAjitA rAjadhAnI AzIvizo vakSaskAraparvataH 5, kumudo vijayaH arajA rAjadhAnI antarvAhiNI mahAnadI 6, nalino vijayaH azokA rAjadhAnI mukhAvaho vakSaskAraparvataH 7, nalinAvatI vijayaH vItazokA rAjadhAnI 8, dAkSiNAtye zItodAmukhavanakhaNDe, auttarAhe'pi evameva bhaNitavyam yathA zItAyAH vo vijayaH vijayA rAjadhAnI candro vakSaskAraparvataH 1, suvapro vijayaH jayantI rAjadhAnI urmimAlinI nadI 2, mahAvapro vijayaH jayantI rAjadhAnI sUro vakSaskAraparvataH 3, vaprAvatI vijayaH aparAjitA rAjadhAnI phenamAlinI nadI 4, valgurvijayaH cakrapurI rAjadhAnI nAgo vakSaskAraparvataH 5, sucalyurvijayaH khaDgapurI rAjadhAnI gambhIramAlinI antaranadI 6, gandhilo vijayaH avadhyA rAjadhAnI devo vakSaskAraparvataH 7, gandhilAvatI vijayaH ayodhyA rAjadhAnI 8, evaM mandarasya parvatasya pAzcimAtyaM pArtha bhaNitavyam tatra tAvad zItodAyA nadyA dAkSiNAtye khalu kUle ime vijayAH, tadyathA-pakSmaH supakSmo mahApakSmaH, caturthaH pakSmakAvatI / zaGkhaH kugudo nalinA, aSTamo nalinAvatI // 1 // imA rAjadhAnyaH, tadyathA-azvapurI siMhapurI mahApurI caiva bhavati vijaya purI / aparAjitA ca arajA azokA tathA vItazokA ca // 2 // ime vakSaskArAH, tadyathA-aGkaH pakSya AzIviSaH sukhAvahaH evamatra paripATayAM dvau dvau vijayau kUTasadRzanAmako bhaNitavyo dizo vidizazca bhaNitavyAH, zItodAmukhavanaM ca bhaNitavyaM zItodAyA
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ i jambUdvIpaprazatisUtre dAkSiNAtyamauttarAhaM ca zItodAyA auttarAhe pArzve ime vijayAH, tadyathA - vapraH suvapro mahApracaturthI vakAvatI / valAca suvalgazca gandhilo gandhilAvatI // 1 // rAjadhAnya imA, tathathA - vijayA vaijayantI jayantI aparAjitA / cakrapurI khaDgapurI bhavati avadhyA ayodhyA ca // 2 // ime vakSaskArAH parvatasya candraparvataH 1, sUraM parvataH 2, nAgaparvataH 3, deva parvataH 4, imA nadyaH zItodAyA mahAnadyAM dAkSiNAtyeM kUleM kSIrodA 1 zItasrotA 2 antaravAhinyau nadyau, UrmimAlinI 19 phenamAlinI 2 gambhIramAlinI 3 auttarAha vijayInAmantarA iti, atra paripATayAM dve dve kUTe vijayasadRzanAmake bhaNitavye, ime dve dve kUTe avasthite, tadyathA siddhAyatanakUTaM 1 parvatasadRzanAmakUTam 2 ||sU0 35|| TIkA- 'evaM pamheM vijae' ityAdi - chAyAgamyam, navaram 'assapurA' azvapurI, mule antatvaM svArthatvAt evamagre'pi 'sIepurA' ityAdI bodhyam, iti zItoMdA mahAnadyA dAkSiNAtyamukhavanakhaNDe vijayarAjadhAnI vakSaskAraparvatanadInirUpaNam / atha mahAvideha'evaM parahe vijaya assapuMrA rAyahANI aMkAvaI vakkhArapaJcae' ityAdi "" TIkArtha - isI taraha pakSma nAma kA vijaya hai usameM azvapurI nAmakI rAjadhAnI hai aura aGkAvatI nAma kA vakSaskAra parvata haiM ( supa he vijae sIhapurA rAhANI khIrodA mahANaI) supakSma nAma kI vijaya hai, sIhapurI nAma kI rAjadhAnI hai kSIrodA nAma kI isameM mahAnadI hai (mahAmahe vijae mahApurA rAyahANI pahAvaI vakkhArapaJcae) mahApakSa nAmakA vijaya hai isameM mahApurI nAma kI rAjadhAnI hai aura pakSmAvatI nAma kA vakSaskAra parvata hai (pamhagAvaI vijae vijayapurA rAyahANI sIaso mahANaI) pakSmAcatI nAma kA vijaya hai, isameM vijayapurI nAma kI rAjadhAnI hai zItasrotA nAma kI mahAnaMdI hai (sakhe vijaya arAIyA rAhANI asIvise vakkhArapanca ) zekha nAma kA vijaya hai isameM aparAjitA nAma kI rAjadhAnI hai aura AMzIviSAnAma kA - ' evaM pamhe vijae atsapurA rAyahANI aMkAvaI vakkhArapavvae' ityAdi TIkA-- A pramANe pama nAmaka vijaya che. temAM azvapurI nAmaka rAjadhAnI che. mane sabhApatI nAma vakSasra parvata che. 'supa he vijae sIhapurA rAyahANI khIMgedA mahA" supama nArmaka vijaya che. sahapurI nAmaka rAjadhAnI che. kSIrAI nAmaka emAM mahA nahIM che. 'mahApamheM bijae mahAMpurA rAyahANI pahAvaI vastrArapatra' bhaDopabha nAbha vijaya che. emAM mahApurI nAmaka rAjadhAnI che ane padmAvatI nAmaka vakSastAra pata che. 'pahaMgAvaI vijae vijayapurA rAyahANI sauasoo mahANaI' pakSbhAvatI nAma viSaya che. zrabhAM vibhyapurI nAbhA rAjdhAnI che zItakhotA nAbha bhahAnahI che. 'saMkhe vijaya avaM rAIyA rAhANI AsIviMse vakkhArapatrvae za' nAmaka vizyaM che. mebhAM aparAjitA nAma rAjadhAnI che bhane AzIviSa nAma vakSasma parvata che. 'kumude vijae, aMrajA
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU.35 mahAvidehasya tRtIyavibhAgAntativijayadini0 415 sya caturthavibhAge zItAyA auttarAha mukhavanakhaNDe vijayAdInirUpamitumAha-'uttarille vi evameva bhANiya3' ityAdi-auttarAhe-uttaradigbhave api ca zItAyA mukhavatakhaNDe ekyevaulaprakAreNaiva zItAyA dAkSiNAtyamukhavanakhaNDavadeva vijayAdi maNitatyaM vaktavyam, etadeva dRDhayitumAha-'jahA sIyAe' iti yathA yena prakAreNa zInAyA mahAnadyA dAkSiNAtyaM mukhavana: khaNDaM bhaNitaM tathaivauttarAhavanakhaNDamapi bhaNitavyamityarthaH, tatra vijayAdIbhirdizati-vappe vijae' ityAdi sugamam, navaram 'ummimAliNI' UrmimAlinI-UrmIn-taraGgAna-mAlate vakSaskAra parvata haiM (kumade vijae, ajArAyahANI, aMtovAhiNI mahANaI) kumuda nAma kA vijaya hai isameM arajA drAmakI rAjadhAnI hai aura antarvAhinI nAma kI mahAnadI hai (galiNe vijae asogA rAyahANI, suhAvahe vakkhArapaccae) nalina nAmakA vijaya hai, isameM azokA nAma kI rAjadhAnI hai aura sukhAvaha nAma kA pakSahakAra parvala hai (galiNAvaI vijae, vIyasogA rAyahANI dAhiNille sIoAsuhavaNasaMDe) nalinAcatI vijaya hai, isameM pItazokA nAma kI suramya rAjadhAnI hai aura dakSiNa dizA meM rahA huA zItodA mukhavanaSaNDa hai (utarillevi emeva bhANianve jahA sIAe) dAkSiNAtya zItAmukhavana ke kathana anusAra hI uttara digbhAvi zItodA mukhavanapraNDa meM bhI aisA hI kathana kara lenA cAhiye jisa taraha se zItA ke dakSiNadigvI mukhavana meM vijayAdikoM kA vyAkhyAna kiyA gayA hai usI taraha se zItA ke uttaradigvartI mukhavana meM bhI vijayAdikoM kA kathana kara lenA cAhiye isI ghAta ko aba sUtrakAra spaSTa karate haiM (vappe vijae vijayA rAyahANI, caMde vakkhArapavvae) zItA mahAnadI ke uttaradigvartI mukhavanakhaNDa meM vama nAma kA vijaya hai vijayA nAma kI rAjadhAnI hai aura candra nAma kA vakSaskAraparvata hai rAyahANI aMtovAhiNI mhaannii| muha nAma vinya che. sabhA 252 nabha pAnI cha bhane santAna nAma bhaDAnI cha. 'NaliNe vijae asogA rAyahANI, suhAvahe vkkhaarVzvA' nalina nAme vijaya che. emAM azokA nAmaka rAjadhAnI che ane sukhAvaha nAmaka 114.2 pati cha. 'NaliNAvaI vijae, vIyasogA rAyahANI dAhiNille sIoAmuhavaNa: sa nalinAvatI vijaya che emAM vItazekA nAmaka rAjadhAnI che ane dakSiNa dizAmAM mAvesa zItohAbhuma na che. 'utarille vi emeva bhANiavve jahA sIAeM' miyAlaya zitA mukhavananA kathana pramANe ja uttara dizabhAvI zIdA mukhavanakhaMDamAM paNa evuM ja kathana samajI levuM joie. jema sItAdAnA dakSiNa dizvanI mukhavanamAM vijyAdi viSe nirUpaNa karavAmAM AveluM che temaja zItAnA uttaradigvatI gukhavanamAM paNa vijyAdikanuM kathana karI levuM joIze. eja vAtane have sUtrakAra spaSTa kare cha. 'vappe vijae vijayA rAyahANI, caMde vakkhArapatrae' zItA mahAnahInA uttara
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___. jambUdvIpaprajJaptisUtra dhArayatItyevaM zIlA atra 'mala, malla dhAraNe' iti bhauvAdika maladhAto Nini pratyaye nAntalakSaNo DIppratyayaH striyAM vodhyaH, evamagre phenamAlinI gambhIramAlinItyatrApi, tatra gambhIramAlinItyasya gambhIraM-nimnaM jalaM mAlate ityevaM zItyarthaH 'evaM maMdasa paJcayassa' ityAdi-evam-uttAbhilApena zItodA sahAnadItavibhAga yugalAntargata vijayAdi nirupaNaprakAreNa mandarasya parvatasya 'paJcasthimaM pAzcAtyaM 'pAsa' pAca 'mANiyavaM' bhaNitavyaMvaktavyam 'tattha' tatra vijayAdipu 'tAva' tAvat iti vArayAlajhAre 'sIyoyAe NaIe' (sukhappe vijae vejayaMtI rAyahANI omnimAliNI naI) subana lAnA vijaya hai, vaijayantI nAmakI rAjadhAnI hai aura unimAlinI nAla kI nadI hai (mahAvappe vijae jayaMti rAyahANI, sUre vakkhArapavvae) mahAvana nAma kA vijaya hai jayantI nAmakI rAjadhAnI hai aura sara nAma kA vakSaskAra parvata hai (vappAvaI vijae, aparAiyA rAyahANI pheNamAliNI gaI) vaprAvatI nAmakA vijaya hai aparAjitA nAma kI rAjadhAnI hai aura phenamAlinI nAmakA nadI hai (ghaggU vijae cakkapurArAyahANI, NAge vakkhArapaccae) balgU nAma kA vijaya hai, cakrapurI nAmakI rAjadhAnI hai aura nAga nAma kA vakSaskAra parvata hai (suvaggU vijae, khaggapurA rAyahANI, gaMbhIramAliNI aMtaraNaI) suvalgU nAma kA vijaya hai, khaDgapurI nAmakI rAjadhAnI hai, aura gaMbhIramAlinI nAmako antara nadI hai (gaMdhille vijae, avajjhA rAyahANI, deve vakkhArapavvae) gaMdhillA nAmakA vijaya hai, avadhyA nAmakI rAjadhAnI hai aura deva nAma kA vakSaskAra parvata hai (gaMdhilAvaI vijae aojjhA rAyahANI) 8 vAM vijaya gaMdhilAvatI nAma kA hai aura isameM ayodhyA nAma kI rAjadhAnI hai (evaM maMdarassa pvvdiva mukhavanakhaMDamAM vapra nAmaka vijaya che. vijayA nAme rAjadhAnI che. ane candra nAma pakSa ta cha. 'suvappe vijae vejayaMtI rAyahANI ommimAliNI naI sukna nAmaka vijaya che. vijayantI nAme rAjadhAnI che ane umimAlinI nAmanI nadI che. 'mahAvappe vijae, jayaMti rAyahANI, sUre vakkhArapavvae' mahApa nAma vinaya che. yantI nAma rAjadhAnI cha bhane sUra nAma kSAra parvata cha. 'vappAvaI vijae, aparAiyA rAyahANI pheNamAliNI gaI' prAvatI nAma vibhayacha. mati nAme yAnI cha bhane nibhA. ni nAma nahI cha. 'vaggU vijae cakkapurA, royahANI NAge vakkhArapavvae' pazu nAme vinya cha, ya4purI nAma4 sayAnI cha bhane nAma nAma 142 ta cha. 'suvaggU vijae, khaggapurA rAyahANI, gaMbhIramAliNI aMtaraNaI' suparazu nAbhe vibhaya che. samAM mA purI nAma yAnI cha bhane alIra bhAsinI nAma4 manta2 nahI che. 'gaMdhille vijae, avajjhA rAyahANI, deve vakkhArapavvae' ghie nAma vinaya che. sadhyA nAma - dhAnI cha bhane 41 nAme pakSA2 ta cha. 'gaMdhillAvaI vijae aojhA, rAyahANI'
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TokA-caturthavakSaskAraH sU.35 mahAvidehasya tRtIyavibhAgAntativijayadini017 zItodAyA nadyAH mahAnaghAH 'dakkhiNille' dAkSiNAtye-dakSiNa digbhave 'Na' khalu 'kUla' kUle taTe 'ime' ime anupadaM vakSyamANA: 'vijayA' vijayAH cakravartivijetavyA viSayAH, tadyathA-gAthayA tAn vijayAnAha pamhe' ityAdi-chAyAgamyam / evaM rAjadhAnI rAha--'imAo rAyahANIo imAH vakSyamANA rAjadhAnyaH santi 'taM jahA' tadyathA-tA rAjadhAnI thiyAha'Asa purA' ityAdi-spaSTam / vakSaskAraparvatAnAha-'ime vakkhArA taM jahA aMke' ityAdi aGka: aGgAvatI nAmaikadeze nAmagrahaNAt, evaM 'pamhe' pakSamA-pakSmAvatI 'AsIvise' AzIviSa: 'suhAvahe' sukhAvaha iti, atha dvAtrizato'pi vijayAnAM nAmAni pradarzayitumAha-'evaM ittha yassa paccatthinillaM pAsaM bhANiyavvaM tattha tAva sIoAe NaIe dakkhijille NaM kUle ime vijayA) isa taraha se mandara parvata kA pazcima digvartI pArzvabhAga kahalenA cAhiye, vahAM para zItodA mahAnadI ke dakSiNa digvartI kUla para ye vijaya hai-(taM jahA) unake nAma isa prakAra haiM-(pamhe, supamhe, mahApamhe, cautthe pamhagAvaI, saMkhe, kumue, NaliNe, aTTame NaliNAvaI) pakSma supakSma, mahApakSma, pakSmakAvatI, zaGkha, kumuda, nalina, nalinAvatI (imAo rAyahANIo taM jahA) ye vahAM rAjadhAniyAM haiM jinake nAma isa prakAra se hai (AsapurA sIhapurA, mahApurAceca, havai vijayapurA, avarAiyA ya arayA asoga tahavIyasogA ya) azvapurI, siMhapurI, mahApurI, vijayapurI, aparAjitA arajA azokA aura vItazokA (ime vakkhArA taM jahA) ye vahAM vakSaskAra parvata hai jinake nAma isa prakAra se haiM-(aMke, pamhe, ArasIvise, suhAbahe evaM ittha parivADIe do do vijayA kUDasarisaNAmayA mANiyavvA, disAvidisAo a bhANiyavAo evaM sIAmuhavaNaM ca bhANiavva) aGka-aGkAvatI pakSmAmAmI virya gaghisAvatI nAma cha. ma ayaa| nAma yAnI cha. 'evaM maMdarasta pavvayassa paccasthimillaM pAsaM bhANiyavvaM tattha tAva sIoAe NaIe dakkhiNille NaM kUle ime vijayA' 20 pramANe maha2 5 tanA pazcima hipatI pAyamA vidhe 5 vana samala levuM joIe tyAM zIdA mahAnadInA dakSiNa digdhata phUla para e viSe AvelA che 'taM jahA' tamanA nAma 20 prabhArI cha-'pamhe, supamhe, mahApamhe, cautthe, pamhagAvaI, saMkhe, kumue NaliNe, aTThame NaliNAvaI' 56bha, supakSbha, ma 56ma, 56bhavatI, bha, bhu, natina bhane nalinApatI. 'imAo rAyahANIo taM jahAM prabhArI sadhAnImA cha tamanA nAmI 2 // prabhArI cha-'AsapurA, sIhapurA, mahApurA ceva ivai vijayapurA, avarAiyA arayA asogataha vIyasogAya' zavapurI, sidhurI, mahApurI, vinyapurI, ma52ildi. bharata mazara, mana vAta 'ime vakkhArA taM jahA' yA pramANe tyA kSAra patA mAsA che. tabhanA nAbhI mA prabhAva cha-'aMke pamhe, AsIvise, suhAvahe evaM etya parivADIe do do vijayA kUDasarisaNAmayA bhANiyabA, disAvidisAo a bhANiyavAo evaM sIAmuha ja0 53 -name
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ta ambUdvIpaprajJatisUtre parivADIe' ityAdi evam anantarokta prakAreNa atra asyAM paripATyAM mahAvideha vibhAgacatuSTayavarti vijayakrame 'do do vijayA' dvau dvau vijayau 'kUDasariNAmagA' kUTasadRzanAmakau 'bhANiyavvA' bhaNitavyoM svasvavijayavibhAjakavakSaskAraparvata tRtIya caturthakUTa nAmaka vaktavyau, tathAhi - citrakUTAbhidhavakSaskAragirI kUTatuSTaye phacchakUTasukacchakUTe tRtIyacatu ukte tatsanAko kacchasukacchau vijayoM, evamanyatra sarvatrohanIyam tathA 'diso vidisAbho ya bhANiyannAo' dizaH pUrvAdayaH, vidizaH digdvayorantarAlabhAgavatA ami koNAdayaH ca api bhaNitavyAH vaktavyAH, evaM digvidiniyamo vidheyaH, tathAhi kaccho vijayaH zItAmahAnadyA uttaradizi nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNadizi citrakUTasya saralavakSaskAragireH pazcimadizi mAlyavato nagadantAkArayakSaskAra parvatasya pUrvadizi vartata iti, evaM kacchAdi vijayeSvapi svasvadigyartivastvanusAreNa tacaddizo niyamanIyA' evaM 'sIyovatI AzIviSa evaM sukhAvaha isa paripATIrUpa isa taraha vibhAga catuSTayavartI vistArakrama meM kUTa ke samAna nAma vAle do do vijaya kaha lenA cAhiye tathA dizAeM aura vidizAeM bhI inake hone ke sambandha meM arthAt citrakUTa nAmakA vakSaskAra giri ke Upara cAra kUTa kahe gaye haiM unameM kacchakUTa aura sukacchakUTaye tRtIya aura caturtha sthAna para kahe gaye haiM aura inhIM ke nAma jaise kaccha vijaya aura sukaccha vijaya kahe gaye haiM isI prakAra se ise anyatra jAna lenA cAhie / arthAt ye kisa kisa dizA meM kisa 2 vidizA meM haiM isa prazna ke uttara meM ye amuka 2 dizA meM amuka 2 vidizA meM hai isa prakAra se dizAoM ko aura vidizAoM ko bhI kahalenA cAhiye / jaise kacchavijaya zItA mahAnadI kI uttara dizA meM nIlavanta parvata kI dakSiNa dizA meM sarala vakSaskAra girirUpa citrakUTa kI pazcima dizA meM evaM gajadantAkAra rUpa mAlyavanta vakSakAra varNaM ca bhANiavtraM' 24, abhAratI, pakSmAvatI, AzIviSa bhane subhAva mA paripATI rUpa eTale ke a. pramANe vibhAga catuSTatrI vistAra kamamAM phrUTa jevA nAmavALA akhe vijaye pAvelA che, temaja zie ane vikrizAmenA saMdhamAM arthAt citra phUTa nAmaka vakSaskAra girinI upara cAra phUTo AvelA che. temAM kacchaphUTa ane sukUTa e phUTA trIjA ane ceAthA sthAna upara AvelA che. ane emanA nAma jevA ja vijaya ane suvijaya Avela che. A pramANe A saMbadhamAM anyatrathI paNa jANI zakAya che. eTale ke e kaI kaI krizAemAM ane kaI kaI vidizAemAM AvelA che ? e praznanA javANamAM e acuka amuka dizAomAM amu-amuka vidizAemAM AvelA che. A pramANe dizAe ane vidizA viSe paNa jANI levu joI e. jema kaccha vijaya zItA mahAmadInI uttara dizAmAM, nIlavanta panI dakSiNa dizAmAM, saralavakSaskArarUpa citrakUTanI pazcima dizAmAM temaja gajadatAkAra rUpa mAlyavaMta vakSaskAra paryaMtanI pUrva dizAmAM che. A pramA
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU.35 mahAvidehasya tRtIyavibhAgAntarvativijayAdini0 419 yAmuhavaNaM ca zItodAmukhavanaM ca 'bhANiya' mANitavyaM vAcyam tadvimAgato darzayitumAha'sIyoyAe dAhiNillaM uttarillaM ca' iti zItodAyA: mahAnadyA dAkSiNAtyaM dakSiNadigbhavam autarikam uttaradinbhavaM ca zItodAkhavanaM bhaNitavyamiti pUrveNa sambandhaH / ___ atha caturthavibhAgagatavijayAdIn saGgrahItumAha-'sIyoyAe' zItodAyA mahAnadyAH 'uttarille' auttarAhe-uttaradigbhave 'pAse pArthe 'imeM ime anupadaM vakSyamANAH vijayAdayaH, santIti zeSaH tatra vijayAn gAthayA''ha-taM jahA' ityAdi-tadyathA 'cappe suvappe mahAvappe' ityAdi gAthA-chAyAgamyA, navaraM 'cappagAbaI' prakAvatI vaprAvatI vijyH||1|| vijayAdi rAjadhAnI saGgrahItumAha-rAyahaNIo imAo' rAjadhAnyA imA: anupadaM vakSyamANAH santIti zeSaH 'taM jahA' tadyathA 'vijayA' ityAdi chAyAgasyam / vakSaskAragirIn sangrahItumAha'ime vakkhArA' anupadaM vakSyamANAH vakSaskArAH vakSaskAraparvatAH santi 'taM jahA' tadyathAparvata kI pUrvadizA meM hai isI prakAra se sukacchAdi vijayoM meM bhI apane digvI vastu ke anusAra una 2 dizAoM ko niyamita kara lenA cAhiye / tathA isI prakAra se zItodA mahAnadI kA dakSiNa digvartI aura uttara digvatI sukhavana bhI kahalenA cAhiye (sIoAe uttarille pAse ime vijayA-taM jahA) isa zItodA mahAnadI ke uttara digvI pArzva bhAga meM ye vijaya haiM jinake nAma isa prakAra se haiM-(vappe, sucappe, mahAvappe, cautthe, vappagAvaI vaggUya suvaggUya gaMdhile gaMdhilAbaI // 1 // vana, suvana, mahAvana, vaprakAvatI, valgU suvalgU, gandhila aura gandhilAvatI (rAyahANIo imAo taM jahA) ye rAjadhAniyAM haiM jinake nAma isa prakAra se haiM-(vijayA, pejayaMtI, jayaMtI aparAjitA, cakkapurA, kharagapurA, hAi, avajJAya // 2 // vijayA vaijayantI, jayantI, aparAjitA cakkapurI, khaDgapurI, avandhyA aura ayodhyA (ime vakhArA-taM jahA(caMda pancae, sUrapabvae, nAgapavvara, imAo gaIo-sIodAe mahANaIe dAhi ja sukacchAdi vijyamAM paNa tata tat digvatI vastu mujaba tat tat dizAone niyamita karI levI joIe.. temaja A pramANe ja zItedA sahanadInuM dakSiNa digvatI ane utara digdhati mukhavana viSe 5hI naye. 'sIoAe uttarille pAse ime vijayA-taM jahA' mA zIta mahAnahInA uttara digvatI pArzvabhAgame e vijaye AvelA che. vijayenA nAme A pramANe che'vppe, suvappe, mahAvappe, cautthe, vappagAI, baggUya, suvaggUya, gaMdhile, gaMdhilAvaI // 1 // 15, su15, mahApa, pa tI , pa, supakSya, gandhita mane ganisAtI. 'rAyahANIo imoo taM jahA' rAdhAnImA bhane temanA nAmI yA pramANe cha-vijayA, vejayaMtI, jayaMtI, aparAjiyA cakkapurA, khaggapurA, havaI, avajjhAya // 2 // viyA, vaizyanI yantI, aparita, purI, mAdhurI, ASALA mare bhayodhyA. 'ime vakkhArA-taM jahA
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ u ambUdvIpaprajJaptisUtre 'caMdapaNyae' ityAdi chAyAgamyam, adhunA prAgalukA api pAcAlavibhAgadvayAntaranadIH saGgrahItumAha-' imAo paIbhI sIyoyAe' ityAdi-umAH anupadaM vakSyamANAH nadyaH sItodAyAH 'mahANaIe' mahAnadyA: 'dAhiNille' dAkSiNAtye 'kUle' phUle taTe santi 'khIgeyA' kSIrodA 'sIya soyA' zItasrotAH zItaM zItalaM srotaH ambusaraNaM yasyAH sA zItasrotAH ise dve 'aMtaravAhiNoo' antaravAhinyo 'Io' navau staH, atha zItodAyA autta - rAhatavartinAM vaprasumahAvapravaprAcatIprabhRti vijayAnAmantaranadIM sadgrahItumAha- 'ummi mAliNI 1, UrmimAlinI 1 'pheNamAliNI 2, phenamAlino 2 'gaMbhIramAriNI 3, gambhIramAlinI 3 imAstisraH 'uttarilla vijayA naMtarAva tti' auttarAhavijaya nAm antarAH antarapille kUle khIneA, sIhasoA, aMtaravAhiNIo Io) ce vakSaskAra parvata haiM nAma unake isa prakAra se haiM-candra parvata sUrya parvata evaM nAga parvata ye nadiyAM haiM jo sItodA mahAnadI ke dakSiNa digvartI kUla para haiM- eka kSIrodA aura dUsarI zItasrotA the donoM antara nadiyAM hai / aba zInodA mahAnadI ke uttara digvartI taTa para rahe hue bama suvapra mahAvama, evaM bAvanI vijayoM kI jo antara nadiyAM haiM unakA nAma aisA hai, ( ummimAlinI pheNamAlizI gaMbhIramAlinI uttarilla vijayANantarA utti) urmimAlinI phenamAlinI gaMbhIramAlino isa kathana kA tAtparya aisA hai ki vijaya meM vijayA : rAjadhAnI hai aura candra nAma kA vakSaskAra parvata hai suvaprA nAma ke vijaya meM vaijayantI nAmakI rAjadhAnI hai aura urmimAlinI nAmakI nadI hai mahAvapravijaya meM jayantI nAmakI rAjadhAnI hai sUra nAmakA vakSaskAra parvana hai vaprAvatI vijaya meM aparAjitA nAma kI rAjadhAnI hai aura phenamAlinI nAmakI nadI hai valgavijaya meM cakrapurI rAja caMda pavvae sUrapatra, nAgapantrae, imAo NaIo-sIoe mahANaIe da: hiNille kUle khI AsIhasoA, aMtaravAhiNIo Io' ye kSAra prvte| che. tebhanA nAma yA prabhAze che--candra paryaMta, sU paryaMta ane nAga pata. mA nadI che-ke jeo sIteAdA mahA nadInA dakSiNa hiMgvatI skUla upara che--eka kSIreAdA ane khIjI zItasrotA. e banne antara nIe che. have sItAdA rahAnadInI uttara krizrvatI taTa para AvelA vapra, suvapra, mahAvapra temaja vatrAvatI vijayenI je Rntara nadIe che tema 11 nAme batAvavAmAM Ave che. mi mAliNI, pheNamAliNI, gaMbhIra mAliNI, uttarilla vijayANantarA utti' abhibhAsinI, Drena mAlinI, gabhIra mAlinI. A kathanane bhAvA A pramANe che ke vapravijayamAM vijayA rAjadhAnI che ane candra nAmaka, vakSaskAra paryaMta che suvapra nAmaka vijayamAM vaijayantI nAmaka rAjadhAnI che ane umimAlinI nAmaka nadI che. mahApra vijayamAM jayantI nAmaka rAjadhAnI che sUra nAmaka vakSaskAra parvata che, vapravatI viyamAM aparAjitA nAmaka rAjadhAnI che ane phnamAlinI nAmaka nadI che. valga vijayamAM cakrapurI rAjadhAnI che ane nAga
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 35 mahAvidehasya tRtIyavibhAgAntavairtivijayadini0 421 nadyaH santi atrottarapadalopo vodhyaH, tatrocarapadalopavidhAyakaM vArtikam - 'vinA'pi pratyayaM pUrvottarapadayo va lopo vAcyaH' iti, yathA- bhImaH, bhImasenaH, satyA, satyabhAmA, pArzvaH, pArzvanAthaH ityAdi / yattu pUrvavibhAge vijayAdayaH prAcyavibhAgadvaye cAntaradhona saGgrahItAH, tatra sUtrakRtAM pravRttivaicitryameva vIjaM vyavacchinatvaM veti bodhyam, atra saralavakSaskArakUTeSu nAmAnayanaprakArama : ha - ' ittha parivADIe' ityAdi - atra asyAM paripATA-vakSaskAraparvatAnukrame 'do do kUDA' dvau dvau kUTo 'vijayasarisamAmagA' vijayasadRza " dhAnI hai aura nAga nAma kA vakSaskAra parvata hai suvalgU vijaya meM khaDgapurI nAmakI rAjadhAnI hai aura gaMbhIramAlinI nAmako antara nadI hai gandhila vijaya meM avadhyA nAmakI rAjadhAnI hai aura deva nAmakA vakSaskAra parvata hai gandhilAvatI vijaya meM ayodhyA nAmakI rAjadhAnI haiM / isa taraha zItodA nadI ke dvArA kRta vibhAga meM vartamAna vijayAdikoM ke nirUpaNa se mandara parvata kA pAzcAtya pArzva bhaNitavya kahA gayA ho jAtA hai aisA yaha saba kathana Upara se spaSTa kara diyA gayA hai / isa taraha ye urmimAlinI Adi jo tIna nadiyAM hai ye zItodA nadI ke uttara digvartI taTa para rahe hue, vana suvapra Adi vijayoM kI antara nadiyAM haiM / "aMtarA utti" meM jo nadI zabda kA prayoga nahIM kiyA hai vaha 'vinA'pipratyayaM pUrvottarapadayorvA lopo vAcyaH' isa vArtika ke anusAra lupta ho gayA hai tathA pUrva vibhAga meM vijayAdikoM kA aura prAcya vibhAga ya meM antara nadiyoM kA jo saMgraha nahIM kiyA gayA hai vaha sUtrakAroM kI pravRtti kI vicitratA kA dyotaka hai / athavA inakA saMgraha kAraka sUtra vyavacchinna ho gayA hai aisA jAnanA cAhiye (hattha parivADIe do do kUDA vijayapuriNAmagA nApaka vakSaskAra parvata che. suvalga vijayamA khaDUgapurI nAmaka rAjadhAnI che ane gaMbhIra mAlinI nAmaka attara nadI che. gandhila vijayamAM aA nAmaka rAjadhAnI che ane deva nAmaka vakSaskAra parvata che. gandhilAvatI vijayamAM bhacaidhyA nAmaka rAjadhAnI che. A pramANe zIteAdA nadI vaDe vibhakta be bhAMgezvamAM vartamAna vijyA dakAnA nirUpaNathI mandara parvatanA pu.zcAtya pAzva bhAga kathanIya che evu' spaSTa thai jAya che. chA pramANe A madhu kathana pahelAM spaSTa karavAmAM AveluM che. Ama e umimAlinI vagere je traNa nadIo che te zIteAdA nadInA uttara digdatA taTa upara AvelA vapra, suvapra, vagere vijaye nI antara nahIoo che 'aMtarA utti' bhI the 'nadI' zabda prayoga ravAmAM mAnyA nathI te 'vinA'pi pratyayaM pUrvottarapadayorvAlopo vAcyaH mA vArtiH bhulbha busa thaca gye| che. temana pUrva vibhaagamAM vijrayAkrikAne ane prAcya vibhAgamAM hrayamAM antara nadImAnA je saMgraha karavAmAM byA nathI te sUtrakAranI vicitra pravRttine lakSita kare che. athavA jhUnA sahuthI sabhbhaddha sUtra vyavacchinna thAgayu che, yevu lagI hovu leI me. 'ittha parivADIe, do do kUDA vijayasariNAmagA bhANiyantrA' vakSasronI AnupUrvAbhAM moTo pota-potAnA
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ nambUdvIpaprajJaptisUtra nAmake 'bhANiya vA' bhaNitavyau vaktavyauH, ayamAzayaH-prativakSaskAraM cakhAri cakhAri kUTAni santi tatrAdine dve niyate eka, tathA sUtrakAraH svayaM vakSyati, tRtIyacaturthe cAniyate, tatra yo yo vakSarakAraparvato yau yau vijayau vibhajate, tatra vinayamAnavijayamadhye yo yaH pAzcAtye vijayastadvijayasazanAmakaM tanIya kUTaM tasminvakSaskAragirau bodhyam, yo yazca pUrvI vijayastadvijayasahazanAmakaM caturtha kUTaM tatra jJeyam, 'ime do do kUDA avahiyA' ime dve dve kUTe avasthite niyate 'taM jahA' tadyathA-'siddhAyayaNakUDhe' siddhAyatanakUTam 1, aparaM ca 'pavyayasarisaNAgaDe' parvatasadRzanAmakUTas-vakSaskAraparvatasadRzanAmakakUTam 2, kasminnapi vakSaskAraparvate ime dve kUTe svanAmAkSaraparivartanaM na prApnuna iti heto svasthite yathAvadvayavasthite eva tiSThataH, nanu dvayoH kUTayormadhye siddhAyatanakUTasyAvasthitatvaM samIcInaM parantu parvatasadRzanAbhANiyacyA) pakSakAroM kI AnupUrvI meM do do kUTa apane 2 vijaya ke jaise nAma ghAle kaha lenA cAhiye tAtparya isa kathana kA aisA hai kI-hara eka vakSaskAra meM cAra 2 kUTa hote haiM inameM Adi ke do kUTa toniyata rUpa se haiM aura tRtIya caturtha kUTa anicata (anizcita) hai isa bAta ko sUtrakAra svayaM kahane vAle haiN| inameM jo jo vakSakAra parjata jina do kUToM ko vinata karatA hai usa vibhajyamAna parvata ke jo jo pAzcAtya vijaya hai usake jaise nAma vAlA usa vakSaskAra parvata para tRtIya kUTa hai aura jo agrima vijaya hai usake jaise nAmavAlA caturtha kUTa hai isa taraha se tutIya aura caturtha kUTa meM aniyatatA prasTa kI gaI hai aura jo prathama evaM dvitIya krUTa meM niyatatA prakaTa kI gaI hai usakA tAtparya aisA hai ki siddhAyalana kUTa aura dUsarA parvala ke nAma vAlA kUTa inakA nAma nahIM badalane se ye do phUTa avasthita haiM yadi yahAM para ailI AzaMkA kI jAve ki siddhAyatana kUTa to avasthita jo kahA gayA hai vaha to nAma nahIM badalane se avasthita mAnA vijayanA jevA nAgavALA jANI levA joIe. A kathanane bhAvArtha e thAya che ke dareke dareka vakSaskArama cAra phUTe che emAM prAraMbhanA be phUTe te niyata ane tRtIyacataI kaTa aniyata che, e vAtane sUtrakAra pite kaheze emAM je-je vakSaskAra parvata je be phUTane vibhakta kare che, te vibhAjayamAna parvatanA madhyamAM je-je pazcAtya vijaye che tenA jevA nAmavALA te vakSarakAra parvata upara tRtIka phUTa che ane je agrima vijaya che tenA jevA nAmavALe turtha phUTa che. A pramANe tRtIya ane caturtha phUTamAM aniyatatA pranTa karavAmAM AvI che ane prathama ane dvitIya kUTamAM niyatA prakaTa karavAmAM AvI che. tene bhAvArtha A pramANe che ke siddhAyatana phUTa ane bIje parvata jevA nAma vALa kUTa e bannenA nAme nahi badalAvAthI e bane kRTe avasthita che. je ahIM evI AzaMkA karavAmAM Ave ke siddhAyatana kUTa te avasthita kahevAmAM Avela che, te te nAma nahi badalavAthI avasthita kahI zakAya tema che paNa dvitIya kRTa jevuM tenA parvatanuM nAma
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 36 merupapatasya varNanam makasya kUTasya tattadvakSaskAranAmAnusArinAmakatvena kathamavasthitatvamiti ced ? atrocyateparvatasadRzanAmakatvalakSaNadharmasya sakalavakSaskAra dvitIyakUTeSu samajugatatvAd vyabhicAriNA tena dharmeNAvasthitatvaM parvatasadRzanAmakakUTasyApi yuktameva, na caivaM vijayasadRzanAmakalvarUpa. dharmeNa kacchasukacchayoriva tadanyayorapi kUTayoravasthitatvaM prasajjeduktadharmasya kacchasukacchAtirikteSu sarveSvapi tattadvakSaskAratRtIyacaturthakUTeSu samabhugatatvenAvyabhicaritatvAditi vAcyam, vijayasadRzanAmakatvadharmasya tattadvakSaskArasadRzanAmakayo IyoH kUTayovRttitvena tena tayorekatarasya nirNayAbhAvena nAsavyavahArasya sapadi tumazakyatyAditi !sU0 35 // .. adhunA mahAvidehavarSasya pUrvapazcimavibhAjakaM melaM 'maMdaraM' varNayitumupakramate-kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 ityAdi ! mUlam-kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAle aMdare NAma pavvae paNNate ?, goyamA ! uttarakurAe dakSiNeNaM devakurAe uttareNaM puvvavidehasta vAsassa paJcasthimeNaM avavidehassa vAsarala purathimeNaM jaMbuddIvassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM jaMbuddIce dIve maMdare NAnaM paccae paNNatte, NavaNauijoyaNasahassAI uddhaM uccatteNaM ega joyaNasahassaM uvveheNaM mUle dasajoyaNasahassAI NavaI ca joyaNAI dala ya egArasabhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM, dharaNiyale dasa joyaNalaharUlAI vikkhaMbheNaM tayaNaMtaraM ca NaM sAyAe mAyAe parihAyamANe parihAyANe uvaritale jA sakatA hai parantu dvitIya kUTa jaisA usake parvata kA nAma hogA paisA usakA nAma ho jAne se avasthita nAla vAlA kaise ho sakatA hai ? to isakA lamA. dhAna aisA hai kI yahAM jo avasthita nAmatA kahI gaI hai vaha kUToM ke nAma ke sadRza nAma ko lekara hI kahI gaI hai ataH jitane bhI kUTa hoMge aura unameM jo nAmatA hogI vahI dvitIya kUTa kA nAma hogA ailI nAmatA tRtIya caturtha kUTa meM niyamita nahIM hai| isI hRdya ko lekara sUtrakAra ne (ise do do kUDA avaTTiyA siddhAyayaNakUDe pavvayasarisaNAmakUDe) yaha sUtra kahA hai // 35 // haze tevuM tenuM nAma thaI javAthI avasthita nAmavALo kevI rIte thaI zakaze? te A zaMkAnuM samAdhAna A pramANe che ke ahIM je avasthita nAmatA kahevAmAM AvelI che, te kuTenA nAma sadaza nAmane anulakSIne ja kahevAmAM AvelI che. jethI jeTalA phUTe haze ane temAM je nAmatA thaze teja dvitIya kUTanuM nAma haze. evI nAmanA tRtIyaytuttmaa niyamita nathI. me Azayana vana sUtra4Are 'ime do do kUDA avaTiyA siddhAyacaNakUDe paJcayasarisaNAmakUDe' mA sUtra ghucha. // 35 //
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 kamyUTIpapramatile ega joyaNalahastaM vikhaMbheNaM mUle ekattIsaM joyaNasahassAI Nava ya dasuttare joyaNasae tiSiNa ya egArasabhAe joyaNasla parivakheveNa dharaNiale ekattIsa joyaNasahassAI chacca tevIse joyaNasae parivakheveNaM uparitale tiNi joyaNasahassAI egaM ca vAvaTa joyaNasayaM kiMci visesAhiyaM parivakhedeNaM sRle vitthipaNe majjhe saMkhitte uvari taNue gopucchataMThAgalaMThie savvarayaNAmae acche saNheti / se NaM egAe pauparavejhyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte vaNaoti, maMdareNaM bhaMte ! pacae kai vaNA paNNatA ?, goyamA ! cattAri vaNA paNatA, taM jahA- bhadasAlavaNe 1 gaMdaNavaNe2 somaNasavaNe3 paMDagavaNe, kahi NaM aMte ! maMdare pavae bhadasAlavaNe NAma vaNe vaSNate, goyamA ! dharaNiale ettha NaM maMdare phavvae masAladaNe NAmaM vaNe paNNatte pAINapaDINAyae udINadAhiNavitthiANe somaNasa bijjuppahagaMdhamAyaNamAlavaMtehiM vakkhArapatraehiM sIyAsIyoyAhiM ya mahANaI hiM abhAgapavibhatte saMdarasta pavvayassa purathimapaJcarithameNaM bAvIsa bAvIsaM joyagasahassAI AyAmeNaM uttaradAhioNaM addhAinAiM addhAijjAiM joyaNasthAI vizvaMbheNaMti, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savdao samaMtA saMparirikhatte dupahari vaNo mANiyavo, kiNho kiNhomAso jAva devA AsayaMti sayaMti, maMdarasta NaM phavvayassa purasthimeNaM bhahasAlavaNaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA ettha NaM mahaM ege siddhAyayaNe paNate paNNAsaMjoyaNAI AyAmeNaM paNavIsaMjoyaNAiM vikkhaMbheNa chattIsaM joyagAI uddhaM uccattaNaM aNegasaMbhalayasaNNiviTai vaSNao, tasta NaM siddhAyaNassa tidisiM tao dArA paNNatA, te NaM dArA aTTha joyaNAI uddhaM uccatteNaM cattAri joyagAI vikakhaMbhega tAvaiyaM cetra paveseNaM seyA varakaNamathUbhiyAgA jAva vaNamAlAo bhUmibhAgo ya bhANiyavo, tassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM egA maNipeDhiyA paNNattA aTTha
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkAzi TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 36 mairuparvatasya varNanam joyagAiM AyAmavisaMbheNaM cattAri joSaNAI bAhalleNaM satvarayaNAmaI acchA, tIse NaM maNipeDhiyAe uvariM devacchaMdae aTujoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAiM aTU joyaNAI uddhaM uccatteNaM jAva jiNapaDimAM vaNNao devacchaMdagasta jAva dhUvakaDacchuANaM iti / maMdasta NaM pavvayassa dAhiNeNaM bha6sAlavaNaM papaNAsa evaM caudisi pi maMdarassa bhadasAlavaNe cattAri siddhAyayaNA bhANiyavvA, maMdarassaNa pavvayassa uttarapurasthimeNaM bhadasAlava paNAsa joyaNAiM ogAhitA ettha NaM cattAri gaMdApukkhariNoo eNNattAo, taM jahA-paDamA 1 paumappabhA 2 ceva kumudA3 kumudappabhA4, tAoNaM pukkhariNIo eNNAsaM joyaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbhegaM dasa joyaNAI udhveheNaM vaNNao veDyAvaNasaMDrANaM bhANizvo, caudisiM toraNA jAva tAsi Na pukkhariNINaM bahumajjhadesabhAe estha NaM sahaM ege IsANassa deviMdassa devarapaNo pAsAyavaDisae pANatte paMcajoyaNalayAI uddhaM uccatteNaM addhAijAiM joyaNasayAI vikakhaMbheNaM, abbhuggayamUsi ya evaM saparivAro pAsAyavaDiMsao bhANiyavyo, maMdarasta NaM evaM dAhiNapurasthimeNaM puzkhariNIo uppala. gummA NaliNA uppalA uppalujalA taM ceva pamANaM majjhe pAsAyavaDiMsao sakkassa saparivAro te NaM ceva pamANeNaM dAhiNapaJcasthimeNa vi pukkhariNIo bhiMgA siMgaNikSAceva, aMjaNA aMjaNappabhA pAsAyaDiMsao sakassa sIhAsaNaM saparivAraM uttarapaJcasthimeNaM pukkhariNIo sirikatA siricaMdAra sirimahiyA3 ceva sirinnilyaa| pAsAyavaDisao IsANassa sIhAsaNaM saparivAraMti / maMdareNaM bhaMte ! pavae bhadasAlavaNe kai disAhasthikUDA paNNattA, goyamA / aTa disAhatthikUDA paNNattA, taM jahA-paumuttare1 NIlarate2 suhatthI3 aMjaNagirI / kumude ya 5 palAse ya6 vaDiMse7 royaNAgirI8 // 1 // kahi NaM bhaMte / saMdare pavvae bhadasAlavaNe paumuttare NAma disAhanthikUDe paNate ?, goyamA! maMdarassa pazyassa uttarapurasthimeNaM purathimillAe sIyAe uttareNaM ettha NaM ja054
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 Gadhurafres paramuttare NAma disAhatyikUDe paSNate paMcajoyaNasacAi urdU uccatterNa paMcagAuyasayAI ucceheNaM evaM viksa parivakhevo bhANiyavvo cullahimavaMtasariso, pAsAyANa ya taM caiva parasutaro devo rAyahANI uttarapurasthi meNaM 1 / evaM NIlavaMtadisAhatyikUDe maMdarassa dAhiNapurasthimeNaM purasthi - millAe sIyAe dakkhiNeNaM eyassa vi pIlavato devo rAyahANI dAhi NapurasthimeNaM, evaM suhatthidisAhatthikUDe maMdarassa dAhiNapura sthimeNaM dakkhiNillAe sIyopAra purasthimeNaM eyarasa nisuhatthI devo rAyahANI dAhiNapuratthiseNaM, evaM cetra aMjaNagiridisAhatyikaDe maMdarassa dAhiNapaJcasthimeNaM dakkhiNillAe sIyoyAe paJcatthimeNaM, eyassa vi aMjagiridevo rAyahANI dAhiNapaJcasthimegaMdha, evaM kumude vidisAhatyikUDe maMdarassa dAhiNapaJcatthimeNaM paJccatthimillAe sIyoyAe davikhaNeNaM eyassa vi kumudo devo rAyahANI dAhiNapaJcatthimenaM5, evaM palAsevidisAhatyikUDe maMdarasta uttarapaccatthimeNaM paJcatthimillAe sIyoyAe uttareNaM payassa vi palAso devo rAyahANI uttarapaJcatthimeNaM6, evaM vaDeMse vidisAhasthikUDe saMdarasta uttarapaJcatthimeNaM uttarillAe soyAe mahANaIe paJccatthimeNaM eyasta vi vaDeMso devo rAyahANI uttarapaccatthimeNaM, evaM royaNAgirIdisAhasthikUDe maMdarassa uttarapura sthimeNaM uttarillAe sIyAe puratthimeNaM eyassa vi royaNAgirI devo rAyahANI uttarapuratthimeNaM ||suu0 36 // -:. chAyA - kA khalu bhadanta ! jambudvIpe dvIpe mahAvidehe varSe mandaro nAma parvataH prajJaptaH ?, gautama ! uttarakurUNAM dakSiNena devakurUNAmuttareNaM pUrvavidehasya varSasya pazcimena aparavidehasya varSasya paurastyena jambUdvIpasya bahumadhyadezabhAge atra khalu jambUdvIpe dvIpe mandaro nAma parvataH prajJaptaH, navanavati yojanasahasrANi Urdhvamuccatvena ekaM yojanasahasramudvedhena mUle dazayojanasahasrANi navatiM ca yojanAni daza ca ekAdazabhAgAna yojanasya viSkambheNa, dharaNitale dazayojanasahasrANi viSkambheNa tadanantaraM ca khalu mAtrA mAtrayA parihIyamAnaH parihIyamAnaH uparitale ekaM yojanasahasraM viSkambheNa mUle ekatriMzataM yojanasahasrANi naca ca dazo
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 36 meruparvatasya varNanam paraMtu tarANi yojanazatAni trIMca ekAdazabhAgAn yojanasya parikSepeNa dharaNitale ekatrizataM yojana sahasrANi SaT ca trayoviMzAni yojanazatAni parikSepeNa uparitale trINi yojanasahatrANi ekaM ca dvApaSTaM yojanazataM kiJcidvizepAdhikaM parikSepeNa mUle vistIrNaH madhye saMkSiptaH - upari tanukaH gopuccha saMsthAnasaMsthitaH sarva ratnamayaH acchaH zlakSNa iti / sa khalu ekayA padmavaravedikayA ekena ca canapaNDena sarvataH samantAt saMparikSitaH, varNaka iti, mandare khalu bhadanta ! parvate kati vanAni prajJasAni ?, gautama ! catvAri vanAni prajJaptAni, tadyathA - bhadrazA (sA) lavanaM 9 nandanavanaM 2 saumanasavanaM 3 paNDakavanam 4 kva khalu bhadanta ! mandaraparvate bhadrazAlavanaM nAma vanaM prajJaptam ?, gautama ! dharaNitale ana khalu mandare parvate bhadrazAlavanaM nAma vanaM prajJaptaM prAcInapratIcInAyatam udIrNadakSiNavistIrNa saumanasavidyutprabhagandhamAdanamAlyavadbhirvakSaskAraparvataiH zItAzItodAbhyAM ca mahAnadIbhyAm aSTabhAgapravibhaktaM mandarasya parvatasya paurastyapazcimena dvAviMzati dvAviMzatiM yojanasahasrANi AyAmena uttaradakSiNena arddhatRtIyAni arddhatRtIcAmi yojanazatAni viSkambheNeti, tat khalu ekayA padmavaravedikayA ekena vanapaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaM dvayorapi varNako bhavaNitavyaH kRSNaH kRSNAvabhAsaH yAvada devA Asate zerate, mandarasya khala parvatasya paurastyena bhadrazAla'vanaM paJcazataM yojanAni avagAhya atra khalu mahadekaM siddhAyatanaM prajJaptaM paJcAzataM yojanAni 'AyAmena paJcaviMzati yojanAni viSkambheNa paTtriMzataM yojanAni Urdhvamuccatvena aneka-stambhazatasanniviSTaM varNakaH, tasya khalu siddhAyatanasya tridizi trINi dvArANi prajJaptAni, tAni khalu dvArANi aSTa yojanAni Urdhvamuccatvena catvAri yojanAni viSkambheNa tAvadeva ca pravezena zvetAH varakanakastUpikAkAH yAvad vanamAlA: bhUmibhAgatha bhaNitavyaH, tasya khalu bahumadhyadeza bhAge atra khalu mahatyekA maNipIThikA prajJaptA aSTa yojanAni AyAmaviSkambheNa catvAri yojanAni bAhalyena sarvaratnamayI acchA, tasyAH khalu maNipIThikAyA upari devacchando'STayojanAni AyAmaviSkambheNa sAtirekANi aSTayojanAni Urdhvamuccatvena yAvat janapratimAvarNakaH devacchandakasya yAvad dhRpakaDucchukANAmiti / mandarasya khalu parva - tasya dakSiNena bhadrazAlavanaM paJcAzataM (yojanAni) evaM caturdizyapi mandarasya bhadrazAlavane catvAri siddhAyatanAni bhaNitavyAni mandarasya khalu parvatasya uttarapaurastyena bhadrazAlavanaM paJcAzataM yojanAni avagAhya atra khalu catasro nandApuSkariNyaH prajJaptAH tadyathA - padmA 1 padmaprabhA 2 caiva kumudA 3 kumudaprabhA 4, sAH khalu puSkariNyaH paJcAzataM yojanAni AyA- mena paJcaviMzati yojanAni viSkambheNa dazayojanAni uddedhena varNaka: vedikA vanapaNDayo bhaNitavyaH, caturdizi toraNAH yAvat tAsAM khalu puSkariNInAM bahumadhyadezabhAge atra khalu mahAneka IzAnasya devendrasya devarAjasya prAsAdAvataMsakaH prajJaptaH paJcayojanazatAni Urdhvamuccatvena arddhatRtIyAni yojanazatAni viSkambheNa, abhyudgatocchrita evaM saparivAraH prAsAdAvataMsako bhaNitavyaH, mandarasya khala evaM dakSiNapaurastyena puSkariNyaH utpalagulmA " 0
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ karaMTa jamyUhIpapraznaptisUtra 1 nalinA 2 utpalA 3 utpalojjvalA 4 tadeva pramANaM madhye prAsAdAvataMsaka zakrasya saparivAraH tenaiva pramANena dakSiNapazcimenApi puSkariNya:-bhRGgA 1 bhRGganibhA 2 caiva aJjanA 3 aJjanaprabhA 4 / prAsAdAvataMsakaH zakrasya siMhAsanaM saparivAram uttarapazcimena puSkariNyaH zrIkAntA 1 zrIcandrA 2 zrImahitA 3 caiva zrInilayA 4 prAsAdAvataMsakaH IzAnasya siMhAsanaM saparivAramiti / mandare khalla bhadanta ! parvate bhadrazAlabane kati dighastikUTAni prajJa. ptAni ?, gautama ! aSTa digyasti kUTAni prajJaptAni, tadyathA-padmottaro 1 nIlavAn 2 muhastI3 aJjanAgiriH4 / kumudazva5 palAzazca 6 adataMso 7 rocanAgiriH 8 // 1 // kva khalu bhadanta ! mandare parvate bhadrazAlavane padmottaro nAma digdhastikUTaH prajJaptaH ?, gautama ! mandarasya parvatasya uttarapaurastyena pauraruyAyAH zIvAyA uttareNa atra khalu padmottaro nAma digrahastikUTaH prajJaptaH, paJcayojanazatAni ardhvamuccatvena paJcagavyUtazatAni udvadhena, evaM viSkambhaparikSepo bhaNitavyaH, kSudrahimavatsadRzaH, prAsAdAnAM ca tadeva padmottaro devo rAjadhAnI uttarapaurastyena 1, evaM nIlavadigdastikUTo mandarasya dakSiNapaurastyena paurastyAyA: zItAyA dakSiNena etasyApi nIlabAn dezako rAjadhAnI dakSiNapaurastyena 2, evaM muhastidigvastikUTo mandarasya dakSiNapaurastyena dAkSiNAtyAyAH zItodAyAH paurastyena etasyApi muhastI devo rAjadhAnI dakSiNapaurastyena 3, evamera aJjanagiridigha stikUTo mandarasya dakSiNapazcimena dAkSiNAtyAyAH zItodAyAH pazcimena, etasyApi aJjanagiridevo rAjadhAnI dakSiNapazcimena pAzcAtyAyAH zItodAyA: dakSiNena etasyApi kumudo devo rAjadhAnI dakSiNapazcimena 5, evaM palAzo vidighastikUTo mandarasya uttarapazcimena pAzcAtyAyAH zItodAyA uttareNa etasyApi palAzo devo rAjadhAnI uttarapazcimena6, evamavataMso vidigvastikUTo manda. rasyottarapazcimena autarikAyAH zIvAyA mahAnadyAH pazcimena etasyApi akso devo rAjadhAnI uttarapazcimena, evaM rocanAgiridighastikUTo mandarasya uttarapauraratyena autarikAyAH zItAyAH paurastyena etasyApi rocanAgiridevo rAjadhAnI uttarapaurastyena // sU0 36 // TIkA-'kahi NaM bhaMte ! jambUddIve' ityAdi-praznasUtraM chAyAgamyam uttarasUtre 'goyamA !' meru vaktavyatA 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe'-ityAdi TIkArtha-(kahi Na bhaMte ! vuddIve dIve mahAvidehe vAse maMdare NAmaM pacae paNNatte) isa sUtra dvArA gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai kI he bhadanta ! isa jambU dvIpa nAma ke dvIpa meM mahAvideha kSetra meM mandara nAma kA parvata kisa sthAna para kahA gayA hai ? meru vaktavyatA 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe' ityAdi TI:-'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse maMdare NAmaM pavvae paNNatte' mA satra vaDe gautamasAmI prabhune e prazna karyo che ke he bhadanta! A jaMbUDhIpa nAmaka dvIpamAM
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ karaze prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 36 meruparvatasya varNanam gautama ! 'uttarakurAe' uttarakurUNAs mUle prAkRtalAdekavacanena nirdeza:, yadvA-kasyacinmatenaikavacane'pi prayogA uttarakurorityarthaH, evamagre'pi 'dakkhiNeNaM' dakSiNadizi 'devakurAe' devakurUNAm 'uttareNaM' uttarega uttaradizi 'punavidehassa' pUrvatridehasva 'vAsa' varSasya 'paJcathimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'avaravidehassa' aparavidehasya pazcima mahAvidevasya 'vAsassa' varSasya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'jaMbuddIvarasa' jambUdvIpasya dvIpasya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge-atyantamadhyadezabhAge 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'jaMbuDhIve dIve' jambuddIpe dvIpe 'maMdare NAma' mandaro nAma 'pancae' parvataH 'paNNatte' prajJaptaH, sa ca kiM pramANaka: 1 iti jijJAsAyAmAha-'NavaNauti joyaNasahassAI' navanavati yojanasahasrANinavanavati-sahasrayojanAni 'uddhaM' Urdhvam 'uccatteNaM' uccatvena 'ega joyaNasahassaM eka yojanasahasram-ekasahasramita yojanAni 'uvveheNaM' udvedhena bhUmipravezena 'mUle' mUle-mUlAvacchedena 'dasa joyaNasahassAi' dazayojanasahasrANi-dazasahasrayojanAni 'NavaIca joyaNAI' navati ca yojanAni 'dasa ya daza ca 'egArasabhAe' ekAdazabhAgAn 'joyaNAsa' yojanasya 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-visvAreNa prajJaptaH 'dharaNiale' dharaNitale pRthivItale same bhAge isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-(goyamA ! uttarakurAe dakikhaNeNaM devakurAe uttareNaM puvvavidehasta vAsassa paccatthimeNaM avaravidehassa vAsassa purathimeNaM jaMdhudIvassa bahumajjJadesabhAe ettha NaM javu dIve aMdare NAma pavyae paNNatta) he gautama ! uttara kuru kI dakSiNa dizA meM devakuru kI uttara dizA meM pUrva videha kSetra kI pazcima dizA meM evaM aparacideha kSetra kI pUrva dizA meM jaMbUdvIpa ke bholara ThIka usake madhyabhAga meM mandara nAmakA parvata kahA gayA hai (NavaNauijoyaNasahassAI uddhaM uccattaNa egaM joyaNasahassaM udhveheNaM bhUle dasajAyaNasahassAI gavaI ca joyaNAI dasaya egArasabhAe joyaNassa vikkhaMlaNa) isa parvata kI UMcAI 99 hajAra yojana kI hai eka hajAra yojana kA isakA uLedha hai 1009010 yojana kA mUla meM vistAra hai (dharaNiyale dalajoyaNalahastAI vikhaMbheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mahAvideha kSetramAM maMdara nAmaka parvata kyA sthaLe Avela che? enA javAbamAM prabhu kahe che-'goyamA! uttarakurAe dakkhiNeNaM devakurAe uttareNaM puvvavidehassa vAsassa paccatthimeNaM avaravideharasa vAsarasa purasthimeNaM jaMbuDhIvassa vahumajjhadesabhAe ettha Na jaMbuddIve dIve maMdare NAma pavvae paNNatte gautama! uttara rusI kSa zAma heranI tara hazAmA pUrva videha kSetranI pazcima dizAmAM, temaja aparavideha kSetranI pUrva dizAmAM jaMbudvIpanI maha24 tenA madhyabhAgamA bhan42 nAma ta mAve che. 'NavaNauijoyaNasaha ssAI uddhaM uccatteNaM egaM joyaNasahassaM ubveheNaM mUle dasa joraNasahassAI NavaI ca joyaNAI dasa ya egArasabhAe joyaNassa vikvaMbheNaM' mA patanI lAI 2 yorana jeTalI che. eka hajAra rojana eTale ene uzkela che. 1009 jana mULamAM ene
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU jIpa sUrya 'da joyaNasahasAI'' dAyAM janasahasrANi 'viksaMmeNaM' viSkambheNa mUlato yojanasahasrasUyamena guLagavAni navatiyojanAni yojanasya daza caikAdazabhAgAstruTimA purityarthaH 'yataraM ca ' tadanantaraM ca tataH paraM ca 'mAyAe 21 mAtrayA 2 krameNa 2 Urdhvagamane samprati mandara parvata vardivanakhaNDAni varNayitumupakramate - 'maMdare' ityAdi mandare ityAdi praznasUtraM spaSTAmAyA 2 parAyANe 2 ucarinale erga jogaNasahassaM vibheNaM mUle ekanI jImaNasamAeM Nacaya dasuttare jogaNasae parivakheveNaM uvaritale timiNa joyaNadahallAI egaMca vAvahaM jogaNasayaM kiMci pisesAhiyaM parikraNaM vicchiNe jjhe saMkhitte uyariM taNue gopuccha saMThANasaMThie sarapagAmaye acche sapatti) pRthvI para isakA vistAra 1 hajAra yojana kA hai isake bAda yaha mazaH 2 ghaTatA 2 Upara meM isakA vistAra 1 eka hajAra yojana kA raha gayA hai mUlameM isakA paripa 31990 yojana kA hai aura Upara meM isakA parikSetra kucha adhika tIna hajAra ekasau vA yojana kA hai yaha isa taraha mUla vistIrNa ho gayA hai, madhya meM saMkSipta ho gayA hai aura upara meM patalA ho gayA hai-isaliye isakA AkAra jaisA gAya kI pUMcha kA AkAra hotA hai vaisA ho gayA hai yaha sarvAtmanA ratnamaya hai AkAza aura sphaTika ke jaisA yaha nirmala hai evaM zlakSNa Adi vizeSaNoM se yukta hai (se NaM egAe pausavara vezyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM saccao maMtrA saMpatti) yaha eka panavaravedikA se aura eka vanapaNDa se cAroM ora se acchI taraha se ghirA huA hai (baNgaotti) yahAM para padmatharadedikA aura vanapaNDa kA jaisA pIche varNana kiyA jA cukA vaisAhI varNana 11 vistAra che. 'dharaNiya ke dasa joyaNasahassAI viksaMbheNaM tayaNanaraM ca 2 uparitale evaM joyaNasahassaM disaMbheNaM mUle ekatIsaM joyaNasahassAI joyaNasae parikkheveNaM uvastile tiSNi joyaNasahassAI egaM ca ghAva ci pisesAhiyaM parikkheveNaM mUle vicchiNge majjhe saMkhite varaM taNu savtrarayaNAmaye acche sahetti' pRthvI para meneo vistAra 10 uttara tyAre mAda anuro kSINa thatA-thatA upara enA vistAra 1 hantara garcA che. mUlamAM ene parikSepa 319103, cAjana jeTale che ane uparanA bhAgamAM enA parikSepa kaMika vadhAre traNa hajAra ekase khAsaDa ceAjana jeTale che. Ama A mULamAM vistIrNa thai gayeA che, madhyamAM sa'kSisa thaI gayA che. ane uparanA bhAgamAM pAtaLA thai gayA che. ethI ene AkAra gAyanA pUchanA AkAra jevA thaI gayA che. e sarvAtmanA ratnamaya che. AAkAza ane sphaTika jeve e niLa temaja phlaNa vagere zeiSaNAthI yukta che. 'seNaM egAe paramatraraveiyA e egeNa ya vaNasaMDegaM savvao samaMtA saMparikkhitte' mA zreSTha yudmavara vehiprAyo bhane 4 vanamaMDathI yAbhera sArI zete vITajAyesu che. 'vaNNaotti' gAyA 2 parihAramANe Nava ya dasuttare joyaNasyaM kiM gopuccha ThANasaMThie yejana leTo che. ceAjana jeTaleA rahI
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH su. 36 meruparvatasya varNanam kaphra ryam, uttarasUtre 'goyamA !' gautama ! ' cattAri ' catvAri 'vaNA' vanAni 'paNNattA' prajJaptAni 'taM jahA ' tadyathA - 'bhaddasAlavaNe' bhadrazAlavanaM - rAdrAH sadbhUbhavatvena saralAH zAlA:- AlayAH 'sAlA:' vRkSazAkhA vA yasmin tat bhadrazAlaM 'sAlaM tacca tadvanaM bhadragAlavanam yadvA bhadrAH samajhaleveM (maMdareNa bhaMte ! kai vaNA paNNattA) he bhadanta maMdara parvata para kitane vana kahe gaye hai ? (gomA ! cattAri vaNA paNNatA he gautama ! cAra vana kahe gaye haiM (vaNNao) yahAM para padmavaravedikA aura vanapaNDa kA varNana karanevAlA pada samUha pIche ke sUtroM dvArA kahA jA cukA hai ataH vahIM se ise samajhalenA cAhiye sumeru parvata kA vistAra eka lAkha yojana kA kahA gayA hai so isameM 99 hajAra yojana kI to usakI UMcAI hai aura 1 hajAra yojana kA isakA udvedha hai isa taraha 1 lAkha yojana pUrA ho jAtA hai parantu isakI jo cUlikA hai yaha 40 cAlIsa hajAra yojana kI hai ataHyaha pramANa milAne se sumeru parvata kA 1 lAkha yojana se adhika pramANa ho jAtA hai / yaha jo pahile kahA gayA hai ki jitanI UMcAI jisa parvata kI hotI hai usakA caturthAMza usakA udvedha hotA hai ko yaha bAta meruvarja parvatoM ke hI sambandha me lAgU paDatI hai isa meru parvata ke sambandha meM nahI isaliye isakA udvedha 1 hajAra yojana kA kahA gayA hai / aba cAra vanoM kA nAma nirdeza karane ke nimitta prabhu gautamasvAmI se kahate haiM - (taM jahA - bhavAlaya me, daNavaNe somaNasavaNe, paMDagavaNe) he gautana ! una cAra sanoM ke mAtra isa prakAra se haiM - bhadrazAlavana, nandanavana, saumanasavana aura paNDavana inameM jo bhadracAla ahI padmavaravedikA ane vanaSa DanuM pahelAMnI jema ja varNana karavAmAM AvyuM che ana bhaMte! kai vA paNNattA he mahaMta ! bhandara parvata upara DeTA vanA AvelA che ? 'goyamA ! cAri varNA paNNattA' hai gotama / thAra vne| vAmAM AvelA che. 'vaNNao' sahI' padmanadei ane vanakhaMDanA vaNu nathI sammaddha padoM pUrvokta sUtromAM kahevAmAM AvelA che. ethI jijJAsue tyAMthI ja jANavA prayatna kare sumeru paryaMtanA vistAra eka lAkha caiAjana jeTale kahevAmAM Avela che, enI 99 hajAra ceAjana jeTalI UMcAI che ane eka 1 he2 ceAjana enA udveSa che. A pramANe 1 lAkha ceAjana pUrA thaI jAya che. Nu enI je sUhikA che te cAlIsa hajAra ceAjana jeTalI che ethI A pramANa meLavavAthI suaeru pa`tanuM 1 lAkha ceAjana karatAM vadhAre pramANu thaI jAya che. e je pahelAM kahevAmAM kyu che ke je patanI jeTalI UMcAI hAca tenA caturthAMza jeTale tenA uddeva haiAya che. te mA vAta meru sivAyanA pAne ja lAgU paDe che. A meru parvatane A vAta lAgU paDatI nathI. ethI ja enA udveSa 1 hajAra caiAjana jeTale kahevAmAM Avela che. have cAra vanAnA nAma nirdiSTa 42vA prabhu gautamane he che- 'taM jahAM bhaddasAlavaNe. naMdaNavaNe mogaNasavaNe paMgavaNe' he gautama! te yAra banAnA nAbho yA pramANe he sadrazAsana, naMdanapana, saubha
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpamati zAlAH vRkSAH yasmiMstad bhadrazAlaM zepaM prAgvat 1, 'NaMdaNavane' nandana-naM nandayati-surAdI. nAnandayatIti nandanaM tacca tahanaM nandanavanara 2, 'somaNasavaNe' saumanasavanaM mumanamo devAstepAmidaM saumanasaM tacca tadvanaM tathA, devopabhogya bhUmikAsanAdi zAlitvAt 3, 'paMDagavaNe' paNDakavana-paNDa te tIrthakRtajjanmAbhipekadhAmatayA sakalabane pu mUrdhanyatAM gacchatIti paNDakaM, tacca tadvanaM tattathA 4, imAni catvAri mandaraM pariveSTaya svasvasthAne tiSThanti, tatra prathamavanasthAna nirdeSTumupakramate-'kahi NaM bhaMte !' ka khalu bhadanta ! ityAdi praznasUtraM sugamam, uttarasUtre-goyamA !' gautama ! 'dharaNiale' dharaNitale 'etva' atra-atrAntare 'Na' khalu 'maMdaremerau 'pa.e' parvate 'bhahasAlavaNe' bhadrazAlayanaM 'NAma' nAma 'vaNe' vanaM 'eNNatte' prajJaptam, tacca 'pAINapaDINAyae' prAcInapratIcInAyataM pUrvapazcimayodIrgham 'somaNasavijjuppahagaMdhamAyaNamAlavaMtehiM saumanasavidyutprabhagandhamAdanamAlyavadbhiH 'vakkhArapancaehi vakSaskAraparvataiH 'sINa sIyoyAhiM' zItAzItodAbhyAM 'ya' ca 'mahANaI hiM' mahAnadIbhyAm 'aTThabhAgapavibhatte' vana hai usameM Alaya yA vRkSazAkhAe~ yA vRkSa bahuta hI sarala hai sIdhe-haiM TeDe. meDe nahIM haiM / dvitIya nandana vana meM devAdika Ananda karate haiM saumanasavana eka prakAra se devatAoM kA ghara jaisA hai tathA jo paMDakavana hai usameM tIrthaMkaroM kA janmAbhiSeka hotA hai ataH ise saba dhanoM se uttama kahA gayA hai ye cAra vana mekako apanI apanI jagaha para ghere hue sthita hai |ay gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(kahiNa bhaMte ! maMdre paccae bhadasAlavaNe nAla vaNe paNNatte) he bhadanta ! mandara parvata para bhadrazAlacana kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! dharaNiale etthaNaM maMdare paJcae bha6sAlavaNe NAmaM caNe paNNatta) he gauttama ! isa pRthvI para vartamAna sumeruparvata ke Upara bhadrazAla bana kahA gayA hai (pAINapaDINAyae) yaha vana pUrva se pazcima taka lambA hai (udINadAhiNavicchipaNe) uttara aura se dakSiNataka vistIrNa haiM (somaNasavijjuppaha gaMdhamAyaNa mAlavaMtehiM nasavana ane paMDakavana. emAM je bhadrazAla vana che, temAM Alaya athavA vRkSazAkhAo athavA vRkSe atIva sarala che-sIdhA che-vAMkA-sUkA nathI. dvitIya nandana vanamAM devAdike AnaMda kare che. saumanasavana eka rIte devatAonA mATe ghara jevuM che. tathA je paMDakavana che temAM tIrthakarone janmAbhiSeka thAya che. ethI Ane badhA vanamAM uttama kahevAmAM Avela che e cAra ane merune pitA potAnA sthAne AvRta karIne rita che. have gItamAlAmI jhabhune mAjatanA prazna 42 cha hai 'RhiNaM bhaMte ! maMdare pabbae bhadasAlavaNe paNNatte 3 mata ! ma12 4 652 bhadrazAsana 4yAM sthaNe mAvesa cha ? menA yAmamA prabhu cha-'goramA! dharaNiale etthaNaM maMgare pavvae bhaddasAlavaNe NAmaM vaNe paNNatte' 3 gautama ! mA pRthvI 652 vartamAna sumeru patanI 652 sAla vana bhAvayu che. 'pAINapaDINAyae' mA pana pUrvathI pazcima bhudhI va cha. 'udINadAhiNa vicchiNNe' mana uttarathI dakSiya sudhI
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 36 meruparvatasya varNanam 433' aSTabhAgapravibhaktam aSTaghA kRtam, tadhathA merugireH pUrvasyAM dizi prathamo bhAgaH 1, tasyaiva gireH pazcimAyAM dizi dvitIyobhAgaH 2, vidyutprabha saumanasayo vakSaskAraparvatayormadhye dakSiNasyAM dizi tRtIyo bhAgaH 3, gandhamAdanamAlyavato vakSaskAraparvatayo madhye uttarasyAM dizi caturthoM bhAgaH4, meruttarato vahantyA zItodA mahAnadyA pUrvapazcimavibhAgAbhyAM dvaidhIkRtadakSiNakhaNDarUpaH paJcamo bhAgaH5, merupazcimadizi vahantyA zItodAyA dakSiNottaravibhAgAbhyAM dvaidhIkRtapazcimakhaNDarUpaH SaSTho bhAgaH6, merudakSiNAbhimukhavAhinyA zItAmahAnadyAH pUrvapazcimavibhAgAbhyAM dvaidhIkRtottarakhaNDarUpaH saptamo bhAgaH 7, tayaiva nadyAH pUrvAbhimukhavAhinyAM vakkhArapavvaehiM sIyA sIodAhi ya mahANaIhiM aTTha bhAgapavibhatte maMdassa pavvayassa puristhimapaccatthimeNaM bAvIse 2 joyaNa sahassA AyAmeNaM) yaha vana saumanasa, vidyutprabha, gaMdhamAdana, aura mAlyavAn ina vakSaskAra parvatoM se evaM zItAsItodA mahAnadiyoM se ATha vibhAga rUpa meM vibhakta kara diyA gayA hai usake ATha bhAga isa prakAra se haiM-merugirikI pUrva dizA meM isakA prathama bhAga hai merugiri kI pazcimadizA meM isakA dvitIya bhAga hai vidyutprabha saumanasa ina do vakSaskAra parvatoM ke bIca meM dakSiNadizA kI ora isakA tRtIyabhAga hai gandhamAdana aura mAlyavAn vakSaskAra parvatoM ke bIca meM uttara dizA kI ora isakA caturtha bhAga hai meru kI uttaradizA meM bahanevAlI zItodA mahAnadI ke dvArA pUrva pazcima bhAga rUpa se vaidhIkRta dakSiNakhaNDarUpa isakA pAMcavAM bhAga hai merukI pazcimadizA meM vahanevAlI zItodA mahAnadI ke dvArA dakSiNa pazcima bhAga rUpa se vaidhIkRta pazcimakhaNDarUpa chaTThA bhAga hai meru kI dakSiNa dizA kI ora vahanevAlI zItA mahAnadI ke dvArA pUrvapazcima vibhAgarUpa se vaidhIkRta uttara khaMDa vistA cha. 'somaNasavijjuppahagaMdhamAyaNa mAlavaMtehiM pakkhArapavvaehi sIyA sIo dAhiya mahANaIhiM aTTha 'bhAgapavibhatte maMdarassa pavvayassa purathimapaccatthimeNaM bAvIse 2 joyaNasahassAI AyAmeNaM' mA vana saumanasa, vidyutmana, mAina bhane bhAsyavAna se vakSarakAra parvatathI temaja sItA sItA mahAnadIethI ATha vibhAga rUpamAM vibhakta karavAmAM Avela che. tenA e ATha bhAge A pramANe che meru girinI pUrva dizAmAM ene prathama bhAga che. meru girinI pazcima dizAmAM ene dvitIya bhAga che. vismabha saumanasa e be vakSaskAra parvatanA madhya bhAgamAM dakSiNa dizA tarapha ene tatIya bhAga che. gandhamAdana ane mAlyavAna vakSaskAra parvatanA madhyamAM uttara dizA tarapha ene caturtha bhAga che. merunI uttara dizAmAM pravAhita thatI zIdA mahAnadI vaDe pUrva pazcima bhAga rUpathI dvidhAkRta dakSiNa khaMDa rU5 ene paMcama bhAga che. merunI pazcima dizAmAM pravAhita thatI zItedA mahAnadI vaDe dakSiNa pazcima bhAga rUpathI dvidhAkRta pazcima khaMDarUpa SaSTha bhAga che. meruthI dakSiNa dizA tarapha pravAhita thatI zItA mahA nadI vaDe pUrva na0 55
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 - jambUdvIpaprajJaptisUtre dakSiNottaravibhAgAbhyAM dvaivIkRtapUrvakhaNDarUpo'STamo bhAgaH 8,, vibhAgASTaka koSTham Ta 'maMdarassa' mandarasya 'pavyayassa' parvatasya 'purathimapaJcatthimeNaM' paurastyapazcimena pUrvapazcimayo dizoH pratyekaM 'vAvIsaM 2' dvAviMzatiM 2 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'AyAmeNaM' AyAmena, tatprakAro yathA-kurujIvA 53000 tripazcAzayojanasahasrANi, ekaikasyAM jIvAyAM sthitasya vakSaskAraparvatasya mUle vistAraH paJcayojanazatAni 500 dvayo Iyo vakSaskAraparvatayormUle vistAramAnaM yojanasahasraM tasya pUrvarAzau prakSepe 54000 catuSpazcAzaisakA sAtavAM bhAga hai / tathA meru se pUrva dizA kI ora bahanevAlI zItA mahA'nadI ke dvArA dakSiNa uttaravibhAga rUpa se dvaidhIkRta pUrvakhaNDarUpa isakA 8 AThavAM bhAga hai / mandaraparvata kI pUrvapazcima dizA meM isakA AyAma bAIsa vAIsa hajAra yojana kA hai yahAM para saMskRta TIkA meM dI hui AkRti dekha lenA caahiye| _ (uttara dAhiNeNaM addhAhajjAI joyaNasayAI) tathA uttara aura dakSiNa dizA meM isakA viSkamma 2 // 2 // sau yojana kA hai isakA spaSTIkaraNa isa prakAra se hai-kurukSetra kI jIvA pratyazcA-53000 yojana kI hai eka eka jIvA meM sthitoM vakSaskAra parvata kA mUla meM vistAra 500 sau yojana kA hai do vakSaskAra parvata ke mUla meM vistAra kA pramANa 1000 yojana kA hotA hai-53000 meM isa pazcima vibhAga rUpathI dvidhAkRta uttara khaMDa ene saptama bhAga che. temaja meruthI pUrva dizA tarapha pravAhita thatI zItA mahA nadI vaDe dakSiNa uttara vibhAga rUpathI dvidhAkRta pUrva khaMDa rUpa ene aSTama bhAga che. mandara parvatanI pUrva pazcima dizAmAM eno AyAma bAvIsa hajAra ejana jeTale che. ahIM saMskRtamAM ApyA pramANe AkRti joI levI. - uttaradAhiNeNaM addhAijjAI joyaNasayAi' temana ta kSiAmA sanA vi042||-2|| se ye jana jeTaluM che. enuM spaSTIkaraNa A pramANe che-kurukSetranI jIvA pratyaMcA-pa3000 jana jeTalI che. eka-eka chavAmAM sthita vakSaskAra parvatane bhalamAM vistAra 500 cAjana jeTa che. be vakSaskAra parvatane mULanA vistAranuM pramANa 1000 ejana jeTaluM hoya
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 36 meruparvatasya varNanam 435 ghojanasahasrANi, tasmAnmeruvistAre zodhite zeSa 44000 catuzcavAriMzayojanasahasrANi, teSAmardai 22000 dvAviMzati yojanasahasrANi mandaraparvatasya pUrvapazcimayo dizo bhavanti, etatprakArAntaraM hi-zItAvanamukhaM 2922 dvAviMzatyadhika navazatAdhika dvi sahasra yojanAni, antaranadyaH SaT ca 750 sAI saptazatayojanAni, aSTau vakSaskAraparvatAHcatuHsahasrayojanAni 4000, SoDazavijayavistAraH 35402 dvayadhikacatuHzatAdhika paJcatriMzadyojanAni, zItodAmukhavanaM 2922 zItAmukhavanavad dvAviMzatyadhikanavazatAdhika dvisahasrayojanAni, eteSAM vistArasaMkhyAsaMkalanAyAm pada catvAriMzadyojanasahasrANi bhavanti, etatpramANaM ca lakSapramANamahAvidehajIvAyAH zodhyate, zeSa catuHpaJcAzayojanasahasrANi, etatmamANaM bhadrazAlavanaM kSetraM, tacca meruyuvamiti dharaNitalavRtti dazayojanasahasrazodhane zeSaM catvAriMzayojanaeka hajAra kI rAzi ko joDane para 54000 hote haiM meru ke vistAra meM se 54000 kama kara dene para 44000 bacate haiM-inako AdhA karane para 22000 jo Ate haiM yahI mandara parvata kI pUrva pazcima dizA meM isake AyAmakA pramANa nikala AtA hai athavA yaha saMkhyA isa prakAra se bhI labhya ho jAtI hai zItA nadI kA vanamukha 2922 yojana kA hai chaha antara nadiyoM kA vistAra 750 yojana kA hai ATha vakSaskAroM kA vistAra 4000 yojana kA hai 16 vijayoM kA pRthutva 35406 yojana kA hai zItodAnadI kA vanamukha 2922 yojana kA hai ina sabakA joDa 46000 AtA hai mahAvideha kSetra kI jIvA kA pramANa 1 lAkha yojana kA hai eka lAkha me se 46 hajAra ko ghaTAne se 54000 hajAra bacate haiM so yaha pramANa bhadrazAla vana kSetra kA hai isa meM meruke dharaNItala kA pramANa bhI sammilita hai-ataH meru ke dharaNItala kA 1000 hajAra yojana kA pramANa aura kama kara dene para 44 hajAra yojana A jAte haiM inakA AdhA che. pa3000mA A eka hajAra jeTalI rAzine jeDIe te 54000 thAya che. meranA vistAramAMthI 54000 saMkhyA bAda karavAthI 44000 zeSa rahe che. A saMkhyAne ardhA karIe te 22000 thAya che. aja mandara parvatanI pUrva-pazcima dizAmAM enA AyAmanuM pramANe che. athavA A saMkhyA A pramANe paNa meLavI zakAya tema che. zItA nadIna vanamukha 2932 vaijana jeTaluM che. 6 cha aMtara nadIono vistAra 750 ejana jeTalo che. 8 vakSaskArene vistAra 400 ejana jeTalo che. 16 vijayethI sambaddha pRthutva 35402 cajana jeTaluM hoya che. zItadA nadInuM vanamukha 2922 jana jeTaluM che. e sarvane saravALe 46000 thAya che. mahAvideha kSetranI jIvAnuM pramANa 1 lAkha jana jeTaluM che. eka lAkhamAMthI 46 hajArane bAda karIe te 54000 zeSa rahe che. te A pramANa bhadrazAla vana kSetranuM che. AmAM merunA dharaNItalanuM pramANa paNa sammilita che. ethI merUnA dharaNItalanuM 1000 (eka hajAra) jana pramANu kama karavothI 44 hajAra cejana AvI
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ ambUdvIpapratisUtra sahasrANi tasyAH ekaikasmin pArzva dvAviMzatiH 2 yojanasahasrANi sampadyanta iti / tathA mandaragireH 'uttaradAhiNeNaM' uttaradakSiNena uttaradakSiNayo dizoH pratyekaM 'adbhAijAI 2' arddhatRtIyAni 2 'joyaNasayAI' yojanazatAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa bhadragAlavanaM devottarakurapu praviSTamityarthaH, arthatasya padumavaravedikAvanapaNDapariveSTitatvena tad varNayati-'se Na' tat khalu bhadrazAlavanaM 'egAe' ekayA 'paumavaraveiyA' padmavaravedikayA 'egeNa ya' ekena ca 'vaNasaMDeNaM' danapaNDena 'savao samaMtA' sarvataHsamantAt 'saMparikkhitve' samparikSiptaM-pariveSTitamasti, anayoH 'duNDavi' dvayorapi padmavaravedikA vanapaNDayoH 'vaNNao' varNakaH-varNanaparapadasamUhaH 'bhANiyavyo' bhaNitavyaH-vaktavyaH, tatra padmavaravedikAvarNakazcaturtha sUtravyAkhyAto vodhyaH, vanapaNDavarNako'pi 'kiNhe kiNhobhAse' kRSNaH kRSNAvabhAsa ityAdiH caturtha sUtravyAkhyAto vodhyaH, tadartho'pi tata eva codhyA, 'jAva devA AsayaMti sayaMti' yAvad devA Asate zerate-ityatra yAvatpadena-'tatya NaM bahavo vANamantarA' 22 hajAra 22 hajAra yojana hotA hai so yahI pramANa isake pUrva pazcima dizA meM AyAma kA nikala AtA hai tathA dakSiNa aura uttara meM jo isake vistAra kA pramANa 2 // 2 // yojana kA kahA gayA hai so isakA tAtparya aisA hai ki yaha devakuru aura uttara kurU meM 2-2 // so yojana taka bhItara praveza kiyA huA hai (leNaM egAe paumavaravedyAe egeNa ya vaNasaMDeNa sambosamaMtAsaMparikkhitte) vaha bhadrazAla vana eka pAvaravedikA aura eka vanakhaMDa se acchI taraha saya tarapha se ghirA huA hai (dupahavivaNNao) yahAM para ina donoM kA varNaka pATha caturtha sUtra se aura vanapaNDa kA varNaka pATha "kiNhe kiNho bhAse" ityAdi rUpa meM caturtha sUtra kI vyAkhyA se samajhalenA cAhiye (jAva devA AsayaMti sacaMti) yahA cAvatpada se "tatthaNaM bahave vANamantarA" ina padoM kA saMgraha huA hai "devA" pada yahAM upalakSaNa pa hai isameM "devIo ya" isa padakA saMgraha ho jAtA hai jAya che. enA be bhAga karIe te 22 hajAra, 22 hajAra jana thaI jAya che. eja pramANe enA pUrva pazcima dizAmAM AyamanuM nIkaLI Ave che. temaja dakSiNa ane uttaramAM je enA vistAranuM pramANa rA rA rojana jeTaluM kahevAmAM AveluM che te ene bhAvArtha A pramANe che ke A devakuru ane uttarakurumAM rA-rA jana sudhI aMdara praviSTa thayeTa che. 'seNaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya SaNasaMDeNaM sabbao samaMtA saMparikkhitte' te bhadrazAlavana eka pavaravedikA ane eka vanakhaMDathI mera sArI rIte vIMTaLAyeluM hai. 'duNha vi vaNNao' mahA mannanA 1 pATha 4ii se 2. sabhA 2 yAvarabehi che, te sagate 14 54 yatu sutramAthI ane namana : 48 'kiNhe kiNhobhAse' vagere 35mAM yaturtha sUtranI vyAyAmAMthI onii devu naye. 'jAva devA bhAsayati sayaMti' mI yAvat 54thI 'tatthaNaM bahave vANamaMtarA' ye pahAnI sa yathA
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 36 mairuparvatasya varNanam iti sAhyam 'devA' ityupalakSaNaM, tena 'devIbho ya' ityasya grahaNam 'Asate zerate' ityupalakSaNaM, tena 'viTThati Ni pIyaM te' ityAdInAM padAnAM grahaNam, eteSAM padAnAM vivaraNaM paJcamasUtrAbdodhyam , athAtra siddhAyatanAdi vaktavyamAha-'maMdarassa NaM' mandarasya khalla 'pavvayassa' parvatasya merugireH 'purathimeNaM' paurastyena-pUrvasyAM dizi 'bhadasAlavanaM' bhadrazAlavanaM 'paNNAsaM' paJcAzataM 'joyaNAI' yojanAni 'ogAhittA' avagAhya-pravizya - atikramyeti yAvat 'ettha atra-atrAntare 'Na' khalu 'mahaM ege' mahadevaM 'siddhAyayaNe' siddhAyatanaM 'paNNatte' prajJaptam, taca pramANAdinA varNayati-'paNNAsaM' paJcAzataM 'joyaNAI' yojanAni 'AyAmeNa' AyAmena dairyeNa, 'paNavIsaM' paJcaviMzati 'joyaNAI' yojanAni vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa 'chattIsaM' patriMzataM 'joyaNAI' yojanAni 'uddhaM' Urdhvam 'uccatteNaM uccatvena 'aNegakhaMbhasayasaNiviTre' anekastambhazatasabhiviSTam ityupalakSaNaM, tena stambhodgatetyAdi padAnAM saGgrahaNam evaM 'vaNNo ' varNako'tra bodhyA, sa ca paJcadazasUtrAtsArthoM bodhyaH, athAtra dvArAdi varNayitumAha-'tassa gaM' tasya-siddhAyatanasya khalu 'tidizi tridisi tisRSu dikSu "Asate zerate" ye kriyApada bhI upalakSaNa rUpa hai-ina se" ciTThati, NisIyaMti" ityAdi kriyApadoM kA grahaNa kiyA gayA hai ina sabakA vivaraNa paMcama sUtra se samajhalenA cAhiye (maMdasa NaM pavvayassa puratthimeNaM bhadasAlavaNaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA etthaNaM mahaM ege siddhAyayaNe paNNatte) maMdara parvata kI pUrvadizA meM bhadrazAlabana hai isa se 50 yojana Age jAne para eka bahuta vizAla siddhAyatana hai (paNNAsaM joyaNAI AyAmeNaM, paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM, chattIsaM joyaNaI uddhaM uccatteNaM aNegakhaMbhasayasaMnivilu vaNNao) yaha siddhAyatana AyAma kI apekSA 50 yojana kA hai aura viSkambha kI apekSA 25 yojana kA hai isakI UMcAI 36 yojana kI hai yaha saiMkaDo stambhoM ke upara khaDA huA hai isakA varNakapATha paMdraha 15 ve sUtra se jAnalenA cAhie (tassa NaM siddhAyayaH cha. 'devA' 56 mahI pakSa 35 che. sabhA 'devIo ya' mA pahAnA saha thayo . 'Asate, zerate' yApahI paY BRkSa 35 che. senAthI-'ciTuMti, NitIyaMti, tyAta kriyApadanuM grahaNa thayuM che. e sarvanuM vivaraNa paMcama sUtramAMthI samajI levuM joIe. 'maMdarassa NaM pavvayassa purasthimeNaM bhaddasAlavaNaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA etthaNaM mahaM ege siddhAyayaNe paNNatte' ma12 patanI pUrNa mA sAta na mAvayu cha. sanAthI para yAna mANa tai S52 4 saya viza siddhAyatana mAya che. (paNNAsaM joya. NAI AyAmeNaM, paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM chattIsaM joyaNAI uddhaM uccattaNa aNegakhaMbhasaya. saMnividraM vaNNao' mA siddhAyatana mAyAmanI apekSA 50 thAna ra cha. ma vinI apekSAe e 25 jana jeTaluM che. enI UMcAI 36 jana jeTalI che. A sahaso staMbha upara UMbhu che. ene vaNuMka pATha 15 paMdaramAM sUtramAMthI jANI levo joIe.
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 468 jambUdvIpaprajJaptisUtra 'to dArA' trINi dvArANi 'paNNacA' prajJaptAni, 'te the' tAni khalu 'dArA' dvArANi 'aTTha joyaNAI' aSTa yojanAni 'uddhaM uccatteNaM Urdhvamuccatvena 'cattAri' catvAri 'joyaNAI yojanAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa 'tAvaiyaM ceva tAvadeva-tatpramANameva yojanacatuSTayamevetyarthaH 'paveseNaM' pravezena pravezamArgAvacchedena, 'seyA' zvetAni-zuklavarNAni 'varakaNagathUbhiyAgA' varakanakastUpikAni-uttamasvarNamayazikharayuktAni, etadvArANi varNayituM sUcayati-'jAva vaNamAlAo' yAvadvanamAlAH-IhAmRgetyArabhya vanamAlAparyantavarNako vodhyA, sacASTamasUtrAtsArthoM grAhyaH / tathA 'bhUmibhAgo ya' bhUmibhAgazca 'bhApiyavyo' bhaNitavya:vaktavyaH tasya varNanaM paJcamasUtrAdvodhyam, 'tassa the' tasya bhUmibhAgasya khalu 'bahumajjhadesamAe' vahumadhyadezabhAge-atyantamadhyadezabhAge 'estha NaM' atra-atrAntare khalu 'mahaM egA' mahatyekA 'maNipeDhiyA' maNipIThikA maNimayAsanavizeSaH, 'paNNattA' prajJaptA, sA ca 'aTTa' aSTa 'joyaNAI' yojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa dairghyavistArAbhyAm 'cattAri Nasa tidisi tao dArA paNNattA) isa siddhAyatana ke tIna dizAoM meM tIna daravAjeM kahe gaye haiM / (te NaM dArA aTThajoyaNAI uddhaM uccattaMNa, cattAri joyaNAI vikkhaMbheNaM tAvaiyaM ceva paveleNaM seA varakaNagathUbhiyAgA jAva vaNamAlAo bhUmibhAgo ya bhANiyaco) ye dvAra ATha yojana ke UMce haiM cAra yojana kA inakA viSkambha hai aura itanA hI inakA praveza hai ye zveta varNa ke haiM aura inakI jo zikhare haiM ve sundara sone kI banI huI haiN| yahAM para vana mAlAoM kA evaM bhUmibhAga kA varNana karalenA cAhiye vanamAlAoM kA varNana "ihAmiya" Adi pATha se jAnalenA cAhiye yaha pATha aSTama sUtra se aura bhUmibhAga kA varNana pazcama sUtra se samajhalenA cAhiye vanamAlA aura bhUmibhAga ke varNana taka hI ina dvAroM kA varNana kiyA gayA hai (tassaNaM yahujjhadesabhAe ettha NaM mahaM egA maNipeDhiyA paNNattA) usI bhUmibhAga ke ThIka bIca meM eka vizAla maNipIThikA 'tassagaM siddhAyayaNassa tidisi tao dArA paNNattA' mA siddhAyatananI hizA sAmai 42vAta mAvadA che. 'teNaM dArA aTTa joyaNAI uddhaM uccatteNaM, cattAri joyaNAI vikvaM. bheNaM tAvaiyaM ceva pavaseNaM seA varakaNagathUbhiyAgA jAva vaNamalAo bhUmibhAgo ya bhANiyanvoM' e dvAre ATha pejana jeTalA UMcA che. cAra ejana jeTalA e kArene viSThabha che, ane ATale ja emane praveza che. e dvArA veta varNavALAM che. emanA je zikhare che te suMdara suvarNa nimita che. ahIM vanamALAo temaja bhUmibhAganuM varNana karI levuM joIe. banabhANAmAnu varNana 'ihAmiya' pore pAzrI ateja naye. yA 418 aSTama suutrmAMthI ane bhUmibhAganuM varNana paMcama sUtramAMthI jANI levuM joIe. vanamALA ane bhUmilaagnaa paryuna sudhI 1 me dAnu varNana 42vAmA mAvi cha. 'tassa NaM,.bahumajjhadesabhAe etyaNaM mahaM ,egA, maNipeDhiyA, paNattA', te ..bhimAna : 4 madhya, mAmA
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH su. 36 meruparvatasya varNanam catvAri 'joyaNAI' yojanAni 'vAhalleNaM' pAhalyena-piNDena 'sabarayaNAmaI' sarvaratnamayI sarvAtmanA ratnamayI 'acchA' acchA, idamupalakSaNaM, tena zlakSNAdi parigrahaH pUrvavat / 'tIse gaM' tasyAH khalu 'maNipeDhiyAe' maNipIThikAyAH 'upari upari 'devanchaMdae' devacchandakaH devIpavezanArthamAsanam, sa ca 'aTTa joyaNAI' aSTa yojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa 'sAiregAI' sAtirekANi-kiJcidadhimAni 'aTTa joyaNAI' aSTa yojanAni 'uddhaM uccatteNaM' Urdhvamuccatvena 'jAva jiNapaDimAvaNNao' yAvajinapratimAvarNakaH .atra yAvatpadena-'ittha asae jiNapaDimANaM paNNatte, tAsi NaM jiNapaDimANaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte' ityAdirUpo jinapratimAnAM-yakSapratimAnAM varNako grAhyaH, tathA 'devacchaMdagasta' devacchandakasya devAsanavizeSasya 'savvarayaNAmaye' ityAdirUpo varNako vodhyaH 'jAva dhUvakaDacchuyANaM' kahI gaI hai (aTTha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM) isa maNipIThikA kA AyAma aura viSkambha ATha yojana kA hai / (cattArijoyaNAI bAhalleNaM savvarayaNAmaI acchA) isakA bAhalya-moTAI-cAra yojana kA hai yaha sarvAtmanA ratnamayI hai aura AkAza evaM sphaTika maNike jaisI nirmala hai "acchA" yaha pada yahAM upalakSaNa rUpa hai, isa se zlakSNa Adi padoM kA grahaNa ho jAtA hai (tIse NaM maNipeDhiyAe uvari devacchaMdae aha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM, sAiregAI aTTha joyaNAI uddhaM uccattaNaM jAva jiNapaDimA vaNNao) usa maNipIThikA ke Upara eka devacchanda-devoM ke baiThane kA Asana hai usa Asana kA AyAma aura viSkambha ATha yojana kA hai aura isakI UMcAI bhI kucha adhika ATha yojana kI hI hai yahAM yAvat jina pratimAeM hai yahAM yAvatpada le "ittha asae jiNa paDimANaM paNNatte tAsiNaM jiNapaDimANaM ayameyAkhve vaNNAvAse paNNatte" isa pATha kA saMgraha huA hai yahAM jinapratimA se kAmadeva kI pratimA tathA yakSa vizAla bhASAl64 mAvesI che. 'aTTha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNeo' mA maNipAlanA mAyAma-vi04 mA yauna r| cha. 'cattAri joyaNAI va halleNaM savvarayaNAmaI acchA' ene bahalya eTale ke meTAI cAra jana jeTalI che. A sarvAtmanA ratnamayI che, ane mAza tamana 24 maNivat nibhaga che. 'acchA' mA 54 mahI sakSa 35 cha. sanAthI saya kore pahAnu graha thayu che. 'tIseNaM maNipeDhiyAe uvari devacchaMdae aTTa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM, sAiregAI aTTa joyaNAI uddhaM uccattaNa jAva jiNapaDimA vaNNaNe te maNipIThikAnI upara eka devachanda eTale ke devene besavA mATenuM Asana che te Asanane AyAma-viSThabha ATha jana jeTaluM che ane tenI UMcAI paNa kaMIka vadhAre ATha yozana resI che. mahA 'yAvat' 54thI lina prtimaamaan| saha thayo cha. mahI yAt54thI 'ittha adusae jiNapaDimANaM paNNatte tAsiNaM jiNapaDimANaM ayameyArUve vaNNA. vAse paNNatte meM paaiine| saha thy| cha. ma ni pratimAyAthI mapanI pratibhA
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre yAvaddhUpakaDucchukAnAm atra yAvatpadena 'asae' ityasya grahaNam, tathA ca aSTazataM dhUpakaTucchukAnAM dhUpapAtra vizeSANAM prajJaptam, anayojinapratimA dhUpakaTucchakayo varNako rAjapraznIyasUtrasyAzItitamaikAzItitamAbhyAM sUtrAbhyAM grAhyaH, tadarthaca tayoreva matkRtasubodhinITIkAasaseya iti / athAvaziSTa siddhAyatanavarNanArthamuktarItiM pradarzayati- 'maMdarassa NaM' mandaraspa khala 'pavtrayasta' parvatasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena- dakSiNadizi 'bhaddasAlavanaM' bhadra'zAlavanaM 'paNNAsaM' paJcAzataM yojanAni avagAhyeti grAhyam ' evaM ' evam uktarItyA 'cauddisipi caturdizyapi dikcatuSTaye'pi 'maMdarasta' mandarasya parvatasya 'bhaddasAlavaNe' bhadrazAlavane 'cacAri' catvAri 'siddhAyayaNA' siddhAyatanAni 'bhANiyanyA' bhaNitavyAni vaktavyAnItyarthaH yatra siddhAyatanatrikasyAtideze karttavye taccatuSTayAtidezaH kRtastatra samAdhAnaM jambUdvIpadvAravarNakoktam ' evaM cattAri vi dvArA bhANiyacyA' ityetatsUtravyAkhyAnamanusRtya bodhyam, athaitadantargatapuSkariNI catuSTayaM varNayitumupakramate - 'maMdarasta' mandarasya 'NaM' khalu 'pavvayassa' parvatasya 'uttarapuratthimeNaM' uttarapaurastyena IzAnakoNe 'bhaddasAlavanaM' bhadrazAlavanaM 'paNNA saM' pratimAoM ko jAnanA cAhiye (devacchaMdaNassa jAva dhRvakaDacchugANaM iti) yaha - devacchaMda sarvAtmanA ratnamaya hai yAvat yahAM para 108 dhUpakaDA he haiM - jiname dhUpa 'jalAI jAtI hai jinapratimA aura dhUpakaTAhoM kA varNana jAnane ke liye rAjapraznIya sUtra ke 80 aura 81 sUtroM ko dekhanA cAhiye unakI TIkA meM maine isa viSaya ko spaSTa kiyA hai (maMdarassa NaM pavvayassa dAhijeNaM bhaddasAlavaNaM paNNAsaM evaM cauddisi pi madarassa bhaddasAlavaNe cattAri siddhAyayaNA bhANiyavvA) mandara parvata kI dakSiNadizA meM bhadrazAlavana meM 50 yojana Age jAne para - bhadrazAlavana meM 50 yojana praveza karane para mandara parvata kI cAroM dizAoM meM bhadrazAla-vana meM siddhAyatana hai yahAM tIna siddhAyatana kahanA cAhiye the parantu jo cAra siddhAyatana kahe gaye haiM isa sambandha meM samAdhAna jambUdvIpadvAra ke varNaka meM kaha tebhana yakSa pratibhAgI lAguvI le the. 'devacchaMdgassa jAva dhUvakaDucchrayANaM iti' mA dhruvacchaMda sarvAtmanA ratnamaya che cAvat ahIM 108 dhUpa kaTAhA che. jemAM dhUpa saLagAvavAmAM Ave che. jinapratimAe ane dhUpa kreTADAnA varNana viSe jANavA mATe rAja praznIya sUtranA 80 ane 81mA sUtro jovA joIe. e sUtronI TIkAmAM meM A viSayanu' spaSTI che. 'maMdarassa NaM pavvayassa dAhiNeNaM bhaddasAlavaNaM paNNAsaM evaM cauddisiM pi maMdarassa bhaddasAlavaNe cattAri siddhAyayaNA bhANiyavvA' bhauMhara parvatanI dRkSizu dizAbhAM bhadrazAla vanamAM 50 ceAjana AgaLa javAthI upara bhadrazAlavanamAM 50 ceAjana praviSTa thayA pachI mandara patanI cemera, bhadrazAla vanamAM cAra siddhAyatanA AvelA che. ahIM traNa siddhAyatanA kahevAM joIe paNa traNanA sthAne je cAra siddhAyatanA kahevAmAM AvelAM che, e saMkha dhamAM samAdhAna ja khUdrIpa dvAranA varNAMkamAM karavAmAM AveluM che. A samAdhAna S 40
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAra: sU. 36 meruparvatasya dhanam 441 paJcAzataM 'joyaNAI' yojanAni 'ogAhittA' avagAhya atItya 'ettha NaM' atra atrAntare khala 'cattAri' catasraH 'NaMdApukkhariNI o' nandApuSkariNyaH nandAkhyAH zAzvatAH puSkariNyaH 'paNNattAo' prajJaptAH 'taM jahA ' tadyathA 'paDamA' padmA 1 'paramappabhA' padmaprabhA 2 'ceva' caiva 'kumudA' kumudA 3 'kumudappabhA' kumudaprabhA 4 iti, tAH pramANa' dito varNayinumAha- 'tAo NaMityAdi tAH anantaroktAH khalu 'pukkha viNIo' puSkariNyaH 'paMcAsaM' paJcAzataM 'joyaNAI' yojanAni 'AyApeNaM' AyAmena deryeNa 'paNavIsaM' paJcaviMzarti 'joyaNAI' yojanAni' 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa vistAreNa 'dasajoyaNa' hUM' dazayojanAni 'ubbeNaM' udvedhena bhUmipravezena uNDasvena 'veiyA vanasaMDaNaM' dedikA vanapaNDayoH 'vaNNabho' varNakaH 'bhANiyacco ' bhaNitavyaH- vaktavyaH, sa ca caturthasya matkRtavyAkhyAto bodhyaH, tadarthazca tata eva bodhyaH, 'catudiyA gayA hai yaha samAdhAna vahAM 'evaM cattArivi dvArA bhANiyacA' isa sUtra ke anusAra jAnalenA cAhiye (mandarassa NaM paJcayassa uttarapura sthimeNaM addasAlavaNaM paNNasiM joyaNAha' ogAhitA etthaNaM cattAri NaMdApukkhariNIo paNNattAo) mandara parvata ke IzAna koNa meM bhadrazAlavana ko 50 yojana pAra karake AgatasthAna meM cAra nandA nAmakI zAzvata puSkariNiyAM haiM ( taM jahA) inake nAma isa prakAra se hai - (1mA1, umAbhAra, veva kumudA 3, kumudappabhA4 ) padmA, padmaprabhA, kumudA aura kumudaprabhA (tAo NaM pukkhariNIo paNNAsaM jogaNAI AyAmeNaM paNavIsa joSaNA vivakhaMbheNaM, dasa joyaNAI utreNaM vaNNao vezyAvaNasaMDANaM bhANiyo) ye puSkariNiyAM AyAma meM 50 yojana kI haiM aura viSkambha meM 25 yojana kI haiM tathA inakI gaharAI 10 yojana kI haiN| yahAM after aura dress kA varNana karanA cAhiye aura vaha caturtha sUtrakI vyAkhyA se samajhalenA cAhiye (cauddisiM toraNA jAva tAsiNaM pukkhariNINaM " tyAM evaM cari vidArA bhANikatrA' yA sUtra bhuNabhAgI sevu leo. 'maMdarassaNaM pavvayassa uttarapuratthimeNa bhadasAlavaNaM paNNAsaM joyaNAi ogAhittA ettha NaM cattAri NaMdApukkhariNIo paNNattAoM' bhandara parvatanA IzAna AzubhAM ladrazAsavanane 50 yeomana paTAvI jaIe tyArakhAda je sthAna Ave che tyAM nandA nAmaka cAra zAzvata puSkariNIe che 'taM jahA' tebhanA nAbhA mA abhA he- 'paumA 1, paumappabhA 2, ceva kumudA 3 kumudappabhA 4' 'yadmA, yadmaprabha', DubhuTTA yAne abhuhaprA. 'tAoNaM pukkhariNIo paNNAsaM joyaNAI AyAmegaM paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM, dasa joyaNAI uvveddeNaM vaNNao veiyAvaNasaMDANaM bhANiyavvo' se puSkariNIe AyAmanI apekSAe 50 ceAjana jeTalI che. ane vikalanI apekSAe 25 yojana neTasI che, tebhana gobhanI gaMbhIratA (31) 10 yonana-bheTasI che. ahIM vehi ane vanakhaMDanu varNana karI levu joie. ane vedikA ane vanakhaMDa viSenuM varNana catu sUtranI vyAbhyAmAMyI lAgI sevu' leI me. 'cauddisiM toraNA jAva to sigaM pukkhariNINaM 0 51
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra lambUdvIpaprajJaptisUne: " disi' caturdizi - diSacatuSTaye toraNAni vahirdvArANi 'jAva' yAvat atra yAvatpadena - 'nAnA - maNimayAni' ityAdInAM toraNavizeSaNavAcakapadAnAM saGgraho bodhyaH, sa ca sArthaH rAjapraznIyasUtrasya trayodazasUtrasya matkRtasuvodhinI TIkAto'vaseyaH, athaitatpuSkariNImadhyavartiprAsA-dAvataMsakaM varNayitumupakramate - 'tAsi NaM' tAsAM khala 'pukkhariNINaM' puSkariNInAM 'bahumajAdesabhA e' bahumadhyadeza bhAge - atyanta madhyadeza bhAge 'ettha' atra atrAntare 'naM' khalu 'mahaM ege' mahAnekaH 'IsANassa deviMdassa devaraNNo' IzAnasya devendrasya devarAjasya 'pAsAyavarDisara' prAsAdAvataMsakaH uttamaprAsAdaH 'paNNatte' prajJaptaH svapariveSTanI bhUtapuSkariNIcatuSTayavahumadhyadezabhAgavartI prAsAdo'yamukta ityarthaH, sa ca 'paMcajoyaNa savAI' paJca yojanazatAni 'uddhaM ucca seNaM' Urdhvamuccatvena 'aAijjA' arddhatRtIyAni 'joyaNamayAI' yojanazatAni 'cikkhabheNaM' viSkambheNa vistAreNa 'avyuggayamUsiva paha siya iva' abhyudgatotiprahasita iva ityAdipadAnAM prAsAdavizeSaNavAcakAnAmatra saGgraho bodhyaH, sa ca rAjapraznIyasUtrasya matkRtacahumajjhadesabhAe etthaNaM ege mahaM IsANassa devidasta devaraNNo pAsAyavasige paNNatte) yahAM cAroM dizAoM meM toraNa- bahidAra hai yahAM yAvatpada se " nAnA maNimayAni" ityAdirUpa se kahe gaye toraNoM ke vizeSaNoM kA grahaNa huA hai inheM rAjapraznIya sUtra kI subodhinI TIkA se samajha lenA cAhiye ina puSkariNiyoM ke ThIka madhyabhAga meM eka vizAla devendra devarAja IzAna kA prAsAdAvataMsaka - zreSTha prAsAda - kahA gayA hai (paMca jogaNasayAI uDDU uccateNaM advAivAI joyaNasayAha vikavabhenaM ambhuggapalUsiya evaM saparivAro pAsAyavarDisago bhANiyadhvo) yaha prAsAdAvataMsaka UMcAI meM 5 yojana kA hai 250 yojanakA isakA viSkambha hai "abhuggaya ityAdi pardoM kA joki prAsAdAvataMsaka ke vizeSaNarUpa se prayukta kiye gaye haiM yahAM saMgraha huA hai ina padoM kA saMgraha zrIrAjapraznIya sUtra se samajhalenA cAhiye prAsAdAtaMsaka kA varNana mukhyAsana aura gauNAsana rUpa parivAra sahita karalenA cAhiye (maMdara " bahumajjhade sabhgae etthaNaM ege maha IsANassa deviMdarasa devaraNNo pAmAyavarDisage paNNatte' 'aDI 'yAre hizAoobhAM toraNu-mahirdvAra- che. ahIM yAvat yahI 'nAnA maNimayAni' vagere 35bhAM kathita teAraNeAnA vizeSaNAnuM grahaNa thayuM che. e vizeSaNanA atha rAjapraznIyasUtra' nI sutreAdhinI TIkAmAMthI jANI levA joie. e puSkariNInA ThIka madhyabhAgamAM eka vizALa devendra devarAja iishaanne| prasAhAta sa-zreSTha prAsAda-mAvesa che, 'paMca joyaNasayAI uDDha uccatteNaM addhAijjAI joyaNasayAI vikkhaMbheNaM, ammuggayamUsiya evaM saparivAro pAsArvADa sago bhANiyavo' mA prAsAhavatAMsaha yA bhAMpa yojana bheTo che. 250 yeona bheTalo men| viSThala4 che. 'abhugAya' vagere hote atre saMgraha thaye hai. ye yaha praasaadaavta'sadanA vizeSaNu rUpamAM prayukta thayelAM che. e padyanA bhAvAtha rAjapraznIya sUtramAMthI
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-turthavakSaskAra: su. 36 meruparvatasya varNanam ghare subodhinI TIkAtaH sArtho'vaseyaH, 'evaM' evam anena prakAreNa 'saparivAro' saparivAraH mukhyAmanagauNAsanarUpaparivArasahitaH 'pAsAyavaDisao' prAsAdAvataMsakaH 'bhANiyacco' bhaNitavyaH vaktavyaH atha pradakSiNakrameNa vartamAnAvaziSTakoNagata puSkariNyAdi prarUpayitumAha'maMdarassa NaM' mandarasya geroH sau ' evaM ' evam uktarItyA - bhadrazAlavanaM paJcAzataM yojanAnyava'gA 'dAristhimeNaM' dakSiNapaurastyena-agnikoNe ' pukkhariNIo' puSkariNyaH catasraH prajJaptAH, tAtha pUrvakrameNemAH 'uppalagummA' utpalagulmA 1 'galiNA' nalinA 2 ' uppalA' utpacA 3 'uppalujjalA' utpalojjvalA 4 iti, 'taM 'cena' tadeva IzAnakoNagataprAsAdapramANamena etAsAmapi puSkariNInAM madhyavartiprAsAdasya 'pamANaM' pramANam etadagnikoNagata puSkariNInAM 'majjhe' madhye 'pAsAyaca Disao' prAsAdAvataMsakaH 'sakasa' zakrasya - zakrendrasya 'saparivAroM' saparivAraH parivArasahito vavyaH, sa ca prAgvat 'teNaM ceva' tenaiva - pUrvoktenaiva 'pamANeNaM' pramANena vAcyaH 'dAhiNapaccatthimeNa vi' dakSiNapazcimenApi nairRtyakoNe'pi 'pukkhariNIo' puSkariNyaH catasraH prajJaptAH, tAtha 'bhiMgA' bhRGgA 1 'bhiMganibhA' bhRGganibhA 2 'ceva' caitra 'aMjaNA' aJjanA 3 'aMjaNappA' aJjanaprabhA 4 iti / etannairRtyakoNavartisaNaM evaM dAhimapuratthimeNaM punariNIo uppalagummANaliNA uppalA uppalujalA taMceca pamANaM majjhe pAsAyavarDisao sakkarasa saparivAro) isI prakAra mandara meruke bhadrazAla vana ke bhItara 50 yojana jAnepara AgneyakoNa meM cAra puSkaraNiyAM haiM unake nAma isa prakAra se haiM utpalagulmA 1, nalinA 2 utpalA 3 aura utpalojjvalA 4 ina puSkariNiyoM ke bhI ThIka madhya bhAga meM eka prAsAdAMva"taMsaka hai isakA bhI yahAM para pramANa IzAna koNagata prAsAdAvataMsaka ke jitanA hI hai yaha devendra devarAja zakrendra kA hai yahAM para zakrendra apane parivAra sahita rahatA hai aisA varNana isakA bhI kara lenA cAhiye (te NaM caiva pamANeNaM dAhiNapascasthimeNavi punnakhariNIo bhiMgA, bhiMganibhA ceva, aMjaNA aMjaNappabhA pAsAyavarDisao sakkassa sIhAsaNaM saparivAraM ) isI prakAra se nairRtakoNa meM samajI levA joie, prAsa dAva tasakanuM varNana mukhyAsana ane gauNAsana rUpa parivAra sahita purI sevu leAgo. 'maMdarassa NaM evaM dAhiNapuratthimeNa punakhariNIo uppalagummA NaliMgA uppalA uppalujjalA taM cetra pamANaM majjhe pAsAyavaDisao sakkarasa saparivAro' mA prabhA ja mandara merunA bhadrazAlavananI aMdara 50 cAja gayA pachI Agneya koNamAM cAra puSka riyo che. tebhanA nAbho yA abhAye che-tyasamuhamA - 1, nasinA -2, batyakSA-3, bhane utpaleAjajavalA 4. e puSkariNIonA paNa ThIka madhyabhAgamAM eka prAsAdAvata saka che. enu pramANa paNa IzAna kANugata prAsa dAvata saka jeTaluM ja che. pasAdAvatasaka devendra devarAjane * che. ahI zakendra potAnA parivAra sAthe rahe che. na enuM paNa karI levu joIe 'te ceva pamANeNaM dAhiNapaccatthimeNa vi kkhari bhiMganibhA ceva 1 T
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprAptisUtra puSkariNI bahumadhyadezabhAgavartI 'pAsAyaDiMsao' prAsAdAvataMsakaH 'sakasa' zakrasyazakrendrasya zakrendrAdhiSThito'yamitibhAvaH, tatprAsAdAvataMsakavati 'sImAsaNaM' siMhAsana 'saparivAra' saparivAra-bhadrAsanAdi parivArasahitaM pUrvavadevAtrApi vaktavyam, tathA 'uttarapaccasthimeNaM' uttarapazcimena vAyavyakoNe 'pukkhariNIo' puSkariNyaH 'sirikatA zrIkAntA 1 'siricaMdA' zrIcandrA 2 'sirimahiyA' zrImahitA 3 'ceva' caitra 'siriNilayA' zrInilayA 4 etatpuSkariNI bahumadhyadezabhAgavartI 'pAsAyaDiMsao' prAsAdAvataMsakaH 'IsANassa' IzAnasya-IzAnendrasya tatprAsAdamadhyavarti 'sIhAsaNaM' siMhAsanaM 'saparivAraM' saparivAraMbhadrAsanAdi parivArasahitaM vaktavyamiti / adhunA'sminneva bhadrazAlavane digdhastikUTAni varNayitumupakramate-'maMdare NaM' ityAdi-mandare-mero khalu 'bhaMte !' bhadanta ! 'pannae' parvate 'bhaddasAlavaNe' bhadrazAlavane 'kai' kati kiyanti 'disAhanthikUDA' digRhastikUTAni 'paNNatA?' bhI cAra puSkariNiyAM hai unake nAma isa prakAra se haiM-bhRGgA, bhRGganibhA, aMjanA aura aJjanaprabhA ina puSkariNiyoM ke ThIka madhyabhAga meM prAsAdAvataMsaka hai yaha bhAsAdAvataMsaka bhI zakendra se adhiSThita hai isa prAsAdAvanaMsaka kA madhyavatAM siMhAsana bhI pUrva kI taraha apane parivArabhUta anya siMhAsanoM se pariveSTita hai (uttarapurasthimeNaM pukkhariNio) isI prakAra vAyavyakoNa meM bhI pukkhariNiyAM haiM unake nAma (sirikatA, siricaMdA, sirImahiyA ceva siriNilayA) zrI kAntA, zrIcandrA, zrI mahitA, aura zrInilayA hai (pAsAyavaDisao IsANassa sIhAsaNaM saparivAraM) inake madhyabhAga meM bhI prAsAdAvataMsaka kahe gaye haiM yaha prAsAdAvataMsaka IzAnendrakA hai isa prAsAdAvatalaka kA madhyavartI siMhAsana bhIapaneapane parivArabhUta siMhAsanoM ke sAtha varNita kara lenA cAhiye (maMdreNaMbhaMte !pacae bhaddasAlavaNe kai disAhatthikUDA paNNattA he bhadanta ! isa mandaraparvatavartI aMjaNApabhA pAsAyavaDiMsao sakkassa sIhAsaNaM saparivAra' mA prabhArI naiRtya zubhAM para cAra puSkariNIo che. temanA nAme A pramANe che-bhaMgA-1, bhaMganibhA-2, aMjanA 3, ane aMjanaprabhA 4. A puSkariNIonA ThIka madhyabhAgamAM prAsAdAvaMtasika che. A prAsAdAvaMtasaka paNa zakendra vaDe adhiSThita che. A prAsAdAvataMsaka madhyavatIra siMhAsana paNa paDasAnI rebha yAtAnA parivAra bhUta anya silAsanAthI parivaTita cha 'uttrpursthije puravALo A pramANe vAyavya koNamAM paNa puSkariNIo che. temanA nAme A prabhArI -'sirikatA, siricaMdA, sirimahiyA ceva siriNilayA' zrI u-al, zrI yandrA, zrI . malitA mana zrI nisayA. 'pAsAyavaDisao IsANasa sIhasaNaM saparivAraM' amanA madhya bhAgamAM paNa prAsAdAvataMsaka AvelA che. e prasAdAvaMtasaka IzAnendra che. A prAsA dAva tasakanuM madhyavartI siMhAsana paNa pita-pitAnA parivAra bhUta siMhAsanI sAthe varNita 4zasa me. 'maMdareNaM bhaMte ! pavvae bhaddasAlavaNe kai disAhatthi kUDA paNNattA 3 rd! A maMdara parvatanI bhadrazAla vanamAM keTalA dihasti phUTa AvelA che? a phUTe IzAna
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 36 meruparvatasya varNanam prajJasAni ?, 'goyamA !' gautama ! 'aTTa' aSTa 'disAhasthikUDA' digRhastikUTAni dikSu aizAnyAdiSu vidigAdiSu hastikUTAni hastyAjJArANi kUTAni 'eNNamA' prajJaptAni 'taM jahA' tadyathA 'paumuttare' padmottaraH 1, 'NIlavaMte' nIlavAn 2, 'muhatthI' muhastI 3, 'aMjaNagirI' ajunagiriH, anAJjanazabdasya 'vanagiryoH saMjJAyAM koTaraki' zulakAdInAm / 633117 // iti pANinIyasUtreNa dIrghaH 4, 'kumude ya' kumudazca 5, 'palAse ya' palAzazca 6, 'vaDiMse' vataMsaH 7, 'royaNAgirI' rocanAgiriH kvacid rohaNAgiriH paThyate atrApi uparitanasUtreNeva dIrghaH 8 // 1 // ayaipAM kUTAnAM dizI vyavasthApayitupurakramate-'kahiNaM maMte !' ityAdi-ka khalu bhadanta ! 'maMdare pannae' mandare parvate, 'bhadasAlavaNe' bhadrazAlavane 'paumuttare' padmotaraH pajhotaraM 'NAma nAma prasiddhaM 'disAhastikUDe' digrahastiGkaTaM 'paNNatte' prajJaptam kathitam ? 'goyamA !' gautama ! 'maMdarassa pavvayassa' mandarasta parvatasya 'uttarapura tthimeNaM' uttarapaurastyena-IzAnakoNe 'purasthimillAe' paurastyA :-pUrva digvatinyAH bhadrazAla vana meM kitane digrahasti kUTa kahe gaye haiN| ye kUTa IzAna Adi vidizAoM meM evaM pUrvAdi dizAo meM hote haiM aura AkAra isakA hasti kA jaisA hotA hai isa kAraNa inako hastiyUTa kahA gayA hai uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA! aha disAhasthi kUDA paNNattA) he gautama! ATha vigrahasnikUTa kahe gaye haiM (taM jahA) jo isa prakArase hai (paumuttareNIlavaMte2 tuhatthi3, aMjaNAgiri4, kusudea5 palAse6, vaDise7, royaNAgiri // 8) padmottara, nIlayAna 2 suhasti3, aMjanagiri4, kumudra, palAza, dataMla aura rocanAgiri yA rohaNAgiri8 (kahiNaM bhaMte ! mandare pavae bhadasAlapaNe paumuttareNAma disAhatthikUDe paNNatta) he bhadanta ! mandara parvata para vartamAna bhadrazAla vana meM padmottara nAmakA dina hastikUTa kahAM para kahA gayA hai? uttara me prabhu kahate hai (goyamA ! maMdassa pavassa uttarapurathimeNaM purathimillAe sIyAe uttareNaM etthaNaM paumuttare NAmaM dizAhatthi kUDe paNNatte) he gautama ! vagere vidizAomAM temaja pUrvAdi dizAomAM hoya che. ane AkAra emane hastika jevo hoya che. ethI ja e hastikUTa kahevAmAM AvyA che javAbamAM prabhu kahe che'goymaa ! aTa disAhasthikUDA paNNattA gautama ! 8 stikuutt| 4pAmA bhAva cha. 'taM jahA~ te / prabhArI cha-'1 paumuttare 20 NIlavaMte 3, suhalthi 4, aMjaNAgiri 5, kumu. dea 6, palAse a 7, daDise 8, royaNAgiri 9 // 1 // ' potta2-1, nIsavAna-2, susta 3, manaji2-4, bhu-5, 58-6, patasa-7, mana zayana 27 . 'kahiNaM bhaMte ! maMdare pavvae bhadasAlavaNe paumuttare NAma disAhatthikUDe paNNatte' mata ! maMdara parvata upara vartamAna bhadrazAlavanamAM pa ttara nAmaka digrahasti phUTa kAyA sthaLe bhAva cha ? uttaramA pramuDe -'goramA ! maMdarassa pavvayassa uttarapurathimeNaM purasthimillAe sIyAe uttareNaM etthaNaM paumuttare NAma disAhatthikUDe paNNatte' 3 gautama! mahara
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 jambUdvIpaprajJaptisUtra 'soyAe' zIvAyA madAnadyAH 'uttareNaM' uttareNaM-uttaradizi 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khallu 'paunuttare' payottaraH-padmottaranAmakaM 'NAma' nAma prasiddhaM 'disAhastikUDe' digdastikUTa 'paNNate' prajJatam tacca 'paMcajoyaNasayAI paMca yojanazatAni 'uddhaM uccatteNaM urdhvapuccatvena paMcagAuyasayAI' paJcagavyUdazatAni 'u-veheNaM' udvedhena-bhUmipravezena 'evaM' evam uccatvAdivat 'vikkhaMbhaparikkhevo' viSkambhaparikSepaH viSkambhaparikSepaH viSkammo vistArastatsahitaH parikSepaH paridhiH 'bhANiyaco' bhaNitavyaH vaktavyaH, tathAhi sle paJcayojanazatAni madhye yojanAnAM zatatrayam paJcasaptatyadhikam upari arddhatIyAni yojanazatAnItyevarUpo viSkambhA, parikSepazca-mUle paJcadazayojanazatAni ekAzItyadhikAni, madhye ekAdazayojanazatAni paDazItyadhikAni kizcidanAni upari kiJcinnyUnAni ekanavatyathikAni sapta yojanazatAni ityevaM rUpaH 'culladimavaMtasariso' kSudrahimavatsadRzo vaktavyaH (pAsAyANa ya) prAsAdAnAM ca mandara parvata kI uttaradizA aura pUrvadizA ke antarAla meM-izAna koNameM padmottaraM nAmakA dighasnikUTa kahA gayA hai (paca joyaNalayAI uddhaM uccattarNa paMca gAuyasayAI unheSa evaM vikkhaMbhaparikkhevo bhANizvo culla himavaMtasariso) yaha kUTa pAMcaso yojana kI UMcAI vAlA hai tathA jamIla ke bhItara yaha pAMcasau koza taka nIce gayA hai arthAtUM jamIna ke bhItara ilakI nIva 500 kozataka gaharI gaI huI hai viSkambha aura parikSepa isakA isa prakAra se hai mUlameM isakA viSkambha 500 pAMcaso yojana kA hai madhyame isakA vistAra 300 tInaso 75 yojana kA hai aura Upara meM isakA vistAra 250 yojana kA hai bhUla meM isakA parikSepa 1581 sau yojana kA hai madhyameM isakA parikSepa kuchakama 1186 yojana kA hai aura Upara meM isakA parikSepa kucha kama 791 yojana kA hai| isa taraha yaha kUTa kSudra himavAn parvata ke jaisA hai (pAlAyANa ya taM ceSa) jo pramANa kSudra hImavat parvatanI uttara dizA ane pUrva dizAnA aMtarAlamAM-IzAna koNamAM temaja pUrva digvatI zItA bhI nahInI uttara zAma pahabhe ta2 nAma ElEd Ta mAsa cha 'paca joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM paMca gAuyasayAiM unheNaM evaM vikkhaMbhaparikkheyo bhANiyabbo cullhimvaMtariso A phUTa pAMcaso ejana jeTalI UMcAIvALo che temaja jamInanI aMdara paNa pAMcase gAu sudhI nIce gayele che. eTale ke jamInanI aMdara enI nIma 500 gAu jeTalI uMDI che. enA vibha-parikSepe A pramANe che. mUlamAM ene viSThabha 500 jana jeTaluM che madhyamAM ene vistAra 375 pejana jeTaluM che ane upara ene vistAra 250 ejana jeTaluM che e parikSepa 158 jana jeTalo che. madhyamAM ene parikSepa kaMIka kama 1186 janane che, ane upara tene parikSepa 791 jana jeTalo che. A pramANe yA chUTa kSudra libhapAna pati cha. 'pAsAyANaya taM cevareTaprabhA kssudraabhvata phUTapatinA prAsAda mATe kahevAmAM AveluM che, teTaluM ja pramANu AnI upara AvelA
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthayakSaskAraH sU. 36 meruparvatasya varNanam 447. 'taM ceva' tadeva pramANam vodhyaM yat kSudrahimavatkUTAdhipaprAsAdasya, atra bahutvena nirdezo vakSyamANa digrahastikUTapati prAsAdeSvapi pramANasAmyasUcanArthaH, padmottarasyAdhipatimAha'paumuttaro devo' padmottaraH padmottara nAmako devaH tadadhipatirastIti zepaH, asya devasya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'uttapurasthimeNaM uttarapaurastyena IzAnakoNe tadvati kUTAdhipatvAditi 1, atha zeSakUTAni pradakSiNakrameNa varNayitumatidizati-'evaM gIlavaMtadisAhasthikUDhe' ityAdi evam uktaprakAreNa nIlabadighastikUTaM 'madarassa' mandarasya 'dAhiNapurasthimeNaM' dakSiNapaurastyena-agnikoNe 'purathimillAe' paurastyAyAH 'sIyAe' zItAyA mahAnadyAH 'dakkhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi bodhyam, 'eyassa vi' etasyApi nIlavannAmakasyApi kUTasya gIlavaMto devo' nIlavAn devaH adhipatiH, asya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'dAhiNapurasthimeNaM' dakSiNapaurastyena agnikoNe astIti zepaH 2, 'evaM' evam uktakUTavat 'muhatthi disAhasthiDe' sudRstidighastikUTaM 'maMdarassa' mandarasya parvatasya (dAhiNapurasthimeNaM) dakSiNa. kUTapati ke prAsAda kA kahA gayA hai vahI usake Upara rahe hue deva prAsAdoM kA kahA gayA hai| yahA~ bahuvacana kA nirdeza vakSyamANadighasti kUTapati prAsAdoM ko lekara kiyA gayA hai ataH una sabake pramANa bhI kSudra himavat kUTa ke adhipati ke prAsAda ke jaisA hI hai aisA prakaTa kiyA gayA jAnanA cAhiye (paumuttarI devo rAyahANI uttarapurasthimeNaM) isa padmottara digdastikUTa kA adhipati padmottara nAmakA deva hai isakI rAjadhAnI IzAnakoName hai / (evaM NIlavaMta disAhatthiDe maMdarassa dAhiNapurastheimeNaM purathimillAe sIyAe dakkhiNeNaM eyarasa ciNIlabaMto devo rAyahANI dAhiNapurasthimeNaM) isI prakAra nIlavantadighasti kUTa nandara parvata ke agnikoNa meM tathA pUrva digvartI sItA mahAnadI kI dakSiNadizA meM hai isa nIlabanna nAmaka dighasti kUTakA adhipati isI nAmakA hai isakI rAjadhAnI isa digharitakUTa ke AgneyakoNa meM hai| (evaM suhathidisAhatthikUDe aMdarasva dAhiNapurasthimeNaM dakviNillAe sIoAe purathimeNaM deva prAsAde e paNa jANavuM. ahIM bahuvacana kathana vayamANa ditikRvatI prAsAdone laIne karavAmAM AveluM che. ethI te badhAnuM pramANa paNa kSudrahimavata phUTanA adhipatinA prasAI ra cha, me tI yevu naye. 'paumunaro devo rAyahANI uttarapuratthi ' A pattara digahasti phUTane adhipati pattara nAmaka deva che. enI rAjadhAnI zAna bhI mAvasI . 'evaM NIlavaMtadisAhasthikUDe maMdarA dAhiNapurasthimeNaM purathimillAe sIyoe davitraNeNaM eyassa vi NIlavaMto devo rAyahANI-dAhiNapurasthimeNaM' mA pramANe ja nIlavanta digdasti phUTa mandara parvatanA agnikezumAM temaja pUrva digvatI sItA mahAnadInI dakSiNa dizAmAM Avela che. A nIlavanta nAmaka dihasti phaTane adhi pati e ja nAmane che. enI rAjadhAnI A histi kUTanA bhAsI
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 jambUdvIpaprahasistra paurastyena agnikoNe 'dakkhiNillAe' dAkSiNAtyAyAH dakSiNadigvatinyAH sIoyAe zItodAyAH 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi astIti zeSaH 'eyassa vi' etasyApi muhasthinAmakasyApi kUTasya 'suhatthI' suhasti nAmakA 'devo' devaH adhipatiH astIti zeSaH, asya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'dAhiNapurathimeNaM' dakSiNapaurastyena-agnikoNe agnikoNavartikUTAdhipatitvAt 3, 'evaMceva' evameva uktaprakAreNaiva 'aMjaNAgiridisAhatyikUDe' aJjanAgiridighasTikUTa 'maMdarassa' mandarasya meroH parvatasya 'dAhiNapaccatthimeNaM' dakSiNapazcimena naiRtyakoNe 'dakkhiNillAe' dAkSiNAtyAH dakSiNAbhimukhaM vahantyAH 'sIoyAe' zItodAyAH mahAnadyAH 'paccasthimeNaM' pazcimena pazcimadizi astIti zeSA, 'eessa vi' 'etassa vi' etasyApi kUTasya aMjanAgirIdevo aJjanAgiri nAma devaH adhipo'sti, asya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'dAhiNapasthimegaM' dakSiNapazcimena naityakoNe'sti 4, 'eca' evam anena prakAreNa 'kumude vi disAhasthiDe' kumudaH kumudA vidigdastikUTaM 'maMdarassa' mandarasya parvatasya 'dAhiNapaccatthiyeNaM' dakSiNapazcimena naityakoNe 'paJcathimillAe' pAzcimAtyAyAH-pazcimAbhimukhaM vahantyAH 'sIoyAe' zItodAyA mahAnadyAH 'dakkhiNeNaM' dakSiNenaeyassa visuhatthi devo rAyahANI dAhiNapurathimeNaM) suhastI nAmakA dighastikUTa bhI mandara parvata kI Agneya vidizA meM haiM tathA dakSiNa digavartI sItodAnadI kI pUrva dizA meM hai isa kUTakA bhI adhipati suhastI nAmakA deva hai aura isakI rAjadhAnI AgneyakoNa meM hai (evaMceca aMjaNAgiri disAhathikUDe maMdassa dAhiNapaccasthimeNaM dakkhiNillAe sIyoyAe paccatthimega eyassa vi aMjaNagiri devo rAyahANI dAhiNapaccatthimega) aMjanagiri nAmakA jo dihastikUTa hai vaha mandara parvata kI naiRtavidizA meM hai tathA dakSiNa kI ora bahatI huI sItodA mahAnadI kI pazcimadizA meM hai isa kUTa para isI nAmakA deva rahatA hai isakI rAjadhAnI isI kUTa ke nairRtakone meM hai / (evaM kumude vidisAhathikUDe maMdurasta dAhiNapaccatthimeNaM paccasthimillAe sIoAe dakkhiNeNaM) kumuda cha. 'evaM suhatthi disAhanthikUDe maMdarassa dAhiNapurathimeNaM dakkhiNillAe sIoAe puratthimeNaM eyasta vi suhatthidevo rAyahANI dAhiNapurathimeNaM' susti nAma hastidUTa paNa maMdara parvatanI aneka vidizAmAM Avela che tathA dakSiNa diggata satedA nadInI pUrva dizAmAM Avela che. A phUTane adhipati paNa suhastI nAmaka deva che ane enI RdhAnI mAneya zubha mAvelI . 'eva ceva aMjaNAgiri disAhatthikUDe maMdarassa dAhiNapurasthimeNaM' anagiri nAme sled TUTa che. te bhan42 patanI naiRtya dizAmA cha tathA dakSiNa dizA tarapha pravAhita thatI sIterA nAmanI mahAnadInI pazcima dizAmAM che e kaTa upara eja nAmane deva rahe che enI rAjadhAnI eja kUTanA nitya keNamAM AvelI cha. 'evaM kumude vidisAithikUr3e maMdarassa dAhiNapaccatthimeNaM paccatthimillAe sIoAe
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 36 meruparvatasya varNanam dakSiNadizi vidyA iti zeSaH (eyassavi) etasyApi kUTasya 'kumudo devo' kumudo nAmadevaHadhipo'sti asya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'dAhiNapaccarithameNaM' dakSiNapazcimena-naiRtyakoNe'sti 5, 'evaM' evam banena prakAreNa 'palAse' palAza:-palAzAbhidhaM 'vidisAhatthikUDe' vidighastikUTa 'maMdarassa' mandarasya 'uttarapaccasthimeNaM' uttarapazcimena vAyavyakoNe 'pacasthimillAe' pAzcimAtyAyAH pazcimAbhimukhaM vahantyAH 'sIyoyAe' zItodAyA mAhAnaghAH 'uttareNaM' uttareNa-'uttaradizi astIti zeSaH 'eessa vi' etasyApi kUTasya 'palAse devo' palAzo nAma deva:-adhipatirastIti zepaH, asya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'uttarapaccasthimeNaM' uttarapazcimena vAyavyakoNe astIti zeSaH 6, 'evaM' evam-anena prakAreNa 'vaDe se' avataMsa:--avataM. sobhidhaM 'vidisAhatyikUDe' vidighastikUTaM 'maMdarassa' mandarasya parvatasya 'uttarapaccatthimeNaM' uttarapazcimena-vAyavyakoNe 'uttarillAe' auttarAyAH uttarAbhimukhaM vahantyAH 'sIyAe' zItAyAH 'mahANaIe' mahAnadyAH paccatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi vidyata iti zeSaH, 'eyassa nAmakA jo dighasnikUTa hai vaha mandara parvata kI nairRtakoNa meM hai tathA pazcimadizA kI ora vahatI huI zItodA mahAnadI kI dakSiNadizA meM hai (eyassa vi kumudo devo rAyahANI dAhiNapaccatthimeNaM) isa kUTa ke adhipati kA nAma kumuda hai aura yaha deva hai isakI rAjadhAnI isa kUTa kI nairRtarUpa vidizA meM hai (evaM palAle vidisAhatthikUDe maMdarassa uttarapaccatthiyeNaM paccasthimillAe .sIoAe uttareNaM eyatsa vi palAso devo rAyahANI uttarapaccatthimeNaM) isI taraha palAza nAmakA jo dighastikUTa hai yaha kUTa bhI mandara parvata kI vAyavyakoNarUpa vidizA meM haiM tathA pazcimadizA kI ora bahanevAlI zItodA mahAnadI kI uttara dizA meM hai isa kaTakA deva isI palAza nAmakA hai isakI rAjadhAnI vAyavyakoNa meM hai (evaM vaDeMse vidisAhatthikaDe maMdarasta uttarapaccatthimeNaM uttarillAe dakkhiNeNaM' muha nAma hasti cha ta bhan42 5'tanA naRtya kSobha mAvata cha tathA pazcima dizA tarapha pravAhita thatI zIdA mahAnadInI dakSiNa dizAmAM Avela che. 'eyassa vi kumudo devo rAyahANI dAhiNapaccatthimeNaM' / Tana madhipatinu nAma bhuddha che ane A adhipati deva che. enI rAjadhAnI A phUTanA nitya rUpa dizAmAM AvelI cha. 'evaM palAse vidisAhatthiDe maMdarassa uttarapaccatthimeNa paJcasthimillAe sIoAe uttareNa eyassa vi palAso devo rAyahANI uttarapaccatthimeNaM' mA prabhArI 2 lAza nAma: dilDasti phUTa che, A chUTa paNa mandara parvatanI vAyavya-deNa rUpa vidizAmAM Avela che. temaja pazcima dizA tarapha pravAhita thatI zIdA mahAnadInI uttara dizAmAM Avela che. A phUTane deva palAza nAmathI ja suprasiddha che ane enI rAjadhAnI vAyavya ke zumAM AvelI che. ___ 'evaM vaDeMse vidisAhatthikUDe maMdarassa uttarapaccatthimeNaM uttarillAe sIyAe mahANa je. 57
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpa pratisUtra vi' etasyApi kUTasya 'vaDhe so devo' avataMso nAma denA adhipatirastIti zepaH, asya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'uttarapaccasthimeNaM' uttarapazcigena-cAyavyasoNe astIti zeSaH 7, 'evaM' evam-anena prakAreNa 'royaNAgirI' rocanAgiriH etannAmaka 'disAhanthikUDe' dighastikUTa maMdarassa' mandarasya parvatasya 'uttarapurathimeNaM' uttarapaurastyena-IzAnakoNe 'uttarillAe' autarAdyAH uttarAbhimukhaM vahantyAH 'sIpAe' zItANa. mahAnadyAH 'purasthiyeNaM' paurastyenapUrvadizi vidyata iti zepaH 'eyarasa vi' etasyApi kUTasya 'royaNAgirI devo' rocanAgirinAma devaH adhipatirasti asya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'uttara purasthigerNa' uttarapaurastyena IzAnakoNe vartata iti zepaH 8 // sU036 // atha nandanavanaM varNayitugupakramate-kahiNaM bhaMte ! maMdare' ityAdi / mUlam-kahi NaM bhaMte ! maMdare panAe gaMdaNavaNe NAmaM vaNe paNNatte?, goyamA ! sahasAlavaNasta bahusamaramANijAo bhUmibhAgAo paMcajoyaNasayAI uddhaM uppaittA ettha NaM maMdare padae NaMdaNaraNe NAnaM vaNe pagNatte paMca joyaNasayAI calavAlavikkhaMbheNaM baTe valayAkAralaMThANasaMThie je 'NaM saMdaraM padhvayaM savvao samaMtA saMparinikhattANaM ciTThaiti NavajoyaNasIyAe mahANaIe paccatthimeNaM eyarA pi dau~so devo rAyahANI uttarapaccasthimeNaM) vataMsa nAmakA jo dirahastikUTa hai vaha mandara parvana kI vAyapavidizA meM hai tathA uttaradizA kI ora bahanevAlI sItA mahAnadI kI pazcima dizA meM hai 'isa kUTa ke adhipati devakA nAma bataMga hai isakI rAjadhAnI bAyavyakoNa meM hai '(evaM roaNAgiri dilA hathikUDe saMdarasna uttarapurathimeNaM, uttarillAe sIAe purathimeNaM eyassa vi royaNAgiri devo rAyahANI uttara purathimeNaM) rocanAgiri nAmakA jo dighastikUTa hai vaha mandara parvata kI IzAna vidizA meM hai tathA uttaradizA kI ora bahatI huI sIlAnadI kI pUrvadizA meM isa kUTa ke adhipati kA nAma rocanAgiri hai isakI rAjadhAnI IzAnakoNa meM hai // 36 // Ie paccatthimeNaM eyassa vi vaDeso devo rAyahANI uttarapaccasthima patasa naamhasti phUTa che te maMdara parvatanI vAyavya-vidizAmAM Avela che temaja uttara dizA tarapha pravAhita thatI sItA mahAnadInI pazcima dizAmAM che. A phUTanA adhipati devanuM nAma vataMsa cha. menI sayAnI vAyabhA mAvesI cha. "evaM roaNAgiri disAhathikUDe maMdarasa uttaraputthimeNaM uttarillAe sIAe purasthimeNaM eyassa vi royaNagiri devo rAyahANI ucara purathimeNaM zayanAgiri nAma42Eafed Ta cha, ta bhan42 patanI zAna vizamai Avela che tathA uttara dizA tarapha pravAhita thatI sItA gAdInI pUrva dizAmAM Avela che. A phUTanA adhipatinuM nAma racanAgiri che. enI rAjadhAnI IzAna keNamAM AvelI che. sUtra 3
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturtha vakSaskAraH sUM. 37 nandanavanasvarUpavarNanam chelache. " saharulAI va ya uppaNNe joyaNasae chaccegArasabhAe joyaNassa bAhiM girivibho enadIsaM joyaNalahassAi cattAri ya auNAsIe joyaNasara kiMcivisAhie vAhiM giripariraeNaM aTTa joyaNasaharulAI Nava ya caupparaNe jopaNasae chaccegArasabhAe joyaNassa aMto girivikyo aTThAvIsa jogaNasahassAiM tipina ya solasuttare joyaNasae aTU ya ikArasabhAe joyaNassa aMto giriparirae se NaM egAe paDa narasure egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samatA saMparikkhitte vaNNao jAtra deva AlayaMti, maMdararUpa NaM pavdayassa puratthimeNaM ettha NaM mahaM ege siddhAyapaNe paNNatte, evaM cauddisiM cattAri siddhAyayaNA vidisAsu pukkhariNIo taM caiva pamANaM siddhAyayaNANaM pukkhariNINaM ca pAsAyada DiMsagA tahacaitra sakkesANANaM teNaM ceva pamANeNaM, NaMdaNavaNaM bhaMte / kada kUDA paNNattA ? goyanA ! Nava kUDA paNNattA, taM jahA-daNadaNakUDe maMdarakUDe 2 NisahakUDe 3 himatrayakUDe 4 rayayakUDe 5 ruyagakUDe6 sAgaracittakUDe7 vairakUDeTa balakUDe 9 / kahi NaM bhaMte! daNavaNe NaMdaNavaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte'. goyamA | maMdarassa pavvayassa : purAtthinilla sidvAyayaNassa uttareNaM uttarapura sthimillassa pAsAnavaDeMsayassa dakkhiNeNaM, ettha NaM NaMdaNavaNe NaMdaNavaNe NAmaM kUDe paNNatte paMca saiyA kUDA puvvavaNNiyA bhANiyavvA, devI mehaMkarA rAyahANI vidisAna ti1, evAhiM cetra puvtrAbhilAveNaM NeyavvA, ime kUDA imAhiM disAhiM purathimillassa bharaNassa dAhiNeNaM dAhiNapuratthimi. llassa pAsAyavaDeMsagassa uttareNaM maMdare kUDe mehavaI rAyahANI puvveNaM dakkhiNillassa bhavaNassa puratthimeNaM dAhiNapurathimillassa pAsAyavaDeMsagassa paJcasthimeNaM Nisahe kUDe sumehA devI rAyahANI dakkhiNeNaM3dakkhiNillassa bhavaNassa paJcatthimeNaM dakSiNaracarithamillassa pAsAyavaDeMsagassa purasthimeNaM hematrae kUDe hemamAliNI devI rAyahANI dakkhi
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapraznaptistra NeNaM4, dakkhiNillasla bhavaNasta paJcasthimeNaM dakSiNapaJcasthimijlassa pAsAyavaDeMsagasta uttareNaM rayae kUDe suRcchA devI rAyahANI pacatthimeNaM5, paJcathimillasla bhavaNassa uttareNaM uttarapaJcasthimillasla pAsAya. vaDeMsagassa dakSiNenaM ruyage kUDe vacchasittA devI rAyahANI pacatthi. meNaM uttarillassa bhavaNasta paJcasthimeNaM uttarapaJcasthimillassa pAsAya. vaDeMsagassa purathimeNaM sAgaracitte kUDe vairaseNA devI rAyahANI utta reNaM7 uttarillassa bhavaNasta purasthimegaM uttarapurasthimillassa pAsAyavaDeMsagassa purathimeNaM sAgaracitte kaDe vaiseNA devI rAyahAgI uttareNaM7 uttarillassa bhavaNasta purasthimeNaM uttarapurathimillassa pAsAyava.sagassa paJcasthimeNaM vairakUDe balAhayA devI rAyahANI uttareNaMtida, kahiNaM bhaMte ! gaMdaNavaNe balakUDe NAmaM kUDe paNNatte ?, goyamA! maMdarassa pacayassa uttarapurasthimeNaM ettha NaM NaMdaNavaNe valakaDe NAmaM kuDe paNNatte, evaM jaM ceva harissahakUDasla pamANaM rAyahANI ya taM ceva balakUDassa vi, NavaraM balo devo rAyahANI uttarapurasthimeNaM ||suu0 37 // ___ chAyA-ka khalu bhadanta ! mandare parvate nandanavanaM nAma vanaM prajJaptam ? gautama ! bhadrazAlavanasya bahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAt paJca yojanazatAni Urdhvamutpatya atra khalu mandare parvate nandanavanaM nAma vanaM prajJaptam paJca yojanazatAni cakravAlaviSkambheNa vRttaM valayAkArasaMsthAnasaMsthitaM yat khalu mandaraM parvataM sarvataH samantAt samparikSipya khalu tiSThatIti navagejanasahasrANi nava ca catuppaJcAzAni yojanazatAni paT caikAdazabhAgAn yojanasya bahigiriviSkambhaH ekatrizataM yojanasahasrANi catvAri ca UnAzItAni yojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAni vahigirirayeNa aSTa yojanasahasrANi nava ca catuppaJcAzAni yojanazatAni paT caikAdazabhAgAn yojanasya antargiriviSkambhaH aSTAviMzati yojanasahasrANi trINi ca poDazottarANi yojanazatAni aSTa ca ekAdazabhAgAn yojanasya antagiriparirayeNa, tat khalu ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanapaNDena sarvataH samantAt samparikSiptam, varNakaH yAvad devA Asate, mandarasya khalu parvatasya paurastyena atra khalu mahadekaM siddhAyatanaM prajJaptam, evaM caturdizi catvAri siddhAyatanAni vidikSu puSkariNyaH tadeva pramANa siddhAyatanAnAM puSkariNInAM ca prAsAdAvataMsakAstathaiva zakrezAnayoH tenaiva pramANena, nandanavane khalu bhadanta ! kati kUTAni - prajJaptAni ? gautama ! nava kaTAni prajJatAni, tadyathA-nandanavanakUTaM 1 mandarakUTaM 2 niSadhakUTa
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU. 37 nandanavanasvarUpavarNanam 3 himava kUTa 4 rajatakUTaM 5 rucakakUTa 6 sAgaracitrakUTaM 7 vajrakUTaM 8 balakUTam 9 kva khalu bhadanta ! nandanabane nandanasnakUTaM nAma kUTaM prajJaptam ?, gautama ! mandarasya parvanasya paurastyasiddhAyatanasya uttareNaM uttarapaurastyasya prAsAdAvataMsakasya dakSiNena, atra khalu nandanavane nandanavanaM nAma kUTaM prajJaptaM paJcazatikAni kUTAni pUrvavarNitAni bhaNitavyAni, devI meghaGkarA rAjadhAnI vidizIti 1, etAbhireva pUrvAbhilApena netavyAni imAni kUTAni AbhidigbhiH paurastyasya bhavanasya dakSiNena dakSiNapaurastyasya prAsAdAvataMsakasya uttareNa mandare kUTe meghavatI rAjadhAnI pUrveNa 2, dAkSiNAtyasya bhavanasya paurastyena dakSiNapaurastyasya prAsAdA. vataMsakasya pazcimena niSadhe kUTe sumedhA devI rAjadhAnI dakSiNena 3, dAkSiNAtyasya bhavanasya pazcimena dakSiNapazcimaspa prAsAdAstarAmasya paurastyena haimavate kUTe hemamAlinI devI rAjadhAnI dakSiNena 4, pAzcAtyasya bhavanasya dakSiNena dakSiNapazcimasya prAsAdAvataMsakasya uttareNa rajate kUTe suvatsA devI rAjadhAnI pazcimena 5, pAzcimAtyasya bhavanasya uttareNa uttarapazcimasya prAsAdAvataMsakasya dakSiNena rucake kUTe vatsamitrA devI rAjadhAnI pazcimena 6, auttarAhasya bhavanasya pazcimena uttarapazcimasya prAsAdAvataMsakasya paurastyena sAgaracitre bUTe vajrasenA devI rAjadhAnI uttareNa 7, bhottarAhasya bhavanasya porastyena uttaraporastyasya prAsAdAvanasakasya pazcimena vajrakUTe valAhikA devI rAjadhAnI uttareNeti 8, ra khala bhadanta ! nandanavane balakUTaM nAma kUTaM prajJaptam ?, gautama ! mandarasya parvatasya uttarapaurastyena atra khalu nandanavane balakUTa nAma kUTaM prajJaptam, evaM yadeva harissahakUTasya pramANaM rAjadhAnI ca tadeva balakUTasyApi, navaraM balo devo rAjadhAnI uttarapaurastyeneti ||suu0 37 // ____TIkA-'kahi NaM bhaMte !' inyAdi-sva khalu bhadanta ! 'maMdare pavvae' mandare-merau parvate "NaMdaNavaNe NAma' nandanavanaM nAma 'vaNe' vanaM 'paNNase ?' prajJaptam ?, iti praznasyottaraM bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'bhahasAlavaNassa' bhadrazAlavanasya 'bahusamaramaNijjAo' bahusama nandavanavaktavyatA 'kahiNaM bhaMte ! maMdare pandhae gaMdaNavaNe NAmaM vaNe paNNatte' ityAdi TIkArtha-gautama ne isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai-(kahi NaM bhaMte maMdarepavvae gaMdaNavaNe NAmaM vaNe'paNNatte) he bhadanta ! maMdara parvata meM nandana vana nAmakA vana kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA ! bhaddasAla. vaNassa bahusasaramaNijjAo bhUmibhAgAo paMcajoyaNasayAI uddhaM uppaittA naMdanavana vaktavyatA 'kahiNaM bhaMte / maMdare pavvae NaMdaNavaNe NAmaM vaNe paNNatte ityAdi rAya:-gautamasvAbhIme prabhune mA sUtra mevI za2 prazna yA cha ? 'kahiNaM bhaMte ! maMdare pavvae gaMdaNavaNe NAma vaNe paNNatte' R ! maha2 5 tamA na na nAme pana yA stha mA cha 1 menA pAmamA prabhu cha-'goyamA ! bhaddasAlavaNassa bahusamaramaNi
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUvarNa jambUdvIpati ramaNIt - atyantasamadalaramaNIyAt 'bhUmibhAgAo' bhUmibhAgAt 'paMnajoyaNasayAI' paMca yojanazatAni 'urddha' Urdhvam 'uppaittA' utpatya gatvA agrato vardhiSNAviti gamyam, tasya vakSyamANena 'maMdare parvate' ityenAnvayaH 'ettha' atra - atrAntare 'NaM' khalu 'maMdare pavyae' mandare parvate 'NaMdaNavaNe NArma' nandanavanaM nAma 'vaNe' vanaM 'paNNatte' prajJaptaM tacca 'paMcajoyaNasavAI' pazca yojanazatAni 'cakavAlavivakhaMbheNaM' cakravAlaviSkambheNa cakravAlazabdo'tra samacakravAlaparo vizeSasya sAmAnyAntargatatvAt tena samacakravAlaM samamaNDalaM tasya yo viSkambhaH svaparidheH sarvataH samapramANatvena vistArastena, atra samatvavizepaNopAdAnena vipamatvAdi viziSTa cakravAlaviSkambhasya vyAvRttiH, ata eva tadvanaM 'vaTTe' vRttaM vartulaM taccAyogolakA - divaddhanamapi sambhAvyetetyata Aha- 'valayAkAra saMThANasaMThie' valayAkAra saMsthAnasaMsthitaHcalayaH kaGkaNaM tacca madhyavivarayutaM bhavati, tasyeva AkAra :- svarUpaM riktamadhyatvaM yasya saMsthAnasya tad valayAkAraM tacca tat saMsthAnaM valayAkAra saMsthAnaM tena saMsthitam etadeva spaSTIkaroti'jeNaM' yat khala 'maMdaraM patra' mandaraM parvataM 'sambho' sarvataH sarvadikSu 'samatA' samantAt ettha maMdare para gaMdaNavaNe NAnaM vaNe paNAnte) he gautama ! bhadrazAlavana ke bahu. samaramaNIya bhUmibhAga se pAMcasau yojana Upara jAne para Agata ThIka isI sthAna para mandara parvata ke Upara nandanavana nAmakA vana kahA gayA hai (paMcajoyaNasayAIM cakkavAlacikkhaMbheNaM vaTTe valayAkAra saMThANasaMThiya) yaha vana cakravAla vikambha kI apekSA pAMcasau yojana vistAra vAlA hai cakravAla zabda se yahAM samacakra ghAla vivakSita huA hai samacakracAla kA artha samamaMDala aisA hotA hai apanI parIdhi kA jo barAbara kA vistAra hai vahI samacakravAla viSkambha hai / ciSkaMbha cakravAlafasstbha kI nivRtti ke liye yahA~ sanavizeSaNa kA upAdAna karalenA cAhiye isI kAraNa isa banako "vaha" ghRta gola batalAyA gayA hai aura isI se isakA AkAra jaisA valaya kA hotA hai vaisA prakaTa kiyA gayA hai / (je NaM maMdaraM pavvayaM jjAo bhUmibhAgAo paMca joyaNasayAI urdU upapattA etthaNaM maMdare pavva NaMdaNavaNe NAmaM ghaNe paNNatte' he gautama! bhadrazAsa bananA mahusabhanbhalIya abhi lAgyo pAyaseo yeonna upara javA khAdya je sthAna Ave che, ThIka te sthAna upara mardvAra parvAMtanI upara naMdanavana nAmaka vana yAve che. 'paMca joyaNasayA hU~ cakkavAlavikkhabheNaM vaTTe valacAkArasaMThANasaMThie' mA vana zuvAsa niSchalanI apekSA yAMyaseo yojana bheTasu che. cakravAla zabdathI ahI' samacakra la vikSita thayela che. samacakravAlanA artha sama maDaLa evA thAya che. potAnI paridhine je kharAkhara vistAra che teja samacakravAla viSNubha che. viSNubha cakravAla viSNubhanI nivRtti mATe ahIM savizeSaNanuM upAdana karI levu joie. e kAraNathI ja e vanane vaTTa eTale ke vRtta (gALa)matAvaLa mAM Avela che, ane ethI ja enA AkAra jevA valayanA haiAya che, teveA ja prakaTa karavAmAM Avela che.
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH su. 27 nandanavana svarUpavarNanam 455 sarvavidikSu 'saMparikkhittA' 'saMparikSipya - pariveSTadha 'NaM' khala 'ciTTha iti' tiSThatIti, atha mandarasya vahirviSkambhAdimAnamAha - 'Nava joyaNasahassAI' ityAdi - nava navasaMkhyAni yojana - sahasrANi 'Nava ya' nava ca 'cauppaNNe' catuSpazcazAni catuSpaJcAzadadhikAni 'joyaNasae' yoja 'nazatAni 'chaccegArasabhAe' SaT caikAdazabhAgAn 'joyaNassa' yojanasya 'bAhi' bahiH bahiH pradeze 'girivivakhaMbho' giriviSkambhaH giriH mandarasya parvatasya viSkambhaH vistAraH, parvatAnAM hi nitambabhAge vAhyAbhyantarabhedAd dvau viSkambhau bhavataH, tatra bAhyo viSkambhaH uktaH, tathA - 'egattIsaM' ekatriMzataM 'joyaNasahassA I' yojana sahasrANi 'cattAri ya' catvAri ca 'au - 'NAsIe' UnAzItAni - UnAzItyadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'kiMcivisesAhie' kiJcidvizeSAdhikAni - kiJcidadhikAni 'bAhiM' vahi: - bahi: pradezavartI 'giriparieNaM' giriparirayaH gireH mandarasya parizyaH paridhiH 'NaM' khalu astIti zeSaH tathA 'aTTa' aSTa 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'Nava ya' nava ca 'capaNe' catuSpaJcAzAni catuSpaJcAzadadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'chaccegAra sabhAe' paT caikAdazabhAgAn 'joyaNassa' yojanasya 'aMto' antaH - madhye nandanadanAt prAy 'girivivakhaMbho' giriviSkambhaH - meruparvata vistAraH, tathaT (ava) aSTAviMzati ( joyaNasahaslAI) yojanasahasrANi ( tiSNiya) trINi ca . 'solamuttare' poDazottarANi - poDazAdhikAni ( joyaNasae) yojanazatAni (aTThaya) aSTaca savcao samatA saMparikkhittANaM ciTThaiti) yaha nandana vana sumeru parvata ko cAroM ora se ghere hue hai / (NavajoyaNasahassAiM paNava ya cauppaNNe joyaNasae chaccegArasabhAe jogaNasae vAhiM giribikkhaMbho ) sumeruparvata kA vAhya viSkambha 9954 yojana kA aura eka yojana ke 11 bhAgoM meM 6 bhAga pramANa hai ( egatIsaM joyaNasaharulAI cattAri ya auNAsIe joyaNasae kiMci visesAhie cAhi giripariraeNaM, aTTha joyaNasahassAI Nava ya caDapaNNe joyaNasae chaccegArasabhAe jocaNassa aMto girivivakhaMbho ) isa giri kA bAhya parikSepa kucha adhika 31479 yojana kA hai aura bhItarI vistAra isakA 5954 yojana kA hai aura eka yojana ke 11 bhAgoM meM se cha bhAga pramANa hai (aTThAvIsaM joyaNasahassAI HEAD 'jeNaM maMdaraM pavvayaM savvao samatA saMparikkhittANaM ciTThaitti' mA nahanavana sabheru parvatathI maravRta che. 'Nava joyaNasarassAI Nabaya cauppaNNe joyaNasae chaccegArasabhAe joyaNasae bAhiM girivikkhabho' sumeru parvatano mAhya viSla 8854 thAna bheTalo bhane yogananA 11 lAgosa lAga prabhANu che. 'egatIsaM joyaNasahassAiM cattAriya - auNAsIe joyaNasae kiMci visesAhie cAhi giripariraeNaM, aTTha joyaNasahassAiM Nacaya caupaNe joyaNasae chaccegA sabhAe joyaNasla aMto girivikkhaMbho' mA girinA mA parikSepa kaMika adhika31479 rAjana jeTale che ane bhItarI vistAra enA 8954 yona reTa bhane 4 yojanA 11 lAgIbhAMthI 6 bhAga prabhANu che! 'aTThAvIsaM joyaNa
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ D ___jabUdvIpaprajAtika (ikArasamAe) ekAdazabhAgAn (joyaNaspta) yojanasya (aMto) anta:-abhyantaravartI (giriparirae) piriparirayA-meruparvataparidhiH (Na) khalu astIti zepaH, athAtra padmavaravedikAdiphamAha se NaM egAe) ityAdi tad nandanavanaM khalu ekayA (paumavaraveiyAe) padmavaravedikayA (egeNa ya) ekena ca (vaNasaMDeNaM) vanapaNDena (sayao) sarvataH sarvadikSu (samaMtA) samantAtsarvavidikSu (saMparikkhitte) samparikSitaM-pariveSTitaM vidyata iti zeSaH, tayoH padmavaravedikAvanapaNDayoH (vaNNao) varNakaH-varNanaparapadasamUho'tra bodhyaH, sa ca caturthapaJcamasUtrato grAhyA, saca kimparyanto grAhya iti jijJAsAyAmAha-'jAva devA AsayaMti' yAvadevA Asate 'devA 'bhAsate' iti padaparyanto varNako grAhyaH, atra yAvatpadasaGgrAhyapadasaGgahaH paJcamasUtrAtkartavyA, tatra-'devA' ityupalakSaNaM, tena 'sayaMti, ciTThati' ityAdinAM grahaNam, evaM padAnAM vyAkhyA paJcamasUtravyAkhyAto'vaseyA, athAtra siddhAyatanAni varNayitumupakramate-'maMdarassa NaM pavvayassa' ityAdi-mandarasya meroH khalu parvatasya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'etya' atratiNi ya solasuttare joyaNasae aTTaya ikkArasabhAe joyaNasta aMtogiri parirayeNaM) tathA isa girikA bhInarI parikSepa 28316 yojana kA aura eka yojana ke 11 bhAgoM me se ATha bhAga pramANa hai / (se NaM egAe paumavaravejhyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte) vaha nandana vana eka padmavara vedikA se aura eka vanaSaNDa se cAroM ora se ghirA huA hai (vaNNao jAva devA Asa yaMti) isa pAvara vedikA aura vanaSaNDa kA varNaka yahAM para kahalenA cAhiye ise jAnane ke liye caturtha aura paMcama sUtra dekhiye yahA~ para yaha varNana 'AsayaMti' pada kahA gaza hai yahA~ yAvatpada se jo pada saMgRhIta hue haiM ve paMcama sUtra se jAne jA sakate haiM / "AsayaMti" yaha pada upalakSaNa rUpa hai isase "sayaMti ciTThati" sahassAI tiSNiya solasuttare joyaNasae advaya ikkArasabhAe joyaNassa aMto giri parira of temaja A girine aMdarane parikSepa 28316 jana jeTale ane eka ejananA 11 mAgAbhAthI ma& all pramANa che. 'se NaM egAe paumavaraveiyAe aigeNa ya vaNasaMDeNaM savva o samaMtA saMparikkhitte' mA nandana vana 28 5552 thI mana se namI yomera mAta cha. 'vaNNao jAva devA AsayaMti' mA 5512 mina bananA 14 viSe ahIM aSNAhuta karI levuM joIe. e sabaMdhamAM jANavA mATe caturtha ane paMcama satramA ziAbhubhAya name. mI mA varNana 'AsayaMti' pahathI samara cha. mahI thAvata padathI je pade saMgRhIta thayA che te ahIM paMcama sUtramAMthI jANI zakAya tema che. 'AsayaMti' mA 56 S5kSaya 35 che. anAthI sayaMti ciTuMti vagaire ThiyApahI praya thathucha. me pahAnI vyAcyA paMthama sUtramA 42vAbhA mAvazI che. 'maMdarasta NaM pacayassa purathi meNaM etthaNaM mahaM ege siddhAyayaNe paNNatte' mA bha42 5vatI pU zAmA ma vizA siddhAyatana mAvesa cha. 'evaM caudisiM cattAri siddhAyayaNA vidisAsu pukkhariNIo naM ceva pamANaM
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA rIkA-caturthavakSaskAraH ru. 37 nandanavanasvarUpavarNanam 457. atrAntare 'Na' khallu 'mahaM egaM' mahadekaM "siddhArayaNe' siddhAyatanaM 'paNNatte' prajJaptaM 'evaM :evam-anantarasUtrokta bhadmAlayanAnusAreNa 'caupi' cardizi pUrvAdidikcatuSTaye pratidige.. kaikemiti 'cattAri' catvAri 'siddhAyayaNA' siddhAyatanAni prajJaptAni, tathA 'vidisAsu' vidikSu IzAnAdikoNenu 'hukpariNIo puSkariNyaH prajJatAH AsAm 'taMceva' tadeva bhaMdrazAlavanoktameva 'pamANaM' pramANa-viSkambhAvimAnas 'siddhAyayaNANaM' siddhAyatanAnAs 'pukkhariNINa ca' puSkAriNInAM ca bahumadhyadeza bhAgavartinaH 'pAsAyaDiMgA' prAsAdAvataMsakA; 'tahaceva' / tathaiva bhadrazAlavanatinandApuSkariNIgatamAsAdAvataMsadeva 'sakesANANa' zakrezAnayo:-zaka.. ndrasamvandhina IzAnendraganbandhinazca bhagitavyAH, ayamAzayaH yathA bhadrazAlayane zakendrasambandhina, Agneya naityakoNavartinaH prAsAdAvataMsakAH utAH tathezAnendrasambandhino vAyavyezAna Adi kriyA padoM grahaNa hubhA hai| ina padoM kI vyAkhyA paMcama sUtra meM kI gaI. hai| (maMdarassaNaM pavyayasta purasthinegaM ettha NaM mahaM ege siddhAyayaNe paNNase) isa mandara parvata kI pUrva dizA meM eka vizAla siddhAyatana kahA gayA hai (evaM caudi.. siM cattAri siddhAyayaNA vidinAsu pukkhariNIo taMva pamANaM) meru parvata kI pUrvadizA meM bhI eka eka sidAyatana kahA gaNa hai isa taraha kula siddhAyatana , pUrvAdi dizAoM meM se eka dizA meM eka eka ke hone se 4 pratipAdita hue haiN| (vidisAtu puskhariNIo taMva pamANaM) tathA isa kathana ke anusAra vidizAoM meM IzAna Adi konoM meM puSkariNiyA~ pratipAdita huI hai / ina puSkariNiyoM ke : viSkAdi ke pramANa adrazAla dana kI puSpariNiyoM ke viSkaMbhAdi ke pramANa jaisA hI kahA gayA hai tathA (siddhAyayaNANaM) siddhAyatanoM kA viSkaM. bhAdi pramANa bhI bhadrazAla ke prakaraNa meM kathita siddhAyatana ke pramANa jaisA, hI kahA gayA hai| (puskhariNINaM ca pAsAyava sagA taha ceva) puSkariNiyoM ke banamadhyadezavaniprAsAdAvataMsaka bhadrazAlavana vartI nandA puSkariNigata prAsAdAvataMka ke jaise hI haiN| (tahaceva lakkesANANaM tegaM ceva pamANeNaM) meru parvatanI pUrva dizAmAM jevuM siddhAyatana kahevAmAM Avela che. A pramANe pUrva vagere thArayAra dizAmAbhAga-2 dviAyatana cha tathA mukha yAra siddhaaytn| thayAM vidisAmu pukhariNIo taM cetra pamANa' tabha4 20 45na murama vizimA zAna vagere mA 14. riNue pratipAdita thaI che e puSkariNuonA vijhaMbhAdinA pramANa bhadrazAlavananI puSka " 2i yo mahinAmA 2 cha. tebhara 'siddhAyayaNA NaM' siddhAyatanAnA foreile pramANa 5 bhadrazAsana praramA 4thita siddhAyatanAnA prabhAvat che. 'pukkhariNI NaM ca pAsAya: vaDeMsagA tahaceva' puriyAnA marDamadhya dezapAta: prAsasa pay mazavanatI nanhA orget prasAhAta so 4 cha. 'tahaceva sakkesANANaM teNaM caiva pamANeNaM' e prAsAdAvataM ke zake ane IzAnanA che eTale ke jema bhadrazAla varamAM Aya ane HURMER ja058
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 jambUkhIpaprAptisUtra koNavartinaH prAsAdAvataMsakA bhaNitAH, tathaiva nandanavane'pi zakrezAnendrayoktatattatkoNavartinaH prAsAdAvataMsakA vAcyA iti, te ca prAsAdA bhadrazAlavanavani pUrvottarAdi koNamata padmAdi puSkAriNIvahumadhyadezavartina iva nandanavanavati pUrvottarAdikoNagatanandottarAdi puSkariNI bahumadhyadezavartino vodhyAH, tAzca puSkAriNyo'tra nAmato nirdizyante nathAhi-nandottarA' - 1nandA rasunandA 3nandivardhanA 4caitA IzAnakoNe, tathA-nandiSeNA1 amoghA2 gostUpA3 sudarzanA4 caitA AgneyakoNe, tathA-bhadrA1 vizAlA2 kumudA3 puNDarIkiNI4 caitA naiRtyakoNe, tathA-vijayA1 vaijayantIra aparAjitA jayantI4 caitA vAyavyakoNe, iti pratikoNaM ye prAsAdAvataMsaka zakra aura IzAna ke haiM-arthAt jisa prakAra se bhadrazAla vana meM Agneya aura naiRtyakoNa saMbaMdhI prAsAdAvataMsaka zakendra saMbaMdhI kahe gaye haiM tathA vAyavya aura IzAnavartI prAsAdAvataMsaka IzAnendra saMbaMdhI kahe gaye haiM usI prakAra se isa nandanavana meM bhI Agneya aura naiRtyakoNavartI prAsAdAvataMsaka zakrendra saMbaMdhI aura vAyavya evaM IzAnakoNavartI prAsAdAvataMsaka IzAnendra sambaMdhI hai aisAjAnanA caahie| ve prAsAda bhadrazAlayamavarti pUrvottarAdikoNa gata padmAdi puSkariNiyoM ke bahu madhyadeza bhAga meM jaise prakaTa kiye gaye haiM vaise hI ye prAsAda nandanavanavartI pUrvotarAdikoNa gata nandottarAdi puSkariNiyoM ke ghahumadhya dezavartI haiM aisA jAnanA cAhiye yahAM para nandottarA, nandA, sunandA, nandivardhanA ye cAra puSkariNiyAM IzAnakoNa meM haiM tathA-landiSeNA, amoghA~ gostUpA, aura sudarzanA ye cAra puSkariNiyAM AgneyakoNa meM haiM bhadrA, vizAlA, kumudA aura puNDarIkiNI ye cAra puSkariNiyAM naityakoNa meM haiM aura vijayA, vaijayantI jayantI aura aparAjitA ye cAra puSkariNiyAM vAyavyakoNa meM haiM isa naiRtya keNuthI saMbaddha prAsAdAvartasake zakendra saMbaMdhI kahevAmAM AvelA che ane jema vAyavya ane IzAnavatI prAsAdAvataMsaka IzAnendra saMbaMdhI kahevAmAM Avela che temaja A nandanavanamAM paNa Agneya ane naiRtya keNavatI prAsAdAvataM sake kendra saMbaMdhI ane vAyavya temaja IzAna keNuvatI prAsAdAvataMsake IzAnendra saMbaM-1 che, evuM jANavuM joIe. e prAsAde bhadrazAlavana vati pUrvottarAdi keNu gata paDyAdi puSkariNIonA bahumadhya daza bhAgamAM je pramANe nirUpita karavAmAM Avela che tevA ja e prAsAde nandanavanati pUrvettarAdi ke gata nattara di puSkariNIonA bahumadhya dezavatI che. ema jANavuM joIe. ahIM nottarA, nandA, sunandA, nandivardhana e cAra puSkariNIo IzAna koNamAM AvelI che. temaja nadiSeNa, ameghA, gestuvA ane sudarzana e cAra puSkariNIo Agneya keNamAM AvelI che. bhadrA vizAlA, kumudA ane puMDarIkiNI e cAra puSkariNIo nitya. keNamAM AvelI che, ane vijyA, vaijayantI, jayantI ane aparAjitA e cAra puSkariNIo
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ "prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 37 nandanavanasvarUpavarNanam 469 catarathatasraH puSkariNyo'vaseyAH, etatpuSkariNI bahumadhyadezabhAgavartinaste prAsAdAH 'teNaM ceva' bhadrazAlapana gataprAsAdoktenaiva paJcazatayojanocatvAdirUpeNa 'pamANeNaM' pramANena vAcyAH vakSyamANAni kUTANyapi meruparvatAttAvatyevAntare siddhAyatanaprAsAdAvataMsakamadhyavartIni bodhyAni, tatra saMkhyA-nAmakRtabhedaM pradarzayitumAha-'gaMdaNavaNe NaM bhaMte !" ityAdi-nandanavane khalu bhadanta ! 'ka' kati-kiyanti kaDA kUTAni 'pagNanA' prajJamAni 'goyamA' gautama ! 'Nava' nava 'kUDA' kUTAni 'paNNattA' prajJasani 'taM jahA' tabathA-'NaMdaNavaNakUDe' nandanavanakUTaM1 'maMdarakUDe' ma-dAkUTaM2 "NisahakUDe' niSadhakUTaM 3 'himavayakUDe' himavatkUTa4 'rayayakUDe rajatakUTaM5 'ruyagakUDe' rucAkUTaM6 'sAgaracittakUDe' sAgaracitrakUTaM7 'vairakUDe' vajrakUTaM8 'balakUDe' calakUTam / tatra prathapakUTaM pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! gaMdaNavaNe kva khalu bhadanta ! taraha hara eka koNa meM cAra 2 puSkariNiyAM hai ? ina puSkariNiyoM ke bahumadhyadeza bhAga meM prAlAdAvataMsaka haiM jisa prakAra kI pAMcaso yojana kI uccatA Adi rUpa pramANatA bhadrazAlavanagata prAsAdoM kI kahI gaI hai vaisI hI uccatA Adi rUpa pramANatA ina prAsAdoM kI bhI kahI gaI jAnanI cAhiye / meru parvata se utane hI antara meM siddhAyatana aura prAsAdAvataMsakoM ke madhya meM ye nau kUTa kahe gaye haiM gautamasvAmI ne jaba prabhu se aisA pUchA-(NaMdaNavaNeNaM bhaMte / kaikaDA paNNattA) he bhadanta / nandanavana meM kitane kUTa kahe gaye haiM ? taba prabhune unase aisA kahA(goyamA ! Nava kUDA paNNatA) he gautama ! yahAM para nau kUTa kahe gaye hai (taM jahA-) unake nAma isa prakAra se haiM-(NaMdaNavaNakUDe, maMdarakUDe, NisahakUDe, himavayakUDe, rayayakUDe, ruyagakUDe, sAgaracittakUDe, varakUDe, balakUDe) nandanavanakUTa, mandarakUTa, niSadhakUTa, himayatakUTa, rajasakUTa, rucakakUTa, sAgaracitrakUTa, vanakUTa, aura balakUTa / aba gautama !ne prabhu se aisA pUchA hai- (kahi NaM bhaMte ! NaMdaNavaNe NaMdaNavaNakUDe paNNatte) he bhadanta ! nandana vanameM nandana bana nAmakA kUTa kahAM para kahA vAyavya ke NamAM AvelI che. A pramANe dareka keNamAM cAra-cAra puSkariNIo AvelI che. e puSkariNIonA bahu madhya dezabhAgamAM prAsAdAvata AvelA che. je prakAranI pAMca jana jeTalI utA vagere rUpa pramANutA bhadrazAlavanagata prAsAdanI kahevAmAM AvelI che, tevI ja uccatA vagere rUpa pramANutA e prAsAdanI paNa kahevAmAM AvelI che. meru parvatathI teTalA ja aMtare siddhAyatana ane prAsAdAvataM kenA madhyamAM e nava phUTa AvelA che. have gautamazcamI prabhune 2 // zata prazna 4aa 'gaMdaNavaNeNaM bhate! kaikUDA paNNattA mahata! nandanavanamA teensii vAmAM mAvesA cha ? tyAre sume tabhane 4hyu-'goyamA ! Nava kUDo paNNattA' gItamA tyAMnA vAma mAsA cha. 'taM jahA' tamanA nAma yA pramANe cha-NaMdaNavaNakaDe, maMdarakUDe, NisahakUDe, himavayakUDe, rayayakUDe, ruyagakUDe, sAgaracittakUDe, vairakUDe, balakUDe' nandanavana phUTa, ma 42, niSaTa, bhivat 8, 2048, ruyaTa, sAga2 ziTa,
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ '460 jambUhIpAlatisUtra , nandanavane 'NaMdaNavaNakUDe NAma' nandanavanakUTaM nAma 'kUDe' kUTaM 'paNNace ?' pragatam 'goyamA' gautama ! 'maMdarassa panjayasa' mandarasma parvatasya 'purasthimillasindrAyayaNasya paurastya siddhAyatanasya 'ugareNaM uttareNa-uttaradizi 'uttarapurasthimillarasa' uttaraporara yasya-IzAnakoNavartinaH 'pAsAyavaDe sayarasa' prAsAdAvataM kasya 'davikhaNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'etya' 'atra-atrAntare 'Na' khalu 'gaMdaNavaNe' nandanavaNe 'NaMdavaNe NAsa' randananaM nAma 'kUDe' kuTaM 'paNNatte' prajJaptam anApi merutaH siddhAyatalapaJcAzayojanAni vyatikramyaitra kSetraniyamo 'bodhyaH, anyathA'sya prAsAdAvataM sakabhavanayorantarAlatviM na syAt / . atha varNitavarNayiSyamANabUTAnAM sadbhyAmatidepTumAha-'paMcalaiyA mUDA' paJcazatikAni * kUTAni 'puvvavaNNiyA' pUrvavarNitAni-pUrva-prAg vidigrahastikaTavarNanaprasaGge varNitAni uccatvaviSkambhaparidhivarNasaMsthAnadevarAjadhAnI digAdibhiruktAni tAni cAtra 'mANiyavyA' bhaNitavyAni vaktavyAni sadRzapAThalAt atra 'devI' dezI adhiSThAtrI devatA 'mehaMkarA' megha- gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goMyamA miMdarAsa pacayakSa purathimille . siddhAyayaNassa uttareNaM uttarapurathimillasta pAkhAyavaDhe lyasta dakkhiNeNaM etthaNaM NaMdavaNe gaMdaNavaNe NAmaM kaDe paNNata) he gItA ! mandara parvata kI pUrvadizA meM rahe hue siddhAyatana kI uttaradizA meM tathA-IzAnakoNavartI prAsAdAvataMsaka * kI dakSiNadizA meM nandanavana meM nandanavana nAmakA kUTa kahA gayA hai yahAM ( para bhI meruko pacAsa yojana pAra karake hI kSetrakA niyana kahA gayA jAnanA cAhiye / yadi aisA na mAnAjAve to phira prAsAdAyataMsaka aura bhavana ke anta: rAla meM vartitva isa kUTa meM nahIM AvegA / (paMcasaIyAkUDA pu-vapiNayA bhANi. yavvA, devI mehakarA rAyahANI vidisAetti) jisa prakAra se vidigdastikUTa * ke prakaraNa meM uccatA, vyAsa-viSkaMmbha, paridhi parikSepa-varNa, saMrathAna, deva, vanaTa mana mATa. zithI gautasvAmI prasuna vA prazna yA kahiNaM bhaMte ! gaMdaNa vaNe gaMdaNavaNa kUDe paNNatte' 3 NEd! nannayanamA nanavana nAmeTa 45 // 2yaNe mArA cha? manA1155i prabhu 43 cha-'goyamA maMdarassa parayassa purathimille siddhAyayaNassa uttareNaM uttarapurathimillAsa pAsAyavaDe'sayassa dakkhiNeNaM ettha Na NadaNavaNe NadaNavaNe NAmaM kUDe paNNatte'.3 gautama bhan42 patanI pUrva zima bhAvamA siddhAyatananI uttara dizAmAM temaja IzAna keNuvatI prAsAdAvartasakanI dakSiNa dizAmAM nandana vanamAM nandanavana nAme kUTa Avela che. ahIM paNa ene pacAsa rojana pAra karIne ja kSetrane niyama kahe - vAele jaNa joIe. je A pramANe mAnavAmAM nahi Ave te pachI prAsAdAvataMsaka bhane sapanA tasatila mA Tama AvarI nA. 'paMcasaIyA kUDA putra paNiyA mANiyavvA, devI mehaMkarA rAyahANI vidisAetti' re pramANe visTinA prakaraNamAM uccatA, vyAsa, viSka pariddhi-parikSepa varNa, saMsthAna deva rAjadhAnI dizA
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ : prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 37 nandanavanasvarUpavarNanam rAbhidhAnA asyAH devyAH 'rAyahANI' rAjadhAnI 'vidisAetti' vidizi-IzAnakoNe padmottarakUTavadvarNanIyatvAt, iti prathamakUTavarNanam 1 athAvaziSTakUTAnAM taddevInAM tadrAjadhAnInAM ca vyavasthA cikIrSurAha -'eyAhi ityAdi-etAbhiH devImiH 'ceva' cakArAt rAjadhAnIbhiH-anantarasUtre vakSyamANAbhireva saha 'punAbhilAvaNaM' pUrvAbhilApena-pUrveNa nandanavanakUToktena abhilApena-sUnapAThena 'NeyavyA' netanyAli, bodhyAni 'imekUDA'. imAni vakSyamANAni kUTAni 'isAhiM disAhi' imAbhiH vakSyamANAbhidigbhiH bhaNitavyAnIti zeSaH, etadeva spaSTIkaroti 'purathimillassa' paurastyasya-pUrvadigbhavasya 'bhavaNassa' bhavanasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi dAhiNapurasthinillassa' dakSiNapaurastya AgneyakoNavartinaH 'pAsAyavaDe sagassa' prAsAdAvataMsakasya 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi 'maMdare' mandare-mandaranAmni kUDe' kUTe 'mehavaI' meghavatI nAma 'rAyahANI' rAjadhAnI 'puTveNaM' pUrveNa pUrvasyA rAjadhAnI dizA Adi dvArA ko lekara kUTavarNita kiye gaye haiM usI prakAra se yahAM para bhI ina kUToM kA varNana inhIM saba uccatA Adi dvAroM ko lekara karalenA cAhiye kyoMki usa pATha meM aura yahAM ke pATha meM koI antara nahIM hai| ataH ina dvAroM ko lekara jaizA praznottara rUpa se vahAM para kUToM kA kathana kiyA gayA hai vaisA hI vaha laba kathana yahAM para bhI hai usa varNana meM aura isa varNana meM koI antara nahIM hai ye saba kUTa pAMcasau yojana ke vistAravAle haiN| yahAM para devI meghaGkarA nAmakI hai isakI rAjadhAnI vidizA meM IzAnakoNa meM hai ila taraha padottarakUTa kI taraha hI isa kUTakA varNana hai (eyAhiM ceva puvAbhilA. veNaM NeyavyA ime kUr3A imAhiM disAhiM purathimillassa bhaSaNalsa dAhiNe NaM dAhiNa purathimillassa pAsAghavaDe sagasta uttareNaM maMdare kUDe mehabaIrAyaH hANI) isI meghakUTokta abhilApa ke anusAra ina 2 dizAoM meM dediyoM aura rAjadhAniyoM se yukta ye avaziSTakUTa samajhalenA cAhiye jaise ki pUrva vigerenA dvArathI mAMDIne chUTe viSe varNana karavAmAM AveluM che, te pramANe ja ahIM paNa e phUTenuM varNana samajI levuM joIe kemake te pAThamAM ane ahIMnA pAThamAM koI paNa taphAvata nathI. ethI e dvArA mATe praznottara rUpamAM tyAM phUTa viSe kayana spaSTa karavAmAM AveluM che tevuM ja badhuM kathana ahIM paNa samajavuM joIe. te varNanamAM ane A varNanamAM keI paNa jAtane taphAvata nathI. e badhA phUTe pAMcaso ye na jeTalA vistAravALA che. ahIM mekarA nAmaka devI che. enI rAjadhAnI vidiza mAM InapheNamAM AvelI che. A pottara chUTanI rebha 4 mA Tanu pA] varNana samapArnu che. 'eAhi ceva puvAbhilAveNaM NeyanyA ime kRDA imAhiM disAhiM purathimillassa bhayaNansa pAhiNegaM dAhiNa purathimillassa pAsAyavaDesagasta uttareNaM maMdare kUDe mehabaI rAyahANI' 21 me chUTA 1 mamilApa bhuma tat tat dizAomAM devIo ane rAjadhAnIothI yukta e avaziSTa kUTe samajI levA
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 jambUdvIpapratiro dizi, iti dvitIyakUTavarNanam 2 'dakkhiNillassa' dAkSiNAtyasya-dakSiNadimavasya 'bhavaNassa' bhavanasya 'puratyimeNa' paurastyena-pUrvadizi 'dAhiNapurasthimillassa' dakSiNapaurastyasyaAgneyakoNavartinaH 'pAsAyakDeMsagalla' prAsAdAvataMsahaspa 'paJcatthimeNaM' pazcimena pazcimadiSa 'Nisahe kUDe' nipadhaM nAma kUTaM prajJaptam 'asyAdhiSThAtrI 'sumehA devI' sumedhA nAma devI prajJaptA 'rAyahANI' rAjadhAnI 'dakkhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi prajJaptA iti tRtIyakUTavarNanam 3 atha caturthakUTavarNanam-'dakkhiNillassa' dAkSiNAtyasya 'bhavaNassa' bhavanasya 'paJcatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'dakSiNapaccatthimillassa' dakSiNapazcimasya-nairRtyakoNavartinaH 'pAsAyavaDeMsagassa' prAsAdAvataMsakasya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'hemavaekUDe' haimavataM nAma kUTa prajJaptam, asyAdhiSThAtrI 'hemamAliNI devI' hemamAlinI nAma devI prajaptA, asya haimavatkUTasya rAyahANI' rAjadhAnI 'dakSiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi prajJaptA iti caturthakUTadigvartI bhavana kI dakSiNadizA meM tathA AgneyakoNavartI prAsAdAvataMsaka kI uttaradizA meM vartamAna mandara nAmake kUTa para meghavatI nAmakI rAjadhAnI hai yaha rAjadhAnI kUTa kI pUrva dizA meM hai / ___ (dakkhiNillassa bhavaNassa purathimeNaM dAhiNapurathimillassa pAsAyavaDeMsagassa paccasthimegaM Nisahe kUTe sumehA devI, rAyahANI dakSiNeNaM 3) dakSiNadigvartI bhavana kI pUrvadizA meM tathA AgneyakoNavani prAsAdAvataMsaka kI pazcima* dizA meM niSadha nAmakA kUTa hai isakI adhiSThAtrI sumedhA nAmakI devI hai isakI rAjadhAnI isa kUTa kI dakSiNadizA meM kahI gaI hai / (dakkhiNillassa bhavaNassa paccasthimeNaM hemavae kUDe hemamAlinI devI rAyahANI dakSiNeNaM 4) dakSiNadigvartI bhavana kI pazcimadizA meM tathA naiRtyakoNavartI prAsAdAvataMsaka kI pUrvadizA meM haimavata nAmakA kUTa hai isakI adhiSThAtrI hemamAlinI nAmakI devI joIe. jemake pUrva dizvata bhavananI dakSiNa dizAmAM tema? ane keNavatI pra sArAvatasakanI uttara dizAmAM vartamAna maMdira nAmaka kUTa upara meghavatI nAmaka rAjadhAnI che. A rAjadhAnI kuTanI pUrva dizAmAM AvelI che. 2 ___'kkhiNillassa bhavaNassa purathimegaM dAhiNapurathimillassa pAsAyavaDeMsagassa paccasthimeNaM Nisahe phUDe sumehAdevI, rAyahANI dakkhiNaNaM 3' dakSiY hita lavananI pUrva dizAmAM temaja Agneya kaiNavatI prAsAdAvataMsakanI pazcima dizAmAM niSadha nAmaka phUTa Avela che. enI adhiSThAtrI sumedhA nAmaka devI che. enI rAjadhAnI kUTanI kSiSya mAvatI che. 'dakkhiNillassa bhavaNarasa paccatyimeNa dakSiNapaccasthimillassa pAsAyavaDe sagassa purasthimeNaM hemavae kUDe hemamAlinI devI rAyahANI dakSiNeNaM 4' kSaSya divatI bhavananI pazcima dizAmAM temaja mitra keNuvat prAsAdAvartasakanI pUrva dizAmAM hamavata nAmaka phUTa Avela che. e phaTanI adhiSThAtrI hemamAlinI nAmaka devI che ane enI
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAra: sU. 37 nandanavana svarUpavarNanam yura varNanam 4 ava pazcamakUTavarNanam -' paJcatthimillassa' pAzcimAtyasya - pazcimadigvartinaH 'bhavaNa sa' bhavanasya 'dakkhigeNaM' dakSiNetra-dakSiNadizi 'dAhiNapaccatthimillassa' dakSiNapazcimasya nairRtyakoNavartinaH 'pAsAyavaDeMsagassa' prAsAdAvataMsakasya 'uttareNa' uttareNa uttaradizi 'syae' rajataM nAma 'kUTe' kUTaM praptam asyAdhiSThAtrI 'suvacchA devI' suvatsA nAma devI prajJatA, asya rajatakUTasya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'paccatthimeNaM' pazcimena pazcimadizi prajJaptA iti paJcamakUTavarNanam / atha paSThakUTavarNanam ' paccatthimillassa' pAzcimAtyasya - pazcimadigvartinaH 'bhavaNassa' bhavanasya 'uttareNaM' uttareNa- uttaradizi 'uttarapaccatthimillassa' uttarapazcimasya-vAyavyakoNavarttinaH 'pAsAyavaDeMsagassa' prAsAdAvataMsakasya 'dakkhiNaM' dakSiNena - dakSiNadizi 'ruyage' rucakaM nAma 'kUTe' kUTaM prajJaptam asya kUTasyAdhiSThAtrI 'vacchamittA 'devI' vatsa mitrA nAma devI prajJaptA, asya kUTasya 'rAyahANI' 'paccatthimeNaM' pazcimenapazcimadizi prajJaptA, iti paSThakUTavarNanam 6 / hai aura isakI rAjadhAnI kUTa kI dakSiNadizA meM hai / ( paccatthimillassa bhavaNassa davikhaNeNaM dAhiNapaccatthimillassa pAsAyavaDeM sagassa uttareNaM rae kUDe suvacchA devI rAyahANI paccatthimeNaM) pazcimadigvartI bhavana kI dakSiNadizA meM tathA nairRtyakoNavartI prAsAdAvataMsaka kI uttaradizA meM rajata nAmakA kUTa hai usakI adhiSThAtrI devI suvatsA hai isakI rAjadhAnI kUTa kI pazcima dizA meM haiM ( paccatthimillassa bhavaNassa uttareNaM uttarapaccatthimillassa pAsAyavaDeM sagassa dakkhiNeNaM rUpage kUDe vacchamittA devI rAyahANI paccatthimeNaM6) pazcimadigvartI bhavana kI uttara dizA meM tathA uttarapazcima digvartI- vAyavyakoNavartI prAsAdavataMsaka kI dakSiNadizA meM rucaka nAmakA kUTa hai yahAM kI adhiSThAtrI vatsamitrA nAmakI devI hai isakI rAjadhAnI isa kUTa kI pazcima dizA meM hai (uttarillassa bhavaNassa paccatthimeNaM uttarapaccatthimillassa pAsAvaDe samasta purasthimeNaM sAgaracite kUDe baharaseNA devI rAyahANI rASTradhAna chUTanI dakSiNa dizAmAM AvelI che, 'paccatthimihalassa bhavaNassa dakkhiNeNaM dAhiNa paccatthimillAsa pAsAyavaDeM sagassa uttareNaM rayae kUDe sutracchA devI rAyahANI paccatthimeNaM ' pazcima digvatI bhavananI dakSiNa dizAmAM temaja naiRtyakeNuvatI prAsAdAvata"sakanI uttara dizAmAM rajata nAmaka phUTa Avela che. e phUTanI adhioAtrI devI suvatsA che. enI rAjadhAnI chUTanI pazcima dizAbhAM che. 'paccatthimilTassa bhavaNassa uttareNaM uttarapaccatthimillassa pAsAyavaDe - sagassa dakkhiNeNaM ruyage kUDe vacchamittA devI rAyahANI paccatthimeNaM 6' pazcima zvirtI lavananI uttara dizAmAM temaja uttara pazcima dvignatI vAyanya kANuvatI prAsAdAvata sakanI dakSiNa dizAmAM rucaka nAmaka phUTa Avela che. ahI'nI adhiSThAtrI devI vatsamitrA nAme che. enI rAjadhAnI me hU~DhanI pazcima hizAsAM bhAvekSI che, 'uttarillarasa bhapaNAsa paccami
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ " ambadrIpaMprAptisUtre : atha saptamakUTavarNanam-'uttarillassa' auttarAhasya uttaradigvartinaH 'bhavaNassa' bhavanassa 'paccanthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'uttarapaJcasthimillassa' uttarapazcimasya vAyavyakoNayatinaH 'pAsAyanasagassa' prAsAdAvataMsakasya 'purasthimeNaM' paurastyena pUrvadizi 'sAgaracittekUDe' sAgaracitra nAma kUTaM prajJaptam , asya kUTasyAdhiSThAtrI 'vaDaraseNA devI' vajrasenA nAma devI prajJaptA, asya kUTasya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi prajJaptA, iti saptamakaTavarNanam / athASTamabUTavarNanam-'uttaritlassa' autarAhasya-uttaradigvartinaH bhavaNassa' bhavanasya 'puratyimega' paurastyena pUrvadizi 'uttarapurathimillassa' uttarapaurastyasya-IzAnakoNavartinaH 'pAsAyavaDeM magassa' prAsAdAvataMsamasya 'paJcatthimeNaM' pazimena pazcimadizi 'vairakUDe' bajaTaM nAma GkaTaM pranAm, asya kUTasyAdhiSThAtrI 'valAhayAdevI' valAhikA devI prajJaptA, asya kUTamya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'uttareNaMti' uttareNa uttaradizi prajJapteti aSTamakUTavarNanaM gatam8 / ___ adha navamaM balakUTaM sahasrAGgAparanAmajhamiti nandanavanakuTAditaH pRthagvarNayitumupakramate'kahiNaM bhane !' ityAdi kva khalu bhadanta ! 'NaMdaNavaNe' nandanavane 'valakUDeNAmaM kUDe' varakUTa nAgakUTaM 'paNyAne ?' prajJasam ?, 'goyamA !' gautama ! 'saMdarassa' mandarasya 'pavyayamsa' parvatasya uttareNaM 7) uttara digvartI bhavana kI pazcima dizA meM tathA vAyavyakoNavarti prAsAdAvataMsaka kI pUrva dizA meM sAgara citra nAmakA kUTa hai paJalenA nAmakI devI yahAM kI adhiSThAtrI devI hai isakI rAjadhAnI isa kUTakI uttaradizA meM haiN| (uttarillassa bhavassa purathimeNaM uttarapurasthibhillassa pAsAyapar3heM . magama paccadhimeNaM paharakaDe balAyA devI rAyahANI uttareNaMti 8) uttara digvI bhavana kI pUrvadizA meM tathA-IzAnakoNI prAsAdAvataMsapha kI pazcimadizA meM vajrakUTa nAtA kUTa hai| isa kUTa kI adhiSThAtrI devI balAhikA hai imalI rAjadhAnI kuTa kI uttaradizA meM hai / (kahiNaM bhaMte ! NaMdaNadaNe yala. kRDhe NAma laDe paNNatte) he bhadanna / nandanavana meM palakUTa nAmakA kUTa kahAM para kahA gayA ? uttara meM prabhu kahane hai-(goyamA ! maMdarasta pavvayasta uttarapura meNaM uttarasaccaniyaminlamsa pAsAyavaI magamsa purathimeNaM sAgaracitta kUDe vaharaseNA devI gayAANI uttareNaM . uttara tI lavananI pazcima zima bhara vAyavya bhaktI prAsAda vitarakanI pUrva dizAmAM sAgaracitra nAmaka kRTa Avela che. jenA nAme tyAM adhi: 21 2. mI yAnI yenI uttara bhAM mAvasI cha 'uttarillamsa bhavaNAna purathimeza uttara purathimillAsa pAsAyava sagassa paccasthimeNaM aigkRDe valAhayA devI gayadANI uttareNaMnihitI jananI pUrva dizAbha ne navaMtI pramAdAvanamakanA pazcima dizAmAM vija kara nAmaka kaTa Ave che. e kRnI adhiSThAtrI kI RED. nI nI nI ta hizAmA sAvalI . 'kamiNaM bhane ! gaMdaNa ge yA zAma ko pagale' se htra! navanamA masaTa nAma 48 4yA sthaNe mAvasa
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA -turthavakSaskAraH sU. 37 nandanavana svarUpavarNanam 'uttarapuratthimeNaM' uttarapaurastyena IzAnakoNe 'ettha' atra - atrAntare 'NaM' khalu 'NaMdaNavaNe' amdanavane 'balakUr3e NAmaM kUDe' balakUTaM nAma kUTaM 'paSNate' prajJaptam atredaM tAtparyam - merugiritaH paJcAzadyojanAnantare IzAnakoNe jJAnaprAsAdaH prajJaptastato'pi IzAnakoNe balakUTaM nAma kUTaM vizAlatamasya vastuna AdhArasyApi vizAlatamatvAt prakRte vizAlatamasya valkUTasyAdhArabhUtezAnakoNasya vizAlatamapramANakatvamiti / ' evaM ' evam anena prakAreNa uktAbhilApAnusAreNa 'jaM caiva' yadeva 'haristahakUDassa' harissahakUTasya - mAlyavanAmakavakSaskAra parvatavartino navamakUTasya 'pamANaM' pramANaM sahasrayojanalakSaNaM tagirikUTavarNanaprakaraNe prAguktam 'rAyahANI ya' rAjadhAnI ca harissahA nAmnI AyAmaviSkambhatazcaturazIti yojanasahasrapramANA varNitA 'taM ceva' tadeva pramANaM 'balakUDassavi' valakUTasyApi vAcyam, evaM harissaha rAjadhAnI vad balakUTatthimeNaM ettha NaM NaMdaNavaNe balakaDe NAmaM kUDe paNNatte) he gautama / mandara parvata kI IzAna vidizA meM nandanavana meM balakUTa nAmakA kUTa kahA gayA isa kUTakA dUsakA nAma sahastrAGka kUTa bhI hai isakA tAtparya aisA hai ki meru parvata se 50 yojana Age jAne para IzAnakoNa meM aizAna indra kA prAsAda hai isake bhI IzAnakoNa meM yaha balakUTa nAmakA kUTa hai / jo vastu vizAlatama hotI hai yahAM usa vizAla tama hI AdhAra kI AvazyakatA hotI hai isa kUTakI AdhArabhUta jo vidizA hai vaha vizAlatama pramANavAlI hai / ( evaM jaM ceva harissaha kUDassa pramANaM rAyahANI ataM caiva balakUDassa vi, NavaraM balo devo rAyahANI uttarapurasthimeNaMti) isa taraha jo harissaha kUTaMkI - mAlyavAn parvatavartI nauveM kUTa kI - eka hajAra yojanarUpa pramANatA-pahile kahI gaI hai, tathA harissahA nAmakI jo rAjadhAnI AyAma viSkaMbha kI apekSAlekara 84 hajAra yojana pramANa vAlI kahI gaI hai vahI saba kathana yahAM para bhI kahalenA cAhiye arthAt isa balakaTa kA 1 1 4vAbhAM prabhu 4 che- 'goyamA / maMdarassa pavvayassa uttarapuratthi meNaM etthaNaM NaMdaNavaNe bulakUDe NAmaM kUDe paNNatte' he gItabha ! bhandara bhavartanI IzAna vidvizAmAM nandanavanabhAM jase phUTa nAmaka phUTa Avela che. e phrUTa sahasrAMka phUTa nAmathI paNa suprasiddha che Anu tAtparya A pramaNe che ke meru paryaMtI 50 ceAjana AgaLa javAthI IzAna kANumAM aizAna indranA mahela che. tenA paNa IzAna kANumAM // malakUTa nAmaka phUTa che je vastu vizAlatama DAya che, tenA mATe vizAlatama AdhAranI jarUrata rahe che. ahIM e phUTanI je AdhArabhUta vidiza che te vizAsatabha prabhAzavANI che. 'evaM jaM caiva harissaha kUDassa pamANa rAyahANI a taM caiva balakUDarasa vi, NavaraM balo devo rAyahANI uttarapuratthimeNaM ti' mA prabhA navabha rissaDa TUTanI bheTa - mAlyavAna pa tavatI navama phUTanIeka sahasra ceAjana rUpa pramANutA pahelAM spaSTa karavAmAM AvelI che. temaja herissahA nAme je rAjadhAnI che te mAyAma--viSNubhanI apekSAe 84 hajAra cAjana pramANu jeTalI kahevAmAM AvelI che. A pramANe zeSa madhu kathana ahI a0 56
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jambUdvIpaprAptisUna syApi rAjadhAnyA pramANaM vAcyam 'Navara' navaraM-keralaM balakUTasyAdhiSThAtA 'yalo devo' baloM nAma devaH, harirusahakUTasya tu hariralaho nAma deva ukta iti vizepaH, baladevasyaM 'rAyahANI' rAjadhAnI 'uttarapurasthimeNaMti' uttarapaurastyena-IzAnakoNe prajoti navamakTavarNanaM gatam, iti mandaragirivati nandanavanagatAnAM navakUTAnAM nandanabanakUTAdi varNanam, iti mandaravarti dvitIyanandanavanavarNanaM samAptam ||muu 0 37|| atha tRtIyaM saumanasavanaM varNayitumupakramage-'kakSiNa bhaMte' ityAdi / . .. mUlam-kahi NaM bhaMte ! maMdare pavyae somaNasavaNe NAnaM vaNe paNNatte ? goyamA ! gaMdaNavaNassa bahusamararANijjAo bhUmibhAgAo addha tevaTri joyaNasahassAI uddhaM uppaittA estha NaM saMdare pavvae somaNasaraNe NAmaM vaNe paNNatte, paMca joyaNasathAI pakavAlavibheNaM paTTe dalayAkAnsaMThANasaMThie je NaM maMdaraM pavvayaM savao saratA saMparikkhittA NaM ciri, cattAri joyaNasahaslAiM duSiNa ya pAvattare jopaNasae aTu ya ikArasabhAe joyaNassa bAhiM girivikAvaMbhaNaM terasa joyaNasahaslAiM paMcaya ekAre joyaNasae chanca ekArasabhAe joyasala bAhiM giriparisaraNaM tiNi joyaNasahassAiM duSNi ya vAyattare joyaNalae aTTaya ikArasapramANa eka hajAra yojana kA hai aura balakUTa nAnakI rAjadhAnI ke AyAma viSkambha kA pramANa 84 hajAra yojana kA hai (NavaraM) pada dvArA usakI apekSA jo yahAM antara hai vaha aisA hai ki yahAM para pala nAmakA deva usakA adhiSThAtA hai harissaha kUTakA adhiSThAtA harissaha nAmakA deva hai isa baladeva kI rAja ghAnI isa kUTakI IzAna vidizA meM kahI gaI hai| isa prakAra se mandara girivarti jo nandanavana hai aura isameM jo ye nau kUTa haiM unakA sanakA kathana samApta huA yaha nandanavana andaragirikA dvitIya vana hai // 37 // paNa samajI levuM joIe. eTale ke e balakUTanuM pramANa eka hajAra ejana jeTaluM che ane balakUTa nAmanI rAjadhAnInA AyAma-viSka nuM pramANa 84 hajAra jana jeTaluM che. 'Navara' 54 48 matAyutI apekSA 281 mata2 cha, te 2 // prabhArI che .. ahIM bala nAmaka deva ene adhiSThAtA che. harissaha phUTane adhiSThAtA harissaha nAmaka deva che. e baladevanI rAjadhAnI e phUTanI IzAna vidizAmAM AvelI che. A pramANe mandara girivartI je nandana vana che ane emAM je navaTe AvelA che. te badhA viSe yana samAsa thayu. mA nandanavana bhan42 ranu dvitIya 'vana cha. // sUtra-37 // *
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSatkAraH sU. 38 saumanasavanavarNanam bhAe jodhaNasta aMto girivikkhaMbheNaM dasa jodhaNasahassAiM tiNi ya auNApaNe joyaNalae tiriNaya ikArasabhAe jozaNasla aMto giripariraeNati / seNaM enAe pAsavaraveiyAe hageNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparisvitte, vaNao kiNhe kiNhobhAse jAva AsayaMti kUDavajjA sA cetra paMdaNavaNavattA ANivA, taM cetra ogAhiUNa jAva pAlAya. sagA sakIsANANAta // 50 38 . :- chAvA-kva khalu bhadanta ! sandare parvate saumanasavanaM nAma vanaM prajJaptam ?, gautama ! nandanadanasya vahusamaramaNIyAd bhUgibhAgAda arddhaviSTiM yojanasahasrANi Urdhvamutpatya atra khalu mandare parvate saumanasavanaM nAma vanaM prjnyptm| paJcayojanazatAni cakravAlaviSkambheNa vRttaM valayAkArasaMsthAnasaMsthitaM yad sajju mandara parvataM sarvataH samantAt saMparikSipya khalu tiSThati, catvAri yojanasahasrANi dve ca dvAsaptale yojanazate aSTa ca ekAdazabhAgAn yojanasya vahigiriviSkambheNa trayodaza yojanasahalAgi paJca ca ekAdazAni yojanazatAni ca SaT ca ekAdazabhAgAn yojanasya vahigiriparirayeNa trINi yojanasahasrANi dve ca dvAsaptate yojanazate aSTa ca ekAdazabhAgAn antagiriviSkambheNa daza yojanasahasrANi trINi ca ekonapazcAzAni yojanazatAni zrIzca ekAdazabhAgAna yojanasya antagiriparirayeNeti / tat khallu ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanapaNDena sarvataH samantAt samparikSiptaM varNakaH kRSNaH kRSNAvabhAso yAvad Asate, evaM kUTavarjA saiva nandanavanavaktavyatA bhaNitavyA, tadeva avagAhya yAvat prAsAdAvataMsakaH zakrezAnayoriti ||suu0 38 // TIkA-'kahi NaM bhaMte ! maMdare' ityAdi-kya khalu bhadanta ! 'maMdare' mandare merau 'pavae' parvate 'somaNavaNe NAma' saumanasavanaM nAma 'vaNe' va 'paNNatte' prajJaptam ?, 'goyamA !! gautama ! 'NaMdaNavaNassa' nandanavanasya 'bahusamaramaNijjAo' bahusamaramaNIyAt 'bhUmibhAgAo' tRtIya laumanasavanakA varNana 'kahiNaM bhaMte ! maMdare pavyae somaNasavaNe NAmaM vaNe paNNante' ityaadi| . TIkArtha-gautamasvAmI ne isa satra dvArA prabhu se aisA pUchA hai-(kahiNaM bhaMte ! maMdare paccae somaNasavaNe NAnaM vaNe paNNatte) he adanta ! mandara parvata para saumanasa nAmakA vana kahAM para kahA gayA hai / unnara meM prabhuzrI kahate haiM-(goyamA ! NaMdaNava tRtIya saumanasa vananuM varNana 'kahiNaM bhaMte ! maMdare pavvae somaNasavaNe NAma vaNe paNNatte' ityAdi / At-gautame mA sUtra va prabhule And prazna cha hai 'kahiNa bhaMte ! maMdare pabae somaNasavaNe NAmaM vaNe paNNatte' manta ! bhara parvata 52 saumanasa nAma vana yA sthaNe bhAsa cha 1 sanA pAsamA prabhu 43 cha. 'goyamA! gaMdaNavaNassa bahumamaramaNijjAo
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ jambUdvIpaprAptiyoM bhUmibhAgAt 'addhatevahi arddhatripaSTi-sA dvApaSTi 'joyaNasahassAI yojanasahasrANi uddhaM uppaittA' Urdhvamutpatya upari gatvA 'ittha' atra atrAntare 'Na' khalu 'maMdare pacae' mandare parvate 'somaNasavaNe NAma' saumanasavanaM nAma 'vaNe' yanaM 'paNNatte' prajJaptam, tacca 'paMcanoyaNa sahassAI paJcayojanazatAni 'cakavAlavikhaMbheNaM' cakravAlaviSkambheNa maNDalAkAravistAraNa 'caTTe' vRttaM vartulaM 'valayAkArasaMThANasaMThie' valayAkArasaMsthAnasaMsthitaM-calayo hi madhyacchidrayuktoM bhavati tadvadAkArakasaMsthAnena saMsthitam, etadeva spaSTIkaroti-'je' yat-saumanasavanaM 'Na' khalu 'maMdaraM pavyayaM mandaraM parvata 'sakAo' sarvataH-sarvadikSu 'samaMtA' sarvavidikSu 'saMparikkhittA' samparikSipya-pariveSTaya 'Na' khalu 'ciTaI' tiSThati, etacca kiyadviSkambha kiyatpaparikSepam ? iti jijJAsAyAmAha-'cattAri catvAri 'joyaNasahassAI yojanasahasrANi 'duNNi ya dve ca 'vAyattare dvAsaptate dvAsaptatyadhike 'joyaNasae' yojanazate 'baTa ya' aSTAca 'ikkArasabhAe' ekAdazabhAgAn 'joyaNassa' yojanasya 'vAhi' vahiH 'girivikkhaMbheNaM' giriviSkambheNa meruparvatavistAreNa 'terasa' trayodaza 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'paMcaya passaM bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo addhatevaDhi joyaNasahassAI uddhaM upaittA etthaNaM maMdare pavvae somaNasavaNe NAmaM vaNe paNNatte' he gautama ! nandana vana ke bahuMsamaramaNIya bhUmi bhAga se 62 // hajAra yojana Upara jAne para mandara parvata ke Upara saumanasavana nAmakA vana kahA gayA hai / (paMca joyaNasayAI cakavAla.. vikhaMbheNaM baTTe valayAkArasaMThANasaMThie' yaha saumanasavana pAMcasau yojana' ke maNDalAMkArarUpa vistAra se yukta hai gola hai isIliye isakA AkAra gola ghalaya ke jaisA ho gayA hai 'je NaM maMdaraM pavvayaM sacao samaMtA saMparikkhittANaM ciTTaI' yaha saumanasavana mandara parvata ko saba ora se acchI taraha ghere hue haiM 'cattAri joyaNasahassAiM duNNi ya vAyattare joyaNasae aTTa ya ekArasabhAe joyaNassa pAhiM girivikkhaMbheNaM' isakA bAhya vistAra 4272 yojana- aura 1 bhUmibhAgAo addhattevaSTuiM joyaNasahassAI uddhaM uppaittA etthaNaM maMdare pavvara somaNasavaNe NAma- vaNe paNNatte' gautama! nana bananA maI sabharamaNIya bhUmi mAthI 12 // 72 yona 852 gayA mA 2 paMtanI 52 saumanasavana nAme pana mAvata cha. 'paMcajAyaNasayAI cakkavAlavikhaMbheNaM vaTTe valayAkArasaMThANasaMThie' mA saumanasa bana pAMse jana jeTalA maMDaLAkAra rUpa vistArathI yukta che. goLa che. ethI ene AkAra meLaqy / che. 'je NaM madaraM pavvayaM savvao samaMtA saMparikkhittANaM cidui' mahara patanI yAme2 mA somanasavana vIjAye che. 'cattAri joyaNasahassAI duNiya vAvattare joyaNa sae aTThaya ekkArasabhAe joyaNassa vAhiM girivikkhaMbheNa' mena mAhya vistAra 4272 yonana bhane me yonanA 13 bhAgamAthI 8 mA prabhAra cha. 'terasa joyaNasahassAiM chacca ekkArasabhAe joyaNassa pAhiM giriparirayaNa' melA mA paripanu prabhA! 13511 yojana
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ A1 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 38 saumanasavanavarNanam . ..... - paJca ca 'ekkAre' ekAdazAni-ekAdazAdhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'ucca' SaDca 'ekArasabhAe' ekAdazabhAgAn 'joyaNassa' yojanasya 'bAhi' bahiH 'giripariraeNaM' giriparirayeNa giriparidhinA, 'tiNNi trINi 'joyaNasahassAI yojanasahasrANi 'duNi ya' dve ca 'bovattare' dvAsaptatAni dvisaptatyadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'aha ya aSTa ca 'ekkArasabhAe' ekAdazabhAgAn 'joyaNassa' yojanasya 'aMto' anta: madhye nitambapradezeM 'girivikkhaMbheNaM' giriviSkambheNa 'dasa' daza 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'tiNi ya' trINi ca 'auNAvaNNe' ekonapaMcAzAni-ekonapazcAzadadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'tiSNiM ya' trIMzca 'ikkArasabhAe' ekAdazabhAgAna 'joyaNassa' yojanasya 'aMto' anta:-madhye 'giripariraeNaM' giriparirayeNa giriparidhinA iti / atha saumanasavanaM varNayituM satramAha-'se tat 'Na' khalu saumanasaknaM 'egAe' ekayA 'paumavaraveiyAe' padmavaravedikayA 'eMgeNa ya ekena ca 'vaNasaMDeNaM' vanapaNDena 'saMcao' sarvataH 'samaMtA' samantAt 'saMparikkhitte samparikSipta pariveSTitamasti, anayoH padmavaravedikA banaSaNDayoH 'vaNNAo' varNakA varNanaparapaMda: samUho'tra bodhyaH, sa ca pazcamasUtrAd grAhyaH, sa ca kimparyantaH ? ityAha-'kiNhe kiNhobhAse yojana ke 11 bhAgoM meM se 8 bhAga pramANa hai 'terasa joyaNasahassAI paMca yaM ekkAre joyaNasae chacca ekArasabhAe joyaNassa bAhiM giripariraeNaM' isakA voya parikSepa pramANa 13511 yojana aura 1 yojana ke 11 bhAgoM meM se 6 bhAga pramANa hai / 'tiNi joyaNasahassAI duSNi ya bAvattare joyaNasae ahaya iMkArasabhAe joyaNassa aMto girivikkhaMbheNaM, dasa joyaNasahassAI tiNNaya. auNApaNNe joyaNasae tiNiya ekkArasabhAe joyaNassa aMto giriprireN| ti' isakA bhItarI vistAra 3272 yojana aura eka yojanaM ke 11 bhAgoM meM se 8 bhAga pramANa hai tathA isakA bhItarI parikSetra kA pramANa 10349 yojana aura eka yojana ke 11 bhAgoM meM se 3 bhAga pramANa hai.| 'segaM eMgAe paumevaraveDyAeM egeNa ya vaNasaMDeNaM savaoM samaMtA saMparikkhitte vaNNao-kiNNe kiNho bhAse jAva AsayaMti evaM kUDavajja sacceva NaMdaNavaNavattavvayA bhANiyaMvvA' bhane 1 yojanA 11 mAmAthI 6 mA prabhA cha 'tiNNi joyaNasahassAI duNiya dhAvattare joyaNasae advaya ekkArasabhAe joyaNassa aMto girivikkhaMbheNaM, dasa joyaNasahassAI tiSNiya auNAvaNNe joyaNasae tiNNiya ekArasabhAe joyaNassa aMto giriparirayeNaMti' sanA bhItarI vistAra 3272 jana ane eka ejananA 11 bhAgamAMthI 8 bhAga pramANa che. temaja AnA aAMtarIya parikSepanuM pramANa 10349 2jana ane eka ejananAM 11 mAgomAthI 3 mA prabhAra cha. 'se NaM egAe pajvaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samatA saMparikkhitte vaNNao-kiNNe kiNhobhAse jAva AsayaMti evaM phUDavajja sacceva NaMdaNavarNavattavvayA bhANiyavvA' mA saumasana me padmAvara 26 mana me 43thIM thIbhazyA
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpatisUtre 70 jAva AsayaMti' kRSNaH kRSNAvabhAso yAvadAsate - kRSNaH kRSNAvabhAsa ityArabhya Asata iti paryanto vodhyaH, ayaM sarvaH pAThaH paJcamapaSTasUtrato covyaH asyArtho'pi tata eva jJeyaH / ' evaM ' evam uktAbhilApAnusAreNa 'kUDavajjA' kUTavarjA - kUTavarjitA 'sA ceva' saiva prAguktaiva 'NaMdaNacaNavattacvayA' nandanavanavaktavyatA 'bhANiyavyA' bhANitavyA vaktavyA, sA ca nandana- vanavaktavyatA kimparyantA ? ityAha- 'taM ceva' ityAdi tadeva meruparvatAt paJcAzadyojanarUpaM kSetram 'ogAhiUNa' avagAhya - pravizya 'jAva pAsAyavaDeMsagA sakkIsANaMti' yAvat prAsAdAvataMsakAH zakrezAnayoriti zakrendrasyezAnendrasya ca prAsAdAvataMsakavarNanaparyantetyarthaH iyaM vaktavyatA nandanavanavarNanaprakaraNe'nantarasUtre gatA etatsaumanasavanavartinyo vApyaH, IzAnAdi - koNakrameNemAH - sumanAH 1 saumanasA 2 saumanAMsA 'saumanasyA' 3 manoramA 4 ityaizAnyAm, uttarakuruH 1 devakuruH 2 vAriSeNA 3 sarasvatI 4 ityAgneyyAs, vizAlA 1 mAghabhadrA 2. abhayasenA 3 rohiNI 4 iti nairRtyAm bhadrottarA 1 bhadrA 2 subhadrA 3 bhadrA 'dra' vatI 4 vAyavyAm ||0 38|| * yaha saumanasa vana eka padmavara vedikA aura eka vanabaMDa se cAroM ora se ghirA huA hai yahAM para ina donoM kA varNaka pada samUha 'kinhI kinhobhAse jAbaAsayaMti' isa pATha taka kahalenA cAhiye yaha pada samUha paMcama evaM chaTheM sUtrameM prakaTa kiyA gayA hai| isa kUToM kI vaktavyatA ko choDakara bAkI kI aura saba vaktavyatA jaisI nandana vana ke prakaraNa meM kahI gaI hai vaisI hI yahAM para. kahalenI cAhiye yaha nandana vana vaktavyatA 'meru se 50 yojana ke Age ke kSetra ko choDakara Agata isa sthAna meM zakendra aura aizAnendra ke prAsAdAvataMsaka hai' yahAM taka ke pATha taka hI yahAM kahalenA cAhiye / isa saumanasavana meM ye IzAnAdi koNa krama se 1 sumanA, 2 saumanasA, 3. saumanasA, evaM 4 manoramA ye IzAna dizA meM cAra bAvaDiyA haiM, uttara kuru 1, devakuru 2, vAriSeNA 3, aura sarasvatI. 4, ye cAra vApikAeM Agneya bhAvRta che. ahIM se manneno vAyu yaha samUha 'kiNhoki ho bhAse java Asayati' mA - 57 sudhI kahI levA AIe. A pada samRha paMcama ane SaSTha sUtramAM spaSTa karavAmAM Avela che. e kUTAnI vaktavyatAne khAda karIne zeSa badhI vaktavyatA je pramANe nadanavananA prakaraNanAM spaSTa karavAmAM AvelI che te pramANe ja ahIM paNa kahI levI joie. A 'nandanavanavaktavyatA' bherupI 50 yojana bheTalA mAgaNanA kSetrane choDIne yAvesA sthAnabhAM zakrendra ane aizAnendrane prAsa dAvata sa che. ahI sudhInA pa4 sudhI kahI levI joie. e saumanasa vanamAM izAnAdi kANukamathI 1 sumanA, 2 saumanasA, 3 saumanAMsA tebhanaM 4 bhanArabhA se zinahizAbhAM 4 va piyo che. uttarakuru - 1, deva2 -2, vAriSezA 3, ane sarasvatI 4 e 4 vArSikAe Agneya dizAmAM AvelI che. vizAlA 1,. mAgha 3 f
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 39 paNDakavanavarNanam artha mandaragirivarti paNDakavanaM nAma caturyaknaM varNayitumupakramate-kahi NaM bhaMte ! ityAdiH / mUlam-kahi NaM aMte ! maMdarapaThanae paMDagavaNe NAmaM vaNe paNNatte.?. goyamA ! somaNasavaNasla bahusabharamaNijAo bhUmibhAgAo chattIsaM joyaNasahassAI uddhaM upaittA ettha NaM maMdure pavvae siharatale paMDaga... vaNe NAmaM daNe paNatte, cattAri cauNaue joyaNasae cakavAlavikkheM. bheNaM vaTe valayAkArasaMThANasaMThie, jeNaM maMdaracUliyaM savvao samaMtA, saMparikkhittANaM ciTui tiNi jogaNasahassAiM egaM ca bAvaTuM joyaNa-:, sayaM kiMcitritesAhiyaM pariveza, seNaM egAe paupavaraveiyAe egeNa ya vaNasaDeNaM jAva kiNhe denA AsayaMti, paMDagavaNasta bahumajjhadesabhAe' ettha NaM maMdaracUliyA NAmaM cUliyA paNNattA battAlIsaM joyaNAI uddhaM uccatteNaM sUle bArasa joyaNAI vikkhaMbheNaM majjhe aTTa joyaNAI vikkhabheNaM uppi cattAri joyaNAI pikkhaMbheNaM mUle sAiregAI sattattIsaM joyaNAI parikkheveNaM majjhe sAiregAI paNabIsaM joyaNAI parikkheveNaM uppi sAiregAI vArasajoyaNAI parikkheveNaM mUle vicchiNNA majjhe saMkhittA uNi taNuyA gopucchasaMThANasaMThiyA savvaveruliyAmaI acchA sA NaM egAe paulavaraveiyAe jAna saMparikkhittA iti upi bahusamaramaNi-. jje sUmimAe jAva siddhAyayaNaM bahumajjhadesasAe kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM desUNagaM kosaM uddhaM uccatteNaM aNegakhaMbhasaya jAva. dhUvakaDacchugA, maMdaracUliyAe NaM purasthimeNaM paMDagavarNa paNNAsaM joyaNAI ogAhitA etya NaM mahaM ege bhavaNe paNNatte evaM jacceva somaNase dizA meM haiM vizAlA 1, mAghabhadrA 2, abhayasenA 3, aura rohiNI 4, ye cAra vApikAeM naidatyakoNa meM haiM, tathA. bhadrottarA, 1, bhadrA 2, subhadrA 3, aura bhadrAvatI 4, ye cAra vApikAeM vAyavya vidizA meM haiM / / 3 / / bhadrA 2, abhayasenA 3 ane rohiNI 4 e cAra vapikAo joItya keNumAM AvelI che. tathA bhadrottara 1, bhadrA-2, subhadrA, 3 ane bhadrAvatI 4 e cAra vapikAe vAyavya dizAmAM AvelI che. te 38 che
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpamati godaforo gamo bhavaNANaM pukkhariNINaM pAsAyavaDeMsagANa ya so ceva jA sakIsANavaDeMsagA te NaM caiva parimANeNaM // sU0 39 // chAyA-ka khalu bhadanta ! mandaraparvate paNDakavanaM nAma vanaM prajJaptam ?, gautama ! saumanasavanasya bahusamaramaNIyAda bhUmibhAgAt patriMzataM yojanasahasrANi Urdhvamutpatya atra khalu mandareparvate zikharatale paNDakavanaM nAma vanaM prajJaptam, catvAri caturnavatAni yojanazatAni cakravAlaviSkaMbheNaM vRttaM valayAkAra saMsthAnasaMsthitaM yat khalu mandaracUlikAM sarvataH samantAt sampari "kSipya khala tiSThati trINi yojanasahasrANi ekaM ca dvAparaM yojanazataM kiJcidvizeSAdhikaM parikSepeNa, tat khalu ekayA padmavara vedikagrA ekena ca vanapaNDena yAvat kRSNaH devA Asate, paNDavanasya bahumadhyadeza bhAge atra khala mandaracUlikAnAma cUlikA prajJaptA catuzcatvAriMzarta yojanAni Urdhvamuccatvena mULe dvAdaza yojanAni viSkambheNa madhye aSTa yojanAni viSkambheNa upari catvAri yojanAni viSkambheNa mULe sAtirekANi saptatriMzataM yojanAni parikSepeNa madhye sAMtirekANi paJcaviMzati yojanAni parikSepeNa upari sAtirekANi dvAdaza yojanAni parikSepeNa mULe vistIrNA, madhye saMkSiptA, upari tanukA, gopucchasaMsthAna saMsthitA sarvavaidUryamRyI acchA sA khala ekayA padmavaravedikayA yAvat saMparikSiptA iti upari bahusamaramaNIya bhUmibhAgo yAvat siddhAyatanaM vahumadhyadezabhAge krozamAyAmena arddhakrozaM viSkambheNa 'dezonekaM krozamUrdhvamuccatvena anekastambhazata yAvad dhRpakacchukA, mandaracUlikAyAH khalu paurastyena paNDakavanaM paJcAzataM yojanAni avagAhya atra khalu mahadekaM bhavanaM prajJaptam, evaM ya eva saumanase pUrvavarNito gamo bhavanAnAM puSkariNInAM prAsAdAvataMsakAnAM ca sa eva netavyaH yAvat zukrezAnayoH prAsAdAvataMsakAH tenaiva parimANena // 039 // TIkA- 'kahi NaM bhaMte!' ityAdi - kva khalu bhadanta ! 'maMdara pavvae' mandaraparvate 'paMDag2avaNe NAmaM' paNDakavanaM nAma 'vaNe' vanaM 'paNNatte ?' prajJaptam, 'goyamA !' gautama ! 'somaNasavaNassa' saumanavanasya bahusamaramaNijjAo' bahusamaramaNIyAd 'bhUmibhAgAo' bhUmibhAgAt 'chaMtIsaM ' S 4 paNDakavanakA varNana 'kahiNaM bhaMte ! maMdarapaccae paMDagavaNe NAmaM vaNe paNNatte' ityAdi / TIkArtha- gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA isa sUtradvArA pUchA hai- 'kahi bhUte ! maMdarapavcae paMDagavaNe NAmaM vaNe paNNatte' he 'bhadanta ! maMdara parvata para paNDakavana nAmakA vana kahA~ para kahA gayA hai 1 uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! paNDaka vananuM varNana 'kahiNaM bhaMte! maMdarapatrae paMDagavaNe NAmaM vaNe paNNatte' ityAdi TISThArtha-yA sUtra vaDe gotame alune prazna ye hai 'kahiNaM bhaMte ! maMdarapavtrae paMDagavaNe NAmaM vaNe paNNase' he lata ! bhaMDara parvata para eDavana nAmaka vana yA sthaje Avesa che ?
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 39 paNDakavanavarNanam paTtriMzataM 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'uddhaM' Urdhvam 'uppaittA' utpatya-gatyA 'etya atra-atrAntare 'Na' khalu maMdare pAe' mandare parvate 'siharatale' zikharatale-zirobhAge 'paMDagavaNe NAma' paNDakavanaM nAma 'vaNe' vanaM prajJaptam, tacca 'cattAri' catvAri 'cauNaue' caturnavatAni caturnavatyadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'cakkavAlavikkhaMbheNaM' cakravAlaviSkambheNa maNDalAkAravistIreNa 'baTTe' vRttaM-vartulaM 'valayAkArasaMThANasaMThie' valayAkArasaMsthAnasaMsthitaM riktamadhyakaGkaNavat madhye tarulatAgulmAdi rahitatayA saMsthim etadeva spaSTI- . karoti-'je' yat paNDakavanaM 'Na' khalu 'maMdaracUlibha' mandaracUlikAM 'savvao' sarvataH sarvadikSu 'samaMtA' samantAt-sarvavidikSu 'saMparikkhittA' samparikSipya pariveSTaya 'Na' khalu 'ciThThai' tiSThati 'tiNNi' trINi 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'egaM ca' ekaM ca 'bAvarTa' dvASaSTaM-dvASaSTayadhika 'joyaNa sayaM yojanazataM 'kiMcikseisAhiyaM' kizcid vizeSAdhikakiJcidadhikaM 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA prajJaptam, tatpunaH pamaravedikA vanaMpaNDAbhyoM somaNasavaNassa bahu samaramaNijjAo bhUmibhAgAo chattIsaM joyaNasahassAI uddhaM uppaittA estha NaM maMdare pavvae liharatale paMDagavaNe NAmaM vaNe paNNatte' he gotama ! saumanasavana ke bahasamaramaNIya bhUmi Aga se chattIsa hajAra yojana Upara jAne para Agata isI sthAna para mandara parvata ke zikhara tala para yaha paNDaka vana nAmakA vana kahA gayA hai 'cattAri cauNaue joyaNasae cakkavAlavikkhaMbheNaM vahe valayAkArasaMThANasaMThie' yaha samacakravAla viSkambha kI apekSA 494 yojana pramANa hai yaha gola hai tathA usakA AkAra golAkAra valaya ke jaisA hai jisa prakAra valaya apane madhya meM khAlI rahatA hai usI prakAra yaha vana bhI apane bIca meM tarulatA gulma Adi se rahita hai| 'je NaM maMdaracUliaM sacao samaMtA saMparikkhittANaM ciTaI' yaha paNDaka vana maMdara parvata kI cUlikAko cAroM ora se ghere hue haiM ! (tiSNijoyaNasahassAI egaMca bAvarTa joyaNasayaM mena vAmabhA prabhu I -goyamA ! somaNasavaNassa bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAMo chattIsaM joyaNasahassAI uddhaM uppaittA etthaNaM maMdare pavvae siharatale paMDagaraNe NAmaM vaNe paNNatteM' he gautama! saumanavananA bahu samaramaNIya bhUmibhAgathI 36 hajAra yojana upara gayA pachI je sthAna Ave che te sthAna para maMdara parvatanA zikhara pradeza upara A paNDakavana nAmaka pana mAve che. 'cattAri cauNaue joyaNasae cakkavAlavikkhaMbheNaM vaTUTe valayAkArasaMThANasaMThie' mA samanyavAda qiex sanI apekSA 484 yA prabhAra che. mAgovAramA che tathA tene AkAra goLAkAra valaya jevuM che. jema valaya pitAnA madhyamAM khAlI rahe cha tabha04 mA vana para potAnA madhyabhAgamA taru-satA guma vagerethI dahita cha. 'je gaM maMdaracUliaM savvao samaMtA saMparikkhittA NaM cidaI' mA 594 bhara tanA yUliAne yomarathI mAta 4za masthita cha. 'tiNi joyaNasahassAI egaM ca bAvaTuM joyaNa ja060
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 jambUdvIpaprApti 'parivepTitatvena varNayitumAha-'se NaM egAe' 'tat khalu ekayA 'paumavaraveiyAe' padmavaravedikayA 'egeNa ya' ekena ca 'vaNasaMDeNaM' vanapaNDena' ityArabhya 'jAva kiNhe devA AsayaMti' yAvat 'kRSNo devA Asata' iti paryanto varNako'tra vodhyaH, sa ca sArthaH paJcamapaSThasUtrAbhyA. -mavagantavyaH, atha paNDakava naveSTitAM mandaracUlikAM jAtajijJAsAM varNayitumupakramate-paMDagavaNassa' ityAdi-paNDakavanasya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge atyantamadhyadezabhAge 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'maMdaracUliyA NAmaM cUliyA' mandaracUlikA mandarasya-meru. 'gireH cUlikA cUlA-zikhA saira cUlikA, mandaracUlikA nAma cUlikA 'paNNatA' prajJaptA, sA ca 'cattAlIsaM' catvAriMgata 'joyaNAI' yojanAni 'uddhaM uccatteNaM' Urdhvamuccatvena 'mUle' mULe-mUladezAvacchedena 'bArasa' dvAdaza 'joyaNAI' yojanAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa prajJapteti zepaH, evamagre'pi, 'majjhe' madhye-nitamba dezAvacchedena 'aTTa' aSTa 'joyaNAI' yojanAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa 'uppi' upari-zikharAvacchedena 'cattAri' kiMciMvisesAhiyaM parikkheveNa) isakA parikSepa-parIdhi kucha adhika eka hajAra eka sau 62 yojana kA hai| 'seNaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM jAva kiNhe kiNhobhAse devA AsayaMti' yaha paNDakavana eka pAvara vedikA se aura eka vanaSaMDa se cAroM ora se ghirA huA hai yAvat yaha vanaSaMDa kRSNa hai vAnavyantara deva yahAM para ArAma vizrAma karate haiM / yaha saba kRSNAdi rUpa varNana paMcama evaM SaSTha sUtroM se jAnalelA caahie| 'paMDagavaNassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM maMdaracUlibhA NAmaM cUliA paNNattA cattAlIsaM joyaNAI uddhaM uccatteNaM mUle bArasa joyaNAI vikkhaMbheNaM majjhe aTTha joyaNAI vikkhaMbheNaM upi cattArI joyaNAI vikkhaMbheNaM, mUle sAiregAI sattattIsaMjoyaNAI parikkheveNaM' isa paNDaka vana ke bahumadhya bhAga meM eka maMdaracUlikA nAmakI cUlikA hai yaha cUlikA 40 yojana pramANa UMcI hai mUla dezameM isako saya kici visesAhiyaM parikkhevaNaM' mAno parikSa5 (464) adhiH 1162 yorana se che. 'se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM jAva kiNhe kiNhobhAse devA jAti A pANDaka vana eka padvavara vedikAthI ane eka vanakhaMDathI comerathI AvRta che. cAvatu A vanakhaMDa kRSNa che. vanavyaMtara deve ahIM ArAma-vizrAma kare che. A madhu l 35 pana yama bhane 14 sUtrAmAthI nayA vu naye. 'paMDarAvaNassa bahumajjhadesabhAe etyaNaM maMdaracUliA NAmaM cUliA paNNattA cattAlIsaM joyaNAI uddhaM uccateNa mULe ghArasa joyaNAI vikkhaMbheNaM majhe aDha joyaNAI vikkhaMbheNaM uppiM cattAri joyaNAI vikkha. bheNaM, mUle sAiregAI sattatIsaM joyaNAI parikkheveNaM' mA 5975 bananA mahu madhyabhAgamA eka maMdara cUlikA nAmaka cUlikA che. A cUlikA 40 ejana pramANa UMcI che. mUla dezamAM Ane vidhvaMbha-vistAra-12 jana jeTaluM che. madhyabhAgamAM ane vistAra ATha cAjana
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH ru. 39 paNDakavanavarNanam 475 catvAri 'joyaNAI' yojanAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambhega, punaH 'mULe' mUlAvacchedena 'sAiregAI' sAtirekANi kizcidadhikAni "sattattIsaM' saptatriMzataM 'joyaNAI' yojanAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA tathA 'majjhe' madhye 'sAiregAI' sAtirekANi 'paNavIsaM paJcaviMzati 'joyaNAI yojanAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa vartulatvena 'uppi' upari 'sAiregAI' sAtirekANi 'vArasa' dvAdaza 'joyaNAI yojanAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa 'mUle mUle 'vicchiNNA' vistIrNA madhyoparibhAgApekSayA vistAravatI majjhe' madhye 'saMkhittA' saMkSiptA mUlApekSayA'lpavistArA 'upi' upari 'taNuyA' tanukA mUlamadhyApekSayA'lpataravistArA ata eva 'gopucchasaMThANasaMThiyA' gopucchasaMsthAnasaMsthitA-jIkRtagopucchAkAreNa sthitA, tathA 'sabaveruliyAmaI' sarvavaiDUryamayI sarvAtmanA vaiDUryamaNimayI tathA 'acchA' acchA-AkAzasphaTikavannirmalA athaitAM padmavaravedikA vanapaNDAbhyAM parivepTitatayA varNayati-'sA NaM' egAe' sA mandaracUlikA khala ekayA 'paumavazveiyAe' padmavaravedikayA 'jAva' yAvat viSkA-vistAra-12 yojana kA hai madhyabhAga meM isakA vistAra ATha yojana kA hai zikharabhAga meM isakA vistAra cAra yojana kA hai khUla bhAga meM isakA parikSepa kucha adhika 37 yojana kA hai tathA 'majJa sAiregAIpaNavIsaM joyaNAI parikkheveNaM' madhyabhAga meM isakA parikSepa kucha adhika 25 yojana kA hai 'uppisAiregAIghArasa joSaNAI parikkheveNaM' Upara meM isakA parikSepa kucha adhika 12 yojana kA hai|"bhuule vicchiNNA majjhe saMkhittA upittaNuA gopucchasaMThANasaMThiyA savvaveliyAmaI acchA' isa taraha yaha mUlameM vistIrNa madhya meM saMkSipta aura Upara meM patalI ho gaI hai ataH isakA AkAra gAyakI urvIkRta pUMcha ke jaisA ho gayA hai / yaha sarvAtmanA vajramaya hai aura AkAza evaM sphaTika-sphaTika maNi ke jaisI nirmala hai| 'sANaM egAe paupavaraveDyAe jAva saMparikkhittA iti' yaha mandara cUlikA eka pAvara vedikA aura eka vanaSaNDa se cAroM ora se ghirI huI hai yahAM yAvatpada se 'ekena vanaSaNDena ca sarvataH samantAtU' yaha pATha grahIta jeTaluM che. zikhara bhAgamAM Ano vistAra cAra ejana jeTaluM che. mUla bhAgamAM Ave parikSa5 44 adhi: 37 yAna - 22vI cha. tathA 'majhe sAiregAI paNavIsaM joyaNAI parikkheveNaM' madhya bhAgamA gAnA pa225 4 madhi4 25 yozana / che. 'uppi sAiregAiM bArasa joyaNAI parikkhevaNaM'. parikSAmA yAnA pari2547 adhiH 12 yojana so cha. 'mUle vicchiNNA majjhe saMkhittA uppi taNuA gopucchasaMThANasAMThayA savva veru liyAmaI acchA' mA prabhAva mA bhUdamA vistAyu, madhyamA sakSisa bhane pari bhAgamA pAtaLI thaI gaI che. ethI Ane AkAra gAyanA uthvIkRta pUMcha je thaI gayo che. A satminA bhaya mana mA tabha0 26242vI nibhaga che. 'sA NaM egAe paumavaraveDyAe jAva saMparikkhittA iti' bhI bha2 yUli 4 512 36 bhane 4 namathA.
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 jambUdvIpapramaptisUtra yAvatpadena 'ekena vanapaNDena ca sarvataH samantAt' iti saGgrAhyam eSAM padAnAM vyAkhyA prAgvat 'saMparikkhitA' saMparikSiptA pariveSTiteti, athAsyAM cUlikAyAM bahusamaraNIyabhUmibhAgaM tatra siddhAyatanaM ca varNayitumupakramate-'umpi bahusamaramaNijje' ityAdi-upari mandaracUlikAyA upari zikhara ityarthaH bahusamaramaNIyo 'bhUmibhAge' bhUmibhAgaH 'jAva' yAvat yAvatpadena-'prajJaptaH sa yathAnAmakaH AliGgapuSkaramiti vA' ityArabhya 'tasya bahumadhyadezabhAge' iti paryantaH pAThaH sAhyaH sa ca paSThasUtrAdavaseyaH, tatra 'siddhAyayaNaM' siddhAyatanaM prajJaptam kveti jijJAsAyAmAha-'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge bahusamaramaNIyabhUmibhAgaH vartini sidvAyataM prajJAnamityantrapA, tacca kosaM AyAmega' krozam AyAmena dairyeNa tathA 'addhakosaM vikhaMbheNaM' arddhakozaM krozasyAIm, viSkambheNa vistAreNa tathA 'desUrNa kosaM' dezonaM-kiJciddezanyUna krozas 'uddhaM uccatteNaM' Urdhvamuccatvena tathA 'aNegakhaMbhasaya jAva huA hai / 'uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge jAva siddhAyayaNaM bahu majjha desasAe kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikhaMbheNaM desUrNa kosaM uddhaM uccattaNa aNegakhaMbhalaya jAva dhUvakaDacchugA' mandara cUlikA ke Upara bahusamaramaNIya bhUmibhAga kahA gayA hai yahAM yAvatpada se 'prajJaptaH, sa yathAnAsakaH AliGga puSkara mitivA isa pATha se lekara 'tasya yahu madhyadezabhAge' yahAM taka kA pATha grahIta huA hai yaha pATha chaThe sUtra se jAnalenA cAhiye usa bhUmibhAga meM eka siddhAyatana kahA gayA hai yaha siddhAyatana AyAma meM eka koza kA hai aura vistAra meM Adhe kozakA hai tathA UMcAI meM yaha kucha kama eka kozakA hai yaha aneka saMkaDo khaMbhoM ke Upara TikAhuA hai arthAta khaDA huA hai isa siddhAyatana ke varNana meM 'aneka stambhazatasaMniviSTa isa pada se lekara dhUpakaDacchukAnAmaSTottarazatam' yahAM taka kA pATha lenA cAhiye-arthAt 108 yahAM para dhUpake kaTA he he karacchu' isa pAThako jAnane ke liye pandrahavAM sUtra dekhanA cAhiye isa siddhAyatana ke thorathI bhAta cha. mI yAvat 14thI "ekena vanapaNDena ca sarvataH samanta t" bhA yA gRhIta thaya che. upiM bahu samaramaNijje bhUmibhAge jAva siddhAyayaNaM bahu majhadesabhAe kosa AyAmeNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM desUNa kosaM udvaM uccatteNaM aNega khaMbhasaya jAva dhUva; kAdu maMdara cUlikAnI upara bahu samaramaNIya bhUmibhAga Ave che. ahIM yAvata 54thI "prajJaptaH sa yathAnAmakaH AliGgapuSkaramiti,vA" mA pAthI bhAMDI. "tasya bahu madhya dezabhAge" mI sudhInA 54 sahIta yeto cha. mA 54 15 sUtramAthI lAmI sevana te bhUmi bhAgamAM eka siddhAyatana AveluM che. A siMhAyatana AyAmamAM ekagAu jeTaluM che. tathA vistAramAM agAu jeTaluM che. tathA UcAImAM A kaMIka kama eka gAu jeTaluM che. A siddhAyatana sasta me S52 avasthita che. yA siddhAyatananA panamA aneka stambhazata. sanniviSTha' pahalI bhAMDI dhUpakaDacchukAnAmaSTottarazatam' mahI sudhIna 48 samanva . bhane 4108 mADI dhUpaTADA che. 'karacchu' ko 542 sabhA bhATa 15bhI sUtrane pAya
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAkAzi TIkA- caturthavakSaskAraH su. 39 paNDakavanavarNanam dhUvakaDacchubhA' anekastambhazatasanniviSTamityArabhya dhUpakacchukAnAmaSTottarazatamityanto varNakosa bodhyaH, tatra 'anekastambhetyAdi varNakaH siddhAyatanasyAsti sa paJcadazasUtre prAgukta iti tato grAhyaH, tadartho'pi tata eva bodhyaH tasya khalu siddhAyatanasya vahumadhyabhAge mahatyekA maNipIThikA prajJaptA tadvarNaka rAjapraznIyasUtrasya ekonAzItitamasUtrato vodhyaH tatra maNipIThAyAM mahAneko devacchandakaH prajJaptaH, tatra jinapratiyAH santi tAsAM purato'STottarazataM ghAnAm aSTottarazataM candanakalazAnAm aSTottarazataM bhRGgArANAm aSTottarazatamAdarzAnAs aSTottaraM sthAlAnAm, pAtrINAM supratiSThAnAM manogulikAnAM vAtakarANAM citrakarANAM ratnakaraNDakANAM kaNThAnAM koSThasamudgAnAM haritAlasamudgAnAM hiGgulakasamudgAnAM manaH zilAsamudgAnAm aJjanasamudgAnAM dhvajAnAM tathA dhUpakacchukAnAM pratyekamaSTottarazataM saMnikSiptaM tiSThatIti paryanto varNako rAjapraznIyasUtrasyASTasaptatitamasUtrAdyazItitamaparyantasUtrebhyo bodhyaH tadartho'pi tata eva bodhyaH, athAsmina paNDavane bhavana puSkariNI prAsAdAvataMsakAn varNayitumupakramate 'maMdara cUliyAe NaM' ityAdi - mandaracUlikAyAH khala 'puratthimeNaM' pUrvadizi 'paMDagavaNaM' paNDakavanaM 'paMcA' paJcAzataM 'joyaNAI' yojanAni 'ogAhittA' avagAhya - pravizya 'ettha' atrabahu madhyadeza bhAMga meM eka vizAla maNipIThikA hai isakA varNaka pATha rAjapraznI sUtra ke 79 veM nambara ke sUtra se samajhalenA cAhiye usa maNipIThikA ke Upara eka devacchandaka nAmakA sthAna hai yahAM para jina 'yakSa' pratimAeM haiM inake Age 108 ghaMTAeM ugI huI haiM, 108 candanakalaza rakhe hue haiM 108 bhRGgAraka rakhe hue haiM 108 darpaNa rakhe hue haiM 1.08 baDe baDe thAla rakhe hue haiM 108 pAtrI - choTe2. pAtra - rakhI huI hai ityAdirUpa se yaha saba kathana 108 dhUpakaDucchukarakhe hue haiM yahAM taka jAnanA cAhiye isa varNana ko jAnane ke liye rAjapraznIya sUtrakA 78 sUtra se lekara 80 naM. taka kA sUtra dekhanA cAhiye 'maMdara cUliAeNaM puratthimeNaM paMDagavaNaM paNNAsa joyaNAI ogAhittA ettha NaM bhavaNe paNNatte evaM jccevsojoIe. A siddhAyatananA mahuM madhya deza bhAgamAM eka vizALa maNipIThikA AvelI che. A pIThikAnu` varSoMna 'rAjapakSIyasUtra' nA 79 mAM sUtramAM karavAmAM AveluM che. e maNipaThikAnI upara eka devaRMda nAmaka sthAna Avelu che. ahI jina (yakSa) pratimAo AvelI che. enI AMgaLa 108 ghaTA laTakI rahyA che. 108 cadana kaLazA mUkelA che. 108 zrRMgArakA mUkelA che. 108 / bhUIsA che. 108 bhoTA-moTA thANA bhUsA the, 108 yAtrIyo- ( nAnA pAtro) mUkelI che. ItyAdi rUpamAM ahIM badhu kathana 108 dhUpa kaTAhA mUkelA che. ahIM sudhI jANI levu joIe. e vana viSe jANavA mATe rAjapraznIya sUtranA 78 mAM sUtrathI bhAMDIne 80bhA sUtra sudhI leDa se lehadhye. 'maMdaracUliAeNaM puratthimeNaM paMDavaNaM paNNA joyaNAI' 'ogAhittA etthaNaM mahaM ege bhavaNe paNNatte evaM jacceva somaNase puvvavaNNio' 400
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 jambUddhIpapravatisUtra atrAntare 'Na' khalu 'mahaM ege bhavaNe' mahat vizAlam ekaM bhavanaM gRhaM siddhAyataM 'paNNatte' prajJaptam 'evaM' evam bhavanavat puSkariNyaH prAsAdAvataMsakA api vaktavyAH te bhavanAdayaH kIdRzAH ityapekSAyAM tadvarNanAya saumanasavanavati bhavanAdi pAThaM sUcayitumAha-'jacceva somaNase puncavaNio gamo' ityAdi ya eva saumanase saumanasAkhye mandaravartini tRtIyavane varNyamAne sati pUrvavarNita:-pUrvam, paNDakavanavarNanAt prAk varNitaH-AyAmaviSkabhavarNAdinA bhaNito gamaH pAThaH 'so ceva' ityagretanena sambandhaH sa eva pAThaH 'bhavaNANaM' bhavanAnAM 'pukkhariNINaM' puSkariNInAM 'pAsAyavaDeMsagANaM' prAsAdAvataMsakAnAM 'ya' ca 'Neyavyo' netavya:-yodhyA, sa ca gamaH pAThaH kimparyantaH ? ityapekSAyAmAha-'jAva sakIsANavaTeMsagA' yAvat zakrezAnayoH prAsAdAvataMsakAH-zakendrasya tathezAnendrasya tattadigvani puSkariNI madhyavarti prAsAdAvataMsakavarNa paryanta ityarthaH, sa ca gamaH saumanasavanaprakaraNato vodhyA, te ca zakrezAnaprAsAdAsakAH kena pramANena vodhyA: ? iti jijJAsAyAmAha-'te NaM ceva pamANeNaM' tenaiva saumanasavanagamoktanai pramANena AyamAdinA vodhyAH, ayamAzayaH-yathA saumanasavanavarNanaprasaGge varjitaH siddhAyatanAdi vyavasthApakA pATha uktaH tathA'trApi vAcyaH sadRzavarNakamaNase puvyavapiNao gano bhavaNANaM puskhariNINaM pAsAyavaDe sagANaya so ceSa Neyaco jAva sakkIsANavaDhesagA teNaMceva pamANeNaM' isa maMdara cUlikA kI pUrvadizA meM paNDakavana hai isa paNDakavana meM 50 yojana Age jAkara eka vizAla bhavana sidvAyatana kahA gayA hai isI prakAra se puSkariNiyAM aura prAsAdAvataMsaka bhI kahe gaye haiM ina sabakA varNana jaisA laumanasavana ke varNana prasaGga meM kahA jA cukA hai vaisA hI yahAM para bhI kahalenA cAhiye thAvat yahAM ke nattatpuSkariNImadhyavartI prAsAdAvataMsaka aura IzAnAtakaIzAnendra saMbaMdhI haiM / yadi isa varNana ko jAnanA ho to saumanasavana prakaraNa dekhanA cAhiye saumanasavana varNana ke prasaGga meM kUTavarjita siddhAyatanAdivyavasthApaka pATha jaisA kahA gayA hai vaisA hI vaha pATha yahAM para bhI kahalenA cAhiye yahAM para vApikAoM ke nAma yadyapi prakaTa gamo bhavaNANaM pukkhariNINaM pAsAyavaDe sagANaya so ceva Neyavyo jAva sakkIsANavaDeM sagA teNaM cetra pamANeja' mA mahara yUbinA pU zAmA 54 cha. ma 19 vanamA 50 pacAsa ejana AgaLa gayA pachI eka vizALa bhavana siddhAyatana AveluM che. A pramANe ja puSkariNIo ane prAsAdAvataM sake viSe paNa kahevAmAM AveluM che. A badhAM vize saumanasa vananA varNanamAM je pramANe kahevAmAM AveluM che tevuM ja atre paNa samajI levuM joIe. yAvat ahIMnA tat tatpaSkariNI madhyavartI prAsAdAvataM sake ane izAsakendra saMbaMdhI che. je A saMbaMdhamAM jANavuM hoya te saumanasavana prakaraNa joI levuM joIe. saumanasavana varNananA prasaMgamAM phUTa varjita siddhAyatanAdi vyavasthApaka pATha je pramANe kahe che te pramANe ja pATha ahIM paNa kahI levuM joIe. ahI je ke vApikAnA
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU0 39 paNDaka vanavarNanam LE svAda, atra cApInAmAni lekhapramAdAtsUtre 'dRSTAnyapi granthAntarAtsaGgRhmopanyasyante tathAhipuNDrA 1 puNDraprabhA 2 suraktA 3 raktAvatI 4 etA aizAnaprAsAde, tathA kSIrarasA 1 ikSurasA 2 amRtarasA 3 vAruNI 4 etA AgneyaprAsAde, tathA zaGkhottarA 1 zaGkhA 2 zaGkhAvarttA 3 balAhakA 4 etA nairRta prAsAde, puSpottarA 1 puSpavatI 2 suSuppA 3 puSpamAlinI 4 etA vAyavyaprAsAde, imA poDaza vAcyA IzAnAdi koNakrameNa bodhyAH ||suu0 39 // athaitatpaNDakavanavartinIzcatasro'bhiSekazilA varNayitumupakramate - 'paMDakavaNe NaM bhaMte ' ityAdi / mUlam - paMDagavaNeNaM bhaMte ! vaNe kai abhiseyasilAo paNNattAo ?, goyamA / cattAri abhiseyasilAo paNNattAo, taM jahA - paMDusilA 1 paMDukaMbalasilA2 rattasilAi rattakaMvala sileti4 / kahi NaM bhaMte! paMDaga vaNe paMDusilA NAmaM silA paNNattA ?, goyamA ! maMdaracUliyAe purasthi - -meNaM paMDagavaNapura sthipe te, ettha NaM paMDagavaNe paMDusilA NAmaM silA paNNattA uttaradAhiNAyayA pAINapaDINavitthiNA addhacaMda saMThANasaMThiyA . paMjoyaNasayAI AyAmeNaM addhAijAiM joyaNasayAI vikkhaMbheNaM catAri nahIM kiye gaye haiM- phira bhI hama granthAntara se unheM dekhakara yahAM prakaTa karate haiM yahAM kI puSkariNiyoM ke vApikAoM ke nAma isa prakAra se haiM- puNDrA 1 puNDra prabhA 2, suraktA 3, raktavatI 4, ye cAra vApikAeM IzAna vidigvartI prAsAda meM haiM, kSIrarasA, ikSurasA, amRtarasA aura vAruNI ye AgneprAsAda meM haiM, zaGkhottarA, zaGkhA, zaGkhAvarttA aura balAhakA ye cAra vApikAeM nairRta prAsAda meM hai evaM puSpottarA, puSpavatI, supuSpA, puSpamAlinI ye cAra bApikAeM vAyavya vidigvartI prAsAda meM haiN| isa prakAra ke nAmavAlI ye 16 vApikAeM IzAnAdikoNakrama se kahI gaI hai | || 39 // nAme prakaTa karavAmAM AvelAM nathI chatAM e ame yutthAntarathI joI ne ahIM prakaTa karIe chIe. ahInI puSkariNIo temaja bApikAnA nAmeA A pramANe che--puDrA 1, pu^paNA 2, suraktA 3, raktavatI 4, e cAra vApikAe izAna vidvignatI prAsAdamAM AvelI che. kSIrasA 1, isA-2, amRtarasA 3 ane vANI e cAra vArSikA Agneya prAsAdomAM AvelI che. za'khAttarA, zakhA, zakhAvattAM ane alAhakA e cAra vApikAe naiRRtya prAsAdamAM AvelI che. temaja puSpAttarA, puSpavatI, pukhkhA ane puSpamAlinI e cAra vArSikAe vAyavya vidviSvatI prAsAdamAM AvelI che. A pramANe e 16 vApikA * IthAnAhi Alu ubhathI hevAmAM AvelI che, // 3 //
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 jambUdvIpaprajJaptiste joyaNAI vAhalleNaM savvakaNagAmaI acchA veiyA daNasaMDeNaM savao samatA saMparikkhittA vaNNao, tIseNaM paMDusilAe caudisiM cattAri tisovANapaDirUvagA paNattA jAva toraNA vaNNao, tIseNaM paMDusilAe upi vahusamaramaNijje bhUmibhAge paMpaNatte jAva devA AsapaMti, tassaNaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe uttaradAhiNaNaM ettha Na duve sIhAsaNA paNNattA paMca dhaNusayAI AyAmavikkhaMbhegaM addhAi. jAI dhaNulayAI vAhalleNaM sIhAlaNavaNNao bhANiyanto vijayadUsavajotti / tattha NaM je se uttarille sIhAsaNe tattha NaM vahahiM bhavaNavaI vANamaMtarajoisiya vemANiehi devehiM devIhi ya kacchAiyA titthayarA abhisiccaMti, tattha NaM je se dAhiNille sIhAsaNe tattha NaM vaharhi bhavaNa jAva vemANiehiM devehiM devIhi ya vacchAiyA titthayarA abhisiccati / kahi NaM bhaMte ! paMDagavaNe paMDukaMvalasilA NAmaM silA papaNatA ?, goyamA ! maMdaracUliyAe dakkhiNeNaM paMDagavaNadAhiNaperate. ettha NaM paMDagavaNe paMDukaMbalasilA NAmaM silA paNNatA, pAINapaDINAyayA uttaradAhiNavisthiSNA evaM taM ceva pamANaM vattavyayAya bhANiyanvA jAvaM tassaNaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM maha ege sIhAsaNe paNNatte taM ceva sIhAsaNappamANaM tattha gaM bahahiM bhavaNavai jAva bhArahagA titthayarA ahisiccaMti / kahi NaM bhaMte ! paMDagavaNe retasilA NAmaM silA pANattA ? goyamA ! maMdaracUliyAe paccarithameNa paMDegavaNapaJcatthimaperate, ettha NaM paMDagavaNe rattasilA NAma siMlA paNNattA uttaradAhiNAyayA pAINapaDINavisthipaNA jAva te caiva pamANaM savvataMvaNijamaI acchA uttaradAhiNeNa etthaM NaM duveM sIhAsaMNA paNNatA, tassa NaM je se dAhiNille sIhAsaNe tattha NaM vahahiM bhavaNa. pamhAiyA titthayarA ahisiccaMti, tattha NaM je se uttarille sIhAsaNe tastha NaM bahahiM bhavaNa0 jAva vappAiyAM titthayarA ahiMsiMccaMti, kahi NaM bhaMte ! paMDagavaNe rattakaMvalasilA NAmaM silA paNNatA ?,goyamA! maMdaracUMliyAe
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSasphAraH khu. 39 paNDakavanagatA'bhiSekazilAvarNanam uttareNaM paMDagavaNa uttaracarimaMte, ettha NaM paMDagavaNe rattakaMvalasilA NAmaM silA paNNatA, pAINaeDINAyayA udINadAhiNavisthiSaNA saktavaNijamaI acchA jAva majjhadelabhAe sIhAsaNaM, tattha NaM vahahiM bhavaNavai jAva devehiM devIhiya erAkyagA tithavarA alisicaMti ||suu0 40 // __ chAyA-paNDakavane khalu bhadanta ! vane kati abhiSekazilAH prajJaptAH ?, gautama ! catasro'bhiSekazilAH prajJaptAH, tadyathA-pANDuzilA 1 pANDukambalazilA 2 raktazilA 3 raktakambalazilA 4 iti / kva khalu bhadanta ! paNDakavane pANDuzilA nAma zilA prajJatA ?, gautama ! mandaracUlikAyAH paurastyena paNDakavanapaurastyaparyante, aba khalu paNDakavane pANDuzilA nAma zilA prajJaptA uttaradAhiNAyatA prAcInapratIcInavistIrNA arddhacandrasaMsthAnasaMsthitA paMcayojanazatAni AyAmena arddhatRtIyAni yojanazatAni viSkambheNa cakhAri yojanAni bAhalyena sarvakanakamayI acchA vedikA vanaSaNDena sarvataH samantAt samparikSiptA varNakaH, tasyAM khalu pANDuzilAyAzcaturdizi cavAri trisopAnapratirUpakANi prajJaptAni yAvat toraNAH varNakA, tasyAH khalu pANDuzilAyAH upari vahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH yAvad devA Asate, tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmimAgasya bahumadhyadezabhAge uttaradakSiNena atra khalu dve siMhAsane prajJapte paJca dhanuH zatAni AyAmaviSkambheNa arddhattIyAni dhanuH zatAni bAhalyena siMhAsanavarNako bhaNitavyo vijayadRSyavaja iti / tatra khala yat tat auttarAI siMhAsanaM tatra khalu bahubhiH bhavanapativAnabhyantarajyotiSkavaimAnikairdevairdevobhizca kacchAdijAstIrthakarA abhiSicyante / tatra khalu yat tadAkSiNAtya siMhAsanaM tatra khalu bahubhirbhavana yAvadvaimAnikaidevadevIbhizca vatsAdijAstIrthakarA abhiSicyante / kva khalu bhadanta / paNDa kavane pANDukambalazilA nAma zilA prajJaptA ?, gautama ! mandaracUlikAyA dakSiNena paNDakavanadakSiNaparyante, atra khalu paNDakavane pANDukambalazilA nAma zilA prajJaptA, prAcInapratIcInAyatA uttaradakSiNavistIrNA evaM tadeva pramANaM vaktavyatA ca bhaNitavyA, yAvat tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge atra khalu mahadekaM siMhAsanaM prajJaptam, tadeva siMhAsanapramANaM tatra khalu vahubhirbhatranapati yAvat bhAratakAstIrthakarA abhiSicyante, kya khalu bhadanta ! paNDakavane raktazilA nAma zilA prajJaptA ?, gautama ! mandaracUlikAyAH pazcimena paNDakavanapazcimaparyante, atra khalu paNDakavane raktazilA nAma zilA prajJaptA uttaradakSiNAyatA prAcInapratIcIna vistIrNA yAvata tadeva pramANaM sarvatapanIyamayI acchA uttaradakSiNena atra khalu dve siMhAsane prajJapte, tatra khalu yat tad dAkSiNAtya siMhAsanaM tatra khalu bahubhirbhavana0 pakSmAdijAstIrthakarA abhipicyante, tatra khalu yat tad auttarAI siMhAsanaM tatra khalla vahubhirbhavana0 yAvad vaprAdijAstIrthakarA abhiSicyante, kva khalu bhadanta ! paNDakavane raktakambalazilA nAma zilA prajJaptA ?, gautama ! mandaracUlikAyA uttareNa paNDakavanottaracaramAnte atra khalu paNDakavane raktAmbala ja0 61
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ HARE jambUdvIpaprajJaptisUtra zilA nAma zilA prajJaptA, prAcInapratIcInAyanA uttaradakSiNavistIrNA sarvatapanIyamayI acchA yAvat madhyadezabhAge siMhAsana, tatra khalu bahubhibhavanapati yAvadevairdevIbhizca airAvatakAstIrtha karA abhipicyante sU0 40 // TIkA-'paNDakavaNe NaM bhaMte !' ityAdi-paNDakavane khalu bhadanta ! 'vaNe' bane 'kaI' kati-kiyatyaH 'abhiseyasilAo' abhipekazilAH tatra abhiSeka:-jinajanmasnapanaM tasmai yAH zilA:-upalAH, tAH katItipUrveNa samvandhaH 'paNNattAo' prajJaptAH, iti gautamena pRSTo bhagavAMstampratyAha-'goyamA!' gautama ! 'cattAri' catastraH 'abhiseyasilAo' abhiSekazilAH 'paNNattA' prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA 'paMDusilA' pANDuzilA 1 'paMDukaMvalazilA' pANDukamvalazilA 2 'rattasilA' raktazilA 3 'rattakaMbalasileti' raktakambalazilA 4 iti, kvacittu pANDukampalA 1 atipANDukamvalA 2 raktakambalA 3 atiriktakampalA 4 iti bhinanAmnya paNDakavanavartI cAra abhiSekazilAoM kI vaktavyatA'paMDakavaNe gaM bhaMte ! vaNe kaI abhipleyasilAo paNNattAo' ityAdi / TIkArtha-gautama ne isa sUtra bArA prabhu se aisA pUchA hai-'paMDakaraNe NaM bhaMte ! vaNe kai abhiseyasilAo paNNattAo' he bhadanta ! paNDakavana meM jina janma ke samaya meM jinendrako jisa para sthApita karake abhiSeka kiyA jAtA hai aisI abhiSeka zilAeM kitanI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA ! cattAri abhiseasilAo paNNattA' he gautama ! vahAM para cAra abhiSeka zilAeM kahI gaI haiM / 'taM jahA' unake nAma isa prakAra se haiM-'paMDuzilA, paMDukaMbala. silA rattasilA, rattasaMbalasilA' 1 pANDuzilA 2 pAMDukaMbalazilA 3 raktazilA aura 4 raktakaMvalazilA kahIM 2 ina zilAoM ke nAma isa prakAra se bhI likhehue milate haiM-pANDukambalA 1, atipANDakambalA 2 raktakambalA 3 paDakavanava cAra abhiSeka zilAonI vaktavyatA 'paMDakavaNe NaM bhaMte ! vaNe kai abhiseyasilAo paNNattAo' ityAdi TAya-gautame mA sUpaDe prabhune ma tanA prazna 4 cha / 'paMDakavaNe NaM bhaMte ! vaNe kai abhiseyasilAo paNNattAo' mata! 54 mA niranma samayamA nindrane sthApita karIne abhiSeka karavAmAM Ave che, evI abhiSeka zilAo keTalI kahevAmAM AvelI senA mama prabhu 43 cha-'goyamA ! cattAri abhiseasilAo paNNattAoM' gautama ! tyAM yAra mali zikSA vAmAM AvasA che. 'taM jahA' zikSAyAna nAma mA prabhArI chapaMDusilA, paMDukaMbalasilA, rattasilA, rattakaMbalasilA' 1 5zikSA, 2 54 zikSA, 3 raktazilA ane 4 2ktakaMbala zilA. keTalAka sthAne e zilAonA nAme A pramANe paNuM uddadhRta karavAmAM AvelA che-pAMDukaMbalA 1, ati pAMDukaMbalA 2, 2kta kaMbalA 3, ane ati 244 mA. 'kahi NaM bhaMte ! paMDakaraNe paMDusilA NAmaM silA paNattA' RE ! 5545 vanamA
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 39 paNDakavanagatA'bhiSekazilAvarNanam 43 zcatasra utAH, tatrAdyA zilA kutrAstIti pRcchati-'kahi NaM zaMte !' ityAdi-kva khalu bhaMdanta ! 'paMDagavaNe paNDakavane 'paMDusilA NAmaM silA' pANDuzilA nAma zinA 'paNNattA ?' prajJaptA ?, bhagavAnuttarayatti-'goyamA !' gautama ! 'saMdaracUliyAe' sandaracUlikAyAH 'purasthimeNaM' paurastyena pUrvadizi 'paMDagavaNapurathimaperaMte' paNDakayanapaurastyaparyante-paNDakavanasya pUrvasImAparyante 'entha' atra atrAntare 'Na' khalu 'paMDagavaNe' paNDa kavane 'paMDusilA NAmaM silA' pANDuzilA nAma ziva 'paNNatA' prajJaptA, sA ca 'uttaradAhiNAyayA' uttaradakSiNAyatA uttara dakSiNayordizosayatA dIrghA tapA 'pAINapaDINavitthiNNA' prAcInapratIcInavistIrNA pUrvapazcimadizovistArayuktA 'addhacaMdasaMThANasaMThiyA' arddhacandra sthAnasaMsthitA arddhacandrAkAreNasaMsthitA 'paMcagoyaNasayAI' paJcayojanazatAni 'AyAmeNaM' AyAmena mukhavibhAgena 'addhAijAI' arddhavatIyAni 'joyaNasayAI' yojanazatAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAraNa 'cattAri' catvAri 'joyagAI' yojanAni 'vAhalleNaM' vAhalyena piNDena 'savakaNagAmaI' aura atiraktazaradalA 4 'kahiNaM bhaMte ! paMDusilANAmalilA paNNattA' he bhadanta ! paNDakavana meM pAMDuzilA nAmakI zilA kahAM para kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-goyamA ! maMdaracUlibhAra purathimeNaM' paMDagavaNapurathimaperate, estha NaM paMDagavaNe paMDusilA NAmaM silA paNattA' he gautama ! maMdara cUlikA kI pUrvadizA meM tathA paMDakacana kI pUrva sImA ke anta meM paMDakavana meM pAMDazilA nAmakI zilA kahI gaI hai / 'uttara dAhiNAyayA, pAINa paDINavicchiNNA addhacaMdasaMThANasaMThiyA paMcajoyaNasayAI AyAmeNaM azAijAiM joyaNasayAI vikkhabheNaM catvAri joyaNAI bAhalleNaM savakaNagAmaI acchA vaiiyAraNasaMDeNaM sacao samaMtA saMparikkhittA ghaNNao' yaha zilA uttara se dakSiNa taka lambI hai aura pUrva se pazcima taka vistIrNa hai / isakA AkAra ardhacaMdra ke AkAra jaisA hai pAMcaso yojana kA isakA AyAma hai aura aDhAI lau yojana kA isakA viSkambha hai evaM isakA pAhalya-moTAI-cAra yojana kA hai| sAlanA suvarNamaya hai aura viszilA nabhanI zikSA yA sthaNe bhAvahI cha ? nA pAmamA pramuche-'goyamA ! maMdara cUliAe purathimeNaM paMDagavaNapuratyimaperate, esthaga paMDagavaNe paMDusilA NAmaM silA paNNatto hai gautama! maMdara cUlikAnI pUrva dizAmAM tathA paMDakavananI pUrva sImAnA aMtamAM paDakavanamAM pAMDa zikSA nAma zisa mAvesI cha. 'uttaradAhiNAyayA, pAINapaDIgavicchiNNA addhacaMdasaMThANasaMThiyA paMca noyaNasayAI AyAmeNaM addhAijjAiM joyaNasayAI vikkhaMbheNaM cattAri joyaNAI vAhalleNaM savya kaNagAmaI acchA veiyA vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhittA vaNNao' mA zilA uttarathI dakSiNa sudhI lAMbI che ane pUrvathI pazcima sudhI vistIrNa che. ene AkAra ardha caMdranA AkAra jevo che. 500 ejana eTale ene AyAma che tathA 250 ejana eTale Ane viSka che. bAhulya (meTAI) cAra jana jeTaluM che. A sarvAtmAnA suvarNa
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 jambUdvIpaprati sarvakanakamayI-sarvAtmanA muvarNamayI 'acchA' acchA AkAzasphaTikavanirmalA 'veiyANa:saMheNaM' vedikAvanapaNDena padmavaravedikayA vanapaNDena ca 'sanco ' sarvataH-sarvazikSu 'samaMtA' samantAt sarvavidikSu 'saMparikkhittA' samparikSiptA pariveSTitA 'vaNNa yo' varNaka:-padmavara-- vedikA vanapaNDayorvaNanaparapadasamUho'tra bodhyaH sa ca caturtha paJcamamatrato'vaseyaH, tadartho'pi tata eva bodhyA, 'tIse NaM paMduptilAe' tasyAm anantaronnAyAM khalu pANDuzilAyAM 'cara. hisiM caturdizi dizcatuSTayAvacchedena 'cattAri' canyAri 'visovANapaDikhyagA' trisopAnapratirUpakANi-pratirUpakANi sundarANi tAni ca trisopAnAni ceti tathA, atra prAkRtattvAdvizeSaNavAcakapadasya paranipAto yodhyA, 'paNNattA' prajJaptAni, teSAM trisopAnAnAM varNako'tra vAcyaH sa kimpayantaH ? iti jijJAsAyAmAha-'jAva toraNA vaNo' yAvara toraNA varNaka:toraNavarNakaparyanto varNako bhaNitavya ityarthaH, sa ca gadA sindhu nadIsvarUpavarNanaprakaraNata: samAyaH, tadartho'pi tata eva vodhyaH, atha pANDuzilAyA uparitanabhUmimAgasaubhAgyaM varNayitumupakramate-'tIse NaM paMDasilAe' ityAdi-tasyAH khalu pANDazilAyAH 'uppi' upariUrdhvabhAge 'vahusamaramaNijje' vahumamaramaNIyaH 'bhUmimAge' bhUmibhAgaH bhUmikAMza: 'paNNatte' AkAza tathA sphaTika ke jaisI nirmala hai cAroM ora se yaha padmavaravedi kA aura vanapaNDa se ghirI huI hai yahAM para padmavaravedikA aura vanapaMDa kA varNaka pada samUha caturtha paMcama stra se lekara kahalenA cAhiye 'tIseNaM paMDulilAe cadisiMcattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA' usa pANDuzilA kI cAroM dizAoM meM cAra trisopAnapratirUpaka kahe gaye hai| aura trisopAnapratirUpaka meM pranirUpaka yaha trisopAna padakA vizeSaNa hai aura isakA artha sundara hai yahAM prAkRna hone se isakA para nipAta ho gayA hai| 'jAya toraNA vaNNao' ina cAra trisopAnaka pratirUpakoM kA varNaka pATha toraNataka kA yahAM para grahaNa karalenA cAhiye yaha toraNataka kA varNaka pada samUha gaGgA sindhu nadI ke svarUpa varNana karanevAle prakaraNa se samajhalenA cAhiye 'tIseNaM paMDDalilAe upi bahumamaramaNijje bhUmibhAge maya che ane Akaza tathA phaTika jevI nirmaLa che. cemerathI A padmavadikA ane vanakhaMDathI AvRta che. ahIM padmavara vedikA ane vanakhaMDane varNaka pada samUha caturtha5ym sUtrama gAve . te sAsumAge tyAMcI pAMdhI naye 'tIseNaM paMDusilAe caudisi cattAri tisovANapaDirUgA pagNattA' 2 pAMDa zivAnI yomara yAra visApAna prati rUpake che. tripAna pratirUpakamAM pratirUpaka e zabda tripAna padanuM vizeSaNa che. ane Ano artha suMdara thAya che. ahIM prAkRta hovAthI ene paranipAta thaI gayA che. 'jAva toraNA vaNNao' ye, yAra trisAyana prati35 ni| 14 5 tAra sudhIna mahI grahaNa kara joIe. A teraNa sudhIne varlDakapa samUha viSe gaMgA-siMdhu nadInA svarUpanuM --- - 42 // 2 // 42zubhAthI kI se na . 'tIseNaM paMDusilAe upi vahusamaramagijje
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 39 paNDakavanagatA'bhiSekazilAvarNanam 485 prajJaptaH, asya varNanaM sUcayitumAha-'jAva devA AsayaMti' iti yAvad deza Asate atra yAvatpadena 'se jahANAmae AliMgapukkharei vA' ityArabhya 'tattha NaM bahave vANamaMtarA devAya devIoya AsayaMti' iti paryanto varNako bodhyaH, sa ca SaSThasUtrAd grAhyaH tasya chAyAdirapi tata eva vodhyA, tatra 'AsayaMti' ityupalakSaNaM tena 'ciTuMti' ityAdInAM grahaNam epAmapi vyAkhyA SaSThAdeva sUtrAbodhyA, athAtrAbhiSekasiMhAsanaM varNayituSupakramate-'tassa NaM bahusamaramaNijjassa' tasya khalu bahusamaramaNIyasya 'bhUmibhAgassa' bhUmibhAgasya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge 'uttaradAhiNeNaM' uttaradakSiNena uttaradakSiNayordizoH 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu pratyeka dizi ekaikamiti 'duve' dve 'sIhAsaNA' siMhAsane jinAbhiSekasiMhAsane 'paNNattA' prajJaptA, te ca 'paMca dhaNusayAI' paMca dhanuH zatAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa-daiyavistArAbhyAm 'addhAijAI' arddhatRtIyAni 'dhaNusayAI dhanuH zatAni 'bAhalleNaM' bAhalyena-piNDena, atra 'sIhAsaNavaNNao' siMhAsanavarNakA-siMhAsanasya jinAbhiSekasiMhAsapaNNatte' usa pAMDuzilA kA Upara kA bhUmibhAga balusamaramaNIya kahA gayA hai 'jAva devA AsayaMti' yAvat yahAM para vyantara deva Ate haiM aura ArAma vizrAma karate haiM / yahAM yAvatpada se 'se jahANAmae AliMgapukkhareivA' yahAM se lekara 'tatthaNaM bahave vANamaMtarA devAya devIo ya AsayaMti' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai / ise samajhanA ho to chaThave sUtra ko dekhanA cAhiye yahAM 'AsayaMti' yaha kriyApada upalakSaNarUpa hai ataH isase 'ciTuMti' ityAdi kriyApadoM kA grahaNa ho jAtA hai 'tassaNaM bahusalaramaNijjassa bhUmibhAgasta bahumajjhadesabhAe uttara dAhiNe NaM etthagaM duve sIhAsaNA paNNattA' usa bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke ThIka bIca meM uttara-dakSiNa dizAoM kI ora arthAt uttaradizA evaM dakSigadizA meM eka eka siMhAsana kahA gayA hai 'paMcadhaNusayAI AyAmavikkhaMbhegaM addhAijjAI dhaNusayAI bAhalleNaM sIhANavaNNao bhANiyanvo vijayadUsavajjotti' yaha bhUmibhAge paNNatte te pAMDa zikSAnI 2 mA masabharabhaNIya 42vAmI mAvI cha. 'jAva devA AsayaMti' yApata mI mAga vyatara devA mA cha bhane mArAma vizrAma 42 cha. bhalI yAvat 54thI se jahANAmae AliMgapukkharehavA' mAthI bhAMDIra 'tatthaNaM bahave vANamaMtarA devAya devIoya Asayati' mahI sudhIna 48 sahIta thayeche. yA vidhe ongqaa bhATe 504 sUtramAthI vAMyI devu naye. gaDI 'AsayaMti' mA yA56 BRkSay 35. cha. methI mAthI 'ciTuMti' vagaire ThiyA5hAnu IMya cha 'tassaNaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe uttaradAhiNeNaM etthaNaM duve sIhAsaNA pagNattA' te bahu samaramaNIya bhUmi bhAganA ekadama madhyamAM uttara-dakSiNa dizA tarapha eTale ke uttara dizA mana kSiya hizAmA me4--23 siDAsana mAvasu che. 'paMca dhagusayAI AyAma: vikkhaMbheNaM addhAijjAI dhaNusayAI bAhalleNaM sIhAsaNa vaNNao bhANiyavyo vijayadUsa vajjotti'
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mandaldandramund amyUdvIpapranaptisUtra nasya varNakaH varNanaparapada samUhaH 'mANiyayo' bhaNitavyaH sa ca 'vijayadusayajotti vijayaduSyavarjaH uparibhAge vijayanAmacandrodazavarNanarahito vAcyaH zilAsiMhAsanAnAmanAcchAditadeze sthitatyAda, patra ca siMhAsanAnAM samAyAmaviSkamgatvena samacaturasatA vodhyeti, nanvatrakainaiva siMhAsanena jinajanmAbhipeke siddha kimAsanAntareNetyanAra-pratya Na je se' ityAdi-tatra tayo yorAsanayormadhye 'Na' khallu yat taditi vAkyAlakAre 'unarille' autAhyam uttaradigbhavaM 'sIdAlaNe siMhAsanamasti 'tattha tatra 'Na' khalu 'vaha hiM' vahubhiH 'bhavaNavaI' vANa. maMtarajoisiyavemANiehi bhavanapati vAna vyantarajyotiSkavaimAnikaH 'devehi devaiH 'devIDiya'. siMhAsana zAyAma aura viSkambha kI apekSA pAMcasI dhanuSa kA hai tathA vAhalyamoTAI kI apekSA 250 dhanuSa kA hai yahAM para siMhAsana kA varNaka padasamUha kahalenA cAhiye usameM vijaya dRSya kA varNana nahIM karanA cAhiye kyoMki zilA aura siMhAsana ye donoM anAcchAdita deza meM hI rizrata hai ataH inake Upara meM vijaya nAlaka candavA nahIM tanA huA haiM siMhAsana sama AyAma aura viSkambha pAle japa kahe gaye haiM to isa se unameM lama caturastratA hI hai aisA jAnanA cAhiye yahAM aisI AzaMkA hotI hai ki jinajanmAbhiSeka meM eka hI siMhAsana paryApta holA hai phira AsamAntaroM kI yahAM kyA AvazyakatA hai ki jisa se yahAM unakA astitva prakaTa kiyA gayA hai to isake uttara meM prabhu gautama se kahate haiM-'tattha NaM je se uttarille sIhAsaNe natthaNaM mahahiM bhavaNavAvANamaMtara joinsiyanemANiehiM devehi devIhiya kacchAiyA titthayarA anisiccaMti' he gautama ! una do siMhAsanoM ke bIca meM jo uttara digdhartI siMhAsana hai usa para aneka bhavanapati vAlavyantara jyotipka aura paimAnika devoM evaM deviyoM dvArA A siMhAsana AyAma ane vidhvaMbhanI apekSAe 500 dhanuSa jeTaluM che. temaja bahatha moTAInI apekSAe 250 dhanuSa jeTaluM che. ahIM siMhAsana vize varNaka pada-samUha kahI levuM joIe. temAM vijayavyanuM varNana karavuM joIe nahi. kemake zilA ane siMhasana e bane anAcchAdita dezamAM ja sthita che. ethI emanI upara vijaya nAmaka candravAna tANela heya siMhAsane jyAre sama, AyAma ane viSThabhavALA kahevAmAM AvyAM che tyAre temAM samacaturastranA che evuM Api bApa jAzIlevuM joIe. ahIM evI a zaMkA thAya che ke jina janmAbhiSekamAM eka ja siMhAsana paryApta hoya che pachI AsAntanI ahIM zI AvazyakatA che ke jethI ahIM temanuM astitva prakaTa karavAmAM AveluM che. te mInA pANamA pradhu gautamane 43 che-'tattha NaM je se utarille sIhAsaNe tatvaNaM bahUhiM bhavaNavaivANamantarajoisiyavemANiehiM devehiM devIhiya kacchA iyA titthayarA abhisiccati' / he gautama! te be siMhAsanA madhyamAM je uttara ditI siMhAsana che, tenI upara aneka , bhavanapati, vAnagaeNtara, jatiSka ane vaimAnika deva ane devIo vaDe kaMchAdi vijaya'
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 487 : prakAkAzi TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 39 paNDakavana gatA'bhiSekazilAvarNanam devIbhiva 'kacchAIyA' kacchAdijAH - kaccha prabhRti vijayASTakotpannAH 'titthayarA' tIrthakarA:-jinA: 'abhisiccati' abhiSicyante janmotsavakaraNArthaM snapyante iti prathamasyautarAhasya siMhAsanasya prayojanam, dvitIyasya dAkSiNAtyasya tasya prayojanamAha - 'tattha NaM je se dAhiNille sIhAsaNe' ityAdi tatra tayorAsanayormadhye khalu yat dAkSiNAtyaM dakSiNadigvarti siMhAsanaM taditi prAgvat 'tattha' tatra - dAkSiNAtye siMhAsane 'NaM' khalu 'bhavaNa0 jAva vemANiehi ' bhavana vyAvadvaimAnikaiH - bhavana patyAdi vaimAnikaparyantaiH - bhavana pativyantarajyotiSkavaimAni - 'kairityarthaH 'devehi' devaiH 'devIhiya' devIbhizra 'bacchAIA' vatsAdijA vatsAdidijayotpannAH 'titthayarA' tIrthakarAH 'abhiSiccati' abhiSicyanne, asnAyamabhiprAyaH - asau pANDuzilA pUrvAbhimukhA vartate tadabhimukhameva pUrvamahAvideha nAma kSetrAlA tIrthakarAbudyeva tatra zItAmahAnaca taradigvati kacchAdi vijayASTakajAtasya tIrthakRta ucaravarti siMhA sane'bhiSeo bhavati, tathA zItAmahAnadyA dakSiNadigvarti vatsAdi vijayajAtarUpa tasya dakSiNa kacchAdi vijayASTakoM meM utpanna hue tIrthaMkara sthApita karake janmotsava ke abhiSeka se abhiSikta kiye jAte haiM 'tatthaNaM je se dAhiNitale sIhAsaNe tatthaNaM bahUhiM bhavaNavazvANamaMta rajoisiyavenANiehiM devehiM devIhiya vacchAIyA 'titthayarA abhicciti' tathA ye dakSiNa digvartI siMhAsana hai usa para vatsAdi vijayoM meM atpanna hue tIrthakara aneka bhavanapati vAnavyantara jyotiSka evaM vaimAnika devoM dvArA janmAbhiSeka ke abhiSeka se abhiSikta kiye jAte haiM / 'tAtparya isa kathana kA aisA hai ki yaha pANDuzilA pUrvAbhimukhavAlI hai aura usI ke sAmane pUrva mahAvideha nAmakA kSetra hai vahAM para eka sAtha do tIrthaMkara utpanna hote haiM inameM zItA mahAnadI ke uttara digvartI kacchAdi vijayASTaka meM utpanna hue tIrthakara haiM unakA abhiSeka uttara digvartI siMhAsana para hotA hai aura zItA mahAnadI ke dakSiNa digvartI vatsAdi vijaya meM utpanna hue tIrthakara TakAmAM utpanna thayelA tItha"karAne sthApita karIne jagaiAtsavanA abhiSekacI abhiSikta 42vAmAM Ave che. 'tattha NaM je se dAhiNille sIhAsaNe tatthabhaM bahUhi bhavana ivANamaMtara. joisiyavemANiehi devehiM devIhiya bacchAIyA titthayarA abhisiMccati' tebhana ne dRkSiNa digdartI sihAsanA che tenI upara vatsAha vijaceAmAM utpanna thayelA tI karAne aneka bhavana pati, mAnavyatara, naitiSka temaja vaimAnika devA vaDe janmAbhiSekanA abhiSekathI abhiSikta karavAmAM Ave che. A kathananu tAtpaya` A pramANe che ke A pAMDuzilA pUrvAbhimukhavALI che ane tenI ja sAme pUrva mahAvideha nAmaka kSetra Avelu' che. tyAM ekIsAthe e 'tIrthaMkarA utpanna thAya che. emAM zItA mahA nadInA uttara digvatI kaLADhi vijyA034mAM utpanna thayelA taukarA che. emanA abhiSeka uttara digvatI sihAsana upara thAya che ane zItA mahAnadInA dakSiNa digvatI vatsAdi vijayaiAmAM utpanna thayelA tA~
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 jambUdvIpaprajJaptisUtre diti siMhAsane'bhiSeka iti dvayoH siMhAsanayoH prayojanam / atha dvitIyAbhiSekazilAM varNayitumupakramate - 'kahiNaM bhaMte !' ityAdi - praznasUtraM spaSTam uttarasUtre 'goyamA' gautama ! 'maMdara cUliyAe' mandaracUlikAyAH 'dakkhiNeNaM' dakSiNena dakSiNadizi 'paMDagavaNadAhiNa peraM ' paNDakavanadakSiNaparyante - paNDakavanasya dakSiNasImA paryantabhAge 'ettha' atra atrAntare 'NaM' khalu 'paMDavaNe' paNDakabane 'paMDukaMvalasilA NAmaM silA' pANDukambalazilA nAma zilA 'paNNattA' prajJaptA, sA ca ' pAINapaDINAyayA' prAcInapratIcI nA''yatA pUrvapazcimadizo dIrghA 'uttaradAhiNavitthaNNA' uttaradakSiNavistIrNA - uttaradakSiNa dizo vistArayuktA, etadvizeSaNadvayaM vihAyAparaM pUrvoktamati dizati 'evaM taM ceva' evam pUrvoktAbhilApAnusAreNa tadeva prAguktameva 'pramANaM' pramANaM - paJcotranazatAyAmAdimAnaM bhaNitavyaM tathA 'vattaccayA' vaktavyatA 'ya' ca 'bhANiyantrA' bhaNitavyA sA ca vaktavyatA kimparyantA ? ityapekSAyAmAha - ' jAva tassa NaM' kA abhiSeka dakSiNa digvatI siMhAsana para hotA hai isa taraha yaha do siMhAsanoM ke honekA prayojana hai 'kahiNaM bhaMte ! paMDakavane paMDukaMcalasilA NAmaM silA paNNattA' he bhadanta ! paMDakavana meM pANDukambala zilA nAmakI dvitIya zilA kahAM para kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA ! mandara cUliAe dakkhiNaM paMDagavaNadAhiNa perate, etthaNaM paMDagavaNe paMDukaMvalasilA NAmaM silA paNNattA' he gautama ! mandara cUlikA kI dakSiNadizA meM aura pANDuvana kI dakSiNa sImA ke anta bhAga meM paNDakavana meM pANDukaMbala zilA nAmakI zilA kahI gaI hai' pAINa paDINAyayA uttara dAhiNa vicchiNNA evaM taM caiva pamANavattavyA ya bhANiyavvA' yaha zilA pUrva se pazcima taka lambI hai aura uttara se dakSiNa taka vistRta hai| isakA paMca yojana zata pramANa AyAmAdikA pUrvokta abhilApa ke anusAra kahalenA cAhiye yAvat isakA jo bahusamaramaNIya bhUmibhAga hai usake bahumadhya deza meM eka siMhAsana hai yahI bAta 'jAba tahasaNaM bahusamaramaNijjarasa bhUmibhAgassa rAnA abhiSeka dakSiNa digvI` siMhAsana upara thAya che. A pramANe e e siMhAsanA zA bhATe che te prayojana spaSTa TharavAmAM Ave che. 'kahiNaM bhaMte / paMDagavaNe paMDukaMbala silA NAmaM silA paNNattA' he mahAMta ! paMDa vanabhAM pAMDukuMjasa zikSA nAbhe mola zikSA zyA sthaje yAvelI che ? bhenA navANabhAM alu Ahe - 'goyamA ! mandara cUlioe dakkhi * - NeNa paMDagavaNadAhiNaperaMte' etthaNaM paMDagavaNe paMDukaMcalasilA NAmaM silA paNNattA' he gautama! mandara cUlikAnI dakSiNu dizAmAM ane paDakavananI dakSiNa sImAnA antabhAgamAM paDakavanamAM thaMDDu kuMjasa zikSA nAbhe zikSA bhAvesI che. 'pAINapaDINAyayA uttaradAhiNavicchiNNA evaM taM va mANavattayA ya bhANiyanA' mA zikSA pUrvathI pazcima sudhI sAMNI che bhane uttarathI dakSiNa sudhI vistRta che. enA pA~ca ceAjana zata pramANu AyAmADhi pramANu vize pUrvokta abhilApa mujaba samajI levuM joI e. cAvat ene je bahuM samaramaNIya bhUmibhAga che,
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 40 paNDakavanagatA'bhiSekazilAvarNanam 489 yAvat tasya khalu 'vahusamaramaNijjAsa' bahusamaramaNIyasya 'bhUmimAgassa' bhUmibhAgasya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezamAge 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'mahaM ege' mahadekaM 'sIhAsaNe' siMhAsanaM 'paNNate prajJaptam tadbahusamaramaNIyabhUmi mAgasambandhivahumadhyadezabhAgavati mahadekasiMhAsanavarNanaparyantA vaktavyatA bhANitavyetyarthaH taM ceva tadeva pUrvoktAbhilApoktameva paJcadhanuH zatAdikaM 'sIhAsaNappamANaM' siMhAsanapramANam uccasAdau vodhyam 'tattha tatra siMhAsaNe 'Na' khalu 'vaha hi bahubhiH 'mavaNavai jAva' bhavanapati yAvat bhavanapativyantarajyokkivaimAnikaivairdevIbhizceti yAvatpaisacitapadasaGgraho'vagantavyaH 'bhArahagA' bhAratakAH-bharate bharatanAmake kSetre jAtA bhAratAsta eva bhAratakA:-bharatakSetrotpannAH 'tisthayarA' tIrthakarA:-jinA: 'abhisiccaMti' abhipicyante, nanu pUrvokta pANDuzilAyAM siMhAsanadvayamuktaM pANDukambalAyAmasyAM zilAyAmekasiMhAsanotau ko hetuH 1 iti cecchRNu-epA zilA dakSiNadigabhimukhAbahumajjhadesabhAe ettha NaM ege ahaM sIhAsaNe paNNatte' isa sUtra pATha dvArA vyakta kI gaI hai| 'taM ceva sIhAsaNappamANaM' yaha siMhAsana AyAma aura viSkambha kI apekSA pAMcaso dhanuSa kA hai tathA 250 dhanuSa kI isakI moTAI hai isa prakAra se jaisA siMhAsana kA varNana pANDuzilA ke prakaraNa meM kahA gayA hai vaisA hI vaha pramANa varNana yahAM para bhI kara lenA cAhiye 'tatthaNaM bahU, avaNavaiyANamaMtara joisiyavemANiehiM devehiM devIhiya bhArahagA titthayarA ahiliMcaMti' isa siMhAsana ke Upara bharatakSetra sambandhI tIrthakara ko sthApita karake aneka bhavanapati vyAnavyantara jyotiSka aura vaimAnika deva evaM dekhiyoM dvArA janmAbhiSeka kiyA jAtA hai| yahAM esI zaMkA ho sakatI hai ki pahile pANDuzilA ke prakaraNa meM do siMhAsanoM kA honA prakaTa kiyA gayA hai aura yahAM para eka hI siMhAsana kA honA kahA gayA hai so isakA kAraNa kyA hai ? to isakA samAdhAna rUpa tenA mahu bhayahezamA mesina cha, ma pAta 'jAva tassaNaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM ege mahaM sIhAsaNe paNNatte' 2 // sUtrayA 43 vyata 42vAmA mAvalI cha. 'taM ceva sIhAsaNappamANaM' mA sisana mAyAma mana minI apekSAye 500 dhanuSa jeTaluM che, tathA 250 dhanuSa jeTalI enI meTAI che. Ama siMhAsananuM jevuM varNana pAMDuzilA prakaraNamAM karavAmAM AveluM che, tevuM ja varNana ahIM paNa sama, se na . 'tatthaNaM vahahiM bhavaNavaivANamaMtarajoIsiya vemANiehiM devehita bhArahagA titthayarA ahisiMcati' ke siMhAsananI 52 matakSetra sadhI tItha karIne aneka bhavanapati, vAnarthAtara, tiSka ane vaimAnika deva ane ? janmAbhiSeka kare che. ahIM evI zaMkA udbhavI zake ke prathama siMhAsanuM varNana karavAmAM AveluM che ane ahIM e Avela che. te AnuM zuM kAraNa che? enA samAdhAna - -- Aanel mahAnahI 1 ja0 62 -- laSa
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 jambUhIpaprakSatisUtre 'sti tadabhimukhaM bharatakSetramasti tadaikadaika eva tIrthakaro jAyata iti tasyaikasya janmamaho savArthAbhiSeka ekenaiva siMhAsane sampacata iti hetorekamevAtra siMhAsanamuktamiti / ___ atha tRtIyAM raktazilAbhidhAnAM zilAM varNayitumupakramate-'kahiNa bhI paMDagavaNe rasilA' ityAdi-praznasUtraM spaSTam, unamUne-'goyamA' gautama ! 'maMdaracUliyAra' mandaracUlikAyA: 'paJcatthimeNaM' pazciyena pazcipadizi 'paMDagaraNapaJca sthimaperaMte paMDakavanapazcimaparyante paNDakavanasya pazcimasImAparyantamAge 'entha' atra-atrAntare 'ga' khalu 'paMDagavaNe' paNDakavane 'rattasilA nAma silA' raktazilA nAma zilA 'paNNattA' prajJaptA, sA ca 'uttaradAhiNAyayA' uttaradakSiNAyatA uttaradakSiNadizo dIrghA 'pAINapaDINavitthiNNA' prAcInapratIcInavistIrNA pUrvapazcimadizovistArayuktA' ityArabhya 'jAya taM ceva pamANaM' arddhacandrasaMsthAnarAMsthitA pazcayojanazatAni AyAmena arddhavRttIyAni yojanazatAni viSkambheNa cakhAri yojanAni vAilyena, iti parya-taM tadeva prAgukameva pramANamasyA vAcyam, tathA epA zilA 'sabasavaNijanaI' sarvatapanIyamayI sarvAtmanA tapanIyamayI rakta varNamayI tathA 'acchA' acchA AkAzasphaTikavanirmalA, uttara aisA hai ki yaha zilA dakSiNadigAbhimukhavAlI hai isI ora bharata kSetra hai bharata kSetra meM eka kAlameM eka hI tIrthakara utpanna hote haiM eka sAtha do tIrthakara utpanna nahIM hote haiM / ataH usa eka tIrthakara ke janmAbhiSeka ke liye eka hI siMhAsana paryApta hai| isI kAraNa yahAM eka hI siMhAsana ke hone kA kathana kiyA gayA hai 'kahiNaM bhaMte ! paMDagavaNe rattasilANA silA paNNattA' he bhadanta ! paMDakavana meM raktazilA nAmakI tRtIya zilA kahAM para kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'gothamA ! 'saMdaracUliyAe paccatyileNaM paMDagavaNapaJcatthima: paraMte estha NaM paNDagavaNe rasasilANAmalilA paNNattA uttaradAhiNAyayA pAINa. paDINavicchiNNA jAca taMceSa pamANaM sabanaraNijjamaI acchA' he gautama ! raktazilA nAmakI yaha tRtIyazilA mandara cUlikA kI pazcimadizA meM aura paNDakabana kI pazcimadizA kI antima sImA ke anta meM paNDakavana meM kahI gaI hai yaha dakSiNa dizAbhimukhavALI che. A tarapha ja bharato che. bharata kSetramAM eka kALamA eka ja tIrthakara utpanna thAya che. ekI sAthe be tIrthakare utpanna thatA nathI. ethI te eka tIrthakaranA janmAbhiSeka mATe eka ja siMhAsana paryApta che. ethI ja ahIM eka ja siMhAsana aMgenuM zyana prATa 42vAmAM Ave che. 'kahiNa bhaMte ! paMDagavaNe rattAsalA NAmaM silA paNNattA' S '' paMDavanamAM raktazilA nAme tRtIya zilA kayA sthaLe AveluM che? enA javAbamAM prabhu kahe che'gopmaa ! maMdaracUliyAe paccanthimeNaM paMDagavaNapaccatthimaperate etyaNaM paNDagavaNe rattasilA NAmaM silA paNNattA uttaradAhiNAyayA pAINapaDINavicchiNNA jAva taM caiva emANaM savya tavaNijjamaI cha he gautama ! raphata zilA nAme A tRtIya zilA paMdara likAnI pazcima dizAmAM ane paDaka vananI pazcima dizAnI aMtima sImAnA aMtamAM paMDaka vanamAM AvelI che.
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ 411 prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAra: sU~. 40 paNDakavanagatA'bhiSekazilAvarNanam asyAH zicAyAH 'uttaradAhiNeNaM' uttaradakSiNena uttarato dakSiNataca 'estha' atra - atrAntare 'NaM' khalu 'duve ' dve 'sIhAsaNA' siMhAsane - jinajanmotsavArthAbhiSeka siMhAsane 'paNNattA' prajJapte, atra siMhAsanadvatve kAraNamidam iyaM zilA pazcimAbhimukhA'sti tadabhimukhaM ca pazcimamahAviderkSetraM tacca zItodAmahAnadyA dakSiNottara bhAgAbhyAM vibhaktaM, tasya pratyekasmin bhAge ekaikatIrtha karajanmasambhavAdekadA tIrthakaradvayaM jAyate iti dvayorekadaiva janmotsavAbhiSekArtha siMhAsanadvayamAvazyakamiti dve siMhAsane ukta 'tattha' tatra tayo dvayoH siMhAsanayo madhye 'NaM' khala 'je' yat 'se' tat iti vAkyAlaGkAre 'dAhiNille' dAkSiNAtyaM dakSiNabhAgavarti 'sohAsaNe' siMhAsanaM 'tattha' tatra tasmin siMhAsane 'gaM' khalu 'bahUhiM' bahubhiH 'bhavaNa 0 ' bhavanapativyantarajyotiSka baimAnikadevairdevIbhizca 'panhAiyA' pakSmAdijAH dakSiNabhAgavarti pakSmAdi vijayASTakotpannAH 'titthayarA' tIrthakarAH jinA: 'ahisiccati' abhiSicyante iti prathama " zilA sarvAtmanA suvarNamayI hai aura AkAza tathA sphaTikamaNi ke jaisI nirmala hai yaha uttara se dakSiNa taka lambI hai aura pUrva pazcimadizA meM vistIrNa hai yAvat isakA pramANa bhI "pAMca sau yojana kI isakI lambAI hai aura aDhAI sau yojana kI isakI cauDAI hai tathA isakA AkAra arddha candra ke jaisA hai isakI moTAI cAra yojana kI hai| isa rUpa se kahalenA cAhiye yaha zilA sarvAtmanA tapanIya suvarNamayI hai evaM AkAza tathA sphaTika ke jaisI yaha nirmala hai| 'uttara dAhiNeNaM ettha NaM duve sIhAsaNA paNNattA' isa zilA kI uttara dakSiNa dizA meM do siMhAsana kahe gaye haiM 'tattha NaM je se dAhiNillasIhAsaNe tattha NaM bahUhiMbhavaNa0 pamhAiyA titthaparA ahisiMyaMti' inameM jo dakSiNa digvartI siMhAsana hai usake Upara to aneka bhavanapati, vAnavyantara jyotiSka evaM vaimAnika deva deviyoM dvArA prabhukA janmAbhiSeka kiyA jAtA hai arthAt pazcima mahAvideha nAmakA jo kSetra hai ki jisake zitodA mahAnadI ke dvArA dakSiNa aura uttara bhAga rUpa se do bhAga ho A zilA sarvotsanA suvarNamayI che ane AkAza temaja sphaTika maNi jevI niLa che. A uttarathI dakSiNa sudhI lAMbI che ane pUrva-pazcima dizAmAM vastI che yAvat enuM pramANa paNa A pramANe che ke 500 ceAjana jeTalI enI lakhAi che ane 250 ceAjana jeTalI enI paheALAI che temaja anA AkAra adha candramA jevA che. enI meTAI cAra ceAjana jeTalI che. A zilA sarvAtmanA tapanIya suvarNAmayI che ane AkAza temaja sphaTika nevI nirmANa che. 'uttaradAhiNeNaM ettha NaM duve sIhAsaNA paNNattA' mA zikSAnI uttara dakSiNu hizAbhAM me siddhAsanA bhAvelA che. 'tatthaNaM je se dAhiNillasIhAsaNe tatthaNaM bahUhiM bhavaNa0 pamhAiyA tityayarA ahisicaMti' mAM ne hasie hita siMhAsana che tenI upara to ane bhavanapati, vAnanya tara, naiti ane vaimAnika deva-devIe prabhune janmAbhiSeka kare che. eTale ke pazcima mahAvideha nAmaDha je kSetra che ke jenA ziveAdA mahAnadI vaDe
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 495 jambUdvIpapraznatina siMhAsanaprayojanam atha dvitIyasiMhAsanaprayojanamAha-'tattha NaM je se uttarille' ityAditatra-tayorAsanayo madhye khalu yata taditi prAgvat, auttarAham-uttarabhAgavati 'sIhAsaNe' siMhAsana 'tattha' tatra-tasmin siMhAsane 'Na' khalu, bahuhi' bahubhiH 'bhavaNa jAva' bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikavardevI mizca 'vappAiyA' vanAdijAH uttarabhAgavartivAdivijayApTakotpannAH 'titthayarA' tIrthakarA:-jinAH 'ahisiccaMti' abhipicyante, atha caturthI raktakapalazilAmidhA zilAM varNayitumupakramate-'kahiNaM bhaMte ! paMDagavaNe raktakaMbalasilA' ityAdi praznasUtraM sugamam, uttarasUtraM pANDukasbalazilAstramanusRtya vyAkhyeyaM navaram 'sabbatavaNijamaI gaye haiM aura jisake pratyeka bhAgameM eka eka jinendra kI eka sAtha utpatti hotI hai usake dakSiNa bhAga gata ATha pakSmAdi vijaya hai uttara bhAga gata ATha vaprAdi vijaya haiM inameM dakSiNa bhAga gata ATha pakSmAdi vijayoM meM utpanna hue tIrthakara kA janmAbhiSeka to dakSiNadina bhAgavartI siMhAsana para hotA hai aura 'tatya NaM je se uttarille sIhAlaNe tatthaNaM yahahiM bhavaNa jAva vapAiA titthayarA ahi siccaMti' jo uttara digvartI siMhAsana hai usa para 8 vAdi vijayagata tIrthakara kA janmAMbhiSeka hotA hai yaha janmAbhiSeka bhavanapati Adi caturvidha nikAya ke deva aura deviyoM dvArA kiyA jAtA hai| 'kahiNaM bhaMte ! paMDakatraNe rattakavala silA NAmaM silA paNNattA' he bhadanta ! paMDakavana meM rakta kaMvala zilA nAmakI zilA kahAM para kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! maMdaracUliyAe uttareNaM paMDagavaNa uttaracarimaMte ettha paMDagavaNe rattakaMbalasilA nAmaM silA paNNattA' he gautama ! sandara cUlikA kI uttaradizA meM tathA paMDakavana kI uttara sImA ke anta meM paMDakavana meM raktakambalazilA nAmakI zilA kahI gaI hai dakSiNa ane uttara bhAga rUpa be bhAga thaI gayA che ane jenA dareka bhAgamAM eka-eka jinendranI ekI sAthe utpatti thAya che. tenA dakSiNa bhAgamAM ATha pamAdi vijayo AvelA che. uttara bhAgamAM ATha vaprAdi vijo AvelA che. emAM dakSiNa bhAga gata ATha pamAdi 'vijemAM utpanna thayelA tIrthakarane janmAbhiSeka te dakSiNa dimbhAgavatI siMhAsana upara seya che. mane 'tastha Na je se uttarille sIhAsaNe tatya gaM bahahiM bhavaNa nAva vappAiA titthayarA ahisiccaMti' 2 tara tI saDAsana cha tenI 952 mA vinya gata tIrthakaro janmAbhiSeka thAya che. e janmAbhiSeka bhavanapati vagere caturvidha nikAynaa va ana vImA 54 42vAbhA mA che. 'kahiNaM bhaMte / paMDagavaNe rattakaMbalasilA NAmaM silA paNNattA' ! 57canamA 25ta 4 NiAL nAme ziyA 25Ne AvadhI cha 1 menA pAmamA prabhu De -'gogamA ! maMdaracUliyAe uttareNaM paMDagavaNauttaracarimaMve patya NaM paMDagavage rattakaMbala silA Na ma tilA paNNatA' gautama! bhara nyUsivAnA uttara dizAmAM temaja paMDaka vananI uttara sImAnA aMtamAM paDakavanamAM raphata kaMbala zilA
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 40 paNDakavanagatA'bhiSekazilAvarNanam 493 sarvatapanIyamayI-sarvAtmanA raktamuvarNamayIti varNato vodhyA, atratya siMhAsane 'erAvayagA' airAvatakA:-airAvatakSetrItpanAH 'titthayarA' tIrthakarA abhiSicyante / asya siMhAsanasyaikalaviSayakazaGkAsamAdhAne bharatakSetroktatimanusRtarIya bodhye ||suu0 40 // atha mandare kANDasaMkhyAM gautamo bhagavantaM pRcchati-'maMdarassa NaM bhaMte' ityAdi / .. mUlam-maMdarasta NaM bhaMte ! phavayassa kai kaMDA paNattA ?,goyamA! tao kaMDA paNattA, taM jahA-hiTille kaMDe 1, majhille kaMDe 2, uvarille kaMDe 3, maMdarasta NaM bhaMte ! pavvayasta hiTille kaMDe kaivihe paNNate ?, goyamA ! caubihe paNNatte, taM jahA-puDhavI 1 ubale 2 vaire 3 sakarA 4, majhimille NaM bhaMte ! kaMDe kaivihe paNNate ?, goyamA ! cauvvihe paNNatte, taM jahA-aMke 1 phalihe 2 jAyarUve 3 rayae 4, uvarille kaMDe kaivihe paNNate ?, goyamA ! egAgAre paNNatte savvajaMbUNayAmae, maMdarassa NaM bhaMte ! pavvayassa heTille kaMDe kevaiyaM bAhalleNaM 'pAINapaDINAyayA udINadAhiNavicchiNNA sacatavaNijjamaI acchA jAva majjhadesabhAe sIhAlaNaM, tattha NaM bahUhiM bhavaNavaI jAva devehiM devIhi ya erA vayagA titthayarA ahisiMcaMti' yaha zilA pUrva se pazcima taka lambI hai aura uttara dakSiNa meM vistIrNa hai yaha zilA sarvAtmanA tapta suvarNamayI hai AkAza evaM sphaTikamaNi ke jaisI nirmala hai / isa zilA kA UparI bhAga bahu samaramaNIya hai isake madhya bhAga meM eka siMhAsana hai isa para airAvata kSetra ke bhItara utpanna hue tIrthaMkara kA janmAbhiSeka kiyA jAtA hai yaha janmAbhiSeka aneka bhavanapati Adi caturvidha devanikAyoM dvArA saMpanna kiyA jAtA hai bharatakSetra kI taraha-airAvata kSetra meM bhI eka kAla meM eka hI tIrthakara kA janma hotA hai, ataH unake abhiSeka ke liye yaha zilA prayukta hotI hai // 40 // nAme zilA bhAvalI cha. 'pAINapaDINAyayA udINadAhiNavicchiNNA savva tavaNijjamaI acchA jAva mamjhadesabhAe sIhAsaNaM, tatthaNaM bahUhiM bhavaNavaI jAva devehiM devIhiya erAvayagA titthayarA ahisiMcati' mA zikSA pUrvathA pazcima sudhI khaimI cha bhane uttara-dakSiNamA vistIrNa che. A zilA sarvAtmanA tapta suvarNamayI che. AkAza temaja sphaTika maNi jevI nirmaLa che. A zilAno uparano bhAga bahu samaramaNIya che. enA madhya bhAgamAM eka siMhAsana AveluM che. enI upara aravita kSetranI aMdara utpanna thayelA tIrthakarano janmAbhiSeka karavAmAM Ave che. A janmAbhiSeka aneka bhavanapati vagere catuvidha devanikA vaDe sampana karavAmAM Ave che. bharatakSetranI jema airAvata kSetramAM paNa eka kAlamAM eka ja tAryakarane janma thAya che. ethI temanA abhiSeka mATe A zilAne upaga thAya che. 40
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ ambUDhIpapratistre paNNatte ?, goyamA ! ega joyaNasahassaM vAhalleNaM paNNatte, majjhimille kaMDe pucchA, goyamA ! tevaTTi joyaNasahassAI vAhalleNaM paNatte, uvarille pucchA, goyamA ! chattIsaM joyaNasahassAI bAhalleNaM paNNatte, evAmeva sapuvvAvareNaM maMdare pavvae egaM joyaNasayasahassaM lavvaggeNaM eNNatte sU0 41 // chAyA-mandarasya khalu bhadanta ! parvatasya katikANDAni prajJaptAni ?, gautama ! trINi kANDAni prajJaptAni, tadyathA-adhastana kANDaM 1 madhyamaM kANDa 2 uparitanaM kANDam 3 mandarasya khalla bhadanta ! parvatasya adhastana kANDaM katividhaM prajJaptam ?, gautama ! caturvidhaM prajJaptaM, tayA-pRthivI 1 upalAH 2 vanAgi 3 zarkarAH 4, madhyamaM balu bhadanta ! kANDa katividhaM prajJaptam ?, gautama ! caturvidhaM prajJaptam, taghayA-AkaH 1 sphaTikaH 2 jAtarUpaM 3 rajatam 4, uparitanaM kANDa katividhaM prajJaptam ?, gautama ! ekAkAraM prajJaptaM sarvajAmbUnadamayam, mandarasya khalu bhadanta ! parvatasya adhastuna kANDaM kiyad vAhalyena prajJaptam ?, gautama ! eka yojanapahasraM vAhatyena prajJatam, madhyame kANDe pRcchA, gautama ! tripaSTi yojanasahasrANi vAhalyena prajJaptam, uparitane pRcchA, gautama ! patriMzataM yojanasahasrANi vAhalyena pranaptam evameva sapUrvApareNa mandaraH parvataH, eka yojanazatasahasaM sarvAgreNa prajJaptaH // 90 41 // ___TIkA-'maMdarassa NaM aMte' ityAdi-mandarasya-meroH khalu bhadanta ! 'pavyayassa' parvatasya 'kaI kati-kiyanti 'kaMDA' kANDAni vibhAgAH 'paNNatA?' prajJaptAni ?, iti praznasya bhagavAnuttaramAha-'goyamA! gautama ! 'to' trINi 'kaMDA' kADAni 'paNNattA' prajJaptAni 'taM jahA' tayayA 'hiDille'.abastanam -adhobhA 'kaMDe' kANDaM 1, 'majhille' mavyaM madhya maMdarakANDasaMkhyAvaktavyatA'maMdaraslaNaM bhaMte ! pavvayasla kai kaMDA paNNattA' ityAdi / TIkArya-gautama ne prabhu se aba aisA pUchA hai-'maMdarassa NaM bhaMte ! pavyayassa kaha kaMDA paNNatA he bhadanta ! saMdara parvata ke kitane kANDa vibhAga kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! tao kaMDA paNNattA' he gautama ! tIna kANDa kahe gaye haiN| 'taM jahA-'jo isa prakAra se haiM-hiDille kaMDe, majhille kaMDe' maMdara kAMDa saMkhyA vaktavyatA 'maMdasarA NaM mate ! paJcayassa kai kaMDA paNNattA' ityAdi TIAya-gItame ve prabhune mA tanA prazna yA 'maMdarassa NaM bho ! pavvayassa kaha kaMDA paNNattA mata! maha patana seen ti-vibhAgApAmA sAvaTA cha? menA prabhu 43 cha-'goyamA ! tao kaMDA paNNattA gautama ! a sistAmA mA . 'taM jahA' rebha'hidville ,kaMDe, majhille kaMDe uvarille kaMDe' 1 asta
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavazaskAra sU. 41 mandaraparvatasya kANDasaMkhyAnirUpaNam 495 pradezabhavam 2 'kaMDe' kANDam 2 'ubarille' uparitanaM zikharabhavaM 'kaMDe' kANDam 3, tatra prathamakANDa bhedaM pRcchati-'maMdarassa' mandarasya-meroH 'ga' khalu 'bhaMte ! bhadanta ! 'pavyayassa' parvatasya 'hiDille' adhastanaM 'kaMDe' kANDaM 'kaibihe' katividhaM-kriyatpakAraka 'paSNate ?' prajJaptam ?, iti praznasya bhagavAnuttaramAha-'goyamA !' gaunama ! agasnanaM kANDaM 'caubihe' caturvidhaM catuSmakArakaM 'paNNatte' prajJatam 'taM jahA' tadyathA-'puDhavI' pRthvI-mRttikA 1, 'ubale' upalA:-prastarAH 2, 'vaire' vajANi-hIrakAH 3, 'sakarA' zarkarA:-karkarikAH 4, evaJca mandaraH pRthvIpApANahIrapazarkarAmayakandakaH siddhaH, atyAdhastanameva kANDaM sahasrayojanapramANam, nannavaratanakANDasya pRthivyAdibhedena caturvidhavAttadIya yojanasahanasya bhAgacatuSTayakaraNe pRthivyAyakaikasya bhedasya yojanasahastracaturthabhAgapramANatA syAt tathA va sati viziSTa urille kaMDe 1 adhastanakANDa 2 adhyakANDa aura 3 uparitakANDa aba gautama punaH prabhu se aisA pUchate haiM-'aMdarasta NaM bhaMte ! pazya yasma hillei kaMDe kaivihe paNNatte' he bhadanta ! mandara parvata kA jo aghakAna kANDa hai vaha minane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyayA ! cauvihe paNNatte' he gautama ! adhastanakANDa cAra prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise 'puDhavI, uvale, vaire sakkarA' eka pRthinIrUpa, dUsarA upalarUpa, tIsarA vajrarUpa aura cauthA zarkarA-kaMkararUpa isa taraha ke isa kathana se andara parvata pRthivI, pASANa hIraka aura kaMkaDa mayakandaka vAlA siddha hotA hai yaha prathama kANDa hI 1 hajAra yojana pramANazalA hai yahAM aisI zaMkA hotI hai ki jaba prathamakANDa 1 hajAra yojana pramANavAlA hai to isake jo cAra vibhAga prakaTa kiye gaye haiM unameM eka eka vibhAga eka hajAra yojana kA caturthI za rUpa hogA ataH esA hone para viziSTa pariNAmAnugata vicchedarUpa pRthivyAdika kANDa kI saMkhyA ke barddhaka ho jAyegeM nakADa, 2 madhyakAMDa ane uparitanakADa. have gautamasvAmI pharI prabhune prazna kare che ke'mNdrss NaM bhaMte ! pavvayassa hiDille kaMDe kaivihe paNNatte' , mata ! ma42 paratanA je adhastana kAMDa che, te keTalA prakArane kahevAmAM Avela che ? enA javAbamAM prabhu kahe che-goyamA ! cauvvihe paNNatte' gautama ! mastana is yA2 2 4uvAmAM mAvesa cha. 'taM jahA' rebha. 'puDhavI, upale, vaire, sakkarA' me4 pRthvI 35, mAle 8 35. trIje vaja rUpa ane ratha zarkarA eTale ke kakarA rUpa. Ama A jAtanA kathanathI maMdira parvata pRthivI pASANa, hIraka ane kAMkarA bhaya kaMdakavALe siddha thAya che. A prathama kAMDa ja eka hajAra ane pramANuvALe che. ahIM zaMkA udbhave che ke jyAre prathama kAMDa 1 hajAra rojana pramANavALo che te enA cAra vibhAgo prakaTa karavAmAM AvelA che temanAmAM eka-eka vibhAga eka hajAra ejanane caturthAMza rU5 thaze ethI ema thAyate viziSTa pariNAmanugata viccheda rUpa pRthivyAdika kAMDanI saMkhyAnA vAddha ke thaI jaze te pachI A
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496 jambUdvIpaprabhAptiste pariNAmAnugatavicchedarUpAH pRthivyAdayaH kANDasaMgkhyA bar3ha ye yurini cet satyam atrIcyaneadhastanakANDasya pRthivyAdi bhedakayanasyedaM tAryam-prathamakANDaM kyacitpRthvIbahulaM kvaci. dupalabahulaM kvacid bajrabahulaM kvaciccharAbahulaM na tu pRthivyAdi catuSTayAtiriktAhamphaTikAdi ghaTitamitiheto niyamena pRthivyAdirUpavibhAgA na kANDampa kintu kANDamya prathamabhede svasvaprAcuryadarzakA eva iti kANDasaMkhyAM barddhayituM pazcyiAdayo na zaknuvanti, atha madhyama kANDati vastUni varNayitumupakramate-'majjhimilleNaM bhane ' madhyama khalu bhadanta ! 'kaMDe' kANDa 'kavi' katividha-kisattakArakaM 'paNNate ?' prasaptam ?, 'goyamA !' gautama ! madhyamaM kANDaM 'caubihe' caturvidha 'paNgatte' prAptam, 'taM nahA' tadyathA-'aMko' aGka:'phalihe' sphaTikA-kaTikamaNiH 2, 'jAyalye' jAtarUpaM murgam 3, 'syae rajata rupyam aGkaratnam 1, 4, enacatuSTayamaya madhyamaM kANDamini bhAvaH, atrApi prathamakANDavat kAcidakato phira yaha catuH prakAratA viruddha paDa jAvegI to isa zaMkA kA uttara aisA haiM-ki yaha prathama kANDa kI catuH prakAratA viruddha nahI paDegI-vayoM ki prathama kANDa kvacit sthala para pRthivI pahula hai, kvacit sthala para upala bahula hai, kvacit sthala para vana bahula hai aura kvacit sthala para zarkarA bahula hai ina cAra prakAra se atirikta aGkaratna yA sphaTikAdi se vaha yahula nahIM hai isa kAraNa ye pRthivyAdirUpa vibhAga kANDa ke prathama bhedameM apanI apanI pracuratA ke pradarzaka kahI hai-isaliye kANDa kI saMkhyA inase nahIM bar3ha sakatI hai 'majjhimille NaM bhaMte ! kaMDe kaivihe paNNatta' he adanta ! madhyamakANDa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? to isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! canvihe paNNatte' he gautama ! madhyamakANDa cAra prakAra kA kahA gayA hai-'taM jahA' jaise 'aMke,phalihejAyakhve, rayae' aGkaratnarUpa, sphaTikarUpa, jAtarUpa rUpa, aura suvarNarUpa ina bhedoM se yahI samajhanA cAhiye-ki prathama kANDa kI taraha yaha kANDa bhI kahIM 2 aGkaratna catu prakAranA viruddha lekhAze. A zaMkAne uttara A pramANe che ke A prathamakAMDanI catuH prakAranA viruddha lekhAze nahi. kemake prathama kAMDa phavicit sthaLe pRthivI bahala che, kavacita sthaLe upala bahala che, phavacit sthaLe ja bahula che ane vicita sthaLe zarkarA bahula che. e cAra prakAre sivAya aMka, ratna ke sphaTikAdinI daSTie te bahala nathI. ethI A pRthivyAdi rUpa vibhAga kAMDanA nathI paNa kAMDanA prathama bhedamAM pita-pitAnI pracuratAnA pra cha. methI 4isnI sadhyA semanAthI yatI nathI. 'majjhimille NaM te! kaMDe kai vihe paNNatte' 3 mata ! Husis vAmAM mAvesa cha ? to manAyAmamA prabhu 43 cha-'goyamA! caubihe paNNatte' he gautama ! madhyama 47 yAra prahAranA DevAmA mA cha. 'taM jahA, rebha aMka, phalihe jAyarUve, rayae' 54 28na 35, 24 35, jAta rUpa ane suvarNa rUpa. e bhedethI eja samajavuM joIe ke prathama kAMDanI jema
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 41 mandaraparvatasya kANDasaMkhyAnirUpaNam 47 bahulaM kvacit sphaTikAhulaM kvacijjAtarUpabahulaM kvacidrajatabahulamiti bhAvanIyas / atha tRtIyaM kANDaM varNayimupakramate-'uvarille' uparitanaM 'kaMDe' kANDa 'kAbihe katividhaM 'paNNatte? prajJaptam ?, goyamA!' gautama ! 'enAgAre' ekAkAra-prakArAntararahita 'paNNatte' prajJasam etadeva spaSTIkaroti 'savvajaMbUNayAmae' sarvajAmbUnadamayaM-sarvAtmanA jAmbUnadamayaM raktamuvarNamayam / atha mandarakANDatrayaparimANadvArA mandaraparimANaM varNayitumupakramate-'saMdaramsa NaM bhaMte !' ityAdi-mandarasya meroH khalu bhadanta ! bhagavan ! 'pancayassa' parvatasya 'hehille' azstanaM 'kaMDe' kANDaM 'kevaiyaM' kiyat kimparimANaM 'dAharuleNaM' vAhalyena uccatvena 'paNNatte?" prajJaptam ?, etatpraznasyottaramAha- goyamA !' gautama ! 'ega eka 'joyaNasahassaM' yojanasahasaM 'vAhalleNaM' vAhalyena 'paNNale prajJatam, evaM 'majjhimille' madhyabhe 'kaMDe' kANDe 'pucchA' pRcchA praznapaddhati bodhyA sA hi-'maMdarassa NaM bhaMte ! majhillei kaMDe kevaiyaM pAhalleNaM paNNatte ?' etacchAyA-'mandarasya khalu bhadanta ! madhyamaM kANDaM kiyad vAhalyena prajJaptamiti, etaduttaramAha-'goyamA !' gautama ! 'tevahi tripaSTiM 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi bahula hai kahIM 2 sphaTika maNibahula hai kahIM 2 rajata pahala hai aura kahIM 2 jAtarUpa bahala hai 'uparille kaMDe kavihe paNNatte uparitanakANDa he bhadanta ! kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA! egAgAre paNNatte' he gautama ! uparitana kANDa eka hI prakAra kA kahA gayA hai 'savvajaMbUNayAmae' aura sarcAtmanA jaMbUnadamaya-raktasuvarNamaya hai 'maMdarasaNaM bhaMte ! pancathasla hehille kaMNDe kevaiyaM vAhalleNaM paNNatte' he bhadanta ! maMdara parvata kA jo adhastala kANDa hai usakA bAhalya UMcAI-kitanA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! ega jocaNasahassaM pAhalleNaM paNNatte' he gautama ! adhastana kANDa kI UMcAI eka hajAra yojana kI kahI gaI hai 'majjhimille kaMDe pucchA' he bhadanta ! madhyamAMDa kI UMcAI kitanI kahI gaI hai isake uttara meM A kAMDa paNa kayAMka kayAMka aMka ratna bahala che. kayAMka-kyAMka sphaTika maNi bahala che. kayAMka 24 mata cha bhane 4i and 35 mahula cha. "uvarille kaMDe kai vihe paNNatte' manta! uparitana i3 Tean prAranA 4AmI mAvI cha ? senA pakSamA prabhu 4 cha-'gozmA egAgAre paNNatte' he gautama ! paritana is an 42ne| vAmAM mAvasa cha. 'savva jaMbUNayAmae' mana mA sarvAtmanA bhUnamaya-23ta su1 bhaya hai. 'maMdarasta NaM bhaMte ! pavvayassa hedille kaMDe kevaiyaM bAhalleNaM paNNatta' I 2 5 tAre 255stana che, tenuM bAhalya-tenI UMcAI keTalI ' kahevAmAM AvelI che ? enA javAbamAM prabhu kahe che-'goyamA ! ega joyaNasaharasaM vAlleNaM paNNatte' ke gItama ! astana xistIyAdha me 12 yauna sI 4AmA sAkSI cha. 'majjhimille kaMDe pucchA hai mata! bhadhya 4istii yAmI 43vAmA mAvesI che, menA vAmamA prabhu 43 cha-'goyamA !
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 jambUdvIpapramatile 'vAhalleNaM' vAhalyena uccatvena 'paNNatte' prajJasam, etena bhadrazAlayanaM nandanavanaM saumanasavanamantaradvayaM caitAni sarvANi mandaraparvatasya madhyamakANDe'ntarbhavanti, nanu dvitIyakANDavibhAgasya samavAyAGgasUtrasyASTatriMzattamasamavAye'STatriMzatsahasrayojanocchritatvena varNitatvAtripaSTiyo. janasahasroccatvaM kathaM sagacchate ? iti cet, atrocyate-samavAyAgoktoccatvasya matAntarAvalamghanamUlakatvAtprakRtoccatve na vAdhakateti / evam 'uvarille pucchA' uparitale kANDe pRcchA praznapaddhatirUhanIyA, tatpraznottaramAha-'goyamA ! gautama ! 'chattIsaM' patriMzataM 'joyaNasahassAI' yojanasaha trANi 'vAhalleNaM' vAhatyena 'paNNatte' prajJaptam 'evAmeva' evameva-pUrvokta. rItyaitra 'sapuvAvareNaM' sapUrvApareNa-pUrva saMkhyAnasahitAparasaMkhyAnena saGkalitena samA 'maMdare' mandaraH 'paJcae' parvataH 'egaM' eka 'joyaNasayasahassa' yojanazatasahasra 'samagega' sarvAgreNa prabhu kahate haiM 'goyamA ! tevahi joyaNasahassAI bAhalleNaM paNNatte' he gautama ! madhyama kANDa kI UMcAI 63 hajAra yojana kI kahI gaI hai isa kathana se 'bhadrazAlacana nandanavana, saumanasavana aura do antara ye saba mandara parvata ke madhyama kANDa meM antarbhUta hai' yaha bAta samajhanI caahiye| zaMkA-samavAyAGga sUtra ke 38 veM samavAya meM isa dvitIya kANDa lpavibhAga ko 38 hajAra yojana kI UMcAI vAlA kahA gayA hai phira ApakA yaha 63 hajAra kI UMcAI vAlA kathana kaise saMgata ho sakatA hai ? to isakA uttara aisA hai ki vahAM jo aisA kahA gayA hai vaha matAntara kI apekSA se kahA gayA hai ataH vaha kathana isa kathana kA bAdhaka nahIM ho sakatA 'uvarille pucchA' he bhadanta uparitana kANDa kI UMcAI kitanI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA ! chattIsaM joyaNasahassAI vAhalleNaM paNNatte' he gautama! uparitanakANDa kI UMcAI 36 hajAra yojana kI kahI gaI hai 'ecAmeva sapuvAvareNaM maMdare paccae tevaSTi joyaNasahamsAI vAhalleNaM paNNatte' he gautama! madhyama isii 13 82 jana jeTalI kahevAmAM AvelI che. A kathanathI bhadrazAlavana, naMdanavana, somanasavana, ane be anDara e badhA mandara parvatanA madhyakAMDamAM antarbhata thaI jAya che. zaMkAsamavAyAMga sUtranA 38mA samavAyamAM e dvitIya kAMDa rUpa vibhAgane 38 hajAra jana jeTalI UMcAIvALo kahevAmAM Avela che, te pachI ahIM 63 hajAra jeTalI UMcAInuM kathana kevI rIte cogya kahevAze? Ane javAba A pramANe che ke tyAM je A pramANe kahevAmAM Avela che, te matAntaranI apekSAe kahevAmAM AveluM che. ethI te 4thana 2 // 4yanak mA nathI 'ubarille pucchA mata ! 6ratana 43nI yA 4kSI dhaDapAmA mAnI cha ? sAnA vAmamA pramuche-'goyamA ! chattIsa joyaNasahassAI cAhalleNaM paNNatte' gautama ! paritana nI yA 38 m2 yona sI 4DapAmA bhAvanA che. 'evAmeva sapubbAvareNaM maMdare paJcae egaM joyaNasayasahassaM savvageNaM paNNace' mA
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU. 41 mandaraparvatasya kANDasaMkhyAnirUpaNam 499 sarvasaMkhyayA 'paNNatte' prajJataH, nanu meruzikharavartinI catvAriMzadyojanapramANA cUlikA meru pramANamadhye kuto noktA ?, iti cet satyam, zrUyatAM-meruzRGgasthacUlikAyAnmerukSetracUlAtvenAsvIkArAnmerupramANamadhye na kathanam / loke'pi puruSasyoccatve parimIyamAne zirovarti cikaranikurambaM vihAyaiva sArddhahastatrayAdimAnavyavahAro dRzyate, anyathA 'lambamAnakezapAzaparimANopAdAne' tAvanmAnaM na ghaTaiveti / iyaM trisUtrIsamAnapaddhatikatayaikatraiva sUtrAGke smaangki| sU0 41 // / atha samayaprasiddhAni mandarasya SoDazanAmAni nirdeSTumupakramate-'maMdarassa NaM bhaMte !! ityaadi| mUlam-maMdarasla NaM bhaMte ! pavvayassa kai NAmadhejA paNNatA ?, goyamA ! solasa NAmadhejA paNNattA, taM jahA-maMdara 1 meru 2 maNorama 3 sudaMsaNa 4 sayaMpabhe ya 5 girirAyA 6 / rayaNoccaya 7 siloccaya 8 majjhe logassa 9 NAbhIya 10 // 1 // acche ya 11 sUriyAvatte 12 sUriegaM joyaNasayasahassaM sabbaggeNaM paNNatte' isa taraha kA kula yaha pramANa maMdara parvana kA 1 lAkha yojana kA ho jAtA hai| __ zaMkA-merukI cUlikA kA pramANa jo 40 yojana kA kahA gayA hai vaha isa 1 lAkha yojana ke pramANa meM kyoM nahIM-parigaNita kiyA gayA hai ? to isa zaMkA kA uttara aisA hai ki merukI cUlikA ko meru kSetra kI cUlArUpa hone se asvIkAra kiyA gayA hai, isa kAraNa use meru ke pramANa ke bIca meM parigaNita nahIM kiyA gayA hai loka meM bhI aisA hI dekhA jAtA hai ki jaba puruSa kI UMcAI nApI jAtI hai to usameM zirovarti bAloM kI UMcAI nahIM lI jAtI hai yadi aisA hone lage to phira sArddhahastatrayAdirUpa acAI kA pramANa vyavahAra acchinna ho jAvegA yaha trisUtrI samAna paddhativAlI hai ataH eka hI sUtra ke aGka se aGkita kI gaI hai // 41 // . pramANe A maMdira parvatanuM kula pramANa eka lAkha ejana jeTaluM thaI jAya che. zaMkA-merunI cUlikAnuM pramANa je 40 ejana jeTaluM kahevAmAM AveluM che te A 1 lAkha ejananA pramANamAM zA mATe pariNita karavAmAM AvyuM nathI. te A zaMkAne javAba A pramANe che ke merunI cUlikAne meru kSetranI cUlA rUpa hovA badala asvIkRta karavAmAM Ave che. ethI merunA pramANamAM tenI gaNanA karavAmAM AvI nathI. lekamAM paNa A rIte ja jovA maLe che ke jyAre puruSanI UMcAI mApavAmAM Ave che te temAM zirAvati vALanI UMcAInI gaNanA karavAmAM AvatI nathI. jo AvuM thavA mATe te sAddha hasta trayAdi rU5 UMcAInA pramANu rUpa vyavahAra uchinna ja thaI jaze. e trisUtrI samAna paddhati vALI che, ethI eka ja sUtranA aMkathI aMkita karavAmAM AvelI che. je 41 che
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 jambUdvIpapratisUtra yAvaraNe 13 tiyA / uttase 14 a disAdIya 15 vaDeMseti 16 ya solase // 2 // se keNaDhaNaM bhaMte ! evaM vubai aMdare patrae 2 ? goyamA ! maMdare pavyae maMdare NAma deve parivasai mAhidIe jAva paliocamaTiie, se tegaTeNaM goyamA ! evaM bucar3a maMdare rUpae 2 aduttaraM taM cevatti // 8042 // chAyA-mandarasya khalu bhadanta ! parvatasya kati nAmadheyAni prajJasAni?, gonama ! poDaza nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA-gandaraH 1 meru: 2 manoramaH 3 sudarzana: 4 svayamprabhazca 5 girirAjaH 6 / ratnoccayaH 7 ziloccayaH 8 madhyalokasya 9 nAbhizca 10 // 1 // acchazca 11 sUryAvarttaH 12 sUryAvaraNaH 13 iti ca / uttamaH 14 ca dizAdizca 15 avataMsa iti 16 ca poDaza // 2 // atha phenArtheNa bhadanta ! evamucyate-mandara parvataH 21, gautama ! mandare parvate mandaro nAma devaH parivasati mahaddhiko yArat palpopamasthitikaH, sa tenArthena gautama ! evamucyate-ndaraH parvataH 2 aduttaraM tadeveti / sU0 42 // TokA-'maMdarataNaM maMte' ityAdi mandarasya khalu bhadanta ! bhagavan ! parvatasya 'kaI kati-kriyanti 'NAmadhejA' nAmadheyAni nAmAni 'paNNatA?' prajJatAni ?, iti praznasyottaramAha-'goramA / ' bho gautama ! 'sosa' poDaza 'NAmavejjA' nAgaveyAni 'paNNattA' prajJaptAni 'taM jahA' tadyathA-mandaretyAdi zlokadvayam, mandarasya poDazanAmasUcakam, tatra 'maMdara' mandaraH, mandara parvata ke samaya prasiddha 16 nAmAntara. 'maMdarasa jaMmate ! panyAsa kahanAmadhejA pattA ityaadi| hIkArtha-bhaMte' he bhadanta! 'mandarassaNaM pavyayassa kA nAmadhejA paNNattA' mandara parvata ke kitane nAma kahe gaye haiM ? 'goyamA sola saNAmadhejA paNNattA' he gautama ! mandara parvata ke 16 nAma kahe gaye haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'mandara 1 meru 2, maNorama 3, sudaMrANa 4, sayaMpameya 5girirAyA 6rayaNoccaya 7, siloccaya 8, majjhe logassaNAbhI ya 10 // 1 // bhUla meM prAkRna hone se mandara pada meM mandara parvatanA samaya prasiddha 16nAmAntare 'maMdarassa NaM bhaMte ! pavvayassa kai nAmavejjA paNNattA' ityAdi TI -'bhaMte !'Bad ! 'madarassa NaM pavvayassa kai nAmadhejjA paNNattA' ma patinA sA nAma vAmAM mArA cha ? 'goyamA! solasa NAmadhejA paNNattA' gautama ! bha2 patana 16 nAmA vAmAM mAsA che. 'taM jahA, te nAbhI sA pramANe cha-mandara 1, meru 2, maNorama 3, sudaMsaNa 4, sayapabheya 5, girirAyA 6, rayaNoccaya 7' siloccaya 8, majhe logasma 9, NAbhIya 10, // 1 // bhUgamA prAkRta pApI maha2 54mA vialsi lepa thayela che. athavA mandarathI mAMDIne svayaMprabha sudhInA zabdomAM samAhArabaMddha samAsa thye| cha. methI 5 'mandara meru manorama sudarzana svayamprabha' mA me kyanAnta yaha
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 42 mandarasya SoDazanAmanirUpaNam 501 mUle prAkRtalAdvibhaktilopaH, yadvA mandarAdi svayaMprabhAntAnAM samAhAradvandvaH, asmin pakSe mandaramerumanoramasudarzanasvayamprabhamiti samastamekavacanAntaM padam, tatra mandareti nAmadheya. kAraNaM svayameva sUtratAgre 'maMdare pancae mandare NAmaM deve' parivasaI' iti vakSyate, iti zIghrajijJAsAyAM mandaranAmakadevAdhiSThitatvAnmandareti nAma bodhyam 1 dvitIyaM nAmAha-'geru' meruH etanAmakAraNamapi merunAmakadeva parivAsa eva bodhyam- nanu ekasyaiva mandarasya nAmAntarasattvena mandarasyaiva meru dvitIyo devaH syAditi cet-zrUyatAM mandaranAmAntaravadevasya nAmantarAGgIkAra iti na devAntaram, atra nirNayo bahuzrutagamya iti 2, tRtIyaM nAmAha'maNorama' manoramA-ramayatIti ramaH manasAM-devAnAM cetasAM ramo manorama:-atiramaNIyakena devamanoraJjakaH 3, caturtha nAmAha-'mudasaNa' sudarzanaH su zobhanaM jAmbUnadamayatvena ratnabahulavibhakti kA lopa ho gayA hai athavA nandara se lekara svayaMprabhA taka ke zabdoM meM samAhAra indva samAsa huA hai isI kAraNa-"mandara meru manorama sudarzana svayamprabha" yaha eka vacanAnta pada bana gayA hai / mandara yaha prathama nAma hai, meru yaha dUsarA nAma hai, manorama yaha tRtIya nAma hai, sudarzana yaha caturtha nAma hai, svayaM prabha yaha pAMcavAM nAma hai, girirAja yaha chaThA nAma hai, ratnoccaya sAtavAM nAma hai, ziloccaya yaha 8 vA nAma hai, madhyaloka yaha 9 vA nAma hai, aura nAbhi yaha 10 vAM nAma hai| mandara nAmaka deva se yaha adhiSThita hai isa kAraNa isakA nAma mandara aisA ho gayA hai, meru nAmaka deva ke parivAsa se meru aisAdvitIya nAma isakA ho gayA hai, jaisA mandra yaha eka nAma hai aura meru yaha isIkA dUsarA nAma hai isI prakAra se devakA bhI eka nAma maMdara hai aura dUsarA nAma meru hai ataH yahAM isa nAma meM nAmAntara kI kalpanA se dvitIya devakA sadbhAva nahIM mAnanA cAhiye athavA isa sambandha meM nirNaya bahuzrutagamya hai / yaha parvata bahuta hI ramaNIya hai-devoM ke mana ko haraNa karane vAlA hai isa kAraNa isakA tRtIya nAma manorama aisA kahA gayA hai, yaha parvata jAmbUnada maya kahA gayA hai tathA ratnabahula prakaTa kiyA gayA hai ataH siddha thayela che. mandara e paheluM nAma che. meru A bIjuM nAma che. manorama A trIjuM nAma che. sudarzana A cothuM nAma che. svayaMprabha e pAMcamuM nAma che. girirAja e che nAma che. raneya e sAtamuM nAma che. zizcaya A AThamuM nAma che. madhyaloka A navamuM nAma che ane nAbhi A dazamuM nAma che mandara nAmaka devathI A adhiSThita che. ethI ja AnuM nAma mandara erIte prasiddha thayuM che. jema mandara A eka nAma che evuM ja meru A enuM bIjuM nAma che. A pramANe devanuM paNa eka nAma mandara che. ane bIjuM nAma meruM che. ethI ahIM e nAmamAM nAmAntaranI kalpanAthI bIjA devane sadabhAva mAna joIe nahi. athavA A saMbaMdhamAM nirNaya bahuzruta gamya che. A parvata atIva ramaNIya che. jenA manane AkRSTa karanAra che. ethI AnuM trIjuM nAma mane evuM
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra tvena ca manaH prasAdakaM darzanaM vIkSaNaM yasya sa tathA 4, paJcamaM nAmAha-'sayaMpabhe' svayaMpramaHsvayam AtmanA sUryAdiprakAzanirapekSatayA prabhAti prakAzata iti svayamprabhaH 'ya' ca, cazabdaH samuccayArthaka:5, paSThaM nAmAha-'girirAyA' girirAjaH-girINAM parvatAnAM rAjA itigirirAjaH, tatvaM coccatvena jinajanmotsavAbhiSekazilAzrayatvena ca bodhyam 6, saptamaM nAmAha-'rayaNo. ccaya' ratnoccayaH-ratnAni akAdIni bahuvidhAni uccIyante-utkaNopacIyante'treti ratnoccayaH 7, aSTamaM nAmAha-'siloccaya' ziloccayaH-zilAH pANDuzilAdayaH uccIyante-gigyare samahiyante'treti ziloccayaH, yadvA zilAbhiruccIyata iti ziloccayaH 8, navamaM nAmAha-'majjhe logassa' madhyo lokasya-lokasya-bhuvanasya madhyaH sarvalokamadhyasthalatvAt, nanu atra lokazabdena caturdazarajjulakSaNo loko vyAkhyAtumucitaH, dharmAdilokamadhyaMmanAprasAdaka imakA darzana hone se isakA caturtha nAma sudarzana aisA kahA gayA hai maryAdika ke prakAza kI AvazyakatA yaha apane prakAzita karane meM nahIM rakhatA hai-kintu yaha svayaM hI prakAzita hotA rahatA hai isa kAraNa ise 'svayaMprakAza' isa nAmAntara vAcya kahA gayA hai jina janmotsava jisa para hotA hai aisI zilA kA AdhAra hone se tathA yaha apanI UcAI meM saba parvatoM kA zira mora hai isa kAraNa se ise parvatoM kA rAjA mAna liyA gayA hai ataH isakA nAma girirAja kahA gayA hai isa meM aGka Adi aneka prakAra ke ratna utpanna hote rahate haiM yA unakA galA vahA~ paDA rahatA hai isa kAraNa ratnoccaya aisA isakA sAtavA nAmAntara kahA gayA hai pAMDakazilA Adi ke Upara bhI isakA sadbhAva rahatA hai isa kAraNa isakA nAma ziloccaya kahA gayA hai samasta loka ke madhya kA yaha eka sthalabhUta hai isa kAraNa ise madhyaloka nAma se abhihita kiyA gayA hai dhevAmAM AveluM che. A parvata jAbunadamaya kahevAmAM Ave che tathA rana bahala pragaTa karavAmAM Ave che. ethI manaH prasAdaka enuM darzana levA badala enuM cothuM nAma sudarzana evuM kahevAmAM AveluM che. prakAzita thavA mATe ane suryAdinA prakAzanI AvazyakatA rahetI nathI paraMtu A pite ja prakAzita tha che e kAraNathI Ane "vayaMprakAza e nAmAnsarathI bedhina karavAmAM Avela che. jina janmotsava jenI upara thAya che evI zilAne e AdhAra levAthI tathA e pitAnI UcAImAM badhA parvatane ziromaNi che. ethI Ane patine rAjA mAnavAmAM Avela che. ethI ja Ane girirAja kahevAmAM zAvela che. jemAM aMka vagere aneka prakAranA ratna utpanna thatAM rahe che athavA e rane Dhagale tyA paNa rahe che. e kAraNathI ratnazcaya AnuM sAtamuM nAmAntara che pAMDuka zilA varanI upara paNa Ane sadubhAva rahe che ethI enuM nAma zilerAya kahevAmAM AveluM che. samasta lokanA madhya bhAgane e sthalabhUta che. ethI Ane madhyaka evA nAmathI abhihita karavAmAM Avela che. eTale ke samasta lekanA madhyamAM A parvata Avela che.
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 42 mandarasya SoDazanAmanirUpaNam 503 dharmAdInAM-dharmA-prathamanarakazUmiH sA''diryAsAM tA dharmAdayaH tAsAM lokamadhyam 'yojanAsaMkhyakoTimi:-yojanAnAmasaMkhyAtAbhiH koTibhiH atikrAntAbhiH sadbhirbhavati' ityarthakAt 'dhammAI logamajjhaM joyaNa asaMkhakoDIhi' iti vacanAt, parantu sorthoM merau na ghaTate, yadi ca lokazabdena aSTAdazazatayojanapramANoccatva stiyagloko gRhyata tathApi tasya caturdazarajAvevAntarbhAvAtpRthagAyAso viphalaH syAt, tato meruH kathaM lokamadhyavartIti cet zrUyatAmatra lokazabdena tiryagloke tiryagbhAgasya sthAlAkAraikarajjupramANAyAmaviSkambhasya svIkAro'sti tasyaiva madhyaH-madhyavartI meruriti sarvamayadAtam 9, dasamaM nAmAha-'NAnI ya' nAbhizcaarthAt samasta loka ke madhya meM yaha parvata batalAyA gayA hai isase ise loka madhya aisA kaha diyA gayA hai| zaMkA-loka zabda se yahAM 14 rAjU pramANa loka vyAkhyAtavya honA cAhiye kyoki "dhamlAi lokamajjhaM joyaNa arasaMkhakoDIhi" esA anyatra kahA gayA hai so isa loka kA madhya to isa sAbhUtala se ratnaprabhA pRthivI se asaMkhyAta yojana koTiyAM jaba alikrAnta ho jAtI haiM taba AtA hai aise usa madhya meM sumeru kA. sadbhAva to kahA nahIM gayA hai, ataH loka madhyarUpa se isakA nAmAntara kathana bAdhita hotA hai yadi kahA jAve ki yahAM loka zabda se tiryagloka gRhIta huA hai-so yaha tiryagloka 18 hajAra yojana kA UMcA kahA gayA hai-aise isa tiryagloka kA antarbhAva to isa 14 rAjU pramANaloka meM hI ho jAtA hai phira isakI apekSA lekara loka madhya kI kalpanA karanA viphala hI hai ataH meru meM nAmAntara karane ke liye "lokamadhya" nAmakI saphalatA kaise ho sakatI hai ? so kisIkI aisI yaha zaGkA hai ataH usake samA. dhAna nimitta kahA jAtA hai ki loka zabda se yahAM sthala ke AkAra bhUta tathA ethI Ane kamaLa' evA nAmathI abhihita karavAmAM Avela che. zaMkA-leka zabdathI ahIM 14 rAju pramANu leka vyAkhyAta have joIe. kemake 'ghammAi lokamajjhaM * joyaNa assaMkhakoDIhiM' mere anya sthaNe pAma mAvA cha te A lokane madhya bhAga te A sama bhUtaLathI ratnapra pRthivIthI AgaLa asa khyAta jana keTIo jyAre atikrAnta thaI jAya che tyAre Ave che, evA te ma bhAgamAM sumena sadubhAva te kahevAmAM Avela nathI, ethI leka madhya rUpathI enuM nAmAntara kathana bAdhita thAya che. je kahevAmAM Ave ke ahIM loka zabdathI tika gRhIta thayuM che. te A tiyaka 18 hajAra jana jeTalo uce kahevAmAM Ave che. evA A tiryazlokane, antarbhAva te A 14 cauda rAja pramANa lekamAM ja thaI jAya che. te pachI enI apekSAe loka madhyanI 46panA 42vI vyatha che. methI merumA nAmAntara 42vA mATe "lokamadhya" nAmanI saphalatA kevI rIte saMbhavI zake tema che? Ama kaI zaMkA uThAvI zake. ethI A zaMkAnA
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaka jambUdvIpaprabaptisUtre lokasya nAbhirityarthaH lokasyetyasya dehalIdIpanyAyena pUrvAparapadArthAbhyAmanvayAta, ca samu. ccayArthakaH 10, ekAdazaM nAmAha-'acche ya' acchazca nirmalazca jAmbUnadaratnabahulatvAt 11, dvAdazaM nAmAha-'mariyAyatte' sUryAvataH-sUryapadam upalakSaNAccandrAdijyotipApi grAhakaM tena sUryezcandrAdibhizcAvRtyate pradakSiNIkriyata iti sUryAvarttaH sUryacandrAdi pradakSiNI kriyamANa ityarthaH 12, trayodazaM nAmAha-'sUriyAvaraNe' sUryAvaraNaH sUrya:-candragrahanakSatrAdibhizcetyayA, sUryapadasyopalakSaNatvAt, Aviyate veSTayata iti sUryAvaraNaH sUryAdiveSTayamAnaH, atra vAhulakAt karmaNi lyut pratyayo bodhyaH 13, 'itiya' iti ca-iti zabdaH samAptau sa ca prakRte nAma samApnau vodhyaH, caH prAgvat, caturdazaM nAmAha-'uttame' uttamaH parvatepu zreSThaH sakala1 rAjU pramANa AyAma viSkambha vAlA tighagloka saMpandhI tigmAva vivakSita huA hai aise loka ke madhya meM yaha sumeru parvata sthita hai isa kAraNa ise lokamadhyavartI kahA gayA hai dazayAM nAma isakA lokanAbhi hai loka zabda yaha dehalI dIpakanyAya se loka aura aloka ke sAtha saMbaMdhita ho jAtA hai isa taraha loka aura aloka kA yaha madhyavartI hai ataH lokanAbhi" aisA isakA nAma dazavAM kahA gayA haiM 'acchegha 11 sUriyAvatte, 12 sUriAvaraNe 13 ti / uttame 14 a disAdIa 15 baDeMseti 16 a solase // 2 // accha nirmala yaha isakA 11 SAM nAma hai kyoM ki yaha jAmbUnada aura ratna yahula hai isa kAraNa isakA aisA nAma rakhA gayA hai / sUryAvarta yaha isakA 12 vAM nAma hai kyoM ki isakI sUrya aura upalakSaNa se grahIta candrAdika pradakSiNA kiyA karate haiN| sUryA. caraNa yaha isakA 13 vAM nAma hai kyoM ki ise sUrya aura candra Adi pariveSTita kiye rahate haiM yahAM "bAhulakAtU" sUtra se karma meM lyuTa pratyaya huA hai "uttama" samAdhAnamAM kahI zakAya ke ahIM leka zabdathI sthaLanA AkArabhUta tathA 1 rAju pramANa AyAma-viSyabhavALe tiryazleka saMbaMdhI tiryabhAva vivakSita thayeluM che. evA lekanA madhyamAM A sumeru parvata avasthita che. evI A parvatane leka madhyavatI kahevAmAM Avela cha. yA pavata'nu zabhu nAma nAma cha. Als A3 A37, 'dehalo-dIpaka nyAya' thI leka ane aleka banethI saMbaMdhita thaI jAya che. A pramANe A leka ane alakanA bhadhyaktI sthAna pAso cha. methI 'lokanAmi' meyu sAnu zabhunAmAmA bhAve cha. 'accheya 11, sUriyAvatte 12, sUriAvaraNe 13, ti a / uttame 14 a disAdi a 15, vaDe seti 16 a solase // 2 // ' 527-nirmaka, se menu niyAbhu nAma cha. ma mA jabunara rana bahula che. ethI AnuM evuM nAma prasiddha thayuM che. sUryAvarta e enuM bAramuM nAma che, kemake enI sUrya ane upalakSaNathI grahIta candrAdina prakSiNa karatA rahe che. sUryAvaraNa A enuM teramuM nAma che. kemake Ane sUrya ane candra vagere paviTita 41 29 che. mI 'bAhulakAt' sUtrakI bhabhI yuddha pratyaya yevA che. 'uttama, mA enuM 14muM nAma che. enuM kAraNa A pramANe che ke bIjA jeTalA parvata che. temanI
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramAvikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 42 mandarasya poDazanAmanirUpaNam 50 girito'pyadhikatuGgakhAt 'ya' ca-cazabdaH prAgvat 14, pazcadazaM nAmAha-'digAdI ya' digAdiH ca-dizAM-pUrvAdInAm AdiH prabhavaH utpattisthAnam, tathAhi-rucakaparvatAd dizA vidizAM cotpattiH, rucakasyASTapradezAtmakasya meruparvatAntargatatvAdrucakavanmerurapi prAdhAnyena dvigAdirucyate 15, poDazaM nAmAha-'vaDeMse' avataMsaH parvatAnAM mukuTAyamAnaH pradhAnatvAt 16, 'ya solase' ca poDaza cazabdaH prAgvat iti poDazasaMkhyakAni mandaranAmAni kRzcita SoDazA-poDazAnAM pUraNa ityAha / atha pUrvoktasya mandareti pradhAnanAmno'nvarthatAM varNayitumupakramate 'se keNadveNaM bhaMte !' ityAdi-caturthasUtroktapavaravedikAvad bodhyam tatra strItvena nirdezaH atra puMstveneti vizeSaH, tathA-padmavaravedikAnAmaM tatra, atra tu mandareti nAma anyatsarvaM samAnamiti // V0 42 // yaha isakA 14 vAM nAma hai isakA kAraNa yaha hai ki yaha anya jitane bhI parvata hai unakI apekSA bahuta UMcA hai ataH unameM yaha zreSTha ginA gayA hai digAdi yaha isakA 15 vAM nAma hai kyoM kI pUrvAdi dizAoM kI utpatti kA yahI Adi kAraNa hai rucaka se dizAoM kI aura vidizAoM kI utpatti hotI hai yaha rucaka aSTa pradezAtmaka hotA hai aura meru ke antargata mAnA gayA haiM ataH meru se dizAoM kI utpatti hotI hai aisA mAnaliyA jAtA hai aura isI se meru ko digAdi kaha diyA gayA hai| avataMsa yaha isakA 16 vA nAma hai avataMsa nAma mukuTa kA hai samasta parvanoM ke bIca meM yaha mukuTa ke jaisA ginA gayA hai isaliye ise "avataMsa" ke rUpa meM isa nAmAntara dvArA prakaTa kiyA gayA hai isa prakAra se ye meru ke 16 nAma haiN| ____'se keNaDhe NaM aMte ! buccai saMdare padhae' he bhadanta ! isakA mandara parvata aisA nAma Apane kisa kAraNa se kahA hai isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA? maMdare pavvae maMdare NAma deve parivalai mahiddhIe jAva paliovamaTiie, se tennapekSAe atIva UMce che, ethI te sarvamAM A parvata zreSTha gaNavAmAM Ave che. "digAdi A pramANenuM A parvatanuM paMdaramuM nAma che. kemake pUrvAdi dizAonI utpattinuM eja Avi karaNa che. rucathI dizAonI ane vidizAonI utpatti thAya che. A rucaka aSTa pradezAtmaka hoya che, ane tenI aMdara enI gaNanA thAya che. ethI merUthI dizAonI utpatti thAya che. evuM mAnI levAmAM Ave che ane ethI ja merune giAdi kahevAmAM Avela che. "avataMsa A enuM seLanuM nAma che. avataMsa mukuTanuM nAma che. samasta patenA madhya sthAnamAM Ane mukuTa jevo mAnavAmAM Avela che, ethI ja Ane avataMsanA rUpamAM nAmAntarathI saMbaMdhita karavAmAM Avela che. A pramANe A merunA 16 nAmo thayA. ___'se keNaTreNaM bhaMte / evaM buccai maMdare pavvae' Hdl mA yati bhan42 se nAma mA5zrIme // 4||29thii 4hyu cha ? mena mamA pramuDe che-'goyamA ! saMdare pavae NAma deve parivasai mahiddhIe jAva paliovamaTThie, se teNadveNaM goyamA ! evaM vuccai maMdare ja0 64
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 jambUdvIpaprAptisUtra pUrva mahAvidehA varNitA idAnI mahAvidehakSetrataH parataH sthitaM nIlavannAmavarSadharaparvataM varNayitumupakramate-'kahiNaM bhaMte !' ityAdi / mUlamU-kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIce dIne NIlavaMte NAmaM vAsaharapavvae paNNate ?, goyamA ! mahAvidehassa vAsasna uttareNaM smanagavAsassa dakkhiNeNaM purathimillalavaNasamudassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamuddassa purasthimeNaM ettha jaMbuddIve dIve NIlavaMte NAnaM vAlaharapadhvae paNNatte pAINapaDINAyae udINadAhiNadisthipaNe NisahavattaTakyA NIlavaMtassa bhANiyadA, Nava jIvA dAhiNeNaM dhaNu uttareNaM ettha NaM kesaridaho, dAhiNaNaM sIyA lahANaI pavUDhA samANI uttarakuruM ejjemANI 2 jamagaThavae NIlavaMta uttarakurucaMderAvayamAlavaMtadahe ya duhA vibhayamANI2 caurAlIe salilAsahassehiM ApUremANI2 masAlavaNaM ejje. mANI2 saMdaraM pavayaM dohiM joyohiM asaMstA purathimAbhimuhI AvattA lamANI ahe mAlavaMtavakkhArapaThanayaM dAlaittA, saMdarassa pavvayasla purathimeNaM puvvavidehavAsaM duhA vibhayanANI 2 egame gAo cakavATrivijayAo alAvIlAera salilAlahasTohi ApUremANI 2 paMcahiM salilAsahassehiM mantIsAe ya salilAsahassehiM samaggA TeNaM goyamA ! evaM cuccai maMdare paccae 2 aduttaraM taMvanti' he gautama! mandara parvata para mandara nAmakA deva rahatA hai yaha maharDika Adi vizeSaNoM vAlA hai tathA eka palyopama kI isakI sthiti hai ataH isakA nAma mandara parvata aisA kahA hai athavA isakA ailA yaha nAma anAdi nidhana hai bhUtakAla meM yaha aisA hI thA vartamAna meM bhI yaha aisA hI hai aura Age bhI yaha aizA hI rahegA vizeSa rUpase jAnane ke liye caturtha satrokta padmavara vedikA ke varNana ko dekheM vahAM jitane vizeSaNa kahe gaye hai unheM yahAM puliGga meM parivartita kara lagA lenA caahie||42|| pavvae 2 aduttaraM taM cevatti' gautama / bhan42 5'ta 52 bhan42 nAma he 22 che. te mahaddhika vagere vizeSaNe vALo che. tathA eka palepama jeTalI enI sthiti che. ethI AnuM nAma mandara parvata evuM kahevAmAM AvyuM che. athavA AnuM AvuM nAma anAdi niSpanna che. bhUtakALamAM A nAma evuM ja hatuM, vartamAnamAM paNa A nAma jevuM ja che ane bhaviSyamAM paNa A nAma evuM ja raheze. vizeSa rUpamAM jANavA mATe caturtha sUkta pAvara vedikAnA varNanane vAMcI levuM joIe. tyAM jeTalA vizeSaNo kahevAmAM AvelA che, tebhane hI abhimA parivartita kI bagAva ye. // 42 //
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMkAlAzi TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 43 nIlavannAmakavarSadharaparvatanirUpaNam 507 ahe vijayassa dArassa jagaI dAlayittA purathimeNaM lavaNasamudaM samappei, avasidraM taM ceti / evaM gArikatA vi uttarAbhimuhI NeyavvA NavaraminaM NANataM gaMdhAvainveSApavayaM joyaNeNaM asaMpattA paJcatthAbhimuhI AjatA samAgI avaliTuMtaM ceva pavahe ya muhe ya jahA harikatA salilA iti / NIlate NaM bhaMte ! vAsahara vae kai kUDA paNNatA?; goyamA ! Nava kUDA paNNatA, taM jahA-siddhAyayaNakUDe0, siddhe NIle2 puzvavidehe3 sIyA ya4 kitti5 NArI ya6 / avaravidehe7 ramAgakUDe 8 upadasaNe ceva 9 // 1 // savve ee kUDA paMcalaiyA rAyahANIu uttareNaM / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buJcai-jIlavaMte vAsaharapatrae 12 goyamA / NIle NIlobhAse gIlavaMte ya hatthadeve mahiddhIe jAva parivasai savvaveruliyAmae NIlavate jAva Nicceti / sU0 43 // ' chAyA-va khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe nIlavAna nAma varSadharaparvataHprajJaptaH1, gautama! mahAvidehasya varSasya uttareNa rampakavarSasya dakSiNena paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcima lavaNasamudrasya paurastyena atra khalla jambUdvIpe dvIpe nIlavAn nAma varSadharaparvataH prajJaptaH prAcInapratIcInAyataH udIcInadakSiNavistIrNaH niSadhavaktavyatA nIlavato bhaNitavyA, navara jIvA dakSiNena dhanuruttareNa atra khalu kesarihUdaH, dakSiNena zItA mahAnadI pravyUDhA satI uttarakurUn iyatIra yamakaparvatau nIlavaduttarakuru candrarAvatamAlyavardhadAn dvidhA vibhajamAnAra caturazItyA salilAsahanApUryamANA 2 bhadrazAlavanamiraryatI 2 mandaraM parvataM dvAbhyAM yojanAbhyAmasamprAptA paurastyAbhimukhI AvRttA satI adho mAlyavadvakSaskAraparvataM dArayikhA mandarasya parvatasya paurastyena pUrva videhavarSa dvidhA vibhajamAnA 2 ekaikasmAccakravartivijayAdaSTAviMzatyA 2 salilAlaharApUryamANA 2 paJcabhiH salilAsahasrAtriMzatA ca salilAsahastraiH samagrA adho vijayasya dvArasya jaganI dArayitvA paurastyena lavaNasamudraM samApnoti, avaziSTaM tadeveti / evaM nArIkAntA'pi uttarAbhimukhI netavyA, navaramidaM nAnAtvaM gandhApAtivRttarvaitADhayaparvataM yojanenAsamprAptA pazcimAbhimukhI AvRttA satI avaziSTaM tadeva prabahe ca mukhe ca yathA harikAntA salilA iti / nIlavadi khalu bhadanta ! parvate katikUTAni prajJaptAni ?, gautama ! nava kuTAni prajJaptAni, tadyathA-siddhAyatanakUTam0, siddhaM 1 nIlaM 2 pUrvavidehaM 3 zItAca 4 kIrti 5 nArI ca 6 / aparavidehaM 7 ramyakakUTam 8 upadarzanaM caiva 9 // 1 // sarvANyetAni kUTAni paJcazatikAni rAjadhAnya uttareNa / atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-nIlavAn vardhadharaparvataH 2 ?, gautama ! nIlo nIlAvabhAso nIlavAMzcAtra devo mahaddhiko yAvat parivasati sarvavaiDUryamayaH nIlavAna yAvad nitya iti // sU0 43 //
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 jambUdvIpaprajJaptisUtre TIkA- 'kahi NaM bhaMte !' ityAdi - kA khala bhadanta ! 'jaMbuddIve' jambUdvIpe jambUdvIpA - bhidhe 'dIve' dvIpe 'NIlavaMte NAma' nIlavAna nAma 'vAsaharapavvae' varSadharaparvataH 'paNNatte' prajJaptaH iti praznasya bhagavAnuttaramAha - 'goyamA !' gautama ! 'sahA videhassa' mahAvidehasya 'vAsassa' varSasya 'uttareNaM' uttareNa- uttara dizi 'raramagavAsasta' ramyakavarSasya mahAvidedebhyaH parataH sthitasya yugalikamanuSyAzritasya 'dakkhiNeNaM' dakSiNena- dakSiNadizi 'puratthimillalavaNasamudassa' paurastyalacaNasamudrasya - pUrvadigbhavalavaNa samudrasya 'purasthimeNaM' paurastyena - pUrvadizi 'ettha' atra - atrAntare 'NaM' khala 'jaMbuddI ve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'golavaMte NAmaM' nIlavAn nAma 'vAsaharapaccae' varSadharaparvataH 'paNNatte' prajJaptaH, sa ca kIdRza: ? iti jijJAsAyAmAha - 'pAINapaDINAyae' prAcInapratIcInA yataH pUrvapazcima dizodIrgha', tathA 'udINadAkSiNa citthiNNe' mahAvideha kSetra se Age ke nIlavAn varSadhara parvata kI vaktavyatA'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve nIlavaMta NAmaM vAsaharapavvara paNNatte' ityAdi / TIkArtha - isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai - 'kahiNaM bhaMte! jaMdhuve dIveNIlavaMte NAmaM vAsaharapaccae paNNatte' he bhadanta ! isa jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM nIlavAn nAmakA varSadhara parvata kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai 'gomA ! mahAvidehassa vAsassa uttareNaM rammavAsassa dakkhi NaM purathimillalavaNasamuhassa paccatthimeNaM paJcatthimalavaNa samudassa purasthimeNaM ettharNa jaMbuddIve dove NIlavaMte NAmaM vAsaharapavcae paNNatte' he gautama! mahA videha kSetra kI uttara dizA meM tathA ramyaka kSetra kI dakSiNadizA meM evaM pUrvadigvartI lavaNasamudra kI pazcima dizA meM aura pazcima digvartI lavaNasamudra kI pUrvadizA meM jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM nIlavAn nAmako varpadhara parvata kahA gayA hai 'pAINapaDINAyae udIrNadAhiNavicchiNe' yaha varSadhara parvata pUrva se mahAvideha kSetranI AgaLanA nIlavAn dharapatanI vaktavyatA 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve NIlavaMte NAmaM vAsaharapavvara paNNatte' ityAdi TIDArtha- - mA sUtra vaDe gautabhasvAbhIye anune yA natanA prazna 4 che - 'kahiNaM maMte ! jaMbuddIve dIveNIlavaMte NAmaM vAsahararAvtrae paNNatte' he lata! mAbhUddIya nAbhaSTha dvIpabhAM nIlavAn nAme vadhara paryaMta kayA sthaLe AvelA che? enA javAjhamAM prabhu kahe che ke 'goyamA | mahAvidehassa vAsassa uttareNaM rammagavAsassa dakkhiNeNaM puratthimillalavaNasamuissa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamuhassa puratthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve 2 NIlave NAmaM vAsaharapavva paNNatte' he gautama! bhahAvidve kSetranI uttara dizAmAM tebhana 2424 kSetraMmI dakSiNa dizAmAM ane pUrva digvatI' lavaNu samudranI pazcima dizAmAM ane pazcimadigdatI lavaNu samudranI pUrvI dizAmAM jamUdrIpa nAmaka dvIpamAM nIlavAna nAme vadhara parvata mAvesa che. 'pANapADINAyae udINadAhiNavicchiNNe' yA varSadhara parvata pUrvathA pazcima
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 43 nIlavannAmakavarSadharaparvatanirUpaNam . 59 udIcInadakSiNavistIrNaH-uttaradakSigadizo vistArayuktaH, ayaM niSadhasadRza iti tadvaktavyatAmatha sUcayati-NisahavattavvayA NIlavaMtassa bhANiyavvA' iti niSadhavaktavyatA-niSadhAbhidhaMsya parvatasya yA vaktavyatA varNanapaddhatiH sA'syApi nIlavato varSadharaparvatasya bhaNitavyAvaktavyAM, niSadhAdAMzikavizeSa darzayitumAha-'NavaraM navaraM-kevalaM 'jIvA' jIvA-parama AyAma 'dAhiNeNaM' dakSiNena dakSiNadizi 'ghaNu' dhanu:-dhanuSpRSTham 'utteraNaM' uttareNa-uttaradizi 'etya' atra atrAntare 'Na' khala 'kesarirahe' kesarihada:-kesariida nAmA hudA, asmA, hUMdAt 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'sIyA mahANaI zItAmahAnadI 'pavUDhA' pravyUToM niHsarantI 'samANI' satI 'uttarakuru' uttarakurUn 'ejjemANI 2' iyatI gacchantI 2 jama. gapabdhae' yamakaparvatau 'NIlavaMtauttara kurucaMderAvayamAlavaMtahahe' nIlavaduttarakuru candrarAvatamAlyavajrehAn-nIlabaduttarakuru candrarAvatamAlyavannAmadheyAn pazcApi hu~dAna 'ya' ca 'duhI dvidhoM 'vibhayamANo 2 vibhajamAnAra vibhaktAn kurvANA 2 'caurAsIe' caturazItyA 'salilAsahassehi' salilAsahaH-nadIsahasraiH 'ApUremANA 2' ApUryamANA 2 vAribhiH saMbhriyamANAra 'bhahasAlavaNaM' bhadrazAlavana-bhadrazAlAbhidhaM merugirevanam 'ejjemANI2' 3tIra gacchantIra pazcima taka lambA hai aura uttara se dakSiNa taka vistIrNa hai 'NisahavataH vvayA NIlavaMtassa bhANiyavvA' jaisI vaktavyatA niSadha varSadhara parvata ke sambandha meM kahI jA cukI hai vaisI hI vaktavyatA isa nIlavAna varSadhara parvata ke sambandha meM kahalenI cAhiye 'NavaraM dakkhiNeNaM jIvA uttareNaM dhaNu avasesaM taM ceva' isakI jIvA dakSiNa dizA meM hai aura dhanu:pRSTha uttaradizA meM hai' yahI vizeSatA pUrva meM kahI gaI niSadha kI vaktavyatA se isakI vaktavyatA meM hai bAkI kA aura sarva kathana niSadha carSaghara parvata kI vaktavyatA ke ho jaisA hai 'estha NaM kesaridahoM, dAhiNeNaM sIA mahANaI pavUDhA samANI uttarakurUM ejjemANI 2 jamagapaccae~ NIlavaMta uttarakurucaMderAvatamAlavaMtarAhe ya duhA vibhayamANI 2 caurAsIeM salilAsahassehiM ApUremANI 2 bhadasAlavaNaM ejjemANI 2 maMdarapaJcayaM isa sudhI khaimA cha bhane uttarathI dakSiya sudhI qieal . 'Nisaha vattavvayA NIlavaMtasiM bhANiyavA' ravI vatavyatA niSaSa vadha2 tinA samandhamA vAmAM AvatI cha, tekI 1 tavyatA nisavAna vaSadhara patinA samayamA vAmAM mAsI cha. 'Navara dakkhiNeNaM jIvA uttareNaM dha' avasesaM taM ceva' sanI la kSaNa bhI mAvImana dhanupRSTha uttara dizAmAM AveluM che. pUrvamAM kathita niSadhanI vaktavyatAmAM ATalI ja vize tAcha zeSa madhu 4yana niSadha 52 patanI xyatA ra 1 cha. 'etthaNa kesarihaho, dAhiNeNaM sIA mahANaI pavUDhA samANI uttarakuru' ejjemANI 2 jamagarabbae NIla. vata uttarakurucaMderAvatamAlatahadeya duhA vibhayamANI 2 caurAsIe salilasahassehi aupUremANI 2 bhadasAlavaNaM ejjemANI 2 maMdarapavyayaM' mA 52 mata 652 zaza
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ ambUdvIpaprajJaptisUtra 'maMdaraM pavyayaM mandaraM meru parvataM 'dohiM joyaNehi dvAbhyAM yojanAbhyAm 'asaMpattA' arAmyAptA aspRzantI 'puratthAbhimuhI' paurastyAbhimukhI pUrvadigabhimukhI 'AvattA samANI' AvRttAparAvRttA satI 'ahe mAlavaMtavakkhArapavayaM' adho mAlyavadvakSaskAraparvata-mAlyavannAmakavakSaskAraparvatam adha:-adhastana pradezAvacchedena 'dAlaittA' dArayitvA-vidIrNa kRtvA 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya merugireH 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'puccavidehavAsa' pUrva videhavarSa-pUrvavidehanAmakaM varSa 'duhA' dvidhA 'vibhayamANI 2' vibhajamAnA 2 vibhaktaM kurvANA 2 'egamegAo' ekaikasmAt-pratyekasmAt 'cakavaSTivijayAo' cakravartivijayAt 'aTThAvIsAe 2' aSTAviMzalyA 2 'salilAsahassehi' salilAsahasaH 'ApUremANI 2' ApUyamANA 2 saMbhriyamANA 2 'paMcahi paJcabhiH 'salilAsahassehi' salilAsahaH-nadIsahasraiH 'battIsAe ya dvAtriMzatA ca 'salilAsahassehi' salilAsahattaiH nadosahastraiH 'samaggA' samagrAgharSadhara parvata para kezarI nAmakA draha hai isake dakSiNa loraNa dvAra se zItA mahAnadI nikalI hai aura uttarakuru meM bahatI 2 yamaka parvatoM ko tathA nIlavAn uttarazurU, candra, airAvat aura mAlyavAn ina pAMca nahIM ko vibhakta karatI 2 caurAsI hajAra nadiyoM se saMyukta hokara bhadrazAlavana kI ora jAtI hai aura vahAM se hokara bahatI huI vaha mahAnadI maMdara parvata ko 'dohiM joyaNehiM asaMpattA purasthAbhimuhI AvattA samANI ahe mAlavaMnavakhArapabvayaM dAlayittA maMdarassa' pabdhayassa purathimeNaM pulavidehavAsaM duhA viSayamANI 2' do yojana dUra choDakara pUrvAbhimukha hokara lauTatI hai aura nIce kI ora se mAlyavAna vakSaskAra parvata ko choDakara vaha laMdara parvata kI pUrvadizA se hokara pUrvavidehAnAsa ko do rupa se vibhaka kara detI hai 'egamegApro cazkavadhi vijayAo aTThAvIsAe 2 salilAsahassehiM ApUrebhANI 2 paMcAhiM salilAsahaslehi samabattIsAe ya salilAsahassehi samaggA ahe vijayassa dArassa jagaI dAlahattA purathimeNaM - kahe che. enA dakSiNa teraNa dvArathI zItA mahAnadI nIkaLI che. ane uttara kurumAM pravAhita thatI yamaka parvate temaja nIlavAnuM uttara kuru, candra, arAvata ane mAthavA e pAMca kahene vibhakta karatI-karatI 84 hajAra nadIothI saMyukta thaIne AgaLa pravAhita thatI te bhAnahI bhan42 yatane 'dohiM joyaNehiM zasaMpattA purasthAbhimuhI AvattA samANI ahe mAlavaMtavakkhArapavyayaM dAlayittA maMdarassa pavyayassa purAtyameNaM puvvavidehavAsaM duhA vibhayamANI 2' ma yona 2 mahIne pUrvAbhimuna dhana pAchI 32 cha bhane nAyanI tara mAladhAvAna vakSasakAra parvatane mUkIne te mandara parvatanI pUrva dizA tarapha thaIne, pUrva videha pAsa meM mAma vinata 4za nANe che. 'egamegAo cakavaTTivijayAo aTThAvIsAe 2 salilAsahamsehiM ApUremANI 2 paMcahi salilAsahassehi sanavattIlAe ya salilAsahasehiM samaggA ahe. vijayassa dArassa jagaI dAlaittA purAthimeNaM lavaNasamudaM samappeI' 5ch|
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 43 nIlavannAmakavarSadharaparvatanirUpaNam 511' sampUrNA 'ahe vijayassa dArassa' adho vijayasya dvArasya vijayAkhyadvArasyAdhaH pradeze 'jagaI jagatIM pRthvI 'dAlaittA' dArayitvA-vidIrNAM kRtvA 'purasthimeNaM' paurastyena pUrveNa-pUrvadizi 'lavaNasamuI-lavaNasamudraM 'samappeI' samApnoti-samupaiti 'avasiSTuM avaziSTa pravaha vistAragabhIratvAdikam 'taM cevatti / tadeva-niSadhagiriniHhatazItodA mahAnadI prakaraNoktameva bodhyam, athAsmAdeva nIlavat parvatAduttaradizi pravahantIM nArIkAntAM nadImatidizati-'evaM NArikatA vi' evam anantaroktaprakAreNa nArIkAntA'pi nArIkAntAnAmnI nadyapi 'uttarAbhimuhI' uttarAmisukhI 'NeyavA' netavyA-grAhA, ayamAzaya:-yathA nIlavati varSadharabhUdhare'vasthitAMta kesarihadAcchItA mahAnadI dakSiNAbhimukhI niHsRtA tathA nArIkAntA'pi nadI uttarAbhimukhI nirgatA, nalu samAnavarNakatvenAsyAH samudrapravezo'pi zItA mahAnadIvat sambhAvye tetyAzaGkA lavaNasaluI sarApne' phira vahAM se vaha eka 2 cakravarti vijaya se 28-28 hajAra nadiyoM dvArA bharatI huI kula pAMca lAkha 32 hajAra nadiyoM se yukta hokara vaha vijaya dvAra ko jagatI ko nIce se vidArita kara pUrvadizA kI ora vartamAna lakSaNalazudra pada meM praveza karatI hai 5 lAkha 32 hajAra nadiyoM kI saMkhyA isI sUtra meM Age kahI jAyagI vahAM se dekhanA caahiye| 'avasiha taM ceva' isake atirikta aura lava kathana-pravAha vistAra-gaMbhIratA-gaharAI Adi kA kathana niSadha parvata se nirgata zItodAnadI ke prakaraNa meM kahe anusAra hI samajhanA cAhiye 'ecaM gArikaMtA vi uttarAbhimuhI NeyavyA' isI nIlacAn parvala ne nArIkAntA nAmakI nadI bhI uttarAbhimukhI hokara nikalI hai tAtparya aisA hai ki nIlacAla parvata ke Upara avasthita kezarI hUda se jaisI zItA mahAnadI dakSiNAbhilukhI hokara nikalI hai usI prakAra se yaha nArIkAntA nAmakI mahAnadI bhI uttarAbhimukhI hokara nikalI hai-zaMkA-zItA aura nArIkAntA mahAnadI kA varNaka jAlamAna hai to isakA samudra praveza bhI zItA mahAnadI ke hI jaisA hotA hogA? to isa AzaMkA ko nirasta karane ke liye sUtrakAra tyAMthI eka-eka cakravatI vijayamAMthI 28-28 hajAra nadIo vaDe sapUrita thaIne kula 532000 nadIethI yukta thaIne te vijaya dvAranI jagatIne nIcethI vidIrNa karIne pUrva dizA tarapha vartamAna lavaNuM samudramAM praveza kare che. 532000 nadIonI saMkhyA vize mAna sUtramA mA 4AmA maav| jJAsume tyAMthIyo yu 'avasiddha taM ceva' manA sivAya zeSa madhuM kathana-pravaha-vistAra, gaMbhIratA vagerenuM kathana-niSadha parvatamAMthI nirgata zItahI nahIMnA 2 mu45 1 sabhA naye. 'evaM NArikatA vi uttarAbhimuhI NeyanvA' eja nIlavAna parvatamAMthI nAsI kAntA nAme nadI paNa uttarAbhimukhI thaIne nIkaLe che. tAtparya A pramANe che ke nIlavA parvatanI upara avasthita kezarI hadathI je pramANe zItA mahAnadI dakSiNAbhimukha thaIne nIkaLI che te ja pramANe nArIkAntA mahAnadI paNa uttarAbhimukha thaIne nIkaLI che.
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 jambUdvIpaprati durIkartumAha-'Navaramima' navaralidam kevalam idam vakSyamANaM 'NANa' nAnAtvaM bhedaH, etadeva darzayati-'gaMdhAvaibaTaveyaddhapajayaM' gandhApAtivRttavaitAdayaparvataM 'joyaNeNaM' yojanena 'asaMpalA asamprAptA-aspRSTavatI 'paJcatthAbhimuhI' pazcimAbhimukhI 'AvattA' samANI' satI ityAdi 'avasiTuM' avaziSTaM ramyakavarSasya dvaidhIkaraNAdikam 'taM ceca' tadeva harikAntAnadI prakaraNokta meva bodhyam tadyathA-'rasmaMgavAsaM duhA vibhayamANI 2 chappaNNAe salilAsahassehi samaggA ahe jagaI dAlaittA paccatthimeNaM lavaNasAlaI samappei' etacchAyAM-ramyakavarSa dvidhA vibhajaH mAnA 2 paTpazcAzatA salilAsahastraiH samagrA adho jagatIM dArayitvA pazcimena lavaNasamudraM saMsApnoti iti, asya vyAkhyA chAyAgamyA, atrAvaziSTapadasaGgrahe pravahamukhavistArAdi naM vivakSitaM, samudrapravezaparyantasyaiva pAThasya tatprakaraNe dRSTatvAt , atastatpRthagevAha-'pavahe ya muhe ya jahA irikatA salilA iti / pravahe nirgamasthAne ca mukhe samudrapraveze ca yathA-yena prakAreNa harikAntA salilA harikAntAnAmnI nadI varNitA tatheyamapi varNanIyeti, tathAhikahate haiM-'NavaramimaM 'NANattaM gaMdhAvaivaTaveapavvayaM joyaNeNaM asaMpattA paccaH sthAbhimuhI AvattA samANI avasiha taMceva pavahe ya muhe ya jahA harikatA salilA iti' he gautama ! isakA samudra praveza nArIkAntA mahAnadI ke jaisA nahIM hotA hai kintu yaha gaMdhApAti jo vRttavaitADhaya parvata hai use 1 yojana dUra choDa detI hai aura pazcimadizA kI aura muDa jAtI hai yahAM se Age kA aura saba kathana jaise-ramyaka varSa ko vibhakta karanA AdirUpa kathana-harikAntA nadi ke prakaraNa meM kahe gaye anusAra hI hai isa sambandha meM AlApaka isa prakAra se hai-'rammagavAsaM duhA vibhayamANI 2 chappaNNAe salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dAlahattA paccatthimeNaM lavaNasamudaM samappeI' yahAM avaziSTa pada saMgraha meM pravahamukha vyAsa Adi kA jo vicAra nahIM kiyA gayA hai usakA kAraNa AlApa kA samudra praveza taka hI milanA hai ataH isI se sUtrakArane "pravahe ca mukhe ca zaMkA-zItA ane nArIkAntA mahAnadInA varNaka jyAre samAna che te pachI Ane samudra praveza paNa zItA mahAnadI je ja thatuM haze? te A zaMkAnA samAdhAna mATe 2342 43 cha'NavaramimaM NANattaM gaMdhAvaivaTTaveaddhapavayaM joyaNeNaM asaMpattA pacca. sthAbhimuhI AvattA samANI avasiTuM taM ceva pavaheya muheya jahA harikatA salilA iti' ke gautama! Ane samudra praveza nArIkAntA mahAnadI jevuM nathI. paraMtu A gaMdhApati je vRtavaitADhaya parvata che, tene 1 rojana dara mUkI che ane pazcima dizA tarapha vaLI jAya che. ahIMthI AgaLanuM badhuM kathana-jemake ramyaka varSane be bhAgamAM vibhAjita kara vagere rU5kathana harikAntA nadInA prakaraNamAM kahyA mujaba ja che. A saMbaMdhamAM AlApaka A pramANe che. 'rammagavAsaM duhA vibhayamANI 2 chapaNNAe salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA pacchatthimeNaM lavaNasamuI samappeI' mahI zeSa 54 sayaDamA prava bhubha, vyAsa vagerenA saMbaMdhamAM vicAra karavAmAM Avyo nathI, tenuM kAraNa AlApanuM samudra praveza sudhI 1 mA che. methI 1 sUtrAre 'prabahe ca mukhe ca harikAntA salilA
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 43 nIlavannAmakavarSadharaparvatanirUpaNam 513 pravahe paJcaviMzatiyojanAni viSkambheNa arddhayojanamudvedhena mukhe-sArddhadvizatI yojanAni viSkambheNa paJcayojanAnyudvedheneti, atra prabaha khayorharisalilA dRSTAnte vaktavye harikAntA dRSTAntoktiH 'samAnavarNakatvAttayoharisalilAprakaraNe'pi harikAntAtidezasUcanArthA / athAsminnIlagiraukUTAni varNayitumupakramate-'NIlavaMteNaM bhaMte !' ityAdi-nIlavati khalu mahanta ! 'vAsaharapancae' varSadharaparvate 'kai kati 'kuTAni 'paNattA' prajJAtAni, asya praznasyottaraM harikAntA salilA" ailA svatantra rUpa se sUtra kA pratipAdana kiyA gayA hai| isake dvArA yaha samajhAyA gayA hai ki jisa prakAra se harikAntA nadI ke prayaha Adi ke sambandha meM pahile varNana kiyA gayA hai vaisA hI varNana pravaha Adi ke sambandha meM isa mahAnadI kA bhI kara lenA cAhiye / tathA ca yaha nadI pravAha meM viSkambha kI apekSA 25 yojana kI hai evaM udedha kI apekSA arddha yojala kI hai mukha meM yaha 250 yojana kI viSkambha kI apekSA hai aura uchedha kI apekSA 5 yojana kI hai yahAM yadyapi pravaha meM hari mahAnadI kA dRSTAnta vaktavya thA para jo harikAntA mahAnadI kA dRSTAnta diyA gayA hai vaha ina donoM ke samAna varNaka hone kI apekSA se diyA gayA hai tathA harinadI ke prakaraNa meM bhI harikAntA ko dRSTAtarUpa kahalenA cAhiye isa bAta kI sUcanA ke nimitta hai| / isa nIlavAn parvata ke Upara ke kUToM kI vaktavyatA- gautamane isa nIladhAna varSadharaparvata ke kUToM ko jAnane ke nimitta prabhu se aisA pUchA hai-'NIlavaMte NaM bhaMte! dAsaharapavvae kaha kUDA paNNattA' he bhadanta ! nIlavAn varSadhara parvata ke Upara kitane kUTa kahe gaye hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM tatra rUpamAM pratipAdana karyuM che. enA vaDe e samajAvavAmAM AvyuM che ke jema hari.. kAnhA nadInA pravAha vagerenA saMbaMdhamAM pahelAM varNana karavAmAM AvyuM che, tevuM ja varNana pravaha vagerenA saMbaMdhamAM A mahAnadI vize paNa karI levuM joIe, tathA A nadI pravAhamAM viSkrabhanI ' apekSAe 25 pejana jeTalI che. temaja udhanI apekSAe ardha jina jeTalI che. mukhamAM A nadI 250 ejana vidhvaMbhanI apekSAo che, ane udhanI apekSAe 5ojana jeTalI che. ahIM je ke pravAhamAM hari mahAnadInuM daSTAnta ApavAnuM hatuM paNa je harikAntA mahAnadInuM daSTAnta ApavAmAM AvyuM che tenI pAchaLa A kAraNa che ke e bane samAna vaNuMka dharAve che. temaja hari nadInA prakaraNamAM paNa harikAntAne daSTAnta rUpamAM gaNavI joIe. e vAta enAthI sUcita thAya che. A nIlavAna parvata uparanA phUTenI vaktavyatA - gautama svAmIe A nIlavAnuM varSadhara parvatanA kUTe vize jANavA mATe prabhune prazna ye.' 'NIlavaMteNaM bhaMte ! vAsaharasabae kai kUDA paNNattA' he mahata!. nAsavAn 1552 pa 52 sATo mAyA cha ? sanA yAmamA prabhu 9 cha -'goyama / Nava , ja0 65
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ 513 jambUdvIpaprajJaptisUtre bhagavAnAha-goyamA gautma ! 'Na' nava 'kUDA' kUTAni 'paNNattA' prajJaptAni 'taM jahA' tadyathA 'siddhAyayaNakUDe' siddhAyatanakUTam etacca pUrvasyAM dizi samudra samIpati ityAdIni navakUTAni saGgrahItuM gAthAmupanyasyati 'siddha 1' ityAdi siddham , atra nAmaikadezagrahaNA. namagrahaNamiti siddhapadena siddhAyatanakUTaM grAhyam , evamagre'pi, tataH paraM 'NIle 2' nIlaM nIlavatkUTam-nIlavataH nIlavannAmavavakSaskArabhUdharasya nIlabannAmakadevasya kUTamityarthaH 2 'puvvavidehe 3' pUrvavideha-pUrva videhavarSApadhikUTam 3 'sIyA 4' zItA-zItAdevIkUTam 4 'ya' ca-cakAraH sapuccayArthakaH 'kitti 5' kItiH kesarihadAdhiSThAtrI devI tasyAH kUTa nivAsabhUtam 5 'NArI 6' nArI-nArIkAntA nadIdevI kUTam 6 'ya' ca-cakAraH prAgvat 'avaravidehe 7' apara videham aparavidehavarSApadhikUTam 7 'rammagakUDe 8 ramyakakUTaM-ramyaka kSetrAdhipakUTam 8, 'uvadaMsaNe 2' upadarzanam etanAmakaM kUTaM caiva cazabdaH prAgyat eva nirdhAraNe 9 // 1 // 'savve ee kUDA' sarvANi niHzepANi etAni nIlavagirivartIni navApi kUTAni himavatkUTAnIva paMvasaiyA' paJcazatikAni-paJcazatayojanapramANAni vAcyAni etadvaktavya'goyamA ! Nava kUDA paNNattA' he gautama ! nIlavAna varSadhara parvata ke Upara nau kUTa kahe gaye haiN| 'taM jahAM unake nAma isa prakAra se haiM-'siddhAyayaNakUDe'1 midvAyatana kUTa yaha kUTa pUrva dizA meM samudra ke pAsa me hai, avaziSTa kUToM kI yaha saMgraha gAthA hai-'siddhaNile, puvvavidehe, sIA ya kitti NArI a. avaravidehe ramgakUDe, uvadasaNeceva' nIlavatkUTa 2 yaha kUTa nIlabAna nAmaka vakSaskAra parvata kA jo nIlavAna deva hai usakA hai| pUrvavideha 3-yaha kUTa pUrvavideha kSetra ke adhipati kA hai / sItAkUTa 4-yaha krUTa sItAdevI kA hai| kIrtikUTa 5 yaha kUTa kezari hUda kI adhiSThAtrI devI kA hai, nArIkUTa6 yaha kUTa nArI kAntAnadI devI kA hai| aparavideha kUTa 7 yaha kUTa aparavideha kSetra ke adhipati kA hai| ramyakakUTa8 yaha kUTa ramyaka kSetra ke adhipati kA hai| aura upadarzana kUTa-'savve ee kUDA paMca saiArAyahANIu uttareNaM' ye saba kUTa himavatkUToM kI taraha pAMcaso yojana ke haiM ataH kUDA paNNattA' gautama ! nItavAn ! 152 pati upa2 navaTA mAsA cha. 'taM jahA' te dUTonA nAbhI yA pramANu cha-'siddhAyayaNakUDe' 1 siddhAyatana 18. mA TUTa pUrva dizAmA samudanI pAse che. zeSa TUTAnI mA saya gAthA cha-'siddheNile, puvvavidehe, sIAya kitti NArI a0 avaravidehe rammagakUDe ubadasaNe ceva' nITa 2, mAdUTa nAsavAn nAma: vakSaskAra parvatane je nIlana deva che, tene A phUTa che. pUrva videha 3-A kUTa pUrva videha kSetranA adhipatine che. saMtA kUTa-4, A phUTa sItAdevIno che. kIrtiskUTa-5, A phUTa kezara hRdanI adhiSThAtrI devIno che. nArI kUTa--A phUTa nArIkAntA nadI devIno che. aparavideha chUTa-Da A chUTa apara videha kSetranA adhipati che. ramyakakUTa, 8-A 18 2bhya kSetranA adhipatino cha bhane pani 4-6. 'savve ee ' kUDA 'paMcasaiA
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAkAzi TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 43 nIlavannAmakavarSadhara parvata nirUpaNam 615 tA'pi hi kUTAnAmiva vodhyA, epa 'rAyahANIu' rAjadhAnyaH - trakSyamANanIlavannAmaka devasya nitramatayaH 'uttareNaM' uttareNa meruta uttarasyAM dizi bodhyAH, athAsya nIlavaditi nAmakAraNaM pRcchati - 'se ke gaTTeNaM maMte !' atha kena arthena - kAraNena bhadancha ! ' evaM buccai' evamuccate nIlavadityAkArakaM nAma vyavahniyate etadeva spaSTayati 'NIlavaMte vA saharapavvae 2' nIlavAn varSadhara parvato nIlavAn varSa gharaparvataH iti praznasyottaraM bhagavAnAha - 'goyamA " gautama ! ayaM nIlavAn parvataH 'NIle' nIlaH nIlavarNaH 'golobhAse' nIhAvabhAsa avabhAsa namavamAsaH, nIlo'vabhAsaH prakAzo yasya sa nIlAvabhAsaH, yadvA- nIlamavabhAsayatIti nIlAvabhAsaH nIlaprakAzaH, svA samnnamanyadapi vastu nIlavarNamayaM karoti tena nIlavarNayogAd nIlavAnityucyate, athAsyAdhipamAha - 'NIlavaMte ya ittha deve' nIlavAMzcAtra devaH parivasatItyagrimeNa sambandhaH, sa ca kIdRza: ? ityAha- 'maddiddhIe jAva parivasaI' maharddhiko yAvat parivasati atra yAvatpadena - " mahAdyutikaH, inake sambandha kI vaktavyatA bhI himavatkUTa ke jaisI hI jAnanI cAhiye nIlavAn nAmaka devakI evaM kUToM ke adhipatiyoM kI rAjadhAniyAM meru kI uttara dizA meM jAnanI cAhiye | 'se keNaNaM bhaMte ! evaM vaccai NIlavaMte vAsaharapavvae ? he bhadanta ! aisA Apane isa parvata kA nAma "nIlavAn parvata" kyoM kahA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - goyamA ! NIle nIlobhAse NIlavaMte a ittha deve mahiddhIe jAva parivasai savvaveruliyAmae NIlavaMte jAva Nicceti' he gautama ! jo caturtha nIlavAn giri hai vaha nIlavarNa vAlA hai aura isIse isakA prakAza nIlA hotA hai yaha apane pAsa meM rahI huI anya vastuoM ko bhI nIlavarNamaya karadetA hai ataH nIlavarNa yoga se ise 'nIlavAna' aisA kahA gayA hai / isa parvana kA adhipati nIlavAn deva hai, vaha yahAM para rahatA hai yaha maharddhika deva hai yAvat eka palyopama kI isakI Ayu hai yahAM yAvatpada se 'mahAdyutikaH, mahAbalaH, mahArAyahANI u uttareNaM' the madhA ThUTo Dibhavat iTanI nema 500 yojana neTalA che. methI emanA vizenI vaktavyatA paNa himavatsUTa jevI ja samajavI joie. nIlavAn nAmaka devInI ane phUTAnA adhipatienI rAjadhAnIe merunI uttara dizAmAM AvelI che. se keNaNaM bhaMte! evaM vaccai NIlavaMte vAsaharapavvae 2' he lata! ApazrI me mA parvatanu nAbha 'nItavAn parvata' menuM zA bharaNuthI dhuM che ? bhenA vANamAM alu 4 che- 'goyamA ! NIle pIlobhAse NIlAMte a ittha deve mahiddhIe jAva parivasai savvaveruliyAmae NIlavante jAva Nicceti' he gautama! yo ? thothA nIsavAn parvata che, te nIsavANu vANI che bhane ethI ja enA prakAza nIlavarNanA hAya che. e peAtAnI najIka paDelI khIjI vastuone paNa nIlava maya karI nAkhe che. ethI nIlavanA cegathI Ane * nIlavAn" nAmathI sa'medhavAmAM Avele che. A paryaMtanA adhipati nIlavAn deva che. te ahI' rahe che. A mahuddhi ke deva che. cAvat eka cepama jeTaluM enuM AyuSya che. ahIM cAvata padathI
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapranaptisUtra mahAvalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH, palyopamasthitikaH" ityeSAM saDagraho vodhyaH, epAM mahadikAdipadAnAM vyAkhyA'STamasUtrastha vijayadvArAdhipavijayadevaprakaraNA dvodhyA, etAdRzo nIlavannAma devaH parivarAti, tena tadyogAdapi girirayaM nIlabAnityucyate yadvA-savyaveruliyAmae' sarvavaiDUryamayaH-sarvAtmanA vaiDUryaratnamayaH, tena vaiDUryaratnasamAnArthaka nIlamaNiyogAnIlA, zepaM prAgvat / athAsya zAzvatatvAzAzvatatve pRcchati-'NIlayaMtejAra Nicceti' nIlavAna yAvanitya iti atredaM sUtra vodhyaM tathAhi-"aduttaraM ca NaM goyamA ! NIlabaMteti sAsae NAmadhijje paNNatte NIlavaMte NaM bhaMte ! ki sAsae asAsae ?, goyamA ! siya sAsae siya asAsae, se keNaTeNaM siya sAsae siya asAsae ?, gomAyA ! davaTThayAe sAsae vaNNapajjavehiM gaMdhapajjavehiM phAsapajjavehiM asAsae; se teNaTeNaM evaM kuccA siya sAsara siya asAsae / NIlavaMteNaM maMte ! kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! Na kayAi NAsI Na kayAi Na bhavai Na kayAi Na bhavissai yazAH, mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH" ina padoM kA saMgraha huA hai ina padoM kI vyAkhyA jAnane ke liye aSTama sUtrastha vijaya dArAdhipa vijayadeva kA prakaraNa dekhanA cAhiye' isa kAraNa he gautama ! maiMne isa varSadhara kA nAma "nIlavAn" aisA kahA hai athavA yaha parvata sarvAtmanA vaiDUryaratnamaya hai-isaliye vaiDUryaratna samAnArthaka nIlamaNi ke yoga se ise nIlavAn kahA gayA hai| yaha nIlavAn parvata yAvat nitya hai / isake pahile yahAM "aduttaraM ca NaM goyamA ! NIlavaMte ti sAsae NAmadhijje pnnnnte| NIlavaMte NaM bhaMte ! kiM sAsae asAsae ? goyamA ! sAsae liya asAsae, se keNaTTeNaM siya sAsae siya asAsae ? goyamA! ghaTTayAe sAsae, daNgapajjavehi gaMdhapajjavehiM phAsapajjavehiM, asAsae se teNa TeNaM evaM buccaha siya sAmsae, siya asAsae NIlacaMteNaM bhaMte ! kAlao kevaciraM hoi ? goyamA ! Na kayAi NAsI Na kayAi Na bhavai, Na kayAi Na bhavi'mahAdyutikaH mahAbala', mahAyazAH mahAsaurakhyA, mahAnubhAvaH' se hI sagRhIta thayA cha. ye panI vyAkhyA jANavA mATe aSTama sUrastha vijaya dvArAdhipa vijayadevanuM prakaraNa jevuM jaIe ethI he gautama! meM A varSadharanuM nAma "nIlavAna' evuM kahyuM che. athavA A parvata sarvAtmanA vaDUrya ratnamaya che ethI virya ratna samAnArthaka nIla maNinA cegathI Ane nIlavAna kahevAmAM Ave che. A nIlavAna parvata yAvat nitya che. enI pUrve hI 'aduttaraM ca NaM goyamA ! NIlavaMteti sAsae NAmadhijje paNNatte / NIlavaMte NaM bhaMte ! kiM sAsae asAsae ? goyamA ! siya sAsae.siya asAsara se keNaTeNaM siya sAsae siya asAsae ? goyamA ! dabaDhaNae sAsae, paJjavehi gaMdhapajjavehi phAsapajjavehi asAsae se, teNa?Na evaM buncai siya sAsae, siya asAsae / NIlavaMteNaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! Na kayAI NAsI Na kayAi Na bhavai. Na kayAi Na bhavirasai, muvi ca bhavaiya bhavissa
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSarakAraH sU. 44 ramyakavarSanirUpaNam bhuviMca bhavaiya bhavissaiya dhuve Niyae sAsae akkhae abbae avahie Nicce" iti asya vyAkhyA caturthasUtraTIkAto bodhyA, caturthasUtre pAvaravedikA prasaGgAtstrItvena vyAkhyAtam atra puMstvena vyAkhyeyamiti svayamUhanIyam / anyat sarva samAnameva bodhyam ||suu0 43 // atha paJcamaM ramyakAbhidhaM varSa varNayitumupakramate-"kahi NaM bhaMte !" ityaadi| - mUlam-kahi gaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve rammae NAma. vAse paNate ?, goyamA ! NIlavaMtasta uttareNaM ruppissa dakkhiNeNaM purasthimalavaNasamu. hassa paJcatthimeNaM paJcasthimalaraNasamudassa purasthimeNaM evaM jaha cetra harivAsaM taha ceva rammayaM vAsaM bhANiyavvaM, NavaraM dakkhiNeNaM jIvA uttareNaM dha' avasesaM taM ceva / kahi NaM bhaMte ! rambhae vAse gaMdhAvaI NAmaM vaTTaveyaddhapAe paNNatte ?, goyamA ! NarakatAe paJcasthimeNaM NArIkatAe purasthimeNaM rammagavAsasta bahumajjhadesabhAe etthaNaM gaMdhAI NAmaM paTTaveyaddhe pavae paNNatte, jaM cetra viyaDAvaissa taM ceva gaMdhAvaissa vi vattavvaM; aTTho bahave uppalAI jAva gaMdhAvaI NAmaM gaMdhAvaipanAI pau ya ittha deve mahiddhIe jAva paliovamaTTiIe, rAyahANI uttareNaMti / se keNaTuNaM bhaMte ! evaM buccai rammae vAse 2 ?, goyamA ! rasmagavAse NaM ramme rammae ramaNijje rammae ya ittha deve jAva pariksai, se tennnnN| kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve ruppI NAmaM vAlaharapabae paNNate ? goyamA ! rammagavAsassa uttareNaM heraNNavayavAsassa dakSiNeNaM purasthi. ssai, bhuvi ca bhavai ya bhavissai ya dhuve Niyae sAlae akkhae abbae avahie Nicce" isa sUtra kI vyAkhyA caturtha sUtra kI TIkA se jAnanI cAhiye ye pada vahAM padmavara vedikA ke vizeSagabhUta hone se strIliGga meM prayukta hue haiM aura yahAM para puliGgarUpa nIlavanta ke vizeSaNabhUta hone se pulliGga meM prayukta kiye gaye haiN| avaziSTa aura saba kathana samAna hI hai // 43 // iya dhuve Niyae sAsae akkhara abae avadvie Nicce' mA sUcanI vyAcyA tutha sUtranI thIkAmAMthI vAMcI levI joIe. e pade tyAM pAvara vedikAnA vizeSaNanA rUpamAM prayukta thayA che tethI tyAM emane prayoga strI liMgamAM karavAmAM Avela che. ahIM e pada nIla. vantanA vizeSaNa bhUta hovAthI puliMgamAM prayukta thayelA che. zeSa badhuM kathana samAna, cha. // sUtra-43 //
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 jambUdvIpapratisUra malavaNasasudassa paJcatthimeNaM paJcasthimalavaNasamudassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve ruppI NAmaM vAsaharapaLavae paNNatte pAINapaDINAyae udINadAhiNavisthipaNe, evaM jA ceva mahAhimavaMta vattavvayA sA ceva ruppissa vi, NavaraM dAhiNeNaM jIvA uttareNaM ghaNu avasesaM taM ceva mahA puMDarIe dahe NarakaMtA NaI dakkhiNeNaM NeyavvA jahA rohiyA purathimeNaM gacchai, ruppakUlA uttareNaM NeyavA jahA harikatA paJcasthimeNaM gacchai, avasesaM taM vtti| rUpimi gNbhNt| vAsaharapatrae kaikaDA paNNatA?, goyamA ! akUDA paNNattA, taM jahA-siddhe 1 ruppI 2 rammaga 3 NarakaMtA 4 buddhi 5 ruppakUlA ya 6 / heraNNavaya 7 maNikaMcaNa 8 aTTa ya rupimi kUDAiM // // savve vi paMcasaiyA rAyahANIo uttareNaM / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ruppI vAsaharapaJcae 2 ?, goyamA ! ruppI NaM vAsaharapavvae ruppI ruppapaTTe ruppomAse savvaruppAmae ruppI ya ittha deve palibhovamaTTiIe parivasai, se eeNaTreNaM goyamA ! evaM vuccaitti / kahi NaM bhaMte ! jaMbuddove dIve herapaNavae NAmaM vAse paNNate ?, goyamA ! rUppissa uttareNaM siharista dakkhiNeNaM purathimalavaNasamudassa pacatthimeNaM paJcatthimalavaNasamuhasta purasthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve hiraNavae vAse paNNatte, evaM jaha ceva hemavayaM taha ceva heraNNavayaMpi bhANiyavvaM, NavaraM jIvA dAhiNeNaM uttareNaM dhaNuM avasiTraM taM vatti / kahiNaM bhaMte ! heraNNavae vAse mAlavaMta pariyAe NAmaM vaTTaveyaddha pavvae paNNate?, goyamA ! suvaNNakUlAe paJcasthimeNaM ruppakUlAe purathimeNaM ettha NaM herapaNakyasta vAsassa bahumajjhadesabhAe mAlavaMtapariyAe NAmaM vaTTaveyaddhe paNNatte jaha ceva sadAvaI taha ceva mAlavaMtapariyAe vi, aho uppalAI paumAiM mAlavaMtappabhAI mAlavaMtavaNNAI mAlavaMtavaNNAbhAI pabhAse ya ittha deve mahiddhIe jAva paliovamaTriIe parivasai, se eeNaTeNaM0, rAyahANI uttareNaMti / se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-herapaNavae vAse 21,
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 519 prakAzikA TIkA-caturyavakSaskAraH sU0 44 ramyakavarSanirUpaNam goyamA ! heraNNavae NaM vAse ruppIsiharIhi vAsaharaevaehiM duhao samavagUDhe NiccaM hiraNaM dalaI NiccaM hiraNaM muMbai NiccaM hiraNaM pagAsai heraNNavae ya ittha deve parivasai se eegaTTeNeti / ___ kahi NaM aMte ! jaMbuddIve dIve siharI NAmaM vAsaharapavae paNNatte ? goyamA ? heraSNavayassa uttareNaM erAvayasta dAhiNeNaM purathimalavaNasamudassa paJcasthimeNaM paJcatthimalavaNasamudasta purathimeNaM, evaM jaha ceva cullahimavaMto taha cetra siharI vi, NavaraM jIvA dAhiNeNaM dha[ uttareNaM avasiTuM taM cetra puMDarIe dahe suvaNNakUlA mahANaI dAhiNeNaM NeyavvA jahA rohiyaMsA purasthimeNaM gacchai, evaM jaha ceva gaMgAsiMdhUo taha ceva rattArattavaIo NeyavAo purathimeNaM rattA pacatthimeNaM sttavaI avasiTuM taM ceva (abasesaM bhANiyavyaMti) siharimniNaM bhaMte vAsaharapavvae kaI kUDA paNNattA ?, goyamA ! ikArasakUDA paNNattA, taM jahA-siddhAyayaNakUDe 1 siharikUDe 2 heraNNavayakUDe 3 suvaNNakUlAkUDe 4 surAdevIkUDe 5 rattAkUDe 6 lacchIkUDe 7 rattavaIkUDe 8 ilAdevIkUDe 9 eravayakUDe 10 tigicchikUDe 11 evaM savve vi kUDA paMcasaiyA rAyahANImo uttareNaM / se keNaTuMgaM bhaMte ! evamuccai-siharivAsaharapancae 2 ?, goyanA ! siharimi vAlaharapabae bahave kUDA sihari saMThANasaM ThayA savvarayaNAmayA siharI ya ittha deve jAva parivasai, se tennttennN0|| - kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve erAvae NAmaM vAse paNNatte ?, goyamA ! siharissa uttareNaM uttaralavaNasamudassa dakSiNeNaM purathimalavaNasamudassa pacatthimeNaM paJcasthimalavaNasamudassa purasthimeNaM, ettha NaM jaMbuddIve dIve erAvae NAmaM vAse pagNatte, khANuvahule kaMTakabahule evaM jA ceva bharahasta vattavyayA sA cetra savA niravasA NeyavvA laonavaNAya saNikkhamaNA saparinivvANA NaraM erAo cakkATTI erAvao devo, se tegaTeNaM egavae vAse 2 ||suu0 44 // jaMbuddIve dIvAsa vatavvayA sA cANavara erAo
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jambUdvIpaprAptisUtre chAyA-ka khala bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe ramyakaM nAma varSa prajJaptam ?, gautama ! nIlavata uttareNa rukmiNo dakSiNena paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasamudrasya paurastyena evaM yathaiva irivarpa tathaiva ramyakaM varSe bhagitavyaM, navaraM dakSiNena jIvA unareNa dhanuH avazeSa tadeva / kva khalu bhadanta ! ramyave. varSe gandhApAtI nAma vRttavaitAnyaparvataH prajJaptaH ?, gautama ! narakAntAyAH pazcimena nArIkAntAyAH paurastyena ramyakaparpasya bahumadhyadezamAge atra khalu gandhApAtI nAma vRttavaitAdayaH parvataH prajJaptaH, yadeva vikaTApAtinastadeva gandhApAnino'pi vaktavyam , arthoM yahUni utpalAni yAvad gandhApAtivarNAni gandhApAtipramANi padmazcAtra devo mahaddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati, rAjadhAnI uttareNeti atha kenArthena bhadanta.! evamucyate-rabhya varSam 2 ?, gautama ! ramyakavarSa khalu ramyaM ramyakaM ramaNIyaM ramyakazcAtra devo yAvat parivasati, tara tenArthena / kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe rukmInAma varSadharaparvataH prajJaptaH ?, gautama ! ramyavarpasya uttareNa hairaNyavatavarSasya dakSiNena paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasamudrasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe rukmI nAma varSadharaparvataH prajJaptaH prAcInapratIcInAyataH udIcInadakSiNavistIrNaH, evaM yaiva mahAhimavadvaktavyatA saiva rukmiNo'pi, navaraM dakSiNena jIvA uttareNa ghaNuH avazepaM tadeva mahApuNDarIko hRdaH narakAntA nadI dakSiNena netavyA yathA rohitA paurastyena gacchati, rUpyakUlA uttareNa netanyA yathA harikAntA pazcimena gacchati, avazeSaM tadaveti / rukmiNi khalu bhadanta ! varSavaraparvate katikUTAni prajJaptAni ? gautama ! aSTa kUTAni prajJaptAni, tadyathA-siddhaM 1 rukmi 2 rambakaM 3 narakAntA 4 buddhi 5 rupyakUlA 6 ca / hairaNyavataM 7 maNikAJcana 8 maSTa ca rukmiNi kuTAni // 1 // saryANyapi etAni paJcazatikAni, rAjadhAnya uttareNa / atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-rukmI varpadharaparvataH 21, gautama ! rukmI khalu varSadharaparvataH rukmI rUpyapaTTaH rUpyAvabhAsaH sarvarUpyamayaH rukmIcAtra devaH yAvat palyoyamasthitikaH parivasati, sa tenArthena gautama ! evamucyata iti / sa khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe hairaNyavataM nAma varSa prajJaptam ?, gautama ! rukmiNa uttareNa zisvAriNo dakSiNena paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalakSaNasamudrasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe hairaNyavataM varSa prajJasam, evaM yathaiva haimavataM tathaiva hairaNyavatamapi maNitavyam, navaraM jIvA dakSiNena uttareNa dhanuH avaziSTaM tadeveti / kva khala bhadanta ! hairaNyavate varSe mAlyavatparyAyo nAma vRttavaitADhatyaparvataH prajJaptaH ?, gautama ! suvarNakUlAyAH pazcimena rUpyakulAyAH paurastyena atra khalu hairaNyavatasya varpasya bahumadhyadezabhAge mAlyavat paryAgo nAma vRttavaivADhayaH prajJaptaH yathaiva zabdApAtI tayaiva mAlyavatparyAyo'pi, artha utpalAni padmAni mAlyavatprabhANi mAlyavadvarNAni mAlyavadvarNAbhAni prabhAsazcAtra devo mahaddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati, sa etenArthena0, rAjadhAnI uttareNeti / atha. kenArthena bhadanta ! evamucyate-haraNyavataM varpam 21, gautama ! heraNyavataM khalu varSe rukmi zikhara ribhyAM varSavaraparvatAbhyAM dvidhAtaH samupagUDhaM nityaM hiraNyaM dadAti nityaM hiraNyaM muJcati nityaM
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 521 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 44 ramyakavarSanirUpaNam hiraNyaM prakAzayati haraNyavatazcAtra devaH parivasati sa etenaartheneti| kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe zikharInAma varSadharaparvataH prajJatA ?, gautama ! hairaNyaktasya uttareNa airAvatasya dakSiNena paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasamudrasya paurastyena, evaM yathaiva kSudrahimavAn tathaiva zikharyapi navaraM jIvA dakSiNena dhanuruttareNa avaziSTaM tadeva puNDarIko hRdaH suvarNakUlA mahAnadI dakSiNena netavyA yathA rohitAMzA paurastyena gacchati, evaM yathaiva gaGgA sindhU tathaiva rastA rakavatyau netavye, pauraratyena ralA pazcimena raktAvatI avaziSTaM tadeva, 'avazeSa bhnnitvymiti'| zikhariNi khalu bhadanta ! paMdharaparvate kati phUTAni prajJaptAni', gautama ! ekAdaza kUTAni prajJaptAni ? tadyathA-siddhAyatana kUTaM ? zikharikUTaM 2 hairaNyavata kUTaM 3 suvarNakUlAkUTaM 4 khurAdevIkUTaM 5 raktAkUTa 6 lakSmIkUTaM 7 raktAvatIkUTam 8 ilAdevIkUTam 9 airAvatakUTaM 10 tigicchikUTam 11, evaM sarvANyapi kUTAni paJcazatikAni rAjadhAnya uttareNa / atha kenArthena bhadanta ! evamyucyate zikhari varSadharaparvataH 21, gautama ! zikhariNi varSadharaparvate bahUni kUTAni zikharisaMsthAnasaMsthitAni sarvaratnamayAni zikharI cAtra devo yAvat parivasati, sa tenaarthen| kva khala bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe airAvataM nAma varSa prajJaptas ?, gautama ! zikhariNa uttareNa uttaralavaNasamudrasya dakSiNena paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pAzcAtyalavaNasamudrasya paurastyena, atra khalu jambUdvIpe dvIpe airAvataM nAma varSe prajJaptam , sthANubahulaM kaNTakabahulam evaM yaiva bharatasya vaktavyatA saiva sarvA niravazeSA netavyA sasAdhanA saniSkramaNA saparinirvANA navaramairAvatazcakravartI airAvato devaH, sa tenArthena airAvataM varSam 2 // 90 34 // ____TIkA-"kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIvera" ityAdi-kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe 'rammaeNAma' ramyakaM nAma 'vAse' varSa 'paNNatte ?' prajJaptam, iti praznasya bhagavAnuttaramAha-'goyamA !' gautaSa ! 'NIlavaMtassa' nIlavataH parvatasya 'uttareNaM uttareNa uttaradizi 'ruppissa' rukmiNaH ramyakakSetravaktavyatA'kahiNaM bhaMte! jaMbuddIve dIve rammae NAmaM vAse paNNatte' ityAdi / TIkArtha-gautamane isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai- 'kahi NaM bhaMte ! jaMvUhIve 2 rasmae NAmaM vAse paNNatte' he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM ramyaka nAmakA kSetra kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM, 'goyamA ! NIlavaMtassa uttareNaM rupissa dakhiNeNaM purasthimalavaNasamudassa ramyaka kSetra vaktavyatA 'kahi NaM bhaMte ! jaMNuddIve dIve rammae NAma vAse paNNatte ? ityAdi sAtha-gautame prabhuna mA sUtra 43 prazna ye cha hai-'kahiNaM bhave ! jaMbUdIve 2 rammae NAma vAse paNNatte ke mahata! dvIpa nAma dIpamA 2bhya4 nAme kSetra yA sthaNe bhAvayu che. mena pAmamA prabhu 49 che-'goyamA / NIlavaMtassa uttareNaM rupissa dakkhiNeNaM ja0 66
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 jambUdvIpaprAptisUtra agre vakSyamANasya tannAmakasya varSadharaparvatasya 'dakkhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'purasthimalavaNasamuhassa' paurastyalavaNasamudrasya pUrvadigvati lavaNasamudrasya 'paJcatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'paccitthimalavaNasamuhassa' pazcimalavaNasamudrasya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvIdazi 'evaM' evam etAdRzenAbhilApakena 'jahaceva' yathaiva yenaiva prakAreNa 'harivAsa' harivarSa bhaNitaM . 'tahaceva' tathaiva tenaiva prakAreNa 'rammayaM vAsaM ramyakaM varSa 'bhANiyanvaM' bhaNitavyaM vaktavyam , atra harivarpApekSayA yo vizepastaM pradarzayitumAha-'NavaraM' navaraM kevalaM 'dakkhiNeNaM' dakSiNena dakSiNadizi 'jIvA' jIvA-dhanuH pratyaJcAkArapradezaH 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi 'dhaNuM' dhanu:-dhanuSpRSTham 'avasesaM' avazepam-avaziSTaM viSkambhAyAmAdikam 'taM caiva tadeva harivarpaprakaraNoktameva vodhyam / atha pUrva sUtre nArIkAntA nadI ramyakavayaM gacchantI gandhApAtivRttavaitA'Dhayaparvata yojanenAsamprAptA pazcimAbhimukhI parAvRttA satItyAdhuktaM tatra gandhApAtI nAma vRttavaitADhayaparvataH kutrAstIti pRcchati-'kahiNaM bhaMte / " ityAdi-kva khalu bhadanta ! 'rammae vAse' ramyake varSe 'gaMdhAvaINAma' gandhApAtI nAma 'vaTTaveyaH pavvae' vRttavaitADhayaH parvataH paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamuhassa purathimeNaM evaM jaha ceva harivAsaM taha ceva rammayaM vAsaM bhANiyavvaM' he gautama ! nIlavanta parvata kI uttaradizA meM, evaM rukmi parvata kI dakSiNadizA meM, pUrvadigvartI lavaNasamudra kI pazcimadizA meM tathA pazcima digbalavaNa samudra kI pUrvadizA meM harivarpa kSetra ke jaisA ramyaka kSetra kahA gayA hai parantu harivarSa kSetra kI apekSA jo vizeSatA hai vaha 'NavaraM dakkhiNeNaM jIvA uttareNaM dhaNu avasesaM ta ceca' aisI hai ki isakI jIvA dakSiNadizA meM hai aura dhanupRSTha uttaradizA meM hai isake sivAya aura koi vizeSatA nahIM hai saba kathana haridharSa kSetra ke jaisA hI hai 'kahiNaM bhaMte! rammae vAse gaMdhAvaINAmaM vaTTaveyaddhapazcae' gautamane isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai-he bhadanta ! jo Apane 'pahile kahA hai nArIkAntA nadI ramyaka varSakI ora jAtI huI gandhApAtI vRtta vaitAdaya ko eka yojana dUra choDa detI hai so yaha gandhApurathimalavaNasamuhassa paccatthimeNaM paccatyimalapaNasamuhassa puratthimegaM evaM jahaceva harivAsaM tahaceva rammayaM vAsaM bhANiyavvaM' gautama! nIsanta patanI uttara dizAmA bhAra 'phima parvatanI dakSiNa dizAmAM, pUrva digdatI lavaNa samudranI pazcima dizAmA tathA pazcima digvatI lavaNa samudranI pUrva dizAmAM harivarSa kSetra jevuM ramyapha kSetra AveluM che. paraMtu rirSa kSetranI apekSAdhya mAtramA vizeSataH che te 'NavaraM dakkhiNeNaM jIvA uttareNaM dhaNu avasesaM taM ceva' mA prabhArI cha hai menI kSi zAma cha mana dhanu004 -uttara dizAmAM che enA sivAya bIjI kaI vizeSatA nathI. zeSa badhuM kathana harivarSa kSetra ra 1 che. 'kahiNaM bhaMte ! rammae vAse gaMdhAvaI NAmaM vaTTaveyaddhapavvae' gautama svAbhIme mA sUtra vaDe prabhune A jAtane prazna karyo che ke he bhadanta ! je ApazrIe pahelAM kahyuM che ke nArI'kAntA nadI myaka varSa tarapha vahetI gajApatI vRtADhayane eka jana dara mUke ke A
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 44 ramyakavarSanirUpaNam .. . 523 'paNNatta' prajJaptaH ?, iti praznasya bhagavAnuttaramAha-'goyamA !' gautama ! 'garakatAeM' narakA- . ntAyAM mahAnadyAH 'paccatthimeNaM' pazcimena-pazcimaMdizi 'NArIkaMtAe' nArIkAntAyA nadyAH 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrva dizi 'rammagavAsassa' ramyakaparpasya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge-atyantamadhyadezabhAge 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'gaMdhAvaI NAma gandhIpAtI nAma "vaTTaveyaddha pabvae' vRttavaitADhayaparvataH 'paNNatte' prajJaptaH, asya' varNanaM vikaMTApAMtivRttavaitADhyaparvatavat pradarzayitumAha-'jaM ceva viyaDAvaissa' yadeva vikaTApAtino varNana 'ta ceva tadevaM varNanaM 'gaMdhAvaissavi' gandhApAtino'pi 'vattavyaM vaktavyam, atra samAnakSetrasthitikatvA : dvikaTApAtina evAtidezaH, tena savistaranirUpitasyApi zabdApAtino'tidezAbhAve na kSatiH atra gandhApAtyapekSayA yo vizeSastamAha-'aho' arthaH-vakSyamANo nAmArthaH tathAhi-'vahave' , bahUni-pracurANi 'uppalAI' utpalAni kuvalayAni candravikAzIni. kamalani 'jAva' yAvat . pAtI vRtta vaitADhaya parvata ramyama kSetra meM kahAM para haiM ? isake uttara meM prabhu kahate / hai-'goyamA ! NarakatAe paccatthimeNaM NArIkaMtAe purathimeNaM rammagavAsasa bahumajjhadesabhAe etthaNaM gaMdhAcaINAmaM vaTaveaddhe paccae paNNatte' he gautama ! narakAntA nadI kI pazcimadizA meM evaM nArIkAntA nadI kI pUrvadizA meM ramyaka kSetra meM usake bahumadhyabhAga meM yaha gandhApAtI nAmakA vRttavaitADhaya parvana kahA, gayA hai 'jaM ceva viyaDAvaissa taMce va gaMdhAvaisla vi vattavvaM' isakA varNana vikaTApAti vRttavainADhaya parvata ke jaisA jAnanA cAhiye yaha vikaTApAti vRttavaitADhaya parvata harivarSa kSetra meM sthita kahA gayA hai usakI uccatA Adi ke jaisI hI isakI uccatA Adi hai yahAM para vistAra rUpa se nirUpita kiye gaye zabdApAtI vRttavaitAtya parvata ke atideza ko choDa kara jo vikaTApAti parvata kA atideza kiyA gayA hai usakA kAraNa una-donoM kI-tulya kSetra sthitikatA hai| gandhA- - gandhAvAtI vRttavaitADhaya parvata ramyaka kSetramAM kyAM sthaLe AveluM che? enA javAbamAM prabhu 4 cha-'goyamA ! NarakAMtAe paccatthimeNaM NArIkaMtAe purathimeNaM rammagavAsassa bahumajjha desabhAe etthaNaM gaMdhAvaI NAma vaTTaveaddhe pancae paNNatte' gautama ! na24tA nahInI pazcima dizAmAM temaja nArI kAntA nadInI pUrva dizAmAM ramyaka kSetramAM tenA bahamadhya bhAgamA mA anyAyAnI nAme vRtta vaitAdaya ta mAvato cha. 'jaM ceva viyaDAvaissa te ceva gaMdhAvaissa vi vattavyaM' mAnu vana viTAti vRttavetAdaya parvata re nae joIe A vikaTApAti vRtta vaitADhaya parvata harivarSa kSetramAM sthita che. enI ugratA vagere jevIja uccatA tenI paNa che. ahIM vistAra rUpamAM nirUpita karavAmAM AvelA zabdApAtI vRttavaitADhaya parvatanA ati dezane bAda karIne je viTApati parvatanA ati deza vize kahevAmAM AveluM che tenuM kAraNa e banenI tulya kSetra sthitiktA che. gaLyA
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 jimbUdvIpaprajJaptisUtra / yAvatpadena-"padmAni kumudAni, nalinAni, mubhagAni, saugandhikAni, puNDarIkANi, mahApuNDarIkANi, sahasrapatrANi zatasahasrapatrANi' ityeSAM padAnAM saGgraho vodhyaH, epAmathoM viMzatitama sUtravyAkhyAto'naseyA, vAnikIdRzAni? ityAha-'gaMdhAvaIvaNNAI' gandhApAtivarNAni gandhApAtinAma tRtIyavRttavaitADhayaparvatavarNasadRzavarNakAni 'gaMdhAvaippabhAI' gandhApAtiprabhANi ganyApAtivRttavaitADhayAkArANi sarvatra samatvAt, tena tadvarNatvAt tadAkAratvAcca gantrApAtItyevamucyate, asyAdhipamAha-'paume ya ittha deve' padmaH-pavanAmakaH ca ana asmin ramyakavarSe devaH adhipaH parivasati sa ca kIdRzaH? ityAha-'mahiddhIe jAva paliovAIe' mahaddhiko yAvat palyopamasthitika:-'mahaddhika' ityArabhya 'palyopamasthitika' iti paryantAnAM yAvatpadasa grAhyAnAM padAnAM saGgraho'rthazcASTamasUtrAdvodhyau, etAdRzo devaH parivasati tena tadyogAttat svAmikatvAcca gandhApAtItyevamucyate asya 'rAyahANI' rAjadhAnI rAjavasatiH 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi vodhyeti / ___ atha rampakavarSanAmakAraNaM varNayitumAha-'se keNaDeNaM bhaMte !' atha kena arthena kAraNena pAtI vRttavaitADhaya kI apekSA jo vizeSatA hai use 'aTTho bahave uppalAI vagNAI gaMdhAvaIpAI pause a ittha deve mahidie jAva paliovasahiIe parivasaI' isa sUtra dvArA annakArane prakaTa kiyA hai isameM yaha samajhAyA gayA hai ki yahAM para jo utpala Adi le lekara zatasahastra patra taka kamala haiM ve saba gandhApAti nAmakA jo tRtIyavRtta bainADhaya parvata hai usake jaise varNanavAle haiM aura usake jaisI prabhAvAle haiM tathA usakA jaisA AkAra hai usa AkAra ke haiN| ataH isakA nAma gandhApAti vRttavaitAbya parvata kahA gayA hai / dUsarI bAta yaha hai ki yahAM para padma nAmakA mahAddhika deva rahatA hai isakI sthiti eka palyopama kI hai utpala se lekara zata sahastrapatra taka ke kamaloM ko jAnane ke liye 20 veM sUtra kI vyAkhyA ko tathA ati pada se lekara palyopama sthiti ke bIca ke padoM ko dekhane ke liye aSThama sUtra ko dekhanA cAhiye 'rAyahANI uttareNaMti' isa padma devakI rAjadhAnI pAtI vRtta batAyanI asAdhya re vizeSatA cha, tara 'aTTho vahave ugpalAI baNNAI gaMdhAvaIpabhAI paume a itya deve mahi Dhie jAtra paliovamadiIe parivasaI' mA sUtra 4 sUtradhAre prakaTa karI che. emAM A vAta spaSTa karavAmAM AvI che ke ahIM je utpala vagerethI zata -sahastra patra sudhInA kamaLa che te badhAM ganyApati nAme je tRtIya vaitADhaya parvata che, tenA jevA varNavALAM che. ane tenA jevI prabhAvALA che tathA tenA jevA AkAravALA che. ethI AnuM nAma gandhApati vRta vaitADhaya parvata evuM kahevAmAM AveluM che. bIjI vAta Ama che ke ahIM padhanAme eka mahaddhika deva rahe che. enI sthiti eka popama jeTalI che. utpalathI mAMDIne zata sahastrapatra sudhInA kamaLa. vize jANavA mATe 20 mAM sUtranI vyAkhyAne tathA mahaddhika padathI mAMDIne palepama sthirinA vacce AvelA pAne jevA bhATa gaTama sUtrane na ye. 'rAyahANI uttareNaMti' mA pAnI pAnI uttara
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 4 ramyakavarSanirUpaNam bhadanta ! 'evaM buccai' evamucyate 'rammae vAse 2' ramyakaM varSam 2 1, iti bhagavAnAha'goyamA' gautama ! 'rasmagavAse' ramyakapa ramyate-krIDayate bahuvidhakalpavRkSaH kAJcanamaNimayaistattatpradezairatirAmaNIyakena rativiSayIkriyata iti ramyaM tadeva ramyakaM tacca varSa ceti ramyaka varSam 'Na' khalu rasme rammae ramaNijje' ramyaM ramyakaM ramaNIyam etAni trINyapi samAnArthakAni padAni rAmaNIyakAtizayadyotanArthamupAnAni 'rammae ya ittha deve jAva parivasaI' ramyakazcAtra devo yAvat paritrasati atra yAvatpadena maharddhikAdi palyopamasthitikAntapadAnAM saGgraho'STama sUtrAddhodhyAH, tadartho'pi tata evAvagantavyaH, etAdRzo devaH parivasati tena tadramyaka tadyogAda ramyaka mityevamucyate / atha rukminAmakaM paJcamaM varSadharaparvataM varNayituyupakramate'kahi NaM bhaMte !' ityAdi-kya khalu bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'ruppI NAma vAsaharapavvae' rukmI nAma varSadharaparvataH 'paNNatte' prajJaptaH, iti praznasya bhagavAnuttaramAha'goyamA !' gautama ! 'rasmagavAsaspta' ramyakavarSasya 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi 'heraNNavayaisakI uttara dizA meM hai| 'le keNaSTeNaM bhaMte ! evaM vuccai rambhae vAse 2' he bhadanta ! isa kSetra kA nAma 'ramyaka' aisA kisa kAraNa se Apane kahA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! rammagavAseNaM ramme rammae ramaNijje, rammae a estha deve jAba pariksai se teNaTeNaM0' he gautama ! yahAM para nAnA prakAra ke kalpavRkSa hai aura svarNamaNi khacita aneka prakAra ke pradeza hai isase yaha kSetra ramaNIya ho rahA hai ataH isI kAraNa isa kSetra kA nAma ramyak aisA kahA gayA hai ramya ramyaka ramaNIyaka ye eka hI artha ke vAcaka zabda hai| dUsarI bAta yaha bhI hai ki isa ramyaka kSetra meM ramdhaka nAmakA deva rahatA hai ataH isa mahardika deva Adi ke saMbandha se bhI isakA nAma ramyaka aisA kahA gayA hai 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve ruppI NAnaM vAsaharapancae papaNatte' aba gautamane prabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta isa jambUdvIpa nAmake dvIpa meM rukmI nAmakA varSadhara parvata zima mAvalI cha. 'se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai rammae vAse 2' ! kSetranu nAma '2bhya4 me // 4ArathI mA5zrIye yuM che ? nAmamA prabhu che-'goyamA / rambhagavAseNaM ramme rammae ramaNijje rimmae a ettha deve jAva parivasaI se teNaDe. gautama! ahIM aneka prakAranA kalpavRkSe che ane svarNamaNi khacita aneka prakAranA pradeze che. AthI A kSetra ramaNIya thaI gayuM che. eTalA mATe ja A kSetranuM nAma ramyapha evuM prasiddha thaI gayu che. ramya, ramyaka, ramaNIya e badhAM samAnArthI zabdo che. bIjI vAta A che ke A ramyaka kSetramAM ramyaka nAme deva rahe che. ethI A mahaddhika deva vagerenA samAzrI 555 mA kSetra nAma 2bhya4 me 4vAmI mAdhyu cha. 'kahiNaM bhaMte jaMbuddIve dIve ruppI NAmaM vATaharapavvae paNNatte' have gautame prabhune tana prazna yA cha ra bhadaMta ! A jambudvIpa nAmaka dvIpamAM ruddhamAM nAme vaSadhara parvata kyA sthaLe Ave che ?
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 jambUhIpaprAptisUtra vAsassa' hairaNyavatavarpasya hairaNyavatakSetrasya 'dakkhitteNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'purasthimaLavaNasamudassa' paurastyalavaNasamudrasya-pUrvalavaNasamudrasya 'paJcatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'paJcathimalavaNasamuddasma' pazcimalavaNasamudrasya 'purathimega' paurastyena-pUrvadizi 'etva' atraatrAntare 'Na' khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe ruppI' rukhamI 'NAma' nAma 'cAsaharapayae' varSadharaparvataH 'paNNa' prajJaptaH sa ca 'pAINapaDINAyae' prAcInapratIcInAyata:-pUrvapazcinayodizo dIrghaH 'udINadAhiNavitthiNNe' udIcInadakSiNavistIrNaH uttaradakSiNayoviMzo vistArayuktaH 'eca' evam-pUrvoktA bhilApakAnusAreNa 'jA ce' yaira 'mahAhimavaMtavattavyayA' mahAhimadvaktavyatA / mahAhimavato varSadharaparvatasya vaktavyatA varNanapaddhatiH 'sA ceva' saiva vattavyatA 'ruppissa vi' rukmiNo'pi asya varSayaraparvatasya vodhyA, atha himavadvarpadharaparvatApekSayA'sya yo vizepastaM pradarzayitumAha-'Navara? navaraM kevalaM 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'jIvA' jIvA dhanuH pratyazcAkAra pradezaH 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi 'ghaN' dhanu:-dhanuppRSTam 'avasesaM avakahAM, para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! rambhagavAsassa uttareNaM heraNNAvayavAsassa dakkhiNegaM purathimaladaNasamuhassa paccarithameNaM paccasthimalavaNasamuhassa purathimeNaM etthaNaM jaMbuddIve dIve ruppINAmaM vAsaharapaccae paNNattetti' he gautama ! ramyaka kSetra kI uttaradizA meM evaM hairaNyavata kSetra kI dakSiNadizA meM, pUrvadigvartI lavaNa samudra kI pazcimadizA meM tathA pazcima digvartI lavaNa samudra kI pUrvadizA meM jambUdvIpa nAmake dvIpa meM lakSmI nAmakA varSadhara parvata kahA gayA hai 'pAIMNagaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe' yaha parvata pUrva se pazcima taka lambA hai evaM uttara se dakSiNa taka cauDA hai 'evaM jAceva mahAhimavaMte vattavvayA sA ceva : ruppissa vi NavaraM dAhiNeNaM jIvA uttareNaM dhaNu avasesaM taMceva' isa taraha se - jaisI. vaktavyatA mahAhimavAn parvata ke viSaya meM pahile kahI jA cukI hai vaisI hI --- vaha saba vaktavyatA rukmIvarSadhara parvata ke sambandha meM bhI kahalenI cAhiye isakI manApAmamA prabhu 4 cha 'goyamA ! rammagagAsassa uttareNaM heraNNavayavAsassa dakSiNeNaM purathimalavaNasamudassa paccasthimeNaM paccasthimalavaNasamuhassa purathimeNaM estha Na jaMbuddIve dIve rupI NAma vAsaharapabvae paNNatte' 3 gautama ! 2bhya kSetranI batta2 zAma tamA hairarthavata kSetranI dakSiNa dizAmAM pUrva digvatI lavaNa samudranI pazcima dizAmAM tathA pazcima diggata lavaNa samudranI pUrva dizAmAM jaMbUDhIpa nAmaka dvIpamAM samI nAme varSadhara parvata mAvata che. 'pAINapaDINAyae udINAhiNavicchiNNe' mA parvata pUrathI pazcima sudhI eimA-che bhane uttarathI dakSiNa sudhI paDANe cha. evaM jA ceva mahAhimavate vattavvayA sA / ceva ruppissa vi. NavaraM dAhiNeNaM jIvA utareNaM dhaNu avasesaM taM ceva' mA prAvIaxt vyatA mahA himavAnuM parvatanA vize pahelAM kahevAmAM AvI che. tevI ja vaktavyatA rukamI V: "dhara parvatanA saMbaMdhamAM paNa ahIM samajI levI joIe. enI jIvA-pratyaMcAkAra pradeza
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH su. 44 ramyakavarSanirUpaNam 527 zeSam avaziSTaM viSkambhAyAmAdidam 'taM ceva' tadeva - mahA himavadvarpadharaparvata prakaraNoktameva rukmi mahAhimavato thistulyatvAt, atha rukmivartinaM hRdaM tanissRta nadIbAha - 'mahApuMDarIe dahe' ityAdi mahApuNDarIko hRdaH mahApadmahUda sadRzo'tra tataH 'NarakaMtA gaI' narakAntA nAma nadI rukmigire nirgatA 'dakkhiNeNaM' dakSiNena - dakSiNatoraNena nirgatya 'pravahantI 'NeyacyA ' tavyA bodhaviSayaM prApaNIyA codhyetyarthaH / tatra dRSTAntatvena naMdImupanyasyati - 'jahA rohiyA' yathA rohitA nadI mahAhimato mahApadmahRdato dakSiNena nirgatA satI 'puratthimeNaM' paurastyena pUrvadizi 'gacchai' gacchati pUrvalavaNasamudraM yAti tathA narakAntA'pi rukmiNo mahApuNDarIka hRdAd dakSiNatoraNena niHsRtA satI pUrvalavaNasamudraM gacchati rohitAM narakAntayo dakSiNatoraNena svasvahUdA niHsaraNaM pUrvasamudragamanaM ca samAnamiti dRSTAntadAntika bhAtraH / iti narakAntAvarNanam " * atha rukmirti mahApuNDarIkahUdAnnirgatAM rUpyakUlAM nadIM varNayitumupakrate - 'ruppakUlA' rUpyakUlA nadI 'uttareNaM' uttaratoraNena mahApuNDarIka hRdAnnirgatA pazcimalavaNa samudraM pravizantI 'yavvA' netavyA bodhyA, atra dRSTAntatvena nadImupanyasyati - 'jahA harikaMtA' yathA yena prakAreNa harikAntA tannAmnI harivarSa kSetravAhinI mahAnadI 'paccasthimeNaM' pazcimena - pazcimajIvA - pratyaJcAkAra pradeza dakSiNadizA meM hai aura dhanuSpRSTha uttaradizA meM hai / isa kathana ke atirikta aura saba kathana - viSkambha evaM AyAmAdi kA varNana - jaisA mahAhimavAn parvata kA kahA gayA hai vaisA hI hai ( mahApuMDarIe dahe, NarakaMtA nadI, : dakkhiNaM NeyavvA isa parvatapara 'mahA puMDarIka nAmakA hUda hai isase narakAntA nAmakI mahAnadI dakSiNa toraNa dvAra se nikalI hai 'jahA rohiA purasthimeNaM gaccha' aura yaha pUrvadigvartI lavaNa samudra meM jA kara milI hai isa narakAntA nadI kI vaktavyatA rohitA nadI ke samAna hai arthAt mahApadmada se dakSiNatoraNa dvAra se rohitA nadI nikalakara pUrva digvartI lavaNa samudra meM milI hai usI prakAra se yaha bhI mahApuNDarIka hrada se dakSiNa toraNa dvAra se nikala kara pUrvadigvartI 4 1 dakSiNa dizAmAM che ane dhanupRSTha uttara dizAmAM che. A 'kaeNthana sivAya zeSa madhu kathanaviSNubha temaja AyAmAdinuM varNana--jevu' mahAmivAt paryaMta vize karavAmAM AveluM che tevu 4 samavu' 'mahA puDarIe dahe NarakaMtA nadI, dakkhiNeNaM NeyavvA' mA parvata para mahA puMDarIka nAme- hada che. emArthI narakAntA nAme mahAnadI dakSiNa tAraNa dvArathI nIkaLI che. 'jahA rohiA puratthimeNaM gacchai' bhane yA pUrvadvigvatI saMvAyu samudramAM ne bhaNe che. A narakAntA nadInI vaktavyatA rAhitA nadInI jema che. eTale ke mahApadmaedathI dakSiNa tAraNa dvArathI reAhitA nadI nIkaLIne pU``digvI` lavaNu samudramAM maLe che. te pramANe ja A paNa mahA puMDarIka hadI--dakSiNa teAraNu dvArathI nIkaLIne pUva dugdhatI latraNa samudrabhAM aniSTa thAya che, 'rupakUlA uttareNa yantrA jahA harikaMtA paccatthimeNaM gaccha ' 3
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 jambUdvIpapratisUtre dizi sthitaM lavaNasamudraM 'gacchai' gacchati tathA rUpyakUlA'pi bodhyA, avAvaziSTaM svasvakSetravarti nadIvadvarNayituM pradarzayati- 'avasesaM ta cevatti' avazeSam - mvaziSTaM girigamanamukhamULavistAranadI prabhRti tadeva spasvakSetravarti nadI prakaraNoktameva bodhyam tatra narakAntAnadyA harikAntA nadI prakaraNoktaM zepaM rUpyakUkAnadyAstu rohitA nadI prakaraNo vodhyam, yattu narakAntAnadyA rohitA nadIvarNana nirdezanaM rUpyakUlAnadyAstu harikAntAnadIvat, tadekadiniH saraNameka diggamana mAzritya natu viSkambhAdikamiti bodhyam / ayAkUTAni varNayitumupakramate - 'rupimi NaM bhaMte !' ityAdi praznanaM spaSTam, uttarasUtre 'goyamA' gautama ! 'aTu' aSTa lavaNa samudra meM milI hai 'rupakUlA uttare NeyavvA, jahA harikaMnA paccatthimeNaM gacchai' isI rukmIvartI mahApuMDarIka hada se uttara toraNa dvAra se rupyakUlA nAmakI mahAnadI bhI nikalI hai aura yaha harikAntA nadI kI taraha pazcima digvartI lavaNa samudra meM jAkara milI hai harikAntA nAmakI mahAnadI harivarSa kSetra meM bahatI hai 'avasesaM taM cevatti' bAkI kA aura saba girigamana mukhamUla vistAra Adi kA kathana apane 2 kSetravartinadI ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai' - vaisA hI hai / narakAntA nadI kA zepa kathana harikAntA nadI ke prakaraNa ke jaisA hai rukUlA nadI kA zepa rohitA nadI ke prakaraNa ke jaisA hai / narakAntA nadI kA varNana jo rohitA nadI ke varNana jaisA kahA gayA hai, vaha tathA rUpya kUlA nadI kA harikAntA nadI ke jaisA kahA gayA hai vaha eka dizA se nikalane kI apekSA tathA ekahI nAmakI dizA meM jAne kI apekSA lekara kahA gayA hai viSkambhAdika kI apekSA lekara nahIM kahA gayA hai / 'rUpiNiM bhaMte vAsaharapaJcae kaI kUDA paNNattA' he bhadanta ! rukmI nAma ke isa varSadhara parvata para kitane kUTa kahe gaye haiM ? 'godhamA ! aDakUDA paNNattA' A rumIvI mahA puMDarIka hadathI uttara teAraNu dvArathI- upyaphUlA nAme mahA nadI paNa nIkaLI che. ane A harikAntA nadInI jema pazcima dizvatI lalaNa samrudramAM jaIne maLe che. harijantA nAbhe mahAnahI harivarSa kSetramAM va che. 'avasesaM taM caiveti' zeSa madhu giri gamana mukha mUla vistAra vagerenuM kathana pota-potAna kSetravatI nadInA prakaraNamAM je pramANe kahevAmAM AvyuM che te pramANe ja che. narakAntA nadI vizetu zeSa kathana herrikAntA nadInA prakaraNa jevuM ja che. rukhya phUlA nadInuM zeSa kathana rAhitA nadInA prakaraNa jevu ja che. narakAntA nadInuM vaOna je rahitA nadInA vana jevu' kahevAmAM AveluM che, temaja rupcakUlA nadInuM varNona herikAntA nI jevuM kahevAmAM AvyuM che te eka dizAthI nIkaLavAnI apekSAe temaja ekaja nAmanI dizAAM vahevAnI apekSAe kahevAmAM Avela che. viSNu bhAdikanI apekSAe kahevAmAM AvyuM nathI. 'ruppimi NaM bhate / vAsaharapavvae kai kUDA paNNattA' he laDhata / zuzmI nAmanA bhI varSadhara parvata 752 IdalA huTI bharatA hai ? 'goyamA / aTTha kUDA paNNattA' he gautama!
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU044 ramyakavarSanirUpaNam * 529 'kUDA' kUTAni 'paNNattA' prajJaptAni 'taM jahA' tadyathA-kUTASTaka nAmanirdezAya gAthAmupanyasyati'siddhe 1' ityAdi-siddha-siddhAyatanakUTaM taca samudradizi vartata iti prathamam 1 'ruppI' rukmI-rukmikUTam, tacca paJcamavarSadharapatikUTamiti dvItiyam 2, 'rammaga' ramyakaM-ramyakakUTa tacca ramyakSetrAdhipadevakUTaM mUle prAkRtatvAdvibhaktilopaH iti tRtIyam 3 'garakatA' narakAntA narakAntAnadI devIkUTam iti caturthaz 4, buddhi' buddhi-buddhikUTa-mahApuNDarIkahUdadevI kUTamiti paJcamam 5, 'ruppakUlA ya' rUpyakUlA ca rUpyakalAnadI devIkUTaM ca zabdaH samuccaye iti paSTha kUTas 6 / 'heraNNavaya' hairaNyavataM-hairaNyavataM kUTaM hairaNyavatakSetrAdhipadevakUTam, atra vibhaktilopaH prAkRtatvAt iti saptamam 7, 'mANikaMcaNa' maNikAJcana-maNikAJcanakUTam atrApi vibhaktilopaH prAgvadvodhyaH 'aTTa' aSTa 'ruppimi' rukmiNigirau 'kUDAI kUTAni zikharANi prajJaptAni 8 // iti eteSAM mAnaM nirUpayati 'savve vi ee' sarvANi aSTApi etAni anantaroktAni pUrvAparAyatazreNyA vyavasthitAni paMcasaiyA' paJcazatikAni paJcazatayojanapramANAni he gautama ! ATha kUTa kahe gaye haiM 'taM jahA' unake nAma isa prakAra se haiM 'siddhe, ruppI, rambhaga, NarakaMtA, buddhi, ruppakUlA ya, heraNNava ya, maNikaMcaNa aha ya rupi mi kUDAI' 1 siddhAyatanakUTa yaha lavaNa samudra kI dizA meM hai 2 rukmIkUTa-yaha pAMcave varSadhara ke adhipati devakA kUTa hai 3 ramyakakUTa-yaha ramyaka kSetra ke adhipati devakA kUTa hai prAkRta hone se yahAM mUlameM vibhakti kA lopa ho gayA hai| narakAntAkUTa yaha narakAntA nadI kI devI kA kUTa hai 5 buddhikUTa yaha mahApuNDarIka hada vartinI devI kA kUTa hai 6 rUppakUlA kUTa-yaha rUpyakUlA nadI kI devI kA kUTa hai 7 hairaNyavata kUTa-yaha hairaNyavata kSetra ke adhipati devakA kUTa hai| 8 vAM kUTa maNikAMcanakUTa-yaha maNikAMcana nAmake devakA kUTa hai isa prakAra se ye ATha kUTa hai 'savve vi ee paMca saiyA rAyahANIo uttareNaM' ye saba kUTa pAMcaso yojana ke vistAra vAle haiM tathA ina kUToM ke jo adhipati deva haiM una sabakI mA dUTo bhAvasA . 'taM jahA' TonA nAma mA prabhAva cha-'siddhe, ruppI, rammaga, NarakatA, buddhi ruppakUlA ya, heraNNavaya, maNikaMcaNa aTTha ya ruppimi kUDAI 1 siddhAyatana phUTa, A phUTa lavaNa samudranI dizAmAM che. 2 rUphamIkUTa-A phUTa pAMcamAM varSadharanA adhipati devane che. 3 ramyaka phUTa-A phUTa ramyaka kSetranA adhipati devane che. prAkRta hovAthI ahIM mUlamAM vibhakRita-lepa thaI gayo che. 4 narakAnta phUTa-A narakAntA nadInI devIne phUTa che. 5 buddhi phUTa-A mahA puMDarIka suMdavatinI devIne phUTa che. 6 rukhyakUlA kUTa-A rUkUlA nadInI devIne phUTa che. 7 haraNyavata phUTa-A hairayavata kSetranA adhipati devane phUTa che. 8 maNikaMcana phUTaA maNikAMcana nAme devane phUTa che. A pramANe e ATha dUTo che. 'savve vi ee paMcasaiyA rAyahANIo uttareNaM' se mATI 500, 500 yojana jeTalA vistAravALA che. tathA e phUTanA je adhipati che te badhAnI rAjadhAnIo ja0 67
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 jambUdvIpamApti vodhyAni arthataskUTAdhipadevAnAM rAjadhAnyaH syAM dizi ? ityAha-zAyahANIzrI rAjadhAnyaH 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi madhunA'sya rakmIti nAmArtha nispayitumupakramate-'se keNaTeNaM bhaMte !' ityAdi-atha tadanantaraM kena arthana kAraNena gavanta ! 'pavaM yuccai evamucyate 'happI' pAsaharapavyae 21 rukmI varSadharaparvataH 21, iti praznagya bhagavAnuttaramAha-'goyamA !' gautama ! 'ruppI' rukmI 'Na' khalu kvacit 'NAma' itipAThaH, tatpakSe nAma ini tadaryaH 'vAsaharapavyae' varSadharaparvataH 'ruppI' rukhamI rukmaM rajataM tadamya nityamastIti rukmI nityayoge ina pratyayavidhAnAt yadyapi kope hAmazabdaH suvarNa dRSTastathApi zabdAnAmanekArthatyAd rajatArtha AdRtaH, tathA 'ruppapaTTe' rUpyapaTTa:-rUpyamayaH zAzavikaH 'mapogAse' rupAvabhAma:rUpyavad-rajavat sarvato'vabhAsaH prakAzo bhAmaratvena yasya sa tathA etadeva spaSTamAcaSTe 'savvaruppAmae' sarvarUpyamayaH sarvAtmanA rUpyamayaH rajatamaya iti, tathA 'mApI ya rukmI ca 'ittha' atra-asmin rukmiNi parvate 'deve' adhipaH parivasatItyuttareNAnvayaH, sa ca kIdRzaH? ityAha-mahiddhIe jAva paliovamahiIe' mahaddhiko yAvat palyopamaridhanikaH, atra yAvatpadena rAjadhAnIyAM apane 2 phUToM kI uttaradizA meM hai| sekeNaTeNaM bhate ! evaM buccar3a, rUppIvAsaharapacae 2' he bhadanta ! rakmI varSadhara parvata aisA nAma Apane kisa kAraNa se kahA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! spINAma ghAsahara* pavvae rUppI rUpapaTTe rUppobhAse saghalpAmapa, rUppI ya itthadeve paliovamahiIe parivasaI' he gautama ! yaha parvata rajanamaya cAMdIkA hai tathA rajatamaya cAMdI hI isakA bhAsura hone se prakAza hotA hai evaM yaha sarvAtmanA rajatamaya hai isa kAraNa isa varSadhara parvata kA nAma rUkmI aisA kahA gayA hai / yadyapi kozameM rUkma zabdakA artha milatA hai parantu vaha artha jo yahAM nahIM liyA gayA hai aura cAMdI aisA jo artha liyA gayA hai vaha 'zabdoM ke aneka artha hote haiN| isa kathana ke anusAra liyA gayA hai yahAM rUkma zabda se nitya artha meM in pratyaya huA hai tathA yahAM pAtapAtAnA TonI uttara zima bhAvasI che 'se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai ruppI vaashrpaMDyA rahe bhadaMta! rUphamI varSadhara evuM nAma ApazrIe zA kAraNathI kahyuM che? enA P4mamA prabhu 4 The-'goyamA ! ruppINAma vAsaharapavvae ruppI ruppapaTTe ruppobha.se savva. ruppAmae, ruppIya ittha deve palioyamaduiI parivasaI' gautama ! ma ta 24tabhaya-meTa ke cAMdIne che temaja rajatamaya cAMdI ja Ane bhAsura hovAthI prakAza hoya che, temaja A sarvAtmanA rajatamaya che. AthI A varSadhara parvatanuM nAma ramI evuM kahevAmAM Avela che. jo ke keSamAM ruma zabdane artha survaNa Ape che paraMtu te artha ahIM grahaNa karavAmAM AvyuM nathI, ane cAMdI e je bartha grahaNa karavAmAM Ave che te "zabdanA aneka arthe thAya che. A kathana mujaba grahaNa karavAmAM AvyuM che. ahIM ruma zabdathI niya arthamAM rUnuM pratyaya thayo che. temaja ahIM ruphamI nAme deva rahe che. A jaiva
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 44 ramyakavanirUpaNam 5 saGgrAhyapadAnAM saGgrahaH sArtho'STamasUtraTIkAto bodhyA, etAdRzo devaH parivasati tadadhipakatvAcca rukmIti sa vyavahriyate tadevAha-'se eeNeTeNaM' saH rukmI varSadharaparvataH etena anantaroktena arthena rajatamayatvarukmidevAdhiSThitatvaitadubhayena kAraNena 'goyamA' gautama ! 'evaM vuccaitti' evamucyata iti / atha paSThaM varSadharaM varNayitugupakramake-'kahiNaM bhaMte !' ityAdi kva khalu bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'heraNNayae NAma' hairaNyavataM nAma 'vAse' varSa 'paNNatte' prajJaptam ? 'goyamA' gautama ! 'rupissa' rukmiNo varSadharaparvatasya 'uttareNaM uttareNauttaradizi 'siharissa' zikhariNaH-anantaraM vakSyamANasya varSadharaparvatasya dakkhiNeNaM' dakSiNena dakSiNadizi 'purasthimalavaNasamudassa' paurastyalavaNasamudrasya 'paJcatthimeNaM' pazcimena pazcimadizi paccasthimalavaNasamuhassa' pazcimalavaNasamudrasya 'purasthimeNaM paurastyena pUrvadizi 'ettha' atraatrAntare 'ga' khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'hiraNNavae vAse' hairaNyavataM varSa 'paNNatte' prajJaptam 'evaM' evam-pUrvoktAbhilApAnusAreNa 'jahaceva' yathaiva-yenaiva prakAreNa 'hemavayaM' haimavataM para rUkmI nAmakA deva rahatA hai yaha mahaddhika yAvat palyopama kI sthiti vAlA hai yahAM yAvatpada se saMgrAhya padoM ko jAnane ke liye aSTama sUtra dekhanA cahiye ataH ina saba ke saMyoga se isakA nAma rukmI aisA kahA gayA hai yahI bAta 'se eeDhe NaM goyamA evaM buccaI' isa sUtra dvArA puSTa kI gaI hai / 'kahiNaM bhaMte ! javuddIve 2 herapaNavae NAmaM vAse paNNatte' he bhadanta ! hairaNyavata nAmakA kSetra isa jambUdvIpa nAmake dvIpa meM kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA! rUppissa uttareNaM siharissa dakkhiNeNaM purasthipralavaNasamuddasa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve hiraNNavae vAse paNNatte' he gautama ! rUkmI nAmaka varSadhara parvata kI uttaradizA meM tathA zikharI nAmaka varSadhara parvata kI dakSiNadizA meM, pUrvadizvartI lavaNasamudra kI pazcimadizA meM evaM pazcimadigvartI lavaNa samudra kI pUrvadizA meM isa jambUdvIpa mahaddhika yavata papama jeTalI sthitivALe che. ahIM yAvat parathI saMgrAhya padane jANavA mATe aSTamasUva vAMcavuM joIe. ethI A sarvanA saMgathI AnuM nAma rUphamI ye 4AmA mAsu cha. me bAta se eeTeNaM goyamA! evaM vuccaI' mA sUtra paDe puSTa 42vAmAM mAvesI che. 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 heraNNavae NAmaM vAse paNNatte' ! hairaNyavata nAmaka kSetra jaMbUDhIpa nAmaka dvIpamAM kayA sthaLe AveluM che? enA javAbamAM prabhu 4 cha 'goyamA | rupissa uttareNaM siharissa dakkhiNeNaM purasthimalavaNasamudassa pacca tthimeNaM paccatthimalavaNasamuddassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve hiraNNavae vAse paNNatte' he gautama! rumI nAmaka varSadhara parvatanI uttara dizAmAM temaja zikharI nAmaka varSadhara parvatanI dakSiNa dizAmAM, pUrva diggata lavaNa samudranI pazcima dizAmAM temaja pazcima digvatI lavaNa samudranI pUrva dizAmAM A jaMbudvIpa nAmaka dvIpamAM hairaNyavatanAmaka kSetra
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 ambUlIpapratisUtra varSe 'tahaceva' tathaiva tenaiva prakAreNa 'heraNNavayaMpi' hairaNyavatamapi varSa 'mANiyanya' bhaNitavya vaktavyam', athAtra haimavatavarSApekSayA yo vizepastaM pradarzayitumAha-'NavaraM navaraM kevalaM 'jIvA' jIvA dhanuH pratyaJcAkArapradezaH 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'uttareNaM ghaj' uttareNauttaradizi dhanu:-dhanuSpRSThaM bodhyam 'avasiha' avasiSTaM-zepaM viSkambhAyAmAdi ceva' tadeva haimavatavarSaprakaraNoktameva 'iti' iti etadbodhyam / / ___ atha mAlyavatparyAyaM vRttavaitADhayaparvata varNayitumupakrate-'kahiNaM bhaMte !' ityAdi kva khalu bhadanta ! 'heraNNavae vAse' haraNyavate varSe 'mAlavaMtapariyAe' mAlyavatparyAyaH 'NAma' nAma 'ghaTTaveyaddhapavvae' vRttavaitADhyaparvataH 'paNNate ?' prajJaptaH, iti praznasya bhagavAnuttaramAha'goyamA !' gautama ! 'suvaNNakUlAe' suvarNakUlAyA:-etatkSetravati pUrvadiyugAmi mahAnadyAH 'paJcatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'ruppakUlAe' rUpyakalAyAH-etatkSetravartipazcimadiggAmi mahAnadyAH 'purasthimeNaM' paurastyena pUrvadizi 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'heraNNavayassa' hairaNyavatasya 'vAsassa' varpasya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge-atyantamadhyanAmake dvIpa meM hairaNyavata nAmakA kSetra kahA gayA hai| evaM 'jaha ceva hemavayaM tahaceca heraNNavayaMpi' isa taraha jisa prakAra kI vaktavyatA dakSiNa digvartI haimavata kSetra kI kahI gaI hai usI prakAra kI vaktavyatA isa uttara dizvartI haraNyavata kSetra kI jAnanI cAhiye 'NavaraM jIvA dAhiNeNaM uttareNa dhaNu avasiTa naM cevatti' parantu vizepatA yahI hai ki isakI jIvA-dhanuH pratyaJcAkAra pradeza-dakSiNadizA meM hai aura dhanu:pRSTha isakA uttaradizA meM hai bAkIkA aura sava viSkambhAdi kA kathana haimavat kSetra ke prakaraNa ke anusAra hI hai 'kahi NaM bhaMte ! heraNNavae ghAse mAlavaMtapariAe NAmaM vaTaveyaDapadhae paNNatte' he bhadanta ! hairaNya kSetra meM mAlyavatparyAya nAmakA vRttavaitADhaya parvata kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' suvaNNakUlAe paccasthimeNaM rUppakUlAe purathimeNaM ettha NaM heraNNavayassa cAhassa bahumajjhadesabhAe mAlavaMtapariyAe NAnaM vaTaveyaDDhe bhAva 2. 'evaM jahaceva hemavayaM tahaceva heraNNavayaMpi' mA prabhArI re nI tavyatA dakSiNa dizvartI haimavata kSetranI kahevAmAM AvelI che te prakAranI vaktavyatA A uttara hivatI 25yakta kSetranI kI . 'NavaraM jIvA dAhiNeNaM uttareNaM dhaNu avasiTuM taM cevatti' 52'tu vizeSatA mAsI che menI 41-dhanuH pratyaya2 pradeza-dakSiyazAmA che ane dhanupRSTha enuM uttara dizAmAM che. zeva badhuM vidhvaMbhAdi viSayaka kathana haimavata kSetramA 42 bhu045 // cha. 'kahi Na bhaMte ! heraNNavae-vAse mAlavaMtapariAe NAmaM paTTaveyaDr3ha pavvae paNNatte' mAnta ! 65ya kSetramA bhabyakt paryAya nAme vRttavaitAdaya pata 4yA 25 mAvazA cha 1 senA pasabhA prabhu 4 che. 'goyamA suvaNNaphUlAe paccatthimeNaM ruppakUlAe purathimeNaM etthaNaM heraNNavayassa bAsassa bahumajjhadesabhAe mAlavaMtapariyAe NAmaM vaTTaveyaDDhe
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH ru. 44 ramyakavarSanirUpaNam 536 dezabhAge 'mAlavaMtapariyAe' mAlyavatparyAyaH 'gAma' nAma 'vaTTaveyaddhe' vRttavaitADhyaH parvataH 'paNNatte' prajJaptaH, aya varNane'nusaraNIyaparvatamAha-'jahaceva sadAvaI' yathaiva yenaiva prakAreNa zabdApAtI vRttavaitADhayaparvato varNitaH 'tahaceva' tathaiva tenaiva prakAreNa 'mAlavaMtapariyAe vi mAlyavatryAyo'pi vRttavaitADhayaparvato varNanIyaH, athAsya zabdApAtivRttavaitADhayaparvatApekSayA nAmArthe vizeSa pradarzayitumAha-'aho' arthaH mAlyavatparyAyetinAmArtha:tatkAraNaM hi 'uppalAI utpalAni candravikAzIni kamalAni 'paumAI padmAni-sUrya vikAzIni kamalAni idamupalakSaNaM tena kumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIkamahApuNDarIka zatapatrasahasrapatrazatasahasrapatrANyapi grAhyANi tAni kIdRzAni ityAha-'mAlavaMtappabhAI' mAlyavatprabhANi-mAlyavatparvatAkArANi 'mAlavaMtavaNNAI' mAlyavadvavarNAni-mAlyavatparvatavarNakAni mAlavaMtavaNNAbhAI' mAlyavatvarNAbhAni-mAlyavatparvatavarNapratibhAsAni, tadyogAdayaM mAlyavat paryAya ityevamucyate tathA 'pabhAse ya ittha deve' prabhAsazcAtra devaH atra-asmin girauM prabhAsanAmA devaH parivasatIti pareNAnvayaH sa ca kIdRzaH ? ityAha-'mahidIe jAva paliovamahiIe' mahaddhiko yAvat palyopamasthitika:-atra yAvatpadasaGgrAhyapadAnAM sAthaiH saGgraho'. STamasUtravyAkhyAto bodhyA, etAdRzo devaH 'parivasaI' parivasati 'se teNaTeNaM' saH mAlyavapaNNatta' he gautama ! suvarNakalA mahAnadI kI pUrvadizA meM, hairaNyavata kSetra ke bahumadhya deza meM mAlyavanta paryAya nAmakA vRttavetADhaya parvata kahA gayA hai| 'jahaceva saddAvaI taha ceva mAlavaMta pariyAe vi' isakA varNana saMbaMdhI prakAra zabdApAtI nAmaka vRttavaitADhaya parvata ke jaisA hI hai| 'aTTho uppalAI paumAI mAlavaMtapabhAI mAlavaMta vaNNAI mAlavantavaNNAbhAI pabhAsea ittha deve mahiddhIe jAva pali bhovamaTTiIe parivasaI' isakA mAlyavanta paryAya aisA jo nAma kahA gayA hai usakA kAraNa yahAM ke utpaloM evaM kamaloM kA mAlyavanta kI prabhAvAle, mAlyavanta ke jaise varNavAle aura mAlyavanta ke varNa kI prabhAvAle hotA hai tathA yahAM para prabhAsa nAmakA deva rahatA hai jo ki mahaddhika yAvat eka palyopama kI sthiti vAlA hai / 'se eeNaTeNa' isa kAraNa he gautama ! isakA nAma mAlyavanta paryAya paNNatte gautama! suvarNa / mahAnahInI pazcima dizAma tathA 3nya sA mahAnahInI pUrva dizAmAM, hairaNyavata kSetranA bahu madhya dezamAM mAlyavata paryAya nAmaka vRttatA 5mAvA che. 'jaha ceva sadAvaI taha ceva mAlavaMtapariyAe vi' mAnu na zahA. pAtI nAma vRtta vaitAdaya 51 ta 4 che. 'aTo uppalAI mAlavaMtappabhAI mAlavaMtavaNNAI mAlavaMtapaNNAbhAI pabhAse a ittha deve mahiddhIe paliovamaTTiIe parivasaI mena 2 mAlyavanta paryAya evuM je nAma kahevAmAM AveluM che, tenuM kAraNa e che ke ahIMnA utpale ane kamaLAnI prabhA mAlyavaMta jevI varNavALI paNa che. temaja ahIM prabhAsa nAmaka 31 .ta va bhava yAvat me pakSyApama reTalI yativANI che. 'se eeNaTreNaM.' mathI gautama ! menu nAma bhAyata paryAya me rAmapAmA mAvyu cha. 'rAyahANI utta.
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 - jambUdvIpapramaptisUba tparyAyaH tena anantaroktena arthena kAraNena evamucyate-mAlyavatparyAya iti, asya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'uttareNaMti' uttaradizi iti bodhyam, atha hairaNyavananAmArtha prakAzayitumupakramate'se keNaTeNaM bhaMte ! ityAdi-atha hairaNyavatasvarUpanirUpaNAnantaraM kena arthena-hetunA bhadanta ! 'evaM' vuccai' evamucyate 'heraNNavae vAse 2 ?' hairagavataM varSam 21, iti praznasya bhagavAnuttaramAha-'goyamA !' gautama ! 'heraNNavae NaM vAse auraNyavataM khalu varSa kSetram 'ruppI siharIti' rukmi zikharibhyAM 'vAsaharapacaehi varSadharaparvatAbhyAM 'duhaoM' dvidhAtaH umayodakSiNottarapArzvayoH 'samavagUDhe' samAzliSTaM-kRtasImAkamityarthaH, tAmayasamAlipTatvAdasya hairaNyavatamiti nAma vyavahiyate, tathAhi hiraNyapadena svarNarUpyobhaye gRhyate tadastyanayoriti hiraNyavanto rukmi zikhariNI, tayoridaM hairaNyavataM rUpyasvarNamayarukmizikharisambandhi evaM tayoyogAtU hairaNyavatamiti nama vodhyam yadvA 'giccha nityaM 'hiraNaM' hiraNyaM 'muMcaI' muJcati nya nati NiccaM' nityaM 'hiraNaM' hiraNyaM pagAsaI' prakAzayati-tatratatra pradeze aisA kahA gayA hai 'rAyahANI uttareNaMti' isa devakI rAjadhAnI isa parvata kI uttaradizA meM hai| le keNaTe NaM bhaMte ! evaM buccaha heraNNavaevAse 2' aba gautamane prabhu se aisA pUchA hai-he bhadanta ! Apane kila kAraNa ko lekara hairaNyavata kSetra aisA nAma kahA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! heraNNavae NaM vAse rUppIsiharIhiM vAsaharapancaehiM duhao samavagUDhe NiccaM hiraNaM dalai NiccaM hiragaNaM muMcai, NiccaM hiraNyaM pagAlai, heraNNavae a ittha deve parivasai se ee paTTaNaM ti' he gautama! hairaNyavata kSetra, dakSiNa aura uttara pArzvabhAgoM meM kamI aura zikharI ina do varSadhara parvatoM se ghirA huA hai-isI kAraNa isakA nAma hairaNyavata kSetra huA hai tAtparya aisA hai-hiraNya pada svarNa aura rUpya ina donoM kA grAhaka hotA hai ataH rUpamI aura zikharI ina donoM varSadhara parvatoM kA yahAM isa pada se grahaNa ho jAtA hai isI kAraNa isakA nAma hairaNyavata kSetraaisA reNati' mA panI dhAnI mA patanI uttara dizAmA mAvalI cha. 'se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai heraNNavae vAse 2' have. gautamai prabhuna mA tanA prazna ye cha ! ApazrIe zA kAraNathI haimavaMta kSetra evuM nAma kahyuM che? enA javAbamAM prabhu kahe che 'goyamA ! heraNNavae NaM vAse ruppI siharIhiM vAsaharapabvaehi duhao samavagUDhe NiccaM hiraNaM dalai NiccaM hiraNaM muMcai, NiccaM hiraNNaM pagAsai heraNNavae a ittha deve parivasai se eejaELa ti" he gautama! hairaNyavata kSetra dakSiNa ane uttara pArthabhAgamAM rukamI ane zikharI e be varSadhara parvatothI avRta che. e kAraNathI ja enuM nAma hairaNyavata kSetra evuM prasiddha thayuM che. tAtparya A pramANe che ke hiraNya para svarNa ane sukha e bane ane vAcaka che. ethI rukamI ane zikharI e banne varSadhara parvatanuM ahIM A padathI grahaNa thaI jAya che. A kAraNathI ja enuM nAma hairayavata kSetra evuM kahevAmAM AveluM che. kemake
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAra: sU. 44 ramyakavarSa nirUpaNam darzana nohAritayA prakaTI karoti janebhya iti zeSaH, ayaM bhAvaH tatra yugmakamanuSyANAmAsanazayanAdi lakSaNopabhogArtha bahavo hiraNyamayAH zilApaTTAH santi tAMca tatratyA mAnavA AsanAdirUpatayopabhujjante tatazca hiraNyaM prazastaM nityaM pracuraM vA'syAstIti hiraNyavata tadeva hairaNyavataM svArthikAy pratyayAntamidam iti / nAmakAraNAntaramAha - ' heraNNavae ya ittha deve' hairaNyavatazcAtra devaH 'parivasaI' parivasati sa ca deva maharddhiko yAvat palyopamasthitikaH, etadvivaraNaM prAgvadbodhyam tena hairaNyavatadeva svAmikatvAdidaM hairaNyatratamityucyate, atha paSTaM varSadharaparvataM vargayitumupakramate - 'kahiNaM bhaMte !' ityAdi-vava khala bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'siharINAmaM ' zikharInAma 'vAsaharapavvae' varSadharaparvataH paNNatte' prajJaptaH 1, iti praznanya bhagavAnuttaramAha - 'goyamA !' gautama ! 'heraNNavayassa' hairaNyavatasya varSasya 'uttareNaM' kahA jAtA hai kyoMki yaha rUpyamaya aura svarNamaya rukmI evaM zikharI parvatoM se sambandhita hai ataH inake yoga se isakA nAma haimavata aisA ho gayA hai / athavA - yaha nitya suvarNa ko detA hai nitya svarNa ko choDatA hai nitya svarNa ko prakAzita karatA hai tAtparya isakA aisA hai ki vahAM para aneka svarNamaya zilA paka hai ataH vahAM ke yugmaka manuSya Asana zayana AdirUpa upabhoga ke -nimitta inakA upayoga karate rahate haiM isase aisA kahA jAtA hai ki yaha kSetra nitya svarNa pradAnAdi karatA hai hairaNyata meM svArthika aNu pratyaya huA hai tathA yahAM para hairaNyavat nAmakA deva rahatA hai yaha deva maharddhika yAvat eka 'patyopama kI sthiti vAlA hai isa kAraNa se bhI isakA nAma hairaNyavata kSetra aisA kahA gayA hai / 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve siharINAmaM vAsaharapavva paNNatte' he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAmake dvIpa meM zikharI nAmakA varSadhara parvata kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! heraNNavayassa utta 535' A rukhyamaya ane svarNamaya rumI ane zikharI patethI saMbaMdhita che. eTalA mATe emanA cegathI enu nAma haimavata evu' prasiddha thayu' che. athavA A parvata nitya suvaNuM Ape che, nitya suvaNu mahAra kADhe che, nitya suvarNana prakAzita kare che tAtpaya` Ama che ke A parvata upara aneka svamaya zilA pake che, ethI tyAMnA yugmaka manuSye Asana zayana AhiM rUpa upabhega mATe emane upayega kare che. ethI Ama kahevAya che ke A kSetra nitya suvarNa pradAnAdi kare che. heraNyavatamAM svAki aNu pratyaya thayela che. temaja ahI hairaNyavata nAmaka dhruva rahe che. A deva mahaddhika yAvata eka pApama jeTalI sthitivALA che. methI SaNu bhAnu nAma sairaeyavata kSetra mevu 'hevAmAM Ave che. 'kahiNaM bhaMte! bhUdrIya nAma dvIyabhAM javAkhamAM prabhu kahe che-- jaMbuddIve dIve siharI NAmaM vAsaharapavvara paNNatte' he lata! mA zikharI nAmaka varSadhara parvata kayA sthaLe AvelA che? enA - 'goyamA ! heraNNavayassa uttareNaM erAvayAsa dAhiNeNaM puratthimalavaNasamudassa paNcatthimeNaM
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprApti uttareNa-uttaradizi 'erAvayassa' airAvatasya vakSyamANasya saptamavarSasya 'dAhiNeNaM' dakSiNenadakSiNadizi 'purasthimalavaNasamuhassa' paurastyalavaNasamudrasya-pUrvadigvadilavaNasamudrasya 'paJcasthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'paccatthimalavaNasamuhassa' pazcimalapaNasamudrassa 'puranthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'evaM' evam-pUrvoktAbhilApAnusAreNa 'jAceva' yathaiva yenaiva prakAreNa 'cullahimavaMto' kSudrAhimavAn prathamavarSadharaparvato varNitaH 'haceva' tathaiva tenaiva prakAreNa 'siharIvi' zikharyapi paSTho varSadharabhRdharo varNanIyaH / athAtra kSudrahimavadapekSayA kaMcidvizeSa pravargayitumAha-'NavaraM' navaraM-kevalaM 'jIvA' jIvA dhanuH pratyaJcAkArapradezaH 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'dhaNuM uttareNaM' dhanu:-dhanuppRSTham uttareNa-uttaradizi prajJaptam 'avasirTa' avaziSTaM zepaM viSkambhAyAmAdikaM 'taM ceva' tadeva kSudrahimavatprakaraNoktameva bodhyam, tathA 'puMDarIe dahe' puNDarIko hRdaH, tato nirgatA 'muvaNNakUlA mahANaI' suvarNakUlA nAma mahAnadI 'dAhiNeNaM' dakSiNena dakSiNatoraNena pravahantI reNaM erAvayassa dAhiNeNaM purathimalavaNasamudassa paccatyimeNaM, paccatthimalavaNa. samudassa purathimeNaM evaM jaha ceva cullahimavaMto tahaveva siharIvi NavaraM jIvA dAhiNeNaM dhaNu uttareNaM avasTuiM taM ceva' he gautama ! hairaNyavata kSetra kI uttaradizA meM tathA airAvata kSetra kI dakSiNa dizA meM, pUrva digvartI lavaNasamudra kI pazcimadizA meM, aura pazcimadigcI lavaNasamudra kI pUrvadizA meM kSulla-kSudrahimavAn prathama varSadhara parvata ke jaisA yaha chaThA zikharI varSadhara parvata kahA gayA hai zikharI parvata kA varNana jaisA prathama kSudrahimavAnU parvata kA varNana pahile kiyA gayA hai vaisA hI hai 'NavaraM' parantu 'jIcA dAhiNeNaM dhaNu uttareNaM avasiDeM taM ceva' isa kathana ke anusAra isakI jIvA dakSiNadizA meM hai aura dhanuSpRSTha uttaradizA meM hai, bAkI kA aura saba AyAmaviSkambhAdi kA kathana prathama varSadhara parvata ke jaisA hI hai 'puMDarIedahe, suvaNNakUlA mahANaI, dAhiNeNaM NeyatvA' isake Upara puMDarIka nAmakA hUda hai isake dakSiNa toraNa dvAra se suvarNakUlA nAmakI paccatthimalavaNasamudassa purAtthimeNaM evaM jahaceva cullahimavaMto tahaceva siharIva NavaraM jIvA dAhiNeNaM dhaNu uttareNaM avasiTuM taM ceva' he gautama! 29yakta kSetranI uttara dizAmA tathA aravata kSetranI dakSiNa dizAmAM pUrvadivatI lavaNasamudranI pazcima dizAmAM ane pazcima digvatI lavaNa samudranI pUrva dizAmAM kSulla-suda-himavAnuM prathama varSadhara parvata jevA A chaTho zikharI varSadhara parvata kahevAmAM Ave che. je pramANe prathama kSudra himavAna parvatanuM varNana pahelAM karavAmAM AveluM che, tevuM ja varNana zikharI parvatanuM paNa samA. 'NavaraM' 52. 'jIvA dAhiNaNaM dhaNaM uttareNaM avasidraM taM ceva' mA kathana mujaba enI jIvA dakSiNa dizAmAM che ane dhanupRSTha uttara dizAmAM che. zeSa badhuM mAyAma-vi04 pothI samA 4thana prathama 152 pata 29 cha 'puMDarIe dahe, suvaNNakUlA mahANaI, dAhiNeNaM NeyavA' manI 52 dhurI nAya cha, yanA kSaNa
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 537 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 44 ramyakavarSanirUpaNam 'NeyavyA' netacyA bodhyA / athAsyAzcaturdazanadIsahasraparivArAdiyuta nadIdRSTAntamAha-'jahA. yathA 'rohiyaMsA' rohitAMzAnadI pAhUdasyauttareNa toraNena nirgatya pazcimadizi lavaNasamudraM gacchati tatheyam 'purasthiyeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'gacchai' gacchati pUrvalavaNasamudraM samupaiti suvarNakUlA dakSiNatoraNena puNDarIkahadAnirgatya pUrvalavaNasamudraM pUrvAbhimukhavAhinI satI samupaiti rohitAMzA suvarNakUlayodRSTAntadAntikabhAvo hRdanirgamananadIparivArahairaNyavarSagamanalavaNasamudragamanAdi sAmyamabhyupetya na tu diksAmyam 'evaM' evaM pUrvoktAbhilApAnusAreNa suvarNakUlAlaghA rohitAMzA nadI dRSTAntatvarItyA 'jaha ceva' yathaiva 'gaMgA siMdhuo' gaGgAsindhU mahAnadyau-prAgvaNite 'taha ceva' tathaiva 'rattArattavaIo' raktAraktavatyo 'NepaccAo' netavye vodhye anayo digbhedaM pradarzayitumAha-'purasthimeNaM rattA' paurastyena pUrvadizi raktA raktAbhidhA mahAnadI nikalI hai 'jahA rohiyaMkA' jisa prakAra rohitAzA nadI padmAda ke uttaradigvartI toraNadvAra he nikala kara pazcimadizA kI ora pazcima lavaNasamudra meM milatI hai usI prakAra se yaha nadI pUrvadizA kI aura jAkara pUrvalavaNa samudra meM milatI hai suvarNakUlA mahAnadI puNDarIka hUda se dakSiNa toraNa dvAra se nikala kara pUrva dizA kI ora bahatI huI pUrva lavaNa samudra meM milatI hai, yaha rohitAMzA evaM suvarNakUlA ina donoM meM jo dRSTAnta dArzantika bhAva pradarzita kiyA gayA hai vaha hUda nirgamana, nadIparivAra, hairaNyavata gamana evaM lavaNasamudraH gamana Adi ko lekara hI pradarzita kiyA gayA hai, diksAmya ko lekara nahIM 'evaM jaha ceva gaMgA siMdhUo taha ceva rattArattavaIo NeyavcAo' jisa prakAra se gaMgA aura sindhu ina do mahAnadiyoM kA varNana kiyA gayA hai usI prakAra se raktA aura raktavatI nadiyoM kA varNana, jAnanA cAhiye inameM pUrvadizA kI ora raktA nAmakI mahAnadI vahanI hai pUrvadizA kI ora bahanevAlI mahAnadI pUrvatal255 dvArathI suvarNA nAme mahAnahI nIjI cha. 'jahA rohiyasA' tinI pahadanA uttara divatI taraNa kArathI nIkaLIne pazcima dizA tarapha pazcima lavaNuM samudramAM praveze che temaja A nadI pUrva dizA tarapha pravAhita thaIne pUrva lavaNa samudramAM praveze che. suvarNa phUlA mahAnadI puMDarIka hRdathI, dakSiNa taraNa dvArathI nIkaLIne pUrva dizA tarapha pravAhita thatI pUrva lavaNasamudramAM praveze che. A rehitAMzA temaja suvarNa phUlA e bannemAM je daSTAnta ane rASTratika bhAva pradarzita karavAmAM Avela che te hada nirgamana, nadI parivAra, hairaNya gamana temaja lavaNasamudra gamana vagerene laIne ja pradarzita karavAmAM Ave che. sAbhyane sana nahi. 'evaM jaha ceva gaMgAsiMdhUo tahace rattArattavaIo 'NeyavvAoM' je pramANe gaMgA ane siMdhu e be mahAnadIonuM varNana karavAmAM AveluM che. te pramANe raktA ane raktavatI nadIonuM varNana paNa samajI levuM joIe. emAM pUrva dizA tarapha ratA nAmaka mahAnadI vahe che ane pazcima dizA tarapha raktavatI nAmanI mahAnadI vahe che, ja068
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 jambUdvIpaprazatisUtre nadI 'paccatthimeNaM' pazcimena - pazcimadizi 'rattavaI' raktavatI nAma nadI pravahati 'avasihUM' avaziSTaM viSkambhAyAmanadIparivArAdi 'taM ceva' tadeva gaGgAsindhu mahAnadIprakaraNoktameva sarvam 'avazepaM bhaNitavyamiti' athaitadvartikUTAni varNayitumupakramate - 'siddarimmi NaM bhaMte / ityAdi zikhariNi prAgvarNitasvarUpe 'vAsaharapavvae' varSadharaparvate khalu bhadanta ! 'ka' kati kimpramANAni 'kUDA ' kUTAni 'paNNattA' prajJaptAni ?, iti praznasya bhagavAnuttaramAha - 'goyamA / ' gautama ! 'ikArasa' ekAdaza 'kUDA' kUTAni 'paNNattA' ' prajJaptAni 'taM jahA ' tadyathA - 'siddhAyayaNakUTe' siddhAyatanakUTam idaM pUrvasyAM dizi vartate 1 tataH krameNa 'siharikuDe' zikharikaTaM zikharivarpadharaparvatanAmnA prasiddhaM kuTam 2, 'heraNNavayakaDe' hairaNyavatakUTaM - hairaNyavata kSetradevakUTam 3, 'suvaNNakUlAkUDe' suvarNakUlA kUTaM suvarNakUlAnadI devIkUTam 4, 'murAdevIkU De' surAdevIkUTaM surAdevI dikkumArIkUTam 5, 'rattAkUDe ' raktakaTaM raktAvartanakUTam 6, 'lacchI kUDe ' lakSmIkUTaM - puNDarIkahUdadevIkUTam 7, 'rattavaIkUDe ' rakta tI kUTaM - raktavatI nadI parAvartanakUTam 8, lavaNasamudra meM aura pazcimadizA kI ora bahanevAlI mahAnadI pazcima lavaNasamudra meM milatI hai aisA jAnanA cAhiye 'avasesaM' inakA viSkambha aura AyAmAdi kA parimANa kathana tathA nadI parivAra Adi kA kathana 'taM ceva' gaMgA sindhu mahAnadI ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai 'siharammi NaM bhaMte! vAsahara paccae kaha kUDA paNNattA' he bhadanta ! isa zikharI nAmake varSadhara parvata para kitane kUTa kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA ! ikkArasa kUDA paNNattA' he gautama! isa zikharI nAmake varSa ghara parvata para 11 kUTa kahe gaye haiM / 'taM jahA' unake nAma isa prakAra se haiM 'siddhAyayaNakUDe siharikUDe heraNNacaya kUDhe, suvaNNakUlAkaDe, surAdevIkUDe, rattAkUDe, 'lacchIkuDe, raktavaIkaDe ilAdevI kuDe, eravayakUDe, tigicchikUDe' siddhAyatanakUTa 1, zikharikUTa 2, hairaNyavatakUTa 3, , pUrva dizA tarapha pravAhita thanArI mahA nadI pUlavaNusamudramAM ane pazcima dizA tarapha vaDenArI bhaDAnahI pazcibhAvasamudramA praveze che. khema 'lagI sevu' le 'avasesaM' emanA viSNubha ane AyAmAdi parimANu vizenu zeSa thana tathA nadI parivAra vagerethI saMbhaddha bhthana 'taM cetra' gaMgA-sindhu mahAnahInA aramAM ne prabhAvAmAM Avelu che, , abhA 4 che. 'siharammi NaM bhaMte! vAsaharaM pavtrae kai kUDA paNNattA' he mahanta ! bhyA zikharI nAmaka vadhara paryaMta upara keTalA phUTe kahevAmAM AvyA che? javAkhamAM prabhu kahe che ke 'goyamA ! ikkArasa kUDA paNNattA' he gautama! mI zimarI nAbha4 varSadhara parvata 752 11 jhUTo bhAvelA che. 'saM jahA' te TInA nAma mA prabhA - 'siddhAyayaNakUr3e, siharikUDe, heraNNavayakUDe, suvaNNakUlAkUDe, surA devI kUDe, rattAkUDe, lacchI kUDe, rattavaI kUDe, ilAdevI kUDe, eravayakkUDe, tigicchkuDe' siddhAyatana Ta 1, ziri 2, Daizeyavata chUTa 3, suvArtha sA
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 44 ramyakavarSanirUpaNam .539 'ilAdevIkUDe' ilAdevIkUTam-ilAdevIdikkumArIkUTam 9. 'eravayakUDe' airavatakUTamairAvatavarSAdhipakUTam 10, 'tigicchikUDe' tigicchihUdadevakUTam 11 evaM' evam-anantarotAni 'savvevi' sarvANyapi 'kUDA' kUTAni 'paMcasaiyA' paJcazatikAni paJcazatayojanapramANAni bodhyAni eSAM 'rAyahANIo' rAjadhAnyaH 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi bodhyAH, athAsya nAmArtha praSTumAha-'se keNaTeNaM bhaMte !' ityAdi atha zikharisvarUpanirUpaNAnantaraM kena arthena kAraNena bhadanta ! 'evamuccai' evamucyate 'siharivAsaharapabvae 2 ?' zikharivarSadharaparvataH 21, iti praznasya bhagavAnuttaramAha-'goyamA ! gautama ! 'siharimmi' zikhariNi 'vAsaharapavvae' varSadharaparvate siddhAyatanAghatiriktAni 'bahave' bahUni 'kUDA' kUTAni 'siharisaMThANasaMThiyA' zikharisaMsthAnasaMsthitAni-vRkSAkArasaMsthitAni 'savvarayaNAmayA' sarvaratnamasuvarNakalAkUTa 4, surAdevIkUTa, 5, raktAkUTa 6, lakSmIkUTa 7, raktavatIkUTa 8, ilAdevIkUTa 9, airavatakUTa 10, aura tigicchikUTa 11 inameM siddhAyatanakUTa isa parvata kI pUrvadizA meM hai| zikharI varSadharaparvata ke nAma se prasiddha dvitIyakUTa hai hairaNyavata kSetra ke devakA tRtIya kUTa hai suvarNakUlA nadI kI devI kA caturtha kUTa hai surAdevI nAmakI dikkumArI kA pAMcavAM kUTa hai raktAvartana kUTakA nAma raktAkUTa hai yaha chaThA kUTa hai puNDarIka hUda kI devI kA 7 vAM kUTa hai raktavatI nadI kA jo parAvartana kUTa hai vaha 8 vAM kUTa hai ilA devI nAmakI dikkumArI kA 9 vAM kUTa hai airAvata kSetra ke adhipati devakA 10 vAM kUTa hai tathA tigicchi hada devakA 11 vAM kUTa hai 'san vi ee paMcasaiyA, rAyahANIo uttareNaM' ye saba kUTa 500 500 yojana pramANa vAle haiM inake devoM kI rAjadhAniyAM apane apane kUToM kI uttaradizA meM haiM 'se ke NaTe NaM bhaMte ! evaM vuccaI siharivAsaharapabvae' he bhadanta ! isakA zikharI varSadhara parvata aisA nAma kyoM paDA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM dUTa 4, suhevI chUTa 5, 24tAvI chUTa 6, sabhI eTa 7, 24tAta Ta 6, sAhavA kUTa-0, aravata phUTa-10 ane tigi7 phUTa emAM je siddhAyatana phUTa kahevAmAM Avela che te A parvanI pUrva dizAmAM Ave che. zikharI varSadhara parvatanA nAmathI prasiddha dvitIya kUTa che. haidaNyavata kSetranA devane tRtIya phUTa che. suvarNa kUlA nadInI devIne caturtha phUTa che. surA devI nAmaka dikumArIno paMcama phUTa che. raktAvana phUTanuM nAma raktA kUTa che. A SaSTha phUTa che. puMDarIka hadanI devIne saptama phUTa che. raktavatI nadIne je parAvartana kUTa che, te aSTama kUTa che IlAdevI nAmanI dikakumArIne navama kUTa che airAvata kSetranA adhipati vana zamaTa cha tathA tiracha / hevn| maniyArabhATa che. 'savve vi ee paMca. saiyA rAyahANIo uttareNaM' se mdhaaluutt| 500, 500 yAna prabhAvAmA cha. amanA hevAnI RdhAnImApAta-pAtAnA TonI uttara dizAbhI mAvI che. 'se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai siharivAsaharapavvae' he mata se zimarI dhara parvata me nAma / rathI 57yu cha ? senA vAmamA prabhu 4 che-goyamA! siharimmi vAsaharapavvae kUr3A
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ '540 ambUdvIpaprazaptisUtra yAni-sarvAtmanA-ratnamayAni santIti tadyogAdayaM zikharItyevamucyate, etenAnyavarSadharaparvato. vyAvRttirasya kRtA anyathA'nyepAmapi kUTavattvena zikharipadena vyavahAraH syAditi, yadvA 'siharI ya itthadeve' zikharI-zikharinAmA ca atra-asmin zikhariNi parvate deva:-adhipaH 'jAva parivasai' yAvat parivasati atra-yAvatpadena-mahadikAdipalyopamasthitikaparyantapadAnAmaSTasUtroktAnAM saGgraho vodhyA, etAdRzo devaH parivasati tena tatsvAmikakhAcchikharIsyevaM sa ucyate tadAha-'se teNaDhaNa.' etenArthena ityAdi prAgvat / atha saptamavarSa varNayitumupakramate-'kahi NaM bhaMte !' 'ityAdi-ka khalu bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe "erAvae NAma' airAvataM nAma 'vAse' varSa 'paNNatte ?' prajJaptam ? iti praznasya bhagavAnuttaramAha'goyamA' gautama ! 'siMharisse' zikhariNa:-anantaroktasya varSadharaparvatasya 'uttareNa uttareNa, uttaradizi 'uttaralavaNasamuhassa' uttaralavaNasamudrasya 'dakkhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'purasthimalavaNasamudassa' paurastyalavaNasamudrasya 'paJcatthigeNa pazimena-pazcimadizi 'paJcatthi'goyamA ! siharimbhi vAsaharapavvae kUDA siharisaMThANasaMThiyA savvarayaNA. mayA liharIya itya deve bahave jAva parivasaI' he gautama! isa zikharI nAmake varSadhara parvata para siddhAyatana Adi ke atirikta aura bhI aneka vRkSo ke AkAra jaise kUTa hai ye kUTa sarvAtmanA ratnamaya haiN| isa kAraNa "zikharI" aisA inakA nAma paDA hai isa kathana se anya varSadhara parvatoM se isakI bhinnatA prakaTa kI gaI hai nahIM to kUTavatva hone le anya parvatoM meM bhI zikharI pada vAcyatA A jAtI yahA zikharI nAmakA deva yahA~ rahatA hai yaha deva nahaddhika Adi vizeSaNoM vAlA hai tathA isakI Ayu eka palyopama kI hai aSTana sUtra se yahAM para mahardika aura palyApama ke bhItara ke vizeSaNoM kA saMgraha huA jAna lenA cAhiye inhIM kAraNoM ko lekara he gautama ! isakA aisA nAma kahA gayA hai| 'kahiNaM gate ! jaMbuddIve dIve erAvae NAmaM vAle paNNatte' he bhadanta ! jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM airAvata nAmakA kSetra kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu siharisaMThANasaMThiyA savvarayaNAmayA siharI a itya deve vahuve jAva parivasaI' 3 gautama! A zikharI nAmaka varSadhara parvata upara siddhAyatana vagere sivAya anya keTalAka vRkSenA AkAra jevA kUTe che. sarvAtmanA ratnamaya che. ethI enuM nAma "zikharI? evuM paDayuM che. A kathanathI anya varSadhara parvatethI enI bhinnatA prakaTa karavAmAM AvelI che. nahiMtara kaTava hovAthI anya parvatemAM paNa zikharI, pa vAgyatA AvI jatI. athavA zikharI nAmaka deva ahIM rahe che. A deva mahaddhika vagere vizeSaNe vALe che tathA enuM AyuSya eka palyopama jeTaluM che. aSTama sUtramAMthI ahIM mahaddhika ane peparanI madhyamAM AvelA vizeSaNane saMgraha jANavuM joIe. e badhAM kAraNone lIdhe enuM nAma "zikharI sa DapAmA mAsu cha. 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve erAvae NAmaM vAse paNNatte lata! "A ja khUlIpa nAmaka dvIpamAM erAvata nAmaka kSetra kayA sthaLe AveluM che? einA javAbamAM
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prakAzAzi zrIkA-caturthavakSaskAraH sU. 44 ramyakavarSanirUpaNam malavaNasamudassa' pazcimalavaNasamudrasya 'purathimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'erAvae NAma' airAvataM nAma 'vAse' varSe 'paNNatte' prajJaptam, tacca kIdRzam-ityAha-'khANubahule' sthANubahulaM kIlabahulaM 'kaMTakabahule" kaNTakabahulam 'eca' evam anena prakAreNa 'jA ceva' yaiva 'bharahassa vattavyayA' bharatasya vaktavyatA 'seva' saiva vaktavyatA'syApi varSasya 'savvA' sarvA, natu zATayekadeze dagdhe sarvAzATI dagdhetyAdau sarvazabdasyAvayave'pi vyavahArasya darzanAdekAMzato'pi bharatavaktavyatA gRhyatetyata Aha-'niravasesA' niravazeSA-avazeSAMzarahitA vaktavyatA 'NeyavvA' netavyA-bodhaviSayatAM prApaNIyA bodhyetyarthaH, sA ca vaktavyatA kathambhUtA ? ityAha-'saoavaNA' sasAdhanA-paTa khaNDairAvatakSetrasAdhanArahitA, tathA 'saNikkhamaNA' saniSkramaNA-parivrajyAgrahaNakalyANakavarNakasahitA, tasyAM satyAmapi vizeSa pradarzayitumAha-'NavaraM' navaraM-kevalam 'erAvao cakkaTTI' airAvataH-airAyatanAmakaH cakravartI bharate bharatacakravartivadatra bhaNitavyaH tasya bharatacakravartina iva digvijayaprayANAdikaM vaktavyam tenairAvatasvAmikaMbAdasyairAvatamityevaM nAmocyate, yadvAkahate haiM-'goyamA ! siharista uttareNaM unsaralavaNasamudassa dakkhiNeNaM purathimalavaNasamuhassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve erAvae NAnaM vAse paNNatte' he gautama / zikharI varSadhara parvata kI uttaradizA meM, tathA uttaradigvartI lavaNasamudra kI dakSiNadizA meM, pUrva digvartI lavaNasamudra kI pazcimadizA meM evaM pazcimadigvartI lavaNasamudra kI pUrva dizA meM isa jambUdvIpa nAmake dvIpa meM erAvaMta nAmakA kSetra kahA gayA hai, yaha kSetra 'khANubahule evaM jacceya bharahassa vattavbayA sacceva savvA nirasesA NeyavvA' sthANubahulahai, kaMTakabahala hai, isa taraha kI jo vaktavyatA pahile bharata kSetra ke varNana prakaraNa meM kahI jA cukI hai vahI saba vaktavyatA pUrNa rUpa se yahAM para bhI jAnanI cAhiye kyoM ki bharata kSetra kA varNana ekasA hai 'saoavaNA saNikkhamaNA saparinivyANA NavaraM erAvao cakkavahI erAvao devo, se tejaSTeNaM erAvaebAse 2' bharata kSetra prama ra che. 'goyamA! siharissa uttareNaM uttaralavaNasamudassa dakkhiNeNaM purathimalavaNasamuhassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamuhasta, puratyimeNaM etyaNaM jaMbuddIve dIve erAvae NAma vAse paNNatte' hai gautama ! AAN 55 tanI utta2 zAma tathA uttara hivatA lavaNa samadranI dakSiNa dizAmAM, pUrva diggata lavaNa samudranI pazcima dizAmAM temaja pazcima hiMvatI lava samudranI pUrva dizAmAM A jaMbudvipa nAmaka dvIpamAM eravata nAmaka kSetra mAvata cha. mA 2 'khANubahule kaMTakabahule evaM jacceva bharahasvaM cattavvayA sacce savvA niravasesA NevaivvA' sthAra marDasa cha. '484 maI cha. the pramANe 2 105tA 53 bharata kSetranA varNana prakaraNamAM kahevAmAM AvelI che, te pramANe ja badhI vaktavyatA pUrNa rUpamAM ahIM paNa jANuM levI joIe. kemake bharatakSetra ane eravata kSetranuM varNana eka
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542 ambUdIpamati 'parAvao devo' airAvato devo maharddhikalAdi viziSTa palyopamasthitikalasampannaH parivasati tena tatsvAmitvAdasyairAvatamiti nAma vyavahiyate, tadAha- 'se teNadveNaM purAvara vAse 2' sa tenArthena airAvataM varSam 2 iti nigamanavAkyaM pUrvavahanIyam ||0 44 || itizrI vizvavikhyAta - jagadavallabha - prasiddhavAca rUpaJca mApAkalita-lalitakalA pAlApakapravizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka - vAdimAnamardaka- zrI zAhU chatrapatikolhApurarAjapradatta - 'jainazAstrAcArya' - padavibhUSita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacArI jainAcArya jainadharma divAkara - pUjyazrI - vAsIlAla- prativiracitAyAM zrI jambUdvIpaprajJaptisUtrasya prakAzikAkhyAyAM vyAkhyAyAM caturtho vakSaskAraH samAptaH 4 // jisa prakAra chahakhaMDoM se yukta kahA gayA hai usI prakAra yaha airAvata kSetra bhI chaha khaMDoM se maMDita kahA gayA hai| vahAM jisa prakAra bharata cakravartI chaha khaMDo kA zAsana karatA hai usI prakAra yahAM para bhI airAvana nAmakA cakravartI yahAM ke chaha khaMDo para zAsana karatA hai bharata cakravartI jisa prakAra sakara saMyama ko dhAraNa kara muktaramA kA varaNa karatA hai usI prakAra yahAM kA airAvata cakravartI bhI sakalasaMyama dhAraNa kara muktiramA kA varaNa karatA hai tAtparya kahane kA yahI hai ki yahAM kI jitanI bhI vaktavyatA hai vaha saba bharata khaMDa ke jaisI hI hai yadi kucha antara hai to vaha cakravartI ke nAmako lekara hI hai bAkI kA aura koI antara nahIM hai ataH he gautama ! isa erAvata cakana isakA svAmI hone se tathA airAvata nAmaka mahardika devakA isameM nivAsa hone se isa kSetra kA nAma airAvata aisA kahA gayA hai ||44 // // cauthA vakSaskAra samApta // - sara 4 che. 'saoavaNA saNikkhamaNA saparinitrvANA NavaraM erAvao cakkavaTTI erAcao devo, se teNaTTeNaM erAvaevAse 2' larata kSetra me prabhA 6 bhaDoyo yukta hevAmAM bhAvesu che, te pramANe ja A avata kSetra paNa 6 khaDAthI maMDita kahevAmAM AveluM che. ahIM je pramANe bharata cakravrutI huM khaDA upara zAsana kare che te pramANe ja ahI paNa bhairavata nAmaka cakravatI ahInA 6 khaDA upara zAsana kare che. bharata cakravartI jema sakala saMyama dhAraNa karIne mukti ramAtu' varaNa kare che, temaja ahIMnA aravata cakravatI paNa sala sayama dhAraNa karIne mukti ramAnu` varaNa kare che. tApa' A pramANe che ke ahIMnI jeTalI vaktavyatA 'che te vaktavyatA sa pUrNa rUpamAM bharata khaMDa jevI ja che. jo kaMika taphAvata che te te phakta cakravatInA nAmane ja che. zeSa kAi paNa jAtanA taphAvata nathI, ethI huM gautama ! A bhairavata cakravatI tenA svAmI hAvAthI tathA aravata nAmaka maddhika deva A kSetramAM 'nivAsa re che, methI yA kSetranu nAma aravata mevu vAmAM Ave che. // sUtra-44 // yethe 11
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikATIkA-caturthavakSaskAraH sU. 45 jinajanmAbhiSekavarNanam paJcamavakSaskAra prArabhyate samprati yaduktaM pANDukambalAzilAdau siMhAsanavarNanAdhikAre 'atra jinA abhipicyante' tat siMhAvalokananyAyena anusmaran jinajanmAbhiSekotsavavarNanArtha prastAvanA sUtramAha"jayANa" ityaadi| mUlam-jayA NaM ekkamekke cakaTTivijae bhagavato titthayarA samuppajaMti, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ahe logavatthavvAo aTa disA kumArIo mahattariAo saehiM saehiM kUDehiM saehiM saehiM bhavaNehiM saehira pAsAyavaDe saehiM, patteyaM patteyaM cauhiM sAmANiasAhassIhiM cauhi mahattariAhiM saparivArAhiM sattahiM aNiehiM sattaehiM aNiAhivaIhiM solasaehiM AyarakkhadevasAhastIhi aNNehiya bahUhiM bhavaNavaivANamaMtarehiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDAo mahayAhayaNagIyavAiya jAva bhogabhogAiM muMjamANIo viharaMti, taM jahA bhogaMkarA 1 bhogavaI 2 subhogA 3 bhogmaalinii| toyadhArA 5 vicittA ya 6 pupphamAlA 7 aNidiyA 8 // 1 // taeNaM tAsi ahelogavatthavvANaM aTaNhaM disAkumArINaM mayahariANaM patteyaM patteyaM AsaNAI calaMti, taeNaM tAo ahelogavatthavvAo aTTa disAkumArIo mahattariAo patteyaM patteyaM AsaNAI caliAI pAsaMti pAsittA ohiM pati pauMjittA bhagavaM titthayaraM ohiNA AbhoeMti AbhoettA aNNamaNNaM sadAveMti sadAvittA evaM kyAsIuppapaNe khallu bho ! jambuddIve dIve bhayavaM ! titthayare taM jIyameaMtIapaccuppaNNamaNAgayANaM ahelogavatthavANaM aTaNhaM disAkumArI mahattariANaM bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karettae, taM gacchAmo gaM amhe vi bhagavao jamnaNamahimaM karemo tikaTTha evaM vayaMti, vaittA patteyaM patteyaM Abhiogie deve sadAti sadAvittA evaM vayAsI-khippA. meva bho devANuppiyA ! aNegakhambhasayasaNNiviTe lIlaTria0 evaM vimANavaNNao bhANiyavo jAva joyaNavicchipaNe divve jANavimANe
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 jambUdvIpaprazatisUtre trivinA eyamANattiyaM paJcaSiNahati / tapaNaM te abhiyogA devA aNega khambhasaya jAva paJcapinaMti, tapaNaM tAo ahelogavatthavvAo aTTaditAkumArI mahattariAo haTTatuTTa0 patteyaM patteyaM cauhiM sAmANiasAhassIhiM cauhiM mahariAhiM jAya aNNehiM pahUhiM devehiM devIhi asaddhiM saMparivuDAo te divve jANavimANe duruhaMti durUhittA savvaDDhIe savvajuIe ghaNamuiMgapaNa pavAiaraveNaM tAe ukkiTTAe jAva deva gaIe jeNeva bhagavao titthagarasta jammANaNagare jeNeva titthayarassa jammaNabhavaNe teNetra uvAgacchaMti uvAgacchittA bhagavao tittha rassa jammaNabhatraNaM tehiM divvehiM jANavimANehiM tikhuto AyAhiNapayAhiNaM kareMti karitA uttarapurasthime disIbhAe Isi cauraMgulamasaMpatte dharaNiyale te divve jANatrimANe Thatriti ThakttiA patteyaM patteyaM cauhiM sAmANiasahassehiM jAva saddhiM saMpaviDAo divverhito jANavimANehiMto paccoruhaMti paJccoruhittA savvaddhIe jAva NAieNaM jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgaccheti uvAgacchitA bhagavaM titthavaraM tityayaramAyaraM ca tikhutto AvAhiNa payAhiNaM kareMti karitApatteyaM pateyaM karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTTu evaM vayAsI - Namotthu te rayaNakuMcchidhArie jagappaIvadAIe savvajagamaMgalassa cakkhuNNo ya muttassa savvajagajIvavacchalassa hiyakAraga maggadesi pANiddhi vibhuppabhussa jiNassa NANissa nAyayassa vuhassa bohagassa savvaloganAhasta nimmamassa pavarakulasamubbhavassa jAIe khaciassa se loguttamasta jaNaNI dhaNNAsi taM puSNAsi kacatthAsi amheNaM devAppie! ahe logavatthavvAo aTTa disAkumArI mahattariAo bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karissAmo taNNaM tumbhehiM Na bhAivvaM iti kaTTu uttarapuratthimaM disIbhAgaM avakarmati avakamittA veutrisamugdhAraNaM samohaNaMti sammohaNittA saMbijAI joyaNAI daMDa
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam 545 nisaraMti, taM jahA rayaNANaM jAva saMvagavAe viuvvaMti viuvittA teNaM siveNaM aDaeNaM mArueNaM aNudhueNaM bhUmilalavimalakaraNeNaM maNahareNaM soua surahikusumagaMdhANuvAsieNaM piDimaNihArimeNaM gaMdhu eNaM tiriaMpAieNaM bhagavo titthayarasta jammaNabhavaNasta savvao samaMtA . joyaNaparimaMDalaM se jahA NAmae kammagaradArae siA jAva taheva jaM tattha taNaM vA pattaM vA kaTuM vA kayavaraM vA asuimacokkhaM pUiaM dunmigaMdhaM taM savaM AhuNia egate aiDaMti eDittA jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchati uvAgacchittA bhagavao titthayarasa titthayaramA.. yAe ya adUrasAmaMte AgAyamANIo pariMgAyamANoo ciTThati ||suu01|| * chAyA-yadA khalu ekaikasmin cakravartivijaye bhagavantastIrthakarAH samutpadyante tena samayena adholokavAstavyAH aSTau dikkumAryoM mahattarikAH svakaiH svakaiH kUTaiH svakaiH svakaiH bhavanaiH svakaiHsvakaiH prAsAdAvataMsakaiH pratyekaM pratyekaM caturbhiH sAmAnikasahaH catasRbhiH mahAtarikAbhiH saparivArAbhiH saptabhiH anIkaiH saptabhiranIkAdhipatibhiH SoDaza bhirAtmarakSakadevasahasraiH anyaizca bahubhiH bhavanapativAnamantaraiH devaiH devIbhizca sArddha saMparivRttAH mahatAhatanATayagItavAdita yAvat bhoga bhogAni bhuJjAno viharanti tadyathA* 'bhogaMkarA 1 bhogavatI 2 subhogA 3 bhogamAlinI 4 / ' toyadharA 5 vicitrAca 6 puSpamAlA 6 aninditA 8 // 1 // : tataH khalu tAsAm adholokavAstavyAnAm aSTAnAM dikkumArINAM mahattarikANAM pratyeka pratyekam AsanAni pracalanti / tataH khalu tA adholokavAstavyA aSTau dikkumAryoM mahatarikAH pratyeka pratyekamAsanAni calitAni pazyanti dRSTvA avadhi prayuJjanti prayujya bhagavantaM tIrthakaram avadhinA Abhogayanti Abhogya anyamanyaM zabdayitvA evamavAdiSuH utpannaH khalu bho ! jambUdvIpe dvIpe bhagavAMstIrthakaraH tajjItametat atItapratyutpannAnAgatAnAm adholokavAstavyAnAm aSTAnAM dikkumArI mahattarikANAM bhagavatastIrthaMkarasya janmamahimAnaM kartum / tad gacchAmaH khalu vayamapi bhagavato janmamahimAnaM kumma iti kRkhA evaM vadanti udilA pratyeka pratyekamAbhiyogikAn devAn zabdayanti zabdayitvA evamavAdiSu:-kSiprameva bho devANupriyAH! anekastambhazatasanniviSTAni lIlAsthizAlabhaJjikAkAni, evaM vimAnavarNako bhaNitavyo yAvat yojanavistIrNAni divyAni yAnavimAnAni vikurvata vikurvya etAmAjJaptikA pratyarpayata iti / tataH khalu te AbhiyogikA devAH anekastambhazata yAvat pratyarpayanti / tataH khalu tA adholokavAstavyA aSTau dikkumArI mahattarikAH hRSTatuSTa0 pratyekaM pratyekaM sAmAnikasaharI catasRbhiH mahattarikAbhiH yAvad anyaiH bahubhirdevairdevI ja0 69
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpamAtisUtre bhizca sArddha saparivRtAH tAni divyAni yAnavimAnAni durointi durudha sarvaddharyA sarvadhutyA dhanamRdaGgapaNavapravAditaraveNa tayA utkRSTayA yAvat devagatyA yatraiva bhagavatastIrthakarasya janmanagaraM yatraiva tIrthakarasya janma bhavanaM tatraiva upAgacchanti upAgatya bhagavatastIrthakasya janmabhavanaM taiH divyaiH yAnavimAnaiH triH kRtva AdakSiNapradakSiNaM kurvanti kRlA uttarapaurastye digbhAge IpaccaturaGgulamasamprAptAni dharaNitale tAni divyAni yAnavimAnAni. sthApayanti sthApayinvA pratyekaM pratyekaM caturbhiH sAmAnikasahaH yAvatsAI saMparivRtAH divyebhyo yAnavimAnebhyaH pratyavarohanti pratyavaruhya sarvaddharyA yAvat nAditena yatraiva bhagavAn tIrthakarastIrtharamAtA ca tatraiva upagacchanti upAgatya bhagavantaM tIrthakaraM tIrthakaramAtaraM ca triH kRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kurvanti kRtvA pratyekaM pratyekaM karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvatta mastake aJjaliM kRtA evamavAdipuH namo'stu te ratnakukSidhArake jagatpradIpadIpike sarvajaganmaGgalasya cakSupazca muktasya sarvajagajjIvavatsalasya hitakArakamArgadezakacakraRddhivibhu. prabhusya jinasya jJAninaH nAyakasya vuddhasya vodhakasya sarvalokanAthasya nimamasya pravarakuzalasamudbhavasya jAtyA kSatriyasya lokottamasya yadasi jananI tat dhanyA'si, puNyA'si kRtArthA'si vayaM khalu he devAnupriya ! adholokavAstavyA aSTau dikkumArI mahattarikAH bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnam kariSyAmaH tat khalu yuSmAbhirna bhetavyam iti kRtvA uttarapaurastyaM digbhAgamapakrAmanti apakramya vaikriyasasudadhAtena samavaghnanti samavahatya sakhyAtAni yojanAni daNDaM nisRjanti tadyathA ratnAnAM yAvat saMvartakavAtAn vikurvanti vikuyaM tena zivena mRdukena mArutena anUvRtena bhUmitalavimalakaraNena manohareNa sarvartukasurabhikusumagandhAnuvAsitena piNDimanirjharimeNa gandhoddhareNa tiryak pravAtena bhagavatastIrthakarasya janmabhavanasya sarvataH samantAt yojanaparimaNDalam, sa yathAnAmakaH karmakAradArakaH syAt yAvat tathaiva yat tatra tRNaM vA patraMvA kASThaM vA kacavaraM vA azuci acokSam pUtikam durabhigandhaM tatsarvam AdhUya Adhya ekA. nte eDayanti eDayitvA yatraiva bhagavAn tIrthakara stIrthakaramAtA ca tatraiva upAgacchanti upAgatya bhagavastIrthaMkarasya tIrthaMkaramAtuzca adUrasAmante AgAyantyaH parigAyantyastiSThanti ||suu0 1 // TIkA-"jayA NaM" ityAdi / 'jayA NaM ekkamekke cakavaTTivijaye bhagavaMto titthayarA samuppajjati' yadA khalu yasmin kAle kila ekaikasmin cakravatti vijaye kSetrakhaNDe bharatai paMcama vakSaskAra kA kathana prAraMbha'jayA NaM ekkamekke cakkavaTi vijae-' ityAdi isa sUtra dvArA sUtrakAra jinendra deva ke janmAbhiSeka kA varNana karate hue pAMcamA vakSaskArane prAraMbha- 'jayA NaM ekkamekke cakkavaTTi vijae' ityAdi TIkAI-A sUtra vaDe sUtrakAra jinendra devanA janmAbhiSekanuM varNana karatAM kahe che'jyaa NaM ekkamekke cakkavaTTivijae nyAre meM-me patI dvArA vitavya kSetra ma 35
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam rAvatAdau, bhagavantastIrthakarAH samutpadyante tadA'yaM janmamahotsavaH pravartate iti bhAvaH, ekaikasminnityatra ca vIpsAkaraNAt sarvatrApi karmabhUmau jinajanmasambhavo yathAkAlamabhihita iti, anyathA cakravartivijaye ityettAvanmAtroktau akarmamUmiSu devakurvAdiSu sarvatra jinajanmasambhavaH syAt ataH ekaikasminityatra vIpsopAdAnaM saGgacchate / tatra tIrthakarajanmamahotsave adholokavAsinInASTAnAM divakumArINAM svarUpamAha-'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ahelogavatthavAo aDhadisAkumArIo mahattariyAo' tasmin kAle sambhavanjinajanmake bharatairAvateSu tRtIyacaturthArakalakSaNe mahAvideheSu caturthArakapratibhAgalakSaNe, tatra sarvadApi tadAdyasamayasadRza kAlasya vartamAnatvAt tasmin samaye sarvatrApi arddharAtralakSaNe tIrthakarANAM hi madhyarAtra eva janmasambhavAt adholokavAstavyAH caturNA gajadantAnAmadhaH samabhUtalAm navayojanarUpAM tiryaglokavyavasthA vimucya pratigajadantaM dvi dvi bhAvena tatra bhavaneSu vasanazIlAH aSTau dikkumAryoM-dikkumAra-bhavanapati jAtIyAH, mahattarikAH svaryeSu pradhAnatarikAH 'saehi saehi kUDehi' svakeSu svakeSu kUTeSu gajadantAdi girivartipu, 'saehi sarahiM bhavaNehi' svakeSu svakeSu bhavaneSu bhavanapatidevAvAseSu 'saehiM saehiM pAsAyava.saehiM' svakeSu svakeSu prAsAdAvataMsakepu prAsAdazreSTheSu svasvakUTavatti krIDAvAseSu kahate hai 'jayANaM ekkamekke cakkavaTTi vijae' jaba eka cakravarti dvArA vijetavya kSetra khaNDarUpa bharata airavata 'Adi kSetroM meM 'bhagavaMto titthayarA samuppajjaMti' bhagavanta tIrthaMkara utpanna hote haiN| 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ahe logavatthavcAo aTTha disAkumArIo mahattariAo' taba usa kAlameM aura usa samaya meM tRtIya caturtha AremeM evaM ardharAtri ke samaya meM tIrthaMkara bhagavaMto ke utpanna hone para adholoka me rahanevAlI ATha dikkumArI deviyAM jo ki apane vargakI deviyoM meM pradhAnatara hotI haiM. 'saehiM 2 kUDehiM saehiM 2 bhavaNehiM saehiM 2 pAsAyavaDeMsaehi patteyaM 2 sarata, 21 kSetramA bhagavaMto titthayA samuppajaMti' bhagavantatIya 42 satpanna thAya cha. 'teNaM kAleNaM teNa samaeNaM ahe logavatthavvAo aTTa disAkumArIo mahattariAo' tyAre te kALamAM ane te samayamAM tRtIya-caturtha mArAmAM temaja ardha rAtrinA samayamAM tIrthakara bhagavana utpanna thaI jAya tyAre alakamAM rahenArI AThadikumArI devIo ke jeo pitAnA pAnI vA mAmA pradhAnata2 jAya che. 'saehiM 2 kUDehiM saehiM 2 bhavaNehiM saehiM 2 pAsa.ya (1) yahAM Adi zabda se mahAvideha kSetra liyA gayA hai inameM bIsa tIrthakara vidyamAna rahate haiM-mahAvidehoM meM sadA cauthA ArA rahatA hai| (1) ahIM Adi zabdathI mahAvideha kSetra grahaNa karavAmAM AveluM che. A kSetramAM 20 tIrthakare vidyamAna rahe che. mahAvidehamAM sarvadA caturtha Are rahe che.
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 548 jammUDhIpapranaptistra sUtre ca saptamyarthe tRtIyA prAkRtatvAt 'patteyaM patteyaM cauhi sAmANiyasAhassIhiM' pratyeka pratyekaM caturbhiH sAmAnikAnAM dikkumArI sadRzAti vibhavAdikadevAnAM sahasaH catuH sahasra saMkhyakasAmAnikadevairityarthaH 'cauhiM mahattariyAhiM saparivArAhi' catamabhiH mahattarikAbhiH dikkumArikAtulyavibhavAbhiH saparivArAbhiH svasvaparivArasahitAbhiH 'sattahiM aNiehi' saptabhiranIkaiH gajAzvarathapadAtimahipagandharvanATayarUpaiH 'sattahiM aNiAhivaIhi' saptabhi anIkAdhipatibhiH solasaehi AyarakkhadevasAissIhi' poDazabhirAtmarakSakasadevahauH poDazasahasrasaMkhyakaiH AtmarakSakadevairityarthaH 'aNNehiya bahahiM bhavaNavaivANamaMtarehiM deve hi devIhiya saddhiM saMparivuDAo' anyaizca bahubhiH bhavanapativAnamantaraiH devaiH devIbhizca sAI samparivRtAH saMveSTitAH nanu kAMsAcid dikkumArINAM vyaktA sthAnAGge palyopamasthite bhaNanAt samAnajAtIyatvena etAsAmapi dikkumArINAM tathAbhUtAyuSaH sambhAvyamAnatvAda bhavanapatijAtIyatvaM siddhaM tena bhavanapatijAtIyAnAM vAnavyantarajAtIyaparikaraH kathaM saGgato bhavati cet ucyate, etAsAM mahardikatvena ye AjJAkAriNo vyantarAste grAhyA iti, athavA vAnamantarazabdena atra vanAnAmantareSu caranti ye te vAnamantarA iti yaugikArthavyutpAdanena bhavanapatayo'pi vAnamantarazandena gRhyante ubhayeSAmapi prAyo vanAdipu viharazIlatvAt 'mahayAhayaNagIyavAiya jAva bhogabhogAI bhujamANIo viharaMti' mahatA'hatanATayagItavAdita yAvat bhogabhogAn bhuJjAnAH viharanti, atra yAvatpadAt tantrItalatAla tUrya dhanamRdaGga paTupravAditaraveNeti grAhyam, tathA ca mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlatUryaghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa tatra mahatA cauhiM sAmANiyasAhassIhiM cauhi mahattariAhiM saparivArAhi ve pratyeka apane 2 kaToM meM apane apane bhavanoM meM apane 2 prAsAdAvataMsako meM cAra hajAra sAmAnika devo, cAra saparivAra mahattarikAoM 'sattahiM aNiehi sAta senAoM, 'sattahiM aNIyAhibaIhi' sAta anIkAdhipatiyoM,'solasaehiM AyakkhadevasAha. ssIhiM' solaha hajAra AtmarakSaka devoM, evaM 'aNNehiM ya bahahiM bhavaNavaivANamaMtarehiM devehiM devIhiya saddhiM saMperivuDAo mahayAyaNagIyavAiya jAva bhogabhogAI jhuMjamANIo viharaMti' aura bhI dUsare aneka bhavanapati evaM vAnavyantara 'deva evaM deviyoM se saMparivRta hotI huI nATaya gIta Adi kI dhvaniyoM evaM vaDhsaehiM patteyaM 2 cauhi sAmANiya sAhassIhi carahiM mahattariAhiM saparivArAhi tesahare dareka pita-pitAnA kUTamAM, pita-patAnA bhavanamA, pita-pitAnA prAsAdAvataMsakAmAM, cAra 12 sAmAni he, yA2 saparivAra bhattariyA 'sattahiM aNIyAhivaIhi' sAta manAvipatimA, 'solasaehiM AyakkhadevasAhassIhi ' sau 2 mAtma 234 he tebhara 'aNNehiM ya bahUhi bhavaNavaivANamaMtarehi devehiM devIhi ya saddhi saMparikhuDAo mahayA haya NagIya vAiya javi bhogabhogAI bhujamANIo viharati' bhane mI 5 bhane sanapati temaja vAnagaMtara deva ane devIothI saMparivRtta thaIne nATya, gIta vagere davanie temaja
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAkAzi TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam pradhAnena bRhatA vA ityasya raveNetyagre sambandhaH mahataH anubaddho ravasya vizeSaNam, nATayaM nRtaM tena yuktaM gItaM tacca vAditAni ca zabdavanti kRtAni tantrI ca vINA talau ca hastau tAlAzca kaMzikAH tUryANi ca paTahAdIni iti vAditatantrItalatAlatUryANi tAni ca tathA dhano meghaH tadAkAro yo mRdaGgo dhvanigAmbhIrya sAdhAva sa cAsau paTunA dakSeNa prAditazca yaH sa ghanamRdaGgapaTupravAditaH sa ceti ahatanATayagItabAditatantrItalatAlatUryanamRdaGgapaTupravAditA iti itaretaradvandvAda bahuvacanam teSAM yo ravaH tena karaNabhUtena mahatA raveNa zabdena atra ca mRdaGgagrahaNaM tUryeSu pradhAnaM bodhyam bhogabhogAn bhujAnAH anubhavantyaH tAH dikkumAromahattarikAH viharanti tiSThanti, AsAM nAmAnyAha-'taM jahA-bhogaMkarA 1, bhogavai 2, subhogA 3, bhogamAlinI 4 / toyadharA 5, vicittA ya 6, pupphamAlA 7, aNidiyA 8 // bhogaMkarA 1 bhogavatI 2 subhogA 3 bhogamAlinI 4 / toyadharA 5 vicitrAca 6 puppamAlA 7 aninditA 8 // 1 // vividha prakAra ke bAjoM kI gaDagaDATa kI dhvaniyoM se manovinodapUrvaka bhogoM ko bhogane meM lagI huI thI una ATha dikkumArikAoM ke nAma isa prakAra se haiM bhogaMkarA 1 bhogavatI 2 subhogA 3 bhogamAlinI 4 // 4 // toyadhArA 5 vicitrAca 6 puSpamAlA 7 aninditA 8 // 1 // jaba bharata aura airavata Adi kSetroM meM bhagavanta tIrthakara kA janma hotA hai, tabhI yaha janmamahotsava hotA hai tIrthaMkara prabhu kA janma karmabhUmi meM ina kAloM meM hI hotA hai isase yaha jAnanA cAhiye ki devakurU Adi akarmabhUmiyoM meM tIrthakara kA janma nahIM honA hai aura ina kAloM ke atirikta anyakAloM meM nahIM hotA hai| jaba tIrthaMkara prabhu garbha meM Ate haiM taba 56 dikkumArIyAM prabhuko mAtAkI sevA karane ke liye upasthita ho jAtI haiM inameM jo ATha dikkumAriyAM hai unakA kyA svarUpa hai yaha yahAM prakaTa kiyA gayA hai jaba tRtIya ArA samApta vividha prakAranA vAdyonI gaDagaDAhaTanI avaniethI maneviTa pUrvaka bhAge bheLavavAmAM pravRtta hatI. te ATha dikumArikAonA nAme A pramANe che-bhegaMkarA-1, bhagavatI 2, sabhegA 3, bhegamAlinI 4, teyadharA 5, vicitrA 6, pRpamAlA ane aninditA 8. jyAre bharata ane aravata vagere kSetromAM bhagavanta tIrthakara janma dhAraNa kare che. tyAre ja A janmotsava thAya che. tIrthaMkara prabhune janma karmabhUmimAM e kALe mAM ja thAya che. ethI A paNa jANI zakAya ke devakuru vagere akarmabhUmimAM tIrthakarane janma thata nathI. ane A kAle sivAya bIjA kALamAM thatuM nathI. jyAre tIrthaMkara prabhu garbhamAM Ave che tyAre 56 dikumArIo prabhunI mAtAnI sevA karavA mATe upasthita thaI jAya che. emAM je ATha dikumArIo che temanA svarUpa kevAM che e vize ahIM spaSTatA karavAmAM AvelI che. jyAre tRtIya Are samApta thavAnI aNI para hoya ane palyanuM AThamuM pramANa
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1550 bhembUdvIpaprAptisUtra ___ atha etAsu evaM viharantisu kiM jAtamityAha-'tae NaM' ityAdi 'tae NaM tAsi ahe logavatthavvANaM aTThaNhaM dikkumArINaM mayahariyANaM patteyaM patteyaM AsaNANi calaMti' tataH khalu tadanantaraM kila tAsAmadholokavAstavyAnAmaSTAnAM dikkumArINAM maha tarikANAm pratyeka "pratyekamAsanAni calanti calitAni bhavanti 'tae NaM tAo ahelogavatthacAo adisA-kumArIo mahattariyAo patteyaM patteyaM AsaNAI caliyAI pAsaMti tata!-AsanacalanAnantaraM khalu tAH adhokokavAstavyAH aSTau dikkumAryoM mahattarijhA: pratyekaM pratyekam, AsanAni svakIyAsanAni calitAni kampitAni pazyanti 'pAsittA' dRSTvA 'ohiM pauMjaMti' avadhi prayuJjanti 'avadhijJAnena jAnanti 'paraMjittA' prayujya tAH dikkumAryAH 'bhagavaM tithiyaraM ' hote 2 palya ke AThaveM pramANa bAkI rahatA hai-labhI se kulakaroM kI utpatti honA prArambha ho jAtI hai tRtIya kAlakI samApti kA samaya jaba 84 lAkha pUrva aura 31 varSa bAkI thA taba AdinAtha prabhu kA janma haA thA aura pAcoM kalyANaka hokara ve mokSa meM cale gaye the| isI bAta ko sUcita karane ke liye tRtIya caturtha Are ko bhagavanta tIrthakaroM kI utpatti kA kAla kahA gayA hai tathA hara eka tIrthakara kA janma madhyarAtri meM hI hotA hai isa bAta ko prakaTa karane ke liye "te NaM samaeNaM" aisA kahA gayA hai / 'tae NaM tAsi ahe logavatthavvANaM aTTaNhaM disAkumArINaM mayahariANaM patteyaM 2 AsaNAI calaMti' jaba tIrtha kara prabhu kA janma ho cukA taba una adholoka vAstavya ATha mahattarika dikkumAriyoM ke pratyeka ke Asana calAyamAna hone lage' 'tae NaM tAo ahe 'logavatthavvAo aTTa disAkumArIo mahattariyAo patteyaM 2 AsaNAI cali. - AI pAsaMti' jaba una adholoka vAstavya ATha mahattarika dikkumArikA. 'one apane Asana kaMpita hote hue dekhe to 'pAsittA ohiM pauMjaMti' dekha - zeSa rahe che, tyArathI ja kulakarano janma thavA mAMDe che. tRtIya kALanI samAptine jyAre samaya 84 lAkha pUrva ane 3 varSa zeSa hatuM tyAre AdinAtha prabhune janma , tha ane pAMca kalyANuka thaIne teozrI mokSadhAmamAM jatA rahyA hatA. eja vAtane sUcita karavA mATe tRtIya-caturtha ArAne bhagavanta tIrthakaronI utpattine kALa kahevAmAM Ave che. tathA dareka tIrthakarane janma madhya rAtrimAM ja thAya che. e vAtane pragaTa karavA mATe 'teNaM samaeNaM' ye upAmA mAvaduche 'taeNaM tAsi ahologavatthavvANaM aTuNhaM disA -kumArINaM mayahariANaM patteyaM 2 AsaNAI calaMti' kyAre tItha 42 asunA sanma 25 gye| tyAre te adhelakamAM vasanArI ATha mahattarika dikumArikAomAMthI darekedarekanA Asane yasAyamAna thA sAyA. 'taeNaM tAo ahelogavatyavyAo adisAkumArIo mahattariyA o pattaya 2 AsaNAI caliAI pAsaMti' nyAre te adhosomA pasanArI mA mhtt:27|maayaa pAta-pAtAnA mAsApita yatA nayA tyAra 'pAsittA ohiM paTha
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH su. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam ohiNA AbhoeMti' bhagavantaM tIrthaMkaram avadhinA avadhijJAnena Abhogayanti jAnantItyarthaH 'AbhoettA' Abhogya jJAtvA aNNamaNNaM saddAviMti ' anyo'nyaM parasparam zabdayanti ekadvitricatasraH paJca SaT saptASTau dikkumAryaH prati evam etA api tAH prati paraspara mAdayanti ityarthaH ' sadAvittA' zabdayitvA AhUya 'evaM vayAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa tAH dikkumAryaH avadiSuH uktavatyaH 'uppaNNe khalu bho ! jaMbudIve dAve bhagavaM titthayare taM jIyameaM tIapaccuppaNNamaNAgayANaM ahe logavatthantrANaM aTThaNhaM disAkumArI mahattariyANaM bhagavao tittha - rassa jammaNamahimaM karettae' utpannaH khalu bhoH ! jambUdvIpe dvIpe - jambUdvIpanAmake dvIpakhaNDe, bhagavAMstIrthakaraH tajjItametat - AcAra eSaH atItapratyutpannAnAgatAnAmadholokavAstavyanAmaSTAnAM dikkumArI mahatarikANAM bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM janmamahotsavaM kartum 'taM gacchAmo NaM amhe vi bhagavao jammaNamahimaM karemotikaTTu evaM vayaMti' tat tasmAtkAraNAt gacchAmaH khalu vayamapi bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM janma mahotsavaM kara unhoMne apane avadhijJAna ko vyAvRta kiyA 'paraMjitA bhagavaM titthayaraM ohiNA AbhoeMti' avadhijJAna ko vyAvRta karake unhoMne usase bhagavAn tIrthakara ko dekhA 'AbhoettA aNNamaNNaM sadAviti' dekha kara phira unhoMne, eka dUsare ko bulAyA aura 'saddAvittA evaM vayAsI' bulAkara aisI bAtacIta kI 'uppaNNe khalu bho jaMbUddIve dIve bhayavaM titthayare taM jIameyaM tIyapaccuppaNNamAgayANaM ahe logavatthavvANaM ahaM disAkumArI mahattariyANaM bhagavao tisthagarassa jammaNama himaM karitae' jambUdvIpa nAmake dvIpa meM bhagavAn tIrthaMkara utpanna hue haiM to atIta, vartamAn evaM anAgata mahantarika ATha dikkumAri - kAoM kA yaha AcAra hai ki ve bhagavAna tIrthaMkara kA janmamahotsava kareM / 'taMga' cchAmo NaM amhe vi bhagavao jammaNamahimaM kare mottikaTTu evaM vayaMti' to calo hama bhI bhagavAn tIrtha kara ke janma kI mahimA kareM - aisA bAtacIta karake una jaMti' le ne temadhye potAnA avadhijJAnane vyAvRta Ayu. 'pau jittA bhagavaM titthayaraM ohiNA AbhoeMti' avadhijJAnane vyAvRta purIne temAge tenAtha bhagavAna tIrtha' 42ne leyA. 'abho- ' etA aNNamaNNaM saddAviti' lene pachI tebhANe bhe-mIlane mojhAvyA bhane 'saddAvittA evaM vayAsI' mosAvIne yA pramANe vAtazIta harI. 'uppaNNe khalu bho jaMbUddIve dIve bhayavaM titthayare taM jIameyaM tIya paccuppaNNamaNAgayANaM ahe logavatthavvANaM aTUNhaM disAkumArI mahattariyANaM bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karittae' 4 dvIpa nAma dvIpamAM bhagavAn tIrtha 12 utpann thayA che. to atIta, vartamAna tIrtha 42 utpanna thayA che. to atIta, vartamAna temaja anAgata mahattarika ADa dikumArikAkheAneA e AcAra che ke teo bhagavAn tIrtha purano nambha mahotsava re. 'taM gacchAmo NaM amhe vi bhagavao jammaNamahimaM karemotti kaTTu evaM vayaMtti' to thAyI, ApaNa sarve bhArI bhajIne lagavAn, tIrthaznA 551,
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 jambUdvIpaprajAtisUtra kurma iti kRtvA iti vicArya manasA evam anantaroktaM vadanti 'vaDattA' vaditvA 'patteya patteyaM Abhibhogie deve sahAveMti' pratyekaM pratyekam AbhiyogihAn AjJAkAriNo devAn zabdayanti Ayanti 'saddAvittA' zabdayitvA 'evaM vayAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa tA aSTau dikkumAryaH avAdiSuH-uktavatyaH 'khippAmeva bho devANuppiyA ! aNegakhamasayasaNNiviDhe lIlaTiasAlibhaMjiyAe evaM vimANavaNNa bho bhANiyo' kSiprameva zIghrameva bho devAnu priyAH anekastambhazatasanniviSTAni anekAni bahUni stambhazatAni aneka zatasaMkhyakastambhAH, sanniviSTAni saMlagnAni yepu vimAneSu tAni tathAbhUtAni, tathA lIlasthitazAlibhaJjikAkAni-lIlAsthitazAlibhaJjikAH 'putalI' iti bhASA prasiddhAH tAH santi zobhAthai yeSu tAni tathAbhUtAni ityevam anena krameNa vimAnavarNako bhaNitavyaH, sa cAyam IhAmigausamaturagaNaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhattisabhIne eka nirNaya kiyA 'vaittA patteyaMra Abhiogie deve saddAveMti aisA nirNaya karake phira unhoMne pratyekane apane 2 Abhiyogika devoM ko bulAyA 'saddAvittA evaM kyAsI' bulAkara unase aisA kahA-'khippAmeva bho devANuppiyA ! aNega. khaMbhasayasaNNiviDhe lIlahiya sAlibhaMjiyAe evaM vimANavaNNao bhANiyanvo' he devAnupriyo / tuma loga zIghra hI saikaDo khaMbhovAle, tathA jina meM lIlA karatI hui sthiti meM aneka putaliyAM zobhA ke nimitta banAI gai hoM aise 'pUrva meM kiye gaye vimAnavarNaka kI taraha varNana vAle 'jAva joyaNavicchiNNe divve jANavimANe' yAvat eka yojana ke vistAra vAle divya yAna vimAnoM kI viuvvittA eyamANattiyaM paccappiNahatti' vikurvaNA karake hamalogoM ko isa AjJA kI samAsi ho jAne kI khabara do yahAM vimAna kA yaha varNana isake pahile 2 kA isa prakAra se hai-"ihAmigausabhaturagaNaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamara manA malinA zasa. mA zata to sarva mAhimAme bhagA niyadhye. 'vaittA patteyaM 2 Abhiogie deve sahAveM ti' mevAniya 4zana pachI tamAmAthI 12 pAta-pAtAnA mAniyojita vAna mAsAvyA. 'sadAvittA evaM cayAsI' mAlAvIna tabhaNe bhA prabhAye 4yu 'khippAmeva bho devANuppiyA ! aNega khaMbhasayasANNivide lIlaTriya sAlimaMjiyAe evaM vimANavaNNao bhANiyaco' hepAnupriyA! tame so zIta stanovANAtabhara bhanAmA lIlA karatI sthitimAM aneka punalikAo zobhA mATe banAvavAmAM AvI che evA pUrve vimAna mAM varNavyA bhu' 1 navANA 'jAva joyaNavicchiNNe divve jANavimANe' yAvat me yona rekhA vistAravAhitya yAna vibhAnanI 'viuvvittA eyamANattiya paccappiNahatti' viyA zana pachI abhArI mA mAjJAnu pAsana 42pAmA mAvasa cha, evI amane sUcanA Ape. ahIM vimAna vizenuM te varNana je pahelAM karavAmAM AvyuM
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam citte khaMbhuggayavairaveimA parigayAbhirAme vijAharajamalajuyasalajantajutte viva accIsahassamAliNIe rUvagahassakalie bhisamANe bhibmisamANe cakkhulloaNale se muhaphAse sassirIyarUve ghaMTAvaliamahuramaNaharasare subhe kaMte darisaNijje niuNoviyamisimisentamaNira yaNa-ghaMTiyAjAla parikSite ti' IhAmRgapAturaganarama karavihaganAlakakinnararuruzarabhacAmarakuJjaravanalatApamalatAbhakticitrANi stambhogatavanavedikAparigatAbhirAmANi vidyAdhara yamalayugalayantrayuktAni ivAcisahanamAlinIkAni rUpasahasrakalitAni bhAsyamAnAni bAbhAsyamAnAni cakSulaucanalenyAni sukhasparzAni sazrIkarUpANi ghaNTAvalikamadhuramanoharasahazAni 'zubhAni kAntAni darzanIyAni 'misimisenta' maNiratnaghaNTikAjAlaparikSiptAni iti / kiyatparyantamityAha-jAva joyaNavicchiNNe divve jANavimANe viuvvaha' iti yAvad yojanavistIrNAni divyAni yAnavimAnAni, yAnAya iSTasthAne gamanAya vimAnAni athavA yAnarUpANi-vAhanarUpANi vimAnAni yAnavimAnAni vikurvata vaikriyazaktyA lampAdayata 'viunvittA' vikurvivA-vaikriyazaktyA sampAdya 'eyamANattiyaM paJcappiNaha'tti, etAm uktaprakArAmAjJasikAM pratyarpayata samarpayata iti / 'tae NaM te AmiogA devA aNegakhaMbhasaya jAva paccappiNaMti' tataH khalu tadanantaraM kila te AbhiyogikAH AjJAkAriNo devA aneka kuMjaravaNalayA paumalayabhatticitte khaMbhuggayavairavejhyA pariggayAbhirAme, vijjAharajamalajualajaMtajutte viva accIsahassamAliNIe, svargasahassakalie, misamANe, mimbhisamANe, cakkhulloaNalele, suhaphAse, sassi. rIyarUbe, ghaMTAdaliyanaharamaNaharasare, subhe, kaMte, darisaNijje, niuNoviya misabhisaMtamaNirayaNaghaMTiyAjAlaparikkhitte" ina saba padoM kI vyAkhyA pahile rAjapraznIyAdi granthoM meM kI jA cukI hai 'taeNaM te AbhiogA devA aNegakhaMbhasaya jAva paccappiNati' isa prakAra se "dikkumAriyoM ke dvArA AjJapta hue una Abhiyogiya devAne aneka saikaDo khaMbhovAle Adi vizeSaNoM se yukta una yAna vimAnoM ko apanI vikriyA zakti se niSpanna karake unako unakI cha ta mA ,prabhArI cha-'ihAmigausamaturagaNaramagaravihagavAlagakinnararurusaramacamarakuMjaravaNalayA paumalayabhatticitte khaMbhuggayaSaharavejhyAparigayAbhirAme, vijjAharajamalajualajaMtajutte viva accIsahamsamAliNIe, rUgasahassakalie, bhisamANe, bhinbhisamANe, cakSulloaNalese, suhaphAse, .sassirIyarUMve, ghaMTAvaliya mahuramaNaharasare, subhe, 'kaMte, darisaNijje niuNoviyamisa'miseMtamaNirayaNaghaMTiyAjAlaparikkhitte' .vye ma pAnI vyAya! 4znIya sUtranI sabhAge stheta sumAthi vyAyAmA ma manya sUtra anyAmA 42vAmAM AvasI cha. 'taeNa te AriogA devA aNegakhaMbhasaya jAva paccappiNaMti' 2mA prabhArI himAriyA 43 mAsa thayelA te Abhigika devee hajAre staMbhevALA vagere vizeSANethI yukta te cAnavimAnene pitAnI vikriyA zaktithI niSpana karIne te kumArikAoe je pramANe karavAnI ja0 70
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUhIpaprApti stambhazatamanniviSTAni yAvadAjJaptiko pratyarpayanti dikkumArikA vA AjJAnusAreNa vimAna. sampAdanarUpaM kArya kriyazaktyA sampAya tAmAjJapti dikkumArIbhyaH samarpayantItyarthaH 'tae NaM vAo ahelogavatthabbAo aTTa disAkumArImahattariyAo ihata0' tataH khalu tA adholokavAstavyAH aSTau dikkumArI mahattarikAH hatupTeti padaikadezadarzanena sampUrNa AlApako grAhyaH sa cAyaM tathAhi-hRpTatuSTacittAnanditAH, prItamanasaH, paramasomanasthitAH, harSavaMzavisarpad hRdayAH, vikasitavarakamalanayanAH pracalitavarakaTakatruTitakeyUrakuNDalahAravirAjamAnaratidavakSaskAH pAlambapralambamAnagholantabhUpaNadharAH sasaMbhramaM tvaritaM capalaM siMhAsanAd abhyuttichanti, abhyutthAya pAdapIThAt pratyavarohanti pratyavaruhya 'patteyaM patteyaM casahi sAmANima sAhassIhiM cauhi mahattariyAhiM jAva aNNehiM vaha hiM devehi devIhi asaddhiM saMparighuDAo yathAvat AjJA saMpAdita ho jAne kI khabara dedI 'taeNaM tAo ahelogavatthadhAo aTTha dikkumArImahattariyAo haTTa tu10 patteya cauhiM sAmANiyasAhassIhiM cauhi mahattariyAhiM jAva aNNehiM bahahiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparighuDAo te dive jANavimAne dUruhaMti' khabara pAte hI ve pratyeka adholoka vAstavya ATha mahattarikA rUpa dikkumArIyAM harSita evaM tuSTa Adi vizeSaNoM vAlI hotI cAra hajAra sAmAnika devoM. cAra mahattarikAoM, yAvat anya aura aneka deva deviyoM ke sAtha 2 una vikuvita eka 2 yojana ke vistAravAle yAna vimAnoM para ArUDha ho gaye "hatuTTha0" pada se gRhIta huA saMpUNa AlApaka isa prakAra se haiM 'hRSTatuSTa cittAnaMditAH, prItimanasaH, paramasaumanasthitAH, harSavazavisarpahRdayAH, vikasitavarakamalanayanA, pracalitavarakaTakatruTitakeyUrakuNDalahAra virAjamAnaratidavakSaskAH, prAlambapralambamAnagholantabhUSaNadharAH sasaMbhramaM, tvaritaM capalaM siMhAsanAt abhyuttiSThinti, abhyutthAya pAdapIThAt prtyvrohAjJA karI hatI te AjJAnuM saMpUrNa rIte pAlana karIne temaNe AjJA pUrI thavAnI sUcanA mAcI. 'ta eNaM tAo ahe logavatthavvoo aTTa dikkumArImahattariyoo haTu tuddha. pattaya pattayaM carahiM sAmANiyasAhassIhiM cauhiM mahattariyAhiM jAya aNNehiM bahUhi devehi devIhi ya saddhiM saMparivuDAo te divve jAnavimANe durUhaMti' sama2 bhagatai or d aleka vAstaya ATha dikumArIkAo harSita temaja tuSTra Adi vizeSaNavALI thaIne cAra hajAra sAmAnika devo, cAra mahattarikAe cAvat anya ghaNuM deva-devIonI sAthe vikRti te eka-eka jana jeTalA vistAravALA yAna-vimAne upara ArUDha thaI gayA. 'hadu tuTu0' 54thI gaDIta yesa sapU mAsA4 mA prabhArI cha-'hRSTatuSThacittAnaMditaprItimanasaH, paramasaumanasthitAH, harpavazavisarpahRdayAH, vikasitavarakamalanayanA, pracalitAH varakaTakatruTitakeyUrakuNDalahAravirAjamAnaratidavakSaskAH prAlambapralambamAna gholanta bhUpaNadharAH sasaMbhramaM, tvaritaM, capalaM siMhAsanAt abhyuttiSThanti, abhyutthAya pAdapIThAt pratya
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam te divve jANatrimANe durUhati' pratyekaM pratyeka caturbhiH sAmAnikasahasraiH catasRbhirmahattarikAbhiH yAvadanyaizca bahubhirdevaiH devI bhizca sAI saMparivRttA:-saMveSTitAH satyaH tAni divyAni yAnavimAnAni durohanti Arohanti 'duruhitA' duruhya Aruhya 'saviDIe savvajuIe ghaNamuiMgapaNavapavAiyaraveNaM' sarvA sarvasaMpadA sarvadyutyA sarvakAntyA dhanamRdaGgapaNavapravAditaraveNa tatra-dhano meghastadAkAro yo mRdaGgaH dhvanigAmbhIryasAdRzyAt paNavo mRtpaTahaH upalakSaNametat tena anyeSAmapi tUryAdInAM saMgrahaH eteSAM pravAditAnAM yo vaH zabdastena tathA bhUtena, tathA 'tAe ukviTAe jAva devagaIe jeNeva bhagavao titthagarassa jammaNaNagare jeNeva titthagarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchati' tayA utkRSTayA yAvadevagatyA yatraiva bhagavata: stIrthakarasya janmanagaraM yatraiva ca tIrthakarasya janmabhavanaM tatraiva upAgacchanti, atra yAvatpadAt tvarayA capalayA caNDayA siMhayA divyayA iti grAhyam eSAM vyAkhyAnantu asminneva vakSaskAre saptamasUtre draSTavyam / 'uAgacchittA' upAgatya tAH aSTau dikkumAryaH 'bhagavabho titthayarassa' nti, pratyavaruva" / duruhitA saciDIe savvajuIe ghaNamuiMgapaNavapavAiyaraveNaM tAe ukTTiyAe jAva devagaIe jeNeva bhagavao titthagarassa jammaNaNayare jeNeva titthagharasta jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchaMti' una vimAnoM para ArUDha hokara ve sabakI saba ATha mahattarika digakumAriyAM apanI 2 pUrNa saMpatti, pUrNa dyuti' pUrNakAnti se yukta hotI huI megha ke AkAra jaise mRdaGga aura paTaha Adi vAdinoM kI gaDagaDAhaTa ke sAtha apanI usa utkRSTa Adi vizeSaNoM vAlI devagati se calato calatI jahAM bhagavAn tIrtha kara kI janma nagarI thI aura usameM bhI jahAM una tIrthaMkara prabhu kA janma kA bhavana thA vahAM para AI "tvarayA, capalayA, caNDayA, siMhayA, divyayA" ye devagati ke vizeSaNa hai / inakI vyAkhyA yathA sthAna kI jA cukI hai| yadi ise dekhanA ho to 7 ve vakSaskAra ke sasama sUtrako dekho / 'uvagacchintA bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaM tehi divvehi jANavarohAnti, pratyavaruhya / duruhittA savvaDDhIe savvajuIe ghaNamuiMgapaNavapavAiyaraveNaM tAe ukkiTThayAe jAva devagaIe jeNeva bhagavao titthagarassa jammaNaNayare jeNeva titthayarassa jammaNa bhavaNe teNeva uvAgacchati' vimAna 52 mA30 thAna sa mA bhtthimaarIo pitAnI pUrNa saMpatti, pUrNa ti, pUrNakAMtithI yukta thatI, meghanA AkAra jevA mRdaMga ane paTaha vagere vAdyonA gaDagaDATa sAthe pitAnI utkRSTa vagere vizeSaNovALI devagatithI cAlatI cAlatI jyAM bhagavAna tIrthakaranI janma nagarI hatI ane temAM paNa jyAM te tIyadeg42 prabhunu ma savana hetu tyo 8. 'tvarayA cavalayA, caNDayA, siMhayA, divyaMyA' e badhA devagatinA vizeSaNe che. e padanI vyAkhyA yathAsthAne karavAmAM AvI che. jene A padenI vyAkhyA vAMcavI hoya teo sAtamAM vakSaskAranA sAtamA sUtrane vAMce. 'uvAgacchitA bhagavao titthayarassa jammaNabhavagaM tehiM divvehiM jANavimANehi tikhutto
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ ........ .. ... jambUchIpapratisUtra jammaNabhavaNaM tehiM divve hi jANavimANehi ti khutto AyAhiNapayAmiNaM kareMti' bhagavataH tIrthakarasya janmabhavanaM tai divya yAnAvimAnai striH kRtaH-yAratrayam AdakSiNapradakSiNakurvanti trIn vArAn pradakSiNayantItyarthaH 'karittA' khA triH pradakSiNIkRtya tAH dikkumAryaH uttarapurasthime disIbhAe IsiM cauraMgulamasaMpatta dharaNiyale te dive jANavimANe Thaviti uttarapaurastye digbhAge IzAnakoNe IpaccaturaGgulamasamprAptAni caturajhulato'pi nayanasthAna na tyaktAni dharaNitale tAni divyAni yAnavimAnAni. sthApayanti 'ThavittA' sthApayitvA 'patteyaM patteyaM cauhi sAmANiyalahasse hi jAba saddhi saMparikhuDAbho divvedito jANavimANehito paccoruhaMti' pratyeka pratyeka catabhiH sAmAnikasahaH yAyata sArddha samparivRttAH vepTitA satyaH tA aSTau dikkumAryaH divyaiH yAnavimAnaiH pratyarohanti bharataranti, ana yAvatpadAna catasRbhiH mahatarikAbhiH saparivArAbhiH saptabhiranIkaiH saptabhiranIkAdhipatibhiH poDazabhirAH smarakSakadevasahasraH anyaizca bahubhiHbhavanapativAnavyantaH deva devIbhizcati grAhyam 'paJcoruhitA' vimANehiM tikhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti' vahAM Akara ke unhoMne una vimAno dvArA bhAvAn tIrthakara ke janma bhavana kI tIna pradakSiNA kI 'karittA uttarapurasthime disIbhAe IsiM cauraMgulamasaMpatte dharaNiyale le divve jANavi. mANe ThAviti' tIna pradakSiNA karake IzAna dizAmeM phira unhoMne apane 2 una. yAna vimAnoM ko jamIna se cAra aMgula adhara AkAza meM hI khaDA kiyA, 'ThavittA pattaya 2 carahiM sAmANiyasAhassIhiM jAva saddhi saMparicuDAo divvehito jANavimANehito paccoruhaMti' AkAza meM khaDA karake ve pratyeka apane. 2 cAra hajAra sAmAnika deva AdikoM ke sAtha 2 una divya yAna vimAnoM se nIce utarI yahAM yAvatpada se catasabhiH mahattarikAbhiH saparivArAbhiH, saptabhiranIkaiH, saptabhiranIkAdhipatibhiH poDazabhirAtmarakSakadevasahastrai anyaizca bahubhiH savanapativAnavyantaradevaiH devonizca" isa pIche ke pAThakA grahaNa huA hai:| 'paccoruhittA savvaDoe jAva NAie NaM jeNeva bhagavaM titthayare tittha. AyAhiNaM payAhiNaM kareMti' tyAM na tebho ta vibhAnA lagavAna tI 42nA ma. mAnanI prkssiaaye| 421. 'karittA uttarapurathime dikhIbhAe Isi. cauraMgulamasaMpatte dharaNiyale. taM divve jANavimANe Thaviti' pradakSiNA-yA 4zana pachI tebhare pAta-pAtAnA. yAna, vimAnAne zAna, zAma 4 apasthita- 4aa. 'ThavittA patteyaM 2 cAhiM sAmANiyasAhassIhiM jAva siddhi saMparikhuddhAo divvehi to jANavimANe hitopaccoruhaMti' maaraamaaNja, pitA potAnA cAna-vimAnene avasthita karIne te AmAMthI dareke dareka - pita-pitAnA cAra hajAra sAmAnika deva vagerenI sAthe-sAthe te divya yAna-vimAnamAMthI nIce utarI, yApata 54thI 'catusRbhi.. mahattarikAbhiH, saparivArAbhiH saptabhiranIkaiH, saptabhiranIkAdhipatibhiHDazabhirAtmarakSakadevasahastraiH anyaizca .bahubhiH bhavanapativAnavyaMtaradevaiH devIbhizca' mA 5 paanusso|
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kozikA TIkA-paJcavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhipaikavarNanam pratyavaruva avatIrya 'sabiddhoe jAva NAieNaM jeNeva bhagavaM tityayare tisthayaramAcA ya teva ubAgacchaMti' sarvaddharyA yAvat nAditena yatraiva bhagavAMstIryakara stIrthakaramAtA ca tatraiva upAgacchanti, atra yAvatpadAt sarvadhu-yA ghanamRdaGgapagAvavAditaravega tayA utkRSTayA yAvadevagatyA iti grAhya kiyatparyantamityAha-nAditeneti-zaGkhapaNavabherIjhallarIkharamukhIhuDukkArajamRdaGgadundubhinirvopanAdineti 'ubAgacchittA' upAgatya, tA aSTau dikkumAryaH 'bhaevaM titthayAM titthayaragAyaraM ca tikhutto AyAhiNa payAhiNaM kareMti' bhagavanta tIrthakaramArAraM ca triH kRtva:jIna vArAn AdakSiNapradakSiNaM kurvanti 'karitA' kRtvA triH pradakSiNIkRtya 'pattyaM patteyaM karayalapariggahiyaM dasanaI sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu evaM kyAsI' pratyeka pratyeka karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvaH mastake aJjaliM kRtvA evaM vakSyamANaprakAreNa avAdipuH uktavatyaH, tA aSTau dikkumAryaH kimavAdiSurityAha-'Namotthu te rayaNakRcchivArie' ityaadi| namo'stu te ratnakutiyArike ! ratnaM bhagavallakSaNaM kukSau udare dharatIti ratnakukSidhArikA tasya sambodhane he ratnakukSidhArike ! tIrthakaramAtaH ! te tubhyaM namo'stu tathA 'jagappaIvadAie' yaramAyA ya teNeva uvAgacchati uttara kara phira ve apanI samastaRddhi Adi sahita hI jahAM bhagavan tIrthakara aura tIrthaMkara kI mAtA thI vahAM paha gaI / 'uvAgacchittA bhayavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca ticchutto AyAhiNapayAhiNaM kareM ti' vahAM jAkara unhoMne tIrthakara aura tIrtha kara kI mAtAkI tIna pradakSiNAeM kI 'karittA pattevara karayalapariggahiyaM sirasAvataM matthae aMjali kaTu evaM vayAsI' tIna pradakSiNAeM karake una pratyeka ne apane donoM hAthoM kI aMjulibanAkara thAvatU use mastaka para ghumA kara isa prakAra se kahA-'motthute rayaNakucchidhArie jagappaIcadAIe samvajagamaMgalasta cakkhumo amuttassa sadhajagajjIvavacchalassa he ratnakukSi dhArike-tIrtha kara mAtA ! Apako hama sabakA namaskAra ho, he jagat pradIpadIpike! jagatvartI samastajana evaM samasta padArtha ke prakAzaka hone ke kAraNa dIpaka ke jaise ghaDa 42rAyo che. 'paccoruhittA savvaDDhIe jAva NAieNaM jeNeva bhagavaM titthayare tithayaramayA ya teNeva uvAgacchaMti' nIye uttarIna pachI tamA pAtAnI samasta vigaire sahita nyA bhagavAn tItha 42 mata taya 42n| mAtAzrI tA tyai 5. 'vogacchittA bhagavaM titthayaraM tityayaramAyaraM ca tikhutte / AyAhiNapayAhiNa kareti' tyai ramare tItha 42 mana tIya 42nA bhAtAzrIna! ) pratakSAyA.461. 'karittA patteyaM 2 karavalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM phaTu evaM vayAsI' ra prahasiyAmA zana pachI tamAmAthI 424 hamArasa. ee pitAnA hAthanI aMjali banAvIne yAvat te aMjaline mastaka upara pheravIne A pramANe dhu-'Namotthu te rayaNakucchidhArie jagappaIvadAIe sabajagamaMgalassa caskhugo ya muttassa sabajagajjIvavacchalassa' 2nakSidhAra! tIrtha :2 mAnA! mA5zrIna samArA namAra he, he jagat pradIpadIpike, jagavatI samasta jana temaja samasta padArthonA prakAzaka
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ 551 jambUdvIpapramasi jagat pradIpadI pike jagato jagatti janAnAM sarvabhAvAnAM prakAzakatvena pradIpa iva pradIpo bhagavAn tasya dIpikA tatsambodhane he jagatpradIpadIpike ! lokottamasya tIrthaGkarasya yattvaM asi tattvaM dhanyA'si ityagre sambandhaH, kIdRzasya tIrthaMkarasya ityAha-'sabbajaga maMgalassa cakkhuNo a' sarvajaganmaGgalasya sarva jaganmaGgalabhUtasya cakSuriva cakSuH sakala jagadbhAvadarzakatvAt tasya ca, ca: samuccaye, cakSuzca dravyabhAvabhedAbhyAM dvidhA tabAdhaM mAvacakSurasahakRtaM na sarva prakAzakaM bhavati tena bhAvacakSupA bhagavAn anumIyate tasya bhagavataH tIrthaGkarasya tathA 'guttassa savyajagajIvavacchala. prabhuko camakAnevAlI he mAtA Apako hama sabakA namaskAra ho kyoMki lokotta mabhUna tIrthaMkara kI Apa mAtA ho aisA Age ke pada ke sAtha sambandha hai yahAM aba tIrtha kara ke vizeSaNoM kI vyAkhyA kI jAtI hai ve tIrtha kara sakala jagat ke padarthoM ke bhAvoM paryAyoM ke darzaka hone se isa saMsAra meM maMgalabhUta cakSu ke jaise haiM dravyacakSu aura bhAvacakSu ke bheda se cakSu do prakAra ke hote haiM-dravyacakSu bhAvacakSu se asahakRt huA kucha bhI prakAza nahIM kara sakatA hai bhAvacakSu jJAnarUpa hotA hai dravyacakSu paugalika hotA hai bhagavAna ko bhAvacakSu rUpa isaliye kahA gayA hai ki ve apane kevalajJAna rUpa cakSu se trikAlavI padArthoM ko unakI ananta paryAyoM sahina jJAna hote haiM yadyapi isa samaya ve aise nahIM hai Age aise ho jAvegeM ataH bhaviSyatkAlina paryAya kA vartamAna meM upacAra karake yaha kathana kiyA gayA hai yahAM ca zabda samuccaya artha meM prayukta huA hai zarIra ke sAtha AtmA kA jaba taka sambandha hai taba taka vaha kisI apekSA se mUrtika mAnA gayA hai jaisA ki "baMdhaMpaDieyattaM lakkhaNado havei tassa NANattaM" yaha kathana hai isIliye yahAM havA badala dIpaka jevA prabhune prakAzita karanArI chemAtA ! ApazrIne amArA namaskAra che. kemake lakattama bhUta tIrthakaranI ApazrI mAtA che, e AgaLanA padanI sAthe ene sambadha che. ahIM have tIrthakaranA vizeSaNonI vyAkhyA karavAmAM Ave che. te tIrthakara samasta jagatanA padArthonA bhAve-paryAnA darzaka hevA badala A saMsAramAM maMgalabhUta cakSu jevA che. dravya cakSu ane bhAvacakSunA bhedathI cakSu be prakAranAM hoya che. dravya cakSu bhAvacakSuthI asahakRta thayela koIne paNa prakAzita karI zakatuM nathI. bhAvacakSu jJAna rUpa hoya che. dravyacakSu paugalika hoya che. bhagavAnane bhAvacakSu rUpa eTalA mATe kahevAmAM AvelA che ke teozrI pitAnA kevalajJAna rU5 cakSuthI trikAlavatI padArthone, temanI ananta paryAye sahita jANI le che. jo ke A samaye teozrI evA nathI, bhaviSyamAM evA thaI jaze. ethI bhaviSyakAlIna paryAyane vartamAnamAM upacAra karIne A kathana spaSTa karavAmAM AveluM che. ahIM ja zabda samuccaya arthamAM prayukta thayela che. zarIranI sAthe AtmAne jyAM sudhI saMbaMdha che tyAM sudhI te kaI apekSAthI mUtika mAnavAmAM Ave che. jemake'vN paDieyattaM lakkhaNado havai tassa NANaca' mA 4thana cha. methI mahI prabhu bhAI
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam 559 ssa' mUrtasya cakSuhyasyetyarthaH, tathA sarvajagajjIvavatsalasya-sarvajagajIvAnAmupakArakAya, proktArthe vizeSaNadvArA hetumAha-'hiyakAragamaggadesiya vAgiddhivi pazussa' hitakArakamArgadezaka vAg Rddhi vizuprabhukasya tatra hitakArako mArgaH muktimArgaH samyagjJAnadarzanacAritra rUpaH tasya dezikA upadezadarzikA tathA vizvI sarvavyApinI sakalazrotahRdayasaMlagnatAtparyArthA evaMvidhA vAg RddhiH-pAka sampat tasyAH prabhuH svAmI sAtizayavacanalabdhika prabhu kA vizeSaNa "muttassa" rakhA gayA hai janatA ke cakSuoM ke ve viSaya hai isaliye ve mUrta haiM-cakSugrAhya hai athavA "muttassa" kI chAyA mukta" aisI bhI hotI hai ve prabhu mukti kAnnA ke pati bhaviSyakAla meM hoge-samasta karmoM kA samUla vinAza kara nirvANa prApta kareMge isaliye yuvarAja ko rAjA kahane ke anusAra dravyanikSepa ko lekara yahAM prabhu ko mukta aisA bhI kahA jA sakatA hai ve prabhu isI kAraNa yahAM samasta jagat ke jIvoM ke vatsala paropakAraka isa vizeSaNa dvArA abhihita kiye gaye haiM 'hiyakAragamaggadesiyavAgiddhi vibhupabhussa' saMsAra meM jitane bhI saMyogI padArtha haiM cAhe ve strIputra mitrAdirUpa hoM cAheM mAtA pitA Adi rUpa ho-ve isa jIva ke hitakArI-nirAkula pariNatikArI nahIM ho sakate haiM-yadi nirAkula pariNatikArI koI hai to vaha mukti kA hI mArga hai-usa mukti ke mArga ko dezanA prabhune apanI vANI dvArA do hai-vaha prabhukI vANI aisI hotI hai ki jo bhI jIva use sunatA hai vaha usakI bhASA meM pariNata ho jAtI hai aisI vANI dvArA upadiSTa samyagdarzana jJAna cAritra rUpa jo mukti kA mArga hai vahI AtmA kA saccA hitakAraka hai isa bAta ko prabhune 'muttassa' vizeSa bhUvAmAM Ave . natAnA yakSu sAnA tamAzrI viSaya cha, methI tayArI bhUta che. yakSu bAhya che. mathavA-'muttamsa' nI chAyA 'mukta' mevI paNa thAya che. te prabhu mukti-kAntAnA pati bhaviSyatkAlamAM thavAnA che. samasta karmone samUla vinAza karIne teozrI nirvANa prApta karaze, ethI yuvarAjane rAjA kahIe te mujaba dravya nikSepane laIne ahIM prabhune "mut' evA paNa kahI zakIe te prabhu A kAraNathI ja ahI samasta jagatanA jInA vatsala-paropakAraka-A vizeSaNa vaDe abhihita karavAmAM AvelA che. 'hiyakAragamaggadesiya vAgiddhi vibhupabhussa' saMsAramA rekhA sayAsI pAya che, mote. strI-putra mitrAdinA rUpe hoya ke bhale mAtA-pitA vagerenA rUpe hoya, teo A jIvanA mATe hitakArI nirAkula pariNatakArI thaI zake ja nahi. je koI paNa nirAkula pariNata kArI hoya te te phakta muktine ja mArga che. te muktinA mArganI dezanA prabhue pitAnI vANI dvArA ApI che. te prabhunI vANI evI thAya che ke je kaI jIva tene sAMbhaLe che. te tenI bhASAmAM pariNata thaI jAya che. evI vANI vaDe upadiSTa samyagdarzana, jJAna, cAritra rUpa je mukti mArga che teja mArga AtmAne khare hitakArI che, e vAtane
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ lampapratis 560 ityarthaH, tasya atra vizeSaNasya vizrupadasya mUle paranipAta: prAkRtatvAt nayA 'jiNassa NANissa nAyagassa buhassa bohagassa' jinasya rAgadvepajetuH tathA jJAninaH - sAtizayajJAnayuktasya, tathA nAyakasya dharmazreSThacakravarttinaH, tathA buddhasya viditatattvasya tathA vodhakasya parepAmA veditata svasya tathA 'sancaloganAharasa nimmamassa' sakalalokanAthasya samasta prANivargasya jJAnavIjAdhAna saMrakSaNAbhyAM yogakSemakAritvAda, tathA nirmamasya mamatvarahitasya tathA 'pavarakuLasa bhavasa jAIe khattiyAsa' pradarakula samudbhavasya jAtvA kSatriyasya kSatriyasuvaMzotpannasyetyarthaH 'jaMsi loguttamastra jaNaNI dhaNNAsi taM puSNAsi kayatyAsi' evaMvidhavikhyAtaguNasya lokottamasya tIrthakarasya yattvayasi jananI mAtA tattvaM dhanyA'si dhanyA'si, samasta jIvoM ko samajhAyA hai ataH prabhu sAtizayavacana labdhivAle isa vize paNa dvArA prakaTa kiye gaye haiM / 'jiNassa NANissa nAyagara vussa vohassa savvaloganAhasta nimnamassa pacara kulasaMbhavassa jAIe khattiassa jaMsi logutamassa jaNaNI' unhoM ne rAga dveSa rUpI antaraMga zatruoM para vijaya pAI hai isaliye unheM jina kahA gayA hai ve sAtizaya jJAna yukta hue haiM isaliye jJAnI unheM prakaTa kiyA gayA hai nAyaka unheM isaliye kahA gayA hai ki ve dharma ke zreSTha nAyaka hue hai mokSa mArga ke netA hue haiM tattvoM ke jJAtA hone se buddha, dUsaroM ko tattvo kA jJAna karAne se yodhaka, samasta prANi varga meM jJAna rUpa vIja ke AdhAna se aura usake saMrakSaNa se yoga kSemakArI hone ke kAraNa sakala lokanAtha, mamatA vihIna hone se nirmamatva zreSTha kulameM udbhUta hone ke kAraNa pravarakulasamudbhUta evaM kSatriya vaMza meM janma lene se jAtyA kSatriya prakaTa kiye gaye haiM / isa prakAra ke vikhyAta guNavAle lokottama tIrtha kara kI tuma janmadAtrI - jananI ho isaliye prabhue badhA jIveAne samajAvI che. ethI prabhune satizaya vacana labdhi rUpa AxzeSaNu vaDe prakaTa karavAmA bhAvyA hai. 'jiNassa NoNissa nAyagassa buhassa ghohagassa savvaloganAhassa nimmamarasa pavarakula saMbhavassa jAIe khattiassa jaMsi loguttamassa jaNaNI' tema rAga-dveSa rUpI antaraMga zatruo upara viya meLaLyeA che. ethI ja teethrIne jina kahe vAmAM Ave che. temeAthI sAtizaya jJAna yukta thayA che ethI temane jJAnI prakaTa karavAmAM AvyA che. teo dhamanA nAyaka che tethI temane nAyaka prakaTa karavAmAM AvyA che. te meAkSa mArganA netA che. te tatvAnA jJAtA haiAvAthI buddha, khIjAene tattvAnu jJAna karAve che tethI edhaka, samasta prANi-vargamAM jJAna rUpI dhIMjanuM AdhAna temaja tenA saMrakSaNuthI cega kSemakarI hAvAthI salaleka nAtha mamatA vihIna hAvAthI nimatva, zreSTha kuLamAM udbhuta heAvA badala pravara kula samudbhUta temaja kSatriya vaMzamAM janma levAthI jAtyA kSatriya prakaTa karavAmAM AvelA che. A prakAranA vikhyAta guNu sapanna leAkeAttama tIrtha42nii ApazrI bansahAtrI jananI hai| methI 'ghaNNAsi' tabhe dhanya ho, 'puNNAsi' yuTya
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU0 1 jinajanmAbhipekavarNanam puNyA'si puNyavatyasi kRtArthA'si sampAditazyojalA'si 'amhe NaM devANuppie! ahe logavatthavyAo aTThadisAkumArImahattariyAo bhagaramao titthagarassa jammaNamahimaM karissAmo taNNaM tumbhe Na bhAiavvaM iti kaTu uttarapurasthimaM disIbhAgaM abakkamaMti' he devAnupriye ! tIrthakaramAtaH ! vayaM khalu adholokavAstavyAH aSTau dikkumArImahattarikAH bhagavatastIrthaMkarasya janmamahimAnaM janmamahotsavaM kariSyAmaH tena yuSmAbhi na bhetavyam asambhAvyamAne asminnekAntasthAne visadRzajAtIyA: imAH kimartha samupasthitAH ityAzaGkAkulaM ceto na kAryam iti kRtvA ityuktvA uttarapautyaM dig bhAgam IzAnakoNam apakrAmanti gacchanti 'avakkamittA' apakramya 'veuviasamugdhAeNaM samoNaMti vaikriya samudghA tena vaikriyakaraNArthaka prayatnavizeSeNa samavaghnanti AtmapradezAn dRrato vikSipanti 'samohaNittA' samavahatya AtmapradezAn darato vikSipya 'saMkhijjAI joyaNAI daMDaM nisaraMti' sakhyAtAni yojanAni daNDam daNDa iva daNDaH adhiH AyataH zarIra vAhalyo jIva pradeza tvaM nisRjanti zarIrAbahi. 'dhaNNAsi' tuma dhanya ho 'puNNAli' puNyavatI ho 'kayathAsi' aura kRtArtha ho 'amheNaM devANuppie ahelogavatthavvAo adisAkumArI mahattariyAo bhagavo nitthagarasta jammaNamahimaM karIssAlo taNNaM tumbhehiM Na bhAiavvaM iti kaTu uttara puratthimaM disaubhAgaM avakkamaMti' he devAnupriye ! hama adholoka nivAsinI ATha mahattarikadikkumArikAeM haiM, bhagavAn tIrthakara ke janmamahotsava ko karane ke liye AI huI haiM / ataH Apa bhayabhIta na hoM arthAt asambhAvyamAna hai para janakA ApAta jisameM aise isa ekAnta sthAna meM visadRza jAtIya ye kisaliye yahAM upasthita hui haiM isa prakArakI AzaMkA se Akulita citta Apa na ho aisA kahakara ve IzAnakoNa meM calI gaI / 'avakkamittA deunSiyasamugghAeNaM samohaNaMti vahAM jAkara unhoMne vaikriya samuddhAta dvArA apane Atma pradezoM ko zarIra se bAhara nikAlA 'samohaNittA saMkhijjAI joyaNAI daMDa nisaraMli' bAhira patI ch|, 'kayatyAsi' bhana kRtArthA ch|. 'amheNaM devANuppie aheloga vatyavvAo adisA kumArImahattariyAo bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karIssAmo taNNaM tunbhehi Na bhAiyavvaM iti kaTTha uttarapurasthimaM disIbhAga avakkamaMti' devAnupriye ! mame bhayoas CGTsinI ATha mahattarika dikumArIkAo chIe. bhargavAna tIrthakaranA janma mahotsane ujavavA mATe ame atre AvelI chIe, ethI tame bhayabhIta thAo nahi. eTale ke asaM. bhAyamAna che para janane ApAta jemAM evA A ekAta sthAnamAM visadaza jAtIya ee zA mATe atre upasthita thayA che, A jAtanI AzaMkAthI Akulita citta ApazrI thaa| nahi. sAma 4DAna tamo zAna ta26 tI rahI. 'avakkamittA veuvviya'samugdhAeNaM saMmohaNaMti' tyAMne tebha vaizya samuddhAta paDe ghAtAnA mAtma prazAna zarIramAMthI maha.2 4AdayA. 'sammohaNittA saMkhijjAI joyaNAI daMI nisaraMti' mAra dAna ja0 71
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ *562 jambUdvIpaprAptistre niSkAzayanti nisRjya tAH kiM kurvantItyAha-'taM jahA rayaNANaM jAca saMvaTTagavAe biuvyati' tadyathA ratnAnAM yAvat saMvartakavAtAn vikurvanti atra yAvatpadAna 'vairANaM veruliANaM, lohiakkhANaM, masAragallANaM, haMsa gambhANaM, pulayANaM, sogaMbiyANaM, joIrasANaM, aMjaNANaM, aMjaNa 'pulayANaM, jAyarUvANaM, aMkANaM, phalihANaM rihANaM, ahAvAyare puggale parisAu~ti parisADittA ___ ahA muhume puggale pariAdidhati, duccapi veuviasamugyAeNaM samohaNaMti samohaNittA' . itipadasaGgrahaH, hIrakANAm 1 vatrANAm 2 vaiyANAm 3 lohitAkSANAm 4 masAragallA nAm 5 haMsagarbhANAm 6 pulakAnAm 7 saugandhikAnAm 8 jyotirasAnAm 9 aJjanAnAm * 10 aJjanapulakAnAm 11 jAtarUpANAm 12 suvarNarUpayANAm 13 aGkAnAm 14 sphaTikA nAm 15 riSTAnAm 16 etepAM tat tannAmakapoDazaratnavizeSANAM sambandhino yathA vAdarAn , asArAn pudgalAn parisATayanti parisyajanti, parisATaya asArAn pudgalAn parityajya , yathA sUkSmAn sArAn pudgalAn paryAdadate gRhNanti iSTa kArya sampAdanAtha dvitIyamapi vAram , vaikriyasamudghAtena vaikriyakaraNArthakaprayatnavizeSeNa samavaghnati AtmapradezAn dRrato vikSi nikAla kara una AtmapradezoM ko unhoMne saMkhyAta yojanoM taka daNDAkAra meM : daNDa ke AkAra ke rUpa meM pariNamAyA 'taM jahA rayaNANaM jAca saMvagavAe viudhvaMti, viuzcittA te NaM siveNaM maueNaM mArueNaM aNuddhaeNaM bhUmitalavimala * karaNeNaM maNahareNaM' aura phira unhoMne yAvatpada gRhIta-"vairANaM veruliANaM, * lohiyakkhANaM masAragallAgaM, haMsagambhANaM, pulayANaM, sogaMdhiyANaM, joi. , rasANaM aMjaNANaM, aMjaNapulayANaM, jAyasavANaM, aMkANaM, phalihANaM' hIroM ke, __vanoM ke, vaiDUryoM ke, lohitAkSoM ke, masAragalloM ke, haMsagarbho ke, pulakoM ke, * saugandhikoM ke, jyotirasoM ke, aJjanoM ke, aJjana pulakoM ke, jAtarUpoM ke suvarNa" rUpoM ke, aGkoM ke sphaTikoM ke aura riSToM ke tathA ratnoM ke asAra punaloM ko - choDakara yathA sUkSma pugaloM ko sAra pudgaloM ko grahaNa kiyA phira unhoMne iSTa kArya ke saMpAdana ke nimitta dvitIya vAra bhI vaikriya samuddhAta kiyA aura usase , te Atma pradezane temaNe saMkhyAta jana sudhI daMDAkAramAM daMDanA AkAranA rUpamAM-pari..t 4aa. 'taM jahA rayaNANaM jAva saMvaTTagavAe viuvvaMti, viuvittA teNaM siveNaM maueNa mArueNaM aNu eNaM bhUmitalavimalakaraNeNaM maNahareNaM' ma pachI tebhara yAvat 56 gaDIta * 'vairANaM veruliANa; lohiyakkhANaM masAragallANa, haMsaganmANa pulayANa sogaMdhiyANaM, joirasANa, aMjaNANaM, aMjaNapulayANa, jAyarUvANaM, aMkANaM, phalihANaM' hIyAnA, pAnA beDUyAnA, 'a.hitAnA, bhAvanA, saganA, khAnA, saugaghinA, yAtirasAnA, - ,nenA, aMjana pulakenA, jAta rUpanA. suvarNarUpanA, aMkanA sphaTikanA ane rinTenA tathA ratnanA asAra pudgalene cheDIne yathA sUma pudgalene sAra pudgalene grahaNa karyo. ke pachI temaNe ISTa kAryanA saMpAdana mATe bIjIvAra paNa vaikiya samuddaghAta karyo ane tethI
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSakavaNanam panti samavahatya vikSipya punakriyasamudghAtapUrvakaM saMvartakavAtAna vikurvanti iti 'viuvvittA' vikuLa 'teNaM siveNaM maueNaM mAruerNa' tena tatkAlavikukteina zivena upadravarahitakalyANamapena, mRdukena bhUmisarpiNA mArutena vAyunA 'aguddhaeNaM bhUmitalavimalakaraNeNaM 'maNahareNaM, anuddhatena anUrdhvagAminA bhUmitalavimalakaraNena-pRthivItalasvacchakAriNA manohareNa mAnasaraJjanakArakeNa 'sayou masurahi kusumagaMdhANubAsieNaM piMDimaNihArimeNaM gaMdhuddhaeNaM tirikSa pavAieNaM' sarva RtukasurabhikusumagandhAnuvAsitena piNDimanihArimeNa gandhoddhareNa tiryaka pravAtena tatra sarvaRtukAnAM SaD Rtu samutpannAnAM surabhikusumAnAM sugandhitapuSpANAM gandhena anuvAsitena piNDima:-piNDitaH san nihArimo-dUraM nirgamanazIlo yastena tathAbhUtena gandhena uddhareNa baliSThena, tiryaka vAtumArabdhena pravAtena vAyunA 'bhagavabho titthayarassa jammaNabhavaNassa satrao samaMtA joyaNapaDimaMDalaM' bhagavatastIrthaMkarasya janmabhavanasya sarvataH dikSu samantAd vidikSu yojanaparipaNDalam tAH aSTau dikkumAryaH 'se jahANAmae kammArasaMvartakavAyukAya kI vikurvaNA kI vaha vAyukAya ziva-kalyANarUpa thA mRduka thA bhUmi ke hI Upara bahatA thA isaliye anuddhata thA anUrdhvagAmI thA-Upara kI ora nahIM vahatA thA isase bhUmitala ko sApha karanevAlA hone se vaha manoraJjaka thA 'sazeuya surabhikusumagaMdhANuvAsieNaM' samasta RtuoM ke puSyoM kI gandha se vaha vAsita thA 'piNDimaNihArimeNaM' usakI gaMdha piNDita hokara dUra dUra taka jAtI thI ataH vaha (uddhareNaM) baliSTha thA aura (tiriaM pavAieNaM) tirachA cala. rahA thA aise (mArueNaM) usa vAyukAya ke dvArA (bhagavao titthayarassa jammaNa bhavaNassa savvao samaMtA joyaNaparimaMDalaM se jahA jAmae kammadArae siA: jAva taheva) bhagavAn tIrthaMkara ke janma bhavana kI saba tarapha se acchI taraha se una ATha mahattarika dikkumAriyoM ne karmadAraka kI taraha saMmArjanA kI-saphAI kI yahAM Agata yAvatpAda se karmadAraka ke vizeSaNoM kA bodhaka pATha isa prakAra se, hai-yaha prakaTa kiyA gayA hai-"se jahANAmae kammayaradArae siyA taruNe balavaM, saMvartaka vAyukAyanI vimurvaNA karI. te vAyukAya ziva kalyANa rUpa hatuM. mRduka hatuM, bhUmi upara ja pravAhita thatuM hatuM ethI anuddhata hatuM. ardhvagAmI hatuM, eTale ke uparanI tarapha paDenAra na tu. se bhUbhitama sA342nAra hetu tethI bhanA2044 hetu : 'savvouyasurabhi kusumagandhANuvAsieNa' sava' RtumAnApAnI gayI te AvAsitastu: 'piMDimaNihArimeNa tanAga 7i35/2-2 sudhIratAnA, methI 'uddhareNaM' marazI tumane 'tiriapavAhae. NaM' patithI yAsatuDatusevA 'mAraMeNa' tapAyuya 43 'magavao tisthayarasta jammaNabhavaNassa savvao samaMtA joyaNaparimaMDalaM se jahA nAmae kammadArae siMA jAva taheva sAvAn tth:karanA janma bhavananA cemerathI sArI rIte te ATha mahattarika dikumArikAoe kAmadAra kanI jema saMmArjanA karI-saphAI karI. ahIM AvelA yAvat padanA pAThathI karmadhArakanA
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ ambUdvIpamAtisle dArae simA jAva' ityetatsUtraikadezasUcitadRSTAntasUtrAntargatena sammAyatItipadena taheveti dAntikasUtrabalAdAyAtena ekavacanasya bahuvacanaparakalamAdAya vibhaktivipariNAmAt sammArjayantIti padena saha anvaya yojanA kAryA, yAvat padAsaMgRhItaM taccedaM dRSTAntasUtram 'se jahANAmae kammayaradArae siyA taruNe valayaM jugavaM juvANe appAyaMka thiraggahatyadaDhapANipAeM pilusarorupariNae ghaNanici avaTavaliakhaMdhe, cammedvagaduhaNamuhima samAhaya niciagatte urassabalasamaNNAgae tarajamalajualaparighavAhU laghaNapavaNajavaNapamahaNasamatthe chee dakkhe paTTe kusale mehAvI niuNasippovagae egaM mahaMta salAgahatthaga vA daMDasaMpucchaNi vA veNusalAgigaM vA gahAya rAyaMgaNaM vA rAyateuraM vA devakulaM vA sabhaM vA parva vA ArAmaM vA ujjANaM vA aturiamacavalamasaMbhaMta niraMtaraM saniuNaM satrao samantA saMpamajjai' sa yathAnAmako yatprakAranAmakaH karmakaradArakaH syAt bhavet, AsannamRtyurhi dArako na viziSTa sAmarthyavAn bhavati, ityata Aha-taruNaH pravarddhamAnavayAH, sa ca balahIno'pi syAt ityata jugavaM, juvANe, appAtake, thiraggahatthadaDhapANipAe, piTuMtaropariNae, ghaNaNicia vayaliyakhaMdhe, cammehagaduhaNamuTThiya samAyaniciyagatte, urassabala sama NNAgae, talajamalajualaparighavAhU, laMghaNapavaNajaiNapamahaNasamatthe, chee, dakkhe, paTTe, kusale, mehAvI, NiuNalippovagae, egaM, mahaMta, silAgahatvagaM vA daNDasaMpucchaNi vA veNusilAgigaM vA gahAya rAyaMgaNaM cA, rAyaMteuraM vA devakulaM vA saMbha vA parva vA ArAmaM vA ujjANaM vA aturiya macavalamasaMbhaMta niraMtaraM saniuNaM savvao samaMtA saMpamajjai" isa pATha kA artha isa prakAra se hai jaise koI karmadAraka vayaH prApta naukarI karanevAlA laDakA ho aura vaha Asanna mRtyu se rahita kyoM kI Asanna mRtyuvAlA dAraka viziSTa sAmopeta nahIM hotA hai tathA vaha taruNa ho-pravardhamAna vayavAlA ho baliSTha ho, suSama duSmAdi kAla meM jisakA janma huA ho, yuvAvasthA saMpanna ho, kisIbhI prakAra kI vimArI vizeSa mAdha4 418 21 pramANe 48 42pAmA mATo cha se jahANAmae kammayaradArae siyA taruNe balavaM, jugavaM, juzaNe appAnaMke, thiraggahatyadaDhayANipAe, piTuMtarorupariNae, ghaNaNiciavaTTavaliyakhadhe, cammedvagadhaNa,muTThiyasamAhaya niciyagatte, urassavalasamaNNAgae, talanamalajualaparighavAhU, laMghaNapavaNa jaiNa pamaddaNasamatthe, chae, dakkhe paTTe, kusale mehAvI, NiuNasippovagae ega mahaMta, silAgahatthaga vA daNDasaMpucchaNivA veNusilAgigaM bA gahAya rAyaMgaNaM vA, rAya teuraM vA, devakulaM vA, sabhaM vA, pavaM vA, ArAmaM vA, ujjANaM bA, aturiya macavala, masaM bhataM niraMtaraM ,saniuNaM satrao samaMtA saMpamajjaI' mA pani artha mA prabhArI cha. rema koI karmAdAraka vaya: prApta nokarI karanAra koI chokarI hoya ane te Asanna mRtyuthI rahita hAya kemake Asanna mRtyuvALa chokare viziSTa sAmarthopeta hete nathI, tathA te taruNa
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam mAha-balavAn kAlopadravo'pi viziSTasAmathyavighnakArakaH saMbhavatItyata Aha-yugavAn yugaM suSamaduSpamAdi kAlaH so'duSTo nirupadravo viziSTasAmarthya heturyasyAstIti anau yugavAn etAdRzazca ko bhavati ? yuvA yauvanavayasthaH, IdRzo'pi gnAnaH san sAmarthyahIno bhavatItyata Aha-alpAtaGkaH alpazabdo atra abhAvaparakaH, tena nirAtaGkaH (rogavarjitaH) ityarthaH tathA sthirAgrahastaH sthiraH prastutakAryakaraNe kampamAnarahitaH agrahasto hastAgraM yasyA sau tathAbhUtaH, tathA-dRDhapANipAdaH dRDhaM niviDataramApannaM pANipAdaM yasya sa tathAbhUtaH tathA pRSThAntarorupariNataH pRSTham prasiddham antare pArtharUpe UrU sakthinI etAni pariNatAni pariniSThitAni yasya sa tathAbhUtaH ahonAGga ityarthaH, ktAntasya paranipAtaH pAkSiko vodhyaH, tathA ghananicitavRttavalitaskandhaH ghananicittau niviDataracayamApannau valitAviva valito hRdayAbhimukhau jAvAvityarthaH vRttau skandhau yasya sa tayAbhUtaH atra mUle vRttazabdasya valitazabdAt paraprayogaH iSTa pUrvaprayogaH prAkRtatvAd bodhyaH, tathA carmeSTara druSaNamuSTikasamAhatanicitagAtraH carbheSTakena carmapariNaddha kuTTanopagaraNavizeSeNa drughaNeNa dhanena muSTikayA ca sRSTayA samAhatAH2 santastADitAstADitAH santo ye nicitAH niviDIkRtAH pravahaNa preSyamANa vastugranthakAdayastadvad gAtraM yasya sa tathAbhUtaH tathA urasyabalasamanvAgataH urasibhavamurasyam evaMbhUtena valena samanvAgataH AntarotsAhavIryayukA, tathA talayamayugalaparivavAhuH se vihIna ho, apane kArya ke karane meM jisakA hasta kampana le rahita ho, jisake hAtha aura paira bahuna adhika majabUta ho, koI bhI aGgajisakA hIna na ho-paripUrNa aMgovAlA ho, skandha jisake bahuta mAMsala puSTa ho hRdaya kI tarapha jhuke hue hoM aura gola AkAra ke ho, jisake zArIrika avayava camaDe ke bandhanoM se yukta upakaraNa vizeSa se yA mudgara se yA muSTi kA se bAra 2 kUTa 2 kara bahuta adhika dhana nicita avayavavAlI kI gaI vastrAdika kI gAMTha kI taraha majavUna hoM chAtIkA bala jisakA bahuta adhika ho-arthAt bhItarI utsAha aura vIrya se jo yukta ho jisake bAhu tAla vRkSa ke jaise evaM heya pravardhamAna vayavALa hoya, baliSTha hoya, suSama, duSamAdi kALamAM jene janma thaye hiya, yuvAvasthA saMpanna hoya, tene kaI paNa jAtanI bImArI heya nahi, pitAnuM kAma karatI vakhate jenA hAtha ane paga kaMpita thatA nathI e haya, jenA hAtha ane paga pUbaja sudaDha hoya, jenuM kaMI paNa aMga hIna heya nahi-eTale ke te paripUrNa aMgovALe hAya, skache jenA atIva mAMsala eTale ke puSTa hAya, hRdaya tarapha namelA hoya temaja goLAkAra vALA hoya, jenA zArIrika avayave cAmaDAnA baMdhanathI yukta upakaraNa vizethathI athavA mudugarathI athavA muSTikAthI vAraMvAra kUTI-phUTIne bahuja adhika ghana nizcita avayavavALA vastrAdikenI gAMThanI jema majabUta hoya, jenI chAtI baLavAna hoya eTale ke bhItarI utsAha ane vIryathI je yukta hoya jenA bAhu tAlavRkSa jevA ane lAMbA
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 - jambUdvIpapramasisUtra -talI tAlavRkSau tayo yamalam samazreNIkaM yayugalaM dvayaM parighazca argalA tannibhe tatsadRze dIrghaptaralaponatvAdinA vAha yasya sa tathA bhUtaH, tathA-laGghanaplavanajavanapramardanasamarthaH tatra kancane gartAde ratikramaNo plavane kUdane javane atizIghragamane pramardane kaTinasyApi vastUnapUrNane samartha:-saktaH, tathA chekaH kalApaNDitaH dakSaH kAryANAmavilambitakArI (zIvakArI) praSThA-vAgmI kuzalaH sampakriyA parijJAyakaH, medhAvI sakRn zrunadRSTakarmanaH, nipuNa zilpopagata:-nipuNaM yathAsyAttathA zilpakriyAsu kuzalatAmupagataH prAptaH, evaMvidhaH puruSaH eka mahAntaM zalAkahastakaM vA sarisparNAdizalAkAsamudAyaM saritparNAdi zalAkAmayIM sammAnikAmityarthaH vA zabdAH vikalpArthAH daNDasaMpucchanI vA daNDayuktAM sammAnikAm vA, veNuzalAkikIM vA-vaMzazalAkAnivRttAM saMmArjanikAM gRhItvA AdAya rAjAgaNaM vA-rAjaprAGgaNaM, rAjAntaHpuraM vA, devakulaM vA, sabhAM vA, purapradhAnAnAM mukhanivezanahetumaNDapikAmityayaH, prapA vA pAnIyazAlAm ArAmaM vA dampatyo naMgarAsammaratisthAnam, udhAnaM vA krIDArthAgatalambe argalA ke jaise jo gata Adi ke lAMghane meM, kUdane meM aura ati zIghra calane meM yA ati kaThina bhI vastu ko pUrNa karane meM viziSTa zaktizAlI ho, cheda-kalAbhijJa ho, dakSa ho kArya karane meM vilambakartA na ho, pRSTha vAgmI ho, kuzala ho-kArya karane kI vidhikA jAnA ho, medhAvI ho ekavAra sunakara yA dekhakara usa 2 kAma kA karanevAlA ho, nipuNazilpogata ho-acchI taraha se zilpa kriyAoM meM kuzalatA prApta ho aisA vaha dAraka khajUra ke pattoM kI banI huI buhArI ko yA vAsakI sIkoM se banI huI buhArIko ki jitake bhItara daNDa lagAyA gayA ho lekara rAjAGgaNa ko yA rAjA ke antaH purako devakulako, yA purapradhAnajanoM ko sukha se baiThane yogya kisI maMDapasthAna ko, yA pAnIyazAlA ko, ArAma ko-dampatIjano ko, jahAM rati krIDA karane meM nizcintatA mile aise nagarAsannavartI sthAna ko yA udyAna ko-krIDArtha Agatajano ke yAna vAhana argalA jevA che, je gata vagerene oLaMgavAmAM, kUdako mAravAmAM ane ati zIgha cAlavAmAM athavA ati kaThina vastune vicUrNita karavAmAM viziSTa zaktizAlI hAya, cheka kalAzi hoya, dakSa haya, kArya karavAmAM vilaMba karanAra hAya nahIM, praSTha-lAgmI hoya, kuzaLa hAya-kArya karavAnI vidhine jANanAra hoya, medhAvI hoya, eka vakhata sAMbhaLIne ke joIne koI paNa kAmane zIkhIne karanAra hoya, nipuNa- zipagata hoya, sArI rIta zilpa kriyAomAM kuzalatA prApta hoya e te dAraka khajUranA pAMdaDAnI banelI sAvaraNIne athavA vAMsanI sIkenI banelI sAvaraNIne ke jenI aMdara daMDa besADavAmAM Avela hoya laIne rAjAMgaNane ke rAjAnA antaHpurane ke deva-kulane ke pura pradhAna janene sukha pUrvaka besavA gya keI maMDapa sthAnane ke pAnIyazAlAne, ArAmane-daMpatI janene jyAM patikIDA karavAmAM nizcitatA maLe, evA nagarAsanavatI sthAnane ke udyAnane-kIDAthe Agata
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 1 jina sanmAbhiSekavarNanam janAnAM prayojanAbhAvenovilamvitayAnvavahanAdyAzrayabhUtaM tarukhaNDam atvaritamacapalamasaMbhrAntam tvarAyAM cApalye sambhrame vA samyaka kacavara ghanivAraNAsambhavAt, tatra tvarA mAnasaumukyaM cApalyaM kAryoMtsukyaM sambhramazca gatiskhalanamiti nirantaraM natu apAntarAlamocanena munipuNaM svalpasyApi akSokSasya apasAraNena sarvataH samantAt sampramArjayediti, atha uktadRSTAntasya dASTAntikayojanAya prAha-'taheva' tathaiva uktAkAreNaiva etA api aSTau dikkumArI mahattarikAH yojanaparimaNDalaM yojanapramANaM vRttakSetraM sammArjayantIti bahuvacanAntayA vibhakti vipariNAmaH 'jaM tattha taNaM vA pattaM vA kaTaM vA iyavaraM vA asuima bokkhaM pUiaM dubbhigaMdhaM taM savvaM AhuNi AhuNima egaMte eDeMti eDitA jeNeva bhagavaM titthayare titthayara. mAyA ya teNetra uvAgacchaMti' yattatra yojanaparimaNDale tRNaM yA patraM vA kASThaM vA kacavaraM vA azuci apavitram acokSaM malinam pUtikaM durabhiga-dhaM tatsarvamAdhUya AdhUya saJcAlya saJcAlya ekAnte yojanaparimaNDalAdanyatra eDayanti apanayanti eDayitA apanIyArthAt saMvartakavAtopazamaM vidhAya yatraiva bhagavAMstIrthakaratIrthakaramAtA ca tatraiva upAgacchanti 'uvAgacchittA' upAgatya 'bhagavao titthayarassa tisthayaramAyAe ya adarasAmaMte AgAyamANIo pariAdi ke Thaharane ke sthAna ko jo ki vRkSAdi koM se samAkula ho, atvaritarUpa, acapalarUpa se, asaMbhrAntararUpa se yukta hokara acchI taraha kUDA karakaTa nikAlakara sApha kara detA haiM-svaccha banA detA hai-usI taraha se ina ATha dikkumArikAoM ne bhI yojana parimita vRtta kSetra ko bilakula sApha sutharA banA diyA 'jaM tattha taNaM vA pattaM vA kaTaM yA kayavaraM vA asuhamacokkhaM, pUiaM dunbhigaMdha, taM savaM AhuNiya 2 egate eDeMti' jo bhI vahAM tRNa athavA patte, yA lakaDI, yA kUDA karakaTa, yA azuci padArtha yA durabhigandhavAlA padArtha thA-vaha saba uThA 2 kara uDavA 2 kara usa eka yojana parimita vRttasthAna se dUsarI jagaha DAla diyA 'eDittA jeNeva bhagavaM titthayare tityayaramAyA ya teNeva uvAgacchati' saMvartakavAyuko zAnta kara phira ve sabakI saya dikkumArikAeM jahAM tIrthaMkara aura tIrthakara kI mAtA thI vahAM para AI-'uvAgacchitsA bhagavao janA yAna-vAhana vagerene ubhA rAkhavAnA sthAnane ke je vRkSAdikathI samAkula haya, atvarita rUpathI, acapala rUpatha, asaMbhrAnta rUpathI. yukta thaIne sArI rIte kacare sApha karI nAkhe che-sthAnane svaccha banAvI de che, temaja te ATha dikakumArikAoe paNa jana reTA vRtta kSetrane sama svaccha nApI dhu'. 'jaM tattha taNaM vA pattaM vA kavA kayavara "vA asuimacokkhaM, puiaM dubhigaMdhaM taM savvaM AhuNiya 2 egatte eDe ti' tyA tRpa, pasi lAkaDA, care, azuci padArtha, malina padArtha, durabhi gandhavALo padArtha je kaMI hatuM tene uThAvI-uThAvIne, te eka thAjana parimita vRtta sthAnathI bIjA sthaLe nAkhI dIdhuM. 'eDittA jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva jvAgacchaMti' sava vAyune zAMta rI
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 jambUdvIpaprajJatisUtre gAmANIo citi' bhagavatastIrthaGkarasya tIrthaGkaramAtuzca adarasAmante nAtidUrAsanne AgAyantyaH- A - IpatsvareNa gAyantyaH prArambhakAle mandasvareNa gAyamAnatvAt parigAyantyaH gIta pravRttikAlAnantaraM tArasvareNa gAyantya stiSThanti tAH aSTau dikkumArI mahattarikAH ||60 1|| atha UrdhvalokavAsinInAmavasaramAha- 'teNaM kALeNaM' ityAdi / mUlam - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM uddhalogavatthavvAo aTThadisAkumArI mahattariyAo saehiM saehi kUDehiM, saehiM sarahiM bhavaNehiM ehiM ehiM pAsAyavaDeMsa ehiM patteyaM patteyaM cauhiM sAmANiyasAhaslIhiM evaM taM caitra vadaNNiyaM jAva viharaMti, taM jahA - mehaMkarA1, mehara, sumehAra, mehamAlinI4 / suvacchA5 vacchamittA ya6 vAriseNA7 valAhagA8 ||1|| taraNaM tAsiM uddhalogavatthavyANaM aTTahaM disAkumArI mahattariyANaM patteyaM patteyaM AsaNAI calati, evaM taM caiva putravaviNayaM bhANi jAva amheNaM devANuppie / uddhalogavatthavtrAo a disAkumArI mahattariyAo je NaM bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karisAmo teNaM tumbhehiM Na bhAiavvaM tikaTTu uttarapurasthimaM disIbhAgaM atrakamaMti, avakamittA jAva avbhavaddalae viuvvaMti viuntrittA jAva taM nihayarayaM NaTurayaM bhaTTarayaM pasaMtarayaM uvasaMttarayaM kareMti karitA khippAmeva paccatrasamaMti, evaM pupphabaddalaMsi puSpavAsaM vAsaMti vAsittA jAva kAlAguru para jAva suravarAbhiganaNajoggaM kareMti karitA jeNeva bhagavaM . titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgaccheti uvAgacchittA jAva AgAyasANIo pariNAyamANIo citi // sU0 2 // titthaparassa titthayaramAyAe adUrasAmaMte AgAyamANIo parigAyabhANIo citi' vahAM Akara ve apane ucita sthAna para baiTha gaI aura pahile dhIme dhIme svara se aura bAda meM jora 2 svara se gAnelagI // 1 // pachI te badhI dikumArikAe jyAM tI kara ane tIrthaMkaranA mAtuzrI hatAM tyAM AvI. 'khAgacchittA bhagavao titthayarassa titthara ramAyAeadRra sAmaMte AgAyamaNIo parigAyamANIo ciTThati' tyAM ne teyo yotapotAnA ucita sthAna upara besI gaI ane pahelAM dhImA dhImA svare ane tyAra pachI jora-jorathI gAvA lAgI. // 1 // 2
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 2 UrdhvalokavAsinInAmavasaravarNanam chAyA-tena kAlena tena samayena Urdhvaloka vAstavyAH aSTau dikkumArImahattarikAH vakaiH svakaiH kUTaiH svakaiH svakaiH bhavanaiH svakaiH svakaiH praasaadaavtNskai| pratyekaM pratyekaM caturbhiH sAmAnikasahasraiH evaM tadeva pUrvavarNitaM yAvad viharanti tadyathA-'meghaMkarA 1 meghavatI 2 mumeghA 3 meghamAlinI 4 / suvatsA 5 vatsamitrA 6 ca vAriSeNA 7 balAhakA 8 // 1 // tataH khalu tAsAm UrdhvalokavAstavyAnAm aSTAnAM dikkumArImahattarikANAm pratyeka pratyekam AsanAni calanti, evaM tadeva pUrvavaNitaM bhaNitavyaM yAvat vayaM khalu devAnupriye ! UrdhvalokavAstavyAH aSTau dikkumArImahattarikA yena bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM kariSyAmaH tena yuSmAbhi na bhetavyam iti kRtvA uttarapaurastyaM dig bhAgam apakrAmanti apakrabhya yAvat abhravAdalakAni vikurvanti vikuLa yAvat tat nihatarajaH, naSTarajaH bhraSTarajaH prazAntarajaH upazAntarajaH kurvanti kRtvA kSiprameva pratyupazAmyanti evaM puSpavAdalake puSpavarSa varSanti varSitvA yAvat kAlAgurupravara yAvat suravarAbhigamanayogyaM kurvanti kRtvA yatraiva bhagavAna tIrthaGkarastIrthaGkaramAtA ca tatraiva upAgacchanti upAgatya yAvat AgAyantyaH parigAyantyaH tiSThanti ||suu0 2 // ____TIkA-'teNaM kAleNaM' ityAdi 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM uddhalogavatthavyAo aTTa disAkumArI mahattariyAo saehiM saehiM kUDehiM' mUle saptamyarthe tRtIyA tena tasmin kAle sambhavajinajanmake bharatairAvateSu tRtIyacaturthArakalakSaNe mahAvideheSu caturthArakapatibhAgakakSaNe tatra sarvadA'pi tatrAyasamayasadRzakAlasya vartamAnatvAt tasmin samaye arddharAtralakSaNe tIrthakarANAM hi madhyarAtra eva janmasaMbhavAt UrdhvalokavAstavyAH aSTau dikkumArImahatcarikAH dikkumAryoM dikkumArabhavanapatijAtIyAH mahattarikAH svavaryeSu pradhAnatarikAH svakaiH svakai kUTaiH saptamyarthe tRtIyA tena svakeSu svakeSu kUTeSu 'saehiM sarahiM bhavaNerDi' svakaiH svakaiH bhavanaiH svakeSu svakeSu bhavaneSu bhavanapatidevAvAseSu 'saehiM saehiM pAsAya 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM uddhalogavatthavvAo' sU0 // 2 // TIkArtha-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAlameM aura usa samaya meM 'uddhalogavatthavvAo aTTha disAkumArimahattariyAo saehiM 2 kUDehiM, saehi 2 bhavaNehiM, sarahiM 2 pAsAyavaDeMsaehiM patteyaM 2 cAhiM sAmANiyasAhassIhiM evaM taM ceva putvavaNiyaM jAva viharaMti' uchalokavAsinI ATha mahattarika pratyeka dikkumArikAeM apane 2 kUToM meM apane apane bhavanoM meM apane apane prAsAdAva 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM uddhalogavatthavvAo' ityAdi Ast:-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' te Na ma ta samayamA 'uddhalogavatthavvAo aTU disAkumArimahattariyAo sapahiM 2, kUDehiM, saehiM 2, bhavaNehiM, sarahiM 2, pAsAyavaDeMsaehiM pateya 2 carahiM sAmANiyasAhassIhiM evaM taM ceva puvvavaNiyaM jAva viharati' eqloka vAsinI ATha mahattarika dareka dikumArikAo pita-pitAnA kUTamAM, pita-pitAnA la0 72
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 jambUdvIpaprApti vaDeMsaehi' svakaiH svakaiH prAsAdAvataMsakaiH svakeSu svakepu prAsAdAvataMsakeSu svasvakUTavattikrIDAvAsepu 'patteyaM patteyaM cauhi sAmANiyasAhassIhiM' pratyekaM pratyekaM caturbhiH sAmAnikasahasraiH sAmAnikAnAM dikkumArIsadRzadhutivibhavAdiyutAM devAnAM sahasraH catuH sahasrasaMkhyakasAmAnikadevairisyarthaH evaM taM ceva pUvavaNiyaM nAva viharaMti' evaM tadeva pUrvavadeva pUrvavaNitaM yAvad viharanti tiSThanti, atra yAvat padAt 'cauhi mahattariyAhi saparivArAhiM' ityArabhya 'devehi devIhI ya saddhiM saMparivuDAo' ityantaM grAhyam, etatsarvaM vyAkhyAnaM ca avyavahitapUrvasUtre draSTavyam, ayaM vizeSaH proktASTadikkumArImahattarikANAm UrzvalokavAsitvaM ca samabhUtalAt pazcAzatayojanoccanandanavanagatapaJcazatikASTakaTavAsitvena jJeyam taMsakoM meM jailA ki pahile prathama sUtra meM kahA jA cukA hai usake anusAra apane 2 cAra hajAra samAnika deva AdikoM ke sAtha parivRtta hokara bhogoM ko bhoga rahI thI unake nAma isa prakAra le hai-'mehaMkarA 1, mehabaI 2, sumehA 3, mehamAlinI 4, suvacchA vacchamittAya 6, vArileNA 7, balAhamA 8," meghaMkarA, meghavatI, sumeghA, meghamAlinI suvatsA, batsamitrA, vAriseNA, aura blaahkaa| "evaM ceva taM puzvavaNiyaM jAva viharaMti" meM jo yAvatpada AyA hai-usase "cauhiM mahattariyAhiM saparivArAhi" yahAM se lekara "devehiM devIhi ya saddhi saMparibuDAo" takakA pATha gRhIta huA hai arthAt jaisA yaha pATha prathama sUtra meM likhA jA cukA hai-vaisA hI vaha sava pATha yahAM para grahaNa karalenA cAhiye yahI yAvatpada kA prayojana hai| inameM aura ATha adholoka vAlinI dikkumArikAoM meM yaha antara hai ki ina ATha mahattarika dikkumArikAoM meM jo urvalokavAsitA hai vaha isa samatalabhUtalase pAMcasI yojana UMcAI vAle nandanavana meM rahe hue paJcazatika ATha kUToM meM rahane se hai yahA~ aisI AzaMkA nahI karanI bhavamAM, pita-pitAnA prAsAdAvartasakamAM je pramANe prathama sUtramAM kahevAmAM AvyuM che te pramANe pita-pitAnA cAra hajAra sAmAnika de vagerenI sAthe parivRta thaIne bhege mogalI 2hI tI, tamanA nAmI prabho cha 'mehaMkarA 1, mehabaI 3, sumehA 3, mehamAlinI 4, suvacchA 5, vacchamittAya 6, vAriseNA 7, valAhagA 8 // 421, meghavatI, subhedhA, meghamAlinI, supatsA, vatsabhitrA, pArisa bhane mARit. 'evaM ceva taM puva. paNNiya jAva viharaMti' mA 2 yAvat 54 va cha tethI 'cauhi mahattariyAhiM sApavArAhiM' mahI thI bhAMDAra. 'devehiM devIhi ya saddhiM saMparikhuDAo' sudhInA 46 sIta tha che. eTale ke je pramANe A pATha prathama sUtramAM kahevAmAM Avela che, tevoja pATha ahIM gRhIta thayela che. yAvat padanuM eja prajana che. e pAThamAM ane ATha aleka vAsinI dikumArikAomAM ATale taphAvata che ke A ATha mahattarika dikumArikAomAM je urva lekavAsitA che te A samatala bhUtalathI 500 ejana UMcAi vALA nandana vanamAM AvelA
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 2 UrdhvalokavAsinInAmavasaravarNanam 576 . nanu adholokavAsinInAM gajadantagirigatakUTASTake yathA krIDAnimittako vAsastathaiva tAsAmapi atra bhaviSyatIti cet, maivaM yathA'dholokavAsinInAM gajadantagirinAmadho bhavaneSu vAsaH zrUyate tathaitAsAm azrUyamANatvena tatra nirantareNa vAsasadbhAvAt tatazcordhvalokavAsitvopapatteH / etAsAM nAmAni padavandhenAha 'taM jahA-mehaMkarA 1 mehavaI 2 sumehA 3 meha-' mAlinI 4 / suvacchA 5 vacchamittAya 6 vAriseNA 7 balAhagA 8 // 1 // tadyathA-meghaGkarA 1 meghavatI 2 sumeghA 3 meghamAlinI 4 / suvatsA 5 vatsamirA ca 6 vAriSeNA 7 balAikA 8 // 1 // 'tae NaM tAsiM uddhalogavatthavvANaM aTThaNDaM disAkumArImahattariyANaM patteyaM patteyaM AsaNAI calaMti' tataH khalu tadanantaraM kila, tAsAm UrdhvalokavAstavyAnAs apTAnAM dikkumArImahattarikANAM pratyekaM pratyekam AsanAni calanti calitAni bhavanti 'evaM taM ceva pUnavaNNiya bhANiyavvaM jAva amheNaM devANuppiye ! uDDalogavatthavvAo aTThadisAkumArI cAhiye ki jisa prakAra adholokavAsinI ATha dikkumArikAoM kA vAsa gajadantagirigata aSTakUToM meM krIDA ke nimitta hotA hai aura isI se unhe "adholoka vAsinI" isa vizeSaNa se abhihita kiyA gayA hai to aisAhI inakA nivAsa paJcazatika ATha kUToM meM rahane se hotA hogA ? kyoMki adholokavAsinI ATha dikkumArikAoM kA to vAsa isI prakAra se gajadantagiriyoM ke nIce ke bhavanoM meM sunA gayA hai vaisA ina uvalokavAsinI ATha dikkumAdikAoM ke vahAM nivAsa ke sambandha meM nahIM sunA gayA hai| ye to vahAM nirantarahI rahatI hai 'taeNaM tAsiM uddhalogavatthavvANaM aTThaNhaM disAkumArImahattariyANaM patteyaM 2 AsaNAiM calaMti' jaba tIrthaMkara prabhu kA janma ho cukA-taya ina urghalokavAsinI ATha dikkumArikAoM ne apane apane AsanoM ko kampita hote hue dekhA 'taM ceva puzvavaNiyaM bhANiyanvaM' to dekhakara ke unhone kyA kiyA-isa sambandha meM jAnane ke liye sUtra prathama meM jaisA kahA gayA hai vaisAhI yahA~para bhI samajhanA caahiyepaMcaNatika ATha kUTamAM rahevAthI che. ahIM evI AzaMkA karavI joIe nahi ke jema alAvAsinI ATha dikakumArikAone vAsa gajadanta girigata aSTa kUTamAM kIDA nimitte rAya cha, bhane methI 2 tebhane 'adholokavAsinI' se vizeSathI mamiDita 42pAmAM AvI che te A prakArane ja emano nivAsa paMcazatika ATha kUTamAM rahevAthI te haze? kemake alokavAsinI ATha dikumArikAone vAsa te A pramANe gajadanagirionI nIcenA bhavanamAM sAMbhaLavAmAM Avela che, e ja pramANe e urvalakavAsinI ATha dikamarikAe tyAM nivAsa kare che, evuM sAMbhaLavAmAM AvyuM nathI, e te niraMtara tyA 29 cha. tae NaM tAsiM uddhalogavatthavvANaM akhaNhaM disAkumArImahattariyANaM pattaya 2 AsaNAI calaMti' nyAre tIya 42 prabhune bha thaagye|, tyAre me GalspAsinI mA . mAriyAye pAtapAtAnA bhaasn| 4pita yatAM nayAM, 'taM ceva puvvavaNNiya bhANiyavaM te joIne temaNe zuM karyuM ? A saMbaMdhamAM jANavA mATe sUtra prathamamAM je pramANe kahe
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ 575 jambUdvIpaprajJaptistra mahattariyAmao je NaM titthagarassa jammaNamahimaM karissAmo' evaM tadeva pUrvavarNitam avyavahitapUrvasUtravaNitaM bhaNitavyaM vaktavyam, kiyatparyantamityAha-'jAva amheNaM devANuppiye !' ityAdi / he devAnupriye ! he tIrthaGkaramAtaH yAvad vayaM khalu avalokavAstavyAH aSTau dikkumArImahattarikAH yena bhagavataH tIrthaGkarasya janmamahimAnam janmamahotsavaM karipyAmaH vidhAsyAmaH, atra yAvacchando'vadhivAcako na tu sagrAhakaH, 'teNaM tumbhehiM na bhAiyavaM tikaTu uttarapurasthimaM disImAgaM avakamaMti' tena yuSmAbhi ne bhetavyam asaMbhAvyamAneasminnekAntasthAne visadRzajAtIyAH imAH kathaM samupasthitA ityAzaGkAkulaM ceto na kAryam itikRtvA uttarapaurastyaM digbhAgam IzAnakoNam apakrAnti nirgacchanti 'avakamittA' apakramya nirgatya tAH aSTau dikkumArI mahattarikAH 'jAya abbhavaddalae viuvvaMti' yAvat abhravAdalakAn abhre AkAze vAH pAnIyaM tasya dalakAn meghAn vikurvanti vikurvaNA zaktyA nirmAnti atra yAvatpadAt 'veubviyasamugdhAeNaM samodaNaMti samohaNittA saMkhijjAI joyaNAI daMDaM nisaraMti, doccaM veubbiyasamugdhAeNaM samohaNaMti, samohaNittA' iti grAhyam vaikriya'jAva amheNaM devANuppie uDlogavatthavvAo aTTha disAkumArImahattariyAo jeNaM bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karissAmo teNaM tumbhehiM Na bhAiavvaM' yAvat he devAnupriye ! hamaloka urdhvalokavAsinI ATha dikkumArikA mahattarikAeM haiM hama bhagavAn tIrthakara ke janmamahotsava ko karegI isaliye Apa "asaMbhAvyamAna hai parajana kA ApAta jisameM aise isa ekAnta sthAna meM visadRza jAtIya ye kisaliye upasthita huI hai" isa prakAra kI AzaMkA se Akulita citta na ho 'tti kaTu uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakkamaMti' isa prakAra kaha kara ve IzAna koNa meM calI gaI / 'avazkamittA jAva abhavaddalae viuccaMti' vahAM jAkara ke unhoM ne yAvat AkAza meM apanI vikriyA zakti ke dvArA meghoM kI vikurvaNA kI-yahAM yAvatpad se "veubdhiyasamugdhAeNaM saMmohaNaMti, samohapAbha cha, te prabhArI ra saghaNu 4thana samAna me. 'jAva amheNaM devANuppie uDUDhalogavatthavvAo aTu disAkumArImahattariyAo je NaM bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM pharirasAmo teNaM tumahiM Na bhAiavvaM' yAvat vAnu priye mame sohI BaralsafsanI 18 dikumArikA mahattarikAo chIe. ame bhagavAna tIrthakarane janma mahotsava ujavIzuM. ethI ApazrI "asaMbhavyamAna che, parajanane ApAta jemAM evAM ekAnta thAnamAM visadaza jAtIya A badhI zA mATe AvI che? A jAtanI AzaMkAthI Akalitacitta thaze nahi. 'tti kaTu uttarapurasthimaM disImAgaM avakkamati' mA pramANe hI to zAna ya ta26 gatI 281. 'avakkamittA jAva abhavadalae viucca ti' tyo na tabhaNe yAvat AkAzamAM pitAnI vikriyA zakti vaDe enI vikRrvaNu karI. ahIM yAvat padathI veaviys mugdhAeNaM samohaNati samohaNittA, saMkhijAI joyaNAI daNDa nisirati, doccaM veuvviyasamu..
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 2 UrdhvalokavAsinInAmavasaravarNanam samudghAtena vaikriyakaraNArthakaprayatnavizeSeNa samavaghnanti AtmapradezAn bahivikSipanti samavahatya AtmapradezAn vahirvikSipya saMkhyAtAni yojanAni daNDam daNDa iva daNDaH UrdhvAdha AyataH zarIrabAhalyo jIva pradezastaM nisRjanti zarIrAd bahi niSkAzayanti cikIrSitakAryasampAdanArtha dvitIyamapi vAraM vaikriyasamudghAtena samavaghnanti AtmapradezAna bahirvikSipanti samavahatya AtmapradezAn bahirvikSipya abhramAdalakAn meghAn vikurvantIti 'viuvittA jAva' vikurvya vaikriyazaktyA meghAn kR vA yAvat atra yAvatpadAt 'se jahoNAmae kammAradArae siyA taruNe balavaM jugavaM juvANe appAryake thiraggahatthe daDhapANipAe piTuMtarorupariNae ghaNaniciyavaTTavaliyakhaMdhe cammelugaduhaNamuTThiyasamAhayaniSiyagatte urassavalasamaNNAgae tala jamalajuyalaparighavAhU laMghaNapavaNajavaNapamaddaNasamatthe chee dakkhe paDhe kusale mehAvI niuNasippovagae egaM mahataM dagavAragaM vA, dagakuMbhayaM vA, dagathAlagaM vA, dagakalasaM vA, dagabhiMgAraM vA, gahAya rAyaMgaNaM vA jAva samaMtA AvarisijjA, evameva tAmo NittA, saMkhijjAI joyaNAI daNDaM nisirati, doccaM veubviyasamugyAeNaM saMmo. haNittA" isa pAThakA grahaNa huA hai, ina padoM kI vyAkhyA isI vakSaskAra ke kathana meM. 1 sUtra meM kI jA cukI hai 'viunvittA jAvataM niyarayaM NaTTharayaM pasaMtarayaM uvasaMtarayaM kareMti' AkAza meM vArdalikoM kI-pAnI barasAnevAle megho kI vikaNNA karake yAvatU unhone usa bhagavAn tIrthakara ke janma bhavana ke cAroM ora kI eka yojana taka kI bhUmi ko nihata rajavAlI; naSTa rajavAlI bhraSTa rajavAlI: prazAnta rajavAlI aura upazAnta rajavAlI banA diyA yahAM yAvat zabda se-"se jahANAmae kamprAradArae siyA taruNe, balavaM, jugavaM, juvANe,. appAyake; thira. ggahatthe, DhapANipAe, piTutarorupariNae, ghaNiciyavavaliyakhaMdhe, cammeva gaduhaNamuTTiyasamAhayaniciyagatte, urassaralasamapaNAgae talajamalajuyalapari. ghabAhU, laMghaNapavaNajavaNapamaddaNasamatthe, chee, dakkhe, paDhe, kusale, mehAvI, niusippovagae egaM mahaMta dagavAragaM vA dgakuMbhayaM vA; dagathAlayaM vA, dakagyAeNaM saMmohaNittA' mA pA8 sahIta thayo cha. 2. pAnI vyAcyA mAranA 4namA sUtra prathamamA 42vAbhA mAvI che. 'viuvittA jova nihayarayaM NadarayaM bhadarayaM pasaM. taraya uvasaMtazyaM kareti' mAzimA pAjAmAnI-pANI parasAnA2 bhedhAnI-vipaza thAvata temaNe vaikiyazaktithI meghe utpanna karyA ane te meghAe te bhagavAna tIrthakaranA janma bhavananI meranI eka yojana jeTalI bhUmine nihata rajavALI, naSTa rajavALI bhraSTa 2jyALI, prazAMta rajavALI ane upazAMta rajavALI banAvI dIdhI. ahIM yAra zabdathI 'se jahANAmae kammAradArae siyA taruNe, balava jugava, juvANe, appAyake, thiragAhaye, daDhapANiyAe, pi,tarArupariNae, ghaNaNiciyavavaliyakhaMdhe, cammeDhagaduhaNamudviyasamAhayaniciyagata urassabalasamaNNAgae talajamalajuyalaparighabAhU laMghaNapavaNajavaNapamadaNasamaMtthe, chee dakhe. paTTe, kusale' mehAvI, niuNasippovagae ega mahaMta dagavAraMga vA, dagakuMbhayaM vA, dugathAlayaM vA
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 jambUdvIpaprazaktisUtra vi uTThalogavatthavyAzro aTTa disAkumArI mahattariyAo abhavadalae viumbittA khippAmeva pataNavaNAyaMti, pataNataNAittA khippAmeva pavijaAyaMti vijaAinA bhagavao titthagarassa jammaNabhavaNassa savvI samaMtA joyaNaparimaMDalaM NiccoyagaM nAimaTTiyaM paviralapaphusiya rayareNuviNAsaNaM divyaM surabhigaMdhodayavAsaM vAsaMti' itigrAhyam, sa yathAnAmakaH karmakaradAraka: syAt taruNo, balavAn, yugavAn, guvA, alpAtaGkaH, sthirAgrahastaH, dRDhapANipAdaH, pRSThAntarorupariNataH, ghananicitavRttavalitaskandhaH carmeSTakaTuSaNASTikasamAhatanicitagAtrA, urarayabalasamanvAgataH, talayamalayugalaparighabAhuH, lakhanaplavanajavanapramardanasamarthaH, chekaH, dakSaH, praSThaH, kuzalaH, medhAvI nipuNazilpopagataH, etepAM vyAkhyAlam avyahitapUrvasUtre draSTavyam, ekaM mahAntaM dakavArakaM vA mRttikAmayajalabhAjanavizepam, dakakumbhakaM vA jalaghaTam dakasthAlakaM vA kAMsyAdimayaM jalapAtram, dakakalazaM vA, jalazrRMgAraM vA 'jhArI' iti bhASA prasiddham, gRhItvA rAjAGgaNaM vA rAjaprAGgaNam, yAvadudhAnaM vA samantAt sarvato bhAvena AvarSet kalasaM vA, dabhiMgAraM vA gahAya rAyaMgaNaMcA jAva samaMtA AvarisijjA evameva tAo vi uDlogavatthavvAo aTTa disAkumArI mahatariyAo abhavaddalae viuvittA khippAmeva pataNataNAyaMni, pataNataNAittA khippAmeva pavijayAyaMti, vijaAittA bhagavo titthagassa jammaNabhavaNassa sanco samaMtA joyaNaparimaMDalaM NiccoyagaM nAimahithaM paviglayAtriyaM rayareNuviNAsaNaM divvaM surahigaMdho. dayavAsaM vAsaMti' isa pAThakA grahaNa huA hai ina padoM meM se 'se jahANAmae kammAra dArae' isa pada se lekara 'NiuNasippovagae' isa pada taka ke padoM kI vyAkhyA prathama sUtra meM kI jA cukI hai aba isake Age ke padoM kI vyAkhyA isa prakAra se hai-ina pUrvokta vizeSaNoM vAlA vaha karmakara dAraka eka bahuta baDe bhArI pAnI se bhare hue miTTI ke kalaza ko, athavA pAnI ke kumbha ko, yA pAnI se bhare hue thAla ko, agara pAnI se bhare hue ghaTa ko, yA pAnI se bhare hue zrRMgAra dakakalasaM vo, dakabhiMgAraM vA,gahAya; rAyaMgaNaM vA jAva samaMtA AvarisijjA evameva tAo vi iMDaDhalogavatyavvAo aDhadisAkumArImahattariyAo, abbhaH halae viuvittA khippAmeva pataNa taNAyaMti pataNataNAittA khippAmeva pavijjayAyaMti, vijjaAittA bhagavao titthagarassa. lammaNabhavaNassa satro samaMtA joyaNaparimaMDalaM NiccoyagaM nAimaTTiyaM paviralapaphusiyaM rayareNuviNAsaNaM divva surahigaMdhodayavAsaM vAsaMti' ! 48 sahIta yayA cha. ma mAthI 'se jahANAmae kammAradArae' mA 54thI bhAMDAna"NiuNasippovagae, mA 56 sudhInA padanI vyAkhyA prathama sUtramAM karavAmAM AvelI che. have zeSa padenI vyAkhyA A pramANe che-e pUrvokta vize vALe te kamaradAraka eka bahu moTA pANIthI bharelA mATInA kalazane athavA pANInA kuMbhane athavA pANIthI bharelA thALane athavA pANIthI bharelA ghaTane athavA pANIthI bharelA bhaMgAra (jhArI) laIne rAjAMgaNane yAvata uvAnane
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 2 UrcalokavAsinInAmavasaravarNanam 575 siJcet, evameva amunA prakAreNaiva etA api UrzvalokavAstavyA aSTau dikkumArI mahattarikAH abhravAdalakAn meghAn vikur2yA pataNataNAyanti atyantaM garjantItyarthaH, garjitvA kSiprameva 'pavijAyaMti' prakarSeNa vidyutaM kurvanti, kRtvA bhagavatastIrthaGkarasya janmabhavanasya sarvataH samantAt yojanaparimaNDalam atra nairantarye dvitIyA, nirantaraM yojanaparimaNDalakSetra ityarthaH, "NiccoagaM nAimaTTiyaM nAtyudakaM nAtimRttikaM yathA syAt tathA-prakarSeNa yAvatA reNava: sthagitA bhavanti tAvanmAtrega utkarSeNetibhAvaH, tathA praviralapraspRSTam praviralAni sAntarANi ghanabhAve kardamasaMbhavAt praspRSTAni prakarpayukta ni sparzanAni mandasparzanasambhave reNusthaganAsaMbhavAt yasmin varSe tattathAbhUtam, ataeva rajoreNu vinAzanam-rajasA zlakSNareNupudgalAnAM reNunAzca sthUlatama tat pudgalAnAM vinAzanaM vinAzakam, divyam-atimanoharaM surabhigandhodakavarSa varSanti varSiyA ca taM nihayarayaM NaharayaM bhaTTarayaM pasaMtarayaM uvasaMtarayaM kareMti' tat yojanaparimaNDalaM kSetra nihatarajaH kurvantIti yogaH, nihataM bhUya utthAnAbhAvena mandIkRtaM rajo yatra varSe tattathAbhUtam, tathA bhraSTarajaH bhraSTaM vAtoddhRtatayA yojanamAtrAt dUrataH kSipta rajo yatra tattathAbhUtam ataeva prazAntarajaH-prazAntaM sarvathA'vidhamAnamiva rajo yatra tattathAbhUtam, asyaiva AtyantikatAkhyApanArthamAha-upazAntarajaH upazAntaM rajo yatra tattathAbhUtam 'karittA' kRtvA 'khippAmena pajjutrasamaMti' kSiprameva zIghrAtizIghrAmeva pratyupazAmyanti gandhodakavarSagAnnivartante ityrthH| ko lekara rAjAGgaNa ko, yAvat udyAna ko saba ora se acchI taraha se sIMcatA hai usI taraha se inhoM ne-urvalokavAstavya ATha dikkumArikAoM ne bhI abhra meM vArdalikoM kI vikurvaNA karake pahile to jora jora se garjanA kI aura phira vijaliyoM ko camakAyA bAda meM bhagavAn tIrthakara ke janma bhavana kI cAroM ora kI 1-1-yojana parimita bhUmi meM isa taraha se varSA kI ki jisa se yahAM kI dhUli jama jAve-puna: usakA utthAna hone na pAve yA vaha yahAM se uDakara dUsarI jagaha calI jAve, yahAM vaha rahane na pAve jisase dekhanevAlo ko aisA pratIta ho ki mAnoM yaha dhUli hai hI nahIM isa prakAra se choTI vUdoM ke rUpa meM ve vahAM barasI-'karittA khippAmeva paccuvasamaMti' barasa kara phira ve zIghra hI comerathI sArI rIte alisiMcita kare che, te pramANe ja temaNe-urvaka vAstaya ATha dikyumArikAoe--paNa AkAzamAM vAIlikAonI vimurvaNA karIne pahelAM te jora-jorathI garjanA karI ane pachI vidyuta camakAvaDAvI. tyAra bAda bhagavAna tIrthakaranA janma bhavananI cemerA eka-eka jana parimita bhUmimAM A pramANe varSAkarI ke jethI tyAMnI mATI jAmI jAya pharIthI te mATInuM utthAna thAya nahi. athavA te mATI tyAMthI uDIne bIjA sthAne jatI rahe nahi. athavA te mATo tyAM hoya ja nahi, jethI jonArAone A pramANe pratIti thAya ke jANe mATI che ja nahi, A pramANe nAnA bUnA rUpamAM athavA jenAthI
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ HARI 576 amyUddhIpaprajAtiko ___ atha bhAsAM tRtIyakartavyakaraNAvasaraH 'evaM puSphabaddalaMsi pupphavAsaM vAsaMti' evaM gandho. kavarpaNAnusAreNa puSpavAdalake puSpavarSa varSanti, atra ca tRtIyArthe saptamI tathA ca puSpavAdalakena puSpavayukavAdalakena puSpavRSTi kuntiItyarthaH, atra evamityAdi vAkyasUcitamidaM sUtra jJeyas tathAhi-tacca pi veubdhiyasamugdhAraNaM samohaNaMti samohaNittA pupphabaddalae viuvvaMtise jahANAmae mAlAgAradArae siyA jAva sippovagae egaM mahaM pupphachajjiyaM vA puSphapaDalaga yA pupphacaMgerIyaM vA gahAya rAyaMgaNaM vA jAva samaMtA kayaggahagahiyakarayalapabhaTTaviSamukkeNa dasaddhavaNNeNaM kusumeNaM pupphapuMjovayArakaliyaM karei, evameva tAo vi uddhalogavastha vAo puSphabaddalae viundhittA khippAmeva pataNataNAyaMti jAca joyaNaparimaMDalaM jalaya ghalaya bhAsurappabhUyassa viTaTThAissa dasavaNNassa kusumassa jANussehapamANamittaM vAsaM vAsaMti' tti, atha vyAkhyA-tRtIyApi vAram caikriyasamudghAtena samavaghnanti saMvartakavAtavikurvaNAryahi zAnta ho gii| 'evaM pupphavaddalaMsi puSphavAsaM vAsaMti' isI taraha se unhoM ne puSpavarasAnevAle bAdaloM ke rUpa meM apanI cikurvaNA kI aura 1 yojana parimita bhUmi meM puSpoM kI varasA kI-yahAM Agata evaM zabda se yaha sUtra sUcita huA hai-'taccapi veubviyasamugdhAeNaM saMmohaNaMti, saMmohaNittA puSphabaddalae viuM. vaMti, se jahAnAmae mAlAgAradArae siyA jAva sippovagae egaM mahaM puppha chajjiyaM vA pupphapaDalagaM vA pupphacaMgerIyaM vA gahAya rAyaMgaNavA jAva samaMtA kayaggahagahiyakarayalapabhavippamukkeNaM dasavaNNeNaM kusumeNaM puSphapuMjo dhadhArakaliyaM karei, evameva tAo vi uddhalogavvatthavAo puSphavaddalie viu~vittA khippAmeva pataNataNAyaMti jAca joyaNaparimaMDalajalayathalayabhAsurappabhUyasta viTahAissa dasavaNNassa kusumasta jANussehapamANamittaM vAsaM vAsaMti' tti, isa pATha kA artha isa prakAra se hai pahile to adholoka vAsinI ATha 1 thAya nADa mA 35i a alyo tyo sI. 'karittA khippAmeva paccuvasamaMti' 12sAra pachI teyA zI aid 25 18. 'evaM pupphavaddalaMsi pupphavAsa vAsaMti' mA prabhArI ja temaNe puSpa varasAvanArA meghanA rUpamAM pitAnI vimurvaNA karI. ane eka ejana parimita bhUmi upara pupinI varSA karI. ahIM AvelA " zabdathI A sUtra sUcita thayuche-'tacca vi veuvviyasamugyAeNaM samohaNaMti, samohaNittA, puSphavadalae viuvvaMti se jahA nAmae mAlAgAradArae siyA jAva sippobagae ega mahaM pupphachAjjiyaM vA pupphapaDalagaM vA pupphacaMgerIya vA gahAya rAyaMgaNaM vA jAva samaMtA kayaggahagahiya karayalapamavippamukkeNaM dasavaNNeNaM kusumeNaM pupphapujovayArakaliyaM karei, evameva tAo vi uddhalogavatthavvAo pupphavaddalie viuvvittA vippAmeva pataNataNAyaMti jAva joyaNaparimaMDalajalayathalayabhasurappa bhUyarasa viTTha issa dasavaNNassa kusumassa jANussehapamANamittaM vAsaM vAsaMti tti' mA 418nI artha A pramANe che-pahelAM te . alekavAsinI ATha vikramArikAoe be vakhata
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikATIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 2 UrdhvalokavAsinInAmavasaravarNanam yat velAdvayamapi vaikriyasamudghAtena samavahanan tat kilaikam evam abhravAdalakavikurvaNArtha dvitIyam idaM tu puSpavAdalAvikurvaNArthaM tRtIyaM vaikriyasamudghAtena samavaghnanti ityarthaH, samavahatya puSpavAdalakAn vikurvanti dRSTAntamAha-sa yathAnAmako mAlAkAradArako mAlikaputraH syAt yAvanipuNazilpopagataH ekAM mahatI puSpacchadhikAM vA-chAdyate-upari sthagyate iti chAyA chAva chAdhikA puSpaibhRtA chAdhikA puSpacchAdhikA tAra, puSpapaTalakaM vA puSpAdhArabhAjanavizeSam, puSpacaGgerIkAM vA prasiddhAm gRhItvA rAjAGgaNaM vA rAjaprAGgaNaM yAvat rAjodyAnaM vA samantAt ratasalahe yA parAmumbI sumukhI tasyAH saMmukhIkaraNAya kacagrahagRhItakaratalaprabhraSTaviSamuktena-kacepu kezeSu grahaNaM kacagrahastatprakAreNa gRhItaM tathA karatAd vipramuktaM-syaktaM sat prabhraSTaM karatalaprabhraSTaviprayuktam atra padavyatyayaH prAkRtatvAt vizeSaNasamAsaH tena kacagrahItakaratalapranaSTavipranuktena dazArddhavarNena paJcavarNena kusumena jAtyapekSayA ekavacanaM kusumajAtena puSpapuJjopacArakalitaM puSpapuJjopacAreraNa kusumasamUhopacAreNa dikkumAriyAoM ne do bAra saMvartaka vAyu kI vikurvaNA karane ke liye vaikriyasamu dghAta kiyA vaha eka bArakA samudghAta kiyA gayA jAnanA caahiye| isake bAda ina urvalokavAsinI dikkumAriyoM ne abhravAdaliko kI vikurvaNA karane ke liye jo samudghAta kiyA, vaha dUsarI bArakA kiyA gayA samudghAta jAnanA cAhiye aura aba yaha puSpavAlikoM kI vikurvaNA karane ke liye jo samudghAta kiyA gayA hai vaha tatIya vAra kA samudghAta kiyA gayA jAnanA caahiye| isa taraha ke isa tRtIya vAra ke samudghAta se unhoM ne puSpavAlikAoM kI vikurvaNA kI jaise koI mAlAkAra kA dAraka ho aura vaha yAvat zilpopagata ho, so vaha jaise eka mahatI puSpoM se bharI huI chAcikA ko yA puSpAdhAra bhAjana vizeSa ko-yA puSpacaMgerikA ko lekara rAjAGgaNa ko yAvat saba ora se kacagraha ke anusAra grahIta evaM karatala se chUTa kara gire hue aise pAMcavarNa ke kusumoM se puSpapuJjopacAra yukta saMvartaka vAyunI vimurvaNa karavA mATe vaikiya samudughAta karyo. A eka vakhata samudughAta karyo Ama jANavuM joIe. tyAra bAda te urvaka vAsinI dikumArikAoe ajavAIlikAonI vimurvaNu karavA mATe je samughAta karyo. te bIjI vakhata karavAmAM Avele samudughAta hata a.ma mAnavuM joIe. ane have A je puSpa vAdaLiyenI vidurvaNa karavA mATe samuddaghAta karyo, A trIjI vakhata karavAmAM Avela samudyAta hate Ama samajavuM joIe. e pramANe A trIjI vakhatanA samudraghAtathI temaNe puSpavAElikAonI vimurvaNa karI, jema keI mAlAkArano dAraka hoya ane te yAvata zilpapagata hoya, te te jema eka mahatI puSpa-bharita chAdhikAne ke puSpAdhAra bhAjana vizeSane ke puSpa caMgemikAne laIne rAjAMgaNane yAvat sarva taraphathI kacagraha mujaba gRhIta temaja karatalathI mukta thayelAM evAM pAMca varNana kusumathI puSpajpacAra kare che, te ja073
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ 578 jammUchIpapratimA kalitaM zobhitaM karoti, evameva amunA prakAreNaiva tA api UrbalozavAstavyA aSTau dikkumArI mahattarikAH puSpavAdalakAn vikuLa vikurvaNAzaktyA tAn nirmAya kSiprameva pataNata. NAyanti-atyantaM garjanti, tatazca itthaM vAkyayojanA yojanaparigaNDalaM yAvada-yojanaparimaNDalaparyanta dazArddhavarNasya paJcaparNasya kusumasya puSpasya jAntsedhapramANamAtram jAntsedhaH jAnvavadhikautsedhasya pramANaM dvAtriMzadaMgulalakSaNaM tena sadRzImAtrA yasya sa tathA bhUtastam varSe varSanti kIdRzasya kusumasya ? jalajasthalaja bhAsvara prabhUtasya tatra jalanaM padmodi sthalaja vicakilAdi bhAsvaraM dIpyamAnam prabhUtaM ca atipracuraM tataH karmadhArayaH sAravaraM ca tat prabhU ca bhAsvaraprabhUtaM jalasthalajaM ca tat bhAsvaraprabhUtaM ca tattathAbhUtam tasya, tathA ghRntasthAyinaH vRntena adhobhAgavatinA tiSThattItyevaM zIlasya 'vAsittA' varNitvA kiyatparyanto'yam 'evaM' ityAdi vAkyasUcisUtrasaGgraha ityAha-'jAva kAlAgurupavara' ti, atra yAvacchando'vadhi vAcakaH natu saGgrAhakaH "jAva suravarAbhigamaNajoggaM' ti atra yA padAta kundarukatarukkaDajjhaMtadhUvamaghamaghaMtagaMdhuddhAbhirAmaM sugaMdhadaragaMdhiyaM gaMdhavaTibhUyaM divyaM' iti paryantaM sUtra karatA hai isI taraha ina upraloka vAstavya ATha vikumArikAoM yAvada puSpa vArdalikoM kI vikurvaNA karane jaisA pahile AgekA pATha kahA gayA hai vaisA hI ina logoM ne kiyA arthAt eka yojala paramita kSetra taka dazArddha varNavAle puSpoM kI varSA kI ina puSpoM kI varSA meM jalaja-pama Adi rUpa sthalaja-yelA-modharA Adi rUpa dIpyamAna puSpa pracura mAtrA meM the jaba ina puSpoM kI varSA hui toisake vRnta adhobhAga meM hI rahe Age aisA nahIM huA ki puSpoM kI paMkhuDiyAM nIce hogai hoM aura vRnta-inake utThala-Upara kI ora ho gaye hoM tathA ye puSpa itanI adhika mAtrA meM varasAye gaye ki the 24 aMgula taka UMce ho gaye arthAt itanI vizAla rAzi inakI hogaI isa prakAra se 'vAsittA jAva kAlAguru pavara jAva suravarAbhigamaNajoggaMkati' puruSoM kI varSA karake unhone usa eka yojana pramANe ja A durvaka vAstavya ATha dikumArikAoe yAt puSpavAlikAonI vikurvaNu karIne jema pahelAM AgaLane pATha kahevAmAM Ave che, te pramANe ja A lee karyuM, eTale ke eka ja parimita kSetra sudhI dazAI varNavALA puSponI varSa karI. e pupanI varSomAM jalaja-padma Adi rUpa sthalaja-velA, mogarA rUpa dIpyamAna pu. pracura mAtrAmAM hatAM. jyAre A jAtanA puSpanI varSA karavAmAM AvI te evI rIte vadha karavAmAM A ke te punA vRo adha bhAgamAM ja rahyA. evuM thayuM nahi ke puSpanI pAMkhaDIo nIce thaI gaI che ane vRnta uparanI tarapha thaI gayAM hoya temaja A pu iA mAtrAmAM varasAvavAmAM Ave ke 24 aMgula jeTale bhUmi para thara jAmI gayA. yAta mukhya pu.4 prabhAmA 12sApAmA AyA. te mA prabhAra 'vAsittA jAva kAlAguru payara jAva suravagabhigamaNajIga kareMti' yAnI varSA 4rI tebho ta bhara yA pAbhita kSetrane yArat 'kuMdaruka, turakkar3ajhaMtadhUvamadhamapanta gaMdha yAbhirAma
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 3 paurastyarucakanivAsinInAmavasaravarNanam 576 jJAtavyam, tathA ca tatkAlAgurupravarakundarukaturuSkadahaLUpadhUpitaM 'mahamaheti' gandhodhUtAbhirAmaM sugandhavaragandhitaM gandhavartibhUtaM divyam ataeva suravarAbhigamanayogyam suravarasyaindrasya abhigamanAya avataraNAya yogyam 'kareMti' kurvanti 'karittA' kRtvA 'jeNeva bhagavaMtitthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti' yatraiva bhagavAn tIrthakaraH tIrthaGkaramAtA ca tatraiva upAgacchanti, "uvAgacchittA' upAgatya 'jAva AgAyamANIo parigAyamANIo ciTTati' yAvadAgAyantyaH parigAyantyaH tiSThantIti AIpassvareNa gAyaH yaH prArambhakAle mandasvareNa gAyamAnatvAt parigAyantya:-gItapravRttikAlAnantaraM tArasvareNa gAyantyastAH aSTau UrdhvalokavAstavyAH dikkumArImahattarikAstiSThantIti atra yAvat padAt adUrasAmante iti grAhyam // sU0 2 // mULam-teNaM kAleNaM teNaM sabhaeNaM puratthimaruyagavatthavvAo aTU disAkumArI mahattariyAo saehiM saehiM kUDehiM taheva jAva viharaMti, taM jahA-paMduttarAya1, gaMdAra, ANaMdA3 gNdividdhnnaa4| vijayA ya5 veja. yaMtI6 jayaMtI7, apraajiyaa8||1|| sesaM taM ceva tubbhAhiM Na bhAiyavvaM parimita kSetra ko yAvat-'kuMdakkaturakruDajhaMtadhUvamaghamaghantagaMdhuddhayAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiyaM gandhavaTibhUyaM divvaM' kAlA guru kI pravara kundakakI, evaM turuSka-lomAna kI dhUpa jalA kara sugaMdhita karadiyA aura use aisA banA diyA ki mAnoM yaha eka gaMdha kI golI hI ho isa prakAra se usa samasta eka yojana parimita bhU bhAga ko unhoM ne suravara indra ke avataraNa ke yogya kara diyA 'karittA jeNeva bhayavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti-uvAgacchittA jAca AgAyamANIo parigAyamANIo ciTThati' karake phira ve jahAM bhagavAn tIrthakara aura tIrthakara jananI thI vahAM AI-vahAM Akara ve apane ucita sthAna para khaDI ho gaI aura pahile dhIre se aura bAda meM jora se mAMgalika janmotsava ke gIta gAne lagI // 2 // sugaMdhavaragaMdhiyaM gandhavaTTibhUyaM divya' sA zu3nI, pravara 424nI tebha tu34 saamaanane dhUpa saLagAvIne sugaMdhita karI dIdhuM ane evuM banAvI dauM ke jANe A eka gaMdhanI goLI na hoya A pramANe te samasta eka jana parimita bhUbhAgane temaNe sura12 nnA bhATe avata25 yogya manAvI hIdhI. 'karittA jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA:jAva AgAyamANIo parigAyamaNIo citi' banAvIne pachI teo sarve jyAM bhagavAna tIrthakara ane tIrthakara jananI hatAM tyAM gaI. tyAM jaIne teo pitAnA ucita sthAne besI gaI ane pahelA dhIme-dhIme ane tyAra bAda jerajorathI mAMgalika-janmotsava gIta-gAvA lAgI. 25
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUddhIpaprajJaptisUtre 580 tikaTTu bhagavao titthayarassa titthayara mAyAe ya puratthimeNaM AyaM sahasthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo citi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dAhiNasyavatthavtrAo aTU disAkumArI mahattariyAo taheva jAva viharaMti, taM jahA - samAhArA 1, suppaiNNA 2, suppabuddhAra, jaso harA 4 / lacchi maI 5, sehavaI 6, cittaguttA7, vasuMdharA8 ||1|| taheva jAva tumbhAhiM na bhAiyadhvaM tikaTTu bhagavao titthayarassa titthayara mAUe ya dAhiNeNaM siMgAra hatthagayAo AgAyamANIo pariNAya mANIo citi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM paJccatthimaruyagavatthantrAno aTTa disAkumArI mahattariyAo saehiM 2 jAva viharaMti, taM jahA - ilAdevI 1, surAdevI 2, puhavI 3, paumAvai 4 / egaNAsA 5, NavamiyA 6, bhaddA 7, sIyA ya 8 aTTamA || 1|| taba jAva tummAhiM Na bhAiyavvaM tikaTTu jAva bhagavao titthayarasta titthayaramAUe ya paccatthimenaM tAliyaMTahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo citi / teNaM kAleNaM tegaM samaeNaM uttaglliruyagavatthantrAo jAva viharaMti, taM jahA - alaMbusA 1, missakesI 2, puMDarIyAya3, vAruNI4 / hAsA5, savvapyabhA6, ceva, siri7, hiriTa ceva uttarao ||1|| taba jAva vaMdittA bhagavao titthayaramAUe ya uttareNaM cAmarahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo citi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM viditaruyagavatthavtrAo cattAri disAkumArI mahatariyAo jAva viharati, taM jahA - cittAya 1, cittakaNagAra, saterA ya3, sodAmiNI4 / saheba jAva Na bhAiyavvaM tikaTTu bhagavao titthayaramAUe ya usu vidisAsu dIviyA hatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo cititi / tenaM kAleNaM teNaM samaeNaM majjhimaruyagavatthavtrAo cattAri dikhAkumArI mahattariyAo saehiM sarahiM kUDe hiM taheva jAva viharati taM jahA - rUyA?, khyAsiyA, suruyA3, rUthagAvaI / taheva jAtra tumbhAhiM Na bhAiyantraM tikaTTu bhaganao titthayarassa cauraMgulavajjaM NAbhiNAlaM kappaMti kappettA vivaragaM kharNati khaNittA "
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH su. 3 paurastyarucakanivAsinInAmavasaravarNanam 586 viyarage NAbhi NihaNaMti NihaNittA rayaNANa ya vairANa ya pureti purittA hariyAliyAe peDhaM badhnati badhinattA tidisiM tao kayalIharae viuvvaMti, taeNaM tesiM kayalIharagANaM bahumajjhadesabhAe to cAussAlae viuvvaMti, tae NaM tesiM cAussAlagANaM bahumajjhadesabhAe sIhAsaNaM viuvvaMti, tesi NaM sIhAsaNANaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte savo vaNNago bhANiyo / tae NaM tAo sthagamajjhavatthavvAo cattAri disAkumArIo mahattarIo jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM karayala saMpuDeNaM giNhaMti titthayaramAyaraM ca bAhAhiM giNhaMti, giNhittA jeNeva dAhiNille kaya. lIharae jeNeva cAusAlAe jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchaMte uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIyAti, NisIyAvettA sayapAgasahassapAgehiM tillehi abhaMgeti, abbhaMgittA surabhiNA gaMdhavaTTaeNaM uvvaTuMti, uvyaTTittA bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNa titthayaramAyaraM ca bAhAsu giNhaMti giNhittA jeNeva purathimille kayalIharae jeNeva causAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIyAti NisIyAvettA tihiM udaehiM majAti, taM jahA-gaMdhodaeNaM1, pupphodaeNaM2, suddhodaeNaM3, majAvitA savvAlaMkAravibhUsiya karati karittA bhagavaM titthayaraM karayalapuDegaM titthayamAyaraM ca bAhAhiM giNhaMti giNhittA jeNetra uttarille kayalIharae jeNeva causAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisI. yAti NisIyAkttiA Abhiyoge deve sadAviti sadAvittA evaM vayAsIkhippAmeva bho devANuppiyA ! cullahimavaMtAo vAsaharapavvayAo gosIsacaMdaNakaTThAI sAharaha / taeNaM te AbhiyogA devA tAhi ruyagamajjha vatthavvAhi cauhiM disAkumArI mahattariyAhiM evaM vuttA samANA haTa
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre tuTTA jAva viNaNaM vayaNaM paDicchaMti paricchittA khippAmetra cullahimabanAo vAsaharapavvayAo sarasAI gosIsacaMdaNakaTTAI sAharaMti, taraNaM tAo majhigavatthanyAo cattAri disAkumArI mahattariyAo yaM kareMti karitA araNiM ghaDeMti araNi ghaDitA saraeNaM araNi mahiMti sahitA ariMga pArDeti pADittA agiMga saMdhukasaMti, saMdhukkhitA gosIsa caMdaNakaTTe pakkhiti pakkhivittA aggihomaM kareMti, karitA bhUtikammaM karati karinA rakkhApohaliyaM baMdhaMti vaSitA NANAmaNirayaNabhatticitte he pAhAvage gahAya bhagavao titthayarassa kaNNamUlaMni TiTTiyAviti, bhavau bhagavaM pavkyAue 2 / taraNaM tAo rupagamajjhatthavAo cAri disAkumArI mahattariyAo bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNaM tittharAyaraM ca bAhAhiM gipati, givhittA jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNe tetheva uvAgacchaMti, uvAgacchittA titthayaramAyaraM syaNi jjasi NisIyAviti, NisIyAvittA bhagavaM titthacaraM mAue pAse ThaveMti ThavitA AgAyamANIo parigAyamANIo citIti ||su0 3|| pdhyr chAyA - tasmin kAle tasmin samaye paurastya rucakavAstavyA aSTau dikkumArImahattarikAH svakaiH svakaiH kuTheH tathaiva yAvad viharanti tadyathA nandottarA ca 1, nandA 2, AnandA 3, nandivardhanA 4 | vijayA ca 5 vaijayantI 6 jayantI 7 aparAjitA 8 || 1 || zeSaM tadeva yAvad yuSmAbhi rna bhetavyam iti kRtvA bhagavatastIrtha karasya tIrthaGkaramAtuya AdarzahastagatAH AgAyantyaH parigAyantyastiSThanti / tasminkAle tasmin samaye dAkSiNAtyarucakavAstavyA aSTau dikumArI mahattarikAH tathaiva yAvad viharanti tadyathA - samAhArA 1, supradakSA 2, suprabuddhA 3, 4 / lakSmI 5, zepavatI 6, citraguptA 7 vasundharA 8 || 1 // tathaiva yuSmAbhirna bhetavyam iti kRtvA bhagavatasvIryakarasya dakSiNena bhRGgAra hastagatAH AgAyantyaH parigAyantyaH dini / namankAle tasmin samaye pAcAtyacaka vAstavyA aSTI dikkumArI mahattarikAH yAvad viharanti tadyathA - ilAdevI 1, sugadevI 2, pRthivI 3, padmAvatI 4 / kalAmA 5 namikA 6, bhadrA 7, sotA ca aSTamI 8 // 1 // tathaiva yAvad yuSmabhirna kSetramiti kRpA yAvad gastIkarasya tIrthakaramAtu pAyAtyena tAlavRntahastagatAH bhAgAnyaH parigApalyaH tiSThanti / tasmi tariman samaye udIcI rucakavAstavyAH yA viharanti tadyathA-asA 1, mizrakezI 2, puNDarIkA ca 3, vAruNI 4 / hAsA 5, :
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamabakSaskAraH sU. 3 paurastyarucakanivAsinInAmavasaravarNanam 583 sarvaprabhA 6, caiva, zrIH hozcaitra uttarataH // 1 // tathaiva yAvad vanditvA bhagavatastIrthaGkarasya tIrthaGkaramAtuzca uttareNa cAmarahastagatA AgAyantyaH parigAyantyaH tiSThanti / tasminjhAle tasmin samaye vidigurucAvAstavyAH catasro dikkumArImahattarikAH yAvad viharanti, tadyathA-citrA ca 1, citrakanakA 2, zaterA 3, saudAminI 4 / tathaiva yAvada na bhetavyamiti kRtvA bhagavatastIrtharastha tIrthaGkaramAtazca catasRSu vidikSu dIpikAhastagatA AgAyantyaH parigAyantyaH tiSThanti iti / tasminkAle tasmin samaye madhyarucakavAstavyAH catasro dikkumArImahattarikAH svaH svakaiH kUTaiH tathaiva yAvad viharanti, tadyathA rUpA 1, rUpAsikA 2, surUpA 3, rUpakAvatI 4 / tathaiva yAvad yuSmAbhi ne bhetavyamiti kRtvA bhagavatastIrthaGkarasya caturaGgulavarja nAbhinAlaM kalpayanti, kalpayitvA vidarakaMkhananti, khanitvA vidarake nAbhim nidadhati / nidhAya ratlaizca vajrezca pUrayanti pUrayitvA haritAlakAbhiH pIThaM badhnanti, pIThaM vadhvA tridizi nINi kadalIgRhANi vikurvanti, tataH khalu teSAM kadalIgRhANAM bahumadhyadezabhAge trINi catu zAlakAni vikurvanti, tataH khalu teSAM catuzAlakAnAM bahumadhyadezabhAge trINi siMhAsanAni vikurvanti, teSAM khalu siMhAsanAnAm ayametadrUpo varNavyAsaH prajJaptaH sauM varNako bhaNitavyaH / tataH khalu tAH rucakamadhyavAstavyAH catasro dikkumAryo mahattarAH yatraiva bhagavAn tIrthaGkaraH tIrthaGkAramAtA ca tatraiva upAgacchanti, upAgatya bhagavantaM tIrthaGkaraM karatalasaMpuTena gRhNanti tIrthaGkaramAtaraM ca vAhAbhigRhNanti, gRhIlA yatraiva dAkSiNAtyaM kadalIgRha yatraiva catuH zAlakaM yatraiva siMhAsanaM tatraiva upAgacchanti, upAgatya bhagavantaM tIrthakara tIrthaGkaramAtaraM ca sihAsane niSAdayanti, nipAdya zatapAkasahasrapAkaiH tailaiH abhyaGgayanti, abhyaGgayikhA surabhiNA gandhavartakena udvarttayanti, udvartya bhagavantaM tIrthaGkaraM karatalapuTena tIrthaGkaramAtaraM ca vAhvorgRhNanti gRhItvA yatraiva paurastyaM kadalIgRha yatraiva catuH zAlaM yatraiva siMhAsanaM tatraiva upAgacchanti, upAgatya bhagavantaM tIrthaGkaraM tIrthaGkaramAtaraM ca siMhAsane nipAdayanti, nipAdha tribhirudakairmajayanti, tadyathA-gandhodakena 1, puSpodakena 2, zuddhodakena 3, majjayitvA sarvAlaGkAravibhUpitoM kurvanti, kRtvA bhagavantaM tIrthaGkaraM karatalapuTena tIrthaGkaramAtaraM ca vAhAmiH 'gRhanti, gRhItvA yatraivauttarAI kadalIgRha yatraiva catuHzALakaM yatraiva sihAsanaM tatraiva upAgacchanti upAgatya bhagavantaM tIrthaGkaraM tIrthaGkaramAtaraM ca siMhAsane niSAdayanti, nipAdya AbhiyogAn devAn zabdayanti, zabdayitvA evamavAdI kSiprameva bho devAnupriyAH ! kSudrAhimavato varSadharaparvatAt gozIrSavandanakASThAni saMharata tataH khalu te AbhiyogAH devAH tAmiH ruMcakamadhyavAstavyAbhiH catabhiH dikkumArImahattarikAbhiH ecapluktAsantaH hRSTatupTAH yAvad vinayena vacanaM pratIcchanti, pratISya kSiprameva kSudrahimavato varSadharaparvatAva sarasAni gozIpacandanakASThAni saMharanti tataH khalla tAH madhyarucakavAstavyAH catasro dikkumArImahattarikAH zarakaM kurvanti, kRtvA araNiM ghaTayanti araNiM ghaTayitvA zarakeNa araNi mananti, mathitvA agni pAtayanti pAtayitvA agni sandhukSanti sandhukSya gozIpacandanakASThAni
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ 584 jambUdvIpaprazasi prakSipanti prakSipya agnimujjvAlayanti ujjvAlaya samidhakASThAni prakSipanti prakSipya agnihomaM kurvanti kRtvA bhUtikarma kurvanti kRtvA rakSApohalikAM vadhnanti baddhvA nAnAmaNiratnabhakticitra dvividhau pApANavRttako gRhNanti gRhIlA bhagavataH tIrthakarasya karNamUle TiTTayAvaiti bhavatu bhagavAn parvatAyuH / tataH khalu tAH rUcakamadhyavAstavyAH catasro dikkumArI mahattarikAH bhagavantaM tIrthaGkaraM karatalapuTena tIrthaGkaramAtaraM ca vAhAbhirgRhNanti gRhItvA yatraiva bhagavataH tIrthakarasya janmabhavanaM tatraiva upAgacchanti, upAgatya tIrthakasmAtaraM zayyAyAM nipAdayanti, niSAdya bhagavantaM tIrthaMkaraM mAtuH pArzve sthApayanti, sthApayitvA AgAyantyaH parigAyantyaH tiSThantIti // 3 // TIkA- 'te kAle' ityAdi 'teNaM kATeNaM, teNaM samaeNaM puratthimaruyagavasthadhvAo aTTa disAkumArI mahattariyAo saehiM saehiM kUDehiM jAva viharaMti' tasmin kAle tasmin samaye aspArthaH anyahitapUrvasUtre draSTavyaH paurastyarucakavAstavyAH - pUrvadigbhAgavartti rucakakUTanivAsinyaH aSTau dikkumArI mahattarikA H 'saehiM saehiM kUDehi taddeva jAva viharaMti' svakaiH svakaiH kUTaiH atra saptamyarthe tRtIyA svakeSu svakeSu ityarthaH tathaiva pUrvasUtravadeva yAvada viharanti atra yAvat padAt 'saehiM sarahiM bhavaNehiM' ityArabhya 'devehiM devIhiya saddhiM saMparivuDAo' ityantaM sabai saMgrAm eteSAM vyAkhyAnaM ca asminneva vakSaskAre prathamapUrvasUtre daSTavyam Asa dikkumArINAM nAmAnyAha - 'taM jahA ' ityAdi - ' taM jahA - duttarAya 1, gaMdA 2, ANaMdA 3, divaDaNA 4 / vijayA ya 5, vaijayaMtI 6, jayaMtI 7, aparAjiyA 8 // 1 // 'teNaM kAle NaM teNaM samaeNaM puratthima ruyagavatthaccAo' ityAdi / TIkArtha- - usa kAla meM aura usa samaya meM 'puratthimaruyagavatthaJcAo aTTha disAkumArImahattariyAo' pUrva digbhAgavati rucaka kUTa vAsinI ATha dikkumArI mahattarikAeM 'saehiM 2 kUDehiM taheva jAva viharaMti' apane 2 kUToM meM usI taraha yAvat bhogoM ko bhoga rahI thI yahAM yAvatpada se 'saehiM saehiM bhavaNehiM' yahAM se lekara 'devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDAo' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai isa pATha kA artha prathama sUtra kI vyAkhyA meM likha diyA gayA hai 'taM jahA' ina 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM puratthimarupagavatthavvAo' ityAdi te ANe khate te samaye 'purasthimaruyaga tratthavyAo aTTha disAkumArimahattariyAo' pUrva higbhAgavarti ru24 chUTa vAsinI gADa kumArI bhanttari 'saehira kUDesiM taheva jAva viharati' pota potAnA iTomA te pramANe yAvat logologavI rahI hutI, ahIM yAvat hathI 'saehiM saehiM bhavagehiM mahIM thI bhAMDIne 'devehi' devIhi ya saddhiM saMparivuDAo' sudhInA pATha sagRhIta thayA che. A pAThanA atha prathama sUtranI vyakhyAmAM spaSTa karavaabhaaN bhAvyA che. 'taM jahA' te himAriyonA nAbhI pramANe che- 'duttarAya - 1,
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ men 1 - 1 -1 1-1- HT15 'kaTTabhagavaAtittha FEM AyaMsahatthagayA o AgAyamANAo TOT kAraNa jaise kI samApimANIko pariNAyamANA garamAgarama patyi 196 pati bhagavAnU kA janma / gayA sA avadhi rAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 3 paurastyarucakanivAsinInAmavasaravarNanam ::ke tathA nandottarA, ca, samuccaye, nandA, AnandA,3 nandivarddhatA -HITE:- vijayA ca 5, vaijayantI... jayantI, aparAjivA,, P SY ityetAH nAmataH kathitA sesa.taceva jAva. tulbhAhiM Na bhAiyavvaM, tikaTTAbhigavao vittharassa titthayaramAyAe ya zeSam AsanasampAvadhiprayogabhagavadarzanaparasparAdvAnaH svasvAbhiyogikakRtyAnavimAnavikuNAdikaM tathaiva yAvad yuSmAbhi na bhetavyam itiH kRtvA, ilyuktvA bhagavatastIrthaGkarasya tIyaGkaramAtuzca-purasthimeNaM AyaMsahadhagayAo AgIyamANIo parigAyamAgIlo, citipaurastyena-pUrvarucakasamAgatatvAt / pUrvate, AdarzahastagatA hastagata dikkumArikAoM ke nAma isa prakAra se hai 'Na'duttarAyara, gadA 3, ANudA 3, jAMdivaddhA, vijayA ye 5, baijayaMtI 6, jayaMtI 7, aparAjiyA nandotarA, nandA, AnandA, nandivardhanA, vijayA, vaijayantI, aura aparAjitA sesa taceva titthayaramAyAe yapurasthi ciTThati yahAM bAkI ko kathana-jaise Asana ko kampAyamAna honA, use dekhakara avadhijJAna dvArA jAnanA, phira Apasa meM bulAkara maMtraNA karanA, apane apane Abhiyogika devoM kI dhulAnA, unheM yauna vimAna taiyAra karane kI AjJA denA, ityAdi sava kadhana jaisA prathama sUtra meM kiyA gayA hai vaisA hI vaha saba yahAM para samajhalanA FcAhiye aura vaha saba kathana yAvat Apako bhayabhIta nahIM honA cAhiye yahAM digbhAgavI rucake kaTa bAsinI dikkumAriyAM bhagavAna kA "kara mAtA ke pAsa-samucita sthAna para hAtha meM darpaNa liye hue khar3I ho gaI nANadA .2,, ANaMdA 3, vivRddhaNA - vijayAsa 5:: vejayaMti, 6, jayaMtI-7, aparAjiyA 8 "na-tara, H-, Arial, Heal, doel, Arural, rya-bhane ordl. maiMNa AyasahayagayAo" AgAyamANIo parigAyamANI) citi" zabanama "oyana kapita tha Ine avadhipharmathI tenuM kAraNa jANavuM airTala che kAna "sthAne ekatra thaIne saptAha karava" pati-potAnA abhiyogika ene lAvavI, vine zvAna vimAna taiyAra davA A pavI vagere badhu dhana re paMthamaramAM paSTa are like out to mana tAranAmA ja074 Ri.. 2 haNa karalanA hiya isa prakAra kahaka khaDAhI. Na bhAiyavva tekaTUTu bhagavao titthayarasa,titthayaramAyAe ya puratti INE Im r i - AdhijJAna vaDe jANavuM, pachI eka-aMjArna bAlAvIne eka moTA vAma ma ta thAo nahi, ahI PUPTIOTE s: .. 5
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ namdhIpamAsika Adarzo-darpaNo jinajananyoH zRGgArAdi vilokanAthupayogI yAsAM tAH hastagatAdarzA ityarthaH jhUle vizeSaNasya hastagatapadasya pUrve prayoktavye paranipAtaHprAkRtatvAt codhyaH, AgAyantyaHthA IpatsvareNa gAyantyaH prArambhakAle mandarasvareNa gAyamAnatvAt, parigAyantyaH-gItapravRtti sAlAnantaram paritaH uccasvareNa gAyantyastiSThanti iti / atra ca rucakAdi svarUpaprarUpaNA * iyam ekAdezena ekAdaze dvitIyAdezena trayodaze tRtIyAdezena ekaviMze rucakadvIpe bahumadhye . dalayAkAro racayazaila: caturazItiyojanasahasrANi uccaH mUle 10022 madhye 7023 zikhare 4024 yojanAni vistIrNaH, tasya ca zirasi caturthe sahase pUrvadizi madhye sidAyatanakUTam ubhayoH pAzvayoH catvAri 2 dikkumArINAM kUTAni tatra nandottarAdhAzratatra ekapArtha kUTacatuSTaye dvitIye ca pAca kUTa catuSTaye vijayAdyAzvatasraH dikkumArI mahatarikAH parivasantItibhAvaH / . samprati dakSiNarucakasthAnAM vaktavyamAha-'teNaM kAleNaM' ityAdi, 'teNaM kATheNaM teNaM samaeNaM dAhiNaruyagavatyavAo aTThadisAkumArImahattariyAo taheva jAva viharati' tasmin aura pahile dhIme svara se aura bAda meM jora jora se janmotsava ke mAMgalika gIta gAne lagI inhoM ke hAtha meM darpaNa isaliye thA ki jina aura unakI mAtA kSArAdi ko dekhane ke liye ise apane kAma meM lAveM yahAM rucakAdi ke svarUpa kI prarUpaNA isa prakAra se hai eka deza se 11 veM dvitIyA deza se 13 veM, tRtIyA deza se 21 veM rucaka dvIpa meM ThIka bIca meM valaya ke AkAra kA rucaka zaila hai yaha caurAsI hajAra yojana kA UMcA hai mUlameM isakA vistAra 10022 yojana kA hai madhya meM 7023 yojana kA hai aura Upara zikhara meM 4024 yojana kA he usake Upara zikhara para caturtha hajAra yojana para pUrva dizA kI ora bIca meM siddhA yatana kUTa hai dAi bAMI ora cAra kUTa dikkumArikAoM ke haiM inameM nandosarA Adi dikkumArikAeM rahatI haiN| ' dakSiNa rucakastha dikkumArikAoM kI vaktavyatA 'teNaM kAleNaM teNaM sama. ' samucita sthAna upara hAthamAM darpaNa laIne UbhI rahI. ane pahelAM dhAma mAM ane - tyAra bAda jorajorathI jajotsavanA mAMgalika gIte gAvA lAgI. temanA hAthamAM darpaNa "eTalA mATe hatuM ke jina ane temanA mAtuzrI gaMgArAdi jevA mATe ene pitAnA kAmamAM lAve. ahIM TucakAdinA svarUpanI prarUpaNuM A pramANe che-eka dezathI 11-, dvitIyA dezathI 13mAM, tRtIyA dezathI 21mAM sucaka dvIpamAM, ThIka madhyabhAgamAM valayanA AkAra je sucaka zaila che, A 84 hajAra yojana jeTale UMce che. mULamAM ene vistAra 10022 jana jeTaluM che. madhyamAM 7023 ejana jeTalo che ane upara zikharamAM 4024 ceAjana jeTalo che. tenI upara-zikhara upara cAra hajAra jana upara pUrva dizA - tarapha madhyamAM siddhAyatana phUTa Ave che. enI DAbI ane jamaNI taraphanA cAra phUTa * dikamArikAonA che. e kUTamAM nattarA Adi dikakumArikAo vase che.
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 3 paurastyarucakanivAsinInAmavasaravarNanam 587 , kAle tasmin samaye dakSiNarucakavAstavyA:--pUrvavat rucakazirasi dakSiNadizi madhye siddhAya-, tanakUTam ubhayoH pArzvayoH catvAri 2 kUTAni tatra tatra catasrazcatasro vAsinya ityA, . militvA aSTau dikkumArI mahattarikAH tayaiva-pUrvoktavadeva yAvad viharanti tiSThatItyarthaH, atra yAvat 'saehiM 2 kUTehi' 3 ityArabhya 'devehiM devIhi ya saddhi saMparivuDAo' ityantaM sarve saGgrAhyam, eteSAM sarveSAM padAnAM vyAkhyAnaM ca asminneva vakSaskAre prathamapUrvasatre draSTavyam / taM jahA-samAhArA 1 muppaiNNA 2, muppabuddhA 3, jasoharA 4 / . - lacchimaI 5 sesavai 6 cittaguttA 7 vasuMdharA 8 // 1 // uparA 8 mA " tadyathA-samAhArA 1 supradattA 2 suprabuddhA 3 yazodharA 4 lakSmIvatAM5 zeSavatI 6, citraguptA 7, vasundharA 8 // 1 // ''taheva jAva tubhAhiM na bhAiyacaM tikaTu jAva bhagavao titthayarassa tisthayaramAUe ya dAhiNeNaM bhiMgAra hatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo ciTThati' tathaiva pUrvavadeva yAvad yuSmAmi na bhetavyamiti kRtvA tIrthakaramAtaraM sAvadhAnIkRtya, bhagavatestIyakarasya eNaM' usa kAla meM aura usa samaya meM 'dAhiNa ruagavatthavAo aTTa disAkumArI mahattariyAo taheva jAva viharaMti' dakSiNa digbhAgavati rucara kUTa vAsinI ATha dikkumArI mahattarikAeM apane apane kUToM meM jaisA ki prathama sUtra meM kahA jA cukA hai yAvat bhogoM ko bhoga rahI thiiN| yahAM para isake bAda kA saya kathana jaisA pahile kahA gayA hai vaisA hI hai una ATha dakSiNarucakastha dikkumArikAoM ke nAma isa prakAra se haiM-'samAhArA 1 suppANNA 2, suppabuddhA3, jasoharA 4 / lacchimaI 5, sesavaI 6 cittaguttA, 7 vasuMdharA 8 // . samAhArA 1, supradattA 2, suprabuddhA 3, yazodharA 4, lakSmIvatI 5.,zeSavatI 6, citraguptA 7 aura vasundharA 8 yahAM para aura bAkI kA kathana-jaise Asana kA kaMpAyamAna honA use dekhakara avadhi ke prayoga se isakA kAraNa jAnanA - dakSiNa cakastha dikamArikAonI vaktavyatA, 'teNaM kAleNa teNa samaeNa' se bhI mana ta samayamA 'dAhiNaruagavatthavvAo. aTu disAkumArImahattariyAo taheva jAva viharaMti' dakSiey mA ya dUTa pAsinI ATha dikumAri mahArikAo pita-pitAnAphUTamAM-je pramANe prathama sUtramAM spaSTa karavAmAM mAyu"che-yAvat mAgAna me 42tI tI. mahata pachInu madhuna 2 prabhArI pahelAM spaSTa karavAmAM AvyuM che, tevuM ja che. te ATha dakSiNa rucastha dikumArikAonA nAmI yA pramANa hai-'samAhArA 1, suppaiNNA 2, suppavuddhA 3, jasoharA 4 / lacchimaI 5, sesavaI 6, cittaguttA 7, vasuMdharA-8 // sbhaalaa|-1, suprahattA 2, suprabhuddhA 3, yaa|| 4, sabhIvatI 5, zeSapatI , citragupta 7 ane vasuMdharA-8. ahIM zeSa badhuM kathana-jemake Asana kaMpita thavuM; tene jaIne avadhinA pragathI enuM kAraNa jANavuM vagere badhuM kathana je pramANe prathama sUtramAM
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ - t . IN ":BE 5.in hastagatajala Kurort: gAyantyaH mAha-taNa kAla piFIRTI kAlaNa taNa PILLE padabhAkaTETharu nArAmahattAra cAmA sapAhI S i tery.rior-imilaritrrfi imaterial TV ----ambUddhApaprAzistra tIrthaGkaramAtuzca dAkSiNAtyena jinajananyaudakSiNadiggatatvAd dakSiNadigbhAge ityA, kAra parigAyatyA pUrvam alpasvareMga pazcAMdIdhaivaraNa gAyantya ityathA tiSThanti tA aSTau dikku mArI mahattarika itimaithifi MEETIME | samprati pazcimesca sthAnI vaktavyatAmIha-taNa kAleNe ityAdi kAleNa taNa" samae NaM paJcatyimaruyagavatthAoM anudisAkumArImahattariyAoM, sarahiM jAvaM viharati' Adi sava vaktavyatA jaisA, prathama sUtra meM prakadA karA diyA gayA hai vaisA hI hai taheva jAva tumbhAhi nabhAiavvaM iti kA, yAvat mA bhayAna kareM isa prakAra kahakara ve sabakI satrAdilakumArImA jAca bhagavamotitthayarassa jahA~ para tIrthakara aura titthayaramAuetIrthakara kI mAtAdhI vahAM para Akara diAhineNoM bhiMgArahatyAAo', unakI dakSiNadizAtarapha zrRMgArA hAtha meM lekara samunA cita sthAna para 'ciTuMti' khar3I ho gaI,khaDI 2, vahAM ve, 'AgAsamApIo, pAri gAyamANIo' pahile to dhIme svara se aura bAda meM jora se janmotsava ke ETIRPETIES kI ora rucaka.parvata kI zikhara pu PMENT jalA dakSiNa dizA kI ora rucaka parvata kI zikhara pUrI bIca meM siddhAyatana, kUTa hai usakI donoM tarapha cAra 2 kUda haiM vahAM para ye Ft. yogI jAna kara ye bhRDAsAna kI mAtA ke snAna ke nimitta para FORI N E IF P}. # firit rAkAo kA vaktaMvyatAHEIIFEPTEADLIMa Fa samaeNapaccAtthamaruyaMgavatthavAo aTa damAmAra mahattariyAo saMyahi jIva viharIta usa kAla meM aura usa samaya meM pazcima, prakaTa karavAmAM AvyuM che, te pramANe ja che thAvatuM ApazrI"bhayabhIta thAo nahi, A pramANe kahIne teo badhI dikumArio nA bhagavao titthayarassa' yA tI tityayaramAe taya nA mAtAzrI satA tyAM Man'dAhiNeNa bhiMgArahavegaAo bhanI lihizI sAsa yi thAna 52 'Triti jI rahI tamAmaya sutI lI-alI sthitimA AMgAyamANIo" paligAmANIosaidy-ENRthI sapachI+rathI Imsapana"Hilleg gIte gAvA lAgI. dakSiNa dizA taraphadAca vadhanA zikhara uMparAmamAM siddhayetanA" yA.. nA manta-2"yAra-cAra TAvasA cha: tyaaNmdhii|4-4 saMkhyAmAM rahe che jijAra ane jinendranI mAtAnA snAna mATe upagI thaImpI me sabhala gaare| sAye vAvI tI. // Ipi .. Ir!'rFl of PPP hori vimA yasyAmAsiAyA tavyatA!: Franti 1 gaM, kAlega tepA, samaraNa : phavasthisasyagapatthatrIo adra disAkumArImahattasyiAo sarahiM jAva! biharaMti' bha nasabhAmA pazcima "ESHd Ta" kAmakhyAmArahatA 4 tava. 1F"
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH su. 3. paurastyaruva kanivAsinInAmavasaravarNanam 586 tasmin kAle tasmin samaye pazcimarucakavAstavyAH pazcimadigbhAgavRtti rucakavAsinya aSTau ? dikkumArI mahattarikA:' 'svakaiH svakaiH yAvadvirinti tiSThanti yAvat' padAt' 'sahi sarahi kUr3ehi ityArabhya 'devehiM devIhi 'saddhi "saMparivuDIo' ityate sabai prApatevA vyA khyAnam asminneva vakSaskAre prathamapUrvasUtre draSTavyam / etAsI 'namAnyAha 'ta' jahAM' ityAdi' igree F BRE Shipp Aad 1 devI sudevI 2 havI 3 paramAva padmAvatI sItA va aSTamI - Brf her # f jC/UT_jpF - EE 117 F Pol"=" ergeNAsA '5, 'jarva miyA '6 'bhaddA 7,' sIyaya FRE ilAdevI ra surIdevI 2 pRthivI Flip ekanAsA), navamikA va maMdrA jAvANi bhAiyacca cikaTu jAva 'bhagavaoM titthayarassa tisthayaramA U~e ya paJca sthimeNaM tAaiyaMTahatyagayao AgayamANI parimAyamANI o ciMdvaMti kaTavyavasthA tathaiva pUrvavadeva yAvada yuSmAbhirna bhetavyam asambhAvyamAne'sminnekAntasthAne' visaMda rAjAtIyAH digbhogapati svaka kUda vAsinI ATha divakumArI mahattarikAeM apane apane kUTa Adiko 'meM' yAvat bhogoM ko bhoga rahI thIM yahAM yAvat pada se 'sahi saMpahi kUDehi 'isa' pATha se lekara devehiM devIhi saddhiM saMparipuDAo' yahAM taka kA gRhIta huA haiM / inake nAma isa prakAra se hai FilIdevI? surAdevI ra puhavI umAvaI 4 5. Fis 7 egaNIsa 5, NavamiA 6 bhaddA 7 sIo va amA- - in -lAdevI, surAdevI pRthivI, padmAvatI, ekanAsA, navamikA, "bhadrA aura AThavIM sItA 'taheva jAya tumbhAhiM Na bhAviti kahu~ jAMba bhagavao tittha rassa' tittharamA eya pacetthimeNa tAlimeMTahatthagayAoM AgayamANIo pariMgAyamANIo ciMti' kUTavyavasthA pUrva kI taraha se hI jAnanI cAhiye yAM Apako 'jahAM para janakA AnA saMbhAvita nahIM ho sakatA hai aise isa sthAna meM vAsinI ATha dikprumArI'' mahattarikAe pota-potAnA kUTa' AvAmAM cAvat 'bhAgAnA 5. lega Iza hAGamA, jhaMDA' yAvat cecthI' sararhi se rahi kUDehi", zrI pAMDathI bhADIne 'devehi" devahi ya'saddhi"saMparivuDAo' 'hI' 'sudhAnAM pATha saMgRhItathya bhanI nAma zrI prabhAchaSuse ilAdeva 9, suradeivI 'I, puhabI 3, pamAvaI 4 = 12 } Ipta h j IST) / ny Figrl-lik / "eMgaNasa" 5, ja'ra'mi'A 6, bhadA" 7, sIAya '8, sImA, suzasvI, pRthivI, padmAvatI, "anasi aTTamA' '1' // SEJ U Cale'narabhibha,"ledrA Mmane' lA" sAtA ne 'tava jAva tumbhAhiM Na bhAyiavvaMti kaTTu jAva "mao tityayarassa" titthayara mAMDaNya papatthimeNa 'taoNliaTahatthagayAoM "AgAyaNANIo pariMgAyamANIo ciTThati "Ta vyavasthA vaMta tasudhI joIe? vita mAre "dhI janArgamAM basa bhavita karavA
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - mambUdvIpaprativa imAH kathaM samupasthitA ityAzaGkAkulaM ceto na kAryamityarthaH itikRtvA tIrthakaramAvaram ityuktvA yAvadbhagavatastIrthaGkarasya tIrthakaramAtuzca pAzcAtye pazcimarucakAgatatvAjinajananyoH . pazcimadigbhAMge tAlavRntahastagatAH-tAlavRntam tAlavyajanaM taddhastagatA: ubhayoH sevArya: mityarthaH AgAyantya:-A IpatsvareNa gAyantyaH prArambhakAle alpasvarasyaiva , gAyamA... navIta parigAyantyaH gItapravRttikAlAnantaraM dIrghasvareNa gAyantyastA aSTau dikkumArI. mahattarikAstiSThanti, atra prathamayAvatpadAna tayoH triH kRtvaH AdakSiNapradakSiNaM karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvattaM mastake aJjaliM kRtvA he tIrthakaramAtaH iti samAgam "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM uttarilla ruyagavasthavvAo jAva viharaMti' tasmin kAle tasmin samaye autarAharucakavAstavyA:-uttaradigU bhAgavatirucakavAsinyo yAvad viharanti viSThanti, yAvatpadAt aSTau dikkumArImahattarikAH itigrAhyam, etAsAM nAmAnyAha-'taMbA' taghA-alaMbusA 1, missakesI 2, puMDarIyA 3, ya vAruNI 4 / hAsA 5, satyappamA 6, ceva siri 7, hiri 8 ceva uttarabho // 1 // visadRza jAtIyajanaye kisaliye upasthita huI haiM, isa prakAra kI AzaMkA se Akalita nahIM honA cAhiye isa prakAra kahakara ve jahAM tIrthaMkara aura tIrthakara mAtA thIM vahA~ para gaI vahAM jAkara ve unake pazcima digbhAga se Ane ke kAraNa patrima digbhAga meM khar3I ho gaI unake pratyeka ke hAthoM meM paMkhA thA vahAM para samucita sthAna meM khaDI huI ve prathama dhIme svara se aura bAda meM jora jora se janmotsava ke mAMgalika gIta gAne lagI yahAM prathama yAvat zabda se 'tayoH trikaravA AdakSiNapradakSiNaM kRtvA karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvataM mastake aMjalikRtvA-he tIrthakaramAtaH 'aisA pATha gRhIta huA hai| ___- 'te NaM kAlaMNaM te NaM samae NaM uttarillaruagavathavAo jAva viharItitaM.jahA-alaMbusA 1, mistakesI 2, puNDarIA ya 3 vAruNI 4, hAsA 5, sbA sthAna upara visaTaza jAtIyajana A leke zA mATe upasthita thayA che?" evI A zaMkAthI Alita thavuM joIe nahi. A pramANe kahIne teo jyAM tIrthakara ane tIrtha karanA mAtA hatAM tyAM gaI. tyAM jaIne temaNe pazcima dibhAgathI AvavAnA kAraNe pazcima divabhAga tarapha UbhI thaI gaI. temanAmAMthI dareke darekanA hAthamAM paMkhAo hatA. tyAM samu. cita sthAna upara UbhI thayelI teo prathama dhImA svare ane tyAra bAda jora-jorathI mAtsapanA mAMgalis on In adl. sahI prathama yAvat zavthI 'tayoH trikatvaH AdakSiNapadakSiNaM kRtvA karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvata mastake aMjaliM kRtvA he tIrthakaramAta ' ko 48 sahIta yayA cha.. ''Ne kAleNaM teNe samaeNaM uttarillaruagavatthanAo jAva viharaMti taM jahA-alaMbusI 1, misakesI 2, puNDarIA ya 3, vAruNI 4, hAsA 5, savvappabhA-6 ceva, siri 7.hiri,.
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ 591 prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH s. 3 paurastyarucakanivAsinInAmavasaravarNanam alaMbusA 1, mizrakesIra 2, puNDarIkA 3, ca vAruNI 4 / hAsA 5, sarvaprabhA 6, caiva zrIH 7, hrIzcaitra 8 uttarataH // 1 // "taba jAva vaMdittA bhagavao titthayarassa titthayaramAue-ya uttareNaM cAmarahatthagayAoM AgAyamANIyo parigAyamANIo citi' kUTavyavasthA tathaiva pUrvavadeva yAvad vanditvA bhagavataH tIrthaMkarasya tarthaGkaramAgr uttare - uttararucakAgatazvAjjinajananyoruttaradigbhAge cAmarahasta'gatAH - gRhItahastacAmarAH satyaH AgAyantyaH ISatsvareNa gAyantyaH, parigAyantyaH dIrgha'svareNa gAyantyaH tiSThanti, atra yAvat padAt triH kRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kRtvA karataThaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvartta mastake aJjaliM kRtvA vandate namasyati vanditvA namasyitvA bhA 6 caiva sirI 7 hiri 8 ceva uttarao || 1||' usa kAlameM aura usa samaya meM uttara digvartI rucaka kUTanivAsinI yAvat ATha divakumArIkAeM apane apane - kUTAdikoM meM bhoga bhogane meM tallIna thI yahAM para saba prakaraNa isa sambandha meM jaisA pahile kahA hai- vaisA vaha saba yahAM para kahalenA cAhiye una uttara digvartI rucaka kUTavAsinI dikkumArikAoM ke nAma isa prakAra se hai- alaMbusA, mizrakezI, puNDarIkA, vAruNI, hAsA, sarvaprabhA, zrI aura hrI 'taheva jAva vaMdittA bhagaart freeeree titthayaramAUe a uttareNaM cAmarahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo citi' kUTa vyavasthA pUrva ke jaisI hI samajhanA cAhiye yAvat ve vandanA karake bhagavAn tIrthakara aura tIrtha kara mAtA ke pAsa ucita 'sthAna meM uttara dizA meM khaDI ho gaI unake pratyeka ke hAthameM usa samaya cAmara the vahAM khaDe hokara unhoMne pahile to dhIme svara meM aura bAda meM jora jora se janmotsava ke mAMgalIka gIta gAye yahAM para bhI yAvatpada se 'triH kRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kRtvA karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvata mastake aMjaliM nivAsinI 8 caiva uttarao' // 1 // te aNe ane te sabhaye uttara tiru 1 cAvat ATha darikAe pota-potAnA chUTAdikAmAM bhAgo bhAgavavAmAM tallIna hatI. ahIM zeSa badhuM prakaraNa je pramANe pahelAM kahevAmAM Avyu' che tevu' ja khadhuM samajI levu 1 joie. te uttaradignI rucaka kUTavAsinI kumArikAonA nAme A pramANe che-alamusaa, bhizraddhezI, thuurobha, vAlI, hAsA sarvaalA, zrI mane hI. 'taheva jAva vaMdittA bhagavao ' titthayarasa titthayaramAUe a uttareNa cAmarahatthagayAo AgAyamANIo pari. gAyamANIo ciTThati' chUTa vyavasthA pUrvavat 4 samabhavI ledhye yAvat teyo vahana rIna bhagavAna tIrthaMkara ane taukaranA mAtA pAse ucita sthAnamAM uttara dizA tarapha UbhI thaI gai. temAMnI dareke darekanA hAthamAM te samaye cAmA hatA. tyAM UbhI thaIne prathama *tA temaNe dhImA svare ane tyAra bAda jora-jorathI janmeAtsavanA mAMgalika gItA gAvA jhAMgI, bhar3IM pazu yAvat pahathI 'nniH kRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kRtvA karatalaparigRhItaM
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . 10592 FEfi Art il. . . UYE itigrAhyam / atha vidigurucakavAsinInAma: AgamanAvasaraH, teNaM. kAleNa', ityAdi / _ 'teNaM kAleNaM teNaM samapUrNa, vidisi ruyagavatthavAo. cattAri disAkumArImahattariyAo / lAva viharati...tasmin : kAle tasmin samaye vidira, rucakavAstavyAH tasyaiva rujasarva tasya zirasi. caturthe yojana sahase caturUpa vidikSu ekaikaM kUTa tatra vAsinya ityarthaH cavasro -vidikkumArImahattarikAH yAvad viharanti tiSThanti ,imAzca vidyutkumArI mahattarikAH sthAnAne uktA, atra yAvatpadAt 'saehiM kUTehi ityArabhya, devehi devI hiya. sadi saparivaDAo' ityanta sarva grAhyam.eteSAM. vyAkhyAnam asminneva vakSaskAre. prathamapUrvasane draSTavyam / etAsAM nAmAnyAha-taM jahAM cittA ya? ityaadi.| taM jahA....:.in: inijy cittAya 1, cittakaNagA 2, satterA 3,.ya saudAmiNI 4 / / tapathA- citrA ca 2, citrakanakA , zaterA, 3, saudAminI 4 up" tahevaM jAva Na bhAiyacaM tikaTTu bhagavaoM titthayarasa, tisthayaramAue ye cauna vidisAsa kRtvA vandate, namasyati vanditvA namasyitvA isa pAThakA grahaNa huA hai| 'teNaM kAleNaM te Na samaeNaM vidisi ruagavatyavAo cattAri disAkamArI mahattariAo. jAva cihati-taM jahA-cittAya 1, cittakaNayA.2, saterAya kasodAmiNI, 4.taheva jAvaM Na bhAibhavaM, ti,kahA bhagavao.titthayArasa tittha yaramAUe acausa vidisAsa dIviAtyagayAo AgAmamANIo parimAyamANoo ciTaMtti' usa kAlameM aura una samaya meM rucaka kUTakI cAra zidizAoM meM rahanevAlI cAra dizAkumArI mahattarikAeM yAvat bhogoM ko bhoga rahI thI rucaka parvata ke Upara maiM cAra hajAra yojana para cAra vidizAoM meM eka, kUTa hai. ye cAra dizAkumArI mahatArikAeM vahIM para eka kUTa meM rahatI hai. inake nAma isa prakAra se haiM-citrA, citrakanakA, zaterA aura saudAminI yAvat Apako' asaMbhAvyamAna isa ekAntasthAna meM visadRza jAnI ye kisaliye AI hai isa dusanavaM zirasAvata mastake aMjaliM, kRtrA, vRndate, nAspati, vanditvA namasyitvA'.-41,18 zuru thathA,cha.. -. .. anterstu H r . .. viNaM kAleNaM teNaM, samaeNaM vidisi ruagavatthalavAo .cattAri, disAkumArI mahatArizrAoM jAva viharaMti- jahA-cicAya 1, cittakaNagA. ; sarA, 3 yA sodAmiNI, taheba jAva jAna-pAmAi, alvati ka? bhagavao titthayarasa tityayaramAea.causu vidisAmu dIviAityagAyAo. Ag2AyamApIo sarigAyamANI bho ciTuMti paNe, 2. samaya-PREMAR vidizAomAM rahenArI sara dizAkamArI mahattazikAo cAvRta bhegegavavAmAM tallIna hatI, ..te 2,54..tinI,652,12.yona 152, bAra zAma ko Parda che. e cAra dizAkumArI suhArikAe tyAM ja eka mAM rahe che. emanA- A pramANe l ease, toadmanagerail yAta . bhAre - MarateeHIP
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 3 paurastyarucakanivAsinInAmavasaravarNanam . 593 dIviyA hasthagayAo AgAyamANobho parigAyamANoo ciTThati tti' tathaiva yAvat na bhetavyam yuSmAbhiH asaMbhAvyamAne'sminnekAntasthAne visadRzajAtIyA imAH kimatha -samupasthitAH iti zaGkAkulaM ceto na kAryam iti kRtvA tIrthaGkaramAtaraM prati ityukkhA vidigAgatatvAd bhagavataH tIrthaGkarasya tIrthaGkaramAtuzca catasRSu vidikSu dIpikAhastagatAH sthApitahastadIpikA satyaH AgAyantyaH-A IpatsvareNa gAyantyaH prArambhakAle alpakhareNaiva gAyamAnatvAt parigAyantyaH tArasvareNa gAyantyaH tiSThanti tAH catasro vidikkumArI mahattarikA iti / tathaiva yAvat-atra yAvatpadAt triH kRtvA bhAdakSiNapradakSiNaM kRtvA karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvarta mastake'JjaliM kRtvA bhagavantaM tIrthaMkaraM tIrthaGkaramAtaraM ca vandate, namasyati vanditvA namasyitA ca iti grAgham / / atha madhyarucakavAsinInAM samAgamaH 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM majjhimaruyagavatthabAo cattAri disAkumArImahattariyAo saehi saehi kUDehiM taheva prakAra kI AzaMkA se Akulita cittayukta nahIM honA cAhiye isa prakAra kahakara ve cAroM vidizAoM se Ane ke kAraNa bhagavAn tIrthaMkara aura tIrthakara mAtA kI cAroM vidizAoM meM khar3I ho gaI inake sabake hAthoM meM dIpaka the vahAM khaDI hokara ve saba kI saba pahile to dhIme svara se aura bAda meM jora jora se janmo'tsava ke mAGgalika gIta gAne lagIM yahAM yAvatpada se 'triH kRtvaH AdakSiNaprada. kSiNaM kRtvA karatalaparigrahItaM dazanakhaM zirasAvatai mastake aMjaliM kRtvA bhagavantaM tIrthakara tIrthaGkara mAtaraM ca vandante namasyanti banditvA namasthitvA ca' isa pAThakA grahaNa huA hai| __ 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAlameM aura usa samaya meM 'majjhimaruyagavasthavvAo cattAri 'disAkumArImahattariyAo saehiM 2 kUDehiM taheva jAva viharaMti' madhyama rucaka kUTakI nivAsinI cAra dizAkumArI mahattarikAeM apane ekAnta sthAnamAM visadaza jAtinI A ahIM zA mATe AvI che ? A prakAranI A zaMkAthI Akalita cittayukta thavuM na joIe. A pramANe kahIne teo cAre vidizAothI AvI hatI tethI bhagavAna tIrthakara ane tIrthakara mAtAnI cAre vidizAomAM UbhI thaI gaI. te sarvanA hAthamAM dIpaka hatA. tyAM UbhI thaIne teo pahelAM dhImA svare ane tyAra bAda jora-jorathI jotsavanA mAMgalika gIte gAvA lAgI. ahIM yAvat padathI 'triH kRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kRtvA karatalaparigahItaM dazanakhaM zirasAvata mastake aMjaliM kRtvA bhagavantaM tIrthakara torthakamAtaraM ca vandante namasyanti vAnditvA namAsyitvA ca' 54 BY 4rAyeche. 'teNaM kAleNaM deNaM samaeNa' te ANe bharate samaye 'majjhimaruyagavatthavvAo cattAri disAkumArI mahattariyAo sarahiM 2 kUDehiM taheva jAva viharaMti' madhyama ya4 TUTanA nivaasinI cAra dizAkumArI maherikAe pita-pitAnA phUTemAM je pramANe prathama sUtramAM ja0 75
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpamAsika / jAva viharaMti' tasmin kAle tasmin samaye madhyarucakavAstavyAH madhyabhAgavati rucakaparvatavAsinyA-caturvizatyadhika catuHsahasrapramANe rucakazirovistAre dvitIyasahastre caturdigavartipu catupu kUTeSu pUrvAdikrameNa vAsinya ityarthaH catasrastAH dikkumArI mahattarikAH svakaiH svakai kUTaiH tathaiva-pUrvavadeva yAvad viharanti tiSThanti, atra yAvatpadAt 'saehi sarahiM bhavaNehi' ityArabhya 'devehiM devIhi ya saddhi saMparighuDAo' ityantaM sagrAhyam / etAsAM nAma nyAha 'taM jahA rUyA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA 'khyA 1, khyAsiyA 2, mukhyA 3, khyagAvaI 4 / '" rUpA 1, rUpAsikA 2, murUpA 3, rUpakAratI 4 / 'taheva jAva tumbhAhi Na bhAiyaccaM tikaTu bhagavao titthayarassa cauraMgulavajja NAbhiNAlaM kappati' tathaiva pUrvavadeva yAvad yuSmAbhi na bhetavyam-asambhAvyamAne asminnekAntasthAne 'visadRzajAtIyA imAH kimartha samupasthitA iti zaGkAkulaM ceto na kAryam iti kRtvA-tIrthakAmAvaramprati ityuktvA bhagadataH tIrthaGkarasya caturagulavaje nAbhinAlaM kalpayanti, atra yAvatpadAt triH kRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kurvanti kanvA karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAva apane kUToM meM jaisA pahile sUtra meM kahA gayA hai usI prakAra se bhoga bhogane meM lIna thI isake Age kA saba pATha jaisA pahile kaha Aye haiM vaisA hI hai pIche kA vaha saba pATha 'devehiM devIhiya saddhiM saMparikhuDAo' yahAM taka kA grahaNa kara kahalenA cAhiye ina dikkumArikAoM ke nAma isa prakAra se hai___ 'rUpA, rUpAsiyA, surUpA rUpagAvaI rUpA rUpAsikA,surUpA, aura rUpakAvatI 'taheva jAca tumbhAhiM Na bhAiyavyaMtti kaTTu bhagavao titthayarasla cauraMgulavajja NAbhiNAlaM kappaMli' pahile kI taraha hI thAvat Apako zaMkA se Akulita cita nahIM honA cAhiye isa prakAra kahakara unhoM ne tIrthaMkara prabhu ke nAbhinAla ko cAra aMgula choDa kara kATa diyaa| '. yahAM yAvat zabda se 'vikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kurvanti, kRtvA tIrthakara varNana karavAmAM AvyuM che tema bhege bhogavavAmAM tallIna hartI. enA pachIne pATha je prabhArI paDadai vAma 10 te pramANe 4 . pAchana ta mA 54 devehi devIhiya siddhi saMparivuDAo' mahI sudhI prahAya 4zana . mA24AmAnA nAmI pramANe cha-'rUpA, rUpAsiyA, surUpA rUpagAvaI' 35, 35sA , su35|| mana 35 tI. taheva jAva tummAhiNa bhAiyaJcaM tti ka. bhagavao tityayarassa cauraMgulavajjaM NAmiNAlaM kappati' paDilAMnI bhara yAvat tame zathI zAsita thAmA nA A pramANe kahIne temaNe tIrthakara prabhunA nAbhinAlanAlane cAra aMgula mUkIne kApI nAkhyA ma yAkta thI 'vikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kurvanti, kRtvA tIrthakaraM tIrthaMkaramAtaraM ca, vandante, namasyaMti, vandhitvA, namasyitvA' mA 5 gaDIta thy| che. 'kappettA, vi.
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 3 paurastyaruvanivAsinInAmavasaravarNanam 555 mastake'JjaliM kRtvA tIrthakaraM tIrthaMkaramAtaraM ca vandate namaspati vanditvAM namasyitvA iti grAhyam 'kappettA' kalpayitA kartayitvA "viyaragaM khaNaMti' vivarakaM gaH khananti 'khaNittA' gatai khanitvA 'viyarage NAbhi NihaNaMti' vivarake garne kalpite va nAbhiM nidadhati garne sthApayanti 'NihaNittA' nidhAya gasthApayitvA 'rayaNANa' ya vairANaya pUrati' ratnAnAM ca vajrANAM ca ratnazca straizca hIrakaiH pUrayanti 'pUrettA' pUrayitvA 'hariyAliyAe veDhaM baMdhati' haritAlikAbhiH dUrvAbhiH pIThaM badhnanti pIThaM badhvA haritAlikA vapantItyarthaH vivaraka-- khananAdikaM ca sabai bhagavadavayavasvAzAtanAnivRtyartha bodhyam 'baMdhittA' pIThaM badhyA "tidisiMtao kayalIharae viucvaMti' nidizi-pazcimAvarjadik traye trINi kadalIgRhANi vikurvanti vikurvaNAzaktyA nirmAntItyarthaH 'taeNaM tesiM kayalIharagANaM bahumajjhadesabhAe to cAu-- ssAlae viuvvaMti' tataH khalu tadanantaraM kila teSAM kadalIgRhANAM bahumadhyadezabhAge trINi catuH zAlakAni bhavanavizeSAn vikurvanti vikuNAzaktyA niSpAdayanti. 'taeNNaM tesiM cAussAlagANaM bahumajjhadesabhAe tao sIhAsaNe viuvyati' tataH khalu teSAM catuH zAlakAnAM tIrthakaramAtaraMca vandante, namasyaMti vanditvA namasthitvA yaha pATha gRhIta huA hai| 'kappettA vibharagaM khaNanti, khaNittA viarage NAbhilaM' NihaNaMti, Ni haNittA rayaNANa yavarANa ya pUti pUrittA harialiAe veDhaM baMdhati'nAlako. kATakara phira unho ne jamIna meM khaDDA kiyA aura usa khar3e meM usa nAbhinAla ko rakhadiyA-gADhadiyA-gADhakara phira usa khar3e ko unhoM ne ratna aura vanoM se bhara diyA-pUra diyA pUra karake phira unhoM ne harI harI durgA se usakI pITha vAMdhI 'vadhittA tidisiM tao kayalIharae viuti taeNaM tesiM kapalIharagANaM bahu majjhadesabhAe tao cAustAlae viuvvaMti' dUrcA se pITha bAMdhakara phira unhoMne usa khar3e kI tIna dizAoM meM pazcimadizA ko chor3a kara pUrva uttara aura dakSiNaH dizA meM tIna kadalI gRhoM kI vikurvaNA kI phira una tIna kadalI gRhoM tIna pIca meM unho ne tIna catuH zAlAoM kI vikurvaNA kI 'tapAna bhArga khaNanti, khaNittA viarage NAmi , (laM) NihAMsiauhAsaNe NisIyAveMti' tyo bhAvI reti pUrittA harialiAe veDhaM baMdhatino bhAtA sAsana 52 mesa uyAM 'NisIyAvittA bhane te mAmA te nAlliAha abhaMgeti' mesIna pachI tabhaNe zatA4 bhane sahasa rastA mana nd NR 652 bhAsiya 43. 'abhaMgettA surabhiNA gandhavaTaeNaM uvaDheMti' sugaMdhita uparaNuthI-gaMdha cUrNathI mizrita ghauMnA bhInA ATAnA mate yA5mA sana 24yu. 'uvvadvittAbhayavaM titthayara 2 4rIna, 842- 4Ina pachI tebhare tiith| mAtAzrIna sAyAthI 547yA. 'giNhittA jeNeva paNe teNeva uvAgacchaMti' 54Ina pachI bAMdhI PaRamon taeNaM te AbhiogA 5.. ..
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 bhembUdvIpapracalita gRhaM yatraiva catuH zAlaM yatraiva siMhAsanaM tatraiva upAgacchanti 'uvAgacchittA' upAgatya 'bhagavaM titthayaraM vitthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIyAti' bhagavantaM tIrthaMkaraM tIrthakaramAtaraMca siMhAsane nipAdayanti upavezayanti 'NisiyAvittA' nipAdya upavezya 'tihiM udaehi majjAveMti', tribhirudakaiH majjayanti snapayanti, tAnyeva trINi darzayati 'taM jahA' ityAdinA 'taM jahAgaMdhodaeNaM 1 pupphodakena 2 suddhodaeNaM 3' gandhodakena kuMkumAdimizrinena, puSpodakenajAtyAdimizritena, zuddhodakena kevalodakena 'majjAvittA' majjayitvA snapayitvA 'santralaGkAravibhUsiyaM kareMti' sarvAlaMkAravibhUpitI kurvanti, mAtaputrau iti bhAvaH, 'karittA' kRtvA. 'bhagavaM titthayaraM pharayalapuDheNaM titthayaramAyaraM ca vAhahiM gighaMti' bhagavantaM tIrthaMkaraM karatala. sIhAsaNe teNeva uvAgacchaMti' pakaDakara phira ve jahAM pUrvadigdatA kadalI gRha thA aura usameM bhI jahA~ para catuH zAlA thI aura usa catuHzAlA meM bhI jahAM para siMhAsana thA vahAM para AI 'uvAgacchittA bhagavaM titthaparaM titthayaramAyaraMca sIhAlaNe NisIyAti' vahAM Akara ke unho ne bhagavAn tIrthakara ko aura tIrthakara ko mAtA ko siMhAsana para baiThA diyA 'NisiyAvittA tihi udaehi majjAveti-taM jahA-gaMdhodaNaM puSphodaeNaM suddhodaeNaM sajjAvittA sancAlaMkAravibhUsiyaM kareMti' baiThAkara phira unhoM ne tIrthaMkara evaM tIrthakara mAtA ko tIna prakAra ke jala se nahavAyA-snAna karAyA vaha tIna prakAra kA ala aisA hai. eka gaMdhodaka-kuMkuma Adi se mizrita jala dUsarA pUSpodaka-jAtyAdi puSpoM se mizrita jala aura tIsarA-zuddhodaka-kevala pAnI ina tIna prakAra ke jala se snAna karAne ke bAda phira unhoM ne unheM sarvaprakAra ke alaGkAroM se vibhUSita' kiyA 'karittA bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNaM titthayaramAyaraMca bAhAhiM giNhati' saba prakAra ke alaGkAroM se vibhUpita karake phira unhoM ne bhagavAn tIrtha kara te jyAM pUrva digvata kadalIgRha hatuM ane temAM paNa jyAM catuzAlA hatI ane te yatuHzAlAmA paY yA siDAsana hetu tyo mAvI. 'uvAgacchittA bhagavatitthayara titthayara mAyAraM ca sIhAsaNe NisIyAveMti' tyA mAvIta. tebhI bhagavAn tI 42ne mane tIya42. bhAtAna siMhAsana 52 sAuyA. "NisIyAvittA tihiM udaehiM majAti-taM jahA gadhodapaNaM puSphodaeNaM suddhodaeNaM majAvittA sabAlaMkAravibhUsiyaM kareMti sADI pachI bhane tIrtha karane temaja tIrthakaranA mAtAzrIne traNa prakAranA pANIthI sanAna karAvyuM te traNa prakAranuM paNa A pramANe che-prathama-gadhadaka-kuMkuma AdithI mizrita pANuM, dvitIya pupidakajAtyAdi puSpathI mizrita pANI ane tRtIya zuddhodaka phakta pANI. A traNa prakAranA pothI nAna karAvIne pachI temaNe teo banene sarva prakAranA alaMkAthI vibhUSita kayo - 'karittA bhagava' titthayara pharayalapuDeNaM titthayaramAyaraM ca vAhAhiM giNhati' saba sAtha kara thI vibhUSita zana pachI tebho bhagavAn tI 42ne bhane , 'kappettA, vi.
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH su. 3 paurastyarucaka nivAsinInAbhavasara varNanam 599 'puTena tIrthaMkaramAtaraM ca vAhUbhyAM gRhNanti 'givhittA' gRhItvA 'jeNeva uttarille kathalIharae - jeNeva causAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva upAgacchati' yatraivottarAhaM kadalIgRhaM yatraiva catuH zAlaM yatraiva siMhAsanaM tatraiva upAgacchanti 'uvAgacchittA' upAgatya 'bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIyAviti' bhagavantaM tIthakaraM tIrthaGkamAtaraM ca siMhAsane nipAda- yanti upavezayanti 'NisIyAvittA' ' nipAdya upavezya 'Abhioge deve sahAviti' AbhiyogAn AjJAkAriNo devAn zabdayanti Ahvayanti 'saddAvittA' zavdayitvA AhUya 'evaM - vayAsI'' evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSu uktavatyaH 'khiyAmeva bho devanupiyA ! cullahimabaMtAo vAsaharapavtrayAo gosIsacaM daNakaTThAI sAharaha' dravato varSagharaparvatAt gauzIrSa- candana kASThAni saMharata samAnayata' 'taraNaM te AbhiogA devA tAhi syagamajjhatthavvAhi asi disAkumArI mahattariyAhi evaMvRttA samANA haTTatuTTA jAva viNaNaM vayaNaM paDicchaMti' ko aura tIrtha kara kI mAtA ko kramazaH karatalapura se uThAyA evaM hAthoM se pakaDA " giNittA jeNeva uttarille kathalIharae causAlae jeNeva sIhAsaNe teNeca ucA'gacchaMti' pakaDakara ke ve uttara digvartI kayalI gRhameM jahAM catuH zAlA thI aura usameM bhI jahA~ siMhAsana thA vahAM para gaI / 'uvAgacchittA bhagavaM titthagharaM tisthaparamAyaraM ca sIhAsaNe NisIyAveMti' vahAM jAkara ke unhoM ne bhagavAn tIrtha - kara aura tIrtha kara mAtA ko siMhAsana para baiThA diyA (NisIyAvittA Abhioge 'deve sadAviti) siMhAsana para baiThAkara phira unhoM ne apane 2 abhiyogika devoM ko bulAyA 'saddAvittA evaM vayAsI' bulAkara unase aisA kahA - 'khippAmeva bho devANupiyA ! cullahimavaMtAo vAsaharapavvayAo gosIsacaMdaNakaTThAI sAharaha' 'he devAnupriyo ! tumaloga zIghra hI kSudra himavatparyata se gozIrSa candana kI lakaDiyAM lekara Ao 'taNaM te abhiogA devA tAhiM ruyagamajjhavatthavyAhiM hiM disAkumArI mahattariyAhiM evaM buttA samANA haTTha tuTThA jAca viNaNaM bhAtAne ubhazaH 42talapuTathI pAuyA bhane hAthothI pADayA 'ginhittA jeNetra uttarille kaylIharae jeNeva causIlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchaMti' paDIne uttara dizA tarainA dalI gRhamAM jyAM catuH zALA hatI ane temAM paNa jyAM sihAsana hatuM tyAM teo gaI 'vAgacchattA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIyAveMti' tyAMne tethe bhagavAn tIrtha 42ne bhane tIrtha 12nI bhAtAne sihAsanapara mesAryA 'NisIyAvitA 'Abhioge deve sadAviMti siMhAsana upara mesADIne pachI tebho potapotAnA mAliyogi devAne mIsAvyA. 'saddAvittA evaM vayAsI' gosAvIne tebhane yA prabhA 4dhuM 'khippAmeva bho devANuppiyA ! cullahimavaMtAo vAsaharapavyayAo gosIsacaMDaNakaTThAI sa'haraha' he devAnu - priye! tame lekA zIghra kSudrahimava5tra tathI gozI candananA lAkaDAe laI Ave. 'taeNaM te AbhiogA devA tAhi ruyagamajjhavatthavyAhi cauhiM disAkumArI mahattariyAhiM evaM
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 samvRddhIpapratira tataH tAsAmAjJaptyanantaraM khalu te AbhiyogA:-ajJAkAriNo devAH tAbhiH rucakamadhyavAstavyAbhiH catasRbhiH dikkumArImahattarikAmirevam uktaprakAreNa uktA AjJaptAH sAtaH hanuSTA yAvad vinayena vacanaM pratIcchanti svIkurvanti ana, yAvat padAt hRSTatuSTacittAnanditAH sumanasaH paramasaumanasthitAH harSavazavisarpadahadayA iti grAhyam 'paDicchittA' pratIpya svIkRtya, 'khippAmeva cullahimavaMtAo vAsaharapAkyAo sarasAI gosIsacaMdaNakaTThAI sAharaMti' kSiprameva zIghrAtizIghrameva kSudrahimavato varSadharaparvatAt sarasAdi-rasasahitAni go zIrSacandanakASThAni saMharanti samAnayanti 'taeNaM tAbo majjhimarura gavasthavAo cattAri disAkumArImahattariyAo saragaM kareMti' tataH ra lu tadanantaraM dila tAH madhyaracakaparvatavAstavyAH catasro divakumArI mahatarikAH zarakaM zarapratikRti tIkSNamurumanyutpadakaM kASTha vizeSa kurvanti, 'karittA' kRtvA 'araNiM ghaDati' araNi ghaTayAnta-tenaiva zaraveNa saha araNi vayaNaM paDicchaMti' isa prakAra una rucaka madhya vAsinI cAra mahattarika dikka mAriyoM dvArA AjJapta hue ve Abhiyogika deva hRSTa tuSTa yArata hue aura baDI vinaya se unho ne unake vacanoM ko svIkAra kara liyA yahAM yAvatpada se 'kRSTa tuSTa cittAnanditAH, sumanasaH parama saumanasthitAH harpavazavisarpad hRdyaa| isa pAThakA grahaNa huA hai 'paDicchittA khippAmeva cullahimavaMtAo vAsaharapavvayAo sarasAiM gosIsacaMdaNakaTThAI sAharaMti' AjJA ke vacanoM ko svIkAra karake ve Abhiyogika deva kSudrahimavatparvata para gaye aura vahAM se gauzIrSa sarasa candana kI lakaDiyAM le Aye 'taeNaM tAo majjhimaruyaga vatthavya bho cattAri disAkumArI mahattariyAo saragaM kareM ti' isake bAda una cAra madhyarucaka vAsinI mahattarika dikkumAriyoM ne agni ko utpanna karane vAlA zaraka nAmakA kASTha vizepa taiyAra kiyA 'karittA araNi ghaDeMti use taiyAra karake usake sAtha araNikApTha ko saMyojita kiyA 'araNiM ghaDitA saraeNaM vuttA samANA haTTa tudvA jAva viNaeNaM vayaNaM paDicchaMti' yA pramANe te 254 madhyavAsinI cAra mahattarika kuimArikAo vaDe AjJapta thayelA te Abhigika deve haSTa-tuSTa thaIne cAvatuM bahu ja vinaya sAthe temaNe temanI AjJA na svIkAra karI lIdhuM. ahIM cAvatuM 54thI 'hapTa tuSTacittAnanditAH sumanasaH paramasaumanasthitAH harpavazavisarpada hRdayA' mA pAna saha thy| che. 'pahicchittA khippAmeva callahimavaMtAo vAsaharapavvayAo sarasAi gosImracaMdaNakaTAI sAharaMti' mAjJAna vayanAnI vIra.42 pachI ta malalitars deva zuddha himavata parvanI upara gayA ane tyAMthI gazIrSa sarasa caMdananA lAkaDAe laI mA0yA. taeNa tAo majhimaruyagavatthabyAo cattAri disAkumArI mahattariyAo saragaM kareM ti' tyArabAda te cAra madhya sucaka vAsinI mahattarika dikumArIoe arinane utpanna karanAra za24 nAma4 474 vizeSa tayAra 4yu'. 'karitA araNiM ghaDeti' tena tayAra 4Ina tanA sAtha
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH su. 3 paurastyaruca kanivAsinInAmava saravarNanam 601 lokaprasiddhaM kASThavizeSaM ghaTayanti saMyojayanti 'araNiM ghaDittA' araNiM ghaTayitvA saMyojya 'saraNaM araNi mahiMti' zarakeNa aNi madhnanti 'mahittA' mathitvA 'ariMga pADeMti' agni pAtayanti 'pADittA' pAtayitvA 'ariMga saMdhukkhaMti' agni saMdhukSanti sadIpayanti 'saMdhuvikhattA' saMdhukSya 'gosIsa caMdaNakaTThe pakkhivaMti' gozIrSacandana kASThAni khaNDazaH kRtAni 'yAdRzaizcandanakASThaiH agniruddIpitaH syAt tAdRzAni proktakASThAni prakSipanti 'pakkhivittA' prakSipya 'ariMga ujja. laMti' agnimu jyAlayanti 'ujjAlittA' ujjvAlya 'samihA kaTThAI pakkhirviti' samitkASThAni prAdezapramANAni indhanAni samidhastadrUpANi kASThAni agnau prakSipanti pUrvaM hi gozorSa vandana kASThaprakSepo'nyuddIpanAya ayaM ca prakSepaH rakSAkaraNAyeti 'vizeSa', 'pakkhivittA' prakSipya 'aggihomaM kareMti' agnihomaM kurvanti agni vizeSataH prajvAlayatItyarthaH 'karitA' kRtvA 'bhUtikammaM kareMti' bhUtikarma kurvanti bhUteH bhasmanaH karma kriyA tAM karvanti 'karitA' kRtvA 'rakkhApohaliyaM baMdheti rakSA poTTalikAm - jinajananyoH araNi mahiti' saMghojita karake phira donoM ko unhoMne ragaDA 'mahitA ariMga pADeMti' ragaDa karake agni ko unameM se nikAlA 'pADittA agiMga saMdhukkhaMti' nikAla kara usa agni ko unhoMne dhoMkA 'saMdhukkhittA gosIsacaMdaNakaTThe pakkhiviti' dhoMka kara agni meM una gozIrSa candana kI lakaDiyoM ko DAlA 'pakkhivittA araMga ujjAlayaMti' DAla karake phira unhoMne agni ko prajjvalita kiyA 'ujjAlittA samihAkaTThAI pakkhiviMti ' agni ko prajvalita karake phira usameM unhoMne samitkASThoM ko DAlA pahile to gozIrSa candana kI lakaDiyoM se unhoMne agni ko cetAyA jalAyA bAda meM jaba agni ceta cUkI taba phira usameM unhoMne indhana DAlA 'pakkhivittA agnihomaM kareti' indhana DAlakara phira unhoMne agni homa kiyA 'karitA bhUtikammaM kareti' agni homa karake phira unhoMne bhUtikarma kiyA 'karitA rakkhApoTTaliyaM baM vaMti' bhUtikarma karake unhoM ne zmaraziSThane saMyojita yu. 'araNi ghaDittA saraeNaM araNiM marhiti' sayonita harIne pachI mantrene tebhaNe dhasyAM 'mahittA agiMga poDeti' dhasIne agnine temAMthI chADhayeo. 'paDittA aggiM' saMdhukkhaMti' aDhIne te agnine tebho samagAvyA. 'saMdhuktrittA gosIsacaMdaNakaTThe pakkhiviti' saNagAvIne te gozIrSa yandananA sADAmane temAM nAcyA 'pakkhivittA aggiM ujjAlayaMti' nAjIne tebho magnine anyasita ryA. 'ujjAlittA samihAraTThAI pakkhiviti' agnine prajavalita karIne pachI temAM temaNe samit ka khkhA nAkhyAM. pahelAM temaNe ge zISa canhananA 'lADAethI agni prajavalita karyAM tyAra khAda jyAre agni prajvalita thaI gayA tyAre tebho tebhAM 'dhana nAbhyA. 'pakkhivittA aggihomaM kareMti' dhina nAmane pachI tebho agni hAya huye. 'karitA bhUtikammaM kareti' agni DAya nepachI tebho bhUrti bha 4yu' 'karittA rakkhApoTTaliyaM baMdhaMti' bhUtirbha hone pachI tebhA rAnI caTTasiza manAvI na 76 "
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ :02 . . jambUdIpaprAptiste :zAkinyAdi duSTadevatAbhyo dRgdopAdibhyazca rakSAkarI poTTalikA vaghnanti 'vaMdhettA' baddhvA 'NANAmaNirayaNabhatticitta duvihe pAhANavaTTage giDaMti' nAnA maNiratnamakticitrau-nAnAmaNiratnAnAM vividhacandrakAntahIrakAdInAM bhaktIracanA tayA vicitrau dvividhau pApANavRttako pApANagolako gRhNanti 'gahAya' gRhItvA 'bhagavo titthayAssa kaNNamUlaMmi TiTiyAviti' bhagavavastIrthaGkarasya karNamUle tau pASANagolako saMyojya 'TihiyAti' parasparaM tADanena TiTTItizabdotpAdanapUrvakaM vAdayantItyarthaH 'TiTTiyAti' anukaraNazabdo'yam anena hi bAlalIlAkzAdanyatra vyAsaktaM bhagavantaM vakSyamANAzIrva vanazravaNe pahuM kurvantItibhAvaH, 'bhavau bhagavaM pavvayAue 2' bhavatu bhagavAn parvatAyuH bhavatu bhagavAn parvatAyuH ityAzIrvacanaM dadAti * iti / 'tae NaM tAo ruyagamajjhavatthavvAo cattAri disAkumArI mahattariyAo bhagavaM titthayaraM rAkhakI poliyAM banAI jina aura jina jananI kI zAkinI Adi duSTa deviyoM 'se evaM dRSTidopa se rakSA karanevAlI aisI pohalikA taiyAra kI aura use unake gale meM bAMdha diyA 'baMdhettA NANAmaNirayaNabhatticitte duvihe pAhANavaTTage. 'giNhaMti' bAMdhane ke bAda phira unhoM ne aneka maNi aura ratnoM se jinameM racanA ho rahI hai aura isI se jo vicitra prakAra ke haiM aise do golapASANa ko-baTaIyoM ko zAligrAma kI jaisI choTI-choTI do vaTaiyoM ko uThAyA-'gahAya bhagavio.titthayarassa kaNNamUlaMmi TiTiyAti' aura uThAkara unheM bhagavAn tIrtha'kara ke karNamUla para le jAkara vajAyA-ki jisa se unake vacana se TI TI aisA zabda nikalA 'TiTiyAti' yaha anukaraNa zabda hai / isase yaha prakaTa kiyA gayA hai ki bAlalIlA ke vaza se yadi bhagavAn kA citta anyatra Asakta ho to vaha eka jagaha AjAve tAki vakSyamANa isa AzIrvAda ke vacanoM ko ve sAvadhAna se suna sakeM 'bhavau bhagavaM paJcayAue Apa bhagavAna parvata ke varAyara AyuvAle hoM * jina ane jina jananI nI zAkinI vagere duSTa devIothI temaja daSTi deSathI rakSA karanArI evI temaNe piTTalikA taiyAra karI ane pachI te piTTalikA te temanA gaLAmAM bAMdhI dIdhI. baMdhettA, NANAmaNirayaNabhatticitte duvihe pAhANavaTTage giNhaMti' madhyA mAI tebhare mana maNio ane ratnanI jemAM racanA thaI rahI che ane enAthI ja je vicitra prakAranA ', mevA me pASANa:-zasiyAma vA mAranA me pASA-PAI. 'gahAya bhaga vio titthayarassa phaNNamUlaMmi TiTTiyAveM ti' mana. pI. tebhara magavAn tI 42nA - mUla upara laI jaIne vagADyA. ke jethI temanA vajanathI ja TI-TI e zabda nIkaLe 'TiTriyA'ti' manu42yAtma4 54 . sanAthI ma pAta 48 42vAmA mAkI cha / bALalIlAnA kAraNathI je bhagavAnanuM citta anya sthaLe Asakta hoya te te eka sthAne AvI jAya. jethI vayamANa A AzIrvAdanA vacanene teothI sAvadhAna thaIne sAMbhaLI :: 'bhavana bhagavaM pavvayAue' bhA5 mApAna pati 1212 mAyuSyavANA thA-mA. 'tarAeNa
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 3 paurastyarucakanivAsinInAmavasaravarNanam 63 karayalapuDeNaM titthayaramAyaraM ca vAhAhiM giNhaMti' tataH uktasakalakAryakaraNAnantaraM khalu tAH rucakamadhyavAstavyAH catasro divakumArI mahattarikAH bhagavantaM tIrthakaraM karatalapuTena tIrthaMkaramAtaraM ca bAhubhyAM gRhNanti 'giNhittA' gRhItvA 'jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNe: teNeva uvAgacchaMti' yatraiva bhagavatastIrthakarasya janmabhavanaM tatraiva upAgacchanti 'uvAgacchittA', upAgatya 'titthayaramAyaraM sayaNijjasi NisIyAviti' tIrthakaramAtaraM zayyAyAM niSAdayanti upavezayanti 'NisIyAvittA' niSAdya upavezya 'bhagavaM titthayaraM mAUe pAse ThaveMti' bhagavantaM: tIrthaGkaraM mAtuH pArthe sthApayanti 'ThavittA' sthApayitvA nAtidurAsanagAH satyaH 'AgAyamANIo parigAyamANIo ciTThati' AgAyantyaH-A-Ipat gAyantyaH prArambhakAle alpasvareNaiva gAyamAnatvAt tataH parigAyantyA-dIrghasvareNa gAyantyastAH catasro dikkumArImahattarikAstiSThantIti // 90 3 // 'taeNaM tAo ruyagamajjhavatthavvAo cattAri disAkumArI mahattariyAoM bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNaM titthayaramAyaraM ca bAhAhiM giNhaMti' isa prakAra se AzIrvAda dene ke bAda una rucaka madhyavAsinI cAra mahattarika dikkumAriyoM ne bhagavAn tIrthaMkara ko donoM hAthoM se uThAliyA aura tIrtha kara mAtA ko donoM bhujAoM meM pakaDa liyaa| "giNhittA jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchaMti' pakaDa kara phira ve jahAM bhagavAna tIrthakara kA janma bhavana thA vahAM AgaI / 'uvAgacchittA titthayaramAyaraM sayaNijjasi NisIyAti' vahAM: Akara ke unhoMne tIrthakara kI mAtA ko zayyA para baiThA diyA 'NisIyAvittA bhagavaM, tisthayaraM mAue pAse Tharviti' baiThA kara phira unhoM ne bhagavAn tIrthaMkara ko unake pAsa rakha diyA 'ThavittA AgAyamANIo parigAyamANIo ciTThatti rakhakara phira ve apane samucita sthAna para khaDI ho gaI aura pahile dhIme svara se aura bAda meM jora jora se janmotsava ke mAGgalika gIta gAne lagI // 3 // . tAo ruyagamajyavatthavvAo cattAri disAkumArImahattariyAo bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNe , titthayaramAyaraM ca bAhAhiM giNDaMti' pramANe mAzIhi mAyA mArata anya bhAya- .. vAsinI cAra mahattarika dikumArIoe bhagavAna tIrthakarane banne hAthamAM uThAvyA. ane * tItha 42nA bhAtAnA manne mAImA 547yA. 'giNhittA jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNa- .' bhavaNe teNeva uvAgacchaMti' 54Ira pachI yA sagavAn tatha42nu ma sapana hetu tyo : tamA mAvI. 'uvAgacchittA titthayaramAyaraM sayaNijjaMsi NisIyAveMti' tyA-mAvI tebho .. tItha 42nA bhAtAne zayyA 52 masAyA. 'NisIyAvittA bhagavaM tityayaraM mAue pAse . Thaviti' mesIna pachI tabho bhagavAn tI 42netebhanI bhAtAnI pAse bhUTIhIdhA. 'ThavittA / AgAyamANIo pariMgAyamANIo ciTuMti' bhUdhAra pachI te yetAnA samucita sthAna lI . thaI gaI ane pahelAM dhImA-dhImA svarathI ane tyAra bAda jora-jorathI janmatsavanA bhani gIta gApA // 3 // . .
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUddhIpatrApti . athendrakRtyAvasaramAha"mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sakke NAma deviMde devarAyA vajapANI puraMdare sayakaU sahassakkhe maghavaM pAgasAsaNe dAhiNaddhalokAhivaI battIsavimANAvAsasayasahassAhivaI erAvaNavAhaNe suriMde arayaM baravatthadhare AlaiyamAlamauDe navahemacArucittacaMcalakuMDalavilihijjaANagaMDe bhAsuravoMdI palaMbavaNamAle mahiDie mahanjuIe mahAvale mahA jase mahANubhAge mahAsokkhe sohamme kappe sohammavaDisae vimANe sabhAe suhammAe sakkaMsi sIhAsaNaMsi se NaM tattha battIsAe vimANA. vAsasayasAhassINaM caurAsIe sAmANiyasAhastINaM tAyattIsAe tAya. tIsagANaM cauNhaM logapAlANaM aTTaNhaM aggamahisaNaM saparivArANaM tiNhaM parisANaM sataNhaM aNiANaM sattaNhaM aNiyAhibaINaM cauNhaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINaM annesiM ca vahaNaM sohammakappavAsINaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya AhebaccaM sAmittaM bhahittaM mahattaragataM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe mahayAhayaNagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDupaDahavAiyaraveNaM divbAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai / tae NaM tassa sakasta deviMdasta devaraNo AsaNaM calaI / tae NaM se sakke jAva AsaNaM caliyaM pAsai pAsittA ohiM pauMjai pauMjittA bhagavaM titthayaraM ohiNA Abhoei AmoittA haTTatuTThacitte AnaMdie pIimaNe paramasomaNassie harisavasavisappamANahiyae dhArAhayakayaMbakusumacaMcumAlaiyaUsaviyaromakUve viyasiyavarakamalanayaNavayaNe pacaliyavarakaDagatuDiyakeUramauDe kuMDalahAravirAyaMtavacche pAlaMbapalaMbamANagholaMtabhUsaNadhare sasaMbhamaM turiyaM cavalaM suriMde sIhAsaNAo abbhuTTei abbhudvitA pAyapIThAo paJcoruhai paccoruhitA veruliyavariTuriTa aMjaNaniuNoviyamisimisiMta maNirayaNamaMDiyAo pAuyAoM omuyai omuittA egasADiyaM uttarAsaMgaM karei' karitA aMjalimauliyaggahatthe titthayarAbhimuhe sattaTrapayAI aNugacchai aNugacchittA vAmaM jANaM acAi
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam acittA dAhiNaM jANuM dharaNIyalaMsi sAhaTu tikhutto muddhANaM dharaNiyalaMsi niveseha nivesittA IsiM paccuNNamai, paccuNNamittA kaDagatuDiyathaMbhiyAo bhuyAo sAharai, sAharittA karayalapariggahiyaM dasaNahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM vayAsI-NamotthuNaM arahatANaM bhagavaMtANaM, AigarANaM titthayarANaM sayaMsaMbuddhANaM purisuttamA purisa. sIhANaM-purisavarapuMDarIyANaM purisavaragaMdhahatthINaM, loguttamANaM logaNAhANaM logahiyA logapaIvANaM logapajjoyagarANaM abhayadayANaM cakkhudayANaM maggadayANaM saraNadayANaM jIvadayANaM bohidayANaM dhammadayANaM dhammadesayANaM dhammanAyagANaM dhammasArahINaM dhammavaracAuraMtacakkaTTINaM, dIvotANaM saraNaM gaI paidA appaDihayavaranANadaMsaNadharANaM viyaTU chaumANaM jiNANaM jAvayANaM tiNNANa tArayANaM buddhANaM bohayANaM muttANaM moyagANaM samvannUrNa savvadarisINaM sivamayalamaruyamaNaMtamakkhayamavvAbAhamapuNaravittisiddhigaiNAmadheyaM ThANaM saMpattANaM Namo jiNANaM jiya. bhayANaM NamotthuNaM bhagavao titthayarassa Aigarassa jAva saMpaviukAmassa vadAmi NaM bhagavaMtaM tatthagayaM ihagae, pAsau me bhagavaM ! tatthagae ihagayaM ti kaTu vaMdai, NamaMsai vaMdittA NamaMsittA sIhAsaNavaraMsi purasthAbhimuhe saNNisaNe, taeNaM tasta sakkassa deviMdassa devaraNoayameyArUve jAva saMkappe samuppajjitthA upapaNe khalu bho jaMbuddIve dIve bhagavaM titthayare taMjIyameyaM tIya paccupaNNamaNAgayANaM savvAga deviMdANaM devarAINaM titthayarANaM jammaNamahimaM karettae taM, gacchAmi NaM ahaMpi bhagavao titthayarassa jammaNamahimaM karemi ti kaTTha evaM saMpehittA hariNegamesiM pAyatANIyAhivaiM devaM sadAveti sadAvittA evaM vayAsI- . khippAmeva bho devANuppiyA ! sabhAe suhammAe meghogharasiyaM gaMbhIramahurayarasadaM joyaNaparimaMDalaM sughosa sUsaraM ghaMTaM tikkhutto ullAlemANe 2 mahayA mahayA sadeNaM ugghosemANe 2 evaM vayAMsI-ANaveiyaM bho sakke
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ 606. jambUdvIpapratimA devide devarAyA gacchadaNaM bho sakke deviMde devarAyA jaMbuddIve dIve bhagavao titthayarassa jammaNamahimaM karittae, taM tunbheviNaM devaannuppiyaa| saviddhIe savvajuIe savvabaleNaM savvasamudayeNaM savvAyareNaM savvavibhUIe samvavibhUsAe savvasaMbhameNaM sabasaNADaehiM sarovarohehiM savapuSpagaMdha-. mallAlaMkAravibhUsAe sambadivvatuDiyasadasaNiNAeNaM mahayA iddhIe jAva raveNaM NiyayapariyAlasaMparivuDA sayAI sayAiM jANavimANavAhaNAI durUDhA samANA akAlaparihINaM ceva sakasta jAva aMtiyaM pAunbhavaha / taeNaM se hariNegamesI deve pAyattANIyAhivaI sakkeNaM 3 jAva evaM vutte samANe haTTa tuTTa jAtra evaM devotti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNei paDisuNittA sakasta 3 aMtiyAo paDiNikkhamai paDimikkhamittA jeNeva sabhAe suhammAe meghogharasiyagaMbhIramaharayarasadA joyaNaparimaMDalA sughosA ghaMTA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA taM meghogharasiyagaMbhIramahurayarasadaM joyaNaparimaMDala sughosaM ghaMTe tikkhutto ullAlei taeNaM tIse meghogharasiyagaMbhIramahurayarasadAe joyaNaparimaMDalAe sughosAe ghaMTAe tikavutto ullAliyAe samANIe sohamme kappe aNNehi egaNehiM battIsa. vimANAvAsasayasahassehiM aNNAI egUNAI vattIsaM ghaMTAsayasahassAI jamagasamagaM kaNakagArAvaM kAuM payattAI hutthA iti, taeNaM sohamme' kappe pAsAyavimANanikkhuDAvaDiyasahasamuTriya ghaMTApaDeMsuyA saya saha. ssasaMkule jAe yAvi hotthA iti, taeNaM tesiM sohammakappavAsINaM vahaNaM vemANiyANaM devANaya devINaya egaMta raipasattaNiccapamatta visaya suhamucchiyANaM sUsaraghaMTArasiyaviulavolapariyacavalapaDivohaNe kae samANe ghosaNakoUhaladiNNakaNNaegaggacitta uvauttamANasANaM se pAyatANIyAhivaI deve taMsi ghaMTArasi nisaMtapaDisaMtati samArNasi tattha tattha tahiM tahiM dese mahayA mahayA sadeNaM ugrosemANe ugrosemANe evaM vayAsIti haMta ! suNaMtu bhavaMto bahave sohammakappavAsI vemA
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakArikA TIkA - paJcamavakSaskAraH sU. 4 indra kRtyAvasara nirUpaNam '607 yi devA devIoya sohammakappavaiNo iNamokyaNaM hiya suhRtthaM ANAvaiNaM bhosakke taMceva jAva aMtiyaM pAubbhavahatti, tae NaM te devA devIo ya eyama soccA haTTatuTU jAva hiyayA appegaiyA baMdaNavattiyaM evaM puaNa vattiyaM sakkAravattiyaM saMmANavattiyaM daMsaNavattiyaM jiNabhattirAgeNaM appegaiyA taM jIyameyaM evamAdi tikaTTu jAva pAunbhavaMti tti' ega se sakke deviMde devarAyA te vimANIe deve devIo ya akAlaparihINaM 'cetra aMtiyaM pAubbhavamANe pAsai pAsittA, haTTe pAlayaM NAmaM abhiogiye deva sahAve saddAvittA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiyA ! aNegakhaMbhasaMyasa Nivi lIlaTThiyasAlabhaMjiyAkaliM IhAmiyausabha'turagaNaramagaravihagavAlagakiNNararurusarabha camarakuMjaravaNalaya paumalayabhatticittaM khaMbhuggayavairaveDyAparigayAbhirAmaM vijjA harajamalajuyalajaMtajuttaM piva accIsahassamAliNIyaM rUvagasahassakaliyaM bhimANaM bhibbhisamANaM cakkhuloyaNalesaM suhaphAsaM sassirIyarUvaM ghaMTAvaliya mahuramaNaharasaraM suhaM kaMta darimaNijjaM NiuNoviya misimisita maNirayaNaghaMTiyAjAlaparikkhittaM joyaNasahastavicchiNaM paMcajoyaNasaya muvviddhaM sigdhaM turiyaM jaiNaM NivvAhi divvaM jANavimANaM vivAhi 'viuvvAhittA eyamANattiyaM paJcappiNAhi // sU0 4 // * chAyA-tasmin kAle tasmin samaye zakro nAma devendro devarAjo vajrapANiH purandaraH zatakratuH sahasrAkSaH maghavA pAkazAsanaH dakSiNArddhalokAdhipati: dvAtriMzad vimAnAvAsazatasahasrAdhipatiH airAvatavAhanaH surendraH arajoM vagvastradharaH AlagitamAlamukuTaH navahemacAracitta, caJcalakuNDaLa vilihyamAna gaNDa : ' vA vilikhyamAna gaNDa : ' bhAsurabondiH pralambavanamAla: mahaki: mahAdyutikaH mahAvala: mahAyazaskaH mahAnubhAgaH mahAsaukhyaH saudharmakalpasaudharmAvataMsakavimAne sabhAyAM sudharmAyAM zakre siMhAsane sa khalu tatra dvAtriMzato vimAnAvAsazatasahasrANAM caturazIteH sAmAnikasahasrANAM trayaH triMzataH trayastriMzakAnAm caturNAM lokapAlAnAm aSTAnAm agramahiSINAM saparivArANAM tisRNAM paripadAm saptAnAmanIkAnAM saptAnAmanIkAvipatInAM catuzcaturazIterAtmarakSaka devasahasrANAm anyeSAM ca bahUnAM saudharmakalpavAsinAM vaimAni - .kAnAM devAnAM ca devInAM ca AdhipatyaM paurapatyaM svAmitvaM bhartatvaM mahattarakatvam a. jJezvarasenA
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608 jambUdvIpaprAptiko patyaM kArayan pAlayan mahatAhatagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupaTahavAditaraveNa dIvyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati / tataH khalu tasya zakrasya devendrasya devarAjJaH AsanaM calati, tataH khalu sa zakro yAvat AsanaM calitaM pazyati, dRSTvA avadhi prayukte prayujya bhaga vantaM tIrthaGkaram avadhinA Abhogayati Abhogya hRSTatuSTacitta AnanditaH prItimanAH paramasaumanasthitaH hapaMtrazavisarpad hRdayaH dhArAhatakadambakusuma romAJcitocchritaromakUpaH vikasitavarakamalanayanavAnaH pracalitavarakaTa katruTikakeyUramukuTakuNDalaH hAravirAjamAnavakSaskaH prAlambapralambamAnagholad bhUpaNadharaH sasaMbhrama tvaritaM capalaM surendraH siMhAsanAdabhyuttiSThati, abhyusthAya pAdapIThAt pratyavarohati pratyavaruhya vaiDyaMvariSThariSTAJjananipuNocitamisimisinta maNiratnamaNDite pAduke avamuJcati amucya ekazATikam uttarAsaGgaM karoti kRtvA aJjali mukulitAgrahastaH tIrthaGkarAbhimukhaH saptApTapadAni anugacchati anugatya vAmaM jAnum AkuJcayati Akucya dakSiNaM jAnuM dharaNItale nihatya trikRtvaH mUrdAnaM dharaNItale nivezayati, nivezya Ipat pratyunnamati, pratyugnamitvA kaTakatruTiphastambhinau bhujau saMharati saMhRtya karatala parigRhIta dazanakhaM zirasAvarta mastake aJjaliM kRtvA evamavAdI-namo'stu khalu arihantuNAM bhagavatAm AdikarANAM tIrthakarANAM svayaM saMyuddhAnAM puruSottamAnAM puruSasiMhAnAM puruSavarapuNDarIkANAM puruSavaragandhahastinAM lokottamAnA lokanAthAnAM lokahitAnAm lokapradIpAnAM lokapradyotakarANAm abhayadAyakAnAm cakSurdAyakAnAM mArgadakAyAnAM zaraNadAyakAnAM jIvadAyakAnAM vodhidAyakAnAM dharmadAyakAnAM dharmadezakAnAM dharmanAyakAnAM dharmasArathinAM dharmavaracAturantacakravartinoM dIyA trANaM zaraNaM gatizca praviSTA apratihatajJAnadarzanadharANAM vivRttachAnAM jinA. nAm jAvakAnA tIrNAnAM tArakAnAM buddhAnAM vodhakAnAM muktAnAM mocakAnAM sarvajJAnAM sarvadarzinAM zivamacalamarunamanantamakSayamavyAvAdhamapunarAvRtti siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptAnAM namo jinAnAM jitabhayAnAm namo'stu khalu bhagavatastIrthakarasya Adikarasya yAvat saMprApnukAmasya vande khalu bhagavantaM tatra gatam iigataH pazyatu mAM bhagavAn tatragataH / igatam itikRtvA candate namasyati vanditvA namasyitvA siMhAsanavare paurastyAbhimukhaH saMniSaNNaH tataH, khalu tasya zakrasya devendrasya devarAjasya ayametAvadrUpo yAvat sAlpaH samudapadyata utpannaH khalu-bho jambUdIpe dvIpe bhagavAMstIrthakaraH tasmAjI metat-atItapratyutpannAnAgatAnAM zakrANAM devendrANAm devarAjAnAM tIrthakarANI janmamahimAnaM kartuM tadgacchAmi khalu ahamapi bhagavatastIrthakasya janmamahimAnaM karomItikRtvA evaM saMprekSate saMprekSya hariNaigame / pItinAmAnaM padAtyanIkAdhipatiM devaM zabdayati zabdAyitvA evamayAdIta kSiprameva bho devAnAMpriya ! sabhAyAM sudharmAyAM meghaugharasitAM gaMbhIramadhuratarazabdAma yojanaparimaNDalAM sughoSA musvarAM ghaNTAM triH kRtvaH ullAlayan ullAlayan mahatA mahatA zabdena udghoSayan udghoSayan evaM vadata AjJApayati bhoH zakro devendro devarAjaH gacchati khalu bho zakro devendro devarAjaH jambUdvIpe dvIpe bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM kartuM tat yUyamapi khalu devAnupriyA
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam 609 sarvaryA sarvadhutyA sarvavalena sarvasamudAyena sarvAdareNa sarvavibhUtyA sarvavibhUSayA sarvasaMbhrameNa sarvanATakaiH sauMparodhaiH sarvapuSpagandhamAlyAlaGkAravibhUpayA sarvAdivyatruTitazabdasanninAdena mahatyA RcA yAvat raveNa nijakaparivArasaMparivRtAH sakAni svakAni yAnavimAnavAhanAni durUDhAH santa: akAlaparihINaM zakrasya yAvat antike prAdurbhavata / tataH khalusa hariNegameSI devaH pAdAtyanIdhipatiH zakreNa3 yAvat evam uktaH san hRSTatuSTa yAvat evaM 'devA ! iti AjJAyAH vinayena vacanaM pratizRNoti, pratizrutya zakrasya devendrasya devarAjasya antikAt pratiniSkrAgati pratiniSkramya yatraiva sabhAyAM sudharmAyAM meghogharasiMtagambhIramadhu ratarazabdAM yojanaparimaNDalAM bhughopAM ghaNTA tatraiva upAgacchati, upAgatya tAM meghauvarasita gambhoramadhuratarazabdAM yojanaparimaNDalAM sughoSAM ghaMTA triH kRtvaH ullAlayati / ___ tataH khalu tasyAM meghaudharasitagambhIra0 madhuratarazabdAyAM yojanaparimaNDalAyAM mughopAyAM ghaNTAyAM triH kRtvaH ullAlitAyAM satyAM sau nau kalpe anyepu ekoneSu dvAtriMzadvimAnAvAsazatasahastreSu anyAni ekonAni dvAtriMzat ghaNTAzatasahastrANi yamakasamakaM kaNakaNArAvaM karta pravRttAni abhavat iti| tataH khalu saudharmaH kalpA prAptAdavipAnaniSkuTApatitazabdasamutthitaghaNTApratizrutazatasahastrasaMkulo jAtazcApyabhUt iti / tataH khalu teSAM saM.dharmakalpavAsinAM bahUnAM vaimAnikAnAM devAnAJca devInAM ca ekAntaratiprasananityapramattaviSayasukhamUrchitAnAm susvaraghaNTArasitavipulabolapUritacapalaparivodhane kRte sati ghoSaNakutUhaladattakaNaikAgracittopayuktamAnasAnAM sapadAtyatIkAdhipati devaH tasmin ghaNTArave nizAnta pratizAnte sati tatra tatra tasmin tasmin deze mahatA mahatA zabdena udghoSayan udghoSa"n evam avAdIditi / hanta ! zrRNvantu bhavanto bahavaH saudharmakalpavAsino vaimAnikadevAH deyazca saudharmakalpapateridaM vacanaM hitamukhAyam-AjJApayati khala bho zakraH tadeva yAvat antikaM prAdurbhavata iti, tatazca te devA devyazca etamartha zrutvA hRSTatuSTa yAvat hRdayA! apyekakAH dandanapratyayam evaM pUjana pratyam satkArapratyayam rAnmAnapratyayam jinabhaktirAgeNa appekakAH tat jItametat evamAdi ityAdikaM kRtvA yAvat prAdurbhavanti iti / tataH khalu saH zakraH devendro devarAjaH tAn vaimAnikAn devAn devIMca akAlarihInaM ceva antikaM prAdurbhavataH prAdurbhavantIzca pazyati dRSTvA hRSTaH pAlakaM nAma AbhiyogikaM devaM zabdayati zabdayitvA edhamayAdIt kSiprameva bho ! devAnupriyAH anekastambhazatasanniviSTaM lIlAsthitazAlabhaJjikAkalitam IhAmRgaRpabhaturaganaramakaravihagavyAlakakinnararuruzarabhacAmarakuJjaravanalatApakSalatAbhakticitram stambhodgatavajravedikAparigatAMbhirAmam vidyAdharayamalayugala yantrayuktamitra arcisahasamAlinIkam rUpakasahasvakalitam bhAsyamAnaM vAbhAsyamAnaM cakSulocanalezyaM sukhasparza sazrIkarUpaM ghaNTAvalikamadhuramanohara sadRzam zubhaM kAntaM darzanIyam misimisentamaNiratnapaNTikAjolaparikSiptam yojana sahasravistIrNa paJcazatocca zIghaM tvaritaM javana nirvAhi divyam yAnavimAnaM vikurvasva vikurya etAm AjJaptikA pratyarpaya // sU04 / / ja 77
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ 610 jambUdIpaprabaptisUtre TIkA-samprati tIrthaMkarasya janmamahotsave zakrasya kRtyAcAraM darzayati 'te NaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' tasmin kAle tasmin samaye apyArthaH asminnevavakSaskAre prathamasUtre draSTavyaH 'sakke NAma' zakro nAma saudharmAdhipatiH 'devide' devendraH devasvAmI 'devarAyA' devarAjaH devAdhipatiH 'vajapANI' vajrapANiH vajraH pANau haste yasya sa tathAbhUtaH 'puraMdare' purandaraH puraM dArayati vidArayati, arjunadvArA iti purandaraH 'sayakeu' zatakratuH zatakravataH zra.vakapaJcamIpratimA yasya sa tathA kArtikanAma zreSThi bhave tena zrAvakapaJcamIpratimAM zatavAramArAdhitavAn tataH zatakraturiti indraH kathyate 'sahassakkhe sahasrAkSaH sahasranayanaH indrasya pazcazatAmitraNi pratyekaM dve dve akSiNI tena sahasrAkSaH kathyate 'maghavaM' maghavAn maghAH meghAH 'te NaM kAle gaM te NaM samaeNaM sakke NAma' ityAdi TIkArtha-'te NaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAlameM aura usa samaya meM 'sakke NAmaM devide devarAyA vajjapANI puraMdare sayakeU sahastakkhe pAgasAsaNe dAhiNaddhalokAhibaI battIsa vimANAvAsasayasahassAhivaI erAvaNavAhaNe suriMde arayaMvaravatthadhare' devoM kA indra devarAja zaka divya bhogoM ko bhoga rahA thA aisA yahAM sambandha hai isI sambandha ko spaSTa karane ke liye jitane bhI yahAM indra ke vizeSaNarUpa se pad prayukta kiye gaye haiM unakA artha isa prakAra se hai-indra ke hAthameM vana rahatA hai isaliye ise vajrapANi kahA gayA hai purandara ise isaliye kahA gayA hai ki yaha indra ke bhava ko samApta karake manuSya paryAya meM Akara ke rAgadveSAdirUpa nagara kA vidhvaMsa kara mukti prApta kareMge zatakratu ise isa kAraNa kahA gayA hai ki kArtika nAmaka zreSThi ke bhava meM isane zrAvaka kI pAcavIM pratimA kI ArAdhanA 100 cAra kI thI, sahastrAkSa jo ise kahA gayA hai usakA 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sakke NAma' ityAdi 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te Ne bhane te samaye 'sakke NAmaM daride devarAyA vajjapANI puraMdare sayakeU sahassakkhe pAgasAsaNe dAhiNaddhalokAhi vaI vattIsavimANAvAsasayasahamsAhivaI erAvaNavAhaNe suride arayaMvaravatyadhare' havAnA chandra deva za vya bhegene upabhega karI rahyo hato, e atre saMdarbha che. eja saMdarbhane spaSTa karavA mATe jeTalA ahIM IndranA vizeSaNa mATe pade prayukta karavAmAM AvelA che, te padArA artha A pramANe che-IndranA hAthamAM ja rahe che, ethI A vajA pANi kahevAya che. puraMdara ane eTalA mATe kahevAmAM Avela che ke e IndranA bhavane samApta karIne manuSya paryAyamAM AvIne rAgadveSAdi rUpa nagarano vivaMsa karIne mukti prApta karaze. zatakratu ane eTalA mATe kahevAmAM Avela che ke kArtika nAmaka zreSThinA bhavamAM aNe zrAvakanI pAMcamI pratimAnI ArAdhanA 100 vAra karI hatI. Ane sahasAkSa je kahevAmAM Avela che ?
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paMJcamavakSaskAraH sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam 611 panti asyehi maghavAn 'pAgasAsaNe' pAkazAsanaH pAko nAmAsuraH tasya zAsaka ityarthaH dahiNaddhalokAhibaI' dakSiNArddhalokadhipatiH, 'vattIsavimANAvAsasayasahassAhivaI' dvAtriMrAt vimAnAvAsazatasahasrAdhipatiH dvAtriMzallakSa saMkhyakavimAnAvAsAdhipatirityarthaH svAmItibhAvaH 'erAvaNavAhaNe' aigavatavAhanaH tannAmako hastivizeSaH vAhanaM yasya sa tathAbhUtaH 'suriMde' surendraH, surANAM devAnAM svAmI tathA 'arayaMvaravatthadhare' arajo'mbaravastradharaH prAMzurahitanirmalastradharaH tathA 'AlaiyamAlamaule' AlagitamAlamukuTa:-yathAsthAna sthApita mAlyamukuTaH 'navahemacArucittacaJcalakuNDalavilihyamAnagaNDa:-navahemanirmitanavInasuvarNanirmita yat cAru sundara cittavat caJcalaM dolAyamAnaM kuNDaladvayaM tena vilihyamAnaH spRzyamAnI gaNDaH kapolo yasya sa tathAbhUtaH 'vilihijjamANa' vilikhyamAno gaNDo yasya sa kAraNa yaha hai ki isake 500 mitra hai ataH unakI do do AkhoM kI apekSA lekara yaha sahastrAkSa kaha diyA gayA hai| yaha magha-meghoM kA yaha svAmI hai isaliye ise maghavAna kahA gayA hai / pAkazAsana-isane pAka nAmake asura ko zikSA dI hai isaliye isakA nAma pAkazAsana ho gayA hai| yaha dakSiNArdhaloka kA adhi. pati hotA hai 32 lAkha vimAna isake adhikAra meM rahate haiM airAvata hAthI isakI savArI ke kAmameM AtA hai surendra suroM kA yaha svAmI hotA hai yaha pAMzu rahita nirmala vastra pahinatA hai-isaliye arajo'mbara vastradhara ise kahA gayA hai| 'Alaiya mAlamauDe' yathAsthAna jisa para mAlAeM rakhI huI rahatI haiM aise mukaTa ko yaha mastaka para dhAraNa kiye rahatA hai 'navahemacAracittaMcacalakaNDala vilihijjamANagaMDe' ye jina do kuNDaloM ko kAna meM pahinatA hai ve nabIna hema suvarNa se nirmita hue hote haiM isaliye baDe sundara hote haiM aura citta ke samAna ve caJcala hote rahate haiM isI kAraNa donoM gAla isake unase ragaDate rahate haiM A kAraNathI ke Ane 500 mitra che. ethI temanI be-be AMkhanI apekSAe Ane sahasAkSa kahevAmAM Ave che. A magha-meghane svAmI che ethI ene maghavAna kahevAmAM Ave che. pAkazAsana-A Indra pAka nAmaka asurane zikSA ApI hatI ethI enuM nAma pAkazAsana thaI gayuM. A dakSiNArdha lekane adhipati hoya che. 32 lAkha vimAne enA adhikAramAM rahe che. surendra ane eTalA mATe kahevAmAM Ave che ke A sureno svAmI che. A pAMzu rahita nirmaLa vastra pahere che. ethI Ane araara vastradhara kahevAmAM bhAva cha. 'aliiya mAlamauDe' yathA sthAna nI 52 bhAgAmI bhUpAya che sevA bhaTana mA bharata 52 5.2 4rI 2 cha. 'navahemacArucittacaMcalakuMDalavilihijjamANa rahe e je be kuMDane kAnemAM pahere che. te kuMDaLe navIna hema suvarNathI nimita hoya che, ethI te kuMDaLa atIva suMdara lAge che. te kuMDaLe cittanI jema caMcaLa thatA rahecha. methI ra senA bhanna gAsAta pAthI ghasAtA 2 che. 'bhAsuraboMdI' bhana
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ ambUdvIpamAsisa tathAbhUtaH punaH kIdRzaH 'bhAmuravodI' bhAsvaravondi: bhAsvarazarIraH dIpyamAnadehayuktaH ityarthaH dIptimAn palaMbavaNamAle' pralambavanamAlaH laMbAyamAnamAlAyuktaH kIdRzaH 'mahidIe' mahaddhikaH mahattI RddhiH vimAnAdi sampata yasya sa tathAbhUtaH tathA 'mahajjuIe' mahAdhutikA mahatI dhutiH AmaraNaM pramA yasya sa tathAbhUtaH tathA 'mahAvale' mahAbala: atizayavalazAlI tathA 'mahAjase' mahAyazAH vizAlakIrtiH tathA 'mahANubhAge' mahAnubhAgaH mahAnubhAvaH tathA 'mahAsokkhe' mahAsaukhyaH 'sohamme kAppe' saudharme kalpe 'soha mmavaDisae vimANe' saudharmAvataMsake vimAne 'sabhAe muhammAe' sabhAyAM sudharmAyAM 'sakaMsisIhAsaNaMsi' zakre siMhAsane vartamAnaH 'se NaM tattha' sa khalu saudharmAdhipatiH tatra 'vattIsAe vimANAvAsasayasAhassI gaM' dvAtrizataH vimAnAvAsazataptahasrANAM dvAtriMzallakSasaMkhyaka vimAnAvAsAnAm AdhipatyAdikaM kArayan pAlayan viharati ityagreNa saMvandhaH punaH kIdRzaH 'caurAsoe sAmANia sAhastINaM' caturazIte :sAmAnikasahasrANAM caturazItisahasrasaMkhyaka sAmAnikAnAm, AdhipatyAdikam tathA 'tAyattIsAe tAyattIsagANaM trayastriMzatastrAyastriMzakAnAm devavizepANAm AdhipatyAdikam tathA 'cauNhaM logapAlANaM' catuNI lokapArAnAm 'bhAsuraghoMdI' isakAzarIra sadA dIptavanA huA rahatA hai 'palaMbavaNamAle' isakI vanamAlA bar3I lambI rahatI hai 'mahiddhie' isakI vimAnAdi sampatU bahuta baDI car3hI hotI hai 'mahajjuie mahAbale, mahAjase, mahANubhAge, mahAsokkhe! isake AbharaNAdrikoM kI dhRti bahuta UMcI hotI hai yaha atizaya balazAlI hotA hai prabhAva bhI halakA viziSTa hotA hai viziSTa sukhoM kA yaha bhoktA hotA hai aise ina vizeSaNoM vAlA vaha zapha 'sohamme kappe' saudharma kalpameM 'sohammaghaDisae. vimANe' saudharmAvataMsaka vimAna meM 'sabhAe suhammAe' sudharmAnAma kI sabhAmeM 'sasi sIhAsaNaMsi' zaka nAmake siMhAsana para virAjamAna thA 'se tatya, battIsAe vimANAvAsasayasAhassINaM,cajarAsIe sAmANiya sAhassI gaMtAyattIsAe tAyattIsagANaM cauNhaM logapAlANaM aTTaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM tiNhaM zarIra sahA vIsa 2 che. 'palaMbavaNamAle genI vanamAlA ma einii 27 cha. 'mahidie' sanI vimAnAta sarat ghI dhAre hAya che. 'mahanjuie mahAbale, mahAjase, mahANubhAge, mahA sokkhe senA bhAnitI dhuti ma yI DAya che. matizaya Real hoya che. enI kIti vizALa hoya che, ene prabhAva viziSTa hoya che. e viziSTa sumonA to DAya che. mevA meM vizeSavANa te 'sohamme kappe sodha 465mAM 'sohammavaDisae vimANe' sI dhAvata'4 vimAnamA 'sabhAe suhammAe' sudharmA nAma samAmA 'sakasi sIhAsaNaMsi' 24 nAma sihAsana 52 sabhAsIna chana! 'se NaM, tattha vattIsAe vimANAvAsasayasAhasINaM, caugasIe sAmANiya sAhassINaM tAyattIsAe tAyattIsagANaM cauNhaM logapa lANaM aTTaNhaM agamahisoNaM saparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNDaM aNI
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam AdhipatyAdikam 'aDhaNI aggamahIsINaM saparivArANaM' avAnAm agramahIpINAm saparivArANAm Adhipatya svAmitvAdikam tathA 'tiNhaM parisANaM' tisRNAM paripadAm AdhipatmAdikam tathA 'sattaNhaM aNigaNa' saptAnAmanI kAnAm sainyAnAm 'sattaNhaM aNimAhivaINaM' saptAnAm anI. kAdhipatInAm senApatInAmityarthaH 'cauNhaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINa' caturazcaturazIterAtmarakSakadevasahasrANAm catuzcaturazItisahasrasaMkhyakAtmarakSakadevAnAmityarthaH, AdhipatyAdikam tathA 'annesiMca bahUNaM sohammakappavAsINaM' anyeSAM ca vahUnAM saudharmakalpavAsinAm 'vemANiyANaM devANa ya devINa ya' vaimAnikAnAm devAnAM devInAM ca 'AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragataM aNAIsarasegAvaccaM' AdhipatyaM paurapatya svAmitvaM bhartRtvaM mahattarakatvam AjJezvarasenApatitvaM ca 'kAremANe pAlemANe kArayan pAlayan "mahayAhayaNagIyavAiya taMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDapaTahavAiyaraveNaM, mahatAhata nATayayagItavAditatantrItalatAlatUryacanamRdaGgapaTupaTahavAditaraveNa, tatra mahatA pradhAnena bRhatA vA raveNa ityagre smbndhH| ahataH anubaddho khasyetivizeSaNam nATayam nRtyaM tena yuktaM gItaM tacca vAditAni ca zabdavanti parisANaM sattaNDaM aNIyANaM sattaNDaM aNIyAhivaINaM cauNhaM caurAsINaM Ayarakkhadeva sAhassINaM aNNesiMca bahUNaM sohammakappavAsINaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya' vaha indra apane saudharma devaloka meM rahatA huA.32 lAkha vimAnoM kA 84 hajAra sAmAnika devoM kA 33 trAyastriMza devoM kA saparivAra ATha agramahiSiyoM kA, tIna pariSadAoM kA sAta sainyoM kA sAta anikAdhipatiyoM kA cAra caurAsI hajAra arthAt 3 lAkha 36050 hajAra AtmarakSaka devoM kA, tathA aura bhI aneka saudharmakalpavAsI vaimAnika devoM aura deviyoM kA 'AhevaccaM porevaccaM sAmitaM bhahittaM mahattaragattaM ANAIsara seNAvaccaM kAremANe pAlemANe adhipatya, paurapatya, svAmitva bhartRtva, mahattarakatva aura AjJezvara senApatitva karatA huA palavAtA huA (mahayAhayaNagIyavAiya taMtItalatAla tuDiya ghaNamu. aMgapaDuppaTahavAiyaraveNaM divvAI bhoga bhogAI bhuMjamANe viharai) nATayagIta Adi yANaM sattaNhaM aNIya.hivaIga cauNDaM caurAsINaM AyarakkhadevasAharasINaM aNNesiMca bahaNa sohammakappavAsINaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya' tendra detAnA saudhama samai rahIne 32 lAkha vimAna, 84 hajAra sAmAnika de, 33 trAyazciMza-de, cAra loka pAle, saparivAra ADa agramahiSIo, traNa pariSadA, sAta sainya, sAta anIkAdhipatio, cAra coryAsI hajAra eTale ke 336000 AtmarakSaka deve, tathA aneka saudharma 485pAsI vaimAni / mana hevii| 'AhevaccaM, porevaccaM, sAmitta, bhaTTittaM, mahattaragata ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe' 52 Adhipatya, paurapatya, svAmitva, matava, mahatta245 ma. mAzezva2 senApatitya 42tA, tabhana potAnA zAsanamA rAmato. 'mahayA hayaNagIya vAiyataMtItalatAlatuDiyadhaNamuaMgapaDuppaDavAiyaraveNaM divvAI bhogabhogAiM muMjamANe
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ manbUdvIpaprAptistra kRtAni tantrI ca vIgAtalau hastau tAlAzca kaMzikAH tUryANi ca paTahAdIni iti aha. tanATaya gItavAditatantrotalatAlatUryANi tAni ca tathA ghano meghaH tadAkAro yo mRdaGgo meghavat dhvanimAn dhvanigAmbhIryasAdRzyAt sa cAsau paTunA dakSeNa vAdinazca yaH paTahaH saghanamRdaGga paTuvAdinapaTahaH mUle pahaH teSAM ravaH zabdaH tena karaNabhUtena atra mRGgAhaNaM tUryAdivAdheSu pradhAnaM vodhyam 'diyAI bhogabhogAI jhuMjamANe viharaI' divyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati tiSThati sa saudharmAdhipatiH / 'taeNaM tassa sakassa deviMdassa devayaNago AsaNaM calai' tataH khalu tadanantaraM kila tasya zakrasya saudharmAdhipateH devendrasya devarAjasya AsanaM siMhAsanaM calati calAyamAnaM bhavati 'taeNaM se sakke jAva AsaNaM caliyaM pAsai, tataH khalu sa zakro yAvat AsanaM calitaM pazyati' atra yAvatpadAt devendro devarAja iti grAhyam 'pAsittA' dRSTvA 'ohiM pauM naI' avadhi prayukte avadhijJAnena pazyati 'pauMjittA' prayujya 'bhagavaM titthayaraM ohiNA Abhoei, sa zakraH bhagavantaM tIrthakaram avadhinA avadhijJAnena Abhogayati jAnAtInyarthaH 'AmoittA' Abhogya jJAtvA 'haTTatuddhacitte AnaMdie pIimaNe paramasomaNassie harisavarA visappamANahiyae' hRSTatuSTacittAnanditaH potimanAH paramasaumanasthitaH harSavazavisarpad hRdayaH tathA 'dhAgahaya kayaMtrakusumacaMcumAlaiya ko meM bajAye gaye ina taMtrItala Adi aneka bAjoM kI dhvani pUrvaka divya bhoga bhogoM ko bhoga rahA thA (taeNaM tasla sakArasa deviMdarasa devarapaNo AsaNaM calai, tae NaM se sakke jAca AsaNaM caliaM pAsaha, pAsittA ohiM pauMjai) itane meM usa devendra devarAja zaka kA Asana kaMpAyamAna huA Asana ko kaMpAyamAna dekha kara usa zaka ne apane avadhijJAna ko vyAprata kiyA (pauMjittA bhagavaM titthayaraM ohiNA Abhoei) avadhijJAna ko vyAvRta karake usane tIrthakara ko dekhA (AbhohattA hahatuTThacitte ANadie, pIimaNe, paramasomaNassie, harisavasavisappamANahiyae dhArAhayakayaMvakusuma caMcuiya usaviyaromakUve viyasiya vida nATyagIta vageremAM vagADavAmAM AvelAM taMtrItAla vagere aneka vAdyonA madhura svaza2 saiend 60ya sAMgAnA Gyan 42 raDato to. 'taraNaM tassa sakkasta deviMdassa devaraNNo AsaNaM calai, taraNaM se sakke jAva AsaNaM caliaM pAsai pAsittA ohiM pauMjaI' mAdAma ta hevendra rAnu' mAsana pAyabhAna thayu. potAnA - mAsanana pAyamAna tha na ta za pAtAnA avadhijJAna vyAvRta yu. 'pauMjittA bhagavaM titthayara ohiNA AbhoeI' mavadhijJAnana vyAkRta 4Ina te tI 422 nayA.. 'AbhoittA haTTa tuTTha citte ANadie, pIimaNe, paramasomaNassie, harisavasavisappamANahiyae dhArAhayakayaMvakusuma caMcuiya usaviya romakUve viyasiya varakamalanayaNavayaNe' mAnate (1) yathA sthAna ina vAditroM kI vyAkhyA pahile kI jA cukI hai| 1 yathAsthAna e vAtronI vyAkhyA karavAmAM AvI che.
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH sU. 4 indra kRtyAvasaranirUpaNam 615 usa viyaromakUve' dhArAitakadambakumumaromAJcicocchritaromakUpaH tatra dhArA''hataM jaladhArayA'bhighAtitaM yat kadambakusumaM kadambanAmaka puSpavizeSaH tadvat romAJcitaH romAJcaH saMjAto yasya sa tathA bhUtaH, yathA dhArApAte kadambamatizayena vikAzitaM bhavati, tadvat ayamapi romAJcana yuktaH ataeva ucchritaH UrdhvotthitaH romakUpo yasya sa tathA bhUnaH yathA avikasitaM kadambakusuma jaladhArAbhigahataM sat udhrvotthitaM sarvathA vikasitaM bhatrati tathaiva harpajanya romAzvena UrdhvotthitaromakUpavAn ityarthaH, tathA 'viasiyavarakamantranayaNavayaNe' vikasitavara kamala. nayanavadanaH vikAsite praphullite varakamalanayane zreSThakamalanetre vadanaM ca yasya sa tathAbhUtaH, tathA 'pacaliyavaratra DagatuDiya keuramauDhe' pracalita darakTakatruTina keyUramukuTaH tatra pracalite tIrthaMkara janmajanitaharSAtizayAt kampite varakaTake pradhAnavalo truTike vAhurakSakau keyUre vAhavo. revabhUpaNa vizeSau mukuTaM kuNDalaM ca yasya sa tathA bhUnaH tathA 'kuMDalahAravirAyaMtara iyavacche' kuNDalahAravirAjamA naratidavakSaskaH tatra hAreNa uktaharSAtizayAt pracalitamuktAhAreNa virAjamAnam ataeva ratidaM ca pramodajanakaM vakSaH vakSasthalaM yasya sa tathAbhUtaH tathA 'pAlaM capalaM mANagholaMtabhUsaNaghare' prAlambapralambamAnagholad- bhUSaNadharaH tatra pralambamAnaH atidIrghaH prAlambo varakamalanayaNavaghaNe) dekhakarake vaha hRSTa tuSTa aura citta meM Ananda yukta huA prIti yukta manavAlA huA parama saumanasthita huA harSa ke vaza se jisakA hRdaya uchalane lagA aisA huA megha dhArA se Ahata kadaMba puSpa kI taraha roma kUpa usake urdhvamukha hokara vikasita ho gaye netra aura mukha usake vikasitakamala ke tulya bana gaye (pacaliyavarakaDagatuDiyakeyUramauDe) usake zreSTha kaTaka truTita keyUra aura mukuTa caJcala ho gaye kyoM ki harSa ke mAre usakA sArA zarIra phaDaka ne laga gayA thA (kuMDalahAra virAjiyavacche) kAnoM ke kuNDaloM se aura kaMTagata hAra se usakA vakSaH sthala zobhita hone lagA ( pAlaMba palaMvamANagholaMta bhUsaNa dhare) isake kAnoM ke jhUmake lambe the isaliye isane jo kaMTha meM bhUSaNa dhAraNakara rakhethe ve unase ragaDane laga gaye tAtparya yahI hai ki harSAtireka se isakA zarIra hRSTa-tuSTa ane cittamAM AnaMda yukta thayA, te prItiyukta manavALA thayA. te parama saumanasthita thayA, harSAvezathI jenuM hRdaya uchaLavA lAgyu' che, evA te thayA, meghadhArAthI Ahata kaba puSpanI jema tenA rezamA Umukha thaIne vikasita thaI gayA. netra ane bhukha tenA vikasita ubhajavat tha jayAM. 'pacaliyavarakaDaga tuDiya keyUra mauDe' tenA zreSTha kaTaka, truTita, keyUra ane mukuTa caMcaLa thaI gayAM kemake harSAvezamAM tenuM Akhu' zarIra Ira4trA sAyu N `tuM. 'kuMDala hAra varA jayavacche' anonA muMDaNothI tebhana ugata hArathI tenu vakSasthaNa zolita thavA sAbhyu 'pAlaMca palaMbamANagholaMta bhUsaNaghare' tenA anAnA jhUmakhAe lAMbA hatA, ethI teNe kaMThamAM je bhUSaNeA dhAraNa karI rAkhyAM hatAM temanAthI te ghaSita thavA lAgyA. tAtparya A pramANe che ke harSAtirekathI tenu zarIra caMcaLa thaI
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajAti jhuMbanakaM yasya sa tathAbhUtaH tathA uktaharSAtizayAdeva gholad dolAyamAnaM bhUpaNaM dharati yaH sa tathAbhUtaH tataH padadvayasya karmadhArayaH mUche pralambamAnapadasya pUrva prayoktavye paraprayogaH ApatvAt 'sasaMbhamaM turiaM cavalaM suriMde sIhAsaNao abhuTeI tatra sasaMbhramaM sAdaram tvarita mAnasautsukyaM yathAsyAt tathA capalaM kAryo-sukyaM yathAsyAt tathA surendraH siMhAsanAt abhyuttiSThati 'anbhuDhettA' abhyutthAya 'pAyapIDhAo paccoruhai' pAdapIThAt padAsanAt pratyavarohati avatarati, 'paccoruhitA' pratyavaruhaya avatIrya 'veuvviyavariTariTa aMjaNaniu. NoviamisimisitamaNirayaNamaMDiyAo pAuAo omu bhaI vaiyaM variSTariSTAJjananipuNocita. misamisintamaNiratnamaNDite pAduke avasuzcati tatra vaiDUryavariSTariSTAJjananipuNocite nipuNaiH zilpibhiH vaiDUryAni tattannAmakaratnavizeSebhyo nirmine tathA misimisita dedIpyamAnamaNicaJcala ho uThA isaliye kAnoM ke jhumbanakoM meM aura kaMTha ke AbhUpaNoM meM saMghaTana hone lagA athavA jhumbanaka nAma coge kA bhI hai nathA ca-isane laMbA cogA pahina rakkhA thA so jinendra kA janma huA hai aisA jaba isane jAnA tava harSAtireka ke kAraNa zarIra meM kaMpana huA so usakI vajaha se isake bhUSaNa cazcala ho uThe ve pahire hue coge se bhI nahIM dabe yahAM ArSa hone se pralambamAna jo ki prAlamba kA vizeSaNa hai usakA para prayoga huA hai aisA vaha 'suriMde' zakra (sasaMbhamaM turiyaM cavalaM sIhAsaNAo abhuTei) baDe Adara ke sAtha utkaMThita canakara apane siMhAsana se uThA (abbhuTettA pAyapIDhAo paccorahai) aura uTha kara pAdapITha se hokara nIce utarA (paccosahittA veruliavariTa riha aMjaNa niuNoviamisimisiMtamaNirayaNamaMDiyAo pAuyAo omuai) nIce utara kara nipuNazilpiyoM dvArA vaiDUrya variSTha riSTa, tathA aMjana nAmaka ratna vizeSoM kI banAI huI evaM dedIpyamAna maNiratnoM se maNDita huI aisI donoM gayuM, ethI kAnanA jhumakhAomAM ane kaMThanA AbhUSaNemAM saMghaTTa thavA mAMDyuM athavA cegAnuM nAma paNa jhummana che. te teNe lAge cepage paherI rAkhyuM hatuM. jyAre teNe jinendrane janma thaye che evuM jANyuM tyAre harSAtirekane lIdhe tenA zarIramAM kaMpana thayuM. tenAthI enA A bhUSaNe cacaLa thayAM. te A bhUSaNe paherelA cegAthI paNa dabAyA nahi. ahIM AI hevAthI pralaMbamAna ke je prAlaMbanuM vizeSaNa che, tene maDI 525 thayo cha. me te 'suriMde za 'sasaMbhamaM turiyaM cavalaM sIhAsaNAo anbhuDheI' 524 mA62 sA2 686ta ne potAnA si DAsana 52thI vo thayo. 'advettA pAyapIThAo paccoruhai' bhaR GIRI dhana pAI pI8 652 22 nIya tayA~. 'paccorahittA velia paridariTra aMjaNaniuNoviamisimisitamaNirayaNamaDiyAo pAuyA zo goma nIce utarIne nipuNa zilpi vaDe vairya variSTha ziSya tathA aMjana nAmaka rana vizethI nirmita ane dedIpyamAna maNiratnAthI maMDita thayelI evI bane
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam ratnaizca mANDa te zobhite evaMbhUte pAduke pAdatrANe avamuJcati tyajani bhaktayatizayAt pAduke niHsArayatItibhAvaH 'omuittA' Amucya parityajya 'egasADiyaM uttarAsaMgaM karei' ekazATikam uttarAsaGgaM karoti mukhe banAtItyarthaH 'karittA" kRtvA 'aMjalimuuliyaggahatthe' aJjalimukuliAgrahastaH aJjalinA mukulitau kuDmalAkArIkRtau saMkocitau agrahastau hastAgrabhAgau yena sa tathAbhUtaH 'titthayarAbhimuhe' tirthakarAbhimukhaH 'sattaTTapayAI aNugacchai' saptA STapadAni sapta vA aSTau vA padAni anugacchati, yatra tIrthakarastasyAdizi yAtItyarthaH 'aNugacchittA' anugatya 'vAmaM jANuM aMceI' vAmaM jAm AkuMcayati' Urdhva karoti sa zaka: 'aMcettA' Akucya Urdhva kRtvA 'dAhiNaM jANuM dharaNitalaMsi NihaTUTu' dakSiNaM jAnuM dhAraNitale nihatya nivezya 'tikkhutto muddhANaM dharaNiyalaMsi nivesei' trikRtvaH tri. vAraM mUrdhAnaM dharaNitale nivezayati sthApayati 'nivesittA' nivezya sthApayitvA 'Isi paccupraNamaI' ISat pratyumnamati 'IsiM paccuNNamittA' Ipat pratyugnamayya 'kaDagatuDiyathaMbhiyabhuAo khaDAUM ko usane pairoM meM se utAradiyA (osuittA egalADiaM uttarAsaMgaM karei) unhe utAra kara phira usane asyUta zATaka ko dupaTTe kA uttarAsaMga kiyAarthAt dupaTTe ko apane mukha para bAMdhA (karittA aMjalimaliyaggahasthe tistha yarAbhimuhe sattahapayAI aNugacchada) bAMdhakara phira usane apane donoM hAthoM ko joDakara-arthAt hatheliyoM ko joDakara unakI aMjuli banAI aura vaha jisa dizA meM tIrthaMkara prasu the unakI ora sAta ATha Daga Age gayA (aNugacchittA vAsaM jANuM aMcei, aMcetA dAhiNaM jANuM dharaNItalaMsi lihaTTu tikkhutto muddhANa dharaNiyalaMli nivekhei) Age jAkara usane vAyeM ghuTane ko Upara uThAyA aura uThAkara dAhine ghuTane ko jamIna para jamAyA jamA kara phira usane tIna bAra apane mastaka ko jamIna para jhukAyA (NivesittA IsiMpaccuNNamai) aura svayaM bhI thoDA sA nIce jhukA (iMsiM paccuNNamittA kaDagatuDiya thabhiyAo bhuyAo pAvaDAmAna to patAnA pagAbhAthI tArI nAmI. (omuittA egasADiaM utarA saMgaM karei' pAvaDIyAna tArI pachI tethe masyUta nahupaTTAnA uttarAsa yA sa -dupaTTAna pAtAnA bhuma 652 madhyA 'karittA aMjalimauliyaggahatthe titthayarAbhimuhe sattaTupayAI aNugacchaI' mAMdhI2 pachI tethe potAnA bhanne thAne sana meTa ke bane hAthanI hathelIone joDIne temanI aMjali banAvI. pachI te je dizAmAM tIya 42 prabhu tA, te 26 sAta-mA8 41 mAga gayA. 'aNugacchittA vAmaM jANuM aMcei, aMcettA dAhiNaM jANu dharaNItalaMsi nihaTu tikkhutto muddhANaM dharaNiyalaMsi niveseI' AgaLa jaIne teNe pitAnA vAma ghUMTaNane upara uThAve ane uThAvIne jamaNA ghUMTaNane bhUmi upara jamAvyuM. jamAvIne pachI teNe traNa vAra pitAnA mastane jamIna tarapha nabhita yu. "NidesittA Isi pancuNNamaI' mane pAte 55 2.318 nimita thayo. 'iMsI 08
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ phara jammUpati sAiraha' kaTakaTikastambhite bhuje saMharati tatra kaTake pradhAnavalaye truTikeca bAharatakabhUSaNavizeSau taiH stambhine bhuje bAhU saMharati 'sAharitA' saMhRtya 'karayapariggahiyaM dasaNa sirasAvattaM matthae aMjali kaTTu evaM vyAsI' karatalaparigRhItaM dazanakhaM girasAvataM mastake aJjaliM kRtvA evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt uktavAn sa zakraH kimavAdIt ityAha- 'Namo thuNaM' ityAdi 'namotthuNaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM AigarANaM titthayarANaM sayaM saMbuddhANaM purisuttamANaM purisasIhANaM purisavarapuMDarIyANaM purisavaragaMdhahatthINaM loguttamANaM loganAhANaM logahiyANaM logapaIvANaM logapajjoyagarANaM abhayadayANaM cakkhuyANaM maggadadyANaM saraNadayArNa jIvadayA vohidayANaM dhammadayANaM dhammadesayANaM dhammaNAyagANaM dhammasArahINaM dhammavaracAuraMtacakavaTTINa dIvotANaM saraNaM gaI paITTA appaDiTayavaraNAdaMsaNadharANaM ciacharamANaM jiNANaM sAharai, sAharittA karayala pariggahiyaM sirasAvattaM matyae aMjali kaTTu evaM vayAsI) nIce thoDA sA jhukakara usane kaTakoM ko pradhAnavalayoM ko evaM bAhuke AbhUSaNoM ko saMbhAlate hue donoM hAthoM ko joDA joDakara aura unheM aMjuli ke rUpa meM banAkara evaM mastaka ke upara se use ghumAte hue phira usane isa prakAra se kahA- (tthUNaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM, AigarANaM titthayarANaM sayaM saMbuddhANaM, purisuttamANaM purisasIhANaM purisavarapuMDarIyANaM purisavaragaMdhasthI, loguttamANaM logaNAhANaM logahiyANaM loga IvANaM logapajjo agara (Na) maiM aise arhatabhagavantoM ko namaskArakaratA hUM jo apane zAsana ke apekSA dharma ke Adikara haiM tIrthaMkara haiM svayaM saMbuddha haiM, puruSottama haiM, puruSasiMha haiM, puruSavara puMDarIka haiM, puruSavara gaMdhahastI haiM, lokottama haiM, lokanAtha haiM, lokahita haiM lokapradIpa haiM, lokapradyotakara haiM 'abhayadayANaM cakkhudamANaM, maggadayANaM, saraNadapaccuNNamittA kaDagatu DiyarthabhiyAo bhuyAo sAharaI sAharitA karayalA riMgahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu evaM vayAsI' nIce thoDo namita thAna tethe uTIne pradhAna valacAne--ane khADuMonA AbhUSAne saMbhALatAM khanne hAtheI joDUyA. hAtha jeDIne ane hAthAne aMjalinA rUpamAM banAvIne tene mastaka upara pheravatAM teNe A pramANe kahyuM 'NamotthUNaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM, AigarANaM, titthacarANaM, sayaM saMbuddhANaM, purisuttamANaM, purisasIhANaM, purisavarapuMDarIyANaM, purisavaragaMdhahatthINaM, loguttamANaM, logaNAhANaM loga' hiyANaM, logapaIvANaM, logapajjoagarANaM' hu' mevA mahuta lagavantane namas42 43 4 ke jee peAtAnA zAsananI apekSAe dharmanA Adira che, tIrthakara che, svayaM samuddha che, puruSottama che, puruSa siDa che, puruSavara puMDarI che, puruSavara gaMdha hastI che, bIttabha che, sonAtha che, souDita che, so grahIya che, bo4 pradyota 42 che, 'abhayadayANaM, cakkhuyANaM, maggadayANaM, saraNadayANaM jIvadayANaM, bohidayANaM, dhammadesayANaM, dhammanAyagANaM, dhammasArahINaM, dhammavaracA uraM tacakkavaTTINaM malaDAya che, yakSudAya che, bhArga hAya! che,
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-pazcamayakSaskAMraH su. 4 indrakRtyAvasara nirUpaNam jAvayANaM tiSNANaM tArayANaM buddhANaM vohayANaM suttANaM moagANaM sanvannUNaM savvadarisINaM siyamayala maruyamarNatamakkhayamavyAvAhamapuNarAvittisiddhigaNAmadheyaM ThANaM saMpattANaM Namo jiNANaM jiyabhayANaM' epAmartha Avazyaka sUtrAdau draSTavyaH / ' pAsau me bhagavaM tatthagae ihagayaM' pazyata tatragato bhagavAn ihagatam sAm zakram 'vikaTTu' iti kRtvA ityuktvA etasyArtha Ava sUtrAdau draSTavyaH 'vaMdai namasai vaMdittA namasittA sIhAsanavaraMsi puratthAbhimudde saNasaNe' sa zakro vandate namasyati vandilA namasthitvA siMhAsanAre zreSTha siMhAsane pauratyAbhimukhaH saniSaNNa upaviSTavAn 'tae NaM tassa sakkssa deviMdassa devaraNNo ayameyArUve yANaM, jIvadayANaM ghohidayANaM, dhammadayANa, dhammadelaghANaM, dhammanAyagANaM, dhammasArahINaM, dhammacaracAuraMtacakravahINaM' abhayadAyaka haiM cakSurdAyika haiM, mArgadAyaka haiM - zaraNadAyaka haiM jIvadAyaka saMyamarUpajIvita ko denevAle haiM vodhadAyaka hai, dharmadAyaka haiM dharmadezaka haiM, dharmanAyaka haiM dharmasArathi haiM, dharmavara cAturanta cakravartI haiM ityAdi padoM se lekara 'NasotthUNaM bhagavao titthagarassa Aigarassa jAva saMpAvikAsa) yahAM takake padoM kI vyAkhyA Avazyaka sUtra Adi meM kI jA cukI hai ataH vahIM se yaha dekhalenI cAhiye 'vaMdAmiNaM bhagavantaM tatthagayaM ihagae' yahAM rahA huA maiM vahAM para virAjamAna bhagavAn ko bandanA evaM namaskAra karatA hUM 'pAsa me bhagavaM tatthagae iha gayeti' vahAM para virAjamAna ve bhagavAna yahAM para rahe hue mujhe dekheM aisA kahakara 'vaMdai garmasa' usane vandanAkI aura namaH skAra kiyA 'vaMditA NamaMsittA sIhAsaNavaraMsi purasthAbhimuhe saNasaNe' vandanA namaskAra karake phira vaha Akara apane siMhAsana para pUrvadizA kI aura muMha karake baiTha gayA / taNaM tassa sakkssa deviMdasta devaraNNo ayameyAkhve jAva' saMkappe samuzaraNuhAya che, vahAya hai, saMyama 3thI bhavanale ApanArA che, mogha hAya che, dharmahAya che, dharma deza che, dharmanAtha the, dharma sArathi che, dharbhavara yAturanta yavartI che. vagere yahothI bhAMDIne 'NamAtthUrNa bhagavao titthagarassa thAigarassa jAva saMpAviukAmassa' ahI sudhInA padonI vyAkhyA Avazyaka sUtra vageremAM karavAmAM AvI che. ethI te tyAMcI leha sevI le the. 'vaMdAmiNaM bhagavantaM tatthagayaM ihagae' sahI raheteA hu tyAM virATabhAna lagavAnne bannA ne namaskAra 4 chu ' pAsa ume bhagavaM ! tatthagae iha gayaMti' tyAM virAnabhAna bhApa lagavAn mahIM rahelA bhane luo bhAbhIne 'vaMdai NamaMsaI' tethe vanhanA purI bhane nabhasTAra ryA. 'vaMdittA NamaMsitA sIhAsaNavaraMsi purasthAbhimudde saNa saLe' vandanA ane namaskAra karIne pachI AvIne te potAnA siMhAsana upara pUrva dizA (1) yahAM saMkalpa ke jo 'ajjhatthie ciMtie, kappie Adi vizeSaNa hai ve gRhIta hue haiM inakI vyAkhyA yathA sthAna kaha jagaha kI jA cukI hai|
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpamadhisUna jAva saMkappe samupajjitthA' tataH siMhAsanopavezanAnantaraM khalu tasya zakrasya saudharmAdhipate: devendrasya devarAjasya ayametAvadrUpo gavasaMkalpaH sasudapayata samutpannaH atra yAvatpadAda ajhathie 1, citie 2, kapie 2, patthira 4, maNogae 5, iti grAhyam tatra ayametA vanRpaH tIrthakarajanmamahotsavaM kattu tadvanagamanaviSayaka vicAra: 'ajjhanthie' AdhyAtmika adhyAtmaviSayaka: AtmagataH aGkaraiva 1 tadaddha 'citie' cintataH punaH punaH tatra gamanavipayaka smaraNarUpo vicAraH dvipatrivaiva 2 / tadanu 'kappie' kalita: sa eva vyavasthAyuktA, itthaM rUpeNa tatra tIrthakara ganmamahotsavaM kariSyAmIti kAryAkAreNa pariNalo bicAraH pallavitaiva 3 / tadanu 'patthira' prArthitaH sa eva vicAra: iTarUpeNa svIkRtaH puSpitAiva 4 / 'maNogae saMkappe' manogata: saMkalpaH manasi dRDharUpeNa nizcayaH, ittharoba mayA kartavyamiti vicara: phalita iva 5 / samutpanna ityarthaH ko'sI ityAda-'ucNNa khalu ityAdi 'uppaNNe khalu bho ! jaMbuDhIve dIve bhagavaM tityayare taM jIyayeyaM tIya paccuppaNNamaNAgANaM sakkANa devidANaM devarAINaM titthayarANaM jammaNamahima karittae' utpannaH khalu bhoH jambUdvIpe dvIpe madhyajambUdvIpakSetre bhagavAMstIrthakara tasmAjjItametat bhAcAra epaH, atItapratyutpannAnAgatAnAM bhUtavartamAnabhaviSyatkAlikAnAM zakrANAM devendrANAM devarAnAnAM jannamaTimAnaM tIrthakarajanmamaho tsavaM kartum 'taM gacchAmi NaM ahaMpi bhagavamo titthayarassa jammaNamahimaM karemiti kaTTu evaM saMpeheI tat gacchAmi khalu ahamapi zako bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM janmamahAtsava karomIti kRtvA manasi vicArya evam hetubhUtabhAvivakSyamANaM saMprekSate nizcayaM karoti 'saMpe ppajjitthA' isake bAda usa devendra devarAjazaka ko yaha isa prakAra kA yAvat saMkalpa utpanna huA-'upapaNe valu bho jaMbu hIve-ddIve bhagavaM tityayare jaMjIya. meyaM tIya paccuppaNamaNAgayANaM sarakANaM devidANaM devarAINaM tityarANaM jammaNamahimaM karettae' jambUdIpa nAla ke dvIpa meM bhagavAn tIrthakara kA janma ho cukA hai pratyutpanna atIta evaM anAgata devendra devarAja zakoM kA paramparA se calA AyA huA yaha AcAra hai ki ve tirthaMkaroM kA janmotsava manAyeM ataH 'gacchAmiNaM ahaMpi bhagavao titthagarasta jammaNamahima' karemitti kaTu evaM saMpeheI' ta26 bhumIna mesI gayo (1) taeNaM tassa sakkarama devi dassa devaraNNo ayameyArUve jAva saMkaNye samuppajjityA tyAra mAha te 3-412228 zane mAtA yAta 65 madhye. 'uppaNNe khalu bho jaMbuDhIve dIve bhagavaM tityayare jaM jIyameyaM tIyapaccuppaNamaNAgayANaM sarakANaM devidANaM devarAINaM tityayarANaM jammaNamahimaM karettA e' varIya nAma dIpamA bhagavAna tIrthakarane janma thaI cukyo che. pratyutpanna, atIta temaja anAgata devendra, devarAja zakrono paraMparAgata A AcAra che ke teo tIrthakarone jajotsava ujave. methI 'gacchAmi NaM ahaM pi bhagavao titthagarassa jammaNa mahimaM karemi ttika? evaM saMpaheI' (1) sahI sapanA 2 'ajjhathie ciMtie, kappie' ko vizeSa cha, ta Pold thayA che. e badhAM vizeSaNa padenI vyAkhyA yathAsthAna ghaNA sthAna para karavAmAM AvI che.
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam hitA' saMprekSya nizcitya 'hariNegamekhi pAyatANIyAhivaiM devaM sadAvei' hariNigameSiNam hareH indrasya nigamam icchatIti harinigamevI tas athavA hariNaigameSiNam hareH indrasya nigamai pInAmA devastas padAtyanIkAdhiti devaM zabdayati 'sadAyittA' zabdaitnA AhUya 'evaM payAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIta uktavAn kimavAdidityAha-'khippAmeva' ityAdi 'khippAmeva bho ! devANuppiyA' kSiprameva atizIghrameva bho devAnupriya ! 'sabhAe muhammAe' sabhAyAM sudharmAyAM 'meghogharasiyagaMbhIramahurayarasaI' meghaudharasita gambhIramadhuratarazabdAm meghAnAmoghaH saMghAto meghauSaH tasya rasitaM garjitaM tadvat gambhIro gAmbhIryayukto madhuratArazca zabdo yasyAH sA tathA bhUtAs tAm / punaH kIdRzAm 'joyaNaparimaMDalaM' yojanaparimaNDalAm yojanapramANaM parimaNDalam vRttanvaM yasyAH sA tathAbhUtA tAm / punaH kIdRzAm 'suzesaM susaraM ghaMTa' sughoSAM nAma sustarAM ghaNTAe 'dikkhutto ullAlemANe ullAlemANe' niH kRtvaH zrIna pArAna ullAlayan ullAlayantADayana tADayan 'mahayA mahayA sadeNaM ugghosemANe ugbosemANe evaM kyAhie mahatA mahatA vRAtA vRttA zabdena udyopayan udapopayan evaM vakSyamANaprakAreNa vada-vahi 'ANavei gaMbho ! sabake devi devarAyA' AjJApayati, Adizati khalu bho devAH zakro. jAUM aura maiM bhI bhagavAn tIrthakara ke janma kI mahilAkarU / aisA vicAra karake usane 'harigegamesi pAyatAnIcAhiyAI devaM sadAvei' harinagameSI-nAmake deva ko jo ki padAtyanIka kA adhipati hotA hai bulAyA 'sadAvittA evaM kyAsI' aura bulAkara ulale aisA kahA--'khippAneva bho devANuppiyA! sabhAe suhammAe meghogharalia gaMbhIrazAsvarasaI joyaNa parigaDalaM sughosa sasa tikakhutto ullAlemANe 2 sahayA mahayA saddeNaM uggholemANe ugyosemANe evaM vayAhi he devAnupriya ! tuna zIva hI uvA sabhAmeM megha ke saha kI jaisI AvAja karanevAlI, gaMbhIra mathuratara zabda vAlI evaM acche svaravAlI aisI sughoSA ghaMTAko ki jisakI golAI eka yojana kI hai tIna vAra vajA bajA kara aisI vAra bAra jora jora se ghoSaNA karate hue kaho-'ANaveNaM bho sakke huM tyAM jAuM ane bhagavAna tIrthakaranA janmane mahimA karuM. A pramANe vicAra karIne tera 'hariNegamesi pAyatANIyAhivaI devaM sadAveI' nigameSI-nAma havane 12 pahAtyanI422 madhipati DAya che. mAsAvyA. 'sadAyittA evaM bayAsI' mana masAlA tara mA pramANe dhu-'khippAmeva bho devANuppiyA | samAe suharamAe meghogharasiagaMbhIramahurayarasadaM joyaNaparimaMDalaM sughosaM susaraM ghaMTaM tikkhutto ullAlemANe 2 mahayA 2 sadeNaM ugyosemANe ugghosemANe evaM vayAhi' 3 vAnupriya ! tamezA sudharmA samAmA medha-sabhUlanAvI havana karanArI, gaMbhIra madhuratara zakhavALI temaja sArA svaravALI evI suSA ghaMTAne ke jenI geLAI eka jana jeTalI che, traNa vAra vagADI vagADIne evI vAraMvAra jora nayI ghoSaNA 42ta 'ANaveiNaM bho sakke devi de devarAyA gacchai Na bho sabake
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptistra devendro devarAjaH kimityAha-'gacchai NaM' ityAdi 'gacchai NaM bho ! sake deviMde devarAyA jaMbuddIve dIve bhagavao visthayarassa jammaNamahimaM karittae' gacchati khalu bho devAH zakro devendro devarAjaH jambUdvIpe dvIpe bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM janmamahotsavaM kartum 'taM tumbhe vi NaM devANuppiyA' tad yUyamapi devAnupriyAH ! bhavanto devA ! 'sanniddhIe sanyajuie' sarvaddha- sarvasaMpadA sarvadyutyA sarvakAntyA 'sacavaleNaM savvasamudaeNaM' sarvavalena sarvasamudayena 'sabbAyareNaM samvavibhUIe' sAdareNa sarvavibhRtyA 'savvavibhUsAe' sarvavibhUpayA 'savvasaMbhameNaM savvaNADaehiM sarvasaMbhrameNa sarvanATakaiH savyovarohehi' sarvoparodhaiH uparodhaH vAdhA sarvavAdhAyuktairapItyarthaH 'savapupphagaMdhamallAlaMkAravibhUsAe' sarvapuSpagandhamAlyAlaGkAravibhUpayA 'savvadivyatuDiyasahasaNiNAeNaM' sarvadivyatruTitazabdasanninAdena 'mahayA iddhIe devide devarAyA, gacchaiNaM bho sakke devide devarAyA jaMdhuddIve dIve bhagavao titthayarassa jammaNamahimaM karettae' he devo! devandra devarAja zakra Apa logoM ko AjJA detA hai ki maiM devendra devarAja zaka jambUdvIpa nAmake dvIpa meM bhagavAna tIrthakara ke janma kI mahimA karane ke liye jArahA hUM 'taM tumbhe viNaM devANuppiyA! saccidvIe savvajjuIe savvavaleNaM savvasamudaeNaM savvAyareNaM savavibhUIe savvasaMbhameNa savvaNADaehiM sabovarohiM' to isaliye he devAnupriyo ! Apa apanI samasta guti se apanI apanI samasta senA se apane samasta samudaya se, samasta prakAra ke Adara bhAva se samasta prakAra kI vibhUti se samasta prakAra ke vibhUSA se evaM samasta prakAra ke nATakoM se yukta hokara indra ke pAsa A jAve cAhe kisI bhI prakAra kI ApalogoM ko pAdhA bhI ho to bhI usakA dhyAna na kareM aura zIghra AveM 'santrapuppha gaMdha mallAlaMkAra vibhUsAe savadivcatuDiyasahasaNiNAeNaM mahayA iddhIe jAva raveNaM' sAtha meM jo deva jisa prakAra sugaMdevide devarAyA jaMbuddIve dIve bhagavao titthayarassa jammaNamahimaM karettae' / / hevendra devarAja zaka tamane AjJA kare che ke huM devendra devarAja zaka jambudvIpa nAmaka dvIpamAM lagavAna tItha 42nA bhane mahimA 421 / bhATe 44 rahyo chu. 'ta tuma vi NaM devA. NuppiyA ! sambiddhIe savvajjuIe, savvabalega, savAyareNaM, savyavimUhae, sabavibhUsAe, savva saMbhameNa, savvaNADaehiM sanovarohe hiM' to meTalA bhATe kAnupriyo tabhe. mAM pAta pitAnI samasta kAddhithI, pitApitAnI samasta ghatithI, pitapitAnI samasta senAthI, pata-pitAnA samasta samudAyathI, samasta prakAranA Adara bhAvathI, samasta prakAranI vibhUtiothI, samasta prakAranI vibhUvAthI temaja samasta prakAranA nATathI yukta thaIne IndranI pAse AvI pahoMce koI paNa jAtanI bAdhA paNa hoya che te tarapha lakSya rAkhavuM nahiM mane turaMta chandra pAsa pAMthI . 'saca puSkagaMdhamallAlaMkAravibhUsAe sabadivya tuDiya sahasaNNiNAeNaM mahayA iddhIe jAva raveNaM' mana, 2 3 42na sucita 105.nA
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam 6 bhAva raveNaM' mahatyA RddhayA yAvat raveNa atra yAvat padena 'mahayA hayaNaTTagIyavAiya taMtItalatAlaDiaghaNamuiMgapaDapaDahavAiya' ityeSAM padAnAM grahaNaM bhavati vyAkhyAnaM tu asminneva sUtre pUrva draSTavyam 'Niaya pariAlasaMparivuDA' nijakaparivArasamparivRtAH 'sayAI jANavimANabAhaNAI durUDhA samANA' svakAni svAni vAhanAni ya zivikAdIni ArUDhAH santaH 'akAlaparihINaM ceva' akAlaparihINam-nirvilambaM yathAsyAttathA caiva 'sakassa jAva aMtiya pAunbhavaha' zakrasya yAvadantika samIpaM prAdurbhavata / atra yAvatpadAt devendrasya devarAjasya iti grAhyam 'tae NaM se hariNegamesI deve pAyatANIyAhibaI sakkeNaM 3 jAva evaM vutte samANe haTTa tuha jAva evaM devotti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNei 2' tataH zanAdezAnantaraM khalu sa hari. dhita puSpoM kI mAlA pahinatA ho, jo jisa prakAra ke alaMkAra pahinatA ho vaha usa prakAra kI mAlA se evaM alaMkAra se sajadhaja kara AveM hAthoM meM kaDe bhujAoM meM truTita-bhujabaMdha AdikoM se rahita na Ave Ate samaya vaha divya bAjoM kI tumula dhvani ke sAtha Ave yahAM yAvat zabda se 'mahayAhayaNagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDapaDaha vAia' isa pAThakA saMgraha huA hai ina padoM kI pahile kaI bAra vyAkhyA kI jA cukI hai so vahIM se ise dekhalenA cAhiye 'NiyayapariyAla saMparivuDA sayAI 2 jANavimANavAhaNAI duruDhA sa. mANA akAlaparihINaM ceva sakkassa jAva aMtiyaM pAunbhavaha' Ate samaya meM apanI apanI iSTa maMDalI sahita evaM parivAra sahita AveM aura Ane meM vilamba na kareM avilamba AveM Ane ke liye saba apane yAna vimAnoM kA upayoga karearthAta yAna vimAna para caDha caDha kara AveM aura A karake zaka ke pAsa upasthita ho jAveM 'taeNaM se hariNegamelI deve pAyattANIyAhivaI sakkeNaM 3 jAva evaM ghutte samANe hatuha jAca evaM devotti ANAe viNaeNaM vadhaNaM paDisuNei, pddimALA pahere che, je deva je prakAranAM alaMkAre pahere che, te deva te prakAranI mALAo temaja alaMkArothI suzobhita thaIne Ave hAthamAM kaTake, bhujAomAM truTita-bhuja badhe paherIne Ave. AvatA samaye teo divya vAdyonA tumula avani sAthe Ave. mahI' yAvat 4thI 'mahayAhayaNaTTagIyavAiyatatItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDupaDahavoia' mA pAThane saMgraha thaye che. e panI vyAkhyA pahelAM ghaNIvAra karavAmAM AvI che. te jJAsumo tyAMthI vAMyA prayatna 4re. 'Niyaya-pariyolasaMparikhuDA sayAI 2 joNavimANa vAhaNAI durUDho samANA akAlaparihINaM ceva sakkassa jAva aMtiyaM pAumbhavaha' tem| pita-pitAnI ISTa maMDaLI sahita temaja pitAnA parivAra sahita ahI Ave ane tvarita gatithI Ave AvatI vakhate teo badhAM pitatAnA yAna-vimAnene upacAga kare. eTale ke yAna-vimAna upara ArUDha thaIne Ave ane AvIne zakranI pAse upasthita thaI jAya. 'tae NaM se hariNegamesI deve pAyattANIyAhivaI sakkeNaM 3 jAva evaM vutte samANe haTTa tuTTha
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprakSaptisUtre 'naigamepIdevaH padAtyanIkAdhipatiH zakreNa yAvat evama uktaprakAreNa uktaH san hatuSTa yAvat evaM deva ! iti AjJAyA vinona vacanaM pratizRNoti svIkaroti / dhana prathamayAvatpadAt devendreNa devarAjena iti saMgrAhyam dvitIyayAvatpadAta cittAnagitaH prItimanAH paramasaumanasthitaH harSavazanisarpada hRdayaH iti grAhyam / 'paDimaNettA' pratizutya svIkRtya (sakkassa devi. dassa devaraNNo aMtiyAo paDiNikSamaI' zakrasya devendrasya dezarAjamya antikAt samIpot pratiniSkrAmati nigacchati 'paDiNikakhamittA' pratinipnasya nirgatya 'jeNeva sabhAe suhammAe meghogharasiagaMbhIramaharayarasadA joyaNaparimaMDalA sUghosA ghaMTA teNeba ugagacchaDa' . yatraiva mudharmAyAM sabhAyAM meghaudharasitagambhIramadhuratarazabdA meghAnAmoghaH saMghAtaH meghaughastasya "rasitama garjitaM tadvat gambhIro madhuratarazca zabdo yasyAH sA tathAnanA evaM yojanaparimaNDalA yojanaparimaNDalaM bhAvapradhAnanirdezAt pArimANDalyaM vRttatvaM yasyAH sA tathAsUtA sughoSA 'tanAmnI ghaNTA tatrai upAgacchati 'uvAgacchittA' upAgatya 'taM yeghogharasi agaMbhIramahurayarasada joyaNaparimaMDalaM sughosa ghaMTe tikhuto ullAleI tAM meghaugharasitagambhIramadhuratarasuNittA sakkassa 3 aMtiyAo paDiNikavalaI' isa prakAra vaha hariNegameSI padAtyanokAdhipita deva jaba apane svAmIbhUta devendra devarAja zaka ke dvArA AjJApita huA to vaha sRSTa puSTa yAvata hokara kahane lagA 'he deva ! ApakI AjJA hame pramANa hai-jaisA Apane Adeza diyA hai hama vaisA hI karege" isa prakAra se baDe vinaya ke sAtha usane apane prabhukI AjJA ke vacanoM ko svIkAra kara liyA aura svIkAra kara vaha indra ke pAsa se calA ANa 'DiNikkhamittA jeNeva sabhAe suhammAe meghogharaliya gambhIra maharayarasadA joyaNaparimaMDalA sughosA ghaMTA-teNeva uvAgacchaha A karake vaha jahAM sudharmAlA meM megha ke samUha ke zabda jasIgaMbhIra madhuratara zabdavAlI evaM eka yojana ke parimaMDalabAlo sughoSA nAmako ghaMTA thI vahAM para AyA 'uvAgacchittA taM meghogharasia gambhIramahu rayarajAva evaM devotti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisaNeha, paDisaNittA sakkarasa 3 aMtiyAo paDiNikkhamaI' mA prabhArI harizameSI pAtyanAdhipati hai nyAre potAnA svaabhaabhUta devendra devarAja zakra vaDe AjJApita thayo te te haSTa-tuSTa yAvat thaIne kahevA lAge- he deva! tamArI AjJA amArA mATe pramANa che. je pramANe ApazrIe Adeza Ape che, ame te pramANe ja karIzuM. A pramANe ahaja vinaya pUrvaka teNe potAnA prabhanI AjJAne vacana svIkArI lIdhuM ane svIkArIne te IndranI pAsethI ravAnA : 'paDiNikkhamittA jeNeva sabhAe suhammAe meghogharasiyagambhIramahurayarasaddA joyaNaparimaMDalA sudhAtA ghaMTA teNeva uvAgacchaI' 2vAna tha nyA saMghasimAmA bhadhAna sabhaDa 21 mAra, madhuratara zakhavALI temaja eka jana. parimaMDaLavALI suSA nAmanI ghaMTA hatI, je mAnya. 'bAgaThittA na meghogharasibha gambhIramAyAma jogaparimala samAsa
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam zabdAM yojanaparimaNDalAM sughoSAM tannAmnI ghaNTA triH kRtvaH vAratrayam ullAlayati vAkSyati tADayatItyarthaH / 'taeNaM tIse meghogharasiagaMbhIramahurayarasadAe joyaNaparimaMDalAe sughosAe ghaMTAe tikkhutto ullAliAe samANIe sohamme kappe aNNehiM egUNehiM battIsavimANAvAsasayasahassehiM tataH ghaNTAvADanAnantaraM khalu tasyAM meghaugharasitagambhIramadhuratarazabdAyAM yojanaparimaNDalAyAM sughoSAyAM triH kRtvaH, ullAlitAyAM tADitAyAM satyAM saudharma kalpe anyebhyaH ekonebhyo dvAtriMzad vimAnAvAsazatasahasrebhyaH, atra saptamyarthe tRtIyA tena anyeSu ekoneSu dvAtriMzad vimAnAvAsazatasahasreSu dvAtriMzada vimAnarUpAH ye AvAsAH devavAsayogyAni vimAnAni teSAM zatasahastreSu-dvAtriMzallakSyasaMkhyakavimAneSu ityarthaH, 'aNNAiM egRNAI battIsaM ghaNTAsayasahassAI jamagasamaga kaNakaNArAvaM kAuM payattAi hutthA iti' anyAni ekonAni dvAtriMzaghaNTAzatasatrANi ekonA-dvAtriMzallakSa saMkhyAyuktA ghaNTA ityarthaH / yamakasamakaM yugapat kaNakaNArAvaM kaNakaNAzabdaM kartuM pravRttAni Asan iti / ghaNTAnAdato yatpravRttaM tadAha-'tae NaM sohamme kappe pAsAyavimANanikkhuDAvaDiyasaddasamuTia ghaMTApaDeMsuA sayasahassasaMkule jAe Avi hotthA' tataH ghaNTAnAM kaNakaNazabdapravRtteranantaraM khalu saudharmaH kalpa: rasaI joyaNaM parimaNDalaM sughosaM ghaMTaM tikkhutto ullAleha, tae NaM tIse meghogharasia gambhIrasaharayarasadAe joyaNaparimaNDalAe sughosAe ghaNTAe tikkhutto ullAliAe samANIe' vahAM Akara ke usane meghogha ke rasita ke jaisI gaMbhIra madhuratara zabdavAlI evaM eka yojana parimaNDalacAlI sughoSA ghaMTA ko tIna vAra tADita kiyA isa prakAra usa meghogha ke rasita ke jaisI gaMbhIra madhura tara zandavAlI evaM eka yojana parimaNDalacAlI sughoSA nAmakI ghaMTA ke tIna bAra tADita hone para 'sohamme kappe aNNehiM egaNehiM batIsavimANAvAsasayasahassehi aNNAI egUNAI batIsaM ghaNTAsaya sahassAiM jamagalamagaM kaNakaNArAvaM kAuM payattA hatthA iti' saudharma kalpa meM aura bhI 1 kama 32 lAkha vimAnoM meM 1 kama 32 lAkha aura bhI dUsarI ghaMTAeM eka sAtha kaNakaNa zabda karanelagI 'taeNaM se sohamme ghaMTaM tikkhutto ullAlei, tae NaM tIse meghogharasia gambhIramahuyarasadAe joyaNapari. maNDalAe sughosAra ghaNTAe tikkhutto ullAlioe samANIe' tyAM mAvA to mevAdhanA rasita jevI gaMbhIra, madhuratara zabdavALI temaja eka jana parimaMDaLavALI suSA ghaMTAne traNa vAra tADita karI A pramANe te meghanA rasita jevI gaMbhIra, madhuratara zakhavALI temaja eka jana parimaDalavALI suSA nAmaka ghaMTA traNa vAra tADita 42vAmA bhAvI tyAre 'sohamme kappe aNNehiM egUNehiM vatIsa vimANAvAsasayasahassehi aNNAI egUNAI vattIsaM ghaNTAsayasahassAI jamagasamagaM kaNakaNArAvaM kAuM payattAI hutthA iti' saudharmakalpamAM eka kama 32 lAkha vimAnamAM, 1 kama 32 lAkha bIjI ghaTAo ekI sAthe tana manan 20ii esii. 'tae NaM se sohamme kampe , pAsAyavimANanivaDAvaDia sahasa 0 para
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___jambUdvIpaprAptisUtre prAsAdavimAnaniSkUTApatitazabdasamutthitaghaNTApratizrutazatasahasrasaMkulo jAtathApi AsIditi, tatra prAsAdAnAM vimAnAnAM vA ye niSkUTAH gambhIrapradezAH teSu ye ApativAH saMprAptAH zabdAH, zabdavargaNAH pudgalAH tebhyaH samutthitAni yAni ghaNTA pratizrutAnAM ghaNTA sambandhi pratizabdAnAM zatasahasrANi lakSaparimitAni taiH saMkulo vyApto jatazcApyabhUdityarthaH ghaNTAyAM mahatA prayatnena tADitAyAM ye vinirgatAH zabdapudgalAstAn pratighAnavazataH sarvAnu dikSu vidikSu ca divyAnubhAvataH samuccalitaH pratizabdaiH sakalo'pi saudharmaH kalpo badhiro jAta iti bhAvaH . evaM zabdamaye saudharme kalpe saJjAte sati kiM jAtaM tadAha 'tae NaM' ityAdi 'taeNaM tesiM sohammakappavAsINaM vahaNaM vemANiyANaM devANa ya devINaya egaMtaraipasattaNicapamattavisayamuhamucchiyANaM' tataH zabdavyAptyanantaraM khalu teSAM saudharmakalpayAsinAM yahUnAM vaimAnikAnAM devAnAM devInAM ya ekAntaratiprasaktanityatramattaviparayukhamUcchitAnAra ekAntena ratau saMbhoge prasaktAH AsaktAH eta eva nityapramattAH viSayasukheSu bhUcchitAH a yupapannAH atra karmadhArayaH tepAm 'sUsara ghaMTArasi viulabolapUsthizvalapaDiyohaNe kae samANe ghosaNakoUhaladiNNakaNNaegaggacitta uvauttamANasANaM' sustara ghaNTArasitavipulabolapUritacapalapratikaMppe pAlAyavimANanikkhuDAmaDiasahasamuSTiya ghaMTApaDeMsubhA sayasaharasasaMkule jAe yAvi hotthA iti' isa taraha vaha saudharma lalpa pAlAdoM ke evaM vimAnoM ke niSkruToM meM gaMbhIra pradezoM meM aprati zabdavargaNArUpa pudgaloM se utpanna hui lAkho ghaMTA pratidhvaniyoM se vyApta ho gayA badhira jaisA bana gayA 'taeNaM' isa prakAra zabdamaya saudharmakalpa ke ho jAne ke bAda 'teti sohammakappavAsINaM vaNaM vemANiyANaM devANa ya devINa Na egaMtarahapattattaNiccapalattavilayasuhamucchiyANa' una bahuta se saudharmakalpavAsI deva aura deviyoM ko jo ki ekAnta rati kriyA meM prasakta thIM aura isI kAraNa jo viSaya sukhameM ikadama sUcchita ho rahI thIM unheM 'mUsara ghaMTAsiyaviulavAla pUriya cacala bohaNa kae sasANe' susvara ghaMTA-sughoSA ghaMTA ke usa sakala saudharma devaloka kukSibharI kolAhala se mudia ghaMTApaDeMsuA sayasahassasaMkule jAe yAvi hotyA iti' mA pramANe sodharma kalpa prAsAdonA temaja vimAnanA niSkamAM, gaMbhIra pradezamAM A prati zabda vargaNA rUpa pudgathI utpanna thayelA lAkho ghaMTAonA dhvanionA gaNa gaNATathI te sakala bhUmA madhira va manI gayo. 'taeNaM tI prabhAeM yA sIdhaH 485 254maya manI gayo tyAre 'tesi sohammakApavAsINaM vahaNaM vemANiyANaM devANa ya devINa Na ega. taraipasattaNiccapamattavisayasuhamucchiyANaM' dhA saudharma 485pAzI mana vaaene ke jeo ekAnta ratikriyAomAM tallIna hatA ane ethI ja je viSaya sukhamAM 44ma mA 4 hamI 26 // tai 'sUsaraghaMTArasiya viula bola pUMriya cavala bohaNa kae jo te ane jyAre sUra ghaTA-suSa vaMTAnAte sAla sau kevaka kRSikSarI
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam bodhane kRte sati ghoSaNakutUhala dattakarNaikAgracittopayuktamAnasAnAm, tatra susvarA, yA ghaNTA tasyAH rasitaM vAditaM vAdanaM tasmAt vipulaH sakalasaudharmade loke saMjAto yo vola:-kolAhaLaH tena pUrite paripUrNe capale sasambhrame pratibodhane kRte sati AgAmikAsambhAvyamAne ghoSaNe kutUhalena kimidAnImudghoSaNaM bhaviSyatItyAtmakena dattAH karNAH yaiste tathAbhUtAH tathA ekAgra ghopaNazravaNaikavipayaM citaM yeSAM te tathAbhUtAH, tathA upayuktAni mAnasAni eSAM te tathAbhUtAH zravaNaviSayIbhUtavastugrahaNapravRtta mAnasa ityarthaH tato vizeSaNasamAsaH teSAm 'pAyatANIAhivaI deve taMsi ghaMTAravaMsi nisaMtaparisaMtasi samANaMsi tattha tattha tahi tahiM dese mahayA mahayA saddeNaM ugghosemANe ugghosemANe evaM vayAsoti' sa zakrAjJAkArI padAtyanIkAdhipate devaH tasmin ghaNTArave nizAntaprazAnte nitarAM zAntaH nizAntaH atyantamandabhUtaH tataH prakarSaNa sarvAtmanA zAntaH prazAntaH tato vizeSaNasamAsastasmin sati tatra tatra mahati deze tasmin tasmin dezaikadeze mahatA mahatA zabdena tAratArasvareNa udghopayan udghopayan evam vakSyamANa prakAreNa avAdIt uktavantaH (hanta ! sugaMtu bhavato vahave sohammakappavAsI vemANIyadevA devIoya sohammakappAiNo iNamo vayaNaM hiyayasuhatthaM ANavaI NaM bho sakke taM ceva jAva aMti pAubbhavadatti' hanta ! iti harSe zrRNvantu bhavanto bahavaH saudharmakalpavAsino vaimAnikA paripUrNa sasaMbhrama pratiyodhana kiye jAne para 'ghosaNakoUhaladiNNakaNNaegagga citta ucauttamANasANaM se pAyattANIyAhivai deve taMsi ghaMTAravaMsi NisaMtaH parisaMsi samANaMsi tahiM 2 dese mahayA 2 saddeNaM ugghosemANe 2 evaM kyA sIti' tathA ghoSaNAjanya kautUhala se jinhoM ne usa ghoSaNA ke sunane meM apane kAnoM ko lagAyA hai aura isIse jinakA citta ekAgra hokara usa ghoSaNAjanya kautuhala meM upayukta ho rahA hai, tathA zuzrUSita vastu ke grahaNa karane meM jinakA mana utAvalIvAlA bana rahA hai aise una devoM ke ho jAne para usa padAtyanIkAdhipati devane usa ghaMTArava ke atyanta zAnta prazAnta hote hI una una sthAnoM para jora jora se ghoSaNA karate hue aisA kahA 'hata ! suNaMtu bhavaMto vahave sohammakappavAsIvemANiyA devA devIo ya lohammakappavaiNo iNamo vayaNaM hiyayasu sArathI paripU sasabha sthitimA pratimAdhita 4aa 'ghosaNakohaladiNNakaNNaegaggacittauvauttamANasANaM se pAyattANIyAhivai deve tasi ghaMTAravaMsi NisaMtaparisaMtasi samANaMsi tahiM 2 dese mahayA 2 saddeNaM ugghosemANe 2 evaM vayAsIti' tama ghoSaNA janya kautuhalathI jemaNe te ghoSaNAne sAMbhaLavAmAM pitAnA kAne lagAvyA che ane ethI ja jemanA citto ekAgra thaIne ghaSaNa janya kautuhalamAM upayukta thaI rahyA che. tathA zuzuSita vastunA grahaNa karavAmAM jemanuM mana utkaMThita thaI rahyuM che, evA te deve thaI gayAM tyAre te padatyanIkAdhipati deve te ghaMTArava pUrNa rUpamAM zAnta-prazAnta thaI gayo tyAre te sthaan| 152 -022thI ghoSaNA 42di yuM 'haMta | suNaMtu bhavaMto bahave sohummakappavAsI
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiTa jambUdvIpaprazasti devAH devyazca saudharmakalpapateH zakrasyedaM vacanaM hitasukhArtham hitaM janmAntarakalyANavaI mukhaM tadbhavasaMvandhi-ihaloka paralokasukhajanakaM tadarthamAjJApayati khalu bho devA ! zakraH tadeva jJeyam yAvat antikam-yat prAstre zakreNa harinaigamepiNaH purata: udghopayitavyamAdiSTaM yAvat tatsarva prAdurbhavatta iti / 'taeNaM te devA devIo ya eyamadaM socA iha tuha jAva hiayA appepaiyA vaMdaNavattiyaM evaM pUyaNavattiyaM sakAravatti sammANavattiaMdasaNavatti jiNabhattirAgeNaM appegaiyA taM jIyameaM evamAditti kaTu jAva paubhavaMtitti' tataH padAtyanIkAdhipatirdevamukhAt zakrAdezazravaNAnantaraM khalu te devAH devyazca evam anantarapUrvakathitam atyaM' he saudharmakalpavAsI deva aura deviyoM Apa saba baDe harpa ke sAtha saudharmakalpapati ke hitalukhArtha ina vacanoM ko suniye yahAM 'hanta' zabda prakarSa harSa kA dyotaka hai yaha vacana janmAntara meM kalyANa kA kAraNa hai isaliye hita svarUpa hai aura isa bhavameM sukhakA dAyaka hai ataH sukhArtharUpa hai 'aNAvaINaM bhI sakke taceca jAva aMtiaMpAunbhavatti' vaha hitasukhArthaka vacana saudharmakalpapatike isa prakAra se haiM-ki Apa saba zIghra hI yAvat zaka ke pAsa upasthita hoM isa prakAra jaisI ghoSaNA karane kA Adeza padAtyanIkAdhipati hariligamepI devako zakrane diyA thA vaha zaba zaka kA Adeza 'Apa saba zakra ke pAsa Akara upasthita ho jAve' yahAMtaka kA usane ghopaNA karake sunAdiyA 'taeNaM te devA devIo ya eyamae loccA haTTa tuTTha jAva hiyayA appegaDyA vandaNavattiyaM evaM pUaNavattiyaM sakkAravattiyaM dasaNavattiyaM jiNabhattirAgeNaM appegaiyA taM jIyameyaM eva mAditti kaTu jAya pAunbhavatitti' isake bAda ve deva aura deviyAM isa cAtako sunakara hRSTa tuSTa yAvat harSa se jinakA hRdya uchala rahA hai aisI ho vemANiyA devA devIo ya sohammakApava iNo iNamo vayaNa hiyayasuatya' ra saudharma 45vAsI deva ane devIo Apa sarve atI AnaMda pUrvaka saudharma kalpatimAM hitasukhArtha mArA mA kyana samajA-maDI 'hanta !' za Sa upapota cha. mA kyana nmAntaramA paNuM kalyANa kArI che ethI hita svarUpa che ane A bhavamAM sukhadAyaka che, ethI sukhArtha 35 cha 'ANavaINaM bho sakke ta ceva nAva aMtiaM paunbhavahatti' hita subhAtha vayana sIdharma kalpapatinuM A pramANe che-ke Apa sarva zIgha cAvata zakranI pAse upasthita thAo. A pramANe padatyanI kAdhipati harinigameSI devane zake jevI gheSaNa karavAnI AjJA karI hatI, te zakranI "Apa save zakanI pAse zIdhra upasthita thAo "ahI sudhInI mAjAne dheSAnA 35bhA sIdhI . 'tae NaM taM devA dedhIoya eyamadvaM soccA hatuTu jAva hiyayA appegaiyA vandaNavattiya evaM pUaNavattiyaM sakkAravattiya desaNa vattiyaM jiNabhattirAgeNaM apegaiyA ta' jIyamevaM evamAditti kaTu jAva pAunbhavatitti' tyAra bAda te deva ane devIo A vAtane sAMbhaLIne hRSTa-tuSTa yAvat hethI
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam 625 artha AhvAna zabdaM zrutvA hRSTatuSTa yAvat hRdayAH yAvatpadAt hRSTacittAnanditAH prItimanasaH paramasaumanaspitAH harSavazavisarpad hRdayAH apyekakAH kecana devA devyazva vandanapratyayaM vandanaM abhivAdanaM prazasta kAyavAGgmanaH pravRttirUpaM tatpratyayaM tadasmAbhistribhuvanabhartRkasya kartavyamityevaM nimittaM janmasamaye vandanArthagamanarUpaM evaM pUjana pratyayam pUjanam antaHkaraNena namaskaraNam tatpratyayas tatkAraNakam evaM satkArapratyayam satkAraH stutyAdibhiH guNonnatikaraNaM tatpratyayas tannimittaM sanmAnapratyayam sanmAnaH aJjalipuTa saMyojanamabhyutthAnAdilakSaNam natpratyayam darzanapratyayam darzanam RpamatIrthakarasya vilokanam tatpratyayam tanimittam jinabhaktirAgeNa jinapremAnurAgeNa vA apyekakA kecit devAdevyaca asmAkaM devAnAM devInAM ya tajjItametat - AcAraH, eSaH yat devairjinamahotsave gantavyam 'eva mAdItyAdikam Agamananimittamiti kRtvA citte'vadhArya yAvat prAdurbhavanti prakaTI bhavanti te devA iti / atra yAvatpadAt 'akAlaparihINaM sakassa deviMdassa devaraNNo aMtiyaM' iti grAhyam / gaI / inameM se kitanIka deva deviyAM isa abhiprAya se zakra indra ke pAsa AI ki yahAM calakara hamaloga tribhuvana bhaTTAraka ko prazastakAya vAG : manakI pravRtirUpa abhivAdana kareMgI kitanI deva deviyAM isa abhiprAya se indra ke pAsa AI ki vahAM calakara hamaloga gandha AlyAdika kA arpaNa karate hue prabhuko anta:karaNa se namaskAra karegI kitanIka deva deviyAM isa abhiprAya se zakra ke pAsa AI ki vahAM calakara hamaloMga prabhu kI stuti Adi ke dvArA guNonnati kareMgI kitanIka deva devIyAM isa abhiprAya se zaka ke pAsa AI ki vahAM calakara hamaloMga prabhu ke samakSa khaDe hokara hAtha jor3eMgI, kitanIka devadeviyAM isa abhiprAya se zakra ke pAsa AI ki vahAM calakara hamaloga carama tIrthakara kA darzana kara legI tathA kitanIka devadeviyAM jinendra kI bhakti ke utsava meM jAnA yaha hamArA AcAra hai ityAdi bhinna-bhinna abhiprAyoM se prerita huI zakra ke pAsa jemanA hRdaye uchaLI rahyA che evAM thai gayAM. e sa^mAMthI keTalAka deva-devIe A abhiprAyathI zaka--indranI pAse AvyAM ke ahIM' ame tribhuvana bhaTTAraka ne, prazasta krAya, vAr3e mananI pravRtti rUpa abhivAdana jharIzu'. keTalAMka deva-devIe A abhiprAyathI indranI pAse AvyAM ke tyAM jaIne ame gandha, mAyAdikanuM aNu karIne prabhune antaHkaraNa pUrvaka namaskAra kara'zuM. keTalAka detra-devIe e abhiprAyathI zaka pAse AvyA ke tyAM jaIne prabhunI stuti vagere dvArA ame prabhunI guNeAnnati karIzuM. keTalAMka deva-devIe e abhiprAyathI zaka pAse AvyA ke tyAM jaIne ame prabhunI sAme UbhA thaIne hAtha joDI zu. keTalAMka deva-devIo A abhiprAyathI zaka pAse AvyA ke tyAM jaIne ame carama tIrthaMkaranA darzIna karIzuM. keTalAka deva-devIe jitendranI bhaktinA anurAgathI ane kelAM deva-devIe jina janmanA utsavamAM javuM' A amArA AcAra che. vagera
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 jambUdvIpaprajJaptisUtre samprati zakrendrasya kartavyamAha - 'tae NaM' ityAdi 'tae NaM se sake deviMde devarAyA te vimANi deve devIo ya akAlaparihINaM ceva aMtiya pAunbhavamANe pAsa' tataH devAnAM devInAM ca zakrAgre upasthitAnantaraM khalu sa zakro devendro devarAjastAn bahUn vaimAnikAna devAn deva akAlaparihINam nirvilambam eva antikaM samIpaM prAdurbhavantaH upatiSThamAnAn pazyati 'pAsittA' dRSTvA 'he pAlayaM NAmaM AbhiyogiyaM devaM sadAvei' dRSTvA hRSTaH san pAlakaM pAlakanAma vimAnavikurvaNAkAraNamAbhiyogikam AjJAkAriNaM devaM zabdayati Ahvayati sa zakraH, atra hRSTa iti ekadezena sarvo'pi harpAkApako grAhyaH tathA ca hRSTa tuSTacittAnanditaH prItimAnAH paramasaumanasthitaH harpavazavisarpahRdayaH iti hRSTapadena grAhyam 'saddAvittA' zabdayitvA AhUya evaM vayAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt uktavAn kimuktavAn ityAha 'khippAmeva' ityAdi 'khippAmeva bho devANuppie' kSiprameva atizIghrameva bho ! devAnupriye 'aga khaMbhasayasa Nividve' anekastambhazatasanniviSTam 'lIlADiyasAlasaMjiAkalia' atorsthitazAlabhaJjikA kalitam 'ihAmigAusabhaturagaNaramakara vihagavAlaga kiNNararurusara bhacamarakuMjara vaNalaya paumalayabhatticittam' IhAmRgaRpa maturaganarama karavihagavAlakakinnara ruruza maracAmaraAI / 'tae NaM se sakke deviMde devarAyA te cimANie deve devIo a akAlaparihINaM ceva aMtima pAunbhavamANe pAsaha' devendra devarAja zakrane vinA vilamba kiye apane pAsa Agata una deva deviyoM ko dekhA to usane 'pAsittA' dekhakara 'hRTThe pAlaya NAnaM AbhiyogiyaM devaM saddAvei' harSita hokara pAlaka nAmaka abhiyogika devako bulAyA 'saddAvittA evaM vayAsI' aura bulAkara usane aisA kahA 'vipAmeva bho devANupiyA / agakhambhasayasanniviDaM lIlaDiyasAlabhaMjiyA kaliaM IhAmitra usa bhaturagaNara magara vihagavAlaga kiNNararurusarabha camara kuMjaravaNalaya paumalaya bhatticittaM' he devAnupriya ! tuma zIghra hI eka divya yAna kI vikurvaNAkaro jo yAna vimAna saiMkaDo khaMbhovAlA ho, tathA lIlA karatI hui aneka puttalikAoM se yaha yukta ho, IhA mRga, vRSabha, turaga, nara, makara, vagere bhinna bhinna abhiprAyothI prerita thaha ne zaDenI pAse khAvyA. 'ta evaM se sakke devi de devarAyA te vimANie deve devIo a akAlaparihINaM ceva aMti pAunbhavamANe pAsa' devendra devarAja zake vinA vila e temanI pAse AvelAM te deva-devIonejomAM. te sarvane 'pAsittA' ne 'haTTe pAlaye NAmaM AbhiyogiyaM devaM saddAvei' (rpita ne pA nAbha khAbhiyoga hevane mAsAvyA. 'saddAvittA evaM bayAsI' ne mosAvIne te za 'ma pramANe dhu' - 'khippAmeva bho devANupiyA ! aNegakhambhasaya sanniviTTha lIlaTThiyasAla'bhaMjiyA kaliaM IhAmi ausabha turagaNaramagaravihagavA lagakiSNararurusarabha camaraku jaravaNalaya uma'yabhatticitta' he heAnupriya / tabhe zIghra ze4 hivya yAnanI vidurvayA puro bhA cAna--vimAna hajAro sta MbhovALu haiAya, tathA lIlA karatI aneka puttalikAothI te suzobhita hoya, sAmRga, vRSabha, turaMga, nara, bhara, vihaga, vyAsa, hinna2, 33-bhRNa
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU04 indrakRtyAvasaranirUpaNam 631 kuJjaravanalatA padmalatAbhakticitram 'khaMjhuggaya rairavejhyAparigayAbhirAmaM stambhod tavajravedikA parigatAbhirAmam 'vijjAharajamalajualajaMtajuttapiva acIrahassamAlaNI vidyAdhara yamalayugalayantrayuktamiva arcisahasramAlinIyam 'rUvagasahassakaliyaM va' rUpakasahasrakalitam 'bhisamANaM bhinbhisamArNa' bhAsyamAnaM vAbhAsyamAnam 'cakkhulloaNalessaM suhaphAsa sassirIarUvaM' ckssulocnleshym sukhasparzam / sazrIkarUpam 'ghaMTAvaliya mahuramaNaharasaraM' ghaNTAvalikamadhuramanoharasvaras 'muhaM kaMtaM darisaNijja' zubha kAntaM darzanIyam 'NiuNovia misimisiMtamaNirayaNaghaMTiAjAlaparikkhittaM nipuNopeta 'misimisiMta' dedIpyamAnamaNiratnaghaNTikAjAla parikSiptam 'joyaNasahassavicchiNNaM' yojanasahasra vistIrNa 'paMcajoyaNasayamuvviddhaM sigdhaM turiaM jaiNa' paJcayojanazatoccatvam zIghram tvarita javanaM atizayavegavata 'NibAhi' nirvAhi prastuta kAryanirvahaNazIlam 'divvaM jANavimANaM viucvAhi divyaM yAnavimAnaM vikuvasva vikurvaNAzaktyA niSpAdaya, eteSAmarthaH asminneva paJcamavakSarakAre prathamasUtre draSTavyaH, navaram yojanasahasravistIrNamityatra pramANAGgulaniSpanna yojanalakSa vijJeyam viuvittA' vikuLa vikarvaNAzaktyA niSpAdya 'eyamANatti paJcappiNAhi' etAsa ukta prakArAmAjJaptikAm pratyaya samaya evaM pAlakAya AjJAtivAn iti // sU0 4 // vihaga, vyAla, kinnara, ruru-mRga, sarabhaaSTApada, kuMjara-hAthI, vanalatA evaM padmalatA, ina sabake citroM kI racanA se Azcaryaprada ho, isake pratyeka khaMbhe meM vajrakI vedikA ho aura usase yaha-abhirAma ho, ityAdi rUpa se isakA varNana 'jaiNaNivAhi' pada taka kA jaisA isI vakSaskAra ke 5 ve sUtra meM yAna vimAna kA varNana pIche kiyA jA cukA hai vaisA hI vaha yahAM jAnanA cAhiye ina samasta padoM kI vyAkhyA bhI vahIM para kI jA cukI hai ataH vahIM se dekhalenI cAhiye ise jo 1 hajAra yojana kA vistIrNa kahA gayA hai so vaha yojana pramANAGgula se niSpanna huA yojana hI gRhIta huA hai aisA jAnanA cAhiye utsedhAGgula se niSpana huA yojana nahI jAnanA cAhiye 'viuvvittA eyamANattiyaM paccappiNAhiM' aise yAna vimAna kI vikurvaNA karake hameM zIghra pIche khavara do // 4 // .. sarabha, aSTApada, kuMjara-hAthI, vanalatA temaja pAlatA e badhAnAM citronI racanAthI e Azcarya prada hoya, enA dareka staMbhamAM vajanI vedikA hoya ane enAthI e abhishm sAtu DAya tyAdi 35mAM mA yAna-vimAnanu vana 'jaiNaNivAhi' 56 sudhI jevuM A ja vakSaskAranA pAcamAM sUtramAM pahelAM yAna-vimAnanA prasaMga vakhate karavAmAM AveluM che tevuM ja bharNana ahIM paNa samajavuM. e badhA padenI vyAkhyA pahelAM kara vAmAM AvI che. jijJAsuo tyAMthI vAMcavA prayatna kare. Ane je 1 hajAra jana jeTaluM vistIrNa kahevAmAM AveluM che, te jana pramANagulathI niSpanna thayela jana ja gRhIta thyo| cha. tsedhAMzulathA niSpanna yeto yosa arya nali. 'viuvvittA eyamANattiya pahacappiNAdi mevA yAna-vimAnatI LagIna mana ta bhaR RANI. // 4 //
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ 633 bhierazAha saujjopAsapaumalayatiraMgajAramAra 'jambUdvIpaprApti ___ atha zakrajJaptisvIkArAnantaraM yadanutiSThatisma pAlako devastadAha-'taeNaM se ityAdi mUlam-tae NaM se pAlayadeve sakkeNaM devideNaM devaraNNA evaMvutte samANe hadvatu jAva veuvviyasamugghAeNaM samohaNitA taheva karei iti| tassa NaM divvassa jANavimANasa tidisiM to tisovANapaDirUvagA vaNNao tesiM NaM paDirUvagANaM purao patteyaM 2 toraNA vaNNao jAva pddiruuvaa1| tassa NaM jANavimANasa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge se jahANAmae AliMgapukkharei vA jAva dIviyacammei vA evaM aNega saMkukIlakasahassaritate AvaDa paccAvaDa seDhipaseDhi susthia sovatthiya vaddhamANapUsamANavamacchaMDagamagaraMDagajAramAraphullAvalIpaumapatta sAgarataraMgavasaMtalayapaumalayabhatticittehiM lacchAehiM sappabhehiM samarIiehiM saujjoehiM NANAviha paMcavaNNehiM maNIhiM uvaso. bhie2 tesiM gaM bhaNINaM vaNNe gaMdhe, phAse abhANiyavve jahA raayppsennijje| tasla NaM bhUmibhAgassa bahulajjhadesamAe pecchAgharamaMDave aNegakhaMbhasayasanniviTevaNNao jAva paDirUve tassa ulloe paumalayatticitte jAva satra tavaNijjamae jAra eDirUve, tassa NaM saMDavasta bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadelamArgasi mahaM egA maNipeDhiyA aTTa joyaNAI AyAmavikkhaMseNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM savvamaNimai vaNNao tIe uvariM mahaM ege sIhAsaNe vaNNao tassuvari mahaM ege vijayadUse savvarayaNAnae vaNNao tassa majjhadesabhAe ege vairAmae aMkuse ettha NaM mahaM ege kumbhikke muttAdAne se NaM aNNehiM tadadhuJcattappamANamittehiM caDahiM addhakumbhikkehi muttAdAmehi savvao samaMtA saMparikkhitte teNaM dAsA tavaNijjalaMbUlagA suvaNNapaya ragamaMDiyA NANAmaNirayaNavivihahAraddhahArauvalobhiyA lasudayA Isi aNNamaNNamasaMpattA puvvAiehi vAhiM maMdaM 2 eijjalANA jAva NinvuikareNaM sadeNaM te paese AparemANA 2 jAva aIva uvasobhemANA 2 ciTuMti ti tasla NaM sIhAsaNassa avarupAreNaM uttareNaM uttara
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 5 pAlakadevena zakrajJAnusAreNa vikurvaNAdikam 633 purasthimegaM ettha NaM sakassa caurAsIe sAmANiyasAhassINaM caurAsIi bhadAsaNasAhassIo,purasthimeNaM aTaNhaM aggamahisINaM evaM dAhiNa purasthimeNaM abhitaraparisAe duvAlasahaM devasAhastINaM dAhiNaNaM dAhiNeyaM majjhimAe caudasaNhaM devasAhaslINaM,dAhiNapaJcatthimeNaM bAhiraparisAe solasaNhaM devasAhassINaM paJcasthimeNaM sattaNhaM aNiAhivaINaM tti AyarakkhadevasAhastINaM evamAI vibhAsiabbaM suriAbhagameNaM jAva paccappiNati ti ||suu. 5 // chAyA-tataH khalu pAlako devaH zakrega devendreNa devarAjena evamuktaH san hRSTa tuSTa yAvat vaikriyasamudghAtena samavahatya tayaiva karoti, iti tasya khalu dipasya yAnavimAnasya tridizi trisopAnapratirUpakAH varNakaH 'teSAM khalu pratirUpakANAM purataH pratyekaM pratyekaM toraNA yAvat pratirUpA 1' tasya khalu yAnavimAnasya antaH vahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH sa yathA nAma AliGgapuSkara iti yA yAvat dIpitacarmaiti cA, anekazaMkukIlakasahasravitate, ArtapratyAvartazreNi prazreNi susthita sauvasthikadhamAna puSyamA ka masyaNDakamakaraNDakajAramAra puSzavalI panapatra sAgarataraGga vAsantIlatApamalavAbhakticitraiH sacchAyaiH saprabhaiH samarIcikaiH sodhotaiH nAnAvidhapaJcavarNaiH maNibhiH upazobhita : 2' teSAM khalu mANInAM varNoM gandhaH madhyadezabhAge prekSAgRhamaNDapaH anekastambhazatasanniviSTe varNako yAvatpratirUpaH / tasyollokaH pAlanA bhakticitro yAvatsarvatapanIyamayaH yAvatpratirUpaH / tasya khalu maNDapasya bahusamaramaNIyasya bahumadhyadezabhAge mahatI ekA maNipIThikA aSTa yojanAni AyAmaviSkambheNa catvAri yojanAni vAhalyena sarvamaNimayIvarNakaH, tasyA upari mahadekaM siMhAsanam varNakaH tasyopari mahadekaM vijayadUpyaM sarvaratnamaya varNakA, tasya madhyadezabhAge eko vajramayaH aMkuzaH, atra khalu mahAn ekaH kummiko muktAdAmaH, sa khalu anyaiH tadarddha catuH pramANamitaizcaturbhirarddhakumbhikaiH, muktAdAmabhiH sarvataH samantAt saMparikSitaH, te khalu dAmAnaH tapanIyalaMbUpakAH suvarNapatrakamaNDitAH nAnAmaNiratna vividhahArArddhahAropazobhitAH samudayAH anyonyamasaMprAptAH pUrvAdikaiH vAtaiH mandamejamAnA ejamAnA yAvat nivRttikareNa zabdena tAn pradezAn ApUryamANA ApUryamANAH yAvadadIvopazobhamAnA, upazobhamAnAstiSThantIti, tasya khalu siMhAsanasya aparottareNa uttareNa uttarapaurastyena atra khalu zakrasya caturazIteHsAmAnikasahasrANAM caturazItiH bhadrAsanasahasrANi paurastyena aSTAnAmagramahIpINAm, evaM dakSiNapaurastyena AbhyantarapariSado dvAdazAnAM devasahasANAM dAkSiNAtyena madhyamAyA caturdazAnAM devasahasrANAM dakSiNapAzcAtyena bAhyapariSadaH poDazAnAM devasahasrANAM pAzcAtyena saptAnAm anIkAdhipatInAm iti, tataH khalu tasya siMhAsanasya caturdiza catasRNAM catUrazItInAmAtmarakSakadevasahasrANAm evamAdi vibhApitavyam 60 cm
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha sUryAbhagamena yAvatpratyarpayanti iti / / . 5 // TIkA- 'taNaM se pAlae deve sakkeNaM devideNaM devaraNNA evaM vRtte samANe haTTa taha jAva ubviyasamugdhAraNaM samohaNittA ruheva karer3a' tataH zakrAdezasvIkArAntaraM khalu sa pAlako 'devaH zakreNa devedreNa devarAjena evam uktaprakAreNa uktaH kathitaH san dRSTa tuSTa yAvat vaikriyasamudghAtena vikurvaNA zaktyA samavahatya kRtvA tathaiva karodi zakrAjJaptyanusAreNaiva pAlakavimAnaM nirmAtItyarthaH, atra yAvat padAt cittAnanditaH prItimanAH paramasaumanasthitaH harpavazavisarpada hRdayaH iti grAhyam jambUdvIpapratisUtre ar vimAnasvarUpavarNanAyAha - 'tassa NaM' ityAdi 'tarasa NaM divvassa jANavimANassa tidisi tao tisovANapaDikhvagA vaNNao' tasya khalu divyasya yAnavimAnasya tridizi bhAgatraye trayaH trisopAnapratirUpakAH atiramya sopAnatrayamityarthaH varNakaH asya varNanaM bodhyam 'tesi NaM paDirUvagANaM purao patteyaM patteyaM toraNA vaNNao jAva paDirUna' teSAM khalu trisopAnapratirUpakANAM purataH agre pratyekaM pratyekaM toraNAni vahirdvArANi 'merurAva' iti bhASA 'taeNa se pAlae deve sakke NaM devideNaM devaraNNA' 'tae NaM se pAlae deve sakkeNaM deviMdeNaM devaraNNA evaMvutte samANe' devendra devarAja zakra dvArA isa prakAra se kahe usa pAlaka devane 'haTTa tuTTa jAva veucciya samugdhAraNaM samohaNittA taheva kareha' hRSTa-tuSTa yAvat hote hue vaikriya samu dhAna karake usI taraha se grAna vimAna kA nirmANa kiyA 'tasla NaM divvassa jANavimANassa tidili ta timovANapaDibagA vaNNao' usane usa divya yAna vimAna kI tIna dizAoM meM tIna sopAna pratirUpakoM kI vikurvaNA kI usakA varNana yahAM pahile kahe gaye varNana ke anusAra kahalenA cAhiye 'tesiM NaM paDikhvagANaM purao patteyaM 2 toraNA vaSNao jAba paDivA' ina tIna trisopAnapratirUpakoM ke atiramya sopAnatraya ke Age arthAt pratyeka sopAnatraya ke vahidvAroM - maharAboM kI vikurvaNA kI inakA varNana 'pratirUpa' pada taka 'taraNa se pAlae deve sakkeNa deviMdeNaM devaraNNA' ityAdi 'taeNaM se pAlae deve sakkeNaM devi deNaM devaraNNA evaM vune samANe' devendra devarAja zahU vaDe yA prabho yajJasa thayelA te pAsa have 'ha tuhU jAtra veuccitrasamugdhAeNaM samoha NittA taheva karei' hRSTa tuSTa va thayelA te pAhA deve vaiyi samudyAta ane bhAjJA bhulabha yAna-vibhAnanI vizrvA harI. 'tassa NaM divyassa jANavigANassa tidisiM tao tisovANapaDivagA vaNNao' tethe te hin yAna-vibhAnanI RNu dvizAmabhAM traNa sopAna pratirUpanI vidhruNA karI. ahIM pahelAM mujaba ja varSoMna samajI levu' 2 toraNA vaNNako jAva paDivA' yA zu nI sAme eTale ke pratyeka sopAna yana 5 me. 'ThesiNaM pavigaNa purao patteyaM trisopAna tirRpakeAna ati raca opAna
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 5 pAlakadevena zakramAnusAreNa vikurvaNAdikam 635 prasiddhAni varNako yAvat, pratirUpANi-atiramyANItyarthaH 'tassa NaM jANavimANassa aMtobahusamaramaNijje bhUmiyAge' tasya khallu yAnavimAnasya antaH madhye bahusamaramaNIye bhUmibhAge 'se jahAnAmae aliMgapukkharei vA jAva dIviacammei bA, sa yathAnAmakaH, aliGgapuSkara iti vA atiramya kamalamiti bA, yAvat dIpita carma iti vA 'aNegasaMkukIlakasahassa vitate' aneka zaGkha kolakasahastra vitataH anekasahanazakukIlakavistRtaH 'AvaDapaJcAvaDaseDhipase di gutthiya sovatthiA baddhamANa pUsapANamacchaMDagamagaraMDaga jAramAraphullAvalIpaumapattasAgarataraMgavasaMtalayapaumalayabhatticittehiM' Apat pratyApat zreNipraveNi susthitasvastika varddhamAnapuSyamANamatsyaNDakamakaraNDaka jAramAra puSpAvalIpApanasAgarataraMgavAsantIlatA padmalatA bhakticitraH, tatra Apat pratyApada zreNIprazreNIpu vimAnasya ArohaNapratyArohaNatopAnaprasopAnakadezeSu sthitAni yAni svastikAdi pannalatAnAM bhakticitrANi vibhAgacitrANi taiH, tathA 'sacchAehi' sacchAyaiH chAyAsahitaiH 'sappabhehi saprabhaiH prabhAyuktaiH 'samarIiehi' samarIcikaiH kiraNayuktaiH 'saujjoehi sodyotaH udhotasahitaiH 'NANAvihapaMcavaNNehi maNIhiM ubasobhie' nAnAvidhapaJcavarNaiH maNibhiH paJcavarNAtmakaiH anekaratnarupazobhitaH sa jaisA pIche kiyA gayA hai-bailAhI vaha yahAM para kara lenA cAhiye 'tassa NaM jANavimANasta aMto bahulamaramaNijje bhUmibhAge usa yAna vimAna ke bhItara kA bhUmibhAga bahusamaramaNIya thA se jahA nAmae AliMgapukkharei vA jAca dIviyacammeha vA vaha bhItara kA bhUmibhAga aisA bahusamaramaNIya thA jaisA ki mRdaGga kA mukha evaM yAvat cItA kA camaDA hotA hai 'aNega saMkukIlaka sahassa vitate' usa yAna vimAna ko hajAroM kIloM aura zaMkuoM se majabUta kiyA gayA thA 'AvaDapaccAbaDa seDhipaseDhi sutthiasovatthiyavaddhabhANapUsamANava macchaMDagamagaraMDaga jAra bhAraphullAvalIpaumaetta sAgarataraMgavasaMtalaya paumalaya bhatticittehiM sacchAehiM sappabhehiM samarohaehi saujjoehiM jANAviha paMcadhaNehi maNIhi uvasobhie' isa sUtrapATha se lekara 'tesiMNaM maNINaM vaNNe gaMdhe, phAle, ya ANiya' isa malizinI viv| 4. 2 dAnu vana 'pratirUpa' 54 sudhA 2 prabhArI paDasA 25Ta 42pAmA gAva cha, te 6 mahI 5 sama pu naye. 'tassa NaM jAva vimANassa aMto vahusamaramaNijje bhUmibhAge' te yAna vimAnanI maharano bhUmimA mAI sabharabhaNIya hatA. 'se jahAnAmae AliMgapurakharei vA jAva dIviyacammei vA' te maranA bhUmi bhAga mRdaMga mukha yAvat cittAnA carma jevo bahu samaramaNIya hate. ane saMku kIlakasahassavitate' te yAna vimAnana // lal bhane zatruganA bhAbha! sAme 2ii zata zata bhAmRta 42vAmA mAsu tu. 'AvaDapaccAvaDasoDhipaseDhi sutthi a sovatthiyavaddhamANa pUsamANava macchaMDagamagaraMDaga jAramAraphullAvalIpa umapattasAgarataraMgavasaMtalayapaumalayabhatticittehiM sacchAehiM sappabhehi samarIiehiM saunnoehiM
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ judd'iir'mnyjri yAnavimAnaH 'tesi NaM maNINaM vaNNo gaMdhe phAse ya mANiyanve jahA rAyapaseNaijje teSAM khalu maNInAM varNo gandhaH sparzazca bhaNitavyo yathA rAjapraznIye dvitIyopAGga, trisopAnAdi varNako jIvAbhigamAdau vijayadvAravarNane draSTavyam atra prekSA gRhamaNDapavarNanAya grAha 'tassa NaM' ityAdi 'tassa NaM bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe picchAgharamaMDaye aNegakhemasarAMNNiviTe vaNNo jAva paDirUve' tasya khalu bhUmibhAgassa bahumadhyadezabhAge prekSAgRhamaNDapaH anekastambhazatasanniviSTa:- anekazatAni stambhAH sanniviSTAH saMlagnAH yatra so'nekazatastanbhasanniviSTaH varNako yAvat pratirUpaH atizayamanohara ityarthaH uparibhAgavarNanAya prAha-'tasrA ulloe' ityAdi 'tassa ulloe paumalayabhaticitte jAva savyatavaNijjamae jAva paDirUve' tasyollokaH uparibhAgaH padmalatA bhakticitraH yAvad sarvAtmanA tapanIyagayaH suvarNamayaH yAvatpratirUpaH atiramyaH, atra prathama yAvat zabdena azokalatA bhakticitraH ityAdInAM saMgrahaH-dvitIya yAvacchandena 'acche saNhe' accha: svaccha: zlakSNaH, ityAdInAM saMgrahaH athAtra maNipIThikAvarNanAya prAha-'tassa NaM' ityAdi 'tassa NaM maMDavassa bahusamaramaNisUtrapATha taka kA saba varNana pahile 'jahA rAyappaseNaijje' rAjapraznIya sUtra meM kiyA jA cukA hai so vahIM se dekhalenA cAhiye yahI bAta 'jahA rAyappaseNaijje' isa sUtrapATha dvArA sUcita kI gaI hai| 'tassa bhUmibhAgassa bahumajjha. desabhAe pecchAgharamaMDave aNega khaMbhasayasanniviTe caNNao jAva paDikhve' isa bhUmibhAga ke ThIka bIcabIca meM usane prekSAgRha maMDapa jo ki saikar3oM stambhoM se yukta thA vikurvita kiyA isakA varNana yAvat pratirUpa pada taka jaisA pahile kiyA gayA hai vaisA hI vaha yahAM para bhI karalenA cAhiye 'tassa ulloe paumalaya bhatticitte jAva savva tavaNijjamae jAva paDilve' isa prekSAgRha maMDapa kA UparibhAga padmalatA Adi ke racanA se vicitra thA aura sarvAtmanA tapanIyamaya 'suvarNamaya, thA yAvat pratirUpa-atiramya thA 'tasla NaM bhaMDavassa bahusamaramaNiNANAvihapaMcatraNehiM maNIhi uvasobhie' mA sUtrapAthI bhAna. 'tesiNaM maNINaM vaNNe gaMdhe, phAse, ya bhANiyavve' mA sUtrapA4 sudhInu madhu na paDeTa rAra prazrIya sUtramAM karavAmAM AveluM che. te jijJAsu vAcake tyAMthI ja jANavA prayatna kare. melA vAta 'jahA rAyapaseNaijje' mA sUtra5.4 43 sUyita 42vAmI mAvI che. 'tassa Na bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe pecchAvaramaMDave aNegakhaMbhasayasanniviTe vaNNao jAva paDirUve te bhUmiyAganA 4 madhya bhAgamA tethe 12 / stanAthA yuddhata prekSAgR74 (5) vikarSita karyuM. AnuM varNana yAvata pratirUpa pada sudhI je pramANe pahelA karavAmAM AvyuM che, tevuna mI sabhA. 'tassa ulloe paumalayabhatticitte jAva saca tavaNijamae jAva paDirUve' mA prekSAgRha manA rano mA pAsatA korenI 2yanAthI vicitra hatuM ane sarvAtmanA tapanIyamaya-suvarNamaya hate yAvat pratirUpa atIva ramya
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 5 pAlakadevena zakrajJAnusAreNa vikurvaNAdikam 637 jnarasa bahumajjhadesa mAgaMsi mahaM egA maNipeDhiyA aTThajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM cattAri. joyaNAI bAhalleNaM sacamaNimayI vaNNao' tasya khalu maNDapasya vahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahupadhyadezabhAge mahatI ekA maNipIThikA aSTau yojanAni AyAmaviSkambheNa catvAri yojanAni vAhalyena sthUlatayA candrakAntAdi sarvamaNimayI, varNakaH 'tIe uvari mahaM egepsohAsaNe vaNNao' tasyA upari ekaM mahat siMhAsanam varNakaH asya varNanaM vijayadvArastha prakaNThakaprA. sAdagatasiMhAsanasUtravada avaseyam 'tassuvariM mahaM ege vijayadRse savyarayaNAmae vaNNao' tasya siMhAsanasvaupari mahat ekaM vijayaduSyaM-vijayavastraM sarvaratnamayam varNakaH, 'tassa majjhadesabhAe ege vAmae aMkuse' tasya madhyadezamAge eko vajramayaH aMkuzaH, 'etthaNaM mahaM ege kuMbhikke jjassa bhUmibhAgasta bahumajjhadesabhAgaMmi mahaM egA maNipeDhiyA aTThajoyaNAI AyAmavikhaMbheNaM cattArijoSaNAI bAhalleNaM savvamaNimayI ghaNNao' isa prekSAgRha maMDapa kA bahusadaramaNIya jo bhUmibhAga thA usake ThIka bIcameM usane eka vizAla maNipIThikAkI jo ki ATha yojana kI lambI-cauDhI thI aura cAra yojana kI moTI thI evaM sarvAtmanA maNimaya thI vikurvaNA kI isakA bhI varNana pIche kiye gaye varNana anusAra hI hai 'tIle uvari mahaM ege sIhAsaNe' vaNNao' usa maNipIThikA ke Upara usane eka vizAla siMhAsana kI viSaNA kI isakA bhI yahAM para varNana kara lenA cAhiye 'taspnuvari mahaM ege vijaya dUse sanvarayaNAmae vaNNao' usa siMhAsana ke Upara usane eka sarvaratnamaya vijaya dUSya kIvijayavastra kI-vikarSaNA kI isakA bhI varNana karalenA cAhiye 'tassa majjhadesabhAe ege baharAmae aMkuse' usake ThIka madhya bhAga.meM usane eka vajramaya to 'tassa Na maMDakrasa bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgasta vaDusajjhadesabhAgami mahaM egA maNipeDhiyA aTu jAyaNAI AyAmavikkhabhega cattAri joyaNAI vAhalleNaM savva maNimayI vaNNamao' A prekSAgRha maMDapane je bahusamaramaNIya bhUmi bhAga hato, tenA Thoka madhyabhAgamAM teNe eka vizALa maNipIThikAnI ke je ATha thAjana jeTalI lAMbI ane pahoLI hatI, ane sarvAtmanA maNimaya hatI vikuvaNu karI. A maNipIThikAnuM varNana paNa pahelAM karavAmAM mAvA pana murama 24 cha. 'tIse ubari mahaM ege sIhAsaNe 'vaNNao' te bhaalpIThikAnI upara teNe eka vizALa siMhAsananI vikuvaNa karI. e siMhAsananuM paNa atre varNana 4rI sevu naye. 'tassuvari mahaM ege vijayadUte savvarayaNAmae vaNNao' aisi sananI upara teNe eka sarvaratnamaya vijayadraSyanA-vijaya-vastranI-vimurvaNa karI. ene 5 na 4ii se na . 'tassa majjhadesabhAe ege vairAmae aMkuse' tanA hI madhya (1) isakA vargana vijayadvArastha prakaNThaka prAsAdgata siMhAsana ke sUtrAnu. sAra jAnalenA caahiye| (1) Anu varNana vijaya dvArastha prakaMThaka prAsAdagata sutrAnusAra samajI levuM joIe,
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ 638 jambUdIpapratisUtre " muttAdAme' atra khalu mahAna ekaH kumbhikaH kumbhaparimANo muktAdAmA mukkAmAlA, 'se gaM annehiM tadyuccattapanA gamitehiM cauhiM akkuMmikkerhi muttAdAmehi saccao samatA saMpari klitte' sa khalu muktAdAmA anyaisnadarddha catuHpramANamitaiH, caturbhirarddhakumikairmuktAdAmabhiH sarvataH samantAt saMparikSiptaH samyakyuktaH ityarthaH, 'te NaM dAmA tatraNijjalaMbUsagA' te khalu dAmAnaH, tapanI lambUkAH tatra lamvUpaH kandukAkAraAbharaNavizeSaH tathA ca suvarNanirmita kandukAkArAbharaNaiH ityarthaH 'suvaNNapayaragamaMDiyA' suvarNapatrakramaNDitAH suvarNapatrakaiH zobhitAH 'NANAmaNirayaNavicihaddAraddhahArauvasobhiyA' nAnAmaNiratnavividhahArArddhahAropazobhitAH maNDitA ityarthaH 'samudayA' samudAyAH 'isi aNNamaNNamasaMpattA' ipad anyonyamasaMprAptAH 'puNyAiehiM maMdaM eijjamANA maMdaM eijjamANA' pUrvAdikaiH vAtaiH vAyubhiH mandamejamAnA mandamejamAnA svalpaM yathAsyAttathA kampamAnA ityarthaH jAva nivvuikaregaM sadeNaM te parase A pUremANA ApUremANA' yAvat nirvRtikareNa zabdena tAn pradezAn apUrayanta ApUrayantaH atra yAvatpadAt aMkuza kI vikurvaNA kI 'ettha nahaM ege kumbhikke suttAdAme' yahAM phira usane kumbha pramANa eka vizAla muktA mAlAko vikurpaNA kI 'se NaM aNNehiM tadadyuccattampamANavittahiM cauhiM addhakumbhikehi mutAdAmehiM savao samatA saMparikkhite' yaha mukkAmAlA anya mukkAmAlAoM se jo apane pramANa se UMcAI meM Adho thAM aura cAra ardhakumbha parimANavAlI thI cAroM ora se acchI taraha se ghirI huI thI 'tegaM dAmA tavaNijja laMbUsagA suvarNaparamaMDiyA NANAmaNirayaNa vivihAradvahArajyattobhiyA samudghA Isi aNNamaNNama saMpattA putravAiehiM bAehiM maMda 2 eijjamANA jAba nivvuikareNaM saddeNaM te pase ApUremANA 2 jAba aIvaDavasomamANA 2 citi ti' ye mAlAeM tapanIya suvarNanirmita kandUka ke jaise AbharaNa vizeSoM se sahita dhI suvarNa ke patarakoM se maNDita thIM nAnA maNiyoM se, aneka prakAra ke hAroM se lAgabhAM te the! vakrabhaya azanI viduSA 4rI. 'etthaNaM mahaM ege kumbhike muttAdAme' ahIM pharI teNe kumbhapramANa eka viza.La muktAmALAnI vikuNA karI te naM aLadi tadadyuccattappamANabhittehi N cauhi addhakumbhikkehiM muttAdAmehiM savcao samaMtA saMpara viSNupte A muktAmALA anya muktAmALAonI apekSA pramANamA uMcAImA adhI hatI ane cAra a kuMbha parimANavALI hatI. cemera sArI rIte parivRta hatI. 'teNaM dAmA tavaNijjalavUsagA suvaNNapayaraga maMDiyA NANAmaNirayaNavivihahArahArauvasomiyA samudayA Isi aNNamaNNama saMpattA putrAiehi vAhiM maMdaM 2 eijjamANA jAva nivvuikareNaM saddeNaM te pase apUremANA 2 nAva aIya usobhamANA 2 ciTThati' e mALAe tapanIya suvaNu nirmita manduka jevA AbharaNu vizeSethI samala kRta hatA. suvarNanA patrothI ma"Dita hatI. vividha maNiethI, vividhahArAthI, ahahArAthI upaze
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAra sU. 5 pAlakadevena zamazAnusAreNa vikurvaNAdikam 631 'veiz2amANA- veijjamANA palaMbamANA 2 pajhaMjhamANA 2 orAleNaM maNuNNeNaM maNahareNaM' iti saMgrahaH vyejyamAnA 2 pralambamAnAH 2 ejhaMjhamANA 2 zabdaM kurvantaH 2 udAreNa manojJena manohareNa 'jAva aIva 2 uvamobheSANA 2 ciTThatitti' yAvat atIva 2 uvazobhamAnA: 2 tiSTha: ntIti, yAvatyadAt "sasirIe' sazrIkAH itigrAhyam / / samprati anAsthAnanivezanaprakriyAmAha-'tasya gaM' ityAdi 'tassa NaM sIhAsaNaH ssa avaruttareNaM' tasya khalu siMhAsanasya aparottarAyA atra ita Arabhya sarvatra saptamyartha tRtIyA, tabhAva-aparottarANAM vAyavyAmityarthaH 'uttareNaM'-uttarasmAt 'uttarapurasthiH meNaM' uttarapUrvAyAm aizAnyAm etya NaM sakkasma caurAsIe sAmANiasAhassINaM caurAsIe bhadAsaNasAhassIo' atra khalu zakrasya caturazIteH sAmAnikasahastrANAM catura zItisahasrasaMkhyakasAmAnikAnAm uktadinaye caturazItibhadrAsanasahasrANi caturazIti. sahasrasaMkhyaka bhadrAsanAni 'puratdhimeNaM aTThaNDaM aggamahisINaM' pUrvasyAM dizi aSTAnAmagramahipoNAm aSTa bhadrAsanAni 'evaM dAhiNapurasthimeNaM abhitaraparimAe duvAlasaNhaM devasAhaarddhahAroM se upazobhita thI acche udayavAlI zrI-sundara DhaMga se banI huI thI aura Apasa meM eka dUsarI mAlA se thoDI thoDI dUra thI puravAI havAse ye manda manda rUpameM hila rahIM thI inake TakarAne se jo zabda nikalatA thA-vaha karNaindriya ko baDA Ananda prada lagatA thA ye apane AsapAsa ke pradeza ko sugaMdhita kara rahI thIM isa taraha se ye mAlAeM vahAM para thI yahAM pATha meM Agata yAvata pATha se 'deijjamANA palaMdANA, pajhaMjhamANA, orAleNaM maNuNNeNaM maNahareNaM 'yaha pada gRhIta huA tathA dvitIya zAvatpATha se 'sassirIe' isa padakA grahaNa hubhA hai 'tassa NaM sIhAsaNasta avaruttareNaM uttareNaM uttarapurasthimeNaM ettharNa sakyAraha caurAsIe sAmANiyasAhastINaM caurAsIi bhaddAsaNasAhassIo, purathimegaM aTaNhaM aggamAhisINaM evaM dAhiNa purathimeNaM abhitaraparisAra dubhalamanhaM deva sAhassINaM' usa siMhAsana ke vAyavyakone meM, uttaradizA bhita hatI. sArA udayavALI hatI, suMdara rIte taiyAra karavAmAM AvI hatI ane paraspara eka bIjI mALAthI parevAI hovAthI saMghakrita thaIne maMda-maMda rUpamAM haMlI rahI hatI. emanI paraspara saMghaTTanAthI je zabda nIkaLatuM hatuM te atIva karNa madhura lAgatuM hatuM. e mALAo pitAnA Asa-pAsanA pradezane sugaMdhita karatI hatI. e pramANe e bhAnA tyAMnI. mA 54mAre yAvat zAha maave| che, tenAthI 'veijjamANA, palaM bamANA, pajhaMjhamANA, orAleNaM maNuNNeNaM, maNahareNaM' mA pA gRhIta thayeTI cha. tabha mI yAta pAthI 'sassirIe' mA 54nu ra thayu cha. 'tassa NaM sIhAsaNassa avaruttareNaM uttareNaM uttarapurasthimeNaM etthaNaM sakkassa caurAsIi bhaddAsaNasAhassIo purasthimeNaM aTaNhaM aggamahisINaM evaM dAhiNapurasthimeNaM abhitaraparisAe duvAlasaNhaM devasAhassINaM'
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ hRda ambUtisUtre hasaNaM' evam dakSiNapUrvAyAm agnikoNe abhyantarapapadaH, sambandhinAM dvAdazAnAM devasahasrANa dvAdaza bhAsa sahasrANi 'dAhiNe NaM majjhimAe caudasahaM devasAhastIrNa' dakSiNasyAM madhya mAyAH parpadaH sambandhinAM caturdazAnAM devasahasrANAM caturdazabhadrAsana sahasrANi 'dAhiNapaJcatthimevaM bAhiraparisAe sosaNDaM devasAhassINaM' dakSiNapazcimAyAM naRtakoNe vAhyarpadaH sambandhinAM poDazAnAM devasahasrANAM poDazabhadrAsana sahasrANi 'paccatthimeNaM sattaNhaM aNiAdivaiti' pazcimAyAM saptAnAM anIkAdhipatInAM saptabhadrAsanAnIti 'vae NaM tassa sIhAsaNassa cauddisiM unhaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINaM' tataH prathamavalyasthApanAnantaraM dvitIye valaye tasya siMhAsanasya caturdizi catasRNAM caturazItInAM caturguNIkRta caturazItisaMkhyAkAnAm AtmarakSatra, devasahasrANAM paTtriMzatsahastrAdhikalakSatrayamitAnAm AtmarakSakadevAnAmityarthaH, patriMzatsahasrAdhikalakSa trayamitAni bhadrAsanAni vikurvitAni ityarthaH, 'evamAI vibhAsinyaM sUriAgameNaM jAva paccapiNer3a' evamAdi vibhApitavyam - ityAdivaktavyam sUryAbhagamena yAvatprameM, izAna dizA meM, zakra ke 84 hajAra sAmAnika devoM ke 84 hajAra bhadrAsana pUrvadizA meM ATha agramahiSiyoM ke ATha bhadrAsana, agnikoNa meM Abhyantara paripadA ke 12 hajAra devoM ke 12 hajAra bhadrAsana 'dAriNeNa majjhimAe caudasaNhaM deva sAhasaNaM, dAhiNa paccatthimeNaM bAhiraparisAe solasahaM devasAhassINaM paccatthimeNa satta aNiAhivaINani dakSiNadizA meM madhyapariSadA ke 14 hajAra devoM ke 14 hajAra bhadrAsana aura nairRtakoNa meM bAhyapariSadA ke 16 hajAra devoM ke 16 hajAra bhadrAsana tathA pazcimadizA meM sAta anIkAdhipaniyoM ke sAta bhadrAsana sthApita kiye 'taNaM tasma sIhAsaNahasa cauddisiM cauNhaM caurAsINaM AyarakkhadevalAhassINaM evamAI vibhAsinvaM sUriyAbharAmeNaM jAva paccapirNatitti' isake bAda usane usa sihAsana kI cAroM dizAoM meM 8484 hajAra AtmarakSaka devoM ke 84-84 hajAra bhadrAsana apanI vikurvaNA zakti " te sihAsananA vAyavya kANumAM, uttara dizAmAM, IzAna dizAmAM zakranA 84 hajAra sAmAnika devAnA 84 hajAra bhadrAsanA pUrva dizAmAM, AThe agramahiSIenA ATha bhadrAsanA agnikANumAM Abhyatara pariSadAnA 12 hajAra devAnA 12 hejAra bhadrAsanA 'dAhiNeNaM majjhimAe caudasahaM devasAhamsoNaM, dAhiNapaccatthimegaM bAhiraparisAe sola saNDaM devasAhassINaM paccatthimeNaM sattahUM aNiAhivaINati' dRkSiNu hizAmAM, madhya pari vaDhanA 14 hajAra devAnA 14 hajAra bhadrAsane ane netakaNamAM khAdya pariSadAnA 16 hara devAnA 16 hejAra bhadrAsanA tathA pazcima dizAmAM sAta a kAdhipationA sAta bhadrAsanA sthApita rdhyA 'taeNaM tassa sIhAsaNasya cauddisiM caunhaM caurAsINaM Ayara kkhadeva sAhumsINaM evamAI vibhAsiavvaM sUriyAbhagameNaM jAva paccaviNaMti tti' tyAra teNe te siMhAsanI cemera 84-84 hajAra AtmarakSaka devenA 8484 hajAra bhadrAsane
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sa. 5 pAlakadevena zakrAkSAnusAreNa vikurvaNAdikam 641 tyarpayati, samarpayati sa pAlako devaH yAvatpadasaMgrahazcAyam 'tatsaNaM divyassa jANavimANassa ime eyAsave vaNNAvAse paNNatte se jahA NAmae airuggayasma hemaMtiavAlasariassa khAiliMgAlANavA ratti panjaliANaM jAsumaNavaNassa vA kesubhavaNassa vA palijAyavaNassa vA sadhao samaMtA saMkulamibhasma bhaveeyArUvesiyA 15 No iNadre samahe, tassa NaM dissa jANavimANassa itto raTTatarAe ceca 4 vaNNe paNNatte gaMdho phAso jahA maNINaM, tae NaM se pAlae deve taM divvaM jANanimANaM viuvittA jeNeva sakke 3 teNeva uvAgacchai, uvAgacchitto sakkaM 3 karayalapariggahiyaM dasanaha sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei vaddhAvittA tamANatti, iti atra vyAkhyA-tasya khala divyasya yAnavimAnasya ayametadrUpo varNavyAsa: prajJaptaH sa yathAnAmako'cirodtasya tatkAloditatya haimantikasya hemantakAlasamvandhino bAlasUryasya khAdirAGgArANAM vA khadirasambandhinAmagninAm 'ratti' saptamyarthe dvitIyA rAtrI prajvalitA. se sthApita kiye ityAdi rUpase yaha lava kathana sUryAbha deva ke yAna vimAna ke prakaraNa meM kahe gaye pATha ke anusAra pratyarpayanti' isa kriyApada taka jAnanA cAhiye yahAM kA pATha isa prakAra se hai jo yahAM yAvatpada se gRhIta huA hai 'tassa NaM didhvasta jANavimANasla ime eyArave vaNNAvAse paNNatte-se jahANAmae airuggayasta hemaMtiya pAla sariyassa khAiliMgAlANa vA ratti pajjaliANaM jAsumaNavaNasta vA kesnuavaNAsacA palijAyavaNasta vA savvao samaMtA saMkusumiassa, bhaveeghArUve liyA ? jo iNaTe samajhe, tasla NaM divyassa jANavimANassa iso itarAe ceka 4 vaNe paNate, gaMdho phAso ajahA kSaNINaM, tae NaM se pAlae deve taM divvaM jANavimANaM viuvittA jeNeva sakke 3 teNeva uvAgacchai 2 uvAgacchittA sakkaM 3 karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu jae NaM vijaeNaM vadAveda vaddhAvittA taprANattiaM' isa pATha kI vyAkhyA isa prakAra se hai-usa dina yAna vimAna kA vaha isa prakAra kA varNa varNaka hai-jaisA tatkAla pitAnI vimukhya zaktithI sthApita karyA vagere rUpamAM A badhuM kathana subhadevanA yAna-vibhAna prazraya bhAvAbhA mAvasa yA pramANe pratyarpayanti' 21 yA 56 sadhI tazI sa . tyA te pA8 20 pramANe cha. 2 mA yAvat 54thI gRhIta thye| che-'tassa Na tassa divvassa jANavimANassa ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte se jahANAmae airugagayassa hemaMtiyavAlasarinassa khoiliMgAlANa vA ratti paJaliANaM jAsumaNavaNassa vA kesUa vaNassa vA palijAyavaNassa vA savvao samato saMkusumiassa bhaveyArUve siyA ? No iNadeM samaTe tassa NaM divvasa jANavimANassa itto itarAe ceva 4 vaNNe paNNatte, gaMdho phAso a jahA maNINaM, tae NaM se pAlaedeve taM divya jANavimoNaM viuvvittA jeNeva sakke3 teNeva uvAgacchai uvAgacchittA sakkaM 3 kazyalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAveivaddhAvittA tamANattimA pAnI vyAyAmA pramANe che. te hivya yAna-vimAnane vvarNaka-je pramANe tatkAla udita thayelA zizira kALanA bAla sUryane ke rAtrimAM prajavalita ja0 81
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ phaga ambUdvIpaprajJatisUtre nAm japAvanasya vA kiMzukavanasya vA pArijAtavanasya vA kalpadrumatranasya vA sarvataH samantAt samyak kusumitasya, atra ziSyaH pRcchati bhavedetadrUpaH syAt kadAcit charirAha - nAyamarthaH samarthaH tasya khalu divyasya yAnavimAnasya ita iSTataraka eva kAntataraka evetyAdi prAg vat varNaH prajJaptaH gandhaH sparzazca yathA prAG magInAmuktastathA yAna vimAnasyApi vaktavyaH, atra pAlakavimAnavarNake prAk maNInAM varNAdayaH uktAH punarvimAnavarNakAdikathanena punaruktirna zaGkanIyA, pUrvaMhi avayavabhUtAnAM maNInAM varNAdagaH proktAH samprati avayavino vimAnasyeti proktazaGkAyA anavasaratvAt, tataH khalu sa pAlako devaH taM divyaM yAnavimAnaM vikurvya yatraiva zo devendro devarAjastatraiva upAgacchati upAgatya zakraM devendraM devarAjaM karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvarta mastake aMjali kRtvA jayena vijayena ca varddhayati varddhayitvA tAmAjJaptikAmiti yAvat padagrAhyasUtrArthaH // 05 // udita hue zizirakAla sambandhI bAla sUryakA, yA, rAtri meM prajvalita khadira ke aMgAroM kA yA saba tarapha se kusumita hue japAdana kA yA kiMzuka (palAza) ke vana kA, yA kalpadrumoM ke vanakA varNa honA hai vaisA hI isakA varNa thA to kyA he bhadanta ! yaha bAta isameM isI prakAra se sarvathA rUpameM ghaTita hotI hai ? uttara prabhu ne kahA- he gautama ! yaha artha samarthita nahIM hai kyoMki usa divya yAna vimAna kA varNa inakI apekSA bhI iSTataraka - kAntataraka kahA gayA hai isakA gaMdha aura sparza prAgukta maNiyoM ke gandha evaM sparza ke jaisA kahA gayA hai avaziSTa pATha kI vyAkhyA sugama hai isa prakAra ke vizeSaNoM se viziSTa usa divya yAna vimAna kI vikurvaNA karake vaha pAlakadeva jahAM devendra devarAja zakra thA vahAM gayA aura vahAM jAkarake usane donoM hAthoM ko joDakara baDI vinaya ke sAtha zaka ko jaya vijaya zabdoM se badhAte hue yAna vimAna ke pUrNa rUpa se niSpanna ho jAne kI khabara dI ||5|| khadiranA aMgArAne ke ceAmerathI kusumita thayelA japAvAnanA ke kiMzuka (palAza) vananA ke kalpadrumeAnA vatanA vaNu hAya che tevA ja mAnA vaNu hate. te zuM ke bhadata ! A vAta AmAM A pramANe ja sathA rUpamAM ghaTita hAya che? enA javAmamAM prabhu kahe che--ke huM gautama! A arthe samarthita nathI. kemake te dinya yAna-vimAnanA vaNu e sa karatAM paNa dRSTi taraka, kAntaraka kahevAmAM Avela che. AnA gadha temaja sparzI prAgupta maNienA anya temaja sparzI jevA kahevAmAM Avela che. zeSa pAThatI vyAkhyA sugama che. A prakAranA vizeSaNArthI viziSTa te divya yAna--vimAnanI vidhruNA karIne te pAlaka daivajyAM dhruvendra devarAja zaka hatA tyAM gayA ane tyAM jaIne teNe mane hAtheAne jeDIne vinayapUrvaka zakrane jaya-vijaya zabdathI vadhAmaNI ApatAM yAnavimAna pUrNa rUpamAM niSyanna thayuM che, bhevI bhagara AyI. // 5 //
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 6 yAnAdi niSpannAnantarIyazanakartavyanirUpaNam 643 atha zakrakRtyamAha-'tae NaM sakke' ityAdi mUlam-ta eNaM sakane jAva hadahiyae divva jiNedAbhigamaNajuggaM savvAlaMkAravibhUliyaM uttaraveDavirUvaM viucvai, viuvitA ahiM aggamahilAhiM saparivArAhi NahANIehiM gaMdhavvANIeNa ya saddhi taM vimANaM aNuppayAhiNIkaramANe karemANe pubilleNaM tisovANeNaM durUhai duruhitA jAva sIhAsaNaMsi puratthAbhimuhe saNNilaNNetti, evaM ceva sAmANiyAvi uttareNaM tisovANeNaM durUhittA patteyaM patteyaM puvvaNNatthesu bhadAlaNesu NisiaMti avaselAya devA devIo a dAhiNilleNaM tiso. vANeNaM durUhittA taheva jAva NisIaMti, taeNaM tassa sakassa taMsi durUDhasla ime aTTa maMgalagA purao ahANupuvIe saMpaTTiA, tayaNaMtaraM ca NaM puSaNa kalalalabhiMgAraM divvA ya chattapaDAgA sacAbharA ya daMsaNaraia AloadarisaNijjA vAu a vijayavejayaMtIa samUsiA gagaNatalamaNulihaMtI purao ahANupuvIe saMpaTiA, tayaNaMtaraM chattabhiMgAraM, tayaNaMtaraM ca NaM barAmayabaTTalaTusaMThina susiliTa parighaTapaTUsupaiTrie visi] aNegavarapaMcatraNakuDabhI sahaslaparimaMDiyAbhirAme vAu. dhua vijayavejayaMtI paDAgAchattAicchantakalie tuMge gagaNatalamaNulihaMta sihare joaNasahastamUsie mahaimahAlae mahiMdajjhae purao ahANupuvIe saMpatthietti, tayaNaMtaraM ca NaM sarUvanevasthapariacchia susajjA savvAlaMkAravibhUliA paMca aNiA paMca aNiAhivaiNo jAva saMpaTriA, tayaNaMtaraM ca NaM bahave AmiogiA devA devIo ya sarahiM sarahiM rUkehiM jAva jiogehiM sakkaM devidaM devarAyaM puraoa maggaoa tayaNaMtaraM ca NaM bahave sohammakappazAsI devA ya devIo ya sanviddhie jAva durUDhA samANA maggoa jAva saMpaTuiA, tae NaM se sakke teNaM paMcANia parikkhitteNaM jAtra mahiMdajjhaeNaM purao pakaDijamANeNaM caurAsIe sAmANia jAva parivuDe savviddhIe jAva raveNaM sohammassa
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprAptisUtra kappasla majjhaM majheNaM taM divyaM devaddhi jAva uvadaMsemANe 2 jeNeva sohammassa kappala uttarille NijjANamagge tetheca udyAnacchA, uvAgacchittA joyaNasayasAhassIehiM viggahehiM ovayamANe ovayamANe tAe ukiTAe jAba devagaIe vIIvayamANe vIIvayasANe tiriyamataMkhi. jANaM dIvasamudANaM majjhaM majheNaM jeNeva NaMdIsarabare dIve jeNeva dAhi. Napurathimille rahakaragapaThAe teNetra ubAgacchada uvAmacchittA evaM jA ceva sUriyAbhassa kttavvayA NavaraM ekAhigAro uttavyo iti jAva taM divvaM deviddhiM jAva divvaM jANavimANaM paDisAharamANe 2 jAna jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNa nagare jeNeva bhaganao titthayarassa jammaNabhavaNaM teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA titthayarasta bhagavao jammaNabhavaNaM teNaM divveNaMjANavimANeNaM tikkhutto AyAhiNapacAhiNaM karei, karittA bhagavao titthayarassa uttarapurasthime disImAge bauraMgulamasaMpattaM dharaNiyale taM divvaM jAgavimANaM Thavei ThavittA aTrahiM agamahisIhiM dohiM aNiehiM gaMdhavANIeNaya gahANIeNa ya saddhi tAo divAo jANavimANAo purathimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhai / tae NaM lakarasa deviMdasta devarapaNo caurAlII lAmANia sAhassIo divAo jAgavimANAo uttarilleNaM tisopANapaDirUvaeNaM paccoruhaMti avasesA devA ya devIo a tAo divAo jANavimANAo dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM pnycoruhNtitti| tae NaM se sakke deviMde devarAyA caurAsIe sAmANiyasAhassiehiM jAva saddhiM saMparibuDe savviddhIe jAtra duMdubhiNiyomaNAiyaraveNaM jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchai uvAgacchittA Aloe ceva paNAmaM karei karittA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei karittA karayala jAva evaM vayAsI namotthu te , rayaNakucchidhArae evaM jahA disAkumArIo jAva dhaNNAsi puNNAsi
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 6 yAnAdi niSpannAnantarIyazanakartavyanirUpaNam 645 taM kayathAli ahaNaNaM devANuppie sakke NAmaM deviMde devarAyA bhagavao titthayarasla jamaNamahilaM karissAmi, taM gaM tubhAhi Na bhAiyadhvaM tikaTu osovaNiM dalayai dalaittA titthavarapaDirUvagaM viu. bei titthayaramAuAe pAse Thavei, ThavittA paMca sakke viuvvai viuvittA ege lakke bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNaM giNhai ege sakke piTumo AyavattaM dharei duve sakA umao pAsiM vAmakkhevaM kareMti, ege sakke purao vajazANI pakaDuiti / taeNaM se sakke deviMda devarAyA aNNehi bahuhiM bhavaNavaivANamaMtarajoiliavemANiehiM devehiM devI hima saddhiM saMparituDe sambiddhIe jAva jAieNaM tAe ukiTAe jAva vII. vayamANe 2 jeNeva saMdare patrae jeNeka paMDagavaNe jeNeva abhiseasilA jeNeva abhise alIhAsaNe teNeva uvAgacchada uAgacchittA sIhAsaNavaragae purasthAbhimuhe saNNisaNNeti ||suu0 6 // ___ chAyA-tataH khalu sa zakro yAvat hRSTahRdayo divyaM jinendrAbhigama yogyaM sarvAlaMkAravibhUSitam uttaravainiyaM rUpaM vikurvati, vikuLa aSTAbhiragramahiSIbhiH saparivArAbhiH nATayAnIkena gandharvAnIkena sArddham taM vimAnam anupradakSigI kurvan anupradakSiNIkurvan paurastyena trisopAnena dUrohati, durUhaya yAvat siMhAsane paurastyAbhimukhe sanniSaNNaH, iti evameva sAmAnikAapi, uttareNa trisopAnena durohati durohaca pratyekam 2 pUrvanyasteSu bhadrAsaneSu niSIdanti, ava zevAzca devAzca devyazca dakSiNena trisopAnena durohanti durUhaya tathaivaM yAvat niSIdanti, tataH khalu tasya zakrasya tasmin durUDhasya imAni aSTau aSTau maGgalakAni purataH yathAnupUrtyA saMsthitAni, tadanantaraM ca khalu pUrNa kalaza-bhRGgAraM divyA ca chatrapatAkA sacAmarA ca darzanaratidA AlokadarzanIyA vAyUddhRtavijayavaijayanti ca samucchtiA gaganatalamanulihantI purato yathAnupUrvyA saMprasthitAH tadanantaraM ca khalu vanapaya vRttalaSTa saMsthitamuzliSTa parighRSTa pRSTa supatiSThitaH viziSTaH, aneka varapaJcavarNakuDabhisahastrarimaNDitAbhirAmaH vAto dhUta vijayavaijapanti patAkA chatrAticchanakalitaH tuGgaH gaganatalamanulikhacchikharaH yojanasahastrayutsRtaH mahAtimakAlayaH, mahendradhvajaH pugto yathAnupUrvyA saMprasthitaH iti, tadanantaraM ca khalu svarUpanepathyaparikacchitAni susajjAni sarvAlaGkAravibhUSitAni paJcAnIkAni pazcAnIkAdhipAyazca yAvat saMpasthitAni tadanantaraM ca khalu bahavaH, AbhiyogikA devAzca devyazca skaiH svakaiH rUpaiH yAvat niyogaH zakraM devendra devarAjaM puratazca pRSTataH pArzvatazca yathAnupUA sNprsthitaaH| tadanantaraM ca khala bahavaH saudharmakalpavAsino devAzca devyazca
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ ::66 jambudvIpapraptipatre sarvaryA yAvat duruDhAH santaH mArgatazca yAvat saMpasthitAH / tataH khalu sa zakraH tena paJcAnIkaparikSiptena yAvat mahendradhvajena pUrataH praRSyamANena caturazItyA sAmAnikasahastraiH yAvat parivRtaH sarvaddhA yAvat raveNa saudharmasya kalpasya madhyaM madhyena tAM divyAM devaddhim yAvat upadarzayan upadarzayan yatraiva saudharmasya kalpasya auttarA niryANamArgaH tatraiva upAgacchati upAgatya yojanazatasAhastrikaiH vigrahaH, avapatan avapatan tayA utkRSTayA yAvat devagatyA vyativrajan vyativrajan tiryagasaMkhyeyAnAM dvIpasamudrANAM madhya madhyena yatraiva nandIzvaradvIpaH yatraiva dakSiNapUrvaH ratikaraparvataH tatraiva upAgacchati, upAgatya evaM caiva sUryAbhasya vaktavyatA navaraM zakrAdhikArI vaktavya iti yAvat tAM divyAM devaddhim yAvat 'divyaM yAnavimAnaM pratisaMharan pratisaMharan yAvat yatraiva bhagavataH tIrthaGkarasya janmanagaraM yatraiva bhagavata stIrthaGkarasya janmazananaM tatraiva upAgacchati upAgatya bhagavatastIrthaMkarasya janmabhavanaM tena divyena yAnavimAnena triH kRtyaH AdakSiNapradakSiNaM karoti kRtvA bhagavataH, tIrthaMkarasya janmabhavanasya uttarapaurastye diyabhAge caturagulamasaMprAptaM dharaNitale taM divyaM yAnavimAnaM sthApayati sthApayitvA aSTabhiH agramahipIbhiH dvAbhyAmanIkAbhyAM gandharvAnIkena ca nATayAnIkena ca sArddha tasmAt divyAt yAnavimAnAt paurastyena trisopAnapratirUpakeNa pratyavarohati, tataH khalu zakrasya devendrasya devarAjasya caturazItiH sAmAnikasahasrANi divyAd yAnavimAnAt uttareNa trisopAnapratirUpakeNa pratyavarohanti avazeSA devAzca devyazca tasmAt divyAt yAnavimAnAt dakSiNena trisopAnapratirUpakeNa pratyavarohanti iti tataH khalu sa zakro devendro devarAjA, caturazItyA sAmAnikasAhastri, yAvatsArddha saMpasvRitaH sarvaddharyA yAvat dundubhinirdhopanAditaraveNa yatraiva bhagavAn tIrthaGkaraH, tI pharamAtA ca tatraiva upAgacchati upAgatya, Aloke eva praNAma karoti praNAmaM kRtvA bhagavantaM tIrthaMkara tIrthakaramAtaraM ca triH kRtvaH AdikSaNapradakSiNaM karoti, kRtvA karatala yAvadevamavAdIt namo'stu te ratnakukSidharike ! evaM yathA dikkumAryaH yAvat dhanyA'si puNyAsi tvaM kRtArthA'si, ahaM khalu devAjJapriye ! zako nAma devendro devarAno bhagavastIrthaMkarasya janmamahimAnaM kariSyAmi tat khalu yuSmAbhine bhetavyamitikRtvA avasvApinI dadAti datvA tIrthakarapratirUpakaM karoti tIrthakaramAtuH pA) sthApayati sthApavitvA paJcazakrAn vijhurvati, cikurga, ekaH zakro bhagavantaM tIrthakaraM karatalapuTena gRhNAti, 'ekaH zakraH pRSTataH AtapatraM dharani dvauM gakrau ubhayoH pArthayozcAmarokSepaM kurutaH ekaH zakraH purato vajrapANiH san prakarpayati / tataH sallu sa zakro devendro devarAnaH anyaiH bahubhiH bhavanapativAnamantarajyotiSphavaimAnikaiH devai devIbhizca sAI saMparivRtaH sarvaddhA yAvat nAditena tayA utkRSTayA yAvat vyanivrajana vyatitrajan yatraiva mandaraH parvataH yatraiva paNDukacanam yatraiva abhipezilA yatraiva abhipezasiMhAsanam tatraiva upAgacchati upAgatya siMhAsanabaraMgataH pUrvAbhimukhaH sannipaNNaH / iti // 6 //
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 6 yAnAdi niSpannAnantarIyazakrakatavyanirUpaNam' * 647 TIkA-'tapaNaM se sakke jAva ghaTTa hiae' tataH pAlakadevasya pAlakavimAnanirmAtuH zakrAjJAyAH zakrasamIpe samarpaNAnantaraM khalu sa zakro yAvat haSTa hRdayaH pramuditacittaH san atra yAvatpadAna devendro devarAjaH, iti grAhyam 'divvaM jiNedAbhigamaNajuggaM' divyaM pradhAnam jinendrAbhigamanayogyam jinendrasya RSabhabhagavataH abhigamanAya abhimukhagamanAya yogyam -acittam yAdRzena vapuSA devasamudAyasarvAtizAyinI zrIbhavati tAdRzenetyarthaH 'sabAlaMkAravibhUsiyaM' sarvAlaGkAravibhUSitam-sakalaziraHzravaNAcalaGkAraiH suzobhitam 'uttaraveuvviyaM rUvaM viuvvai' uttaravaikriyam rUpam uttaraM bhavadhAraNIyazarIrApekSayA kAryotpattikAlApekSayA ca uttarakAlabhAvivaikriyarUpaM vikurvati 'viunvittA' vikuLa aTTahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM gaTTANIe NaM gaMdhabvANIeNaya saddhiM taM vimANaM aNuppayAhiNI karemANe aNuppayAhiNI karemANe pulleiNaM disovANeNaM durUhai' aSTAbhiragramahiSIbhiH saparivArAbhiH pratyekam 2 SoDazadevIsahasraparivRttAbhiH nATayAnIkena gandharvAnIkena ca sArddham taM vimAnamanudakSiNI kurvan anupradakSiNI kurvan pUrvakeNa pUrvadikasthena trisopAnena durohanti, Arohanti __'tae NaM le sakke jAva haha hiyae divvaM-'ityAdi / TIkArtha-pAlakadeva dvArA divyayAnavimAna kI-kathanAnusAra niSpatti ho jAnekI khabara sunane ke bAda se sakke' usa zaka ne 'hahiyae' harSita hRdaya hokara 'divvaM jiNedAbhigamaNajuggaM savvAlaMkAravibhUsiaM uttaraveumviyaM rUvaM viuvvaI' divya, jinendra ke sanmukha jAne ke yogya aisA samasta alaMkAroM se vibhUSita uttara vaikriyarUpa kI vikarvaNA kI 'viuvittA aTTahiM aggamahisIhi saparivArAhiM NaTTANIeNaM gaMdhavvANIeNa ya saddhiM taM vimANaM aNuppayAhiNI karemANe 2 pugvilleNaM tisovANeNaM durUhaI' vikurvaNA karake phira vaha ATha agramahiSiyoM ke sAtha, unakI parivAra bhUta 16-16-hajAra deviyoM ke sAtha, nATyAnIka evaM gandharvAnIka ke sAtha usa divya yAna vimAna kI tIna pradakSiNA karake pUrvadigvartI trisopAna se hokara usa para caDhA 'durUhittA jAva sIhAsa 'taeNaM se sakke jAva hada hiyae divvaM-ityAdi' DIkAryapAlaka deva dvArA divya yAna-vimAnanI AjJA mujaba niSpatti thaI javAnI sama2 sAmAna se sakke' te zo 'haTa hiyae' tikSya 2 'divya jiNedAbhigamaNajuggaM savvAlaMkAravibhUsiaM uttaraveuvviyaM rUvaM vivai' haya nindranI sAmanA yogya sevA sarva-mAthI vibhUSita uttara vaiThiya 35nI qiggu 41. 'viuvvittA ahiM aggamahisIhi saparivArAhiM gaTTANIeNaM gaMdhavANIeNa ya saddhiM taM vimANaM aNuppa yAhiNI karemANe 2 pubbilleNaM tisogaNeNaM durUhaI' Agaye pachI te mAra amahiSIonI sAthe temaja te agramahiSAonA parivAra bhUta 16-16 hajAra devI. enI sAthe nATyAnIka temaja gaMdharvAnI sAthe te divya yAna-vimAnanI traNa pradakSiNAo
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ __jambUdvIpaprajJapti 'durUhittA' durUhya Aruhya 'jAva sIhAsaNaMsi puratyAbhimuhe laNNisaNNetti' yAvat siMhAsane pUrvAbhimukhaH saNNipaNNaH asau zakaH upaviSTavAn iti, atra yAvat padAt catraiva siMhAsana tatraiva upAgacchati upAgatya iti grAhyam 'evaM cepa sAmANizrAvi uttareNaM tisovANeNaM durUhaMti durUhittA patte 2 punchaNNatthesu mahAsaNesu NisIaMti' evameva amunA proktaprakAreNaiva sAmAnikA api uttareNa uttaradivasthena trisopAnena dRrohanti, Aruhya pratyekaM pratyeka pUrvanyasteSu pUrvabhAgasthApiteSu bhadrAsaneSu nipIdanti upavizanti 'avasesA ya devA devIoma dahiNilleNaM tisovANeNaM durUhati durUhittA daheba jAva NisIaMti' avazeSAzca Abhyantara pArpadyAdayaH devAH devyazca dakSiNena trisopAnena durohanti, Arohanti Aruhya tathaiva pUrvoktaprakAreNaiva yAvat niSIdanti upavizanti, / atha upadizataH zakrasya puraH prasthAyinAM kramamAha-'tae NaM tassa' ityAdi 'taeNaM tassa taMsi durUDhassa ime aTThamaMgalagA purao ahANugaMsi puratyAbhimuhe saNNilaNNetti' aura caDhakara yAvat vaha pUrvadizA kI ora muMha karake siMhAsana para baiTha gayA yahAM yAvatpada se 'yatraiva siMhAsanaM tatraiva upAgacchati, upAgatya' itane pAThakA saMgraha huA hai evaM ceva sAmANiA vi uttareNaM tisovANegaM duruhitA pataMya 2 puSaNNatthelu adAlaNeSTha NisIaMti' isI taraha sAmAnika deva bhI uttaradigvI cisopAna se hokara pratyeka apane pUrva se rakhe 'gaye bhadrAsanoM para baiTha gaye 'avalelA ya devA devIbho ya dAhiNilleNaM tiso. vANeNaM duruhittA taheva jAva NitI aMti' bAkI ke aura sara deva aura deviyAM dakSiNadigvartI trisopAna se hokara usI taraha se apane apane pUrvanyasta mihA sanoM para baiTha gaye 'laeNaM tassa sakasta taMli dukhDharasa ime anaMgalagA purao ahANupucIe saMpaTiyA' isa prakAra se usa zaka usa divya yAnavimAna meM baiTha jAne para sabase pahile usake Age ye pratyeka pratyeka ATha ATha kI saMkhyA meM 4zana va himatI -sopAna 652 tha tanI 52 mA38 thayA. 'durUhittA jAva sIhAsaNaMsi purasthAbhimuhe saNNisaNNetti' bhane mA30 252 yAvat te pUrva hi ta26 bhuma 4za siMhAsana 52 mesI gayI. mahI yAvat 54thI 'yatraiva siMhAsanaM tatraiva upA gacchati upAgatya' mA pA saMgRhIta thye| che. 'evaM ceva samANiA vi uttareNaM tisobANeNaM duruhittA patteyaM 2 pudaNatyesu bhadAsaNesu NisIaMti' mA pramANe sAmAni / ] uttara divatI tripAna upara thaIne yAna-vimAnamAM pitatAnA bhadrAsana upara besI gayA. 'avasesA ya devA devIo ya dAhiNilleNaM tisovANeNaM duruhittA taheva jAva NisIaMti' zeSa badhAM deva-devIo dakSiNa digvatI tripAna upara thaIne pitApitAnA pUrvanyasta sihAsana B52 mesI gayA. 'taeNaM tassa sakkassa tasi duruDhassa ime aTTha maMgalagA puraA ahANupubvIe saMpaDiyA' mA pramANe te za nyAre te divya yAna-vimAnamA bhA38 thaI gaye tyAre sarva prathama tenI sAme pratyeya-pratyeka ATha AThanI saMkhyAmAM maMgala dravya
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH su. 6 yAnAdi niSpannAnamtarIyazakakartavyanirUpaNam 149 , puntrIe saMpaTTiyA' tataH khalu tadanantaraM kila tasya zakrasya tasmin vimAne ArUDhasya sataH imAni svastika 1 zrIvatsara 2 nandikAvarta 3 varddhamAnaka 4 bhadrAsana 5, matsya 6 kalaza 7 darpaNa 8 nAmakAni aSTASTa maGgalakAni, aSTASTeti vIpsAvacanAt pratyekam, aSTau ityarthaH purataH agrataH yathAnupUrvyA saMprasthitAni calitAni 'tayaNaMtaraM ca NaM puNNakalasabhiMgAraM divyAya chattapaDAgA sacAmarA ya daMsaNaraiya, AlobhadarisaNijjA vA udghRavijayave jayaMtIya samusiyA gagaNatalamaNurihaMtI purao ahANupuccIe saMratthiyA' tadanaMtaraM ca khalla pUrNakalazabhRGgAram - pUrNa jalabhRtaM kalazabhRGgAram, tatra kalazaH prasiddhaH bhRGgAraH ( jhArI ) ti bhASA prasiddhA ayaM cakalazazabdaH, jalapUrNatvena AlekhyarUpASTamaGgalAntargana kalazAd bhinna iti na punarukti: doSasambhavaH, divyA ca chatrapatAkA divyA pradhAnA chatra viziSTA patAkA ityarthaH sacAmarA cAmarayuktA 'daMsaNaraiya' darzanaracitA - darzane prasthAtu dRSTipathe racitA maGgalyAt ata eva lokadarzanIyA Aloke bahiH prasthAnasAmayikazakunAnukalyAlokane darzanIyA darzanayogyA vAtoddhRtavijayavaijayantI ca vAtena vAyunA uddhRtA kaMpitA vijayasUcikA maMgala dravya kramazaH prasthita hue unake nAma isa prakAra se hai- svastika zrIvatsa, nanditAca, varddhamAnaka, bhadrAsana, matsya, kalaza, aura darpaNa 'tayaNaMtaraM ca NaM puNNakalasabhiMgAraM divvA ya chattapaDAgA sacAmarA ya daMsaNaraiya AloyadarIsaNisajA vA vijaya vaijayantI ya samUsiA, gagaNatalamaNu lihaMtI purao ahANugoat saMpatthiyA' inake bAda pUrNa kalaza, bhRGgAraka jhArI, divya chatra cAmara sahita patAkAeM jo ki prasthAtA ke dRSTi pathameM maGgalakArI hone se racI jAtI haiM aura prasthAna ke samaya meM jinakA dekhanA zakuna zAstra ke anukUla mAnA gayA hai / Age Age calI - inake vAda vAyu se kaMpita hotI huI vijayavaijayantiyAM calI jo ki bahuta UMcI thI aura jinakA agrabhAga AkAza tala ko sparza kara rahA thA 'tayaNaMtaraM chattabhiMgAraM' inake vAda chatra, bhRGgAra, ' tayaNaMtaraM ca kramazaH prasthita karavAmAM AvyAM. te draScAnA nAmeA A pramANe che-svastika, zrIvatsa, nandirta, varddhamAna, madrAsana, bhatsya azAne harSAyu 'tayaNaMtara' caNaM puNNakalasabhiMgAra divvA ya chattaDAgA sacAmarAya daMsaNaraiya AloyadariNijjA vA uddhyavijaya jayantI ya samUsiA, gagaNatalamaNulihaMtI purao ahANuputrIe saMpatthiyA' tyAra khAdya pUrNa kaLaza, bhRMgAraka, jhArI, divya chatra, cAmara sahita patAkAo ke jeo prasthAtAnI dRSTie maMgaLakArI hAvAthI mUkAya che, ane prasthAna samaye jemanu da"na zakunazAstra muja" anukULa mAnavAmAM Ave che AgaLa-AgaLa cAlI. tyAra bAda vAyuthI vikapita thatI vijaya vaijayaMtIe cAlI. vijraya vaizayatIe atIva UMcI hatI ane temanA agrabhAga AkAza tajane sparzI rahyo ho ' tathanaMtara chattabhiMgAra' tyAra zAha, chatra, zrRMgAra 'tayaNaMtara' vahnarAmayavaTTalasaMThiyasusiliT parighaTTama supaidie visiha - 40 62
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 jambUdvIpaprajJapti vaijayantI ca pArzvato laghupatAdvayayuktaH patAkA vizeSa : 'samUsiyA' samucchritA samunnatA gaganatalamanu likhantI anuspRzanti ete kalazAdayaH padArthAH purato yathAnupUrvyA saMprasthitAH 'tayaNaMtaraM chattabhiMgAraM' tadanantaraM chatrabhRGgAram chatraM ca bhRGgAratha chatrabhRGgAram samAhArAdekavadbhAvaH napuMsakatvaM ca tatra chatram 'veruliabhisaMta vimaladaMDa palaMvaM koraMDamaLadAmoghasohiaM caMdamaMDalanibhaM samRsiaM vimala' iti varNakayuktam bharatasya vinItA rAjadhAnI pravezAdhi - kArato jJeyam idaM ca tatraiva tRtIyavakSaskAre draSTavyam bhRGgAratha viziSTavarNa citropetaH pUrva na bhRGgArasya jalapUrNatvena kathanAt ayaM ca jalariktatvena iti na paunaruktyam purato yathAnupUrvyA saMprasthitam, mahendra vizeSaNAnyAha - ' tayaNaMtaraM ca NaM vairAmayavaTTaladvasaMThi susiliTThaparighaTTamahasupaTThie' tadanantaraM ca khalu vajramayavRttaSTasaMsthita suzliSTaparighRSTamRSTasu pratiSThataH, tatra vajramayaH ratnamayaH tathA vRttaM varttulaM lapTaM manojJaM saMsthitaM saMsthAnam AkAze yasya sa tathAbhUtaH tathA muzliSTaH suzlapApannAvayavaH susaMgata ityarthaH parighRSTe iva parighRSTaH kharazANayA pApANavat mRSTa iva sRSTaH mArjitaH sukumArazANayA pApANapratimeva supratiSThitaH natu tiryakpatitatayA vakraH tataH eteSAM karmadhArayaH, ata eva 'visiDa' zepadhvajebhyo viziSTaH parimaNDitAbhirAmaH, anekAni varANi pazcavarNAni kuDasInAM laghupatAkAnAM sahasrANi taiH tathA 'thA 'agavara paMcavaNNakuMDa bhI sahassa parimaMDiyAbhirAme' anekavarapaJcavarNakuDabhI sahasraNaM vairAmaya vahalaGa saMThiya lusiliTTha parighaTTamaha supahaTTie visiha aNegavarapaMcavaNNakuDa bhI sahassaparimaMDiyAbhirAme, bAudvaya vijaya vaijayaMtI paDAgA chattA icchantakalie, tuMge gagaNatalamaNu lihatasihare, joyaNasahassamUlie, mahadda mahAlae, mahiMdajjhae purao ahANuputrvIe saMpatthiesi' inake calane ke bAda mahendra dhvaja prasthita huA yaha mahendra dhvaja ratnamaya thA isakA AkAra vRtta-gola evaM laSTa manojJa thA suzliSTa masRNa cikanA thA kharasANa se ghisI gaI pASANa pratimA kI taraha yaha parimRSTa thA sukumAra jJANase ghisI gaI pASANa pratimA kI taraha yaha mRSTa thA supratiSThata thA isI kAraNa yaha zeSa dhvajAoM kI apekSA viziSTa thA tathA aneka pAMco raMgovAlI kuDabhiyoM ke laghupatAkAoM ke samUho aNegavarapaMcatraNNakuDabhIsahassa parimaMDiyAbhirAme, vAuddhaya vijayavaijayaMtIpaDAgA chattAicchattakalie, tuMge gagaNatala maNulita sihare, joyaNasahassamUsie, mahai mahAlae, mahiMdajjhae, purao, ahA putrI saMpatthipatti' me sarvAMnA asthAna pachI mahendradhva asthita ththe|. mA bhaDendradhvana ratnamaya hateA, enA AkAra vRtta gALa temaja laSTa- maneAjJa hatA. e suzliSTa-maraNa sucikaNa hatA. kharasANathI ghasavAmAM AvelI prastara pratimAnI jema e paridRSTa hatA. sukumAra zANu upara ghasavAmAM AvelI pASANu pratimAnI jema A sRSTa hatA, supratiSThita hatA. ethI ja A zeSa vonI apekSAe viziSTa hatA, temaja aneka pAMca raMgA vALIkulienA-laghu patAkAonA samUhothI e alakRta hatA. havAthI 4'pita vijayavaijaya'tIthI temaja patAyAtiSanAkSAethI tathA chatrAtintrothI ekalita hatA
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 6 yAnAdi niSpannAnantarIyazakakartavyanirUpaNam 651 parimaNDitaH alaGkRtaH sacAsau abhirAmazceti tathAbhUta: punazca kIdRzaH zakraH 'cAu - - avijayavejayaMtIpaDAgA chattAicchattakalie' vAto dhUtavijaya-vaijayantIpatAkA chatrA ticchatra kalita:-tatra vAtoddhRtAH, vAyunA kaMpitA yA vijayasUcikA vaijayantI patAkAH tAbhiH chatrAticchatraizca kalitaH yuktaH 'tuMge' tuGgaH, atyunataH ata eva 'gagaNatanamaNulihaM tasihare' gaganatalamanulikhat zikharaH, tatra gaganatalam, AkAzatalamanulikhat saMspRzat zikharam, agrabhAgo yasya sa tathA bhUtaH, tathA 'joaNasahasptabhUsie' yojanasahasramutsRtaH, ana evAha-'mahai mahAlae' mahatimahAlayaH atizayena mahAn 'mahiMdajjhae' mahendradhvajaH 'purao ahANupuncoe saMpatthietti' purato yathAnupUrvyA saMprasthitaH, iti 'tayaNaMtaraM ca NaM sarUvanevattha pariacchi bha musajjA savvAlaMkAravibhUsiA paMcaNi paMvaaNiAhivaINo jAva saMpadviA' tadanantaraM ca khalu svarUpanepathya-parikacchitasusajjAni, tatra svarUpaM svakarmAnusAri nepathyaM vepaH parikacchitaH parigRhitau yaH, tAni tathA susajjAni pUrNa sAmagrIkatayA atizayasajitAni sarvAlaGkAravibhUpitAni evaM bhUtAni paJcakAnIkAni paJcAnIkAdhipatayazca purato yathAnupUA saMprasthitAni 'tayaNaMtaraM ca NaM bahave abhiyogiA devA ya devIoa saehiM saehiM rUvehiM jAva NiogehiM saka devidaM devarAyaM puraoma maggoa ahANupuvIA saMpaTiyA' se yaha alakRta thA havA se kaMpita vijaya vaijayantI se evaM patAkAtipanAkAoM se-tathA chatrAticchantroM se yaha kalita thA tuMga-UMcA thA isakA agrabhAga AkAza se bAte kara rahA thA kyoMki yaha 1 hajAra yojana kA UMcA thA isI kAraNa yaha bahuta hI adhika mahAn vizAla-thA 'tayaNaMtaraM ca NaM sarUva nevastha pariacchiye susajjA savAlaMkAravibhUsiyA paMca ANiA paMca ANiyAhivaiNo jAva saMghaTiyA' isake bAda jinhoM ne apane karma ke anurUpa beSa pahira rakhA hai aisI pAMca senAeM pUrNa sAmagrI yukta sajjita kiye hai samasta alaMkAroM ko jinhoMne aise pAMca anIkAdhipati yathAkrama se saMprasthita hue tayaNaMtaraM ca NaM bahave AbhiogiA devAya devIo ya saehiM laehiM rUvehiM jAva NiogehiM sakkaM devidaM e taMga U e hate. ene agrabhAga AkAza talane sparzI rahyo hate. kemake e eka M2 yorana yA to methI me satI ma4i mahAna vizANa tA. 'tayaNataracaNaM sarUva nevatthapariacchiye susajjA savvAlaMkAravibhUsiyA paMca aNiA paMca aNiyAhivaiNo jAva saMpadviyA' tyA2 mA remo potn| ma manu35 35 53rI sabhyo cha, savA pAMya senAo temaja pUrNa sAmagrI yukta susajita thaIne jemaNe samasta alaMkAra dhAraNa yA cha vA pAya anAdhipati yathAmathI sasthita thayA. 'tayaNaMtaraM ca NaM bahave AbhiagiA devA ya devIo ya sarahiM saehiM rUvehi jAMva NiogehiM sarakaM devidaM devarAya puramaoya maggao ya ahANupubIe' yA2 mA bhane mAniyA he| ma vImA sasthita thayAM e badhAM deva-devIo pita-pitAnA rUpathI, pita-pitAnA kartavya mujaba upasthita
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ sambuddhImAptisUtre tadanaMtaraM ca khalu bahavaH AbhiyogikA:-AjJAkAriNo devAzca devyazca sakaiH skaiH rUpaiH, yathA svakarmopasthitaiH uttaravaikriyasvarUpaiH yAvacchabdAta svakaiH svakaiH vibhavaH yathA karmoM pasthitaiH saMpattibhiH svakaiHniyogaiH upakaraNaiH zakraM devendra devarAja puratazca mArgatazca pRSThataH pArzvatazca ubhayoH, yathAnupUA yathA vRdvakrameNa saMprasthitAH 'tayaNaMtaraM ca NaM yahave sohammakappavAsI devAya devIoya saciddhIe jAya durUDhA samANA maggaobha jAva saMpaDhiA' tadanaMtaraM ca khalu bahavaH sau varmakalpavAsino devAzca devyazca sarvaddharyA yAvat durUDhA ArUDhAH santaH mArgatazca yAvatsaMprasthitAH, atra prathama yAvatpadAt zakrasya harinigamepiNaM prati svAjJaptiviSayakaH prAguktaH, saMpUrNa AlApako grAhyaH, tena svAni svAni yAnavimAnavAhanAni ArUDhAH santaH ityarthaH dvitIya yAvatpadAt purataH pArzvatazca zakrasya iti grAhyam atha yathA saudharmakalpAniryAti tathA cAha-'taeNaM' ityAdi 'tae NaM se sakke' tanaH khalu sa zakraH 'teNaM paMcANiaparikkhitte NaM jAva mahedajjhaeNaM tena prAmuktasvarUpema pazcAnI kaparikSiptena pazcAbhiH saMgrAmikairanIkaiH parikSiptena-sarvataH parivRtena .yAvanmahendra yAvatpadAn pUrvoktaH devarAyaM purao ya maggo ya ahANupuccI' isake bAda aneka Abhiyogika deva aura deviyAM apane apane rUpoM se apane apane kartavya ke anurUpa upasthita vaikriya svarUpoM se yAvat apane 2 vaibhava se aura apane apane niyogoM se yukta huI devendra devarAja zaka ke Age pIche aura dAI bAI ora yathAkrama se prasthita huI 'tathaNaMtaraM ca NaM bahave sohamnakappavAsI devAya devIoya savviDDIe jAva durUDhA samANA maggao ya jAca saMpar3iyA' inake bAda aneka saudharmakalpavAsI deva evaM deviyAM apanI apanI samasta Rddhi se yAna vimAnAdirUpa saMpatti se yukta huI apane apane vimAnoM para caDhakara devendra devarAja zakra ke Age pIche aura dAI vAI ora calI 'taeNaM se sakke tegaM paMcANiya parikkhittega jAva mahiMdajjhaeNaM purao pakiDDijjamANeNaM caurAsIe sAmANiya jAva parivuDe sacir3Ie jAva raveNaM sohammassa kappassa majjhaM majjhe gaM taM divvaM devaddhiM jAva vaikti svarUpathI yAvat pita-pitAne vibhavathI, pita-pitAnA nivegathI yukta thayelAM devendra devarAja zakanI AgaLa-pAchaLa ane DAbI ane jamaNI tarapha yathA krame prasthita thayAM. 'tayaNataraM ca bahave sohammakApavAsI devAya denIoya sabiDDIe jAva durUDhA samANA maggao ya jAva saMpaTThiyA' tyAra thAmane sIdhama 465vAsI va mana hevamA pAtapAtAnA samasta triddhithI sampana thaIne-cAna-vimAnAdi rUpa saMpattithI yukta thaIne potapotAnA vimAna upara caDhIne devendra devarAja zakanI AgaLa-pAchaLa ane DAbI ane jamaNI tarapha yAlA sAyai. 'taeNaM se sakke veNaM paMchANiyaparikkhitteNaM jAva mahi dajjhasaeNaM purao pakiDDhijjamANeNaM caurAsoe sAmANiya jAtra parIvuDe saciDDhIe jAva raveNaM sohammassa kappassa majha majjheNaM taM divyaM devaddhiM jAva uvadasama,Ne 2 jeNeva sohammarasa kApassa uttarille NijjANa mage teNeva uvAgacchai' mA pramANe tazaya mAranI senAthI parivATata zyatA yAvata
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAcikA TIkA-paJcamavazaphAraH smR. 6 yAnAdi niSpannAnantarIyazanakartavyanirUpaNam 656 sampUrNo mahendradhvajavarNako grAyaH 'puro pakaDijamANeNaM' purataH agrataH prakRSyamANena nirgamyamAnena 'caurAsIe sAmANi jAva paDibuDe' caturazItyA sAmAnikasahasraiH parivRtaH yuktaH, atra yAvat 'bauhi caurAsIhi AyarakkhadevasAhassIhi' ityAdi grAhyam 'sanviddhIe jAva raveNaM' sarvadvayaryA yAbadraveNa atra yAvatpadAt 'sabajjuIe' ityArabhya 'mahayA iddhIe' ityantam tathA mayA hayaNagIyasAiya' ityArabhya 'paDapaDahavAiya' ityantaM sarva grAhyam, eteSAM pratyekapadAnAM vyAkhyAnam asminneva vakSaskAre draSTavyam 'sohammarasa kappassa majjhaM majjheNaM taM divvaM devaddhiM jAva ubadaMsemANe upadaMse mANe' saudharmasya kalpasya madhyaM madhyena uvadalemANe 2 jeNeva sohammalsa kappAsa utarille NijjANamagge teNeca uvAgacchaha isa prakAra se baha zaka usa paJca prakAra kI senA ra parikSita huA yAvat jilake Age 2 mahendra dhvaja calA jA rahA hai aura jo 84 hajAra sAmAnika devoM se parizruta hai yAvat 84-84 hajAra AtmarakSaka devoM se jo ghirA huA hai apanI pUrNa sanasta Rddhi ke sAtha, yAvat sarva dhuti ke sAtha 2 gAje vAje pUrvaka saudharmakalpa ke ThIka bIcobIca se hotA huA apanI usa divya devarddhi ko dikhAlA dikhAtA jahAM saudharmakalpa kA uttaradigdartI niryANa mArganikalane kA rAstA thA yahAM para AyA yahAM prathama yAvatpada se mahendra dhvaja kA varNanAtmaka pUrNa pATha gRhIta huA hai nitIya yAvatpada le 'cAhiM caurAsIhiM AyarakkhadevasAharUsIhiM' ityAdi pATha kA grahaNa huA hai tRtIya pAvatpada se 'sadhajjuIe' isa pada se lekara 'paDapaDahavAiya' yahAM taka kA saba pATha gRhIta huA hai isa pATha ke pratyeka padoM kI vyAkhyA izI pakSakAra ke kathana meM kI gaI hai ataH vahIM se ise dekha lenA cAhiye caturtha zrAvanda se' tAM divyAM devadyuti taM divya devAnubhAvaM' ina padoM kA grahaNa huA hai 'uvAgacchittA joyaNasaya saahjenI AgaLa-AgaLa mahendravaja cAlI rahyo che ane je 84 hajAra sAmAnika dethI parivana che yAvata 84-84 hajAra AtmarakSaka devI parivRta che, pitAnI pUrNa, samasta trAddhinI sAthe, cAvat sarva putinI sAthe-sAthe-uttama mAMgalika, vAdyo sAthe saudharma ka95nA ThIka madhyamAM thaIne pinAnI te divya devaddhine batAvato batAvato jyAM saudharma kalpane uttara digvatI niyaNa mArga-nIkaLavAne mArga have tyAM AvyuM ahIM prathama thAvat padathI mahendra dhvajane varNanAtmaka pUrNa pATha saMgRhIta thayuM che. dvitIya yAvata 5.thI 'cauhiM caurAmIhiM AyarakkhadevasAhassIhiM' vagaire 57 sahIta thayo . tRtIya yAvat 54thI 'savvajjuIe' mA pahathI'paDuNDahavAiya' mahI sudhIna 413 sa. hIta thayo che. A pAThamAM AvelA dareke dareka padanI vyAkhyA A vakSaskAranA kathanamAM
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ lo jambUdvIpaprazatisUtre ai divya deva upadarzayan upadarzayan atra yAvatpadAt tAM divyAM devadyutiM taM divyaM devAnubhAvamiti grAhyam, saudharmakalpavAsinAM devAnAmupadarzayan upadarzayannityarthaH 'jeNeva sohammassa kappassa uttarille NijjANamagge teNeva uvAgaccha' yatraiva saudharmasya kalpasyautahaH uttarabhAgasambandhI niryANamArgaH nirgamanapanthAH tatraivopAgacchati sa zakraH, yathA afear nAgarANAM vivAhotsavadarzanArtha rAjapathe yAti natu naSTarathyAdau tathA'yamiti bhAvaH 'uvAgacchittA' upAgatya 'joyaNasayasAhassI ehiM viggadehiM ovayamANe 2' yojanazatasAhasrikaiH yojanalakSapramANaiH vigrahaiH kramairiva gantavyaH kSetrAtikramarUpaiH avapatan ava - patan avataran avataran 'tAe ukkihAe jAva devagaIe vIIvayamANe vIIvayamANe' tayA utkRSTayA yAvaddevagatyA vyativrajan vyatitrajan atra yAvatpadAt tvarayA capalayA rudrayA siMhasadRzyA iti grAhyam asyArthaH asminnevavakSaskAre prathamasUtre dRSTavyam 'tiriyama saMkhijjANaM dIvasamuddANaM majjhe majjheNaM jeNeva gaMdIsaravaradIve jeNeva dAhiNapurathimille rahakara gapantrae teNeva uvAgacchara' tiryagasaMkhyeyAnAM dvIpasamudrANAM madhyaM madhyena yatraiva nandIzvaravarodvIpaH yatraiva tasyaiva pRthutvamadhyabhAge dakSiNapaurastyaH, bhAgneyakoNastha ratikaraparvataH, tatra upAgacchati, nanu saudharmAdavatarataH zakrasya nandIzvaradvIpe eva avataraNaM yuktimat natu : ssIhiM viggahehiM ovayamANe 2 tAe ukkiTThAe jAva devagaIe vIIvayamANe 2 tiriyama saMkhijjANaM dIvasamuddANaM majjJaM majjheNaM jeNeva maMdIsarabare dIve jeNeva dAhiNapurathimile rahakarapaccae teNeca udyAgacchadda' vahAM Akara ke vaha 1 lAkha yojana pramANa DagoM ko gantavyakSetrAtikramaNarUpa pAdanyAsoM ko bharatA bharatA usa prasiddha utkRSTa yAvat devagati se tiryagaloka saMbandhI asaMkhyAta dvIpa samudroM ke ThIka bIcobIca se hotA huA jahAM para nandIzvara dvIpa thA aura usameM bhI jahAM Agneya koNa me ratikara parvata thA vahA~ para aayaa| yahAM zaMkA ailI ho sakatI hai ki saudharma svarga se utarate hue zaka ko nandIzvara dvIpameM ho sIdhA ja spaSTa karavAmAM AvI che. ethI ja jijJAsue tyAMthI vAMcavA prayAsa kare. caturthAM yAvat pathI 'tAM divyAM devadyutiM taM divyaM devAnubhAva' me yaha saMgRhIta thathA che. 'uvAgacchittA joNasa | hassIhiM viggahehi ovayamANe 2 tAe ukkiTThAe jAtra devagaIe pIIvayamANe 2 tiriyamasaMkhijjArNa dIvasamuddANaM majjha majjheNaM jeNeva maMdIsaravare dIve jeNeva dAhiNapuratthimille raddakarapatrae teNeva Agacchara lAbhAvIne te khe sAtha ceAjana pramANa pagalAo ganya kSetrAtikramaNa rUpa pAdanyAsene bharato bharato te prasiddha utkRSTa thAvat devagatithI tirthaMga leAka saMbaMdhI asaMkhyAta dvIpa samudronA DhIMka madhya bhAgamAM thato jyAM AOya keNumAM ratikara paryaMta hato, tyAM AvyeA. ahIM' evI zaMkA udUbhavI zake tema che ke saudhama svagamAMthI utarIne zakane nandIzvara dvIpamAM ja sIdhA javuM.
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH su. 6 yAnAdi niSpannanantarIyazakakartavyanirUNam 655 punarasaMkhyeya dvIpasamudrAtikrameNa tatrAgamana miticet ucyate-niryANamArgasya asaMkhyAtasya dvIpasya vA samudrasya vA uparisthitatvena saMbhAvyamAnakhAt tatrAvataraNam-tatazca nandIzvarAbhigamane'saMkhyAtadvIpasamudrAtikramaNaM yuktimadeveti 'uvAgacchittA' upAgatya atra dRSTAntAya sUtram 'evaM jA ceva sUriyAbhassa vattavyayAtti' evam uktarItyA yaiva sUryAbhasya vaktavyatA yathA sUryAbhaH saudharmakalpAdavatIrNastathA'yamapItyarthaH 'NavaraM sakkAdhikAro vattavvotti jAva taM divyaM deviddhiM jAva divvaM jANavimANapaDisAharamANe paDisAharamANe navaram atrAyaM vizeSaH zakrAdhikArI vaktavyaH, saudharmendranAmnA sarva vAcyam iti yAvat tAM divyAM devaddhi yAvat divyaM yAnavimAnaM pratisaMharan pratisaMharan navaramatra prathamayAvacchabdo dRSTAntaviSayIkRta sUryAbhAdhikArasya avadhisUcanArthaH, sacAvadhivimAnapratisaharaNaparyanto vaktavyaH dvitIya yAvajAnA yuktimatU thA phira vahAM jAne ke liye ise ina tiryaglokavartI asaMkhyAta dvIpa samudroM ko pAra karane kI kyA AvazyakatA thI ? to isakA samAdhAna ya. hI hai ki lodhana svarga se utara kara nandIzvara dvIpa meM jAnekA mArga inhIM asaM. khyAta dvIpa samudroM ke upara se hI gayA huvA pratIta hotA hai isaliye ise vahAM se jAnA paDA hai ataH aisA yaha kathana yukti yukta hI hai / 'uvAgacchittA' vahAM Aka rake 'evaM jA ceva sUriyAbhassa vattavvayA NavaraM sakkAhigArovattavyo iti jAva taM divyaM deviddhiM jAva divvaM jANavimANaM paDilAharamANe 2 jAva jeNeva bhagavao titthayarasta jammaNanagare jeNeva bhagavao titthayarassa bhavaNe teNeva uvAgacchaI' isane phira kyA kiyA ityAdi saba viSaya jAnane ke liye sUryAbha devakI vaktavyatA ko dekhanA cAhiye yaha vaktavyatA pIche kahI jA cukI hai tAtparya yahI hai ki sUryAbhadeva jisa prakAra saudharmakalpa se avatIrNa huA usI taraha se yaha yuktimata hatuMpachI te tyAM javA mATe tene tiryakavatI asaMkhyAta dvIpasamudrone pAra karavAnI zI AvazyaktA hartI? to A zaMkAnuM samAdhAna A che ke saudharma svargamAMthI utarIne nandIzvara dvIpamAM javAne mArga eja asaMkhyAta dvIpa samudro upara thaIne ja che. ethI ja te zakrane tyAM thaIne ja javuM paDayuM hatuM eTalA mATe A kathana yukti yukta 1 cha. 'uvAgacchicA' tyAM na 'evaM jA ceva sUriyAbhassa vattavvayA Navara sakkAhigAro vattavyo iti jAva taM divyaM deviddhi jAva divva jANavimANaM paDisAharamANe 2 jAva jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNanagare jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvaagcch|' teNe zuM karyuM vagere jANavA mATe sUryAbhavanI vaktavyatAne joI levI joIe. A vaktavyatA pahelA kahevAmAM AvI che. tAtparya A pramANe che ke sUryAbhadeva je pramANe saudharmakalpamAMthI avatIrNa thaye. te ja pramANe A zaka paNa tyAMthI avatIrNa thaye. A adhikAramAM te adhikAra karatAM taphAvata ATale ja che ke tyAM sUryadevane adhikAra che,
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpati chabdAt 'divvaM devajuI divyaM devANubhAvaM' iti padadvayaM nAyam tathA cAyamityarthaH divyAM devarddhi parivArasaMpadaM svarimAnavaja saudharma kalpavAsi devavimAnAnAM meMge prapaNAt, tathA divyAM devAti zarIrAmaraNAdi hAsena tathA divyaM devAnubhAvaM devagati isvatA''pAdAnena, tathA divyaM yAnavimAnaM pAlakanAmakaM jambUdvIpaparimANanyUnavistArAyAgAraNena pratisaMharan pratisaMharan saMkSipan saMkSipan 'jAra jeNeva bhagavazrI vitthayarasma jamgaNaNagare jeNeva bhagavo titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchaI' yAvat yatraiva bhagavatastIyaMkarasya janmanagaraM bhagavatastIrthakarasya janmabhavanaM tatrai upAgacchatti, sa zakraH atra yAvat 'jeNeva jaMbu. hIve dIve jeNeva bharahe vAse' iti grAmyam / bhI vahAM se avatIrNa huA pharka kevala isa adhikAra meM una adhikAra kI apekSA itanAsAhI hai zivahAM sUryAsa devakA adhikAra hai aura yahAM zakra kA adhikAra hai ataH iva adhikAra kA varNana karate samaya ryAma deva ke sthAna meM zakra kA prayoga karake isa adhikAra kA kathana kara lenA cAhiye yAvat isane usa divya devaddhikA-dina bAga vimAna kA praniharaNa-maMkocana kiyA, yahAM prathama yAvat zabda se patrakAra ne sUryAbhadeva ke abhikAra kI avadhi mhacIta kI hai aura vaha yahAM vimAna ke vistAra ko saMkocana karale naka gRhIta huI hai tathA vittIya yAvat zabda se 'divvaM devajuI divyaM devANumAyAdo padoM kA grahaNa huA hai isakA artha ainA hai divya parivAra rUpanAti ko saMkucita karane ke liye usane-zAmA ne-apane vimAna ko chor3akara bAkI ke sAdhakalAvAsI devoM ke vimAnoM ko-merU para bheja diyA tathA zarIra ke AbharamAdikoM ko saMkucina karane ke liye usane unheM kama kara diyA, divya devAnubhAva ko bhI saMkucina karane ke liye usane use kAma kara diyA tathA divya yAna vimAna rUpa jo pAlaka nAmakA vimAna thA use saMkucita karane ke liye usane isake vistAra kI jo ane A zakano adhikAra che. ethI A adhikAnuM varNana karatAM sUryAbhadevanA sthAnamAM zaka zabda prayoga karIne A adhikAranuM kathana karI levuM joIe yAvat teNe te divya devaddhinuM-divya cAna-vimAnanuM prasiMha raNu-sa kecana karyuM. ahIM prathama yAvat zabdathI sUtrakAre sUryAbhavanA adhikAranI avadhi sUcita karI che. ane te avadhi vimAnanA vistAranu sAyana 42 2 sudhI gIta thAI cha. tebhara dvitIya yAvatyA 'divya devajuI divaM devANubhAva' yo me 5 saMgRhIta yayA che the pahAnA mitha mA prabhArI che. divya parivAra rUpa saMpattine saMkucita karavA mATe te zake pitAnA vimAnane bAda karIne zeSa saudharma kalapavAsI devAnA vimAnene meru upara mokalI dIdhAM. temaja zarIranA AbharaNadine saMkucita karavA mATe teNe temane kAma karI nAkhyAM divyadevAnu rAvane paNa saMkucita karavA mATe teNe kema karI nAkhe tathA divya cAna- vina rUpa je pAlaka nAmaka
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAra: sU. 6 yAnAdi niSpannanantarIyazakrakartavyanirUpaNam 657... 'unAgacchittA' upAgatya 'bhagavao tithayarassa jammaNabhavaNaM teNaM divveNaM tikkhutto. AyANipayAhi NaM karei' bhagavatastIrthakarasya janmabhavanaM tena divyena yAnavimAnena triH - kRtvaH - vAratrayam AdakSiNapradakSiNaM karoti saH zakraH 'karitA ' kRtvA bhagavao titthayarassa, jammaNabhavaNassa uttarapura sthime disIbhAge cauraMgulamasaMpattaM dharaNiyale taM divyaM jANavimANaM Thave ! bhagavatastIrthakarasya janmabhavanasya uttarapaurastye digbhAge IzAnakoNe caturaGgulamasaM-prAptam dharaNitale taM divyaM yAna vimAnaM sthApayati 'ThavittA' sthApayitvA 'ahiM agamahi-' iti ahe areas gaMdhavvANieNa ya NaTTANIpaNa ya saddhiM tAbho divtrAo jANavimANAo - ki jaMmbUdvIpa ke barAbara thA kama kara diyA isa taraha sabakA saMkoca karatA 2 yAvat vaha jahAM para jambUdvIpa nAmakA dvIpa thA aura usameM bhI jahA~ para bhAratakSetra thA aura usameM bhI jahAM para bhagavAn ke janma kA nagara thA aura usameM bhI jahAM para bhagavAn tIrthaMkara kA janma bhavana thA vahAM para AyA / yahA~ para isa yAvat zabda se 'jeNeva jaMbuddIve dIve jeNeva bharahe vAse' ina padoM kA grahaNa huA hai 'uvAgacchittA' Akara ke 'bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaM te NaM digveNaM jANaviprANeNaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM kareha' usa zakra ne bhagavAn tIrthakara ke janma bhavana kI tInavAra usa divya vimAna se pradakSiNA kI 'karitA' tIna bAra pradakSiNA karake 'bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNassa uttarapurasthime disI bhAge cauraMgulamasaMpattaM dharaNiyale taM divvaM vimANaM Thave phira usa zakra ne bhagavAn tIrthakara ke janma bhavana ke IzAna konemeM cAra aMgula adhara jamIna para usa divya yAna vimAna ko sthApita karadiyA 'ThavittA ahiM aggamahisIhiM dohiM aNIehiM gaMdhavvANIe Na ya NaTTANIeNa ya saddhi tAo vimAna hatuM, tene sakucita karavA mATe teNe tenA vistArane ke je jammU dvIpa jeTalA hatA, krama karI nAkhyuM. A pramANe sa` rIte sakeca karatA karatA yAvata te jyAM jambudvIpa nAmaka dvIpa hatA ane temAM paNa jyAM bharata kSetra hatu, ane temAM paNa jayAM bhagavAnanA janma thayA. te nagara hatu. ane temAM paNa jyAM bhagavAna tItha karatuM janma bhavana hatu tyAM ; gayo aDIM yAvat zabdathI 'jeNeva jaMbuddIve dIve jeNeva bharahebAse' mA yahI zraddhA thayAM che. 'uvAgacchittA' tyAM vardhane 'bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaM teNaM divveNaM jANavimANeNaM tikkhutto AyAhi pAhiNaM karei' te zaDe bhagavAna tIrtha 42nA nbhalavananI trayu vAra te hivya vibhAnathI prakSiNA 4rI. 'karitA' tra vAra pradakSiNA harIne 'bhavagao titthayarassa jammaNabhavaNa rasa uttarapuratthi me disIbhAge caura gulamasaMpattaM dharaNiyale taM divvaM vimANaM Thavei' pachI te za bhagavAna tIrthaMkaranA janma bhavananA IzAna koNamAM cAra aMzula addhara jamIna upara te . hivya yAna-vibhAnane sthApita yu. 'ThavittA aTThahiM aggamahisIhiM dohiM aNIehiM gaMdha. dANIe Na ya NaTTANIpaNa ya saddhiM tAo divvAo jANavimANA puratthimilleNaM tisovANa ROA3 *
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ 658 jambUdIpaprAptisUte purathimilleNaM tisovANapaDikhvaeNaM paccoruhai' aSTabhiragramahipIbhiH dvAbhyAmanIkAbhyAM gandharvAnIkena ca nATayAnIkena ca sADhe tasmAt divyAt yAnavimAnAt paurastyena pUrva sthitena trisopApratirUpakeNa pratyavarohati avatarati saH zakraH nanu pUrvatrisopAnapratirUpakeNa zakrasya avataraNamuktam aparAbhyAm uttaradakSiNAbhyAM kepAmavataraNam ityAha-'tapaNaM sakassa deviMdassa devaraNo' ityAdi 'tae the' tataH khalu 'sakassa deviMdassa devaraNo' zakrasya devendrasya devarAjasya 'caurAsIi sAmANibha sahassIo' caturazItiH sAmAnikasAhanikAH caturazIti sahastrasaMkhyAka sAmAnikAH 'divyAgo jANavimANayo' divyAt yAnavimAnAt 'uttarilTeNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhati' autarAheNa, uttaradigbhAgavartinA trisopAnapratirUpaNa pratyavarohanti, avataranti 'avasesA devAya, devIoa, tAo divAo jANavimANAo' divAo jANavimANAo purathimilleNaM nilotrANapaDirUvaeNaM paccoruhAI' sthApita karane bAda phira vaha zaka apanI ATha agrabhahipiyoM ke evaM do anIkoMgandharvAnIka aura nATayAnIka ke sAtha usa divya yAna vimAna se pUrva ke triso. pAna pratirUpaka se hokara nIce utarA / ThIka hai vimAna kI pUrvadizA meM rahe hue trisopAna pratirUpaka se indra nIce utaratA hai aisA Apa kahate haiM to uttara ke aura dakSiNa ke trisopAna pratirUpa se kauna utaratA hai to isa AzaMkA ke samAdhAna nimitta sUtrakAra kahate haiM___'taeNaM sakassa deviMdassa devaraNo caurAsII sAmANia sAhassIo jANa vimANAo uttarilleNaM tisovANapaDisvaraNaM paccoruhaMti' usa devendra deva rAja zaka ke utarajAne ke bAda usake jo caurAsI hajAra sAmAnika deva the ve usa divya yAna vimAna se usakI uttaradizA ke trisopAna pratirUpaka se hokara nIce utare 'avasesA devAya devIo ya lAo divcAo jANavimANAo dAhijilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhaMti tti' bAkI ke deva aura deviyAM usa paDirUvaeNaM pacconahaI' sthApita yA mAzapAtAnI gAI bhayabhaDipImA tbh| be anIke gandharvonIka ane nAnI-nI sAthe te divya yAna-vimAnanA pUrva taraphanA tripAna pratirUpake upara thaIne nIce utaryo. A vAta barAbara che ke, te zarka vimAnanI pUrva dizAmAM AvelA tripAna pratirUpako upara thaIne nIce utaryo evuM tame kahe che te pachI uttara ane dakSiNanA tripAna pratirUpake upara thaIne kaNa nIce utara che? to A zaMkAnA samAdhAnAthe sUtrakAra kahe che 'tae NaM sakkassa devidAsa devaraNo caurosII sAmANia sAhassIo jANavimANAo uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhati ta hevendra varA 4 nyAre utarA gayA tyAre tenA 84 hajAra sAmAnika deve te divya yAna-vimAnamAMthI tenI uttara dizAnA nisopaanprti35| 52 / nAya taryA. 'avasesA devAya devIoya tAo divAo
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 6 yAnAdi niSpannanamtarIyazanakartavyanirUpaNam 659 avazeSAH devAzca devyazca tasmAt divyAt yAnabimAnAt 'dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhaMtitti' dAkSiNAtyena dakSiNabhAgavartinA trisopAnapratirUpakeNa pratyavarohanti-avataranti iti, 'tae NaM se sakke deviMde devarAyA caurAsIe sAmANibha sAissIehiM jAva saddhiM saMparibuDe savviddhIe jAva dudubhiNigghosaNAiyaraveNaM jeNeva bhagavaM titthayare titthayara . mAyApa teNeva uvAgacchai' tataH khalu tadanantaraM kila sa zakro devendro devarAjaH caturazItyA sAmAnikasAhasika caturazItisahasrasaMkhyakasAmAnikaiH yAvatsA? saMparivRttaH yuktaH sarvaddhayAvat dundubhinirghoSanAditaraveNa yatraivabhAgavAMstIrthakarastIrthakara mAtA ca tatraivopAgacchati, atra prathamayAvatpadAt aSTabhiragramahiSIbhirityAdi, dvitIyayAvatpadAt pUrva sUtrAnusAreNa vodhyam 'sadhajjuie' ityAdi grAhyas 'uvAgacchittA' upAgatya 'Aloe ceva paNAmaM karei' Aloke darzane jAte eva praNAmaM karoti 'paNAmaM karittA' pramANaM kRtvA bhagavaM vitthayaraM titthayaramAyaraM ca tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei' bhagavantaM tIrthakaraM tIrthaMkaramAtaraM ca tri: divya yAna vimAna se usakI dakSiNadizA ke trilopAna pratirUpaka se hokara nIce utare 'taeNaM se sakke deviMde devarAyA caurAsIe jAva duMdubhiNigghosanAiyaraveNaM jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchai' isake bAda vaha devendra devarAja zakra 84 hajAra sAmAnika devoM ke sAtha evaM ATha agramahi: SiyoM ke evaM aneka deva deviyoM ke sAtha sAtha apanI Rddhi evaM yati Adi se yukta huA bajatI huI dundubhi kI nirghoSa dhvanipUrvaka jahAM bhagavAna tIrthaMkara aura unakI mAtA virAjamAna thI vahAM para gayA 'uvAgacchittA Aloe ceva paNAmaM karei, karettA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareha karettA karayala jAva evaM kyAsI' vahAM jAkara ke usane dekhate hI prabhu ko evaM unakI mAtAko praNAma kiyA praNAma karake phira usane tIrthakara aura jANavimANAo dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhaMti tti' zeSa he manavAyA te divya yAna-vimAnamAMthI tenI dakSiNa dizA taraphanA tripAna pratirUpake upara thaIne nAye to. 'tae Na se sakke devide devarAyA caurAsIe sAmANiyasAhassIehiM jAva saddhiM saMparikhuDe savviDDIe jAva duMdubhiNigdhosanAiyaraveNaM jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyAya teNeya uvAgacchai' tyAra pachI ta devendra hevarA za: 84 M2 sAmAni vAnI sAthai temaja ATha a9 mahiSIonI tathA aneka deva-devIonI sAthe sAthe, pitAnI addhi ghati vagerethI yukta thaIne duMdubhinA nirdoSa sAthe jyAM bhagavAna tIrthakara ane temanA mAtozrI maratA tA tyAM gayA. 'uvAgacchittA Aloe ceva paNAmaM karei, karettA bhagava' tityayara' titthayaramAyara ca tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karettA karayala jova evaM vacArI' tyAM jaIne teNe prabhune jotAM ja prabhune ane temanA mAtAzrIne praNAma karyA praNAma karIne pachI teNe tIrthakara ane temanA mAtAzrInI traNa vAra pradakSiNA karI. pradakSiNA
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ 660 bhavRddhIpaprAptisUtre kRtvaH vAratrayam AdakSiNapradakSiNaM karoti 'karittA' kRtvA 'karayala jAya evaM vayAsI' kA tala yAvat evaM vakSyamANa prakAreNa avAdIt uktavAn sa zakraH, atra yAvatpadAt parigRhItaM dazanakhaM zirasAvatta mastake aJjaliM kRtvA iti grAhyam 'kimatrAdIdityAha-'Namotyute' ityAdi Namotthute rayaNakucchidhArae' he ratnakukSidhArike ratnasvarUpa tIrthaka.ramAtaH 'te tubhyaM namo'stu evaM jahA disAkumArIo jAva' evam prokta prakArakaM sUtraM yathA dikkumArya Ahe. stathA'vAdI dityarthaH, atra yAvatpadAt 'jagappaivadAIe cakkhuNo amuttassa samvajagajIvavacchalassa hiakAragamagadesibha vAgiddhi vibhupamussa jiNasta NANista nAyagassa buddhasasa vohagassa sabalogaNAhassa savyajagamaMgalassa Nimmamamsa pavarakulasagupta mayapsa jAIe khattiyassa jaMsi loguttamassa jaNaNIti' kiyatparyanta mityAha-'dhaNNAsi' ityAdi 'dhaNNAsi puNNAsi taM kayathAsi' dhanyAsi puNyAsi tvaM kRtArthAsi 'haNaM devANuppie sakke NAma deviMde devarAyA bhagavao tityayarassa jammaNamahimaM karizsAmi' ahaM khalu devAnupriye / unakI mAtAko tInavAra pradakSiNA kI, pradakSiNA karake phira apane donoM hAthoM ko aMjali ke rUpameM karake evaM use mastaka ke apara nInavAra ghumA karake isa prakAra se uccAraNa kiyA-'NamotthugaM te rayaNakucchidhArae' he-ratnakukSidhArike ! ratnarUpa tIrthakara ko apane udara meM dhAraNa karanevAlI he mAtaH! tumhe merA namaskAra ho 'evaM jahA disAkumArIo jAva ghaNNAsi puSNAsi taM kayathAsi' isa taraha jaisA dikkumArIoM ne stuti ke rUpa meM pahile kahA hai vaisA hI yahAM indra ne stuti ke rUpameM kahA vaha pATha isa prakAra se hai 'jagappaIvadAIe cakkhuNo amuttassa sambajagajIvavacchalassa hiakAragamaggadesia vAgiddhi vibhuppabhussa, jiNassa, NANissa, savvajagamaMgalassa, Nimma massa, pavarakulasamuppabhavasla jAIe khattiyasta jaMsi loguttamasta jaNaNI' yaha pATha 'dhaNNAsi puNNAsi taM kayathAsi ahaNaM devANuppie sakke NAma devide karIne pachI teNe baMne hAthane aMjalinA rUpamAM karIne temaja te a jaline mastaka upara bhuzIna, te trazu pAra 32vIra mA prabhArI yu. NamotthugaM te rayaNakucchidhArae' 2. kukSiArike ! he ratna rUpa tIrthakarane pitAnA udaramAM dhAraNa karanArI he mAtA tamane bhA2namAra 'evaM jahA disAkumArIo jAva dhaNNAsi puNNAsi taM kayatyAsi' mAma je pramANe dikumArikAoe stutinA rUpamAM pahelAM kahyuM che, tevuM ja ahI I dra stutinA 35mA . mA prabhArI cha. 'jagappaIvadAIe cakkhuNo amuttaspta savva jagajIvavacchalassa hiakAraga magadesia vAgiddhi tribhuppamussa jigassa gANissa nAyagassa, buddhassa, vohagassa, sabalogaNAhassa, saca jagamaMgalamsa, Nimmamassa, pavarakula samuppabhavassa jAIe khattiyassa jaisi loguttamassa jaNaNI' mA pA8 'dhaNNAsi, puNNAsi taM kayatyAsi ahaNaM devANuppie sake NAma devi de devarAyA bhagavao titthayarassa jammaNa mahimaM karissAmi, ta NaM tumAhiNa bhAivvati' tame dhanya ch|, tabha YeyAmA ch|, tabha
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSarakAraH sU0 6 yAnAdi niSpannanantarIyazanakartavyanirUpaNam 669 tIrthakaramAtaH ! zakro nAma devendro devarAjaH bhagavataratIrthakarasya janmamahimAnaM variSyami 'taM NaM tumbhAhi Na bhAiyavvaM tti kaTu osovaNiM dalayai' tat tasmAt khalu yuSmAbhiH na bhetavyamiti kRtvA avasvApinI dadAti sute meruM nIte sutavirahArtA mA duHkhabhAgabhUditi divyanindrayA nidrANAM karotItyarthaH, 'dalaittA' dakhA 'titthayarapaDikhvagaM viuccai tIrthakara pratirUpakaM vikurvati tIrthakarasya meru netavyasya bhagavataH pratirUpakaM jinasadRzaM rUpaM vikurvatItyarthaH 'asmAsnu meruMgateSu janmamahavyApRti vyagreSu AsannaduSTadevatayA kutUhalAdinA'pahata nidrAsatI mA iyaM tathA bhavatu iti bhagavaThThapAnivizeSaNaM rUpaM vikurvantIti bhAvaH 'viuvittA' devarAyA bhagavabho titthayarasta jamnaNasahimaM karistAmi, taM gaM tumnAhiNa bhAiyavyaMti' tuma dhanya ho, tuma puNyAtmA ho, tuma kRtArtha ho yahAM taka grahaNa karanA cAhie he devAnupriye ! maiM devendra devarAja zaka hUM-aura bhagavAna tIrthaMkara kI janma mahimA karane ko AyA hUM ataH meM unakI janma mahImA karUMgA ApaloMga isase bhayabhIta na hoM aisA kahakara usane mAtA ko 'osovarNi' nidrAmeM 'dalayai' sulAdiyA arthAt jaba maiM inake putrako sumeru parvata para le jAUMgA to ye suta ke viraha meM duHkhita ho jAvegI-isaliye inheM sunakA viraha pIDita na karapAve isa abhiprAya le mAtA ko usane mAyAmayI nidrA se nidrita karadiyA 'dalahattA' nidrA se nidrita karake 'titthayara paDirUvagaM viuccaI' phira usane jina sadRza rUpakI vikurvaNA kI-apanI vikriyAzakti se jina sahazarUpavAlA bAlaka banAyA aura vaha ila abhiprAya se ki janmotsaba ke karane meM vyagra ne hae mujhe meru para cale jAne para yadi koI AsajavartI duSTa devI kutUhalAdi ke vazavartI banakara mAtokI nidrA dUra kara denI hai to vaha putra ke viraha se kAtara na hone pAve isa hetu se usa zakra ne jinake jaise rUpavAle eka bAlaka kI vikurvaNA kI 'viukRtArtha che, ahIM sudhI zahaNa karavo joIe. he devanupriye ! huM devendra devarAja za4 chuM ane bhagavAna tIrthakarane janma mahimA karavA mATe Avyo chuM ethI huM emane janma mahimA karIza. Apa sarve enAthI bhayabhIta thaze nahi. Ama kahIne teNe mAtAne 'olotraNi' nidrAmA 'dalayai' bhana 4N hIdhI. meTara nyAre hugmn| purAne sumera parvata upara laI jaIza tyAre eo pitAnA putranA virahamAM dukhita thaI jaze. ethI emane sutane viraha dakhita kare nahi A abhiprAyathI mAtAne teNe mAyAmayI nidrAmAM nidrita 4N Eli. 'dalaittA' nidrA bhagna 4zane 'titthayarapaDirUvagaM viuvvai' pachI 201 sadaza rU5nI vimurvaNA karI-pitAnI vikriyA zaktithI teNe jina sadaza rUpavALuM bALaka mana gyuM, ane A abhiprAyathI teNe AvuM karyuM ke jyAre huM janmatsava karavA mATe merU parvata para ja rahIza ane tyAM janmotsavamAM vyasta thaI jaIza ane pAchaLathI ke AsanavatI duSTa devI kutuhalavaza thaIne mAtAnI nidrAne bhaMga karaze te te putranA
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 663 jambUdvIpaprApti vikur2yA 'ege sakke bhagavaM titthayaraM karayalapuDheNaM giNhai' teSAM paJcAnA madhye ekaH zakro bhagavantaM tIrthakaraM karatalapuTena karatalayoH UrvAdho vyavasthitayoH puTaM saMpuTaM zuktikAsaMpuTamivetyarthaH' tena ati atipavitreNa sarasagozIpacandanacavitena dhUpavAsitenetigamyaM gRhNAti, 'ege sabake piTTao AyavattaM dharei' ekaH zakraH pRSThataH AtapatraM chatraM parati gRhNAti 'duve sakA ubho pAsiM cAmarukkhevaM kareMti' dvau zakrau ubhayoH pAyoH cAmarorakSepaM kurutaH 'ege sakke purao vajapANI pakaDU' iti' ekaH zakraH purato bajrapANiH san prakarSati nirgamayati, AtmAnamiti, agrataH prarartate ityrthH| atra ca satyapi sAmAnikadevaparivAre yat indrasya svayameva paJcarUpavikurvaNaM tat trijagadguroH paripUrNa sevAlipmutvena bodhyam / vittA vikurvaNAkara ke 'titthayaramAuAe pAse Thaveha' phira usane usa zizuko tIrthakara mAtA ke pAsa rakha diyA 'ThavettA paMca sake viucai, viuvittA ege sakke bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNa giNNai ege sabake piTTao AyavattaM dharei, duve sakkA ubhao pAsiM cAmakkhevaM kareMti' isake bAda usane phira pAMca zakoM kI vikurvaNA kI arthAt vaha svayaM pAMca rUpoMvAlA bana gayA isa prakAra pAMcarUpoM meM eka zaka ke rUpa ne bhagavAn tIrthakara ko apane karatala puTa se pakaDA yaha usakA karatala puTa parama pavitra thA, sarala gIzIrSa candana se lipta thA aura dhUpa se vAsita thA eka dUsare zaka ne bhagavAna ke Upara chatra tAnA aura do zakoM ne bhagavAna kI donoM ora khaDe hokara una para cAmara Dhore tathA 'ege sakke purao vajjapANI pakaDU iti' eka zaka hAtha me vana lejara bhagavAn ke Age 2 calA yadyapi sAmAnikAdi devoM kA parivAra usa samaya sAtha meM cala rahA thA parantu isa prakAra se apane Apako pAMca rUpoM meM vikurcita karake virahathI duHkhita thAya nahi. eTalA mATe ja te zake jinanA jevA rUpavALA eka bALakanI vig . "viuvcittA' vidhu' ra 'tityayaramAuAe pAse ThaveI' 5chI zune tIya 42 bhAtAnI pAse bhUtI dAdhI. 'ThavettA paMca sake viuvvai, viuvittA ege sakke bhagavaM titthayara karayalapuDeNa giNhai ege sabake piTuo AyavattaM gharei, duve sakkA ubhao pAsiM cAmarukkheva kare ti' tyA2 mA to za pAya zonI viNA 4ii aTaketa pite pAMca rUpavALo banI gaye. A pramANe pAMca rUpiyAthI eka zakanA rUpe bhagavAna tIrthakarane pitAnA karatala paTamAM upADavA tene A karatala puTa parama pavitra hato sarasa gazIrSa candanathI lipta hato temaja dhUpathI vAsita hato. eka zakre bhagavAnanI upara chatra AcchAdita karyuM ane be zakro e bhagavAnanI bane tarapha UbhA rahIne temanI upara yabhara japA sAyA tathA 'ege sakke purao vajjapANI pakar3aha iti' se 24 sayamA vaja laIne bhagavAnanI AgaLa AgaLa cAlavA lAgyA. jo ke sAmAnikAdi dene pari vAra te samaye sAthe-sAthe cAlI rahyo hate. paraMtu A pramANe pitAnI jAtane pAMca
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 6 yAnAdi niSpananantarIyazakrakartavyanirUpaNam 663 atha yathA zakro vivakSitasthAna prApnoti tathA Aha-'tae NaM se sakke' ityAdi 'taeNaM se sakke devide devarAyA' tataH khalu tadanantaraM kila sa zakro devendro devarAjaH 'aNNehiM vahahiM bhavaNavai bANamaMtara joisavemANiehiM devehi devIhia saddhiM saMpariDe' anyairvahubhirbhavanapativAnavyantarajyotiSkavaimAnikaidavadevIbhizca sAddha saMparivRtaH 'savvidIe jAva NAieNaM' sarvA yAvat nAditena atra yAvatpadAt 'sabajjuie' ityAdi grAhyam 'tAe ukkiThAe jAva vIIvayamANe 2' tayA utkRSTayA yAvad vyativrajana vyativrajan atra yAvatpadAt tvarayA capalayA rudrayA devagatyA iti grAhyam, eSAM vyAkhyAnam asminneva vakSaskAre prathamasUtre draSTavyam 'jeNeva saMdare patrae jeNeva paMDagavaNe jeNeva abhiseasilA jeNeva abhiseasIhAsaNe teNeva uvAgacchai' yatraiva mandaraparvataH yatraiva paNDakavanaM yatraiva abhi. SekazilA yatraiva cAbhiSekasiMhAsanaM tatraivopAgacchati sa zakraH 'uvAgacchittA' upAgatya 'sIhAsaNavaragae purasthAbhisuhe saNNisaNNeti' siMhAsanavaragataH pUrvAbhimukhaH saniSaNNaH upaviSTavAn sa zakraH // suu06|| jo indra ne isa prakAra kI vyavasthA kI vaha saba trijagadguru kI paripUrNa sevA prApta karane kI icchA se hI kI 'taeNaM se sakke deviMde devarAyA aNNehiM bahUhi bhavaNavaivANa maMtarajoisa vemANiehiM devehi devIhiya saddhiM saMparibuDe savvi dIe jAva NAie NaM tAe ukkiTThAe jAva vIIvayamANe jeNeva maMdare pavvae jeNeva paMDagavaNe jeNeca abhiseyasilA' isake bAda vaha devendra devarAja zakra anya aneka bhavanati, vANavyantara, jyotiSka evaM vaimAnika devoM se tathAdeviyoM se yukta huA apanI samasta Rddhi ke anusAra khUba gAje bAje nRtyAdiko ke sAtha 2 usa apanI utkRSTa gati se calatA 2 jahAM para mandara parvata thA aura usameM jahAM paNDakavana thA aura usameM bhI jahAM abhiSeka zilA thI 'jeNeva abhiseasIhAsaNe teNeva uvAgacchaI' evaM jahAM para abhiSeka siMhAsana thA rUpamAM vikavita karIne je I A prakAranI vyavasthA karI hatI. te trijagadgurunI paripUrNa sevA prAsa 42vA dhyAthI 1 42 tI. 'taeNaM se sakke deviMda devarAyA aNNehiM bahUhi bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiehiM devehiM devIhiya saddhi saMparivuDe savi. ddhIe jAva NAieNaM tAe ukkidvAe jAba vIIvayamANe jeNeva maMdare pavvae jeNeva paMDagavaNe jeNeva abhiseyasilA' tyA mArata hevendra 121 za manya mana: sapanapati, pAnavyantara, jyotiSka ane vaimAnika devAthI temaja devIothI yukta thayelo te potAnI samasta ddhi mujaba khUbaja mAMgalika vAdya-nRtyAdika sAthe-sAthe te pitAnI utkRSTa gatithI cAlatA cAlate jyAM mandara parvata hatA ane temAM paNa jyAM paMDakavana hatuM ane temAM 5 yA maniSa zikSA satI. 'jeNeva abhiseasIhAsaNe teNeva uvAgacchai' tebhara
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___664 jambUdvIpapratira ", athezAnendrAvasaramAha-'taNaM kAleNaM' ityAdi - mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ilANe devide devarAyA sUlapANI vasabhavAhaNe suriMde uttaraddhalogahibaI aTAvIla vimANavAsasayasahassAhibaI ayaraMcaravasthadhare evaM jahA sabake isa NANataM mahAghosA ghaMTAlahuparakamo pAyattANiyAhibaI pupphao vimANakArI dakkhiNe nijANa / mage uttarapurathimillo raikarapaThavao saMdare samosarilo jAva pajjuvAsaitti, evaM avasihAvi iMdA bhANiyavA jAba accubhotti, ima NANataM caurAsIi asIi bAvattari sattarIa saTThIa pANAvattAlIsA tIsAvIsA // 1 // ee sAmANiA NaM battIsattAvIsA vArasaTa cAurosayasahassA / paNNA cattAlIsA chacca sahaslAre // 1 // ANayapANayakappe cattAri cattAri sayA''raNaccue tiSiNa / ee vimANANaM ime jANavimANakArIdevA, taM jahA-pAlaya1 pupphe yara sozaNase3-liricchea4 gaMdiAvatte5 kAsagame6 pIigale magorameTa vimala9 sabaobhadde 10 // 1 // sohammagANaM sarNakumAragANaM vaMbhaloagANaM mahAsukANaM pANayagANaM iMdANaM sughosA ghaMTA hariNegamesI pAyatANIAhibaI uttarillA NijjANa bhUmI dAhiNapurathimille raikaragapae, IsANagANaM sAhiMdalaMtakasahastAra accuyagANa ya iMdANa mahAghosA ghaMTA lahuparakamo pAyattANiAhivaI dakviNille NijjANamagge uttarapurasthisille raikaragapae parisANaM jahA jIvAbhigame AyarakalA sAmAgia caugguNA savvesiM jANavimANA savvesi joyaNasayalaharUlavicchiNNA uccattegaM sa vimANappamANA mahiMdajjhayA sadhvesiM joyaNasAhasliA sakavajA maMdare samo araMti jAva pajjuvAsaMtitti suu07|| vahAM para gayA 'uvAgacchittA sIhAsaNavarapae puratyAbhimuhe saNisaNei' vahAM jAkara vaha pUrva kI dizA kI ora muMha karake siMhAsana para baiTha gayA // 6 // mani4 siDAsana hetu tyA gayA. 'nAgacchittA sIhAsaNavaragae purasthAbhimuhe saNNisaNNeI' syA na GNI GP A Sunn... // - //
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 7 izAnendrAvasaranirUpaNam ___ chAyA-tasmin kAle tasmin samaye IzAno devendro devarAjaH zUlapANiH vRSabhavAhanaH surendraH uttarArddhalokAdhipatiH aSTAviMzativimAnAvAsazatasahasrAdhipatiH arajo'mvaravastraghara evaM yathAzakraH idaM nAnAlam mahAghoSA ghaNTA laghuparAkramaH padAtyanokAdhipatiH puSpako vimAnakArI dakSiNo niryANamArgaH uttarapaurastyo ratikaraparvano mandare samavasRto yAvat paryupAste iti evam, avaziSTA api indrA bhaNitavyAH yAvat acyunaH, iti idaM nAnAtvamcaturazItiH, dvisaptatiH saptatizca paSThizca, paJcAzat catvAriMzat triMzatiH viMzatiH dazasahasrANi // 1 // ete sAmAnikAnAM dvAtriMzat aSTAviMzatiH dvAdazASTa catvAri zatasahasrANi pazcAzat catvAriMzat SaT ca sahasrAre // 1 // AnataprANatakalpe catvArizatAni AraNAcyutayostrINi, ete vimAnAnAm ime yAnavimAnakAriNo devAH tadyathA pAlakaH 1, puSpaka: 2, saumanasaH 3 zrIvatsaH 4 nandikAvataH 5 kAmagamaH 6 gItigamaH 7 manoramaH 8 vimala: 9 sarvatobhadraH 10 // 1 // saudharmakANAM sanatkumArakANAM brahmalokAnAM mahAzukrANaM prANatakAnAm indrANAm sughoSAghaNTA harinaigameSI padAtyanIkAdhipatiH auttarAhA niryANabhUmiH dakSiNa paurastyo ratikaraparvataH, IzAnakAnAM mAhendralAntakasahasrArAcyutakAnAM cendrANAM mahAghoSA ghaNTA laghuparAkramaH pahAtyanIkAdhipatiH, dakSiNo nirmANamArgaH uttarapaurastye ratikaraparvataH pariSadaH khalu yathA jIbhigame AtmarakSakAH sAmAnikacaturguNAH sarveSAm yAnavimAnAni sarveSAM yojanazavasahastra vistIrNAni uccatvena svavimAnapramANAni madendradhvajAH sarveSAM yojanasAhastrikAH zakrayAH mandare samavasaranti yAvatparyupAsate // su07|| TIkA-'teNaM kAleNaM teNaM samae NaM' tasmin kAle sambhavajjinajanmake tIrthaMkarajanmAvasare tasmin samaye-dikkumArI kRtyAnantarIye na tu zakrAgamanAnantarIye sarveSAmindrANaM' jinakalyANAya yugapadeva samAgamArambhasya jAyamAnatvAt yattu sUtre zakrAgamanAnantarIya. mIzAnendrAgamanamuktaM tatkrameNaiva sUtrabandhasya saMbhavAt 'IsANe' IzAnaH devalokendraH 'devide' devendraH devAnAmindraH svAmI devarAjaH devAdhipatiH "mUlapANiH' zUlapANiH, zUla: pANau haste yasya saH 'vasabhavAhaNe kRpabhavAhanaH vRSabho vAhanaM yasya sa tathA bhUtaH 'muriMde surendraH IzAnendrAvasara 'teNaM kAleNaM teNaM lamaeNaM IsANe deviMde devarAyA' TIkArtha-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAlameM aura usa samaya meM 'IsANe deviMde devarAyA' devendra devarAja IzAna 'zUlapANI' ki jisake hAthameM trizUla-hai 'balabhavAhaNe' vAhana jisakA vRSabha hai 'suriMde uttaraddhalogAhibaI' sUroM kA indra IzAnendrAvasara 'teNaM kAlega teNaM samaeNaM IsANe devi de devarAyA' ityAdi, TI -'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' te Ne te sabhaye 'IsANe devi de devarAyA' hevendra deva zAna 'sUlapANI' hai nA thamA trizuta che. 'vasabhavAhaNe' pAuna nu' vRSama ja0 84
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ janbUdvIpatisare tathA 'uttaraddhalokAhibaI uttarArddha lokAdhipatiH, merorattarano'syanA''dhityAt IzAnanAmA dvitIya indraH punaH kIdRzaH, tatrAha-'aTThAvIsa vimANavAsasayasahassAhibaI' aSTAviMzati vimAnAvAsazatasahasrAdhipatiH, aSTAviMzatilakSavimAnasvAmItyarthaH / tathA 'arayaMvaravatyadhare arajo'varavastradharaH, arajAMsi pAMvarahitatvAt nirmalAni ambasdanANi svacchatayA AkAza kalpAni vasanAni dharati yaH sa tathAbhUtaH, AkAzavat nirmaladastradhArItyarthaH 'gavaM jahA sakke' evam ukta prakAreNa yathA zakrastathA'yamapi bodhyaH 'imaM NANatta' idamatra nAnAtvaM vizeSaH, asya 'mahAghosA ghaMTA laghuparakkamo pAyattANiyAhivaI' mahAghomA ghaNTA laghuparAkramaH laghuparAkramanAmA padAtyanIkAdhipatiH 'pupphao rimANakArI' puSpaka:-puSpakanAmA vimAnakArI 'dakkhiNe nijANalagge' dakSiNo niryANamArgaH dakSiNA niryANadhUmirityarthaH 'uttarapurathimillo raikarapavao' uttarapaurastyo ratikaraparvataH 'saMdare samosario jAva pajjuvAsaitti' mandare samavastaH samAgato yAvat paryupAste iti atra yAvatpadAt 'bhagavaMtaM titthayaraM hai, uttarAddhaloka kA jo adhipati hai 'aTThAvIsavinANAvAsasayasahassAhibaI aTThAIsa lAkha vimAna jilake adhipatitva se haiM 'atyaMbaravatthadhare' nirmala ambaravastroM ko svaccha hone ke kAraNa AkAza ke jaise vastroM ko dhAraNa kiye hue 'maMdare samosario' sumerU parvana para AyA aisA sambandha yahAM para lagAlenA cAhiye 'evaM jahA sabake zakra-saudharmendra jisa prakAra ke ThATabATa se AyA vaise hI ThATavATa se yaha bhI AyA 'inaM NANataM zaka ke prakaraNa kI apekSA isake isa prakaraNa meM antara kevala yahI hai ki isa IzAna kI 'mahAgholA ghaMTA, lahuparakkamo, pAyattANiyAhivaI, pupphao vimANakArI, dakkhiNe nijANamagge, uttarapurathimillo raikarapavvao' mahAghopA nAmakI ghaMTA hai laghuparAkrama nAmakA padAtyanIkAdhipati hai puSpaka nAmakA vimAna hai dakSiNadizA isake nirgamana kI bhUmi hai uttara pUrvadizAvartI ratikara parvana hai 'samosario jAva' cha. 'suriMde uttaraddhalogAhivaI' suzana rendra cha, ta ra mapati che, 'aTThAvIsavimANAvAsasayasahassAhivaI' madhyAvIsa dA vimAna nA madhipatimA che. 'arayaMvaravatthadhare' ni mama2 patrona-2127 bAta sAdhe mAza 24 pona dhA, zata 'maMdare samosario' subhe3 ta 52 sAvyA. gevA samaya 81 131 .. . 'evaM jahA sakke 2 pramANe za-saudhamendra 18-bhA sAthai mAvyA laatevaa| 818 bhA4 sAtha te 5 mAvyA. 'imaM NANattaM' 81 ranI apekSA 1 prabhA mATo ta cha / 2. zAnanI 'mahAghosA ghaMTA, lahuparakkamo, pAyattANiyAhivaI, pupphao vimANakArI, dakkhiNe, nijANamage uttarapurathimillo raikarapavva o' bhaDAvASA nAmaka ghaMTA che. laghu parAkrama nAmaka padAtyanI kAdhipati che. puSpaka nAmaka vimAna che. dakSiNa dizA tarapha tenA nirgamana mATenI bhUddhi che. uttara pUrva dizAvatI ratikara parvata
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH su. 7 ijJAnendrAvasaranirUNam EE tikkhuto yAhiNapayAhiNa karei karitA' vaMdai namaMsa badittA narmasittA paccAsaNe NAidare sussamANe NamaMsamANe abhimudde viNaNaM paMjaliuDe' eteSAM saMgrahaH athAtidezena avaziSTAnAM sanatkumArAdIndrANAM vaktavyatAmAha - ' evaM avasidvAvi' ityAdi 'evaM avasihAvi' evam avaziSTA api 'iMdA bhANiyantrA' jAva accuoti' indrA vaimAnikAnAM bhaNitavyA yAvat acyutendraH, ekAdazadvAdaza kalpAdhi natiriti, atra yo vizeSastamAha- 'imaM NANatta' idaM nAnAlam, bheda: 'caurAsIi, asIivAvattari sattarIya saGghIya paNNAcattAlIsA tIsAvIsA dasasahassA // 1 // atra ca antima sahasrapadasya patyekaM saMvandhaH tathA ca caturazItiH sahasrANi zakrasya azItiH sahasrANi IzAnendrasya dvisaptatiH sahasrANi sanatkumArendrasya evaM saptatiH maiM jo yAvatpada AyA hai usase 'bhagavantaM titthayaraM tikkhutto AgrAhiNapayAhiNaM karei, karetA baMdai, Narmasaha, vaMdittA narmasittA paccAsaNNe nAIdUre sussUsamANe, narmasamANe abhimuhe viSaeNaM paMjaliuDe' isa pATha kA grahaNa huA hai ina padoM kA artha spaSTha hai vahAM Akara ke usane prabhukI paryupAsanA kI 'evaM avasihA vi iMdA bhAfotoai' isI taraha arthAt saudharmendra ke sambandha meM kathita rItI ke anusAra vaimAnika devoM ke avaziSTa indra bhI Aye aisA kahalenA cAhiye ! aura ye indra yahAM acyutendra taka ke aae| yaha acyutendra 11-12 veM kalpa kA adhipati hai / 'imaM NAnantaM caurAsIha, asIi bAvantari sattarI aNasaTThIa paNNA cattAlIsA tIsA vIsA dasasahassA battIsahAvIsA vArasaha cauro sayasahassA, paNNA cattAlIsA chacca sahassAre' ina gAthAoM dvArA kina 2 indroM ke kitane sAmAjika deva evaM kitane vimAna haiM yaha prakaTa kiyA gayA hai - saudharmendra ke 84 hajAra sAmAnika deva haiM IzAna ke 80 hajAra sAmAnika deva haiM 72 hajAra sAmAjika deva sanatkumArendra ke haiM 70 hajAra sAmAnika deva mAhendra mAvesa che. 'samosario jAva' bhAM ne yAvat yuddha Dyu che tenAthI 'bhagavaMtaM titthayara' tikkhuto kAyAhiNapayAhiNaM karei, karettA vaMdai, NamaMsaI, vaMdittA narmasittA NaccAsaNe nAidUre sussUsamANe, NamaMsamANe abhimuhe viNaeNaM paMjaliuDe' mA pATha grahaNa harAyo che. the yahono artha spaSTa che. tyAM bhAvAne tethe anI paryupAsanA . ' evaM avasiTThA vi iMdA bhANiyazvA' A abhA arthAt saudharmendranA samaMdhabhAM prathita rIti bhumma vaimAnika devAtA avaziSTa Indro paNa AvyA, covuM haeNhI levuM joie. ane e indro paNa ahIM acyutendra sudhInA ahI' AnyA, A acyutendra 11-12mAM kalpanA adhipati che. 'imaM NANattaM-caurAsIi, asIi bAvantarI aNNasaTThIa paNNA cattAlIsA tIsA vIsA dasasahassA battIsaTThAvIsA bArasadR cauro sayasaharasA, paNNA cattAlIsA chacca sahassAre ' A gAthAe vaDe kayA-kayA Indrone keTalAM sAmAnika devA temaja keTalAM vimAne che? e prakaTa karavAmAM Avyu che. saudharmendranA 84 hajAra sAmAnika devA che. IzAnane 80 "
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapraznasika sahasrANi mAhendrasya ca samuccaye paSThiH sahasrANi brahmendrasya ca samuccaye, paJcAzat kAnta kendrasya, cavAriMzat rAhasrANi zukrendrasya, ziva sahastrANi sahasrANi sahasArendrasya viMzatiH sahasrANi AnavaprANatakalpadvikendrasya dazasahasrANi acyutakalpadvikendrasya // 12 // 'ee sAmANiyANaM' ete saMkhyAprakArAH sAmAnikAnAM devAnAM krameNa dazakalpendra saMvandhinAmiti tena 'caurAsIe sAmANiyaasAhassINaM' ityetadvizeSaNasthAne pratIndrAlApakam 'caurAsIe asIie vAyattarie sAmANiyasAhasINaM' iNyAghabhilApo grAhyaH, tathA 'vattIsaTTAvosA vArasa caurosayasahassA paNNAcattAlosA chaccasahassAre // 1 // tathA saudharmendrakalpe dvAtriMzallakSANi, IzAne aSTaviMzatirlakSANi evaM sanatkumAre dvAtriMzada zatasahasrANi dvAdazalakSaNi, mAhendre aSTI lakSANi, brahmaloke catvAri lakSANi tathA lAntake pazcAzat sahasrANi, evaM zukre calAriMzatsAsrANi ca samuccaye sahasrAre eT sahasrANi, 'ANayapANaya kappe cattArisayAraNaccue tinni / 'ee vimANANaM ime jANa vimANakArI devA' Anata prANatakalpayoH dvayoH samuditayoH catvAri zatAni AraNAcyuyoH strINizatAni / ete ke hai brahmendra ke sAmAnika deva 60 hajAra haiM / 50 hajAra sAmAnika :deva lAntakendra ke hai| 40 cAlIsahajAra samAnikadeva zukrendra ke haiM / 30 hajAra sAmAnika deva sahasrArendra ke haiM / 20 hajAra deva Anata prANata kalpadvikendra ke haiN| aura AraNa acyuta kalpadvikendra ke 10 hajAra sAmAnika deva haiN| saudharmendra zaka ke 32 lAkha vimAna hai 28 lAkha vimAna IzAnendra ke haiM sanatkumArendra ke 12 lAkha vimAna haiM mAhendra ke ATha lAkha vidhAna haiM brahmalokendra ke 4 lAkha vimAna haiM / lAntakendra ke 50 hajAra vimAna zukrendra ke 40 hajAra vimAna haiM sahastrArendra ke 6 hajAra vimAna haiM Anata prANata ina do kalpoM ke 'indra ke cArasau vimAna haiM aura AraNa acyuna ina kalpoM ke indra ke 3 sau vimAna haiN| yAna vimAna ke vikurvaNA karanevAle devoM ke nAma kramazaH isa prakAra hajAra sAmAnika de che. sanaskumArendrane 72 hajAra sAmAnika de che. mahendrane 70 hajAra sAmAnika deve che. brahendrane 60 hajAra sAmAnika de che. lAntakendrane 50 hajAra sAmAnika de che. zakendrane 40 hajAra sAmAnika de che. sahassArendrane 30 hajAra sAmAnika de che. Anata prANata kapa krikendrane 20 hajAra rAmAnika deve che. AraNa azruta kalpa krikendrane 10 hajAra sAmAnika de che. saudharmendra zakrane 32 lAkha vimAne che. IzAnane 28 lAkha vimAne che. sanakumArendranI 12 lAkha vimAne che. mahendrane ATha lAkha vimAne che. brahmale kendrane 4 lAkha vimAne che. lAntakendrane 50 hajAra vimAne che. zakrendrane 40 hajAra vimAne che. sahasarenDane 6 hajAra vimAne che. Anata-prAkRta e che kapanA Indrane 400 vimAne che ane Ara ayyata e kalpanA Indrane 300 vimAne che. thAna-vimAnanI viku chuM
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH s.7 izAnendrAvasaranirUpaNam saMkhyA prakArAH vimAnAlAya ime vakSyamANAH gAnabimAnakAriNaH yAnakmiAna vikurvakAH, devAH zakrAdikrameNa bodhyAH 'laM jahA-pAlya 1 puppheya 2 somaNase 3 sirivacche 4 NaM diyAvace 5 kAmagame 6 pIdagame 7 maNorame 8 vimala 9 satrabhomade 10 // 1 // tadyathA: pAlakaH 1 puSpakaH 2, saumanasaH 3 zrIvatsaH 4 ca samuccaye, nandAvartaH 5 kAmagamaH 6 prItigamaH 7 manoramaH 8 vimalaH 9 sarvatobhadraH 10 // 1 // iti / ___ atha dazamu kalpendreSu kenacit prakAreNa paJcAnAm 2 sAmyamAha-'sohammagANaM' ityAdi 'sohammagANaM sagaMkulArANaM baMbhaloagANaM mahAmukayANaM pANayagANaM iMdANaM sughosA ghaMTA hariNe gamesI pAyatANI bhAhibaI uttarillA NijjANabhUmI dAhiNapurathimille raikaragaecae' saudharma kAnAM saudharmadevalokotpannAnAm tathA sanatkupArakANAm brahmalokAnAM mahAzukrakAnAM prANata. kAnApindrANAM sughopA ghaMTA hariNegamepI padAtyanIhAdhipatiH iti auttarAhA niryANabhUmiH se hai-(1) pAlaka (2) puSpaka, (3) lozanala, (4) zrIvatsa, nandAvarta (5) kAmagama (6) prItigama (7) manorala (8) vimala aura (2) sarvalo bhadra, yahI viSaya'ANayapANayAppa, battAri layA''raNaccue liNi ee vimANANaM, ime jANavimANakArI devA pAlaya pupphe ya somaNale sirivacche diyAvatte, kAmagame pIigale maNorame vimala labdhao bhadde aba 10 kalpendroM meM se kisI bhI prakAra se jina pAMca indroM meM samAnanA hai vaha dikhAyA jAtA hai-'sohammagANaM, saNaMkumAragANaM, caMcaloagANaM, mahAmuzkayANa, pANayamANaM, iMdANaM sugholA ghaMTA, hariNegalelI pAvasAgIAhilaI, uttarillA gijANabhUmi dAhiNapurasthimille raikaramapackae' laudharmendroM kI, sanatkumArendroM kI, brahma lokendroM kI, mahAzukendroM kI, aura prANatendroM kI sughoSA ghaMTA, hArenegameSo padAtpanIkAdhipati ausarAhA niryANabhUmi, dakSiNa paurastya ratikara parvata ina cAra vAtoM ko 12naa| hevAtA nAmA manu ma! pramANe cha-(1) 5, (2) 054, (3) saumanasa (4) zrIsa, nanhAvata', (5) amagama, (6) prItibha, (7) manorama (8) vimA bhane saang n / viSaya 'ANa-pANayakApe, cattAri sayA''raNaccue tiNNi, ee vimANANaM, ime jANa vinANakArI deyA pAlayapuppheya somaNase sirivacche diyAvatte, kAma game pIigame maNorame vimala sanaobhadde huve 10 46pendromAMthI zatare pAya dhandrImA samAnatA cha, te 2508 423AmA mA che 'sohammagANaM, raNakumoragANaM, vaMbhaloagANaM sahAsukkayANaM, pANaygoNaM, inANaM sughosAghaMTA, hariNegamesI, pAyattANIAhivaI, utta. rillA NijjANabhUmi dAhiNapurasthimille, raikaragapaJcae' saudharmendronI, sanamAndronI brhmlekandronI mahAzukendronI ane prANa-dronI suSA ghaMTA, harinegameSI padatyanakAdhipati aurahA, nirmANa bhUmi dakSiNa paritya ratikara parvata e cAra vAtane laIne paraspara samAnatA cha. mI 2 'sohammagANe' paNe pahA. pathananA yA 42vAmA
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ E670 jambUdIpapraptisUtra dakSiNapaurastyo ratikaraparvataH, tathA 'IsANagANaM mAhidalaMga sahassAra accuagANaya iMdANa mahAyosA ghaMTA lahuparakkamo pAyattANIAhibaI dakiskhapille NijjANamagge uttarapurathimille raikaragapancae' tathA IzAnakAnAM mAhendralAntakasahasrArAcyuttakAnAM ca indrANAM mahAghopA ghaNTA laghuparAkramaH padAtyanIkAdhipatiH dakSiNo niryANamArgaH uttarapaurastyo ratikaraparvataH, 'parisANaM jahA jIvAbhigame' paripatraH khalu yathA jIvAbhigame tatra paripadaH, abhyantara madhyavAhyarUpAH yasya yAtradevadevI pramANA yathA jIvAmigame pratipAditAstathA, jJAtavyAH, tatra devAnAM pramANamAha-zakrasyAbhyantarikAgAM parpadi 12 dvAdazasahasrANi devAnAM, madhyamAyAM lekara Apasa meM sAmAnatA hai yahAM jo 'sohammazANaM' Adi padoM meM bahuvacana kA prayoga kiyA gayA hai vaha sarcakAlavartI indroM kI apekSA se kiyA gayA hai "IlANagANaM mahiMdattagatahastAra accubhagANaM iMdANaM mahAgholA ghaNTA lahuparakkalo pAyatANIAhivaI, dakvipille NijjANamagge uttarapurasthimille rahakaragapacae' IzAnendroM kI, mAhendroM kI lAMtakendroM kI lahasArendroM kI aura acyutakendroM kI mahAghojA ghaMTA laghuparAkrama padAtyanIkAdhipati, dakSiNa niryANamArga, uttarapaurastyaratikara parvata, ina cAra bAnoM ko lekara Apasa meM samAnatA hai 'parisANaM jahA jIvAbhigase AyarakkhA sAmANiya caugguNA sabvesi jANavibhANA satresiM jodhaNasayasaharasavicchiNNA uccatteNaM savitANappamANA mahiMdajjhayA savvesi joyaNasAhassibhA, sabakacajjA, maMdare saMboaraMti jAva panjuvAsaMti' inakI paripadA ke sambandha meM jaisA jIvAbhigama sunna meM kahA gayA hai vaisA hI yaha kathana yahAM para bhI kahalenA cAhiye-vahAM kA vaha kathana isa prakAra se hai-pariSadAeM 3 hotI haiM eka AbhyantarapariSadA dUlarI madhyapariSadA aura tIsarI vAhya pariSadA zaka kI AbhyantarapariSadA meM 12 deva hote haiM, madhyamAvA chete sa ii chandronI apekSAye 42vAmA mAvaha cha. 'IlANagoNa mahiMdalaMtagasahassAraaccuagANaM iMdANaM mahAghoso ghaNTA lAparakkamo pa.yattANIAhivaI, davikhaNille NijjANamage, uttara purathimille raikarapavvae' zAna-zrInI, AndronI, satindronI, sakhAre. ndronI ane azrutakendronI mahApA ghaMTa, laghu parAkrama parAtpanIkAdhipati, dakSiNa nirmANa bhAga, uttarapI225 2ti:2 pati, the yAra pAtamA 52252 samAnatA cha. 'parisArNa jahA jIvAbhigame AyarakkhA sAmANiya ca ugguNA sabjesi jAva vimANa savvesi joyaNa sayasahamsavicchiNNA uccANaM savimoNApamANA mahi dayA savvesi joyaNasahassiI , sakkavajjA, mandare samoaraMti ja.va pajjuvAsaMti' bhanI pariSahAnA gayA ? pramANe jIvAbhigama sUramAM kahevAmAM AveluM che, tevuM A kathana ahIM paNa kahI levuM joIe tyAM te kathana A pramANe che-pariSadAo 3 hoya che eka anaMtara pariSadA, bIjI madhya pariSadA ane trIjI bAhya pariSadA zakatI AtyaMtara pariSadAmAM 12 de hoya che.
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskArA sU. 7 izAnendrAvasara nirUpaNam 671 14 caturdazasahasrANi bAhyAyAM 16 SoDazasahasrANi IzAnendrasyAbhyantarikAyAM 10 dazasahatrANi bAhyAyAM 12 dvAdazasahasrANi' evaM mAhendrasya krameNa 6-8-10 SaT - aSTau - dazasaha - srANi brahmendrasya krameNa 4-6-8 - catvAri SaT-aSTau sahasrANi lAntakendrasya krameNa 2-4-6 sahasrANi' zakrendraya 1-2 - 4 - ruhasrANi sahasrArendrasya 500 paJcAzat zatAni 10 dazazatAni 20 viMzatizatAni devAnAM kramazo bodhyAni, Anata prANatendrasya 2 dvezate sArddhaM 5 paJcazatAni 10 dazazatAni kramazaH bodhyAni, AraNAcyutendrasya 1 ekaM zataM 2 dve pariSadA meM 14 hajAra deva hote haiM evaM bahA pariSadA meM 10 hajAra deva hote haiM / IzAnendra kI AbhyantarapariSadA meM 10 hajAra deva hote haiM madhya pariSadA meM 12 bAraha hajAra deva hote haiM, aura bAhyapariSadA meM 14 hajAra deva hote haiM sanatkumArendra kI AbhyantarapariSadA meM 8 hajAra deva hote haiM, madhyapariSadA meM 10 hajAra deva hote haiM, evaM bAhyapariSadA meM 12 hajAra deva hote haiM / mAhendra kI AbhyantarapariSadA meM 6 hajAra deva hote haiM, madhyaparipadA meM 10 hajAra deva hote haiM, brahmendra kI AbhyantarapariSadA meM 4 hajAra madhyapariSadA meM 6 hajAra aura bAhyapariSadA meM 8 hajAra deva hote haiM lAntakendra kI Abhyantara sabhA meM 2 hajAra deva hote haiN| madhyapariSadA meM 4 hajAra deva hote haiM aura bAhyapariSadA meM 6 hajAra deva hote haiM zukrendra kI AbhyantarapariSadA meM 1 hajAra deva hote haiM, madhyapariSadA meM hajAra deva hote haiM aura bAhyapariSadA meM 4 hajAra deva hote haiM sahasrArendra kI AbhyantarapariSadA meM 500 deva hote haiM, madhyapariSadA meM 1 hajAra deva hote haiM evaM bAhyapariSadA meM 2000 deva hote haiM AnataprANatendra kI AbhyantarapariSadA madhya pariSadAmAM 14 hajAra devA hAya che. temaja mAhya pariSadAmAM 16 hajAra devA hAya che. izAnendranI a bhya'tara pariSadyAmAM 10 hajAra deveA hAya che madhya pariSadAmA 12 hajAra devA hAya che ane khAdya pariSadAmAM 14 hajAra devA hoya che. sanakumArandranI Abhya tara pariSadAmAM ArDa hajAra devA hAya che; madhya pariSadAmAM 10 hajAra deve hAya che. temaja khAdya pariSadAmAM 12 hajAra devA hAya che, mAhendranI AbhyaMtara pariSadAmAM 6 hajAra deza haiya che, madhya pariSadAmAM 8 hajAra devADAya che ane mAhya pariSadAmAM 10 hajAra deza hAya che. praznendranI mApatara pariSadAmAM 4 hajAra, madhyapariSadAmAM 6 hajAra ane khAdya pariSa dAmAM 8 hajAra devA hAya che. lAntakendranI Abhya tara sabhAmAM 2 hajAra deve! hAya che. madhyapariSadrAmAM 4 hajAra devA hAya che ane khAdya pariSadAmAM 6 hajAra devA hAya che. zakrendranI AbhyaMtara pariSadAmAM 1 hajAra devA hAya che, madhya pariSadAmAM 2 hajAra devA hAya che ane khAdya pariSadrAmAM 4 hajAra deve hAya che sahasrArendranI AMtara pariSaDhAmAM 500 de heAya che, madhya pariSadAmAM 1 hAra devA DAya che. temaja mAhya pariSadAmAM 2 hajAra deve che AAnata prANurendranI AAnyatara pariSadAmAM 250 DhavA DAya *
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ 672 jambudvIpapramasiyale zate sADhe 500 paJcAzat zatAni krayazo dodhyAni, imAzca tattadindra varNake 'tiNDaM parisANaM' ityAdhAlApake yathAsaMkhyaM mAvanIyA zakrezAnayodevIparpazyaM jInAgirAmAdipu uktaM tatraiva vilo. kanIyam / 'AyarakkhA sAmANia caugguNNA savvesiM' AtmarakSAH agarakSakAH devAH sarvepAmindrANAM svasvasAmAnikebhyazcaturgaNAH ete cetthamavarNake'bhinlAppAH, 'cauNDaM caurAsI NaM AyarakkhadevasAhassINaM cauNDaM asIiNaM AyarakkhadevasAhasINaM cAhaM bAvattarINaM AyarakkhadevasAhassINaM Ahebacca' ityAdi tathA 'jANadhimANA savvesi joyaNasayamahassavicchiNNA uccatteNaM sabimANappamANA' yAnavimAnAni sarveSAM yojanazatasahasavistIrNAni uccatvena sva. vimAnapramANAni-indrasya svastravimAnaM saudharmArasikAdi taraca pramANaM-paJcazayojanAdikaM yeSAM tAni tathA bhUtAni, asyArthaH, Adhazaka IzAnakalpadvikavimAnAnAm uccatvaM paJcameM aDhAIsau deva hote haiM, madhyaparipadA meM 5 sau deya hote haiM evaM vAhyapariSadA meM 1000 deva hote haiM AraNa acyutendra ko AbhyantaraparipadA meM 1 sau deva hote haiM madhyaparipadA meM 2 / / sau deva hote haiM aura bAhyapariSadA meM sau deva hote haiM yaha saba karana vahAM 'tiNhe parimANaM ityAdi AlApaka meM yathAsaMkhya kahA gayA hai| zaka aura IzAna kI deviyoM kI tIna pariSadAoM kA varNana vahI jIvA bhigamAdikoM meM kahA gayA hai ataH vahIM se yaha karaNa jAnalenA cAhiye AtmarakSaka deva samasta indroM ke jitane-jitane unake kAmAnika deva haiM unase caturguNita haiM ye vargaka meM isa prakAra le abhilAya hai 'cauNhaM caurAmINaM AcarakhadevanAhasINaM cauNjhaM asIINaM Ayarakkhadeva 'sAhastINaM cajaNhaM bAvatsarINaM Ayarakla deva lAhastANaM Ahevaccha' ityAdiina saba indroM ke mAna vimAna 1 lAkha yojana vistAra vAle hote haiM tathA inakI UMcAI apane apane vimAna pramANa hotI hai prathalahitIya kalpa meM vimAnoM kI che, madhya pariSadAmAM 500 de hoya che temaja bAhya pariSadAmAM 1 hajAro heya che. AraNa ayutenDanI AtyaMtara pariSadAmAM 100 deva hoya che. madhya pariSadAmAM 250 voDAya cha mata pAhA. pariSatAmA 500 he| DAya 2. AE madhu 45na tyo 'tiNhe parisANaM' vagaire mAtA54mA yathA sabhya vAmAM bhAva cha. za: mane zAnendranA devIonI traNa pariSadAonuM varNana teja jIvAliMgamAdikamAM kahevAmAM AveluM che. ethI tyAMthI ja A prakaraNa vize jANuM levuM joIe. AtmarakSaka deva, samasta IndronA temanA jeTalA sAmAnika deve che temanA karatAM caturgaNita che. e badhAM varNakamA A pramANe amitApya cha-'cauNhaM caurAsINaM AyakkhadevasAhassINaM cauNhaM asINaMi Ayarakkhadeva sAhassINaM AhebaccaM' vagere me. sadhA nAnA yAna-vimAna 1e yasa kSA vistAravALAM hoya che. tathA emanI UMcAI pita-pitAnA vimAnanA pramANa mujaba heya che. prathama dritIya kapamAM vimAnanI UMcAI 500 ejana jeTalI hoya che. tRtIya ane
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAra: sU. 7 izAnendrAvasara nirUpaNam 673. yojanazatAni dvitIye dvike paTryojanazatAni tathA tRtIye dvike saptayojanazatAni, tathA caturthe dvike aSTau yojanazatAni tato'gretane kalpacatuSke vimAnAnAm uccatvaM navayojanazatAni tathA 'mahiMdajhayA savvesiM joyaNasAhassiyA sakavajjA maMdare samoaraMti, jAva pajjuvAsaMtiti' sarveSAM mahendradhvanA yojana sAhasikAH sahasrayojanavistIrNAH zakravajaH mandaresamavasaranti yAvat paryupAsate, atra yAtrat padasaMgraha, avyavahitapUrvasUtravat bodhyam vyAkhyAnaM ca tatraiva draSTavyam || sU0 7 // atha bhavanavAsinaH mUlam - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM camare asuriMde asurarAyA camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe camaraMsi sIhAsAMsi causaTTIe sAmANiyasAhassIhiM tAyattIsAe tAyattIsehiM cauhiM logapAlehiM paMcahiM agga mahisIhiM saparivArAhiM tihiM parisAhiM sattahiM aNiehiM sattahiM ayAvihiM cauhiM causaTTihiM AyarakkhasAissIhiM aNNehia jahA sakke NavaraM imaM NANataM dumo pAyattANIAhivaI oghassarA ghaMTA vimANaM paNNAsa joyaNasahassAI mahiMdajjhao paMcajoyaNasayA vimANakArI Abhiogio devo avasiddhaM taM ceva jAva maMdare samosarai pajjuvAsaUMcAI pAMcasau yojana kI hotI hai tRtIya aura caturthakalpa meM vimAnoM kI UMcAI 6 chasau yojana kI hotI hai, pAMcaveM aura chaThe kalpa meM vimAnoM kI UMcAi sAta sau yojana kI hotI hai| sAtaveM aura AThaveM kalpa meM vimAnoM kI UMcAI AThasau yojana kI hotI hai isake bAda 9 veM 10 veM aura 11 veM 12 veM kalpa meM 9-9 sau yojana kI UMcAI hai / samasta vimAnoM ko mahendra dhvajAeM eka hajAra yojana kI vistIrNa haiM / zakra ko choDakara ye saba mAhendra parvata para Aye yAvat yahAM para ve paryupAsanA karane lge| yahAM yAvatpada se saMgRhIta pATha avyavahitapUrva sUtra kI taraha jAnanA cAhiye aura usakA vyAkhyAna bhI vahIM para dekha lenA cAhiye ||7|| caturthAM kalpamAM vimAnAnI UMcAi 600 ceAjana jeTalI haiAya che. paMcama ane SaSTha kalpamAM vimAnAnI UMcAI 700 caiAjana jeTalI haiAya che. saptama ene aSTamAM 5mAM vimAneAnI yAI 800 youna bheTasI che. tyAra mAha 8, 10, 11 bhane 12 bhayo 8-8 sA caiAjana jeTalI UMcAi heAya che. sava vimAnAnI mAhendra vrajAe eka hajAra caiAjana jeTalI vistI hAya che. zakrene bAda karIne e badhA mAhendra paryaMta upara AvyAM. yAvata teo tyAM pa`pAsanA karavA lAgyA ahiM yAvata padathI saMgRhIta pAThe avyavahita pUrva sUtranI jemaja jANavA neI e. ane tenuM vyAkhyAna paNa tyAM ja joi levu joI e. zA na0 85
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ 674 jambUdIpaprAptisUtra itti / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM balI asuride asurarAyA evameva NavaraM saTrI sAmANIyasAhaslIo cauguNA AyarakkhA mahAdumo pAyatANIAhibaI mahAohassarA ghaMTA sesaM taM ceva parisAo jahA jIvAbhigame iti| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dharaNe taheba NANattaM cha sAmANia sAhassIo cha aggamahisIo cauzuNA AyarakkhA ahassarA ghaMTA bhaddaseNe pAyattANIyAhivaI vimANaM paNavIsaM joyaNasahassAI mahiMdajjhao addhAijAiM joyaNasayAI evamasuriMdavajiANaM bhavaNavAsi iMdANaM NavaraM asurANaM oghastarA ghaMTA gAgANaM meghastarA suvaNNANaM haMsaslarA vijjUrNa koMcastarA aggiNaM maMjussarA disANaM maMjughosA udahINaM sussarA dIvAhAM mahurassarA vAUNaM zaMdissarA thaNiANaM nnNdighosaa| causaTTI saSTI khalu chaJcalahastAu asurarajjANaM / sAmANiAu ee caugguNA AyarakkhAu // 1 // dAhiNillANaM pAyattAgIAhivaI bhaddaseNo uttarillANaM dkkhotti| vANamaMtarajoisiA NeamA evaM ceva NavaraM cattAri sAmANia sAhastIo cattAri aggamahisIo solasa AyarakkhasahassA vimANasahassaM mahiMdajjhayA paNavIsaM joyaNasayaM ghaMTA dAhiNANaM maMjustarA uttarANaM maMjughosA pAyattANIAhivaI vimANakArIa AbhiogA devA joisiANaM sussarA sussaraNigyosAo ghaMTAo maMdare samosaraNaM jAva pajjhuvAsaMtitti / sU0 8 // - chAyA-tasmin kAle tasmin samaye camaro'surendro'surarAjA, camaracaJcAyAM rAjadhAnyA sabhAyAM sudharmAyAM capare siMhAsane catuH paSThayA sAmAnikasahauH trayastriMzatA trAyastrizaiH, caturbhiH lokapAlaiH paJcabhihAmahipIbhiH, saparivArAbhiH, tisRbhiH pariSadbhiH, saptabhiranikaiH saptabhiranIkAdhipatibhiH, caturbhiH, catuH paSTibhiH AtmarakSakasahasraiH, anyaizca yathA zakraH, navaram idaM nAnAtvam drumaH padAtyanIkAdhipatiH, oghasvarA ghaNTA vimAnaM paJcAzat yojanasahasrANi mahendradhvajaH paJcayojanazatAni vimAnakArI Abhiyogiko devaH, avaziSTaM tadeva yAvad mandare samavasarati paryupAste iti / tasmin kAle tasmin samaye valirasurendro'surarAjaH, evameva, navaraM paSTiH sAmAnikasahasrANi, caturguNA AtmarakSakAH mahAdrumaH padAtya
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU0 8 camarendrabhavanavAMsinAM nirUpaNam 675 nIkAdhipatiH mahaughasvarAH ghaNTA zeSaM tadeva paripado yathA jIvAbhigame iti / tasmin kAleM tasmin samaye dharaNastathaiva, nAnAtvaM SaTU sAmAnikasahasrAH paDagramahiSyaH, caturguNA AtmarakSakAH meghasvarA ghaNTA bhadrasenaH padAtyanIkAdhipatiH, vimAnaM paJcaviMzati yojanasahasrANi mahendradhvajo'vatIyAni yojanazatAni evamasurendravarjitAnAM bhavanavAsIndrANAM navaram asurANAmoghasvarA ghaNTA nAgAnAM meghasvarA suparNAnAM svarA vidyutAs krauJcasvarA agnInAM maJjusvarA dizAM majughopA, catuSpaSTiH SaSTiH khalu paTracasahasrANi asuravAnAM sAmAnikAstu ete caturguNA AtmarakSakAH // 1 // dAkSiNAtyAnAM padAtyanIkAdhipatirbhadrasenaH, autarAhANAM dakSa iti / vAnavyantarajyotiSkAH netavyA ekmena navaraM catvAri sAmAnikAnAM sahasrANi, catasro'yamahiSyaH SoDaza AtmarakSakasahasrANi vimAnAni sahasram mahendradhvajaH paJcavizaM yojanazataM ghaNTA dakSiNAtyAnAM maJjusvarA, aucarAhANAM majughoSAH, padAtyanIkAdhipatayo vimAnakAriNazca AbhiyogikA devAH, jyotiSkANAM susvarAH susvarani?pAzca ghaNTAH mandare samavasaranti yAvat pathupAsate iti // sU. 8 // TIkA-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle sa'bhavajinajanmake tasmin samaye paTpazcAzat dikkumArikAbhiH, Adarzaprada zatAdikatatkAryakaraNAnantarasamaye 'camare amu. riMde asurarAyA' camaratanAmakaH asurendraH, asurANAmindro'surendra: asurarAjaH dakSiNadigadhipatirbhavanapati devAnAmadhipatiH 'camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe' camaracaJcAyAM tannAmnyAM rAjadhAnyAM samAyAM sudharmAyAM 'camaraMsi sIhAsaNaMsi camare siMhAsane 'causahIe sAmANi sAhassIhiM' catuSSaSTayA sAmAnikasahasraH 'tAyattIsAe vAyattIsehiM trayastriMzatA trAyastriMzaH 'calarhi logapAlehi' caturmilokapAlaiH 'paMcahiM aggamahisIhi saparivArAhi' 'te NaM kAleNaM te NaM samaeNaM camare' ityAdi / TIkArtha-'te NaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAlameM aura usa samaya meM 'camare asuriMde asurarAyA asurendra asturarAja carama 'camaracaMcAe rAyahANIe' apanI camAracaMcA nAmakI rAjadhAnI meM 'suhammAe sabhAe' sudharmA sabhAmeM 'camarasi. sIhAsaNasi' cAra nAmake siMhAsana para 'caulaTThIe sAmANiyasAhassIhiM tAyattIlAe tAyattIsehi' causaTha hajAra sAmAnika devoM se, tetIsa trAyastriMza devoM se 'cAhiM logapAlehiM cAra lokapAloM se 'paMcahiM aggamahisIhiM sapari 'teNe kAleNaM teNaM samaeNaM camare' ityAdi sAtha-'teNaM kAleNaM teNa samaeNaM' te Ne mana ta samaye 'camare asuriMde asurarAyA' masurendra msu22|04 yama2 'camaracaMcAe rAyahANIe' pAtAnI bha2 yA nAma: rAdhAnImA 'suhammAe samAe' sudharmA samAHi 'camara si sIhAsaNaMsi' ya12 nAma siDAsana 152 'causaTThIe sAmANiyasAhassIhi tAyattIsAe tAyattIsehi' 64 M2 sAmAni: thI, 33 nAyani hevAthA 'cAhiM logapAleIi' yAra els yAsAzI 'paMcahi agga
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 jambUdvIpaprajJaptisUtra paJcabhiragramahipIbhiH saparivArAbhiH 'tihiM parisAhi' tribhiH paripadbhiH 'sattahi aNiehi sattahiM aNiAdivaI hiM' saptabhiranIkaiH saptabhiranIkAdhipatibhiH 'cauhi causadvihiM AyarakkhasAhassIhiM' catasRbhiH, catuSpaSTiH, AtmarakSakasahasraH 'aNNehibha' anyaizca ityAlApakAMzena sampUrNaH AlApakastvayaM bodhyaH 'camaracaMcArAyahANIvatthavve hi vahUhi asurakumArehi devehiya devI hiatti jahA sakke' yathA zakrastathAyamapi jJAtavyaH 'Navara' navaram ayaM vizeSaH 'imaM NANatta' idam nAnAtvam bhedaH 'dumo pAyatANobhAhibaI' drumaH tannAmakA padAtyanIkAdhipatiH 'ovassarA ghaMTA' oghasvarA tannAmnI ghaNTA 'rimANaM paNNAsaM joyaNasahassAI' vimAnaM yAnavimAnaM paJcAzat yojanasahasrANi vistArAyAmam mahiMdajjha mo paMcajoyaNasayAI mahendradhvajaH paJcayojanazatAni uccaH 'vimANakArI AbhiogIo devo' vimAnakArI vimAnanirmAtA Abhiyogiko devo na punamAnikendrANAM pAlakAdiriva niyatanAmakaH 'avasiha taMva jAva maMdare samosarai pajjuvAsaItti' avaziSTaM tadeva zakrAdhikAroktamevavAcyam navaraM dakSiNapazcimo vArAhiM' apane apane parivArasahita pAMca agramahiSiyoM se 'tihiM parisAhiM' tIna paripadAoM se 'sattahiM aNiehiM' sAta anIkoM sainyo se 'sattahiM aNI. AhivaihiM carahiM causaTThIhiM AyarakkhasAhassIhi' sAta anIkAdhipatiyoM se cAra causaTha hajAra AtmarakSA meM '25000 AtmarakSaka devoM se' tathA 'camaracaMcA rAyahANIvatthavvehiM bahahiM asurakumArehiM devehia devIhi ya' camaracaMcA rAja dhAnI meM rahe hue aneka asurakumAra devoM evaM deviyoM se yukta huA baiThA thA vaha bhI 'jahA sakke' saudharmendra kI taraha 'jAva naMdU samosarai' yAvat mandara parvata para AyA aisA yahAM anvaya lagAlenA cAhiye 'zaka ke ThATabATa meM aura isake ThATavATa meM 'imaM NANattaM' yahI bhinnatA hai ki 'dumo pAyattANIAhivaI oghassarA ghaMTA, vimANaM paNNAsaM joyaNasayasassAI mahiMdajjhao paMcajoyaNasayAI, vimANakArI Abhiogio devo avasiha taM ceva jAva maMdare samosaraI' isakI paidala calanevAlI mahisIhiM saparivArAhi' pAna-potAnA parivAra sAthe pAya amahiSImAthI 'tirhi' parisAhi' na parihAyothI 'sattahiM aNiehi sAta manI sainyAthI 'sattahiM aNIAhiva ihiM causaTThIhiM AyarakkhasAhassIhi sAta manAdhipatimAthI, yA2 64 7012 bhAbha2thA (259000 yAtmarakSa vAthI) tathA 'camaracaMcArAyahANI vatthavehi bahUhi asurakumArehiM devehi a devIhiya' yAbharaya yA 24dhAnImA 29naa| mana masumAra he| mana hevAmAthI yukta gehI ta pa 'jahA sabake saudharmendranAma 'jAva maMdare samosaraha' yAvata mandara pati 652 mAvyA. me mo mantraya samAya nama zanA 18-mAmA bhane mAnA 8-bhAbhA 'ima NANa mAsa tata cha -'dumA pAyattANIAdivaI oghassarA ghaNTA, vimANaM pagNAsaM joyagasa yasahassAI mahi dajjhao / paMcajoyaNasayAI, vimANakArI Abhiyogio devo avasidraM taM ceva jAva maMdare samosara
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH lU. 8 camarendrabhavanavAsinAM nirUpaNam - 677 ratikaraparvataH kiyaddUramityAha - yAvanmandare samavasarati paryupAste iti / atha balIndraH ' teNaM kANaM' ityAdi 'te kAleNaM teNaM samaeNaM balI asuriMde asurarAyA evametra' tasmin kAle tasmin samaye klIrasurendro'surarAjaH evameva camara iva 'NavaraM saTTIsAmANi sAhassIo' navaras ayaM vizeSa: / paSTiH sAmAnikasahasrANi SaSTisahasrasaMkhyAka sAmAnikA ityarthaH 'cauguNA AyarakkhA' caturguNA AtmarakSakAH, samAnikasaMkhyAtaJcaturguNasaMkhyAkA AtmarakSakA ityarthaH / padaM paJcAzat sahasrAdhika dvilakSamiti yAvat 'mahAdumo pAyatANIAhivaI' mahA drumaH tannAmakaH padAtyanIkAdhipatiH 'mahAohassarA ghaMTA' mahaughasvarA ghaNTA vyAkhyAto'dhikaM pratipAdyate iti camaracaJcAsthAne valicaJcA dAkSiNAtyo niryANamArgaH, uttarapazcime ratikaraparvataH iti / 'sesaM taM ceva' zeSaM yAnavidhAna vistArAdikaM tadeva etasminneva sUtre parSado senAkA adhipati-padAtyanIkAdhipati deva druma nAmavAlA thA ghaMTA isakI odhasvarA nAmakI thI yAta vijJAna isakA 50 hajAra yojana kA vistAravAlA thA isakI mahendra dhvajA 500 yojana UMcI thI vimAnakArI yaha Abhiyogika deva thA bAkI kA aura saba kathana jaisA zakra ke adhikAra meM kahA gayA hai vaisA hI hai isakA ratikara parvata dakSiNa pazcima digvartI hotA hai ki jahAM para Akara vaha vahAM se calatA hai vahA~ mandara para Akara isane prabhukI paryupAsanA kI 'tegaM kAle leNaM samaeNaM' usa kAlaveM jaba ki prabhukA janma huA aura usa samaya meM jaba ki 45 dikkumArikAeM Adarza pradarzanAdirUpa kArya kara cukI 'balI asuriMde asurarAcA evameva varaM sahI sAmANIbha sAhassIo cauguNA AyarakkhA mahAdumo pAyantANI AhivaI mahAohassarA ghaNTA sesaM taMceva' asurendra asurarAja balI bhI camara kI taraha mandara parvata para AyA aura usane bhI prabhu kI paryupAsanA ko 'navare' pada se yaha antara prakaTa kiyA gayA hai ki isake AnI pAyadaLa cAlanArI senAnA adhipati-padAtyanIkAdhipati-druma nAma vALA hate enI ghaMTAnuM nAma eghasvarA hatuM. enuM yAna-vimAna 50 hajAra ceAjana jeTalA vistAravALu' hatu. AnI mahendravajA 500 ceAjana jeTalI UMcI hatI. A vimAnakArI AbhicAgika deva hate. zeSa madhu kathana je pramANe zakranA adhikAramAM kahevAmAM AvyuM che, tevuM ja che. AnA ratikara parvata dakSiza dizvatI hAya che ke jyAM AvIne te tyAMthI cAle che. tyAM bhandara upara bhAvIne tethe alunI paryupAsanA 4rI. 'tenaM kAleNaM teNaM samaeNaM te aje ane te samaye, jyAre prabhunA janma thayA ane jayAre pa6 kuimArikAe Ada aharzanAhi 35 kArya sAhana purI yUhI tyAre 'balI asuriMde asurarAyA evameva Navara saTTI sAmANIa sAhassIo cauguNA AyarakkhA mahAdumo pAyattaNIhivaI mahAo - hasarA ghaMTA sesaM taM cetra' surendra masuraDubhArAja jI pazu abharanI prema na bhandara parvata upara AvyA ane teNe paNa prabhuno payu pAsanA karI, vara'' padmathI A talAvata
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ 678 mamvRddhIpaprabaptisUtra yathA jIvAbhigame idaM ca sUtraM dehalI dIpanyAyena sambandhanIgaM yathA dehalIyo dIpo'ntasthA dehalIstha vAhyasthavastu prakAzanopayogI bhavati tathedamapi, ukte camarAdhikAre ucyamAne balIndrAdhikAre vakSmANepu apTasa bhavanapatipu upayogi bhavati / triSyapi avikArepu parpado vAcyA ityarthaH / tathAhi camarasthAbhyantarikAyAM parpadi 24 sahasrANi devAnAm madhyamAyAM 28 sahasrANi vAhyAyAM 32 sahasrANi tathA balIndrasyAbhyantarikAyAM parpadi 20 sahasrANi madhyamAyAM 24 sahasrANi vAhyAyAM28 sahasrANi tathA dharaNendrasyAbhyantarikAyAM parpadi 60 hajAra sAmAnika deva the aura sAmAnika devoM se caugune AtmarakSaka deva the senApati mahAdruma nAmakA deva thA mahIghasvarA nAmakI isakI ghaMTA thI vAMkI kA aura saba yAna vimAnAdi ke vistAra kA kathana camara ke prakaraNa jaisA hI hai 'parisAo jahA jIvAbhigame' isakI tIna pariSadAoM kA varNana jasA jIvAbhigama sUtra meM kahA hai vaisA hI yahAM para jAnanA isakI rAjadhAnI kA nAma palicacA hai isake nikalane kA mArga dakSiNadizA se hotA hai arthAt yaha dakSiNa dizA se hokara nikalatA hai isakA ratikara parvata uttara pazcimadiravartI hotA hai 'jahA jIvAbhigame yaha sUtra dehalI dopaka nyAya se sambandhanIya samajhanA cAhiye kyoMki kahe gaye canarAdhikAra meM evaM kahe jAnevAle palIndrAdi adhikAra meM ATha bhavanapatiyoM ke kathana meM upayogI huA hai camarakI Abhyantara paripadA meM 24 hajAra, madhyapariSadAmeM 28 hajAra aura vAlaparipadA meM 32 hajAra deva haiM calIndra kI AbhyantarapariSadA meM 20 hajAra, madhyaparipakSA meM 24 hajAra aura bAyapariSadA meM 28 hajAra deva haiM dharaNendra kI AbhyantarapariSadA meM prakaTa karavAmAM Ave che ke ene 60 hajAra sAmAnika deve hatA ane sAmAnika devo karatAM gaNu AtmarakSaka deva hatA. senApati mahA krama nAmaka deva have mahIsvarA nAmaka enI ghaTA hatI. zeSa badhuM yAna -vimAdika vistAranuM kathana cagaranA prakaraNanA thana 2 // che. 'parisAo jahA jIvAbhigame' sanI ra paripahAyAnu pani pramANe chavAbhigama sUtramAM kahevAmAM AveluM tevuM ja ahIM paNa samajavuM. enI rAdhAnInuM ; nAma balicaMcA che. Ane nIkaLavAno mArga dakSiNa dizA tarapha heba che. eTale ke A dakSiNa dizA tarapha laIne nIkaLe che ane ratikara parvata uttara-pazcima digvatI hIya. 'parpado yathA jIvAbhigame' mA sUtra heyI 54 nyAyayo Aled sabhA jaI e. kemake kahevAmAM AvelA camarAdhikAramAM temaja have je mATe kahevAmAM Avaze te balIndrAdikanA adhikAramAM, ATha bhavanapationA ThakamAM A upayogI hoya che. caramanI AdhaMtara pariSAdAmAM 24 hajAra, madhyapariSadamAM 28 hajAra ane bAhya pariSadamAM 32 hajAra deve che. balIndranI AtyaMtara pariSadAmAM 20 hajAra madhya pariSadamAM 24 hAra ' ane bAhya pariSadamAM 28 hajAra de che. dharaNendranI A tara pariSadAmAM 60 hajAra
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAra sU. 8 camarendrabhavanavAsinAM nirUpaNam 679 60 sahasrANi madhyamAyAM 70 sahasrANi vAhyAyAM 80 sahasrANi bhUtAnandasyAbhyantarikAyAM parSadi 50 sahasrANi madhyamAyAM 60 sahasrANi bAhyAyAM 70 sahasrANi avaziSTanAM bhavana vAsi poDazendrANAM madhye ye veNudevAdayo dakSiNazreNipatayasteSAM parpatrayaM dharaNendrasyeva uttara zreNyadhipAnAM veNudAlipramukhANAM bhUtAnandasyaiva jJAtavyam, atha dharaNaH 'teNaM kAleNaM teNaM samae NaM dharaNe taheva' tasmin kAle tasmin samaye dharaNastathaiva camaravat, ayaM vizeSa: 'NANatta' nAnAtvaM bhedaH 'cha sAmANia sAhassIo' SaT sAmAnikasahasrANi 'cha aggamahisIo cauguNA AyarakkhA' SaDagramahiSyaH caturguNA AtmarakSazaH, SaT saMkhyAtazcaturguNA 24 AtmarakSakA ityarthaH 'meghassarAghaMTA' meghasvarA ghaNTA 'bhaddaseNo pAyattANIyAhivaI' bhadrasenaH tannAmakaH padAtyanIkAdhipatiH 'vimANaM paNavIsaM joyaNasahassAI vimAnaM paJcaviMzati yojanasahasrANi paJcaviMzatisahasrayojanaparimitaM vistArAyAmamityarthaH 'mahiMdamjhao addhA60 hajAra, madhyapariSadA meM 70 hajAra aura bAyapariSadA meM 80 hajAra deva haiN| bhUtAnandakI AbhyantarapariSadA meM 50 hajAra madhyapariSadA meM 60 hajAra aura bAhyapariSadA meM 70 hajAra deva hai / avaziSTa bhavanavAsiyoM ke 16 indroM meM se jo veNudevAdika dakSiNa zreNipati haiM unakI pariSatraya dharaNendra kI pariSatraya ke jaisI hai tathA uttarazreNi ke adhipati veNudAli AdikoM kI pariSatraya bhUtAnanda kI tIna pariSadAoM ke jaisI hai aisA jAnanA cAhiye 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dharaNe taheva' usa kAlameM aura usa samaya meM dharaNa bhI camara kI taraha hI baDe-bhArI ThATabATa se mandara parvata para AyA parantu vaha 'cha sAmANiya sAhassIo, 6 aggamahisIo, caugguNA AyarakkhA, meghassarA ghaNTA, bhaddaseNo pAyattANIyAhivaI vimANaM paNavIsaM joyaNasahassAiM mahiMdajjhao addhAhajjAI joyaNasayAI 6 hajAra sAmAnika devoM se 6 agramahiSiyoM se evaM sAmAnika devoM kI apekSA caugune AtmarakSakoM se yukta hokara AyA isakI madhya pariSadAmAM 70 hajAra, ane bAhya pariSadamAM 80 hajAra deve che. bhUtAnandanI AtyaMntara pariSadAmAM 50 hajAra madhya pariSadAmAM 60 hajAra ane bAhya pariSadAmAM 70 hajAra de che. zeSa bhavanavAsionA 16 IndromAMthI je veNudevAdika dakSiNa eNipatio che. temanI pariSadu traya dharaNendranI pariSadu traya jevI che tathA uttara zreNInA adhipati veNudAti AdikanI pariSadutraya bhUtAnandanI traNa pariSadAo jevI che. evuM lazuna . 'teNaM kAleNaM tegaM samaraNaM dharaNe taheva' te 4ANe ma2 te sabhaye 52 5 bhUma 8.8-mA: sAthai yabharanI gema ma42 5'ta mAvyA. para te 'cha sAmANiya sAhassIo 6 aggamahisIo, caugguNA AyarakkhA, meghassarA ghaMTA, bhaddaseNo pAyattANIyAhivaI vimANa paNavIsaM joyaNasahassAI mahiMdamao addhAijjAI joyaNasayAI' 6 12 sAmAnika devetho 6 amahiSIothI temaja sAmAnika devenI apekSAe cAra guNA
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ 680. ambuDhopamAmi / ijjAI joyaNappayAI' mahendradhvajo'rddhatRtIyAni yojanazanAni sAdvizanayojanAni ucca ityarthaH, atha avaziSTa bhavanavAsIndra vaktavyatAm asyAnidezenAha-evaM' ityAdi evaM asuriMda vajiANaM bhavaNavAsiiMdANaM' evamarendravajitAnAM bhavanabAsIndrANAm evaM dharaNendranyAyena asurendrAbhyAM camaravAsIndrAbhyAM vanitAnAM bhavanavAsIndrANAm bhUtAnandAdInAM vaktadhyatA jJAtavyA 'Navara navaram ayaM vizeSa: 'amugaNaM oghamamaga ghaMTA' amugaNAm anurakumArANAm oghasvarA ghaNTA 'NAgANaM meghamsarA' nAgAnAM nAgakumAgaNAM meghasvarA 'muvaNNANaM isarasarA' suvarNAnAM garuDakumArANAM ghaNTA masvaga ghaNTA "vijaNaM kocassarA' vidyutAM vidyutkumArANAM krauMcasvarA ghaNTA aggINaM maMjumsarA' agnInAm agnikumArANAm meghasvara nAmakI ghaMTA thI padAtpanIkAdhipati kA nAma bhadrasena thA 25 hajAra yojana pramANa vistAra vAlA isakA yAna vimAna thA isakI mahendra dhvajA 250 yojana kI UMcI thI 'evamasuriMdavajjiyANaM bhavaNavAmidANaM, Nava asurANaM oghassarA ghaNTA NAgANaM meghassaga suvagANaM halassarA, vijjUNaM kocassarA, aggINaM maMjuslarA disANa maMjughosA, udahINaM suslarA, dIvANaM mahurassarA, vAUNaM NaMdissarA, thaNiyANaM dighosA, causaThThI balu chacca sahassA u asuravajANaM ! sAmANiA u ee caugguNa! AparagbAu ||1|| isI taraha le dharaNendra kI vaktavyatA ke anusAra asurendroM-nagara aura balIndra ko choDakara bhavana vAsIndroM ke bhUtAnandAdikoM ke sambandha mI so vaktavyatA jAnanI cAhiye / antara kevala itanA hI hai ki alurakumAroM kI ghaMTA oghasvarA nAmakI nAgakumAroM kI ghaMTA meghasvarA nAma kI hai suparNa kumAroM kI ghaMTA hamasvarA nAmakI hai vidyutkumAroM kI ghaMTA kraucasvarA nAmakI hai agnikumAroM kI ghaMTA maMjusvarA nAmakI hai dikkumAroM kI ghaMTA maMjughopA nAmakI hai uddhiAtmarakSaka dethI yukta thaIne Avyo. enI meghavara nAmanI ghaTa hatI parAtpanIkAdhipatinuM nAma bhadrasena hatuM. 25 hajAra yeAjana pramANa vistAravALuM enuM yAna-vimAna hatuM. AnI bhaDendra 250 thAna rekhA yI tI 'eva masuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsiiMdANaM Navara asuroNa oghamsarA ghaNTA gAgANaM meghassarA suvaNNANaM haMsassarA, vijjUNaM koMcarasarA, aggINaM maMjurassarA disANaM maMjughosA, uhINaM sussarA, dIvANaM mahurasarA, vAUNaM NaMdissarA, dhaNiyANaM gaMdighosA, causaTThI khalu chacca sarassA u asuravajjANaM sAmANiA u ee cauraguNA AyarakkhAu // 1 // ' mA pramANe zendranI patavyatA bhuSaNa msurendriicamara ane balIndrone bAda karIne bhavanavAsIndronA-bhUtAnandAdikanA vizenI vaktavyatA jANavI joIe. taphAvata phakta ATale ja che ke asurakumAronI ghaMTA oghasvarA nAmaka che ane nAgakumAranI ghaMTA meghasvarA nAmaka che. suparNakumAranI ghaTA haMsasvarA nAmaka che. vidyuhumAnI ghaMTA casvarA nAmaka che. agnikumAranI ghaMTa maMjuvara nAmaka che.
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ 681 prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU0 8 camarendrabhavanavAsinAM nirUpaNam ' maJjusvarA ghaNTA 'disANaM maMjughosA' dizAm dikkumArANAm majughopA ghaNTA 'udahINaM mussarA' urdadhInAm udadhikumArANAm susvarA ghaNTA 'dIvANaM mahurassarA' dvIpAnAM dvIpakumArANAM madhurasvarA ghaNTA 'pAUNaM NaMdissarA' vAyUnAM vAyukumArANAM nandi. svarA ghaNTA 'thaNibhA gaM gaMdighosA' stanitAnAM stanitakumArANaM naMdighoSA ghaNTA eSAmevotAnuktasAmAnika saMgrahArtham gAthAmAha-'causaTThI saTTI khalu chacca sahassAu amuravajANaM' sAmANiAu ee caugguNA AyarakkhAu // 1 // catuSpaSTiH SaSTiH khalu SaT ca sahasrANi asuravarjAnAM sAmAnikAca ete caturguNAH AtmarakSakAH // 1 // tatra catuppaSTizcamarendrasya, SaSTibalIndrasya khalu nizcaye paT sahasrANi, amuravAnAM dharaNendrAdInAmaSTAdaza bhavanavAsIndrANAm-sAmAnikAH, ca punararthe bhinnakrame tena ete sAmAnikAH, caturguNAH, punarAtmarakSakAH bhavanti // 1 // 'dAhiNIllANaM pAyatANIAhivaI aseNo uttarillANaM dakkhotti' dAkSiNAtyAnAM camarendravarjitAnAM bhavanapatIndrANAM bhadrasenaH padAtyanIkAdhipatiH, auttarAhANAM balivarjitAnAM dakSo nAma padAtyanIkAdhipatiH / atha vyantarendrajyotipkendrAH 'vANamaMtara' kumAroM kI ghaMTA susvarA nAmakI hai dvIpakumAroM kI ghaMTA madhurasvarA nAmakI hai vAyukumAroM kI ghaMTA nandighoSA nAmakI hai inhIM ke sAmAnika devoM ko saMgraha karake prakaTa karanevAlI yaha gAthA sUtrakAra ne kahI hai-camara ke sAmAnika devoM kI saMkhyA 64 hajAra hai balIndra ke sAmAnika devoM kI saMkhyA 60 hajAra hai dharaNendra ke sAmAnika devoM kI saMkhyA 6 hajAra hai isI taraha 6 hajAra asuravarja dharaNendrAdi 18 bhavanavAsIndroM ke sAmAnika deva haiM tathA inake AtmarakSaka deva sAmAnika devoM se caugune haiM / 'dAhiNillANaM pAyattANiyAhivaI bhaddaseNo uttarillA NaM dakkhotti' dakSiNadigvatAM camarendravarjita bhavanapatIndroM kA padAtyanIkAdhipati bhadrasena hai tathA uttara digvIM balivarjita bhavana patIndroM kA padAtyanIkAdhipati dakSa hai yadyapi ghaMTAdikoM kA kathana pahile apane apane prakaraNa meM Ae hue sUtroM dvArA kahA jA cukA hai phira bhI dikumAranI ghaMTA maMjuSA che. udadhikumAranI ghaMTA suravarA nAmaka che. dvIpakumAranI ghaMTA madhura svarA nAmaka che. vAyukumAranI ghaTA nadize SA nAmaka che. emanA ja sAmAnika . devene saMgraha karIne prakaTa karanArI A gAthA sUtrakAre kahI che-camaranA sAmAnika devenI . saMkhyA 64 hajAra che. balIndranA sAmAnika devanI sa khyA 60 hajAra che. dharaNendranA sAmAnika devenI saMkhyA 6 hajAra che. A pramANe 6 hajAra asurava dharaNendrAdi 18 bhavana vAsIndronA sAmAnika deve che temajaemanA AtmarakSaka deve sAmAnika deve karatAM yAra ge| che. 'dAhiNillANaM pAyattANIAhivaI bhadaseNo uttarillANaM dakkhotti' kSiya digvatI amarendra varjita bhavanapatIndrone padatyanIkAdhipati bhadrasena che. tathA uttara 'divartI bali varjita bhavanapatIndrono padAyanekAdhipati dakSa che. jo ke ghaMTAdikanuM kathana pahelAM pita-pitAnA prakaraNamAM AvelAM sUtro vaDe kahevAmAM AveluM che te samudAya vAkyamAM ja0 86
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpapratiko ityAdi 'vANamaMtarajoisiyA NeyacyA' vAnavyantarajyotiSkAH vyantarendrAH jyotiSkendrAzca . netavyAH; ziSyavRddhi prApaNIyAH 'evameva evameva yathA bhavanavAsinastathaivetyarthaH 'NavaraM cattAri sAmANibha sAhassIo cattAri aggama hisIo solasa pAyarakkhasahassA' navaram ayaM vizeSaH catvAri sAmanikAnAM sahasrANi cataso'yamavidhyaH poDaza AtmarakSakasahasrANi 'vimANA sahassaM mahiMdajjhayA paNavIsa joyaNasayaM' vimAnAni yojanasahassam AyAmaviSkambhAbhyAm, . mahendradhvajaH, paJcaviMzatyadhikayojanazatam 'ghaMTA dAhiNANaM maMjussarA' ghaNTA dAkSiNAtyAnAm majusvarAH 'uttarANaM maMjughosA' auttarAhANAM majughopAH ghaNTA: 'pAyatANIAhi vaI vimANakArI a AbhiogA devA' padAtyanIkAdhipatayo vimAnakAriNyazva AbhiyogimAH jo yahAM prakaTa kiyA gayA hai vaha samudAya vAkya meM sarva saMgraha ke nimitta hI prakaTa kiyA gayA hai 'cANamaMtarajoiliyA NeyadhA evaM ceva' jita prakAra se yaha pUrva meM bhavanavAsiyoM ke sambandha meM kathana kiyA gayA hai usI prakAra se vAnavyantaroM evaM jyotiSka devoM ke sambandha meM bhI kathana karalenA cAhiye pUrvokta kathana se inake kathana meM 'NavaraM' jo antara hai vaha isa prakAra se hai'cattAri sAmANiya sAhassIo, cattArI aggamahisIo, solaha AyarakkhasahassA vimANA saharasa, mahiMdajjhayA paNavIsaM joyaNalayaM ghaMTA dAhiNANaM maMjussarA uttarANaM maMjughosA' inake sAmAnika devoM kI saMkhyA cAra hajAra hotI hai inakI paTTadeviyAM cAra hotI haiM AtmarakSaka deva inake 16 hajAra hote haiN| inake yAna vimAna eka hajAra yojana ke lambe cauDe hote haiM mahendradhvaja kI UMcAI 125 yojana kI hotI hai| dakSiNadigvI vyAnavyantaroM kI ghaMTAeM susvarA namakI hotI hai evaM uttara digvartI vAnavyantaroM kI ghaMTAeM suMjughoSA nAyakI hotI hai 'pAyattANIAhicaI vimANakArI a AbhiogA devA' inake sarvasa bahunA nimittathI haTa 42vAmA sAva cha 'vANamaMtarajoisiyA kavvA evaM ceva' me pramANe yA pUrva bhA javanavAsiyonA samadhamA 4thana pragaTa 42pAmA mAsu che te pramANe ja vanavyaMtare temaja tiSka denA saMbaMdhamAM paNa kathana rAmajI levuM naye. pUrvarita 4thana 4Rai 20 4thanamA 'Navara' 2 tazata cha te mA prabhAe cha'cattAri sAmANiyasAhamsIo, cattAri aggamahisIo, solasa AyarakkhasaharasA vimANA sahassaM, mahiMdajhayA paNavIsaM joyaNasaya ghaMTA dAhiNANaM bhaMjussarA uttarANaM majughosA' memanA sAmAnika devenI saMkhyA cAra hajAra jeTalI che. emanI paTTa devIe cAra hoya che. emanA AtmarakSaka deve 16 hajAra hoya che. emanA cAna-vimAne eka hajAra ejana jeTalA labADA hoya che. mahendra prajanI UMcAI 125 pejana jeTalI che. dakSiNa digvatI" vyAnavyatAnI ghaMTAo maMjusvarA nAmanI che ane uttara digvatI vAnagaeNtanI maMjuSA nAbha4 saya che. 'pAyatANIAhivaI vimANakArIa AmiogA devA' memanA hatyanA
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 1 prakAzikA TIkA - paJcamaskAraH sU. 8 camarendrabhavanavAsinAM nirUpaNam devA snAmyAdiSTAhi Abhiogi devAH ghaNTA vAdanAdikarmaNi vimAnavikurvaNe ca pravarttante na punarharinigamai pivat pAlakavacca nirdiSTanAmakA ityarthaH, vyAkhyAnato vizeSapratipattiriti balAt sUtre'nukamapi idaM bodhyam-tathAhi sarveSAmAbhyantarikAyAM parpadi devAnAm 8 aSTa sahasrANi madhyamAyAM 10 dazasahasrANi bAhyAyAM 12 dvAdazasahasrANi iti / eSAmullekhastvayam 'tegaM kAleNaM teNaM samaeNaM kAle NAmaM pisAIde pirAAyarAyA cauhiM sAmANia sAhassIhiM cauhiM aggamahisIhiM saparivArAhiM tirhi parisAhiM sattahiM aNI ehiM satahiM aNIAhivaIhiM solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM taM cetra evaM savvevIti' vyantarA iva jyotiSkA api jJAtavyAH tena sAmAnikAdi saMkhyAsu na vizeSo jyotiSkANAm kintu padAtyanIkAvipati aura vimAnakArI abhiyogika deva hote haiM / tAtparya yaha hai ki svAmiyoM dvArA AdiSTa hue Abhiyogika deva hI ghaNTAvAdana Adi kArya meM evaM vimAna kI vikurvaNA karane meM pravRtta hote haiM harinigamaiSI kI taraha yA pAlaka kI taraha ye nirdiSTa nAmavAle nahIM hote haiM / vyAkhyA vizeSa pratipAdinoya hotI hai isa kathana ke anusAra sUtra meM nahIM kahA gayA hai vaha isa prakAra se vahAM samajha lenA cAhiye vAnavyantaro kI bhI tIna pariSadAeM hotI haiM inameM Abhyantara pariSadA meM 8 hajAra deva hote haiM, madhyapariSadA meM 10 hajAra deva hote haiM aura bAhyapariSada meM 12 hajAra deva hote haiM inakA ullekha isa prakAra se haiM- 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kAle NAmaM pisAIde pisAyarAyA cauhiM sAmANiyasAhassIhiM cauhi~ aggamahissIhiM saparivArAhiM tirhi parisAhiM sattahi aNIehiM sattahiM aNIAhivarahiM solasahiM Ayarakkha deva sAhasI hiM' isa pAThakA artha spaSTa hai 'taM caiva evaM savve vi' vyantaroM ke isa pUrvokta kathana ke jaisA hI jyotiSka devoM kA bhI kathana jAnanA cAhiye parantu 'joisiANaMti kAdhipati ane vimAnakArI AbhiyAgika devA hAya che. tAtparya A pramANe che ke svAmIe vadhu Ag2apta thayelA AbhiyAgika deva ja ghaTA vAina vagere kArTImAM temaja vimAnanI vidhruNA karavAmAM pravRtta heAya che. haeNrinigamaiSInI jema athavA pAlaka devanI jema ee nirdiSTa nAmavALA hotA nathI vyAkhyA vizeSa pratipAdinI hAya che. A kathana mujaba je sUtramAM kahevAmAM AveluM nathI te A mujaba ahIM samajI levuM joIe. vAnanya tAnI paNa traNa pariSadAe hAya che. emAM je AbhyaMtara pariSadA che temAM 8 hajAra devA haiAya che. madhya pariSahAmA 12 ra devo hoya che. me samadhamAM use yA pramANe che. 'teNaM kAleNaM te sanae kAle NAmaM pisAiMde pisAyarAyA cauhi sAmANiyasAhassIhiM cauhi abhAmahi - sIhiM saparivArAhiM tihiM parisAhiM sattahiM aNoehiM sattahi aNIAhitraihiM solasahi Ayakhadeva sAhassIhi ' mA pAhano artha spaSTa che. 'taM cetra evaM savve vi' vyatiraunA pUrvokta sthana bhujyotiSGa devAnu vana pazu lAgavu leI me. paraMtu 'joisi* - 683*
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ amyUdvIpaprAptisUtra ghaNTAsu vizepA tamevAha-'joisiANaM' ityAdi 'joisiANaM sustarA gussaraNigyosAo ghaMTAo maMdare samosaraNaM jAva pajjuvAsaMtitti' jyotiSkANAM candrANAM susvarA ghaNTA sUryANAM susvaranirghopA ghaNTAH sarveSAM ca mandare meruparvate samavasaraNaM vAcyam yAvatparyupAsate yAvatpadagrAhyaM tu prAgdarzitaM tato jJeyam epAllekhastu ayam 'teNaM kAleNaM teNaM samae NaM caMdA joisiMdA' joisarAyANo patte patte cauhi sAmANiya sAhassIhi cauhi aggamahisIhiM tihiM parisAhiM sattarhi aNIedi sahi aNIAhivaihiM solayahi AyaraksadevasahassIhi evaM jahA vANamaMtarA evaM sUrAvi iti // sU08 // tussarA sussaraNigghosAo ghaTAo samosaraNaM jAva pajjuvAsaMti tti jyotiSkoM ke kathana meM jina bAtoM se antara haiM ve bAtoM isa prakAra se haiM samasta candroM kI ghaMTAeM susvara nAmakI hai aura samasta sUryoMkI ghaTAeM susvara nirghoSa nAmakI hai ye saba ke saba mandara parvata para Aye vahAM Akara ke saba ne prabhu kI paryupAsanA kI yahAM yAvatpada se jo pATha gRhIta hotA hai vaha vahIM se jAnalenA cAhiye / isakA ullekha isa prakAra se hai-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMdA joisiMdA joisarAyANo patteyaM patteyaM cauhiM sAmANia sAhassIhiM carahiM aggamahisohiM tihiM parisAhiM sattahiM ANiehiM sattahiM aNiAhivaihi solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM evaM jahA vANamaMtarA evaM sUrA vi' isa pATha kI vyAkhyA spaSTa hai| yahAM zaMkA aisI ho sakatI hai ki yahAM candra aura sUrya bahuvacanavAle kisa kAraNa se prayukta hue haiM kyoMki prastutakarma meM eka hI sUrya aura eka hI candramA kA adhikAra cala rahA hai anyathA indroM kI jo 64 kI saMkhyA kahI gaI hai usameM vyAghAta honekI Apatti AvegI? to isa zaGkA kA samAANati sussarA sussaraNigghosAo ghaMTo samosaraNa jAva pajjuvAsaMtItti' nyotAnA kathanamAM je bAbatamAM taphAvata che, te A pramANe che- samasta conI ghaMTAo susvara nAmaka che. samasta sUryonI ghaMTAo susvara nirdoSa nAmaka che. e badhA maMdara parvata upara AvyAM. tyAM AvIne badhA devoe prabhanI payapAsanA karI. ahIM yAvat padethI je pATha gRhIta thayA che te pahelA prakaTa karavAmAM Ave che. te vize tyAMthI ja jANa naye. maan| sepa gApramANe cha-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMdA joisidA joisa rAyANo patteyaM patteya cauhi sAmANiasAhamsIhi cauhiM aggamahisIhiM tihiM parisAhi sattahiM aNiehi sattasiM aNiohivaihi solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM evaM jahA vANamaMtarA evaM sUrA vi' mA pAnI vyAjyA 251 che. hI mavA 14. uddabhavI zake tema che. ke ahIM candra ane sUrya bahaM vacananA rUpamAM zA kAraNathI prayu thayA che? kemake prastuta karmamAM te eka ja sUrya ane eka ja caMndranA adhikAra cAlI rahyA che. anyathA IndronI je 94 cosaThanI saMkhyA kahevAmAM AvelI che temAM vyAghAta thavAnI Apatti Avaze? te A zaMkAnuM samAdhAna pramANe che ke janakalyANa
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sa. 9 acyutendrakRtAbhiSeka sAmagrIsaMgrahaNam 6.5 atha amISAM prastutakarmaNIti vaktavyamAha-'taM eNaM se eccue deviMde devarAyA' mUlam-tae NaM se accue devide devarAyA mahaM devAhive Abhioge deve sadAvei, sahAvittA evaM kyAsI khiyAmeva bho devANuppiyA mahatthaM mahagdhaM mahArihaM viulaM titthayarAbhiseaM uvaTuveha-taeNaM te AbhiogA devA haTatuTTa jAva paDisuNittA uttarapurasthimaM disIbhAga avakamaMti avakamittA veuvvia samugdhAeNaM jAba samohaNitA aTTa sahassaM socaNNia kalasANaM evaM rUppamayANaM maNimayANaM suvaNNaruppamayANaM suvaNNamaNimayANaM ruppamaNimayANaM suvaNNaruppamaNimayA aTra sahassaM bhomijjANaM aTusahastaM caMdaNakalasANaM evaM bhiMgArANaM AyaM. sANaM thAlANaM pAiNaM supaITragANaM cittANaM rayaNakaraMDagANaM vAyakaragANaM pupphacaMgerINaM, evaM jahA sUriAmassa savvacaMgerIo savvapaDalagAI visesiatarAI mANiavvAiM sIhAsaNa chattacAmaratellasasugga jAva sarisavasamuggA tAliaMtA jAva aTuMsahassaM kaDucchugANaM viuvvaMti, viuThivattA sAhAvie viutrie a kalase jAva kaDucchuea giNhittA jeNeva khIrodae samudde teNeva Agamma khIrodagaM giNhaMti giNhittA jAI tattha uppalAiM paumAiM jAva sahastapattAI tAiM giNhaMti evaM pukkharo dhAna aisA hai-jina kalyANaka AdikoM meM daza kalpendra, 20 bhavanavAsIndra, 32 vyantarendra evaM candra aura sUrya isa taraha se 64 indroM kI saMkhyA ho jAtI hai parantu candra aura sUrya vyaktirUpa se yahAM eka eka hI saMkhyA meM parigaNita nahIM hue haiM kintu jAti kI apekSA se hI gRhIta hue haiM isaliye yahAM candra aura sUrya ko bahuvacanAnta pada se vyakta kiyA gayA hai / ataH isa kathana se candra aura sUrya asaMkhyAta bhI Ate haiM // 8 // AdimAM 10 kalapendro, 20 bhavanavAsIndro, 32 vyantarendra temaja candra ane sUrya Ama 64 IndronI saMkhyA thaI jAya che. paraMtu ahIM candra ane sUrya vaiyaktika rUpamAM eka-ekanI saMkhyAmAM parigati thayA nathI. ahIM e bane jAtinI apekSAe ja gRhIta thayA che. ethI ahIM candra ane sUrya banene bahu vacanAnta padathI vyakta karavAmAM AvelA che. ethI A kathana mujaba candra ane sUrya asaMkhyAta paNa hoya che. je 8
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ F686 vRddhIpapratimA dAo jAva bharaherakyANaM mAgahAi titthANaM udagaM mahiaMca giNhati girihattA paumadahAo dahoagaM uppalAdINi evaM savvakulapavvaesu vaTaveaDhesu savvamahadahesu savvavAnesu sampacakaTrivijaesu baksArapavvaesu aMtaraNaisu vibhAsijA jAva uttarakurusu jAva sudaMsaNabhadasAla. vaNe savvatuare jAva siddhathaea giNhati evaM gaMdaNavaNAo sabatuare jAva siddhatthaea sarasaM ca gosIsacaMdaNaM divvaM ca sumaNodAmaM giNhaMti evaM sosaNasapaMDagavaNAoa savvatuare jAva sumaNasadAmaM daramalayasugaMdhe ya giNhaMti girihattA egao milaMti milittA jeNeva sAmI teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA mahatthaM jAva tittha marAbhiseaM uvavetitti // sU0 9 // __ chAyA-tataH khalu so'cyuno devendro devarAjo mahAn devAdhipaH AbhiyogikAn devAn zabdayati zabdayitvA, evamavAdIt kSiptameva bho devAnupriyAH mahAthai mahAdhai mahAI vipulaM tIrthakarAbhiSekamupasthApayata, tataH khalu te AbhiyogikAH devAH hRpTa tuSTa yAvat pratizrutya uttarapaurastyaM digbhAgamapakrAmati apakrasya caikriyasa mudghAtena yAvatsamavahatya apTasahasraM sauvarNikakalazAnAm evaM rUpyamayAnAM maNiprayAnAM suvarNarUpyamayAnAM suvarNamaNimayAnAM rUpyamaNimayAnAM suvarNarUpyamaNimayAnAm aSTasahasraM bhaumeyAnAm aSTasahasraM candanakalagAnAm evaM bhRGgAraraNAma AdarzAnAM sthAlInAM pAtrINAM supratiSThakAnAM citrANAM ratnakaraNDanAnAM vAtakarakANAM puSpa baGgerINAm evaM yathA sUryAbhasya sarvacaGgedhaH sarvapaTalakAni vizepitatarANi bhaNitavyAni siMhAsanacchatracAmara tilasagudgaka yAvatsarpapasamudrakaH tAlavRntAni yAvat aSTasahasraM kanucchukAnAM vikurnanti vikuLa svAmAvikAn vaikrizaMzca kalazAn yAvat kaDucchukAMzca gRhItvA yatraiva kSIrodaH samudrastatraivAgatya kSIrodakaM gRhNanti grahItvA yAni tatra utpalAni pamAni yAvatsahasrapatrANi tAni gRhNanti evaM puSkarodAta yAvat bharatairavatayoH mAgadhAdi tIrthAnAm udakaM mRttikAM ca gRhNanti gRhItvA evaM gaGgAdInAM mahAnadInAM yAvat kSudrahimavataH sarvatuvarAn sarva puSpANi sarva gandhAc sarva mAlyAni yAvat sarva mahauSadhIH siddhArthakAMzca gRhNanti gRhItvA padmadAt drahodakam utpalAdInica (gRhNanti) evaM sarva kulaparvateSu vRttavaitADhayeSTha sarvamahAdrapu parvavarSeSu sarva vakravartivijayeSu vakSaskAraparvateSu antaranadIpu vibhASeta, yAvat uttarakurupu yAvat sudarzanabhadrazAlabane sarvatuvarAn yAvat siddhArthakAMzca gRhanti evaM nandanavanAt sarvatuvarAn yAvat siddhAryakAMzca sarasaMca gozIrSacandanaM divyaMca mumano dAma gRhanti evaM saumanasapaNDakavanAt sarvatuvarAn yatrAva sumano dAma dardara malaya
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 9 acyutendrakRtAbhiSekasAmagrIsaMgrahaNam 687 sugandhikAn gRhNanti gRhItvA ekatra milanti militvA yatraiva svAmI tatraiva upAgacchanti upAgatya mahArthaM yAvat tIrthakarAbhiSekam upasthApayanti iti // sU0 9 // ___TIkA-'taeNaM se accue' tataH khalu tadanantaraM mila so'cyuto yaH dvAdazadevalokAdhipatiracyutanAmA yaH prAgabhihitaH 'devide devarAyA' devendraH devAnAmindraH devendraH, devarAjaH devasya rAnA 'mahaM devAhive' mahAn devAdhipaH catuH paSTAvapi indreSu labdhapratiSThito'taeva asya prathamo'bhiSekaH iti 'Abhiyoge deve saddAvei' AbhiyogikAn AjJAkAriNaH devAn zabdayati, Avayati 'sadAvittA' zavdayitvA 'evaM vayAmI' evaM vakSyamANAkAraM vacanamavAdIt uktavAn kiyuktavAn tatrAha-'khippAmeva bho devANuppiyA' kSiprameva atizIghrageva bho devAnupriyAH ! 'mahatthaM mahagdhaM mahArihaM viulaM titthayarAbhise ubaTaveha mahArtham mahAn arthaH maNikanakaratnAdika upabhujyamAno yatra abhiSeke sa tathabhUtaH tam tathA mahAgham mahAn arSaH bahumUlyastavanAdiyaMtra sa tathAbhUtam tathA mahArham-maham utsavAm arhatIti yaH sa mahArhastam vizAlotsavasaMpannam vipulam pracuraM yathAsyAt tathA tIrthaharAbhiSekam upasthApayata kuruta AjJaptAste AbhiyogikAH devAH yatkratavantastadAha-'tae NaM' ityAdi 'taeNaM se accue deviMde devarAyA' ityAdi TIkArtha-'taeNaM' isake bAda se accue deviMde devarAyA' usa pUrvavarNita devendra devarAja acyuta ne dvAdaza devaloka ke adhipati-ne 'mahaM devAhive Abhi oge deve sadAvei' de jo ki causaTa indroM meM mahAn labdha pratiSThita hai Abhiyogika devoM ko bulaayaa| 'sadAyittA evaM vayAsI' aura bulAkara unase aisA kahA'vippAmeva bho devANupiyA! mahatthaM mahagdhaM pahArihaM viulaM titthayarAbhise aM ucahaveha' devAnupriyo ! jumaloga bahuta hI zIghra tIrthaMkara ke abhiSeka kI sAmagrI ko upasthita karo vaha sAmagrI mahArthavAlI ho-jisameM maNikanaka ratna Adi padArtha sammilita ho, mahArgha ho kImata meM jo alpa kImatavAlI na ho kintu viziSTa mUlyavAlI ho, mahArha ho utsava ke lAyaka ho, vipula ho-mAtrA 'ta eNaM se accura deviMde devarAyA' ityAdi -'taraNaM' tyA2 mA 'se accue devi de devarAyA' te pUrva pati harendra 41204 acyuta-dAiza heksAna vipatiyo-'mahaM devAhive deve AbhiAge sahAve 264 chandrImA mahAn Avi praticia cha,-niya hevAne mAyA. 'sadAyittA evaM vayAsI' gare mAsIna bhane 4 -'khippAmeva bho devANuppiyA ! mahatthaM mahagvaM mahArihaM viulaM titthayarAbhise uvaTaveha' hevAnupriyA! tame vA yathA tItha 42 // abhiSekanI sAmagrI upasthita kare. A sAmagrI mArge vALI hoya, jemAM maNi kanaka ratna vagere padArtho sammilita hAya, hAI haiya, mUlyamAM te alpa kImatavALI hoya nahi paNa viziSTa mUlyavALI hoya. mahaha heya-sava lAyaka heya, vipula mAtrAmAM
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ 688 jambUdvIpapraznaptisUtra 'tae NaM te AmiyogiyA devA haTTa tuTTa jAva paDisuNicA uttara purathimaM disIbhAgaM avakamaMti' tataH khalu te AbhiyogikA devA hRSTa tuSTa yAvat pratizrutya uttarapaurastyaM digbhAgam IzAnakoNam avakrAmati nismaranti atra yAvat padAt cittAnanditAH prItimanasaH paramasau. manasyitA harSavaza visarpad hRdayAH karatalaparigrahItaM dazanakham zirasAvata mastake aJjaliM kRtvA he svAmin tathA'stu iti yathA AdipTaM devAnupriyeNa tathaiva kariSyAmaH, iti AjJAyA: vinayena vacanaM pratizrRNvanti iti grAhyam 'abakkamittA' avakramya gatyA 'veubviyasAmugdhAraNaM jAva samohaNittA' vaikriyasamudghAtena yAvAsamavahatya atra yAvat padAt samavaghnanti iti grAhyam 'aTTa sahassaM sovaNNiakalasANaM' aSTasahasram apTottaraM sahasraM sauvaNikakalazAnAmmuvarNanirmitaghaTAnAm vikurvanti ityagrega sambandhaH evam uktaprakAreNa aSTasahasram 'rUppamameM alpa na ho kintu bahuta hI adhika ho 'taeNaM te AbhiogA devA hahatuha jAva paDisuNittA uttarapurasthimaM disIbhAgaM abakkamaMti' isa prakAra apane svAmI kI AjJA sunakara ve Abhiyogika deva harSa se phUle hue nahIM samAe, bahuta adhika harSa evaM saMtopa yukta hokara ve IzAnakoNa kI ora vahAM se caladiye yahA~ yAvatpada se 'cittAnanditaH, prItimanalaH, paramasaumanasthitAH, harpazavisarpat hRdayA karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvatta mastake aMjaliM kRtvA' he svAmin 'tathAstu iti yathAdiSTaM devAnupriyeNa tathaiva kariSyAmaH iti AjJAyA vinayena ca vacanaM pratizrRNvanti' yaha pATha gRhIta huA hai isakI vyAkhyA sugama hai 'avakamittA veubviyasamugghAeNaM jAva samohaNittA asahassaM soNiya kalasANaM evaM khappalayANaM' IzAnakoNa ko ora jAkara vahAM unhoM ne vaikriyasamudghAta kiyA baiMkriyasamudaghAta karake phira unhoM ne 1008 suvarNakalazoM kI, 1008 ruppamaya kalazoM kI, 'maNimayANaM' 1008 maNimayakalazoMkI 'suvaggaruppamayANaM' 1008 5 saya nahi 5 bhUma padhAre hAya. 'ta eNaM te AbhiogA devA hada tuddha jAva paDi muNittA uttarapurathimaM disIbhArga' mA pramANe pAtAnA svAbhAnI AjJA samAjAne te Abhigika deve harSAvezamAM AvI gayA. khUbaja adhika harSa temaja saMteSathI yukta 2 te tyAMcI zAna Trm ta26 2vAnA yayA. mI yAvat 54thI 'cittAnandiH prItimanama., paramasaumanasthitAH, harpavazavisarpatahRdayA karatalagRhIta dazanakhaM zirasAvata mastake aMjali vRtvA he svAmin ! tayA'stu iti yathAdiSTaM devAnupriyeNa tathaiva kariSyAmaH iti AyAyA vinona ca vacanaM pranizravanti' 0 4 yDIta thayo cha. 2mA pahAnI vyAcyA surAma 2. 'avakkamittA veragviyasamugyAeNaM jAna samohaNittA aTTa saharasa sopaNNiya kalamANaM evaM rupamayA zAna ta2602 tyo tabhaNe vaiThiya samuddhAta 4yA. ghaDiya samughAta karIne pachI temaNe 1008 suvarNa kaLazanI, 1008 rUpyamaya kaLazenI 'maNimayANaM' 1008 maNibhaya 4diil, 'suvaNNaruppamayANaM' 1008 supA 3cyabhaya ;
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAra: sa. 9 acyutendrakRtAbhiSekasAmagrI saMgrahaNam yANaM' rUpyamayAnAm kalazAnAM aSTasahasram ' maNimayANaM' maNiyAnAM kalazAnAm vikurvanti tathA 'suvaNNarupamayANaM' suvarNarUpyamayAnAM 'suvaNNarUpamaNimayANaM' aSTasahasraM suvarNarUpyamaNimayAvanAM suvarNa maNimayAnAM rUpyamaNimayAnAM suvarNarUpyamaNimayAnAm ghaTAnAM (cikkurvanti) atra suvarNamaNimayAnAM ghaTAnAmaSTasaHstra tathA suvarNarUpyamayAnAM kalazAnAmaSTasahasraM tathA rUpyamaNimayAnAM kalazAnAmaSTasahasram tathA suvarNarUpyamaNimayAnAM kalazAnAmaSTasahasraM triku rvantIrtha: / 'assaM bhomejjANaM' aSTasahasrANi bhaumeyakAnAM mRttikAnirmita ghaTAnAM 'advasahastaM caMdaNakalasANaM' aSTa sahasrANi candanakalazAnAM candanakASTanirmitAnAM mAGgalya sUcakacandana mizraghaTAnAmityarthaH ' evaM bhiMgArANaM' evaM bhRGgArANAm evaM sarvatrASTasahasrANi jJAtavyAni (jhArIti bhASAprasiddhAnAm 'AsANaM' AdarzAnAm darpaNAnAm 'thAlANaMpANaM suparaDagANaM' sthAlInAM pAtrINAM supratiSThakAnAm pAtravizeSANAm 'cittANaM rayaNakaraMDagANaM vAyakaragANaM puSpacaMgerINaM' citrANAm ratnakaraNDAnAM ratnAdhArabhUtamaJjUSAnAs 'arantarni bahiH sthitAnAM madhye jalazUnyAnAm karakANAM jalapAtrANAmityarthaH puSpacaGgerINAm aSTasahasrANi pratyekam vikurvanti ' evaM jahA sUriyAbhassa savvacaMgerIo sacca paDalagAI visesibhatarAI bhANiyavvAI' evam uktarItyA yathA sUriyAbhasya rAjaprazrIye suvarNasyamaya kalazoM kI, 1008 'suvarNamaNimayANaM' suvarNamaNimayakalazoM kI, 1008 ' rupamaNimayANaM' ruppamaNimayakalazoM kI 1008 'suvaNNarupamaNimayANaM suvarNarupyapamaNimayakalazoM kI 'aTThalahassaM bhomijjANaM' 1008 miTTI ke kalazoM kI, 'ahasaharu caMdaNa kalasANaM' 1008 candana ke kalazoM kI 'evaM bhiMgArANaM AyaMsANaM' 1008 jhAriyoM kI, 1008 darpaNoM kI, 'thAlANaM' 1008 thAlo kI 'pAI' 1008 pAtriyoM kI, 'supaTTagANaM' supratiSThako 'AdhAravizeSoM kI 'citA' 1008 citroM kI, 'rayaNakaraMDagANaM' 1008 ratnakaraNDakoM' kI 'vAyakaragANaM' 1008 vAtakarakoM kI 'puSpacaMgerINaM' 1008 puSpacaMgerikAoM kI, vikurvagA kI 'jahA sUriyAbhassa saJcaMgerIo saJcapaTalagAI visesianarAI bhANi avvAI sIhAsaNachatta-cAmara tellasamugga jAba sarisava samuggA tAliaMTA 4jazonI 1008 ' suvaNNamaNimayArNa' suvartha bhaNibhaya aNazonI, 1008 'rUppamaNimayANaM' 3Sya maNibhaya uNazonI, 1008 'suvaNNarupamaNimayANaM' suvarNa 3Sya bhanuibhaya uNazonI 'aTTa sahassaM bhomejjANaM' 1008 bhATInA ujazonI 'aTTha sahassaM caMdaNakala sANaM' 1008 nyahananA uNazonI 'evaM bhiMgArANaM AyaMsANaM' 1008 ArImonI 1008 harSalanI. 'thAlANaM' 1008 thANonI pAINaM' 1008 yAtrIyonI, 'supaIdRgANaM' 1008 supratiSThAnI AAdhAra vizeSonI, 'cittANaM' 1008 yitrotI, 'rayaNakaraDagANaM' 1008 2tna 42 unI 'vAyakaragANaM' 1008 bAta 42 anI 'puephacaMgerINaM' 1008 puNya yageriyonI viTuva harI. 'jahA sUriyAbhassa savva caMgerIo savva paTalagAI visesi atarAI bhANiavvAI naM0 87
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprApti indrAbhiSekasamaye sUryacaGgeyA tathA'trApi vaktavyAH dRSTam idaM jIvAbhigame tRtIyapratipattI 'aTThasahassaM AbharaNacaMgerINaM lomahatthacaMgerINaM' iti tathA sarvapaTalakAni vaktavyAni, tathAhi aSTasahasrANi puSpapaTalakAnAm imAni vastUni sUryAbhAbhipekopayogavastubhiH saMkhyayaiva tulyAni na tu guNena ityAha-vizepitatarANi atizaya viziSTAni saNitavyAni prathamakalpIyadevavikurvaNAto'cyuta kalpadevavikurvaNAyA adhikataratvAt viziSTatvAt tathA 'sIhAsaNachattacAmara tellasamugga jAva sarisavasasuggA siMhAsana chatracAmara tilasamudraka yAvat sarpapajAva asahassaM kaDacchugANaM viuvvaMti' jisa taraha rAjapraznIya sUtra meM indrAbhiSeka ke samaya meM sUryAbhadeva ke prakaraNa meM samasta caMgerikAoM kI, samasta puSpa paTaloM kI vikurvaNA huI kahI gaI hai usI prakAra yahAM para bhI ina saba abhiSeka yogya sAmagrI vastuoM kI ativiziSTarUpa se vikurvaNA kI gaI aisA kahanA cAhiye kyoMki prathama kalpake devoM kI vikurvaNA kI apekSA acyutakalpagata devoM kI vikurvaNA adhikatara hotI hai ataH ina vikurvitahuI samasta. vastuoM kI saMkhyA 1008 rUpa se hI samAna thI guNa se nahIM aisA nahIM hai ki sUryAbhadeva ke prakaraNa meM vikurvita kI gaI abhiSeka yogya vastueM saMkhyAkI apekSA samAna thI kintu ye saba guNakI apekSA viziSTatara thIM yahI bAta 'vizeSita tarAI' isa pada dvArA kahI gaI hai kyoMki prathama kalpagata devoM kI vikriyA zakti meM aura acyutakalpagata devoM kI vikriyA zakti meM adhikataratA hotI hai, yaha bAta Upara kahI jA cukI hai| isI taraha una devoM ne 1008 siMhAsanoM kI, 1008 chatroM kI 1008 sIhAsaNa chatta cAmara tella samugga jAva sarisavasamugA tAliaMTA jAva aTTha sahassa kaDucchugANaM viuvvaMti' 2 prabhArI rApraznIya sUtramA chandrAmiSa mate sUryAta vanA prakaraNamAM samasta caMgerIkAonI samasta puSpa paTalonI vikrvaNu karavAmAM AvI hatI, te pramANe ja ahIM paNa e badhI abhiSeka cogya sAmarthanI ati viziSTa rUpamAM vikurvaNA karavAmAM AvI hatI, evuM samajavuM joIe. kemake prathama kalpanA devAnI vikuvaNAnI apekSAe azruta ka5gata devenI vipharvaNA adhikatara hoya che. Ama e vikuvita thayelI samasta vastuonI saMkhyA 1008 rUpanI apekSAe ja samAna hatI. guNanI apekSAe nahi. Ama na samajavuM joIe. ke sUryAbhadevanA prakaraNamAM vikarSita karavAmAM AvelI abhiSeka egya vastuo ane ahIM vikarSita karavAmAM AvelI abhiSeka rogya vastuo saMkhyAnI draSTie paNa samAna hatI. paraMtu e badhI guNanI apekSAe viziSTata2 tI. me pAta 'vizepitatarAI' mA pa6 vAmAM AvedI cha. bha3 prathama ka5gata devonI vikriyA zaktimAM ane asthata ka5gata denI trikriyA zaktima adhika taratA hoya che. A vAta upara kahevAmAM AvelI che A pramANe te davee 1008
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ .-.. 2 prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 9 acyutendrakRtAbhiSekasAmagrIsaMgrahaNam 691 samudkAH tatra siMhAsanacchatracAmarAH prasiddhAH tilasamudraka yAvat sarpapasamudrakAzca tilabhAjana yAvat sarpavabhAjanAni ca atra yAvat padAt koSTasamudkAdayo vaktavyAH tathAhi 'kohasamugge patte coeataragamelAya harimAlehiMgulaye maNosilA iti tAliaMTA jAva aTThasahassaM kaDucchagANaM viuvvaMti' tAlavRntAni tAlavyajanAni atra yAvat padAt vyajanAnIti parigrahaH tatra vyajanAnIti sAmAnyato vAtopakaraNAni tAlavRntAni tu tadvizeSaNarUpANi eSAmaSTasahasrANi aSTasahasrANi iti aSTasahasrANi dhUpakaDucchukAnAmiti vikurvanti vikurvaNAzaktyA niSpAdayanti 'viuvittA' vikuLa vikurvaNA zaktyA niSpAdha 'sa.hAvie viuciea kalase jAva kaDucchueagiNDattA' svAbhAvikAn devaloke devalokavat svayaM siddhAn iva vaikriyAMzca anantara pUrvoktAn sauvarNAdikAn kalazAn yAvat kaDucchukAMzca gRhItvA AdAya atra yAvat padAt bhRGgArAdayo vyajanAntAH sarve grAhyAH 'jeNeva khIrodae samudde teNeva Agamma khIrodagaM giNhaMti' yatraiva kSIrodaH samudraH tatraiva Agatya kSIrodakaM kSIrarUpamudakaM gRhNanti 'pattAI tAI giNhaMti' yAni tatra utpalAni pAni yAvat sahasrapatrANi tAni gRhNanti te devAH atra yAvatpadAt kusumAdInAM parigrahaH 'evaM pukkharodAo' evam kI, 1008 tela samudgako kI yAvat itanehI koSThasamudgakAdiko kI, sarSapa samudgakoM kI, tAla vRntoM kI yAvat 1008 dhUpakaDacchukoM kI dhUpa kaTA hoM kI vikurvaNA karake phira ve devaloka meM devaloka kI taraha svayaM siddha zAzvata kalazoM ko evaM vikriyA se niSpAdita kalazoM ko yAvat zRGgAra se lekara vyajanAntataka kI vastuoM ko aura dhUpa kaDucchukoM ko lekara 'jeNeva khIrodae sasudde teNeva Agamma khIrodgaM giNhaMti' jahAM kSIroda-kSosAgara nAmakA samudra thA-vahAM Akara unhoM ne usameM se kSIrodaka kalazoM meM bharA 'giNhittA jAI tatthauppalAI paumAiM jAva sahaslapattA tAI giNhati' kSIrodaka ko bharakara phira unhoM ne vahAM para jitane utpala the, padma the yAvat sahastrapatravAle kamala the una sabako siMhAsanI, 1008 chanI, 1008 cAmarenI, 1008 tela samudgakenI yAvata eTalA ja keSTha samudraganI, sarvava samudraganI, tAla vRnI yAvat 1008 dhUpa kaDucchakonI dhU5 4ADAnI vi 4rI. 'viuvvittA sAhAvie viuvvie ya kalase jAva kaDucchue ya giNhittA' vidhu'! 40. pachI ta hevAbhAM, panI ma svayasiddha ta kaLazane temaja vikriyAthI nipAdita kaLazene yAvat bhaMgArathI mAMDIne vyaMjanAtanI pastumAna mana dhUpa-chu chana jeNeva khIrodae samudde, teNeva Agamma khIrodagaM giNhaMti' yAM kSIzaha-kSIra sAgara nAma samudra to. tyA pAvyA. tyA mApAna bhara samAthI kSIrA44 zamAM mayu. 'giNhittA jAI tattha uppalAiM paumAiM jAva sahassa pattAI tAI giNhaMti' kSIrA64 lazana pachI tamaNe tyA rekhA di, padmo khatai, yAvat sahasa patravALAM kamaLo hatAM, te badhAne lIdhAM ahIM yAvat padathI kumuda vagerenuM grahaNa thayuM che.
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ dara pa anayA rItyA puSkarodAt tRtIyasamudrAt kSIrodasamudrAta udakAdikaM gRhNanti atra deveMH lIgekasamudre kSIrodakAdi grahaNAnantaraM yasmAt vAruNIvaramantarAguktyA puSkarIde jalaM gRhItam / tasmAt vAruNIvara cAriNo'grAhyatvAditi sambhAvyate. 'jAba bhara heravayANaM mAgA inityAnaM udagaM maTTiaMca giNDati atra yAvatpadAt 'samayavitte' iti grAyam navAca samayakSetre manuSyakSetre bharatairavatayoH puSkaravaradvIpArddhasatkayoH mAgadhAdInAM tIrthAnAmuda mRdikAM ca gRhanti 'gihitA' gRhitvA ' evaM gaMgAINaM mahANaNaM jAva' evamini samakSetra puSkaravarahI pAIsatkAnAM gaGgAdInAM mahAnadInAm AdizabdAt sarvanadInAM parigrahaH gAvatpadAt udamayataTavartinIM mRttikAM ca gRhNanti iti grAvara 'cullahimatAo rAjyaare sakesama savvamalle jAva savvosahIo siddhatya giti' zramiyarAH sarvAna turAn pAvakravyANi, sarvAn gandhAn vAsAdIn sarvANi mAlyAni grathitAdi bhedabhinnAni 'sarvA mahIpatra: siddhAliyA yahAM yAvatpada se kumuda Adi ko kA grahaNa huA hai 'evaM puruvarodAo jAva bhararacayANaM mAgahAititthANaM udgaM mahiaMca giNhuti' isI taraha se puSkarodaka nAmake tRnIya samudra se unhoM ne udakAdika liyA, phira manuSya kSetrasthita puSkara varIpArtha ke bharata airavata ke mAgadhAdika tIrthoM meM Akara unhoM ne vahAM kA jala aura mRttikAlI 'ginhittA evaM gaMgAINaM mahANaINaM jAva cullahimavaMtAo savvatuare saJcapuSphe saJca gaMdhe satra malle jAva sazesahIo siddhatthae va giti 2 pttA paumaddadAo dahoagaM uppalA dINia evaM savva kulapanvaesa vaTTaveadveSu savvamahadda hesu' vahAM kA jala aura mRttikA lekara phira unhone vahAM kI gaMgA Adi mahAnadiyoM kA jala yAvat udaka evaM ubhaya taTakI mRttikAlI tathA kSudrahimavAn parvata se samasta Amalaka Adi kapAya dravyoM ko, bhinna 2 jAti ke puSpoM ko samasta gandha dravyoM ko grathitAdi bhedavAlI mAlAoM ko, rAjahaMsI Adi mahauSadhiyoM ko aura sarpapoM ko liyA padmadraha se brahodaka "evaM pukkharodAo jAva bharadderavayANaM mAgahAitityANaM udagaM maTia givhuti' mA prabhA puSkareAdaka nAmaka tRtIya samudramAMthI temaNe kArttika lIdhAM. pachI manuSya kSetra sthita puSkaravara hIpAnA bharata aravatanA mAgadhAdika tIrthomAM AvIne temaNe tyAMthI pANI ne mRtti sIdhAM. 'giNhittA evaM gaMgAINaM mahANaINaM jAva culla himavatAo savvatuare savtrapuSphe savvagaMdhe savvamalle jAya savtrosahIo siddhatthae ya giti givhittA paumahAo dahoagaM uppalAdINi a evaM satra kulapatryAsu vaTTaveaddhesu satra mhraheluM' tyAthI pANI ane mRttikA laIne pachI temaNe tyAMnI gaMgA vagere mahA nadIenu pANI yAvat udaka temaja ubhaya taTanI smRttikA lIdhI. tathA kSudra himavAna pavathI samasta Amalaka Adi kaSAya dravyAne, bhinna-bhinna jAtinA puSpone, samasta ga caiAne grathitAdi bhedavALI mALAne, rAjasI vagere mahauSadhine ane sapne
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 9 acyutendrakRtAbhiSekasAmagrIsaMgrahaNam 693 rthazAMzca sarpapAna gRhNanti te AbhiyogikAH devAH 'gihitA' gRhItvA 'paramabahAo dahodagaM uppalAdINi padmadrahAt drahodakasutpalAdIni ca gRhNanti / 'evaM sabakulapayaesu vaTTaveaddhesu savvamahadahesu savvavAsesu sammacakavaSTi vijaesu vakkhArapavyaesu aMcaraNaIsu vibhAsijjA' evaM kSudrahimavannyAyena sarvakSetragavasthAkAritvena sarvakulaparvateSu sarvakulakalpAparvatAH sarvakulaparvatAH, himAcAdayasteSu, tathA vRttavaitADhayeSu, tathA sarvamahAdahebu pAdrahAdiSu tathA sarvavarSeSu, bharatAdipu, sarvacakravati vijayepu kacchAdiSu vakSaskAraparvateSu ganadantAkRtiSu mAlyavadAdiSu saralAkRtiSu ca citrakUTAdiSu tathA antaranadISu grAhavatyAdiSu vibhASeta badeda pavateSu tu tuvarAdInAM draheSu utpalAdInAm karmakSetrepumAgadhAdi tIrthodakamRdA nadISu udakomayataTamRdA grahaNaM vaktavyamityarthaH, 'jAva uttarakurussu jAva' yAvat uttarakurupu yAvat atra prathamaM yAvat padAt devakuruparigrahaH tathAca uttarakuruSu devakuruSu ca citravicitragiri yamakagiri kAJcanagiri hRdadazakeSu yathAsambhavaM vastujAtaM gRhNanti, dvitIya yAvatpadAt puSkaraparadvIpArddhayoH bharatAdisthAneSu vastupro paacyH| tato jambUdvIpo'pi tahastaiva vAcyaH kiyaparyantamityAha-'sudaMsaNebhahasAlavaNe ityAdi mudasaNabhahasAsavaNe sancatuare jAva siddhatthaebha giNDaMti' sudarzane pUrvArddhamerau bhadrazAlaba ne nandanabane saumanasabane paNDakavane ca savvatuvarAna gRhNanti tathA tasyaiva ko aura utpala Adi ko liyA isI kulaparvato meM se, vRta vaitAdayoM meM se evaM sarva mahAdraho me se 'savyavAsesa, sana cakkadAhavijaesu, banavArapavaesu, aMtaraNaI, vibhAlijjA' lamasta bharatAdi kSetroM meM se, samasta cakravartI vijayoM meM se, vakSaskAra parvatoM meM se antara nadiyoM meM se jalAdikoM ko liyA 'jAva uttarakurusu jAva sudaMsaNabha6sAlavaNe tabdha tuare jAva siddhatthae ya giNhaMti' yAvatU uttarakuru Adi kSetroM meM se thAvat padayAtva devakuru meM se, citra vicitra girimeM se yamaka girimeM se kAJcanagiri meM se evaM hRd dazakoM meM se yathA saMbhava vastuoM ko liyA tathA dvitIya yAvatpada se pukAravara dIpA ke pUrvAparArddha bhAgoM meM sthita bharatAdi sthAnoM meM se yathA saMbhaya vastuoM ko liyA isI taraha jambudvIpastha pUrvArddha merumeM sthita sadrazAlavana meM se bandanavana meM se, saumanasavana lIdhAM. pavAdrahathI drahodaka ane utpalAdi lIdhAM. eja kula parvatamAMthI, vRtta vaitADhayebhaaNthii tama04 saba sahI samudromAMdhI 'savva vAlesu, savva vakkavaTTivijaesu vakkhArapavyaNsu aMtaraNaIsu vibhAsijjA' samasta sa tramAthI, samasta yavatIviyomAthI pakSaH12 tAmAthI mantara nahImAmAthI, rang sIdhA. 'jAva uttarakutsu jAva sudaM. saNabhaddasAlavaNe savvatuare jAva siddhatthae ya givhaMti' yAta ta2 73 mAha kSetra mAthI cAvatuM pada grAhya devakumAMthI, citra vicitra girimAMthI, yamaka girimAMthI, temaja huda dazakamAthI yathA saMbhava vastuo lIdhI. tathA dvitIya yAvat padathI puSkaravara dvIpAInA pUrvAparAddha bhAgamAM sthita bharatAdi sthAnamAMthI yathA saMbhava varatuo lIdhI. A
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ lambUDhIpaprApti aparArdai anenaiva krameNa vastujAtaM gRhNanti, tato dhAtakIkhaNDa jambudvIpagatasya meroH bhadrazAlabane sarva tuvarAn yAvasiddhArthakAMzca gRhNanti, 'evaM NaMdaNatraNAo sambatuare jAva siddhatthae a sarasaMca gosIsacaMdaNaM divaM ca sumaNodAmaM giNiMti' evam uttarItyA asyaiva meroH nandanavanAt sarvatuvarAn yAvat siddhArthakAMzca sarasaM ca gozIrSacandanaM divyaM ca sumano dAmagrathitapuSpANi gRhNanti evaM somaNasapaMDagavaNAo savvatuare jAva sumaNasadAmaM daharamalayamugaMdheya giNhaMti' evaM saumanasavanAt paNDakavanAca sarvaturavarAna yAvat sumanodAma dardaramalayasugandhikAn gandhAMzca tatra darda malayo-candanotpattikhAnibhUtau parvato tena tAtsthAt tadvyapadeza itinyAyet tadudbhavacandanamapi dardaramalayazabdAbhyAmabhidhIyate tathAca dardaramalayanAmaka candane tayoH sugandhaH paramagandho yatra tAn dardaramalayamugandhikAn gandhAn vAsAn gRhNanti meM se aura paNDaka vanameM se samasta tubarAdi padArthoM ko liyA 'jAda siddhatthae a sarasaMca gosIlacaMdaNaM divveca sumaNadAmaM geNhati' yAvat sidArthako sarasa gIzIrSacandana ko aura divya puSpamAlAoM ko liyA 'evaM somaNasa paMDagavaNAo a sacatuare jAva sumaNasadAnaM dadarasalaya sugaMdhe va giNhati, 2ttAegao milaMti 2ttA jeNeva lAmI teNeva uvAgacchaMti 2ttA mahatthaM jAva tittha. yarAbhileaM upaveli' isI taraha dhAtakI khaNDastha serule bhadrazAlavana meM se sarva tuvara padArthoM ko yAvat siddhArtha ko ko liyA isI taraha isake nandanavana meM se samasta tuvara padArthoko yAvat siddhArthakoM ko liyA sarasagozIrSacandana ko liyA divya sunano dAmoM ko liyA isI taraha saumanasavana se paNDakavana se sarva tuvaroM auSadhioM ko yAvat sumano dAmoM ko dardara evaM malaya sugandhita candanoM ko liyA tAtparya yahI hai ki aDhAI dvIpa evaM isake bAhara ke samudroM meM se vahAM ke jala ko parvatoM meM se tuvarAdi sarvaprakAra ke auSadhIya pramANe jammu dvIpastha pUrvAddha merumAM sthita bhadrazAla vanamAMthI nandana vanamAMthI, sImans banabhAMthI mane 574 panabhAMgI samasta tu pI dIi. 'jAva siddhatthaea sarasaMca gosIsacaMdaNaM dibve ca sumaNadAma geNhaMti' yAvat sidvArtha', sarasa gAzISa yanna bhane divya 505mANA-yA dIvAM 'evaM somaNasapaMDagavaNAo a savvatuare jAva sumaNasadAma daraM malayasugaMdha ya giNha ti, giNhittA egao milati milittA jeNeva sAmI teNeva ucAgacchaMti nAgacchitA mahatthaM jAva tityayarAbhiseaM upaveM ti' mA prabhArI / dhAtakI khaMDastha menA bhadraza la vanamAMthI, sarvatuvara padArthone yAvat siddhArthIne lIdhAM A pramANe ja enA nandana vanamAMthI samasta tukAra padArthone yAvat siddhAthIne lIdhA. sarasa gazIrSa candana lIdhuM. divya sumanAma lIvAM. A pramANe saumanasa vanamAMthI, paMDakavanamAMthI, sava tuvare auSadhione yAvat sumarAne, dara temaja malayaja sugadhita candana lIdhAM. tAtparya A pramANe che ke aDhAI dIpa temaja enI bahAranA samu
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH lU. 10 acyutendra kRtAbhiSeka sAmagrI saMgrahaNam 695 'gioihattA' gRhItvA 'egao milaMti' itastato viprakIrNA AbhiyogikA devA ekatra milanti 'milittA' militvA 'jeNeva sAmI teNeva uvAgacchaMti' yatraiva svAmI acyutaH, tatraiva upAgacchanti 'uvAgacchittA' upAgatya ' mahatthaM jAya titthayarAbhiseaM uvaTuveMtitti' mahArthaM yAvat tIrthakarAbhiSekam tIrthakarAbhiSekayogyaM kSIrodakAdyupaskaraNam upasthApayanti upanayanti, acyutendrasya samIpasthitaM kurvantItyarthaH atra yAvat padAt mahArghe mahAhai vipulamiti padatrayI grAhyA eSAmarthastu pUrve draSTavyaH iti // 09 // atha accutendro yatkRtavAn tadAha- 'taraNaM se accue' ityAdi mUlam -'taNaM se accue deviMde dasahiM sAmANiasahassIhi tAyantIsaehiM cauhiM logapAlehiM tihiM parisAhi satahiM aNiehi sattahiM aNiAhivaIhiM cattAlasAe AyarakkhadevasAhassIhiM saddhiM saMparivuDe tehiM sAmANiehiM viuvviehiM a varakamalapaiTTANehiM surabhivaravAriparipuNehiM caMdaNakayaccAehiM AviddhakaMTheguNehiM paumupalapihANehiM karayala sukumAra pariggahiehiM aTusahasseNaM sovaNNiyANaM kalasANaM jAva aTThasaisseNaM bhomejANaM jAva savvaudaehiM sabvamaTTi AhiM savvaturehiM jAva savvosahisiddhattharahiM savviDIe jAva rakheNaM mahayA mahayA titthayarAbhise eNaM abhisiMca tapaNaM sAmissa mahayAmahayAabhiseyaMsi mAsi iMdAIA devA chattacAmaradhUba kaDucchraa puSkagaMdha jAva hasthagayA haTTatuTTa jAva vajrasUlapANI purao citi paMjaliuDA iti padArthoM ko drahoM meM se utpalAdikoM ko karmakSetro meM se mAgadhAdi tIrtho ke jalako evaM mRttikA ko evaM nadiyoM meM se unake ubhayataToM kI miTTIko liyA isa prakAra se abhiSeka yogya saba prakAra kI sAdhana sAmagrI lekara ve idhara udhara phaile hue deva eka sthAna para Akarake ikaTThe ho gaye aura milakara phira ve sabake saba jahAM apanA svAmI thA vahAM para gaye vahAM jAkara unhoM ne vaha tIrthaMkara ke abhiSeka yogya lAI huI samagra sAmagrI apane svAmI acyutendra kI samakSa rakhadI // 9 // dromAMthI tyAMnu pANI, patAmAMthI, tuvarArdika sa` prakAranA auSadhIya padArthA, draDhA mAMthI utpalAdikA, kakSetromAMthI mAgadhAdi tIrthAMnuM pANI temaja mRttikA tathA nadIe mAMthI temanA ubhaya taTenI mRttikA A pramANe khAM padArtho lIdhAM. A pramaNe abhiSeka ceAgya sa" prakAranI sAdhana-sAmagrI laIne teo Ama-tema vikharAyelA devA eka sthAna upara AvIne ekatra thayA ane ekatra thaIne temaNe te tIrthaMkaranA abhiSeka ceAgya enra karelI madhI sAmagrI peAtAnA svAmI acyutendranI sAme mUkI dIdhI. // //
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprAptisUtra evaM vijayANusAreNa jAba appegaiyAdevA Alia saMmajiovalittasittasuisamsaTaratyaMtarAvaNavIhi kareMti jAva gaMdhavahibhUti appe gaiyA hiraNNavAsaM vAsaMti evaM suaNNarayaNanaira AbharaNapattapupphaphala'bIamallagaMdhavaSaNa jAva cuNNavAlaM vAsaMti, appegaiyA hiraNavihiM bhAIti evaM jAva cuNNavihiM bhAiMti appevAiyA caunihaM vajja vAeMti taM jahA-tataM 1 vitataM 2 ghaNaM 3 jhuliraM 4 appegaiyA caDavvihaM geyaM gAyati taM jahA-urikhattaM 1 pAyattaM 2 maMdAgaIyaM 3 roIAvasANaM 4 appegaiyA cauThivahaM NaTuM gacchati taM jahA-aMciaM1 duaM 2 ArabhaDaM 3 bhasolaM 4 appegaiyA baunihaM abhiNayaM abhiNeti taM jahA-diTTa tiaM 1 paDisueiyaM 2 sAmaNNoNivAiyaM 3 logamajjhAvasANiyaM, aNegavattIlaivihaM divyaM mahavihiM ubadaseMti appegaiyA upyayaM nivayaM nivayauppayaM saMkuciapasAriaMjAba maMtasaMbhataNAmaM divba NaTTavihiM uvadasaMtIti, appegaiyA taMDaveMti appegaDyA lAleti, appegahayA pINeti, evaM vukkAti, appho.ti, vaggaMti lIhaNAyaM gadaMti appegaiyA savvAI kareMti appegaiNA yaheliaM evaM haritha gulagulAi rahaghaNaghaNAiaM appegaiyA tiSNivi, appegaiyA uccholaMti appegaDyA paccholaMti, appegaiyA tivaI chidaMti pAyadadazyaM kareMti,bhUmicaveDe dalapati, appegaiyA mahayA saddeNaM rAti evaM saMjogA vibhAliyabA appegaiyA hakAreMti evaM pukAreMti vakAreMti ozyaMti parivayaMti jalaMti tavaMti payaH vaMti gajjati vijaAyaMti vAsiti appegaiyA devukaliaM kareMti evaM devakahakahagaM kareMti, appegaiyA duhu duhugaM kareMli appegaiyA vikiya bhUyAI rUvAI viuvitA paNacaMti ebamAi vizAkhejA jahA vijayassa jAva sabbao sasaMtA AdhAti paridhAveMti // sU0 10 // chAyA-tataH khalu so'cyuto devendraH dazabhiH sAmAnikasahastraiH trayastriMzatA trAyastriMzakaiH caturmilokapAlaiH tisRbhiH parSadbhiH saptabhiranIkaiH saptabhiranIkAdhipatibhiH catvAriMzatA AtmarakSakadevasahasaiH sArddha saMparivRtaH tai svAbhAvikaiH vaikriyaizca vara
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 9 prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH su. 10 acyutendrakRtatIrthaMkarAbhiSekAdinirUpaNam 697 kamaLapratiSThAnaiH surabhivaravAripratipUrNaiH candanakRtacarcitaiH AviddhakaNThaguNaiH padmotpalapidhAnaiH karatalasukumAra parigRhItaiH, aSTa sahasreNa sauvarNikAnAM kalazAnAM yAvat aSTasaha streNa bhaumeyAnAM yAvat sarvodakaiH sarvamRtikAbhiH sarvaturvareyavat sarvopadhisiddhArthakaiH sarvaddha yAvat raveNa mahatA mahatA tIryakarAbhiSekeNa abhiSiJcati, tataH khalu mahatA mahatA AbhiSeke vartamAne indradikAH devAH chatracAmara dhUpakaDucchukapuSpagandha yAvat hastagatAH hRSTatuSTa, yAvat vajrazUlapANayaH puratastiSThanti prAJcalikatA ityarthaH / evaM vijayAnusAreNa yAvat apyekakadevA: Asikta saMmArjitopalipta sikta zucIsammRSTa rathyA'ntarA''paNavIthikaM kurvanti yAvad gandhavarttibhUtamiti, apyekAH hiraNyavarSe varSanti evaM suvarNaratnavajrA''bharaNapatrapuSpavIjamAlyagandhavarSA yAvat cUrNavarSaM varSanti, apyekakAH, hiraNyavidhi bhAjayanti evaM yAvat cUrNavIdhiM bhAjayanti, apyekakAH caturvidhaM vAdyaM vAdayanti tadyathA tatam 1 vitatam 2 ghanam 3 suSiram 4 apyeke, caturvidhaM geyaM gAyanti tadyathA utkSiptam 1 pAdAttam 2 mandAyam 3 rocitAvasAnam 4 apyekakAH caturvidhaM nATayaM nRtyanti tadyathA - azcitam 1 drutam 2 ArabhaTam 3 bhasolam 4 iti apyekakAH caturvidham abhinayam abhinayanti tadyathA dArzantikam 19 pratizrutikam 2 sAmAnyato vinipAtikam 3 lokamadhyAvasAnikam 4 apyeke dvAtriMzadvidhaM divyaM nATayavidhimupadarzayanti, apyekakAH utpAtanipAtam nipAtotpAtam saMkucita prasAritam yAvat bhrAntasaMbhrAntanAma meM divyaM nATayavidhimupadarzayantIti / apyekakAH vinayanti evaM vRtkArayanti AsphoTayanti calanti siMhAnAdaM nadanti apyekakAH sarvANi kurvanti adhyekakAH hayaSitaM evaM gulagulAyitaM rathaghanaghanAyitam apyekakAH trINyapi adhyekakAH 'uccholaMti' agrato mukhe capeTAM dadati, paccholaMti' pRSTato mukhe capeTAM dardati apyeaar: tripadIM chindanti pAdadadderakaM kurvanti bhUmicapeTAM dadati apyekakAH mahatA mahatA zabdena rAvayanti evaM saMyogAH vibhApitavyAH adhyekakA 'hakkArayanti' evaM pUtkurvanti vakArayanti avapatanti utpatanti paripatanti jvalanti tapanti pratapanti garjanti vidyutaM kurvanti varSanti apyekakAH devotkalikAM kurvanti evaM devakaha kahakaM kurvanti, apyekakAH duhu duhukaM kurvanti, vikRtabhUtAdi rUpANi vikurvitvA pranRtyanti evamAdi vibhASeta yathA vijayasya yAvat sarvataH samantAt ISaddhAvanti paridhAvanti iti // sU0 10 // TIkA- 'taeNa se accue devide' tataH AbhiyogikadevaiH AnItAbhiSekasAmayyAH, upasthityanantaram khalu so'cyuto devendraH tIrthakaramabhiSiJcatItyagre sambandhaH kaiH sArddha 'tae Na se accue deviMde dasahiM sAmANiya' - ityAdi TIkArtha - isake bAda jaba abhiSeka yogya saba sAmagrI upasthita ho cukI'tahaNaM se accue deviMde dasahiM sAmANiya' ityAdi TIkA--tyAra khAda jyAre abhiSeka cegya badhI sAmagrI upasthita thaI gai tyAre ja0 88
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ jambUdvIpapramastistra saMparivRtaH san abhipizcati tatrAha-'dasahiM sAmANi sAhassIhi dazabhiH sAmAnikasahastraiH dazasahasrasaMkhyaka sAmAnikaH devaiH apica 'tAyattIsAe tAyanIyaehiM trayastriMzatA AyastriMzakaiH devavizeH Apaca 'cauhi logapAlehi' caturbhio kapAlaiH devavizepaiH 'tihiM parisAhi' TibhiH parSadbhiH samAbhiH 'sattahiM aNiehi sappabhiranIH 'sanahi aNimAhivaIhi saptabhiranIkAdhipapatibhiH 'cattAlIsAe AyarakkhadevapAhasI icatvAriMzatA AtmarakSakadevasahasraH catvAriMzan sahasrasaMkhyAkairAtmarakSakadevarityarthaH sArddha saMpasthitaH veSTitaH kaiH abhipizcati tatrAha-'tehi sAbhAviehi viuciehia varakagalapATANehi taiH tadgatadevajanavizepaiH svAbhAvikaiH svabhAvasiddhaiH vaikriyaizca vikuNAzaktyA niSpAditazca varakamalapratipThAnaiH varakamale zreSThakamale pratiSThAna sthitiyAM te tathA nAstaiH, etAvatpadAni kalazavizeSaNAni tathA 'murabhivaravAriparipuNNehi' surabhivaravAri pratipUrNaH sugandhiyukta jalaparipUrNaiH tathA 'caMdaNakayacaccAehi candanakRtacarcitaiH kRtaM carcitaM vilepanaM yeSAM te tathA bhUtAstaH tathA 'AviddhakaMThe guNehi' AviddhabhaNTheguNaiH AviddhaH bhAvaddhaH pANTheguNaiH rajjubhiH yeSAM te tathAbhUtAstaiH tathA 'paumuppalapihANehi' panotpalapidhAnaH pajhailpalaizca tat tat kanalavizeSaiH pidhAnam acchAdanam yeSAM te tathAbhUnAstaiH tathA 'kAyalamujhumAraparigariehi karatalAmAratava-'le accuNa devideM devarAyA' usa devendra devarAja acyunane 'dasahi sAmANi asAhaslIhiM' apane 10 hajAra sAmAlika devoM ke yAtAanttIsAe-tAyattIsaehi' 33 trAstriMza devo ke sAtha 'cauhi logapAlehiM cAraloka pAlo ke sAtha 'tihiM parilAhiM tInapariSadAoM ke sAtha uttahiM aNipahi' sAta anIkoM ke sAtha 'sattahiM aNIyAhidaIhi sAta anIkAdhipatiyoM ke sAtha 'cattAlIsAe AyarakkhadevalAhassIhi' 40 AtmarakSakadevoM ke 'maddhiM' sAtha 'saMparicuDe' ghire hue hokara 'tehiM sAmAliehi viudiehiM a barakamalapaiTANehiM una svAbhAvika aura cikuvina tathA lAkarake sundara kamalo ke upara rakhe gaye hue 'surabhivAripaDipuNNehiM' sugaMdhita sundara nirmala jalase bhare hue, 'caMdaNakayacaccAehi' candana se carcita hue, 'AcikaMThezuNehiM molI le kaMThameM 'se accue deviMde devarAyA' te devendra devarA an-yute 'dasahiM sAmANia sAhassIhiM' potAnA 1. hutara sAmAni vAnI sAthe 'tAyattIsAe tAyattIsaehi 33 prAyazi vAnI sAtha 'cauhi logapAlehiM yAra sapATAnI sAthe, 'tihi parisAhitrapariSahAyAnI sAthai tathA 'sattahiM aNiehi sAta maanii| sAthe 'sattahiM aNIyAhivaIhiM' sAta madhipatimAnI sAtha 'cAlIsAe AyarakkhadevasAhassIhi' 40 mAtmarakSa devAnI saddhi' sAthe 'saMparikhuDe' gAta thana. 'tehiM sAbhAviehiM viuvviehiM a varakamalapaidANehi ta syAmAvi mana vita tabhA yAtrI sunda2 4bhaNA- 52 bhRzyAmA mAsA 'surabhivAripaDipuNNehiM' subhabita, nima thI pUnita, 'caMdaNakayacaccAehi yahinathI arthita thayedA, 'Aviddha
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - paJcavakSaskAraH ru. 10 acyutendra kRtatIrthaMkarAbhiSekAdinirUpaNam 695 * parigRhItaiH karataletu sukumAraiH parigRhItAH sthApitAH ye tathAbhUtAstaiH, evaMbhUtairanekasahasrasaMkhyakaiH kalazairitigamyam / tAneva kalazAn vibhAgato darzayati 'bhaTTasahasseNaM' sovaNiANaM kalasANaM jAva aTTasahassaM bhomejjANaM jAva' anTasahastreNa aSTottarasahasreNa sauvarNikAnAM suvarNamayAnAM kalazAnAM ghaTAnAM yAvat atra prathamayAvatpadAt aSTasahasreNa aSTottarasahasreNa raupyAnAm aSTasahasreNa maNimayAnAm aSTasahastreNa suvarNarUpyamayAnAm apTasahastreNa rUpyamaNimayAnAma aSTasahasreNa suvarNarUpyamaNimayAnAmiti aSTasahasreNa bhaumeyAnAM tathAca sarvasaMkhyAyAH sammelanena catuHpaTacAdhikaiH aSTabhiH sahasraiH tat tat vizeSaNaviziSTa kalazAnAmityarthaH dvitIyayAvatpadAt bhRGgArAdiparigrahaH 'sancoda ehi samaTTiyahiM savvatUvarehiM jAva savvosahi siddhatyahiM' sarvodaH sarvavRttikAbhiH sarvatuvaraiH yAvat sarvopadhisiddhArthakaiH atra - yAvatpadAt puSpAdiparigrahaH 'saviDIe jAva raverNa' sarvaca sarvayA vibhavAdisaMpadA yAvadraveNa zabdena yatra yAvacchandena 'savvajuIe' sarvavatyA ityArabhya 'saMkhapaNana bheri jhallarikharamuhi huDaka baMdhe hue 'pappala pahANehi' padma aura utpalarUpa Dhakkana se Dhake hue 'karayala - sukumAra pariggahie hiM' aise sundara sukumAra karataloM meM dhAraNa kiye gaye 'aisaharule sovaNiANaM kalasANaM jAba aTTasahasseNaM momejjANaM' 1008 suvarNa ke kalazoM se yAvat 1008 miTTi ke kalazoM se yAvatpada gRhIta 1008 cAMdI ke kalazoM se, 1008 maNi ke kalazoM se 1008 suvarNarUpya nirmita kalazoM se 1008 suvarNamaNi nirmita kalazoM se 1008 rupyamaNi nirmita kalazo se, 1008 suvarNarUpya nirmita kalazoM se kula milakara hue 8064 kalazoM se 'jAba lambodara vamahiAhiM samyatuarehiM jAca savvosahisiddhastha pahiM saviDIe jAva veNaM mahayA 2 titthayarAbhiseeNaM abhisiMcita' yAvat bhRGgArakAdikoM se evaM samasta tIrthoM se lAye gaye jala se samasta tuvarapadArthoM se, yAvat samasta puSpoM se sarvoSadhiyoM se evaM samasta sarvapoM se apanI samasta Rddhi " kaMThe guNehiM' bhASAzrI mAM sAyaddha thayelA, 'paumuppalapihANehiM padma bhane utpakSa 35 DhAMthI mAgchAhita thayelA 'karayala sukumAra pariggahipahi' tebhara sundara suThubhAra 42tamyAmAM dhAraNa 42vAmAM AvelA, 'aTTha sahasseNaM sotraNNibhANaM kalasANaM jAva aTTha shskena momekanAna" 1008 suvarNanA kaLazethI cAvat 1008 mATInA kaLazaiAthI yAvat pada gRhIta 1008 cAMdInA kaLazeAthI, 1008 maNienA kaLazeAthI, 1008 suvarNa, ruSyanirmita kaLazeAthI, 1008 sutraNa maNiniti kaLazAthI 1008rUSyamaNinimita uNazotha Ama aghA thAne 8064 uNazothI 'jAva savtrodaehi savtra maTTiAhiM savva 'tuarehiM jAva savtrosahisiddhattharahiM savbiDUDhIe jAva rakheNaM mahayA 2 titthayarAbhiseeNaM amiti te yAvat bhRMgArAdikAthI temaja samasta tIrthAMmAMthI lAvavAmAM AvelA jaLathI, samasta tuvara padArthothI, yAvat samasta puSpAthI, savaiSadhiothI temaja samasta sapAthI,
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ G0 jambUhIpapratisUtra murajamuiMga duMduhi nigyosanAieNaM' zaMkhapaNavamerijhallarikharamukhi huDukka muranamRdaGganirghopanAditena ityantaM sarva grAhyam' 'mahayA mahayA titthayarAbhiseeNaM abhisicaMti' mahatA mahatA tIrthakarAbhiSekeNa yena abhiSekeNa tIrthakarA Abhipicyante tena abhiSekeNa ityarthaH abhiSekeNa ityasya ca abhiSekopayoginA kSIrodAdijalena ityarthaH abhipiJcati abhiSekaM karoti so'cyutaH / samprati abhipekakAriNa indrAt apare indrAdayo yat kRtavantastadAha-'tae NaM' ityAdi 'tae NaM sAmissa mahayA mahayA abhiseaMsi vaTTamANaMsi iMdAiyA devA' tataH khalu svAminaH acyutendrasya mahatA mahatA atizayena mahati abhipeke vartamAne apare indrAdikA devA 'chattacAmarakalasa dhUva kaicchu ma pupphagaMdha jAva hatyagayA' chatracAmarakalazadhUpakaDucchuka puSpagandha yAvat hastaganAH arthastu sugamaeva atra yAvatpadAna mAlyacUrNAdiparigrahaH 'hatuTTha jAva bajjalapANI puro ciTThati paMjaliuDA' iti hRSTatuSTa yAvat vjrshuulpaannyH| upalakSaNametat tena anya zastrapANayo'pi grAhyAH purataH prAJjalikRtAH santastiSThanti / ayaM bhAva kecana chatradhAriNaH kecana cAmarokSepakAH kevana kalazadhAriNaH evaM dhutyAdi vaibhava se yukta hokara sundaradhvanivAle gAjebAje kI dhvanipUrvaka tIrthakara prabhu kA abhiSeka kiyA 'taeNaM sAmissa mahayAra abhiseyaMsi vaTTamANasi iMdAiA devA chattacAmaradhUcakaDacchua pupphagandha jAva hatthagayA jisa samaya acyutendra baDe bhArI ThATabATa se prabhu kA abhiSekakara rahA thA usa samaya aura jo indrAdika deva the ve apane apane hAthoM meM koI chana liye hue thA koI cAmara liye hue thA, koha dhUpakaDacchuka-dhUpakA kaDAha-liye hue thA, koI puSpa liye hue thA, koI gaMdha dravya liye hue thA yAvat koI mAlA liye hue thA evaM koI cUrNa liye hue thA 'hatu jAva vajjasUlapANI purao ciTThati paMjaliuDA iti' ya sabake saba indrAdikadeva harSa aura saMtoSa se vibhora banakara hAtha joDe hue prabhu ke samakSa khaDe hue the inameM kitaneka zUla liye hue the, kitaneka bajra liye hue the aura kitaneka aura bhI dUsare hathiyAra liye hue the yahAM jo yaha zastra pitAnI samastakaddhi temaja vRti vagere vaibhavathI yukta thaIne maMgaLa vadhone dhvani sAthai tItha 42 prabhunA maliSe 4ii. 'taeNaM sAmissa mahayA 2 abhiseyasi vaTTamANasi iMdAiA devA chattacAmaradhUvakaDucchaa puSphagandha jAva hatthagayA' 2 mate mayutandra bhAre ThATha mATha sAthe prabhune abhiSeka karI rahyo hate, te vakhate bIjAje IndrAdika deve hatA, teo e pitapatAnA hAthamAM keIe chatra laI rAkhyuM hatuM, keAI e cAmara laI rAkhyA hatA, keIe dhUpa kaTAha laI rAkhyuM hatuM keIe pu laI rAkhyAM hatAM. keI e gaMdha dravyo laI rAkhyAM hatAM, yAvata keIe mALAo laI rAkhI hatI. temaja koIe yU va yu tu. 'hadU-tuda jAva vajjasUlapANI purao ciTuMti paMjaliuDAiti' 5 badhA IndrAdika deve harSa ane saMtoSathI vibhera thaIne hAtha joDIne prabhunI sAme ubhA hatA, emAMthI keTalAka vaja laIne ubhA hatA ane keTalAka bIjA zo laIne ubhA
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 701 ityAdi sevA-dharmasatyApanArthaM na tu vairinigrahArtha, tatra vairiNAmabhAvAt kecana vajrapANayaH kecanazUlapANayaH prAJjalikRtAH santaH santiSThante iti, atra yAvatpadAt cittAnanditAH prItimanasaH paramasaumanasthitAH harSavaza visarpad hRdayAH, iti grAhyam 'evaM vijayAnusAreNa jAva' evam uktaprakAreNa abhiSekasUtraM vijayadevya devAbhiSekasUtrAnusAreNa jJAtavyam jIvAbhigamavat atra yAvatpadAt 'appegaiyA paMDagavaNaM NacoagaM NAimaTTiyaM paviralapapphusiyaM rayareNuviNAsaNaM divyaM surahigaMdhodakavAsaM vAsaMti appegaiyA nihayarayaM NaharayaM bhaTTarayaM pasaMtarayaM utrasaMtarayaM kareMti' iti grAhyam apyekakAH kecana devAH paNDakavanam-atra nairantaye dvitIyA nirantaraM paNDakavane ityarthaH nAtyudakaM nAtimRttikaM yathAsyAt tathA pravirala praspRSTam prakarSaNa dhAraNa karane kI bAta kahI gaI hai vaha kevala sevA dharmako prakaTa karane ke liye hI kahI gaI hai vairijana ke nigraha ke nimitta nahIM kyoM ki vahAM unakA koI vairI hI nahIM thA yahAM yAvatAda se 'cittAnaMditAH prItimanasaH paramasaumanasthitAH harSavazavisarpahRdayAH' ina padoM kA grahaNa huA hai 'evaM vijayAnusAreNa jAva appegaiyA devA Alia saMbajjivalittasittasuisammaTTa ratyaMtarAvaNavIhiaM kareMti jAva gaMdhavadhibhUaMti' jIvAbhigama sUtra meM jisa prakAra vijayadeva ke abhiSeka prakaraNa meM abhiSeka sUtra kahA gayA hai, usI taraha se yahAM para bhI abhiSeka sUtra jAnanA cAhiye yahAM yAvatpada se 'appegaiyA, paMDagavaNaM Nacco agaM, NAimaTiaM, paviralapakusiyaM rayareNuviNAsaNaM, divvaM surahigaMdhodakavAsaM vAsaMti, appegaiyA nihayarayaM NaharayaM, bhaTTarayaM, pasaMtarayaM, uvasaMtarayaM kareMti' isa pAThakA saMgraha huA hai isakI vyAkhyA pahile jaisI hI hai vAkya yojanA isa prakAra se hai apizabda yahAM svIkArokti ke artha meM hai 'egaiyA' zabda kA artha hatA. ahIM je A dhAraNa karavAnI vAta spaSTa karavAmAM AvelI che te phakta sevAdharmane prakaTa karavA mATe kahevAmAM AvI che. vairIonA upazamana mATe emaNe zastro dhAraNa karyA nathI. ma ta sthAna 52 tamanA vairI ! or nahi. mI yAvat 54thI. cittA naMdittAH, prItimanasaH, paramasaumavasthitAH harpazavisarpadayA' pahanu aDae thayu cha. 'evaM vijayAnusAreNa nAva appegaiyA devA Asia saMmajjiobalittasitta sui sammaTTha ratthaMtarAvaNavIhisaM kareM ti jAva gandhavaTTi bhUaMti' nigama sUtramA pramANe vizaya vanA maniSa prakaraNamAM abhiSeka sUtra kahevAmAM Avela che, te pramANe ahIM paNa abhiSeka sUtra jANavuM joIe. mAhI yAvat 54thI 'apegaiyA paMDagavaNaM, NaccoagaM, NAimaTTiaM, paviralapapphusiya rayareNuviNAsaNaM divyaM surahi gaMdhodakavAsa vAsaMti, appegaiyA niyaraya NadurayaM, bhaTTarayaM, pasaMtarayaM, uvasaMtarayaM kareMti' mA pAsa thayo che. pAThya yA mA prabhArI cha. 'api' za6 maDI vItinA bhAbhA apAta yA cha. 'egaiyA' zahana ma '884 he| me| thAya che. mA devAe te pahaka vanamAM surabhi gaMdakanI varSA karI. A varSothI tyAM ati kAdava thAya
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ 702 ambUdvIpaprAptisUtra yAvatA reNavaH sthagitA bhavanti tAvanmAtreNa utkaNetibhAvaH uktaprakAreNa viralAni sAntarANi dhanabhAve kardamasambhavAt pravRSTAni prakarpayanti sparzagAni mandaraparzanasambhave reNusthaganAsambhavAt yasmin varSe tat praviralapraspRSTas ata eva rajoreNuvinAzanam rajasAM lakSNareNupudgalAnAM reNUnAM ca sthUlatama tat pudgalAnAM vinAzanam divyam atimanoharam surabhigandhodakava varSanti, apyekakAH kecana devAH paNDa kavanam nihatarajA nihatam bhUyautthAnAbhAvena mandIkRtaM rajo yatra tattathAbhUtam, nanu tatra nihatatvaM rajasaH, kSaNamAtram utthAnA'bhAvenApi saMbhavati atabhAha naSTarajaH naSTaM sarvathA adRzyIbhUtaM rajo yatra tattathAbhUtam asyaiva AtyantikatA khyApanArthamAha bhrapTarajA prazAntarajA, upazAntarajaH kurvantIti, atha prastutamnamazriyate 'appegaiyA devA Asibha saMmajivalittasuisammaTTaratyavarAvaNavIhi kareMti' apyekakAH kecana devAH AsitasamAjitopaliptam tathA sitAni jalena ataeva zucIni sambhRSTAni kacarApanayanena rathyAntarANi ApaNavIthaya iva ApaNavIthayo rathyAvizeSAH, yasmit tattathA kurvanti, aya'kitaneka deva' aisA hai kitaneka devoM ne usa pANDakavana meM surabhi gaMdhodaka kI varSAkI isa taraha kI varSA se-vahAM anikAdava kIcaDa nahIM ho pAyA kintu uDatI huI dhUla jama gaI surabhigaMdhodakakI varSA bhI jo huI-vaha aisI huI kI jisameM pAnIkI bUMde bahuna dhIre dhIme evaM choTI 2 dUra 2 para chaMTakAvake rUpameM paDanI thI ativRSTi aura anAvRSTi ke bIca kI rajareNu kozAMta karanevAlI aura jisase kIcaDa na hone pAve pratyuta uDatI hui miTTI jama jAve aisI divya varSA vahAM kitaneka devoM ne ko kitane devoM ne hI aisA kAma kiyA ki jisa se vaha pANDukavana nihitarajavAlA ho gayA, naSTarajavAlA ho gayA, bhraSTarajavAlA ho gayA tathA-kitaneka devoM ne usa pANDakavana ko jalake choTe dekara Asikta kiyA, kitaneka devoM ne use buhArI se sApha kiyA-kilIne use gomayAdise lIpakara cikanA kiyA isase vahAMkI galiyAM sikta hone se evaM kUDA karakaTa ke dUra hojAne ke kAraNa bilakula sApha sutharI hogaI sthAna sthAna se AnIta nahi paNa uDI mATI jAmI gaI. surabhi-gedhadakanI je varSo thaIne A pramANe thaI ke jemAM pANInI baMde bahuja dhIme-dhIme temaja nAnI-nAnI dUra-dUra paDatI hatI. ativRSTi ane anAvRSTinA vaccenI raja-reNune zAMta karanArI ane jenAthI kAdava thAya nahi, paraMtu uDatI mATI jAmI jAya evI divya varSa tyAM keTalAka devoe karI, keTalAka dee tyAM evuM kAma karyuM ke jethI te pAMDuka vana vihata rajavALuM thaI gayuM temaja keTalAka devoe te pAMDaka vanane pANInA chAMTA nAkhIne Asiddha karyuM. keTalAka dee te vanane sAvara NIthI sApha karyuM, keI deve te vanane gomayAdithI lisa karIne suciphaka banAvI dIdhuM. ethI tyAMnI zerIo sikta thaI javAthI, kacaro sApha thaI javAthI ekadama svaccha thaI * gaI sthAna-rathAnethI lAvela candanAdi vastuone tyAM Dhagale pakaDI dIdhe, ethI te huM
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 703 maryaH tatra sthAnasthAnAnIta candanAni vastUni mArgAntareSu tthA ekatrIkRtAni santi yathA haTTazreNipratirUpaM dadhati 'jAva gandhavaTTibhUaMti' yAvat gandhavartibhUtamiti, ana yAvatpadAt 'paMDagavaNaM maMcAimaMcakaliyaM kareti 'appegaiyA gANAvihagarAgausiyajjhayapaDAgamaMDiaM kareMti appegaiyA gosIsacaMdaNa daddaradigNa paMcaMgulitalaM kareMti, appegaiyA uvaciacaMdaNakalasaM appegaiyA caMdaNaghaDakayatoraNapaDiduvAradesabhAgaM kareMti, appegaiyA AsattosattaviulavaTTavagyAria malladAmakalAvaM kareMti appegaiyA paMcavaNNasarasarahinmukkapuMjokyArakaliaM kareMti, appegaiyA kAlAgurupavara kuMdurukaturukkaDajhaMtadhUnamaghamaghaMta gaMdhu AbhirAmaM sugaMdha. varagaMdhiyaM' iti grAhyam apyekakAH devAH paNDakavanaM baJcAtimaJcakalitaM kurvanti apyekakAH paNDakavanaM nAnAviharAgocchitadhvajapatAkamaNDitaM kurvanti apyekakAH devAH gozIrSacandana. dardaradatta paJcAGgulitalaM kurvanti apyekakAH devAH upacita 'sthApita' candanakalazaM kurvanti apyekakAH devAH candanaghaTasukRta 'suracita' toraNapratidvAradezabhAyam kurvanti apyekakAH Asaktotsita vipulavRttavyAdhArita 'pralambita' mAlyadAmakalApaM kurvanti, apyekakA, paJcavarNasarasasurabhiyukta puJjopacArakalitaM kurvanti apyekakAH devAH kAlagurupravarakunduruSkaturuSka dahyamAnadhUpamaghamantagandhoddhRtAbhirAmaM sugandhavaragandhitaM kurvanti / punaH prakArAntareNa devakRtyamAha 'appegaiyA hiraNNavAsaM vAsaMti' adhyekakAH hiraNyavarSe varSanti hiraNyasya rUpyasya candanAdi vastuoM kI vahAM rAzi lagAdI gaI isase ve hadazreNi ke jaise ho gaI yahAM yAvatpada se 'paMDagavaNaM saMcAi maMcakaliaM kareMti, appegaDyA NANAviharAga asimajhayapaDAga maMDiyaM kareMti, appegaiyA gosIsa caMdaNadadaradiNNapaMcaM. gulitalaM kAti, appegaiyAuvacia caMdaNakalasaM, appegaDyA caMdaNaghaDasukaya toraNapaDidubAradesabhAgaM kareMti, appegaiyA Asatolatta bipula vavaradhAria malladAsakalApaM kareMti, appegaDyA paMcavaNNa sarasasurahi mukka puMjokyArakaliaM karoti, appegacyA kAlAgurupavara kuMdarukka turukka DajhaMta dhUva magha-saghaMta gaMdhuddhayAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiaM' isa pAThakA grahaNa huA hai isa pAThakA artha spaSTa hai 'gaMdhavaSTi bhUaMti' isa taraha vaha pANDakavana eka sugaMdhita guTikA ke zreNivI / 18. mI yAvata pahathI 'paMDagavaNaM maMcAimaMcakraliaMkAti, appegaiyA jANAviharAgaUsiajjhayapaDAgamaMDiaM kareMti, appegaiyA gosIsa vaMdaNadadaradiNNa paMcaMgulitalaM kareMti, appegaiyA uvaciacaMdaNakalasa, appegaDyA caMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgaM phareMti, appegaiyA AsattosittavipulabaTTavagyAriamalladAmakalApaM kareMti, appegaiyA paMca vaNNa sarasasurahi mukkapuMjovayArakali koreMti, appegaiyA kAlAgurupavara kuMdurukka turukka ujjhaMta dhUva maghamaghaMta gadhuDhayAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhi' mA 48 sahIta thye| cha. 2mA pAnI matha spaSTa 4 cha. 'gaMdhavaTTibhUaMti' mA prabhAra te pAcana me sumapita zazi tha6 gaya. 'appegadayA
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ 704 jambUdvIpaprAptisUtra varSe vRSTiM varSanti kuntItyarthaH suvaNNarayaNavaira AbharaNapattapupphaphaLabIjamallagaMdhavaNNa jAva cuNNavAsaM vAsaMti' evam uktaprakAreNa sarvatra yojanA kAryA tathAtra apyekakAH kecana devAH suvarNaratnavajrAbharaNapatrapuSpaphalabIjamAlyagandhavarNa yAvat cUrNava varSanti tatra suvarNam prasiddham ratnAni katanAdIni vajrANi hIrakAH, AmaraNAni hArAdIni patrANi damanakAdIni puppANi phalAni ca prasiddhAni vIjAni siddhAryAdIni mAlyAni grathitapuSpANi gandhAH vAsAH varNa raktavarNAtmaka higulAdiH yAvatpadAt vastraM grAhyam cUrgAni sugandhadravyazodAH eteSAM va vRSTiM varSanti kurvantItyarthaH 'appegaiyA hiraNNavihiM bhAiti / tathA apyekakAH devA hiraNyavidhi hiraNyarUpaM maGgalaprakAraM bhAjayanti zepadevebhyo dadatItyarthaH 'evaM jAva cuNNa vihiM bhAIti' evama uktaprakAreNa ekakAH kecidevAH yAvaccUrNavidhi bhAjayanti yAvatpadAt suvarNavidhi ratnavidhim ityAdi padAni grAhyAni atha saMgItavidhirUpamutsavamAha-'appegaiyA cauvyiha vajja' ityAdi 'thappegaiyA caunvihaM vajaM vAeMti' apyekakAH devAzcaturvidha vAdyaM vAdayanti 'taM jahA' taya pA 'tataM 1 vitataM 2 ghaNaM 3 jhusiraM 4' tatam 1 vitatam 2 gharam 3 zupiram 4 jaisA ho gayA 'appegaDyA hiraNayAsaM vAsaMti' kitaneka devoM ne vahAM para hiraNya-rUpyakI varSAkI 'evaM suvaNNarayaNavahara AmaraNapatta puppha phala bIa malla gaMdhavaNNa jAva cuNNavAsaM vAsaMti kitaneka devoM ne vahAM para suvarNa kI, ratnoM kI, vajrakI AbharaNoM kI, patroM kI puSpoM kI, phaloM kI, bIjAM kI-siddhA. rthAdikoM kI, mAlyoM kI gaMdhavAsoM kI, evaM hiMgulaka Adi darthoM kI varSA kI yahA~ yAvat zabda se 'vana' kA grahaNa huA hai cUrNavAsa se yahAM sugaMdhita dravyoM kA cUrNa liyA gayA hai 'appegaiyA hiraNNAdihi, bhAiMti' kitaneka devoM ne vahAM para anya devoM ke liye hiraNyavidhirUpa maMgalaprakAra diyA 'evaM jAva cupaNavidhi bhAiMti' isI taraha yAvat kitaneka devoM ne cUrNavidhirUpa maMgalaprakAra dUsare devoM ko diyA yahAM yAvatpada se 'suvarNavidhi, ratnavidhi, AbharaNavidhi' AdipadoM kA grahaNa huA hai / 'appegaiyA caubdhihaM vajjaM vAeMti taM jahA lata 1 hariNNavAsaM vAsaMti' 44 hevAya tyA Dieya-yanI varSA 4N. 'evaM sunaNarayaNavairaAbharaNapattapupphaphalapIamallagaMdhavaNNa jAva cuNNavAsaM vAsaMti' 484 hevA tyA sunI, ratnAnI, pInI, bhAmarAnI, ponA, dhyAnI, yAnI, pAnI,-siddhArthI - dinI, mAnI, gaMdhavAsonI, temaja hiMgulaka vagere varNanI varSA karI ahIM cAvata. zabdathI "vasanuM grahaNa thayuM che. cUrgavAsathI ahIM sugaMdhita dravyonA cUrNanuM grahaNa thayu cha 'appegaDayA hiraNNavihiM bhAIti' mA hevAya tyAM manya havAnA bhATa 9i295 vidhi 35 bha prjaa| mAyA "evaM jAva caNNavidhi bhAiMti' 21 prabhArI thAvat keTalAka dee cUrNa vidhi 35 maMgaLa prakAre bIjA dene AvyA ahIM, yAvat 54thI 'suvarNavidhi ratnavidhi', AbharaNavidhi' vagaire yahI gaDIta yA cha. 'appegaiyA cauvvihaM vajja vAti, 'ta jahA' tataM 1, vitataM 2, ghaNaM 3, jhusiraM 4 3864 vAma
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 705 tatra tatam vINAdikam 1 vitatam paTahAdikam 2 ghanam tAlaprabhRtikam 3 zupiraM vaMzAdikam 4 'appegaiyA caunvihaM geaM gAyati' apyekakAH devAzcaturvidhaM geyaM gAyanti 'taM jahA' tadyathA 'ukkhittaM 1 pAyattaM 2 maMdAiyaM 3 roiAvasANaM' 4 utkSiptam 1 pAdAttam 2 mandAyam 3 rocitAvasAnam' 4 tatra utkSiptam prathamataH samArabhyamANam 1 pAdAttam pAdavaddhaM vRttAdi caturbhAgarUpapAdavaddhamiti bhAvaH 2 mandAyam madhyabhAge mUrcchanAdi guNopetatayA mandaM mandaM gholanAtmakam 3, rocitAvasAnam rocitam , yathocitalakSaNopetatayA bhAvita satyApitamiti yAvat AvasAnaM yasya tat tathA bhUtam 4 'appegaiyA cauvvihaM NaTuM gaccaMti' apyekakAH vitataM 2, ghaNaM 3, jhusiraM 4' kitaneka devoM ne vahAM para cAra prakAra ke-tatavitata ghana aura zuSira ina cAra prakAra ke vAjoM ko vajAyA-vINA-dika vAdya tata haiM, paTaha AdikavAdya vitata haiM tAlavagairaha kA denA ghanavAdya hai aura bAMsurI Adi kA bajAnA zuSiravAdya hai 'appegaDyA cauvvihaM geaM gAyaMti' kitaneka devoM ne vahAM para cAra prakAra kA gAnA gAyA 'taM jahA' geya ke cAra prakAra ye he-'ukkhittaM 1 pAyattaM 2 maMdAiyaM 3 rojhyAvasANaM 4' utkSipta-jo prathamataH prArambha kiyA jAtA hai vaha 'pAyatta'-vRttAdi ke caturthabhAgarUpa pAda se jo baddha hotA hai vaha mandAya-madhyabhAga meM jo mUrcchanAdiguNoM se yukta hone ke kAraNa manda gholanArUpa hotA hai vaha, evaM rocitAvasAna-jisakA avasAna yathocita lakSaNoM se yukta hotA hai vaha-isa prakAra se yaha cAra prakAra kA geya hai 'appegaDyA caunvihaM NadaNaccaMti' kitaneka devoM ne cAra prakAra kA nATyanartana kiyA 'taM jahA' nATya ke cAra prakAra ye hai-'aMcitaM duaM ArabhaDaM, tyAM cAra prakAranA-tata vitata, ghana, ane zuSira A cAra prakAranA vAdyo vagADayAM. vINA vagere vadhe tata che. paTaha vagere vAdyo vitata che. tAva vagere ApavuM te ghanavAdya kahevAya che ane masarI vagere 41 zuSi2 vAgha 4upAya che. 'apegaiyA cauvihaM geaM gAyati' mA he tyAM yAra 42nA jAtA in eni 'taM jahA' te yAra 42 gA2pramANe che-'ukkhittaM, pAyattaM, mandAIya, roIAvasANaM' kSita 1, pAhAta 2, mAya 3, mane recitAvasAna 4, ukSipta-je prathamataH prAraMbha karavAmAM Ave che te, pAyAnaM-vRttAdikanA caturtha bhAga rUpa pAdathI je baddha hoya che te, mandAya-madhya bhAgamAM je mUcchanAdi guNothI yukta hovA badala manda ghelanA rUpa hoya che te, temaja racitAvasAna-jenuM avasAna sthAthita sakSayothI yutAya che te. mA pramANe mA yAra 4aa / geyanA che. 'apegaiyA caubdhihaM gaTTaM NaccaMti' 3864 hevAya yA2 42rnu nATya-natana yu. 'taM jahA' nATanA tayAra prhaa| mA prabhAra cha-'aMcitaM, duaM, ArabhaDaM, bhasolaM' mayita 1, bha89
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ 704 jambUdvIpapratisUtra varSa vRSTiM varSanti kurvantItyarthaH suvaNNarayaNavaira AbharaNapatta puSphapha vIjamAlagaMdhavaNNa jAva cuNNavAsaM vAsaMti' evam uktaprakAreNa sarvatra yojanA kAryA tathAtra apyekakAH kecana devAH suvarNaratnavajrAbharaNapatrapuSpaphalabIjamAlyagandhavarNa yAvat cUrNa varSe varSanti vatra suvarNam prasiddham ratnAni katanAdIni vajrANi hIrakAH, AmaraNAni hArAdIni patrANi damanakAdIni puSpANi phalAni ca prasiddhAni vIjAni siddhAryAdIni mAlyAni grathitapuSpANi gandhAH vAsAH varNa: raktavarNAtmaka higulAdiH yAvatpadAt vastraM grAhyam curgAni sugandhadravyazodAH eteSAM varSe vRSTiM varSanti kurvantItyarthaH 'appegaiyA hiraNNavihiM bhAiti / tathA apyekakAH devA hiraNyavidhi hiraNyarUpaM maGgalaprakAraM bhAjayanti zeSadevebhyo dadatItyarthaH 'evaM jAva cuNNavihiM bhAIti' evama uktaprakAreNa ekakAH keciddevAH yAvaccUrNavidhi bhAjayanti yAvatpadAt suvarNavidhi ratnavidhim ityAdi padAni grAhyAni atha saMgItavidhirUpamutsavamAha-'appegaiyA caunvihaM vajja' ityAdi 'thappegaiyA caunvihaM vajja vAeMti' apyekakAH devAzcaturvidhaM vAcaM vAdayanti 'taM jahA' tathA 'tataM 1 vitataM 2 ghaNaM 3 jhusiraM 4' tatam 1 vitatas 2 gharam 3 zuSiram 4 jaisA ho gayA 'appegaDyA hiraNNavAsaM vAsaMti' kitaneka devoM ne vahAM para hiraNya-rUpyakI varSAkI 'evaM suvaNNarayaNavaira AbharaNapatta puppha phala bIa malla gaMdhavaNNa jAva cuNNavAsaM vAsaMti' kitaneka devoM ne vahAM para suvarNa kI, ratnoM kI, vajrakI AmaraNoM kI, pannoM kI puSpoM kI, phaloM kI, bIjoM kI-siddhA. rthAdikoM kI, mAlyoM kI gaMdhavAsoM kI, evaM hiMgulaka Adi varNoM kI varSA kI yahA~ yAvat zabda se 'vana' kA grahaNa haA hai cUrNavAla se yahAM sugaMdhita dravyoM kA cUrNa liyA gayA hai 'appegaiyA hiraNNavihi, mAIti' kitaneka devoM ne vahAM para anya devoM ke liye hiraNyavidhirUpa maMgalaprakAra diyA evaM jAva cuNyavidhi bhAIti' isI taraha yAvat kitaneka devoM ne cUrNavidhirUpa maMgalaprakAra dUsare devoM ko diyA yahAM yAvatpada se 'suvarNavidhi, ratnavidhi, AbharaNavidhi' AdipadoM kA grahaNa huA hai / 'appegaiyA caunvihaM vajjaM vAeMti taM jahA lata 1 hariNNavAsaM vAsaMti' 4 vAme tyA 29ya-ayanI varSA za. 'evaM sunaNNarayaNavaira-' AbharaNapattapuphiphalabIamallagaMdhavaNNa jAva cugNavAsaM vAsati' mA vAme tyA sunI, ratnAnI, ponI, mAlavAnI, pAnI, yonI, yAnI, bhIlanI,-siddhArthI - dinI, mAnI, gadhavAsonI, temaja hiMgula, vagere varNanI varSA karI ahIM cAvata. zabdathI "vasanuM grahaNa thayuM che. svAsathI ahIM sugaMdhita dravyanA cUrNanuM grahaNa thayuche 'appegaiyA hiraNNavihiM bhAiMti mAhavAya tyAM manya hevAnA bhATa (29ya vidhi 35 aMza praa| mAlyA 'evaM jAva cuNNavidhi bhAiMti' mA prabhArI cAvatu keTalAka devee cUrNa vidhi rUpa maMgaLa prakAre bIjA dene AvyA ahI yApata 54thI 'suvarNavidhi ratnavidhi, AbharaNavidhi' vagaire 54 DIta yA cha. 'appegaiyA cauvvihaM vajja vAeMti, 'ta jahA' tata 1, vitataM 2, ghaNaM 3, jhusiraM 4 3864 havAma
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 705 tatra tatam vINAdikam 1 citatam paTadhAdikam 2 dhanam tAlaprabhRtikam 3 zupiraM vaMzAdikam 4 'appegaiyA caunvihaM geaM gAyati' apyekakAH devAzcaturvidhaM geyaM gAyanti 'taM jahA tadyathA 'ukkhittaM 1 pAyattaM 2 maMdAiyaM 3 roiAvasANaM' 4 utkSiptam 1 pAdAttam 2 mandAyam 3 rocitAvasAnam' 4 tatra utkSiptam prathamataH samArabhyamANam 1 pAdAttam pAdavaddhaM vRttAdi caturbhAgarUpapAdavaddhamiti bhAvaH 2 mandAyam madhyabhAge mUrcchanAdi guNopetatayA mandaM manda gholanAtmakam 3, rocitAvasAnam rocitam , yathocitalakSaNopetatayA bhAvita satyApitamiti yAvat AvasAnaM yasya tat tathA bhUtam 4 'appegaiyA caubvihaM NaTuM gaccaMti' apyekakAH vinataM 2, ghaNaM 3, jhusiraM 4' kitaneka devoM ne vahAM para cAra prakAra ke tatavitata ghana aura zuSira ina cAra prakAra ke vAjoM ko vajAyA-vINA-dika vAdya tata haiM, paTaha AdikavAya vitata haiM tAlavagairaha kA denA ghanavAdya hai aura bAMsurI Adi kA bajAnA zuSiravAdha hai 'appegayA caunvihaM geaM gAyaMti' kitaneka devoM ne vahAM para cAra prakAra kA gAnA gAyA 'taM jahA' geya ke cAra prakAra ye haiM-'ukkhittaM 1 pAyattaM 2 maMdAiyaM 3 roiyAvasANaM 4' utkSipta-jo prathamataH prArambha kiyA jAtA hai vaha 'pAyattaM'-vRttAdi ke caturthabhAgarUpa pAda se jo baddha hotA hai vaha mandAya-madhyabhAga meM jo mUrcchanAdiguNoM se yukta hone ke kAraNa manda gholanArUpa hotA hai vaha, evaM rocitAvasAna-jisakA avasAna yathocita lakSaNoM se yukta hotA hai vaha-isa prakAra se yaha cAra prakAra kA geya hai 'appegaDyA caucihaM jahaNaccaMti' kitaneka devoM ne cAra prakAra kA nATyanartana kiyA 'taM jahA' nATya ke cAra prakAra ye hai-'aMcitaM duaM ArabhaDaM, tyAM cAra prakAranA-tata vitata, ghana, ane zuSira A cAra prakAranA vAdyo vagADyAM. vINA vagere vadha tata che. paTaDa vagere vAdyo vitata che. tArA vagere ApavuM te ghanavAdya kahevAya che ane masarI vagaire 11 zuSi2 pAca pAya che. 'ApegaiyA caucihaM geaM gAyati' eal havA tyAM yAra 42 jIta hAnyo 'taM jahA' ta yAra prAna gA mA pramANe che-'ukkhittaM, pAyattaM, mandAIya, roIAvasANaM' kSi 1, pAta 2, mAya 3, bhane citAvasAna , ukSipta-je prathamataH prAraMbha karavAmAM Ave che te, pAyAnaM-vRttAdikanA caturtha bhAga rUpa pAdathI je baddha hoya che te, mandAsa-madhya bhAgamAM je mUcchanAdi guNethI yukta havA badala manda ghAvanA rUpa hoya che te, temaja racitAvasAna-jenuM avasAna thocita lakSaNethI yukta hoya che te. A pramANe A cAra prakAre geyanA che. - gaiyA caunihaM gaTuM gaccaMti' 38 vAme yA2 nu nATya-nata yu. 'taM jahA' nATanA tayAra prhaa| mA prabhArI cha-'aMcitaM, duaM, ArabhaDaM, bhasolaM' mazita 1,
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ 706 ambUdvIpaprasida devAH, caturvidhaM nATayaM nRtyanti 'taM jahA' tadyathA 'aMciyaM 1 dubhaM 2, ArabhaDaM 3 bhasolaM 4' aJcitam 1 drutam 2 ArabhaTam 3 bhasolam 4 tatra azcitam ekaprakArakanRtyavizeSastam 1 drutam tvarA hastapAdadi ceSTAkaraNam 2, ArabhaTam nRtyaprabhedam 3, masolam ekaprakAraka nATayavidhim 4 nRtyanti ukta prakArakaM nartanaM kurvanti ityarthaH 'appegaiyA cauvihaM abhiNaya abhiNeti' apyekakAdevAzcaturvidhamabhinayam abhinayanti 'taM jahA' tadyathA 'dirhRtiaM 1 pADissuiyaM 2' sAmaNNovaNivAiyaM 3 logamajjhAvasANiyaM 4' dAntikam 1 pratizrutikam 2 sAmAnyato vinipAtikam 3 lokamadhyAvasAnikam 4 ete nATayavidhayo'bhinayavidhayazca bharatAdi saGgItazAstrajJebhyo'vaseyA: 'mappegaDyA vattIsavihaM divyaM naTTavihi upadaMseMti' apyekakAH devAH dvAtriMzadvidham aSTamAGgalikathAdikaM divyaM nATayavidhim upadarzayanti, sa ca nATayavidhiH yena krameNa bhagavato varddhamAnasvAminaH samIpe purataH sUryAbhabhasolaM' aMcita 1 druta 2 ArabhaTa 3 aura bhalola 4 azcita yaha eka prakAra kA nRtya vizeSa hai, hastapadAdikoM kI ceSTA svarA zIghratA se karanA yaha dUta hai ArabhaTa yaha eka prakAra kA nRtya vizeSa hai bhasola bhI eka prakAra kI nATyavidhi hai 'appegathA caunvihaM abhiNayaM abhiti' kitaneka devoM ne cAra prakAra kA abhinaya kiyA-'taM jahA' vaha cAra prakAra kA abhinaya isa prakAra se hai-'ditiyaM pADissuiaM sAmaNNovaNivAibhaM logamajjhAvasANiaM' dASTAntika, prAtizrutika, sAmAnyato vinipAtika evaM lokamadhyAvasAnika ye nATyavidhiyAM evaM abhinayavidhiyAM bharatAdisaMgIta zAstrajJoM se jAnalenI cAhiye 'appegayA battIsaivihaM divvaM NavihiM ucadaMseM ti' kitaneka devo ne vattIsa prakAra kI divya nATayavidhi ko dikhalAyA jisa krama se bhagavAn varddhamAna svAmI ke samakSa sUryAbhadeva ne nATayavidhi pradarzita kI hai jo ki raajkula 2, ArabhaTa 3, ane bhaNela 4. aMcita A eka prakAranuM nRtya vizeSa che. hasta pAdAdikanI ceSTA -ra-zIvratAthI karavI A kUta che. ArabhaTa A eka prakAranuM nRtya vizeSa cha. aso pay meM anI nATyavidhi che. 'appegaiyA caunvihaM abhiNayaM abhiNeti' mA hevAye sAre prazna malinaya dhyA. 'taM jahA' yAra prAra! malinaya mA prabhArI che. 'didvatiya pADissuiaM sAmaNNovaNivAiaM logamajyAvasANi' hASTAntis, ldhRtika, sAmAnya vinipAtika temaja loka madhyAvasAnika, A nATya vidhio ane abhinaya vidhimA viza sarAsIta zAzInAthAmAMthI to nase. 'appegaiyA battIsaivihaM divyaM NaTTavihiM ubadaseM ti' hevAye 32 hAnI haya nATya vidhiyAnu prahazana 4yu je kramathI bhagavAna vartamAna svAmI samakSa sUrya deve nATya vidhi pradarzita karI che, ke
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 707 devena bhAvito rAjAznopAGge darzitastena krameNa upadayate taiH devairiti bodhyam , tatra prAripsitamahAnATayarUpamAGgalyavastu nirvighnasiddhayarthamAdau maGgalyanATayam tathAhi-svastika 1 zrIvatsa 2 nandyA 3 varddhamAnaka 4 bhadrAsana 5 kalaza 6 matsya 7 darpaNa 8 rUpASTamAGgalikayAnAM bhaktiH vicchittiH tayA citra Alekhanam tattadAkArAvirbhAvanA yatra tattathAbhUtam upadarzayantItyarthaH, ayamarthaH yathAhi citrakarmaNi sarve jagattino bhAvA citrayitvA dayante tathA te bhAvAH abhinayaviSayI kRtya nATaye'pi bonyAH tatra abhinayaH, caturbhirAGgikavAcanikasAlikAhAryabhedaiH samuditairasamuhitaH, vA abhinetavyavastubhAvaprakaTanam prastute ca AGgikena nATayakartRNAM tattanmaGgalAkAratayA'vasthAnam / hastAdinA tattadAkAradarzana vA praznIya upAGga meM prakaTa kI gaI hai usI krama se hama use yahAM prakaTa karate haiMisa nATyavidhi meM saba se prathama prAraMbha karaneke liye iSTa mahAnATyarUpa maMgala vastu kI nirvighnatArUpa le siddhi ke nimitta mAGgalyanATya hotA hai yaha mAMgalyanATaya svastika zrI vatsa, nanyAvarta, barddhamAnaka, bhadrAsana, kalaza, matsya, aura darpaNa, ina aSTa mAMgalika vastuoM kI racanArUpa AvirbhAvanA se yukta hotA hai arthAt jaisA AkAra ina padArthoM kA hotA hai isI prakAra kA AkAra isa nATayavidhi meM pradarzita kiyA jAtA hai jisa prakAra citrameM aneka bhAvoM ko citrita kara prakaTa kiyA jAtA hai isI prakAra le ina pUrvokta padArthoM ke AkAroM ko nATyavidhi meM apane zarIra ko usa rUpa meM banAne rUpa abhinaya dvArA prakaTa kiyA jAtA hai / AGgika, vAcanika, sAvika aura AhArya ye cAra ,bheda cAhe samudita ho cAhe asanudita hoM unake dvArA abhinetanya vastukA jo bhAva prakaTita kiyA jAtA hai jaise AGgika sadadvArA nATayakartAo kA usa usa jenA vize rAjaprazrIya upAMgamAM spaSTatA karavAmAM AvI che, te ja krama pramANe ame ahIM prakaTa karIzuM. A nATya vidhimAM sarva prathA prAraMbha karavA mATe ISTa mahAnAdya rUpa maMgaLa vastunI nivinatA rUpathI siddhi nimitte maMgalya nATya hoya che, A maMgalya nATya svastika, zrI vatsa, nandAvarta, vaddhAnaka, bhadrAsana, kaLaza, matsya ane darpaNa e aSTa mAMgalika vastu banI racanA rUpa AvirbhAvanAthI yukta haya che. eTale ke je AkAra e padArthone hoya che, te ja AkAra A nATya vidhimAM pradarzita karavAmAM Ave che. je pramANe citramAM aneka bhAvene citrita karIne pragaTa karavAmAM Ave che te pramANe ja e pUrvokta padArthonA AkArane nATya vidhimAM potAnA zarIrane te rUpamAM batAvavA rUpa abhinaya pragaTa karavAmAM Ave che. AMgika, vAcanika, sAtvika ane AhAya e cAre bheda samudita hoya ke asumudita heya emanA vaDe abhinetavya vastune je bhAva pragaTa karavAmAM Ave che jemake AMgika bheda vaDe nATyakartAone tat tat maMgalAkAra rUpathI avasthita thavuM, hastAki dvArA tat tat AkAre batAvavA, vAcika bhede vaDe.
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ ambUhI pratisUtra 708 vAcanikena pravandhAdau tattan maGgalocAraNam sabhAsadAM janAnAM manasi AsaktipUrvakaM vattasmagalasvarUpAvirbhAvanaM maGgalanATayamiti prathamam 1 / / ____ ava dvitIyaM nATayam AvarttapratyAvartazreNi prazreNi svastika pupyama NavarddhamAnakamatsyANDaka makarANDaka jAramArapuSpAvali padmapatrasAgarataraGgavAsantIlatA pAlatA bhakticitram tatra AvartaH bhramad bhramarikAdAnairnartanam pratyAvartaH tadviparItakrameNa zramarikAdAnanananam zreNiprazreNisvastikAH, zreNyA paMktyA svastikA: zreNisvastikAH te caiva paktigatA bhari syurityata AhaprazreNi svastikA iti anuvRttAH zreNisvastikAH, prazreNisvastikAH, atra prazabdo'nuvRttArthe yathA praziSyaH praputra ityAdau ayamarthaH, mukhyasyaikasya svastikasya pratizakhaM gatA anye svastikA iti, etena prathamanATayagatasvastika nATyAt bhedo darzitaH, tadabhinayena nartanam tathA puSyamANAH puSTIbhavanam tadabhinayena nRtyam yathAhi puSTo gacchan jalpan zvasiti bahu bahu prasvidhati dAruhastaprAyau svahastau atimedasvinau cAlayan 2 sabhAsada janAnAyupahAsapAtraM bhavati, tathaiva abhinayo yatra nATaye tatpuSyamANanATyam, anena arthana prathamanATayagatavarddhamAnanATayAi~do darzitA, tathA matsyANDakam matsyAnAmaNDakaM matsyANDakam' matsyADi aNDAjjAyante tadAkArakaraNena yannatanaM tanmatsyANDakanATayama evaM makarANDasamapi nahi yathAkAmavikurviNAM devAnAM kiJcidasAdhyaM nATaye nacAnabhinetavyaM yena tadabhinayo na sambhave. diti matsyakANDapAThetu matsyakANDaM matsyavRndam taddhi saha jAtIyaiH saha militameva jalAzaye pracalati ekatra saJcaraNazIlalAt tathA yatra naTo'nyanaTaiH saha saGgato raGgabhUmau pravizati tato vA nigacchati tanmatsyakANDanATam-evaM makarakANDapAThe makaravRndaM vAcyam taddhi yathAvikRtarUpavatvena atIva draSTaNAM janAnAM bhayAnakaM bhavati tathaiva tannATayam tadAkAradarzanana bhayAnakaM syAt tadbhayAnakarasapradhAnaM makarakANDaM nAma nATakam tathA jAra nATakam jAraH upapatiH sa ca yathA svena sArddha ramamANAbhiH parAmi api strIbhiH atirahasyeva rakSyate tadvad yatra thUlabastu nirodhanAttattadindrajAlAvirbhAvanena sabhAsadA manasi anyadeva avatAryate tajjAranAmaka nATayam tathA mAranATakam- mAra:, kAmastaduddIpakaM nATakaM mAranATakam zrabhArarasapradhAnamityarthaH, tathA puSpAvali nATayaM yatra kusumApUrNavaMzarAlAkAdi darzanena abhinayastatpu. maGgalAkArarUpa se avasthita honA hastAdi dvArA tattat AkAroM kA dikhAnA, vAcika bheda dvArA pravandhAdi meM una 2 mAGgalika zabdoM kA uccAraNa karanA evaM sabhAsadoM ke mana meM AsaktipUrvaka usa usa jaMgala svarUpa kA AvirbhAva karanA yaha maMgala nATaya hai Avata, pratyAvarta zreNi svatika prazreNi, svastika, puNyamANa, varddhamAnaka, matsyANDaka, makarANDaka jAra mAra puSpAvali, padmapatra, praba dhAdimAM tat tat mAMgalika zabdanuM uccAraNa karavuM temaja sabhAsadenA manamAM Asakita pUrvaka te maMgala svarUpane prakaTita karavuM, A maMgaLa nATya che. Avarta, pratyAvata, RNa, svasti, praza, svales, YdhyabhAya, parabhAna, matsyaiss, bha42|74, M2 bhAra
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSarakAra: sU. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 706 pAvali nATakam tathA padmapatranATyam yana padmapatreSu nRtyATastathAvidhakaraNaprayatnavizeSeNa vAyuriva laghUbhavanam na patrapatraM klamayati nApi troTayati na vakrIkaroti tatparapopalakSitaM nATayam padApatranATakam tathA sAgarataraGgAbhinayaM nAma nATakam yatra varNanIyavastuno vacanacAturyanATayaiH sAgarataragAH abhinIyante, athavA yatra 'taka taka the kiTatA kiTatA ku ku' ityAdayastAloyanArthakavarNAH, bahano'skhalad gatyA procyante tatsAgarataraGganAma nATakam, evaM vasantAdiRturNane vAsantIlatA padmalatA varNanAginyaM nATakam nanvevaMsati abhinetA vyavastUnAmAnantyena nATayAnAmapi bhAnantyaprasaGgastena dvAtriMzasaMkhyArasavirodha ucyate eSAM ca sUtroktA saMkhyA upalakSaNAca anye'pi tattadabhinayakaraNapUrvakaM nATyabhedAH jJAtavyAH evaM sarve nATayavapi jJeyam iti dvitIyam / / ___ atha tRtIyaM nATayA-IhayugaRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakinararUsarabhacamarakuJjAvanalatA padmalatAbhakticivam tatra-IhAmRgAH vRtAH RSabhAH turagAH nagaH marAzca prasiddhA evaM vihagAH pakSiNaH vyAlA rApaH kirAH prasiddhAH ruravaH mRgavizeSaH saramAH aSTApadAH jantuvizeSAH camarA: mRgavizeSA kuJjarAH haritanaH banalanA: vano vRkSavizepastasya latA padamalatA tAsAM yA bhaktiH vicchittiH, tayA citram Alekhanam tattadAkArAvirbhAvanA yatra tattathA bhUtaM nATayamiti tRtIyam 3 / atha caturthas-ekatazcakra dvidhAtazcakatazcakravAla dvidhAtazva kAla cakrArddhacakrayAlAbhinayAtmakam / tatra ekatazcakraM nAma naTAnAm ekasyAM dizi. dhanurAkArazreNyA nartanas anena zreNi nATayA do darzitaH, evaM dvidhAtazcakram dvayoH parasparA bhimukhadizoH dhanurAkArazreNyA nartanam tathA ekatazcakravAlam ekasyAM dizi naTAnAM maNDalAkAreNa nartanam eSA dvidhAtazcakravAlam dvayoH paraspagammuidizornaTAnAM maNDalAkAreNa sAgarataraGga, bAsantIlatA, aura pazalatA inake jaisI racanA ke anusAra abhinaya karane se dilIpanAvya 15 bhadavAlA hai talIyanATaka IhAga, naSabha turaga, nara, makara, vihaga, vyAla, kinnara, ru, sarabha, camara, kuJjara, banalatA, padmalatA, inake jaisI racanA ke anusAra abhilaza karane se aneka prakAra kA hai| caturthanATya ekatocaka vidhAtoca, ekanazcakravAla, vidhAtazcakravAla, aura ardhatazyakravAla ke bheda se 5 prakAra kA hai ekattocakanATaka meM nartaka jala eka dizAmeM dhanuSya ke AkAra kI aNimeM rahakara nartana karate haiM vidhAto cakranATaka meM Amane pupAvali. papatra, sAgara taraMga, vAsaMtIlatA ane patralatA. emanA jevI racanA sUjaba abhinaya karavAthI dvitIya nATya 15 bhedavALuM che. tRtIya nATaka IhAmRga, haSabha, turaga na2, bha42, vi, vyAsa, 812, 22, sarasa, yama2, 2, vanasatA, pasatA, emanI jevI racanA mujaba abhinaya karavAthI aneka prakAranuM che. caturtha naya eka-cakra, dvidhAtecaka, ektazcakavAla dvidhAzcakavAla ane arvatazcakavAlanA bhedathI 5 prakAranuM che, ekate caka nATakamAM naka eka dizAmAM dhanuSanA AkAranI zreNImAM rahIne nartana
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 70 ... jambUdvIpaprAptisUtre nartanam tathA cakrArddhacakravAlam cakrasya rathAGgasyAGgha tadrUpaM yaccakravAlaM maNDalaM tadAkAreNa narta. nam bharddhamaNDalAkAreNetyarthaH tadabhinayaM nAma nATakam 'naTAnAM narttane saMsthAnizepa pradhAnam nAma nATakam 4 caturtham / atha paJcamam-candrAvalipravibhaktisaryAvali avibhakti valayatArAhaMsaikamuktAkanakaratnAbalipravibhaktyabhinayAtmakam AvalipavibhaktinAmakam tatra candrANAmAvaliH zreNistasyAH pravibhaktiH vicchittiH racanAvizeSaH, tadabhinayAtmakam tathA sUryAvalipravibhaktyabhinayAtmakam tathA vaThyAvali pravibhaktyAbhinayAtmakam evaM tArAdiralAnteSu padeSu AvalyAdi zabdo yojanIyaH athamaryaH paktisthitAnAM rajatasthAlahastAnAM bhramarIparAyaNAnAM naTAnAM nATayam evaM valayahastAnAM naTAnAM vayanATayam anayaiva rItyA tatsa drazavastudarzanena tattadabhinayakaraNaM tattanAmakaM nATayaM vijJeyam etacca AvalikAvaddhamityAvalikA pravibhakti nAmakaM nATayam // 5 // atha paSTham-candrasUryodgamanapravibhakti kRtam udgamanAvibhaktinAmakaM nATayam tatra sUrya ruddamanam udayaH tatpavibhaktiH racanAvizepaH tadabhinayagarbham yathA udaye sUryacandrayoruNaM maNDalaM prAcyA cAruNaH, prakAzastathA yatrAbhinIyate tadudgamanAvibhakti-nATayam // 6 // atha saptamam-candrasUryAgamana vibhakti nATakam tatra candrasya stravimAnasya Agamanam AkA. sAmane dhanuSa kI AkAra kI zreNimeM rahakara nanana karate haiM ekatazcakravAla meM eka dizA nadajana maNDalAkAra meM hokara nartana karate hai vidhAtazcakracAla meM paraspara meM Amane sAmane dizAmeM maMDalAkAra meM hokara naTajana nartana karate haiN| cakrAdhacakravAla nATya meM cakra ke pahiye ke AkAra meM vibhakta hokara nartakajana nartana karate hai| pAMcavAM nATaka-candrAvali pravizakti, sUryAbalipravibhakti, valayAvalipravi. bhakti, tArAbalipravibhakti, haMsAvalipavibhakti, ekAlipravibhakti, muktAvalIpravibhakti, kanakAlipradhibhakti, ratnAvalipavibhakti ke bhedale aneka prakAra kA hai chaTThA nATaka candra sUryodmanavibhakti nAmakA hai sAtavAM nATaka candrasUryogamanapravibhakti nAmakA hai AThavAM nATaka candrasUryAvaraNapravibhakti nAsakA hai 9vA kare che, dvidhAte caka nATakamAM sAmasAmA dhanuSAkAra zreNImAM rahIne nartana kare che. ekatacakravAlamAM eka dizA tarapha naTajana maMDaLAkAramAM thaIne nartana kare che kripAtacakravAlamAM -parasparamAM sAma-sAmenI dizAmAM maMDalAkAramAM thaIne narajane nartana kare che. caDhAI cakravAla nAddhamAM cakanA paiDA mujaba cAkAramAM vibhakta thaIne nartakajane nAce che. paMcama nATaka cannAvali pravibhakti, sUryAvali pravibhakti. valayAvali pravibhakti, tArA vali pravibhakti, haMsAvali pravibhakti, ekAvali prabhakti, mutAvali pravibhakti kanakA vali pravibhakti ratnAvali pravibhaktinA bhedathI aneka prakAranuM che. SaSTha nATaka candra sUryopamanavibhakti nAmaka che saptama nATaka candra-sUryAgamana pravibhakti nAmaka che. aSTama nATaka candra-sUryAvaraNa pravibhakti nAmaka che. navama candra suryAstamayana pravibhakti
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH su. 10 acyutendrakRtatIrthaMkarAbhiSekAdinirUpaNam 711 zAdavataraNam tasya pravibhaktiH racanA yatra nATaye'bhinayena darzanam tat candrAgamanapravibhakti nAma nATakam evaM svaryyAgamanapravibhakti nAmakaM nATakaM vijJeyam // 7 // atha aSTamam -- candrasUryAvaraNapravibhakti yuktam AvaraNapravibhakti nAma nATakam yathAhi candro ghanavalAdinA Adriyate tathA'bhinayadarzanam candrAvaraNapravibhakti nATakam evaM sUryAvaraNapravibhaktyapi nATakaM vijJeyam atha navamam- candrasUryAstamayanapravibhaktiyuktam astamayanapravi bhaktinAma nATakam yatra sarvataH prabhAvakAlika sandhyArAgaprasaraNatamaH prasaraNa kumuda saMkocAdinA candrAstamayanamabhinIyate taccandrAstamayana evaM sUryAstamayana pravibhaktyapi atra, ayaM vizeSaH sAyaMkAlikasandhyArAgaprasaraNatamaH prasaraNakamalasaMkocAdinA sUryAstamayanamabhinIyate tatvaryAstamayana pravibhakti nAma nATakam // 9 // atha dazamam - candrasUrya nAgayakSabhUtarAkSasagandharva mahoragamaNDalapravibhaktiyuktam maNDalapravibhaktinAma nATakam tathA bahUnAM candrANAM maNDalAkAreNa candravAlarUpeNa nidarzanaM candramaNDalapravibhakti evaM bahUnAM sUryanAgayakSa bhUtarAkSasagandharvamahoragANAM maNDalAkAreNa abhinayanaM vAcyam anena candramaNDala sUryamaNDalayozcandrAvali sUryAvali nATayato bhedo darzitastayora rA - valikA praviSTatvAt // 10 // athaikA dazam - RSabhasiMhalalitahayagajavilasitamattahayagajavilasitAbhinayarUpaM drutavilambitaM nAma nATayam tatra RpabhasiMhau prasiddhau tayorlalitaM salilagatiH, tathA hayagajayovilasitaM mantharagatiH, etena vilambitagatiruktA - uttaratra mattapadavizeSaNena drutagatevekSyamANatvAt tathA mattahayagajayorvilasitaM drutagatiH, tadabhinayarUpaM gati pradhAnaM drutavilambitaM nAm nATakam // 11 // atha dvAdazam - zakaToddhi sAgara pravibhakti nAmakaM nATakaM tatra zakaToddhi prasiddhA tasyAH pravibhaktiH tadAkaratayA hastayorvidhAnam etattu nATace pralambita bhujayoryojane praNAmAdyabhinaye nATaka candrasUryAstamayanapravibhakti nAmakA hai 10 vAM nATaka candra sUryanAga, yakSa bhUta rAkSasa gandharva mahoraga maNDala pravibhakti nAmakA hai 11 vAM nATaka RSabhalalita siMhalalita haya gaja vilasita, matta haya gaja vilasita inake abhinaya karanerUpa hai isa nATaya kA nAma drutavilambita nATaya hai 12 vAM nATaya zakaToddhi sAgara nAgara pravibhaktirUpa hotA hai zakaToddhi gADI kA jo yuga hotA hai usakA nAma nAma hai- zubha nATaka candra-sUrya, nAga, yakSa lUta, rAkSasa, gandharva, bhaDAraNa, bhAMDaNa avilati nAma che, 11 naTa RSala, sasita, siDasanita, hayagaya visasita, bhatta heya gaja vilasita, emanA abhinaya karavA rUpa che. A nATyanuM nAma druta vilakhita na che. 12muM nATya zakaTAddhi sAgara nAgara pravibhakti rUpa hAya che, zakaTaddhigADIne je yuga hAya che tenuM nAma che. gADInA AkAramAM banne hAtheAne prasata karavA te zakarAddhi
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ 712 ___ jambUdvIpaprAptisUrya bhavatIti, tathA sAgarasya samudrasya sarvataH kallolaprasaraNavaDavAnalajvAlAdarzanatimizilAdi matsyavivartanagambhIra garjitAdhabhinayanaM sAgarapravibhakti tathA nAgarANAM nagaravAsilokAnAM savivekanepathyakaraNaM krIDAsazcaraNaM vacanacAturIdarzanamityAghabhinayo nAgaranAgarapravibhaktitanAmakaM nATakam // 12 // atha trayodazam nandAcampA pravibhakti nAmakaM nATayam tatra nandA nandAbhidhAnAH zazvatyaH puSkariNyastAsu devAnAM jalakrIDA jalajakusumApacayanam AplavanamityAcAbhinayanaM nandApravibhakti tathA campA nAma mahArAjadhAnI upalakSaNametat tena kozalAvizAlAdi rAjadhAnI parigrahaH, tAsAM ca parikhA saudhaprAsAda catuSpadAdhabhinayanaM cmpaaprvibhktiH||13|| hai| isa gADI ke AkAra donoM hAthoM 'kA phailAnA jisameM hotA hai vaha zakaToddhi pravibhakti hai sAgara pravibhakti meM samudra kI kalloloM kA phailAva jisa prakAra kA hotA hai vaDavAnala jvAlA kA jaisA dikhAva hotA hai, timiGgilAdi matsyoM kA vivartana jaisA hotA hai samudra kA gaMbhIra garjana jaisA hotA hai yaha saba abhinaya dvArA prakaTa kiyA jAtA hai isIkA nAma sAgara pravibhakti hai tathA nagara nivAsI lokoM kA jaisA saviveka nepathya kiyA jAtA hai krIDApUrvaka jaisA unake dvArA saMcaraNa kiyA jAtA hai bolane kI caturAI jaisI unameM hotI hai isI taraha kA lava kucha dikhAya abhinaya dvArA jisa nATaya meM dikhAyA jAtA hai vaha nAgarapravibhakti nAnakA nATaya hai 13 vAM nATya nandA caMpA pravibhakti nAmakA hai isa nAvya meM zAzvata nandA nAmakI jo puSkariNiyAM hai unameM devoM dvArA kI gaI jalakrIDA kamaloM kA kiyA gayA cayana, tathA vIcameM kiyA gayA pAnI meM saMstaraNa yaha saba abhinayoM dvArA pradarzita kiyA jAtA hai isakA nAma nandA pravibhakti hai campA kozalA, vizAlA Adi rAjadhAniyoM kI parikhAkA pravibhakti che. sAgara pravibhaktimAM samudranA taraMgenuM prasaraNa je pramANe hoya che. vaDavAnava javALAnuM dazya jevuM hoya che, timizilAdi mAnuM vivartana jevuM hoya che, samanuM gaMbhIra garjana jevuM hoya che, e badhuM abhinaya vaDe pragaTa karavAmAM Ave che. enuM nAma ja sAgara pravibhakti che. tathA nagara nivAsI lokenuM je pramANe saviveka nepathya karavAmAM Ave che, krIDA pUrvaka je pramANe temanA vaDe saMcaragu karavAmAM Ave che, balavAnI kuzaLatA jevI temanAmAM hoya che, A pramANe ja badhe dekhAva abhinaya vaDe je nAmAM karavAmAM Ave che, te nAgara pravibhakti nAmaka nATya che. 13muM nATaya naMdA caMpA pravibhakti nAma nuM che. e na stramAM zAzvata naMdA nAmaka je puSkariNIo che, temAM deve vaDe karavAmAM AvelI jaLa krIDA kamaLanuM cayana, temaja jaLamAM karavAmAM AveluM saMtaraNa, e badhuM abhina vaDe pradarzita karavAmAM Ave che. enuM nAma nandA pravibhakti che. caMpA, zilA, vizAlA vagere rAjapanInI parikhA, sIdha temaja prAsA
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAra sU. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 713 __ atha caturdazam matsyANDakamakarANDakajAramArapravibhakti nAma nATayam-etacca pUrva vyAkhyAtameva, atraiSAM caturNAmabhinayanaM prathaguktam tatra tu vyAmizritamitibhedaH // 14 // atha paJcadazam ka kha ga gha Ga iti kavargapravibhaktikaM nATakam taca kakArAkAreNa abhinayadarzanaM kakArapravibhaktiH, ayamarthaH tathA nAma te naTAH nRtyanti yathA kakArAkAro. 'bhivyajyate, evaM khakAragakAraghakAraGakArapravibhaktyo vaktavyAH etacca kavarga pravi. bhaktikaM nATyam evaM cakArapravibhakti jAtIyamityAdi bodhyam kakArazabdauddhanena cacapuTa cAcapuTAdau kaM kAM kiM kI ityAdi vAcikA'bhinayasya pravRtyA nATayam evaM kAdi DAntAnAM zabdAnA mAdAtRtvena kakArakhakAragakAraghakAraGakArapravibhaktikaM nATayam, evaM cavarga pravibhaktyAdiSvapi evameva vaktavyam // 14 // atha SoDaSam ca cha ja jha na pravibhaktikam / / 16 / / atha saptadazam-Ta Tha Da Dha Na pravibhaktikam // 17 // athASTAdazam-tathatadhana pravibhaktikam // 18 // athaikonaviMzatitamam-pa pha ba bha ma pravibhaktikam // 19 // atha viMzatitamam-azokAmrajambUkozambapallavapravibhaktikam / tatra azokAdayo vRkSavizeSAsaudhoM kA evaM prAsAda Adi ke catuSpada AdikoM kA jisameM pradarzana kiyA jAtA hai vaha campA pravibhakti hai 14 vAM nATya matsyANDaka, makarANDaka, jAramAra pravibhakti nAmakA hai 15 vAM nATaya ka kha ga gha Ga isa kavarga pravibhakti nAmakA hai isameM kakAra ke AkAra kA jo abhinaya pradarzana kiyA jAtA hai vaha kakAra pravibhaktivAlA nATaya hai tAtparya yaha hai ki naTa isa nATaya meM isa DhaMga se nAcate haiM ki jisameM kakAra ke AkAra ko abhivyakta karate haiM isI prakAra ke khakAra gakAra ghakAra aura DakAra pravibhaktiyoM ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye 16 va nATaya ca cha ja jha Ja isa cavarga pravibhakti nAmakA hai 17 vAM nATaya Ta Tha Da Dha Na isa Tavarga pravibhakti nAmakA 18 vA ta tha da dha na, isa tavargapravibhakti nAmakA hai 19 vAM pa pha ba bha aura ma isa pavarga pravibhakti nAmakA hai 20 vAM azoka Amra jamvu pallava pravibhakti nAmakA nATaya hai isameM vagerenA catuSpada vagerenuM jemAM pradarzana karavAmAM Ave che, te campa pravibhakti che. 14bhu nATya bhatsyais4, bha42is4, 12 bhA2 pravima nAma: che. 15bhu nAya ka, kha, ja, gha, ' A vAvarga pravibhakti nAmaka che. emAM kakAranA AkArane je abhinaya pradarzita karavA mAM Ave che. te kakAra pravibhaktivALuM nATya che tAtparya A pramANe che ke naTa A rIte nAce che ke jemAM teo kakAranA AkArane abhivyakta kare che A pramANe vAra 'gakAra, ghAra' mane DakAra pravimati viza pay agii nase. 169 nATya ca, cha, ja, jha a bhA ca va pravimati nAma che. 17 nATaya Ta, Tha, Da, Dha, Na mA Tava pravimati nAma cha. 18 bhupa, pha, va bha, ma aa pa vargavikSata nAma che. 20 nATaya azeka, Amra, jammu, palava pravibhakti nAmaka nATya che. emAM je pramANe
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ 714 jambUdIpapratiko steSAM pallavAH navakisalayAni tavaste yathA mandamArutaiH preritAH santo nRtyanti tadabhinayAtmakaM pallavapravibhaktikaM nAma nATayam // 20 // athaikaviMzatitamam-padamanAgAzokacampakacatavanavAsantI kundAtimuktikazAmalatApravibhaktikaM latA pravibhaktikaM nAma nATayam iha yeSAM vanaspatikAyikAnAM skandhadezavivakSitovaMgatai kazAkhAvyatirekeNAnyat zArakhAntaraM paristhUlaM na nirgacchati te latA vijJeyAH, te ca padumAdaya iti padmAdi zyAmAntAH yA latAstatpravibhaktikaM latApavibhaktikam, etA yathA mAruteritA nRtyanti tadabhinayAtmakaM latA pravibhaktinAma nATayam // 21 // atha dvAviMzatitamam druta nAmanATakam-tatra drutamiti zIghraM gItavAdyazabdayo. yamakasamakaprapAtena pAdatalazabdasyApi samakAlameva nipAto yatra tat drutaM nATayam // 22 // atha trayo viMzatitamaM vilamvitaM nAya nATayam yatra vilambite gItazale svaragholanA prakAreNa yatibhedena vizrAnte tathaiva vAdyazabde'pi yatitAlarUpeNa vAdyamAne tadanuzAyinA pAdasaJcAreNa nattanaM tadvilambitaM nAma nATayam // 23 // ___atha caturviMzatitam drutavilambitaM nAma nATayam yathoktaprakAradvayena nartanam // 24 // atha paJcaviMzatitamam-azcitaM nAma nATyam azcitaH puppAghalaGkAraiH pUjitastadIyaM tadabhinayapUrvakaM nATayamapi azcitamucyate / anena kauzikI vRttipradhAnAhA-bhinayapUrvakaM nATavyam sUcitam // 25 // atha paT viMzatitamaM -ribhitaM nAma nATayam taca mRdupadasaMcArarUpamiti vRddhAH // 26 // atha saptaviMzatitamam-aJcitaribhitaM nAma nATyam yatra anantaroktamabhinaya dvayagaratarati tat aJcita riminam // 27 // atha aSTAviMzatimamArabhaTaM nAma nATayam ArabhaTAnAm sotsAhasumaTAnAmidayArabhaTam, ayamarthaH mahAmaTAnAM skandhAsphAlanahRyolvaNanAdikA yA uddhRttavRttistadaginayamiti, anena AramaTIvRttipradhAnamANikAbhinayapUrvakaM nATaya. muktam / / 28 // athakonaviMzatitamam bhasolaM nAma nAyyam bhat bhartsana dIptyorityasmAddhAtojisa prakAra se ina vRkSa vizeSoM ke patra-navakisalaya- mandamAruta se kaMpita hokara hilate haiM isI taraha se isa nATya meM nATyakarane vAle abhinaya karate haiN| 21 vAM nATya latApravibhakti nAmakA hai isameM pajhanAga, azoka, campaka Adi latAoM ke jaise abhinaya kiyA jAtA hai 22 cA nAdhya dUta nAmakA hai 23 vAM nATya vilambita nAmakA hai 24 vAM drutavilambita nAmakA hai 25 vA nATya aMcita nAmakA hai 26 vAM nATya ribhita nAmakA hai 27 vAM nATya aMcitaribhita nAmakA hai / 28 vAM nATya ArabhaTa nAmakA hai 29 nATaya bhasola nAmakA hai 30 vAM e vRkSa vizenA page, nava kisalaya-manda pavanathI kaMpita thaIne hAle che, te pramANe ja A nATyamAM nATaya karanAra abhinaya kare che. 21muM nATya letA pravibhakti nAmaka che. emAM padmanAga, azoka, caMpaka, vagere latAo jevo abhinaya karavAmAM Ave che. 22muM nATaya duta vilaMbita nAmaka che. 25muM nATaya a cita nAmaka che. 26muM nATaya philita nAmaka che. muM nAya aMcita vibhita nAmaka che. 28 muM naTaya AraTanAmaka che.
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paMJcamavakSaskAraH sU. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 715 masti, dIpyate iti bhasaH zRGgAraH zRGgArarasaH tam avati iti bhasostam ratibhAvAbhinayena lAti gRhNAti iti bhasolo naTaH, tato dharmadharmiNorabhedopacArAt bhasolaM nAma nATayam, etena zaGgArarasasAtvikabhAvaH sUcitaH, idaM sarva vyAkhyAnam upalakSaNaparaM vijJeyam tena atra sarve sAtvikAmAvA', abhinaya viSayokAryA, etena sAtviIvRtti pradhAnaM sAtvikAbhinayagarmitaM bhasolaM nAma nAyyam // 29 // atha triMzacamamArabhaTamasolaM nAma nATayam idaM ca anantaroktAbhinayadvayapradhAna vijJeyam // 30 // athaikatriMzattamam utpAtanipAtapravRttaM saMkucitaprasAritam recakarecitaM bhrAntasaMtrAntaM nAma nATayam utpAnanipAtapravattaM saMkucitaprasAritam recakarecitaM bhrAntasaMbhrAntaM nAma nATyam tatra utpAto hastapAdAdInAmabhinayAtyA ardhvakSepaNaM teSAmevAdhaH kSepaNam nipAtatastAbhyAM yatpravRttam tat utpAtanipAtapravRttam, evam saMkucitaprasAritam hastapAdayoH saMkocanena saMkucitam tayoH prasAraNena ca prasAritam abhi. nayAtyA yat tattathAbhUtam evaM recakarecitam-recikaiH bhramarikAbhiH recitaM niSpannaM yattattathAbhUtam, evaM bhrAntasaMbhrAntam bhrAntaH bhramaprAptaH sa iva yatra nATaye adbhUtacaritadarzanena parpajjanaH saMbhrAntaH sAzcaryoM bhavati tattathAbhUtam tadupacArAt nATyamapi bhrAntasaMbhrAntam // 31 // atha dvAtriMzattamaM caramacaramanAma nibaddhanAmakaM nATayama tacca sUryAbhadevena bhagavato varddhamAnasvAminaH purato bhagavatazcaramapUrva manuSyabhavacaramadevalokabhava caramacyavanacaramagarbhasaMharaNa caramabharatakSetrAvasarpiNItIrthakarajalAbhiSekacaramabAlabhAvacaramayauvanacaramakAmabhoga caramanikramaNacaramatapazcaraNacaramajJAnotpAda caramatIrthapravartana caramaparinirvANAbhinayAtmakaM bhAvitamihatu yasya tIrthaMkarasya janmamahotsavaM kurvanti taccaritAbhinayAtmakamupadarzayanti, yadhapi atrA zcitaribhitArabhaTabhasoleSu caturyu mUlabhedeSu gRhItepu sAbhinayamAtrasaMgrahaH syAt tathApi kvacit ekainAbhinayena kAcidabhinayasamudAyena kAcicca abhinayavizeSeNa antarakaraNAt sarvaprasiddha dvAtriMzanna.Taka saMkhyAvyavahArasaMrakSaNArtha dvAtriMzabhedAH darzitAH, athAbhinayazUnyamapi nATakaM bhavatIti tat darzayitumAha-'appegaiyA uppaya' ityAdi 'appegaiyA uppayanivayaM' nATaya ArabhaTa bhasola nAmakA hai 31 vAM nATya utpAtanipAta pravRtta, saMkucita prasArita, recakarecita bhrAnta saMbhrAnta nAmakA hai aura 32 vAM nATya carama carama nibaddha nAmakA hai ina nATakoM ke sambandhakA vivecana rAjapraznIya upAGga sUtra meM kiyA gayA hai-ataHvahIM se inake svarUpAdika kA kathana jAnalenA caahiye| ___ 'appegaiyA uppayanikyaM nivayauppayaM saMkuciapasAriaMjAvabhaMta saMbhaMtaNAmaM 29 muM nATya bhasela nAmaka che. 30 muM nATya Ara bhaTa bhasola nAmanu che. 31muM nATya utpAta nipAta-pravRtta, saMkucita prasArita, bhrAnta-saMbhAH nAmaka che, ane 32 muM nATya carama -cara manibaddha nAmaka che. e nATakathI sambaddha vivecana rAja prakSIya upAMga sUtramAM karavAmAM AveluM che, ethI jijJAsu mahAnubhAvo tyAMthI ja e sarvanA rUpAdikanuM kathana jANavA prayatna kare.
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ ud jambUdvIpaprajJaptisUtre apyekakAH utpAtanipAtam tatra utpAtaH, AkAze utpatanam nipAThaH, AkAzAt avapatanam utpAtapUrvI nipAto yasmin tat tathAbhUtam evam 'nitrayauppayaM' nipAtotpAtam nipAta pUrva utpAto yasmin tat tathAbhUtam 'saMkuapasArithaM' saMkucitraprasAritahastapAdayoH saMko canena saMkucitaM tayoH prasAraNena prasAritam abhinayarahitaM yattathAbhUtam 'jAva bhaMvasaMta NAma' yAvat bhrAntasambhrAntakam atra vyAkhyAnam anantaroktaka triMzattamanATakaM yathA vyAkhyAtaM tathaiva vodhyam atra - yAvatpadAt 'riAriaM ' iti grAhyam tatra 'riaM' gamanaM raGgabhUmerniSkramaNam 'AriaM ' punastatrAgamanamiti 'divyaM naTTavihiM upadaMsaMtIti' divyaM nATaya vidhimupadarzayantIti idaM ca pUrvoktacadhidvAtriMzadviSanATayebhyo vilakSaNaM sarvAbhinayazUnyaM gAtravikSepamAtraM farara upayoga narttanam bharatAdisaGgIteSu nRttamityuktam, yathoktameva nATayam prakAradvayena saMgrahItumAha- 'appegajhyA taMDaveti appegaiyA lAseMtitti' adhyekakAH tANDavanti divvaM naha vihiM uvadaMsantIti' aba sUtrakArane yahAM aisA prakaTa kiyA hai ki abhi naya zUnya bhI nATaka hote haiM-ye nATaka bhI kitaneka devoM ne kiye-ina nATakoM meM utpAta nipAta- AkAza meM uDanA aura phira vahAM se nIce utaranA hotA hai isa taraha utpAta nipAta rUpa khelakUda ke kAma kitaneka devoM ne kiye, kitaneka devoM ne pahile nIce giranA aura bAdameM Upara kI ora uchalanA ye kAma kiye kitane devoM ne apane 2 hAthapairoM ko manamAnA pasArane kA kAma kiyA aura phira unakA saMkoca karane kA kAma kiyA kitaneka devoM ne idhara udhara ghUmanA Adi rUpa kArya kiyA yahAM yAvatpada se 'riAria' raGgabhUmi se bAhara AnA aura phira usameM pravezakaranA isa rUpa jo ria aura aria hai usakA grahaNa huA hai| isa taraha se vahAM una saba devo' ne 'divvaM navihiM uvadaMsantIti' divya nATaya vidhikA pradarzana kiyA 'appegaiA taMDaveMti, appegahaA lAseMti' kitaneka 'apegaiyA utpayanivayaM nitrayaupayaM saMkuciapasa riaM jAva aMtasamaMtaNAmaM divtraM naTTavihi uvadaMsantIti' have sUtrasare mahIM yA pramANe sraSTatA bharI che ali naya zUnya gaNu nATaka hAya che. e prakAranA nATako paNa devee bhajavyAM hatA. e nATa kAmAM utpAta nipAta, AkAzamAM uDavuM ane pachI tyAMthI nIce utaravuM hoya che. A prANe utpAta, nipAta rUpa khela kUda nATake keTalAka devAe. karyo keTalAka devee pahelAM nIce paDavu' ane tyAra bAda uparanI tarapha uchaLavu, evA abhinaya karyAM. keTalAka dhruvee potapotAnA hAtha-pageAne yatheccha rUpamAM prasRta karyAM, ane pachI temane saMkucita karavA rUpa abhinaya karyAM. keTalAka devAe Ama-tema pharavu vagere rUpa kArya karyuM. ahIM yAtrata padathI rimArjiM 2ga bhUmimAMthI bahAra AvavuM ane pachI temAM praveza karavu e rUpamAM je ria ane aria che tenuM grahaNa thayuM che. A pramANe tyAM madhA hevA 'divvaM naTTavihiM utradaMsaMtIti' hivya nATya vidhinu pradarzana myu
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSarakArI sU. 10 acyutendrakRtatIrthaMkarAbhiSekAdinirUpaNam 717 tANDavaM nAma nATakaM kurvanti taccoddhataiH karaNairaGgahArairabhinayaizca nirvaya'm ataeva ArabhaTI. pradhAnanATakam apyekakAH lAsayanti rAsalIlAM kurvantItyarthaH atha yathA devAH kutUhalamupadarzayanti tathA'ha-'appegaiyA pINeti' apyekakAH devA pInayanti svaM sthUlI kurvanti 'apphoDeti' AsphoTayanti upavizantaH putAbhyAM bhUmyAdikamAdhnati 'vaggaMti' apyekakAH valganti mallacat vAhubhyAM parasparaM saMpralaganti 'sIhaNAyaM NadaMti' siMhanAdaM nadanti kurvanti 'appAiyA savAI kareMti' apyekakAH devAH sarvANi pInavAdIni krameNa kurvanti 'mappegaiyA hayahesiyaM' apyekakAH devAH hayahepitam atha hepAravaM kurvanti 'evaM hatyigulagulAiyaM' eva mityekakA devA hastigulugulAyitam gajavat garjanaM kurvanti 'rahaghaNaghaNAiyaM' sthaghanaghanAyitama kecita apyekAH devAH rathavata ghanaghanetizabdaM kurvanti-gula gula dhana dhana-ityanukaraNazabdau 'appegaiyA tiNNivi' apyekakAH devAH, trINyapi-hayahepinuhastigulagulAyita rathadevoM ne vahAM para tANDava nAmakA nATaka kiyA kinaneka devoM ne vahAM para rAsalIlA kI 'appegahaA pINeti, evaM vukAreMti, apphor3eMti, vaggaMti, sIhaNAyaM Na. daMti' kitaneka devoM ne apane Apako bahuta sthUla rUpameM pradarzita kiyA, kitaneka devoM ne apane apane muMha se phUtkAra karanA prArambha kiyA ritaneka devo ne jamIna para hAthoM ko paTaka paTaka kara use phoDane kI AvAja ko kitaneka devoM ne idhara se udhara dauDa lagAnI zurU kI athavA salloM ke jaise ve Apasa meM bAhuoM dvArA eka dUsare ke sAtha jUjhane lage kitaneka devoM ne siMha ke jaisI garjanA kI 'appegaiyA savvAI kareMti' kinaneka devoM ne kramazaH pInatvAdi saba kArya kiye 'appegajhyA hayahesiaM' kitaneka devo ne ghoDoM kI taraha hinahinAnA zuru kiyA 'evaM hatthigulagulAiyaM' isI taraha kitaneka devoM ne hAthI ke jaisA ciMghADanA prArambha kiyA 'rahaghaNaghaNAiyaM kitaneka devoM ne rathoM ke jaisA paraspara meM 'appegaiA taMDaveM ti, appegaiA lAse ni' mA vAme tyAM disa nAmA nATaka dhyu. 44 vaya 2rAsa elen 4. 'appegaiA pINeti evaM vukkAre ti apphoDeMti vaggaMti, sIhaNAyaM NadaMti' 884 vAme pAtAnI nata2 matIya sthUNa 35mA prahazita karavA rUpa abhinaya karyo, keTalAka dee pita-pitAnA mukhamAMthI kUkAra karavAnI zarUAta karI. keTalAka dee jamIna upara hAthane pachADI-pachADIne tenAthI DivAne avAja karyA. keTalAka dee Ama-tema deDavAnI zaruAta karI athavA malenI jema teo parasparamAM bAhuo vaDe eka-bIjAnI sAthe jhUjhavA lAgyA. keTalAka deve e si hanA jevI gii| 4. 'appegaiyA savvAI kareMti' mA hevAye 45zaH pAnapATa mayA dhyA yA 'appegaiyA hayahesisA hevAme pAyAnI bhaera upacAnA savA 4. 'evaM hasthigulagulAiye' mA prabhAye rakhA hevAye hAthInI rebha vidhA. pAnI-yosa pAvAnI zaramAta 4. 'rahaghaNaghaNAiyaM' mA vAme 2yAnI ma
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ amvRddhIpaprAtisUtra ghanaghanAyitAni trINyapi kurvanti 'appegadayA uccholaMti' apyekakA devA uccholanti agrato mukhe capeTAM dadati 'appegaiyA paccholaMti' apyekakAH paccholanti pRSTato mukhe capeTAM dadati 'appegaiyA tivaI chidaMti' apyekAkAH tripadi mallaiva raGgabhUmau tripadi kurvanti 'pAyadadarayaM kareMti' pAda dardarakam pAdena daIrakaM bhUmyAsphoTanarUpaM kurvanti 'bhUmi coDe dalayaMti' bhUmicapeTAM dadati karAbhyAM bhUmimAdhvanti 'appegaiyA mahayA mahayA sadeNaM rAti' appekakA devAH mahatA mahatA zabdena rAvayanti zabdaM kurvanti 'evaM saMjogA vibhAsiavvA' evam-ukkaprakAreNa saMyogAapi dvitrimelakA api vibhApitavyAH bhaNitavyAH, ayamarthaH uccholanAdi dvikamapi kurvanti, tathA kecina trikaM catuSkaM paJcakaM paTakaM ca kurvanti saMghaTana karanA arthAt cItkAra karanA zuru kiyA 'appegaDyA devA tiSiNa vi' kitaneka devoM ne eka hI sAtha ghoDoM ke jaisA hinahinAnA, hAthI ke jaisA ciMghADanA aura rathoM ke jaisA paraspara meM TakarAnA yaha tInoM kArya kiye 'appe gaiyA uccholanti' kitaneka devoM ne Age se hI mukhake Upara thappaDa mAranI zuru kI 'appegahayA paccholaMti' kitane devo ne pIche se sukha para thappaka mAranI zuru kI 'appegaiyA tivaI chidaMti' kitaneka devoM ne raGgabhUmi meM mallakI taraha paiMtarA bharanA prArambha kiyA 'pAdadadarayaM kareMti' kitaneka devoM ne paira paTaya paTaka kara bhUniko tADita kiyA 'bhUmicaveDe dalayaMti' kitaneka devoM ne pRthivI para hAtho ko paTakA 'appegaiyA mahayA saddeNaM rAti' kitaneka devoM ne baDe jora jora se zabda kiyA 'evaM saMjogA vibhAsiavvA' isI prakAra se saMyoga bhIvitri padoM kI melaka bhI kahalenA cAhiye arthAt kitaneka devoM ne uccholanAdi dvika bhI kiye kitaneka devoM ne uccholanAdi trika catuSka evaM kitaneka devoM ne uccholanAdi paMcakaSaTka bhI kiye 'appegaiyA hakkAraMti bukkAraMti 52252mA samAna dhyu meTa yAso 5vAnI zaruyAta 42. 'ApegaiyA devA tiNNi tti keTalAka dee ekI sAthe ghaDAonI jema haNahaNATa karavuM, hAthIonI jema cIse pApI bhane sthAnI 2 52252mA sahita thyu mAsa RNe 4 yA. 'appegaiyA uccholanti' Tasa hevA mAgaNathI 1 potAnA bhuma 52 thA bhAravAnI zaramAta rI. 'appegaiyA pacchosanti' mA voye 57thI bhuma 52 5.5 bhAravAnI zaramAta 4rI 'appegaiyA tivaI chidaMti' mA hevAye bhUmimAM bhavAnI ma ta maravAnI zamAta 42. 'pAdadadarayaM kareMti' sA4 hevAmA 51-5711-4900 mUbhina. talsd 4rI bhUmicaveDe dalayati' DeTA vA pRthivI 652 hAthI 57.7yA. 'appegaiyA mahayA sadeNaM roti' hA hevAsa maI nara-zArathI savArI yA 'evaM saMjogA vibhAsi ja A pramANe ja saMga paNa-hitri padenI melaka vizeSaNa kahI levuM joIe. eTale ke keTalAka dee ucchalanAdi krike paNa karyA keTalAka dee ucchalanAdi kika, catuSka
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAra sa. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 719 'appegaiyA hakkAreMti' apyekakAH devAH hakArayanti hakAM dadati evaM pukAreMti' evaM pUnkurvanti 'vakAreMti' vakArayanti bakka bakka mityevaM zabdaM kurvanti 'ovayaMti' avapatanti nIcaiH patanti uppayaMti' utpatanti urvI bhavanti 'parivayaMti' paripatanti tiryagnipatanti 'jalaMti jvalanti jvAlArUpA bhavanti bhAsvarAgritAM pratipAdyate ityarthaH tavaMti' tapanti mandAgAratAM pratipAdyante 'payavaMti' prapatanti dIptAGgAratAM pratipadyante 'gajjati' garjanti garjanaM kurvanti meghavat 'vijaAvaMti' vidyutaM kurvanti vidyutavat prakAzamAnAH bhavanti 'vAsiti' varSanti ca 'appegaiyA devukkaliyaM kareMti' apyekakAH devAH devotkalikAM devAnAM vAtasyeva utkalikAH bhramavizepastAM kurvanti evaM devakahakahagaM kareMti' evaM devAnAM kahakahakaM pramodabharajanitakolAhalaM kurvanti 'appegaiyA duha duhagaM kareMti' apvekakAH devA duiduhagaM kurvanti, anukaraNametat 'appegaiyA vikiyabhUyAI rUvAI vikuvittA paNacaMti' appekakAH devAH vikRtabhUtAni vikatAni adharalamvana mukhavyAdAnane trasphATanAdinA bhayAnakAni bhUtAni bhUtAdirUpANi vikaovayaMti, uppayaMti, parivayaMti, jalaMti, tavaMti, pavayaMti, gajjaMti, vijjuyAvaMti, vAsiti' kitaneka devoM ne hakkA diyA pUtkAra kiyA, vakka bakka isa prakAra se zabdo kA uccAraNa kiyA nIce AnA UMce jAnA, tirache jAnA agni kI jvAlA jaise tapanA, manda agni ke aGgAroM ke jaise tapanA dIsa aMgArAvasthA ko dhAraNa karanA, garjanA karanA vijalI kI taraha varasA karanA ye saba kArya kiye 'appegaiyA devuliyaM kareMti' evaM 'devakahakahaM kareM ti' kitaneka devoM ne vAyukI taraha ghUmanA-bhramaNa karanA-yaha kAma kiyA kitaneka devoM ne pramoda ke bhAra se yukta hokara kolAhala karanA prArambha kiyA 'appegaiyA duhaduhagaM kareMti, appegaiyA vikiyabhUyAI ruvAI viuvittA paNaccaMti' kitaneka devoM ne duhaduha zabda kiyA, kitaneka devoM ne vikRta bhUta rUpAdikoM kI, arthAt oSThoM ko lambA karanA mukhakA phADanA netroM ko phoDanA Adi 2 rUpa vikurvaNA karake acchI tema 21 vAvye acchasinA paya 1645yu. 'appegaiyA hakkAraMti vakkAraMti, ovayaMti, uppayaMti, parivayaMni, jalaMti, tavaMti, pavayaMti gajaMti, vijjuyAvaMti. vAsiMti' keTalAMka devoe hAkaLa karI, pUtkAra karyuM, vaka vaka A pramANe zabdo uccarita karyA. nIce javuM, upara AvavuM UMce javuM, vakragatie javuM, agninA jvALAnI jema saMtapta thavuM manda agninA aMgArAnI jema saMtapta thavuM aMgArAvasthA. dhAraNa karavI. garjanA karavI, vitnI ma yama', varSA 42vI, 2 mA yI 4aa. 'apegaiyA devukkaliyaM kareM ti tabhA 'devakahakahaM kareMti' 44 vaya vAyunI rebha. dhUma-zrama 423:- ma yu. haiTasA hevA prabhAhanA mAthI yuta / inTa 42pAnI zaramAta 43. 'appegaiyA duhu duhagaM kare ti, apegaiyA vikiyabhUyAI rUvAI vittiA paNaccaMti' keTalAka dee duha-duha A jAtane zabda karyo. keTalAka devAe vikRtabhUta rUpAdikanI eTale ke eNDa laMbAvavA, sukha vistRta karavuM netre prakSArita karavA vagere-vagere rUpa che
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ 720 ambUjIpatisUtre vitvA pranRtyanti prakarSeNa narttanaM kurvanti 'eyamAivibhAsejjA jahA vijayarasa' evamAdi vibhAgheta yathA vijayasya vijayadavasya kiyatparyantam ityAha- ' jAva savtro' ityAdi 'jAva sancao samaMtA AdhAveMti paridhArveti yAvat sarvataH samantAt 'AdhAveMti' ipaddhAvanti paridhAvanti prakarSeNa dhAvanti tatsarvaM jIvAbhigame tRtIyapratipattau vizeSato draSTavyam yAvatkaraNAt 'adhyA lukdi kareMti appegaiyA baMdaNakalasahasthagayA appegaDaA bhiMgAra gahatthagayA evaM eeNaM abhilAveNaM AyaMsathAla pAI vAyakaragarayaNakaraMDaga pupphacaMgerI jAva lomahatthacaMgerI pupphapaDalaga jAva lomahattha caTulaga sIhAsaNa chattacAmara tilasamuggaya jAva aMjaNasamuhatthagayA, appegaiyA devA dhUvaruDacchugaha thagayA haTTa taTTa jAva hiyayA / iti grAhyam atha vyAkhyA - apyekakA devA celItkSepa va nocchrAyam kurvanti apyekakA candanakalazahastagatAH mAGgalyaghaTapANayaH apyekakAH bhRGgAra ruhastagatAH evam anantaroktasvarUpeNa etena anantaravartitvAt pratyakSeNa abhilApena - apyekakAH AdarzahastagatAH evam pAtrI vAtakaraka ratnakaraNDaka puSpacaGgerI yAvat lomahastacaGgerI puNapaTalaka yAvallo mahastapaTalakasiMhAsanachatracAmara tilasamudga yAvat aJjanasamudrakahastagatAH apyekakAH dhUpa kaDucchuka hastagatAH hRSTatuSTa yAvat hRdayAH, iti eteSAm AdhAvanti paridhAvantyatrAnnayaH iti eteSAM vizeSato'rthAH jIvAbhigame tRtIyapratiprattau svayameva draSTavyAH // sU0 10 // taraha taraha se nRtya kiyA 'evamAI vibhAsejA jahA vijayassa jAna savvao samantA AhAveMti' isa prakAra vijaya ke prakaraNa meM kahe anusAra deva maya ora se acchI thoDe thoDe rUpa meM aura prakarparUpa meM dauDe yaha saba kathana jIvAbhigama sUtra meM tRtIya pratipatti meM kiyA gayA hai ataH vahIM se ise dekhalenA cAhiye yahAM yAvat zabda se 'appegajhyA celukvevaM kareMti appegaiyA baMdaNakalasa hatthagayA appegaiyA bhiMgAra hatthagayA evaM eeNaM abhilAveNaM AryasathAla pAIyAyakaraNa rayaNakaraMDA puSpha caMgerI jAva lomahatthacaMgerI puppha paDalaga jAva lomahastha paDalaga sohAsaNa chatta cAmara tilla samuggayahatthagayA devA dhUpakacchu hattha gayA haTTha tuTTha jAda hiyyA' isa pAThakA grahaNa huA hai - yaha pATha artha meM bilakula spaSTa hai // 10 // vidhurIne pachI sArI rIte nRtya yu. evamAI vibhAsejjA jahA vijayarasa jAva savvao samatA AhAveti' mA prabhANe viyanA prazubhAM hyAM bhuraNa hevA theomerathI sArI rIte apa-alpa pramANamAM ane praka' rUpamAM doDayA. A badhu kathana jIvabhigama sUtramAM tRtIya pratipattimAM spaSTa karavAmAM AvyuM che. ethI jijJAsue tyAMthI ja yA vize lAguvA prayatna re. ahIM yAvat yathI' apegaiyA celukkheyaM kareM ti appe - iNakalasahatthagayA, appegaiyA siMgAra hatthagayA evaM eeNaM abhilAveNaM AyaMsathAla pAI vAyakaraga rayaNakaraMDaga pugphacaMgerI nAva lomahattha caMgerI pupphapaDalaga jAya lomahattha paDalaga sIhAsaNa chattacAmara tillasamuggaya hatthagayA devA dhUpakacchuya hatthagayA TuTTha jAva hiyA yA yA saMgrahIta thayo che, yA pAha arthanI dRSTi sugama che. sUtra - 10.0
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH su. 11 abhiSeka nigamanapUrvakamAzIrvAdaH atha abhiSeka nigamana pUrvakamAzIrvAda mA: mUlam - tae NaM se accuiMde saparivAre sAmiM teNaM mahayA mahayA abhiseNaM abhisiMcAI, abhisiMcittA karayalapariggahiyaM jAva satthae aMjali kaTTu japaNaM vijaeNaM vaddhAvei vaddhAvittA tAhiM iTThAhiM jAva * jayajayasa pauMjai paraMjittA jAva pamhalasukumAlAe surabhIe gaMdhakAsAie gAyAI lUhei luhittA evaM jAva kappaorai fra alaMkiya vibhUsiyaM karei karitA jAva Nahavihi uvadaMsei uvadaMsittA acche hiM sahehiM rayayAmaehiM accharasA taMDulehiM bhagavao sAmissa purao aTTaTTamaMgalage Aliha taM jahA- sotthiya 1 siviccha 2 naMdiyAvata 3 vaddhamANa 4 bhAsaNa 5 varakalasa 6 maccha7 dappaNa 8 lihiA aTUTTa maMgalagA ||1|| lihiUNa karei upacAraM kiMte ! pADala mallia caMpagasoga punnAga cUamaMjari NatramAliabaulatilaya kaNavIra kuMdakujjaga koraMTapatta damaNaga varasurabhigaMdhagaMdhiyassa kacaggahagahiya karyalapa bhaviSyamukkassa tatthacittaM jAssehapamANamittaM ohinikaraM karetA caMdaSyabharayaNavairaverulayavimaladaMDa kaMcaNamaNiraya gabhatticittaM kAlAgurupavarakuMdarukkaturukadhUvagaMdhuttamANuviddhaM ca dhUmatrahiM viNimmuyaMtaM veruliyamayaM kaDucchuaM paggahitu patharaNaM dhUvaM dAuNa jiNavariMdassa sattadrUpayAI osaritA dasaMguliyaM aMjali karia matyayaMmi payao asaya visuddha gaMdhajuttehiM mahAvirohiM apuraM atthajuttehiM saMthuNai saMdhuNittA vAmaM jANuM aMcei aMcittA jAva karayalapariggahiyaM satthae aMjaliM kaTTu evaM vayAsI Namo - tthute siddhabuddha NIraya samaNasAmAhiaM samatta samajogi sallagattaNapibhaya nIrAgadosaNimnamaNirasaM gaNIsallamANamUraNaguNarayaNasIlasAgaranata sappameyabhavia dhammavaracAuraMtacakkatraTTI Namotthute arahao tikaTTu evaM vaMdai NamaMsai vaMdittA NamaMsittA NaccAsapaNe NAidUre sussUsamANe jAva pajjuvAsai evaM jahA accuyassa tahA jAva IsANa ja0 92 721 .
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ 722 kampanIpaprAptiko ssa bhANiyavva evaM bhavaNavaivANamaMtara joisiA ya sUrapajavasANasaeNaM parivAreNaM patte patteaM abhisiMcaMti, taeNaM se isANe devide devarAyA paMca IsANe viuvvai, viuvvittA ege isANe bhagavaM titthayaraM karapuTasaMpuDeNaM giNhai giNhittA sIhAsaNavaragae purasthAbhimuhe sapiNasapaNe, ege IsANe piTTao AyavattaM dharei duve IsANA ubhao pAsiM cAmarukkhevaM kareMti ege IsANe purao sUlapANI ciTui / tae NaM se sabake deviMde devarAyA Abhioge deve sadAvei sahAvittA eso vi tahaceva abhiseya ANattidei te'vi tahaceva uvaNeti, tapaNaM se sakke devide devarAyA bhagavao titthayarassa cauddisiM cattAri dhavalavasabhe viudhvei saMkhadalavimalanimmaladadhidhaNagokhIrapheNarayaNigarappagAse pAsAIe darasaNijje abhirUve paDirUve, taeNaM tesiM cauNhaM dhavalavalabhANaM ahiM siMgehito atoadhArAo NigacchaMti, tae NaM tAo aTatoadhArAo uddhaM vehAsaM uppayaMti uppaittA egao milAyaMti milAittA bhagavao titthayarassa suddhANaMsi nivayaMti / lae NaM se sakke devide devarAyA caurAsIe sAmANi sAhaslIhiM eyassa vi taheva abhiseo bhANiyantro jAva namo'tthuNaM te arahao tikaTTha vaMdai NamaMsai jAva pajjuvAsai ||suu011|| ___chAyA-tataH khalu so'cyutendraH, saparivAraH svAminaM tena mahatA mahatA abhiSekeNa abhipicati, abhipicya karataLaparigRhItaM yAvat mastake aJjaliM kRtvA jayena vijayena ca varddhayati varddhayitvA tAbhiriSTAbhi ryAvat jayajaya zabdaM prayukta prayujya yAvat pakSamalamukumArayA surabhyA gandhakApAyikathA gAtrANi rukSayati rukSayitvA evaM yAvat kalpavRkSamiva alaGghanavibhUpitaM karoti kRtvA yAvat nATayavidhimupadarzayati upadaya acche lakSNaiH rajatamayaiH accharasataNDulaiH bhagavataH svAminaH purataH aSTASTamaGgalakAni Alikhati taghayA-darpaNa 1 bhadrAsana 2 varddhamAna 3 varakamala 4 matsya 5 zrIvatsa 6 svastika 7 nandAvarta 8 likhitAni apTASTamaGgalakAni / 1 / likhitvA karoti upacAram ko'sau ? pATalamalli campakAzoka punnAgacUtamaJjarI navamAlika vakulatilakaravIra kundakujakakoraNDakapatra damanaka varasurabhigandhagandhiphasya kayagrahagRhItakaratalaprabhrapTavipramuktasya dazAdarNaraya kusamanikararaya stra citram jAna
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 11 abhiSekanigamanapUrvakamAzIrvAdaH 723 tsedhapramANamitam avadhinikaraM kRtvA candraprabharatnavajravaiDUryavimaladaNDam kAJcanamaNiratna bhakticitram kRSNAgurupravarakunduruSkaturuSka dhUpa gandhodbhUtAmanuviddhAM ca dhUpavattiM vinimuzcantaM vaiDUryamayaM kaDucchukaM pragRhya prayatena dhUpaM datvA z2inavarendrasya saptASTapadAni apamRtya dazAGgulikam aJjaliM kRtvA mastake prayataH, aSTazatavizuddhagranthayuktaiH, mahAvRttaH, apunaruktaiH saMstauti saMstutya vAma jAnum aJcati azcitvA yAvat karatalaparigRhItaM mastake aJjali kRtvA evamavAdI-namo'stute siddhabuddhanIrajazramaNasamAhikasamastasamajogizalyakartana nirbhayanIrAgadveSanirmamanizzaka nizzalyamAnamUraNaguNaratnazIlasAgara manamantAprameyabhavikadharmavaracAturantacakravartine namo'stute arhate iti kRtvA evaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA nAtyAsante nAti dUre zuzrUpamANo yAvat paryupAste-evaM yathA'cyutasya tathA yAvadIzAnasya bhaNitavyam evaM bhavanapati vAnamantarajyotipkAca sUryaparyavasAnAH svena parivAreNa pratyekam pratyekam abhisiJcati / tataH khalu sa IzAno devendro devarAjaH paJca IzA. nAn vikurvati vikurvitA eka IzAno bhagavantaM tIrthakaraM karatalasaMpuTena gRhNAti gRhItvA siMhAsanacaragataH paurastyAbhimukhaH sannipaNNaH, eka IzAnaH pRSTataH, AtapatraM dharati dvau IzAnau ubhayoH pArzva cAmarotakSepa kurutaH, ekaH IzAnaH purataH, zUlapANistiSThati / tataH khalu sa zakro devendro devarAjaH AgiyogikAn devAn zabdayati zabdayitvA eSo'pi tathaiva abhiSekAjJaptiM dadAti te'pi tathaiva upanayanti ! tataH khalu sa zakro devendro devarAjaH, bhagavastIrthaMkarasya caturdizi caturo dhavalavRpamAn vikurvati, zvetAn zaMkhadalavimalanirmaladadhidhanagokSIraphenarajatanikaraprakAzAn prAsAdIyAna darzanIyAn abhirUpAn pratirUpAn, tataH khalu teSAM caturNA dhavalavRpabhANAm aSTabhyaH zrRgebhyo'STau toyadhArA nirgacchanti, tataH khalu tA aSTau toyadhArA urdhvaM vihAyasi utpatanti utpatya ekato milanti militvA bhagavatastIrthakarasya mUni nipatanti / tataH khalu sa zakro devendro devarAjaH caturazItyA sAmAnikasahasraiH etasyApi tathaiva abhiSeko bhaNitavyo yAvannamo'stute'hate itikRtvA vandate namasyati yAvat paryupAste // sU0 11 // TokA-'taeNaM se accuiMde saparivAre sAmi teNaM mahayAmahayA abhiseeNaM abhisiMcai' tataH khalu tadanantaraM kila saH prAgukto'cyutendraH sa parivAraH, anantaroktaparivArasahitaH, svAminam-RSabhatIrthakaram tena-anantaroktasvarUpeNa mahatAmahatA, atizayena, abhiSekeNa, 'taeNaM se accuiMde saparivAre sAmi' ityAdi TIkArtha-'taeNaM' isake bAda se accuiMde saparivAre' saparivAra acyutendra ne 'sAmi teNaM mahayAra abhiseeNaM abhisiMcaI' tIrthaMkara kA usa vizAla abhiH 'taeNaM accuIde saparivAre sAmi' ityAdi Asttha-'taeNa' tyAra mAha se accuiMde saparivAre' saparivAra atyutendra 'sAmi teNaM mahayA 2 abhiseeNaM abhisiMcaI' tI 42 ta viza bhabhiSenI sAmagrIthI maniSa
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ 724 topaprati abhipiJcati AnItapavitrodakairabhiSecanaM karoti 'abhisiMcitA' abhiSicya 'karayalapariggahiyaM nAva matthae aMjali kaTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAvaI' karatalaparigRhItaM yAvansastake'JjaliM kRtvA jayena vijayena ca-jayavijayazabdAbhyAM varddhayati stauti atra yAvatpadAt dazanakhaM zirasAvartamiti grAhyam 'paddhAvittA' varddhayinvA 'tAhi hAhi jAva jayajayasaI panaI' tAbhiH viziSTaguNopetAbhiH, iSTAbhiH zrotRNAM vallabhAbhiH yAvajjayajayazabda prayukte, atra jayazabdasya dvivaMcaM zIghranAyAM saMbhrame jayavijayazabdAbhyAM barddhayitvA punarjayajayazabda. prayogo maGgalavacanena punarukti rdopAya ityabhihitaH, atra yAvatpadAt 'katAni piyAhiM maNuANahiM maNAmAhiM vaggUhi' kAntAbhiH priyAbhiH manojJAbhiH mano'mAbhiH vAgbhiritigrAhyam atha abhipekottarakAlikaM kartavyamAha 'pauMjittA' ityAdi 'pauMjittA' prayujya 'jAva pamhalasukumAlAe surabhIe gaMdhakAsAIe gAyAI lahei' yAvat vAlasukumArayA pazmayuktamundaralomavatyA sukomalayA murabhyA sugandhi yuktayA ganyakApAyikyA gandhaka sugaMdhita dravyayuktayA iti gamyaM gAtrANi tasya agAni mukhahastAdi avayavAna rUkSayati pronchati-atra yAvatpadAda Seka kI sAmagrI se abhiSeka kiyA AnIta pavitra udaka se prabhuko snAna karAyA 'abhisiMcittA karalayAriggahiraM jAva matthae aMjaliM kaTa jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei' snAna karAkara phira usane prabhukI donoM hAthoM kI aMjali karake namaskAra kiyA aura jaya vijaya zabda se unheM badhAyA yahAM yAvat pada se 'dazanakhaM zirasAvatam' aisA pATha saMgRhIta huA hai 'paddhAvittA tAhiM iTAhiM jAva jaya jaya sadde paujati pauMjittA jAva pamhalasukumAlAe surabhIe gaMdhakAsAIe gAyAI lUheha' vadhAne ke bAda arthAt jaya vijaya zandoM dvArA stuti kara cukane bAda phira usane una una iSTa yAvata-kAnta, priya, manojJa, mano'ma vacanoM se jaya jaya zabda kA punaH prayoga kiyA yahAM puna rukti kA doSa bhakti kI atiza. yitA ke kAraNa nahIM mAnA gayA hai jaba vaha icchAnukUla bhakti kara cukA tava usane prabhuke zarIra kA pakSmala, sukumAra, sugaMdhita toliyoM se pronchana kiyA dhyA. mAnIta pavitra 4thI prabhune snAna 4Avyu. 'abhisiMcittA karayalapariggahiaM jAva matthae aMjaliM kaTUTu jAeNaM vijaeNaM vaddhAveI' snAna 4rAvIna pachI tere anune bhanne hAthanI aMjali banAvIne namaskAra karyA ane jaya-vijaya zAo vaDe teozrIne abhi nahita 4aa. mI yAvat 54thI 'dazanakha zirasavatam' mA pA8 sahIta th| che. 'vaddhA. vittA tAhiM idvAhiM jAva jaya-jaya sadde pauMjaMti, pauMjittA jAya parala sukumAlAe surabhIe gaMdhakAsAIe gAyAI lheI' malinahita 4zata arthAt 15-vizya thI tamAzrInI stuti karIne pachI teNe tata-tata ITa yAvata kAnta, priya, mane jJa, maneDama vacanathI jaya-jaya zabdone punaH praveza karyo. ahIM bhaktinI atizayatAne lIdhe punarukti deSa mAnavAmAM AvyuM nathI. jyAre te yathecacha bhakita karI cUkayo tyAre teNe prabhunA zarIranuM
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prakAzikA TIkA-paJcamavakSarakAraH sU. 11 abhiSekanigamanapUrvakamAzIrvAdaH 75 'tappaDhamazae' tat prathamalayA-iti grAhyam 'lUhitA' rUkSayitvA zarIrANi ponchanya evaM jAva kappazvalagaMpina alaMkiriavibhUsiyaM karei' eyara-uttaprakAreNa yAvatkalpavRkSamivaalaMkRtaM vastrAlaGkAreNa vibhUSitam-AbharaNAlaGkAreNa karoti, atra vAyatpadAn 'luhittA sarasegaM gozIsacaMdaNeNaM gAyAI aNuliMpai aNuliMpittA-nAsAnIsAsavAyavojjhaM cavakhuharaM vaNNapharisajuttaM hayalAlApelavAiregaM dhavalaM kaNa makhaciyaMtakammaM devadUsajUlaM niaMsAvei niaMsAvittA' iti grAhyam epAmarthaH, rukSayitvA tasya zarIrANi proJcasarasena rasasahitena gIzIryacandanena gAtrANi zarIrANi, anulimpati, anulipya nAsAniHzvAsavAdabAhyam tathA cakSuharaM darzanIyas tathA varNaparzayusam tayA 'hayalAlApelavAtireka dhavalam , tatra hayalAlAazvamukha malaM tadvat pelanas komalam atirekapavalaM ca-atyantasvaccha ca tathA kanakakhaci. tAnta karmakanakaiH kAJcanaiH sacitA antama antarbhAgo yasya tattathAbhUtam-evaM bhUtaM devadaSyayugalam devavastrayugalasa-paridhAnottarIyarUpaM nivAsayati, paridhApayati nivAsya parivApya-iti bodhyH| 'karitA' kRtvA 'jAva navihiM upadaMsei' yAvat nATayavidhimupadarzayati ana 'lUhettA evaM jAca kapparukhagaMpika alaMkiya vibhUlibhaM karei' zarIra ko pronchala karake phira usane prabhuke sukha hasta Adi avayavoM ko poMchA yahAM yAvat zabda se 'tappaTamayAe' pada kA grahaNa huA hai paoNchakara usane phira prabhuko vastra aura alaMkAroM se vibhUSita kiyA ataH prabhu usa samaya sAkSAt kalpavRkSa ke jaise pratIta hone lage yahAM yAvat zabda le-'lUhittA saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM gAyAI aNuli-: mpaha, aNulipitA nAsAnIlAlavAyayojjJaM vizkhaharavaSNapharisajuttaM, hayalAlA. pelavAiregadhavalaM kaNama khaciyaMtasamma devadUlajualaM nialAve niyaMsAvitta7 isa pAThakA saMgraha huA hai-isakI vyAkhyA spaSTa hai 'karitA jAba vihiM uvadasei, upadaMsitA acchehi saNDahiM sthaNAmaehiM accharasAtaNDulehiM bhagavao samaNasta purao aTa laMgalage Alihai' vastrAlaMkAroM se prabhukA alaMkRta karake pakSamA, sumAra, sugacita pasathI chana yu. 'lUhettA evaM jAva kApakvagaMpilava alaMkiya vibhUsiraM karei' zarIra chana arIne pachI taNe prabhunA bhuSa, sta, vagaire apayavAnu chana dhyu'. mI yAvat zapathI 'tapaDhamayAe' 54 hue thayu cyu prechana karIne pachI teNe prabhune vastra ane alaMkArothI vibhUSita karyA. ethI prabhu te mate sAkSAt 465 vRkSa 24n anaa bhAMDayA. hI yAvat zapathI 'lUhittA saraseNaM gosIsacaMdagegaM gAyAI agulimpai, aguliMpittA nAsAnIsAsavAyavojha cakkhuharavaNNapharisa. juttaM, hayalAlApelavAiregadhavalaM kaNagakhacivaMta kammaM devadumajuthalaM niyaMsAvei nisAveittA' mA 54 sahIta thy| che. sanI. vyAghyA 258 1, 'karittA jAva NaTTavihi uvadaMsei, uvasittA acchehiM sahehiM ravaNAmaNahiM accharasAtaNDulehiM bhagavao samaNassa purao aTTha maMgalo AlihaI' panAmAthI prabhune mata yA pachI yAvat nATyavidhinu
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ jampadvIpaprati yAvatpadAt 'sumaNadAmaM piNaddhAveI' sumanodAmAnam-puSpamAlyaM pinAhayati paridhApayati pinAhya paridhApya iti grAhyam 'uvadaMsittA' nATayavidhimupadarya acchehi' acchaiH svaccha 'saNhehi zlakSNaiH cikaNaiH 'rayayAmaehiM' rajatamayaiH 'accharasAtaMDulehi accharasataNDulaH 'bhagavao sAmissa purao aSTamaMgalage Alihai bhagavataH svAminastIrthakarasya purataH, aSTASTamaGgakAni, atra vIpsAvacanAt pratyekam-apTI-aSTau ityarthaH Alikhati 'taM jahA' tadyathA 'dappaNa 1 bhaddAsaNaM 2 vaddhamANa 3 varakalasa 4 maccha 5 sirivaccha 6 sosthiya 7 gaMdAvattA 8 lihiAaSTamaMgalagA // 1 // darpaNa 1 bhadrAsana 2 varddhamAna 3 varakalaza-4 matsya 5 zrIvatsa 6 svastika 7 nandyAvatoM 8 likhitAni aSTASTamaGgalakAni, / 'lihi uNa' anantaroktAni aSTamaGgalAni likhitvA 'karei uvayAraM karotyupacAram ko'sAvupacArastatrAha 'pADalamallia-ityAdi 'pATalamallia, caMpagasogapunnAgacUna maMjariNavamAliabaulatilayakaNavIra kuMdakujjagakoraMTa pattadamaNagavarasurabhigaMdhagaMdhiprasa' pATalamallikacampakAzokapunnAgAmramaJjarI navamAlika bakulatilaka karavIrakundakunakakoraNTa patra damanaka varamurabhiphira usane yAvat nATyavidhi kA pradarzana kiyA yahAM yAvat zabda se-'sumaNodAmaM piNaddhAveI, piNaddhAvittA' ina padoM kA grahaNa huA hai-nATyavidhi kA pradarzana karake phira usane svaccha cikane rajata maya accharasa taNDuloM dvArA bhagavAn ke samakSa ATha 2 maMgaladravya likhe-arthAt eka eka maMgaladravya ATha 2 vAra likhA 'taM jahA' ve ATha maMgaladravya isa prakAra le hai-svastika 1 zrIvatsa 2 nandAvata 3 varddhamAna 4 bhadrAsana 5 varakalaza 6 matsya 7 darpaNa 8 ATha maMgala dravyoM ko likhakara phira usane unakA upacAra kiyA arthAtU 'kiMte pADala malliya caMpagaloga punnAga cUa maMjariNayamAli a bAlatilaya kaNavIra kuMda kujjaga koraMTa pattadmaNagavarasurabhigaMdhagaMdhiassa, kayaggagahiakarayalapanbhaTThavippamukkassa dasavaNNassa kusumaNiarassa' pATala gulAba, mallikA caMpaka, prahazana yu. mI yAvat pathI 'sumaNodAmaM viNaddhAveI, piNaddhAvicA' mA yahI sa. hIta thayA che. nATya vidhinuM pradarzana karIne pachI teNe svaccha, sugiphakaNa rajatamaya amarasa le vaDe bhagavAnanI samakSa ATha-ATha maMgaLa dravye lakhyAM. arthAt ekame bha ya mana mA mA 1mata thu:. 'taM jahA' te mA maja dravyo / pramANe cha-elds 1, zrIvatsa 2, nanhAvata 3, ImAna 4. madrAsana 5, 12 kalaza 6, matsya 7, darpaNa 8, te ATha-ATha maMgala dravyane lakhIne pachI teNe temane 5yA2 4 meTa hai 'kiM te pADala malliya caMpagasogapunnAga cUa maMjari NavamAlia paula tilaya kaNavIra kudakujjaga koraMTa pattadamaNagavarasurabhigaMdhagandhiassa, ka-ggahagahia karayala panbhaTTa viSpamukkassa dasaddhavaNassa kusumaNiarassa' pAsa, gulAma, Hel, A54, ANI)
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 11 abhiSekanigamanapUrvakamAzIrvAdaH 727 gandhagandhitasya tatra pATalaM-pATalapuSpam 'gulAva' iti bhASaprasiddham mallikA vicakitapuSpam 'veli' iti bhASAprasiddham campakAzokapunnAgAH, prasiddhA evaM cUtamajarI, AmramaJjarI navamAlikA-nUtanamAlikA vakulaH kesaraH yaH, strImukhasIghusikto vikasati tatpuSpam / tilako yaH strIkaTAkSanirIkSito vikasati ta puSpam-karavIrakunde prasiddha kubjAm kuba iti nAmnA vRkSavizeSastatpuSpam koraNTakaM tanAmakapItavarNapuSpam patrANi-maruvaka patrAdIni damanakaH etaiH varasurabhiH atyantasurabhiH, tathA sugandhAH, zobhanacUrNAsteSAM gandho yatra sa tathA bhUtastasya atra taddhita pratyayaH pazcAt vizeSaNadvayasya karmadhArayo bodhyaH, idaM ca kusu. manikarasyAgre vakSyamANasyeti vizeSaNam punaH kIdRzasya tatrAha 'kayaggahagahirayaLapabhaTTavippamukkassa' kacagRhagRhItakaratalapabhraSTavinamuktasya, tatra kacagrahaH kezAnAM grahaNam gRhItastathA tadanantaraM karatalA dvipramuktaH san pranaSTastasya punaH kIdRzasya 'dasaddhavaNNassa' dazAddhavarNasya paJcavarNasya evaM vizeSaNaviziSTasya 'kusumanikarassa' kusumanikarasya puSpasamUhasya 'tattha cittaM tatra tIrthakarajanmamahotsave citram azcaryajanakam 'jaNNussehappamANamittaM jAnatsedha pramANamAtram tatra jAntsedhapramANena pramANopetapuruSasya jAnuM yAvaduccatvapramANaM caturagula caraNacaturviMzatyaGgulajaGghayoruccatvamIlanena, aSTAviMzatyagularUpaM tena samAnA mAtrA yasya sa tathA bhUtastam 'ohinikaraM karittA' avadhinikaram avadhinA maryAdayA nikaraM vistAra kRtvA 'caMdappabharayaNavairaverulia vimaladaMDaM' caMndraprabharatnavajravaiDUryavimaladaNDam-tatra candraprabhAH, azoka, punnAga, cUnamaJjarI-AmakI maJjarI, navamallikA bakula, tilaka, kanera, kunda, kunjaka koraNTa patra maruvA evaM dayanaka inake zreSTha surabhigaMdhayukta aise kusumoM se jo hAthoM se chUte hI jamIna para gira paDe the evaM pAMca varSoM se yukta the unakI pUjAkI usa pUjA meM jAnUtsedha pramANa puSpo kA UMcA Dhera laga gayA arthAt 28 aMgula pramANa puSparAzi rUpa meM vahAM ikaTThe ho gaye 'jANusseha pamANamittaM ohinikaraM kareha' isa prakAra jAnRtsedha pramANa puSpoM kI UMcI rAziko 'karittA caMdappabharayaNavaharaveruliyavimaladaNDaM kaMcaNamaNi rayaNabhatticittaM kAlAgurupavarakuMdarukkaturukka dhUva gaMdhuttamANuviddhaM ca bhavahi veruliyamaya kaDucchuyaM dhunnA, yU1 mI , mAna bharI, nava masis, uga, tiax, 2, unha, kurjaka, keraMTa, patra, mara. temaja damanaka e badhAnA zreSTha surabhigaMdha yukta evA kusumethI ke jeo hAthanA sparza mAtrathI ja jamIna upara kharI paDyA hatAM ane pAMca varSothI yukta hatAM-temanI pUjA karI. te pUjAmAM jAnsela pramANa puSpono Dhagale karyo. mera 28 mAMga pramANa 5052zi tyAM metra 42vAma mAvI. 'jANussehapamANamittaM ohinikaraM karei' mA pramANe tsedha prabhAra puSponI yI rAzI 4rI 'karittA caMdappabharayaNavairaveruliyavimaladaNDa kaMcaNamaNirayaNabhatticittaM kAlIgurupavarakuMdarukkaturukkadhUva gaMdhuttamANuviddhaM ca dhUmavaTi veruliyamayaM kaDunchuye paggahai' gupanI go ryA pachI
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ 720 bhampUcIpapramasino candrakAntAH ratnAni candrakAntAdIni vajrANi hIrakAH vaiDUryANi tannAmaratnavizepAH, tanmayo 'vimalo daNDo yasya sa tathA bhUtarasam idaM dAgne vakSyamANaM karucchukam ityasya vizeSaNam punaH kIdRzam 'kaMvaNamaNirayaNabhattinitta' kAJcanamaNiratnabhakticitram taMtra kAzca namaNiratnAnAM yA, bhaktayaH-racanAstAbhizcitram citritam punaH kIdRzam 'kAlAgurupavarakuMdurukaturukadhRvagaMdhutamANuviddhaM ca kAlAgurupayarakunduruSakaturuSkaM dhUpAndhottamA viddhAM ca / tatra kAlAguru prasiddhaH kRSNa dhUpaH, iti kundurukkaH, cIDA turupkA lohavAnitiprasiddhaH, silhAsteSAM gandhottamaH saurabhyotkRSTo yo dhUpaH tenAnuviddhA-mizrA vA ityarthaH, tAM ca, atra ca zabdo vizeSaNasa. muccaye sa ca vyavahitasambandhaH tena 'dhUmavarhi ca' dhUmati ca dhUmazreNim 'viNimmuaMta' .vini muzcantam tyajantam 'veruliamayaM' vaiDUryamayam kevalavaiDUryaratna ghaTitam evaM sarvavizeSaNa viziSTam 'kaDucchuoM kaDucchukaM 'eggahittu' pragRhya 'payaeNaM dhRvaM dAuNa jiNavariMdassa' . prayatena yathA bAlazreSThasya tIrthaMkarasya dhUpadhUmAkule-pakSiNI nabhavatastathA prayatnena dhUpaM datvA jinavarendrAya sUtre SapTIprAkRtavAdApatvAcca / 'sattaTThapayAI osarittA' aGgapUjArtha pratyAsedupA- upaveSTumicchatA mayA bharadarzanamAgoM niruddhaH, atohaM parepo darzanAmRtapAnavighnakArI nasyAmiti saplApTapadAni avasRtya 'dasaMguliyaM aMjali karia matpayammi' dazAGgulikaM mAtake * paggahaha rAzikarake phira usane candrakAnta, katanAdiratna bajra evaM vaiDUrya inase jisakA vimaladaNDa banAyA gayA hai, tathA jisake Upara kaMcana Niratna Adi ke dvArA nAnA prakAra ke citroM kI racanA ho rahI hai, kAlA guru-kRSNa, dhUpa, . kunduruSka-cauDA turuSka-locAna-inakI gandhottama dhUpa se jo yukta hai tathA jisameM se dhUmakI zreNI nikala rahI hai aise dhRpakaDucchuka-dhUpajalAne ke kAhe ko jo ki baiDUryaratna kA banA huA thA-lekara ke 'payaeNaM dhUvaM dAUNa jiNavariMdassa sattaTTapayAI osarittA dasaMguliaM aMjali karia satyayammi payao 'aTTasaya viluddhagaMthajuttehiM mahAvittahiM atthajuttehi saMthuNai' baDI sAvadhAnI ke sAtha dhUpa jalAI dhRpa jalA karake phira usane jinavarendra kI sAta ATha pada Age khisakakara dazoM aMguliyAM jisameM Apasa meM juDa gaI haiM esI aMjali teNe candrakAnta karkatanadi rana, vaja ane vairya emanAthI jene vimala daMDa banAvavAmAM AvyuM che temaja jenI u ra kacana maNiratna vagere dvArA aneka vidha citronI racanA karavAmAM AvI che. kalA guru, kR-dhUpa,kunduSka-cIDAtura...-lenAdha, emanA ga ttama dhUpathI te yukta che, temaja jemAthI dhUpa-zreNIo nIkaLI rahI che, evA dhUpa kaDu chukar dhU! sAvAnA 4 2 paiDUya 2nathI nimita to as 'payANaM dhUvaM dAUNaM 'jiNavariMdamsa sattaTupayAI osaritA dasaMguliaM aMjaliM karia matthayammi pathao aTusaya. vimuddhagaMdhajuttehi mahAvittahiM atthajuttehiM saMthugai / ma ra sAvadhAnI 4 temA dhUpa saLagAvye dhUpa saLagAvIne pachI teNe jina varendranI sAta-ATha DagalA AgaLa vadhIne
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH ru. 51 abhiSekanigamanapUrvakamAzIrvAdaH | oh aJjaliM kRtvA 'payao' prayataH-yathA sthAnamudAttAdi svaroccAraNeSu prayatnavAn san 'aTTasa ya visuddhagaMthajuttehiM aSTazatavizuddhagranthayuktaiH, aSTottarazatapramANe vizuddhena granthena yuktaiH 'mahAvitahiM' mahAvRttehi' mahAvRttaiH mahAkAvyaiH yadvA mahAcaritraiH 'apuNaruttahiM' apunaruktaiH 'attha juttehi' arthayuktaiH, camatkArivyaGgayuktaH, 'saMthuNaDa' saMstauti tasya saMstavanaM karoti 'saMthuNittA saMstutya 'vAma jANuM aceI' vAmaM jAnum aJcati, utthApayati 'acittA jAva' azcitvA, utthApya yAvatkaraNAt 'dAhiNaM jANuM dharaNialaMsi nivADei' dakSiNaM jAnuM dharaNI. tale nipAtagati, sthApayati iti grAhyata 'karatalaparihiyaM matthae aMjali kaTu evaM vayAsI' karatalaparigRhItaM mastake azvaliM kRtvA evam vakSyamANaprakAreNa avAdIt yadavAdItadAha Namo'tthute siddha vuddhaM ityAdi Namotthute siddhabuddhanIrayasamaNasAmAhiyae mattasamajogi sallagattaNaNi bhayaNIrAgadosaNimmamaNirasagaNIsallamANamUraNa guNarayaNa sIlasAgara marNatamappameya bhavidha dhammavaracAuraMtacakavaTTI Namo'tthute arahaotti kaTu evaM baMdai NamaMsaI' he siddha 'hevuddha' jJAnatatva 'te tubhyaM na mo'stu atra sarvANipadAni sambodhane bodhyAni banAkara aura use mastaka ke Upara karake 108 vizuddha pAThoM se yukta aise mahA. kAvyoM se jo ki artha yukta the-camatkArika vyaGgakoM se yukta the-evaM apunarukta the stuti kI 'saMthuNittA vAsaM jANuM aMcei, aMcittA jAva karayala pariggahiyaM matthae aMjaliM kaha evaM kyAsI stuti karake phira usane apanI vAyI jAnuko UMcA kiyA aura UMcA karake yAvat donoM hAtha joDakara mastaka para unheM aMjalirUpa meM karake isa prakAra se usane prabhuko stuti kI-yahAM yAvatpada se 'dAhiNaM jANuM dharaNiyalaMsi nivADei' isa pAThakA saMgraha huA hai 'Namotthu te siddha buddhaNIrayasamNa sAmAhi samatta samajogi lallagattaNa jimbhaya NIrAgadosaNimmamaNissaMgaNIsallamANamUraNaguNarayaNasIlasAgaramaNaMtamappameya bhaviya dhammavaracAuraMta caskavahI Namotthu te arahao tti kaTUTu evaM vaMdaha NamaMsaI' he daze AMgaLIe jemAM paraspara saMyukta thayelI che, evI aMjali banAvIne ane te aMjaline mastaka upara mUkIne 108 vizuddha pAThathI yukta evA mahA kAvyathI ke jeo artha yukta hatA, camatkArI vyaMgyAthI yukta hatA. temaja apunarukta hatA-teNe stuti karI. 'saMthuNittA vAma jANu aMceDa, aMcittA jAva karayalapariggahiya matyae aMjaliM kada evaM vANI' stuti karIne pachI teNe potAnA nAma jAnune UMco karyo. uMce karIne yAvat bane hAtha cheDIne, mastaka upara pitAnA hAthonI aMjali rUpamAM banAvIne A pramANe stuti 4 mahI yAvat 54thI 'dAhiNaM jANu dharaNiyalayasi nivADei' mA pA sa. hIta yA . Namotthute siddha buddhaNIraya samaNasama hia samatta samajogi sallagattaNa Nabhaya NIrAga dosaNimmamaNissaMga NIsallamANamUraNa guNararaNasIlasAgaramaNaMta mappa meya bhaviya dharamavaracAuraMtacakkavaTThI Namotthute arahao tti kaTu evaM vaMdahe NamaMsaI ja0 92
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ 730 jambUDhIpaprajJaptisUtra tathAhi he nIrajAH 'karmarajo rahita' he zramaNa tapasvin ! he samAhita ! anAkUlacitta ! he samApta kRta kRtatsat yadvA samyak prakAreNa Apta 'avisaMvAdi vacanatvAta he samayogin 'kuzalamanovAkAyayogitvAt he zalyakartara ! he nirbhaya he nIrAgadvapa rAgadveparanita 'nirmama ! mamatArahita he niHsaGgasaMgavarjita ! nilepa he niHzalya zalyarahita he mAnamUraNa ! mAna mardana ! he guNaratna zIka sAgara 'guNeSu ratnam utkRSTaM yacchIlaM brahmacaryarUpaM tasya sAgara' he ananta, ananta jJAnAtmakatvAt makAro'lAkSaNikaH, ekmagre'pi he aprameya 'prAkRtajJAnAparicchedyA sAmAnya purupairajJAtasvarUpa azIra jIvasvarUpasya chadnasthaiH parichettuma kyatvAt athavA he aprameya' bhagavad guNAnAmanantatvena saMkhyAtumazakyatvAt he bhavya 'muktiyamana yogya' atyAsanna bhavasiddhitvAt 'he dharmavara cAturantacakravartin' dharmeNa dharmarUpeNa vareNa pradhAnena bhAvacakratvAt cAturantena caturNA gatInAmanto yasya sa cAturantastena caturgatyantakAriNA cakreNa vartate ityevaMzIlastasya saMbodhane he dharmabara cAnurantacakravartin ! namo'stute tubhyam arhate jagatpUjyAya iti kRtvA iti saMstutya vandate namasyati 'baMdittA' namittA' caMditvA, namasthitvA 'NaccAsaNNe NAidUre' nAlyAsanne nAtidure yathocitasthAne 'musmusamANe jAva panju siddha he buddha ! he nIraja ! karmaraja rahita he zramaNa ! he samAhita-anAkulacita kRtakRtya hone se yA avisaMcAdi vacanavAle hone se he sagata he lamyak prakAroM se Apta ! kuzala vAzkAyasanoyogI hone se samAyogin ! he zalyakartana ! he nirbhaya ! he nIrAga keSa ! he nirmama ! he nissaMga ! he niHzalya ! he mAna lUraNa ! mAnamardana ! he guNaratna zIlasAgara ! he ananta ! he aprameya ! he bhavya-mukti gamanayogya ! he dharmavIra ! cAturantacakravatin ! arihaMta Apa jagatpUjya ke liye merA namaskAra ho / isa prakAra se stuti karake usane prabhuko vandanA kI unheM namaskAra kiyA 'vaMditA namaMsittA NaccAsaNNe NAhadUre sussusa mANe jAva pajjuvAsaha vandanA namaskAra karake phira vaha apane yathocita sthAna para dharma sunane kI abhilASAvAlA hokara yAvat paryupAsanA karane lgaa| yahAM thaavhe siddha ! he buddha he nIraja ! karma 2ja rahita! he zramaNa! he samAhita ! anAkula citta, kRta kRtya hovAthI athavA avisaMvAdita vacanevALA hevAthI, he samAsa ! he samyaka prakArathI Ata! kuzaLa vApharAya mAgI hovAthI samAgina ! he zakartAna' hainimaya / -nIrAmadveSa ! u nibhabha / nissa ! ni:sya ! 3 bhAna bhUra ! he mAna mardana ! he guNa ratna zIla sAgara! he anaMta ! he aprameya ! he bhavya-mukti gamana yogya, he dharmavara! cAturanta cakravatina ! arihaMta ! jaganyU evA Apane mArA namaskAra che A pramANe stuti karIne teNe prabhunI vaMdanA karI, prabhune namaskAra karyo. 'vaMdittA namasittA NaccAsaNe NAidRre sussUmamANe jAva pajjuvAsaI' bannA tamA nabha24.2 4zana pachI te pitAnA yathocita sthAna upara dharma sAMbhaLavAnI abhilASAvALe thaIne yAvata
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 11 abhiSekanigamanapUrvakamAzIrvAdaH 736 vAsai' zuzrUpamANo yAvatparyupAste so'cyutendraH, atra yAvat padAt 'nasaMsamANe tivihAe pajjuvAsaNAe' namasyan triviSayA paryupAsanayeti azAvaziSTAnAmindrANAM vaktavyaM lAghavAdAha 'evaM jahA' ityAdi 'evaM jahA accuyarasa tahA jAba IsANasya vANiyabvaM' evam uktavidhinA yaza'cyutendrasyAbhiSekakRtyaM tathA yAvat IzAnendrasyApi. abhiSekakRtyaM bhaNitavyam ___ atra yAvatpadAt prANatendra sanatkumAdArabhya IvAnendra paryantasya grahaNam zakrAbhiSekasya sarvata zvaramatvAt 'evaM bhavaNavainANamaMtarajoisiA ya sarapajjapasANA saeNaM parivAreNaM patteaM patteyaM asisiMcaI eks uttaprakAreNa bhavanapativAnavyantarajyotiSkAzcandrAzca sUryaparyavasAnAH svakena parivAreNa saha pratyekamabhiSiJcanti, abhiSekaM kurvanti, athAvaziSTazavendratpada se nasamANe tivihAe pajjuvAlaNAe' ila pAThakA grahaNa huA hai / yahAM jitane ye vizeSaNa bAlaka avasthAena RSabhakumAra meM pradarzita kiye haiM ve bhavya pathako choDakara "mAvinibhUtavatU' isa kathana ke anusAra yadyapi unameM Age aisI avasthA honevAlI hai vartamAna meM yaha avasthA nahIM haiM phira bhI usakI abhivyakti ho cukI hai aisA mAnakara upacAra-kara unakI sArthakatA samajhalenI cAhiye ataH isa prakAra ke kathala meM koI virodha nahIM hai bhAvI paryAya ko bhrata paryAya mAnakara lokameM bhI kathalavyavahAra dekhA jAtA hai isa sUtra meM jo namo'stupada do bAra prakaTa kiyA gayA hai vaha punarukti doSAvaha nahIM haiM pratyuta lAghava prakaTa karatA hai kyoMki hari-indra ne yahAM jitane vizeSaNa prayukta kiye haiM unakesabake sAtha isa padakA prayoga use karanA iSTa hai, kyoMki usake hRdaya meM bhakti kA pravAha umaDa rahA hai so ailAna karake jo do bAra hI namo'stu padakA prayoga usane kiyA hai vaha lAghava ke nimita siddha ho jAtA hai yahAM jo sAta 5pAsanA 12 samyo. hI yAvat 54thI 'namaMsamANe tivihAe pajjuvAsaNAe' mA pA8 saMgRhIta thayela che. ahIM jeTalAM vizeSaNe bAlaka avasthApana kRSabhakumAra mATe pradarzita 42vAmAM AvasA cha te manya par3hane 4 4zana 1. 'bhAvinibhUtavat' mA 4thana bhugamana ke AgaLa teozrI evI avasthA prApta karaze paNa vartamAnamAM A avasthA nathI chatAe, tenI abhivyakti thaI cUkI che. evuM mAnIne-upacAra karIne emanI sArthakatA samajI levI joIe. eTalA mATe A prakAranA kathanamAM kaI paNa jAtano virodha nathI. bhAvI paryAne bhUta paryAya mAnIne lekamAM paNa kathana-jhavahAra jovAmAM Ave che. A sUtramAM 2 'namo'stu' 56 me pAra mAvyu cha tethI matre punaruti hoSa thy| che, mAma mAna nahi, paraMtu ahIM te lAghava prakaTa kare che. kemake hari-Ije ahIM jeTalAM vizeSaNa prayukta karyA che te badhAnI sAthe e padane pravega ISTa che, kemake tenA hRdayamAM bhakita pravAha uchaLI rahyo che. te AvuM na karIne teNe be vAra "nanoDatu padane prayoga karyo che te lAghava nimitte ja karyo che evuM siddha thaI jAya che. ahIM je sAta-ATha DagalA
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ 733 jambUdvIpapraznaptisUtra syAvasaraH, 'ta eNaM' ityAdi 'taeNaM se IsANe deviMde devarAyA paMcaIsANe viuvvai' tat stripaSTIndrAbhiSekAnantaram khala, IzAno devendro devarAjaH paJcezAnAn vikurvati vikurvaNAzaktyA nirmAti eka IzAnaH paJcadhA bhavatItyarthaH, tadeva vibhajate 'viuvittA ege' ityAdi viuvittA' vikurvitvA, ekaH paJcadhAbhUtvA 'ege IsANe bhagavaM titthayaraM karayalasaMpuDeNaM giNhai' ATha pada Age jAnA indrakA kahA gayA hai vaha 'maiM aGga pUjA ke nimita baiThakara yadi anya ke prabhu ke darzana karane ke mArga ko rokalenA hai to Agata lokoM ke darzana karane rUpa kArya meM maiM vighnakArI bana jAuMgA' isake isa abhiprAya ko lekara kahA gayA hai| ____ ava sUtrakAra anya indroM ke sambandha kI vaktavyatA ko lAghava se prakaTa karate hue kahate haiM 'evaMjahA accuassa tahA jAya IsANassa bhANiyavvaM, evaM bhavaNavaivANamantara joisiA ya sUrapajjavasANA saraNaM parivAreNaM pattayaM 2 abhisiMcaMti' jisa prakAra isa pUrvokta paddhati ke anusAra acyutendra kA abhiSeka kRtya kahA gayA hai usI prakAra se prANatendra kA yAvat IzAnendra kA bhI abhiSeka kRtya kahalenA cAhiye zaka ke dvArA kiyA gayA abhiSeka kRtya saba se anta meM hotA hai isI prakAra se bhavanapati vArayantara tathA jyotiSka ke indra candra sUrya ina saba indroM ne bhI apane apane parivAra ke sAtha prabhukA abhiSeka kiyA 'taeNaM se IlANe devideM devarAyA paMca IsANe viuvyaI' isake bAda izAnendra ne pAMca IzAnendroM kI vikurvaNA kI arthAt IzAnendra svayaM pAMca IzAnendra dhana gayA-'viuvvittA ege IsANe bhagavaM titthayaraM karayalasaMpuDe NaM giNhai' inameM AgaLa javuM-evuM je Indra mATe kahevAmAM AveluM che te-huM aMga pUjA nimitte badhAne je prabhu-darzana karavA mATe AvelA anya jananA mArgane avarodhaka banIza to Agata lekAnA darzana karavA rUpa kAryamAM huM vinakArI thaIza. enA e abhiprAyane laIne ja kahevAmAM AveluM che. have sUtrakAra anya IndronA sammadhamAM lAghavathI vaktavyanA prakaTa karatAM kahe che'evN jahA accuassa tahA jova IsANassa bhANiyavyaM, evaM bhavaNaraivANamantarajoisiA ya sUrapajjavasANA saeNaM parivAreNaM patteya 2 abhisiMcaMti' 2 pramANe mA pUrvAta paddhati bhukama acyatendranA abhiSeka kRtya spaSTa karavAmAM AvyuM che te pramANe ja prANatendra yAvat izAnendranuM paNa abhiSeka-kRtya kahI levuM joIe zakavaDe karavAmAM AveluM abhiSeka kRtya badhAnA aMtamAM kahevuM joIe. A pramANe bhavanapati vAnayaMtara temaja tiSyanA indra, candra, sUrya e badhA Indoe paNa pita-pitAnA parivAra sAthe prabhune abhiSeka yA 'taeNaM se IsANe deviMde devarAyAM paMca IsANe viuvvaI' tyA2 mAI zAna-Te pAya IzAnendronI vikurvaNu karI. eTale ke IzAnendra pote pAMca IzAnendronA rUpamAM pariNuta
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH jU. 31 abhiSekanigamanapUrvakamAzIrvAdaH 733 tatraika IzAnaH bhagavantaM tIrthaMkaraM karatalasaMpuTena karanalayoH, undho vyavasthitayoH saMpuTaM zuktikA saMpuTamivetyarthaH, tena gRhNAti 'gilittA' gRhItvA 'sIhAsaNavaragae purasthAbhimuhe saNNisaNNe' siMhAsanavaragataH paurastyAbhimukhaH pUrvAbhimukhaH sabhieNNaH, upaviSTavAn 'ege IsANe piTTao AyavattaM dhareD' eka IzAnaH pRSTataH, AtapatraM-channaM dhAti 'duve IsANA ubho pasiM cAmarukkhetraM kareMti' dvAdIzAnI ubhayoH pArzvayoH, cAmarotkSepaM kurutaH 'ege IsANe purao khulapANI ciTaI' eka IzAna purataH zUlapANiH zUla: pANau haste yasya sa tathA bhUtaH san tiSThati 'taeNaM le sake devide devarAyA Abhiyoge deve sahAve' tataH, IzAnendreNa bhagavataH, tirthakarasya karasaMpuTe grahaNAnantaraM khalu sazako devendro devarAjA, AbhiyogyAna, AjJAkAriNo devAn zabdayati Ahvayati 'sadAyittA' zabdayitvA, AhUpa 'eso vi tahaceva ANatti dei te citavaceva uvaNeti' eSo'pi zakraH, tathaiva acyutendravadabhiSekaviSayakAnAjJaptiko dadAti te'pi-AbhiyogikAH, devAH, tathaiva acyutendrAbhiyogyadevAiva, abhiSekavastUni, eka IzAnendra ne bhagavAn tIrthakara ko apane karanAla saMpuTa dvArA pakaDA nimihattA sIhAsaNavaragae puratyAbhihe saNasaNe' aura pakaDakara pUrva dizA kI ora muMha karake siMhAsana para baiTha gayA 'ege IsANe pio ApattaM dharei, duve IsANA umaopAli cAmaruskhevaM kareMti' dUsare IzAnendra ne pIche se khaDe hokara prabhuke Upara chatratAnA do izAnendroM ne donoM ora khaDe hokara prabhuke Upara cAmara dore 'ege IlAge purao sUlapANI ciTThaI' eka IzAnendra hAthaneM zUla lekara pramuke sAmhane khaDA ho gayA 'taeNale sakke deSide devarAyA Abhiyoge deve sadAveha' isake bAda devendra devarAja zaka ne apane Abhiyogika devoM ko bulAyA-'saddA. vittA esovi tahavedha abhileANanti de te vi saM ceva uvaNeti' aura bulAkara isane bhI acyutendra kI taraha unheM abhiSeka yogya sAmagrI lAnekI AjJA dI 25 gayo 'viuvyittA ege IsANe bhagavatitthayaraM karayalasaMpuDegaM giNhai' samAMthI me zA. nendra bhagavAna tItha 12ne pAtAnA 42 saTamA 88.vyA. gihittA sIhAsaNavaragae purasthAbhimUhe saNNisaNNe' bhane 542 AL ta25 bhuma rAjana sihAsana 52 me sAryA 'page IsANe pio AyavataM dharei, duve IsANA ubhao pAsiM cAmarukkhevaM kareM ti' mAlata me IzAnendra pAchaLa UbhA rahIne prabhu upara chatra tANyuM. be IzAnendroe bane tarapha UbhA rahIne prabha 652 yama2 .. 2Ata 421. 'ege IsANe purao sUlapANI citui' ye zAnendra DAyamA zUra vana prabhunI sAne me 2ho. 'taeNaM se sarake deride devarAyA Abhiyoge deve sadAveI' tyAra mahendra devarA zaI potAnA liyA haivAna mArAvyA-'vahAvitcA eso vi taha ce| abhise ANatti deva te vi ta ceva uvaNeti' mane mAsAvIna teNe 5ya acyutendranA jema te badhAne abhiSeka gya sAmagrI ekatra karavAnI AjJA karI. ayyatendranA Abhi
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ 734 jambUddhIpapratisUtra upanayanti zakrasamIpe Anayanti, atha zakraH kiM kRtavAn tatrAha 'taeNaM ityAdi' 'taeNaM se sakke devide devarAyA bhagavabho titthayarassa caudisiM cattAri dhavalavasabhe viunvei tataH, abhiSeka sAmagryupanayanAnantaraM khalu sa zakro devendro devarAjaH bhagavatastIrthakarasya caturdizicaturbhAge caturo dhavalavRSabhAn vikurvati 'see' zvetAn zvetatvameva draDhayati-'saMkhadalavimalanimmaladadhidhaNagokhIrapheNarayaNaNigarappagAse' zaMkhadalavimalanirmaladadhidhanagokSIraphenarajatanikara prakAzo na tatra zaGkhasyadalaM cUrNam vimalanirmala:-atyantasvaccho yo dadhidhano dadhipiNDo vaddhaM dadhItyarthaH gokSIraphenaH godugyaphenA, rajatanikaraH rajatasamUhaH, etepAmivaprakAzo yepAMta tathA bhUtAstAn 'pAsAIe' prAsAdIyona manaH prasannatAjanakatvAt 'darasaNijje' darzanIyAn darzanayogyatvAt 'abhiruve paDirUve' abhirUpAn pratirUpAMzca manohArakalAt evaM bhUtAn zvetAn vRpamAn cikurvaNAzaktyA nirmAtIlarthaH tadanantaraM kimityAha 'tae NaM' ityAdi 'tae NaM hesiM cauNheM dhavalavasabhANaM ahiM siMgehito atoadhArAo Niggacchati' tataH tadanantaraM khalu tepAM caturNA dhavalavRpabhAnAma aSTabhyaH gobhyo'STau toya. dhArAH, jaladhArA nirgacchanti niHsaranti 'taeNaM tAmo advatoma dhArAo uddhaM vehAsaM uppayaMti, acyutendra ke Abhiyogika devoM kI taraha ve zaka ke Abhiyogika deva samasta abhiSeka yogya sAmagrI ko lekara Agaye 'tae NaM se lazke devi devarAyA bhagavao tityayarasta cadisi cattAri dhavalavalabhe viuvvaI' isake bAda devendra devarAja zAka ne bhagavAn tIryakara kI cAroM dizAoM meM cAra zyaMta pailoM ko vikurvaNA kI 'see saMkhadalavimaladadhidhaNagokhIra pheNarayaNaNigarappakAse pAlAIe dalijje abhilave paDirUve' the cAroM hI daila zaGkha ke cUrga jaile atinirmala dadhike phena jaise, gokSIra jaise, eka rajata samUha jaile zveta varNa ke the prAsAdIya-manako prasanna karanevAle the darzanIya-darzana yogya the amilpa aura pratirUpa the "taeNaM tasiM cauhaM dhavalavasalANaM mahahiM liMgehito ahatoyadhArAo Niggacchati' ina cAroM hI dhavala vRSabhoM ke ATha sIgoM se ATha jala gika devanI jema te zakranA Abhiyogika de samasta abhiSeka cogya sAmagrI laIne 6pasthita thA. 'taraNaM se sakke devi de devarAyA bhagavao tityayarassa caudisi cattAri dhavalavasabhe tiuvyaI' tyA2 mA hevendra hevarA za lApAna tArtha 42nI yA hiza! mAmA yAra sata vRpasAnI vi . 421. 'see saMkhAlavimaladadhivaNagokhIrapheza, rayaNa. jigarappakAse pApAIe darasaNijje abhiruve, paDilave' meM cAra pRSatA zamanA yUe ravA atinirmaLa dadhinA phINa jevA, ga-kSIra jevA, temaja rajata samUha jevA zvetavarNa vALA hatA. prAsAdI-manane prasanna karanArA hatA, darzanIya-darzana egya hatA, abhirUpa bhane prati35 4. 'taeNaM tesiM cauNThaM dhavala-vasabhAgaM ahi siMgehiM to advatoya dhArAo jiggacchati' mA yA vRSasAnA mA zugethI PNa yArAma nIjI rahI
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH s. 11 abhiSekanigamanapUrvakamAzAdiH 735 tataH khalu tAH, aSTa-toyadhArAH, urdhva vihAyasi utpatanti ucalanti 'uppaittA' utpatya 'egao milAyaMti' ekato milanti "milAittA' militvA 'bhagavabho titthayarassa muddhANaMsi nivayaMti' bhagavatastIrthakasya mUni nipatanti, atha zakraH kiM kRtvAn tabAha 'taeNaM ityAdi 'taeNaM se sake deviMde devarAyA' tataH khalu sazakro devendro devarAjaH 'caturAsIie sAmANiyasAhastIhiM' caturazItyA sAmAnika sahajaiH, trayastriMzatA trAyastriMzakai vit saMparivRttastaiH, svAbhAvikavaikuvikakalazaimahatA tIrthakarAbhiSekeNa abhipizcati-ityAdi sUtrokto'bhiSekavidhiH zakrasya acyu tendravaistIti lAghavamAha-'eyassavi' ityAdi 'eyasya vi tahetra abhisebho bhANiyavo' etasyApi IzAna-zakrasyApi tathaiva, acyutendravadeva abhiSeko bhaNitavyA vaktavyaH dhArAeM nikala rahI thIM 'taeNaM tAo aTThatoyadhArAo uddhaM vehAsaM uppayaMti' ye ATha jaladhArAeM Upara AkAza kI ora jA rahI thIM-uchala rahIM thI upayittA ego milAyati, lilAyittA bhagavao titthayarassa muddhANaMzi nivayaMti' aura uchalakara ekatra ho jAtI thI phira ve milakara bhagavAn tIrthakara ke mastaka Upara giratI thiiN| 'taeNaM se sarake deviMde devarAyA caurAsIe sAmANi ya sAhaslIhiM eyassa vi taheva abhileo bhANiyaco jAva NamotthUte arahaotti kaNa maMsai jAva pajjuvAsaI' isake bAda devendra devarAja zaka ne apane 84 hajAra sAmAnika devoM evaM tetIsa trAyastriMza devoM Adi se ghire hue hokara una svAbhAvika evaM vikurvita kalazoM dvArA vaDe ThATabATa se tIrthakara prabhukA abhipaMka kiyA tathA usa AnIta lIrthakarAbhiSeka sAmagrI se bhI tIrthakara prabhukA abhiSeka kiyA, yahAM para jisa paddhati le acyutendra ne tIrthakara prabhukA abhipaika kiyA hai vaise hI paddhati se zaka ne bhI tIrthakara prabhukA abhiSeka kiyA yahI bAta 'eyassa vi taheva abhiseo bhANiyavyo' sUtrakAra ne isa sUtra pATha hatI. 'taeNaM tAo aTu toyadhArAo uddhaM vehAsaM uppayaMti' me 2018 dhArAmA para maa| ta26 47 28 nI-17mI 2 nI. 'umpaittA egao milAyati milAittA bhagavao titthayarasa muddhANaMsi nivayaMti' na jAne me sardl oil. 5chI te bhagavAna tItha 42nA bhattA 52 57tI tI. 'taeNaM se sakke deviMde devarAyA caurAsIe sAmANiyasAhassIhi eyamsa vi taheva abhiseo bhANiyavbo jAva NamotthUte arahaotti kaTTaNamaMsai jASa pajjuvAsaI' tyA2 mA hevendra 120 potanA 84 12 sAmAni de temaja 33 trAyAsTiMza de AdithI AvRtta thaIne te savAbhAvika temaja vikarvita kaLaza vaDe khUbaja ThATha-mAThathI tIrthakara prabhune abhiSeka karyo. tathA te AnIta tIrthakarAbhiSeka sAmathI paNa prabhune abhiSeka karyo ahIM je paddhatithI acyatendra tIrthakara prabhune abhiSeka karyo che te paddhatithI zake paNa tIrthaMkara prabhune abhiSeka karyo. eja pAta 'eyarasa vi taheva abhiseo bhANiyavyo' sUtradhAre / sUtra 48 43 2508 41 che.
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ 736 jambUdvIpaprajJaptimA kiyatparyanAmAha 'jAya Namo'nyute arahamotti kaTTu vaMdai NamaMsai jAva pajjubAsaI' iti yAvanamo'stute'rhate, iti kRtvA bandate namasthati banditvA nAsyitvA yAvatparyupAste iti sUtra sNkhyaa-11|| atha kRtakRtyA, zakro bhagavato janmapuraprayANAya, upakramate-taeNaM ityAdi mUlam-taeNaM se sabake deviMde devarAyA paMca sakke viucvai, viu. vittA ege sakke bhaya titthayaraM karayalapuDeNaM giNhai ege sakke piTrao AyavattaM dharei duve sakA usao pAti cAmarukkhevaM kati ege sakke vajapANI purao egaI, tae NaM se sabake caurAsIIe sAmANi sAharUsIhiM jAra aNNehia bhavaNavA vANasaMtarajoisanemANiehi devehiM devIhia saddhi saMpaDibuDe sandhiddhIe jAba jAiyaraveNaM tAe uchinAe jeNeva bhagavao titthayarasana jammaNaNayare jeNeva jammaNabhavaNe jeNeva titthayaramAyA teNeva uvaagcch| ucAmacchitA bhagavaM titthayaraM mAUe pAse Thavei ThavittA nityayarapaDirUvarga paDisAharai paDisAharitA oplo paDilAharai paDilAharitA ega mahaM khomajualaM kuMDalajualaMda bhagavo listharasta ussIsagamUle Thavei ThakittA egaM mahaM siridAragaDaM tavaNijalaMyUsA suraNapayaragamaMDiyaM NANAmaNirayaNavivihahAradvahArauvasohiya samudayaM bhagavao tithaparasta ulloaM li nikkhivaha taNNaM bhagavaM titthayare aNimisAe didIe dehamANe dehamANe suhaM suhezaM abhiramamANe ciThThai tapaNaM se sabake devide devarAyA dvArA samajhAI hai / abhiSeka karane ke bAda 'jAva Namotthu te arahao tti kaTTa vaMdai NamaMsaha jAca pajjuvAmAi' gaka ne bhI acyutendra kI taraha prabhukI pUrvokta siddhabuddha Adi padoM DaramA stuti karate hue unakI vandanA kI aura namaskAra kiyA bAda meM vaha unakI sevA karane ko bhAvanA se apane yathocita sthAna para khaDA ho gayA // 11 // maliye mAha 'jAtra Namotyute arahao tti kaTu va dai NamaMsai javi panjuvAlai' zarDa paNa ayyatendranI jema prabhunI pUrvokta siddha-buddha Adi pade vaDe stuti karatAM temanI vaMdanA karI. ane namaskAra . tyAra bAda te teozrInI sevA karavAnI bhAvanAthI potAnA cacita sthAne AvIne U rahyo che 11 che
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAra: sU. 12 zakasya bhagavato janmapuraprayANam 737 vesanaNaM devaM sadAvei sadAvittA evaM kyAsI khippAmeva bho devANuppiyA! battItaM hiraNNakoDio battIsaM suvaSNakoDio battIsaM gaMdAiM battIsaM bhadAI subhage subhagarUvajuvaNalAvaNea bhagavao titthayarasta jammaNa. bhavaNaMli sAharAhi sAharitA eyamANattiyaM paJcappiNAhi taeNaM se velamaNe deve sabakeNaM jAva viNaeNaM vayaNaM paDisuNei, paDisuNittA bhae deve sadAbei sadAvittA evaM vayAsI-khiyAmeva bho devANupiyA! battIsaM hiraNNakoDIo jAva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaMsi sAharaha sAharittA eamANattiaM paccappiNaha tae NaM te jaMbhagA devA vesamajeNaM deveNaM evaM vuttA samANA haTatuTu jAva khippAmeba battIsaM hiraNyakoDIo jAva ca bhagavao titthayarasta jammaNabhavaNaMsi sAharati sAharitA jeNeva samaNe deve teNeva jAva paccappiNati tae NaM se desamaNe deve jeNeva sarake devide devarAyA jAva paJcappigai, taeNaM se sakke deviMde devarAyA Amioge deve sadAvei sadAvittA evaM vayAsI--vippAmeva mo devANuppiyA ! bhagavao titthayarassa jammaNaNayaraMli siMghADaga jAva mahApahapahesu mahayA mahayA sadeNaM umghosemANA ugdhosemANA evaM badaha haMdi sugaMtu bhavaMto bahave bhavaNavai vANamaMtarajoisavemANiyA devA ya devIo ajeNaM devANupiyA ! titthayarasa titthayaramAue vA asubha maNaM padhArei tassa NaM ajagamaMjariAiya sayadhA muddhANaM phuddau tikaTu ghosaNaM ghoseha ghosittA eyamANatti paJcappiNahatti taeNaM te AbhiogA devA jAva evaM devo tti agAe paDisuNati paDisuNittA samasta deviMdassa devaraNNo aMtiAo paDimikkhamaMti paDiNikvamittA khippAseva bhagavaotitthayarassa jammaNa NagaraMsi siMbADama jAva evaM kyAlI haMdi sugaMtu bhavaMto bahave bhavaNavai jAva ne NaM devANuppiyA ! titthayarasta jAva phuTTiho tikaTTha ghosaNagaM ghosati ghosittA eamANatti paJcaviNaMti, tae NaM te bahave bhavaNavai
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ 738 jambUdvIpaprajAtisUtra vANamaMtarajoisavemANiyA devA bhagavao titthayarassa jammaNamahima kareMti karittA jeNeva gaMdIlaradIve teNeva uvAgacchati uvAgacchittA aTTAhiyAo mahAmahimAo kareMti karittA jAmeva disi pAunbhUA tAmeva disi paDigayA ||suu0 12 // chAyA-tataH khalu sa zakrodevendro devarAjaH paJcazakrAn vikurvati vikurvikhA ekaH zakraH bhagavantaM tIrthaGkaraM karatalapuTena gRhNati ekaH zakraH, AtapatraM dharati dvau zakrau ubhayoH pAzcayoH cAmarorakSepaM kurutaH, ekaH zakro vajrapANiH purataH prakarSati tataH khalu sa zakraH caturazItyA sAmAnika saharyAvadanyaizca bhavanapati vAnanyantarajyotiSkavaimAnikaiH devairdevIbhizca sArddhasaMparivRttaH, sarva- yAvannAditaraveNa tayA utkRSTayA yatraiva bhagavatastIrthaGkarasya janmanagaraM yatraiva ca janmabhavanaM yatraiva tIrthakaramAtA tatropAgacchati upAgatya bhagavantaM tIrthaGkaraM mAtuH pArzva sthApayati sthApayitvA tIyaGkarapratirUpakaM pratisaMharati pratisaMhRtya ekaM mahat kSomayugalaM kuNDalayugalaM ca bhagavatastIrthaGkarasya ucchIrpakamale sthApayati sthApayitvA ekaM mahAntaM zrIdAmagaNDaM zrIdAmakANDaM vA tapanIyalambUSakaM suvarNapratarakamaNDitaM nAnAmaNiratnavividhahArArddhahAropazobhitasamudayaM bhagavatastIrthaGkarasya ulloce nikSipati taM khalu bhagavAn tIrthaGkaraH, animipayA dRSTayA pazyan sukhaM mukhena amiramamANastiSTatiH tataH khalu sa zakro devendro devarAjo vaizramaNa devaM zavdayati zabdayitA evamavAdIn kSiprameva bho devAnupriya ! dvAtriMzataM hiraNyakoTI dvAtriMzataM suvarNa koTIH dvAtriMzataM nandAni dvAtriMzataM bhadrANi subhagAni subhagarUpa yauvana lAva. NyAni ca bhagavatastIrthaGkarasya janmabhavane saMhara saMhRtya etAmAjJaptikA pratyarpaya / tataH khalu vaizramaNo devaH, zakreNa yAvat-vinayena vacana pratizrRNoti pratizrutya jambhakAn devAn zabdayati zavdayitvA eva mavAdI kSiprameva bho devAnupriyAH ! dvAtriMzataM hiraNyakoTI:, yAva bhagavatastIrthaGkarasya janmabhavane saMharata saMhRtya etAmAjJaptikA pratyapayata / tataH khalu te jambhakAdevA vaizramaNena devena evamuktAH santo hRSTa tuSTa yAvadikSaprameva dvAtriMzataM hiraNyakoTIH yAvat-ca bhagavatastIrthaGkarasya janmabhavane saMharanti saMhRtya yatraiva vaizramaNo devaH, tatraiva yAvat pratyarpayati / tataH khalu sa vaizramaNo devo yatraiva zakro devendro devarAjo yAvat pratyarpayati, tataH khalu sa zakro devendro devarAjaH, AbhiyogikAn devAn zabdayati zabdayitvA evamavAdIt kSiprameva bho devAnupriyAH ! bhagavatastIrthaMkarasya janmanagare zrRGgATaka yAvanmahApathapayeSu mahatA zabdena udghoSayanta evaM vadata hanta ? zrRNvantu bhavanto bahavo bhavanapati vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA devA devyazca yaH khalu devAnupriyA ! tIrthaGkarasya tIrthaGkaramAturvA azubhaM manaH, pradhArayati tasya khalu Aryaka maJjarikeva zatadhA muni sphuTatu iti kRtvA ghoSaNa ghopayata ghopayitvA etAmAjJaptikA pratyarpayata iti / tataH khalu te AbhiyogikA devA yAvat evaM deva iti AjJAyAH pratizrRNvanti pratizrutya zakasya devendrasya devarAjasya antikAt prati
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 11 zakrasya bhagavatI janmapuraprayANam 739 niSkamanti niSkramya kSiprameva bhagavastIrthaGkarasya janmanagare zRGgATaka yAvat evamavAdiSuH hanta zrRNvantu bhavanto bahavo bhavanapati yAvat yo khalu devAnupriyAH tIrthaGkarasya yAvat sphuTatu iti kRtvA ghoSaNaM ghoSayanti ghoSayitvA etAmAjJaptikA pratyarpayanti, tataH khalu te bahavo bhavanapativAnavyantarajyotiSkavaimAnikA devAH bhagavatastIrthaGkarasya janmamahimAnaM kurvanti kRtvA yatraiva nandIzvara dvIpa statraivogacchanti upAgatya aSTAhikA mahAmahimAH kurvanti yasyA meva dizi prAdurbhUtAstasyA meva dizi pratigatAH // 012 // ____TIkA-'taeNaM se sakke devide devarAyA paMcasake viubaI' tataH-tIrthakaravandanAdyanantaraM khalu sa zakro devendro devarAjaH, paJcazakrAn vikurvati-sa eva zakro vikuNAzaktyA pazcadhAbhavatItyarthaH, viumittA' vikurcitvA ekaH paJcadhA bhUtvA tepu pazcanu madhye 'ege sakke bhayavaMtitthayaraM karayalapuTeNaM giNhai' ekaH zakro bhagavantaM tIrthaGkaraM karatalapuTena-karatalayo:urdhvAdhovyavasthitayoH puTam zuktikAsaMpuTamivetyarthaH, tena karatalapuTena gRhNAti, 'ege sake piTTao AyavattaM dharaI' ekaH zakraH, tasya zakrasya pRSTata AtapatraM chatraM dharati 'duve sakA ubhayo pAsiM cAmarakkhevaM kareMti' dvau zakrau tasya tIrthaGkarasya ubhayoH pArzvabhAge cAmarotkSepaM cAmarokSepaNaM kurutaH 'ege sakke vajapANI purabho pagaDaI' ekaH zakraH purataH vajrapANiH san vajraHprANau haste yasya sa tathAbhUtaH prakarpati agre pravartate / ityarthaH 'tae NaM se sakke 'taeNaM se sakke devide devarAyA paMca sakke viubaI' ityAdi' TIkArtha-isake bAda usa se sarake devide devarAyA' devendra devarAja zakra ne 'paMca sakke pAMca zakoM kI vivyA' virvaNA kI-arthAt apane rUpako pAMca zakoM ke rUpameM pariNamA liyA inameM se 'ege sakke bhagavaM titthaparaM karayalapuDeNaM giNhaI' eka zaka rUpane bhagavAla tIrthakara ko apane karatalapuTa se pakaDA 'ege sakke pio AzcattaM dhareha' eka dUsare zaka rUpane unake Upara pIche khaDe hokara chna tAnA 'dUve sabakA ubhao pAsiM cAmalakkhevaM kareMti' do zaka rUpoM ne donoM ora khaDe hokara una para camara Dhore 'ege sakke dajjapANI purao pagaDai' eka zaka rUpane hAthameM vajra le liyA aura vaha unake samakSa khaDA ho gayA 'tae NaM se 'ta eNaM se sakke deviMde devarAyA paMca sakke' ityAdi ___ -tyAra mAha te se sakke deviMde devarAyA' hevendra 312201 za 'paMca sakke pAMca zakronI vidag vikarvaNa karI. eTale ke potAnA rUpanuM pAMca zakonA rUpamAM pAramana yu. memAMthI 'ege sakke bhagavaM titthayaraM karayalapuDegaM giNhaI' sezana 3 magavAn tIya 422 potAnA 42 mA upAya! 'ege sakke piTuo AyavattaM ghareI' bhara bhIat | 33 pA lI 2hIna tamanI 52 chatra tayu. "duve sakkA ubhao pAsi cAmarukkhavaM kareMti' me zahonA pAye mAnanA manne pAlAmA AHL RhIna tabhanI 52 nyabhara DhalyA. 'ege' sakke vajjavANI purao pagaDDhaI' me4 shn| 3
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprAptasUtra caurAsIIe sAmANiyasAhassIhiM jAva aNNehia bhavaNavaiyANamantara joimavemANiehi dehi devI hia saddhi saMpaDibuDe' tataH paJcarUpa vikuNAnantaraM khalu sazakraH caturazItyA sAmAnikasahastra vit anyaizca bhavanapati vAnavyantarajyotiSkavainAni devairda. vIMbhizca sArddha saMparivRttaH yuktaH 'sacciddhIe nAva NAiyaraveNaM tAe uvhiTAe jeNeva bhagavo titthayaramAyA deNeva uvAgacchai' sarvA yAvat nAditaraveNa tayA utkRSTayA divyayA deva gatyA vyativrajan vyativrajan yatraiva bhagavavastIrthaGkarasya janmanagaraM yatraiva ca janmabhavanam yatraiva tIrthaGkaramAtA tacaivopAgacchati sa zakraH, atra yAvatyAta sarvadyutyA sarvavaleka sarvasamudayena sarvAdareNa sarvavibhUtyA sarva vibhUpayA sarvamaMtrayeNa sarvapuSpagandhamAlyAlaGkAravibhUpayA sarvadivyatruTitazabdasanninAdena mahatyA RyA dundubhinidhopa iti grAhyam epAmarthaH, mUlaJca asminneva vakSaskAre caturyasUtre draSTavyam 'uvAgacchittA' unAga-ya 'bhagavaM titthayaraM mAUe pAse ThaveI' bhagavantaM tIrthaGkaramAtuH, pArzva sthApayati, 'ThanittA' sthApayitvA 'titthayArikhvagaM paDisAirai' tIrthaGkarapratirUpakaM tIrthakaraprativimba pratisaMharati paDisAharitA' sakke caurAsIIe sAmANiasAhaslIhiM jAva aNNehiM a bhavaNadahavANamaMtarajoisavemANiehiM devehiM devIhi asaddhiM saMparibuDe saviDIe jAya pAhaaraveNaM tAe ukkihAe jeNeca bhagavao titthayarassa jammaNa payare jeNeva jammaNabhavaNe jeNeva titthayaramAyA teNeva uvAgacchai' isake bAda vaha zaka 84 hajAra sAmAnika devoM se evaM yAvat anya bhavanapati vAnavyantara evaM jyotiSka devoM se aura deviyoM se ghirA huA hokara apanI pUrNa Rddhi ke sAtha sAtha yAvat vAjoM kI tumula dhvani purassara usa utkRSTAdi vizeSaNoM vAlI gati se calatA huA jahAM bhagavAn tIrthaMkara kA janma nagara thA aura usane bhI jahAM tIrthaMkara kI mAtA thI vahAM AyA uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM mAUe pAse Thavei ThavittA titthayarapaDikhvagaM paDisAharaI' vahAM Akara ke usane bhagavAn tIrthaphara ko mAtA ke pAsa rakha diyA aura jo tIrthaMkara ke anurUpa dUsarA rUpa banAkara unake pAsa sAyamA 44 dhAraNa 4zana te manI sAme ho rahyo. 'taeNaM se sakke caurAsIe samANia sAhassIhiM jAva aNNehiM a bhavaNavaivANamaMtara joirA vemANiehi devehiM devIhia saddhi saMparibuDe sabbiDDIe jAva NAiaradeNaM tAe uskiTThAe jeNeva bhagavo nitthayarassa jammaNaNayare jeNeva jammaNabhavaNe jeNeva titthayaramAyA teNeva uvAgacchaI' tyA2 mA ta zakra 84 hajAra sAmAnika devothI temaja yAvat anya bhavanapati vAna vyaMtara tathA tika dethI ane devIothI AvRta thaIne pitAnI pUrNa chaddhinI sAthe-sAthe yAvatuM vAghonI tumula dhvani purasara te utkRSTAdi vizeSaNavALI gatithI cAlate-cAlane jyAM bhagavAna tIrthakaranuM janma nagara hatuM ane temAM paNa jyAM tIrthakaranA mAtAthI hatAM tyAM AvyuM. uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM mAUe pAse Thavei ThavittA titthayarapaDirUvagaM paDisAharai'tyai
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamabakSaskAraH su. 12 zakrasya bhagavato janmapuraprayANam 746 pratisaMhRtva 'oloyarSi paDisAharaI' avasyApinI pratisaMharati divyanidrA pratisaMhatItyarthaH, 'paDisAharitA' pratisaMhatya 'ega mahaM khomajualaM jhuMDalajubhalaM ca bhagavabho titthayara dasa ussIsagamULe Thavei' eka mahat zomayugalaM-kSomayoH dukUlayoryugalaM kuNDalayugalaM ca bhagavastIrthaGkarasyocchIrpakamUle sthApayati skandha yamAge kSomayugalaM sat upari deze karNadvayamUle kuNDala yugalaM ca sthAyatItyarthaH 'ThavittA' sthApayitmA 'ega mahaM siridAmagaMDaM taraNijjalaMbUsagaM suvaNNapayaragaDiyaM NANAmaNiracaNanivihahArajahAra upasohiasadayaM bhagavamo ditthayarassa ulloaMsi nivikhavaH' eka mahAntaM zrIdAmapaNDam-zrI dAmnAM zobhAvazAdviziSTa citraratnasAlAnAM gaNDaM-galiM vRttAkAratvAna iti zrI dAsagaNDara-yadvAzrI dAmagaNDam-zrIdAmasamUha bhagavatastIrthakarasya ulloce nikSipati-dalampayati, ityatre'ntrayaH, tathA tapanIyalambUSakam tatra tapanIyalambUpakam kandukalagolAkArazuvarNAlaGkAravizeSatam tathA suvarNapatarakamaNDitaM nAnAlaNiratnahArAhAropazobhitarUyudayam nAnAmaNiratnAnAM hArAH, arddhahArAzca tairupazobhitaH samudayA, parikaro yasya sa tathA bhUtattaM bhagavatastIrthakarasyollAMce niHkSipati iti-ayamargaH, zrImatyoratnamAlAstayAgnathayitvA golAkAreNa kRtA yathA candragopake madhyarakha diyA thA use prati saMharita kara diyA miTAdiyA-saMkucita karaliyA 'sAhasAharittA olovANi paDizAhara, paDisAharitA egaM mahaM khomajualaM kuMDalajulaM ca bhagayao titthayarasa uralIlagabhUle Tavei ThavisA egaM maha liridAnagaMDa lapaNijjalaMbUsagaM suSaNNapayaragamaMDijhaNANA maNirayaNavivihahArahArauyalobhijalanudayaM bhagavao titthayaramA ulloli mikkhamaI' jina pratikRti ko pratisaMharita karake mAtA ke nidrA ko bhI pratisaMharita kara diyA nidrA ko pratilaharita karake phira usane bhagavAn tIrthakara ke zirahAne-para eka baDA kSobhayuzala aura kuNDalayugala rakha diyA inheM rakhakara phira usane eka odAmANDa yA zrI dAmANDa jo ki tapanIyasuvarNa ke jhumanaka se AvIne teNe bhagavAna tIrthakarane mAtAnI pAse mUkI dIdhA ane je tIrthakaranA anurUpa bIju rUpa banAvIne temanI pAse mUkayU hatuM tenuM pratisaMharaNa karI sAdhu-mI dhu-te sana 31 sIdhu 'paDisAharittA osovaNi paDisAharai paDisAharittA egaM mahaM somajualaM kuMDalajualaMca bhagavao titthayarassa ussIsagamUle Thoi ThavittA egaM maI siridAmagaMDa tavaNijjalaMsagaM suvaNNapayaragamaMDiaM NANA maNi. rayaNavivihahArahAra uksIbhiasamudayaM bhagavao titthayarassa ulloyasi NikkhamaI' sina pratikRtine prasiMharita karIne mAtAnI nidrAne paNa pratisaMharita karI dIdhI. nidrAne pratisa harita karIne pachI teNe bhagavAna tIrthakaranA ozikA tarapha eka kSama yugala ane kuMDaLa yugala mUkI dIdhAM. tyAra bAda teNe eka zrI rAmacaMDa athavA zrI dAma kAMDa ke je tapanIya suvarNanA gumanakathI eTale ke gunagunAthI yukta hatuM suvarNanA varkothI..
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ ura jambUdvIpapramasisUtra jhumbanatA prApitAH hArArddhadvArAzca parikara jhumbanakatA prApitA iti 'taNNaM bhagavaM titthayare aNimisAe dihIe dehamANe dehamANe suhaM suheNaM abhiramamANe2 ciTaI' taM pUrvoktaM khalu bhagavAn tIrthaGkaraH, animipayA ninimipayA dRSTayA atyAdarapUrvakadRSTayA pazyan pazyan prekSamANaH prekSamANaH, sukhaM sukhena abhiramamANa::-rati kurvastiSThati 'taeNaM se sakke devide devarAyA vesamaNaM devaM sadAvei tataH tadanantaraM khalu sa zakro devendro devarAjo vaizravaNam-uttara dikpAlaM devaM zabdayati Ahvayati 'saddAvittA' zabdayitvA, AhUya evaM vayAsI' evam uktaprakAreNa - avAdIt uktavAn kimuktavAn-tatrAha 'khippAmeva' ityAdi 'khippAmeva bho devANuppiyA! kSiprameva zIghrAtizIghrameva bho devAnupriya ! 'vattIsaM hiraNakoDoo vattIsaM suvaNNa koDIo. battIsaM NaMdAI vattIsa bhadAI subhage subhagakhvajundhaNalAvaNNea bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaMsi sAharAhi' dvAtriMzataM hiraNyakoTIH, rajatakoTIH, dvAtriMzataM muvarNakoTIH dvAtriMzataM nandAni vRtta lohAsanAni dvAtriMzatam bhadrANi bhadrAsanAni subhagAni zomanAni subhagarUpa. arthAt jhunajhune se yukta thA suvarNa ke varakoM se maNDita thA evaM aneka maNiyoM tathA ratnoM se nirmita vividha hAroM se ardha hAroM se upazobhita samudAyavAlA thA use bhagavAn tIrthakara ke Upara tane hue caMdovA meM laTakA diyA 'taNNaM bhagavaM titthayare aNimisAe diTThIe dehamANe 2 suhaM suheNaM abhiramamANe 2 ciTaI' bhagavAn tIrthakara isa jhumbanaka yukta zrI dAmagaNDa ko aninipa dRSTi se dekhate dekhate sukhapUrvaka Ananda ke sAtha khelate rahate 'taeNaM se sakke deviMde devarAyA vesamaNaM devaM saddAvei' isake bAda devendra devarAja zakra ne daizramaNa kuverako vulAyA sadAyittA evaM bayAsI' aura bulAkara ke usase aisA kahA-'khippAmeva bho devANuppiA! vattIsaM hiraNNakoDIo vatIsaM suvaNNakoDIo battIsaM adAI subhage subhagarUvajubdhaNalAvaNNe a bhagavao titthayarassa jammaNabhavagaMsi sAharAhi' he devAnupriya ! tuna zIghra hI 32 hiraNyakoTiyoM ko, 32 suvrnnkomaDita hatuM evuM aneka maNithI temaja rastethI nirmita vividha hAthI, arthahArathI, upazobhita samudAya yukta hatuM tene bhagavAna tIrthakaranI upara tANavAmAM AvelA caMdaravaam alsii dIdhu. 'taNNaM bhagavaM titthayare aNimisAe divIe dehamANe 2 suhaM suheNaM abhiramamANe 2 ciduI' bhagavAn tI 42 amana yukta zrI hama mana manibhiSa STithI nadi-di suma pU4 mAna sAtha ramatA rahetA. 'taeNaM se sakke devide devarAyA vesamaga deve sahAvei' tyA mAI hevendra devarA za ma merane masAvyA. 'sadAvittA evaM vayAsI' bhane mAtApAna taka 2 prabhAge ghu-khippAmeva bho devANuppiA batIsaM hiraNNakoDIo battIsa suvaNNakoDIo battIsaM bhaddAI subhage subhagaruvajuvvaNalAvaNNe a bhagaghao tityayarassa jammaNabhavaNaMsi sAharAhi' he vAnupriya! tame za 32 [1255312ene, 32 suvarNa keTione, 32 nona-vRta lehAsane temaja 32 bhadrAsane ke
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskArasU. 12 zakrasya bhagavato janmapuraprayANam 743 yauvanalAvaNyAni ca subhagayauvanalAvaNyAni rUpANi yatra tAni tathAbhUtAni padavyatyaya ApatvAt ca, samuccaye bhagavataH tIrthaGkarasya janmabhavane saMhara AnayetyarthaH 'sAharitA' saMhRtya AnIya 'eyamANattiaM paccappiNAhi' etAmAjJaptikAM madIyAyAM pratyarpaya / samarpaya 'taeNaM se vesamaNe deve sakke NaM jAva viNaeNaM vayaNaM paDisuNei' tataH khalu sa vaizravaNo devaH zakreNa yAvadvinayena vacanaM pratizRNoti svIkaroti atra yAvatpadAt 'devideNaM devaraNNA evaM vutte samANe hahatuTTa cittamANadie evaM devo tahatti ANAe' devendreNa devarAjena evamuktaH san hRSTa tuSTa cittAnanditaH, evaM deva tathA'stu AjJAyA iti grAhyam / 'paDimuNittA' pratizrutya, svIkRtya 'jabhaedeve sadAvei' jambhakAn devAn tiryagloke vaitADhaya dvitIya zreNivAsitvena tiryaglokagata nidhAnAdivedina:, zabdayati, Avayati 'sahAvittA' zabdayitvA, AhUya 'evaM vayAsI' evam uktaprakAreNa, avAdIt uktavAna sa vaizramaNaH kimuktavAn tatrAha 'khippAmeva' ityAdi 'khippAmeva bho devANuppiyA !' kSiprameva zIghrAtizIghrameva bho devAnupriyAH ! vattIsaM hiraNNakoDIo jAva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaMsi sAharaha' dvAtriMzataM TiyoM ko, 32 nandoM koM vRtta lohAsanoM ko, evaM 32 bhadrAsanoM koM, ki jinakA rUpa baDA sundara camakIlA ho bhagavAn tIrthakara ke janma bhavana meM lAosthApita karo evaM ina sabakI sthApanA karake phira merI AjJAkI pUrti ho jAnekI khavara mujhe do 'taeNaM se vesamaNe deve saskeNaM jAva viNaeNaM vayaNaM paDisaNeha paDisuNittA jaMbhae deve saddAvei sahAvittA evaM vayAsi khippAmeva bho devANuppiyA! battIsaM hiraNNa koDIo jAva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaMsi sAharai'jaba zaka ne vaizramaNa se aisA kahA-taba vaha vaizramaNa bahuta adhika AnaMdita cittavAn huA aura vinaya ke sAtha usane apane svAmI ke vacanoM ko svIkAra kara liyA isake bAda usane jambhaka devoM ko bulAyA aura usane aisA kahA ki he devAlupriyo ! tuma 32 hiraNya koTiyoM ko yAvat bhagavAn tIrthakara ke janmabhavana meM pahucAo yahAM yAvatpada se 'devideNaM devaraNNA jeo atI suMdara ane camakatA hoya, bhagavAna tIrthakaranA jamabhavanamAM lAve-sthApita kare. ane e sarvanI sthApanA karIne pachI AjJA pUrI karavAmAM AvI che enI mane bhaA2 mAyA. 'taeNaM se vesamaNe deve sakkeNaM jAva viNaeNaM vayaNaM paDisuNei paDisuNittA bhae deve sadAvei sadAvettA evaM vayAsi khippAmeva bho devANuppiyA ! battIsaM hiraNNakoDIo jAva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaM sAharaha' byAre za vaizramAna pramANe yuM tyAre te vaizramaNa pUbaja adhika AnaMdita cittavALe thaya ane vinaya pUrvaka teNe pitAnA svAmInI AjJAne svIkAra karI lIdhI. tyAra bAda teNe jIbha devone bolAvyA ane te dene teNe A pramANe kahyuM-ke he devAnuM priye! tame 32 hiraNya kaTione yAvata bhagavAn tItha 42nA ma sapanamA bhUhI . mahI' yAvat pahathI 'devi deNaM devaraNNA evaM
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ 744 jambUdvIpaprApti hiraNyakoTIyaryApad bhagavatastIrthakarasya janmabhavane saMharata Anayata atra yAvatpadAt dvAtriMzata suvarNa koTI: dvAtriMzataM nandAli dvAtriMzataM sadrANi subhagAni sumanarUpayauvanalAvaNyAni iti grAhyam, epAma:, anantaroktarItyA vodhyaH 'sAharinA' 'saMhRtya, AnIya 'eyamANattiya paccappiNaha' etAmAjJakSikA pratyarpayata sarArpayata / 'taeNaM te jaMbhagA devA vesamaNeNaM deveNaM evaM vuttA samANA hatu jAva khippAmeva vattIsaM hiraNa koDImo 'jAca bhagavao titthayarassa - jammaNabhavaNaMsi sAharaMti' tataH vaizramaNasyAjJAnantaraM khalu te jammakA devA zravaNena devena evam uktaprakAreNa uttAH, AdiSTAH santo haSTa tuSTa yAvat kSiprameva dvAtriMzataM hiraNyakoTI yAvad ca bhagavatastIrthaGkarasya janmabhavane saMgharanti, Anayanti, atra prathamayAvatpadAt cittAnanditAH, prItisanasA, paramasaumariyatA, harpakzavisarpada hadayA iti grAhyam hitIya yAvatpadAt ca dvAriMzataM savarNakoTI dvAsitaM nandAni dvAtriMzataM bhadrANi zubhagAni subhagopanalAva. * eyarUpANi cetigrAhyam 'sAharitA' saMhRtya, AnIya 'jeNeva velamaNe deve teNeba jAva paccappiNani' yatraipa vaizragaNo devastatraiva yAvatpratyarpayanti samarpayanti te jambhakA devAH, atra yAva. tpadAna tatraiva, upAgacchanti, upAgatya vaizramaNAya uktaprakArAmAjJAkAmini grAhyam 'taeNaM se evaM vule sagANe hadvatu citta mANadie evaM devo tahatti ANAe' isa pAThakA 'saMgraha huA hai 'sAharittA eyamANattiyaM paccariNa' pahuMcAkara phira hameM khaghara do 'taeNaM te jaMbhayA devA belanaNeNaM devenaM ecuttA samANA hatucha jAya 'vippAmeva hiraNa, boDIo jAca agadao nityAvarasta jamnaNanavagaMli sAharati' isake bAda vaizramaNa dvArA kahe gaye ke janaka de bahuta hI adhika harSina evaM saMtuSTa cina hue aura thAvat unhoM ne bahuta zIgha 32 hiraNya koTiyoM AdikoM ko bhagavAn tIrtha kara ke janamabhavana meM pahuMcA diyA 'sAharisA jeNeva ve samaNe deve teNeva jAva paJcappiNati' pahuMcA dene ke bAda phira ve jalaM caitramaNa deva the vahAM gaye aura vahAM jAkara unhoMne isakI khabara unheM dI 'laeNaM le vesa mANe deve jeNeva sarake deciMTe devarAyA jAya paccappiNa' tadanantara ghAta vaidhamaNa vutte samANe hatu citamANadie evaM devo tahatti ANAe' 1 48 sahI thayo che. 'sAharittA eyamANattiyaM paccArapaNaha' pAyA pachI samana te mI ra mAyA'ta eNaM te jaMbhayA devA vesamaNeNaM deveNaM evaM vuttA samANA haTTa tu joya khippAmeva hiraNNakoDI o va bhagavo tityayaransa jammaNabhavaNaMsi sAhati' 2 mA zrabhA 1 upamai AvelA te bhaka deve bahuja adhika hati temaja saMtuSTa cittavALA thayA ane yAvata temaNe bahuja zIdhra 32 hiraNya Tio vagerene bhajavAna tIrthakaranA janma bhavanamAM sthApita 4aa 'sAharittA jeNeva vesamaNe deve teNeva jAva paccappiNaMti' pahAyAna pachI te jyAM vizramaNa deva hatAM tyAM gayA ane tyAM jaIne temaNe te agenI temane khabara ApI. 'taeNaM se vesamaNe deve jeNeva sakke deviMde devarAyA jAba paccappiNaI' tatpazcAt te 3zramaSya
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 12 zamasya bhagavato janmapuraprayANam 745 vesamaNe deve jeNeva sakke deviMde devarAyA jAva paccappiNai' tataH khalu tadanantaraM kila sa vaizramaNo devo yatraiva zakro devendro devarAjo yAvatpratyarpayati samarpayati, atrApi yAvatpadAt tatraivopAgacchati, upAgatya zakrAya uktakArikAmAjJaptikAmiti grAhyam / atha asmAsu svasthAna prApteSu niHsaundA saundaryyAdhike bhagavati tIrthaGkare mA duSTA duSTadRSTiM niHkSipantu, iti, tadupAyArtha mAha 'taeNa' ityAdi 'taeNaM se sake deviMde devarAyA abhiyoge deve sadAvei' tataH vaizramaNenAjJA pratyarpaNAnantaraM khala sa zakro devendro devarAjaH, AbhiyogikAn AjJAkAriNo devAn zabdayati, bhAvayati 'sahAvittA' zabdayitvA; AhUya, 'evaM vayAsI' evam vakSyamANaprakAreNa, avAdIt uktavAn kimuktavAna tabAha 'khippAmava' ityAdi 'khippAmeva bho devAnuppiyA!' kSiprameva zIghrAtizIghrameva bho devAnupriyAH bhagavao tityayarassa jammaNa jayaraMsi siMghADaga jAva mahApahapahesu madhyA-mahayA saddeNaM ugghosemANA ugghosemANA evaM vadaha' bhagavatastIrthaGkarasya janmanagare zRGgATakayAvanmahApathapatheSu mahatA mahatA, vipulena vipulena zabdena, udbophyantaH udghopayantaH, evaM vakSyamANaprakAreNa-brUta atra yAvatpadAt trika catuSkacatvareti grAhyam / kiM brUta tatrAha-'haMdi sugaMtu bhavaMto bahave bhavaNavaivANamaMtara joisa vemANiyA devA ya devIbhoa jeNaM devANuppiyA! titthayarassa titthayaramAUevA asumaM maNaM padhArei' hanta ! zrRNvantu bhavanto vadavo bAnavyantarajyotiSkavaimAnikAdevAzca devyazca deva jahAM para devendra devarAja zakra birAjamAna thA vahAM para jAkara use khabara karadI 'taeNaM se deviMde devarAyA sakke Abhioge deve sadAvei' isake anantara usa devendra devarAja zaka ne Abhiyogika devoM ko bulAyA-sahAvittA evaM vayAsI' aura bulAkara unase aisA kahA-khippAmevabho devANuppiyA ! bhagavao titthayarassa jammaNaNayaraMsi siMghADaga jAva mahApahapahesu mahayA 2 saddeNaM uggho| semANA 2 evaM vadaha he devAnupriyo ! tuma zIghra hI bhagavAn tIrthaMkara ke janmanagara meM jo zRGgAraka Adi mahApatha patha haiM unameM jAkara jora 2 se ghoSaNA karate karate aisA kaho-yahAM yAvatpada se 'trika, catuSka aura catvara' ina mAgA~kA grahaNa huA hai 'haMdi sugaMtu bhavato vahave bhavagavaiyANamaMtarajoisavemANiyA devA ya devIo deva jyAM devendra devarAja birAjamAna hatuM tyAM AvIne temane kArya pUrNa karyAnI khabara ApI. 'ta eNaM se devi de devarAyA sarake abhioge deve sahAvei' tyA mArata hevendra 12.01 za mAliyo hevAne mAsAvyA. 'saddAvittA evaM vayAsI' mana mAvIna temana yApramANe 4hyu 'khippAmeva bho devANuppiyA ! bhagavao titthayarassa jammaNaNayaraMsi siMghADaga jAva mahApahapahesu mahayA 2 saNaM ugrosemANA 2 evaM vadaha' hai kAnupriyA! tama zA bhagavAna tIrthakaranA janmanagaramAM je zRMgATaka vagere mahApa che tyAM jaIne jora-zorathI ghoSaNA 4rIle mA prabhArI 4A-mahI yAvata pahathI 'trika, catuSka bhane catvara' 2 bhAgoM gRhIta yA che 'haMdi suNatu bhavaMto bahave bhavaNavad vANamaMtarajoisavemANiya devAya devIo ja014
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ 746 hAmzIpaNazaptisUte devAnupriyAH / iti sambodhanam tathA ca he devAnupriyAH ! avatAM madhye yaH khanTa anirdiSTa nAmA tIrthaGkarasya tIrthaGkAmAtu vopari azuzaM mana', pradhArayati duSTaM saMkalpayati 'tassaNaM ajagamaMjariA iva sayadhA suddhANaM phuTauttiSTu ghorANaM ghoseha' tasya nulu azubhaM manaH pradhArayataH AryakamaJjarikatra Aryako nAma vanaspati vizeSaH yaH 'Ajabho' iti bhASAprasiddhaH, tasya yacarikeva mUrdA zatadhA sphuTata, iti kanyA ityuktvA ghoSaNAM payata udghopaNAM kuruta 'ghosittA' ghopayitvA 'eyagANattitha paccappiNaha' ni etA yAvAptihAM pratyarpayata iti 'taeNaM abhiyogA devA jAba evaM devotti ANAe paDimuNani tataH khalu te AbhiyogikAH devAH, jAva evaM deva tathA'stu iti pAthayitvA AjJAyAH, vacana pratizrRNvanti svIkurvanti atra yAvatpadAt hRSTatuSTa citcAnanditAH prItimanasaH paramasaumariyatAH harSavaza visarpahRdayAH, iti grAhyam 'paDisuNittA' pratizrutya ravIkRtya 'sakkassa deviMdassa ya jeNaM devANuppiyA titthayarasta titthayaramAUe vA anubhaM rANaM padhAre tassa NaM ajjagamaMjariyAiva yuddhANaM munti kaTu ghoSaNaM ghoseha' Apa saba lavanapati vAnavyantarajyotiSka aura vaimAnika deva aura deviyoM sunoM ki jo devAtupriya! tIrthakara yA tIrthakara mAtA ke sambandha meM azubha saMkalpa karegA usakA mastaka-Aryaka vanaspati vizeSa-sI maMjarikA kI taraha sau lau TukaDe rUpa meM ho jAvegA aisI 'gholisA eyamANatiraM paccapipaNatti' ghoSaNA karake phira mujhe khabara do 'tae NaM se AmiogA devA jAva evaM devotti ANAe paDisugaMti' isa prakAra se zaka ke dvArA kahe gaye una Abhiyogika devoM ne usakI AjJAko he svAmin ! aisA hI ghoSaNA hama kareMge isa prakAra kahakara usakI AjJAko svIkAra karaliyA yahAM yAvatpada se 'dRSTa tuSTa cittAnaMditAH prIlimanasaH parama saumanasthitA hrssvshvisrphRdyaa|' isa pAThakA saMgraha huA hai 'paDisuNittA saskarala deviMdasta devaraNo aMtiyAo paDiNikkali' apane svAmI devendra ya jeNaM devANuppiyA titthayarasa tityayaramAUe vA asusaM maNaM padhArei tassaNaM aMjagamaMjariyA iva muddhANaM phuTaitti kaTu ghosaNaM ghoseha! to gadhA bhavanapati vAna'tara, jyoti ane vimAnika deva ane devIo sAMbhaLe ke je devAdupriya tIrthakara ke tIrthakaranA mAtAnA saMbaMdhamAM azubha saMkalpa karaze tenuM mastaka Arya vanaspati vizeSanI maMjarihnii rebha sau-sau 444AnA 35mA tha . mevI 'ghosettA evamANattiyaM paccappiNahatti' ghoSaNA 4zana pachI bhane 502 mA. 'taeNaM se AbhiogA devA jAva evaM devotti ANAe paDisugaMti' 2 // pramANe za 43 mAsa thaye te mAliyA hevAya tanI AjJAne che svAmin ! evI ja gheSaNa ame karIzuM. A pramANe kahIne tenI AjJA bhAnI sIdhI. mI yAvat pa6yI haSTa tuSTA cittAnaMditAH prItimanasaH paramasaumanasyitA harSavazavisarpada hatyAH' mA 4 saMDIta thayo cha 'paDisuNittA sakkassa deviMdassa devaraNNo aMtiyAo pajiNikkhamaMti' potAnA yAmI hendra deva2201 zanI bhAzAnI zrI pI
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ 747 prakAzikA TIkA - paJcamuvakSaskAraH su. 12 zakrasya bhagavatI janmapurANam , devaraNyo aMtibhAo paDiNiklamaMti' zakrasya devendrasya devarAjasya antikAt samIpAt pratiniSkrAmati gacchanti 'paDiNikkhamittA' pratiniSkramya 'khippAmeva bhagavao titthayarassa jammaNa NagaraMsi siMghADaga jAva evaM bayAsI' kSiprameva bhagavatastIrthaGkarasya janmanagare zRGgATaka yAvat evam uktapakAreNa avAdipuH uktavantaH atra yAvatpadAt trirUnatuSka catvaramahApathapatheSu iti grAhyam kimuktavantastatrAha - 'haMdi suNaMtu' ityAdi 'haMdi sutu bhato vaha bhavaNavai jAva jeNaM devANupiyA !' hanta ! yantu bhavanto vavo bhavanapati yAvat yaH khalu he devAnu priyAH / bhavatAM madhye "titthayararasa jAva . phuTTauttikaTTu ghosaNagaM vosaMti, tIrthaGkarasya yAvat sphuTatu - iti kRtvA, ityuktatvA ghopaNaM ghopanti jana yavatpadAt tIrthaGkaramAtu pari azubhaM manaH pradhArayati duSTaM saMkalpayati tasya AryakramacarikevamUrddhA tathA iti grAhyam 'ghosittA' ghoSayitvA 'eamANattiaM paJcapigaMti' etAm zakreNa nirdiSTAm AzazikAM zakrAya pratyarpayanti samarpayanti te-abhiyogikA devAH 'taraNaM' tataH, Abhiyogika devedevarAja zaka kI AjJA ko svIkAra karake phira ve usake pAsa se vApisa cale Aye 'paDiNikkhamittA khippAmeva bhagavao titthavarassa jammaNaNayaraMsi siMghA - Daga jAva evaM kyAsI- haMdi sugaMtu bhavaMto bahave bhavaNavai jAva jeNaM devANupiyA ! titthaparasta jAva kuhIti kaTTu gholagagaM ghosaMti' Akara ve phira bahuta hI jaldI bhagavAn tIrthakara ke janmanagarastha zRGgATaka, trika catuSka Adi mArgo para Agaye aura vahA~ para isa prakAra kI ghoSaNA karanelage-3 - Apa saba bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSka aura vaimAnika deva evaM deviyAM suniye jo koI tIrthakara yA tIrthakara kI mAtA ke sambandha meM duSTa saMkalpa karegA usakA mastaka Ajao nAmaka vanaspati vizeSa kI maMjarikA ke jaisA sau 2 TukaDevAlA ho jAyagA 'gholitA eyamANattiyaM paJcabhirNati' ila prakAra kI ghoSaNA karake phira unhoM ne isakI gaI ghoSaNA kI khabara apane svAmI devendra devarAja zana ke pAsa teo tyAMthI AvatA 2hyA. 'paDiNikkhamittA khippAmeva bhagavao titthayayarassa jammaNaNayaraMsi siMghADaga jAba evaM vayAsI- haMdi sugaMtu bhavaMto vahave bhavaNavai jAva jeNaM devANupiyA ! titthayarasa jAva phuTTIti kaTTu ghosaNagaM ghosaMti' mAvIne pachI atIva zIghra bhagavAn tiirthkaranA janma nagara sthAna zraMgATaka, trika, catuSka vagere mArgo upara tee paheAMcI gayA ane tyAM A jAtanI gheASaNA karavA lAgyA-Apa sarva bhavanapati, vAnanya tara, jyAtiSTha ane vaimAnika deva temaja devIe sAMLe. e kAI tI kara ke tIrthaMkaranA mAtAnA saMbaMdhamAM duSTa sa karaze. tenuM mAthuM vyAja nAmaka vanaspati vizeSanI majarikAnI prema so-soDAvA thaze. 'ghosittA emAgattiyaM paccaditi' yA latanI ghoSaNA karIne pachI teNe A ghASaNA thaI gaI che, evI sUcanA svAmI devendra devarAja zakanI pAse bholI, 'ta eNaM te bahave bhavaNa ivANamaMtara joisa vaimANiyA devA bhagavao titthayara ;
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ 748 amvRdvIpa sistra ruktaviSayapratyarpaNAnantaraM khalu 'te bahave bhatraNavai vANamaMtara joisavemANiyA devA bhagavI titthayarassa jammaNamahimaM kareMti' te bahavo bhavanapati vAnavyantara jyotiSka vaimAnikAdevAH, bhagavatastIrthaGkarasya janmamahimAnaM kurvanti 'karittA' jeNeva gaMdIsara dIye teNeva 'ubAgacchaMti' yatraiva nandIzvaravaradvIpastatraivopAgacchanti 'uvAgacchittA' upAgatya 'advAhiyAtro mahAmahimAo kareMti' aSTAnhikA mahAmahimAH aSTadina nirvattIyotsava vizeSAn kurvanti bahu vacanaMcAtra saudharmendrAdibhiH pratyeka kriyamANatvAt 'karittA' kRtvA jAmeva disi pAumbhUmA tAmeva disi paDigayA' yasyAmevadizi prAdurbhUtAH, tasyA meva pratimatAH, te devAH ||suu0 12 // itizrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcakapaJcadazamApAkalita-lalitakalApAlApakapravizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrI-zAhU chatrapatikolhApurarAjapradatta-'jainazAstrAcArya-padavibhUpita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacArI jainAcArya jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAla-prativiracitAyAM zrI jambUdvIpasUtrasya prakAzitAkhyAyAM vyAkhyAyAM "paJcamavakSaskAraH samAptam // 5 // bheja dI 'taeNaM te vahave bhavagavadavANamaMtarajoisabemANiyA devA bhagavao tityayarassa jammaNamahilaM kare ti, karittA jeNeva gaMdIsare dIve teNeva uvAgacchaMti' isake bAda una sava bhavanapati vAnavyantara, jyotiSka evaM vaimAnika devoM ne bhagavAn tIrthakara ke janmakI mahimA kI janmakI mahimA karake phira ve jahAM para nandIzvara dvIpa thA vahAM para Aye 'udhAgacchittA aTTAhiyAo mahAmahi. mAo kareti karittA jAmeva disi pAumbhUmA tAmeva disi paDigayA, vahAM Akarake unhoM ne aSTAnhikA mahotsava kiyA yahAM pahuvacana ke prayoga se saudharmendrAdikoM ne sabane yaha mahAmAhotsava kiyA yaha sUcita hotA hai phira ve jahAM se Aye the vahI para vApisa cale gaye // 12 // zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlacativiracita jambUdvIpasUtra kI prakAzikA vyAkhyA meM paMcamavakSaskAra samApta ||5|| ssa jammaNamahimaM kareMti, karittA jeNeva gaMdIsare dIve teNeva uvAgacchaMti' tyAra mAha te badhA bhavanapati vAnagaeNtara tiSka temaja vaimAnika dee bhagavAna tIrthakaranA janmane mahimA karyo. janmane mahimA karIne pachI teo jyAM naMdIzvara dvIpa hane, tyAM AvyA. 'uvAgacchittA aDhAhiyAo mahAmahimAo kareMti, karinA jAmeva disi pAunbhuA tAmeva disiM paDigayA' tyA mAvIna tabhI maSTA hA bhAsava saMpanna dhyA. 2. ma. vacananA pragathI saudharmendrAdika sarvee maLIne A mahotsava karyo, Ama sUcita thAya che. pachI teo jyAMthI AvyA hatA, tyAM ja pAchA jatA rahyA. 12 che , zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjaya zrI ghAsIlAla vrativiracita jabUdvIpa sUtranI prakAzikA vyAkhyAne pAMcame vakSaskAra samApta. 5 che
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-SaSThovakSaskAraH sU. 1 jambUdvIpacaramapradezasvarUpanirupaNam 746 SaSThovakSaskAraH prArabhyate itaH pUrva jambUdvIpAntarvarjivastu sarUpaM pRSTaM samprati janbUdvIpasyaiva caramapradezasvarUpaM praznayana ha-'jaMbuddIvassa NaM bhaMte ! dIvassa paelA' ityAdi, ___ mUlam-jaMbuddIvarasa NaM bhaMte ! dIvasta paelA lavaNalasudaM puTTA ? haMta puTA ! te NaM bhaMte ! kiM jaMbuddIve dIve lavaNasamu. ? goyamA ! jaMbuddIve gaM dIve No khallu lavaNatasudde, evaM lavaNalasudassa vi paesA jaMbuddIve puTTA bhANiyadA iti| jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve jIvA uddAittA uddAittA lavaNasamudde paJcAyati, atthegaiyA paJcAyati atthegaiyA no paJcAyaMti, evaM lavaNassa vi jaMbuddIce dIve kavvaM iti ||suu0 1 // chAyA-jambUdvIpasya khalu bhadanta ! dvIpasya pradezA lavaNasamudraM spRSTA ? hanta spRSTAH? te khalu bhadanta ! kiM jambUdvIpe dvIpe lavaNasamudra ? gautama ! jambUdvIpe sala dvIpe no khalu lavaNasamudre, evaM lavaNasamudrasyApi pradezAH jambUdvIpe spRSTA maNinavyAH / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe jIvA udAyodrAya lavaNa samudraM pratyAyAnti-astyekakAH pranyAyAnti, astyekakA no pratyAyAnti evaM lavaNasyApi janbUdvIpe dvIpe netabyam // sU0 1 // TIkA-'jaMbuddIvasta NaM bhaMte ! dIvassa' jambUdvIpasya khalu bhadanta ! dvIpasya sarvadvIpamadhyavartino dvIpasyetyarthaH 'paesA' pradezAH jambUdvIpasaMvandhinazcaramapradezAH, atra pradezA iti kathanena lavaNasamudra saMbandhasahacArAt caramA eka pradezA jJAtavyAH anyathA-jambUdvIpa- . vakSaskAra ghaTA yahAM se pahile jambUdvIpAntarvartI vastukA svarUpa pUchA aba jambUdvIpa ke hI caramapradezakA svarUpa pUchane ke nimitta gautamasvAmI prabhu se aisA prazna karate haiN| 'jaMbuddIvasta NaM bhaMte ! dIvassa' ityAdi / TokArtha-'jaMbuddIvassaNaM bhate / dIvassa, he bhadanna ! jaMbUdvIpa nAmake dvIpa ke 'paelA' caramapradeza kyA 'lavaNasamudaM puTThA' lavaNa samudrako chUte haiM ? yahAM pradeza. pada se jo caramapradeza grahIta hue haiM ye lavaNa samudra ke sahacAra se grahIta hae vakSarakAra 6 prAraMbha A pUrve jambudvIpAntarvatI vanu-svarUpa vize pRcchA karavAmAM AvI have jammudvIpanAja caramapradezanA 2varUpa vize jANavA mATe gautamasvAmI prabhune e prazna kare che_ 'jaMbuddIvasta maMte ! dIvassa' ityAdi' TI -'jaMbuddItassa NaM bhaMte / dIvassa' 3 ward I dIpa nAma dIpanA 'paesA' pradeza | 'lavaNasamudaM puDhA' saMqey samudrana 15 cha ? hI pradeza 54thI 2 yamapradezA
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ 750 jambUdvIpapratistra madhyavarti pradezAnAM lavaNasamudrAdatidUrasthitatayA lavaNasamudrasaMsparzasaMbhavanAyA asaMbhavAt prazno'nupapanna eva syAditi / 'lavaNasamudaM puDhA' lavaNasamudraM spRSTavantaH jambUdvIpasaMvandhi caramapradezAnAM lavaNasamudreNa saha saMsparzI vidyaro nareti kAsvA praznaH bhagavAnAha-'haMtA' ityAdi, 'haMtA gopamA / unta, gautama ! 'puDhA' spRSTAH, arthAt jambUdvIpasya te caramapradezA lavaNasamudrAbhimukhAste lavaNasamudre spRSTavanta ityarthaH atha saMpradAyAdinA dvIpAnantarIyAH samudrAH samudrAnantarIyAzca dvIpAH tena ye yadanantarIyAste tatsaMsparzinaH iti sujJAte'pi praSTavye'rthe yat prazna vidhAnam, tadutara sUtre prazna vIjAdhAnAyeti "teNaM bhaMte ! ki jaMbuddIve dIve lavaNasamudde' te khalla bhadanta ! ki jambUdvIpo dvIpaH lavaNasamudraH, he madanta ! lavaNasamudraspRSTAH jambUdvIpasya caramapradezAH kiM jambUdvIpasyetyevaM vyapadezyAH kimvA lavaNasadrasaMvaddhahaiM yadi aisA na khAnAjAve to phira jambUlIpa ke madhyavartI jo pradeza haiM ve to lavaNasamudra se ati dUra sthita hai isa kAraNa unake dvArA lavaNa samudrakA chUnA hI asaMbhava hai ataH phira yaha prazna hI nahIM uTha sogA ila prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-"nA !, gothamA! hAM gauna! jambUlIpa ke jo carama pradeza lavaNa samudra ke abhimukha hai ve lakSaNasamudra ko chUte haiM jaba kI aisI mAnyatA hai kidvIpa ko ghere hue samudra haiM aura ladra ko dhere hue DIpa haiM to phira isa mAnyatA se hI yaha pAta siddha hotI hai ki jo jile ghere hue haiM ve use chUmI rahe hai phira bhI yahAM para jo aisA prazna kiyA gayA hai vaha uttara sUtra meM prazna vIja ke AdhAna ke nimitta kiyA gayA hai 'taNaM maMte ! kiM jaMbuddIce dIve lavagasanudde' atha gautama ne prabhu le aimA pUchA hai-zi he bhadanta ! laSaNa samudra ko chUne vAle jo jambUdvIpa ke caramapradeza hai ve kyA jambUdvIpa ke hI kahalAyeMge yA lavaNa samudra se saMbaddha ho jAne ke kAraNa lavaNAsudra ke khlaayeNge| gRhIta thayA che te lavaNa samudranA sahacarathI guDIta thayA che. je A pramANe mAnavAmAM na Ave te pachI jaMbUDhIpanA madhyavartI bhAgamAM je pradeza che te te lavaNasamudrathI ati dUra sthita che. AthI temanA vaDe lavaNasamudrane sparzavuM ja asaMbhava che. ethI A jAtane prazna sthita yo nathI. ye praznanA yAmamA prabhu 43 -haMtA, goyamA ! i gItama! jabUdvIpanA je carama pradeze lavaNasamudrAlisba che. te lavaNasamudrane sparze che. evI mAnyatA che ke pASTita samudro che ane samudrASTita dvIpe che. te pachI A mAnyatAthI ja A vAta siddha thaI jAya che ke jeo jemanA vaDe AveSTita che teo temane spazI paNa rahyA che. chatAMe ahIM je A jAtane prasanna karavAvAmAM AvyuM che te uttara sUtramA prazna jAnA sAdhAna mATe 42vA mAvasa cha. 'vaNaM bhaMte ! ki jaMbuddIve dIve lavaNasamudde' ke gautama prabhune mAtanA prazna yo ta ! savasamudata sparzanArA je jambudvIpanA caramapradeza che te zuM jaMbudvIpanA ja kehevAze ?
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA- paSThovakSaskAraH su. 1 jambUdvIpacaramapradezasvarUpanirUpaNam 751 vAlavaNa samudrasya natu jambUdvIpasya pradezAH kathaM lavaNasamudrasyeti kathamatra praznaH saMgacchate, ucyate yad yena spRSTaM tat kiJcit taddvyapadezaM labate yathA - vRkSasthitA'pi vallI puSpabhArAvanata vRkSazAkhA dvArA bhUmibaddhA bhUmikRta vallI va bhUmeriyaM vallItivyapadeza darzanAt kiJcidvastu na punarnatadvyapadezaM labhate yathA - tarjanyA saMpRSTA aMguSThAGgulijyeSThaiva natu tarjanI saMbaddhApi tarjanI tadvat praharo jambUdvIpasya caramapradezAH lavaNasamudraM spRSTAH kiM lavaNasamudrasya uta jambUdvIpasyeti saMzayAt samutpadyate eva prazna iti, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jaMbuDIveNaM dIve No khalla lavaNasamudde' jambUdvIpaH khalu dvIpo na zaMkA- jambUdvIpa ke jo caramapradeza lavaNasamudra ko chU rahe hai ve pradeza to jambUdvIpa kehI kahalAye phira ve carama pradeza jambUdvIpa ke vyapadezya ho yA lavaNa samudra ke vyapadezya hogeM ? aisA jo prazna yahA~ para kiyA gayA hai vaha to asaMgata jaisA hI pratIta hotA hai ? so aisI azaMkA yahAM para nahIM karanI cAhiye kyoM kiM jo jisase spaSTa hotA hai vaha koI 2 usake vyapadezako bhI pAletA hai-jaise vRkSa sthita vallI puSpa ke bhAra se jhukI huI vRkSa zAkhA ke dvArA jaba bhUmi ko chUne laga jAtI hai-usase saMbaddha ho jAtI hai to aisA kahA jAtA hai ki yaha vallI bhUmi kI hai tathA tarjanI ke dvArA saMspRSTa huI aMguSThAGguli jyeSThA hI kahalAtI hai tarjanI se saMbaddha hone para bhI vaha tarjanI nahIM kahalAtI hai isI taraha prakRta meM jambUdvIpa ke caramapradeza lavagasamudra ko chue hue haiM to kyA ve lavaNa samudra ke kahe jAneMge yA jambUdrIpake kahe jAyeMge aisA saMdeha utpanna ho jAtA hai ataH usa saMzaya se aisA prazna hotA hai ki jambUdvIpa ke carama pradeza jambUdvIpa ke hI kahe jAyeMge yA lakSNasamudra ke ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'govA ! jNbuzaMkA-ja mUddIpanA je caramapradeze lavaNusamudrane sparzI rahyA che te pradeze tA jammUdrIpanA ja kahevAze pachI te caramapradezA jamUdrIpanA vyapadezya thaze ke lavasamudranA vyapadezya thaze? evA je prazna atre karavAmAM Avela che te te asaMgata jevA ja lAge che, te A jAtanI AzakA ahIM karavI na joIe, kemake e jenAthI pRSTa hAya che, temAMthI kAI tenA vyapadezane paNa prApta karI le che. jema ke vRkSAsthita latA puSpanA bhArathI namI paDekSI vRkSa zAkhA vaDe jyAre bhUmine sparzIvA mAMDe che tenAthI samRddha thaI jAya che--tA A pramANe kahevAmAM Ave che ke A latA bhUminI che temaja tanIvaDe saMskRSTa thayelI A guoAgu'line jyeSThAMgulI ja kahevAmAM Ave che. tanIthI sabaddha haiAvA chatAMe tene tanI kahevAmAM AvatI nathI. A pramANe ja prakRtamAM jamUdrIpanA caramapradeza lavaNusamudrane sparzelA che te zuM tee lavaNusamudranA kahevAze athavA jamUddIpanA kahevAze. A jAtanI AzaMkA utpanna thAya che. A pramANe A saMzayI evA prazna uddabhave che ke caramapradeza jamUdrIyanA ja kahevAze ke lavaNusamudranA ? enA javAmamAM prabhu .
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ 753 jambUdvIpaprajJaptisUtre khalu lavaNasamRdraH te pradezAH jambUdvIpasya lavaNasamudraspRSTA api jambUdvIpa eva jambUdvIpasImAvarttitvAt na khalu te lavaNasamudraH jambudvIpasamAnamatikramya lavaNasamudrasImAnamaprAptatvAt kintu jambUdvIpasI mAgatA eva te pradezAH lavaNasamudraM spRSTAstena taTarathatayA saMsparzabhavanAt tarjanyA saMspRSTA jyeSThAGgulikhi svavyapadezaM labhate iti / ' evaM lavaNasamudavi parasA jaMbuddIve puTThA bhANiyaccA iti // ' evaM lavaNasamudrasyApi pradezA jambUdvIpe spRSTA bhaNitavyA iti, AlApaprakArastu evam - he bhadanta ! lavaNasamudrasya caramapradezAH jambUdvIpaM spRSTA naveti praznaH, bhagavAnAha - hanta, gautama ! ye lavaNasamudrarUpa carama pradezAste jambUdvIpaM spRSTavanta eva, he bhadanta ! lavaNasamudrasya caramapradezAH jambUdvIpaM spRSTAste kiM lavaNa samudravyapadezabhAjaH uta jambUdvIpaspRSTatvAd jambUdvIpavyapadezabhAja iti punaH praznaH, bhagavAnAha - he gautama ! lavaNasamudrasya te caramapradezA lavaNasamudravyapadezabhAja eva " veNaM dIve No- khalu lavaNasamudde' he gautama! ve jambUdvIpa ke caramapradeza jo ki lavaNasamudra ko chue hue haiM ve jambUdvIpa ke hI kahalAve ge lavaNasamudra ke nahIM jisa prakAra tarjanI saMspRSTa jyeSThAGgulI jyeSThAGgulI hI kahalAvegI- tarjanI nahIM kahalAvegI / ve caramapradeza aise to haiM nahI jo jambUdvIpa kI sImA ko ullaMghana karake lavaNasamudra kI sImA meM praviSTa hue ho kintu jambUdvIpa kI sImA meM rahate hue hI ve vahAM spRSTa hue haiM / ataH ve usI ke ho vyapadezya haiN| anya ke nahIM' / ' evaM lavaNasya vipaesA jaMbuhIve puTThA bhANiyanvA' isI taraha se lavagasamudra ke caramapradeza jo ki jambUdvIpa ko chUte haiM kahalenA cAhiye yahAM AlApa prakAra isa prakAra se hai - he bhadanta / lavaNa samudra ke carama'pradeza jambUdIpa ko chUte haiM yA nahIM ? uttara meM prabhu kahate haiM - hAM gautama ! chUte haiM to phira ve lavaNasamudra ke kahalAveMge ? yA jambUdvIpa ke kahalAveMge ? jambUdvIpa ke nahIM kyoM ki ve usakI sImA meM hI rahe hue haiM aura vahIM se ve use 4De che- 'goyamA ! jaMbuddIveNaM dIve No khalu latraNasamudde' De gautama / te dIpanA yarabhayadezI ke jee lavaNusamudrane sparzI rahyA che, tee lavaNusamudranA nahi paraMtu ja khUdrIpanA ja kahevAze. je pramANe tajanI satkRSTa jyeSThAMgulI ceSThAMgulI ja kahevAze, tanI nahi. te caramapradeze enA tA che ja nahi ke je jamUdrIpanI sImAne eLa'gIne lavaNusamudranI sImAmAM praviSTa thayelA DAya paraMtu te pradezA jamUdrIpanI sImAmAM rahIne tyAM pRSTa thayelA che. methI tethe| tenA 4 vyayaddezya hai. jIlanA nahi. 'evaM lavaNasamuhassa vipaesA jaMbuddIve puTThA bhANiyavyA' mA prabhA savagusamudranA zarabhapradeza he lego 'zUdrIyate sparze che te paNa A pramANe ja samajI levA joIe. anuI' AlApa prakAra A pramANe che-- he bhaTTa'ta ' lavaNusamudranA caramapradezA jamUdrIpane sparze che ke nahi ? javAmamAM prabhu kaMDe AhAM ! 'te jyAre te sparzI kare teA pachI teme lavaNusamudranA kahevAze ? athavA
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paNThovakSaskAraH sU. 1 jambUdvIpacaramapradezasvarUpanirUpaNam lavaNasamudrasImAvartitvAt na khalu te lavaNasamudrasImAnamatikramya jambUdvIpasImAnaM spRzanti kintu lavaNasamudrasImAgatA eva jambUdvIpaspRSTA stena taTasthatayA saMsparzana zvanAt tarjanyA saMspRSTA jyeSThAguliriva stra vyapadezaM labhate iti // anantarapUrvachatre jambUdvIpalavaNasamudrayoH parasparaM vyavahArAmAvaH kathitaH samprati-jambUdvIpalavaNasamudrayoreva jIvAnAM parasparamutpatya AdhAratAM draSTumAha-'jaMbuddIveNaM bhaMte ! jIvA' ityAdi, jaMbuddIveNaM bhaMte ! jIvA' jambUdvIpe khallu bhadanta ! jIvAH udAittA udAittA' udrAya uddAya mRtvA mRtvA 'laNasamudde paJcAyati' lavaNasamudre pratyAyAnti'-samAgacchanti he bhadanta ! jambUdvIpe vartamAnA jIvAH svakarmavazAt atraiva mRtvA lavaNasamudre sagutpadyante kimiti praznaH, bhagavAnAha-he gautama ! 'atyagaiyA paJcAyati' astyekake jIvAH ye jambUdvIpe mRtvA lavaNasamudre pratyAyAntisamAgacchanti samutpadyane iti yAvat 'tthegaiyA na paJcAyati' astyekake na pratyAyAnti, santi tAdRzA api jIvA ye jambUdvIpe mRtvA utpatyartha lavaNasamudre nAgacchati, kathamevaM bhavati spRSTa karate haiM aisA nahIM haiM ki ve usakI sImA ko choDakara use spRSTa karate ho isa taraha yahAM taka sUtrakArane jambUdvIpa aura lavaNasamudra ke caramapradezoM meM paraspara meM eka dUsare ke pradeza vyapadeza hone kA abhAva prakaTa kiyA hai| ___ aba gautamasvAmI pracale aisA pUchate haiM-'jaMbuddIve NaM bhaMte jIvA udAittA 2' he bhadanta ! jaMbUdvIpa meM rahe hue jIva apanI 2 Ayu ke anta meM mara karake 'lavaNasamudde paccAyati' lavaNazatrudra meM utpanna hote haiM kyA ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA, atthegahayA paccAyati atthegaDyA no paccAyati' he gautama ! kina neka jIva aise haiM jo jambudvIpa meM bharakara lavaga samudra meM janmalete haiM aura jitane ka jIva aise bhI haiM jo jambUmIpa meM bharakara lavaNa samudra meM janma nahI lete haiM- he bhadanta ! aisA kisa kAraNa se hotA hai ki kitaneka jIva ja mRthvI paranA kahevAze? he gautama te pradeze lavaNamudranA ja kahevAze, jaMbUdvIpanA nahi. kemake teo temanI sImAmAMthI AvelA che. ane teo tyAM ja tene sparze che. evuM nathI ke teo tenI sImAne tyajIne tene sparzatA hoya. A pramANe ahIM sudhI sUtrakAre jabUDhIpa ane lavaNasamudranA caramapradezomAM parasparamAM ekabIjAnA pradezonA vyapadeza hevAnA abhAvane prakaTa karela che. 3 gautamasvAmI prabhune mAtAprazna 42 je-'jabudIve NaM bhaMte ! jIvA udAitA 22 he bhadanta ! jaMbudvIpamAM AvelA jI pipitAnA AyuSyanA aMtamAM maraNa pAmIne 'lavaNasapudde paccAyani' zu sa mudramA mana thAya che 1 me pAmamA prabhu 4 cha'goyamA ! atthegaiyA paccAyati atthegaiyA no paccAyani' gautama / Tasa va mevA che ke jene jaMbudvIpamAM marIne lavaNasamudramAM janma le che. ane keTalAka che evA paDyuM che ke jeo jaMbudvIpamAM mRtyu pAmIne lavaNasamudramAM janma grahaNa karatA nathI. he ja 15
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ '754 jambUdvIpamanaptisUtre yadete jIvA jambUdvIpe mRtyA punarutpatyaya lavaNasamudraM gacchanti, kecana jambUdvIpe mRtvA utpa. tyarthaM lavaNasamudraM na gacchanti iti cet anocyate-karmavalAditi, ayaM bhAvaH-manovAkAyaiH samutpAdita karmANo jIvAH zubhAzubhakarmaparatantrAH kecana gacchanti, kecana na gacchanti jIvAnAM tathA svakarmavazatayA gatyAgatau vailaraNyasaMbhavAt iti / evaM lavaNa sagudarasa jaMbuddIve dIve Neya,' iti, evaM lavaNasamudrasyApi jambUdvIpe dvIpe netavyamiti jaravRddhIpasUtravadeva lavaNasamudrAtre jIvAnAM maraNamAgamanaM ca jJAtavyamiti, ayaM bhAvaH-atrApi jambUdvIpamUtravadeva AlApako vaktavya stathAhi-'lavaNasamuddeNaM bhaMte ! jIvA uddAittA udAinA jaMDIve paJcAyati ? atthe gaiyA paJcAyati, matthegaiyA no paJcAyati' lavaNasagudre khalu bhadanta ! jIvA udrAya uvAya jambUdvIpe pratyAyAnti ? santyeke pratyAyAnti, santyekake no pratyAyAnti, he bhadanta ! lavaNasamudre vartamAnA jIvA AyuSkarmakSayAn saraNaM prApya tadantaraM punarutpattyartha jambUdvIpe gacchanti naveti gautamasya praznaH, bhagAnAha-he gautama ! santi kecana tathAvidhA jIvA ye lavaNasamudre mRtvA utpattyartha jambUdvIpe samAgacchanti, kecana jIvA lavaNasamudre mRtvA punarutpattyartha jambUdvIpe nA gacchanti, kathamevaM bhavatIti cet jIvAnAM svakarmaparAdhInatayA tathA tathAgati vaicitryasaMbhavAditi // sU0 1 // jambUdvIpa meM marakara lavaNa samudra meM janma lete haiM aura kitaneka jIva vahAM janma nahIM lete haiM ? to isake uttara unake dvArA arjita unakA karma hai tAtparya hai ki pratyeka jIva apane apane mana vacana aura kAya ke zubha aura azubha karmoM kA vandha kiyA karatA hai ataH usI ke anusAra paratantra hue una jIvoM kA bhinnara paryAyoM meM utpAda hotA rahatA hai / isa kAraNa kitaneka jIvoM kA vahAM utpAda hotA hai aura kitaneka jIvoM kA vahAM utpAda nahIM hotA hai / 'evaM lavaNasasudassa vi javuddIce dIye NeyacaM' isI taraha se labaNasamudra meM bhare hue kitaneka jIvoM kA utpAda jambUdvIpa meM hotA hai aura kitaneka jIvoM kA vahAM utpAda nahIM hotA hai yahAM para AlApaka jambUdvIpa sUtra ke jaisA hI jAnanA cAhiye bhadaMta ! evuM zA kAraNathI thAya che ke keTalAka jIva jaMbUdvIpamAM janma grahaNa kare che. ane keTalAka jIve tyAM janma grahaNa karatA nathI? te Ane javAba e ja che ke temanA vaDe arjita karma ja temane tanatu, pradezomAM janmagrahaNa karAve che. tAtparya A pramANe che ke dareka jIva pita-pitAnA mana, vacana ane kAyanA zubha ane azubha karmone baMdha kare che. ethI te mujaba ja parataMtra thayelA te jInI bhinna-bhinna sthAnamAM bhinna-bhinna gatiomAM temaja bhinna-bhinna paryAmAM utpatti thatI rahe che. ethI keTalAka jIve tyAM utpanna thAya che. mana TA4 lA tyA tpanna yatA nathI. 'evaM lavaNasamuhassa vi jaMbu. dIve dIve NeyavyaM' mA pramANe pANusamudramA mRtyu pAmelAmA vAnI hatpatti jaMbudvIpamAM heya che ane keTalAka jInI utpatti hotI nathI. ahIM alApaka jaMbu
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-SaSThovakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 755 samprati-pUrvoktAnAM jambUdvIpamadhyavatti padArthAnAM saGgrahagAthAmAha-khaMDa1 joyaNara' i0 mUlam-khaMDA1, joyaNa2 vAlA3 patya : kUDA ya5tistha6 seddhiio7| vijaya8 daha9 salilAo10 piMDae hoi saMgahaNI // 1 // jaMbuddIve NaM aMte ! dohe bharahaSyamANottehiM khaMDehi kevaiyaM khaMDaga. NieNaM paNNatte ? goyamA ! gauyaM khaMDaM layaM khaMDagagieNaM paNatte / jaMbudIve NaM bhaMte ! dIve kevaiyaM joyaNagieNaM paNNatte ? goyamA ! sattevaya koDilayA gauyA chappagNalayalassAI, cauNavaI ca sahassA sayaM divaddhaM ca gaNiyapayaM // 1 // jaMbuddIveNaM maMte! dIve kA vAsA paNNattA ? goyamA! sattavAsA pannattA, taM jahA-bharahe eravae hemavae hiraNNavae harivAse rammagavAse mahAvidehe7 / jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiyA vAsaharA paNNattA, kevaiyA maMdarA pavvayA pannatA kevaiyA cittakUDA kevaithA vicittakUDA kevaiyA jamagapaThazyA kevaiyA kaMcaNa pavvayA kevaiyA vazvArA kevaiyA dIhaveyaddhA kevaiyA vaTTavegaddhA pannattA? goyamA! jaMbudIve cha vAsaharapavayA ege saMdare enae ege cittakUDe ege vicittakUDe do jamaga papayA do kaMcaNapazyatayA vIsaM vakkhArapavyayA cottIsaM dIhave. yaddhA cattAri vaTTaveyaddhA ezameva saputvAvareNa jaMbuddIve dIve duSiNaauNattarA pavvayasayA bhavatIti makkhAyati / jaMbuddIveNaM bhaMte ! jaile 'lavaNasajudde NaM bhaMte ! jIvA udAittA 2 jaMbuddIve paJcAyati ? atthegaDyA paccAyati atthegaiyA jo paccAyati' hala AlAyakakA artha spaSTa hai // 1 // aba pUrvokta jaMbUdvIpa madhyavartI padArthoM kI saMgraha nAthA jo kahI gaI hai vaha isa prakAra se hai| khaMDA 1 joSaNa 2 nAsA 3 pavvaya 4 kUDAya 5 tittha seDhIo 7 / vijaya 8 daha 9 salilAo 10 piMDae hoi saMgahaNI // 1 // bI5 sUtra 31 samasyA na. -'lavaNala muddeNaM bhaMte / jIyA uddAitA 2 jaMbuddIve paccAyati ? atthe gaiyA paccAyati atthe gaiyA No paccAyati' 21 // mAtA54nI ma spaSTa ja sUi che 1 have pUrvokta jambudvIpa madhyavartI padArthonI saMgrahagAthA vize kahevAmAM AvyuM che te mA prabhArI che-khaMDA 1, joyaNa 2, vAsA 3, pavvaya 4, kUDAya 5, tittha seDhIo 67, vijaya 8, daha 9, salilAo 10 piDa e hoi saMgahaNI 11 / / /
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpamAptisUtra dIve kevaiyA vAsaharakUDA kevaiyA vakkhArakUDA kevaiyA veyachakUDA keva. iyA maMdarakUDA pannattA? goyamA! chappaNaM vAsaharakUDA uSNauI vakkhArakUDA tipiNa chattarA veyaddhakUDalayA Na saMdarakUDA enantA / evAmeva sapuvAvareNaM jaMbuddIve battAri lattasahA kUDasayA bhavaMtoti makkhAyaM / jaMbuddIve dIve bharahebAle kai titthA pannattA ? goyamA ! tao titthA pannattA taM jahA-mAgahe varadAme pabhAse / jaMbuddIve dIve eravae vAse kaititthA pannattA ? goyamA! tao titthA pannattA taM jahA-mAgahe. varadAme pabhAse evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse egamege cakravahi vijae kai titthA pannattA ? goyamA! to titthA pannattA, taM jahA-mAgahe varadAme pabhAse, evAmeva sapuvAvareNaM jaMbuddIve dIve ege vi uttare titthasae bhavaMtIti makavAyati / jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kevaiyA vijjAharaseDhIo kevaiyA Abhiyoga seDhIo pannattAo? goyamA ! jaMbuddIve dIve aSTasaTI vijAharaseDhIyo adRsaTI AbhiogaseDhIyo paNNattAo evAmeva sapuvAvareNaM jaMbuddIve dove chattIle seDhisae bhavaMtIti makkhAyaM / vudIve dIve kevaiyA cayaTrivijayA kevaIyAo rAyahANIo kevaiyAo timisaguhAo kevaiyAo khaMDappAyaguhAo kevaiyA kayamAlayA devA kevaiyA NahamAlayA devA kevaiyA usambhakUDA pannattA ? goyamA ! jaMbuddIve do cottIta timilaguhAo cottIsaM caka. vaTi vijayA cottIsaM rAyahANIo cottIsaM timisaguhAo cottIsaM khaMDappavAyaguhAo cottIsaM kayamAlayA devA cottIsaM paTTamAlayA devA cottIsaM ulabhakUDA pavvayA pannattA / jaMbuddIve dIve kevaiyA mahadahA pannattA ? goyamA! solasamahadahA pannatA / jaMbudIvegaM bhaMte ! dIve kevaiyAno mahAnadIo vAsaharapabahAo kevaiyAo sahAgaIo kuMDappavahAo pannatA ? goyanA ! jaMbuDhIve dIve codala sakSAgaIo vAsahara pavahAo chAvatari mahAgaIo kuMDapyavahAo, evAmeva saputvAvareNaM
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paSThoyakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 757 jaMbuddIve dIve Nauti mahAmAI ko lavaMtIti sakkhAyaM / jaMbuddhIne dIve bharaherabaesu zanesu kai mahAgaI zrI pANatAo govamA ! canAri mahAgaIo pannattAno taM jahA-gaMgAsiMdhU rattAratavaI tattha NaM egamegA sahANaI cauddasahiM salilAlahassehiM sanaggA purasthimapaJcasthimeNaM lavaNasamudaM samappei, eyAmeva sapubbAvareNaM jaMbuddIce dAve bharahera. vaesu vAsesu chappaNaM salilAlahastA bhavaMtIti sklaayNti| jaMbudIveNaM bhaMte ! dIve hemavayaheraNNavaesu vAsesu kai mahANaIo paNNatAo ? goyanA ! cattAri mahAgAI o pannatAotaM jahA-rohiyA rohiyaMsA suvANakUlA rUpAkUlA, tattha NaM egamegA bahANaI advArIsAe aSTAvIsAe salilAsahassehiM tamannA purasthipaJcasthimeNaM lavaNalasuI samappei ekAmetra sapuAvareNaM abudIce dI hemavayaramAsu bArasutare salilAlayasahaste bhavaMtIti balkhAyaM iti / jaMbudoveNaM mate ! dIne harivAramamagArosu kaI mANaIo pannatAo gozamA ! cattAri mahAgaIo pavatAo, taM jahA-harIharikatA pArakaMtA NArikatA, tattha NaM egabhegA mahANaI chappaNagAera lAlalA sahastehiM sagA purasthimapaJcasthimeNaM lavaNAsamudaM salappei, evAmena sapuTavAdareNaM jNbuddii| dIve harivArasarammagazasesu dobaDavIlA salilAlayasahaslA bhavatIti makkhAyaM / jaMbuddIveNaM maMte ! dIve mahAvidehenAte kai mahANaI o pannattAo goyamA ! do mahANaIo pannatAotaM jahA-sIyA ya sIoyA ya tattha NaM egogA mahAgaI paMcahiM paMcahi salilA sayasahassehiM battIlA eva sa. lilAsaharUlehi samaggapuratyisapacarizmaNaM lANasamudaM samapper3a evAmeva sapuvAvareNaM jaMbuddIde dIve mahAvidehe vAse dasa lalilAlayasahassA causaSTiM ca salilA lahallA bhavatIti sklaayN| jaMdhuddISaNaM te! dIve maMdarasa eayasta dakSiNeNaM kelyA lalilA sayasahassA purathimapaJcasthimAbhisuhA lamaNasamuhaM sajati ti ? goyamA ! ege chaNNaue * salilAsayasahaste purasthimapacatthinAbhimuhe lavaNasamudaM samapyatitti,
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ 758 ambUdvIpaprajJaptisUtre jaMbuddIvenaM bhaMte / dIve maMdarasta pavvayassa uttareNaM kevaiyA salilA sapasahassA puratthimapaccatthimAbhimuhA lavaNasamudde samapyeti ? goyamA / ege chaNNaue salilA layasahasse puratthinapancatthimAbhimuhe jAva samappe jaMbuddIvegaM bhaMte! dIve kevaiyA salilAsaya sahassA purasthAbhimuhA lavaNasamudaM samapyeti ? goyamA ! satta salilA sayasahassA aTTAvIsaM ca sahassA lavaNasamudaM samati, jaMbuddIvegaM saMte ! dIve kevaiyA salilAsaya sahassA paJcatthimAbhimuddA lavaNasamudde samappaiti ? goyamA ! satta salilA sagasahassA aTThAvIsaM ca sahassA lavaNasasudda samapyeti, evameva sapuvvAvareNa jaMbuddIve dIve codasa salilA sayasahassA chappaNaM ca sahassA bhavatIti makkhAyaM ti / sU0 // chAyA - khaNDa yojanaM varSa parvataH kUTAca tIrthaH zreNayaH hRdaH salilAni piNDake bhavati saMgrahaNI / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe bharatapramANamAtraiH khaNDaiH kiyat khaNDagaNitena prajJaptam ? gautama ! nadataM khaNDazataM khaNDagaNitena prajJaptam, jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kiyad yojanaM gaNitena prajJaptam ? gautama ? saptena ca koTizatAni navatAni paTpaJcAzacchatasahasrANi caturnavatizca ca sahasrANi zataM dvacarddha ca gaNitapadam 1 | jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kati varSANi prajJaptAni ? gautama ! saptavarSANi prajJaptAni tadyathA - bharata eravataM haimavataM hiraNyavataM harivarSe ramyakavarSa mahAvidehaH / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kiyanto varSadharAH prajJatAH kiyanto sandarAH parvatAH prajJatAH kiyanta citrakUTAH prajJaptAH kiyanto vicitrakUTAH kiyanto damakaparvatAH kiyantaH kAJcana parvatAH kiyanto vakSaskArAH kiyanto dIrghavaitAyAH kiyanto vRtavaitAcAH prajJaptAH ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe paDvarSadharaparvatAH eko mandaraH parvataH ekaH citrakUTaH, eko vicitrakUTaH dvau yamakaparvatau dve kAJcanakaparvataza te viMzati vakSaskAraH, parvatAH catukhirAdIrghatAyAH catvAro vRttacaitAdRcNaH evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe dve ekonasaptatyadhike parvavazate bhavantItyAkhyAyante / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kriyanti varSadharakuTAni kivandhi vakSaskArakUTAni kiyanti vaitAcakUTAni kiyanti mandarakUTAni prajJaptAni ? gautama ! paTpaJcAzadvarSaparakUTAni, paNNavati vakSaskArakUTAni trINi pattarANi vaidADhacakUTakSatAni nava mandarakUTAni prajJatAni, evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe catvAri saptapacAni kUTazatAni bhavantItyAkhyAtam ? jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe bharate varSe kati tIrthAni prajJatAni ? gautama ! trINi tIrthAni prajJaptAni tadyathA - mAgadhaM varada:ma prabhAsa, jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe aivate varSe katitIrthAni prajJaptAni ? gautama 1 "
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAlikA TIkA-SaSThovakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 759 zrINi tIrthAni prajJaptAni tadyathA-mAgadhaM varadAma prabhAsam, evameva jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe mahAvidehe varSe ekaikasmin cakravartivijaye kati tIrthAni prajJaptAni ? gautama ! trINi tIrthAni prajJaptAni tayathA-mAgadhaM varadAma prabhAsam ? evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe dvIpe eka dvayuttaraM tIrthazataM bhavatItyAkhyAtaM ? jambUdvIpe khalla bhadanta ! dvIpe kiyatyo vidyAdharazreNayaH kiyatya abhiyogi sazreNa yaH prajJatA: ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe aSTaSaSTi vidyAdharazreNayo'STapaSTi rAbhiyogikazreNayaH prajJaptAH / evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe dvIpe patriMzat zreNayo bhavantItyAkhyAtam / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kiyantazcakravartivijayAH kiyatyo rAjadhAnyaH kriyatyastamisrAguhAH kiyatyaH khaNDaprapAtazuhAH kiyantaH kRtamAlakA devAH kiyantau naktamAlakA devAH kiyantaH RSabhakUTa parvatAH prajJaptAH ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe catustriMzat cakravarti vijayAzcanustriMza dvAjadhAnyaH catustriMzattalisrAguhAH catusvizatkhaNDaprapAtaguhA:-catustriMzatkRtamAlakA devAH catustriMzabhaktamAlakA devAH catustriMzata-RSabhakUTaparvatAH prjnyptaaH| jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kiyanto mahAhUdAH prajJaptAH ? gautama! poDaza mahAhUdAH prajJaptAH . jambUdvIpe khala bhadanta ! dvIpe kiyatyo mahAnadyo varpadharapravahAH kiyatyo mahAnadhaH kuNDapravahAH prajJaptAH ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe caturdaza mahAnadho varSadharapravahAH, SaTsaptatimahAnadyaH kuNDapravahAH evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe dvIpe navatirmahAnayo bhavantItyAkhyAtam / jambUdvIpe dvIpe bharatairavatayoH kati mahAnadhaH prajJaptA: ? gautama ! catastro mahAnadyaH prajJaptAH tadyathA-gaGgA sindhuH raktA raktavatI, tatra khlu ekaikA mahAnadI caturdaza caturdaza salilA sahaH samagrA pUrvapazcimena lavaNasamudraM samarpayati, evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe dvIpe bharatairavatayo varSayoH paTpaJcAzat salilA sahasrANi bhavantItyAkhyAtam / jarabUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe haimavata hairaNyavatayorvaSayoH katimahAnadyaH prajJaptA: ? gautama ! catasro mahAnadyaH prajJaptAH tadyathA-rohitA rohitAMzA suvarNakTA rUpyakUTA ca, tatra khalu ekaikA mahAnadI aSTAviMzatyA'STAviMzatyA salilAsahasraH samagrA pUrvapazcimena lavaNasamudraM samati evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe dvIpe hemavataharaNyavatavarSayo dizottarasalilAsahasraM bhavatItyAkhyAtam iti / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe harivaparamyakavarSayoH kati mahAnadyaH prajJaptA ? gautama ! catasro mahAnadyaH prajJaptA, hari, harikAntA, narakAntA, nArIkAntA ca, tatra khallu ekaikA mahAnadI paTpaJcAzatA salilAsahajaiH samagrA pUrvapazcimena lavaNasamudraM samarpati, evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe dvIpe harivarSarabhyakavarSayoH dve caturvizati salilA rAhasre avata ityAkhyAtam / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe mahAvideha varSe kati nahAnadyaH prajJaptAH ? gautama ! dve mahAnadyau prajJapte, tadyathA-zItA ca zItodA ca tatra khalu ekaikA mahAnadI paJcabhiH paJcabhiH salilA sahasraiH dvAtriMzatA ca salillA sahastraiH samagrA pUrvapazcimena lavaNasamudraM samarpayati evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe dvIpe mahAvidehavarSe dazasalilAzatasahasrANi cata:STi salilA
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprAptisUtre sahasrANi bhavantItyAkhyAtam / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNena kiyanti salilAzatasahasrANi pUrvapazcimAbhimukhAni lavaNasamudraM samati ? gautama ! ekaMpaNNapati salilAzanasahasraM pUrvapazcimAbhimukhaM lavaNasamudraM samarpayatti, jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe mandarasya parvatasyottareNa kiyanti salilAzatasahasrANi pUrvapazcimAbhimukhAni lavaNasamudraM samarpayanti ? gautama ! eka paNNavati salilAzatasahasaM pUrvapazcimAbhimukhaM lavaNasamudraM samarpayati / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kiyanti ? salilAzatasahasrANi pUrvAbhimukhAni lavaNasamudraM samarpayanti ? gaunasa ! mapta salilAzatasahasrANi aSTAviMzatizca sahasrANi pUrvAbhi. mukhAni lavaNasamudraM samarpayanti, jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kiyanti salilAzanasahasrANi pazcimAbhimukhAni lavaNasamudraM samarpayanti ? gautama ! saptasalilAzatasahasrANi aSTAviMzatizca sahastrANi lavaNasamudraM samarpayanti, evamena sapUrvApareNa jambUdvIpe dvIpe caturdaza salilAzata. sahasrANi paTpazcAzat sahasrANi bhavantItyAkhyAtam // sU0 2 // ___TIkA-'khaMDA' khaNDam-zakalam 'joyaNa' yojanam 'vAsA varSANi bharatAdIni 'pavvaya' parvataH-nandarAdiH kUDAya' kUTAni-girizikharANi 'tittha tIrtha mAgadhAdikam 'seDhIyo' zreNayo vidyAdharAdInAm 'vijaya' vijayazcakravartinAm 'daha' hradaH 'malilAoM' salilA: nadhaH 10 "piMDae hoI saMgahaNI piNDake-samudAye bhavati saMgrahaNI ete khaNDAdayaH padArthAH, atra paSThe-vakSaskAre pratipAditA dazapadArthI daza dvArarUpeNa bhaveyusteSAmayaM saMgraha iti / 'khaMDA 'jaMyuddhIveNaM bhaMte ! dIve bharaharamANavettahiM' ityaadi| TIkArtha-usa chaThe vakSaskAra meM jo viSaya pratipAdita kiyA jAne vAlA hai isakI yaha saMgraha kAriNI gAthA hai-ila ke dvArA yaha prakaTa kiyA gayA hai-ki, khaNDa dvAra se, yojala dvAra le bharatAdirUpa varSa bAra se mandarAdirUpa parvata bArase tIrazikhararUpa kUTa dvAra se magadhAdirUpa tIrthadvAra se vidyAdharoM ke zreNI dvAra le, cakravartiyoM ke vijaya hAra se, hradadvAra se evaM nadI rUpa salilA dvAra se' isa chaThe vakSaskAra meM ye daza padArtha pratipAdita kiye jaayeNge| padArtha saMgraha zakya sUkSna rUpa hotA hai ataH usase spaSTa bodha nahIM hotA hai ata: sUtrakAra 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve bharahappamANamettehi' ityAdi TIkAI-A chaThThA vakSaskAramAM je viSayanuM pratipAdana karavAmAM AveluM che, tenI A saMgrahakAriNI gAthA che. enA vaDe A vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke khaMDaDhArathI, janarathI, bharatAdi rUpa varSa dvArathI, mandarAdi rUpa parvatadvArathI, tIrazikhara rUpa phUTakArathI, magadhAdi rUpa tIrthadvAraghI, vidyArenI zreNIdrArathI cakravationA vijayArathI, hRdakArathI temaja nadI rUpa savilahArathI-"A chaThThA vakSaskAramAM e daza padArthonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. padArtha saMgrahavAkya sUkSma rUpamAM hoya che. ethI enAthI spaSTa jJAna thatuM nathI. mATe rarakAra svayaM praznottara paddhati vaDe have viSayanuM pratipAdana kare
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-SaSThovakSaskAraH sU. 2 vAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam sahale guNane kRte sati javyUtAnAM paJcasaptatisahastrANi bhAnti, etAmA saMkhyAnAM yojanAnayanArthaM catumiAMge hRte sati lazani aSTAdazasahasANi saptazatAni paJcAzadadhikAni yojanAnAm, asmizca sahastrAdhikaM pUrvarAzau prakSipte sati jAtAni binAti 93 sahasrANi sapta 7 zavAni pazcAzat 50 adhikAlikoTayAdikA saMkhyAtu sarvatra samAnaiba, tathA dhanupAmaSTAviMzatizata paJcaviMzatisahastrai guNyate jAtAni dvAtriMgallakSANi 3200 000 dhatupAm, aSTAbhizca yojanasaharI yojanamekaM bhavani, tato yojanAnaganArthamaSTabhiH sahasrmAge hRte sati labdhAni catvAriyojanazatAni assiva pUrvarAzau prakSipte jAtAni caturnavati sahastrANisataM pazcAzadadhikam . ... trayodaza paJcaviMzati sahayadA guNyante tadA jAtAni trINilakSANi paJcaviMzati sahasrAdhikAni, aAzulamapi yadA paJcaviMzati sahasrairabhyaste 'guNyate' tadA jAtAni a gulAnAM paJcavizati sahasrANi tepAmarddhalabdhAni aDgulAnAM dvAdazasahasaMkhyA AjAtI hai aba 3 koza meM 25 hajAra kA guNA karane para 76 hajAra gavyUtoM kA pramANa AjAtA hai 75 hajAra gavyUtoM ke yojana banAne ke liye unameM 4 kA bhAga dene para 18750 yojana hote hai ise pUrva rAzi meM prakSipta karane para 93 hajAra 7 sau 50 adhika hote haiM koTyAdikoM kI saMkhyA to sarvatra usI taraha se haiM 128 dhanuSoM ko 25 hajAra se zuNita karane para 3200000 lAkha dhanuSa hote haiM ATha hajAra dhanuoM kA 1 yojana hotA hai tava inake yojana banAne ke liye 8 hajAra kA inameM bhAga dene para 400 yojana banate haiN| ise pUrvarAzi meM prakSipta karane para 94150 ho jAte haiN| 13 aMguloM meM 25 hajAra kA guNA karane para 325000 aMgula hote haiM ardhaaMzula kA pramANa bhI 25 hajAra se guNita hone para 12 // hajAra aMgula hotA hai| pUrvokta aNula. rAzi meM inakA prakSepa karane para 337500 aMgularAzi hotA hai / inake dhanuSa saMkhyA AvI jAya che. have 3 kezamAM 25 hajArane guNAkAra karavAthI 75 hajAra gabyunuM pramANa AvI jAya che. 75 hajAra gabyuna jana banAvavA mATe temAM 4 ne bhAgAkAra karavAthI 18750 ejana thAya che ane pUrva rAzimAM prakSita karavAthI 93 hajAra chase 50 adhika thAya che. keTayAdikenI saMkhyA te sarvatra te pramANe ja che. 128 dhanuSane 25 hajArathI guNita karavAthI 3200000 lAkha dhanuSa thAya che. A hajAra dhanuSanuM eka jana thAya che. Ama emanA jana banAvavA mATe 8 hajArane emAM bhAgAkAra karIe te 480 jana thAya che. A saMkhyAne pUrva rAzimAM prakSita karavAthI 94150 thAya che. 13 aMgulemAM 25 hajAra guNAkAra karavAthI 325000 aMgula thAya che. ardha aMgulanuM pramANa paNa 25 hajArathI guNita hovAthI 12 hajAra aMgula thAya che. pUrveta aMgula rAzimAM A rAzine prakSita karIe te 33750 aMzula rAzi thAya che. enA dhanuSa banAvavA mATe 96 no
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ 766 jambUdvIpapraznatisUtra srANi pazcazatAdhikAni, teSu pUrvoktAGgularAzI prakSipteSu jAto'GgularAzi:-trINilakSANi triMzatsahasrANi pazcazatAvikAni eteSAM dhanurAnayanAya paNNavati saMkhyayA bhAge hRte sati labdhAni dhanupAM paJcatriMzacchatA'ni paJcAzadadhikAni zepa paSTirajhulAni asya dhanuporAze gavyUtAnayanAya sahasradvayena bhAge hRte sati labdhamekaM gavyUtaM zepaM dhanupAM paJcadazazatAni paJcadazadadhikAni sarvasaGkalanayA yojanAnAM saptakoTizatAni navati phoTayadhikAni paTpaJcAzallakSANi caturnavati sahasrANi zatamekaM paJcAzadadhikam,... gavyUtamekaM dhanupAM paJcadazazatAni pazcAzadadhikAni aDgulAnAM paSTiriti yojanadvAram // . sAprati varpadvAraM darzayitumAha-'jaMbuddIveNaM' ityAdi / 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarvadvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH 'kai vAsA pannatA' kati-kriyatsaMkhyakAni varSANi bharatAdIni kSetrANi prajJatAni-mathitAnIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'satta vAsA ebhattA' saptasaMkhyakAni varSANi bharatAdIni prajJaptAnikathitAni, tAni kAni saptavAbhi ityAzaGkAyAM tAni darzayitumAha-'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA--'bharahe eravae hemavae hiraNNavae haricAse ramnagavAse mahAvidehe' bharatabanAne ke liye 96 kA bhAga dene para 3515 dhanupa Ate haiM zepa nIce 60 vacate haiM isa dhanuparAzi ke gavyuta hotA hai taba taka eka gata AtA hai zeSa sthAna meM 1515 vatrate haiM ina saba kI saMkalanA se 7 sau karoDa (7 araba) 90 karoDa 56 lAkha 94 hajAra 150 yojana 1 bhanyata 15-15 dhanuSa 60 aMgula yaha 'gAuyamegaM' ityAdi gAzekta pramANa nikala AtA hai| yojanadAra samApta // varSadAra vaktavyatA 'jaMbuddIveNaM gaMje ! dIve kati vAsA paNNattA' he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAmake Dopa meM kitane varSa-kSetra kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! sattavAsA' he gautama ! isa jambUdvIpa nAla ke hopa meM sAta kSetra kahe gaye haiN| 'ta bhAgAkAra karavAthI 3515 dhanuSa thAya che. nIce zepamAM 60 vadhe che. A dhanuSarAzine gaLyuta banAvavA mATe be hajArane bhAgAkAra kare paDe che. kemake be hajAra dhanuSane eka gabhUta thAya jyAre eka gabhUta Ave che tyAre zeSa sthAnemAM 1515 vadhe che. e badhAnI saMkalanAthI 7 kareDa 7 abaja) 90 karoDa 56 lAkha 94 hajAra 150 jata (790564150) 1 20yUta 15-15 dhanuSa 60 'Ye mA gAuyamega' tyA yAta prabhA nalsuI Ave che. janadvAra samAsa varSaDha2 vaktavyatA 'jaMbuddIveNaM bhate ! dIve kati vAsA paNNattA' 8 mata ! dI5 nAma dIpamA yA Sa-kSetra 4AmA mAvAle 14AmamA prabhu cha-'gogamA ! sattavAsA' 3 gautama ! mApUdIya nAma dIpamai dan4AmA mAyA cha. 'taM jahAM manA .
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-SaSThavakSasphAraH sU.2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 567 bharatavarSam, airaktavarSam, haimavatavarpara, hiraNyavarSam, harivarSam, ramyakavarSam, mahAvidehazca, tAni etAni bharatAdIni jambUdvIpe saptasaMkhyakAni 7 varSANi bhavantIti varSadvAras // . samprati-parvatadvAramAha-'jaMbuddIveNaM' ityAdi, 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! hIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIve sarva dvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH kevaiyA vAsaharA emattA' kiyanta:-kiyatsaMkhyakA varSadharA:-varSadharaparvatAH prajJaptA:-kathitAH, tathA-'kevaiyA maMdarA pavyayA pannattA' kiyanta:-kriyatsaMkhyakA: maMdaraparvatAH prajJaptA:-kathitAH, tathA-'kevaiyA cittakUDA' kiyanta:kiyatsaMkhyakAH citrakUTaparvatAH, tatra citraM-vilakSaNaM kUTamagrabhAgo yeSAM te citrakUTA stAdRzAH parvatA jambUdvIpe kiyantaH prajJaptAH, tathA-'kevaiyA vicittakUDA' kiyantaH,-kiyatsaMkhyakAH vicitrakUTA nAmakAH parvatAH prajJaptA:-kathitAH, tathA-'kevaiyA jamagapavvayA' kiyantaH-kiyasaMkhyakA yamakaparvatAH yugmajAtavadavabhAsamAnAH pavatAH prajJatAH, tathA-'kevaiyA kaMcaNajahA' unake nAma isa prakAra se hai-'bharahe, eravae, hemavae, hiraNNavae, harivAse, rammagavAse mahAvidehe' bharatakSetra, airavatakSetra, haimavata kSetra, hiraNyavarSa, harivarSa, ramyakavarSa aura mahAvideha parvatadvArakathana 'javuddIveNaM bhaMte ! dIve kevaiMA vAsaharA paNNattA' he bhadanta ! isa jaMbudvIpa nAmake dvIpa meM kitane varSadhara parvata-kahe gaye haiM tathA-'kevaiA maMdarA pacayA paNNattA' kitane mandara parvata kahe gaye haiM ? 'kevaDyA cittakUDA, kevaiyA vicitta kUDA, kevaiyA jamagapacayA, kevaiyA kaMcaNa pavvayA, kevaDyA-cakkhArA, kevaiyA dIhaveaddhA, kevaiA baTTaveaddhA paNNatA' kitane citrakUTa parvata, kitane vicitrakUTa parvata, kitane yamaka parvata, kitane kaMcaNa parvata, kitane vakSaskAra, parvata 'kinane dIrghavaitADhayaparvata, evaM kitane vRttavaitADhaya parvata, kahe gaye haiM ? ina meM jo citra kUTa nAmake parvata haiM unakA kUTa agrabhAga vilakSaNa prakArakA hai yugmajAta nAma yA pramANe cha-'bharahe eravae, hemavae, hiraNNavae, harikhAse rammagavAse, mahAvidehe,' bharatakSetra, aravatakSetra, hemavatakSetra, hiraNyavarSa, harivarSa ramyaka varSa ane mahAvideha. parvatadvAra kathana 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kevaiA vAsaharA paNNattA' HE I drIya nAma dvIpamA 38 vaSadhara patA 4AmA mAvA che. tebhara 'kevaiA maMdarA pavvayA paNNattA' hai| bha25 4AmA mAsA cha 1 'kevaiyA cittakUDA, kevaiyA vicittakUDA, kevaiyA jamagapavvayA, kevaiyA kaMcaNapavyayA, devaiyA vakkhArA, kevaiyA dIhaveaddhA, kevaiyA vaTTaveaddhA paNNattA' yA citrakUTa en vicitra TapatA, an yama45vatA, / 4ynparvate, keTalA vakSaskArapate. keTalA dIghatAyaparvate, temaja keTalA vRttavaitADhaya parvata kahevAmAM AvelA che? e sarvamAM je citrakUTa nAmaka parvata che, temane phUTa agrabhAga vilakSaNa prakAra che. sugma jAtanI jema mAlUma paDanArA je parvate che te camakaparvate
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- 768 ___ sampUchIpaprati pavvayA' kiyanta:-kiyatsaMkhyakAH kAJcanaparvatAH suvarNamayA suvarNavadayamAsamAnAH parvatAH prajJatA:-kathitAH, tathA-kevaiyA vakhArA' kiyanta:-kiyatsaMkhyakAH vakSaskArA:-vakSaskAranAmakAH parvatAH prajJaptA:-kathitAH, tathA--'kevaiyA dI haveyaddhA' kiyanta:-kiyatsaMkhyA dIrghavaitAdayA stanAmakaparvatavizeSAH prajJaptA: kathitAH, tathA-'kevaDyA baTTaveyahA pananA' kiyanta:-kyiAsaMkhyakAH vRttavainAyA etanAmakAH parnatA prajJatAH kathivA, itipraznaH, bhagavAnAha- 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he pautama ! 'jaMbuddIve chavA saharapabdhayA' jambUdvIpanAmake dvIpe paTasaMkhyA varSayaraparvatAH prajJaptA:-kapitA, tara va-bhasvAdikaM dharanti ye te varSadharAH kSullakSmivadAdayaH te saMkhyA paDeva bhavantIti / tathA-'ege maMdare pabbae' eka:-ekaeva jambUdvIpe mandaro merunAmakaH parvato vidyate iti / taza-ege cittakUDe' eka:-eka eva citrakUTanAmA parvato jambUdvIpe, nayA-ege vicittakUDe' ekA-eka eva vicitrakUTaH parvataH jambUdvIpe, etau ca yamalajAtakAdiva dvau parvatI devakuruvartinI, tathA'do jamarAebjayA' dvau-dvisaMkhyako yamakaparvato uttarasvattinI, tathA-'do kaMcaNa pabvacasayA' dve kAzcanaparvatazave, devarUtarakuruniSTha hudarAko nayataTayoH pratyekaM ga daza kAJcanakakI taraha mAlUma paDane vAle jo parvata the yamakaparvata hai| kAJcana parvata suvarNa: matha haiM ataH ye suvarNa ke jaise pratibhAlita hote haiN| isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyanA ! aMdhudIce cha bAlapanayA' he gautama ! jambUdvIpa the cha varSadhara parvata kahe gaye haiM-ye kSullahilavat Adi nAma vAle haiM inheM varSadhara isaliye kahA gayA hai ki inake dvArA kSetroM kA vimAna kiyA gayA hai| eka mandara parvata kahA gayA hai aura yaha zarIra meM kAlijI taraha ThIka jahIra ke bIca meM hai| eka citrakUTa parvata kahA gayA hai 'page vicittakUDe' eka hI vicitra kUTa parvata kAlA gayA hai 'do jamaga patrayA, do kaMcaemavayasayA do yArata kahe gaye haiM ye paraka parvata uttarakurakSetra meM haiN| do sau kAJcana parvata rAhe gaye hai| kyoM ki devaguru aura uttarakura meM jo 10 hUda hai unake donoM taToM para che. kaMcanaparvata suvarNamaya che ethI je te suvarNa jevA pratibhAsita thAya che. enA bhAbhA prabhu 49 cha-'goSamA | jaMbuddIye cha vAsaharapAyA' he gIta | dIpamA varSadhara parvate AvelA che. e bhula himavaMta vagere nAmavALA che. emane varSadhara eTalA mATe kahevAmAM AvelA che ke emanA vaDe kSetranuM vibhAjana karavAmAM AvyuM che. eka maMdaraparvata kahevAmAM Avela che ane e parvata zarIramAM nAbhinI jema ThIka jaMbudvIpanA madhyamAmA masthita che. 4 ziTa vAmAM Ave che. 'ege vicitta kuDe' me44 viyitra chUTa ta vAma mA che. 'do jamagapavyayA, do kaMcaNagapavyayasayA' meM yamaparvate kahevAmAM AvelA che. e yamaparvate uttarakurukSetramAM che. base kAnaparvate kahevAmAM AvelA che. kemake devakuru ane uttarakurumAM je 10 heke che. temanA bane
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-SaSThIvakSaskAraH sU. 2 dvAradazakaina pratipAdyaviSayanirUpaNam 761 joyaNa' ityAdi padArtha saMgrahavAkyasya sUkSmatayA lokAnAM vodhAsaMbhavena svayameva sUtrakAraH paznottarapaddhatyA vikRNoti tatredaM sUtram-'jaMnuddIveNaM' ityAdi, 'jaMbudvIpaH khalu bhadanta ! dvIpaH sarva dvIpamadhyavartI jambUdvIpa ityarthaH 'bharahappamANamettehi' bharatapramANamAtraiH bharatasya bharatakSetrasya yat pramANam paTkalAdhikapaDvaMzaniyojanAdhika paJcazatayojanAni tadeva mAtrAparimaNaM yeSAM tAni tathA evaM prakArakai 'saMDehi' khaNDaiH zakalaiH evaM prakAreNa 'khaMDagaNieNaM' khaNDa gaNitena-khaNDa saMkhyayA bharatakSetrasya yAvanti khaNDAni tatpramANena yadi jambUdvIpasya vibhAgAH kriyante tadA kiyanti khaNDAni jambUdvIpasya bhavantIti / 'kevaiyaM' kiyAn 'enatte' prajJapta:-kathita itipraznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he. gautama ! 'NauyaM khaMDasaya khaMDa gaNieNaM panna' navataM khaNDazataM khaNDagaNitena prajJaptaH tatra nAtaM navatyadhika khaNDAnAM zataM khaNDagaNitena jambUdvIpaH kathita iti / ayaM bhAva:-bharatakSetrapramANaiH skhaNDaH navatyadhikazatasaMcayakaipilite jambUdvIpaH sapUrNalakSapramANo bhavati, tatra dakSiNottarataH khaNDamIlanA pUrva bhAtAdhikAre eva kRteti na punaratrocyate tata eva draSTavyaH svayaM hI praznottara paddhati dvArA aba viSaya kA pratipAdana karate haiM-'jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve marahamANamehi khaMDehiM kevaithaM khaMDagaNieNaM pannatte' isameM gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta ! 1 lAkha yojana ke vistAravAle isa jaMjUdIna ke bharatakSetra vistAra kA barAbara yadi Tukar3e kiye jAye to ve kitane hogeM ? aratakSetra kA vistAra 52660 yojana kA kahA gayA haiM yadi eka lAkha yojana ke vistAra vAle jambUdvIpa ke itane khaNDa kiye jAte hai to ve khaNDa saMkhyA meM kitane hoMge? isake untara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! NauyaM khaMDasayaM khaMDagaNie pannatte' he gautana ! 1 lAkha yojala vistAra vAle jambUddhIpa ke khaMDa gaNita ke anusAra bharanakSetra pramANa TukaDe karane para 190 TukaDe hoza 526, ko 190 yAra milAne para jambuddhIpa kA 1 lAkha yojana kA vistAra ho jAtA hai dakSiNa aura uttara ke khaMDo kI milanA-milAna-pahile bharata ke adhikAra meM cha-'jaMyuhIveNaM bhaMga | dove bharahApamAgamettahi khaMDehiM kevaiye khaDagagieNaM pannatte' gAmA gautama vAmIe prabhune A pramANe prazna karyo che ke he bhadaMta! eka lAkha cena jeTalA visatAvALA A ja bUDhIpanA bharatakSetra vistAra barAbara je kakaDAo karavAmAM Ave te tenA kakaDA keTalA thaze ? bharatakSepano vistAra para6 jana pramANa kahevAmAM Avela che. je eka lAkha ekara jeTalA vistAravALA jaMbudviIpanA eTalA ja khaMDe karavAmAM Ave te te 31 mA tharI ? senA 40 prabhu 43 cha-'goyamA! NauyaM khaMDasayaM khaMDagaNieNaM pannatte' he gautama ! me ma yorana vistAravAdIna mgaNita mujaba bharatakSetra pramANa khaDe karIe te 190 kakaDAo thaze. para6ne 190 vakhata ekatra karavAthI jaMbudvIpane eka lAkha jana pramANe vistAra thaI jAya che. dakSiNa ane uttaranA khaMDenI joDe pahelAM bhAratanA adhikAramAM kahevAmAM AvI che ethI have te saya 96
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ 762 mastIpapravamisane pUrva pazcimastu yadyapi khaNDagaNita vicArANA sUtre na kRtA tAna sukhAdibhireva lakSasaMkhyApUtaiH kathanAt tathApi khaNDagaNitavicAre kRte yAvantyeva bharatapramANAni, tAvatsaMkhyakAnyeva khaNDAni bhavantIti prathama khaNDadvAram // ... atha yojaneti dvArasUtramAi.-'jaMbuTTIveNaM bhaMte ! dIve' ityAdi 'jaMbuddIve NaM maMte !. dIve' jambUdvIpaH khalu bhadanta ! dvopaH sarvadvIpamadhyavartI jambUdvIpa ityarthaH 'kevaiyaM joyaNagaNieNaM pannatte' kriyAn yojanagaNitena samacaturasrayojanapramANakhaNDasarvasaMkhyayA prajJapta:-kathita iti praznaH, bhagavAnAha-'gopamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sattetra koDisayA' saptava koTizatAni saptaivetyatra eva zabdo'vadhAraNArthakA, uttaratra saMkhyAsapnucayAryakaH 'NauyA' navatAni-navati koTayadhikAni ityarthaH, anyayA-kITizatato dvitIyasthAne vidyamAneSu lakSAdi sthAneSu navadazA rUpA navati nayujyate gaNita saMpradAyavirodhAt, tathA-'chappaNNa sayasahassAI' paTpazcAzacchata sahasraNi- paTpaJcAzallalA-ityarthaH 'cauNavaI ca kahI jA cukI hai ataH aba use yahAM nahIM dikhAyA jAtA hai vahIM se ise dekha lenA cAhiye pUrva se pazcima taka ke khaMDoM kI vicAraNA yahAM para khaMDa gaNita ke anusAra sUtra meM nahIM dikhAI gaI hai-parantu lakSa saMkhyA kI pUrti karanevAle mukhAdikoM dvArA ho yaha bAta kaha dI jAtI hai phira bhI khaMDa gaNita ke anusAra vicAra karane para jitanA bharatakSetra ke khaMDoM kA pramANa hai utane hI khaNDa yahAM para hote haiN| khaNDadvAra samApta // yojanahAra vaktavyatA'javuddIveNaM bhaMte ! dIve' gautamarAsIne isa bAra meM prabhu se aisA pUchA haihe bhadanta ! jambUdvIpa nAmakA dIpa yojana gaNita se samacaturastra thojana pramANa khaMDoM ko sarva saMkhyA se kitanA kahA gayA hai ? isake uttara meM prayu kahate haiM'goyamA ! satteva ya koDisayA NauA chaSyaNa sayasahassAI cauNavaiMca sahassA vize ahIM spaSTatA karavAmAM Avaze nahi. jijJAsuo tyAMthI ja jANavA prayatna kare. pUrvethI pazcima sudhInA khaDAnI vicAraNuM ahI khaMDagaNita mujaba sUtramAM spaSTa karavAmAM AvI che. paraMtu lakSa saMkhyAnI pUrti karanAra sukhAdi vaDe ja A vAta kahevAmAM AvI che. chatAM e khaMDagaNita mujaba vicAra karIe te jeTaluM bharatakSepanA khaDAnuM pramANa che, teTalA ja khaMDe ahIM paNa heya che. khaDakAra samApta. janAra vaktavyatA 'jaMbuddIveNaM bhaMte / dIve' gautabhasvAbhI2 mA dvAramA prabhuta mA prabhArI prazna yA che ke he bhadaMta ! jaMbudvipa nAmaka dvIpa jana gaNitathI samacatusa ejana pramANa bhanI sarva saMdhyAthA Tasa TevAmA mAsA cha ? sanA nAmamA prabhu 43 cha-'goyamA ! satteva ya koDisayAI NauA chApaNa saya saharasAI caraNava ca sahasA savaM divaddhaM ca gaNitapaya
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA - paSThovakSaskAraH su. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 72 saharasA ' caturnavatizca sahasrANi caturadhikAni navatisahasrANi ityarthaH ' sayaM divaddhaM ca gaNiyapayaM' zataMca dvayarddha paJcAzadadhikaM yojanAnA mityetAvatpramANakaM jambUdvIpasya gaNitapadaM kSetra phalamityarthaH sUtre'tra yojanasaMkhyAyA: prakrAntatvAd yojanAvadhireva saMkhyA pradarzitA, yojanAtirikta saMkhyAyA vidyamAnatve'pi upekSaNa parityAgAt bhagavatI sUtrAdau tu sAdhikatvaM darzitam, tadyathA 'gAuyamegaM paNNarasa dhaNurusayA vaha dhaNUni paNNarasa / saddhiM ca aMgulAI jaMbuddIpassa gaNiyapaye " // 1 // chAyA -- gavyUtamekaM paJcadazadhanuH zatAni tathA paJcadaza dhanuMSi / paSTiM cAGgulAni jambUdvIpasya gaNitapadam // 1 // iticchAyA || sayaM divaddhaM va gaNiapayaM // 1 // he gautama ! 7 araba 90 karoDa 56 lAkha 94 hajAra 150 yojana kA jambUdvIpa kA kSetra phala hai 'satteva' meM jo eva pada prayukta huA hai vaha avadhAraNa artha tathA Age kI saMkhyA ke samuccaya ke artha meM prayukta huA hai | 'yA' pada se 90 karoDa adhika aisA artha liyA gayA hai 9 sau aisA artha nahIM liyA gayA hai kyoMki aisA artha lene para Age ke lakSAdi sthAnoM meM gaNita prakriyA ke anusAra virodha paDatA hai gaNita pada se kSetra phala gRhIta huA hai isa sUtra meM yojana saMkhyA kA prakaraNa hai isase yojana taka kI hI saMkhyA yahAM dikhAI gaI hai yadyapi yojatra se atirikta bhI saMkhyA vidyamAna hai parantu vaha yahAM gRhIta nahIM huI hai bhagavatIsUtra Adi meM isa pramANa meM sAdhi - katA isa prakAra se dikhalAI gaI hai - ' gAuyamegaM paNNarasa dhaNussayA taha dhaNi paNNarasa / khaDiM ca aMgulAI jaMbUddIvastra gaNiyapathaM // 1 // ki jambUdvIpa kA kSetra phala 1 gavyUta 1515 dhanuSa 60 aMgula kA hai yahAM saptakoTi zatAdi rUpa pramANa ||1|| he gautama! 7 bharaNa 80 4, 6 sAtha, 642, 150 (7705684150) yojana neTala yUddIya kSetra che 'satteva' bhAM ne 'eva' yaha prayukta thala, avadhAraNa artha tebhana AgajanI saMkhyAnA samukhyayanA arthabhAM prayukta thayesa che. 'jayA' padmathI 90 karADa karatAM adhika, A jAtanA aM grahaNa karavAmAM AvelA che. navase evA a grahaNu karavAmAM Avele nathI. kemake A jAtanA arthe levAthI AgaLanA lakSAdi sthAnAmAM gaNita prakriyA mujaJa virAdha Ave che. gaNita padmathI kSetraphaLa 'gRhIta thayelu che. A sUtramAM ceAjana saMkhyAnu' prakaraNa che. ethI ceAjana sudhInI ja saMkhyA atre nirdiSTa karavAmAM AvelI che. jo ke ceAjanAtirikta paNa sakhyA vidyamAna che, paraMtu tenuM atre grahaNu thayu nathI, bhagavatIsUtra vageremAM A pramANamAM sAdhikatA A pramANe nirdiSTa 42vAbha' AvelI che-'gAuyamegaM paNNarasa vaNussayA taha dhaNUNi paNNarasa saTThica aMgulAI jaMbUddovarasa gaNiyapayaM // 1 //
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ G jamdArIpratistra ayamarthaH-ekaM gavyUtaM paJcadazadhanuH zatAni tadupari paJcadaza dhanupi paSTisaMkhyakAni agulAni, saptakoTi zatAdikAnitu pUrvava deva, etAvanpramANakaM jambUdvIpasya gaNitapadaM. kSetraphalamiti / etAvatA uparyuktaM jambUdvIpasya pramANaM tahi dhanuH zatAhInA matrA kathanaM yojana dvAratvAd yojanAvadhireva saMkhyA pradarzineti / etAvatAmANasya karaNaM cAtra 'vikhaMbhapAyaguNiyoya parirayo narasagaNiyapayaM' viSkambhapAdaguNitazca parisyastasya gaNitapadamiti vacanAt jambUdvIpasya paridhiH trilakSa poDazasahasra dvizalasaptaviMzati yojanAdiko jambUdvIpa viSkambhasya lakSarUpasya pAdena-caturthA zena paJcavizati saHsrarUpeNa guNiko jambUdvIpasya gaNitapadamiti, tathAhi-jambUdvIpa paridhinINi lakSANi poDaza sahasrANi dvezate saptarvizatyadhika yojanAnAm, tathA gavyutatrayam aSTAviMzatyadhikaM zataM dhanuyAM trayodazAGgulAni eka cA Damiti, tatra yojanarAzau paMcaviMzatisahastrai guNane kRte sati saptakoTizatAni navatikoTayaH paTpaJcAzallakSANi paJcasaptatiH sahasrANi bhAnti, tathA krozatrayasya paJcaviMzatipUrvavat hI liyA hai arthAt jambUdvIpa kA jo kSetra phala Upara meM praTa kiyA gayA hai vaha to hai hI parantu usa se atirikta itanA aura adhika usakA kSetra phala hai isa pramANa ko lAne ke liye yaha karaNa sUtra hai-'vizvambhapAyazuNiyo ya parirayo tassa gaNiya payaM' isakA bhAva ailA hai-jambUDhIpa kI paridhi kA pramANa 3 lAkha solaha hajAra 2 do sau 27 yojana kA hai tathA jambUdvIpa kA vistAra eka lAkha kA hai isakA pAda-eka lAkha yojana kA caturthI za 25 hajAra yojana hotA hai 25 hajAra yojana kA guNA paridhi ke pramANa ke sAtha karane para kSetra phala kA pramANa AjAtA hai jambUdvIpa kI paridhi tIna lAkha solaha hajAra do sau 27 yojana 3 gavyUta 128 dhanuSa 13 / aMgula hai yojana rAzi meM 25 hajAra ke guNA karane para (316227425000 karane para) 79055000 itanI yojana jaMbUdvIpanuM kSetraphaLa 1 gabhUta 1515 inuSa 60 amula jeTaluM che. ahIM saptakeTi zatAdi rUpa pramANa pUrvavata je grahaNa karavAmAM AveluM che. eTale ke jaMbUdIpanuM je kSetraphaLa upara spaSTa karavAmAM AvyuM che, te te che ja paraMtu tenA sivAya ATaluM padhArA tenu kSetra cha. ma prabhAgane vA mATe mA 4255 sUtra che. 'vikkhambhapAyaguNiyo ya parirayo tassa gaNiyapayaM sa mA mA pramANe cha / dIpanI paridhinu pramANa 3 lAkha 16 hajAra 2 sau 27 (316rara7) jana jeTaluM che. temaja jaMbudvIpane vistAra eka lAkha jana jeTaluM che. Ane pAda eka lAkha ejanane caturthAza 25 hajAra jana thAya che. 25 hajAra ejanane guNAkAra paridhinA pramANanI sAthe karava.thI kSetraphaLanuM pramANa AvI jAya che. jaMbadvIpanI paridhi traNa lAkha seLa hajAra basa satyAvIsa vaijana 3 gacUta 128 dhanuSa ane 13 aMgula che. ceAjana rAzimAM 25 hajAra guNAkAra karavAthI (316227425000 karavAthI) 79055000 ATalI cAne
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-SaSThovakSaskAraH sU, 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 769' parvata sadbhAvAt 'vIsaM vakkhArapavvayA pannatA' viMzati vizatisaMkhyakA vakSaskAraparvatAH prajJaptA, asmin jambUdvIpe kathitAH tatra gajadanta sadRzA gandhamAdanAdayazcatvAraH parvatAH, tathA catuH prakAramahAvidehe pratyekaM catuSka catuSka sadbhAvAt SoDaza citrakUTAdayaH saralAH dvaye'pi militA viMzati saMkhyakA bhavanti tathA-'cottIsaM dIhaveyaddhA' caturviMzaddIrghavaitADhaya parvatAH prajJaptAH tatra dvAtriMzadvijayeSu bharatairavanayozca pratyekamekaika sadbhAvAditi / tathA-'cattAri vaTTaveyaddhA' catvAro vRttavaitADhayA golAkArAH parvatAH prajJaptAH haimavatAdiSu caturpu varSakSetreSu ekaikabhAvAditi / 'evAmeva sapuvyAvareNa jaMbuddIve dIve duNi auNuttarA pandhayasayA bhavaMtIti makkhAyaMti' evameva sapurvApareNa pUrvAparasaMkalanena jambUdvIpe dvIpe sarvadvIpamadhyajambUdvIpe dve ekonasaptatyadhika parvatazate bhavata ityAkhyAyante ahaM mahAvIrasvAmI anye ca tIrthakarA: pratipAdayantIti / tatra-paDyarpadharaparvatAH, eko mandaraH, ekazcitrakUTA, eko vicitrakUTaH dvau yamakaparvato, dvezo kAJcanaparvatAH viMzati vakSaskAraparvatAH, catustriMzad dIrghavaitAdayA:, cabArovRttavaitADhayAH, sarva saMkalanayA uktasaMkhyakAH parvatA bhavantIti / pratyeka taTa para 10-10 kAzcana parvata haiN| 'cIsaM vakkhArapavvayA pannattA' 20 vakSaskAraparvata haiM inameM gajadanta ke AkAravAle gandhamAdana Adi cAra tathA cAra prakAraka mahAvideha meM pratyeka meM cAra ke sadbhAva se 16 citrakUTAdika ye kula milakara 20 vakSaskAra parvata hai| 'cottIsaM dIhaveyaDA' 34 dIrgha vaitADhayaparvata haiM ina 32 vijayoM meM aura bharata airakta ina do kSetroM meM pratyeka meM eka 2 dIrgha vaitADhaya hai isa prakAra se ye 34 hai 'cattAri vaTa veyaDA' cAra gola AkAravAle vRttavaitADhaya parvata hai| haimavat Adi kSetroM meM eka 2 vRttavaitADhaya parvata hai isaliye ye cAra haiM / 'evAmeva sa puvAvAreNa jaMbuddIve dIve duSiNaauNuttarA patra ya sayA bhavatIti makkhAyaMti' isa taraha ina saba parvatoM kI jambUdvIpa meM kula milAkara saMkhyA 269 hotI hai aisA mujhe mahAvIra ne aura anya tIrthakaroM ne kahA hai ina meM 6 varSadhara parvata, eka mandara, eka citrakUTa, eka vicitrakUTa, do name 52 12 ta 52 10-10 yana cha. 'vIsaM vakkhArapavvayA pannattA' 20 vakSaskAra parvata che. emAM gajadantanA AkAravALA gandhamAdana vagere cAra tathA cAra prakAranA mahAvidehamAM darekamAM cAranA sadubhAvathI 16 citrakUTAdika e badhA maLIne 20 vakSaskAra pavato cha. 'cottIsaM dIhaveyaDDhA' 34 hI vaitAdayatA cha. savinyAmAM mana sarata aravata e be kSetramAM darekamAM eka-eka dIrgha vatAya che. A pramANe e badhA 34 patA cha. 'cattAri vaTTaveyaDaDhA' yA gANa mARA vRttavaitadaya patA che. bhavat vagaire kSetramA 4-4 vRttavaitAdaya ta cha. methI me gayA yAra yA che. 'evAmeva sapuvAvareNa jaMbuddIve dIve duNNi auNuttarA pavvayasayA bhavatIti makkhAyati' prama dvIpabhAM e badhA parvatanI kula saMkhyA 269 thAya che evuM meM mahAvIre temaja bIjA tIrthakaree ja0 97
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ 770 ambUdvIpaprajJaptisUtra samprati-jambUdvIpe kiyanti kUTAni santi iti paJcamadvAra tadarzayitumAha-'jaMbuddIveNaM bhaMte' ityAdi, 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve' jamvRddhIpe lu bhadanta ! dvIpe sarva dvIpamadhyajambU dvIpe ityarthaH 'kevaiyA vAsaharakUDA' kriyanni-kriyatsaMkhyakAni varpayarakUTAni jambRddhIpe prajJaptAni, tathA-kevaiyA veyarakUTA' ziyanti naitADhayakrUTAni prajAtAni, tathA-'kenadyA maMdarakUDA pannattA' kiyanti-phiyatsaMkhya kAni mandara 'meru' kUTAni prajJaptAni-kathitAnItipraznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'chaptaNaM vArAharakUDA pannattA' ja-bRdvIpe dvIpe paTpazcAzat paTpazcAzat saMkhyakAni varSadharakUTAni prajAtAni-kathitAni tathAhi-rudrahimaracchikhariNoH pratyekamekAdazaikAdazakUTAnIti militmA dvAviMzatiH tathA-mahAhimavarapacatayoH pratyekamaSTASTau iti milityA poDaza, nipanIlamayoH pratyeka navanaveti milinA aSTAdaza, tadevaM sarvasaMkalanayA jambUdvIpe paTpaJcAzad varSadharakuTAni bhavantIti / tathA'uNNauI bakkhArakUDA pannatA' jambUdvIpe pagavati vakSaskArakUTAni prajAtAni, tathAhi-sarakayamakaparvata, do sau kAJcala parvata, vIsa vaskAra pacana, 34 dIrthacetADhya pardata, aura cAra vRtavaitADhya parvana hai / paMcamadvArakathana ___ 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kevazyA vAsaharaDA' he bhadanta ! jaMbUdvIpa nAmake dvIpa meM kitane varSadhara kUTa hai ? tathA-kevaDyA vebaddha kUDA' kitane vainADhayakUTa haiM ? 'kevaiyA maMdakUDA pannanA' kitane baMdarakUTa haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! chappaNaM vAsaharakUr3A pannattA' he gautama ! jambUdIpa nAsake dvIpa meM 56 varSadhara krUTa haiM ye isa prakAra se haiM-kSudra hiravAda parvata aura zikharI ina do parvato meM se pratyeka parvata meM 11-11 kUra haiM lajhAhilavAn aura rukmI ina do parvatoM meM se pratyeka parvata meM 2-9 kUTa haiM isa prakAra milakara saya 56 varSadhara kUTa haiM 'chaNNauI vakhAra kUDA pannattA' 96 vakSaskAra kUTa isa jambUdvIpa meM haiM ve kahyuM che. 6 varSadhara parvate ekamaMdara, ekacitrakUTa, ekavicitrakUTa, be camakaparvate, basa kAMcanaparvate, 20 vakSakAraparvate, 34 dIghavaitADhayaparvata ane 4 vRttabAhaya parvata che. paMcamaDhAra kathana _ 'javuddIveNaM bhaMte ! dIve kevaiyA vAsaharakUDA' hai Rird! yUdvI5 nAma dvIpa sA varSadhara dUTo AsA cha 1 mA 'kevaiyA veyaddhakUDA' mA vaitAdaya ttuutt| mAvalA cha ? kevaiyA maMdara kUDA pannattA' khA bhara TI mAhA cha ? zanAyAmamA prabhu cha-'goyamA | chappaNNaM vAsaharakUDA pannattA' gautama ! dvIpa nA4 dvIpamA 56 varSadhara phUTe AvelA che. te A pramANe che-zuddha himavAna parvata ane zikharI e be parvatemAMthI dareka parvatamAM 11-11 phUTa AvelA che. mahAhimavana ane rukmI e be parvatemAMthI dareka parvatamAM 99 kuTe AvelA che. A pramANe maLIne badhA 56 varSadhara
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paNThovakSaskAra sU. 2 dvAradazakena pratipAviSayanirUpaNam 771 vakSaskAreSu mahAvidehasthita poDazacitrakUTAdayaH saralAcatuHpaSTiH, tathA ganadantAkAravakSaskAreSu gandhamAdanasaumanasayoH sapta sapta iti militvA caturdaza, mAlyavad nidyutyabhayonavanaveti militvA aSTAdaza, tadevaM sarvasaMkalanayA paNNavati vakSaskArakUTAni jambUdvIpe bhavantIti / 'tiNNi chaluttarA veyarakUDasayA' trINi paDuttarANi vaitADhavyakUTazatAni, tatra bhAtairavAyo vijayAnAM ca vainADhayeSu catuH triMzatsaMkhyakeSu pratyekanA saMbhavAd yathoktasaMkhyAnayanaM bhavati, vRttavaitAbyeSu ca kUTasya sarvathA'bhAna eva, ata eva vaitADhayasUtre dIrghati vizepaNasyopAdAnaM na kRtam yato vyAvarttakameva vizeSaNaM bhavati, atra ca vyAvayAbhAvena tadupAdAnaM nirarthakameva syAditi / 'Nava saMdarakUDA panattA' nava mandarakUTAni prajJaptAni meruparvate nava kUTAni tAni ca nandanavanagatAni grAtyANi na mazAlavanagatAni digRhastikUTAni, teSAM bhUmipratiSThitalvena svatantra kUTatyAditi / evameva sapuvyAvaraNa-pUrvAparasaMkalanena catvAri saptaisa prakAra se haiM-16 sarala vakSaskAroM meM se pratyeka meM 4-4 haiM tathA gajadantA kRtigale vakSaskAroM meM se gandhamAdana aura saumanasa ina do bakSaskAroM meM se pratyeka meM sAta lAta haiM mAlyavata ne nau aura vidyatmabha meM 9 isa prakAra saba milakara 96 vakSaskAra kUTa ho jAte haiN| tiNi chaluttarA veyakUDasayA' 306 tIna sau chaha vaitAThayakUTa hai ve isa prakAra se haiM bhArata aura airavata ke evaM vijayoM ke 34 vailADhayoM meM pratyeka meM 9-9 kUTa hai saba milakara 306 ho jAte haiM / vRtta vailADhayoM meM kUTa kA sarvathA abhAva hai isIliye vainADhaya sUtra meM dIrgha aisA vizeSaNa nahIM diyA gayA hai / vizeSaga jo hotA hai vaha anya kA vyAvartaka hotA hai| yahAM vyAvarthakA abhAva hai isaliye usakA upAdAna vyartha ho jAtA hai ataH vizeSaNa nahIM diyA hai / 'Nava maMdarakUDA paNNattA' meruparvata para nau kUda kahe gaye haiN| ye nau kUTa nandanavana gata yahAM prAtya hue hai| bhadrazAlavanagata dighchuutt| che. 'chaNNauI vakkhArakUDA pannattA' 86 122 phuutt| mAmUdAyamA che. te yA pramANe che-16 sarala vakSaskAramAMthI darekamAM 4-4 che. temaja gaja dantAkRtivALA vakSaskAramAMthI gandhamAdana ane saumanasa e be vakSaskAramAMthI darekamAM sAta-sAta che. mAlyavamAM 9 bhane vidhuramA 8 pramANe pusa 86 1342 TUTI thAya cha, 'tiNNi chaluttarA veyaddha kUDasayA' 301 vaitAdaya che. te // prabhArI che-bharata bhane ravatana tebha qix. cAnA 34 vaitADhAmAMthI darekamAM 9-9 phUTe AvelA che. Ama sarva maLIne 306 thaI jAya che. vRtta vaitADhayomAM phUTane sarvathA abhAva che. ethI vaitADhaya sUtramAM dIrgha evA vizeSaNe ApavAmAM AvyA nathI. je vizeSaNa hoya che te anya tyAvartaka hoya che. ahIM vyAvane abhAva che, ethI tenuM upAdAna vyartha thaI jAya che. ethI ja vizeSaNa ApavaamaaN yAda nathI. 'Nava maMdarakUDA paNNattA' bhe2pata 52 na TUTA vA che. me ava phUTe nandanavanagata ahIM grAhA thayA che. bhadrazAlavanagata digahastikUTa grAhya thayelA
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ 972 jambUDIpaprajJaptisUtre paSTAni - saptapaSyadhikAni catvArizatAni bhavantIti AkhyAtaM mayA anyaizca tIrthaMkarairiti / tathAhi - padmaJcAzad 56 varSadharakUTa (ni, paNyavati 96 kSArakUTAni, paDadhikAni trINizatAni 306 vRttavaitADhyakUTAni nava 9 mandarakUTAni sarva saMkalanayA 467 saMkhyA bhavanti / samprati-tIrthadvAramAha- 'jaMbuddIveNaM aMte' ityAdi, 'jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarva dvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH 'bharahe vAle' bharatanAmake varSe kSetre 'kai titthA pattA ' kati kiyatsaMkhyakAni tIrthAni mAgadhAdIni prajJatAni kathitAnIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tao titthA pagnattA' trINi trisaMkhyakAni tIrthAni prajJaptAni - kathitAni tAnyeva nAmagrAhaM darzayati- 'taM jahA ' ityAdi, 'taM jahA ' tadyathA - ' mAga, varadAmepabhAse, mAgadhaM varadAma prabhaH sam, tatra mAgadhaM tIrthaM pUrvasyAM dizi samudrasya gaGgAsaGgame, varadAmatIrtha dakSiNasyAM dizi, prabhAsaMtIrtha pazcima dizi samudrasya sindhusaGgame / 'jaMbuddIvegaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khala bhadanta ! dvIpe sarva dvIpamadhyadvIpe ityarthaH stikUTa grAhya nahIM hue haiM / kyoM ki ye bhUmi pratiSThita hone ke kAraNa svatantrakUTa haiM / 'evAmeva sapuccAvareNa' isa prakAra ye sapa kUTa milakara 467 hote haiM jaise - 56 varSa dhara kUTa, 96 vakSaskArakUTa 306 vRttavaitADhayakUda, aura 9 mandara kUTa inakA joDa 467 hotA hai / - tIrthadvAravaktavyatA 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! bharahe vAse kai titthA paNNattA' he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAmake dvIpa meM mAgadha Adi tIrtha kitane kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM gomA ! 'tao titthA paNNattA' he gautama ! tIna tIrtha kahe gaye haiM / 'taM jahA ' jo isa prakAra se haiM- 'mAgahe varadAme, pabhAse' mAgadha varadAma aura prabhAsa ina meM mAgadha tIrtha samudra kA pUrvadizA meM hai jahAM kI gaMgA kA saMgama huA hai varadAmatIrtha dakSiNa dizA meM hai aura prabhAsatIrtha pazcimadizA meM hai jahAM kI sindhu nadI kA saMgama huA hai 'jabuddIve NaM bhaMte ! eravae vAse kai titthA nathI, ThebhaTThe mego bhUbhipratiSThita hovAthI svataMtra TUTI he 'evAmeva sapuvyAvareNa' mA pramANe A khadhA phrUTa maLIne 467 thAya che. jemake 56 vaSadhara phUTA, 96 vakSaskAra phUTA, 306 vRttabaitAnca phrUTo ane huM madara kUTA Ama e sarvAMnI joDa 467 thAya che. tIrthodvAra vaktavyatA 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve bharahevAse kai titthA paNNattA' he lata! yA bhyUddIca nAbhaH dvIpabhAM bhAgadha vagere tIrtho bheTalA hevAmAM Ave che ? bhavANasAM prabhu he che. 'goyamA ! tao titthA paNNattA' he gautama | bhabhu tIrtho vAmAM AvelA che. 'taM jahA ' ? 'mAga varadAme, pabhAse bhAgadha, varahAma bhane prabhAsa bhA bhAgadha tIrtha samudranI pUrva dizAbhAM Avela che. jyAM gaMgAnA sagama thayelA che. varadAma tItha dakSiNadizAmAM Avela che ane
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAza kA TIkA-SaSThovakSaskAra sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 773 "eravae vAse' airavate varSa etannAmake kSetre 'kai titthA pannattA' kati-kiyatsaMkhyakAni tIrthAni prajJaptAni-kathitAni, tatra tIrthAni cakravartinAM svasvakSetrasImApurasAdhanAtha mahAjalAvataraNa sthAnAnIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'to titthA pannattA' trINi-trisaMkhyakAni tIrthAni mahAjalAstaraNa sthAnAni prajJaptAni-kathitAni, tAnyevanAmagrAhaM darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'mAgahe varadAme pamAse mAgadhaM varadAma prabhAsam, tatra-mAgadhaM tIrtha pUrvasyAM samudrasya raktAnadI saGgame, varadAmatIrtha tatratyadigapekSayA dakSiNe, prabhAsaM pazcimAyAM raktavatInadyAH samudrasaGgame iti / 'evAmeva sapuvAvareNa' evameva sapUrvApareNa-sarva saMkalanena 'jaMbuDhove NaM bhaMte ! dIve jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe 'mahAvidehe vAse mahAvidehe varSe 'cakavaTi vijae' cakravatti vijaye 'kaitityA pannattA' kati-kiyarasaMkhyakAni tIrthAni prajJaptAni-kathitAnIti praznaH, bhagavAnAha-poyamA' ityAdi, 'goyamA' he paNNattA' he bhadanta ! jaMbUdvIpa nAmake dvIpa meM vartamAna airavata kSetra meM kitane tIrtha kahe gaye haiM ? cakravartiyoM ke apane apane kSetra kI sImAoM ke devoM ko vaza meM karane ke liye jo mahAna jalAvataraNa sthAna hote haiM ve tIrtha hai aise tIrtha airakta kSetra meM kitane haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA ! tao titthA paNNattA' he gautama ! aizvata kSetra meM tIna tIrtha hai 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM 'mAgahe varadAme pabhAse' mAgadha, varadAma aura prabhAsa inameM mAgadha nAmakA jo tIrtha hai vaha samudra kI pUrva dizA meM hai jahAM raktAnadI kA saMgama huA hai varadAmatIrtha dakSiNadizA meM hai, prabhAsa tIrtha pamdhimadizA meM hai jahAM para raktavatI nadI kA saMgama huA hai / 'evAmeva la puccAvareNa jaMbudIce NaM maMte,dIve mahAvidehe vAse cakkavadhi vijae kaha titthA paNNasA' isa taraha sava tIrthoM kI saMkhyA jambuddhIpa nAmake isa dvIpa meM 102 hotI hai he bhadanta ! isa jaMbUddhIpa prabhAsatIya pazcimAhizAmA mAtra cha. yA sindhu nahInasagama thayehI cha 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! eravae vAse kaititthA pagNattA' mahata ! dIpa nAma bImA patamAna bharapata kSetramAM keTalA tIrtho kahevAmAM AvelA che; cakravationA pita-pitAnA kSetranI sImAonA devone vazamAM karavA mATe je mahAna calAvataraNa sthAne heva che te tIrtho che. evA tIrtho maravata kSetramA sA cha 1 me nA i prabhu 49 cha-'goyamA ! tao tiHthA paNNattA' 3 gautama ! bharata kSetramA nAya tIrthA cha. 'taM jahA' te mA prabhAra cha-'mAgahe varadAme pabhAse' mAgadha, varadAma ane prabhAsa emAM je mAgadha nAmaka tIrtha che te samudranI pUrva dizAmAM Avela che. ke jyAM raktA nadIno saMgama thayela che varadAmatIrtha dakSiNadizAmAM Avela cha. prabhAsatIya pazcimamA cha. nyo 24tAvatI nahI saMgama yeto cha. 'evAmeva sapuvA vareNa jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve mahAvidehe vAse cakivaTTi vijaye kaititthA paNNattA' mA pramANe badhA tIrthonI saMkhyA jaMbudvIpa nAmanA A dvIpamAM 102 thAya che. he bhadantA
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ 774 jambUdvIpaprajJaptisUtre gautama !' to titthA pannattAtrINi tIrthAni prajJaptAni 'taM jahA' tadyathA-mAgahe varadAme pamAse' mAgadhaM varadAma prabhAsam, tatra pUrvasyAM zItAyAH gaGgAsaGgame, madhyagataM varadAmatIrtha, pazcimAyAM zItodavAyAH saMgame prabhAsaM tIrthapiti / 'evAmeva sapubbAvareNa jaMbuddIve dIve ege vi uttare titthasae bhavatIti makkhAyaM' evameva-yathoktaprakAreNa sapUrvApareNa pUrvApara saMkalanena ekaM dhuttaraM yadhikamekaM tIrthazataM bhavatIti mayA anyaizva dIrthaGkara rAkhyAtaM kathitamiti / tathAhicatustriMzad vinayeSu pratyekaM trINi trINitIrthAni bhavanti sarva saMkalanayA dvayadhikazatamekaMtIrthAnAmiti / samprati zreNidvAra darzayituM praznayanAha-'jaMbuddIveNaM' ityAdi, 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarva dvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH 'kevaiyA vijjAharaseDhIyo pannattAo' kiyatya:-kiyatsaMkhyakAH vidyAdhara zeNayaH, tatra zreNayo vidyAdharANAmAvAsabhUtA vaita tyAnAM pUrzaparodadhyAdiparicchinnA AyatamekhalAH tAH saMkhyayA kiyatyo avanti, tathA meM jo mahAbideha kSetra hai aura cakravartI vijaya hai usameM kitane tIrtha hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! tao nitthA eNyatA' he gautama ! cakravartI vijaya meM tIna tIrtha haiM 'taM jahA' jaise-mAgahe varadAme, pabhAse' mAgadha, gharadAma aura prabhAsa pUrva dizA meM zItA ke gaGgA saMgama meM bhAgadhatIrtha hai varadAmatIrtha dakSiNadizA meM hai aura prabhAsatIrtha zotodA kA jahAM saMgana huA hai vahA~ pazcima dizA meM haiN| isa taraha jambUdvIpa meM kula saba milAkara 102 tIrtha ho jAte haiM / aisA maine aura anya tIrthakaroM ne kahA hai tAtparya yahI hai ki 34 vijayoM meM se pratyeka cija meM tIna 2 tIrtha hote haiM isa taraha ye 102 tIrtha ho jAte haiN| 'jaMbuddove bhaMte ! dIye kevaiyA vijAharaleDhIo kevaDyA AbhiogaseDhIo paNNatAo' he bhadanta ! jambUlIpa nAma ke isa dvIpa meM kitanI vidyA A jaMbUnIpamA je mahAvideha kSetra che ane pavatI vijaya che temAM keTalA tIrtho che? sanA pAmamA pramuI cha-'goramA / tao titthA paNNattA' he gautama ! yavatI viyamai tra tIrthA cha. 'taM jahA' ra 'mAgahe, varadAme, pabhAse' ||dh, rAma ane prayAsa pUrva dizAmAM zItAnA gagA saMgamamAM mAgadhartha che. varadAmatIrtha dakSiNa dizAmAM che ane prabhAsatIrtha zItedAne jyAM saMgama thayele che tyAM zcimadizAmAM Avela che. A pramANe jaMbUDhIpamAM kula maLIne 102 tIrtho thaI jAya che, evuM meM ane bIjA tIrthakaroe kahyuM che. tAtparya A pramANe che ke 34 vijemAMthI dareka vijayamAM traNa-traNa tIrtho AvelA che. A pramANe A badhA 102 tIrtho thaI jAya che. 'buddIveNaM bhaMte / ve kevaiyA vijAharaseDhIo phevaiyA, AmiogaseDhIo pnnnnjAgo he bhadanta! jaMbUDhIpa nAmaka A dvIpamAM keTalI vidyAdhara zreNIo ane keTalI
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TokA-SaSThovakSaskAra sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 779 kiyatya AbhiyogyatreNayatha prajJatA : - kathitA iti prazna', bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi 'ntent' he gautama! 'jaMbuDIve dIve aThasaTTI vijjAharaseDhIo' jambUdvIpe dvIpe - jambUdvIpa nAmaka dvIpe aSTaSTi: vidyAdhara zreNayaH, prajJaptAH tathA - 'ahasaDI abhibhoga seDhIo paNNattAo' aSTapaSTirAbhiyoga zreNayaH prajJaptAH tatra vidyAdharazreNayo'STapaSTiH vidyAdharAvAsabhUtA caitA dayAnAM pUrvArasamudraparikSiptA AyatamekhalA bhavanti, caturviMzatyapi detADhayeSu dakSiNatauttaratazcaikaikazreNI sadbhAvAt, tathaiva aSTapaSTiH zreNaya abhiyogyAnAM bhavanti, 'evAmetrasavvAvareNaM jaMbuDhIce dIve chattIsa seTisae bhavatIti makkhAya' evameva sapUrvApareNa - pUrvApara saMkalanena jambUdvIpe dvIpe paTtriMzat zreNIzatam-patriMzadadhikazreNInAM zataM bhavatIti AkhyAnam, mayA - varddhamAnasvAminA tathA'nyairapi AdinAtha prabhRti tIrthakarairiti / samprati- aSTamaM vijayadvAramAha- 'jaMbuddIveNaM bhaMte!' ityAdi / 'jaMbuddIveNaM bhaMte dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarva dvIpamadhyavartti jambUdvIpe ityarthaH 'kevaiyA cakavaTTi dhara zreNiyAM aura kitanI abhiyogya zreNiyAM kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'gomA ! jaMbuddIce dIve aTThasaTThI vijAharaseDhIo aDasaDI abhiogaseDhIo paNNattAo' he gautama! jambUdvIpa nAmake dvIpa meM aDasaTha vidyAdhara zreNiyAM kahI gaI hai - ye vidyAdhara zreNiyAM vidyAdharoM ke AvAsa sthAna rUpa haiM evaM vaitADhyoM ke pUrva apara udhi Adi se ye paricchina hai ghirI huI haiM tathA jaisI mekhalA Ayata hotI hai vaisI Ayata ye haiM / 34 vaitAdayoM meM dakSiNa meM aura uttara meM eka eka zreNi hai isI taraha se abhiyogya zreNiyAM bhI 68 haiM / 'evAmeva sapuvyAvareNaM jaMbuddIve dIve chattIsa seDhisae bhavatIti makkhArtha' isa taraha jambUdvIpa meM saba zreNiyAM milakara 136 ho jAtI hai aisA tIrthaMkara prabhuoM kA kathana hai / vijayadvArakathana - 'jaMbuddIve dIve kevaiyA cakkavahi vijayA kevahayAo mAliyogya zreNImA vAmAM AvelI che ? bhenA vAmabhAM alu he che - 'goyamA ! jaMbu dIve dIve aTThasaTThI vijjAharaseDhIo aTTa-saTTI Abhioga seDhIo paNNattAo' he gautama! jammUdrIpa nAmaka dvIpamAM 68 vidyAdhara zreNIo kahevAmAM AvelI che. e nidyAdhara zreNIo vidyAdharAnA AvAsasthAna rUpa che temaja vaitADhayonA pUrvI apara udadhi vagerethI e paricchinna che--AveSTita che, temaja je pramANe mekhalA Ayata heAya che, te pramANe ja e paNa Ayata che. 34 vaitADhacomAM dakSiNamAM ane uttaramAM eka-eka zreNI che. A pramANe mAlizagya zreNImA pa 68 che. 'evAmeva sapuvtrAvareNaM jaMbuddIve dIve chattIsaM seDhisae bhavatIti makkhAyaM' yA pramANe bhyUdrIpamAM madhI zreNIo bhajIne 136 thAya che. yevu tIrtha 42 asunuM Y=thana che. vinayadvAra thana -' jaMbuddIve dIve kevaiyA cakkavaTTi vijayA kevaiyAo rAyahANIo
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre 776 vijayA' kiyantaH - kiyatsaMkhyakAH cakravarttinAM vijayAH prajJaptAH -- kathitAH, tathA 'kevaiyAo rAyahANIo' kiyatya:- kiyatsaMkhyakAH tamisrA guhAH - andhakArayutA guhAH prajJaptAH - kathitAH, ''kevaiyA khaMDappavAyaguhA' kiyatya:- kiyatsaMkhyakAH khaNDaprapAtaguhAH prajJaptAH - kathitAH, tathA - 'kevaDayA kayamAlayA devA' kiyantaH kiyatsaMkhyakAH kRtamAlakAH tatra kRtA saMpAditA mAlA zarIre vizeSarUpe gayaiste kRtamAlakAH tAdRzAzca devA jambUdvIpe kiyantaH prajJaptA, tathA'hase mAlayA devA' kiyantaH kiyatsaMkhyakAH naktamAlakAH, tatra naktaM-rAtra saMpAditamAlA vibhUSaNA devAH kiyantaH prajJatAH, tathA - 'kevaiyA usasakUDA pannattA' kiyantaH kiyatsaMkhyakAH RSabhakUTanAmakAH parvatAH prajJaptAH kathitAH, iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jaMbuddIve dIve cottIsaM cakavaTTivijayA paznatta' jambUdvIpe dvIpe - sarvadvIpamadhya jambUdvIpe catustriMzat - catustriMzatsaMkhyakAH cakravarttivijayAH prajJaptAHkathitAH, tatra dvAtriMzatsaMkhyakA mahAvidehe cakravatti vijayAH, dvauca vijayau bharatairavata kSetrayoH tAzadvayorapi kSetrayoH cakravartti vijetavya kSetrakhaNDarUpatvena cakravarttivijayazabdavAcyatvasya sattvAditi / tathA - 'cocIsaM rAyahANIyo' catustriMzadrAjadhAnyaH prajJaptAH - kathitAH, tathA'cottIsaM tamisaguhAo' catustrizat - catustrizatsaMkhyakAH tamisrA guhAH prajJaptAH - kathitAH, pratirAyahANIo kevaiyAo timisaguhAo kevaiyAo khaMDappavAyaguhAo, kevaiyA kamAlayA devA, kevaiyA NahamAlayA devA, kevaiyA usabhakUDA paNNattA 9' he bhavanta ! isa jambUdvIpa nAma ke dIpa meM kitane cakravarti vijaya haiM? kitanI rAjadhAniyAM haiM ? kinanI tamisrA guhAeM haiM - andhakArayukta guhAeM haiM kitanI khaNDaprapAta guhAeM haiM ? kinane kuna mAlaka deva haiM kitane nakta mAlaka deva haiM aura kitane RSabhakUTa haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'gomA ! jaMbuddIve dIye contIsaM cakkavahi vijayA, cottIsaM rAyahANIo, cottIsaM timisaguhAo cottIsaM khaMDappavAyaguhAo, cottIsaM kathamAlayAdevA, cottI jahamAlayA devA, cottIsa usabhakUDA padhvayA paNNattA' he gautama ! jambUdvIpa nAmake dvIpa meM 34 cakravarti vijaya haiM 34 rAjadhAniyAM haiM, 34 tamisrA kevaiyAo timisaguhAo, kevaiyAo khaMDaprAyaguhAo, kevaiyA kayamAlayA devA, kevaiyA mAlayA devA, kevaiyA usabhakUDA paNNattA' he lahanta / sA maMjUdIpa nAbhaH dvIyabhAM keTalA cakravartI vijA AvelA che ? keTalI rAjadhAnIe che? phaeNTI tamisA guhAo che?--adhakArayukta guphAo keTalI che? keTalI kheDa prapAta guDhDhAe che ? keTalA mRtamAlaka deveza che? keTalA naktamAlaka devA che? ane keTalA RSabha phUTe che? enA vANabhAM pralu uDe he - 'goyamA ! jaMbuddIve dIve cottIsaM cakkavaTTi vijayA, cottIsaM rAyahANIo, cottIsaM timisaguhAo, cottIsaM khaMDanavAyaguhAo, cottIsaM kayamAlayA devA, cottIsaM NaTTa mAlayA devA, cottIsa usama kUDA pavvayA, paNNattA' he gautama! yuudviipnAmaka dvIpamAM 34 cakravatI vijayA AvelA che, 34 rAjadhAnIe che, 34 tamiA -
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhAzikA TIkA-paSThovakSaskAraH sU. 2 dhAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 777 vaiTADhayamekaikaguDAsacyAt. tathA-'cottIsaM khaMDappanAragutAbho panattAo' catustriMzatsaMkhyakAH khaNDa pAtaguhAH prajJaptA:-kathitAH, evam-'cottIsaM kayamAlayA devA' catustriMzatsaMkhyakAH kRtamAlakA devAH prajJazA:-kathitAH, evam-'cottIsaM NaTTamAlayA devA pannattA' catu striMzatsaM. khyakA naktamAla ka devAH prajJazAH, evam 'cottosa usabhakUDA pandhayA pannattA' catustriMzatsaMkhyakA RpabhakUTaparvatAH prajJaptA:-kathitAH pratikSetraM cakravatti digavijaya sUcakaikasadbhAvAt-yadyapi vijayadvAre prakrAnte rAjadhAnyAdi praznottarasUtre upanyastaM tadrAjadhAnyAdInAM vijayasAdhyatvAd vijayaprakaraNe rAjadhAnyAdi praznottarasatre upanyastam, iti na kSatikaramiti vijayadvAram // guphAeM haiM 34 khaNDa prapAta guphAeM haiM 34 kRta mAlaka deva haiM 34 namAlakadeva haiM aura 34 hI RSabhakaTa nAmake parvata haiN| inameM mahAvideha meM 32 cakravartI vijaya hai aura bharata evaM airavata kSetra meM do vijaya haiN| bharatakSetra evaM airakta kSetra ye donoM kSetra cakravartiyoM ke dvArA vijetavya kSetra khaNDarUpa hone se cakra. varti vijaya zanda ho jAte haiN| hara eka vatAya meM eka eka guhA kA sadabhAva hai isaliye 34 tamisrA guhAeM kahI gaI hai / hara eka kSetra meM cakravartI ke digvijaya ke sUcaka eka 2 RSabhakUTa parvata hai| isaliye 34 RSabhakUTa nAmake parvata kahe gaye haiN| yadyapi yahAM vijaya dvArakA prakaraNa cala rahA hai isa meM rAjadhAnI Adi viSaya prazna satra meM aura uttara mUtra meM jo upanyasta kiyA gayA hai vaha unakI rAjadhAniyAM Adi saba vijaya sAdhya hai isa kAraNa vijaya prakaraNa meM rAjadhAniyAM Adi viSaya prazna sUtra meM aura uttara sUtra meM upanyasta TubhA hai / vijapa dvAra samApta hRdavAravaktavyatA 'jaMbuddIveNaM bhate ! dIve kevaiyA mahadahA eNNattA' he bhadanta ! isa jaMbadvIpa guphAo che 34 khaMDapAta guphAo che. 34 kRtamAlaka de che. 34 naTTa mAlaka de che ane 34 vabhakUTa nAmaka parvata che. emAM mahAvidehamAM 32 cakravatI vijaye che ane bharata temaja eravata kSetramAM be vijaye AvelA che. bharatakSetra temaja aravatakSetra e bane kSetre cakravartio vaDe vijetavya kSetrakhaMDa rUpa hovAthI cakravati vijaya zabda thAya che. vinAkyamAM eka-eka guphAne sadubhAva che. eTalA mATe 34 tamisA guphAo kahevAmAM AvelI che. dareka kSetramAM cakravatI digvijayane sUcaka eka-eka kaSabhakUTa parvata che. ethI 34 bhakUTa nAma: parvate AvelA che. joke atre vijayadvAranuM prakaraNa cAlI rahyuM che. emAM rAjadhAnI vagere viSa prazna sUtramAM ane uttara-sUramAM je upanyasta karavAmAM Avela che, te temanI rAjadhAnIo vagere badhuM vijaya sAdhya che. A kAraNathI vijaya prakaraNamAM rAjadhAnI vigere viSaye praznasUtramAM ane uttara sUtramAM upanyasta thayela che. vijayadvAra samApta. hRdadAra vaktavyatA 'jaMbuddIveNaM aMte ! dIve kevaiyA mahadahA paNNattA' ' ' ' .mudIpa nAma:
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ D 778 kAmpaTIpamatiko ___ samprati-navamaM hadadvAramAha-'jaMbudIveNaM zo' ityAdi, 'jaMbuDhIveNaM bhane ! dIye' jambU. dvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarva dvIpamadhyanambRdvIpe ityarthaH 'kevaDayA mahatA pananA' kiyanta:kiyatsaMkhyakA mahAhadAH prajJaptAH-kathitA iti praznaH, 'bhagAnA - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'solasamahadahA pannatA' poDaza maha hudAH-poDazasaMkhyAH gahAhadAH prajJaptAH kathitAH tatra varSadharANAM madhye paDmahAhadAsnathA zItA gItodaH pratyeka pratyeka paJca paJca sarva saMkalanayA poDaza mahAhadA bhavantIti hadadvAram / ___ samprati-dazamaM nadIdvAramAha-jaMbuTTI veNaM bhane! dIva' jamvRddhIpe khalu bhadanna ! dvIpe sarvadvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH 'kainaiyA mahANaI bhI vAsaharappayAhAmo pananAoM kiyatya:kiyatsaMkhyakA mahAnayo varparapravAhAH, tatra varSasarahadebhyaH prabahanti-nirgacchantiyAstA varpadharapravAhAH, anyathA kuNDapravAhAmapi mahAnadInAM varpanaranitamyastha kuNDebhyo jAyamAnatayA nAmake dvIpa meM mahAhUda kinane kahe gaye haiM ? inake uttara meM prabhu ne kahA hai'goyamA ! solasa mahadahA paNNattA' he gautama ! yahAM 16 nahAhada kahe gaye haiN| inameM 6 mahAhada 6 varSadhara parvatoM ke aura zItA evaM gItodA mahAnadiyoM ke pratyeka ke 5-5 kula milakara ye mahAhada 16 ho jAte haiN| mahAnadI nAmakadazaveMdAra kI vaktavyatA 'jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevajhyA gaIoM vAsadarappavAhAo eNNattAo' he bhadanta ! jambUdvIpa nAmake dIpa ye kitanI mahAnadiyAM jo varSadhara ke hadoM se nikalI haiM kahI gaI hai ? yahAM jo 'varSadhara pravAha' aisA vizeSaNa mahAnadiyoM kA kahA gayA hai vaha kuNDoM se jinakA pravAha bar3hatA hai penI kuNDa pravAhavAlI mahAnadiyoM ke vyavaccheda ke liye diyA gayA hai ye kuNDa varSadhara ke nitambastha hote hai unase bhI aisI mahAnadiyAM nikalI haiM ataH unake sambandha meM gautama dIpabhA mahAsA vAmAM mAyA cha ? manApAmA prA -goyama ! solasama haddahA paNNattA' hai gautama! mI 16 bhddaai| AmA mAyA che. sabhA 1 mA 6 varSadhara parvatanA ane zItA temaja zIdA mahAnadIonA darekanA 5-5 Ama badhA maLIne e mahAhu 16 thaI jAya che. mahAnadInAmaka dazamAdvAranI vaktavyatA 'jaMbuddIveNaM bhaMte / dIve kevaiyA NaIo vAsahara pavAhAo paNNattAo' DerayU. dvipa nAmaka dvIpamAM keTalI mahAnadIo ke jeo varSadharanA dethI nIkaLI che kahevAmAM AvelI che. ahIM je varSadhara pravAha evuM vizeSaNa mahAnadIonuM kahevAmAM AvyuM che. te kuMDAmAMthI jemane pravAha vahe che ethI kaMDa pravAhavALI mahAnadIonA vyavada mATe ApavAmAM Avela che. e kuDe varSadharanA nitaMbastha hoya che. emanAthI paNa evI mahAnadIo nIkaLI che, ethI emanA saMbaMdhamAM gautamasvAmIe mana nathI paraMtu pa,
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-paSThovakSaskAra: sU. 2 dvAradazakena pratipAdyavipayanirUpaNam 972 tA api varSarapravAhAH syuH, etAdRzyo mahAnadyaH kiyatyaH prajJatAH, tathA - ' - 'kevaiyAo kuMDavahAo mahANaIo pAttA' kiyatyaH - kiyatsaMyakAH kuNDamavAhAH, tatra kuNDebhyo varSa - ghara nitambasya kuNDebhyaH pravahanti-nirgacchanti yAstA mahAnacaH kiyatyaH prajJaptAH - kathitA iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jaMbuDIve dIve cohasa mahANaIo vAsaharappA ko janbUdvIpe dvIpe sarvadvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH caturddazamahAnadyaH caturdaza saMkhyA mahAnadyo varSagharahRdapravAhAH prajJatAH kathitAH, tathA - 'chAvatAraM mahANaIo kuMDappanavAo' paTsaptatiH - paTsaptati saMkhyakA mahAnadyaH kuNDapravAdAH kuMDebhyaH pravahanazIlAH prajJatA :- kathitAH, tatra caturdaza mahAnayo varSadhara hUdaprabhavAH bharatagaGgAdikAH pratikSetraM dvi dvibhAvAt tathA kuNDaprabhaza paTasaptati mahAnadyaH, tatra - zItA yA uttareSvaSTam vijayeSu zItodAyA yAmyeSu aSTasu vijayeSu caikaikabhAvena poDazagaGgAH poDaza sindhavazca tathA zItAyA svAmI ne prazna nahIM kiyA hai kintu padma, mahApadma Adi jo hUda haiM unase jinakA udgama huA hai aisI nadiyoM kI saMkhyA kitanI hai yaha jAnane ke liye yaha prazna kiyA gayA hai tathA kevaiyAo kuMDappavAhAo mahANaIo padmantAo' jo varSadhara ke nitamvastha kuNDoM meM se nikalI haiM aisI mahAnadiyAM kitanI haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gogamA ! jaMbuddIve dIye codasa mahANaIo vAsaharappavAhAo' he gautama ! isa jaMbudvIpa meM jo varSadhara parvatastha hUdoM se mahAnadiyAM nikalI haiM aisI ve mahAnadiyAM 14 haiM tathA - 'chAvattaraM mahANaIo kuNDappavAhAo' jo mahAnadiyAM kuNDoM se nikalI haiM ve 76 haiM / 14 mahAnadIyoM ke nAma gaMgA sindhu Adi hai / haraeka kSetra meM ye do do bahatI hai bharatakSetra meM gaMgA sindhu ye do mahAnadiyAM bahatI hai tathA kuNDa prabhavA jo 76 mahAnadiyAM haiM unameM zItA mahAnadI ke uttara meM ATha vijayoM meM aura zItodA ke yAmya ATha vijayoM meM eka, eka kuNDaprabhacA mahAnadI bahatI hai isase 16 gaMgA - mahApadma, vagere je hRaA che temanAmAMthI remanuM udgama thayu che, evI nadIonI sa MkhyA haiTasI che, me lakSyA sAre nahIM thA prazna 42mAM Ave che tebhana ke ivAo kuMDappavAhAo mahANaIo pannattAo' he varSa dharanA nimbhastha humAMthI nANe che, devI mahA nahIoo DeTasI hai ? senA trAsAM alu he che- 'goyamA ! jaMbuddIve dIve cohasa mahaNaIo zrAptaharappavAhnAo' he bhAtabha ! yA mUDhI pasale varSa patrastha hothI mahAnahIo nIrajI che, devI te mahAnahI 14 he. te 'chAvattariM mahANaIo kuNDappavAhAo' ? bhhaanadIe kuMDamAMthI nIkaLI che te 76 che. 14 mahAnadIenA nAmeA ga MgA siMdhu vagere che. dareka kSetramAM e mahAnadIe khakhe vaDe che. bhatakSetramAM gaMgA ane sidhu e e mahAnadIe vaDe che, temaja kuDaprabhavA je 76 saDAnIe che temanAmAM zItA mahAnadInA uttaramAM ATha vijayAmAM ane zItAdAnA cAmya AThe vijayAmAM eka-eka kuM DaprabhavA
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ 983 jambUdvIpapratisUtra yAmyeSvaSTasu vijayeSu zItodAyA uttareSu aSTacha vijayeSu cakaikamAvena poDaga raktAH poDaza raktavatyazca, evaM catuHpaSTiH, dvAdaza ca pUrvoktA antarnayaH sarva saGkalane paTanaptatiriti, kuNDaprabhavAnAM tu zItA zItodAparivArabhUtatvenAsaMbhavadapi mahAnadItvaM svasvavijayagatacaturdaza sahasraparivArasaMpayuktatvena mahAnadItvamiti, 'evAmeva sapuScAvareNaM jaMbuDhIva dIve Naiti mahANaIo bhavaMtIti makkhAyaM' evameva-pUrvakathitaprakAreNa sapUrvApareNa sarvasaMkalanayA jambU. dvIpe sarvadvIpamadhyadvIpe ityarthaH navati mahAnagho bhavantItyAkhyAtaM mayA tathA anyaizca tIrtha rairiti / 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe 'bharaha eravarasa kaimahAgaI zo pannattAo' bharatairavanavapu kati-kiyatsaMkhyakA mahAnadyaH prajJaptA:-kavitA-iti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'cattAri mahANaIbho pamattAno' aura 16 sindhu nadiyAM kahatI haiM / tathA zItodA ke yAmya ATha vijayoM meM evaM zItAdA ke uttara ke ATha vijayoM meM eka eka nadI bahane se-16 raktA aura 16 raktavatI nadiyAM bahatI haiM 'isa taraha ye 64 tathA 12 pUrvokta antanadiyAM ye saya milakara 76 kuNDaprabhavA mahAnadiyAM haiM / yadyapi kuNDaprabhavA nadiyoM meM zItA zItodA ke parivArabhUta hone se mahAnadItva saMvita nahIM hotA hai parantu phira apane apane vijayagata caturdaza sahasra nadiyoM ke parivArabhUta hone se unameM mahAnadItva bana jAtA hai / 'evAmeva sapuvAvareNaM jaMbuddIve dIve gauti mahANaIo bhavaMtIti makkhAyaM-isa taraha isa jambUlIpa nAmake dvIpameM kula milakara 90 mahAnadiyAM haiM / aisA tIrthakoM kA Adeza hai| 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve bharahaeravaesu-vAsesu kaI mahArNaIo pannattAo' he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAmake dvIpoM jo bharata kSetra evaM airavata kSetra haiM unameM kitanI mahAnadiyAM haiM ? inake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! cattAri mahA. mahAnadI vahe che. enAthI 10 gaMgA ane 16 sidhu nadIo vahe che. tathA zItadAna yAmya ATha vijemAM temaja zItedAnA utta-nA ATha vijamAM eka-eka nadI vahe che tethI 16 raktA ane 16 raktAvatI nadIo vahe che. A pramANe 64 temaja 12 pUrvokta aMtarnadIo Ama badhI maLIne 76 kuDaprabhavA mahAnadIo che. joke kuDaprabhavA nadIomAM zItA-zI dAnA parivArabhUta hovAthI mahAnadItvanI saMbhAvanA zakya nathI paNa chatAM e pita-pitAnA vijayagata caturdaza sahunna nadIonA parivArabhUta hevAthI temanAmAM mahAna bhAvI taya cha 'evAmeva sapuvyAvareNaM jaMbuddIve dIve Nauti mahANaIo bhavaMtIti makkhAya' A pramANe A ja bUDhIpa nAmaka dvIpamAM badho maLIne 90 maha"nadIo AvelI che evI tItha zanI mAnA cha. ____ 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve bharaha eravaNasu-vAsesu kaI mahANaIo pana.tAo' 8 mata ! A jaMbudvipa nAmaka dvIpamAM je bharatakSetra temaja caravata kSetra che temAM keTalI mahAnadIo
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzidA TIkA-paSThIvakSaskAraH sUM. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam catastra:-catuH saMkhyakAH mahAnadyaH prajJaptA:-kathitAH 'taM jahA' tadyathA-'gaMgA siMdhUratA stabaI' gaGgA sindhuH raktA raktavatI ca 'tatya NaM enamegA mahANaI tatra-tAsu nadISu madhye ekaikA mahAnadI 'cauddasahi salilAsahassehi caturdazabhiH salilAsaha caturdazAvAntarnadI sahastraiH 'samaggA samagrA parivRtA yuktA 'purathimapaJcatthimeNaM' pUrvapazcimena 'lavaNasamuI samuppeI' lavaNasamudraM sanupasarpati, arthAt etA mahAnadyaH caturdazanadIsahastraiH parivAraiH saMmilitAH pUrvasamudraM pazcimasamudraM ca pravizantIti / / ____ atra bharatairavatayo yugapadgrahaNaM tatsamAnakSetratvAt jJeyam, tatra bharatakSetre jhAmahAnadI pUrvalavaNasamudraM pravizati, sindhuzca mahAnadI pazcimalavaNasamudraM pravizati, tathA airavatakSetre raktA mahAnadI pUrvasamudraM pravizati, raktavatI mahAnadI pazcima samudraM pravizatIti // ___ 'ecAmeva sapubbAvareNaM' evameva-kathitaprakAreNa sapUrvApareNa-sarvasaMkalanena 'jaMbuDIve dIve' jambUdvIpe dvIpe sarva dvIpamadhyajambUdvIpe 'bharaheracaemu gamu' bharatairavatavarSayoH gaIo SaNNattAo' he gautama ! cAra mahAnadiyAM haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM 'gaMgA sindhu, rattA rattabaI' gaGgA, sindhu, raktA aura raktadanI 'tatthaNaM egalegA mahAgAI cauddasahi salilAsahasTehi samagA purathimapaccarithameNaM lavamasamuI samappeI inameM eka eka nahAnadI 14-14 hajAra acAntara nadiyoM ke paripAravAlI hai 'tathA pUrva sanudra aura pazcima lakSaNalanudra meM jAkara milI huI haiN| yahAM para jo bharatakSetra aura airakta kSetra kA jo yugAta grahaNa kiyA gayA hai vaha ina donoM kI samAna racanA hai isa bAtako prakaTa karane ke liye kiyA gayA hai bharatakSetra meM gaMgAmahAnadI pUrvalavama samudra meM nilI hai aura sindhu mahAnadI pazcima lavaNasamudra meM milI hai / 'ekAmeva sapuvAvareNaM jaMbuddIve bharaheravaestu vAlekha chappaNaM salilAsahassA anIti makkhAyaM isa taraha jambUdvIpa nAmake isa dvIpame bharatakSetra aura aizvarakI kula nadiyAM milAkara chappana hajAra avAntara cha ! senA mA prabhuI cha-'goyamA ! cattAri mahANaIo paNNattAoM' ke gautama / yAra mahAnadImA cha. 'taM jahA' te 2mA pramANe che. 'gaMgA sindhu, rattA rattavaI' mA, sindhu, 24tA nmane 24taratI. 'tattha gaM egamegA mahANaI cauddasahiM salilAsahanle hiM samaggA purasthimpaccatthimeNaM lavaNasamudaM samappei' sabhA 24-4 mahAnahI 14, 14 ra avAntara nadIonA parivAravALI che temaja pUrvasamudra ane pazcima lavaNasamudramAM jaIne maLe che. ahIM je bharatakSetra ane aravata kSetranuM nAma je yugapanuM grahaNa karavA mA AvyuM che te A banenI samAna racanA che. e vAtane prakaTa karavA mATe karavAmAM Avela che. bharatakSetramAM gaMgA mahAnadI pUrva lavaNasamudramAM maLI che ane sidhu mahAnadI pazcima lavaNasamudramAM bhaNI che. 'evAmetra sapuvAvareNaM jaMbuddIce bhaghebharavaNsu vAsesu chappaNaM salilAsahassA bhavaMtIti marakhAya' mA prabhArI dI5 nAma bIpamA saratakSetra gAne maratakSenanI madhI nhii|
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ uMTara aspata - 'chappaNNaM salilAsahassA bhavatIti makkhAyaM' paTpaJcAzat salilA sahasrANi AvAntaranayaH tAsAM sahasrANi bhavantItyAkhyAtaM mayA tathA'nyaiva tIrthakarairiti / 'jaMbuddhIce NaM bhane ! dIva' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe 'hemavaya heraNNavaesa vAsemR' haimavata hairaNyavayorvarpayo madhye 'kaI mahAIo pattAo' kati kiyatsaMkhyakA mahAnadyaH prajJaptAH - kavitA iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'cattAri mahANaIo panattAoM' catamro mahAnadyaH prajJaptAH - kathitAH, 'taM jahA ' - tadyathA - 'rohinA rohitaMsA suvaNakalA rUpakRlA ' rohitAnAmnI mahAnadI prathamA 1, rohitAMgA mahAnadI dvitIyA 2, suvarNakRtyA mahAnadI tRtIyA 3, rUpyakUlA mahAnadI caturthI 4, 'tatthaNaM egamegA mahANaI' tatra khalu ekaikA mahAnadI 'ahAvIsAe ahAvIsAe salilAsahassehi' aSTAviMzatyA aSTAviMzatyA salilA sahasraiH atrAntaranadIsahasrai rityarthaH 'samagrA paripUritA yuktA iti yAvat itthaMbhUtA satI 'puratyima paccatthimegaM lavaNasamudaM samappei' pUrvapatrimena lavaNamudraM samupasarpati pravizatI - tyarthaH : tatra haimatratakSetre rohinA mahAnadI saparivArA pUrvanvaNamudraM pravizati tatraiva kSetre rohitAMnadiyAM hai 'jaMbuddoSeNaM aMte / dIve hemavaya heraNNava bAsesa kaI mahANaIo pannatAo' he bhadanta ! isa jaMbUdvIpa nAmake chIpane jo haimavata aura hairaNyavata kSetra haiM - unameM kitanI mahAnadiyAM haiM ? isake uttara se prabhu kahate hai- goyamA / cattAri mahANaIo pannatAo' he gautama! inameM cAra mahAnadiyAM hai 'taM jahA ' unake nAma isa prakAra se hai - rohilA, rohitaMsA suvaNNakulA' rUpakUlA nattha egamegA mahANaI ahAvIlAe 2 salilAlahastehi' inase eka eka mahAnadIkI parivArabhUta avAntara nadiyAM 28 hajAra 28 hajAra hai / 'purasthimapaccatthimegaM lavaNasamuddaM samappeha' inameM jo kSetra meM rohitA nAmakI mahAnadI hai vaha apanI parivArabhUta 28 hajAra avAntara nadiyoM ke sAtha pUrva lavaNasamudra meM jAkara milI hai aura rohitAMgA mahAnadI apanI parivArabhUta 28 hajAra nadiyoM bhajIne yaha sundara avAntara nahIo che, 'jaMbuddIveNaM aMte ! dIve hemabaya heraNNavasu vAsesu kaI mahANaIo pannatAo' he lahanta ! yA mUdrIya nAma dvIpasAM hai pavata hai ethavata kSetra che temAM TaTTI bhahAnahIyo bhAvesI che ! senA navAgamAM prabhu he che- 'goyamA ! cattAri mahANaIo pannatAoM' he gautama! bhAM thara bhaha' nahI the| AvedI che. 'taM jahA' te nahIoonA nAbhI thA amAze che - 'rohitA, rohitaMsA, sutraSNakkUlA' roDitA, rADitAMsA sutraeImA bhane 30 sA. 'tatthaNaM egamegA mahANaI aTThAvIsa e 2 salilAsahassehi' yebhAM 4-4 bhahAnahInI parivArabhUtA bhavantara nhiio| 28 ra 28 ra che. 'puratthimapaccatthimeNaM latraNasamudaM samappei' mAM me bhavanakSetramAM zaddhitA nAma bhahanahI chete peAtAnI parivArabhUtA 28 hajAra avAntara nadIenI sa the pUrva lavaNasamudramA jaI ne maLe che ane hatAzA maThThAnadI pAtAnI parivArabhUtA 28 hajAra nadIenI sAthe pazcima
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ 783 prakAzikA TIkA-SaSThovakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam zA mahAnadI saparivArA pazcimalavaNasamudraM pravizati, hiraNyavate kSetre suvarNakUlA mahAnadI saparivArA pUrva lavaNasamudraM pravizati, rUpyakUlA mahAnadI saparivArA pazcimalavaNasamudraM pravizatIti / 'evameva saputvAvareNaM' evameva-kathitaprakAreNa sapUrvApareNa-sarvasaMkalanena 'jamvudIve dIve' jambudvIpe dvIpe 'hemavayaheraNNavayesu vAsesu' haimavataharaNyavatayo rvaSayormadhye 'vAramuttare salilAsayasahassaM bhavatIti makkhAyaM' dvau dazotaraM - dvAdazasahasrAdhikaM salilAzata. sahasrabhavAntara nadIlakSa bhavatIti ekasyA mahAnadyAH yadA aSTAviMzatiH sahasrANi avAntara nadIparivArarUpANi tadA catasRNAM mahAnadInAM saMkalane dvAdazasahasrAdhikaM nadIlakSa bhavatItyAkhyAtaM mayA anyaizca tIrthakarairiti / 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarvadvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH 'harivAsarammagavAsesa' harivaparamyakavarSayo madhye 'kai mahANaIo pannattAo' kati-kiyatsaMkhyakA mahAnadyaH prajJaptA:-kathitA iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'cattAri mahANaIzro pannattAo' catasrake sAtha pazcima lavaNa samudra meM jAkara milI hai| isI taraha hairaNyavata kSetrameM jo suvarNakUlA mahAnadI hai vaha apanI parivArabhUta 28 hajAra avAntara nadiyoM ke sAtha pUrva lavaNasamudra meM jAkara milI hai aura rUpyakulA mahAnadI apanI parivArabhUta 28 hajAra avAntara nadiyoM ke sAtha pazcima lavaNasamudra meM milI hai| 'evAmeva sapuvAvareNaM jaMbuddIve dIve hemavaya heraNNavaesu vAsesu vArasuttare salilAsayasahasse bhavaMtIti makkhAyaM isa prakAra se jaMbudropa meM haimavata aura hairaNyavata ina do kSetroM kI apanI apanI parivArabhUta nadiyoM kI apekSA se 1 lAkha 12 hajAra nadiyAM haiN| aisA maine aura anya tIrthaMkaroM ne kahA hai| 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve harivAsarammagavAsesu kaha mahANaIo pannattAo' he bhadanta ! isa jaMbudvIpa nAmake dvIpameM harivarpa aura ramyakavarSa meM kitanI mahAnadiyAM kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! cattAri lavaNasamudramAM jaIne maLI che. A pramANe hairavata kSetramAM je suvarNakUlA mahAnadI che te pitAnI parivArabhUtA 28 hajAra avAntara nadIonI sAthe pUrvalavaNamAM jaIne maLI che ane rUkUlA mahAnadI pitAnI parivArabhUtA 28 hajAra nadIonI sAthe pazcima sapAsamudramA bhaNI che. 'evAmeva sapuSvAvareNaM jaMbuddIve dIve hemavaya heraNNavaesu vAsesu bArasuttare salilAsayasahasse bhavatIti makkhAya' mA pramANe dIpamAM bhavata mane 2Nyavata e be kSetranI pita-pitAnI parivArabhUta nadIonI apekSAe eka lAkha 12 12 nahImA cha. me meM bhI tIrtha rAme 4yu cha. 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve harivAsarammagavAsesu kai mahANaIo pannattAo' mahanta ! mApUdI nAma dIpamA harivarSa ane ramya varSamAM keTalI mahAnadIo kahevAmAM AvelI che? javAbamAM prabhu kahe P-gosamA ! tAri bhAgo panAko gautama ! AIR mahAvAmA zAvalI ,
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ 784 shaamsi catuH saMkhyakA mahAmayaH prajJaptAH, 'taM jahA' taghadhA-'harI harikaMtA narakatA pArIkaMtA' harisalilA mahAnadI prathamA, rikAntA mahAnadI cinIyA, narakAntAnAma mahAnadI tI, nArIkAntAna:mnI caturthI, 'tattha NaM egamegA mahANaI' tatra-tAmu nadIpu madhye khalu ekaikA mahAnadI harisalilA prabhRtikA, 'chappaNAe chappaNNAe salilAsahasse hi' paTpaJcAzatA SaT paJcazatA sahasaiH 'samaggA' samagrA sahitA yuktA 'purasthimapaJcatyimeNaM lavaNasamuha samappei' pUrvapazcimena lavaNasamudraM sapupaparpati-gacchani 'evAmeva sapuvyAvaraNa evameva yathA vagitaprakAreNa sapUrvApareNa-pUrvAparamaGkalanena 'jaMbuddIce dii|' jambUdvIpe dvIpe 'hariyAmarammagavAmemu' harivapAmpa varpayo madhye 'do cauvIsasayasalilAsayasahassA bhavaMtIti makkhAya' hU~ caturvizati caturvizatyadhike dve salilAzatasahasre bhavata ityAkhyAtaM mayA anyaizca tIrthakarairiti / 'jaMbu. hI ve aMte !' jambUdrope khalu bhadanta ! dvope sarva dvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH 'mahAvidehe vAse' mahAvidehanAmake varSe 'kai mahANaIbhopannattAyo' kati-kiyatsaMkhyakA mahAnadyaH pranaptA:kathitA iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'do mahANaIo mahANaIo pannattAzro' he gautama ! cAra mahAnadiyAM kahI gaha haiM 'taM jahA' unake nAma isa prakAra se haiM-'hari, harikaMnA, narakaMtA NArIkanA harI, harIkAntA aura narakAMtA nArIkAntA' 'tatthaNaM egasegA mahAgaI chapae gAe 2 salilAsahasTehi samaggA purathinapaccasthimeNaM labaNasamudaM samappei iname eka eka mahAnadI kI parivArabhUlA apAntara nadiyoM 56-56 hajAra haiM aura ye pUrva aura pazcima lavaNasamudra meM jAkara milI huI haiM / 'ecAmeva sapuvyAvareNa jaMbuddIve dIve harivAsa ramlagavAsetu do caurIsA salilAsayasahassAavaMtIti makkhAyaM isa taraha ina cAroM mahAnadiyoM kI parivArabhUta nadiyAM milAkara javuddhIpa meM 2 lAkha 24 nadiyAM haiN| 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve mahAvidehe cAse kaI mahANaIo pannattAo' he bhadanta ! isa jambUdIpa nAmake dvopameM mahAvideha kSetrameM kitanI mahAnadiyAM kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA ! do mahANaIo pannatAo' he gautama ! cha. 'taM jahA' tamanA na mA prabhA cha-'hari, harikatA, narakaMtA, NArIkatA' , 8A sidi, Raids nANidi. 'tatthaNaM egamegA mahANaI chApaNNAe 2 salalasahassehi samaggA purAtthimapaccasthimeNaM lavaNasamudaM samappei' memA 4 mahAnahAnI parivArabhU / / , avAnara nadIo 56, 56 hajAra che ane e pUrva ane pazcima lavaNasamudramAM jaIne bhajI che. 'evAmeva sapuvAvareNa jaMbuddIve dIve harivAsarammagavAsesu do cavIsA salilAsayasahassA bhavatIti makkhAya' mA prabhAe the yAra nahIyAnI parivArasUtA nahImA malIna . dIpabhA 2 ma 24 M2 nhii| che. 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve mahAvidehe vAse kaI 'mahANaIo paNNattAoM' Rad! mAdI5 nAma dvIpamA mahAvimA kSI mahAnadImA bhAvalI cha ? senA pAmamA prabhu 4 cha-'goyamA ! do mahANaIo pannatAoM'
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA- paSThovakSaskAraH sa. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 785 panAo' dve - dvisaMkhyake mahAnadya prajJapte kathite iti, te eva dve nadI darzayitumAha- 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA ' tadyathA - 'sIyAya sIoyAya' zItA ca zItodA ca, etannAma dve mahAna jambUdvIpe mahAvidehavarSe pravahata ityarthaH, 'tantha egamegA mahANaI' tatra tayoH zItA zItodayormadhye ekaikA mahAnadI 'paMcahi paMcahiM salilAsayasahasmehiM paJcabhiH paJcabhiH salilA sahasraiH paJcabhirnadIlakSai rityarthaH tathA-'vattIsAe ya salilA sahassehiM' dvAtriMzatAca salilA - sahastraiH dvAtriMzarat as: 'samaggA' samagra yuktA 'puratthimapacatthimeNaM lavaNasamudda samappe pUrvapazcimena lavaNa samudraM samarpayati- gacchatIti, samprati-sarvAsAM nadInAM mahAvidehakSetragatAnAM saMkalanAM darzayati- 'evAmeva' ityAdi, 'evAmeva sapunnAvareNaM jaMtuhI ve dI ve mahAvidehe vAse' evameva - yathAvarNitaprakAreNa sapUrvApareNa - pUrvApara saMkalanena jambUdvIpa nAmake dvIpe mahAvidehanAmake varSe 'dasa salilA sayasahassA causaddhiM ca salilA sahasA bhavatIti makkhAyeM' dazasalilAzatasahasrANi nadInAM dazalakSANi catuH puSTiH salilAsahasrANi bhavantIti mayA anyaizva tIrthakarairAkhyAtamiti / samprati-mandara - parvatasya dakSiNasyAM dizi kiyatyo nadyo bhandrIti darzayitumAha- 'jaMbuddIve NaM bhaMte / dIve' ityAdi, 'jaMbuddIce NaM bhaMte / dIve' jambUdvIpe khalla bhadanta ! dvIpe sarva dvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH do mahAnadiyAM kahI gaI haiN| 'taM jahA' unake nAma ye haiM 'sIAsIoAya' eka sItA aura dUsarI sItodA 'tatthaNaM egamegA mahANaI paMcahiM 2 salilAsaya sahasehiM pattIsAe salilAsahassehiM samaggA purasthi prapaccatthimeNaM lavaNasamudda samappeDu' inameM eka eka mahAnadI kI parivArabhUta avAntara nadiyAM 56 lAkha 56 hajAra haiM aura ye saba pUrva aura pazcima lavaNasamudra meM jAkara milI haiM / aba mahAvideha kSetragata samastanadiyoM kI saMkalanA prakaTa karane ke nimitta 'vAmeva sapuvvAreNa jaMbuddIce dIve mahAvidehe vAse dasasalilA sayasahassA causa ica salilAsahassA bhavatIti makkhAyeM' isa taraha jambUdvIpa nAmake dvIpa meM mahAvideha kSetra meM 10 lAkha 64 hajAra avAntara nadiyAM haiM aisA tIrthakaroM he gautama | me bhahAnahI zrI vAmAM Ave che. 'taM jahA' temanA nAbhI bhI pramANe che. 'sIA sIoAya' me sItA ane meM sItohA. 'tatthaNaM egamegA mahANaI paMcahi 2 salilA sayasahassehiM battIsAe a salilAsahasse hiM samaggA puratthimapaccatthimeNaM lavaNasamuhaM samApei' mebhAM - mahAnahInI parivAralUnA bhavAntara nahIo sAtha 32 hajAra che ane badhI pUrva ane pazcima laNusamudramAM jaIne maLe che. ve mahAviDa kSetragata samasta nahIgonI sahAnA agara 42vA bhATe 'evAmeva sapuvyAM vareNaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe bAse dasa salilA sayasahassA causaTThi ca salilA sahassA bhavatIti makkhAyaM' mA pramANe mUdrIya nAma dvIpabhAM mahAvideha kSetramAM 10 sAtha 14 hunnara avAntara nahI the| che. yA prabhA tIrtha 44dhuM che. 'jaMbuddIvegaM bhaMte! dIve ja0 19
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - 786 jamahIpapramasiro 'maMdarassa pavyayassa dakkhiNeNaM' mandarasya-meroH parvatasya dakSiNena dakSiNasyAM dizItyarthaH 'kevaiyA salilAsayasahassA kiyanti-kriyatsaMrakhyakAni salilAzasahasrANi kiyallakSANItyarthaH 'purasthima paJcasthimAbhimuhA lavaNasammuI samappatti' pUrvapazcimAbhimukhAni lavaNasamudraM samarpayanti, kiyatyo naghaH pUrvAbhimukhapravAhAH liyatyatra pazcimAbhimukhapravAhAH satyaH sAtmAnaM lavaNasamudre samarpayanti lavaNasamudraM prati gacchantIti praznaH, bhapayAnAha-'gogamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ege chaNNaue salilA sayasahasse' eka paNNavati salilAgatasahasram 'purasthimapaJcatthimAbhimuhe lavaNasamuI samatitti' pUrvapazrimAbhimukhaM latraNasamudraM sama. paMyanti gacchanti paNNavatiH sahasrANi lakSamekaM pUrvapazcimapravAhA nadyaH svAtmAnaM lavaNasamudresamarpayantItyarthaH, tathAhi-bharanakSetre gahAmadhAH sindhunadyAzca caturdaza caturdazasahasrANi, hemavate rohitAMzAyAzcApTAviMzati raSTAviMzatiH sahasrANi, harivaryakSetre harisalilAyA parikAntAyAzca ne kahA hai 'jaMbuddovaNaM bhaMte dIve maMdarasma paJcayassa dakviNeNaM kevaDyA sali. lAlayasahassA purathimapaccathimAbhimuhA lavaNalAI samati' he bhadanta ! ima jaMbudvIpa nAmake dvIpa meM mandara parvata kI dakSiNa dizAmeM kitanI lAkha nadiyAM pUrvapazcimadizAkI ora bahatI huI-pUrva lavaNa sanudra meM aura pazcima lavaNa samudra meM milI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'gocamA ! ege chaNNaue salilAsayalahasse purathimapaccatyimAbhihe lavaNasamuhUM lamappaMtitti' he gautama ! 1 lAkha 96 hajAra pUrva pazcimadizAkI ora bahatI huI nadiyA~ lavaNasamudra meM milI haiN| ye nadiyAM sumeru parvata zrI dakSiNa dizA kI ora hai isakA tAtparya aisA hai-bharatakSetra meM gaGgAnadI kI sindhunadI kI 14-14 hajAra nadiyAM haimavat kSetra meM rohitA aura rohitAMzAkI 28-28 hajAra nadiyAM harivarpakSetra meM hari aura hari kAntA kI 56-56 hajAra nadiyAM kula milakara 1 lAkha 96 ho jAtI haiM ye saba nadiyAM sumeruparvata kI dakSiNa dizA meM vahatI maMdarassa pabvayassa dakkhiNeNaM kevaDayA salilAsayasahamsA purathimapaccatyimAbhimuhA lava NasamudaM samAti' 7 mA mApUdI5 nAmamA bhara patanI sahazAmA keTalA lAkha nadIo pUrva pazcimadizAo tarapha vahetI pUrva lavaNasamudramAM ane pazcima savAsamudramA bhaNa cha ? senA mAM prabhu hai-'goyamA ! ege chaNNa ue salilA saya sahasse purathimapaccatyimAbhimuhe lavaNasamudaM samApe ti tti' gautama | Aatme6 12 pUrva-pazcimadizA tarapha vahetI nadIo lavaNasamudramAM maLe che. e nadIo sumeru parvatanI dakSiNa dizA tarapha AvelI che. tAtparya A pramANe che. ke bharatakSetramAM "gA nadInI ane sidhu nadInI 14-14 he nara nadIo haimavata kSetramAM rohita ane hitAM zAnI 28-28 hajAra nadIo harivarSa kSetramAM hari ane harikAntAnI 56-56 hajAra - nadIo Ama badhI maLIne 1 lAkha 6 thaI jAya che, e badhI nadIo sumeru parvatanI
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA- paSThavakSaskAraH su. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam paTpaJcAzat paTpaJcAzatsahasrANi tadevaM sarvasaMkalane SaNNavatiH sahasrANi lakSamekaM ca mandaraparvatasya dakSiNabhAge nadyaH pravahantIti / qy samprati mandaraparvatAduttarapradeze pravahanazIlAnAM nadInAM saMkhyAM jJAtuM praznayannAha - 'jaMbuhI NaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarva madhya jambUdvIpe ityarthaH 'maMdarassa pavvayassa uttareNaM' mandarasya parvatasya uttareNa- uttaradivibhAge 'kevaiyA salilAsaya sahassA ' kiyanti - kiyatsaMkhyakAni salilAzatasahasrANi 'puratthimapaccatthimAbhimuddA lavaNasamudda samaprpati' pUrvapazcimAbhimukhA lavaNasamudraM samarpayanti lavaNasamudraM pratigacchantItyartha, iti praznaH, bhagavAnAha - 'ge' yamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ege chaNNaue salilA sahasahasse' ekaM paNNavatyadhikaM salilA zatasahasraM pUrvapazcimAbhimukhaM lavaNasamudraM samarpayati SaNNavati sahasrAdhika lakSamekaM nadInAM samudraM pratigacchati / samprati kiyatyo nadyaH pUrvAbhimukhAH satyo lavaNasamudraM pravizanti taddarzayitumAha- 'jaMbuveNaM te' ityAdi, 'jaMbuddI ve NaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe 'kevaiyA salilAya sahassA puratyAbhimuddA' kriyanti-kiyatsaMkhyakAni salilAzatasahasrANi pUrvAM haiM / aba sumeru parvata kI uttara dizA meM bahane vAlI nadiyoM kI saMkhyA jAnane ke liye gautamasvAmI prabhuzrI se pUchate haiM- 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve maMdara pancayassa uttareNaM kevaiyA salilAsaya sahassA puratthima paccatthimAbhimuddA lavaNasamudda samaprpati' he bhadanta ! isa jaMbudvIpa nAma ke dvIpa meM mandara parvata kI uttara dizA meM pUrva aura pazcima kI ora bahatI huI kitanI nadiyAM lavaNasamudra meM milI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! ege chaNNaue salilA - sayasahasse' puratthimapaccatthimAbhihe jAva samappei' he gautama ! 1 lAkha 96 hajAra avAntara nadiyAM pUrva pazcima kI ora bahatI huI lavaNasamudra meM milI haiN| ye saba nadiyAM sumeruparvata kI uttaradizA meM haiM / aba gautama ! prabhuzrI se aisA pUchate hai / 'jaMbuddIveNa bhaMte! dIve kevaiA salilAsaya sahassA puratyAbhimuhA uttaradizAmAM vahenArI nadIeno sakhyA jANavA mATe gautamasvAmI prabhune prazna kare che 'jaMbuddItreNaM saMte ! maMdara pavvayassa uttareNaM kevaiyA salilAsaya sahassA puratthimapaccatthi - mAbhimuhA lavaNasamudaM samappeti' he lata ! yA mUdvIpa nAmaka dvIpamA bhara parvatanI uttaradizAmA pUrva ane pazcima tarapha vahenArI keTalI nadIo lavaNusamudramAM maLe che? senA bhavANabhAM alu 4 che. 'goyamA ! ege chaNNaue salilAsaya sahasse puratthimapaccathimAbhimudde jAva samappei' he gautama! ye sAtha da6 Dalara avAntara nahIo pUrva pazcima tarapha vahetI lavaNusamudramAM maLe che. e badhI nadImA sumeru parvatanI uttaradizAmAM mAvesI che. huve gautama ! pralune yA lavaneo prazna 4re che 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kevayA salilA sasahasA puratthAbhimuddA lakSNasamudaM samappe ti? De Aheta ! yA maMjUdIya
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 jamyUhIyamahAtasUtra bhimukhAmi-pUrvAbhimukhapravAhAH kiyatyo nadha ityarthaH "lavaNasamuI samapyati' lavaNasamudraM sama. rpayanti-kiyatyo nadhaH pUrvAbhimukhA lavaNasamudre pravizantIti praznaH, 'bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'satta salilAsayasahassA' saptasalilArAdasahasrANi, 'aTThAvIsaMca sahassA' aSTAviMzatizca sahasrANi 'jAva samapyeti' yAvat lavaNa samudraM samarpayanti-apTAviMzati sahasrAdhika saptalakSapramANA nadyaH pUrvAbhimukhAH lavaNamamudraM gacchantItyarthaH, tadyathA pUrvasUtre meruto dakSiNavartinInAM nadInAmekaM lakSaM paNNavaniH sahasrAdhikaM kathitam, tadarddham 98000 pUrva samudragAminItyAgatAni aSTAnavatiH sahasraNi, evaM meruta uttarabhAge nadInA maSTAnavati sahasrANi zItAparikaranadhazca pazca 5 lakSANi dvAviMzatsahasrANi sarvasaGkalaneaSTAviMzati sahasrAdhika saptalakSANi nadInAM bhavantIti / lavaNasamuI samappeMti' he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAma ke dvIpa se kitanI nadiyAM pUrva dizA kI ora bahatI huI lavaNa samudra meM praveza karatI haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM haiM-'goyamA ! sattasalilAsyasahassA aTThAvIsaM ca sahassA jAva samati' he gautama ! sAta lAkha 28 hajAra nadiyAM pUrvadizA kI aura bahatI huha lavaNasamudra meM praveza karatI haiN| yaha bAta prakaTa kara dI gaI hai ki meruparvata kI dakSiNa dizA meM rahakara vahane vAlI nadiyoM kI saMkhyA 1 lAkha 96 hajAra hai so inameM le AdhI nadiyAM 18000 pUrva samudra gAminI hai tathA isI taraha meru kI uttara dizA meM raha kara vahane vAlI nadiyoM kI saMkhyA 18000 hai tathA-zItA kI parivAra bhUta nadiyAM 5 lAkha 22 hajAra hai saba milakara ye nadiyAM 7 lAkha 28 hajAra hoto haiM / yadyapi yahA~ para inakA joDa 716000 hI hotA hai ataH isa taraha le 7 lAkha 28 'hajAra kI saMkhyA nahIM AtI hai parantu isa kathita pramANa ko lAne ke liye jo pahile 12 antara nadiyAM kahI gaI haiM unheM yahAM joDa denI cAhiye ina taraha nAmaka dvIpamAM keTalI nadIo pUrva dizA tarapha vahetI lavaNasamudramAM praveze che? enA javAbamAM prabhu 4 cha. 'goyamA / sattasalilA sayasahassA adAvIsaM ca sahassA jAva samAti' 7 gautama ! sAta lAkha 28 hajAra nadIo pUrva dizA tarapha vahetI lavaNasamudramAM maLe che. A vAta spaSTa karavAmAM AvI che ke meru parvatanI dakSiNa dizAmAM rahIne pravAhita thatI nadIonI saMkhyA 1 lAkha 96 hajAra che te emAMthI ardhA bhAganI nadIo 98000 pUrva samudra gAminI che temaja A pramANe merunI uttaradizAmAM rahIne vahenArI nadIonI saMkhyA 98000 che tathA zItAnI parivArabhUtA nadI A 5 lAkha 22 hajAra che. Ama e badhA nadIo maLIne 7 lAkha 28 hajAra thAya che. joke ahIM badhI nadIone saravALA 716000 ja thAya, ethI 7 lAkha 28 hajAra jeTalI saMkhyA thatI nathI paNa A kathita * pramANane lAvavA mATe je pahelAM 12 avAnAra nadIo vize kahevAmAM AvyuM che. temane
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA TIkA-SaSThodakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam samprati-pazcimasamudragAminInAM nadI saMkhyAM jJAtuM praznayanAha-jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve' ityAdi, javuddIve NaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarva dvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH 'kevaiyA salilAsayasahassA' kiyanti salinAstasahasrANi 'pacatyimAbhisuhA' pazcimAbhimukhAH pazcime pravAho vivate yAsAM tathAbhUnA naghaH 'lavaNasamudaM samapyeti' lavaNasamudraM samarpayanti, arthAt kiyatyo naghaH pazcimamukhapavAhA lavaNasamudre pravizantIti praznA, bhagavAnAha-'moyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'satsalilAsayasahassA aTThAvIsaM ca sahassA pacatthimAgimuhA ladaNasamuha samappeMti' saptasalilAzatasahasrANi saptalakSANItyarthaH aSTAviMzatizca sahastrANi pazcimAbhimukhAni lavaNasamudraM samarpayanti, aSTAviMzati sahasrAdhika saptalakSasaMkhyakAH pazcimAbhimukhA nadho laraNasamudre pravizantIti / ___ samprati-sarvanadI saMkalanAM darzayitumAha-'evAmeva' ityAdi, evAmeva sapubbAvareNa jaMbuhIve dIye cohasa salilAsayasahassA chappaNaM ca sahassA bhavatIti makkhAyaM' evameva sapU. pareNa jambUdvIpe dvIpe caturdazasalilAzatasahastrANi paTU paJcAzaca sahastrANi bhavantItyAkhyAtam, tatra evameva yathAvarNitAkAreNa sapUrvApareNa-sarvasaGkalanena caturdaza salilAzata sahapUrva samudragAmI 7 lAkha 28 hajAra nadiyoM kA joDa AjAtA hai atra pazcima samudragAminI nadiyoM kI saMkhyA jAnane ke liye 'jaMbuddIdeNaM bhaMte ! dIve kevaDyA salilAsayasahassA paccasthimAbhihA' gautamaravAmI ne aisA pUchA hai ki-he sadanta ! isa jambUdvIpa nAma ke DIpa meM kitanI nadiyAM pazcima kI aura pravAha vAlI hokara lavaNalazudra meM milatI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! sattasalilAsayalahassA aThThAvItaM ca sahassA paccalvibhAbhikSA lavaNasamuI samappe ti' he gautama ! 7 lAkha 28 hajAra nadiyAM pazcima kI ora pravAhavAlI hotI huI lavaNasamudra meM praveza karatI haiN| 'evAmeva sapuccAvareNa jaMbuddIve dIve codasasalilAsayasahassA chappaM ca lahastA ati ti manavArya' isa taraha jambUdvIpa meM 14 lAkha 56 hajAra nadiyAM haiM aisA kathana tIrthakaroM kA hai| ahIM joDI devI joIe. A pramANe pUrNa samRdragAmI 7 lAkha 28 hajAra nadIonI saMkhyA AvI jAya che. have pazcima samudra gAminI nadIonI sa khyA jANavA mATe 'jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiyA salilAsayasahaslA pacpatthimAbhimuhA' gautasvAbhIse sA jAtano prazna karyo ke he bhadaMta ! A ja bUrIpa namaka dvIpamAM keTalI navIo pazcima ta23 prA61 542 prabhura bhaNe cha ? nAmamA prabhu 43 cha-'goyamA ! sattasalilAsayasahassA aTThAvIsasaharasA pacatthimAbhimuhA lavaNasamudaM samApe ti' 3 gautama ! , cha lAkha 28 hajAra nadI pazcima tarapha pravAhita thatI lavaNasamudramAM praviSTa thAya che. 'egamena sapuvyAvareNa jaMbudIve dIve dodasa salilAsayasaharasA chappaNNaM ca sahassA bhavaMtitti makkhAya' mA pramANe namUdImA 14 mA 56 7.2 nahI che. me 4thana tI
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ janmAlArAna ge-caturdazalakSANi, paTpaJcAzacca sahasrANi bhavantItyAkhyAtaM mayA-barddhamAnasvAminA anyaizcApi tIrtharairiti / arthAt jambUdvIpe pUrvasamudragAminInAM pazcimasamudragAminInAM ca nadInAM sarvAsA saMkalane caturdazalakSANi paTapaJcAzat sahasrANi ca bhavantIti / samprati-jambUdvIpa vyAsasya lakSapramANatA pratItyarthaM dakSiNottarAbhyAM kSetrayojana sarvAgra saMkalanaM ziSyANAmupakArAya pradarya te-tadhathA1-bharatakSetrapramANam-526 yojanAni-kalAH 6 / 2-kSullahimAcalaparvatapramANam-1052 yojanAni kalA:-12 / 3-haimavatakSetrapramANam-2105 yojanAni kalA:-5 / / 4-vRddhAhamAcalapavetapramANam-4210 yojanAni klaa:-10| 5-harivarpakSetra pramANam-8421 yojanAni kalA:-1 / 6-niSadhaparvata pramANam-16842 yojanAni kale dve 2 / tAtparya yahI hai ki pUrva samudragAminI evaM pazcima samudragAminI nadiyoM kI saMkhyA jambUdvIpa meM 14 lAkha 56 hajAra hai / ava sUtrakAra jambUdvIpa kA vyAsa jo 1 lAkha pramANa kahA gayA hai usakI pratIti ke liye dakSiNa aura uttara meM kSetra yojana kA jo saMkalana hai use ziSyoM ke upakAra nimitta pradarzana karate haiM jaise (1) bhArata kSetra kA vistAra 5220 yojana kA hai| (2) kSullaka himAcala parvata kA-himavatparyata kA-vistAra 10522 hai| (3) haimavAra kSetra kA vistAra 2105,2 yojala kA hai| (4) vRddhahimAcala parvata kA prAmANa-mahAhilavat parvata kA vistAra 4210 yojana kA hai| (6) harivarSakSetra kA pramANa 8421. yojana kA hai| (6) niSadhaparvata kA pramANa 16842. yojana kA hai| karanuM che. tAtparya A pramANe che ke pUrva samudragAminI temaja pazcima samudagAminI nadIonI saMkhyA jaMbUDhapamAM 14 lAkha pa6 hajAra che. have sUvakAra jaMbudvIpane vyAsa ke je eka lAkha 56 hajAra jeTale che. tenI pratIti mATe dakSiNa ane uttaramAM kSetrajananuM je saMkalana che tene zinA upakArArtha pradarzita kare che jemake(1) bharatakSetrane vistAra pa26 jana jeTaluM che. (2) bhulaka himAcala parvatane himavata parvatane vistAra 15ra che. (3) haimavata kSetrane vistAra 2105 jana jeTaluM che. (4) vRddha himAcala parvatanuM pramANa mahAhimavata parvatane vistAra 4210 jana ravA che. (5) rikSa kSetra pramANa 84211 yApana 29 che.
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ 791 prakAzikA TIkA-SaSThovakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 7-mahAvidehakSetrapramANam 33684 yojanAni kalAH 4 / 8-nIlavatparvatapramANam 16842 yojanAni, kale 2 / 9-ramyakakSetrapramANam-8421 yojananAni, kalA 1 / 10 rukmiparvatapramANam-4210 yojanAni kalAH 10 / 11- hairaNyavatakSetrapramANam-2105 yojanAni kalAH 5 / 12-zikhariparvatapramANam-1052 yojanAni kalAH 12 / 13-airavatakSetrapramANam-526 yojanAni kalAH 6 / 99996 yojanAni kalAH 76 dakSiNottarataH sarva saMkalane 100000 yojana sarvApram, atra dakSiNa jagatImUla viSkambho bharatakSetrapramANe, uttara jagatI satkazca airavatakSetra pramANe antarbhAvanIya iti / (7) mahAvideha kSetra kA pramANa 3368460 yojana kA hai| (8) nIlavata parvata kA pramANa 16842,2 yojana kA hai| (9) ramyakakSetra kA pramANa 8421. yojana kA hai| (10) rukmi parvata kA pramANa 421020 yojana kA hai| (11) hairaNyavatakSetra kA pramANa 2105,6 yojana kA hai| (12) zikhariparvata kA pramANa 105212 yojana kA hai| (13) airavatakSetra kA pramANa 52660 yojana kA hai| isa taraha yahAM para yojana kA joDa 99996 ninnAnavehajAra nau sau channu AtA hai aura kalAoM kA joDa 76 AtA hai inameM 19 kA bhAga dene para 4 yojana banate haiM ataH uparyukta yojana pramANa meM 4 ko joDane para jambUdvIpa kA pUrA vistAra 1 lAkha ghojana kA A jAtA hai yahAM dakSiNa jagatI kA mUla viSkambha (6) niSadha parvatarnu prabhA 198422. yauna re che. (7) mahAvideha kSetranuM pramANa 33684 jana jeTaluM che. (8) nale parvatarnu pramANa 1984211 yomana resu che. (6) 2bhya4 kSetra prabhAra 84211 yauna che. (10) mi tanu pramANa 421011 yA 29 che. (11) hairaNyavata kSetranuM pramANa 2105 jana jeTaluM che. (12) zikhari parvatanuM pramANa 105ra jana jeTaluM che. (13) aravata kSetranuM pramANa para jana jeTaluM che. A pramANe ahIM janane saravALe 96 navANuM hajAra navase chanuM che, ane kalAone saravALe pa76 thAya che. emAM 1ne bhAgAkAra karIe te 4jana thAya che. ethI uparyukta jana pramANamAM 4 ne joDavAthI jaMbadrIpane saMpUrNa vistAra 1 lAkha
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ 792 jagnIpamanasi __ pUrvapazcimatazcaivaM sarvAgramIlanam-auttarAI zItAvanAkha 2122 yojanAni vijayagoDazakam-35406 yojanAni, antara nadIpaTkaM 750 yojanAni, vakSaskArASTakaM 40000 yojanAni / merugadramAlavanam-54000 yojanAni, auttarAI zItodAmugyavanam-2922 yojanAni atra sarvAgram 100000 lakSayojanapramANaM bhavati, avApi jagatI maMgandhimUla viSkambhaH svastra diggatapukhanane antarbhAvanIya iti / itizrI vizvavikhyAta-gadvallabha-prasiddhavAcakrapaJcadazabhAyAkalita-lalitakalApAlApakapravizuddhagadyapadyAnanyabhanimApaka-bAdimAnamardaka-zrI-gAhU chatrapatikolhApurarAjapradatta-'jainazAstrAcArya-padavibhUpita-kolhApurarAjagara-ghAlabrahmacArI jainAcArya jainadharmadivAkara-pUjyazrI-bAsIlAla-vativiracitAyAM zrI jambUdvIpaprajJAsistrasya prakAzikAkhyAyAM vyAkhyAyAM paSTho vakSaskAraH samAptaH // 6 // bharatakSetra ke pramANa meM aura uttara jAtI kA pramANa rayata kSetra ke pramANa meM antAvanIya hai| pUrva pazcima se sAmanA bhIlana isa prakAra se hai auttarAhauttaradizA meM-zotA ladIke vana kA sundapramANa vistAra 2922 yojana kA hai 16 vijayoM kA pramANa vistAra 35460 yojana kA hai antaranadIpaka kA vistAra 750 yojana kA hai AThayakSaskAroM kA vistAra 4000 yojana kA hai meru bhadrazAlabana kA vistAra 54000 yojana kA hai tathA uttaradigvartI gItodA nadI ke vana jhugtra kA vistAra 2922 yojana kA hai ina svara kA joDa eka lAkha yojana pramANa ho jAtA hai| yahAM para bhI jamato kA phulavikarama apane diggata mukha bana antargavita karalenA caahiye| zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlacativiracita jambUdvIpa prajJaptisUtra kI prakAzikA vyAkhyA meM chahAvakSaskAra samApta // 6 // yejana AvI jAya che. ahIM dakSiNa jagatIno mUla vidhvaMbha bharatakSetranA pramANamAM ane uttara jagatInuM pramANa eravata kSetranA pramANamAM antarbhAvanIya che. pUrva pazcimamAM sarvatranuM milana A pramANe che- taraha-uttaradizAmAM-zItA nadInA vananA mukha pramANa vistAra 2922 jana jeTaluM che. 16 vijayene pramANe vistAra 35406 jana che. antara nadI Sakane vistAra 750 ejana jeTaluM che. A vakSakArone vistAra 4000 jana jeTale che meru bhadrazAla vanane vistAra 54000 ejana jeTaluM che temaja uttara dizvatI zIdA nadInA vananA sukhane vistAra 220 ejana jeTalo che. e sarvane saravALe eka lAkha jana pramANa thAya che. A paNa jagatano mUla viSkama pitApitAnI dizAomAM AvelA mukhavanamAM AntarbhAvita karI levuM joIe. zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjaya zrI ghAsIlAla vrativiracina jambudvIpaprajJapti sUtranI prakazikA vyAkhyAne jo vakSaskAra samApta. che 6 che