________________
१५६
जम्बूदीपप्रज्ञप्तिसूत्रे
योजनशतं पोडश च एकोनविंशतिभागान् योजनस्य किश्चिद्विशेषाधिकार परिक्षेपेणेति, महाविदेहं खलु वर्षे चतुर्विधं चतुष्प्रत्यवतारं प्रज्ञप्तम्, तद्यथा - पूर्वविदेहः १ अपरविदेहः २ देवकुरवः ३ उत्तरकुरवः, ४ महाविदेहस्य खलु भदन्त ! वर्षस्य कीदृशक आकारभावप्रत्य चतारः प्रज्ञप्तः ? गौतम ! बहुसमरमणीयो भूमिभागः प्रज्ञप्तः यावत् कुत्रिमैश्चैव अकृत्रिमै - चैव । महाविदेहे खलु भदन्त ! वर्षे मनुजानां कीदृशक आकारभावप्रत्यवतारः प्रज्ञप्तः ?, तेषां खलु मनुजानां पच्विधं संहननं पड़विधं संस्थानं पञ्चधनुः शतानि ऊर्ध्वमुच्चत्वन जघन्येन अन्तर्मुहूर्तम् उत्कर्षेण पूर्वकोट्यायुः पालयन्ति पालयित्वा अप्येकके निरयगामिनः यावत् अप्येकके सिध्यन्ति यावदन्तं कुर्वन्ति । अथ केनार्थेन भदन्त ! एवमुच्यते - महा विदेहो वर्ष २१ गौतम ! महाविदेहः खलु वर्षं भरतैरवत - डैमवत हैरण्यवतहरिवर्षरम्यकवर्षेभ्यः आयाम चिष्कसंस्थानपरिणाहेन विस्तीर्णतरक एव विपुलतरक एव महंततरक एक सुप्रमाणतरक एव महाविदेहाश्चात्र मनुष्याः परिवसन्ति, महाविदेहश्चात्र देवो महर्द्धिको यावत् पल्योपमस्थितिकः परिवसति स तेनार्थेन गौतम ! एवमुच्यते महाविदेहो वर्षम् ३ यदुत्तरं च खलु 'गौतम ! महाविदेहस्य वर्षस्य शाश्वतं नामधेयं प्रज्ञप्तम् यन्न कदाचिन्नासीत् ३ ॥० १७||
टीका- 'कहि णं भंते ! जंबूद्दीवे दीवे महाविदेहे णामं वासे पण्णत्ते ?, गोयमा ! णीवंतस्स वासहरपव्वयस्स दक्खिणेणं' क्व खलु भदन्त ! जम्बूद्वीपे द्वीपे महाविदेहो नाम वर्ष चतुर्थं क्षेत्रं प्रज्ञप्तम् १, इति प्रश्ने भगवानाह - 'गोयमा ! णीळवंतस्स वासहरपव्ययस्स दक्खिणेणं' गौतम ! नीलवतो वर्षधरपर्वतस्य चतुर्थस्य क्षेत्र विभागकारिणो दक्षिणेन दक्षिणस्यां दिशि 'णिसहस्स वासहरपव्त्रयस्स उत्तरेणं' निपधस्य वर्षधरमहाविदेह स्वरूपकथन
-
'कहिणं भते ! जंबुद्दीवे दीवे महाविदेहे णामं वासे पण्णत्ते" - इत्यादि टीकार्थ- गौतमने प्रभु से इस सूत्र द्वारा ऐसा पूछा है (कहि णं भंते ! जंबुद्दीवे
दीवे महाविदेहे णामं वासे पण्णत्ते) हे भदन्त ! इस जम्बूद्वीप नामके द्वीप में महाविदेह नामका द्वीप - चतुर्थद्वीप कहां पर कहा गया है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं - (गोयमा ! णीलवंतस्स वासहरपव्वयस्स दक्खिणेण णिसहरस वासहरपव्वयस्स उत्तरेणं पुरत्थिमलवणसमुहस्स पच्चत्थिमेणं, पच्चत्थिमलवणसमुद्दમહાવિદેહ સ્વરૂપ કથન
'कहि णं भंते! जंबुद्दीवे दीवे महाविदेहे णामं वासे पण्णत्ते' इत्यादि
टीडार्थ - गौतमे पलुने या सूत्र वडे प्रश्न ये छे है 'कहि णं भंते ! जंबुद्दीवे दीवे महाविदेहे णामं वासे पण्णत्ते' हे लत! माभूदीप नामक द्वीपभां भाविहे नाभः द्वीप-चतुर्थ द्वीप या स्थणे मावेस छे ? मेना नवाश्रभां प्रभुश्री ! छे 'गोयमा ! णीलवंतस्स वासहरपव्त्रयस्स दोखणेणं णिसहस्स वासहरपव्त्रयस्स उत्तरेणं पुरस्थिमलवणसमुइस्स पच्चत्थिमेणं, पच्चत्थिमलत्रणसमुहस्स पुरत्थिमेगं एत्थ णं जंबुद्दीवे २ महाविदेहे णामं