Book Title: Shaddarshan Sutra Sangraha evam Shaddarshan Vishayak Krutaya
Author(s): Sanyamkirtivijay
Publisher: Sanmarg Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004048/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzana sUtrasaMgraha evaM SaDdarzana viSayaka kRtayaH -: saMkalanakAra :ForPTyU:muHzrI saMyamakIrtivijayajI masA. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzana sUtrasaMgraha evaM SaDdarzana viSayaka kRtayaH - kRpAdRSTi :tapAgacchAdhirAja sva.pU.A.bha.zrI.vi. rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA vAtsalyavAridhi sva.pU.A.bha.zrI.vi. mahodayasUrIzvarajI mahArAjA gacchanAyaka sva.pU.A.bha.zrI.vi. hemabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA ___ -: mArgadarzaka :pravacana prabhAvaka pU.A.bha.zrI.vi. kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjA -: saMkalanakAra :tapAgacchAdhirAja pU.A.bha.zrI.vi. rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA ke praziSyaratna pU. paMnyAsa pravara zrI divyakIrtivijayajI gaNIvaryazrI ke ziSyaratna pU. paMnyAsa pravara zrI puNyakIrtivijayajI gaNIvaryazrI ke ziSyaratna pU.mu.zrI saMyamakIrtivijayajI ma.sA. -: prakAzaka :sanmArga prakAzana ahamadAbAda -: pracAraka :caukhambA pablIkezana nyU dillI For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha kA nAma : SaDdarzana sUtrasaMgraha evaM SaDdarzana viSayaka kRtayaH saMkalanakAra : pU.mu.zrI saMyamakIrtivijayajI ma.sA. prakAzaka : sanmArga prakAzana, ahamadAbAda pracAraka-pradhAna vitaraka : caukhambA pablIkezana nyU dillI mUlya : rU. 250/prakAzana : vi.saM. 2068, mahA suda-14, tA. 6-2-2010 (C) sanmArga prakAzana -: saMparkasUtra :1 sanmArga prakAzana, 2. paM.zrI mehulabhAI zAstrI ahamadAbAda-1. mo. 9173396084 phona : (079) 25392789 -: prAptisthAna :(1) sanmArga prakAzana (2) caukhambA saMskRta saMsthAna jaina ArAdhanA bhavana, po. bo. naM. 1139, ke-37/116, pAchIyA kI pola, rIlIpha roDa, gopAlamaMdiralena, golaghara, ahamadAbAda-1. maidAgIna ke pAsa, vArANasI-221001, phona : (079) 25392789 (inDIyA) phona : 2333445 E-mail : sanmargprakashan@gmail.com mo : 9838816172 E-mail : cssvns@sify.com (3) caukhambA pablikezana (4) caukhambA saMskRta saMsthAna 4262/3, aMsArI roDa, 692/93, ravivAra peTha, dariyAgaMja, nyU dillI-110002 kapaDagaMja, DI.esa.hAusa ke pAsa, phona : 23259050, puNe-411002 TelI pheksa : (011) 23268639 phona naM. (020) 24471283 mo. : 9313801742 mo. 9970193955 E-mail-Cpub@vsnl.net E-mail : hn.shah@rediffmail.com For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 ? hArdika - anumodanA - : lAbhArthI : dIkSAmArga saMrakSaka, dIkSAyuga pravarttaka, tapAgacchAdhirAja pUjyapAda AcArya deveza zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA ke divya prabhAvaka sAmrAjya se saMvardhita zrI jinAjJA ArAdhaka zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha jaina saMgha muluMDa, muMbaI ....... dvArA jJAnanidhi meM se " isa " SaDdarzana sUtrasaMgraha evaM SaDdarzana viSayaka kRtayaH graMtha prakAzana kA saMpUrNa lAbha prApta kiyA gayA hai| Apa ke zrIsaMgha kI zrutabhakti kI hArdika anumodanA !!! bhaviSya meM ApakA uttarottara zrutabhakti kA zubhabhAva ullasita bane rahe, aisI zubhakAmanA / li. sanmArga prakAzana noMdha : isa graMtha, jJAnanidhi kI dravyarAzI ke sadvyaya se prakAzita huA hone se gRhasthavarga ko isa graMtha kA saMpUrNa mUlya jJAnanidhi meM jamA karAkara hI usakI mAlikI karane kA parAmarza hai / 11 For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -: dIkSA smRti dina zatAbdI varSa meM :- sAdara samarpaNam : zrI mahAvIra prabhu ke zAsana kI ajoDa ArAdhanAprabhAvanA-surakSA dvArA bIsavI-ikkIsavI sadI ke jainazAsana ke itihAsa ko jAjvalyamAna karanevAle....... dIkSAmArga saMrakSaka. ... dIkSA dAnavIra........... dIkSAyuga pravartaka...... dIkSAmArga ke ajoDa ArAdhaka......... paramopakArI.......... siddhAMta............. saMrakSaka................ jaina zAsanaziratAja........... vyAkhyAna vAcaspati....... tapAgacchAdhirAja............. pUjyapAda AcArya deveza zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA ke zAstrasaMpUta karakamala meM yaha saMgrahagraMtha ko samarpita karake dhanyatA kA anubhava karatA huN| - caraNaraja saMyamakIrtivijaya / Jain Education international For Personal & Private Use Only For Personal a Private Use only w ianelbany a Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RNa smaraNa (1) jJAnArAdhana meM AlaMbanabhUta tapasvI samrATa vardhamAna taponidhi sva.pUjyapAda AcArya deveza zrImad vijaya rAjatilakasUrIzvarajI mahArAjA / (2) dIkSAdAtA suvizAla gacchAdhipati sva. pUjyapAda AcArya deveza zrImad vijaya mahodayasUrIzvarajI mahArAjA / (3) nyAyanipuNa pU.A.bha. zrI. vi. candraguptasUrIzvarajI mahArAjA / (4) paramopakArI suvizAlagacchanetA sva. pU. A. bha. zrI. vi. hemabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA / (5) paramopakArI pravacanaprabhAvaka pU. A. bha. zrI. vi. kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjA / (6) paramaveyAvaccI, saujanyamUrti, paramopakArI pU. A. bha. zrI. vi. harSavardhanasUrIzvarajI mahArAjA / (7) paramopakArI vidvadvarya pUjya gurudeva paMnyAsa pravara zrI divyakIrtivijayajI gaNIvarya / (8) paramopakArI vardhamAna taponidhi pU. gurujI paMnyAsa pravara zrI puNyakIrtivijayajI gaNIvarya / For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA prastuta saMgraha graMtha meM dArzanika abhyAsu varga ko tulanAtmaka abhyAsa ke lie upayogI jaina, vedAnta, mImAMsaka (jaimini), naiyAyika, vaizeSika, sAMkhya aura yogadarzana ke sUtrAtmaka graMtho kA prathama vibhAga meM samAveza kiyA hai| evaM zrI jainAcAryoM tathA zrI jaina munivaro ke dvArA viracita SaDdarzana viSayaka kRtioM kA dvitIya vibhAga meM samAveza kiyA hai| "SaDdarzana samuccaya" mUlagraMtha 1444 graMtha ke racayitA pU.A.bha.zrI haribhadrasUrijI ma. kA hai| isake upara "tarkarahasya dIpikA" nAma kI prasiddha bRhadvRtti kI racanA pU.A.bha.zrI guNaratnasUrijI ma. ne kI hai| bRhadvRtti sahita mUlagraMtha kI hindI vyAkhyA (bhAvAnuvAda) do bhAga meM alaga graMtha ke rupa meM yaha graMtha ke sAtha sanmArga prakAzana (ahamadAbAda) ke dvArA prakAzita huA hai| isalie isa saMgrahagraMtha meM bRhavRtti kA samAveza kiyA nahIM hai| tapAgacchAdhirAja pUjyapAda AcArya deveza zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA ke sAmrAjyavartI tapasvI pU. sAdhvIvaryA zrI sunitayazAzrIjI ma. ke suziSyA viduSI pU.sAdhvIvaryA zrI jJAnadarzitAzrIjI ma. ne isa graMtha ke prupha saMzodhana evaM saMkalana Adi kArya meM suMdara sahAyatA kI hai| unakI niHsvArtha zrutabhakti kI hArdika anumodanA / vizeSa meM, yaha saMgrahagraMtha sAdhanAmArga ke pathika ke lie prakAzita kiyA gayA hai| yaha graMtha kA koI bhI vyakti AjIvikA Adi meM upayoga kare to For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isameM hamArA koI anumodana nahIM hai / isakA uttaradAyitva usake zira pe rahegA / prastuta graMtha ke mAdhyama se satya patha kI gaveSaNA karake sahI mArga ke upara calakara sabhI jIva muktisukha kA sahabhAgI bane, aisI hI eka zubhakAmanA / kArtika vada-dvi. 3, vi.saM. 2068 tA. 14-11-11 mu.saMyamakIrtivijaya zrI ratnatrayI ArAdhanA bhavana, 46, vasaMtakuMja, pAlaDI, ahamadAbAda-7. For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7IA rathi . dIkSA yugapravartakazrIjI ke zrIcaraNoM meM sasammAna zraddhAMjali nyAyAMbhonidhi pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijayAnaMdasUrIzvarajI (AtmArAmajI) mahArAjA ke svargavAsa ke varSa meM janme, pAdarA ke mAtA samaratha va pitA choTAlAla rAyacaMda ke ikalaute suputraratna tribhuvanakumAra ne dIkSA kI sArvatrika viparIta alasthAoM ke bAdaloM ko svapuruSArtha se bikherakara bharUca ke pAsa hIkSArAtAmahI gaMdhAratIrtha meM pU. mu. zrI maMgalavijayajI mahArAjA ke karakamaloM se rajoharaNa prApta kara pU. mu. zrI premavijayajI mahArAja (bAda meM sUrIzvarajI) ke prathama paTTaziSya ke rUpa meM pU. mu. zrI rAmavijayajI mahArAja kA nAma dhAraNa kiyaa| usa samaya dIkSitoM va dIkSArthiyoM ko dIkSA kA AdAna-pradAna karane ke lie jisa taraha se saMgharSa karanA par3atA thA, usa paristhiti meM pUrva-pazcima jaisA pracaMDa badalAva lAne kA dRr3ha saMkalpa karake unake mUla kAraNa khojakara use jar3a-mUla se ukhAr3a pheMkane kA unhoMne bhISma puruSArtha zurU kiyA thaa| isa puruSArtha kI nIMva kI zilA 'pravacanadhArA' bnii| anaMta tIrthaMkaroM ko hRdaya meM basAkara, jinAjJA-guvAMjJA ko bhAla pradeza meM sthApita kara, karakamala meM AgamAdi dharmazAstra dhAraNa kara, caraNadvaya ma caMcalA lakSmI ko rakhakara, jihvA ka agrabhAva meM zAradA ko saMsthApita kara ina mahApuruSa ne dIkSAvirodha ke khilApha bhISaNa jehAda cher3I thii| aneka bAla, yavA, prauDha aura vRddhoM ko dIkSA pradAna kii| eka sAtha parivAra dIkSita hone lge| hIrAbAjAra ke vyApArI, milamAlika, DaoNkTara, iMjIniyara va cArTarDa ekAunTeMTa bhI unakI vairAgya vANI se prabhAvita hokara vIrazAsana ke bhikSuka bana ge| isa kAryakAla ke daurAna ina zrImad ko kaI utAra-car3hAva, apamAnoM, tiraskAroM, kAca kI vRSTi, kaMTakoM ke rAste, kAle jhaMDe, sthAna va gAMva meM praveza na mile, aisI paristhitiyoM kA sAmanA karanA pdd'aa| paiMtIsa se adhika bAra to sivila va kriminala gunAhoM meM AropI banAkara jaina veSadhAriyoM ne hI adAlata dikhaaii| mAM samaratha ke jAe, ratanabA dvArA poSita, sUridAna kI AMkhoM ke tAre aura samakAlIna sarva variSTha guruvaryoM ke hRdayahAra ke rUpa meM sthAna prApta karane vAle pUjyazrI ne jinAjJA va satyavAditA ke jora para ina sabhI AkramaNoM para vijaya prApta kI thii| pU. mu. zrI rAmavijayajI mahArAjA se pU. A. zrI vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7/B mahArAjA ke rUpa meM vikhyAta hue zrImad vyAkhyAnavAcaspati, paramazAsanaprabhAvaka, mahArASTrAdidezoddhAraka, dIkSAyugapravartaka, jainazAsanasiratAja, tapAgacchAdhirAja jaise 108 se adhika sArthaka khitAba pAkara jainazAsana ko ArAdhanA, prabhAvanA aura surakSA ke triveNI saMgama se parisnAta karAte rhe| kaTTara se kaTTara virodhI varga ko bhI vAtsalya se dekhate aura apane prati gaMbhIra aparAdha karanevAle ko bhI jhaTa se kSamA dAna karanevAle zrImad ne apane 77-78 varSa ke sudIrgha saMyamaparyAya meM mukhya rUpa se dIkSAdharma kI sarvAMgINa surakSA-saMvardhanA kI, unake bIja aise sunakSatra meM boe ki unake nAma se puNya saMbaMdha rakhanevAle eka hI samudAya meM Aja lagabhaga 1400 saMyamI sAdhanArata haiN| anya samudAya, gaccha va saMpradAyoM meM dIkSApravRtti ke vega meM bhI ve zrImad asAmAnya kAraNarUpa haiN| yaha kisI bhI niSpakSapAtI ko kahane meM gureja nahIM hogaa| pUjyapAdazrIjI ke dIkSAsvIkAra kI kSaNa vi. saM. 2068 kI poSa sudI triyodazI ko 'zatAbdI' meM maMgalapraveza kara rahI hai aura pUre varSa ke daurAna isa upalakSya meM dIkSAdharma kI prabhAvanA ke vividha anuSThAna Ayojita kie jA rahe haiN| pAlItANA meM sUrirAmacaMdra' ke sAmrAjyavartI pUjya gacchasthavira pUjya AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjA, vAtsalyanidhi pUjya AcAryadeva zrImad vijaya mahAbalasUrIzvarajI mahArAjA, gacchAdhipati pUjya AcAryadeva zrImad vijaya puNyapAlasUrIzvarajI mahArAjA, pravacanaprabhAvaka pUjya AcAryadeva zrImad vijaya kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjA Adi dazAdhika sUrivara, padastha, zatAdhika munivara tathA paMcazatAdhika zramaNIvaroM kI nizrAupasthiti meM paMcadivasIya mahotsava ke Ayojana ke sAtha Arambhita 'dIkSAzatAbdImahotsava' dezabhara meM aneka sthaloM para bhAvapUrvaka manAyA jA rahA hai| pUjyazrI ke sAtha saMlagna smRtisthAna-tIrthoM meM bhI vividha Ayojana kie gae haiN| samudAya ke anya sUrivara Adi kI nizrA-upasthiti meM bhI rAjanagara, sUrata, muMbaI Adi sthaloM para prabhAvaka Ayojana kie gae haiN| . ___ ina sabhI AyojanoM ke siramaura va samApana svarUpa pUjyapAdazrIjI ke dIkSAsthala zrI gaMdhAratIrtha meM adhika se adhika saMkhyA meM caturvidha zrIsaMgha ko AmaMtrita kara digadigaMta meM guMjAyamAna honevAlA dIkSAduMdubhi kA puNyaghoSa karane kI gurubhaktoM va samiti kI bhAvanA hai| dIkSAzatAbdIvarSa meM jinabhakti, gurubhakti, saMgha-zAsanabhakti ke vividha anuSThAna Ayojita kie jAeMge / vaise hI adhika se adhika saMkhyA meM mumukSuoM, mahAtmAoM ke dIkSA mahotsava bhI Ayojita kie jaaeNge| sAtha hI jJAnasurakSAvRddhi, anukaMpA evaM jIvadayAdi ke saMgIna kArya karake pUjyapAdazrIjI ke AjJAsAmrAjya ko sasammAna zraddhAMjali samarpita kI jaaegii| For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa bRhad yojanA ke aMtargata hI prAcIna va arvAcIna zrutaprakAzana kA suMdara va sudRr3ha kArya zurU kiyA gayA hai| sUrirAmacaMdrasAmrAjya ke vartamAnagacchAdhipati pravacanapradIpa pUjyapAd AcAryadeva zrImad vijaya puNyapAlasUrIzvarajI mahArAjA ke AjJAzIrvAda prApta kara pravacanaprabhAvaka pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjA ke zAstrIya mArgadarzanAnusAra vividha zrutaratnoM kA prakAzana 'zAsanasiratAja sUrirAmacaMdra dIkSAzatAbdI graMthamAlA' ke upakrama se nirdhArita kiyA gayA hai| isake saptama puSpa svarUpa " SaDdarzanasUtrasaMgraha evaM SaDdarzanaviSayaka kRtayaH " graMtha kA prakAzana karate hue atIva AnaMda anubhava kara rahe haiN| 7/C isa pustaka kA saMkalana-saMpAdana kArya vidvadvarya pR. munirAja zrI saMyamakIrtivijayajI mahArAja ne karake mahAna upakAra kiyA hai, to sanmArga prakAzana, ahamadAbAda ne bhI athaka mehanata se mudraNa- prakAzana vyavasthA meM pUrA sahayoga diyA hai, jisake lie una sabhI ke bhI upakRta hai| sabhI koI isa pustaka ke paThana-pAThanAdi se jJAnAvaraNIyAdi kamoM kA kSayopazama pAra muktimArga meM Age bar3hakara AtmazreyaH prApta kareM, yahI hArdika bhAvanA hai| vi. saM. 2068, mAgha sudI 13 ravivAra dinAMka 5-2-2012 zAsanasiratAja sUrirAmacaMdra dIkSAzatAbdI samiti For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha paricaya dArzanika abhyAsa hetu yaha graMtha kA saMkalana kiyA gayA hai| do bhAga meM vibhakta prastuta saMgrahagraMtha ke prathama vibhAga meM jaina, mImAMsA, vedAMta, yoga, sAMkhya, nyAya aura vaizeSika darzana ke sUtrAtmaka graMtho kA saMgraha kiyA gayA hai| dvitIya vibhAga meM zrI jainAcArya evaM zrI jainamunivara dvArA viracita SaDdarzana viSayaka 19 kRtiyA~ kA saMgraha kiyA hai| prathama vibhAga kA saMkSipta paricaya : __ pU.A.bha.zrI vAdidevasUrijI ma. viracita "pramANanayatattvAloka" graMtha prathama jainadarzana kA sUtrAtmaka graMtha hai| isa graMtha meM ATha pariccheda hai| prathama pariccheda meM pramANa, pramANa sAmAnya kA lakSaNa aura prAmANya kI utpatti evaM jJapti kA pratipAdana kiyA hai| dvitIya pariccheda meM pramANa ke prakAra aura pratyakSa pramANa kA svarupa ityAdi nirupaNa kiyA hai / tRtIya pariccheda meM parokSa pramANa kA lakSaNa aura usake bhedoM kA AkhyAna kiyA hai| caturtha pariccheda meM Agama pramANa aura syAdvAda siddhAMta ke staMbha rupa saptabhaMgI kA svarupa batAyA hai| paMcama pariccheda meM vastu, guNa, paryAya, sAmAnya Adi kA varNana kiyA hai| SaSTha pariccheda meM pramANa, phala, lakSaNa evaM pramANAbhAsa ityAdi AbhAsoM kA nirupaNa kiyA hai / saptama pariccheda meM syAdvAda siddhAMta kA upaSTaMbhaka naya aura usake bheda-prabhedoM kA AkhyAna hai| aSTama pariccheda meM vAda, vAdI, sabhya aura sabhApati kA pratipAdana kiyA hai| yaha jainadarzana kA atimahattvapUrNa vAdagraMtha hai| isake upara ativistRta zrI ratnAkarAvatArikA nAma kI prasiddha TIkA upalabdha dvitIya sUtrAtmaka graMtha ( jainadarzana kA) "pramANamImaMsA" hai| isake racayitA kalikAla sarvajJa pU.A.bha.zrI hemacandrasUrijI ma. hai| do adhyAya meM vibhakta yaha graMtha ke prathama adhyAya meM do Ahnika aura dvitIya adhyAya meM tIna Ahnika hai / pramANa sAmAnya kA lakSaNa evaM pramANa ke bheda-prabhedoM kA tarkayukta pAMDityapUrNa vivecana isa graMtha meM huA hai| isake upara svopajJa TIkA upalabdha hai| For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 tRtIyA sUtrAtmaka graMtha (jainadarzana kA ) tattvArthAdhigama sUtra hai / isake praNetA pU. vAcakapravara zrI umAsvAtijI mahArAjA hai / yaha jainadarzana kA Akara graMtha hai / prameyabahula isa graMtha meM jainadarzana ke sabhI AdhyAtmika evaM dArzanika padArthoM kA nirupaNa kiyA gayA hai| dasa adhyAya meM vibhakta yaha graMtha ke prathama adhyAya meM mokSamArga kA svarupa, samyagdarzana kA svarupa aura usakI prApti kA upAya, jIvAdi tattvo kA nAmollekha, pramANa evaM naya kA svarupa ityAdi aneka viSayoM kA nirupaNa kiyA hai / dvitIya adhyAya meM audayikAdi bhAva, jIva kA lakSaNa, jIva ke bheda, indriya evaM usake rupAdi viSaya ityAdi viSayoM kA nirupaNa kiyA hai| tRtIya adhyAya meM sAta naraka, jaMbudvIpa, kSetra, AryabhUmi evaM anAryabhUmi ityAdi kA pratipAdana kiyA hai / caturtha adhyAya meM deva kI cAra nikAya kA varNana kiyA hai| paMcamAdhyAya meM jIvAdi SaDdravyAtmaka loka kA pratipAdana kiyA gayA hai / SaSThAdhyAya meM Azrava tattva kA, saptamAdhyAya meM vrata evaM unake aticAra kA, aSTamAdhyAya meM baMdha tattva kA evaM ATha karma kA, navamAdhyAya meM saMvara evaM nirjarA tattva kA aura dasamAdhyAya meM mokSa tattva kA nirupaNa kiyA hai| isake upara svopajJa bhASya evaM pU. zrI siddhasenagaNijI kRta bRhadvRtti upalabdha hai / caturtha sUtrAtmaka graMtha mImAMsAdarzana (jaimini sUtra ) hai / jisake rajayitA zrI jaimini RSi hai / mImAMsA darzana ke 16 adhyAya hai / isameM se prathama 12 adhyAya "dvAdazalakSaNI" ke nAma se prasiddha hai aura aMtima 4 adhyAya " saMkarSaNa kANDa" yA "devatA kANDa" ke nAma se prakhyAta hai / isa saMgraha graMtha meM prasiddha dvAdazalakSaNI kA saMgraha kiyA hai / dvAdazalakSaNI kA saMkSipta paricaya isa prakAra hai - prathamAdhyAya meM dharma purANoM kA pratipAdana kiyA gayA hai / dvitIyAdhyAya meM zabdAntara, abhyAsa, saMkhyA, saMjJA, guNa tathA prakaraNAntara6 karma bheda ke pramANa varNita hai / tRtIyAdhyAya meM zruti, liMga, vAkya, prakaraNa, sthAna tathA samAkhyAna, ina viniyojaka pramANoM kA pratipAdana hai / caturthAdhyAya meM zruti, artha, pATha, sthAna, mukhya aura pravRtti ina bodhaka pramANoM kA nirupaNa meM SaSThAdhyAya hai / paMcamAdhyAya meM krama (karmoM meM Age pIche hone kA nirdeza ), 1 For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 adhikaraNa, saptamAdhyAya meM aura aSTamAdhyAya meM atideza ( eka karma kI samAnatA para anya karma kA viniyoga), navamAdhyAya meM Uha, dazamAdhyAya meM bAdha, ekAdazAdhyAya meM taMtra aura dvAdazAdhyAya meM prasaMga kA varNana kiyA hai| "dvAdazalakSaNI" ke upara zrI zabarasvAmI kRta "zAbarabhASya" upalabdha hai / paMcama sUtrAtmaka graMtha ( vedAntadarzana kA ) brahmasUtra hai / isake racayitA zrI bAdarAyaNa RSi hai / brahmasUtra meM cAra adhyAya aura pratyeka adhyAya meM cAra pAda hai / prathama adhyAya kA nAma samanvayAdhyAya hai, jisameM samagra vedAntavAkyoM kA sAkSAt yA paramparayA pratyagabhinna advitIya brahma meM tAtparya dikhalAyA gayA hai / isa adhyAya meM prathama pAda meM spaSTa-brahmaliMgayukta vAkyoM kA vicAra kiyA gayA hai| isa pAda ke prathama cAra sUtra viSayadRSTi se nitAnta mahattvazAlI hai| inheM catuHsUtrI kahate hai| dvitIya pAda meM aspaSTabrahmaliGgayukta upAsya brahmaviSayaka vAkyoM kA tathA tRtIya pAda meM spaSTa brahmaliGga prAyaza: jJeya N brahma viSayaka vAkyoM kA, caturtha pAda meM aja, avyaktAdi upaniSadgata padoM ke artha kA vicAra kiyA gayA hai / dvitIya adhyAya kA nAma avirodhAdhyAya hai, jisameM smRti, tarkAdi ke sambhAvita virodha kA parihArakara ke brahma meM avirodha pradarzita kiyA gayA hai| isa adhyAya ke prathama pAda (smRti pAda) meM sAMkhyAdi smRtiyoM ke siddhAntoM kA khaNDana kiyA gayA hai| dvitIya pAda (tarka pAda) meM sAMkhya, vaizeSika, jaina, sarvAstivAda, vijJAnavAda, pAzupata aura pAJcarAtra matoM kA kramazaH khaNDana kara ke vedAntamata kI pratiSThA kI gaI hai / tRtIya tathA caturtha pAdoM meM mahAbhUtasRSTi, jIva tathA indriya viSayaka zrutiyoM kA virodhaparihAra kiyA gayA hai / tRtIya adhyAya kA nAma sAdhanAdhyAya hai, jo vedAntasammata sAdhanoM kA vidhAna karatA hai / paralokagamana, tattvapadArthaparizodhana, saguNavidyAnirupaNa tathA nirguNa- brahma-vidyA ke bahiraGgasAdhana (Azramadharma, yajJa, dAnAdi) tathA antaraGgasAdhana ( zama, dama, nididhyAsana Adi) kA nirupaNa pratyeka pAda meM kramazaH kiyA gayA hai| caturtha adhyAya kA nAma phalAdhyAya hai, jisameM saguNa-nirguNa vidyAoM ke phaloM kA For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 sAGgopAGga vivecana kiyA gayA hai / brahmasUtra ke upara zrI zaMkarAcArya viracita " zArIrika bhASya" Adi aneka bhASyoM upalabdha hai / 1 SaSTha sUtrAtmaka graMtha (sAMkhyadarzana kA ) sAMkhya sUtra hai / isake racayitA zrIkapila RSi hai / sAMkhyasUtra meM 6 adhyAya hai aura sUtra saMkhyA 537 hai prathama adhyAya meM viSaya kA pratipAdana, dUsare meM pradhAna kA nirupaNa, tRtIya meM vairAgya, caturtha meM sAMkhyatattvoM ke sugama bodha ke lie aneka rocaka AkhyAyikA, paMcama meM parapakSa kA nirAsa, SaSTha meM siddhAntoM kA saMkSipta paricaya hai| sAMkhyasUtra ke upara 'aniruddhavRtti' nAma kI TIkA upalabdha hai| saptama sUtrAtmaka graMtha ( yogadarzana kA pAtaJjala yogasUtra hai / isake racayitA zrI pAtaMjala RSi hai| yogadarzana meM cAra pAda hai, jinakI sUtra saMkhyA 165 hai / pahale samAdhi pAda meM samAdhi ke rupa tathA bheda, citta tathA usakI vRtti Adi kA varNana hai / dvitIya ( sAdhana ) pAda meM kriyA-yoga, kleza tathA usake bheda, klezo ko dUra karane ke sAdhana, heyahetu, hAna tathA hAnopAya, yoga ke aSTAMga Adi viSayoM kA pratipAdana hai| tRtIya (vibhUti) pAda meM dhAraNA, dhyAna aura samAdhi ke anantara yoga ke anuSThAna se utpanna honevAlI vibhUtiyoM kA aura caturtha (kaivalya) pAda meM samAdhisiddhi, nirmANacitta, vijJAnavAdanirAkaraNa, kaivalya kA nirNaya Adi nirupaNa kiyA gayA hai / yogasUtra ke upara " vyAsabhASya" evaM zrI bhojakRta 'rAjamArtaNDa' Adi aneka TIkAe milatI hai| aSTama sUtrAtmaka graMtha ( nyAyadarzana kA ) nyAyasUtra ( naiyAyikasUtra ) hai / inake praNetA zrI gautamaRSi hai| nyAyasUtra pAMca adhyAyoM meM vibhakta hai aura pratyeka adhyAya do AhnikoM meM vibhakta hai / inameM SoDaza padArtho ke uddezya (nAmakathana), lakSaNa (paribhASA) tathA parIkSaNa kiye gaye hai / ina SoDaza padArtho ke nAma hai - pramANa, prameya, saMzaya, prayojana, dRSTAnta, siddhAnta, avayava, tarka, nirNaya, vAda, jalpa, vitaNDA, hetvAbhAsa, chala, jAti tathA nigrahasthAna / caturtha adhyAya ke sUtro meM zUnyavAda - bAhyArthabhaMgavAda Adi bauddhamatoM kA khaMDana kiyA hai / nyAyasUtra ke upara zrI vAtsyAyana RSi kRta " nyAyabhASya " For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 nyAyabhASya ke upara zrI udyotakara racita "nyAyavArtika" aura usake upara zrI vAcaspati mizra viracita "tAtparya TIkA" upalabdha hai| navama sUtrAtmaka graMtha (vaizeSika darzana kA) vaizeSika sUtra hai / isake racayitA zrIkaNAda RSi hai| vaizeSika sUtra 10 adhyAyo meM vibhakta hai| pratyeka adhyAya meM do Ahnika hai| prathama adhyAya ke prathama Ahnika meM dravya, guNa tathA karma ke lakSaNa aura vibhAga kA, dUsare Ahnika meM sAmAnya kA, dUsare tathA tIsare adhyAyoM meM nava dravyoM kA, caturtha adhyAya ke prathamAhnika meM paramANuvAda kA tathA dvitIyAhnika meM anityadravya-vibhAga kA, paJcama adhyAya meM karma kA, SaSTha adhyAya meM veda prAmANya ke vicAra ke bAda dharmAdharma kA, 7veM tathA 8veM adhyAya meM katipaya guNoM kA, 9 veM adhyAya meM abhAva tathA jJAna kA, 10 veM adhyAya meM sukha-dukha-vibheda tathA trividha kAraNoM kA varNana kiyA gayA hai| 'vaizeSikasUtra' ke upara zrI Atreya kA bhASya aura rAvaNa bhASya pUrva meM thaa| lekina vaha hAla meM upalabdha nahIM hai| dvitIya vibhAga kA saMkSipta paricaya : yaha vibhAga meM SaDdarzana viSayaka 19 kRtiyA~ kA samAveza kiyA hai| prathama kRti "SaDdarzana samuccaya - laghuvRtti" hai| mUlagraMtha ke racayitA pU.A.bha.zrI haribhadrasUrijI ma. sA. hai aura laghuvRtti ke praNetA pU.A.bha.zrI somatilakasUrijI ma.sA. hai / isa graMtha meM bauddha, naiyAyika, sAMkhya, jaina, vaizeSika, mImAMsaka evaM lokAyata mata kA nirupaNa kiyA hai / isa graMtha para pU.A.bha.zrI guNaratnasUrijI ma.sA. kRta "tarkarahasyadIpikA' nAmaka bRhadvRtti bhI hai| dvitIya kRti "SaDdarzana samuccayAvacUrNi" hai| isa graMtha ke racayitA ke nAma ke viSaya meM nirNAyaka pramANa milatA nahIM hai| lekina jainasAhitya graMtha kalApa meM isa graMtha ke racayitA ke rupa meM zrI brahmazAntidAsajI kA nAmollekha upalabdha hotA hai / isa graMtha meM bauddha, nyAya, sAMkhya, jaina, vaizeSika aura mImAMsaka mata kA pratipAdana kiyA hai| For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 tRtIya kRti "laghuSaDdarzanasamuccaya' hai| ajJAtakartRka isa laghu graMtha meM bhI jaina, naiyAyika, bauddha, vaizeSika, jaimini (mImAMsaka), sAMkhya evaM nAstika darzana kA saMkSepa meM nirupaNa kiyA hai| caturtha kRti pU.A.bha.zrI rAjazekharasUrijI ma.sA. kRta "SaDdarzana samuccaya" hai / 180 zloka pramANa isa graMtha meM jaina, sAMkhya, mImAMsaka, naiyAyika, vaizeSika, bauddha, aSTAMga yoga (yogadarzana) aura nAstika mata kA pratipAdana kiyA hai| anyatra prAyaH anupalabdha pratyeka darzana ke beSa, AcAra aura liMga kA varNana isa graMtha meM milatA hai| __ paMcama kRti pU.A.bha.zrI merutuMgasUrijI ma.sA. kRta 'SaDdarzana nirNaya" hai| isa graMtha meM bauddha, mImAMsA (pUrva aura uttaramImAMsA donoM), sAMkhya, nyAya, vaizeSika aura jainadarzana - ina cha: darzano saMbaMdhI pradhAnatayA deva-guru-dharma viSayaka mImAMsA kI hai aura aneka sthala pe mahAbhArata, purANa, smRti Adi ke koTezana bhI diye hai| SaSTha kRti pU.mu.zrI yazasvatsAgarajI ma. kRta "jainasyAdvAdamuktAvalI" hai / cAra stabaka meM vibhakta isa graMtha meM syAdvAda, pramANa, pramANa ke bheda-prabheda, evaM nayAdi padArtho kA nirupaNa kiyA hai aura rocaka zailI meM dArzanika samIkSA bhI kI hai| saptama kRti meM pU.mu.zrI yazasvatsAgarajI ma. kRta "syAdvAdamuktAvalI" (jisakA apara nAma "jainavizeSatarka') hai / tIna stabaka meM vibhakta isa graMtha meM jainadarzana ke mAnya jIvAdi padArtho kA nirupaNa evaM pramANa kA svarupa ityAdi pratipAdana kiyA hai| aSTama kRti ajJAtakartRka "sarvasiddhAntapravezaka" hai / gadyAtmaka isa graMtha meM naiyAyika, vaizeSika, sAMkhya, bauddha, mImAMsaka, lokAyatika mata kA saMkSipta saraNa evaM upayogI Tippanaka sahita pratipAdana kiyA hai| navama kRti pU.paM.zrI padmasAgaragaNi viracita 'yuktiprakAza vivaraNa" hai / 28 kArikAbaddha saTIka isa graMtha meM syAdvAda siddhAMta ke prati sabhI darzano ko una una darzano kA yukti-pramANa deke abhimukha karane kA saphala prayAsa kiyA hai| For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dasama kRti pU.A.bha.zrI rAjazekharasUrijI kRta "syAdvAda kalikA" hai|40 zlokapramANa isa graMtha meM anekAMta siddhAMta kA pratiSThApana kiyA gayA hai| gyArahavIM kRti ajJAtakartRka "SaDdarzana parikrama" hai / 66 kArikAbaddha isa graMtha meM jaina, mImAMsaka, bauddha, sAMkhya, zaiva (naiyAyikavaizeSika) aura nAstika mata kA saMkSepa meM varNana kiyA hai| bArahavIM kRti pU.mu.zrI zubhavijayagaNi kRta "syAdvAdabhASA" hai / yaha sUtrAtmaka graMtha meM jaina dArzanika padArtho kA svarupa vistAra se batAyA hai| yaha graMtha pU.A.zrI vAdidevasUrijI kRta "pramANanayatattvAloka' graMtha kI laghu AvRtti samAna hai| usakI TIkA bhI upalabdha hai| terahavIM kRti ajJAtakartRka "anumAnamAtRkA'' hai / 13 zloka pramANa yaha laghu graMtha meM anumAna viSayaka vivaraNa kiyA hai| caudahavIM kRti pU.A.bha.zrI siddhasenadivAkarasUrijI ma.sA. viracita "nyAyAvatAra'' hai / 32 zloka pramANa isa graMtha meM yuktipurassara tarkayukta dalIlo se pramANa saMbaMdhI pratipAdana kiyA hai| jainadArzanika graMtha zreNI meM isa graMtha kA mahattvapUrNa sthAna hai| paMdrahavIM kRti pU.A.bha.zrI zAMtisUrijI viracita "nyAyAvatAra sUtravArtika" hai| cAra pariccheda meM vibhakta aura 57 zloka pramANa isa graMtha meM pramANa viSayaka nirupaNa kiyA hai| solahavIM kRti pU.A.bha:zrI samantabhadrAcArya racita "yuktyanuzAsana" hai / 64 kArikAbaddha isa graMtha meM dArzanika parAmarza kiyA hai| satrahavIM kRti kalikAla sarvajJa pU.A.bha.zrI hemacandrasUrijI ma. viracita "ayogavyavaccheda dvAtriMzikA" hai / aThArahavIM kRti kalikAlasarvajJa pU.A.bha.zrI hemacandrasUrijI ma. viracita "anyayogavyavaccheda dvAtriMzikA" hai / donoM graMtha meM devatA tattva kA sarvotkRSTa vivecana kiyA hai| For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 unnIsavIM kRti pU.A.bha.zrI candrasenasUrijI viracita "utpAdAdi siddhi" hai| 32 kArikAbaddha isa graMtha meM vastu kI trayAtmakatA (utpatti-sthiti-laya) kA adbhUta zailI meM pratipAdana kiyA hai| * pariziSTa : pariziSTa meM sabhI sUtrAtmaka graMtho ke sUtro kA akArAdikrama diyA hai| yahA~ ullekhanIya hai ki, jainadarzana ke dArzanika graMthakalApa meM isake alAvA sammatitarka, zAstravArtA samuccaya, syAdvAdarahasya, syAdvAdamaMjarI Adi aneka graMtha upalabdha hai| ve graMtha pUrva meM prakAzita hue hai aura dArzanika jagata meM prasiddha bhI hai| isalie yaha saMkalana meM una graMthoM kA samAveza kiyA nahIM hai| tulanAtmaka abhyAsa hetu saMkalita yaha graMtha dArzanika jagata meM satyAnveSaNa ke lie sahAyaka banakara Atmazuddhi kA nimitta bane aisI zubhakAmanA.... mu. saMyamakIrti vi. ratnatrayI ArAdhanA bhavana, vasaMtakuMja, ahamadAbAda For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha naM. viSayAnukramaH viSaya : vibhAga - 1 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH (1) jainadarzanam (a) pramANanayatattvAlokaH (ba) pramANamImAMsA (ka) zrItattvArthAdhigamasUtram (2) mImAMsAdarzanam vedAntadarzanam (4) sAMkhyadarzanam (5) yogadarzanam (6) nyAyadarzanam (7) vaizeSikadarzanam 159 178 186 206 221 222 285 301 vibhAga - 2 (SaDdarzana viSayaka kRtayaH) (1) SaDdarzana samuccaya-laghuvRttiH (2) SaDdarzanasamuccayAvacUrNiH (3) laghuSaDdarzanasamuccayaH (4) zrI rAjazekharasUriviracita SaDdarzanasamuccayaH (5) SaDdarzananirNayaH (6) jainasyAdvAdamuktAvalI (7) syAdvAdamuktAvalI (jainavizeSatarkaH) (8) sarvasiddhAMtapravezakaH (9) zrI yuktiprakAzavivaraNam 303 318 330 350 357 374 For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 388 391 396 400 (10) zrI syAdvAdakalikA (11) SaDdarzanaparikramaH (12) syAdvAdabhASA (13) anumAnamAtRkA (14) nyAyAvatAraH (15) nyAyAvatArasUtravArtikam (16) yuktyanuzAsanam (17) ayogavyavaccheda dvAtriMzikA (18) anyayogavyavaccheda dvAtriMzikA (19) utpAdAdisiddhiH 401 404 409 414 417 420 423 pariziSTam : SaDdarzanasUtrasaMgraha - akArAdikramaH (1) jainadarzanam (a) pramANanayatattvAlokaH (ba) pramANamImAMsA (ka) zrI tattvArthAdhigamasUtram (2) mImAMsAdarzanam (3) vedAntadarzanam (4) sAMkhyAdarzanam (5) yogadarzanam (6) nyAyadarzanam (7) vaizeSikadarzanam 424 424 429 431 435 475 484 487 497 506 For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga - 1 SaDdarzana sUtrasaMgrahaH (1) jainadarzanam.................2-38 (2) mImAMsAdarzanam.............. 39-138 (3) vedAntadarzanam................139-158 (4) sAMkhyadarzanam.............159-177 (5) yogadarzanam...................178-185 (6) nyAyadarzanam..............186-205 (7) vaizeSikadarzanam..................206-220 For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANanayatattvAloka / SaDdarzana sUtra saMgrahaH / jainadarzanam (1) zrIvAdidevasUrikRtaH (a) pramANanayatattvAlokaH (prathama paricchedaH) 1. pramANanayatattvavyavasthApanArthamidamupakramyate / 2. svaparavyavasAyi jJAnaM pramANam / 3. abhimatAnabhimatavastu svIkAratiraskArakSama hi pramANam, ato jnyaanmevedm| 4. na vai sannikarSAderajJAnasya prAmANyamupapannam, tasyArthAntarasyeva svArtha vyavasitau sAdhakatamatvAnupapatteH / 5. na khalvasya svanirNItau kAraNatvam stambhAderivAcetanatvAt / 6. nApyarthanizcitau, svanizcitAvakaraNasya kumbhAderiva tatrApyakaraNatvAt / 7. tad vyavasAyasvabhAvam, samAropaparipanthitvAt pramANatvAd vA / 8. atasmiMstadadhyavasAyaH smaaropH| 9. sa viparyayasaMzayAnadhyavasAyabhedAt tredhA / 10. viparItaikakoTiniSTaGkanaM viparyayaH / 11. yathA zuktikAyAmidaM rajatamiti / 12. sAdhakabAdhakapramANAbhAvAdanavasthitAnekakoTisaMspazi jJAnaM sNshyH| 13. yathA'yaM sthANurvA puruSo vA / 14. kimityAlocanamAtramanadhyavasAyaH / 15. yathA gcchttRnnsprshjnyaanm| 16. jJAnAdanyo'rthaH prH| 17. svasya vyavasAyaH svAbhimukhyena prakAzanam, bAhyasyeva tadAbhimukhyena, karikalabhakamahamAtmanA jAnAmi / 18. kaH khalu jJAnasyAlambanaM bAhyaM pratibhAtamabhimanyamAnastadapi tatprakAraM / nAbhimanyeta mihirAlokavat / 19. jJAnasya prameyA'vyabhicAritvaM praamaannym| 20. taditarattvaprAmANyam / 21. tadubhayamutpatau parata eva, jJaptau tu svataH paratazca / For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANanayatattvAloka RU (dvitIyaH paricchedaH) 1. tad dvibhedaM pratyakSaM ca parokSaM ca / 2. spaSTaM prtykssm| 3. anumAnAdyAdhikyena vizeSaprakAzanaM spaSTatvam / 4. tad dviprakAraM sAMvyavahArikaM pAramArthikaM ca / 5. tatrAdyaM dvividhamindriyanibandhanamanindriyanibandhanaM ca / 6. etad dvitayamavagrahehAvAyadhAraNAbhedAdekazazcaturvikalpakam / 7. viSayaviSayisaMnipAtAnantarasamudbhUtasattAmAtragocaradarzanAjjAtamAdyama vAntarasAmAnyAkAraviziSTavastugrahaNamavagrahaH / 8. avgRhiitaarthvishessaa''kaangkssnnmiihaa| 9. iihitvishessnirnnyo'vaayH| 10. sa eva dRDhatamAvasthA''panno dhAraNA / 11. saMzayapUrvakatvAdIhAyAH saMzayA bhedaH / 12. kathaJcidabhede'pi pariNAmavizeSAdeSAM vypdeshbhedH| 13. asAmastyenApyutpadyamAnatvenAsaGkIrNasvabhAvatayA'nubhUyamAnatvAt apUrvApUrvavastuparyAyaprakAzakatvAt kramabhAvitvAccaite vyatiricyante / 14. kramo'pyamISAmayameva, tathaiva saMvedanAt, evaMkramAvirbhUtanijakarmakSayo pazamajanyatvAcca / 15. anyathA prmeyaanvgtiprsnggH| 16. na khalvadRSTamavagRhyate, na cAnavagRhItaM saMdihyate, na cAsaMdigdhamIhyate, na ___ cAnIhitamaveyate, nApyanavetaM dhAryate / 17. kvacit kramasyAnupalakSaNameSAmAzUtpAdAt, utpalapatrazatavyati bhedkrmvt| 18. pAramArthikaM punrutpttaavaatmmaatraapekssm| 19. tad vikalaM sakalaM ca / / 20. tatra vikalamavadhimana:paryAyajJAnarUpatayA dvadhA / 21. avadhijJAnAvaraNavilayavizeSasamudbhavaM bhavaguNa pratyayaM rUpidravyagocara mvdhijnyaanm| 22. saMyamavizuddhinibandhanAd viziSTAvaraNavicchedAjjAtaM manodravyaparyAyA tain lambana manaHparyAyajJAnam / For Personal & Private Use Only HOM Jain Education Interna Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANanayatattvAloka 23. sakalaM tu sAmagrIvizeSataH samudbhUtasamastAvaraNakSayApekSaM nikhiladravya paryAyasAkSAtkArisvarUpaM kevalajJAnam / 24. tadvAn arhan nirdoSatvAt / 25. nirdoSo'sau, pramANAvirodhivAktvAt / 26. tadiSTasya pramANenA'bAdhyamAnatvAt tadvAcastenAvirodhasiddhiH / 27. na ca kavalAhAravattvena tasyA'sarvajJatvam, kvlaahaarsrvjnytvyorvirodhaat| (tRtIyaH paricchedaH) 1. aspaSTaM prokssm| 2. smaraNapratyabhijJAnatarvAnumAnAgamabhedatastat paJcaprakAram / 3. tatra saMskAraprabodhasambhUtamanubhUtArthaviSayaM tadityAkAraM saMvedanaM smrnnm| 4. tattIrthakarabimbam iti ythaa| 5. anubhavasmRtihetukaM tiryagUrkhatAsAmAnyAdigocaraM, saMkalanAtmakaM jJAnaM prtybhijnyaanm| 6. yathA tajjAtIya evAyaM gopiNDaH, gosadRzo gavayaH, sa evAyaM jinadattaH ityaadi| 7. upalambhAnupalambhasambhavaM, trikAlIkalitasAdhyasAdhanasambandhAdyAlambanaM, ___ idamasmin satyeva bhavati' ityAdyAkAraM saMvedanamUhAparanAmA tarkaH / 8. yathA yAvAn kazcid dhUmaH, sa sarvo vahnau satyeva bhavatIti tasminnasati asau na bhvtyev| 9. anumAnaM dviprakAraM svArthaM parArthaM ca / 10. tatra hetugrahaNasambandhasmaraNakAraNakaM sAdhyavijJAnaM svArtham / 11. nizcitAnyathAnupapattyekalakSaNo hetuH / 12. na tu trilakSaNakAdiH / 13. tasya hetvAbhAsasyApi sambhavAt / 14. apratItamanirAkRtamabhIpsitaM sAdhyam / 15. zaGkitaviparItAnadhyavasitavastUnAM sAdhyatApratipattyarthamapratItavacanam / 16. pratyakSAdiviruddhasya sAdhyatvaM mA prasajyatAmityanirAkRtagrahaNam / For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANanayatattvAloka 17. anabhimatasyAsAdhyatvapratipattaye'bhIpsitapadopAdAnam / 18. vyAptigrahaNasamayA'pekSayA sAdhyaM dharma eva, anyathA tadanupapatteH / 19. na hi yatra yatra dhUmastatra tatra citrabhAnoriva dharitrIdharasyApyanuvRttirasti / 20. AnumAnikapratipattyavasarApekSayA tu pakSAparaparyAyastadviziSTaH prasiddho dhrmii| 21. dharmiNaH prasiddhiH kvacidvikalpataH kutracitpramANataH, kvApi vikalpa prmaannaabhyaam| 22. yathA samasti samastavastuvedI, kSitidharakandhareyaM dhUmadhvajavatI, dhvaniH prinntimaan| 23. pakSahetuvacanAtmakaM parArthamanumAnamupacArAt / 24. sAdhyasya pratiniyatarmisambandhitAprasiddhaye hetorupasaMhAravacanavat pakSaprayogo'pyavazyamAzrayitavyaH / 25. trividhaM sAdhanamabhidhAyaiva tatsamarthanaM vidadhAnaH kaH khalu na pakSaprayoga maGgIkurute ? 26. pratyakSaparicchinnArthAbhidhAyi vacanaM parArthaM pratyakSaM parapratyakSahetutvAt / 27. yathA pazya puraH sphuratkiraNamaNikhaNDamaNDitAbharaNabhAriNI jinptiprtimaam| 28. pakSahetuvacanalakSaNamavayavadvayameva parapratipatteraGgaM na dRSTAntAdivacanam / 29. hetuprayogastathopapattyanyathAnupapattibhyAM dviprkaarH| 30. satyeva sAdhye hetorupapattistathopapattiH, asati sAdhye hetoranupapatti revaanythaanuppttiH|| 31. yathA kRzAnumAnayaM pAkapradezaH, satyeva kRzAnumattve dhUmavattvasyopapatteH, asatyanupapattervA / 32. anayoranyataraprayogeNaiva sAdhyapratipattau dvitIyaprayogasyaikatrAnupayogaH / 33. na dRSTAntavacanaM parapratipattaye prabhavati, tasyAM pakSahetuvacanayoreva vyApAropalabdheH / 34. na ca hetoranyathAnupapattinirNItaye, yathoktatarkapramANAdeva tadupapatteH / 35. niyataikavizeSasvabhAve ca dRSTAnte sAkalyena vyApterayogato vipratipattau tadantarApekSAyAmanavasthiterdurnivAraH samavatAraH / 36. nApyavinAbhAvasmRtaye, pratipannapratibandhasya vyutpannamateH pakSahetupradadarzanenaiva ttprsiddheH| zananava tatpra Jain Education international For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANanayatattvAloka 37. antarvyAptyA hetoH sAdhyapratyAyane zaktAvazaktau ca bahirvyApterudbhAvanaM vyrthm| 38. pakSIkRta eva viSaye sAdhanasya sAdhyena vyAptirantarvyAptiH, anyatra tu bhirvyaaptiH| 39. yathA'nekAntAtmakaM vastu, sattvasya tathaivopapatteriti, agnimAnayaM dezaH dhUmavattvAt, ya evaM sa evaM, yathA pAkasthAnamiti ca / 40. nopanayanigamanayorapi parapratipattau sAmarthya pakSahetuprayogAdeva tasyAH sadbhAvAt / 41. samarthanameva paraM pratipattyaGgamAstAM, tadantareNa dRSTAntAdiprayoge'pi tadasambhavAt / 42. mandamatIMstu vyutpAdayituM dRSTAntopanayanigamanAnyapi prayojyAni / 43. pratibandhapratipatterAspadaM dRSTAntaH / 44. sa dvedhA sAdharmyato vaidhayaMtazca / 45. yatra sAdhanadharmasattAyAmavazyaM sAdhyadharmasattA prakAzyate, sa sAdharmya dRssttaantH| 46. yathA yatra yatra dhUmastatra tatra vahniryathA mahAnasam / 47. yatra tu sAdhyAbhAve sAdhanasyAvazyamabhAvaH pradarzyate sa vaidharmyadRSTAntaH / 48. yathA-agnyabhAve na bhavatyeva dhUmaH, yathA jalAzaye / 49. hetoH sAdhyadharmiNyupasaMharaNamupanayaH / 50. yathA dhUmazcAtra prdeshe| 51. sAdhyadharmasya punrnigmnm| 52. ythaa-tsmaadgnirtr| 53. ete pakSaprayogAdayaH paJcApyavayavasaMjJayA kIrtyante / 54. uktalakSaNo heturdviprakAraH, upalabdhyanupalabdhibhyAM bhidyamAnatvAt / 55. upalabdhirvidhiniSedhayoH siddhinibandhanamanupalabdhizca / 56. vidhiH sdNshH| 57. prtissedho'sdNshH| 58. sa caturdhA-prAgabhAvaH, pradhvaMsAbhAva, itaretarAbhAvo'tyantAbhAvazca / 59. yannivRttAveva kAryasya samutpattiH so'sya prAgabhAvaH / 60. yathA mRtpiNDanivRttAveva samutpadyamAnasya ghaTasya mRtpiNDaH / FoNersonal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanama, pramANanayatattvAloka 61. yadutpattau kAryasyAvazyaM vipattiH, so'sya pradhvaMsAbhAvaH / 62. yathA kapAlakadambakotpattau niyamato vipadyamAnasya kalazasya kapAla kadambakam / 63. svarUpAntarAt svarUpavyAvRttiritaretarAbhAvaH / 64. yathA stambhasvabhAvAt kumbhsvbhaavvyaavRttiH| 65. kAlatrayA'pekSiNI hi tAdAtmyapariNAmanivRttiratyantAbhAvaH / 66. yathA cetnaacetnyoH|| 67. upalabdherapi dvaividhyamaviruddhopalabdhiviruddhopalabdhizca / 68. tatrAviruddhopalabdhirvidhisiddhau SoDhA / 69. sAdhyenAviruddhAnAM vyApyakAryakAraNapUrvacarottaracarasahacarANAmupa labdhiH / 70. tamasvinyAmAsvAdyamAnAdAmrAdiphalarasAdekasAmagryanumityA rUpAdyanu mitimabhimanyamAnairabhimatameva kimapi kAraNaM hetutayA yatra zakteraprati skhalanamaparakAraNasAkalyaM ca / 71. pUrvacarottaracarayorna svabhAvakAryakAraNabhAvau, tayoH kAlavyavahitA vanupalambhAt / 72. na cAtikrAntAnAgatayorjAgraddazAsaMvedanamaraNayoH prabodhotpAtau prati kAraNatvaM, vyavahitatvena nirvyApAratvAt / 73. svavyApArApekSiNI hi kArya prati padArthasya kAraNatvavyavasthA, kulAlasyeva kalazaM prati / 74. na ca vyavahitayostayorvyApAraparikalpanaM nyAyyamatiprasakteH / 75. paramparAvyavahitAnAM pareSAmapi tatkalpanasya nivArayitumazakyatvAt / 76. sahacAriNoH parasparasvarUpaparityAgena tAdAtmyAnupapatteH, sahotpAdena, tadutpattivipattezca sahacarahetorapi prokteSu naanuprveshH|| 77. dhvaniH pariNatimAn prayatnAnantarIyakatvAt yaH prayatnAnantarIyakaH, sa pariNatimAn, yathA stambhaH / yo vA na pariNatimAn, sa na prayatnAnantarIyakaH yathA vAndhyeyaH / prayatnAnantarIyakazca dhvaniH, tasmAt pariNati mAniti vyApyasya sAdhyenAviruddhasyopalabdhiH sAdharyeNa vaidharyeNa ca / 78. astyatra girinikuJje dhanaJjayo dhUmasamupalambhAditi kAryasya / 79. bhaviSyati varSaM tathAvidhavArivAhavilokanAditi kAraNasya / For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga - 1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANanayatattvAloka 80. udeSyati muhUrtAnte tiSyatArakAH, punarvasUdayadarzanAditi pUrvacarasya / 81. udagurmuhUrttAtpUrvaM pUrvaphalgunya uttaraphalgunInAmudgamopalabdherityuttaracarasya / 82. astIha sahakAraphale rUpavizeSaH, samAsvAdyamAnarasavizeSAditi 8 sahacarasya / 83. viruddhopalabdhistu pratiSedhapratipattau saptaprakArA / 84. tatrAdyA svabhAvaviruddhopalabdhiH / 85. yathA nAstyeva sarvathaikAnto 'nekAntasyopalambhAt / 86. pratiSedhyaviruddhavyAptAdInAmupalabdhayaH SaT / 87. viruddhavyAptopalabdhiryathA nAsti asya puMsastattveSu nizcayastatra sandehAt / 88. viruddhakAryopalabdhiryathA- na vidyate'sya krodhAdyupazAntirvadanavikArAdeH / 89. viruddhakAraNopalabdhiryathA nAsya maharSerasatyaM vacaH samasti, rAgadveSakAluSyA'kalaGkittajJAnasaMpannatvAt / 90. viruddhapUrva caropalabdhiryathA-nodgamiSyati muhUrtAnte puSyatArA, rohiNyudgamAt / 91. viruddhottaracaropalabdhiryathA-nodagAnmuhUrtAtpUrvaM mRgaziraH, pUrvaphalgunyu dayAt / 92. viruddhasahacaropalabdhiryathA-nAstyasya mithyAjJAnaM, samyagdarzanAt / 93. anupalabdherapi dvairupyam, aviruddhAnupalabdhirviruddhAnupalabdhizca / 94. tatrAviruddhAnupalabdhiH pratiSedhAvabodhe saptaprakArA / 95. pratiSedhyenAviruddhAnAM svabhAvavyApakakAryakAraNapUrvacarottaracara sahacarANAmanupalabdhiH / 96. svabhAvAnupalabdhiryathAnAstyatra bhUtale kumbha upalabdhilakSaNaprAptasya tatsvabhAvasyAnupalambhAt / 97. vyApakAnupalabdhiryathAnAstyatra pradeze panazaH pAdapAnupalabdheH / 98. kAryAnupalabdhiryathAnAstyatrApratihatazaktikaM bIjamaGkarAnavalokanAt / 99. kAraNAnupalabdhiryathA- na santyasya prazamaprabhRtayo bhAvAstattvArtha zraddhA nAbhAvAt / For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANanayatattvAloka 100.pUrvacarAnupalabdhirya thAnodgamiSyati muhUrtAnte svAtinakSatraM, citrodayAdarzanAt / 101. uttaracarAnupalabdhiryathA-nodagamat pUrvabhadrapadAmuhUrtAtpUrvamuttarabhadra pdodgmaanvgmaat| 102. sahacarAnupalabdhiryathA-nAstyasya samyagjJAnaM, samyagdarzanAnupalabdheH / 103. viruddhAnupalabdhistu vidhipratItau paJcadhA / 104. viruddhakAryakAraNasvabhAvavyApakasahacarAnupalambhabhedAt / / 105. viruddhakAryAnupalabdhi-ryathA atra zarIriNi rogAtizayaH samasti, niirogvyaapaaraanuplbdheH| 106. viruddhakAraNAnupalabdhiryathA-vidyate'tra prANini kaSTam, iSTasaMyogA' bhaavaat| 107. viruddhasvabhAvAnupalabdhiryathA-vastujAtamanekAntAtmakam, ekAnta svabhAvAnupalambhAt / 108.viruddhavyApakAnupalabdhiryathA-astyatra chAyA, auSNyAnupalabdheH / 109.viruddhasahacarAnupalabdhiryathA-astyasya mithyAjJAnam, smygdrshnaanuplbdheH| (caturthaH paricchedaH) 1. aaptvcnaadaavirbhuutmrthsNvednmaagmH| 2. upAcArAdAptavacanaM ca / / 3. samastyatra pradeze ratnanidhAnam, santi ratnasAnuprabhUtayaH / 4. abhidheyaM vastu yathAvasthitaM yo jAnIte, yathAjJAnaM cAbhidhatte, sa AptaH / 5. tasya hi vacanamavisaMvAdi bhavati / 6. sa ca dvedhA, laukiko lokottarazca / 7. laukiko janakAdiaukottarastu tIrthaGkarAdiH / 8. varNapadavAkyAtmakaM vacanam / 9. akArAdiH paugaliko varNaH / 10. varNAnAmanyonyApekSANAM nirapekSA saMhatiH padam, padAnAM tu vAkyam / 11. svAbhAvikasAmarthyasamayAbhyAmarthabodhanibandhanaM zabdaH / 12. arthaprakAzakatvamasya svAbhAvikaM pradIpavad yathArthAyathArthatve punaH paruSagaNadA Jain Education numato la sarata. For Personal &PrivateUse Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANanayatattvAloka 13. sarvatrAyaM dhvanirvidhipratiSedhAbhyAM svArthamabhidadhAnaH sptbhnggiimnugcchti| 14. ekatra vastunyekaikadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayoH samastayozca vidhiniSedhayoH kalpanayA syAtkArAGkitaH saptadhA vAkyaprayogaH saptabhaGgI / 15. tadyathA-syAdastyeva sarvamiti vidhikalpanayA prathamo bhnggH| 16. syAnnAstyeva sarvamiti niSedhakalpanayA dvitIyaH / 17. syAdastyeva syAnnAstyeveti kramato vidhiniSedhakalpa-nayA tRtIyaH / 18. syAdavaktavyameveti yugapadvidhiniSedhakalpanayA caturthaH / 19. syAdastyeva syAdavaktavyameveti vidhikalpanayA yugapadvidhiniSedha kalpanayA ca paJcamaH / 20. syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti niSedhakalpanayA yugapadvidhiniSedha kalpanayA ca sssstthH| 21. syAdastyeva syAnAstyeva syAdavaktavyameveti kramato vidhiniSedhakalpanayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca saptama iti / 22. vidhipradhAna eva dhvaniriti na sAdhu / 23. niSedhasya tasmAdapratipattiprasakteH / 24. aprAdhAnyenaiva dhvanistamabhidhatte, ityapyasAram / 25. kvacit kadAcit kathaJcit prAdhAnyenApratipannasya tasyAprAdhAnyA nupapatteH / 26. niSedhapradhAna eva zabda ityapi prAguktanyAyAdapAstam / 27. kramAdubhayapradhAna evAyamityapi na sAdhIyaH / 28. asya vidhiniSedhAnyatarapradhAnatvAnubhavasyApyabAdhyamAnatvAt / 29. yugapadvidhiniSedhAtmano'rthasyAvAcaka evAsAviti ca na caturastram / 30. tasyAvaktavyazabdenApyavAcyatvaprasaGgAt / 31. vidhyAtmano'rthasya vAcakaH sannubhayAtmano yugapadavAcaka eva sa ityekAnto'pi na kAntaH / 32. niSedhAtmanaH saha dvayAtmanazcArthasya vAcakatvAvAcakatvAbhyAmapi zabdasya pratIyamAnatvAt / 33. niSedhAtmano'rthasya vAcakaH sannubhayAtmano yugapadavAcaka evAyamitya pyavadhAraNaM na ramaNIyam / 34. itarathApi saMvedanAt / For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANanayatattvAloka 35. kramAkramAbhyAmubhayasvabhAvasya bhAvasya vAcakazcAvAcakazca dhvanirnAnyathetyapi mithyA / 36. vidhimAtrAdipradhAnatayA'pi tasya prsiddheH| 37. ekatra vastuni vidhIyamAnaniSidhyamAnAnantadharmAbhyupagamenAnantabhaGgI prasaGgAdasaGgataiva saptabhaGgIti na cetasi nidheyam / 38. vidhiniSedhaprakArApekSayA pratiparyAyaM vastunyanantAnAmapi saptabhaGgInAmeva smbhvaat| 39. pratiparyAyaM pratipAdyaparyanuyogAnAM saptAnAmeva sambhavAt / 40. teSAmapi saptatvaM saptavidhatajjijJAsAniyamAt / 41. tasyA api saptavidhatvaM saptadhaiva tatsandehasamutpAdAt / 42. tasyApi saptaprakAratvaniyamaH svagocaravastudharmANAM saptavidhatva syaivopptteH| 43. iyaM saptabhaGgI pratibhaGgaM sakalAdezasvabhAvA vikalAdezasvabhAvA ca / 44. pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlAdibhirabhedavRttiprAdhAnyAda bhedopacArAd vA yaugapadyena pratipAdakaM vacaH sakalAdezaH / 45. tadviparItastu viklaadeshH|| 46. tad dvibhedamapi pramANamAtmIyapratibandhakApagama-vizeSasvarupasAmarthyataH pratiniyatamarthamavadyotayati / 47. na tadutpattitadAkAratAbhyAm, tayoH pArthakyena sAmastyena ca vybhicaaroplmbhaat| (paJcamaH paricchedaH) 1. tasya viSayaH sAmAnyavizeSAdyanekAntAtmakaM vastu / 2. anugataviziSTAkArapratItiviSayatvAt prAcInottarAkAraparityAgopAdAnAva sthAnasvarupapariNatyA'rthakriyAsAmarthyaghaTanAcca 3. sAmAnyaM dviprakAraM tiryaksAmAnyamUrdhvatAsAmAnyaM ca / 4. prativyakti tulyA pariNatistiryaksAmAnyam, zabalazAbaleyAdipiNDeSu gotvaM ythaa| 5. pUrvAparapariNAmasAdhAraNaM dravyamUrdhvatAsAmAnyaM kaTakakaGkaNAdyanugAmi kAJcanavat / 6. vizeSo'pi dvirUpo guNaH paryAyazca / For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANanayatattvAloka 7. guNaH sahabhAvI dharmo yathA''tmani vijJAnavyaktizaktyAdiH / 8. paryAyastu kramabhAvI yathA tatraiva sukhaduHkhAdiH / (SaSThaH paricchedaH) 1. yatpramANena prasAdhyate tadasya phalam / 2. tad dvividhamAnantaryeNa pAramparyeNa ca / 3. tatrAnantaryeNa sarvapramANAnAmajJAnanivRttiH phalam / 4. pAramparyeNa kevalajJAnasya tAvatphalamaudAsInyam / 5. zeSapramANAnAM punarupAdAnahAnopekSAbuddhayaH / / 6. tatpramANataH syAd bhinnamabhinnaM ca pramANa-phalatvAnyathAnupapatteH / 7. upAdAnabuddhyAdinA pramANAd bhinnena vyavahitaphalena hetorvyabhicAra iti na vibhaavniiym| 8. tasyaikapramAtRtAdAtmyena pramANAdabhedavyavasthiteH / 9. pramANatayA pariNatasyaivAtmanaH phalatayA pariNatipratIteH / 10. yaH pramimIte sa evopAdatte parityajatyupekSate ceti sarvasaMvyavahAribhira skhalitamanubhavAt / 11. itarathA svaparayoH pramANaphalavyavasthAviplavaH prasajyeta / 12. ajJAnanivRttisvarUpeNa pramANAdabhinnena sAkSAtphalena sAdhanasyAnekAnta iti naashngkniiym| 13. kathaJcittasyApi pramANAd bhedena vyavasthAnAt / 14. sAdhyasAdhanabhAvena pramANaphalayoH pratIyamAnatvAt / 15. pramANaM hi karaNAkhyaM sAdhanam svaparavyavasitau sAdhakatamatvAt / 16. svaparavyavasitikriyArUpAjJAnanivRttyAkhyaM phalaM tu sAdhyam pramANa niSpAdyatvAt / 17. pramAturapi svaparavyavasitikriyAyAH kathaJcid bhedaH / 18. kartRkriyayoH sAdhya sAdhakabhAvenopalambhAt / 19. kartA hi sAdhakaH, svatantratvAt, kriyA tu sAdhyA, kartRnirvartyatvAt / 20. na ca kriyA kriyAvataH sakAzAdabhinnaiva, bhinnaiva vA, pratiniyatakriyA kriyAvadbhAvabhaGgaprasaGgAt / 21. saMvRtyA pramANaphalavyavahAra ityaprAmANikapralApaH, paramArthataH svAbhi mtsiddhivirodhaat| For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANanayatattvAloka 22. tataH pAramArthika eva pramANaphalavyavahAraH sakalapuruSArthasiddhihetuH svIkartavyaH / 23. pramANasya svarUpAdicatuSTayAdviparItaM tadAbhAsam / 24. ajJAnAtmakAnAtmaprakAzakasvamAtrAvabhAsakanirvikalpakasamAropAH pramANasya svruupaabhaasaaH| 25. yathA-sannikarSAdyasvasaMviditaparAnavabhAsaka-jJAnadarzana-viparyaya sNshyaandhyvsaayaaH| 26. tebhyaH svaparavyavasAyasyAnupapatteH / 27. sAMvyavahArikapratyakSamiva yadAbhAsate tattadAbhAsam / 28. yathA'mbudhareSu gandharvanagarajJAnaM, duHkhe sukhajJAnaM ca / 29. pAramArthikapratyakSamiva yadAbhAsate tttdaabhaasm| 30. yathA-zivAkhyasya rAjarSerasaMkhyAtadvIpasamudreSu saptadvIpasamudrajJAnam / 31. ananubhUte vastuni taditi jJAnaM smaraNAbhAsam / 32. ananubhUte munimaNDale tanmunimaNDalamiti yathA / 33. tulye padArthe sa evAyamiti, ekasmizca tena tulya ityAdijJAnaM pratyabhi jnyaanaabhaasm| 34. yamalakajAtavat / 35. asatyAmapi vyAptau tdvbhaasstrkaabhaasH| 36. sa zyAmo maitratanayatvAdityatra yAvAnmaitratanayaH sa zyAma iti yathA / 37. pakSAbhAsAdisamutthaM jnyaanmnumaanaabhaasmvseym| 38. tatra pratItanirAkRtAna-bhIpsitasAdhyadharmavizeSaNAstrayaH pakSAbhAsAH / 39. pratItasAdhyadharmavizeSaNo yathA''rhatAn pratyavadhAraNavarja pareNa prayujyamAnaH samasti jIva ityAdiH / 40. nirAkRtasAdhyadharma-vizeSaNaH pratyakSAnumAnAgamalokasvavacanAdibhiH sAdhyadharmasya nirAkaraNAdanekaprakAraH / 41. pratyakSanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA-nAsti bhUtavilakSaNa AtmA / 42. anumAnanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA-nAsti sarvajJo vItarAgo vA / 43. AgamanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA-jainena rajanIbhojanaM bhjniiym| 44. lokanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA-na pAramArthikaH pramANaprameya vyavahAra. / Jain Educatole tetrattonal For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANanayatattvAloka 45. svavacananirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA-nAsti prameyaparicchedakaM prmaannm| 46. anabhIpsitasAdhyadharmavizeSaNo yathA-syAdvAdinaH zAzvatika eva kalazAdirazAzvatika eva veti vadataH / 47. asiddhaviruddhAnaikAntikAstrayo hetvAbhAsAH / 48. yasyAnyathAnupapattiH pramANena na pratIyate so'siddhH| 49. sa dvividha ubhayAsiddho-'nyatarAsiddhazca / 50. ubhayAsiddhoyathA-pariNAmI shbdshcaakssusstvaat| 51. anyatarAsiddho yathA- acetanAstaravo vijJAnendriyAyurnirodhalakSaNa____ maraNarahitatvAt / 52. sAdhyaviparyayeNaiva yasyAnyathAnupapattiradhyavasIyate sa viruddhaH / 53. yathA-nitya eva puruSo'nitya eva vA, pratyabhijJAnAdimattvAt / 54. yasyAnyathAnupapattiH sandihyate so'naikAntikaH / / 55. sa dvedhA-nirNItavipakSavRttikaH, sandigdhavipakSavRttikazca / 56. nirNItavipakSavRttiko yathA-nityaH zabdaH prameyatvAt / 57. sandigdhavipakSavRttiko yathA-vivAdapadApannaH puruSaH sarvajJo na bhavati vaktRtvAt / 58. sAdharmyaNa dRSTAntAbhAso nvprkaarH|| 59. sAdhyadharmavikalaH, sAdhanadharmavikalaH, ubhayadharmavikalaH, sandigdha sAdhyadharmA, sandigdhasAdhanadharmA, sandigdhobhayadharmA, ananvayo' pradarzitAnvayo, viparItAnvayazceti / 60. tatrApauruSeyaH zabdo'mUrtatvAt duHkhavaditi sAdhyadharmavikalaH / 61. tasyAmeva pratijJAyAM tasminneva hetau paramANuvaditi sAdhanadharmavikalaH / 62. kalazavadityubhayadharmavikalaH / / 63. rAgAdimAnayaM vaktRtvAt devadattavaditi sandigdhasAdhyadharmA / 64. maraNadharmA'yaM rAgAdimattvAt maitravaditi sandigdhasAdhanadharmA / 65. nAyaM sarvadarzI rAgAdimattvAt munivizeSavaditi sandigdhobhayadharmA / 66. rAgAdimAn vivakSita puruSo vaktRtvAdiSTapuruSavadityananvayaH / 67. anityaH zabdaH kRtakatvAt ghaTavadityapradarzitAnvayaH / 68. anityaH zabdaH kRtakatvAt, yadanityaM tat kRtakaM ghaTavaditi Jan EdviparItAnvayaH / For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANanayatattvAloka 69. vaidhayeNApi dRSTAntAbhAso nvdhaa| 70. asiddhasAdhyavyatireko'siddhasAdhanavyatireko'siddhobhayavyatirekaH, sandigdhasAdhyavyatirekaH, sandigdhasAdhanavyatirekaH, sandigdhobhaya vyatireko'vyatireko'pradarzitavyatireko viparItavyatirekazca / 71. teSu bhrAntamanumAnaM pramANatvAt, yatpunarbhrAntaM na bhavati na tatpramANaM, yathA svapnajJAnamiti asiddhasAdhyavyatirekaH, svapnajJAnAt bhrAntatva syaanivRtteH| 72. nirvikalpakaM pratyakSaM pramANatvAd, yat tu savikalpakaM na tatpramANaM, yathA laiGgikamityasiddhasAdhanavyatireko laiGgikAt pramANatvasyAnivRtteH / 73. nityAnityaH zabdaH sattvAt, yastu na nityAnityaH sa na san, tadyathA stambha ityasiddhobhayavyatirekaH stambhAnnityAnityatvasya sattvasya caavyaavRtteH| 74. asarvajJo'nApto vA kapilo'kSaNikaikAntavAditvAd, yaH sarvajJa Apto ___ vA sa kSaNikaikAntavAdI yathA sugata iti sandigdhasAdhyavyatirekaH sugate'sarvajJatAnAptatvayoH sAdhyadharmayoAvRtteH sandehAt / 75. anAdeyavacanaH kazcid vivakSitapuruSo rAgAdimattvAd, yaH punarAdeya vacanaH sa vItarAgastadyathA zauddhodaniriti sandigdhasAdhanavyatirekaH, zauddhodanau rAgAdimattvasya nivRtteH saMzayAt / 76. na vItarAgaH kapilaH, karuNAspadeSvapi paramakRpayA'narpitanijapi zitazakalatvAt yastu vItarAgaH sa karuNAspadeSu paramakRpayA samarpitanijapizitazakalastadyathA tapanabandhuriti sandigdhobhayavyatireka iti tapanabandhau vItarAgAbhAvasya karuNAspadeSvapi paramakRpayA'napitanijapizitazakalatvasya ca vyAvRtteH sandehAt / 77. na vItarAgaH kazcid vivakSitaH puruSo vaktRtvAt, yaH punarvItarAgo na sa vaktA yathopalakhaNDa ityavyatirekaH / / 78. anityaH zabdaH kRtakatvAdAkAzavadityapradarzitavyatirekaH / 79. anityaH zabdaH kRtakatvAdyadakRtakaM tannityaM yathA''kAzamitiviparIta vyatirekaH / 80. uktalakSaNollaGghanenopanayanigamanayorvacane tdaabhaasau| 81. yathA pariNAmI zabdaH, kRtakatvAd, yaH kRtakaH sa pariNAmI, yathA kumbha ityatra pariNAmI ca zabda iti kRtakazca kumbha iti ca / For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANanayatattvAloka 82. tasminneva prayoge tasmAt kRtakaH zabda iti, tasmAt pariNAmI kumbha iti ca / 83. anAptavacanaprabhavaM jJAnamAgamAbhAsam / 84. yathA-mekalakanyakAyAH kUle tAlahintAlayormUle sulabhAH piNDakharjurAH santi, tvaritaM gacchata gacchata shaavkaaH| 85. pratyakSamevaikaM pramANamityAdisaMkhyAnaM tasya sNkhyaabhaasm| 86. sAmAnyameva, vizeSa eva, tadvayaM vA svatantramityAdistasya viSayAbhAsaH / 87. abhinnameva, bhinnameva vA pramANAt phalaM, tasya tadAbhAsam / (saptamaH paricchedaH 1. nIyate yena zrutAkhyapramANaviSayIkRtasyArthasyAMzastaditarAMzaudAsInyataH sa pratipatturabhiprAyavizeSo nayaH / 2. svAbhipretAdazAditarAMzApalApI punarnayAbhAsaH / 3. sa vyAsasamAsAbhyAM dviprkaarH| 4. vyAsato'nekavikalpaH / 5. samAsatastu dvibhedo dravyArthikaH paryAyArthikazca / 6. Adyo naigamasaGgrahavyavahArabhedAt tredhaa| 7. dharmayodharmiNordharmadharmiNozca pradhAnopasarjanabhAvena yadvivakSaNaM sa naikagamo naigmH| 8. saccaitanyamAtmanIti dhrmyoH| 9. vastuparyAyavad dravyamiti dhrminnoH| 10. kSaNamekaM sukhI viSayAsaktajIva iti dharmadharmiNoH / 11. dharmadvayAdInAmaikAntikapArthakyAbhisandhi gamAbhAsaH / 12. yathAtmani sattvacaitanye parasparamatyantaM pRthagbhUte ityAdiH / 13. sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saGgrahaH / 14. ayamubhayavikalpaH paro'parazca / 15. azeSavizeSeSvaudAsInyaM bhajamAnaH zuddhadravyaM sanmAtramabhimanyamAnaH prsnggrhH| 16. vizvamekaM sadavizeSAditi ythaa| 17. sattA'dvaitaM svIkurvANaH sakalavizeSAnnirAcakSANastadAbhAsaH / 18. yathA-sattaiva tattvaM, tataH pRthagbhUtAnAM vizeSANAmadarzanAt / 1 / yathA-satta Jai Education Internationa paO.. yamitA For Pedonal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANanayatattvAloka 17 19. dravyatvAdInyavAntarasAmAnyAni manvAnastadbhedeSu gajanimIlikAma valambamAnaH punaraparasaGgrahaH / / 20. dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvadravyANAmaikyaM drvytvaabhedaadityaadirythaa| 21. dravyatvAdikaM prtijaanaanstdvishessaanihvvaanstdaabhaasH| 22. yathA dravyatvameva tattvaM, tato'rthAntarabhUtAnAM drvyaannaamnuplbdherityaadiH| 23. saGgraheNa gocarIkRtAnAmarthAnAM vidhipUrvakamavaharaNaM yenAbhisandhinA kriyate sa vyvhaarH| . 24. yathA-yat sat, tad dravyaM paryAyo vetyaadiH| 25. yaH punarapAramArthikadravyaparyAyavibhAgamabhipreti sa vyvhaaraabhaasH| 26. yathA cArvAkadarzanam / 27. paryAyArthikazcaturdhA RjusUtraH zabdaH samabhirUDha evambhUtazca / 28. Rju-vartamAnakSaNasthAyi paryAyamAtraM prAdhAnyataH sUtrayannabhiprAya RjusuutrH| 29. yathA-sukhavivarttaH smprtystiityaadi| 30. sarvathA dravyApalApI tadAbhAsaH / 31. ythaa-tthaagtmtm| 32. kAlAdibhedena dhvanerarthabhedaM pratipadyamAnaH zabdaH / 33. yathA-babhUva bhavati bhaviSyati sumerUrityAdiH / 34. tadbhedena tasya tameva samarthayamAnastadAbhAsaH / 35. yathA babhUva bhavati bhaviSyati sumerurityAdayo bhinnakAlAH zabdA bhinna mevArthamabhidadhati bhinnakAlazabdatvAt tAdRksiddhAnyazabdavadityAdiH / 36. paryAyazabdeSu niruktibhedena bhinnamarthaM samabhirohan samabhirUDhaH / 37. indanAdindraH, zakanAcchakraH, pUrdAraNAt purandara ityAdiSu yathA / 38. paryAyadhvanInAmabhidheyanAnAtvameva kakSIkurvANastadAbhAsaH / 39. yathendraH zakraH purandara ityAdayaH zabdAH bhinnAbhidheyA eva, bhinnazabda tvAd karikuraGgaturaGgazabdavadityAdiH / 40. zabdAnAM svapravRttinimittabhUtakriyAviSTamarthaM vAcyatvenAbhyupa gacchannevambhUtaH / 41. yathendanamanubhavannindraH, zakanakriyApariNataH zakraH, pUraNapravRttaH purandara ityucyate / 42. kriyA'nAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSipaMstu tadAbhAsaH / For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANamImAMsA 43. yathA viziSTaceSTAzUnyaM ghaTAkhyaM vastu na ghaTazabdavAcyaM, ghaTazabda___pravRttinimittabhUtakriyAzUnyatvAt paTavadityAdiH / 44. eteSu catvAraH prathame'rthanirUpaNapravaNatvAdarthanayAH / 45. zeSAstu trayaH zabdavAcyArthagocaratayA shbdnyaaH| 46. pUrvaH pUrvo nayaH pracuragocaraH, paraH parastu parimitaviSayaH / 47. sanmAtragocarAt saGgrahAnnaigamo bhAvAbhAvabhUmikatvAd bhUmaviSayaH / 48. sadvizeSaprakAzakAd vyavahArataH saGgrahaH samastasatsamUhopadarzakatvAd bhuvissyH| 49. vartamAnaviSayARjusUtrAd vyavahArastrikAlaviSayAvalambitvAdana lpaarthH| 50. kAlAdibhedena bhinnArthopadarzinaH zabdARjusUtrastadviparItavedakatvAn mhaarthH| 51. pratiparyAyazabdamarthabhedamabhIpsataH samabhirUDhAcchabdastadviparyayAnuyAyi tvAt prabhUtaviSayaH / 52. pratikriyaM vibhinnamarthaM pratijAnAnAdevambhUtAt samabhirUDhastadanyathA'rtha sthaapktvaanmhaagocrH| 53. nayavAkyamapi svaviSaye pravartamAnaM vidhipratiSedhAbhyAM saptabhaGgImanuvra jti| 54. pramANavadasya phalaM vyavasthApanIyam / 55. pramAtA pratyakSAdiprasiddha aatmaa| 56. caitanyasvarUpaH pariNAmI kartA sAkSAdbhoktA svadehaparimANaH pratikSetraM bhinnaH paudgalikAdRSTavAMzcAyam / 57. tasyopAttapuMstrIzarIrasya samyagjJAnakriyAbhyAM kRtsnakarmakSayasvarUpA siddhiH| (aSTamaH paricchedaH) 1. viruddhayordharmayorekadharmavyavacchedena svIkRtatadanyadharmavyavasthApanArtha sAdhanadUSaNavacanaM vAdaH / 2. prArambhakazcAtra jigISuH tattvanirNinISuzca / 3. svIkRtadharmavyavasthApanArthaM sAdhanadUSaNAbhyAM paraM parAjetumicchajigISuH / Jain Education international For Personal Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANamImAMsA 4. tathaiva tattvaM pratiSThApayiSustattvanirNinISuH / 5. ayaM ca dvedhA svAtmani paratra ca / 6. AdyaH shissyaadiH| 7. dvitIyo gurvaadiH| 8. ayaM dvividhaH kSAyopazamikajJAnazAlI kevalI ca / 9. etena pratyArambhako'pi vyAkhyAtaH / 10. tatra prathame prathamatRtIyaturIyANAM caturaGga eva, anyatamasyA'pyaGgasyApAye jayaparAjayavyavasthAdidauHsthyApatteH / 11. dvitIye tRtIyasya kadAcid dvayaGgaH, kadAcit vynggH| 12. tatraiva vyaGgasturIyasya / 13. tRtIye prathamAdInAM yathAyogaM pUrvavat / 14. turIye prathamAdInAmevam / 15. vAdiprativAdisabhyasabhApatayazcatvAryaGgAni / 16. prArambhakapratyArambhakAveva mallapratimallanyAyena vAdiprativAdinau / 17. pramANataH svapakSasthApanapratipakSapratikSepAvanayoH karma / 18. vAdiprativAdisiddhAntatattvanadISNatvadhAraNAbAhuzrutyapratibhAkSAnti mAdhyasthyairubhayAbhimatAH sbhyaaH|| 19. vAdiprativAdinoryathAyogaM vAdasthAnakakathAvizeSAGgIkAraNA'gravAdo ttaravAdanirdezaH sAdhakabAdhakoktiguNadoSAvadhAraNam, yathAvasaraM tattvaprakAzanena kathAviramaNam, yathAsambhavaM sabhAyAM kathAphalakathanaM caiSAM krmaanni| 20. prajJA''jJaizcaryakSamAmAdhyasthyasampannaH sbhaaptiH| 21. vAdisabhyAbhihitAvadhAraNaM kalahavyapohAdikaM cAsya karma / 22. sajigISuke'smin yAvatsabhyApekSaM sphUrtI vaktavyam / 23. ubhayostattvanirNinISutve yAvat tattvanirNayaM, yAvat sphUrti ca vAcyam / For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANamImAMsA pU.A.zrI hemacandrasUrIzvarajI viracitA (ba) pramANamImAMsA (prathamasyAdhyAyasya prathamamAhnikam ) 1. atha prmaannmiimaaNsaa| 2. samyagarthanirNayaH prmaannm| 3. svanirNayaH sannapyalakSaNam, apramANe'pi bhaavaat| . 4. grahISyamANagrAhiNa iva gRhItagrAhiNo'pi nAprAmANyam / 5. anubhayatrobhayakoTisparzI pratyayaH saMzayaH / 6. vizeSAnullekhyanadhyavasAyaH / 7. atasmiMstadeveti viparyayaH / 8. prAmANyanizcayaH svataH parato vA / 9. pramANaM dvidhaa| 10. pratyakSaM parokSaM c| 11. vyavasthAnyadhIniSedhAnAM siddheH prtykssetrprmaannsiddhiH| 12. bhAvAbhAvAtmakatvAdvastuno nirviSayo'bhAvaH / 13. vizadaH pratyakSam / 14. pramANAntarAnapekSedantayA pratibhAso vA vaizadyam / 15. tat sarvathAvaraNavilaye cetanasya svarUpAvirbhAvo mukhyaM kevalam / 16. prjnyaatishyvishraantyaadisiddhesttsiddhiH| 17. bAdhakAbhAvAcca / 18. tattAratamye'vadhimanaH paryAyau ca / 19. vizuddhikSetrasvAmiviSayabhedAt tdbhedH| 20. indriyamanonimitto'vagrahehAvAyadhAraNAtmA saaNvyvhaarikm| 21. sparzarasagandharUpazabdagrahaNalakSaNAni sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrA NIndriyANi dravyabhAvabhedAni / 22. dravyendriyaM niyatAkArAH pudgalAH / 23. bhAvendriyaM labdhyupayogau / 24. sarvArthagrahaNaM mnH| 25. nArthAloko jJAnasya nimittamavyatirekAt / For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANamImAMsA 26. akSArthayoge darzanAntaramarthagrahaNamavagrahaH / 27. avagRhItavizeSAkAGkSaNamIhA / 28. iihitvishessnirnnyo'vaayH| 29. smRtiheturdhaarnnaa| 30. pramANasya viSayo dravyaparyAyAtmakaM vstu| 31. arthakriyAsAmarthyAt / 32. tallakSaNatvAdvastunaH / 33. pUrvottarAkAraparihArasvIkArasthitilakSaNapariNAmenAsyArthakriyo ppttiH| 34. phlmrthprkaashH| 35. karmasthA kriyaa| 36. kartRsthA prmaannm| 37. tasyAM styaamrthprkaashsiddheH| 38. ajJAnanivRttirvA / 39. avagrahAdInAM vA kramopArjanadharmANAM pUrvaM pUrvaM pramANamuttaramuttaraM phalam / 40. hAnAdibuddhayo vaa| 41. prmaannaadbhinnaabhinnm| 42. svaparAbhAsI pariNAmyAtmA pramAtA / (prathamasyAdhyAyasya dvitIyamAhnikam ) 1. avizadaH prokssm| 2. smRtipratyabhijJAnohAnumAnAgamAstadvidhayaH / 3. vAsanobodhahetukA tadityAkArA smRtiH| 4. darzanasmaraNasambhavaM tadevedaM tatsadRzaM tadvilakSaNaM tatpratiyogItyAdisaGkalanaM prtybhijnyaanm| 5. upalambhAnupalambhanimittaM vyAptijJAnam UhaH / 6. vyAptiApakasya vyApye sati bhAva eva vyApyasya vA tatraiva bhAvaH / 7. sAdhanAt sAdhyavijJAnam anumAnam / 8. tat dvidhA svArthaM parArthaM c| . 9. svArthaM svanizcitasAdhyAvinAbhAvaikalakSaNAt sAdhanAt sAdhyajJAnam / For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANamImAMsA 10. sahakramabhAvinoH sahakramabhAvaniyamo'vinAbhAvaH / 11. UhAt tnnishcyH| 12. svabhAvaH kAraNaM kAryamekArthasamavAyi virodhi ceti paJcadhA sAdhanam / 13. siSAdhayiSitamasiddhamabAdhyaM sAdhyaM pakSaH / 14. pratyakSAnumAnAgamalokasvavacanapratItayo bAdhAH / 15. sAdhyaM sAdhyadharmaviziSTo dharmI, kvacittu dharmaH / 16. dharmI prmaannsiddhH| 17. buddhisiddho'pi| 18. na dRSTAnto'numAnAGgam / 19. sAdhanamAtrAt ttsiddheH| 20. sa vyaaptidrshnbhuumiH| 21. sa sAdharmyavaidhAbhyAM dvedhaa| 22. sAdhanadharmaprayuktasAdhyadharmayogI sAdharmyadRSTAntaH / 23. sAdhyadharmanivRttiprayuktasAdhanadharmanivRttiyogI vaidharmyadRSTAntaH / (dvitIyasyAdhyAyasya prathamamAhnikam ) 1. yathoktasAdhanAbhidhAnajaH praarthm| 2. vacanamupacArAt / 3. tvedhaa| 4. tathopapattyanyathAnupapattibhedAt / 5. nAnayostAtparye bhedH| 6. ata eva nobhayoH prayogaH / 7. viSayopadarzanArthaM tu pratijJA / 8. gamyamAnatve'pi sAdhyadharmAdhArasandehApanodAya dharmiNi pakSadharmopasaMhAravat tadupapattiH / 9. etAvAn preksspryogH| 10. bodhyAnurodhAt pratijJAhetUdAraNopanayanigamanAni paJcApi / 11. sAdhyanirdezaH prtijnyaa| 12. sAdhanatvAbhivyaJjakavibhaktyantaM sAdhanavacanaM hetuH / 13. dRSTAntavacanamudAharaNam / 14. dharmiNi sAdhanasyopasaMhAra upanayaH | Private Use Only Sail Education International Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam, pramANamImAMsA 15. sAdhyasya nigmnm| 16. asiddhaviruddhAnaikAntikAstrayo hetvAbhAsAH / 17. nAsannanizcitasattvo vA'nyathAnupapanna iti sattvasyAsiddhau sandehe vaa'siddhH| 18. vAdiprativAdyubhayabhedAccaitadbhedaH / 19. vizeSyAsiddhAdInAmeSvantarbhAvaH / 20. viparItaniyamo'nyathaivopapadyamAno viruddhaH / 21. niyamasyAsiddhau sandehe vA'nyathApyupapadyamAno'naikAntikaH / 22. sAdharmyavaidhAbhyAmaSTAvaSTau dRssttaantaabhaasaaH| 23. amUrtatvena nitye zabde sAdhye karmaparamANughaTAH saadhysaadhnobhyviklaaH| 24. vaidharyeNa paramANukarmAkAzAH sAdhyAdyavyatirekiNaH / 25. vacanAdrAge rAgAnmaraNadharmakiJcijjJatvayoH sandigdhasAdhyAdyanvaya vyatirekA rathyApuruSAdayaH / 26. viparItAnvayavyatireko / 27. apradarzitAnvayavyatireko / 28. sAdhanadoSodbhAvanaM duussnnm| 29. abhUtadoSodbhAvanAni dUSaNAbhAsA jaatyuttraanni| 30. tattvasaMrakSaNArthaM prAznikAdisamakSaM sAdhanadUSaNavadanaM vaadH| 31. svapakSasya siddhirjayaH / 32. asiddhiH praajyH| 33. sa nigraho vAdiprativAdinoH / 34. na vipratipattyapratipattimAtram / 35. nA'pyasAdhanAGgavacanamadoSodbhAvane / 36. sveSTArthasAdhakamabAdhitaM gUDhapadasamUhAtmakaM prasiddhAvayavopetaM vAkyaM patram / (dvitIyasyAdhyAyasya dvitIyamAhnikam ) 1. atiraskRtAnyapakSo'bhipretapadArthAMzagrAhI jJAturabhiprAyo nyH| 2. dravyaparyAyAnyatarasya ubhayasya vA gauNamukhyabhAvena prarupaNapravINo naigmH| 3. aniSpannaparyAyasya saMkalpamAtragrAhI naigamaH / 4. abhedarUpatayA vastujAtasya saMgrAhakaH saMgrahaH / 5. saMgrahagRhItArthAnAM bhedarUpatayA vidhipUrvakaM vyavaharaNaM vyvhaarH| Jain Education lifternational For Personal &Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam pramANamImAMsA 6. vartamAnamAtraparyAyagrAhI RjusUtraH / 7. kAlAdibhedena zabdasya bhinnArthavAcakatvena abhyupagamaparaH zabdaH / 8. niruktibhedajanyabhinnaparyAyavAcakazabdAt padArthanAnAtvanirupakaH samabhiruDhaH / 9. zabdapravRttinimittabhUtakriyAyuktasya arthasya ' tacchabdavAcyatvena prarupaka evambhUtaH / (dvitIyasyAdhyAyasya tRtIyamAhnikam 1. saMyoga- samavAya-viziSTa - sAmAnyAnyatamAvacchedena nAstIti pratItiviSayo'tyantAbhAvaH / 2. kAryAkAravyAvRttimAn kAryapUrvaparyAya eva prAgbhAva: ( pratiyogyupAdAne kAryaprAkkAlAvacchedena etatkAryaM bhaviSyati iti pratItiviSayatvaM praagbhaavH)| 3. kAryAkAravyAvRttimAn kAryottaraparyAyo dhvasaH ( pratiyogyupAdAne kAryottarakAlAvacchedena etatkAryaM na upalabhyate ( naSTam ) iti pratItiviSayatvaM dhvaMsaH ) / 4. svarUpAvacchedena svarUpAntaravyavacchedAno'nyo'nyAbhAvaH / 5. jJAnadarzanacAritraguNavAn jIvAtmA / 6. jaDatve sati Atmano vibhAvadazAjanakatvaM karma / 7. mithyAtvAviratikaSAyayogena karmaNa AtmanA saha ekIbhavanaM karmabandhaH / 8. yathAdhyAtmam asati satprakArikA buddhiH tatkAraNaM vA mithyAtvam / 9. SaTkAyavadhaSaDindriyebhyo yatanayA anivartanaM aviratiH / 10. jAtimlAnivRddhiprabhRtidharmavAn sajIvaH / 11. pramAdavazAt prANipIDanaM hiMsA // 1 // ( pramAdayogena zubhasaMkalpAbhAve sati prANavyaparopaNaM hiMsA ) | 12. rAgadveSajanyo manasaH pariNAmaH kaSAyaH // ( bhavaprayojakAdhyavasAyaH kaSAyaH ) 13. AtmaparispandanaprayojakatvaM yogatvam / 14. jinavacanaviSayakAstikyaprayojakatvaM samyaktvam / 15. samyakzraddhayA yathAvasthitapadArthAvagamaH samyagjJAnam / 16. jJaparijJAnapUrvakaH pApavyApAraparihAraH saMyamaH / 17. upAdhimAtradhvaMso mokSaH / For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam-zrItattvArthAdhigamasUtram . vAcakapravarazrIumAsvAtisaMdRbdham (k)|| zrI tattvArthAdhigamasUtram // prathamo'dhyAyaH 1. samyagdarzanajJAnacAritrANi mokssmaargH| 2. tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam / 3. tnnisrgaaddhigmaadvaa| 4. jIvA-jIvAzrava-bandha-saMvaranirjarAmokSAstattvam / 5. nAmasthApanAdravyabhAvatastannyAsaH / 6. prmaannnyairdhigmH| 7. nirdesh-svaamitv-saadhnaadhikrnn-sthitividhaantH| 8. satsaGkhyA kSetra-sparzana-kAlAntarabhAvAlpabahutvaizca / 9. matizrutAvadhimanaH paryAyakevalAni jJAnam / 10. ttprmaanne| 11. Adye prokssm| 12. pratyakSamanyat / 13. matiH smRtiH saMjJA cintA''bhinibodha ityanarthAntaram / 14. tdindriyaanindriynimittm| 15. avagrahehApAyadhAraNAH / 16. bhubhuvidhkssipraanishritaasNdigdhdhruvaannaaNsetraannaam| 17. arthsy| 18. vyaJjanasyAvagrahaH / . 19. na cakSuranindriyAbhyAm / 20. zrutaM matipUrvaM dvayanekadvAdazabhedam / 21. dvividho'vdhiH| 22. bhavapratyayo nArakadevAnAm / 23. yathoktanimittaH SaDvikalpaH zeSANAm / 24. RjuvipulamatI manaHparyAyaH / 25. vizudvayapratipAtAbhyAM tadvizeSaH / 26. vizuddhikSetra-svAmi-viSayebhyo'vadhimana:paryAyayoH / Jain Educationternational For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam-zrItattvArthAdhigamasUtram 27. matizrutayornibandhaH sarvadravyeSvasarvaparyAyeSu / 28. rupiSvavadheH / 29. tadanantabhAge manaHparyAyasya / 30. sarvadravyaparyAyeSu kevalasya / 31. ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturyaH / 32. matizrutAvadhayo viparyayazca / 33. sadasatoravizeSAdyadRcchopalabdherunmattavat / 34. naigama saGgraha-vyavahAra-rjusUtra-zabdA nyaaH| . 35. Adyazabdau dvitribhedau| atha dvitIyo'dhyAyaH 1. aupazamika-kSAyikau bhAvau mizrazca jIvasya svatattvamaudayika___pAriNAmikau c| 2. dvinavASTAdazaikaviMzatitribhedA ythaakrmm| 3. smyktvcaaritre| 4. jJAna-darzana-dAna-lAbha- bhogopabhogavIryANi c| 5. jJAnA-jJAna-darzana-dAnAdilabdhayazcatustritripaJcabhedA yathAkramaM samyaktva cAritrasaMyamAsaMyamAzca / 6. gati-kaSAya-liGga-mithyAdarzanAjJAnAsaMyatAsiddhatvalezyAzcatuzca__tustyekaikaikaikaSaDbhedAH / 7. jIvabhavyAbhavyatvAdIni ca / 8. upayogo lkssnnm| 9. sa dvividho'ssttcturbhedH| 10. saMsAriNo muktaashc| 11. samanaskAmanaskAH / 12. sNsaarinnstrssthaavraaH| 13. pRthivyabvanaspatayaH sthAvarAH / 14. tejovAyU dvIndriyAdayazca trasAH / 15. pnycendriyaanni| 16. dvividhaani| 17. nivRtyupakaraNe dravyendriyam / Jain Education international For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam - zrItattvArthAdhigamasUtram 18. labdhyupayogau bhAvendriyam / 19. upayoga: sparzAdiSu / 20. spezanarasanaghrANacakSuH zrotrANi / 21. sparza-rasa- gandha-varNa- zabdAsteSAmarthA: 22. zrutamanindriyasya / 23. vAyvantAnAmekam / 24. kRmi - pipIlikA - bhramara- manuSyAdInAmekaikavRddhAni / 25. saMjJinaH samanaskAH / 26. vigrahagatau karmayogaH 27. anuzreNi gatiH / 28. avigrahA jIvasya / 29. vigrahavatI ca saMsAriNaH prAkcaturbhyaH / 30. ekasamayo'vigrahaH / 31. ekaM dvau vA'nAhArakaH / 32. sammUrcchanagarbhopapAtAjjanma / 33. sacitta-zIta-saMvRtAH setarA mizrAzcaikazastadyonayaH / 34. jarAykhaNDapotajAnAM garbhaH / 35. nArakadevAnAmupapAtaH / 36. zeSANAM sammUrchanam / 37. audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNAni zarIrANi / 38. paraM paraM sUkSmam / 39. pradezato'saGkhyeyaguNaM prAk taijasAt / 40. anantaguNe pare / 41. apratighAte / 42. anAdisambandhe ca / 43. sarvasya / 44. tadAdIni bhAjyAni yugapadekasyA''caturbhyaH / 45. nirupabhogamantyam / 46. garbhasammUrcchanajamAdyam / 47. vaikriyamaupapAtikam / For Personal & Private Use Only 27 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam-zrItattvArthAdhigamasUtram 48. labdhipratyayaM ca / 49. zubhaM vizuddhamavyAghAti cAhArakaM caturdazapUrvadharasyaiva / 50. nArakasammUrchino napuMsakAni / 51. na devaaH| 52. aupapAtikacaramadehottamapuruSA'saMkhyeyavarSAyuSo'napavAyuSaH / atha tRtIyo'dhyAyaH 1. ratnazarkarAvAlukApaGkadhUmatamomahAtamaH prabhA bhUmayo ghanAmbuvAtAkAza pratiSThAH saptAdho'dhaH pRthutarAH / 2. tAsu nrkaaH| 3. nityaashubhtrleshyaa-prinnaam-dehvednaa-vikriyaaH| 4. parasparodIritaduHkhAH / 5. saMkliSTAsurodIritaduHkhAzca prAk caturthyAH / 6. teSveka-tri-sapta-daza-saptadaza-dvAviMzati-trayastriMzat sAgaropamAH sattvAnAM parA sthitiH|| 7. jambUdvIpalavaNAdayaHzubhanAmAno dviipsmudraaH| 8. dviddhirviSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH / 9. tanmadhye merunAbhitto yojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpaH / 10. tatra bharatahaimavataharivideharamyakhiraNyavatairAvatavarSAH kSetrANi / 11. tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavaniSadhanIlarukmizikhariNo varSadharaparvatAH / 12. dvirdhaatkiikhnndde| 13. puSkarArdhe ca / 14. prAGmAnuSottarAnmanuSyAH / 15. AryA mlishshc| 16. bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurubhyaH / 17. nRsthitI parApare tripalyopamAntarmuhUrte / tiryagyonInAM ca / atha caturtho'dhyAyaH 1. devAzcaturnikAyAH / 2. tRtIyaH piitleshyH| For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam zrItattvArthAdhigamasUtram 3. dazASTapaJcadvAdazavikalpAH kalpopapannaparyantAH / 4. indra - sAmAnika- trAyastriMzapAriSadyAtmarakSalokapAlAnIka prakIrNakAbhiyogya kilbiSakAzcaikazaH / 5. trAyastriMzalokapAlavarjyA vyantarajyotiSkAH / 6. pUrvayordvandrAH / 7. pItAntalezyA: / 8. kAyapravIcArA A aizAnAt / 9. zeSAH sparzarupazabdamana: pravIcArA dvayordvayoH / 10. pare'pravIcArAH / 11. bhavanavAsino'sura - nAga - vidyutsuparNAgnivAta stanitodadhidvIpadikumArAH / 12. vyantarAH kinnarakimpuruSamahoragagAndharvayakSarAkSasabhUtapizAcAH / 13. jyotiSkAH sUryAzcandramaso grahanakSatraprakIrNatArakAzca / 14. merupradakSiNA nityagatayo nRloke / 15. tatkRtaH kAlavibhAgaH / 16. bahiravasthitAH / 17. vaimAnikA: / 18. kalpopapannAH kalpAtItAzca / 19. uparyupari / 20. saudharmezAna - sanatkumAra- mAhendrabrahmaloka - lAntaka- mahAzukra - sahasrAreSvAnataprANatayorAraNAcyutayornavasu graivayakeSu vijayavaijayantajayantAparAjiteSu sarvArthasiddhe ca / 21. sthitiprabhAvasukhadyutilezyAvizuddhIndriyAvadhiviSayato'dhikAH / 22. gati - zarIra-parigrahA'bhimAnato hInAH / 23. pIta-padma- zuklalezyA dvitrizeSeSu / 24. prAggraiveyakebhyaH kalpAH / 29 25. brahmalokAlayA lokAntikAH / 26. sArasvatAdityavanyaruNagardatoya tuSitAvyAbAdha marutoriSTAzca / 27. vijayAdiSu dvicaramAH / 28. aupapAtikamanuSyebhyaH zeSAstiryagyonayaH / 29. sthitiH / For Personal & Private Use Only - - Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam-zrItattvArthAdhigamasUtrA 30. bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamamadhyardham / 31. zeSANAM paadone| 32. asurendrayoH sAgaropamamadhikaM ca / 33. saudharmAdiSu yathAkramam / 34. saagropme| 35. adhike c| 36. sapta sntkumaare| 37. vizeSatri-saptadazaikAdaza-trayodaza-paJcadazabhiradhikAni ca / 38. AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu graiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasidaM c| 39. aparA palyopamamadhikaM ca / 40. saagropme| 41. adhike c| 42. parataH parataH pUrvApUrvAnantarA / 43. nArakANAM ca dvitIyAdiSu / 44. dazavarSasahastrANi prthmaayaam| 45. bhavaneSu ca / 46. vyantarANAM ca / 47. parA plyopmm| 48. jyotisskaannaamdhikm| 49. grhaannaamekm| 50. nksstraannaamrdhm| 51. tArakANAM cturbhaagH| 52. jaghanyA tvssttbhaagH| 53. caturbhAgaH shessaannaam| atha paJcamo'dhyAyaH 1. ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalAH / 2. dravyANi jIvAzca / 3. nityAvasthitAnyarupANi ca / 4. rupiNaH pudglaaH| For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam zratattvArthAdhigamasUtram 5. A''kAzAdekadravyANi / 6. niSkriyANi ca / 7. asaMkhyeyAH pradezA dharmAdharmayoH / 8. jIvasya ca / 9. AkAzasyAnantAH / 10. saMkhyeyAsaMkhyeyAzca pudgalAnAm / 11. nANoH / 12. lokAkAze'vagAhaH / 13. dharmAdharmayoH kRtsne / 14. ekapradezAdiSu bhAjya: pudgalAnAm / 15. asaMkhyeyabhAgAdiSu jIvAnAm / 16. pradezasaMhAravisargAbhyAM pradIpavat / 17. gatisthityupagraho dharmAdharmayorupakAraH / 18. AkAzasyAvagAhaH / 19. zarIravAGmana:prANApAnAH pudgalAnAm / 20. sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca / 21. parasparopagraho jIvAnAm / 22. vartanApariNAmaH kriyA paratvAparatve ca kAlasya / sparzarasagandhavarNavantaH 23. pudgalAH / 24. zabdabandha-saukSmyasthaulya-saMsthAnabheda - tamazchAyAtapodyotavantazca / 25. aNavaH skandhAzca / 26. saMghAtabhedebhya utpadyante / 27. bhedAdaNuH / 28. bheda- saMghAtAbhyAM cAkSuSAH / 29. utpAda-vyaya- dhrauvyayuktaM sat / 30. tadbhAvAvyayaM nityam / 31. arpitAnarpitasiddheH / 32. strigdharukSatvAd bandhaH / 33. na jaghanyaguNAnAm / 34. guNasAmye sadRzAnAm / For Personal & Private Use Only 31 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam - zrItattvArthAdhigamasUtram 35. dvyadhikAdiguNAnAM tu / 36. bandhe samAdhikau pAriNAmikau / 37. guNaparyAyavad dravyam / 38. kAlazcetyeke / 39. so'nantasamayaH / 40. dravyAzrayA nirguNA guNA: / 41. tadbhAvaH pariNAmaH / 42. anAdirAdimAMzca / 43. rupiSvAdimAn / 44. yogopayogau jIveSu / atha SaSTho'dhyAyaH 1. kAyavAGmanaH karmayogaH / 2. sa AzravaH / 3. zubhaH puNyasya / 4. azubhaH pApasya / 5. sakaSAyAkaSAyayoH sAmparAyikeryApathayoH / 6. avrata- kaSAyendriya-kriyAH paJca catuHpaJca paJcaviMzatisaMkhyA: pUrvasya bhedaaH| 7. tIvramandajJAtAjJAtabhAva- vIryyAdhikaraNavizeSebhyastadvizeSaH / 8. adhikaraNaM jIvAjIvAH / 9. AdyaM saMrambhasamArambhArambha yogakRtakAritAnumatakaSAyavizeSaistristrizcatuzcaikazaH / 10. nirvartanAnikSepasaMyoganisargAdvicaturdvitribhedAH param / 11. tatpradoSanihnavamAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAnadarzanAvaraNayoH / 12. duHkha - zoka - tApAkrandana-vadha- paridevanAnyAtmaparobhayasthAnyasadvedyasya / 13. bhUtavratyanukampA dAnaM sarAgasaMyamAdiyogaH kSAntiH zaucamiti sadvedyasya / 14. kevali - zruta- saMgha-dharma- devAvarNavAdo darzanamohasya / 15. kaSAyodayAttIvrAtmapariNAmazcAritramohasya | 16. bahvArambhaparigrahatvaM ca nArakasyAyuSaH / 17. mAyA tairyagyonasya / For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam-zrItattvArthAdhigamasUtram 18. alpArambhaparigrahatvaM svabhAvamArdavArjavaM ca mAnuSasya / 19. niHzIlavratatvaM ca sarveSAm / 20. sarAgasaMyama-saMyamA-saMyamAkAmanirjarA-bAlatapAMsi daivsy| 21. yogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH / 22. viparItaM shubhsy| 23. darzanavizuddhivinayasaMpannatAzIlavrateSvanaticAro'bhIkSNaM jJAnopayoga saMvegau zaktitastyAga-tapasI - saMghasAdhusamAdhi-vaiyAvRttyakaraNamarhadAcArya-bahuzruta-pravacanabhaktirAvazyakAparihANirmArgaprabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakRttvasya / 24. parAtmanindAprazaMse sadasad guNAcchAdanodbhAvane ca nIcairgotrasya / 25. tadviparyayo nIcairvRttyanUtseko cottarasya / 26. vighnakaraNamantarAyasya / atha saptamo'dhyAyaH 1. hiMsA'nRtasteyAbrahmaparigrahebhyo virativratam / 2. deshsrvto'nnumhtii| 3. tatsthairyArthaM bhAvanAH paJca paJca / 4. hiMsAdiSvihAmutra caapaayaavdydrshnm| 5. duHkhameva vaa| 6. maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni sattvaguNAdhikaklizyamAnAvineyeSu / 7. jagatkAyasvabhAvau ca saMvegavairAgyArtham / 8. pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiNsaa| 9. asdbhidhaanmnRtm| 10. adattAdAnaM. steym| 11. maithunmbrhm| 12. mUrchA parigrahaH / 13. niHzalyo vrtii| 14. agAryanagArazca / 15. annuvrto'gaarii| 16. digdeshaanrthdnnddvirtisaamaayikpaussdhopvaasopbhogpribhog__primaannaatithisNvibhaagvtsNpnnshc| For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasagraha, jainadarzanam-zrItattvAthodhigamasUtram 17. mAraNAntikI saMlekhanAM joSitA / 18. zaGkAkAGkSAvicikitsA'nyadRSTiprazaMsA saMstavAH smygdRsstterticaaraaH| 19. vratazIleSu paJca paJca yathAkramam / 20. bandhavadhacchavicchedA'tibhArAropaNAnnapAnanirodhAH / 21. mithyopadezarahasyAbhyAkhyAnakUTalekhakriyAnyAsApahArasAkAra mntrbhedaaH| 22. stenaprayogatadAhRtAdAnaviruddharAjyAtikramahInAdhikamAnonmAna pratirupakavyavahArAH / 23. paravivAhakaraNetvaraparigRhItA parigRhItAgamanAnaGgakrIDA tIvra kaamaabhiniveshaaH| 24. kSetravAstuhiraNyasuvarNa dhndhaanydaasiidaaskupyprmaannaatikrmaaH| 25. UrdhvAdhastiryagvyatikramakSetravRddhismRtyantardhAnAni / 26. Anayana preSyaprayogazabdarupAnupAta pudgalakSepAH / 27. kandarpakautkucyamaukharyAsamIkSyAdhikaraNopabhogAdhikatvAni // 28. yogaduSpraNidhAnAnAdarasmRtyanupasthApanAni / 29. apratyavekSitApramArjitotsargAdAnanikSepasaMstAropakramaNAnAdara smRtyanupasthApanAni / 30. sacitta-saMbaddha-saMmizrA'bhiSava duSpakvAhArAH / 31. sacittanikSepa-pidhAna-paravyapadeza-mAtsarya-kAlAtikramAH / 32. jiivitmrnnaashNsaa-mitraanuraag-sukhaanubndh-nidaankrnnaani| 33. anugrahArthaM svasyAtisargo daanm| 34. vidhi-drvy-daatR-paatrvishessaattdvishessH| atha aSTamo'dhyAyaH 1. mithyAdarzanA'virati-pramAda-kaSAya-yogA bandhahetavaH / 2. sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAnpudgalAnAdatte / 3. sa bandhaH / 4. prakRtisthityanubhAvapradezAstadvidhayaH / 5. Adyo jJAna-darzanAvaraNa-vedanIya-mohanIyAyuSka-nAma-gotrAntarAyAH / 6. paJcanavadvayaSTAviMzaticaturdvicatvAriMzad-dvipaJcabhedA yathAkramam / 7. mtyaadiinaam| For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam-zrItattvArthAdhigamasUtram 35 8. cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrA-nidrAnidrA-pracalA-pracalApracalA styAnagRddhivedanIyAni ca / 9. sdsdvedye| 10. darzanacAritramohanIya-kaSAyanokaSAyavedanIyAkhyAstridviSoDazanava bhedAH samyaktvamithyAtvatadubhayAni kaSAyanokaSAyAvanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanavikalpAzcaikazaH krodhamAna mAyAlomA haasyrtyrtishokbhyjugupsaastriipuNnpuNskvedaaH| 11. nArakatairyagyonamAnuSadaivAni / 12. gatijAtizarIrAGgopAGga-nirmANabandhana-saMghAtasaMsthAna - saMhanana-sparza rasagandhavarNAnupUrvyagurulaghUpaghAtaparAghAtAtapodyotocchvAsavihAyogatayaH pratyekazarIratrasasubhagasusvarazubhasUkSmaparyAptasthirAdeyayazAMsi setarANi tIrthakRttvaM ca / 13. uccairnIcaizca / 14. daanaadiinaam| 15. AditastisRNAmantarAyasya ca triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH| 16. saptatirmohanIyasya / 7. naamgotryoviNshtiH| 8. trayastriMzatsAgaropamANyAyuSkasya / 9. aparA dvAdazamuhUrtA vedanIyasya / 10. naamgotryorssttau| 1. shessaannaamntrmuhuurtm| 2. vipaako'nubhaavH| 13. sa ythaanaam| 14. tatazca nirjraa| 5. nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAtsUkSmaikakSetrAvagADhasthitAH sarvAtma__ pradezeSvanantAnantapradezAH / 6. sadvedya-samyaktva-hAsya-rati-puruSaveda-zubhAyurnAmagotrANi puNyam / atha navamo'dhyAyaH 1. AsravanirodhaH sNvrH|| 2 sagApamA Jan Editationtemational sshjycaaritrH| For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam-zrItattvArthAdhigamasUtram 3. tapasA nirjarA ca / 4. samyagyoganigraho guptiH| 5. IryAbhASaiSaNAdAnanikSepotsargAH smityH| 6. uttamaH kSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapastyAgAJcinyabrahmacaryANi dhrmH| 7. anityAzaraNasaMsAraikatvAnyatvAzucitvAtravasaMvaranirjarAlokabodhi durlabhadharmasvAkhyAtatattvAnucintanamanuprekSAH / 8. mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH prisshaaH| 9. kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcaryAniSadyA zayyA'' krozavadhayAcanA'lAbharogatRNasparzamalasatkArapuraskAraprajJA' jnyaandrshnaani| 10. suukssmsNpraaycchaasthviitraagyoshcturdsh| 11. ekAdaza jine| 12. bAdarasaMparAye sarve / 13. jJAnAvaraNe prjnyaa'jnyaane| 14. darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau / 15. cAritramohe nAgnyAratistrIniSadyA''krozayAcanAsatkArapuraskArAH / 16. vedanIye zeSAH / 17. ekAdayo bhAjyA yugapadekonaviMzateH / 18. sAmAyika-cchedopasthApya-parihAravizuddhi-sUkSmasaMparAyayathAkhyAtA caaritrm| 19. anazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAgaviviktazayyAsana kAyaklezA bAhyaM tpH| 20. prAyazcitta-vinaya-vaiyAvRttya-svAdhyAya-vyutsarga-dhyAnAnyuttaram / 21. navacaturdazapaJcadvitribhedaM yathAkramaM prAgdhyAnAt / 22. Alocana-pratikramaNa-tadubhayaviveka-vyutsarga-tapazcheda-parihAro psthaapnaani| 13. jnyaandrshncaaritropcaaraaH| 24. AcAryopAdhyAya-tapasvi-zaikSaka-glAna-gaNa-kula-saMgha-sA dain Edu smnojnyaanaam| For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam-zrItattvArthAdhigamasUtram / 37 25. vAcanApRcchanA'nuprekSA''mnAyadharmopadezAH / 26. bAhyAbhyantaropadhyoH / 27. uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam / 28. aamuhuurtaat| 29. ArtaraudradharmazuklAni / 30. pare mokSahetU / 31. ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH / 32. vedanAyAzca / 33. viparItaM manojJAnAm / 34. nidAnaM c| 35. tadaviratadezaviratapramattasaMyatAnAm / 36. hiMsA'nRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudramaviratadezaviratayoH / 37. AjJA'pAya-vipAka-saMsthAnavicayAya dharmamapramattasaMyatasya / 38. upazAntakSINakaSAyayozca / 39. zukle cAdye (puurvvidH)| 40. pare kevalinaH / / 41. pRthaktvaikatvavitarka sUkSmakriyA'pratipAtivyuparatakriyAnivRttIni / 42. tat tryaikakAyayogAyogAnAm / 43. ekAzraye savitarke pUrve / 44. avicAraM dvitiiym| 45. vitarkaH zrutam / 46. vicAro'rthavyaJjanayogasaMkrAntiH / 47. samyagdRSTi-zrAvaka-viratA-nantaviyojaka-darzana-mohakSapakopaza makopazAntamohakSapaka-kSINamoha-jinAH kramazo'saMkhyeya-guNanirjarAH / 48. pulAka-bakuza-kuzIlanirgranthasnAtakA nirgrnthaaH| 49. saMyama-zrutapratisevanA-tIrtha-liGga-lezyopapAta-sthAnavikalpataH saadhyaaH| atha dazamo'dhyAyaH 1. mohakSayAd jJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam / 2. bandhahetvabhAvanirjarAbhyAm / Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha, jainadarzanam-zrItattvArthAdhigamasUtram 3. kRtsnakarmakSayo mokssH| 4. aupazamikAdibhavyatvAbhAvAccAnyatra kevala samyaktvajJAnadarzana ___ siddhtvebhyH| 5. tadanantaramUrdhvaM gacchatyAlokAntAt / 6. pUrvaprayogAdasaGgatvAd bandhacchedAttathAgatipariNamAcca tdgtiH| 7. kSetrakAla-gatiliGga-tIrtha-cAritra-pratyeka-buddhabodhitajJAnAvagAhanAntarasaMkhyAlpabahutvataH sAdhyAH / ||iti zrItattvArthAdhigamasUtrANi // For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH mImAMsAdarzanam jaiminIyamImAMsAsUtrapATha ( 2 ) // mImAMsAdarzanam // atha prathamo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 1. athAto dharmajijJAsA / 2. codanAlakSaNo'rtho dharmaH / 3. tasya nimittaparISTiH / 4. satsamprayoge puruSasyendriyANAM buddhijanma tat pratyakSam animittaM vidyamAnopalambhanatvAt / 5. autpattikastu zabdasyArthena sambandhatastasya jJAnamupadezo'vyatirekazcArthe'nupalabdhe tat pramANaM bAdarAyaNasyAnapekSatvAt / 6. karmaike tatra darzanAt / 7. asthAnAt / 8. karotizabdAt / 9. sattvAntare ca yaugapadyAt / 10. prakRtivikRtyozca / 11. vRddhizca kartRbhUmnAsya / 12. samaM tu tatra darzanam / 13. sataH paramadarzanaM viSayAnAgamAt / 14. prayogasya param / 15. Adityavadyaugapadyam / 16. varNAntaramavikAraH / 17. nAdavRddhiparA / 18. nityastu syAddarzanasya parArthatvAt / 19. sarvatra yaugapadyAt / 39 10. saMkhyAbhAvAt / 11. anapekSatvAt / 12. prakhyAbhAvAcca yogasya / 13. liGgadarzanAcca / For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH 24. utpattau vA'vacanAH syurarthasyAtannimittatvAt / 25. tadbhUtAnAM kriyArthena samAmnAyo'rthasya tannimittatvAt / 26. loke sanniyamanAt prayogasannikarSaH syAt / 27. vedAMzcaike sannikarSaM puruSAkhyAH / 28. anityadarzanAcca / 40 6. anityasaMyogAt / 7. vidhinA tvekavAkyatvAt stutyarthena vidhInAM syuH / 29. uktantu zabdapUrvatvam / 30. AkhyAH pravacanAt / 31. parantu zrutisAmAnyamAtram / 32. kRte vA viniyogaH syAt karmaNaH sambandhAt / // iti prathamAdhyAyasya prathamaH pAdaH // dvitIyaH pAdaH 1. AmnAyasya kriyArthatvAdAnarthakyamatadarthAnAM tasmAdanityamucyate / 2. zAstradRSTavirodhAcca / 3. tathA phalAbhAvAt / 4. anyAnarthakyAt / 5. abhAgipratiSedhAcca / 10. guNavAdastu / 11. rUpAt prAyAt / 8. tulyaM ca sAmpradAyikam / 9. aprAptA cAnupapattiH prayoge hi virodhaH syAcchabdArthastvaprayogabhUtasta smAdupapadyeta / 12. dUrabhUyastvAt / 13. aparAdhAt kartuzca putradarzanam / 14. AkAlikepsA / - 15. vidyAprazaMsA / 16. sarvatvamAdhikArikam / mImAMsAdarzanam For Personal & Private Use Only 17. phalasya karmaniSpattesteSAM lokavat parimANataH phalavizeSaH syAt / 18. antyayoryathoktam / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam x9 19. vidhirvA syAdapUrvatvAd vAdamAtraM hyanarthakam / 20. lokavaditi cet / 21. na pUrvatvAt / 22. uktantu vAkyazeSatvam / 23. vidhizcAnarthakaH kvacit, tasmAtstutiH pratIyet, tatsAmAnyAditareSu tathAtvam / 24. prakaraNe sambhavan apakarSo na kalpyeta, vidhyAnarthakyaM hi taM prati / 25. vidyau ca vAkyabhedaH syAt / 26. heturvA syAdarthavattvopapattibhyAm / 27. stutistu zabdapUrvatvAt, acodanA ca tasya / 28. vyarthe stutiranyAyyeti cet / 29. arthastu, vidhizeSatvAt yathA loke / 30. yadi ca heturavatiSTheta nirdezAt, sAmAnyAditi cedavyavasthA vidhInAM syAt / 31. tadarthazAstrAt / 32. vAkyaniyamAt / 33. buddhshaastraat| 34. avidyamAnavacanAt / 35. acetane'rthabandhanAt / 36. arthavipratiSedhAt / 37. svAdhyAyavad vacanAt / 38. avijJeyAt / 39. anitysNyogaanmntraanaakym| 40. aviziSTastu vAkyArthaH / 41. guNArthena punaH shrutiH| 42. prisNkhyaa| 43. arthavAdo vaa| 44. aviruddha prm| 45. sampreSe karmagarhAnupAlambhaH sNskaartvaat| 46. abhidhaane'rthvaadH| 47. guNAdapratiSedhaH syAt / For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 48. vidyAvacanamasaMyogAt / 49. sataH paramavijJAnam / 50. uktazcAnityasaMyogaH / 51. liGgopadezazca tadarthavat / 52. UhaH / 53. vidhizabdAzca / vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam // iti prathamAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // tRtIyaH pAdaH 1. dharmasya zabdamUlatvAt azabdamanapekSyaM syAt / 2. api vA kartRsAmAnyAt pramANamanumAnaM syAt / 3. virodhe tvanapekSyaM syAt, asati hyanumAnam / 4. hetudarzanAcca / 5. ziSTAkope viruddhamiti cet / 6. na zAstrapariNAmatvAt / 7. api vA kAraNAgrahaNe prayuktAni pratIyeran / 8. teSvadarzanAdvirodhasya samA vipratipattiH syAt / 9. zAstrasthA vA tannimittatvAt / 10. coditaM tu vA pratIyetAvirodhAt pramANena / 11. prayogazAstramiti cet / 12. nA'sanniyamAt / 13. avAkyazeSAcca / 14. sarvatra ca prayogAt sannidhAnazAstrAcca / 15. anumAnavyavasthAnAt tatsaMyuktaM pramANaM syAt / 16. api vA sarvadharmaH syAt, tanyAyatvAdvidhAnasya / 17. darzanAdviniyoga: syAt / 18. liGgAbhAvAcca nityasya / 19. AkhyA hi dezasaMyogAt / 20. na syAd dezAntareSviti cet / 21. syAt yogAkhyA hi mAthuravat / 22. karmadharmo vA pravaNavat / For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 23. tulyaM tu kartRdharmeNa / 24. prayogotpattyazAstratvAcchabdeSu na vyavasthA syAt / 25. zabde prayatnaniSpatteraparAdhasya bhAgitvam / 26. anyAyazcAnekazabdatvam / 27. tatra tattvamabhiyogavizeSAt syAt / 28. tadazaktizcAnurUpatvAt / 29. eka dezatvAcca vibhaktivyatyaye syAt / 30. prayogacodanAbhAvAdathaikatvamavibhAgAt / 31. adravyazabdatvAt / 32. anyadarzanAcca / 33. AkRtistu kriyArthatvAt / 34. na kriyA syAditi cedarthAntare vidhAnaM na dravyamiti cet / 35. tadarthatvAt prayogasyAvibhAgaH / ||iti prathamAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // caturthaH pAdaH 1. uktaM sAmAmnAyaidamarthya tasmAt sarvaM tadarthaM syAt / 2. api vA nAmadheyaM syAt yadutpattAvapUrvamavidhAya-katvAt / 3. yasmin guNopadezaH pradhAnato'bhisambandhaH / 4. tatprakhyaJcAnyazAstram / 5. tadvyapadezaM ca / 6. nAmadheye guNazruteH syAd vidhAnamiti cet / 7. tulyatvAt kriyayorna / 8. aikazabdye parArthavat / 9. tadguNAstu vidhIyerannavibhAgAdvidhAnArthena cedanyena ziSTAH syuH / 10. barhirAjyayorasaMskAre zabdalAbhAdatacchabdaH / 11. prokssnniissvrthsNyogaat| 12. tathA nirmnthye| 13. vaizvadeve vikalpa iti cet / 14. na vA, prakaraNAt pratyakSavidhAnAcca na hi prakaraNaM dravyasya / 15. mithshcaanrthsmbndhH| For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 16. parArthatvAd guNAnAm / 17. pUrvavanto'vidhAnArthAstatsAmarthyaM samAmnAye / vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 18. guNasya tu vidhAnArthe tadguNAH prayoge syuranarthakAH, na hi taM pratyarthavattAsti / 19. taccheSo nopapadyate / 20. avibhAgAdvidhAnArthastutyarthe nopapadyaren / 21. kAraNaM syAt iti cet / 22. AnarthakyAdakAraNam, karturhi kAraNAni, guNArtho hi vidhIyate / 23. tatsiddhiH / 24. jAtiH / 25. sArUpyAt / 26. prazaMsA / 27. bhUmA / 28. liGgasamavAyAt / 29. sandigdheSu vAkyazeSAt / 30. arthAd vA kalpanaikadezatvAt / // iti prathamAdhyAyasya caturthaH pAdaH prathamAdhyAyAzca // atha dvitIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 1. bhAvArthAH karmazabdAH tebhyaH kriyA pratIyetaiSa hyartho vidhIyate / 2. sarveSAM bhAvo'rtha iti cet / 3. yeSAmutpattau sve prayoge rUpopalabdhistAni nAmAni, tasmAt tebhyaH parAkAGkSA bhUtatvAt sve prayoge / 4. yeSAM tUtpattAvarthe sve prayogo na vidyate, tAnyAkhyAtAni tasmAt tebhyaH pratIyeta AzritatvAt prayogasya / 5. codanA punarArambhaH / 6. tAni dvaidhaM guNapradhAnabhUtAni / 7. yairdravyaM na cikIrSyate, tAni pradhAnabhUtAni, dravyasya guNabhUtatvAt / 8. yaistu dravyaM cikIrSyate, guNastatra pratIyeta tasya dravyapradhAnatvAt / 9. dharmamAtre tu karma syAdanirvRtteH pryaajvt| 10. tulyazrutitvAdvA itaraiH sadharmaH syAt / 11. dravyopadeza iti cet / For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 45 12. na tadarthatvAt lokavat, tasya ca zeSabhUtatvAt / 13. stutazastrayostu saMskAro yAjyAvad devatAbhidhAnatvAt / 14. arthena tvapakRSyeta devatAnAmacodanArthasya guNabhUtatvAt / 15. vazAvadvA guNArthaM syAt / 16. na, zrutisamavAyitvAt / 17. vyapadezabhedAcca / 18. guNazcAnarthakaH syAt / 19. tathA yAjyApurorucoH / 20. vshaayaamrthsmvaayaat| 21. yatreti vA'rthavattvAt syAt / 22. na tvAmnAteSu / 23. dRzyate / 24. api vA zrutisaMyogAt prakaraNe stautizaMsatI kriyotpatti vidadhyAtAm / 25. zabdapRthaktvAcca / 26. anarthakaM ca tadvacanam / 27. anyazcArthaH pratIyate / 28. abhidhAnaM ca karmavat / 29. phalanirvRttizca / 30. vidhimantrayoraikArthyamaikazabdyAt / 31. api vA prayogasAmarthyAt mantro'bhidhAnavAcI syAt / 32. taccodakeSu mntraakhyaa| 33. zeSe braahmnnshbdH| . 34. anAmnAteSyamantratvamAmnAteSu hi vibhAgaH syAt / 35. teSAmRg yatrArthavazena pAdavyavasthA / 36. gItiSu saamaakhyaa| 37. zeSe yajuH shbdH| 38. nigado vA caturthaM syAddharmavizeSAt / 39. vyapadezAcca / 40. yajUMSi vA tadrUpatvAt / 41. vacanAddharmavizeSaH / For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha: - mImAMsAdarzanam 42. arthAcca / 43. guNArtho vypdeshH| 44. sarveSAmiti cet / 45. na RgvyapadezAt / 46. arthaikatvAdekaM vAkyaM sAkAGkSa cedvibhAge syAt / 47. sameSu vAkyabhedaH syAt / 48. anuSaGgo vAkyasamAptiH sarveSu tulyayogitvAt / 49. vyavAyAnnAnuSajyeta / ||iti dvitIyAdhyAyasya prathamaH pAdaH // dvitIyaH pAdaH 1. zabdAntare karmabhedaH kRtAnubandhatvAt / 2. ekasyaivaM punaH zrutiravizeSAdanarthakaM syAt / 3. prakaraNaM tu paurNamAsyAM rUpAvacanAt / 4. vizeSadarzanAcca sarveSAM sameSu hyapravRttiH syAt / 5. guNastu shrutisNyogaat| 6. codanA vA guNAnAM yugapacchAstrAccodite hi tadarthatvAttasya tsyopdishyte| 7. vyapadezazca tadvat / 8. liGgadarzanAcca / 9. paurNamAsIvadupAMzuyAjaH syAt / 10. codanA vA'prakRtatvAt / 11. gunnopbndhaat| 12. prAye vacanAcca / 13. AdhArAgnihotrarUpatvAt / 14. sNjnyopbndhaat| 15. aprakRtatvAcca / 16. codanA vA zabdArthasya prayogabhUtatvAt tatsannidherguNArthena punaH zrutiH / 17. dravyasaMyogAccodanA pazusomayoH prakaraNe hyanarthako dravyasaMyogo na hi tasya gunnaarthen| 18. acodakAzca saMskArAH / For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha: - mImAMsAdarzanam 47 19. tadbhedAt karmaNo'bhyAso dravyapRthaktvAdanarthakaM hi syAd bhedo dravya gunniibhaavaat| 20. saMskArastu na bhidyeta, parArthatvAt dravyasya guNabhUtatvAt / 21. pRthaktvanivezAt saMkhyayA karmabhedaH syAt / 22. saMjJA cotpttisNyogaat| 23. guNazcApUrvasaMyoge vAkyayoH samatvAt / 24. aguNe tu karmazabde guNastatra pratIyeta / 25. phalazrutestu karma syAt phalasya karmayogitvAt / 26. atulyatvAt tu vAkyayorguNe tasya pratIyeta / 27. sameSu karma yuktaM syAt / 28. saubhare puruSazrutenidhane kAmasaMyogaH / 29. sarvasya voktakAmatvAt tasmin kAmazrutiH syAnidhanArthA punaH zrutiH / // iti dvitIyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // tRtIyaH pAdaH / 1. guNastu kratusaMyogAt karmAntaraM prayojayet saMyogasyAzeSabhUtatvAt / 2. ekasya tu liGgabhedAt prayojanArthamucyetaikatvaM guNavAkyatvAt / 3. aveSTau yajJasaMyogAt kratupradhAnamucyate / 4. AdhAne sarvazeSatvAt / 5. ayaneSu codanAntaraM saMjJopabandhAt / 6. aguNAcca krmcodnaa| 7. samAptaM ca phale vAkyam / 8. vikAro vA prakaraNAt / 9. liGgadarzanAcca / 10. guNAt sNjnyopbndhH| 11. samAptiraviziSTA 12. saMskArazcAprakaraNe'karmazabdatvAt / 13. yAvaduktaM vA, karmaNaHzrutimUlatvAt / 14. yajatistu dravyaphalabhoktRsaMyogAdeteSAM karmasambandhAt / 15. liGgadarzanAcca / 16. vizaye prAyadarzanAt / For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanama 17. arthavAdopapattezca / 18. saMyuktastvarthazabdena tadarthaH zrutisaMyogAt / 19. pAtnIvate tu pUrvatvAdavacchedaH / 20. adravyatvAt kevale karmazeSaH syAt / 21. agnistu liGgadarzanAt kratuzabdaH pratIyeta / 22. dravyaM vA syAt codanAyAstadarthatvAt / 23. tatsaMyogAt kratustadAkhyaH syAt tena dharmavidhAnAni / 24. prakaraNAntare prayojanAnyatvam / 25. phalaM caakrmsnnidhau| 26. sannidhau tvavibhAgAt phalArthena punaH zrutiH / 27. AgneyastUktahetutvAdabhyAsena pratIyeta / 28. avibhAgAttu karmaNAM dviruktena vidhiiyte| 29. anyArthA vA punaH shrutiH| ||iti dvitIyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // caturthaH pAdaH 1. yAvajjIviko'bhyAsaH karmadharmaH prakaraNAt / 2. katurvA zrutisaMyogAt / 3. liGgadarzanAcca karmadharme hi prakrameNa niyamyeta tatrAnarthakamanyat syAt / 4. vyapavargaM ca darzayati, kAlazcet karmabhedaH syAt / 5. anityatvAt tu naivaM syAt / 6. virodhazcApi pUrvavat / 7. kartustu dharmaniyamAt kAlazAstraM nimittaM syAt / 8. nAmarUpadharmavizeSapunaruktinindA'zaktisamAptivacanaprAyazcittAnyArtha____darzanAt zAkhAntareSu karmabhedaH syAt / 9. ekaM vA saMyogarUpacodanAkhyAvizeSAt / 10. na nAmnA syAdacodanAbhidhAnatvAt / 11. sarveSAM caikakacU syAt / 12. kRtakaM cAbhidhAnam / 13. ekatve'pi param / 14. vidyAyAM dharmazAstram / For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 49 15. Agneyavat punarvacanam / 16. advirvacanaM vA zrutisaMyogAvizeSAt / 17. arthaasnnidheshc| 18. na caikaM pratiziSyate / 19. samAptivacca smprekssaa| 20. ekatve'pi parANinindAzaktisamAptivacanAni / 21. prAyazcittaM nimitten| 22. prakramAdvA niyogen| 23. samAptiH pUrvavattvAd yathAjJAte pratIyeta / 24. liGgamaviziSTaM sarvazeSavAnna hi tatra karmacodanA, tasmAt dvAdazAha syAhAravyapadezaH syAt / 25. dravye cAcoditatvAd vidhInAmavyavasthA syAdanirdezAd vyavatiSThet, tasmAnnityAnuvAdaH syAt / 26. vihitapratiSedhAt pakSe'tirekaH syAt / 27. sArasvate vipratiSedhAd yadeti syAt / 28. upahavye'pratiprasavaH / 29. guNArthA vA punaH zrutiH / 30. pratyayaJcApi darzayati / 31. api vA kramasaMyogAd vidhipRthaktvamekasyAM vyavatiSTheta / 32. virodhinA tvasaMyogAdaikakarye tatsaMyogAdvidhInAM sarvakarmapratyayaH syAt / // iti dvitIyAdhyAyasya caturthaH pAdaH dvitIyo'dhyAyazca // atha tRtIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 1. athAtaH shesslkssnnm| 2. zeSaH parArthatvAt / 3. dravyaguNasaMskAreSu baadriH| 4. karmANyapi jaiminiH phalArthatvAt / 5. phalaM ca puruSArthatvAt / 6. puruSazca karmAthatvAt / For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 7. teSAmarthena smbndhH| 8. vihitastu sarvadharmaH syAt, saMyogato'vizeSAt prkrnnaavishessaacc| 9. arthalopAdakarma syAt / / 10. phalantu saha ceSTayA zabdArtho'bhAvAdviprayoge syAt / 11. dravyaM cotpattisaMyogAttadarthameva codyeta / 12. arthaikatve dravyaguNayoraikakAnniyamaH syAt / 13. ekatvayuktamekasya zrutisaMyogAt / 14. sarveSAM vA lakSaNatvAdaviziSTaM hi lakSaNam / 15. codite tu parArthatvAd yathAzruti pratIyeta / 16. saMskArAdvA guNAnAmavyavasthA syAt / 17. vyavasthA vA'rthasya zrutisaMyogAt, tasya zabdapramANatvAt / 18. AnarthakyAttadaGgeSu / 19. kartRguNe tu karmAsamavAyAd vAkyabhedaH syAt / 20. sAkAkSaM tvekavAkyaM syAdasamAptaM hi pUrveNa / 21. sandigdhe tu vyavAyAd vAkyabhedaH syAt / 22. guNAnAM ca parArthatvAdasambandhaH samatvAt syAt / 23. mithshcaanrthsmbndhaat| 24. aanntrymcodnaa| 25. vAkyAnAJca samAptatvAt / 26. zeSastu guNasaMyuktaH sAdhAraNaH pratIyeta, mithasteSAmasambandhAt / 27. vyavasthA vA'rthasaMyogAt liGgasyArthena sambandhAt lakSaNArthA guNazrutiH / ||iti tRtIyA'dhyAyasya prathamaH pAdaH / / dvitIyaH pAdaH 1. arthAbhidhAnasAmarthyAnmantreSu zeSabhAvaH syAttasmAdutpattisambandho'rthena nitysNyogaat| 2. saMskArakatvAdacoditena syAt / 3. vacanAttvayathArthamaindrI syAt / 4. guNAdvA'pyabhidhAnaM syAt, sambandhasyAzAstrahetutvAt / 5. tathAhvAnamapIti cet ? 6. nakAlavidhizcoditatvAt / For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 7. gunnaabhaavaat| 8. liGgAcca / 9. vidhikopazcopadeze syAt / 10. tthotthaanvisrjne| 11. sUktavAke ca kAlavidhiH, parArthatvAt / 12. upadezo vA yAjyAzabdo hi naaksmaat| 13. sa devatArthastatsaMyogAt / 14. pratipattiriti cet, sviSTakudvadubhayasaMskAraH syAt / 15. kRtsnopadezAdubhayatra sarvavacanam / 16. yathArthaM vA zeSabhUtasaMskArAt / 17. vacanAditi cet / 18. prakaraNAvibhAgadubhe prati kRtsnazabdaH / 19. liGgakramasamAkhyAnAt kAmyayuktaM samAmnAnam / 20. adhikAre ca mantravidhistadAkhyeSu ziSTatvAt / 21. tadAkhyo vA prakaraNopapattibhyAm / 22. anarthakazcopadezaH syAdasambandhAt phalavatA na hyupasthAnaM phalavat / 23. sarveSAM copadiSTatvAt / 24. liGgasamAkhyAnAbhyAM bhakSArthatA'nuvAkasya / 25. tasya rUpopadezAbhyAmapakarSo'rthasya coditatvAt / 26. guNAbhidhAnAnmandrAdirekamantraH syAt, tayorekArthasaMyogAt / 27. liGgavizeSanirdezAt smaanvidhaanessvnaindraannaammntrtvm| 28. yathAdevataM vA tatprakRtitvaM hi darzayati / 29. punarabhyunnIteSu sarveSAmupalakSaNaM dvizeSatvAt / 30. apanayAdvA pUrvasyA'nupalakSaNam / 31. grahaNAdvApanayaH syAt / 32. pAtnIvate tU pUrvavat / 33. grahaNAdvA'panItaM syAt / 34. tvaSTAraM tUpalakSayet pAnAt / 35. atulyatvAttu naivaM syAt / 36. triMzacca parArthatvAt / For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 37. vaSaTkArazca kartRvat / 38. chandaHpratiSedhastu sarvagAmitvAt / 39. aindrAgne tu liGgabhAvAt syAt / 40. ekasmin vA devatAntarAd vibhAgavat / 41. chandazca devatAvat / 42. sarveSu vA'bhAvAdekacchandasaH / 43. sarveSAM tvaikamantyamaitizAyanasya bhaktipAnatvAt savanAdhikAro hi| ||iti tRtIyA'dhyAyasya dvitIyaH pAdaH // tRtIyaH pAdaH 1. zruterjAtAdhikAraH syAt / 2. vedo vA prAyadarzanAt / 3. liGgAcca / 4. dharmopadezAcca na hi dravyeNa sambandhaH / 5. trayIvidyAkhyA ca tadvidi / 6. vyatikrame yathAzrutIti cet / 7. na sarvvasminnivezAt / 8. vedasaMyogAnna prakaraNena bAdhyate / 9. guNamukhyavyatikrame tadarthatvAnmukhyena vedsNyogH| 10. bhuuystvenobhyshruti| 11. asaMyuktaM prakaraNAditikartavyatArthitvAt / 12. kramazca dezasAmAnyAt / 13. AkhyA caivaM tadarthatvAt / 14. zruti-liGga-vAkya-prakaraNa-sthAna-samAkhyAnAM samavAye paradaurba lyamarthaviprakarSAt / 15. ahIno vA prakaraNAd gauNaH / 16. asaMyogAttu mukhyasya tasmAdapakRSyeta / 17. dvitvabahutvayuktaM cAcodanAttasya / 18. pakSeNArthakRtasyeti cet / 19. na prakRterekasaMyogAt / 20. jAghanI caikadezatvAt / For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH mImAMsAdarzanam 21. codanA vA'pUrvatvAt / 22. ekadeza iti cet / 23. na prakRterazAstraniSpatteH / 24. santardanaM prakRtau, krayaNavadanarthalopAt syAt / 25. utkarSo vA, grahaNAdvizeSasya / 26. kartRto vA vizeSasya tannimitatvAt / 27. Rtuto vA'rthavAdAnupapatteH syAt / 28. saMsthAzca kartuvaddhAraNArthAvizeSAt / 29. ukthyAdiSu vA'rthasya vidyamAnatvAt / 30. avizeSAt stutirvyartheti cet / 31. syAdanityatvAt / 32. saGkhyAyukta kratoH prakaraNAt syAt / 33. naimittikaM vA kartRsaMyogAlliGgasya tannimittatvAt / 34. pauSNaM peSaNaM vikRtau pratIyetA'codanAt prakRtau / 35. tatsarvArthamavizeSAt / 36. carau vA, arthoktaM puroDAze'rthavipratiSedhAtpazau syAt / 37. carAvapIti cet / 38. na paktinAmatvAt / 39. ekasminnekasaMyogAt / 40. dharmavipratiSedhAcca / 41. api vA sadvitIya syAd devatAnimittatvAd / " 42. liGgadarzanAcca / 43. vacanAtsarvapeSaNaM taM prati zAstravattvAdarthAbhAvAt dvicarAvapeSaNaM bhavati / 44. ekasmin vA'rthadharmatvAdaindrAgnavadubhayorna syAdacoditatvAt / 45. hetumAtramadantatvam / 46. vacanaM param / // iti tRtIyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // caturtha: pAdaH 1. nivItamiti manuSyadharmaH zabdasya tatpradhAnatvAt / 2. apadezo vA'rthasya vidyamAnatvAt / 53 For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDadarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 3. vidhistvapUrvatvAt syAt / 4. sa prAyAtkarmadharmaH syAt / 5. vAkyazeSatvAt / 6. tatprakaraNe yatsaMyuktamavipratiSedhAt / 7. tatpradhAne vA tulyavatprasaMkhyAnAditarasya tadarthatvAt / 8. arthavAdo vA prakaraNAt / 9. vidhinA caikavAkyatvAt / 10. digvibhAgazca tdvtsmbndhsyaarthhetutvaat| 11. paruSihita-pUrNaghRta-vidagdhaM tadvat / 12. akarma kratusaMyuktaM saMyogAnityAnuvAdaH syAt / 13. vidhirvA saMyogAntarAt / 14. ahInavatpuruSadharmastadarthatvAt / 15. prakaraNavizeSAdvA tadyuktasya saMskAro dravyavat / 16. vyapadezAdapakRSyeta / 17. zaMyau ca sarvaparidAnAt / 18. prAguparodhAt malavadvAsasaH / 19. annapratiSedhAcca / 20. aprakaraNe tu taddharmastato vizeSAt / 21. adravyatvAttu zeSaH syAt / 22. vedsNyogaat| 23. dravyasaMyogAcca / 24. syAdvAsya saMyogavat phalena sambandhastasmAt karmaitizAyanaH / 25. zeSo'prakaraNe'vizeSAt sarvakarmaNAm / 26. homAstu vyavatiSTherannAhavanIyasaMyogAt / 27. zeSazca samAkhyAnAt / 28. doSAttviSTilaukike syAcchAstrAddhi vaidike na doSaH syAt / 29. arthavAdo vA'nupapAtAt tasmAdyajJe pratIyet / 30. acoditaM ca karmabhedAt / 31. sAliGgAdAvije syAt / 32. pAnavyApacca tadvat / 33. doSAttu vaidike syAdarthAddhi laukike na doSaH syAt / For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 34. tatsarvatrAvizeSAt / 35. svAmino vA tadarthatvAt / 36. liGgadarzanAcca / 37. sarvapradAnaM haviSastadarthatvAt / 38. niravadAnAttu zeSaH syAt / 39. upAyo vA tadarthatvAt / 40. kRtatvAttu karmaNaH sakRt syAd dravyasya guNabhUtatvAt / 41. zeSadarzanAcca / 42. aprayojakatvAdekasmAt kriyeran zeSasya guNabhUtatvAt / 43. saMskRtatvAcca / 44. sarvebhyo vA kAraNAvizeSAt, saMskArasya tadarthatvAt / 45. liGgadarzanAcca / 46. ekasmAcced yAthAkAmyamavizeSAt / 47. mukhyAdvA pUrvakAlatvAt / 48. bhakSAzravaNAddAnazabdaH parikraye / 49. tatsaMstavAcca / 50. bhakSArtho vA dravye samatvAt / 51. vyAdezAddAnasaMstutiH / // iti tRtIyA'dhyAyasya caturthaH pAdaH // paJcamaH pAdaH 1. AjyAcca sarvasaMyogAt / 2. kAraNAcca / 3. ekasmin samavattazabdAt / 4. Ajye ca darzanAt sviSTakRdarthavAdasya / 5. azeSatvAttu naivaM syAt sarvAdAnAdazeSatA 6. sAdhAraNyAnna dhruvAyAM syAt / 7. aktatvAcca juhvAM, tasya ca homasaMyogAt 8. camasavaditi cet / 9. na, codanAvirodhAddhaviH prakalpanAcca / 10. utpannAdhikArAt sati sarvavacanam / For Personal & Private Use Only 55 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 11. jAtivizeSAt param / 12. antyamarekArthe / 13. sAkamprasthAyye sviSTakRdiJca tadvat / 14. sautrAmaNyAM ca grhessu| 15. tadvacca zeSavacanam / 16. dravyaikatve karmabhedAt pratikarma kriyeran / 17. avibhAgAcca zeSasya, sarvAn pratyaviziSTatvAt / 18. aindravAyave tu vacanAt pratikarma bhakSaH syAt / 19. some'vacanAdbhakSo na vidyate / 20. syAd vaa'nyaarthdrshnaat|| 21. vacanAni tvapUrvatvAttasmAd yathopadezaM syuH| 22. camaseSu samAkhyAnAt saMyogasya tannimittatvAt / 23. udgAtRcamasamekaH shrutisNyogaat| 24. sarve vA sarvasaMyogAt / / 25. stotrakAriNAM vA tatsaMyogAd bhushruteH| 26. sarve tu vedasaMyogAt kAraNAdekadeze syAt / 27. grAvastuto bhakSo na vidyate anAmnAnAt / 28. hAriyojane vA srvsNyogaat|| 29. camasinAM vA sannidhAnAt / 30. sarveSAM tu vidhitvAttadarthA cmsishrutiH| 31. vaSaTkArAcca bhakSayet / 32. homaa'bhissvaabhyaanyc| 33. pratyakSopadezAccamasAnAmavyaktaH zeSe / 34. syAdvA kAraNabhAvAdanirdezazcamasAnAM kartRstadvacanatvAt / 35. camase cAnyadarzanAt / 36. ekapAtre kramAdadhvaryuH pUrvo bhakSayet / 37. hotA vA maMtravarNAt / 38. vacanAcca / 39. kAraNAnupUrvyAcca / 40. vcnaadnujnyaatbhkssnnm| 41. tadupahUta upahvasvetyanena anujJApayelliGgAt / Jain Educati International For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 42. tatrArthAt prativacanam / 43. tadekapAtrANAM samAvAyAt / 44. yAjyApanayenApanIto bhakSaH pravaravat / 45. yaSTurvA kAraNAgamAt / 46. pravRttatvAt pravarasyAnapAyaH / 47. phalacamaso naimittiko bhakSavikAraH zrutisaMyogAt / 48. ijyAvikAro vA saMskArasya tadarthatvAt / 49. homaat| 50. camasaizca tulyakAlatvAt / 51. liGgadarzanAcca / 52. anuprasarpiSu sAmAnyAt / 53. brAhmaNA vA tulyazabdatvAt / // iti tRtIyA'dhyAyasya paJcamaH pAdaH // SaSThaH pAdaH 1. srvaarthmprkrnnaat| 2. prakRtau vA'dviruktatvAt / 3. tadvarjaM tu vacanaprApte / 4. darzanAditi cet / 5. na codanaikArthyAt / 6. utpattiriti cet / 7. na, tulyatvAt / 8. codanArthakAtyA'ttu mukhyavipratiSedhAt prakRtyarthaH / 9. prakaraNavizeSAttu vikRtau virodhi syaat| 10. naimittikaM tu prakRtau, tadvikAraH saMyogavizeSAt / 11. iSTyarthamagnyAdheyaM prakaraNAt / 12. na vA tAsAM tadarthatvAt / 13. liGgadarzanAcca / 14. tatprakRtyarthaM yathAnye'nArabhyavAdAH / 15. sarvArthaM vA''dhAnasya svakAlatvAt / 16. tAsAmagniH prakRtitaH prayAjavat syAt / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 17. na vA tAsAM tadarthatvAt / 18. tulyaH sarveSAM pazuvidhiH prakaraNAvizeSAt / 19. sthAnAcca pUrvasya / 20. zvastvekeSAM tatra prAkzrutirguNArthA / 21. tenotkRSTasya kAlavidhiriti cet / 22. naikadezatvAt / vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 23. artheneti cet / 24. na, zrutivipratiSedhAt / 25. sthAnAttu pUrvasya saMskArasya tadarthatvAt / 26. liGgadarzanAcca / 27. acodanA vA guNArthena / 28. dohayoH kAlabhedAdasaMyuktaM zrutaM syAt / 29. prakaraNAvibhAgAdvA tatsaMyuktasya kAlazAstram / 30. tadvat savanAntare grahAmnAnam / 31. razanA ca liGgadarzanAt / 32. ArAcchiSTamasaMyuktamitaraiH sannidhAnAt / 33. saMyuktaM vA tadarthatvAccheSasya tannimittatvAt / 34. nirdezAd vyavatiSTheta / 35. agnyaGgamaprakaraNe tadvat / 36. naimittikamatulyatvAdasamAnavidhAnaM syAt 37. pratinidhizca tadvat / 38. tadvat prayojanaikatvAt / 39. azAstralakSaNatvAcca / 40. niyamArthA guNazrutiH / 41. saMsthAstu samAnavidhAnAH, prakaraNAvizeSAt / 42. vyapadezazca tulyavat / 43. vikArAstu kAmasaMyoge nityasya samatvAt / 44. api vA dviruktatvAt prakRterbhaviSyantIti 45. vacanAttu samuccayaH / 46. pratiSedhAcca pUrvaliGgAnAm / 47. guNavizeSAdekasya vyapadezaH / // iti // For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam saptamaH pAdaH 1. prakaraNavizeSAdasaMyuktaM pradhAnasya / 2. sarveSAM vA zeSatvasyA'tatprayuktatvAt / 3. ArAdapIti cet / 4. na tadvAkyaM hi tadarthatvAt / 5. liGgadarzanAcca / 6. phalasaMyogAttu svAmiyuktaM pradhAnasya / 7. cikIrSayA ca saMyogAt / 8. tadyukte tu phalazrutiH tasmAt sarvacikIrSA syAt / 9. tathA'bhidhAnena / 10. guNA'bhidhAnAt sarvArthamabhidhAnam / 11. dIkSAdakSiNaM tu vacanAt pradhAnasya / 12. nivRttidarzanAcca / 13. tathA yUpasya vediH / 14. dezamAtraM vA ziSyeNaikavAkyatvAt / 15. sAmidhenIstadanvAhuriti havirdhAnayorvacanAt sAmidhenInAm / 16. dezamAtraM vA pratyakSaM hyarthakarma somasya / 17. samAkhyAnaM ca tadvat / 18. zAstraphalaM prayoktari tallakSaNatvAt tasmAt svayaM prayoge syAt / 19. utsarge tu pradhAnatvAccheSakArI pradhAnasya, tasmAdanyaH svayaM vA syAt / 20. pradhAnatvAt zeSakArI pradhAnasya, tasmAdanyaH svayaM vA syAt / 21. anyo vA syAt parikrayAmnAnAd vipratiSedhAt pratyagAtmani / 22. tatrArthAt kartRparimANaM syAdaniyamo 'vizeSAt / 23. api vA zrutibhedAt pratinAmadheyaM syuH / 24. ekasya karmabhedAditi cet / na, utpattau hi / 25. camasAdhvaryavazca tairvyapadezAt / 26. utpatau tu bahuzruteH / 27. dazatvaM liGgadarzanAt / 28. zamitA ca zabdabhedAt / 29. prakaraNAd votpattyasaMyogAt / For Personal & Private Use Only 59 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 30. upagAzca liGgadarzanAt / 31. vikrayI tvanyaH karmaNo'coditatvAt / 32. karmakAryAt sarveSAmRtviktvamavizeSAt / 33. na vA parisaGkhyAnAt / 34. pakSeNeti cet / 35. na srvessaamdhikaarH| 36. niyamastu dakSiNAbhiH zrutisaMyAgAt / 37. uktvA ca yajamAnatvaM teSAM dIkSAvidhAnAt / . 38. svAmisaptadazAH krmsaamaanyaat| 39. te sarvArthAH prayuktatvAt, agnayazca svakAlatvAt / 40. tatsaMyogAt karmaNo vyavasthA syAt, saMyogasyArthavattvAt / 41. tasyopadezasamAkhyAnena nirdezaH / 42. tadvacca linggdrshnm| 43. praiSA'nuvacanaM maitrAvaruNasyopadezAt / 44. puro'nuvAkyAdhikAro vA praiSasannidhAnAt 45. prAtaranuvAke ca hotRdarzanAt / 46. camasAMzcamasAdhvaryavaH / 47. adhvaryurvA tannyAyatvAt / 48. camase cAnyadarzanAt / 49. azaktau te pratIyeran / 50. vedopadezAt pUrvavad vedAnyatve yathopadezaM syuH / 51. tadguNAdvA svadharmaH syAdadhikArasAmarthyAt sahAGgairavyaktaH zeSe / ||iti tRtIyA'dhyAyasya saptamaH pAdaH // aSTamaH pAdaH 1. svAmikarma parikrayaH karmaNastadarthatvAt / 2. vacanAditareSAM syAt / 3. saMskArAstu puruSasAmarthya yathAvedaM karmavadvyavatiSTheran / 4. yAjamAnAstu tatpradhAnatvAt karmavat / 5. vyapadezAcca / 6. guNatvena tasya nirdezaH / .. Jain Educson International For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 7. codanAM prati bhAvAcca / 8. atulyatvAdasamAnavidhAnAH syuH / 9. tapazca phalasiddhitvAllokavat / 10. vAkyazeSazca tadvat / 11. vacanAditareSAM syAt / 12. guNatvAcca vedena na vyavasthA syAt / 13. tathA kAmo'rthasaMyogAt / 14. vyapadezAditareSAM syAt / 15. mantrAzcA'karmakAraNAstadvat / 16. viprayoge ca darzanAt / 17. dvayAmnAteSubhau dvayAmnAnasyA'rthavattvAt / 18. jJAte ca vAcanaM, na hyavidvAn vihito'sti 19. yAjamAne samAkhyAnAt karmANi yAjamAnaM syuH / 20. adhvaryurvA tadartho hi, nyAyapUrvaM samAkhyAnam / 21. vipratiSedhe karaNaH, samavAyavizeSAditaramanyasteSAM yato vizeSaH syAt / 22. praiSeSu ca parAdhikArAt / 23. adhvaryustu darzanAt / 24. gauNo vA karmasAmAnyAt / 25. RtvikphalaM karaNeSvarthavattvAt / 26. svAmino vA tadarthatvAt / 27. liGgadarzanAcca / 28. karmArthaM tu phalaM teSAM svAminaM pratyarthavattvAt syAt / 29. vyapadezAcca / 30. dravyasaMskAraH prakaraNA'vizeSAt sarvakarmaNAm / 31. nirdezAttu vikRtAvapUrvasyA'nadhikAraH / 32. virodhe ca zrutivizeSAdvyaktaH zeSe / 33. apanayastvekadezasya vidyamAnasaMyogAt / 34. vikRtau sarvArthaH zeSaH prakRtivat / 35. mukhyArtho vA'GgasyAcoditatvAt / 36. sannidhAnavizeSAdasambhave tadaGgAnAm / 61 For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha: - mImAMsAdarzanam 37. AdhAne'pi tatheti cet / 38. na aprakaraNatvAdaGgasya tannimittatvAt / 39. tatkAle vA liGgadarzanAt / 40. sarveSAM vA'vizeSAt / 41. nyAyokte liGgadarzanam / 42. mAMsaM tu savanIyAnAm, codanAvizeSAt / 43. bhaktirasannidhAvanyAyyeti cet / 44. syAt prakRtiliGgAd vairAjavat / ||iti tRtIyAdhyAsyA'STamaH pAdaH tRtIyAdhyAyazca // atha caturthodhyAya : prathamaH pAdaH 1. athAtaH krtvrthpurussaarthyojijnyaasaa| 2. yasmin prItiH puruSasya tasya lipsA'rthalakSaNAvibhaktatvAt / 3. tadutsarge karmANi puruSArthAya, zAstrasyAnatizakyatvAnna ca dravyaM ___ cikIrghyate, tenArthenAbhisambandhAt kriyAyAM puruSazrutiH / 4. avizeSAttu zAstrasya yathAzruti phalAni syuH| 5. api vA kAraNA'grahaNe tadarthamarthasyA'nabhisambandhAt / 6. tathA ca lokabhUteSu / 7. dravyANi tvavizeSaNA''narthakyAt pradIyeran / 8. svena tvarthena sambandho dravyANAM pRthagarthatvAt tasmAdyathAzrutisyuH / 9. codyante caarthkrmsu| 10. linggdrshnaacc| 11. tatraikatvamayajJAGgamarthasya guNabhUtatvAt / 12. ekazrutitvAcca 13. pratIyate iti cet / 14. na azabdaM tatpramANatvAt pUrvavat / 15. zabdavat tUpalabhyate, tadAgame hi tad dRzyate, yasya jJAnaM hi yathA'nyeSAm / 16. tadvacca liGgadarzanam / 17. tathA ca linggm| 18. AzrayiSvavizeSeNa bhAvo'rthaH pratIyet / For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 19. codanAyAM tvanArambho vibhaktatvAnna hyanyena vidhIyate / 20. syAdvA dravyacikIrSAyAM bhAvo'rthe ca guNabhUtatvAzrayAdviguNIbhAvaH / 21. arthe samavaiSamyamato drvykrmnnaam| 22. ekaniSpatteH sarvaM samaM syAt / 23. saMsargarasaniSpatterAmikSA vA pradhAnaM syAt / 24. mukhyazabdAbhisaMstavAcca / 25. padakarmAprayojakaM nayanasya parArthatvAt / 26. arthAbhidhAnakarma ca bhaviSyatA saMyogasya tannimittatvAttadartho hi vidhiiyte| 27. pazAvanAlambhAllohitazakRtorakarmatvam / 28. ekadezadravyasyotpattau vidyamAnasaMyogAt 29. nirdezAttasyAnyadarthAditi cet / 30. na, zeSasannidhAnAt / 31. karmakAryAt / 32. liGgadarzanAcca / 33. abhidhAraNe viprakarSAdanuyAjavat pAtrabhedaH syAt / 34. na vA'pAtratvAdapAtratvaM tvekadezatvAt / 35. hetutvAcca sahaprayogasya / 36. abhAvadarzanAcca / 37. sati savyavacanam / 38. na tasyeti cet / 39. syAttasya mukhyatvAt / 40. samAnayanaM tu mukhyaM syAt, liGgadarzanAt / 41. vacane hi hetvasAmarthyam / 42. tatrautpattivibhaktA syAt / 43. tatra jauhavamanuyAjapratiSedhArtham / 44. aupabhRtaM tatheti cet / 45. syAt juhUpratiSedhAnnityAnuvAdaH / 46. tadaSTasaMkhyaM zravaNAt / 47. anugrahAcca jauhavasya / 48. dvayostu hetusAmarthya zravaNaM ca samAnayane / dhyAyasya prathamaH pAdaH // Por Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam dvitIyaH pAdaH 1. svarustvanekaniSpattiH svakarmazabdatvAt / 2. jAtyantarAcca zaGkate / 3. tadekadezo vA svarutvasya tannimittatvAt / 4. zakalazrutezca / 5. pratiyUpaM ca darzanAt / 6. AdAne karoti shbdH| 7. zAkhAyAM tatpradhAnatvAt / 8. zAkhAyAM tatpradhAnatvAdupaveSeNa vibhAgaH syAd vaiSamyaM tat / 9. zrutyapAyAcca / 10. haraNe tu juhotiryogasAmAnyAt dravyANAM cArthazeSatvAt / 11. pratipattirvA zabdasya tatpradhAnatvAt / 12. arthe'pIti cet / 13. na, tasyAnadhikArAdarthasya ca kRtatvAt / 14. utpattyasaMyogAt praNItAnAmAjyavadvibhAgaH syAt / 15. saMyavanArthAnAM vA pratipattiritarAsAM tatpradhAnatvAt / 16. prAsanavanmaitrAvaruNAya daNDapradAnaM kRtArthatvAt / 17. arthakarma vA kartRsaMyogAt sragvat / 18. karmayukte ca darzanAt / 19. utpattau yena saMyuktaM tadarthaM tat, zrutihetutvAttasyArthAntaragamane zeSatvAt pratipattiH syAt / 20. saumike ca kRtArthatvAt / 21. arthakarma vaa'bhidhaansNyogaat| 22. pratipattirvA tanyAyatvAd dezArthA'vabhRthazrutiH / 23. kartRdezakAlAnAmacodanaM prayoge nityasamavAyAt / 24. niyamArthA vA shrutiH| 25. tathA dravyeSu guNazrutirutpattisaMyogAt / 26. saMskAre ca tatpradhAnatvAt / 27. yajaticodanA dravyadevatAkriyaM samudAye kRtArthatvAt / 28. tadukteH zravaNAjjuhotirAsecanAdhikaH syAt / For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 29. dadAtirUtsargapUrvakaH parasvatvena sambandhaH / 30. vidheH karmApavargitvAdarthAntare vidhipradezaH syAt / 31. api votpattisaMyogAdarthasambandho'viziSTAnAM prayogaikatvahetuH syAt / ||iti caturthA'dhyAyasya dvitIyaH pAdaH // tRtIyaH pAdaH 1. dravyasaMskArakarmasu parArthatvAt phalazrutirarthavAdaH syAt / 2. utpattezcAtatpradhAnatvAt / 3. phalaM tu tatpradhAnAyAm / 4. naimittike vikAratvAt kratupradhAnamanyat syAt / 5. ekasya tUbhayatve saMyogapRthaktvam / 6. zeSa iti cet / 7. nArthapRthaktvAt / 8. dravyANAM tu kriyArthAnAM saMskAraH kratudharmatvAt / 9. pRthaktvAd vyavatiSTheta / 10. codanAyAM phalAzruteH, karmamAtraM vidhIyeta, na hyazabdaM pratIyate / 11. api vA''mnAnasAmarthyAccodanArthena gamyate, arthAnAM hyarthavattvena vacanAni pratIyante, arthato hyasamarthanAmAnantarye'pyasambandhaH tasmAcchu tyekdeshH| 12. vAkyArthazca guNArthavat / 13. ttsrvaarthmnaadeshaat| 14. ekaM vA codanaikatvAt / 15. sa svargaH syAt, sarvAn pratyaviziSTatvAt 16. pratyayAcca / 17. Rtau phalArthavAdamaGgavat kArNAjiniH / 18. phalamAtreyo nirdezAdazrutau hyanumAnaM syAt 19. aGgeSu stutiH parArthatvAt / 20. kAmye karmaNi nityaH svargo yathA yajJAle kratvarthaH / 21. vIte ca kAraNe niyamAt / 22. kAmo vA tatsaMyogena codyate / 23. aGge gunntvaat| For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam - 24. vIte ca niyamastadartham / 25. sArvakAmyasaGgakAmaiH prakaraNAt / 26. phalopadezo vA pradhAnazabdasaMyogAt / 27. tatra sarve'vizeSAt / 28. yogasiddhirvA'rthasyotpattyasaMyogitvAt / 29. samavAye codanAsaMyogasyArthavatvAt / 30. kAlazrutau kAla iti cet / 31. na asamavAyAt prayojanena syAt / 32. ubhayArthamiti cet / 33. na zabdaikatvAt / 34. prakaraNAditi cet / 35. na utpttisNyogaat| 36 anutpattau tu kAlaH syAt prayojanena sambandhAt / 37. utpattikAlaviSaye kAlaH syAdvAkyasya tatpradhAnatvAt / 38. phalasaMyogastvacodite, na syAdazeSabhUtatvAt / 39. aGgAnAM tUpaghAtasaMyoge nimittArthaH / 40. pradhAnenAbhisaMyogAdaGgAnAM mukhyakAlatvam / 41. apravRtte tu codanA tatsAmAnyAt svakAle syAt // ||iti caturtho'dhyAyasya tRtIyaH pAdaH // caturthaH pAdaH 1. prakaraNazabdasAmAnyAccodanAnAmanaGgatvam / 2. api vAGgamanijyAH syustato viziSTatvAt / 3. madhyasthaM yasya tanmadhye / 4. sarvAsAM vA samatvAccodanAtaH syAnna hi tasya prakaraNaM dezArthamucyate madhye / 5. prakaraNAvibhAge ca vipratiSiddhaM hyubhayam / 6. api vA kAlamAnaM syAdadarzanAdvizeSasya 7. phalavadvoktahetutvAditarasya pradhAnaM syAt / 8. dadhigraho naimittikaH zrutisaMyogAt / 9. nityazca jyeSThazabdAt / 10. sArvarUpyAcca / For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga - 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 11. nityo vA syAdarthavAdastayoH karmaNyasambandhAd bhaGgitvAccAntarAyasya / 12. vaizvAnarazca nityaH syAnnityaH samAnasaGkhyatvAt / 13. pakSe votpannasaMyogAt / 14. SaTcitiH pUrvavatsyAt / 15. tAbhizca tulyasaMkhyAnAt / 16. arthavAdopapattezca / 17. ekacitirvA syAdapavRkte hi codyate nimittena / 18. vipratiSedhAttAbhiH samAnasaGkhyatvam / 19. pitRyajJaH svakAlatvAdanaGgaM syAt / 20. 0. tulyavacca ! prasaGkhyAnAt / 21. vipratiSiddhe ca darzanAt / 22. pazvaGgaM razanA syAttadAgame vidhAnAt / 23. yUpAGgaM vA tatsaMskArAt / 24. arthavAdazca tadarthavat / 25. svaruzcApyekadezatvAt / 26. niSkrayazca tadaGgavat / 27. pazvaGgam vArthakarmatvAt / 28. bhaktyA niSkrayavAdaH syAt / 29. darzapUrNamAsayorijyA: pradhAnAnyavizeSAt / 30. api vAGgAni kAnicit yeSvaGgatvena saMstutiH, sAmAnyo hyabhisambandhaH / 31. tathA cAnyArthadarzanam / 67 32. avaziSTaM tu kAraNaM pradhAneSu guNasya vidyamAnatvAt / 33. nAnukte'nyArthadarzanaM parArthatvAt / 34. pRthaktve tvabhidhAnayornivezaH, zrutito vyapadezAcca, tatpunarmu - khyalakSaNaM yat phalavattvaM tatsannidhAvasaMyuktaM tadaGgaM syAt, bhAgitvAt kAraNa syAzrutezcAnyasambandhaH / 35. guNAzca nAmasaMyuktA vidhIyante, nAGgeSUpapadyante / 36. tulyA ca karaNazrutiranyairaGgAGgisambandhaH / 37. utpattAvAbhisambandhastasmAdaGgopadezaH syAt / 38. tathA cAnyArthadarzanam / For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 39. jyotiSTome tulyAnyaviziSTaM hi kAraNam / 40. guNAnAM tUtpattivAkyena sambandhAt kAraNazrutiH, tasmAt somaH pradhAnaM syAt / 41. tathA caanyaarthdrshnm| iti caturthA'dhyAyasya caturthaH pAdaH caturtho'dhyAyazca // atha paJcamo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 1. zrutilakSaNamAnupUyaM tatpradhAnatvAt / 2. arthaacc| 3. aniyamo'nyatra / 4. krameNa vA niyamyeta kratvekatve tadguNatvAt / 5. azAbda iti cet / syaadvaakyshbdtvaat| 6. arthakRte vA'numAnaM syAt, kratvekatve parArthatvAt, svena tvarthena sambandhaH, tasmAt svazabdamucyate / 7. tathA caanyaarthdrshnm| 8. pravRttyA tulyakAlAnAM guNAnAM tadupakramAt / 9. sarvamiti cet / 10. na, akRtatvAt / 11. kratvantaravaditi cet / 12. na, asamavAyAt / 13. sthAnAccotpattisaMyogAt / 14. mukhyakrameNa vA'GgAnAM tadarthatvAt / 15. prakRtau tu svazabdatvAd yathAkramaM pratIyet / 16. mantratastu virodhe syAt prayogarUpasAmarthyAt tasmAdutpattidezaH saH / 17. tadvacanAttu vikRtau yathApradhAnaM syAt / 18. vipratipattau vA prakRtyanvayAd yathAprakRti / 19. vikRtiH prakRtidharmatvAttatkAlA syAdyathAziSTam / 20. api vA kramakAlasaMyuktA sadyaH kriyeta, tatra vidheranumAnAt prakRtidharmalopaH syAt / 21. kAlotkarSa iti cet / For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 22. na, tatsambandhAt / 23. aGgAnAM mukhyakAlatvAdyathoktamutkarSe syAt / 24. tadAdi vA'bhisambandhAt, tadantamapakarSe syAt / 25. prakRtyA kRtakAlAnAm / 26. zabdavipratiSedhAcca / 27. asaMyogAt tu vaikRtaM tadeva pratikRSyeta / 28. prAsaGgikaM ca notkarSedasaMyogAt / 29. tathA'pUrvam / 30. sAntapanIyA tUtkarSedagnihotraM savanavadvaiguNyAt / 31. avyavAyAcca / 32. asambandhAttu notkarSet / 33. prApaNAcca nimittasya / 34. sambandhAt savanotkarSaH / 35. SoDazI cokthyasaMyogAt / // iti paJcamAdhyAyasya prathamaH pAdaH // dvitIyaH pAdaH 1. sannipAte pradhAnAnAmekaikasya guNAnAM sarvakarma syAt / 2. sarveSAM vaikajAtIyaM kRtAnupUrvyatvAt / 3. kAraNAdabhyAvRttiH / 4. muSTikapAlAvadAnAJjanAbhyaJjanavapanapAvaneSu caikaikena / 5. sarvANi tvekakAryyatvAdeSAM tadguNatvAt / 6. saMyukte tu prakramAt tadaGgaM syAditarasya tadarthatvAt / 7. vacanAttu parivyANAntamaJjanAdiH syAt / 8. kAraNAdvA'navasargaH syAt yathA pAtravRddhiH / 9. na vA zabdakRtatvAnyAyamAtramitaradarthAtpAtravivRddhiH / 10. pazugaNe tasya tasyApavarjayet pazvekatvAt / 11. daivatairvaikakarmyAt / 12. mantrasya cArthavattvAt / 13. nAnAbIjeSvekamulUkhalaM vibhavAt / 14. vivRddhirvA niyamAdAnu pUrvyasya tadarthatvAt / For Personal & Private Use Only 69 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 15. ekaM vA taNDulabhAvAddhantestadarthatvAt / 16. vikAre tvanUyAjAnAM pAtrabhedo'rthabhedAt syAt / vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 17. prakRteH pUrvoktatvAdapUrvamante syAnna coditasya zeSAmnAnam / 18. mukhyAnantaryyamAtreyaH tena tulyazrutitvAdazabdatvAtprAkRtAnAM vyavAyA: , syAt / 19. ante tu bAdarAyaNaH, teSAM pradhAnazabdatvAt / 20. tathA cAnyArthadarzanam / 21. kRtadezAttu pUrveSAM sa dezaH syAttena pratyakSasaMyogAt nyAyamAtramitarat / 22. prAkRtAcca purastAdyat / 23. sannipAtazcet yathoktamante syAt / // iti paJcamAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // tRtIyaH pAdaH 1. vivRddhiH karmabhedAt pRSadAjyavattasya tasyopadizyeta / 2. api vA sarvasaGkhyatvAdvikAraH pratIyet / 3. svasthAnAttu vivRdhyeran kRtAnupUrvyatvAt / 4. samidhyamAnavatIM samiddhyavatIM cAntareNa dhAmyAH syurdyAvApRthivyo rantarAle samarhaNAt / 5. tacchabdo vA / 6. uSNikkakubhorante darzanAt / 7. stomavivRddhau bahiSpavamAne purastAtparyAsAdAgantavaH syuH tayA hi dRSTaM dvAdazAhe / 8. paryAsa iti cAntAkhyA / 9. ante vA taduktam / 10. vacanAttu dvAdazAhe / 11. atadvikArazca / 12. tadvikAre 'pyapUrvatvAt / 13. ante tUttarayordadhyAt / 14. api vA gAyatrIbRhatyanuSTupsu vacanAt / 15. graheSTakamopAnuvAkyaM savanacitizeSaH syAt / 16. kratvagnizeSo vA coditatvAdacodanAnupUrvasya / For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 55 17. ante syuravyavAyAt / 18. liGgadarzanAcca / 19. madhyamAyAM tu vacanAd brAhmaNavatyaH / 20. prAglokampRNAyAstasyAH sampUraNArthatvAt / 21. saMskRte karma, saMskArANAM tadarthatvAt / 22. anantaraM vrataM tadbhUtatvAt / 23. pUrvaM ca liGgadarzanAt / 24. arthavAdo vA'rthasya vidyamAnatvAt / 25. nyAyavipratiSedhAcca / 26. saJcite tvagnicidyuktaM prApaNAnimittasya 27. kratvante vA prayogavacanAbhAvAt / 28. agneH karmatvanirdezAt / 29. pareNA''vedanAddIkSitaH syAt, sarvairdIkSAbhisambandhAt / 30. iSTyante vA tadarthA hyavizeSArthasambandhAt 31. samAkhyAnaM ca tadvat / 32. aGgavat kratUmAnupUrvyam / 33. na vA'sambandhAt / 34. kAmyatvAcca / 35. AnarthaktyAneti cet / 36. syAdvidyArthatvAdyathA pareSu sarvasvArAt / 37. ya etenetyagniSTomaH prakaraNAt / 38. liGgAcca / 39. athAnyeneti saMsthAnAM sannidhAnAt / 40. tatprakRtervA''pattivihArau hi na tulyeSUpapadyate / 41. prazaMsA vA viharaNAbhAvAt / 42. vidhipratyayAdvA na hyekasmAt prazaMsA syAt / 43. ekastome vA kratusaMyogAt / 44. sarveSAM vA codanAvizeSAt prazaMsA stomAnAm / ||iti paJcamAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam caturtha: pAda: 1. kramako yo 'rthazabdAbhyAM zrutivizeSAdarthaparatvAcca / 2. avadAnA'bhidhAraNA''sAdaneSvAnupUrvyaM pravRttyA syAt / 3. yathApradAnaM vA tadarthatvAt / 4. liGgadarzanAcca / 5. vacanAdiSTipUrvatvam / 6. somazcaikeSAmagnyAdheyasyartunakSatrA'tikramavacanAt tadantenAnarthakaM hi 72 syAt / 7. tadarthavacanAcca nAvizeSAttadarthatvam / 8. ayakSyamANasya ca pavamAnahaviSAM kAlanirdezAdAnantaryyAdvizaGkA syAt / 9. iSTiyakSyamANasya tAdarthye somapUrvatvam / 10. utkarSAd brAhmaNasya somaH syAt / 11. paurNamAsI vA zrutisaMyogAt / 12. sarvasya vaikakarmyAt / 13. syAdvA vidhistadarthena / 14. prakAraNAttu kAlaH syAt / 15. svakAle syAdavipratiSedhAt / 16. apanayo vA''dhAnasya sarvakAlatvAt / 17. paurNamAsyUrdhvaM somAt brAhmaNasya vacanAt / 18. evaM zabdasAmarthyAt prAk kRtsnavidhAnAt 19. puroDAzastvanirdeze tadyukte devtaabhaavaat| 20. AjyamapIti cet / 21. na mizradevatatvAdaindrAgnavat / 22. vikRteH prakRtikAlatvAt sadyaH kAlottarA vikRtiH tayoH pratyakSa ziSTatvAt / 23. dvaiyahakAlye tu yathAnyAyam / 24. vacanAd vaikakAlyaM syAt / 25. sAnnAyyAgnISomIyavikArA UrdhvaM somAt prakRtivat / 26. tathA somavikArA darzapUrNamAsAbhyAm / // iti paJcamAdhyAyasya caturthaH pAdaH paJcamo'dhyAyazca // For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam atha SaSTho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 1. dravyANAM karmasaMyogAt guNatvenA'bhisambandhaH / 2. asAdhakaM tu tAdAt / 3. pratyarthaM cA'bhisaMyogAt karmato hyabhisambandhaH, tasmAt karmopadezaH syAt / 4. phalArthatvAt karmaNaH zAstraM sarvAdhikAra syAt / 5. karturvA zrutisaMyogAdvidhiH kAryena gamyate / 6. liGgavizeSanirdezAttu puMyuktamaitizAyanaH / 7. taduktitvAcca doSazrutiravijJAte / 8. jAtiM tu bAdarAyaNo'vizeSAt, tasmAt stryapi pratIyet, jAtyarthasyA.. viziSTatvAt 9. coditatvAd yathAzruti / 10. dravyavattvAttu puMsAM syAt dravyasaMyuktaM krayavikrayA-bhyAm, adravyatvaM strINAM dravyaiH samAnayogitvAt / 11. tathA cA'nyArthadarzanam / 12. tAdAt karmatAdarthyam / 13. phalotsAhA'vizeSAttu / 14. arthena ca samavetatvAt / 15. krayasya dhrmmaatrtvm| 16. svavattAmapi darzayati / 17. svavatostu vacanAdaikakacU syAt / 18. liGgadarzanAcca / 19. krItatvAttu bhaktyA svAmitvamucyate / 20. phalArthitvAttu svaamitvenaa'bhismbndhH| 21. phalavattAM darzayati / 22. dvayAdhAnaM ca dviyajJavat / 23. guNasya tu vidhAnatvAt panyA dvitIyazabdaH syAt / 24. tasyA yAvaduktamAzIbrahmacaryyamatulyatvAt / only Jain Education Internatioal Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 25. cAturvarNyamavizeSAt / 26. nirdezAdvA trayANAM syAdagnyAdheye hyasambandhaH, kratuSu brAhmaNazrutirityAtreyaH / 27. nimittArthena bAdariH, tasmAt sarvAdhikAraH syAt / 28. api vA'nyArthadarzanAt yathAzruti pratIyet / 29. nirdezAttu pakSe syAt / 30. vaiguNyAnneti cet / 31. na kAmyatvAt / 32. saMskAre ca tatpradhAnatvAt / 33. api vA vedanirdezAdapazUdrANAM pratIyet / 34. guNArthitvAnneti cet / 35. saMskArasya tadarthatvAt, vidyAyAM puruSazrutiH 36. vidyAnirdezAnneti cet / 37. avaidyatvAdabhAvaH karmaNi syAt / 38. tathA caanyaarthdrshnm| 39. trayANAM dravyasampannaH karmaNo dravyasiddhatvAt / 40. anityatvAttu naivaM syAdarthAddhi dravyasaMyogaH / 41. aGgahInazca taddharmA / 42. utpattau nityasaMyogAt / 43. atryAyasya hAnaM syAt / 44. vacanAd rathakArasyAdhAne'sya sarvazeSatvAt / 45. nyAyyo vA karmasaMyogAt zUdrasya pratiSiddhatvAt / 46. akarmatvAttu naivaM syAt / 47. AnarthakyaM ca saMyogAt / 48. guNArtheneti cet / 49. uktmnimitttvm| 50. saudhanvanAstu hInatvAt mantravarNAt pratIyeran / 51. sthapatirniSAdaH syAt zabdasAmarthyAt / 52. liGgadarzanAcca / ||iti SaSThAdhyAyasya prathamaH pAdaH // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 75 dvitIyaH pAdaH 1. puruSArthaikasiddhitvAt tasya tasyAdhikAraH syaat| .. 2. api cotpattisaMyogo yathA syAt sattvadarzanam, tathA bhAvo vibhAge syAt 3. prayoge puruSazruteH yathAkAmI prayoge syAt / / 4. pratyarthaM zrutibhAva iti cet / 5. tAdarthaM na guNArthatA'nukte'rthAntaratvAt kartuH pradhAnabhUtatvAt / 6. api vA kAmasaMyoge sambandhAt prayogAyopadi-zyeta, pratyarthaM hi ___ vidhizrutirviSANAvat / 7. anyasya syAditi cet / 8. anyaarthenaabhismbndhH| 9. phalakAmo nimittamiti cet / 10. na nityatvAt / 11. karma tatheti cet / 12. na samavAyAt / 13. prakramAt tu niyamyetAsambhavasya kriyAnimittatvAt / 14. phalArthitvAdvA'niyamo yathAnupakrAnte / 15. niyamo vA tannimittatvAt kartustatkAraNaM syAt / 16. loke karmANi vedavattato'dhipuruSajJAnam 17. aparAdhe'pi ca taiH zAstram / 18. azAstrAt tUpasamprAptiH, zAstraM syAnna prakalpakaM, tasmAdarthena gamyatAprApte shaastrmrthvt| 19. pratiSedheSvakarmatvAkriyA syAt pratiSiddhAnAM vibhaktatvAdakarmaNAm / 20. zAstrANAM tvarthavattvena puruSArtho vidhIyate tayorasamavAyitvAttAdarthya vidhytikrmH| 21. tasmiMstu ziSyamANAni jananena pravarteran 22. api vA vedatulyatvAdupAyena pravarteran / 23. abhyAse karmazeSatvAt puruSArtho vidhIyate / 24. tasminnasambhavannarthAt / 25. na kAlebhya upadizyante / 26. darzanAt kAlaliGgAnAM kAlavidhAnam / For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 27. teSAmautpattikatvAdAgamena pravarteta / 28. tathA hi liGgadarzanam / 29. tathAntaHkratuprayuktAni / 30. AcArAdgRhyamANeSu tathA syAt puruSArthatvAt / 31. brAhmaNasya tu somavidyAprajamRNavAkyena saMyogAt / // iti SaSThAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // tRtIyaH pAdaH 1. sarvazaktau pravRttiH syAt tathAbhUtopadezAt / 2. api vApyekadeze syAt pradhAne hyarthanirvRttirguNamAtramitarat, tadarthatvAt / 3. tadakarmaNi ca doSaH, tasmAt tato vizeSaH syAt pradhAnenA'bhisambandhAt / 4. karmAbhedaM tu jaiminiH, prayogavacanaikatvAt sarveSAmupadezaH syAditi / 5. sarvasya vyapavargitvAdekasyApi prayoge syAt, yathA kratvantareSu / 6. vidhyaparAdhe ca darzanAt samApteH / 7. prAyazcittavidhAnAcca / 8. kAmyeSu caivamarthitvAt / 9. asaMyogAttu naivaM syAt vidheH zabdapramANatvAt / 10. akarmaNi cApratyavAyAt / 11. kriyANAmAzritatvAd dravyAntare vibhAgaH syAt / 12. api vA'vyatirekAd rUpazabdavibhAgAcca gotvavadaikakarma syAt nAmadheyaM ca sattvavat / 13. zrutipramANatvAcchiSTAbhAve'nAgamo'nyasyA'ziSTatvAt / 14. kvacidvidhAnAcca / 15. Agamo vA codanArthAvizeSAt / 16. niyamArthaH kvcidvidhiH| 17. tannityaM taccikIrSA hi| 18. na devatAgnizabdakriyamanyArthasaMyogAt / 19. devatAyAM ca tadarthatvAt / 20. pratiSiddhaM cAvizeSeNa hi tacchrutiH / 21. tathA svAminaH phalasamavAyAt phalasya karmayogitvAt / 22. bahUnAM tu pravRtte'nyamAgamayedavaiguNyAt / ... Jain Educationtersonal For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 77 23. sa svAmI syAt tatsaMyogAt / 24. karmakaro vA bhRtatvAt / 25. tasmiMzca phaladarzanAt / 26. sa taddharmA syAt, tatkarmasaMyogAt / 27. sAmAnyaM taccikIrSA hi| 28. nirdezAttu vikalpe yatpravRttam / 29. azabdamiti cet / 30. na anaGgatvAt / 31. vacanAcca nyAyyamabhAve tatsAmAnyena pratinidhirabhAvAditarasya / 32. na pratinidhau samatvAt / 33. syAt zrutilakSaNe niyatatvAt / 34. na tadIpsA hi| 35. mukhyAdhigame mukhyamAgamo hi tadabhAvAt 36. pravRtte'pIti cet / 37. na anarthakatvAt / 38. dravyasaMskAravirodhe dravyaM tadarthatvAt / 39. arthadravyavirodhe'rtho dravyAbhAve tadutpatterdravyANAmarthazeSatvAt / 40. vidhirapyekadeze syAt / 41. api vA'rthasya zakyatvAd ekadezena nivartetArthAnAmavibhaktatvAd gunnmaatrmitrttdrthtvaat| ||iti SaSThAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // . caturthaH pAdaH 1. zeSAvyavadAnanAze syAttadarthatvAt / 2. nirdeshaadvaa'nydaagmyet| 3. api vA zeSabhAjAM syAdviziSTakAraNatvAt / 4. nirdezAccheSabhakSo'nyaiH pradhAnavat / 5. sarvairvA samavAyAt syAt / 6. nirdezasya guNArthatvam / 7. pradhAne shrutilkssnnm| 8. arthavaditi cet / For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 9. na codanAvirodhAt / 10. arthasamavAyAt prAyazcittamekadeze'pi / 11. na tvazeSe vaiguNyAttadarthaM hi / 12. syAdvA prAptanimittatvAdataddharmo nityasaMyogAnnahi tasya guNArthenAnitya tvAt / 13. guNAnAJca parArthatvAdvacanAd vyapAzrayaH syAt / 14. bhedArthamiti cet / 15. nAzeSabhUtatvAt / 16. anarthakazca sarvanAze syAd I 17. kSAme tu sarvadAhe syAdekadezasyA'varjanIyatvAt / 18. darzanAdvaikadeze syAt / 19. anyena vaitacchAstrAddhi kAraNaprAptiH / 20. taddhaviH zabdAnneti cet / 21. syAdanyAyatvAdijyAgAmI haviH zabdastalliGgasaMyogAt / 22. yathAzrutIti cet / 23. na tallakSaNatvAdupapAto hi kAraNam / 24. homAbhiSavabhakSaNaM ca tadvat / 25. ubhAbhyAM vA na hi tayordharmazAstram / 26. punarAdheyamodanavat / 27. dravyotpattervobhayoH : syAt / 28. paJcazarAvastu dravyazruteH pratinidhiH syAt / 29. codanA vA dravyadevatAvidhiravAcye hi / 30. sa pratyAmanet sthAnAt / 31. aGgavidhirvA nimittasaMyogAt / 32. vizvajitvapravRtte bhAvaH karmaNi syAt / 33. niSkrayavAdAcca / 34. vatsasaMyoge vratacodanA syAt / 35. kAlo vA utpannasaMyogAt yathoktasya / 36. arthAparimANAcca / 37. vatsastu zrutisaMyogAttadaGgaM syAt / For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 38. kAlastu syAdacodanAt / 39. anarthakazca karmasaMyoge / 40. avacanAcca svazabdasya / 41. kAlazcet sannayatpakSe talliGgasaMyogAt / 42. kAlArthatvAdvobhayoH pratIyet / 43. prastare zAkhAzrayaNavat / 44. kAlavidhirvobhayoH vidyamAnatvAt / 45. atatsaMskArArthatvAcca / 46. tasmAcca viprayoge syAt / 47. upaveSazca pakSe syAt / // iti SaSThAdhyAyasya caturthaH pAdaH // paJcamaH pAdaH 1. abhyudaye kAlAparAdhAdijyAcodanA syAt, yathA paJcazarAve / 2. apanayo vA vidyamAnatvAt / 3. tadrUpatvAcca zabdAnAm / 4. AtaJcanAbhyAsasya darzanAt / 5. apUrvatvAdvidhAnaM syAt / 6. payodoSAt paJcazarAve'duSTaM hi kAraNam / 7. sAnyAyye'pi tatheti cet / 8. na tasyAduSTatvAdaviziSTaM hi kAraNam / 9. lakSaNArthA bhRtazrutiH / 10. upAMzuyAge'vacanAd yathA prakRti / 11. apanayo vA pravRttyA yathetareSAm / 12. nirupte syAttatsaMyogAt / 13. pravRtte vA prApaNAnnimittasya / 14. lakSaNamAtramitarat / 15. tathA cAnyArthadarzanam / 79 16. anirupte'bhyudite prAkRtIbhyo nirvapedityAzmarathyastaNDulabhUteSvapanayAt / 17. vyUrdhvabhAgbhyastvAlekhanastatkAritvAd devatApanayasya / 18. vinirupte na muSTInAmapanayastadguNatvAt / For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 19. aprAkRtena hi saMyogastatsthAnIyatvAt / 20. abhAvAccetarasya syAt / 21. sAnnAyyasaMyogAt sannayataH syAt / 22. auSadhasaMyogAda vobhayoH / 23. vaiguNyAnneti cet / 24. na atatsaMskAratvAt / 25. sAbhyutthAne vizvajitnIte vibhAgasaMyogAn / 26. pravRtte vA prApaNAnimittasya / 27. AdezArthetarA shrutiH| 28. dIkSAparimANe yathAkAmyavizeSAt / 29. dvAdazAhastu liGgAt syAt / 30. paurNamAsyAmaniyamo'vizeSAt / 31. AnantaryAt tu caitrI syAt / 32. mAghI vaikaassttkaashruteH| 33. anyA apIti cet / 34. na bhaktitvAdeSA hi loke / 35. dIkSAparAdhe cAnugrahAt / 36. utthAne caanuprrohaat| 37. asyAM ca sarvaliGgAni / 38. dIkSAkAlasya ziSTatvAdatikrame niyatAnAmanutkarSaH prAptakAlatvAt / 39. utkarSo vA dIkSitatvAdaviziSTaM hi kAraNam / 40. tatra pratihomo na vidyate, yathA pUrveSAm / 41. kAlaprAdhAnyAcca / 42. pratiSedhAccordhvamavabhRthAdiSTaH / 43. pratihomazcet sAyamagnihotraprabhRtIni hUyeran / 44. prAtastu ssoddshini| 45. prAyazcittamadhikAre sarvatra doSasAmAnyAt / 46. prakaraNe vA zabdahetutvAt / 47. atadvikArazca / 48. vyApannasyApsu gatau yadabhojyamAryANAM tat pratIyeta / 48.vyApannasyA jyamAyyA For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 49. vibhAgazruteH prAyazcittaM yaugapadye na vidyate / 50. syAdvA prAptanimittatvAt kaalmaatrmekm| 51. tatra vipratiSedhAdvikalpaH syAt / 52. prayogAntare vobhayAnugrahaH syAt / 53. na caikasaMyogAt / 54. paurvAparye pUrvadaurbalyaM prakRtivat / 55. yAdgAtA jaghanyaH syAt punaryajJe sarvavedasaMdadyAd yathetarasmin / 56. ahargaNe yasminnapacchedastadAvarteta karmapRthaktvAt / // iti SaSThAdhyAyasya paJcamaH pAdaH // SaSThaH pAdaH 1. sannipAte'vaiguNyAt prakRtivat tulyakalpA yajeran / 2. vacanAdvA zirovat syAt / 3. na vA'nArabhyavAdatvAt / 4. syAdvA yajJArthatvAdaudumbarIvat / 5. na tatpradhAnatvAt / 6. audambAH parArthatvAtkapAlavat / 7. anyenApIti cet / 8. na ekatvAttasya cAnadhikArAt zabdasya cAvibhaktatvAt / 9. sannipAtAttu nimittavighAtaH syAbRhadrathantaravadvibhakta ziSTatvAt vsisstthnirvyeN| 10. api vA kRtsnasaMyogAdavighAtaH pratIyeta, svAmitvenAbhisambandhAt / 11. sAmnoH karmavRddhyaikadezena saMyoge guNatvenAbhisambandhaH, tasmAttatra vighAtaH syAt / 12. vacanAttu dvisaMyogaH, tasmAdekasya pANitvam / 13. arthAbhAvAttu naivaM syAt / 14. arthAnAJca vibhaktatvAd na tacchutena sambandhaH / 15. pANeH pratyaGgabhAvAda-sambandhaH pratIyeta / 16. satrANi srvvrnnaanaamvishessaat| 17. liGgadarzanAcca / 18. brAhmaNAnAM vetarayorAtvijyAbhAvAt / For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 19. vacanAditi cet / 20. na svAmitvaM hi vidhIyate / 21. gArhapate vA syAnnAmAvipratiSedhAt / 22. na vA kalpavirodhAt / 23. svAmitvAditareSAmahIne liGgadarzanam / 24. vAsiSThAnAM vA brahmatvasya niyamAt / 25. sarveSAM vA pratiprasavAt / 26. vizvAmitrasya hotraniyamAd bhRguzunakavasiSThAnAm andhikaarH| 27. vihArasya prabhutvAdanagnInAmapi syAt / 28. sArasvate ca darzanAt / 29. prAyazcittavidhAnAcca / 30. sAgnInAM veSTipUrvatvAt / 31. svArthena ca prayuktatvAt / 32. sannivApaM ca darzayati / 33. juhlAdInAmaprayuktatvAd sandehe yathAkAmI pratIyeta / 34. api vA'nyAni pAtrANi sAdhAraNAni kurvIran vipratipadhAcchAstra kRtatvAt / 35. prAyazcittamApadi syAt / 36. puruSakalpena vA vikRttau kartRniyamaH syAdyajJasya tadguNatvAdabhAvAditarAn pratyekasminnadhikAraH syAt / 37. liGgAccejyAvizeSavat / 38. na vA saMyogapRthaktvAd guNasvejyApradhAnatvAdasaMyuktA hi codanA / 39. ijyAyAM tadguNatvAdvizeSeNa niyamyeta / // iti SaSThAdhyAyasya SaSThaH pAdaH / / saptamaH pAdaH 1. svadAne sarvamavizeSAt / 2. yasya vA prabhuH syAditarasyA'zakyatvAt / 3. na bhUmiH syAt sarvAn pratyaviziSTatvAt / 4. akAryatvAcca tataH punarvizeSaH syAt / 5. nityatvAccAnityairnAsti sambandhaH / For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 6. zUdrazca dhrmshaastrtvaat| 7. dakSiNAkAle yatsvaM tatpratIyeta tadAnasaMyogAt / 8. azeSatvAttadantaH syAt karmaNo dravyasiddhitvAt / 9. api vA zeSakarma syAt kratoH pratyakSaziSTatvAt / 10. tathA caanyaarthdrshnm| 11. azeSaM tu samaJjasAdAnena zeSakarma syAt / 12. nAdAnasyAnityatvAt / 13. dIkSAsu tu vinirdezAdakatvarthena saMyogastasmAdavirodhaH syAt / 14. ahargaNe ca taddharmaH syAt sarveSAmavizeSAt / 15. dvAdazazataM vA prakRtivat / 16. atadguNatvAt tu naivaM syAt / 17. liGgadarzanAcca / 18. vikAraH sannubhayato'vizeSAt / 19. adhikaM vA pratiprasavAt / 20. anugrahAcca pAdavat / 21. aparimite ziSTasya saGkhyApratiSedhastacchRtitvAt / 22. kalpAntaraM vA tulyavatprasaGkhyAnAt / 23. aniyamo'vizeSAt / / 24. adhikaM vA syAd bahvarthatvAditareSAM sannidhAnAt / 25. arthavAdazca tadvat / 26. parakRtipurAkalpaM ca manuSyadharmaH syAdarthAya hyanukIrtanam / 27. tadyukte ca pratiSedhAt / .. 28. nirdezAdvA taddharmaH syAt paJcAvattavat / 29. vidhau tu vedasaMyogAdupadezaH syAt / 30. arthavAdo vA vidhizeSatvAttasmAnityAnuvAdaH syAt / 31. sahasrasaMvatsaraM tadAyuSAmasambhavAt manuSyeSu / 32. api vA tadadhikArAnmanuSyadharmaH syAt / 33. naasaamrthyaat| 34. smbndhaadrshnaat| 35. sa kulakalpaH syAditi kArNAjinirekasminnasambhavAt / For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 36. api vA kRtsnasaMyogAdekasyaiva prayogaH syAt / 37. vipratiSedhAttu guNyantaraH syAditi lAbukAyanaH / 38. saMvatsaro vicAlitvAt / 39. sA prakRtiH syAdadhikArAt / 40. ahAni vA'bhisaMkhyatvAt / // iti SaSThAdhyAyasya saptamaH pAdaH // aSTamaH pAdaH 1. iSTipUrvatvAdakratuzeSo homaH saMskRteSvagniSu syAdapUrvo'pyAdhAnasya sarvazeSatvAt / 2. iSTitvena tu saMstavazcaturhotRRnasaMskRteSu darzayati / 3. upadezastvapUrvatvAt / 4. sa sarveSAmavizeSAt / 5. api vA kratvabhAvAdanAhitAgnerazeSabhUtanirdeza: / 6. japo vA'nagnisaMyogAt / 7. iSTatvena tu saMstute homaH syAdanArabhyAgnisaMyogAditareSAmavAcyatvAt / 8. ubhayoH pitRyajJavat / 9. nirdezo vA'nAhitAgneranArabhyAgnisaMyogAt / 10. pitRyajJe saMyuktasya punarvacanam / 11. upanayannAdadhIta homasaMyogAt / 12. sthapatISTivallaukike vA vidyAkarmAnupUrvatvAt / 13. AdhAnaM ca bhAryAsaMyuktam / 14. akarma cordhvamAdhAnAttatsamavAyo hi karmabhiH / 15. zrAddhavaditi cet / 16. na zrutivipratiSedhAt / 17. sarvArthatvAcca putrArtho na prayojayet / 18. somapAnAttu prApaNaM dvitIyasya tasmAdupayacchet / 19. pitRyajJe tu darzanAt prAgAdhAnAt pratIyeta 20. sthapatISTiH prayAjavadagnyAdheyaM prayojayettAdarthyAccApavRjyet / 21. api vA laukike'gnau syAdAdhAnasyAsarvazeSatvAt / 22. avakIrNipazuzca tadvadAdhAnasyAprAptakAlatvAt / 23. udagayanapUrvapakSAhaH puNyAheSu daivAni smRtirUpAnyArthadarzanAt / For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 24. ahani ca karmasAkalyam / 25. itareSu tu pitryANi / 26. yAcJAkrayaNamavidyamAne lokavat / 27. niyataM vArthavattvAt syAt / 28. tathA bhakSapraiSAcchAdanasaMjJaptahomadveSam / 29. anarthakaM tvanityaM syAt / 30. pazucodanAyAmaniyamo 'vizeSAt / 31. chAgo vA mantravarNAt / 32. na codanAvirodhAt / 33. ArSeyavaditi cet / 34. na tatra hyacoditattvAt / 35. niyamo vaikArthyaM hyarthabhedAd bhedaH pRthaktvenAbhidhAnAt / 36. aniyamo vArthAntaratvAdanyatvaM vyatirekazabdabhedAbhyAm / 37. rUpAlliGgAcca / 38. chAge na karmAkhyA rUpaliGgAbhyAm / 39. rUpAnyatvAnna jAtizabdaH syAt / 40. vikAro notpattikatvAt / 41. sa naimittikaH pshorgunnsyaacodittvaat| 42. jAtervA tatprAyavacanArthavattvAbhyAm / iti SaSThAdhyAyasyASTamaH pAdaH samAptazca SaSTho'dhyAyaH atha saptamo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 1. zrutipramANatvAccheSANAM mukhyabhede yathAdhikAraM bhAvaH syAt / 2. utpattyarthAvibhAgAdvA sattvavadaikadharmyaM syAt / 3. codanAzeSabhAvAdvA tadbhedAdvyavatiSTheran utpatterguNabhUtatvAt / 4. sattve lakSaNasaMyogAt sArvatrikaM pratIyet / 5. avibhAgAttu naivaM syAt / 6. dvyarthatvaM ca vipratiSiddham / 85 7. utpattau vidhyabhAvAdvA codanAyAM pravRttiH syAt, tatazca karmabhedaH syAt / 8. yadi vA'pyabhidhAnavat sAmAnyAt sarvadharmaH syAt / For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 9. arthasya tvavibhaktatvAttathA syAdabhidhAneSu pUrvavattvAt prayogasya, karmaNaH zabdabhAvyatvAdvibhAgAccheSANAmapravRttiH syAt / 86 10. smRtiriti cet / 11. na pUrvavattvAt / 12. arthasya zabdabhAvyatvAt prakaraNanibandhanAcchabdAdevAnyatra bhAvaH syAt / 13. samAne 'pUrvavattvAdutpannAdhikAraH syAt / 14. zyenasyeti cet / 15. na asannidhAnAt / 16. api vA yadyapUrvatvAditaradadhikArthe jyautiSTomikAdvidhestadvAcakaM samAnaM syAt / 17. paJcasaJcareSvarthavAdAtidezaH sannidhAnAt / 18. sarvasya vaikAzabdyAt / 19. liGgadarzanAcca / 20. vihitAmnAnAnneti cet / 21. na itarArthatvAt / 22. ekakapAlaindrAgnau ca tadvat / 23. ekakapAlAnAM vaizvadevikaH prakRtirAgrayaNe sarvahomAparivRttidarzanA davabhRthe ca sakRd dvyavadAnasya vacanAt / // iti saptamAdhyAyasya prathamaH pAdaH // dvitIyaH pAdaH 1. sAmno'bhidhAnazabdena pravRttiH syAdyathAziSTam / 2. zabdaistvarthavidhitvAdarthAntare'pravRttiH syAt pRthagbhAvAt kriyAyA hybhismbndhH| 3. svArthe vA syAtprayojanaM kriyAyAstadaGgabhAvenopadizyeran / 4. zabdamAtramiti cet / 5. na autpattikatvAt / 6. zAstraM caivamanarthakaM syAt / 7. svarasyeti cet / 8. na arthAbhAvAcchruterasambandhaH / 9. svarastUtpattiSu syAnmAtrAvarNAvibhaktatvAt / 10. liGgadarzanAcca / For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 11. azrutestu vikArasyottarAsu yathAzruti / 12. zabdAnAM cAsAmaJjasyam / 13. api tu karmazabdaH syAdbhAvo'rthaH prasiddhagrahaNatvAdvikAro hyaviziSTo'nyaiH / 14. adravyaM cApi dRzyate / 15. tasya ca kriyA grahaNArthA, nAnArtheSu virUpitvAdartho hyAsAmalaukiko vidhAnAt / 16. tasmin saMjJAvizeSAH syurvikArapRthaktvAt / 17. yonizasyAzca tulyavaditarAbhirvidhIyante / 18. ayonau cApi dRzyate'tathAyoniH / 19. aikAkSaM nAsti vairUpyamiti cet / 20. syAdarthAntareSvaniSpatteryathA pAke / 21. zabdAnAJca saamnyjsym| ||iti saptamAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH / / ___tRtIyaH pAdaH 1. uktaM kriyAbhidhAnaM tacchRtAvanyatra vidhipradezaH syAt / 2. apUrve vApi bhAgitvAt / 3. nAmnastvautpattikatvAt / 4. pratyakSAd guNasaMyogAt kriyAbhidhAnaM syAt tadabhAve'prasiddha syAt / 5. api vA satrakarmaNi guNArtheSA zrutiH syAt / 6. vizvajiti sarvapRSThe tatpUrvakatvAt jyotiSTomikAni pRSThAni asti ca pRsstthshbdH| 7. SaDahAdvA tatra hi codanAH / 8. liGgAcca / 9. utpannAdhikArI jyotiSTomaH / 10. dvayovidhiriti cet / 11. na vyarthatvAtsarvazabdasya / 12. tathAvabhRthaH somaat| 13. prakRteriti cet / 14. na bhaktitvAt / 15. liGgadarzanAcca / Jain Education temnational For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 16. dravyAdeze taddravyaM zrutisaMyAgAt puroDAzastvanAdeze tatprakRtitvAt / 17. guNavidhistu na gRhNIyAt samatvAt / 18. nirmanthyAdiSu caivam 19. praNayanaM tu saumikamavAcyaM hItarat / 20. uttaravedipratiSedhazca tadvat / 21. prAkRtaM vA'nAmatvAt / 22. parisaGkhyArthaM zravaNaM guNArthamarthavAdo vA 23. prathamottamayoH praNayanamuttaravedivipratiSedhAt / 24. madhyamayorvA gatyarthavAdAt / 88 25. auttaravediko nArabhyavAdapratiSedhaH / 26. svarasAmaikakapAlAmikSaM ca liGgadarzanAt / 27. codanAsAmAnyAdvA / 28. karmaje karma yUpat I 29. rUpaM vA'zeSabhUtatvAt / 30. vizaye laukikaM syAt, sarvArthatvAt / 31. na vaidikamarthanirdezAt / 32. tathotpattiritareSAM samatvAt / 33. saMskRtaM syAt tacchabdatvAt / 34. bhaktyA vA'yajJazeSatvAd guNAnAmabhidhAnatvAd / 35. karmaNaH pRSThazabdaH syAt tathAbhUtopadezAt / 36. abhidhAnopadezAdvA vipratiSedhAt dravyeSu pRSThazabdaH syAt / // iti saptamAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // caturthaH pAdaH 1. iti kartavyatAvidheryajateH pUrvavattvam / 2. sa laukikaH syAd dRSTapravRttitvAt / 3. vacanAttu tato'nyatvam / 4. liGgena vA niyamyeta liGgasya tad guNatvAt / 5. api vA'nyAyapUrvatvAdyatra nityAnuvAdavacanAni syuH / 6. mithovipratiSedhAcca guNAnAM yathArthakalpanA syAt / 7. bhAgitvAttu niyamyeta guNAnAmabhidhAnatvA-tsambandhAdabhidhAnavad yathA dhenuH kizoreNa / For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 8. utpattInAM samatvAdvA yathAdhikAraM bhAvaH syAt / 9. utpattizeSavacanaM ca vipratiSiddhamekasmin / 10. vidhyanto vA prakRtivaccodanAyAM pravarteta, tathA hi liGgadarzanam / 11. liGgahetutvAdaliGge laukikaM syAt / / 12. liGgasya pUrvavattvAccodanAzabdasAmAnyAdekenApi nirUpyeta yathA sthaaliipulaaken| 13. dvAdazAhikamahargaNe tatprakRtitvAdekAhikamadhikAgamAttadAkhyaM syaadekaahvt| 14. liGgAcca / 15. na vA kratvabhidhAnAdadhikAnAmazabdatvam / 16. liGga saGghAtadharmaH syAttadarthApatterdravyavat / 17. na vArthadharmatvAt saGghAtasya guNatvAt / 18. arthApatterdravyeSu dharmalAbhaH syAt / 19. pravRttyA niyatasya liGgadarzanam / 20. vihAradarzanaM viziSTasyAnArabhyavAdAnAM prakRtyarthatvAt / // iti saptamAdhyAyasya caturthaH pAdaH // atha aSTamo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 1. atha vishesslkssnnm| 2. yasya liGgamarthasaMyogAdabhidhAnavat / 3. pravRttitvAdiSTeH some pravRttiH syAt / 4. liGgadarzanAcca / 5. kRtsnavidhAnAdvA'pUrvatvam / 6. ghugabhidhAraNAbhAvasya ca nityAnuvAdAt 7. vidhiriti cet / 8. na vAkyazeSatvAt / 9. zaGkate caanupossnnaat| 10. darzanamaiSTikAnAM syAt / 11. iSTiSu darzapUrNamAsayoH pravRttiH syAt / 12. pazau ca liGgadarzanAt / 13. daikSasya cetareSu / For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 14. aikAdazineSu sautyasya dvairazanyasya darzanAt / 15. tatpravRttirgaNeSu syAt pratipazu yUpadarzanAt / 16. avyaktAsu tu somasya / 17. gaNeSu dvaadshaahsy| 18. gavyasya ca tadAdiSu / 19. nikAyinAM ca pUrvasyottareSu pravRttiH syAt / 20. karmaNastvapravRttitvAtphalaniyamakartRsamudAyasyAnanvayastadbandhanatvAt / 21. pravRttau cApi tAdAt / 22. azrutitvAcca / 23. guNakAmeSvAzritatvAt pravRttiH syAt / 24. nivRttirvA karmabhedAt ekArthyAdvA niyamyeta pUrvavattvAd vikAro / 25. api vA'tadvikAratvAt kratvarthatvAt pravRttiH syAt / 26. ekakarmaNi vikalpo'vibhAgo hi codanaikatvAt / 27. liGgasAdhAraNyAdvikalpaH syAt / 28. aikArthyAdvA niyamyeta pUrvavattvAd vikAro hi| 29. azrutitvAnneti cet / 30. syaallinggbhaavaat| 31. tathA cAnyArthadarzanam / 32. vipratipattau haviSA niyamyeta karmaNastadupAsyatvAt / 33. tena ca karmasaMyogAt / 34. guNatvena devtaashrutiH| 35. hiraNyamAjyadharmaH tejastvAt / 36. dharmAnugrahAcca / 37. auSadhaM vA vizadatvAt / 38. caruzabdAcca / 39. tasmiMzca zrapaNazruteH / 40. madhUdake dravyasAmAnyAt payovikAraH syAt / 41. AjyaM vA varNasAmAnyAt / 42. dhrmaanugrhaacc| 43. pUrvasya cAviziSTatvAt / ||iti aSTamAdhyAyasya prathamaH paadH|| For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam dvitIyaH pAdaH 1. vAjineSu somapUrvatvaM sautrAmaNyAM ca graheSu tAcchabdyAt / 2. anuvaSaTkArAcca / 3. samupahUya bhakSaNAcca / 4. krayaNazrapaNapurorugupayAmagrahaNAsAdanavAsopanahanaJca tadvat / 5. haviSA vA niyamyeta tadvikAratvAt / 6. prazaMsA somshbdH| 7. vacanAnItarANi / 8. vyapadezazca tadvat / 9. pazupuroDAzasya ca liGgadarzanam / 10. pazuH puroDAzavikAraH syAd devatAsAmAnyAt / 11. prokssnnaacc| 12. paryyagnikaraNAcca / 13. sAnnAyyaM vA tatprabhavatvAt / 14. tasya ca pAtradarzanAt / 15. dadhnaH syAnmUrtisAmAnyAt / 16. payo vA kAlasAmAnyAt / 17. pazvAnantaryAt / 18. dravyatvaM cAviziSTam / 19. AmikSobhayabhAvyatvAdubhayavikAraH syAt / 20. ekaM vA codanaikatvAt / 21. dadhisaGghAtasAmAnyAt / 22. payo vA tatpradhAnatvAllokavad dadhanastadarthatvAt / 23. dhrmaanugrhaacc| 24. satramahInazca dvAdazAhastasyobhayathA pravRttiraikakAt / 25. api vA yajatizruterahInabhUtapravRttiH syAtprakRtyA tulyazabdatvAt / 26. dvirAtrAdInAmaikAdazarAtrAdahInatvaM yajaticodanAt / 27. trayodazarAtrAdiSu satrabhUtasteSvAsanopAyicodanAt / 28. liGgAcca / 29. anyatarato'tirAtratvAt paJcadazarAtrasyAhInatvaM kuNDapAyinAmayanasya ca ___ tadbhUteSvahInatvasya darzanAt / For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 30. ahInavacanAcca / 31. satre vopAyicodanAt / 32. satraliGgaJca darzayati / ||iti aSTamAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // tRtIyaH pAdaH 1. havirgaNe paramuttarasya dezasAmAnyAt / 2. devatayA vA niyamyeta zabdavattvAditarasyAzrutitvAt / 3. gaNacodanAyAM yasya liGgaM tadAvRttiH pratIyetAgneyavat / 4. nAnAhAni vA saGghAtatvAt pravRttiliGgena codanAt / 5. tathA caanyaarthdrshnm| 6. kAlAbhyAse ca bAdariH karmabhedAt / 7. tadAvRttiM tu jaiminirahnAmapratyakSasaMkhyatvAt / 8. saMsthAgaNeSu tadabhyAsaH pratIyeta kRtalakSaNagrahaNAt / 9. adhikArAdvA prakRtistadviziSTA syAdabhidhAnasya tannimittatvAt / 10. gaNAdupacayastatprakRtitvAt / 11. ekAhAtA teSAM samatvAt syAt / 12. gAyatrISu prakRtInAmavacchedaH prakRtyadhikArAt saMkhyAtvAdagniSTomavada vyatirekAttadAkhyatvam / 13. tannityavacca pRthaksatISu tadvacanam / 14. na viMzatau dazeti cet / 15. ekasaGkhyameva syAt / 16. guNAdvA dravyazabdaH syaadsrvvissytvaat| 17. gotvavacca samanvayaH / 18. saGkhyAyAzca zabdavattvAt / 19. itarasyAzrutitvAcca / 20. dravyAntare nivezAdukthyalopairviziSTaM syAt / 21. azAstralakSaNatvAcca / 22. utpattinAmadheyatvAd bhaktyA pRthaksatISu syAt / 23. vacanamiti cet / 24. yaavduktm| Jain Education Hernational For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 25. apUrve ca vikalpaH syAdyadi saGkhyAvidhAnam / 26. RgguNatvAnneti cet / 27. tathA pUrvavati syAt / 28. guNAvezazca sarvatra / 29. niSpannagrahaNAnneti cet / 30. tathehApi syAt / 31. yadi vA'viSaye niyamaH prakRtyupabandhAcchabdeSvapi prasiddhaH syAt / 32. dRSTaH prayoga iti cet / 33. tathA zareSvapi / 34. bhaktyeti cet / 35. tathetarasmin / 36. arthasya cAsamAptatvAt na tAsAmekadeze syAt / // iti aSTamAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // caturthaH pAdaH 1. darvihomo yajJAbhidhAnaM homasaMyogAt / 2. sa laukikAnAM syAt kartRstadAkhyatvAt / 3. sarveSAM vA darzanAdvAstuhome / 93 4. juhoticodanAyAM vA tatsaMyogAt / 5. dravyopadezAdvA guNAbhidhAnaM syAt / 6. na laukikAnAmAcAra grahaNatvAcchandavatAM cAnyArthavidhAnAt / 7. darzanAccAnyapAtrasya / 8. tathAgnihaviSoH / 9. uktshcaarthsmbndhH| 10 tasmin somaH pravartetAvyaktatvAt / 11. na vA svAhAkAreNa saMyogAdvaSaTkArasya ca nirdezAttantre tena vipratiSedhAt / 12. zabdAntaratvAt / 13. liGgadarzanAcca / 14. uttarArthastu svAhAkAro yathA sAptadasyaM tatrAvipratiSiddhA punaH pravRttiliGgadarzanAt pazuvat / 15. anuttarArtho vA'rthavattvAdAnarthakyAddhi prAthamyasyoparodhaH syAt / For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 16. na prakRtAvapIti cet / 17. uktaM samavAye pAradaurbalyam / 18. taccodanA veSTeH pravRttitvAdvidhiH syAt / 19. zabdasAmarthyAcca / 20. liGgadarzanAcca / 21. tatrAbhAvasya hetutvAt, guNArthe syAdadarzanam / 22. vidhiriti cet / 23. na vAkyazeSatvAt guNArthe ca samAdhAnaM nAnAtvenopapadyate / 24. yeSAM vA'parayorhomasteSAM syAdavirodhAt / 25. tatrauSadhAni codyante tAni sthAnena gamyeran / , 26. liGgAdvA zeSahomayoH / 27. pratipattI tu te bhavatastasmAdatadvikAratvam / 28. sannipAte virodhinAmapravRttiH pratIyeta, vidhyutpattivyavasthAnAdarthasyApariNeyatvAt vacanAdatidezaH syAt / // iti aSTamAdhyAyasya caturthaH pAdaH aSTamAdhyAyazca // atha navamo'dhyAyaH vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam prathamaH pAdaH 1. yajJakarma pradhAnaM, taddhi codanAbhUtaM, tasya dravyeSu saMskArastatprayuktastadarthatvAt / 2. saMskAre yujyamAnAnAM tAdarthyAttatprayuktaM syAt / 3. tena tvarthena yajJasya saMyogAd dharmasambandhastasmAdyajJaprayuktaM syAt, " saMskArasya tadarthatvAt / 4. phaladevatayozca / 5. na codanAto hi tAdguNyam / 6 devatA vA prayojayedatithivad bhojanasya tadarthatvAt / 7. ArthapatyAcca / 8. tatazca tena sambandhaH / 9. api vA zabdapUrvatvAdyajJakarma pradhAnaM syAd guNatve devatAzrutiH / 10. atithau tatpradhAnatvamabhAvaH karmaNi syAttasya prItipradhAnatvAt / 11. dravyasaGkhyAhetusamudAyaM vA zrutisaMyogAt / For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 12. arthakArite ca dravyeNa na vyavasthA syAt / 13. artho vA syAtprayojanamitireSAmacodanAttasya ca guNabhUtatvAt / 14. apUrvatvAdvyavasthA syAt / 15. tatprayuktatvaM ca dharmasya sarvaviSayatvam / 16. tadyuktasyeti cet / 17. na azrutitvAt / 18. adhikArAditi cet / 19. tulyeSu nAdhikAraH syAdacoditazca sambandhaH, pRthak satAM yajJArthenAbhi smbndhstsmaadyjnypryojnm| 20. dezabaddhamupAMzutvaM teSAM syAt zrutinirdezAttasya ca tatra bhAvAt / 21. yajJasya vA tatsaMyogAt / 22. anuvAdazca tadarthavat / 23. praNItAdi tatheti cet / 24. na yajJasyAzrutitvAt / 25. taddezAnAM vA saGghAtasyAcoditatvAt / 26. agnidharmaH pratISTakaM saGghAtAtpaurNamAsIvat / 27. agnervA syAd dravyaikatvAditarAsAM tadarthatvAt / 28. codanAsamudAyAttu paurNamAsyAM tathA syAt / 29. patnIsaMyAjAntattvaM sarveSAmavizeSAt / 30. liGgAdvA praaguttmaat| 31. anuvAdo vA dIkSA yathA naktaM saMsthApanasya / 32. syAdvA'nArabhya vidhAnAdante liGgavirodhAt / 33. abhyAsaH sAmidhenInAM prAthamyAt sthAnadharmaH syAt / 34. iSTyAvRttau pryaajvdaavrtetaarmbhnniiyaa| 35. sakRdvA''rambhasaMyogAt ekaH, punarArambho yAvajjIvaprayogAt / 36. arthAbhidhAnasaMyogAnmantreSu zeSabhAvaH syAttatrAcoditamaprAptam coditaabhidhaanaat| 37. tatazcAvacanaM teSAmitarArthaM prayujyate / 38. guNazabdastatheti cet / 39. na samavAyAt / For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 40. codite tu parArthatvAdvidhivadavikAraH syAt / 41. vikArastatpradhAne syAt / 42. asaMyogAttadartheSu tadviziSTaM pratIyeta / 43. karmAbhAvAdevamiti cet / 44. na praarthtvaat| 45. liGgavizeSanirdezAt samAnavidhAneSvaprAptA sArasvatI strItvAt / 46. pabhidhAnAdvA, ddhi codanAbhUta puMviSayaM, punaH pazutvam / . 47. vizeSo vA tadarthanirdezAt / 48. pazutvaM caikazabdyAt / 49. yathoktaM vA sannidhAnAt / 50. AmnAtAdanyadadhikAre vacanAdvikAraH syAt / 51. dvaidhaM vA tulyahetutvAt sAmAnyAdvikalpaH syAt / 52. upadezAcca sAmnaH / 53. niyamo vA zrutivizeSAditarat sAptadazyavat / 54. apramANAcchabdAnyatve tathAbhUtopadezaH syAt / 55. yatsthAne vA tadgItiH syAt padAnyatvapradhAnatvAt / 56. gaansNyogaacc| 57. vacanamiti cet / 58. na tatpradhAnatvAt / // iti navamAdhyAyasya prathamaH pAdaH // dvitIyaH pAdaH 1. sAmAni mantrameke smRtyupadezAbhyAm / 2. tduktdossm| 3. karma vA vidhilkssnnm| 4. tAdRgdravyaM vacanAt pAkayajJavat / 5. tatrAvipratiSiddho dravyAntare vyatirekaH pradezazca / 6. zabdArthatvAttu naivaM syAt / 7. parArthatvAcca zabdAnAm / 8. asambandhazca karmaNA zabdayoH pRthagarthatvAt / 9. saMskArazcAprakaraNe'gnivat syAt prayuktatvAt / For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha: - mImAMsAdarzanam 97 10. akAryatvAcca zabdAnAmaprayogaH pratIyeta 11. AzritatvAcca / 12. prayujyata iti cet / 13. grahaNArthaM pryujyte| 14. tRce syAt zrutinirdezAt / 15. shbdaarthtvaadvikaarsy| 16. darzayati c| 17. vAkyAnAM tu vibhaktatvAt pratizabdaM samAptiH syAt, saMskArasya tadarthatvAt / 18. tathA caanyaarthdrshnm| 19. anavAnopadezazca tadvat / 20. abhyAsenetarA shrutiH| 21. tadabhyAsaH samAsaH syAt / 22. liGgadarzanAcca / 23. naimittikaM tUttarAtvamAnantaryAt pratIyeta / 24. aikArthyAcca tadabhyAsaH / 25. prAgAthikaM tu / 26. sve ca / 27. pragAthe c| . 28. liGgadarzanAvyatirekAcca / 29. arthaikatvAd vikalpaH syAt / 30. arthaikatvAdvikalpaH syAd, RksAmayostadarthatvAt / 31. vacanAdviniyogaH syAt / 32. sAmapradeze vikArastadapekSaH syAcchAstrakRtatvAt / 33. varNe tu bAdariryathAdravyaM dravyavyatirekAt 34. stobhasyaike dravyAntare nivRtimRgvat / 35. sarvAtidezastu sAmAnyAllokavadvikAraH syAt / 36. anvayaJcApi darzayati / 37. nivRttirvA'rthalopAt / 38. anvayo vArthavAdaH syAt / Jan Education International For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 39. adhikaJca vivarNaJca jaiminiH stobhazabdatvAt / 40. dharmasyArthakRtatvAd dravyaguNavikAravyatikramapratiSedhe codanAnubandha samavAyAt / 41. tadutpattestu nivRttistatkRtatvAt syAt / 42. AvezyeranvArthavatvAtsaMskArasya tadarthatvAt / 43. AkhyA caivaM tadAvezAd vikRtau syAdpUrvatvAt / 44. parArthe na tvarthasAmAnyaM saMskArasya tadarthatvAt / 45. kriyeran vArthanirvRtteH / 46. ekArthatvAdavibhAgaH syAt / 47. nirdezAdvA vyavatiSTheran / 48. aprAkRte tadvikArAdvirodhAd vyavatiSTheran / 49. ubhayasAmni caivamekArthApatteH / 50. svArthatvAdvA vyavasthA syAt prakRtivat / 51. pArvaNahomayostvapravRttiH samudAyArthasaMyogAttadabhIjyA hi / 52. kAlasyeti cet / 53. na aprakaraNatvAt / 54. mantravarNAcca / 55. tadabhAve'gnivaditi cet / 56. na AdhikArikatvAt / 57. ubhayoravizeSAt / 58. yadabhIjyA vA tadviSayau / 59. prayAje'pIti cet / 60. na acoditatvAt / // iti navamAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // tRtIyaH pAdaH 19. prakRtau yathotpattivacanamarthAnAM tathottarasyAM tatau tatkRtitvAdarthe cAkAryatvAt / 2. liGgadarzanAcca / 3. jAtirnaimittikaM yathAsthAnam / 4. avikArameke'nArSatvAt / For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 5. liGgadarzanAcca / 6. vikAro vA taduktahetuH / 7. liGgaM mntrcikiirssaarthm| 8. niyamo vobhayabhAgitvAt / 9. laukike doSasaMyogAdapavRkte hi codyate, nimittena prakRtau syAdabhAgi tvAt / 10. anyAyastvavikAreNAdRSTapratighAtitvAdavizeSAcca tenAsya / 11. vikAro vA tadarthatvAt / 12. api tvanyAyasambandhAt prakRtivat pareSvapi yathArthaM syAt / 13. yathArthaM tvanyAyasyAcoditatvAt / 14. chandasi tu ythaadRssttm| 15. vipratipattau vikalpaH syAt samatvAd, guNe tvanyAyakalpanaikadezatvAt / 16. prakaraNavizeSAcca / 17. arthAbhAvAttu naivaM syAd guNamAtramitarat 18. dyAvostatheti cet / 19. na utpattizabdatvAt / 20. apUrve tvavikAro'pradezAt pratIyeta / 21. vikRtau cApi tadvacanAt / 22. adhriguH savanIyeSu tadvatsamAnavidhAnAzcet / 23. pratinidhau cAvikArAt / 24. anAmnAnAdazabdatvamabhAvAccetarasya syAt / 25. tAdAdvA tadAkhyaM syAt saMskArairaviziSTatvAt / 26. uktaJca tattvamasya / 27. saMsargiSu cArthasyAsthitaparimANatvAt / 28. liGgadarzanAcca / 29. ekadhetyekasaMyogAdabhyAsenAbhidhAnaM syAt / 30. avikAro vA bahUnAmekakarmavat / 31. sakR ttvaM tvaikadhyaM syAdekatvAttvaco'nabhipretaM tatprakRtitvAt ___pareSvabhyAsenaivaM vivRddhAvabhidhAnaM syAt / 32. medhapatitvaM svAmidevatasya samavAyAt sarvatra ca prayuktatvAttasyAnyAya nigadatvAt sarvatraivAvikAraH syAt / For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 vibhAga-1, SaDadarzanasatrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanama 33. api vA dvisamavAyo'rthAnyatve yathAsaMkhyaM prayogaH syAt / 34. svAmino vaikazabdyAdutkarSo devatAyAM syAtpanyAM dvitIyazabdaH syAt / 35. devatA tu tadAzISTvAn samprAptatvAt svAminyanarthikA syAt / 36. utsargAcca bhaktyA tasmin patitvaM syAt / 37. utkRSyetaikasaMyukto dvidevate sambhavAt / 38. ekastu samavAyAt tasya tallakSaNatvAt / 39. saMsargitvAcca tasmAt tena vikalpaH syAt / 40. ekatve'pi guNAnapAyAt / 41. niyamo vA bahudevate vikAraH syAt / 42. vikalpo vA prakRtivat / 43. arthAntare vikAraH syAd devatApRthaktvAdekAbhisamavAyAt syAt / // iti navamAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH / caturthaH pAdaH 1. SaDviMzatirabhyAsena pazugaNe, tatprakRtitvAd guNasya, pravibhaktatvA davikAro hi tAsAmakAtsnye nAbhisambandho vikArAnna samAsaH syAdasaMyogAcca sarvAbhiH / 2. abhyAse'pi tatheti cet / 3. na guNAdarthakRtatvAcca / 4. samAse'pi tatheti cet / 5. na asmbhvaat| 6. svAbhizca vacanaM prakRttau tatheha syAt / 7. vaz2INA tu pradhAnatvAt samAsenAbhidhAnaM syAt prAdhAnyamadhrigostadartha tvAt / 8. tAsAM ca kRtstravacanAt / 9. api tvasannipAtitvAt patnIvadAmnAtenAbhidhAnaM syAt / 10. vikArastu pradezatvAdyajamAnavat / 11. apUrvatvAttathA patlyAm / 12. AmnAtastvavikArAt saGkhyAsu sarvagAmitvAt / 14. anAmnAtavacanamavacanena hi vaGkrInAM syAnirdezaH / For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH mImAMsAdarzanam 15. abhyAso vA'vikArAt syAt / 16. pazustvevaM pradhAnaM syAdabhyAsasya tannimittatvAt tasmAtsamAsazabdaH syAt / 17. azvasya catustriMzat tasya vacanAd vaizeSikam / 18. tat pratiSidhya prakRtirniyujyate sA catustriMzadvAcyatvAt / 19. RgvA syAdAmnAtatvAdavikalpazca nyAyyaH / 20. tasyAM tu vacanAdairavat padavikAraH syAt / 21. sarvapratiSedho vA'saMyogAt padena syAt / 22. vaniSThusannidhAnAdurukeNa vapAbhidhAnam / 23. prazaMsA'syabhidhAnam / - 24. bAhuprazaMsA vA / 25. zyenazalAkazyapakavaSastrekaparNeSvAkRtivacanaM prasiddhasannidhAnAt / 26. kAtryaM vA syAttathAbhAvAt / 27. adhrigozca tadarthatvAt / 28. prAsaGgike prAyazcittaM na vidyate parArthatvAttadarthe hi vidhIyate / 29. dhAraNe ca parArthatvAt / 30. kriyArthatvAditareSu karma syAt / 31. na tUtpanne yasya codanA'prAptakAlatvAt / 32. pradAnadarzanaM zrapaNe taddharmabhojanArthatvAt saMsargAcca madhUdakavat / 33. saMskArapratiSedhazca tadvat / 34. tatpratiSedhe ca tathAbhUtasya varjanAt / 35. adharmatvamapradAnAt praNItArthe vidhAnAdatulyatvAdasaMsargaH / 36. paro nityAnuvAdaH syAt / 37. vihitapratiSedho vA / 38. varjane guNabhAvitvAt taduktapratiSedhAt syAt kAraNAt kevalAzanam / 39. vratadharmAcca lepavat / 40. rasapratiSedho vA puruSadharmatvAt / 41. abhyudaye dohApanayaH sadharmA syAt pravRttatvAt / 42. zRtopadezAcca / 43. apanayo vArthAntare vimAnAccarupayovat 44. lakSaNArthA bhRtazrutiH / 101 For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 45. zrayaNAnAM tatpUrvatvAtpradAnArthe vidhAnaM syAt / 46. guNo vA zrapaNArthatvAt / 47. anirdezAcca / 48. zrutezca tatpradhAnatvAt / 49. arthavAdazca tadarthavat / 50. saMskAraM prati bhAvAcca tasmAdatha pradhAnaM syAt / 51. paryagnikRtAnAmutsarge taadrthymupdhaanvt| 52. zeSapratiSedho vA'rthAbhAvAdiDAntavat / 53. pUvavattvAcca zabdasya saMsthApayatIti cApravRtte nopapadyate / 54. pravRtteryajJahetutvAt pratiSedhe saMskArANAmakarma syAt tatkAritatvAd yathA prayAjapratiSedhe grahaNamAjyasya / 55. kriyA vA syAdavacchedAdakarma sarvahAnaM syAt / 56. AjyasaMsthAne pratinidhiH syAt dravyotsargAt / 57. samAptivacanAt / 58. codanA vA karmotsargAdanyaiH syAdaviziSTatvAt / 59. anijyAM ca vanaspateH prasiddhAM tena darzayati / 60. saMkhyA taddevatAtvAt syAt / // iti navamAdhyAyasya caturthaH pAdaH navamo'dhyAyazca // atha dazamo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 1. vidheH prakaraNAntare'tidezAt sarvakarma syAt / 2. api vA'bhidhAnasaMskAradravyamarthe kriyate tAdarthyAt / 3. teSAmapratyakSaviziSTatvAt / 4. iSTirArambhasaMyogAdaGgabhUtAnnivartetArambhasya prdhaansNyogaat|| 5. pradhAnAccAnyasaMyuktAt sarvArambhAnnivartetAnaGgatvAt / 6. tasyAM tu syAt prayAjavat / 7. na vAGgabhUtatvAt / 8. ekavAkyatvAcca / 9. karma ca dravyasaMyogArthamarthAbhAvAnnivarteta tAdarthyaM zrutisaMyogAt / 10. sthANau tu dezamAtratvAdanivRttiH pratIyeta / .. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 11. api vA zeSabhUtatvAt tatsaMskAraH pratIyeta / 12. samAkhyAnaM ca tadvat / 13. mantravarNazca tadvat / 14. prayAje ca tannyAyatvAt / 15. liGgadarzanAcca / 16. tathAjyabhAgAgnirapIti cet / 17. vyapadezAd devatAntaram / 18. samatvAcca / 19. pazAvapIti cet / 20. na tadbhUtavacanAt / 21. liGgadarzanAcca / 22. guNo vA syAt kapAlavad guNabhUtavikArAcca / 23. api vA zeSabhUtatvAtsaMskAra: pratIyeta, svAhAkAravadaGgAnAmarthasaMyogAt / 24. vRddhavacanaM ca vipratipattau tadarthatvAt / 25. guNe'pIti cet / 26. nAsaMhAnAt kapAlavat / 27. grahANAJca sampratipattau tadvacanaM tadarthatvAt / 28. grahAbhAve ca tadvacanam / 29. devatAyAzca hetutvaM prasiddhaM tena darzayati / 30. aviruddhopapattirarthApatteH zrutavat guNabhUtavikAraH syAt / 103 31. sa dvyarthaH syAdubhayoH zrutibhUtatvAdvipratipattau tAdarthyAdvikAratvamuktaM tasyArthavAdatvam / 32. vipratipattau tAsAmAkhyAvikAraH syAt / 33. abhyAso vA prayAjavadekadezo 'nyadevatyaH / 34. carurhavirvikAraH syAdijyAsaMyogAt / 35. prasiddhagrahaNatvAcca / 36. odano vA'nnasaMyogAt / 37. na dvyarthatvAt / 38. kapAlavikAro vA viSaye'rthopapattibhyAm / For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 39. guNamukhyavizeSAcca / 40. tacchrutau cAnyahaviSThavAt / 41. linggdrshnaacc| 42. odano vA prayuktatvAt / 43. apUrvavyapadezAcca / 44. tathA ca liGgadarzanam / 45. sa kapAle prakRtyA syAdanyasya cAzrutitvAt / 46. ekasmin vA vipratiSedhAt / / 47. na vA'rthAntarasaMyogAdapUpe, pAkasaMyuktaM dhAraNArthaM carau bhavati, tatrArthAt pAtralAbhaH syAdaniyamo'vizeSAt / 48. carau vA liGgadarzanAt / 49. tasmin peSaNamarthalopAt syAt / 50. akriyA vA apUpahetutvAt / 51. piNDArthatvAcca saMyavanam / 52. saMvapanaJca tAdarthyAt / 53. santApanamadha:zrapaNArthatvAt / 54. upadhAnaM ca tAdAt / 55. pRthuzlakSNe vA'napUpatvAt / 56. abhyUhazcoparipAkArthatvAt / 57. tathA'jvalanam / 58. vyuddhRtyAsAdanaM ca prakRtAvazrutitvAt / // iti dazamAdhyayasya prathamaH pAdaH // dvitIyaH pAdaH 1. kRSNaleSvarthalopAdapAkaH syAt / 2. syAdvA pratyakSaziSTatvAt pradAnavad / 3. upastaraNAbhidhAraNayoramRtArthatvAdakarma syAt / 4. kriyeta vA'rthavAdatvAttayoH saMsargahetutvAt / 5. akarma vA caturbhirAptivacanAt saha pUrNaM punazcaturavattam / 6. kriyA vA mukhyAvadAnaparimANAt sAmAnyAt tadguNatvam / 7. teSAM caikAvadAnatvAt / For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 105 8. AptiH saMkhyAsamAnatvAt / 9. satostvAptivacanaM vyartham / 10. vikalpastvekAvadAnatvAt / 11. sarvavikAre tvabhyAsAnarthakyaM haviSo hItarasya syAdapi vA sviSTakRtaH syAditarasyAnyAyyatvAt / 12. akarma vA saMsargArthanivRttitvAt tasmAdAptisamarthatvam / 13. bhakSANAM tu prItyarthatvAdakarma syAt / 14. syAdvA nirddhanadarzanAt / 15. vacanaM vAjyabhakSasya prakRtau syAdabhAgitvAt / 16. vacanaM vA hiraNyasya pradAnavadAjyasya guNabhUtatvAt / 17. ekadhopahAre sahatvaM brahmabhakSANAM prakRtau vyAhRtatvAt / 18. sarvatvaM ca teSAmadhikArAt syAt / 19. puruSApanayo vA teSAmavAcyatvAt / 20. puruSApanayAt svakAlatvam / 21. ekArthatvAdavibhAgaHsyAt / 22. RtvigdAnaM dharmamAtrArthaM syAddadAtisAmarthyAt / 23. parikrayArthaM vA karmasaMyogAllokavat / 24. dakSiNAyuktavacanAcca / 25. na cA'nyenAnamyeta parikrayAt, karmaNaH parArthatvAt / 26. parikrItavacanAcca / 27. sanivanyeva bhRtivacanAt / 28. naiSkartRkeNa saMstavAcca / 29. zeSabhakSAzca tadvat / 30. saMskAro vA dravyasya parArthatvAt / 31. zeSe ca smtvaat|| 32. svAmini ca darzanAt tatsAmAnyAditareSAM tathAtvam / 33. tathA cAnyArthadarzanam / 34. varaNamRtvijAmAnamanArthatvAt satre na syAt svakarmatvAt / 35. parikrayazca tAdAt / 36. pratiSedhazca karmavat / 37. syAdvA prAsArpikasya dharmamAtratvAt / Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 38. na dakSiNAzabdAt tasmAnnityAnuvAdaH syaat| 39. udavasAnIyaH satradharmA syAt tadaGgatvAttatra dAnaM dharmamAtraM syAt / 40. na tvetatprakRtitvAdvibhaktacoditatvAcca / 41. teSAM tu vacanAd dviyajJavat sahaprayogaH syAt / 42. tatrAnyAnRtvijo vRNIran / 43. ekaikazastvavipratiSedhAt prakRtezcaikasaMyogAt / 44. kAmeSTau ca dAnazabdAt / 45. vacanaM vA satratvAt / 46. dveSye cAcodanAddakSiNApanayaH syAt / 47. asthiyajJo'vipratiSedhAditareSAM syAdvipratiSedhAdasthinAm / 48. yAvaduktamupayogaH syAt / 49. yadi tu vacanAt teSAM japasaMskAramarthaluptaM seSTi tadarthatvAt / 50. kAmyAni tu na vidyante kAmAjJAnAd yathetarasyAnUcyamAnAni / 51. kratvarthaM tu kriyeta guNabhUtatvAt / 52. IhArthAzcAbhAvAt sUktavAkavat / 53. syurvA arthavAdatvAt / 54. necchAbhidhAnAt tadabhAvAditarasmin / 55. ryurvA hotRkaamaaH| 56. na tadAziSTatvAt / 57. sarvasvArasya diSTagatau samApanaM na vidyate karmaNo jIvasaMyogAt / 58. syAdvobhayoH pratyakSaziSTatvAt / 59. gate karmAsthiyajJavat / 60. jIvatyavacanamAyurAziSastadarthatvAt / 61. vacanaM vA bhAgitvAt prAg yathoktAt / 62. kriyA syaaddhrmmaatraannaam| 63. guNalope ca mukhyasya / 64. muSTilopAt tu saMkhyAlopastadguNatvAt / 65. na nirvApazeSatvAt / 66. saMkhyA tu codanAM prati sAmAnyAt tadvikAraH saMyogAcca paraM muSTeH / 67. na codanAbhisambandhAt prakRtau saMskArasaMyogAt / 68. autpattike tu dravyato vikAraH syAdakAryatvAt / For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 107 69. naimittike tu kAryatvAt prakRteH syAt tadApatteH / 70. vipratiSedhe tadvacanAt prAkRtaguNalopaH syAt, tena ca karmasaMyogAt / 71. pareSAM pratiSedhaH syAt / 72. pratiSedhAcca / 73. arthAbhAve saMskAratvaM syAt / 74. arthena ca viparyAse tAdAt tattvameva syAt / ||iti dazamAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // tRtIyaH pAdaH 1. vikRtau zabdavattvAt pradhAnasya guNAnAmadhikotpattiH sannidhAnAt / 2. prakRtivat tasya cAnuparodhaH / 3. codanAprabhutvAcca / / 4. pradhAnaM tvaGgasaMyuktaM tathAbhUtamapUrvaM syAt tasya vidhyupalakSaNAt sarvo hi pUrvavAn vidhiravizeSAt pravartitaH / 5. na cAGgavidhiranaGge syAt / 6. karmaNazcaikazabdadyAt sannidhAne vidherAkhyAsaMyogo guNena tadvikAraH syAt zabdasya vidhigAmitvAt guNasya copadezyatvAt / 7. akAryatvAcca nAmnaH / 8. tulyA ca prabhutA gunne| 9. sarvamevaM pradhAnamiti cet / 10. tathAbhUtena saMyogAdyathArtha vidhayaH syuH| 11. vidhitvaM cAviziSTamevaM prAkRtAnAM vaikRtaiH karmaNA yogAt tasmAt sarvaM prdhaanaarthm| 12. samatvAcca tadutpatteH saMskArairadhikAraH syAt / 13. hiraNyagarbhe pUrvasya mantraliGgAt / 14. prakRtyanuparodhAcca / 15. uttarasya vA mantrArthitvAt / 16. vidhyatidezAt tacchrutau vikAraH syAd guNAnAmupadezyatvAt / 17. puurvsmiNshcaamntrtvdrshnaat| 18. saMskAre tu kriyAntaraM tasya vidhAyakatvAt / 19. prakRtyanuparodhAcca / For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 20. vidhestu tatra bhAvAt sandehe yasya zabdastadarthaH syAt / 21. saMskArasAmarthyAd guNasaMyogAcca / 22. vipratiSedhAt kriyAprakaraNe syAt / 23. SaDbhidIkSayatIti tAsAM mantravikAraH zrutisaMyogAt / 24. abhyAsAt tu pradhAnasya / 25. AvRttyA mantrakarma syAt / 26. api vA pratimantratvAt prAkRtAnAmahAniH syAdanyAyazca kRte'bhyAsaH 27. paurvAparyaJcAbhyAse nopapadyate naimittikatvAt / 28. tatpRthakatvaM ca darzayati / 29. na cAvizeSAdvyapadezaH syAt / 30. agnyAdheyasya naimittike guNavikAre dakSiNAdAnamadhikaM syAdvAkyasaMyogAt / 31. ziSTatvAccetarAsAM yathAsthAnam / 32. vikArastvaprakaraNe hi kAmyAni / 33. zaGkate ca nivRtterubhayatvaM hi zrUyate / 34. vAso vatsaJca sAmAnyAt / 35. arthApattestaddharmmA syAnnimittAkhyAbhisaMyogAt / 36. dAne pAko'rthalakSaNaH / 37. pAkasya cAnnakArittvAt / 38. tathAbhidhAraNasya / 39. dravyavidhisannidhau saGkhyA teSAM guNatvAt syAt / 40. samatvAt tu guNAnAmekasya zrutisaMyogAt / 41. yasya vA sannidhAne syAd vAkyato hyabhisambandhaH / 42. asaMyuktAstu tulyavaditarAbhirvidhIyante tasmAtsarvAdhikAraH syAt / 43. asaMyogAdvidhizrutAdekajAtAdhikAraH syAt zrutyAkopAt kratoH / 44. zabdArthazcApi lokavat / 45. sA pazUnAmutpattito vibhAgAt / 46. aniyamo 'vizeSAt / 47. bhAgitvAdvA gavAM syAt / 48. pratyayAt / 49. liGgadarzanAcca / Jain Education international For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 109 50. tasya dAnaM vibhAgena pradAnAnAM pRthaktvAt 51. parikrayAcca lokavat / 52. vibhAgaM cApi darzayati / 53. samaM syAdazrutatvAt / / 54. api vA karmavaiSamyAt / 55. atulyAH syuH parikraya viSamAkhyA vidhizrutau parikrayAnna karmaNyupapadyate __darzanAdvizeSasya tthaabhyudye| 56. tasya dhenuriti gavAM prakRtau vibhaktacoditatvAt sAmAnyAt tadvikAraH syAd ythessttirgunnshbden| 57. sarvasya vA kratusaMyogAdekatvaM dakSiNArthasya guNAnAM kAyryaikatvAdarthe ___vikRtau zrutibhUtaM syAt tasmAt samavAyAddhi karmabhiH / 58. codanAnAmanAzrayAlliGgena niyamaH syAt / 59. ekAM paJceti dhenuvat / 60. trivtsshc| 61. tathA ca liGgadarzanam / 62. eke tu zrutibhUtatvAt saGkhyayA gavAM liGgavizeSeNa / 63. prAkAzau ca tatheti cet / 64. api tvavayavArthatvAt vibhaktaprakRtitvAt guNedantAvikAraH syAt / 65. dhenuvaccAzvadakSiNA, sa brahmaNa iti puruSApanayo yathA hiraNyasya / 66. eke tu kartRsaMyogAt sragvattasya liGgavizeSeNa / 67. api vA tadadhikArAddhiraNyavadvikAraH syAt / 68. tathA ca somcmsH| 69. sarvavikAro vA kratvarthe pratiSedhAt pazUnAm / 70. brahmadAne'viziSTamiti cet / 71. utsargasya kratvarthatvAt pratiSiddhasya karma syAt na ca gauNaH prayojanamarthaH sa dakSiNAnAM syaat| 72. yadi tu brahmaNastadUnaM tadvikAraH syAt / 73. sarvaM vA puruSApanayAttAsAM kratupradhAnatvAt / 74. yajuryukte'dhvaryodakSiNA vikAraH syaat| 75. api vA zrutibhUtatvAt sarvAsAM tasya bhAgo niyamyate / // iti dazamAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam caturtha: pAdaH 1. prakRtiliGgasaMyogAt karmasaMskAraM vikRtAvadhikaM syAt / 2. codanAliGgasaMyoge tadvikAraH pratIyeta prakRtisannidhAnAt / 3. sarvatra tu grahAmnAtamadhikaM syAt prakRtivat / 4. adhikaizcaikavAkyatvAt / 5. liGgadarzanAcca / 110 6. prAjApatyeSu cAmnAnAt / 7. Amane liGgadarzanAcca / 8. upageSu zaravat syAt prakRtiliGgasaMyogAt / 9. AnarthakyAt tvadhikaM syAt / 10. saMskAre cAnyasaMyogAt / 11. prayAjavaditi cet / 12. na arthAnyatvAt / 13. AcchAdAne tvaikArthyAt prAkRtasya vikAraH syAt / 14. adhikaM vAnyArthatvAt / 15. samuccayaJca darzayati / 16. sAmasvarthAntara zruteravikAraH pratIyeta / 17. arthe tvazrUyamANe zeSatvAt prAkRtasya vikAraH syAt / 18. sarveSAmavizeSAt / 19. ekasya vA zrutisAmarthyAt prakRtezcAvikArAt / 20. stomavivRddhau tvadhikaM syAdavivRddhau dravyavikAraH syAditarasyA zrutitvAcca / 21. pavamAne syAtAM tasminnAvApodvApadarzanAt / 22. vacanAni tvapUrvatvAt / 23. vidhizabdasya mantratve bhAvaH syAt tena codanA / 24. zeSANAM codanaikatvAttasmAt sarvatra zrUyate / 25. tathottarasyAM tatau tatprakRtitvAt / 26. prAkRtasya guNazrutau saguNenAbhidhAnaM syAt / 27. avikAro vA'rthazabdAnapAyAt syAd dravyavat / 28. tathArambhAsamavAyAdvA coditenAbhidhAnaM syAdarthasya tvAdavacane ca guNazAstramanarthakaM syAt / For Personal & Private Use Only zrutisamavAyi Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 29. dravyeSvArambhagAmitvAdarthe vikAraH sAmarthyAd / 30. budhanvAn pavamAnavadvizeSanirdezAt / 31. mantravizeSanirdezAnna devatAvikAraH syAt / 32. vidhinigamabhedAt prakRtau tatprakRtitvAdvikRtAvapi bhedaH syAt / 33. yathoktaM vA vipratipatterna codanA / 34. sviSTakRd devatAnyatve tacchabdatvAnivarteta / 35. saMyoge vA'rthApatterabhidhAnasya karmajatvAt / 36. saguNasya guNalope nigameSu yAvaduktaM syAt / 37. sarvasya vaikakAt / 38. sviSTakRdAvApiko'nuyAje syAt prayojanavada-GgAnAmarthasaMyogAt / 39. anvAheti ca zastravat karma syAt codanAntarAt / 40. saMskAro vA coditasya zabdavacanArthatvAt / 41. syAd gunnaarthtvaat| 42. manotAyAM tu vacanAdavikAraH syAt / 43. pRSThArthe'nyadrathAntarAt tadyonipUrvatvAt syAdRcAM pravibhaktatvAt / 44. svayonau vA sarvAkhyatvAt / 45. yUpavaditi cet / 46. na krmsNyogaat| 47. kAryatvAduttarayoryathAprakRti / 48. samAnadevete vA tRcasyAvibhAgAt / 49. grahANAM devatAnyatve stutazastrayoH karmatvAdavikAraH syAt / 50. ubhayapAnAtpRSadAjye dadhnaH syAdupalakSaNaM nigameSu pAtavyasyopalakSaNAt / 51. na vA parArthatvAdyajJapativat / 52. syAdvA AvAhanasya tAdAt / 53. na vA saMskArazabdatvAt / 54. syAdvA dravyAbhidhAnAt / 55. dadhanastuguNabhUtatvAdAjyapAnigamAH syurguNatvaM zruterAjyapradhAnatvAt / 56. dadhi vA syAt pradhAnamAjye prathamAntyasaMyogAt / 57. api vAjyapradhAnatvAd guNArthe vyapadeze bhaktyA saMskArazabdaH syAt / 58. api vAkhyAvikAratvAt tena syAdupalakSaNam / 59. na vA syAd guNazAstratvAt / ||iti dazamAdhyAyasya caturthaH pAdaH // For Personal & Privats Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam paJcamaH pAdaH 1. AnupUrvyavatAmekadezagrahaNeSvAgamavadantyalopaH syAt / 2. liGgadarzanAcca / 3. vikalpo vA samatvAt / 4. kramAdupajano'nte syAt / 5. liGgamaviziSTaM saGkhyAyA hi tad vacanam / 6. Adito vA pravRttiH syAdArambhasya tadAditvAd vacanAdantyavidhiH syAt / 7. ekatrike tRcAdiSu mAdhyandinecchandasAM zrutibhUtatvAt / 8. Adito vA tannyAyatvAditarasyAnumAnikatvAt / 9. yathAnivezaM ca prakRtivat saGkhyAmAtravikAratvAt / 10. trikaM tRceSu dhurpA syAt / 11. ekasyAM vA stomasyAvRttidharmatvAt / 12. codanAsu tvapUrvatvAlliGgena dharmaniyamaH syAt / 13. prAptistu rAtrizabdasambandhAt / 14. apUrvAsu tu saGkhyAsu vikalpaH syAt sarvAsAmarthavattvAt / 15. stomavivRddhau prAkRtAnAmabhyAsena saGkhyApUra-NamavikArAt saGkhyAyAM guNazabdatvAdanyasya cAzrutitvAt / 16. Agamena vA'bhyAsasyAzrutitvAt / 17. saGkhyAyAzca pRthaktvanivezAt / 18. parAkzabdatvAt / 19. uktAvikArAcca / 20. azrutitvAnneti cet / 21. syAdarthacoditAnAM primaannshaastrm| 22. AvApavacanaM cAbhyAse nopapadyate / 23. sAmnAM cotpattisAmarthyAt / 24. dhuryeSvapIti cet / 25. na avRtidharmatvAt / 26. bahiSpavamAne tu RgAgamaH sAmaikatvAt / 27. abhyAsena tu saGkhyApUraNaM, sAmidhenISvabhyAsaprakRtitvAt / 28. avizeSAt neti cet / 29. syAt taddharmatvAt prakRtivadabhyasyetA''saGkhyApUraNAt / For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 113 maat| 30. yAvaduktaM vA kRtaparimANatvAt / 31. adhikAnAM ca darzanAt / 32. na karmasvapIti cet / 33. na coditatvAt / 34. SoDazino vaikRtatvaM tatra kRtsnavidhAnAt / 35. prakRtau cAbhAvadarzanAt / 36. ayajJavacanAcca / 37. prakRtau vA ziSTatvAt / 38. prakRtidarzanAcca / 39. AmnAtaM parisaGkhyArtham / 40. uktmbhaavdrshnm| 41. gunnaadyjnytvm| 42. tasyAgrayaNAd grahaNam / 43. ukthyAcca vacanAt / 44. sa tRtIyasavane vacanAt syAt / 45. anabhyAse parAk zabdasya tAdAt / 46. ukthyAvicchedavacanatvAt / 47. AgrayaNAdvA parAkzabdasya dezavAcitvAt punarAdheyavat / 48. vicchedaH stomasAmAnyAt / 49. ukthyA'gniSTomasaMyogAdastutazastraH syAt sati hi saMsthAnyatvam / 50. sastutazastro vA tadaGgatvAt / 51. liGgadarzanAcca / 52. vacanAt saMsthAnyatvam / 53. abhAvAdatirAtreSu gRhyate / 54. anvayo vAnArabhya vidhAnAt / 55. caturthe caturthe'hanyahInasya gRhyate, ityabhyAsena pratIyeta bhojanavat / 56. api vA saGkhyAvattvAt nAnAhIneSu gRhyate pakSavadekasmin sNkhyaarthbhaavaat| 57. bhojane tatsaGkhyaM syAt / 58. jagatsAmni sAmAbhAvAd RktaH sAma tadAkhyaM syAt / 59. ubhayasAmni naimittikaM vikalpena samatvAt syAt / For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 60. mukhyena vA niyamyeta / 61. nimittavighAtAd vA kratuyuktasya karma syAt / 62. aindravAyavasyAgravacanAdAditaH pratikarSaH syAt / 63. api vA dharmAvizeSAt taddharmANAM svasthAne prakaraNAdagratvamucyate / 64. dhaaraasNyogaacc| 65. kAmasaMyoge tu vacanAdAditaH pratikarSaH syAt / 66. taddezAnAM vA'grasaMyogAt tadyuktaM kAmazAstraM syAt, nityasaMyogAt / 67. pareSu cAgrazabdaH pUrvavat syAt tadAdiSu / 68. pratikarSo vA nityArthenAgrasya tadasaMyogAt / 69. pratikarSaJca darzayati / 70. purastAdaindravAyavasyAgrasya kRtadezatvAt / 71. tulyadharmatvAcca / 72. tathA ca liGgadarzanam / 73. sAdanaM cApi zeSatvAt / 74. liGgadarzanAcca / 75. pradAnaJcApi sAdanavat / 76. na vA pradhAnatvAt zeSatvAd sAdanaM tathA / 77. tryanIkAyAM nyAyokteSvAmnAnaM guNArthaM syAt / 78. api vA'hargaNeSvagnivat samAnavidhAnaM syAt / 79. dvAdazAhasya vyUDhasamUDhatvaM pRSThavat samAnavidhAnaM syAt / 80. vyUDho vA liGgadarzanAt samUDhavikAraH / 81. kaamsNyogaat| 82. tasyobhayathA pravRttiraikakAt / 83. ekAdazinavat tryanIkA parivRttiH syAt 84. svasthAnavivRddhirvA'hnAmapratyakSasaGkhyatvAt / 85. pRSThyAvRttau cAgrayaNasya darzanAt trayastriMze parivRttau punaraindravAyava syAt / 86. vacanAt parivRttiraikAdazineSu / 87. liGgadarzanAcca / 88. chando vyatikramAd vyUDhe, bhakSapavamAnaparidhikapAlasya mantrANa yathotpattivacana-mUhavat syAt / ||iti dazamAdhyAyasya paJcamaH pAdaH // For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAga - 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam SaSThaH pAdaH 1. ekarcasthAnAni yajJe syuH svAdhyAyavat / 2. tRce vA liGgadarzanAt / 3. svardRzaM prativIkSaNaM kAlamAtraM parArthatvAt / 4. pRSThyasya yugapadvidherekAhavat dvisAmatvam / 5. vibhakte vA samastavidhAnAt tadvibhAge vipratiSiddham / 6. samAsastvaikAdazinezu tatprakRtitvAt / 7. vihArapratiSedhAcca / 8. zrutito vA lokavadvibhAgaH syAt / 9. vihAraprakRtitvAcca / 10. vizaye ca tadAsatteH / 11. trayastatheti cet / 12. na samatvAt prayAjavat / 13. sarvapRSThe pRSThazabdAtteSAM svAdekadezatvaM pRSThasya kRtadezatvAt / 14. vidhestu viprakarSaH syAt / 15. vairUpasAmA kratusaMyogAt trivRdvadekasAmA syAt / 16. pRSThArthe vA prakRtiliGgasaMyogAt / 17. trivRdvaditi cet / 18. na prakRtAvakRtsnasaMyogAt / 19. vidhitvAnneti cet / 20. syAd vizaye tanyAyatvAt karmAvibhAgAt / 21. prakRtezcAvikArAt / 115 22. trivRti saMGkhyAtvena sarvasaGkhyAvikAraH syAt / 23. stomasya vA talliGgatvAt / 14. ubhayasAmni vizvajidvadvibhAgaH syAt / 25. pRSThArthe vA'tadarthatvAt / 16. liGgadarzanAcca / 27. pRSThe rasabhojanamAvRtte saMsthite trayastriMze'hani syAt tadAnantaryyAt prakRtivat / 18. ante vA kRtakAlatvAt / For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 29. abhyAse ca tadabhyAsaH karmaNaH punaH prayogAt / 30. ante vA kRtakAlatvAt / 31. AvRttistu vyavAye kAlabhedAt syAt / 32. madhu na dIkSitA brahmacAritvAt / 33. prAzyete vA yajJArthatvAt / 34. mAnasamaharantaraM syAd (dvAdazAhe ?) bhedavyapadezAt / 35. tena ca saMstavAt / 36. aharantAcca pareNa codanA / 37. pakSe saGkhyA sahasravat / 38. aharaGgam vAMzuvaccodanAbhAvAt / 39. dazamavisargavacanAcca / 40. dazame'hanniti ca tadguNazAstrAt / 41. saGkhyAsAmaJjasyAt / 42. pazvatireke caikasya bhAvAt / 43. stutivyapadezamaGgena vipratiSiddhaM vratavat 44. vacanAdatadantattvam / 45. satramekaH prakRtivat / 46. vacanAttu bahUnAM syAt / 47. apadezaH syAditi cet / 48. na ekavyapadezAt / 49. sannivApaJca darzayati / 50. bahUnAmiti caikasmin vizeSavacanaM vyartham / 51. anye syurRtvijaH prakRtivat / 52. api vA yajamAnAM syurRtvijAmabhidhAnasaMyogAt teSAM syAdyajamAna tvam / 53. kartRsaMskAro vacanAdAdhAtRvaditi cet / 54. syAdvizaye tannyAyatvAt prakRtivat / 55. svAmyAkhyAH syurgRhapativaditi cet / 56. naH prasiddhagrahaNatvAdasaMyuktasya taddharmeNa / 57. dIkSitA'dIkSitavyapadezazca nopapadyate'rthayornitya-bhAvitvAt / For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 117 58. adakSiNatvAcca / 59. dvAdazAhasya satratvamAsanopAyicodanena yajamAnabahutvena ca strshbdaabhisNyogaat| 60. yajaticodanAdahInatvaM svAminAM cA'sthitaparimANatvAt / 61. ahIne dakSiNAzAstraM guNatvAt pratyahaM karmabhedaH syAt / 62. sarvasya vaikakAt / 63. pRSadAjyavadvA'hnAM guNazAstraM syAt / 64. jyotiSTomyastu dakSiNAH sarvAsAmekakarmatvAt prakRtivat, tasmAnnA''sAM vikAraH syAt / 65. dvAdazAhe vacanAt pratyahaM dakSiNAbhedastatprakRtitvAt pareSu tAsAM saMkhyAvikAraH syAt / 66. parikrayAvibhAgAdvA samastasya vikAraH syAt / 67. bhedastu gunnsNyogaat| 68. pratyahaM sarvasaMskAraH prakRtivat sarvAsAM sarvavizeSatvAt / 69. ekArthatvAnneti cet / 70. syAdutpattau kAlabhedAt / 71. vibhajya tu saMskAravacanAd dvAdazAhavat / 72. liGgena dravyanirdeze sarvatra pratyayaH syAt liGgasya sarvagAmitvAdAgneyavat / 73. yAvadarthaM vA'rthazeSatvAdalpena parimANaM syAt tasmiMzca liGgasAmarthyam / 74. Agneya kRtsnvidhiH| 75. RjISasya pradhAnatvAdahargaNe sarvasya syAt / 76. vAsasi mAnopAvaharaNe prakRtau somasya vacanAt / 77. tatrAhargaNe'rthAdvAsaH prakRtiH syAt / 78. mAnaM pratyutpAdayet prakRtau tena darzanAdupAvaharaNasya / 79. haraNe vA zrutyasaMyogAdarthAdvikRtau tena / // iti dazamAdhyAyasya SaSThaH pAdaH // saptamaH pAdaH 1. pazorekahaviSTvaM samastacoditatvAt / 2. pratyaGgaM vA grahavadaGgAnAM pRthakprakalpanatvAt / 3. havirbhedAt karmaNo'bhyAsastasmAt tebhyo'vadAnaM syAt / For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam '4. AjyabhAgavadvA nirdezAt parisaGkhyA syAt / '5. teSAM vA vyavadAnatvaM vivakSannabhinidizet pazoH paJcAvadAnatvAt / '6. aMsazironUkasakthipratiSedhazca tadanyaparisaGkhyAne'narthakaH syAt pradAnatvAt teSAM niravadAnapratiSedhaH syAt '7. api vA parisaGkhyA syAdanavadAnIyazabdatvAt / '8. abrAhmaNe ca darzanAt / '9. zRtAzRtopadezAcca teSAmutsargavadayajJazeSatvam / 10. ijyAzeSAt sviSTakRdijyeta prakRtivat / / 11. vyaGgairvA zaravad vikAraH syAt / 12. adhyUnI tu hotustryaGgavadiDAbhakSavikAraH syAt / 13. zeSe vA samavaiti tasmAdrathavaniyamaH syAt / 14. azAstratvAttu naivaM syAt / 15. api vA dAnamAtraM syAd bhakSazabdAnabhisambandhAt / 16. dAtustvavidyamAnatvAdiDAbhakSavikAraH syAccheSaM pratyaviziSTatvAt / 17. AgnIdhazca vaniSTuradhyUnIvat / 18. aprAkRtatvAnmaitravaruNasyAbhakSatvam / 19. syAdvA hotradhvaryuvikAratvAttayoH karmAbhisambandhAt / 20. dvibhAgaH syAdvikarmatvAd / 21. ekatvAd vaikabhAgaH syAd bhAgasyAzrutibhUtatvAt / 22. pratiprasthAtuzca vapAzrapaNAt / 23. abhakSo vA karmabhedAttasyAH sarvapradAnatvAt / 24. vikRtau prAkRtasya vidhergrahaNAt punaH zrutiranarthikA syAt / 25. api vA''gneyavad dvizabdatvaM syAt / 26. na vA zabdapRthaktvAt / / 27. adhikaM vArthavattvAt syAdarthavAdaguNAbhAve vacanAdavikAre teSu hi tAdarthya syAdapUrvatvAt / 28. pratiSedhaH syAditi cet / 29. na azrutatvAt / 30. agrahaNAditi cet / 31. na tulyatvAt / For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 32. tathA tadgrahaNe syAt / 33. apUrvatAM tu darzayet grahaNasyArthavattvAt / 34. tato'pi yAvaduktaM syAt / 35. sviSTakRdbhakSapratiSedhaH syAt tulyakAraNatvAt / 36. apratiSedho vA darzanAdiDAyAM syAt / 37. pratiSedho vA vidhipUrvasya darzanAt / 38. zaMyviDAntatve vikalpaH syAt pareSu patnyanuyAjapratiSedho'narthakaH syAt / 39. nityAnuvAdo vA karmaNaH syAdazabdatvAt 40. pratiSedhArthavattvAt cottarasya parastAt pratiSedhaH syAt / 41. prAptervA pUrvasya vacanAdatikramaH syAt / 42. pratiSedhasya tvarAyuktatvAt tasya ca nAnyadezatvam / 43. upasatsu yAvaduktamakarma syAt / 44. strauveNa vA guNatvAt zeSapratiSedhaH syAt 45. apratiSiddhaM vA pratiSidhya pratiprasavAt / 46. anijyA vA zeSasya mukhyadevatAnabhIjyatvAt / 47. avabhRthe barhiSaH pratiSedhAt zeSakarma syAt / 48. AjyAbhAgayorvA guNatvAt zeSapratiSedhaH syAt / 49. prayAjAnAM tvekadezaprati SedhAt vAkyazeSatvam tasmAnnityAnuvAdaH syAt / 50. AjyabhAgayorgrahaNaM nityAnuvAdo gRhamedhIyavat syAt / 51. virodhinAmekazrutau niyamaH syAt grahaNasyArthavattvAt zaravacca zrutito viziSTatvAt / 52. ubhayapradezAnneti cet / 53. zareSvapIti cet / 54. virodhyagrahaNAttathA zareSviti cet / 199 55. tathetarasmin / 56. zrutyAnarthakyamiti cet / 57. grahaNasyArthavattvAdubhayorapratipattiH syAt / 58. sarvAsAJca guNAnAmarthavattvAd grahaNamapravRtte syAt / 59. adhikaM syAditi cet / For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 60. na arthAbhAvAt / 61. tathaikArthavikAre prAkRtasyApravRttiH pravRttau hi vikalpa: syAt / 62. yAvacchrutIti cet / 63. na prakRtAvazabdatvAt / 64. vikRtau tvaniyamaH syAt pRSadAjyavad grahaNasya guNArthatvAt ubhayozca pradiSTatvAd guNazAstraM yadeti syAt / 65. aikArthyAdvA niyamyeta zrutito viziSTatvAt 66. virodhitvAcca lokavat / 67. kratozca tadguNatvAt / 68. virodhinAJca tacchutAvazabdatvAt vikalpaH syAt / 69. pRSadAjye samuccayAd grahaNasya guNArthatvam / 70. yadyapi caturavattIti tu niyame nopapadyate / 71. kratvantare vA tannyAyyatvAt karmabhedAt / 72. yathAzrutIti cet / 73. na codanaikatvAt / ||iti dazamAdhyAyasya saptamaH pAdaH // aSTamaH pAdaH 1. pratiSedhaH pradeze'nArabhyavidhAne ca, prAptapratiSiddhatvAd vikalpaH syAt / 2. arthaprAptavaditi cet / 3. na tulyahetutvAdubhayaM shbdlkssnnm| 4. api tu vAkyazeSaH syAdanyAyyatvAdvikalpasya vidhInAmekadezaH / 5. apUrve cArthavAdaH syAt / 6. ziSTvA tu pratiSedhaH syAt / 7. na cedanyaM prakalpayet praklRptAvarthavAdaH syAdAnarthakyAparasAmarthyAcca / 8. pUrvaizca tulyakAlatvAt / 9. upavAdazca tadvat / 10. pratiSedhAdakarmeti cet / 11. na zabdapUrvatvAt / 12. dIkSitasya dAnahomapAkapratiSedho'vizeSAt sarvadAnahomapAkapratiSedhaH syAt / For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 12 13. akratuyuktAnAM vA dharmaH syAt kratoH pratyakSaziSTatvAt / 14. tasya vApyAnumAnikamavizeSAt / 15. api tu vAkyazeSatvAditaraparyudAsaH syAtpratiSedhe vikalpaH syAt / 16. avizeSeNa yat zAstramanyAyyatvAt vikalpasya tat sandigdhamArAdvizeSA ziSTAM syAt / 17. aprakaraNe tu yacchAstraM vizeSe zrUyamANamavikRtamAjyabhAgavat ___praakRtprtissedhaarthm| 18. vikAre tu tadarthaM syAt / 19. vAkyazeSo vA kratunA grahaNAt syAdanArabhyavidhAnasya / 20. mantreSvavAkyazeSatvaM guNopadezAt syaat| 21. anAmnAte ca darzanAt / 22. pratiSedhAcca / 23. agnyatigrAhyasya vikRtAvupadezAdapravRttiH syAt / 24. mAsi grahaNaJca tadvat / 25. grahaNaM vA tulyatvAt / 26. liGgadarzanAcca / 27. grahaNaM samAnavidhAnaM syAt / 28. mAsigrahaNamabhyAsapratiSedhArtham / 29. utpattitAdarthyAccaturavattam pradhAnasya homasaMyogAdadhikamAjya matulyatvAllokavadutpatterguNabhUtatvAt / 30. ttsNskaarshruteshc| 31. tAbhyAM vA saha sviSTakRtaH sakRttve dvirabhidhAraNena tadAptivacanAt / 32. tulyavaccAbhidhAya sarveSu bhaktyanukramaNAt / 33. sAptadazyavanniyamyeta / 34. haviSo vA guNabhUtatvAt tathAbhUtavivakSA syAt / 35. puroDAzAbhyAmityAdhikRtAnAM purADAzayorupadezastacchutitvAdvaiSya stomavat / 36. na tvanityAdhikAro'sti vidhau nityena sambandhastasmAdavAkyazeSatvam / 37. sati ca naikadezena kartuH pradhAnabhUtatvAt / 38. kRtsnatvAttu tathA stome / For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 39. kartuH syAditi cet / 40. na guNArthatvAt prApte ca nopadezArthaH / 41. karmaNostu prakaraNe tannyAyatvAd guNAnAM liGgena kAlazAstraM syAt / 42. yadi tu sAnnAyyaM somayAjino na tAbhyAM samavAyo'sti vibhaktakAla tvAt / 43. api vA vihitatvAd guNArthAyAM punaH zrutau sandehe zrutirdvidevatArthA syAd yathAnabhipretaH tathA''gneyo darzanAdekadevate / 44. vidhiM tu baadraaynnH| 45. pratiSiddhavijJAnAd vaa| / 46. tathA cAnyArthadarzanam / 47. upAMzuyAjamantarA yajatIti havirliGgAzrutitvAd yathAkAmI pratIyeta / 48. dhauvAd vA sarvasaMyogAt / 49. tadvacca devatAyAM syAt / 50. tAntrINAM vA prakaraNAt / 51. dharmAdvA syAt prjaaptiH| 52. devatAyAstvanirvacanaM tatra zabdasyeha mRdutvaM tasmAdihAdhikAreNa / 53. viSNurvA syAddhautrAmnAnAdamAvAsyAhavizca syAt hautrasya tatra darzanAt / 54. api vA paurNamAsyAM syAt pradhAnazabdasaMyogAd guNatvAnmantro yathA pradhAnaM syAt / 55. AnantaryyaJca sAnnAyyasya puroDAzena darzayati amAvAsyAvikAre / 56. agnISomavidhAnAttu paurNamAsyAmubhayatra vidhIyate / 57. pratiSiddhyavidhAnAd vA viSNuH samAnadezaH syAt / 58. tathA caanyaarthdrshnm|| 59. na cAnaGga sakRcchutAvubhayatra vidhIyetAsambandhAt / 60. guNAnAM ca parArthatvAt prakRtau vidhiliGgAni darzayati / 61. vikAre cAzrutitvAt / 62. dvipuroDAzAyAM syAdantarArthatvAt / 63. ajAmikaraNArthatvAcca / 64. tadarthamiti cenna, tatpradhAnatvAt / 65. aziSTena ca sambandhAt / For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 66. utpattestu nivezaH syAd guNasyAnuparodhenArthasya vidyamAnatvAd vidhAnAdantarArthasya naimittikatvAt tadabhAve'zrutau syAt / 67. ubhayostu vidhAnAt / 68. guNAnAJca parArthatvAdupaveSavadyadeti syAt / 69. anapAyazca kAlasya lakSaNaM hi puroDAzau / 70. prshNsaarthmjaamitvm| // iti dazamAdhyAyasya aSTamaH pAdaH, dazamo'dhyAyazca // athaikAdazo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 1. prayojanAbhisambandhAt pRthak satAM tataH syAdaikakarmyamekazabdAbhi sNyogaat| 2. zeSavadvA prayojanaM pratikarma vibhajyeta / 3. avidhAnAttu naivaM syAt / 4. zeSasya hi parArthatvAdvidhAnAt pratipradhAnabhAvaH syAt / 5. aGgAnAM tu zabdabhedAt kratuvat syAt phalAnyatvam / 6. arthabhedastu tatrArthehaikArthyAdaikakarmyam / 7. zabdabhedAnneti cet / 8. karmArthatvAt prayoge tAcchabdhaM syAt tadarthatvAt / 9. kartRvidhernAnArthatvAd guNapradhAneSu / 10. Arambhasya zabdapUrvatvAt / / 11. ekenApi samApyeta kRtArthatvAdyathA kratvantareSu prApteSu cottarAvat syAt / 12. phalAbhAvAnneti cet / 13. na karmasaMyogAt prayojanamazabdadoSaM syAt / 14. aikazabyAditi cet / 15. na arthapRthaktvAt samatvAdaguNatvam / 16. vidhestvekazrutitvAdaparyAyavidhAnAd nityavacchrutabhUtAbhisaMyogAt arthena yugapat prApteryathAprAptaM svazabdArtho nivItavattasmAt sarvaprayoga pravRttiH syAt / 17. tathA karmopadezaH syAt / For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 18. kratvantareSu punarvacanam / 19. uttarAsvazrutitvAdvizeSANAM kRtArthatvAt svadohe yathAkAmI pratIyeta / 20. karmaNyArambhabhAvyatvAt kRSivat pratyArambhaM phalAni syuH| 21. adhikArazca sarveSAM kAryatvAdupapadyate vizeSaH / 22. sakRttu syAt kRtArthatvAdaGgavat / 23. zabdArthazca tathA loke / 24. api vA samprayoge yathA-kAmI sampratIyetAzrutitvAdvidhiSu vacanAni syuH / 25. aikazabdyAt tathAGgeSu / 26. loke krmaa'rthlkssnnm| 27. kriyANAmarthazeSatvAt pratyakSo'tastanirvRttyA'pavargaH syAt / 28. dharmamAtre tvadarzanAcchabdArthenApavargaH syAt / 29. kratuvaccAnumAnenAbhyAse phalabhUmA syAt / 30. sakRdvA kAraNaikatvAt / 31. parimANe cAniyame na syAt / 32. phalasyArambhanirvRtteH kratuSu syAt phalAnyatvam / 33. arthavAMstu naikatvAdabhyAsaH syAdanarthako yathA bhojana mekasminnarthasyAparimANatvAt pradhAne ca kriyArthatvAdaniyamaH syAt / 34. pRthaktvAdvidhitaH parimANaM syAt / / 35. anabhyAso vA prayogavacanaikatvAt sarvasya yugapacchAstrAdaphalatvAcca karmaNaH syAt kriyArthatvAt / 36. abhyAso vA chedanasaMmArgA'vadAneSu vacanAt sakRttvasya / 37. anabhyAsasta vAcyatvAt / 38. bahuvacanena sarvaprAptervikalpaH syAt / 39. dRSTaH prayoga iti cet / 40. ttheh| 41. bhaktyeti cet / 42. tathetarasmin / 43. prathamaM vA niyamyeta kAraNAdatikramaH syAt / 44. zrutyarthAvizeSAt / For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 125 45 (ka). tathA cAnyArthadarzanam / 45 (kha). prakRtyA ca pUrvavat tadAsatteH / 46. uttarAsu na yAvat svamapUrvatvAt / 47. yAvat svaM vAnyAvidhAnenAnuvAdaH syAt / 48. sAkalyavidhAnAt / 49. bahvarthatvAcca / 50. agnihotre cAzeSavadyavAgUniyamaH / 51. tathA payaHpratizedhaH kumArANAm / 52. sarvaprAyiNApi liGgena saMyujyate devatAbhisaMyogAt / 53. pradhAnakarmArthatvAdaGgAnAM tadbhedAt karmabhedaH prayoge syAt / 54. kramakopazca yaugapadye syAt / 55. tulyAnAM tu yaugapadyamekazabdopadezAt syAdvizeSAgrahaNAt / 56. aikA*davyavAyaH syAt / 57. tathA cAnyArthadarzanaM kAmukAyanaH / 58. tannyAyatvAdazakterAnupUyaM syAt saMskArasya tadarthatvAt / 59. asaMspRSTo'pi tAdAt / 60. vibhavAdvA pradIpavat / 61. arthAttu loke vidhiH pratipradhAnaM syAt / 62. sakRdijyAM kAmukAyanaH parimANavirodhAt / 63. vidhestvitarArthatvAt sakRdijyAzrutivyatikramaH syAt / 64. vidhivat prakaraNAvibhAge prayogaM bAdarAyaNaH / 65. api caikena sannidhAnamavizeSako hetuH| . 66. na vidhezcoditatvAt / 67. vyAkhyAtaM tulyAnAM yogpdymgRhymaannvishessaannaam| 68. bhedastu kAlabhedAccodanAvyavAyAt syAdviziSTAnAM vidhiH pradAnakAlatvAt / 69. tathA caanyaarthdrshnm|| 70. vidhiriti cenna vartamAnApadezAt / dazAdhyAyasya prathamaH pAdaH // For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam dvitIyaH pAdaH 1. ekadezakAlakartRtvaM mukhyAnAmekazabdopadezAt / 2. avidhizcet karmaNAmabhisambandhaH pratIyeta tallakSaNArthAbhisaMyogAdvidhitvAccetareSAM pratipradhAnaM bhAvaH syAt / 126 3. aGgeSu ca tadabhAvaH pradhAnaM pratinirdezAt / 4. yadi tu karmaNo vidhisambandhaH syAdekazabdyAt pradhAnArthAbhisaMyogAt / 5. tathA cAnyArthadarzanam / 6. zrutizcaiSAM pradhAnavat karmazruteH parArthatvAt karmaNo'zrutitvAcca / 7. aGgAni tu vidhAnatvAt pradhAnenopadizyeran tasmAt syAdekadezatvam / 8. dravyadevataM tatheti cet / 9. na codanAvidhizeSatvAt niyamArtho vizeSaH / 10. teSu samavetAnAM samavAyAttantramaGgAni bhedastu tadbhedAt karmabhedaH prayoge syAt teSAM pradhAnazabdatvAt tathA cAnyArthadarzanam / 11. iSTirAjasUyacAturmAsyeSvaikakarmyAdaGgAnAM tantrabhAvaH syAt / 12. kAlabhedAnneti cet / 13. na ekadezatvAt pazuvat / 14. api vA karmapRthaktvAtteSAM tantravidhAnAt sAGgAnAmupadezaH syAt / 15. tathA cAnyArthadarzanam / 16. tathA tadavayaveSu syAt / 17. pazau tu codanaikatvAttantrasya viprakarSaH syAt / 18. tathA syAdadhvarakalpeSTau vizeSasyaikakAlatvAt / 19. iSTiriti caikavacchutiH / 20. api vA karmapRthaktvAtteSAM tantravidhAnAt sAGgAnAmupadezaH syAt / 21. prathamasya vA kAlavacanam / 22. phalaikatvAdiSTizabdo yathAnyatra / 23. vasAhomastantram aikadevateSu syAt pradAnasyaikakAlatvAt / 24. kAlabhedAttvAvRttirdevatAbhede / 25. ante yUpAhutistadvat / 26. itarapratiSedho vA 27. azAstratvAcca dezAnAm / For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 127 28. avabhRthe pradhAne'gnivikAraH syAnna hi taddheturagnisaMyogaH / 29. dravyadevatAvat / 30. sAGgo vA prayogavacanaikatvAt / 31. liGgadarzanAcca / 32. zabdavibhAgAcca devatAnapanayaH / 33. dakSiNe'gnau varuNapraghAseSu dezabhedAt sarvaM kriyate / 34. acodaneti cet / 35. syAt, paurNamAsIvat / 36. prayogacodaneti cet / 37. ihApi mArutyAH prayogazcodyate / 38. AsAdanamiti cet / 39. na uttareNaikavAkyatvAt / 40. avAcyatvAt / 41. AmnAyavacanaM tadvat / 42. kartRbhedastatheti cet / 43. na samAvAyAt / 44. liGgadarzanAcca / 45. vedisaMyogAditi cet / 46. na dezamAtratvAt / 47. ekAgnitvApareSu tantraiH syAt / 48. nAnA vA kartRbhedAt / 49. paryAgnikRtAnAmutsarge prAjApatyAnAM karmotsargaH zrutisAmAnyAdAraNya vattasmAd brahmasAmni codanApRthaktvaM syAt / 50. saMskArapratiSedho vA vAkyaikatve kratusAmAnyAt / 51. vapAnAM cAnabhidhAraNasya darzanAt / 52. paJcazAradIyAstatheti cet / 53. na codanaikavAkyatvAt / 54. saMskArANAM ca taddarzanAt / 55. dazapeye krayapratikarSAt pratikarSaH, tataH prAcAM tatsamAnaM tantraM syAt / 56. samAnavacanaM tadvat / For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 57. aprakarSo vA'rthahetutvAt sahatvaM vidhIyate / 58. pUrvasmizcAvabhRthasya darzanAt / 59. dIkSANAM cottarasya / 60. samAna: kAlasAmAnyAt / 61. niSkAsasyAvabhRthe tadekadezatvAt pazuvat pradAnaviprakarSaH syAt / 62. apanayo vA pratiSiddhenAbhisaMyogAt / 63. pratipattiriti cenna, karmasaMyogAt / 64. udayanIye ca tadvat / 65. pratipattirvA karmasaMyogAt / 66. arthakarma vA zeSatvAcchrayaNavattadarthenavidhAnAt / // iti ekAdazAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // tRtIyaH pAdaH 1. aGgAnAM mukhyakAlatvAdvacanAdanyakAlatvam / 2. dravyasyAkarmakAlaniSpatteH prayogaH sarvArtha: syAt svakAlatvAt / 3. yUpazcAkarmakAlatvAt / 4. ekayUpaM ca darzayati / 5. saMskArAstvAvarterannarthakAlatvAt / 6. tatkAlastu yUpakarmatvAttasya dharmavidhAnAt sarvArthAnAM ca vacanAdanyakAlatvam / 7. sakRnmAnaM ca darzayati / 8. svarustantrApavargaH syAdasvakAlatvAt / 9. sAdhAraNe vA'nuniSpattistasya sAdhAraNatvAt / 10. somAnte ca pratipattidarzanAt / 11. tatkAlo vA prastaravat / 12. na cotpattivAkyatvAt pradezAt prastare tathA / 13. ahargaNe viSANAprAsanaM dharmavipratiSedhAdantye prathame vAhani vikalpaH syAt / 14. pANestvazrutibhUtatvAdviSANAniyamaH syAt prAtaH savanamadhyatvAcchiSTaM cAbhipravRttatvAt / 15. vAgvisargo haviSkRtA bIjabhede tathA syAt / For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 16. pazau ca puroDAze samAnatantraM bhavet / 17. agniyogaH somakAle tadarthatvAt saMskRtakarmaNaH pareSu sAGgasya tasmAt sarvApavarge vimokaH syAt / 18. pradhAnApavarge vA tadarthatvAt / 19. avabhRthe ca tadvat pradhAnArthasya pratiSedho 'pavRktArthatvAt / 20. ahargaNe ca pratyahaM syAt tadarthatvAt / 21. subrahmaNyA tu tantraM dIkSAvadanyakAlatvAt 22. tatkAlatvAdAvarteta prayogavato vizeSasaMyogAt / 23. aprayogAGgamiti cet / 24. syAt prayoganirdezAt kartRbhedavat / 25. tadbhUtasthAnAdagnivaditi cet, tadapavargastadarthatvAt / 26. agnivaditi cet / 27. na prayogasAdhAraNyAt / 28. liGgadarzanAcca / 29. taddhi tatheti cet / 30. na ziSTatvAditaranyAyatvAcca / 31. vidhyekatvAditi cet / 32. na kRtsnasya punaH prayogAt pradhAnavat / 33. laukikeSu yathAkAmI saMskArAnarthalopAt syAt / 34. yajJAyudhAni dhAryeran pratipattividhAnAdRjISavat / 35. yajamAnasaMskAro vA tadarthaH zrUyate tatra yathAkAmI tadarthatvAt / 36. mukhyasAdhAraNaM vA maraNasyAniyatatvAt 37. yo vA yajanIye'hani mriyate so'dhikRtaH syAdupaveSavat / 38. na zAstralakSaNatvAt / 39. utpattirvA prayojakatvAdAziravat / 40. zabdAsAmaJjasyamiti cet / 41. tathA''zire / 42. zAstrAttu viprayogastatraikadravyacikIrSA prakRtAvathehApUrvArthavad bhUtopadezaH / 43. prakRtyarthatvAt paurNamAsyAH / 129 For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 44. agnyAdheye vA vipratiSedhAttAni dhArayenmaraNasyAnimittatvAt / 45. pratipattirvA yathAnyeSAm / 46. upariSTAt somAnAM prAjApatyaizcarantIti sarveSAmavizeSAdavAcyo hi prkRtikaalH| 47. aGgaviparyAso vinA vacanAditi cet / 48. na utkarSaH saMyogAt kAlamAtramitaratra / 49. prakRtikAlAsatteH zastravatAmiti cet / 50. na zrutipratiSedhAt / 51. vikArasthAne iti cet / 52. na codanApRthaktvAt / 53. utkarSe sUktavAkasya na somadevatAnAmutkarSaH pazvanaGgatvAd yathA __niSkarSe'nanvayaH / 54. vAkyasaMyogAd votkarSaH samAnatantratvAdarthalopAdananvayaH / ||iti ekAdazadhyAyasya tRtIyaH pAdaH / / caturthaH pAdaH 1. codanaikatvAdrAjasUye'nuktadezakAlAnAM samavAyAttantramaGgAni / 2. pratidakSiNaM vA kartRsambandhadiSTivadaGgabhUtatvAt samudAyo hi tannirvRttyA tadekatvAdekazabdopadezaH syAt / 3. tathA caanyaarthdrshnm| 4. aniyamaH syAditi cet / 5. na upadiSTatvAt / 6. lAghavAtipattizca / 7. prayojanakatvAt / 8. vizeSArthA punaH shrutiH| 9. aveSTau caikatantryaM syAlliGgadarzanAt / 10. vacanAt kAmasaMyogena / 11. kratvayAmiti cenna, varNasaMyogAt / 12. pavamAnahaviHSvaikatantryaM prayogavacanaikatvAt / 13. liGgadarzanAcca / 14. vartamAnApadezAd vacanAttu tantrabhedaH syAt / .. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 15. sahatve nityAnuvAdaH syAt / 16. dvAdazAhe tu prakRtitvAdekaikamaharapavRjyeta karmapRthaktvAt / 17. ahnAM vA zrutibhUtatvAt tatra sAGgaM kriyeta yathA mAdhyandine / 18. api vA phalakartRsambandhAt sahaprayogaH syAdAgneyAgnISomIyavat / 19. sAGgakAlazrutitvAdvA svasthAnAnAM vikAraH syAt / 20. tadapekSaM ca dvAdazAhatvam / 21. dIkSopasadAM ca saMkhyA pRthakpRthak pratyakSasaMyogAt / 22. tathA caanyaarthdrshnm| 23. codanApRthaktve tvaikatantryaM samavetAnAM kAlasaMyogAt teSAM pradhAnazabdatvAt / 24. bhedastu tadbhedAt karmabhedaH prayoge syAt teSAM pradhAnazabdatvAt / 25. tathA caanyaarthdrshnm| 26. zvaH sutyAvacanaM tadvat / 27. pazvatirekazca / 28. sutyAvivRddhau subrahmaNyANAM sarveSAmupalakSaNam prakRtyanvayAdAvAhanavat / 29. api vendrAbhidhAnatvAt sakRt syAdupalakSaNam, kAlasya lakSaNArthatvAt, avibhaagaacc| 30. pazugaNe kumbhIzUlavapAzrapaNInAM prabhutvAt tantrabhAvaH syAt / 31. bhedastu sandehAd devatAntare syAt / 32. arthAdvA liGgakarma syAt / 33. ayAjyatvAdvasAnAM bhedaH syAt svayAjyApradAnatvAt / 34. api vA pratipattitvAt tantraM syAt svatvasyAzrutibhUtatvAt / 35. sakRditi cet / 36. na kAlabhedAt / 37. jAtyantareSu bhedaH paMktivaiSamyAt / 38. vRddhidarzanAcca / 39. kapAlAni ca kumbhIvattulyasaMkhyAnAm / 30. pratipradhAnaM vA prakRtivat / 11. sarveSAM cAbhiprathanaM syAt / 12. ekadravye saMskArANAM vyAkhyAtamekakarmatvam / For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 43. dravyAntare kRtArthatvAt tasya punaH prayogAnmantrasya ca tadguNatvAt punaH prayoga: syAttadarthena vidhAnAt / 44. nirvapaNalavanataraNAjyagrahaNeSu caikadravyavat prayojanaikatvAt / 45. dravyAntaravadvA syAt tatsaMskArAt / 46. vediprokSaNe mantrAbhyAsaH karmaNaH punaH prayogAt / 47. ekasya vA guNavidhiH dravyaikatvAt tasmAt sakRt prayogaH syAt / 48. kaNDUyane pratyaGgaM karmabhedAt syAt / 49. api vA codanaikakAlamaiva karmyaM syAt / 132 50. svapnanadItaraNAbhivarSaNAmedhyapratimantraNeSu caivam / 51. prayANe tvArthanirvRtteH / 52. uparavamantrastantraM syAllokavad bahuvacanAt / 53. na sannipAtitvAt asannipAtikarmaNAM vizeSagrahaNe kAlaikatvAt sakRdvacanam / 54. haviSkRdadhrigupuro'nuvAkyAmanotasyAvRttiH kAlabhedAt syAt / 55. adhrigozca viparyAsAt / 56. kariSyadvacanAt / // iti ekAdazAdhyAyasya caturthaH pAdaH samAptazcaikAdazo'dhyAyaH // atha dvAdazo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 1. tantrisamavAye codanAtaH samAnAnAmekatantratvamatulyeSu tu bhedaH vidhiprakramatAdarthyAt tAdarthye zrutikAlanirdezAt / 2. guNakAlavikArAcca tantrabhedaH syAt / 3. tantramadhye vidhAnAdvA mukhyatantreNa siddhiH syA- tantrArthasyAviziSTatvAt / 4. vikArAcca na bhedaH syAdarthasyAvikRtatvAt / 5. ekeSAM cAzakyatvAt / 6. ekAgnivacca darzanam / 7. jaimineH paratantratvApatteH svataMtra pratiSedhaH syAt / 8. nAnArthatvAt some darzapUrNamAsaprakRtInAM vedikarma syAt / 9. akarma vA kRtadUSA syAt / 10. pAtreSu ca prasaGgaH syAddhomArthatvAt Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha: - mImAMsAdarzanam 11. nyAyyAni vA prayuktatvAdaprayukte prasaGgaH syAt / 12. zAmitre ca pazupuroDAzo na syAditarasya prayuktatvAt / 13. zrapaNaM vA'gnihotrasya zAlAmukhIye na syAt, prAjahitasya vidyamAna tvAt / 14. havirdhAne nirvapaNArthaM sAdhayetAM prayuktatvAt / 15. asiddhirvA'nyadezatvAt pradhAnavaiguNyAdavaiguNye prasaGgaH syAt / 16. anasAJca darzanAt / 17. tadyuktaJca kAlabhedAt / 18. mantrAzca sannipAtitvAt / 19. dhAraNArthatvAt some'gnyanvAdhAnaM na vidyate / 20. tathA vratamupetattvAt / 21. vipratiSedhAcca / 22. satyavaditi cet / 23. na saMyogapRthaktvAt / 24. grahaNArthaM ca pUrvamiSTestadarthatvAt / 25. zeSavaditi cet / 26. na vaizvadevo hi| 27. syAd vA vyapadezAt / 28. na gunnaarthtvaat| 29. sanahanaJca vRttatvAt / 30. anyavidhAnAdAraNyabhojanaM na syAdubhayaM vRttyartham / 31. zeSabhakSAstatheti cet / naH anyArthatvAt 32. bhRtatvAcca parikrayaH / 33. zeSabhakSAstatheti cet / 34. na karmasaMyogAt / 35. pravRttavaraNAt pratitantravaraNAt pratitantravaraNaM hotuH kriyeta / 36. brahmApIti cet / 37. na prAk niyamAttadarthaM hi| 38. nirdiSTasyeti cet / 339.na azrutatvAt / For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 40. hotustatheti cet / 41. na krmsNyogaat| 42. yajJotpattyupadeze niSThitakarmaprayogabhedAt pratitantraM kriyeta / 43. na vA kRtatvAt tadupadezo hi| 44. dezapRthaktvAt mantro'bhyAvarttate / 45. sannahanaharaNe tatheti cet / 46. na anyArthatvAt / // iti dvAdazAdhyAyasya prathamaH pAdaH // dvitIyaH pAdaH 1. vihAro laukikAnAmarthaM sAdhayet prabhutvAt / 2. mAMsapAkapratiSedhazca tadvat / 3. nirdezAd vA vaidikAnAM syAt / 4. sati caupAsanasya darzanAt / 5. abhAvadarzanAcca / 6. mAMsapAko vihitapratiSedhaH syAdAhutisaMyogAt / 7. vAkyazeSo vA dakSiNe'sminnarAbhya vidhAnasya / 8. savanIye chidrApidhAnArthatvAt pazupuroDAzo na syAdanyeSAmevamarthatvAt / 9. kriyA vA devatArthatvAt / 10. liGgadarzanAcca / 11. haviSkRtsavanIyeSu na syAt prakRtau yadi sarvArthA pazuM pratyAhUtA sA kuryAd vidyamAnatvAt / 12. pazau tu saMskRte vidhAnAt / 13. yogAdvA yajJAya tadvimoke visargaH syAt / 14. nizi yajJe prakRtasyApravRttiH syAt pratyakSaziSTatvAt / 15. kAlavAkyabhedAcca tantrabhedaH syAt / 16. vedyuddhananavrataM vipratiSedhAttadeva syAt / 17. tantramadhye vidhAnAdvA tattantrA savanIyavat / 18. vaiguNyAdidhmAbahirna sAdhayedagnyanvAdhAnaM ca yadi devatArtham / 19. ArambhaNIyA vikRtau na syAt prakRtikAlamadhyatvAt kRtA punastadarthena / For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam 135 20. syAdvA kAlasyAzeSabhUtatvAt / 21. ArambhavibhAgAcca / 22. vipratiSiddhadharmANAM samavAye bhUyasAM syAt sadharmatvam / 23. mukhyaM vA pUrvacodanAllokavat / 24. tathA cAnyArthadarzanam / 25. aGgaguNavirodhe ca tAdAt / 26. paridhidvayarthatvAdubhayadharmA syAt / 27. yaupyastu virodhe syAnmukhyAnantaryAt / 28. itaro vA tasya tatra vidhAnAt / 29. ubhyoshcaanggsNyogH| 30. pazusavanIyeSu vikalpaH syAt vaikRtazcedubhayorazrutibhUtatvAt / 31. pAzukaM vA tasya vaizeSikAmnAnAttadanarthakaM vikalpe syAt / 32. pazozca viprakarSastantramadhye vidhAnAt / 33. apUrvaM ca prakRtau samAnatantrA cedanityatvAdanarthakaM hi syAt / 34. adhikazca guNaH sAdhAraNe'virodhAt kAMsyabhojivadamukhye'pi / 35. tatpravRttyA tu tantrasya niyamaH syAdyathA pAzukaM sUktavAkena / 36. na vA'virodhAt / 37. zAstralakSaNatvAcca / ||iti dvAdazAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // tRtIyaH pAdaH 1. vizvajiti vatsatvaGnAmadheyAditarathAtantrabhUyastvAdahataM syAt / 2. avirodho vA uparivAso hi vatsatvak / 3. anunirvApyeSu bhUyastvena tantraniyamaH syAt / 4. AgantukatvAdvA svadharmA syAt zrutivizeSAditarasya ca mukhyatvAt / 5. svasthAnatvAcca / 6. sviSTakRcchrapaNAnneti cet / 7. vikAraH pavamAnavat / 8. avikAro vA prakRtivaccodanAM prati bhAvAcca / 9. ekakarmaNi ziSTatvAd guNAnAM sarvakarma syAt / 10. ekArthAstu vikalperan samuccaye hyAvRttiH syAt pradhAnasya / POr Personar&PrhateUse Only . Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH mImAMsAdarzanam 11. abhyasyetArthavattvAditi cet / 12. na azrutitvAt / 13. sati cAbhyAsazAstratvAt / 14. vikalpavacca darzayati / 15. kAlAntare'rthavattvaM syAt / 16. prAyazcitteSu caikArthyAnniSyannenAbhisaMyogaH tasmAt sarvasya nirghAtaH / 17. samuccayastvadoSanirghAtArtheSu / 18. mantrANAM karmasaMyogAt svadharmeNa prayogaH syAd dharmasya tannimittatvAt / 19. vidyAM prati vidhAnAdvA sarvakAlaM prayogaH syAt karmArthatvAt prayogasya / 20. bhASAsvaropadezAdairavatprAyavacanapratiSedhaH syAt / 21. mantropadezo vA na bhASikasya prAyopapatterbhASikazrutiH / 22. vikAraH kAraNAgrahaNe / 23. tanyAyatvAdadRSTe'pyevam / 24. tadutpettarvA pravacanalakSaNatvAt / 25. mantrANAM karaNArthatvAt mantrAntena karmAdisannipAtaH syAt sarvasya vacanArthatvAt / 26. santatavacanAddhArAyAmAdisaMyogaH / 27. karmasantAno vA nAnAkarmatvAditarasyAzakyatvAt / 28. AdhAre ca dIrghAdhAratvAt / 29. mantrANAM sannipAtitvAdekArthAnAM vikalpaH syAt / 30. saMkhyAvihiteSu samuccayo'sannipAtitvAt / 31. brAhmaNavihiteSu ca saMkhyAvat sarveSAmupadiSTatvAt / 32. yAjyAvazaTkArayozca samuccayadarzanaM tadvat / 33. vikalpo vA samuccayasyAzrutitvAt / 34. guNArthatvAdupadezasya / 35. vaSaTkAre nAnArthatvAt samuccayaH / 36. hautrAstu vikalpyerannekArthatvAt / 37. samuccayo vA kriyamANAnuvAditvAt / 38. samuccayaM ca darzayati / - // iti dvAdazAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzanam caturtha: pAdaH 1. japAzcA karmayuktAH stutyAzIrabhidhAnaM ca yAjamAnesu samuccayaH syAdAzIH pRthaktvAt / 2. samuccayaM ca darzayati / 3. yAjyAnuvAkyAsu tu vikalpaH syAd devatopalakSaNArthatvAt / 4. liGgadarzanAcca / 5. krayaNeSu tvavikalpaH syAdekArthatvAt / 6. samuccayo vA prayogadravyasamavAyAt / 7. samuccayaM ca darzayati / 8. saMskAre ca tatpradhAnatvAt / 9. saMkhyAsu tu vikalpaH syAt zrutivipratiSedhAt / 10. dravyavikAraM tu pUrvavadarthakarma syAt tathA vikalpena niyamaH pradhAnatvAt / 11. dravyatve'pi samuccayo dravyakarmaniSpatteH pratipazu karmabhedAdevaM sati yathAprakRti / 12. kapAle'pi tatheti cet / 13. na karmaNaH parArthatvAt / 137 14. pratipattistu zeSatvAt / 15. zrute'pi pUrvavattvAt syAt / 16. vikalpo'nvarthakarmaniyamapradhAnatvAt zeSe ca karmakAryyasamavAyAt, tasmAt tenArthakarma syAt / 17. ukhAyAM kAmyanityasamuccayo niyoge kAmadarzanAt / 18. asati cAsaMskRteSu karma syAt / 19. tasya ca devatArthatvAt / 20. vikAro vA taduktahetuH / 21. vacanAdasaMskRteSu karma syAt / 22. saMsarge cApi doSaH syAt / 23. vacanAditi cet / 24. tathetarasmin / 25. utsarge'pi parigrahaH karmaNaH kRtatvAt / 26. sa AhavanIyaH syAdAhutisaMyogAt / For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - mImAMsAdarzana 27. anyo voddhRtyAharaNAt / 28. tasmiMstu saMskArakarma ziSTatvAt / 29. sthAnAdvA parilupyeran / 30. nityadhAraNe vikalpo na zakasmAt pratiSedhaH syAt / 31. nityadhAraNAdvA pratiSedho gatazriyaH / 32. parArthAnyeko yjmaangnne| 33. aniyamo'vizeSAt / 34. mukhyo vA vipratiSedhAt / 35. satre gRhptisNyogaaddhautrvt| 36. AmnAyavacanAcca / 37. sarvairvA tadarthatvAt / 38. gRhapatiriti ca samAkhyAsAmAnyAt / 39. vipratiSedhe prm| 40. hautre praarthtvaat| 41. vacanaM param / 42. prabhutvAdAtvijyaM sarvavarNAnAM syAt / 43. smRtervA syAd brAhmaNAnAm / 44. phalacamasavidhAnAccetareSAm / 45. sAnnAyyepyevaM pratiSedho'somapIyahetutvAt 46. caturdhAkaraNe ca nirdezAt / 47. anvAhArye ca darzanAt / // iti dvAdazAdhyAyasya caturthaH pAdaH / // sampUrNazca dvaadsho'dhyaayH|| ||miimaaNsaashaastrnyc smpuurnnm|| For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 139 zrI vedavyAsakRtam vaiyAsikabrahmasUtrapAThaH (3) // vedAntadarzanam // atha prathamo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 1. athAto brahmajijJAsA / 2. janmAdyasya ytH| 3. shaastryonitvaat| 4. tattu samanvayAt / 5. IkSate shbdm| 6. gaunnshcennaatmshbdaat| 7. tanniSTasya mokSopadezAt / 8. heyatvAvacanAcca / 9. svApyayAt / 10. gtisaamaanyaat| 11. shruttvaacc| 12. Anandamayo'bhyAsAt / 13. vikArazabdAnneti cennaH prAcuryyAt / 14. taddhetuvyapadezAcca / 15. mAtravarNikameva ca giiyte| 16. netaro'nupapatteH / 17. bhedavyapadezAcca / 18. kAmAcca naanumaanaapekssaa| 19. asminnasya ca tadyogaM zAsti / 20. antastaddharmopadezAt / 21. bhedavyapadezAccAnyaH) 22. aakaashstllinggaat| 23. ata eva praannH| 24. jyotizcaraNAbhidhAnAt / 25. chando'bhidhAnneti cenna tathA ceto'rpaNanigadAttathA hi darzanam / For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 26. bhUtAdipAdavyapadezopapattezcaivam / 27. upadezabhedAnneti cenna, ubhayasminnapyavirodhAt / 28. praannstthaanugmaat| 29. na vakturAtmopadezAditi cedadhyAtmasambandha bhUmA hyasmin / 30. zAstradRSTyA tUpadezo vAmadevavat / 31. jIvamukhyaprANaliGgAnneti cenna, upAsAtraividhyAdAzritatvAdiha tadyogAt / // iti vaiyAsikabrahmasUtrapAThe prathamAdhyAyasya prathamaH pAdaH // dvitIyaH pAdaH 1. sarvatra prasiddhopadezAt / 2. vivkssitgunnopptteshc| 3. anupapattestu na shaariirH| 4. karmakartRvyapadezAcca / 5. zabdavizeSAt / 6. smRteshc| 7. arbhakaukastvAttadvyapadezAcca neti cenna, nicAyyatvAdevaM vyomavacca / 8. sambhogaprAptiriti cenna, vaizeSyAt / 9. attA carAcaragrahaNAt / 10. prakaraNAcca / 11. guhAM praviSTAvAtmAnau hi tadarzanAt / 12. vizeSaNAcca / 13. antara upptteH| 14. sthAnAdivyapadezAcca / 15. sukhaviziSTAbhidhAnAdeva ca / 16. zrutopaniSatkagatyabhidhAnAcca / 17. anavasthiterasambhavAcca netaraH / 18. antaryAmyadhidevAdiSu taddharmavyapadezAt 19. na ca smArtamataddharmAbhilApAt / 20. zArIrazcobhaye'pi hi bhedenainamadhIyate / 21. adRzyatvAdiguNato dhrmokteH| For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 22. vizeSaNabhedavyapadezAbhyAM ca netarau / 23. rUpopanyAsAcca / 24. vaizvAnaraH sAdhAraNazabdavizeSAt / 25. smaryamANamanumAnaM syAditi / 26. zabdAdibhyo'ntaH pratiSThAnAcca neti cenna:, tathAdRSTyupadezAdasambhavAt puruSamapi cainamadhIyate / 27. ata eva na devatA bhUtaM ca / 28. sAkSAdapyavirodhaM jaiminiH / 29. abhivyakterityAzmarathyaH / 30. anusmRterbAdariH / 31. sampatteriti jaiministathAhi darzayati / 32. Amananti cainamasmin / // iti vaiyAsikabrahmasUtrapAThe prathamAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // tRtIya: pAda: 1. dyubhvAdyAyatanaM svazabdAt / 2. muktopasRpyavyapadezAt / 3. nAnumAnamatacchabdAt / 4. prANabhRcca / 5. bhedavyapadezAt / 6. prakaraNAt / 7. sthityadanAbhyAM ca / 8. bhUmA samprasAdAdadhyupadezAt / 9. dharmopapattezca / 10. akSaramambarAntadhRteH / 11. sA ca prazAsanAt / 12. anyabhAvavyAvRttezca / 13. IkSatikarmavyapadezAt sa / 14. dahara uttarebhyaH / 15. gatizabdAbhyAM tathAhi dRSTaM liGgaJca ! Private Use Only 141 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 16. dhRtezca mahimno'syAsminnupalabdheH / 17. prsiddheshc| 18. itaraparAmarzAt sa iti cenna asambhavAt 19. uttarAccedAvirbhUtasvarUpastu / 20. anyArthazca praamrshH| 21. alpazruteriti cet taduktam / 22. anukRtestasya ca / 23. api ca smryte| 24. zabdAdeva prmitH| 25. hRdyapekSayA tu manuSyAdhikAratvAt / 26. taduparyapi bAdarAyaNaH sambhavAt / 27. virodhaH karmaNIti cenna anekapratipatterdarzanAt / 28. zabda iti cennAtaH prabhavAt pratyakSAnumAnAbhyAm / 29. ata eva ca nityatvam / 30. samAnanAmarUpatvAccAvRttAvapyavirodho darzanAt smRtezca / 31. madhvAdiSvasambhavAdanadhikAraM jaiminiH / 32. jyotiSi bhAvAcca / 33. bhAva tu bAdarAyaNo'sti hi| 34. zugasya tadanAdarazravaNAt tadAdravaNAt sUcyate hi / 35. kSatriyatvagatezcottaratra caitrarathena liGgAt / 36. saMskAraparAmarzAt tadbhAvAbhilApAcca / 37. tadabhAvanirdhAraNe ca prvRtteH| 38. zravaNAdhyayanArthapratiSedhAt smRtezca / 39. kampanAt / 40. jyotirdarzanAt / 41. AkAzo'rthAntaratvAdivyapadezAt / 42. suSuptyutkrAntyorbhedena / 43. patyAdizabdebhyaH / ||iti vaiyAsikabrahmasUtrapAThe prathamAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 143 caturthaH pAdaH 1. AnumAnikamapyekeSAmiti cenna zarIrarUpakavinyastagRhIteH darzayati ca / 2. sUkSmaM tu tadarhatvAt / 3. tadadhInatvAdarthavat / 4. jJeyatvAvacanAcca / 5. vadatIti cenna prAjJo hi prakaraNAt / 6. trayANAmeva caivamupanyAsaH praznazca / 7. mahadvacca / 8. cmsvdvishessaat| 9. jyotirupakramA tu tathA hyadhIyata eke / 10. kalpanopadezAcca madhvAdivadavirodhaH / 11. na saMkhyopasaMgrahAdapi nAnAbhAvAdatirekAcca / 12. prANAdayo vAkyazeSAt / 13. jyotiSaikeSAmasatyane / 14. kAraNatvena cAkAzAdiSu yathA vyapadiSTokteH / 15. smaakrssaat| 16. jgdvaacitvaat| 17. jIvamukhyaprANaliGgAnneti cet tadvyAkhyAtam / 18. anyArthaM tu jaiminiH praznavyAkhyAbhyAmapi caivameke / 19. vAkyAnvayAt / 20. pratijJAsiddherliGgamAzmarathyaH / 21. utkramiSyata evaM bhAvAdityauDulomiH / 22. avisthiteriti kAzakRtsnaH / 23. prakRtizca pratijJAdRSTAntAnuparodhAt / 24. abhidhyopadezAcca / 25. sAkSAccobhayAmnAnAt / 26. AtmakRteH prinnaamaat| 27. yonizca hi giiyte| 28. etena sarve vyAkhyAtA vyAkhyAtAH / ||iti vaiyAsikabrahmasUtrapAThe prathamAdhyAyasya caturthaH pAdaH prathamo'dhyAyazca // For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam atha dvitIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 1. smRtyanavakAzadoSaprasaGga iti cennAnyasmRtyanavakAzadoSaprasaGgAt / 2. itareSAM cAnupalabdheH / 3. etena yogaH prtyuktH| 4. na vilakSaNatvAdasya tathAtvaJca zabdAt / 5. abhimAnivyapadezastu vizeSAnugatibhyAm / 6. dRzyate tu / 7. asaditi cenna pratiSedhamAtratvAt / 8. apItau tadvat prasaGgAdasamaJjasam / 9. na tu dRSTAntabhAvAt / 10. svapakSadoSAcca / 11. tarkApratiSThAnAdapyanyathAnumeyamiti cedevmpyvimokssprsnggH| 12. etena ziSTAparigrahA api vyAkhyAtAH / 13. bhoktrApatteravibhAgazcet syaallokvt| 14. tadananyatvamArambhaNazabdAdibhyaH / 15. bhAve coplbdheH| 16. sattvAccAvarasya / 17. asadvyapadezAnneti cenna dharmAntareNa vAkyazeSAt / 18. yukteH zabdAntarAcca / 19. paTavacca / 20. yathA ca praannaadi| 21. itaravyapadezAddhitAkaraNAdidoSaprasaktiH / 22. adhikaM tu bhedanirdezAt / 23. azmAdivacca tadanupapattiH / 24. upasaMhAradarzanAnneti cenna kSIravRddhiH / 25. devAdivadapi loke / 26. kRtsnaprasaktiniravayavatvazabdakopo vA / 27. zrutestu zabdamUlatvAt / 28. Atmani caivaM vicitrAzca hi| 29. svapakSadoSAcca / For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 30. sarvopetA ca taddarzanAt / 31. vikaraNatvAnneti cettaduktam / 32. na prayojanavattvAt / 33. lokavat tu lIlAkaivalyam / 34. vaiSamyanairghRNye na sApekSatvAttathAhi darzayati / 35. na karmAvibhAgAditi cenna anAditvAt / 36. upapadyate cApyupalabhyate ca / 37. sarvadharmopapattezca / // iti vaiyAsikabrahmasUtrapAThe dvitIyAdhyAyasya prathamaH pAdaH // dvitIyaH pAdaH 1. racanAnupapattezca nAnumAnam / 2. pravRttezca / 3. payo'mbuvaccet tatrApi / 4. vyatirekAnavasthitezcAnapekSatvAt / 5. anyatrAbhAvAcca na tRNAdivat / 6. abhyupagame'pyarthAbhAvAt / 7. puruSAzmavaditi cet tathApi / 8. aGgitvAnupapattezca / 9. anyathAnumitau ca jJazaktiviyogAt / 10. vipratiSedhAccAsamaJjasam / 11. mahaddIrghavadvA hasvaparimaNDalAbhyAm / 12. ubhayathApi na karmAtastadabhAvaH / 13. samavAyAbhyupagamAcca sAmyAdanavasthite: / 14. nityameva ca bhAvAt / 15. rUpAdimattvAcca viparyayo darzanAt / 16. ubhayathA ca doSAt / 17. aparigrahAccAtyantamanapekSA / 18. samudAya ubhayahetuke'pi tadaprAptiH / 19. itaretarapratyayatvAditi cenna utpattimAtranimittatvAt / 20. uttarotpAde ca pUrvanirodhAt / For Personal & Private Use Only 145 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 21. asati pratijJoparodho yaugapadyamanyathA / 22. pratisaMkhyA'pratisaMkhyAnirodhAprAptiravicchedAt / 23. ubhayathA ca dossaat| 24. AkAze cAvizeSAt / 25. anusmRtezca / 26. nAsato'dRSTatvAt / 27. udAsInAnAmapi caivaM siddhiH / 28. nAbhAva uplbdheH| 29. vaidhAcca na svapnAdivat / 30. na bhaavo'nuplbdheH| 31. kSaNikatvAcca / 32. srvthaanupptteshc| 33. naiksminnsmbhvaat| 34. evaM cAtmA'kAtya'm / 35. na ca paryAyAdapyavirodho vikArAdibhyaH / 36. antyAvasthitezcobhayanityatvAdavizeSaH / 37. patyurasAmaJjasyAt / 38. sambandhAnupapattezca / 39. adhiSThAnAnupapattezca / 40. karaNavaccenna bhogAdibhyaH / 41. antavattvamasarvajJatA vA / 42. utpattyasambhavAt / 43. na ca kartuH krnnm| 44. vijJAnAdibhAve vA tadapratiSedhaH / 45. vipratiSedhAcca / // iti vaiyAsikabrahmasUtrapAThe dvitIyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH / / tRtIyaH pAdaH 1. na viydshruteH| 2. asti tu| 3. gaunnysmbhvaat| Jan4. zabdAcca / For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 5. syAccaikasya brahmazabdavat / 6. pratijJA'hAniravyatirekAcchabdebhyaH / 7. yAvadvikArantu vibhAgo lokavat / 8. etena mAtarizvA vyAkhyAtaH 9. asambhavastu sato'nupapatteH / 10. tejo'tastathA hyAha / 11. ApaH / 12. pRthivyadhikArarUpazabdAntarebhyaH / 13. tadabhidhyAnAdeva tu talliGgAt saH / 14. viparyayeNa tu kramo'ta upapadyate ca / 15. antarA vijJAnamanasI krameNa talliGgAditi cenna avizeSAt / 16. carAcaravyapAzrayastu syAttadvyapadezo bhAktastadbhAvabhAvitvAt / 17. nAtmA'zruternityatvAcca tAbhyaH / 18. jJo'ta eva / 19. utkrAntigatyAgatInAm / 20. svAtmanA cottarayoH / 21. nANuratazruteriti cenna itarAdhikArAt 22. svazabdonmAnAbhyAJca / 23. avirodhazcandanavat / 24. avasthitivaizeSyAditi cenna abhyupagamAdi hi / 25. guNAdvA lokavat / 26. vyatireko gandhavat / 27. tathA ca darzayati / 28. pRthagupadezAt / 29. tadguNasAratvAttu tadvyapadezaH prAjJavat / 30. yAvadAtmabhAvitvAcca na doSastaddarzanAt 31. puMstvAdivattasya sato'bhivyaktiyogAt / 32. nityopalabdhyanupalabdhiprasaGgo'nyataraniyamo vA'nyathA / 33. kartA zAstrArthavattvAt / 34. vihAropadezAt / 35. upAdAnAt / For Personal & Private Use Only 147 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 36. vyapadezAcca kriyAyAM na cennirdezaviparyayaH / 37. upalabdhivadaniyamaH / 38. zaktiviparyayAt / 39. samAdhyabhAvAcca / 40. yathA.ca takSobhayathA / 41. parAttu tcchruteH| 42. kRtaprayatnApekSastu vihitapratiSiddhAvaiyAdibhyaH / 43. aMzo nAnAvyapadezAdanyathA cApi dAzakitavAditvamadhIyata eke| 44. mntrvrnnaacc| 45. api ca smryte| 46. prakAzAdivannaivaM prH| 47. smaranti ca / 48. anujJAparihArau dehasambandhAjjyotirAdivat / 49. asantatezcAvyatikaraH / 50. AbhAsa eva c| 51. adRSTAniyamAt / 52. abhisandhyAdiSvapi caivam / 53. pradezAditi cenna antarbhAvAt / // iti vaiyAsikabrahmasUtrapAThe dvitIyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // caturthaH pAdaH 1. tathA praannaaH| 2. gaunnysmbhvaat| 3. tatprAkzrutezca / 4. ttpuurvktvaadvaacH| 5. saptagatervizeSitatvAcca / 6. hastAdayastu sthite'to naivam / 7. aNavazca / 8. shresstthshc| 9. na vAyukriye pRthagupadezAt / 10. cakSurAdivattu tat sahaziSTyAdibhyaH / For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 149 11. akaraNatvAcca na doSastathA hi darzayati / 12. paJcavRttirmanovad vyapadizyate / 13. annushc| 14. jyotirAdyadhiSThAnaM tu tadAmananAt / 15. prANavatA zabdAt / 16. tasya ca nityatvAt / 17. ta indriyANi tadvyapadezAdanyatra zreSThAt / 18. bhedshruteH| 19. vailakSaNyAcca / 20. saMjJAmUrtiklRptistu trivRtkurvata upadezAt 21. mAMsAdi bhaumaM yathAzabdamitarayozca / 22. vaizeSyAttu tadvAdastadvAdaH / // iti vaiyAsikabrahmasUtrapAThe dvitIyAdhyAyasya caturthaH pAdaH dvitIyo'dhyAyazca / ___ atha tRtIyo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 1. tadantarapratipattau raMhati saMpariSvaktaH praznanirUpaNAbhyAm / 2. tryAtmakatvAttu bhUyastvAt / 3. prANagatezca / 4. agnyAdigatizruteriti cenna bhAktatvAt / 5. prathame'zravaNAditi cenn tA eva hyupptteH| 6. azrutatvAditi cenna iSTAdikAriNAM pratIteH / 7. bhAktaM vA'nAtmavittvAttathA hi darzayati / 8. kRtAtyaye'nuzayavAn dRSTasmRtibhyAm yathetamanevaM ca / 9. caraNAditi cenna upalakSaNArtheti kaarnnaajiniH| 10. Anarthakyamiti cenna tadapekSatvAt / 11. sukRtaduSkRte eveti tu bAdariH / 12. aniSTAdikAriNAmapi ca zrutam / 13. saMyamane tvanubhUyetareSAmArohAvarohau tadgatidarzanAt / 14. smaranti c| 15. api ca sapta / 16. tatrApi ca tadvyApArAdavirodhaH / Private 16 pA I . For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 17. vidyAkarmaNoriti tu prakRtatvAt / 18. na tRtIye tathopalabdheH / 19. smaryate'pi ca loke / 20. drshnaacc| 21. tRtIyazabdAvarodhaH saMzokajasya / 22. sAbhAvyApattirupapatteH / 23. nAticireNa vizeSAt / 24. anyAdhiSThiteSu pUrvavadabhilApAt / 25. azuddhamiti cenna zabdAt / 26. retaH sigyogo'tha / 27. yoneH shriirm| // iti vaiyAsikabrahmasUtrapAThe tRtIyAdhyAyasya prathamaH pAdaH // dvitIyaH pAdaH 1. sandhye sRSTirAha hi| 2. nirmAtAraM caike putrAdayazca / 3. mAyAmAtrantu kAtsnryenAbhivyaktasvarUpatvAt / 4. sUcakazca hi zruterAcakSate ca tadvidaH / 5. parAbhidhyAnAttu tirohitaM tato hyasya bandhaviparyayau / 6. dehayogAdvA so'pi| 7. tadabhAvo nADISu tacchRterAtmani ca / 8. ataH prabodho'smAt / 9. sa eva tu karmAnusmRtizabdavidhibhyaH / 10. mugdhe'rdhasampattiH parizeSAt / 11. na sthAnato'pi parasyobhayaliGgaM sarvatra hi| 12. na bhedAditi cenna pratyekamatadvacanAt / 13. api caivmeke| 14. arUpavadeva hi tat pradhAnatvAt / 15. prakAzavaccAvaiyarthyAt / 16. Aha ca tanmAtram / 17. darzayati cAthoapi smaryate / 18. ata eva copamA sUryakAdivat / For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 19. ambudavadagrahaNAttu na tathAtvam / 20. vRddhihaasbhaaktvmntrbhaavaadubhysaamnyjsyaadevm| 21. darzanAcca / 22. prakRtaitAvattvaM hi pratiSedhati tato bravIti ca bhUyaH / 23. tadavyaktamAha hi| 24. api ca saMrAdhane pratyakSAnumAnAbhyAm / 25. prakAzAdivaccAvaizeSyaM, prakAzazca karmaNyabhyAsAt / 26. ato'nantena tathA hi liGgam / 27. ubhayavyapadezAttvahikuNDalavat / 28. prakAzAzrayavadvA tejastvAt / 29. puurvvdvaa| 30. pratiSedhAcca / 31. paramataH setUnmAnasambandhabhedavyapadezebhyaH / 32. sAmAnyAt tu| 33. buddhyarthaH pAdavat / 34. sthAnavizeSAt prakAzAdivat / 35. upapattezca / 36. tathAnyapratiSedhAt / 37. anena sarvagatatvamAyAmazabdAdibhyaH / 38. phalamata upapatteH / 39. zrutatvAcca / 40. dharmaM jaiminirata ev| 41. pUrvaM tu bAdarAyaNo hetuvyapadezAt / ||iti vaiyAsikabrahmasUtrapAThe tRtIyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // tRtIyaH pAdaH 1. sarvavedAntapratyayaM codanAdyavizeSAt / 2. bhedAnneti cenna ekasyAmapi / 3. svAdhyAyasya tathAtvena hi samAcAre'dhikArAcca savavacca tanniyamaH / 4. darzayati ca / 5. upasaMhAro'rthAbhedAdvidhizeSavat samAne ca / For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 6. anyathAtvaM zabdAditi cenna avizeSAt / 7. na vA prakaraNabhedAt parovarIyastvAdivat 8. saMjJAtazcet taduktamasti tu tadapi / 9. vyAptezca samaJjasam / 10. srvaabhedaadnytreme| 11. AnandAdayaH pradhAnasya / 12. priyazirastvAdyaprAptirupacayApacayau hi bhede / 13itare tvarthasAmAnyAt / 14. AdhyAnAya prayojanAbhAvAt / 15. AtmazabdAcca / 16. AtmagRhItiritavaduttarAt / 17. anvayAditi cet ? syAdavadhAraNAt / 18. kAryAkhyAnAdapUrvam / 19. samAna evaM cAbhedAt / 20. sambandhAdevamanyatrApi / 21. na vA vizeSAt / 22. darzayati c| 23. sambhRtidhuvyAptyApi cAtaH / 24. puruSavidyAyAmiva cetareSAmanAmnAt / 25. vedhaadyrthbhedaat| 26. hAnau tUpAyanazabdazeSatvAt kuzAcchandaH stutyupagAnavattaduktam / 27. sAmparAye karttavyAbhAvAt tathA hyanye / 28. chandata ubhayAvirodhAt / 29. gaterarthavattvamubhayathA anyathA hi virodhaH 30. upapannastallakSaNArthopalabdherlokavat / 31. aniyamaH sarvAsAmavirodhaH zabdAnumAnAbhyAm / 32. yAvadadhikAramavasthitirAdhikArikANAm / 33. akSaradhiyAM tvavarodhaH sAmAnyatadbhAvAbhyAmaupasadavat taduktam / 34. iyadAmananAt / 35. antarA bhUtagrAmavat svAtmanaH / 36. anyathA bhedAnupapattiriti cenna upadezAntaravat / For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 153 37. vyatihAro viziSanti hItaravat / 38. saiva hi styaadyH| 39. kAmAdItaratra tatra cAyatanAdibhyaH / 40. aadraadlopH| 41. upasthite'tastadvacanAt / 42. tannirdhAraNAniyamastadRSTeH pRthagdhyapratibandhaH phalam / 43. pradAnavadeva taduktam / / 44. liGgabhUyastvAttaddhi balIyastadapi / 45. pUrvavikalpaH prakaraNAt syAt kriyA mAnasavat / 46. atideshaacc| 47. vidyaiva tu nirdhAraNAt / 48. darzanAcca / 49. zrutyAdibalIyastvAcca na bAdhaH / 50. anubandhAdibhyaH prajJAntarapRthaktvavadRSTazca taduktam / 51. na sAmAnyAdapyupalabdhe-rvRttyuvanna hi lokApattiH / 52. pareNa ca zabdasya tAdvidhyaM bhUyastvAttvanubandhaH / 53. eka AtmanaH zarIre bhAvAt / 54. vyatirekastadbhAvAbhAvitvAnna tUpalabdhivat / 55. aGgAvabaddhAstu na zAkhAsu hi prativedam 56. mntraadivdvaa'virodhH| 57. bhUmnaH kratuvat jyAyastvaM tathA darzayati / 58. naanaashbdaadibhedaat| 59. vikalpo'viziSTaphalatvAt / 60. kAmyAstuyathAkAmaM samuccIyeranna vA'pUrvahetvabhAvAt / 61. aGgeSu yathAzrayabhAvaH / 62. shisstteshc| 63. smaahaaraat| 64. guNasAdhAraNyazrutezca / 65. na vA tat sahabhAvAzruteH / 66. darzanAcca / Jain Education Inte // iti vaiyAsikabrahmasUtrapAThe tRtIyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam caturthaH pAdaH 1. puruSArtho'taH zabdAditi bAdarAyaNaH / 2. zeSatvAt puruSArthavAdo yathA'nyeSviti jaiminiH / 3. AcAradarzanAt / 4. tacchRteH / 5. smnvaarmbhnnaat| 6. tadvato vidhAnAt / 7. niyamAcca / 8. adhikopadezAttu bAdarAyaNasyaivaM taddarzanAt / 9. tulyaM tu drshnm| 10. asaarvtrikii| 11. vibhAgaH zatavat / 12. adhyayanamAtravataH / 13. nAvizeSAt / 14. stutaye'numatirvA / 15. kAmakAreNa caike| 16. upmrdnyc| 17. UrdhvaretaHsu ca zabde hi| 18. parAmarza jaiminiracodanA cApavaditi hi / 19. anuSTheyaM bAdarAyaNaH saamyshruteH| 20. vidhirvA dhAraNavat / 21. stutimAtramupAdAnAditi cenna apUrvatvAt 22. bhAvazabdAcca / 23. pAriplavArthA iti cenna vizeSitatvAt / 24. tathA caikavAkyatopabandhAt / 25. ata eva cAgnIndhanAdyanapekSA / 26. sarvApekSA ca yajJAdizruterazvavat / 27. zamadamAdyupetaH syAttathApi tu tadvidhestadaGgatayA teSAmavazyAnuSTheyatvAt / 28. sarvAnnAnumatizca prANAtyaye taddarzanAt / 29. abAdhAcca / For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 155 - 30. api ca smryte| 31. zabdazcAto'kAmakAre / 32. vihitatvAccAzramakarmApi / 33. sahakAritvena ca / 34. sarvathApi tu ta evobhayaliGgAt / 35. anabhibhavaM ca darzayati / 36. antarA cApi tu taddaSTeH / 37. api ca smaryyate / 38. vishessaanugrhshc| 39. atastvitarajyAyo liGgAcca / 40. tadbhUtasya tu nAtadbhAvo jaiminerapi niyamAttadrUpAbhAvebhyaH / 41. na cAdhikArikamapi patanAnumAnAt tadayogAt / 42. upapUrvamati tveke bhAvamazanavat taduktam / 43. bahistUbhayathApi smRterAcArAcca / 44. svAminaH phalazruterityAtreyaH / 45. AtvijyamityauDulomistasmai hi prikriiyte| 46. shruteshc| 47. sahakAryantaravidhiH pakSaNa tRtIyaM tadvato vidhyAdivat / 48. kRtasnabhAvAttu gRhinnopsNhaarH| 49. maunavaditareSAmapyupadezAt / 50. anAviSkurvannanvayAt / / 51. ehikamapyaprastutapratibandhe taddarzanAt / 52. evaM muktiphalAniyamastadavasthAvadhRtestadavasthAvadhRteH / // iti vaiyAsikabrahmasUtrapAThe tRtIyAdhyAyasya caturthaH pAdaH samAptazca tRtIyo'dhyAyaH // atha caturtho'dhyAyaH prathamaH pAdaH 1. AvRttirasakRdupadezAt / 2. liGgAcca / 3. Atmeti tUpagacchanti grAhayanti ca / 4. na pratIke na hi sH| 5. brahmadRSTirutkarSAt / For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 6. AdityAdimatayazcAGgaM upapatteH / 7. AsInaH sambhavAt / 8. dhyAnAcca / 9. acalatvaM cApekSya / 10. smaranti ca / 11. yatraikAgratA tavAvizeSAt / 12. AprAyaNAt tatrApi hi dRSTam / 13. tadadhigama uttarapUrvAdhayorazleSavinAzau tadvyapadezAt / 14. itarasyApyevamasaMzleSaH pAte tu / 15. anArabdhakArye eva tu pUrve tadavadheH / 16. agnihotrAdi tu tatkAryAyaiva taddarzanAt / 17. ato'nyApi hyekeSAmubhayoH / 18. yadeva vidyayeti hi| 19. bhogena tvitare kSapayitvA sampadyate / // iti vaiyAsikabrahmasUtrapAThe caturthAdhyAyasya prathamaH pAdaH // dvitIyaH pAdaH 1. vAGmanasi darzanAcchabdAcca / 2. ata eva ca sarvANyanu / 3. tanmanaH prANa uttarAt / 4. so'dhyakSe tadupagamAdibhyaH / 5. bhUteSu ttshruteH| 6. naikasmin darzayato hi| 7. samAnA cAsRtyupakramAdamRtatvaM cAnupoSya / 8. tadApIte saMsAravyapadezAt / 9. sUkSma pramANatazca tathopalabdheH / 10. nopmrdainaatH| 11. asyaiva copapattereSa uussmaa| 12. pratiSedhAditi cenna zArIrAt / 13. spaSTo hyakeSAm / 14. sma ryyate ca / Jain Education international For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadarzanam 157 15. tAni pare tathA hyaah| 16. avibhAgo vacanAt / 17. tadokograjvalanaM tatprakAzitadvAro vidyAsAmarthyAttaccheSagatyanusmRti yogAcca hArdAnugRhItaH shtaadhikyaa| 18. rshmynusaarii| 19. nizi neti cenna sambandhAt yAvaddehabhAvitvAddarzayati ca / 20. atazcAyane'pi hi dkssinne| 21. yoginaH prati ca smaryyate smArte caite| ||iti vaiyAsikabrahmasUtrapAThe caturthAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // tRtIyaH pAdaH 1. acirAdinA ttprthiteH| 2. vAyumabdAdavizeSavizeSAbhyAm / 3. taDito'dhivaruNaH sambandhAt / 4. AtivAhikastalliGgAt / 5. ubhayavyAmohAt ttsiddheH| 6. vaidyutenaiva tatastacchruteH / 7. kArya vAdarirasya gatyupapatteH / 8. vizeSitatvAcca / 9. sAmIpyAttu tdvypdeshH| 10. kAryAtyaye tadadhyakSeNa sahAtaH paramabhidhAnAt / 11. smRteshc| 12. paraM jaiminirmukhyatvAt / 13. darzanAcca / 14. na ca kArye pratipattyabhisandhiH / 15. apratIkAlambanAnnayatIti bAdarAyaNa ubhayathA ca doSAt tatkratuzca / 16. vizeSaJca darzayati / ||iti vaiyAsikabrahmasUtrapAThe caturthAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH / / caturthaH pAdaH 1. sampadyAvirbhAvaH svena zabdAt / 2. muktaH pratijJAnAt / For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vedAntadazanam 3. AtmA prakaraNAt / 4. avibhAgenaiva dRSTatvAt / 5. brAhmaNa jaiminirupanyAsAdibhyaH / 6. cititanmAtreNa tadAtmakatvAdityauDulomiH / 7. evamapyupanyAsAt pUrvabhAvAdavirodhaM bAdarAyaNaH / 8. saGkalpAdeva tu tacchruteH / 9. ata eva cAnanyAdhipatiH / 10. abhAvaM bAdarirAha hyevam / 11. bhAvaM jaiminirvikalpAmananAt / 12. dvAdazAhavadubhayavidhaM bAdarAyaNo'taH / 13. tanvabhAve sandhyavadupapadyate / 14. bhAve jaagrdvt| 15. pradIpavadAvezastathA hi darzayati / 16. svApyayasampattyoranyatarApekSamAviSkRtaM hi / 17. jagadvyApAsvaja prakaraNAdasannihitatvAcca / 18. pratyakSopadezAditi cenna aadhikaarikmnnddlsthokteH| 19. vikAravarti ca tathAhi sthitimaah| 20. darzayatazcaivaM pratyakSAnumAne / 21. bhogamAtrasAmyaliGgAcca / 22. anAvRttiH zabdAdanAvRttiH zabdAt / // iti vaiyAsikabrahmasUtrapAThe caturthAdhyAyasya caturthaH pAdaH caturtho'dhyAyazca // // samAptaM ca vedAntadarzanam // For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam kapilasAMkhyasUtrapAThaH (4) // sAMkhyadarzanam // atha viSayAkhyaH prathamo'dhyAyaH prathamaH pAdaH 1. atha trividhduHkhaatyntnivRttirtyntpurussaarthH| 2. na dRSTAt tatsiddhirnivRtterapyanuvRttidarzanAt / 3. prAtyahikakSutpratIkAravat tatpratIkAraceSTanAt puruSArthatvam / 4. sarvAsambhavAt sambhave'pi sattvAsambhavAddheyaH pramANakuzalaiH / 5. utkarSAdapi mokSasya sarvotkarSazruteH / 6. avishessshcobhyoH| 7. na svabhAvato baddhasya mokSasAdhanopadezavidhiH 8. svabhAvasyAnapAyitvAdananuSThAnalakSaNamaprAmANyam / 9. nAzakyopadezavidhirupadiSTe'pyanupadezaH / 10. zuklapaTavad bIjavaccet / 11. zaktyudbhavAnudbhavAbhyAM naashkyopdeshH| 12. na kAlayogato vyApino nityasya sarvasambandhAt / 13. na dezayogato'pyasmAt / 14. nAvasthAto dehadharmatvAt tsyaaH| 15. asaGgo'yaM puruSa iti / 16. na karmaNAnyadharmatvAdatiprasaktezca / 17. vicitrabhogAnupapattiranyadharmatve / 18. prakRtinibandhanAccenna tasyA api pAratantryam / 19. na nityazuddhabuddhamuktasvabhAvasya tadyogastadyogAdRte / 20. nAvidyAto'pyavastunA bandhAyogAt / 21. vastutve siddhAntahAniH / 22. vijAtIyadvaitApattizca / 23. viruddhobhayarUpA cet / 24. na taadRkpdaarthaaprtiiteH| 25. na vayaM SaTpadArthavAdino vaizeSikAdivat / 26. aniyatatve'pi nAyauktikasya saMgraho'nyathA bAlonmattAdisamatvam / For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 27. nAnAdiviSayoparAganimittako'pyasya / 28. na bAhyAbhyantarayoruparajyoparaJjakabhAvo'pi dezavyavadhAnAt trujastha pATaliputrasthayoriva / 29. dvayorekadezalabdhoparAgAnna vyavasthA / 30. adRSTavazAccet / 31. na dvayorekakAlAyogAdupakAryopakArakabhAvaH / 32. putrakarmavaditi cet / 33. nAsti hi tatra sthira ekAtmA yo garbhAdhAnAdinA saMskriyeta / 34. sthirakAryAsiddheH kssnniktvm| 35. na pratyabhijJAbAdhAt / 36. zrutinyAyavirodhAcca / 37. dRssttaant'siddheshc| 38. yugapajjAyamAnayorna kAryakAraNabhAvaH / 39. pUrvApAye uttarAyogAt / 40. tadbhAve tadayogAdubhayavyabhicArAdapi na / 41. pUrvabhAvamAtre na niyamaH / 42. na vijJAnamAtraM bAhyapratIteH / 43. tadabhAve tadabhAvAcchUnyaM tarhi / 44. zUnyaM tattvaM bhAvo vinazyati vastudharmatvAdvinAzasya / 45. apvaadmaatrmbuddhaanaam| 46. ubhayapakSasamAnakSematvAdayamapi / 47. apurussaarthtvmubhythaa| 48. na gativizeSAt / 49. niSkriyasya tadasambhavAt / 50. mUrtatvAdghaTAdivatsamAnadharmApattAvapasiddhAntaH / 51. gatizrutirapyupAdhiyogAdAkAzavat / 52. na karmaNA'pyataddharmatvAt / 53. atiprasaktiranyadharmatve / 54. nirguNAdizrutivirodhazceti / 55. tadyogo'pyavivekAnna smaantvm|| For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 161 56. viparyayAd bndhH| 57. niyatakAraNAt taducchittirdhvAntavat / 58. pradhAnAvivekAdanyAvivekasya taddhAne hAnam / 59. vAGmAtraM na tu tattvaM cittasthiteH / 60. yuktito'pi na bAdhyate diGmUDhavadaparokSAdRte / 61. acAkSuSANAmanumAnena bodho dhUmAdibhiriva vahnaH / 62. sattvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRtiH prakRtermahAn mahato'GkAro'haGkArAt paJca tanmAtrANyubhayamindriyaM tanmAtrebhyaH sthUlabhUtAni puruSa iti pnycviNshtirgnnH| 63. sthUlAt paJcatanmAtrasya / 64. bAhyAbhyantarAbhyAM taizcA'haGkArasya / 65. tenAntaHkaraNasya / 66. tataH prkRteH| 67. saMhataparArthatvAt puruSasya / 68. mUle mUlAbhAvAdamUlaM mUlam / 69. pAramparye'pyekatra pariniSTheti sNjnyaamaatrm| 70. samAnaH prkRterdvyoH| 71. adhikAritraividhyAnna niyamaH / 72. mahadAkhyamAdyaM kAryaM tanmanaH / 73. crmo'hngkaarH| 74. tatkAryatvamuttareSAm / 75. AdyahetutA taddvArA pAramparye'pyaNuvat / 76. pUrvabhAvitve dvayorekatarasya hAne'nyatarayogaH / 77. paricchinnaM na sarvopAdAnam / 78. tadutpattizrutezca / 79. nA'vastuno vastusiddhiH / 80. abAdhAdaduSTakAraNajanyatvAcca nAvastutvam / 81. bhAve tadyogena tatsiddhirabhAve tadabhAvAt kutastarAM ttsiddhiH| 82. na karmaNa upadAnatvA'yogAt / 83. nAnuzravikAdapi tatsiddhiH sAdhyatvenAvRttiyogAdapuruSArthatvam / Jain Educatio International For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 84. tatra prAptavivekasyAnAvRttizrutiH / 85. duHkhAduHkhaM jalAbhiSekavanna jADyavimokaH / 86. kAmye'kAmye'pi sAdhyatvAvizeSAt / 87. nijamuktasya bandhadhvaM-samAnaM paraM na samAnatvam / 88. dvayorekatarasya vApyasannikRSTArthaparicchittiH pramA, tatsAdhakatamaM yat tat trividhaM prmaannN| 89. trividhaM pramANam tatsiddhau sarvasiddhernAdhikyasiddhiH / 90. yat sambaddhaM sat tadAkArollekhi vijJAnaM tat pratyakSam / 91. yoginAmabAhyapratyakSatvAnna doSaH / 92. lInavastulabdhAtizayasambandhAdvA doSaH / 93. iishvraasiddheH| 94. muktabaddhayoranyatarAbhAvAnna ttsiddhiH| 95. ubhayathApyasatkaratvam / 96. muktAtmanaH prazaMsA upAsanA siddhasya vA 97. tatsannidhAnAdadhiSThAtRtvaM maNivat / 98. vizeSakAryeSvapi jIvAnAm / 99. siddharUpaboddhRtvAd vaakyaarthopdeshH| 100. antaHkaraNasya tadujjvalitatvAllohavadadhiSThAtRtvam / 101. pratibandhadRzaH pratibaddhajJAnamanumAnam / 102. AptopadezaH shbdH|| 103. ubhayasiddhiH pramANAt tadupadezaH / 104. sAmAnyato dRSTAdubhayasiddhiH / 105. cidavasAno bhogH| 106. akarturapi phalopabhogo'nnAdyavat / 107. avivekAdvA tatsiddheH kartuH phalAvagamaH / 108. nobhayaM ca tattvAkhyAne / 109. viSayo'viSayo'pyatidUrAderhAnopAdAnAbhyAmindriyasya / 110. saukSyAttadanupalabdhiH / 111. kAryadarzanAttadupalabdheH / 112. vAdivipratipattestadasiddhiriti cet / For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 163 113. tathApyekataradRSTyA ekatarasiddha palApaH / 114. trividhvirodhaaptteH| 115. nAsadutpAdo nRzRGgavat / 116. upAdAnaniyamAt / 117. sarvatra sarvadA sarvAsambhavAt / 118. zaktasya zakyakaraNAt / 119. kAraNabhAvAcca / 120. na bhAve bhAvayogazcet / 121. nAbhivyaktinibandhanau vyavahArAvyavahArau / 122. nAzaH kAraNalayaH / 123. pAramparyato'nveSaNAd bIjAGkaravat / 124. utpattivadvA doSaH / 125. hetumadanityamavyApi sakriyamanekamAzritaM liGgam / 126. AJjasyAdabhedato vA guNasAmAnyAdestatsiddhiH pradhAnavyapadezAdvA / 127. triguNAcetanatvAdi dvayoH / 128. prItyaprItiviSAdAdyairguNAnAmanyonyaM vaidharmyam / 129. laghvAdidharmaiH anyonyaM sAdharmya vaidhayaM ca guNAnAm / 130. ubhayAnyatvAt kAryatvaM mahadAderghaTAdivat / 131. parimANAt / 132. samanvayAt / 133. zaktitazceti / 134. taddhAne prakRtiH puruSo vA / 135.tayoranyatve tucchatvam / 136. kAryAt kAraNAnumAnaM tatsAhityAt / 137. avyaktaM triguNAlliGgAt / 138. tatkAryatastatsiddhe palApaH / 139. sAmAnyena vivAdAbhAvAddharmavanna sAdhanam / 140. zarIrAdivyatiriktaH pumAn / 141. saMhataparArthatvAt / 142. triguNAdiviparyayAt / / For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 143. adhiSTAnAcceti / 144. bhoktRbhAvAt / 145. kaivalyArthaM pravRtteH / 146. jaDaprakAzAyogAt prakAzaH / 147. nirguNatvAnna ciddharmA / 148. zrutyA siddhasya nApalApastatpratyakSabAdhAt / 149. suSuptyAdyasAkSitvam / 150. janmAdivyavasthAtaH puruSabahutvam / 151. upAdhibhede'pyekasya nAnAyoga AkAzasyeva ghaTAdibhiH / 152. upAdhirbhidyate na tu tadvAn / 153. evamekatvena parivarttamAnasya na viruddhdhrmaadhyaasH| 154. anyadharmatve'pi nAropAt tatsiddhirekatvAt / 155. nAdvaitazrutivirodho jAtiparatvAt / 156. viditabandhakAraNasya dRSTyA tadrUpam / 157. nAndhA'dRSTyA cakSuSmatAmanupalambhaH / 158. vAmadevAdirmukto nAdvaitam / 159. anAdAvadya yAvadabhAvAdbhaviSyadapyevam 160. idAnImiva sarvatra nAtyantocchedaH / 161. vyAvRtto bhuuyruupH| 162. sAkSAtsambandhAt saakssitvm| 163. nityamuktatvam / 164. audAsInyaM ceti / 165. uparAgAt kartRtvaM citsAnnidhyAccitsAnnidhyAt / // iti kApilasUtrapAThe viSayAdhyAyaH prathamo'dhyAyaH / / atha pradhAnakAryAkhyo dvitIyo'dhyAyaH 1. vimuktamokSArthaM svArthaM vA pradhAnasya / 2. viraktasya ttsiddheH| 3. na zravaNamAtrAt tatsiddhiranAdivAsanAyA balavattvAt / 4. bahubhRtyavadvA pratyekam / 5. prakRtivAstave ca puruSasyA'yAsasiddhiH For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 6. kaarytsttsiddheH| 7. cetanoddezAniyamaH kaNTakamokSavat / 8. anyayoge'pi tatsidvirnAJjasyenAyodAhavat / 9. rAgavirAgayoryogaH sRSTiH / 10. mahadAdikrameNa paJcabhUtAnAm / 11. AtmArthatvAt sRssttenessaamaatmaarth aarmbhH| 12. dikkAlAvAkAzAdibhyaH / 13. adhyavasAyo buddhiH| 14. tatkAryaM dhrmaadiH| 15. mhdupraagaadvipriitm| 16. abhimaano'hngkaarH| 17. ekAdaza paJcatanmAtraM yatkAryam / 18. sAttvikamekAdazakaM pravartate vaikRtAdahaGkArAt / 19. karmendriyabuddhIndriyairAntaramekAdazakam / 20. AhaGkArikatvazruterna bhautikAni / 21. devatAlayazruti rambhakasya / 22. tadutpattizrutevinAzadarzanAcca / 23. atIndriyamindriyaM bhrAntAnAmadhiSThAnam 24. zaktibhede'pi bhedasiddhau naikatvam / 25. na kalpanAvirodhaH pramANadRSTasya / 26. ubhayAtmakaM mnH| 27. guNapariNAmabhedAnnAnAtvamavasthAvat / 28. rUpAdiramamalAnta ubhayoH / 29. draSTutvAdirAtmanaH karaNatvamindriyANAm / 30. trayANAM svAlakSaNyam / 31. sAmAnyakaraNavRttiH prANAdyA vAyavaH paJca / 32. krmsho'krmshshcendriyvRttiH| 33. vRttayaH paJcatayyaH kliSTAkliSTAH / 34. tannivRtAvupazAntoparAgaH svasthaH / 35. kusumavacca mnniH| For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 36. puruSArtha karaNodbhavo'pyadRSTollAsAt / 37. dhenuvdvtsaay| 38. karaNaM trayodazavidhamavAntarabhedAt / 39. indriyeSu sAdhakatamatvaguNayogAt kuThAravat / 40. dvayoH pradhAnaM mano lokavad bhRtyavargeSu / 41. avyabhicArAt / 42. tathA'zeSasaMskArAdhAratvAt / 43. smRtyAnumAnAcca / 44. sambhavenna svtH| 45. ApekSiko guNapradhAnabhAvaH kriyAvizeSAt / 46. tatkarmArjitatvAt tadarthamabhiceSTA lokavat / 47. samAnakarmayoge buddheH prAdhAnyaM lokavallokavat / // iti kApilasUtrapAThe pradhAnakAryAkhyo dvitIyo'dhyAyaH // atha vairAgyAkhyastRtIyo'dhyAyaH 1. avishessaadvishessaarmbhH| 2. tasmAccharIrasya / 3. tadvIjAt sNsRtiH| 4. AvivekAcca pravartanamavizeSANAm / 5. upbhogaaditrsy| 6. samprati parimukto dvaabhyaam| 7. mAtApitRRjaM sthUlaM prAyaza itaranna tathA / 8. pUrvotpattestatkAryatvaM bhogAdekasya netarasya / 9. saptadazaikaM linggm| 10. vyaktibhedaH karmavizeSAt / 11. tadadhiSThAnAzraye dehe tadvAdAt tadvAdaH / 12. na svAtantryAt tadRte chAyAvaccitravacca / 13. mUrtatve'pi na saGghAtayogAt taraNivat / 14. aNuparimANaM tat kRtishruteH| 15. tadannamayatvazrutezca / 16. paruSA Jain Educatica International sapakAravadrAjJaH Fedpersonal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 17. pAJcabhautiko dehaH / 18. cAturbhItikamityeke / 19. ekabhautikamityapare / 20. na sAMsiddhikaM caitanyaM pratyekAdRSTeH / 21. prapaJcamaraNAdyabhAvazca / 22. madazaktivaccet pratyekaparidRSTe sAMhitye tadudbhavaH / 23. jJAnAnmuktiH / 24. bandho viparyayAt / 25. niyatakAraNatvAnna samuccayavikalpau / 26. svapnajAgarAbhyAmiva mAyikAmAyikAbhyAM nobhayormuktiH puruSasya / 27. itarasyApi nAtyantikam / 28. saGkalpite'pyevam / 29. bhAvanopacayAcchuddhasya sarvaM prakRtivat / 30. rAgopahatirdhyAnam / 31. vRttinirodhAt tatsiddhiH / 32. dhAraNAsanasvakarmaNA tatsiddhiH / 33. nirodhazchardividhAraNAbhyAm / 34. sthirasukhamAsanam / 35. svakarma svAzramavihitakarmAnuSThAnam / 36. vairAgyAdabhyAsAcca / 37. viparyayabhedAH paJca / 38. azaktiraSTAviMzatidhA tu / 39. tuSTirnavadhAH / 40. siddhiraSTadhA / 41. avAntarabhedAH pUrvavat / 42. evamitarasyAH / 43. AdhyAtmikAdibhedAnnavadhA tuSTiH / 44. UhAdibhiH siddhiH / 45. netarAditarahAnena vinA / 46. daivAdiprabhedAH / For Personal & Private Use Only 167 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 47. AbrahmastambaparyantaM tatkRte sRSTirAvivekAt / 48. UrdhvaM sttvvishaalaa| 49. tamovisAlA mUlataH / 50. madhye rjovishaalaa| 51. karmavaicitryAt pradhAnaceSTA garbhadAsavat / 52. AvRttistatrApyuttarottarayoniyogAddhayaH / 53. samAnaM jarAmaraNAdijaM duHkham / 54. na kAraNalayAt kRtakRtyatA magnavadutthAnAt / 55. akAryatve'pi tadyogaH pAravazyAt / 56. sa hi sarvavit srvkrtaa| 57. IdRzezvarasiddhiH siddhaa| 58. pradhAnasRSTiH parArthaM svato'pyabhoktRtvAduSTrakuGkamavahanavat / 59. acetanatve'pi kSIravacceSTitaM pradhAnasya / 60. karmavad dRSTervA kAlAdeH / 61. svabhAvAcceSTitamanabhisandhAnAd bhRtyavat / 62. krmaakRssttervaanaaditH| 63. viviktabodhAt sRSTinivRttiH pradhAnasya sUdavat pAke / 64. itara itaravat tadoSAt / 65. dvayorekatarasya vaudAsInyamapavargaH / 66. anyasRSTyuparAge'pi na virajyate prabuddharajjutattvasyaivoragaH / 67. karmanimittayogAcca / 68. nairapekSye'pi prakRtyupakAre'viveko nimittam / 69. nartakIvat pravRttasyApi nivRttizcAritArthyAt / 70. doSabodhe'pi nopasarpaNaM pradhAnasya kulavadhUvat / 71. naikAntato bandhamokSau puruSasyAvivekAdRte / 72. prakRterAJjasyAt sasaGgatvAt pazuvat / 73. rUpaiH saptabhirAtmAnaM badhnAti pradhAnaM kozakAravadvimocayatyekarUpeNa / 74. nimittatvamavivekasya na dRSTahAniH / 75. tattvAbhyAsAnneti netIti tyaagaadviveksiddhiH| 76. adhikAriprabhedAnna niymH| For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 77. bAdhitAnuvRttyA madhyavivekato'pyupabhogaH / 78. jiivnmuktshc| 79. upadezyopadeSTutvAt tatsiddhiH / 80. shrutishc| 81. itarathAndhaparamparA / 82. ckrbhrmnnvddhRtshriirH| 83. sNskaarleshtsttsiddhiH| 84. vivekAniHzeSaduHkhanivRttau kRtakRtyatA netarAnnetarAt / // iti kApilasUtrapAThe vairAgyakhyastRtIyo'dhyAyaH // atha AkhyAyikAkhyazcaturtho'dhyAyaH 1. rAjaputravat tattvopadezAt / 2. pizAcavadanyArthopadeze'pi / 3. AvRtirasakRdupadezAt / 4. pitAputravadubhayordRSTatvAt / 5. zyenavat sukhaduHkhI tyAgaviyogAbhyAm 6. ahinilayanIvat / 7. chinnhstvdvaa| 8. asAdhanAnucintanaM bandhAya bharatavat / 9. bahubhiryoge virodho rAgAdibhiH kumArIzaGkhavat / 10. dvAbhyAmapi tthaiv| 11. nirAzaH sukhI piGgalAvat / 12. anArambhe'pi paragRhe sukhI sarpavat / 13. bahuzAstragurupAsane'pi sArAdAnaM SaTpadavat / 14. iSukAravanaikacittasya samAdhihAniH / 15. kRtaniyamalaGghanAdAnarthakyaM lokavat / 16. tadvismaraNe'pi bhekIvat / 17. nopadezazravaNe'pi kRtakRtyatA parAmarzAdRte virocanavat / 18. dRSTastayorindrasya / 19. praNatibrahmacaryopasarpaNAni kRtvA siddhirbahukAlAt tadvat / 20 nAla Jain Education internauona Yersonal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 _ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 21. adhyastarUpopAsanAt pAramparyeNa yajJopAsakAnAmiva / 22. itaralAbhe'pyAvRttiH paJcAgniyogato janmazruteH / 23. viraktasya heyahAnamupAdeyopAdAnaM haMsakSIravat / 24. labdhAtizayayogAdvA tadvat / 25. na kAmacAritvaM rAgopahate zukavat / 26. guNayogAd baddhaH zukavat / 27. na bhogaadraagshaantirmunivt| 28. dossdrshnaadubhyoH| 29. na malinacetasyupadezabIjapraroho'javat / 30. nAbhAsamAtramapi mlindrpnnvt| 31. na tajjasyApi tadrUpatA paGkajavat / 32. na bhUtiyoge'pi kRtakRtyatopAsyasiddhivadupAsyasiddhivat / ||iti kApilasUtrapAThe AkhyAyikAkhyazcaturtho'dhyAyaH / / atha parapakSanirjayAkhyaH paJcamo'dhyAyaH 1. maGgalAcaraNaM ziSTAcArAt phaladarzanAt zrutitazceti / 2. nezvarAdhiSThite phalaniSpattiH karmaNA tatsiddheH / 3. svopakArAdadhiSThAnaM lokavat / 4. laukikezvaravaditarathA / 5. pAribhASiko vaa| 6. na rAgAdRte tatsiddhiH pratiniyatakAraNatvAt / 7. tadyoge'pi na nityamuktaH / 8. pradhAnazaktiyogAccet snggaapttiH| 9. sattAmAtrAccet sarvaizvaryam / 10. pramANAbhAvAnna ttsiddhiH| 11. smbndhaabhaavaannaanumaanm| 12. zrutirapi pradhAnakAryatvasya / 13. nAvidyAzaktiyogo niHsaGgasya / 14. tadyoge tatsiddhAvanyonyAzrayatvam / 15. na bIjAGkaravat sAdisaMsArazruteH / 16. vidyAto'nyatve brahmabAdhaprasaGgaH / For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 171 17. abAdhe naiSphalyam / 18. vidyAbAdhyatve jagato'pyevam / 19. tadrUpatve sAditvam / 20. na dharmApalApaH prakRtikAryavaicitryAt / 21. shrutilinggaadibhisttsiddhiH| 22. na niyamaH pramANAntarAvakAzAt / 23. ubhytraapyevm| 24. arthAt siddhizcet samAnamubhayoH / 25. antaHkaraNadharmatvaM dharmAdInAm / 26. guNAdInAM ca nAtyantabAdhaH / 27. paJcAvayavayogAt sukhasaMvittiH / 28. na sakRdgrahaNAt smbndhsiddhiH| 29. niyatadharmasAhityamubhayorekatarasya vA vyAptiH / 30. na tattvAntaraM vastukalpanAprasaktaiH / 32. Adheyazaktiyoga iti paMcazikhaH / 33. na svarUpazaktiniyamaH punarvAdaprasakteH / 34. vishessnnaanrthkyprskteH| 35. pallavAdiSvanupapattezca / 36. Adheyazaktisiddhau nijazaktiyogaH samAnanyAyAt / 37. vAcyavAcakabhAvaH sambandhaH zabdArthayoH / 38. tribhiH smbndhsiddhiH| 39. na kArye niyama ubhayathA darzanAt / 40. loke vyutpannasya vedArthapratItiH / 41. na tribhirapauruSeyatvAd vedasya tadarthasyAtIndriyatvAt / 42. na yajJAdeH svarUpato dharmatvaM vaiziSTyAt / 43. nijazaktiryutpattyA vyavacchidyate / 44. yogyAyogyeSu pratItijanakatvAt tatsiddhiH / 45. na nityatvaM vedAnAM kAryatvazruteH / 46. na pauruSeyatvaM tatkartuH puruSasyAbhAvAt / 47. muktA'muktayorayogyatvAt / For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 48. nApauruSeyatvAnnityatvamaGkarAdivat / 49. teSAmapi tadyoge dRSTabAdhAdiprasaktiH / 50. yasminnadRSTe'pi kRtabuddhirupajAyate tatpauruSeyam / 51. nijazaktyabhivyakteH svataH prAmANyam / 52. nAsataH khyAnaM nRzrRGgavat / 53. na sato bAdhadarzanAt / 54. nAnirvacanIyasarU tadabhAvAt / 55. nAnyathAkhyAtiH svavacovyAghAtAt / 56. sadasatkhyAtirbAdhAbAdhAt / 57. pratItyapratItibhyAM na sphoTAtmakaH zabdaH 58. na zabdanityatvaM kAryatApratIteH / 59. pUrvasiddhasattvasyAbhivyaktiIpeneva ghaTasya / 60. satkAryasiddhAntazcet siddhasAdhanam / 61. nAdvaitamAtmano liGgAt tadbhedapratIteH / 62. nAnAtmanApi pratyakSabAdhAt / 63. nobhAbhyAM tenaiv| 64. anyaparatvamavivekAnAM tatra / 65. nAtmAvidyA nobhayaM jagadupAdAnakAraNaM niHsaGgatvAt / 66. naikasyAnandacidrUpatve dvayorbhedAt / 67. duHkhnivRttergaunnH| 68. vimuktiprazaMsA mndaanaam| 69. na vyApakatvaM manasaH karaNatvAdindriyatvAdvA / 70. sakriyatvAd gtishruteH| 71. na nirbhAgatvaM tadyogAd ghaTavat / 72. prakRtipuruSayoranyat sarvamanityam / 73. na bhAgalAbho bhAgino nirbhAgatvazruteH 74. naanNdaabhivyktirmuktinirdhrmtvaat| 75. na vizeSaguNocchittistadvat / 76. na vizeSagatirniSkriyasya / 77. nAkAroparAgocchittiH kSaNikatvAdidoSAt / For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 78. na sarvocchittirapuruSArthatvAdidoSAt / 79. evaM zUnyamapi / 80. saMyogAzca viyogAntA iti na dezAdilAbho'pi / 81. na bhAgiyogo bhAgasya / 82. nANimAdiyogo 'pyavazyambhAvitvAt taducchitteritarayogavat / 83. nendrAdipadayogo'pi tadvat / 84. na bhUtaprakRtitvamindriyANAmAhaGkArikatvazruteH / 85. na SaTpadArthaniyamastadbodhAnmuktiH / 86. SoDazAdiSvapyevam / 87. nANunityatA tatkAryatvazruteH / 88. na nirbhAgatvaM kAryatvAt / 89. na rupanibandhAt pratyakSaniyamaH / 90. na parimANacAturvidhyaM dvAbhyAM tadyogAcca 91. anityatve'pi sthiratAyogAt pratyabhijJAnaM sAmAnyasya / 92. na tadapalApastasmAt / 93. nAnyanivRtirUpatvaM bhAvapratIteH / 94. na tattvAntaraM sAdRzyaM pratyakSopalabdheH / 95. nijazaktyabhivyaktirvA vaiziSTyAt tadupalabdheH / 96. na saMjJAsaMjJisambandho'pi / 97. na sambandhanityatobhayAnityatvAt / 98. nAtaH sambandho dharmigrAhakapramANabAdhAt / 99. na samavAyo'sti pramANAbhAvAt / 100. ubhayatrA'pyanyathAsiddherna pratyakSamanumAnaM vA / 101. nAnumeyatvameva kriyAyA nediSThasya tattadvatorevAparokSapratIteH / 102. na pAJcabhautikaM zarIraM bahUnAmupAdAnAyogAt / 103. na sthUlamiti niyama AtivAhikasyApi vidyamAnatvAt / 104. nAprAptaprakAzakatva - mindriyANAmaprApteH sarvaprAptervA / 105. na tejo'pasarpaNAt taijasaM cakSurvRttitastatsiddheH / 106. prAptAyArthaprakAzaliGgAd vRttisiddhiH / tattvAntaraM / For Personal & Private Use Only 173 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 108. na dravyaM niyamastadyogAt / 109. na dezabhede'pyanyopAdAnatAsmadAdivanniyamaH / 110. nimittavyapadezAt tadvyapadezaH / 111. USmajANDajajarAyujodbhijjasAMkalpikamAMsiddhikaM ceti na __ niymH| 112. sarveSu pRthivyupAdAnamasAdhAraNyAt tadvyapadezaH pUrvavat / 113. na dehArambhakasya prANatvamindriyazaktitastatsiddheH / 114. bhokturadhiSThAnAdbhogAyatananirmANamanyathA pUtibhAvaprasaGgAt / 115. bhRtyadvArA svAmyadhiSThitirnaikAntAt / 116. samAdhisuSuptimokSeSu brhmruuptaa| 117. dvayoH sabIjamanyatra tddhtiH| 118. dvayoriva trayasyApi dRSTatvAnnatu dvau / 119. vAsanayA na svArthakhyApanaM doSayoge'pi na nimittasya pradhAnabAdhakatvam / 120. ekaH saMskAraH kriyAnivartako na tu pratikriyaM saMskArabhedA, bhuklpnaaprskteH| 121. na bAhyabuddhiniyamaH vRkSagulmalatauSadhivanaspatitRNavIrudhAdInAmapi bhoktRbhogAyatanatvaM pUrvavat / 122. smRtezca / 123. na dehamAtrataH karmAdhikAritvaM vaiziSTyazruteH / 124. tridhA trayANAM vyavasthA karmadehopabhogadehobhayadehAH / 125. na kinycidpynushyinH|| 126. na buddhayAdinityatvamAzrayavizeSe'pi vahnivat / 127. AzrayAsiddhezca / 128. yogasiddhayo'pyauSadhAdisiddhivannApalapanIyAH / 129. na bhUtacaitanyaM pratyekAdRSTeH sAMhatye'pi ca sAMhatye'pi ca / ||iti sAMkhyasUtrapAThe parapakSanirjayAkhyaH paJcamo'dhyAyaH // ___ atha tantrAkhyaH SaSTho'dhyAyaH 1. astyAtmA nAstitvasAdhanAbhAvAt / 2. dehAdivyatirikto'sau vaicitryAt / 3. sssstthiivypdeshaadpi| For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 175 4. na zilAputravaddharmigrAhakamAnabAdhAt / 5. atyantaduHkhanivRttyA kRtakRtyatA / 6. yathA duHkhAt klezaH puruSasya na tathA sukhAdabhilASaH / 7. kutrApi ko'pi sukhIti / 8. tadapi duHkhazabalamiti duHkhapakSe niHkSipante vivecakAH / 9. sukhalAbhAbhAvAdapuruSArthatvamiti cenna dvaividhyAt / 10. nirgunntvmaatmno'snggtvaadishruteH| 11. paradharmatve'pi tatsiddhiravivekAt / 12. anAdiraviveko'nyathA doSadvayaprasakteH / 13. na nityaH syAdAtmavadanyathAnucchittiH / 14. pratiniyatakAraNanAzyatvamasya dhvAntavat / 15. atrApi pratiniyamo'nvayavyatirekAt / 16. prakArAntarAsambhavAdaviveka eva bandhaH / 17. na muktasya punarbandhayogo'pyanAvRttizruteH / 18. apuruSArthatvamanyathA / 19. avishessaapttirubhyoH| 20. muktirantarAyadhvasterna paraH / 21. ttraapyvirodhH| 22. adhikAritraividhyAnna niyamaH / 23. daaddhaarthmuttressaam| 24. sthirasukhamAsanamiti na niyamaH / 25. dhyAnaM nirviSayaM manaH / 26. ubhayathApyavizeSazcenaivamuparAganirodhAdvizeSaH / 27. niHsaGge'pyuparAgo'vivekAt / 28. japAsphaTikayoriva noparAgaH kintvabhimAnaH / 29. dhyAnadhAraNAbhyAsavairAgyAdibhistannirodhaH / 30. layavikSepayoAvRttyetyAcAryAH / 31. na sthAnaniyamazcittaprasAdAt / 32. prakRterAdyopAdAnatAnyeSAM kAryatvazruteH / 33. nityatve'pi nAtmano yogAtvAbhAvAt / For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgraha; - sAMkhyadarzanam 34. zrutivirodhAnna kutarkApasadasyAtmalAbhaH / 35. pAramparye'pi pradhAnAnuvRttiraNuvat / 36. sarvatra kaarydrshnaadvibhutvm| 37. gatiyoge'pyAdyakAraNatAhAniraNuvat / 38. prasiddhAdhikyaM pradhAnasya na niyamaH / 39. sattvAdInAmataddharmatvaM tadrUpatvAt / 40. anupabhoge'pi pumarthaM sRSTiH pradhAnasyoSTrakuGkumavahanavat / 41. karmavaicitryAt sRSTivaicitryam / 42. sAmyavaiSamyAbhyAM kAryadvayam / 43. vimuktabodhAnna sRSTiH pradhAnasya lokavat / 44. nAnyopasarpaNe'pi muktopabhogo nimittAbhAvAt / 45. puruSabahutvaM vyavasthAtaH / 46. upAdhizcet tatsiddhau punadvaitam / 47. dvAbhyAmapi prmaannvirodhH| 48. dvAbhyAmapyavirodhAnna pUrvamuttaraM ca sAdhakAbhAvAt / 49. prakAzatastatsiddhau karmakartRvirodhaH / 50. jaDavyAvRtto jaDaM prakAzayati cidrUpaH / 51. na zrutivirodho rAgiNAM vairAgyAya tatsiddheH / 52. jagatsatyatvamaduSTakAraNajanyatvAd bAdhakAbhAvAt / 53. prakArAntarAsambhavAt sadutpattiH / 54. ahaGkAraH kartA na purussH| 55. cidavasAnA bhuktistatkarmArjitatvAt / 56. candrAdiloke'pyAvRttirnimittasadbhAvAt / 57. lokasya nopadezAt siddhiH pUrvavat / 58. pAramparyeNa tatsiddhau vimuktizrutiH / 59. gatizrutezca vyApakatve'pyupAdhiyogAdbhogadezakAlalAbho vyomavat / 60. anadhiSThitasya pUtibhAvaprasaGgAnna ttsiddhiH| 61. adRSTadvArA cedasambandhasya tadasambhavAjjalAdivadakare / 62. nigurNatvAt tadasambhavAdahaGkAradharmA hyete| 63. viziSTasya jIvatvamanvayavyatirekAt / 64. ahaGkArakarbadhInA kAryasiddhirnezvarAdhInA pramANAbhAvAt / Jain Educatiofflinternational For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - sAMkhyadarzanam 177 65. adRSTodbhUtivat samAnatvam / 66. mahato'nyat / 67. karmanimittaH prakRteH svasvAmibhAvo'pyanAdirbIjAGkaravat / 68. avivekanimitto vA paJcazikhaH / 69. liGgazarIranimittaka iti sanandanAcAryaH / 70. yadvA tadvA taducchittiH puruSArthastaducchittiH puruSArthaH / // iti kapilamuniviracite sAMkhyasUtrapAThe SaSThastantrAdhyAyaH samAptaH // ||smaaptN ca sAMkhyadarzanam // For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - yogadarzanam pAtaJcalayogasUtrapAThaH (5) // yogadarzanam // prathamaH samAdhipAdaH 1. atha yogaanushaasnm| 2. yogshcittvRttinirodhH| 3. tadA draSTaH svarUpe'vasthAnam / 4. vRttisaarupymitrtr| 5. vRttayaH paJcatayyaH kliSTAkliSTAH / 6. pramANaviparyayavikalpanidrAsmRtayaH / 7. pratyakSAnumAnAgamAH pramANAni / 8. viparyayo mithyAjJAnamatadrUpapratiSTham / 9. zabdajJAnAnupAtI vastuzUnyo vikalpaH / 10. abhAvapratyayAlambanA vRttirnidrA / 11. anubhUtaviSayA'sampramoSaH smRtiH / 12. abhyAsavairAgyabhyAM tannirodhaH / 13. tatra sthitau yatno'bhyAsaH / 14. sa tu diirghkaalnairntrystkaarsevitodRddhbhuumiH| 15. dRSTAnuzravikaviSayavitRSNasya vazIkArasaMjJAvairAgyam / 16. tatpara puruSakhyAterguNavaitRSNyam / 17. vitarkavicArAnandAsmitAnugamAt samprajJAtaH / 18. virAmapratyayAbhyAsapUrvaH saMskArazeSo'nyaH / 19. bhavapratyayo videhaprakRtilayAnAm / 20. zraddhAvIryasmRtisamAdhiprajJApUrvaka itareSAm / 21. tiivrsNvegaanaamaasnnH| 22. mRdumadhyAdhimAtratvAttato'pi vizeSaH / 23. iishvrprnnidhaanaadvaa| 24. klezakarmavipAkAzayairaparAmRSTaH puruSavizeSa IzvaraH / 25. tatra niratizayaM sarvajJabIjam / Nor Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - yogadarzanam 179 26. sa eSa pUrveSAmapi guruH kAlenAnavacchedAt / 27. tasya vAcakaH praNavaH / 28. tajjapastadarthabhAvanam / 29. tataH pratyakcetanAdhigamo'pyantarAyAbhAvazca / 30. vyAdhistyAnasaMzayapramAdAdAlasyAviratibhrAntidarzanAlabdhabhUmika tvAnavasthitatvAni cittavikSepAste'ntarAyAH / 31. duHkhadaurmanasyAGgamejayatvazvAsaprazvAsa vikSepasahabhuvaH / 32. tatpratiSedhArthamekatattvAbhyAsaH / 33. maitrIkaruNAmuditopekSANAM sukhaduHkhapuNyApuNyaviSayANAM bhAvanA tshcittprsaadnm| 34. pracchardanavidhAraNAbhyAM vA prANasya / 35. viSayavatI vA pravRttirutpannA manasaH sthitinibandhinI / 36. vizokA vA jyotiSmatI / 37. vItarAgaviSayaM vA cittam / 38. svajanidrAjJAnAlambanaM vA / 39. ythaabhimtdhyaanaadvaa| 40. paramANuparamamahattvAnto'sya vazIkAraH / 41. kSINavRtterabhijAtasyeva maNergrahItRgrahaNagrAhyeSu tatsthatadaJjanatA smaapttiH| 42. tatra zabdArthajJAnavikalpaiH saGkIrNA savitarkA samApattiH / 43. smRtiparizuddhau svarUpazUnyevArthamAtranirbhAsA nirvitrkaa| 44. etayaiva samavicArAnirvicArA ca sUkSmaviSayA vyAkhyAtA / 45. sUkSmaviSayatvaM cAliGgaparyavasAnam / 46. tA eva sabIjaH samAdhiH / 47. nirvicAravaizAradye'dhyAtmaprasAdaH / 48. RtambharA tatra prajJA / 49. zrutAnumAnaprajJAbhyAmanyaviSayA vizeSArthatvAt / 50. tajjaH sNskaaro'nysNskaarprtibndhii| 51. tasyApi nirodhe sarvanirodhAnnirbIjaH samAdhiH / // iti pAtaJjalayogasUtrapAThe samAdhinirdezo nAma prathamaH pAdaH // for Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - yogadarzanam dvitIyaH sAdhanapAdaH 1. tapaHsvAdhyAyezvarapraNidhAnAni kriyAyogaH / 2. samAdhibhAvanArthaH klezatanUkaraNArthazca / 3. avidyAsmitArAgadveSAbhinivezAH paJca klezAH / 4. avidyA kSetramuttareSAM prsupttnuvicchinnodaaraannaam| 5. anityAzuciduHkhAnAtmasu nityazucisukhAtmakhyAtiravidyA / 6. dRgdrshnshktyorekaatmtevaasmitaa| 7. sukhAnuzayI raagH| 8. duHkhAnuzayI dvessH| 9. svarasavAhI viduSo'pi tathArUDho'bhinivezaH / 10. te pratiprasavaheyA: sUkSmAH / 11. dhyAnaheyAstavRttayaH / 12. klezamUlaH karmAzayo dRSTAdRSTajanmavedanIyaH / 13. sati mUle tadvipAko jAtyAyurbhogAH / 14. te hlAdaparitApaphalAH puNyApuNyahetutvAt / 15. pariNAmatApasaMskAraduHkhairguNavRttivirodhAcca duHkhameva sarvaM vivekinaH / 16. heyaM duHkhmnaagtm| 17. draSTadRzyayoH saMyogo heyhetuH| 18. prakAzakriyAsthitizIlaM bhUtendriyAtmakaM bhogApavargArthaM dRshym| 19. vizeSAvizeSaliGgamAtrAliGgAni guNaparvANi / 20. draSTA dRzimAtraH zuddho'pi pratyayAnupazyaH / 21. tadarthaM eva dRshysyaatmaa| 22. kRtArthaM prati naSTamapyanaSTaM tadanyasAdhAraNatvAt / 23. svasvAmizaktyoH svarUpopalabdhihetuH saMyogaH / 24. tasya heturvidyaa| 25. tadabhAve saMyogAbhAvo hAnaM tad dRzeH kaivalyam / 26. vivekakhyAtiraviplavA hAnopAyaH / 27. tasya saptadhA prAntabhUmau prajJA / 28. yogAGgAnuSThAnAdazuddhikSaye jnyaandiiptiraavivekkhyaateH| Jain Education international For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - yogadarzanam 181 29. yama-niyamAsana-prANAyAma-pratyAhAra-dhAraNA-dhyAna-samAdhayo'STAvaGgAni / 30. ahiMsA satyAsteyabrahmacaryAparigrahA yamaH / 31. jAtidezakAlasamayAnavacchinnAH sArvabhauma mhaavrtm| 32. zaucasantoSatapaHsvAdhyAyezvarapraNidhAnAni niymaaH| 33. vitarkabAdhane pratipakSabhAvanam / 34. vitarkA hiMsAdayaH kRtakAritAnumoditA lobhakrodhamohapUrvakA mRdumadhyA dhimAtrA duHkhajJAnAnantaphalA iti pratipakSabhAvanam / 35. tatsannidhau vairtyaagH| 36. satyapratiSThAyAM kriyAphalAzrayatvam / 37. asteyapratiSThAyAM sarvaratnopasthAnam / 38. brahmacaryapratiSThAyAM vIryalAbhaH / 39. aparigrahasthairye janmakathantAsambodhaH / 40. zaucAt svAGgajugupsA prairsNsrgH| 41. sattvazuddhisaumanasyaikAgrayendriyajayA''tmadarzanayogyatvAni ca / 42. santoSAdanuttamaH sukhalAbhaH / 43. kAyendriyasiddhirazuddhikSayAttapasaH / 44. svAdhyAyAdiSTadevatAsamprayogaH / 45. smaadhisiddhiriishvrprnnidhaanaat| 46. sthirsukhmaasnm| 47. prayatnazaithilyAnantyasamApattibhyAm / 48. tato dvndvaanbhighaatH| 49. tasmin sati zvAsaprazvAsayorgativicchedaH prANAyAmaH / 50. sa tu bAhyAbhyantarastambhavRttirdezakAlasaMkhyAbhiH paridRSTo dIrghasUkSmaH / 51. bAhyAbhyantaraviSayAkSepI caturthaH / 52. tataH kSIyate prakAzAvaraNam / 53. dhAraNAsu ca yogyatA manasaH 54. svaviSayAsamprayogAbhAve cittasya svarUpAnukAra ivendriyANAM prtyaahaarH| 55. tataH paramA vazyatendriyANAm / // iti pAtaJjalayogasUtrapAThe sAdhananirdezo nAma dvitIyaH pAdaH // For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - yogadarzanam tRtIyo vibhUtipAdaH 1. dezabandhazcittasya dhAraNA / 2. tatra pratyayaikatAnatA dhyAnam / 3. tadevArthamAtranirbhAsaM svarUpazUnyamiva samAdhiH / 4. trayamekatra saMyamaH / 5. tajjayAt prajJAlokaH / 6. tasya bhUmiSu viniyogaH / 7. trayamantaraGgaM pUrvebhyaH / 8. tadapi bahiraGgaM nirbIjasya / 9. vyutthAnanirodhasaMskArayorabhibhavaprAdurbhAvau nirodhalakSaNacittAnvayo nirodhapariNAmaH / 10. tasya prazAntavAhitA saMskArAt / 11. sarvArthataikAgratayoH kSayodayau cittasya samAdhipariNAmaH / 12. zAntoditau tulyapratyayau cittasyaikAgratApariNAmaH / 13. etena bhUtendriyeSu dharmalakSaNAvasthApariNAmA vyAkhyAtAH / 14. zAntoditAvyapadezyadharmAnupAtI dharmI / 15. kramAnyatvaM pariNAmAnyatve hetuH / 16. pariNAmatrayasaMyamAdatItAnAgatajJAnam / 17. zabdArthapratyayAnAmitare tarAdhyAsAt saGkarastatpravibhAgasaMyamAt sarvabhUtarutajJAnam / 18. saMskAra sAkSAtkaraNAt pUrvajAtijJAnam / 19. pratyayasya paracittajJAnam / 20. na ca tat sAlambanaM tasyAviSayIbhUtatvAt / 21. kAyarUpasaMyamAt tadgrAhyazaktistambhe cakSuH prakAzAsamprayoge'ntardhAnam / 22. etena zabdAdyantardhAnamuktam / 23. sopakramaM nirupakramaJca karma tatsaMyamAdaparAntajJAnamariSTebhyo vA / 24. maitryAdiSu balAni / 25. baleSu hastibalAdIni / 26. pravRttyAlokanyAsAt sUkSmavyavahitaviprakRSTajJAnam / 27. bhuvanajJAnaM sUrye saMyamAt / For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga - 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - yogadarzanam 28. candre tArAvyUhajJAnam / 29. dhruve tadgatijJAnam / 30. nAbhicakre kAyavyUhajJAnam / 31. kaNThakUpe kSutpipAsAnivRttiH / 32. kUrmanADyA sthairyam / 33. mUrddhajyotiSi siddhadarzanam / 34. prAtibhAdvA sarvam sarvanimittAnapekSam / 35. hRdaye cittasaMvit / 36. sattvapuruSayoratyantAsaGkIrNayoH pratyayAvizeSo bhogaH parArthatvAt svArthasaMyamAt puruSajJAnam / 37. tataH prAtibhazrAvaNavedanAdarzAsvAdavArtA jAyante / 38. te samAdhAvupasargA vyutthAne siddhayaH / 39. bandhakAraNazaithilyAtpracArasaMvedanAcca cittasya parazarIrapravezaH / 40. udAnajayAjjalapaGkakaNTakAdiSvasaGgautkrAntizca / 41. samAnajayAjjvalanam / 42. zrotrAkAzayoH sambandhasaMyamAddivyaM zrotram / 43. kAyAkAzayoH sambandhasaMyamAllaghutUlasamApattezcAkAzagamanam / 44. bahirakalpitA vRttirmahAvidehA tataH prakAzAvaraNakSayaH / 45. sthUlasvarUpasUkSmAnvayArthavattvasaMyamAd bhUtajayaH / 46. tato'NimAdiprAdurbhAvaH kAyasampattaddharmAnabhighAtazca / 47. rUpalAvaNyabalavajrasaMhananatvAni kAyasaMpat / 48. grahaNasvarUpAsmitAnvayArthavattvasaMyamAdindriyajayaH / 49. tato manojavitvaM vikara-NabhAva: pradhAnajayazca / 50. sattvapuruSAnyatAkhyAtimAtrasya sarvabhAvAdhiSThAtRtvaM sarvajJAtRtvaM ca / 51. tadvairAgyAdapi doSabIjakSaye kaivalyam / 52. sthAnyupanimantraNe saGgasmayAkaraNaM punaraniSTaprasaGgAt / 53. kSaNatatkramayoH saMyamAdvivekajaM jJAnam / 54. jAtilakSaNadezairanyatAnavacchedAttulyayostataH pratipattiH / 55. tArakaM sarvaviSayaM sarvathAviSayamakramaM ceti vivekajaM jJAnam / 56. sattvapuruSayoH zuddhisAmye kaivalyamiti / / / iti pAtaJjalayogasUtrapAThe vibhUtinirdezo nAma tRtIyaH pAdaH // 183 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - yogadarzanam caturthaH kaivalyapAdaH 1. janmauSadhimantratapaH samAdhijAH siddhyH| 2. jAtyantarapariNAmaH prakRtyApUrAt / 3. nimittamaprayojakaM prakRtInAM varaNabhedastu tataH kSetrikavat / 4. nirmANacittAnyasmitAmAtrAt / 5. pravRttibhede prayojakaM cittamekamanekeSAm 6. tatra dhyAnajamanAzayaH / 7. karmAzuklakRSNaM yoginstrividhmitressaam| . 8. tatastadvipAkAnuguNAnAmevAbhivyaktirvAsanAnAm / 9. jAtidezakAlavyavahitAnAmapyAnantaryaM smRtisaMskArayorekarUpatvAt / 10. tAsAmanAditvaM cAziSo nityatvAt / 11. hetuphalAzrayAlambanaiH saMgRhItatvAdeSAmabhAve tadabhAvaH / 12. atItAnAgataM svarUpato'styadhvabhedAddharmANAm / 13. te vyaktasUkSmA guNAtmanaH / 14. pariNAmaikatvAdvastutattvam / 15. vastusAmye cittabhedAttayovibhaktaH panthAH / 16. na caikacittatantraM vastu tadapramANakaM tadA kiM syAt / 17. taduparAgApekSitvAccittasya vastu jJAtAjJAtam / 18. sadA jJAtAzcittavRttayastatprabhoH puruSasyApariNAmitvAt / 19. na tatsvAbhAsaM dRzyatvAt / 20. ekasamaye cobhayAnavadhAraNam / 21. cittAntaradRzye buddhibuddharatiprasaGgaH smRtisaGkarazca / 22. citerapratisaMkramAyAstadA-kArApattau svabuddhisaMvedanam / 23. draSTadRzyoparaktaM cittaM sarvArtham / 24. tadasaMkhyeyavAsanAbhizcitramapi parArthaM saMhatyakAritvAt / 25. vizeSadarzina AtmabhAvabhAvanAvinivRttiH / 26. tadA vivekanimna kaivalyaprAgbhAraM cittam / 27. tacchidreSu pratyayAntarANi saMskArebhyaH / 28. hAnameSAM klezavaduktam / 29. prasaMkhyAne'pyakusIdasya sarvathA vivekakhyAtedharmameghaH samAdhiH / For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - yogadarzanam 30. tataH klezakarmanivRttiH / 31. tadA sarvAvaraNamalApetasya jJAnasyAnantyAj jJeyamalpam / 32. tataH kRtArthAnAM pariNAmakramasamAptirguNAnAm / 33. kSaNapratiyogI pariNAmAparAntanirgrAhyaH kramaH / 34. puruSArthazUnyAnAM guNAnAM pratiprasavaH kaivalyaM svarUpapratiSThA vA citizaktiriti / // iti pAtaJjalayogasUtrapAThe kaivalyanirUpaNaM nAma caturthaH pAdaH // // samAptaM ca pAtaJjalayogadarzanasUtrapAThaH // For Personal & Private Use Only 185 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam gautamIyanyAyasUtrapAThaH (6)||nyaaydrshnm // atha prathamo'dhyAyaH prathamamAhnikam 1. pramANaprameyasaMzayaprayojanadRSTAntasiddhAntAvayavatarkanirNayavAdajalpa vita-NDAhetvAbhAsacchalajAtinigrahasthAnAnAM tattvajJAnAnniH zreyasAdhigamaH / 2. duHkhajanmapravRttidoSamithyAjJAnAnAmuttarottarApAye tadanantarApAyAdapa vrgH| 3. pratyakSAnumAnopamAnazabdAH prmaannaani| 4. indriyArthasannikarSotpannaM jJAnamavyapadezamavyabhicAri vyavasAyAtmakaM prtykssm| 5. atha tatpUrvakaM trividhamanumAnaM pUrvavaccheSavat sAmAnyatodRSTaJca / 6. prasiddhasAdhAt saadhysaadhnmupmaanm| 7. AptopadezaH shbdH| 8. sa dvividho dRssttaadRssttaarthtvaat| 9. AtmazarIrendriyArthabuddhimanaHpravRttidoSapretyabhAvaphaladuHkhApavargAstu prmeym| 10. icchAdveSaprayatnasukhaduHkhajJAnAnyAtmano liGgam / 11. ceSTendriyArthAzrayaH zarIram / 12. ghrANarasanacakSustvakzrotrANIndriyANi bhuutebhyH| 13. pRthivyApastejo vAyurAkAzamiti bhUtAni / 14. gandharasarUpasparzazabdAH pRthivyaadigunnaastdrthaaH| 15. buddhirupalabdhirjJAnamityanarthAntaram / 16. yugapajjJAnAnutpattirmanaso liGgam / 17. pravRttirvAgbuddhizarIrArambhaH / 18. pravartanAlakSaNA doSAH / 19. punarutpattiH pretyabhAvaH / 20. pravRttidoSajanito'rthaH phalam / 21. bAdhanAlakSaNaM duHkham / 22. tadatyantavimokSo'pavargaH / For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam 187 23. samAnAne kadharmopapattevipratipatterupalabdhyanupalabdhyavyavasthAtazca vizeSApekSo vimarzaH sNshyH|| 24. yamarthamadhikRtya pravartate tat prayojanam / 25. laukikaparIkSakANAM yasminnarthe buddhisAmyaM sa dRSTAntaH / 26. tantrAdhikaraNAbhyupagamasaMsthitiH siddhaantH|| 27. sa caturvidhaH sarvatantrapratitantrAdhikaraNAbhyupagamasaMsthityarthAntarabhAvAt / 28. sarvatantrAviruddhastantre'dhikRto'rthaH sarvatantrasiddhAntaH / 29. samAnatantrasiddhaH paratantrAsiddhaH prtitntrsiddhaantH| 30. yatsiddhAvanyaprakaraNasiddhiH so'dhikaraNasiddhAntaH / 31. aparIkSitAbhyupagamAt tdvishesspriikssnnmbhyupgmsiddhaantH| 32. pratijJAhetUdAharaNopanayanigamanAnyavayavAH / 33. sAdhyanirdezaH prtijnyaa| 34. udAharaNasAdharmyAt sAdhyasAdhanaM hetuH / 35. tathA vaidhAt / 36. sAdhyasAdharmyAt taddharmabhAvI dRSTAnta udAharaNam / 37. tadviparyayAdvA viparItam / 38. udAharaNApekSastathetyupasaMhAro na tatheti vA sAdhyasyopanayaH / 39. hetvapadezAt pratijJAyAH punarvacanaM nigamanam / 40. avijJAtatattve'rthe kAraNopapattitastattvajJAnArthamUhastarkaH / 41. vimRzyapakSapratipakSAbhyAmarthAvadhAraNaM nirnnyH| ||iti gautamIyasUtrapAThe prathamAdhyAye prathamAhnikam // . dvitIyamAhnikam 1. pramANatarka sAdhanopAlambhaH siddhAntAviruddhaH paJcAvayavopapannaH pakSaprati-pakSaparigraho vaadH| 2. yathoktopapannazchalajAtinigrahasthAnasAdhanopAlambho jlpH| 3. sa pratipakSasthApanAhIno vitnnddaa| 4. savyabhicAraviruddhaprakaraNasamasAdhyasamAtItakAlA hetvaabhaasaaH| 5. anaikAntikaH svybhicaarH| 6. siddhAntamabhyupetya tadvirodhI viruddhaH / . For Personat & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam 7. yasmAt prakaraNacintA sa nirNayArthamapadiSTaH prakaraNasamaH / 8. sAdhyAviziSTaH sAdhyatvAt sAdhyasamaH / 9. kAlAtyayApadiSTaH kAlAtItaH / 10. vacanavighAto'rthavikalpopapattyA chalam / 11. tat trividhaM vAkchalaM sAmAnyacchalamupacAracchlaM ceti / 12. avizeSAbhihite'rthe vakturabhiprAyAdarthAntarakalpanA vAkchalam / 13. sambhavato'rthasyAtisAmAnyayogAdasambhUtArthakalpanA sAmAnyacchlam / 14. dharmavikalpanirdeze'rthasadbhAvapratiSedha upacAracchalam / 15. vAkchalamevopacAracchalaM tadavizeSAt / 16. na tadarthAntarabhAvAt / 17. avizeSe vA kiJcitsAdharmyAdekacchlaprasaGgaH / 18. sAdharmyavaidharmyAbhyAM pratyavasthAnaM jAtiH / 19. vipratipattirapratipattizca nigrahasthAnam / 20. tadvikalpAjjAtinigrahasthAnabahutvam / // iti gautamIyasUtrapAThe prathamAdhyAye dvitIyamAhnikam prathamo'dhyAyazca // atha dvitIyo'dhyAyaH prathamamAhnikam 1. samAnAnekadharmAdhyavasAyAdanyataradharmAdhyavasAyAdvA na saMzayaH / 2. vipratipattyavyavasthAdhyavasAyAcca / 3. vipratipattau ca sampratipatteH / 4. avyavasthAtmani vyavasthitatvAccAvyavasthAyAH / 5. tathA'tyantasaMzayastaddharmasAtatyopapatteH / 6. yathoktAdhyavasAyAdeva tadvizeSApekSAt saMzayenAsaMzayo nAtyantasaMzayo vA / 7. yatra saMzayastatraivamuttarottaraprasaGgaH / 8. pratyakSAdInAmaprAmANyaM traikAlyAsiddheH / 9. pUrvaM hi pramANasiddhau nendriyArthasannikarSAt pratyakSotpattiH / 10. pazcAt siddhau na pramANebhyaH prameyasiddhiH / 11. yugapatsiddhau pratyarthaniyatatvAt kramavRttitvAbhAvo buddhInAm / 12. traikAlyAsiddheH pratiSedhAnupapattiH / 13. sarvapramANapratiSedhAcca pratiSedhAsiddhiH / 14. tatprAmANye vA na sarvapramANavipratiSedhaH / For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam 18 15. traikAlyApratiSedhazca shbdaadaatodysiddhivtttsiddheH| 16. prameyatA ca tulA prAmANyavat / / 17. pramANataH siddheH pramANAnAM prmaannaantrsiddhiprsnggH| 18. tadvinivRttervA pramANasiddhivat prmeysiddhiH| 19. na pradIpaprakAzavat tatsiddheH / 20. pratyakSalakSaNAnupapattirasamagravacanAt / 21. nAtmamanasoH sannikarSAbhAve prtykssotpttiH| 22. digdezakAlAkAzeSvapyevaM prasaGgaH / 23. jJAnaliGgatvAdAtmano nAnavarodhaH / 24. tadayaugapadyaliGgatvAcca na manasaH / 25. pratyakSanimittatvAccendriyArthayoH sannikarSasya svazabdena vacanam / 26. suptavyAsaktamanasAM cendriyArthayoH sannikarSAnimittatvAt / 27. taizcApadezo jnyaanvishessaannaam| 28. vyaahttvaadhetuH| 29. nArthavizeSaprAbalyAt / 30. prtykssmnumaanmekdeshgrhnnaaduplbdheH| 31. na pratyakSeNa yAvattAvadapyupalambhAt / 32. na caikadezopalabdhiravayavisadbhAvAt / 33. sAdhyatvAdavayavini sandehaH / 34. srvaagrhnnmvyvysiddheH| 35. dhAraNA''karSaNopapattezca / 36. senAvanavat grahaNamiti cennAtIndriyatvAdaNUnAm / 37. rodhopaghAtasAdRzyebhyo vyabhicArAdanumAnamapramANam / 38. na ekadezavAsasAdRzyebhyo'rthAntarabhAvAt / 39. vartamAnAbhAvaH patataH patitapatitavyakAlopapatteH / 40. tayorapyabhAvo vartamAnAbhAve tadapekSatvAt / 41. naatiitaanaagtyoritretaaraapekssaasiddhiH| 42. vartamAnAbhAve sarvAgrahaNampratyakSAnupapatteH / 43. kRtatAkartavyatopapatterubhayathA grahaNam / 44. atyntpraayaikdeshsaadhaadupmaanaasiddhiH| 45. prsiddhsaadhaadupmaansiddherythoktdossaanuppttiH| For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam 46. prtykssennaaprtyksssiddheH| 47. nApratyakSe gavaye pramANArthamupamAnasya pazyAmaH / 48. tathetyupasaMhArAdupamAnasiddhe vishessH| 49. zabdo'numAnamarthasyAnupalabdheranumeyatvAt / 50. upalabdheradvipravRttitvAt / 51. smbndhaacc| 52. AptopadezasAmarthyAcchabdAdarthasaMpratyayaH / 53. prmaannto'nuplbdheH| 54. pUraNapradAhapATanAnupalabdhezca sambandhAbhAvaH / 55. zabdArthavyavasthAnAdapratiSedhaH / 56. na sAmayikatvAcchabdArthasampratyayasya / 57. jAtivizeSe cAniyamAt / 58. tadaprAmANyamanRtavyAghAtapunaruktadoSebhyaH / 59. na karmakartRsAdhanavaiguNyAt / 60. abhyupetya kAlabhede doSavacanAt / 61. anuvAdopapattezca / 62. vAkyavibhAgasya cArthagrahaNAt / 63. vidhyarthavAdAnuvAdavacanaviniyogAt / 64. vidhividhaaykH| 65. stutinindA parakRtiH purAkalpa ityarthavAdaH / 66. vidhivihitasyAnuvacanamanuvAdaH / 67. nAnuvAdapunaruktayovizeSaH zabdAbhyAsopapatteH / 68. shiighrtrgmnopdeshvdbhyaasaannaavishessH| 69. mantrAyurvedaprAmANyavacca tatprAmANyamAptaprAmANyAt / ||iti gautamIyasUtrapAThe dvitIyAdhyAyasya prathamamAhnikam // dvitIyamAhnikam 1. na catuSTayamaitihyArthApattisambhavAbhAvaprAmANyAt / 2. zabda aitihyAnarthAntarabhAvAdanumAne'rthApattisambhavAbhAvAnAmarthAntara bhaavaaccaaprtissedhH| 3. arthApattipramANamanaikAntikatvAt / For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam 4. anarthApattAvApattyabhimAnAt / 5. pratiSedhAprAmANyaJcAnaikAntikatvAt / 6. tatprAmANye vA nArthApattyaprAmANyam / 7. nAbhAvaprAmANyaM prmeyaasiddheH| 8. lakSiteSvalakSaNalakSitatvAdalakSitAnAM ttprmeysiddhiH| 9. asatyarthe nAbhAva iti cenna, anyalakSaNopapatteH / 10. tatsiddheralakSiteSvahetuH / 11. na lakSaNAvasthitApekSAsiddheH / 12. prAgutpatterabhAvopapattezca / 13. vimarzahetvanuyoge ca vipratipatteH saMzayaH / 14. AdimattvAdaindriyakatvAt kRtakavadupacArAcca / 15. na ghaTAbhAvasAmAnyanityatvAt nityeSvapyanityavadupacArAcca / 16. tttvbhaaktyornaanaatvvibhaagaadvybhicaarH| 17. sntaanaanumaanvishessnnaat|| 18. kAraNadravyasya pradezazabdenAbhidhAnAt nityeSvapyavyabhicAra iti / 19. prAguccAraNAdanupalabdherAvaraNAdyanupalabdhezca / 20. tadanupalabdheranupalambhAdAvaraNopapattiH / 21. anupalambhAdapyanupalabdhisadbhAvavannAvaraNAnupapattiranupalambhAt / 22. anupalambhAtmakatvAdanupalabdherahetuH / 23. asparzatvAt / 24. na karmAnityatvAt / 25. na aNu nityatvAt / 26. sampradAnAt / 27. tadantarAlAnupalabdherahetuH / 28. adhyApanAdapratiSedhaH / 29. ubhayoH pakSayoranyatarasyAdhyApanAdapratiSedhaH / 30. abhyAsAt / 31. nAnyatve'pyabhyAsasyopacArAt / 32. anyAdanyasmAdananyatvAdananyadityanyatA'bhAvaH / 33. tadabhAve nAstyananyatA tayoritaretarApekSasiddheH / 34. vinAzakAraNAnupalabdheH / For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 35. aznavaNakAraNAnupalabdheH satatazravaNaprasaGgaH / 36. upalabhyamAne cAnupalabdherasattvAdanapadezaH / 37. pANinimittaprazleSAcchbdAbhAve nAnupalabdhiH / 38. vinAzakAraNAnupalabdhezcAvasthAne tannityatvaprasaGgaH / 39. asparzatvAdapratiSedhaH / 40. vibhaktyantaropapattezca samAse / vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam 41. vikArAdezopadezAt saMzayaH / 42. prakRtivivRddhau vikAravivRddheH / 43. nyUnasamAdhikopalabdhervikArANAmahetuH 44. dvividhasyApi hetorabhAvAdasAdhanaM dRSTAntaH / 45. na atulyaprakRtInAM vikAravikalpAt / 46. dravyavikAre vaiSamyavadvarNavikAravikalpaH / 47. na vikAradharmAnupapatteH / 48. vikAraprAptAnAmapunarApatteH / 49. suvarNAdInAM punarApatterahetuH / 50. na tadvikArANAM suvarNabhAvAvyatirekAt / 51. varNatvAvyatirekAdvarNavikArANAmapratiSedhaH / 52. sAmAnyavato dharmayogo na sAmAnyasya / 53. nityAnAmatIndriyatvAttaddharmavikalpAcca varNavikArANAmapratiSedhaH / 54. nityatve'vikArAdanityatve cAnavasthAnAt / 55. anavasthAyitve ca varNopalabdhivattadvikAropapattiH / 56. vikAradharmitve nityatvAbhAvAt kAlAntare vikAropapattezcApratiSedhaH / 57. prakRtyaniyamAdvarNavikArANAm / 58. aniyame niyamAnnAniyamaH / 59. niyamAniyamavirodhAdaniyame niyamAccApratiSedhaH / 60. guNAntarApattyupamaddehAsavRddhileza zleSebhyastu vikAropapattervarNavikAraH / 61. te vibhaktyantAH padam / 62. tadarthe vyaktyAkRtijAtisannidhAvupacArAt saMzayaH / 63. yAzabdasamUhatyAgaparigrahasaMkhyAvRddhyupacayavarNasamAsAnubandhAnAM vyaktAvupacArAdvyaktiH / / For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam 65. sahacaraNasthAnatAdarthyavRttamAnadhAraNasAmIpyayogasAdhanAdhipatyebhyo brAhmaNamaJcakaTa rAjazaktu candanagaGgAzATakAnnapuruSeSvatadbhAve'pi tadupacAraH / 66. AkRtistadapekSatvAt sattvavyavasthAnasiddheH / 67. vyaktyAkRtiyukte'pyaprasaGgAt prokSaNAdInAM mRdravake jAtiH / 68. nAkRtivyaktyapekSatvAjjAtyabhivyakteH / 69. vyaktyAkRtijAtayastu padArthaH / 70. vyaktirguNavizeSAzrayo mUrtiH / 71. AkRtirjAtiliGgAkhyA / 72. samAnaprasavAtmikA jAtiH / // iti gautamIyasUtrapAThe dvitIyAdhyAye dvitIyamAhnikam dvitIyo'dhyAyazca // atha tRtIyo'dhyAyaH prathamamAhnikam 1. darzanasparzanAbhyAmekArthagrahaNAt / 2. na viSayavyavasthAnAt / 3. tadvyavasthAnAdevAtmasadbhAvAdapratiSedhaH / 4. zarIradAhe pAtakAbhAvAt / 5. tadabhAvaH sAtmakapradAhe'pi tannityatvAt / 6. na kAryAzrayakartRvadhAt / 7. savyadRSTasyetareNa pratyabhijJAnAt / 8. naikasminnAsAsthivyavahite dvitvAbhimAnAt / 9. ekavinAze dvitIyAvinAzAnnaikatvam / 10. avayavanAze'pyavayavyupalabdherahetuH / 11. dRSTAntavirodhAdapratiSedhaH / 12. indriyAntaravikArAt / 13. na smRteH smarttavyaviSayatvAt / 14. tadAtmaguNasadbhAvAdapratiSedhaH / 15. aparisaGkhyAnAcca smRtiviSayasya / 16. na AtmapratipattihetUnAM manasi sambhavAt / 17. jJAturjJAnasAdhanopapatteH saMjJAbhedamAtram / 18. niyamazca niranumAnaH / 193 For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam 19. pUrvAbhyastasmRtyanubandhAt jAtasya harSabhayazokasampratipatteH / 20. padmAdiSu prbodhsmmiilnvikaarvttdvikaarH| 21. na uSNazItavarSAkAlanimittatvAt paJcAtmakavikArANAm / 22. pretyAhArAbhyAsakRtAt stanyAbhilASAt / 23. ayaso'yaskAntAbhigamanavattadupasarpaNam / 24. na anyatra pravRtyabhAvAt / 25. vItarAgajanmAdarzanAt / 26. saguNadravyotpattivat tadutpattiH / 27. na saGkalpanimittatvAdrAgAdInAm / 28. pArthivaM guNAntaropalabdheH / 29. zrutiprAmANyAcca / 30. kRSNasAre satyupalambhAvyatiricya copalambhAt saMzayaH / 31. mhdnnugrhnnaat| 32. razmyarthasannikarSavizeSAt tdgrhnnm| 33. tadanupalabdherahetuH / 34. nAnumIyamAnasya pratyakSato'nupalabdhirabhAvahetuH / 35. drvygunndhrmbhedaaccoplbdhiniymH| 36. anekadravyasamavAyAt rupavizeSAcca rUpopalabdhiH / 37. karmakAritazcendriyANAM vyUhaH purussaarthtntrH| 38. avyabhicArAcca pratighAto bhautikadharmaH 39. madhyandinolkAprakAzAnupalabdhivattadanupalabdhiH / / 40. na rAtrAvapyanupalabdheH 41. bAhyaprakAzAnugrahAdviSayopalabdheranabhivyaktito'nupalabdhiH 42. abhivyaktau cAbhibhavAt / 43. naktaJcaranayanarazmidarzanAcca / 44. aprApya grahaNaM kAcAbhrapaTalasphaTikAntaritopalabdheH / 45. na kuDyAntaritAnupalabdherapratiSedhaH / 46. apratighAtAt sannikarSopapattiH / 47. AdityarazmeH sphaTikAntarite'pi dAhye'vighAtAt / 48. netaretaradharmaprasaGgAt / 49. AdarzodakayoH prasAdasvAbhAvyadrUpopalabdhi-vattadupalabdhiH / For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam 50. dRSTAnumitAnAM niyogapratiSedhAnupapattiH / 51. sthAnAnyatvenAnAtvAdavayavinAnAsthAnatvAcca saMzayaH / 52. tvagavyatirekAt / 53. na indriyaantraarthaanuplbdheH| 54. tvagavayavavizeSeNa dhUmopalabdhivattadupalabdhiH / 55. vyaahttvaadhetuH| 56. na yugapadarthAnupalabdheH / 57. vipratiSedhAcca na tvagekA / 58. indriyArthapaJcatvAt / 59. na tadarthabahutvAt / 60. gandhatvAdyavyatirekAd gandhAdInAmapratiSedhaH / 61. viSayatvAvyatirekAdekatvam / 62. na buddhilakSaNAdhiSThAnagatyAkRtijAtipaJcatvebhyaH / 63. bhUtaguNavizeSopalabdhestAdAtmyam / 64. gandharasarUpasparzazabdAnAM sparzaparyantA pRthivyAH / 65. aptejovAyUnAM pUrvaM pUrvamapohyAkAzasyottaraH / 66. na srvgunnaanuplbdheH| 67. ekaikazyenottarottaraguNasadbhAvAduttarottarANAM tadanupalabdhiH / 68. sNsrgaaccaanekgunngrhnnm| 69. viSTaM hyaparampareNa / 70. na pArthivApyayoH pratyakSatvAt / 71. pUrvapUrvaguNotkarSAt tattatpradhAnam / 72. tadvayavasthAnantu bhUyastvAt / 73. sgunnaanaamindriybhaavaat| 74. tenaiva tasyAgrahaNAcca / 75. na shbdgunnoplbdheH| 76. tadupalabdhiritaretaradravyaguNavaidhAt / // iti gautamIyanyAyasUtrapAThe tRtIyAdhyAyasya prathamamAhnikam // dvitIyamAhnikam 1. karmAkAzasAdhAt saMzayaH / Chal Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam 2. viSayapratyabhijJAnAt / 3. saadhysmtvaadhetuH| 4. na yugapadagrahaNAt / 5. apratyabhijJAne ca vinAzaprasaGgaH / 6. kramavRttitvAdayugapad grhnnm| 7. apratyabhijJAnaJca viSayAntaravyAsaGgAt / 8. na gatyabhAvAt / 9. sphttikaanytvaabhimaanvttdnytvaabhimaanH| . 10. na hetvabhAvAt / 11. sphaTike'pyaparAparotpatteH kSaNikatvAvyaktInAmahetuH / 12. niyamahetvabhAvAd yathAdarzanamabhyanujJA / 13. notpattivinAzakAraNopalabdheH / 14. kSIravinAze kAraNAnupalabdhivaddadhyutpattivacca tadupapattiH / / 15. liGgatograhaNAnnAnupalabdhiH / 16. na payasaH prinnaamgunnaantrpraadurbhaavaat|| 17. vyUhAntarAd dravyAntarotpattidarzanaM pUrvadravyanivRtteranumAnam / 18. kvacidvinAzakAraNAnupalabdheH kvaciccopalabdheranekAntaH / 19. nendriyArthayostadvinAze'pi jJAnAvasthAnAt / 20. tadAtmaguNatve'pi tulyam / 21. indriyairmanasaH sannikarSAbhAvAt tadanutpattiH / 22. na utpattikAraNAnapadezAt / 23. vinAzakAraNAnupalabdhezcAvasthAne tannityatvaprasaGgaH / 24. anityatvagrahAd buddherbuddhayantarAdvinAzaH zabdavat / 25. jJAnasamavetAtmapradezasannikarSAnmanasaH smRtyutpatterna yugapadutpattiH / 26. na antaH zarIravRttitvAnmanasaH / 27. saadhytvaadhetuH| 28. smarataH zarIradhAraNopapatterapratiSedhaH / 29. na tdaashugtitvaanmnsH| 30. na smaraNakAlAniyamAt / 31. AtmapreraNayadRcchAjJatAbhizca na saMyogavizeSaH / 32. vyAsaktamanasaH pAdavyathanena saMyogavizeSeNa smaanm| For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam 197 33. prnnidhaanlinggaadijnyaanaanaamyugpdbhaavaadyugptsmrnnm| 34. prAtibhavattu praNidhAnAdyanapekSe smArte yaugapadyaprasaGgaH / 35. jJasyecchAdveSanimittatvAdArambhanivRtyoH / 36. talliGgatvAdicchAdveSayoH pArthivAdyeSvapratiSedhaH / 37. parazvAdiSvArambhanivRttidarzanAt / 38. kumbhAdiSvanupalabdherahetuH / 39. niyamAniyamau tu tadvizeSakau / 40. yathoktahetutvAt pAratantryAdakRtAbhyAgamAcca na manasaH / 41. parizeSAdyathoktahetUpapattezca / 42. smaraNaM tvAtmano jJasvAbhAvyAt / 43. praNidhAnanibandhAbhyAsaliGgalakSaNasAdRzyaparigrahAzrayAzrita sambandhAnantaryaviyogaikakAryavirodhAtizayaprAptivyavadhAnasukhaduHkhe cchAdveSabhayA'rthitvakriyArAgadharmAdharmanimittebhyaH / 44. krmaanvsthaayigrhnnaat| 45. buddhyavasthAnAt pratyakSatve smRtyabhAvaH / 46. avyaktagrahaNamanavasthAyitvAt vidyutsampAte rUpAdyavyaktagrahaNavat / 47. hetUpAdAnAt pratiSeddhavyAbhyanujJA / 48. pradIpAcciH santatyabhivyaktagrahaNavat tadgrahaNam / 49. dravye svaguNaparaguNopalabdheH saMzayaH / 50. yAvaccharIrabhAvitvAdrUpAdInAm / 51. na paakgunnaantrotptteH| 52. pratidvandvisiddheH pAkajAnAmapratiSedhaH / 53. zarIravyApitvAt / / 54. na kezanakhAdiSvanupalabdheH / 55. tvakparyantatvAccharIrasya kezanakhAdiSvaprasaGgaH / 56. zarIraguNavaidhAt / 57. na rUpAdInAmitaretaravaidhAt / 58. endriyakatvAdrUpAdInAmapratiSedhaH / 59. jJAnAyaugapadyAdekaM manaH / 60. na yugapadanekakriyopalabdheH / 61. alAtacakradarzanavattadupalabdhirAzusaJcArAt / For Personar & Private Use only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam 62. yathoktahetutvAccANu / 63. pUrvakRtaphalAnubandhAttadutpattiH / 64. bhUtebhyo mUrtyapAdAnavat tadupAdAnam / 65. na sAdhyasamatvAt / 66. na utpattinimittatvAnmAtApitroH / 67. tathA''hArasya / 68. prAptau cAniyamAt / 69. zarIrotpattinimittavat saMyogotpattinimittaM karma / 70. etenAniyamaH prayuktaH / 71. upapannazca tadviyogaH karmakSayopapatteH / 72. tadadRSTakAritamiti cet punastatprasaGgo'pavarge / 73. na karaNAkaraNayorArambhadarzanAt / 74. manaH karmanimittatvAcca saMyogAnucchedaH / 75. nityatvaprasaGgazca prAyeNAnupapatteH / 76. aNuzyAmatAnityatvavadetat syAt / 77. na akRtAbhyAgamaprasaGgAt / // iti gautamIyasUtrapAThe tRtIyAdhyAyasya dvitIyamAhnikam, tRtIyo'dhyAyazca // atha caturtho'dhyAyaH prathamamAhnikam 1. pravRttiryathoktA / 2. tathA doSAH / 3. tattrairAzyaM rAgadveSamohArthAntarabhAvAt / 4. na ekapratyanIkabhAvAt / 5. vyabhicArAdahetuH / 6. teSAM mohaH pApIyAnnAmUDhasyetarotpatteH / 7. nimittanaimittikabhAvAdarthAntarabhAvo doSebhyaH / 8. na doSalakSaNAvarodhAnmohasya / 9. nimittanaimittikopapattezca tulyajAtIyAnAmapratiSedhaH / 10. Atmanityatve pretyabhAvasiddhiH / 11. vyaktAdvyaktAnAM pratyakSaprAmANyAt / 12. na ghaTAd ghaTAniSpatteH / For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam 13. vyaktAd ghaTaniSpatterapratiSedhaH / 14. abhAvAdbhAvotpattirnAnupamRdya prAdurbhAvAt / 15. vyAghAtAdaprayogaH / 16. na atItAnAgatayoH kArakazabdaprayogAt / 17. na vinaSTebhyo'niSpatteH / 18. kramanirdezAdapratiSedhaH / 19. IzvaraH kAraNaM puruSakarmAphalyadarzanAt / 20. na puruSakarmAbhAve phalAniSpatteH / 21. tatkAritatvAdahetuH / 22. animittato bhAvotpattiH kaNTakataikSNyAdidarzanAt / 23. animittanimittatvAnnAnimittataH / 24. nimittAnimittayorarthAntarabhAvAdapratiSedhaH / 25. sarvamanityamutpattivinAzadharmakatvAt / 26. na anityatAnityatvAt / 27. tadanityatvamagnerdAhyaM vinAzyAnuvinAzavat / 28. nityasyApratyAkhyAnaM yathopalabdhi vyavasthAnAt / 29. sarvaM nityaM paJcabhUtanityatvAt / 30. na utpattivinAzakAraNopalabdheH / 31. tallakSaNAvarodhAdapratiSedhaH / 32. na utpattitatkAraNopalabdheH / 33. na vyavasthAnupapatteH / 34. sarvaM pRthagbhAvalakSaNapRthaktvAt / 35. na anekalakSaNairekabhAvaniSpatteH / 36. lakSaNavyavasthAnAdevApratiSedhaH / 37. sarvamabhAvo bhAveSvitaretarAbhAvasiddheH / 38. na svabhAvasiddherbhAvAnAm / 39. na svabhAvasiddhirApekSikatvAt / 40. vyAhatatvAdayuktam / 41. saMkhyaikAntAsiddhiH kAraNAnupapattyupapattibhyAm / 42. na kAraNAvayavabhAvAt / 43. niravayavatvAdahetuH / For Personal & Private Use Only 199 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH nyAyadarzanam 44. sadyaH kAlAntare ca phalaniSpatteH saMzayaH / 45. na sadyaH kAlAntaropabhogyatvAt / 46. kAlAntareNAniSpantirhetuvinAzAt / 47. prAG niSpattervRkSaphalavattat syAt / 48. nAsanna sanna sadasat satsatorvaidhAt / 49. utpAdavyayadarzanAt / 50. buddhisiddhantu tadasat / 51. AzrayavyatirekAd vRkSaphalotpattivadityahetuH / . 52. prIterAtmAzrayatvAdapratiSedhaH / 53. na putrapazustrIparicchadahiraNyAnnAdiphalanirdezAt / 54. tatsambandhAt phalaniSpattesteSu phalavadupacAraH / 55. vividhabAdhanAyogAd duHkhameva jnmotpttiH| 56. na sukhasyAntarAlaniSpatteH / 57. bAdhanA'nivRttervedayataH paryeSaNadoSAdapratiSedhaH / 58. duHkhavikalpe sukhAbhimAnAcca / 59. RNaklezapravRttyanubandhAdapavargAbhAvaH / 60. pradhAnazabdAnupapatterguNazabdenAnuvAdI nindAprazaMsopapatteH / 61. adhikArAcca vidhAnaM vidyAntaravat / 62. samAropaNAdAtmanyapratiSedhaH / 63. pAtracayAntAnupapattezca phalAbhAvaH / 64. suSuptasya svapnAdarzane klezAbhAvavadapavargaH / 65. na pravRttiH pratisandhAnAya hInaklezasya / 66. na klezasantateH svAbhAvikatvAt / 67. prAgutpatterabhAvanityatvavat svAbhAvike'pyanityatvam / 68. aNuzyAmatA'nityatvavadvA / 69. na saGkalpanimittatvAcca rAgAdInAm / // iti gautamIyasUtrapAThe caturthAdhyAyasya prathamamAhnikam // dvitIyamAhnikam 1. doSanimittAnAM tttvjnyaanaadhngkaarnivRttiH| 2. doSanimittaM rUpAdayo viSayAH saGkalpakRtAH / For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH nyAyadarzanam 201 3. tannimittantvavayavyabhimAnaH / 4. vidyA'vidyAdvaividhyAt saMzayaH / 5. tadasaMzayaH pUrvahetuprasiddhatvAt / 6. vRttyanupapatterapi tarhi na saMzayaH / 7. kRtsnaikadezAvRttitvAdavayavAnAmavayavyabhAvaH / 8. teSu cAvRtteravayavyabhAvaH / 9. pRthak cAvayavebhyo'vRtteH / 10. na cAvayavyavayavAH / 11. ekasmin bhedAbhAvAd bhedazabdaprayogAnupapatterapraznaH / 12. avayavAntarabhAve'pyavRtterahetuH / 13. kezasamUhe taimirikopalabdhivattadupalabdhiH / 14. svaviSayAnatikrameNendriyasya paTumandabhAvAd viSayagrahaNasya tathAbhAvo nAviSaye prvRttiH| 15. avayavAvayaviprasaGgazcaivamApralayAt / 16. na pralayo'NusadbhAvAt / 17. paraM vA trutteH| 18. AkAzavyatibhedAt tadanupapattiH / 19. AkAzAsarvagatatvaM vA / 20. antarbahizca kAryadravyasya kAraNAntaravacanAdakArye tadabhAvaH / 21. zabdasaMyogavibhavAcca srvgtm| 22. avyUhAviSTambhavibhutvAni cAkAzadharmAH / 23. mUrtimatAJca saMsthAnopapatteravayavasadbhAvaH / 24. sNyogopptteshc|| 25. anavasthAkAritvAdanavasthAnupapattezcApratiSedhaH / 26. buddhyA vivecanAttu bhAvAnAM yAthAtmyAnupalabdhistantvapakarSaNe paTasadbhAvAnupalabdhivat tadanupalabdhiH / 27. vyaahttvaadhetuH| 28. tdaashrytvaadpRthggrhnnm| 29. pramANatazcA'rthapratipatteH / 30. pramANAnupapattyupapattibhyAm / 31. svapnaviSayAbhimAnavadayaM pramANaprameyAbhimAnaH / For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam 32. mAyAgandharvanagaramRgatRSNikAvadvA / 33. hetvbhaavaadsiddhiH| 34. smRtisaGkalpavacca svapnaviSayAbhimAnaH / 35. mithyopalabdhivinAzastattvajJAnAt svapnaviSayAbhimAnapraNAzavat prtibodhe| 36. buddhezcaivaM nimittasadbhAvopalambhAt / 37. tattvapradhAnabhedAcca mithyAbuddhedvaividhyopapattiH / 38. smaadhivishessaabhyaasaat| 39. nArthavizeSaprAbalyAt / 40. kSudAdibhiH pravartanAcca / 41. pUrvakRtaphalAnubandhAt tadutpattiH / 42. araNyaguhApulinAdiSu yogaabhyaasopdeshH| 43. apavarge'pyevaM prsnggH| 44. na niSpannAvazyambhAvitvAt / 45. tdbhaavshcaapvrge| 46. tadarthaM yamaniyamAbhyAmAtmasaMskAro yogaaccaadhyaatmvidhyupaayaiH| 47. jJAnagrahaNAbhyAsastadvidyaizca saha sNvaadH| 48. taM ziSyagurusabrahmacAriviziSTazreyo'rthibhiranasUyibhirabhyupeyAt / 49. pratipakSahInamapi vA prayojanArthamarthitve / 50. tattvAdhyavasAyasaMrakSaNArthaM jalpavitaNDe bIjaprarohasaMrakSaNArthaM kaNTakazAkhAvaraNavat / 51. tAbhyAM vigRhya kathanam / // iti gautamIyasUtrapAThe caturthAdhyAyasya dvitIyamAhnikam, caturtho'dhyAyazca // atha paJcamo'dhyAyaH prathamamAhnikam 1. sAdharmyavaidhamryotkarSApakarSavAvarNyavikalpasAdhyaprAptyaprAptiprasaGgapratidRSTAntAnutpattisaMzayaprakaraNAhetvarthApattyavizeSopapattyu palabbyanupalabdhinityAnityakAryasamAH / 2. sAdharmyavaidhAbhyAmupasaMhAre taddharmaviparyayopapatteH sAdharmyavaidharmyasamau / 3. gotvAd gosiddhivat ttsiddhiH| 4. sAdhyadRSTAntayordharmavikalpAdubhayasAdhyatvAccotkarSApakarSavaryAvarNyavikalpasAdhyasamAH / For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam / 203 5. kinycitsaadhaadupsNhaarsiddhevaidhaadiprtissedhH| 6. sAdhyAtidezAcca dRssttaantopptteH| 7. prApya sAdhyamaprApya vA hetoH prAptyA aviziSTatvAdaprAptyAasAdhaka tvAcca praaptypraaptismau| 8. ghaTAdiniSpattidarzanAt pIDane cAbhicArAdapratiSedhaH / 9. dRSTAntasya kAraNAnapadezAt pratyavasthAnAcca pratidRSTAntena prasaGgaprati dRssttaantsmau| 10. pradIpopAdAnaprasaGganivRttivattadvinivRttiH / 11. pratidRSTAntahetutve ca nAheturdRSTAntaH / 12. prAgutpatteH kAraNAbhAvAdanutpattisamaH / 13. tathAbhAvAdutpannasya kAraNopapatterna kAraNapratiSedhaH / 14. sAmAnyadRSTAnta-yoraindriyakatve samAne nityAnityasAdhAt sNshysmH| 15. sAdharmyAt saMzaye na saMzayo vaidhAdubhayathA vA saMzaye'tyantasaMzayaprasaGgo nityatvAnabhyupagamAcca sAmAnyasyApratiSedhaH / 16. ubhayasAdharmyAt prakriyAsiddheH prkrnnsmH| 17. pratipakSAt prakaraNasiddheH pratiSedhAnupapattiH pratipakSopapatteH / 18. traikaalyaasiddherhetorhetusmH| 19. na hetutaH saadhysiddhestraikaalyaasiddhiH| 20. pratiSedhAnupapattezca pratiSeddhavyApratiSedhaH / 21. arthApattitaH prtipksssiddhraapttismH| 22. anuktasyArthApatteH pakSahAnerupapattiranuktatvAdanai kAntikatvA ccaarthaaptteH| 23. ekadharmopapatteravizeSe sarvAvizeSaprasaGgAt sdbhaavoppttervishesssmH| 24. kvaciddharmAnupapatteH kvaciccopapatteH pratiSedhAbhAvaH / 25. ubhayakAraNopapatterupapattisamaH / 26. upapattikAraNAbhyanujJAnAdapratiSedhaH / 27. nirdiSTakAraNAbhAve'pyupalambhAdupalabdhisamaH / 28. kAraNAntarAdapi taddharmopapatterapratiSedhaH / 29. tadanupalabdheranupalambhAdabhAvasiddhau tadviparItopapatteranupalabdhisamaH / 30. anupalambhAtmakatvAdanupalabdherahetuH / 31. jJAnavikalpAnAJca bhAvAbhAvasaMvedanAdadhyAtmam / Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 vibhAga- 1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanama 32. sAdharmyAt tulyadharmopapatteH sarvAnityatvaprasaGgAdanityasamaH / 33. sAdharmyAdasiddheH pratiSedhAsiddhiH pratiSedhyasAdharmyAcca / 34. dRSTAnte ca sAdhyasAdhanabhAvena prajJAtasya dharmasya hetutvAttasya cobhayathAbhAvAnnAvizeSaH / 35. nityamanityabhAvAdanitye nityatvopapatternityasamaH / 36. pratiSedhye nityamanityabhAvAdanitye'nityatvopapatteH pratiSedhAbhAvaH / 37. prayatnakAryAnekatvAt kAryasamaH / 38. kAryAnyatve prayatnAhetutvamanupalabdhikAraNopapatteH / 39. pratiSedhe'pi samAno doSaH / 40. sarvatraivam / 41. pratiSedhavipratiSedhe pratiSedhadoSavaddoSaH / 42. pratiSedhaM sadoSamabhyupetya pratiSedhavipratiSedhe samAno doSaprasaGgo matAnujJA / 43. svapakSalakSaNApekSopapattyupasaMhAre hetunirdeze parapakSadoSAbhyupagamAt samAno doSa iti / // iti gautamIyanyAyasUtrapAThe paJcamAdhyAyasya prathamamAhnikam // dvitIyamAhnikam 1. pratijJAhAniH pratijJAntaraM pratijJAvirodhaH pratijJAsaMnyAso hetvantaramarthAntaraM nirarthakamavijJAtArthamapArthakamaprAptakAlaM nyUnamadhikaM punaruktamananubhASaNamajJAnamapratibhA vikSepo matAnujJA paryunuyojyopekSaNaM niranuyojyAnuyogo'pasiddhAnto hetvAbhAsAzca nigrahasthAnAni / 2. pratidRSTAntadharmAbhyanujJA svadRSTAnte pratijJAhAniH / 3. pratijJAtArthapratiSedhe dharmavikalpAttadarthanirdezaH pratijJAntaram / 4. pratijJAhetvorvirodhaH pratijJAvirodhaH / 5. pakSapratiSedhe pratijJAtArthApanayanaM pratijJAsaMnyAsaH / 6. avizeSokte hetau pratiSiddhe vizeSamicchato hetvantaram / 7. prakRtAdarthAdapratisambaddhArthamarthAntaram / 8. varNakramanirdezavannirarthakam / 9. pariSatprativAdibhyAM trirabhihitamapyavijJAtamavijJAtArtham / 10. paurvAparyAyogAdapratisambaddhArthamapArthakam / 11. avayavaviparyAsavacanamaprAptakAlam / For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - nyAyadarzanam 12. hInamanyatamenApyavayavena nyUnam / 13. hetUdAharaNAdhikamadhikam / 14. zabdArthayoH punarvacanaM punaruktamanyatrAnuvAdAt / 15. anuvAde tvapunaruktaM zabdAbhyAsAdarthavizeSopapatteH / 16. arthAdApannasya svazabdena punarvacanam / 17. vijJAtasya pariSadA trirabhihitasyApyanuccAraNamananubhASaNam / 18. avijJAtaJcAjJAnam / 19. uttarasyApratipattirapratibhA / 20. kAryavyAsaGgAt kathAvicchedo vikSepaH / 21. svapakSadoSAbhyupagamAt parapakSadoSaprasaGgomatAnujJA / 22. nigrahasthAnaprAptasyAnigrahaH paryanuyojyopekSaNam / 23. anigrahasthAne nigrahasthAnAbhiyogo niranuyojyAnuyogaH / 24. siddhAntamabhyupetyAniyamAt kathAprasaGgo'pasiddhAntaH / 25. hetvAbhAsAzca yathoktAH / // iti gautamIyasUtrapAThe paJcamAdhyAyasya, dvitIyamAhnikam paJcamo'dhyAyazca // // samAptaM ca nyAyadarzanam // For Personal & Private Use Only 205 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vaizeSikadarzanam kANAdasUtrapAThaH (7) // vaizeSikadarzanam // atha prathamo'dhyAyaH prathamamAhnikam 1. athAto dharmaM vyAkhyAsyAmaH / 2. yato'bhyudayaniHzreyasasiddhiH sa dhrmH| 3. tadvacanAdAmnAyasya prAmANyam / 4. dharmavizeSaprasUtAd dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAnAM padArthAnAM ___ sAdharmyavaidhAbhyAM tattvajJAnAnniHzreyasam / 5. pRthivyApastejo vAyurAkAzaM kAlo digAtmA mana iti dravyANi / 6. rUparasagandhasparzAH saGkhyAH parimANAni pRthaktvaM saMyogavibhAgau paratvAparatve buddhayaH sukhaduHkhe icchAdveSau prayatnAzca guNAH / 7. utkSepaNamavakSepaNamAkuJcanaM prasAraNaM gamanamiti karmANi / 8. sadanityaM dravyavat kAryaM kAraNaM sAmAnyavizeSavaditi dravyaguNakarmaNA mvishessH| 9. dravyaguNayoH sajAtIyArambhakatvaM saadhrmym| 10. dravyANi dravyAntaramArabhante guNAzca guNAntaram / 11. karma karmasAdhyaM na vidyate / 12. na dravyaM kArya kAraNaM ca bhavati / 13. ubhayathA gunnaaH| 14. kAryavirodhi karma / 15. kriyAguNavat samavAyikAraNamiti dravyalakSaNam / 16. dravyAzrayaguNavAn saMyogavibhAgeSvakAraNamanapekSa iti guNalakSaNam / 17. ekadravyamaguNaM saMyogavibhAgeSvanapekSakAraNamiti karmalakSaNam / 18. dravyaguNakarmaNAM dravyaM kAraNaM sAmAnyam / 19. tathA gunnH| 20. saMyogavibhAgavegAnAM karma smaanm| 21. na dravyANAM karma / 22. vyatirekAt / For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vaizeSikadarzanam 207 23. dravyANAM dravyaM kAryaM sAmAnyam / 24. guNavaidhAnna karmaNAM karma / 25. dvitvaprabhRtayaH saMkhyAM pRthaktvasaMyogavibhAgAzca / 26. asamavAyAt sAmAnyakAryaM karma na vidyate / 27. saMyogAnAM dravyam / 28. rUpANAM ruupm| 29. gurutvprytnsNyogaanaamutkssepnnm| 30. saMyogavibhAgAzca krmnnaam| 31. kAraNasAmAnye dravyakarmaNAM karmAkAraNamuktam / // iti kaNAdasUtrapAThe prathamAdhyAyasya prathamamAhnikam // dvitIyamAhnikam 1. kAraNAbhAvAt kAryAbhAvaH / 2. na tu kAryAbhAvAt kAraNAbhAvaH / 3. sAmAnyaM vizeSa iti buddhayapekSam / 4. bhAvo'nuvRttereva hetutvAt sAmAnyameva / 5. dravyatvaM guNatvaM karmatvaM ca sAmAnyAni vizeSAzca / 6. anyatrAntyebhyo vizeSebhyaH / 7. saditi yato dravyaguNakarmasu sA sattA / 8. dravyaguNakarmabhyo'rthAntaraM sttaa| 9. guNakarmasu ca bhAvAnna karma na guNaH / 10. sAmAnyavizeSAbhAvena c| 11. anekadravyavattvana dravyatvamuktam / 12. sAmAnyavizeSAbhAvena ca / 13. tathA guNeSu bhAvAd guNatvamuktam / 14. sAmAnyavizeSAbhAvena ca / 15. karmasu bhAvAt karmatvamuktam / 16. sAmAnyavizeSAbhAvena ca / 17. saditi liGgAvizeSAd vizeSaliGgAbhAvAccaiko bhAvaH / // iti kaNAdasUtrapAThe prathamAdhyAyasya dvitIyamAhnikam, prathamo'dhyAyazca // For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vaizeSikadarzanam atha dvitIyo'dhyAyaH prathamamAhnikam 1. rUpasagandhasparzavatI pRthivii| 2. rUparasasparzavatya Apo dravAH snigdhAH / 3. tejo rUpasparzavat / 4. sparzavAn vaayuH| 5. ta AkAze na vidyante / 6. sarpijatumadhUcchiSTAnAmagnisaMyogAdravatvamadbhiH saamaanym| ' 7. trapusIsaloharajatasuvarNAnAmagnisaMyogAd dravatvamadbhiHsAmAnyam / 8. viSANI kakudvAn prAntebAladhiH sAsnAvAn iti gotve dRSTaM liGgam / 9. sparzazca vaayoH| 10. na ca dRSTAnAM sparza ityadRSTaliGgo vaayuH| 11. adravyavattvena dravyam / 12. kriyAvattvAd guNavattvAcca / 13. adravyatvena nityatvamuktam / 14. vAyorvAyusammUrcchanaM nAnAtvaliGgam / 15. vAyusannikarSe pratyakSAbhAvAd dRSTaM liGgaM na vidyate / 16. sAmAnyato dRSTAccAvizeSaH / 17. tsmaadaagmikm| 18. saMjJAkarma tvasmadviziSTAnAM linggm| 19. pratyakSapravRttatvAt saMjJAkarmaNaH / 20. niSkramaNaM pravezanamityAkAzasya linggm| 21. tadaliGgamekadravyatvAt karmaNaH / 22. kAraNAntarAnuklRptivaidhAcca / 23. saMyogAdabhAvaH krmnnH| 24. kAraNaguNapUrvakaH kAryaguNo dRSTaH / 25. kAryAntarAprAdurbhAvAcca zabdaH sparzavatAmaguNaH / 26. paratra samavAyAt pratyakSatvAcca nAtmaguNo na mnogunnH| 27. parizeSAlliGgamAkAzasya / 28. dravyatvanityatve vAyunA vyAkhyAte / 29. tattvambhAvena / For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vaizeSikadarzanam 30. zabdaliGgAvizeSAdvizeSaliGgAbhAvAcca / 31. tadanuvidhAnAdekapRthaktvaM ceti / // iti kaNAdasUtrapAThe dvitIyA'dhyAyasya prathamamAhnikam // dvitIyamAhnikam 1. puSpavastrayoH sati sannikarSe guNAntarAprAdurbhAvo vastro gandhAbhAvaliGgam / 2. vyavasthitaH pRthivyAM gandhaH / 3. etenoSNatA vyAkhyAtA / 4. taijasa uSNatA / 5. apsu zItatA / 6. aparasminnaparaM yugapat ciraM kSipramiti kAlaliGgAni / 7. dravyatvanityatve vAyunA vyAkhyAte / 8. tattvambhAvena / 9. nityeSvabhAvAdanityeSu bhAvAt kAraNe kAlAkhyeti / 10. ita idamiti yatastaddizyaM liGgam / 11. dravyatvanityatve vAyunA vyAkhyAte / 12. tattvambhAvena / 13. kAryavizeSeNa nAnAtvam / 14. AdityasaMyogAdbhUtapUrvAdbhaviSyato bhUtAcca prAcI / 15. tathA dakSiNA pratIcI udIcI ca / 16. etena digantarAlAni vyAkhyAtAni / 17. sAmAnyapratyakSAdvizeSApratyakSAdvizeSasmRtezca saMzayaH / 18. dRSTazca dRSTavat / 19. yathAdRSTamayathAdRSTatvAcca / 20. vidyA'vidyAtazca saMzayaH / 21. zrotragrahaNo yo'rthaH sa zabdaH / 22. tulyajAtIyeSvarthAntarabhUteSu vizeSasya ubhayathA dRSTatvAt / 23. ekadravyatvAnna dravyam / 24. nApi karmA'cAkSuSatvAt / karmabhiH sAdharmyam / 209 For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vaizeSikadarzanam 26. sato linggaabhaavaat| 27. nityavaidhAt / 28. anityazcAyaM kAraNataH / 29. na cAsiddhaM vikArAt / 30. abhivyaktau doSAt / 31. saMyogAdvibhAgAcca zabdAcca zabdaniSpattiH / 32. liGgAccAnityaH zabdaH / 33. dvayostu pravRttyorabhAvAt / 34. prthmaashbdaat| 35. sampratipattibhAvAcca / 36. sandigdhAH sati bahutve / 37. saMkhyAbhAvaH sAmAnyataH / // iti kaNAdasUtrapAThe dvitIyAdhyAyasya dvitIyamAhnikam, dvitIyAdhyAyazca // atha tRtIyo'dhyAyaH prathamamAhnikam 1. prasiddhA indriyaarthaaH| 2. indriyArthaprasiddhirindriyArthebhyo'rthAntarasya hetuH| 3. so'npdeshH| 4. kAraNAjJAnAt / 5. kAryeSu jJAnAt / 6. ajJAnAcca / 7. anyadeva heturityanapadezaH / 8. arthAntaraM hyarthAntarasyAnapadezaH / 9. saMyogi samavAyyekArthasamavAyi virodhi ca / 10. kArya kAryAntarasya / 11. virodhyabhUtaM bhUtasya / 12. bhuutmbhuutsy| 13. bhUto bhUtasya / 14. prasiddhipUrvakatvAdapadezasya / 15. aprasiddho'napadezo'san sandigdhazcAnapadezaH / For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vaizeSikadarzanam 211 16. yasmAdviSANI tsmaadshvH| 17. yasmAdviSANI tasmAd gauriti cAnaikAntikasyaudAharaNam / 18. AtmendriyArthasannikarSAd yanniSpadyate tadanyat / 19. pravRttinivRttI ca pratyagAtmani dRSTe paratra liGgam / // iti kaNAdasUtrapAThe tRtIyAdhyAyasya prathamamAhnikam // dvitIyamAhnikam / 1. AtmendriyArthasannikarSe jJAnasya bhAvo'bhAvazca manaso linggm| 2. tasya dravyatvanityatve vAyunA vyAkhyAte / 3. prayatnAdyaugapadyAjjJAnAyogapadyAccaikam / 4. prANA'pAnanimeSonmeSajIvanamanogatIndriyAntaravikArAH sukhaduHkhe cchAdveSaprayatnAzcAtmano liGgAni / 5. tasya dravyatvanityatve vAyunA vyAkhyAte / 6. yajJadatta iti sannikarSe pratyakSAbhAvAd dRSTaM liGgaM na vidyate / 7. sAmAnyato dRSTAccAvizeSaH / 8. tsmaadaagmikH| 9. ahamitizabdasya vytirekaanaagmikm| 10. yadi dRSTamanvakSamahaM devadatto'haM yajJadatta iti / 11. dRSTyAtmani liGge eka eva dRDhatvAt pratyakSavat pratyayaH / 12. devadatto gacchati yajJadatto gacchatItyupacArAccharIre prtyyH| 13. sndigdhstuupcaarH| 14. ahamiti pratyagAtmani bhAvAt prtraabhaavaadrthaantrprtykssH| 15. devadatto gacchatItyupacArAdabhimAnAttAvaccharIrapratyakSo'haGkAraH / 16. sndigdhstuupcaarH| 17. na tu zarIravizeSAd yajJadattaviSNumitrayorjJAnaM viSayaH 18. ahamiti mukhyayogyAbhyAM zabdavadvayatirekAvyabhicArAd vizeSa siddhernaagmikH| 19. sukhaduHkhajJAnaniSpattyavizeSAdaikAtmyam / 20. vyavasthAto naanaa| 21. shaastrsaamrthyaacc| // iti kaNAdasUtrapAThe tRtIyAdhyAyasya dvitIyamAhnikam tRtIyo'dhyAyazca // K DAta For Personal & Private Use Only vyaay|| Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vaizeSikadarzanam atha caturtho'dhyAyaH prathamamAhnikam 1. sadakAraNavannityam / 2. tasya kArya liGgam / 3. kAraNabhAvAt kAryabhAvaH / 4. anitya iti vizeSataH pratiSedhabhAvaH / 5. avidyaa| 6. mahatyanekadravyavattvAt rUpAccopalabdhiH 7. satyapi dravyattve mahattve rUpasaMskArAbhAvAdvAyoranupalabdhiH / 8. anekadravyasamavAyAt rUpavizeSAcca rUpopalabdhiH / 9. tena rasagandhasparzeSu jJAnaM vyAkhyAtam / 10. tsyaabhaavaadvybhicaarH| 11. saGkhyAH parimANAni pRthaktvaM saMyogavibhAgau paratvAparatve karma ca rUpidravyasamavAyAt cAkSuSANi / 12. arUpiSvacAkSuSANi / 13. etena guNatve bhAve ca sarvendriyaM jJAnaM vyAkhyAtam / ||iti kaNAdasUtrapAThe caturthAdhyAyasya prathamamAhnikam // dvitIyamAhnikam 1. tatpunaH pRthivyAdikAryadravyaM trividhaM zarIrendriyaviSayasaMjJakam / 2. pratyakSApratyakSANAM saMyogasyApratyakSatvAt paJcAtmakaM na vidyate / 3. guNAntarAprAdurbhAvAcca na tryAtmakam / 4. annusNyogstvprtissiddhH| 5. tatra zarIraM dvividhaM yonijamayonijaM ca / 6. aniyatadigdezapUrvakatvAt / 7. dharmavizeSAcca / 8. samAkhyAbhAvAcca / 9. saMjJAyA aaditvaat| 10. sntyyonijaaH| 11. vedaliGgAcca / ___ // iti kaNAdasUtrapAThe caturthAdhyAyasya dvitIyamAhnikam, caturthA'dhyAyazca // For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vaizeSikadarzanam atha paJcamo'dhyAyaH prathamamAhnikam 1. AtmasaMyogaprayatnAbhyAM haste karma / 2. tathA hastasaMyogAcca muSale karma / 3. abhighAtaje muSalAdau karmaNi vyatirekAdakAraNaM hastasaMyogaH / 4. tathAtmasaMyogo hastakarmaNi / 5. abhighAtAnmuSalasaMyogAddhaste karma / 6. Atmakarma hastasaMyogAcca / 7. saMyogAbhAve gurutvAt patanam / 8. nodanavizeSAbhAvAnnordhvaM na tiryaggamanam / 9. prayatnavizeSAnnodanavizeSaH / 10. nodanavizeSAdudasanavizeSaH / 11. hastakarmaNA dArakakarma vyAkhyAtam / 12. tathA dagdhasya visphoTane / yatnAbhAve prasuptasya calanam / 13. 14. tRNe karma vAyusaMyogAt / 15. maNigamanaM sUcyabhisarpaNamadRSTakAraNam / 16. iSAvayugapat saMyogavizeSAH karmAnyatve hetuH / 17. nodanAdAdyamiSoH karma tatkarmakAritAcca saMskAraduttaraM tathottaramuttaraM ca / 18. saMskArAbhAve gurutvAt patanam / // iti kaNAdasUtrapAThe paJcamAdhyAyasya prathamamAhnikam // dvitIyamAhnikam 1. nodanAbhighAtAt saMyuktasaMyogAcca pRthivyAM karma / 2. tadvizeSeNAdRSTakAritam / 3. apAM saMyogAbhAve gurutvAt patanam / 4. dravatvAt syandanam / 5. nADyo vAyusaMyogAdArohaNam / 6. nodanApIDanAt saMyuktasaMyogAcca / 213 7. vRkSAbhisarpaNamityadRSTakAritam / 8. apAM saGghAto vilayanaM ca tejaH saMyogAt / Jain tatra visphUrjathurliGgam / For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vaizeSikadarzanam 10. vaidikaM ca / 11. apAM saMyogAdvibhAgAcca stanayitnoH / 12. pRthivIkarmaNA tejaH karma vAyukarma ca vyAkhyAtam / 13. agnerUjvalanaM vAyostirvakpavanamaNUnAM manasazcAdyaM karmA dRSTakAritam / 14. hastakarmaNA manasaH karma vyAkhyAtam / 15. Atmendriyamano'rthasannikarSAt sukhduHkhe| 16. tadanArambha Atmasthe manasi zarIrasya duHkhAbhAvaH sa yogH|| 17. apasarpaNamupasarpaNamazi-tapItasaMyogAH kAryAntarasaMyogAzcetya dRssttkaaritaani| 18. tadabhAve saMyogAbhAvo'prAdurbhAvazca mokssH| 19. dravyaguNakarmaniSpattivaidhAdabhAvastamaH 20. tejaso dravyAntareNAvaraNAcca / 21. dikkAlAvakAzaM ca kriyAvad vaidhAniSkriyANi / 22. etena karmANi guNAzca vyAkhyAtAH / 23. niSkriyANAM samavAyaH karmabhyo niSiddhaH / 24. kAraNaM tvasamavAyino guNAH / 25. gunnairdigvyaakhyaataa| 26. kAraNena kaalH| // iti kaNAdasUtrapAThe paJcamAdhyAyasya dvitIyamAhnikam paJcamAdhyAyazca // atha SaSTho'dhyAyaH prathamamAhnikam 1. buddhipUrvA vAkyakRtirvede / 2. brAhmaNe saMjJAkarma siddhiliGgam / 3. buddhipUrvo ddaatiH| 4. tathA prtigrhH| 5. AtmAntaraguNAnAmAtmAntare'kAraNatvAt / 6. taduSTabhojane na vidyate / 7. duSTaM hiNsaayaam| 8. tasya samabhivyAhArato doSaH / For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vaizeSikadarzanam 9. tadaduSTe na vidyate / 10. punarviziSTe pravRttiH / 11. same hIne vA pravRttiH / 12. etena hInasamaviziSTadhArmikebhyaH parasvAdAnaM vyAkhyAtam / 13. tathA viruddhAnAM tyAgaH / - 14. hIne pare tyAgaH / 15. same AtmatyAgaH paratyAgo vA / 16. viziSTe AtmatyAga iti / // iti kaNAdasUtrapAThe SaSThAdhyAyasya prathamamAhnikam // dvitIyamAhnikam 1. dRSTAdRSTaprayojanAnAM dRSTAbhAve prayojanamabhyudayAya / 2. abhiSecanopavAsabrahmacarya gurukulavAsavAnaprasthayajJadAnaprokSaNa diGnakSatrakAlaniyamAzcAdRSTAya / 3. cAturAzramyamupadhA anupadhAzca / 4. bhAvadoSa upadhAdoSo'nupadhA / 5. yadiSTarUparasagandhasparzaM prokSitamabhyukSitaM ca tacchuci / 6. azucIti zucipratiSedhaH / 7. arthAntaraM ca / 8. ayatasya zucibhojanAdabhyudayo na vidyate niyamAbhAvAd vidyate vA'rthAntaratvAd yamasya / 9. asati cAbhAvAt / 10. sukhAdrAgaH / 11. tanmayatvAcca / 12. adRSTAcca / 13. jAtivizeSAcca / 14. icchAdveSapUrvikA dharmAdharmapravRttiH / 15. tatsaMyogo vibhAgaH / 16. Atmakarmasu mokSo vyAkhyAtaH / 215 // iti kaNAdasUtrapAThe SaSThAdhyAyasya dvitIyamAhnikam SaSThAdhyAyazca // For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vaizeSikadarzanam atha saptamo'dhyAyaH prathamamAhnikam 1. uktA gunnaaH| 2. pRthivyAdirUparasagandhasparzA dravyAnityatvAdanityAzca / 3. etena nityeSu nityatvamuktam / 4. apsu tejasi vAyau ca nityA dravyanityatvAt / 5. anityeSvanityA dravyAnityatvAt / 6. kAraNaguNapUrvakAH pRthivyAM pAkajAH / 7. ekadravyatvAt / 8. aNormahatazcopalabdhyanupalabdhI nitye vyAkhyAte / 9. kAraNabahutvAcca / 10. ato vipriitmnnu| 11. aNu mahaditi tasmin vizeSabhAvAt vizeSAbhAvAcca / 12. ekakAlatvAt / 13. dRSTAntAcca / 14. aNutvamahattvayoraNutvamahattvAbhAvaH karmaguNairvyAkhyAtaH / 15. karmabhiH karmANi guNaizca guNA vyAkhyAtAH / 16. aNutvamahattvAbhyAM karmaguNAzca vyAkhyAtAH / 17. etena dIrghatvahasvatve vyAkhyAte / 18. anitye'nityam / 19. nitye nityam / 20. nityaM parimaNDalam / 21. avidyA ca vidyAliGgam / 22. vibhavAnmahAnAkAzastathA caatmaa| 23. tadabhAvAdaNu mnH| 24. gunnairdigvyaakhyaataa| 25. kAraNe kaalH| ||iti kaNAdasUtrapAThe saptamAdhyAyasya prathamamAhnikam // dvitIyamAhnikam 1. rUparasagandhasparzavyatirekAdarthAntaramekatvam / Jain 2...tathA pRthaktva m|| For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vaizeSikadarzanam 217 3. ekatvaika pRthaktvayorekatvaika pRthaktvAbhAvo'NutvamahattvAbhyAM ___ vyAkhyAtaH / 4. niHsaMkhyatvAt karmaguNAnAM sarvaikatvaM na vidyate / 5. bhrAntaM tat / 6. ekatvAbhAvAdbhaktistu na vidyate / 7. kAryakAraNayorekatvaikapRthaktvAbhAvAdekatvaikapRthaktvaM na vidyate / 8. etadanityayorvyAkhyAtam / 9. anyatarakarmaja ubhayakarmajaH saMyogajazca sNyogH| 10. etena vibhAgo vyAkhyAtaH / 11. saMyogavibhAgayoH saMyogavibhAgAbhAvo'NutvamahattvAbhyAM vyaakhyaatH| 12. karmabhiH karmANi guNairguNA aNutvamahattvAbhyAmiti / 13. yutasiddhyabhAvAt kAryakAraNayoH saMyogavibhAgau na vidyate / 14. gunntvaat| 15. guNo'pi vibhAvyate / 16. niSkriyatvAt / 17. asati nAstIti ca prayogAt / 18. shbdaarthaavsmbndhau| 19. saMyogino daNDAt samavAyino vizeSAcca / 20. sAmayikaH zabdArthapratyayaH / 21. ekadikkAlAbhyAmekakAlAbhyAM sannikRSTaviprakRSTAbhyAM paramparaM ca / 22. kAraNaparatvAt kAraNAparatvAcca / 23. paratvAparatvayoH paratvAparatvAbhAvo'NutvamahattvAbhyAM vyAkhyAtaH / 24. karmabhiH krmaanni| 25. gunnairgunnaaH| 26. ihedamiti yataH kAryakAraNayoH sa samavAyaH / 27. dravyatvaguNatvapratiSedho bhAvena vyaakhyaatH| 28. tattvambhAvena / // iti kaNAdasUtrapAThe saptamAdhyAyasya dvitIyamAhnikam, saptamo'dhyAyazca // athASTamo'dhyAyaH prathamamAhnikam 1. dravyeSu jJAnaM vyAkhyAtam / 2. tatrAtmA mnshcaaprtyksse| For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vaizeSikadarzanam 3. jJAnanirdeze jJAnaniSpattividhiruktaH / 4. guNakarmasu sannikRSTeSu jJAnaniSpatterdravyaM kAraNam / 5. sAmAnyavizeSeSu sAmAnyavizeSAbhAvAttadeva jJAnam / 6. sAmAnyavizeSApekSaM drvygunnkrmsu| 7. dravye dravyaguNakarmApekSam / 8. guNakarmasu guNakarmAbhAvAd guNakarmApekSaM na vidyate / 9. samavAyinaH zvaityAcchvaityabuddhezca zvete buddhista ete kAryakAraNabhUte / 10. dravyeSvanitaretarakAraNAH / 11. kAraNAyaugapadyAt kAraNakramAcca ghaTapaTAdibuddhInAM kramo na hetuphalabhAvAt / ||iti kaNAdasUtrapAThe aSTamAdhyAyasya prathamamAhnikam // dvitIyamAhnikam 1. ayameSa tvayA kRtaM bhojayainamiti buddhyapekSam / 2. dRSTeSu bhAvAdadRSTeSvabhAvAt / 3. artha iti drvygunnkrmsu| 4. dravyeSu paJcAtmakatvaM pratiSiddham / 5. bhUyastvAdgandhavattvAcca pRthivI gandhajJAne prakRtiH / 6. tathApastejovAyuzca rasarUpasparzAvizeSAt ||iti kaNAdasUtrapAThe aSTamAdhyAyasya dvitIyamAhnikam aSTamo'dhyAyazca // atha navamo'dhyAyaH prathamamAhnikam 1. kriyAguNavyapadezAbhAvAt prAgasat / 2. sdst| 3. asataH kriyAguNavyapadezAbhAvAdarthAntaram / 4. saccAsat / 5. yaccAnyadasadatastadasat / 6. asaditi bhUtapratyakSAbhAvAt bhUtasmRtevirodhipratyakSavat / 7. tathA'bhAve bhAvapratyakSatvAcca / 8. etenAghaTo'gauradharmazca vyAkhyAtaH / 9. abhUtaM nAstItyanarthAntaram / 10. nAsti ghaTo gehe iti sato ghaTasya gehasaMsargapratiSedhaH / For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vaizeSikadarzanam 11. AtmanyAtmamanasoH saMyogavizeSAdAtmapratyakSam / 12. tathA dravyAntareSu pratyakSam / 13. asamAhitAnta:karaNA upasaMhRtasamAdhayasteSAM ca / 14. tatsamavAyAt karmaguNeSu / 15. AtmasamavAyAdAtmaguNeSu / // iti kaNAdasUtrapAThe navamAdhyAyasya prathamamAhnikam // dvitIyamAhnikam 1. asyedaM kAryaM kAraNaM saMyogi virodhi samavAyi ceti laiGgikam / 2. asyedaM kAryakAraNasambandhazcAvayavAdbhavati / 3. etena zAbdaM vyAkhyAtam / 4. heturapadezo liGgaM nimittaM pramANaM karaNamityanarthAntaram / 5. asyedamiti buddhyapekSitatvAt / 6. AtmamanasoH saMyogavizeSAt saMskArAcca smRtiH / 7. tathA svajaH / 8. svapnAntikam / 9. dharmAcca / 10. indriyadoSAt saMskAradoSAccAvidyA / 11. tadduSTajJAnam / 12. aduSTaM vidyA / 13. ArSaM siddhadarzanaM ca dharmebhyaH / // iti kaNAdasUtrapAThe navamAdhyAyasya dvitIyamAhnikam, navamo'dhyAyazca // atha dazamodhyAyaH prathamamAhnikam 1. iSTAniSTakAraNavizeSAdvirodhAcca mithaH sukhaduHkhayorarthAntarabhAvaH / 2. saMzayanirNayAntarAbhAvazca jJAnAntaratve hetuH / 3. tayorniSpattiH pratyakSalaiGgikAbhyAm / 4. abhUdityapi / 5. sati ca kAryAdarzanAt / 6. ekArthasamavAyikAraNAntareSu dRSTatvAt / 7. ekadeza ityekasmin ziraH pRSThamudaraM marmANi tadvizeSastadvizeSebhyaH / // iti kaNAdasUtrapAThe dazamAdhyAyasya prathamamAhnikam // For Personal & Private Use Only 219 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 vibhAga-1, SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - vaizeSikadarzanam dvitIyamAhnikam 1. kAraNamiti dravye kAryasamavAyAt / 2. sNyogaadvaa| 3. kAraNe samavAyAt karmANi / 4. tathA rUpe kAraNaikArthasamavAyAcca / 5. kAraNasamavAyAt saMyogaH paTasya / 6. kAraNAkAraNasamavAyAcca / 7. saMyuktasamavAyAdagnervaizeSikam / 8. dRSTAnAM dRSTaprayojanAnAM dRSTAbhAve prayogo'bhyudayAya / 9. tadvacanAdAmnAyasya prAmANyamiti / // iti kaNAdasUtrapAThe dazamAdhyAyasya dvitIyamAhnikam, dazamo'dhyAyazca // ||smaaptN ca vaizeSikadarzanam // For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2 221 vibhAga-2 SaDdarzanaviSayakakRtayaH For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 vibhAga-2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH SaDdarzana samuccayaH (1) / / zrIsomatilakasUrikRtA laghuvRttiH / / sajjJAnadarpaNatale vimale'tra yasya ye kecidarthanivahAH prakaTIbabhUvuH / te'dyApi bhAnti kalikAlajadoSabhasmaproddIpitA iva zivAya sa me'stu vIraH / / 1 / / jainaM yadekamapi bodhavidhAyi vAkyamevaM zrutiH phalavatI bhuvi yena cakre / cAritramApya vacanena mahattarAyAH zrImAn sa nandatu ciraM haribhadrasUriH / / 2 / / saMnidhehi tathA vANi SaDdarzanAGkaSaDbhuje / yathA SaDdarzanavyaktispaSTane prabhavAmyaham / / 3 / / vyAsaM vihAya saMkSeparucisattvAnukampayA / TIkA vidhIyate spaSTA SaDdarzanasamuccaye / / 4 / / iha hi zrIjinazAsanaprabhAvanAvibhAvakaprabhodayabhUriyazAzcaturdazazataprakaraNakaraNopakRtajinadharmo bhagavAn zrIharibhadrasUriH SaDdarzanapramANaparibhASAsvarUpajijJAsuziSyahitahetave prakaraNamAripsamAno nirvighnazAstraparisamAptyarthaM svaparazreyo'rthaM ca samuciteSTadevatAnamaskArapUrvakamabhidheyamAha - (mU. zlo.) saddarzanaM jinaM natvA vIraM syAdvAdadezakam / sarvadarzanavAcyo'rthaH saMkSepeNa nigadyate / / 1 / / artho nigadyate'bhidhIyata iti saMbandhaH / arthazabdo'tra abhidheyavAcako grAhyaH / "artho'bhidheyairavastuprayojananivRttiSu" ( ) ityanekArthavacanAt / 'mayA' ityanuktasyApi gatArthatvAt / kiMviziSTo'rthaH / sarvadarzanavAcya iti / sarvANi ca tAni darzanAni bauddhanaiyAyikajainavaizeSikasAMkhyajaiminIyAdIni samastamatAni vakSyamANAni teSu vAcyaH kathanIyaH / kiM kRtvA / jinaM natvA / sAmAnyamuktvA vizeSamAha / kaM jinam / vIraM varddhamAnasvAminam / vIramiti sAbhiprAyam / pramANavaktavyasya parapakSocchedAdisubhaTavRttitvAt / bhagavatazca duHkhasaMpAdiviSamopasargasahiSNutvena subhaTarUpatvAt / tathA coktam - "vidAraNAtkarmatatevirAjanAttapaHzriyA vikramatastathAdbhutAt / bhavatpramodaH kila nAkanAyakazcakAra te vIra iti sphuTAbhidhAm / / " [ ] iti / For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samucaya, laghuvRttiH yuktiyuktaM granthArambhe vIrajinanamaskaraNaM prakaraNakRtaH / yadvA AsannopakAritvena yuktatarameva zrIvarddhamAnatIrthakRto namaskaraNam / tameva vizinaSTi / kiMbhUtam / saddarzanaM sat zobhanaM darzanaM zAsanaM sAmAnyAvabodhalakSaNaM jJAnaM samyaktvaM vA yasya sa tamiti / nanu darzanacAritrayorubhayorapi muktyaGgatvAt kimarthaM saddarzanamityekameva vizeSaNamAviSkRtam / na, darzanasyaiva prAdhAnyAt / yatsUtram - "bhaTTeNa carittAu daMsaNamiha daDhayaraM gaheyavvaM / sijyaMti caraNarahiyA daMsaNarahiyA na sijjhati / / " [] iti tadvizeSaNameva yuktam / punaH kiMbhUtam / syAdvAdadezakam / syAt vikalpito vAdaH syAdvAdaH sadasannityAnityAbhilApyAnabhilApyasAmAnyavizeSAtmakastaM dizati bhavikebhya upadizati yastam / atrAdimArddha bhagavato'tizayacatuSTayamAkSiptam / saddarzanamiti darzanajJAnayoH sahacAritvAjjJAnAtizayaH / jinaM vIramiti rAgAdijetRtvAt aSTakarmAdyapAyanirAkartRtvAcca apAyApagamAtizayaH / syAdvAdadezakamiti vacanAtizayaH / IdRgvidhasya nirantarabhaktibharanirbharasurAsuranikAyaniSevyatvamAnuSaGgikamiti pUjAtizayaH, iti 223 prathamazlokArthaH / / 1 / / kAni tAni darzanAnIti vyaktitastatsaMkhyAmAha (mU. zlo.) darzanAni SaDevAtra mUlabhedavyapekSayA / devatAtattvabhedena jJAtavyAni manISibhiH / / 2 / / atra jagati prasiddhAni SaDeva darzanAni / evazabdo'vadhAraNe / yadyapi bhedaprabhedatayA bahUni darzanAni prasiddhAni / yaduktaM sUtre - " asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa huMti culasII / antrANi ya sattaTTI veNaiANaM ca battIsaM / / " iti triSaSTyadhikA trizatI pASaNDikAnAm / bauddhAnAM cASTAdaza nikAyabhedAH, vaibhASika sautrAntikayogAcAramAdhyamikAdayo bhedA: / jaiminezca ziSyakRtA bahavo bhedAH / "utpalaH kArikAM vetti tantraM vetti prabhAkaraH / vAmanastUbhayaM vetti na kiMcidapi revaNa: / / " For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samucaya, laghuvRttiH apare'pi bahUdakakuTIcarahaMsaparamahaMsabhATTaprabhAkarAdayo bahavo'ntarbhedAH / apareSAmapi darzanAnAM devatAtattvapramANAdibhinnatayA bahubhedAH prAdurbhavanti, tathApi paramArthatasteSAmeSvevAntarbhAvAt SaDeveti sAvadhAraNaM padam / nanu saMghaTamAnAniyato bhedAnupekSya kimarthaM SaDevetyAha / mUlabhedavyapekSayA / mUlabhedAstAvat SaDeva SaTsaMkhyAsteSAM vyapekSayA tAnAzrityetyarthaH / tAni ca darzanAni manISibhiH paNDitairjJAtavyAni boddhavyAni / kena prakAreNeti / devatAtattvabhedena / devatA darzanAdhiSThAyikAH, tattvAni ca mokSasAdhanAni rahasyAni, teSAM bhedastena pRthakpRthak darzanadevatAdarzanatattvAni ca jJeyAnItyarthaH / / 2 / / 224 teSAmeva darzanAnAM nAmAnyAha (mU. zlo.) bauddhaM naiyAyikaM sAMkhyaM jainaM vaizeSikaM tathA / jaiminIyaM ca nAmAni darzanAnAmamUnyaho ||3 // - aho iti iSTAmantraNe / darzanAnAM matAnAmamUni nAmAnIti saMgrahaH / jJeyAnIti kriyA, astibhavatyAdivadanuktApyavagantavyA / tatra bauddhamiti buddho devatAsyeti bauddhaM saugatadarzanam / naiyAyikaM pAzupatadarzanam / tatra nyAyaH pramANamArgastasmAdanapetaM naiyAyikamiti vyutpattiH / sAMkhyamiti kApiladarzanam / AdipuruSanimitteyaM saMjJA / jainamiti jino devatAsyeti jainamArhataM darzanam / vaizeSikam iti kANAdadarzanam / darzanadevatAdisAmye'pi naiyAyikebhyo dravyaguNAdisAmagrayA viziSTamiti vaizeSikam / jaimanIyaM jaimaniRSimataM bhATTadarzanam / caH samuccayasya darzakaH / evaM tAvat SaDdarzananAmAni jJeyAni ziSyeNetyavaseyam / / 3 / / atha dvArazloke prathamamupanyastatvAdbauddhadarzanamevAdAvAcaSTe - ( mU. zlo.) tatra bauddhamate tAvaddevatA sugataH kila / caturNAmAryasatyAnAM duHkhAdInAM prarUpakaH / / 4 / tatra tasmin bauddhamate saugatazAsane / tAvaditi prakrame sugato devatA buddho devatA buddhabhaTTArako darzanAdikaraH kiletyAptapravAde / tameva vizinaSTi / kathaMbhUtastattvanirUpakatvena / prarUpako darzakaH kathayiteti yAvat / keSAmityAha AryasatyAnAm / AryasatyanAmadheyAnAM tattvAnAm / katisaMkhyAnAmiti caturNAM For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH 225 catUrUpANAm / kiMrUpANAmityAha / duHkhAdInAM duHkhasamudayamArganirodhalakSaNAnAm / Adizabdo'vayavArtho'tra / yaduktam - "sAmIpye'tha vyavasthAyAM prakAre'vayave tathA / caturvartheSu medhAvI AdizabdaM tu lakSayet / / [ ] evaMvidhaH sugato bauddhamate devatA jJeya ityarthaH / / 4 / / Adimameva tattvaM vivRNvannAha - (mU. zlo.) duHkhaM saMsAriNaH skandhAste ca paJca prakIrtitAH / vijJAnaM vedanA saMjJA saMskAro rUpameva ca / / 5 / / duHkhaM kimucyata ityAzaGkAyAM saMsAriNaH skandhAH / saMsarantIti saMsAriNo vistaraNazIlAH skandhAH pracayavizeSAH / saMsAre'mI cayApacayarUpA bhavantItyarthaH / te ca skandhAH paJca prakIrtitAH paJcasaMkhyAH kathitAH / ke te ityAha / vijJAnaM vedanA saMjJA saMskAro rUpameva ceti / tatra vijJAnamiti-viziSTaM jJAnaM vijJAnaM sarvakSaNikatvajJAnam / yaduktam - "yat sattat kSaNikaM yathA jaladharaH santazca bhAvA ime sattAzaktirihArthakarmaNi miteH siddheSu siddhA ca sA / nApyekaiva vidhAnyathApi parakRnaiva kriyA vA bhaved dvedhApi kSaNabhaGgasaMgatirataH sAdhye ca vizrAmyati / / " [] iti / vijJAnam / vedaneti-vedyata iti vedanA pUrvabhavapuNyapApapariNAmabaddhAH sukhaduHkhAnubhavarUpAH / tathA ca bhikSurbhikSAmaTaMzcaraNe kaNTake lagne prAha - "ita ekanavateH kalpe zaktacyA me puruSo hataH / tena karmavipAkena pAde viddho'smi bhikSavaH / / " [ ] ityAdi / saMjJeti-saMjJAnAmako'rthaH / sarvamidaM sAMsArikaM sacetanAcetanasvarUpavyavaharaNaM saMjJAmAtraM nAmamAtram / nAtra kalatraputramitrabhrAtrAdisaMbandho ghaTapaTAdipadArthasArtho vA pAramArthikaH / tathA ca tatsUtram / "tAnImAni bhikSavaH saMjJAmAtraM vyavahAramAtraM kalpanAmAnaM saMvRtimAtramatIto'dhvAnAgato'dhvA sahetuko vinAza AkAzaM pudgalAH" [ ] iti / saMskAra iti-ihaparabhavaviSayaH saMtAnapadArthanirIkSaNaprabuddhapUrvAnubhUtasaMskArasya pramAtuH sa evAyaM devadattaH, saiveyaM dIpakaliketyAdyAkAreNa jJAnotpattiH saMskAraH / yadAha - For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH "yasminneva hi saMtAne AhitA krmvaasnaa| phalaM tatraiva saMdhatte kArpAse raktatA yathA / / " [ ] iti / rUpamiti-ragaragAyamANaparamANupracayaH / bauddhamate hi sthUlarUpasya jagati vivartamAnapadArthajAtasya tadarzanopapattibhirnirAkriyamANatvAt paramANava eva tAttvikAH / ca punararthaH / eveti pUraNArthaH / / 5 / / duHkhanAmadheyamAryasatyaM paJcabhedatayA nirUpya atha samudayatattvasya svarUpamAha - (mU. zlo.) samudeti yato loke rAgAdInAM gaNo'khilaH / AtmAtmIyasvabhAvAkhyaHsamudayaH sa saMmataH / / 6 / / yato yasmAlloke rAgAdInAM rAgadveSamohAnAmakhila: samasto gaNa: smudetyudbhvti| kIdRgityAha / AtmAtmIyasvabhAvAkhyaH / ayamAtmA, ayaM cAtmIyaH, pade padasamudAyopacArAdayaM paraH ayaM ca parakIya ityAdibhAvo rAgadveSanibandhanaM tadAkhyastanmUlo rAgAdInAM gaNaH / AtmAtmIyarUpeNa rAgarUpaH, paraparakIyapariNAmena ca dveSarUpo yataH samudeti sa samudayaH samudayo nAma tattvaM saMmato bauddhadarzane'bhimata iti / / 6 / / atha tRtIyacaturthatattve prapaJcayannAha - (mU. zlo.) kSaNikAH sarvasaMskArA ityevaM vAsanA tu yA / sa mArga iti vijJeyo nirodho mokSa ucyate / / 7 / / sarvasaMskArAH kSaNikAH / sarveSAM vizvatrayavivaravivartamAnAnAM ghaTapaTastambhAmbhoruhAdInAM dvitIyAdikSaNeSu sa evAyaM sa evAyamityAdyullekhena ye saMskArA jJAnasaMtAnA utpadyante te vicAragocaragatA: kSaNikA: / yatpramANayanti, sarvaM sat kSaNikam, akSaNike kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAditi vAdasthalamabhyUhyaM kSaNikatvAvizeSakam / vizeSopapattizca samagraM tAvadautpattikaM padArthakadambakaM ghaTapaTAdikaM mudgarAdi-sAmagrIsAkalye vinazvaramAkalayyate / tatra yo'sya prAntyAvasthAyAM vinAzasvabhAvaH sa padArthotpattisamaye vidyate, na vA / atha vidyate cet; ApatitaM tadutpattisamayAnantarameva vinazvaratvam / athedRza eva svabhAvo yatkiyantamapi kAlaM sthitvA vinaSTavyam / evaM cenmudgarAdisaMnidhAne'pyeSa For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH 227 eva tasya svabhAva iti bhUyo'pi tAvatkAlaM stheyam / evaM mudgarAdighAtazatapAte'pi na vinAzo jAtaM kalpAntasthAyitvaM ghaTasya / tathA ca jagadvyavahAravyavasthAlopapAtakapaGkilatetyabhyupeyamanicchatA'pi kSaNakSayitvaM padArthAnAm / prayogastvevam / vastu utpattisamaye'pi vinazvararUpaM, vinazvarasvabhAvatvAd, yadvinazvaraM tadutpattisamaye'pi tatsvarUpaM yathA antyakSaNavartighaTasya svarUpam, vinazvarasvabhAvaM ca rUparasAdikamudayata Arabhyeti svabhAvahetuH / ___ nanu yadi kSaNakSayiNo bhAvAH kathaM tarhi sa evAyamiti vAsanAjJAnam / ucyatenirantarasadRzAparAparakSaNanirIkSaNacaitanyodayAdavidyAnubandhAcca pUrvakSaNapralayakAla eva dIpakalikAyAmiva saiveyaM dIpakaliketi saMskAramutpAdya tatsadRzamaparakSaNAntaramudayate / tena samAnAkArajJAnaparamparAparicayaciratarapariNAmAnnirantarodayAcca pUrvakSaNAnAmatyantocchede'pi sa evAyamityadhyavasAyaH prasabhaM prAdurbhavati / dRzyate cAvalUnapunarutpanneSu nakhakezakalApAdiSu sa evAyamiti pratItiH / tathehApi kiM na saMbhAvyate sujnen| tasmAtsiddhaM sAdhanamidaM yatsattat kSaNikamiti / yuktiyuktaM ca kSaNikAH sarvasaMskArA ityevaM vAsanA iti / prastutArthamAha / evaM yA vAsanA sa mArgo nAmAryasatyam; iha bauddhamate, vijJeyo'vagantavyaH / tuzabda: pAzcAttyArthasaMgrahaH pUrvasamuccayArthe / caturthamAryasatyamAha / nirodha: kimityAzaGkAyAM mokSa ucyate / mokSo'pavargaH / sarvakSaNikatvasarvanairAtmyavAsanArUpo nirodho nAmAryasatyamabhidhIyata ityarthaH / / 7 / / atha tattvAni vyAkhyAya tatsaMlagnAnyevAyatanAnyAha - (mU. zlo.) paJcendriyANi zabdAdyA viSayAH paJca mAnasam / dharmAyatanametAni dvAdazAyatanAni ca / / 8 / / paJcasaMkhyAnIndriyANi sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrarUpANi / zabdAdyA viSayAH paJca, zabdarUparasa-sparzagandharUpAH paJca viSayA indriyavyApArA ityarthaH / mAnasaM cittam / dharmAyatanamiti dharmapradhAnamAyatanaM dharmAyatanaM caityasthAnamiti / etAni dvAdazasaMkhyAni jJAtavyAni na kevalametAni dvAdazAyatanAni jAtijarAmaraNabhavopAdAnatRSNAvedanAsparzanAmarUpavijJAnasaMskArA avidyArUpANi dvAdazAyatanAni / caH samuccaye / amI sarve'pi saMskArAH kSaNikAH / zeSaM tadeveti / / 8 / / For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 vibhAga- 2, SaDdarzana samucaya, laghuvRttiH tattvAni vyAkhyAyAdhunA pramANamAha - - (mU. zlo.) pramANe dve ca vijJeye yathA saugatadarzane / pratyakSamanumAnaM ca samyagjJAnaM dvidhA yataH / / 9 / / tatheti prastutAnusaMdhAne / saugatadarzane bauddhamate / dve pramANe vijJeye / ca zabdaH punararthe / tadevAha - pratyakSamanumAnaM ca / akSamakSaM prati gataM pratyakSamaindriyakamityarthaH / anumIyata ityanumAnaM laiGgikamityarthaH / yataH samyagjJAnaM nizcitAvabodho dvidhA dviprakAraH / samyaggrahaNaM mithyAjJAnanirAkaraNArtham / pratyakSAnumAnAbhyAmevetyarthaH / / 9 / / pRthakpRthagdarzanApekSalakSaNasAMkaryabhIru kIdRk pratyakSamatra grAhyamityAzaGkAyAmAha - (mU. zlo.) pratyakSaM kalpanApoDhamabhrAntaM tatra budhyatAm / trirUpAlliGgato liGgijJAnaM tvanumAnasaMjJitam / / 10 / / tatra pramANobhayyAM [bhaye] pratyakSaM buddhyatAM jJAyatAM ziSyeNeti / kiMbhUtaM kalpanApoDhaM zabdasaMsargavatI pratItiH kalpanA, tayApoDhaM rahitaM nirviklpkmityrthH| anyaccAbhrAntaM bhrAntirahitaM ragaragAyamANaparamANulakSaNaM svalakSaNaM hi pratyakSaM nirvikalpakamabhrAntaM ca tad ghaTapaTAdibAhyasthUlapadArthapratibaddhaM ca jJAnaM savikalpakam / tacca bAhyasthUlArthAnAM tattanmatAnumAnopapattibhirnirAkariSyamANatvAt / nIlAkAraparamANusvarUpasyaiva tAttvikatvAt / nanu yadi bAhyArthA na santi kiMviSayastarhyayaM ghaTapaTazakaTAdi bAhyasthUlapratibhAsa iti cet; nirAlambana evAyamanAdivitathavAsanApravartito vyavahArAbhAso nirviSayatvAdAkAzakezavatsvapnajJAnavadveti / yaduktam - ] iti / "nAnyo'nubhAvyo buddhayAsti tasyA nAnubhavo'paraH / grAhyagrAhakavaidhuryAtsvayaM saiva prakAzate / / " [ "bAhyo na vidyate hyartho yathA bAlairvikalpyate / vAsanAluThitaM cittamarthAbhAse pravartate / / " [ taduktam - nirvikalpamabhrAntaM ca pratyakSam / [ anumAnalakSaNamAha - tu punaH trirUpAt pakSadharmatvasapakSasattvavipakSavyAvRttirUpAlliGgato dhUmAderupalakSaNAdyalliGgino vaizvAnarAderjJAnaM tadanumAnasaMjJita For Personal & Private Use Only 1] iti / 1] iti / Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH manumAnapramANamityarthaH / sUtre lakSaNaM nAnveSaNIyamiti caramapAdasya navAkSaratve'pi na doSa iti / / 10 / / rUpatrayamevAha - (mU. zlo.) rUpANi pakSadharmatvaM sapakSe vidyamAnatA / vipakSe nAstitA hetorevaM trINi vibhAvyatAm / / 11 / / 229 hetoranumAnasya trINi rUpANi vibhAvyatAmiti saMbandhaH / tatra pakSadharmatvamiti / sAdhyadharmaviziSTo dharmI pakSaH / yathA 'parvato'yaM vahnimAn dhUmavattvAt' atra parvataH pakSaH, tatra dharmatvam / dhUmavattvaM vahnimattvena vyAptaM dhUmo'gniM na vyabhicaratItyarthaH / sapakSe sattvamiti yo yo dhUmavAn sa sa vahnimAn yathA mahAnasapradezaH / atra dhUmavattvena hetunA sapakSe mahAnase ( vidyamAnatA) sattvaM vahnimattvamastItyarthaH / vipakSe nAstiteti yatra vahnirnAsti tatra dhUmo'pi nAsti yathA jalAzaye / jalAzaye hi vahnimattvaM vyAvartamAnaM vyApyaM dhUmavattvamAdAya vyAvartate iti evaM prakAreNa hetoH anumAnasya trINi rUpANi jJAyatAmityarthaH / / 11 / / upasaMharannAha ( mU. zlo.) bauddharAddhAntavAcyasya saMkSepo'yaM niveditaH / naiyAyikamatasyetaH kathyamAno nizamyatAm / / 12 / / ayaM saMkSepo niveditaH kathitaH niSThAM nIta ityarthaH / kasya ? bauddharAddhAntavAcyasya bauddhAnAM rAddhAntaH siddhAntastatra vAcyo'bhidhAtavyo'rthastasya / ito'nantaraM naiyAyikamatasya zaivazAsanasya kathyamAno nizamyatAM saMkSepaH kathyamAnaH zrUyatAmityarthaH / / 12 / / tadevAha ( mU. zlo.) AkSapAdamate devaH sRSTisaMhArakRcchivaH / vibhurnityaikasarvajJo nityabuddhisamAzrayaH / / 13 / / AkSapAdA naiyAyikAsteSAM mate zAsane devo darzanAdhiSThAyakaH zivo mahezvaraH / sa kathaMbhUtaH / sRSTisaMhArakRt sRSTiH prANinAmutpattiH, saMhArastadvinAzaH, sRSTizca saMhArazceti dvandvaH tau karotIti kvipito'ntaH / tathA hi / asya pratyakSopa For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH lakSyamANacarAcarasvarUpasya jagataH kazcidanirvacanIyamAhAtmyaH puruSaH sraSTA jJeyaH / kevalasRSTau ca nirantarotpadyamAnApAraprANigaNasya bhuvanatraye'pyamAtRtvamiti saMhArakartApi kazcidabhyupagantavyaH / yatpramANam sarvaM dharaNidharaNIdharatarupuraprAkArAdikaM buddhimatpUrvakam, kAryatvAt, yadyat kAryaM tattabuddhimatpUrvakaM, yathA ghaTaH, kAryaM cedam, tasmAd buddhimatpUrvakamiti prayogaH / sa ca bhagavAnIzvara evetyarthaH / vyatireke gaganam / na cAyamasiddho hetuH, bhubhUdharAdInAM svakAraNakalApajanyatvenAvayavitayA vA kAryatvasya jagatprasiddhatvAt / nApi viruddhAnaikAntikadoSau; vipakSAdatyantavyAvRttatvAt / nApi kAlAtyayApadiSTaH, pratyakSAnumAnopamAnAgamAbAdhyamAnadharmadharmitvAt / nApi prakaraNasamaH, tatparipanthipadArthasvarUpasamarthanaH prathitapratyanumAnodayAbhAvAt / atha nirvRtAtmavadazarIratvAdeva na saMbhavati sRSTisaMhArakartezvara iti pratyanumAnodayAt kathaM prakaraNasamadUSaNAbhAva iti cet; ucyate; atra sAdhyamAna IzvararUpo dharmI pratItaH apratIto vAnumanyate suhadA / apratItazcet; bhavatparikalpitahetorevAzrayAsiddhidoSaprasaGgaH / pratItazcet; tarhi yenaiva pramANena pratItastenaiva svayamudbhAvitasvatanurapi kimarthaM nAbhyupagamyata iti kathamazarIratvam / ato na duSTo heturiti sAdhUktaM sRSTisaMhArakRcchivaH / tathA vibhuH sarvavyApakaH / ekaniyatasthAnavRttitve hyaniyatapradezaniSThitAnAM padArthAnAM pratiniyata-yathAvanirmANAnupapatteH / na hyekasthAnasthitaH kumbhakAro'pi dUradUrataraghaTaghaTanAyAM vyApriyate / tasmAdvibhurbhagavAn / tathA nityaikaH / nityazcAsAvekazceti / yato nityo'ta eva eko'pracyutAnutpannasthiraikarUpaM nityam / bhagavato hyanityatve parAdhInotpattisavyapekSatayA kRtakatvaprAptiH / svotpattAvapekSitaparavyApAro hi bhAvaH kRtaka iSyata iti / atha cet kazcijjagatkartAramaparamabhidadhAtiH, sa evAnuyujyate / so'pi nityo'nityo vA / nityazcet; adhikRtezvareNa kimaparAddham / anityazcet; tasyApyanyenotpAdakAntareNa bhAvyamanityatvAdeva tasyApyanyeneti nityAnityavAdavikalpazilpazatasvIkAre kalpAnte'pi na jalpasamAptiH / tasmAnnitya eva bhagavAn / anyacca, For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH 231 eko'dvitIyo bahUnAM hi jagatkartRtvasvIkAre parasparaM pRthak pRthaganyonyamasadRzamativyApAratayaikaikapadArthasya visadRzanirmANe sarvamasamaJjasamApadyeteti bhagavAneka eveti yuktiyuktaM nityaiketi vizeSaNam / tathA sarvajJa iti sarvapadArthAnAM sarvavizeSajJAtA / sarvajJatvAbhAve hi vidhitsitapadArthopayogayogyajagatprasRmaraviprakIrNaparamANukaNapracayasamyaksAmagrImIlanAkSamatayA yAthAtathyena padArthanirmANaracanA durghaTA / sarvajJazca san sakalaprANinAM saMmIlitasamucitakAraNakalApAnurUpapArimANDalyAnusAreNa kAryavastu nirmimANaH svAjitapuNyapApAnumAnena ca svarganarakayoH sukhaduHkhopabhogaM ca dadAnaH keSAM nAbhimataH / tathA coktam - "Izvaraprerito gacchetsvarga vA zvabhrameva vA / ajJo janturanIzo'yamAtmanaH sukhaduHkhayoH / / " [ ] iti / bhUyo'pi vizeSayannAha 'nityabuddhisamAzrayaH' iti zAzvatabuddhisthAnam / kSaNikabuddhimato hi parAdhInakAryApekSitayA mukhyakartRtvAbhAvAdanIzvaratvaprasaktiriti / IdRgguNaviziSTaH zivo naiyAyikamate'bhyupagantavyaH / / 13 / / atha tattvAni prarUpayannAha - (mU. zlo.) tattvAni SoDazAmutra pramANAdIni tadyathA / pramANaM ca prameyaM ca saMzayazca prayojanam / / 14 / / dRSTAnto'pyatha siddhAnto'vayavAstanirNayau / vAdo jalpo vitaNDA ca hetvAbhAsAzchalAni ca / / 15 / / jAtayo nigrahasthAnAnyeSAmevaM prarUpaNA / arthopalabdhihetuH syAtpramANaM taJcaturvidham / / 16 / / amutrAsmin prastute naiyAyika mate SoDaza tattvAni pramANAdIni prmaannprbhRtiini| tadyatheti / bAlAvabodhAya nAmAnyapyAha-pramANa-prameya-saMzayaprayojana-dRSTAnta-siddhAnta-avayava-tarka-nirNaya-vAda-jalpa-vitaNDA-hetvAbhAsa For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH chala-jAti-nigrahasthAnAnAM tattvajJAnAnnizreyasiddhiriti (nyAyasUtra-1.1.1) iti SoDaza / eSAmevaM prarUpaNeti - tattvAnAmevam amunA prakAreNa prarUpaNA nAmamAtraprakaTanamityarthaH / athaikaikasvarUpamAha / tatrAdau pramANasvarUpaM prakaTayannAha - arthopalabdhihetuH pramANaM syAt / arthasya padArthasyopalabdhi-jJAnaM tasya hetuH kAraNaM pramANaM syAd bhavet / parAparadarzanApekSayA pramANAnAmaniyatatvAtsaMdihAnasya saMkhyAmupadizannAhataJcaturvidhamiti / tatpramANaM caturvidhaM jJeyamiti / / 14-16 / / (mU. zlo.) pratyakSamanumAnaM copamAnaM zAbdikaM tathA / tatrendriyArthasaMnikarSotpannamavyabhicArikam / / 17 / / vyavasAyAtmakaM jJAnaM vyapadezavivarjitam / pratyakSamitaranmAnaM tatpUrvaM trividhaM bhavet / / 18 / / vyAkhyA - pramANanAmAni nigadasiddhAnyeva, kevalamupamayA saha ityupamAnaM / atha pratyakSAnumAnasvarUpamAha tatra pramANacAturvidhye pratyakSaM kIdRgiti saMbandhaH / vizeSaNAnyAha - indriyArthasaMnikarSotpannamiti / indriyaM cArthazceti dvandvaH, tayoH saMnikarSAtsaMyogAdutpannaM jAtam / indriyaM hi naikaTyAt padArthe saMyujyate / indriyArthasaMyogAjJAnamutpadyate / yaduktam - "AtmA sahaiti manasA mana indriyeNa, svArthena cendriyamiti krama eSaH zIghram / yogo'yameva manasaH kimagamyamasti yasminmano vrajati tatra gato'yamAtmA / / " [ ] tatrAvyabhicArikaM jJAnAntareNa nAnyathAbhAvi / zuktizakale kaladhautabodho hIndriyArthasaMnikarSotpanno'pi vyabhicArI dRSTo'to'vyabhicArikaM grAhyam / tathA vyavasAyAtmakaM vyavahArasAdhakam / sajaladharaNitale hi bahalazAvalavRkSAvalyAmindriyArthasAMnidhyodgatamapi jalajJAnaM tatpradezasaMgame'pi snAnapAnAdivyavahArAsAdhakatvAdapramANam / ataH saphalaM vyavasAyAtmakamiti vizeSaNam / tathA For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH 233 vyapadezavivarjitamiti / vyapadezo viparyayastena rahitam / tathAhi . AjanmakAcakAmalAdidoSadUSitacakSuSaH puruSasya dhavalazo pItajJAnamudeti tadyadyapi sakalakAlaM tannetradoSAvirAmAdindriyArthasaMnikarSotpannamasti tathApyanyavastuno'nyathAbodhAnna tadyathoktalakSaNaM pratyakSamiti pratyakSasAdhakaM vizeSaNacatuSTayamuktam / sAmpratamanumAnamAha / itaradanyanmAnamanumAnamupadizati tadanumAnaM pUrvaM prathama trividhaM triprakArakaM bhavejjAyeta / pUrvamitipadenAnumAnAntarabhedAnantyamAha / tatpUrvaM pratyakSapUrvaM ceti zlokadvayArthaH / / 17-18 / / anumAnatraividhyamAha - (mU. zlo.) pUrvavaccheSavaJcaiva dRSTaM sAmAnyastathA / ___ tatrAdyaM kAraNAtkAryamanumAnamiha gIyate / / 19 / / pUrvavat zeSavat sAmAnyatodRSTaM cetyanumAnatrayam / caH samuccaye / eveti pUraNArthe / tatheti upadarzane / tatra triSu madhye, AdyamanumAnamiha zAstre kAraNAtkAryamanumAnamuditaM kAraNAnmaghAt kAryaM vRSTilakSaNaM yato jJAyate tatkAraNakArya nAmAnumAnaM kathitamityarthaH / / 19 / / nidarzanena tamevArthaM draDhayannAha yathA - (mU. zlo.) rolambagavalavyAlatamAlamalinatviSaH / __vRSTiM vyabhicarantIha naivaMprAyAH payomucaH / / 20 / / yatheti dRSTAntakathArambhe / rolambAH bhramarAH, gavalaM mAhiSaM zrRGgam, vyAlA gajAH, sarpA vA, tamAlA vRkSavizeSAH, sarve'pyamI kRSNAH padArthAH svabhAvato jJeyAH / dvandvasamAso bahuvrIhizca / evaMprAyA evaMvidhAH payomuco meghA vRSTiM na vybhicrntiiti| evaMprAyA ityupalakSaNena pare'pi vRSTihetavo'bhyunnatyAdi vizeSA jJeyAH / yaduktam - "gambhIragarjitArambhanirbhitragirigahvarAH / " tuGgattaDillatAsaGgapizaGgottuGgavigrahAH / " (nyAya ma0) ityAdayo'pi vRSTiM na vyabhicaranti / / 20 / / For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 vibhAga- 2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH zeSavannAmadheyaM dvitIyamanumAnabhedamAha ( mU. zlo.) kAryAtkAraNAnumAnaM yaca taccheSavanmatam / tathAvidhanadIpUrAnmegho vRSTo yathopari / / 21 / / - yatkAryAt phalAtkAraNAnumAnaM phalotpattihetupadArthAvagamanaM taccheSavadanumAnaM mataM kathitaM naiyAyikazAsane / yathA tathAvidhanadIpUrAdupari megho vRSTastathAvidhapravahatsalilasaMbhArabharito yo nadIpUraH saritpravAhastasmAdupari zikharizikharopari jaladharAbhivarSaNajJAnaM taccheSavat / atra kAryaM nadIpUraH kAraNaM ca parvatopari megho vRSTa iti / uktaM ca naiyAyikaiH " AvartavartanAzAlivizAlakaluSodakaH / kallolavikaTAsphAlasphuTaphenacchaTAGkitaH / / vahadbahulazevAlaphalAzADvalasaMkulaH / nadIpUravizeSo'pi zakyate na niveditum / / " [ tRtIyAnumAnamAha ( mU. zlo.) yaca sAmAnyato dRSTaM tadevaM gatipUrvikA / puMsi dezAntaraprAptiryathA sUrye'pi sA tathA / / 22 / / caH punararthe / yat sAmAnyato dRSTamanumAnaM tadevamamunA vakSyamANaprakAreNa / yathA puMsi puruSe devadattAdau dezAntaraprAptigatipUrvikA / ekasmAddezAntaragamanaM gamanapUrvakamityarthaH / yathojjayinyAH prasthito devadatto mAhiSmatIM purIM prAptaH / sUrye'pi sA tatheti yathA puMsi tathA sUrye'pi sA gatirabhyupagamyate / yadyapi gagane saMcarataH sUryasya netrAvalokaprasAraNAbhAvena gatirnopalabhyate, tathApyudayAcalAt sAyamastAcalacUlikAvalambanaM gatiM sUcayati / evaM sAmAnyatodRSTamanumAnaM jJeyamityarthaH / / 22 / / 1 atha kramAyAtamapi zAbdapramANaM svalpavaktavyatvAdupekSyAdAvupamAnalakSaNamAha (mU. zlo.) prasiddhavastusAdharmyAdaprasiddhasya sAdhanam / upamAnaM tadAkhyAtaM yathA gaurgavayastathA / / 23 / / For Personal & Private Use Only ] iti / / 21 / / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH taducyamAnamupamAnamAkhyAtaM kathitam / yattadornityasaMbandhAt / yatkiMcit aprasiddhasya sAdhanam ajJAyamAnasyArthasya jJApanaM kriyate / prasiddhadharmasAdharmyAditi, prasiddhA (ddhaH ) AbAlagopAlAGganAvidito'sau dharmo'sAdhAraNalakSaNaM tasya sAdharmyaM samAnadharmatvaM tasmAdityupamAnamAkhyAtam / dRSTAntamAha-yathA gaurgavayastatheti / yathA kazcidaraNyavAsI nAgarikeNa kIdRggavaya iti pRSTaH, sa ca paricitagogavayalakSaNo nAgarikaM prAha yathA gaustathA gavayaH, khurakakudalAGgUlasAsnAdimAn yAdRzo gaustathA janmasiddho gavayo'pi jJeya ityarthaH / atra prasiddho gaustatsAdharmyAdaprasiddhasya gavayasya sAdhanamiti / / 23 / / upamAnaM vyAvarNya zabdapramANamAha ( mU. zlo. ) zAbdamAptopadezastu mAnamevaM caturvidham / prameyaM tvAtmadehArthabuddhIndriyasukhAdi ca / / 24 / - 235 tu punarAptopadezaH zAbdam / avitathavAdI hitazcAptaH pratyayitajanastasya ya upadeza AdezavAkyaM tacchAbdam AgamapramANaM jJeyamiti / evamuktabhaGgayA mAnaM pramANaM caturvidhaM catuSprakAraM niSThitamityarthaH / - atha prameyalakSaNamAha 'prameyaM tvAtmadehArthabuddhIndriyasukhAdi ceti' pramANagrAhyo'rthaH prameyaM, tu punararthe / AtmA ca dehazceti dvandvaH / Adizabdena zeSANAmapi SaNNAM prameyArthAnAM saMgrahaH / tacca naiyAyikasUtre AtmazarIrendriyArthabuddhimanaHpravRttidoSapretyabhAvaphaladuHkhApavargabhedena dvAdazavidham / tatra sacetanatvakartRtvasarvagatatvAdidharmairAtmA pramIyate / evaM dehAdayo'pi prameyatA jJeyAH / atra tu granthavistArabhayAnna prapaJcitA itaragranthebhyo'pi sujJeyatvAcceti / / 24 / / saMzayAdisvarUpamAha - ( mU. zlo. ) kimetaditi saMdigdhaH pratyayaH saMzayo mataH / pravartate yadarthitvAttattu sAdhyaM prayojanam / / 25 / dUrAvalokanena padArthaparicchedakadharmeSu saMzayAnaH prAha - kimetaditi / etatkiM sthANurvA puruSo veti yaH saMdigdhaH pratyayaH sa saMzayo nAma tattvavizeSo mataH saMmataH tacchAsana iti / prayojanamAha - tattu tatpunaH prayojanaM nAma tattvaM yatkimityAha - For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samucaya, laghuvRttiH arthitvAtprANI sAdhyaM kAryaM prati pravartate / pratItyadhyAhAryam / na hi niSphalakAryArambha' ityarthitvAduktam / evaM yatpravartanaM tatprayojanamityarthaH / / 25 / ( mU. zlo.) dRSTAntastu bhavedeSa vivAdaviSayo na yaH / siddhAntastu caturbhedaH sarvatantrAdibhedataH / / 26 / I vyAkhyA - tu punareSa dRSTAnto nAma tattvaM bhavet / yatkimiti / vivAdaviSayo na yaH yasminnupanyaste vacane vAdagocaro na bhavati / idamitthaM bhavati na veti vivAdo na bhavatItyarthaH / tAvaccAnvayavyatirekayukto'rthaH skhalati yAvanna spaSTaM dRSTAntopaSTambhaH / uktaM ca - 236 " tAvadeva calatyartho manturgocaramAgataH / yAvannottambhanenaiva dRSTAntenAvalambyate / / " eSa dRSTAnto jJeyaH / siddhAntaH punazcaturbhedo bhavet / kathamityAha sarvatantrAdibhedata iti / sarvatantrasiddhAnta iti prathamo bhedaH / AdizabdAdbhedatrayamidaM jJeyam / yathA pratitantrasiddhAnto'dhikaraNasiddhAnto'bhyupagamasiddhAntazceti / amI catvAraH siddhAntabhedAH / nAmamAtrakathanamidam, vistaragranyebhyastu vizeSo jJeyaH / / 26 / / avayavAditattvatrayasvarUpamAha - ( mU. zlo.) pratijJAhetudRSTAntopanayA nigamastathA / avayavAH paJca tarkaH saMzayoparamo bhavet / / 27 / / yathA kAkAdisaMpAtAt sthANunA bhAvyamatra hi / UrdhvaM saMdehatarkAbhyAM pratyayo nirNayo mataH / / 28 / / avayavAH paJceti saMbandhaH / pUrvArddhamAha pratijJAhetudRSTAntopanayA nigamanaM ceti paJcAvayavAH / tatra pratijJA pakSaH, kRzAnumAnayaM sAnumAnityAdi / heturliGgavacanam, dhUmavattvAdityAdi / dRSTAnta udAharaNavacanam, yo yo dhUmavAn sa sa vahnimAn yathA mahAnasapradeza ityAdi / upanayo hetorupasaMhArakaM vacanam, dhUmavAMzcAyamityAdi / nigamanaM hetUpadezena punaH sAdhyadharmopasaMharaNaM tasmAdvahnimAnityAdi / iti paJcAvayavasvarUpanirUpaNam iti avayavatattvaM jJeyamiti / tarkaH saMzayoparamo For Personal & Private Use Only - Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH 237 bhavet / yathA kAketyAdi / dUrAd-dRggocare spaSTapratibhAsAbhAvAt kimayaM sthANurvA puruSo veti saMzayastasyoparame'bhAve sati tarko bhavet tarko nAma tattvaM syAt / kathamityAha - yatheti / dUrAdUrdhvasthaM padArthaM vilokya sthANupuruSayoH saMdihAno'vahitIbhUya vimRzati / kAkAdisaMpAtAdAdizabdAdvallyutsarpaNAdayaH sthANudharmA grAhyAH / vAyasaprabhRtisaMbandhAdatra sthANunA bhAvyaM kIlakena bhavitavyam / puruSe hi ziraHkampanahastacAlanAdibhiH kAkapAtAnupapatteH / evaM saMzayAbhAve tarkatattvaM jJeyamiti / UrdhvamityAdi pUrvoktalakSaNAbhyAM saMdehatarkAbhyAmUrdhvamuttaraM yaH pratyayaH, sthANurevAyaM puruSa evAyamiti pratItiviSayaH, sa nirNayaH nirNayanAmA tattvavizeSo jJeyaH / yattadAvarthasaMbandhAdanuktAvapi jJeyau / / 27-28 / / vAdatattvamAha - (mU. zlo.) AcAryaziSyayoH pakSapratipakSaparigrahAt / yaH kathAbhyAsahetuH syAdasau vAda udAhRtaH / / 29 / / asau vAda udAhRtaH kathitastajjJairityarthaH / yaH kaH / ityAha - kthaabhyaashetuH| kathA prAmANikI tasyA abhyAsahetuH kAraNam / kayoH AcAryaziSyayoH / AcAryo gururadhyApakaH, ziSyazcAdhyetA vijJeya iti / kasmAt / pakSapratipakSaparigrahAt / pakSaH pUrvapakSaH pratijJAdiparigrahaH, pratipakSa uttarapakSaH pUrvapakSavAdiprayuktapratijJAdipratipanthikopanyAsaprauDhiH tayoH parigrahAtsaMgrahAdityarthaH / AcAryaH pUrvapakSamaGgIkRtyAcaSTe / ziSyazcottarapakSamurarIkRtya pUrvapakSaM khaNDayati / evaM nigrAhakajayaparAjayacchalajAtyAdinirapekSatayA abhyAsanimittam / pakSapratipakSaparigraheNa yatra guruziSyau goSThI kurutaH sa vAdo jJeyaH / / 29 / / atha tadvizeSamAha - (mU. zlo.) vijigISukathAyAM tu chalajAtyAdidUSaNam / sa jalpa: sA vitaNDA tu yA pratipakSavivarjitA / / 30 / / sa jalpa iti saMbandhaH / yat tu vijigISukathAyAM vijayAbhilASivAdiprativAdiprArabdhapramANopanyAsagoSThayAM satyAM chalajAtyAdidUSaNam / chalaM triprakAram - vAkchalaM, sAmAnyacchalam, upacAracchalaM ceti, jAtayazcatu For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH viMzatibhedAH, AdizabdAnnigrahasthAnAdiparigrahaH, etaiH kRtvA dUSaNaM paropanyastapakSAderdUSaNajAlamutpAdya nirAkaraNam / abhimataM ca svapakSasthApanena sanmArgapratipattinimittatayA chalajAtyAdhupanyAsaiH paraprayogasya dUSaNotpAdanam / tathA coktam - "duHzikSitakutarkAzalezavAcAlitAnanAH / zakyAH kimanyathA jetuM vitaNDAdoSamaNDitAH / / gatAnugatiko lokaH kumArga ttprtaaritH| . mA gAditi cchalAdIni prAha kArUNiko muniH / / " (nyAyama. pramA.) iti| saMkaTe prastAve ca sati chalAdibhirapi svapakSasthApanamanumatam / paravijaye hi dharmadhvaMsAdidoSasaMbhavastasmAdvaraM chalAdibhirapi jayaH / sA vitaNDA tu yA pratipakSavivarjitA / sA punarvitaNDA, yA kim ? vijigISukatheva pratipakSavivarjitA / vAdiprayuktapakSapratirodhakaH prativAdyupanyAsaH pratipakSastena vivarjitA rahiteti pratipakSasAdhanavihIno vitaNDAvAdaH / vaitaNDiko hi svAbhyupagatapakSamasthApayan yatkiJcidvAdena paroktameva dUSayatItyarthaH / / 30 / / (mU. zlo.) hetvAbhAsA asiddhAdyAcchalaM kUpo navodakaH / / ___ jAtayo dUSaNAbhAsA: pakSAdirdUSyate na yaiH / / 31 / / hetvAbhAsA jJeyA iti / ke te ? ityAha - asiddhAdyAH, asiddhaviruddhAnaikAntikakAlAtyayApadiSTaprakaraNasamAH paJca hetvAbhAsA jJeyAH / tatra pakSe dharmatvaM yasya nAsti so'siddhaH / vipakSe san sapakSe cAsan viruddhaH / pakSatrayavRttiranaikAntika: / pratyakSAnumAnAgamaviruddhapakSapravRttiH kAlAtyayApadiSTaH / vizeSAgrahaNe hetutvena prayujyamAnaH prakaraNasamaH / udAharaNAni svayamabhyUhyAni / chalaM kUpo navodaka iti / paropanyastavAde svAbhimatArthAntarakalpanayA vacanavighAtazchalam / kathamityAha - vAdinA kUpo navodaka iti kathAyAM pratyagrArthavAcakatayA navazabdaprayoge chalavAdI navasaMkhyAmAropya dUSayati / kuta eka eva kUpo navasaMkhyodaka iti vAkchalam / prastAvAgatatvena zeSacchaladvayamapyAha - saMbhAvanayAtiprasaGgino'pi sAmAnyasyopanyAse hetutvAropaNena For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH 239 tanniSedhaH sAmAnyacchalam / yathA 'aho nu khalvasau brAhmaNo vidyAcaraNasaMpanna' iti brAhmaNastutiprasaGge kazcidvadati-saMbhavati brAhmaNe vidyAcaraNasaMpaditi / tacchalavAdI brAhmaNatvasya hetutvamAropya nirAkurvanabhiyuGkte / yadi brAhmaNe vidyAcaraNasaMpadbhavati vrAtye'pi sA bhaved vrAtyo'pi brAhmaNa eveti / aupacArike prayoge mukhyapratiSedhena pratyavasthAnam, upacAracchalam / yathA maJcA: krozantItyukte para: pratyavatiSThate kathamacetanA maJcAH krozanti maJcasthAH puruSAH krozantIti chalatrayasvarUpaM jJeyamiti / jAtaya ityAdi / dUSaNAbhAsA jAtayaH / adUSaNAnyapi dUSaNavadAbhAsanta iti dUSaNAbhAsAH / yaiH, kim ? pakSAdirna dUSyate, AbhAsamAtratvAnna pakSadoSaH samudbhAvayituM zakyate kevalaM samyaghetau hetvAbhAse vA vAdinA prayukte jhagiti taddoSatattvAnavabhAse hetupratibimbanaprAyaM kimapi pratyavasthAnaM jAti: / sA caturviMzatibhedAH sAdharmyAdipratyavasthAnabhedena / yathA sAdharmya-vaidharmya-utkarSaapakarSa-varNya-avarNya-vikalpa-sAdhya-prApti-aprApti-prasaGga-pratidRSTAntaanutpatti-saMzaya-prakaraNa-ahetu-arthApatti-avizeSa-upapatti-upalabdhianupalabdhi-nitya-anitya-kAryasamAH / tatra sAdharmyana pratyavasthAnaM sAdharmyasamA jAtirbhavati / 'anityaH zabdaH kRtakatvAt ghaTavat' iti prayoge kRte sAdharmyaprayogeNaiva pratyavasthAnam-nityaH zabdo niravayavatvAt AkAzavat / na cAsti vizeSahetuH ghaTasAdharmyAt kRtakatvAt anityaH zabdaH, na punaH AkAzasAdhAnniravayavatvAt nitya iti (1) / vaidhahNa pratyavasthAnaM vaidharmyasamA jAtirbhavati anityaH zabdaH kRtakatvAt ghaTavat ityatraiva prayoge sa eva heturvaidhayeNa prayujyate nityaH zabdo niravayavatvAt, anityaM hi sAvayavaM dRSTaM ghaTAdIti / na cAsti vizeSahetuH ghaTasAdharmyAt kRtakatvAt anityaH zabdaH, na punastadvaidhAt niravayavatvAnitya iti (2) / utkarSApakarSAbhyAM pratyavasthAnamutkarSApakarSasame jAtI bhavataH / tatraiva prayoge dRSTAntadharmaM kaMcitsAdhyadharmiNyApAdayannutkarSasamAM jAtiM prayuGkte / yadi ghaTavatkRtakatvAdanityaH zabdo ghaTavadeva mUrto'pi bhaved, na cenmUrto ghaTavadanityo'pi mA bhUditi zabde dharmAntarotkarSamApAdayati (3) / (apakarSastu ghaTaH kRtakaH sannazrAvaNo dRSTaH evaM zabdo'pi bhavet, no ced mUrto ghaTavadanityo'pi mAbhUditi zabde dharmAntarotkarSamApAdayati / ) For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH apakarSastu ghaTaH kRtakaH sannazrAvaNo dRSTaH evaM zabdo'pi bhavet / no ced ghaTavadanityo'pi mA bhUditi zabde zrAvaNatvaM dharmamapakarSati (4) / varSyAvarSyAbhyAM pratyavasthAnaM vAvarNyasame jAtI bhavataH / khyApanIyo varNyastadviparIto'varNyastAvetau vAvaNyau sAdhyadRSTAntadhauM viparyasyan vAvarNyasame jAtI prayuGkte / yathAvidhaH zabdadharmaH kRtakatvAdi na tAdRg ghaTadharmo, yAdRg ghaTadharmo na tAdRk zabdadharma iti sAdhyadharmadRSTAntadhau hi tulyau kartavyau / atra tu viparyAsaH, yato yAdRgghaTadharmaH kRtakatvAdi na tAdRk zabdadharmaH / ghaTasya hyanyAdRzaM kumbhakArAdijanyaM kRtakatvam / zabdasya hi tAlvoSThAdivyApArajamiti (5-6) / dharmAntaravikalpena pratyavasthAnaM vikalpasamA jAtiH / yathA kRtakaM kiMcinmRduM dRSTaM rAGkavazayyAdi, kiMcitkaThoraM kuThArAdi, evaM kRtakaM kiMcidanityaM bhaviSyati ghaTAdikam, kiMcinnityaM zabdAdIti (7) / sAdhyasAmyApAdanena pratyavasthAnaM sAdhyasamA jAtiH / yathA-kRtakaH yadi yathA ghaTaH tathA zabdaH prAptaH tarhi yathA zabdastathA ghaTa iti / zabdazca sAdhya iti ghaTo'pi sAdhyo bhavet, tatazca na sAdhyaM sAdhyasya dRSTAntaH syAt / na cedevaM tathApi vailakSaNyAt sutarAmadRSTAnta iti (8) / prAptyaprApti-vikalpAbhyAM pratyavasthAnaM prAptyaprAptisame jAtI / yathA yadetatkRtakatvaM tvayA sAdhanamupanyastaM tatkiM prApya sAdhayatyaprApya vA / prApya cet dvayorvidyamAnayoreva prAptirbhavati na tatsadasatoriti, dvayozca sattvAtkiM kasya sAdhyaM sAdhanaM vA / aprApya tu sAdhanamayuktam; atiprasaGgAditi (9-10) / atiprasaGgApAdanena pratyavasthAnaM prasaGgasamA jAtiH / yathA anityaH zabdaH prayatnAnantarIyakatvAd ghaTavadityukte jAtivAdyAha-yadyanityatve kRtakatvaM sAdhanaM kRtakatve idAnIM kiM sAdhanaM tatsAdhane kiM sAdhanamiti (11) / pratidRSTAntena pratyavasthAnaM pratidRSTAntasamA jAtiH / yathA anityaH zabdaH prayatnAnantarIyakatvAd ghaTavadityukte jAtivAdyAha - yathA ghaTaH prayatnAnantarIyako'nityo dRSTa evaM pratidRSTAnta AkAzaM nityamapi prayatnAnantarIyakaM dRSTaM kUpakhananaprayatnAnantaramupalambhAditi / na cedamanaikAntikatvodbhAvanaM bhajhyantareNa pratyavasthAnAt (12) / anutpattyA pratyavasthAnam anutpattisamA jAtiH / yathAnutpanne zabdAkhye dharmiNi kRtakatvaM dharma: kva vartate ?, tadevaM hetvabhAvAdasiddhiranityatvasyeti (13) / sAdharmyasamA vaidharmyasamA For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH 241 vA yA jAtiyathA pUrvamudAhRtA, saiva saMzayenopasaMhriyamANA saMzayasamA jaatirbhvti| yathA kiM ghaTasAdharmyAtkRtakatvAdanityaH zabdaH, kiM vA tadvaidhayeNAkAzasAdhAnniravayavatvAnnitya ? iti (14) / dvitIyapakSotthApanabuddhayA prayujyamAnA saiva sAdharmyasamA vaidharmyasamA vA jAtiH prakaraNasamA bhavati / tatraivAnityaH zabdaH kRtakatvAd ghaTavaditi prayoge nityaH zabdaH zrAvaNatvAt zabdatvavaditi, udbhAvanaprakArabhedamAtre sati nAnAtvaM draSTavyam (15) / traikAlyAnupapattyA hetoH pratyavasthApanamahetusamA jAtiH / yathA hetuH sAdhanam, tatsAdhyAtpUrvaM pazcAdvA saha vA bhavet / yadi pUrvam, asati sAdhye tatkasya sAdhanam / atha pazcAtsAdhanam; pUrvaM tarhi sAdhyaM, tasmiMzca pUrvasiddhe kiM sAdhanena ? / atha yugapatsAdhyasAdhane; tarhi tayoH savyetaragoviSANayoriva sAdhyasAdhanabhAva eva na bhavediti (16) / arthApattyA pratyavasthAnam arthApattisamA jAtiH / yathA - yadyanityasAdharmyAtkRtakatvAdanityaH zabdo'rthAdApadyate, nitya sAdharmyAnnitya iti / asti cAsya nityenAkAzena sAdharmya niravayavatvamityudbhAvanaprakArabheda evAyamiti (17) / avizeSApAdanena pratyavasthAnamavizeSasamA jAtiH / yathA yadi zabdaghaTayoreko dharmaH kRtakatvamiSyate tarhi samAnadharmayogAttayoravizeSe tadvadeva sarvapadArthAnAmavizeSaH prasajyata iti (18) / upapattyA pratyavasthAnamupapattisamA jAtiH / yathA yadi kRtakatvopapattyA zabdasyAnityatvaM niravayavatvopapattyA nityatvamapi kasmAnna bhavati ? pakSadvayopapattyA anadhyavasAyaparyavasAnatvaM vivakSitamityudbhAvanaprakArabheda evAyam (19) / upalabdhyA pratyavasthAnamupalabdhisamA jAtiH / yathA anityaH zabdaH prayatnAnantarIyakatvAditi prayukte pratyavatiSThate na khalu prayatnAnantarIyakatvamanityatve sAdhanam, sAdhanaM taducyate yena vinA na sAdhyamupalabhyate, upalabhyate ca prayatnAnantarIyakatvena vinApi vidyudAdAvanityatvam, zabde'pi kvacidvAyuvegabhajyamAnavanaspatyAdijanye tatheti (20) / anupalabdhyA pratyavasthAnamanupalabdhisamA jAtiH / yathA tatraiva prayatnAnantarIyakatvahetAvupanyaste, satyAha jAtivAdI na prayatnakAryaH zabdaH prAguccAraNAdastyevAsau, AvaraNayogAttu nopalabhyate / AvaraNAnupalambhe'pyanupalambhAnnAstyeva zabda iti cet, na; For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH AvaraNAnupalambhe'pyanupalambhasadbhAvAdAvaraNAnupalabdhezcAnulapambhAdabhAvaH tadabhAve cAvaraNopalabdhe vo bhavati / tatazca mRdantaritamUlakIlodakAdivadAvaraNopalabdhikRtameva zabdasya prAguJcAraNAdagrahaNamiti prayatnakAryAbhAvAnnityaH zabda iti (21) / sAdhyadharmanityAnityatvavikalpena zabdanityatApAdanaM nityasamA jAtiH / yathA anityaH zabda iti pratijJAte jAtivAdI vikalpayati yeyamanityatA zabdasyocyate sA kimanityA, nityA veti / yadyanityA; tadiyamavazyamapAyinItyanilyatAyA abhAvAnnityaH zabdaH / atha anityatA nityaiveti tathApi dharmasya nityatvAttasya ca nirAzritasyAnupapatteH tadAzrayabhUtaH zabdo'pi nitya eva bhavet / sa cenna; tadanityatve taddharmanityatvAyogAdityubhayathApi nityaH zabda iti (22) / evaM sarvabhAvAnityatvopapAdanena pratyavasthAnamanityasamA jAtiH / yathA ghaTasAdharmyamanityatvena zabdasyAstIti tasyAnityatvaM yadi pratipAdyate tad ghaTena sarvapadArthAnAmastyeva kimapi sAdharmyamiti teSAmapyanityatvaM syAt / atha padArthAntarANAM tathAbhAve'pi nAnityatvaM tarhi zabdasyApi tanmAbhUditi anityatvamAtrApAdanapUrvakavizeSodbhAvanAJcAvizeSasamAto bhinneyaM jAtiH / prayatnakAryanA-nAtvopanyAsena pratyavasthAnaM kAryasamA jAtiH (23) / yathAnityaH zabdaH prayatnAnantarIyakatvAdityukte jAtivAdyAha-prayatnasya dvairUpyaM dRSTaM kiMcidasadeva tena janyate yathA ghaTAdikam, kiMcitsadevAvaraNavyudAsAdinA abhivyajate yathA mRdantaritamUlakIlAdi / evaM prayatnakAryanAnAtvAdeSaH prayatnena zabdo vyajyate janyate veti saMzaya iti saMzayApAdAnaprakArabhedAJca saMzayasamAtaH kAryasamA jAtibhidyate (24) / tadevamudbhAvanaviSayavikalpabhedena jAtInAmAnantye [a] saMkIrNodAharaNavivakSayA caturviMzatijAtibhedA ete darzitA iti / dUSaNAbhAsAnuktvA nigrahasthAnamAha - (mU. zlo.) nigrahasthAnamAkhyAtaM paro yena nigRhyate / pratijJAhAnisaMnyAsavirodhAdivibhedavat / / 32 / / yena kenacidrUpeNa paro vipakSo nigRhyate paravAdI vacananigrahe pAtyate tannigrahasthAnamAkhyAtaM kthitmiti| katicir3hedAn nAmato nirdizannAha For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH 243 pratijJAhAnisaMnyAsavirodhAdivibhedavat / hAnisaMnyAsavirodhAH pratijJAzabdena saMbadhyate / odazabdena zeSAnopa bhedAn parAmRzota / etadUSaNajAlamutpAdyate yena tannigrahasthAnam / yaduktaM - "vipratipattirapratipattizca nigrahasthAnam" [nyAyasU0 1.2.19] / tatra vipratipattiH sAdhanAbhAse sAdhanabuddhiH dUSaNAbhAse ca dUSaNabuddhiriti / apratipattiH sAdhanasyAdUSaNaM dUSaNasya cAnuddharaNam / taddhi nigrahasthAnaM dvAviMzatibhedam / tadyathA-pratijJAhAniH, pratijJAntaraM, pratijJAvirodhaH pratijJAsaMnyAsaH, hetvantaram, arthAntaraM, nirarthakam, avijJAtArtham, apArthakam, aprAptakAlam, nyUnam, adhikam, punaruktam, ananubhASaNam, ajJAnam, apratibhA, vikSepaH, matAnujJA, paryanuyojyopekSaNam, niranuyojyAnuyogaH, apasiddhAntaH, hetvAbhAsazca / tatra hetAvanaikAntikIkRte pratidRSTAntadharmaM svadRSTAnte'bhyupagacchataH pratijJAhAnirnAma nigrahasthAnaM bhavati / yathA anityaH zabdaH, aindriyikatvAd ghaTavaditi pratijJAsAdhanAya vAdI vadan pareNa sAmAnyamaindriyikamapi nityaM dRSTamiti hetAvanaikAntikI kRte yadyevaM brUyAt sAmAnyavat ghaTo'pi nityo bhavati, sa evaM bruvANaH zabdAnityatvapratijJAM jahyAt (1) / pratijJAtArthapratiSedhe pareNa kRte tatraiva dharmiNi dharmAntarasAdhanamabhidadhataH pratijJAntaraM nAma nigrahasthAnaM bhavati / anityaH zabda aindriyikatvAdityukte tathaiva sAmAnyenaiva vyabhicAreNodite yadi brUyAd yuktaM sAmAnyamaindriyikaM nityaM taddhi sarvagatamasarvagatastu zabda iti, so'yamanityaH zabda iti pUrvapratijJAtaH pratijJAntaramasarvagataH zabda iti pratijJAntareNa nigRhIto bhavati (2) / pratijJAhetvorvirodhaH pratijJAvirodho nAma nigrahasthAnaM bhavati / yathA guNavyatiriktaM dravyaM rUpAdibhyo'rthAntarasyAnupalabdheriti, so'yaM pratijJAhetvorvirodho yadi guNavyatiriktaM dravyaM kathaM rUpAdibhyo'rthAntarasyAnupalabdhiH, atha rUpAdibhyo'rthAntarasyAnupalabdhiH kathaM guNavyatiriktaM dravyamiti tadayaM pratijJAviruddhAbhidhAnAtparAjIyate (3) / pakSasAdhane pareNa dUSite taduddharaNAzaktyA pratijJAmeva niDhuvAnasya pratijJAsaMnyAso nAma nigrahasthAnaM bhavati / yathA anityaH zabdaH aindriyikatvAdityukte tathaiva sAmAnyenAnaikAntikatAyAmudbhAvitAyAM yadi brUyAt ka evamAha 'anityaH zabdaH' For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samujhaya, laghuvRttiH . iti pratijJAsaMnyAsAt parAjito bhavatIti (4) / avizeSAbhihite hetau pratiSiddhe tadvizeSaNamabhidadhato hetvantaraM nAma nigrahasthAnaM bhavati / tasminneva prayoge tathaiva sAmAnye'sya vyabhicAreNa dUSite jAtimattve satItyAdivizeSaNamupAdadAno hetvantareNa nigRhIto bhavati (5) / prakRtAdarthAdarthAntaraM tadau ( tadanau ) -payikamabhidadhato'rthAntaraM nAma nigrahasthAnaM bhavati / anityaH zabdaH kRtakatvAditi hetuH / heturiti hinoterdhAtostupratyaye kRdantaM padam padaM ca nAmataddhitanipAtopasargA iti prastutya nAmAdIni vyAcakSANo'rthAntareNa nigRhyata iti ( 6 ) / abhidheyarahitavarNAnupUrvIprayogamAtraM nirarthakaM nAma nigrahasthAnaM bhavati / yathA anityaH zabdaH kacataTapAnAM gajaDadabavattvAd ghajhaDhadhabhavadityetadapi sarvathA arthazUnyatvAnnigrahAya kalpeta, sAdhyAnupayogAdvA ( 7 ) / yatsAdhanavAkyaM dUSaNavAkyaM vA trivAramabhihitamapi parSatprativAdibhyAM boddhuM na zakyate tadAvijJAtArthaM nAma nigrahasthAnaM bhavati ( 8 ) / pUrvAparAsaMgatapadasamUhaprayogAdapratiSThitavAkyArthamapArthakaM nAma nigrahasthAnaM bhavati, daza dADimAni SaDapUpA iti (9) / pratijJAhetUdAharaNopanayanigamanavacanakramamullaGghaya avayava viparyAsena prayujyamAnamanumAnavAkyamaprAptakAlaM nAma nigrahasthAnaM bhavati / svapratipattivata parapratipatterjanane parArthAnumAnakramasyApagamAt (10) / paJcAvayave vAkye prayoktavye tadekatamenAnumAnAvayavena hInaM nyUnaM nAma nigrahasthAnaM bhavati, sAdhanAbhAve sAdhyasiddherabhAvAt pratijJAdInAM paJcAnAmapi sAdhanatvAt (11) / ekenaiva hetunodAharaNena vA pratipAdite'rthe hetvantaramudAharaNAntaraM vA vadato'dhikaM nAma nigrahasthAnaM bhavati (12) / zabdArthayoH punarvacanaM punaruktaM nAma nigrahasthAnaM bhavati, anyatrAnuvAdAt / zabdapunaruktaM nAma yatra sa eva zabdaH punaruccAryate yathA anityaH zabdo'nityaH iti / arthapunaruktaM tu yatra so'rthaH prathamamanyena zabdenoccAryate punaH paryAyAntareNocyate yathA anityaH zabdo vinAzI dhvaniriti / anuvAde tu paunaruktyamadoSaH / yathA hetUpadezAt pratijJAyAH punarvacanaM nigamanamiti (13) / parSadAviditasya vAdibhirabhihitasyApi yadapratyuccAraNaM tadananubhASaNaM nAma nigrahasthAnaM bhavati (14) / parSadA vijJAtasyApi vAdivAkyArthasya prativAdino yadajJAnaM tadajJAnaM nAma nigrahasthAnaM bhavati / aviditottaraviSayo hi kimuttaraM For Personal & Private Use Only 244 - Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH brUyAt / na cAnanubhASaNamevedam, jJAte'pi vastunyanubhASaNAsAmarthyadarzanAt (15) / parapakSe gRhIte'pyanubhASite'pi tasminnuttarApratipattirapratibhA nAma nigrahasthAnaM bhavati (16) / kAryavyAsaGgAt kathAvicchedo vikSepo nAma nigrahasthAnaM bhavati / siSAdhayiSitasyArthasyAzakyasAdhanatAmavasAya kathAM vicchinattIdaM mama karaNIyaM parihIyate, pInasena kaNTha uparuddha ityAdyabhidhAya kathAM vicchindan vikSepeNa parAjIyate ( 17 ) / svapakSe parApAditadoSamanuddhRtya tameva parapakSe pratIpamApAdayato matAnujJA nAma nigrahasthAnaM bhavati / cauro bhavAn puruSatvAt prasiddhacauravadityukte, bhavAnapi cauraH puruSatvAditi bruvannAtmanaH parApAditacauratvadoSamabhyupagatavAn bhavatIti matAnujJayA nigRhyate (18) / nigrahaprAptasyAnigrahaH paryanuyojyopekSapaNaM nAma nigrahasthAnaM bhavati / paryanuyojyo nAma nigrahopapattyAvazyaM nodanIyaH 'idaM te nigrahasthAnamupanatamato nigRhIto'si ' ityevaM vacanIyastamupekSya na nigRhNAti yaH sa paryanuyojyopekSaNena nigRhyate (19) / anigrahasthAne nigrahasthAnAnuyogAnniranuyojyAnuyogo nAma nigrahasthAnaM bhavati / upapannavAdinamapramAdinamanigrahArhamapi nigRhIto'sIti yo brUyAtsa evAbhUtadoSodbhAvanAnnigRhyata iti (20) / siddhAntamabhyupetya [ a ] niyamAtkathAprasaGgo'pasiddhAnto nAma nigrahasthAnam / yaH prathamaM kiMcitsiddhAntamabhyupagamya kathAmupakramate, tatra ca siSAdhayiSitArthasAdhanAya paropAlambhAya vA siddhAntaviruddhamabhidhatte so'pasiddhAntena nigRhyate (21) / hetvAbhAsAzca yathoktA asiddhaviruddhAdayo nigrahasthAnam iti (22) / bhedAntarAnantye'pi nigrahasthAnAnAM dvAviMzatirmUlabheMdA niveditA iti / / 32 / / athopasaMharannAha - (mU. zlo.) naiyAyikamatasyevaM samAsaH kathito'dhunA / sAMkhyAbhimatabhAvAnAmidAnImayamucyate / / 33 // 245 - evam itthaMprakAratayA naiyAyikamatasya zaivazAsanasya samAsaH saMkSepo'dhunA kathito niveditaH sAmpratameva niSThita ityarthaH / idAnIM punarayaM samAsaH For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 vibhAga-2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH sAMkhyAbhimatabhAvAnAm ucyate / sAMkhyA: kApilA ityarthaH / tadabhimatA 'tadabhISTA ye bhAvAH paJcaviMzatitattvAdayasteSAM saMkSepo'taH paraM kathyata ityarthaH / / ' / / 33 / / [sAMkhyamata] darzanasvarUpamAha - (mU. zlo.) sAMkhyA nirIzvarAH kecitkecidIzvaradevatAH / sarveSAmapi teSAM syAttattvAnAM paJcaviMzatiH / / 34 / / kecitsAMkhyA nirIzvarA IzvaraM devatayA na manyante kevalAdhyAtmavedinaH / kecitpunarIzvaradevatA mahezvaraM svazAsanAdhiSThAtAramAhuH / sarveSAmapi / teSAM kevalanityAtmavAdinAmIzvaradevatAnAM ca sarveSAM sAMkhyamatAnusAriNAM zAsane tattvAnAM paJcaviMzatiH syAt / tattvaM hyapavargasAdhakaM bIjamiti sarvavAdisaMvAdaH / yaduktam - "paJcaviMzatitattvajJo yatra tatrAzrame rataH / / ___ jaTI muNDI zikhI vApi mucyate nAtra saMzayaH / / " tanmate paJcaviMzatistattvAnItyarthaH / / 34 / / guNatrayamAha - (mU. zlo.) sattvaM rajastamazceti jJeyaM tAvad guNatrayam / prasAdatoSadainyAdikAryaliGgaM krameNa tat / / 35 / / tAvaditi prakrame / teSu tattveSu sattvaM sukhalakSaNaM rajo duHkhalakSaNaM tamazceti mohalakSaNaM prathamaM tAvat (guNatrayam) sattvaM rajastamazceti guNatrayaM jJeyam / tad guNatrayaM krameNa paripATyA, prasAdatoSadainyAdikAryaliGgaM guNatrayeNedaM liGgatrayaM krameNa janyate / sattvaguNena prasAdakAryaliGgaM vadananayanAdiprasannatA sattvaguNena syAdityarthaH / rajoguNena toSaH sa cAnandaparyAyaH, talliGgAni sphUrtyAdIni rajoguNenAbhivyajyanta ityarthaH / tamoguNena ca dainyaM janyate 'hA daiva naSTo'smi, vaJcito'smi' ityAdivacanavicchAyatAnetrasaMkocAdivyaGgyaM dainyaM tamoguNaliGgamiti / dainyAdItyAdizabdena du:khatrayamAkSipyate, tadyathA AdhyAtmikam, Adhibhautikam, AdhidaivikaM ceti / tatrAdhyAtmikaM dvividhaM zArIraM mAnasaM ca / zArIraM vAtapittazleSmaNAM vaiSamyanimittam, mAnasaM kAmakrodhalobhamoheA For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH 247 viSayAdarzananibandhanam sarvaM caitadAntaropAyasAdhyatvAdAdhyAtmikaM duHkham / bAhyopAyasAdhyaM duHkhaM dvedhA, Adhibhautikam AdhidaivikaM ceti / tatrAdhibhautikaM mAnuSapazumRgapakSisarIsRpasthAvaranimittam, AdhidaivikaM yakSarAkSasagrahAdyAvezahetukamiti / / 35 / / tadevAha - (mU. zlo.) eteSAM yA samAvasthA sA prakRtiH kilocyate / pradhAnAvyaktazabdAbhyAM vAcyA nityasvarUpikA / / 36 / / eteSAM sAMkhyAnAM prakRtiH prItyaprItiviSAdAtmakAnAM lAghavopaSTambhagauravadharmANAM parasparopakArANAM sattvarajastamasAM trayANAmapi guNAnAM yA sAmyAvasthA samatayAvasthitiH sA kila prakRtirucyate, kiletyAptapravAde, sA prakRtiH kathyate / anyacca sA pradhAnAvyaktazabdAbhyAM vAcyA pradhAnazabdena avyaktazabdena ca prakRtirAkhyAyate / zAstre prakRtiH pradhAnamavyaktaM ceti paryAyA na tattvAntaramityarthaH / tathA nityasvarUpikA zAzvatabhAvatayA prasiddhetyarthaH / ucyate ca nityA nAnApuruSAzrayA ca taddarzanena prakRtiryadAha - "tasmAnna badhyate'ddhA na mucyate nApi saMsarati kazcit / saMsarati badhyate mucyate ca nAnAzrayA prakRtiH / / " iti (sAMkhyakA-62) / / 36 / / anena duHkhatrayeNAbhihatasya prANinastattvajijJAsotpadyate atastAnyeva tattvAnyAha - (mU. zlo.) tataH saMjAyate buddhirmahAniti yakocyate / ___ ahaMkArastato'pi syAttasmAtSoDazako gaNaH / / 37 / / tato guNatrayAbhighAtAd buddhiH saMjAyate yakA buddhirmahAniti ucyate mahacchabdena kIrtyata ityarthaH / evametannAnyathA, gaurayaM nAzvaH, sthANureSa nAyaM puruSa ityevaM nizcayastena padArthapratipattiheturyo'dhyavasAyaH sA buddhiriti / tasyAstvaSTau rUpANi tadarzanavizrutAni / yadAha - dharmajJAnavairAgyaizvaryarUpANi catvAri sAttvikAni, adharmAdIni tu tatpratipakSabhUtAni catvAri tAmasAnItyaSTau / tato buddherahaMkAraH sa For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH cAbhimAnAtmako yathA 'ahaM zabde, ahaM rUpe, ahaM rase, ahaM sparza, ahaM gandhe, ahaM svAmI, aham IzvaraH, asau mayA hataH, ahaM tvAM haniSyAmItyAdipratyayarUpa: tasmAdahaMkArAtSoDazako gaNo 'jAyate' ityadhyAhAraH asti bhavatItyAdivat / paJca buddhIndriyANi paJca karmendriyANi ekAdazaM manaH paJca bhUtAni SoDazako gaNaH / tathAha IzvarakRSNaH "mUlaprakRtiravikRtirmahadAdyAH prakRtivikRtayaH sapta / SoDazakazca vikAro na prakRtirna vikRtiH puruSaH / / " (sAMkhyakA-3) iti / / 37 / / SoDazakagaNamevAha - (mU. zlo.) sparzanaM rasanaM ghrANaM cakSuH zrotraM ca paJcamam / paJca buddhIndriyANyAhustathA karmendriyANi ca / / 38 / / pAyUpasthavacaHpANipAdAkhyAni manastathA / anyAni paJcarUpANi tanmAtrANIti SoDaza / / 39 / / yugmam / paJca buddhIndriyANIti saMbandhaH / sparzanaM tvagindriyam, rasanaM jihvA, ghrANaM nAsikA, cakSurnetraM, paJcamaM ca zrotraM karNa iti, etAni paJcabuddhipradhAnAni buddhisahacarANyeva jJAnaM janayantIti kRtvA buddhIndriyANyAhuH kathayanti tanmatIyA iti / tathA karmendriyANi ceti / tathA pUrvoddiSTapaJcasaMkhyAmAtramapi parAmRzati / tAnyevAha - pAyUpasthavaca:pANipAdAkhyAnIti / pAyurapAnam, upasthaH prajananam, vaco vAkyam, pANirhastaH, pAdazcaraNastadAkhyAni paJca karmendriyANi, karma kAryavyApArastasya sAdhanAnIndriyANIti karmendriyANi / tathA mana ekAdazamindriyamityarthaH / anyAni paJcarUpANi tanmAtrANi ceti / rUparasagandhazabdasparzAkhyAni tanmAtrANIti SoDaza jJeyAH / / 38-39 / / 1. atra krameNa pratItipaJcakAkArasthAne, ahaM zrRNomi, ahaM rUpayAmi, ahaM rasayAmi, ahaM spRzAmi, ahaM jighrAmi, ityevAkArapaJcakaM jyAya iti bhAti, mUle nirdiSTAkArakapratItInAmanAnubhavikatvAd / granthakAralekhAnupUrvIbhaGgabhiyA tu mUlasthapATho na parAvarti / For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH 249 paJcatanmAtrebhyaH paJcabhUtotpattimAha - (mU. zlo.) rUpAttejo rasAdApo gandhAdbhUmiH svarAnabhaH / sparzAdvAyustathaivaM paJcabhyo bhUtapaJcakam / / 40 / / paJcabhya iti, paJcatanmAtrebhyaH paJcabhUtakamiti saMbandhaH / rUpatanmAtrAttejaH, rasatanmAtrAdApaH, gandhatanmAtrAd bhUmiH, svaratanmAtrAdAkAzam, sparzatanmAtrAdvAyuH, evaM paJcatanmAtrebhyaH paJca bhUtAnyutpadyate / asAdhAraNaikaikaguNakathanamidam, utpattizca zabdatanmAtrAdAkAzaM zabdaguNam, zabdo hyambaraguNa iti / zabdatanmAtrasahitAt sparzatanmAtrAdvAyuH zabdasparzaguNamiti / zabdasparzatanmAtrasahitAd rupatanmAtrAttejaH zabdasparzarupaguNamiti / zabdasparzarupatanmAtrasahitAdrasatanmAtrAdApa: zabdasparzarUparasaguNA iti / zabdasparzarUparasatanmAtrasahitAd gandhatanmAtrAt zabdasparzarUparasagandhaguNA pRthivI jAyata iti paJcabhUtakamityarthaH / prakRtivistaramevopasaMharannAha - (mU. zlo.) evaM caturviMzatitattvarUpaM niveditaM sAMkhyamate pradhAnam / anyastvakartA viguNastu bhoktA tattvaM pumAnityacidabhyupetaH / / 41 / / evaM pUrvoktaprakAreNa sAMkhyamate caturviMzatitattvarUpaM pradhAnaM niveditam / prakRtirmahAnahaMkArazceti trayam, paJca buddhIndriyANi, paJca karmendriyANi, manastvekam, paJca tanmAtrANi, paJcabhUtAni, ceti caturviMzatistattvAni rUpaM yasyeti, evaMvidhA prakRtiH kathitetyarthaH / paJcaviMzatitamaM tattvamAha - anyastviti / anyo'kartA puruSaH, prakRtereva saMsaraNAdidharmatvAt / yaduktaM - prakRtiH karoti prakRtirbadhyate prakRtirmucyate, na tu puruSaH, puruSo'baddhaH puruSo muktaH / puruSastu - "amUrtazcetano bhogI nityaH sarvagato'kriyaH / akartA nirguNaH sUkSmaH AtmA kApiladarzane / / " puruSaguNAnAha - viguNa iti / sattvarajastamorUpaguNatrayavikala: / tathA bhoktA bhogI, evaMprakAraH pumAn tattvaM paJcaviMzatitamaM tattvamityarthaH / tathA nityacidabhyupetaH, nityA cAsau ciJcaitanyazaktistayAbhyupetaH sahitaH / AtmA hi svaM buddheravyatiriktamabhimanyate / sukhaduHkhAdayazca viSayA indriyadvAreNa buddhau For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH saMkrAmanti / buddhizcobhayamukhadarpaNAkArA / tatastasyAM caitanyazaktiH pratibimbate / tataH sukhyahaM duHkhyahamityupacaryate / Aha ca pAtaJjale, "zuddho'pi puruSaH pratyayaM bauddhamanupazyati tamanupazyannatadAtmA'pi tadAtmaka iva pratibhAsate" [yogabhA0] iti mukhyatastu cicchaktirviSayaparicchedazUnyA, buddhereva viSayaparicchedasvabhAvatvAt cicchaktisaMnidhAnAJcAcetanApi buddhizcetanAvatIvAvabhAsate / vAdamahArNavo'pyAha - "buddhidarpaNasaMkrAntamarthavipratibimbakam / dvitIyadarpaNakalpe puruSe hyadhirohati / / " tadeva bhoktRtvamasya na tu vikArotpattiriti / tathA cAsuriH - "vivikte dRkpariNatau buddhau bhogo'sya kathyate / pratibimbodaya: svacche yathA candramaso'mbhasi / / " vindhyavAsI tvevaM bhogamAcaSTe - "puruSo'vikRtAtmaiva svanirbhAsamacetanam / manaH karoti sAMnidhyAdupAdheH sphaTikaM yathA / / " [ ] iti / nityacijjJAnayuktaH / bandhamokSasaMsArAzca nitye'pyAtmani bhRtyagatayorjayaparAjayayoriva tatphalakozalAbhAdisaMbandhena svAminyupacAravadatrApyupacaryanta ityadoSaH / / 4 / / tattvopasaMhAramAha - (mU. zlo.) paJcaviMzatitattvAni sAMkhyasyaiva bhavanti ca / pradhAnanarayozcAtra vRttiH paGgvandhayoriva / / 42 / / pUrvArdhaM nigadasiddham / atra sAMkhyamate pradhAnanarayoH prakRtipuruSayovRttirvartanaM paGgvandhayoriva paGguzcaraNavikalaH, andhazca netravikalaH / yathA paGgvandhau saMyuktAveva kAryasAdhanAya prabhavato na pRthagbhUtau / prakRtipuruSayorapi tathaiva kAryakartRtvam / prakRtyupAttaM puruSo bhuGkta ityarthaH / / 42 / / mokSaM pramANaM cAha - (mU. zlo.) prakRtiviyogo mokSaH puruSasyaivAntarajJAnAt / mAnatritayaM ca bhavet pratyakSaM laiGgika zAbdam / / 43 / / " For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH 251 mokSaH kimucyata ityAha / puruSasyAtmana AntarajJAnAt trividhabandhavicchedAtprakRtiviyogo yaH sa mokSaH prakRtyA saha viyoge virahe sati puruSasyApavarga iti / AntarajJAnaM ca bandhavicchedAdbhavati / bandhazca prAkRtikavaikRtikadAkSiNabhedAt trividhaH / tadyathA, prakRtAvAtmajJAnAd ye prakRtimupAsate teSAM prAkRtiko bandhaH / ye vikArAneva bhUtendriyAhaMkArabuddhIH puruSabuddhyopAsate teSAM vaikArikaH / iSTApUrte dAkSiNaH, iSTApUrtaM janabhojanadAnAdikaM tasmin, puruSatattvAnabhijJo hISTApUrtakArI kAmopahatamanA badhyata iti / "iSTApUrta manyamAnA variSThaM nAnyat zreyo ye'bhinandanti mUDhAH / nAkasya pRSThe te sukRtena bhUtvA imaM lokaM hInataraM vA vizanti / / " [ ] iti vacanAt / iti trividhabandhavicchedAtparamabrahmajJAnAnubhavastataH prakRtiviyogaH puruSasya, prakRtipuruSavivekadarzanAcca nivRttAyAM prakRtau, puruSasya svarUpAvasthAnaM mokSa iti zlokapUrvArddhArthaH / mAnatritayaM ca pramANatrayaM ca, bhavet syAt, pratyakSaM laiGgikaM zabdaM ca, cakAraH sarvatra saMbadhyate / pratyakSamindriyopalabhyam, laiGgikamanumAnagamyam, zAbdaM cAgamasvarUpamiti pramANatrayam / athopasaMharannAha - (mU. zlo.) evaM sAMkhyamatasyApi samAsaH kathito'dhunA / jainadarzanasaMkSepa: kathyate suvicAravAn / / 44 / / evaM pUrvoktaprakAreNa sAMkhyamatasyApi samAsaH saMkSepaH kathitaH / api samuccayArthe na kevalaM bauddhanaiyAyikayoH saMkSepa uktaH, sAMkhyamatasyApyadhunA kathita iti / sAMkhya iti puruSanimitteyaM saMjJA / saMkhyasya ime sAMkhyAH / 'tAlavyo vA zakAraH, zaGkhanAmA''dipuruSaH / 1. aprAmANiko'yaM kalpaH / prathamakalpastu kathamapi saMgamanIyaH / vastutastu, "zuddhAtmatattvavijJAnaM sAMkhyamityabhidhIyate" iti vyAsasmRtyA bhAvArthakAGpratyayaniSpannajJAnavAcakasaMkhyAzabdAtsaMbandhibodhakazaiSikANA "sAMkhya" zabda: siddhaH / yadvA "saMkhyAM prakurvate caiva prakRtiM ca pracakSate / caturviMzatitattvAni tena sAMkhyA: prakIrtitAH" iti (mahA) bhAratAt, saMkhyAzabdAvedArthakANAM niSpanna: "sAMkhya" zabdaH / ubhayathA'pi yogarUDhaH / mu0 Ti0 / / For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH [jainamata ] atha kramAyAtaM jainamatoddezamAha- adhunetyuttarAddhena vA saMbadhyate / adhunA idAnIM jainadarzanasaMkSepaH kathyate kathaMbhUta iti / suvicAravAn / suSThu zobhano vicAro'rthosyAstIti mattvarthIye matup / suvicAravAniti sAbhiprAyaM padam / aparadarzanAni hi / 252 " purANaM mAnavo dharmaH sAGgo vedazcikitsitam / AjJAsiddhAni catvAri na hantavyAni hetubhiH / / " [ manu. 12-110] ityAdyuktyA na vicArapadavImAdriyante / jainastvAha - " asti vaktavyatA kAcittenedaM na vicAryate / nirdoSaM kAJcanaM cetsyAtparIkSAyA bibheti kim / / " [ iti yuktiyuktavicAraparamparAparicayapathapathikatvena jaino yuktimaargmevaavgaahte| na ca pAramparyAdipakSapAtena yuktimullaGghayati paramArhataH / uktaM ca - " pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadvacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH / / " [lokatattva. 1 / 38 ] 'suvicAravAn' ityasAdhAraNaM ityAdihetuhetizatanirastavipakSaprasaratvena vizeSaNaM jJeyamiti / 1 tadevAha ( mU. zlo.) jinendro devatA tatra rAgadveSavivarjitaH / hatamohamahAmallaH kevalajJAnadarzanaH / / 45 // - surAsurendrasaMpUjyaH sadbhUtArthopadezakaH / kRtsnakarmakSayaM kRtvA saMprAptaH paramaM padam / / 46 / / tatra tasmin jainamate jinendro devatA kRtsnakarmakSayaM kRtvA paramaM padaM samApta iti saMbandha: / jinendra iti jayanti rAgAdIniti jinA: sAmAnyakevalinasteSAmindraH svAmI tAdRzAsadRzacatustriMzadatizayasaMpatsahito jinendro devatA darzanapravartaka AdipuruSaH, eSa kIdRk san zivaM saMprApta iti parAsAdhAraNAni vizeSaNAnyAha - For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH 253 rAgadveSavivarjita iti rAga: sAMsArikasneho'nugrahalakSaNaH, dveSo vairAgyAdyanubandhAnnigrahalakSaNaH, tAbhyAM vivarjito rahitaH / etAveva, durjayau durantabhavasaMpAtahetukatayA ca muktipratirodhako samaye prasiddhau / yadAha - "ko dukkhaM pAvijA kassa na sukkhehiM vimhaho hujjA / ko ya na labheja mukkhaM rAgaddosA jai na hujjA / / " [upadezamAlA-129] iti / tathA hatamohamahAmallaH mohanIyakarmodayAt hiMsAtmakazAstrebhyo'pi muktikAGkSAdivyAmoho mohaH sa eva durjeyatvAnmahAmalla iva mahAmallaH, hato mohamahAmallo yeneti sa tathA / rAgadveSamohasadbhAvAdeva na cAnyatIrthAdhiSThAtAro muktyaGgatayA pratibhAsante, tatsadbhAvazca teSu sujJeya eva / yaduktam - "rAgo'GganAsaGgamanAnumeyo dveSo dviSAd dAraNahetigamyaH / mohaH kuvRttAgamadoSasAdhyo no yasya devasya sa caivamarhan / / " / iti rAgadveSamohara hi to bhagavAn / tathA kevalajJAnadarzanaH / dhavakhadirapalAzAdivyaktivizeSAvabodho jJAnam / vanamiti sAmAnyAvabodho darzanam / kevalazabdazcobhayatra saMbadhyate / kevalamindriyAdijJAnAnapekSaM jJAnaM darzanaM ca yasyeti / kevalajJAna-kevaladarzanAtmako hi bhagavAn karatalakalitavimalamuktAphalavadravyaparyAyavizuddhamakhilamidamanavarataM jagatsvarUpaM pazyatIti kevalajJAnadarzana iti padaM sAbhiprAyam / chadmasthasya hi prathamaM darzanamutpadyate, tato jJAnaM, kevalinastvAdI jJAnaM tato darzanamiti / tathA surAsurendrasaMpUjyaH / sevAvadhAnasAvadhAnanirantaraDhaukamAnadAsAyamAnadevadAnavanAyakavandanIyaH / tAdRzairapi pUjyasya mAnavatiryakakhecarakiMnaranikarasaMsevyatvamAnuSaGgikamiti / tathA sadbhatArthopadezakaH / sadbhUtArthAn dravyaparyAyarUpAn nityAnityasAmAnyavizeSasadasadabhilApyAnabhilApyAdyanantadharmAtmakAn padArthAnupadizati yaH sa iti / utpAdavyayadhrauvyAtmakaM ca saditi abhimanyamAno jainaH ekAntanityapakSamekAntAnityapakSaM cetthaM vighaTayati / tathA hi - vastunastAvadarthakriyAkAritvaM For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH lakSaNam / tacca nityaikAnte na ghaTate / apracyutAnutpannasthiraikarUpo hi nityaH, sa ca krameNArthakriyAM kurvItAkrameNa vA / anyonyavyatiriktadharmANA-marthAnAM prakArAntareNotpAdAbhAvAt / tatra na krameNa; sa hi kAlAntarabhAvinI: kriyAH prathamakriyAkAla eva prasahya kuryAt samarthasya kAlakSepAyogAt, kAlakSepiNo vAsAmarthyaprApteH / samartho'pi hi tattatsahakArisamavadhAne taM tamarthaM karotIti ced, na tarhi tasya sAmarthyamaparasahakArisApekSavRttitvAt 'sApekSamasamartham' [ ] iti nyAyAt / na tena sahakAriNo'pekSyante, api tu kAryameva sahakAriSvasatsvabhavattAnapekSata iti cet, tatkiM sa bhAvo'samarthaH samartho vA / samarthazcetkiM sahakArimukhaprekSaNadInAni, tAnyapekSate na punarjhaTiti ghaTayati / nanu samarthamapi bIjamilAjalAnilAdisahakArisahitamevAGkaraM karoti nAnyathA, tatkiM bIjasya sahakAribhiH kiMcidupakriyate, na vA / yadi nopakriyate tadA sahakArisaMnidhAnAtprAgiva kiM na so'rthakriyAyAmudAste, upakriyate cet, sa tarhi tairupakAro bhinno'bhinno vA kriyata iti vAcyam / abhede, sa eva kriyata iti lAbhamicchato mUlakSatirAyAtA, kRtakatvena tasyAnityatvApatteH / bhede sati kathaM tasyopakAraH kiM na sahyavindhyAderapi / tatsaMbandhAttasyAyamiti cet, upakAryopakArakayoH ka saMbandha: ? na tAvatsaMyogaH, dravyayoreva tasya bhAvAt / atra tUpakAryaM dravyamupakArazca kriyeti na saMyogaH / nApi samavAyaH, tasyaikatvAdvyApakatvAcca pratyAsattiviprakarSAbhAvena sarvatra tulyatvAnna niyataiH saMbandhibhiH saMbandho yuktaH / niyatasaMbandhisaMbandhe cAGgIkriyamANe tatkRtopakAro'sya samavAyasyAbhyupagantavyaH, tathA ca satyupakArasya bhedAbhedakalpanA tadavasthaiva / upakArasya samavAyAdabhede samavAya eva kRtaH syAt bhede punarapi samavAyasya na niyatasaMbandhe saMbandhatvam / tannekAntanityo bhAvaH krameNArthakriyAM kurute / nApyakrameNaH, na hyeko bhAvaH sakalakAlakalAbhAvinIyugapatsarvAH kriyAH karotIti prAtItikam, kurutAM vA tathApi sa dvitIyakSaNe kiM kuryAt / karaNe vA kramapakSabhAvI doSaH / akaraNe tvarthakriyAkAritvAbhAvAdavastutvaprasaMga ityekAntanityAt kramAkramAbhyAM vyAptArthakriyA vyApakAnupalabdhibalAd vyApakanivRttau nivartamAnA vyApyamarthakriyAkAritvaM nivartayati / arthakriyAkAritvaM ca nivartamAnaM svavyApyaM sattvaM nivartayatIti naikAntanityapakSo yuktikSamaH / For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samucaya, laghuvRttiH ekAntAnityapakSo'pi na kakSIkaraNArhaH / anityo hi pratikSaNavinAzI, saca na krameNArthakriyAsamartho dezakRtasya kAlakRtasya ca kramasyaivAbhAvAt / kramo hi paurvAparyam, taca kSaNikasyAsambhavi avasthitasyaiva hi nAnAdezakAlavyAptirdezakramaH kAlakramazcAbhidhIyate / na caikAntavinAzini sAsti / yadAhuH "yo yatraiva sa tatraiva yo yadaiva tadaiva saH / na dezakAlayorvyAptirbhAvAnAmiha vidyate / / " 255 na ca saMtAnApekSayA pUrvottarakSaNAnAM kramaH saMbhavati / saMtAnasyAvastutvAt / vastutve'pi tasya yadi kSaNikatvam; na tarhi kSaNebhyaH kazcidvizeSaH / athAkSaNikatvam; tarhi samAptaH kSaNabhaGgavAdaH / nApyakrameNArthakriyA kSaNike saMbhavati sa hyeko bIjapurAdirUpAdikSaNo yugapadanekAn rasAdikSaNAn janayannekena svabhAvena janayet, nAnAsvabhAvairvA / yadyekena; tadA teSAM rasAdikSaNAnAmekatvaM syAdekasvabhAvajanyatvAt / atha nAnAsvabhAvairjanayati kiMcidrUpAdikamupAdAnabhAvena kiMcidrasAdikaM sahakAritveneti; te tarhi svabhAvAstasyAtmabhUtAH, anAtmabhUtA vA / anAtmabhUtAzcet; svabhAvatvahAniH / yadyAtmabhUtAH, tarhi tasyAnekatvamanekasvabhAvatvAt teSAm, svabhAvAnAM vaikatvaM prasajyeta / tadavyatiriktatvAtteSAM tasya caikatvAt / atha ya evekatropAdAnabhAvaH sa evAnyatra sahakAribhAva iti na svabhAvabheda iSyate; tarhi nityasyaikarUpasya krameNa nAnAkAryakAriNaH svabhAvabhedaH kAryasAMkaryaM ca kathamiSyate, kSaNikavAdinA / atha nityamekasvarUpatvAdakramam, akramAcca kramiNAM nAnAkAryANAM kathamutpattiriti cet; aho svapakSapakSapAtI devAnAMpriyaH / yaH khalu svayamekasmAnniraMzAdrUpAdikSaNalakSaNAtkAraNAt yugapadanekakAraNasAdhyAnyanekakAryANyaGgIkurvANo'pi parapakSe nitye'pi vastuni krameNa nAnAkAryakaraNe'pi virodhamudbhAvayati / tasmAtkSaNikasyApi bhAvasyAkrameNArthakriyA durghaTA ityanityaikAntAdapi kramAkramayornivRttyaiva vyApyArthakriyA vyAvartate / tadvyAvRttau ca sattvamapi vyApakAnupalambhabalenaiva nivartata ityekAntAnityavAdo'pi na ramaNIyaH / syAdvAde tu pUrvottarAkAraparihArasvIkArasthitilakSaNapariNAmena For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH bhAvAnAmarthakriyopapattiraviruddhA / na caikatra vastuni parasparaviruddhadharmAdhyAsAyogAdasan syAdvAda iti vAcyam / nityapakSAnityapakSavilakSaNasya kathaMcitsadasadAtmakasya pakSAntarasyAGgIkriyamANatvAt tathaiva ca sarvairanubhavAditi / tathA ca paThanti - "bhAge siMho naro bhAge yo'rtho bhAgadvayAtmakaH / tamabhAgaM vibhAgena narasiMhaM pracakSate / / " [ ] iti / tathA sAmAnyaikAntaM, vizeSaikAntaM, bhinnau sAmAnyavizeSau cetthaM nirAcaSTe / tathA hi - vizeSAH sAmAnyAdbhinnAH abhinnA vA / bhinnAzcet; maNDUkajaTAbhArAnukArAH / abhinnAzcet; tadeva tatsvarUpavaditi sAmAnyaikAntaH / sAmAnyaikAntavAdinastu dravyAstikanayAnupAtino mImAMsakabhedA advaitavAdinaH sAMkhyAzca / paryAyanayAnvayinastu bhASante viviktAH kSaNakSayiNo vizeSA eva paramArthAstato viSvagbhUtasya sAmAnyasyApratIyamAnatvAt / na hi gavAdivyaktyanubhavakAle varNa(saM)sthAnAtmakaM vyaktirUpamapahAyAnyatkiMcidekamanuyAyi pratyakSa pratibhAsate tAdRzasyAnubhavAbhAvAt / tathA ca paThanti - "etAsu paJcasvavabhAsinISu pratyakSabodhe sphuTamaGgalISu / sAdhAraNaM rUpamavekSate yaH zrRGgaM zirasyAtmana IkSate saH / / " ekAkAraparAmarzapratyayastu svahetudattazaktibhyo vyaktibhya evotpadyata iti na tena sAmAnyasAdhanaM nyaayym| kiM ca yadidaM sAmAnyaM parikalpyate tadekam, anekaM vA / ekamapi sarvagatam, asarvagataM vA / sarvagataM cet; kiM na vyaktayantarAleSUpalabhyate / sarvagataikatvAbhyupagame ca tasya yathA gotvasAmAnya govyaktI: kroDIkaroti, evaM kiM na ghaTapaTAdivyaktIrapyavizeSAt / asarvagataM cet; vizeSarUpApattirabhyupagamabAdhazca / athAnekagotvAzvatvaghaTatvapaTatvAdibhedabhinnatvAt, tarhi vizeSA eva svIkRtA anyonyavyAvRttihetutvAt / na hi yadgotvaM tadazvatvAtmakamiti / arthakriyAkAritvaM ca vastuno lakSaNaM tacca vizeSeSveva sphuTaM lakSyate / na hi sAmAnyena kAcidarthakriyA kriyate; tasya niSkriyatvAt / For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH 257 vAhadohAdikAsu arthakriyAsu vizeSANAmevopayogAt / tathedaM sAmAnyaM vizeSebhyo bhinnamabhinnaM vA / bhinnaM cet; avastu, vizeSavizleSeNArthakriyAkAritvAbhAvAt / abhinnaM cet; vizeSA eva tatsvarUpavaditi vizeSaikAntavAdaH / naigamanayAnugAminastvAhuH / svatantrau sAmAnyavizeSau, tathaiva pramANena pratItatvAt / tathA hi - sAmAnyavizeSAvatyantaM bhinnau viruddhadharmAdhyAsitatvAt, yAvevaM tAvevaM yathA pAthaH pAvakau, tathA cetau, tasmAttathA / sAmAnyaM hi gotvAdi sarvagataM tadviparItAzca zabalazAbaleyAdayo vizeSAH tataH kathameSAmaikyaM yuktam / na sAmAnyAt pRthag vizeSasyopalambha iti cet kathaM tarhi tasyopalambha iti vaacym| sAmAnyavyAptasyeti cet; na tarhi sa vizeSopalambhaH, sAmAnyasyApi tena grahaNAt / tatazca tena bodhena viviktavizeSagrahaNAbhAvAt tadvAcakaM dhvaniM tatsAdhyaM ca vyavahAraM na pravartayet pramAtA, na caitadasti vizeSAbhidhAnavyavahArayoH pravRttidarzanAt; tasmAdvizeSamabhilaSatA tatra vyavahAraM pravartayatA tadgrAhako bodho vivikto'bhyupagantavyaH / evaM sAmAnyasthAne vizeSazabdaM vizeSasthAne ca sAmAnyazabdaM prayuJjAnena sAmAnye'pi tad grAhako bodho vivikto'GgIkartavyaH / tasmAtsvasvagrAhiNI jJAne pRthak pratibhAsamAnatvAt dvAvapItaretaravizakalito, tato na sAmAnyavizeSAtmakatvaM vastuno ghaTata iti svatantraH sAmAnyavizeSavAdaH / svatantrasAmAnyavizeSadezakA naigamanayAnurodhinaH kANAdA AkSapAdAzca / tadetatpakSatrayamapi kSodaM na kSamate / pramANabAdhitatvAt / sAmAnyavizeSobhayAtmakasyaiva vastuno nirvigAnamanubhUyamAnatvAt / vastuno hi lakSaNamarthakriyAkAritvam, taccAnekAntavAda evAvikalaM kalayanti parIkSakAH / tathA hi - gaurityukte khurakakuda-lAGgulasAsnAviSANAdyavayavasaMpannaM vasturUpaM sarvavyaktayanuyAyi pratIyate, tathA mahiSyAdi-vyAvRttirapi pratIyate / yatrApi ca zabalA gaurityucyate, tatrApi ca yathA vizeSapratibhAsastathA gotvapratibhAso'pi sphuTa eva / zabaleti kevalavizeSoccAraNe'pyarthAtprakaraNAdvA gotvamanuvartate / api ca zabalatvamapi nAnArUpam; tathA darzanAt / tato vaktA zabaletyukte kroDIkRtasakala zabalasAmAnyaM vivakSitagovyaktigatameva zabalatvaM vyavasthApyate / tadevamAbAlagopAlaM pratItaprasiddhe'pi vastunaH sAmAnyavizeSAtmakatve For Personal & Private Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH tadubhayaikAntavAdaH pralApamAtram / na hi kvacitkadAcitkenacit kiMcitsAmAnyaM vizeSavinAkRtamanubhUyate, vizeSA vA tadvinAkRtAH / yadAhuH " dravyaM paryAyaviyutaM paryAyA dravyavarjitAH / kva kadA kena kiMrUpA dRSTA mAnena kena vA / / " [ 1] iti / kevalaM durnayabalaprabhAvitaprabalamativyAmohAdekamapalapyAnyatarad vyavasthApayanti kumatayaH / so'yamandhagajanyAyaH / ye'pi ca tadekAntapakSopanipAtinaH prAguktadoSAste'pyanekAntavAdapracaNDamudgaraprahArajarjaritatvAnnocchvasitumapi kSamAH / svatantrasAmAnyavizeSavAdinastvevaM pratikSepyAH sAmAnyaM prativyakti kathaMcidvibhinnam; kathaMcittadAtmakatvAdvisadRzapariNAmavat / yathaiva hi kAcidvyaktirupalabhyamAnA vyaktayantarAdviziSTA visadRzapariNAmadarzanAdavatiSThate, tathA sadRzapariNAmAtmakasAmAnyadarzanAtsamAneti, tena samAno gaurayaM, so'nena samAna iti pratIteH / na cAsya vyaktisvarUpAdabhinnatvAt sAmAnyarUpatAvyAghAtaH / yato rUpAdInAmapi vyaktisvarUpAdabhinnatvamasti / na ca teSAM guNarUpatAvyAghAtaH / kathaMcidvyatirekastu rUpAdInAmiva sadRzapariNAmasyApyastyeva pRthagvyapadezAdibhAktvAt / vizeSA api naikAntena sAmAnyAtpRthag bhavitumarhanti / yato yadi sAmAnyaM sarvagataM siddhaM bhavet tadA teSAmasarvagatatvena tato viruddhadharmAdhyAsaH syAt / na ca tasya tatsiddhaM prAguktayuktayA nirAkRtatvAt / sAmAnyasya vizeSANAM ca parasparaM kathaMcidavyatirekeNaikAnekarUpatayA vyavasthitatvAt / vizeSebhyo'vyatiriktatvAddhi sAmAnyamapyanekamiSyate / sAmAnyAttu vizeSANAmavyatirekAt te'pyekarUpA iti / ekatvaM ca sAmAnyasya saMgrahanayArpaNAtsarvatra vijJeyam / anekatvaM ca pramANArpaNAttasya sadRzapariNAmarUpasya visadRzapariNAmavat prativyaktibhedAt / evaM cAsiddhaM sAmAnyavizeSayoH sarvathA viruddhadharmAdhyAsitatvam / kathaMcidviruddhadharmAdhyAsitatvaM cedvivakSitam tadAsmatpakSapravezaH / kathaMcidviruddhadharmAdhyAsasya kathaMcidbhedAvinAbhUtatvAt / pAthaH pAvakadRSTAnto'pi sAdhyasAdhanavikalaH; tayorapi kathaMcidviruddhadharmAdhyAsitatvena bhinnatvena ca svIkArAt, payastvapAvakatvAdinA hi tayorviruddhadharmAdhyAso bhedazca dravyatvAdinA punastadvaiparItyamiti / tathA ca kathaM na sAmAnyavizeSAtmakatvaM vastuno ghaTata , 258 - Sain Education International , For Personal & Private Use Only - Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH 259 "dohiM vi NaehiM NIyaM satthamulUgeNa tahavi micchattaM / jaM savisayappahANattaNeNa aNNoNNaNiravekkhaM / / " (sammati pra. kA. 3.49) tathA / "nirvizeSaM hi sAmAnyaM bhavetkharaviSANavat / sAmAnyarahitatvena vizeSAstadvadeva hi / / " (mImAMsAzlokavArtika sU. 5.10) tathaikAntasattvamekAntAsattvaM ca vArtameva / tathA hi sarvabhAvAnAM hi sadasadAtmakatvameva svarUpam / ekAntasattve vastuno vaizvarUpyaM syAt / ekAntAsattve ca niHsvabhAvatA bhAvAnAM syAt / tasmAtsvarUpeNa sattvAt, pararUpeNa cAsattvAt sadasadAtmakaM vastu siddham / yadAhuH - "sarvamasti svarUpeNa pararUpeNa nAsti ca / anyathA sarvasattvaM syAt svarUpasyApyasaMbhavaH / / " [] iti / tatazcaikasmin ghaTe sarveSAM ghaTavyatiriktapadArthAnAmabhAvarUpeNa vRtteranekAntAtmakatvaM ghaTasya sUpapAdam / evaM caikasminnarthe jJAte sarveSAmarthAnAM jJAnaM sarvapadArthaparicchedamantareNa taniSedhAtmana ekasya vastuno viviktatayA paricchedAsaMbhavAt / Agamo'pyevameva vyavasthitaH / _ "je egaM jANai se savvaM jANai je savvaM jANai se egaM jANai / " (acArAGga zru-1, 3.4.122) tathA "eko bhAvaH sarvathA yena dRSTaH sarve bhAvAH sarvathA tena dRSTAH / sarve bhAvAH sarvathA yena dRSTAH eko bhAvaH sarvathA tena dRSTaH / / " [ ] iti / sughaTaM sadasadanekAntAtmakaM vastu / anayaiva bhaGgayA syAdastisyAnnAstisyAdavaktavyAdisaptabhaGgIvistarasya jagatpadArthasArthavyApakatvAd abhilApyAnabhilApyAtmakamapyUhyamiti sadbhUtArthopadezaka iti| kRtsnakarmakSayaM kRtveti / kRtsnAni sarvANi ghAtyaghAtyAdIni yAni karmANi jIvabhogyavedyapudgalAsteSAM kSayaM nirjaraNaM vidhAya / paramaM padaM mokSapadaM saMprAptaH / apare hi saugatAdayo mokSamavApyApi tIrthanikArAdisaMbhave bhUyo bhUyo bhavamavataranti / yadAhuH - For Personal &divate Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 vibhAga-2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH "jJAnino dharmatIrthasya kartAraH paramaM padam / gatvA gacchanti bhUyo'pi bhavaM tIrthanikArataH / / " [ ] iti / na te paramArthato mokSagatibhAjaH, karmakSayAbhAvAt / na hi tattvataH karmakSaye punarbhavAvatAraH / yaduktam - "dagdhe bIje yathA'tyantaM prAdurbhavati nAGkaraH / karmabIje tathA dagdhe na rohati bhavAGkaraH / / [tattvArtha. bhA. 10-7] iti / uktaM ca zrIsiddhasenadivAkarapAdairapi bhavAbhigAmukAnAM prblmohvijRmbhitm| yathA "dagdhendhanaH punarupaiti bhavaM pramathya nirvANamapyanavadhAritabhIraniSTam / muktaH svayaM kRtabhavazca parArthazUrastvacchAsanapratihateSviha moharAjyam / / " [siddhi. dvAtriM.] iti / aha~zca bhagavAn karmakSayapUrvameva zivapadaM prApta iti / tattvAnyAha - (mU. zlo.) jIvAjIvau tathA puNyaM pApamAzravasaMvarau / bandhazca nirjarAmokSau nava tattvAni tanmate / / 47 / / tanmate jainamate nava tattvAni sambhavantIti jJeyam / nAmAni nigdsiddhaanyev| jIvAjIvapuNyatattvamevAha - (mU. zlo.) tatra jJAnAdidharmebhyo bhinnAbhitro vivRttimAn / kartA zubhAzubhaM karma bhoktA karmaphalasya ca / / 48 / / caitanyalakSaNo jIvo, yazcaitadvaiparItyavAn / ajIvaH sa samAkhyAtaH, puNyaM satkarmapudgalAH / / 49 / / yugmam / tatra jainamate, caitanyalakSaNo jIva iti saMbandhaH / vizeSaNAnyAha jJAnAdidharmebhyo bhinnAbhinna iti / jJAnamAdiryeSAM dharmANAmiti jJAnadarzanacAritrarUpA dharmA guNAstebhyo'yaM jIvazcaturdazabhedo'pi kathaMcidbhinnaH kathaMcidabhinna For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH ityarthaH / ekendriyAdipaJcendriyaparyanteSu jIveSu svApekSayA jJAnavattvamastyevetyabhinnatvaM jJAnAdibhyaH parApekSayA punarajJAnavattvamiti bhinnatvam / lezatazcetsarvajIveSu na jJAnavattvaM tadA jIvo'jIvatvaM prApnuyAt / tathA ca siddhAntaH " savvajIvANaM pi ya NaM akkharassa aNantao bhAgo nigghADio / jai so vi AvarejjhA to jIvo ajIvattaM pAvijjA / suvi mehasamudaye hoi pahA candasUrANam / / " tathA vivRttimAniti / vivRttiH pariNAmaH sAsyAstIti matvarthIye matup / suranaranArakatiryaGkSu ekendriyAdipaJcendriyaparyantajAtiSu vividhotpattirUpAn pariNAmAnanubhavati jIva ityarthaH / anyacca zubhAzubhaM karma karttA / zubhaM sAtavedyam, azubhamasAtavedyam / zubhaM cAzubhaM ceti dvandvaH / evaMvidhaM karma bhoktavyaphalakarttRbhUtaM karttA, svAtmasAdvidhAtA upArjayiteti yAvat / na ca sAMkhyavadakarttA AtmA zubhAzubhAbandhakazceti / tathA karmaphalasya bhoktA / na ca kevalaM karttA, kiMtu bhoktApi svopArjitapuNya-pApakarmaphalasya vedayitA / na cAnyakRtasyAnyo bhoktA / - - tathA cAgamaH "jIvANaM bhante ! kiM attakaDe dukkhe, parakaDe dukkhe, tadubhayakaDe dukkhe / goyama ! attakaDe dukkhe, no parakaDe dukkhe, no tadubhayakaDe dukkhe / / " [ bhagavatI sUtra ] iti / kartaiva bhoktA / tathA caitanyalakSaNa iti / caitanyaM cetanAsvabhAvatvaM, tadeva lakSaNaM mUlaguNo yasyeti / sUkSmabAdarabhedA ekendriyAstathA vikalendriyAstrayaH saMjJyasaMjJibhedAzca paJcendriyAH, sarve'pi paryAptA aparyAptAzceti caturdazApi jIvabhedAzcaitanyaM na vyabhicarantIti / 261 - athAjIva 'yazcaitadvaiparItyavAnajIvaH sa samAkhyAtaH' iti / yaH punastasmAjjIvalakSaNAdvaiparItyamanyathAtvamasyAstIti tadvaiparItyavAn viparItasvabhAvo'cetanaH so'jIvaH samAkhyAtaH kathitaH pUrvasUribhiriti / bhedAzca dharmAdharmAkAzapudgalAH skandhadezapradezaguNA addhAkevalaparamANuzceti caturdaza For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH ajIvabhedAH / puNyaM satkarmapudgalA iti / puNyaM nAma tattvaM kIdRgityAha - satkarmapudgalA iti / sacchobhanaM sAtavedyaM karma, tasya pudgalA dalapATakAni puNyaprakRtaya ityarthaH / tAzca dvAcatvAriMzattadyathA 262 "naratirisurAuuccaM sAyaM paraghAya AyavajjoyaM / titthussAsanimANaM paNidivairussabhacauraMsaM / / tasadasacauvannAI suramaNudugapaMcataNuuvaMgatiaM / agurulahupaDhamakhagaI bAyAlIsaMti suhapayaDI / / " bhAvArthastu granthavistarabhayAnnocyata iti zlokArthaH / zeSatattvamAha - (mU. zlo.) pApaM tadviparItaM tu mithyAtvAdyAstu hetavaH / yastairbandhaH sa vijJeya Asravo jinazAsane / / 50 / / tu 1 punastadviparItaM puNyaprakRtivisadRzaM pApaM pApatattvamityarthaH mithyAtvAdyAzceti / mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA hetavaH / pApasya kAraNAni tatprakRtayazca yazItistadyathA "" 'thAvaradasacaujAI apaDhamasaMThANakhagaisaMghayaNA / tirinirayaduguvaghAI vannacaUnAmacautIsA / / " "narayAunIya assAyaghAipaNayAlasahiyabAsII" puNyaprakRtivyatiriktAH pApaprakRtayo dvayazItiH / / iti / / varNacatuSkasya tu zubhAzubharUpeNobhayatrApi saMbadhyamAnatvAnna doSaH / yastairbandha iti yastaimithyAdarzanAdibhirbandhaH sa karmabandhaH sa jinazAsana Asravo vijJeyaH, AsravatattvaM jJeyamityarthaH / tatprakRtayazca dvAcatvAriMzat / tathA hi paJcendriyANi catvAraH kaSAyAH, paJca paJca [a] vratAni manovacanakAyAH, paJcaviMzatikriyAzca kAyikyAdaya, ityAsravaH / (mU. zlo.) saMvarastanirodhastu bandho jIvasya karmaNaH / , - anyonyAnugamAtkarmasaMbandho yo dvayorapi / / 51 / / For Personal & Private Use Only , Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH tu punastannirodha AsravadvArapratirodhaH saMvaraH tattvam / saMvaraprakRtayastu saptapaJcAzattadyathA "samiiguttiparIsahajaidhammabhAvaNAcarittANi / paNatigaduvIsadasabAra paJcabheehiM sagavaNNA / / " [navatattva praka. 25] paJca samitayastistro guptayo, dvAviMzataH parISahA, dazavidho yatidharmaH, dvAdaza bhAvanAH, paJca cAritrANIti prakRtayaH / bandho nAma jIvasya prANinaH karmaNo vedyasyAnyonyAnugamAt parasparaM kSIranIranyAyena lolIbhAvAd yo dvayorapi jIvakarmaNoH saMbandhaH saMyogaH sa bandho nAma tattvamityarthaH / sa ca caturvidhaH prakRtisthityanubhAgapradezabhedAt / "svabhAvaH prakRtiH proktaH sthiti: kAlAvadhAraNam 1 anubhAgo raso jJeyaH pradezo dalasaMcayaH / / " [] iti / ityAdiH sa bandho jJeyaH / nirjarAmokSau cAha ( mU. zlo.) baddhasya karmaNaH zATo yastu sA nirjarA matA / yathA - 263 Atyantiko viyogastu dehAdermokSa ucyate / / 52 / / yaH punarbaddhasya spRSTabaddhanidhattanikAcitAdirUpeNArjitasya karmaNastapazcaraNadhyAnajapAdibhiH zATaH karmakSapaNaM sA nirjarA matA pUrvasUribhiriti / sA punardvavidhA, sakAmAkAmabhedena / tu punardehAderAtyantiko viyogo mokSa ucyate / sa ca navavidho "saMtapayaparUvaNayA davvapamANaM ca khittaphusaNA ya / kAlo ya aMtaraM bhAgo bhAvo appAbahuM ceva / / " [navatattva praka. 43] iti / navaprakAro hi karaNIyaH / bAhyaprANAnAmAtyantikApunarbhAvitvenAbhAvaH ziva ityarthaH / nanu sarvathA prANAbhAvAdajIvatvaprasaGgaH tathA ca dvitIyatattvAntarbhUtatvAt For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samujhaya, laghuvRttiH mokSatattvAbhAva iti cet; na; mokSe hi dravyaprANAnAmevAbhAvaH / bhAvaprANAstu naiSkarmikAvasthAyAmapi santyeva / yaduktam - 264 "yasmAtkSAyikasamyaktvavIryasiddhatvadarzanajJAnaiH / AtyantikaiH sayukto nirdvandvenApi ca sukhena / jJAnAdayastu bhAvaprANA mukto'pi jIvati sa tairhi / tasmAttajjIvatvaM hi nityaM sarvasya jIvasya / / " [ saGgataM dehaviyogAnmokSaH, AdizabdAddehendriyadharmaviraho'pIti padyArthaH / evaM nAmoddezena tattvAni saGkIrtya phalapUrvakamupasaMhAramAha - ( mU. zlo. ) etAni tatra tattvAni yaH zraddhatte sthirAzayaH / samyaktvajJAnayogena tasya cAritrayogyatA / / 53 / / etAni pUrvoktAni, tatra jinamate, tattvAni yaH kazcit sthirAzayo dRDhacittaH san zraddhatte, avaiparItyena manute / etAvatA jAnannapi azraddadhAno mithyAdRgeva / yathoktaM - zrIgandhahastimahAtarphe -" dvAdazAGgamapi zrutaM vidarzanasya mithyA" [ ] iti / tasya dRDhamAnasasya samyaktvajJAnayogena cAritrayogyatA cAritrArhatA / samyaktvajJAnayogeneti / samyaktvaM ca jJAnaM ca samyaktvajJAne tayoryogastena / jJAnadarzanavinAkRtasya hi cAritrasya samyakcAritravyavacchedArthaM samyaktvajJAnagrahaNamiti / phalamAha ( mU. zlo.) tathAbhavyatvapAkena yasyaitat tritayaM bhavet / samyagjJAnakriyAyogAjjAyate mokSabhAjanam / / 54 / / ] iti tathetyupadarzane / bhavyatvapAkena paripakvabhavyatvena tadbhava evAvazyaM mokSe gantavyamiti / bhavyatvasya paripAkena yasya puMsaH striyo etat tritayaM darzanajJAnacAritrarUpaM bhavet / yattadornityAbhisaMbandhAt so'nukto'pi saMbadhyata iti / sa pumAnmokSabhAjanaM jAyate nirvANazriyaM bhuGka ityarthaH / kasmAt ? samyagjJAnakriyAyogAt / samyagiti samyaktvaM darzanaM, jJAnamAgamAvabodhaH, kriyA ca For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuzcaya, laghuvRtti: 265 caraNakaraNAtmikAstAsAM yogaH saMbandhastasmAt / na ca kevalaM darzanaM jJAnaM cAritraM vA mokSahetukam / yadAhurbhadrabAhusvAmipAdAH - "subahuM pi suyamahIyaM kiM kAhI caraNavippamukkassa / andhassa jaha palittA dIvasayasahassakoDI vi / / tathA - "nANaM carittahINaM liMgaggahaNaM ca daMsaNavihINaM / saMjamahINaM ca tavaM jo carai niratthayaM tassa / / " darzanajJAnacAritrANi hi samuditAnyeva mokSakAraNAni / yaduvAca vAcakamukhyaH - "darzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH (ta0 sU0 1/1) iti / / 54 / / pramANe Aha - (mU. zlo.) pratyakSaM ca parokSaM ca dve pramANe tathA mate / anantadharmakaM vastu pramANaviSayastviha / / 55 / / tatheti prastutamatAnusaMdhAne dve pramANe mate abhimate / ke te ? ityAha - pratyakSa ca parokSaM ceti / aznute akSNoti vA vyApnoti sakaladravyakSetrakAlabhAvAnityakSo jIvaH, aznute viSayamityakSamindriyaM ca akSamakSaM pratigataM pratyakSam / indriyANyAzritya vyavahArasAdhakaM yajjJAnamutpadyate tat pratyakSamityarthaH / avadhimanaHparyayakevalajJAnAni, tadbhedAzca pratyakSameva ata eva sAMvyavahArikapAramArthikaindriyikA naindriyikAdayo bhedA anumAnAdadhikajJAnavizeSaprakAzakatvAdatraivAntarbhavati / parokSaM ceti / akSANAM paraM parokSam / akSebhya: parato vartata iti vaa| pareNendriyAdinA vokSyate parokSaM smaraNapratyabhijJAnatarkAnumAnAgamabhedam / amuyaiva bhaGgyA matizrutajJAne api parokSameveti dve pramANe / pramANamuktvA tadgocaramAha - tu punaH, iha jinamate, pramANaviSayaH pramANayoH pratyakSaparokSayorviSayo gocaro jJeya ityadhyAhAraH / kiM tadityAzaGkAyAmanantadharmakaM vastviti / vastutattvaM padArthasvarUpam / kiMviziSTam / anantadharmakam - anantAstrikAlaviSayatvAdaparimitA ye dharmAH sahabhAvinaH kramabhAvinazca paryAyA yatreti / anena sAdhanamapi darzitam / tathA hi tattvamiti dharmi, anantadharmAtmakatvaM For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 vibhAga-2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH sAdhyo dharmaH, sattvAnyathAnupapatteriti hetuH / anyathAnupapattyekalakSaNatvAddhetoranta yA'ptyaiva sAdhyasya siddhatvAt dRSTAntAdibhirna prayojanam, yadanantadharmAtmakaM na bhavati tat sadapi na bhavati yathA viyadindIvaramiti kevalavyatirekI hetuH / sAdharmyadRSTAntAnAM pakSakukSinikSiptatvenAnvayAyogAt / anantadharmAtmakatvaM cAtmani tAvatsAkArAnAkAropayogitA kartRtvaM bhoktRtvaM pradezASTakanizcalatA amUrtatvamasaMkhyAtapradezAtmakatA jIvatvamityAdayaH sahabhAvino dharmA; harSaviSAdazokasukhaduHkhadevanArakatiryaGnaratvAdayastu kramabhAvinaH / dharmAstikAyAdiSvapyasaMkhyeyapradezAtmakatvaM gatyAdhupagrahakAritvaM matyAdijJAnaviSayatvaM tattadavacchedakAvacchedyatvamavasthitatvamarUpitvamekadravyatvaM niSkriyatvamityAdayaH / ghaTe punarAmatvaM pAkajarUpAdimattvaM pRthubudhnodarakambugrIvatvaM jalAdidhAraNAharaNasAmarthya matyAdijJAnaviSayatvaM navatvaM purANatvamityAdayaH / evaM sarvapadArtheSu nAnAnayamatAbhijJena zAbdAnArthAMzca paryAyAn pratItya vAcyam / zabdeSvapyudAttAnudAttasvaritavivRtasaMvRtaghoSanAdAghoSAlpaprANamahAprANatAdayaH, tattadarthapratyAyanazaktyAdayazcAvaseyAH / asya hetoranekAntapracaNDamudgarAghAtadalitazaktitvenAsiddhaviruddhAnaikAntikatvAdInAM kaNTakAnAmanavakAza evetyevaMvidhaparyAyAnantyasubhagaM vastu jinazAsane pramANaviSaya ityarthaH / / 55 / / lakSyanirdezaM kRtvA lakSaNamAha - (mU. zlo.) aparokSatayArthasya grAhakaM jJAnamIdRzam / pratyakSamitarajjJeyaM parokSaM grahaNekSayA / / 56 / / tatra pratyakSamiti lakSyanirdezaH / aparokSatayArthasya grAhakaM jJAnamIdRzamiti lakSaNanirdezaH / parokSo'kSagocarAtItaH, tato'nyo'parokSastadbhAvastattA tayA sAkSAtkRtatayeti yAvat / aryyata ityartho gamyata iti hRdayam, arthyata iti vA'rtho dAhapAkAdyarthakriyArthibhirabhilaSyata iti tasya grAhakaM, vyavasAyAtmakatayA paricchedakaM yaj jJAnaM tadIdRzamiti IdRgeva pratyakSamiti saMTaGkaH / aparokSatayetyanena parokSalakSaNasaMkIrNatAmadhyakSasya pariharati / tasyAsAkSAtkAritayA'rthagrahaNarUpatvAditi / IdRzamiti / amunA tu pUrvoktanyAyAt sAvadhAraNatvena For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH vizeSaNakadambakasacivajJAnopadarzanAt paraMparikalpitalakSaNayuktasya pratyakSatAM pratikSipati / evaM ca yadAhuH "indriyArthasaMnikarSotpannaM jJAnamavyapadezyamavyabhicAri vyavasAyAtmakaM pratyakSam / " [ nyA. sU. 1.1.4] [ nyA. sU. 1.1.4] tathA "satsaMprayoge puruSasyendriyANAM buddhijanma tatpratyakSam / " [ mImAMsA. 1.1.4] ityAdi / tadayuktamityuktaM bhavati / apUrvaprAdurbhAvasya pramANabAdhitatvAdatyantAsatAM zazaviSANAdInAmapyutpattiprasaGgAt / tasmAdidamAtmarUpatayA vidyamAnameva vizeSakRddhetukalApasaMnidhAnAt sAkSAdarthagrahaNapariNAmarUpatayA vivartate, tathA cotpannajanmarUpAdivizeSaNaM na saMbhavet / athaivaMvidhArthasUcakamevaitadityAcakSIthAstathA satyavigAnamevetyAstAM tAvat / 267 adhunA parokSalakSaNaM darzayati- itaradityAdi / aparokSatayArthasya grAhakaM jJAnaM pratyakSamuktam / tasmAditaradasAkSAdarthagrAhakaM jJAnaM parokSamiti jJeyamavagantavyam / tadapi svasaMvedanApekSatayA pratyakSameva, bahirarthApekSayA tu parokSavyapadezamanuta iti darzayannAha - grahaNekSayeti / iha grahaNaM prakramAdbahiH pravarttanamucyate, anyathA vizeSaNavaiyarthyAt tasyekSA apekSA tathA bahiH pravRttiparyAlocanayeti yAvat / tadayamartho - yadyapi svayaM pratyakSaM tathApi liGgazabdAdidvAreNa bahirviSayagrahaNe asAkSAtkAritayA vyApriyata iti parokSamityucyata ityarthaH / / 56 / / pUrvoktameva vastutattvamanantadharmAtmakatayA dRDhayannAha (mU. zlo.) yenotpAdavyayadhrauvyayuktaM yatsattadiSyate / anantadharmakaM vastu tenoktaM mAnagocaraH / / 57 / / yena kAraNena yadutpAdavyayadhrauvyayuktaM tatsatsattvarUpamiSyate tena kAraNenAnantadharmakaM vastu mAnagocaraH pratyakSaparokSapramANaviSaya uktaM kathitamiti saMbandhaH / utpAdazca vyayazca dhrauvyaM ca, utpAdavyayadhrauvyANi teSAM yuktaM melastadeva sattvamiti pratijJA / iSyate kevalajJAnibhirabhilaSyata iti / vastutattvaM cotpAdavyayadhrauvyAtmakam / tathA hi- urvIparvatatarvAdikaM sarvaM vastu dravyAtmanA notpadyate, vipadyate, vA parisphuTamanvayadarzanAt / lUnapunarjAtanakhAdiSvanvayadarzanena vyabhicAra iti na vAcyam, pramANena bAdhyamAnasyAnvayasyAparisphuTatvAt / na ca prastuto'nvayaH pramANaviruddhaH, satyapratyabhijJAnasiddhatvAt - For Personal & Private Use Only - Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH "sarvavyaktiSu niyataM kSaNe kSaNe'nyatvamatha ca na vizeSaH / satyozcityapacityorAkRtijAtivyavasthAnAt / / " [7] iti vacanAt / tato dravyAtmanA sthitireva sarvasya vastunaH paryAyAtmanA tu sarvaM vastutpadyate vipadyate ca, askhalitaparyAyAnubhavasadbhAvAt / na caivaM zuklazaGkhe pItAdiparyAyAnubhavena vyabhicAraH, tasya skhaladrUpatvAt / na khalu so'skhaladrUpo yena pUrvAkAravinAzo'jahadvRttottarAkArotpAdAvinAbhAvI bhavet / na ca jIvAdI vastuni harSAmarSaudAsInyAdiparyAyaparamparAnubhavaH skhaladrUpaH, kasyacidvAdhakasyAbhAvAt / nanUtpAdAdayaH parasparaM bhidyate na vA / yadi bhidyante; kathamekaM trayAtmakam / na bhidyante cet; tathApi kathamekaM vastu trayAtmakam / tathA ca yadyutpAdAdayo bhinnAH, kathamekaM trayAtmakam / athotpattyAdayo'bhinnAH kathamekaM trayAtmakamiti cet tadayuktam kathaMcidbhinnalakSaNatvena teSAM kathaMcidbhedAbhyupagamAt / tathA hi utpAdavinAzadhrauvyANi syAdbhinnAni bhinnalakSaNatvAt rUpAdivat / na ca bhinnalakSaNatvamasiddham, asata AtmalAbhaH, sataH sattvAviprayogo dravyarUpatayAnuvarttanaM ca khalUtpAdAdInAM parasparamasaMkIrNAni lakSaNAni sakalalokasAkSikANyeva / na cAmI bhinnalakSaNA api parasparAnapekSAH khapuSpavadasattvApatteH / tathA hyutpAdaH kevalo nAsti sthitivigamarahitatvAt, kUrmaromavat / tathA vinAzaH kevalo nAsti sthityutpattirahitatvAttadvat / evaM sthitiH kevalA nAsti, vinAzotpAdazUnyatvAt, tadvadevetyanyonyApekSANAmutpAdAdInAM vastuni sattvaM pratipattavyam / tathA coktaM 268 - "ghaTamaulisuvarNArthI nAzotpAdasthitiSvalam / zokapramodamAdhyasthyaM jano yAti sahetukam / / payovrato na dadhyatti na payo'tti dadhivrataH / agorasavrato nobhe tasmAdvastu trayAtmakam / / " (AptamI 0 59-60) iti / vyatirekazca yadutpAdavyayadhrauvyAtmakaM na bhavati, tadvastveva na, yathA kharaviSANaM yathevaM tathedamiti / ata evAnantadharmakaM vastu mAnagocaraH proktam / anantA dharmAH For Personal & Private Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH 269 paryAyAH sAmAnyavizeSalakSaNA yatretyanantadharmakaM vastviti / utpAdavyayadhrauvyAtmakasyaivAnekadharmakatvaM yuktiyuktatAmanubhavatIti jJApanAyaiva, bhUyo'nantadharmakapadaprayogo na punaH pAzcAtyapadyoktAnantadharmakapadena paunaruktyamAzaGkanIyamiti padyArthaH / granthasya bAlAvabodhArthaphalatvAdathopasaMharannAha - (mU. zlo.) jainadarzanasaMkSepa ityeSa kathito'naghaH / pUrvAparavighAtastu yatra kvApi na vidyate / / 58 / / iti pUrvoktaprakAreNa, eSa pratyakSalakSyo jainadarzanasaMkSepaH kathitaH, vistarasyAgAdhatvena vaktumagocaratvAt / upayogasAraH saMkSepo niveditaH / kiMbhUto'nagho nirdUSaNaH sarvavaktavyasya sarvajJamUlatvena dosskaalussyaanvkaashaat| tuH samuccayArthe / yatra punaH pUrvAparavighAtaH kvApi na vidyate, pUrvasminnAdau parasmin prAnte ca vighAto viruddhArthatA yatra darzane kvApi paryantagranthe'pi parasparavisaMvAdo nAsti, AstAM tAvatkevalibhASiteSu dvAdazAGgeSu pAramparyagrantheSvapi susaMbaddhArthatvAd viruddhArthadaurgandhyAbhAvaH / ayaM bhAvoyat paratairthikAnAM mUlazAstreSvapi na yuktiyuktatAM pazyAmaH kiM punaH pAzcAtyavipralambhakagrathitagranthakathAsu, yaJca kvApi kAruNyAdipuNyakarmapuNyAni ca vacAMsi kAnicidAkarNayAmastAnyapi tvaduktasUktasudhApayodhimanthodgatAnyeva ratnAnIva saMgRhya svAtmAnaM ratnapataya iva bahu manvAnA mudhA pragalbhante yadAhuH zrIsiddhasenadivAkarapAdAH "sunizcitaM naH paratantrayuktiSu sphuranti yAH kAzcana sUktisaMpadaH / tathaiva tAH pUrvamahArNavotthitA jagatpramANaM jinavAkyavipuSaH / / " [ ] iti paramArthaH / / 58 / / [vaizeSikamata atha vaizeSikamatasya devatAdisAmyena naiyAyikebhyo ye vizeSaM na manyante tAn bodhayannAha - (mU. zlo.) devatAviSaye bhedo nAsti naiyAyikaiH samam / vaizeSikANAM tattveSu vidyate'sau nidarzyate / / 59 / / For Pesonal & Private Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samujhaya, laghuvRttiH zivadevatAsAmye'pi, tattvAdivizeSaviziSTatvAd vaizeSikAsteSAM vaizeSikANAM kANAdAnAM naiyAyikairAkSapAdaiH samaM sArddhaM devatAviSaye zivadevatAbhyupagame bhedo vizeSo nAsti, tattveSu zAsanarahasyeSu bhedo vidyate / tuzabdo'dhyAhAryaH / asau vizeSo naiyAyikebhyaH pRthagbhAvo nidarzyate prakAzyata ityarthaH / / 59 / / 270 tAnyeva tattvAnyAha ( mU. zlo.) dravyaM guNastathA karma sAmAnyaM ca caturthakam / vizeSasamavAyau ca tattvaSaTkaM hi tanmate / / 60 / tanmate vaizeSikamate hi nizcayena tattvaSaTkaM jJeyamiti saMbandhaH / kathamityAha * dravyaM guNa ityAdi / AdimatattvaM dravyaM nAma, bhedabAhulye'pi sAmAnyAdekam / dvitIyatattvaM guNo nAma tatheti bhedAntarasUcane / tRtIyaM tattvaM karmasaMjJam / caturthakaM ca tattvaM sAmAnyam / caturthameva caturthakaM svArthe kaH pratyayaH / caH samuccaye / anyacca vizeSasamavAyau / vizeSazca samavAyazceti dvandvaH / iti taddarzane tattvAni SaD jJeyAni / / 60 / / bhedAnAha ( mU. zlo.) tatra dravyaM navadhA bhUjalatejo'nilAntarikSANi / kAladigAtmamanAMsi ca, guNAH punazcaturviMzatidhA / / 61 / / sparzarasarUpagandhAH zabdaH saMkhyA vibhAgasaMyogI / parimANaM ca pRthaktvaM tathA paratvAparatve ca / / 62 / / buddhiH sukhaduHkhecchA dharmAdharmau prayatnasaMskArau / dveSaH snehaguratve dravatvavegau guNA ete / / 63 / / navadravyANi caturviMzatiguNAzca nigadasiddhAnyeva / saMskArasya vegabhAvanAsthitisthApakabhedAta trividhatve'pi saMskAratvajAtyapekSayaikatvama / zauyyadAryAdInAM ca guNAnAmeSveva caturviMzatiguNeSvantarbhAvAnnAdhikyam / / 61-62 / / 1 karmasAmAnyabhedAnAha - (mU. zlo.) utkSepAvakSepAvAkuJcanakaM prasAraNaM gamanam / paJcavidhaM karmetat parApare dve tu sAmAnye / / 64 / For Personal & Private Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH 271 paJcApi karmabhedAH spaSTA eva / gamanagrahaNAd bhramaNarecanasyandanAdyavirodhaH / tu punaH, sAmAnye dve dvisaMkhye / ke te ityAha - parApare / paraM cAparaM ca parApare, parasAmAnyamaparasAmAnyaM cetyarthaH / etadvyakti vizeSavyaktiM cAha - (mU. zlo.) tatra paraM sattAkhyaM dravyatvAdyaparamatha vizeSastu / nizcayato nityadravyavRttirantyo vinirdizet / / 65 / / tatra tayormadhye paraM sattA bhAvo mahAsAmAnyamiti cocyate, dravyatvAdyavAntarasAmAnyApekSayA mahAviSayatvAt / aparasAmAnyaM dravyatvAdi, etacca sAmAnyavizeSa ityapi vyapadizyate / tathA hi - dravyatvaM navasu dravyeSu vartamAnatvAtsAmAnyam guNakarmabhyo vyAvRttatvAdvizeSaH, tataH karmadhAraye sAmAnyavizeSa iti / evaM dravyatvAdyapekSayA pRthivItvAdikamaparaM tadapekSayA ghaTatvAdikam / evaM caturviMzatau guNeSu vRtterguNatvaM sAmAnyaM dravyakarmabhyo vyAvRttezca vizeSaH / evaM guNatvApekSayA rUpatvAdikaM tadapekSayA nIlatvAdikam / evaM paJcasu karmasu vartamAnatvAt karmatvaM sAmAnyaM, dravyaguNebhyo vyAvRttatvAdvizeSaH / evaM karmatvApekSayotkSepaNatvAdikaM jJeyam / tatra sattA dravyaguNakarmabhyo'rthAntaraM kayA yuktayeti cet, ucyate - na dravyaM sattA, dravyAdanyetyarthaH, ekadravyatvAd ekaikasmin dravye vartamAnatvAdityarthaH / dravyatvavad, yathA dravyatvaM navasu dravyeSu pratyekaM vartamAnaM dravyaM na bhavati, kiM tu sAmAnyavizeSalakSaNaM dravyatvameva, evaM sattApi / vaizeSikANAM hi, adravyaM vA dravyam, anekadravyaM vA dravyam / tatrAdravyaM dravyamAkAzaM digAtmA kAlo manaH paramANavaH, anekadravyaM tu vyaNukAdiskandhAH, ekadravyaM tu dravyameva na bhavati, ekadravyavatI ca sattA iti dravyalakSaNavilakSaNatvAnna dravyam / evaM na guNaH sattA, guNeSu bhAvAdguNatvavat / yadi hi sattA guNaH syAt na tarhi guNeSu varteta, nirguNatvAd guNAnAm, vartate ca guNeSu sattA, 'san guNa' iti pratIteH / tathA na sattA karma, karmasu bhAvAt, karmatvavat / yadi ca sattA karma syAnna tarhi karmasu varteta, niSkarmatvAtkarmaNAm, vartate ca karmasu bhAvaH, satkarmeti pratIteH / tasmAt padArthAntaraM sattA / atha vizeSapadArthamAryA'ddhenavizeSastviti / nizcayato For Personal & Private Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH nityadravyavRttirantyo vinirdizet / vinirdizet kathayed AcArya iti jJeyam / kathamityAha antyo vizeSo nityadravyavRttiriti / tathAhi nityadravyavRttayo'ntyA vizeSA atyantavyAvRttihetavaste dravyAdivailakSaNyAt padArthAntaram / tathA ca prazastakAraH, anteSu bhavA antyAH, svAzrayavizeSakatvAdvizeSA: vinAzArambharahiteSu nityadravyeSvaNvAkAzakAladigAtmamanaHsu pratidravyamekazo vartamAnA atyantavyAvRttibuddhihetavaH / yathA asmadAdInAM gavAdiSvazvAdibhyastulyAkRtikriyAvayavopacayApacaya avayavavizeSasaMyoganimittApratyayavyAvRttirdRSTA - 'gau: zuklaH pItaH zIghragatiH kakudmAn mahAghaNTa' iti, tathAsmadviziSTAM yoginAM nityeSu tulyAkRtiguNakriyeSu paramANuSu muktAtmamana:su cAnyanimittA'sambhavAd yebhyo nimittebhyaH pratyAdhAraM vilakSaNo'yaM vilakSaNo'yamiti pratyayavyAvRttirdezakAlaviprakarSadRSTe ca paramANau sa evAyamiti pratyabhijJAnaM ca bhavati te'ntyA vizeSA ( prazastapAda - pR- 168) iti / amI ca vizeSA eva, na tu dravyatvAdivat sAmAnyavizeSobhayarUpA vyAvRttereva hetutvAdityarthaH / 272 samavAyapadArthavyaktilakSaNamAha - (mU. zlo.) ya ihAyutasiddhAnAmAdhArAdheyabhUtabhAvAnAm / - saMbandha iha pratyayahetuH proktaH sa samavAyaH / / 66 / / iha prastutamate, ayutasiddhAnAmAdhArAdheyabhUtabhAvAnAmiha pratyayaheturyaH saMbandhaH sa samavAyaH / yatheha tantuSu paTa ityAdi pratyayasyAsAdhAraNaM kAraNaM samavAyaH / yadvazAt svakAraNasAmarthyAdupajAyamAnaM paTAdyAdhAryaM tantvAdyAdhAre saMbadhyate, yathA chidiH kriyA chedyeneti / ayutasiddhAnAmiti / parasparaparihAreNa pRthagAzrayAnAzritAnAmAzrayAzrayibhAva iti / parasparavaidharmyaM tu viviktairabhyUhyam / SaNNAmapi padArthAnAM svarUpakathanamAtrAdhikRtatvAd granthasya neha pratanyata iti / pramANavyaktimAha ( mU. zlo.) pramANaM ca dvidhAmISAM pratyakSaM laiGgikaM tathA / vaizeSikamatasyaivaM saMkSepaH parikIrtitaH / / 67 / / yadyapyaulUkyazAsane vyomazivAcAryoktAni trINi pramANAni, tathApi For Personal & Private Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, Sar3a na samuJcaya, laghuvRttiH 273 zrIdharamatApetrobhe eva nigadite / amISAM vaizeSikANAM pramANaM dvidhA di / caH punararthe / kathamityAha pratyakSamekaM pramANaM, tatheti dvitIyabhedaparAmarza, laiGgikamanumAnam / upasaMharannAha - evamiti / evamiti prakArasUcanaM, yadyapi pramAtRphalAdyapekSayA bahu vaktavyaM, tathApyevamamunA prakAreNa vaizeSikamatasya saMkSepaH parikIrtitaH kathita iti / [jaiminimata] SaSThaM darzanamAha - (mU. zlo.) jaiminIyAH punaH prAhuH sarvajJAdivizeSaNaH / devo na vidyate ko'pi yasya mAnaM vaco bhavet / / 68 // jaiminimuneramI iti jaiminIyAH / putrapautrAdyarthe taddhitaIyapratyayaH / jaiminiziSyAzcaike uttaramImAMsAvAdinaH, eke pUrvamImAMsAvAdinaH / tatrottaramImAMsAvAdino vedAntinaste hi kevalabrahmAdvaitavAdasAdhanavyasaninaH zabdArthakhaNDanAya yuktI: kheTayanto'nirvAcyatattve vyavatiSThante / yadAhuH - "antarbhAvitasattvaM cetkAraNaM sadasattataH / nAntarbhAvitasattvaM cetkAraNaM tadasattataH / / yathA yathA vicAryante vizIryante tathA tathA / yadyetatsvayamarthebhyo rocate tatra ke vayam / / ekaM brahmAstramAdAya nAnyaM gaNayataH kvacit / Aste na vIradhIrasya bhaGgaH saGgarakeliSu / / evaM vAdiprativAdinoH samastalokazAstraikamatyamAzritya nRtyatoH / kA tadastu gatistadvadvastudhIvyavahArayoH / / upapAdayituM taistairmatairazaGkanIyayoH / anirvaktavyatAvAdapAdasevA gatistayoH / / ityAdipralayakAlAnilakSubhitacaramasalilarAzikallolamAlAnukAriNaH parabrahmA For Personal & Private Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 vibhAga-2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH dvaitasAdhakahetUpanyAsAH procchalantazcatura-camatkAraM janayantaH kva paryavasyanti tAstu yuktaya: sUtrakRtAnulliGgitatvAd granthavistarabhayAJca neha prapaJcyante, abhiyuktaistu khaNDanamahAtarkAdavaseyAH / pUrvamImAMsAvAdinazca dvidhA prAbhAkarA bhATAzca krameNa paJcaSaTpramANaprarUpakAH / atra tu sAmAnyena sUtrakRt pUrvamImAMsAvAdina eva jaiminIyAnuddiSTavAn / te punajaiminIyAH, prAhuH kathayanti, kathamityAha - sarvajJAdivizeSaNaH ko'pi devo na vidyate yasya vaco vacanaM mAnaM pramANaM bhavet / sarvajJAdivizeSeNa iti / sarvajJAdinA guNena vizeSya iti / AdizabdAdvibhutvanityatvacidAtmakatvAdiguNaviziSTaH ko'pi devo nAsti yadvacanaM pramANatAmanubhavet, mAnuSatanutvAvizeSeNa vipralambhakatvAd duSTapuruSavat / sarvajJAdiguNaviziSTapuruSAdyabhAva ityarthaH / atha kiGkarAyamANasurAsurasevyamAnatAdyupalakSaNena trailokyasAmrAjyasUcakacchatracAmarAdivibhUtyanyathAnupapattezcAsti kazcit puruSavizeSaH sarvajJa iti cet tvayUthyoktavacanaprapaJcopanyAsaireva nirastatvAt / yathA - "devAgamanabhoyAnacAmarAdivibhUtayaH / mAyAviSvapi dRzyante nAtastvamasi no mahAn / / " [AptamI. 1] atha yathAnAderapi suvarNamalasya kSAramRtpuTapAkAdiprakriyayA zodhyamAnasya nirmalatvamevamAtmano'pi nirantarajJAnAdyabhyAsena vigatamalatvAt(tvaM) kiM na saMbhavediti matiH, tadapi na, na hyabhyAsamAtrasAmye zuddharapi tadeva tAdavasthyam / yaduktam - "garutmacchAkhAmRgayorlaGghanAbhyAsasaMbhave / samAne'pi samAnatvaM laGghanasya na vidyate / / " [ ] na ca sutarAM caraNazaktimAnapi paGgurakharvaparvatazikharamadhiroDhuM kSamaH / uktaM ca - "dazahastAntaraM vyomno yo nAmotplatya gacchati / na yojanazataM gantuM zakto'bhyAsazatairapi / / " atha mA bhavatu mAnuSasya sarvajJatvaM brahmaviSNumahezvarAdInAmastu / te hi devAH, saMbhavatyapi teSvatizAyisaMpat / yadAha kumArila: .. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuzcaya, laghuvRttiH 275 "athApi vedadehatvAd brahmaviSNumahezvarAH / kAmaM bhavantu sarvajJAH sArvazyaM mAnuSasya kim / / " etadapi na; rAgadveSamUlanigrahAnugrahagrastAnAmasaMbhAvyamidameSAmiti / na ca pratyakSaM tatsAdhakam, 'saMbaddhaM vartamAnaM ca gRhyate cakSurAdinA' [mI.pratya. zlo. 84] iti vacanAt / na cAnumAnam, pratyakSadRSTa evArthe tatpravRtteH / na cAgamaH, sarvajJasyAsiddhatvena tasyApi vivAdAspadatvAt / na copamAnam, tadabhAvAdeva / arthApattirapi na; sarvajJasAdhakasyAnyathAnupapannaliGgasyAdarzanAt / yadi paramabhAvapramANagocaraH sarvajJa iti sthitam / prayogazcAtra-nAsti sarvajJaH, pratyakSAdigocarAtikrAntatvAt, zazazrRGgavaditi / / 68 / / atha kathaM yathAvasthitatattvanirNaya ityAha - (mU. zlo.) tasmAdatIndriyArthAnAM sAkSAd draSTurabhAvataH / nityebhyo vedavAkyebhyo yathArthatvavinizcayaH / / 69 / / tasmAtprAmANikapuruSAbhAvAdatIndriyArthAnAM cakSuragocarapadArthAnAM sAkSAd draSTurjJAtuH sarvajJAdeH puruSasyAbhAvAd nityebhyaH zAzvatebhyo vedavAkyebhyo'pauruSeyavacanebhyo yathArthatvavinirNayo yathAvasthitapadArthadharmAdisvarUpavivecanaM 'bhavati' ityAdhyAhAraH / apauruSeyatvaM ca vedAnAm - "apANipAdo hyamano gRhItA pazyatyacakSuH sa zRNotyakarNaH / sa vetti vizvaM na ca tasya vettA tamAhuragryaM puruSaM mahAntam / / " [zvetAzvataro. 3.1.9] ityAdibhAvanayA rAgadveSAdidoSatiraskArapUrvakaM bhAvanIyamiti / / 69 / / atha yathAvasthitArthavyavasthApakaM tattvopadezamAha - (mU. zlo.) ata eva purA kAryo vedapAThaH prayatnataH / tato dharmasya jijJAsA karttavyA dharmasAdhanI / / 7 / / yato hetorvedAbhihitAnuSThAnAdeva tattvanirNayaH, ata eva purA pUrva prayatnato yatnAdvedapAThaH kAryaH 'RgyajuHsAmAtharvANo vedAsteSAM pAThaH kaNThapIThaluThatpAThapratiSThA, nAnuzravaNamAtreNa samyagavabodhasthiratA, tato'nantaraM sAdhanIya dhAsthara laThatpAThapratiSThA. Jao Education International samyagavaba For Personal & Private use only nA Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 vibhAga-2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH puNyopacayaheturdharmasya heyopAdeyasvarUpasya vedAbhihitasya jijJAsA jJAtumicchA kartavyA vidheyA vedoktAbhidheyavidhAne yatitavyamityarthaH / / 70 / / vedoktadharmopadezamevAha - (mU. zlo.) nodanAlakSaNo dharmo, nodanA tu kriyAM prati / pravartakaM vacaH, prAhuH svaHkAmo'gniM yajedyathA / / 71 / / nodanaiva lakSaNaM yasya sa nodanAlakSaNo dharmaH / tatsvarUpameva sUtrakRdAha / tu punarnodanA kriyAM prati pravartakaM vacaH prAhuH / vedoktasvargAdisAdhakAmnAyasya kriyApravartakaM vacanaM nodanAmAhurityarthaH / ziSyAnukampayA tatsUtreNaiva dRSTAntayannAha - sva:kAmo'gniM yajedyathA / yathA yena prakAreNa sva:kAmaH svargAbhilASI jano'gniM yajed agnikAryaM kuryAt / yathA'hustatsUtram "agnihotraM juhuyAtsvargakAma" iti / / 71 / / pramANAnyAha - (mU. zlo.) pratyakSamanumAnaM ca zabdazcopamayA saha / arthApattirabhAvazca SaT pramANAni jaimineH / / 72 / / jaimine: pUrvavedAntavAdinaH, SaT pramANAni jJeyAnIti saMbandhaH / yadyapi prAbhAkarANAM mate paJca pramANAni, bhATTAnAmeva SaT, tathApyatra granthakRtsAmAnyataH SaTasaMkhyAmAcaSTe / pramANanAmAni nigadasiddhAnyeva / / 72 / / niruktamAha - (mU. zlo.) tatra pratyakSamakSANAM saMprayoge satAM matiH / Atmano buddhijanmetyanumAnaM laiGgikaM punaH / / 73 / / tatra pramANaSaTke, akSANAmindriyANAM, saMprayoge padArthaiH saha saMyoge, satAmanupahitendriyANAM yA matirbuddhiridamityavabodhaH, tatpratyakSaM pramANaM 'bhavati' ityadhyAhAraH / yattadAvanuktApyarthasaMbandhAt jJeyau / satAmitividuSAmaduSTendriyANAmityarthaH / etAvatA marumarIcikAyAM jalabhramaH, zuktau rajatabhramazcendriyArthasaMprayogajo'pi draSTuravikalendriyatvAbhAvAnna pratyakSaM tatpramANakoTimadhizete / For Personal & Private Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH 277 anumAnamAha-Atmano buddhijanmetyanumAnaM laiGgikaM punaH / AtmA yadanumimIte svayaM tadanumAnamityarthaH / anumAnalaiGgikayoH zAbdabhede'pyanumIyata ityanumAnaM liGgAjjAtaM laiGgikamiti vyutpattibhedAr3hedo jJeya ubhayazabdakathanaM tu bAlAvabodhArthameveti / (mU. zlo.) zAbdaM zAzvatavedotthamupamAnaM prakIrtitam / prasiddhArthasya sAdhAdaprasiddhasya sAdhanam / / 74 / / zAbdamAgamapramANaM zAzvatavedotthaM zAzvatAnnityAdvedAjjAtam / AgamapramANamityarthaH / zAzvatatvaM ca vedAnAmapauruSeyatvAdeva / upamAnamAha - yatprasiddhArthasya pratItapadArthasya sAdharmyAt sAmyAdaprasiddhasya vastunaH sAdhanaM tadupamAnaM pramANaM prakIrtitaM kathitam / yathA prasiddhagogavayasvarUpo vanecaro'prasiddhagavayasvarUpaM nAgarikaM prAha - 'yathA gaustathA gavayaH' iti / yathA bhoH khurakakudalAlasAsnAdimantaM padArthaM gAmiti jAnAsi, gavayo'pi tathAsvarUpo jJeya ityupamAnam / atra sUtrAnuktAvapi yattadAvarthasaMbandhArthamadhyAhAryo / / 74 / / arthApattimAha - (mU. zlo.) dRSTArthAnupapattyA tu kasyApyarthasya kalpanA / - kriyate yadvalenAsAvapattirudAhRtA / / 75 / / asau punararthApattirudAhRtA kathitA, arthApattipramANaM proktamityarthaH / yadvalena kasyApyadRSTasyArthasya kalpanA kriyate saMghaTanA vidhIyate, kayA dRSTArthAnupapattyA dRSTaH paricitaH pratyakSalakSyo yo'rtho devadatte pInatvAdiH tasyAnupapattyA aghaTamAnatayA . anyathAnupapattyA ityarthaH / yathA pIno devadatto divA na bhuGkte, pInatvasyAnyathAnupapattyA rAtrAvavazyaM bhuGkta ityatra dRSTaM pInatvaM vinA bhojanaM durghaTaM, divA ca na bhuGkte, ato rAtrAvavazyamadRSTaM bhojanaM jJApayatItyarthApattiH pramANam / / 75 / / athAbhAvapramANamAha - (mU. zlo.) pramANapaJcakaM yatra vasturUpe na jAyate / vastusattAvabodhArthaM tatrAbhAvapramANatA / / 76 / / yatra vasturUpe, abhAvAdau padArthe pramANapaJcakaM pUrvoktaM na jAyate, For Personal & Private Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH tatrAbhAvapramANatA jJeyeti saMbandhaH / kimarthamityAha - vastusattAvabodhArtham / vastuno'bhAvarUpasya muNDabhUtalAdeH sattA ghaTAdyabhAvasadbhAvaH tasyAvabodhaH prAmANikapathAvatAraNaM 'tadarthaM' taddhetorityarthaH / nanu kathamabhAvasya prAmANyam / pratyakSaM tAvadbhUtalamevedaM ghaTAdi na bhavatItyanvayavyatirekadvAreNa vastuparicchindat tadadhikaM viSayamabhAvaikarUpaM nirAcaSTa iti kiM viSayamAzrityAbhAvaprAmANyaM syAt / muNDabhUtale ghaTAbhAvamAzrityeti cet, maivam, ghaTAbhAvapratibaddhabhUtalagrahaNAsiddheH / taduktam - "na tAvadindriyeNaiSA nAstItyutpadyate matiH / bhAvAMzenaiva saMyogo yogyatvAdindriyasya hi / / [mI.zlo.vA. abhAvapari. 18] gRhItvA vastusadbhAvaM smRtvA ca pratiyoginam / mAnasaM nAstitAjJAnaM jAyate'kSAnapekSayA / / " / [mI.zlo.vA. abhAvapari. 27] iti / nAstitAjJAnagrahaNAvasare prAmANyamevAbhAvasya, kevalaM bhAvAMza indriyasaMnikarSajatvena paJcapramANagocarasaMcariSNutAmanubhavannAbAlagopAlAGganAprasiddha vyavahAraM pravartayati / abhAvAMzastu pramANapaJcakaviSayabahirbhUtatvAt kevalabhUtalagrahaNAdhupayogitvAdabhAvapramANavyapadezamazruta iti siddhamabhAvasyApi yuktiyuktatayA prAmANyamiti / / 76 / / upasaMharannAha - (mU. zlo.) jaiminIyamatasyApi saMkSepo'yaM niveditaH / evamAstikavAdAnAM kRtaM saMkSepakIrtanam / / 77 / / apizabdAnna kevalamaparadarzanAnAM jaiminIyamatasyApyayaM saMkSepo nivedita: kathitaH / vaktavyasya bAhulyATTIkAmAtre sAmastyakathanAyogAt saMkSepa eva prokto'sti / atha sUtrakRtsammatasaMkSepamuktvA nigamanamAha - evamiti / evamittham... AstikavAdinAmiha paralokagatipuNyapApAstikyavAdinAM bauddha Ara Sain Education International kagAtapaNya Sr Personal Private Uso Only bAbda' Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH 279 naiyAyikasAMkhyajainavaizeSikajaiminIyAnAM saMkSepakIrtanaM kRtaM, saMkSepeNa vaktavyamabhihitamityarthaH / / 77 / / vizeSAntaramAha - (mU. zlo.) naiyAyikamatAdanye bhedaM vaizeSikaiH saha / na manyante mate teSAM paJcaivAstikavAdinaH / / 78 / / anye AcAryA naiyAyikamatAdvaizeSikaiH saha bhedaM na manyante darzanAdhiSThAtrekadaivatatvAt pRthagdarzanaM nAbhyupagacchanti teSAM matApekSayA AstikavAdinaH paJcaiva / / 78 / / darzanAnAM SaTasaMkhyA jagati prasiddhA sA kathaM phalavatItyAha - (mU. zlo.) SaSThadarzanasaMkhyA tu pUryate tanmate kila / ... lokAyatamatakSepAtkathyate tena tanmatam / / 79 / / ye naiyAyikavaizeSikayorekarUpatvenAbhedaM manyamAnA darzanapaJcakamevAcakSate, tanmate SaSThadarzanasaMkhyA lokAyatamatakSepAtpUryate / tu punararthe, kileti paramAptAmnAye, tena kAraNena tanmataM cArvAkamataM kathyate tatsvarUpamucyata iti / / 79 / / [lokAyatamata] tadevAha - (mU. zlo.) lokAyatA vadantyevaM nAsti devo na nirvRtiH / dharmAdharmo na vidyate na phalaM puNyapApayoH / / 8 / / lokAyatA nAstikA evamamunA prakAreNa vadanti kathamityAha - devaH - sarvajJAdirnAsti, nirvRtirmokSo nAsti, anyaJca na vidyate, kau dharmAdharmI, dharmazcAdharmazceti dvandvaH / puNyapApe sarvathA na sta ityarthaH / puNyapApayodharmAdharmayoH phalaM svarganarakAdirUpaM neti nAsti, tadapi puNyapApayorabhAve kautastyaM tatphalamityAdi / / 80 / / tacchAstroktameva solluNThaM darzayannAha - tathA ca tanmatam / (mU. zlo.) etAvAneva loko'yaM yAvAnindriyagocaraH / / bhadre ! vRkapadaM pazya yadvadanti bahuzrutAH / / 81 / / tathA cetyupadarzane / tanmataM prastAvAnnAstikamatam / kathamityAha - For Personal & Private Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH ayaM lokaH saMsAra etAvAneva etAvanmAtra eva yAvAn yaavnmaatrmindriygocrH| indriyaM sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrabhedAt paJcavidhaM tasya gocaro viSayaH / paJcendriyavyaktIkRtameva vastvasti nAparaM kiMcana / atra lokagrahaNAllokasthapadArthasArthasya saMgrahaH / tathA pare puNyapApasAdhyaM svarganarakAdyAhuH, tadapramANaM pratyakSAbhAvAdeva / apratyakSamapyastIti cecchazazrRGgavandhyAstanandhayAdInAmapi bhAvo'stu / tathAhi - sparzanendriyeNa tAvanmRdukaThorazItoSNasnigdharUkSAdibhAvA upalabhyante / rasanendriyeNa tiktakaTukaSAyAmlamadhurAsvAdalehyacUSyapeyAdayo vedyante / ghrANendriyeNa mRgamadamalayajaghanasArAgaruprabhRtisurabhivastuparimalodgAraparamparAH paricIyante / cakSurindriyeNa bhUbhUdharapuraprAkAraghaTapaTastambhakumbhAmbhoruhAdimanuSyapazuzvApadAdisthAvarajaGgamapadArthasArthA anubhUyante / zrotrendriyeNa tu prathiSThagAthakapathapathikaprathyamAnatAlamAnamUrcchanAprekholanAkhelanmadhuradhvanaya AkarNyante / iti paJcaprakArapratyakSadRSTameva vastutattvaM pramANapadavImavagAhate / zeSapramANAnAmanubhavAbhAvAdeva nirastatvAd gaganakusumavat / ye cAspRSTamanAsvAditamanAghrAtamadRSTamazrutamapyAdriyamANAH svargamokSAdisukhapipAsAnubandhacetovRttayo duzcarataratapazcaraNAdikaSTapiSTakayA svajanma kSapayanti, tanmahAsAhasaM teSAmiti / kiM cApratyakSamapyastitayAbhyupagamyate cejjagadanupadrutameva syAt / daridro hi svarNarAzime'stItyanudhyAya helayaiva dauHsthyaM dalayet, dAso'pi svacetasi svAmitAmavalambya svasya kiGkaratAM nirAkuryAditi, na ko'pi svAnabhimatamAlinyamaznuvIta / evaM na kazcitsevyasevakabhAvo daridridhanibhAvo vA syAt / tathA ca jagadvyavasthA vilopaprasaMga iti susthitamindriyagocara eva pramANam / ye cAnumAnAgamAdiprAmANyamanumanvAnAH puNyapApavyApAraprApyasvarganarakAdisukhAsukhaM vyavasthApayanto vAcATA na viramanti, tAn prati dRSTAntamAha - bhadre vRkapadaM pshyeti| yathA hi kazcitpuruSo vRkapadadarzanasamudbhUtakutUhalAM dayitAM mantharataraprasRmarasamIraNasamIkRtapAMzuprakare svakarAGgulinyAsena vRkapadAkAratAM vidhAya prAha-he bhadre ! vRkapadaM pazya / ko'rthaH ? yathA tasyA aviditaparamArthAyA mugdhAyA vidagdho vallabho vRkacaraNanirIkSaNAgrahaM karAGgulinyAsamAtreNa pralobhya pUritavAn, evamamI api dharmacchadmadhUrtAH paravaJcanapravaNA yat kiMcidanumAnA For Personal & Private Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samucaya, laghuvRttiH gamAdidAmAdarzya vyarthaM mugdhajanAn svargAdiprAptilabhyabhogAbhogapralobhanayA bhakSyAbhakSyagamyAgamyaheyopAdeyAdisaMkaTe pAtayanti, pAtayanti, mugdhadhArmikadhyAndhyaM cotpAdayanti / evamevArthaM pramANakoTimadhiropayantazca yadbahuzrutAH paramArthavedino vadanti, vakSyamANapadyenetyarthaH / / 81 / / ( mU. zlo.) piba khAda ca jAtazobhane ! yadatItaM varagAtri ! tanna te / na hi bhIru ! gataM nivartate samudayamAtramidaM kalevaram / / 82 / / he jAtazobhane, bhAvapradhAnatvAnnirdezAnAM, jAtaM zobhanatvaM vadananayanAditvaM yasyAH seti tatsaMbodhanam / piba peyApeyavyavasthAvaisaMSTulyena madirAdeH pAnaM kuru na kevalaM piba, khAda ca bhakSyAbhakSyanirapekSatayA mAMsAdikaM bhakSaya / yadvA pita adharAdipAnaM kuru, khAdeti bhogAnupabhuGkSveti kAmyupadezaH, svayauvanaM saphalIkurvityarthaH / atha sulabhameva puNyAnubhAvAdbhavAntare'pi zobhanatvamiti paroktamAzaGkayAha yadatItaM varagAtri ! tanna te / he pradhAnAGgi ! yadatItam atikrAntaM yauvanAdi tatte tava bhUyo na kiM tu jarAjIrNatvameva bhaviSyatItyarthaH / jAtazobhane ! varagAtrItisaMbodhanayoH sAmAnArthayorapyAdarAnurAgAtirekAnna paunaruktyadoSaH , yaduktam 'anuvAdAdaravIpsAbhRzArthaviniyogahetvasUyAsu / ISatsaMbhramavismayagaNanAsmaraNeSvapunaruktam / / " 66 281 nanu svecchayAvicchinne khAdane pAne dustarA paraloke kaSTaparamparA, sulabhaM ca sati sukRtasaMcaye bhavAntare'pi yauvanAdikamiti parAzaGkAM dUSayannAha na hi bhIru ! gataM nivartate / he bhIru ! paroktamAtreNa narakAdiprApyaduHkhabhayAkule ! gatam, iha bhavAtikrAntaM sukhaM yauvanAdi na nivartate paraloke nADhaukate paralokasukhAkAGkSayA tapazcaraNAdikaSTakriyAbhirihatyasukhopekSA vyarthetyarthaH / atha janyajanakasaMbandhasadbhAvAdamunA kAyena paraloke'pi sahetukaM sukhaduHkhAdikaM veditavyamavazyameveti cet; Aha samudayamAtramidaM kalevaraM / idaM kalevaraM zarIraM samudayamAtraM samudayo mela: vakSyamANacaturbhUtAnAM saMyogastanmAtraM mAtrazabdo'vadhAraNe bhUtacatuSTayasaMbandha eva kAyo na ca pUrvabhavAdisaMbaddhazubhAzubhakarmavipAkavedyasukhaduHkhAdisavyapekSa ityarthaH / For Personal & Private Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzana samucaya, laghuvRttiH saMyogAzca taruzikharAvalIlInazakunigaNavat, kSaNato vinazvarAstasmAt paralokAnapekSayA yathecchaM piba khAda ceti vRttArthaH / / 82 / / caitanyamAha 282 - ( mU. zlo. ) kiMca pRthvI jalaM tejo vAyurbhUtacatuSTayam / caitanyabhUmireteSAM mAnaM tvakSajameva hi / / 83 / kiMcetyupadarzane, pRthvI bhUmiH, jalamApaH, tejo vahniH, vAyuH pavanaH, iti bhUtacatuSTayaM teSAM cArvAkANAM caitanyabhUmi caitanyotpattikAraNaM catvAryapi bhUtAni saMbhUya sapiNDaM caitanyaM janayantItyarthaH / tu punarmAnaM pramANaM hi nizcitam / akSajameva pratyakSamevaikaM pramANamityarthaH / / 83 / / nanu bhUtacatuSTayasaMyogajA dehacaitanyotpattiH kathaM pratIyatAmityAzaGkayAha (mU. zlo.) pRthvyAdibhUtasaMhatyAM tathA dehAdisaMbhava: / madazakti: surAGgebhyo yadvattadvatsthitAtmatA / / 84 / / pRthivyAdIni pRthivyaptejovAyurUpANi yAni bhUtAni teSAM saMhatyAM mele saMyoge sati, tathetyupadarzane, dehAdisaMbhavaH, AdizabdAditare bhUbhUdharAdipadArthA api bhUtacatuSTayasaMyogajA eva jJeyAH / dRSTAntamAha yadvad yena prakAreNa surAGgebhyo guDadhAtakyAdibhyo madyAGgebhyo madazaktirunmAdakatvaM bhavati, tadvattathA bhUtacatuSTayasaMbandhAt zarIre AtmatA sthitA sacetanatvaM jAtamityarthaH / / 84 / / iti sthite yadupadezapUrvakamupasaMhAramAha - - (mU. zlo.) tasmAd dRSTaparityAgAdadRSTe yat pravartanam / lokasya tadvimUDhatvaM cArvAkAH pratipedire / / 85 / / - tasmAditi pUrvoktAnusmAraNe pUrvaM tasmAttataH kAraNAd dRSTaparityAgAd dRSTaM peyApeyakhAdyAkhAdya-gamyAgamyAnurUpaM pratyakSAnubhAvyaM yatsukhaM tasya parityAgAdadRSTe tapazcaraNAdikaSTakriyAsAdhyaparalokasukhAdau pravartanaM pravRttiH / caH samuccaye / yattadornaiyatyAt pUrvArddhe yatsaMbandho jJeyaH / tallokasya vimUDhatvamajJAnatvaM cArvAkAH laukAyatikAH pratipedire pratipannAH / mUDhalokA hi vipratArakavacanopanyA For Personal & Private Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzana samuJcaya, laghuvRttiH 283 satrAsitajJAnAH sAMsArikaM sukhaM parityajya vyarthaM svarga mokSapipAsayA tapojapadhyAnahomAdibhirihatyaM sukhaM hastagatamupekSanta iti / / 85 / / (mU. zlo.) sAdhyavRttinivRttibhyAM yA prItirjAyate jane / nirarthA sA mate teSAM sA cAkAzAt parA na hi / / 86 / / sAdhyasya manISitasya kasyacidvastuna AvRttiH prAptiH, kasyacidvastuno'nabhISTasya nivRttirabhAvaH, tAbhyAM jane loke yA prItirjAyate utpadyate sA teSAM cArvAkANAM nirarthikA nirabhiprAyA zUnyA matAbhISTA / parabhavArjitapuNyapApasAdhyaM sukhaduHkhAdikaM sarvathA na vidyata ityarthaH / sA ca prItirAkAzAd gaganAt parA na hi yathA AkAzaM zUnyaM tathaiSApi prItirabhAvarUpaivetyarthaH / / 86 / / upasaMhAramAha - (mU. zlo.) lokAyatamate'pyevaM saMkSepo'yaM niveditaH / abhidheyatAtparyArtha: paryAlocyaH subuddhibhiH / / 87 / / evamamunA prakAreNa lokAyatamate'pyayaM saMkSepo niveditaH / apiH samuccaye / na kevalaM paramate saMkSepa ukto lokAyatamate'pi / atha sarvadarzanasaMmatasaMgrahe parasparakalpitAnalpavikalpajalparUpe "nirUpite kiMkarttavyamUDhAnAM prANinAM karttavyopadezamAha - abhidheyeti / subuddhibhiH paNDitairabhidheyatAtparyArthaH paryAlocyaH / abhidheyaM kathanIyaM muktyaGgatayA pratipAdyaM yaddarzanasvarUpaM tasya tAtparyArthaH sArArtho vicAraNIyaH / subuddhibhiriti / zuddhA pakSapAtarahitA buddhiryeSAmiti / na tu kadAgrahagrahilaiH / yaduktam - "AgrahI bata ninISati yuktiM tatra yatra matirasya niviSTA / pakSapAtarahitasya tu yuktiryatra tatra matireti nivezam / / " [] iti / darzanAnAM paryantaikasArUpye'pi pRthak pRthagupadeSTavyAdvimatisaMbhave vimUDhasya prANinaH sarvaspRktayA durlabhaM svargApavargasAdhakatvam / ato vimarzanIyastAttviko'rthaH yathA ca vicAritaM cirantanaiH / For Personal & Private Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 " zrotavyaH saugato dharmaH karttavyaH punarArhataH / vaidiko vyavahartavya dhyAtavyaH paramaH zivaH / / " vibhAga- 2, SaDdarzana samuccaya, laghuvRttiH ityAdi vimRzya zreyaskaraM rahasyamabhyupagantavyaM kuzalamatibhiriti paryanta zlokArthaH / tatsamAptA ceyaM SaDdarzanasamuccayasUtraTIkA / khelato mUlarAjahaMsau yAvadvizvasarastaTe / tAvadbudhairvAcyamAnaM pustakaM nandatAditi / / saptAzItiH zlokasUtraM TIkAmAnaM vinizcitam / sahasramekaM dvizatI dvApaJcAzadanuSTupAm / / / / 87 / / iti zrIharibhadrasUrikRtaSaDdarzanasamuccaye zrI somatilakasUrikRtA laghuvRttiH samAptA / " For Personal & Private Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzanasamuccayAvaNi 285 (2) SaDdarzanasamuccayAvacUrNiH zrImadvIrajinaM natvA haribhadraguruM tathA / kiMcidarthApyate yuktayA SaDdarzanasamuccayam / / sat zobhanaM darzanaM sAmAnyAvabodhalakSaNaM jJAnaM saktaM [samyaktvaM] locanaM vA yasya, jino rAgAdijetRtvAt, vIramiti sAbhiprAyaM pramANavaktavyasya pakSecchedAdi [parapakSocchedAdeH] subhaTavRttitvAt bhagavatazca duHkhasaMpAdiviSamopasargasahiSNustana [tvena] subhaTatvAt / yaduktam - "vidAraNAt karmatatevirAjanAttapaHzriyA vikramatastathAdbhutAt / bhavatpramodaH kila nAkinAyakazcakAra te vIra iti sphuTAbhidhAnam [ghA tam] / / " syAdvikalpito vAdaH syAdvAdaH, sadasannityAnityAdiH taM dizati yastam / sarvANi ca tAni darzanAni ca bauddhAdIni tadvAcyaH arthAbhidheyaH arthAbhidheya vastu [artho'bhidheyaira] vastu-prayojananivRttistvi [Svi] tyanekArthaH saMkSepeNaiva, vistarakaraNaM duravagAham / / 1 / / prasiddhAni darzanAni SaDeva / evAvadhAraNe / yadyapi bhedaprabhedatayA bahUni darzanAni prasiddhAni / yaduktam - _ "asiyasayaM kiriyANaM akkiriyavAINamAha culasIe / annANI sattaTThI veNaiANaJca battIsaM / " ityaadi| mUlabhedApekSayA mUlabhedAnAzritya, vaibhASikasU (sau)trAntikabahUda(ka)kuTIcarahaMsaparamahaMsabhA [bha] TTaprabhAkarAdisaMbhavazcaitadantargata eva / devatA darzanAdhiSThAyakaH / tattvAni rahasyAni mokSasAdhakAni / / 2 / / buddho devatAsyeti bauddham / nyAyAdanapetaM naiyAyikam / sAMkhyaM kaapildrshnm| jino devatAsyeti jainm| vaizeSikaM kaNAdi [da] darzanam / jaiminiRSimataM jaiminIyaM bhATTaM darzanam / caH samuccaye / / 3 / / [bauddhamata] caturNAM duHkhasamudayaH(ya)mArganirodhalakSaNAnAm AryasatyAnAM tattvAnAM prarUpakaH kathayitA sugato nAma / Adizabdo'tra avayavArthaH, yaduktam .... For Personal & Private Use Only www.inelibrary.org Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 vibhAga-2, SaDdarzanasamuJcayAvacUrNi "sAmIpye'tha vyavasthAyAM prakAre'vayave tathA / caturveSu medhAvI (dhImata) AdizabdaM tuM lakSayet (yojayet) / / 4 / / saMsarantIti saMsAriNo vistaraNazIlAH / skandhAH pracayavizeSAH / duHkhaM te paJca [ca] paJca / viziSTaM jJAnaM vijJAnaM sarvakSaNikatvajJAnam / yaduktam "yatsattat kSaNikaM yathA jaladharaH santazca bhAvA ime / " vedyata iti vedanA, pUrvabhavapuNyapApapariNAmabaddhAH sukhaduHkhAnubhavarUpA / tathoktam - "ita ekanavate kalpe zaktyA me puruSo hataH / tatkarmaNo vipAkena pAde viddho'smi bha( bhikSavaH / / " saMjJeti sarvaM vA cetanAcetanaM (sacetanAcetanaM) saMjJAmAtraM nAmamAtram, nAtra putrakalatrabhrAtRtvAdi ghaTapaTAdirvA pAramArthikaH / pUrvAnubhUtarUpaH saMskAraH, sa evAyaM devadatta ityAdyAkAreNa jJAnotpattiH saMskAraH saiveyaM dIpakaliketi rUpam iti ragaragAyamANaparamANupracayaH, bauddhamate hi sthUlarUpapadArthasya nirAkriyamANatvAd cetana(tvena) paramANava eva tAttvikAH / / 5 / / rAgadveSamohAnAM samasto gaNo yasmAt samudeti samudbhavati / ayamAtmA ayamAtmIyaH pade padasamudAyopacArAt, aparaH (ayaM paraH) parakIyaH iti bhAvo rAgadveSanibandhanaM sa samudayaH / / 6 / / ' sarveSAM ghaTapaTAdInAM sa evAyamiti ye saMskArA jJAnasaMtAnAste kSaNikAH, sarva sat kSaNikam akSaNike kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAt, evaM yA vAsanA sa mArgaH / tuzabdaH pazcA(pAzcA)tyArthasaMgrahArthaM pUrvaM samuccayArthe / nirodho mokSaH / sarvakSaNikatvanairAtmyavAsanArUpaH [mArga:] / / 7 / / / paJcendriyANi prasiddhAni / zabdarUparasagandhasparzarUpAH viSayAH / mAnasaM cittam / dharmAyatanaM dharmapradhAnamAyatanaM cetyAdi / etAni dvAdazAyatanAni tattvAnantaraM nirUpyante / / 8 / / ___ tathA saugatadarzane dve pramANe / caH punararthe / akSamakSaM pratigataM pratyakSam aindriyakam / anumIyate'numAnaM laiGgikam / samyagjJAnaM nizcitAvabodho dvividha eva [dvidhA yataH] / / 9 / / zabdasaMsargavatI pratItiH kalpanA tayApoDhaM rahitaM nirvikalpakam, abhrAntaM bhrAntirahitam, ragaragAyamANaparamANulakSaNasvarUpaM [sva] lakSaNaM hi pratyakSaM For Personal & Private Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzanasamuccayAvacUrNi nirvikalpakam, bAhyaM sthUlapadArthagataM jJAnaM savikalpakaM bhrAntaM ca / tu punaH trirUpAt pakSadharmatvaM-sapakSa (kSe ) sattva (ttvaM) vipakSavyAvRttirUpAt liGgato dhUmAdeH [ yat ] liGgino vaizvAnarAderjJAnaM tadanumAnan / sUtre lakSaNaM nekSaNaM [ NIyaM ] tena caramapadasya navAkSaratve'pi na doSaH / / 10 / / 287 , sAdhyadharmaviziSTo dharmI pakSaH, yathA 'adrirayaM vahnimAn dhUmavattvAt' atra parvataH pakSaH dharmattvaM vahnimattvaM dhUmavattvena vyAptam / sapakSe sattvamiti yo yo dhUmavAn sa sa agnimAn yathA mahAnase, dhUmavattvena hetunA sapakSe mahAnase sattvaM vahnimattvam / vipakSe nAstitA yatra vahnirnAsti tatra dhUmo'pi nAsti yathA jalAzaye vahnimattvaM vyAvarttamAnaM vyApyaM dhUmavattvamAdAya vyAvartate / / 11 / / ayaM saMkSepo niveditaH kathitaH, bauddhAnAM rAddhAntaH siddhAntaH [tasya ] [tadvAcyaH] yadvAcyam, ito naiyAyikasya vizeSazaivazAsanasya / / 12 / / akSapAdA naiyAyikAH / sRSTiH prANI (Ni)nAM samu [nAmu] tpattiH, saMhAraH tadvinAzaH tatkarotIti / vizvasya hi kazcit sraSTA saMhartA vijJeyaH, kevalasRSTau ca nirantarotpadyamAnApAraprANigaNasya bhuvanatraye'pyamAtRtvamiti [ prANigaNasyApAratvAt ] saMhArakartApi kazcidabhyupagantavyaH jagataH kAryatvAcca / ziva IzvaraH / vibhuH [ sarva ] vyApakaH / nityazcAsau ekazceti, [a] pracyutAnutpannasthira (raika)svabhAvaM hi nityam, eko'dvitIyaH bahUnAM ghaTanA [ ghaTanAM ] yukteH / sarvajJaH sa sarvavizeSajJAnAt [tAt] zAzvatabuddhisthAnam, kSaNikabuddhitve hi parAdhInatA / / 13 / / atra naiyAyika pramANAdIni SoDazatattvAni yathAkramaM vyAkriyamANAni / nAmAni sugamAni / evam amunA prakAreNa prakaTanamAryasya [marthasya ] padArthasyopalabdhirjJAnaM tasya hetuH kAraNaM pramANaM caturvidham / / 14-16 / / catuH pramANi(Na) (NAnAM) nAmAni / atha pratyakSAnumAnasvarUpamAha - indriyaM cArthazceti tayoH * saMnikarSAt saMyogAdutpannam, indriyArthayorhi naikadA ( TyAt) saMyogAjjJAnam / yaduktam - " AtmA sahe ( hai ) ti manasA mana indriyeNa, svArthena ce For Personal & Private Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 vibhAga-2, SaDdarzanasamuccayAvacUrNi (i)ndriyama [mi] tikrama eva zIghraH / yogo'yameva manasA kimagamyamasti yasmin mano vrajati tatra gato'yamAtmA / / " avyabhicAri(ra)kaM jJAnAntareNa nAnyathAbhAvi, zuktizakale kaladhautabodho vyabhicArI / vyavasAyAtmakaM vyavahArasAdhakaM sajaladharaNitale jalahAraM(jJAna) vyavahArAsAdhakatvAdapramANam / vyapadezo viparyayastena rahitam / tu punaranumAnaM tatpUrva (baM) pratyakSapUrvaM triprakAram / / 17-18 / / pUrvavaccheSavat sAmAnyato dRSTam / tatra triSu madhye kAraNAt meyA(ghAt kArya) tavRSTilakSaNaM yato jJAyate tatkAraNakAryamanumAnaM nidarzanena draDhayati / / 19 / / rolambA bhramarAH, gavalaM mAhiSaM zrRGgam, vyAlAH gajAH sarpA (vA), tamAlA vRkSAH, malinA arthAt kRSNA tviTa yeSAm / evaMprAyA ityupalakSaNena pare'tyunnatatvagarjitatvA [tA] dayo vizeSA jJeyAH / / 20 / / yacca kAryAtphalAt kAraNAnumAnaM phalotpattihetupadArthAvagamanaM taccheSavat / yathAvidhapravahatsalilanadIpUrAt uparizikharizikharopari jalAbhivarSaNajJAnam / / 21 / / caH punararthe / sAmAnyatodRSTaM tadanumAnaM yathA puMsi devadattAdau dezAntaratvAptirgatipUrvikA dRSTA yathA ujjayinyAH prasthitA [to] mAhiSmatI prApa [ptaH] / tathA sUryodayA (sUryasya udayA) [sUryapi udayA] calAt sAyamastAcalagamanaM [gamanaM] jJApayati / / 22 / / kramAgatamapi zAbdapramANamupekSya upamAnamAha-tadupamAnaM yattadornityAbhisaMbandhAt / yat, kiMcid aprasiddhasya ajJAyamAnasya arthasya jJApana prasiddhadharmasAdhAdAbAlagopAlAGganAviditAt kriyate / sAdharmya samAnadharmatvam / yathA araNyavAsI ciraparicitagogavayalakSaNo nAgarikeNa gAvA [gavopa] lakSaNavatA pRSTo dRSTAntamadAt / / 23 / / tu punaH / Apto'vitathavAdI hitazca yo janatAthyo [janastasya tathyo] hitopadezo dezanAvAkyaM tacchAbdamAgamapramANam / atha pramANa (prameya) lakSaNamAha [prameyalakSaNamAzrityAha-atha] pramANagrAhyo'rthaH prameyam / tuH punararthe / AtmA ca dehazceti dvandvaH / Adizabdena SaNNAM prameyArthAnAM parigrahaH / tatra sacetanatva For Personal & Private Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzanasamuccayAvacUrNi kartRtvasarvagatatvAdinA AtmA anumIyate, evaM dehAdayaH, atra tu granthavistaratayA nAtra prapaJcitAH / / 24 / / saMzayAdisvarUpamAha / dUrAvalokanena padArthA (rtha ) paricchedakadharmeSu kimetaditi sandeho'yaM sthANurvA puruSo veti saMzayaH / arthitvAtprANI sAdhyaM kAryaM prati pravarttate pratItya'dhyAhAryam / na hi niSphalaH kAryArambhaH iti / / 25 / / 289 yasminnupanyaste vacane vAdagocaro na bhavati ubhayasammatatvAt / uktaM ca " tAvadeva calatyartho manturviSayamAgataH / tAvannottambhatenaiva dRSTAnto nAvalambyate / " eSa dRSTAntaH / siddhAntaH punazcaturdhA - sarvatantrapratitantra- adhikaraNaabhyupagamabhedAt / vizeSArtho vistaragranthAdavaseyo nAmamAtrakathanam / / 26 / / pratijJA pakSaH, vahnimAnayaM sAnumAn / heturliGgavacanaM dhUmavattvAt / dRSTAnta udAharaNam, yathA mahAnasamiti / upanayo hetorupasaMhArakaM vacanam, dhUmavAMzcAyam / nigamanaM hetUpadezena punaH sAdharmyApasaMharaNam, tasmAd vahnimAn parvata ityAdi paJcAvayavasvarUpanirUpaNamavayavatattvam (jJeyamiti ) / dUrAd dRggocare spaSTapratibhAsAbhAvAt 'kimayaM sthANurvA puruSo vA' iti saMzayaH, taduparame kAkAdipatanAvalokanena AdizabdAt sthANudharmo grAhyaH atra kIlakena bhAvyam, puruSasya ziraHkampanahastacAlanAdibhAvAt / sthANurevAyaM puruSa evAyamiti yaH pratItiviSayaH [ sa nirNayaH ] / / 27-28 / / , / / 29 / / - kathA prAmANikI tasyA abhyAsakAraNaM yaH sa vAdaH pakSaH pratijJA pratipakSaH pratijJopanyAsapratipaMthI tayoH saMgrahAt, nigrAhakajayaparAjayAnapekSaguruvineyayoH vijayAbhilASiNA vAdinaH prativAdinazca prArabdhapramANopanyAsagoSThI chalaM tridhAvAkchalam, sAmAnyachalam, upacArachalam / jAtayaH 24 bhedAH / Ade (dizabdAt) nigrhsthaanaani| etaiH kRtvA parapakSanirAkaraNaM dUSaNotpAdena svamatasthApanena sa jalpaH / sA vitaNDA, yA vAdiprayuktapakSapratirodhakaprativAdinyastapratipakSarahitA ||30|| For heturUpavadAbhAsante hetvAbhAsAH paJca / pakSe (kSa) dharmatvaM nAsti so'siddhaH / vipakSe san pratipakSe [sapakSe] cAsan viruddhaH / pakSatrayavRttiranaikAntikaH / Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 vibhAga-2, SaDdarzanasamuccayAvacUrNi pratyakSAgamavirodha: kAlAtyayApadiSTaH / vizeSAgrahaNaM hetutvena prayujyamAnaM prakaraNasamaH / paropanyastavAde svAbhimatakalpanayA vacanavighAta: chalam / navodakaH pratyagrodaka: navasaMkhyAmAropya dUSayati / maJcAH krozantIti chalam / adUSaNAnyapi dUSaNavadAbhAsante AbhAsamAtratvAdeva pakSaM na dUSayanti jAtayaH [jAti] sAdharmyAdi / 'anityaH zabdaH kRtakatvAt ghaTavat' vAdinetyukte prativAdyAha-nityaH zabdo niravayavatvAdAkAzavat / na cAtra hetuH ghaTavadanityatve AkAzavannityatve nityatve'pyAkAzavat vAsti / / 31 / / yena kenacid dravyeNa vipakSo nigRhyate tannigrahasthAnam / pratijJAzabdaH saMbadhyate - pratijJAhAniH pratijJAsaMnyAsaH pratijJAvirodha ityAdi / hetau anaikAntike kRte pratidRSTAntadharmaM svadRSTAntadharme'bhyupagacchataH pratijJAhAninigrahasthAnam, yathA anityaH zabda aindriyakatvAt ghaTavaditi pratijJA sAdhanAbhAsavAdI vadan pareNa 'sAmAnyamaindriyakamapi nityaM dRSTam' iti hetAvanekAnte kRte yadyevaM brUyAt 'sAmAnyavad ghaTo'pi nityo bhavati' iti bruvANaH zabdAnityatvapratijJAM tyajet 'pakSasAdhana-dUSaNoddhArAzaktyA pratijJAmeva niDhuvAnasya pratijJAsaMnyAso nigrahasthAnam / yathAnityaH zabda aindriyakatvena tathaiva sAmAnyenAnaikAntikatAyAmudbhAvitAyAM yadi brUyAt ka evamAha anityaH zabda iti pratijJAsaMnyAsaH / pratijJAhetvorvirodha: pratijJAvirodha: nigrahasthAnam / yathA guNavyatiriktaM dravyaM rUpAdibhyo'rthAntarasyAnupalabdheriti pratijJAhetvorvirodha: / yadi guNadravyAtiriktaM tadAyaM pratijJA viruddhAbhidhAnAt parAjIyate / / 32 / / pUrvArdhaM sugamam / sAMkhyAH ka [kA] pilAH, api [ Adi] puruSanimitteyaM saMjJA / tadabhISTa [ bhISTAzca] paJcaviMzatitattvAdibhAvAnAM saMkSepaH kathyate / / 33 / / IzvaraM devatAye [tayA] na manyante kevalAdhyAtmavAdinaH / kecitpunaH IzvaradevatAH / teSAmubhayeSAmapi tattvAnAM paJcaviMzatirbhavati / tattvaM hyapavargasAdhakam / yaduktam - paJcaviMzatitattvajJo yatra tatrAzrame ratiH / jaTI muNDI zikhI vApi mucyate nAtra saMzayaH / / 34 / / tAvaditi prakrame / guNatrayam, krameNa paripATyA vizeSayati / sattvaM prasAda [daH] kAryaliGgam, vadananayanAdiprasannatA janirajasi [ta] tadA For Personal & Private Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzanasamuJcayAvacUrNi 291 AnandaparyAyaH / tamoguNe vA [ca] dainyaM vayo viyatA [co vicchAyatA] netrasaMkocAdi / etenaiva [na ca] Adhibhautika-AdhyAtmika-AdhidaivikaM [daiva] lakSaNaM duHkhatrayamAkSipyate / / 35 / / eteSAM sattvarajastamasAM [moguNAnAM] prItyaprItirUpaviSayarUpANAM [viSAdarUpANAM] samatayAvasthitiH sA kila prakRtirucyate / pradhAnAvyaktazabdAbhyAM vAcyA [zabdavAcyAH] prakRtiH pradhAnamavyaktaM ceti nAmAntaram / zAzvatabhAvatayA prasiddhA nityA, nAnApuruSAzrayA yA ca prakRtiH / / 36 / / tato guNatrayAbhighAtAnmahAniti buddhirutpadyate / evametannAnyathA, gaurevAyaM nAzvaH, sthANurevAyaM na puruSa iti nizcayena padArthapratipattiH / tasyAH 8 rUpANidharmajJAna-vairAgyaizvaryarUpANi sattvabhUtAni adharmAdIni ca asAttvikAni / tato buddherahaMkAro'bhimAnAtmakaH tasmAdahaMkArAt SoDazakagaNamAha / / 37 / / buddhipradhAnAni buddhisahacarANyeveti kRtvA buddhIndriyANi / sparzanaM tvgindriym| karma-kriyAsAdhanAni indriyANi karmendriyANi / pAyurapAnam / upasthaH prajananam / vacaH pANipAdAH prasiddhAH / mana ekaadshm| paJcatanmAtrANi zabdarUparasagandhasparzAkhyAni / evaM SoDazako gu(ga)NaH / / 38-39 / / paJcabhyastanmAtrebhyo bhUtapaJcakam / zabdatanmAtrAdAkAzam, zabdo hyambaraguNaH / sparzatanmAtrAdvAyuH / rasatanmAtrAdApa: / rUpatanmAtrAttejaH / gandhatanmAtrAdbhUmiH / zabdatanmAtrAsahitAt sparzatanmAtrAdvAyu: zabdasparzaguNaH / zabdasparzasahitarUpatanmAtrAttejaH / zabdasparzarUpaguNam / zabdasparzarUpaguNasahita [rasa] tanmAtrAdApaH zabdasparzarUpa [rasa] guNAH / zabdasparzarUparasasahitagandhatanmAtrAt pRthivI zabdasparzarasa [rUpagandha] guNA jAyate / / 40 / / prakRtermahAnahaMkAraH paJcabuddhIndriyANi [paJcakarmendriyANi] manazca paJcatanmAtrANi paJcabhUtAni, 24 tattvAni rUpaM yasya tatpradhAnaM prakRtiH kathitA / paJcaviMzaM tattvam / puruSaH anya: akartA / prakRtireva karoti badhyate mucyate ca / puruSastu "amUrtazcetano bhogI nityaH sarvagato'kriyaH / akartA nirguNaH so'pi [sUkSma] AtmA kApiladarzane / / " anyaH prakRtireva kartA tu punarna For Personal & Private Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 vibhAga-2, SaDdarzanasamuccayAvacUrNi puruSaH / viguNaH sattvarajastamorUpaguNatrayavikala: / bhoktA bhogI / nityaM cAsau ciccaitanyazaktiH tathAbhyupetaH sahitaH / AtmA hi svabuddheravyatiriktaM manyate / sukhaduHkhAdayo viSayA indriyadvAreNa buddhau saMkrAmanti / buddhishcobhymukhdrpnnaakaaraa| tatastasyAM caitanyazaktiH pratibimbate / tataH sukhyaha duHkhyahamityupacaryate / / 41 / / tattvopasaMhAramAha - pUrvArdhaM sugamam / atra sAMkhyamate prakRtipuruSayorvartanaM paGgvandhayoriva / yathA paGgvandhau saMyutAveva kAryakSamau na pRthak, tathA prakRtinarau / prakRtyupAttaM puruSo bhuGkta ityarthaH / / 42 / / prakRtyA saha virahe puruSasya mokSaH / etasyAH prakRteviSayamAntaraM jJAnaM bandhavicchedAt bhavati / bandhastrividhaH prAkRtikavaikArikadAkSaNikabhedAt / prakRtAvAtmajJAnAt prAkRtikaH / bhUtendriyAhaMkArabuddhivikArAn puruSabuddhyopAsate vaikArikaH / iSTApUrte dAkSiNaH / puruSatattvAnabhijJo hISTApUrttakArI trividhabandhacchedAt paramabrahmajJAnAnubhavaH / pramANatrayam, pratyakSamindriyopalabhyam, laiGgikamanumAnam, zAbdaM cAgamasvarUpam / / 43 / / ca: samuJcaye / na kevalaM bauddhanaiyAyikayoH sAMkhyamatasyApi saMkSepaH kathitaH / suSThu zobhano vicAro'rtho'syAstIti sAbhiprAyam / __ aparANi darzanAni - "purANaM mAnavo dharmaH sAGgo vedazcikitsitam / AjJAsiddhAni catvAri na hantavyAni hetubhiH / / " ityaadyvicaarpdviimaadriynte| jainastvAha - "asti vaktavyatA kAcittenedaM na vicAryate / nirdoSaM kAJcanaM cetsyAt parIkSAyA bibheti kim" jaino yuktimavagAhate - "pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadvacanaM yasya tasya kArya: parigrahaH / / 44 / / devatattvamAha - jayanti rAgAdIn jinAH kevalinaH teSAmindraH svAmI / rAga: sAMsArikaH snehaH / dveSo vairAnubandhaH, tadrahitaH / dhavakhadirapalAzAdivizeSAvabodho jJAnam, vanamiti sAmAnyAvabodho darzanam / kevalazabdobha(zabda ubha)yatra sNbdhyte| kevalam indriyajJAnAnapekSam / chadmastha hi prathamaM darzanaM tato jJAnam, kevalinastvAdau jJAnaM tato darzanam / / 45 / / For Personal & Private Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzanasamuJcayAvacUrNi 293 mohanIyakarmodayAd hiMsAtmakazAstrebhyo'pi muktikAGkSAdimohaH, sa eva mallaH, sa hi yena htH| rAgadveSamohasadbhAvAdevAnyatIrthAdhiSThAtAro muktitayA prasiddhAH / surAsurasevyamAnatvamAnuSaGgikaphalam / sadrUpAn dravyaparyAyarUpAn nityAnityasAmAnyavizeSAdyanantadharmAtmakAn padArthAnupadizati yaH sarvANi dhanadhAnyAdIni karmANi jIvayogyAvadhapudgalAH teSAM kSayaM vidhAya mokSaM saMprAptaH / apare saugatAdayaH mokSaM prAptA api svatIrthatiraskAradarzane punarbhavamavatarantaH zrUyante, na teSAM karmakSayaH / karmakSaye hi bhavAvatAraH kutaH ? / / 46 / / tattvAnyAha / tanmate jainamate tattvAni jJeyAni nigadasiddhanAmAni / / 47 / / jIvAdisvarUpamAha / jainamate caitanyalakSaNo jIva iti saMbandhaH / jJAnadarzanacAritradharmANAM guNAbhinno bhinnazca / svApekSayA jJAnavattvamabhinnaM jJAnAdibhyaH, parApekSayA jJAnavattvaM bhinnam, lezato'pi yadi sarvajIveSu na jJAnaM tadA jIvo'ajIvatvaM prApnuyAt / vivRttiH pariNAmaH suranaranArakatiryakSu ekendriyAdijAtiSu vividhotpattirUpAn pariNAmAnanubhavati jIvaH / zubhaM sAtavedyam azubhamasAtavedyam, evaMvidhaM karma karotIti kartRbhUtaH / svopArjitapuNyapApaphalabhoktA, na cAnyakRtasyAnyo bhoktA / / 48 / / cetanAsvabhAvatvaM lakSaNaM yasya sUkSmabAdaraekendriyAstathA vikalendriyA: saMzyasaMjJina: paJcendriyAH paryAptAparyAptabhedena caturdazajIvabhedAH / asmAdyo viparIto'cetanAdilakSaNaH sa ajIvaH dharmAdharmAkAzapudgalAH skandhadezapradezaguNAH, addhA kevalaparamANavazceti caturdaza jIvabhedAH / sat zobhanaM sAtavedyaM karma tasya pudgalAH dalapATakAni te ca / / 49 / / tu punaH puNyaprakRtivisadRzaM pApam, 82 bhedAH / mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA hetavaH / yastaimithyAtvAdibhirbandhasya hetuH karmabandhaH sa AsravaH, 42 bhedAH / paJcendriyANi, catvAraH kaSAyAH, paJcA avratAni, manovacanakAyAH, paJcaviMzatikriyAH kAyikyAdaya iti / / 50 / / AsravadvArapratirodha: saMvaraH, 57 bhedAH / tu punararthaH / yo jIvasya karmaNA baddhasya parasparaM kSIranIranyAyena lolIbhAvAt saMbandho yogaH sa bandho nAma, prakRtisthityanubhAgapradezabhedAccaturdhA / prakRtiH pariNAmaH syAt / / 51 / / For Personal & Private Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzanasamucayAvacUrNi yaH punarbaddhasya spRSTabaddhanidhattanikAcitAdirUpasya karmaNastapazcaraNadhyAnAdibhiH zATaH kSapaNaM sA nirjarA sakAmAkAmabhedena dvidhA / tu punaH / dehendriyadharmAdivirahe Atyantiko viyogo mokSe navavidhaH / nanu sarvathA prANAbhAvAdajIvatvaprasaGgaH, tathA mokSAbhAvaH, na, dravyaprANAnAmevAbhAvaH, bhAvaprANAstu kSAyikasamyaktvavIryajJAnAdayo niSkarmAvasthAyAmapi santyeva / / 52 / / 294 sthirAzayo dRDhacittaH san zraddhatte avaiparItyena manute, jAnannapi azraddadhAno mithyAdRgeva / samyaktvaM ca jJAnaM ca tayoryogaH, jJAnadarzanavinAkRtasya hi cAritrasya niSphalatvAt, samyakcAritravyavacchedArthaM samyagjJAnagrahaNam / / 53 / / tathetyupadarzane / paripakvabhavyatvena tadbhavAvazyaMmokSagantavyena puMsaH striyo vA jJAnadarzanacAritratrayaM pumAn mokSabhAjanaM muktizriyaM bhuGkte / samyagiti jJAnAmAgamAvabodhaH, kriyA caraNakaraNAtmikA, tAsAM yogaH saMbandha:, na kevalaM jJAnaM darzanaM cAritraM vA mokSahetuH kintu samuditaM trayam / / 54 / / tatheti prastutamatAnusaMdhAne 1 aznute akSNoti vA vyApnoti sakalakSetrakAlabhAvAn ityakSo jIvaH / aznute viSayamityakSamindriyaM ca / akSamakSaM pratigataM pratyakSam indriyA [NyAzritya ] zritavyavahArasAdhakam / avadhimanaHparyayakevalAni tadbhedAH ata eva sAMvyavahArikapAramArthikendriyAnindriyAdayo bhedAH anumAnAdhikavizeSaprakAzaka [za ] tvAdatraivAntarbhavanti / akSANAM paraM parokSaM smaraNapratyabhijJAnatarkAnumAnAgamabhedamiti / matizrutajJAne'pi parokSe / tu punaH / iha jinamate pramANayoH pratyakSaparokSayoH viSayo gocaraH vastutattvaM padArtharUpam, anantAH trikAlaviSayatvAdaparamitayo [tA ye] dharmA sahabhAvina: kramabhAvinazca paryAyA AtmA svarUpaM yasya anantadharmakatvaM sAdhyo dharmaH, sattvAnyathAnupapatteriti sAdhanam, heto [ ranta ] rvyAptyaiva sAdhyasiddhatvAd dRSTAntAdibhiH kiM prayojanam ? yadanantadharmAtmakaM na bhavati tatsadapi na syAt yathA AkAzapuSpam / AtmAdInAM sAkArAnAkAropayogakartRtvabhoktRtvAdayo jagatprasiddhA dharmAH / / 55 / / akSagocarAtItaH parokSaH tadabhAvo'parokSaH tayA sAkSAtkAritayA arthasya vastuno grAhakam IdRgeva jJAnaM pratyakSam, anyathoktapratyakSaniSedhaH itara [da] sAkSAtkAritayA svasaMvedanabahiH paryAlocanayA parokSam / / 56 / / I For Personal & Private Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzanasamuccayAvacUrNi yena kAraNena yat utpAdavyayadhrauvyAtmakaM tat sat sattvarUpamucyate tena kAraNena anantadharmakaM vastu pramANagocaraH / sarvavastuSu utpattivipattisattAsadbhAvAt utpattyAditrayayuktasyaivAnantadharmatA tenaiva punaranantadharmAtmakatvamuktaM na paunaruktyam / / 57 / / 295 jinadarzanasya saMkSepaH proktaH vistarasya agAdhatvena vaktumagocaratvAt / anayo nidUSaNaH sarvajJamUlatvAt / [ tu punaH ] samuccaye, Adau prAnte ca parasparaviruddhArthatA yatra naH AstAM kevalipraNIte chadmasthapraNIte'pyaGgAdike na doSalavaH pareSAM zAstrANi parasparavirodhAghrAta [ tatve ] na vyAghrA [gha] iva duHzakyA karNe dhartum / / 58 / / vaizeSikANAM kANAdAnAM naiyAyikaiH samaM zivadevaviSayo bhedo nAsti tattveSu zAsanarahasyeSu tu bhedo nirdizyate / / 59 / / tanmate vaizeSikamate tu nizcitaM ca tattvaSaTkam, nAmAni sugamArthAni / / 60 / / navavidhaM dravyaM paJcaviMzatiguNAzca nigadasiddhAnyeva saMskArasya vegabhAvanAsthita [ti ] sthApakabhedAt trividho'pi [traividhye'pi ] saMskAratvajAtyapekSayA ekatvam / zauryaudAryAdInAM guNAnAmeSvevAntarbhAvAt nAdhikyam / / 61 - 63 / / paJcApi karmabhedAH spaSTA eva / gamanagrahaNAd bhramaNarecanasyandanAdyavirodhaH / tu punaH sAmAnye dve parasAmAnyamaparasAmAnyaM cetyarthaH / / 64 / / etadvyakti [ktaM ] vizeSavyaktiM cAha tatra paraM sattA bhAvo mahAsAmAnyam, [ aparasAmAnyaM ] ca dravyatvAdi etacca sAmAnyavizeSa ityapi vyapadizyate / tathAhi dravyatvaM nava'su dravyeSu vartamAnatvAt sAmAnyaM guNakarmavyAvRttatvAd vizeSaH / evaM dravyatvApekSayA pRthivItvAdikamaparaM tadapekSayA ghaTatvAdikam / caturviMzatau guNeSu vRtterguNatvaM sAmAnyaM dravyakarmabhyo nivRttezca vizeSaH / guNatvApekSayA nIla [rUpa] tvAdikam / evaM karmAdInyapi / nityadravyavRttayo'ntyA vizeSA atyantavyAvRttihetavaH / te dravyAdivailakSaNyAt padArthAntarAH [ram ] antye[nte] Su bhavA antyAH, svAzrayavizeSakatvAd vizeSAH / gavAdiSu azvAdibhyaH tulyAkRtikriyAvayavopacayasaMyogavilakSaNo'yaM pratyayavyAvRtte [ti ] vizeSaH / / 65 / / For Personal & Private Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 vibhAga-2, SaDdarzanasamuccayAvacUrNi iha prastutamate ayutasiddhAnAM parasparaparihAreNa pRthagAzrayA [nA] zritAnAm AdhAryAdhArabhUtAnAmiha pratyayahetuH saMbandho yaH sa samavAyaH / iha tantuSu paTa ityAdau samavAyaH / svakAraNasAmarthyAdupajAyamAnaM paTAdyAdhAryaM tanvAdyAdhAre saMbadhyate yathA chidikriyA chedyeneti / SaNNAmapi padArthAnAM svarUpakathanamAtrAdhikRtatvAt granthasya neha pratanyate vistaraH / / 66 / / ___ yadyapyaulUkyazAsane vyomazivAcAryoktAni trINi pramANAni tathApi zrIdharamatApekSayA'trobhe eva nigadite / caH punararthe / amISAM vaizeSikANAM pramANaM dvidhA - pratyakSamekam laiGgikamanumAnaM dvitIyam / evamiti prakAravacanam / yadyapi pramAtRphalAdyapekSayA bahu vaktavyaM tathApyevamamunA pUrvoktaprakAreNa vaizeSikamatasya saMkSepaH parikIrtitaH kathitaH / / 67 / / __SaSThaM darzanamAha / jaiminimuneramI jaiminIyAH, putrapautrAdyarthe taddhita IyapratyayaH / jaiminiziSyAzcaike pUrvamImAMsAvAdinaH, eke uttaramImAMsAvAdino te hi puruSAdvaitavAdasAdhanavyasaninaH zabdArthakhaNDakAH / pUrvamImAMsAvAdino dvidhA prAbhAkara- [rAH] bhaTTAzca krameNa paJcaSaTpramANaprarUpakAH / atra tu sAmAnyenaiva sUtrakRt pUrvamImAMsAvAdina eva jaiminIyAnuddiSTavAn / tanmate prAhuH - sarvajJatvAdivizeSaNopapannaH ko'pi nAsti mAnuSatvAvi(dvi)zeSeNa vipralambhakatvAt dravyapuruSAdyabhAvaH [sarvajJatvAdiviziSTapuruSAdyabhAvaH] yaduktaM pramANaM bhaved vAkyam / atha kathaM yathAvasthitatattvanirNayaH / / 68 / / tasmAt prAmANikapuruSAbhAvAt atIndriyArthAnAM cakSurAdyagocarapadArthAnAM sAkSAd darzakasya sarvajJAdeH puruSasyAbhAvAt nityebhyaH zAzvatebhyo vedavAkyebhyo'pauruSeyavacanebhyo yathAvasthitapadArthadharmAdisvarUpavivecanaM bhavatItyadhyAhAraH / / 69 / / atha yathAvasthitatvArthasthApakaM tattvopadezamAha - ata eva [yato] hetoH vedAbhihitatattvAnuSThAnAdeva tattvanirNayaH / ata eva purA pUrva prayatnAd vedapAThaH kAryaH, Rgyaju sAmAtharvaNavedAnAM pAThaH kaNThapIThAlocanaM [ pIThIluNThantam] na tu zravaNamAtreNa, tato'nantaraM dharmasAdhanApuNyopacayahetuH / dharmasya heyopAdeyasvarUpasya vedAbhihitasya jJAtumicchA karttavyA vedoktAbhidheyavidhAne CATT INO 70 / / Jall aucation international For Personal & Private Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzanasamuccayAvacUrNi 297 nodanaiva lakSaNaM yasya sa nodanAlakSaNaH / tu punaH nodanA kriyAM prati pravartakaM vacaH, vedoktaM bhavati, nodanA punaH kriyAM havanasarvabhUtAhiMsanadAnAdipratikriyAM pratipravartakaM prerakaM vaco vedavacanaM prAhuH mImAMsakA bhASante / havanAdikriyAviSaye yadeva prerakaM vedasya vacanaM saiva nodaneti bhAvaH / pravartakaM tadvacanameva nidarzanena darzayati-sva:kAmo'gniM yajediti / atheti upadarzanArthaH / svaH svarge kAmanA yasya sa sva:kAmaH pumAn sva:kAmaH san agniM vahniM yajet tarpayet / atredaM zlokabandhAnulomyenetthamupanyastam, anyathA tvevaM bhavati-agnihotraM juhuyAtsvargakAma iti / pravartakavacanasyopalakSaNatvAt nivartakamapi vedavacanaM nodanA jJeyA, yathA na hiMsyAt sarvabhUtAni / (atha pramANasya vizeSalakSaNaM vivakSuH prathamaM tannAmAni tatsaMkhyAM cAha, pratyakSAnumAnazabdopamAnArthApattyabhAvalakSaNAni SaT pramANAni jaiminimuneH saMmatAnItyadhyAhAraH / cakAraH samuccayArthaH / tatrAdyAni paJcaiva pramANAnIti prAbhAkaro'bhAvasya pratyakSeNaiva grAhyatAnanyamAno'bhimanyate SaDapi tAni te bhaTTo bhASate / (tatra pramANaSaTkam akSANAmindriyANAM vedoktasvargasAdhakAmnAyasya kriyApravartakaM vacanaM nodanA tAmAhuH dRSTAnte na spaSTayati) / / 71 / / pramANAnyAha / jaimineH SaTpramANAni jJeyAni, yadyapi prabhAkArANAM mate paJca; bhATTAnAM SaTaH, tathApi granthakRt sAmAnyataH SaTasaMkhyAmAcaSTe / pramANAnAmAni nigadaprasiddhAnyeva / / 72 / / tatra pramANaSaTke akSANAmindriyANAM prayoge padAthaiH saha saMyoge yA buddhiridamidamityavabodha: tatpratyakSam / sattAmaduSTendriyANAmiti / etAvatA marumarIcikAyAM jalabhramaH zuktau rajatabhramazca indriyArthasaMprayoge'pi draSTuravikalendriyatvAbhAvAnna pratyakSaM pramANam / AtmA yadanumIyate [yadanumimIte] svayaM tadanumAnamityarthaH / liGgAjjAtaM laiGgikam / vyutpattibhedAr3hedaH / ubhayazabdakathanaM bAlAvabodhArtham / / 73 / / zabdamAgamapramANaM zAzvatAdvedAjjAtam, vedAnAM ca zAzvatatvam, apauruSeyatvAdeva / yatprasiddhArthasya pratItapadArthasya sAdharmyAt [sAmyAt] aprasiddhasya vastunaH sAdhanaM tadupamAnaM yathA prasiddhagogavayasvarUpo vanecaraH For Personal & Private Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 vibhAga-2, SaDdarzanasamuccayAvacUrNi aprasiddhagavayasvarUpaM nAgarakaM prAha yathA gaurgavayastathA / atra sUtrAnuktAvapi yattadAvarthasaMbandhAdadhyAhAryo / / 74 / / yadvalena kasyApyadRSTasya kalpanA saMghaTanA vidhIyate / dRSTaH paricitaH pratyakSalakSyo'rthaH devadatte pInatvAdiH tasyAnupapattyAghaTamAnatayA anyathAnupapannetyarthaH, yathA pIno devadatto divA na bhuGkte rAtrAvavazyaM bhuta ityarthApattiH pramANam / / 75 / / yatra vasturUpe'bhAvAdau padArthe pUrvoktapramANapaJcakaM na vartate tatrAbhAvapramANatA jJeyA / kimartham / vastvasattAva [stusatyava] bodhArtham, vastuno'bhAvasvarUpasya muNDabhUtalAdeH sattA ghaTAdyabhAvasadbhAvaH tasyAvabodhaH prAmANikatayAta [pa] thAvataraNaM(tAvataraNaM) tadarthaM taddhetoH / nanu abhAvasya kathaM prAmANyam ? pratyakSaM tAvad bhUtalamevedaM ghaTAdi na bhavatIti anvayadvAreNa [anvayavyatirekeNa dvAreNa] vastuparicchedaH, tadadhikamabhAvaikarUpaM nirAcaSTe / naivaM ghaTAbhAvapratibaddhabhUtalagrahaNAsiddheH nAstitAgrahaNAvasare prAmANyameva bhAvasya mAnasotpannam / / 76 / / upasaMharannAha - apizabdAt kevalamaparadarzanAnAM jaiminIyamatasyApi kathitaH / vaktavyasya bAhulyA- [bahutvA] TTIkAmAtre sAmastyakathanAyogAt / evamAstikavAdinAm ihaparalokagatipuNyapApAstikyavAdinAM bauddhanaiyAyikasAMkhyajainavaizeSikajaiminIyAnAM saMkSepakIrtanaM kRtam / / 77 / / vizeSAntaramAha / anye AcAryAH naiyAyikamatAd vaizeSikaiH saha bhedaM na manyante / darzanAdhiSThAtraikadaivatatvAt / pRthagdarzanaM nAbhyupagacchanti teSAM matApekSayA AstikavAdinaH paJcaiva / darzanAnAM ssttsNkhyaa||78|| darzanAnAM SaTasaMkhyA kathaM phalavatItyAha tanmate naiyAyikavaizeSikAbhedamanyamAnakAcAryamate SaTdarzanasaMkhyA lokAyitamatakSepAt pUryate / tuH punararthe / kiletyAmnAye / tena kAraNena tanmataM cArvAkamataM kathyate / / 79 / / ___ lokAyitA nAstikA evamamunA prakAreNa vadanti - devaH sarvajJAdiH nirvRtirmokSaH, dharmazca adharmazca dvandvaH, puNyapApayoH phalaM svarganarakAdikaM ca nAsti, dharmAdharmAbhAve kautaskutaM tatphalam / / 80 || hereonly Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzanasamuccayAvacUrNi I tanmate laukAyi [ya] tamate ayaM lokaH saMsAraH etAvanmAtra eva yAvanmAtra indriyagocaraH / indriyaM paJcavidham, tasya gocaro viSayaH, paMcendriyavyaktIkRtameva vastvasti nAparam / lokagrahaNAt lokasthapadArthagrahaH / apare puNyapApasAdhyaM svarganarakAdyAhuH / tadapramANaM pratyakSAbhAvAdeva / apratyakSamapi cenmatam tadA zazazRGgavandhyAstanandhayAdInAmapi bhAvo'stu / dRSTAntamAha yathA kazcitpuruSo vRkapadadarzanakutUhalAM dayitAM samIraNasamIkRtapAMzuprakare karAGgulyA vRkapadAkAraM vidhAya mugdhAmavAdIt - bhadre vRkapadaM pazya / tathA paravaJcanapravaNA mAyAdhArmikA svargAdiprAptaye tapazcaraNAdyupadezena mugdhajanaM pratArayanti / / 81 / / 299 paramArthavedina idaM vAkyam - yadatItaM yauvanAdi tanna te kintu jarAjIrNatvAdi bhAvi / he bhIru, gatam iha bhavAtikrAntaM sukhayauvanAdi paraloke na Dhaukate bhUtAnAM samudayo melaH tanmAtram, kevalaM [ kalevaraM ] bhUtacatuSTayAdhikasyAbhAvAnna ca pUrvabhavAdisaMbandhaH zubhAzubhakarmajanyaH / / 82 / / pRthvIjalamiti, pRthvI bhUmiH, jalamApaH, tejo vahniH, vAyuH pavanaH etAni catvAri bhUtAni eteSAmAdhAro'dhikaraNabhUmiH bhUtAni saMbhUya ekaM caitanyaM janayanti / etanmate pramANam, pratyakSameva ekaM pramANaM na punaranumAnAdikam / hi zabdo'tra vizeSArtho vartate / vizeSaH punazcArvAkaiH lokayAtrAnirvAhaNapravaNaM dhUmAdyanumAnamiSyate / kvacana, na punaH svargAdRSTAdiprasAdhakamalaukikamanumAnamiti / (caitanyamAha / pUrvArdhaM sugamam / eteSAM cArvAkANAM cetanotpattikAraNaM bhUtacatuSTayam / catvAryapi saMbhUya caitanyamutpAdayanti / tu punaH / matiM pramANam akSameva) / / 83 / / nanu bhUtacatuSTayasaMyoge'pi [ge] kathaM caitanyotpattirityAha- pRthivyAdicaturbhUtAnAM saMhatau mele sati / tathetyupadarzane / dehAdisaMbhava: / AdizabdAd bhUdharAdipadArthA api / yathA yena prakAreNa surAGgebhyo guDadhAtakyAdibhyo madya [da] zakti: unmAdakatvaM bhavati tathA bhUtacatuSTayasaMbandhAccharIraM AtmanaH sthitA sacetanatA / / 84 / / For Personal & Private Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 vibhAga-2, SaDdarzanasamuccayAvacUrNi tasmAditi pUrvoktAnusmaraNapUrvakaM dRSTaparityAgAt pratyakSasukhatyAgAt adRSTe [tapazcaraNAdikaSTe] pravRttiH / caH samuccaye / tallokasya vimUDhatvaM cArvAkAH pratipedire / pratijJAtavantaH / / 85 / / sAdhyasya manISitasya kasyacidvastuno vRttiH prAptiH anabhISTasya nivRttirabhAvaH tAbhyAM jane yA prItirutpadyate sA teSAM cArvAkANAM nirarthA shuunyaa| pUrvabhavArjitapuNyapApAbhAvAt sA ca prItirAkAzarUpA zUnyetyarthaH / dharmasya kAmAdanyasyAbhAvAt / / 86 / / evaM lokAyitamatasaMkSepaH kathitaH / etaM SaDdarzanavikalpe sati abhidheyatAtparyArthaH muktyaGgatattvasArArthaH cintanIyaH buddhimadbhiH / / 87 / / / / iti SaDdarzanasamuccayAvacUrNiH samAptA / / For Personal & Private Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, laghuSaDdarzanasamuccayaH 301 (3) prAcIno'jJAtakartRko laghuSaDdarzanasamuJcayaH / jainaM naiyAyikaM bauddhaM, kANAdaM jaimanIyakam / sAGkhayaM SaDdarzanIyaM, [ca] nAstikIyaM tu saptamam / / 1 / / jainadarzane arhan devatA, jIvAjIvau tathA puNyaM, pApamAzravasaMvarau / bandho vinirjarA mokSo, nava tattvAni tanmate / / pratyakSaM parokSaM ceti pramANadvayam, nityAnityAdyanekAntavAdaH, samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH, sakalakarmakSaye nityajJAnAnandamayazca mokSaH / / naiyAyikAH pAzupatA jaTAdharavizeSAH / teSAM darzane Izvaro devatA, pramANaprameyasaMzayaprayojanadRSTAntasiddhAntAvayavatarkanirNayavAdajalpavitaNDAhetvAbhAsacchalajAtinigrahasthAnAni SoDaza tattvAni, pratyakSamanumAnamupamAnamAgamazceti catvAri pramANAni, nityAnityaikAntavAdaH, AtmAdiprameyatattvaM, jJAnaM mokSamArgaH, SaDindriyANi, SaD viSayAH, SaD buddhayaH, sukhaM, duHkhaM, zarIraM cetyekaviMzatiH(ti) pratibhedabhinnasya duHkhasyAtyantocchedazca mokSaH / bauddhA raktapaTA bhikSukAH / teSAM darzane buddho devatA, duHkhasamudayamArganirodharupANi AryasatyasaMjJAni catvAri tattvAni, pratyakSamanumAnaM ceti dve pramANe, kSaNikaikAntavAdaH, sarvakSaNikatvasarvanairAtma(tmya)vAsanA mokSamArgaH [sa] vAsana(nA) kleza(sa)mucchede pradIpasyeva jJAnasantAnasyocchedazca mokSaH / kaNAdasya cAcAryasyedaM kANAdaM jaTAdharavizeSavaizeSikadarzanam / tatra Izvaro devatA, dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAkhyAni SaT tattvAni, pratyakSamanumAnamAgamazceti pramANatrayam, nityAnityaikAntavAdaH, AtmanaH zravaNamanananida(di)dhyAsanasAkSAtkAro mokSamArgaH, buddhisukhaduHkhecchAdveSaprayatnadharmAdharmasaMskArarUpANAM navAnAM vizeSaguNAnAmatyantocchedaH mokSaH / - jaimanIyaM bhaTTadarzanam / tatra sarvajJo devatA nAsti kintu nityavedavAkyebhya eva tattvanizcayaH, pratyakSamanumAnamupamAnamAgamo'rthApattirabhAvazceti SaT pramANAni, nityAdya(dvai)nekAntavAdaH, vedavihitAnuSThAnaM mokSamArgaH, nityaniratizayasukhAvirbhAvazca mokSaH / For Personal & Private Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 vibhAga-2, laghuSaDdarzanasamuccayaH sAGkhyadarzanaM marIcidarzanam / tatra keSAJcit kapila eva (devatA), paJcaviMzatistattvAni, tathAhi - AtmA prakRtirmahAnahaGkAraH, gandharasarUpasparzazabdAkhyAni paJca tanmAtrANi 9, pRthivyaptejovAyvAkAzAkhyAni paJcabhUtAni 14, ekAdaza cendriyANi, tatra ghrANarasanacakSustvakzrotramanAMsi SaD buddhIndriyANi 20, pAyUpasthavacaHpANipAdAkhyAni paJca karmendriyANi 25, pratyakSamanumAnamAgamazceti pramANatrayam, nityaikAntavAdaH, paJcaviMzatitattvajJAnaM mokSamArgaH, prakRtipuruSavivekadarzanAd nivRttAyAM prakRtau puruSasya svarUpAvasthAnaM mokSaH / nAstikA: kApIla(pAli) kAH / teSAM darzane nAsti sarvajJaH, na jIvaH, na dharmAdharmo, na ca tatphalam, na paralokaH, na mokSaH, tathA ca tanmatam - etAvAneva loko'yaM yaavaanindriygocrH| bhadre ! vRkapadaM pazya, yadvadanti bahuzrutAH / / pRthivyaptejovAyavazcatvAryeva bhUtAni, pratyakSamevaikaM pramANam, pRthivyAdibhUtasaGghAta eva zarIram, madyAGgeSu madazaktiriva caitanyaM tatra jAyate / ete ca naiyAyikAdipravAdA anantadharmAtmake vastuni svAbhipretanityatvAdi dharmAvadhAraNAt zeSadharmatiraskAreNa pravartamAnA durnayA ucyante, yathA - 'nitya eva zabdaH' ityAdi / durnayabalaprabhAvitasattAkA hi khalvete pravAdAH, tathAhi - naigamanayadarzanAnusAriNau naiyAyikavaizeSiko, saGgrahanayAnusAriNaH sarve'pi mImAMsi(sa)kavizeSA advaitavAdAH sAGkhyadarzanaM ca, vyavahAranayAnusAriNaH prAyazcArvAkA nAstikAH, RjusUtranayAnusAriNo bauddhAH, zabdAdinayAvalambino vaiyAkaraNAdayaH / ta eva ca pravAdA anantadharmAtmake [Su] vastuni svAbhipretanityatvAdidharmasamarthanApravaNAH zeSadharmasvIkAratiraskAraparihAreNa pravartamAnA nayA ucyante, yathA anityaH zabdaH' ityAdi / parasparasApekSaM sarvanayamayaM tu jinamatam, yathA 'syAdanityaH zabda' ityAdi / ata evocyate - parasparApekSasarvanayanirmitamArhatam / mataM pramANaM syAdvAdi zreyaM zreyArthibhirbudhaiH / / 1 / / zrI laghuSaDdarzanasamuJcayaH samAptaH / / For Personal & Private Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, zrIrAjazekharIya SaDdarzanasamuccayaH 303 (4) maladhArizrIrAjazekharasUriviracitaH SaDdarzanasamuJcayaH / / ||aiN namaH // natvA nijagurUn bhaktayA, smRtvA vAGmayadevatAm / sarvadarzanavaktavyaM, vakti zrI rAjazekharaH / / 1 / / dharmaH priyaH sarvaloke, taM brUyurdarzanAni SaT / teSAM liGge ca veSe ca, AcAre daivate gurau / / 2 / / pramANatattvayormuktI, tarke bhedo nirIkSyate / muktiraSTAGgayogenetyetat sAdhAraNaM vacaH / / 3 / / jainaM sAyaM jaiminIyaM, yaugaM vaizeSikaM tathA / saugataM darzanAnyevaM, nAstikaM tu na darzanam / / 4 / / [jainamata tatra jainamate liGgaM, rajoharaNamAdimam / mukhavastraM ca veSazca, colapaTTAdikaH smRtaH / / 5 / / vistArastvoghaniryukte yo veSAdigocaraH / AcAraH paJcasamitiguptitritayalakSaNaH / / 6 / / IryAbhASaiNA''dAnanikSepotsargasaMjJakAH / paJcAhuH samitIstisro, guptIstriyoganigrahAt / / 7 / / tIrthaGkarAzcaturyuktA, viMzativRSabhAdayaH / kliSTASTakarmanirmuktAH, kevalajJAnabhAskarAH / / 8 / / mahAvratadharo dhIraH, sarvAgamarahasyavit / krodhamAnAdivijayI, nirgrantho gururucyate / / 9 / / pratyakSaM ca parokSaM ca, dve pramANe iha smRte / tatra prameyaM syAdvAdAdhiSThitaM dravyaSaNmayam / / 10 / / dharmAdharmo nabhaH kAlaH, pudgalazcetanastathA / dravyaSaTakamidaM khyAtaM, tadbhedAstvAgame smRtAH / / 11 / / For Personal & Private Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 vibhAga- 2, zrIrAjazekharIya SaDdarzanasamuccayaH jIvAjIva tathA puNyaM, pApamAzravasaMvarau / bandho vinirjarAmokSau, navatattvI matA'rhatAm / / 12 / / caitanyalakSaNo jIvaH, syAdajIvastato'nyathA / satkarmapudgalAH puNyaM, pApaM duSkarmapudgalAH / / 13 / kaSAyA viSayA yogA, ityAdyA AzravA matAH / AzravAdviramaNaM yat, tat saMvara iti smRtaH / / 14 / / zubhAzubhAnAM grahaNaM, karmaNAM bandha iSyate / pUrvopArjitakarNaughajaraNaM nirjarA smRtA / / 15 / / karmakSayeNa jIvasya, svasvarUpasthitiH zivam | eSAM navAnAM zraddhAne, cAritrAt tattu labhyate / / 16 / / zvetAmbarA vandyamAnA, dharmalAbhaM pracakSate / zuddhAM mAdhukarIM vRttiM, sevante bhojanAdiSu / / 17 / / khyAtAH pramANamImAMsA, pramANoktisamucayaH / nayacakravAlatarkaH syAdvAdakalikA tathA / / 18 / / prameyapadmamArtaNDastattvArthaH sarvasAdhanaH / dharmasaMgrahaNItyAdi, tarkoMghA jinazAsane / / 19 / / jaine mate ubhau pakSI, zvetAmbaro digambaraH / zvetAmbaraH purA proktaH, kathyate'tha digambaraH / / 20 / / digambarANAM catvAro, bhedA nAgnyavrataspRzaH / kASThAsaGgo mUlasaGgaH, saGgI mAthuragopyako / / 21 / / picchikA camarIvAlaiH kASThAsaGge pratiSThitA / mUlasaGge mayurANAM, piccherbhavati picchikA / / 22 / / picchikA mAthure saGghe, mUlAdapi hi nAdRtA / mayUrapicchikA gopyAH, dharmalAbhaM bhaNanti te / / 23 / / dharmavRddhigiraH zeSAH, gopyAH strImuktibhASiNaH / gopyAdanye trayaH saGghAH, prAhuna nirvRtiM striyAH / / 24 / / For Personal & Private Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, zrIrAjazekharIya SaDdarzanasamuccayaH 305 zeSAstrayazca gopyAzca, kevalibhuktiM na manvate / nAsti cIvarayuktasya, nirvANaM savrate'pi hi / / 25 / / dvAtriMzadantarAyAH syurmalAzcaiva caturdaza / bhikSA'Tane bhavantyeSAM, varjanIyAstadAgame / / 26 / / zeSaM zvetAmbaraistulyamAcAre daivate gurau / zvetAmbarapraNItAni, tarkazAstrANi manvate / / 27 / / syAdvAdavidyAvidyotAt, prAya: sAdharmikA amI / paramaSTasahasrI yA, nyAyakairavacandramAH / / 28 / / siddhAntasAra ityAdyAstAH paramakarkazAH / teSAM jayazrIdAnAya, pragalbhante pade pade / / 29 / / jinakalpAdayo bhedA, vyucchinnAH sAmprataM kalau / varttamAnaM tataH proktaM, sarvaM jJeyaM jinAgamAt / / 30 / / samyag jainaM mataM jJAtvA, yoge'STAGge rameta yaH / sa karmalAghavaM kRtvA, labdhA saukhyaparamparAm / / 31 / / iti jainamatam / / ___ [sAGkhyamata] atha sAGkhyamataM brUmaste tridaNDaikadaNDakAH / kaupInaM vasanaM teSAM, dhAturaktAmbarAzca te / / 32 / / kSuramuNDA eNacarmAsanA dvijagRhAzanAH / paJcagrAsIparAzcaiva, dvAdazAkSarajApinaH / / 33 / / OM namo nArAyaNAya, tadbhaktAH pravadantyadaH / praNAmakAle te'pyAhuH, padaM tattu namo'ntakam / / 34 / / bITeti bhArate khyAtA, dAravI mukhavastrikA / dayAnimittaM bhUtAnAM, mukhaniHzvAsarodhikA / / 35 / / yadAhuste-ghrANAdanuprayAtena, zvAsenaikena jantavaH / hanyante zatazo brahmanaNumAtrAkSaravAdinA / / 36 / / For Personal & Private Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 vibhAga-2, zrIrAjazekharIya SaDdarzanasamuccayaH dayArthaM jalajIvAnAM, galanaM dhArayanti te / zAstreSUpadizantyevaM, bhaktAnAM purataH sadA / / 37 / / SaTtriMzadaGgulAyAma, viMzatyaGgulavistRtam / dRDhaM galanakaM kuryAd, bhUyo jIvAn vizodhayet / / 38 / / mriyante miSTatoyena, pUtarAH kSArasambhavAH / kSAratoyena tu pare, na kuryAt saGkaraM tataH / / 39 / / lUtA''syatantugalitaikabindau santi jantavaH / sUkSmA bhramaramAnAste, naiva mAnti triviSTape / / 40 / / kusumbhakuGkamAmbhovanicitaM sUkSmajantubhiH / na dRDhenApi vastreNa, zakyaM zodhayituM jalam / / 41 / / (uttaramImAMsAyAM galanakavicAro'yam) / sAGkhyA nirIzvarAH kecit, kecidIzvaradevatAH / ye te nirIzvarAste'mI, nArAyaNaparAyaNAH / / 42 / / viSNoH pratiSThAM kurvanti, sAGkhyazAsanasUrayaH / caitanyapramukhaiH zabdasteSAmAcArya ucyate / / 43 / / pratyakSamanumAnaM ca, zAbdaM ceti pramAtrayam / antarbhAvo'tra zeSANAM, pramANAnAM sayuktikaH / / 44 / / amISAM sAGkhyasUrINAM, tattvAnAM paJcaviMzatiH / sattvaM rajastamazceti, jJeyaM tAvad guNatrayam / / 45 / / eteSAM yA samA'vasthA, sA prakRtiH kilocyate / pradhAnAvyaktazabdAbhyAM, vAcyA nityasvarUpikA / / 46 / / tataH saMjAyate buddhirmahAniti yakocyate / ahaGkArastato'pi syAt, tataH SoDazako gaNaH / / 47 / / sparzanaM rasanaM ghrANaM, cakSuH zrotraM ca paJcamam / paJca buddhIndriyANyAhustathA karmendriyANi ca / / 48 / / For Personal & Private Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, zrIrAjazekharIya SaDdarzanasamuccayaH 307 pAyUpasthavaca:pANipAdAkhyAni manastathA / anyAni paJcarUpANi tanmAtrANIti SoDazaH / / 49 / / rUpAttejo rasAdApo, gandhAd bhUmiH svarAtrabhaH / sparzAdvAyustathA caivaM, paJcabhyaH paJcabhUtakam / / 50 / / evaM caturviMzatitattvarUpaM, niveditaM sAvayamate pradhAnam / anyastvakartA viguNazca bhoktA, tattvaM pumAn nityacidabhyupetaH / / 51 / / amUrttazcetano bhogI, nityaH sarvagato'kriyaH / akartA nirguNaH sUkSma, AtmA kApiladarzane / / 52 / / prakRteviraho mokSastannAze sa svarUpagaH / badhyate mucyate caiva, prakRtiH puruSo na tu / / 53 / / sADayAnAM matavaktAraH, kapilAsuribhArgavAH / ulUkaH paJcazikhazcezvarakRSNastu zAstrakRt / / 54 / / tarkagranthA etadIyA, mATharastattvakaumudI / gauDapAdA''treyatantre, sADayasaptatisUtrayuk / / 55 / / kAzyAM prAcuryameteSAM, bahavo mAsopavAsikAH / dhUmramArgAnugA viprA, arciAgAnugAstvamI / / 56 / / vedapriyAstato viprA, yajJamArgAnugAminaH / hiMsAdivedaviratA: sAGkhyA adhyAtmavAdinaH / / 57 / / svakIyasya matasyaite, mahimAnaM pracakSate / yadi sAGkhyamate bhaktistadA muktivinA kriyAm / / 58 / / uktaM ca maThAraprAnte - hasa piba lala khAda moda nityaM, bhuva ca bhogAn yathA'bhilASam / yadi viditaM te kapilamataM tat, prApsyasi mokSasaukhyamacireNa / / 59 / / iti sAGkhyamatam / / [mImAMsakamata-jaiminIyamata atha mImAMsakaM brUmo, jaiminIyAparAbhidham / jaiminIyA ekadaNDAstridaNDA api sAvayavat / / 60 / / For Personal & Private Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 vibhAga- 2, zrIrAjazekharIya SaDdarzanasamuccayaH mImAMsako dvidhA karmabrahmamImAMsakastathA / vedAntI manyate brahma, karma bhaTTaprabhAkarau / / 61 / / te dhAturaktavasanA, mRgacarmopavezikA: / kamaNDaludharA muNDA, bhATTAH prAbhAkarAzca te / / 62 / / vedAntadhyAnamevaikamAcArasterurIkRtaH / teSAM mate nAsti devaH sarvajJAdivizeSaNaH / / 63 / / tasmAdatIndriyArthAnAM, sAkSAddaSTurabhAvataH / nityebhyo vedavAkyebhyo yathArthatvavinirNayaH / / 64 / / ata eva purA kAryo, vedapAThaH prayatnataH / tato dharmasya jijJAsA, kartavyA dharmasAdhanI / / 65 / / nodanAlakSaNo dharmo, nodanA tu kriyAM prati / pravarttakaM vacaH prAhuH, svaH kAmo'gniM yathA yajet / / 66 / / veda eva gurusteSAM vaktA kazcitparo na hi / tataH svayaM te saMnyastaM, saMnyastamiti bhASiNaH / / 67 / / yajJopavItaM prakSAlya, pibanti tajjalaM zuci / ete sAGkhyAnugA veSAt, tattve'timahatI bhidA / / 68 / / SaTpramANaspRzo bhATTAstannAmAni pracakSmahe / pratyakSamanumAnaM ca, zAbdaM copamayA saha / / 69 / / arthApattirabhAvazca, bhATTAnAM SaT pramAH smRtAH / prabhAkaramate paJca, te hyabhAvaM na manvate / / 70 / / ekamevAdvitIyaM syAd, brahma tattvaM mahAphalam / prapaJcaH stambhakumbhAdisteSAM zAstre nirarthakaH / / 71 / / mImAMsako dvijanmaivetyataH zUdrAnnavarjakaH / na pauruSakRtA vedAH, pAramparyeNa tadgrahAt / / 72 / / mImAMsakAnAM catvAro, bhedAsteSu kuTIcara: / bahUdakazca haMsazca tathA paramahaMsakaH / / 73 / For Personal & Private Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, zrIrAjazekharIya SaDdarzanasamuccayaH 309 kuTIcaro maThAvAsI, yajamAnaparigrahI / bahUdako nadItIre, snAto nairasyabhekSyabhuk / / 74 / / haMso bhramati dezeSu, tapa:zoSitavigrahaH / yaH syAtparamahaMsastu, tasyAcAraM vadAmyaham / / 75 / / sa IzAnIM dizaM gacchan, yatra niSThitazaktikaH / tatrAnazanamAdatte, vedAntadhyAnatatparaH / / 76 / / paraH para ihotkRSTo, yAjyAsteSAM tu vADavAH / sAvayavatprakRterbhedAd, mokSo jIvasya tanmate / / 77 / / (gArgIyasmRti-madhyagA: zlokAH) "tridaNDI sazikho yastu, brahmasUtrI gRhacyutaH / sakRt putragRhe'znAti, yo yAti sa kuTIcaraH / / 78 / / kuTIcarasya rUpeNa, brahmabhikSo jitAzanaH / bahUdakaH sa vijJeyo, viSNujApaparAyaNaH / / 79 / / brahmasUtrazikhAhInaH, kaSAyAmbaradaNDabhRt / ekarAtriM vasedgrAme, nagare ca trirAtrikam / / 8 / / viprANAmAvasatheSu, vidhUmeSu gatAgniSu / brahmabhikSAM careddhaMsaH, kuTikAvAsamAcaret / / 81 / / haMsasya jAyate jJAnaM, tadA syAtparamo hi saH / cAturvarNyaprabhoktA ca, svecchayA daNDabhRttadA / / 2 / / prapaJcamithyA kaThavallikA ca, khyAtaM jane bhAgavataM purANam / ityAdizAstrANi bahUni teSAM, tatsampradAyastu kRzo'traloke / / 83 / / [naiyAyikamata atha yogamataM brUmaH, zaivamityaparAbhidham / te daNDadhAriNaH prauDhakaupInaparidhAyinaH / / 84 / / For Personal & Private Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 vibhAga-2, zrIrAjazekharIya SaDdarzanasamuccayaH te kambaliprAvaraNA, jaTApaTalazAlinaH / bhasmoddhUlanakarttAro, nIrasAhArasevinaH / / 5 / / dormUle tumbakabhRtaH, prAyeNa vanavAsinaH / AtithyakarmaniratAH, kandamUlaphalAzanAH / / 86 / / sastrIkA atha ni:strIkA, niHstrIkAsteSu cottamAH / paJcAgnisAdhanaparAH, prANaliGgadharAH kare / / 87 / / vidhAya dantapavanaM, prakSAlyAMhikarAnanam / . spRzanti bhasmanA'GgaM tristriH zivadhyAnatatparAH / / 88 / / yajamAno vandamAno, vakti teSAM kRtAJjaliH / OM namaH zivAyetyevaM, zivAya nama ityasau / / 89 / / teSAM ca zaGkaro devaH, sRSTisaMhArakArakaH / tasyAvatArAH sArA ye, te'STAdaza tadarcitAH / / 10 / / teSAM nAmAnyatha brUmo, nakulIzo'tha kauzikaH / gAryo maitryaH kauruSazca, IzAnaH SaSTha ucyate / / 91 / / saptamaH pAragAryastu, kapilANDamanuSyako / aparakuzIko'trizca, piGgalAkSo'tha puSpakaH / / 12 / / bRhadAcAryo'gastizca, santAnaH SoDazaH smRtaH / rAzIkaraH saptadazo, vidyAgururathAparaH / / 13 / / ete'STAdaza tIrthezAstaiH sevyante pade pade / pUjanaM praNidhAnaM ca, teSAM jJeyaM tadAgamAt / / 14 / / akSapAdo gurusteSAM, tena te hyAkSapAdakAH / uttamAM saMyamAvasthA, prAptA nagnA bhramanti te / / 15 / / pramANAni ca catvAri, pratyakSaM laiGgika tathA / upamAnaM ca zAbdaM ca, tatphalAni pRthak pRthak / / 96 / / tattvAni SoDazAmutra, pramANAdIni tadyathA / pramANaM ca prameyaM ca, saMzayazca prayojanam / / 97 / / For Personal & Private Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, zrIrAjazekharIya SaDdarzanasamuccayaH 311 dRSTAnto'pyatha siddhAnto'vayavAstarkanirNayau / vAdo jalpo vitaNDA ca, hetvAbhAsAzchalAni ca / / 18 / / jAtayo nigrahasthAnAnyeSAM vyayastu dustaraH / Atyantikastu duHkhAnAM, viyogo mokSa ucyate / / 19 / / jayantAcAryaracito, nyAyatarko'tidustaraH / anyastUdayanAcAryo, granthaprAsAdasUtrabhRt / / 100 / / bhAsarvajJo nyAyasAratarkasUtravidhAyakaH / nyAyasArAbhidhe tarke, TIkA aSTAdaza sphuTAH / / 101 / / nyAyabhUSaNanAmnI tu, TIkA tAsu prasiddhibhAk / ayameSAM vizeSastu, yatprajalpanti parSadi / / 102 / / zaivIM dIkSAM dvAdazAbdI, sevitvA yo'pi muJcati / dAsIdAso'pi bhavati, so'pi nirvANamRcchati / / 103 / / eteSu nirvikArA ye, mImAMsA darzayanti te / tatra padyamidaM cAsti, mokSamArgaprarUpakam / / 104 / / na svadhunI na phaNino na kapAladAma, . nendoH kalA na girijA na jaTA na bhsm| yatrAsti nAnyadapi kiJcidupAsmahe tad, rUpaM purANamunizIlitamIzvarasya / / 105 / / sa eva yoginAM sevyo, yo'rvAcInastu yogabhAk / sa dhyAyamAno rAjyAdisukhalubdhairniSevyate / / 106 / / uktaM ca taiH svayogazAstre - vItarAgaM smaran yogI, vItarAgatvamaznute / sarAgaM dhyAyataH puMsaH, sarAgatvaM tu nizcitam / / 107 / / yena yena hi bhAvena, yujyate yantravAhakaH / tena tanmayatAM yAti, vizvarUpo maNiryathA / / 108 / / For Personal & Private Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 vibhAga- 2, zrIrAjazekharIya SaDdarzanasamuccayaH zrutAnusArataH proktaM, naiyAyikamataM mayA / eteSAmeva zAstrebhyastAMstAn bhAvAn vidurbudhAH / / 109 / / eteSAM yajamAnastu, sutArAhRdayezvaraH / satyavAdI harizcandro, rAmalakSmaNapUrvajaH / / 110 / / bharaTAnAM vratAdAne, varNavyaktirna kAcana / yasya punaH zive bhaktirvratI sa bharaTo bhavet / / 111 / / amISAM sarvatIrtheSu, bharaTA eva pUjakAH / zeSA namaskArakarAH, so'pi kAryo na sanmukhaH / / 112 / / [vaizeSikamata ] atha vaizeSikaM brUmaH, pAzupatAnyanAmakam / liGgAdi yogavatteSAM te te tIrthakarA api / / 113 / / vaizeSikANAM yogebhyo, mAnatattvagatA bhidA / pratyakSamanumAnaM ca, mate teSAM pramAdvayam / / 114 / / avazeSapramANAnAmantarbhAvo'tra tairmataH / tattvAni tu SaDevAtra, dravyaprabhRtikAnyaho ! / / 115 / / dravyaM guNAstathA karma, sAmAnyaM ca caturthakam / vizeSasamavAyau ca tattvaSaTkaM hi tanmate / / 116 / / tatra dravyaM navadhA bhUjalatejo'nilAntarikSANi / kAladigAtmamanAMsi ca guNaH punaH paJcaviMzatidhA / / 117 / / sparzarasarUpagandhAH zabdaH saGkhyA vibhAga-saMyogau / parimANaM ca pRthaktvaM tathA paratvAparatve ca / / 118 / / buddhiH sukhaduHkhamicchAdharmAdharmaprayatnasaMskArAH / dveSaH snehagurutve dravatvavegau guNA ete / / 119 / / utkSepAvakSepAvAkuJcanakaM prasAraNaM gamanam / paJcavidhaM karmetat parApare dve tu sAmAnye / / For Personal & Private Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, zrIrAjazekharIya SaDdarzanasamuccayaH 313 tatra paraM sattAkhyaM dravyatvAdyaparamatha vizeSastu / nizcayato nityadravyavRttirantyo vinirdiSTaH / / 121 / / ya ihAyutasiddhAnAmAdhArAdheyabhUtabhAvAnAm / saMbandha ihapratyayahetuH sa ca bhavati samavAyaH / / 122 / / yoge vaizeSike tantre, prAyaH sAdhAraNI kriyA / AcAryaH zaGkara iti, nAma prAgabhidhAparam / / 123 / / amISAM tarkazAstrANi, SaT sahasrANi kandalI / zrIdharAcAryaracitA, prazastakarabhASyakam / / 124 / / tatra saptazatImAnaM, sUtraM tu trizatImitam / vyomazivAcAryakRtA, TIkA vyomamatirmatA / / 125 / / sA syAnava sahasrANi, parA tu kiraNAvalI / sA tUdayanasaMdRbdhA, uddezAt SaTsahasrikA / / 126 / / zrIvatsAcAryaracitA, TIkA lIlAvatI matA / sA'pi syAt SaT sahasrANi, ekaM tvAtreyatantrakam / / 127 / / tattu saMprati vyucchinnaM, ziSyA mandodyamA yataH / AcAravyavahArau ca, prAyazcittaM te viduH / / 128 / / jIvasyAtyantiko duHkhaviyogo mokSa iSyate / yaugAnAM ca tathaivoktaH, prAya: sAdharmikA yataH / / 129 / / zivenolUkarUpeNa, kaNAdasya muneH puraH / matametat prakathitaM, tata aulUkyamucyate / / 130 / / akSapAdena RSiNA, racitatvAttu yaugikam / AkSapAdamiti khyAtaM, prAyastulyaM matadvayam / / 131 / / [bauddhamata atha bauddhamataM vakSye, mauNDyaM kRttiH kamaNDaluH / / liGgaM teSAM raktavastraM, veSaH zaucakriyA bahuH / / 132 / / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 vibhAga-2, zrIrAjazekharIya SaDdarzanasamuccayaH dharmabuddhasaGgharUpaM, teSAM ratnatrayaM matam / tArAdevI punasteSAM, sarvavighnopaghAtinI / / 133 / / sapta tIrthaGkarAsteSAM, kaNThe rekhAtrayAGkitAH / vipazyI 1 zikhI 2 vizvabhUH 3, krakucchandazca 4 kAJcanaH 5 / / 134 / / kAzyapazca 6 saptamastu zAkyasiMho'rkabAndhavaH 7 / tathA rAhalasUH sarvArthasiddho gautamAnvayaH / / 135 / / mAyAzuddhodanasuto, devadattAgrajazca saH / zauddhodanidharmakIrtipramukhA guravo matAH / / 136 / / pratyakSamanumAnaM ca, dve pramANe tu tanmate / caturNAmAryasatyAnAM, duHkhAdInAM prarUpakaH / / 137 / / sarvajJastanmate buddhaH, sa prameyacatuSkavAk / duHkhaM samudayo mArgo, nirodhazceti tAttvikam / / 138 / / duHkhaM saMsAriNaH skandhAste ca paJca prakIrtitAH / vijJAnaM vedanA saMjJA, saMskAro rUpameva ca / / 139 / / samudeti yato loke, rAgAdInAM gaNo'khilaH / AtmA''tmIyasvabhAvAkhyaH, samudayaH sa udAhataH / / 140 / / kSaNikAH sarvasaMskArA, ityevaM vAsanA tu yA / sa mArga iha vijJeyo, nirodho mokSa ucyate / / 141 / / sugatAcAralagnasya, jJAnanirmalatA hi yA / asA muktirmanyate bauddhaiH, kaizcit kaizciJcite: kSayaH / / 142 / / AtmAnaM manvate naite, jJAnameva tu manvate / bhavAntare sahacaraM, saMtAnasthaM kSaNakSayi / / 143 / / catvAro bauddhabhedAH syubhaktisteSAM pRthak pRthak / kAvyAdamuSmAd jJAtavyAstanmatapratipAdakAt / / 144 / / artho jJAnasamanvito matimatA vaibhASikeNeSyate, pratyakSeNa(kSo na) hi bAhyavastuvisara: sautrAntikairAdRtaH / Jain Education Intemational POr Personal & PrivateUse Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, zrIrAjazekharIya SaDdarzanasamuccayaH 215 yogAcAramatAnugairabhimatA sAkArabuddhiH parA, manyante bata madhyamAH kRtadhiyaH svacchAM parAM saMvidam / / 145 / / tarkabhASA hetubinduAyabindustathA'rcaTaH / tarkaH kamalazailazca, tathA nyAyapravezakaH / / 146 / / jJAnapAramitAdyAstu, granthAH syurdaza tanmate / prAsAdA vartulAsteSAM, buddhANDaka iti smRtAH / / 147 / / mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA, madhye bhaktaM pAnakaM cAparANe / drAkSAkhaNDaM zarkarA cArddharAtre, mokSazcAnte zAkyasiMhena dRSTaH / / 148 / / uktA liGgAdayo bhedA, darzanAnAM zivaiSiNAm / tadvistarastu na prokto, yathAjJAnamudIritaH / / 149 / / [aSTAGgayogasvarupa aSTAGgayogasiddhyarthaM, dadhyuliGgAni liGginaH / sarve prAhustamaSTAGgaM, tatsvarUpaM vadAmyatha / / 150 / / . ahiMsAsUnRtAsteyabrahmAkiJcanatA yamAH / niyamAH zaucasantoSau, svAdhyAyatapasI api / / 151 / / devatApraNidhAnaM ca, karaNaM punarAsanam / prANAyAmaH prANayamaH, zvAsaprazvAsarodhanam / / 152 / / pratyAhArastvindriyANAM, viSayebhya: samAhatiH / dhAraNA tu kvacid dhyeye, cittasya sthirabandhanam / / 153 / dhyAnaM tu viSaye tasminnekapratyayasaMtatiH / samAdhistu tadevArthamAtrAbhAsanarUpakam / / 154 / / evaM yogo yamAdyaGgairaSTabhiH saMmato'STadhA / mokSopAyo yogo jJAnazraddhAnacaraNAtmakaH / / 155 / / nivarttako bhaved dharmo, darzanAnAM zivaiSiNAm / rAjyAdibhogamicchUnAM, gRhiNAM tu pravartakaH / / 156 / / For Personal & Private Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 vibhAga-2, zrIrAjazekharIya SaDdarzanasamuccayaH sarvasAvadyaviratidharma: siddhyai nivarttakaH / iSTApUrtAdiko dharmo, bhaved bhUtyai pravartakaH / / 157 / / nAstikamata] dharmAdharmavidhAtAraM, jIvaM darzanino viduH / nAstikAstaM na manyante, puNyApuNyabahirmukhAH / / 158 / / te'dhiparSad vadantyevaM, nAsti jIvo na karma ca / dharmAdharmoM na vidyate, tataH kiM nu tayoH phalam ? / / 159 / / etAvAneva loko'yaM, yAvAnindriyagocaraH / bhadre ! vRkapadaM pazya, yadvadantyabahuzrutAH / / 160 / / piba khAda ca cArulocane ! yadatItaM varagAtri ! tana te / na hi bhIru ! gataM nivarttate, samudayamAtramidaM kalevaram / / 161 / / pRthvI jalaM tathA tejo, vAyurbhUtacatuSTayam / pramANabhUtireteSAM, mAnaM tvakSajameva hi / / 162 / / pRthvyAdibhUtasaMhatyAM, tathA dehAdisaGgatiH / madazaktiH surAGgebhyo, yadvat tadvaJcidAtmatA / / 163 / / tasmAd dRSTaparityAgAd, yadadRSTe pravarttanam / taddhi lokasya mUDhatvaM, cArvAkA: pratipedire / / 164 / / krameNa khaNDanaM teSAM, jIvastAvatprapadyatAm / ahaM duHkhI sukhI cAhamiti pratyayayogataH / / 165 / / ghaTaM vemyahamityatra, tritayaM pratibhAsate / karma kriyA ca kartA ca, tatkartA kiM niSidhyate ? / / 166 / / zarIrameva cetkartR, na kartR tadacetanam / bhUtacaitanyayogAJca, cetanaM tadasaGgatam / / 167 / / mayA dRSTaM zrutaM spRSTaM, ghrAtamAsvAditaM smRtam / ityekakartRkA bhAvA, bhUtacidvAdinaH katham ? / / 168 / / For Personal & Private Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, zrIrAjazekharIya SaDdarzanasamuccayaH 317 svasaMvedanata: siddhe, svadehe cetanAtmani / paradehe'pi tatsiddhiranumAnena sAdhyate / / 169 / / buddhipUrvA kriyA dRSTA, svadehe'nyatra tadgatiH / pramANabalataH siddhA, cetanA nAtivAryate / / 170 / / tatparalokinaH siddhau, karmabandho na durghaTaH / vicitrAdhyavasAyasthaH, sa hi banAtyanAditaH / / 171 / / puNyapApamayaM karma, cIyate vA'pacIyate / tadvazAt sukhaduHkhAni, na tu yAdRcchikAnyaho ! / / 172 / / nityaM sattvamasattvaM vA hetoranyAnapekSaNAt / apekSAto hi bhAvAnAM, kAdAcitkatvasambhavaH / / 173 / / stanyapAnAbhilASo yat, prathamaM bAlake bhavet / pUrvajanmAbhyAsato'sau, tasmin janmanyazikSaNAt / / 174 / / tasmAnAstikavAkyeSu, ratiH kartuM na yujyate / AtmA jJAnI karmamuktaH, paralokI ca budhyatAm / / 175 / / sa cASTAGgena yogena karmonmUlya samantataH / Apnoti muktiM tatrocairAnandaM svAdayatyaho ! / / 176 / / sAdikamanantamanupamamavyAbAdhaM svabhAvajaM saukhyam / prAptaH sa kevalajJAnadarzano modate muktaH / / 177 / / sarvathA'pyajighAMsUnAM, gurudevahitaiSiNAm / adIrghamatsarANAM ca, muktirAsannavartinI / / 178 / / kAlasvabhAvaniyaticetanetarakarmaNAm / bhavitavyatayA pAke, muktirbhavati nAnyathA / / 179 / / bAlAvabodhanakRte maladhArisUriH, zrIrAjazekhara iti prathamAnabuddhiH / samyagguroradhigatottamatarkazAstraH, SaDdarzanImiti manAk kathayAmbabhUva / / 180 / / / / iti zrIrAjazekharasUrikRtaH SaDdarzanasamuccayaH / / taH SaDadazana For Personar&Private Dse only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 vibhAga-2, SaDdazanAnaNayaH zrI merutuMgasUrIsaMdRbdhaH (5) / / zrI SaDdarzananirNayaH / / ||AUM namaH paramAtmane / / cidAnandaika' rUpAya sarvApAya' tiraskRte / dhyAnagamyasvarUpAya namo'stu paramAtmane / / 1 / / ...tathAhi-iha kila rUDhitazcatvAro varNAzcatvAra AzramAH SaDdarzanAni ityAdivicitra vizvavyavasthitiH / paraM sarveSAmapyeSAmahameveti ahaMbhAvaH sa svabhAvAdAvirbhavan durnivAraH, paramArthadRzA vIkSyamANaH srvthaa'nucitshc| kathamiti ceducyate-kila brAhmaNa-kSatriya-vaizya-zUdrazcatvAro varNAH / teSAM madhye brAhmaNo varNaH jyeSThaH zreSThazceti yadyapi lokavyavahAraH, paraM tad brAhmaNyaM satyatapodayendriyadamAdirUpabrahmAtmakaM mukhyalakSaNam, parairjAtyAdibhiryajJopavItAdibhizca sarvathA na bhavatIti prAkbauddhAcAryeNa nirNItam / ata evoktaM zrutau satyaM brahma tapo brahma brahma cendriyanigrahaH / sarvabhUtadayA brahma etad brAhmaNalakSaNam / / 1 / / tathA-brAhmaNo brahmacaryeNa yathA zilpena zilpikaH / anyathA nAmamAtraM syAdindragopakakITavat / / satyAdirUpaM ca brahma nirmalasvabhAvatayA jAyamAnaM sarveSvapi varNeSu ghaTata ev| sarvajAtiSu cANDAlAH sarvajAtiSu brAhmaNAH / brAhmaNeSvapi cANDAlAzcANDAleSvapi brAhmaNAH / / iti zrutaprAmANyAt / tathA brahmacArI gRhI vAnaprastho bhikSuzceti catvAra AzramAH / tatrAdyamAzramadvayaM gRhasthAnAmucitam, antyAzramadvayaM ca yatInAm / tato yadyapi vyavahArato gRhasthAnAM yatayaH pUjyA eva, paraM tad yatitvaM bhAvarahitaM, na vanavAsavalkalaparidhAna-puSpa-phala-patrAhArAdibhiH syAt / vanecarANAmapi vanavAsAdi sarvamasti, na ca te yatayaH / tathA na bhUzayanoJchavRttizItAtapasahanAdibhiH, 1. advitIyasya 2. kaSTa 3. ayogyaH / For Personal & Private Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzananirNaya: 319 mRgAdInAmapi tadbhAvAt / nAGgasaMskAratyAgAdibhiH vRSalANAmapi taddarzanAt / na bhikSATananirazanatAdibhiH durbhikSAdau bahUnAmapi tatsaMbhavAt / na 'AkiJcanyAdibhiH durgatAnAmapi tadghaTanAt / tasmAd rAgadveSaparihArarUpasamatAsvIkAra eva yatitvam / uktaM cavane'pi doSAH prabhavanti rAgiNAM gRhe'pi paJcendriyanigrahastapaH / akutsite karmaNi yaH pravartate nivRttarAgasya gRhaM tapovanam / / hitopadeza, saMdhi 90] tathA- rAgadvaiSau yadi syAtAM tapasA kiM prayojanam ? / tAveva yadi na syAtAM tapasAM kiM prayojanam ? / / tathA bauddha-mImAMsaka-sAGkhya-naiyAyika-vaizeSika-jainabhedena SaDdarzanAni / tatra yadyapyetAnyAtma-puNyapApApavargAdisattAvAditayA sadarzanAnIti vyavahArastathApi svasvapakSotkarSa' parapakSApakarSa kadAgrahanigrahAya kimapyucyate / iha bauddhAnAM buddho devatA, catvAri duHkhAdInyAryasatyAni / tatra vijJAnAdayaH paJcaskaMdhAH, dvAdazAyatanAni ca duHkham / rAgAdInAmudayaheturAtmIyabhAvAkhyaH samudayaH / sarvaM kSaNikamiti vAsanA mArgaH / jJAnasantAnocchedo mokSaH / nirodho mokSa ityarthaH / pratyakSAnumAne dve pramANe / evaM sati yadi buddho devatA'syeti bauddhatvavyapadezastarhi sa buddhaH saMsArI vA'saMsArI vA ? yadi saMsArI tarhi asmadAdivad rAgAdikaluSitatayA na devaH / athAsaMsArI tarhi kSaNiko'kSaNiko vA ? kSaNikazcen nAsaMsArI / kSaNikatvAdeva saMtAnocchedAbhAvena mokSAbhAvAt / akSaNikazcet san vA asan vA ? / saMzcen na, yat sat tat kSaNikamiti pratijJAvyAghAtAt / asaMzcena pramANam, kharaviSANasyApyasataH pramANatvaprasaMgAt / tata ekAntakSaNikatvavAdinAM teSAM kathaM buddho devateti / kiJca sarvasya kSaNikatve'bhyupagamyamAne mokSopAyapravRttirapi na syAt / sarveSAmapi jJAnakSaNAnAM niranvayanAzena mokSaphalopabhogAbhAvAt / atha jJAnasaMtAnocchedasyaiva mokSatvAbhyupagame mA bhUt kasyApi 1. aparigraha 2. mahattvArApoNa 3 avarNavAda / For Personal & Private Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 vibhAga-2, SaDdarzananiNeyaH mokSaphalopabhogAbhAva iti cet, tarhi sarvajantUnAmavasAnakAlasvabhAvenaiva jJAnasaMtAnocchedasambhavAt svayaM mokSe sati viziSTakriyAvaiphalyaM bhaviSyati / atha sa eva jJAnasaMtAno'nyatra dehAntaraM saGkrAmatIti nAvasAnakAle mokSaprasaGga iti cenna, dehAntarasaGkramaNasyaivAghaTanAt / tathAhi-dIpazikhAsantAno'pi svAdhArapAtraM muktvA na pAtrAntare saGkrAmati / evaM jJAnasantAno'pi svAdhAradehaM muktvA nAnyaM dehaM saGkrAmati / karmavazAt saMkrAmatIti cenna, yena jJAnakSaNena pUrvadehe kRtaM karma sa svakarma [a bhuktvA vinaSTaH / anyatrotpitsurjJAnakSaNastu kena karmaNA dehAntaramApnoti ? pUrvajJAnakSaNakRtakarmaNeti cenna, anyasya karmaNA anyasya phalopabhoge sarvavizvavaisaMsthulyApatteH / kecinnikhilavAsanocchede vigatavividhaviSayAkAropaplavavizuddhajJAnotpAdo mokSa iti manyate tadapyayuktam / samalacittakSaNAnAM svAbhAvikyAH sadRzArambhaNazakterasadRzAmalajJAnakSaNArambhaM pratyazaktezcAkasmAdanucchedAt / tasmAt sarvaM na kSaNikam / kintu, anAdyananto jJAnAdiguNAdhAro nityo jIvaH / uktaM cajIrNAni vAsAMsi yathA vihAya navAni gRhaNAti naro'parANi / tathA zarIrANi vihAya jIrNAnyanyAni saMyAti navAni dehI / / [bhagavad gItA 2.22] sa ca jIvaH sarvakarmakSaye'vAptAnantajJAno muktasvarUpo vijayate / uktaM cazIvaH zivo zivo jIvaH zivAjjIvo na bhidyate / karmabaddho bhavejjIvaH karmamuktaH sadAzivaH / / [] ___ tathA mImAMsakAnAM sarvajJaH ko'pi nAstIti, taduktA AgamA api na snti| tato'pauruSeyatvena nityA vedA eva pramANam / tatra yAgAdikriyAM prati pravartakavacorUpo nodanAlakSaNo dharmaH / pratyakSAnumAnAgamopamAnArthApattyabhAvarUpANi SaT pramANAni / brahmAdaitavAdinAM caiSAmAtmanyAtmalayo mokSaH / 1. tulanA- jIvaH zivaH zivo jIvaH sa jIvaH kevalaH zivaH / pAzabaddhaH pazurdevi pAzamuktaH sadAzivaH / / tuSeNa baddho vrIhiH syAttuSAbhAve tu taNDulam / karmabaddhaH sadA jIvaH karmamuktaH sadAzivaH / / -tantra For Personal & Private Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzananirNayaH , itthaM caivete nodyAH / nanveSa sarvajJo bhavatA jJAto niSidhyate ajJAto vA / jJAtazcet tarhi tajjJApakapramANasadbhAvAt kathaM niSedhaH ? | ajJAtazcenna, ajJAtasya ghaTAderapi niSeddhumazakyatvAt / kiJca sarvajJo nAstIti yaducyate tat kimatra deze'tra kAle sarvadezeSu sarvakAleSu vA ? AdyaH pakSo'smAkamapyabhimataH, dvitIyapakSe tu yaH ko'pi sarvadezasarvakAlagataM sarvajJo nAstItyAdikaM svarUpaM jAnAti sa eva sarvajJaH / tataH kathaM sarvajJAbhAvaH / evaM sarvajJasiddhau taduktA AgamAH prAmANyena siddhA eva, AptavacanatvAt / / , , tathA vedA apauruSeyA ityapyayuktam / yataH zAstraM vacanAtmakam, vacanaM ca puruSatAlvoSThAdivyApAraM vinA na kvApyupalabhyate / ato'pauruSeyatvAbhAvAnna nityA vedAH / kiJca nityA vedAzcettarhi kimupalabhyabhAvA anupalabhyabhAvA vA ? / atra pakSadvaye'pi doSaH / nityatvena sarvadopalambhasyAnupalambhasya vA prasaMgAt / anyathA svabhAvahAnyA anityatvApatteH / tato'pauruSeyA nityAstu vedA na bhavantIti na te pramANam / "vedA avedA yajJA ayajJA" iti zrutiprAmANyAt / gItAyAmapyuktam yAmimAM puSpitAM vAcaM pravadanti vipazcitaH / vedavAdaratAH pArtha' nAnyadastIti vAdinaH / / kAmAtmAnaH sa (sva) rgaparA janmakarmaphalapradAm / kriyAvizeSabahulAM bhogaizvaryaphalaM prati / / bhogaizvaryaprasaktAnAM tayApahatacetasAm / vyavasAyAtmikA buddhiH samAdhau na vidhIyate / / 321 guNyaviSayA vedA nistraiguNyo bhavArjuna ! | nirdvandvo nityasattvastho niryogakSema AtmavAn / ( bhagavadgItA 2.42-45 ) iti / kiJca, sudhAbhujo devA ataH kathaM gomedhAdiSu hUyamAnA gavAdipalaM bhuJjate / evameSAmapi palAdatvaprasaMgAt / na ca yAgAdikriyAH svargaM sAdhayanti / 2. he arjuna ! 3. gati iti mudritabhagavadgItAyAm / For Personal & Private Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khai'khukhu vibhAga-2, SaDdarzananirNayaH yUpaM chittvA pazUn hatvA kRtvA rudhirakardamam / yadyevaM gamyate svarge narake kena gamyate / / iti (bhaTTArakazukavacanAt) tasmAd ahiMsA-saMyama-taporUpa AtmayajJa eva svargAdisAdhanam / uktaM ca iMdriyANi pazUn kRtvA vediM kRtvA tapomayIm / ahiMsAmAhutiM dadyAdeSa yajJaH sanAtanaH / / sAMkhyamate akartA nirguNo bhoktA puruSaH / guNatrayANAM sAmyAvasthA prakRtiH / sA ca pradhAnAvyaktasaMjJAbhyAM vAcyA / prakRtezca mahadutpadyate buddhirityarthaH / mahato'haMkAraH / ahaGkArAd dvidhA-ekAdazaka-dazakagaNarUpA / tatra ekAdazakaH - paJca buddhIndriyANi paJcakarmendriyANi manazca / dazakagaNazca zabda-rUpa-gandha-rasasparzastebhyo nabhastejaH pRthivyambhovAyavaH paJcabhUtAnIti paJcaviMzati tattvAni / teSAM jJAnAnmokSaH / uktaM ca paJcaviMzati tattvajJo yatra tatrAzrame rataH / jaTI muNDI zikhI vA'pi mucyate nAtra saMzayaH / / iti / / mokSazca prakRtipuruSayovibhAgaH / pratyakSAnumAnazabdAni trINi pramANAni / atra cAyaM vicAraH / yadyacetanA prakRtistarhi tato bodharUpA buddhiH kathamutpadyate / atha puruSAdhiSThiteti prakRtirbuddhiM janayati tarhi sA cetanarUpA buddhiH puruSadharma; prakRtidharmo vA ? puruSadharmazcet kathaM prakRtita utpattiH / prakRtidharmazcet kathaM jaDarUpaprakRterjJAnarUpabuddhidharmaH, virodhAt / na hi sUryAjjAyamAnaH prakAzastamaso dharma iti vaktuM zakyam / kiJca, yadyakartA puruSastarhi dharmamadharma kariSyAmIti adhyavasAyaM ko vidhatte / prakRtizcenna, tasyA acetanatvAt / puruSazcenna, tasyAkartRkatvena saMmatatvAt / tato'nAdiH saMsAro'nAdiH karmabaddho jIva iti tattvam / "na kadAcidanIdRzaM jagat" iti vacanaprAmANyAt / kiJca, kriyAM vinA tattvajJAnamAtreNa na hi kasyApi mokSaH / bhuktikriyAM vinA tajjJAnena tRpterayogAt / uktaM ca kriyA phalapradA puMsAM na jJAnaM kevalaM kvacit / na hi strIbhakSyabhogajJo jJAnAdeva sukhI bhavet / / For Personal & Private Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzananirNayaH 323 naiyAyikamate sRSTisaMhArakArI nityaH sarvajJAtA vyApakaH zivo devaH / pratyakSAnumAnopamAnAgamAzcatvAri pramANAni / pramANa-prameya-saMzaya-prayojanadRSTAnta-siddhAnta-avayava-tarka-nirNaya-vAda-jalpa-vitaNDA-hetvAbhAsa-chalajAti-nigrahasthAnAnIti SoDaza tattvAni / eteSAM ca parijJAnAnmokSAvAptiH / nityasaMvedyamAnena sukhena viziSTAtyantiko duHkhanivRttiH puruSasya mokSa iti / evaM caite pRcchayAH / nanu nityaH san zivaH sRSTisaMhArAvekena svabhAvena vidhatte svabhAvabhedena vA ? / tatra na tAvadekasvabhAvenaiveti vaktuM zakyam / sRSTisaMhArasvabhAvayoH pradyotAndhakArayorivAtIvaviruddhatvAt / svabhAvAntareNa tadA na nityaH / svabhAvabhedenApracyutAnutpannasthiraikasvabhAvasya nityalakSaNasya vyaaghaataat| atha nitya eva bhagavAn icchAvazAt sRjati saMharati ceti / na, kAma-krodha-lobhadambha-garva-harSarUpormiSaTkarahitasyecchAyA apyasaMbhavAt / kiJca, sarvajJo'sau svadveSiNaH kiM sRjati ? na hi zuddhamArgocchedAya prekSAvAn pravartate / atha pUrvamadveSiNaH sRSTAH pazcAd dveSiNo jAyante, tarhi nAsau sarvajJo'nAgatataddveSabhAvAjJAnAt / tathA yadi IzvarakartRkaM jagat tadA kiMkartRka Izvara ityapi cintyam / anAdinidhano bhagavAn svabhAvasiddha iti nAnyakartRkastarhi vizvamapi tathaiva svabhAvasiddhamiti vadatAM kiM vaktraM vakrIsyAt / kiJca nityasya zivasya ekA mUrtistrayo bhAgA brahmAviSNumahezvarA ityapi na ghaTate / rAjasAdi-pRthagguNasya bhAgatrayasya ekatvanityatvAnupapatteH / tathA yadyasau sarvajJo vyApakazca tadA yatra jIvastatra zivaH, "sarvaM viSNumayaM jagadvA" iti vacanAdyathA sarvajantUnAM vyApyatvaM tathA sarvajJatvamapi kiM na syAt / anyacca, zivamayatve viSNumayatve vA jagata ArAdhyArAdhakAdimuktAmuktAdivyavasthA'pi vizIryeta / tasmAd etAni vAkyAni eka eva hi bhUtAtmA dehe dehe vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacaMdravat / / [brahmabindu upaniSad 12] 'yAdRk piNDe tAdRg brahmANDe' ityAdIni ca zivAdiSviva sarvabhUteSvaduSTadhIpratipAdakAni mantavyAni / na cAyaM zivaH pAradavat khaNDatAmavApya nAnAbhUteSu 1. izva katA asya jagata takama / 2.ka: katA Fof Personal & Private Use Only izvaraH Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzananirNayaH ceSTate / 'nainaM chindanti zastrANi iti [ bhagavadgItA 2.23] vacanAjjIvasya khaMDatvAyogAt / nApi nijAMzAnnAnArUpatayA vyApArya vicitraM ceSTate iti vAcyam / yatasteMzAstato bhinnA vA'bhinnA vA syuH / bhinnAzcet khaNDatAdoSaH / abhinnAzcedekasmin sukhini duHkhini vA sarve'pi sukhino duHkhino vA syuH / tasmAnniraJjanaH sRSTisaMhArAnadhikArI sarvajJaH paramapadasthaH ziva iti / uktaM casvarUpaikapratiSThAnaH parityakto'khilairguNaiH / / 324 UrmiSaTkA'tigaM' rUpaM tadAhurmanISiNaH / saMsArabandhAnAdhInaklezaduHkhAdyadUSitam / / ityAdi anyatrApyuktam [ nyAyamaJjarInavamAhnike ] na svardhunI na phaNino na kapAladAma nendoH kalA na girijA na jaTA na bhasma / yatrAsti kiJcidapi nAnyadupAsmahe tad-rUpaM purANa' - muni - zIlita - mIzvarasya / / vaizeSikANAmapi devaH ziva eva / dravya-guNa-karma-sAmAnya- vizeSa - samavAyAH SaT padArthAH / pratyakSAnumAne dve pramANe / navAnAM buddhi- sukha - dukhecchAdveSa-prayatna-dharmAdharma-saMskArarUpavizeSaguNA-nAmatyantocchede mokSa iti / te caivaM paryanuyojyAH 4 / nanu AgamAH pramANamapramANaM vA / yadyapramANaM kathaM tarhi Agamabalena SaTpadArthAdiprarUpaNA pramANIkriyate / atha pramANaM tathA kathaM dve eva pramANe ? / tasmAdAgamArthApattyAdInyapi pramANAni mantavyAni / anyathA sarvavyavahAralopAt / kiJca vizeSaguNocchede mokSastadA muktajIvasya sarvajJAnasukhayorabhAvAdAkAzAdyajIvaiH saha manAgapi no bhedaH / atastattvadAnAdinA mokSamavApya bhavanmate jIvairajIvairbhAvyaM [iti] lAbhamicchato mUlakSatiH / anyacca / yathA'bhracchi (ccha) nnAdityasya zanaiH zanairabhrApagame prakAzaH spaSTaspaSTataro bhavan sarvAbhrApagame sarvathA spaSTa eva syAdevaM karmAcchAditasya jIvasya zanaiH 1. atikrAntaM / 2. jIrNa / 3. sevita / 4. pRcchayAH / For Personal & Private Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzananirNayaH 325 zanaiH karmakSaye sphuTasphuTatarIbhavajJAnaM mokSakSaNe sarvakarmakSaye sampUrNaM kevalajJAnameva jAyate, na punaH sarvathA jJAnoccheda iti / kiJca, paramAtmasvarUpaM pazyato yogino yathA yathA viSayoparama stathA tathA paramAnandasukhaM bahubahutarameva dRzyate tato yadA mokSakSaNe sarvaviSayoparamastadA sarvottamaM paramAnandasukhaM jAyamAnaM kena nivAryate ? / uktaM ca nyAyasArasUtre sukhamAtyantikaM yatra buddhigrAhyamatIndriyam / taM vai mokSaM vijAnIyAd duSprApamakRtAtmabhiH / / 11 / / ___ zrIjainadarzane rAgadveSavinirmuktaH sarvajJo mahodayI bhagavAn jino devaH / jIvAjIvAdIni navatattvAni / pratyakSaparokSalakSaNaM pramANadvayam / anantadharmAtmakaM syAdvAdakroDIkRtaM sarvaM vastu pramANaviSayaH / samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH / atra caivaM vicAraH / nanu samyagdarzanajJAnacAritrANi vyastAni vA samastAni vA vyastasamastAni vA mokSamArga iti trayI gatiH / tatra na vyastAni yato yathAvasthitajIvAdi navatattvAnAM vistarAdvA saMkSepAdvA'vabodho jJAnam, zraddhAnaM ca darzanam bahUnAmapi bhUtaM bhavati bhaviSyati ca / na ca te cAritraM vinA mokSaM yAtA yAnti yAsyanti ca / cAritramapi sarvasAvadyatyAgalakSaNamAgamoktatvAdabhavyAnAmapi bhavati / na ca te siddhAH siddhayanti setsyanti ca / tasmAnna vyastAni tAni mokSamArgaH / nApi samastAni, zrIbharatacakravartyAdInAM rAjyaM kuvartAmeva mokSaprApteH / nApi vyastasamastAni, dharmatIrthasyA-pravRttatayA svataH parato vA jJAnAdInAmasambhave'pi bhagavanmAtRmarudevAdInAM mokSasya lAbhAt / tasmAt sarvazuddhazubhapariNAmapariNata Atmaiva samyagjJAnAdiratnatrayarUpo jJAtavyaH / sa eva mokSazceti / uktaM ca Atmaiva darzanajJAnacAritrANyathavA yateH / yat tadAtmaka evaiSa zarIramadhiMtiSThati / / ayamAtmaiva saMsAraH kaSAyendriyanirjitaH / tameva tadvijetAraM mokSamAhurmanISiNaH / / 5. nivRtti : / For Personal & Private Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 326 vibhAga-2, SaDdarzananirNayaH ata eva nAmAdikadAgrahaM muktvA guNotkIrtanadvAreNaiva devagurudharmatattvAni sarvairapi tattvajJaiH pramANIkRtAni / tadyathA-vItarAgaH paramAtmasvarUpo bhagavAn arhan zrIsarvajJo devaH / 'jJAnatapobhyAM pAtratAmApannaH saMyamI guruH / sarvajJabhASito dayAdimUlo dharmaH / ityetat-trayasyeva jJAnazraddhAne samyaktvam / taduktaM zrIviSNupurANe [6.6.1] svAdhyAyasaMyamAbhyAM sa dRzyate puruSottamaH / tatrAptikAraNaM brahma tadetaditi paThyate / / tatra [6.5.66] devaviSaye yat tadavyaktamajaramacintyamajamavyayam / anirdezyasvarUpaM ca pANipAdAdyasAmpratam / / tadeva bhagavadvAcyaM svarUpaM paramAtmanaH / vAcako bhagavacchabdastasyAdyasyAkSayAtmanaH / / [6.5.68 ] paraH parANAM sakalA na yatra klezAdayaH santi parA'pareze / sarvezvaraH sarvagaH sarvavettA samastazaktiH paramezvarAkhyaH / / sa jJAyate yena sadastadoSaH siddhaH paro nirmalarUpa ekaH / tajjJAnamajJAnamato'nyaduktaM sa dRzyate vA'pyatha gamyate vA / / vizvakarmaNApyuktam indriyai na jito nityaM kevalajJAnanirmalaH / pAraM gato bhavAmbhodheryo lokAnte vasatyalam / / jyotirUpeNa yastatra puMrUpeNAtra vartate / rAgadveSavyatikrAntaH sa eSa paramezvaraH / / 2 / / bauddhairapyuktam bhagnaM mArabalaM yena cUrNitaM bhavapaJjaram / nirvANapadamArUDhaM taM buddhaM praNamAmyaham / / 1. jJAnamadhye darzanaM jJAtavyam / For Personal & Private Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzananirNayaH 327 yogazAstrepyuktam sarvajJo jitarAgAdidoSastrailokyapUjitaH yathAsthitArthavAdI ca devo'rhana paramezvaraH / / yogasAre'pi nirmalo nirmamaH zAntaH sarvajJaH zubhadaH prabhuH / sa eva bhagavAneko devo jJeyo niraJjanaH / / vyomarUpo jagannAthaH kriyAkAlaguNottaraH saMsArasRSTinirmuktaH sarvatejo vilakSaNaH / / kevalajJAnasampUrNaH kevalAnandasaMzritaH / kevaladhyAnagamyazca devezaH sarvadarzane / / atastattvamidam bhavabIjAGkurajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNu rvA haro jino vA namastasmai / / [mahAdevastotra 44] jJAnatapaH pAtraM sayaMmI guruH / uktaM ca na vidyayA kevalayA tapasA vA'pi pAtratA / yatra vRttamime cobhe taddhi pAtraM pracakSate / / [yAjJavalkyasmRti, 1.200] tathA- ye kSAntadAntAH zrutapUrNakarmA jitendriyAH prANivadhAnivRttAH / parigrahe saGkucitAgrahastAste brAhmaNAstArayituM samarthAH / / 1 / / [vyAsasmRti, 4.58] tathA-vimuktaM sarvasaMgebhyo munimAkAzavat sthitam / svasthamekacaraM zAntaM taM devA brAhmaNaM viduH / / aheriva gaNAgItaH sanmAnAnarakAdiva / kuNapAdiva ca strIbhyastaM devA brAhmaNaM viduH / / For Personal & Private Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 vibhAga-2, SaDdarzananirNayaH jIvitaM yasya dharmArthaM dharmA(rmo) jJAnArthameva ca / ahorAtrAzca puNyArthaM taM devA brAhmaNaM viduH / zAntiparvaNi / / tathA-anagnimaniketaM tamekAhAvasathAzrayam / vimuktasaGgaM taM dRSTvA procuH svapitaro munim / / 1 / / -mArkaNDeyapurANe [87.2] rucistotre / tathA- ahiMsakaH satyavaktA sarvasaGgaparAGmukhaH / brahmacArI savairAgyo bhikSubarboddhamate guruH / / ataH sAramiti-mahAvratadharA dhIrA bhaikSyamAtropajIvinaH / / sAmAyikasthA dharmopadezakA guravo matAH / / 1 / / [triSaSTi. za. pu. 2. 3. 896] tathA kSamA-mArdavArjava-muktitapaHsaMyama-sattva-zaucAkiJcanya-brahmacaryarUpaH sarvajJapraNIto dazavidho dharmaH / tathAhi ahiMsA satyamasteyaM zaucamindriyanigrahaH / dAnaM dayA damaH zAntiH sarveSAM dharmasAdhanam / / 1 / / [-yAjJavalkyasmRtau 1. 122] tathA- ahiMsA hyeva sarvebhyo dharmebhyo jyAyasI matA / yadi yajJAMzca vRkSAMzca yUpAMzcoddizya mAnavAH / vRthA khAdanti mAMsAni naiSa dharmaH pradarzyate / / surA matsyA madhumAMsAsavAH kRzarodane / dhUrteH pravartitaM hyetanaitad deveSu kalpitam / / kAmAnmohAcca lobhAcca lokyameta(lokehyeta)t pravartitam / viSNumeva hi jAnanti sarvayajJeSu brAhmaNAH / pAyasaiH sumanobhizca tasyApi yajanaM smRtam / yAjJiyAzcaiva ye vRkSA vedeSu parikalpitAH / / 1. mudrite tu ekAhAramanAzramam' iti pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, SaDdarzananirNayaH yaccApi kiJcit kartavyamanyaccokSaiH susaMskRtam / mahAsattvaiH zuddhabhAvaiH sarvaM devArhameva tat / / iti zrI mahAbhArate zAntiparvaNi tulAdhArajAjalisaMvAde / tathA - satyAM vAcamahiMsrAM ca vadedanapavAdinIm / 'klkA'petAmaparuSAmanRzaMsAmapaizunAm / / 1 / / tathA - brahmacaryamahiMsA ca zArIraM tapa ucyate / vAGmanoniyamaH sAmyaM mAnasaM tapa ucyate / / tathA - AnRzaMsyaM kSamA zAntirahiMsA satyamArjavam / adroho nAtimAnazca hIstitikSA damastathA / panthAno brahmaNastvete etaiH prApnoti yatparam / / zAntiparvaNi / ityevaM sarvadarzanasaMmatadevagurudharmarUpasya tattvatrayasya samyaksvarUpaM parijJAya zeSamazeSakadAgrahaM muktvA prekSAvatA sarvajJeyasArametattrayameva jJeyaM zraddheyaM samanuSTheyaM ceti tathA sampadyate sakalakalyANA'bhyuda-yasamRddhayaH / kRtiriyaM zrImad aJcalagacchezazrImerutuGgasUrIndrANAm / / chA / / zrI / / / / chA / zrI / / zubhaM bhata (bhavatu) / / chA / / chA / / / / zrI / / iti SaDdarzananirNayaH / sarva saGkhyA / 181 / 4 / Pain mAyAatlon International 329 For Personal & Private Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 vibhAga-2, jenasyAdvAdamuktAvalI pU.mu. zrI yazasvatsAgaraviracitA (6) // jainasyAdvAdamuktAvalI // prathamaH stabakaH praNamya zaMkhezvarapArzvanAthaM prakAzitAnantapadArthasArtham / svAnyaprakAzAya tamastamArkaH prakAzyate jainavizeSatarkaH // 1 // syAcchabdArthalasadrasodbhavabhavA dravyAdibhirbhAsvatI svAnyadravyacatuSTayaikyakalitA sArvoktibhiH zAzvatI / satsAmAnyavizeSabhAvalalitA syAtsaptabhaGgAvalI dhAryA sadbhiriyaM sukhaikakRmilA syAdvAdamuktAvalI // 2 // sattarkakarkazavicArapadapracArairdurvAdivAdarasanAzanazAsanAya / ajJAnasaMtamasarAzivinAzanAya syAdvAdasatkhatilakAya namo namostu // 3 // samyakpramANanayatattvasatattvasiddhiH, syAtsarvadarzi samayAdhyayanAbhiyogAt / tatraiva vastu sakalaM samarUpatattvamAbhAsate tadapi mAnayugapratItam // 4 // santyeva prAktanagranthAstadudbodhaprabodhakAH / gaMbhIrA vistRtAsteSu nAdhikAro'lpamedhasAm // 5 // sukhopAyena teSAM sannyAyazAstrArthakAGkSiNAm / ajJAnatimirodbhedadyotarUpA pratanyate // 6 // cirantanAnAM vizadoktiyukteH saMkSepato vApyupajIvya tasyAH / tallakSaNAnIha tadIyazabdaiH paryAyazabdaiH parikalpayAmi // 7 // jIvAdyadhigamopAyau satpramANanayAvimau / vivektavyau tathaivAnyaprakArAsaMbhavAdataH // 8 // jIvAdivastunazcaivA'naikAntAtmakalakSaNaM / svadravyaguNaparyAyaiH sthityutpAdavyayAtmakaiH // 9 // jIvAjIvau dvau padArthoM prasiddhau tatrA'pyAdyo dviprabhedaprabhinnaH / antyastviSTaH paJcadhA pudgalAkhyo dharmAdharmAkAzakAlaprabhedAt // 10 // dravatyadudravadroSyatyeva traikAlikaJca yat / tAMstAMstathaiva paryAyAMstadrvyaM jinazAsane // 11 // For Personal & Private Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, jainasyAdvAdamuktAvalI dravyato dharmaH sahabhAvitvalakSaNaH / paryetyutpAdanAzau ca paryAyaH sa udAhRtaH // 12 // dravyaM hi sAmAnyavizeSarUpaM svatastathApratyayavedanena / AdyaM dvidhA syAdanuvRttihetuH dvidhA dvitIyo vyativRttihetuH // 13 // sAmAnyametat kila tiryagUrdhvatA bhedaprabhinnaM dvividhaM vadanti te vyaktau samAnaM prathamaM gavAM vraje gotvaM yathAdravyamidaM tato'nyathA // 14 // tulyA sadA pariNatiH prathamasya lakSaNaM, vyaktiM pratIha gaditaM nijajAtivAcakaM / pUrvAparAtmanijaparyavavarttanatvataH, dravyaM tadevamaparaM matamUrdhvatAbhidhaM // 15 // vyaktirvizeSaH svata eva sadyovacchedakatvAd vyativRttirUpaH / sospi dvidhA syAd guNaparyavAbhyAM svarUpabhedaprathitAtmatAbhyAm // 16 // dravye guNAH santi sadA sahotthAstatparyavAste kramabhAvinaHsyuH / syAd bhedabhinnA na ca dharmyapekSAkRtopyamISAM kathitaH prabhedaH // 17 // sarvaM tathAnvayidravyaM nityamanvayadarzanAt / anityametatparyAyairUtpAdavyayasaMgataiH // 18 // pradhvaste kalaze zuzocatanayA maulau samutpAdite, putraH prItimavApa kAmapi nRpaH zizrAya madhyasthatAm / pUrvAkAraparikSayastadaparAkArodayastaddvayA-, dhArazcaika iti sthitaM trayamataM tathyaM tathA pratyayAt // 19 // ghaTamaulisuvarNArthI - nAzotpAdasthitiSvayam / zokapramodamAdhyasthyaM jano yAti sahetukaM // 20 // payovrato na dadhyatti na payotti dadhivrataH / agaurasavrato nebhe tasmAdvastutrayAtmakam // 21 // utpAdo na vinA vyayena na vinA tAbhyAM prasAdhyA sthitiH, santyete hi parasparaM khalu nijaiH paryAyabhAvAzritaiH / bhinnAstvekapadArthagA api mitho bhinnasvabhAvAditaH, saiveyaM tripadI jinezagaditA tasyAstu vazyaM jagat // 22 // For Personal & Private Use Only 331 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 vibhAga- 2, jainasyAdvAdamuktAvalI dravyaM paryAyasaMyuktaM paryAyA dravyasaMgatAH / guNo dravyagato dharmaH svarUpAttritayaM viduH // 23 // dravyaM paryAyaviyutaM, paryAryA dravyavarjitAH / kva kadA kena kiMrUpA, dRSTA mAnena kena vA // 24 // svadravyAdicatuSTayena paratastenaiva taddhetunA, jhrabhAvAbhAvayugAtmakastu kalazo jAtastathA pratyayAt / itthaM naiva yadA tadaiva kalazaH stambhAdireva sphuTam, tasmAnnAtra vicAraNApi sudhiyA kAryAvicAryAgame // 25 // parasparaM yatra viruddhadharmAzritasvabhAvA guNiparyayeSu / na doSapoSAya viruddhadharmAdhyAsastvanekAntamatAnugAnAm // 26 // sarvamasti svarUpeNa pararUpeNa nAsti ca / anyathA sarva sattvaM syAt svarUpasyApyasaMbhavaH // 27 // putratvamapi pitRtvaM mAtulatvaM ca pautratA / bhrAtRvyatvaM tathA bhAgineyatvaM ca pitRvyatA // 28 // ekasminneva puruSe dharmA ete viruddhakAH / saMgacchante kathaM vidvannAstyapekSAkRtA amI // 29 // putratvaM ca pitRtvaM cApekSayApi kRtaM bhavet / pituH putrasya bhedasyaikasminnare hi saMgatam // 30 // bhAge siMho naraH siMho yo'sau bhAgadvayAtmakaH / tamabhAgaM vibhAgena narasiMhaM pracakSate // 31 // saMzayaH saMkaro vaiyadhikaraNyAnavasthitI / apratipattirviSayavyavasthAhAnirityamI // 32 // yatkAryakAraNatayA'pi matAntarIyA nityatvamanyadapi vastuni manyamAnAH / tatki viruddhaghaTanA na bhavettadAnIM, svIyAzritepi na mate guNadoSacintA // 33 // ete doSA na caivAtra syAdvAde saMbhavantyamI / jAtyantaratvAnniravakAzA eva pratiSThitAH // 34 // svabhAvabhedaH kilavastunastu svIyasvabhAvavyativRttitopi / atatsvabhAvAt parakalpanAyAM tadAnavasthAsvayameti vRddhim // 35 // For Personal & Private Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, jainasyAdvAdamuktAvalI ekAntanitye na gamAgamau staH na puNyapApe na ca bandhamokSau / tathApyanityepi sa eva doSastasmAdanekAntamate na doSaH // 36 // syAdityavyayamevedamanekAntapradIpakam / aSTAsvapi padeSvevamiyaM tattvacatuSTayI // 37 // nityA'nityatvamevaikAnyA sAmAnyavizeSabhid / abhilApyAnyabhedaikA bhAvA'bhAvAtmikAparA // 38 // ekAntanitye sukhaduHkhayostu bhogo na jIve na tathApyanitye / kramAkramAbhyAM ca tathAhi nityAnitye kriyAvastuni no ghaTeta // 39 // citraM yadekaM tadanekamatra prAmANikai rUpamurIkRtaM yaiH / ekatra mAnyAH satataM tvadanyairupAdhibhedena viruddhadharmAH // 40 // svatantranityAnityAbhyAmapare vAdinaH punaH / mizrAbhyAmapi tAbhyAM tu procuH syAdvAdavAdinaH // 41 // kuNDalI kuNDalIkArA'rjavAvasthAzritopi vA / vyatiriktA'vyatiriktA naikAnte saMgatAstadA // 42 // ekAntavAdo na ca kAntavAdopyasaMbhavo yatra catuSTayasya / upakramo vAnugamo nayazca nikSepa ete prabhavanti tadvat // 43 // mahAgrantheSu yatproktaM tattvaM catuzcatuSTayaM / vijJeyaM vRttito vidbhiH savizeSaM vizeSataH // 44 // jIva: padArtho guNitA guNAstu vijJAnazaktipramukhAstvanantAH / nRdevatiryagnirayaikarUpa paryAyarUpaM pravadanti tattvaM // 45 // ajIvaMzcApi jIvanti jIviSyanti ca ye sadA / jIvA iti jinAstattvaM jagurhi jagaduttamAH // 46 // saMsAriNAzca ye jIvAH saMsaranti punaH punaH / samasArSuzca saMsAre saMsariSyanti te sadA // 47 // saMsAryasaMsAritayopayogI, dvidhA pramAtA vyavahAratopi / kartA ca bhoktA tanumAnameyaH, zuddhAtsvabhAvordhvagatistvamUrtaH // 48 // cetanA lakSaNopyAtmA pratikSetraM pRthag sthitaH / jJAtazcobhayamAnenAdRSTavAn pariNAmyasau // 49 // For Personal & Private Use Only 333 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 vibhAga-2, jainasyAdvAdamuktAvalI uddezasallakSaNatatparIkSA dvAreNa teSAM sadupAyamAhuH / uddezamevAtra hi nAma mAtra, vastu prakAzodyatamAmananti // 50 // tallakSaNaM yadvyatikIrNavastu, vyAvRttiheturdvividhaM tadeva / AtmAnubhUtaM tadanAtmabhUtamauSNyaM yadagneH puruSastu daNDI // 51 // teSAM tathA syAt sadasadvicAro yukterbalAtsaiva matA priikssaa| ebhistribhirvastu sadaiva lakSyaM sattArkikANAM kila vRttireSA // 52 // avyApakatvaM hi tadekadezyativyApakatvaM tvitarAnuvRtti / kRtrApyavartitvamasaMbhavasyaite lakSaNAbhAsatayAtrayomI // 53 // svaparavyavasAyilakSaNaM gaditaM jJAnamidaM pramANakRt / sadasatsakalArthasaMgrahagrahaNAbhijJamato vizeSakRt // 54 // yatsannikarSAdisaMvidAtmA prAmANyazAlI na bhavet kadAcit / nArthAntarasyaivamacetanatvAt svArthopapattau karaNatvamasya // 55 // . kiM syAtpramAyAH karaNatvamasya pratyakSatA vApi kathaM ghaTeta / pramANatA vApikutastamAMsyAt no sannikarSe tritayaM kadAcit // 56 // asannikRSTaM pramitehi cakSuraprApyakAritvata eva hetoH / tadudbhavaH syAtkhalu sannikarSAbhAvepi tasyAM na ghaTeta tattA // 57 // cakSurmanovadviSayodbhavAnugrahopaghAtAnupalambhatopi / aprApyakArIndriyamaNDaleSu syAd vyaJjanAvagrahakazcaturSu // 58 // na vidyate cakSuSi taijasatvaM na razmivattA na ca tadgatistu / aprAptavastu pravaraprakAze tadyogyataivaM zaraNaM vadanti // 59 // vyavasAyasvabhAvaM hi pramANatvAdudIritam / paroditaM tathA nirvikalpakaM vyavasAyahRt // 60 // samAropaviruddhatvAd yannaivaM na tadIdRzam / tasmiMstadadhyavasAyo vyavasAyaH zitezitam // 61 // atatprakAre sati tatprakAratAntaH samAropa iti prasiddhaH / viparyayaH saMzaya eva tatropacArato'nadhyavasAyasaMjJaH // 62 // viparItaikakoTestu niSTaMkanaM viparyayaH / zuktikAyAM hi rajataM samAropoyamAdimaH // 63 // For Personal & Private Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, jainasyAdvAdamuktAvalI 335 anizcitAnekakoTi-sparzijJAnaM ca saMzayaH / sthANurvA puruSoveti samAropo dvitIyakaH // 64 // kimityAlocanaprAyaM jJeyo'nadhyavasAyakaH / gacchatazca tRNasparzaviSayaM jJAnamucyate // 65 // pUrvAkAraparikSayottaradhRtAkAraH smRtaM kAraNaM, pUrvAkAraparikSayottaraparINAmastu kAryaM bhavet / nirdiSTaM kAraNaM ca sAdhakatamaM tatkAraNaM syAtridhopAdAnaM sahakArikAraNamato'pekSAkRtaM kAraNam // 66 // ekaM tvasAdhAraNakAraNaM syAdanyacca sAdhAraNamAhuratra / ekaM chupAdAnamato mataM ca tathAnyadanyena kRtaM kRtaM tat // 67 // utpattau parataH svatazca parato jJaptau pramANaM bhavet, pratyakSaM ca parokSametadubhayaM mAnaM jinendrAgame / akSAdhInatayA'smadAdividitaM spaSTaM dvidhA laukikaM manyattatkila pAramArthikamato nityaM satAM saMmatam // 68 // AdyaM sAMvyavahArikaM punarapi dvedhendriyA'nindriyotpannatvAdviditaM tathApi hi caturbhedaM tathA'vagrahaH / IhApAyasudhAraNAbhiruditaM jJAnaM himatyAtmakaM, tatrAdyaM vikalaM tathA ca sakalaM tadvAn smRtastIrthakRt // 69 // jJAnAvaraNanAzAcca kSayopazamatopi vaa| zabdAdyasaMbhavijJAnaM spaSTaM svAnubhavodayAt // 70 // jJAnaM sAMvyAvahArikaM nigaditaM pratyakSamevendriyairjanyantatkila pAramArthikamidaM tasmAcca taddhetukam / anyAnyavyatiriktalakSaNavatoH pratyakSatA kiM tayorAdye syAdupacArataH kavivarjJAne parokSe'grime // 71 // spaSTaM vizeSavizadapratibhAsamAnaM pratyakSamekamuditaM vyavasAyarUpam / taddezato hi vizadapratibhAsanatvAt jJAnaM viziSTamiha sAMvyavahArikaM syAt / / 72 // jJAnaM bhavedindriyajanyamekam punastathAnindriyajanyamanyat / sparzAdikAnAM punarindriyatvamanindriyatvaM manaso vadanti // 73 // For Personal & Private Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, jainasyAdvAdamuktAvalI manaHpunastadvayasAdhanotkamaprApyakArisvamate ca cakSuH / jJAnaM tathaivAhurapItarANi yatprApyakArINI tadindriyANi / / 74 // yogyendriyArthasamayodbhavamukhyasattA, tanmAtragocarasamudbhavasadviziSTam / saMgRhyate'tra vizadaM khalu yena vastu, so'vagrahaH punarayaM puruSaH samasti / / 75 // tadgocarIkRtapadArthavizeSasaMvidIhAsti saMzayanirAkaraNodbhavA'tra / yadyeSa eSaH puruSaH kila dAkSiNAtyastatpratyayAtmakatayA grahaNAbhimukhyam / / 76 // jAtastathehitavizeSavinizcitAtmA, bhASAdyazeSaviSayAcaraNAdapAyaH / nizcityavaiSaH puruSaHkhaludAkSiNAtyo,yAthAtmyabodhavidhinA vidhivatprayuktaH // 77 // kAlAntareNa tad vismaraNAya yogyaM, tajjJAnameva gaditA kila dhAraNaiSA / syAccAgRhItaviSayagrahaNAdamISAM, kopyatra pUrvamunibhiH kathitaHkramo'yam // 78 // tatrAdyaM vikalaM nijAvaraNakacchedodbhavotpattimat, kiJcitsyAdasamastavastu viSayAvacchedakatvAt punaH / pratyevaM prathamaM hi yadbhavaguNau satpratyayau yasya tau, rUpidravyasugocaraM tadavadhijJAnaM hyadaH SaDvidham // 79 // cAritrazuddhisaMjAtaviziSTAvaraNakSayAt / yanmanodravyaparyAyAlambanaM viniveditam // 8 // tad dvedhA saMjJijIvAnAM, maanusskssetrvrtinaam| manaHparyAyavijJAnaM manaHparyavasaMjJikam // 81 // svasAmagrIvizeSodyatsamastAvaraNakSayAt / sakalaM ghAtisaMghAtavighAtApekSamIritam // 82 // samastavastu vistAraM, sAkSAtkAri trikAlataH / sarvathA sarvadA nityaM, kevalajJAnameva tat // 83 // sarvajJo'sau vItarAgaH prasiddho nirdoSatvAtsadbhirevoditazca / nirdoSo'yaM satpramANA'virodhivAkttvAdatra spaSTadRSTAnta eSaH // 84 // syuH sUkSmAntaritAtidUraguNinastvaNvAdayaH kasyacit, pratyakSAH satataM yathAhutavahaH sAdhyonumeyatvataH / sarvajJaH kila sostyanindriyakato jJAnAcchrutaH suzrutAt, yasmAdindriyajaM na sarvaviSayaM jJAnaM bhavetkarhicit // 85 // For Personal & Private Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, jainasyAdvAdamuktAvalI tvameva nirdoSa itIha zAstrA'virodhivAdevayato virodhaH / yathA prasiddhena na bAdhyate'tra, tasmAdanekAntamatAdyadiSTam // 86 // tvadvAksudhApAnaparAGmukhAnAM sdaivmekaantmtaanugaanaam| nijAptahevAkaviDambitAnAM sveSTaM ca dRSTena hi bAdhyate'tra // 87 // cAritrAMzaH kalau bhUribhAgyabhAjAM sudurlbhH| asmad bhAgyodayAdApto guruzcAritrasAgaraH // 48 // sUriH zrIvijayaprabhastapagaNAdhIzo natezaHzriye, kalyANAdimasAgarAhvaguravo vidvadyazaH saagraaH| tacchiSyasya yazasvataH kRtiriyaM syAdvAdamuktAvalI, pratyakSastabakaH pramANarasikastatrAdya evAjani // 89 // -: dvitIyaH stabakaH :atha dvitIyaM pratipAdyamAnA'spaSTabhAvAbhimataM parokSam / Adye parokSe hi mati zrute dve saiddhAntikAstAvadidaM vadanti // 10 // smaraNaM 1 pratyabhijJAnaM 2 tarko' 3 thAnumitiH 4 zrutam 5 / parokSaM paJcadhA prAhurbhUrayaH pUrva sUrayaH // 11 // mAnArpitA yA prasabhaM pratItA pratItirevAnubhavaH pratItaH / kramottaraM kAraNamAhureSAm kramopyamISAmayameva siddhaH // 12 // saMskArabodhoditakAraNena tathAnubhUtArthakagocaraM yat / tacchabdamAtrollikhanasvarUpaM vijJAnametatsmaraNaM parokSam // 13 // smRtaM tathaivopamitaM vitarkitaM, punastathaivAnumitaM zrutazrutam / pratyakSato vApi dhRtaM purA yat sarvajJabimbaM smaraNe nidarzanam // 14 // hetU tu yasyAnubhavasmRtI te sAmAnyayugmaM viSayopadezaH tathA punaH saMkalanasvarUpaM tat pratyabhijJAnamato vadanti // 15 // ekaM hi pUrvottarakAlavarti dazAnuSaktaM sadRzatvato'nyat / tato'nyathA'nyat kila yogaklRptamantaHpraviSTaM hyupamAnamatra // 16 // sa eSa dRSTo jinadatta eSa sa gosadRzo gavayastathA'nyaH / gorvaisadRzo mahiSastvayantannidarzanaM saMkalanAtmake syAt // 17 // mAnopalambhAnupalambhaheturvyAptirhi yasmin viSayopadezaH / asminsatIdaM bhavati svarUpaM tarkosti dhUmo dahanastu yatra // 18 // For Personal & Private Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 vibhAga- 2, jainasyAdvAdamuktAvalI anvayavyatirekAbhyAM nidarzanaM nidarzanam / anvayaH sati sadbhAve vyatirekastatonyathA // 99 // tarkaH pramANamAtreNopalambhAnupalambhataH / saMbhavaH kAraNaM yatra kAlatritayavartinoH // 100 // sAdhyasAdhanayorvyAptyAdyAlambanamidaM hi yat / anvayavyatirekAbhyAM saMvedanamudIritam // 101 // sAdhyasAdhanayornityaM kAlatritayavartinoH / saMbaMdho vyAptirityevAvinAbhAvitayocyate // 102 // apratyakSapadArthasya kathaM prAmANyanirNayaH / arthakriyAbhisaMvAdAdanumAnena nirNayaH // 103 // athAnumAnaM dvividhaM vadanti svArthaM parArthaM hyupacAratopi / svasmai hitaM svArthamidaM sudhIbhiranyatparasmai pratipAdyamAnam // 104 // svArtha svahetugrahaNavyAptismaraNapUrvakam / yadeva sAdhyavijJAnamanumAnaM tadeva hi // 105 // apratItamanirAkRtametat sAdhyameva yadabhIpsitamatra / vyAptipakSasamayoditasAdhyaM tadvikalpavazato pi ca mAnAt // 106 // sAdhyaM yadavinAbhAvasAdhanaM yatra lakSaNam / anyathAnupapattyaikalakSaNaM yatra sAdhanam // 107 // yAvAnkazcidayaM sadhUmanikaraH satyeva vahnau bhavet, yatsattve prathamonvayo nigadito yatsattvamevobhayam / dhUmo'trA'sati pAvake bhavati no tattu dvitIyo'dhunA, jJAtavyo vyatireka eSa satataM caivA'nyathA lakSaNaM // 108 // vyAptiH sadA dravyaguNakriyAbhiratyantasaMyogavizeSa eva / tathAvinAbhAva itIha nityasaMbandhisaMbaddhaviziSTarUpA // 109 // pratibandho'vinAbhAvaH saMbandho vyAptiriSyate / hetuvyAptisamAyogaH parAmarzaH sa ucyate // 110 // sahabhAvakramabhAvAvanayorniyamaH smRto'vinAbhAvaH / vyApternizcayataH syAd vyAptiH saiva prakAzyate vibudhaiH // 111 // For Personal & Private Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, jainasyAdvAdamuktAvalI yena dharmeNa dharmasya, sahabhAvavinizcayaH / vRkSatvaM gamayatyeva ziMzapAtvena hetunA // 112 // dhUmasyApi bRhadbhAnvaMtarabhAvavinizcayaH / dhUmogni gamayatyAzu kramabhAvaH smRto'pi saH // 113 // sAdhanaM trividhaM kAryasvabhAvAnupalambhabhit / pakSopi hetuvatsAdhyaH, sAdhyasaMbandhasiddhaye // 114 // pakSasya vacanaM yatsyAt sA pratijJA prakAzyate / sAdhyadharmaviziSTe'pi pakSatvaM dharmiNi zrutam // 115 // anumAnasvarUpAptau saMbandhasmaraNAnvitaH / prAhurliGgaparAmarzaH kAraNaM tatra sUrayaH // 116 // dharmiNo'pi prasiddhatvaM vikalpAcca pramANataH / ubhAbhyAM vApi vijJeyaM svasaMvedanavedakam // 117 // svArthAnumAnaM syAt vyaGgaM dharmI sAdhyaM ca sAdhanam / sAdhanAtsAdhyasaMsiddhiranumAnaprayojanam // 118 // sAdhyadharmaviziSTe'pi pakSatvaM dharmiNi zrutam / anyathAnupapattyaikalakSaNo heturiSyate // 119 // saddhetorgrahaNaM tathA smaraNakaM vyAptestayoH saMbhavaM, sAdhyajJAnamato'numAnakamidaM svArthaM sudhiibhidhRtm| sAdhyatvaM ca tathApratItamiti tattredhA zrute vizrutaM, kiMtvasmAdanirAkRtAd dvayamidaM cAbhIpsitAttatrayam // 120 // kRzAnumAnayaM dezaH procyate pakSadharmatA / hetUditaM dhUmavatvAdanumAnaM sudhIhitam // 121 // hetu prayogato dvedhA tathopapattiranvayaH / anyathAnupapattistu vyatirekaH puroditaH // 122 // parasmai pratipAdyatvAtpratyakSAdeH parArthatA / tathaivamanumAnasya sarvatraivaM vibhAvanA // 123 // hetorvacanataH svArthaM pakSahetvoH parArthakam / bAlavyutpattisiddhayarthaM paJcAvayavamIritam // 124 // For Personal & Private Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 vibhAga-2, jainasyAdvAdamuktAvalI pratibandhapratipatterAspadaM yasya lakSaNam / dvadhA sAdharmyavaidharmyabhedAd dRSTAnta eva saH // 125 // sAdhyarmiNi saddhetorupasaMharaNaM tthaa| dhUmazcAtra pradeze'yaM tasmAdupanayaH smRtaH // 126 // tatpunaH sAdhyadharmasya pUrvayogena bhASitam / tattasmAdagniratrAyametannigamanaM smRtam // 127 // yathAgnimAnayaM dezaH procyate pkssdhrmtaa| dhUmavattvAddhetuvAkyamanumAnaM parArthakam // 128 // ya evaM ca sa evaM tau dRSTAntopanayAvubhau / pAkasthAnaM nigamanaM mandadhIsiddhaye trayaM // 129 // prakAzyate sAdhanadharmasattA tasyAM kRtA sAdhyasudharmasattA / sAdharmyadRSTAnta iti pradiSTo yatrAsti bhUmau dahanastu tatra // 130 // sAdhyAbhAve sAdhanasyApyabhAvo vaidhyoktau vai sa dRSTAnta eSaH / zauciH kezAbhAvatosyApyabhAvo dhUmasyAsmin jJeya eva hRde saH // 131 // prayogatopi dvividhaH sahetustathopapattistu yadanvayaH syAt / tato'tiriktastu tathAnyathAnupapattisaMjJo vyatireka eva // 132 // dvedhopalabdhyanupalabdhibhidA hi hetuH, sAdhyantayovidhiniSedhavizeSasiddhiH / ete dvidhA tadaviruddha viruddhabhedAt, sAdhyena sArdhamiha tacca na vA'pi hetoH // 133 // kAryAtpunaH kAraNakAryatAbhyAm, pUrvottarAbhyAM ca carAtsahAyyAt / smRtopalabdhistu tathaiva vA'nyA svabhAvato'pi prathitAtprayogAt // 134 // siddhau vidhestadaviruddhayutopalabdhi, AptAditazca niyutAH kila SaTprakArAH / anyA svabhAvaniyutApratiSedhasiddhau, syAtsaptadhA kila viruddhayutopalabdhiH // 135 // saptaprakArAH pratiSedhasiddhau yathAviruddhAnupalabdhireSA / vidhipratItau kila paJcadheti smRtA viruddhA'nupalabdhirevam // 136 // etAzca sodAharaNA jJeyAH sadbhistu vistarAt / granthasya bhUyastvabhayAnA'trAlekhi pramAdataH // 137 // For Personal & Private Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, jainasyAdvAdamuktAvalI sadbhAvarUpaH kila vastunopi vidhiH sadaMzo gaditaH sudhIbhiH / abhAvarUpaH khalu vastunastu, tasyAsadaMzaH pratiSedha evam // 138 // caturdhAyaM prAgabhAvaH pradhvaMsAbhAva eva vA / tathetaretarAbhAvo 'tyantAbhAvazcaturthakaH // 139 // yannivRttau hi kAryasya samutpattiH prajAyate / prAgabhAvaH sa mRtpiNDo yathAkumbhasya kathyate // 140 // yadutpattau hi kAryasya vyayo'vazyaM dvitIyakaH / kalazasya yathAjAtaM yatkapAlakadambakam // 141 // svarUpAntarataH svIyarUpavyAvRttiriSyate / svasvarUpavyavacchedaH, sa cAnyApohanAmataH // 142 // kumbhasvabhAvavyAvRttiryathAstambhasvabhAvataH / itaretaranAmA tu tArttIyIkatayoditaH // 143 // tAdAtmyapariNAmasya nivRttistu trikAlataH / so'tyantAbhAva evAyaM cetanAcetane yathA // 144 // Aptasya vacanAdAvirbhUtamarthasya vedanam / AgamastUpacArAcca sa AptavacanAtmakaH // 145 // abhidheyaM yathAvastu yo jAnAti yathAsthitam / yathA jJAnaM cAbhidhatte sa Apta iti vizruta: // 146 // sA laukika vaktAdimo lokottaro jinaH / avisaMvAdi vacanaM, tasya tasmAd dhvaniH smRtaH // 147 // tadvacanaM varNapadavAkyAtmakamudIritam / akArAdiH paugaliko varNaH zabdaH punaH smRtaH // 148 // rUpAdivad vyomaguNo bhavenno zabdo'smadAdIndriyavedanatvAt / rUpAdivatpaudgalikastadindriyArthatvataH paugalikatvasiddhiH // 149 // anyonyApekSavarNAnAM nirapekSA ca saMhatiH / padaM padaireva kRtaM vAkyasyedaM hi lakSaNam // 150 // svasvAbhAvikasAmarthyasamayAbhyAM niveditam / sadarthasya pratipattikAraNaM zabda ucyate // 151 // For Personal & Private Use Only 341 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 vibhAga-2, jainasyAdvAdamuktAvalI heturvAkyArthavijJAne AkAMkSA yogyatA tthaa| sannidhizceti vijJeyaM trayaM sAdhAraNaM mataM // 152 // abhivyaktena saMketAjjAtivyaktyubhayAzritAt / vAcyavAcakabhAvena sorthasya pratipAdakaH // 153 // zabdArthayoH pratipatti, lakSaNA vynyjnaadikaa| dhvanestAtparyavijJAnaM bahudhA ca bahuzrutaiH // 154 // syAdastibheda evaikaH syAnnAstIti dvitIyakaH / syAdastinAsti bhedonyastUryo'vaktavyasaMgataH // 155 // syAdastitopyavaktavyaM syAnnAstipadatopi vA / syAdastinAstyavaktavyaM saptamo bheda eva ca // 156 // syAdastinAstyavaktavyairekadvAbhyAM vimizritaiH / bhaGgA vidhiniSedhAbhyAM syAtpadAtsapta vizrutAH // 157 // yA praznAdvidhiparyudAsabhidayA bAdhacyutA saptadhA, dharmaM dharmamapekSya vAkyaracanAnekAtmake vastuni / nirdoSAniradezi deva bhavatA sA saptabhaGgI yayA, jalpan jalparaNAMgaNe vijayate vAdI vipakSaM kSaNAt // 158 // dravyakSetrakAlabhAvaiH, svairanyaistu ghaTostyayam / svabhAvAtparabhAvAcca dravyAdyairnAstyayaM yathA // 159 // kAlAdibhirabhedenopacArAtpratipAdyate / pramANavAkyAtsaivAyaM, sakalAdeza ucyate // 160 // kAlAtmarUpasaMbandhAH saMsargopakriye tthaa| guNidezArthazabdazcetyaSTau kAlAdayaH smRtAH // 161 // tadbhAvAvyaya evaikaM nityaM lakSaNamiSyate / paryAyApekSayAdanyadanityatvamathocyate // 162 // cArvAkodhyakSamekaM sugatakaNabhUjau sAnumAnaM sazabda, tadvaitaMpAramArthaH sahitamupamayA tattrayaM cAkSapAdaH / arthApattyA prabhAkRt vadati ca nikhilaM manyate bhaTTa etat sAbhAvaM dve pramANe jinapatisamaye spaSTato'spaSTatazca // 163 // For Personal & Private Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, jainasyAdvAdamuktAvalI 343 Adyo'nekAntavAdazca tathA sadasadAtmakaH / nityAnityAtmako vAdo'nyaH sAmAnyavizeSakaH // 164 // catvAra ete vAdAH syuH syAdvAde na virodhinaH / saptabhaGgyAmabhilApyA nAbhilApyA dvitIyake // 165 // caaritrcaarumuurtiryshcaaritrrssaagrH| cAritrasiddhaye me stAd guruzcAritrasAgaraH // 166 // sUriH zrIvijayaprabhastapagaNAdhIzo natezaH zriye, kalyANAdimasAgarAhvaguravo vidvadyazaH saagraaH| tacchiSyasya yazasvataH kRtiriyaM syAdvAdamuktAvalI dvaitIyIkatayA parokSajanako guccho'bhavattatra san // 167 // - tRtIyaH stabakaH :saMkSepataH samAkhyAya pramANasyobhayasya ca / itthaM svarUpasaMkhye ca gocaro gRhyate'dhunA // 168 // guNaparyAyavad dravyaM sthityutpAdavyayAtmakam / anekAntasvarUpaM cAnuvRttivyativRttibhAk // 169 // jJAnasyaitasya viSayo lokAlokadvayAtmakaH / prameyaM vastviti jJAtaM sakalaM sakalIritam // 170 // SaDdravyaiH pUritaM sarvaM navatattvAnvitaM smRtam / nirNItaM jJAnibhiH samyak tathetthaM jJAnagocaraH // 171 // gaMtUNa na paricchindai nANaM neyaMtayammi desmmi| AyatthaMciya NavaraM, aciMtasattI u viNeyaM // 172 // lohovalassa sattI, AyatthA ceva bhinndesmmi| lohaM AgarisaMtI, dIsaI iha kajjapaccakkhA // 173 // evamihanANasattI, AyatthA ceva haMdi logaMtaM / jai paricchindai samma, ko Nu viroho bhave tattha // 174 // phalamasya dvidhA tacca pramANena prasAdhyate / AnaMtaryeNa vA pAraMparyeNeti prazasyate // 175 // pramANAnAM yadajJAnanivRttiH phalamucyate / audAsInyaM phalaM pAraMparyAtsakalivAM sadA // 176 // Jain Education international Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 vibhAga- 2, jainasyAdvAdamuktAvalI viparItAstadAbhAsAH pramANAdisvarUpataH / svarUpasaMkhyA viSayaphalebhyaH pratipAditAH // 177 // svarUpAbhAsa ityevaM pramANAbhAsa ucyate / anupapatteH svaparavyavasAyasya tattvataH // 178 // ajJAnAtmakamityevaM saMnnikarSAdidarzanam / asya saMviditaM jJeyaM tadanAtmaprabodhakam // 179 // parAvabhAsakatvaM naiSAM svamAtrAvabhAsakam / viparyayAH samAropA darzanaM nirvikalpakam // 180 // svaparavyavasAyastu na caitebhyaH prasidhyati / AbhAsakAstu ta ime pramANasya prakIrtitAH // 181 // AdyAbhAsa itIhabhedasahito gandharvapUrvAride, duHkhezaM ca tathAhyavagraha mukhAbhAsAnivedyAH punaH / AbhAsopyavadheH zivasya vidito dvIpAzca saptAbdhayaH AbhAsaH sakalasya naiva viditaH pratyakSabodhepyamI // 182 // tadityananubhUtepi smaraNAbhAse ucyate / tulyerthe pratyabhijJAnAbhAsamAhuH sa eva ca // 183 // tarkAbhAsa itIha maitratanayaH sa zyAma evoditaH, pakSAbhAsasamudgataM hyanumiterAbhAsamevaM jaguH / tasmAttattritayaM ca tasya viditaM pUrvoktametatrayaM, pakSasya vyatirekataH samuditaM tasmAttato lakSaNam // 184 // pratItAdyAstrayo jJeyAH sAdhyadharmavizeSaNAt / AdyaH samasti jIvoyaM yatpareNArhatAn prati // 185 // pramANazrutalokasvabhASAdibhiranekadhA / AdyanuSNogniraivAyaM dvitIyosti na sarvavit // 186 // tRtIyopi hi jainena kartavyaM rAtribhojanam / paradArAbhilASopi kartavyaH sarvadA sadA // 187 // aththaM gaimmi Aicce puratthAya aNuggae / AhAramaiyaM savvaM maNasAvi na pacchae / 188 // For Personal & Private Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, jainasyAdvAdamuktAvalI 345 pakSAbhAsaprabhedAzca bahuzo bhudhoditaaH| sodAharaNataste tu draSTavyA vRttitastathA // 189 // hetusthAnanivezAtta hetvAbhAsA ahetavaH / asiddhazca viruddhazcAnaikAntika ime trayaH // 190 // anyathAnupapattistu yasya mAnena no bhavet / so'siddho vidito dvedhobhayAnyatarabhedataH // 191 // asiddhabhedA bahavaH paJcavizaMti bhedinaH / savistaraM vizeSastu vijJeyo vRttitaH khalu // 192 // pariNAmI punaH shbdshcaakssusstvaattthaadimH| acetanA hi taravo dvitIyaH sugateritaH // 193 // vikalpAddharmiNaH siddhiH kriyate kAraNAdataH / dvedhAvidharmiNaH siddhi vikalpAtte samAgatAH // 194 // viruddhastu bhavedyasya saiva sAdhyaviparyayAt / / anityo pratyabhijJAnAdimatvAt puruSopyayam // 195 // avAntaraprabhedA ye jJeyAste vRttito bhRzaM / yathA pakSavipakSaikadezavRttivibhedataH // 196 // yasya saMdihyate saiva so'naikAntika ucyate / dvedhA nirNItaM saMdigdha tadyugvipakSavRttikaH // 197 // nityaH zabdaH prameyatvAdAdyabhedo bhavedayam / naiyAyikaistathopAdhirukto'nyaH pratipAdyate // 198 // dRSTAntAbhAsa evAyaM, navadhApi dvidhA punaH / anvayavyatirekAbhyAM, navabhedA bhavanti te // 199 // apauruSeyaH zabdotrA'mUrtatvAd duHkhavatsmRtaH / nidarzanAni dRSTAntAbhAse jJeyAni zAstrataH // 200 // zabdoyaM pariNAmavAnupanayAbhAsastu kAryatvatastasminneva phale tathA nigamanAbhAsastu shbdstthaa| tatrAnAptabhavAhicitpravacanAbhAsazca saMkhyAditiH, pratyakSaM pravadanti mAnamapare jAto dvitIyastathA // 201 // For Personal & Private Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, jainasyAdvAdamuktAvalI 346 viSayAbhAsa evAtra sAmAnyobhayasaMjJitam / phalAbhAsastathAbhinna bhinnaM mAnAdudIritam // 202 // dadAti sevayA samyaksAgaraH sAgarodbhavam / mayA ratnatrayaM prAptaM guruzcAritrasAgarAt // 203 // sUriH zrIvijayaprabhastapagaNAdhIzo natezaH zriye kalyANAdimasAgarAhvaguravo vidvadyazaH sAgarAH / tacchiSyasya yazasvataH kRtiriyaM syAdvAdamuktAvalI vijJAtastabakaHprameyaviSayastasyAM tRtIyopyabhUt / / 204 // - caturthaH stabakaH :zrutapramANAdviSayIkRtasya cArthasya yo'zaH prakaTo'pi yena / aMzasya tasmAditarasya caudAsInyAdabhiprAyavizeSa eSaH // 205 // jAvaiyA vayaNapahA tAvaiyA ceva huMti nayavAyA / jAvaiyA nayavAyA tAvaiyA ceva parasamayA // 206 // nayaH prasiddhaH pratipattureva svAthaikadezavyavasAyakatvAt / savyAsato'nekavikalpakalpaH samAsatoyaM dvividhaH pradiSTaH // 207 // dravyArthikanayastveko'nyaH paryAyArthikastathA / nizcayo vyavahArastu zuddhAzuddhabhidA dvidhA // 208 // naigamaH saMgrahonyazca vyavahArastRtIyakaH / dravyArthikanayasyaite bhedAH proktA amI trayaH // 209 // dvitIyastu caturbhedaH RjusUtrazca zabdabhAk / samabhirUDha eva syAdevaMbhUtazcaturthakaH // 210 // amI sapta nayAH proktAH zrImatsyAdvAdavAdibhiH / pramANanayasaMsiddhaM zrImat syAdvAdazAsanam // 211 // aho citraM citraM tava caritametanmunipateH, svakIyAnAmeSAM vividha viSayavyAptivazinAm / vipakSAkSepANAM kathayasi nayAnAM sunayatAM, jhavipakSakSetRNAM punariha vibho dRSTanayatAm // 212 // niHzeSAMzajuSAM pramANaviSayIbhUtaM samAseduSAM, vastUnAM niyatAMzakalpanaparAH saptazrutAH saMginaH / For Personal Private Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, jainasyAdvAdamuktAvalI 347 audAsInyaparAyaNAstadapare cAMzA bhaveyurnayA, zcedekAntakalaGkapaGkakaluSAste syustadA durnayAH // 213 // svAbhipretAdathAMzAcca sadyastavyatirekataH / itarAMzApalApI yo nayAbhAsaH sa ucyate // 214 // anyadeva hi sAmAnyamabhinnajJAnakAraNaM / vizeSopyanya eveti manyate naigamo nayaH // 215 // sadrUpatAnatikrAntasvasvabhAvamidaM jagat / sattArUpatayA sarvaM nigRhNan saMgraho mataH // 216 // vyavahArastu tamiva prativastu vyavasthiti tathaiva dRzyamAnatvAd vyApArayati dehinaH / tatrarjusUtranItiH syAcchuddhaparyAyasaMzritA nazvarasyaivabhAvasya bhAvAt sthitiviyogataH // 217 // virodhiliMgasaMkhyAdi-bhedAdbhinnasvabhAvatAm / tasyaiva manyamAno'yaM zabdaH pratyavatiSThate // 218 // tathAvidhasya tasyApi vastunaH kSaNavartinaH / brUte samadhiruDhastu saMjJAbhedena bhinnatAm // 219 // ekasyApi dhvanervAcyaM sadA tannopapadyate / kriyAbhedena bhinnatvAdevaMbhUtobhimanyate // 220 // tata eva parAmarzAbhipretadharmAvadhAraNAtmakatayA'zeSadharmatiraskAreNa pravartamAno durnayasaMjJAmaznute naigamanayadarzanAnusAriNau naiyAyikavaizeSiko saMgrahAbhiprAyapravRttAH sarvepyadvaitavAdAH sAMkhyadarzanaM ca vyavahArarUpAnupapattiprAyazcArvAkadarzanaM RjusUtroktapravRttabuddhayastathAgatAH zabdAdinayAvalambino vaiyAkaraNAdayaH // dravyaM puroktaM hi tadeva sortho dravyArthikoyaM trividhaH pradiSTaH / svArthaikadezasya tathAvidhasya vastvaMzatAyAzca tathaiva tattvAt // 221 // mukhyAmukhyasvarUpeNa dharmayordharmiNostayoH / vicakSaNaM ca tenaikagamo naigama ucyate // 222 // nAyaM vastu na vA vastu vastvaMzaH kathyate budhaiH / nAsamudraH samudro vA samudrAMzo yathaiva hi // 223 // For Personal & Private Use Only Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 vibhAga-2, jainasyAdvAdamuktAvalI tanmAtrasya samudratve shessaaNshsyaa'smudrtaa| samudrabahutA vA syAt tattvekAstu samudravit // 224 // tayozca caitanyakamAtmanItiH paryAyavad vastu ca dharmiNoH syAt / jIvaH sukhIyo viSayAzritaH kSaNaM tRtIyabhedaH khalu dharmadharmiNoH // 225 // ubhe ca sattvacaitanye pRthakbhUte tathAtmani / naigamAbhAsa evAtra pArthakyAddharmadharmiNoH // 226 // vaizeSikamataM cAtra naiyAyikasya darzanam / etaddvayaM tathA naigamAbhAse ca prarUpitam // 227 // sAmAnyamAtragrahaNapravINaH paroparaH syAdavizeSatopi / tathAparAmarza itIha vizvamekaM pradiSTaH parasaMgrahoyam // 228 // sattaiva tattvaM na punarvizeSA advaitavAdiprakArAzca sAMkhyAH / ete tadAbhAsatayA hi vijJA ekAntavAdAtparasaMgrahasya // 229 // . dravyatvamAzritya tadantarAlavyaktyAzritaM teSu tadIyabhedAH / tathA paraHsaMgraha eSu nAganimIlikAndrAgavalambyamAnaH // 230 // dravyatvamekaM sakalaM hi jAnan teSAM vizeSAnkhalu nihvavAnaH / tathAtadAbhAsa itIritaH syAt saparyayatvasya tathA'vizeSAt // 231 // arthAMstathAsaMgrahasaMgRhItAttathAparAmarzavizeSa essH|| tAnevayoyaM prakaTIkaroti nayo nayajJairvyavahAranAmA // 232 // dravyaM hi yatsat kila paryayo vA, bhAsaH punastasya sudhIbhiruktaH / nidarzanaM nAstikadarzanaM tai, nyiM jagadbhUtacatuSTayaikyaM // 233 // paryAyArthika evaay-mRjusuutrstthaadimH| zabdaH samabhirUDhazcetyevaMbhUtazcaturthakaH // 234 // atItAnAgatavartamAnasamaye kauTilyavaikalpato, dravyaM prAJjalamarpayatyavirataM paryAyamAnaM navA / saMpratyasti sukhAdirevahitAdAbhAsopyasau saugataH, tatsarvaM kSaNikaM tathAgataguNaM dravyApalApIzrutaH // 235 // zabdAkhyazca nayodhvanerapi bhavetkAlAditorthasyabhit svarNAdristvabhavadbhaviSyatibhavatparyAyatIrthAbhidA / For Personal & Private Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, jainasyAdvAdamuktAvalI 349 bhinnArthaM labhate niruktibhirdayAparyAyazabdeSu saH indrastvindanatastathaivazakanAcchakrazca taddarzanam // 236 // yathendrazakra ityaadyaaHshbdaabhinnaabhidheykaaH| bhinnazabdatvataH kumbhastadAbhAsasturaMgavat // 237 // paryAyazabdeSu niruktibhedAdarthaM ca bhinnaM pravadanti vijJAH / guNakriyAzabdavizeSato'pi tathA tadAbhAsa itIha vRddhAH // 238 // evaMbhUtanayaH kriyAzritavidheH zabdasya vAcyakriyAviSTArthaM prakaTIkaroti kila gaurazvazca taddarzanam / ceSTAzUnyamidaM ghaTAkhyamiti tattasmAd ghaTAdeH kriyA zUnyatvAtpaTavattvanena vacasAbhAsastvadIyo bhavet // 239 // catvAra ete prathamerthanirUpaNasya pravaNattvato ye / bhavanti cArthopapade nayAste zeSAstrayaH zabdanayA vadanti // 240 // ko vA syAd bahuviSaya : ko vA'lpaviSayo nayaH / vivecayanti vidhivannayajJA nayazAsane // 241 // pUrvaH pUrvo nayo yastu sa syaatprcurgocrH| paraH paraH parimitaviSayaH pratipAdyate // 242 // udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha dRSTayaH / naca tAsu bhavAn pradRzyate praviraktAsu saritsviva nodadhiH // 243 // nayAstava syAtpadalAJchanA ime rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipretaphalA yatastato bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH // 244 // nitysaamaanysdbhilaapyetrctussttyii| . jAtyantaratvAd syAdvAde doSapoSAya no bhavet // 245 // rasAdayo dhAtava IzavAJchA phalA nayAH syAtpadalAJchanAste / pramANavatte phaladAyakAH syuzcAritrasatsAgarasaMpradiSTAH // 246 // sUriH zrIvijayaprabhastapagaNAdhIzo natezaH zriye, kalyANAdimasAgarAhvaguravo vidvadyazaH saagraaH| tacchiSyasya yazasvataH kRtiriyaM syAdvAdamuktAvalI, tatrAyaM stabako nayAdbhutarasapreSThazcaturthobhavat // 247 // syAdvAdasukhabodhAya prakriyeyaM pratiSThitA / vicArAmbudhibodhAya devasUrivaconugA // 248 // For Personal & Private Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 vibhAga-2, syAdvAdamuktAvalI - jainavizeSatarkaH pU.mu. zrI yazasvatsAgaraviracitA (7) // syAdvAdamuktAvalI // // jainavizeSatarkaH // praNamya zaGkhezvarapArzvanAthaM prakAzitAnantapadArthasArtham / zizuprabodhAya tamastamo'rkaH prakAzyate jainavizeSatarkaH // 1 // jIvAjIvau nabhaH kAlau dharmAdharmau vizeSataH / samasvabhAvAH syAdvAde padArthAH SaT prakIrtitAH // 2 // tatrAsti sAmAnyavizeSakAdyanekAtmakazcaiva padArthasArthaH / eko'nuvRttivyativRttito'nyazcArthakriyAyA ghaTanAt tripadyA // 3 // sAmAnyaM dvividhaM tiryagUrdhvatAdivibhedataH / AdyaM sAdhAraNaM vyaktau dvitIyaM dravyameva ca // 4 // tiryag (k ) sAmAnyamevaitad yathA gotvaM gavAM vraje / tallakSaNaM prativyakti tulyA pariNatistathA // 5 // dravatyadudravatdroSyatyevaM traikAlikaM ca yat / tAMstAMstathaiva paryAyAn taddravyaM jinazAsane // 6 // avacchedaka evAyaM vyativRttirhi lakSaNam / vizeSo'pi dviprakAro guNaparyAyabhedataH // 7 // sahotpannA guNA dravye paryAyAH kramabhAvinaH / paryetyutpAdanAzau ca paryAyaH samudAhRtaH // 8 // paryAyANAM guNAnAM ca bhedo no dharmyapekSayA / svarUpApekSayA bhedaH prokto'yaM pUrvapaNDitaiH // 9 // syAdavyayamanekAntadyotakaM sarvathaiva yat / tadIyavAdaH syAdvAdaH sadaikAntanirAsa ( sa ) kRt // 10 // sarvaM tathAnvayi dravyaM nityamanvayadarzanAt / anityametat paryAyaiH paryAyAnubhavAdidam // 11 // anAdinidhane dravye svaparyAyAH pratikSaNam / unmajjanti nimajjanti jalakallolavajjale // 12 // For Personal & Private Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, syAdvAdamuktAvalI - jainavizeSatarkaH 351 ekaviMzatibhAvAH syurjIvapudgalayormatAH / dharmAdInAM SoDazaH syuH, kAle paJcadazasmRtAH // 13 // utpAdadhrauvyanAzAste syubhinnAbhinnalakSaNAt / parasparaM hi sApekSA( :) saiveyaM tripadI matA // 14 // rahitaH sthitinAzAbhyAM na cotpAdastu kevalaH / utpAdadhrauvyarahito na nAzaH kevalo mataH // 15 // rahitotpAdanAzAbhyAM naikakA kevalA sthitiH / anyathAnupapattezca dRSTAntAH kUrmaromavat // 16 // sarvaM jIvAdiSaT (D) dravyaM guNaparyAyasaMyutam / anekAntakalAkrAntaM siddhaM vastu trayAtmakam // 17 // pradhvaste kalaze zuzoca tanayA maulau samutpAdite, putraH prItimavApa kAmapi nRpaH zizrAya madhyasthatAm / pUrvAkAraparikSayastadaparAkArodayastadvayAdhArazcaika iti sthitaM trayamataM (taH) tattvaM tathA pratyayAt // 18 // tathAnekAntato vastu bhAvAbhAvobhayAtmakam / yathA sattvaM svarUpeNa pararUpeNa cAnyathA // 19 // paTAdyabhAvarUpazced ghaTo'yaM na bhavettadA / ghaTaH paTAdireva syAt tasmAdeSa dvayAtmakaH // 20 // dravyakSetrakAlabhAvApekSayApi ghaTo ythaa| svabhAvena parabhAvAdbhinnastadubhayAtmakaH // 21 // arthakriyAkAri tadeva vastu svadravyazaktyA hi bhavet samartham / paryAyazaktyA tadihAsamartham sApekSametad sahakArirAzeH // 22 // viruddhadharmAdhyAsastu nAnekAntaM pratikSipet / guDanAgarabhaiSajyAnna doSo'yaM dvayAtmani // 23 // cAritrAdimasAgarAH samabhavan vidyApagAsAgarAH, yeSAM dhyAnavazA prasAdamakarot padmAvatIdevatA / urvIzA bahuzo yadIyavacanAdAkheTakaM tatyajuH, dhyAtA( :)zrIguravo bhavantu mama te sadyaH sahAyapradAH // 24 // For Personal & Private Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, syAdvAdamuktAvalI - jainavizeSatarkaH itthaM zrIsamayaH sarAnusukRtaM syAdvAdavAde sadA, sUriH zrIvijayaprabhastapagaNAdhIzo natorvIzvaraH / kalyANAdimasAgarAhaguravaH prAjJA yazaHsAgarAH tacchiSyasya yazasvataH kRtiriyaM syAdvAdamuktAvalI // 25 // __ - dvitIyaH stavakaH :jIvo dravyaM pramAtAtmA jJAtazcobhayamAnataH / saccaitanyasvarUpo'yaM para( riNAmI sa vizrutaH // 26 // kartA bhoktA tanUmAnaH pratikSetraM pRthag (k) sthitaH / viziSTo'pi paudgaliko dRSTavAn digvizeSaNaiH // 27 // jJAnaM pramANaM svaparavyavasAyIti lakSaNam / sadasadvastUpAdeyaheyakSamamudIritam // 28 // prAmANyaM sannikarSAderajJAnasyeha nocyate / acetanatvAdvA svIyanizcayAkaraNatvataH // 29 // vyavasAyasvabhAvaM hi prmaanntvaadudiiritm| samAropaviruddhatvAt yannaivaM na tadIdRzam // 30 // tasmiMstadadhvasAyavyavasAyaH zi( si )te zi( si )tam / yathAvasthitasajjJAnaM yAthArthyamapare viduH // 31 // yadviparItaikakoTiniSTaGkanaM viparyayaH / zuktikApaM hi rajataM samAropo'yamAdimaH // 32 // anizcitAnekakoTisparzi jJAnaM ca sNshyH| sthANurvA puruSo veti samAropo dvitIyakaH // 33 // kimityAlocanaM jJAnaM jJeyo'nadhyavasAyakaH / gacchatazca tRNasparzi [pacArAt tRtIyakaH // 34 // dvividhaM kAraNaM jnyeymsaadhaarnnmaadimm| sAdhAraNaM tatastAvattat sAdhakatamaM smRtam // 35 // pUrvAkAraparityAgAjjahadvRttottarAkRtiH / upAdAnakAraNaM tad mRtpiNDAH (NDaH) kalazasya ca // 36 // For Personal & Private Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, syAdvAdamuktAvalI - jainavizeSatarkaH 353 pUrvAkAraparityAgottarAkArasya nirmitau / pariNAmazca kAryatvaM mRtsnAyAM kalazo yathA // 37 // upAdAnAditritayaM kAraNaM sadbhiriSyate / kAryakAraNatAbhAvo nokto granthasya gauravAt // 38 // utpattau parataH svatazca parato jJaptau pramANaM bhavet, pratyakSaM ca parokSametadubhayaM mAnaM jinendrAgame / akSAdhInatayAsmadAdividitaM spaSTaM tathA laukikam, dvadhA tat priyapAramArthikamidaM dvedhA punaH saMmatam // 39 // AdyaM sAMvyavahArikaM punarapi dvadhendriyAtIndriyotpannatvAd dvitayaM tathApi (ca) caturbhedaM yathA'vagrahaH / IhAvAyasudhAraNAdibhiridaM jAtaM punastaddhitaM, tatrAdyaM vikalaM tathA ca sakalaM tadvAn smRtastIrthakRt // 40 // avadhyAvaraNocchedAdavadhijJAnamiSyate / guNapratyayamevAdyaM tadrUpidravyagocaram // 41 // cAritrazuddhisaMjAtAd viziSTAvaraNakSayAt / yanmanodravyaparyAyasAkSAtkAri niveditam // 42 // tathA hi saMjJijIvAnAM mAnuSakSetravatti (ti) nAm / manaH paryAyavijJAnaM manaHparyAyasaMjJikam // 43 // sAmagrItaH samudbhUtAt samastAvaraNakSayAt / sakalaM ghAtisaMghAtavighAtApekSamIhitam // 44 // samastavastuparyAyasAkSAtkAri trikaaltH| sarvathA sarvadravyAdyaiH kevalajJAnameva tat // 45 // arhannevAsti sarvajJo nirdosstvaadudiiritH| yastu naivaM sa naivaM syAt yathA rathyApumAnasau // 46 // mAnAvirodhivAktvA(kyatvA )t nirdoSo'rhannigadyate / yastu naivaM sa naivaM syAt yathA rathyApumAnasau // 47 // For Personal & Private Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 vibhAga-2, syAdvAdamuktAvalI - jainavizeSatarkaH tasyeSTasya tathA pramANaviSayenAbAdhyamAnatvataH, tadvAcaH pratipAdyamAnasuvidhestenAvirodhodayaH / mAnenApi na bAdhyate nijamataM mAnAviruddhoditaH, jJeyo'rhannayameva vizvaviditaH zrIvardhamAnaprabhuH // 48 // cAritracArumUrtiyA rya )zcAritrarasasAgaraH / cAritrasiddhaye me stAd guruzcAritrasAgaraH // 49 // sUriH zrIvijayaprabhastapagaNAdhIzo natorvIzvaraH, kalyANAdimasAgarAhvaguravaH prajJA yazaH sAgarAH / tacchiSyasya yazasvataH kRtiriyaM syAdvAdamuktAvalI, pratyakSastabakastadA samabhavat tasyAM dvitIyo'dhunA // 50 // tRtIyaH stabakaH atha dvitIyaM pratipAdyamAnAspaSTatvabhAvAbhimataM parokSam / Adye parokSe hi matizrute dve saiddhAntikAstAvadidaM vadanti // 51 // smaraNaM pratyabhijJAnaM tarko'thAnumitiH zrutam / parokSaM paJcadhA prAhurbhUrayaH pUrvasUrayaH // 52 // sNskaarbodhsNbhuutmnubhuutaarthvednm| tat tIrthakRtpraticchandaH smaraNaM prathamoditam // 53 // mAnArpitA pratotiryA sa evAnubhavaH smRtaH / saMkalanaM vivakSAto vastupratyavamarzanam // 54 // prtybhijnyaanmevaatraanubhvsmRtihetukm| sAmAnyadvayaviSayaM tathA saMkalanAtmakam // 55 // sa evAyaM jinadattastathA gopiNDa eSa sH| tattajjAtIya evAyaM gosadRggavayastathA // 56 // tarkaH pramANamAtreNopalambhAnupalambhataH / saMbhavaH kAraNaM yatra kAlatritayavartinoH // 57 // sAdhyasAdhanayorvyAptyAdyAlambanamidaM hi yat / anvayavyatirekAbhyAM saMvedanamidaM hi saH // 58 // For Personal & Private Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, syAdvAdamuktAvalI - jainavizeSatarkaH 355 yAvAn kazcidayaM sa dhUmanikaraH satyeva vahnau bhavet, yatsatve( ttve) prathamo'nvayo nigadito yatsattvamevobhayam / dhUmo'trAsati pAvake bhavati no sadyo dvitIyo'dhunA, jJAtavyo vyatireka eSa hi tatazcaivAnyathA lakSaNam // 59 // pratibandho'vinAbhAvasaMbandho vyAptiriSyate / hetuvyAptisamAyogaH parAmarzaH sa ucyate // 60 // dvedhAnumAnaM svArthaM ca parArthamupacArataH / vyutpannAnAM tadaivekaM sahetuvacanAtmakam // 61 // saddhetorgrahaNaM tathA smaraNakaM vyAptestayoH saMbhavam, sAdhyajJAnamato'numAnamidakaM svArthaM sudhiibhidhRtm| sAdhyatvaM(ca) tathApratItamiti tat tredhA zrute vizrutam, kiM tvasmAdanirAkRtaM dvayamidaM cAbhIpsitaM tat trayam // 12 // sAdhyadharmaviziSTe'pi pakSatvaM dharmiNi zrutam / anyathAnupapattyaikalakSaNo heturiSyate // 63 // kRzAnumAnayaM dezaH procyate pakSadharmatA / hetUditaM dhUmavattvAdanumAnaM sudhIhitam // 64 // hetuprayogato dvedhA tathopapattiranvayaH / anyathAnupapattistu vyatirekaH puroditaH // 65 // parasmai pratipAdyatvAt pratyakSAdeH parArthatA / tathaivamanumAnasya sarvatreyaM para( rA )rthatA // 66 // vizeSAd vyutpAdayitumadhunA mndmedhsH| paJcAvayavavikhyAtamanumAnamudIritam // 67 // pratibandhapratipatterAspadaM yasya lakSaNam / dvedhA sAdharmyavaidharmyabhedAt dRSTAnta eva saH // 68 // prakAzyate sAdhanadharmasattA tasyAM kRtA sAdhyasudharmasattA / sAdharmyadRSTAnta iti pradiSTau yatrAsti dhUmo dahanastu tatra // 69 // sAdhyAbhAve sAdhanasyApyabhAvo vaidhoktervai sa dRSTAnta eSaH / zauci:kezAbhAvato'syApyabhAvo dhUmasyAsmin jJeya eva drahe saH // 70 // For Personal & Private Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 vibhAga-2, syAdvAdamuktAvalI - jainavizeSatarkaH sAdhyadharmiNi saddhetorupasaMharaNaM ythaa| dhUmazcAtra pradeze'yaM tasmAdupanayaH smRtaH // 71 // tatpunaH sAdhyadharmasya pUrvayogena bhASitam / tattasmAdagniratrAyametad nigamanaM smRtam // 72 // ya evaM ca sa evaM tau dRSTAntopanayau smRtau / pAkasthAnaM nigamanaM mandadhIsiddhaye trayam // 73 // caaritrnimngaanaathsmullaasncndrmaaH| bhUyo bhadraM sa me dadyAt guruzcAritrasAgaraH // 74 // sUriH zrIvijayaprabhastapagaNAdhIzo natorvIzvaraH, kalyANAdimasAgarAhvaguravaH prAjJA yshHsaagraaH| tacchiSyasya yazasvataH kRtiriyaM syAdvAdamuktAvalI, tArtIyIkatayAnumAnavilasadguccho'( yamatrA )pyabhUt // 5 // For Personal & Private Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezakaH 357 cirantanajainamunipravarapraNItaH (8) sarvasiddhAntapravezakaH // namaH sarvajJAya // sarvabhAvapraNetAraM praNipatya jinezvaram / vakSye 'sarvavi( ni )gameSu yadiSTaM tattvalakSaNam // 1 // sarvadarzaneSu pramANa-prameyasamuccayapradarzanAyedaimupadizyate / [naiyayikadarzanam] tatra naiyAyikadarzane tAvat "pramANa-prameya-saMzaya-prayojana-dRSTAntasiddhAntA-'vayava-tarka-nirNaya-vAda-jalpa-vitaNDA-hetvAbhAsacchala-jAtinigrahasthAnAnAM tattvajJAnAd niHzreyasAdhigamaH" [nyAyasUtra 1 / 1 / 1] / __ asya vyAkhyA-praNIyate'neneti pramANa m / tasya ca sAmAnyalakSaNam TippaNAni zrIzaGkezvarapArzva sadgurudevAMzca bhuvanavijayAkhyAn / praNipatya paramabhaktyA TippaNamiha tanyate kiJcit / sarvadarzanasiddhAnteSu samyak pravezakatayA yathArthAbhidhasya cirantanena kenacijjainamunipravareNa racitasyAsya sarvasiddhAntapravezakagranthasya tAlapatreSu likhitaM yat pratidvayaM jesalameranagare jainajJAnabhANDAgAre vidyate tadavalambya sampAdito'yaM granthaH / tatraikA prativikramasaMvat 1201 varSe likhitA "9 1x13" iMca pramitA B iti saMjJayAtra vyavahatA / asyAM pratau diGnAgaracito nyAyapravezakaH (patra 1-17), sarvasiddhAntapravezakaH (patra 1741), haribhadrasUriviracitA nyAyapravezakaTIkA (patra 42-134) iti granthatrayaM vidyate / aparA tvito'pi prAcInA jIrNaprAyA 17 patrAtmikA "12-14 11" iMca pramitA pratiH A saMjJayAtra vyavahatA / evaM caA-B pratyormadhye ye upayoginaH pAThabhedAste'tra A saMketena B saMketena vopanyastAH / spaSTIkaraNAdyarthamupayogIni TippaNAni ca nivezya sampAdito'yaM grantho devgurukRpaablaat|| 1. sarvanigameSu sarvasiddhAnteSviti bhAvaH / "gamanaM gamaH pariccheda ityarthaH / nizcito gamo nigamaH / " nyAyAvatAravRtti pR0 75 / "nigamAH pUrvaNigvedanizcayAdhvavaNikpathAH / " haimakozaH // 2. idaM maGgalapadyaM B pratau nAsti // 3. mapadi A || 4. tattvaparijJAnAd A | 5. "pramIyate'neneti pramANam"-nyAyakalikA0 pR0 1 / 6. ca B madhye nAsti // For Personal & Private Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezakaH arthopalabdhihetuH pramANam / upalabdhizca hAnAdibuddhiH / taccaturdhA, tadyathA"pratyakSA-'numAno-pamAna-zabdAH pramANAni" [nyA0 sU0 1 / 1 / 3] / tatra pratyakSam - indriyArthasannikarSotpannaM jJAnamavyapadezyamavyabhicAri vyavasAyAtmakaM pratyakSam" [nyA0 sU0 1 / 1 / 4] / asya gamanikA - indriyANi ghrANAdIni, arthA ghaTAdayo gandhAdayazca, teSAM sannikarSaH sambandhaH, tasmAt sannikarSAdutpannam, 11nA'bhivyaktam, tatazca sAGkhyamatavyavacchedaH / jJAnagrahaNAt sukhAdivyavacchedaH / 12tacca zabdena vyapadizyamAnaM zAbdaM 12prasajyate, tenocyate-avyapadezyamiti / tathA tadeva jJAnaM vyabhicAryapi bhavati, teneha avyabhicAri iti / vyavasAyAtmakam nizcayasvabhAvam, tatazca saMzayajJAnavyavacchedaH / pratyakSam iti lakSyanirdezaH / / anumAnam - "tatpUrvakaM trividhamanumAnam - pUrvavat, zeSavat, sAmanyatodRSTaM ca" [nyA0 sU0 1 / 1 / 5] iti / tatpUrvakamiti pratyakSapUrvakam / trividhamiti liGgavibhAgaH / pUrvavaditi kAraNAt kAryAnumAnam, yathA meghonnatidarzanAd bhaviSyati vRSTiriti / zeSavaditi kAryAt kAraNAnumAnam, yathA viziSTAd nadIpUradarzanAt upari vRSTo devaH iti gamyate / sAmAnyato dRSTaM nAma yathA devadattAdau gatipUrvikAM dezAntaraprAptimupalabhya Aditye'pi samadhigamyate // "prasiddhasAdhAt sAdhyasAdhanamupamAnam" [nyA0 sU0 1 / 1 / 6] / prasiddho gauH, tena saha yat sAdharmya sAmAnyaM kakuda-khura-viSANAdimattvam, tasmAt 15sAdhAt sAdhyasya gavayasya sAdhanamupamAnam, yathA gauH tathA gavaya iti / 16kiM punaratropamAnena kriyate ? saMjJAsaMjJisambandhapratipattirupamAnArthaH / / 7. "upalabdhihetuzca pramANam |"-nyaaybhaassy 2 / 1 / 1 / nyAyavArtika0 pR0 15 / "arthopalabdhihetuH syAt pramANaM taccaturvidham / " SaDdarzanasamuccaya // 16 // "arthopalabdhihetuH pramANaM iti naiyAyikAdayaH"-nyAyAvatAravRtti0 pR0 9 / pramANamImAMsA 1 / 1 / 8 // 8. zveha buddhi taccaturdhA tadyathA BIzca hAnAdibuddhiH tadyathA A // 9. pramANena khalvayaM jJAtA'rthamupalabhya tamarthamabhIpsati jihAsati vaa|"-nyaaybhaassy0 // 10. "gandharasa-rUpa-sparza-zabdAH pRthivyAdiguNAstadarthAH"-nyAyasUtra0 1 / 1 / 14 / "pRthivyAdIni guNAzceti dvandvasamAsaH |"-nyaayvaartik pR0 205 // 11. abhivyaktam A // 12. atazchabdena B // 13. prayujyate A // 14. yat nAsti B || 15. sAdharmyataH / / 16. kiM punaratropamAnena kriyate? samAkhyAsambandhapratipattirupamAnArthaH - nyAyabhASya 1 / 1 / 6 // For Personal & Private Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezaka: 359 atha kaH zabdaH ? "AptopadezaH zabdaH" [nyA0 sU0 1 / 1 / 7] / 17AptaH khalu sAkSAtkRtadharmA, tena ya upadezaH kriyate sa Aptopadeza AgamaH zabdAkhyaM prmaannmityucyte| kiM punaratrAnena pramANenArthajAtaM mumukSuNA prameyam ? taducyate-AtmazarIrendriyA-'rtha-buddhi-mana:-pravRtti-doSa-pretyabhAva-phala-1"duHkhA'pavargAstu prameyam [nyA0 sU0 1 / 1 / 9] / atha saMzayaH-19kiMci(svi)dityanavadhAraNAtmakaH pratyayaH saMzayaH / tadyathA-mandamandaprakAze 2 sthANu-puruSociti(ta)bhUbhAge 'sthANuH syAt puruSaH syAt' iti // atha prayojanam-yena prayuktaH pravartate tat prayojanam // atha dRSTAntaH-avipratipattiviSayApanno'rtho dRSTAntaH, yathA 21anityAdyarthavicAre ghttaadyaakaashaadiriti| atha siddhAntaH / sa ca caturvidhaH, tadyathA-sarvatantrasiddhAntaH 1, pratitantrasiddhAntaH 2, adhikaraNasiddhAntaH 3, abhyupagamasiddhAntazceti 4 / / __ athAvayavA:-"pratijJAhetUdAharaNopanayanigamanAni avayavAH" [nyA0 sU0 1 / 1 / 32] / tatra anityaH zabdaH iti pratijJA / utpattidharmakatvAt iti hetuH / ghaTavat ityudAharaNam / * 22iha yad yadutpattidharmakaM tat tadanityaM dRSTam, yathA ghaTaH, vyAptidR(dR)STAntAnupAtinI* / tathA cotpattidharmakaH zabda ityupanayaH / 17.Aptazca B||"aaptHkhlu sAkSAtkRtadharmA"-nyAyabhASya 1 / 17 // 18. duHkhasukhA A / 19. kimitya B // "sthANu-puruSayoH samAnaM dharmamArohapariNAhI pazyan pUrvadRSTaM ca tayovizeSaM bubhutsamAnaH 'kiMsvit' ityanyataraM nAvadhArayati tadanavadhAraNaM jJAnaM saMzayaH"nyAyabhASya 111 / 23 / 'kiMsvit' iti vimarzaH saMzayaH / nyAyakalikA, pR0 8 / "kiMsvit' iti vastuvimarzamAtramanavadhAraNaM jJAnaM saMzayaH |"-nyaaybhaassy 1 / 1 / 1 / "kiMsvit iti dolAyamAnasya ubhayakoTispRzaH pratyayasyA'rthe'navadhAraNAtmakasya"nyAyavArtika-tAtparyaTIkA0 pR0 36 // 20. sthANuH puruSo veti bhUbhAge B // 21. anitya sAdhane sAdhodAharaNatvena ghaTAdeH vaidharyodAharaNatvena AkAzAdezca sarvathaucityAt anityAdyarthavicAre iti pAThaH ramaNIya eva / dRzyatAm nyAyabhASya 1 / 1 / 36, 37 / 22. etaccihnAntargataH pAThaH B pratau nAsti / / For Personal & Private Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezaka: tasmAdutpattidharmakatvAdanityaH zabda iti nigamanam / vaidhodAharaNe'pi* iha yadanityaM na bhavati tadutpattidharmakamapi na bhavati, yathA AkAzam, *na ca tathA'nutpattidharmakaH zabda iti, tasmAdutpattidharmakatvAdanityaH zabda iti 23nigmnm| 24saMzayAdUrdhvaM bhavitavyatApratyayastarkaH, yathA bhavitavyamatra sthANunA puruSeNa veti| saMzaya-tarkAbhyAmUrdhvaM nizcitaH pratyayo nirNayaH // .. __ tisraH kathA:-vAdo jalpo vitaNDA / tatra ziSyA-''cAryayoH pakSapratipakSaparigraheNa abhyAsakhyApanAya vAdakathA // vijigISuNA sArddha "chala-jAti-nigrahasthAnasAdhanopAlambho25 jalpaH" (nyA0 sU0 1 / 2 / 2] / / svapakSasthApanAhIno vitaNDA / 26anaikAntikAdayo hetvAbhAsAH / / navakambalo devadatta ityAdicchalam / / dUSaNAbhAsAstu jAtayaH / / nigrahasthAnAni parAjayavastUni / tadyathA-"pratijJAhAniH, pratijJAntaram, pratijJAvirodhaH, pratijJAsaMnyAsaH, hetvantaram, arthAntaram, nirarthakam, avijJAtArtham, apArthakam, aprAptakAlam, nyUnam, adhikam, punaruktam, ananubhASaNam, apratijJAnam, apratibhA, 29vikSepaH, matAnujJA, 30paryanuyojyopekSaNam, 39niranuyojyAnuyogaH, apasiddhAntaH, hetvAbhAsAzceti22 nigrahasthAnAni" [nyA0 sU0 5 / 2 / 1] ___32iti naiyAyikadarzanaM samAptam // 23. nigamanam A pratau nAsti // 24. tulanA-"bhavitavyamiti ya UhaH sa tarka:nyAyavArtika pR0 326 // "anavadhAraNAtmaka pratyayaH saMzayaH kiMsvit iti / avadhAraNAtmakaH pratyayaH "evamidam' iti nirNayaH / ayaM tu saMzayAt pracyutaH kAraNopapattisAmarthyAt...nirNayaM cAprApto vizeSAdarzanAt |-nyaayvaartik pR0 327 // 25. palambho A // 26. anekAntAdayo B // 27. dattAdiccha B // 28. rthakam A // 29. kathAvikSepaH A // 30. yogope A // 31. yogAnu A // 32. sazceti B // 33. iti A nAsti // 34. kamataM sa A // For Personal & Private Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezakaH 361 / [vaizeSikadarzanam] atha vaizeSikatantrasamAsapratipAdanAyAha-dravya-guNa-karma-sAmAnya vizeSa-samavAyAnAM tattvajJAnAnniHzreyasAdhigamaH / tatra nava dravyANi"pRthivyApastejo vAyurAkAzaM kAlo digAtmA mana iti dravyANi" (vai0 sU0 1 / 1 / 4) / ___ tatra pRthivItvayogAt pRthivI / sA ca dvidhA-35nityA cAnityA ca / tatra paramANulakSaNA nityA, kAryalakSaNA tvanityA / sA ca caturdazaguNopetA, tadyathArUpa-rasa-gandha-sparza-saGkhyA -primaann-pRthktv-sNyog-vibhaag-prtvaa'prtv-gurutv-drvtv26-vegaishcturdshbhirgunnairgunnvtii|| "aptvAbhisambandhAdApaH" [pra0 bhA0 pR0 14] / tAzca rUpa-rasa-sparzasaGkhyA-parimANa-pRthaktva-saMyoga-vibhAga-paratvA-'paratva-gurutva svAbhAvikadravatva-sneha-vegavatyaH tAsu ca rUpaM zuklameva, raso madhura eva, sparzaH zIta ev| "tejastvAbhisambandhAt tejaH" [pra0 bhA0 pR0 15] / tacca rUpa-sparzasaGkhyA -parimANa-pRthaktva-saMyoga-vibhAga-paratvA-'paratva-naimittikadravatvavegairekAdazabhirguNairguNavat / tatra rUpaM zuklaM bhAsvaraM ca, sparza uSNa eveti / 35.nityA'nityA ca kva / tulanA-"sA tu dvividhA-nityA cAnityA ca / paramANulakSaNA nityA, kAryalakSaNA tvanityA / ' pra0 bhA0 pR0 4 // 36. yadyapi 'pRthivItvAbhisambandhAt pRthivI rUpa-rasa-gandha-sparza-saMkhyA-pariNAma-pRthaktva-saMyoga-vibhAga-paratvA-'paratvagurutva-dravatva-saMskAravatI' [pra0 bhA0 pR0 4-5] iti sarveSu vaizeSikagrantheSu 'vega' zabdasthAne 'saMskAra' zabdaM paThitvA caturdazatvaM pRthivIguNAnAM varNitam, tathApi saMskArabhedeSu vegasyaiva pRthivyAM sambhavAd vega evAtra upAtto granthakRtA iti bodhyam / yadyapi "saMskArastrividho vego bhAvanA sthitisthApakazca" [pra0 bhA0 pR0 136] iti prazastapAdabhASye tadanusAriSu ca sarveSvapi grantheSu saMskArabhedatayA sthitisthApakaH parigaNito'sti, so'pi ca pRthivyAM vartate, kintu vaizeSikasUtreSu kutracidapi 'sthitisthApaka' sUcanAnupalabdherasminnapi ca sarvasiddhAntapravezakagranthe kutracidapi tasyAnullekhAt sthitisthApako nAbhimato'sya granthakRta ityapi bhavet / vego bhAvanA ceti bhedadvayameva svIkurute'yaM granthakAra iti prtiiyte| tathA ca bhAvanAyA Atmanyeva vRtteH avaziSTasya vegAkhyasaMskArasyaiva pRthivyAM vRttervegavattvamevAtra pRthivyAM varNitamiti ufayfa International For Personal & Private Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezaka: 'vAyutvAbhisambandhAd vAyuH' [pra0 bhA0 pR0 16] iti / sa ca anuSNAzItasparza-saGkhyA-parimANa-pRthaktva-saMyoga-vibhAga-paratvA-'paratvavegairnavabhirguNairguNavAn 37dhRti-kampAdiliGgaH zabdaliGgo 38gandhAdiviyukto'nuSNAzItasparzaliGgazceti // ___ "AkAzam" iti pAribhASikI saMjJA, ekatvAt tasya / saGkhyAparimANa-pRthaktva-saMyoga-vibhAga-zabdaiH SaDbhirguNairguNavat zabdaliGgaM ceti / / "kAlaH parAparavyatikara-41yaugapadyA-'yaugapadya-cira-kSipra--pratyayaliGgaH" [pra0 bhA0 pR0 26] / sa saGkhyA-parimANa-pRthaktva-saMyoga-vibhAgaiH paJcabhirguNairguNavAn / "ita idam" iti yatastad dizo liGgam" [vai0 sU0 2 / 2 / 12] / tadyathAidamastAt pUrveNa idamuttareNeti / saGkhyA-parimANa-pRthaktva-saMyoga-vibhAgaiH paJcabhirguNairguNavatI, saMjJA ca pAribhASikI ceti / / ___ "AtmatvAbhisambandhAdAtmA" [pra0 bhA0 pR0 30] / sa ca caturdazabhirguNairguNavAn / buddhi-sukha-duHkhecchA-dveSa-prayatnaliGga-dharmA-'dharmasaMskAra-saGkhyA-parimANa-pRthaktva-saMyoga-vibhAgazcaturdaza guNAH / / ___ manastvAbhisambandhAd manaH / tacca kramajJAnotpattiliGga44 37. adhRti A B / tulanA-"viSayastUpalabhyamAnasparzAdhiSThAnabhUtaH sparza-zabda-dhRtikampaliGgaH tiryaggamanasvabhAvo meghAdipreraNAdhAraNAdisamarthaH / " - pra0 bhA0 pR0 18 / 38. gandhAdiyuktaH BI "kSitAveva gandhaH" pra0 bhA0 pR0 11 // 39. sparzazceti B // 40. "AkAza-kAla-dizAmekaikatvAdaparajAtyabhAve pAribhASikyastisraH saMjJA bhavantiAkAzaH kAlo digiti / " pra0 bhA0 pR0 23 // 41. yaugadyacira B // 42. pratyayaH saGkhyA A / tulanA-"kAlaH praaprvytikr-yogpdyaa-'yogpdy-cir-kssiprprtyylinggH|"-pr0 bhA0 pR0 26 // 43. pari B // 44. tpattiliGgaM manaH saMkhyA B / "prANA'pAna-nimeSonmeSa-jIvana-manogatirindriyAntaravikArAH sukhaduHkhe icchAdveSau prayatnazcetyAtmaliGgAni"-vai0 sU0 3 / 2 / 4 / "AtmaliGgAdhikAre buddhyAdayaH prayatnAntAH siddhAH" -pra0 bhA0 pR0 34 / "AtmaliGgeti / prANAdisUtre buddhiH kaNTharaveNa noktA iti cet, sUtreNa vinAsyAH pratyeyatvAt, devadattabuddhyA viSNumitrasyecchAdyadarzanenA''tmanIcchAdikathanena janakatayA tatsamAnAdhikaraNabuddheH sUcitatvAt |"-pr0 bhA0 setu0 pR0 389 / / For Personal & Private Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezakaH 363 saGkhyAparimANa-pRthaktva-saMyoga-vibhAga-45paratvA'-paratva-vegairaSTabhiguNairguNavat / iti dravyapadArthaH / atha guNAH-rUpa-rasa-gandha-sparzA 46vizeSaguNAH, saGkhyA parimANAni pRthaktvaM saMyoga-vibhAgau paratvA-'paratve ityete sAmAnyaguNAH, buddhi-sukhaduHkhecchA-dveSa-prayatna-dharmA-'dharma-saMskArA AtmaguNAH, gurutvaM pRthivyudakayoH, dravatvaM pRthivyudakAgniSu, sneho'mbhasyeva, vegAkhyaH saMskAro mUrtadravyeSveva, AkAzaguNaH zabda iti / guNatvayogAcca guNA iti / tathA cApAntarAlAsAmAnyAni-rUpatvayogAd rUpam, rasatvAdiyogAd rasAdayaH / iti guNapadArthaH / atha karmapadArtha:-"utkSepaNamavakSepaNamAkuJcanaM prasAraNaM gamanamiti karmANi" [vai0 sU0 2 / 1 / 7] karmatvayogAt karma / gamanagrahaNAcca bhramaNasyandana-namanonnamanAdyavarodha:49 / iti karmapadArthaH / "sAmAnyaM dvividham-paramaparaM ca0" [pra0 bhA0 pR0 164] / tatra paraM sattA dravya-guNa-karmasu 'sat sat' 51ityanuvRttipratyayakAraNatvAt sAmAnyameva / 45. paratvA-'paratvaiH sptbhirgunnaiHA|tulnaa-"tsy guNAH saMkhyA-parimANa-pRthaktvasaMyoga-vibhAga-paratvA-'paratva-saMskArAH / " pra0 bhA0 pR0 36 / saMskArazca mUrtatvAdeva vegAkhyaH / / pra0 bhA0 vyomavatI pR0 427 / saMkhyA-pariNAma-pRthakatva-saMyoga-vibhAgaparatvA-'paratva-saMskArAH manaH samavetAH // 154|| saptapadArthI [zivAdityaracitA] // 46. rUpa-rasa-gandha-sparza-sneha-sAMsiddhikadravatva-buddhi-sukha-duHkhecchA-dveSa-prayatna-dharmA'dharma-bhAvanA-zabdA vaizeSikaguNAH" pra0 bhA0 pR0 39 / "rUpa-sparza-gandha-rasa-snehAH sAMsiddhiko dravaH / buddhyAdinavazabdAzca vaizeSikaguNAH smRtAH // iti prAcyaiH paribhASitatvAt"-pra0 bhA0 sUkti pR0 163 / ityAdayaH prazastapAdabhASyAnusArivaizeSikagrantheSu bahava ullekhA dRzyante / vaizeSikadarzanasUtreSu tu naitadviSayakaH kazcanApi ullekhaH / ato'tra granthakRtA rUpa-rasa-gandha-sparzanAM caturNAmeva yad vizeSaguNatvaM varNitaM tat prazastapAdabhASyaparamparAto vibhinnAmanyAmeva kAJcidapi paramparAmAzritya kRtaM bhavediti sambhAvyate / 47. guNa A / 48. tathA antarAla B // 49. dyavarodhanam AIdyavirodha: B||tulnaa-"ath vizeSasaMjJayA kimarthaM gamanagrahaNaM kRtamiti, na, bhramaNAdyavarodhArthatvAt / utkSepaNAdizabdainavaruddhAnAM bhramaNa-patanasyandanAdInAmavarodhArthaM gamanagrahaNaM kRtamiti / " pra0 bhA0 pR0 153 / "anavaruddhAnAmasaMgRhItAnAm" pra0 bhA0 vyomavatI pR0 661 / 50. ca B nAsti // 51. dhanugatapra B / "sA cA'nuvRtterhetutvAt sAmAnyameva"-pra0 bhA0 pR0 4 // For Personal & Private Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezaka: yata uktam- "saditi yato dravya-guNa-karmasu sA sattA" [vai0 sU0 12117] / 5'tathA'paraM dravyatva-guNatva-karmatvAdi / tatra dravyatvaM dravyeSveva / guNatvaM guNeSveva / karmatvaM karmasveva / iti sAmAnyapadArthaH / _ "nityadravyavRttayo'ntyA vizeSAH" [pra0 bhA0 pR0 4] / nityadravyANi ca 52caturvidhAH paramANavo muktAtmAno muktamanAMsi 54ca / te 55cAtyantavyAvRttibuddhihetutvAd56 vizeSA eva / iti vizeSapadArthaH // "ayutasiddhAnAmAdhAryAdhArabhUtAnAM yaH sambandha 5"iheti pratyayahetuH sa samavAyaH" [pra0 bhA0 pR0 5, 171] / iti smvaaypdaarthH| vaizeSikasiddhAnte pramANaM vaktavyamiti cet, taducyate-laiGgika-pratyakSe dve 58eva pramANe; zeSapramANAnAmatraivAntarbhAvAt / tatra laiGgikaM pramANaM darzayannAha - 59asyedaM kAryam, asyedaM kAraNaM sambandhi ekArthasamavAyi virodhi ceti laiGgikam / asyaidaM kAryam, yathA viziSTo nadIpUro vRSTeH / asyedaM kAraNam, yathA meghonntirvRssttrev| sambandhi dvividham-6degsaMyogi samavAyi ceti| tatra saMyogi yathAdhUmo'gneH / samavAyi yathA - viSANaM goH / ekArthasamavAyi dvividham-kArya kAryAntarasya, kAraNaM kAraNAntarasya ceti / tatra kArya kAryAntarasya yathA-rUpaM sparzasya / kAraNaM kAraNAntarasya yathA-pANiH paadsy| virodhi caturvidham - abhUtaM 52. athA B // 53. caturdhA A // 54. ca B nAsti / / 55. cAMtyatvavyA B // 56. ttipratyayahe A / "te ca khalu atyantavyAvRttibuddhihetutvAd vizeSA eva"-pra0 bhA0 (vyomavatIsameta) pR0 55 / 57. ihedaMpratyaya A / "ihedamiti yataH kAryakAraNayoH sa samavAyaH" vai0 sU0 7 / 2 / 26 / yadyapi mudrite prazastapAdabhASye "ihapratyayahetuH" ityeva pATha upalabhyate, kintu vaizeSikasUtropaskAre "taduktaM padArthapravezAkhye prakaraNe ayutasiddhAnAmAdhAryA''dhArabhUtAnAM yaH sambandha iheti pratyayahetuH sa samavAyaH [pra0 bhA0] iti" (pR0 193) iti prazastapAdabhASyapATha uddhRto'stIti dhyeym|| 58. yadyapi "pratyakSAnumAnAgamAH pramANAni" iti pramANAmImAMsAyAM (pR07) nyAyAvatAravRttau (pR0 9) syAdvAdaratnAkarAdiSu (pR0 313, 1041) ca vaizeSikasammatatvenoktaM tathApi tad vyomazivAdereva vyAkhyAparamparAnusAreNa jJeyam (dRzyatAM prazastapAdabhASyasya vyomavatI vyAkhyA0 pR0 554, 584, 587) / anyeSAM tu vaizeSikANAM pramANadvitvamevAbhimatamiti dhyeym||59. asyedaM kAryaM kAraNaM sambandhyekArthasamavAyi virodhi ceti laiGgikam / vai0 sU0 9 / 18 // 60. saMyogi samavAyyekArthasamavAyi virodhi ca / kArya kAryAntarasya kAraNaM kAraNAntarasya virodhyabhUtaM bhUtasya bhUtamabhUtasya abhUtamabhUtasya bhUtaM bhUtasya / vai0 sU0 3 / 1 / 8 / / For Personal & Private Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezakaH 365 bhUtasya, bhUtamabhUtasya, abhUtamabhUtasya, bhUtaM bhUtasyati / tatra abhUtaM varSakarma bhUtasya vAyvabhrasaMyogasya liGgam / tathA bhUtaM varSakarma abhUtasya vAyvabhrasaMyogasya liGgam / abhUtamabhUtasya yathA-abhUtA zyAmatA abhUtasya 69ghaTAgnisaMyogasya liGgam / bhUtaM bhUtasya yathA-syandanakarma 62setubhaGgasya / tathA'paramapi liGgamutprekSyamanayA dizA yathA, jalaprasAdo'gastyudayasya, 63tathA candrodayaH samudravRddhaH kumudavikAzasya 64cetyAdi / tacca 'asyedam' ityAdinA sUcitam, yato liGgopalakSaNAyedaM sUtram, na niymprtipaadnaayeti| Aha-pratyakSalakSaNaM kim ? iti cet, tadAha-"Atme-ndriya-mano'rthasannikarSAd yanniSpadyate 65tadanyat" [vai0 sU0 3 / 1 / 13] / asya vyAkhyA-AtmA manasA yujyate, mana indriyeNa, 66indriyamartheneti / tatazcatuSTayasannikarSA ghaTarupAdijJAnam, 68trayasannikarSAcchabde, 69dvayasannikarSAt sukhAdiSu / evaM pratyakSamapi nirdiSTam // 7 iti vaizeSikamataM samAptam // [jainadarzanam] atha jainasiddhAntanusAreNa pramANa-prameyasvarUpAvadhAraNAyedamupadizyate / Aha-yadyevam, brUhi kiM tat pramANaM prameyaM ca? iti / tatra prameyaM "jIvA-'jIvA''srava2-bandha-saMvaranirjarA-mokSAstattvam" [tattvArthasUtra0 1 / 4] / tatra sukha 61. ghaTAdiH // 62. setubaMdhasya ABI "srotobhUtAnAmapAM sthalAnnimnAbhisarpaNaM yat tad dravatvAt syandanam / katham ? samantAd rodhaH-saMyogenA'vayavidravatvaM pratibaddham.... / yadA tu mAtrayA setubhedaH kRto bhavati tadA.. setusamIpasthasyAvayavadravatvasya uttarottareSAmavayavadravatvAnAM pratibandhakAbhAvAd vRttilAbhaH / tatra ca kAraNAnAM saMyuktAnAM pratibandhena gamane yadavayavini karma utpadyate tat syandanAkhyamiti" pra0 bhA0 pR0 160-161 // 63. yathA A // 64. ceti B / "zAstre kAryAdigrahaNaM nidarzanArthaM kRtaM nAvadhAraNArtham / liGga candrodaya: samudravRddhaH kumudavikAzasya ca zaradi jalaprasAdo'gastyodayasyetyevamAdi / tat sarvam 'asyedam' iti sambandhamAtravacanAt siddham / pra0 bhA0 pR0 104 / ityevamAdi iti Adi padena udayAdirastAdeliGgamityUhyam / pra0 bhA0 vyomavatI pR0 573 // 65. tatpratyakSam B // 66. marthena A // 67. Atma-mana-indriyA-'rthAnAM caturNAM saMyogAt / 68. Atma-mana:zrotrANAM trayANAM saMyogAt / / 69. Atma-manasordvayoH saMyogAt / 70. vaizeSikatantraH samAptaH A // 71. kimetat A // 72. ''zrava-bandha-saMvara-nirjarA B // For Personal & Private Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezaka: duHkha-jJAnAdipariNAmalakSaNo jIvaH / viparItastvajIvaH / mithyAdarzanA'virati-pramAda-kaSAya-yogA bandhahetavaH, kAya-vAGmanaH karma yogaH, sa AzravaH, zubhaH puNyasya [tattvArthasUtra 8 / 1, 6 / 1, 6 / 2, 6 / 3] viparItaH paapsy| AzravakArya bandhaH / AzravaviparItaH saMvaraH / saMvaraphalaM nirjraa| ___atha pramANaM pratyakSamanumAnamAgamazceti5 / tatra pratyakSamindriyamanonimittaM vijJAnaM nizcitamavyabhicArIti 6 laukikaM vyavahArataH pratyakSam, avadhyAdi nizcayataH / anyathA'nupapannAlliGgAliGgini jJAnamanumAnam, yathA dhUmAdagnijJAnam / "tapasaH svargo bhavati" ityAgama:78 pramANam, nizcitA'viparItapratyayotpAdakatvAt, ckssuraadivt| iti jainasiddhAntapravezakaH samApta:79 / [sAGkhyadarzanam] atha sAGkhyamatapradarzanAyedamupadizyate / tatra hi * prakRtiH puruSaH tatsaMyogazca * / sattvarajastamasAM2 sAmyAvasthA prakRtiH / * 82tasyA eva vaiSamyAvasthA pariNAmaH / yathA.*"tasyAH prakRtermahAnutpadyate, mahato'haGkAraH 73. "azubhaH pApasya"-tattvArthasUtra 6 / 4 // 74. tatra pramANaM B // 75. yadyapi "pramANaM dvidhApratyakSaM parokSaM ca" [pra0 mI0 1 / 1 / 9, 10] "vizadaH pratyakSam" [pra0 mI0 1 / 1 / 13] "avizada: parokSam, smRtipratyabhijJAnohAnumAnAgamAstadvidhayaH" [pra0 mI0 1 / 2 / 1,2] iti pramANamImAMsAdizvetAmbarIya-grantheSu pramANavibhAga upalabhyate, kintu sa akalaGkopajJa iti pratIyate / zvetAmbarANAM prAcInatameSu grantheSu tu trividhatvaM pramANAnAM bahutra varNitaM dRzyate / dRzyatAM nyAyAvatAraH (siddhasenadivAkarapraNItaH) kArikA 4,5,6,7 / dRzyatAM nyAyAvatAravArtikavRttiH pR0 77, 99 / anekAntajayapatAkATIkA pR0 142, 215 / 76. cAri laukikaM A // 77. "sAdhyAvinAbhuvo liGgAt sAdhyanizcAyakaM smRtam / anumAnaM tadabhrAntaM pramANatvAt samakSavat // 4 // " -nyAyAvatAraH // 78. ityAgamaM B // 79. samAptam B naasti| 80. mapa A // 81... etadantargataH pAThaH B naasti| "tatazca yadRcchAmAtratvAdaGgIkRtapuruSArthayatnArthahAniH / ... tasya ca hAnau pradhAna-puruSa saMyogatritvaparijJAnArthazAstrayatnA(rtha) hAnirapi"-nayacakravRttiH pR0 14 // 82. tamaH sAmyA B | "eteSAM yA samAvasthA sA prakRtiH kilocyate |"-ssdddrshnsmuccy 36 A // 83. . . etadantargataH pATha: B nAsti / / 84. etatsthAne A pratAvitthaM pAThaH-mahAn ahaGkAraH / tulanA-prakRtermahAMstato'haMkArastasmAd gaNazca SoDazakaH / tasmAdapi SoDazakAt paJcabhyaH paJca bhUtAni ||22||saaNkhykaarikaa // For Personal & Private Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezakaH 367 tatazcAhaGkArAdekAdazendriyANi-paJca5 buddhIndriyANi, paJca karmendriyANi, 86aparaM manaH / "tathA tata evAhaGkArAt tamobahulAt paJca tanmAtrANi, tadyathA"zabdatanmAtram, sparzatanmAtram, rUpatanmAtram, rasatanmAtram, gandhatanmAtramiti / etebhyazca yathAkrameNa bhUtAni AkAzavAyvagnyudakabhUmayaH bhUtasamudAyazca zarIravRkSAdayaH / sattvAdilakSaNaM vaktavyamiti cet; taducyate-prasAda-lAghavaprasavA'bhiSvaGga-90prItayaH kAryaM sattvasya, zoSa-tApa-bheda-stambhodvegA11'padveSAH kAryaM rajasaH, AvaraNa-sAdana-bIbhatsa-dainya-gauravANi tamasaH kAryam / 193sattvaM laghu prakAzakamiSTamupaSTambhakaM calaM ca rajaH / guru varaNakameva tamaH pradIpavaccArthato vRttiH / " [sAGkhyakA0-13] evaM tAvat prakRtiH sthUla-sUkSmarUpeNa vyAkhyAtA // 85. paJca B nAsti // 86. ca ekAdazaM manaH A // 87. tathaikAdazAd gaNAt tamo B / tulanA-"abhimAno'haMkArastasmAd dvividhaH pravartate sargaH / aindriya ekAdazakastanmAtrakapaJcakazcaiva // 24 // sAttvika ekAdazakaH pravartate vaikRtAdahaMkArAt / bhUtAdestanmAtraH sa tAmasastaija-sAdubhayam ||25I.-saaNkhykaa / 88. zabda rUpa rasa gandha sparza / etebhyazca tathA krameNa bhUtAni tathA pRthivyAptejovAyvAkAzAdIni bhUtasamu B|tulnaa-tnmaatraanni zabda-sparza-rUpa-rasa-gandhAkhyAni - sAMkhyakA mATharavRtti pR0 10 // 89. prakAza( prasA)da BIprItyaprIti-viSAdAtmakA: prakAza-pravRtti-niyamArthAH ||12||-saaNkhyaakaa|90.dhrmpriityaadyH A|etdvissykessu tattadgranthAntargatabhAgeSu prAyaH sarvatra 'dharma' zabdasthAne 'uddharSa' pATha evoplbhyte| yadi tu yathAzruta dharma zabdapAThe eva nirbandhaH tarhi adhyavasAyo buddhirdharmo jJAnaM virAga aizvaryam / sAttvikametadrUpaM tAmasamasmAd viprystm||23|. iti sAMkhyakArikApratipAditaM dharmaM gRhItvA saMgamanIyam / 91. gapradveSAH B / 92. tulanA"sukhAnAM zabda-sparza-rUpa-rasa-gandhAnAM prasAdalAghavaprasavA'bhiSvaGgoddharSaprItayaH kAryam / duHkhAnAM zoSa-tApa-bhedA(do)parastambhodvegA'padveSAH / mUDhAnAM varaNa-sadanA-'padhvaMsanabaibhatsya-dainya-gauravANIti"-nayacakravRtti pR0 12 / "prasAda-lAghavA 'bhiSvaGgoddharSaprItayaH sattvasya kAryam / tApa-zoSa-bheda-stambhodvegApadvegA(SA) rajasaH kAryam / dainyA''varaNasAdanA-'(pa)dhvaMsa-bIbhatsa-gauravANi tamasaH kAryam"-tattvasaM0 paM0 pR0 21 / nyAyakumudacandra pR0 350 / 93. neyamAryA B pratau // For Personal & Private Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezakaH atha puruSaH kiMsvarUpa:94 ? caitanyaM puruSasya 5svarUpam / prakRtipuruSayozca upabhogArthaH 96sambandhaH saMyogaH 97paGgvandhayoriva / upabhogazca8 zabdAdhupalambho guNapuruSAntaropalambhazca / Aha-kimekaH puruSo'neko vA ? aneka ityAha / kA punaratra yuktiH ? janma-maraNa-karaNAnAM niyamadarzanAd dharmAdiSu 10degpravRttinAnAtvAccAnekaH 101puruSaH, sa Atmocyate iti / / atha pramANaM vaktavyam / taducyate-pratyakSamanumAnamAgamazceti / tatra pratyakSam"zrotrAdivRttiH102 pratyakSam" [ ] zrotra-tvak-cakSu-jihvA-ghrANAnAM 94. kiMrUpa: A // 95. svaM rUpam A ||"vstushuunytve'pi zabdajJAnamAhAtmyanibandhano vyavahAro dRzyate / tadyathA-caitanyaM puruSasya svarUpamiti / yadA citireva puruSastadA kimatra kena vyapadizyate?-pAtaJjaladarzanayogabhASya 1 / 9 / 96. sambandhaH A nAsti // 97. "puruSasya darzanArthaM kaivalyArthaM tathA pradhAnasya / pavandhavadubhayorapi saMyogastatkRtaH sargaH ||21||saaNkhykaa0 // 98. "sarvaM pratyupabhogaM yasmAt puruSasya sAdhayati buddhiH saiva ca vizinaSTi punaH pradhAnapuruSAntaraM sUkSmam ||37||-saangkhykaa0 / "tathA cAhuH upabhogasya shbdaadhuplbdhiraadirgunnpurussaantroplbdhirntH|"-saaNkhyaakaa0 yuktidIpikA pR0 139 / "pradhAnasya puruSArthau pravRttiH / sa ca puruSArtho dvividhaH - zabdAdhupalabdhirAdirguNapuruSAntaropalabdhirantazca"mATharavR0 pR0 79 // 99. niyamAdarza A / niyatadarza B / "janma-maraNa-karaNAnAM pratiniyamAdayugapat pravRttezca / puruSabahutvaM siddhaM traiguNyaviparyayAccaiva // 18|| janmaniyamAt pazyAmo bahavaH puruSAH, yathaikasminnadhiSThAne bahavaH striyo garbhiNyaH tatra kAzcit prasUtAH kAzcit prasaviSyanti / yadyekaH puruSaH syAt ekasyAM prasUtAyAM sarvAH prasaveran / ataH pazyAmo bahavaHpuruSAH / .... / yadyekaH puruSaH syAt ekasmin jIvati sarve jIveran, ekasmin mRte sarve mriyeran, tasmAnmaraNaniyamAt pazyAmo bahavaH puruSAH / kiJca, badhirAH, kecinmUkAH, kecidamUkAH / .... / ataH kAraNAniyamAt pazyAmo bahavaH puruSAH iti / ayugapatpravRtti(tte)zca, iha loke nAnAvidhA pravRttirdRSTA, tadyathA eko dharme, ekaH kAme, eko'rthe, anyaH mokSe / ataH pazyAmo bahavaH puruSA iti / itazca bahavaH puruSAH traiguNyaviparyayArtham, ekasya kasyacit brAhmaNasya trayaH putrA ekenotpannAH tulyagotrasvAdhyAyAH / tatra ekaH sAttvikaH, ekaH rAjasaH, ekastAmasaH / yadyekaH puruSaH syAdekasmin sAttvike sarve sAttvikAH syuH|....| na caikaM bhavati / ataH pazyAmo bahavaH puruSA iti / traiguNyaviparyayAd "vAsudevadarzanAt maNisUtradarzanAcca ekaH puruSaH iti tena (tanna) / evaM tAvat paJcabhirhetubhiH puruSabahutvaM siddhamityAha / / -[jesalamerasthapustakasaGgrahAntargatA] sAMkhyakArikAvRttiH A / pR0 32 // 100. nAnAtvAdanekaH B // 101. puruSa iti A // 102. vArSagaNyasyApi lakSaNamayuktamityAhazrotrAdivRttiriti |-nyaa0 vA0 tA0 pR0 132 / "zrotrAdivRttiriti vArSagaNA:"-sAMkhyakA0 yuktidI0 pR0 39 / "zrotrAdivRttiH pratyakSamanumAnamanusmRtiH |"-siddh0 dvA0 13 / 5 // For Personal & Private Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezaka: 369 manasAdhiSThitAnAM zabdAdiviSayagrahaNe 102vartamAnA vRttiH viSayAkArapariNAmaH 10 pratyakSaM pramANamiti 205ucyate // 106athAnumAnam"100sambandhAdekasmAt pratyakSAccheSasiddhiranumAnam / " [ ] sambandhAdavinAbhAvalakSaNena sambandhena liGgAt, yathA dhUmAdagniratreti // "AptopadezaH zabdaH" [nyA0 sU0 17] 108yo yatrAbhiyuktaH karmaNi cAduSTaH sa tatrAptaH / tena ya upadezaH kriyate tadyathA 'svarge'psarasaH, uttarAH kuravaH' sa AptopadezaH / evametAni trINyeva pramANAni 109zeSapramANAnAmatraivAntarbhAvAt / iti 11degsAGkhyasiddhAntaH samAptaH / / 103. vartanAd vRttiH B / tulanA-"tathA zrotrAdivRttiH pratyakSam, zrotra-tvak-cakSujihvA-ghrANAnAM manasAdhiSThitA vRttiH zabda-sparza-rasa-rUpa-gandheSu yathAkramaM grahaNe vartamAnA pramANaM pratyakSamiti |"-nyckrvRtti pR0 107 // 104. tyakSapra B / 105. ucyate A nAsti // 106. tathA A // 107. nedamAryAdhu B pratau / "etena sambandhAdekasmAt pratyakSAccheSasiddhiranumAnam, iti lakSaNaM pratyuktam / " -nyAyavA0 1 / 1 / 5, pR0 167 / "samprati sAGkhyIyamanumAnalakSaNaM dUSayati-eteneti / sambandho'vinAbhAvaH sAdhanasya sAdhyena, tasmAt pratyakSAd.. ekasmAd... zeSasya anumeyasya siddhiH / .... sambandhyata iti vyutpattyA sambandho liGgam, tenAvinAbhUtAddhetoH pratyakSAdanumeyasiddhiriti"-nyAyavA0 tA0 pR0 167 / nayacakravRttau tu 'sambandhAd' 'sambaddhAd' ityubhayavidho'pi pATho dRzyate-"sambaddhaikadeza iti vA pAThaH / yathoktam "sambaddhAdekasmAt prtykssaacchesssiddhirnumaanm|' sambaddhAnAM bhAvAnAM svasvAbhibhAvena vA ityAdinA saptavidhena kazcidarthaH kasyacidindriyasya pratyakSo bhavati tasmAdidAnImindriyapratyakSAccheSasyApratyakSasyArthasya yA siddhiranumAnaM tat, yathA dhUmadarzanAdagniriti jJAnam / " nayacakravRtti pR0 240 / "sambandhAdekasmAt pratyakSAccheSasiddhiranumAnam / ... yathAyogaM sva-svAmi-nimittanaimittikAdiSu tena tena sambandhena sambandhAt pratyakSAditi pratyakSasya dharmAdupalabdhAt prasiddhAditi yAvat / tatraiko yaH pratyakSaH sa pakSadharmaH zeSo'numeyaH,.... pratyakSavat pratyakSaH prasiddhaH, tasmAt prasiddhatvAt sambandhI pakSadharmo'zvaH svam, tasya pakSadharmasya sambandhAt prAgupalabdhAdanusmaryamANAccheSeNa zeSasya caitrasya siddhiriti|"-nyckrvRtti pR0 688 // 108. "pratyakSAdInyapi ca tantrAntareSUpadizyate-'zrotrAdivRttiH prtykssm| smbndhaadeksmaacchesssiddhirnumaanm| yo yatrAbhiyuktaH karmaNi cAduSTaH sa tatrAptaH, tasyopadeza Aptavacanam' iti"-sAMkhyakA0 yuktidI0 pR0 4 / 109. zeSANAma A // 110. sAMkhyamataM samAptam B // For Personal & Private Use Only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezakaH [bauddhadarzanam] atha 111bauddhamatapradarzanAyedamupadizyate112 / tatra hi padArthA dvAdazA''yatanAni / tadyathA-cakSurindriyAyatanaM rasendriyAyatanaM ghrANa-sparza113 zravaNa-manaAyatanaM rUpAyatanaM rasAyatanaM gandhAyatanaM sparzAyatanaM zabdAyatanaM dharmAyatanam / 114dharmAzca sukhAdayaH / Aha-kaH punareSAM paricchedahetuH? pramANam / *tad dvidhA-"pratyakSamanumAnaM ca / tatra pratyakSaM kalpanApoDhamabhrAntam" [nyAyabindu 1 / 3, 4] kalpanA nAma115jAtyAdiyojanA / tatra nAmakalpanA Dittha iti / jAtikalpanA gauriti / guNakalpanA zukla iti / kriyAkalpanA pAcakaH pAThaka iti / dravyakalpanA daNDI viSANIti / anayA kalpanayA rahitaM pratyakSaM prmaannmityucyte| athAnumAnam-trirUpAlliGgAlliGgini jJAnamanumAnam / rUpatrayaM ca pakSadharmatvaM sapakSe sattvaM vipakSe 116cAsattvameveti / asmAt trirUpAlliGgA 117nizcitAlliGgini 118sAdhyadharmaviziSTe dharmiNi jJAnamanumAnam / ityevaM dve eva pramANe, zeSapramANAnAmatraivAntarbhAvAt / iti 119sugatasiddhAntaH samAptaH // [mImAMsakadarzanam] mImAMsakasiddhAnte120 vedapAThAntaraM dharmajijJAsA kartavyA / yatazcaivaM 121tatastasya nimittaparIkSA / nimittaM 122ca codanA / 122yata uktam 111. buddha A // 112. nAyaivamAha tatra B // 113. "paJcendriyANi zabdAdyA viSayA: paJca mAnasam / dharmAyatanametAni dvAdazAyatanAni ca ||8||"-ssddd0 sa0 / etAnyeva dvAdazAyatanAni abhidharmakoze'pi // 114. "dharmAH sukha-duHkhAdayaH, teSAmAyatanaM gRhaM zarIramityarthaH"-SaDda0 sa0 bRhadvRtti pR0 13 All tacca B // 115. jAtyAdikalpanA BI"apare tu manyante-pratyakSaM kalpanApoDhamiti / atha keyaM kalpanA? nAmajAtyAdiyojaneti |"nyaayvaa0 1 / 1 / 4 / pR0 130 / vistArArthaM dRzyatAm - pra0 smu01|3 tattvasaM0 paM- pR0 369 / nyAyavA0 tA0 pR0 130 / nayacakravRtti pR0 59-60 // 116. sattvamevetyetasmAt B // 117. GgAjJAnanizcitAliGgini A // GgAnnizcitaM liGgini B // 118. sAdhya B nAsti // 119. sugatamataM samAptam B||120.raaddhaante B // 121. "tasya nimittaparISTiH" jai0 sa0 1 / 13 // 122. ca B nAsti / / 123. yatazcoktam B // For Personal & Private Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezaka: 371 "codanAlakSaNo'rtho124 dharmaH" [jai0 sU0 1 / 1 / 2] codanA ca kriyAyAH pravartakaM vacanamAhuH125, yathA 'agnihotraM juhuyAt svargakAmaH' ityAdi / tena dharmo lakSyate, na punaH prtykssaadiinaa| Aha-kathaM pratyakSamanimittam ? yatastadevaMvidham-"satsamprayoge puruSasyendriyANAM buddhijanma tat pratyakSamanimitta 26 vidyamAnopa127 lambhakatvAt" [jai0 sU0 1 / 1 / 4] tathA anumAnamapyanimittam, pratyakSapUrvakatvAt tasyeti / tathA upamAnamapyanimittameva / yatastasya go-gavayasAdRzyagrahaNe sati 128gaureva prameyaH / tathA arthApattirapi, sA ca dvidhA-zravaNAd darzanAcca / zravaNAd yathA pIno devadatto divA na bhuGkte, arthAdApannam-rAtrau bhuGkte / 129asyAzca rAtribhojana130 - vAkyameva ___ 124. kSaNo dharmaH A // 125. "codaneti kriyAyAH pravartakaM vacanamAhuH"-zAbarabhASya 1 / 1 / 2 // 126. mittaM ca vidya A // 127. lambhatvAt A / "lambhanatvAt" iti madrite jaiminisUtre / / 128. gauriva gavayaH prameyaH B / atredaM dhyeyam / 'gaurivaH gavayaH' ityupamAnaM naiyAyikAnAM zobhate / mImAMsakagrantheSu 'etena (gavayena) sadRzo gauH' ityeva upamAnasvarUpaM varNitaM sarvatra zAbarabhASya-mImAMsAzlokavArtikAdiSu / evameva cAnUditamanyairapi jaiminIyAstu anyathopamAnasvarUpaM varNayanti / yadA zrutAtidezavAkyasya vane gavayapiNDadarzanAntaraM nagaraM gataM gopiNDamanusmarataH 'etena sadRzo gauH' iti jJAnaM tadupamAnam / tasya viSayaH sampratyavagamyamAnagavayasAdRzyaviziSTaH parokSo gauH tadvRtti vA gvysaadRshym|"-nyaaymN0 pR0 132 / yadyapi nyAyAvatAravRttau (pR0 19) 'ayaM tena sadRzo'nayorvA sAdRzyam' iti varNitamupamAnasvarUpam, tatra sAmmatyAya ca saMvAditaH "tasmAd yad dRzyate tat syAt sAdRzyena samanvitam / prameyamupamAnasya sAdRzyaM vA tadanvitam // " iti zlokaH kintu mImAMsakAnAmevedaM matamiti Ahatya vaktuM na pAryate, yato'yaM zlokaH mImAMsazlokavArtike "tasmAd yat smaryate tat syAt" // [mI0 zlo0 vA0 upamAna0 37 A] iti pAThabhedenaivopalabhyate tathaiva ca vyAkhyAto'pi vyAkhyAtRbhiH, yattu "prasiddhArthasya sAdhAdaprasiddhasya sAdhanam // 74 // " ityabhihitaM SaDdarzanasamuccaye haribhadrasUripAdaiH tattu kenacidapyabhiprAyavizeSeNa saMgamanIyam / yatasta eva haribhadrasUripAdAH zAstravArtAsamuccayasvopajJavRttAvitthamabhidadhire-"naivopamAnenApi gamyate sarvajJaH, tasya sAdRzyaviSayatvAt 'anena dRzyamAnena padArthena sadRzastadIyo gauH' iti prvRtteH|" pR0 80 A // 129. atra rAtri A // 130. janameva B // "pIno divA na bhuGkte cetyevamAdivacaH zrutau / rAtribhojanavijJAnaM zrutArthApattirucyate // 51 // tAmarthaviSayAM kecidapare zabdagocarAm / kalpayanti... // 52 // " ityuktvA ante vAkyaviSayatvaM prasAdhitaM mImAMsAzlokavArtike kumArilena / "pInatve sati divA bhojanapratiSedhasya AtmalAbho rAtrivAkyaM nopapadyate iti zrutArthApatteH pramANaviSayatvena dRSTArthApattervailakSaNyam" / -mI0 zlo0 vA0 bhaTTombekavRtti pR0 404 // For Personal & Private Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezaka: 131prameyamiti / darzanAd yathA bhasmAdivikAramupalabhya 132dAhazaktivateH pramIyate / tathA aparANyapi udAharaNAni zAstrAdutprekSya vaktavyAni / abhAvo'pyanimittam, abhAvaviSayatvAt / tasmAccodanAlakSaNa eva dharmo nAnyalakSaNa iti sthitam / tathA varNAnAmeva vAcakatvam-arthapratipattihetutvam / tacca bAhya evArthe, nAnyatra / yata uktam-"gakAraukAravisarjanIyA 132iti bhagavAnupavarSaH" [zAbarabhASya, 1 / 1 / 5, pR0 45] vAyozca vaktrA preritasya zrotuH zrotradezaM prAptasya ye saMyogavibhAgAste'bhivyaJjakA gakArAdivarNAnAm / te 134cAbhivyaktA eva vAcakAH, nAnyathA / nityazca135 zabdArthayoH sambandhaH / na ca mImAMsakAnAM varNavyatirikte padavAkye staH, teSveva padavAkyopacArAt / iti 136mImAMsakasiddhAntaH samAptaH // [lokAyatikamatam] bRhaspatimatAnusArivihitapramANaprameyasvarUpanirUpaNAya:37 samAsenedamAha / 138tatra ca prameyanirUpaNAyAha- "139pRthivyApastejo vAyuriti tattvAni" [ bRha0 sU0] Aha-tattvAntaramapyasti zarIrendriyAdi140 / na tattvAntaram, yataH "tatsamudAye zarIrendriyaviSayasaMjJA" [bRha0 sU0] / zarIraM bhUtasamudAyaH tathendriyANi viSayAzceti / tasmAccatvAryeva tattvAni / jJAnaM tattvAntaramiti cet, 131. prameyam B // 132. vahnau A // "tatra pratyakSato jJAtAddAhAddahanazaktatA / vahne... ||30||"-mii0 zlo0 vA0 arthA0 // 133. iti gavAnuvezaH A / iti tAlvAdyanukarSa B / "atha gauH ityatra kaH zabdaH? gakAraukAravisarjanIyA iti bhgvaanupvrssH|"-shaabrbhaassy // 134. cAbhivyaJjakA eva na vAcakA B / "abhighAtena hi preritA vAyavaH stimitAni vAyvantarANi pratibAdhamAnaH sarvatodikkAn saMyogavibhAgAnutpAdayanti yaavdvegmbhiprtisstthnte|"shaabrbhaassy 1 / 1 / 13 // 135. nityaH zabdA A // 136. kamatasya dikpradarzanamiti B // 137. rUpapradarzanAya B // 138. tatra prameyanirUpaNArthamAha B // 139. "nanu yadhupaplavastattvAnAM kimApA... athAtastattvaM vyAkhyAsyAmaH / pRthivyApastejo vAyuriti tattvAni / tatsamudAyeSu zarIrendriyaviSayasaMjJA"-tattvopa0 siMha pR0 1 / "pRthivyApastejo vAyuriti tattvAni / tatsamudAyeSu zarIrendriyaviSayasaMjJA"-dharmasaM0 vR0 pR0 25 A72 B| "yaduvAca vAcaspatiH-'pRthivyApastejo vAyuriti tattvAni, tatsamudAye zarIrandriyaviSayasaMjJAH, tebhyazcaitanyam' iti"-SaDda0 bR0 pR0 124 / syA0 ra0 pR0 1085 // 140. dikaM tattvAntaraM yatastanna tatsamu B // For Personal & Private Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, sarvasiddhAntapravezaka: 373 tadapi na, yata Aha-"142tebhyazcaitanyam" [bRha0 sU0] taddharma evetyarthaH, madyAGgAnAM madazaktivat / nanu cAtmA tattvAntaram, tadapyasambaddhameva, yata Aha sUtrakAraH"142jalabudbudavajjIvAH" [bRha0 sU0 ], tathA "142caitanyaviziSTaH kAyaH puruSaH" [ bRha0 sU0] / nanu ca puruSArthaH kazcit tattvAntaraM bhaviSyati / tannivRttyarthamAha-"pravRttinivRttisAdhyA 44 prItiH puruSArthaH" [ bRha0 sU0] sa ca "kAma eva" [ bRha0 sU0 ], nAnyo mokSAdiH / nanu cAnya eva kazcid buddhyAdhAraH puruSo bhaviSyati / dRSTahAnyadRSTakalpanAsambhavAnnAnyaH / tasmAt sthitametat-'catvAryeva tattvAni145' / / atha pramANam / tasya sAmAnyalakSaNam-anadhigatArthaparicchittiH pramANam / upAyo vA sannikarSendriyArthAdi:46 / "sannihitatadarthe yathArthavijJAnaM 147pratyakSam" [bRha0 sU0] / pratyakSasyedaM lakSaNam / tanmate "148pratyakSamevaikaM pramANam" [bRha0 sU0] / nanu 149coktam-"asannihitArthamanumAnam" [bRha0 sU0] / tacca paramatAnusAreNa na svamatApekSayeti sthitamiti lokAyatAnAM saMkSepataH pramANaprameyasvarUpam150 / *159iti lokAyatarAddhAntaH samAptaH / sarvasiddhAntapravezakaH samAptaH / naiyAyika-vaizeSika-jaina-sAGkhya-bauddha-mImAMsaka-lokAyatikamatAni saGkapataH samAptAni / 141. "atra... lokAyatikA..... tebhyazcaitanyam, madazaktivad vijJAnam, caitanyaviziSTaH kAyaH puruSaH' iti cAhuH |"-brhmsuutr-shaaNkrbhaassy 3 / 3 / 53 // 142. dharmasaM0 vR0 pR0 27 A / SaDda0 bR0 // 143. zAstravA0 svo0 pR0 5 B / SaDda0 bR0 // 144. "sAdhyA vRttinivRttibhyAM yA prItirjAyate jane / nirarthA sA matA teSAM dharmaH kAmAt paro na hi||86||"-ssddd0 // 145. "tattvasaMkhyA na yujyate catvAryeva tatvAni iti|"-shaastrvaa0 svo0 pR0 8 A / "catvAryeva pRthivyAdIni tattvAni' iti tttvniymsNkhyaavyaaghaatprsnggH|"dhrmsN0 vR0 pR0 37B|146. yadisannihitorthaH yathA vijJAnaM A|147. pratyakSam B madhye nAsti // 148. "pratyakSamevaikaM pramANam' iti vacanAt"-dharmasaM0 vR0 pR0 65 B | "pratyakSamevaikaMpramANaM nAnyat' iti vacanAt"-dharmasaM0 vR0 pR0 37B-63 A // 149. coktaM parArthamanumAnam A ||150.svruupN samAptamiti B // 151. etaccihnAntargataH pAThaH B madhye naasti|| For Personal & Private Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 pU. zrI padmasAgaragaNI viracita (9) zrIyuktiprakAzavivaraNaM prArabhyate // praNatyavyaktabhaktyA zrI- varddhamAnakramAMbujaM / AtmArthaM tanyate yukti - prakAzo jainamaMDanaM // 1 // vibhAga- 2, zrIyuktiprakAzavivaraNam // TIkA // praNamya zrI mahAvIraM, namrAkhaMDalamaMDalaM // kurve yuktiprakAzasya, svopajJAM vRttimAdarAt // 1 // praNatyeti // zrIvarddhamAnaH zrI mahAvIranAmA'syAmavasappiNyAmaMtimajinastasya kramAMbujaM pAdapadmaM praNatya natvA yuktiprakAzanAmA graMtho mayA tanyata iti tAvadanvayaH, tatra vyaktabhaktyeti karaNapadaM vIrapraNAmavizeSaNaM tathA ca vyaktabhaktyAnvitapraNAmasya balavamaMgalabhUtatvena pratyUhavyUhopazamanArthamAdAvupanyAsaH nanu bahUnAM yuktiprakAzakazAstrANAM vidyamAnatvena kiM yuktiprakAzavistarakaraNAdareNetyata Aha- AtmArthaM svArthaM, pUrvAbhyastAnyeva zAstrANyetatkaraNAdareNa vizeSAt smAritAni saMti, svasaMskArodbodhalakSaNaM svArthaM sAdhayeyurityarthaH, nanvetacchAstre'dhyayanAM'gIkArAbhyAM ke'dhikAriNa ityAha - kiMbhUto yuktiprakAzaH, jainamaMDanaM, jinazAsanAnuyAyiyuktInAmevAtra pratipAditatvena jainAnAmevA'dhyayanAMgIkArAbhyAmadhikAritvAnmaMDanamiva maMDanaM, yadyapyetadadhyayanamAtre zAkyAdayo'dhikAriNo bhavaMtyeva, tathApyatra taducchedayuktInAM vidyamAnatvenA'nadhikAriNa eva zAkyAdaya ityarthAdApannaM, nanu zrImadbhiryo yuktiprakAzavistaraH kriyate sa kiM pUrvaM vidyate na veti cetpUrvaM vidyate, tadA sataH punaH karaNena piSTapeSaNaM saMpannaM, cenna vidyate tadA'sataH karaNAyoga ityubhayathApyatra nirarthakaiva zrImatAM pravRttiriticenna, astyeva syAdvAdaratnAkarAdizAstreSu yuktiprakAzavistArastathApyanayA gatyA tatra nAstIti sArthakaiva pravRttiratreti, tathAvidhazAstrasthA atIvagahanagaMbhIrA yuktayo lAlityena sukaratayA cAtra vistAryanta ityartha:, iti prathamavRttArthaH // 1 // ced bauddha ! vastu kSaNikaM mate te, tatsAdhakaM mAnamadastathaiva / tathA ca tena hyasatA kathaM tat, prameva dhUmena hutAzanasya // 2 // - - // TIkA // atha prathamaM bauddhaM nirAkaroti, ced bauddha0 tat saM0 he bauddha ! tava mate ced yadi vastu ghaTapaTalakuTazakaTAdikaM kSaNikaM kSaNena ekena samayena vinazvaramastItyadhyAhAryAnvayaH tarhi tatsAdhakaM vastukSaNikatvasAdhakaM ada idaM For Personal & Private Use Only , Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, zrIyuktiprakAzavivaraNam 375 mAnamapi tathaiva kSaNikameva syAta, ayaM bhAvaH - yadi sakalamapi vastukSaNikamityevAMgIkRtaM tvayA, tadA kSaNikatvasAdhakaM pramANamidameva vAcyaM / arthakriyAkAritvAt kSaNikaM vastviti, idamapi sakalavastvaMtaHpAtitvena kSaNikamevetyarthaH / nanu kSaNikatvasAdhakaM pramANaM cet kSaNikaM tadA kaH prakRte doSa ityata Aha - tathA ceti, tathA ca evaM sati kSaNikatvAdekasamayAnaMtaraM asatA vinaSTena tena kSaNikatvasAdhakapramANena kathaM tatpramA kSaNikatvapramA janyata ityarthAd bodhyaM, pramA tvatrA'numitirUpaiva gRhyate, tathA cAyamarthaH - kSaNikatvaM tAvat sAdhyaM, arthakriyAkAritvAditi hetuH, hetustu yadi san syAttadA pakSadharmatvasAmAnAdhikaraNye na sAdhyAnu miti janayati, etasya hetovinaSTatvena pakSadharmatvAbhAvAtkathaM sAdhyAnumitijanakatvaM, na kathamapItyarthaH / atra draSTAMtamukhena dADhyaM darzayati / iva yathA dhUmena hetubhUtena hutAzanasya vahnerana mitirjanyate'vinaSTatvena pakSadharmatvasAmAnAdhikaraNyAt, na tathAnena hetunA kSaNikatvAt svasAdhyAnumitirjanayituM zakyetyartha iti vRttArthaH // 2 // tatsaMtati va padArthasaMtateH, saMgrAhikAdhakSaNa eva naSTA / nAzagrahau no yugapad bhavetAM, viruddhabhAvAdiva bAlavRddhate // 3 // // TIkA // atha kSaNAnaMtaraM vinazyatA pramANena svasaMtatirjanyate, tayA vinazyadavasthArthajanitasaMtateH kSaNikatvaM sAdhyata iti cennaitadapi suMdaramityAha - taditi, tatsaMtatiH pramANasaMtatiH padArthasaMtate: kSaNikatvarUpasAdhyagrahapuraskAreNa na saMgrAhikA samyag grAhikA bhavati, kuta itivizeSaNadvAreNa hetumAha - sA pramANasaMtatiH kiMviziSTA kva AdyakSaNa eva, prathamakSaNa eva, utpattyanaMtaraM yaH prathamaH kSaNastasminneva kSaNikatvAt kSayaMgatetyarthaH / bhAvArthastvayaM - vinazyatA pramANena svasaMtatirjanyate, sA'pi vinazyatI saMtatyaMtaramiyaM kila bauddhAnAM paripATIH / tathA ca svanAzavyagratvAtpramANasaMtatirapi tathA'vasthApannArthasaMtateH kathaM grAhikA syAt, naivetyarthaH / / nanu yugapatpramANasaMtate zo'pyastu, padArthasaMtatigraho'pyastu, ko doSa ityata Aha - nAzazca grahazca nAzagrahau, svasya nAzaH parasya grahaH, etau dvau yugapat samakAlaM no bhavetAM / tathAhi - pramANasaMtatirhi vinazyatI vA padArthasaMtatigrAhikA vinaSTA vA, nAdyo vinazyatyAstasyAH svanAzavyagratvena parakRtyakaraNA'samarthatvAt, vinAzakAlAdadhikakAlA'lAbhAcca / na dvitIyastasyA nAzasyA' bhAvarUpatvAt abhAvasya pratiyogikRtyA'karaNAt / yadyabhAvo'pi pratiyogikRtyaM For Personal & Private Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, zrIyuktiprakAzavivaraNam karoti / tadA ghaTAbhAvasyApi jalAharaNakriyAkaraNaprasaktyA, ghaTavyatiriktA apyarthA jalAharaNaM kuryuriti vyavahArocchedastasmAdvinaSTA pramANasaM tatirna padArthasaMtatigrAhiketi / kuta ityata Aha viruddhabhAvAdviruddhatvAdityarthaH // athAtra draSTAMtaH // iva yathA vRddhabAlate no yugapad bhavetAM / dvandvAnte zrUyamANaM padaM ubhayatrApi saMbadhyata iti nyAyAd vRddhatAbAlate sAmAnAdhikaraNyenAyamarthaH, ekasminneva puruSe yugapad vRddhatAbAlate na saMbhavata ityartha:, iti vRttArtha: // 3 // prAmANyAmuccairvadatA'parokSA - numAnayoreva niSiddhametat / zabdeSu bauddha ! tvayakA tathA cA'prAmANyamAptaM takayorna draSTaM // 4 // 376 // TIkA // prAmANyamiti / he bauddha ! aparokSAnumAnayoreva pratyakSAnumAnayoreva prAmANyaM vadatA pramANe sta ityuktaM / tathA ca zabdeSu tvayA etaditi prAmANyaM niSiddhaM / tataH kimityata Aha tathA ceti, evaM sati takayostayostava prAmANyenA'bhimatayoH pratyakSAnumAnayoraprAmANyamAptaM prAptaM sadapi bhavatA na draSTaM, na dadRze, iti zabdArthaH, bhAvArthastu tvayA hi dhAvata bho DiMbhAH nadItIre guDazakaTaM viparyastamityAdivacanavat saMvAdakatvA'bhAvAt sarveSAM zabdAnAmaprAmANyamityevaM vaktavyaM tacca pratyakSAnumAnayorapi samAnaM, kvacid bhramarUpe pratyakSAdau saMvAdakatvA'darzanAt kvaciddhetvAbhAsAdAvanumAne'pi saMvAdakatvA'darzanAttayoH samagrayorapi aprAmANyaprasaktestasmAttayoriva zabdAnAmapi prAmANyAMgIkAraM kurvityarthaH, iti vRttArthaH // 4 // - nAMtarbhavatyeva kilAnumAne, zAbdaM pramANaM viparItarUpaM / pratyakSavattasya yato vibhinnA, samagrasAmagryapi supratItA // 5 // - // TIkA // - nanu zAbdaM pramANaM pRthag nocyate, kiMtvanumAnAMta:pAtItyucyata iti cennaitadapi suMdaramityata Aha- nAMtarbha0, zAbdaM pramANamanumAne na aMtarbhavati, yathA pratyakSamanumAne nAMtarbhavati tathedamapi kuto'syA'numAnA'ntarbhAve pratyakSasAmyamityato vizeSaNadvArA hetumAha kiMvidhaM zAbdaM pramANaM, viparItarUpaM anumAnAdviparItaM rUpaM svarUpaM yasya taditi pratyakSasAmyaM / kuto'sya pratyakSasyeva nAnumAnarUpatvamityata Aha zAbdapramANasya samagrasAmagryapi anumAnAdvibhinnAstIti zabdArtho bhAvArthastvayaM tvayA hi zAbdaM pramANaM kiM saMbaddhamarthaM gamayedasaMbaddhaM vA, na tAvadasaMbaddhaM, gavAderapyazvAdipratItiprasaMgAt / saMbaddhaM cettadA talliMgameva tajjanitaM ca yataH kAraNAttasya For Personal & Private Use Only - - Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, zrIyuktiprakAzavivaraNam 377 jJAnamanumAnameveti vaktavyaM, taccA'yuktaM, pratyakSasyApyevamanumAnatvaprasaMgAt / tadapi hi svaviSaye saMbaddhaM sattasya gamakaM, anyathA sarvasya pramAtuH sarvArthapratyakSatvapUsaMgAta / atha viSayasaMbaddhatvAvizeSe'pi pratyakSAnumAnayoH sAmagrIbhedAtpramANAMtaratvaM, tarhi zabdasyApi kimevaM pramANAMtaratvaM na syAt, zAbdaM hi zabdasAmagrItaH prabhavatIti taduktaM prameyakamalamArtaMDe - zabdAdudeti yadjJAnamapratyakSe'pi vastuni / zAbdaM taditi manyate pramANAMtaravAdinaH // 1 // tasmAtpratyakSAnumAnayoriva zabdasyApi pramANAMtaratvamaMgIkarttavyameva / atha zabdasAmagyA bahusaMmatatvaM darzayati / kiMvidhA sAmagrI supratItA atizayena pratItetyarthaH // 5 // na saMnikarSo'pi bhavetpramANaM, pramAkRtau tadvyabhicAradarzanAt / aprApyakAryaMbakasaMnikarSoM, ghaTAdinA'rthena kathaM bhavet punaH // 6 // // TIkA // - atha sugatamatamapAkRtya naiyAyikamatamapAkaroti, na saMni0 cetprApya0 dvidhApya0 na taija0 agragakAvyagataM yaugapadamadhyAhRtyAtra vyAkhyeyaM / he yauga ! tvayA pramANatvena kalpito'pi saMnikarSaH pramANaM na bhavet, kuta iti hetumAha / / pramAkRtau pramAjanane taditi tasya saMnikarSasya vyabhicAradarzanAt, bhAvArthastvayaM - pramAsAdhakatamaM pramANamiti pramANalakSaNaM tvayA abhyupagataM, yadyasmin sati bhavatyevA'sati ca na tattasya sAdhakatamaM, kvacitsatyapi saMnikarSe pramAyA anutpAdAt / kvacidityapi pramotpatte rityatrAnvayavyatire kAbhyAM vyabhicAradarzanAt / tathAhi - gaganasya vibhutvena sakalamUrtadravyasaMyogitvaM vibhutvamiti vacanAd gaganacakSuSoghaMTacakSuSoriva saMnikarSaNa ghaTaviSayakapramAyA ajananAt, na ca tatra yogyatAyA abhAvAnna saMnikarSastatpramAM janayatIti vAcyaM / yogyatAMgIkAre kimaMtargaDunA saMnikarSaNa yogyatA hi pratibaMdhakA'bhAvaH, sa ca svAvaraNakSayopazamarUpaM bhAveMdriyameva, tathA cAsmatkakSApaMjarapravezaH, vizeSaNajJAnAdvizeSyapramAyAM jAyamAnAyAM kvacidasatyapi saMnika pramotpatteriti sthitametanna saMnikarSaH pramANamiti / atha grAmo nAsti kutaH sImeti nyAyAt / ghaTAdyathaiH saMnikarSa eva na saMbhavati, tasya pramANA'pramANatvavicArastu dUre'stviti darzayati - aprApyeti aprApyakAri yadaMbakaM cakSustasya ghaTAdinArthena saMnikarSaH kathaM bhavenna kathamapItyarthaH / yadi cakSuH prApyakAri syAt tadA'syArthaprAptyA saMnikarSaH saMbhavatIti bhAvArtha, iti vRttArthaH // 6 // For Personal & Private Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, zrIyuktiprakAzavivaraNam cetprApyakAryaMbakamasti yaugA ! 'tyAsannAmarthaM kathaM na pazyati / tathAvidhaM satkimu teSu gatvA, gRhNAti vA yAMtyatha te'tra deze // 7 // // TIkA // atha cakSuH prApyakAritvaM nirasyati / cetprApya0 cedaMbakaM cakSuH prApyakAri he yoga ! asti, tadA'tyAsannamaMjanAdikamarthaM kathaM na gRhNAtItyarthaH, yadyatprApyakAri dRSTaM tadatyAsannArthagrAhakamapi / yathA zabdAdeH zrotrAdi, tathA ca tarkollekha: yadi cakSuH prApyakAri syAttadAtyAsannArthagrAhakamapi syAditi tarkopajIvitaprayogo'pi yathA cakSurna prApyakAri atyAsannArthA'grAhakatvAt, yannaivaM tannaivaM tathA sparzanaM, atha tuSyatu durjana iti nyAyAttAvattavAMgIkRtaM cakSuH prApyakAritatvamapyaMgIkriyate, yadi vikalpasahaM syAt / tathAhi tathAvidhaM prApyakAritvaM kimu kathaM teSu artheSu gatvA gRhNAti, athavA te'rthA atra deze cakSuH pradeze AyAMtIti vikalpadvayamiti vRttArthaH // 7 // 378 -- dvidhApyayuktaM hi gatasya tasya, vanyAdikArtheSu kathaM na dAhaH / bhUbhUdharAdyarthasamAgame'pi, nAcchAdanaM syAtkimu tasya cakSuSaH // 8 // // TIkA // atha vikalpadvayamadhyAnyataravikalpAMgIkAreNA'dakSatAM yaugasya darzayati, dvidhApya0 dvidhApi ubhayathApi ayuktaM syAnnatu yuktimatvaM syAttatkathamiti tAvat prathamapakSe doSaM darzayati yadi hi cakSusteSu gatvA gRhNAti tadA tasya cakSuSo vahanyAdikArtheSu gatasya dAho dahanaM kathaM na syAt, athArthAzcakSuH pradezaM samAyAMtIti dvitIyavikalpaM dUSayati, bhUH pRthvI, bhUdharA: parvatAsteSAM cakSuH pradeze samAgame bhUbhUdharAdyarthA yadi cakSuH pradeze samAyAMti tadA kiM syAdityata Aha tasya cakSuSa AcchAdanaM AvaraNaM kimu na syAt, te hyAgatAzcakSurAcchAdayaMti, tathA ca lAbhamicchato mUlakSatistavAyAtIti vRttArthaH // 8 // - - na taijasatvAdatha tasya dAho, vahnyAdinA cediti naivametat / na taijasaM syAttamaso grahAdyatastejo na gRhNAti ca tatkSaNoti // 9 // // TIkA // - athetyAdi vacazcapeTAtADito yaugavAvadUka: kiMcitprativadati / na taija0 atheti nanvarthe / nanu asya cakSuSastaijasatvAdvayAdinA na dAhaH syAt / tejo hi tejasi gataM sadvardhate na tu hIyate iti cennaivamiti prativadaMtaM vAvadUkaM For Personal & Private Use Only Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, zrIyuktiprakAzavivaraNam 379 punarvacazcapeTAbhistADayitvA maunaM kArayati / etaccakSustaijasaM na syAt kuta iti hetumAha - tamasoM'dhakArasya grahAd grAhakatvAdityarthaH, tathA ca tarkollekha: - yadi cakSustaijasaM syAttadA tamogrAhakaM na syAt, yaddhi taijasaM na tattamogrAhakaM Alokavat, prayogo'pi yathA cakSurna taijasaM tamo grAhakatvAt, yannaivaM tannaiva, yathAloka iti / atrArthe hetumAha - yataH kAraNAttejastamo na gRhNAti, pratyuta tamaH kSaNoti vinAzayati, atrApi tarkollekhaH - yadi cakSustaijasaM syAttadA tamodhvaMsakaM syAt, vyatirekadRSTAntena prayogo'pi tathaiveti sthitametanna taijasaM cakSurati, pUrvoktavikalpA'sahatvena cakSurna prApyakArIti vRttArthaH / / 9 / / bodhasya bodhAMtaravedyatAyAM, yauga ! tvayA no ddRshe'nvsthaa| sauvagrahavyagratayA padArthA - grahazca zaMbhorasamagravittvaM // 10 // // TIkA // - bodhasya0 he yauga ! tvayA bodhasya jJAnasya bodhAMtaravedyatAyAM jJAnAMtaravedyatAyAM svIkRtAyAmityadhyAhArya, jJAnaM jJAnAMtaravedyamityaMgIkRte tvayA'navasthA na dadRze, ghaTAdijJAnaM jJAnAMtaragrAhyaM cettadA jJAnAMtareNa grAhya tadaMtareNeti, ca punardUSaNAbhyuccaye, jJAnasya jJAnAMtaravedyatAyAM ghaTAdiviSayakajJAnasya sauvagrahavyagratayA, svasaMbaMdhA grahaH sauvagrahastasmin vyagratayA padArthAnAM jJeyAnAmagrahastathA ca lAbhamicchato mUlakSatirAyAtA, tathAhi - padArthagrahAya jJAnaM tvayA kalpitaM taccet svagrahe'pyasamarthaM, tadA paragrAhakaM kathaM syAt / svagrahe vyagratvaM ca zabdabuddhikarmaNAM trikSaNAvasthAyitvena prathamakSaNe svayamutpadyate dvitIyakSaNe jJAnAMtaramutpannaM sat tad gRhNAti, tRtIyakSaNe tu gRhItaM sattadvinazyati, tathA ca kutastena padArthagrahaH, punardUSaNAMtaramAha - zaMbhorIzvarasyA'samagavittvamasarvaveditvaM syAttathAhi - izvarajJAnasyApi jJAnatvena jJAnAMtaragrAhyatvameva vAcyaM tvayA / tathA ca tad jJAnaM parokSaM syAt, tathA ca tena svayaM svajJAnamapi na gRhItaM, tadA tena kathaM ghaTAdayo'rthA gRhyate, athezvarajJAnaM tathA nAstIti cettadA'smadAdInAmapi jJAnatve vizeSA'bhAvAttathA nAstItyarthastathA ca prayogaH - jJAnaM na jJAnAMtaravedyaM jJAnatvAdIzvarajJAnavaditi vRttArthaH / / sakartRkatve'vanibhUdharAdiSu, sAdhye'tra heturbata kAryabhAvaH / nyastastvayA tatra kathaM na dRSTaH, zarIrijanyatvamupAdhireSaH // 11 // // TIkA || - sakartR0 cedeka0 cetsa0 batetyAmaMtraNe he yauga ! tvayA'vaniH pRthvI, bhUdharAH parvatAstadAdiSu artheSu sakartRkatve sAdhye kAryabhAvaH kAryatvaM For Personal & Private Use Only Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 vibhAga-2, zrIyuktiprakAzavivaraNam heturyastaH, tathAhi prayogaH - bhUbhUdharAdikaM sakartRkaM kAryatvAd ghaTavat, yazcAtra kartA sa zaMbhureveti / tatra tasminnanumAne zarIrijanyatvaM sAdhyavyApakasAdhanAvyApakatvAt vyabhicAronnAyakatvAcca kathaM na tvayA eSa upAdhidRSTaH, atra eSa ityanena evaM dhvanyate / yadi vyabhicAronnAyaketaraH syAdupAdhistadA'kiMcitkaratvAdadarzanapi syAt ayamupAdhistu vyabhicAronnAyakatvena vyAptivighaTako'pi kathaM na dRSTaH, yaduktaM tatvaciMtAmaNau - vyabhicAronnayanaM kurvannupAdhiryAti doSatAmiti / tathA cAyamarthaH - yatkAryaM taccharIrijanyaM kAryatvAd ghaTavat, nanu yathA ghaTAdikAryasya kartA kulAla upalabhyate, tathA bhUdharAdikAryANAM kaH zarIrI kartAstIti cecchRNu, svasvakarmasahakRtAH pArthivAdijIvAstatkartAraste ca saMsAritvena zarIriNa eva, nanu pRthivyAM jIvA saMtItyatra kiM pramANamiti cedanumAnAdeva tadAsthAM kuru, sakalApi pRthvI jIvaccharIraM chedyatvAttaruvat / manuSyazarIravaccetIzvarasya jagatkartRtAnirAsaH // 11 // cedeka evAsti harastadA'sau, na jIvabhAvaM bhajateM'tarikSavat / athezvarazcet svavazaH kathaM na, karoti lokaM sukhinaM samagraM // 12 // // TIkA // - atha hara eka evAstIti yadyaugA vadaMti tanniSedhAyAha - cedyadi hara eka evAsti tadAsau zaMbhujIvabhAvaM na bhajate, na prApnoti, aMtarikSavad gaganavat, yathAhi gaganaM ekatvAdajIvaH tathAyamapi, kathamiti cecchRNu, ekatvaM sajIvatvaM ca tAvanna kvacid dRSTaM ekatvaM cAtra sajAtIyA'bhAvaH sa ca gaganAdau vidyate, tasmAdyathAjIvatve sati ekatvaM gagane vidyate, tathAtrApi, tathA ca prayogaH - Izvaro'nAtmA ekatvAd gaganavat / athezvarasya svavazatvaM nirAkaroti / athe tyAnaMtaryArthe cedIzvaraH svavazo'sti paranirapekSo'stItyarthaH, tadA tattatprANigaNopArjitatatkarmajanyasukhaduHkhapradAtA'sau kathamaMgIkriyate, yena hi prAktanaM yAdRzamadRSTamarjitaM tAdRzAdRSTAnusArI paramezvarastasya tajjanitaM sukhaM duHkhaM vA dadAtIti bhavanmatarahasyavedinaH / tathA ca prANigaNopArjitakarmavazatvenAsya svavazatvaM kuta iti, athezasya svavazatvaM yadi syAt tadA samagraM lokaM kathaM nAsau sukhinaM karoti, kathamiti cecchRNu, lokaM kila sRjannasau kAruNiko akAruNiko vA, cedakAruNikastadAsya devatvameva vyAhataM, mlecchavaniSThurahRdayatvAttasyeti, kAruNikazcettadA svavazatve sati kAruNikaH san kathaM na samagraM lokaM sukhinaM karoti, kAruNikatvaviziSTasvavazatvavatastathAsvabhAvatvAditi vRttArthaH // 12 // For Personal & Private Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, zrIyuktiprakAzavivaraNam cetsarvagatvaM hi harasya manyase - 'vijJAnavijJAnavibhakta aatmaa| mAnyastadIyo'tha samagragatve, jJAnasya tattvaM vijahAti tatpunaH // 13 // // TIkA // - atha harasya vibhutvaM niSidhyate, cet0 harasya zaMbhozcettvaM sarvagatvaM vibhutvaM manyase tadA tadIya AtmA IzvarAtmA avijJAnavijJAnavibhakto mAnyaH, bhAvArthastvayaM - yadIzvaro vyApakastadA tadgataM jJAnaM vyApakamavyApakaM vA, cedvyApakaM tarhi siddhAMtabAdhaH, cedavyApakaM tadaikasminnIzvarAtmakhaMDe jJAnaM, aparasminnAtmakhaMDe'jJAnaM, tathA cA'vijJAnavijJAnAbhyAM vibhakta AtmA tadIya iti / athezvarasya vyApakatvena tadgataM jJAnamapi vyApakameva brUmaH, asmasiddhAMtaM vayameva vijJo na bhavaMta iti cettarhi IzvarajJAnamajJAnameva syAt, tathA ca prayogaH - izvarajJAnamajJAnaM vyApakatvAt, yadevaM tadevaM, yathA gaganamitIzvarasya sarvagatvanirAsa iti vRttArthaH / / 13 / / cicchaktisaMkrAMtivazena buddhi - jaDApi sAMkhyasya tavA'jaDaiva / AbhAsate yanna ca yuktameta-ccicchaktirApnotinasaMkramaM ytH||14|| // TIkA // - atha sAMkhyamataM nirAkaroti, cicchakti0 aho puruSa sAMkhya ! tava mate jaDApi buddhizcicchaktisaMkrAMtivazenA'jaDaivAbhAsate, ayamarthaH - buddhirjaDatvena na svaparaprakAzikA'sti, yadA caitasyAM cicchakteH saMkramaH syAttadA prakAzikA'pi syAdityajaDaiva tavAbhAsate, na caitadyuktaM, kuta ityAha yataH kAraNAt cicchaktiH saMkramaM nApnoti kathamiti cecchRNu, saMkramAstAvanmUrta-dharmazcicchakteramUrtadharmatvAt saMkramo notpadyata iti vRttArthaH // 14 // tasyA athaH saMbhavane'pi buddhi-rjaDatvato na kriyate scetnaa| sacetanasyApi narasya saMkramAt, yaddarpaNo naiva bhavet sacetanaH // 15 // // TIkA // - tasyAH atha tuSyatu durjana iti nyAyAttava saMtoSAyaivamucyate, atho athAnaMtaraM tasyAzcicchaktisaMkrAMteH saMbhavane'pi saMbhave'pi jaDA satI buddhiH, sacetanA naiva kriyate, kuta ityAha- yatkAraNAt sacenatasyApi narasya darpaNe saMkramAt darpaNa: sacetano na syAt, darpaNasya sacetanA'cetanasaMkramAvasare tulyatvAditi vRttArthaH / / 15 / / For Personal & Private Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 vibhAga-2, zrIyuktiprakAzavivaraNam yadi staH prakRtereva, baMdhamokSau tadA dhruvm| vaMdhyAjasyeva jIvasyA - 'vastutvaM na bhavetkathaM // 16 // // TIkA // - yadi sta0 bho sAMkhya ! yadi prakRtereva baMdhamokSau staH, tadA dhruvaM nizcitaM vaMdhyAjasyeva vaMdhyAsutasyeva jIvasyAtmano'vastutvaM kathaM na bhavedapi tu bhavedityarthaH, kathamiti cecchRNu, yathAhi vaMdhyAsutasyArthakriyAkAritvA'bhAvAt avastutvaM, tathA jIvasyA'rthakriyAkAritvA'bhAvAdavastutvaM, tathAhi - jIvasyArthakriyA baMdho mokSazca, tau ca tasya tava mate na sta iti baMdhyAsutasadRza AtmA syAditivRttArthaH // 16 // na stazcedAtmano baMdha - mokSau tarhi kathaM tvyaa| bhogIti manyate baddhaM, prakRtyA bhogamasti yat // 17 // // TIkA // - nastazce0 ced baMdhamokSau Atmano na stastarhi AtmA bhogIti tvayA kathaM manyate, bhogo hi zubhA'zubhakarmabaMdhajanitaH, sa cAsya nAstIti na bhogitvavyapadezo yuktaH, tathA ca prakRtereva tvayA bhogitvaM vAcyaM, kuta ityAha - yatkAraNAt bhogyaM karma prakRtyeva baddhaM, nAnyeneti vRttArthaH // 17 // svayaM ca vihitaM kRtyaM, svayaM bhoktavyameva bhoH / dRzyate hyatra loke'pi, tadbhogastaskarAdiSu // 18 // // TIkA // - atha maMtriNevAnyena kRtaM rAjJevAnyena bhujyamAnamapi dRzyata iti maMtristhAnIyaprakRtyA baddhaM AtmanA bhujyamAnamastItyata Aha svayaMca0, bho sAMkhya ! svayaM vihitaM kRtyaM svayameva bhoktavyaM nA'pareNa, hi yataH kAraNAlloke tadbhogaH svayaMkRtabhogaH svasyaiva taskarAdiSu dRzyate, yenaiva hi taskareNa cauryaM kRtaM, tasyaiva taskarasya zUlAropaNAdi kriyamANamasti, nAparasyeti, maMtridraSTAMtastvatrA'satya eveti, na hi sarvamapi maMtriNA kRtaM rAjA bhunakti, yacca kiMcid bhunakti tattu tena maMtriNA karaNabhUtena nirmitatvAt tathA cAsmanmatameva susthaM, karaNabhUtaiH karmabhiH kRtaM jIvo bhunaktIti vRttArthaH // 18 // ekAMtanityaM gaganAdivastu, svabhAvabhedAtkimu kAryakAri / svabhAvabhedastuna tatracedbhaved - bhavettadA tajjanitArthasaMkaraH // 19 // // TIkA // - atha sAMkhyamataM nirasya vaizeSikamataM nirAkaroti / ekAMta0 aho vaizeSika ! gaganAdi gaganakAladigAtmAdikaM vastu ekAMtanityaM sat For Personal & Private Use Only Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, zrIyuktiprakAzavivaraNam svabhAvabhedAd bhinnasvabhAvakatvAt-kAryakAri kimu kathaM bhavati na kathamapIti, bhAvArthastvayaM yadi gaganAdi vastu nityaM tadA kathaM svabhAvabhedaH, saMbhavati apracyutA'nutpannasthiraikasvabhAvaM hi nityaM, gaganAdikaM hi yenaiva svabhAvena tava mate prathamaM zabdAdikaM janayati, na tenaiva svabhAvena dvitIyaM zabdAdikaM janayati, evamAtmAdinA sukhaduHkhAdijanane'pyavaseyaM, na hi yenaiva svabhAvenAtmA sukhaM janayati tenaiva svabhAvena duHkhamapIti, tathA ca svabhAvabhedAt svabhAvavato'pi bheda iti, nanu svabhAvabhedo mAstu, eka svabhAvenaiva gaganAdivastu kAryakAri bhaviSyatItyAzaMkyAha cedyadi tatra gaganAdivastuni kAryajananA'vasare svabhAvabhedo na bhavettadA taditi gaganAdinA krameNa janitArthAnAM saMkaraH syAt, kathamiti cecchRNu, yenaiva svabhAvena prathamaM zabdaM janayati gaganaM, tenaiva svabhAvena dvitIya tRtIyacaturthazabdAn janayati, samavAyikAraNasvabhAvAbhedAttadutthakAryasyApyabheda ekasvabhAvajanyatvAt / na hyekasvabhAvena mRdA janite ekasminneva ghaTe bheda upalabhyate, dvitIyaghaTe tu svabhAvabhedena mRdA janitatvAllabhyate'pi bhedaH evaM cAtmA'pi ekasvabhAvatvAt yenaiva svabhAvena sukhaM janayati tenaiva svabhAvena duHkhamapi tathA caikasvabhAvatvAt sukhaduHkhasAMkaryaM syAttathA ca mahatI bhavato hAnirlokavyavahAralopAt, evaM kAlAdiSvapi neyamiti, tasmAnna tad gaganAdi ekAMtanityaM syAditi vRttArthaH // 19 // na sarvathA'nityatayA pradIpAdikasya nAzaH paramANunAzAt / taddIpatejaHparamANavo'mI, AsAdayatyeva tamo'NubhAvaM // 20 // - -- - // TIkA // athArthasya sarvathA'nityatAM nirAkaroti, na sarva0 he vaizeSika ! pradIpAdikasyArthasya sarvathA'nityatayA nAzo na syAt, kuta ityAha paramANunAzAt, yadi pradIpasya sarvathA'nityatayA sarvathA nAzo'gIkriyate, tadA tadAraM bhakaparamANUMnAmapi nAzaH syAt etacca tavApyaniSTaM, nanu pUrvaM dRzyamANapradIpA'darzane ko heturityata Aha taditi sa cAsau dIpazca taddIpastasmin ye tejaH saMbaMdhiparamANavaH amI iti ubhayasammatAH tamorUpatayA pariNatA dRzyaMte, na pUrvadRzyamANapradIpo dRzyata iti taddarzane'yameva heturiti vRttArthaH // 20 // 383 - dravyaM tamo yad ghaTavat svataMtra tayA pratIteratharUpavattvAt / nA'bhAvarUpaM pratiyogino'pi, tathA svarUpaM kila kena vAryaM // 21 // For Personal & Private Use Only - Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, zrIyuktiprakAzavivaraNam // TIkA // nanu tamaso'bhAvarUpatvena kathaM paramANujanyatvamityata Aha dravyaMta0 he vaizeSika ! tamo dravyaM kuta ityAha svataMtratayA pratIte:, yat svAtaMtryeNa paranirapekSatayA pratIyate tad dravyaM, ghaTa iveti / atheti dvitIyahetvarthe rUpavattvAttaddravyaM ghaTavaditi / athA'bhAvarUpatve doSamAha tamo nA'bhAvarUpaM, kuta ityAha- pratiyogIti, tamaso'bhAvarUpatve pratiyogI tAvadAloke vakSyate bhavatA, asmAbhistu vakSyate tama eva pratiyogI, tasyA'bhAvastu Aloka iti, tathA ca bhavatA procyamAnapratiyogino'pi tathA svarUpaM kena vAryaM ? na kenApItyarthaH, ita tamaso dravyatvAtparamANujanyatvamiti vRttArthaH // 21 // 384 - , kANAda ! zabdastava cennabhoguNo nAtIMdriyaH syAtparimANavatkathaM / guNo'pi cettarhi tadAzraye ca dravye'gRhIte kimu gRhyate'sau // 22 // // TIkA // atha zabdasya guNatvaM niSedhayati / kANAda0 he kANAda tava mate cennabhoguNaH zabdo'sti tadA'tIMdriya iMdriyA'grAhyaH kathaM na syAt parimANavat / adhikArAd gaganaparimANamiva yathA gaganaparimANaM tadguNatvenA'tIMdriyaM tathA zabdo bhavediti, tasmAnna gaganaguNaH zabda: nanu zabdasya gaganaguNatvaM mAstu tathA'pi kasyacid dravyAMtarasya guNo'yaM bhaviSyatIti vaiziSekakadAzAM nirAkaroti, cet zabdo guNastarhi tadAzraye dravye'gRhIte'sau kathaM gRhyate, tasmAnnAyaM guNo'pIti vRttArthaH // 22 // - - , dravyaM hi zabdo gatiyuktabhAvAd, vyAghAtakatvAcca guNAnvitatvAt / arthakriyAkAritayA ca kiM cAnudbhUtarUpAdiguNAnvito'sau // 23 // 1 // TIkA // atha zabdasya guNatvaM nirasya svamatasiddhaM dravyatvaM darzayati, dravyaM hio || zabdo dravyaM, kuta ityAha- gatiyuktabhAvAd gatimattvAdityarthaH, gatirhi dravya eva dRSTA na punarguNAdiSu dravyatve hetumAha - vyAghAtakatvAt yad vyAghAtakaM tad dravyameva dRSTaM, tathA kuDyAdi, guNAdInAM vyAghAtakatvA'saMbhavAt, dRzyate ca tIvrazabdairmaMdazabdAnAM vyAghAtakaraNamiti / punardravyatve hetvaMtaramAha - guNAnvitatvAt, guNAH saMkhyAdayastairanvitatvAt / eko dvau trayo vA zabdA mayA zrutA ityabAdhitapratIterjAyamAnatvAt / atha punastasya dravyatve hetumAha For Personal & Private Use Only - Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, zrIyuktiprakAzavivaraNam arthakriyAkAritayA, yadarthakriyAkAri tad dravyaM, yathA ghaTa iti, nanu nIlarUpasya guNatve'pi nayanatejovRddhijanakatvenArthakriyAkAritvAd vyabhicAra iti cenna / na hi nIlaM rUpaM nayanatejaHpravarddhakaM, kiM tu tadAzrayadravyameva / tathAhi nIlarUpAzraye dravye gRhIte tadgRhItuM zakyate tayozca sarvathAbhedA'bhAvena yugapad grahAt, nIlarUpaviziSTaM dravyaM gRhItaM sannayanateja:pravarddhakamiti sthitametat nanu zabdazced ghaTavad dravyaM tarhi tasminniva tatra kathaM rUpAdiguNA nopalabhyaMta ityAzaMkyAha kiMceti, AkAzaguNanirAkaraNArthaM asau zabdo'nudbhUtarUpAdiguNAnvito bhavati, atra hi rUpAdiguNAstu saMtyeva, paramanudbhUtA iti no dRzyaMte, vAyAviva, nanu kastAvadvAyAvanudbhUtaguNa iti cecchRNu rUpAdireva, nanu vAyau rUpameva nAsti, anudbhUtvaM tatra tasya kuta iti cenna, sparzena vAyorUpasya sAdhitatvAt tathA hi prayoga: vAyu rUpavAn sparzavattvAt, yastathA sa tatheti, vAyuvat zabdo'pyanudbhUtarUpavAniti vRttArthaH // 23 // - nabhaH pradeza zreNiSvA dityodayavazAd dizAM / pUrvAdiko vyavahAro, vyomno bhinnA na diktataH // 24 // - // TIkA // atha vaizeSikamatasiddhadigAkAzayorbhedaM nirAkaroti / nabhaH pra0 / hai vaizeSika ! tvayA yataH pUrvAdidazapratyayA jAyate sA dik, gaganAdbhinneti nigadyate taccA'nupapannaM, dazapratyayAnAM gaganAdeva jAyamAnatvAditi darzayati nabhaH pradezazreNiSu AkAzapradezazreNiSu Adityasya bhAnorudayavazAt pUrvAdiko vyavahAro vyavahatirjAyate, ayamarthaH - yeSu nabhaH pradezeSu sUrya udeti te nabhaH pradezAH pUrvadiktvavyavahArajanakAsta eva nabhaHpradezAH pUrvadigityucyate, zeSAsu navasvapyanayaiva rItyA yojyaM, tata: kAraNAt vyomno dik na bhinnAH, vyomapradezAnAmeva diktvAditi vRttArthaH // 24 // AtmA mahAparimANA - dhikaraNaM na saMbhavI / asAdhAraNasAmAnya - vattve'nekatvataH sati // 25 // - , - 385 // TIkA // athAtmanaH paramatasiddhaM mahAparimANAdhikaraNatvaM niSedhayati / AtmA ma0 / he vaizeSika ! AtmA mahAparimANAdhikaraNaM na saMbhavI, yathA gaganaM mahAparimANAdhikaraNaM saMbhavati na tathAtmA saMbhavati, kuta ityAha For Personal & Private Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, zrIyuktiprakAzavivaraNam asAdhAraNasAmAnyatve satyanekatvataH anekatvAdityarthaH / anekatvAdityukte sattAdisAmAnyeSu vyabhicAra:, ata uktaM sAmAnyavatve sati tathA cAkAzakAlAdiSu vyabhicAraH, natvAkAzAdInAmanekatvaM kutasteSAmekatvAditicenna / ghaTAdyupAdhibhedAtteSAmanekatvamiti teSu vyabhicArastannirAsAyA'sAdhAraNasAmAnyavattve satIti teSu asAdhAraNasAmAnyamAkAzatvakAlatvAdikaM na saMbhavati, tacca bhavatA'pi sAmAnyatvena nAMgIkRtamiti, draSTAMtazcAtra ghaTa eva, ghaTe hyetAdRzahetusAdhyayoH pravartamAnAt, evamanekayuktaya Atmano vibhutvaniSedhikAssaMti, tAzcAtIvagraMthagauravabhayAnnocyaMta iti vRttArthaH // 25 // 386 , nAstyAtmanazcettava sakriyatvaM, dezAMtare ceha bhavAMtare vA / gatiH kathaM tarhi bhavettathA ca, vAyorivAsmAnna vibhutvamasya // 26 // // TIkA // nAstyA0 // he vaizeSika tava mate cedyadi AtmanaH sakriyatvaM nAsti tarhi dezAMtare vA bhavAMtare vAtmanaH kathaM gatirbhavati, yadyAtmanaH sakriyatvaM neSyate tarhi tasya paralokagatirvA na syAt, tathA ca tava nAstikAdapyAdhikyaM, nAstikena hi tasya paralokagatirna svIkriyate dezAMtaragatistvadhyakSasiddhA svIkriyate eva, tvaM tu tAmapi niSedhayasItyarthaH / tasmAdAtmanaH sakriyatvAditi hetorasyAtmano vibhutvaM vAyoriva na syAt / tathA ca prayogaH AtmA na vibhuH sakriyatvAdvAyuvaditi vRttArthaH // 26 // jIve'tra madhyaM parimANamastya - vibhutvataH kuMbha ivAvadAtaM / paryAyanAzAdatha piMDabhAvAnnAnityatA nApi ca nityatAsmin // 27 // // TIkA // atha vibhutve'siddhe sati madhyamaparimANAdhikaraNatvamAtmano darzayati, jIve'tra0, atra jIve'sminnAtmani asminnityukte kevalisamudghAtAvasthApannAtmanirAsa:, madhyaM vibhutvANutvavikalaM parimANamastIti sAdhyavatpakSanirdezaH, kuta ityAha avibhutvataH kuMbha iva ghaTa iva, yathA kuMbhe ghaTe vibhutvA'bhAvAnmadhyaparimANamastIti bhAva:, avadAtaM spaSTaM yathA syAttathA, nanu tasminnAtmani kiM nityatocyate, utA'nityatetyAzaMkyAha, paryAya0, paryAyANAmAtmasaMbaMdhinAM devanArakatiryaktvAdInAM nAzAd dhvaMsAnna nityatA, For Personal & Private Use Only - Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, zrIyuktiprakAzavivaraNam piMDabhAvAt dravyataH sattvena dhvaMsA'pratiyogitvAnnAnityatA'pi, tasmAdAtmani nityA'nityatA cAtrA'bhyupagaMtavyA, tathA ca na kazciddoSa:, iti vRttArthaH // 27 // " iti sphuradvAcakadharmasAgara - kramAbjabhRMgaH kavipadmasAgaraH / yuktiprakAzaM svaparopakAraM kartuM cakArArhatazAsanasthaH // 28 // // TIkA // atha graMthopasaMhArArthamAha, iti sphu0 sukaramevedaM vRttimiti / // iti zrIyuktiprakAzavivaraNaM bhaTTArakaghaTAkoTikoTIra zrIhIravijayasUrIzvaravijayarAjye mahopAdhyAya zrIdharmasAgaragaNiziSya paM0 padmasAgaragaNiviracitaM saMpUrNam // graMthAgraM 300 // // iti zrIyuktiprakAzavivaraNaM samAptaM // 387 For Personal & Private Use Only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 vibhAga- 2, zrIsyAdvAdakalikA zrI rAjazekharasUriviracitA ( 10 ) // atha zrIsyAdvAdakalikA // SaTdravyajJaM jinaM natvA syAdvAdaM vacmi tatra saH / jJAnadarzanato bhedA'bhedAbhyAM paramAtmasu // 1 // sisRkSA saMjihIrSA ca svabhAvadvitayaM pRthak / kUTasthanitye zrIkaMThe kathaM saMgatimaMgati // 2 // guNazrutitrayorvyAdirUpatApi mahezituH / sthiraikarUpatAkhyAne varNyamAnA na zobhate // 3 // mInAdiSvavatAreSu pRthagvarNAMkakarmatAH / viSNornityaikarUpatve kathaM zraddadhati dvijAH // 4 // zakteH syuraMbikA vAmA jyeSThA raudrIti cAbhidhAH / dazAbhedena zAkteSu parAvartaM vinA na tAH // 5 // cido niranvaye nAze kathaM janmAMtarasmRtiH / tAthAgatamate nyAyyA na ca nAstyeva sA yataH // 6 // ita ekanavate kalpe zaktyA me puruSo hataH / tena karmavipAkena pAde viddho'smi bhikSavaH // 7 // sukhaduHkhanRdevAdiparyAyebhyo bhavAMgiSu / gatisthityanyAnyavarNAdidharmebhyaH paramANuSu // 8 // varNagaMdharasasparzaistaistairbhinnAkSagocaraiH / syAttAdAtmyasthitaiH skaMdheSvanekAMtaH pradhuSyatAm // 9 // pratighAtazaktiyogAcchabde paudgalikatvavit / bhedaistArataratvAdyaiH, syAdvAdaM sAdhayed budhaH // 10 // tarkavyAkaraNAgamazabdArthAlaMkRtidhvanicchaMdaH / ekatrapAdavAkyo dRSTavibhAgaM yutaM sarvam // 11 // svarAdivarNasyaikasya saMjJAstAstAH svakAryagAH / zabde liMgAdinAnAtvaM syAdvAde sAdhanAnyaho // 12 // For Personal & Private Use Only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, zrIsyAdvAdakalikA 389 saaditvaannaashitvaadaaloktmobhidhaanraashiyugaat| nijasAmagyotpAdAnAlokAbhAvatA tamacchAye // 13 // cAkSuSabhAvAdrasavIryapAkato dravyatAstvanekAMtaH / pariNAmavicitratvatadatrApyAlokavatsiddhaH // 14 // upaghAtAnugrahakRtikarmaNi paugalikatA viSapayovat / tattatpariNativazatastatrotpAdavyayadhruvatA // 15 // maitrAdyairmujjanakaM kAmakrodhAdibhiH prayAsakaram / paramANumayaM cittaM pariNaticaitryAtrikAtmakatA // 16 // dharmAdharmalokakhAnAM taistaiH pudgalajaMtubhiH / syAt saMyogavibhAgAbhyAM syAdvAde kasya saMzayaH // 17 // alokapuSkarasyApi trisaMvalitatAM bhaNet / tattatsaMyogavibhAgazaktiyuktatvacaitryataH // 18 // vyAvahArikAlasya mukhyakAlasya cAstu sA / tattadbhAvaparAvartasvabhAvabahulatvataH // 19 // ekakartRkayoH pUrvakAle ktvApratyayaH sthitaH / sa eva nityAnityatvaM brUte'rthe ciMtayAstu naH // 20 // pIyamAnaM madayati madhvityAdi dvigaM padam / syAdvAdabherIbhAMkArairmukharIkurute dizaH // 21 // anavasthAsaMzItivyatikarasaMkaravirodhamukhyA ye / doSAH paraiH prakaTitAH syAdvAde te tu na sajeyuH // 22 // nityamanityaM yugalaM svataMtramityAdayastrayo dUSyAH / turyaH pakSaH zabaladvayImayo dRSyate kena // 23 // ekatropAdhibhedena bauddhA dvandvaM kSaNe kSaNe / na viruddhaM rUparasasthUlAsthUlAdidharmavat // 24 // vinAzaH pUrvarUpeNotpAdo rUpeNa kenacit / dravyarUpeNa ca sthairyamanekAMtasya jIvitam // 25 // dravyakSetrakAlabhAvaiH svaiH svatvamaparaiH param / bhedAbhedAnityanityaM paryAyadravyato vadet // 26 // For Personal & Private Use Only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 vibhAga- 2, zrIsyAdvAdakalikA aMzApekSamanekatvamekatvaM tvaMzyapekSayA / pramANanayabhaMgyA cAnabhilApyAbhilApyate // 27 // vijAtIyAtsvajAtIyAdvyAvRtteranuvRttitaH / vyaktijAtI bhaNenmizre ekAMte dUSaNe kSaNAt // 28 // nAnvayaH sa hi bheditvAnna bhedo'nvayavRttitaH / mRdbhedadvayasaMsargavRttijAtyaMtaraM ghaTa: // 29 // bhAge siMho naro bhAge yo'rtho bhAgadvayAtmakaH / tamabhAgaM vibhAgena narasiMhaM pracakSate // 30 // narasiMharUpatvAnna siMho nararUpataH / zabdavijJAnakAryANAM bhedAjjAtyaMtaraM hi saH // 31 // ghaTamaulisuvarNArthI nAzotpAdasthitiSvayam / zokapramodamAdhyasthyaM jano yAti sahetukam // 32 // payovrato na dadhyatti na payo'tti dadhivrataH / agorasavrato nobhe tasmAdvastutrayAtmakam // 33 // janyatvaM janakatvaM ca kSaNesyaikasya jalpatA / bauddhena yuktyA muktIza tavaivAMgIkRtaM matam // 34 // pramANasyApi phalatAM phalasyApi pramANatAm / vadadbhyAM kaNabhakSAkSapAdAbhyAM tvanmataM matam // 35 // ekasyAM prakRtau dharmoM pravarttananivartane / svIkRtya kapilAcAryAstvadAjJAmeva bibhire // 36 // anarthakriyAkAritvamavastutvaM ca tatkRtam / ekAMtanityAnityAdau jalpanmizre tvadoSatAm // 37 // AtmAnamAtmanA vetti svena svaM veSTayatyahiH / saMbaMdhA bahavazcaikatreti syAdvAdadIpakAH // 38 // vaidyakajyotiSAdhyAtmAdiSu zAstreSu buddhimAn / viSvag pazyatyanekAMtaM vastUnAM pariNAmataH // 39 // dravyaSaTke'pyanekAMtaprakAzAya vipazcitAm / prayogAn darzayAmAsa sUriH zrIrAjazekharaH // 40 // // iti zrI syAdvAdakalikA samAptA // For Personal & Private Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzanaparikramaH 391 ajJAtakartRkaH (11) SaDdarzanaparikramaH // jaina maimAMsakaM bauddhaM sAGkhyaM sai(zai )vaM ca nAstikam / svaM svaM ca tarkabhedena jAnIyAda( 6 )rzanAni SaT // 1 // blbhogopbhogaanaamubhyordaanlaabhyoH| antarAyastathA nidrA bhIrajJAnaM jugupsanam // 2 // hAso ratyaratI rAga dveSAvavA vi )rati( :)smaraH / zoko mithyAtvamete'STAdaza doSA na yasya saH // 3 // jino devo guruH samyak tattvajJAnopadezakaH / jJAna-darzana-cAritrANyapavargasya vartinaH ( vartanI) // 4 // syAdvAdazca pramANe dve pratyakSaM co (ca) parokSakam / nityAnityA( tyaM) jagat sarvaM nava tattvAni sapta vA // 5 // jIvAjIvau puNyapApe AzravaH saMvaro'pi ca / bandho nirjaraNaM muktireSAM vyAkhyA'dhunocyate // 6 // cetanAlakSaNo jIvaH syAdajIvastadanyakaH / satkarmapudgalAH puNyaM pApaM tasya viparyayaH // 7 // AzravaH karmasambandhaH karmarodhastu sNvrH| karmaNAM bandhanAd bandho nirjarA tadviyojanam // 8 // aSTakarmakSayAnmokSo'pyantarbhAvazca kazcana / puNyasya saMvare pApasyA''zrave kriyate punaH // 9 // labdhAnantacatuSkasya lokAgrasthasya cA''tmanaH / kSINASTakarmaNo muktiravyAvRttirjinoditA // 10 // sarajoharaNA bhaikSyabhujo lunycitmuurddhjaaH| zvetAmbarAH kSamAzIlAH nissaGgA jainasAdhavaH // 11 // luJcitAH picchakAhastAH pANipAtrA digambarAH / UrdhvAzino gRhe dAturdvitIyAH syujinarSayaH // 12 // For Personal & Private Use Only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 vibhAga- 2, SaDdarzanaparikramaH bhuGkte na kevalI na strI mokSageti digambarAH / prAhureSAmayaM bhedo mahAn zvetAmbaraiH samam // 13 // mImAMsakau dvidhA karma - brahmamImAMsakastataH / vedAntI manyate brahma karma bhaTTa - prabhAkarau // 14 // pratyakSamanumAnaM ca vedAzcopamayA saha / arthApattirabhAvazca bhaTTAnAM SaTpramANyasau // 15 // prabhAkaramate paJca tAnyevA'bhAvavarjanAt / advaitavAdI vedAntI pramANaM tu yathA tathA // 16 // sarvametadidaM brahma vedAnte'dvaitavAdinAm / Atmanyeva layo muktirvedAntikamate matA // 17 // akukarmA saSaTkarmA zUdrAnnAdivivarjakaH / brahmasUtrI dvija bhaTTa gRhasthAzramasaMsthitaH // 18 // bhagavannAmadheyAstu dvijA vedAntadarzane / vipragehabhujastyaktopavItA ( tA bra ) hmavAdinaH // 19 // catvAro bhagavadbhedAH kuTIcara - bahUdakau / haMsaH paramahaMsazcA'dhiko'mISu paraH paraH // 20 // bauddhAnAM sugato devo vizvaM ca kSaNabhaGguram / AryasatyAkhyayA tattvacatuSTayamidaM kramAt // 21 // duHkhamAyatanaM caiva tataH samudayo mataH / mArgazcetyasya ca vyAkhyA krameNa zrUyatAmataH // 22 // duHkhaM saMsAriNaH skandhAste ca paJca prakIrtitAH / vijJAnaM vedanA saJjJA saMskAro rUpameva ca // 23 // paJcendriyANi zabdAdyA viSayAH paJca mAnasam / dharmAyatanametAni dvAdazA''yatanAni tu // 24 // rAgAdInAM gaNo yasmAt samudeti nRNAM hRdi / AtmA( tmanA ) ''tmIyasvabhAvAkhyaH sa syAt samudayaH punaH // 25 // For Personal & Private Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzanaparikramaH 393 kSaNikAH sarvasaMskArAH iti yA vara vA )sanA sthiraa| sa mArga iti vijJeyaH sa ca mokSo'bhidhIyate // 26 // pratyakSamanumAnaM ca pramANadvitayaM punaH / catuHprasthAnakA bauddhAH khyAtA vaibhASikAdayaH // 27 // artho jJAnAnvito vaibhASikeNa bahumanyate / sautrAntikeNa pratyakSagrAhyo'rtho na bahirmataH // 28 // AkArasahitA buddhiryogAcarasya smmtaa| kevalaM saMvidaM svasthAM manyante madhyamAH punaH // 29 // raagaadijnyaansntaanvaasnocchedsmbhvaa| caturNAmapi bauddhAnAM muktireSA prakIrtitA // 30 // kRttiH kamaNDalumauNDyaM cIraM pUrvAhnabhojanam / saGgho raktAmbaratvaM ca zizra( zri )ye bauddhabhikSubhiH // 31 // sAGkhye devaH zivaH kaizcinmatto(to) nArAyaNaH paraiH / ubhayo( :) sarvamapyanyattattvaprabhRtikaM samam // 32 // sa( sA )GkhyAnAM syurguNAH sattvaM rajastama iti trayaH / sAmyAvasthA bhave(va)tyeSAM trayANAM prakRti( tiH) punaH // 33 // prakRtezca mahAMstAvadahaGkArastato'pi ca / paJca buddhIndriyANI syuzcakSurAdIni paJca ca // 34 // karmendriyANi vAk-pANicaraNopasthapAyavaH / manazca paJca tanmAtrAH zabda(bdo) rUpaM rasastathA // 35 // sparzo gandho'pi tebhyaH syAt pRthvyAdyaM bhUtapaJcakam / iyaM prakRtiretasyAM parastu puruSo mataH // 36 // paJca viMzatitattvIyaM nityaM sAGkhyamate jagat / pramANatritayaM cA'tra pratyakSamanumA''gamaH // 37 // yade( dai)va jJAyate bhedaH prakRte( :) puruSasya ca / muktirUktA tadA sAGkhyaiH khyAtiH saiva ca bhaNyate // 38 // For Personal & Private Use Only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 vibhAga-2, SaDdarzanaparikramaH sAGkhyaH zikhI jaDI muNDI kaSAyAdyambaro'pi ca / veSe nI( nA'' )sthaiva sAGkhyasya punastattve mahAgrahaH // 39 // zaivasya darzane tarkAvubhau nyAya-vizeSako / nyAye SoDazatattvI syAt SaTtattvI ca vizeSakaiH (ke) // 40 // anyonyatattvAntarbhAvAt dvayorbhedo'sti nA'sti vA / dvayorapi zivo devo nitya( :) sRSTyAdikArakaH // 41 // naiyAyikAnAM catvAri pramANAni bhavanti ca / pratyakSamAgamo'nyazcA'numAnu(na )mupamA'pi ca // 42 // pramANaM ca prameyaM ca saMzayazca prayojanam / dRSTAnto'pyatha siddhAntAvayavau tarka - nirNayau // 43 // vAdo jalpo vitaNDA ca hetvAbhAsacchalAni ca / jAtayo nigrahasthAnAnIti tattvAni SoDaza // 44 // vaizeSake mate tAvat pramANatritayaM bhavet / pratyakSamanumAnaM ca tRtIyakamathA''gamaH // 45 // dravyaM guNastathA karma sAmAnyaM savizeSakam / samavAyazca SaTtattvI tadvyAkhyAnamathocyate // 46 // dravyaM navavidhaM proktaM pRthvI-jala-vahnayastathA / pavano gaganaM kAlo digAtmA mana ityapi // 47 // nityAnityAni catvAri kAryakAraNabhAvataH / mano-dig (ka) kAla AtmA ca vyoma nityAni paJca tu // 48 // sparzo rUpaM gandhaH saGkhyA'tha parimANakam / pRthaktvamatha yogaH vibhAgo'tha paratra( tva )kam // 49 // aparatvaM buddhisaukhye (duHkhe)cche dveSa-yatnako / dharmA-dharmau ca saMskArA guru( tvaM) drava ityapi // 50 // snehaH zabdo guNA evaM viMzatizcaturanvitA / atha karmANi vakSA( kSyA )maH pratyekamabhidhAnataH // 51 // utkSepaNAvakSepaNA-kuJcana prasAraNam / gamanAnIti karmANi paJcoktAni tadAgame // 52 // For Personal & Private Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, SaDdarzanaparikramaH 395 sAmAnyaM bhavati dvedhA paraM caivA'paraM tthaa| pra( para )mANuSu vartante vizeSA nityavRttayaH // 53 // bhvedyutsiddhaanaamaadhaaraadheyvrtinaam| sambandhaH samavAyAkhya iha pratyayahetukaH // 54 // viSayendriyabuddhInAM vapuSaH sukha-duHkhayoH / abhAvo( vA )dAtmasaMsthAnaM mukti nai( 3 )yAyikairmatA // 55 // caturviMzavaizeSikaguNAntarguNA(ntaraguNA )nava / buddhyAdayastaducchedo muktirvaizeSikI tu sA // 56 // AdhAra-bhasma-kora ko )pIna jttaa-yjnyopviitinH| mantrAcArAdibhedena caturdhA syustapasvinaH // 57 // zaivAH pAzupatAzcaiva mhaavrtdhraastthaa| turyAH kAlamukhA mukhyA bhedA ete tapasvinAm // 58 // paJcabhUtAtmakaM vastu pratyakSaM ca pramANakam / nAstikAnAM mate nAnyadanyatrA( datrA)'mutra zubhAzubham // 59 // pratyakSamavisaMvAdi jnyaanmindriygocrm| liGgato'numa( mi )tidhUmAdiva vahneravasthitiH // 60 // anumAnaM tridhA pUrvaM zeSaM sAmAnyato ythaa| dRSTeH sasyaM nadIpUrAd vRSTirastAdravergatiH // 61 // khyAtaM sAmAnyataH sAdhyaM sAdhanaM copamA yathA / syAd govad gavayaH sAsnAdimattvamubhayorapi // 62 // AgamazcA''ptavacanaM sa ca kasyA'pi ko'pi ca / vAcyAprati( tI )tau tatsiddhyai proktA'rthApattiruttamaiH // 63 // bahupIno'hni nA'znAti rAtrAvityarthato yathA / paJcapramANasAmarthya vastusiddhirabhAvataH // 64 // sthApitaM vAdibhiH svaM svaM mataM tattvapramANataH / tattvaM satparamArthena pramANaM tattvasAdhakam // 65 // santu sarvANi zAstrANi sarahasyAni dUrataH / ekamapyakSaraM samyak zikSitaM naiva niSphalam // 66 // For Personal & Private Use Only Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 vibhAga-2, syAdvAdabhASA zrI zubhavijayagaNIkRtA (12) // syAdvAdabhASA // (1) samyaktattvajJAnakriyAbhyAM nishreysaadhigmH| (2) jIvAjIvapuNyapApAzravasaMvarani rAbandhamokSAstattvAni / (3) svaparavyavasAyi jJAnaM pramANam / (4) tatprAmANyaM svataH paratazca / jJAnasya prameyAvyabhicAritvaM prAmANyaM / (5) taditarattva'prAmANyamiti / (6) tadubhayamutpatau parata eva jJaptau tu svataH paratazceti / (7) tad dvividhaM pratyakSaM ca parokSaM ca / spaSTaM pratyakSam / (8) tad dvividhaM sAMvyavahArikaM pAramArthikaM ca / (9) tatrAdyamindriyanimittamanindriyanimittaM c| (10) etadvitayamavagrahehAvAyadhAraNAbhedAdekaikazazcaturvikalpam / (11) pAramArthikaM punarutpattAvAtmamAtrApekSam / tadvikalaM sakalaM ca / (12) aspaSTaM parokSam / smaraNapratyabhijJAnatarkAnumAnAgamabhedAtpaJca prakAram / (13) anumAnaM dviprakAraM svArthaM parArthaM ca / tatra hetugrahaNasaMbandhasmaraNa kAraNakaM sAdhyavijJAnaM svArtham / ' (14) nizcitAnyathAnupapattyekalakSaNo hetuH / (15) iSTamabAdhitamasiddhaM saadhym| (16) pakSahetuvacanAtmakaM parArthamanumAnamupacArAt / hetuprayogastathopa __pattyA'nyathAnupapattyaiva vA / (17) pratibandhapratipatterAspadaM dRSTAntaH / sa dvedhA'nvayavyatirekabhedAt / (18) hetorupasaMhAra upanayaH / (19) pratijJAyAstUpasaMhAro nigamanam / (20) sa heturdvidhA upalabdhyanupalabdhibhedAt / (21) upalabdherapi dvaividhyamaviruddhopalabdhiviruddhopalabdhizca / For Personal & Private Use Only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, syAdvAdabhASA 397 (22) tatrAviruddhopalabdhirvidhisiddho SoDhA, sAdhyenAviruddhavyApyakArya kAraNapUrvacarottaracarasahacarabhedAt / viruddhavyApyAdyupalabdhiH pratiSedhe ssoddhaa| (23) anupalabdherapi dvairupyamaviruddhAnupalabdhiviruddhAnupalabdhizca / (24) tatrAviruddhAnupalabdhiH pratiSedhasiddhau saptadhA svabhAvavyApakakArya kAraNapUrvottarasahacarAnupalabdhibhedAt / (25) viruddhAnupalabdhirvidhau paJcadhA viruddhakAryakAraNasvabhAvavyApaka sahacarAnupalambhabhedAt / (26) AptavacanAjjAtamarthajJAnamAgamaH / upacArAdAptavacanaM ca / (27) abhidheyaM vastu yathAvasthitaM yo jAnIte yathAjJAnaM cAbhidhatte sa aaptH| (28) sahajasAmarthyasaGketAbhyAmarthabodha (nibandha) naM zabdaH / (29) tasya viSayaH sAmAnyavizeSAdyanekAtmakaM vastu / (30) anuvRttavyAvRttapratyayagocaratvAtpUrvottarAkAraparihArAvAptisthiti lakSaNapariNAmenArthakriyopapattezca / (31) sAmAnyaM dvadhA tiryagUrdhvatAdibhedAt / (32) vizeSazca dvedhA paryAyavyatirekabhedAt / (33) ajJAnanivRttirhAnopAdAnopekSAzca phalam / (34) tatpramANAd bhinnamabhinnaM ca pramANaphalatvAnyathAnupapatteH / (35) pramANasvarupAderanyat tadAbhAsam / (36) ajJAnAtmakAnAtmaprakAzakasvamAtrAvabhAsakanirvikalpasamAropAH pramANasya svruupaabhaasaaH| (37) asiddhaviruddhAnaikAntikA hetvAbhAsAH / (38) pramANenAsiddhAnyathAnupapattirasiddhaH, pariNAmI zabdazcAkSuSatvAt / (39) viparItAnyathAnupapattiviruddhaH, anityaH puruSaH pratyabhijJAnAdi mattvAt / (40) vipakSepyaviruddhavRttiranaikAntikaH, anityaH zabdaH prameyatvAt / (41) anvaye dRSTAntAbhAsA asiddhasAdhyasAdhanobhayAH apauruSeyaH zabdaH baat| For Personal & Private Use Only Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 vibhAga-2, syAdvAdabhASA mUrtatvAdindriyasukhaparamANughaTavat viparItAnvayazca yadapauruSeyaM tadamUrtI vidyudAdinAtiprasaGgAt / (42) vyatireke'siddhatavyatirekAH paramANvindriyasukhAkAzavat viparItavyatirekazca yannAmUrtaM tannApauruSeyamiti / (43) anAptavacanaprabhavaM jJAnamAgamAbhAsaH / (44) sAmAnyameva vizeSa eva tadvayaM vA svatantramityAdirasya vissyaabhaasH| (45) pramANapratipannArthaikadezaparAmarzo nayaH / dravyArthikaH paryAyArthikazca / (46) Adyo naigamasaGgrahavyavahArabhedAt tredhaa| (47) anyAnyaguNapradhAnabhUtabhedAbhedaprarUpaNo naigmH| (48) dharmadvayAdInAmekAntikaprArthakyAbhisandhi gmaabhaasH| (49) sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saGgrahaH / (50) dravyatvAdikaM pratijAnAnastadvizeSAnihvavAnastadAbhAsaH / (51) sadvizeSaprakAzako vyvhaarH| (52) yaH punarapAramArthikaM dravyaparyAyapravibhAgamabhipreti sa vyavahArAbhAsaH / (53) paryAyArthikazcaturdhA / RjusUtraH zabdaH samabhirUDha evambhUtazca / (54) sarvathAdravyApalApI tadAbhAsaH / (55) kAlAdibhedena dhvanerarthabhedaM pratipadyamAnaH zabdaH / (56) tadbhedena tasya tameva samarthayamAnastadAbhAsaH / (57) paryAyadhvanibhedAdarthanAnAtvanirUpakaH samabhirUDhaH // (58) paryAyadhvanInAmabhidheyanAnAtvameva kakSIkurvANastadAbhAsaH // (59) kriyAzrayeNa bhedprruupnnmevmbhuutH| (60) kriyAnAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSipan tadAbhAsaH / (61) nayavAkyamapi svaviSaye pravartamAnaM vidhiniSedhAbhyAM sptbhnggiimnuvrjti| (62) caitanyalakSaNaH pariNAmI jJAnAdidharmabhinnAbhinnaH kartA sAkSAdbhoktA svadehaparimANaH pratizarIraM bhinnaH paudgalikAdRSTavAMzca jIvaH / (63) sa ca dvividho muktaH sAMsArikazca / For Personal & Private Use Only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, syAdvAdabhASA 399 (64) etadviparIto'jIvaH / sa ca dhrmaadhrmaakaashkaalpudglbhedaatpnycvidhH| (65) pudgalAH sprshrsgndhvrnnvntH| (66) sparzA mudRktthingurulghushiitossnnsnigdhruukssaaH| (67) rasAH tiktakaTukaSAyAmlamadhurAH / gandhau surabhyasurabhI / kRSNAdayo vrnnaaH| (68) zabdabandhasaukSyasthaulyasaMsthAnabhedatamazchAyAtapodyotavantaH pudgalAH / (69) pudgalA dvedhA paramANavaH skandhAzca / (70) satkarmapudgalAH puNyam / (71) tadvirItaM tu pApam / (72) bandhasya mithyAtvA'viratikaSAyayogalakSaNahetava AsravaH / (73) tannirodhaH sNvrH| (74) jIvasya karmaNA anyonyAnugamAtmA saMbandho bandhaH / (75) baddhasya karmaNaH zATo nirjraa| (76) dehAderAtyantiko viyogo mokssH| (77) viruddhayodharmayorekadharmavyavacchedena svIkRtatadanyadharmavyavasthApanArthaM sAdhanadUSaNavacanaM vAdaH / (78) tatprArambhakazcAtra jigISustattvanirNinISuzca / (79) svIkRtadharmavyavasthApanArthaM sAdhanadUSaNAbhyAM paraM parAjetu micchjigiissuH| (80) tattvaM pratiSThApayiSustattvanirNinISuH / (81) ayaM ca dvedhA svAtmani paratra c| (82) prArambhakapratyArambhakAveva mallapratimallanyAyena vAdiprativAdinau / (83) pramANataH svapakSasthApanapratipakSapratikSepAvanayoH karma / (84) vAdiprativAdisiddhAntatattvanadISNatvadhAraNAbAhuzrutyapratibhAkSAnti mAdhyasthyairubhayAbhimatAH sabhyAH / For Personal & Private Use Only Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 vibhAga-2, anumAnamAtRkA ajJAtakatRkA (13)||anumaanmaatRkaa // avinAbhUtAlliGgAdvijJAnaM liGgino'numAnaM syAt / liGgasya liGginA saha yA vyAptiH so'vinAbhAvaH // 1 // yaugadRgapekSayA tatpaJcAMzaM te pratijJayA (1) hetuH (2) / dRSTAntaH (3) sopanayo (4) nigamanam (5) iti nigaditA viduraiH // 2 // zritasAdhyadharmapakSA'paranAmakarmigIH pratijJAkhyaH / prathamo yatheha pRthvIdhare bRhadbhAnuriti hetuH // 3 // hetutvAbhivyaJjakavibhaktikA liGgavAg yathA dhUmAt / tadvyApte rupadarzanabhUrdRSTAnto'tha sA dvedhA // 4 // hetau sati sAdhyasyA'vazyambhAvitvamanvayavyAptiH / yadvad dhUmo yatrA'gnistatretyatra pAkagRham // 5 // vyatirekavyAptiH syAddhetau sAdhye'sati dhruvamabhAvaH / yadvadyatrAgnirno na tatra dhUmo'pi kUpo'tra // 6 // dhUmazcAtraityupasaMharaNaM hetozca dhammiNi turiiyH| sAdhyasya tannigamanaM syAttasmAdagniratreti // 7 // hetvAbhAsAH paJcA'siddho'naikAntiko viruddhazca / kAlAtyayA'padiSTaH prakaraNasama iti matAzcaturaiH // 8 // so'siddhazcidrUpairanizcitA pakSavartitA yasya / yadvadanityaH zabdazcakSurdRzyatvato ghaTavat // 9 // sa viruddhaH sAdhyaviparyayeNa saha yasya jAyate vyAptiH / yadvacchabdo nityaH kRtakatvAdantarikSamiva // 10 // so'naikAntikanAmA pakSa-sapakSavadito vipakSaM yaH / vyomavadavyayazabdaM sAdhayata iva prameyatvam // 11 // pratyakSAdinirAkRtasAdhyaH kAlAtyayApadiSTAkhyaH / jalavacchItalamanalaM yathA padArthatvato vadataH // 12 // sAdhyaviparyayayoH syAttulyaH prakaraNasamo yathA nityaH / zabdaH pakSasapakSA'nyataratvAdantarikSamiva // 13 // Jain Education Intematonal For Personal & Private Use Only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, nyAyAvatAraH 401 pU.A.zrI siddhasena divAkarasUrijI kRtaH (14)||nyaayaavtaarH // pramANaM svaparAbhAsi jJAnaM bAdhavivarjitam / pratyakSaM ca parokSaM ca dvidhA meyavinizcayAt // 1 // prasiddhAni pramANAni vyavahArazca tatkRtaH / pramANalakSaNasyoktau jJAyate na prayojanam // 2 // prasiddhAnAM pramANAnAM lakSaNoktau pryojnm| tadvyAmohanivRttiH syAd vyAmUDhamanasAmiha // 3 // aparokSatayA'rthasya grAhakaM jJAnamIdRzam / pratyakSamitarad jJeyaM parokSaM grahaNekSayA // 4 // sAdhyAvinAbhuno( vo) liGgAt sAdhyanizcAyakaM smRtam / anumAnaM tadabhrAntaM pramANatvAt samakSavat // 5 // na pratyakSamapi bhrAntaM pramANatvavinizcayAt / bhrAntaM pramANamityetad viruddhavacanaM yataH // 6 // sakalapratibhAsasya bhrAntatvAsiddhitaH sphuTam / pramANaM svAnyanizcAyi dvayasiddhau prasiddhyati // 7 // dRSTeSTAvyAhatAdvAkyAt prmaarthaabhidhaayinH| tattvagrAhitayotpannaM mAnaM zAbdaM prakIrtitam // 8 // AptopajJamanullayamadRSTeSTavirodhakam / tattvopadezakRt sArvaM zAstraM kApathaghaTTanam // 9 // svanizcayavadanyeSAM nizcayotpAdanaM budhaiH / parArthaM mAnamAkhyAtaM vAkyaM tadupacArataH // 10 // pratyakSeNAnumAnena prasiddhArthaprakAzanAt / parasya tadupAyatvAt parArthatvaM dvayorapi // 11 // pratyakSapratipannArthapratipAdi ca yadvacaH / pratyakSaM pratibhAsasya nimittatvAttaducyate // 12 // sAdhyAvinAbhuvo hetorvaco yat pratipAdakam / parArthamanumAnaM tat pakSAdivacanAtmakam // 13 // For Personal & Private Use Only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 vibhAga- 2, nyAyAvatAraH sAdhyAbhyupagamaH pakSaH pratyakSAdyanirAkRtaH / tatprayogo'tra karttavyo hetorgocaradIpakaH // 14 // anyathA vAdyabhipretahetugocaramohitaH / pratyAyyasya bhaveddheturviruddhArekito yathA // 15 // dhAnuSkaguNasaMprekSijanasya parividhyataH / dhAnuSkasya vinA lakSyanirdezena guNetarau // 16 // hetostathopapattyA vA syAt prayogo'nyathApi vA / dvividho 'nyatareNApi sAdhyasiddhirbhavediti // 17 // sAdhyasAdhanayorvyAptiryatra nizcIyatetarAm / sAdharmyeNa sa dRSTAntaH sambandhasmaraNAnmataH // 18 // sAdhye nivarttamAne tu sAdhanasyApyasambhavaH / khyApyate yatra dRSTAnto vaidharmyeNeti sa smRtaH // 19 // antarvyAptyaiva sAdhyasya siddherbahirudAhRtiH / vyarthA syAttadasadbhAve'pyevaM nyAyavido viduH // 20 // pratipAdyasya yaH siddhaH pakSAbhAso'sti liGgataH / lokasvavacanAbhyAM ca bAdhito'nekadhA mataH // 21 // anyathAnupapannatvaM hetorlakSaNamIritam / tadapratItisandehaviparyAsaistadAbhatA // 22 // asiddhastvapratIto yo yo'nyathaivopapadyate / viruddho yo'nyathApyatra yukto'naikAntikaH sa tu // 23 // sAdharmyeNAtra dRSTAntadoSA nyAyavidIritAH / apalakSaNahetUtthAH sAdhyAdivikalAdayaH // 24 // vaidharmyeNAtra dRSTAntadoSA nyAyavidIritAH / sAdhyasAdhanayugmAnAmanivRttezca saMzayAt // 25 // vAdyukte sAdhane proktadoSANAmudbhAvanam / dUSaNaM niravadye tu dUSaNAbhAsanAmakam // 26 // sakalAvaraNamuktAtmakevalaM yat prakAzate / pratyakSaM sakalArthAtmasatatapratibhAsanam // 27 // For Personal & Private Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, nyAyAvatAraH pramANasya phalaM sAkSAdajJAnavinivarttanam / kevalasya sukhopekSe zeSasyAdAnahAnadhIH // 28 // anekAntAtmakaM vastu gocaraH sarvasaMvidAm / ekadezaviziSTo'rtho nayasya viSayo mataH // 29 // nayAnAmekaniSThAnAM pravRtteH zrutavartmani / sampUrNArthavinizcAyi syAdvAdazrutamucyate // 30 // pramAtA svAnyanirbhAsI kartA bhoktA vivRttimAn / svasaMvedanasaMsiddho jIvaH kSityAdyanAtmakaH // 31 // pramANAdivyavastheyamanAdinidhanAtmikA / sarvasaMvyavahartRRNAM prasiddhApi prakIrttitA // 32 // For Personal & Private Use Only 403 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 vibhAga-2, nyAyAvatArasUtravArtikam zrIzAntyAcAryaviracitam (15) // nyAyAvatArasUtravArtikam // 1. sAmAnyalakSaNaparicchedaH / hitaahitaarthsNpraapti-tyaagyorynnibndhnm| tat pramANaM pravakSyAmi siddhasenArkasUtritam // 1 // pramANaM svaparAbhAsi jJAnaM bAdhavivarjitam / pratyakSaM ca parokSaM ca dvidhA meyavinizcayAt // 2 // sannikarSAdikaM naiva pramANaM tadasaMbhavAt / avabhAso vyavasAyo na tu grahaNamAtrakam // 3 // dIpavannopapadyeta bAhyavastuprakAzakam / anAtmavedane jJAne jagadAndhyaM prasajyate // 4 // pratyakSaM ca parokSaM ca grAhakaM nopapattimat / bAdhanAt saMzayAdyAse sUktaM sAmAnyalakSaNam // 5 // vedezvarAdayo naiva pramANaM bAdhasaMbhavAt / pramANaM bAdhavaikalyAdahastattvArthavedanaH // 6 // vacaso'pauruSeyatvaM nA'vizeSAt paTAdivat / svarupeNa vizeSeNa na siddhaM bhUdharAdiSu // 7 // viruddhaM ceSTaghAtena na kAryaM kartRsAdhanam / prakRterantarajJAnaM puMso nityamathA'nyathA // 8 // nityatve sarvadA mokSo'nityatve na tadudbhavaH / kAlavaipulyayogyatvakuzalAbhyAsasaMbhave // 9 // AvRtiprakSayAjjJAnaM sArvazyamupajAyate / sadahetukamastIha sadaiva mAditattvavat // 10 // AhArAsakticaitanyaM janmAdau mdhyvttthaa| antyasAmagryavaddhetuH saMpUrNaH kAryakRtsadA // 11 // jyotiH sAkSAtkRtiH kazcit saMpUrNastattvavedane / jJAnapekSaM prameyasya dvaividhyaM na tu vAstavam // 12 // For Personal & Private Use Only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, nyAyAvatArasUtravArtikam 405 2. prtyksspricchedH| dUrAsannAdibhedena pratibhAsaM bhinatti yat / tat pratyakSaM parokSaM tu tato'nyad vastu kIrtitam // 13 // tannimittaM dvidhA mAnaM na tridhA naikadhA tataH / sAdRzyaM cet prameyaM syAt vailakSaNyaM na kiM tathA // 14 // arthApatterna mAnatvaM niyamena vinA kRtam / pramANapaJcakAbhAve'bhAvo'bhAvena gamyate // 15 // na, nAstIti yato jJAnaM nAdhyakSAdbhinagocaram / abhAvo'pi ca naivAsti prameyo vastunaH pRthak // 16 // pratyakSaM vizadaM jJAnaM vidhendriyamanindriyam / yogajaM ceti vaizadyamidantvenAvabhAsanam // 17 // jIvAMzAt krmnirmuktaadindriyaannydhitisstthtH| jAtamindriyajaM jJAnaM vinendriyamanindriyam // 18 // smRtyUhAdikamityeke prAtibhaM ca tathA'pare / svapnavijJAnamityanye svasaMvedanameva naH // 19 // manaHsaMjJasya jIvasya jJAnAvRtizamakSayau / yatazcitrau tato jJAnayogapadyaM na duSyati // 20 // jinasyAMzeSu sarveSu karmaNaH prakSaye'kramam / jJAnadarzanamanyeSAM na tathetyAgamAvadhaH // 21 // ttrendriyjmdhykssmekaaNshvyvsaaykm| vedanaM ca parokSaM ca yogajaM tu tadanyathA // 22 // dravyaparyAyasAmAnyavizeSAstasya gocarAH / avispaSTAstayeva syuranadhyakSasya gocarAH // 23 // na jaDasyAvabhAso'sti bhedAbhedavikalpanAt / na bhinnaviSayaM jJAnaM zUnyaM vA yadi vA tataH // 24 // jJAnazUnyavato nAsti nirAse'rthasya sAdhanam / saMvitsiddhapratikSepe kathaM syAt tadvyavasthitiH // 25 // For Personal & Private Use Only Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 vibhAga- 2, nyAyAvatArasUtravArtikam paryayasyanti paryAyA dravyaM dravati sarvadA / sadRza: pariNAmo yaH tat sAmAnyaM dvidhA sthitam // 26 // viparIto vizeSazca tAnyugapad vyavasyati / tena tatkalpanAjJAnaM na tu zabdArthayojanAt // 27 // niraMzaparamANUnAmabhAse sthaulyavedane / pratyakSaM kalpanAyuktaM pratyakSeNaiva sidhyati // 28 // nAsaMyuktairna saMyuktairniraMzaiH kriyate mahat / ayoge pratibhAso'pi saMyoge'pyaNumAtrakam // 29 // bhinnadezasvarupANAmaNUnAmagrahe sati / tatsthaulyaM yadi kalpeta nAvabhAseta kiMcana // 30 // naitadasti yato nAsti sthaulyamekAntatastataH / bhinnamasti samAnaM tu rUpamaMzena kenacit // 31 // athAstu yugapaddhAso dravya-paryAyayoH sphuTam / tathApi kalpanA naiSA zabdollekhavivarjitA // 32 // cakAsti yojitaM yatra sopAdhikamanekadhA / vastu tat kalpanAjJAnaM niraMzApratibhAsane // 33 // bhedajJAnAt pratIyante yathA bhedA: parisphuTam / tathaivAbhedavijJAnAdabhedasya vyavasthitiH // 34 // ghaTamaulisuvarNeSu buddhirbhedAvabhAsinI / saMvinniSThA hi bhAvAnAM sthitiH kA'tra viruddhatA // 35 // pratItestu phalaM nAnyat pramANaM na tataH param / atAdrUpye'pi yogyatvAnniyatArthasya vedakam // 36 // 3. anumaanpricchedH| pUrvameva parokSasya viSayaH pratipAditaH / pramANaphalasadbhAvo jJeyaH pratyakSavad budhaiH // 37 // parokSaM dvividhaM prAhurliGga-zabdasamudbhavam / laiGgikAt pratyabhijJAdi bhinnamanye pracakSate // 38 // For Personal & Private Use Only Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, nyAyAvatArasUtravArtikam 407 paropadezajaM zrautaM matiM zeSaM jgurjinaaH| parokSaM pratyabhijJAdi tridhA zrautaM na yuktimat // 39 // anyathehAdikaM sarvaM zrautamevaM prasajyate / yaccoktaM nAgamApekSaM mAnaM tajjADyajRmbhitam // 40 // liGgAlliGgini yaj jJAnamanumAnaM tadekadhA / pratyeti hi yathA vAdI prativAdyapi tat tathA // 41 // upacAreNa cet tat syAdanavasthA prasajyate / anyasyAsAdhanAdAha lakSaNe hetu-sAdhyayoH // 42 // anyathA'nupapannatvaM yatra tatra trayeNa kim / nAnyathA'nupapannatvaM yatra tatra trayeNa kim // 43 // kAryakAraNasadbhAvastAdAtmyaM cet pratIyate / pratyakSapUrvakAt tarkAt kathaM nAnupapannatA // 44 // vyatirekA'nupapattizcedanvayanibandhanam / kathaM sattvaM vinA tena kSaNikatvaprasAdhakam // 45 // vinApyanvayamAtmAdau prANAdiH sAdhanaM yadA / tadA syAnnAnvayApekSA hetoH sAdhyasya sAdhane // 46 // saMbandhibhyAM vibhinnazcet saMbandhaH syAnna loSTavat / anavasthA prasajyeta tadanyaparikalpane // 47 // kRttikodayapUrAdeH kAlAdiparikalpanAt / yadi syAt pakSadharmatvaM cAkSuSatvaM na kiM dhvanau // 48 // samAnapariNAmasya dvayasya niymgrhe| nAzaktirna ca vaiphalyaM sAdhanasya prasajyate // 49 // iSTaM sAdhayituM zakyaM vAdinA saadhymnythaa| sAdhyAbhAsamazakyatvAt sAdhanAgocaratvataH // 50 // yathA sarvagamadhyakSaM bahirantaranAtmakam / nityamekAntataH sattvAt dharmaH pretyAsukhapradaH // 51 // rUpAdyasiddhito'siddho viruddho'nupapattimAn / sAdhyAbhAvaM vinA hetuH vyabhicArI vipakSagaH // 52 // For Personal & Private Use Only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 vibhAga-2, nyAyAvatArasUtravArtikam asiddhaH siddhasenasya viruddho mallavAdinaH / dvedhA samantabhadrasya heturekAntasAdhane // 53 // 4. aagmpricchedH| tApa-ccheda-kaSaiH zuddhaM vacanaM tvAgamaM viduH / tApo hyAptapraNItatvamApto rAgAdisaMkSayAt // 54 // kaSaH pUrvAparAghAtazchedo mAnasamanvayaH // 55 // vidhiniyamabhaGgavRttivyatiriktatvAdanarthakavacovat / jainAdanyacchAsanamanRtaM bhavatIti vaidharmyam // 56 // sUtraM sUtrakRtA kRtaM mukulitaM sadbharibIjairghanam, tadvAcaH kila vArtikaM mRdu mayA proktaM zizUnAM kRte / bhAnoryakiraNairvikAsi kamalaM nendoH karaistat tathA, yadvendUdayato vikAsi jalajaM bhAnorna tasmin gatiH // 57 // For Personal & Private Use Only Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, yuktyanuzAsanam 409 zrImatsamantabhadrAcAryaviracitam (16)||yuktynushaasnm // kIrtyA mahatyA bhuvi varddhamAnaM tvAM varddhamAnaM stutigocaratvam / ninISavaH smo vayamadya vIraM vizIrNadoSA''zayapAzabandham // 1 // yAthAtmyamullaGghya guNodayA''khyA loke stuti rigunnoddheste| aNiSThamapyaMzamazaknuvanto vaktuM jina ! tvAM kimiva stuyAma // 2 // tathA'pi vaiyAtyamupetya bhaktyA stotA'smi te zaktyanurUpavAkyaH / iSTe prameye'pi yathAsvazakti kinnotsahante puruSAH kriyAbhiH // 3 // tvaM zuddhizaktyorudayasya kASThAM tulAvyatItAM jina ! zAntirUpAm / avApitha brahmapathasya netA mahAnitIyat prativaktumIzAH // 4 // kAlaH kalirvA kaluSA''zayo vA zrotuH pravakturvacanA'nayo vA / tvacchAsanaikAdhipatitvalakSmIprabhutvazakterapavAdahetuH // 5 // dayA-dama-tyAga-samAdhi-niSThaM naya-pramANa-prakRtA''JjasArtham / adhRSyamanyairakhilaiH pravAdairjina ! tvadIyaM matamadvitIyam // 6 // abheda-bhedAtmakamarthatattvaM tava svatantrA'nyataratkhapuSpam / avRttimattvAtsamavAyavRtteH saMsargahAneH sakalA'rthahAniH // 7 // bhAveSu nityeSu vikArahAnerna kAraka-vyApRta-kArya-yuktiH / na bandha-bhogau na ca tadvimokSaH samastadoSaM matamanyadIyam // 8 // ahetukatva-prathitaH svabhAvastasmin kriyA-kAraka-vibhramaH syAt / AbAla-siddhervividhArtha-siddhirvAdAntaraM kiM tadasUyatAM te // 9 // yeSAmavaktavyamihA''tma-tattvaM dehAdananyatva-pRthaktva-klRpteH / teSAM jJa-tattve'navadhAryatattve kA bandha-mokSa-sthitiraprameye // 10 // heturna dRSTo'tra na cA'pyadRSTo yo'yaM pravAdaH kSaNikA''tmavAdaH / na dhvastamanyatra bhave dvitIye santAnabhinne na hi vAsanA'sti // 11 // tathA na tatkAraNa-kArya-bhAvo niranvayAH kena samAnarUpAH ? / asatkhapuSpaM na hi hetvapekSaM dRSTaM na siddhyatyubhayorasiddham // 12 // For Personal & Private Use Only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, naivA'sti hetuH kSaNikAtmavAde na sannasanvA vibhavAdakasmAt / nAzodayaikakSaNatA ca dRSTA santAna - bhinna-kSaNayorabhAvAt // 13 // kRta-praNAzA'kRta-karmabhogau syAtAmasaJcetita-karma ca syAt / Akasmike'rthe pralaya-svabhAve mArgo na yukto vadhakazca na syAt // 14 // na bandhamokSau kSaNikaika - saMsthau na saMvRtiH sA'pi mRSA - svabhAvA / mukhyAdRte gauNa-vidhirna dRSTo vibhrAnta - dRSTistava dRSTito'nyA // 15 // pratikSaNaM bhaGgiSu tatpRthaktvAnnamAtR - ghAtI sva- patiH sva-jAyA / datta - graho nA'dhigata-smRtirna na ktvArtha- satyaM na kulaM na jAtiH // 16 // na zAstR-ziSyAdi-vidhi-vyavasthA vikalpabuddhirvitathA'khilA cet / atattva-tattvAdi-vikalpa - mohe nimajjatAM vIta-vikalpa-dhIH kA ? // 17 // anarthikA sAdhana-sAdhya - dhIzced vijJAnamAtrasya na hetu - siddhiH / athA'rthavattvaM vyabhicAra-doSo na yogigamyaM paravAdisiddham // 18 // tattvaM vizuddhaM sakalairvikalpairvizvA'bhilApA''spadatAmatItam / na svasya vedyaM na ca tannigadyaM suSuptyavasthaM bhavaduktibAhyam // 19 // mUkAtma-saMvedyavadAtma-vedyaM tanmliSTa - bhASA - pratima- pralApam / anaGga-saMjJaM tadavedyamanyaiH syAt tvadviSAM vAcyamavAcya-tattvam // 20 // azAsadaJjAMsi vacAMsi zAstA ziSyAzca ziSTA vacanairna te tai: / aho idaM durgatamaM tamo'nyat tvayA vinA zrAyasamArya ! kiM tat // 21 // pratyakSabuddhiH kramate na yatra talliGga-gamyaM na tadartha-liGgam / vAco na vA tadviSayeNa yogaH kA tadgatiH ? kaSTamazRNvatAM te // 22 // rAgAdyavidyA'nala-dIpanaM ca vimokSa-vidyA'mRta - zAsanaM ca / na bhidyate saMvRti-vAdi-vAkyaM bhavatpratIpaM paramArtha - zUnyam // 23 // vidyA-prasUtyai kila zIlyamAnA bhavatyavidyA guruNopadiSTA / aho tvadIyoktyanabhijJa-moho yajjanmane yattadajanmane tat // 24 // abhAvamAtraM paramArthavRtteH sA saMvRti: sarva- vizeSa - zUnyA / tasyA vizeSau kila bandha-mokSau hetvAtmaneti tvadanAthavAkyam // 25 // vyatIta- sAmAnya- vizeSa - bhAvAd vizvA'bhilApA'rtha - vikalpa - zUnyam / kha-puSpavatsyAdasadeva tattvaM prabuddha-tattvAdbhavataH pareSAm // 26 // For Personal & Private Use Only 410 yuktyanuzAsanam Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, yuktyanuzAsanam atatsvabhAve'pyanayorupAyAd gatirbhavettau vacanIya - gamyau / sambandhinau cenna virodhi dRSTaM vAcyaM yathArthaM na ca dUSaNaM tat // 27 // upeya-tattvA'nabhilApyatA- vad upAya-tattvA'nabhilApyatA syAt / azeSa-tattvA'nabhilApyatAyAM dviSAM bhavadyuktyabhilApyatAyAH // 28 // avAcyamityatra ca vAcyabhAvA- davAcyamevetyayathApratijJam / svarUpatazcetpararUpavAci svarUpavAcIti vaco viruddham // 29 // satyA'nRtaM vA'pyanRtA'nRtaM vA'pyastIha kiM vastvatizAyanena / yuktaM pratibandyanubandhi-mizraM na vastu tAdRk tvadRte jinedRk // 30 // saha-kramAdvA viSayA'lpa-bhUri-bhede'nRtaM bhedi na cA''tmabhedAt / AtmAntaraM syAdbhiduraM samaM ca syAccA'nRtAtmA'nabhilApyatA ca // 31 // na sacca nA'sacca na dRSTameka-mAtmAntaraM sarva- niSedha - gamyam / dRSTaM vimizraM tadupAdhibhedAt svapne'pi naitattvadRSeH pareSAm // 32 // 411 pratyakSa-nirdezavadapyasiddha-makalpakaM jJApayituM zakyam / vinA ca siddherna ca lakSaNArtho na tAvaka-dveSiNi vIra ! satyam // 33 // kAlAntarasthe kSaNike dhruve vA'pRthaktvA'vacanIyatAyAm / vikArahAnerna ca kartRkArye vRthA zramo'yaM jina ! vidviSAM te // 34 // madyAGgavadbhUta-samAgame jJaH zaktyantara- vyaktiradaiva-sRSTiH / ityAtma- ziznodara - puSTi-tuSTairnihIbhayairhA ! mRdavaH pralabdhAH // 35 // dRSTe'viziSTe jananAdi - hetau viziSTatA kA pratisattvameSAm / svabhAvataH kiM na parasya siddhiratAvakAnAmapi hA ! prapAtaH // 36 // svacchandavRtterjagataH svabhAvAduccairanAcAra-patheSvadoSam / nirghuSya dIkSAsamamuktimAnAstvaddRSTi- bAhyA bata ! vibhramante // 37 // pravRtti-raktaiH zama-tuSTi - riktairupetya hiMsA'bhyudayAGganiSThA / pravRttita: zAntirapi praruDhaM tamaH pareSAM tava suprabhAtam // 38 // zIrSopahArAdibhirAtmaduHkhairdevAn kilA''rAdhya sukhAbhigRddhAH / siddhyanti doSA'pacayA'napekSA yuktaM ca teSAM tvamRSirna yeSAm // 39 // sAmAnya-niSThA vividhA vizeSAH padaM vizeSAntara - pakSapAti / antarvizeSAnta - vRttito'nyat samAnabhAvaM nayate vizeSam // 40 // For Personal & Private Use Only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 vibhAga-2, yuktyanuzAsanam yadevakAropahitaM padaM tad asvArthataH svArthamavacchinatti / paryAya-sAmAnya-vizeSa-sarvaM padArthahAnizca virodhivatsyAt // 41 // anukta-tulyaM yadanevakAraM vyAvRtyabhAvAnniyama-dvaye'pi / paryAya-bhAve'nyataraprayogastatsarvamanyaccyutamAtma-hInam // 42 // virodhi cA'bhedyavizeSa-bhAvAttaddyotanaH syAdguNato nipAtaH vipAdya-sandhizca tathA'GgabhAvAdavAcyatA zreyasa-lopa-hetuH // 43 // tathA pratijJA''zayato'prayogaH sAmarthyato vA prtissedhyuktiH| . iti tvadIyA jinanAga ! dRSTiH parA'pradhRSyA paradharSiNI ca // 44 // vidhiniSedho'nabhilApyatA ca trirekazastrirdiza eka eva / trayo vikalpAstava saptadhA'mI syAcchabda-neyAH sakale'rthabhede // 45 // syAdityapi syAdguNa-mukhya-kalpaikAnto ythopaadhi-vishess-viikssyH| tatvaM tvanekAntamazeSarUpaM dvidhA bhAvArtha-vyavahAravattvAt // 46 // . na dravya-paryAya-pRthaga-vyavasthA dvaiyAtmyamekA'rpaNayA viruddham / dharmI ca dharmazca mithastridhemau na sarvathA te'bhimatau viruddhau // 47 // dRSTA''gamAbhyAmaviruddhamarthaprarUpaNaM yuktyanuzAsanaM te / pratikSaNaM sthityudaya-vyayAtmatattva-vyavasthaM sadihA'rtharUpam // 48 // nAnAtmatAmaprajahattadekamekAtmatAmaprajahacca naanaa| aGgAGgi-bhAvAttava vastu tadyat krameNa vAgvAcyamanantarUpam // 49 // mitho'napekSAH puruSArtha-hetu zA na cAMzI pRthagasti tebhyaH / parasparekSAH puruSArtha-heturdRSTA nayAstadvadasi-kriyAyAm // 50 // ekAnta-dharmA'bhiniveza-mUlA rAgAdayo'haMkRtijA janAnAm / ekAnta-hAnAcca sa yattadeva svAbhAvikatvAcca samaM manaste // 51 // pramucyate ca pratipakSa-dUSI jina ! tvadIyaiH pttusiNhnaadaiH|| ekasya nAnAtmatayA jJa-vRttestau bandha-mokSau svamatAdabAhyau // 52 // AtmAntarA'bhAva-samAnatA na vAgAspadaM svA''zraya-bheda-hInA / bhAvasya sAmAnya-vizeSavattvAdaikye tayoranyatarannirAtma // 53 // ameyamazliSTamameyameva bhede'pi tavRttyapavRttibhAvAt / vRttizca kRtsnAMza-vikalpato na mAnaM ca nA'nanta-samAzrayasya // 54 // For Personal & Private Use Only Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, yuktyanuzAsanam nAnA-sadekAtma-samAzrayaM ced anyatvamadviSThamanAtmanoH kva / vikalpa- zUnyatvamavastunazcet tasminnameye vakhalu pramANam // 55 // vyAvRtti - hInA'nvayato na siddhayed viparyaye'pyadvittaye'pi sAdhyam / atadvyudAsAbhiniveza- vAdaH parA'bhyupetA'rtha - virodha - vAdaH // 56 // anAtmanA'nAtmagaterayuktirvastunyayukteryadi pakSa -siddhiH / avastvayukteH pratipakSa-siddhiH na ca svayaM sAdhana-rikta-siddhiH // 57 // nizAyitastaiH parazuH paraghnaH svamUrdhni nirbheda-bhayA'nabhijJaiH / vaitaNDikairyaiH kusRtiH praNItA mune ! bhavacchAsana- dRk-pramUDhaiH // 58 // bhavatyabhAvo'pi ca vastudharmo bhAvAntaraM bhAvavadarhataste / pramIyate ca vyapadizyate ca vastu-vyavasthA'Ggamameyamanyat // 59 // vizeSa - sAmAnya - viSakta-bhedavidhi-vyavaccheda-vidhAyi-va - vAkyam / abheda - buddheraviziSTatA syAd vyAvRttibuddhezca viziSTatA te // 60 // sarvAntavattadguNa-mukhya- kalpaM sarvAntazUnyaM ca mitho'napekSam / sarvA''padAmantakaraM nirantaM sarvodayaM tIrthamidaM tavaiva // 61 // kAmaM dviSannapyupapatticakSuH samIkSyatAM te samadRSTiriSTam / tvayi dhruvaM khaNDita - mAna-zRGgo bhavatyabhadro'pi samantabhadraH // 62 // na rAgAnnaH stotraM bhavati bhava-pAza-cchidi munau na cA'nyeSu dveSAdaguNa-kathA'bhyAsa-khalatA / kimu nyAyA'nyAya - prakRta- guNadoSajJa - manasAM hitA'nveSopAyastava guNa - kathA - saGga-gaditaH // 63 // iti stutyaH stutyaistridaza - muni-mukhyaiH praNihitaiH stutaH zaktyA zreyaH padamadhigatastvaM jina ! mayA / mahAvIro vIro durita - para- senA'bhivijaye vidheyA me bhakti pathi bhavata evA'pratinidhau // 64 // For Personal & Private Use Only 413 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 vibhAga-2, ayogavyavacchedadvAtriMzikA pU.A.zrIhemacandrasUriviracitA (17)||ayogvyvccheddvaatriNshikaa // agamyamadhyAtmavidAmavAcyaM, vacasvinAmakSavatAM parokSam / zrIvarddhamAnAbhidhamAtmarUpamahaMstutergocaramAnayAmi // 1 // stutAvazaktistava yoginAM na kiM, guNAnurAgastu mamApi nizcalaH / idaM vinizcitya tava stavaM vadan, na bAlizo'pyeSa jano'parAdhyati // 2 // kva siddhasenastutayo mahArthA ?, azikSitA''lApakalA kva caiSA ? tathApi yUthAdhipateH pathisthaH, skhaladgatistasya zizurna zocyaH // 3 // jinendra ! yAneva vibAdhase sma, durantadoSAn vividhairupAyaiH / ta eva citraM tvadasUyayeva, kRtAH kRtArthAH paratIrthanAthaiH // 4 // yathAsthitaM vastu dizannadhIza!, na tAdRzaM kaushlmaashrito'si| turaGgazrRGgANyupapAdayaTyo, namaH parebhyo navapaNDitebhyaH // 5 // jagatyanudhyAnabalena zazvat, kRtArthayatsu prasabhaM bhavatsu / kimAzrito'nyaiH zaraNaM tvadanyaH, svamAMsadAnena vRthA kRpAluH // 6 // svayaM kumArgaglapitA nu nAma, pralambhamanyAnapi lambhayanti / sumArgagaM tadvidamAdizantamasUyayA'ndhA avamanvate ca // 7 // prAdezikebhyaH parazAsanebhyaH, parAjayo yattava zAsanasya / khadyotapotadyuti'mbarebhyo, viDambaneyaM harimaNDalasya // 8 // zaraNya ! puNye tava zAsane'pi, saMdegdhi yo vipratipadyate vA / svAdau sa tathye svahite ca pathye, saMdegdhi vA vipratipadyate vA // 9 // hiMsAdyasatkarmapathopadezAdasarvavinmUlatayA prvRtteH| nRzaMsadurbuddhiparigrahAcca, brUmastvadanyAgamamapramANam // 10 // hitopadezAt sakalajJaklRptermumukSusatsAdhuparigrahAcca / pUrvAparArtheSvavirodhasiddhestvadAgamA eva satAM pramANam // 11 // kSipyeta vA'nyaiH sadRzIkriyeta vA, tavAGgripIThe luThanaM surezituH / idaM yathAvasthitavastudezanaM, paraiH kathaGkAramapAkariSyate ? // 12 // For Personal & Private Use Only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, ayogavyavacchedadvAtriMzikA 415 tadduHSamAkAlakhalAyitaM vA, pacelimaM karma bhavAnukUlam / upekSate yattava zAsanArthamayaM jano vipratipadyate vA // 13 // paraHsahastrAH zaradastapAMsi, yugAntaraM yogamupAsatAM vaa| tathApi te mArgamanApatanto, na mokSyamANA api yAnti mokSam // 14 // anaaptjaaddyaadivinirmititv-smbhaavnaasmbhviviprlmbhaaH| paropadezAH paramAptaklRpta-pathopadeze kimu saMrabhante ? // 15 // yadArjavAduktamayuktamanyaistadanyathAkAramakAri ziSyaiH / na viplavo'yaM tava zAsane'bhUdaho ! adhRSyA tava zAsanazrIH // 16 // dehAdyayogena sadAzivatvaM, shriiryogaadupdeshkrm| parasparaspardhi kathaM ghaTeta, paropaklRpteSvadhidaivateSu // 17 // prAgeva devAntarasaMzritAni, rAgAdirUpANyavamAntarANi / na mohajanyAM karuNAmapIza !, samAdhimAdhyasthyayugAzrito'si // 18 // jaganti bhindantu sRjantu vA punaryathA tathA vA patayaH pravAdinAm / tvadekaniSThe bhagavan ! bhavakSayakSamopadeze tu paraM tapasvinaH // 19 // vapuzca paryaGkazayaM zlathaM ca, dRzau ca nAsAniyate sthire ca / na zikSiteyaM paratIrthanAthaijinendra ! mudrA'pi tavAnyadAstAm // 20 // yadIyasamyaktvabalAt pratImo, bhavAdRzAnAM paramasvabhAvam / kuvAsanApAzavinAzanAya, namo'stu tasmai tava zAsanAya // 21 // apakSapAtena parIkSamANA, dvayaM dvayasyApratimaM pratImaH / yathAsthitArthaprathanaM tavaitadasthAnanirbandharasaM pareSAm // 22 // anaadyvidyopnissnnissnnnnairvishrRngkhlaishcaaplmaacrdbhiH| amUDhalakSyo'pi parAkriye yat, tvatkiGkaraH kiM karavANi deva ! // 23 // vimuktavairavyasanAnubandhAH, zrayanti yAM zAzvatavairiNo'pi / parairagamyAM tava yoginAtha !, tAM dezanAbhUmimupAzraye'ham // 24 // madena mAnena manobhavena, krodhena lobhena ca sammadena / parAjitAnAM prasabhaM surANAM vRthaiva sAmrAjyarujA pareSAm // 25 // svakaNThapIThe kaThinaM kuThAraM, pare kirantaH pralapantu kiJcit / manISiNAM tu tvayi vItarAga !, na rAgamAtreNa mano'nuraktam // 26 // For Personal & Private Use Only Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 vibhAga-2, ayogavyavacchedadvAtriMzikA sunizcitaM matsariNo janasya, na nAtha ! mudrAmatizerate te / mAdhyasthyamAsthAya parIkSakA ye, maNau ca kAce ca samAnubandhAH // 27 // imAM samakSaM pratipakSasAkSiNAmudAraghoSAmavaghoSaNAM bruve| na vItarAgAt paramasti daivataM, na cApyanekAntamRte nayasthitiH // 28 // na zraddhayaiva tvayi pakSapAto, na dveSamAtrAdaruciH pareSu / yathAvadAptatvaparIkSayA tu, tvAmeva vIra ! prabhumAzritAH smaH // 29 // tamaHspRzAmapratibhAsabhAjaM, bhavantamapyAzu vivindate yaaH| mahema candrAMzudRzAvadAtAstAstarkapuNyA jagadIza ! vAcaH // 30 // yatra tatra samaye yathA tathA, yo'si so'syabhidhayA yayA tyaa| vItadoSakaluSaH sa cedbhavAneka eva bhagavan ! namo'stu te // 31 // idaM zraddhAmAtraM tadatha paranindAM mRdudhiyo, vigAhantAM hanta ! prakRtiparavAdavyasaninaH / araktadviSTAnAM jinavara ! parIkSAkSamadhiyAmayaM tattvAlokaH stutimayamupAdhiM vidhRtavAn // 32 // For Personal & Private Use Only Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, anyayogavyavacchedadvAtriMzikA 417 pU.A.zrIhemacandrasUriviracitA (18) // anyayogavyavacchedadvAtriMzikA // anntvijnyaanmtiitdossmbaadhysiddhaantmmrtypuujym| zrIvarddhamAnaM jinamAptamukhyaM, svayambhuvaM stotumahaM yatiSye // 1 // ayaM jano nAtha ! tava stavAya, guNAntarebhyaH spRhayAlureva / vigAhatAM kintu yathArthavAdamekaM parIkSAvidhidurvidagdhaH // 2 // guNeSvasUyAM dadhataH pare'mI, mA zizriyannAma bhvntmiishm| tathApi sammIlya vilocanAni, vicArayantAM nayavartma satyam // 3 // svato'nuvRttivyativRttibhAjo, bhAvA na bhAvAntaraneyarUpAH / parAtmatattvAdatathAtmatattvAd, dvayaM vadanto'kuzalAH skhalanti // 4 // AdIpamAvyoma samasvabhAvaM, syAdvAdamudrA'natibhedi vastu / tannityamevaikamanityamanyaditi tvadAjJAdviSatAM pralApAH // 5 // kartA'sti kazcijjagataH sa caikaH, sa sarvagaH sa svavazaH sa nityaH imAH kuhevAkaviDambanAH syusteSAM na yeSAmanuzAsakastvam // 6 // na dharmadharmitvamatIvabhede, vRttyA'sti cenna tritayaM cakAsti / ihedamityasti matizca vRttau, na gauNabhedo'pi ca lokabAdhaH // 7 // satAmapi syAt kvacideva sattA, caitanyamaupAdhikamAtmano'nyat / na saMvidAnandamayI ca muktiH susUtramAsUtritamatvadIyaiH // 8 // yatraiva yo dRSTaguNaH sa tatra, kumbhAdivanniSpratipakSametat / tathApi dehAna bahirAtmatattvamatattvavAdopahatAH paThanti // 9 // svayaM vivAdagrahile vitaNDApANDityakaNDUlamukhe jane'smin / mAyopadezAt paramarma bhindannaho ! virakto muniranyadIyaH // 10 // na dharmaheturvihitA'pi hiMsA, notsRSTamanyArthamapodyate ca / svaputraghAtAnnRpatitvalipsAsabrahmacAri sphuritaM pareSAm // 11 // svArthAvabodhakSama eva bodhaH prakAzate nArthakathA'nyathA tu / poponma bhayatastatathApi,pIyo zAnamanAtmaniSTham // 12 // For Personal & Private Use Only Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 vibhAga- 2, anyayogavyavacchedadvAtriMzikA mAyA satI ced dvayatattvasiddhirathAsatI hanta ! kutaH prapaJcaH / mAyaiva cedarthasahA ca tatki, mAtA ca vandhyA ca bhavatpareSAm ? anekamekAtmakameva vAcyaM, dvayAtmakaM vAcakamapyavazyam / ato'nyathAvAcakavAMcyaklRptAvatAvakAnAM pratibhApramAdaH // 14 // cidarthazUnyA ca jaDA ca buddhiH, zabdAditanmAtrajamambarAdi / na bandhamokSau puruSasya ceti, kiyajjaDairna grathitaM virodhi // 15 // na tulyakAlaH phalahetubhAvo, hetau vilIne na phalasya bhAvaH / na saMvidadvaitapathe'rthasaMvid, vilUnazIrNaM sugatendrajAlam // 16 // vinA pramANaM paravanna zUnyaH, svapakSasiddheH padamaznuvIta / kupyet kRtAntaH spRzate pramANamaho ! sudRSTaM tvadasUyidRSTam // 17 // kRtapraNAzA'kRtakarmabhogabhavapramokSasmRtibhaGgadoSAn / upekSya sAkSAt kSaNabhaGgamicchannaho ! mahAsAhasikaH paraste // 18 // sA vAsanA sA kSaNasantatizca nAbhedabhedA'nubhayairghaTete / tatastaTA'darzizakuntapotanyAyAt tvaduktAni pare zrayantu // 19 // vinA'numAnena parAbhisandhimasaMvidAnasya tu nAstikasya / na sAmprataM vaktumapi kva ceSTA, kva dRSTamAtraM ca hahA ! pramAdaH // 20 // pratikSaNotpAdavinAzayogisthiraikamadhyakSamapIkSamANaH / jina ! tvadAjJAmavamanyate yaH, sa vAtakI nAtha ! pizAcakI vA // 21 // anantadharmAtmakameva tattvamato'nyathA sattvamasUpapAdam / iti pramANAnyapi te kuvAdikuraGgasantrAsanasiMhanAdAH // 22 // aparyayaM vastu namasyamAnamadravyametacca vivicyamAnam / AdezabhedoditasaptabhaGgamadIdRzastvaM budharUpavedyam // 23 // upAdhibhedopahitaM viruddhaM, nArtheSvasattvaM sadavAcyate ca / ityaprabudhyaiva virodhabhItA, jaDAstadekAntahatAH patanti // 24 // syAnnAzi nityaM sadRzaM virUpaM, vAcyaM na vAcyaM sadasattadeva / vipazcitAM nAtha ! nipItatattvasudhodgatodgAraparampareyam // 25 // ya eva doSAH kila nityavAde, vinAzavAde'pi samasta eva / parasparadhvaMsiSu kaNTakeSu, jayatyadhRSyaM jina ! zAsanaM te // 26 // For Personal & Private Use Only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, anyayogavyavacchedadvAtriMzikA 419 naikAntavAde sukhaduHkhabhogau, na puNyapApe na ca bandhamokSau / durnItivAdavyasanAsinaivaM, paraiviluptaM jagadapyazeSam // 27 // sadeva sat syAtsaditi tridhA'rtho, mIyeta durnItinaya-pramANaiH / yathArthadarzI tu nayapramANapathena durnItipathaM tvamA''sthaH // 28 // mukto'pi vA'bhyetu bhavaM bhavo vA, bhavasthazUnyo'stu mitAtmavAde / SaDjIvakAyaM tvamanantasaGkhyayamAkhyastathA nAtha ! yathA na doSaH // 29 // anyo'nyapakSapratipakSabhAvAd, yathA pare matsariNaH pravAdAH / nayAnazeSAnavizeSamicchan, na pakSapAtI samayastathA te // 30 // vAgvaibhavaM te nikhilaM vivektumAzAsmahe cenmahanIyamukhyaM / laGghama jaGghAlatayA samudraM, vahema candradyutipAnatRSNAm // 31 // idaM tattvA'tattvavyatikarakarAle'ndhatamase, jaganmAyAkArairiva hataparairhA ! vinihitam taduddhartuM zakto niyatamavisaMvAdivacana stvamevAtastrAtastvayi kRtasarpayAH kRtadhiyaH // 32 // For Personal & Private Use Only Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 vibhAga-2, utpAdAdisiddhiH cAndrakulanabhomaNipradyumnasUriziSyacandrasenasUriviracitA (19) // utpaadaadisiddhiH|| yasyotpAdavyayadhrauvya-yuktavastUpadezataH / siddhamAptasvabhAvatvaM, tasmai sarvavide namaH // 1 // yadutpAdavyayadhrauvya-yogitAM na bibharti vai / tAdRzaM zazazRGgAdi-rUpameva paraM yadi // 2 // na yatsattAbhisambandhAnna zakternopalabdhitaH / vinotpAdavyayadhrauvyai-rvastutvamupapadyate // 3 // utpAdo vastuno bhAvo, nAzastasya vyayo mataH / dhrauvyamanvitarUpatva-mekaM nAnyonyavarjitam // 4 // avinAbhAvi yadyena, na tattena virudhyate / vRkSatveneva cUtatva-mihApyevaM vyavasthitiH // 5 // nAzataH sarvathA bhAvo, na nAzaH sarvathA sataH / nAnvayo'pi vinaitAbhyAM, pramANe pratibhAsate // 6 // utpAdo yadi dRSTatvA-diSTaH prAmANikaiH praiH| tadrUpapariNAmo'yaM, tadeSTavyastato na kim // 7 // yadasattanna kenApi, kriyate viyadabjavat / upAdAnaM na ceha syAt, sarvaM sarvatra vA bhavet // 8 // kAryakAraNabhAvAdi-vyavasthApyatra durghttaa| zaktInAM niyamo'pyeSa, syAtsattvena vinA katham // 9 // bhinno bhAvAdabhinno vA, nAzaH kiM vA sa eva na ? / bhede vastUpalabhyeta, tAdavasthyaprasaGgataH // 10 // abhede bhAva evAya-mabhAvaH kevalo'thavA / tataH sahAvabhAseta, bhAvo yadvA kadA'pi na // 11 // abhAve'pi ca nAzasya, vaktumetadasAmpratam / na tasya kiJcidbhavati, na bhavatyeva kevalam // 12 // For Personal & Private Use Only Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 2, utpAdAdisiddhiH vidyudAdyapi nAtyantaM, nAzitvena prakAzate / andhakArAdyupAdAna-bhAvenAsyaiva sambhavAt // 13 // na caivaM tasya rUpasya, nAze pUrvasamudbhavaH / tadanyasyApi tannAzasvabhAvasya prasUtitaH // 14 // karmatatphalasambandha-bandhamokSAdyasaGgatiH / sphuTaiva sarvathocchede, santAnaH svaH paro na vA ? // 15 // indriyAdhInajanmeya-mabhedagrAhiNI matiH / prAmANyaM bAdhavaikalyA- daznute bhedabuddhivat // 16 // yadabhedasya bhedena, bhavanaM so'yamanvaya: / ekAntena na nityatvaM, pramANAnupapattitaH // 17 // bhAvA jJeyasvabhAvazcennityaM tajjJAnasambhavaH / ta( a ) thAjJeyasvabhAvAste, kadA tajjJAnasambhavaH ? // 18 // sahakArivyapekSA'pi nityaikAnte na yujyate / nAdheyaM nApaneyaM vA rUpaM taistasya kiJcana // 19 // vastuto'cintyazaktitvAde ( tvameva cediSyate paraiH / dravyarUpasya paryAyai-raikyaM dRSTaM na kiM matam ? // 20 // na hi dravyAtirekeNa, paryAyAH santi kecana / dravyameva tataH satyaM, bhrAntiranyA tu citravat // 21 // paryAyavyatirekeNa, dravyaM nAstIha kiJcana / bheda eva tataH satyo, bhrAntistaddhrauvyakalpanA // 22 // nAbhedameva pazyAmo, bhedaM nApi ca kevalam / jAtyantaraM tu pazyAma- stenAnekAntasAdhanam // 23 // sukhaduHkhAdisambandho, yujyate kathamanyathA ? / vyarthaH zramastato'nyeSAM dustarkAkulacetasAm // 24 // nanUtpAdAdayo dharmA, bhinnAH syurdharmiNo yadA / nIrUpatvaM tadA tasya, vAcyaM vA lakSaNAntaram // 25 // abhede yuktatA na syAt, asyAbhedavyapekSaNAt / sambandhazabdo nAyaM yad, na dvayena vinA sa tu // 26 // For Personal & Private Use Only 421 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 vibhAga-2, utpAdAdisiddhiH kiM cotpAdAdiyogitva-mutpAdAderyadeSyate / anavasthA tadA mRgyaM, tenAnyadvastulakSaNam // 27 // sattvaM hi vastuno rUpaM, saditi pratyayo yataH / sattvarUpaviyogena, notpAdAderapi sthitiH // 28 // yadutpAdavyayadhrauvya-yuktaM tebhyaH paraM na tat / kintvabhedAMzamAzritya, teSAmeva tathA sthitiH // 29 // bhinnazabdapravRttizca, bhedAMzasyApi sambhavAt / nirapekSau na cAnyo'nyaM, bhedAbhedAvimau kvacit // 30 // vastunastanna nairUpyaM, na cAnyadapi dUSaNam / saditi pratyayo'pyeSa, tata evopajAyate // 31 // bodharUpAdayo'pyetat-trairUpyAbhedavartinaH / kathaJcittena jainendraM, sudRzaM vastulakSaNam // 32 // For Personal & Private Use Only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgraha:- akArAdikramaH- pRSThAMkasahitaH 423 pariziSTa vibhAga SaDdarzana sUtrasaMgrahaH akArAdikramaH ( pRSThAMkasahitaH) For Personal & Private Use Only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH-akArAdikramaH - pramANanayatattvAlokaH :: pariziSTa : SaDdarzanasUtrasaMgraha- akArAdikramaH ( pRSThAMka sahitaH) pramANanayatattvAlokaH (a) abhimatA (u) akArAdiH ayamubhaya 16 uktalakSaNo ajJAnanivRtti ayaM ca dvedhA 19 uktalakSaNo ajJAnAtma 13 ayaM dvividhaH 19 uttaracarAnu atasmi 2 artha prakAzakatva 9 udagu ananubhUte vastuni 13 avagRhItArtha 3 udeSyati ananubhUte muni 13 avadhijJAna 3 upalabdhi anabhimata 5 azeSa vizeSa 16 upalabdherapi anabhIpsita asatyAmapi 13 upalambhA anayo asarvajJonApto 15 upAcArA anAdeya 15 asamAstyena 3 upAdAna anApta 16 asiddhasAdhya 15 ubhayAsiddho anityaH zabdaH 14 asiddhaviruddha 14 ubhayostattva anityaH zabdaH 14 astyatra (e) anityaH zabdaH 8 ekatra vastu anityaH zabdaH 15 aspaSTaM 4 ekatra vastuni anugata 11 asyavidhi 10 etad dvitaya anupalabdherapi (A) anubhava 4 Agama nirAkRta 13 etena anumAnanirAkRta AdyaH 19 eteSu catvAraH anumAnaM 4 Adyo (ka) anumAnAdyA 3 AnumAnika ___5 kathaJcittasyA antarvyAptyA Apta 9 kathaJcida anyatarA kaHkhala anyathA itarathA 12 kartA hi apratIta itarathApi 10 kartR kriyayoH aprAdhAnyenaiva 17 indanAdindra 17 kalaza abhidheyaM 11 kAraNAnupa abhinnameva 3 kAryAnupa 15 astIha sw on ' ' w 9 >> 02322m womre: 11 n ete w a sun 0 9 iyaM sapta 16 Ihita For Personal & Private Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - pramANanayatattvAlokaH 425 22 kAlatrayA kAlAdibhedena kAlAdibhedena kimityA kramAkramAbhyA kramAdubhaya kramo kriyA'nAviSTaM kvacit kvacit kadA kSaNamekaM (ga) guNaH (ca) caitanyasvarupaH (jJa) jJAnasya jJAnAdanyo (ta) tajjAtIya tataH pAramArthika tattIrthakara tatpramANataH tatrapratIta tatravikala tatrasaMskAra tatrahetugrahaNa tatrAdyaM tatrAdyA tatrAnantaryeNa tatrApauruSeyaH tatraprathame 7 | tatrAviruddhopa 17 tatrAviruddhonupa 18 tatraivadvayaGga tathaivatattvaM taditaratva tadiSTasya 3 tadubhaya 17 tadviprakAraM tadvibhedam 10 tadvibheda 16 tadvividha tabhedena tadyathA syAd tadvAn tadvikalaM tadviparIta tadvyavasAyaH tamasvinyA tasya viSaya tasya hi tasya hetvA tasyA api tasyApi tasyAmeva tasyAvaktavya tasminneva tasyaikapramAtR tasyopAtta turIye 7 teSu bhrAnta 8 trividhaM (da) dravyatvAdikaM dravyatvAdI dvitIye tRtIyasya dvitIyogurvAdiH (dha) dharmadvayAdI dharmayodharmi dharmAdharmAkAza dharmiNaH dhvani (na) na khalvadRSTa na khalvasya na ca kavalAhAra na ca kriyA na ca vyavahita na ca heto 11 na cAtikrAntA 11 na tadutpatti 18 h 122222239 mr >> 291 922 1221 11 12 deg 1 m m 222 m 219 20 2222222M h s s w h na tu tri. s s na dRSTAnta nayavAkyamapi na vItarAgaH na vItarAgaH h h navai h tulye nahi h h tRtIye nApyartha nApyavinA 14 tebhyaH 19 teSAmapi 11 nAyaM sarvadarzI 14 For Personal & Private Use Only Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH- pramANanayatattvAlokaH nityAnityaH niyataika nirAkRta nirNItavipakSa nirdoSo nirvikalpakaM nizcitAnyathA niSedhapradhAna niSedhasya niSedhAtmanaH niSedhAtmano nIyate yena nopanaya (pa) pakSahetu vacanA pakSahetu vacana pakSAbhAsAdi pakSIkRta paramparA paryAyadhvanI paryAyazabdeSu paryAyastu paryAyArthikazca pAramArthika pAramArthikaM punaH pAramparyeNa pUrvacarAnupa pUrvacaro pUrvApara pUrvaHpUrvo prajJA''jhai pratikriyaM dal pratiparyAya zabda 15 pratiparyAyaM 5 pratibandha 13 prativyakti 14 pratiSedhoDasadaMzaH 4 pratiSedhya 15 pratiSedhye 4 pratItasAdhya pratyakSanirAkRta pratyakSaparicchinna 10 pratyakSamevaikaM pratyakSAdiviruddha pramANatayA pramANataH pramANanaya 5 pramANapratipannA pramANavada pramANasya pramANaM hi pramAtA pramAturapi prArambhakapratyA prArambhakazcAtra 33m w9 99 Mmm 944 11 yathA agnya 6 yathA kapAlaka 11 yathA kRzAnu 6 yathAgaccha 8 yathA cArvAka 8 yathA cetanA 13 yathA tajjAtIya 13 yathA tathAgata 5 yathA tasmAd 16 yathAtmani 4 yathAdravyatvameva 12 yathA dhUma 19 yathAnAstyeva 2 yathA nitya 11 yathA'nekAntA 18 yathApazya 13 yathA babhUva 12 yathA babhUva 18 yathAmutpiNDa 12 yathA mekala 19 yathAmbudhareSu 18 yathA yat . yathA yatra / 7 yathA yAvAn yathA'yaM 6 yathA viziSTa 14 yathA zivAkhya yathA zuktikAyAM 15 yathA sattaiva 12 yathA sannikarSA 6 yathA samasti 6 yathA sukhavivarta w 9 1M 29 2 www 12 1222w >> MAMM (bha) bhaviSyati mandamatI maraNadharmA'yaM yathA pariNAmI yatpramANena 18 yatra tu 18 yatra sAdhana 17 For Personal & Private Use Only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - pramANanayatattvAlokaH 427 yathA stambha yathendana yathendraH yadutpattI yannivRttA yamalakajAtavat yasyAnyathA yasyAnyathA yaH punara yaH pramimIte yugapadvidhi (ra) rAgAdimAnayaM rAgAdimAn Rju vartamAna (la) loka nirAkRta laukiko (va) vartamAnaviSayA 7 viparItaika 17 viruddhakAraNAnu 17 viruddhakAraNopa 7 viruddhakArya 6 viruddhakAryA 13 viruddhakAryo 14 viruddhapUrva 14 viruddhayodharma 17 viruddhavyApakA 12 viruddhavyApto viruddha sahacarA viruddha sahacaropa 14 viruddha svabhAvA 14 viruddhAnupa 17 viruddhottara viruddhopalabdhi 13 vizeSopi 9 vizvamekaM viSayaviSayi 18. vaidhayeNApi 9 vyApakAnu 9 vyAptigrahaNa 16 vyAsato 19 (za) 19 zaGkita 19 zabdAnAM 19 zeSa pramANAnAM 11 zeSAstu 10 (sa) 11 saMyama 6 saMvRttyA 10 saMzaya 2 sa eva 9 sakalaM tu 8 saDagraheNa 9 sa caturdhA 9 sa ca dvedhA 8 saccaitanya 8 sajigISuke 18 sattA'dvaitaM 9 satyeva 8 sadvividha 9sadvizeSa 8 sa dvedhA nirNIta 9 sa dvedhA 9 sandigdha 8 sanmAtra gocarAt 8 samarthana 11 samastyatra 16 samAsatastu 3 sarvatrAyaM 15 sarvathA 8 sa viparyaya 5 savyAsa 16 sa zyAmo sahacarAnupa sahacAriNoH 17 sAMvyavahArika 12 sAdhakabAdhaka 18 sAdharmyaNa sAdhyadharmasya 3 sAdhyadharmavikalaH 14 12 sAdhyaviparyayeNaiva 14 12 varNapada varNAnAma vastuparyAya vAdiprativAdi vAdiprativAdino vAdisabhyA vAdi.siddhAnta vidhiniSedha vidhipradhAna vidhimAtrA vidhisadaMzaH vidhyAtmano 3 sAdhyasAdhana For Personal & Private Use Only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - pramANanayatattvAlokaH sAdhyasyaprati sAdhyenA sAmAnyamAtra sAmAnyameva sAmAnyaM dvi spaSTaM smaraNa syAdavaktavya syAdastyeva syAnnAstyena 5 syAnnAstyena 10 svarupAntarAt 7 syAdastyeva 10 svavacana 16 syAdannAstyeva 10 svavyApArA 16 syAdastyeva svasya syAdavaktavya 10 svAbhAvika syAdastyeva syAdannAstyeva svAbhipreta 4 syAdavyaktvya 10 svIkRta 10 svaparavyavasAyi (ha) 10 svaparavyavasiti 12 hetuprayoga 10 svabhAvAnupa 8 hetoH 929 dw For Personal & Private Use Only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH-akArAdikramaH - pramANamImAMsA 429 (dha) ghAmANa 24 (a) akSArthayoge ajJAna ata eva atasmi atiraskRtA atha pramANa aniSpanna anubhayatro apradarzitA abhUta jaDatve 21 abheda amUrtatvena arthakriyA avagRhIta avagrahAdInAM avizadaH asiddha asiddhiH (A) Atma (i) indriya . Ihita vizeSa (u) upalambhAnu upAdhi UhAt pramANamImAMsA (ka) 21 kartRsthA 21 dharmiNi 21 karmasthA 21 dharmI kAryakAra (na) 20 kAryAkAra 24 na dRSTAnto 23 kAlAdi 24 na vipratipattya nAnayoH 23 gamyamAnatve 22 nApyasAdhanA grahISya 20 nArthAloko 23 / (ja) nAsanna 24 niyamasyA jAtimlAni 24 nirukti 23 jinavacana 24 (pa) | (jJa) pUrvottarA 21 jJaparijJAna 24 prajJAtizaya 21 jJAnadarzana 24 pratyakSaM parokSaM 21 (ta) pratyakSAnumAna 23 tattAratamye 20 pramANaM dvidhA 23 tadvidhA pramANasya tattva saMrakSaNa pramANAdbhinnA 24 tatsarvathA pramANAntara tathopa pramAdavazAt 20 tad dvedhA pramAdavazAt 21 tallakSaNa 21 prAmANya nizcayaH tasyAM 21 (pha) (da) phalamartha darzanasmaraNa (ba) dRSTAnta 22 bAdhakAbhAvA dravyaparyAya 23 buddhisiddho'pi 22 dravyendriyaM 20 bodhyAnurodhAt 20 20 22 22 etAvAn For Personal & Private Use Only Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 bhAvAbhAvAtmaka bhAvendriyaM mithyAtvA (bha) rAgadveSa (ma ) ( ya ) yathAdhyAtmam yathokta (ra) (va) vacanamupacArAt vacanAdrAge vartamAna vAdi vAsanodbodha viparIta viparItA vizadaH vizuddhikSetra vizeSAnu 20 20 24 24 22 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - pramANamImAMsA 23 sAdhanadoSo 20 sAdhanadharma 22 sAdhanamAtrAt 23 |sAdhanAt 20 sAdharmya 21 sAdhyadharma vizeSyA viSayonu viSayopada vaidharmyeNa vyavasthA vyApti zabda pravRtti 24 SaTkAya saMgraha saMyoga 22 23 24 samyak samyagartha 23 sarvArtha 21 23 23 20 20 sahakrama 20 (za) sa nigraho sa vyApti sa sAdharmya (Sa) (sa) sAdhanatvAbhi 24 sAdhyanirdeza sAdhyasya sAdhyaM | siSAdhayiSita 24 sparzarasa smRtipratyabhijJA 23 smRtihetu 24 svanirNayaH 24 svapakSasya 20 svaparAbhAsI 20 svabhAvaH 23 svarupAcchedena For Personal & Private Use Only 22 svArthaM 22 sveSTArtha 22 22 hAnAdi (ha) 23 22 22 21 23 22 22 23 23 22 20 21 21 20 23 21 22 24 21 23 21 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - tattvArthAdhigamasUtram zrI tattvArthAdhigamasUtram (A) agAryanagA ajIvakAyA aNavaH aNuvrato adattAdAnaM adhikaraNaM ( a ) adhike ca adhike ca anantaguNe pare anazanAva anAdirAdi anAdisambandhe anityA anugrahArthaM anuzreNi aparAdvAdaza aparA palyo. apratighAte apratyavekSitA arthasya arpitA alpArambha avagraheA avigrahA avicAraM avrata azubhaH asadabhi asurendrayoH asaGkhyeyAH asaikhya 33 AkAzasyAna 30 AkAzasyAva 31 AkAzAdeka 33 AcAryo 33 | AjJApAya 32 | Arttamamano 30 Artaraudra 30 Adita 27 AdyaM 36 | Adya zabdau 32 Adyo jJAna 27 Adye parokSam 36 Anayana 34 AmuhUrttAt 27 AraNAcyuta 35 AryAglizazca 30 Alocana 27 Azrava 34 (i) 25 indra sAmAnika 31 IryAbhASai 33 25 uccairnIcaizca 27 uttamaH kSamA 37 uttama saMhanana 32 utpAda 32 urdhvAdha 33 upayogaH 30 upayogo 31 uparyupari ( u ) 31 upazAnta 31 ekapradezA 31 ekaM dvau 31 ekasamayo 36 ekAdayo mm 99 37 37 37 35 mm 30 26 34 25 34 o m 29 37 30 28 kandarpa 36 kalpopapannAH 35 kaSAyo mmmm ekAdaza ekAdIni ekAzraye 35 36 kAyapravIcArA |kAyavAG 36 kAlazcetyeke kRtsnakarma (e) audArika aupapAtikamanu aupapAtika aupazamika aupazamikAdi For Personal & Private Use Only ( au) kRmi kevali 37 31 34 27 26 kSetravAstu ( ka ) kSutpipAsA kSetrakAla (kSa) 29 37 gatikaSAya (ga) 431 31 27 6 mmm 6 27 36 36 26 37 27 29 28 26 38 .. c 34 29 32 29 32 32 38 27 32 36 38 34 26 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH- tattvArthAdhigamasUtram gatijAti gatizarIra gatisthityu garbhasamUrcchana guNaparyAyavad guNasAmye grahANAmekam (ca) cakSuracakSu caturbhAgaH cAritra mohe (ja) jaMbU jagatkAya jaghanyA jarAyvaNDa jIvabhavyA jIvasya ca jIvAjIvAzrava jIvitamaraNa jyotiSkAH jyotiSkANAma 35 tatpramANe 29 tattvArtha 31 tatrabharata 27 tatsthairyArthaM 32 tadanantabhAge 31 tadanantara 30 tadavirata tadAdIni 35 tadindriyA 30 tadbhAvaH 36 tadbhAvA tadviparyayo 28 tadvibhAjinaH 33 tannisargAda 30 tanmadhye 27 tapasA 26 tArakANAM 31 tAsu narakAH 25 tIvramanda 34 tRtIyaH 28 tejovAyU 30 teSveka trayastriMzat 36 trAyastriMza 26 (da) 26 darzanacAritra 36 darzanamoha darzanavizuddhi 25 duHkhameva vA 25 duHkhaHzoka 28 devAzcatu 33 dezasarvato 26 dravyANi 38 dravyAzrayA 37 dvinavASTA 27 dvirdvivi 25 dvirdhAtakI 32 dvividhAni 31 dvividhovadhiH 32 vyadhikAdi 28 (dha) . 25 dharmAdharmayoH 28 (na) 36 nakSatrANA 30 na jaghanya 28 na cakSura 32 na devAH 28 nava caturdaza 26 nANoH 28 nAmagotrayo 35 nAmagotrayo 29 nAmapratyayAH nAmasthApanA 35 nArakatairya 36 nArakadevA 33 nArakasamU 30 nArakANAM 29 nityAva 35 nityAzubha 33 nidAnaM ca s s s s b l jJAnadarzana jJAnadarzana jJAnAjJAna jJAnavaraNe (ta) tatazca nirjarA tatkRtaH tatyaika Jain tatpradoSanternational 35 dazavarSa 29 dazASTa 37 dAnAdInAm lh sh sh lh 32 digdezAnartha For Personal & Private Use Only Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - tattvArthAdhigamasUtram 32 34 nirupabhoga nirdeza nirvartanA nirvRtyupa niHzalyo niHzIla niSkriyANi nRsthiti r or m m mm m naigama mm mm paJcanava paJcendriyANi parataH paraM paraM paravivAha parasparo parasparopagraho 37 27 pradeza saMhAra 25 pradezato 32 pramatta pramANa nayai prAggaivaya prAGmAnu prAyazcitta (ba) bandhavadha bandhahetva bandhe 26 bahira 30 bahubahu 27 bahvArambha 34 bAdara 28 bAhyA 31 brahmalokA 33 (bha) 30 bharata 29 bhavanavAsi 29 bhavaneSu 29 bhavaneSu ca 37 bhavapratyayo 28 bhUtavratya 38 bhedAdaNuH bhedasaMghAta (ma) 26 matizrutayo 37 matizrutAvadhayo 37 matizrutAvadhi 34 matiH smRti 25 matyAdInAm 31 mAyA 27 mAraNA 33 mArgAccavana 25 mithyAdarzana 29 mithyo 28 merupradakSiNA 36 mUrchA maitrI 34 maithuna mohakSayAd (ya) 29 yathokta 25 yogaduSpa 32 yogopayogI 36 yogavakratA (ra) 29 ratnazarkarA Rju 28 rupiNaH 29 rupiSvavadheH 30 rupiSvAdi (la) 25 labdhi 32 labdhyu 31 lokAkAze 31 (va) vartanA vAcanA 26 vAyvantA 25 vigrahagatau 25 vigrahavatI 34 vighnakaraNa 28 parAtma 30 parA palyopamam pare'pravIcArA pItapadma pItAnta pulAka puSkarArdhe ca pUrvaprayogA / pUrvayo pRthaktvaika pRthivya paremokSa pare kevalinaH prakRti pratyakSama 31 37 27 27 27 33 For Personal & Private Use Only Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - tattvArthAdhigamasUtram 25 37 27 30 30 vicAro vijayAdi vitarkaH vidhidravya viparItaM mano viparItaM zubhasya vizeSatri vipAko vizuddhi vizuddhya vedanAyAzca vedanIye vaikriya vaimAnikAH vyaJjanasyA vyantarAH vyantarANAM ca vratazIleSu (za) zaGkA zabdabandha zarIravAG 37 (zru) zrutamati 37 zrutaM mati 34 (sa) 37 saMkliSTA 33 saGkhyeyA 30 saMghAtabhede saMjJinaH saMyama 25 saMsAriNastrasa saMsAriNo sa AzravaH sa kaSAyA sa kaSAyatvA sa gupti 30 sacitanikSepa sacittazIta sacitasaMbaddha satsaGkhyA 1 sadasatora sadasadvadye 30sa dvividho 32 sadvedya 28 sapta 35 saptati 27 sa bandhaH 30 samanaskA 29 samUrchana samyaktva 20 samyagdarzana 25 samyagdRSTi samyagyoga 28 sa yathAnAm 31 sarAga 31 sarvadravya 27 sarvasya 37 sAgaropame 26 sAgaropame 26 sAmAyika 32 sArasvatA 32 sthitiH 34 sthitiprabhAva 35 sukhaduHkha 34 sUkSma 27 so'nanta 34 saudharmA 25 saudharmeM 26 stenaprayoga 35 snigdha 26 sparzana sparzarasa sparzarasa gandha 35 (ha) 34 hiMsAdiSvi 26 hiMsA'nRta 27 hiMsAnRta 36 32 30 29 34 31 27 zukle 27 zubhaH zubhaM zeSANAm zeSANAM zeSANAm zeSAH sparza 3 33 37 For Personal & Private Use Only Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam [ 37 ] aMsazironUka akarma kratusaMyuktam akarma cordhvamAdhAnAt jaiminIyamImAMsAsUtrapAThaH aGgaviparyAso vinA 118 |aGgahInazca taddharmA 54 aGgAnAM tu zabdabhedAt 84 aGgAnAM tUpaghAtasaMyogo akarmaNi cApratyavAyAt akarmatvAttu naivaM syAt akarma vA kRtadUSA akarma vA caturbhirApti akarma vA saMsargArtha akAryatvAcca aktatvAcca juhvA akratuyuktAnAM vA dharmaH akriyA vA apUpa aguNAcca karma aguNe tu karmazabde agnidharmaH pratISTakaM agnivaditi cet agniyogaH somakAle agnistu liGgadarzanAt agnihotre cAzeSavad 82,97,107 |acetane'rthabandhatvAt agnISomavidhAnAttu agneH karmatvanirdezAt agnervA syAd dravyaika agnyaGgamaprakaraNe agnyatigrAhyasya agnyAdheyasya naimittike agnyAdheye vA vipratiSedhAt agrahaNAditi cet aGgaguNavirodhe ca 76 aGgAnAM mukhyakAlatvAd 74 aGgAni tu vidhAnatvAt 132 aGge guNatvAt 104 aGgeSu ca tadabhAvaH 105 aGgeSu stutiH parArthatvAt aGgavat kratUnAm aGgavidhirvA nimittasaMyogAt 55 acodakAzca saMskArAH 121 |acodanA vA guNArthena 104 |acodaneti cet 47 acoditaM ca karmabhedAt 47 ajAmikaraNArthatvAcca 95 atatsaMskArArthatvAcca 129 atadguNatvAt tu naivaM 129 atadvikArazca 48 atithau tatpradhAnatvam 125 atulyatvAttu 122 atulyatvAttu naivaM 71 | atulyatvAdasamAnavidhAnAH 95 atulyAH syuH parikraya | atryArSeyasya hAnaM syAt 58 121 atha vizeSalakSaNam 108 130 118 | athAtaH kratvarthapuruSArthayo | athAtaH zeSalakSaNam athAto dharmajijJAsA athAnyeneti saMsthAnAM 71 135 | adakSiNatvAcca adravyaM cApi dRzyate 78 For Personal & Private Use Only 435 130 74 123 66 69 126 65 126 65 41 46 58 127 54 122 79 83 70, 80 94 47 51 61 109 74 89 62 49 39 71 117 87 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 SaDdarzanasUtrasaMgraha:-akArAdikramaH- mImAMsAdarzanam 0991 or m 0 133 110 100 121 s 0 118 s m 119/ 135 102 119 48,74 h 4 . 124 1 25 adravyatvAt kevale adravyatvAt tu zeSaH adravyazabdatvAt advirvacanaM vA adharmatvamapradAnAt adhikaM ca vivarNaJca adhikaM vAnyArthatvAt adhikaM vA pratiprasavAt adhikaM vArthavattvAt adhikaM vA syAd adhikaM syAditi cet adhikazca guNaH adhikAnAM ca darzanAt adhikArazca sarveSAM adhikArAditi cet adhikArAdvA prakRttiH adhikAre ca mantra adhikaizcaikavAkyatvAt adhyUghnI tu hotuH adhriguH savanIyeSu adhrigrozca tadarthatvAt adhrirgozca viparyAsAt adhvaryu vA tadartho hi adhvaryurvA tannyAyyatvAt adhvaryustu darzanAt anantaraM vrataM tadbhUtatvAt anapAyazca kAlasya anapekSatvAt anabhyAsastu vAcyatvAt anabhyAse parAkzabdasya anabhyAso vA prayogaH anarthakaM ca tadvacanam 48 | anarthakaM tvanityaM 54 / anarthakazca karmasaMyoge 43 | anarthakazca sarvanAze anarthakazcopadezaH 101 anavAnopadezazca | anasAM ca darzanAt | anAmnAtavacanam anAmnAte ca darzanAt anAmnAteSvamantratvam anAmnAnAdazabdatvam anijyAM ca vanaspateH anijyA vA zeSasya anityatvAt tu naivaM anityadarzanAcca anityasaMyogAt 92 anityasaMyogAtma aniyamaH syAditi cet aniyamo'nyatra aniyamo vArthAntaratvAt aniyamo'vizeSAt anirupte'bhyudite anirdezAcca anugrahAcca jauhavasya anugrahAcca pAdavat anuttarArtho vA'rthatvAt anutpattau tu kAlaH anunirvApyeSu bhUyastvena 123 anuprasarpiSu sAmAnyAt | anumAnavyavasthAnAt anuvaSaTkArAcca anuvAdazca tadarthavat 124 anuvAdo vA dIkSA 45 anuSaGgo vAkyasamAptiH 110 130 68 138 83, 85 118 79 102 1 mm m mmu 71 135 57 Y 124 113 95 46 For Personal & Private Use Only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH- mImAMsAdarzanam 437 72 79 128 101 75 83 125 75 87 120 121 99 109 ante tu bAdarAyaNaH 70 |apanayAdvA pUrvasya ante tUttarayordadhyAt 70 apanayo vA''dhAnasya ante yUpAhutistadvat 126 apanayo vA pravRttyA ante vA kRtakAlatvAt 115, 116 |apanayo vA pratiSiddhena ante vA taduktam 70 apanayo vA'rthAntare ante syuravyavAyAt 71 apanayo vA vidyamAnatvAd antyamarekArthe 56 aparAdhAt kartuH antyayoryathoktam aparAdhe'pi ca taiH zAstram annapratiSedhAcca 54 | aparimite ziSTasya anyatarato'tirAtratvAt 91 api caikena anyadarzanAcca api cotpattisaMyogo yathA anyavidhAnAdAraNya 133 api tu karmazabdaH syAt anyazcArthaH pratIyate api tu vAkyazeSaH anyasya syAditi cet api tu vAkyazeSatvAt anyA apIti cet api tvanyAyasambandhAd anyAnarthakyAt api tvavayavArthatvAt anyAyazcAnekazabdatvam apitvasannipAtitvAt anyAyastvavikAreNa 99 api vA kAraNAgrahaNe anyArthA vA punaH zrutiH 48 api vA kartRsAmAnyAn anyArthenAbhisambandhaH 75 api vA karmapRthaktvAt anyena vaitacchAstrAd 78 api vA karmavaiSamyAt anyenApIti cet 81 api vA kAmasaMyoge anye syuRtvijaH 116 api vA kAraNAgrahaNe anyo vA syAt parikrayA . 59 api vA kAlamA syAt anyo voddhRtyAharaNAt 138 api vA kRtsnasaMyogAd anvayaM cApi darzayati 97 api vA kratvabhAvAd anvayo vAnArabhya 113 api vA kramakAlasaMyuktA anvayo vArthavAdaH syAt 97 api vA kramAsaMyogAd anvAhArye ca darzanAt 138 api vA''khyAvikAratvAt anvAheti ca zastravat 111 api vA gAyatrI vRhatyanu apadezaH syAditi cet 116 api vAgneyavat apadezo vA'rthasya 53 api vAGamanijyA apanayastvekadezasya For:61 api vAGgAni kAnicit 100 242 126 109 moG 49 111 70 118 66 www.jaine67.org 89 For Personal & 65 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH-akArAdikramaH- mImAMsAdarzanam 103 109 aco Moc wGWS 0 0 124 9 114 131 135 119. 100 api vA codanaikaH api vAjyapradhAnatvAd api vA tadadhikArAt api vA'tadvikAratvAt api vA dAnamAtraM sayAt api vA dviruktatvAt api vA dvisamavAyo api vA dharmAvizeSAt api vA nAmadheyaM syAt api vA'nyAyapUrva api vA'nyAni pAtrANi api vA'nyArthadarzanAt api vA parisaMkhyA api vA paurNamAsyAM syAt api vApyekadeze syAt api vA pratipattitvAt api vA pratimantratvAt api vA prayogasAmarthyAt api vA phalakartRsambandhAt api vA'bhidhAnasaMskAra api vA'mnAnasAmarthyAt api vA yajatizruteH api vA yajamAnAH syuH api vA yadyapUrvatvAt api vA'rthasya zakyatvAt api vA laukike'gnau api vA vihitatvAt api vA vedatulyatvAt api vA vedanirdezAt api vA'vyatirekAd api vA zabdapUrvatvAd api vA zeSakarma api vA zeSabhAjAM 132 | api vA zeSabhUtatvAt 111 api vA zrutibhUtatvAt 83, 109 api vA zrutibhedAt 90 api vA zrutisaMyogAt 118 | api vA saMkhyAvattvAt 58 api vA satrakarmaNi 100 api vA sadvitIya api vA samprayoge api vA sarvadharmaH 88 api vA sarvasaGkhyatvAd 82 api vA'rgaNeSa 74 api vendrAbhidhAnatvAt 118 | api votpattisaMyogAdarthaH 122 | apUrvaM ca prakRtau samAnatantrA __76 apUrvaMtA tu darzayet 131 | apUrvatvAttathA patnyAm 108 apUrvatvAdvidhAnaM syAt apUrvatvAdvayavasthA syAt apUrvavyapadezAcca |apUrvAsu tu saGkhyAsu apUrve ca vikalpaH |apUrve vApi bhAgitvAt apUrve cArthavAdaH apUrve tvavikAro aprakaraNe tu taddharmaH aprakaraNe tu yacchAstraM aprakarSo vA'rthahetutvAt aprakRtatvAcca | apratiSiddhaM vA pratiSidhya apratiSedho vA darzanAt aprayogAGgamiti cet aprayojakatvAdekasmAt For persod apravRtte tu codanA 131 104 r 112 93 87 So1 120 54 121 128 46 75 119 129 83 GE For Personal Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam aprAkRtatvAnmaitra aprAkRte tadvikArAt aprAkRtena hi saMyogaH aprAptA cAnupapatti: apramANAcchabdAnyatve abrAhmaNe ca darzanAt abhakSo vA karmabhedAt abhAgipratiSedhAcca abhAvadarzanAcca abhAvAccetarasya abhAvAdatirAtreSu abhidhAnaM ca karmavat abhidhAne'rthavAdaH abhidhAnopadezAdvA abhidhAreNa viprakarSAd abhyasyetArthavattvAt abhyAsaH sAmidhenInAM abhyAsAttu pradhAnasya abhyAse karmazeSatvAt abhyAse ca tadabhyAsaH abhyAsena tu saMkhyA abhyAsenetarA zrutiH abhyAse'pi tatheti abhyAso vA chedanasammArgA abhyAso vA prayAja abhyAso vA'vikArAt abhyudaye kAlAparAdhAt abhyudaye dohApanayaH abhyUhazcoparipAkArthatvAt ayakSyamANasya ca ayajJavacanAcca ayaneSu codanAntaraM ayAjyatvAd vasAnAM 118 | ayonau cApi dRzyate 98 arthakarma vA 80 arthakArite ca dravyeNa 40 arthakRte vA'numAnaM syAt 96 | arthadravyavirodhe'rtho 118 arthaprAptavaditi cet 118 | arthabhedastu tatrArthe 40 arthalopAdakarma 63 | arthavAMstu naikatvAta 80 arthavaditi cet 113 arthavAdazca 45 arthavAdopapattezca 41 arthavAdo vA 88 arthavipratiSedhAt 63 | arthasamavAyAt 136 | arthastu vidhi 95 arthasya cAsamAptatvAt 108 arthasya tvavibhaktatvAt 75 arthasya zabdabhAvyatvAt 101 104 | arthAbhAvAttu naivaM 72 116 arthAcca 112 | arthAttu loke vidhiH 97 arthAdvA kalpanaika 100 arthAdvA liGgakarma 124 arthAnAM ca vibhaktatvAt 103 arthAntare vikAraH syAt 101 arthApattestadvarmA syAt 79 arthApatterdravyeSu | arthAparimANAcca 113 47 131 For Personal & Private Use Only 439 arthAbhAve saMskAratvaM arthAbhidhAnakarma ca arthAbhidhAnasaMyogAt | arthAbhidhAnasAmarthyAt 87 64 / 128 95 68 77 50 124 77 67, 83, 102 67 120 123 41/54/71/83 41 78 41 93 86 86 46,68 125 44 131 81 100 108 89 78 81,99 107 63 95 50 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH-akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 135 53 112 74 130 47 90 60 77 68 arthAsannidhezca arthe tvazrUyamANe arthena ca viparyAse arthena ca samavetatvAt arthena tvapakRSyeta artheneti ceta arthe'pIti cet arthe samavaiSamyamato arthekatvAdekaM vAkyam arthaikatvAdvikalpaH syAt arthekatve dravyaguNayoH artho vA syAt prayojanam avakINi pazuzca tadvat avacanAcca svazabdasya avadAnAbhidhAraNA avabhRthe ca tadvat avabhRthe pradhAne'gni avabhRthe barhiSaH avaziSTaM tu kAraNam avAkyazeSAcca avAcyatvAt avikArameke'nArSatvAt avikAro vA avijJeyAt avidyamAnavacanAt avidhAnAttu naivaM syAt avidhizcet karmaNAm avadhibhAgAcca zeSasya avibhAgAttu karmaNAm avibhAgAttu naivaM syAt avibhAgAd vidhanArthaH aviruddhaM param avirudvopapattirarthApatteH 49 / avirodho vA uparivAso 110 aviziSTastu 107 avizeSAttu zAstrasya 73 avizeSAt stutiH 45 avizeSAnite cet 58 avizeSeNa yacchAstram 64 avaidyatvAdbhAvaH 63 aveSTau cekatantrayam 46 aveSTau yajJasaMyogAt 97,97 / avyaktAsu tu somasya 50 |avyavAyAcca 95 azaktau te pratIyeran 84 azabdamiti cet 79 azAbda iticet 72 azAstratvAcca dezAnAm 129 azAstratvAttu naivam 127 | azAstralakSaNatvAcca 119 azAstrAttUpasamprAptiH 67 aziSTena ca sambandhAt 42 azeSaM tu samaJjasam 127 | azeSatvAt tadantaH 98 azeSatvAttu naivam 99,135 azrutitvAcca / 41 | azrutitvAnneti cet 41 / azrutestu vikArasya 123 azvasya catustriMzat asaMyukta prakaraNAt 56 asaMyuktAstu tulya 48 asaMyogAttadartheSu 85 asaMyogAttu naivaM 44 asaMyogAttu mukhyasya 41 asaMyogAttu vaikRtaM 103 asaMyogAdvidhizrutau 126 118 58, 92 75 122 8 90 87 171 126 52 108 76 108 For Personal & Private Use Only Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam asaMspRSTo'pi tAdarthyAt asati cAsaMskRteSu asambandhazca karmaNA asambandhAttu notkarSet asAdhakaM tu tAdarthyAt asiddhirvA'nyadezatvAt asthAnAt asthiyajJo'viprati asyAM ca sarvaliGgAni ahani ca karmasAkalyam aharavAMzuvat aharantAcca pareNa ahAni vA'bhisaMkhyatvAt ahargaNeca ahargaNe yasminnapa ahargaNe ca pratyahaM ahargaNe viSANAprAsanaM ahInavacanAcca ahInavat puruSadharmaH ahIne dakSiNAzAstraM ahIno vA prakaraNAd ahnAM vA zrutibhUtatvAt (A) AkAlikepsA AkRtistu kriyArthatvAt AkhyA caivaM tadarthatvAt AkhyA caivaM tadAvezAt AkhyAH pravacanAt AkhyA hi deza Agamena vAbhyAsasya Agamo vA codanArthA AgantukatvAdvA Jai AratI arg 125 | Agneyavat punaH 137 AgneyastUktahetutvAd 96 | Agneye kRtsnavidhiH 69 AgrayaNAdvA parAk 73 | AdhArAgnihotram 133 | AcArAd gRhyamANeSu 39 |AcchAdane tvaikArthyAt 106 | AjyaM vA varNasAmAnyAt 80 AjyabhAgayorgrahaNaM 85 |AjyabhAgavadvA 116 AjyamapIti cet 116 AjyasaMsthAne pratinidhiH 84 AjyAcca sarvasaMyogAt 83 AjyAbhAgayorvA 81 Ajye ca darzanAt 129 AtaJcanAbhyAsasya 128 AdAne karotizabdaH 92 Adito vA tannyAyatvAt 54 Adito vA pravRttiH 117 | Adityavadyaugapadyam 52 | AdezArthetarA zrutiH 131 AdhAnaM ca bhAryA | AdhAne'pi tatheti cet 40 AdhAne sarvazeSatvAt 43 AdhArAgnihotra 52 AdhAreca dIrghadhAratvAt 98 AnantaryaM ca sAnnAyyasya 40 AnantaryamacodanA 42 | AnantaryAttu caitrI 112 AnarthakyaM ca saMyogAt 76 | AnarthakyAttadaGgeSu 135 AnarthakyAttvadhikaM syAt F0118 AnArthakyAdakAraNam 441 49 48 117 113 46 76 110 90 119 118 72 102 55 119 55 79 64 112 112 39 80 84 62 47 46 136 122 50 80 74 50 110 www.jain8v.org Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH-akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 88 196 84 91 84 84 126 71 itikartavyatAvidheH 112 indripairmanasaH 105 iSTitvena tu saMstavaH 110 iSTitvena tu saMstute iSTipUrvatvAdakratuzeSo 113 iSTirayakSyamANasya 100 iSTirAjasUyacAturmAsyeSu 96 iSTirArambhasaMyogAd 127 iSTiriti caikavaczrutiH 138 iSTiSu darzapUrNamAsayoH 40 iSTante vA tadarthA 134 | iSTayarthamagnyAdheyaM 135 iSTyAvRttau prayAjavad 123 ihApi mArutyAH prayogaH 102 126 57 95 127 59 IhArthAzcAbhAvAt 106 AnarthakyAnneti cet AnupUrvyavatAmekadeza AptiH saMkhyAsamAnatvAt Amane liGgadarzanAt AmikSomayabhAvyatvAt AmnAMta parisaGkhyArtham AmnAtastvavikAratvAt AmnAtAdanyadadhikAre AmnAyavacanaM tadvat AmnAyavacanAcca AmnAyasya kriyArthatvAt ArambhaNIyA vikRtau na ArambhavibhAgAcca Arambhasya zabdapUrvatvAt ArAcchiSTamasaMyuktam ArAdapIti cet ArthapatyAcca ArSeyavaditi cet AvApavacanaM cAbhyAse AvRttistu vyavAye AvRttyA mantrakarma AvezyeranvArthavattvAt AzrayiSvavizeSaNa AzritatvAcca AsAdanamiti cet (i) ijyAvikAro vA ijyAyAM tadNatvAt ijyAzeSAt sviSTakRd itarapratiSedho vA itarasyAzrutitvAcca itareSu tu pitryANi itaro vA tasya yatra (u) 87 . 41 40 94 43 85 uktaM kriyAbhidhAnaM uktaM ca tattvamasya uktaM tu vAkyazeSatvam uktaM tu zabdapUrvatvam uktaM samavAye pAra uktaM sAmAmnAyaidamarthya uktamanimittatvam uktamabhAvadarzanam uktazcAnityasaMyogaH uktazcArthasambandhaH uktAvikArAcca 118 uktvA ca yajamAnatvaM ukthyAgniSToma ukthyAcca vacanAt ukthyAdiSu vArthasya , | ukthyAvicchedavacanatvAt 113 42 112 60 113 113 53 113 135 For personal & Private Use Only Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgraha:- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 443 137 84 128 106 84 132 ukhAyAM kAmyanitya utkarSAd brAhmaNasya utkarSe sUktavAkyasya na utkarSo vA grahaNAd utkarSo vA dIkSitatvAd utkRSyetaikasaMyukto uttaravedipratiSedhazca uttarasya vA mantrArthitvAt uttarArthastu svAhAkAro uttarAsuna yAvat uttarAsvazrutitvAd utthAne cAnuprarohAt utpattAvabhisambandha utpattikAlaviSaye utpattitAdarthyAccatu utpattinAmadheyatvAt utpattiriti cet utpatirvA prayojakatvAd utpattizeSavacanaM ca utpattInAM samatvAd vA utpattezcAtatpradhAnatvAt / utpattestu nivezaH syAd utpattau tu bahuzruteH utpattau nityasaMyogAt utpattau yena saMyuktaM utpattau vA'vacanAH utpattau vidhyabhAvAdvA utpattyarthAvibhAgAdvA utpattyasaMyogAt praNItAnAm utpannAdhikArAt sati utpannAdhikAro jyoti utsargasya kratvarthatvAt utsargAcca bhaktyA 137 | utsarge tu pradhAnatvAt 72 utsarge'pi parigrahaH 130 udagayanapUrvapakSAhaH 53 udayanIye ca tadvat udavasAnIyaH sannadharmA 100 udgAtRcamasamekaH 88 upagAzca liGgadarzanAt 107 |upageSu zaravat syAt 93 | upadezastvapUrvatvAt upadezAcca sAmnaH 124 / upadezo vA yAjyA 80 upadhAnaM ca tAdAt 67 upanayannAdadhIta 66/uparavamantrastantaM / 121 / upariSTAt somAnAM 92 | upavAdazca tadvat 57 upaveSazca pakSe syAt 129/upasatsu yAvaduktakarma 89 upastaraNAbhidhAraNayoH 89 upahavye'pratiprasavaH 65 /upAMzuyAge'vacanAt 123 /upAMzuyAjamantarA 59 upAyo vA tadarthatvAt 74 | ubhayapAnAt prasadAjye 64 ubhayapradezAnneti cet 40 ubhayasAmni caivamekA 85 /ubhayasAmni naimittikaM 85 ubhayasAmni vizvajid 64 ubhayArthamiti cet 55 ubhayoH pitRyajJavat 87 / ubhayoravizeSAt 109 ubhayozcAGgasaMyogaH 100 ubhayostu vidhAnAda 130 120 79 104 49 9 122 55 111 119 115 98 135 123 For Personal & Private Use Only Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH-akArAdikramaH- mImAMsAdarzanam m ubhAbhyAM vA na hi tayoH uSNikkakubhorante (U) w 128 42 102 62 (R) RgguNatvAnneti cet RgvA syAdAmnAtatvAt RjISasya pradhAnatvAt / Rtvikphala karaNeSu RtvigdAnaM dharma kh 53 kh (e) 53 104 65 78 | ekaniSpatteH sarvaM 70 ekapAtre kramAdadhvayuH ekayUpaM ca darzayati | ekavAkyatvAcca ekazrutitvAcca 93 ekasaGkhyAmeva 101 | ekastome vA 117 | ekasmAcced yAthA 61|ekasminnekasaMyogAt 105 ekasmin vA devatA |ekasmin vArthadharmatvAd 91 ekasmin vA vipratiSedhAt 70 ekasmin samavattazabdAt 65 ekasya karmabhedAt 48 | ekasya tu liGgabhedAt 86 | ekasya tUbhayatve 86 |ekasya vA guNavidhiH 90/ekasyaiva punaHzrutiH 135 ekasya vA zrutisAmarthyAt 67 | ekasyAM vA stomasya 112 |eka-sthAni yajJe 50 |ekadhetyekasaMyogAt 118 ekastu samavAyAt 100 ekAM paJceti dhenuvat 48 ekAgnitvApareSu tantraiH 49 | ekAgnivaccadarzanam 53 | ekAdazanivat tryanIkA 126 ekArthatvAnneti cet ekArthatvAdavibhAgaH 63 | ekArthAstuvikalperan / 131 | ekAhAdvA teSAM samatvAt 105 | eke tu kartRsaMyogAt 99 eke tu zrutibhUtatvAt 132 46 110 112 115 ekaM vA codanaikatvAt ekaM vA taNDulabhAvAd ekaM vA codanaikatvAt ekaM vA saMyogarUpa ekakapAlAnAM vaizvadevikaH ekakapAlaindrAgnau ekakarmaNi vikalpo ekakarmANi ziSTatvAd ekacitirvA syAd ekatrike tRcAdiSu ekatvayuktamekasya ekatvAdvaikabhAgaH ekatve'pi guNAnapAyAt ekatve'pi param ekatve'pi parANi ekadeza iti cet ekadezakAlakartRtvaM ekadezatvAcca ekadezadravyasyotpattI ekadravye saMskArANAM ekadhopahAre sahatvaM ekadhetyeka 99 100 109 127 132 114 117 98, 105 135 92 109 109 For Personal & Private Use Only Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam ekenApi samApyeta ekeSAM cAzakyatvAt ekaikazastvaviprati evaM zabdasAmarthyAt (ai) aikazabdya parArthavat aikazabdyAttathAMgeSu aikazabdyAditi cet aikasaMkhyameva syAt aikAdazineSu sautyasya aikArthyAcca tadabhyAsaH aikArthyAdavyavAya: syAt aikArthyAdvA niyamyet aikArthye nAsti vairUpyam aindravAyasyAgra aindravAyave tu vacanAt aindrAgne tu liGgabhAvAt (o) odano vAnnasaMyogAt odano vA prayuktatvAt ( au) auttaravedikosnArabhya autpattikastu autpattike tu dravyato audumbaryAH parArthatvAt aupabhRtaM tatheti cet auSadhaM vA vizadatvAt auSadhasaMyogAdvobhayoH ( ka ) kaNDuyane pratyaGgaM karma kapAlavikAro vA kapAlAni ca kumbhIvat kapAle'pi tatheti cet 123 | karotizabdAt 133 | kartuH syAditi cet 106 karturvA zrutisaMyogAt 72 kartustu dharmaniyamAt kartRguNe tu karmA 43 kartRto vA vizeSasya 124 kartRdezakAlAnAmacodanaM 123 |kartRbhedastatheti cet 92 kartRvidhernAnArthatvAt 90 kartR saMskAro vacanAt 97 karmakaro vA bhRtatvAt 125 karmakAryAt 90, 120 karma ca dravyasaMyogArtham 87 karmaje karma yUpavat 114 karmaNaH pRSThazabdaH syAt 56 karmaNazcaikazabdayAt 52 karmaNastvapravRttitvAt | karmaNostu prakaraNe 103 |karmaNyArambhabhAvyatvAt 104 karma tatheti cet karmadharmo vA 88 karmayukte ca darzanAt 39 karma vA vidhilakSaNam 106 karmasantAno vA nAnAkarma 81 karmANyapi jaimini: 63 |karmAbhAvAdevamiti cet 90 karmAbhedaM tu jaimini 80 karmArthaM tu phalaM teSAM | karmArthatvAt prayoge 132 karmaike tatra 103 | kariSyadvacanAt 131 | kalotkarSa iti ceta 137 | kalpAntaraM vA tulyavat For Personal & Private Use Only 445 39 122 48 73 48 50 53 64 127 123 116 77 60,63 102 88 88 107 90 122 124 75 42 64 96 136 49 96 76 61 123 39 132 68 83 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 kAmasaMyogAt kAmasaMyoge tu kAmeSTau ca dAnazabdAt kAmo vA tatsaMyogena kAmyatvAcca kAmyAni tu na vidyante kAmye karmaNi nityaH kAmyeSu caivamarthitvAt kAraNaM syAditi kAraNAcca kAraNAdabhyAvRttiH kAraNAdvAnavasargaH kAraNAnupUrvyAcca kArtsya vA syAt kAryatvAduttarayoH kAlaprAdhAnyAcca kAlabhedAttvAvRttiH kAlabhedAnneti cet kAlavAkyabhedAcca kAlavidhirvobhayoH kAlazcet sannayatpakSe kAlazrutau kAla iti cet kAlastu syAdacodanA kAlasyeti cet kAlAntare'rthavattvaM syAt kAlAbhyAse ca bAdariH kAlArthatvAdvayobhayoH kAlo votpannasaMyogAt kRtakaM cAbhidhAnAm kRtatvAttu karmaNaH kRtadezAttu pUrveSAM kRte vA viniyogaH kRtsnatvAttu tathA SaDdarzanasUtrasaMgrahaH - akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 114 | kRtsnavidhAnAdvA 114 | kRtsnopadezAt 106 | kRSNaleSvarthalopAd 65 kratuto vA'rthavAdA 71 kratuvaccAnumAnena 106 Rtozca tadguNatvAt 65 kratau phalArthavAdam 76 RtvagnizeSo vA 44 kratvantaravaditi cet 55 kratvantare vA tanyAyyatvAt 69 kratvantareSu punarvacanam 69 kratvante vA prayogavacanA 56 kratvarthaM tu kriyeta 101 |kratvarthAyAmiti cenna 111 kramakopazca yaugapadye 80 kramako yo'rthazabdAbhyAM 126 | kramazca dezasAmAnyAt 126 |krayasya dharmamAtratvam 134 kramAdupajano'nte 79 krameNa vA niyamyeta 79 krayaNa - zrapaNa-1 -puro 66 krayaNeSu tvavikalpaH . 79 |kriyANAmarthazeSatvAt 98 kriyANAmAzritatvAt 136 kriyArthatvAditareSu 92 |kriyA vA devatArthatvAt 79 kriyA vA mukhyAvadAna 78 | kriyA vA syAdavacchedAd 48 kriyA syAddharmamAtrANAm 55 | kriyeta vArthavAdatvAt 70 kriyeran vArthanirvRtteH 40 krItatvAttu bhaktyA svAmitva 121 | kvacit For Personal & Private Use Only 89 51 104 53 124 120 65 70 68 120 124 71 106 130 124 72 52 68 112 68 91 137 124 76 101 134 104 102 106 104 98 73 76 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgraha:- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 447 kSAmekvacidvidhAnAcca kSAme tu wr sss m0 0 0 0 h 41 h m m 60 gaNacodanAyAM yasya gaNAdupacayastatprakRtitvAt gaNeSu dvAdazAhasya gate karmAsthiyajJavat gavyasya ca tadAdiSu gAnasaMyogAcca gAyatrISu prAkRtInAm gArhapate vA syAtAm gItiSu sAmAkhyA guNakAmeSvAzritatvAt guNakAlavikArAcca guNatvAcca vedena na guNatvena tasya nirdezaH guNatvena devatAzrutiH guNamukhyavizeSAcca guNamukhyavyatikrame guNalopeca mukhyasya guNavAdastu guNavidhistu na guNavizeSAdekasya guNa zabdastatheti cet guNazcAnarthakaH guNAzca nAmasaMyuktA guNAzcApUrvasaMyoge guNastu kratu guNastu zrutisaMyogAt guNasya tu vidhAnatvAt guNasya tu vidhAnArthe guNAt saMjJo'pabandhaH guNAdapratiSedhaH 42 guNAdayajJatvam 113 78 guNAdvA dravyazabdaH syAt guNAdvA pyabhidhAnAt 50 |guNAnAM ca parArthatvAt 50,78,122 92 guNAnAM tUtpattivAkyena guNAbhAvAt 106 guNAbhidhAnAt sarvArtha guNAbhidhAnAnmandrAdiH guNArthatvAdupadezasya 12 guNArthA vA punaH zrutiH 82 guNArthitvAnneti cet 45 guNArthena punaH guNArtheneti cet 132 guNArtho vyapadezaH guNAvezazca sarvatra guNAzca nAmasaMyuktAH guNopabandhAt 46 104 guNe'pIti cet 103 guNo vA zrapaNArthatvAt 102 guNo vA syAt kapAlavat 103 gRhapatiriti ca samAkhyA gotvavacca samanvayaH gauNo vA karmasAmAnyAt grahaNaM vA tulyavAt grahaNaM samAnavidhAnaM 121 grahaNasyArthavattvAt grahaNAdvApanayaH 47 grahaNAdvApanItaM grahaNArthaM ca pUrvamiSTeH grahaNArthaM prayujyeta 97 grahANAM ca sampratipattau 103 47 grahANAM devatAnyatve 111 41 grahAbhAve ca tadvacanam 103 138 61 121 119 mh 133 For Personal & Private Use Only Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 0 0 - 46 138 70 | codanA vA'prakRtatvAt 56 codanA vA zabdArthasya codanAzeSabhAvAdvA 113 | codanAsamudAyAttu | codanAsAmAnyAdvA 55 | codanAsu tvapUrvatvAt 60|codanaikatvAda rAjasUye 59 coditaM tu vA pratIyeta coditatvAt yathAzruti 56,60 codite tu parArthatvAt ___ 56 |codyante cArthakathAsu graheSTikramaupAnuvAkyaM grAvastuto bhakSo na (ca) caturthe caturthe'hani caturdhAkaraNe ca nirdezAt camasavaditi cet camasAMzcamasAdhvaryavaH camasAdhvaryavazca camasinAM vA sannidhAnAt camase cAnyadarzanAt camaseSu samAkhyAnAt camasaizca tulyakAlatvAt carAvapIti cet caruzabdAcca caruhavirvikAraH syAd carau vA arthoktaM carau vA liGgadarzanAt cAturvarNyamavizeSAt cikIrSayA ca saMyogAt codanAM pratibhAvAcca codanAnAmanAzrayAt codanApRthaktve codanA punarArambhaH codanAprabhutvAcca codanAyAM tvanArambho codanAyAM phalAzruteH codanArthakAtAtta codanAlakSaNo'rtho'dharmaH codanAliGgasaMyoge codanA vA karmotsargAd codanA vA guNAnAM codanA vA dravyadevatAvidhiH codanA vA'pUrvatvAt or m29 40m worror 3 3 oc Www 114 113 chandaH pratiSedhastu chandazca devatAvat chandasi tu yathAdRSTam chando vyatikramAd 104 | chAge na karmAkhyA chAgo vA mantravarNAt (ja) jagatsAmni sAmAbhAvAt 109 japAzcAkarmayuktAH japovA'nagnisaMyogAt jAghanI caikadezatvAt jAti tu bAdarAyaNaH jAtiH jAtinaimitikaM yathAsthAnam jAtivizeSAt jAtervAtatprAyavacanArtha jAtyantarAcca zaGkatte 46 jAtyantareSu bhedaH jIvatyavacanamAyu 23 juhoticodanAyAM vA SWGK wom 5 m on 131 108 93 For Personal & Private Use Only Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH-akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 449 94 96 121 3 53 juhvAdInAmaprayuktatvAt jaimineH paratantratvApatteH jJAte ca vAcanaM na jyotiSTome tulyAnya jyotiSTomyastu (ta) taccodakeSu mantrAkhyA taccodanA veSTeH tacchabdo vA taccheSo nopapadyate tacchrutau cAnyahaviSThavAt tatazca tena sambandhaH tatazcAvacanaM teSAm tato'pi yAvaduktaM tatkAlatvAdAvarteta tatkAle vA liGgadarzanAt tatkAlo vA prastaravat tatkAlastu yUpakarma tatpRthaktvaM ca darzayati tatprakaraNe yat saMyukta tatprakRtervA''patti tatprakRtyarthaM yathA tatprakhyaM cAnya tatpratiSidhya prakRtiH tatpratiSedhe ca tathA tatpradhAne vA tulyavat tatprayuktatvaM ca dharmasya tatpravRttirgaNeSu syAt tatpravRttyA tu tantrasya tatra jauhavamanuyAja tatra tatvamabhiyoga tatra pratihomo na tatra vipratiSedhAt 82 |tatra sarve'vizeSAt 66 132 tatrAnyAn Rtvijo 106 61 / tatrAbhAvasya hetutvAt 68 tatrArthAt kartRparimANaM 59 117 | tatrArthAt prativacanam tatrAvipratiSiddho 45 tatrAhargaNe'rthAdvAsaH 117 94 | tatraikatvamayajJAGgam 70 tatrotpattiravibhaktA 44 tatrauSadhAni codyante 104 | tatsaMyogAt 48 94 | tatsaMskArazrutezca 95 | tatsaMstavAcca 119 tatsarvatrAvizeSAt 129 tatsarvArthamanAdezAt 62 tatsarvArthamavizeSAt 128 tatsiddhiH 44 128 tathA karmopadezaH syAt 123 108 tathA kAmo'rthasaMyogAt tathA'gnihaviSoH 71 tathA ca liGgadarzanam 104,114 57 tathA ca liGgam 26 tathA ca lokabhUteSu 101 tathA ca somacamasaH 109 101 tathA cAnyArthadarzanam 67,67,68, 54/68,70,73,74,79,83,92,97,105,122, 95|125,126,130,131,135 tathAjyabhAgAgnirapI 103 135 tathA tadavayaveSu syAt 63 tathA tadgrahaNe syAt 43 | tathA dravyeSu guNa 80 tathA nirmantheye 81 | tathAntaH kratu - or " 62 62 90 126 119 64 43 76 For Personal & Private Use Only Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam WW wwww 108 tadAkhyo vA / 110 oW Am W 136 98 tathA payaH pratiSedhaH 125 | tadarthatvAt prayogasya tathA'pUrvam 69 tadarthamiti cenna tathA pUrvavati syAt 93 tadarthavacanAcca tathA phalAbhAvAt 40 tadarthazAstrAt tathA bhakSapreSAcchAdana 85 tadazaktizcAnu tathAbhidhAnAt tadaSTasakhyaM zravaNAt tathA'bhidhAraNasya tathAbhUtena saMyogAt | tadAdi vAbhisambandhAt tathA yAjyapurorucoH tadAvRttiM tu jaiminiH tathA yUpasya vediH taduktadoSam tathA''rambhAsamavAyAdvA taduktitvAcca doSaH tathA'jvalanam tadukteH zravaNAjjuhoti tadutpattervA pravacana tathA'vabhRthaH somAt tadutpattestu nivRttiH tathA vratamupetatvAt tadutsarge karmANi puru tathA zareSvapi 93 tathA''zire 121 tadupahUta upahvayasya |tadekadezo vA svarutvasya tathA somavikArAH tadekapAtraNAM samavAyAt tathA syAdadhvarakalpeSu tadguNAdvA svadharmaH tathA svAminaH phala tadguNAstu vidhIyeran tathA hi liGgadarzanam taddezAnAM vAgrasaMyogAt tathAhyAnamapIti 50 taddezAnAM vA saGghAtasya tathetarasmin 93,119,124,137 taddhaviH zabdAnneti cet taddhi tatheti cet tathehApi syAt tadbhUtasthAnAdagnivat tathaikArthavikAre tadbhUtAnAM kriyA tathottarasyAM tatau tabhedAt karmaNo tathotthAnavisarjane tayuktaM ca kAla tathotpattiritareSAM 88 tayuktasyeti cet tadakarmaNi ca doSaH 76 tadyukte ca pratiSedhAt tadapekSaM ca dvAdazAhatvam 131 tadyukte tu phalazrutiH tadabhAve'gnivad 98 | tadrUpatvAcca zabdAnAm tadabhyAsaH samAsaM. syAt 97 tadvacanAttu vikRtau Imor.919 mmm Www G 0 0 57 43 114 95 78 tatheha 129 129 40 47 51 vaTA . 133 79 68 For Personal & Private Use Only Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam tadvacca devatAyAM syAt tadvacca liGgadarzanam tadvacca zeSavacanam tadvat prayojanaikatvAt tadvat savanAntare tadvarja tu vacanaprApte tadvikAre 'pyapUrvatvAt tadvyapadezaM ca tantramadhye vidhAnAdvA tantrisamavAye codanAtaH tannityaM taccikIrSA hi tannityavacca pRthak tannyAyatvAdazakteH tanyAyatvAddRSTe tapazca phalasiddhitvAt tasmAcca viprayoge tasmiMzca phaladarzanAt tasmiMzca zrapaNazruteH tasmiMstu ziSyamANani tasmiMstu saMskArakarma tasminnasambhavannarthAt tasmin peSaNamartha lopAt tasmin saMjJAvizeSA syuH tasmin somaH pravarteta tasya ca kriyA grahaNArthA tasya ca devatArthatvAt tasya ca pAtradarzanAt tasya dAnaM vibhAgena tasya dhenuriti gavAm tasya nimittaparISTiH tasya rUpopadezAbhyAM tasya vApyAnumAnikam tasyAM tu vacanAdairavat 122 | tasyAM tu syAt 60/62 tasyAgrayaNAd grahaNam 56 tasyA yAvaduktamAzIH 58 tasyopadezasamAkhyAnena 58 tasyobhayathA pravRtti 57 tAdarthyAt karma 70 tAdarthyAdvA tadAkhaM 43 tAdarthye nu guNArthatA 132/134 tAni dvaidhaM guNa 132 tAntrINAM vA prakaraNAt 76 tAbhizca tulya saMkhyAnAt 92 tAbhyAM vA saha sviSTakRtaH 67 tAsAM ca kRtsnavacanAt | tAsAmagniH prakRtitaH 61 tulyaM ca sAmpradAyikam 79 tulyaM tu kartR 77 sarveSAM pazuvidhiH | tulyaH | tulyatvAt kriyayorna tulyadharmatvAcca 125,136 90 75 138 75 | tulyavacca prasaMkhyAnAt |tulyavaccAbhidhAya 104 87 |tulyazrutitvAdvA 93 tulyA ca kAraNazrutira 87 tulyA ca prabhutA guNe 137 | tulyAnAM tu yogapadyam 91 tAdRgdravyaM vacanAt 109 tulyeSu nAdhikAraH 109 tRce vA liGgadarzanAt 39 tRce syAt zruti 51 tena ca karmasaMyogAt 121 tena ca saMstavAt 101 | tena tvarthena yajJasya For Personal & Private Use Only 451 102 113 73 60 114 73 99 75 44 122 67 121 100 57 40 43 58 43 114 67 121 44 67 107 125 96 95 115 97 90 116 94 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 SaDdarzanasUtrasaMgraha:- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 93 9 V2 78 67 97 52 tenotkRSTasya kAla teSAM caikAvadAnatvAt teSAM tu vacanAd teSAM vA vyavadAnatvAt teSAmapratyakSaviziSTatvAt teSAmarthena teSAmRg yatrArtha teSAmautpattikatvAd teSu samavetAnAM samavAyAt teSvadarzanAdvirodhasya te sarvArthAH prayuktatvAt trayastatheti cet trayANAM dravyasampannaH trayIvidyAkhyA ca trayodazarAtrAdiSu satra triMzacca parArthatvAt trika tRceSu dhurkhe trivatsazca trivRtti saMkhyAtvena trivRdvaditi cet tryaGgairvA zaravad tryanIkAyAM nyAyokteSu tvaSTAraM tUpalakSayeta 127 116 116 118 67,108 54 58 | darvihomo yajJAbhidhAnaM 104 | darzanamaiSTikAnAM syAt 106 darzanAccAnyapAtrasya 118 | darzanAcca kAlaliGgAnAM darzanAditi cet darzanAdviniyogaH | darzanAdvaikadeze syAt darzapUrNamAsayorijyAH 126 | darzayati ca . dazatvaM liGgadarzanAt dazapeye krayapratikarSAt | dazamavisargavacanAcca |dazame'hanniti ca 52 | dAtustvavidyAmAnatvAt 91 | dAne pAko'rthalakSaNaH 51 digvibhAgazca tadvat / 112 | dIkSAkAlasya ziSTatvAd 109 | dIkSANAM cottarasya | dIkSAdakSiNaM tu vacanAt dIkSAparAdhe cAnugrahAt dIkSAparimANe yathA dIkSAsu tu vinirdezAt dIkSitasya dAnahoma dIkSitAdIkSitavyapadezazca dIkSopasadAM ca saMkhyA |dUrabhUyastvAt 127 dRzyate dRSTaH prayoga iti cet devatayA vA niyamyeta | devatA tu tadAzISTtvAt | devatAyAM ca tadarthatvAt 91 | devatAyAzca hetutvam _111 | devatAyAstvanirvacanam v 80 128 0 80 0 83 (da) 120 116 131 40 45 93,124 dakSiNAkAle yat svam dakSiNAyuktavacanAcca dakSiNegnau varuNa dadAtirUtsarga dadhigraho naimittikaH dadhi vA syAt pradhAnamAjye dadhi saGghAtasAmAnyAt dadhnaH syAnmUrtisAmAnyAt dadhanastugaNabhatatvAd 92 100 90 76 103 122 For Personal & Private Use Only Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 453 42 111 78 44 mr 9 m mm 91 | 80 114 117 89 117 devatA vA prayojayed dezapRthaktvAt mantro dezabaddhamupAMzutvaM teSAM dezamAtraM vA ziSyeNa dezamAtraM vA pratyakSaM daikSasya cetareSu daivatairvaikakAt doSAt tu vaidike doSAttviSTilaukike syAt dohayo: kAlabhedAd dyAvostatheti cet dravvatvaM cAviziSTam dravyaM cotpattisaMyogAt dravyaM vA syAt dravyaguNasaMskAreSu bAdariH dravyatve'pi samuccayo dravyadevataM tatheti cet dravyadevatAvat dravyavattvAt tu puMsAM dravyavikAraM tu pUrvavat dravyavidhisannidhau dravyasaMkhyAhetusamudAyaM vA dravyasaMyogAcca dravyasaMyogAccodanA dravyasaMskAraH prakaraNA dravyasaMskArakarmasu dravyasaMskAravirodhe dravyasya cA karmakAla dravyANAM karmasaMyogAt dravyANAM tu kriyArthAnAM dravyANi tvavizeSeNa dravyAntaravadvA syAt dravyAntare kRtArthatvAt 94 | dravyAntare nivezAt 134 dravyAdeze tad dravyaM 95 dravye cAcoditatvAt 59 dravyeSvArambhagAmitvAt 59 dravyaikatve karmabhedAt 89 / dravyotpatteobhayoH syAt 69 dravyopadeza iti 54 | dravyopadezAdvA guNA 54 dvayovidhiriti cet 58 dvayostu hetusAmarthya 99 dvAdazazataM vA prakRtivat dvAdazAhastu liGgAt 50 dvAdazAhasya vyUDhasamUDhatvaM 48 dvAdazAhasya satratvam 49 dvAdazAhikamahargaNe 137 dvAdazAhe vacanAt 126 /dvAdazAhe tu prakRtitvAt 127 dvitvabahutvayuktaM _73 | dvipuroDAzAyAMsyAd 137 dvibhAgaH syAd 108 dvirAtrAdInAmaikAdaza 94 dvaiSye cAcodanAt 54 dvaidhaM vA tulyahetutvAd 46 dvaiyahakAlye tu yathA 61 vyarthatvaM ca vipratisiddham 65 vyAdhAnaM ca dviyajJavat 77 vyAmnAteSUbho vyAmnAnasya 128 (dha) 73 | dharmamAtre tu karma 65 dharmamAtre tvadarzanAt 62 dharmavipratiSedhAcca 132 dharmasya zabda 132 |dharmasyArthakRtatvAt 131 122 118 91 106 96 72 73 44 124 42 98 For Personal & Private Use Only Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 130 81 116 86 74 8. 75 0 100 dharmAdvA syAt prajApatiH . 122 |na upadiSTatvAt 130 dharmAnugrahAcca 90,91 | na RgvyapadezAt 46 dharmopadezAcca 52 na ekatvAttasya ca dhAraNArthatvAt some na ekadezatvAt 126 dhAraNe ca parArthatvAt 101 na ekavyapadezAt dhArAsaMyogAcca 14 na autpattikatvAt dharyeSvapIti cet 112 na karmaNaH parArthatvAt 137 dhenuvaccAzvadakSiNA 109 na karmasaMyogAt 111,123,133,134 dhrauvAdvA sarvasaMyogAt 122 na karmasvapIti cet 113 (na) na kAmyatvAt na akRtatvAt |na kAlabhedAt 131 na acoditatvAt 98 |na kAlavidhiH na atatsaMskAratvAt 80 na kAlebhya upadizyante na anaGgatvAt 77 | na kRtsnasya punaH - 129 na anarthakatvAt 77 | na kriyA syAditi cet na anyArthatvAt 134 na guNAdarthakRtatvAcca na aprakaraNatvAt 62,98 | na guNArthatvAt prApte 122,133 na arthapRthaktvAt 123 | nacAGgavidhiraranale 107 na arthAnyitvAt 110 na cAnaGga sakRcchu tau na arthAbhAvAt 86,120 na cAnyenAnamyet 105 na avRttidharmatvAt 112 | na cAvizeSAd vyapadezaH na azabdaM tatpramANatvAt 62 | na cedanyaM prakalpayet 120 na azrutatvAt 118,133 | na caikaM pratiziSyet na azrutitvAt 95,136 na caikasaMyogAt na asannidhAnAt 86 /na cotpattivAkyatvAt na asamavAyAt 66,68 | na codanAto hi na asambhavAt 100 na codanApRthaktvAt 130 na AdhikArikatvAt 98 na codanAbhisambandhAt 106 na itarArthatvAt 86 na codanAvidhizeSatvAt 126 na utkarSaH saMyogAt 130 na codanAvirodhAt 55,78,85 na uttareNaikavAkyatvAt 127 | na coditatvAt na utpattizabdatvAt 99 na codanaikatvAt 120 na utpattisaMyogAt 66 /na codanaikavAkyatvAt 127 122 108 0 0 94 For Personal & Private Use Only Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH- mImAMsAdarzanam 455 53 0 x 359 129 133 80,87 na codanaikArthyAt na tatra hyacoditatvAt na tatpradhAnatvAd na tatsambandhAt na tadarthatvAt na tadAziSTvAt na tadIpsA hi na tadbhUtavacanAt na tadvAkyaM hi na tallakSaNatvAd na tasyAduSTatvAd na tasyAnadhikArAt na tasyeti cet na tulyatvAt na tulyahetutvAd na tUtpanne yasya na tvanityAdhikAro'sti na tvazeSe vaiguNyAt na tvAmnAteSu na tvetatprakRtitvAt na dakSiNAzabdAt . na devatAgnizabdakriyam na dezamAtratvAt na dvayarthatvAt na nAmnA syAd . na nityatvAt na nirvApazeSatvAt na paktinAmatvAt na parArthatvAt na pUrvatvAt na pUrvavatthAt na prakRtAvakRtsna na prakRtAvapIti cet 57 |na prakRtAvazabdatvAt 85 na prakRterazAstra 81,96 /na prakRtereka 69 na pratinidhau samatvAt 45 /na prayogasAdhAraNyAt 06 na prAk niyamAt 77 na bhaktitvAt 103 na bhUmiH syAt sarvAn na mizradevatatvAd 78 na yajJasyAzrutitvAt 79 na laukikAnAmAcAra 64 |na vA kalpavirodhAt 63 |na vA kRtatvAt 57,118 na vAkyazeSatvAt 120 na vA kratvabhidhAnAd 101 na vAGgabhUtatvAt 121 na vA tAsAM tadarthatvAt 78 na vA'nArabhyavAdatvAt 45 na vA parArthatvAd 106 na vA parisaMkhyAnAt na vA'pAtra 76 /na vA prakaraNAt 127 /na vA pradhAnatvAt 103 na vA'rthadharmatvAt 48 na vA'rthAntarasaMyogAt 75 /na vA zabdakRtatvAnyAyamAtra 106 na vA'virodhAt na vA zabdapRthaktvAt na vA saMyogapRthaktvAd 41 na vA saMskArazabdatvAt 86 na vA'sambandhAt 115 |na vA syAdguNazAstratvAt 0.94 na vA svAhAkAreNa 9 or or mor.03oruru 0 xx Imror 9 o0 mm 0 0 0 1 or or or or 0 mor or9 111 02 www.jainelbary.org Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH- mImAMsAdarzanam 78 42 103 45 82 138 138 66 15 39 119 67 114 74 na viMzatau dazeti 92 | nAzeSabhUtatvAt na vidhezcoditatvAt nA'sanniyamAt na vaidikamarthanirdezAt - 88 |nAsaMhAnAt kapAlavat na vaizvadevo hi 133 nAsAmArthyAt na vyarthatvAt sarva 87 | nikAyinAM ca pUrvatvam na zabdapUrvatvAt 120 | nigado vA caturthaH na zabdaikatvAt nityatvAccAnityaiH na zAstraparimANatvAt | nityadhAraNAdvA na zAstralakSaNatvAt 129 nityadhAraNe vikalpo na ziSTatvAditara 129 nityazca jyeSThazabdAt na zeSasannidhAnAt 63 nityastu syAd na zrutivipratiSedhAt 58,84,130 | nityAnuvAdo vA karmaNAH na zrutisamavAyitvAt nityo vA syAdarthavAdaH na saMyogapRthaktvAt 133 | nimittavighAtAda vA na sannipAtitvAt 122 |nimittArthena bAdariH na samatvAt 115 niyataM vA'rthavattvAd na samavAyAt 75,95,127 | niyamastu dakSiNAbhiH na sarvasminnivezAt |niyamArthaH kvacidvidhiH na sarveSAmadhikAraH 60 niyamArthA guNazrutiH na syAd dezAntareSviti 42 | niyamArthA vA zrutiH na svAmitvaM hi niyamo vA bahudevate naHprasiddhagraha |niyamo vA tannimittatvAt nAdavRddhiparA 39 niyamo vA zrutivizeSA nAdAnasya nityatvAt 83 | niyamo vaikArthya hyartha nAnAbIjeSvekamulUkhalaM niyamo vobhayabhAgitvAt nAnArthatvAt some niravadAnAttu zeSaH nAnA vA kartRbhedAt 127 / nirupte syAttatsaMyogAt nAnAhAni vA saMghAtatvAt 92 nirdiSTasyeti cet nAnukte'nyArthadarzanam 67 nirdezasya guNArthatvam nAmadheye guNazruteH nirdezAccheSabhakSonyaiH nAmarUpadharmavizeSa 48 nirdezAttasyAnyadarthAd nAmnastvautpattikatvAt 87 | nirdezAttu pakSe syAt nArthapRthaktvAt 65 | nirdezAttu vikalpe 60 76 64 100 . ur m 133 77 77 63 74 77 For Personal & Private Use Only Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH- mImAMsAdarzanam 116 78 127 86 9 or or m 0 4 134 128 w nirdezAttu vikRtA nirdezAdvA taddharmaH nirdezAdvA trayANAM nirdezAdvA'nyadA gamayet nirdezAdvA vaidikAnAM nirdezAdvA vyavatiSTheran nirdezAd vyavatiSTheta nirdezo vA'nAhitAgneH nirmanthyAdiSu caivam nirvapaNalavanataraNA nivItamiti manuSyadharmaH nivRttidarzanAcca nivRtirvA karmabhedAt nivRttirvA'rthalopAt nizi yajJe prAkRtasya niSkAsasyAvabhRthe niSkrayavAdAcca niSkrayazca tadaGgavat niSpannagrahaNAnneti cet necchAbhidhAnAt naikadezatvAt naimittikaM tu prakRtau naimittikaM tUttarAtvam naimittikaM vA kartR naimittikamatulyatvAt naimittike tu kAryatvAt naimittike vikAratvAt naiSkartRkeNa saMstavAcca nyAyavipratiSedhAcca nyAyokte liGgadarzanam nyAyyAni vA prayuktatvAt nyAyyo vA karmasaMyogAt (pa) 83 pakSaNArthakRtasye 74 pakSeNeti cet 77 pakSe votpannasaMyogAt 134 pakSe saMkhyA sahasravat paJcazarAvastu dravya paJcazAradIyAstatheti paJcasaJcareSvarthavAdA patnIsaMyAjAntatvaM padakarmAprayojakaM payodoSAt paJcazarAve payo vA kAlasAmAnyAt payA vo tatpradhAnAt parakRtipurAkalpaM ca parantu zrutisAmAnya parAkzabdatvAt parArthatvAcca zabdAnAm parArthatvAd guNanAm parArthAnyeko yajamAnagaNe parArthe tvarthasAmAnyam parikrayazca tAdAt parikrayAcca lokavat parikrayArtha vA karma 97 parikrayAvibhAgAdvA 53 | parikrItavacanAcca paridhidvayarthatvAt 107 pariNAmaM cAniyame 65 parisakhyA 105 parisaGkhyArtha zravaNaM 71 paruSi dita-pUrNaghata 62 pareNAvedanAd dIkSitaH . 133 pareSAM pratiSedhaH syAt ____74 | pareSu cAgrazabdaM pUrvavat . 44 138 98 105 109 105 117 105 135 124 41 88 71 107 For Personal & Private Use Only Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 paro nityAnuvAdaH syAt paryagnikaraNAcca paryyagnikRtAnAmutsarge paryAsa iti cAntAkhyA panamAnahaviHSvaika pavamAne syAtAM pazAvanAlambhAt pazAvapIti cet pazuH puroDAzavikAra: pazugaNe kumbhIzUla pazugaNe tasya tasyopa pazucodanAyAmaniyamo pazutvaM caikazabdyAt pazupuroDAzasya ca pazusavanIyeSu vikalpaH pazustvevaM pradhAnaM syAt pazorekahaviSTvaM pazozca viprakarSaH zauca puroDAze pazau ca liGgadarzanAt pazau tu codanaikatvAt pazau tu saMskRte pazvaGgaM razanA pazvaGgaM vA'rthakarmatvAt pazvatirekazca pazvatireke caikasya parzvabhidhA pazvAnantaryAt pAkasya cAnnakAritvAt pANeH pratyaGgabhAvAt pANestvazrutibhUtatvAt pAtnIvate tu pAtnIvrate tU SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH mImAMsAdarzanam 101 | pAtreSu ca prasaGgaH syAt 91 pAnavyApacca tadvat 108, 127 pArvaNahomayostvapravRttiH 70 pazukaM vA sya 130 piNDArthatvAcca saMyavanam 110 pitRyajJaH svakAlatvAt 63 | pitRyajJe tu darzanAt 103 pitRyajJe saMyuktasya 91 punarabhyunnIteSu sarveSAm 131 punarAdheyamodanavat 69 purastAdaindravAyavasya 85 puruSakalpena vA 96 | puruSazca karmAthatvAt 91 | puruSApanayAt svakAlatvam 135 | puruSopanayo vA teSAma 101 |puruSArthaikasiddhitvAt 117 puroDAzastvanirdeze 135 puroDAzAbhyAmityA 129 puro'nuvAkyAdhikAro 89 pUrvaM ca liGgadarzanAt 126 | pUrvavanto'vidhAnArthA: 134 pUrvavattvAcca zabdasya 67 pUrvasmiMzcAmantratva 67 pUrvasmiMzcAvabhRthasya 70,131 | pUrvasya cAviziSTatvAt 116 pUrvaizca tulyakAlatvAt 96 pRthaktvanivezAt 99 pRthaktvAdvidhitaH parimANaM 108 | pRthakatvAd vyavatiSThe 81 pRthaktve tvabhidhAnayornivezaH 128 |pRthuzlakSNe vA napUpatvAt 48 pRSadAjyavadvA'hnAM 51 | pRSadAjye samuccayAd For Personal & Private Use Only 132 54 98 135 104 67 84 84 51 78 114 82 49 105 105 75 72 121 60 71 44 102 107 128 90 120 47 124 65 67 104 117 120 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH mImAMsAdarzanam pRSThArthe'nyadrathantarAt pRSThArthe vA tadarthatvAt pRSThArthe vA prakRti pRSThe rasabhojanam pRSThyasya yugapadvidheH pRSThyAvRttau cAgrayaNasya paurNamAsIvadupAMzu paurNamAsI vA zruti paurNamAsyAmaniyamo paurNamAsyUrdhvaM somAt paurvAparyaM cAmyAse paurvAparye pUrvadaurbalyaM pauSNaM peSaNaM vikRtau prakaraNaM tu paurNamAsyAM prakaraNAttu kAlaH syAt prakaraNavizeSAcca prakaraNa vizeSAttu prakaraNavizeSAd prakaraNa zabdasAmAnyAt prakaraNAditi cet prakaraNAdvotpattya prakaraNAntare prayojanA prakaraNAvibhAgAdvA prakaraNA vibhAge ca prakaraNe vA zabda prakaraNe sambhavan prakRtikAlAsatteH prakRtidarzanAcca prakRtiliGgasaMyogAt prakRtivat tasya ca prakRtivikRtyozca prakRteH pUrvoktatvAt prakRteriti cet 111 | prakRtezcAvikArAt 115 prakRtau cAbhAvadarzanAt 115 prakRtau tu svazabdatvAt 115 prakRtau yathotpattivacanam 115 prakRtau vA'dviruktatvAt 114 prakRtau vA ziSTatvAt 46 prakRtyanuparodhAcca 72 prakRtyarthatvAt paurNamAsyAH 80 prakRtyA kRtakAlAnAm 72 prakRtyA ca pUrvavat 108 prakramAttu niyamyeta 81 prakramAdvA niyogena 53 prakhyAbhAvAcca 46 pragAthe ca 72 praNayanaM tu saumikam 99 praNItAdi tatheti cet 57 pratikarSaJca darzayati 54,59 pratikarSo vA nityArthenAgrasya 66 pratidakSiNaM vA kartR 66 pratinidhizca tadvat 59 pratinidhau cAvikArAt 48 pratipattiriti cet 51,58 pratipattiriti cenna 66 pratipattirvA karma saMyogAt 80 pratipattirvA tannyAyatvAd 41 pratipattirvA yathAnyeSAm 130 pratipattirvA zabdasya 113 | pratipattistu zeSatvAt 110 pratipattau tu te bhavataH 107 pratipradhAnaM vA 39 pratiprasthAtuzca vapA 70 pratiyUpaM ca darzanAt 87 | pratiSiddhaM cAvizeSeNa For Personal & Private Use Only 459 115 113 68 98 57 113 107 129 69 125 75 49 39 97 88 95 114 114 130 58 99 51 128 128 84 130 64 137 94 131 118 64 76 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH-akArAdikramaH- mImAMsAdarzanam 77 138 110 98 119 103 42 132 97 43 127 39 ial 43 pratiSiddhavijJAnAdvA 122 | pradhAnenAbhisaMyogAt pratiSiddhe ca darzanAt 67 | pradhAne zrutilakSaNam pratiSiddhayavidhAnAdvA 122 prabhutvAdAtvijyaM / pratiSedhaH pradeze prayAjavaditi ceta pratiSedhaH syAditi cet 18 prayAjAnAM tvekadezaprati pratiSedhazca karmavat prayAje'pIti cet pratiSedhasya tvarAyuktatvAt prayAje ca tannyAyatvAt pratiSedhAcca 58,80,107,121 prayogazAstramiti cet pratiSedhAdakarmeti cet 120 | prayANe tvarthanirvRte pratiSedhArthavattvAt 119 prayujyata iti cet pratiSeSvakarmatvAt 75 prayogacodanAbhAvAt pratiSedho vA vidhipUrvasya prayogacodaneti cet pratihomazcet sAyam 80 prayogasya paraM / pratIyate iti cet 62 prayogAntare vobhayA pratyakSAd guNasaMyogAt 87 prayoge puruSazruteH pratyakSopadezAzcamasA 56 | prayogotpattyazAstratvAt pratyaGgaMvA gRhavat 117 prayojanAbhisambandhAt pratyayaM cApi darzayati 49 prayojanakatvAt pratyayAcca pravRttatvAt pravarasya pratyayAt 108 pravRttavaraNAt pratitantraM pratyarthaM cAbhisaMyogAt 73 | pravRttitvAdiSTeH some pratyarthaM zrutibhAvaH 75 pravRtte'pIti cet / pratyahaM sarvasaMskAraH 117 pravRtte vA prApaNAt prathamaM vA niyamyeta 124 pravRtteryajJahetutvAt prathamasya vA kAlavacanam 126 | pravRttau cApi tAdAt prathamottamayoH praNayanam / 88 pravRttyA tulyakAlAnAM pradAnaM cApi sAdanavat 114 pravRttyA niyatasya pradAna darzanaM zrapaNe 101 prazaMsA pradhAnaM tvaGgasaMyuktam 107 prazaMsArthamajAmitvam pradhAnakarmArthatvAt 125 | prazaMsA vA viharaNAbhAvAt pradhAnatvAccheSakArI 59 prazaMsA somazabdaH pradhAnAccAnyasaMyuktAt 102 prazaMsAsyabhidhAnam pradhAnApavarge vA 129 prasiddhagrahaNatvAcca 123 130 57 133 89 bho 79,80 90 68 101 103 For Personal & Private Use Only Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgraha:- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 461 138 94 88 45 70/phalamA 97 66 47 110 66 40 124 123 3 73 75 prastare zAkhAzrayaNavat prAkAzau tatheti cet prAkRtasya guNazrutau prAkRtaM vA'nAmatvAt prAkRtAcca purastAdyat prAgAthikaM tuM prAguparodhAtmalavad prAglokampRNAyAstasyAH prAjApatyeSu cAmnAnAt prAtaranuvAke ca prAtastu SoDazini prApaNAcca nimittasya prAptistu rAtrizabdaH prAporvA pUrvasya prAyazcitamadhikAre prAyazcittamApadi syAt prAyazcittavidhAnAcca prAyazcitteSu caikArthyAt prAye vacanAcca prAzyete vA yajJArthatvAt prAsaGgikaM ca notkarSet prAsaGgike prAyazcitaM na prAsanavanmaitrAvaruNAya preSeSu ca parAdhikArAt praiSA'nuvacanaM maitrA prokSaNAcca prokSaNISvarthasaMyogAt (pha) phalaM ca puruSArthatvAt phalaM cAkarmasannidhau phalaM tu tatpradhAnAyAm phalaM tu sahaceSTyA phalakAmo nimittamiti 79 |phalacamasavidhAnAcca .. 109 phalacamaso naimittiko 110 phaladevatayozca phalanivRttizca phalamAtreyo nirdezAd phalavattAM darzayati 54 | phalavadvoktahetutvAd 71 phalazrutestu karma phalasaMyogastvacoditena 60 phalasaMyogAttu 80 phalasya karmaniSpatteH 69 phalasyArambhanirvRtteH 112 phalAbhAvAnneti cet 119 phalArthatvAt karmaNaH 80 phalArthitvAt tu svAmitvena 82 | phalArthitvAdvA niyamo 76,82 | phalaikatvAdiSTizabdo 133 phalotsAhAvizeSAt phalopadezo vA pradhAna 116 (ba) 69 bahirAjyayorasaMskAre 101 bahiSpavamAne tu RgA 64 | bahuvacanane sarvaprApteH 61 bahUnAM tu pravRtte 60 bahUnAmiti caikasmin 91 bahvarthatvAcca bAhuprazaMsA vA budhanvAn pavamAnavat 49 buddhazAstrAt 48 brahmadAne'viziSTam 65 | brahmApIti cet 50 brAhmaNavihiteSu 75 | brAhmaNasya tu somavidyA 126 43 76 or 9 w 0 ws or orror m 0 0 m 109 133 136 76 For Personal & Private Use Only Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam or 69 m m m m w n m wr ur raw 00 0 0 ur or m m or or w n 134 80 117 136 1 121 brAhmaNanAM vetarayoH brAhmaNAM vA tulyazabdatvAt (bha) bhaktirasannidhAvanyAyyeti bhaktyA niSkrayavAdaH syAt bhaktyA vA'yajJazeSatvAd bhaktyeti cet bhakSANAM tu prItyarthatvAt bhakSArtho vA dravye bhakSAzravaNAdAna bhAgitvAttu niyamyeta bhAgitvAdvA gavAM syAt bhAvArthAH karmazabdAH bhASAsvaropadezAdairavat bhRtatvAcca parikrayaH bhUmA bhUyastvenobhayazruti bhedastu kAlabhedAt bhedastu guNasaMyogAt bhedastu tadbhedAt karma bhedastu sandehAd bhedArthamiti cet bhojane tatsaMkhyatvAt (ma) madhu na dIkSitA madhUdake dravyasAmAnyAt madhyamayorvA gatyartha madhyamAyAM tu vacanAd madhyasthaM yasya tanmadhye manotAyAM tu vacanAd mantratastu virodhe syAt mantravarNazca tadvat mantravarNAcca 81 mantravizeSanirdezAnna 57 mantrasya cArthavattvAt mantrINAM karaNA 62 mantrANAM karmasaMyogAt 67 mantrANAM sannipAtitvAt / mantrAzca sannipAtitvAt mantrAzcA'karmakAraNAH mantreSvavAkyazeSatvaM . mantropadezo vA na mAMsapAkapratiSedhazca mAMsapAko vihita mAdhI vaikASTakAzruteH mAnaM pratyutpAdayet mAnasamaharantaraM syAt mAMsaM tu savanIyAnAm mAMsigrahaNaM ca tadvat mAsigrahaNamabhyAsa mithazcAnarthasambandhAt mithovipratiSedhAcca 131 mukhya mukhyaM vA pUrvacodanAt mukhyakrameNa vAMgAnAM mukhyazabdAbhisaMstavAcca mukhyasAdhAraNaM vA mukhyAdvA pUrvakAlatvAt mukhyAdhigame mukhyamAgamo 88 mukhyAnantaryamAtreyaH 71 mukhyArtho vA'Ggasya 66 mukhyena vA niyamyeta 111 mukhyo vA vipratiSedhAt 68 | muSTikapAlAvadAnaJjanA 103 muSTilopAt tu saMkhyA 98 | medhapatitvaM svAmi 125 121 43,50 88 135 68 63 129 1 55 77 70 138 106 For Personal & Private Use Only Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH- mImAMsAdarzanam 463 0 47 89 80 137 0 Nwur msm or m G G000 48 125 117 (ya) ya etenetyagniSTomaH yajaticodanAdahInatvaM yajaticodanA dravyaM yajatistu dravyaphalaM yajamAnasaMskAro vA yAjyAnuvAkyAsu yAjyAvazaTa yajuryukte tvadhvaryoH yajUMSi vA tadrUpatvAt yajJakarma pradhAnaM taddhi yajJasya vA tatsaMyogAt yajJAyudhIni dhAryeran yajJotpattyupadeze yoti vArthavattvAt yatsthAne vA tadgItiH yathAdevataM vA tatprakRtivat yathAnivezaM ca prakRtivat yathApradAnaM vA tadarthatvAt yathArthaM tvanyAyasyAH yathArthaM vA zeSa yathAzrutIti cet yathoktaM vA vipratipatteH yathoktaM vA sannidhAnAt yadabhIjyA vA tadviSayo yadi ca heturavatiSThet yadi tu karmaNo vidhi yadi tu brahmaNastadUna yadi tu vacanAt teSAM yadi tu sAnnAyyaM somaH yadi vA'pyabhidhAnAt yadi vA'viSaye niyamaH Jai yadyapi caturavattIti yadyudgAtA jaghanyaH syAt 71 yaSTurvA kAraNAgamAt 64 | yasmin guNopadezaH yasmin prItiH puruSasya yasya liGgamarthasaMyogAt yasya vA prabhuH syAt yasya vA sannidhAne yAcyAkramaNamavidyamAne yAjamAnAstu tatpradhAnatvAt yAjamAne samAkhyAnAt yAjyAnuvAkyAsu tu yAjyApanayenApanIto yAjyAvaSaTkArayozca yAvacchutIti cet yAvajjIviko'bhyAsaH 45 yAvat svaM vAnyAvidhAnena 96 yAvadartha vArthazeSatvAt 51 yAvaduktam 112 yAvaduktaM vA karmaNaH 72 yAvaduktaM vA kRta yAvaduktamupayogaH syAt 51 yUpavaditi cet 78,120 yUpazcAkarmakAlatvAt 111 yUpAGgaMvA 96 yeSAM tUtpattAvagre 98 yeSAM vAparayo.maH 41 yeSAmutpatau sve prayoge yairdravyaM na 109 yaistu dravyaM 106 yogasiddhirvArthasya 122 / yogAdvA yajJAya yonizazcAsya tulyavat yo vA yajanIye'hani 0120 |yaupystu virodhe syAta 92 47 113 106 128 67 44 44 44 87 129 130 FORS Roal & Private Se Only Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH-akArAdikramaH- mImAMsAdarzanam - 75 124 40 129 (ra) |liGgena vA niyamyeta racanA ca liGgadarzanAt 58 liGgopadezazca rasapratiSedho vA 101 lokavaditi cet rUpaM vA'zeSabhUtatvAt 88 loke karmANi vedavat rUpAt prAyAt 40 loke karmArthalakSaNam rUpAnyatvAnna jAtizabdaH 85 loke sanniyamanAt rUpAliGgAcca 85 laukike doSasaMyogAt (la) laukikeSu yathAkAmI lakSaNamAtramitarat 79 | (va) lakSaNArthA zrRtazrutiH 79,101 vaGINA tu pradhAnatvAt lAghavAtipattizca 139 vacanaM param liGgamantracikIrSArtham 99 vacanaM vA''jyabhakSasya liGgasaGghAtadharmaH syAt 89 / vacanaM vA bhAgitvAt liGgakramasamAkhyAnAt 51 vacanaM vA satratvAt liGgadarzanAcca 46,47,47,48,53, vacanaM vA hiraNyasya 55,57,58,59,61,62,63,71,72,73, vacanamiti cet 74,81,83,86,89,93,94,97,98,99, vacanAcca 103,104,108,110,111,112,115, vacanAcca nyAyyamabhAve 121,127,130 |vacanAt kAmasaMyogena liGgadarzanAvyatirekAcca 97 vacanAttu tato'nyatvam liGgamaviziSTaM 49,112 | vacanAttu dvAdazAhe liGgavizeSanirdezAt 51,73,96 / vacanAttu dvisaMyogaH liGgasamavAyAt 44 vacanAttu parivyANAnta liGgasamAkhyAnAbhyAM 51 vacanAttu bahUnAM syAt liGgasAdhAraNyAd 90 | vacanAttu samuccayaH liGgasya pUrvavattvAt 89 vacanAttvayathArtham / liGgahetutvAdaliGge vacanAt parivRtti liGgAcca 51,52,71,87,89,99 vacanAt saMsthAnyatvam liGgAccejyAvizeSavat 82 vacanAt sarvapeSaNaM liGgAdvA prAguttamAt 95 | vacanAdatadanta tvam liGgAdvA zeSahomayoH 94 / vacanAdanujJAtabhakSaNam liGgAbhAvAcca 42 vacanAdasaMskRteSu liGgena dravyanirdeze 117 / vacanAditareSAM syAt 100 53 105 106 106 105 96,136 56 77 130 88 70 81 116 50 89 114 113 0 0 0 m mw 60,61 For Personal & Private Use Only Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH- mImAMsAdarzanam 465 128 91 117 82 108 105 137 112 vacanAditi cet vacanAdiSTipUrvatvam vacanAd dharmavizeSaH vacanAd rathakArasyA vacanAd vaikakAlyaM vacanAdvA zirovat vacanAdviniyogaH syAt vacanAni tvapUrvatvAt vacanAnItarANi vacane hi hetvasAmarthya vatsasaMyoge vratacodanA vatsastu zrutisaMyogAt vaniSThasannidhAnAt vapAnAM cAnabhidhAraNasya varaNamRtvijAmAna varjane guNabhAvitvAt varNAntaramavikAraH varNe tu bAdariH vartamAnApadezAt vazAyAmarthasamavAyAt vazAvad vA guNArthaM vaSaTkArazca kartRvat vaSaTkArAcca bhakSayet vaSaTkAre nAnArthatvAd vasAhomatantrameka vAkyaniyamAt vAkyazeSatvAt vAkyazeSazca tadvat vAkyazeSo vA kratUnA vAkyazeSo vA dakSiNe vAkyasaMyogAdvotkarSaH vAkyAnAM ca samAptatvAt vAkyAnAM tu vibhaktatvAt 51,82 | vAkyArthazca guNArthavat 72 vAgvisargo haviSkRtA 45 vAjineSu somapUrvatvaM 74 | vAsasi mAnopAvaharaNe .72 vAsiSThAnAM vA brahmatvasya 81 vAso vatsaM ca sAmAnyAt 97 vikalpavacca darzayati 56,110 vikalpastvekAvadAnatvAt / 91 vikalpo'ntvarthakarma 63 | vikalpo vA prakRtivat 78 vikalpo vA samatvAt 78 | vikalpo vA samuccayasya 101 vikAraH kAraNAgrahaNo 127 |vikAraH pavamAnavAt 105 vikAraH sannubhayato 101 vikArastatpradhAne vikArastu pradezatvAt vikArastvaprakaraNe hi 130 vikArasthAne iti cet vikArAcca na bhedaH vikArAstu kAyasaMyoge 52 vikAre cAzrutitvAt 56 vikAre tu tadarthaM syAt 136 vitAre tvanuyAjAnAM 126 vikAro vA tadarthatvAt | vikAro notpattikatvAt 54 |vikAro vA taduktahetuH 61 vikAro vA prakaraNAt 121 vikRtiH prakRtidharmatvAt 134 /vikRteH prakRtikAlatvAt 130 vikRtau cApi tadvacanAt 50 vikRtau tvaniyamaH 97 vikRtau prAkRtasya 100 108 130 132 120 11 For Personal & divate Use Cnly Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 SaDdarzanasUtrasaMgraha:-akArAdikramaH- mImAMsAdarzanam 83 107 76 129 w E vikRtau zabdavattvAt 107 vidyau ca vAkya vikRtau sarvArthaH zeSaH 61 vidhau tu vedasaMyogAta vikrayI tvanyaH karmaNaH 60 vidhyatidezAttaczrutau vicchedaH stomasAmAnyAt 113 | vidhyanto vA prakRtivat vidyAM prati vidhAnAdvA 136 vidhyaparAdhe ca darzanAt vidyAnirdezAnneti cet 74 vidhyekatvAditi cet vidyA prazaMsA 40 vinirupte na muSTInAm 79 vidyAyAM dharmazAstram 48 vipratipattau tAsAm 103 vidyAvacanam 42 vipratipatau vA prakRtya vidhirtu bAdarAyaNaH 122 | vipratipattau vikalpaH syAt vidhikopazcopadeze 51 vipratipattau haviSA vidhitvaM cAviziSTamevaM 107 vipratiSiddhadharmANAM vidhitvAnneti cet 115 vipratiSiddhe ca vidhinA caikavAkyatvAt 54 vipratiSedhAcca vidhinA tveka 40 vipratiSedhAt 67,108,133 vidhinigamabhedAt 111 vipratiSedhAttu guNya vidhipratyayAdvA 71 vipratiSedhe karaNaH vidhimantrayoraikA 45 vipratiSedhe tadvacanAt 107 vidhirapyekadeze syAt 77 vipratiSedhe param vidhiriti cet 89,94,125 | viprayoge ca darzanAt vidhirvA saMyogAntarAt |vibhakte vA samasta vidhirvA syAd 41 / vibhajya tu saMskAra 117 vidhivat prakaraNavibhAge 125 vibhavAdvA pradIpavat vidhi zabdasya mantratve vibhAgaM cApi darzayati vidhizabdAzca 42 / vibhAgazruteH prAyazcitaM vidhizcAnarthakaH 28 virodhazcApi pUrvavat vidhistvapUrvatvAt 54 virodhitvAcca lokavat 124 vidheH karmApavargitvAd 65 |virodhinAM ca taczrutau 120 vidheH prakaraNAntare 102 | virodhinA tvasaMyogAt vidhestu tatra bhAvAt 108 virodhinamekazrutau vidhestu viprakarSaH syAt 115 virodhe ca zrutivizeSAd vidhestvirArthatvAt 125 virodhe tvanapekSyaM 42 vidhestvekazrutitvAt 123 virodhyagrahaNAttathA 119 mvu om waarov 54 40 61 For Personal & Private Use Only Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 467 52 134 134 74,80 115 mm 6 9 ~ 45 46,91 45,60,61 103 54 da P vivRddhiH karmabhedAt vivRddhirvA niyamAd vizaye ca tadAsatteH vizaye prAyadarzanAt vizaye laukikaM syAt vizeSadarzanAcca vizeSArthA punaH zrutiH vizeSo vA tadartha vizvajiti vatsa vizvajiti sarvapRSThe vizvajittvapravRtterbhAvaH vizvAmitrasya hautra viSNurvA syAddhautrAmnAnAda vihAradarzanaM viziSTasya vihAraprakRtitvAcca vihArapratiSedhAcca vihArasya prabhutvAd vihAro laukikAnAM vihitapratiSedhAt vihatipratiSedho vA vihitastu sarvadharmaH vihitAmnAnAnneti cet vIte ca kAraNe niyamAt vIte ca niyamastadartham vRddhavacanaM ca vRddhidarzanAcca vRddhizca kartR vedasaMyogAt vedasaMyogAnna vedAMzcaike sannikarSa vediprokSaNe mantrabhyAsaH vedisaMyogAditi cet vedopadezAt pUrvavad 70 | vedo vA prAyadarzanAt 69 vedyuddhananavrataM vaiguNyAdidhmAbaherna 47 vaiguNyAneti cet 88 | vairUpasAmA kratusaMyogAt 46 vaizvadeve vikalpaH 130 vaizvAnarazca nityaH syAt 96 vyatikrame yathAzruti 135 | vyarthe statiranyA 87 vyapadezabhedAcca 78 | vyapadezazca tadvat 82 vyapadezazca tulyavat 122 vyapadezAcca 89 vyapadezAd devatAntaram 115 vyapadezAdapakRSyeta 115 vyapadezAditareSAM 82 / vyapavargaM ca darzayati 134 vyavasthA vArtha vyavasthA vArthasya 101 / vyavAyAnnanuSajyeta 50 vyAkhyAtaM tulyAnAM 86 /vyAdezAddAnAsaMstutiH 65 | vyApannasyApsu gatau yad 66 / vyuddhRtyAsAdanaM ca 103 | vyUz2abhAgbhyastvAsalekhanaH 131 vyUDho vA liGgadarzanAt 39 | vratadharmAcca lepavat 54 (za) 52 zaMyau ca sarvaparidAnAt zaMyviDAntatve vikalpaH 132 zakalazrutezca 127 zaGkate ca nivRtteH 60 zakate cAnupoSaNAt For Personal & Private Use Only 46 125 55 80 104 79 114 101 40 119 64 107 89 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 zabdapRthaktvAcca zabdabhedAnneti cet zabdamAtramiti cet zabdavat tUpalabhyate zabdavipratiSedhAcca zabdavibhAgAcca zabdasAmarthyAcca zabdAnAJca sAmaJjasyam zabdAnAM cAsAmaJjasyam zabdAntaratvAt zabdAntare karmabhedaH zabdArthatvAttu naivaM zabdArthatvAdvikArasya zabdArthazca tathA loke zabdArthazcApi lokavat zabdAsAmaJjasyamiti zabde prayatnaniSpatteH zabdaistvarthavidhitvAt zamitA ca zabdabhedAt zareSvapIti cet zAkhayAM tatpradhAnatvAt zAmitre ca pazupuroDAzo zAstra caivamanarthakaM syAt zAstradRSTavirodhAcca zAstraphalaM prayoktari zAstralakSaNatvAcca zAstrasthA vA zAstrANAM tvarthavatvena zAstrAttu viprayogaH ziSTatvAccetarAsA ziSTAkopo viruddha ziSTvA tu pratiSedhaH zUdrazca dharmazAstratvAt SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 45 | zRtA zRtopadezAcca 123 | zRte'pi pUrvavattvAt 86 | zRtopadezAcca 62 zeSaH parArthatvAt 69 | zeSa iti cet 127 zeSa darzanAcca 94 zeSapratiSedho vA 47,87 zeSabhakSAzca tadvat 87 | zeSabhakSAstatheti cet 93 zeSabhUtatvAt 46 zeSavaditi cet 96 zeSavadvA prayojanaM 96 zeSazca samAkhyAnAt 124 | zeSastu guNasaMyuktaH 107 zeSasya hi parArthatvAd 129 | zeSANAM codanaikatvAt 43 zeSAd vyavadAnanAze 86 zeSe ca samatvAt 59 zeSe brAhmaNazabdaH 119 zeSe yajuH zabdaH 37,64 zeSe vA samavaiti 133 | zeSo'prakaraNe 'vizeSAt 86 zyena - zAlA- kazyapa 40 zyenasyeti cet 59 zrapaNaM vAgnihotrasya 135 | zrayaNAnAM tvapUrvatvAt 42 zrAddhavaditi cet 75 zrutito vA lokavad 129 | zrutipramANatvAcchiSTA 107 zrutipramAtvAccheSANAM 42 zrutilakSaNamAnupUrvya 120 zruti - liGga vAkya 83 | zrutizcaiSAM pradhAnavat For Personal & Private Use Only 118 137 101 49 65 55 102 105 133 78 133 123 54 50 123 110 77 105 45 45 119 54 101 86 133 102 84 115 76 85 68 52 126 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 469 100 137 102 50 101 127 47,96 108 47 100 74 127 3 zruterjAtAdhikAraH zrutezca tatpradhAnatvAt zrutyapAyAcca zrutyarthAvizeSAt zrutyAnarthakyamiti cet zvaH sutyAvacanaM tadvat zvastvekeSAM tatra (Sa) SaTcatiH pUrvavattvAt SaDbhirdIkSayatIti SaDviMzatirabhyAsena SaDahAdvA tatra hi codanA SoDazino vaikRtatva SoDazI cokthyasaMyogAt (sa) saMskRte karma saMskArANAM saMkhyA taddevatatvAt saMkhyA tu codanA prati saMkhyA tvevaM pradhAnaM saMkhyAbhAvAt saMkhyAyAzca zabdavattvAt saMkhyAvihiteSu samuccayo saMkhyAsu tu vikalpaH saMjJA cotpattisaMyogAt saMjJopabandhAt / saMyavanArthAnAM vA prati saMyuktaM vA tadarthatvAt saMyuktastvarthazabdena saMyukte tu prakramAt saMyoge vArthApatteH saMvatsaro vicAlitvAt saMvapane ca tAdAt saMsargarasaniSpatterAmikSA 52 saMsargitvAcca tasmAt 102 |saMsargiSu cArthasya 64 |saMsarge cApi doSaH syAt 124 | saMskAraM prati bhAvAcca 119 | saMskArakatvAdacoditena 131 saMskArapratiSedhazca saMskArapratiSedho vA saMskArazcAprakaraNe 67 saMskArasAmarthyAt 108 saMskArastu na bhidyeta saMskArasya tadarthatvAt |saMskArANAM ca tadarzanAt 113 saMskAradvA guNAnAM 69 | saMskArAstu puruSasAmarthya saMskArAstvAvarteran saMskAre ca tatpradhAnatvAt saMskAre cAnyasaMyogAt 106 /saMskAro vA coditasya saMskAro vA dravyasya 39 | saMskAre tu kriyAntaraM saMskRtaM syAt 136 saMskRtatvAcca 137 saMskAre yujyamAnAnAM saMsthAgaNeSu tadabhyAsaH 46 saMsthAzca kartRvad |saMsthAstu samAnavidhAnAH 58 |sa AhavanIyaH syAt / 48 sa kapAle prakRtyA syAt 69 sa kulakalpaH syAt 11 | sakRttu syAt kRtArthatvAt 84 | sakRttvaM tvaikadhya 104 | sakRdijyAM kAmukAyana: 63 | sakRditi cet 128 64,74 110 111 105 107 88 khy wwkh 5r m 137 104 83 124 / 99 125 131 For Personal & Private Use Only Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 61 N W 48 70 94 81 54 78 sakRdvA kAraNaikatvAt sakRdvA''rambhasaMyogAt sakRnmAnaM ca darzayati saguNasya guNalope saGkhyAyAzca pRthaktva saGkhyAyuktaM kratoH saGkhyAsAmaJjasyAt saJcite tvagnicidyuktaM sataH paramadarzanaM sataH paramavijJAnam sa taddharmA syAt sati ca naikadezena sati cAbhyAsazAstratvAt sati caupAsanasya sati savyavacanam sa tRtIyasavane vacanam satostvAptivacam satyavaditi cet satramahInazca dvAdazAhaH satramekaH prakRtivat satraliGgaMca darzayati satrANi sarvavarNAnAM satre gRhapatisaMyogAt satre vopAyicodanAt sattvAntare ca sattve lakSaNasaMyogAd satsamprayoge sa devatArthaH sa vyarthaH syAdubhayoH sanivanyeva bhRti sa naimittikaH pazoH santatavacanAdvArA santardanaM prakRtau 124 santApanamadhaHzrapaNA 104 95 | sandigdhe tu 128 | sandigdheSu vAkya 111 /sannahanaM ca vRttatvAt 133 112 sannahanaharaNe tatheti 134 | sannidhAnavizeSAd 116 | sannidhau tvavibhAgAt 71 | sannipAtazced yathoktam / 39 sannipAtAttu nimitta 81 42 | sannipAte pradhAnAnAM 77 | sannipAte virodhinAma 121 | sannipAte'vaiguNyAt 136 | sannivApaM ca darzayati 82,116 134 sa prAyAt karmadharmaH 63 sa pratyAmanet sthAnAt 113 | samaM tu tatra 105 | samaM syAdazrutatvAt 109 133 | samatvAt 103 91 | samatvAcca tadutpatteH 107 116 | samatvAttu guNAnAm 92 |samavAye codanAsaMyogasya 81 | samAkhyAnaM ca tadvat 59,71,103 138 samAne'pUrvavattvAt 92 |samAnaH kAlasamAnyAt 128 30 | samAnadevate vA 111 85 samAnayanaM tu mukhyaM 63 39 samAnavacanaM 128 51 | samAptaM ca phale 103 samAptiH pUrvaktvAt 49 105 samAptiraviziSTA 47 85 samAptivacanAt 102 136 | samAptivacca samprekSA 49 53 | samAstvaikAdazineSu 115 108 86 Jain Education inte national For Personal & Private Use Only Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH- mImAMsAdarzanam 471 69 97 84 57 137 9 our urror our For Wow 51 44 samAse'pi tatheti cet 100 | sarvANi tvekakAryatvAt samidhyamAnavartI samiddhyavatI 70 sarvAtidezastu sAmAnyAt samuccayaM ca darzayati 110,136,137 sarvArthaM vA''dhAnasya samuccayastvadoSa 136 sarvArthatvAcca putrArtho samuccayo vA kriyamANA 136 | sarvArthamaprakaraNAt samuccayo vA prayoga | sarvAsAM ca guNAnAmarthaM samupahUya bhakSaNAcca | sarvAsAM vA samatvAt sameSu karma yuktaM 47 |sarve tu vedasaMyogAt sameSu vAkyabhedaH syAt 46 sarvebhyo vA kAraNA sampreSe karma 41 sarve vA sarvasaMyogAt sambandhAt savanotkarSaH 69 sarveSAM cAbhiprathanaM sambandhAdarzanAt 83 sarveSAM caikakar2yA sarvaM vA puruSApanayAt 109 | sarveSAM copadiSTatvAt sarvatra ca prayogAt 42 |sarveSAM tu vidhitvAttadarthA sarvatra tu grahAmnAnam 110 sarveSAM tvaikamantyam sarvatra yaugapadyAt 39 sarvevA bhAvo'rthaH sarvatvaM ca teSAmadhikArAt 105 sarveSAM vA codanA sarvatvamAdhikArikam 40 sarveSAM vA darzanAt sarvapRSThe pRSThazabdAt 115 sarveSAM vA pratiprasavAt sarvapratiSedho vA'saMyogAt 101 |sarveSAM vA lakSaNatvAt sarvapradAnaM haviSaH 55 sarveSAM vA'vizeSAt sarvaprAyiNA'pi liGgane 125 sarveSAM vA zeSatvasya sarvamiti cet 68 sarveSAM vaikajAtIyaM sarvamevaM pradhAnAnAm 107 sarveSAmavizeSAt sarvavikAre tvabhyAsA 105 sarveSAmiti cet sarvavikAro vA kratvarthe 109 sarveSu vA'bhAvAt sarvazaktau pravRttiH syAt sarvairvA tadarthatvAt sarvasya vA kratusaMyogAt 109 sarvairvA samavAyAt sarvasya vaikakAt 72,111,117 | sa laukikaH syAt sarvasya vaikazabdyAt 86 sa laukikAnAM syAt sarvasya voktakAmatvAt 47 |savanIye chidrApidhAnA sarvasya vyapavargitvAt 76 sa sarveSAmavizeSAt sarvasvArarasya diSTagatau 106 sa stutazastro vA For Personal & Private Use Only OY 138 77 88 93 134 84 113 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH- mImAMsAdarzanam 131 12 1 55 sAtha sa svargaH syAt sa svAmI syAt sahatve nityAnuvAdaH sahastrasaMvatsaraM tadAyuSAm sAkamprasthAyye sAkalyavidhAnAt sAkAMkSaM tvekavAkyaM sAgnInAM veSTipUrvatvAt sAGgakAlazrutitvAdvA sAGgo vA prayogavacanai sAdanaM cApi zeSatvAt sAdharaNe vA'nuniSpattiH sAdhAraNyAnna dhruvAyAM sAntapanIyA tutkarSet sAnnAyyaM vA tatprabhavatvAt sAnnAyyasaMyogAnna sAnnAyyAgnISomIya sAnnAyye'pi tatheti cet sAnAyye'pyevaM sA pazUnAmutpattito sA prakRtiH syAd sAptadazyavaniyamyeta sAbhyutthAne vizvajit sAmapradeze vikAraH sAmasvarthAntarazruteH sAmAni mantrameke sAmAnyaM taccikIrSA hi sAmidhenIstadanvAhuH sAmnAM cotpatti sAmnoH karmavRddhyaika sAmno'bhidhAnazabdena sArasvate ca darzanAt sArasvate vipratiSedhAt wws o6.cm moc Ww.ocm moc . 65 sArUpyAt 77 | sArvakAmyasaGgakAmaiH 66 131 sArvarUpyAcca 83 | sAliGgAdAvije 56 sutyAvivRddhau subrahma 125 subrahmaNyA tu tantraM 50 sUktavAke ca kAla 82 somazcaikeSAbhagnyAdheya 131 somapAnAtta prApaNaM 127 somAnte ca pratipatti 128 114 | some'vacanAd bhakSo 128 sautrAmaNyAM ca saudhanvanAstu hInatvAt 69 saubhare puruSazruteH 91 | saumike ca kRtArthatvAt 80 zugabhidhAraNA 72 stutazastrayostu 79 stutivyapadezamaMgena 138 stutistu zabda 108 stotrakAriNAM vA 84 stomavivRddhau 59,70,112 121 stobhasyaike dravyAntare 97 80 stomasya vA talliGgatvAt 110,115 97 sthapatirniSAdaH syAt 110 sthapatISTiH prayAjavat 84 |sthapatISTivallaukike 77 | sthANau tu dezamAtratvAt 102 59 | sthAnAcca pUrvasya 112 | sthAnAccotpattisaMyogAt 68 81 |sthAnAttu pUrvasya 86 | sthAnAdvA parilupyeran 82 smRtiriti cet 49 smRtervA syAt 138 74 96 84 138 For Personal & Private Use Only Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 473 90 sa 72 82 w o 86 syAt juhUpratiSedhA syAt taddharmatvAt syAttasya syAt paurNamAsIvat syAt prakRtiliGgAt syAt prayoganirdezAt syAt yogAkhyA hi syAt zrutilakSaNe syAdanityatvAt syAdanyAyatvAdijyA syAdarthacoditAnAM syAdarthAntareSvaniSpatteH syAdutpattau kAlabhedAt syAd guNArthatvAt syAdvA AvAhanasya syAdvA kAraNabhAvAdani syAdvA kAlasyAzeSa syAdvA dravyacikIrSAyAM syAdvA dvavyAbhidhAnAt syAdvA'nArabhya vidhAnAt syAdvA nirdhAnadarzanAt syAdvA'nyArtha syAdvA pratyakSaziSTatvAt syAdvA'sya saMyogAt gabhidhAraNAbhAvasya srauveNa vA guNatvAt syAdvA prAptanimittatvAt syAdvA prAsArpikasya syAdvA yajJArthatvAt syAdvA vidhistadarthena syAdvA vyapadezAt syAdvA hotradhvaryu syAdvidyArthatvAdyathA 63 | syAd vizaye tatryAyatvAt 115,116 112 syAdvobhayoH pratyakSa 106 63 syAlliGgabhAvAt 127 syurvA arthavAdatvAt 106 62 syurvA hotRkAmAH 106 129 svakAle syAdavipratiSedhAt 42 svadAne sarvamavizeSAt 77 | svapnanadItaraNAbhi 132 53 svayonau vA sarvAkhyatvAt 111 78 |svarasAmaikakapAlA 112 |svarastUtpattiSu syAt 87 |svarasyeti cet 117 | svarustantrApavargaH syAt 128 111 svarustvanekaniSpattiH 64 svarUzcApyekadezatvAt svadRzaM prativIkSaNaM 135 |svavatostu vacanAt 73 63 svavattAmapi darzayati svasthAnatvAcca 135 95 svasthAnAvivRddhi 114 105 |svasthAnAttu vivRdhyeran |svAttasya mukhyatvAt / 104 svAdhyAyavat 54 | svAbhizca vacanaM 100 89 svAmikarmaparikrayaH 119 svAmitvAditareSAm svAmini ca darzanAt 105 svAmino vA tadarthatvAt 55,61 |svAmino vaikazabdyAyat 100 72 |svAmisaptadazA:karma 133 /svAmyAkhyAH syuH 116 118 svArthatvAdvA vyavasthA 98 71 | svArthena ca prayuktavAt 82 8 .4 105 For Personal & Private Use Only Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - mImAMsAdarzanam 132 107 63 imor or wo svArthe vA syAt prayojanaM sviSTakRdAvApiko sviSTakRcchrapaNAnneti sviSTakRcchpaNAt sviSTakRddevatAnyato sviSTakRdbhakSa pratiSedhaH svena tvarthena sambandho sve ca (ha) haraNe tu juhotiryoga haraNe vA zrutyasaMyogAd havirgaNe paramuttarasya havirdhAne nirvapaNArthaM havirbhedAt karmaNo haviSA vA niyamyeta haviSo vA guNabhUtatvAt haviSkRtasavanIyeSu na 86 haviSkRdadhrigu 111 hAriyojane vA 135 hiraNyagarbhe pUrvasya 135 hiraNyamAjyadharmaH | hetutvAcca sahaprayogasya hetudarzanAcca hetumAtramadantatvam heturvA syAdartha hotA vA mantravarNAt hotustatheti cet hautre parArthatvAt homAt 133 homAbhiSavabhakSaNaM ca homAbhiSavAbhyAM ca homAstu vyavatiSTeran 134 hautrAstu vikalpyeran w 134 138 92 57 78 54 120 136 For Personal & Private Use Only Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH-akArAdikramaH-vedAntadarzanam 475 154 146 154 155 140 156 155 158 152 149 142 148 140 (a) aMzo nAnAvyapadezAt akaraNatvAcca na doSaH akSaradhiyAM tvavarodhaH akSaramambarAntadhRteH agnihotrAditu agnyAdigatizruteriti aGgAvabaddhAstu aGgitvAnupapattezca aGgeSu yathAzrayabhAvaH acalatvaM cApekSya acirAdinAM tatprathite aNavazca aNuzca ata prabodho'smAt ataH eva ca nityatvam ata eva ca sarvANyanu ata eva cAgnInghanA ata eva cAnanyA ata eva copamA ata eva na devatA ata eva prANaH atazcAyane'pi hi atastvitarajyAyo atidezAcca ato'nantena tathA hi ato'nyApi hi attA carAcaragrahaNAt athAto brahmajijJAsA adRzyatvAdiguNako adRSTAniyamAt adhikaM tu bhedanirdezAt vedAntadarzanam adhikopadezAttu 148 adhiSThAnAnupapattezca 149 adhyayanamAtravataH 152 anabhibhavaM ca darzayati 141 anavasthiterasambhavAcca 156 anArabdhakArye eva 149 anAviSkurvannanvayAt 153 anAvRttiHzabdAt 145 aniyamaH sarvAsAm 153 aniSTAdikAriNAmapi 156 anukRtestasya ca 157 anujJAparihArau deha 148 anupapattestu na zarIraH 149 anubandhAdibhyaH 150 anuSTheyaM bAdarAyaNaH 142 anusmRterbAdariH 156 anusmRttezca 154 anekasarvagatatvamAyA 158 antara upapatteH 150 antarA cApi tu 141 antarA bhUtagrAmavat 139 antarA vijJAnamanasI 157 antaryAmyAdhidevAdiSu 155 antavattvamasarvajJatA vA 153 antastaddharmopadezAt 151 antyAvasthitezca 156 anyatrAbhAvAcca 140 anyathAtvaM zabdAt 139 anyathAnumitau ca 140 anyathAbhedAnupapattiH anyathabhAvavyAvRttezca 153 154 141 146 151 140 155 152 147 140 146 146 145 152 145 152 141 150 14 A 144 anyAdhiSThi For Personal & Private Use only Jain Education Yternational Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH-akArAdikramaH - vedAntadarzanam 148 147 154 146 139 156 150 144 139 146 142 154 157 154 157 143 152 144 141 anyArthaM tu jaiminiH 143 asantatezcAvyatikaraH anyArthazca parAmarzaH 142 asambhavastu sato anvayAditi cet 152 asArvatrikI aparigrahAcca 145 asti tu api ca saMrAdhane 151 | asminnasya ca tadyogaM api ca sapta 149 | asyaiva copapattereSa api ca smaryate 142,148, 155 (A) api caivameke AkAzastalliGgAt . apItau tadvat prasaGgAt | AkAze cAvizeSAt apratIkAlambanAt AkAzo'rthAntaratvAd abAdhAcca AcAradarzanAt taczrute abhAvaMbAdarirAha 158 AtivAhikastalliGgAt abhidhyopadezAcca | AtmAkRteH pariNAmAt 143 abhimAnivyapadezastu 144 AtmagRhItiritaravaduttarAt / Atmani caivaM vicitrAzca abhivyaktarityAzmarathyaH AtmazabdAcca abhisandhyAdiSvapi AtmA prakaraNAt abhyupagame'pyarthAbhAvAt 145 Atmeti tUpagacchanti ambudavadagrahaNAttu AdarAdalopaH arUpavadeva hi tatpradhAnatvAt AdityAdimatayazcAGga arbhakaukastvAttadvaya AdhyAnAya prayojanAbhAvAt alpazruteriti cet AnandAdayaH pradhAnasya avasthitivaizeSyAditi Anandamayo'bhyAsAt avasthiteriti kAzakRtsnaH Anarthakyamiti cenna avibhAgenaiva dRSTatvAt AnumAnikamapyekeSAm avibhAgo vacanAt 157 ApaH avirodhazcandanavat 147 |AprAyANAt tatrApi azuddhamiti cenna 150 AbhAsa eva ca azmAdivacca 144 Amananti cainamasmin azrutatvAditi cenna 149 | AtvijyamityauDulomi asati pratijJoparodho 146 | AvRttirasakudRpa asaditi cenna 144 AsInaH sambhavAt asadvayapadezAnneti cenna 144 / Aha ca tanmAtram 151 152 158 155 153 156 152 152 139 147 149 158 143 147 156 148 141 155 155 156 150 For Personal & Private Use Only Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH-akArAdikramaH- vedAntadarzanam 477 154 143 147 144 144 143 146 155 158 155 147 142 146 (U) itaraparAmarzAt sa 142 UrdhvaretaH su ca zabde hi itaravyapadezAd 144 (e) itarasyApyevamasaMzleSaH 156 eka AtmanaH zarIre itaretarapratyayatvAditi 145 etena mAtarizvA itare tvarthasAmAnyAt 152 etena yogaH pratyuktaH itareSAM cAnupalabdheH 144 etena ziSTAprarigrahA iyadAmananAt 152 etena sarve vyAkhyAtAH IkSatikarmavyapadezAt saH 141 evacAtmAkAtya'm IkSate zabdam 139 evaM muktiphalAniyamaH (u) evamapyupanyAsAt utkramiSyata evaM bhAvAt 143 | aihikamapyaprastutapratibandhe utkrAntigatyAgatInAm (ka) uttarAccedAvirbhAvAt 142 kampanAt uttarotpAde ca pUrva 145 karaNavaccena utpattyasambhavAt 146 kartA zAstrArthavattvAt udAsInAnAmapi caivaM siddhiH 146 karmakartRvyapadezAcca upadezabhedAnneti 140 kalpanopadezAcca upapattezca 151 kAmakAraNe caike upapadyate cApyupalabhyate 145 kAmAcca nAnumAnApekSA upapannastallakSaNArtho 152 kAmAdItaratra tatra upapUrvamapi tveke 155 kAmyAstu yathAkAmaM upamarda ca 154 kAraNatvena cAkAzAdiSu upalabdhivadaniyamaH * 148 kAryaM bAdarirasya upasaMhAradarzanAnneti / 144 kAryAkhyAnAdapUrvam upasaMhAro'rthAbhedAd 151 kAryAtyaye tadadhyakSeNa upasthite'tastadvacanAt / 153 kRtaprayatnApekSastu upAdAnAt 147 kRtAtyaye'nuzayavAn ubhayathA ca doSAt 145, 146 kRtsnaprasaktirniravayavatva ubhayathApi na karma 145 kRtsnabhAvAttu gRhiNo ubhayavyapadezAttvahi 151 kSaNikatvAcca ubhayavyAmohAt 157 kSatriyatvAvagatezca 147 140 143 154 139 143 143 143 157 152 157 148 149 144 154 146 142 For Personal & Private Use Only Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 (ga) gatizabdAbhyAM tathAhi gatisAmAnyAt gaterarthavatvamubhayathA guNasAdhAraNyazrutezca guNAdvA lokat guhAM praviSTAvAtmAno gauNazcennAtmazabdAt gauNyasambhavAt (ca) cakSurAdivattu tat camasavadavizeSAt caraNAditi cenna carAcaravyapAzrayastu cititanmAtreNa tadAtma (cha) chandata ubhayAvirodhAt chando'bhidhAnAnneti ( ja ) jagadbAcitvAt jagadvayApAravarjam janmAd yasya yata: jIvamukhyaprANaliGgAt jJeyatvAvacanAcca jJo'ta eva jyotirAdyadhiSThAnaM tu jyotirupakramA tu jyotirdarzanAt jyotizcaraNAbhidhAnAt jyotiSi bhAvAcca jyotiSaikeSAmasatyanne ( ta ) ta indriyANi tadvyapa SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - vedAntadarzanam tacchruteH 141 | taDito'dhivaruNaH 139 | tattu samanvayAt 152 tatpUrvakatvAd vAcaH 153 tatprAkzrutezca 147 | tatrApi ca tadvyAparAt 140 tathA ca darzayati 139 | tathA caikavAkyato 146, 148 | tathAnyapratiSedhAt tathA prANAH 148 | tadadhigama uttarapUrvA 143 tadadhInatvAdarthavat 149 | tadantarapratipattau 147 tadananyatvamArambhaNa 158 | tadabhAvAnirdhAraNe ca tadabhAvo nADISu 152 | tadabhidhyAnAdeva tu 139 tadavyaktamAha hi tadApIte: saMsAra 143 | taduparyapi bAdarAyaNaH 158 | tadokograjvalanaM 139 tadguNasAratvAttu 140 taddhetuvyapadezAcca 143 | tadbhUtasya tu nAtadbhAvo 147 tadvato vidhAnAt 149 | tannirdhAraNAniyamaH 143 tanniSThasya mokSopadezAt 142 | tanmanaH prANa uttarAt 139 | tanvabhAve sandhyavadu 142 | tarkApratiSThAnAdapi 143 tasya ca nityatvAt tAni pare tathA hyAha 149 | tulyaM tu darzanam For Personal & Private Use Only 154 157 139 148 148 149 147 154 151 148 156 143 149 144 142 150 147 151 156 142 157 147 139 155 154 152 139 156 158 144 149 157 154 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - vedAntadarzanam 479 140 153 kh 148 152 144 143 153 150 tRtIyazabdAvarodhaH 150 | na vakturAtmopadezAditi tejo'tastathA hyAha 147 | na vA tat sahabhAvA trayANAmeva caikam 143 na vA prakaraNabhedAt vyatmakattvAtu 149 na vAyukriye (da) na vA vizeSAt darzanAcca 150,151,153,157 /na viyadazruteH darzayatazcaivaM pratyakSA 158 | na vilakSaNatvAdasya darzayati ca 151,152 | na saMkhyopasaMgrahAdapi darzayati cAtho 150 na sAmAnyadapyupa dahara uttarebhyaH 141 na sthAnato'pi parasya dRzyate tu 144 nANurataczruteriti cet devAdivadapiloke 144 nAticireNa vizeSAt dehayogAdvAso'pi 150 | nAtmA'zrutenityatvAcca dhubhvAdyAyatanaM svazabdAt 141 / nAnA zabdAdibhedAt dvAdazAhavadubhayavidhaM 158 nAnumAnamatacchabdAt (dha) nAbhAva upalabdheH dharmaM jaiminirata eva nAvizeSAt dharmopapattezca 141 | nAsatodRSTatvAt dhRtezca mahimno'syAm 142 nityameva ca bhAvAt dhyAnAcca 156 nityopalabdhyanupalabdhi | niyamAcca na karmAvibhAgAditi cet 145 nirmAtAraM caike na ca kartuH karaNam nizi neti cenna na ca kArye pratipattya 157 netaro'nupapatteH na ca paryAyAdapyavi 146 naikasmin darzayato hi na ca smArtamataddharmA 140 naikasminnasambhavAt na cAdhikArikamapi 155 nopamardainAtaH na tRtIya tathopalabdheH (pa) na tu dRSTAntabhAvAt 144 | paJcavRtirmanovad na pratIke na hi saH 155 paTavacca na prayojanavattvAt 145 patyAdizabdebhyaH na bhAvo'nupalabdha | patyurasAmaJjasyAt na bhedAditi cenna 150 | payo'mbuvaccet 151 141 146 154 146 145 147 (na) 154 146 150 157 139 156 146 156 150 149 144 146 142 146 145 For Personal & Private Use Only Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - vedAntadarzanam 157 pradezAditi cenna 151 | pravRttezca 148 prasiddhezca 150 | prANagatezca 154 prANabhRcca 153 | prANavatA zabdAt 154 prANastathAnugamAt 147 prANAdayo vAkyazeSAt / / 152 | priyazirastvAdyaprApti (pha) 145 |phalamata upapatteH 148 145 142 149 141 149 140 142 152 154 151 151 155 151 155 158 paraM jaiminirmukhyatvAt paramataH setUnmAna parAttu taczruteH parAbhidhyAnAttu tirohitaM parAmarza jaiminiracodanA pareNa ca zabdasya pAriplavArthA iti cenna puMstvAdivat tasya puruSavidyAyAmiva ca puruSArtho'taH zabdAt paruSAzmavaditi cet pUrvaM tu bAdarAyaNo pUrvavadvA pUrvavikalpaH prakaraNAt pRthagupadezAt pRthivyadhikArarUpa prakaraNAcca prakaraNAt prakAzavaccAvaiyarthyAt prakAzAdivaccAvai prakAzAdivannaivaM paraH prakAzAzrayavadvA prakRtizca pratijJAdRSTAntA prakRtaitAvattvaM pratijJAsiddheliGamAzmarathyaH pratijJA'hAniravyatirekAt pratiSedhAcca pratiSedhAditi cenna pratisaMkhyA'pratisaMkhyA pratyakSopadezAditi prathame'zravaNam pradAnavadeva taduktam pradIpavadAvezaH 142 158 154 144 151 bahistUbhayathApi 153 buddhyarthaH pAdavat 147 brahmadRSTirutkarSAt 147 brAhmaNa jaiminiH 140 (bha) 141 | bhAktaM vA'nAtmavittvAt 150 bhAvaM tu bAdarAyaNo'sti 151 | bhAvaM jaiminiH 148 bhAvazabdAcca 151 bhAve copalabdheH 143 | bhAve jAgradvat | bhUtAdipAdavyapadezo 143 | bhUteSu tatzruteH 147 bhUmAsamprasAdAdadhyu 151 | bhUmnaH kratuvat 156 | bhedavyapadezAcca 146 | bhedavyapadezAccAnyaH 158 | bhedavyapadezAt 149 | bhedazruteH 153 | bhedAnneti cenna 158 | bhoktApatteravibhAgaH 158 140 156 141 153 139 139 141 149 151 144 For Personal & Private Use Only Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - vedAntadarzanam 481 143 149 G0 0 bhogamAtrasAmyaliGgAcca bhogena tvitare (ma) madhvAdiSvasambhavAd mantravarNAcca mantrAdivadvA'virodhaH mahaddIrghavadvA mahadvacca mAMsAdi bhaumaM yathA mAntravarNikameva ca mAyAmAtraM tu kAtsyena muktaH pratijJAnAt muktopasRSyavyapadezAt mugdhe'rdhasampattiH maunavaditareSAmapyupadezAt (ya) yadeva vidyayeti hi yatraikAgratA tatra yathA ca takSobhayathA yathA ca prANAdi yavAdadhikAramavasthiti yAvadAtmabhAvitvAcca yAvadvikAraM tu vibhAgo yukteH zabdAntarAcca yoginaH prati ca smaryate yonizca hi gIyate yoneH zarIram 158 (la) 156 liGgabhUyastvAttaddhi 153 liGgAcca 155 | lokavat tu lIlA 145 148 (va) vadatIti cenna 143 vAkyAnvayAt 147 vADmanasi darzanAt 156 | vAyumabdAdavizeSa 157 139 |vikaraNatvAnneti cet 145 vikalpo'viziSTaphalatvAt 153 |vikArazabdAnneti 139 141 vikArAvarti ca tathA 158 150 vijJAnAdibhAve vA 155 vidyAkarmaNoriti tu vidyaiva tu nirdhAraNAt 153 156 | vidhirvA dhAraNavat 154 156 | viparyayeNa tu kramo'taH 147 148 | vipratiSedhAcca 145, 146 144 vibhAgaH zatavat 154 152 | virodhaH karmaNIti cenna 142 147 | vivakSitaguNopapattezca . 140 147 vizeSaM ca darzayati 157 144 vizeSaNabhedavyapadezAbhyAM 141 vizeSaNAcca 140 143 vizeSAnugrahazca 155 150 vizeSitatvAcca 157 vihAropadezAt 147 145 | vihitatvAccAzrama 155 157 vRddhihAsabhAktvamanta 145 vedhAdyarthabhedAt 152 141 vaidyutenaiva tataH 157 150 vaidhAcca na 157 (ra) 151 racanAnupapattezca razmyanusArI rUpAdimattvAcca rUpopanyAsAcca retaH sigyogo'tha 156 For Personal & Private Use Only Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH-akArAdikramaH - vedAntadarzanam 158 152 149 153 1 14 153 . 14 150 149 142 150 144 150 148 154 145 143 148 142 140 152 vailakSaNyAcca vaizeSyAttu tadvAdaH vaizvAnaraH sAdhAraNa vaiSamyanaighRNye na vyatirekastadbhAvA vyatirekAnavasthitezca vyatireko gandhavat vyatihAro viziSanti vyapadezAcca kriyAyAM vyAptezca samaJjasam (za) zaktiviparyayAt zabda iti cennAtaH zabdavizeSAt zabdazcAto'kAmakAre zabdAcca zabdAdibhyo'ntaH pratiSThAnAt zabdAdeva pramitaH zamadayAdyupetaH syAt zArIrazcobhaye'pi zAstradRSTyA tUpadezo zAstrayonitvAt ziSTezca zugasya tadanAdarazravaNAt zeSatvAt puruSArthavAdo zravaNAdhyayanArthaprati zrutatvAcca zrutezca zrutestuzabdamUlatvAt zrutopaniSatkagatya zrutyAdibalIyastvAcca zreSThazca 149/ (sa) 149 saMkalpAdeva tu taczruteH 141 saMjJAtazcet taduktam 145 | saMjJAmUrtiklRptistu | saMmadamAdyupateH | saMyamanetvanubhUyetareSAm | saMskAraparAmarzAt sa eva tu karmAnusmRti sattvAccAvarasya | sandhye sRSTirAha hi saptagatervizeSitatvAcca 148 samanvArambhaNAt samavAyAbhyupagamAcca | samAkarSAt samAdhyabhAvAcca samAna eva cAbhedAt samAnanAmarUpatvAt 142 samAnA cAsRtyupakramAt samAhArAt 154 samudAya ubhayahetuke'pi sampatteriti jaiminiH sampadyAvirbhAvaH sambandhAdevamanyatrApi sambandhAnupapattezca sambhRtidhuvyAptyapi sambhogaprAptiriti cenna | sarvatra prasiddhopadezAt | sarvathAnupapattezca sarvathApi tu ta evo 144] sarvadharmopapattezca | sarvavedAntapratyayaM 153| sarvAnnAnumatizca 148| sarvApekSA ca yajJAdi 142 156 153 145 141 157 152 146 152 140 153| 142 140 155 146 155 145 151 140 154 For Personal & Private Use Only Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - vedAntadarzanam sarvAbhedAdanyatre sarvopetAca taddarzanAt sahakAritvena ca sahakAryantaravidhiH sAkSAccobhayAmnAnAt sAkSAdapyavirodhaM sA ca prazAsanAt sAbhAvyApattirUpapatteH sAmparAye tarttavyAbhAvAt sAmAnyAt tu sAmIpyAttu tadvyapadeza: sukRtaduSkRte eveti sukhaviziSTAbhidhAnAt suSuptyutkrAntyorbhedena sUkSmaM tu tadarhatvAt sUkSmaM pramANatazca sUcakazca hi zruteH saiva hi satyAdayaH so'dhyakSe tadupagamA stutaye'numatirvA stutimAtramupAdAnAt sthAnavizeSAt prakAzA 152 | sthAnAdivyapadezAcca 145 sthityadanAbhyAM ca 155 spaSTa hyakeSAm 155 smaranti ca 143 | smaryate'pi ca loke 141 | smaryamANamanumAnaM 141 | syAccaikasya brahma 150 smRtezca 152 | smRtyanavakAzadoSaprasaGga 151 157 149 140 142 143 156 svapakSadoSAcca svazabdonmAnAbhyAM ca | svAtmanA cottarayo: svAdhyAyasya tathAtvena svApyasaMpattyoranya svApyAt svAminaH phalazruteH 150 153 156 | hastAdayastu sthite 154 hAnau tUpAyanazabda 154 | hRdyapekSayA tu manuSyA 151 | heyatvAvacanAcca For Personal & Private Use Only (ha) 483 140 141 156 148, 156 150 141 147 157, 140 144 144 147 147 151 158 139 155 148 152 142 139 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 (a) akartRrapi phalopabhogo akAryatve'pi tadyogaH acAkSuSANAmanumAnena acetanatve'pi kSIravat aNuparimANaM tat atiprasaktiranyadharmatve atIndriyamindriyaM atyantaduHkhanivRttyA atrApi pratiniyamo'nvaya atha trividhaduHkhA adRSTadvArA cedasambandhasya adRSTavazAccet adRSTodbhUtivat adhikAritraividhyAnna adhikAriprabhedAnna adhiSThAnAcceti adhyavasAyo buddhiH adhyastarUpopAsanAt anadhiSThitasya pUrti anAdAvadya yAvad anAdiraviveko'nyayA anArambhe'pi paragRhe sukhI anityatve'pi sthiratA aniyatatve'pi nAyauktikasya anupabhoge'pi pumarthaM antaH karaNadharmatvaM antaH karaNasya tadu anyadharmatve'pi nAropAt anyaparatvamavivekAnAM anyayoge'pi tatsiddhiH SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikrama: - sAMkhyadarzanam sAMkhyadarzanam | anyasRSTyuparAge'pi na 162 apavAdamAtramabuddhAnAm 168 apuruSArthatvamanyathA 161 |apuruSArthatvamubhathA 168 abAdhAdaduSTakAraNa 166 abAdhe naiSphalyam 160 abhimAno'haGkAraH 165 arthAt siddhizcet 175 175 159 176 160 177 161, 175 168 164 165 170 176 164 | AvAntarabhedAH pUrvavat avivekanimitto vA avivekAdvA tatsiddheH avizeSazcobhayoH avizeSAdvizeSArambhaH avizeSApattirubhayoH avyaktaM triguNAt avyabhicArAt azaktiraSTAviMzatidhA tu aso'yaM puruSaH asAdhanAnucintanaM astyAtmA nAstitva ahaGkArakartA na puruSaH | ahaGkArakartradhInA kArya ahinivayanIvat 175 169 173 159 176 171 162 164 172 165 For Personal & Private Use Only (A) | AJjasyAdabhedato vA AtmArthatvAt sRSTeH AdyahetutA taddvArA Adheyazaktiyoga Adheyazaktisiddhau | AdhyAtmikAdibhedAnnavadhA | ApekSiko guNapradhAna zabdaH 168 160 175 160 161 171 165 171 167 177 162 159 166 175 163 166 167 159 169 174 176 176 169 163 165 161 171 171 167 166 162 Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - sAMkhyadarzanam 485 163 168 168 174 167 165 AbrahmastambaparyantaM AvivekAcca pravartanam AvRttisakRdupa AvRttistatrApyuttaro AzrayAsiddhezca AhaGkArikatvazruteH (i) itara itaravat itarathAndhaparamparA itaralAbhe'pyAvRttiH itarasyApi nAtyantikam idAnImiva sarvatra indriyeSu sAdhakatamatva iSukAravannekacittasya 174 168 165 170 167 173 167 164 167 164 IdRzezvarasiddhiH siddhA IzvarAsiddheH 168 | ubhayAtmakaM manaH 166 / ubhayAnyatvAt kAryatvaM 169 () UrdhvaM sattvavizAlA 174 USmajANDajajarAyujo | uhAdibhiH siddhiH (e) ekaM saMskAraH kriyAH 169 |ekAdaza paJcatanmAtram evaM zUnyamapi | evamitarasyAH | evamekatvena 164 (ai) | aikabhautikamityapare 169 (au) audAsInyaM ceti 168 (ka) 162 karaNaM trayodazavidham karmanimittaH prakRteH 159 karmanimittayogAcca karmavad dRSTervA karmavaicitryAt 166 karmAkRSTervAnAditaH 164 karmendriyabuddhIndriyaiH 163 kAmye'kAmye'pi 164 kAraNabhAvAcca 164 kAryatastatsiddheH 176 kAryadarzanAt tadu 173 kAryAt kAraNAnumAnam 171 kutrApi ko'pi sukhIti 175 kusumavacca maNiH 162 kRtaniyamalaGghanAd 160 | kaivalyArtha pravRtteH 162 / kramazo'kramazazce 163 169 166 177 168 168 168, 176 168 165 162 163 utkarSAdapi mokSasya utpattivadvA'doSaH upadezyopadeSTatvAt upabhogAditarasya uparAgAtkartRtvaM upAdAnaniyamAt upAdhibhede'pi upAdhirbhidyate upAdhizcet tatsiddhau ubhayatrApyanyathAsiddhena ubhayatrApyevam ubhayathApyavizeSazcet ubhayathApyasatkaratvam ubhayapakSasamAna Jan ubhayasiddhiH pramANAt 162 163 175 165 169 164 165 For Personal & Private Use Only Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 (ga) gatiyoge 'pyAdyakAraNatA gatizrutirapyupAdhi gatizrutezca vyApakatve guNapariNAmabhedAt guNayogAd baddhaH guNAdInAM ca nAtyanta (ca) cakrabhramaNavad dhRta candrAdiloke'pyAvRttiH caramo'haGkAraH cAturbhItikamityeke cidavasAnA bhuktiH cidavasAno bhogaH cetanoddezAnniyamaH chinnahastavadvA jIvanmuktazca jJAnAnmuktiH (cha) (ja) jagatsatyatvamaduSTa jaDaprakAzAyogAt prakAza: jaDavyAvRtto jaDaM prakAzayati janmAdivyavasthAta: japAsphaTikayoriva ( ta ) tataH prakRte tatkarmArjitatvAt tatkArya dharmAdi tatkAryatastatsiddheH tatkAryatvamuttareSAm tattvAbhyAsAnneti tatra prAptavivekasya SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - sAMkhyadarzanam tatrApyavirodhaH 176 tatsannidhAnAdadhi 160 tathApyekataradRSTyA 176 tathA'zeSasaMskArA 165 tadadhiSThAnAzraye dehe 170 tadannamayatvazrutezca 171 169 176 161 167 176 162 165 tadapi duHkhazabalamiti tadabhAve tadabhAvAt tadutpattizruteH tadvAne prakRtiH puruSo vA tadvIjAt saMsRtiH tadbhAve tadayogAd tadyoge tatsiddhAvanyo | tadyoge'pi na nityamuktaH tadyogo'pyavivekAnna 169 |tadrUpatve sAditvam | tadvismaraNe'pi bhekIvat 176 | tannivRttAvupazAntopa 164 tamovizAlA mUlata: 176 tayoranyatve tucchatvam 164 tasmAccharIrasya 175 tuSTirnavadhA 169 tenAnta: karaNasya 167 teSAmapi tadyoge trayANAM svAlakSaNyam 161 166 165 163 161 168 162 For Personal & Private Use Only triguNAcetanatvAdi triguNAdiviparyayAt tridhA trayANAM vyavasthA tribhiH sambandhasiddhiH trividhaM pramANam tatsiddhau trividhavirodhApattezca 175 162 163 166 166 166 175 160 161, 165 163 166 160 170 170 160 171 169 165 168 163 166 167 161 172 165 163 163 174 171 162 163 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH-akArAdikramaH - sAMkhyadarzanam 487 160 dADhArthamuttareSAM dikkAlAvAkAzAdibhyaH duHkhanivRttergauNaH duHkhAdaduHkhaMjalAbhi dRSTastayorindrayasya dRSTAntAsiddhezca devatAlayazrutiH dehAdivyatirikto'sau daivAdiprabhedA doSadarzanAdubhayoH doSabodhe'pinopasarpaNaM draSTatvAdirAtmanaH dvayoH pradhAnaM mano dvayoH sabIjamanyatra dvayoriva trayasyApi dvayorekatarasya vA dvayorekatarasya vaudA dvayorekadezalabdhopa dvAbhyAmapi tathaiva dvAbhyAmapi pramANavirodhaH dvAbhyAmapyavirodhAnna 168 171 |na kAraNalayAt kRta 168 175 na kArye niyamaH 171 165 na kAlaniyamo vAmadevavat 169 172 na kAlayogAto 159 162 na kiJcidapyanuzayinaH 174 na gativizeSAt 160 na tajjasyApi tadrUpatA 170 165 na tattvAntaraM vastu 171 174 |na tattvAntaraM sAdRzyaM 173 167 na tadapalApastasmAt 173 170 na tAdRkpadArthA 159 na tejo'pasarpaNAt 173 165 /na tribhirapauruSeyatvAd 166 na dRSTAttatsiddhiH 159 174 |na dezabhede'pyanyopAdAnatA 174 174 na dezayogato 159 162 na dehamAtrataH karmAdhi 174 168 na dehArambhakasya prANatvam na dravye niyamastad 174 169 |na dvayorekakAlAyogAd 160 176 |na dharmApalApaH prakRti 171 |na nityaH syAdAtmavada na nityatvaM vedAnAM 167 na nityazuddhabuddha 159 166 na niyamaH pramANAntarA 171 na nirbhAgatvaM 172, 173 175 na parimANacAturvidhyaM 173 na pAJcabhautikaM zarIraM 173 161 na pauruSeyatvaM tatkattuH 171 159 na pratyabhijJAbAdhAt 160 160 na bAhyabuddhiniyamaH 174 na bAhyAbhyantarayorupa 160 170 na bIjAMkuravat 170 174 w 176 175 (dha) 171 175 dhAraNAsanasvakarmaNA dhenuvad vatsAyaM / dhyAnaM nirviSayaM manaH dhyAnadhAraNAbhyAsa (na) na karmaNaH upAdAna na karmaNAnyadharmatvAt na karmaNApyataddharmatvAt na kalpanAvirodhaH na kAmacAritvaM rAgo 165 For Personal & Private Use Only Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - sAMkhyadarzanam 159 171 173 166 172 173 173 173 170 175 99999 168 172 na buddhayAdinityatvabhAzraya na bhAgalAbho bhogino na bhAgiyogobhAgasya na bhAve bhAvayogazcet na bhUtacaitanyaM na bhUtaprakRtitvam na bhUtiyoge'pi kRta na bhogAdrAgazAntiH na malinacetasyupadeza na muktasya punarbandhayogo na yajJAdeH svarUpato na rAgAdRte tatsiddhiH na rUpanibandhAt nartakIvatpravRttasyApi na vayaM SaTpadArthavAdino na vijJAnamAtraM vAhyapratIte na vizeSagatirniSkriyasya na vizeSaguNocchittiH na vyApakatvaM manasaH na zabdanityatvaM na zilAputravarddhami na zravaNamAtrAt tatsiddhiH na zrutivirodho rAgiNAM na SaTpadArthaniyamasta nasakRdgrahaNAt na saMjJAsaMjJisambandho'pi na sato bAdhadarzanAt na samavAyo'sti na sambandhanityatobha na sarvocchittirapuruSA na sAMsiddhikaM caitanyam na sthAnaniyamaH Jana sthUlamiti niyamaH 174 | na svabhAvato baddhasya 172 | na svarUpazaktiniyamaH | na svAtantryAttadRte | nAkAroparAgocchittiH nANimAdiyogo'pi 173 nANunityatA 170 | nAtaH sambandho 170 nAtmA'vidyA nobhayaM nAdvaitamAtmano liGgAt nAdvaitazrutivirodho 171 | nAnandAbhivyaktiH 170 | nA'nAtmanApi pratyakSa 173 nAnAdiviSayoparAga | nAnirvacanIyasarU 159 nAnumeyatvameva kriyAyAH 160 nAnuzravikAdapi . 172 nAndhAdRSTyA cakSu 172 | nAnyathAkhyAtiH svavaco 172 | nAnyanivRttirUpatvaM 172 nAnyopasarpaNe'pi 175 nApauruSeyatvAnnityatvam | nAprAptaprakAzakatvam 176 | nAbhAsamAtramapi 173 nAbhivyaktinibandhano | nAvastuno vastusiddhiH nAvasthAto deha | nAvidyAto'pyavastunA 173 | nAvidyAzaktiyoge 173 nAzaH kAraNalayaH 173 nAzakyopadezavidhiH | nAsataH khyAnaM 175 | nAsadutpAdo nRzRGgavat 173 / nAsti hi tatra sthira 164 172 173 176 172 164 171 173 172 170 163 161 159 159 170 163 159 172 167 163 160 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - sAMkhyadarzanam / 489 162 171 175 | 07. 169 167 160 niH saGge'pyuparAgo 175 pAJcabhautiko dehaH 167 nijamuktasya bandha pAramparyato'nveSaNA nijazaktiyutpattyA pAramparyeNa tatsiddhau 176 nijazaktyibhivyakteH 172, 173 | pAramparye'pi pradhAnAnu 176 nityatve'pi nAtmano pAramparye'yekatra 161 nityamuktatvam 164 pAribhASiko vA nimittatvamavivekasya 68 pitAputravadubhayoH 169 nimittavyapadezAt pizAcavadanyArtho 169 niyatakAraNatvAnna putrakarmavaditi cet 160 niyatakAraNAttadu 161 puruSabahutvaM vyavasthAtaH 176 niyatadharmasAhityamubhayoH 171 puruSArtha karaNodbhavo'pi 166 nirAzaH sukhI puruSArtha saMsRtiH 166 nirodhachardividhAraNAbhyAm pUrvabhAvamAtre na niyamaH 160 nirguNatvamAtmano 175 pUrvabhAvitve dvayoreka 161 nirguNatvAt tadasambhavAdaha 176 pUrvasiddhasattvasyAbhivyakti 172 nirguNatvAnna ciddharmA 164 pUrvApAye uttarAyogAt nirguNAdizrutivirodhazca pUrvotpattestatkAryatvaM 166 niSkriyasya tadasambhavAt 160 prakArAntarAsambhavAt 175, 176 netarAditarahAnena 167 prakAzatastatsiddhau 176 nendrAdipadayogo'pi 173 prakRtinibandhanAccenna 159 nezvarAdhiSThite phala 170 prakRtipuruSayoranyat 172 naikasyAnandacidrUpatve 172 prakRti vAstave ca 164 naikAntato bandhamokSau 168 | prakRterAJjasyAt nairapekSye'pi prakRtyupakAre * 168 prakRterAdyopAdAnatA 175 nopadezazravaNe'pi praNati brahmacaryopa 169 nobhayaM ca tattvAkhyAne pratiniyatakAraNanAzyatvam 175 nobhAbhyAM tenaiva 172 pratibandhadRzaH pratibaddha 162 (pa) pratItyapratItibhyAm 172 paJcAvayavayogAta 171 pradhAnazaktiyogAccet 170 paradharmatve'pi tatsiddhiH 175 pradhAnasRSTiH parArthaM 168 paricchinnaM na sarvo 161 pradhAnAvivekAdanyA 161 parimANAt 163 prapaJcamaraNAdyabhAvaJca 167 pallavAdiSvanupapattezca 171 | pramANAbhAvAnna tatsiddhiH / 170 160 168 16 162 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH-akArAdikramaH - sAMkhyadarzanam w or 162 175 177 172 161 160 w or w or 169 174 w or prasiddhAdhikyaM pradhAnasya prAptyahikakSutpratIkAravat prAptAyArthaprakAzaliGgAt prItyaprItiviSAdAdyaiH (ba) bandho viparyayAt bAhyAbhyantarAbhyAM bahubhiryoge virodho bahuzAstragurupAsane'pi bahubhRtyavadvA pratyekam bAdhitAnuvRttyA madhya (bha) bhAgaguNAbhyAM tattvA bhAvanopacayAcchuddhasya bhAve tadyogena bhRtyadvArA svAmyadhiSThitiH bhokturadhiSThAnAd bhoktRbhAvAt 162 171 w or 173 165 167 169 w or oww w 9 165 168 176 (ya) 159 | yat sambaddhaM sat 173 | yathA duHkhAt klezaH | yadvA tadvA taducchittiH | yasminnadRSTe'pi kRta yuktito'pi na vAdhyate yugapajjAyamAnayorna yogasiddhayo'pyauSadhA yoginAmabAhya 164 yogyAyogyeSu pratIti 169 (ra) rAgavirAgayoryogaH rAgopahatirdhyAnam 167 rAjaputravat tattvo 161 rUpAdiramalAntaH 174 rUpaiH saptabhirAtmAnaM 174 (la) 164 ladhvAdidharmeH labdhAtizayayogAdvA 170 167 layavikSepayoAvRttyettyA liGgazarIranimittaka lInavastulabdhAtizaya 177 165 lokasya nopadezAt 161 | loke vyutpannasya laukikezvaravaditarathA 166 (va) | vastutve siddhAntahAniH 162 vADmAtraM na tu tattvaM vAcyavAcakabhAvaH 175 | vAdivipratipatteH 160 vAmadevAdirmukto 166 | vAsanayA na svArtha 161 | vicitrabhogAnupapattiH 9 168 163 170 175 177 162 176 171 170 165 maGgalAcaraNaM ziSTA madazaktivaccet pratyeka madhye rajovizAlA mahato'nyat mahadAdikrameNa mahadAkhyamAdya mahaduparAgAdviparItam mAtApitajaM sthUlaM muktabaddhayoranyatarA muktAtmanaH prazaMsA muktAmuktayorayogyatvAt muktirantarAyadhvasteH mUrtatvAd ghaTAdivat mUrtatve'pi na saGghAta mUle mUlAbhAvAd 159 161 171 162 164 174 159 For Personal & Private Use Only Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikrama: - sAMkhyadarzanam vijAtIyadvaitApattizca 159 zrutirapi pradhAnaM viditabandhakAraNasya vidyAto'nyatve 164 | zrutivirodhAnna 171 |zrutiliGgAdibhiH 171 zrutizca vidyAbAdhyatve 167 zrutyA siddhasya nApalApaH 161 (Sa) 164 SaSThIvyapadezAdapi 172 SoDazAdiSvapyevam 176 (sa) 164 saMyogAzca viyogAntAH 170 saMskAralezatastatsiddhiH 159 saMhataparArthatvAt 168 sakriyatvAd gatizruteH 169 saGkalpite'pyevam 176 satkAryasiddhAntazcet viparyayabhedAH paJca viparyayAdbandhaH vimuktamokSArtha svArtha vA vimuktiprazaMsA vimuktabodhAnna sRSTi viraktasya tatsiddheH viraktasya heyahAnam virUddhobhayarUpA cet viviktabodhAt sRSTi vivekAnniH zeSaduHkha viziSTasya jIvatvam vizeSakAryeSvapi vizeSaNAnarthakya viSayo'viSayo'pi vRttayaH paJcatayyaH vRttinirodhAttatsiddhiH vairAgyAdabhyAsAcca vyaktibhedaH karmavizeSAt vyAvRttobhUyarUpaH (za) zaktasya zakyakaraNAt zaktitazceti zaktibhede'pi bhedasiddhau zaktyudbhavAnudbhavAbhyAM zarIrAdivyatiriktaH zuklapaTavahada zUnyaM tattvaM bhAvo zyenavat sukhaduHkhI zrutinyAyavirodhAcca 162 sattAmAtrAccet 171 sattvarajastamasAM sAmyA 162 sattvAdInAmataddharmatvaM 165 sadasatkhyAtirbAdhAbAdhAt 167 saptadazaikaM liGgam 167 | samanvayAt 166 samAdhisuSuptimokSeSu 164 samAna jarAmaraNAdijaM samAnaH prakRterdvayoH samAnakarmayoge buddheH 163 163 samprati parimukto 165 sambandhAbhAvAnnA 159 sambhavenna svata: 163 sarvatra kAryadarzanAt 159 sarvatra sarvadA sarvA 160 sarvAsambhavAt 169 sarveSu pRthivyupAdAnam 160 | sa hi sarvavit For Personal & Private Use Only 491 170 176 171 169 164 174 173 173 169 161, 163 172 167 172 170 161 176 172 166 163 174 168 161 166 166 170 166. 176 163 159 174 168 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 sAkSAtsambandhAt sAttvikamekAdazakaM sAmAnyakaraNavRttiH sAmAnyato dRSTAt sAmAnyena vivAdAbhAvAt sAmyavaiSamyAbhyAM siddharUpaboddhRtvAt siddhiSTadhA sukhalAbhAbhAvAt suSuptAdyasya saukSmyAt tadanupalabdhiH SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikrama: - sAMkhyadarzanam 164 |sthirakAryAsiddheH 165 sthirasukhamA 165 sthUlAt paJcatanmAtrasya 162 | smRttyAnumAnAcca 163 svakarmasvAzramavihita 175 svapnajAgarAbhyAmiva 162 svabhAvasyAnapAyitvAt 167 |svabhAvAcceSTitama 175 svopakArAdadhiSThAnaM 164 162 |hetumadanityamavyApi (ha) For Personal & Private Use Only 160 167, 175 161 166 167 167 159 168 170 163 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH-akArAdikramaH -yogadarzanam 493 183 yogadarzanam kSaNatatkramayoH saMyamAt 184 kSaNapratiyogI pariNAmA 178 kSINavRtterabhijAtasyeva kramAnyatvaM pariNAmA 178 klezakarmavipAkAzayaiH 181 klezamUlaH karmAzayo (ga) 178 grahaNasvarUpAsmitA / 180 (a) atItAnAgataM svarUpato atha yogAnuzAsanam anityAzuciduHkhAnAtmasu anubhUtaviSayAsampramoSaH aparigrahasthairye abhAvapratyayAlambanA abhyAsavairAgyakhyAM avidyAkSetramuttareSAm avidyA'smitArAga asteyapratiSThAyAM ahiMsA satyAsteya 185 179 182 178 180 178 183 180 183 184 181 184 184 184 IzvarapraNidhAnAdvA (u) udAnajayAjjalapaGka ... (R) RtambharA tatra prajJA 181 183 184 ekasamaye cobhayA etayaiva savicArA etena bhUtendriyeSu etena zabdAdyantardhAna (ka) kaNThakUpe kSutpipAsA karmAzuklAkRSNaM kAyarUpasaMyamAt kAyAkAzayoH sambandhaH kAyendriyasiddhiH kUrma nADyAM sthairyam kRtArthaM prati naSTamapi 180 candre tArAvyUhajJAnam citerapratisaMkramAyAH 181 cittAntaradRzye (ja) 178 janmauSadhimantratapaH jAtidezakAlavyava 183 jAtidezakAlasamayA jAtilakSaNadezaiH 179 jAtyantarapariNAmaH (ta) 184 | tacchidreSu pratyayAntarANi 179 tajjaH saMskAro'nya . 182 tajjapastadarthabhAvanam 182 tajjayAt prajJAlokaH tataH kRtArthAnAma 183 | tataH klezakarmanivRttiH 184 | tataH kSIyate prakAzAvaraNa 182 | tataH paramA vazyatendriyANAM 183 | tataH pratyakcetanA 181 tataH prAtibhazrAvaNa 183 | tatsannidhau vairatyAgaH 184 179 179 182 185 185 181 181 179 183 180 tatastA 181 184 Jain ducation international tastApAkAna For Personal & Private Use Only gAnAm Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - yogadarzanam 184 183 180 182 182 179 180 180 178 182 180 180 184 181 tato'NimAdi tato dvandvAnabhighAtaH tato manojavitvaM tatparaMH puruSakhyAteH tatpratiSedhArthameka tatra dhyAnajamanAzayam tatra niratizayaM tatra pratyayaikatAnatA tatra zabdArthajJAnavikalpaiH tatra sthitau yatno tadapi bahiraMgaM nirbIjasya tadabhAvAt saMyogAbhAvo tadarthaM eva dRzyasyAtmA tadasaMkhyeyavAsanAbhiH tadA draSTaH svarUpe tadA vivekanimnaM tadA sarvAvaraNamalA taduparAgAMpekSitvAt tadevArthamAtranirbhAsaM tadvairAgyAdapi tapaH svAdhyAyezvara tasmin sati zvAsaprazvAsayoH tasya prazAntavAhitA tasya bhUmiSu viniyogaH tasya vAcakaH praNavaH tasya saptadhA prAntabhUmiH tasya heturavidyA tasyApi nirodhe sarva tA eva sabIjaH samAdhiH tArakaM sarvaviSayaM tAsAmanAditvaM tIvrasaMvegAnAmAsannaH Jain te pratiprasavaheyAH 180 183 | te vyaktasUkSmA guNA 181 | te samAdhAvupasargAH te hlAdaparitApaphalAH trayamantaraMgaM pUrvebhyaH 179 trayamekatra saMyamaH 184 178 | duHkhadaurmanasyAGgamejayatva 182 | duHkhAnuzayI dveSaH 179 dRgdarzanazaktyo 178 dRSTAnuzravikaviSaya 182 | dezabandhazcittasya 180 | draSTA dRzimAtraH 180 | draSTadRzyayoH saMyogo 184 draSTadRzyoparaktaM cittaM 178 (dha) 184 | dhAraNAsu ca yogyatA 185 dhyAnaheyAstadvRttayaH dhruve tadgatijJAnam 182 (na) | na ca tat sAlambanaM na caikacittatantraM na tatsvAbhAsaM 182 nAbhicakre kAyavyUha 182 | nirmANacittAnyasmitA 179 nimittamaprayojakam 180 (nirvicAravaizAradye 180 (pa) 179 paramANuparamamahattvAnto 179 | pariNAmatApasaMskAra 183 | pariNAmatrayasaMyamAd 184 pariNAmaikatvAdvastu 178 | puruSArthazUnyAnAM guNAnAM Fo180 / prakAzakriyAsthiti .. 184 183 182 184 184 183 184 184 179 179 180 182 184 185 180 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - yogadarzanam 495 178 178 184 182 178 183 181 pracchardanavidhAraNAbhyAM pratyakSAnumAnAgamAH pratyayasya paracittajJAnam pramANaviparyayavikalpa prayatnazaithilyAnanta pravRttibhede prayojakaM pravRttyAlokanyAsAt prasaMkhyAne'pyakusIdasya prAtibhAdvA sarvam (ba) bandhakAraNazaithilyAta baleSu hastibalAdIni bahirakalpitA vRttiH bAhyAbhyantaraviSayAkSepI brahmacaryapratiSThAyAM (bha) bhavapratyayo videha bhuvanajJAnaM sUrye (ma) mudRmadhyAdhimAtratvAt mUrdhajyotiSi siddha maitrIkaruNAmuditopekSANAM maitryAdiSu balAni / (ya) yathAbhimatadhyAnAdvA yamaniyamAsanaprANAyAma yogazcittavRttinirodhaH yogAGgAnuSThAnAd (ra) 179 179 (va) 178 | vastusAmye cittabhedAd 184 182 vitarkabAdhane pratipakSa 181 vitarkAH hiMsAdayaH 181 vitarkavicArAnandA 181 viparyayo mithyAjJAnam 178 184 virAmapratyayAbhyAsapUrvaH 178 182 vivekakhyAtiraviplavA 180 vizeSadarzina AtmabhAva 184 183 | vizeSAvizeSaliGgamAtra 180 vizokA vA jyotiSmatI 179 183 | viSayavatI vA pravRttiH 179 | vItarAgaviSaya vA 179 vRttayaH paJcatayyaH vRttisArupyamitaratra 178 181 | vyAdhistyAnasaMzaya vyutthAnanirodhasaMskArayo 182 (za) 178 zabdajJAnAnupAtI 178 zabdArthapratyayAnAm 182 zAntoditAvyapadezya 182 178 zAntoditau tulya 182 183 zaucasantoSatapaH 181 . 179 zaucAt svAGgajugupsA 181 zraddhAvIryasmRtisamAdhi 178 zrutAnumAnaprajJAbhyAmanyaviSayA 179 zrotrAkAzayoH sambandha 183 179 (sa) saMskArasAkSAtkaraNAt 178 sa eSa pUrveSAmapi guru 179 180 sati mUle tadvipAko 180 | sa tu dIrghakAlanairantarya 178 183 | satyapratiSThAyAm 12 182 0 180 0 182 rUpalAvaNyabalavana For Personal & Private Use Only 181 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - yogadarzanam 183 181 183 179 184 180 181 181 18 sattvapuruSayoH zuddhi sattvapuruSayoratyantA sattvapuruSAnyatAkhyAti sattvazuddhisaumanasyaikA sadA jJAtAzcittavRttayaH santoSAdanuttama samAdhibhAvanArthaH samAdhisiddhirIzvara samAnajayAjjvalanam sarvArthataikAgratayo sukhAnuzayI rAgaH sUkSmaviSayatvaM sopakramaM nirupakramaM ca svapnanidrAjJAnAlambanaM 183 | sthAnyupanimantraNe 183 | sthirasukhamA 183 | sthUlasvarUpasUkSmA 181 smRtiparizuddhau svarasavAhI viduSo'pi svaviSayAsamprayogA svasvAmizaktyoH 181 svAdhyAyAdiSTadevatA - (ha) 182 hAnameSAM klezavad 180 179 hRdaye cittasaMvit hetuphalAzrayAlambanaiH 179 | heyaM duHkhamanAgatam 180 181 183 184 183 182 184 180 For Personal & Private Use Only Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - nyAyadarzanam 497 194 189 186 190 194 202 205 191 201 203 190 197 193 204 201 201 nyAyadarzanam (a) |abhAvAd bhAvotpattiH aNuzyAmatAnityatvAt 198, 200 abhivyaktau cAbhibhavAt atyantaprAyaikadeza abhyAsAt atha tatpUrvakaM trividham abhyupetya kAlabhede adhyApanAdapratiSedhaH 191 ayaso'yaskAntAbhi adhikArAcca vidhAnaM araNyaguhApulinAdiSu anarthApattAvApattya arthAdApannasya anavasthAkAritvAd arthApattitaH pratipakSa anavasthAyitve ca 192 arthApattirapramANam anigrahasthAne nigraha 205 alAtacakradarzanAt anityatvAgrahAd buddheH 196 avayavanAze'pyava animittato bhAvotpattiH 199 / avayavaviparyAsi animittanimittatvAt 199 avayavAntarAbhAve'pi aniyame niyamAt 192 avayavAvayaviprasaGga anuktasyArthApatteH 203 avijJAtaM cAjJAnam anupalambhAtmakatvAd 191 avijJAtatattve'rthe anupalambhAdapyanupalabdhi 203 avizeSAbhihite'rthe anuvAde tvapunaruktaM 205 avizeSe vA kiJcit anuvAdopapattezca 190 avizeSokte hetau anekadravyasamAvAyAt 194 avyaktagrahaNamanava anaikAntikaH savyabhicAraH 187 | avyabhicArAcca pratighAto antarbahizca kAryadravyasya / avyavasthAtmani anyAdanyasmAdananyatvAt 191 avyUhAviSTambhavibhutvAni aparisaGkhyAnAcca 193 azravaNakAraNAnupalabdheH aparIkSitAbhyupagamAt asatyarthe nAbhAvaH apavarge'pyevaM prasaGgaM 202 asparzatvAt aptejovAyUnAM pUrva 195 asparzatvAdapratiSedhaH apratighAtAt sannikarSo 194 (A) apratyabhijJAne ca vinAza 196 AkAzavyatibhedAt apratyabhijJAnaM ca viSayA 196 AkAzAsarvagatatvaM aprApya grahaNaM kAcAbhra 194 AkRtirjAtiliGgAkhyA For Personal & Private Use Only 205 187 188 188 204 197 194 188 201 192 187 191 191 192 201 201 193 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - nyAyadarzanam 194 186 AkRtistadapekSatvAt Atmanityatve pretya AtmapreraNayadRcchA AtmazarIrendriyArthe AdarzodakayoH prasAda AdityarazmeH sphaTika AdimattvAdaindriyakatvAt AptopadezaH zabdaH AptopadezasAmarthyAt AzrayavyatirekAd (i) icchAdveSaprayatnasukha indriyAntaravikArAt indriyArthapaJcatvAt indriyArthasannikarSotpannaM indriyairmanasaH sannikarSA IzvaraH kAraNaM (u) uttarasyApratipattiH utpAdavyayadarzanAt udAharaNasAdharmyAt udAharaNApekSastathe upapattikAraNAbhyanu upapannazca tadviyogaH upalabdheradvipravRttitvAta upalabhyamAne cAnupalabdhe ubhayakAraNopapatte : ubhayasAdharmyAt ubhayoH pakSayoranyatarasya (R) RNaklezapravRttya 193 | ekavinAze dvitIyAvinAzAt 193 198 | ekasmin bhedAbhAvAt 201 196 | ekaikazyenottarottaraguNa 195 186 etenA niyamaH pratyuktaH 198 (ai) 194 | aindriyakatvAd 197 191 (ka) 186 | karmakAritazcendriyANAM 194 190 karmAkAzasAdharmyAt 195 200 karmAnavasthAyigrahaNAt 197 kAraNadravyasya pradeza 191 186 | kAraNAntarAdapi 203 193 | kAryavyAsaGgAtkathA 205 195 / kAryAnyatve prayatnAhetutvam / 204 | kAlAtyayApadiSTa 188 196 | kAlAntareNAniSpattiH 200 | kiJcitsAdhAdupasaMhAraH kumbhAdiSyanupalabdheH 197 205 | kRtatAkartavyatopapatteH 189 | kRtsnaikadezAvRttitvAt 187 | kRSNasAre satyupalambhAt / 187 | kezasamUhe taimiriko 201 203 | kSIravinAze kAraNAnupa kSudAdibhiH pravartanAcca 190 kramanirdezAdaprati 192 | kramavRttitvAdayugapad 203 kvaciddharmAnupapatteH 203 203 | kvacidvinAzakAraNAnu (ga) gandhatvAdyavyatirekAta 200 gandharasarUpasparzaH 186 guNAntarApattyupamarda 0203 / gotvAd gosiddhivat 203 10 201 194 198 or wrumw WWW 195 (e) 192 1. ekadharmopapatteravizeSe 202 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - nyAyadarzanam 499 (gha) ghaTAdiniSpattidarzanAt ghrANarasanacakSustvak (ca) ceSTendriyArthAzrayaH or mh 190 202 orror rrr 201 tadanityatvamagnerdAhyaM 199 203 tadanupalabdheranupalambhAd 191, 203 186 tadanupalabdherahetuH 194 tadantarAlAnupalabdheH 186 tadaprAmANyam 190 tadabhAvaH sAtmakapradAhe'pi 193 tadabhAvazcApavarge tadabhAve nAstyananyatA 191 93 tadyogapadyaliGgatvAcca 189 202 tadarthe vyaktyAkRtijAti tadarthaM yamaniyamAbhyAm 202 203 tadasaMzayaH pUrvahetu 196 tadAtmaguNatve'pi 196 197 | tadAtmaguNasadbhAvAdaprati 193 tadAzrayatvAdapRthaka 201 202 tadupalabdhiritaretara 195 199 tadvikalpAjjAti 188 tadvinivRtervA tadviparyayAdvA tavyasthAnantu tadvyavasthAnAdevAtma 202 |tantrAdhikaraNAbhyupagama 188 tannimittantvamavayavya tayorapyabhAvo vartamAnA 189 tallakSaNAvarodhAt 188 talliGgatvAdicchA 197 198 tAbhyAM vigRhya kathanam 202 tenaiva tasyAgrahaNAcca 195 198 | te vibhaktyantAH padam 187 teSAM mohaH pApIyAn 190 | teSu cAvRtteravayavya 201 186 | tezcApadezo jJAna 198 traikAlyApratiSedhazca 189 jAtivizeSe cA jJasyecchAdveSanimittatvAda jJAturjJAnasAdhanopapatteH jJAnagrahaNAbhyAsaH jJAnaliGgatvAdAtmano jJAnavikalpAnAM ca jJAnasamavetAtmapradeza jJAnAyaugapadyAd (ta) taM ziSyagurusabrahma tatkAritvAdahetuH tat trividhaM vAkchalam tat trairAzyaM rAgadveSa tatvapradhAnabhedAcca tattvabhAktayornAnAtva tattvAdhyavasAya tatpramANye vA na tatsambandhAtphala tatsiddheralakSiteSu tathA'tyantasaMzayaH tathA doSAH tathAbhAvadutpannasA tathA hArasya tathA vaidhAt tathetyupasaMhArAdupa tadatyantavimokSo Jain tadadRSTakAritamiti 187 202 195 187 201 192 198 189 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - nyAyadarzanam 196 199 198 199 194 198 189 198 190 traikAlyAsiddheH tvaparyantatvAccharIrasya tvagavayavavizeSaNa tvagavyatirekAt (da) darzanasparzanAbhyAmekA digdezakAlAkAzeSu dvividhasyApi duHkhajanmapravRtti doSa duHkhavikalpe sukhA dRSTAnumitAnAM niyogaH dRSTAntavirodhAd dRSTAntarasya kAraNA dRSTAnte ca sAdhya doSanimitta rUpAdayo doSanimittAnAM tattva dravyaguNadharmabhedAt dravyavikAre vaiSamyavat dravye svaguNaparaguNo 191 199 193 194 194 200 188, 203 |na utpattikAraNAnapadezAt 197 |na utpattitatkAraNopalabdheH 195 /na utpattinimittatvAt 195 |na utpattivinAzakAraNo na uSNazItavarSAkAla na ekapratyanIkabhAvAt 189 | na ekadezavAsasAdRzye na karaNAkaraNayoH 186 na karmakartRsAdhana 200 na karmAnityatvAt |na kAraNAvayavabhAvAt 193 na kAryAzrayakartRvadhAt na kuDayAnta | na kezanakhAdiSvanupa 200 naktaJcaranayanarazmi na klezasantataH na gatyabhAvAt 192 |na na ghaTAghaTAniSpatteH 197 |na ghaTAbhAvasAmAnya na catuSTayamaitihyA na cAvayavyavayavAH na caikadezopalabdhiH na tadarthabahutvAt na tadarthAntarabhAvAt na tadanavasthAnAt | na tadAzugatitvAt na tadvikArANAM suvarNa nadoSalakSaNAvarodhAtna 199 na niSpannAvazyambhAvitvAt 196 | na payasaH pariNAma 194 | na pAkaguNAntaro 193 | na pArthivApyayoH - 195 | na putrapazustrIparicchada 194 196 198 191 (dha) 190 201 189 195 198 188 192 196 dharmavikalpanirdeze dhAraNAkarSaNopapattezca (na) na akRtAbhyAgama na aNu nityatvAt na atItAnAgatayoH na atulyaprakRtInAM na anityatAnityatvAt na anekalakSaNaireka na antaH zarIravRttitvAt na anyatra pravRttya na AtmapratipattihetunAM na indriyAntarArthA 192 198 202 196 197 195 200 For Personal & Private Use Only Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - nyAyadarzanam 501 1.202 h 200 195 nityanta orrrrrrrrrrror 193 198 199 193 na puruSakarmAbhAve 199 | nAnuvAdapunaruktayoH 190 na pratyakSeNa yAvat 189 nAnyatve'pyabhyAsasya na pradIpaprakAzavat 189 nApratyakSe gavaye pramANArtham 190 na pralayo'NusadbhAvAt 201 nAbhAvaprAmANyaM 191 na pravRttiH pratisandhAnAya 200 |nArthavizeSaprAbalyAt 189 nabuddhilakSaNAdhi 195 nAsanna sanna nayugapadagrahaNAt 196 nigrahasthAnaprAptasya na yugapadanekakriyo 197 nityatvaprasaGgazca 198 na yugapadarthAnupalabdheH nityatve'vikArAd 192 na rAtrAvapyanupalabdheH 194 | nityamanityabhAvAd narUpAdInAmitaretara 197 nityasyApratyAkhyAnam 199 na lakSaNAvasthitApekSA 191 nityAnAmatIndriyatvAt / na vikAradharmAnupapatteH 192 nimitatanaimittikabhAvAd 198 na vinaSTebhyo'niSpatteH 199 |nimittanaimittikopapattezca na viSayavyavasthAnAt |nimittAnimittayorA na vyavasthAnupapatteH 199 | niyamazca niranumAnaH nazabdaguNopalabdheH 195 niyamahetvabhAvAt 196 na saGkalpanimittatvAd 194, 200 niyamAniyamavirodhAt na sadyaH kAlAntaro niyamAniyamau tu na sarvaguNAnupalabdheH 195 niravayavatvAdahetuH na sAdhyasamatvAt |nirdiSTakAraNAbhAve'pi 203 na sAmayikatvAcchabdA netaretaradharmaprasaMgAt 194 na sukhasyAntarAla nendriyArthayostadvinAze'pi 196 na smaraNakAlAniyamAt naikasminnAsAsthi 193 na smRteH smartavyaM / notpattivinAzakAraNo 196 na svabhAvasiddhiH nyUnasamAdhikopalabdheH 192 na svabhAvasiddherbhAvAnAm (pa) na hetutaH sAdhyasiddheH pakSapratiSedhe pratijJAtA 204 na hetvabhAvAt 196 |padmAdiSu prabodha 194 nAkRtivyaktyapekSatvAt 193 | paraM vA truTeH nAtItanAgatayoritare 189 | parazvAdiSvArambha 197 nAtmamanasoH sannikarSA 189 parizeSAda yathokta 197 _194 |pariSatprativAdibhyAM 204 192 200 197 199 198 Wm . 199 201 nAnamAyamAnasya Jain Edation Internauonal For Personal & Private Use Only Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - nyAyadarzanam 190 195 200 194 186 204 pazcAt siddhau na pramANebhyaH 188 pratyakSanimittatvAcca 189 pANinimittaprazleSAt 192 | pratyakSamanumAnameka 189 pAtraMcakyAntAnupapattezca 200 | pratyakSalakSaNAnupapattiH 189 pArthivaMguNAntaropalabdhaH 194 pratyakSAdInAmaprAmANyaM 188 punarutpattiH pretyabhAvaH 186 | pratyakSAnumAnopamAna 186 pUraNapradAhapATanA pratyakSeNApratyakSasiddheH 190 pUrvaM hi pramANasiddhau 188 | pradIpArciH santatyabhiH 197 pUrvakRtaphalAnubandhAt 198, 202 | pradIpopAdAna 203 pUrvapUrvaguNotkarSAt pradhAnazabdAnupapatteH pUrvAbhyastasmRtyanubandhAta | pramANata:siddheH pramANAnAM 189 pRthak cAvayavebhyo 201 pramANatarkasAdhanopAlambhaH 187 pRthivyApastejo pramANatazcArthapratipatteH 201 paurvAparyAyogAda prati pramANato'nupalabdheH 190 prakRtAdAdaprati 204 pramANaprameyasaMzaya 186 prakRtivivRddhau vikAra 192 pramANAnupapattyu 201 prakRtyaniyamAt 192 prameyatA ca tulA 189 praNidhAnanibandhAbhyAsa prayatnakAryAnekatvAt 204 praNidhAnaliGgAdijJAnAnAm 197 pravartanAlakSaNAH 186 pratijJAtArthapratiSedhe 204 pravRttidoSajanito'rthaH 186 pratijJAhAniH pratijJAntaraM pravRttiryathoktA pratijJAhetudAharaNopanaya 198 187 pravRttirvAgbuddhi 186 pratijJAhetvorvirodhaH 204 prasiddhasAdharmyAt pratidRSTAntadharmAbhyanujJA 186, 189 pratidRSTAntahetutva ca prAguccAraNAdanupalabdheH pratidvandvisiddheH 197 | prAguptatteH kAraNAbhAvAd pratipakSahInamapi vA prAgutpatterabhAvopapattezca pratipakSAt prakaraNasiddheH prAgutpatterabhAvAnitya 200 200 | prADaniSpattevRkSaphalavat pratiSedhe'pi samAno doSaH pratiSedhaM sadoSamabhyu 204 prAtibhavat tu praNidhAnA pratiSedho nityamanityabhAvA 204 prAptau cAniyamAt 198 pratiSedhavipratiSedhe 204 | prApya sAdhyamaprApya vA 203 pratiSedhAnupapattezca 203 prIterAtmAzrayatvAd 200 pratiSedhAprAmANyaM ca 191 | pretya | pretyAhArAbhyAsakRtAt 194 197 204 204 so . 203 ___203 191 202 203 204 197 For Personal & Private Use Only Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - nyAyadarzanam 503 194 (la) 199 191 197 189 190 (ba) bAdhanAnivRtteH bAdhanAlakSaNaM duHkham bAhyaprakAzAnugrahAd buddhirupalabdhirjJAnam buddhisiddhantu tadasat buddhaizcaivaM nirmita buddhyavasthAnAt buddhyA vivecanAttu (bha) bhUtaguNavizeSopalabdheH bhUtebhyo mUryupAdAnavat (ma) manaH karmanimittatvAcca mantrAyurvedaprAmANyavacca mahadaNugrahaNAt madhyandinolkAprakAzA mAyAgandharvanagara mithyopalabdhivinAzaH mUrtimatAM ca saMsthAnopa (ya) yatra saMzayastatraivam yatsiddhAvanyaprakaraNa yathoktahetutvAccANu yathoktahetutvAt yathoktAdhyavasAyAdeva yathoktopapannazchala yamarthamadhikRtya pravarteta yasmAt prakaraNacintA yAvaccharIrabhAvitvAd yAzabdasamUhatyAga yugapatsiddhau yugapajjJAnAnutpattiH (ra) 200 | razamyarthasannikarSa / 186 |rodhopaghAtasAdRzyebhyo 189 194 186 lakSaNavyavasthAnAdevA 200 lakSiteSvalakSaNalakSita 202 liGgato grahaNAnna 196 laukikaparIkSakANAM 187 201 (va) vacanavighAto'rtha 188 195 varNakramanirdeza 204 198 varNatvAvyatirekAd 192 vartamAnAbhAvaH patataH 198 vartamAnAbhAve sarvA 189 | vAkchalamevopacAra 188 194 vAkyavibhAgasya 190 194 vikAradharmitve nityatvA 192 202 vikAraprAptAnAmapuna vikArAdezopadezAt 192 201 | vijJAtasya pariSadA 205 | vidyA'vidyAdvaividhyAt 201 188 vidhividhAyakaH 187 vidhivihitasyAnu | vidhyarthavAdAnuvAda 190 197 | vinAzakAraNAnupalabdheH 191, 196 | vipratipratirapatizca 188 187 vipratipattau ca samprati 188 vipratipattyavyavasthA 188 188 | vipratiSedhAcca 195 197 | vibhaktyantaropapattezca 192 vimarzahetvanuyoge ca 188 |vimRzya pakSapratipakSAbhyAm 187 186 | vividhabAdhanAyogAt 192 202 190 190 198 188 187 192 191 Jain education International 200 For Personal & Private Use Only Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 viSayatvAvyatirekA viSayapratyabhijJAnAt viSTaM hyaparampareNa vItarAgajanmAdarzanAt vRttyanupapatterapi vyaktAd vyaktAnAM vyaktAd ghaTaniSpatte vyaktirguNavizeSAzrayo vyaktyAkRtiyukte'pi vyaktyAkRtijAtayastu vyaktyAkRtijAtisannidhau vyabhicArAdahetuH vyAghAtAdaprayogaH vyAsaktamanasaH pAda vyAhatatvAdayuktam vyAhatatvAdahetuH vyUhAntarAd dravyAntaro (za) zabda aitihyAnarthA zabdasaMyogavibhavAcca zabdArthayoH punarvacanam zabdArthavyavasthAnAd zabdo'numAnam zarIraguNavaidharmyAt zarIradAhe pAtakAbhAvAt zarIravyApitvAt zarIrotpattinimittavat zIghrataragamanopadeza zrutiprAmANyAcca (sa) saMkhyaikAntAsiddhiH saMyogopapattezca saMsargAccAnekaguNa SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH nyAyadarzanam 195 | saguNadravyotpattivat 196 saguNAnAmindriya 195 sa caturvidhaH sarvatantra 194 sadyaH kAlAntare ca 201 198 santAnAnumAna 199 sa pratipakSasthApanAhIno 193 samAnaprasavAtmikA jAti:, 193 | samAdhivizeSAbhyAsAt 193 | samAnatantrasiddhaH 193 samAnAnekadharmAdhya 198 samAnAnekadharmopapatteH 199 samAropaNadAtmani 196 sampradAnAt 201 sambandhAcca sambhavato'rthasyAti 196 sarva nityaM paJcabhUta 189, 195 sarva pRthak bhAvalakSaNa 190 sarvatantrAviruddhaH 201 |sarvatraivam 205 sarvapramANapratiSedhAcca 190 sarvamanityamutpatti 190 sarvamabhAvau bhAveSu 197 sarvAgrahaNamavayavyasiddheH 193 savyadRSTasyetareNa 197 savyabhicAraviruddha 198 sahacaraNasthAnatAdarthya 190 | sAdharmyavaidharmyAbhyAm 194 sAdharmyavaidhamryotkarSa - sAdharmyAt tulya 199 sAdharmyAt saMzaye 201 | sAdharmyAdisiddheH 195 | sAdhyatvAdavayavini For Personal & Private Use Only 194 195 187 200 186 191 187 193 202 187 188 187 200 191 190 188 199 199 187 204 188 199 199 189 193 187 193 188, 202 202 204 203 204 189 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - nyAyadarzanam 505 195 197 196 196 18 205 188 sAdhyatvAda hetuH 196 sthAnAnyatve nAnAtvAt sAdhyadRSTAntayordharma 202 |sphaTikAnyatvAbhimAnAt sAdhyanirdezaH pratijJA 187 sphaTike'pyaparAparo sAdhyAtidezAcca 203 smaraNaM svAtmano sAdhyasamatvAdahetuH smarataH zarIradhAraNo sAdhyasAdharmyAt smRtisaGkalpavacca sAdhyAtidezAcca 203 svapakSadoSAbhyupagamAt sAdhyAviziSTaH sAdhyatvAt svapakSalakSaNApekSo svapnaviSayAbhimAnavat sAmAnyadRSTAntayoH svaviSayAnatikrameNa sAmAnyavato dharmayogo (ha) siddhAntamabhyupetya 187, hInamanyatamenApi suptavyAsaktamanasAM hetUdAharaNAdhikam suvarNAdInAM punarApatteH hetUpAdAnAt pratiSedhavya suSuptasya svapnAdarzane hetvapadezAt pratijJAyAH senAvanavat grahaNam 189 hetvabhAvAdasiddhiH stutinindA parakRtiH 190 hetvAbhAsAzca yathoktAH 203 192 205 205 205 197 187 202 205 0 For Personal & Private Use Only Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 (a) agnerurdhvajvalanaM ajJAnAcca aNutvamahattvayoH aNutvamahattvAbhyAM aNu mahaditi tasmin aNusaMyogastvapratiSiddhaH aNormahatazcopalabdhya ato viparItamaNu athAto dharmaM vyAkhyAsyAmaH adRSTaM vidyA adRSTAcca adravyatvena nityatvam adravyavattvena dravyam anitya iti vizeSata: anitye'nityam anityeSvanityA anekadravyavattvena anekadravyasamavAyAt 216 | arUpiSvacAkSuSANi 206 | artha iti dravyaguNakarmasu 219 arthAntaraM ca 215 arthAntaraM hyarthAntarasya 208 avidyA 208 | avidyA ca vidyA 212 azucIti zuci 216 | asata: kriyAguNavyapa 216 asati cAbhAvAt aniyatadigdezapUrvakatvAt 212 asati nAstIti ca 207 212 217 | asamAhitAntaH karaNA: anyatarakarmaja ubhaya anyatrAntyebhyo anyadeva hetuH aparismannaparaM apasarpaNamupasarpaNam apAM saMghAto vilayanaM apAM saMyogAdvibhAgAcca apAM saMyogAbhAve SaDdarzanasUtrasaMgrahaH akArAdikramaH vaizeSikadarzanam vaizeSikadarzanam aprasiddho'napadezaH apsu tejasi vAyau ca apsu zItatA abhighAtaje muSalAdau 215 | abhighAtAnmusalasaMyogA 210 abhivyaktau doSAt 216 | abhiSecanopavAsa 216 | abhUtaM nAstIti 216 |abhUdityapi 212 ayatasya zucibhojanAt 216 ayameSa tvayA kRtaM asaditi bhUtapratyakSAbhAvAt asamavAyAt sAmAnya 207 | asyedaM kAryaM kAraNaM asyedaM kAryakAraNasambandha 210 209 asyedamiti buddhaya 214 ahamiti pratyagAtmani 213 | ahamiti mukhyayogyAbhyAM ahamiti zabdasya 214 213 210 216 209 For Personal & Private Use Only (A) Atmakarmasu mokSo Atmakarma hastasaMyogAd AtmamanasoH saMyogavizeSAt 213 213 210 215 218 219 215 218 212 218 215 210 212 216 215 218 215 217 218 207 219 219 219 219 211 211 211 215 213 219 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - vaizeSikadarzanam 507 217 219 218 218 AtmanyAtmamanasoH AtmasamavAyAt AtmasaMyoga prayatnArabhyAM AtmAntaraguNAnAm Atmendriyamano'rtha AtmendriyArthasannikarSe AtmendriyArthasannikarSAd AdityasaMyogAd ArSa siddhadarzanaM ca (i) icchAdveSapUrvikA ita idamiti yataH indriyadoSAt saMskAra indriyArthaprasiddhirindriyArthe iSAvayugapat saMyoga iSTAniSTakAraNavizeSAt ihedamiti yataH 206 213 219 | etena guNatve bhAve ca 212 211 | etena digantarAlAni 201 213 | etena dIrghatvahnasvatve 216 |etena nityeSu anityatvam 216 214 |etena vibhAgo vyAkhyAtaH / 211 | etena zAbdaM vyAkhyAtam 211 | etena hInasamaviziSTaM 209 etenAghaTogauradharmazca 219 | etenoSNatA vyAkhyAtA 209 (ka) 215 karma karmasAdhya 209 | karmabhiH karmANi 216, 217 219 / karmasu bhAvAt karmatvam 207 210 kAraNaM tvasamavAyino 214 kAraNaguNapUrvakaH 208, 216 219 | kAraNaparatvAt kAraNA 217 217 kAraNabahutvAcca 216 kAraNamiti dravye 220 216 kAraNasamavAyAt 220 | kAraNasAmAnye dravya 207 206 |kAraNAkAraNasamAvAyAcca kAraNAjJAnAt 210 216 kAraNAntarAnuklRpti 217 kAraNabhAvAt kArya 217 kAraNAbhAvAt kAryA 207 217 | kAraNAyaugapadyAt 219 | kAraNe kAlaH 216 216 kAraNena kAlaH 214 209 kAraNe samavAyAt 220 206 kAryaM kAryAntarasya 219 / kAryakAraNayorekatve 217 kAryavirodhi karma - 214 / kAryavizeSeNa nAnAtvam .. 209. (u) uktAH guNAH utkSepaNamavakSepaNa ubhayathA guNAH 206 220 (e) 208 212 218 ekakAlatvAt ekatvAbhAvAdbhaktiH ekatvaikapRthaktvayorekatvai ekadikkAlAbhyAm ekadeze ityekasmin ekadravyatvAt ekadravyatvAnna ekadravyamaguNaM ekArthasamavAyikAraNA etadanityayorvyAkhyAtam Jal, etena karmANi guNAzca - 217 206 For Personal & Private Use Only Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - vaizeSikadarzanam 207 209 219 'P 214 218 220 207 kAryAntarAprAdurbhAvAcca 208 | tathA guNeSu bhAvAt kAryeSu jJAnAt 210 tathAtmasaMyogo 213 kriyAguNavat samavAyi 206 tathA dakSiNA pratIci kriyAguNavyapadezA 218 tathA dagdhasya visphoTane 213 kriyAvattvAd guNa 208 tathA dravyAntareSu (ga) tathA''pastejovAyuzca gaNakarmasu guNakarmA 218 tathA pRthaktvam 216 gaNakarmasu ca bhAvAt 207 tathA pratigrahaH guNakarma susannikRSTeSu 218 tathA'bhAve bhAvapratyakSatvAcca guNatvAt 217 tathA rUpe kAraNaikA guNavaidhAnna karmaNAM karma tathA viruddhAnAM tyAgaH 215 guNasya sato'pavargaH 209 tathA svapnaH guNAntarAprAdurbhAvAt 212 | tathA hastasaMyogAcca guNairguNAH 217 tadaliGgamekadravyatvAt guNairdigvyAkhyAtA 214, 216 tadaduSTe na vidyate guNo'pi vibhAvyate 217 tadanArambha Atmasthe 214 gurutvaprayatnasaMyogAnAM tadanuvidhAnAdekapRthaktvaM 209 (ca) tadabhAvAdaNu manaH 216 cAturAzramyamupadhA 215 tadabhAve saMyogAbhAvo 214 (ja) tadduSTabhojane na 214 jAtivizeSAcca 215 tadduSTajJAnam jJAnanirdeze jJAna |tadvacanAdAmnAyasya 206, 220 tadvizeSeNAdRSTakAritam 213 ta AkAze na vidyante 208 tanmayatvAcca 215 tat saMyogo vibhAgaH 215 tayorniSpattiH pratyakSa 217 tattvabhbhAvena 217 | tasmAdAgamikaH 211 tattvambhAvena 209 | tasmAdAgamikam 208 tat punaH pRthivyAdi 212 | tasya kArya liGgam 212 tatra visphUrjaliGgam tasya dravyatvanityatve tatra zarIraM dvividham 212 | tasya samabhivyAhArato 214 tatrAtmA manazca 217 | tasyAbhAvAdavyabhicAraH 212 tatsamavAyAt 219 / tulyajAtIyeSvarthAntara 209 tathA guNaH 206 taNe karma vAyusaMyogAt 213 207 218 (ta) 213 211 Jain Educatio international For Personal & Private Use Only Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - vaizeSikadarzanam tejasa uSNatA tejaso dravyAntareNa tejo rUpasparzavat tena rasagandhasparzeSu pusIsaloha dikkAlAvakAzaM ca duSTaM hiMsAyAm (da) dRSTAnAM dRSTaprayojAnAnAM dRSTAnAM dRSTaprayojanAnAM dRSTAntAcca dRSTeSu bhAvAdadRSTeSu dRSTyAtmani liGge eka devadatto gacchati dravatvAt syandanam dravyaguNakarmaNAM dravyaM dravyaguNakarmaniSpatti dravyaguNakarmabhyo'rthAntaraM dravyaguNakarmasu dravyaguNayoH sajAtIyA dravyatvaM guNatvaM karmatvaM ca dravyatvaguNatva dravyatvanityatve dravyANAM dravyaM kAryaM dravyANi dravyAntaram dravyAzrayyaguNavAn dravye dravyaguNakarmApekSam dravyeSu jJAnaM vyAkhyAtam dravyeSu paJcAtmakatvaM dravyeSvanitaretarakAraNAH dvayostu pravRttyorabhAvAt dvitvaprabhRtayaH saMkhyA: ( dha ) 209 214 | dharmavizeSaprasUtAt 208 dharmavizeSAcca 212 dharmAcca 208 ( na ) na ca dRSTAnAM sparza na cAsiddhaM vikArAt 214 214 | na tu kAryAbhAvAt 220 | na tu zarIravizeSAt na dravyaM kAryaM 215 na dravyANAM karma 216 nADyo vAyusaMyogAd 218 nApi karmAcAkSuSatvAt 211 nAsti ghaTo gehe 211 213 niHsaGkhyatvAt karma | nityaM parimaNDalam 206 nityavaidharmyAt 214 nitye nityam 207 | nityeSvabhAvAdanityeSu 207 206 207 217 208 207 206 206 nodanAbhighAtAt 218 niSkramaNaM pravezanam niSkriyatvAt niSkriyANAM samavAyaH | nodana vizeSAdudasana nodanavizeSAbhAvAt nodanAdAdyamiSoH karma nodanApIDanAt ( pa ) 217 paratra samavAyAt 218 paratvAparatvayoH paratvA 218 | parizeSAlliGgam 210 punarviziSTe pravRttiH 207 | puSpavastrayoH sati For Personal & Private Use Only 509 206 212 219 208 210 207 211 206 206 213 209 218 217 216 210 216 209 208 217 214 213 213 213 213 213 208 217 208 215 209 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - vaizeSikadarzanam 215 211 217 216 210 208 206 208 207 (la) 210 211 208 208 pRthivIkarmaNA tejaH karma pRthivyAdirUparasa pRthivyApastejo pratyakSapravRttatvAt pratyakSA'pratyakSANAM prathamAzabdAt prayatnavizeSAnnodana prayatnAd yaugapadyAt pravRttinivRttI ca pratyam prasiddhA indriyArthAH prasiddhipUrvakatvAd prANApAnanimeSo (ba) buddhipUrvA vAkyakRtirvede buddhipUrvo dadAti brAhmaNe saMjJAkarma (bha) bhAvadoSo upadhA'doSo bhAvo'nuvRttereva bhUtamabhUtasya bhUto bhUtasya bhUyastvAd gandhavattvAcca bhrAntaM tat (ma) maNigamanaM sUcyabhisarpaNam mahatyanekadravyavattvAt (ya) yaccAnyadasadataH yajJadata iti sannikarSe yato'bhyudayaniH zreyasa yatnAbhAve prasuptasya yathAdRSTamayathAdRSTatvAcca yadi dRSTamanvakSamahaM 214 yadiSTarUpararasa 216 |yasmAd viSANI 206 yutasiddhyabhAvAt kAryya 208 rUpasagandhasparza rUparasagandhasparzavatI 213 rUparasagandhasparzAH rUparasasparzavatyaH 211 rUpANAM rUpam . 210 210 liGgAccAnityaH (va) vAyusannikarSe pratyakSA 214 vAyorvAyusaMmUrchana 214 vidyA'vidyAtaH 214 vibhavAnmahAnAkAzaH virodhyabhUtaM bhUtasya 215 viziSTe AtmatyAgaH 207 | viSANI kakudmAn prAnte 210 vRkSAbhisarpaNam 210 vedaliGgAcca vaidikaM ca 217 vyatirekAt vyavasAthAto nAnA 213 | vyavasthitaH pRthivyAM (za) zabdaliGgAvizeSAd 218 zabdArthavasambandhI 211 zAstrasAmarthyAcca 206 zrotragrahaNo yo'rthaH 213 (sa) 209 saMkhyAH parimANAni 216 210 215 208 213 218 0 0 0 v mrow or or 0 0 0 211 209 212 209 217 211 209 212 210 Jain Educador International For Personal & Private Use Only Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanasUtrasaMgrahaH- akArAdikramaH - vaizeSikadarzanam 511 210 220 218 212 206 215 215 210 208 210 217 207 saMjJAkarma svasmAdviziSTAnAM saMjJAyA AditvAt saMyuktasamavAyAdagne saMyogavibhAgayoH saMyogavibhAgavegAnAM saMyogavibhAgAzca saMyogAdabhAvaH karmaNaH . saMyogAdvA saMyogAdvibhAgAcca saMyogAnAM dravyam saMyogAbhAve gurutvAt saMyogino daNDAt saMyogi samavAyyekA saMzayanirNayAntarAbhAvazca saMskArAbhAve gurutvAt saGkhyAH parimANAni saccAsat sati ca kAryAdarzanAt sato liGgAbhAvAt satyapi dravyattve sadakAraNavannityam sadanityaM dravyavat sadasat saditi yato dravya saditi liGgAvizeSAt sandigdhastUpacAraH 208 | santyonijAH 212 | sandigdhAH sati bahutve samavAyinaH zvaityAt 217 | samAkhyAbhAvAcca same AtmatyAgaH 207 same hIne vA pravRttiH 208 sampratipattibhAvAcca | sarpirjatumadhUcchiSTAnAm | sAmayikaH zabdArtha | sAmAnyaM vizeSa iti | sAmAnyato dRSTAt 217 | sAmAnyapratyakSAd 210 sAmAnyavizeSAbhAvena 219 | sAmAnyavizeSApekSaM 213 | sAmAnyavizeSeSu | sukhaduHkhajJAnaniSpatti 218 | sukhAdrAga 219 | so'napadezaH | sparzavAn vAyuH 212 | sparzazca vAyoH 212 | svapnAntikam 206 (ha) 218 hastakarmaNA dArakakarma 207 hastakarmaNA manasaH 207 | hIne pare tyAgaH 211 | heturapadezo liGgaM 207 208, 211 209 207 218 218 211 215 210 210 208 208 219 213 214 215 219 For Personal & Private Use Only Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 OM 3 munizrI dvArA saMpAdita-lekhita-saMkalita pustaka graMtha-pustaka kA nAma prakAzana varSa 1-2. SaDdarzana samuccaya bhAvAnuvAda, bhAga-1,2 (gujarAtI) vi.saM. 2061 3. dharmasaMgraha sAroddhAra, zramaNadharma, bhAga-2 (gujarAtI) vi.saM. 2061 tithi aMge satya aura kurtako kI samAlocanA (*) vi.saM. 2061 (gujarAtI) tattva viSayaka praznottarI (*) (gujarAtI) vi.saM.2062 yogadRSTi se jIvanadRSTi badalIye (1) (gujarAtI) vi.saM. 2062 7. tristutika mata samIkSA praznottarI (gujarAtI) vi.saM. 2064 tristutikamata samIkSA praznottarI (hindI) vi.saM. 2064 9. caturthastuti nirNaya (sAnuvAda) bhAga 1-2 (hindI, gujarAtI) vi.saM. 2064 10. yoga pUrvasevA (2) (gujarAtI) vi.saM. 2064 11. zuddhadharma(*) (3) (gujarAtI) vi.saM. 2065 12. adhyAtmazuddhi (4) (gujarAtI) vi.saM. 2066 13. samAdhimRtyu thakI sadgati, sadgati thakI bhavamukti (5) vi.saM. 2067 (gujarAtI) 14. SaDdarzana samuccaya bhAvAnuvAda, bhAga 1 (hindI) vi.saM. 2068 15. SaDdarzana samuccaya bhAvAnuvAda, bhAga 2 (hindI) vi.saM. 2068 16. SaDdarzana sUtrasaMgraha evaM SaDdarzana viSayaka kRtayaH vi.saM. 2068 17. AtmAnI traNa avasthA (6) (gujarAtI) (mudraNa meM) vi.saM. 2068 noMdha : (*) ai nizAnavAle pustaka upalabdha nahIM hai| For Personal & Private Use Only Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (MARATNA zAsa R.M.00-200, pIya suraka 14aaNraasstteii| cadra dI ji sasi ziratAja zAsana zatAbdI graMthamAlA For Personal & Private Use Only