Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 06 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006320/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo arihaMtANe namo siddhANaM, namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukakAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvasiM paDhamaM havaI maMgala Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 1 (Full Edition) :: yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BHAGAVAT SHRI BXE NII SUTRA PART : 6 el colad 2121: cu-s GULL- Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PS232222222222223222222222222222 jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja viracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM hindIgurjarabhASA'nuvAdasahitam zrI-bhagavatIsUtram BHAGAVATI SUTRAM SaSTho bhAgaH niyojaka:saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamunizrI kanhaiyAlAlajI-mahArAjaH seeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeech paecseaseeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeees prakAzaka : rAjakoTanivAsI - zreSThizrI - zAmajIbhAI - velajIbhAI borANI, tathA kaDavIvAI-vIrANI-smArakaTUsTa, tatpradatta-dravyasAhAyyena a. bhA. zve. sthA. jainazAstroddhArasamitipramukhaH zreSThi-zrI zAntilAla-maGgaladAsabhAI mahodayaH rAjakoTa. prathamA-AvRtti : vIra saMvata vikrama saMvat isvosana prati 1200 2490 2020 1964 eeeeee mUlya ru. 25-0. Ceeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeees Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLavAnuM ThekANuM : zrI a. bhA. che. sthAnakavAsI jenazAstroddhAra samiti. che. gareDiyA kuvA roDa, rAjakeTa - saurASTra. Published by : Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhar Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT. (Saurashtra.) W. Rly. Iudia. prathama AvRtti prata 1200 vI 2 saMvat 2490 vikrama saMvata : 2020 I svI sana : 1964 : mudraka : : mudraNasmAna : jayaMtilAla devacaMda mahetA ja ya bhA 2 ta gaDiyA kuvA roDa, rAjakeTa (saurASTra) zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya mATe khAsa sUcanA A sUtranA mUlapAThano svAdhyAya divasa ane rAtrinA prathama prahare tathA cothA prahare karAya che. (2) prAta:uSAkALa, sanyAkALa, madhyAhna, ane madhyarAtrimAM be-be ghaDI (48 miniTa) vaMcAya nahIM, sUryodayathI pahelAM 24 miniTa ane sUryodayathI pachI 24 miniTa ema be ghaDI sarvatra samajavuM. mAsika dharmavALAM strIthI vaMcAya nahIM temaja tenI sAme paNa vaMcAya nahIM. jyAM A strIo na hoya te oraDAmAM besIne vAMcI zakAya. (4) nIce lakhelA 32 asvAdhyAya prasaMge vaMcAya nahIM. (1) AkAza saMbaMdhI 10 asvAdhyAya kAla. (1) ulkApAta-moTA tArA khare tyAre 1 prahara (traNa kalAka svAdhyAya na thAya.) (2) digdAha-koI dizAmAM atizaya lAlavarNa hoya athavA koI dizAmAM moTI Aga lagI hoya to svAdhyAya na thAya. garjArava -vAdaLAMno bhayaMkara garjArava saMbhaLAya. gAjavIja ghaNI jaNAya to 2 prahara (cha kalAka) svAdhyAya na thAya. nirdhAta-AkAzamAM koI vyaMtarAdi devakRta ghoragarjanA thaI hoya, athavA vAdaLo sAthe vIjaLInA kaDAkA bole tyAre ATha prahara sudhI svAdhyAya nA thAya. (5) vidyuta--vijaLI camakavA para eka prahara svAdhyAya na thA. (6) cUpaka-zuklapakSanI ekama, bIja ane trIjanA divase saMdhyAnI prabhA ane caMdraprabhA maLe to tene cUpaka kahevAya. A pramANe cUpaka hoya tyAre rAtrimAM prathama 1 prahara svAdhyAya na karavo. (7) yakSAdIta-koI dizAmAM vIjaLI camakavA jevo je prakAza thAya tene yakSAdIpta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. (8) ghumika kRSNa-kAratakathI mahA mAsa sudhI dhUmADAnA raMganI je sUkSma jala jevI dhUmmasa paDe che tene dhUmikAkRSNa kahevAya che. tevI dhUmmasa hoya tyAre svAdhyAya na karavo. (9) mahikAzveta-zItakALamAM zvetavarNavALI sUkSma jalarUpI je dhummasa paDe che. te mahikAzveta che tyAre svAdhyAya na karavo. (10) rajauddaghAta-cAre dizAmAM pavanathI bahu dhULa uDe. ane sUrya DhaMkAI jAya. te rajauddAta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) audArika zarIra saMbaMdhI 10 asvAdhyAya (11-12-13) hADakAM-mAMsa ane rUdhira A traNa vastu agnithI sarvathA baLI na jAya, pANIthI dhovAI na jAya ane sAme dekhAya to tyAre svAdhyAya na karavo. phUTeluM iMDu hoya to asvAdhyAya. (14) maLa-mUtra--sAme dekhAya, tenI durgadha Ave tyAM sudhI asvAdhyAya. (15) smazAna--A bhUminI cAre bAju 100/100 hAtha asvAdhyAya. (16) caMdragrahaNa-jyAre caMdragrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 8 muhUrta ane utkRSTathI 12 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (17) sUryagrahaNa--jyAre sUryagrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 12 muhUrta ane utkRSTathI 16 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (18) rAjavyagrata-najIkanI bhUmimAM rAjAonI paraspara laDAI thatI hoya tyAre, tathA laDAI zAnta thayA pachI 1 divasa-rAta sudhI svAdhyAya na karavo. (19) patana-koI moTA rAjAnuM athavA rASTrapuruSanuM mRtyu thAya to teno agnisaMskAra na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM tathA navAnI nimaNuMka na thAya tyAM sudhI UMcA avAje svAdhyAya na karavo. (20) audArika zarIra-upAzrayanI aMdara athavA 100-100 hAtha sudhI bhUmi upara bahAra paMcendriyajIvanuM mRtazarIra paDyuM hoya to te nirjIva zarIra hoya tyAM sudhI svAdhyAya na karavo. (21thI 28) cAra mahotsava ane cAra pratipadA-ASADha pUrNimA, (bhUtamahotsava), Aso pUrNimA (indra mahotsava), kArtika pUrNimA (skaMdha mahotsava), caitrI pUrNimA (yakSamahotsava, A cAra mahotsavanI pUrNimAo tathA te cAra pachInI kRSNapakSanI cAra pratipadA (ekama) ema ATha divasa svAdhyAya na karavo. (29thI 30) prAtaHkAle ane sabhyAkALe dizAo lAlakalaranI rahe tyAM sudhI arthAta sUryodaya ane sUryAstanI pUrve ane pachI eka-eka ghaDI svAdhyAya na karavo. (31thI 32) madhya divasa ane madhya rAtrie AgaLa-pAchaLa eka-eka ghaDI ema be ghaDI svAdhyAya na karavo. uparokta asvAdhyAya mATenA niyamo mUlapAThanA asvAdhyAya mATe che. gujarAtI Adi bhASAMtara mATe A niyamo nathI. vinaya e ja dharmanuM mUla che. tethI AvA AvA vikaTa prasaMgomAM gurunI athavA vaDIlanI icchAne AjJAne ja vadhAre anusaravAno bhAva rAkhavo. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya ke pramukha niyama (1) (3) isa sUtra ke mUla pATha kA svAdhyAya dina aura rAtrI ke prathama prahara tathA cauthe prahara meM kiyA jAtA hai| prAta: USA-kAla, sandhyAkAla, madhyAhna aura madhya rAtrI meM do-do ghaDI (48 miniTa) svAdhyAya nahIM karanA cAhie, sUryodaya se pahale 24 miniTa aura sUryodaya ke bAda 24 miniTa, isa prakAra do ghar3I sabhI jagaha samajhanA caahie| mAsika dharmavAlI striyoM ko svAdhyAya nahIM karanA cAhie, isI prakAra unake sAmane baiThakara bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhie, jahA~ ye striyA~ na hoM usa sthAna yA kakSa meM baiThakara svAdhyAya kiyA jA sakatA hai| nIce likhe hue 32 asvAdhyAya-prasaMgo meM vA~canA nahIM cAhie(1) AkAza sambandhI 10 asvAdhyAyakAla (1) ulkApAta-bar3A tArA TUTe usa samaya 1 prahara (tIna ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (2) digdAha--kisI dizA meM adhika lAla raMga ho athavA kisI dizA meM Aga lagI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / garjArava-bAdaloM kI bhayaMkara gaDagaDAhaTa kI AvAja sunAI detI ho, bijalI adhika hotI ho to 2 prahara (cha ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| nirghAta-AkAza meM koI vyantarAdi devakRta ghora garjanA huI ho athavA bAdaloM ke sAtha bijalI ke kaDAke kI AvAja ho taba ATha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / vidyuta--bijalI camakane para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie yUpaka-zukla pakSa kI prathamA, dvitIyA aura tRtIyA ke dino meM sandhyA kI prabhA aura candraprabhA kA milAna ho to use yUpaka kahA jAtA hai| isa prakAra yUpaka ho usa samaya rAtrI meM prathamA 1 prahara svAdhyAya nahIM karanA cAhie (8) yakSAdIpta--yadi kisI dizA meM bijalI camakane jaisA prakAza ho to use yakSAdIpta kahate haiM, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / dhUmikA kRSNa-kArtika se mAgha mAsa taka dhuMe ke raMga kI taraha sUkSma jala ke jaisI dhUmasa (koharA) par3atA hai use dhUmikA kRSNa kahA jAtA hai isa prakAra kI dhUmasa ho usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) mahikAzveta--zItakAla meM zveta varNavAlI sUkSma jalarUpI jo dhUmasa par3atI hai vaha mahikAzveta kahalAtI hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (10) rajodghAta--cAroM dizAoM meM teja havA ke sAtha bahuta dhUla uDatI ho aura sUrya Dha~ka gayA ho to rajodghAta kahalAtA hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (9) aitihAsika zarIra sambandhI 10 asvAdhyAya -- (11,12,13) hADa-mAMsa aura rudhira ye tIna vastue~ jaba taka agni se sarvathA jala na jAe~, pAnI se dhula na jAe~ aura yadi sAmane dikhAI deM to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / phUTA huA aNDA bhI ho to bhI asvAdhyAya hotA hai / (14) (15) (16) mala-mUtra - sAmane dikhAI hetA ho, usakI durgandha AtI ho taba-taka asvAdhyAya hotA hai / I zmazAna -- isa bhUmi ke cAroM tarapha 100 - 100 hAtha taka asvAdhyAya hotA hai / (19) candragrahaNa--jaba candragrahaNa hotA hai taba jaghanya se 8 muhUrta aura utkRSTa se 12 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie | (17) sUryagrahaNa - jaba sUryagrahaNa ho taba jaghanya se 12 muhUrta aura utkRSTa se 16 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (18) rAjavyudgata -- najadIka kI bhUmi para rAjAoM kI paraspara lar3AI calatI ho, usa samaya tathA lar3AI zAnta hone ke bAda eka dina-rAta taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / patana -- koI bar3e rAjA kA athavA rASTrapuruSa kA dehAnta huA ho to agnisaMskAra na ho taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie tathA usake sthAna para jaba taka dUsare vyakti kI naI niyukti na ho taba taka UMcI AvAja meM svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (20) audArika zarIra -- upAzraya ke andara athavA 100 - 100 hAtha taka bhUmi para upAzraya ke bAhara bhI paJcendriya jIva kA mRta zarIra par3A ho to jaba taka vaha nirjIva zarI vahA~ par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (21 se 28) cAra mahotsava aura cAra pratipadA - ASAr3hI pUrNimA ( bhUta mahotsava), Aso pUrNimA (indriya mahotsava), kArtika pUrNimA ( skandha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSa mahotsava) ina cAra mahotsavoM kI pUrNimAoM tathA usase pIche kI cAra, kRSNa pakSa kI cAra pratipadA (aikama) isa prakAra ATha dinoM taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29 se 30) prAta:kAla aura sandhyAkAla meM dizAe~ lAla raMga kI dikhAI deM ta taka arthAt sUryodaya aura sUryAsta ke pahale aura bAda meM eka-eka ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (31 se 32) madhya divasa aura madhya rAtrI ke Age-pIche eka-eka ghar3I isa prakAra do ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / uparokta asvAdhyAya sambandhI niyama mUla pATha ke asvAdhyAya hetu haiM, gujarAtI Adi bhASAntara hetu ye niyama nahIM hai / vinaya hI dharma kA mUla hai tathA aise vikaTa prasaMgoM meM gurU kI athavA bar3oM kI icchA evaM AjJAoM kA adhika pAlana karane kA bhAva rakhanA cAhie / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra bhA. 6 kI viSayAnukramaNikA anukramAGka viSaya pRSTAGka AThaveM zatakakA pahalA uddezA 1 pahale uddeze ke viSayoMkA vivaraNa 1-- 5 2 pugaloM ke bhedokA nirUpaNa 3 sUkSma pRthvIkAya ke svarUpakA nirUpaNa 41-260 dUsarA uddezA 4 dUsare uddeze ke viSayokA vivaraNa 261-260 5 AzIviSa nAma ke sarpa ke svarUpakA nirUpaNa 266-302 6 dharmAstikAya AdikI durvijJeyatAkA nirupaNa 303-309 7 jJAnake bhedoMkA nirUpaNa 310-390 8 labdhike svarUpakA nirUpaNa 391-485 9 jJAnagocarakA nirUpaNa 486.-511 10 aThAraha prakArake kAlAdi dvAraukA nirUpaNa 512-542 tIsarA uddezA 11 tIsare uddeze ke viSayokA vivaraNa 543-553 12 jIbake acchedhatAkA nirUpaNa 554-559 13 ratnaprabhAdi pRthivIM ke svarUpakA nirUpaNa 560-569 cauthA uddezA 14 kAyikI AdikriyA kA nirUpaNa 570-577 pAMcavAM uddezA 15 pAMcave uddezeke viSayokA vivaraNa 578-579 16 parigrahAdi kriyAkA nirUpaNa 580-597 17 sthUla mANAtipAtAdi pratyAkhyAnakA nirUpaNa 598-644 zrI. bhagavatI sUtra : Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 18 AjIvakake siddhAntakA nirUpaNa 19 devalokakA nirUpaNa chaTThA uddezA 20 chaThe uddezekA viSayavivaraNa 21 nirgranthake pratilAbha ke phalakA nirUpaNa 22 nigranthake dAnadharmakA nirUpaNa 23 nigrantha ke ArAdhakatAkA nirUpaNa 24 dIpake svarUpakA nirUpaNa 25 kriyAke svarUpakA nirUpaNa zrI bhagavatI sUtra : 6 645-655 656-658 sAtavAM uddezA 26 pradveSakriyA nimittaka anyatIrthikoMke matakA nirUpaNa 751-806 27 gatimaSAtAdhyayanakA nirUpaNa 807-811 // samApta // 659-661 662-670 671-686 687-716 721-750 721-750 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI-vItarAgAya namaH // jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkataM vyAkhyAprajJaptyaparanAmakam | zrI-bhagavatIsUtram ( SaSTho bhAgaH ) // aSTamazatake prathamo dezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam // pudgalAnAM pariNAmaH, prayogapariNatapudgalAH, prathamadaNDake-ekendriyaprayogapariNatapudgalAH, yAvat patrendriyaprayogapariNatA; pudgalAH, nairayika prayogapariNatAH, tirya paJcendriyapayogapariNatAH, jalacarAdiprayogapariNatAH, manuSyaprayogapariNatAH, devapayogapariNatAH, yathA bhavanavAsi-vAnavyanta-jyauti AThaveM zatakakA pahelA uddezaka isa aSTama zatakake prathama uddezakakA viSaya vivaraNa saMkSepase isa prakArase hai prathama uddezakameM pudgaloMkA pariNAma kahA gayA hai so usameM pudgala tIna prakArake kahe gaye haiM inameM eka prakArameM prayogapariNatapudgaloMko bhI kahA gayA hai / isa prayogapariNatapudgaloMko prakAra gaNanAmeM prathamadaNDakameM ekendriyaprayogapariNata pudgaloMko yAvat paMcendriyaprayogapariNatapudgaloMko, nairayika prayoga pariNata pudgaloko, tiryag paMcendriya prayogapariNata pudgaloMko, jalacarAdi prayoga pariNata pudgaloMko, manuSyaprayogapariNata pudgaloMko, AThamA zatakano pahele udazaka aThamA zatakanA pahelA uddezakanuM saMkSipta viSaya vivaraNa A pramANe chepahelA udezakamAM pudagalenA pariNAmanuM pratipAdana karyuM che, temAM pudgala traNa prakAranA kahyA che. temAM eka prakAra pragapariNata yugaleno kahyo che. A prayogapariNata puNenA prakAra batAvatA pahelA daMDakamAM ekendriyaprayogapariNatapugalethI laIne paMcendriya parvatanA prayogapariNatapuganuM, nairayika progapariNata pudgalenuM, paMcendriya tiryaMca prayogapariNata purAnuM, jalacarAdi prAgapariNatapudagalonuM, manuSya zrI. bhagavatI sUtra : Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre pika- vaimAnika - prayogapariNatAH / dvitIyadaNDake-mUkSmapRthivIkAyikAdi. prayogapariNatAH, dvIndriyAdiprayogapariNatAH, ratnaprabhAdinairayikapayogapariNatAH, saMmUchimajalacarAdiprayogapariNatAH, saMmUcchimamanuSyAdiprayogapariNatAH, asurakumArAdiprayogariNatAH, sarvArthasiddhadevaprayogapariNatAH / tRtIyadaNDa kesUkSmapRthivIkAyikAdiprayogapariNatAH, ratnaprabhAdinairayikapayogapariNatAH jalacarAditiryakramayogapariNatAH, manuSyaprayogapariNatAH, asurakumArAdidevaprayogapariNatAH / caturthadaNDaka - paJcamadaNDaka - paSThadaNDaka - saptamadaNDakA'STamadevoMke bhavanavAsI, vAnavyantara' jyotiSika evaM vaimAnika inake prayogase pariNata hue pudgaloMko, kahA gayA hai / dvitIyadaNDakameM sUkSma pRthivIkAyikAdi prayoga pariNata pudgaloMko dvIndriyAdiprayogapariNatapudgaloMkoM, ratnaprabhA Adi pRthiviyoMke, nairayika AdikoMke prayogase pariNata hue pudgaloMko, saMmUchima jalacarAdike prayogase pariNata hue pudgaloMko, saMmUcchima manuSyAdike prayogase pariNata hue pudgaloMko, asurakumAra Adike prayogase pariNata hue pudgaloMko, sarvArthamiddhake devoMke prayogase pariNata hue pudagaloMko tRtIya daNDakameM sUkSma pRthivIkAyikAdike prayogase pariNata hue pudgaloMko, ratnaprabhA Adi pRthiviyoM ke nairayikoMke prayogase pariNata hue pudgaloMko jalacarAditiyaM coMke prayogase pariNata hue pudgaloMko, manuSyoMke prayogase pariNata hue pudgaloMkoM, asurakumAra Adi devoMke prayogase pariNata hue pudgaloMko kahA gayA hai / caturthadaNDakameM, paJcamadaNDakameM, chaThe prayogapariNata pudagalAnuM ane bhavanavAsI, vAnantara, tiSika tathA vaimAnika deva prayAga pariNata pudgalonuM kathana karavAmAM AvyuM che. bIjA daMDakamAM sUkSma pRthvIkAyika AdinA prayogathI pariNata yugale, dIndriya AdinA prayogathI pariNata pudagalenuM, ratnaprabhA Adi pRthvIonA nAraka AdinA prayogathI pariNatapudagalanuM, saMmUIima jalacara AdinA prayogathI pariNata pudgalenuM, samRmi manuSya AdinA prayogathI pariNama pudgalenuM, asurakumAra AdinA prayogathI parita pudagalenuM, ane sarvArthasiddha devAnA prayogathI pariNata pudgalenuM kathana karavAmAM AvyuM che. trIjA daMDakamAM sUkSma pRthvIkAyika, AdinA prayogathI pariNata pudgalanuM, ratnaprabhA Adi pRthvIonA nArakenA pragathI pariNata pudagalenuM, jalacarAdi tiryanA prayogathI pariNata pudgalenuM, manuSyanA prayogathI pariNata pudgalenuM, ane asurakumAra Adi devonA pragathI pariNata pudagalenuM kathana karavAmAM AvyuM che. cothA, pAMcamAM, chaThThA, sAtamAM, AThamAM ane navamAM zrI. bhagavatI sUtra : Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 uddezakaviSayavivaraNam daNDaka - navamadaNDakAH, mizrapariNatapudgalAH, mizrapariNatapudgalAnAM nava daNDakAH, visrasApariNatapudgalAH, ekadravyapariNAmaH, manaHprayogAdipariNatAH, ArambhasatyamanaHprayogAdipariNatAH, ArambhamRSAmanaHprayogAdipariNatAH, satyavacaHprayogAdipariNatAH, audArikAdikAyaprayogapariNatAH, audArikakAyaprayogapariNatAH, audArikamizrakAyaprayogapariNatAH, vaikriyazarIrakAyamayogapariNatAH, vaikriyamizrakAyaprayogapariNatAH, AhArakazarIrakAyaprayogapariNatAH, AhArakamizrazarIrakAyapayogapariNatAH, kArmaNazarIrakAyaprayogapariNatAH, mizrapariNatAH, satyamanomizrapariNatAH, visrasApariNatAH, varNa-gandha-rasa-sparza-pariNatAH, saMsthAnapariNatAH, dvidravyapariNAmaH manaHpayogAdipariNate, mizrapariNate dve dravye, visrasApariNate dve dravye, nidravyapariNAmaH manaHprayogAdidaNDakameM, saptamadaNDakameM, aSTamadaNDakameM, aura nauveM daNDakameM mizra pariNata pudgaloMkA kathana kiyA gayA hai| inake nau daNDaka kahe gaye haiM vitrasA pariNata pudgala, ekadravya pariNAma, manaHpayogAdi pariNata, AraMbhasatyamanaH prayogAdi pariNata, AraMbhamRSAmanaH prayogAdi pariNata, satyavacaH prayogAdi pariNata, audArikAdikAyaprayogapariNata, audArikakAyaprayoga pariNata, audArikamizrakAyaprayoga pariNata vaikriyazarIrakAyaprayoga pariNata vaikriyamizrakAyaprayogapariNata, AhArakazarIrakAyaprayogapariNata, AhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNata, kArmaNazarIrakAyaprayogapariNata, mizrapariNata, satyamanomizrapariNata, visrasA pariNata, varNa--gaMdha-rasa-sparza pariNata, saMsthAna pariNata, dvidravyapariNata, manaHprayogAdi pariNata, mizrapariNata do dravya, virasA pariNata dodravya daMDakamAM mizra pariNata pudgalenuM kathana karyuM che. A rIte temanA nava daMDaka kathA che. visasA pariNata pugala, eka dravya pariNAma, manaHprAdi pariNata, AraMbha satyamanaH prayogAdi pariNata, AraMbhamRSAmanaH prAgAdi pariNata, satyavacaH prAgAdi pariNata, audArikAdi kAyamayega pariNA, dArika mizakAya pravega pariNata, vaikiyazarIrakAya prayoga pariNata, vaikriya mizakAya prayoga pariNata, AhAraka zarIrakAya prayoga pariNata, AhAraka mizra zarIrakAya pravega pariNata, kAmaNa zarIrakAya prayAga pariNata, mizra pariNuta, satya ane mizra pariNata, visasA pariNata, varNa--gaMdharasa-sparza pariNata, saMsthAna pariNata, dvidravya pariNata, manaHprayegAdi pariNata, mizra pariNata be dravya, visasA pariNata be dravya, traNa dravya pariNAma, mana:prayogAdi zrI. bhagavatI sUtra : Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre pariNatAni trINi dravyANi caturdravyANAM pariNAmaH, manaHprayogAdipariNatAni caturdravyANi paJca- paT yAvat- anantadravyANAmalpabahutvaMca / atha aSTamazatakadazodezakArthasaMgrahagAthA 4 mUlam - poggala 1, AsIvisa 2, rukkha 3, kiriya 4, AjIva 5, phAga 6, madante / piDiNIya 8, baMdha 9, ArAhaNA 10, ya dasa aTumaMmi sae // 1 // chAyA - pudgalaH 1 AzIviSaH 2 vRkSaH 3 kriyA 4 AjIva: 5 mAsukam 6 adattam 7, pratyanIkaH 8 bandhaH 9 ArAdhanA 10 ca daza aSTame zate || 1 // TIkA - aSTamazatakasya dazo dezakArthasaMgrahagAthAmAha - 'pola' ityAdi / 'poggala' iti pudgalaH mathamoddezake pudgalapariNAmavaktavyatA 1, tIna dravya pariNAma, manaH prayogAdi pariNata tIna dravya, cAra dravyoMke pariNAma, manaH prayogAdi pariNata cAra dravya, pAMca, chaha, yAvat anantadravyoMke pariNAma aura alpa bahutva ina sabakA kathana | dazodeza kArthasaMgrahagAthA poggala 1 AsIvisa2 rukkha 3 kiriya4 AjIva5 phAga6 madate 7 / paDiNI baMdha9 ArAhaNA ya10 dasa aTTamaMmi sae // 1 // aSTama zataka meM ye daza10 uddezaka haiM pudgala 1, AzIviSa2, vRkSa 3 kriyA4, AjIva5, prAsuka6, adatta7 pratyanIka8 baMdha 9 aura ArAdhanA10 / pariNata traNa dravya, cAra dravyenuM pariNAma, manaHprayegAMdi pariNata cAra dravya, pAMca, cha, sAtathI laIne ana Mta paryantanA dravyanuM pariNAma, ane alpa bahutvanuM kathana, A badhAnuM A uddezakamAM kathana karavAmAM AvyuM che. A zatakanA dase uddezakanA viSayane prakaTa karatI sagrahagAthA-- saMgraha gAthA - poggala 1 AsIvisa 2 tyAhi AhebhAM zata'bhAM nIce pramANe isa uddeza - (1) puchgasa, (2) mAzIviSa, (3) vRkSa, (4) DiyA, (4) lava, (6) Asu, (7) mahatta, (8) atyanIka, (7) paMdha khAne (10) ArAdhanA. zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrikA TIkA za. 8 u. 1 uddezakaviSayavivaraNam 'AsIvisa' iti - AzIviSaH = sarpaH, dvitIyo deza ke AzIviSAdiviSayavaktavyatA 2, 'rukkha' iti vRkSaH - tRtIyodeza ke saMkhyAtajIvAdivRkSasambandhivaktavyatA 3, 'kiriya' iti kriyA, caturtho dezake kAyikyAdikriyAsambandhivaktavyatA 4, 'AjIva' iti AjIvaH - paJcamodezake AjIvika sambandhivaktavyatA 5, 'phAsuga' iti prAsukaH SaSTodezake mAsukadAnAdiviSayakavaktavyatA 6, 'adattaM ' iti - adattam - saptamodezake adattAdAnasambandhivaktavyatA 7, 'paDiNIya' iti pratyanIkaH - aSTamodezake gurvAdividveSirUpapratyanIkasambandhivaktavyatA 8, 'baMdha' iti bandhaH - navamodezake prayogavandhAdi - TIkArtha - isa gAthA dvArA sUtrakArane isa AThaveM zatakake daza 10 uddezakoM dvArA jisa2 viSayakA kathana kiyA gayA hai vaha2 artha saMgrahIta karake prakaTa kiyA hai / 'poggala' prathama uddezaka meM pudgalake pariNAmakI vaktavyatA pratipAdita huI hai / 'AsIvisa' dvitIya uddezaka meM AzIviSa sarpa Adike viSayakI vaktavyatA pratipAdita huI hai / 'rukkha' tRtIya uddezaka meM saMkhyAta jIvAdi vRkSa saMbaMdhI vaktavyatA pratipAdita huI hai / 'kiriya' kriyA caturtha uddezaka meM kAyikI Adi kriyA saMbaMdhI vaktavyatA pratipAdita huI hai / 'AjIva paMcama uddezaka meM AjIvika saMbaMdhI vaktavyatA pratipAdita huI hai| 'phAsuga' chaThe uddezakameM prAka dAnAdi viSayakavaktavyatA pratipAdita huI hai 'adatta' saptama uddezaka meM adattAdAna saMbaMdhI vaktavyatA pratipAdita huI hai 'paDiNIya' AThaveM uddezaka meM gurvAdimeM vidveSIrUpa pratyanIka vaktavyatA pratipAdita huI hai / TIkA - A gAthA dvArA sutrakAre AThamAM zatakanAM dasa uddezamAM je je viSayAnuM pratipAdana 42vAmAM mAyu che, te prasTa uyu che, pahelA 'poggala' nAmanA uddezambhAM iGgalonA pariNAbhanI vahutavyatAnuM pratiyAhana urAyuM che. jIna 'AsIvisa' uddezakamAM zIviSa- sarpa AdinA viSayanI vakatavyatAnuM pratipAdana karAyuM che, trIjA 'rukkha' nAmanA uddezaubhAM saMdhyAta vAhi vRkSanI vahutavyatAnuM pratipAdana zvAmAM Ayu che. thothA 'kiriya' nAmanA uddezammA amiDiyA saMdhI vaktavyatAMnuM pratiyAhana Dyu che. yAMthamA 'AjIva' nAmanA uddeza'bhAM mAlaviGa saMbaMdhI vaktavyatAnuM pratipAdana yuM che. chaTTA 'phAsuga' nAmanA uddezammAM prAsura hAnAhinu pratipAdana 4rAyuM che. sAtamAM 'adatta' nAmanA udezakamAM adattAdAna saMbaMdhI vatavyatAnuM patipAdana rAyu che. AsAM 'paDiNIya' nAmanA uddeza mAM guru mahimAM vidveSIrUpa pratyenIka vakatavyatAnuM pratipAdana karAyuM che. navamAM nAmanA uddezakamAM zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - _bhagavatIsUtre viSayavaktavyatA 9, 'ArAhaNA' iti-ArAdhanA-dazamoddezake dezA''rAdhanAdiviSayakavaktavyatA vartate 10 iti / pudgalabhedavaktavyatA / pUrvasmin saptame zatake dazamoddezake pudgalAdayo bhAvAH prarUpitAH, athAtrApi aSTamazatakasya prathamoddezake prakArAntareNa tAneva prarUpayitumAha'rAyagihe' ityaadi| ___ mUlam-'rAyagihe jAva evaM vayAsI - kaivihA NaM bhaMte ! poggalA pannattA ? goyamA ! tivihA poggalA paNNattA, taM jahA-paogapariNayA, mIsasApariNayA, vIsasApariNayA ||suu01|| chAyA-rAjagRhe yAvat evam avAdIt-katividhAH khalu bhadanta ! pudgalAH ? prajJaptAH gautama ! trividhAH pudgalAH prajJaptAH, tadyathA-prayogapariNatAH, mizrapariNatAH visrasApariNatAH ||m. 1 // 'baMdha' nauve uddezakameM prayogabaMdha Adi viSayakI vaktavyatA pratipAdita huI hai| 'ArAhaNA' dazaveM uddezakameM ArAdhanA Adi viSayakI vaktavyatA pratipAdita huI hai| pudgalabhedavaktavyatA'rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi / sUtrArtha-(rAyagihe jAva evaM vayAsI) rAjagRha nagarameM yAvat gautamane prabhuse aisA pUchA (kaivihANaM bhaMte poggalA pannattA) he bhadanta ! pudgala kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? (goyamA! tivihA poggalA paNNattA) he gautama ! pudgala tIna prakArake kahe gaye haiN| pragabaMdha Adi viSayanI vaktavyatAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. ane dasamAM 'ArAhaNA' nAmanA zabhA mArAdhanA yA viSayanI 140yatAnu pratipAdana 42vAmA AvyuM che. YE paratavyatA'rAyagihe jAva evaM vayAsI' tyA sUtrAtha- (rAyagihe jAva evaM vayAsI) 2|24naamaa maDAvI2 prabhu padhAryA. (yAvata) gautama svAmIe mahAvIra prabhune A pramANe prazna pUcha(kivihaannN bhaMte poggalA paNNattA ?) 3 mahanta ! pugata 8 // 2 // 4thA cha? (goyamA ! tivihA poggalA paNNattA) gautama ! pugata 42 4aa che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sR. 1 pugadlabhedanirUpaNam TIkA- 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' - rAjagRhe yAvat - nagare mahAvIraH samavasRtaH samavasRtaM bhagavantaM vandituM namaskartuM dharmopadezaM zrotuM ca parSat nirgacchati, dharmopadezaM zrutvA patigatA paryat, tato gautamaH zuzrUSamANaH namasyan vinayena prAJjalipuTaH paryupAsInaH evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt - 'kaivihA NaM bhaMte! poggalA paNNattA ?' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! katividhAH kiyatmakArAH (taMjA) ve prakAra ye haiM (paogapariNayA, mIsasA pariNayA, bIsasA pariNayA) prayogapariNata, mizrapariNata aura visrasA pariNata | TIkArtha- pahile saptama zatakake dazaveM uddezaka meM pudgalAdika bhAva prarUpita kiye jA cuke haiM so unhIM pudgalAdika bhAvoMko yahAM para bhI aSTama zatakake prathama uddezaka meM prakArAntarase sUtrakAra prarUpita kara rahe haiM 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' isa sUtrAMzakA saMbaMdha isa prakAra se lagAnA cAhiye rAjagRha nagara meM mahAvIra prabhu padhAre mahAvIra prabhuko Aye hue sunakara vandanA, namaskAra karane ke liye tathA dharmopadeza sunaneke liye nagarakI pariSad unake pAsa AI aura dharmopadeza sunakara vahAMse apane2 sthAna para vApisa calI gaI bAdameM gautamane prabhukI sevA zuzrUSAkI aura phira namaskAra kara ve vinayase donoM hAtha joDakara unake samakSa ucita sthAna para baiTha gaye / unakI paryupAsanA karate hue phira unhoMne prabhuse isa prakAra pUchA 'kai vihANaM bhaMte ! poggalA paNNattA' he (taMjA) te zu prakAza mA prabhA - (paogapariNayA, mIsasA pariNayA, vIsasA pariNayA) (1) prayoga parizuta, (2) mizra parita, (3) visasA parizuta. TIkA-sAtamAM zatakanA dasamAM uddezakamAM pudgalAdika bhAvanI prarUpaNA karavAmAM AvI che. e ja pudgalAdika bhAvanuM sUtrakAra AThamAM zatakanA A pahelA uddezakamAM bhinna akSare pratipAdana re - 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' yA sUtrAMza dvArA nIcenA sutrapATha grahaNu karavAmAM AvyA che. rAjagRha nagaramAM mahAvIra prabhu padhAryA. temane vajraNA-namaskAra karavAne tathA temane dhamepadeza sAMbhaLavAne lAke temanI pAse AvyA. dharmopadeza sAMbhaLIne pariSada vikharAi gai. tyAra bAda gautama svAmIe prabhunI sevA suzrUSA karI. tyAra bAda vaMdA namaskAra karIne vinayapUrNAMka banne hAtha joDIne te temanI samakSa ucita sthAne besI gayA, ane temaNe mahAvIra prabhune A pramANe azna pUchayo- 'kahavihANaM bhaMte ! poggalA paNNattA ?' De lahanta ! yugala DeMTalA zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre khalu pudgalAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA ! ticihA poggalA paNNattA' he gautama ! trividhAH pudgalAH prajJaptAH, tAneva triprakArAn Aha-taMjahApaogapariNayA, mIsasA pariNayA, vIsasApariNayA,' tadyathA-prayogapariNatAH prayogeNa-jokavyApAreNa zarIrAditayA pariNatAH, mizrapariNatA mizreNa prayogavisrasArUpeNa pariNatAH prayogapariNAmamatyajanta eva visrasayA svabhAvena pariNAmAntaraM prAptavantaH jIvarahitakalevarAdirUpAH pudgalAH mizrapariNatA ucynte| athavA visrasayA pariNAmamApAditA ye audArikAdivargaNArUpAH jIvaprayobhadanta ! pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu unase kahate haiM ki 'goyamA' he gautama ! 'tivihA poggalA paNNattA' pudgala tIna prakArake kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'paogaparigayA, mIsasApariNayA, vIsasApariNayA' prayogapariNata1, mizrapariNatara aura vistrasApariNata3, inameM jo pudgala jIvake vyApArase zarIrAdirUpameM pariNata ho jAte haiM ve prayogapariNata pudgala haiN| prayoga aura svabhAva ina donoMke saMbaMdhase pariNAmako pAsa hue pudgala mizrapariNata pudgala haiM / mizrapariNata pudgala prayoga pariNAmakA tyAga kiye vinA hI svabhAva se pariNAmAntarako prApta hote rahate haiM jaise mRtakalevarAdi pudgala athavA svabhAvase hI audArika Adi rUpavAlI vargaNAe~ jaba jIvake prayogarUpa vyApArase audArika Adi zarIrarUpameM pariNata ho jAtI haiM taba ve mizra pariNata kahalAtI haiN| yadyapi audArika Adi zarIrarUpase pariNata huI audArikAdi vargaNAe~ prakAranA kahyAM che ? ____mahAvIra prbhune| uttara 'goyamA !' gautama! 'tivihA poggalA paNNattA' pusI ] 42 yA che. 'taMjahA' te traya praa| nIce pramANe cha- 'paoga pariNayA, mIsasA pariNayA, cIsasA pariNayA' (1) prathA pati , (2) mizra pariyata ana (3) vikhasA pariNata. je puSya jIvanA vyApArathI zarIrAdi rUpe pariNamana pAme che, te pudagalane progapariNata pudagala kahe che. prayoga ane svabhAva, e bannenA saMbaMdhathI pariNamana pAmelAM pugalone mizra pariNata pudgala kahe che. mizra pariNata pudagalo prayogapariNAmane tyAga karyA vinA ja svabhAvathI pariNAmAntara (anya pariNAma prApta karatA rahe che. jemake mRta kalevarAdi pudagala athavA- svabhAvathI ja dArika Adi rUpavALI vargaNAo jyAre jIvanA prayAgarUpa vyApArathI audArika Adi zarIrarUpe pariNamI jAya che, tyAre temane mizra pariNata kahevAya che. je ke audArika Adi zarIrarUpe IraNamelI audArakAdi vargaNAone prayogapariNata paNa kahI zakAya che, chatAM paNa pragapariNata pudgalamAM zrI. bhagavatI sUtra : Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 mU0 2 pudgalabhedanirUpaNam geNa ekendriyAdizarIraprabhRtipariNAmAntaraM prApitAste mizrapariNatA ucyante / yadyapi audArikAdizarIratayA pariNatAH audArikAdivargaNAH prayogapariNatA api vyapadizyante tathApi prayogapariNateSu virasAyAH satve'pi avivakSitatvAnna tayoH prayogavitrasayoraikyam, visApariNatAH svabhAvena pariNatA ityarthaH, yathA meghAH, AtapAH, chAyAH, ityAdayaH ||muu0 1 // mUlam-'paogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNatA ? goyamA ! paMcavihA paNNattA, taM jahA-egidiyapaogapariNayA, beiMdiyapaogapariNayA jAva pNciNdiypogprinnyaa| egidiyapaogapariNayANaM bhaMte ! pongalA kaivihA paNNatA ? goyamA! paMcavihA paNNattA, taM jahA-puDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA jAva vnnssikaaiyegidiypogprinnyaa| puDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA goyamA! duvihA paNNattA, taM jahA-suhumapuDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA ya bAyarapuDhavikAiyaegidiyapaogapariNayAya, AukAiyaegidiyapaogapariNayA evaM ceva / evaM dupayao bhedo prayogapariNata bhI kahI jAtI hai to bhI prayogapariNata pudgaloMmeM visrasA pariNamana honekI sattA hone para bhI vaha vahA vivakSita nahIM mAnI gaI hai ataH prayoga aura vistrasAmeM ekatA nahIM AtI hai| svabhAvase jo pudgala pariNAmAntarako prApta hote rahate haiM ve vistrasA pariNata pudgala haiM jaise megha, Atapa (dhUpa), chAyA ityAdi ||suu. 1 // vizvasA-pariNamana thavAnI sattA hovA chatAM paNa tene ahIM vivakSita mAnavAmAM AvI nathI-tethI prayoga ane vistAmAM ekatA AvatI nathI. je pudagale svabhAvathI pariNAmAntare prApta karatAM rahe che, te pudagalene vizvasA pariNata pudagalI kahe che. sabhI medha, bhAta5 (l), chAMyI pagere. // sU0 1 // zrI. bhagavatI sUtra : Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtro jAva vaNassaikAiyA ya / baMdiyapaogapariNayA NaM pucchA ? goyamA ! aNegavihA paNNattA, taM jahA-evaM teiMdiya curidiypogprinnyaavi| paMcidiyapaogapariNayA NaM pucchA ? goyamA ! cauvihA paNNattA, taM jahA-neraiya-paMciMdiyapaogapariNayA tirikkhajoNiya0, evaM maNussa0 deva0 paMciMdiya0 / neraiyapaMciMdiyapaoga0 pucchA ? goyamA ! sattavihA paNNattA, taM jahA-rayaNappabhApuDhavineraiyapaogapariNayAvi, jAva ahesattamapuDhavineraiyapaMciMdiyapaogapariNayAvi / tirikkhajoNiyapaMciMdiyapaogapariNayA NaM pucchA ? goyamA ! tivihA paNNattA, taM jahA-jalayarapaMciMdiyatirikkha-joNiya0, thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya0 khahayarapaMcidiyatirikkha0, jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyapaoga0 pucchA ? goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA-samucchimajalayara0 gabbhavatiyajalayara0 / thalayara paMciMdiyatirikva0 pucchA ? goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA-cauppayathalayara0 parisappa thlyr0| cauppayathalayara0 pucchA ? goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA-samucchimacauppayathalayara0 gabbhavatiyacauppayathalayara0 / evaM eeNaM abhilAveNaM parisappA duvihA paNNatA, taM jahA - uraparisappA ya bhuyaparisappA ya / uraparisappA duvihA paNNattA taM jahA-samucchimA ya, gabbhavatiyA ya / evaM bhuyaparisappA vi| zrI. bhagavatI sUtra : Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.2 pudgalabhedanirUpaNam 11 evaM khahayarA vi / maNussapaMciMdiyapaoga0 pucchA ? goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA-saMmucchimamaNussa0, gabbhavakkaMtiyamaNussa0 / devapaMciMdiyapaoga0 pucchA ? goyamA ! cauvihA paNNattA, taM jahA-bhavaNavAsidevapaMciMdiyapaoga0 evaM jAva vemaanniyaa| bhavaNavAsidevapaMciMdiya0 pucchA goyamA ! dasa vihA paNNattA, taM jahA-asurakumArA jAva thaNiyakumArA / evaM eeNaM abhilAveNaM aTTavihA vANamaMtarA pisAyA, jAva gaMdhavvA / joisiyA paMcavihA paNNalA, taM jahA-caMdavimANajoisiya0 jAva tArAvimANajoisiyadeva0 / vemANiyA duvihA paNNattA, taM jahA-kappovavannaga0 kappAtIyaga vemANiyaH / kappovavannagA duvAlasavihA paNNattA; taM jahA-sohammakappovavannaga jAva accuyakappAvavannagavemANiyA kappAtIya0 pucchA? goyamA! duvihA paNNattA, taM jahA-gevejakappAtIyave0 aNuttarovavAiyakappAtIya ve0, gevejakappAtIyagA navavihA paNNatto, taM jahAheTimaheTrima-gevejagakappAtIyave. jAva utrarimauvarima-gevejagakappAtIya0 / aNuttarovavAiyakappAtIyagavemANiyadevapaMciMdiyapaogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA? goyamA ! paMcavihA paNNattA, taM jahA-vijayaaNuttarovavAiya0 jAva pariNa0 jAva sabaTThasiddhaaNuttarovavAiyadevapaMciMdiyapaogapariNayA daMDago // sU. 2 // zrI. bhagavatI sUtra : Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 bhagavatImUtre chAyA-prayogapariNatAH khalu bhadanta ! pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH prajJaptAH tadyathA-ekendriyaprayogapariNatAH, dvIndriyaprayogapariNatAH, yAvat pnycndriypryogprinntaaH| ekendriyapayogapariNatAH khalu bhadanta ! pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathApRthivIkAyikaikendriyapayogapariNatAH yAvat - vnsptikaayikaikendriypryogprinntaaH| pRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH khalu bhadanta ! pudgalAH 'paogapariNayANaM bhaMte' ityAdi / sUtrArtha- (paogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNatA) he bhadanta ! prayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA ! paMcavihA paNNattA) he gautama ! prayoga pudgala pAMca prakAra ke kahe gaye haiM / (taMjahA) jo isa prakArase haiM (egidiyapaogapariNayA, veiMdiyapaogapariNayA jAva paMciMdiya paogapariNayA) ekendriyaprayoga pariNata. doindriyaprayoga pariNata, yAvat paMcendriya prayAgapariNata(egidiyapaogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kAvihA paNNattA) he bhadanta ! ekendriyapayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA ! paMcavihA paNNattA) he gautama ! ekendriya prayogapariNata pudgala pAMca prakAra ke kahe gaye haiM / (taMjahA) ve isa prakArase haiM ( puDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA jAva vaNNassaikAiyaegi 'pogapariNayANaM bhaMte !' yA sUtrA- (paogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNatA ?) 3 HE-a! prayogapariNata pugasanA 20 42 4tyA ? (goyamA! paMcavihA paNNattA) gItama ! prayogapariNata pusanA pAMya 412 4thA che, (taMjahA) te pAMya 4aa / 2 // pramANa cha- ( egidiyapaogapariNayA, beiMdiyapaogapariNayA, jAva paMciMdiya paogapariNayA) (1) mendriya prayogapariNata, (2) hIndriya prayogapariNata, (3) tendriya pragapariNata, (4) caturindriya pragapariNata ane (5) paMcendriya prayogaparita. ( egidiyapagapariNayANa maMte ! poggalA kaivihA paNNatA ?) 3 maha-1 ! mendriya prayogapariNata 5 / 88 // 42nA tyAcha ? (goyamA! paMcavihA paNanA) he gautama ! bhendriya prayogapariNata pugasanA pAya prA2 yA . (taMjahA) te 55 5412 // 25 // pramANe - ( puDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA jAva vassaikAiyaegidiyapaogapariNayA ) pRthv|4|57 mendriya prayogapati , zrI. bhagavatI sUtra : Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.2 pudgalabhedanirUpaNam katividhAH prajJaptAH ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH tadyathA-mUkSmapRthivIkAyika kendriyaprayogapariNatAzca, bAdarapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAzca / apkAyikaikendriyapayogapariNatA evameva / evaM dvipado bhedo yAvat banaspatikAyikAzca / dvIndriyaprayogapariNatAHkhalu pRcchA ? gautama ! anekavidhAH prajJaptAH, diyapaogapariNayA) pRthivI kAyika ekendriyaprayogapariNata pudgala, yAvat vanaspatikAyika ekendriyapayogapariNatapudgala (puDhavikAiyaegidiyapaogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kAvihA paNNattA) he bhadanta ! pRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNatapudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA ! duvihA paNNattA) he gautama ! pRthivI. kAyika ekendriya prayogapariNatapudagala do prakArake kahe gaye haiM (taMjahA) jo isa prakArase haiM (suhama puDhavikAiyaegiMdayapaoga. pariNayA ya bAyara puDhavikAiyaegidiya paogapariNayA ya) sUkSma pRthivIkAyika ekendriya prayogapariNatapudgala, bAdara pRthivIkAyika ekendriya prayogapariNatapudgala (evaM ceva) isI tarahase (AukAiyaegidiyapaogapariNayA) apkAyika ekendriyaprayogapariNata pudgala do prakAra ke hote haiM (evaM duppayao bhedo jAva vaNassaikAiyA ya) isI taraha se yAvat vanaspatikAyika prayogapariNatapudgala bhI do prakArake hote haiN| (beiMdiyapaogapariNayA NaM pucchA) he bhadanta ! do indriya prayogapariNatapudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (gAyamA) he ( yAvat ) vanapatithi: mendriya prayogaparita Y68. ( puDhavikAiyaegidiya paogapariNayANa bhate! poggalA kAvihA paNNatA ?) hu~ mahanta ! pRthvIyi: mendriya prayogaparita pu658 nA 43i cha ? (goyamA! duvihA paNNattA) hu gautama! 154 mendriya 5yogapariNata pulanA me 42 4cyA che. (taMjahA te 4 / 3 // 2AL pramANe - ( suhuma puDhavikAiya-egidiyapaogapariNayA ya vAyara puDhavikAiya egidiyapogapariNayA ya ) (1) sukSma 24114s mendriya prayogaparina pusa, (2)mA62 vIyi mendriya prayogapariNata pula. (evaM ceva) me 1 pramANe (AukAiyaegidiyapaogapariNayA ) 2554 / 54 mendriya prayogapariNata pusa 57 me 2nA DAya che. (evaM duppayo bhedo jAva vaNassai. kAiyA ya) 1 pramANe vanaspatiya parya-tanA mendriyaprayogapariNatapurAnA 555 re 2 sabhA . ( beiMdiyapaogapariNayANa pucchA ) he mAnta ! dIndriya prayogaparita pugatanA mA 42 yA cha ? (goyamA!) gautama ! (aNegavihA zrI. bhagavatI sUtra : Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 bhagavatI sUtre tadyathA-: evaM trIndriyacaturindriyaprayogapariNatA api / paJcendriyaprayogapariNatAH khalu pRcchA ? gautama ! caturvidhAH prajJaptAH, tadyathA - nairayikapaJcendriya prayogapariNatAH, tiryagyonikapaJcendriyamayogapariNatAH, manuSyapaJcendriya prayogapariNatAH devapaJcendriyaprayogapariNatAzca / nairayikapaJcendriya prayogapariNatAH khalu pRcchA ? gautama ! saptavidhAH prajJaptAH ? tadyathA - ratnaprabhApRthivI gautama ! do indriya prayogapariNata pudgala (aNegavihA paNNattA) aneka prakAra ke kahe gaye haiM / ( evaM teiMdiya-caDariMdiya-paogapariNayAvi) isI tarahase teindriya aura coindriya prayogapariNata pudgaloMko bhI jAnanA cAhiye / (paMcidiyapaogapariNayANaM pucchA) he bhadanta ! paMcendriya prayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA ) he gautama ! ( cauvhiA paNNattA) paMcendriyaprayoga pariNata pudgala cAra prakArake kahe gaye haiM / (taMjA) ve isa prakAra se haiM (neraiya paMcidiyapaogapariNayA tirikkha joNiya evaM maNussa. deva paMcidiya) nArakapaMcendriya prayogapariNata, titheca paMcendriyaprayogapariNata, isI taraha manuSya paMcendriyaprayogapariNata aura devapaMcendriyaprayogapariNata (neraiya paMcidiyapaoga. pucchA) he bhadanta ! nairayika paMcendriya prayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama! ( sattavihA paNNattA) nairayika paMcendriya prayogapariNatapudgala sAta paNNattA) hIndriya prayogaparita pugasanA ne prabhAra yA che. (evaM teiMdiyacAuridiyapaogapariNayA vi ) 4 pramANe te indriya mane yaturindriya prayogaparisthita pugalonA viSe yA samannvu. ( paMciMdiya paogapariNayANaM pucchA ) he ahanta ! yathendriya prayogayariyata yugalAnA DeTalA aara udyA the? (goyamA !) he gautama! (caunvihA paNNattA) pathendriya prayogaparita yugasanA yAra aThAra bAche. (taM jahA) te vyAraH prAra nAtha prabhA - ( neraiya paMciMdiyapaogapariNayA, tirikkhajoNiya, evaM maNussa0 deva0 paMcidiya0 ) ( 1 ) nAra: pathaindriya prayAgapariNata, (2) tiya ca paMcendriya prayAgapariNata, (3) manuSya paMcendriya prayAgapariNata ane (4) deva paMcendriya prayAgapariNata. (nera pacidiya paoga0 pucchA) he lahanta ! nAraH yugasonA DeTA prakAra udyA he ? (goyamA) De gautama ! nAraka paMcendriya prayAgapariNata pudagalanA sAta prakAra udyA che. zrI bhagavatI sUtra : 6 payendriya prayogayariguta ( sattavihA paNNattA) (taM jahA) te aAza Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 su. 2 pudgalabhedanirUpaNam nairayikapaJcendriyaprayogapariNatAapi yAvat - adhaH saptama pRthivInairayikapaJcendriya prayogapariNatA api / tiryagyonikapaJcendriyamayogapariNatAH khalu pRcchA ? gautama ! trividhAH prajJaptAH, tadyathA - jalacarapaJcendriyatiryagyonika prayoga pariNatAH, sthalacarapaJcendriya tiryagyonikamayogapariNatAH, khecarapaJcendriya tiryagyonika prayogapariNatAzca / jalacarapaJcandriyatiryagyonika prayogapariprakAra ke kahe gaye haiM / (taM jahA ) jo isa prakAra se haiM ( rayaNappabhApuDhavi neraiyapaogapariNayA vi jAva ahe sattamapuDhavi neraiya paMcidiyapaogapariNayA vi) ratnaprabhA pRthivI nairayika paMcendriya prayoga pariNata yAvat nIce saptama naraka pRthivI nairayika prayoga pariNata pudgala (tirikkhajoNiya paMcidiyapaogapariNayA NaM pucchA) he bhadanta ! tiryaca yonika paMcendriya prayogapariNata pudgala kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama! tiryaca yonika paMcendriyaprayogapariNata pudgala (tivihA paNNattA) tIna prakArake kahe gaye haiM / (taMjahA) ve isa prakAra se (jalayarapaMcidiya tirikkhajoNiya, thalayara paMcidiya tirikkhajoNiya khayarapaMcidaya tirikkha) jalacara paMcendriya tiryaMca yonika prayogapariNata, thalacara paMcendriyaprayogapariNata aura khecara paMcendriya tiryaMca yonikaprayogapariNata pudgala / ( jalayara tirikkhajoNiyapaogapucchA) he bhadanta ! jalacara tiyeca yonika paMcendriyaprayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (gogamA) he nIce pramANe che - ( rayaNappabhApuDhavineraiyapaogapariNayA vi jAva ahe sattamapuvi neraiya paMcidiyapaogapariNayA vi) pahelI ratnapralA pRthvInA nAraka paMcendriya prayAgapariNata pudagaleAthI laine nIce sAtamI pRthvInA nAraka pacendriya prayogapariNata pudagala sudhInA sAta prakAra (tirikkhajoNiyapaMcidiyapaogapariNayANaM pucchA) he bhadanta ! tiya thayeAnika pacendriya prayAgapariNata pudagalAnA DeTA amara udyA hai ? ( goyamA !) he gautama! ( tiviDA paNNattA - taM jahA ) tiya cayAnika paMcendriya prayAgapariNata puDhagalenA nIce pramANe traNa prakAra kannA che-- jalayara paMciMdiya tirikkhajoNiya0, thalayara tirikkhajoNiya0 paMcidiya0, khayaratikkhi pacidiya ) (1) 4jayara tiryayayoniH paMcendriya prayogapati, (ra) thaLacara tiya cayeAnika pa Mcendriya prayAgapariNata, (3) khecara tiya thayeAnika paMcendriya prayogaparita yugala. (jalayara tirikkhajoNiya paoga0 pucchA ) he mahanta ! jaLacara tiya cayAnika paMcendriya prayAgapariNuta pudgalanA keTalA prakAra kahyA che? sabharavA zrI bhagavatI sUtra : 6 15 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre NatAH khalu pRcchA ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH, tadyathA saMmUchimajalacarapaJcendriyatiryagyonikaprayogapariNatAH, garbhajajalacarapaJcendriyatirya gyonika pryogprinntaaH| sthalacarapaJcendriyatiryagyonikaprayogapariNatAH khalu pRcchA ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH tadyathA-catuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonika prayogapariNatAH, parisarpasthalacarapazcendriyatiryagyonikaprayogapariNatAH / catuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikamayogapariNatAH khalu pRcchA ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH, tadyathA - saMmUcchimacatuSpadasthalacarapazcandriyatiryagyohe gautama ! (duvihA paNNattA) jalacara tiyaMcayonikaprayoga pariNata pudgala do prakArake kahe gaye haiM / (taMjahA) ve isa prakAra se haiM (saMmucchima jalayara gabbhavakkaMtiya jalayara) saMmacchima jalacara paMcendriya tiryaMca prayogapariNata, aura garbha jalacarapaMcandriya tiyaM ca prayoga pariNata pudgala (thalayara tirikkha pucchA) he bhadanta ! sthalacara paMcendriya tiryaMcayonika prayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (duvihA paNNattA) sthalacara paMcendriyatiryaJcayonika prayogapariNatapudgala do prakArake kahe gaye haiM / (taMjahA) jo isa prakArase haiM (cauppayathalayara0 parisappa thalayara0) catuSpadasthalacara paMcendriya tirya cayonika prayogapariNata pudgala (duvihA paNNattA) do prakArake kahe gaye haiM / (taMjahA) jo isa prakAra (goyamA !) he gautama ! (duvihA paNNatA) jaya tiya yoniH payandriya prayogapariNata pugatanA me 42 che. (taMjahA) te 2 mA prabhArI cha(samucchima jalayara, gabbhavakkaMtiya jalayara0) (1) sa bhUmi 4722 tiyaya paMcendriya pragapariNata ane (2) garbha ja jaLacara tiryaMca paMcendriya pragapariNata pusa (thalayara tirikkha0 pucchA) he mahanta ! 25tara tiya yayAni pazyandriya prayogapariNata pugatanA sA prAraM yAM cha? (goyamA !) gItama! (davihA paNNatA-taMjahA) 222 tiya yoni yendriya prayogaparita pugatanA nIya pramANe me 42 hyA cha- (cauppaya thalayara0 parisappa thalayara0) (1) yatu056 sthalacara paMcendriya prayogapariNata pudagala ane (2) parisarpa sthaLacara tiryaMca paMcendriya prayogapariNata pula. (cauppaya thalayara0 pucchA) ra mahanta ! * tupasyamayara tiya yayAni yendriya prayoga5295 pugatanA mA 2 4aa cha ? (goyamA !) he gautama ! catuSpada sthalacara tiryacanika paMcendriya pragapariNata pudagalanA (davihA paNNattA) me 42 yA che. (tajahA) te the / 2mA pramANe cha zrI. bhagavatI sUtra : Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 sU. 2 pudgalabhedanirUpaNam 17 nikamayogapariNatAH, garbhavyutkrAntikacatuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikaprayogapariNatAzca / evam etena abhilApena parisarpA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-ura parisazci, bhujaparisAzca / uraHmatisaryA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-saMmUcchimA zca garbhavyutkrAntikAzca / evaM bhujaparisA api / evaM khecarA api / manuSyapaJcendriyaprayoga pRcchA ? gautama ! dvividhAH se haiM / (samucchimacauppaya thalayara0, gambhavakkaM tiyacauppaya thalacara0) saMmUcchima catuSpada sthalacarapaMcendriya tirya ca paMcendriya prayoga pariNata pudgala aura garbhaja catuSpada sthalacara paMcendriya tirya ca prayoga pariNata pudgala (evaM eeNaM abhilAveNaM parisappA duvihA paNNattA) isI prakArase isa abhilApa dvArA parisarpa do prakArake kahe gaye haiN| (taMjahA) jo isa prakArase haiM (uraparisappA ya bhuyArasappA ya) uraHparisarpa aura bhujaparisarpa (uraparisappA duvihA paNNattA) uraHparisarpa do prakArake kahe gaye haiM (taMjahA) jo isa prakArase haiM (samucchimAya gambhavakkaMtiyAya) saMmUcchima aura garbhaja (evaM bhuyaparisappA vi, evaM khayarAvi) isI tarahase bhujaparisarpa bhI aura khecara bhI do prakArake kahe gaye haiM / (maNussa paMciMdiyapaoga pucchA) he bhadanta ! manuSya paMcendriyaprayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (duvihA paNNattA) manuSya paMcendriya prayoga pariNata pudgala (samucchimacauppaya thalayara0, gambhavakkaMtiyacauppaya thalacara0) (1) bhUmi catuSpada sthalacara tiryaMca paMcendriya pragapariNata pudgala ane (2) garbhaja catuSpada syalaya tiya ya pazyandriya prayogapariNata purA. (evaM eeNaM abhilAveNaM parisappA duvihA paNNattA) me // 12nA 22 mlitaa562| parisapAna pAre pra2 pratyA che. (tajahA) te me 54 / 2 / nIye pramANe che- (uraparisappAya, bhuyacarisappA ya) (1) 72: parisa, mane (2) su4 parisa5 (uraparisappA duvihA paNattA-taMjahA) 2. parisanA nIvye prabhArI ke prA2 4tyA cha- (saMmacchimA ya, gambhavakkatiyA ya) (1) sabhUmichama bhane (2) . ( evaM bhuyaparisappA ci, evaM khahayarA vi e ja pramANe bhuja parisarpanA paNa be prakAra kahyAM che ane khecaranA paNa be prakAra kahyA che. (maNussa paMciMdiyapaoga pucchA0) hemanta ! manuSya payendriya prayAsapariNata YEra zear ||2naa yA cha ? (goyamA !) 3 gautama! (davihA paNNattA-taMjahA) manuSya payandriya prayogapariNata purAnA nIya pramANe me 2 yA cha- (saMmucchima zrI. bhagavatI sUtra : Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre garbhaoyear tadyathA-saMmUcchima manuSya paJcendriyaprayogapariNatAH, ntikamanuSyapaJcendriyamayogapariNatAH / 1 devapacendriyaprayoga 0 pRcchA ? gautama ! caturvidhAH prajJatAH, tadyathA - bhavanavAsi devapaJcendriyaprayogapariNatAH, evaM yAvat vaimAnikAH / bhavanavAsi devapaJcendriya0 pRcchA ? gautama ! dazavidhAH prajJaptAH, tadyathA - asurakumArA yAvat stanitakumArAH / evam etena abhilApena do prakArake kahe gaye haiM (taMjahA) ve isa makArase haiM ( saMmucchimamaNussa0 gabhavakkaMtiya maNussa0 ) saMmUcchima manuSya prayoga pariNata pudgala, garbhaja manuSya paMcendriyaprayoga pariNata pudgala (devapaMcidiyapaogapucchA) he bhadanta ! devapaMcendriya prayogapariNatapudgala kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (cauvvihA paNNattA) devAMcendriyaprayoga pariNata pudgala cAra prakArake kahe gaye haiM / (taMjahA) jo isa prakAra se haiM ( bhavaNavAsi devapaMciMdiyapaoga evaM jAva vemANiyA ) bhavanavAsi devapaMcendriyaprayogapariNatapudgala yAvat vaimAnika devapaMcendriyaprayogapariNatapudgala ( bhavaNavAsideva paMciMdiya pucchA ) he bhadanta ! bhavanavAsideva paMcendriyaprayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? ( goyamA ) he gautama ! ( dasavihA paNNattA) bhavanavAsi devapaMcendriya prayoga pariNata pudgala daza prakArake kahe gaye haiM (taMjA) jo isa prakAra se haiM (asurakumArA jAva thaNiyakumArA) asurakumAra prayogapariNata pudgala yAvat stanitakumAra prayoga pariNata 18 prajJaptAH, maNusa, gabbhatrakka tiya maNussa0 ) (1) saMbhUrcchibha paMyendriya manunya prayogapariSuta puhagata mane (2) garbhana pathendriya manuSya prayogaparita yugala (devapaMciMdiya paoga pucchA) he mahanta ! deva payendriya prayogayarita yugala DeTalA abharanA mbA che? ( goyamA ! ) he gautama! ( cautrihA paNNattA - taM jahA ) devapacendriya prayogaparizuta yuddhasanA nIye prabhAai yAra rahe- (bhavaNavAsI devapa ciMdiya paoga evaM jAtra vemANiyA) avanavAsI deva payendriya prayogaparita yudgatathI bane mAni paryantanA deva paJcendri prayogapariNate yugala. (bhavaNavAsi deva paMciMdiya pucchA) he bhadanta ! bhavanavAsI deva paoNMcendriya prayAgapaNita puddagala keTalA prakAranA kahyA che ? (goyamA !) gautama ! ( dasavihA paNNattA - taM jahA ) bhavanavAsI devapa'cendriya prayAgapariNuta pudgalanA nIce pramANe dasa prakAra kahyA che-- (asurakumArA jAva thaNiyakumAra / ) asurakumAra prayogaryArata yudhyamAthI bahane zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 mU. 2 pudagalabhedanirUpaNama aSTavidhAH vAnavyantarAH pizAcAH yAvat-gandharvAH / jyotiSikAH paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA candravimAnajyotiSikAH yAvat tArAvimAnajyotiSikadeva0 / vaimAnikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-kalpopapannaka0 kalpAtItakavaimAnikA0 / kalpopapannakA dvAdazavidhAH prajJaptAH, tadyathA-saudharmakalpopapannaka0 yAvat acyutakalpopapannakavaimAnikAH / kalpAtItakavaimAnikAH khalu pRcchA ? pudgala (evaM eeNaM abhilAveNaM aTTavihA vANamaMtarA pisAyA jAva gaMdhavvA joisiyA paMcavihA paNNattA, taM jahA-caMdvimANa joisiya jAva tArAvimANa joisiyadeva0-vemANiyA duvihA paNNattA, taM jahA-kappovavanagA. kappAtIyaga mANiya0) isI tarahase isa abhilApa dvArA ATha prakArake vAnavyantara pizAca yAvat gaMdharva jAnanA cAhiye. jyotiSika deva pAMca prakAra ke kahe gaye haiM-jo isa prakAra ke haiN| candra vimAna jyotiSikadeva, yAvat tArAvimAna jyotiSika deva-vaimAnika deva do prakArake kahe gaye haiM-jo isa prakAra se haiM-kalpopapanna vaimAnika deva evaM kalpAtIta vaimAnika deva (kappovavanagA duvAlasavihA paNNattA, taM jahA-sohammakappovanagA0 jAva accuyakappovavanagavemANiyA) kalpopanakavaimAnikadeva 12 prakAra ke kahe gaye haiM-saudharmakalpopapanaka vaimAnika deva, yAvat acyuta kalpopapannaka vaimAnika deva (kappAtIya pucchA) he bhadanta ! kalpAtIta vaimAnika deva kitane prakArake kahe gaye svanitakumAra prayogapariNata pugala sudhInA dasa prakAra ahIM grahaNa karavA. (evaM eeNaM abhilAveNaM aTThavihA vANamaMtarA pisAyA jAva gaMdhayA, joisiyA paMcavihA paNNattA, taMjahA-caMdavimANa joisiya jAva tArAvimANa joisiya deva0, vemANiyA duvihA paNNattA, taMjahA-kappovavanagA. kappAtIyaga vemANiya.) e ja rIte A abhilApa dvArA vAnavyantara devanA nIce pramANe ATha prakAra samajavApizAca prayoga pariNatathI laine gAMdharva prayoga pariNata paryantanA ATha prakAra samajavA. tiSika devanA nIce pramANe pAMca prakAra che- candravimAna tiSika devathI laIne tArAvimAna tiSika deva paryantanA pAMca prakAra samajavA. vaimAnika denA be prakAra nIce pramANe samajavA. (1) kalpapapannaka vaimAnika deve ane (2) pAtIta vaimAni4 .. (kappokvannagA vAlasavihA paNNattA, taMjahA-sohammakappAvavanagA. jAva accuyakappAvavannaga vemANiyA) 46pApanna vamAna vAnA nIce pramANe bAra prakAra kahyA che- saudharma kApapannaka vaimAnika devothI laIne azruta 45panna / paya-tanA mAra pr4| mADI aDa 42vA. (kappAtIya pucchA) zrI. bhagavatI sUtra : Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre gautama ! dvividhAH prajJaptAH, tadyathA - graivayaka kalpAtIta vaimAnikAH, anuttaraupapAtikakalpAtItakavaimAnikAH, yaiveyakakalpAtItakA0: navavidhAH praptAH, tadyathAadhastanAdhastanayaiveyakakalpAtItakavaimAnikAH yAvat - uparitanoparitanagraiveyakakalpAtItakavaimAnikAH / anuttaraupAtikakalpAtI taka vaimAnikadeva paJcendriyaprayogapariNatAH khalu bhadanta ! pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH prajJatAH, tadyathA - vijayAnuttaraupapAtika yAvat pariNatAH yAvat sarvArtha siddhAnuttaraupapAtikadeva paJcendriya prayogapariNatAH, ( daNDakaH 1 prathamaH) // 2 // hai ? (gomA) he gautama ! ( duvihA paNNattA) kalpAtIta vaimAnika deva do prakAra ke kahe gaye hai (taM jahA ) jo isa prakAra se haiM (gevejja kappA tIya ve0 aNuttarovavAiya kappAtIyave0) graiveyaka kalpAtIta vaimAnika deva tathA anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnika deva (gevejjakappAtIyagA navavihA paNNattA) graiveyaka kalpAtIta vaimAnika deva nau prakArake kahe gaye haiM / (taM jahA) jo isa prakAra se haiM ( heTThima heTThima gevejjakappAtIyave jAva uvarima uvarima gevejjagakappAtIya0) adhastana adhastana graiveyaka kalpAtIta vaimAnika deva yAvat Upara Upara graiveyaka kalpAtIta devaH (aNuttarovavAiya kappAtIyaga vemANiya deva paMcidiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA) he bhadanta ! anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnika deva paJcendriyaprayoga pariNata pudgala kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? ( goyamA) he gautama ! (paMcavihA paNNattA) anuttaraupahe lahanta ! uyAtIta vaimAni devAnA DeMTalA prabhAra udyA che ? ( goyamA !) he gautama! (duvidhA paNNattA) uyAtIta vaimAni devAnA meM ahAra udyA che. (tejahA) te me prAra prabhAche- (gevejjakappAtIya ve, aNuttarovavAiya kappAtIya ve.) (1) graMveyika kapAtIta vaimAnika devA ane (2) anuttarASapAtika kalpAtIta jaimAnika devA. [gevejjappAtIyagA navavidyA paNNattA ] ve uyAtIta vaimAni devAnA nava aDAra uhyA che. [taMjahA] te nava prakAra nIce pramANe che- (heDima heDima gevejjakappAtIya ve0, jAva uvarima uvarima gevejja kappAtIya) adhastana adhastana praveyika kalpAtIta jaimAnika devAthI laine uparItana uparItana traiveyaka kalpAtIta deve pantanA nava aThAra gaDI aDaelu 42vA. ( aNuttarovavAiya kappAtIyaga vemANiya deva paMciMdiya-paoga pariNayA NaM bhaMte ! pogallA kaivihA paNNattA ? ) he mahanta ! anuttara papAtika kalpAtIta vaimAnika deva cendriya prayAgapariNata pugala keTalA aAranA uhyA che ? [goyamA ! ] he gautama! [paMcatrihA paNNattA ] temanA pAM zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 mU. 2 pudgalabhedanirUpaNam 21 ___TIkA-atha triSvapi pudgaleSu prayogaparaNatAnAM nAmanirdezena navadaNDakAn pradarzayati-mukSmaikendriyAdArabhya savArthasiddhadevaparyantaM jIvAnAM vizeSatAbhiH prayogapariNatapudgalAnAM prathamo nAmadvAradaNDakaH 1 / sUkSmapRthivIkAyikAdArabhya sarvArthasiddhadevavaparyantaM paryAptakAparyAptakabhedena dvitIyo bhedadvAradaNDakaH 2 / audArikAdipaJcazarIrANAM vizeSatAbhiH tRtIyaH zarIradvAradaNDakaH 3 / pAtika kalpAtIta vaimAnika devapaJcendriya prayogapariNata pudgala pAMca prakArake kahe gaheM haiM / (taM jahA) jo isa prakAra se haiM (vijaya aNuttarovavAiyA jAva pariNa0 jAva savvaTTha siddha aNuttarovavAiyadeva paMcidiyapaogapariNayA daMDago) vijaya anuttaraupapAtika devaprayogapariNata pudgala yAvat sarvArthasiddha anuttaraupapAtika deva paMcendriyaprayoga pariNata pudgala-daNDaka // sU0 1 // TIkArtha-prayogapariNata, mizrapariNata aura visrasApariNata pudgalo meM se prayoga pariNata pudgaloMke nAmanirdezase sUtrakAra ne nau daNDakoM meM se yahAM para namidvAra nAmake daNDakako dikhalAyA hai, nau daNDaka isa prakAra se haiM-mUkSma ekendriya se lekara sarvArthasiddha deva taka jIvoM kI vizeSatAoM se prayogapariNata pudgaloMkA prathama nAma dvAra daNDaka hai. sUkSma pRthivI kAyika se lekara sarvArthasiddha devataka paryAptaka aparyAptakake bheda se dUsarA bhedavAradaNDaka hai| audArika Adi pAMca zarIroM kI vizeSatAoM se tIsarA zarIradvAradaNDaka hai / AP sel cha. [tajahA] te pAya 42 mA prabhArI cha- (vijaya aNuttarovavAiya0 jAva pariNa0 jAva savvaTTha siddha aNuttarovAi deva pacidiyapabhogapariNayA daMDago) vinya anuttaroSapAti: a prayogapariNata pulathI ne sarvArthasiddha anuttaraupapAtika deva prayogapariNata pudagala sudhIne pAMca prakAra ahIM prahaNa karavA. sAtha- pugatAnA ra 542 matAvAmA mAyA cha- (1) prayogapariNata, (2) mizrapariNata ane (3) vizvasApariNata pudagala. A traNa prakAramAMthI pragapariNata pudagalenA nAmanirdezapUrvaka sUtrakAre nava daMDakamAMnA nAmaThAra nAmanA daMDakane ahIM prakaTa karyuM che. te nava daMDaka A pramANe che- sUkSma ekendriyathI laIne sarvArthasiddha deva paryantanA jIvana vizeSatAothI prayogapariNata pulanuM prathama nAmaDhAra daMDaka che. sama pRthvIkAyikathI laIne sarvArthasiddha deva sudhInA jIvanuM paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI bIjuM bhedadvAra daMDaka che. dArika Adi pAMca zarIrenI vizeSatAone anulakSIne zrI. bhagavatI sUtra : Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 bhagavatIsatre paMcendriyANAM vizeSatAbhizcaturtha indriyadvAradaNDakaH 4 / audArikAdipaJcazarIrANAM sparzAdipaJcendriyANAM ca vizeSatAbhiH paJcamaH zarIrendriyadaNDakaH 5 / varNagandha-rasa sparzAnAM, saMsthAnAnAM ca vizeSatAbhiH SaSThovarNAdi dvAradaNDakaH6 / audArikAdizarIrANAM varNAdInAM ca vizeSAmiH saptamaH zarIravarNAdidvAradaNDakaH 7 / indriyANAM varNAdInAM ca vizeSatAbhiraSTama indriyavarNAdviAradaNDakaH 8 / zarIrANAm , indriyANAM, varNAdInAM ca vizeSatAbhiH navamaH zarIrendriyavarNAdivAradaNDakaH 9, ityete nava dnnddkaaH|| tatra prathamaM nAmadvAranAmakaM daNDakamAha-'paogapariNayANaM' ityAdi / 'paogapariNayA Na bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ?' gautamaH pRcchati- he paMcandriyoMkI vizeSatAoM se cauthA indriya dvAra daNDaka hai / audArika Adi pAMca zarIroMkI aura sparzAdika pAMca indriyoMkI vizeSatAoMse pAMcamAM zarIra indriyadaNDaka hai / varNa, gaMdha, rasa sparzoM kI vizeSatAoMse chaThA varNAdi dvAradaNDaka hai / audArika Adi zarIroM kI aura varNAdikoMkI vizeSatAoM se sAtavAM zarIravarNAdi dvAra daNDaka hai| indriyoM aura varNAdikoM kI vizeSatAoM se AThavAM indriya varNAdi dvAra daNDaka hai, zarIroMkI, indriyoMkI aura varNAdikoMkI vize. SatAoM se nauvA zarIraiMdriya varNAdi dvAra daNDaka hai| isa prakAra ve nau daNDaka haiN| inameM jo pahilA nAmadvAradaNDaka hai use 'paoga pariNayANaM bhaMte' ityAdi sUtradvArA sUtrakArane dikhalAyA hai-isameM gautama svAmIne prabhu se aisA pUchA hai ki 'paogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA trIjuM zarIradAra daMDaka che. paMcendriyonI vizeSatAone anulakSIne zuM indriyadvAra daMDaka che. dArika Adi pAMca zarIranI ane sparza Adi pAMca IndriyonI vizeSatAone anulakSIne pAMcamuM zarIraIndriya daMDaka che. varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAnanI vizeSatAone anulakSIne chaThuM varNAdidvAra daMDaka che. audArika Adi zarIranI ane varNadikenI vizeSatAone anulakSIne sAtamuM zarIravarNAdi dvAra daMDaka che. Indriya ane varNAdikanI vizeSatAone anulakSIne AThamuM indriyavarNAdi dvAra daMDaka che. zarIranI, IndriyanI ane varNAdikanI vizeSatAone anulakSIne navamuM zarIra-Indriya-varNAdidvAra daMDaka che. A prakAranA A nava daMDaka che. temAMthI paheluM je nAmaDhAra daMDaka che, tene sUtradhAre 'pogapariNayANaM bhaMte !' yAda satra dvArA 54 yu cha-' gautama svAmI A viSayane anulakSIne mahAvIra prabhune evo prazna pUche che ke'pbhogprinnyaannN bhaMte ! poggalA kAvihA paNNatA? 3 manta ! prayogapariNata zrI. bhagavatI sUtra : Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU.2 pudgalabhedanirUpaNam 23 dvI kahe gaye gautama ! bhadanta ! prayogapariNatAH khalu pudgalAH katividhAH majJaptAH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! paMcavihA paNNattA' he gautama! prayogapariNatAH pudgalAH paJcavidhAH prajJaptAH, tAnevAha- taM jahA - e giMdiyapaogapariNayA, veiMdiyapaogapariNayA jAtra paMcidiyapaogapariNayA' tadyathA - ekendriyaprayogapariNatAH, ndriyaprayoga pariNatAH yAvat trIndriyaprayogapariNatAH, caturindriyaprayogapariNatAH, pacendriyaprayogapariNatAH pudgalAH bhavanti / gautamaH pRcchati'eniMdiyapaogapariNayANaM bhaMte ? poggalA kaivihA paNNattA ?' he bhadanta ! paJcasu uktai kendriyAdiprayogapariNatapudgaleSu madhye ekendriyaprayogapariNatAH khalu pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - goyamA ! paMcavidyA paNNattA' he gautama! ekendriyaprayogapariNatAH pudgalAH paJcavidhAH prajJaptAH, 'taM paNNattA' he bhadanta ! prayogapariNata pudgala kitane prakAra ke haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' paMcavihA paNNattA' he prayoga pariNata pudgala pAMca prakArake kahe gaye haiM 'taMjahA' ve ye haiM 'egiMdiya paogapariNayA, beiMdiyapaogapariNayA, jAva paMcidiyapaogapariNayA' ekendriya prayoga pariNata, dvIndriya prayogapariNata trindriyaprayogapariNata cauindriya prayogapariNata, ora paMcendriya prayoga pariNata pudgala / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM egiMdiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poragalA karavihA paNNattA' he bhadanta ! ina kathita pAMca ekendriyAdi prayoga pariNata pudgaloMmeMse ekendriyaprayogapariNata pudgala kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA paNNattA' ekendriya prayoga pariNatapudgala pAMca pudgala DeMTalA aAranA udyA che! mahAvIra asuna uttara- 'goyamA ! paMcavihA paNNattA' he gautama! prayogaparita puhagala yAMtha prAranA udyA che. 'tajahA' te prAmA prabhAze che- 'egidiyapaogapariNayA, veiMdiyapaogapariNayA, jAba paMciMdiya paogapariNayA' (1) meDendriya prayogapariNata, (2) dvIndriya prayogaparita, (3) trIndriya prayogapati, (4) caturindriya prayAgapariNata ane (5) paMcendriya prayAgapariNata puxa. 6 gautama svAmIne prazna-- Citrus pariNayANaM bhaMte ! poragalA kaivihA paNNattA ?' he chan ! se pAMca aAranA mehendriyAhi prayogaparizuta pudgalAmAMthI ekendriya prayAgapariNuta pudagala keTalA prakAranA kahyAM che ? uttara-- 'goyamA !' he gautama! 'paMcavihA paNNattA' ekendriya prayAgapariNuta pudagA zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 bhagavatImatre jahA' tadyathA te ime-' puDhavikkAiyaegidiyapaogapariNayA jAva vaNassai kAiyaegidiyapaogapariNayA ' pRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH, yAvatakAyikaikendriyaprayogapariNatAH, teja kAyikaikendriyaprayogapariNatAH, vAyukAyikaikendriyaprayogapariNatAH, vanaspatikAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalAH bhavanti, gautamaH pRcchati - 'puDhavikAiya - egidiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ?' he bhadanta ! pRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH khalu pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha'goyamA! duvihA paNNattA' he gautama ! dvividhAH prajJaptAH 'taM jahAtadyathA - ' muhumapuDhavikkAiyaegidiyapaogapariNa yA ya, bAdarapuDhavikkAiyaprakArake kahe gaye haiM 'taMjahA' ve ye haiM (puDhavikkAiya egidiya paogapariNayA jAva caNassaikAiya egidiyapaogapariNayA) pRthivIkAyika ekendriya prayoga pariNata apkAyika ekendriya prayoga pariNata, tejaskAyika ekendriya prayoga pariNata, vAyukAyika ekendriya prayoga pariNata, aura vanaspatikAyika ekendriya prayoga pariNata pudgala ava gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'puDhavikAiya egidiyapaogapariNayANaM bhaMte! poggalA kai. vihA paNNattA' he bhadanta! pRthivIkAyika ekendriya prayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM goyamA ! he gautama ! 'duvihA paNNattA' pRthivIkAyika ekendriya prayogapariNata pudgala do prakAra ke kahe gaye haiM / (taMjahA) ve ye haiM 'suhumapuDhavikAiyapAMya prA2nA 4i cha. 'taMjahA' te pAMca prA2 mA prabhAche-puDhavikkAiya egidiyapaogapariNayA, jAva vaNassaikAiyaegidiyapaogapariNayA ' (1) pRthvii|yi: ekendriya pragapariNata, (2) apUkAyika ekendriya pragapariNata, (3) teja kAyika mendriya prayogapariNata, (4) vAyuya4 bhendriya prayogapariNata, mane. (5) vanaspati. kAyika ekendriya pragapariNata pugala. gautama svAbhAnA prazna- 'puDhavikAiyaegidiyapaogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ?' 3 mahanta ! pRthvIya mendriya prayogapariNata dhuna Taan Rat Hai cha ? uttara- 'goyamA' 3 gautama ! 'duvihA paNNattA' pRthvI144 mendriya prayogaparita Y6 me 2nA yA che. 'taMjahA' meM praa|| mA pramANe cha- 'muhumapuDhavikkAiyaegidiyapaogapariNayA ya, bAyara zrI. bhagavatI sUtra : Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 . 2 pudgalabhedanirUpaNam 25 " 6 efidipaogapariNayA ya sUkSmapRthivIkAyikai kendriyaprayogapariNatAca, bAdarapRthivIkAyikai kendriyamayogapariNatAzca / 'AukkAiyae giMdiyapaogapariNayA evameva pRthivIkAyikai kendriyaprayogapariNatapudgalavadeva aSkAyikai kendriyaprayoga pariNatAH pudgalA api sUkSmabAdarabhedena dvividhAH prajJaptAH / evaM dupayao bhedA jAva vaNassaikAiyA ya " evam pRthivyatkAyaprayogapariNateSu pudgaleSviva dviko dvipariNAmaH dvipadA vA bhedaH sUkSmabAdara vizeSeNakRtaH prakAro yAvat- tejaskAyikai kendriyaprayogapariNateSu, vAyukAyike kendriyamayogapariNateSu vanaspatikA pikai kendriyaprayogapariNateSu pudgaleSvapi bodhyaH / tathAca tejaskAyika- vAyukAyika vanaspatikAyikai kendriyamayogapariNatA api pudgalAH sUkSmavAdarabhedena dvividhA bhavantIti bhAvaH / gautamaH egidiyapaogapariNayA ya, bAdarapuDhavikAiyaegiMdiyapaogapariNayAya' sUkSmapRthivokAyika ekendriya prayoga pariNata, bAdara pRthivIkAyika ekendriyaprayoga pariNata 'AukAiya egiMdiyapa oga pariyA evameva' pRthivIkAyika ekendriya prayogapariNata pudgaloMkI taraha se hI apakAyika ekendriya prayoga pariNata pudgala bhI sUkSmavAdara ke bhedase do prakArake kahe gaye haiM / 'evaM dupayao bhedA jAva vaNassaikAiyA ya' pRthivI kAyika evaM apakAyika prayoga pariNata pudgaloMmeM jisa prakAra se do do bheda kahe gaye haiM usI tarahase dvika dvipariNAma athavA dvipada bheda sUkSma bAdara vizeSaNa kRta prakAra yAvat tejaskAyika ekendriya prayoga pariNata pudgaloMmeM, vAyukAyika ekendriya prayoga pariNata pudgaloMmeM, aura vanaspatikAyika ekendriyaprayoga pariNata pudgaloM meM bhI jAnanA cAhiye / tathA ca tejaskAyika, vAyukAyika, puDha vikAiyaegiMdiya paogapariNayA ya' ( 1 ) sukSma pRthvImAthi meDendriya pryogpariNata pudgala ane (ra) bAdara pRthvIkAyika ekendriya prayAgapariNata pudagala. " AukAiya ergidiyapaogapariNayA evameva ' pRthvI ayi yeDendriya pryogpariNata pudgalAnI jema ja aprakAyika ekendriya prayAgapariNuta puddagalAnA paNa sukSma bhane bAhara mevA me agara * paDe che. 'evaM duppayao bhedo jAva vaNassaikAiyA ya' e ja pramANe teja kAyika ekendriya prayAgapariNata puDhagalAmAM, vAyukAyika ekendriya prayAgapariNata pudgaleAmAM ane vanaspatikAyika ekendriya prayAgapariNata pugalAmAM paNa sukSma ane mAdara evA e be prakAro paDe che tema samajavuM. eTale ke tejaskAyika, zrI bhagavatI sUtra : 6 - Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtro pRcchati - 'beiMdiyapaogapariNayA NaM pucchA ' dvIndriyaprayogapariNatAnAM pudgalAnAM pRcchA-gautamasya prazno vijnyeyH| tathA ca-dvIndriya prayogapariNatAH pudgalAH katividhAH bhavantIti praznAzayaH / bhagavAnAha-goyamA ! aNegavihA paNNattA' he gautama ! dvIndriyaprayogapariNatAH pudgalAH anekavidhA:= anekaprakArakAH prajJaptAH, dvIndriyANAM nIlaGagukRmikAdibhedenAnekavidhatvaM bodhyam , 'evaM teiMdiya-cauriMdiya-paogapariNayAvi' evaMdvIndriyavadeva trIndriya - caturindriya - prayogapariNatA api anekavidhAH prajJaptAH / tatra trIndriyANAM kunthupipIlikAdibhedena, caturindriyANAM ca makSikAmazakAdibhedena anekavidhatvamavaseyam / 'paMciMdiyapaogapariNayA NaM pucchA ? paJcendriyaprayogapariNatAnAM pudgalAnAM viSaye gautamasya pRcchA ? tathAcavanaspatikAyika ekendriyaprayogapariNata bhI pudgala sUkSma bAdarake bhedase do prakAra ke hote haiM / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'beI. diyapaogapariNayANaM pucchA' he bhadanta ! de| indriya prayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'aNegavihA paNNattA' do indriya prayoga pariNatapudgala aneka prakArake kahe gaye do indriya jIva nIlaGga, kRmika Adike bhedase aneka prakArake haiN| 'evaM teiMdiya cauridiyapaAgapariNayA vi' dvIndriyakI taraha teindriya aura cauindriya prayoga pariNata bhI pudgala aneka prakArake kahe gaye haiM / kunthu pipIlikA Adike bhedase indriyoMmeM tathA makSikA, mazaka Adike bhedase cauiindraya jIvomeM vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriya prayogapariNuta pudagalo paNa sUkSma ane bAdaranA bhedathI be prakAranA hoya che. gautama vAbhAnA prazna- 'beiMdiyapaogapariNayANaM pucchA' 3 mahanta! dIndriya pregapariNata pudagala keTalA prakAranA kahyA che? ___utta2- 'goyamA ! aNegavihA paNNattA' he gautama ! handriya prayogapariNata pudagala aneka prakAranA kahyA che. kAraNa ke dvIndriya jIvo nI laMgu , kRmika mAhinA methI bhane 42nA tyA che 'evaM teiMdiya cauridiya pogpichAnA zi' kIndriyanI jema trIndriya ane caturindriya pragapariNata pudagale paNa aneka prakAranA kahyAM che. kunjapipIlikA (kIDI) AdinA bhedathI trIndriya che aneka prakAranA kahI zakAya che, ane mAkhI, macchara AdinA bhedathI caturindriya jIve paNa aneka prakAranA kahI zakAya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 mR.2 pudgalabhedanirUpaNam 27 paJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ! caubihA paNNattA' he gautama ! paJcendriyaprayogapariNatAH caturvidhAH prajJaptAH, tAnevAha- 'taM jahA' tadyathA-'neraiyapaMciMdiyapaogapariNayA, tirikkha0 evaM maNussa0, deva paMciMdiya' nairayikapaJcendriyaprayogapariNatAH, tiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH, manuSyapaJcendriyaprayogapariNatAH, devapazcendriyaprayogapariNatAzca / 'neraiyapaMcidiyapaogapariNayA NaM pucchA ?' nairayikapaJcendriyaprayogapariNatAnAM viSaye pRcchA ? tathAca-nairayikapaJcendriyaprayogapariNatAH bhadanta ! katividhAH prajJaptAH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ! sattavihA paNNattA' he gautama ! nairayikapaJcendriyaprayogaaneka prakAratA Ai hai 'paMciMdiyapaogapariNayANaM pucchA' he bhandata ! paMcendriya prayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM ki 'goyamA' he gautama ! 'caunvihA paNNattA' paMcendriyaprayogapariNata pudgala cAra prakArake kahe gaye haiN| 'taM jahA' ve ye haiM 'neraiya paMciMdiya paogapariNayA tirikkha, evaM maNussa devapaMciMdiya0' nairapika paMcendriya prayoga pariNata, tiyagyonika paMcendriya prayoga pariNata, manuSya paMcendriya prayoga pariNata aura devapaMcendriya bhayoga pariNata pudgala, ____ aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'neraiyapaciMdiyapaoga pariNayANaM pucchA' he bhadanta ! nairayika paMcendriya prayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! nairayika paMcendriya prayoga pariNata pudgala 'sattavihA paNNattA' sAta prakArake kahe gaye haiN| 'tNjhaa| ve ye haiM ___gautama svAmInA prazna- 'paMciMdiyapaogapariNayANaM pucchA' 3 mahanta ! paMcendriya pragapariNata pudagala keTalA prakAranA kahyA che? ___ mahApA2 prbhun| uttara- 'goyamA ! 3 gautama! 'caubihA paNNattA' paMthandriya prayogapariNata pusa yA2 ||2naa yA che. 'tajahAM te yA2 // 2 nAye prabhA cha- 'neraiyapaMciMdiyapaogapariNayA , tirikkha0; evaM maNumsa0, devapaMciMdiya.' [1] 2yi: payandriya prayogapariNata, [2] tiya yoni: 5yendriya pragapariNata, [3] manuSya paMcendriya prayogapariNata ane [4] deva paMcendriya prayogapariNata pudagala. gautama svAbhAnA - 'neraiyapa ciMdiya paogapariNayANaM pucchA' he bhadanta ! narayika paMcendriya prayogapariNata pudagalanA keTalA prakAra kahyA che? zrI. bhagavatI sUtra : Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 - bhagavatImatroM pariNatAH pudgalAH saptavidhAH prajJaptAH, tAnevAha-'taM jahA'-tadhathA'rayaNappabhApuDhavineraiyapaogapariNayA vi, jAva ahesattamapuDhavineraiya paMciMdiyapaogapariNayA vi' ratnaprabhApRthivInairayikapayogapariNatA api, yAvat-zakarAprabhA0 vAlukApramA0 paGkamabhA0 dhUmaprabhA0 tamaHmamA0 adhaH saptamapRthivInairayikapaJcedriyaprayogapariNatA api pudgalA iti / 'tirikkhajoNiyapaMciMdiyapaogapariNayA NaM pucchA ? ' tiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH khalu pRcchA ? evaM ca tiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH katividhAH prajJaptAH ? iti praznaH, bhagavAnAha - goyamA ! tivihA paNNattA' he gautama ! tiryagyonikapa'cendriyaprayogapariNatAH pudgalAH trividhAH prajJaptAH, tAnevAha-' taM jahA' tadyathA-'jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya0, 'rayaNappabhA puDhavi neraiyapaoga pariNayA vi jAva ahe sattamapuDhavi neraiya paMciMdiyapaogapariNayA vi' ratnaprabhApRthivI nairayika prayogapariNata' zarkarAprabhA pRthivI nairayika prayoga pariNata, vAlukAprabhA pRthivI narayika prayoga pariNata, paGkaprabhA, dhUmaprabhA, aura adhaH saptama pRthivI nairayika paMcendriya prayoga pariNata pudgala / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM tirikkhajoNiyapaciMdiya paogapariNayANaM pucchA' he bhadanta ! tiyaJca yonika paMcendriya prayogapariNata pudgala kitane prakArake haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! tiryazcapaMcendriya prayoga pariNata pudgala 'tivihA paNNattA' tIna prakAra ke kahe gaye haiM 'taMjahA' ve isa prakArase haiM 'jalayarapaMciMdiyatirikkha mahAvIra prsune| uttara- 'goyamA gautama ! 'sattavihA paNattA' narathi: 5.yendriya prayogaparita pugavAnA sAta prA2 yA cha. 'taMjahA te sAta // 2 // nIya pramANe cha- 'rayaNappabhA puDhavi neraiya paogapariNayA vi, jAva ahe sattama puDhavi neraiya paMcidiya paogapariNayA vi' (1) namanA zvI 2yi4 pryogpariNata, [2] zarkarAmabhA pRthvI nairayika pragapariNata, [3] vAlukAprabha pRthvI narayika prayogapariNata, (4 thI 7) paMkaprabhA, dhUmaprabhAi, tama prabhAva, ane nIce sahamapRthvI (tamatamA prabhA) narayika paMcendriya prayogapariNata pudagala. gautama vAbhAnA prazna- 'tirikkhajoNiya paMcidiya paogapariNayANaM pucchA' he bhaMdanta ! tiryacanika paMcendriya prayogapariNata puMgala keTalA prakAranA kahyAM che? uttara- 'goyamA !' gautama ! 'tivihA paNNattAtiya ya pAyendriya prayogapariNata pusa ! 42nA 4thA che. 'taMjahA' te 4 4 naye pramANe. zrI. bhagavatI sUtra : Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 mU.2 pudgalabhedanirUpaNam 29 thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya0 khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya0' jalacarapaMcendriyatiyagyonikamayogapariNatAH, sthalacarapacendriyatiryagyonikamayogapariNatAH, khecarapazcendriyatiryagyonika prayogapariNatAzca / jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyapaoga0 pucchA' jalacarapaJcendriyatiryagyonikaprayogapariNatAnAM pRcchA, te katividhAH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama ! jalacaratiryagyonikapacendriyaprayogapariNatAH pudgalA dvividhAH prajJaptAH , 'taM jahA'-tadyathA-' saMmucchimajalayara0 gabbhavakkaMtiyajalayara0 / saMmRcchimajalacarapaJcendriyatiryagyonikaprayogapariNatAH garbhavyutkrAntikajalacara paJcendriyatiryagyonikamayogapariNatAzca garbhajA ityarthaH, 'thalayara tirikkha0 pucchA ? sthalacaratiyagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAnAM pudgalAnAM joNiyaH thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya, khayarapaMciMdiyatirikkha'0 jalacara paMcendriya tiryagyonikaprayogapariNata, sthalacarapa'cendriya tiryagyonika prayogapariNata, khecara paMcendriya tiryagyonika prayoga pariNata pudgala 'jalayaratirikkhajoNiyapaoga pucchA' he bhadanta jalacara tiryagyonika paMcendriya prayogapariNata pudgala kitane prakArake haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! duvihA paNNattA' jalacara paMcendriya tiryagyonika prayogapariNata pudgala do prakArake haiM 'taMjahA' ve ye haiM 'saMmucchima jalayaraganbhavatiya jalayara0 saMmUcchima jalacara paMcendriya tiryagyonika prayogapariNata pudgala aura garbhavyukrAntika jalacara paMcendriya tiryagyonika prayogapariNata pudgala garbhaja 'thalayara tirikkha0 pucchA' he bhadanta ! sthalacara paMcendriya tirthagyonika 'jalayarapaMciMdiyatirivakha joNiya,, thalayarapa ciMdiyatirikkhajoNiya., khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya.' (1) 4saya2 5yandriya tiya yayAni prayopariena, rathalacara paMcendriya tiryacanika progapariNata, ane khecara paMcendriya tiryacanika progapariNA pudagala. gautama svAbhAnI prazna- 'jalayaratirikvajoMNiyapoga0 pucchA.' he bhadanta! jalacara tiryacanika paMcendriya pragapariNata pudgala keTalA prakAranA hoya che? uttara- 'goyamA ! gautama ! 'davihA paNattA' ya2 tiya yoni prayendriya prayogaparizuta purA meM prA2nA 3thA cha- 'tajahA' te me 2 mA pramANe cha- 'saMmacchima jalayara., gabbhavatiya jalayara' (1) sa bhUmi kSayara tiryacanika pacendriya prayogaparita pudgala ane (2) garbhavyutkAntika (garbhaja) jalacara tiryaMcanika paMcendriya prayogapariNata pudagala. zrI. bhagavatI sUtra: Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre pRcchA ? teSAM katibhedAH ? iti praznaH bhagavAnAha-'goyamA ! duvihA paNNattA' hai gautama ! sthalacaratiryagyonikapaMcendriyaprayogapariNatAH dvividhAH prajJaptAH, taM jahA' tadyathA-' cauppayathalayara0, parisappathalayara0 ' catuSpadasthalacarateryagyonikapaMcendriyaprayogapariNatAH, parisarpasthalacara tiryagyonika paJcendrayaprayogapariNatA zca / 'cauppayathalayara0 pucchA' catuSpadasthalacarateryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAnAM pudgalAnAM pRcchA ? tathA ca te catupadasthalacaratiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH katividhAH prajJaptAH ? gavAnAha-'goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama ! te catuSpadasthalacara teryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalA dvividhAH prajJaptAH, ' taM jahA'dyathA - 'samucchimacauppayathalayara0, gabbhavakkaMtiyacauppayathalayara0' samUyogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'duvihA paNNattA' sthalacara pacendriya tiryayonikaprayogapariNata pudgala do prakArake kahe gaye haiM 'taMjahA' ve ye haiM cauppaya thalayara.parisappathalayara.' catuSpadasthalacara paMcendriya tiryagyonika yogapariNata pudgala aura parisarpa sthalacara paMcendriya tiryagyonika prayoga riNata pudgala, aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'cauppaya glayara0 pucchA ' he bhadanta ! catuSpada sthalacara tiryagyonika paMcendriya yoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu hate haiM 'goyamA' he gautama ! 'duvihA paNNattA' catuSpada sthalacara cendriya tiryagyonika prayoga pariNata pudgala do prakArake kahe gaye hai| 'taMjahA' ve ye haiM 'saMmucchima cauppaya thalayara0 gambhabaka tiyacau gautama 2vaabhaan| prazna- 'thalayaratirikkha. pucchA' 3 mahanta ! stha paMcendriya tiryaMcanika progapariNata pudagala keTalA prakAranA kahyAM che? uttara- 'duvihA paNNattA-taMjahA' gautama! 25632 tiya yayAni paye prayogaparita pugasanA nIce pramANe se prA2 4aaN cha- 'cauppaya thalayara, pari thalayara.' (1) yatu56 (yo5i) syasaya2 ti yayAni4 yAyandriya prayogapariNata: ane (2) parisarpa sthalacara tiryacanika paMcendriya pravega. gautama svaabhiin| prazna- 'cauppaya thalacara0 pucchA' , lata! ya sthalacara tiryaMcanika paMcendriya progapariNata pudagalanA keTalA prakAra kahyA che? uttara- 'goyamA ! gautama ! 'davihA paNNattA-taMjahA' yatu54 2tha tiyonika paMcendriya progapariNata pudagalanA nIce pramANe be prakAra kahyAM zrI. bhagavatI sUtra : Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 6 prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 . 2 pudgalabhedanirUpaNam cchimacatuSpadasthalacaratiryagyonikapa cendriyaprayogapariNatAH, garbhavyutkrAnti-ka catuSpadasthalacaratiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatA ca / evaM eeNaM abhilAveNaM parisappA dubihA paNNattA' evam catuSpadasthalacara tiryagyonikavadeva etena abhilApena=uparyuktAbhilAyakakrameNa parisarpAH parisarpasthalacaratiryagyonikapaMcendriyayogapariNatA api pudgalAH dvidhAH prajJaptAH, tAne vAha - 'taM jahA 'tadyathA - ' uraparisappA ya bhuyaparisappA ya uraH parisarpAzci, urasA vakSaHsthalena parisarpanti gacchantIti uraH parisarpAH sarpAdayaH, bhujaparisarpAzca, bhujAbhyAM parisarpantIti bhujaparisarpAH godhAnakulAdayaH / ' uraparisappA duvihA paNNattA' uH parisarpAH dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA ' tadyathA - 'saMmucchimA ya, gavbhavakkaMppayathalayara 0' saMmUcchima catuSpad sthalacara paMcendriya tiryagyonika prayoga pariNata evaM garbhavyutkrAntika catuSpada sthalacara paMcendriya tiryagyonika prayoga pariNata pudgala 'evaM eeNaM abhilAveNaM parisappA duvihA paNNattA' catuSpada sthalacara tiryagyonika kI taraha hI isa uparyukta abhilApakrama se parisarpa sthalacara paJcendriya tiryagyonika prayoga pariNata bhI pudgala do prakArake kahe gaye haiM / 'taMjahA' jo isa prakAra se haiM / ' uraparisappAya bhuyaparisappAya' eka uraH parisarpa dUsarA bhuja parisarpa uraH parisarpa vakSasthalase sarakate haiM jase sarpa Adi, aura bhujaparisarpa bhujAoMke balase calate haiM jaise godhA nakula Adi inameM 'uraparisappA duvihA paNNattA' uraH parisarpa do prakAra ke kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakAra se haiM 'saMmucchimAya ganbhava'saMmucchima cauppayathalayara 0, gavbhavakkatiya cauppaya thalayara 0 ' [1] saMbhUchiMga catuSpada sthalacara tiya cayanika paMcendriyaprayAgapariNata pudagala ane [2] garbhavyutkrAtika [garbhana] yatuSyadda sthaTAyara tiryathayo ni yendriya ayogaparita puhagata 'evaM eeNaM abhilAveNaM parisappA duvihA paNNattA' tuSya sthasayara tiryayayoniunI bhana upayu kata abhilApakrame parisa sthalacara tiya cayAnika paMcendriya prayAgapariNata yugasonA pazu me akSara che. 'taMjahA' te me prabhara pramANe che- 'uraparisappAya bhuparisappA' [1] 32: parisarpa bhane [2] 4 parisarpa sarpa mahine 2H parisarpa sthalacara kahe che, te chAtIthI sarake che. eka jAtanI gheA, nALiyA Adine bhujarisapa he che. tethe| lubhagonA majathI saraDe che. 'uraparisappA duvidhA paNNattA - taMjahA - ' aniel Ge: ulkuyai a una Na ung sai d- 'g'gfan1 4, qOHI zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 bhagavatI sUtre " diyA ya' saMmUcchimAtha garbha vyutkrantikAzca evaM bhuyaparisappA vi' evam = uraH parisarpavat bhujaparisarpA api saMmUcchima - garbha vyutkrAntikabhedena dvividhAH prajJaptAH / ' evaM khahayarA vi' evam = jalacara - sthalacarara- tiryagyonikavadeva khecarA api = khecaratiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalA api saMmUcchima-garbha vyutkrAntikabhedena dvividhAH prajJaptAH / gautamaH pRcchati - 'maNuspaMcidiyapaoga0 pucchA ?' manuSyapaJcendriyaprayoga pRcchA tathA ca manuSyapa cendriyaprayogapariNatAH bhadanta katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! duvihA paNNattA he gautama ! manuSyapaJcendriyaprayogapariNatAH dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA ' - tadyathA - 'saMmucchimamaNussa0 ganbhavakkaMtiyakatiyA ya' eka saMmUcchima aura dUsare garbhavyutkrAntika garbhaja 'eva' bhuyaparisappA vi uraH parisarpa kI taraha bhujaparisarpa bhI saMmUcchima aura garbhavyutkrAntikake bhedase do prakArake kahe gaye haiM / ( evaM khahayarA vi) jalacara sthalacara tiryagyonika kI taraha hI khecara tiryagyo nika paMcendriya prayoga pariNata pudgala bhI saMmUcchima evaM garbhavyutkrAntikake bhedase do prakArake kahe gaye haiM / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM ' maNussapaMcidiyapaogapucchA' he bhadanta ! manuSya paMcendriya prayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'duvihA paNNattA' manuSya paMcendriya prayoga pariNata pudgala do prakAra se kahe gaye haiM 'taMjahA ' jo isa prakAra se haiM 'saMmucchima maNussa ganbhavatiya maNussa.' eka katiyA ya' [1] saMbhUrchima rahane [2] garbhevyu antiH [garla'] ' evaM bhuyaparisappA vi' bhe 4 prabhAo suna parisarpanA pazu meM aAra - [1] saMbhUrcchAima ane [2] gavyutkrAntika. nA bhedathI e prakAranA hyA che. ' evaM khahayarA vi' jalacara ane sthalacaratiya cayeAnikanI jema khecara tiya cayAnika pacendriya prayAga pariNata pudagalanA paNa samRcchima ane garbhavyutkrAntikanA bhethI be prakAra kalA che. gautama svAmIne prazna- 'maNussa paMciMdiyapaogapucchA' he mahanta ! manuSya paMcendriya prayAgapariNuta pudgala keTalA prakAranA kahyAM che? bhaDAvIra prabhuno uttara-- 'goyamA !" he gautama! 'duvihA paNNattA' manuSya cacendriya prayogaparita yugala me abharanA udyA che. 'taM jahA ' te me aAza nIce prabhA - 'saMmucchimamaNussa0 ganbhavakkatiya maNussa' [1] saMbhUbhi manuSya zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU.2 pudgalabhedanirUpaNam " maNussa 0 ' saMmUcchimamanuSyapa cendriyaprayogapariNatAH, garbha vyutkrAntikamanuSyapaJcendriyamayogapariNatAzca / gautamaH pRcchati - ' devapaMcediyapaogapucchA' devapaJcendriyaprayoga0 pRcchA ! evaM ca devapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! caubihA paNNattA' he gautama ! caturvidhAH devapaJcendriyamayogapariNatAH prajJaptAH tAnevAha - 'taM jahA ' tadyathA'bhavaNavA sideva paMciMdiyapaoga0, evaM jAva vaimANiyA ' bhavanavAsi - devapaJcendriyaprayogapariNatAH evaM yAvat - vAnavyantaradevapaJcendriyaprayogapariNatAH jyotiSikadevapaJcendriyaprayogapariNatAH vaimAnikadevapaJcendriyaprayogapariNatAzca / 'bhavaNavAsideva paMciMdiya pucchA' bhavanavAsideva paJcendriyaH pRcchA, tathA saMmUcchima manuSya paMcendriyaprayogapariNatapudgala aura dUsare garbhavyutkrAntika manuSya paMcendriyamayogapariNatapudgala aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'devapaMcidiyapaogapucchA' he bhadanta ! devapaJce ndriya prayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'caunvihA paNNattA' devapaMcendriya prayoga pariNata pudgala cAra prakArake kahe gaye haiM / 'taMjahA' jo isa prakAra se haiM 'bhavaNavAsi devapaMcidiyapaoga, evaM jAva vemANiyA ' bhavanavAsI deva paJcendriya prayoga pariNata pudgala, vAnavyantara deva - paMcendriya prayoga pariNata pudgala, jyotiSika devapaMcendriya prayoga pariNata pudgala, aura vaimAnika deva paJcendriya prayoga pariNata pudgala 'bhavaNavAsideva paMcidiya pucchA' he bhadanta ! bhavanapatideva paMcendriya paMcendriya prayAgapariNata pudagala ane [2] gaja manuSya paMcendriya prayAgapariNata pudagala. gautama svAmIne prazna- C deva paMcidiyapaoga. pucchA , he bhadanta ! deva paMcendriya prayAgapariNuta puddagala keTalA prakAranA kahyA che? uttara - 'goyamA !' he gautama! ' cauvivahA paNNattA' heva yathendriya prayogapariSkRta yugar3ha yAra prahAranA udyA che. 'ta'jahA' te yAra prahAro nIce pramANe che'bhavaNavAsi deva paMcidiya paoga0, evaM jAva vemANiyA' lavanavAsI deva paMcendriya payeAgapariNuta puddagala, [2] vAnabhyantada deva pa Mcendriya prayAgapariNuta puddagala, [3] jyAtiSika deva paMcendriya prayAgapariNuta pudagala ane [4] vaimAnika deva paMcendriya prayAgapariNuta pudagala. gautama svAmIne prazna-- ' bhavaNavAsi deva paMcidiya pucchA , he mahanta ! bhavanapati deva paMcendriya prayAgapariSkRta pudagala keTalA prakAranA kahyAM che? zrI bhagavatI sUtra : 6 33 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 bhagavatI sUtre prajJaptA: 2 , ca bhavana patidevapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH katividhAH bhagavAnAha - ' goyamA ! dasavihA paNNattA' he gautama ! bhavanavAsi devapaJcendriyaprayogapariNatAH dazavidhAH prajJaptAH ' taM jahA tadyathA - 'asura kumArA jAtra thaNiyakumArA' asurakumArAH 1 yAvat - nAgakumArAH 2, suvarNakumArAH 3, vidyutkumArAH 4, agnikumArAH 5, dvIpakumArA 6, udadhi - kumArAH 7, dikkumArAH 8, vAyukumArAH 9, stanitakumArAH 10 | 'evaM eeNaM abhilAveNaM avidyA vANamaMtarA- pisAyA jAtra gaMdhanvA ' evaM rItyA etena abhilApena uktabhavanavAsyAlApakakrameNa aSTavidhAH vAnavyantarAH prajJaptAH, tadyathA - pizAcAH 1 yAvat bhUtAH ", yakSAH 3, rAkSasAH4, kinnarAH5, kimpuruSAH, 6 mahoragAH7, gandharvAH8, / ' joisiyA paMcavihA paNNattA' jyotiSikAH paJcavidhAH prajJaptAH 'taM jahA - ' tadyathA - 'caMda vimANajoisiya0 jAna tArAvimANajoiprayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! bhavana pati deva paJcendriya prayogapariNata pudgala 'dasavihA paNNattA' daza prakArake kahe gaye haiM / 'taMjahA' ve isa prakAra se haiM 'asurakumArA jAva thaNiyakumArA' asurakumAra nAgakumAra, suvarNakumAra, vidyutkumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, dikkumAra, vAyukumAra aura stanitakumAra / 'evaM eeNaM abhilAveNaM aTThavihA vANamaMtarA pisAyA jAva gaMdhavvA, isa ukta bhavanavAsIke AlApaka kramake anusAra ATha prakArake vAnavyantara kahe gaye haiM / jo isa prakAra se haiM pizAca bhUta, yakSa, rAkSasa, kinnara, kimpuruSa, mahoraga aura gaMdharva, 'joisiyA paMcavihA paNNattA' jyo tiSika pAMca prakArake kahe gaye haiM jo isa prakAra se haiM 'caMda vimANa - uttara- 'goyamA !' he gItamA ! 'dasavihA paNNattA - tajahA' bhavanayativa thaMcendriya prayogaparizruta yuddagAnA nIthe abhAye isa aAra hyA che- 'asurakumArA jAva thaNiyakumArA' (1) asurakumAra, (2) nAgakumAra, (3) suva kumAra (4) vidyutabhAra, (4) agnihubhAra, (6) dvIpakumAra, (7) adhibhAra, (8) hiGgubhAra, (8) vAyukubhAra bhane (10) stanitakumAra yathendriya prayogayarita yugala. 'evaM eeNaM abhilAveNaM aDavihA vANamaMtarA pisAyA jAva gaMdhavvA' uparyukta avanayatinA AlApaka kramAnusAra vAnavyaMtara deve paNa ATha prakAranA kahyA che- (1) pizAca (2) bhUta, (3) yakSa, (4) rAkSasa, (5) hinnara, (6) himyuruSa (7) mahoraga bhane (8) gaMdharva ' joisiyA paMcavihA paNNattA' jyotiSa hevAnA nIce pramANe yA prakAra - zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.2 pudgalabhedanirUpaNam 35 siyadeva0 ' candravimAnajyotiSikadevAH yAvat sUryavimAnajyotiSikadevAH, grahavimAnajyotiSikadevAH nakSatravimAnajyotiSikadevAH, tArAvimAnajyotiSikadevAH, iti / evaM 'vemANiyA duvihA paNattA' vaimAnika-- devA dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA'-tadyathA-' kappovavannaga0 kappAtIyagavemANi0 ' kalpopapannakavaimAnikadevAH, kalpAtItakavaimAnikadevAH / 'kappovagA duvAlasavihA paNNattA' kalpopapannakAH vaimAnikadevAH dvAdazavidhAH prajJaptAH 'taM jahA-' tadyathA-' sohammakappovavanaga0 jAva accuyakappovavanagavemANiyA' - saudharmakalpopapannakavaimAnikadevAH 1, yAvat-IzAnakalpopapannakAH2, sanatkumArakalpopapannakAH 3, mAhendrakalpopapanakAH 4, brahmalokakalpApapannakAH 5, lAntakakalpopapannakAH 6, mahAzukrakalpopapannakAH 7, sahasrArajoisiya jAva tArA vimANa joisiya deva, caMdravimAna jyotiSikadeva sUryavimAna jyotiSika deva, grahavimAna jyotiSika deva, nakSatravimAna jyotiSikadeva, tArA vimAna jyotiSikadeva evaM ghemANiyA duvihA paNNattA' vaimAnika deva do prakArake kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakAra se haiM 'kappovavannaga kappAtIyaga vemANiya' kalpopapanna vaimAnika dev,| aura kalpAtIta vaimAnika deva 'kappovagA duvAlasavihA paNNattA' kalpopapanna vaimAnika deva 12 bArahaprakArake kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'sohammakappAvavanaga0, jAva accuyakappovavannagavemANiyA' saudharma kalpopapannaka vaimAnika IzAnakalpopapannaka deva, sanatkumAra kalpopapannaka vaimAnika deva, mAhendra kalpopapannaka vaimAnika'caMdavimANa joisiya, jAva tArAvimANa joisiya deva.' (1) yandravimAna yotiSi dveSa, (2) sUrya vimAna jyotiSi heva, (3) avibhAna nyotiSi dveSa, (4) nakSatravimAna nyotiSi va mane (5) vibhAna jyotiSi 13. 'evaM vemANiyA duvihA paNNattA' me zate vaibhAni hevAnA 42 4yA che. 'taMjahA' te 4aa / nIye prabhAthe-'kappovavannaga. kappAtIyaga vemANiya0.' (1) pApanna bhani he| mane (2) 46pAtIta mAni vo. "kappovagA vAlasavihA paNNattA' yA5panna mAni hevAnA mA2 2 3yA cha. 'jahA' ta mAra 2 nAya pramANe che-'sohammakappovavanaga0, jAva accuyakappAvavanagavemANiyA (1) saudharma 8pApanna vaimAni 41, (2) zAna pAyapana vaimAni deva, (3) sanakumAra kapipapatraka vaimAnika deva, (4) mahendrakapipanna vaimAnika deva, (5) zrI. bhagavatI sUtra : Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatosUtre kalpopapannakAH 8, AnatakalpopapannakAH 9, prANatakalpopapatrakAH 10, AraNakalpopapannakAH 11, acyutakalpopapatrakAH vaimAnikadevAH 12, 'kappAtIya0 goyamA ! duvihA paNa ttA' he gautama ! kalpAtItakavaimAnikadevAH dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-' gevejagakappAtIyave0 aNusarovavAiyakappAtIyave0' aveyakakalpAtItakavaimAnikadevAH, anuttaraupapAtika kalpAtItakavaimAnikadevAH, 'gevejjagakappAtIyagA navavihA paNNattA' aveyakakalpAtItakA vaimAnikadevAH navavidhAH prajJaptAH taM jahA' tadyathA- heTThimaheDimagevejjagakappAtIyagave0 , jAva uvarimaurimagevejjagakappAtIya0 / adhastanA'dhastanauveyakakalpAtItakavaimAnikadevAstrikAH yAvat madhyamamadhyama deva, brahmaloka kalpopapanaka vaimAnika deva, lAntaka kalpopapannaka vaimAnika deva, mahAzukra kalpopapannaka vaimAnika deva, sahasrArakalpopapannaka vaimAnika deva, Anata kalpopapannaka vaimAnika deva, prANatakalpopapanaka vaimAnikadeva' AraNa kalpopapannakavaimAnikadeva, aura acyutakalpopapatraka vaimAnika deva, 'kappAtIya goyamA duvihA paNNattA' he gautama ! kalpAtIta vaimAnika deva do prakAra ke kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakAra se haiM 'gevejagakappAtIya ve0 aNuttarAvavAiya kappAtIya ve' aveyaka kalpAtItaka vaimAnikadeva aura anuttaraupapAtika kalpAtItaka vaimAnika deva 'gevejagakappAtIyagA navavihA paNNattA' graiveyaka kalpAtItaka vaimAnikadeva nauprakArake kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakAra se haiM 'heTima heTima gevejagakappAtIyaga ve jAva uvarima uvarima gevejagakappAtIya adhastanAdhastana graiveyaka kalpAtIta vaimAnikadevare, yAvat uparimo. brahmaloka kapa pannaka vaimAnika deva, (6) lAntaka kalpapapannaka vaimAnika deva, (7) mahAzu 485panna vaimAni heva, (8) sakhA2 48po55nna vaibhAni deva, (9) Anata kapipannaka vimAnika deva, (10) prANatakapipannaka vaimAnika deva, (11) mA2246po55-na vaimAni 61, (12) acyutA5panna vaimAni 5. 'kappAtIya. goyamA ! davihA paNNattA-taM jahA' he gautama! yAtIta vAnA nAye pramANe ye 42 4yA cha-'gevejaga kappAtIya ve0 aNuttarovavAiya kappAtIya ve0' (1) raiiveyaka kalpAtIta vaimAnika deva ane (2) anuttarIpa pAlikA kapAtIta vimAnika deva. 'gevejagakappAtIyagA navavihA paNNattA' 55 46pAtIta mAni havAnA na 12 yA che. 'taM jahA' te na 2 nIvye pramANe che-'heTrima heTrima gevejagakappAtIyaga ve., jAva ucarima uvarima gevenjakappAtIya.' sauthA nAyanA ra avayaH vimAnamAM rahetA raiveyaka kalpAtIta vaimAnika deve 3, traNa madhyama greveyaka vimAnamAM zrI. bhagavatI sUtra : Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 2 pudgalabhedanirUpaNam 37 aveyakakalpAtItakavaimAnikadevAstrikAH, uprimoprimoveykklpaatiitkvaimaanikdevaastrikaaH| gautamaH pRcchati-'aNuttarovavAiyakappAtIyagavemANiyadevapaMciMdiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNatA?' he bhadanta ! anuttaropapAtikakalpAtItakavaimAnikadevapaJcendriyaprayogapariNatAH katividhAH prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA ! paMcavihA paNNattA' he gautama ! anuttaraupapAtikakalpAtItakavaimAnikadevapazcendriyamayogapariNatAH paJcavidhAH prajJaptAH 'taM jahA-' tadyathA - 'vijaya-aNuttarovavAiya0, jAva pariNayA jAva savaTThasiddhaaNuttarovavAiyadevapaMciMdiyapaogapariNayA' vijayAnuttaropaparima graiveyaka kalpAtIta vaimAnikadeva3 yahAM yAvat zabdase madhyamamadhyama graiveyaka kalpAtIta vaimAnikadeva3 grahaNa kiye gaye haiM aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'aNuttarovavAiya kappAtIyagavemANiya devapaMciMdiyapaoga pariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA' he bhadanta ! anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnikadeva paMcendriyapayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ? 'paMcavihA paNNattA' anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriyaprayogapariNatapudgala pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'vijaya aNuttarovavAiya0 jAva pariNayA jAva savvaTThasiddha aNuttarovavAiya devapaMciMdiya paogapariNayA' vijaya anuttaraupapAtika devapaJcendriyaprayogapariNata, vaijayanta anuttaropapAtika devapaJcendriyaprayogapariNata jayanta anuttaraupapAtika rahetA raiveyaka kalpAtIta zaimAnika deve 3, ane sauthI uparanA traNa greveyaka vimAnamAM rahetA raiveyaka kapAtIta zaimAnika deva 3. A rIte temanA 9 prakAra kahyA che. gautama 2vAmInA prazna- 'aNuttarovavAiyakappAtIyagavemANiyadevapaMciMdiyapaogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kAvihA paNNattA ?' 3 mahanta ! anuttaroSapAti kalpAtItavaimAnika deva paMcendriya pragapariNata pudgala keTalA prakAranA kahyAM che? uttara-'goyamA !' gautama ! 'paMcavihA paNNattA-taM jahA' anuttarIyAti kapAtIta vaimAnika deva paMcendriya pragapariNata pudagalanA nIce pramANe pAMca prakAra yA cha-'vijaya aNuttarovavAiya jAva pariNayA, jAva sabasiddhaaNuttarovavAiya0 devapaMciMdiya paogapariNayA' (1) viorya anuttarIpAti / payendriyaprayoga pariNuta, (2) vaijayanta anuttarIpa pAkika devapaMcendriya prayoga pariNata, (3) jayata zrI. bhagavatI sUtra : Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre pAtikayAvat-devapaJcendriyaprayogapariNatAH, yAvat- vaijayantAnuttaraupapAtikadevapazcendriyaprayogapariNatAH, jayantAnuttaraupapAtikadevapazcendriyaprayogapariNatAH, a. parAjitAnuntaraupapAtikadevapaJcendriyaprayogapariNatAH, sarvArthasiddhAnuttaraupapAtikadevapaJcendriyaprayogapariNatAzca / iti prathamo daNDakaH // 1 // tatrAsmin nAmadvAre jIvAnAm ekAzItirbhedA bhavanti, tathAhi-ekendriyAH pRthivIkAyikAdayaH paJca sthAvarAH sUkSmavAdarabhedena dazavidhAH 10 / vikalendriyAH dvIndriya-trIndriya-caturindriya-bhedena trividhAH 13 / nairayikAH prathamaratnaprabhAdiyAvadadhaHsaptamatamastama prabhAvAsinaH saptavidhAH 20, saMjJitiyaMgyonikapazcendriyAH paJcavidhAH 25, asaMjJitiryagyonikapaJcendriyAH paJcavidhAH 30, garbhajasaMmUchimabhedena manuSyA dvividhAH 32, asurakumArAdistanitakumAraparyantabhedena bhavanapatayo devAH dazavidhAH 42, pizAcAdideva pacendriyaprayogapariNata, aparAjita anuttaraupapAtika devapaMce ndriyaprayogapariNata, aura sarvArthasiddha anuttaropapAtikadeva paMce. ndriya prayogapariNata pudgala isa prakAra se yaha prathamadaNDaka hai isa nAmadvArameM jIvoMke 81 bheda hote haiM ve isa tarahase haiM ekendriya pRthivIkAyika Adi pAMca sthAvara sUkSma aura bAdara ke bhedase 10 prakAra ke haiM, vikalendriya dvIndriya, trIndriya aura cauindriyake bhedase 3 prakAra haiM, prathama ratnaprabhA Adi sAta pRthiviyoMmeM rahanevAle nAraka jIva sAta prakArake haiM saMjJI tiryaMca paMcendriya pAMca prakArake haiM asaMjJI tiyaM ca paMcendriya pAMca prakArake haiM / garbhaja aura saMmUcchima ke bhedase manuSya do prakArake haiM bhavanapati deva asurakumArase lekara anuttarIpa pAtika deva paMcendri progapariNuta, (4) aparAjita anuttaropapAtika devA paMcendriya pragapariNata ane (5) sarvArtha siddha anuttaraupapAtika devapaMcendriya pragapariNA pudgala. A pramANe paheluM daMDaka samajavuM. A nAmaThAramAM jIvonA 81 bheda nIce pramANe che ekendriya pRthvIkAyika Adi pAMca prakAranA sthAvara jInA sUkSma ane bAdaranA bhedathI 10 prakAra thAya che, vikalendriya jInA hIndriya ane caturindriyanA bhedathI traNa prakAra thAya che. sAta narakAmAM (ratnaprabhAthI tamatamaprabhA sudhInI sAta narakamAM) rahetA narakanA sAta prakAra thAya che. saMgItiyaMga paMcendriyanA pAMca prakAra che ane asaMsItiyacapaMcendriyanA pAMca prakAra che. garbhaja ane saMmUrNimAnA bhedathI manuSyanA be prakAra che. asurakumArathI svanitakumAra sudhInA bhavanapati devanA dasa prakAra che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 mU0 2 pudgalabhedanirUpaNam 39 gandharvaparyantabhedena vAnavyantarA devA aSTavidhAH 50, candrAditArAparyantabhedena jyotiSikA devAH paJcavidhAH 55, saudharmAdiyAvat-acyutaparyantabhedena vaimAnikA devAH dvAdazavidhAH 67, adhastanatrika-madhyamatrika-uparitana trikabhedena nava gaiveyakAH 76, paJca anuttaravimAnAH 81, prajJaptAH 10+3+7+5+5+2+10+8+5+12+9+5=81 iti sarvasaMmelanena ekAzItibhedAH nAmadvAre jIvAnAM bhavantIti phalitam ||suu. 2 // atha bhedadvAranAmakaM dvitIyaM daNDaka prarUpayitumAha-'muhumapuDhavikAiyaH' ityaadi| mUlam-suhamapuDhavIkAiyaegidiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ? goyamA! duvihA paNNattA-pajatagasuhamapuDhavIkAiya - jAva - pariNayA ya apajattagasuhumapuDhavIkAiya-jAva-pariNayA ya / bAyarapuDhavIkAiyaegidiya0 jAva-vaNassaikAiyA ekkekA duvihA poggalA-suhamA ya, bAyarA ya, pajjattagA, apajattagA ya bhANiyabA / beiMdiyapaogapariNayA NaM pucchA ? goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA-pajastanitakumAra takake bhedase 10 prakArake haiM / vAnavyantaradeva pizAcase lekara gandharvatakake bhedase 8 prakArake haiN| jyotiSikadeva candrase lekara tArAtakake bhedase pAMca prakArake haiM / vaimAnikadeva saudharmase lekara acyuta takake bhedase 12 prakArake haiN| adhastanatrika madhyamatrika aura uparitanatrikake bhedase graiveyaka nauprakArake haiN| anuttara vijaya Adike bhedase 5 prakArake haiM / isa taraha 10+3+7+5+5+2+10+8 5+12+9+5=81 saba milakara ekAsI bheda nAmadvArameM jIvoMke hojAte haiM // sU0 2 // vAvyantara devanA pizAcathI laIne gaMdharva sudhInA 8 prakAra che. jyotiSika denA candrathI laIne tArA sudhInA pAMca prakAra che. vaimAnika devanA saudharmathI laIne azruta paryantanA bAra prakAra che. adhastanatrika, madhyamatrika ane uparitanatrikanA bhedathI greveyakavAsI devAnA nava prakAra che. vijaya Adi anuttaravimAnavAsI devAnA pAMca prakAra cha. mArIta 10+3+7+5+5+2+10+8+4+12+6+4381. 2 rIta nAmadAramA badhAM maLIne jInA 81 bheda thAya che. mAsU0 rA zrI. bhagavatI sUtra : Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsUtro ttagabaMdiyapaogapariNayA ya, apajattagajAvapariNayA ya / evaM teiMdiyA vi / evaM caridiyA vi| rayaNappabhA puDhavI neraiyadeg pucchA ? goyamA ! duvihA paNNattA,-taM jahA-pajattagarayaNappabhApuDhavIjAvapariNayA ya, apajattagajAvapariNayA ya, evaM jAva ahesattamA / samucchimajalayaratirikkhapucchA ? goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA-pajjattaga. apajjattaga / evaM gabbhavatiyA vi / samucchimacauppayathalayarA, evaM ceva gabbhavakkaMtiyAya / evaM jAva-samucchimakhahayaragabbhavakkaMtiyA ya ekkekke pajjattagA ya apajjattagA ya bhANiyavA / saMmucchima maNussapaMcidiya0 pucchA ? goyamA! egavihA paNNattA, apajattagA ceva / gabbhavakkaMtiyamaNussapaMciMdiya0 pucchA ? goyamA! duvihA paNNattA, taM jahA-pajjattagagabbhavakkaMtiyA vi, apajjattagagabbhavatiyA vi / asurakumArabhavaNavAsidevANaM pucchA ? goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA-pajjattagaasurakumAra0 apajjattagaasurakumAra0 evaM jAva thaNiyakumArA pajattagA apajjattagA ya / evaM eeNaM abhilAveNaM duyaeNaM bheeNaM pisAyA ya jAva gaMdhavA, caMdA jAva tArAvimANA0 / sohammakappovagA jAva accuo| hihamahichamagevejjagakappAtIya jAvaurimauvarimagevijja0, vijaya aNuttaro0 jAva0 sabaTasiddhakappAtIya0 pucchA ? goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA pajjattasabasiddhaaNuttaro0 apajjattagasavaTajAvapariNayA vi // suu03|| (2 daMDago) zrI. bhagavatI sUtra : Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 mU.3 mUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 41 chAyA-sUkSmapRthivIkAyikai kendriyaprayogapariNatAH khalu bhadanta ! pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH-paryAptakasUkSmapRthivI. kAyika-yAvat-pariNatAzca aparyAptakasUkSmapRthivIkAyika-yAvat-pariNatAzca, bAdarapRthivIkAyikaikendriya0 yAvat vanaspatikAyikAH / ekaike dvividhAH pudgalAH-sUkSmAzca, bAdarAzca, paryAptakAH, aparyAptakAzca bhnnitvyaaH| dvIndriyaprayogapariNatAH khalu pRcchA ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptakadvIndriya suhamapuDhavikAiya' ityAdi / sUtrArtha-(suhumapuDhavikkAiya egidiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNatA) he bhadanta sUkSma pRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM (goyamA) he gautama ! (duvihA paNNattA) sUkSmapRthivIkAyika ekendriya payogapariNata pudgala do prakArake kahe gaye haiM (pajattagasuhuma puDhavikAiya jAva pariNayA ya, apajattagasuhamapuDhavikAiya jAva pariNayA ya) eka paryAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNatapudgala aura dUsare aparyAptakasUkSma pRthivIkAyika ekendriya prayogapariNata pudgala (bAyarapuDhavikAiyaegidiya0 jAva vaNassaikAiyA ekkekA duvihA poggalA suhumAya bAyarAya, pajjattagA, apajattagAya bhANiyavvA) bAdarapRthivIkAyika ekendriya yAvat vanaspatikAyika ye saba ekaeka do do prakAra ke haiM mUkSma, bAdara, paryApta, aparyAptaka (beIdiyapaogapariNayANaM pucchA) he bhadanta ! 'suhuma puDhavikkAiya' tyAhi sUtrA-(suhamapuDhavikkAiya egidiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kAvihA paNNatA ?) maha-ta! sUkSmavIya: mendriyaprayogapariNata puga 326 nA 4 cha ? (goyamA !) gautama ! (davihA paNNattA) sUkSmapRthvI4s mendriya prayogapariNata hAsanA nAya pramANe me prA2 4thA cha- (pajjattagasuhamapuDhavikAiya jAva pariNayA ya, apajjattagasuhumapuDhavikAiya jAca pariNayA ya) (1) paryAptaka sUmapRthvIkAyikaekendriya prayogapariNata pudgala, (2) aparyAptaka sUkSma yi4 mendriya prayogapariNata pusa. (bAyarapuDhavikAiya egidiya0 vaNassaikAiyA ekekA duvihA poggalA suhumA ya- bAyarA ya, pajjattagA, apajjattagA ya bhANiyayA) mA42 pRthvIya mendriyanA 54 paryApta mane aparyApta sevA be prakAra che. vanaspatikAya payatanA pratyeka ekendriyenA sUma ane bAdara evA be prakAra che, ane te pratyekane sUkSmanA ane bAdaranA paNa paryA'taka ane aparyAptaka zrI. bhagavatI sUtra : Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 bhagavatIsUtre prayogapariNatAzca, aparyAptaka-yAvat-pariNatAzca / evaM trIndriyA api / evaM caturindriyA api / ratnaprabhApRthivInairayika0 pRcchA ? gautama ! dvividhAH pajJaptAH, tadyathA-paryAptakaratnaprabhApRthivI-yAvat pariNatAzca, aparyAptaka-yAvat pariNatAzca, evaM yAvat adhaH saptamI0 / saMmUcchimajalacaratiryak0 pRcchA, doindriya prayogapariNatapudgala kitane prakAra ke haiM ? (goyamA) he gautama (duvihA paNNattA-taMjahA pajattaveiMdiyapaogapariNayA ya apajattaga jAva pariNayAya) do indriya prayogapariNata pudgala do prakArake kahe gaye haiM eka paryAptaka doindriya prayogapariNata pudgala aura dUsare aparyAptaka doindriyamayogapariNata pudgala (evaM teiMdiyA vi) isI prakArase teindriyoMko bhI jAnanA cAhiye (evaM cariMdiyA vi) cauindriyoMko bhI jAnanA cAhiye / ( rayaNappabhA puDhavi neraiya0 pucch| ) he bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI nairayika prayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? ( goyamA) he gautama ! (duvihA paNNattA) ratnaprabhA pRthivI nairayika prayogapariNata pudgala do prakArake kahe gaye haiM (taMjahA) jo isa prakAra se haiM (pajattagarayaNappabhApuDhavineraiya jAva pariNayAya, apajattagajAva pariNayAya) paryAptaratnaprabhA pRthivI nairayika prayogapariNata pudgala aura aparyApta ratnaprabhA pRthivI narayika prayogapariNata pudgala (evaM jAva ahe sattamA) isI tarahase yAvat adhaH saptama pRthivItaka sAre 42 57 cha. (beDadiyapaogapariNayANaM pucchA) he mahanta ! handriya prayogapariNata pusa 88 / prA2nA cha ? (goyamA !) 3 gautama ! (duvihA paNNattAtaMjahA-pajanagabeiMdiyapaogapariNayA ya, apajjattaga jAva pariNayA ya) dvIndriya prayogapariNata yugalanA nIce pramANe be prakAra kahyAM che-(1) paryAptaka hIndriya prayogapariNata pusa mane (2) 25paryApta dvIndriya prayogaparita pugata. (evaM teiM. diyA vi) se pramANe tandriyAnA viSayamA 5 sama.. (evaM cauridiyA vi) yatundriyonA viSayamA pazu se prabhArI samaj. (rayaNappabhApuDhavi neraiya gjhA) he bhadanta ! ratanaprabhApRthvI nairayika prayogapariNata pugala keTalA prakAranA yA cha ? (goyamA !) gautama ! (davihA paNNattA-taM jahA) 2namA pRthvInArathi prayogaparita pusanA nIya pramANe me // 2 yA -(pajjattagarayaNappabhApuDhavi neraiya jAva pariNayA ya, apajjattaga jAva pariNayA ya) (1) paryApta ratnapramA pRthvIaurayika prayogapariNuta pudgala ane (2) aparyAptaka ratnaprabhApRthvInairayika prayogaprinnt pusa. (evaM jAva ahe sattamA) 0 pramANe sAtabhI pRthvI sudhaan| zrI. bhagavatI sUtra : Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 mU. 3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 43 gautama ! dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptaka0 aparyAptaka0, evaM garbhavyutkrAntikA api, saMmRcchimacatuSpadasthalacarAH, evaM caiva garbhavyutkrAntikAzca, evaM yAvat samUcchimakhecarAH garbhavyutkrAntikAzca. ekaike paryAptakAzca, aparyAptakAzca bhaNitavyAH / saMmUcchimamanuSyapaMcendriya0 pRcchA ? gautama ! ekavidhAH prajJaptAH, jAnanA cAhiye / samucchima jalayara tirikvapucchA) he bhadanta ! saMmUcchima jalacara tirya cayonika prayogapariNata pudgala kitane prakArake haiM? (goyamA) he gautama ! (duvihA paNNattA) saMmUchima jalacara tirya cayonika prayogapariNata pudgala do prakArake haiM (taMjahA) jo isa prakArase haiM (pajattaga0 apajattaga0 evaM gambhavakaM tiyAvi) paryAptaka saMmUchimajalacara tirya cayonika prayoga pariNata pudgala evaM aparyAptaka saMmUcchimajalacara tiryaMcayonikaprayogapariNata pudgala isI prakArase garbhajajalacara bhI jAnanA cAhiye / (saMmucchimacauppaya thalayarA evaMceva gabbhavakatiyA ya) saMmRcchima catuSpada sthalacara tathA garbhaja catuSpada sthalacara jIva bhI jAnanA cAhiye / (evaM jAva saMmucchimakhahayaragabbhavakAtiyA ya ekkekke pajattagAya apajjattagAya bhANiyavvA) isI tarahase yAvat saMmRcchima khecara tathA garbhaja khecara jova bhI jAnanA cAhiye / ye saba jalacarAdi tithaMca paryAptaka aura aparyAptakake bhedase dodo prakArake hote haiM / yahAM para sUkSma, bAdara ye dobheda nahIM hote haiM kyoMki ye yi viSa sabhA bu. (saMmacchima jalayara tirikkha pucchA) maha-ta! saMbhUchima 4 saya2 tiya yayAni prayogapariNata pusa / 4.2 4thA cha ? (goyamA !) 3 gautama ! davihA paNNattA-taMjahA) sa bhUmi saya2 tiya yoni pryopariNata pudgalanA nIce pramANe be prakAra kahyA che (pajjattaga0 apajjattaga0 -evaM gabbhavatiyA vi) (1) pani sa bhUmi jalacaratiyacanika prayogapariNata pudagala ane (2) aparyAptaka saMmUchi majalacaraticaMcayAnika prayogapariNata pula. e ja pramANe garbhaja jalacaranA viSayamAM paNa samajavuM. (saMmucchima cauppaya thalayarA eva ceva gabbhavatiyA ya) saMbhU(27ma catupada sthalAra tathA gabhaja catuSpada sthalacaranA paNa evA ja be prakAra samajavA. ( evaM jAva saMmacchima khahayara gambhavatiyA ya ekke kake pajjattagA ya apajjattagA ya bhANiyanyA) se prabhArI samichaya2 tathA garma meyara paryantanA jIvonA viSayamAM paNa samajavuM. te badhAM jalacarAdi tiyAmAM pratyeka tiryaMcanA paryApaka ane aparyAptaka evA be be prakAra hoya che. ahIM sUkSma ane zrI. bhagavatI sUtra : Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 bhagavatIsUtre aparyAptakA eva / garbhavyutkrAntikamanuSyapa cendriya0 pRcchA ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH tadyathA - paryApta kagarbhavyutkrAntikA api, aparyAsaka garbhavyutkrAntikA api / asurakumArabhavanavAsidevAH khalu pRcchA ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH sthAvara ekendriyameM hI hote haiM / (saMmucchima maNussa paMcidiya pucchA) he bhadanta ! saMmUcchima manuSya paMcendriyaprayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? ( goyamA) he gautama ! (egavihA paNNattA apajjattagA ceva) saMmUcchima manuSya paMcendriyaprayogapariNata pudgala eka prakAra ke kahe gaye haiM jo isa prakArase haiM aparyApta saMmUcchima manuSya paMcendriyaprayogapariNata pudgala / (ganbhavatiyamaNussapa ciMdiya pucchA ) he bhadanta ! garbhajamanuSya paMcendriyaprayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! ( dubihA paNNattA) garbhajamanuSya paMcendriya prayogapariNata pudgala doprakArake kahe gaye haiN| (taMjahA) jo isa prakAra se haiM / ( pajjantagaganbhavakkatiyA vi, apajjantagaganbhavakkatiyA vi) paryAptagarbhajaprayogapariNata pudgala, evaM aparyApta kagarbhajaprayogapariNata pudgala ( asurakumArabhavaNavAsidevANaM pucchA ) he bhadanta ! asurakumAra bhavanavAsi devaprayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! ( dubihA paNNattA) asurakumAra bhavanavAsi devaprayoga pariNata mudgala do prakArake kahe gaye bAdara, A be bheda heAtA nathI, kAraNa ke te be bheda tA sthAvara ekendriya thavAmAM ja saMbhavI za che. (samucchrima maNussapaMciMdiya pucchA) Delahanta ! saMbhUrcchibha bhanuSya yathendriya prayogaparita pugala DeTA prahAranA udyA che ? (goyamA ! ) he gautama ! (ega vihA paNNattA - apajjattagA cetra) saMbhUmi manuSya paMcendriya prayogaparita pudgalanA nIce pramANe eka ja prakAra kahyo che- aparyApta saMmUIima manuSya paMcendriya prayogapariNata puigala. (ganbhatrakkaMtiyamaNussapa ciMdiya pucchA ) he lahanta ! garla manuSya yathendriya prayogapariNata puchgasa DeMTalA aAranA udyA ? (goyamA !) he gautama! ( dubihA paNNattA - taM jahA ) garla 4 manuSyayayendriya prayogayarizata pugalanA nIce pramANe me prakAra hatyA - (pajattagaganbhavakkaMtiyA vi, apajjattagaganbhavakkaMtiyA tri) (1) paryApta garbha manuSya prayogaparita yuddhasa ne (2) aparyApta garbha manuSya prayoga parita pugala. (asurakumAra bhavaNavAsidevANaM pucchA) he lahanta ! asurakumAra lagnayati heva prayogaparaNita muhagata DeTA amaranA udyAM che ? ( goyamA ! ) he gautama! (dubihA paNNattA - ta 'jahA) asurakumAra bhavanayatideva prayogaparita I 04 zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.3 mUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 45 tadyathA-paryAptakAsurakumAra0 aparyAptakAsurakumAra, evaM yAvat stanitakumArAH paryAptakAH, aparyAptakAzca / evam etena abhilApena dvipadena bhedena pizAcAca, yAvat-gandharvAzca / candrAH yAvat tArAvimAnAni, saudharmakalpopapaprakA yAvat acyutAH / adhastanAdhastanoveyakakalpAtItaka0 yAvat uparitanoparitanagreveyaka0 vijayAnuttara. yAvat-aparAjitaH / sarvArthasiddhakalpAtItaka0 haiM / (taMjahA) jo isa prakArase haiM (pajjattaga asurakumAra0 apajattaga asurakumAra0 evaM jAva thaNiyakumArA pajjattagA, apajjattagA) paryAptaka asurakumAra prayogapariNata pudgala, aparyAptaka asurakumAra prayogapariNata pudgala isI tarahase yAvat stanitakumAra paryAptaka aparyAptaka jAnanA cAhiye / (evaM eeNaM abhilAveNaM dupaeNaM bheeNaM pisAyA ya jAva gaMdhavvA, caMdA jAva tArA vimANA0) isI tarahase isa abhilApake dvArA pizAcoMke do bheda yAvat gaMdharvotaka jAnanA cAhiye / caMdramAke dobheda yAvat tArAvimAnoMtaka jAnanA cAhiye / (sohammakappovagA jAva accuo hiTima-hiTima gevejagakappAtIya jAva uvarimauvarimageveja0, vijaya aNuttaro0 jAva0 aparAjiya0 savvaTThasiddha kappAtIya pucchA,) saudharmakalpopapannakase lekara yAvat acyuta kalpopapannakataka tathA adhastanAdhastana graiveyaka kalpAtItase lekara yAvat uparimoparimoveyaka kalpAtIta devaprayogapariNatapudgalataka tathA vijayaanuttarI sAnA nAye pramANe 2 2 4tha che-(pajjattaga asurakumAra0, apajjattaga asurakumAra-evaM jAva thaNiyakumArA pajjattagA, apajjattagA) (1) payAta msurkumAra progapariNata pula ane (2) aparyAptaka asurakumAra pragapariNata pudagala. e ja pramANe svanitakumAra sudhInA bhavanapati devenA paNa paryAptaka ane aparyAptakanA methI me me 12 samapA. (evaM eeNaM abhilAveNaM dupaeNaM bheeNaM pisAyA ya jAva gaMdhavA, caMdA jAva tArAvimANA0) me 2nA anitA dvArA pizAcathI gaMdhava paryantanA vAnavyantaranA paNa paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI be prakAre samajavA. candramAthI tArAvimAna sudhInA tiSinA paNa evA ja be prakAre samajavA. _(sohammakappovagA jAva accuo-hiTima hiTThima gevejjaga kappAtIya jAva ubarima uvarima geveja0, vijaya aNuttarau0 jAva aparAjiya0 sabasiddha kappAtIya pucchA) sodhama 8pApapanna4thI sadhane sayuta4615panna saMghInA tayA nIcenA traNa raiveyakothI laIne uparanA traNa greveyake sudhInA kapAtIta devaprayogapariNutA zrI. bhagavatI sUtra : Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 bhagavatIso pRcchA ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptakasarvArthasiddhAnuttara0 aparyAptakasarvArthasiddhaprayogapariNatA api (dvitIyo daNDakaH) ||suu0 3 // TIkA-'suhumapuDhavIkAiyaegidiyapogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! mUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH khalu pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA ! papAtikase lekara yAvat aparAjita anuttaraupapAtikataka do do bheda jAnanA cAhiye / arthAt ina sabake paryAptaka aura aparyAptaka aise dora bheda hote haiM / aba yahAM para gautama prabhuse aisA pUchate haiM he bhadanta ! sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta devaprayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (gAyamA) he gautama ! (duvihA paNNattA) sarvArthasiddha anuttaropapAtika kalpAtIta devaprayogapariNata pudgala do prakArake kahe gaye haiM (taMjahA) jo isa prakAra se haiM (pajjattasavvaTThasiddha aNuttaro0 apajattagasavvaTTha jAva pariNayA vi0 daMDagA, paryAptasarvArthasiddha anuttaropapAtika, yAvat aparyApta sarvArthasiddha anuttaraupapAtikadeva prayoga pariNata isa taraha se do daNDaka jAnanA cAhiye / TIkArtha-bhedadvAra nAmakA jo dvitIya daNDaka hai usakI prarUpaNA karaneke liye mUtrakArane yaha 'suhumapuDhavikAiya.' sUtra kahA hai isameM gautamane prabhuse aisA pUchAhai ki 'suhumapuDhavikAiya egidiypogprinnpudagalonA tathA vijayathI laIne aparAjita paryantanA anuttaraupapAtikadeva progapariNata pudagalanA be, be prakAra samajavA. eTale ke te pratyekanA paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI be, be prakAra thAya che. have gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che ke he bhadanta ! sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtItadevapragapariNata pudagala keTalA prakAranA hyA cha ? (goyamA !) mautama! (davihA paNNattA) sA siddha manuttarI5pAti 46pAtita prayoga pariNata pusa 2nA yA che. (tajahA) te me // 2 // pramANe -(pajjattasavvaTThasiddha aNuttaro0 apajjattagasavvaTTha jAva pariNayA vi. 2 daDao) (1) pati sathisiddha manuttarI55ti mane (2) aparyApta saathsiddha anuttarIpa pAtikadeva progapariNata pudagala. A rIte be daMDaka samajavA. TIkAI-bhedadvAra nAmanuM je bIjuM daMDaka che tenI prarUpaNa karavAne mATe sUtrakAre mA 'suhamapuDhavikAya.' tyA sUtra tyA cha gautamasvAmI A viSayane anulakSIne mahAvIra prabhune evo prazna pUche che ke'muhubhpuddhvikaaiy egidiya pogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA?' zrI. bhagavatI sUtra : Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 mU. 3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 47 duvihA paNNattA' he gautama ! mUkSmapRthivIkAyikaikandriyaprayogapariNatAH pudgalAH dvividhAH prajJaptAH, 'pajattagasuhuma puDhavIkAiya0 jAva pariNayA ya, apajjattagamuhumapuDhavIkAiya jAva pariNayA ya' paryAptakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAca, aparyAptakamUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAca, vAyarapuDhavIkAiyaegidiya-jAva-vaNasmaikAiyA' atra pAThasaMkocAdevaM vAcyamparyAptakabAdarapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAzca, aparyAptakabAdarapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAca, yAvat-paryAptakamUkSmApkAyikaikendriyaprayogapariNatAzca, aparyAptakamUkSmApakAyikaikendriyaprayogapariNatAzca, paryAptakabAdarApayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA maNyattA' he bhadanta ! sUkSmapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata jo pudgala haiM ve kitane prakArake kahe gaye haiM ? isake uttarameM prabhu unase kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'duvihA paNNattA' sUkSmapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNatapudgala do prakArake kahe gaye haiM / 'pajattaga suhumapuDhavIkAiya jAva pariNayA ya, apajjattagasuhumapuDhavikAiya jAva pariNayA ya' ekato paryAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata aura dUsare aparyAptaka mUkSmapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata 'bAyarapuDhavikAiyaegidiya jAva vaNassaikAiyA' yahAM para pAThasaMkocase aisA jAnanA cAhiye paryAptaka bAdarapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata, aparyAsaka bAdarapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata, paryAptaka sUkSma apakAyika ekendriyaprayogapariNata he bhadanta! sUphamapRthvIkAyika ekendriya prayogapariNata je pudagale che temanA keTalA 54.2 4thA cha ? tanA utta2 25tA mahAvIra prabhu 4 cha-'goyamA ! he gautama ! | 'davihA paNNattA' sUkSma pRthvIya mAndraya prayogapariNata gasanA nIce pramANe meM 452 yA cha-'pajjattaga muhumapuDhavikAiya jAva pariNayA ya, apajattagahumapuDhavikAiya jAva pariNayA ya' (1) 5rita sUkSma pRthvAyira mendriya pryogpariNata pudagala ane (ra) aparyAvaka sUphamapRthvIkAyika ekendriya prayogapariNata pudagala. 'bAyarapuDhavikAiyaegidiya0 jAva vaNassaikAiyA' mahI saMkSiptamA 2 suutrpATha Ape che tene saMpUrNa pATha A pramANe samaja-bAdara pRthvIkAyika ekendriya pragapariNata pudgalanA paNa be bheda che- (1) paryAptaka bAdara pRthvIkAyika ekendriya | prayogapariNata ane (2) aparyAptaka bAdara pRthvIkAyika ekendriya pragapariNata pudgala. e ja pramANe apUkArSika AdinA nIce pramANe bhede che- paryAptaka sUkSma aprakAyika zrI. bhagavatI sUtra : Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 bhagavatI sUtre kAyike kendriyamayoga pariNatAzca, aparyAptakavAdarA prakAyikai kendriyamayogapariNatAca, paryApta sUkSmatejaskAyikai kendriyamayogapariNatAH aparyAptakasUkSmatejaskAyikakendriyaprayoga pariNatAH, paryAptakabAdara tejaskAyikai kendriyaprayogapariNatAH, aparyAptakavAdara tejaskAyikai kendriyaprayogapariNatAH paryApta sUkSma vAyukAyikakendriyamayogapariNatAH, aparyApta kakSmavAyukAyikai kendriyaprayogapariNatAH, paryAptasUkSmavanaspatikAryi ke kendriyaprayogapariNatAH, aparyAptakasUkSma vanaspatikAyikai kendriyaprayogapariNatAH, paryAptakavAdaravanaspatikAyikai kendriyamayogapariNatAH aparyAptakabAdaravanaspatikA yi kaikendriyaprayogapariNatAca, tadAhaaparyApta sUkSma apakAyika ekendriyaprayogapariNata, paryAptaka bAdara aprakAyika ekendriyaprayogapariNata, aparyAptaka bAdara apakAyika ekendriyaprayogapariNata, paryAptaka sUkSmatejaskAyika ekendriyaprayogapari ta aparyApta sUkSma tejaskAyika ekendriya prayoga pariNata, paryAptaka bAdara tejaskAyika ekendriyaprayoga pariNata, aparyAptaka vAdaratejaskAyika ekendriyaprayogapariNata, paryAptaka sUkSmavAyukAyika ekendriyaprayogapariNata, aparyAptaka sUkSmavAyukAyika ekendriyaprayogapariNata paryAtaka sUkSmavanaspatikAyika ekendriyamayogapariNata, aparyAptaka sUkSma vanaspatikAyika ekendriyaprayogapariNata, paryAptaka bAdaravanaspatikAyika ekendriyaprayogapariNata, aparyAptakavAdara vanaspatikAyika ekendriyaprayogapariNata, isI bAtako sUtrakArane 'ekkekkA duvihA poggalA suhumAya, bAyarAya, pajattagA apajattagAya' isa sUtrAMza dvArA vyakta kiyA hai isa taraha sarvArthasiddha deva paryanta paryAptaka aparyAptaka ina ekendriya prayAgapariNata, aparyAptaka sUkSma akAyika ekendriya prayAgapariNata, paryAptaka bAdara apsAyika ekendriya prayAgapariNata, aparyAptaka bAdar asUkAyika ekendriya prayAgapariNata, paryAptaka sUkSmatejAyika ekendriya prayAgapariSkRta, aparyAptaka sama tejaskAyika ekendriya prayAgapariNata, paryAptaka bAdara tejaskAyika ekendriya prayegapariNata, aparyAptaka khAdara tejaskAyika ekendriya prayogapariNuta pudgala, paryAptaka samavAyukAyika ekendriya prayAgapariNata, aparyAptaka sUkSmavAyukAyika ekendriya prayAgapariNata, paryAptaka bAdara vAyukAyika ekendriya prayAgapariNata, aparyAptaka khAdaravAyukAyika ekendriya prayAgapariNuta pudgala, paryApta sUkSmavanaspatikAyika kendriya prayAgapariNata aparyAptaka sUkSmavanaspatikAyika ekendriya prayAgapariNata, paryAptaka khAdavanaspatikAyika ekendriya prayAgapariNata ane aparNAMkSaka AdaravanaspatikAyika ekendriya prayAgapariNuta pudgala. me vAtane sUtrAre 'ekekA duvihA poggalA - suhumA ya, bAyarA ya, pajjattagA ya, zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 mU0 3 mUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 49 'ekkekA duvihA poggalA-suhumA ya, bAdarA ya, pajjattagA, apajjattagA ya bhANiyavA' ekaike dvividhAH pudgalAH prajJaptAH-sUkSmAzca, bAdarAzva, paryAptakAzca, aparyAptakAzca bhaNitavyAH, tathA ca sarvArthasiddhadevaparyantaH paryAptakavizeSaNaviziSTo dvitIyo daNDakaH / tatra ekaikasmin kAye mUkSmabAdarabhedAt-dvividhAH pudgalAH vaktavyAH / te ca pratyekaM paryAptakAparyAptaka bhedAt punardvividhAH vaktavyA iti bhAvaH, tathaiva darzitAzca / 'ekkekkA duvihA' ityAdinA / --beiMdiyapaogapariNayA NaM pucchA, dvIndriyaprayogapariNatAH khalu pRcchA ? tathA ca dvIndriyaprayogapariNatAH, katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama ! dvIndriyaprayogapariNatAH dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA' tayathA 'pajja. tagabeiMdiyapaogapariNayA ya, apajattaga jAva pariNayA ya' paryAptakadIndriyaprayogado vizeSaNoMse viziSTa dvitIya daNDaka ho jAtA hai / isameM eka eka kAyameM sUkSma, bAdarake bhedase do do prakArake pudgala kahanA cAhiye aura ye do do prakArake pudagala bhI pratyeka paryAptaka aparyAptakake bhedase punaH dodo prakArake aura kahanA cAhiye yahI bAta 'ekkekkA duvihA poggalA' isa sUtradvArA prakaTa kIgaI hai| 'beiMdiyapaogapariNayA NaM pucchA' he bhadanta ! doindriyaprayogapariNatapudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'duvihA paNNattA' doindriyaprayogapariNatapudgala do prakArake kahe gaye haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM 'pajattagabeiMdiyapaogapariNayAya, apajattaga jAva pariNayAya' paryAptaka dondriyaprayogapariNatapudgala, aparyAptaka apajjattagA yA sUtrAMza dvArA vyarata cha. ma zata sAtha siddha mnuttrii5pAtikadeva paryantanuM paryAptaka ane aparNAka vizeSaNovALuM bIjuM daMDaka banI jAya che. temAM eka eka kAryamAM sUkSama ane bAdaranA bhedathI be, be prakAra kahevA jAIe. ane te banne prakAranA pulanA (sUkSma ane bAdara pulenA) paNa paryAptaka ane aparyAtn methI me me 42 49 4. ye 4 vAta 'ekkekA davihA poggalA' A sUtradvArA prakaTa karavAmAM AvI che. ___gautama svAmInA prazna-'veiMdiya paogapariNayA gaM pucchA' he mahanta ! handriya prayAparita pusa 4aa 42nA yA cha ? utta2-'goyamA !' he gautama / 'davihA paNNattA-taMjahA' hIndriya prayogaparita sonA nAthe prabhArI ne 542 sai -pajjattaga-beiMdiya paogapariNayA ya, apajattaga veiMdiyapaogapariNayA ya' (1) paryAptaka dvIndriya progapariNata pudagala ane (2) aparyAptaka kIridraya prayogaparita zrI. bhagavatI sUtra : Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre pariNatAzca, aparyAptakadvIndriyaprayogapariNatAzca / 'evaM teiMdiyA vi / evaM dvIndriyavadeva trIndriyA api, cturindriy| api paryAptakAparyAptakabhadena dvividhAH prajJaptAH yAvat prayogapariNatAzca / 'rayaNappabhApuDhavIneraiya0 pucchA ? ' ratnapabhApRthivInairayikapaJcendriyaprayogapariNatAH khalu pRcchA ? tathA ca-te katividhAH prajJaptAH? bhagavAnAha-'goyamA ! duvihA paNNattA,' he gautama ! dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA-'pajjattagarayaNappabhApuDhavI jAva-pariNayA ya, apajjattaga jAva pariNayA ya / evaM jAva ahe sattamA' paryAptakaratnapabhApRthivInairayikapaJcendriyaprayogapariNatAzca, aparyAptakaratnaprabhApRthivInairayikapaJcendriyaprayogapariNatAzca, evaM ratnaprabhApRthivInairayikavadeva yAvat - zarkarAprabhA-bAlukAprabhA-paGkamabhA-dhUmaprabhAdoindriya prayogapariNatapudgala evaM teiMdiyA vi' evaM cauridiyA vi' dvIndriyaprayogapariNata pudgaloMko taraha teindriyaprayogapariNata pudgala aura coindriyaprayogapariNatapudgala bhI paryAptaka aura aparyAptakake bhedase do2 prakArake kahe gaye haiN| aba gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM ki 'rayaNappabhApuDhavI neraiya. pucchA' he bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI nairayika paMcendriyaprayogapariNatapudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! "duvihA paNattA' ratnaprabhApRthivI nairayika paMcendriya prayogapariNatapudgala do prakArake kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'pajjattagarayaNappabhApuDhavI jAva pariNayA ya apajjattaga jAva pariNayA ya, evaM jAva ahe sattamA' paryAptaka ratnaprabhA pRthivI narayika paMcendriyaprayogapariNatapudagala aura aparyAptakaratnaprabhApRthivI nairayikapaMcendriyaprayogapariNata pudgala isI hAsa. evaM teiMdiyA ki, evaM cauridiyA vi' dIndriya prayogaparita pusamAnI jema trIndriya prayoga pariNata pudagala ane caturindriya prayoga pariNuta pudagalanA paNa paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI be, be prakAra kahyA che. gautama svAbhInI prazna-'rayagappabhA puDhavI neraiya0 pucchA' 3 mahanta ! ratnaprabhA pRthvInarayika progapariNata pudagala keTalA prakAranA kahyAM che? uttara- 'goyamA ! gautama ! 'davihA paNNattA-taMjahA' 2tnaprabhAvI 254 prayogaparita punasAna naye pramANa me 2 yA cha- 'pajjattagarayaNappabhA puDhavI jAva pariNayA ya, apajjattaga jAva pariNayA ya-evaM jAva ahe sattamA' (1) paryAptaka ratnapramApRthvInarayika prayogapariNata pudagala ane (2) aparyAptaka ratnapramApRthvInairayika paMcendriyaprayogapariNata pudagala. e ja pramANe zarkarA prama, vAlukAprabhA, zrI. bhagavatI sUtra : Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 sU. 3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 51 tamAmabhA-tamastamaHprabhAkhyAdhaHsaptama0,paryAptakAparyAptakabhedena dvividhAHprajJaptAH / 'samucchimajalayaratirikva0 pucchA ? saMmUchimajalacaratiryagyonikapaJcendriyaprayoga pariNatAHkhalu pRcchA ? tathA ca te katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama ! te saMmUchimajalacaratirya gyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalA dvividhAH prajJaptAH, tAnevAha-taM jahA'-tadyathA-'pajjattaga0 apajjattaga0' paryAptakasamUcchimajalacaratiyaMgyonikapacendriyaprayogapariNatAH, aparyAptakasamUcchimajalacaratiyagyonikapazcendriyaprayogariNAtAzca / 'evaM gabbhavatiyA vi' evaM saMmUcchimajalacaratiryagyonikavadeva garbhavyutkrAntikAH garbhajA tarahase yAvat zarkarAprabhA,bAlukAprabhA, paGkaprabhA, dhUmaprabhA tamaHmabhA aura tamastamaprabhA ina nIcekI sAta pRthiviyA~ paryAptaka aura aparyAptakake bhedase do prakArake kahe gaye haiN| 'samucchimajalayaratirikkhapucchA' aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM ki he bhadanta ! saMmUcchima jalacara pacendriya tiryagyonika prayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'duvihA paNNattA' ve saMmUcchima jalacara tiryakyonika paMcendriya prayogapariNata pudgala do prakArake kahe gaye haiM / 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'pajjattaga. apajattaga0' paryAptaka saMmRcchima jalacara tiryagyonika paMcendriya prayoga pariNata evaM aparyAptaka saMmUchima jalacara tiryagyonika paMcendriyaprayogapariNata 'evaM gabbhavakkaMtiyA vi' saMmRcchimajalacara tiryagyonika kI taraha hI garbhaja bhI jalacara tiryagyonika paMcendriyaprayogapariNata pudgala paryAptaka aparyAptakake bheda se do prakArake haiM / tathA (smucchipaMkabhA, dhrumaprabhA, tamaHprabhA, ane tamastamAprabhA, A nIcenI sAta pRthvIonA nArakenA paNa paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI be, be prakAra samajavA. gautama svaamiin| prazna-saMmacchima jalayara tirikkha pucchA' HEra ! saMmUrchAi majalacara tiyacanika paMcendriya prayogapariNata pudagala keTalA prakAranA kahyAM che? uttara-'goyamA ! 3 mautama ! davihA paNNattA-taMjahA' sabhUchi 24saya2 tiryacanika paMcendriya prayogapariNata pudagalA nIce pramANe be prakAra kahyAM che 'pajjattaga. apajjattaga' (1) paryApta sabhUmi 4122 tiya yayAni paMcendriyaprayogapariNata, ane (2) aparyAptaka saMmUcchi jalacara tiryacanika paMcendriya prayogapariNata YEsa. 'evaM gabbhavatiyA vi sa bhUmi saya2 tiya yayAniTanI jema garbhaja jalacara niyacayika paMcendriya pragapariNata pudagalanA paNa paryAptaka ane zrI. bhagavatI sUtra : Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre api jalacaratiryagyo nikapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH paryAptakAparyAptakabhedena dvividhAH prajJaptAH / tathA 'samucchimacauppayathalayarA' saMmUchimacatuSpadasthalacarA api tiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH paryAptakAparyAptakabhedena dvividhAH prajJaptAH / 'evaM ceva gabbhavatiyA vi' evameva saMmUchimacatuSpadasthalacaratiryagyonikA deva garbhavyutkrAntikA api catuSpadasthalacaratiryagyonika paJcendriyaprayogapariNatAH paryAptakAparyAptakabhedena dvividhAH prajJaptAH / 'evaM jAva saMmucchimakhahayaraganbhavatiyA ya, ekkekke pajjattagA ya apajjattagA ya bhANiyavyA' evaM catuSpadasthalacaratiryagyonikavadeva yAvatdvividhaparisarpasthalacaratiryagyonikamadhye saMmUrchimora parisarpasthalacaratiyagyo nikapaJcendriyaprayogaparaNitA api paryAptakAparyAptakabhedena dvividhAH prajJaptAH / macauppaya thalayarA) saMmUcchima catuSpada sthalacara paMcendriyaprayogapariNata pudgala bhI paryAptaka aparyAptakake bhedase doprakAra ke kahe gaye haiM 'evaM ceva gambhavakkaMtiyA vi' saMmUchimacatuSpada sthalacaratiyagyonikake jaise hI garbhaja bhI catuSpada sthalacara tiryagyonika paMcendriyaprayogapariNata pud. gala paryAptaka aparyAptakake bhedase do prakArake kahe gaye haiM 'evaM jAva saMmucchimakhahayara ganbhavatiyA ya ekkekke pajattagA ya apajattagA ya bhANiyavvA' catuSpada sthalacara tiryagyonikake jaise hI yAvat dvividhaparisarpa sthalacara tiryagyonika pudgaloMke bIcameM saMmUchima uraHparisarpa sthalacara tiyagyonika paMcendriyaprayogapariNatapudgala bhI paryAptaka aparyAptakake bhedase do prakAra ke kahe gaye haiM isI tarahase garbhaja uraH aparyApta mehayA meM prA2 yA che. tayA 'saMmacchima cauppayathalayarA' sa bhUmichama catuSpada sthalacara pacedriya prAgapariNata pudagalanA paNa paryAtaka ane aparyAptakanA methI me prA2 yA cha. "evaMceva gabbhavatiyA vi sa bhUmi sthalayara catuSpadanI jema garbhaja catuSpada sthalacara tiryaMcanika paMcendriya progapariNata pudagalanA 5 paryApta mane aparyAptatA thA 42 yA che. 'evaM jAva saMmucchima khahayaragambhavakaMtiyA ya ekkekke pajjattagA ya apajjattagA ya bhANiyavvA / catuSpada sthalacara tiryaMcAnikanIkanI jema ja banne prakAranA parisarpa sthalacara tiryacanika pudagalenA viSayamAM paNa samajavuM. eTale ke saMmUrzima ura: parisarSa rathalacara tiyacanika paMcendriya prayogapariNata pudagalanA paNa paryAptaka ane aparyAtakanA bhedathI be prakAra che. garbhaja uraH parisarpa sthalacara tiryacanika paMcendriya zrI. bhagavatI sUtra : Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.3 mUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 53 evaM garbhavyutkrAntikora parisarpasthalacaratigyonikapaMcendriyaprayogapariNatAzca paryAptakAparyAptakabhedena dvividhAH prajJaptAH / evaM saMmUcchimabhujaparisarpasthalacaratiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNitA aSi paryAptakAparyAptakabhedena dvividhAH prajJaptAH / tathA garbhavyutkrAntikabhujaparisarpasthalacaratiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAzca paryAptakAparyAptakabhedena dvividhAH prajJaptAH / evaM saMmUcchimakhecarAH, garbhavyutkrAtikakhecarAH, tiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH ekaike pratyekaM paryAptakAzca, aparyAptakAzca bhaNitavyAH / 'saMmuchimamaNussapaMcidiya0 pucchA ?' saMmUchimamanuSyapacendriya0 pRcchA ? tathA casaMmUchimamanuSyapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH katividhAH prajJaptAH ?, bhagavAnAha-'goyamA! egavihA paNNattA, apajjattagAceva' he gautama ! saMmRcchimanuSyapazcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH ekavidhAH aparyAptakA eva prajJaptAH, natu paryAptakA ityarthaH aparyA tAvasthAyAmeva maraNadharmakatvAt, 'gambhavakkaMtiyamaNussapa ciMdiya0 pucchA ? tathA ca-garbhavyutkrAntikamanuSyapazcendriyaprayogaparisarpa sthalacaratiryagyonika paMcendriya prayogapariNatapudgalabhI paryAptaka aura aparyAptakake bhedase dopakArake kahe gaye haiM / tathA saMmRcchima khecara tathA garbhajakhecara paryAptaka aparyAptaka bhedavAle kahe gaye haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'saMmucchima maNussa paMciMdiya pucchA' he bhadanta ! saMmRcchima manuSya paMcendriyaprayoga pariNata pudagala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'egavihA paNNattA' apajattagA ceva' saMmUcchima manuSyapace. ndriyaprayogapariNata pudgala eka prakArake hI arthAt aparyAptaka hI kahe gaye haiM paryApta nahIM kyoMki aparyAptAvasthAmeM hI ve maraNadharmavAle hote haiM / 'gambhavakkaMtiya maNussapaMciMdiyapucchA' aba gautamane prabhuse prayogapariNata pudagalanA paNa paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI be prakAra che. e ja pramANe saMmUrchAima khecara tathA gabha ja khecaranA paNa paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI babbe prakAra kahyAM che. gautama svaamiin| prazna-'saMmacchimamaNussa paciMdiya pucchA' mahanta ! saMmUrNima manuSya paMcenidraya prayogapariNata pudagala keTalA prakAranA kahyAM che ? uttara'goymaa !! gautama ! egavihA paNNattA, apajjattagAceva' sa bhUmi bhanuSya paMcenidraya prayogapariNata pudagala eka ja prakAranA kahyAM che- temane aparyAptaka ja kahyAM che, paryAptaka kahyAM nathI kAraNa ke aparyAptAvasthAmAM ja teo maraNadharmavALA hoya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 54 bhagavatIsage pariNatAH pudgalAH katividhAH prajJaptAH? bhagavAnAha-'goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama ! garbhavyutkrAntikamanuSyapazcendriyaprayogapariNatAH dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'pajjattagagabhavakkaMtiyA vi, apajjattagagambhavakkaMtiyA vi' paryAptakagabhavyutkrAntikA api manuSyapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH / 'asurakumArabhavaNavAsidevA gaM0 pucchA ? asurakumArabhavanavAsidevAH khalu pRcchA ? tathA ca-asurakumArabhavanavAsidevapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha- 'goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama ! te dvividhAH prajJaptAH taM jahA' tadyathA-' pajjattagaamurakumAra0apajjattagaasura0' paryAptakAsurakumArabhavanavAsiaisA pUchA hai ki he bhadanta ! jo garbhavyutkrAntika manuSya paMcendriya prayogapariNata pudgala haiM ve kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? isake uttarameM prabhu unase kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'duvihA paNNattA' jo garbhavyu. krAntika manuSyapaMcendriyaprayogapariNatapudgala haiM ve do prakArake kahe gaye haiM / 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'pajattagagambhavakkaMtiyA vi, apajattagagambhavakkaMtiyA vi' eka paryAptakagarbhavyutkrAntika manuSyapaMcendriyaprayogapariNata pudgala, dUsareM aparyAptakagarbhavyutkrAntika manuSyapaMcendriyaprayoga pariNata pudgala 'asurakumAra bhavaNavAsI devANaM pucchA' he bhadanta ! asurakumAra bhavanavAsI devapaMcendriyaprayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA ! 'duvihA paNNattA' he gautama ! ye dopakArake kahe gaye haiN| 'taMjahA' jo isa prakArase haiM pajjattaga asurakumAra. apajjattaga asura.' paryAptaka asurakumAra bhavanapatidevapaMca'gabbhavatiya maNussapaMciMdiya pucchA' mahata ! ma bhanuSyapa yandriya prayogaparita pu sA 52nA ghai cha ? uttara-'goyamA !' gItama ! 'davihA paNNattA' ma manuSyapazyandriya prayogapariNata pugata me 2nA yA che. 'taMjahA' te me prAzanIya pramANe che-pajjattagagabbhavatiyA vi,apajjattagagabbhavatiyA vi' (1) paryAptaka garbhavyutkAntika (garbhaja) manuSyapaMcendriya prayogapariNata pudagala ane (2) aparyAptaka garbhajamanuSya paMcendriya prayogapariNata pudagala. gautama svAmInA prazna- 'asurakumArabhavaNavAsidevANaM pucchA' he mahanta ! asurakumAra bhavanapatideva paMcendriya prayogapariNata pudagala keTalA prakAranA hoya che? maDAvI2 prbhune| utta2-'goyamA ! gautama ! 'duvihA paNNattA-taMjahA' tebhAnA meM pr4|2 nIya pramANe tyAM cha-'pajjattaga asurakumAra0, apajjattaga asura zrI. bhagavatI sUtra : Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 mU. 3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 55 devapaJcendriyaprayogapariNatAH, aparyAptakAsurakumAra bhavanavAsi devapaJcendriyaprayogapariNatAzca, 'evaM jAba thaNiyakumArA pajjattagA apajjattagAya' evam asurakumArabhavanapatidevavadeva yAvat-nAgakumAra suvarNakumAra-vidyutkumArA-'gnikumAra-dvIpakumAro-dadhikumAra-dikkumAra-vAyukumAra-stanitakumArabhavanavAsidevapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH paryAptakAzca aparyAptakAzca bhavanti / 'evaM eeNaM abhilAveNaM duyaeNaM bheeNaM pisAyA ya jAva gaMdhavyA' evam asurakumArAdibhavanapatidevavadeva etena abhilApena uparyuktAlApakrameNa dvikena dvividhena paryAptakAparyatakarUpeNa bhedena pizAcAzca yAvata-bhUta-yakSa-rAkSasa-kinnara-kimpuruSa-mahoraga-gandharvavAnavyantaraprayogapariNatAH pudgalAH paryAptakA aparyAptakAzca prajJaptAH, 'caMdA jAva tArAvimANa' candrAH yAvat-mUrya-graha-nakSatra-tArAvimAnajyotiSikadevaprayoga ndriya prayogapariNata pudgala aura aparyAptaka asurakumAra bhavanapatideva paMcendriyaprayogapariNatapudgala, (evaM jAva thaNiyakumArA pajjattagA apajjattagAya) asurakumAra bhavanapatidevoMkI taraha hI yAvat nAgakumAra, suvarNakumAra, vidyutkumAra, agnikumAra, dIpakumAra, udadhikumAra, dikku mAra, vAyakumAra, aura stanitakumAra ye saba bhavanavAsideva paMcendriya prayogapariNatapudgala paryAptaka aura aparyAptaka hote haiN| (evaM eeNaM abhilAveNaM duyaeNaM bheeNaM pisAyA ya jAva gaMdhavvA) asurakumArAdi bhavanapatideva jisa prakArase paryAptaka aura aparyAptaka kahe gaye haiM usI tarahase pizAca yAvat bhUta, yakSa, rAkSasa, kinnara, kimpuruSa, mahoraga, gaMdharva ye jo vAnavyantara prayogapariNata pudgala haiM ve bhI paryAptaka evaM aparyAptaka hote haiM / 'caMdA jAva tArAvimANa' caMdra kumAra0, (1) paryApta masumAra bhavanapati payandriya prayogapariNata pula ane (2) aparyAptaka asurakumAra bhavanapatideva paMcendriya prAgapariNata pudagala. 'evaM jAva thaNiyakumArA pajjattagA, apajjattagA ya' asu2zubhA2 bhavanapatinI jema ja nAgakumAra, suvarNakumAra, vighukumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, dikUkumAra ane vAyukumAra, svanitakumAra, A badhA bhavanapati deve paNa paryAptaka ane aparyApta DAya che. 'evaM eeNaM abhilAveNaM duyaeNaM bheeNaM pisAyA ya jAva gaMdhavA' asuramA bhavanapativAna ma pati ne aparyApta 4i cha ko 24 pramANe pizAca, bhUta, yakSa, rAkSasa, kinnara, kimburuSa, mahAraga ane gaMdharva, e AThe vAnabhyantaraprayogapariNata pugata para paryApta ane aparyApta cha. 'caMdA jAva zrI. bhagavatI sUtra : Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 bhagavatI sUtre pariNatAH pudgalAH paryAptakAzca, aparyAptakAzca prajJaptAH / 'sohammakappovavannagA jAva accuya0' saudharmakalpopapannakAH yAvat-IzAna- sanatkumAra mAhendra - brahmalokalAntaka-mahAzukra sahasrArA-''nata-prANatA-''raNA'cyuta- vaimAnikadevamayogapariNatAzca pudgalAH paryAptakAH, aparyAptakAzca prajJaptAH / evaM 'hiDimahidvimavejjagakappAtIya0 jAva - uvarimauvarimagevejja0' adhastanAdhastana trikauveyakakalpAtItaka devaprayogapariNatAH yAvat - madhyamamadhyama trikagraiveyakakalpAtItaka devamayogapariNatAH uparimoparimatrikagraiveyakakalpAtItakadevaprayoga pariNatAzca pudgalAH paryAptakAH, aparyAptakAzca prajJaptAH / evaM vijaya- aNuttaro0 jAva aparAjiya0 ' vijayAnuttaraupapAtikakalpAtI takadevaprayogapariNatA yAvat - vaijayantAnuttaraupayAvat- sUrya, graha, nakSatra, tArAvimAna ye saba jyotiSikadeva prayogapariNata pudgala paryAptaka aura aparyAptaka hote haiM / 'sohammakappovabannagA jAva accuo' saudharmakalpApamnaka yAvat IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahmaloka, lAntaka, mahAzukra, sahasrAra, Anata, prANata, AraNa evaM acyuta ye saba vaimAnikadeva prayogapariNatapudgala paryAptaka aura aparyAptaka hote haiM / ' evaM hiTTimahiDima gevejjagakappAtIya jAva uvarima uvarima gevejja' adhastanAghastana trika graiveyaka kalpAtIta devaprayogapariNatapudgala yAvat uparimoparimatrika graiveyaka kalpAtIta devaprayogapariNata pudgala ye saba paryAptaka evaM aparyAptaka kahe gaye haiM / ( evaM vijaya aNuttaro. jAva aparAjiya0) isI taraha vijaya anutaraupapAtika kalpAtIta devaprayogapariNataM vaijayanta anuttaraupapAtikatArAvimANa 0 ' yandra, sUrya graha, nakSatra bhane tArAyo, ye pAMye jyotiSiuddeva prayogaparizata puhugo ya paryApta bhane aparyApta che. 'sohammappovanamnagA jAtra accuo' saudharbha', IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahmaloka, sAntara, mahAzuDe, sahasAra, Anata, prANata, AraNu ane acyuta, e mAre kalpe papantaka vaimAnikadevaprayAgapati yugala pazu paryApta bhane aparyApta me me lehavAnA hoya che. 'evaM hiDima hima gevejjaga kappAtIya jAtra uvarima uvarima gevejja' nAthenA ye yaiveya udadyAtIta devaprayAga pariNata pudgala, traNe madhyama traiveyaka kalpAtItadeva prayAgapariNuta pudgala ane traNe uparanA traiveyaka kalpAtItadeva prayAgapariNuta pudgala paNa paryAptaka ane aparyAptaka hAya che. A rIte nave grevecaka kalpAtIta deva prayAgapariNata pudgalanA paryAptaka ane aparyAptanA lehayA ra 'evaM vijaya aNuttaro0 jAva aparAjiya' e ja pramANe vijaya anuttaraupapAtika kalpAtIta devaprayAgapariNata pudgala, vaijayanta zrI bhagavatI sUtra : 6 4 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 57 pAtikakalpAtItakadevaprayogapariNatAH, jaya-tAnuttaraupapAtikakalpAtItakadevaprayogapariNatAH, aparAjitAnuttaraupapAtikakalpAtItakadevaprayogapariNatAzca pudagalAH paryAptakA aparyAptakAzca prajJaptAH / 'sabasiddhakappAtIya0 pucchA ?' sarvArthasiddhakalpAtItaka pRcchA ?' tayA ca-sarvArthasiddhakalpAtItakadevaprayogapariNatAH pudgalAH katividhAH prajJaptAH 'bhagavAnAha-'goyamA ! duvihA paNattA' he gautama ! te dvividhAH prajJaptAH, tAnevAha-' taMjahA'-tadyathA-'pajjattagasabadRsiddhaaNuttaro0 apajjattagasavvaTu0 jAva pariNayAvira daMDagA' paryAptaka sarvArthasiddhAnuttaraupapAtikakalpAtItakadevaprayogapariNatAzca, aparyAptakasarvArthasiddha0yAvat-anuttaraupapAtikakalpAtItakadevaprayogapariNatAzca pudgalAH prjnyptaaH| iti dvitIyo daNDakaH2 / tathA ca-dvitIye bhedvArake jIvAnAm 161 ekakalpAtIta devapayogapariNata, jayanta anuttaraupapAtika kalpAtIta devaprayogapariNata, aparAjita, anuttaraupapAtika kalpAtIta devaprayogapariNatapudgala ye saba paryAptaka aura aparyAptaka kahe gaye haiN| 'savvaTThasiddhakappAtIya0 pucchA' he bhadanta ! savArthasiddhakalpAtIta devaprayogapariNatapudgala kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'gAyamA' he gautama ! 'duvihA paNNattA' ye doprakAra ke kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'pajjattagasavvaTThasiddha jAva pariNayA vi2 daMDagA' paryAptaka sarvArthasiddhAnuttaraupapAtika kalpAnIta devaprayogapariNatapudgala evaM aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta devaprayogapariNata pudgala isa prakArase ye dodaNDaka haiM isa bhedavAra daNDakameM jIvoMke 161 bheda pratipAdita kiye gaye haiM ve isa prakArase haiM prathama anuttaraupapAtika kapAtItadeva progapariNata pula, jayanta anuttaraupapAtika kapAtIta devaprayogapariNata pudagala, ane aparAjita anuttarIpa pAtika kalpAtIta devaprayogapariNata pudagala paNa paryAptaka ane aparyAptaka hoya che. ___ gotama svAmInA prazna- savvasiddhakappAtiya0 pucchA, 3 mahanta ! sarvArthasiddhakalpAtIta devaprayogapariNate pudagala keTalA prakAranA kahyAM che ? uttara-'goyamA !' gautama ! 'davihA paNNattA-taMjahA' tamanA 59 nIya pramANe ye 42 utyA - 'pajattagasacadrasiddha jAva pariNayA vi 2 daMDagA' (1) paryAptakasarvArthasiddha anuttaraupapAtika kapAtIta devaprogapariNata pudgala ane aparyAptaka sarvArthasiddha anuttarIyapAtika kalpAtIta devaprayogapariNata pudgala. A pramANe be bheda be daMDaka che. A bhedadvAramAM jInA 161 bhedanuM pratipAdana karAyuM che. te zrI. bhagavatI sUtra : Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 bhagavatomUtre paSTayadhikazataM bhedAH bhavanti, tathAhi-prathame daNDake kathitAnAM jIvAnAm 81 ekAzItibhedAnAM madhye samUcchimamanuSyabhinnAnAm azItijIvAnAM paryAptakAparyAptakabhedena 160 SaSTayuttarazataM bhedAH, saMmUchimamanuSyasya ca aparyAptakanAmako1 bhedaH, iti sarvamelanena 161 ekaSaSTayuttarazataM bhedA bhavantIti ||muu03|| mUlam - je apajjattAsuhamapuDhavIkAiyagadiyapaogapariNayA te orAliyateyAkammagasarIrappaogapariNayA, je pajjattAsuhama0 jAva pariNayA te orAliyateyAkammagasarIrappaogapariNayA, evaM jAva cauridiyA pajattA, navaraM je pajjattabA. yaravAukAiyaegidiyapaogapariNayA te orAliyaveuviyate. yAkammasarIra-jAva-pariNayA, sesaM taM ceva / je apajjattarayaNappabhApuDhavineraiyapaMciMdiya paogapariNayA te veuviyteyaakmmsriirppogprinnyaa| evaM pajattayA vi / evaM jAva ahe sattamA / je apajattagasaMmucchima jalayara-jAvapariNayA te orAliyateyAkammAsarIra-jAva-pariNayA / evaM pajattagA vi / gabbhavakkaMtiyA apajattayA evaM ceva / pajattayA NaM evaM ceva, navaraM sarIragANi cattAri jahA bAyaravAudaNDakameM kathita jIvoMke 81 bhedoMke bIcameM saMmUcchima manuSyoMse bhinna 80 jIvoMke paryAptaka aura aparyAptakake bhedase 160 bheda hote haiM tathA saMmUchima manuSyakA eka aparyAptaka bheda hI hotA haiM isa taraha saba milakara 161 bheda ho jAte haiM // 3 // bhe nIce pramANe che- pahelA daMDakamAM jIvonA je 81 bheda kahyAM temAMthI saMmUcchimamanuSya sivAyanA 80 jIvomAM paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI 160 bheda thAya che. saMmUrchAimanuSyamAM eka aparyAptaka bheda ja hoya che. A rIte badhAM maLIne 161 bheda thAya che. sU0 3 zrI. bhagavatI sUtra : Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam kAiyANaM pajjattagANaM | evaM jahA jalayaresu cattAri AlAvagA bhaNiyA, evaM cauppayauraparilappabhuyaparisappakhahayaresu vi cAra AlAvagA bhANiyadvA / je saMmucchimamaNussapaMciMdiyapaogapariNayA te orAliyateyAkammAsarIrappaogapariNayA | evaM ToraritiyA vi, apajattagA vi, pajattagA vi evaM ceva, navaraM sarIragANi paMca bhANiyavANi / je apajattA asurakumArabhavaNavAsi0 jahA neraiyA taheva / evaM pajjattagA vi / evaM duyaeNaM bheeNaM jAva thaNiyakumArA / evaM pisAyA jAva gaMdhA | caMdA jAva tArAvimANA / sohammo kappo jAva accuo / heTTimaheTThimagevejja - jAva - uvarimauvarimageveja' / vijayaaNuttarovavAie jAva saagsiddha aNu / ekkekeNaM duo bhedo bhANiyavvo jAva je pajjatasavaTTasiddhaaNuttarovavAiyA jAva pariNayA te veunviyateyAkammAsarIrapaogapariNayA (daMDagA 3) // sU. 4 // 59 chAyA - ye aparyAptasUkSmapRthivIkAyikai kendriyaprayogapariNatAste audArikataijasakArmaNazarIraprayogapariNatAH ye paryAptasUkSmayAvat pariNatAste audArika , 'je apajjanttA suhuma puDhavIkAiya egiMdiya' ityAdi / sUtrArtha - ( je apajjattAsu humapuDha vIkAiya egiMdiyapa ogapariNayA te orAliyateyAka magasarIrappaogapariNayA) jo aparyAptaka sUkSmapRthivIkAya ekendriyamayogapariNata pudgala haiM ve audArika taijasa " je apajjatA humapuDhavIkAiyae giMdiya " ityAdi-- sUtrArtha - ( je apajjattAsu huma puDhavIkAiyaegiMdiyapaogapariNayA te orAliya - teyAkammagasarIrapaogapariNayA ) meM asa sUkSma pRthvIkAya ekendriya prayAgapariNuta pudgala hoya che, tee audArika, vaijasa ane kA`Nu e traNa zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre taijasakArmaNaprayogapariNatAH / evaM yAvat caturindriyAH paryAptAH, navaraM ye paryAptakavAdaravAyukAyikaikendriya prayogapariNatAste audArikavaikriyataijasakArmaNazarIra-yAvat-pariNatAH, zeSa tadeva / ye aparyAptakaratnaprabhApRthivInai rayikapaJce aura kArmaNa inatIna zarIroMke prayogoMse pariNAmako prApta hue hote haiM / (je pajjattA suhuma0 jAva pariNayA te orAliyateyAkammagasarIrappaogapariNayA evaM jAva cauriMdiyA pajjattA) tathA jo pudgala paryAptaka sUkSmapRthivIkAya ekendriyaprayogapariNata haiM ve audArika, tejasa aura kArmaNa inatIna zarIroMke prayogoMse pariNata hue hote haiM / isI tarahase yAvat caturindriya paryAptaka jIvoMke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / (NavaraM-je pajjattabAyaravAukAiyaegidiyapaogapariNayA te orAliyaveubdhiya teyAkammasarIra jAva pariNayA sesaM taM ceva) parantu yahAM para jo vizeSatA hai vaha yaha hai ki jo pudgala paryApta bAdara vAyukAyika ekendriyaprayogapariNata haiM ve audArika, vaikriya, taijasa aura kArmaNa ina 4 zarIroMke prayogoMse pariNata hue hote haiN| bAkIkA aura sabakathana pahile jaisA hI jAnanA cAhiye / (je apajjattarayaNappabhA puDhavIneraiya paMciMdiyapaoga pariNayA te veuviya teyAkammasarIrappaogapariNayA) jo pudgala aparyAptaka ratnaprabhApRthivIzarI|nA prayogathA parimAna pAmela khAya che (je pajjattA suhama. jAva pariNayA te orAliya teyAkammagasarIrappaogapariNayA-evaM jAva cauridiyA pajjattA) tathA praryApta sUkSma pRthvIya mendriya prayogapariNata purasa DAya cha, teo darika, vaijasa ane kAmaNa e traNa zarIranA prayogathI pariNamana pAmelAM DAya che. 2. 1 pramANe yaturindriya paryApta sudhiin| 73 // viSe samA. NavaraM - je pajjattavAyaravAukAiyaegidiyapaogapariNayA te orAliyaveundhiyateyAkammasarIra jAva pariNayA - sesaM ta ceva) 594 mI. meTalI 4 vizeSatA samajavI ke je pugala paryAptaka bAdara vAyukAyika ekendriya prayogapariNata hoya che, te audArika, vaikriya, taijasa ane kArmANa, e cAra zarIranA kogathI pariNata thayelAM hoya che. pAzrIna samasta 4thana mANa yA pramANe ra sabhA. (je apajjatta ra yaNappamA puDayoneraiyapaMciMdiyapaogapariNayA te veubbiyateyAkamma sarIrappaogapariNayA ) 255ti 2ri pRthvInA24 5'yendriya prayApariNata zrI. bhagavatI sUtra : Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.1 ma. 4 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 61 ndriyapayogapariNatAste vaikriyataijasakArmaNazarIramayogapariNatAH / evaM paryAptakA api / evaM yAvata adhaHsaptamI 1 / ye aparyAptakasaMmUrchimajalacarayAvat pariNatAste audaariktaijskaarmnnshriiryaavt-prinntaaH| evaM paryAptakA api / garbhavyutkrAntikA aparyAptakAH evameva, paryAptakAH khalu evameva, navaraM zarIra kANicatvAri yathA bAdaravAyukAyikAnAM paryAptakAnAm / evaM yathA jalacareSu catvAraH AlApakAH bhaNitAH / evaM catuSpadora parisarpa-bhujaparisarpanAraka paMcendriyaprayoga pariNata haiM ve vaikriya, tejasa evaM kArmaNa zarIra ke prayogase pariNata haiM (evaM pajjattayA vi) isI prakArase paryApta nAraka bhI jAnanA cAhiye / (evaM jAva ahe sattamA) isI prakArase yAvat adhaH saptama narakataka jAnanA cAhiye / (je apajjattagasaMmucchima jalayara jAva pariNayA te orAliya teyA kammAsarIra. jAva pariNayA evaM pajjattagA vi) jo pudgala aparyApta saMmUchima jalacara prayogapariNata haiM, ve audArika, taijasa aura kArmaNa zarIraprayoga pariNata haiN| isI tarahase paryAptaka saMmRcchimajalacara bhI jAnanA cAhiye / (gambhavakkaMtiyA apajjattamA evaM ceva) garbhaja aparyAptabhI isI prakArase jAnanA cAhiye / (pajjattayANaM evaM ceva) garbhaja paryAptaka bhI isI tarahase jAnanA cAhiye / (navaraM saroragANI cattArI jahA bAyaravAukAiyANaM pajjattagA NaM) parantu yahAMpara vizeSatA yahI hai ki paryAptaka bAdara vAyukAyikoMkI taraha inake cAra zarIra hote haiM / pudagalo che, te vaikriya, tejasa ane kArmaNa zarIranA prayogathI pariNata thayelAM hoya che. ( evaM pajjattayA ci)me pramANa pata: nA24 vi 5 samana. (evaM jAva ahe sattamA) me // pramANe nIya sAtabhI na24nA nA sudhArnu 4thana sama4. je apajjattagasaMmucchimajalayara jAva pariNayA- te orAliyateyAkammA sarIra0 jAva pariNayA evaM pajjattagA vi ) 2 pusa 55ti sabhUmi jalacara progapariNata che, teo audArika, taijasa ane kArpaNa zarIranA prayogathI pariNata hoya che. e ja pramANe praryAptaka saMmUrchAima jalacara viSe paNa samajavuM. (gambhavatiyA apajjattagA evaM ceva) 255yAta viSa 59 megana thana sabhavg pajjattayANaM evaM ceva) gama 5 4 viSa 555 me 28 pramANe sabha. (Navara' sarIragANi cattAri jahA bAyaravAukkAiyANaM pajjattagANaM) 5 mADI meTalI vizeSatA samajavI ke paryAptaka bAdara vAyukAyikanI jema temanA cAra prakAranA zarIra hoya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre khecareSvapi catvAra AlApakAH bhnnitvyaaH| ye saMmUchimamanuSyapaJcendriyaprayoga pariNatAste audArikataijasakAmaNazarIraprayogapariNatAH, evaM garbhavyutkrAntikA api / aparyAptakA api / paryAptakA api / evameva, navaraM zarIrakANi paJca bhaNitavyAni / ye aparyAptakA asurakumArabhavanavAsino yathA nairayikA stathaiva / evaM paryAptakA api / evaM dvipadena bhedena yAvat stanitakumArAH / (evaM jahA jalayaresu cattAri AlAvagA bhaNiyA evaM cauppayaurapari sappakhahayaresu vi cattAri AlAvagA bhANiyavvA) isa tarahase jaise jalacaroMmeM cAra AlApaka kahe gaye haiM usI tarahase catuSpadauraparisarpa, bhujaparisarpa aura khecara inameM bhI cAra AlApaka kahadenA cAhiye (je saMmucchimamaNussa paMciMdiyapaogapariNayA te orAliya teyA kammA sarIrappaogapariNayA) jo pudgala saMmUcchima manuSya paMcendriya prayoga pariNata haiM ve audArika, taijasa aura kArmaNa zarIra prayoga pariNata haiM (evaM gambhavakkaMtiyA vi, apajjattagA vi, pajjattagA vi evaM ceva navaraM sarIragANi, paMca bhANiyavANi) isI taraha garbhaja aparyAptakakoM aura garbhaja paryAptakoMka bhI jAnanA caahiye| paraMtu jo vizeSatA hai vaha isa prakArase hai ki inake pAMca zarIra hote haiM / (je apajjattagA asurakumAra bhavaNavAsi jahA neraiyA taheva, evaM pajjattagA vi,) jaisA nairayikoMke saMbaMdhameM kahA gayA hai usI prakArase aparyAptaka, (evaM jahA jalayaresu cattAri AlAvagA bhaNiyA - evaM cauppayauraparisappabhuyaparisappa khahayaresu cattAri AlAvagA bhANiyavvA) siyarAnA viSayamA vA cAra AlApaka kahevAmAM AvyA che, eja prakAranA cAra AlApake catuSpada, uraparisarpa suparisapa bhane meyarakA viSayamA 59 41 naye. (je saMmUcchimamaNussa paMciMdiyapaogaparigayA te orAliya teyAkammA sarIrappaogapariNayA) je saMmUchima manuSya paMcendriya progapariNata pudagala heya che, te audArika, tejasa ane zarI2 prayogapati DAya che. (evaM gabbhavatiyA vi apajjattagAvi, pajjatagA vi, evaM ba-NavaraM sarIragANi paMca bhANiyavANi) 4 pramANe garbhaja aparyAptaka ane garbhaja paryAptaka manuSyanA viSe paNa samajavuM. paNa ahIM eTalI ja vizeSatA che ke banne prakAranA garbhaja manuSyamAM pAMca prakAranA zarIra hoya che. (je apajjattagA asurakumArabhavaNavAsi jahA neraiyA taheca, evaM pajjattagA vi) jevuM nArakenA viSayamAM kahyuM che evuM ja kathana aparyAptaka ane paryAptaka, asurakumAra zrI. bhagavatI sUtra : Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 4 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 63 evaM pizAcAH yAvat gndhrvaaH| candrA yAvat taaraavimaanaani| saudharmaH kalpaH yAvat acyutaH, adhastanAdhastanauveyaka0 yAvat uparitanoparitanauveyaka / vijayAnuttaraupapAtika0 yAvat sarvArthasiddhAnuttaraupapAtika0 ekaikena dvipado bhedo bhaNitavyaH, yAvat ye paryAptakAH sarvArthasiddhAnuttaraupapAtika0 yAvat pariNatAH, te vaikriyataijasakAmaNazarIramayogapariNatAH, tRtIyo daNDakaH 3 // mU0 4 // paryAptaka, asurakumAra bhavanavAsI. devoMke saMbaMdhameM bhI jAnanA caahiye| (evaM dupaeNaM bheeNaM jAva thaNiyakumArA evaM pisAyA jAva gaMdhavvA) isa taraha ina do bhedoM dvArA yAvat stanitakumAroMkobhI, jAnanA caahiye| tathA isI tarahase pizAcoMko yAvat gaMdhavoMkobhI jAnanA cAhiye / isI tarahase (caMdA jAva tArAvimAnA) caMdrAko yAvat tArAvimAnoMko (sohammo kappA, jAva accuo, heTimaheTThima gevejja jAva uvarima uvarima gevejja0) saudharmakalpase lekara acyuta kalpatakake 12 kalpoM ko, adhovartI tInaveyakoMko, yAvat Uparake tInaveyakoMko, (vijaya aNuttarovavAie jAva savvaTThasiddha aNu0, ekkekkeNaM duyao bhedo bhANiyavo jAva je pajjattA savvaTThasiddha aNuttarovavAiyA jAva pariNayA te veuvviyA teyA kammA sarIrappaoga pariNayA) vijaya anuttaropapAtika yAvat sarvArthasiddha anuttaropapAtika ina pAMca anuttaravimAnoMkobhI do do bhedavAlA kahanA cAhiye / isa taraha jo pudgala yAvat aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaropapAtika devaprayogapariNata haiM ve bhavanapAta he viSe 565 sama. (evaM dapaeNaM bheeNaM jAva thaNiyakamArA-evaM pisAyA jAca gaMdhavyA) .4 pramANe mAye dvArA stanita bhAra paryantanA bhavanapatidevenuM tathA pizAcathI laIne gaMdharva paryantanA vAnavyatAnuM paNa kathana samajavuM. (caMdA jAva tArAvimAnA) yandrathA sadhane vimAna patana yAtipipAne, (sohammo kappo, jAva accuo, heTimaheTThima gevejja jAva uvarimauvarima gevejja.) sIdhabha 465thI sadhane azyuta payatana mAre 46pAne, nAyanAtra avayaThAne, madhyama vayAne mAne 52nA tra aveyAne, (vijaya aNuttarovavAi e jAva sabaTTa siddha aNu., ekkekeNaM duyao bhedo bhANiyavyo jAva je pajjattA savvaTThasiddha aNuttarovavAiyA jAca pariNayA - te veubbiyA teyA kammA sarIrappaogapariNayA ) vizaya anuttarIyAtithi bane sathisiddha anuttshesspAtika paryantanA pAMca vimAnane paNa banne bheTavALA kahevA joIe. A rIte je pudagale aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapAtika deva paryantanA prayogapariNata che, teo zrI. bhagavatI sUtra : Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ bhagavatImatre TIkA-atha zarIradvAramAzritya tRtIyaM daNDakamAha-'je apajjattagA' ityAdi / 'je apajjatagA muhumapuDhavIkAiyaegidiyapaogapariNayA, te orAliyateyAkammagasarIrappabhogapariNayA,' ye aparyAptakamUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste audArikataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA evaM bhavanti na tu aahaarkvaikriyshriirpryogprinntaaH| audArikataijasakArmaNazarIrANAM prayogaiH pariNatAH pariNAma prAptAH ye te tathA / evaM je pajjattAmuhama0 jAva vaikriya, taijasa aura kArmaNa zarIra prayogapariNata haiM tathA jo pudgala paryApta sarvArthasiddha anuttaropapAtika devaprayogapariNata haiM ve bhI vaikriya taijasa aura kArmaNa zarIraprayogapariNata haiM / (daNDagA3) isa prakAra tIna daNDaka kahe jA cuke haiM / ___TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakArane zarIradvArako Azrita karake yaha tIsarA daNDaka kahA hai isameM yaha samajhAyA gayA hai ki 'je apajattagamuhumapuDhavIkAiya egidiyapaogapariNayA te orAliya, teyA, kammaga sarIrappaogapariNayA' jo aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyapayogapariNata haiM ve audArika, taijasa aura kArmaNa zarIra inatIna zarIroMke prayogase hI pariNata hote haiM AhAraka aura vaikriya zarIrake prayogase pariNata nahIM hote haiM / audArika, taijasa aura kArmaNa ina tInoM zarIroMke prayogoMse pariNAmako jo prApta hue haiM ve audArika taijasakArmaNa zarIra prayoga pariNata pudgala haiM / tAtparya kahanekA yaha vaikriya, vaijasa, ane kAzmaNa zarIra pragapariNata hoya che, ane je pudagale paryApta savArthasiddha anuttaraupapAtika deva paryantanA prayogapariNata hoya che, teo paNa vaikriya, tesa mane bhae zarIra prayogapariNata DAya che. (daMDagA 3) mA pramANe traya daMDaka kahevAmAM AvI gayA che. TIkAtha- A sUtra dvArA sutrakAre zarIradvArane anulakSIne A trIju daMDaka kahyuM che. tamA vA sabhaqqiwi mAvI cha ? 'je apajjattagA muhuma puDhavIkAiya egidiya paogapariNayA-te orAliya, teyAkammagasarIrappaogapariNayA' je aparyAptaka pudagala sUkSmapRthvIkAyika ekendriya prayogapariNata hoya che, teo dArika, taijasa ane kAmaNa, A traNa zarIranA prayogathI ja pariNata hoya che, teo AhAra ane vaikiyazarIranA prayogathI pariNata hotA nathI. dArika, saujasa ane kArmaNa, A traNe zarIranA prayogathI pariNamana pAmelAM je pudagale haiya che, temane dArika taijasa kArmANazarIra pragapariNata pudagala kahe che. A kathanano bhAvArtha nIce pramANe che zrI. bhagavatI sUtra : Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 0 3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 65 pariNayA te orAliyateyAkammagasarIrappaogapariNayA' ye paryAptakamUkSmapRthivIkAyikaikendriyapayogapariNatAH prajJaptAste audArikataijasakAmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti evaM jAva cauriMdiyA pajjattA' evaM sUkSmapRthivIkAyikavadeva bAdarapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatA api paryAptakA aparyAptakAzca pudgalAH, audArikataijasakArmaNazarIrapayogapariNatA eva bhavanti, teSAmapi audArikAdizarIrahaiM ki pRthvIkAya ekendriyake bheda prakaTa kiye jAcuke haiM eka sUkSma pRthvIkAya ekendriya aura dUsarA bAdara pRthvIkAya ekendriya ina donoM ke bhI paryApta aura aparyApta ye dobheda aura haiN| jo sUkSma pRthvIkAya ekendriya aparyApta hai usake audArika, taijasa aura kArmaNa ye tIna zarIra hote haiM / AhAraka aura vaikriya ye do zarIra nahIM hote haiM / 'je pajjattA suhama0 jAva pariNayA te orAliya, teyA, kammaga sarIrappaogapariNayA' tathA jo paryAptaka sUkSma pRthvIkAya ekendriyake prayogadvArA pariNata hote haiM arthAt jo sUkSmapRthvIkAya ekendriyajIva paryAtaka haiM ve bhI ina audArika, taijasa aura kArmaNa zarIraprayoga pariNata hI hote haiM / arthAt ve bhI ina tIna zarIravAle ho hote haiM / isI tarahase anyatra bhI samajhanA cAhiye 'evaM jAva cauridiyA pajjattA' sUkSmapRthivIkAyika jIvoMkI tarahase hI bAdarapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata bhI paryAptaka aura aparyAptaka audArika, taijasa aura kArmaNa zarIraprayogapariNatapudgala hI hote haiN| kyoMki inameM bhI audArika Adi tIna zarIroMkI sattA rahatI hai| isI tarahase sUkSma, ekendriyanA bhede pahelA prakaTa karavAmAM AvI gayA che- (1) sukSma ekendriya ane (2) bAdara ekendriya. A bannenA paNa paryAptaka ane aparyAptaka evA be bheda paDe che. temAMthI je sUkSama ekendriya aparyApta che, tenA dArika, taijasa ane kAmaNa e traNa zarI2 heya cha- maai|24 bhane vaiThiyaza22 khAtA nathA. 'je pajjattA suhama. jAva pariNayA te orAliya, teyAkammaga sarIrappaogapariNayA' tathA paryApta pudagala sukSama ekendriyanA prayoga dvArA pariNata heya che- eTale ke je sUkSama ekendriya cha paryAptaka hoya che, teo paNa dArika, saijasa ane kArmaNazarIra pragapariNataja hoya che.eTale ke teo paNa traNa zarIravALAM ja hoya che. e ja pramANe anyatra paNa samApuM. 'evaM jAva cauridiyA pajjattA' sUkSma pRthvI thi: vAnI bhara bAdara pRthvIkAyika ekendriya pragapariNata paryAptaka ane aparyAptaka pudagala paNa dArika taijasa ane kAmaNa zarIra pragapariNata ja hoya che, kAraNa ke temAM paNa audArika zrI.bhagavatI sUtra : Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImUne trayasyaiva satcAta, tathaiva sUkSmabAdAH aparyAptakAH paryAptakAzca caturvidhAapi apkAyika-tejaHkAyika-vAyukAyika vanaspatikAyikaikendriya-dvIndriya-trIndriyacaturindriya-payogapariNatAH pudgalAH,audArikataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti, kintu bAdaraparyAptakavAyUnAm AhArakavarjazarIracatuSTayaM pratipAdayitumAha -navaraM je pajjattavAyaravAukAiyaegidiyapaogapariNayA te orAliyaveubdhiyateyAkammagasarIra-jAva-pariNayA' navaraM vizeSastu ye paryAptakabAdaravAyukAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste audArikakriyataijasakArmaNazarIra-yAvat bAdara, paryApta aura aparyApta mUkSmaparyApta aura sakSmaaparyApta, bAdaraparyApta aura bAdara aparyApta aise jo apakAyika, tejAkAyika, vAyukAyika vanaspatikAyika ekendriyajIva haiM, aura paryApta, aura aparyAptaka jo doindriya, teindriya aura cauindriya jIva haiM inake prayogase pariNata jo pudgala haiM ve audArika, taijasa aura kArmaNazarIraprayogapariNata hI hote haiM / kintu bAdaraparyAptaka vAyukAyika jIvoMke AhAraka zarIrako choDakara audArika, vaikriya, taijasa aura kArmaNa ye cAra zarIra hote haiM isa bAtako dikhAne ke liye sUtrakAra kahate haiM ki 'navaraM je pajjattavAyaravAukAiya egidiyapaogapariNayA te orAliyA, veumviyA, teyA, kammagasarIra jAva pariNayA' jo bAdara paryAptaka ekendriyapayogapariNatapudgala hote haiM ve audArika, vaikriya taijasa aura kArmaNaprayoga hote haiM aisA jo kahA gayA hai so usa kathanameM pryaaptAdi traNa zarIranI sattA rahe che, e ja pramANe sUma, bAdara, paryAptaka ane aparyAptaka eTale ke sUmaparyAptaka ane sUkama aparyAptaka bAdara paryApta ane bAdara aparyAptaka evAM ja apakAyika, teja kAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriya jIve che, ane paryApta ane aryAptaka je dvIndriya, trIndriya ane caturindriya jIvo che temanA prayogathI pariNata je pudagale heya che, teo paNa dArika, tejasa ane kArmANa zarIra pragapariNata ja hoya che, paraMtu bAdara paryAptaka vAyukAcika chane AhAra zarIra sivAyanA audArika, taijasa kAmaNa ane vaikriya e cAra zarIra hoya che. e ja vAta sarakAre A sUtradhArA 5442 // cha- ' NavaraM je pajjattabAyaravAukAiyaegidiyapaogapariNayA te orAliyA, veubbiyA, teyA, kammagasarIra jAva pariNayAmA62 5sti4 mendriya prayogapariNuta je pudagala hoya che, teo dArika vaikriya jasa ane kAmaNa prayoga hoya che. AvuM je kathana karavAmAM AvyuM che te kathanamAM bAdara vAyukAyika ekendriyapraga zrI. bhagavatI sUtra : Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 mU. 3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 67 -prayogapariNatAH api bhavanti, na tu AhArakazarIraprayogapariNatAH 'sesaM taM ceva' zeSaM paryAptakabAdaravAyukAyikAtirikta sarva yAvat paryAptakacaturindriyaparyanta tadeva pUrvoktaudArikAdizarIratrayaprayogapariNatapudgalavadeveti, 'je apajjattarayaNappabhApuDhavineraiyapaMciMdiyapogapariNayA te veuvviya teyAkamma sarIrappaogapariNayA' ye aparyAptakaratnaprabhApRthivInairayika paJcendriyaprayogapariNatAHpudgalAH prajJaptAH te vaikriya-taijasa-kArmaNa-zarIraprayogapariNatA eva bhavanti, na tu AhArakaudArikazarIramayogapariNatAH, nairayikANAmAhArakaudArikazarIrAbhAvAt, yasya bAdaravAyukAyika ekendriyaprayogapariNata pudgaloMkI apekSA vizeSatA hai aura vaha aisI hai ki paryAptaka bAdara vAyukAyika ekendriyaprayogapariNatapudgala audArika, vaikriya, taijasa, kArmaNa zarIraprayogapariNatabhI hote haiM ve AhAraka zarIraprayogapariNata nahIM hote haiM / 'sesaM taMceva' paryAptaka bAdaravAyukAyika se atirikta aura saba kathana paryAptaka coindriya paryanta jaisA kahA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye / arthAt paryAptaka bAdara pRthivIkAya ekendriyase lekara paryAptaka cauhandriyataka jIvoMmeM audArika Adi zarIratraya prayogapariNatapudgala yuktatA hI hai| 'apajjattarayaNappabhApuDhavI neraiyapaMciMdiyapaogapariNayA te veunviyateyAkammasarIrappaogapariNayA' aba prabhu aisA samajhAte haiM' ki jo pudgala aparyAptaka ratnaprabhApRthivI nairayika paJcendriyaprayogapariNata haiM ve vaikriya, taijasa aura kArmaNa ina tIna zarIroMke prayogoM se pariNata hI hote haiM / AhAraka aura audArika ina do zarIroMke prayogase pariNata nahIM hote haiN| kyoMki nArakoMko audArika evaM pariNata pudagalenI apekSAe evI vizeSatA che ke "paryAptaka bAda vAyukAyika ekendriya prayogapariNata pudagala audArika, vaikriya, vaijasa ane kAmaNa zarIra prayogapariNata paNa DAya cha- tayA mAlA24 zarIra prayAgapariNata hotA nathI. 'sesa taceva' paryApta bAra vAyukAcika sivAyanA paryAptaka caturindriya paryantanA bAkInA jIvamAM audArika, taijasa ane kArmANa zarIra pragapariNata pudagalayuktatA ja che tema samajavuM. 'apajjattarayaNappabhApuDhavIneraiyapaMciMdiyapaogapariNayA te veubviya taiyAkammasarIrappaogapariNayA' ve mahAvIra prabhu me sabhI chAtra aparyAptaka ratanaprabhA pRthvI naiyika paMcendriya prayogapariNata hoya che, teo vaikriya, tejasa ane kAzmaNa e traNa zarIranA prayogathI pariNata ja hoya che- AhAraka ane dArika zarIranA pragathI pariNata hotA nathI. kAraNa ke nArakene auda rika ane zrI. bhagavatI sUtra : Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 bhagavatI sUtre 6 yAtranti zarIrANi bhavanti tasya tAtrantaH zarIraprayogapariNatA eva pudgalA bhavanti iti bhAva: / ' evaM pajjattayA vi' evam aparyAptakaratnaprabhApRthivI nairayikavadeva paryAptakA api-paryAptakaratnaprabhA pRthivInai rathikapaJcendriyamayogapariNatA api pudgalAH vaikriya - taijasa-kArmaNazarIra prayogapariNatA eva bhavanti nasvAhArakaudArikazarIra prayogapariNatA iti bhAvaH, evaM jAtra asattamA' evam - aparyAptakaparyApta ratnaprabhA pRthivI nai rayikapaJcendriyaprayoga pariNatapudgalavadeva yAvat - ye aparyAptakaparyApta zarkarA prabhA vAlukAprabhA-paGkaprabhA - dhUmaprabhA - tamaHprabhA-tamastamaHprabhAkhyAdhaH saptama pRthivI nairayikapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH, te vaikriya - tejasa - kArmaNazarIra prayogapariNatA eva bhavanti, na tu AhArakaudArikaAhAraka zarIra nahIM hotA hai / audArika zarIra manuSya aura tiryacoMko hotA hai tathA AhArakazarIra chaThe guNasthAnavartI kisI khAsa munirAjako hotA hai / jisa jIvake jitane zarIra hote haiM usake utane hI zarIroMke prayogase pariNata pudgala hote haiM / 'evaM pajjattayA vi' aparyAptaka ratnaprabhA pRthivIke nairayikoMkI tarahase hI paryAptaka ratnaprabhA pRthivI nairayika paMcendriyaprayogapariNatapudgala vaikriya, taijasa aura kArmaNa zarIraprayogapariNata hI hote haiM AhAraka aura audArika zarIraprayogapariNata nahIM hote haiN| 'evaM jAva ahe sattamA aparyAptaka evaM paryApta ratnaprabhA pRthivI nairayika paJcendriyaprayogapariNata pugaloMkI tarahase hI aparyApta paryApta zarkarAprabhA, vAlukAprabhA, paGkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaH prabhA aura tamastamaH prabhA ina chaha pRthiviyoMke nairayika paMcendriyaprayoga pariNata jo pudgala kahe gaye haiM ve vaikriya, AhAraka zarIrane sadbhAva hAtA nathI. audArika zarIra manuSya ane tiya`cAne hAya che tathA AhAraka zarIra chaThThA guNusthAnavatI kAi khAsa munirAjane ja heAya che. je jIvane jaTalAM zarIra hoya che, te jIvane eTalAMja zarIranA yAgayI pariNata pudagalA hAya che. 'e' pajjattayA vi' aparyApta ratnabhalA pRthvInA nAraDonI prema paryApta ratnaprabhA pRthvI nairayika paMcendriya prayAgapariNata pudagala paNa naiSkriya, tejasa ane kArmAMNu zarIra prayAgapadyuita ja hoya che-- AhAraka ane audArika zarIra prayAgapariNata hAtA nathI. . 'evaM jAva ahe sattamA ' paryApta mane aparyApta ratnaprabhA pRthvInnairaSi cayendriya prAgaparita puddagalAnI jema ja aparyAptaka ane paryAptaka zAprabhA, vAlukAprabhA, pakaprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprala ane tamatamAprabhA A cha pRthvInA naicika- paMcendriya praprayAgapariNata je pudgala che, te paNa vaikriya, tejasa ane kAju e zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 69 zarIrapayogapariNatAH / 'je apajjattagasamucchimajalayara- jAva-pariNayA te orAliyateyAkammAsarIra-jAva-pariNayA' ye aparyAptakasamUcchimajalacara-yAvat tiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH te audArika-taijasakArmaNazarIrayAvatmayogapariNatA eva bhavanti, na tu AhArakavaikriyazarIraprayogapariNatAH, saMmUcchimajalacarANAm AhArakavaikriyazarIrAbhAvAt, 'evaM pajjattagA vi' evam aparyAptakasaMmUcchimajalacaratiryagyonikapazcendriyaprayogapariNatapudgalavadeva paryAptakA api-paryAptakasamUcchimajalacaratiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatA api pudgalAH audArikataijasakAmaNazarIramayogapariNatA eva bhavanti / 'gabbhavakkaMtiyA apajjattayA evaM caMca' garbhavyutkrAntikAH taijasa aura kArmaNa inatIna zarIroMke prayogase pariNata hI hote haiM, AhAraka aura audArika zarIroMke prayogoMse pariNata nahIM hote haiM / 'je apajjattagasamucchimajalayara jAva pariNayA te orAliya teyA kammA sarIra jAva pariNayA' jo aparyAptaka saMmUcchima jalacara tiryagyonika paMcendriyaprayogapariNatapudgala kahe gaye haiM, ve audArika, tejasa aura kArmaNa zarIraprayogapariNata hI hote haiM AhAraka evaM vaikriya zarIraprayogapariNata nahIM hote haiM / kyoMki saMmUchimajalacara jIvoMke AhAraka evaM vaikriya zarIra nahIM hote haiM / 'evaM pajjattagAvi' aparyAptaka saMmUcchima jalacara tiryagyonika paMcendriyaprayogapariNata pudgaloMkI tarahase hI paryAptaka bhI paryAptaka saMmUcchima jalacara tiryagyonika pacendriyaprayogapariNata bhI pudgala audArika, taijasa aura kArmaNa zarorake prayoga se pariNata hI hote haiM / 'gambhavakkaMtiyA traNa zarIranA prayogathI ja pariNata hoya che; te pudgalo AhAraka ane audArika zarIrenA prayogathI pariNata hotA nathI. 'je apajjattagasamucchima jalayara jAva pariNayA te orAliya teyAkammA sarIra jAva pariNayA' 55ryApta sa bhUmi RA2 tiya yoni 5yendriya prayoga pule kahyA che, teo dArika tejasa ane kArmaNa zarIra pragapariNata ja hoya che- AhAraka ane vaikriya zarIra pragapariNata hetA nathI, kAraNa ke saMmUrNima jalacara ne AhAraka ane vaikriya zarIra hotA nathI. ___ evaM pajjattagA vi aparyAsa sabhUmichama saya2 tiya yAni yendriya prAgapariNata putranI jema paryAptaka saMmUci7ma jalacara tiyacanika paMcendriya prAgapariNata pugala paNa dArika, tejasa ane kAmaNa zarIranA prayogathI ja pariNata zrI. bhagavatI sUtra : Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre aparyAptakAH evametra, saMmUcchimajaLacaravadevetyarthaH, aparyApta kagarbhaja jalacaratiyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH AhAra kaudA ri katai jasakArmaNazarIra prayogapariNatA bhavanti, 'pajjattayA NaM evaM cetra' paryAptakA api garbhajajalacaratiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH evameva audArika - vaikriya - taijasakArmaNazarIraprayogapariNatA bhavanti, tadevAha - 'navaraM sarIragANi cattAri jahA bAdaravAkkAyANaM pajjattagANaM' navaraM saMmUcchimajalacarApekSayA garbhavyutkrA ntikAnAM garbhajajalacaratiryagyonikAnAm, vizeSastu zarIrANi catvAri bhavanti audArikAdibhedAt tAnicoktAnyeva yathA bAdaravAyukAyikAnAm paryAptakAnAm audArikavaikriyataijasakArmaNazarIrANi prajJaptAni tathA eSAmapi bodhyam / apajjattayA evaM ceva' saMmUcchima jalacara kI tarahase hI aparyAptaka garbha jalacara tiryagyonika paMcendriyaprayogapariNatapudgala audArika, taijasa, aura kArmaNa ina tIna zarIroMke prayogoMse pariNata hote haiM / 'pajjattayA NaM evaM ceva' paryAptaka bhI garbhajajalacara tiryagyonika paMcendriyaprayAgapariNata pudgala audArikavaikriya, taijasa aura kArmaNa inacAra zarIroMke prayogoM se pariNata hote haiM / isI bAtako sUtrakAra yoM prakaTakarate haiM 'navaraM sarIragANi cattAri jahA bAyaravA ukAiyANaM pajjatagANaM' saMmUcchimajalacarakI apekSA garbhajajalacara tiryaMcoMke paryAptakameM yahI vizeSatA hai ki inake audArika, vaikriya, taijasa evaM kArmaNa ye cAra zarIrataka ho sakate haiN| jaise paryAptaka bAdaravAyukAyika jIvoMke audArika, vaikriya, taijasa aura kArmaNa ye cAra zarIra hote haiM isI hoya che. 'ganbhavaka tiyA apajjattayA evaM cetra' saMbhUmi 4sayaranI nema na aparyAptaka gaja jalacara tiya thayenika paMcendriya prayAgapariNata pudgala paNa audArika, vaiDiya, teksa bhane arbha me yAra zarIronA prayogathI parizuta hoya che. 'pajjattayANaM dhruva caitra paryAptaka gaja jalacara tiya kheMcayeAnika paMcendriya prayAgapariNata pudgalA paNa audArika, vaikriya, tejasa ane kANu A cAra zarIrAnA prayogathI pariNata hAya che. ye bAta sutrare nAyenA sUtradvArA aSTa arI - 'navaraM sarIragANi cattAri jahA bAyaravA ukAiyANaM pajjattagANaM' saMbhUmi 4saya / utA garbha nAyara tiya cAmAM eTalI ja vizeSatA che ke temane (gaja jalacarane) audArika, vaikriya, ravaijasa ane kANu e cAra zarIra hAi zake che. jevI rIte paryAptaka khAdara vAyukAyika jIvAne audArika, vaikriya, raujasa ane kA`Nu e cAra zarIra hAi zake che, e ja pramANe gabhuja jalacarAne paNu te cAra zarIza hAi zake che. 70 zrI bhagavatI sUtra : 6 " Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 71 'evaM jahA jalayaresu cattAri AlAvagA bhaNiyA, evaM cauppayauraparisappabhuyaparisappakhahayaremu vi cattAri AlAvagA bhANiyavvA' evaM catuSpadoraH parisarpa-bhujaparisarpa-khecareSu api catvAra AlApakAH bhaNitavyAH, tathA caaparyAptakAH 1, paryAptakAzca 2, saMmUcchimAH 3, garbhavyutkrAntikAzca 4, catuSpadasthalacaratiyagyonikapazcendriyamayogapariNatAH pudgalAH yathAyogyam audArikataijasakArmaNazarIraprayogapariNatAH, audArikavaikriyataijasakA maNazarIraprayogapariNatAzcetyarthaH, tathA uraHparisaH bhuja parisAzca sthalacaratiryagyonikapazcendriyaprayogapariNatAH saMmUcchimAH garbhavyutkrAntikAzca pudgalAH yathA saMbhavam audArika-taijasa-kArmaNazarIrapayogapariNatAH audArika kriya-taijasatarahase inake bhI ye cAra hote haiM / 'evaM jahA jalayaresu cattAri AlAvagA bhaNiyA, evaM cauppayauraparisappabhuyaparisappakhahayaresu cattAri AlAvagA bhANiyavvA' jisa prakAra paMcendriya jalacara jIvoMke viSayameM cAra AlApaka kahe gaye haiN| isI tarahase catuSpada, uraHparisarpa, bhujaparisarpa eva khecaroMmeM bhI cAra AlApaka kaha denA caahiye| tathAca aparyAptaka, paryAptaka, saMmUcchima aura garbhavyutkrAntika jo catuSpada sthalacara tiryagyonika paMcendriyaprayogapariNatapudgala haiM ve yathAyogya audArika tejasa evaM kArmaNa zarIra prayogapariNata hote haiM tathA audArika, vaikriya, taijasa aura kArmaNazarIrapayogapariNata bhI hote haiN| tathA jo uraH parisarpa aura bhujaparisarpa sthalacara tiryagyonika paMcendriyaprayogapariNata haiM, tathA samUcchima aura garbhavyutkrAntika haiM ve yathAsaMbhava audArika, tejasa, kArmaNazarIraprayogapariNata hote haiM aura audArika, vaikriya, 'eca' jahA jalayaresu catAri AlAvagA bhaNiyA, eva' cauppayauraparisappa bhuyaparisappa khahayaresu cattAri AlAvagA bhANiyavyA'. re rIte paMcendriya jalacara jI viSe cAra AlApake kahyA che, e ja rIte catuSpada, ura parisarSa, bhujaparisarpa, ane khecara viSe paNa cAra AlApake kahevA joIe. jemake- aparyA'taka, paryAtaSka, saMmUrchAima ane garbhaja je catuSpada sthalacara tiryacanika paMcendriya prayogapariNata pudagalo che, teo yathAyogya dArika, saujasa ane kAmaNa zarIra prayogapariNata heya che, tathA dArika, tajasa, vaikriya ane kAmaNa zarIra prayogapariNata paNa hoya che. je ura:parisarSa ane bhujaparisarpa sthalacara tiryacanika paMcendriya progapariNuta saMmUrNima pudgala ane garbhaja pudagala che, teo yathAsaMbhava audArika, tajasa ane kArmANa zarIra pragapariNata zrI. bhagavatI sUtra : Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 bhagavatIsUtre kArmaNazarIramayogapariNatAzca bhavantIti bhaavH| evaM khecarA api saMmUcchimAH garbhavyutkrAntikAH aparyAptakAH paryAptakAzca yAvat prayogapariNatAH pudgalAH yathAsaMbhavam audArikAditrayau-dArikAdicatuHzarIramayogapariNatA bhavanti / 'je samucchimamaNussapaciMdiyapaogapariNayA te orAliyateyAkammAsarIrapaogapariNayA' ye saMmUchimamanuSyapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH te audArika-taijasa-kArmaNazarIraprayogapariNatAH bhavanti, 'evaM gambhavakkaMtiyA vi apajjattagA vi pajjattagA vi evaM ceva' evam saMmUcchimamanuSyavadeva garbhavyutkrAntikA api garbhajamanuSyapaJcendriyaprayogapariNatA api aparyAptakA api aparyApsakamanuSyaprayogapariNatAH pudgalAH audArikataijasakArmaNazarIramayogapariNatA eva bhavanti, garbhavyutkrAntikA api aparyAptakA manuSyA vaikriyAtaijasa evaM kArmaNazarIraprayogapariNata bhI hote haiN| isI taraha se aparyAptaka, aura paryAptaka jo khecara saMmUchima tathA garbhaja prayogapariNatapudgala haiM, ve bhI yathAsaMbhava audArika Adi tIna zarIra prayogapariNata, tathA audArika Adi cAra zarIraprayogapariNata hote haiN| 'je saMmucchimamaNussapaMcidiyapaogapariNayA te orAliyateyA kammA sarIrapaogapariNayA' tathA jo saMmUcchima manuSyapaMcendriyaprayogapariNatapudgala kahe gaye haiM ve audArika, tejasa evaM kArmaNazarIrapayogapariNata hote haiN| "evaM ganbhavatiyA vi apajjattagA vi pajjattagA vi evaM ceva' saMmRcchima manuSya kI taraha hI garbhavyutkrAntika bhI-garbhajaaparyAptakamanuSyapaMcendriyaprayogapariNata bhI pudgala audArika, taijasa, kArmaNa zarIramayogapariNata hote haiM / kyoM ki garbhaja hoya che ane dArika, vaikiya, tejasa ane kAmaNa zarIra prayogapariNata paNa heya che. e ja pramANe aparyAptaka ane paryAptaka je khecara saMmUrNima tathA garbhaja prayogapariNata pudagala hoya che, teo paNa yathAsaMbhava dArika Adi traNa zarIra pragapariNata paNa hoya che ane audyArika Adi cAra zarIra pragapariNata paNa hoya che. 'je saMmucchimamaNussapaMciMdiya paogapariNayA te orAliya teyA kammA sarIrapaogapariNayA' ne sabhUmi manuSya pathendriya prayogaparita pusA DAya che, tamA morisa, sa mane abhae zarIra prayogapariNata hAya che. 'evaM ganbhavatiyA vi apajjattagA vi pajjattagA vi evaM ceva' sa bhUmi manuSyanA bhara garbhaja aparyApta manuSya paMcendriya prayogapariNata pudagala paNa audArika, taijasa ane kAmaNa zarIra pragapariNata hoya che. kAraNa ke garbhaja hovA chatAM paNa aparyAptaka zrI. bhagavatI sUtra : Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sa 4 sUkSmapRthivIkAyasvarUpanirUpaNam 73 hArakazarIrAbhAvAt trizarIrA eveti bhAvaH / paryAptakAstu garbhavyutkrAntikA manuSyAH evameva paJcazarIrakA bhavanti, tadAha - 'navaraM sarIragANi paMca bhANiyavvANi' navaram aparyAptakApekSayA paryAptakamanuSyANAm zarIrANi paJca audArikAdIni bhaNitavyAni ' atra paJca zarIrANItikathanaM sarvajIvA pekSayA'vagantavyam, anyathA ekasya jIvasya tu ekadA catvAryeva zarIrarANi bhavitumarhanti, na tu paJca, vaikriyAhArakayordvayorekatraikasamaye'navasthAyitvAditi 'je apajattA asurakumArabhavaNavAsi0 jahA neraiyA tava, evaM pajjatagA vi' ye aparyAptakAsurakumArabhavanavAsideva hone para bhI aparyAptaka manuSyoM ke vaikriya aura AhAraka ye do zarIra nahIM hote haiN| isaliye ve yahAM audArika Adi tIna zarIra vAle kahe gaye haiM / parantu jo garbhaja manuSya paryAptaka hote haiM ve hI pAMca zarIra vAle hote haiM / yahI bAta sUtrakArane 'navaraM sarIragANi paMca bhANiyavvANi' isa sUtra dvArA prakaTa kI haiM ki aparyAptakamanuSyoM kI apekSA paryAptaka manuSyoM meM yahI vizeSatA hai ki unake pAMca zarIra hote haiN| pAMca zarIra ke hone kA yaha kathana nAnA jIvoMkI apekSA se kahA gayA jAnanA cAhiye, kyoM ki eka jIvake jyAdA se jyAdA cAra zarIra taka hI ho sakate haiM kyoMkI AhAraka ho to vaikriya nahIM aura vaikriya ho to AhAraka nahIM hotA hai aisA siddhAnta kA kathana hai / 'je apajjattA asurakumArabhavaNavAsi jahA neraiyA taheva, manuSyAne vaici ane AhAraka zarIra hAtA nathI, te kAraNe temane ahIM audArika Adi traNa zarIravALA kahyAM che. pazu je garbhaja manuSya paryAptaka hoya che, tee pAMce zarIravALA hAya che.e ja vAta sUtrakAre A sUtrapATha dvArA vyakata karI che-- 'navaraM sarIragANi paMca bhANiyantrANi ' aparyAptaka manuSyA karatAM paryAptaka manuSyeAmAM A pramANe vizeSatA hAya che. paryAptaka manuSyAne pAMce zarIra hAi zake che. pAMca zarIra hAvA viSenuM A kathana vividha chavAnI apekSAe karavAmAM AvyuM che ema samajavuM, kAraNa ke eka jIvane vadhAremAM vadhAre cAra zarIra hAi zake che vaikriya DhAya te AhAraka nahI, ane AhAraka hAya tyAre vaikriya naDI. eka samayamAM eu zarIra nahI thai zake. evuM siddhAntanuM kathana che. zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 bhagavatIsUtre paJcendriyamayogapariNatAH pudgalAH yathA nairayikAH prajJaptAstathaiva te vaikriyataijasakArmaNazarIramayogapariNatA eva bhavanti, evaM paryAptakA api paryAptakAsurakumArabhavanavAsidevapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH vaikriyataijasakArmaNazarIramayogapariNatA eva bhavanti, 'evaM duyaeNaM bheeNaM jAva thaNiyakumArA' evaM dvikena dvipadena vA paryAptakAparyAptakarUpeNa bhedena yAvat-nAgakumArAdArabhya stanitakumAraparyantaM bhavanavAsidevapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH vaikriyataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti, 'evaM pisAyA jAva gaMdhavyA' evam asurakumArAdibhavanapatidevavadeva pizAcAH yAvat-aparyAptakAH paryAptakAzca gandharvAH paJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH vaikriyataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA evaM evaM pajjattagA vi' jo bhavanavAsI saMbaMdhI aparyAptakaasurakumAradevapaMcendriyamayogapariNatapudgala haiM, ve saba nairayikoM ki taraha vaikriya, taijasa aura kArmaNazarIra prayogapariNata hI hote haiN| isI taraha paryAptaka asurakumAra bhavanavAsideva paMcendriyaprayogapariNatapudgala bhI vaikriya, taijasa, evaM kArmaNa zarIrapayoga pariNata hI hote haiN| 'evaM dupaeNaM bheeNaM jAva thaNiyakumArA' isI taraha se paryAptaka aparyAptakarUpa bheda ko lekara nAgakumAra se lagAkara stanitakumAra taka bhavanavAsideva paMcendriyaprayogapariNatapudgala vaikriya, taijasa evaM kArmaNazarIraprayogapariNata hI hote haiN| isI taraha se 'pisAyA jAva gaMdhavvA' arthAt asurakumAra Adi bhavanapati devoM ko taraha se hI aparyAptaka paryAptakapizAca yAvat gaMdharva paMcendriyaprayogapariNatapudgala vaikriya, 'je apajjattA asurakumArabhavaNavAsi jahA neraiyA taheva, evaM pajattagA vi' je bhajanavAsI saMbaMdhI apardhAtaka asurakumAra deva paMcendriya pragapariNata pugala che, teo nArakonI jema vaikriya, tejasa ane kArmaNa zarIra pragapariNata ja hoya che. e ja pramANe paryAptaka asurakumAra bhavanavAsI deva paMcendriya prayogapariNata pudagala paNa vaiThiya, dra bhane bhae zarIra prayogapariNata uya cha- 'evaM dupaeNaM bheeNaM jAva thaNiyakumArA' me pramANe paryApta bhane aparyApta35 menA apekSA nAgakumArathI laIne svanitakumAra paryantanA bhavanavAsI deva paMcendriya pragapariNata pudgala paNa aikriya, tejasa ane kArmANa zarIra pragapariNata ja hoya che. e ja pramANe 'pisAyA jAva gaMdhanyA' sApta bhane paryApta pizAyathA bAune bhaya yAtanA vanavyaMtara deva paMcendriya progapariNata pudagala paNa aikiya, tajasa ane kAmaNa zarIra zrI. bhagavatI sUtra : Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1. 4 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 75 bhavanti / 'caMdA jAtra tArAvimANA' candrAH yAvat - aparyAptakAH paryAptakAH sUryagrahanakSatratArAtri mAnadevaprayogapariNatAH pudgalAH vaikriyataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti / 'sohammo kappo jAva accuo' saudharmaH kalpaH yAvat-acyutaH saudharma - kalpAdArabhyAcyutaparyantaM paryAptakA aparyAptakA vaimAnikadevaprayogapariNatAH pudgalAH vaikriyataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti / 'heTTima heTTima - gevejja0 jAva ubarimauvarimageveja 0' adhastanAdhastanatrikamaiveyaka yAvat- aparyatakAH paryAptakAH madhyamamadhyama trikayaiveyako parimopari matrikagraiveyakadevaprayogapariNatAH pudgalAH vaikriyataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti / vijayaaNuttarovatrAiya0 jAva sAhasiddhaaNu' vijayAnuttaropapAtika0 taijasa evaM kArmaNazarIraprayogapariNata hI hote haiM / 'caMdA jAva tArA vimANA' isI taraha se aparyAptakaparyAptaka, candra, sUrya, graha, nakSatra aura tArA vimAnadevaprayogapariNata jo pudgala haiM, ve vaikriya, taijasa aura kArmaNa zarIraprayogapariNata hI hote haiM / 'sohammokappo jAva accuo' isI prakAra se saudharmakalpase lekara acyuta kalpataka paryAptaka aparyAptaka vaimAnika devaprayogapariNata pudgala vaikriya, taijasa, kArmaNazarIra prayogapariNata hI hote haiM / heTThimaheTTima geveja jAva uvarima uvarimagevejja0 isItaraha se adhastanAdhastanatrika graiveyakase lekara yAvat aparyAptaka paryApta uparimoparimatrika graiveyaka devaprayogapariNata pudagala vaikriya, taijasa, kArmaNazarIraprayogapariNata hI hote haiM / 'vijaya aNuttarovavAiyajAva savvasiddha aNu0' vijaya anuttaraupapAtika yAvat aparyAprayogapati hoya che. 'caMdA jAva tArAvimANA' me prabhA aparyApta ane paryAptaka candra, sUrya, graha, nakSatra ane tArAvimAna daiva prayAgapariNata je pudgala hAya che, teo vaikriya, vaijasa ane kA`Nu zarIra prayAgaparita ja hAya che. 'sohammo kA jAva accuo' me 4 pramANe saudharma atyadhI sahane abhyutaudaya pantanA khAre kalpAnA paryAptaka ane aparyAptaka vaimAnika deva prayAgapariNata pudgala cANu vaiDiya, taiksa bhane azu zarIra prayogaparita 4 hoya che. 'heTThima heDima gevejja jAva uvarima uvarima gevejja' the (nIthenA) trazu traiveyakanA, madhyama traNa jaiveyakanA ane upaparatana traNa grevecakanA aparyAptaka ane paryAptaka deva prayAgaparijIta pudgala ane kANu zarIra prayAgapAraNuta ja hAya che. zrI bhagavatI sUtra : 6 abhAai adhastana (sauthI uparanA) paNa vaikriya, tejasa Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 bhagavatImatro yAvat aparyAptakaparyAptakadevaprayogapariNatAH pudgalAH vaikriyataijasakAmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti / evaM vaijayantAnuttaraupapAtikadevaprayogapariNatAH pudgalAH vaikriyataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA eva, jayantAnuttaraupapAtikadevaprayogapariNatAH pudgalAH vaikriyataijasakArmaNazarIramayogapariNatAH, aparAjitAnuttaropapAtikadevaprayogapariNatAH pudgalA vakriyataijasakArmaNazarIramayogapariNatAH, sarvArthasiddhAnuttaraupapAtikadevaprayogapariNatAH vaikriyataijasakArmaNazarIramayogapariNatA eva / ekkekeNaM duyao bhedo bhANiyabyo,' ekaikena pratyekaM dvipadaH paryAptakAparyAptakarUpo bhedo bhaNitavyaH 'jAva je pajjattasancaTThasiddhaaNuttarovavAiyA jAva pariNayA te veuviyateyAkammAsarIrapaogapariNayA', yAvat-ye ptaka paryAptaka devaprayogapariNatapudgala vaikriya, taijasa evaM kArmaNazarIramayogapariNata hI hote haiM / isI tarahase vaijayanta anuttaropapAtika devapayogapariNatapudgala vaikriya, tejasa, evaM kArmaNazarIraprayogapariNata hI hote haiM / jayanta anuttaraupapAtika devaprayogapariNata pud: gala vaikriya taijasa evaM kArmaNazarIraprayoga pariNata hI hote haiM / aparAjita anuttaropapAtika devaprayogapariNata pudgala vaikriya, tejasa evaM kArmaNa zarIraprayogapariNata hI hote haiM / sarvArthasiddha anuttaraupapAtika devaprayogapariNata pudgala vaikriya, tejasa evaM kArmaNazarIrapayogapariNata hI hote haiM / 'ekkekeNaM duyao bheo bhANiyanvo' isI taraha eka eka karake pratyekakA paryAptaka aparyAptakarUpa bheda kahanA cAhiye / 'jAva je pajjattasavvaTThasiddhaaNuttarovavAiyA jAva pariNayA te veunviya teyA kammA sarIrapaogapariNayA' yAvat jo vijaya vaijayanta jayanta aparAjiyANaM aNuttarovabAi jAva sabasiddha aNu0' vijaya anuttaraupapAtika aparyAptaka ane paryAptaka deva prayogapariNata pudagala paNa vaikiya, taijasa ane kArmaNa zarIra prayogapariNataja hoya che. e ja pramANe vaijayanta anuttarapapAtika deva progapariNata pudgala paNa vakiya, tajasa ane kArmaNa zarIra pragapariNata ja hoya che. e ja pramANe jayanta, aparAjita ane sarvArthasiddha anuttarapapAtika aparyAptaka ane paryAptaka deva progapariNata pudgala paNa vaikiya, tajasa ane kAzmaNa zarIra prayA pariNata hAyache "ekkekkeNaM duyao bheo bhANiyavyo' mA zata vaa2|32tii 424aa paryApta bhane 255ti: 35 hanuM yana yaj na.' jAva je pajjattA samasiddha aNuttarovavAiyA jAva pariNayA te veubiya teyA kammA sarIra zrI. bhagavatI sUtra : Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 ma. 4 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 77 aparyAptAH sarvArthasiddhAnuttaraupapAtikadevaprayogapariNatAH pudgalAste vaikriyataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti, evaM ye ca paryAptakAH sarvArthasiddhAnuttaraupapAtika0 yAvat prayogapariNatAH pudgalAH te vaikriyataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti na tu AhArakaudArikazarIraprayogapariNatAH, iti tRtIyo daNDakaH 3 // tathA ca-tRtIyadaNDake zarIradvArake ekaSaSTayadhikazata (161) jIvabhedAnAm ekanavatyadhikacatuHzatAni (491) zarIrANi bhavanti, tathAhi-dvitIyadaNDakoktaikaSaSTayadhikazatajIvabhedamadhye vAyukAyasyaikaH, garbhajatiryagyonikAnAM paJca, garbhajamanuSyANAmekaH, ityetatsaptabhinnAnAM catuH pazcAzadadhikazata (154) jIvabhedAnAM pratyekaM zarIratrayabhedena dviSaSTayadhikacatuHzatAni 462 zarIrANi, vAyukAyasya aparyApta sarvArthasiddha anuttaropapAtika devaprayogapariNatapudgala haiM ve vaikriya, taijasa evaM kArmaNazarIraprayoga pariNata hI hote haiM isI taraha jo paryAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapAtika devapayogapariNatapudgala hote haiM ve vaikriya tejasa evaM kArmaNazarIra prayogapariNata hI hote haiM / AhAraka aura audArika zarIraprayoga pariNata nahIM hote haiM / isa taraha yaha tRtIya daNDaka kahA gayA hai / tathAca zarIradvAravAle isa tRtIya daNDakameM 161 jIva bhedoMke 491 zarIra hote haiM / jo isa prakArase haiM dvitIyadaNDakameM kathita 161 jIva bhedoMke bIca meM vAyukAyakA eka, garbhajatiryagyonikoMke pAMca, garbhajamanuSyoMkA eka, ina sAtase bhinna bAkIke 154 jIva bhedoMke pratyekake zarIratrayake paogapariNayA' aparyApta jyotiSizlthA ne apapti saparthisiddha paya-tanA anuttarIpa pAtika deva progapariNata je pudagala heya che, te vaikriya, taijasa ane kAmaNa zarIra prayogapariNata ja hoya che. e ja pramANe paryAptaka jyotiSikathI laine paryAptaka sarvArthasiddha paryantanA anuttaraupapAtika deva progapariNata pudagale vaikriya, tejasa ane kArmaNa zarIra prayogapariNata ja hoya che- te pudgalo AhAraka ane audArika zarIra prayogapariNata hotA nathI. A pramANe trIjA daMDakanuM pratipAdana pUruM thAya che. zarIrahAravALA A trIjA daMDakamAM jIvanA 161 bhedane 491 zarIra kahyAM che. te 41 zarIra nIce pramANe samajavA- bIjA daMDakamAM je 161 jIvabhede kahyA che temAMthI eka vAyukAyika jIvabheda, pAMca tiryaMcanika chavabheda, ane eka garbhaja manuSya jIvabheda, ema sAta chavabheda sivAyanA 154 chavabhedanA pratyekanA zarIratrayanA bhedathI zrI bhagavatI sUtra: Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre audArikavaikriyataijasa kArmaNarUpANi catvAri 4 zarIrANi pazcAnAM garbhajatiryagyonikAnAM pratyekaM zarIracatuSTayabhedena viMzatiH 20 zarIrANi, garbhajamanuSyasya ca paJca AhArakau - dArika - vaikriya - tejasa - kArmaNa - zarIrANi, iti sarva saMmelanena 462 + 4 + 20 + 5 = 491 ekanavatyadhikacatuHzatAni zarIrANi bhavanti // 4 // 78 athendriyadvAramadhikRtya caturthadaNDakamAha - 'je apajjattA' ityAdi / mUlam -' je apajjattasuhumapuDhavikAiyae giMdiyapaogapariyA te phAsiMdiyapaogapariNayA, je pajjatasuhumapuDhavikAiyA evaM ceva / je apajattabAyarapuDhavikkAiyA evaM ceva / evaM pajja - tagA vi evaM caukkaeNaM bheeNaM jAva vaNassaikAiyA / je apajjattA beiMdiyapaogapariNayA te jibbhidiya phAsiMdiyapaogapariNayA / je pajjattA beiMdiyA evaM ceva / evaM jAva cauriMdiyA, navaraM ekkekkaM iMdiyaM var3DheyavaM, jAva apajjattarayaNappabhApuDhavineraiya paciMdiyapaopapariNayA te soiMdiya-cakkhidaya - ghANidiya - jibbhidiya-phAsiMdiyapaogapariNayA / evaM pajjattagAvi / evaM savve bhANiyavA, tirikkhajoNiyamaNussadevA bhedase 462 zarIra hote haiM / vAyukAyikake audArika, vaikriya, taijasa aura kArmaNarUpa cArazarIra, tathA pAMca garbhaja tiryagyonikoMke pratyeka ke zarIracatuSTayake bhedase bIsa 20 zarIra hote haiM / garbhajamanuSya ke audArika, vaikriya, taijasa, AhAraka aura kArmaNa zarIra hote haiM / isa taraha 462+4+20+5= 491 zarIra ho jAte haiM // sU. 4 // kula 462 zarIra thAya che. vAyukAyikane audArika, vaiyi, vaijasa ane kArmAMNurUpa cAra zarIra hAya che. pAMca prakAranA garbhaja tiya cAmAM pratyekane thAra, cAra zarIra hoya che. tethI temanA 20 zarIra thAya che. gaja manuSyane audArika, vaikriya, rajasa, AhAraka usane arbha me yAMtha zarIra hoya che. A te 412 + 4 + 20 + 5= 481 zarIra thAya che. ! su 45 zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.4 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 79 jAva je pajattasabaha siddha-aNuttarovavAiya0 jAva pariNayA te soiMdiya-cakkhidiya-jAva pariNayA (daMDagA 4) // sU. 5 // ___ chAyA-ye aparyAptakAH sUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH, te sparzendriyaprayogapariNatAH / ye paryAptakAH sUkSmapRthivIkAyikA evameva / ye aparyAptakAH bAdarapRthivIkAyikAH evameva, evaM paryAptakA api / evaM catuSkeNa bhedena yAvat vanaspatikAyikAH / ye aparyAptakAH dvIndriyaprayoga____ 'je apajattA suhuma puDhavikAiyaegidiya' ityAdi / sUtrArtha-(je apajattA suhuma puDhavikAiya egidiya0) jo pudgala aparyAptaka mUkSmapRthivIkAyika ekendriyaprayogase pariNata haiM (te phAsiM. diyapaogapariNayA) ve pudgala sparzana indriyaprayogase pariNata hote haiM / (je pajjattA suhumapuDhavikAiyA evaM ceva) isI taraha jo pudgala paryAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata hote haiM, ve pudgala bhI eka sparzana indriya prayogase pariNata hote haiM / (je apajjattA bAyara puDhavikAiyA evaMceva, evaM pajjattagA vi, evaM caukkeNaM bheeNaM jAva vaNassaikAiyA) jo pudgala aparyApta bAdarapRthivIkAyika prayogapariNata hote haiM ve bhI isI prakArase hote haiN| jo pudgala paryAptaka bAdara pRthivIkAyika prayogapariNata hote haiM ve bhI isI prakAra ke hote haiM / isI tarahake cAra bheda yAvat vanaspatikAyikoMke jAnanA caahiye| 'je apajjattA muhuma puDhavikAiyaegidiya' tyAha sUtrAtha - (je apajjattA * muhamapuDhavikAiyaegidiya.) 2 pug| aparyApta skssmpRthvii|yi4 mendriya prayogathA pariNata DAya che, (te phAsidiya paogapariNayA) te 5o 25zendriya prayogathI parazuta DAya cha, (je pajjattA muhuma puDhavIkAiyA eva ceva) me // pramANe ke pahale paryApta sakSbhavIyi4 mendriya pryogpariNata hoya che, te pudagalo paNa ekalI pazendriyanA prayogathI ja pariNata hoya che. (je apajjattA bAyarapuDhavikAiyA evaM ceva, evaM pajjattagA vi, evaM caukkeNaM bheeNaM jAva vaNassaikAiyA) ne Yuan maryApta maaRYthvii|yi prayogaparizuta hoya che. teo paNa e ja prakAranA (sparzendriya prayogapariNata) hoya che. je pudagala paryAptaka bAdarapRthvIkAyika pragapariNata hoya che, teo paNa e ja prakAranA hoya che. aprakAyika, teja kAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyikanA upayukta cAre bheda viSe paNa zrI. bhagavatI sUtra : Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 bhagavatI pariNatAH, te jihvendriya- sparzendriyaprayogapariNatAH / ye paryAptakAH dvIndriyA evameva / evaM yAvat caturindriyAH, navaram ekaikamindriyaM varddhayitavyam, yAvat aparyAptakAH ratnaprabhA pRthivI nairayikapaJcendriyaprayogapariNatAH te zrotrendriyacakSurindriya- ghrANendriya-jihavendriya- sparzendriya- prayogapariNatAH / evaM paryAptakA (je apajjantA beiMdiyapaogapariNayA te jibhidiyaphAsiMdiyapaogapariNayA ) jo pudgala aparyApta beindriyaprayogapariNata hote he, ve pudgala jihA indriya aura sparzana indriyake prayogase pariNata hote haiM / (je pajjantA beiMdiyA evaM ceva ) jo pudgala paryApta beindriya prayogapariNata hote haiM ve bhI aise hI hote haiM / ( evaM jAva asidiyA navaraM ekkeka iMdiyaM vaDDheyavvaM) isI tarahase yAvat cauhandriya jIvoM ko bhI jAnanA cAhiye / parantu inameM ekaeka indriyakI vRddhi karanI cAhiye / arthAt teindriya jIvoMke sparzana, rasanA aura ghrANa ye tIna indriyAM kahanI cAhiye aura cauindriya jIvoMke sparzana, rasanA, ghrANa aura cakSu ye cAra indriyAM kahanI cAhiye / (jAva apajjantA rayaNappabhApuDhavI neraiyapaMciMdiyapaogapAraNayA te soiMdiya cakkhi diyaghANidiyajijbhidiyaphAsiMdiyapaogapariNayA ) yAvat jo pudgala aparyApta ratnaprabhA pRthivI nAraka paMceMdriya prayogapariNata hote haiM ve zrotrendriya, cakSuindriya, ghrANendriya, jihAindriya aura sparzana indriyake prayAgoMse pariNata hote haiM / ( evaM pajjattagA vi) isI ye 4 pramANe samandhuM (je apajjattA beiMdriyapaogapariNayA te jinbhidiya phArsidiyapaogapariNayA) ne yugaseo aparyApta dvIndriya prayogapariNata hoyache, temA niDavAndriya mane sparzendriyanA prayogathI pariyuta hoya che. (je pajjattA beiMdiyA eva caitra) go paryApta dvIndriya prayogaparita hoya che, te pazu sevAM hoya che. ( evaM jAva cauridiyA - navaraM ekkekkaM iMdiyaM vaDyantra) me prabhA yaturindraya pantanA jIve viSe samajavuM. parantu temAM ekeka indriyanI vRddhi karavI joie. eTale ke teindriya jIvene sparzendriya, ghrANendriya ane rasAindriya kahevI joie ane caturindriya jIvAne sparze'ndriya, rasanAindriya, ghrANendriya ane cakSundriya kahevI joie. (jAva apajjattA rayaNappabhA puDhavineraiyapaMciMdiya paogapariNayA te soiMdiya, cakkhidaya, ghArNidiya, jibbhidiya, phAsiMdiya paogapariNayAM) yAvat ne yuddho aparyAptaka ratnaprabhA pRthvInAraka pacendriya prayAgapariNata hAya che, te pudgale zrotrendriya, cakSundriya, ghrANendriya, jihavAIndriya ane sparzendriyanA prayAgathI pariNata hAya che. zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.5 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 81 api / evaM sarve bhnnitvyaaH| tiryagyonika-manuSya-devAH yAvat ye paryAptAH sarvArthasiddhAnuttaraupapAtikAH yAvat pariNatAH, zrotrendriya-cakSurindriya-yAvatpariNatAH (caturtho daNDakaH 4) ||suu0 5 // TIkA-'je apajjattA suhumapuDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA te phAsiMdiyapaogapariNayA' ye aparyAptakAH mUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH, te niyamataH sparzendriyaprayogapariNatA eva bhavanti natu cakSuHzrotrAdIndriyapayogapariNatAH pRthivIkAyikAdeH sparzarUpasyaiva ekendriyasya tarahase paryAptaka nArakapayogapariNata pudgaloMko bhI jAnanA cAhiye / ( evaM sabve bhANiyavvA tirikkhajoNiyamaNussadevA jAva je pajjattA savvaTThasiddha aNuttarovavAiya jAca pariNayA te soiMdiyacavikhadiya jAva pariNayA, daMDagA4) isI prakArase samasta tiryaJcoMko, manuSyoMko aura devoMko jAnanA cAhiye / yAvat jo pudgala paryApta sarvArthasiddha anu. ttaropapAtikadevaprayogapariNata hote haiM ve zrotrendriya cakSuindriya yAvat pariNata haiM / daNDaka 4 TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakArane indriyadvArako lekara caturthadaNDaka kahA hai isameM yaha kahA gayA hai ki 'je apajjattA suhumapuDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA te phAsiMdiyapaogapariNayA' jo aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNatapudgala kahe gaye haiM ve niyama se eka sparzana indriya prayogapariNata hI hote haiM cakSu zrI Adi indriyoMke prayogase pariNata nahIM hote kyoMki pRthivIkAyika Adike (evaM pajattA vi) me pramANe pati nA24 prayogapariNata yA viSa para sabhA. ( evaM sabve bhANiyanvA tirikvajoNiyamaNumsa devA jAva je pajattA sabaTTasiddhaaNuttarokvAiya jAva pariNayA te soiMdiya cakkhidiya jAva pariNayA, daMDagA 4) se prabhArI sabharata tiya yo, manuSyo bhane vA viSa sabhA. ( yAvatu) je muddagalo paryApta sarvArthasiddha anuttarIyapAtika deva progapariNata hoya che, te pagale zratrindriya, cakSuIndriya Adi pAMce IndriyanA prayogathI pariNata hoya che. A pramANe cothuM daMDaka samajavuM. TakAtha- A sUtra dvArA sUtrakAre IndriyadvArane anulakSIne cethA daMDakanuM pratipAdana yu cha. tabhA hyu cha - 'je apajjattA suhamapuDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA te phAsiMdiyapaogapariNayA' ne mapati sUkSma pRthvIya mendriya prayogapariNata pudagala kahyA che, te niyamathI ja eka sparzendriya pragapariNata ja hoya che. te pudagale cakSu, zrotra Adi indriyanA prayogathI pariNata hatA nathI kAraNa ke pRthvIkAyika zrI. bhagavatI sUtra : Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsage sattvena tasmayogapariNatAnAM pudgalAnAM sparzendriyaprayogapariNatatvasyaiva saMbhavAt / evaM 'je pajjattA suhumapuDhavikAiyA evaM ceva' ye paryAptakAH sUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH te evameva-niyamataH sparza ndriyaprayogapariNatA eva bhavanti / 'je apajjattA bAyarapuDhavikkAiyA evaM cetra' ye aparyAptakAH bAdarapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste evameva-sparza ndriyaprayogapariNatA eva bhavantItyarthaH / 'evaM pajjattagA vi' evaM eka sparza na indriyakA hI sadbhAva hotA hai / ataH tatpayogapariNata pudgaloMmeM sparzanaindriyaprayogapariNatatA kA hI saMbhava hotA hai / 'eva je pajjattA suhumapuDhavikAiyA evaM ceva) tathA jo paryAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyapayogapariNatapudgala kahe gaye haiM, ve bhI niyamase eka sparzana indriyaprayogapariNata hI hote haiM / yahA~ sUtra meM jo 'je apajjattA' aisA bahuvacana vizeSaNa pudagaloMkA nahIM samajhanA cAhie, kyoMki paryAptaka aura aparyAptaka pudgala nahIM hote haiM paryAptaka aparyAptaka to jIva hote haiM ataH yahAM para vizeSaNa pudgaloMkA na karake jIvoMkA hI kiyA gayA hai kyoMki paryAptaka jIva dvArA gRhIta jo pudgala haiM ve, paryAptaka aura aparyAptaka jIva dvArA gRhIta pudgala aparyAptaka mAna liye jAte haiM / je apajjattA bAyarapuDhavikAiyA evaM ceva' jo pudgala aparyAptaka bAdarapRthivIkAyikakI ekendriyake prayoga pariNata kahe gaye haiM, ve bhI kevala eka sparzana indriyake prayogase Adina eka pathendriyane ja saddabhAva hoya che tethI tenA prayogathI pariNata pudagalamAM 25ndriya prayogapariNatatA saMbhavI za che. ' evaM je pajjattA suhamapuDhavikAiyAevaM cetra' tathA yAta sUkSma 56vIyi: melendriya prayogaparita punan xicha, tamA 5 niymthaa| 25ndriya prayogapariNata sahAya che. maha ra 'je apajjattA' evuM je pudagalonuM bahuvacanavALuM vizeSaNa ApavAmAM AvyuM che tene jIvonuM vizeSaNa samajavuM. kAraNa ke pudagalo paryAptaka ane aparyAptaka hotA nathI paNa jIva paryAptaka ane aparyAptaka hoya che. tethI ahIM paryAptaka ane aparyAptaka, A banne vizeSaNo jIvane lAgu paDe che tema samajavuM, kAraNa ke paryAptaka jIva dvArA gRhIta je pudagale che temane paryAptaka ane aparyAptaka jIva dvArA gRhIta je pudagale che temane aparyAptaka mAnI sevAmA mA che. 'je apajjattA bAyarapuDhavikAiyA evaM ceva' re puga aparyAptaka bAdara pRthvIkAyika ekendriya prayogapariNata kahyAM che, te paNa eka zrI. bhagavatI sUtra : Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 ma. 5 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 83 tathaiva aparyAptakabAdarapRthivIkAyikavadeva paryAptakA api bAdarapRthivIkAyikai kendriyamayogapariNatAH pudgalAH sparzendriyaprayogapariNatA eva bhavanti / evaM caukkaeNaM bheeNaM jAva vaNassaikAiyA' evaM prakAreNa catuSkeNa bhedena sUkSma-bAdara-paryAptakA-paryAptakarUpeNa caturvidhAH yAvat-apakAyika-tainasakAyika-vAyukAyika-vanaspatikAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalAH sparze - ndriyaprayogapariNatA eva bhavanti / 'je apajjattA beiMdiya paogapariNayA te jibhidiyaphAsiMdiyapaogapariNayA' ye aparyAptakAH dvIndriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH te jihavendriya-sparzendriyaprayogapariNatA bhavanti, tathA 'je pajjattA beiMdiyA evaM ceva' ye paryAptakAH dvIndriyapayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH te evameva-dIndriyaprayogapariNatA eva bhavanti 'evaM jAva cauridiyA' pariNata hI hote haiM / 'evaM pajjattagA vi' aparyAptaka bAdarapRthivIkAyika kI tarahase hI paryAptaka bAdarapRthivIkAyika ekendriyaprayoga pariNatapudagala bhI kevala eka sparzana indriyaprayogapariNata hI hote haiM / 'evaM caukkaeNaM bheeNaM jAva vaNassaikAiyA' isa taraha sUkSma, bAdara, paryAptaka aparyAptakarUpa cAra bhedase cAra prakArake apkAyika, taijasakAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika ekendriyaprayogapariNatapudgala eka kevala sparzana indriyaprayoga pariNata hI hote haiN| 'je apajjattagA beiMdiyapaogapariNayA te jibhidiya phAsiMdiyapaogapariNayA' jo aparyAptaka beindriyaprayogapariNata pudgala kahe gaye haiM, ve jihvAindriya aura sparza naindriyake prayogase pariNata hote haiM tathA 'je pajjattA beiMdiyA evaM ceva' jo pudgala paryAptaka beindriya jIvakI do indriyoMke prayogase pariNata kahe gaye haiM ve bhI jihvA indriya aura sparza naindriya ina doindriyoMke prayogase pariNata hote haiM evaM jAva cauridiyA' 25zandriyanA prayothI 04 pariNata 5 che. 'evaM pajjattagA vi' aparyApta mA62 pRthvIkAyikanI jema ja paryAptaka bAdara pRthvIkAyika ekendriya progapariNata pudagale paNa meM mAtra spezandriya prayogapariNata DAya che. 'evaM caukkaeNaM bheeNa jAva vaNassaikkAiyA' se prabhArI sUkSma, mA62, paryApta mane mAta435 yAra lenI apekSAe apUkAyika, vaija:kAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriya prayogapti sa pa 4 mAtra spezendriya prayogapariNata hAya che. 'je apajjattagA bediya paogapariNayA te jibhidiyaphAsidiyapaogapariNayA' 2 mati : ThIndriya progapariNata pudagala kahyAM che, teo jihavAindriya ane zendriyanA prayogathI zrI. bhagavatI sUtra : Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 bhagavatIsUtra evam dvIndriyaprayogapariNatapudgalavadeva yAvat-trIndriyamayogapariNatAH padgalAH ghrANa-rasana-sparza na-rUpatrIndriyaprayogapariNatA eva bhavanti, tathA caturindriyAHcakSurghANarasanasparza narUpacaturindriyaprayogapariNatAH pudgalAH caturindriyaprayogapariNatA eva bhavanti, 'NavaraM ekkekkaM iMdiyaM vaDDheyavyaM' navaram vizeSa uttarottaram ekaimindriyaM ghrANAdirUpaM varddhayitavyam , 'jAva apajjattarayaNappabhApuDhavineraiyapaMciMdiyapaogapariNayA te moiMdiya-cakkhidiya-ghANidiya-jibhidiyaphAsiMdiyapaogapariNayA' yAvad- ye aparyAptakAratnaprabhApRthivInairayikapazcandriyaprayogapariNatAH khalu pudgalAH prajJaptAste zrotrendriya-cakSurindriyadvIndriyapayoga parINata pudgaloMkI tarahase hI yAvat-trIndriyajIvoMkI tIna indriyoMke prayogase pariNatapudgala ghrANa, rasana, sparza narUpa trIndriya prayogaparINata hI huA karate haiN| tathA cakSu, ghrANa, rasana, sparzanarUpa caturIndriyaprayogaparINatapudgala caturindriyaprayogapariNata hI hote haiM 'NavaraM ekkekkaM iMdiyaM vaDheyavva' yahAMpara vizeSatA kevala itanI hI hai ki inameM eka eka indriyakI vRddhi karanI cAhiye arthAt te indriya jIvoMmeM ghrANa kI aura cauindriya jIvoMmeM cakSuindriyakI adhikatA karalenI cAhiye / 'jAva apajjattA rayaNappabhApuDhavI neraiyapaMciMdiyapaogapariNayA te soiMdiyacakkhidiyaghANidiyaphAsidiyapaogapariNayA' yAvat-jo pudgala aparyAptaka ratnaprabhApRthivIgata nArakakI pacendriyoMke prayoga se pariNata hue kahe gaye hai ve zrotrendriya, cakSuindriya, ghrANendriya, jihvAindriya, sparzana pati ya cha. 'evaM jAva cauridiyA' meM prabhArI zrIndriya vAnI ] IndriyenA prayogathI pariNata pudagale dhrANendriya, rasanendriya ane sparzendriya prayogapariNata hoya che ane caturindriya jIvanI cAra IndriyanA prayogathI pariNata pudagale cakSu, dhrANu, rasane ane sparzana, A cAra indriyonA prayogathI pariNata hoya che. kIridra karatAM trIdriya ane caturindriya jIvomAM eTalI ja vizeSatA che ke dvIndriya cha karatAM trIndriyamAM eka indriya-dhrANendriya vadhAre hoya che ane caturindriya jIvomAM yakSundriya bhane nANendriya padhAre DAya che. me pAta sUtradhAre 'Navara ekkekkaM iMdiyaM vaDaDheyavaM' 2mA sUtrAMza 6 Ta che. ''jAva apajjattA rayaNappabhA puDhavI neraiya paMciMdiyapaogapariNayA te soiMdiya - cakkhidiya-ghANidiya - jibhidiya - phAsidiya paogapariNayA' je pudagalo aparyApaka ratnaprabhA pRthvInA nArakanI pacendriyonA pragathI parizuta thayelA zrI. bhagavatI sUtra : Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 C prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 . 5 sUkSmapRthvI kAya svarUpanirUpaNam ghrANendriya - jihavendriya- sparzendriyaprayogapariNatA eva bhavanti / evaM pajjattagA vi' evam aparyAptasadeva ye paryAptakA ratnaprabhA pRthivI nairayikapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAste zrotrAdIndriyapaJcakaprayogapariNatA eva bhavanti, 'evaM savve bhANiyaort' evaM ratnaprabhA pRthivI nairayakatradeva, sarve zarkarAmabhAvAlukAmamA paGkaprabhA - dhUmaprabhA - tamaH prabhA - tamastamaHprabhApRthivInairayikapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH paryAptakAH aparyAptakAzca zrotrAdipaJcendriyaprayogapariNatA bhavanti evaM 'tirikkhajoNiya - maNussa - devA jAva' ye tiryagyonikamanuSyadevA yAvat paJcendriyaprayopariNatAH pudgalAH prajJaptAste zrotrAdipaJcendriyamayogapariNatA eva bhavanti 'jAva' iti yAvatpadena bhavana - indriya, ina pAMca indriyoMke prayogase pariNata hI hote haiM evaM pajjatagA vi' tathA aparyAptakakI taraha hI paryApta ratnaprabhApRthivIgata nairayikako paMcendriyoMke prayoga se pariNata hue pudgala bhI zrotrendriyAdi pAMcoM indriyoM ke prayoga se hI pariNata hote haiM / 'evaM savve bhANiyavA' ratnaprabhA pRthivI ke nairayikoMkI taraha se hI avaziSTa zarkarAprabhA, vAlukAprabhA, paGkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA, tamastamaHprabhA pRthivIke nairayikoMkI pAMca indriyo ke prayogase pariNata hue pudgala cAhe ve paryApta hoM cAhe aparyAptaka hoM zrotrAdika pAMcoM indriyoMke prayoga se pariNata hote haiM / 'tirikkha joNiyamaNussa devA jAva' isI taraha se jo pudgala niryagyonikoMkI, manuSyoMkI, devoMkI pAMcoM indriyoMke prayogase pariNata kahe gaye haiM ve zrotrAdi pAMcoM indriyoMke prayoga se kalA che te pudagalA zrotrendriya, cakSuindriya, ghaNendriya, rasanendriya ane spenzendriyanA prayogathI-yAMce ndriyAnA prayogathI - pariNata hoya che. 'evaM pajjattagA vi' paryApta nArakeAnI jema paryAptaka ratnaprabhA pRthvInA nArakenI pAMca indriyAnA prayAgathI pariNata pudagalA paNu zrotrandriya Adi pAMca indriyAnA prayegathI pariNata hoya che. ' evaM savve bhANiyannA' ratnaprabhA pRthvInA nAronI prema kADInI zarmAzayalA, vAlukAprabhA, pa`kaprabhA, dhUmaprabhA, tama:prabhA ane tamastamAprabhA pRthvInA nArakanI pAMca indriyanA prayogathI pariNata thayelA paryAptaka ane aparyAptaka pudagale paNa zroondriya Adi pAMca indriyAnA prayAgathI pariNata hAya che. 'tirikkhajoNiya maNussa devA jAva' 4 pramANe ne yugse| tiryathayoni jIvAnI, manuSyAnA ane devAnI pAMce indriyAnA prayAgathI pariNata kahyA che, te pudagaleA yAzu zrotrendriya mahi yAMce indriyAnA prayogathI parizruta hoya che. ahIM 'jAba (paryanta) zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 bhagavatIsUtre nAsidevAnArabhyAparAjitAnuttaraupapAtikadevaparyantA devAH zrotrAdipaJcendriyaprayogapariNatA bhavanti / tathA-'je pajjattasavyavasiddhaaNuttarovavAiya jAva pariNayAM te soiMdiya-cakkhidiya-jAva-pariNayA' ye paryAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika-yAvat-devapazcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH te zrotrendriya-cakSurindriya-yAvat-ghANendriya-jihavendriya-spazendriyaprayogapariNatA eva bhavantIti bhAvaH / iti caturthoM daNDakaH 4 / tathA ca caturtha daNDake indriyadvAradaNDake jIvAnAm 161-ekaSaSTayadhikazatabhedAnAM, 713 - trayodazAdhikasaptazatAni indriyANi Azritya jIvabhedA bhavanti, tathAhi-161 pariNata hote haiM / 'jAva' isa padase bhavanavAsI devau se lagAkara aparAjita anuttaraupapAtika taka samasta devoMkI jo zrotrAdika pAMca indriyAM haiM, una saba indriyoMke prayoga se pariNata jo pudgala kahe gaye haiM ve saba pudgala cAhe paryAptaka hoM cAhe aparyAptaka hoM zrotrAdika pAMcoM indriyoMke prayogase pariNata hote haiM / tathA 'je pajjattA samvasiddha aNuttarovavAiya jAva pariNayA te soiMdiyacakkhidiya jAva pariNayA' jo paryAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapAtika devoMkI pAMca indriyoMke prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve saba zrotrendriya, cakSu indriya, ghrANendriya, jihavAindriya, sparzendriya ina pAMca indriyoMke prayoga se pariNata hote hai / isa prakAra se vaha cauthA daNDaka hai / indriyadvAravAle isa caturthadaNDakameM jIvoMke 161 bhedoMke 713 bheda indriyoM ko lekara kahe gaye haiM-jo isa prakArase haiM-ina 161 jIvoMke bhedoMmeM padathI bhavanavAsI devo, vanavyantare, vaimAnike, saiveyaka ka9pAtIta devo ane aparAjita anuttaraupapAtika paryantanA anuttara vimAnavAsI denA paryAptaka ane aparyAtaka pudagalene zrotrendriya, cakSundriya, dhrANendriya, rasanendriya ane sparzendriya, e pAMce indriyonA prayogayI pariNata yA che. tayA 'je pajjattA sancaTThasiddhaaNuttarovavAiya jAva pariNayA te soiMdiya, cakkhidiya jAva pariNayA' 55 sapA siddha mnuttshesspAtika devenI pAMca indriyanA prayogathI pariNata je pudagale kahyAM che te badhAM cakSuIndriya, zrotrendriya, dhrANendriya jihavAIndriya ane sparzendriyanA - pAMce IndriyanA - prayAgathI pariNata hoya che. A pramANe A cothuM daMDaka che. IndriyaThAravALA A cothA daMDakamAM jIvonA 161 bhedane anulakSIne indriyanI apekSAe nIce pramANe 713 bheda kahyA che - ekendriyanA 20 bhedane ane vikalendrinA 6 bhedane bAda karIne bAkInA zrI. bhagavatI sUtra : Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyandrikA TIkA za.8 u. 1 mU0 6 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 87 ekaSaSTayadhikazatajIvabhedeSu viMzatim ekendriyabhedAna, SaT ca vikalendriya bhedAn varjayitvA avaziSTAnAm 135paJcatriMzadadhikazatajIvabhedAnAm pratyekaM paJca paJca indriyANi iti 675 paJcasaptatyadhikaSaTzatAni indriyANi, ekendriyANAM viMzatibhedAnAm 20 viMzatirindriyANi, trayANAM vikalendriyANAm SaDbhedAnAm 18 aSTAdaza indriyANi, sarvasaMmelanena trayodazAdhikasaptazatAni (713) indriyANi bhavanti // 0 5 // atha zarIrendriyanAmakaM paJcamaM daNDakamAha-'je apajjatta' ityAdi / mUlam-'je apajjattasuhumapuDhavikAiyaegidiyaorAliyateyakammAsarIrappaogapariNayA te phAsidiyapaogapariNayA / je pajattasuhuma evaM ceva bAyara. apajjattA evaM ceva / evaM pajjattagA vi| evaM eeNaM abhilAveNaM jassa jaiMdiyANi sarIrANi ya tANi bhANiyavANi, jAva-je ya pajjattasabadyasiddhaaNuttarovavAiya-jAva--devapaMciMdiyaveuvviyateyAkammAsarIrapaogapariNayA te soiMdiyacakkhidiya jAva phAsiMdiyapaogapariNayA (daMDagA 5) sU. 6 // se ekendriyake vIsa 20 bhedoMkoM aura vikalenyike 6 bhedoMko kama karake bAko ke bace hue 135 jIva bhedomeM se pratyeka jIva ke sAtha 5 indriyoMse guNA karane para 675 indriyAM ho jAtI haiN| inameM eke. ndriyake 20 bhedoMkI 20 indriyoMko aura vikalendriyoMke 3 tIna bhedoM kI 18 indriyoMko milAne se saba indriyA 713 ho jAto haiM ||suu.5|| 135 chavabhedamAM pratyeka jIvane 5 Indriyo hoya che. mATe 135 jIvabhedanI 675 Indri thAya che temAM ekendranA 20 bhedanI (pRthvIkAyika Adi pAMca ekedriyanA sUkSma, bAdara, paryApta ane aparyApta evA cAra, cAra bheda hovAthI kula 20 bheda thAya che) 20 Indriyone dIndriyanA be bhedonI 4 indriyone, trIndriyanA be bhedanI (paryApta ane aparyApta bhedanI) 6 Indriyane ane caturindriyanA be bhedanI ATha Indriyone - A rIte vikasendriyanI 18 indriyane-umeravAthI kula 713 Indriya thAya che. je mu 5 che zrI. bhagavatI sUtra : Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 bhagavatIsUtre ___ chAyA - ye aparyAptakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArikataijasakArmaNazarIraprayogapariNatAH, te sparzendriyaprayogapariNatAH / ye paryAptakamUkSma0 evameva bAdara0, aparyAptakA evameva / evaM paryAptakA api / evam etena abhilApena yasya yAni indriyANi zarIrANi ca tAni bhaNitavyAni, yAvat ye ca paryAptakAH sarvArthasiddhAnuttaraupapAtika0 yAvat-devapaJcendriya kriya 'je apajattA suhamapuDhavIkAiyaegidiya' ityAdi / / sUtrArtha-(je apajjattA muhamapuDhavikAiya egidiya orAliya teyA kammA sarIrappaogapariNayA te phAsidiyapaogapariNayA, je pajjattA suhuma0 evaM ceva, bAyara pajjattA evaMceva0) jo pudgala aparyAptaka sUkSmapRthivI kAyika ekendrike audArika, taijasa, kArmaNa zarIrake prayogase pariNata kahe gaye haiM ve kevala eka sparzana indriyake hI prayogase pariNata hote haiM / jo pudgala paryAptasUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika, tejasa kArmaNa zarIra ke prayoga se pariNata kahe gaye haiM, ve pudgala bhI kevala eka sparzana indriyake hI prayogase pariNata hote haiM / isI taraha se aparyAptaka bAdarapRthivIkAyika aura paryAptaka bAdarapRthivIkAyika bhI jAnanA cAhiye / (evaM eeNaM abhilAveNaM jassa jaiMdiyANi sarIrANi ya tANi bhANiyavANi) isa taraha isa abhilApa dvArA jisa jIvake jitanI indriyAM aura jitane zarira hoM, unake utanI indriyAM aura ___'je apajjattA suhuma puDhavikAiya egidiya' tyA sUtrAtha- (je apajjattA suhuma puDhavikAiya egidiya orAliya teyAkammA sarIrappaogapariNayA te phAsidiyapaogapariNayA, je pajjatA suhuma. evaMceva, bAyara pajjattA evaM ceva) me yna A54 sUkSma pRthvA4i mendriyanA dArika, tejasa ane kAmaNa zarIranA prayogathI pariNata kahyAM che, teo phakata ekalI sparzendriyanA prayogathI ja pariNata thAya che. je paMgale paryApta sUkSma pRthvIkAyika ekendriyanA audArika, tejasa ane kAmaNa zarIranA prayogathI pariNata kahyAM che, te pudagale paNa phakata spezendriyanA prayogathI ja pariNata hoya che. e ja pramANe aparyApta bAdara pRthvIkAyika ane paryApta bAdara pRthvIkAyika pudagale viSe paNa samajavuM. (evaM eeNaM abhilAveNaM jassa jaiMdiyANi sarIrANi ya tANi bhANiyavANi) A prakAranA abhilAya dvArA je jIvane jeTalI Indriya ane jeTalAM zarIra hoya, temane maTakI chandriyo bhane merakhai A22 upa cha mema. 4 4. (jAva je pajjattA zrI. bhagavatI sUtra : Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 6 sUkSmapRthvIkA yasvarUpanirUpaNam 89 zrotrendriya-cakSurindriya- yAvat-sparzendriya tejasa kArmaNazarIraprayogapariNatAste prayogapariNatAH (paJcamo daNDakaH 5) || sU0 6 // TIkA- ' je apajjattamuhuma puDhavikAiya egiMdiyaorAliyateyakammAsarIrapaogapariNayA te phArsidiyapaogapariNayA ' ye ye aparyAptasUkSmapRthivIkAyikai kendriyaudArikateja sakArmaNazarIraprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste kevalaM sparzendriyaprayogapariNatA eva bhavanti, evaM ' je pajjattasuhuma0 evaM utane zarIra kahanA cAhiye. (jAva je ya pajjanttA savvaTTasiddha aNuttare vavAiya jAva devapaMcidiya paogapariNayA daMDagA 5) yAvat jo pudgala paryApta sarvArthasiddha anuttaropapAtika devoMkI pAMca iMdriyoMke evaM vaikiya tejasa aura kArmaNa zarIrake prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM, ve pudgala zrotrendriya, cakSu indriya yAvat sparzana indriya ina pAMca indriyoM ke prayoga se pariNata hote haiM / isa prakAra yaha pAMcavAM daNDaka haiM / TIkArtha - isa sUtra dvArA sUtrakArane zarIrendriyanAmakA pAMcavAM daNDaka kahA hai - isameM unhoMne yaha kahA hai ki 'je apajjattA sumapuDhavIarterfidiya 'orAliya teyAkammA sarIrapaogapariNayA te phAsiMdiyapaogapariNayA' jo pudgala aparyApta sUkSmapRthivIkAyikakI eka indriyake prayoga se tathA usake audArika, taijasa aura kArmaNa zarIra ke prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM ve kevala eka sparzana indriya santrasiddha aNuttarokvAiya jAva deva paMcidiyaveubviya teyAkammA sarIrapaogapariNayA te soiMDiyacakkhidiya jAtra phArsidiyapaogapariNayA daMDagA 5 ) yAvat je pudgalA paryApta savA'siddha anuttaraupapAtika devAnI pAMca indriyAnA prayAgathI ane vaikriya, taijasa ane kANu zarIranA prayeAgathI pariNata hAvAnuM kahyuM che, te pudgalA zrotrendriya, cakSundriya, prANendriya, hivAindriya ane sparzendriya, A pAMca indriyAnA prayogathI pariNata hoya che. A prakAranu A pAMcamuM daMDaka che. TokA- A sUtradrArA sUtrakAre zarIrendriya nAmanA pAMcamAM daMDakanuM pratipAdana ryu N che. tethyo uhe che haiM- 'je apajjattagA suhumapuDhavikAiya egiMdiyaorAliya teyAkammA sarIrapaogapariNayA te phArsidiyapaogapariNayA' ne yuddha aparyApta sUkSma pRthvIkAyikanI ekendriyanA prayogathI tathA tenA audArika, taijasa ane kANu zarIranA prayAgathI pariNata thayelA kahyAM che, te puDhagaleA eka mAtra sparzendriyanA prayAgathI ja pariNata hoya che-- anya indriyAnA prayAgathI pariNata hAtA nathI, kAraNa ke zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 bhagavatomUtre ceva' ye paryAptakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArikataijasakArmaNazarIramayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste evameva, kevalaM sparzendriyaprayogapariNatA eva bhavanti / 'bAdara0 apajjattA evaM ceva' ye aparyAptavAdarapRthivIkAyikaikendriyaudArikataijasakArmaNazarIraprayogapariNatAH pudgalAH majJaptAste evameva kevalaMspazendriyaprayogapariNatA eva bhavanti / 'evaM pajjattagA vi' evam aparyAptakavadeva ye paryAptakA api bAdarapRthivIkAyikaikendriyaudArikataijasakArmaNazarIramayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste'pi kevalaM sparzendriyake prayogase hI pariNata hote haiM / anya indriyoMke prayogase pariNata nahIM hote haiM / kyoMki inake anya indriyAM hotI nahIM haiN| isI taraha 'je pajattA suhama0 evaM ceva' jo pudgala paryApta sUkSmapRthivI kAyika ekaindriyake prayogase tathA audArika, taijasa aura kArmaNazarIrake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve bhI kevala eka sparzana indriyake prayogase hI pariNata hote haiM / 'bAyaraapajjattaevaM ceva0' jo pudgala aparyApta bAdarapRthivIkAyika kI ekendriya aura audArika, taijasa evaM kArmaNa zarIrake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve bhI kevala eka sparzana indriyake hI prayogase pariNata hote haiM / anya indriyoMke prayogase nahIM kyoMki eka sparzana indriya ke sivAya aura indriyAM inameM hotI nahIM haiM / 'evaM pajjattagA vi' isI tarahase jo pudgala paryAptaka bAdarapRthivIkAyika kI ekahandriyake prayogase tathA audArika, taijasa aura kArmaNa zarIrake prayogase paritamane bhI chandriya hAtI nathI. me 4 pramANe 'je pajjatA muhama. evaM ceva' je pudagale ayaHka sUkSma pRthvIAyikanI eka inidrayanA prayogathI tathA audArika, tejasa ane kAmaNa zarIranA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudagale paNa eka mAtra 25zendriyanA prayogakI pariNata DAya che. 'bAyaraapajjata evaM cevare / aparyApta bAdara pRthvIkAyikanI eka indriyanA prayogathI tathA audArika, taijasa ane kArmaNa zarIranA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudagalo paNa eka mAtra sparzendrinA ja prayogathI pariNata hoya che-anya indriyanA prayogathI pariNata hotA nathI, kAraNa ke temanAmAM sparzendriya sivAyanI indriyane sahabhAva heta nathI. 'evaM pajjattagA vi' ke pramANe re pugo paryApta mA2 vIyinI eka indriyanA prayogathI tathA audArika, taijasa ane kArpaNa zadIranA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudagalo paNa eka mAtra sparzendriyanA prayogathI ja pariNata hoya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 6 sUkSmapRthvIkA yasvarUpanirUpaNam 91 prayogapariNatA eva bhavanti / ' evaM eeNaM abhilAveNaM jassa jaiMdiyANi sarIrANi ya tANi bhANiyantrANi' evaM rItyA etena uparyuktena abhilApena rts for indriyANi zarIrANi ca prajJaptAni tasya tAni indriyANi zarIrANi ca bhaNitavyAni, 'jAva je ya pajjattasavvaTTasiddha aNuttarovavAiya0 jAva devapaMcidiyavetriyate yAkammAsarIrapaogapariNayA te soiMdiya - cakkhidiya jAna phArsidiya paJagapariNayA yAtrata- sUkSmAbAdarAH paryAptakAH aparyAptakAzca aSkAyika- tejaskAyika-vAyukAyika- vanaspatikAyikaikendriyaudAri katai jasakArmaNazarIraprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste'pi kevalaM sparzendriyaprayogapariNatA eva bhavanti, evaM dvIndriya-trIndriya- caturindriya-prayogapariNatA Nata hue kahe gaye haiM, ve bhI kevala eka sparzana indriyake prayoga se hI pariNata hote haiM / ' evaM eeNaM abhilAveNaM jassa jaiMdiyANi sarIrANi ya tANi bhANiyavvANi' isa prakAra isa abhilApake dvArA jisa jIva ke jitanI indriyAM aura jitane zarIra kahe gaye haiM usa jIva ke utanI indriyAM aura utane zarIra kahanA cAhiye jAva je ya pajjattA savvaTTasiddha aNuttarAvavAiya jAva deva paMciMdiya beviyA kammAsarIrapaogapariNayA te soiMdiya cakkhidiya jAva phAsiMdiyapaogapariNayA' yAvat-sUkSma, bAdara, paryAptaka, aparyAptaka, apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika inakI jo eka indriya aura audArika, taijasa evaM kArmaNa zarIra haiM, ina sabake prayoga se jo pudgala pariNata hue kahe gaye haiM ve saba pudgala bhI kevala ekasparzana indriya ke prayoga se hI pariNata hote haiM / isI taraha se dvIndriya, trIndriya aura caturindriyoM ke prayoga se 'evaM eeNaM abhilAveNaM jassa jaiMdiyANi sarIrANi ya tANi bhANiyantrANi ' A prakAranA abhilApa dvArA je jIvane jeTalI indriyA ane jeTalA zarIra kahyAM che, te jIvane eTalI indriyA ane eTalAM zarIra kahevA joIe. jAtra je ya pajjatasabbaTTasiddha aNuttarovavAi ya jAtra deva paMcidiyavecciyateyAkammA sarIrapaogapariNayA te soiMdiyacakkhidiya jAva phAsiMdiyapaogapariNayA ' sama, khAdara, paryAptaka ane aparyAptaka aAyika, vAyukAyika, tejaskAyika ane vanaspatikAyikanI eka indriyanA prayogathI ane auArika, jasa ane kA`Nu zrIranA prayAgathI pariNata je pudagalA kahyAM che, te pudagaleA paNa eka mAtra sparzendriyanA prayAgathI ja pariNata hAya che, e ja pramANe dvIndriya, trIndriya ane caturindriyanA 6 mAvata - zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___bhagavatIbhatre api pudgalAH yathAyogyaM vaktavyAH, evaM ratnaprabhAdisaptanairayikaparyAptakAparyAptakapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH zrotrAdipazcendriyaprayogapariNatAH bodhyAH, evaM jalacarAditiryagyonika-manuSya-bhavanapati-vAnavyantara-jyotiSika - vaimAnikapayA~ptakAparyAptaka - navagraiveyaka- vijaya - vaijayanta- jayantAparAjitadevazarIraprayogapariNatA api pudgalAH vaktavyAH / ye ca paryAptakAH aparyAptakAzca sarvArthasiddhAnuttaraupapAtika - yAvat - kalpAtItakadevapaJcendriyaH caikriya-taijasa-kArmaNazarIraprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH te zrotrendriyapariNata kahe gaye pudgaloM ke viSayameM bhI yathAyogyarIta ne jAna lenA cAhiye / isI taraha se ratnaprabhA Adi sapta paryAptaka apayAptaka narayika jIvoMkI pAMca indriyoM ke prayoga se pariNata kahe gaye pudgala unakI zrotrAdika pA~ca indriyoM ke prayogase pariNata hote haiM aisA jAnanA caahiy| isI taraha se paryAptaka evaM aparyAptaka jalacarAdi tiryagyonika, manuSya, bhavanapati, vAnavyantara jyotiSika aura vaimAnikadeva inakI pAMca indriyoMke aura yathA yogya audArika Adi zarIroMke prayogase pariNata hue jo pudgala kahe gaye haiM, ve bho yathAyogya zrotrAdika indriyoMke prayogase pariNata hote haiM / isI tarahase paryAptaka evaM aparyAptaka, navagreveyaka, vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjitavAsI devoMkI indriyoMke tathA zarIrake prayogase jo pudgala pariNata hue gaye haiM, ve tathA paryAptaka evaM aparyAptaka sarvArthasiddha anuttara vimAnavAsI devoMkI pAMca indriyoMke tathA zarIroMke prayogase vaikriya, tejasa evaM kArmaNa ina tIna zarIroMke prayogase jo pudgala pariNata prayogathI pariNata thayelAM je pudagale kahyAM che, te pudagale viSe paNa yathAyogya rIte samajI levuM e ja pramANe ratnaprabhA Adi nArakAnA paryAptaka ane aparyAptaka nAraka jInI pAMca indriyanA prayogathI pariNata kahelAM pudagale paNa temanI zrotrAdika pAMca IndranA pragathI pariNata hoya che ema samajavuM. e ja pramANe payataka ane aparyAptaka jalacara Adi tiryaMconI, manuSyanI, bhavanapati devanI, vanavyantara devonI, tiSikenI, ane vaimAnika devonI pAMca IndriyonA prayogathI ane yathAyogya audArika Adi zarIrenA vegathI pariNata thayelA je pudagalo kahyAM che, te pudagale paNa zrotrAdika pAMce indriyanA prayogathI pariNata hoya che. e ja pramANe paryAptaka ane aparyAptaka, nava graMyaka devAnI tathA vijya, vaijayanta, jayanta, aparAjita ane sarvArthasiddha anuttara vimAnavAsI devAnI pAMca indriyanA prayogathI tathA vaikriya, saujasa zrI. bhagavatI sUtra : Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.6 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 93 cakSurindviya yAvat-ghrANendriya jihavendriya-sparzendriyaprayogapariNatAH bhavantIti paJcamo daNDakaH (5) tathA ca-pazcame daNDa ke zarIrendriyadvAre ekanavatyadhikacatuHzata(491)jIvAnAM paJcasaptatyadhikaikazatottarabisahasramamitAni (2175) indriyANi bhavanti, tathAhi-zarIrANAm 491-ekanavatyadhikacatuHzatabhedAnAM madhye 412-dvAdazAdhikacatuHzatazarIrANAm pratyekaM paJca paJca indriyANi bhavantIti SaSTayadhikasahasradvayam 2060 / ekendriyANAm-61 ekaSaSTizarIrANAm 61 ekaSaSTirindriyANi / trayANAM ca vikalendriyANAm aSTAdaza18 zarIrANAm 54 catuHpaJcAzad indriyANi bhavanti / sarvasaMmelanena zarIrasya pazcasaptatyadhikaikazattottaradvisahasraparimitAni 2175 indriyANi jAtAni ? ||muu0 6 // hue kahe gaye haiM, ve pudgala zrotrAdika pAMca indriyoMke-zrotraindriyacakSu indriya, ghrANendriya, jihavA indriya, sparzana indriya ina pAMca indriyoMke prayogase pariNata hote haiM / isa prakAra yaha pAMcavAM daNDaka hai| zarIra indriya dvAravAle isa pAMcaveM daNDakaye 491 jIvoMkI 2195 indriyAM hotI haiM aisA prakaTa kiyA gayA hai / 491 zarIroMke bhedoMke bIcameMse 412 zarIroMkI pratyekakI 5-5 indriyAM hotI haiN| ataH 412 ko 5se guNA karane para 2060 indriyAM ho jAtI haiN| ekendriyoMkI 61 indriyoM aura tIna vikalendriyoMke 18 zarIroMkI 54 indriyAM hotI haiM isa prakAra 2060+61+642175 indriyAM ho jAtI haiM // sU. 6 // ane kAmaNa zarIranA prayogathI pariNata thayelA je pudagale kahyuM che, te pudagale paNa zrotrandriya, cakSuindriya, ghrANendriya. jihavAIndriya ane sparzendriya, e pAMca IndriyonA pragathI pariNata hoya che. A prakAranuM A pAMcamuM daMDaka samajavuM. zarIraIndriya dvAravALA A pAMcamAM daMDakamAM 491 jenI 2175 Indriye hoya che evuM prakaTa karyuM che. te Indriyo nIce pramANe samajavI. zarIranA je 491 bhede kahyA che, temAMthI 41ra zarIro pAMca, pAMca IndriyovALA hoya che. tethI 412 ne pAMca vaDe guNatA temanI 2060 indriya thAya che. ekendriyanI 61 Indriye ane traNa vikalendriyanA 18 zarIzanI 54 4ndriye yAya che. mAzate 2010 + 61 + 54 = 2175 indriyo thAya che. // su.6|| zrI. bhagavatI sUtra : Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 bhagavatI sUtre atha varNAdidvAramAha- 'je apajjata' ityAdi / mUlam - je apajattasumapuDhavakAiyaegiMdiyapaogapariNayA te vaNNao kAlavannapariNayA vi nIla0 lohiya0 hAli60 sukilla0 / gaMdhao subbhigaMdhapariNayA vi, dubbhigaMdhapariNayA vi / rasao tittarasapariNayA vi, kaDuyarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, aMbilarasapariNayA vi, mahararasapariyA vi / phAsao kakkhaDaphAsapari0 jAva lakkhaphAsapari0 / saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayAvi vaTTa0 taMsa0 cauraMsa0 AyayasaMThANapariNayA vi / je pajjattasuhamapuDhavi0 evaM ceva, evaM jahANupuvIe neyavaM jAva je pajjattasavaTTasiddha aNuttarovavAiya- jAva-pariNayA vi / te vannao kAlavannapariNayAvi, jAva AyayasaMThANapariNayA vi (daMDagA 6) || sU0 7 // chAyA - ye aparyAptamakSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH te varNataH kAlavarNapariNatA api, nIla0 lohita0 hAridra0 zukla0 / gandhataH surabhiga'je apajjattasumapuDhavikAiya egiMdiya paogapariNayA' ityAdi / sUtrArtha - (je apajattA sumapuDhavikAiyaegiMdiyapaogapariNayA te aNNao kAlavanapariNayA vi, nIla0 lohiya* hAlida. sukilla) jA pudgala aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriya prayogase pariNata hote haiM ve varNakI apekSA kAlevarNarUpameM' nIlevarNarUpameM, raktavarNarUpameM, pItavarNarUpameM aura zuklavarNarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM / (gaMdhao 'je apajjata huma puDhavikAiyaergidiyapaogapariNayA' ityAhasUtrArtha - ( je apajjattamudumapuDhavikAiyargidiyapaogapariNayA te aora kAlavanapariNayA vi, nIla0 lohiya0 hAlidda0 sukilla0 ) je pudgale| aparyApta sukSma pRthvIkAyika ekendriyanA prayogathI pariNata hAya che, tee varNanI apekSAe kALAva rUpe, nIlava' rUpe, lAlavaNu rUpe, pILAva rUpe ane saphedava rUpe paNa pariNamI jAya che. (gaMdhao subhigaMdhapariNayA vi, zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.8 u.1 2.7 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 95 ndhapariNatA api, durabhigandhapariNatA api / rasataH tiktarasapariNatA api, kaTukarasapariNatA api, kaSAyarasapariNatA api, amlarasapariNatA api, madhurarasapariNatA api / sparzataH karkazasparzapariNatA yAvat rUkSasparza pariNatAH / saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api, vRttasaMsthAnapariNatA api, vyasrasaMsthAnapariNatA api, caturasrasaMsthAnapariNatA api, AyatasaMsthAnapariNatA api / ye paryAptakasUkSmapRthivI0 evameva / evaM yathAnupUrvyA jJAtavyaM yAvat sunbhigaMdhapariNayA vi, dunbhigaMdhapariNayA vi) gaMdhakI apekSA surabhigaMdharUpameM bhI evaM durabhigaMdharUpameM bhI pariNata ho jAte haiM / (rasao tittarasapariNayA vi, kaDuyarasapariNayA vi, aMbilarasapariNayA vi, mahurarasapariNayA vi) rasakI apekSA ve tiktarasarUpameM, kaTukarasarUpameM, kaSAyarasarUpameM, amlarasarUpameM, aura madhurarasarUpameM bhI pariNata hojAte haiN| (phAsao-kakhaDaphAsa pari0 jAva lukkha phAsapari.) sparzakI apekSA ve karkazasparzarUpameM, yAvat rUkSasparza rUkSameM bhI pariNata hojAte haiM / ( saMThANao-parimaMDalasaMThANapariNayA, vi. vaTTa0 taMsa cauraMsa0 AyapasaMThANapariNayA vi) saMsthAnako apekSA ve parimaMDala saMsthAnarUpameM, vRtta (gola saMsthAnarUpameM, vyasrasaMsthAnarUpameM, caturasrasaMsthAnarUpameM aura AyatasaMsthAnarUpameM bhI pariNata ho jAte haiN| (je pajjattasuhumapuDhavI0 evaM ceva-evaM jahANupuvIe neyavvaM-jAva je pajattasavvaTThasiddha aNuttarovavAiya jAva pariNayA vi te vaNNao dubhigaMdhapariNayA vi) apanI apekSA te pusA sudha33 59 pariNabhe cha mana hu 35 555 pariNabhe cha. (rasao tittarasa pariNayA vi, kaTuyarasa pariNayA vi, kaSAyarasa pariNayA vi, abilarasa pariNayA ni, mahurarasa pariNayA vi) 2sanI apekSA to tixa (tA ) 243the, 545 // 2435, pAya (tu21) 253the, mATara 2135 mane bha52 243 55 parizubhe cha. (phAsao-kakvaDa phAsa pari0 jAva lukkhaphAsa pari0) 25zanI apekSA tayA 43 (42) 25035 55 parizubha cha bhane 36 2583the para pariNabhe cha. (saMThANao - parimaMDalasaMThANa pariNayA vi, vaTTa0 taMsa. cauraMsa0 AyayasaMThANapariNayA vi) saMsthAnanA (AkAranI) apekSAe teo parimaMDala saMsthAnarUpe paNa pariName che, caturastra (catuSkoNa) saMsthAnarUpe paNa pariName che ane Ayata saMsthAnarUpe paNa pariName che. (je pajattamuhuma0 puDhavi0 evaM ceva-evaM jahANupubIe neyavaM-jAva je pajacasabasiddha aNuttarovavAiya jAva pariNayA vi- te vaNNao kAlavana zrI. bhagavatI sUtra : Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 bhagavatI sUtre , ye paryApta kasarvArthasiddhAnuttaraupapAtikAH yAvat pariNatA api te varNataH kAlavarNapariNatA api, yAvat - AyatasaMsthAnapariNatA api, (SaSTho daNDakaH 6 ) ||07 // TIkA- 'je apajjattasuhumapuDhavikAiyae giMdiyapa ogapariNayA te o kAlavanapariNayAvi nIla0 lohiya0 hAli60 sukilla0 ye aparyAptasUkSmapRthivI kAyikai kendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptA ste varNataH kAlavarNa pariNatA kAlavana pariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA vi) jo pudgala paryApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake prayogase pariNata hote haiM ve isI prakAra se jAnanA cAhiye aura isI prakArase hI sabakathana unameM kramapUrvaka lagAlenA cAhiye yAvat jo pudgala paryApta sarvArthasiddha anuattpapAtika yAvat prayogapariNata hote haiM ve varNakI apekSA kAlevarNarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM yAvat saMsthAnarUpase bhI pariNata ho jAte haiM / (daMDagA6) yaha chaTThA daNDaka hai| TIkArtha- sUtrakAra ne isa sUtradvArA varNAdidvAra nAmakA chaTThA daNDaka kA kathana kiyA hai isameM unhoMne yaha kahA hai ki 'je apajjattasuhumapuDhavikAiyaergidiyapaogapariNayA te vannao kAlavannapariNayAvi nIlavanapariNayA vi, lohiyavanapariNayA vi, hAliddavanna pariNayA vi, sukillavanapariNayA vi' jo pudgala aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve pudgala varNakI apekSA pariNayA vi, jAtra AyayasaMThANa pariNayA tri) ne yugle| paryApta sUkSma pRthviikAyika ekendriyanA kathana pramANe samajavuM. vadhyuM, gaMdha, rasa, sparzI ane saMsthAna viSayaka samasta kayana anukrame upara kahyA pramANe samajavuM. sarvArthasiddha anuttara vimAnavAsI deva pantanA samasta jIvAnuM kathana eja pramANe samajavuM. sarvArthasiddha anuttaraupapAtika deva pantanA jIvAnA pudagalA viSe A pramANe kathana samajavuM- 'te pudagalA varSoMnI apekSAe kALa Adi uparyukata varUpe pariName che', tyAMthI laIne Ayata saMsthAnarUpe yAzu pariSzubhe che', tyAM sudhInuM uparyukta samasta uthana aDa 42. ( daMDagA 6 ) A pramANe chaThThuM daMDaka samajavuM. TIkA- sUtrakAre A sutradvArA varNAdi dvAra nAmanA chaThThA daDakanuM nIce pramANe pratiyAhana yuche- ' je apajjattasuhumapuDhavikAiya ergidiyapaogapariNayAte vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, nIlavaNNapariNayA vi, lohiyavaNNa pariNayA vi, hAlidavaNNapariNayA vi, sukillavapaNapariNayA vi ' puga aparyApta sUkSma pRthvIkrAyika ekendriyanA prayogathI pariSkRta thayelA kahyAM che, te pudagale zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 mU.7 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 97 api, nIlavarNapariNatA api, lohitavarNapariNatA api, hAridravarNapariNatA api, zuklavarNapariNatA api bhavanti / evaM 'gaMdhao mubhigaMdhapariNayA vi, dubhigaMdhapariNayA vi' ye aparyAptakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyapayogapariNatAH pudgalAste gandhataH surabhigandhapariNatA api, durabhigandhapariNatA api bhavanti / evaM 'rasao tittarasapariNayA vi, kaDuyarasapariNayA vi, kasAyarasapa0 aMbilarasapa0 mahurarasapa0' ye aparyAptakamUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste rasatastiktarasapariNatA api, kaTukarasapariNatA api, kAlevarNa rUpase bhI pariNata hote haiM, nIlavarNarUpase bhI pariNata rahA karate haiM, lohita lAla varNarUpase bhI pariNata rahA karate haiM hAridravarNa rUpase bhI pariNata rahA karate haiM, zuklavarNa rUpase bhI pariNata rahA karate haiM, "evaM gaMdhao-subbhigaMdhapariNayA vi, dagbhigaMdha pariNayA vi' isI taraha ve pudgala gaMdhaguNakI apekSA sugaMdhirUpameM bhI pariNata rahA karate haiM, durabhigaMdharUpameM bhI pariNata rahA karate haiM athavA isa pUrvokta kathanakA tAtparya aisA bhI ho sakatA hai ki jo pudgala apa ryApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake prayogase pariNata hue haiM ve pudgala varNase kAlAdivarNarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM-gaMdhase sugaMdhirUpa meM evaM durabhigaMdharUpa meM bhI pariNata ho jAte haiN| 'evaM rasao-tina rasapariNayA vi, kaDuyarasa pariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, aMbila. rasapariNayA vi, mahurarasapariNayA vi0' isI taraha se ve hI aparyAptakasUkSmapRthivIkAyika ekendriyake prayogase pariNata kahe gaye pudgala varNanI apekSAe kALAvarNarUpe paNa pariName che, nIlavarNarUpe paNa pariName che, lAlavarNarUpe paNa pariName che, pILAvarNarUpe paNa pariName che ane zukalavarNarUpe paNa pariNabhe cha. "evaM gaMdhao-mubbhigaMdha pariNayA vi, dubhigaMdhapariNayA vi' te pudagale gaMdhaguNanI apekSAe sugaMdharUpe paNa pariNamana pAmatAM rahe che ane dugadharUpe paNa pariNamana pAmatAM rahe che. athavA A kathananuM tAtparya evuM paNa thaI zake che ke je pudagale aparyApta sUkSma pRthvIkAyika ekendriyanA prayogathI pariNata thayAM hoya che, te pudagala kALAdi varNarUpe pariNamI jAya che. ane gaMdhanI apekSAe sugadha3the bhane duga 35 paribhI taya che. "evaM rasao-tittarasapariNayA vi, kaDuyarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, aMbilarasapariNayA vi, mahurarasapariNayA vi' me pramANe te aparyApta sakSma vIyi sandiyAnA pragathI pariNata thayelAM je pudagale hoya che, teo rasa (svAda) nI apekSAe tIkhA zrI. bhagavatI sUtra : Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 98 bhagavatImUne kaSAyarasapariNatA api, amlarasapariNatA api, madhurarasapariNatA api bhavanti / tathA 'phAso kakkhaDaphAsapari. jAva lukkhaphosapari0' ye aparyAptakakSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptA ste sparzataH karkazasparzapariNatA api, yAvat-mRdusparzapariNatA api, gurusparzapariNatA api, laghusparza pariNatA api, zItasparza pariNatA api, uSNasparza pariNatA api, snigdhasparzapariNatA api, rUkSasparzapariNatA api bhavanti / tathaiva 'saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi, vadR0 taMsa, cauraMsa0 AyayasaMThANapariNayAvi' ye apayAptavakSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste saMsthAnataH rasakI apekSA se tikta rasameM pariNata hote haiM yA ho jAte haiM-anyatra bhI isI prakAra se samajhanA cAhiye kaTukarasa meM pariNata ho jAte haiM, kaSAya rasarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, amla (khaTTA) rasarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, madhurarasarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiN| tathA 'phAsao kakkhaDaphAsapari0 jAva lukkhaphAsapari0) ve hI pudgala jo aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake prayoga se pariNata kahe gaye haiM sparzakI apekSA se karkazasparzarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM, yAvat-mRdu (komala) sparzarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, gurusparzarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, laghusparzarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, zItasparzarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, uSNasparzarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM, snigdhasparzarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM, rUkSasparzarUpa meM bhI pariNata ho jAte hai / (saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi, vaTTa0, tasa0, cauraMsa0 AyayasaMThANapariNayAvi' tathA ve hI pudgala jo aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM, saMsthAnakI apekSA se rasarUpe paNa pariNamI jAya che, kaDavA rasarUpe paNa pariNamI jAya che, kaSAya (tarA) rasarUpe paNa pariNamI jAya che, khATA rasarUpe paNa pariNamI jAya che ane madhura rasarUpe 565 pariNabhI taya che. tayA 'phAsao kakkhaDa phAsa pari0 jAva lukkhaphAsa LiyA e ja aparyAptaka sUkSama pRthvIkAyika ekenidrayanA prayogathI pariNata thayelAM pudagala, sparzanI apekSAe karkaza sparzarUpe paNa pariName che, mRdu kemala sparzarUpe paNa pariName che, guru sparzarUpe paNa pariName che, laghu sparzarUpe paNa pariName che, zIta parzarUpe paNa pariName che, uSNu sparzarUpe paNa pariName che. snigdha (suMvALA) sparzarUpe 55 paribha cha bhane 36 (43441) 25533 55 parizubhecha. 'saMThANabho parimaMDalasaMThANapariNayA vi, baTTa, taMsa0, cauraMsa0, AyayasaMThANapariNayA vi' zrI. bhagavatI sUtra : Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 mU.7 mUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 99 parimaNDalasaMsthAnapariNatA api, vRttasaMsthAnapariNatA api, tryasrasaMsthAnapariNatA api, caturasrasaMsthAnapariNatA api AyatasaMsthAnapariNatA api bhavanti / atha paryAptasUtramAha-'je pajattamuhumapuDhavi0 evaM ceva' ye paryAptakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste evameva ' tathAca-varNataH kAlavarNapariNatA api, nIlavarNapariNatA api, lohitavarNapariNatA api, hAridravarNapariNatA api, zuklavarNapariNatA api / gandhataH surabhigandhapariNatA api, durabhigandhapariNatA api / rasatastiktarasapariNatA api, kaTukarasapariparimaMDalasaMsthAnarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, vRtta (gola) saMsthAna rUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, vyasrasaMsthAnarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, caturasrasaMsthAnarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, AyatasaMsthAna rUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM / _ 'je pajattasuhamapuDhavi0 evaM ceva' jo pudgala paryApta sUkSmapRthivI kAdhika ekendriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve bhI aise hI hote haiM-tathA ca ve varNase kAle varNake rUpameM bhI pariNama jAte haiM, nIla varNake rUpameM bhI pariNama jAte haiM, lohita(lAla)varNake rUpameM bhI pariNama jAte haiM, hAridra(pIle)varNake rUpameM bhI pariNama jAte haiM, aura zuklavarNake rUpameM bhI pariNama jAte haiM / gaMdha se ve hI pudgala surabhigaMdharUpameM bhI aura durabhigaMdharUpameM bhI pariNama jAte haiM / rasa se-ve hI pudgala tiktarasa meM bhI pariNama jAte haiM, kaTuka (kaDuvA) rasa meM bhI pariNama jAte haiM, e ja aparyApta suma pRthvIkAyika ekendriya prayogapariNata pudagale saMsthAna (AkAra)nI apekSAe parimaMDala saMsthAnarUpe paNa pariName che, vRtta (gALa) saMsthAnarUpe paNa pariName che, vyastra (trikeNukAra) saMsthAnarUpe paNa pariName che, caturasa (catuSkaNu) saMsthAnarUpe paNa pariName che ane Ayata saMsthAnarUpe paNa pariName che. 'je pajjattamuhamapuDhavi0 evaM ceva' re galA paryApta sukSma vIyi: ekendriyanA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudagala paNa aparyApta pugalanA jevAM ja hoya che. eTale ke te pudagale varNanI apekSAe kALAvarNarUpe paNa pariName che, nIlavarNarUpe paNa pariName che, lehita (lAla) varNarUpe paNa pariName che, pILAvarNarUpe paNa pariName che ane zukala (sapheda) varNarUpe paNa pariName che. te pudagale gaMdhanI apekSAe sugaMdharUpe paNa pariName che ane durgadharUpe paNa pariName che. rasanI apekSAe te pudagalo tikatarasarUpe paNa pariName che, kaDavArasarUpe paNa pariName che, turArasarUpe paNa pariName che, khATArasarUpe paNa pariName che ane madhurarasarUpe paNa pariName che. sparzanI zrI. bhagavatI sUtra : Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 bhagavatImatre NatA api, kaSAyarasapariNatA api, amlarasapariNatA api, madhurarasapariNatA api / sparzataH karkazaspazapariNatA api, mRdusparzapariNatA api, yAvat-guru laghuzItoSNasnigdharUkSasparza pariNatA api bhavanti / saMsthAnataH parimaNDala. saMsthAnapariNatA api, vRttasaMsthAnapariNatA api, tryasasaMsthAnapariNatA api, caturamnasaMsthAnapariNatA api, AyatasaMsthAnapariNatA api bhavanti / 'evaM jahANupubIe neyavvaM' evam aparyAptamUkSmapRthivIkAyikavadeva yathAnupUrvyA pUrvoktAnupUrvyA, varNa-gandha-rasa-sparza-saMsthAnarUpayA'tra paryAptaviSaye'pi jJAtavyam / kiyatparyantamityAha-'jAva' iti, yAvat-ye bAdarapRthivIkAyikaikendriyaprayogaparikaSAyarasameM bhI pariNama jAte haiM, amlarasa meM bhI pariNama jAte haiM aura madhurarasa meM bho pariNama jAte haiN| sparza se - ve hI pudgala karkaza sparza meM bhI pariNama jAte haiM, mRdusparza rUpa meM bhI pariNama jAte haiM, yAvat-guru, laghu, zItoSNa, snigdha, rUkSa sparza meM bhI pariNama jAte haiM / saMsthAna se-ve hI pudgala parimaMDala saMsthAna meM bhI pariNama jAte haiM, vRttasaMsthAnameM bhI pariNata ho jAte haiM, vyatra-tikhUTe saMsthAnameM bhI pariNama jAte haiM, caturasra caukora saMsthAnameM bhI pariNama jAte haiM, evaM Ayata saMsthAnameM bhI pariNata hojAte haiM / 'evaM jahANupuvvIe neyavaM' isa taraha aparyApta sUkSmapRthivIkAyikakI tarahase hI, varNa, gaMdha, rasa aura sparza tathA saMsthAna ina sabake pariNamana viSayakA varNana kramAnusAra paryAptake viSayameM bhI jAnanA cAhiye / arthAt jaisA varNana abhI abhI varNa, gaMdha, Adike pariNamanake viSayameM aparyApta sUkSmapRthivIkAyikameM kiyA gayA hai usI prakArakA kathana ina sabake pariNamana honeke viSayakA paryAptasUkSmapRthivIkAyikameM bhI apekSAe te pudagale karkazasparzarUpe pariName che, mRdusparzarUpe paNa pariName che, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha athavA rUkSasparzarUpe paNa pariName che, saMsthAna-(AkAra)nI apekSAe te pudagale parimaMDala saMsthAnarUpe paNa pariName che, vRtta (geLAkAranA) saMsthAnarUpe paNa pariName che, vyasa-trikeNukA-saMsthAnarUpe paNa pariName che, catura- catuSkoNa - saMsthAnarUpe paNa pariName che ane Ayata saMrathAnarUpe paNa pariName che. "evaM jahANupuvIe neyavvaM maryAsta sukSma pRthvImAyinA pugatAnA , , rasa, sparza ane saMsthAnanA pariNamana viSenuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM che evuM ja varNana paryAptaka sUkamapRthvIkAyikanA pudagalanA varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAnanA parimana viSa 5 sabhA. mA 2j sabha20 4yana 'jAya je pajjattasambadra zrI. bhagavatI sUtra : Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 bhU. 7 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 101 NatAH pudgalAH prajJaptAH te varNataH kAlavarNapariNatA api, nIlavarNapariNatA api, lohitavarNapariNatA api, hAridravarNapariNatA api, zuklavarNapariNatA api bhavanti / evaM gandhato, rasataH, sparzataH saMsthAnataH, sUkSmapRthivIkAyika kendriyaprayogapariNatapudgaleSu yAvantaH pratipAditA stAvanto bAdaraparyAptakAparyAptapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatapudgaleSu api vijJeyAH, tathaiva sUkSmabAdaparyAptakAparyAptakAkAyika-tejAkAyika - vAyukAyika - vanaspatikAyikaikendriyaprayogapariNatapudgaleSvapi vijJeyAH / evaM dvIndriya-trIndriya-caturijAnanA cAhiye / yaha kathana isI tarahakA kahAMtaka jAnanA cAhiye so isake liye sUtrakAra kahate haiM ki 'jAva je pajjattasavvasiddha aNuttarovavAiya jAva pariNayA vi' yAvat jo bAdarapRthivIkAyika ekendriyake prayogase pariNata hue pudgala kahe gaye haiM ve varNase kAlevarNarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM, nIlevarNarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM, lohitavarNarUpameM bhI pariNama jAte haiM, hAridravarNarUpameM bhI pariNata hojAte haiM aura zuklavarNarUpameM bhI pariNata ho jAte haiN| gaMdhase, rasase, sparzase, saMsthAnase jitanA kathana sUkSmapRthivIkAyika ekendriyapayogapariNata pudgaloMmeM kiyA gayA hai utanA hI kathana bAdaraparyAptaka aparyAptaka pRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata pudgaloMmeM bhI varNa, gaMdha, rasa Adiko lekara karalenA cAhiye / aura aisA hI saba kathana sUkSmavAdara paryAptaka aura aparyAptaka apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika evaM vanaspatikAyika ekendriya prayogapariNata pudgaloM meM bhI jAnanA cAhiye / isI tarahakA saba kathana beindriya, teindriya, siddha aNuttarovavAiya jAva pariNayA vi' no paryAta sAyasiddha anuttarI5pAti: vimAnavAsI de che, tyAM sudhInA samasta chane viSe paNa samajavuM. eTale ke bAdara paryAptaka ane aparyAptaka pRthvIkAyika ekendriyaprayogapariNata pudgale paNa varNanI apekSAe kALAvarNarUpe paNa pariName che, nIlAvarNarUpe paNa pariName che, lAlavarNarUpe che, pILAvarNarUpe paNa pariName che ane zukalavarNarUpe paNa pariName che. bAdarapRthvIkAyika ekendriya pudagalene gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAnanI apekSAe pariNamana thavA viSenuM samasta kathana sUkSmapRthvIkAyika ekendriyaprayogapariNata pudagalonA gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAnanA pariNumananA kathana pramANe ja samajavuM. e ja prakAranuM kathana mAdara paryAptaka ane aparyAptaka aprakAyika, teja:kAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriya prayogapariNata pudagale viSe paNa samajavuM. e ja prakAranuM samasta kathana zrI. bhagavatI sUtra : Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 bhagavatIsUtre ndriya-paryAptakAparyAptakaratnaprabhAdisaptanairayikapazcendriya - jalacara - sthalacara khecarapazcendriyatiryagyonika - pazcendriyamanuSya - bhavanapatyasurakumArAdidevapaJcendriya-vAnavyantara-jyotiSika-vaimAnika-navagreveyaka-vijaya-vaijayanta jayantA'parAjitadevapazcendriya prayogapariNatAH pudgalA api varNataH kAlAdivarNaprayogapariNatAH, gandhataH surabhigandhAdiprayogapariNatAH, rasatastiktAdirasapariNatAH sparzataH karkazAdisparza pariNatAH, saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnAdipariNatA api bhavantIti bhaavH| evaM 'je pajjattapajjattaHsavaThThasiddhaaNunarovavAiya0 jAvacaturindriyake paryAptaka aparyAptaka ratnaprabhA Adi sAta narakoMke nairayika paMcendriyake, jalacara, sthalacara, khecara uraparisarpa-bhujaparisarpa paMcendriyatiryagyonikake, paMcendriya manuSyake, bhavanapati asurakumAra Adi devapaMcendriyake, vAnavyantarake, jyotiSikake, navagraiveyakake, vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita devapaMcendriyake prayogase pariNata kahe gaye pudgaloMke viSayameM bhI jAnanA cAhiye arthAt ye bhI pudgala varNakI apekSA kAle Adi varNarUpameM bhI pariNama jAte haiM, gaMdhakI apekSA surabhigaMdharUpameM bhI aura durabhigaMdharUpameM bhI pariNama jAte haiM, rasakI apekSA tiktAdi rasarUpameM bhI pariNama jAte haiM, sparza kI apekSA karkazaAdi sparzarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, saMsthAnakI apekSA parimaNDala saMsthAnarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiN| yaha saba kathana yahAM para 'yAvat' zabdase grahaNa kiyA gayA haiN| zrIndriya. Indriya ane caturindriya prayogapariNata paryAptaka ane aparyAptaka chanA pudagale viSe paNa sanajavuM. evuM ja samarata kathana ratnaprabhA Adi sAta narakanA paryApta ane aparyApta narayika paMcendriyanA, jalacara, sthalacara ane khecara paMcendriya tiyaconikanA, paMcendriya manuSyanA, bhavanapati asurakumAra Adi devapaMcendriyanA, vAtavyantaranA, tiSikenA, vimAnikenA, navayaka vimAnavAsI denA, ane vijaya, vaijayanta, jayanta, tathA aparAjita anuttaraupapAtika devapaMcendriyanA prayAththI pariNata pudagalenA viSayamAM paNa samajavuM. eTale ke te pudagale paNa varNanI apekSAe kALA Adi varNarUpe pariName che, gaMdhanI apekSAe sugaMdha athavA dugadharUpe pariName che, rasanI apekSAe tita (tIkhA) Adi rasarUpe pariName che, sparzanI apekSAe karkaza Adi sparzarUpe pariName che ane saMsthAnanI apekSAe parimaMDala Adi saMsthAnarUpe paNa pariName cha'. mA sabharata yana sahI 'jAva (yAvata), 54thI aDa 42vAbhA Ayu 2. zrI. bhagavatI sUtra : Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU.7 sUkSmapRthivIkAyasvarUpanirUpaNam 103 pariNayA vi te cannao kAlavaNNapariNayA vi jAtra AyayasaMThANapariNayA vi' ye paryAptakAparyApta kasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika0 yAvat-kalpAtItaka-vaimAnikadevapaJcandriyaprayogapariNatA api pudgalAH prajJaptAste varNataH kAlavarNapariNatA api, yAvat - nIlAdivarNapariNatA api gandhataH surabhigandhAdipariNatA api, rasata stiktAdirasapariNatAapi, sparzataH karkazAdisparza pariNatA api, saMsthAnataH parimaNDalAcAyata paryanta saMsthAnapariNatA api bhavanti, (SaSTho daNDakaH 6) 'je pajjattasavvasiddha aNuttarovavAiya jAva pariNayA vi te vannao kAlavaNNapariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA vi' jo paryAptaka aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaropapAtika yAvat - kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriyaprayogapariNata pudgala kahe gaye haiM ve varNakI apekSA kAle varNarUpa meM bhI pariNata hote haiM, yAvat nIlAdivarNarUpa meM pariNata ho jAte haiM, gaMdhakI apekSA se ve surabhigaMdhAdirUpameM bhI pariNata ho jAte haiM- badala jAte haiM, rasakI apekSA se ve tiktAdirasarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM, sparzakI apekSA se ve karkaza AdisparzarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM aura saMsthAna kI apekSA se bhI ve parimaNDala Adi saMsthAna se lekara AyatasaMsthAnatakake rUpa meM bhI pariNama jAte haiM isa prakAra yaha chaTThA daNDaka hai. tathA ca-varNAdi dvAravAle isa chaTThe daNDaka meM- ekendriya pRthivIkAyika Adi pAMca sthAvara sUkSma aura bAdara ke bheda se 10 prakArake kahe gaye haiM, vikalendriya, dvIndriya, trondriya te 'je pajjattasavvaTTasiddha aNuttarotravAiya jAva pariNayA vi te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA vi je paryAptaka ane aparyAptaka sarvAMsiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriya prayAgapariNata pudgalA varNanI apekSAe kALA vaNurUpe paNa pariName che, nIla varNIrUpe paNa pariName che. lAla varUpe paNa pariName che, pILA vaNurUpe paNa pariName che ane sapheda varNarUpe paNa pariName che. gaMdhanI apekSAe te pudgale sugaMdharUpe paNa pariName che ane du dharUpe paNa pariName che, rasanI apekSAe te pudgalA tikatAdi rasarUpe pariName che. ane sparzonI apekSAe kaza Adi spaza rUpe pariName che. te pudgale saMsthAnanI apekSAe parimaMDala sa MsthAnathI laIne Ayata pantanA sasthAnarUpe pariName che A prakAranA vadi dvAravALA A chaThThA daMDakamAM ekendriya pRthvIkAyika Adi pAMca sthAvara jIveAnA sukSma ane mAdaranA bhedathI 10 prakAra kahyA che. vilendriya jIveAnA dvIndriya, trIndriya ane caturindriyanA bhedathI 3 pra4/2 udyA che. zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 bhagavatIsUtra tathA ca SaSThe daNDake varNAdidvAre jIvAnAm 161-ekaSaSTayadhikazatabhedAnAM varNa-gandha-rasa-sparza - saMsthAnarUpapazcaviMzatibhedairguNite paJcaviMzatyadhikacatu:sahasrANi 4025 bhavanti, tathAhi-varNAH paJca 5, gandhau dvau 2, rasAH paJca 5, sparzAH aSTau 8, saMsthAnAni paJca 5 / 1614 25-4025 paJcaviMzatyadhikacatuHsahasrANi jAyante ||mu0 7 // aura cauindriya ke bheda se tIna prakAra haiM, prathama ratnaprabhA Adi sAta pRthiviyoMmeM rahanevAle nAraka jIva sAta prakArake haiM, saMjJItiryaca paMcendriya pAMca prakArake haiM, asaMjJI tiryaJca paMcendriya pAMca prakArake haiN| garbhaja aura saMmUcchima ke bheda se manuSya do prakArake haiM, bhavanapati deva asurakumAra se lekara stanitakumAra takake bhedase dasa prakArake haiM, jyotiSika deva candrase lekara tArA takake bhedase pAMca prakArake haiN| vaimAnika deva saudharmase lekara acyutatakake bheda se 12 bAraha prakAra ke haiM, adhastanatrika-madhyamatrika aura uparitanatrikake bheda se aveyaka nau prakArake haiM, anuttaravijayaAdike bhedase pAMca prakArake haiN| isa taraha 10+3+7+5+5+2+10+8+5+12+9+5= 81 jIvoM ke ikkAsI bheda ho jAte haiM / jIvoMke 81 bhedoMke bIca meM saMmRcchima manuSyoM se bhinna 80 jIvoMke paryAptaka aura aparyAptakake bhedase 160 ekasau sATha bheda hote haiM tathA saMmUchima manuSyakA eka aise 161 bheda jIvoM ke prathama ratnaprabhA Adi sAta pRthvIomAM rahetA nArakanA 7 prakAra kahyA che. saMsI tiryaMca paMcendriya jIvonA 5 prakAra kahyA che. asaMjJI tiryaMca paMcendriya pAMca prakAranA che garbhaja ane saMmUrNimanA bhedathI manuSyonA be prakAra kahyAM che. asurakumArathI laIne ratanitakumAra paryantanA 10 prakAranA bhavanapati deve kahyA che. jyotiSika denA caMdrathI tArA paryantane pAMca prakAra kahyAM che. vAnantara devonA 8 prakAra kahyAM che. saudharmathI azruta paryantanA bAra prakAranA vaimAnika devo kahyA che. priyaka kapAtIta denA 9 prakAra kahyAM che (3 nIcenA vaiveyaka vimAna + 3 madhyama greveyaka vimAna + 3 uparitana veyaka vimAne) anuttara vimAnavAsI devonA vijaya, Adi pAMca prakAra khA cha. 2 zata 10+3+7+5+5+2+10+8+5+12++5=81 vAnA methyAsI bheda thAya che. jenA A je 81 bheda kahyA che temAMnA saMmUchima manuSya sivAyanA 80 prakAranA jIvana paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI 160 prakAra thAya che. saMmUrNima manuSyane eka ja prakAra (aparyAptaka) hoya che. A rIte chanA kula 161 bheda thAya che. A 161 prakAranA chavabhedo sAthe varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAnanA zrI bhagavatI sUtra: Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhameyacandrikA TIkA za.8 u.1 2.8 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 105 atha zarIravarNAdinAmakaM saptamaM daNDakamAha-'je apajjatta' ityAdi / mUlam-'je apajjattasuhamapuDhavi0kAiyaegidiyaorAliyateyAkammAsarIrapaogapariNayA te vannao kAlavannapari0 jAva AyayasaMThANapari0 / je pajattasuhamapuDhavi0 evaM ceva, evaM jahANupubIe neyavaM, jassa jai sarIrANi jAva-je pajattasabaTasiddhaaNuttarovavAiyadevapaMciMdiyaveuviyateyAkammA sarIra0 jAva pariNayA te vaNNao kAlavanapariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA vi (daMDagA 7) ||suu0 8 // chAyA-ye aparyAptakamUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArika-tejasa-kArmaNazarIraprayogapariNatAH te varNataH kAlavarNapariNatAH yAvat AyatasaMsthAnapariNatAH / hote haiN| 161 jIva bhedoMke sAtha varNa, gaMdha, rasa, sparza evaM saMsthAna ina 25 kA guNA karane para 16142584025 bheda ho jAte haiM ||m.7|| 'je apajattasuhamapuDhavi0' ityAdi / sUtrArtha-(je apajattasuhumapuDhavi0 egidiya orAliyateyAkammA sIrapaogapariNayA te vannao kAlavanna pari0 jAva AyayasaMThANapari0) jo pudgala aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriya ke audArika, taijasa aura kArmaNazarIrake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve varNakI apekSA kAlevarNarUpa meM yAvat Ayata saMsthAnarUpa meM bhI pariNama jAte je 25 kula bhede che tene guNAkAra karavAthI (161425) kula 4025 bheda thAya che. (varNanA 5 bheda + gaMdhanA 2 bheda + rasanA 5 bheda + sparzanA 8 bheda + saMsthAnanA 5 = 25 ) // sU. 7 // 'je apajattasuhumapuDhavi0' tyAha sUtrA- (je apajattamuhumapuDhavi0 egidiya orAliya - teyAkammA sarIrapaogapariNayA te vaNNao kAlavaNNa pari0 jAva AyayasaMThANa pari0) je pudagale aparyApta sUkSma pRthvIkAyika ekendriyanA audArika, tejasa ane kArmaNa zarIranA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudagale varNanI apekSAe kALAvarNarUpe ahIMthI zarU karIne "Ayata saMsthAnarUpe paNa pariName che tyAM sudhInuM pahelAnA sutramAM zrI. bhagavatI sUtra : Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre ye paryAptakamUkSmapRthivI0 evameva / evaM yathAnupUrvyA jJAtavyaM yasya yAni zarIrANi yAvat ye paryAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtikadevapazcendriyataijasakArmaNazarIra0 yAvat pariNatAH te varNataH kAlavarNapariNatA api, yAvat AyatasaMsthAnapariNatA api, (saptamo daNDakaH 7) ||muu0 8 // _____TIkA-'je apajattamuhumapuDhavikkAiyaegidiyaorAliyateyAkammAsarIrapaogapariNayA te vaNNao kAlavanapari0 jAva AyayasaMThANapari0 ' ye aparyAhaiM / (je pajattasuhumapuDhavi0 evaM ceva, evaM jahANupuvIe neyavvaM) jo paryApta sUkSmapRthivIkAyikamayogapariNata pudgala kahe gaye haiM, ve bhI isI prakAra se jAnanA caahiye| isI taraha se kramazaH saba kathana jAnanA cAhiye / (jassa jai sarIrANi jAva je pajjattasamvaTThasiddha aNuttarAvavAzya devapaMciMdiya veuvviya teyAkammasarIrA jAva pariNayA te vaNNao kAlavanapariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA vi) jisake jitane zarIra hote haiM usake utane zarIra kahanA caahiye| yAvat jo pudgala paryAptasarvArthasiddha anuttaraupapAtikadeva paMcendriyake vaikriya, tejasa, kArmaNazarIrake prayogase pariNata hote kahe gaye haiM ve varNakI apekSA kAlevarNarUpameM bhI pariNata hojAte haiM, yAvat saMsthAna kI apekSA AyatasaMsthAnatakake rUpameM bhI pariNama jAte haiM / daMDagA 7) isa prakAra yaha sAtavAM daNDaka hai / __TIkArtha-sUtrakArane isa sUtradvArA zarIra varNAdi nAmakA sAtavA mApe uyana 9 42. (je pajjattamuhuma puDhavi0 evaM ceva, evaM jahANupubIe Neyavya) ne pati sUkSma vI4i prayogaparita pagalI prasthAMcha, temane viSe paNa aryAptaka jevuM ja kathana samajavuM e ja pramANe anukame badhuM kathana samajavuM. (jassa jai sarIrANi jAva je pajattasancaTThasiddha aNuttarovavAideva paMciMdiyave ubdhiyateyAkamma sarIra jAva pariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi jAva AyayasaMThANa pariNayA vi) nA kSai 202 jAya, tenA teTalAM zarIra kahevA jaIe. yAvata je pugale paryApta savArthasiddha anuttarapapAtika deva paMcendriyanA vakila, tejasa ane kAzmaNa zarIranA prayogathI pariNata kahyAM che, te pugale varNanI apekSAe kALA varNarUpe paNa pariName che, tyAMthI zarU karIne saMsthAnanI apekSAe Ayata saMsthAna parvatanA saMsthAnarUpe paNa pariName che, tyAM sudhArnu yana meDa 42. (daMDagA 7) mA 2- 2mA sAtabhu sabhA. TIkAtha- sUtrakAre A sutradhAra zarIravaNadi nAmanA sAtamAM daMDakanuM nIce pramANe zrI. bhagavatI sUtra : Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.1 mU.8 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 107 sakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArikataijasakArmaNazarIraprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste varNataH kAlavarNapariNatAH, yAvat-nIlAdivarNapariNatAH, gandhataH surabhigandhAdipariNatAH, rasatastiktAdirasapariNatAH, sparzataH karkazAdisparza pariNatAH, saMsthAnataH parimaNDalAdyAyataparyantasaMsthAnapariNatA api bhavanti / 'je daNDaka kahA hai isameM yaha kahA hai ki je apajattasuhamapuDhaviegidiyaorAliya teyAkammasarIra paogapariNayA te vaNNao kAlavanapari0 jAva AyayasaMThANapari0' jo pudgala aparyAptakasUkSma pRthivIkAyika ekendriyake audArika, taijasa aura kArmaNazarIrake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve pudgala varNakI apekSAse kAlevarNarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM, yAvat nIlAdivarNarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM, gaMdhakI apekSAse ve hI pudgala surabhigaMdharUpameM bhI pariNata ho jAte haiM, durabhigaMdharUpameM bhI pariNama jAte haiM / rasakI apekSAse ve hI pudgala tiktAdi rasake rUpameM bhI badala jAte haiM, sparza kI apekSAse ve hI pudgala karkaza Adi 8 prakArake sparzarUpameM bhI pariNata ho jAte haiN| tAtparya kahanekA yahI hai ki yadi koI yahAM para aisI AzaMkA kare ki aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika Adi tIna zarIroMke prayogase jo pariNata hue pudgala kahe gaye haiM arthAt usa ekendriyajIvadvArA jo pudgala audArika Adi tIna zarIrarUpameM paripratipAdana yu" cha- ' je apajjattamuhamapuDhaviegidiyaorAliyateyAkammasarIrapaogapariNayA te vaNNao kAlavaNNa pari0 jAva AyayasaMThANa pari0' je pugale aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyika ekendriya jIvonA audArika, taujasa ane kArpaNa zarIranA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pugale varNanI apekSAe kALAvaNurUpe paNa pariName che ane nIlathI laIne sapheda payatanI varNarUpe paNa pariName che. gaMdhanI apekSAe te pudagale sugaMdharUpe paNa pariName che ane durgadharUpe paNa pariName che. rasanI apekSAe te pagale tikatathI laIne madhura paryantanA pAMce rasarUpe pariName che. sparzanI apekSAe te pumalo karkaza Adi ATha prakAranA sparzarUpe paNa pariName che ane te pugale parimaMDala Adi pAMca saMsthAnarUpe paNa pariNamana pAme che. zaMkA- aparyAptaka sUma pRthvIkAyika ekendriyanA audArika Adi traNa zarIranA prayogathI pariNuta je putra kahyAM che - eTale ke te endriya jIva dvArA je pugalene audArika Adi traNa zarIrUpe pariNamAvavAmAM AvyAM che, te pudgala rU5, rasa Adi guNothI rahita hoya che. te evuM kevI rIte saMbhavI zake? zrI bhagavatI sUtra : Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E 108 bhagavatIsUtro pajattamuhumapuDhavi0 ' evaM ceva' ye paryAptakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArikataijasakAmaNazarIramayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste evameva-varNataH kAlAdivarNapariNatAH, gandhataH surabhyAdigandhapariNatAH rasatastiktAdirasapariNatAH, sparzataH karkazAdisparzapariNatAH, saMsthAnataH parimaNDalAdisaMsthAnapariNatA NamAye gaye haiM ve pudgala rUpa rasAdiguNoMse hIna hote hoMge? so isake Upara sUtrakAra use samajhA rahe haiM ki aisI bAta nahIM hai kyoMki 'sparzarasagaMdhavarNavantaH pudgalA' ke anusAra pudgaloMmeM ye cAraguNa hote hI haiM-isI liye ve pudgala rUpa rasAdiguNavAle hote haiM-unameM eka bhI guNa kama nahIM hotA hai| hAM aisA avazya hotA hai ki ekaguNa dUsare bhinnajAtIya guNarUpameM pariNamana nahIM karatA hai svajAti meM vaha pariNamana kara letA hai jaise khaTTArasa miSTarasarUpameM, harAvarNa pIlevarNarUpameM, komalasparza kaThora sparzarUpa meM aura sugaMdha dugaMdharUpameM pariNama jAtA hai| yahI viSaya yahAM para prakaTa kiyA gayA hai / 'je pajattAsuhamapuDhavi0 evaMveva' iso tarahase jo pudgala paryAptaka, sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika, taijasa aura kArmaNa zarIrake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve bhI aise hI hote haiM arthAt varNakI apekSA ve kAlAdi varNarUpameM bhI paraNita hote haiM, gaMdhakI apekSA se ve surabhigaMdharUpa meM bhI durabhigaMdharUpameM bhI pariNata hote haiM, rasakI apekSA ve tiktAdirasa rUpameM pariNata hote haiM, aura sparzakI apekSA ve karkaza Adi sparzake rUpameM bhI pariNata samAdhAna- / 35, 2sa mAhiyA hita DAtA nathI. 4 / 295 : sparzarasagaMdha varNavantaH pudagalA' mA 4thana anusAra yugAmA yA2 guNI avazya DAya che. temAM eka paNa guNane amAva heta nathI. tethI ja temane rUpa, rasAdi guNavALAM kahyAM che. hA, evuM avazya saMbhavI zake che ke eka guga bIjA judI jAtinA guNarUpe pariNamana pAmatuM nathI te svajAtimAM ja pariNamana pAme che. jemake khATo rasa maMdhura rasarUpe. lIlavaNa pILA varNarUpe, kemala sparza kaThera sparzarUpe, ane sugadha durgadharUpe pariNamI jAya che. e ja viSaya ahIM prakaTa karavAmAM Avyo che. 'je pajatnasuhumapuDhavi. evaM ceva' me 4 pramANe re ho pAta samapRthvIkAyika ekendriyanA audArika, taujasa ane kAzmaNa zarIranA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudagale viSe paNa evuM ja kathana samajavuM. eTale ke te pagale varNanI apekSAe kALA Adi pAMca varNarUpe pariName che. gaMdhanI apekSAe sugaMdharUpe paNa pariName che ane dudharUpe paNa pariName che, rasanI apekSAe tita (tIkhA) Adi pAMca rasarUpe pariName che, 5zanI apekSAe karkazathI laIne rUkSa paryantanA ATha zrI. bhagavatI sUtra : Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1.8 sUkSmapRthvIkA yasvarUpanirUpaNam 109 api bhavanti, 'evaM jahANupuccIe neyabvaM jassa jai sarIrANi jAtra' evam paryAptakasukSmapRthivIkAyikava deva yathAnupUrvyA yathAnukrameNa jJAtavyAni yasya yAni yAvanti zarIrANi tasya tAvanti zarIrANi yAvat-ye pudgalAH aparyAptakavAdarapRthivIkAyikendriyaudArika taijasakArmaNazarIraprayogapariNatAH prajJaptAste varNagandharasasparza saMsthAnataH kAlAdivarNa- surabhyAdigandha-tiktAdirasa - karkazAdisparza-parimaNDalAdisaMsthAna pariNatAH, ye ca pudgalAH paryAptakavAdarapRthivIkAyikekendriyaudAri kataijasa kArmaNazarIramayogapariNatAste kAlAdivarNa surabhyAdigandhahote haiM / tathA saMsthAna - AkArakI apekSA ve parimaMDalasaMsthAna se lekara AyatasaMsthAna takake rUpameM bhI pariNata hote haiM / 'evaM jahANu pubbIe neyavaM jassa jaisarIrANi jAva' paryAptaka sUkSmapRthivIkAyikakI taraha se hI yathAkrama jisake jitane zarIra hote haiM usake utane hI zarIra jAnanA cAhiye. yahAM yAvat padake pAThase isa prakArakA kathana gRhIta huA hai- jo pudgala aparyAptaka bAdara pRthivIkAyika ekendriya ke audArika, tejasa aura kArmaNa zarIrake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve varNa, gaMdha, rasa, sparza aura saMsthAna kI apekSA se kAlA di varNarUpameM, surabhi Adi gaMdharUpa meM, tiktAdi rasarUpameM karkaza Adi sparzarUpa meM aura parimaMDala Adi saMsthAnarUpa meM pariNata hote haiM, tathA jo pudgala paryAptaka bAda pRthivIkAyika ekendriyake audArika taijasa evaM kArmaNa zarIrake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve varNakI apekSA kAle Adi varNake rUpameM, gaMdhakI apekSA surabhi Adi sparUpe pariName che. ane saMsthAnanI apekSAe parimaMDala saMsthAnathI laIne Ayata saMsthAna paryantanA yAMya saMsthAnaiye padime che. ' evaM jahANupubbIe neyavtraM jassa jaha sarIrANi jAva' paryApta sUkSmapRthvI ayiunI prema anukame ne kavanA neTasA zarIra hAya te lavanA bheTalA 4 zarIra samannvA haye. sahI' 'jAva yAvata' pahathI nIcenuM kathana grahaNa karavAnuM che- 'je pudgala aparyAptaka khAdara pRthvIkAyika ekendriyanA audArika, vaijasa ane kA'Nu zarIranA prayAgathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudgale va, gaMdha, rasa, sparzI ane saMsthAnanI apekSAe kALA Adi varUpe, surabhi Adi gadharUpe, tIkhA Adi rasarUpe, karkaza Adi spaCrUpe ane parimaMDala Adi saMsthAnarUpe pariName che, ane je pudgala paryAptaka bAdara pRthvIkAyika ekendriyanA audvArika, vaijasa ane kArmAMNu zarIranA prayAgathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudgalA varSoMnI apekSAe kALA Adi varUpe, gadhanI apekSAe sugaMdha athavA durgAMdharUpe, rasanI apekSAe zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 bhagavatIsage tiktAdirasa - karkazAdisparza - parimaNDalAdisaMsthAnapariNatA api bhavantIti bhAvaH / evaM paryAptakAparyAptakamUkSmabAdarAkAyika-tejaskAyika-vAyukAyikavanaspatikAyikaikendriyaudArikataijasakAmaNazarIraprayogapariNatAH pudgalAH, evaM paryAptakAparyAptakadIndriya - trIndriya - caturindriyaudArikAdizarIraprayogapariNatAH pudgalAH, paryAptAparyAptakaratnaprabhAdisaptanairayikapaJcendriyavaikriyAdizarIraprayogapariNatAH pudgalAH, paryAptAparyAptakasaMmUchima - garbhajatiryagyonikamanuSyapaJcendriyAhArakAdizarIraprayogapariNatAH pudgalAH, asurakumArAdibhavanavAsigaMdhake rUpameM, rasakI apekSA tiktAdi rasake rUpameM, sparzakI apekSA karkaza Adi sparzake rUpameM aura saMsthAnakI apekSA parimaMDala Adi saMsthAnake rUpameM bhI pariNata hote haiN| isI prakArase paryAptaka aparyAtaka sUkSmabAdara aise apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika ekendriyake audArika, tejasa, aura kArmaNa zarIrake prayogase pariNata hue jo pudgala kahe gaye haiM, tathA jo pudgala paryAptaka aparyAptaka dvIndriya, trIndriya, caturindriyake audArika Adi zarIratrayake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, tathA jo pudgala paryAptaka aparyAptaka ratnaprabhAdi saptapRthivIgatanairayika paMcendriyake vaikriyAdi zarIratrayake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, tathA jo pudgala paryAptaka aparyAptaka saMmUchima, garbhaja tiryagyonika jIvoMke audArika Adi zarIratrayake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, isI tarahase manuSya paMcendriyake AhAraka Adi zarIrake prayogase pariNata hue tIkhA Adi rasarUpe, sparzanI apekSAe karkaza Adi sparzarUpe ane saMsthAnanI apekSAe parimaMDala Adi saMsthAnarUpe pariName che. e ja prakAranuM kathana paryAptaka ane aparyAptaka avasthAvALA sUkSma ane bAdara apUkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriyanA audArika, taijasa ane kAmaNa zarIranA prayogathI pariNata ja putre kahyAM che temanA viSe paNa samajavuM evuM ja kathana paryAptaka ane aparyAptaka dviIndriya, trIndriya ane caturindriya jIvonA dArika Adi traNa zarIranA prayogathI je pagale pariNata thayelA kahyAM che, tathA je pudgale paryAptaka ane aparyAptaka 2naprabhA Adi sAta pRthvInA nAraka paMcendriyanA vaikriya Adi traNa zarIranA prAgathI pariNata thayelAM kahyAM che, tathA je pudagalo paryAptaka ane aparyAptaka saMmUrchAima tathA garbhaja tiryacanika jIvanA audArika Adi traNa zarIranA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pragale viSe paNa samajavuM. e ja pramANe manuSya paMcendriyanA AhAraka Adi zarIranA prayogathI pariNata thayelAM puNele viSe paNa samajavuM. tathA asurakumAra zrI. bhagavatI sUtra : Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 8 sUkSmapRthvIkA yastrarUpanirUpaNam 111 vAnavyantara - jyotiSika - vaimAnikaparyAptakA paryAptakapaJcendriyavaikriyAdizarIraprayogapariNatAH pudgalAH, paryAptAparyApta kayaiveyaka- vijaya- vaijayanta- jayantAparAjita paJcendriyAnuttaraupapAtikavaikriyAdizarIramayogapariNatAH pudgalAzca varNagandharasasparza saMsthAnataH kAlAdivarNa-surabhyAdigandha - tiktAdirasa-karkazAdisparza - parimaNDalAdisaMsthAnapariNatA bhavanti / 'je pajjattasavvaTTasiddha aNuttarotravAiyadeva paMciMdiya veuntriya teyA- kammA - sarIra0 jAvapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, jAva AyayasaMThANapariNayA vi' ye pudgalAH paryAptakAparyAptakakahe gaye haiM, asurakumAra Adi bhavanavAsI, pizAca Adi vAnavyantara, sUrya candrAdijyotiSika aura saudharmAdika kalpavAsI vaimAnika deva ina saba paryAptaka aparyAptaka deva paMcendriyoMke vaikriya Adi zarIra ke prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, tathA paryAptaka aparyAptaka nava graveyavAsI, evaM vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita ina cAra anuttara vimAnavAsI deva paMcendriyoMke vaikriya Adi zarIrake prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM so ye saba pudgala varNa, gaMdha, rasa, sparza evaM saMsthAna kI apekSA se kAlAdivarNake rUpameM, surabhi Adi gaMdhake rUpameMtiktAdirasa ke rUpa meM, karkaza Adi sparzakerUpameM, aura parimaMDala Adi saMsthAna ke rUpameM pariNata hote haiM / tathA 'je pajjattasavbahasiddha aNuttarAvavAiya paMcidiyaveucciya teyAkammasarIrA jAva pariNayA te vaNNao, kAlavaNNapariNayA vi, jAva AyayasaMThANapariNayA vi' Adi bhavanapatinA, pizAca Adi vAnabhyantarAnA, sUryacandrAdika jyotiSikeAnA, ane saudhama Adi kalpavAsI vaimAnika devAnA, e badhAM paryAptaka ane aparyAptaka deva paMcendriyAnA baiMkriya Adi zarIranA prayAgathI pariNata thayelAM pudgale tathA paryAptaka ane aparyAptaka nava caiveyakavAsI devAnA ane vijaya, vaijayanta, jayanta ane aparAjita, A cAra anuttara vimAnavAsI deva paMcendriyanA vaikriya Adi zarIranA prayAgathI pariNata thayelAM je pudgale kahyAM che. te pudgale vanI apekSAe kALA Adi varUpe, dhanI apekSAe sugaMdha athavA durgA dharUpe, rasanI apekSAe tIkhA Adi rasarUpe, sparzanI apekSAe kaza Adi sparUpe ane sa MsthAnanI apekSAe piramaDala Adi saMsthAnarUpe pariSume che.' tathA ' je pajjattasavvahasiddhaaNuttarovavAiyapaM ciMdiya veubviyateyAkammasarIrA jAva pariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, jAtra ayayasaMThAga pariNayA tri' ne yugaseo paryApta, aparyApta sarvArtha siddha anuttara zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 112 bhagavatIsUtre sarvArthasiddhAnuttaraupapAtikadevapaJcendriyavaikriya-taijasa-kArmaNazarIra0 yAvat-prayogapariNatAste varNataH kAlAdivarNapariNatA api, yAvat-nIlAdivarNa pariNatA api, gandhataH surabhyAdigandhapariNatA api, rasatastiktAdirasapariNatA api, sparzataH karkazAdisparzapariNatA api, saMsthAnataH parimaNDalAdhAyataparyantasaMsthAnapariNatA api bhavantIti bhAvaH / (saptamo daNDakaH 7) evaM ca saptame daNDake zarIrasya varNAdidvArake 491-eka-navatyadhikacatuHzatazarIrANAmvarNa-gandha-rasa-sparza-saM sthAnAkhyapaJcaviMzati bhedairguNitAt guNanaphalAt (12275) catuzcatvAriMzadadhikaSaTzata (644) hAsena ekatriMzadadhikaSaTzatottaraikAdazasahasrANi (11631) bhavanti, tathAhi-yadyapi (491) ekanavatyadhikacatuHzatasaMkhyAnAm varNAdipaJcaviMzatyA (25) guNite sati (12275) paJcasaptatyadhikadvizatottaradvAdazasahasrANi, ityetatsaMkhyA bhavati, tathApi (161) ekaSaSTacadhikaikazatakAmaNazarIrasya catuHspajo pudgala paryAptaka aparyAptaka sarvArthasiddha vimAnavAsI devapaMcendriya ke vaikriya, tejasa evaM kArmaNa inatIna zarIroMke prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve bhI varNakI apekSAse kAlAdivarNakerUpameM, gaMdhakI apekSAse surabhi Adi gaMdhake rUpameM, rasakI apekSAse tiktAdi rasake rUpameM, sparzakI apekSA karkazaAdi sparzakerUpameM, aura saMsthAnakI apekSAse parimaMDala saMsthAnase lekara AyatasaMsthAnake rUpameM bhI pariNata hote haiM / isa prakAra yaha sAtavAM daNDaka hai / zarIrasaMbaMdhI varNAdi dvAravAle isa saptama daNDakameM 491 zarIroMme pAMcavarNa gaMdha,2 rasa5, sparza8, aura saMsthAna5 ina 25kA guNA karanepara 11631 zarIrake varNa Adi A jAte haiM / yadyapi 491 meM 25kA guNA karanepara 12265 aisI saMkhyA AtI hai phira bhI yahAM para jo 11631 vimAnavAsI devapaMcendriyanA vaikriya, saujasa ane kAmaNa zarIranA prayogathI pariNuta thayelA hoya che, te pudagale paNa varNanI apekSAe kALA Adi varNarUpe, gaMdhanI apekSAe surabhi Adi gaMdharUpe, rasanI apekSAe tIkhA Adi rasarUpe, sparzanI apekSAe karkaza Adi sparzarUpe ane saMsthAnanI apekSAe parimaMDalathI laIne Ayata saMsthAna paryantanA saMsthAnarUpe paNa pariName che. A prakAranuM A sAtamuM daMDaka che. zarIranA varNAdi dvAravALA A sAtamAM daMDakamAM 491 zarIrenA 11631 bheda kahyA che. pAMca varNa, be gaMdha, pAMca rasa, 8 sparza ane pAMca saMsthAna, e rIte 91 ne 25 vaDe guNavAthI 12275 guNAkAra Ave che. chatAM paNa ahIM je 11631 bheda kahA che zrI bhagavatI sUtra : Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 mU0 9 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 113 zitvasyaiva satvena aSTasparza Su caturNAm abhAvena ekaSaSTayadhikaikazata-(161)-saMkhyA caturbhireva guNitA (16144644) catuzcatvAriMzadadhikaSaTzatarUpA bhavati, ityetatsaMkhyAhAsena ekatriMzadadhikaSaTzatottaraikAdazasahasrANi (11631) zarIravarNAni bhavantIti // 50 8 // athendriyavarNAdinAmakamaSTamaM daNDakamAha-'je apajjatta' ityAdi / ___ mUlam - je apajjattasuhamapuDhavikAiyaegidiyaphAsidiyapaogapariNayA te vaNNao kAlavannapariNayA jAva AyayasaMThANapariNayA vi / je pajattasuhumapuDhavikAiya0 evaM ceva / evaM jahANupuvIe jassa jai iMdiyANi tassa tattiyANi bhANiyavANi jAva je pajattasabasiddhaaNuttarajAvadevapaMcidiya - soiMdiya - jAvaphAsidiyapaogapariNayA vi| te vannao kAlavanapariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA vi ( daMDagA8) // suu09|| chAyA - ye aparyAptakamUkSmapRthivIkAyikaikendriyasparzendriyaprayogapariNatAH varNataH kAlavarNapariNatAH yAvat AyatasaMsthAnapariNatA api / ye paryAptakasaMkhyA kahI gaI hai usakA kAraNa yaha hai ki 161 kArmaNazarIrameM cAra sparza hI hote haiM ATha sparza nahIM hote, isakAraNa ATha spazoMmeMse cAra spoM ke abhAva honeke kAraNa 161ko 4se hI guNita kiyA gayA hai so prApta huI 644 saMkhyAko 12275meMse kama karane para 11631kI saMkhyA AjAtI hai| ataH ye 11631 zarIrake varNa Adi AjAte haiM ||suu. 8 // 'je apajjattasuhumapuDhavikAiyaegidiyaphAsidiya' ityAdi / __ sUtrArtha-(je apajjattamuhumapuDhavikAiyaegidiyaphAsidiyapaoga tenuM kAraNa nIce pramANe che- 161 kAmaNa zarIramAM cAra ja sparza thAya che - ATha raparza thatA nathI, tethI 161 4 4 = 644 prakAranA sparzIne abhAva hovAthI 12275 mAMthI 644 bAda karavAthI 11631 bheda thAya che. A rIte te zarIranA qefitii mapekSA 11971 leha yAya ke mema sabhA. // sU. 8 / / 'je apajattasuhumapuDhavIkAiyaegidiyaphAsiMdiya' tyAsUnAtha- (je aphajattamuhamapuDhavikAiyaegidiyaphAsidiyapaogapariNayA zrI. bhagavatI sUtra : Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 ___ bhagavatIso sUkSmapRthivIkAyika0 evameva / evaM yathAnupUrvA yasya yAni indriyANi tasya tAvanti bhaNitavyAni, yAvat ye paryAptakasarvArthasiddhAnuttara-yAvaradevapaJcandriya zrotrendriya-yAvat-sparzendriyamayogapariNatAH api / te varNataH kAlavarNapariNatA api yAvat AyatasaMsthAnapariNatA api, (aSTamo daNDakaH 8) // 10 9 // pariNayA te vaNNao kAlavanapariNayA jAva AyayasaMThANapariNayA vi) jo pudgala aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyakI sparzanendriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve varNakI apekSAse kAle varNake rUpameM bhI pariNata hote haiM, yAvat AyatasaMsthAnake rUpameM bhI pariNata hote haiM / (je pajattasuhumapuDhavI evaM ceva, evaM jahANupuvvIe jassa jai iMdiyANi tassa tattiyANi bhANiyavvAgi) jo pudgala paryApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyakI sparzana indriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve bhI isI tarahase jAnanA cAhiye isI tarahase kramazaH jisa jIvakI jitanI indriyAM hotI haiM usa jIvake utanI indriyAM kahanI cAhiye / (jAva je pajattasavvasiddha aNuttara jAva devapaMciMdiya soiMdiya jAva phAsiMdiyapaogapariNayA vi, te vannao kAlavanapariNayAvi jAva AyayasaMThANapariNayAvi) yAvat jo pudgala paryAptaka sarvArthasiddha anuttaravimAnavAsI devapaMcendriyoMkI zrotrendriyase lekara sparzana indriyatakake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve te vaNNao kAlavaNNapariNayA jAva AyayasaMThANapariNayA vi ) je pudgala aparyAptaka sUkSmapRthvIkAyika ekendriyanI sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudgala "varNanI apekSAe kALA varNarUpe paNa pariName che, ahIMthI zarU karIne "Ayata saMsthAnarUpe paNa pariName che, tyAM sudhInuM pUrvokata kathana ahIM grahaNa 72. (je pajjattasuhumapuDhavi evaM ceva, evaM jahANupurie jassa jai iMdiyANi tamsa tattiyANi bhANiyabANi) ne pugaparyApta sUkSmavAyimendriyanI sparzendriyanA prayogathI pariNuta thayelA kahyAM che, temane viSe paNa aparyAptakanA jevuM ja kathana samajavuM. e ja pramANe anukrame badhAM jIvonuM kathana karavuM. ane je jIvane jeTalI dhandriya sAya che, te sapane tarI dhandriya vanako. (jAva je pajjattasabasiddha aNuttara jAva devapaMciMdiya soiMdiya jAva phArsidiya paogapariNayA ci, te vaNNao kAlavanapariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA vi) yAvatU 2 pusamA paryApta sarvArthasiddha anuttara vimAnavAsI devapaMceninI zrotrathI laine sparza paryantanI indriyanA zrI. bhagavatI sUtra : Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.. u.1 sU. 9 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 115 TIkA-'je apajjattasuhumapuDavikAiyaegidiyaphAsidiyapaogapariNayA te vanao kAlavanapariNayA jAva Ayayasa ThANapariNayAvi' ye pudgalAH aparyAsakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyasparzendriyaprayogapariNatAH prajJaptAH, te varNataH kAlavarNapariNatA api yAvat-nIlAdivarNapariNatA api, gandhataH surabhyAdigandhapariNatA api, rasatastiktAdirasapariNatA api, sparzataH karkazAdisparzapariNatA api, saMsthAnataH parimaNDalAdisa sthAnapariNatAH, AyatasaMsthAnapariNatA varNakI apekSAse kAlevarNa Adi varNarUpameM bhI pariNata hote haiM yAvat AyatasaMsthAna ke rUpameM bhI pariNata hote haiM / TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakArane yaha indriyavarNAdi nAmavAlA AThavAM daNDaka kahA hai-isa meM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki 'apajattasuhumapuDhavikAiyaegidiyaphAsiMdiyapaogapariNayA-te vannao kAla vanapariNayA jAva AyayasaMThANapariNayA vi' jo pudgala aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyakI eka sparzana indriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM jo pudgala varNa kI apekSA kAle AdivarNavAle bhI hote haiM, yAvat nIlAdivarNavAle bhI hote haiM, gaMdhakI apekSA-surabhigaMdhavAle bhI hote haiM, durabhigaMdhavAle bhI hote haiM, rasakI apekSA ve tiktAdi rasavAle bhI hote haiM, sparzakI apekSA ve karkaza sparza Adi vAle bhI hote haiM aura saMsthAna kI apekSA ve parimaMDala Adi sNsthaaprayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pugale "varNanI apekSAe kALa Adi varNarUpe pariName che, ahIMthI zarU karIne "Ayata saMsthAnarUpe paNa pariName che, tyAM sudhInuM pUrvAta 4thana sahI a'95 42j. TIkartha- A sUtradhArA sUtrakAre IndriyavarNAdi nAmanA AThamAM daMDakanuM nIce pramANe pratipAna yu cha- 'apajattamuhumapuDhavikAiyaegidiyaphAsidiyapogapariNayA, te vaNNao kAlavaNNapariNayA jAva AyayasaMThANapariNayA vi' je pudagalo aparyAptaka sUma pRthvIkAyika ekendriyanI eka sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pugala varNanI apekSAe kALA Adi varNavALAM paNa hoya che, ane nIlathI laIne sapheda paryantanA varNavALAM paNa hoya che, gaMdhanI apekSAe te pagale surabhigadha (sugaMdha) vALA paNa hoya che ane durgadhavALA paNa hoya che, rasanI apekSAe te pugale tita (tIkhA) Adi pAMca rasavALAM hoya che, sparzanI apekSAe karkaza Adi ATha sparzavALAM hoya che ane saMsthAnanI apekSAe parimaMDalathI laine Ayata saMsthAna paryantanA saMsthAnavALAM paNa hoya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre api bhavanti / 'je pajattasuhumapuDhavikAiya0 evaMceva' ye pudgalAH paryAptakamUkSmapRthivImAyikaikendriyasparzendriyapayogapariNatAH prajJaptAH, te ekameka-varNataH kAlAdivarNapariNatAH, gandhataH surabhyAdigandhapariNatAH, rasatastiktAdisapariNataH, sparzataH karkazAdisparzapariNatAH, saMsthAnataH parimaNDalAdisaMsthAnapariNatA api bhavanti / 'evaM jahANupuvIe jassa jai iMdiyANi tassa tattiyANi bhANiyavANi jAva' evaM yathAnupUA yathAnukrameNa yasya yAni indriyANi bhavanti tasya tAvanti bhaNitavyAni yAvat-ye pudgalAH paryAptAparyAptakabAdapRthivIkAthikaikendriyasparzendriyaprayogapariNatAH prajJaptAste kAlAdivarNa-murabhyAdigandhanavAle bhI hote haiN| AyatasaMsthAnavAle bhI hote haiM / 'je pajjattamuhamapuDhavi evaM ceva' jo pudgala paryAptaka mUkSmapRthivIkAyika ekendriya kI sparzana indriya ke prayoga se pariNata hae kahe gaye haiM ve bhI varNa kI apekSA kAlAdi varNavAle, gaMdha kI apekSA surabhi Adi gaMdha. vAle, rasakI apekSA tiktAdiramavAle, sparzakI apekSA karkaza Adi sparzavAle evaM saMsthAna kI apekSA parimaNDala Adi saMsthAna vAle hote haiN| 'evaM jahANupuvIe jassa jai iMdiyANi tassa tattiyANi bhANiyavvANi jAva' jisa 2jIva ke jitanI 2 indriyA~ kramazaH kahI gaI haiM usa 2 jIva ke una 2 indriyoM kA kathana kara lenA cAhiye / yAvat jo pudgala paryAptaka aparyAptaka bAdara pRthivIkAyika ekendriya kI sparzana indriya ke prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM, ve kAla ___ 'je pajjattasuhama paDhavi evaM ceva' re pAsa paryApta sUkSma pRthvIya ekendriyanI sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, teo paNa varNanI apekSAe kALA Adi varNavALAM, gaMdhanI apekSAo surabhi Adi gaMdhavALAM, rasanI apekSAe tIkhA Adi rasavALAM, sparzanI apekSAe karkaza Adi sparzavALAM ane saMsthAnanI apekSAe parimaMDala Adi saMsthAnavALAM hoya che. ' evaM jahANupubIe jassa jai iMdiyANi tassa tattiyANi bhANiyavANi jAva' me 4 pramANe ubhaza: 2 na mI shndiye| 4. cha, ta ta apane eTalI Indriya kahevI joIe. jemake paryAptaka, aparyAptaka, bAdara pRthvIkAyika ekendriyanI spaze driyanA prayogathI pariNata je pudagale kahyAM che, teo kALA Adi varNavALAM, surabhi Adi gaMdhavALAM tIkhA Adi rasavALAM, karkaza Adi sparzavALAM ane parimaMDala Adi saMsthAnavALAM hoya che ema samajavuM. e ja pramANe sukSma ane bAdara, paryAptaka, aparyAptaka, apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriya jIvanI eka sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelAM pugale paNa sparzanI apekSAe kAlAdi zrI. bhagavatI sUtra : Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sa.9 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 117 tiktAdirasa-karkazAdisparza-parimaNDalAdisaMsthAnapariNatA api| evaM mUkSmabAdaraparyAptAparyAptakApkAyika-tejaHkAyika - vanaspatikAyikaikendriyasparzendriya prayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNAdipariNatA api / evaM paryAptakAparyAptaka dvIndriya-trIndriya-caturindriya jihAghrANacakSurindriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNAdipariNatA api bhavanti / evaM ratnaprabhAvadhAsaptamIparyantapRthivIparyAptAparyAptakarayikapaJcendriya zrotra - cakSuNi nihAsparzendriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNAdipariAdi varNavAle, surabhi Adi gaMdhavAle, tiktAdi rasavAle, karkaza Adi sparzavAle, aura parimaMDala Adi saMsthAnavAle hote haiM aisA jAnanA caahiye| isI taraha se sUkSma bAdara paryAptaka aparyAptaka apakAyika, tejAkAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika ekendriya jIva kI eka sparzana indriya ke prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM ve bhI varNAdi kI apekSA se kAlAdivarNavAle hote haiM aisA jAnanA cAhiye / isI taraha se jo pudgala paryAptaka aparyAptaka dvIndriya, trIndriya, caturindriya jIvoM kI sparzanendriya jivAindriya, ghrANaindriya aura cakSurindriya ina indriyoM ke prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM, ve pudgala bhI varNa kI apekSA kAlAdi varNavAle hote haiN| isI taraha se jo mudgala ratnaprabhApRthivI se lekara saptamapRthivIgata paryAptaka aparyAptaka nairayika paMcendriyoM kI zrotra, cakSu, ghrANa, jihA, aura sparzana ina pAMca indriyoM ke prayogoM se pariNata hue kahe gaye varNavALAM hoya che. vagere pukata samasta ni grahaNa karavuM. e ja pramANe paryAptaka ane aparyAptaka hIndriyajInI dhrANendriya ane sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelAM, trIdriya jIvonI jihavAindriya, ghANendraya ane sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelAM ane caturindriya jIvonI cakSuIndriya, jihavAIndriya, ghANendriya ane sparzendrinA pragathI pariNata thayelAM pudagalo paNa varNanI apekSAe kALA Adi varNavALAM hoya che, ItyAdi samasta kathana grahaNa karavuM. e ja pramANe je pudagala ratnaprabhA Adi sAta pRthvInA nArakapaMcendriyAnI zrotra, cakSu, ghANa, jihavA ane sparza A pAMce IndriyonA progathI pariNata thayelAM kahyAM che, te pudagale paNa vodinI apekSAe kALA Adi varNavALAM hoya che. e ja pramANe je pagale paryAptaka ane aparyAptaka jalacara Adi tiryacenI paMcandriyanI ane manuSyapaMcendriyanA zrotrathI laine sparza paryantanI pAMca IndrinA prAgathI pariNata thayelAM hoya che, te pugale paNa varNanI apekSAe kALA zrI. bhagavatI sUtra : Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 118 bhagavatIkhane NatA api bhavanti / evaM paryAptAparyAptakajalacarAditiryagyonikapazcendriyamanuSyapazcendriya-zrotrAdi sparzAntendriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNAdipariNatA api bhavanti / evaM paryAptakAparyAptakabhavanapati-bAnavyantara-jyotiSika-vaimAnika navauveyaka-vijaya-vaijayanta-jayantA-'parAjitAnuttaropapAtikadevapaJcendriya-zrotrAdIndriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNapariNatA api bhavantIti bhAvaH / 'je pajjattasanaTThasiddhaaNuttaro0 jAva devapaMcidiya-soiMdiya-jAva-phAsidiyapaogapariNayA vi te vanao kAlavanapariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA vi' ye pudgalAH paryAptakAparyAptakasarvArthAsaddhAnuttaraupapAtika-yAvat - kalpAtItakadevapazcendriya-zrotrendriyahaiM ve pudgala bhI varNAdi kI apekSA kAle AdivarNAdi vAle hote haiM / isI taraha se jo pudgala paryAptaka aparyAptaka jalacara Adi tiryagyoni vAle paMcendriyoM kI, manuSyapaMciMdriyoM kI zrotrAdisparzAnta indriyoM ke prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM ve bhI varNAdi guNAM kI apekSAse kAlAdi varNAdivAle hote haiM / isI tarahase jo pudgala paryAptaka aparyAptaka bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika, vaimAnika, navagraiveyaka, vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjitavAsI devapaMcendriyoMkI zrotrAdika pAMca indriyoMke prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve pudgala varNAdikakI apekSAse kAlAdivarNa vAle bhI hote haiM / isI tarahase 'je pajattasavvaTThasiddha aNuttara jAva devapaMcidiyasoiMdiya jAva phAsidiyapaogapariNayA vi te vannao kAlavanapariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA vi' jo pudgala paryApsaka aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta paMcendriyadevoMkI zrotraindriya yAvat Adi varNavALAM hoya che, ItyAdi pUrvokta kathana ahIM paNa grahaNa karavuM. e ja pramANe je pudgale paryAptaka - aparyAptaka bhavanapati, vAnavyantara, tiSika, vaimAnika, navaraiveyaka, vijaya, vaijayanta, jayanta ane aparAjita anuttara vimAnavAsI devapaMcendriyanI zrotra Adi pAMca indriyanA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudagale paNa varNAdinI apekSAe kALA Adi vadivALAM hoya che. e ja pramANe 'je pajjattasavvaTThasiddha aNuttara jAva devapaMciMdiyasoiMdiya jAva phAsidiyapaogapariNayA vi te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi jAva Ayayasa ThANapariNayA vi' ne galo pAta bhane sAta sAyasiddha anuttarI55ti kapAtIta paMcendriya devanI zrotra, cakSu, jihavA, ghANa ane sparza, e pAMca indriyanA zrI. bhagavatI sUtra : Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sa. 9 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 119 yAvat-cakSu-rghANa-jihA-sparzendriyaprayogapariNatA api te varNataH kAlavarNapariNatA api yAvat nIlAdivarNapariNatA api, gandhataH surabhyAdigandhapariNatA api, rasatastiktAdirasapariNatA api, sparzataH karkazAdisparzapariNatA api, saMsthAnataH parimaNDalAdisaMsthAnapariNatA api bhavanti / iti aSTamo daNDakaH 8 // aondriyavarNAdidvAre trayodazAdhikasaptazate (713) ndriyANAM varNa-gandharasa-sparza-saMsthAnAkhyapaJcaviMzatisaMkhyakabhedairguNane 7134 25 = 17825) paJcaviMzatyadhikASTazatottarasaptadazasahasrANi varNAdayo bhavanti iti-mU0 9 // atha zarIrendriyavarNAdinAmakaM navamaM daNDakamAha-'je apajatta' ityAdi / __ mUlam-je apajattasuhamapuDhavikAiyaegidiyaogaliyateyAkammAphAsiMdiyapaogapariNayA te vaNNao kAlavannapariNayAvi jAva AyayasaMThANa / je pajattasuhamapuDhavi0 evaM ceva / evaM cakSuindriya, ghrANaindriya, jihAindriya evaM sparzanaindriya ina pAMca indriyoMke prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve varNakI apekSAse kAlevarNarUpase pariNata bhI hote haiM, yAvat nIlAdi varNarUpase pariNata bhI hote haiM, gaMdhakI apekSAse ve surabhigaMdharUpase aura durabhigaMdharUpase pariNata bhI hote haiM, sparza kI apekSAseve karkaza Adi sparza rUpase pariNata bhI hote haiM, tathA saMsthAnakI apekSAse ve parimaMDala Adi saMsthAnakerUpase pariNata bhI hote haiN| isaprakArase yaha AThavAM daNDaka kahA gayA hai / indriyavarNAdi dvAravAle isa AThaveM daNDakameM indriyavarNAdikoMke bheda 17825 haiM aisA kahA gayA hai jo isa prakArase jAnanA cAhiye 713 indriyoMke sAtha 5varNa, gaMdha, 5rasa, 8sparza aura 5 saMsthAna ina pacIsa bhedoMkA guNA kiyA gayA hai ataH pUrvokta saMkhyA niSpanna ho jAtI hai // sU. 9 // progathI pariNata thayelA kahyAM che, teo varNanI apekSAe kALAthI laIne sapheda paryantanA pAMce varNarUpe, gaMdhanI apekSAe surabhigaMdha ane durgadharUpe, rasanI apekSAe tikatAdi pAMca rasarUpe, sparzanI apekSAe karkaza Adi ATha sparzarUpe ane saMsthAnanI apekSAe parimaMDalathI laIne Ayata paryantanA saMsthAnarUpe pariName che. A prakAranA IndriyavarNAdikanA kula 17825 bheda batAvyA che. te bhede nIce pramANe jANavA- 713 indriyanI sAthe pAMca varNa, 2 gaMdha, pAMca rasa, 8 sparza ane pAMca saMsthAna, e rIte kula 25 bhedAne guNAkAra karavAthI 17825 bheda thaI jAya che. je sU. 9 che zrI. bhagavatI sUtra : Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre 120 jahANupubIe jassa jai sarIrANi iMdiyANi ya tassa tai bhANiyavANi jAva je pajjattasatvaTrasiddhaaNuttarovavAiya-jAva-devapaMciMdiyaveuviyateyAkammAsoiMdiya-jAva-phAMsiMdiyapaogaparigayA te vaNNao kAlavanapari0 jAva AyayasaMThoNapariNayA vi / (daMDagA 9) evaM ee nava daMDagA 9 // sU0 10 // chAyA-ye aparyAptaka mUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArikataijasakArmaNaspazendriyaprayogapariNatAste varNataH kAlavarNapariNatA api, yAvat AyatasaMsthAna 'je apajjattasuhamapuDhavIkAiyaegidiya orAliya' ityAdi / sUtrArtha-(je apajattasuhamapuDhavikAiyaegidiyaorAliyateyAkammA phAsidiyapaogapariNayA te vaNNao kAlavanapariNayA vijAva AyayasaMThANapariNayA vi ya) jo pudgala aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika taijasa, kArmaNa inatIna zarIroMke aura eka sparzana indriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve varNakI apekSAse kAlevarNarUpameM bhI pariNata yAvat AyatasaMsthAnarUpameM bhI pariNata hote haiM ( je pajattamuhumapuDhavI0 evaM ceva, evaM jahANupubdhoe jassa jai sarIrANi iMdiyANi ya tassa tai bhANiyavvANi, jAva je pajjattasavvaTThasiddha aNuttarovavAzya jAva devapaMciMdiyaveuvviya teyAkammA soiMdiyajAva phAsiMdiyapaogapari0 te vaNNao kAlavaNNapari0 jAva AyayasaMThANa'je apajjattasuhamapuDhavikAiyaegidiya orAliya' tyAhi sUtrAya - ( je apajattasuhumapuDhavikAiyaegidiyaorAliya teyAkammA phAsidiyapaogapariNayA-te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, jAva AyayasaMThANapariNayA biya ) le so aparyApta sUkSma pRthvajayi sandriyanA dArika, tejasa ane kArpaNa, e traNa zarIranA ane eka sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelA kahyA che, te pudagale "varNanI apekSAe kALa varNa rUpe pariName che, ahIMthI zarU karIne saMsthAnanI apekSAe Ayata saMsthAnarUpe paNa pariName che, tyAM sudhInuM pUrvokata sthana grahaNa karavuM. (je pajjattamuhuma puDhavi0 evaM ceva, evaM jahANupuccIe jassa jai sarIrANi iMdiyANi ya tassa tai bhANiyavANi, jAva je pajjattasavvasiddha aNuttarovavAiya jAva devapaciMdiya veuviyateyAkammA soiMdiya jAba zrI. bhagavatI sUtra : Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za. 83.1 sa. 10 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 121 pariNatA api| ye paryAptakamUkSmapRthvI0 evameva / evaM yathAnupUA yasya yAni zarIrANi indriyANi ca tasya tAni bhaNitavyAni yAvat ye paryAptasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika yAvat-devapaJcendriya-vaikriya-taijasa-kArmaNa-zrotrendriyayAvat sparzendriyaprayogapariNatAH, te varNataH kAlavarNapariNatAH yAvat AyatasaMsthAnapariNatA api / evam ete navadaNDakAH 9 ||suu0 10 // TIkA - 'je apajjanasuhumapuDhavikAiyaegidiyaorAliyateyAkammAphAsidiyapaogapariNayA te vaNNao kAlavanapariNayA vi jAva Ayayasa ThANa' pariNayAvi0) isI taraha unapudgaloMko bhI jAnanA cAhiye jo pudgala paryApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika, taijasa aura kArmaNa inatIna zarIroMke aura eka sparza naindriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiN| isI prakArase kramazaH saba aura kathana jAnanA cAhiye isa taraha jisa jIvake jitane zarIra, jitanI indriyAM hotI haiM usajIvake utane zarIra aura utanI indriyAM kahanI cAhiye / yAvat jo paryApta sarvArthasiddha anuttara vimAnavAsI devapaMcendriya haiM unake vaikriya, taijasa, kArmaNazarIra ke prayogase, yAvat sparza naindriyake prayogase pariNata hue jo pudgala kahe gaye haiM ve pudgalavarNakI apekSAse kAlevarNakerUpameM bhI pariNata hote haiM yAvat AyatasaMsthAnakerUpameM bhI pariNata hote haiM / (evaM ee nava daMDagA) isa taraha ye nau daNDaka haiM / phAsidiya paogapari0 te vagao kAlavaNNapari0 jAva AyayasaM ThANapariNayAvi) paryAptaka sukSma pRthvIkAyika ekendriyanA audArika, tejasa ane kArmaNa, e traNa zarIranI eka sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelAM pugalenA varNAdi viSe paNa aparyAptaka pagale jevuM ja kathana samajavuM. e ja prakAranuM kathana anukrame badhAM ja viSe samajavuM. A varNana karatI vakhate je jIvane jeTalAM zarIra ane jeTalI indriya hoya che, te jIvanA eTalAM zarIra ane eTalI indriya kahevI. A prakAranuM kathana sarvArthasiddha anuttara vimAnavAsI deva sudhInA jI viSe samajavuM. sarvArthasiddha anuttara vimAnavAsI paMcendriya devonA vikiya, taijasa ane kAmaNa zarIranI zrotra, cakSu, rasanA, ghANa ane sparza, e pAMce IndrinA prAgathI pariNata thayelAM je pudagale kahyAM che, te pudagale paNa varNanI apekSAe kALA Adi varNarUpe pariName che, yAvatuM saMsthAnanI apekSAe Ayata saMsthAnarUpe paNa pariName che. ( evaM ee nava daMDagA ) // zata te na1644 sabhA . zrI. bhagavatI sUtra : Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 bhagavatImatre ye pudgalAH aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArikataijasakAmaNazarIrasparzendriyapayogapariNatAH prajJaptAste varNataH kAlavarNapariNatA api, yAvatnIlAdivarNapariNatA api, gandhataH surabhyAdigandhapariNatA api, rasatastiktAdirasapariNatA api; sparzataH karka zAdisparza pariNatA api, saMsthAnataH parimaNDalAdisasthAnapariNatA api bhavanti / 'je pajjattamuhamapuDhavi0 evaM ceva' ye pudgalAH paryAptaka sUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArikataijasakArmaNazarIra-sparzendriyaprayogapariNatAH prajJaptAste evameva-varNAditaH kAlAdivarNAdi TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakArane zarIra, indriya, varNa Adi nAmavAlA yaha nauvAM daNDaka kahA hai isameM unhoMne yaha kahA hai ki 'je apajattasudumapuDhakkiAiyaegidiya orAliyateyAkammA phAsidiyapao gapariNayA te vaNNao kAlavanapariNayA vi jAva AyayasaMThANa pa0' jo pudgala aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ekendrigake audArika, tejasa kArmaNazarIra evaM sparzana indriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve pudgala varNakI apekSAse kAlevarNarUpameM bhI pariNata hote haiM yAvat nIlAdivarNarUpameM bhI pariNata hote haiM, gaMdhakI apekSA ve tiktAdirasarUpa meM bhI pariNata hote haiM, sparza kI apekSAse karkazaAdi sparzarUpameM bhI pariNata hote haiM, saMsthAnakI apekSA be parimaMDala Adi saMsthAnarUpameM bhI pariNata hote haiM aise kahe gaye haiM 'je pajjattasuhumapuDhavi0 evaMceva' jo pudgala paryAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika, taijasa, 1 TIkAtha- A sUtra dvArA sUtrakAre zarIra, indriya, varNAdi nAmavALA navamAM daMDakanuM nIce pramANe pratipAdana karyuM che 'je apajjattamuhumapuDhavikAiyaegidiya orAliyateyAkammA phAsiMdiya paogapariNa yA te vaNNo kAlavaNNapariNayA vi jAva Ayayasa ThANapariNayA vi' je pudagalo aparyApta sUma pRthvIkAyika ekendriyanA audArika, taijasa ane kAmaNa zarIra ane sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudagalo varNanI apekSAe kALa, nIla, lAla, pILA ane sapheda varNarUpe pariName che, gaMdhanI apekSAe sarabhigaMdha athavA gaMdharUpe paNa pariName che, rasanI apekSAe tikata (tIkhA) Adi rasarUpe paNa pariName che, sparzanI apekSAe karkaza Adi sparzarUpe pariName che, ane saMsthAnanI apekSAe parimaMDalathI laIne Ayata paryantanA saMsthAnarUpe paNa pariName che. 'je pajanamuhamapuDhavi0 evaM ceva' ne purAno pAta sakSama pRthvIyi: ekendriyane audarika, taijasa ane kAzmaNa zarIranA prayogathI tathA sparzendriyanA zrI. bhagavatI sUtra : Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 1.10 mUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 123 pariNatA api bhavanti, 'evaM jahANupubIe jassa jai sarIrANi iMdiyANi ya tassa tai bhANiyavyANi jAva' evaM yathAnupUrvyA-yathAnukrameNa yasya jIvasya yAni zarIrANi indriyANi ca tasya tAni bhaNitavyAni yAvat-ye pudgalAH paryAptakAparyAptakabAdapRthivIkAyikaikendriyaudArikataijasakArmaNazarIra-sparzendriyaprayogapariNatAH prajJaptAste varNAditaH kAlAdivarNAdipariNatA api / evaM paryAptakA paryAptakasUkSmabAdarAkAyika -tejaskAyika-vAyukAyika-vanaspatikAyikaikendriyodArikataijasakAmaNazarIra-sparzendriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAdita kAlAdikArmaNa ina tIna zarIroMke prayogese, tathA sparzAna indriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve bhI aise hI hote kahe gaye haiM / arthAt varNAdikI apekSAse ve kAlAdivarNAdirUpameM bhI pariNata hote haiM ' evaM jahANupuvIe jassa jai sarIrANi iMdIyANi ya tassa tai bhANiyavANi jAva' isI tarahase jisa jIvake jitane zarIra aura jitanI indriyAM kahIM gaI hai usa jIvake utane zarIra aura indriyoM ke viSayameM anukrama se jAnalenA cAhiye / yAvat-jo pudgala paryAptaka aparyAptaka bAdara pRthivIkAyika ekendriyake audArika, tejasa, kArmaNa ina zarIrAke evaM sparzana indriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve varNAdika rUpa meM bhI pariNata hote kahe gaye haiN| isI tarahase paryAptaka aparyAptaka sakSmavAdara apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAdhika ekendriyake audArika, taijasa, kArmaNa ina tIna zarIroMke prayogase aura progathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudagalo paNa evAM ja hoya che. eTale ke varNAdinI apekSAe teo kALA Adi varNarUpe pariName che, ItyAdi pUrvokta samasta kathana ahIM 59 71 42. 'evaM jahANupuvIe jassa jai sarIrANi iMdiyANi ya tassa tai bhANiyavvANi jAva' meM prabhArI re chapane 288i zarI2 bhane 28kSI candriyo kahevAmAM AvI che, te jIvanA eTalAM zarIra ane eTalI indriyonA viSayamAM anukrame kathana karavuM joIe. jemake- je pudagala paryAptaka ane aparyAptaka bAdara pRthvIkAyika ekendriyanA audArika, tejasa ane kArmANa zarIranA ane sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudagale varNAdinI apekSAe kALA Adi varNAdikarUpe paNa pariName che. e ja pramANe ryAptaka-aparyAptaka, sUkSma ane bAdara aprakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriyanA dArika, taijasa ane kArpaNa zarIranA prayogathI ane sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelA kahyA che, te pudagale zrI. bhagavatI sUtra : Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 bhagavatIsUtre varNAdipariNatA api| evaM paryAptakadvIndriya-trIndriya-caturindriyaudArikAdi. zarIra-cakSurAdIndriyapayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNAdipariNatA api / evaM ratnaprabhAdhadhaHsaptamIparyantapRthivInairayikavaikriyAdizarIrapaJcendriyazrotrAdIndriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNAdipariNatA api / evaM paryAptakAparyAptakajalacarAditiryagyonikapazcendriyamanuSya paJcendriyAhArakAdizarIra-zrotrAdIndriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNAdipariNatA api, evaM paryAptAparyAptaka-bhavanapati-vAnavyantara-jyotiSikasparzana indriyake prayogase varNAdikakI apekSA kAlAdivarNAdirUpameM bhI pariNata hote kahe gaye haiN| isI tarahase paryAptaka aparyAptaka dvIndriya, trIndriya, caturindriya jIvoMke audArika Adi zarIratrayake evaM cakSurAdi indriyoMke prayogase parINata hue kahe gaye haiM ve varNAdika kI apekSA se kAlAdivarNAdirUpameM bhI pariNata hote kahegaye haiN| isI taraha se ratnaprabhApRthivI se lekara adhaH saptamapRthivItakake nairayika jIvoMke vaikriyAdi zarIra aura zrotrAdika pAMca indriyoM ke prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve varNAdikakI apekSA se kAlAdi varNadirUpameM bhI pariNata hote kahe gaye haiN| isI taraha se paryAptaka, aparyAptaka jalacarAdi tiryagyonika paMcendriya jIvoMke. manuSyoMke, AhAraka Adi zarIroMke evaM zrotrAdika indriyoMke prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM-ve varNAdikakI apekSA se kAlAdivarNAdi rUpameM pariNata hote kahe gaye haiN| isI tarahase paryAptaka, aparyAptaka varNAdinI apekSAe kALA Adi NadirUpe paNa pariNata thAya che. e ja pramANe paryApaka ane aparyAptaka ThInidraya, trIndriya ane caturindriya jInA dArika Adi traNa zarIranA prayogathI ane cakSuIndriya Adi pAMca IndriyanA prayogathI pariNata thayelA pudagale paNa varNAdinI apekSAe kALA Adi vaNadarUpe pariName che. e ja pramANe ratnaprabhA pRthvIthI laIne nIcenI sAtamI pRthvI sudhInA nAraka jInA vaikeya, Adi zarIra ane zrotrAdika pAMca InidranA prayogathI pariNuta thayelA pudagalo varNAdinI apekSAe kALA Adi varNadarUpe paNa pariName che, ema samajavuM. e ja pramANe paryAptaka ane aparyAptaka jalacarAdi tiryaMca paMcendriya nA, ane manuSyanA AhAraka Adi zarIrane prayogathI ane zrotrendriya Adi pAMca IndriyanA prayogathI pariNuta thayelAM pudagale paNa varNanI apekSAe kALAvarNarUpe pariName che, ityAdi samasta pUrvokata kathana ahIM grahaNa karavuM. e ja pramANe paryAptaka ane aparyAptaka bhavanapati vanavyantara, tiSika, vaimAnika, navagreveyaka, ane vijaya Adi anuttarIyapAti zrI. bhagavatI sUtra : Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 sU. 10 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 125 vaimAnika-navagraiveyaka - vijayAdyanuttaraupapAtikadevapaJcendriyavaikriyAdizarIrazrotrAdIndriya - vaikriyAdizarIra-zrotrAdIndriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNAdipariNatA api bhavanti, 'je pajjattasavaThThasiddhaaNuttarovavAiya-jAva-devapaMciMdiya-veubdhiya-teyA kammAsoiMdiya-jAva-phAsiMdiyapaoga pari0 te vaNNao kAlavaNNapari0 jAva Ayayasa ThANapariNayA vi'| ye pudgalAH paryAptakAparyAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika-yAvat kalpAtItakadevapaJcendriya vaikriyataijasakArmaNazarIra-zrotrendriya- yAvat-cakSurghANajihA-sparzendriya prayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH te varNataH kAlAdivarNapariNatA, yAvatnIlAdivarNapariNatAH, gandhataH surabhyAdigandhapariNatAH, rasatastiktAdirasaparibhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika, vaimAnika, navaveyaka, vijayAdi anuttaropapAtika deva inake vaikriyAdi zarIrake prayogase aura zrotrAdika indriyoMke prayogase jo pudgala pariNata hue kahe gaye haiM, ve pudgala varNAdikakI apekSAse kAlAdivarNAdirUpameM bhI pariNata hote kahe gaye haiM / 'je panjattasavvaTThasiddha aNuttarAvavAiya jAva devapaMciMdiya veuviyateyAkammA, soiM ya jAva phAsiMdiyapaogapari0 te vaNNao kAlavaNNa pari0 jAva AyayasaMThANapariNayA vi' jo pudgala paryAptaka, aparyAptaka sarvArthasiddha anuttararaupapAtika yAvat kalpAtIta devapaMcendriya ke vaikriya, taijasa, kArmaNazarIra, aura zrotrendriya, yAvat-cakSuridriya, ghANaindriya, jihvAindriya, sparza naindriya inake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve varNAdikakI apekSAse kAlAdivarNarUpameM bhI pariNata hote kahe gaye haiM, yAvat-gaMdhakI apekSAse ve surabhiAdi gaMdharUpameM bhI pridevapacendriyanA vaikiya Adi zarIranA prayogathI, tathA zrotrendriya Adi pAMca IndrionA prayogathI je pudagale pariNata thayelA kahyAM che, te pudagalo vaNadinI apekSAe kALA mA 3 parizubha samaj. 'je pajattasabaTTasiddha aNuttarovavAiya jAva devapaciMdiya veubiya teyAkammA, soiMdiya jAva phAsidiya paogapariNayA, te vaNNao kAlavaNNapariNayA jAva AyayasaM ThANapariNayA vi' je pudagale paryAptaka ane aparyAptaka sarvArthasiddha anuttarIpa pAtika kapAtIta devapaMcendriyanA vaikiya, saujasa ane kAmaNuM zarIranA prayogathI ane zroTondriya, cakSuIndriya, jihavAIndriya, ghrANendriya ane sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudagalo varNanI apekSAe kALA Adi pAMca varNarUpe, gaMdhanI apekSAe surabhigaMdha zrI. bhagavatI sUtra : Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 126 bhagavatIsUtre NatAH, sparzataH karkazAdisparza pariNatAH, saMsthAnataH parimaNDalAdisaMsthAnapariNatA api bhavanti / (navamo daNDakaH 9) 'evaM ee nava dNddgaa| evaMpakAreNa ete nava daNDakA bhavanti / tatra navame daNDake zarIrendriyANAM varNAdidvArake paJcasaptatyadhikaikazatottaradvisahasra (2175) parimitazarIrendriyANAM varNagandharasa sparzasa sthAnabhedaiH paJcaviMzatisaMkhyakairguNane yadyapi-2175425=54375 paJcasaptatyadhikatrizatottaracatuH paJcAzatsahasraparimitA bhedA bhavanti, tathApi ekapaTayadhikaikazatasaMkhyAni (161) kArmaNazarIrANi catuH sparza yuktAnyeva bhavanti natu aSTasparza yuktAni, ata eva tatra 713442852 dvipaJcAzadadhikASTazatottaradvisahasrasa khyakazarIrendriyANAM nyUnatAkaraNena zarIrendriyANAM trayoviMzatyuttara paJcazatAdhikaikapaJcAzatsahasra(51523)saMkhyakA varNAdayo Nata hote kahe gaye haiM, rasakI apekSAse ve tiktAdi rasarUpameM bhI pariNata hote kahe gaye haiN| sparza kI apekSAse ve karkaza Adi sparza rUpameM pariNata hote hue kahe gaye haiM / saMsthAnakI apekSAse ve parimaMDala saMsthAnase lekara AyatasaMsthAnatakabhI pariNata hote kahe gaye haiN| isa prakArase yaha nauvAM daNDaka kahA gayA hai / yahAMtaka (evaM ee nava daMDagA) ya nau daNDaka hote haiM / isa zarIra, indriya, aura varNAdi dvAravAle nauveM daNDakameM 2175 parimita zarIra aura indriyoMke bhedoM ke sAtha varNa, gaMdha, rasa, sparza evaM saMsthAnake 25 bhedoMkA guNA karane para 54375 kI saMkhyA AtI hai phirabhI 51523 jo bheda kahe gaye haiM unameM kAraNa yaha hai ki 161 pramANa kArmaNa zarIrameM 8 sparza nahIM hote haiM cAra hI sparza hote haiM ataeva 71344 2852ko kama kara, athavA durgadharUpe, rasanI apekSAe tikatAdi pAMca rasarUpe, sparzanI apekSAe karkaza Adi sparzarUpe ane saMsthAnanI apekSAe parimaMDalathI laIne Ayata paryantanA saMsthAnarUpe pariName che. A prakAranuM A navamuM daMDaka samajavuM. ahIM sudhInA prakaraNamAM 'evaM ee nava daMDagA' mA pradhAna nabanu pratipAdana 52vAmA mAvyu che. A zarIra, Indriya ane varNAdi dhAravALA navamAM daMDakamAM 2175 zarIra ane indriyanA bhedo sAthe varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAnanA 25 bhedano guNAkAra karavAthI 54375 bhedo thAya che, chatAM paNa ahIM temanA 5153 bhede kahevAmAM AvyA che tenuM kAraNa nIce pramANe che- 161 pramANa kArmaNa zarIramAM 8 prakAranA sparza thatA nathI paNa 4 prakAranA ja sparza thAya che. tethI 713 4 4 = 285ra ne 54375 mAMthI zrI. bhagavatI sUtra : Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.11 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 127 bhavantIti / sarvasa melanena prayogapariNatapudgalAH (88625) paJcaviMzatyadhikaSaTzatottarASTAzIti sahasrANi bhedA bhavanti ||suu0 10 // navadaNDakaiH prayogapariNata pudgala bhedanirUpaNAnantaraM mizrapariNatapudgalAn nirUpayitumAha-'mIsApariNayA NaM bhaMte' ityAdi / mUlam-mIsApariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNatA ? goyamA ! paMcavihA paNNattA, taM jahA-egidiyamIsApariNayA jAva pNciNdiymiisaaprinnyaa| egidiyamIsApariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ? goyamA ! evaM jahA paogapariNaehiM nava daMDagA bhaNiyA, evaM mIsApariNaehi vi nava daMDagA bhaNiyA, taheva savaM niravasesaM, navaraM abhilAvo mIsApariNayA bhANiyavaM, sesaM taM ceva, jAva je pajjattasavvaTrasiddhaaNuttarajAva-AyayasaMThANa pariNayA vi // sU0 11 // chAyA-mizrapariNatAH khalu bhadanta ! pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA-ekendriyamizrapariNatAH yAvat-paJcendriyanese zarIra aura indriyoMke varNAdika 51523 hI hote haiM / sabake milAnese prayogapariNata pudgala 88625 bhedavAle hote haiM ||suu010|| 'mIsApariNayANaM bhaMte ! poggalA kAvihA' ityAdi / sUtrArtha-(mIsApariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNatA) he bhadanta ! mizrapariNatapudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (paMcavihA paNNattA) pAMca prakArake kahe gaye haiN| (taMjahA) jo isa prakArase haiM / (egidiyamIsApariNayAjAva pNciNdiymiisaabAda karavAthI zarIra ane indriyanA varNAdika pa6para3 bheda ja thAya che. nava daMDakamAM batAvelA badhAM bhedane saravALo karavAthI progapariNata pudgalenA kula 88625 bheda thAya che. // suu.10|| 'mIsApariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA' tyA sUtra - ( mIsA pariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNattA ? ) mahanta ! bhizrapati puna / 2nA 4i cha ? (goyamA!) gautama! pacavidyA paNNatA) bhizrapariNata galAnA pAMya 42 4 cha. (taMjahA) te pAya zrI. bhagavatI sUtra : Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre mishrprinntaaH| ekendriyamizrapariNatAH khalu bhadanta ! pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? gautama ! evaM yathA prayogapariNataH nava daNDakA bhaNitAH, evaM mizra pariNatairapi nava daNDakA bhaNitavyAH, tathaiva sarva niravazeSam, navaram abhilApaH mizrapariNatAH iti bhaNitavyam zeSaM tadeva, yAvat ye paryAptakasarvArthasiddhAnuttaro0 yAvat AyatasaMsthAnapariNatA api |muu0 11 // pariNayA) ekendriya mizrapariNata yAvat paMcendriyamizrapariNata (egidiya mIsApariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA) he bhadanta ! ekendriya mizrapariNatapudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (evaM jahA paogapariNaehiM nava daMDagA bhANiyanvA) jisa prakArase prayoga pariNata pudagaloMko lekara nau daNDaka kahe gaye haiM usI prakArase mizrapariNata pudgaloMko lekara bhI nava daNDaka kahanA cAhiye / (taheva savvaM niravasesaM navaraM abhilAvo mIsA pariNayA bhANiyanvaM sesaM taM ceva jAva je pajattasavvasiddha aNuttara jAva AyayasaMThANapariNayA vi) ina daNDakoMmeM samastakathana prayogapariNata pudgaloMke jaimA hI jAnanA cAhiye / prayogapariNatapudgaloMkI apekSA ina mizrapariNata pudgaloMmeM yadi koI vizeSatA hai to vaha mizrapariNata isa zandake uccAraNa karaneko lekara hai / arthAt mizrapariNata pudgala viSayaka jo AlApaka kahA jAvegA usameM (payogapariNatapudgala) isa zabdakI jagaha 'mizrapariNatapudgala' aisA zabda prayuktakara kahA jAvegA bAkIkA 542 nIya pramANe cha- (egidiya mIsA pariNayA jAva paMciMdiya mIsApariNayA) ekendriya mizrapariNatathI laIne paMcendriya mizrapariNata paryantanA pAMca prakAra samajavA. (egidiya mIsApariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA) le mahanta ! mendriya mizrapariNata pusa / prA2nA cha1 (goyamA!) 3 gautama! (evaM jahA paogapariNaehiM navadaMDagA bhaNiyA, evaM mIsApariNaehiM vi nava daMDagA bhANiyavA) rezate prayogapariNata pugatAnI apekSAya nava , e ja pramANe mizrapariNata pudagalonI apekSAe paNa nava daMDaka kahevA joIe. (taheva savvaM niravasesa-navara abhilAvo miisaaprinny| bhANiyavvaM sesaM taMceva jAva je pajjattasavvaTThasiddha aNuttara jAva Ayayasa ThANapariNayA vi) A daMDakemAM samasta kathana prayoga pariNata pudagalanA kathana pramANe ja samajavuM. prayogapariNata pudagalonA abhilA karatA mizra pariNata pudagalenA abhilASAmAM ATalI ja vizeSatA che ke - A AlApamAM "prAgapariNata pudagale" kahevAne badale zrI. bhagavatI sUtra : Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.11 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 129 TIkA-'mIsApariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ?' gautamaH pRcchati- he bhadanta ! mizrapariNatAH khalu pudgalAH katividhAH prAptAH ? bhagavAnAha-goyamA ! paMcavihA paNNattA, taM jahA-egidiyamIsApariNayA jAva paMciMdiyamIsApariNayA' he gautama ! mizrapariNatAH pudgalAH paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA-ekendriyamizrapariNatAH yAvat-dvIndriyamizrapariNatAH, trIndriyamizrapariNatAH, caturindriyamizrapariNatAH paJcendriyamizrapariNatAzca bhavanti / gautamaH pRcchatisaba kathana prayogapariNata pudgala jaisA hI una AlApakoMmeM rahegA yAvata jo mizrapariNata pudgala paryApta sarvArthasiddha anuttaravimAnavAsI paMcendriya devoMke prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve yAvat Ayata saMsthAna pariNata bhI hote haiM aise bhI kahe gaye haiN| ___TIkArtha-navadaNDakoM dvArA prayogapariNata pudgaloMke bhedoMkA nirUpaNa karaneke bAda aba mUtrakAra mizrapariNata pudgaloMkA nirUpaNa kara rahe haiM isameM gautamane unase aisA pUchA hai ki 'mIsA pariNayA NaM bhate ! poggalA kaivihA paNNattA' he bhadanta ! jo mizrapariNata pudgala kahe gaye haiM ve kitane prakArake hote haiM ? isake uttara meM prabhu unase kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA paNNattA' mizrapariNatapudgala pAMca prakArake kahe gaye haiN| 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'egidiyamIsApariNayA jAva paMciMdiyamIsApariNayA' ekendriyamizrapariNata yAvat hIndriyamizrapariNata, trIndriyamizrapariNata, caturindriyamizrapariNata mizrapariNata pudagale kahevA joIe. bAkInuM samasta kathana progapariNata pudagalanA kathana pramANe ja samajavuM. yAvata je mizra pariNata pudagale paryApta sarvArthasiddha anuttara vimAnavAsI paMcendriya denA prayogathI pariNata thayelAM kahyAM che, te muddagalo (kAvata) Ayata saMsthAna paraNata paNa hoya che ema samajavuM. TIkAtha- nava daMDake dvArA pragapariNata pudagalenA bhedanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra mizrapariNata pudagalonuM nirUpaNa kare che-A viSayane anulakSIne gautama svAmI bhddaa||2 prabhune sevA prazna pUche che ?- 'mIsApariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNatA?) 3 mahanta! 2 pusa bhizrapariNata yA cha, tamanA ! 2 DAya che? mahAvIra prbhune| uttara - 'goyamA!! gautama ! 'paMcavihA paNNattA taMjahA' bhizrapariNata hamalAnA nIya pramANe pAMya 412 4 cha- 'egidiya mIsApariNayA, jAva paciMdiya mIsApariNayA' (1) melendriya bhizrapariNata, (2) hIndriya mizrapariNata, (3) trIndriya mizrapariNata, (4) yaturindriya mizrapariNata bhane (5) paMcendriya mizrapariNata. zrI. bhagavatI sUtra : Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - bhagavatomutre 'egidiyamIsApariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ? he bhadanta ! ekendriyamizrapariNatAH khalu pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha'goyamA! evaM jahA paogapariNaehiM nava daMDagA bhaNiyA, evaM mIsApariNaehiM vi nava daMDakA bhANiyavyA' he gautama ! evaM yathAprayogapariNataH pudgalaiH nava daNDagA bhANitAH, evaM mizrapariNatairapi pudgalaiH sUkSmavAdaraparyAptakAparyAptaka. viSayAH nava daNDakA bhaNitavyAH, 'taheca savvaM niravasesa, navaraM abhilAvo mIsApariNayA bhANiyavvaM' tathaiva prayogapariNatapudgalavadeva sarva niravazeSam akhilaM mizrapariNatapudgalaviSaye'pi bodhyam, kintu navaraM-vizeSastAvat prayogapariNatApekSayA mizrapariNateSu 'mizrapariNatAH' iti abhilApa:-AlApakaH, mizra aura paMcendriya mizrapariNata / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'egidiyamIsApariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA' he bhadanta ! ekendriyamizrapariNatapudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA !' he gautama ! 'evaM jahA eogapariNaehiM nava daMDagA bhaNiyA, evaM mIsApariNaehi vi navadaMDagA bhANiyavvA' jisa prakArase payogapariNata pudgaloM ko lekara naudaNDaka kahe gaye haiM isI tarahase mizra pariNata pudgaloko lekara bhI sUkSma, bAdara, paryAptaka, aparyAptaka viSaya vAle naudaNDaka kahanA cAhiye / 'taheva savvaM niravasesaM, navaraM abhilAvo mIsApariNayA bhANiyavvaM' prayogapariNatapudgaloMkI tarahase hI mizra. pariNata, pudgaloMke viSayameM bhI sabakathana jAnanA cAhiye kintu prayogapariNatapudagaloMkI apekSA mizrapariNata pudgaloMke abhilApameM 'mizrapariNata' aisA zabda joDakara mizrapariNatapudagala saMbaMdhI abhi gautama svAbhAnA prazna- 'egidiya mIsApariNayANaM bhaMte ! poggalA kaDa vihA paNNatA?' 3 mahanta ! mendriya mizrapariNata pugisonA 21 R cha ? uttara-- "evaM jahA pogapariNaehiM nava daMDagA bhaNiyA, evaM mIsApariNaehiM vi nava daMDagA bhANiyacA' gautama! rezate prayogapariNata sonI apekSAe nava daMDaka kahevAmAM AvyA che, e ja pramANe mizrapariNuta pudagalonI apekSAe paNa sUma, bAdara, paryAptaka ane aparyAptaka viSayavALA nava daMDaka kahevA joIe. 'taheva savvaM niravasesa, navaraM abhilAvo mIsApariNayA bhANiyavyaM' prayogapariNuta pudagalanA jevuM ja badhuM kathana mizrapariNata pudagale viSe paNa samajavuM. parantu progapariNata pudagalonA je abhilApa kahyAM che, te abhizApamAM "prAgapariNata pudagala'ne badale mizrapariNata pudagale" evA zabdano prayoga karIne mizrapariNata pudagale viSenA abhilApa kahevA joIe. zrI. bhagavatI sUtra : Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 11 sUkSmapRthvI kAyasvarUpanirUpaNam 131 pariNata viSayako bhaNitavyaH 'sesaM taM ceva, jAva - ' zeSamavaziSTam tadeva - prayogapariNatapudgalaviSayaka pUrvoktavaktavyatAvadevAtrApi yathAyogyaM sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakaviSayakaM bodhyam, yAvat - ratnaprabhAdi pRthivI nairayikapaJcendriyamizra pariNatAH aparyAptakaparyApta kajalacarAditiryagyonikapaJcendriyamizrapariNatAH, paryAptakAparyAptakamanuSyapaJcendriyamizrapariNatAH paryAptakAparyAptakAsurakumArAdibhavanapati - vAnavyantara- jyotiSika vaimAnika-navaveyaka- vijayAdyanuttaraupapAtika devapaJcendriyamizrapariNatAzca pudgalAH bhavanti / evaM je pajjana santrasiddhaaNuttaro0 jAva AyayasaMThANapariNayA vi' ye pudgalAH paryAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika- yAvat kalpAtItakadeva paJcendriyavaikriyatai jasakArmaNalApa kahanA cAhiye / ' sesaM taMceva jAva' avaziSTa sabavaktavyatA prayogapariNata pudgaloMkI vaktavyatA ke samAna hI yahAM para mizrapariNata pudagaloM meM yathAyogya sUkSma, bAdara, paryAptaka, aparyAptaka viSayaka vaktavyatA jAnanI cAhiye / yAvat ratnaprabhA Adi pRthivIke nairayika paMcendriyoMke mizrapariNatapudgala, paryAptaka, aparyAptaka jalacarAdi paMcendriyake mizra pariNatapudgala, paryAptaka aparyAptaka manuSya paMcendriyoM ke mizra pariNata pudgala, paryAptaka aparyAptaka asurakumAra Adi bhavanapatike, vAnevyantaroMke, jyotiSikoMke, vaimAnikoMke, navagraiveyakoMke aura vijayAdi anuttara vimAnavAsI devapaMcendriyoMke mizrapariNatapudgala, isI tarahase ' je pajjatasavvahasiddha aNuttara jAva AyayasaMThANa pariNayA vi' paryApta sarvArthasiddha anuttara vimAna 'sesa' ta'cetra jAva' 'mADInuM samasta uthana prayogaparita yugalonA uthana prabhAza samajavuM. eTale ke yathAryeAgya sUkSma, khAdara, paryAptaka, aparyAptaka pRthvIkAya Adi ekendriya mizraprayAga paNita pudagale tathA phrIndriya, trIndriya ane caturindriya mizraprayAga pariNata puddagale viSenuM kathana paNa prayAgapati pudagalAnA kathana pramANe samajavuM. tathA ratnaprabhA Adi pRthvInA nairayika paMcendriyAnA mizrapati puddagala, paryAptaka, aparyAptaka jalacarAti paMcendriyanA mizrapariSkRta pudagala, paryAptaka ane aparyAptaka manuSya paMcendriyanA mizrapariNata pudagala, paryAptaka ane aparyAptaka asurakumAra ahiM bhavanapatinA, vAnabhyantarAnA, jyotiSikAnA, vaimAnikAnA, navaccevecaka ane vijaya Adi anuttara vimAnavAsI pacendriyadevAnA mizrapariNata puddagalAnuM kathana pazu prayogaparita yugaonA kathana prabhA na samadhuM me pramANe 'je pajjattasannaddhasiddha aNuttara jAba AyayasaM ThANapariNayA ci ' aparyAptaka ane paryAptaka zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImro zarIra-zrInendriya-cakSurghANa-jihAsparza ndriyamizrapariNatAH prajJaptAH / te varNataH kAlAdivarNa pariNatA api, gandhataH-surabhyAdigandhapariNatA api, rasatastiktAdirasapariNatA api, sparzataH karka zAdisparzapariNatA api, saMsthAnataH parimaNDalAdArabhyAgatasaMsthAnapariNatA api bhavanti / tathA ca payogapariNatapudgalabhedavadeva mizrapariNatapudgalA api paJcaviMzatyadhikaSaTzatottarASTAzIti sahasrANi (88625) bhavantIti ||muu0 11 // vistrsaaprinntpudglvktvytaa| mizrapariNatapudgalabhedanirUpaNAnantaram visrasApariNatapudgalAnanirUpayitumAha-vIsasApariNayANaM bhaMte' ityAdi / ___mUlam-vIsasA pariNayA NaM bhaMte! poggalA kaivihA pannattA? goyamA ! paMcavihA pannattA-taMjahA-vannapariNayA, gaMdhapariNayA, rasapariNayA, phAsapariNayA, saMThANapariNayA / je vannapariNayA te paMcavihA pannattA, taMjahA-kAlavannapariNayA, jAva sukilla vannapariNayA / je gaMdhapariNayA te duvihA pannattA, taM jahA-subbhivAsI kalpAtIta devapaMcendriyoMke vaikriya, taijasa, kArmaNa zarIrake evaM zrotraindriya, cakSu, ghANa, jihvA, sparzanaindriya inake prayogase mizrarUpame pariNata hue pudgala varNakI apekSAse kAlAdivarNarUpameM bhI parigata hote haiM, gandhakI apekSAse surabhi AdirUpa meM, rasakI apekSAse tiktAdi gmarUpameM, sparza kI apekSAse karkaza Adi sparza rUpameM bhI pariNata hote haiM saMsthAnakI apekSAse parimaMDala saMsthAna, vRttasaMsthAna yasrasaMsthAna, caturasrasaMsthAna, AyatasaMsthAnarUpameM bhI pariNata hote haiN| tathAca prayogapariNata pudgaloMkI tarahase hI mizrapariNata pudgala bhI 88625 hote hai ||suu. 11 // sarvArthasiddha anuttaraupapAtika devapaMcendrionA vaikiya, rajasa ane kAzmaNa zarIra ane zrotra, cakSu, vraNa, jihavA ane sparza e pAMca IninA prayogathI mizrarUpe pariNata thayelAM pudagale varNanI apekSAe kALA Adi varNarUpe paNa pariName che, gaMdhanI apekSAe surabhi Adi gaMdharUpe, rasanI apekSAe tikatAdi rasarUpe, spazanI apekSAe karkaza Adi sparzarUpe ane saMsthAnanI apekSAe parimaMDala saMsthAna, gaLa saMsthAna, trikoNa saMsthAna, cAkhUNa saMsthAna ane Ayata saMsthAnarUpe paNa pariName che. progapariNata pudagalanI jema mizrapariNata pudagalonA paNa 88623 bheda kahyA che. te sU 11 | zrI. bhagavatI sUtra: Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU.12 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 133 gaMdhapariNayA vi, dubbhigaMdhapariNayA vi / evaM jahA pannavaNApae taheva niravasesaM jAva je saMThANao Ayaya saMThANapariNayAte vaNNao kAlavannapariNayA vi, jAvalukkhaphAsapariNayA vi|suu012| chAyA-vitrasApariNatAH khalu bhadanta ! pudgalAH kati vidhAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA-varNapariNatAH, gandhapariNatAH, rasapariNatAH, sparzapariNatAH, saMsthAnapariNatAH / ye varNapariNatAste paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA-kAlavarNapariNatAH, yAvat-zuklavarNapariNatAH / ye gandhapariNatAste dvividhiAH prajJaptAH, tadyathA-murabhigandhapariNatA api durabhigandhapariNatA api / vitrasApariNatapudgalavaktavyatA'vosasA pariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ityAdi / sUtrArtha-(vIsasApariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA pannattA) he bhadanta ! visrasApariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! visrasApariNatapudgala (paMcavihA pannattA) pAMca prakArake kahe gaye haiM / (taMjahA ) jo isa prakArase haiM (vanapariNayA, gaMdhapariNayA, rasapariNayA, phAsapariNayA, saMThANapariNayA) varNapariNata, gaMdhapariNata, rasapariNata, pazapariNata aura saMsthAnapariNata / (je vanapariNayA te paMcavihA paNNattA) jo visrasA pariNata pudgala varNapariNata kahe gaye haiM ve pAMca prakArake hote haiM (taMjahA) jo isa prakArase haiM (kAlavannapariNayA, jAva sukillavannapariNayA) kAlavaNepariNata, yAvata zuklavarNapariNata (je gaMdhapariNayA te duvihA pannattA) jo gaMdhavarNapariNata haiM ve visasA pariNata gavAnI pativyatA'bIsasA pariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA' tyA sUtrAtha:- ( vIsasA pariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNatA ?) mahanta ! visApariNata pusa 48 52nA yA cha ? (goyamA !) gautama ! visasAparita pugata (paMcavihA paNNatA) pAya 54|2naa tyAMcha, (tajahA) 4aare| nIce pramANe cha- (vaNNapariNayA, gaMdhapariNayA, rasapariNayA, phAsapariNayA, saMThANapariNayA) (1) 1 parizta, (2) pariNata, (3) 22sapariNata, (4) 250 - pariNata bhane (5) saMsthAnapariNata. (je vanapariNayA te paMcavihA paNNattA-taMjahA) je visasApariNata pudagalone varNa pariNata kahevAmAM AvyAM che temanA nIce pramANe yAMya // 2 yA cha- (kAlavaNNapariNayA jAva mukillavaNNapariNayo) 4Apag20 pariyata, yAvat zulapag parizta. (je gaMdhapariNayA te duvihA paNNattA) zrI. bhagavatI sUtra : Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 bhagavatIsUtre evaM yathA prajJApanApade tathaiva niravazeSam, yAvat-- ye saMsthAnataH Ayatasa sthAnapariNatAste varNataH kAlavarNapariNatA api yAvat - rUkSasparzapariNatA api TIkA- 'vIsasApariNayANaM bhaMte ! poggalA kaividyA paNNattA ?' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! visApariNAH visrasayA = svabhAvena pariNatAH = pariNatiM prAptAH khala pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! paMcavihA paNNattA,' do prakArake kahe gaye haiM / (taMjahA) jo isa prakAra se haiM (subhigaMdhapariNayA vi, dubhigaMdhapariNayA vi) surabhigaMdhapariNata bhI aura durabhigaMdha pariNata bhI ( evaM jahA panavaNAe taheva niravasesaM jAva je saMThANao AyayasaMThANapariNayA te vaNNao kAlavannapariNayA vi jAva lakkhaphAsapariNayA vi) isa prakAra prajJApanApada meM jaisA kahA gayA hai usI taraha se yahAMpara bhI samasta kathana jAnanA cAhiye / yAvat jo visrasApariNata pudgala saMsthAnakI apekSAse Ayata saMsthAna pariNata kahe gaye haiM ve varNakI apekSAse kAlavarNapariNata bhI kahe gaye haiM yAvat rUkSasparza pariNata bhI kahe gaye haiM / TIkArtha- sUtrakArane isa sUtradvArA mizrapariNata pudgaloMke bhedoMkA nirUpaNa karaneke bAda sisrasA pariNatapudgaloMkA nirUpaNa kiyA hai isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai ki 'vIsasA pariNayA NaM bhaMte ! poglA kavihA paNNattA' he bhadanta ! jo pudgala visrasA pariNata ne gaMdhayazizuta puhugaseo che tebhanA meM prAra yA che. (taMjahA) te me bhArI mA prabhA che - ( subhigaMdhapariNayA vi, dubbhigaMdhapariNayA vi ) (1) suraligaMdha parita bhane (2) hurabhigaMdha (durga) parizuta. ( evaM jahA panavaNNApae taheva niravasesa jAva je saMThANao AyayasaThANapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi jAva lakkhaphAsapariNayA vi ) mA prabhAho prajJApanAya mAM ne prakAranuM kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe ahIM paNa samasta kathana samajavuM. je visasApariNuta pudgala saMsthAnanI apekSAe Ayata saMsthAna pariNata kahevAmAM AvyAM che, te pudagale vanI apekSAe kALAvaNa rUpe pariNata paNa kahyA che, yAvat rUkSapa pariNata paNa kahyAM che', tyAM sudhInuM kathana praNu karavuM. TIkAtha- pahelAM sUtramAM mizrapurita pudgaleAnuM nirUpaNa karavAmAM Avyu che. have sUtrakAra visasApariNata pudgalAnuM nirUpaNa nIce pramANe kare che-- gautama svAmInA prabha - 'vIsasApariNayANaM bhaMte! poggalA kai vihA paNNattA ?' he bhadanta ! vizvasApariNuta pudgala keTalA prakAranA kahyAM che? (visrasApariNata eTale bhAvathI pariNati pAmelAM pudgalA) zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrikA TIkA za. 8 u. 1 su. 12 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 135 he gautama! citrasApariNatAH khalu pudgalAH paJcavidhAH = paJcaprakArakAH prajJaptA, taM jahA ' tadyathA - 'vanapariNayA, gaMdhapariNayA, rasapariNayA, phAsapariNayA, saMThANapariNayA' varNapariNatAH, gandhapariNatA, rasapariNatAH, sparza pariNatAH, saMsthAnapariNatAzca bhavanti, 'je vannapariNayA te paMcavihA paNNattA', ye pudgalAH varNapariNatAste paJcavidhAH prajJaptAH, 'taMjahA' tadyathA - 'kAlavannapariNayA jAna sukillatrannapariNayA' kAlavarNapariNatAH yAvat - nIlavarNa pariNatAH, haridrAvarNa pariNatAH, lohitavarNa pariNatAH, zuklavarNapariNatAH bhavanti / 'je gaMdhapariNayA te duvihA paNNattA' ye pudgalAH gandhapariNatAH, te dvividhAH prataptAH, 'taM jahA ' tadyathA - 'sunbhi gaMdhapariNayA vi, dubbhigaMdhapariNayA tri' surabhigandhapariNatA api, durabhigandhakahe gaye haiM ve kitane prakAra ke hote haiM ? visrasA pariNatakA tAtparya svabhAvase pariNatiko prApta hue pudgaloMse / isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' ! paMcavihA paNNattA' vitrasApariNata pudgala pAMca prakAra ke hote haiM 'taMjahA' jo isa prakAra se haiM 'vannapariNayA, gaMdhapariNayA, rasapariNayA, phAsapariNayA, saMThANapariNayA' varNapariNata, gaMdhapAraNata, rasapariNata, sparzapariNata aura saMsthAna pariNata 'je vanapari yA te paMcavihA paNNattA' jo varNapariNata pudgala haiM ve pAMca prakArake haiM 'taMjahA' jo isa prakAra se haiM 'kAlavaNNa pariNayA jAva sukillavannapariNayA' kAlavarNapariNata, nIlavarNapariNata, lohitavarNapariNata, haridrAvarNa pariNata, zuklavarNapariNata, je gaMdhapariNayA te duvihApaNNattA' jo jo pudgala gaMdhapariNata haiM ve do prakArake haiM 'taMjahA' jaise 'subhigaMdhapariNayA vi, dubbhigaMdhapariNayA vi' surabhigaMdhapariNata bhI aura mahAvIra aluno uttara- 'goyamA ! paMcavidyA paNNattA' he gautama / vikhasA parita yAMya aAranA hoya che. 'ta'jahA' te yAMya pramaro nIce pramANe che'vaNNapariNayA, gaMdhapariNayA, rasapariNayA, phAsapariNayA, saMThANapariNayA' vANu pariSNuta, gaMdhayavizuta, rasaparithuta, spardhA pariNata ane saMsthAnapariNata. 'je vaNNapariNayA te paMcavihA paNNattA - tajahA' ne vANupasthita puchgalo myAM che, tebhanA nIce abhAye yAM2 - 'kAlavaNNapariNayA jAna sukillavaNNapariNayA' kALAvaNuM pariNata, nIlavaNuM pariNata, lAlava pariNata, pILAva'pariSkRta ane zukala pati. 'je gaMdha pariNayA te dubihA paNNattA - taM jahA ' gaMdhayati puga che, temanA nIce prabhAgo me hAra ke 'suSmigaMdhapariNayA, dubbhigaMdhapariNayA ci' zrI bhagavatI sUtra : Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 bhagavatI pariNatA api, ' evaM jahA pannatraNApae taheva niravasesa jAva' evaM yathA prajJapanAyAH prathame pade visApariNatapudgalabhedAH pratipAditAstathaivA'trApi niravazeSaM vaktavyam, yAvat - ye pudgalA rasapariNatAH, te paJcavidhAH prajJaptAHtadyathA - tiktarasapariNatA api, kaTurasapariNatA api kaSAyarasapariNatA api, AmlarasapariNatA api, madhurarasapariNatA api bhavanti / ye pudgalAH sparza - pariNatAste aSTavidhAH prajJaptAH- tadyathA - karkaza sparzapariNatAH, mRdusparzapariNatAH, gurusparzapariNatAH, laghusparza pariNatAH, zItasparza pariNatAH, uSNasparza pariNatAH snigdhasparza pariNatAH, rUkSasparza pariNatAzca bhavanti / 'je saMThANao AyayaThANapariNayA te vaNNao kAlavanapariNayA vi, jAva lukkhaphAsapariNayA vi' ye pudgalAH saMsthAnataH AyatasaMsthAnapariNatAH prajJaptAste varNataH kAlavarNaparidurabhigaMdhapariNata bhI 'evaM jahA pannavaNApae taheva niravasesaM jAva' jisa prakAra se prajJApanAke prathamapada meM visrasApariNatapudgaloMke bhedakahe gaye haiM usI taraha se yahA~ parabhI saMpUrNa kathana jAnanA cAhiye yAvat jo pudgala rasapariNata haiM ve pAMca prakArake haiM inameM tiktarasapariNata bhI haiM, kaTurasa pariNata bhI haiM, kaSAyarasapariNata bhI haiM, amlarasa pariNata bhI haiM madhurarasa pariNata bhI haiN| jo pudgala sparzapariNata haiM ve ATha prakArake haiM jaise karkazasparza pariNata, mRdusparza pariNata, gurusparzapariNata, laghusparza pariNata, zItasparza pariNata, uSNasparza pariNata strigdhasparza pariNata, rUkSasparza pariNata, 'je saMThANao AyayasaMThANapariNayA te vaNNao kAlavannapariNayA vi jAva lukkhaphAsapariNayA vi' (1) sugaMdhayarita bhane (2) hurga dhaparizuta. ' evaM jahA punnavaNApae taheva niravasesaM jAva' ne prabhArI prajJAyanAnA prathama yahAM visvasAyarizuta puchgamonA neha kahevAmAM AvyAM che, e ja pramANe ahIM pUrNa samasta kathana samajavuM. jemake jai puddagalAne rasapariNata pudgale kahyAM che temanA pAMca prakAra nIce pramANe che- (1) tikata rasaparizuta, (2) 4TurasapariNata, (3) upAya (turA) rasapariNata, (4) abhsa (pATA) rasarita ane (5) madhurarasariSkRta. spardhA pariNata pudgalAnA ATha prakAza nIce pramANe che (1) 44 zasparza pariSkRta, (2) bhRhusparza' pariyuta, (3) gurusparza' parizruta, (4) laghusyarza pariyuta, (4) zItasparza parizuta, (6) uSNasparza parizruta, (7) snigdhasparza pariSkRta mane (8) 3kSasparza' parita. 'je saMThANao Ayayasa ThANapariNayA te baNNao kAlavaNa pariNayA vi jAva lakkhaphAsapariNayA vi' ne gale zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 mR. 12 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 137 NatA api, yAvat-nIlavarNapariNatA api, haridrAvarNapariNatA api, lohitavarNapariNatA api, zuklavarNapariNatA api / gandhataH surabhidurabhigandhapariNatA api / rasataH tikta-kaTuka-kapAyA-mla-madhurarasapariNatA api / sparzataH karkazamRdu-guru-laghu-zItoSNa-snigdha-rUkSasparzapariNatA api bhavanti / sarve vistrasApariNatapudgalAH triMzaduttarapaJcazatasaMkhyakAH (530) saMjAtAH / prayogamizravitrasApariNatAca azItyuttarasaptazatAdhika saptasaptati sahasrottarekalakSasaMkhyakAH (177780) bhavanti // 50 12 // ekpudgldrvyprinnaamvktvytaa|| atha navabhirdaNDakairekapudgaladravyapariNAmavaktavyatAmAha- 'ege bhaMte !' ityAdi / mUlam-ege bhaMte ! davve kiM paogapariNae, mIsApariNae, vIsasA pariNae ? goyamA ! paogapariNae vA, mIsApariNae vA, vIsasApariNae vaa| jai paogapariNae ki maNappaogapariNae, jo pudgala saMsthAnakI apekSA Ayata saMsthAnapariNata hote haiM, ve varNa kI apekSAse kAlavarNa pariNata bhI hote haiM yAvat-nIlavarNa pariNata bhI hote haiM, haridrAvarNa pariNatabhI hote haiN| zuklavarNa pariNata bhI hote haiM / gandhakI apekSAse ve surabhigaMdha aura durabhigaMdharUpameM bhI pariNata hote haiM / rasakI apekSAse ve tikta, kaTuka, kaSAya, amla madhurarasa pariNata bhI hote haiM / sparza kI apekSAse ve karkaza, mRdu, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha rUkSasparza pariNata bhI hote haiM / ye samasta visrasApariNatapudgala 530 haiM / prayogapariNata, mizrapariNata aura virasA pariNata pudagala saba milakara 177780 haiM ||suu.12|| saMsthAnanI apekSAe Ayata (lAMbA) saMsthAna pariNata hoya che, te pudagalo vaNanI apekSAe zyAmavarNa pariNata paNa hoya che, nIlavarNa pariNata paNa hoya che, lAlavaNuM pariNata paNa hoya che, pIlAvarNa pariNata paNa hoya che ane zukalavarNa pariNata paNa hoya che. gaMdhanI apekSAe te pudgale sugaMdhapariNata paNa hoya che ane durgadhapariNata paNa hoya che. rasanI apekSAe te pudagale tIkhA, kaDavA, turA, khATA ane madhurarasa pariNata paNa DAya che. 25zanI apekSA pugata 442, muTu, guru, sadhu, zIta, SY, snigya ane rUkSasparza pariNata paNa hoya che. te samasta vizvasApariNata pudagalone pa30 bheda che. prayoga pariNata, mizra pariNata ane vizvasA pariNata pudagalonA ekaMdare 177780 bheda che. sU 12 che zrI. bhagavatI sUtra : Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 bhagavatIsUtre vayappaogapariNae, kAyappaogapariNae ? goyamA! maNappaogapariNae vA, vayappaogapariNae vA, kAyappaogapariNae vA / jai maNappaogapariNae kiM saccamaNappaogapariNae, mosamaNappaogapariNae, saccAmosamaNappaogapariNae, asaccAmosamaNappaogapariNae ? goyamA ! saccamaNappaogapariNae vA, mosamaNappaogapariNae vA, saccAmosamaNappaogapariNae vA, asaJcAmosamaNappaogapariNae vaa| jai sacamaNappaogapariNae ki AraMbhasaJcamaNappaogapariNae, aNAraMbhasaccAmaNappaogapariNae, sAraMbhasaccamaNappaogapariNae, asAraMbhasaccamaNappaogapariNae, samAraMbhasaccamaNappaogapariNae, asamAraMbhasaccamaNappaogapariNae ? goyamA ! AraMbhasaccamaNappaogapariNae vA, jAva asamAraMbhasaccamaNappaogapariNae vA / jai mosamaNappaogapariNae kiM AraMbhamosamaNappaogapariNae vA ? evaM jahA sacceNaM tahA moseNAvi / evaM saccAmosamaNappaogapariNaeNa vi| jai vayappaogapariNae ki saccavayappaogapariNae, mosavayappaogapariNae0? evaM jahA maNappaogapariNae tahA vayappaogapariNae vi jAva asamAraMbhavayappaogapariNae vA / jai kAyappaogariNae ki orAliya sarIrakAyappaogapariNae orAliyamIsAsarIrakAyappaoga0 veuviyasarIrakAyappaoga0 veuviyamIsAsarIrakAyappaogapariNae, AhAragasarIrakAyappaogapariNae, AhAra zrI. bhagavatI sUtra : Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.1 mR. 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 139 gamIsAsarIrakAyappaogapariNae, kammAsarIrakAyappaogapariNae ? goyamA ! orAliyasarIrakAyappaogapariNae vA,jAva kammAsarIrakAyappaogapariNae vaa| jai orAliyasarIrakAyappaogapariNae kiM egidiyaorAliyasarIrakAya paogapariNae, evaM jAva paMciMdiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae vA, beiMdiya-jAva-pariNae vA, jAva paMciMdiya jAva pariNae vaa| jai egidiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae kiM puDhavikkAiyaegidiyajAva pariNae jAva vaNassaikAiyaegidiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae ? goyamA ! puDhavikkAiyaegidiyapaogajAva pariNae vA jAva vaNassaikAiyaegidiya jAva pariNae vA / jai puDhavi kAiyaegidiyaorAliyasarIra jAva pariNae ki suhumapuDhavikkAiya jAva pariNae, bAdarapuDhavikkAiyaegidiya-jAva pariNae ? goyamA ! suhamapuDhavikkAiyaegidiya-jAva-pariNae vA, bAyarapuDhavikkAiyajAvapariNae vA / jai suhumapuDhavikkAiya jAva pariNae kiM pajjattasuhumapuDhavi-jAva pariNae, apajattasuhumapuDhavi-jAva-pariNae ? goyamA ! pajattasuhumapuDhavikkAiya-jAva pariNae vA, apajjattasuhumapuDhavikkAiya-jAva pariNae vA, evaM vAyare vi, evaM jAva vaNassaikAiyANaM caukkao bhedo| beiMdiya-teiMdiya-cauriMdiyANaM duyao bheo pajattagA ya, apajattagA ya, jai paMciMdiyaorAliyasarIrakAyappaogapari zrI. bhagavatI sUtra : Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtro Nae kiM tirikkhajoNiyapaMciMdiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae. maNussapaMciMdiya-jAva-pariNae ? goyamA ! tirikkhajoNiya-jAva-pariNae vA, maNussapaMciMdiya-jAva-pariNae vaa| jaitirikkha joNiya jAva pariNae kiM jalayaratirikkhajoNiya jAva pariNae vA, thalayara0, khahayara0, evaM caukkao bheo jAva khahayarANaM / jai maNussapaMciMdiya-jAva-pariNae ki saMmucchimamaNussapaMciMdiya-jAva-pariNae, gabbhavatiyamaNussa-jAva-pariNae ? goyamA ! dosuvi| jai gabbhavakratiyamaNussa-jAva pariNae kiM pajjattagabbhavatiya-jAva-pariNae, apajattagabbhavakkaMtiyamaNussapaMciMdiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae ? goyamA ! pajattagabbhavakkaMtiya-jAva-pariNae vA ?" ||suu0 13 // chAyA-ekaM bhadanta ! dravyaM kiM payogapariNatam , mizrapariNatam, visrasApariNatam ? gautama ! prayogapariNataM vA, visrasApariNataM vA / yadi prayoga ekapudagaladravyakIpariNAmavaktavyatA'ege bhaMte ! vve kiMpaogapariNae' ityAdi / sUtrArtha-( ege bhaMte ! dave kiMpaogapariNae, mIsApariNae, vIsasApariNae) he bhadanta ! ekadravya kyA prayogapariNata hotA hai, yA mizrapariNata hotA hai, yA vinasApariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (paogapariNae bA, mIsApariNae vA, vIsasA pariNae vA) ekadravyaprayogapariNata bhI hotA hai mizrapariNata bhI hotA hai yA eka pula dravyapariNuma vatavyatAege bhaMte ! dave kiM payogapariNae' tyA sUtrAtha- (ege bhaMte ! davve kiM paogapariNae, mIsApariNae, vIsasA pariNae ?' mahanta ! se dra05 zu prayogapariNata DAya cha? bhitrapariNata DAya cha? 3 visasAparigutAya cha? (goyamA!) ke gautama! (pogapariNae, mIsA pariNae cA, vIsasApariNae vA) : dra0ya prayogaparizuta 5 5 cha, bhizra zrI. bhagavatI sUtra : Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 mU013 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 141 pariNataM kiM manaHprayogapariNatam, vacaHprayogapariNatam, kAyaprayogapariNatam ? gautama ! manaHprayogapariNataM vA, vacaHprayogariNataM vA, kAyaprayogapariNataM vA / yadi manaHprayogapariNataM kiM satyamanaHprayogapariNatam, mRSAmanaHprayogapariNatam, satyamRSAmanaHprayogapariNatam, asatyamRSAmanaHprayogapariNatam ? gautama ! satyamanaHprayogapariNataM vA, mRSAmanaHprayogapariNataM vA, satyamRSAmanaHprayogapariNataM visrasApariNata bhI hotA hai / (jaipaogapariNae ki maNappaogapariNae, vayappaogapariNae, kAyappaogapariNae) he bhadanta ! yadi ekadravyaprayogapariNata hotA hai to kyA vahamanaH prayogapariNata hotA hai ? yA vacanaprayogapariNata hotA hai, yA kAyaprayogapariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (maNappaogapariNae vA, vaha eka dravya manaH prayogapariNata hotA hai yA vacanaprayogapariNata hotA hai yA kAyaprayogapariNata hotA hai| (jaimaNappaogapariNae kiM saccamaNappaogapariNae vA, mosamaNappaogapariNae vA, saccAmosamaNappaogapariNae vA, asaccAmosamaNappaogapariNae vA) he bhadanta ! yadi vaha eka dravya manaHprayogapariNata hotA hai, to kyA satyamanaH prayogapariNata hotA hai ? sA asatyamanaHprayogapariNata hotA hai ? yA ubhayamanaHprayogapariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (saccamaNappaogapariNae vA, mosamaNappaogapariNae vA, saccAmosamaNappaogapariNae vA, asacAmosamaNapariNata 5 hAya cha bhane vizvAsApariNata 595 uya che. (jai paogapariNae kiM maNappaogapariNae, vayappaogapariNae, kAyappaogapariNae ?) 3 laha-! le eka vya progapariNuta hoya che, to zuM te manaHpragapariNata hoya che? ke vacanapryogpti paNa DAya cha ? 3 ayaprayogaparita saya cha ? (goyamA!) 3 gautama! (maNappaogapariNae vA, vayappaogapariNae vA, kAyappaogapariNae vA) te eka dravya manaH pragapariNata paNa hoya che, vacana prayogapariNata paNa hoya che ane Aya prayogapariNata 59 hAya che. (jai maNappaogapariNae ki saccamaNappaogapariNae, mosamaNappaogapariNae cA, saccAmosamaNapaogapariNae vA ? ) he bhadanta ! je te eka dravya manaH prayogapariNata hoya che, te zuM satyamanaH pragapariNata hoya che ke asatyamanaH pragapariNata hoya che? ke ubhayamanaH prayogapariNata DAya cha ? 3 anuyamana: prayAparizuta DAya cha ? (goyamA !) 3 gItama! (saccamaNappabhogapariNae vA, mosamaNappaogapariNae vA, saccAmosamaNapaoga zrI. bhagavatI sUtra : Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 bhagavatImUne vA, asatyamRSAmanaHprayogapariNataM vA ? / yadi satyamanaHprayogapariNataM kim ArambhasatyamanaH prayogapariNataM vA, anArambhasatyamanaHprayogapariNataM vA, saMrambhasatyamanaHpayogapariNataM vA, asaMrambhasatyamanaHprayogapariNataM vA, samArambhasatyamanaH prayogapariNataM vA, asamArambhasatyamanaHprayogapariNataM vA ? gautama ! ArambhasatyamanaHprayogapariNataM vA, yAvat - asamArambhasatyamanaHprayogapariNataM vA / ppaAgapariNae vA,) vaha ekadravyasatyamanaHprayogapariNata hotA hai yA asatyamanaHprayogapariNata hotA hai yA ubhayamanaHprayoga (vyavahAramanaH prayoga) pariNata hotA hai yA anubhayamanaHprayogapariNata hotA hai, (jaisacamaNappaogapariNae kiM AraMbha sacamaNappaogapariNae, aNAraMbhasacca maNappaogapariNae, sAraMbhasaccamaNappaogapariNae, asAraMbhasacamaNappaogapariNae, samAraMbhasaccamaNappaogapariNae) he bhadanta! yadi vaha dravya satyamanaHprayogapariNata hotA hai to kyA AraMbha satyamanaH prayogapariNata hotAhai? yA anAraMbha satyamanaHprayogapariNata hotA hai? yA samAraMbha satyamanaH prayoga pariNata hotA hai ? yA asamAraMbhasatyamanaHprayogapariNata hotA hai? yA samAraMbhasatyamanaHprayogapariNata hotA hai ? yA asamAraMbhasatyamanaH prayogapariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (AraMbha saccAmaNappa ogapariNae vA, jAva asamAraMbhasacamaNappaogapariNae vA) vaha eka dravya AraMbha satyamanaH prayogapariNata bhI hotA hai athavA yAvat pariNae vA. asaccAmosamaNappaogapariNae vA) te me 20ya satyamana: prayoga pariNata paNa hoya che, asatyamanaH prAga pariNata paNa hoya che, ubhayamana: prAga (vyavahAramana: prAga) pariNata paNa hoya che ane anubhayamanaH prayogapariNata paNa hoya che. (jai saccamaNappaogapariNae kiM AraMbhasaccamaNappaogapariNae, aNArabhasaccamaNappaoga pariNae, sAraM bhasaccamaNappaogapariNae, asAraMbha saccamaNapappaogapariNae ? samAraMbhasaccamaNappaogapariNae asamAraMbhasaccamaNappaogapariNae ?) imAnta ! nete dra05 satyamAnaH prayogapariNata hAya cha, to zuM te AraMbha satyamanaH pragapariNata hoya che? ke anAraMbha satyamanaH pragapariNata hAya che? ke saMraMbha satyamanaH prayogapariNata hoya che? ke asaMraMbha satyamanaH pragapariNata hoya che ke samAraMbha satyamanaH pragapariNata hoya che ke asamAraMbha satyamana: prayogapariNata hAya cha? (goyamA!) gautama ! (AraMbhasaccamaNappaoga pariNae vA, jAva asamAraMbhasaccamaNappaogapariNae vA) te 4 dravya maansatyamanaH pragapariNata paNa hoya che, yAvata asamAraMbha satyamanaH prAgapariNata paNa zrI. bhagavatI sUtra : Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 143 yadi-mRpAmanaHprayogapariNataM kim ArambhamRSAmanaHprayogapariNataM vA, evaM yathAsatyena, tathA mRSA'pi / evaM satyamRSAmanaHprayogapariNatenApi, evam asatyamRSAmanaHprayogapariNatenApi / yadi vacaHprayogapariNataM kiM satyavacaHprayogapariNatam, mRSAvacaHprayogapariNatam ? evaM yathA-manaHprayogapariNataM tathA vacaHprayogapariNatamapi, yAvat-asamArambhavacaHmayogapariNataM vA / asamAraMbhamanaH prayogapariNata bhI hotA hai / (jai mosamaNappaoga. pariNae kiM AraMbha mosamaNappaopapariNae vA) he bhadanta ! yadivaha ekadravya mRSAmanaHprayogapariNata hotA hai to kyA vaha AraMbha mRSAmanaHprayogapariNata hotA hai ? (evaM jahA sacceNaM tahA moseNAvi) he gautama ! jaisA satyamanaHprayogapariNatake viSayameM kahA gayA hai, uso tarahase mRSAmanaHprayogapariNatake viSayameM bhI jAnanA cAhiye / (eva saccAmosamaNappaogeNa vi, evaM asaccAmosamaNappaogeNa vi) isI tarahase satyamRSAmanaHprayogake viSayameM aura asatyAmRSAmanaHprayogake viSayameM bhI jAnanA cAhiye (jaivayappaogapariNae kiM saccavayappa ogapariNae mosavayappaogapariNae.) he bhadanta yadi vaha ekadravya vacanaprayoga pariNata hotA hai to kyA vaha satyavacanaprayogapariNata hotA hai yA mRSAvacanaprayoga hotA hai.| (evaM jahA mappaNaogapariNae tahA vayappaogapariNae vi jAva asamAraMbhavayappaogapariNaevA) he gautama ! jaisA manaH prayogapariNatake viSayameM kahA gayA hai vaisAhI vacanaprayo DAya che. (jai mosamaNappaogapariNae ki AraMbha mosamaNappaogapariNae vA ?) he bhadanta! je te eka dravya mUSAmanaH pragapariNata hoya che, te zuM te AraMbha bhRSAmanaH prayogapariNataya cha ? ( evaM jahA sacceNaM tahA moseNA vi) he gautama! jevuM satyamanaH prayogapariNatanA viSayamAM kahyuM che, evuM ja kathana mRSAmanaH prayogapariNatanA viSayamA 574 sabhA. (evaM saccAmosamaNappaogeNa ci, evaM asaccAmosamaNappaogeNa vi) me 4 pramANe satyabhUSAmanaH prayoganA viSayamA bhane masatyAbhUSAmanaH prayoganA viSayamA pazu samAbu. (jai vayappaogapariNae ki saccavayappaoga pariNae, mosavayappaogapariNae ?) he mahanta ! nete 4 dravya vacana prayogapariNata hoya che, te zuM satyavacana prega pariNata hoya che, ke bhRSAkyana prayogapariNata DAya cha ? ( evaM jahA maNappaogapariNae-tahA vayappa ogapariNae vi jAva asamAraMbhavayappaogapariNae vA) he gautama ! " manaH praye gapariNatanA viSayamAM kahyuM che, evuM ja vacana progapariNatanA viSayamAM paNa zrI. bhagavatI sUtra : Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 bhagavatImatre yadi kAyaprayogapariNataM kim audArikazarIrakAyapayogapariNatam, audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNatam, vaikriyazarIrakAyaprayogapariNatam, vaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNatam, AhArakazarIrakAyaprayogapariNatam, AhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNatam, kArmaNazarIrakAyamayogapariNatam ? gautama ! audArikazarIrakAyaprayogapariNataM vA, yAvat-kArmaNazarIrakAyaprayogapariNataM vaa| yadi gapariNatake viSayameM bhI jAnanA cAhiye / yAvat vaha eka dravya asamAraMbhavacanaprayogapariNata hotA hai / (jaikAyappaogapariNae kiM orAliyasarIrakAyappaogapariNae, orAliyamIsAsarIrakAyappaoga0 veubviyasarIrakAyappaoga0, veubviyamIsA sarIrakAyappaogapariNae, AhArakasarIrakAyappaogapariNae,AhAragamIsAsarIrakAyappaogapariNae, kammAsarIrakAyappaogapariNae,) he bhadanta ! yadi vaha eka dravyakAyaprayoga pariNata hotA hai to kyA vaha audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? yA audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? yA vaikriya zarIrakAyaprayoga pariNata hotA hai ? yA vaikriya mizrazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? yA AhAraka zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? yA AhAraka mizrazarIrakaHyamayogapariNata hotA hai ? yA kArmaNazarIra prayogapariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (orAliya sarIrakAyappaogapariNae vA, jAva kammA sarIrakAyappaogapariNae vA) samajavuM. "te eka dravya asamAraMbha-vacana pragapariNata paNa hoya che, tyAM sudhInuM kathana grahaNa karavuM. (jai kAyappaogapariNae ki orAliyasarIrakAyappaogapariNae, orAliyamIsAsarIrakAyappaoga0, veuvviyasarIrakAyappaoga0, veuvviya mIsAsarIrakAyappaogapariNae, AhAragasarIrakAyappaogapariNae, AhAragamIsA sarIrakAyappaogapariNae, kammAsarIrakAyappaogapariNae ) 3 mahanta ! nete eka dravya kAyaprayogapariNata hoya che, te zuM te audArika zarIrakAya progapariNata hoya che? ke audArika mizra zarIrakAya progapariNata hoya che? ke vaikriya zarIrakAya pragapariNata hoya che? ke vaikiya mizra zarIrakAya prayogapariNata hoya che? ke AhAraka zarIrakAya prayogapariNata hoya che? ke AhAraka mizra zarIrakAya progapariNata hoya che? bhae 31245 prayogapariNata 5 cha ? (goyamA !) he gItama! (orAliyasarIrakAyappaogapariNae vA, jAva kammAsarIrakAyappaogapariNae vA) te eka dravya audArika zarIrakAya pragapariNata paNa hoya che, yAvata kArmaNa zarIra prayogapariNata paNa hoya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1. 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 145 audArikazarIra kA prayogapariNataM kim ekendriyaudArikazarIra kAyaprayogapariNatam, evaM yAvat paJcendriyaudArika- yAvat pariNatam ? gautama ! ekendriyaudArika zarIrakAyaprayogapariNataM vA dvIndriyayAvata - pariNataM vA yAvata paJcendriyayAvat - pariNataM vA / yadi ekendriyaudArikazarIrakAya prayogapariNata kiM pRthivIkAyikaikendriyayAvat - pariNata yAvat-vanaspatikAyikai kendriyaudArikazarIrakA yaprayogapariNataM vaha eka dravya audArika zarIra kAyaprayogapariNata bhI hotA hai athavA yAvat kArmaNazarIraprayogapariNata bhI hotA hai| (jaha orAliyasarIrakAyappaogapariNae kiM egiMdiya orAliya sarIrakAyappaogapariNae evaM jAva paMcidiya orAliya jAna pariNae) he bhadanta vaha eka dravya audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai to kyA vaha ekendriya ke audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai| athavA yAvat paMcendriyake audArikazarIra kAyaprayoga pariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (egiMdiyaorAliya sarIrakAyappagapariNae vA, beiMdiyajAva pariNae vA jAva paMciMdiya jAva pariNae vA) vaha eka dravya ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogapariNata bhI hotA hai / athavA doindriyake audArika zarIra kAyaprayogapariNata bhI hotA hai / athavA yAvat paMcendriyake audArikazarIrakA prayogapariNata bhI hotA hai / ( jai egiMdiyaorAliya sarIrakAyappaogapariNae kiM puDhavikAiya egiMdiya jAva pariNae jAva ( jai orAliyasarIrakAyappaogapariNae kiM ergidiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae, evaM jAtra paMciMdiya orAliya jAba pariNae ) he bhadanta! te eka dravya jo audArika zarIrakAya prayogapariNata hoya che, tA zuM te ekendriyanA audArika zarIrakAya prayAgapariNata hoya che, ke dvIndriyanA, trIndriyanA, yaturindriyanA, he yayendriyanA mohAri zarIrAya prayogaparita hoya che ? (goyamA !) he gautama! (egiMdiya orAliya sarIrakAyappaogapariNae vA beiMdiya jAva pariNae vA, jAva paMciMdiya jAva pariNae vA ) te eka vya ekendriyanA audArika zarIrakAya prayAgapariNata paNa hAya che, dvIndriyanA audArika zarIrakAya prayAgapariSkRta paNu hAya che, ane paMcendriya paryantanA vAnA audArika zarIrakAya prayAgapariNata pazu . ( jai ergidiya orAliyasarIra kAyappaogapariNae kiM puDhavi kAiyaergidiya jAva pariNae jAva vaNassaikAiya emiMdira orAliya zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImUne vA ? gautama ! pRthivIkAyikaikendriyaprayoga-yAvat pariNataM vA, yAvat-vanaspatikAyikaikendriyayAvat-pariNataM vA, yadi pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIrayAvat-pariNataM kiM mUkSmapRthivIkAyikayAvat pariNataM, bAdarapRthivIkAyikaikendriyayAvat pariNatam ? gautama ! sUkSmapRthivIkAyikaikendriyayAvat-pariNataM vA, bAdarapRthivIkAyikayAvat-pariNataM vA / vaNassaikAiyaegidiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae ) he bhadanta ! vaha ekadravya yadi ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai to kyA vaha pRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? yA yAvat vanaspatikAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (puDhavikAiya egidiyapaoga jAva pariNae vA, jAva vaNammai kAiyaegidiya jAva pariNae vA ) vaha eka dravya pRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogapariNata bho hotA hai yA yAvat vanampatikAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogapariNata bhI hotA hai (jai puDhavikAiyaegidiyaorAliya sarIrajAva pariNae ki suhamapuDhavikAiya jAva pariNae bAdapuDhavikkAiya egidiya jAva pariNae ) he bhadanta ! yadi vaha eka dravya pRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai to kyA vaha sUkSmapRthivIkAyika sarIrakAyaMppaogapariNae ?) saha-ta! te me dra0ya samandriyanA mohA24 zarIrakAya prayogapariNata hoya che, to zuM te ekendriyanA audArika zarIrakAya prayogathI pariNata hoya che? ke dvIndriyanA-trIndriyanA-caturindriyanA athavA paMcendriyanA zarIrakAya pragathI pariNata hoya che ? ___(goyamA !) he gautama ! ( puDhavikkAiyaegidiyappaoga jAva pariNae bA, jAva vaNassaikAiya egidiya jAva pariNae vA) te eka dravya pRthvIkAyika ekendriyanA dArika zarIrakAya progathI paNa pariNata hoya che, ane vanaspatikAvika paryantanA ekendriyanA dArika zarIrakAya prayogapariNuta paNa hoya che. (jai puDhavikAiyaegidiyaorAliyasarIra jAva pariNae, ki muhuma puDhavikkAiya jAva pariNae, bAdara puDhavikkAiyaegidiya jAva pariNae ) hi bhadanta ! je te eka dravya pRthvIkAyika ekendriyanA audArika zarIrakAya progapariNuta hoya che, to zuM te sUphama pRthvIkAyika ekedriyanA audArika zarIrakAyanA prayogathI pariNata hoya che, ke bAdara pRthvIkAyika ekendriyanA audArika zarIrakAyanA prayogathI pariNata hoya che.? zrI.bhagavatI sUtra : Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 147 yadi sUkSmapRthivIkAyikayAvat pariNataM kim paryAptakasUkSmapRthivIyAvatpariNatam, aparyAptakamakSmapRthivIyAvat-pariNatam ? gautama ! paryAptakamUkSmapRthivIkAyikayAvatpariNataM vA, aparyAptakamUkSmapRthivIkAyikayAvat-pariNata vA, evaM ekendriyake audArika zarIrakAyake prayogase pariNata hotA hai ? yA bAdara pRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyake prayogase pariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (suhumapuDhavIkAiya egidiya. jAva pariNae, bAdarapuDha vikkAiya jAva pariNae) vaha eka dravya sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrake prayogase pariNata bhI hotA hai yA bAda pRthivIkAyikaekendriyake audArika zarIrake kAya prayogase bhI pariNata hotA hai / (jai suhamapuDhavIkAiya jAva pariNae ki pajatta muhamapuDhavi jAva pariNae, apajjatta suhamapuDhavIjAva pariNae) he bhadanta ! yadi vaha ekadravya sUkSmapRthirIkAyika ekendriyake audArika zarIrarUpa kAyaprayogase pariNata hotA hai to kyA vaha paryApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrarUpakAyaprayogasepariNata hotA hai yA aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIra rUpakAyaprayogase pariNata hotA hai ? (goyamA ! pajattasuhumapuDhavikAiya jAva pariNae vA, apajatta suhumapuDhavikAiya pariNae) he gautama ! vaha ekadravya paryAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArikazarIrarUpakAyaprayoga se bhI pariNata hotA hai, aura aparyApta sUkSmapRthivIkAyika (goyamA !) gautama! (muhuma puDhavikkAiya egidiya jAva pariNae, bAdara puDhavikAiya jAva pariNae) te me dravya sUkSma pRthvAyi: sandriyana hAri zarIrakAya prayogathI paNa pariNata hoya che ane bAdara pRthvIkAyika ekendriyanA audArika zarIranA sayaprayogathA 59] pariNata hoya che. (jai muhama puDhavikAiya jAva pariNae ki pajata muhumapuDhavi jAva pariNae, apajjatta muhuma puDhavi jAca pariNae ?) he bhadanta! je te eka dravya sUkSama pRthvIkArSika ekendriyanA audArika zarIrarUpa kAyaprayogathI pariNata thatuM hoya, te zuM te paryApta sUkSama pRthvIkAyika ekendriyanA audArika zarIrarUpa kAyapragathI pariNata thAya che, ke aparyApta sUkSama pRthvIkAyika ekendriyanA bhau2i4 zarI235 4|ypryogthii pariNata thAya cha ? (goyamA ! pajjatta suhuma puDhavikAiya jAva pariNae vA, apajjatta suhuma puDhavikAiya pariNae.) 3 gItama! te eka dravya paryApta sUkSma pRthvIkAyika ekendriyanA dArika zarIrarUpa kAyaprayogathI paNa pariNata thAya che, ane aparyApta sUkSama pRthvIkAyika ekendriyanA audArika zarIrarUpa zrI. bhagavatI sUtra : Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 bhagavatIsUtre bAdarespi ! evaM yAvat vanaspatikAyikAnAM catuSko bhedaH, dvIndriya-trIndriyacaturindriyANAM dviko bhedaH - paryAptakatha aparyAptakazca / yadi paJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM kiM tiryagyonika paJcendriyau dArikazarIrakA prayogapariNataM manuSyapaJcendriyayAvat - pariNatam ? gautama ! tiryagyoniyAvatpariNata vA, manuSyapaJcendriyayAvat pariNataM vA / " ekendriyake audArika zarIrarUpakAyaprayogase bhI pariNata hotA hai / ( evaM bAdare ci) isI tarahase vaha ekadravya paryApta aparyApta pRthivIkAyika cAdara ekendriyake audArika zarIrarUpakAyapayoga se bhI pariNata hotA hai aisA jAnanA cAhiye / ( evaM jAva vaNassaikAiyANaM caukkao bhedo) isI taraha se vaha eka dravya yAvat sUkSma paryApta sUkSmaaparyApta bAdara paryAptaka bAdara aparyApta yAvat vanaspatikAyikake ina cArabhedoMke audArika zarIrarUpa kAyaprayoga se pariNata hotA hai yaha kathana bhI jAnanA cAhiye | ( beiMdiya, teiMdiya, cariMdiyANaM duyao bhedo pajjantagAya apajjatagAya) isI tarahase vaha eka dravya beindriya, teindriya aura indriya jIvoMke paryAptaka aparyAptaka ke audArika zarIrarUpakAyaprayoga se pariNata hotA hai aisA bhI jAnanA cAhiye / (jai paMci - diya orAliya sarIrakAyappaogapariNae ki tirikkhajoNiya paMciMdiya orAliya sarIrakAyappaogapariNae ki maNussapaMciMdiya jAva pariNae) he bhadanta ! yadi vaha eka dravya paMcendriya jIvake audArika zarIrarUpakAyake kAya prayogathI paNa pariNata thAya che. ( evaM bAdare tri) me 4 pramANe te dravya paryApta ane aparyApta khAdara pRthvIkAlika ekandriyanA audArika zarIrarUpa kAyaprayogathI parita thAya che me samavu. ( evaM jAtra vaNassaikAiyANaM cakkao bhedo) eja pramANe te eka dravya sukSma paryApta, sUkSma aparyApta, bAdara paryApta, ane Adar aparyAptarUpa, cAra bhedavALA aAyika, vAyukAcika, tejakAyika ane vanaspatikAyika ekendriyanA audArika zarIrarUpa kAyaprayAgathI paNa parita thAya che, ema samajavuM. ( iMdiya, iMdiya, cauriMdiyANaM duyao bhedo pajjattagA ya apajjattagA ya) e ja pramANe te eka dravya dIndriya, trIndriya ane caturindriya veAnA paryAptaka ane aparyApakanA audArika zarIrarUpa kAyaprayogathI paNa pariNata thAya che ema samajavuM. ( as paMcidiya orAliya sarIrakAyappaoga pariNae, kiM tirikkhajoNiya paMcidiyaorAliya sarIrakAyappaogapariNae, maNustapaMcidiya jAva pariNae ?) he bhadanta! jo te eka dravsa pacendriya jIvAnA audArika zarIrarUpa kAyanA prayogathI zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.13 mUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 149 ___ yadi tiryagyonikayAvat-pariNata kim jalacaratiryagyonikayAvat-pariNata vA, sthalayara0 kheyara0, evaM catuSko bhedo yAvat khecarANAm / yadi manuSyaprayogase pariNata hotA hai to kyA vaha tiryaMca yonika paMcendriya audArika zarIrarUpa kAyapayogase pariNata hotA hai ? ki manuSya paMcendriyake audArika zarIrarUpakAyaprayogase pariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (tirikkhajoNiya jAva pariNae vA, maNussa paMciMdiya jAva pariNae vA) vaha eka dravya tiryaca yonika audArika zarIrarUpakAyake prayoga se bhI pariNata hotA hai, tathA manuSyapaMcendriyake audArika zarIrarUpa kAyake prayogase bhI pariNata hotA hai / (jaitirikkhajoNiya jAva pariNae, kiM jalayaratirikkha joNiya jAva pariNae vA, thalayara0 khahayara0) he bhadanta ! yadivaha ekadravya tiyaMcayonika zarIrarUpakAyake prayogase pariNata hotA hai to kyA vaha jalacara tiryaMcayonikake audArika zarorarUpa kAyake prayogase pariNata hotA hai ? sthalacara tithaMca yonikake audArika zarIrarUpa kAyake prayogase hotA hai ? yA khecara tiyacayonikake audArika zarIrarUpa kAyake prayogase pariNata hotA hai ? (evaM caukkao bhedo jAva khahayarANaM) he gautama ! pUrvameM jaisA kahA gayA hai usI tarahase khecaroMke cArabhedoMke saMmUcchima, garbhaja, pariNata thAya che, te zuM te tiryacanika paMcendriya jIvonA dArika zarIrarUpa kAyaprayogathI pariNata thAya che, ke manuSya paMcendriyanA dArika zarIrarUpa kAyapragathI pariNata yAya cha ? (goyamA!, gautama ! (tirikkhajoNiya jAna pariNae vA, maNumsapaMcidiya jAva pariNae vA ) te 24 dravya tiya yoni sAnA mohArika zarIrarUpa kAyaprayogathI paNa pariNata thAya che, ane manuSya paMcendriyanA audArika zarI235 4yaprayogathI 54 parizuta thAya che. (jai tirikkhajoNiya jAva pariNae, ki jalayara tirikvajoNiya jAva pariNae cA, thalayara0, khahayara0 ) he bhadata! je te eka dravya tiryacapaMcendriyanA dArika zarIrarUpa kAyanA prayogathI pariNata thAya che, to zuM te jalacara tiryaMcanikanA audyArika zarIrarUpa kAyanA prayogathI pariNata thAya che, ke sthalacara tiryacanikanA audArika zarIrarUpa kAyana. prayogathI pariNate thAya che, ke khecara tiryaMcanikanA audArika zarIrarUpa kAyanA prayogathI pariNata yAya cha 1 ( evaM caukao bhedo jAva khahayarANaM) De gautama ! te eka dravya jaLacara, sthalacara ane khecara, e traNe prakAranA tiryaMcAnA audArika zarIrarUpa kAyanA prayogathI pariNata thAya che. e ja pramANe khecara paryantanA cAra bhedanA zrI. bhagavatI sUtra : Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 150 bhagavatIsUtroM paJcendriyayAvat-pariNataM kim saMmUcchimamanuSyapaJcendriyayAvat-pariNataM garbhavyutkrAntikamanuSyayAvat-pariNatam ? gautama ! dvayorapi / / ___ yadi garbhavyutkrAntikamanuSyayAvat-pariNata' kiM paryAptakagarbhavyutkrAntikayAvat - pariNatam, aparyAptakagarbhavyukrAntikamanuSyapaJcendriyaudArikazarIrakAyaparyApta, aparyApta ke viSayameM bhI jAnanA cAhiye / (jai maNussa paMciMdiya jAva pariNae kiM saMmucchima maNussa paMciMdiya jAva pariNae gabbhavatiyamaNussa jAva pariNae ? he bhadanta ! yadi vaha eka dravya manuSya paMcendriyake audArika zarIrarUpa kAyaprayogase pariNata hotA hai to kyA vaha saMmUchima manuSya paMcendriyake audArika zarIrarUpa kAyake prayogase pariNata hotA hai ? yA garbhaja manuSyake audArika zarIrarUpakAyake prayogase pariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (dosuvi) vaha eka drazya saMmUchima manuSyapaMcendriyake evaM garbhaja manuSya paMcendriyake audArika zarIrarUpa kAyake prayogase pariNata hotA hai / (jai gabbhavatiya maNussa jAva pariNae kiM pajattagambhavaka tiya jAva pariNae' apajattaganbhavaka tiya maNussa paMciMdiya orAliya sarIrakAya ppaogapariNae) he bhadanta ! yadi vaha eka dravya garbhaja manuSyake audArikazarIrarUpa kAyake prayogase pariNata hotA hai to kyA vaha paryApta garbhaja manuSya ke audArika zarIrarUpa kAyake prayogameM pariNata (saMmUcchima, garbha ja, paryAptaka ane aparyAptaka) viSayamAM paNa samajavuM. (jai maNussa paciMdiya jAva pariNae kiM saMmucchima maNussa paMciMdiya jAva pariNae, gabbhavatiya maNussa jAva pariNae ?) he mahata! leta me dravya manuSya paMcendriyanA audArika zarIrarUpa kAyaprogathI pariNata thAya che, te zuM te saMmUrNima manuSya paMcendriyanA audArika zarIrarUpa kAyanA prayogathI pariNata thAya che, gama manuSyanA mohA24 22235 aAyanA prayogathA pariNata yAya cha ? (goyamA!) gautama ! (dosa vi) me dravya sa bhUmichama manuSya payendriyanA mahariza zarIrarUpa kAyapragathI paNa pariNata thAya che ane garbhaja manuSya paMcendriyanA audArika zarI235 4AyaprayogathI 54 pariNata thAya che. (jai gabbhavatiya maNussa jAva pariNae ki pajjattagabbhavatiya maNussa jAva pariNae, apajjattagabhavakaM tiya maNussapaMciMdiya orAliyasarIrakAyappaogapariNae ? ' he mahanta! ne te eka dravya paryApta garbhaja manuSyanA audArika zarIrarUpa kAyanA prayogathI pariNata thAya che, te zuM te paryApta garbhaja manuSyanA dArika zarIrarUpa kAyanA prayogathI pariNata zrI. bhagavatI sUtra : Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 su.13 sUkSmapRthivIkAyasvarUpanirUpaNam 151 prayogapariNatam ? gautama ! paryAptakagarbhavyutkrAntikayAvat pariNata vA, aparyAptakagarbhavyutkrAntikayAvat-pariNatam ||muu0 13 // TIkA-'ege bhaMte ! dave ki paogapariNae, mIsApariNae, vIsasApariNae ?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! ekaM pudgaladravyaM kiM prayogapariNataM bhavati, mizrapariNata' bhavati, visrasApariNata bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! pogapariNae vA, mIsApariNae vA, vIsasApariNae vA' he gautama ! ekaM pudgalahotA hai ? yA aparyApta garbhaja manuSyake audArika zarIrarUpakAyake prayogase pariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (pajattagabbhavakka tiya jAva pariNae vA apajjattaganbhavatiya jAva pariNae vA) vaha ekadravya paryApta garbhaja manuSyake audArika zarIrarUpakAyake prayogase bhI pariNata hotA hai aura aparyApta garbhaja manuSyake audArika zarIrarUpa kAyake prayogase bhI pariNata hotA hai // ___TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakArane nau daNDakoMmeM se prathama daNDakako lekara eka pudgala dravyake pariNAmakI vaktavyatAkA pratipAdana kiyA hai isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai ki 'ege bhaMte ! dave kiM paogapariNae, mIsApariNae, vIsasApariNae ? ' he bhadanta ! eka pudgala dravya prayogapariNata hotA hai ? yA mizrapariNata hotA hai ? yA visrasA pariNata hotA hai ? uttarameM gautamase prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paogapariNae vA, mIsApariNae vA' eka pudgala dravyaprayogapariNata thAya che, ke aparyApta garbhaja manuSyanA audArika zarIrarUpa kAyanA prayogathI pariNata thAya cha ? (goyamA !) gautama ! (pajjattagabbhavakka tiya jAva pariNae vA, apajjattagabbhavakka tiya jAva pariNae vA) te 4 dravya 5ti ma manuSyanA dArika zarIrarUpa kAyanA prayogathI paNa pariNata thAya che, ane aparyApta garbhaja manuSyanA audArika zarIrarUpa kAyanA prayogathI paNa pariNata thAya che. TIkAtha- sUtrakAre A sUtradvArA nava daMDakemAMnA pahelA daMDakane anulakSIne eka pudgala dravyanA pariNAma (pariNamana) nI vakatavyatAnuM pratipAdana karyuM che- A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune A pramANe prazna pUche che'ege bhaMte ! dave kiM paogapariNae, mIsApariNae, vIsasApariNae ?' he bhadanta! eka pudagaladravya zuM prayogapariNata hoya che, ke mizrapariNata hoya che, ke vikhasApariNata rAya cha? uttara- 'goyamA ! gautama! "paogapariNae vA, zrI. bhagavatI sUtra : Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImUtre dravyaM prayogapariNata vA api bhavati, mizrapariNataM vA-api bhavati, vistrasApariNata vA-api bhavati, tatra jIvavyApAreNaudArikAdizarIrarUpeNa pariNata prayogapariNatam 1, prayogavisrasAbhyAM mizrita pariNata jIvarahitakalevaraM mizrapariNatamucyate 2, visrasayA svabhAvena pariNataM visrasApariNatam abhrapaTalAdikam 3 / gautamaH pRcchati 'jai paogapariNae kiM maNappaogapariNae, vahappaogapariNae, kAyappaogapariNae ? he bhadanta ! yat pudgaladravyaM prayogapariNataM tat kiM manaHprayogapariNataM bhavati, vacaHprayogapariNataM bhavati, kAyaprayogapariNata bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! maNappaogapariNae vA, vaippaogapariNae vA, hotA hai yA mizrapariNata hotA hai, visrasApariNata hotA hai / jIvake vyApArase pudgalakA audArika Adi zarIrake rUpameM jo pariNamana hotA hai vaha prayogapariNata pudgala dravya kahA gayA hai| prayoga aura svabhAva ina donoMke saMbaMdhase pariNAmako prApta huA jIvarahita kalevara mizrapariNata kahA gayA hai / svabhAvase hI pariNAmako prApta huA abhrapaTala Adi dravya virasA pariNata kahA gayA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'jaipaogapariNae kiM maNappaogapariNae, vaippa ogapariNae, kAyappaogapariNae' he bhadanta ! jo pudgaladravyaprayoga pariNata hotA hai vaha kyA manaH prayogapariNata hotA hai ? yA vacanaprayogapariNata hotA hai ? yA kAyaprayogapariNata hotA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM ki 'goyamA' he gautama / 'maNappaogapariNae vA, vaippaoga mIsApariNae vAM, vIsasApariNae vA' me4 pusadravya prayogaparita paDAya cha, mizrapariNata paNa hoya che, ane vizvasApariNata paNa hoya che. - jIvanA vyApArathI pudgalanuM audArika Adi zarIrarUpe je pariNamana thAya che, tene progapariNuta pugaladravya kahevAmAM AvyuM che. prayoga ane svabhAva e banenA saMbaMdhathI pariNamana pAmelA jIvarahita kalevarane mizrapariNata kahevAmAM AvyuM che. svAbhAvathI ja pariNamana pAmelA abhrapaTala Adi dravyane vizvasAyariNata kahevAmAM bhAvyu che. gautama 2vAmInA prazna- 'jai paogapariNae ki maNappaogapariNae, vaippaogapariNae, kAyappaogapariNa e ? ) 3 mahanta! re pujavya pryogpariNata hoya che, te zuM manaH prayogapariNata hoya che? ke vacana pragapariNata heAya che ke kAya prayogapariNata hoya che? utta2- 'goyamA' gautama ! maNappaogapariNae vA, vaippaoga zrI. bhagavatI sUtra : Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sa. 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 153 kAyappaogapariNae vA' he gautama ! prayogapariNata dravyaM manaHpayogapariNata vA, vacaHpayogapariNata vA, kAyaprayogapariNataM vApi bhavati, tatra manovargaNAdravyaM paryAdAya manoyogena manastayA pariNAmitAH dravya pudgalAH manaHprayogapariNatAH ucyante, bhASAdravyaM paryAdAya vacanayogena bhASArUpeNa pariNamya bahiniHsAryamANA dravyapudgalAH vAkprayogapariNatA ucyante, kAyayogena paryAdAya audArikAdizarIrarUpeNa pariNAmitA dravyapudgalAH kAyaprayogapariNatA ucyante iti bhAvaH / gautamaH pRcchati-'jai maNappaogapariNae ki saccamaNappaogapariNae, mosamaNapaogapa0, sacAmosamaNappaoga0, asacAmosamaNappaoga0 ' he bhadanta ! yad dravyaM manaHpayogapariNataM tat kiM satyamanaHprayogapariNataM bhavati, mRSAmanaHprayogapariNae vA, kAyappaogapariNae vA' prayogapariNata vaha dravya manaHprayoga pariNata hotA hai, yA vacanamyogapariNata hotA hai, kAyaprayogapariNata hotA hai / manovargaNArUpa dravyako grahaNa karake manoyogadvArA manarUpa se pariNAma ko prApta hue dravyapudgala manaHprayogapariNata kahe jAte haiN| bhASAdravyako grahaNa karake vacanarUpayoga dvArA bhASAke rUpameM pariNamA kara bAhara nikAle gaye dravyapudgalavAmayogapariNata kahe jAte haiN| kAyayoga se zarIravargaNAko grahaNa karake audArika Adi zarIrarUpase pariNAmako prApta karAye gaye jo dravyapudgala haiM ve kAyaprayogapariNata pudgala dravya kahe jAte haiM / aba gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM 'jai maNappaogapariNae kiM saccamaNappaogapariNae, mosamaNappaogapariNae saccAmosamaNappaogapariNae, asaccAmosamaNappaogapariNae0' he bhadanta ! jo dravya manaHprayogapariNata kahA gayA hai vaha kyA satyamanaHprayogapariNae vA, kAyappaogapariNae vA' prayoga pariNata te dra05 bhanaH prayogapariNata paNa hoya che, vacana prayogapariNata paNa hoya che ane kAya prayogapariNata paNa hoya che. mane vargaNArUpa dravyane grahaNa karIne manoyoga dvArA manape pariNamana pAmelA dravya pugalane mana: prayogapariNata kahe che. bhASAvyane grahaNa karIne vacanarUpa yoga dvArA bhASArUpe pariNamAvIne bahAra kADhavAmAM AvelA dravyapudgalene vacanapravega pariNuta kahe che. kAyAgathI zarIravagaNane grahaNa karIne audArika Adi zarIrarUpe pariNamana pAmelA dravyapudgalene kAya pragapariNata pudgaladravya kahe che. gautama 2vAbhInI prazna- 'jai maNappaogapariNae kiM saccamaNappaogapariNae, mosamaNappaogapariNae, saccA mosamaNappaogapariNae, asaccAmosamaNappaoga pariNae' he mata 85 bhana: prayogaparizta ya, to zu te satya mana: zrI. bhagavatI sUtra : Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 bhagavatIsUtre pariNataM bhavati, satyamRSAmanaHprayogapariNata bhavati, asatyAmRSAmanaHpayogapariNataM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! saccamaNappaogapariNaevA, mosamaNappaogapariNae vA, saccAmosamaNappaogapariNae vA, asaccAmosamaNappaogapariNae vA' he gautama ! manaHprayogapariNataM dravyaM satyamanaHprayogapariNata vA bhavati, mRSAmana:prayogapariNata vA bhavati, satyamRSAmanaHprayogapariNataM vA bhavati, asatyAmRSAmanaHprayogapariNataM vA bhavati, tatra satyapadArthacintanarUpamanovyApAraH satyamana:prayogapariNataM kathyate 1, asatyacintanarUpamanovyApAralakSaNamRSAmanaHprayogapariNatam 2, kizcitsatyaM kiJcidasatyam etadubhayamizrita satyamRSAmanaHprayogapariNata hotA hai ? athavA mRSAmanaH prayogapariNata hotA hai ? satya mRSAmanaHpayogapariNata hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'saccamaNappaogapariNae vA, mosamaNappaogapariNae vA, saccAmosamaNappaogapariNae vA, asaccAmosamaNappaogapariNae vA' manaHprayogapariNata jo dravya hotA hai, vaha satyamanaHprayogapariNata hotA hai, yA mRSAmanaH prayogapariNata hotA hai, yA satyamRSAmanaHpayogapariNata hotA hai, yA asatyAmRSAmanaH prayogapariNata hotA hai / jo padArtha jaisA hai usakA vaisA hI cintanarUpa jo mano vyApAra hai vaha satyamanaH prayoga hai| ima prayoga se pariNata huA dravya satyamanaHprayogapariNata kahA jAtA hai| asatya cintanarUpa manake vyApArakA nAma asatya manaHprayoga hai / isa prayoga se pariNAma ko prApta huA dravyamRSAmanaH prayogapariNata kahA gayA hai / jo manaHprayoga kucha satya ho kucha asatya ho progapariNata hoya che, ke mRSA (asatya) mana prayogapariNata hoya che ke satyamRSA manaH pragapariNata heAya che? ke asatyAmRSAmanaH prANapariNata hoya che ? mahAvIra prbhune| uttara- 'goyamA!' he gautama! 'saccamaNappaoga pariNae vA, mosamaNappaogapariNae vA, saccA mosamaNappaogapariNae vA, asaccA mosamaNappaogapariNae vAre dravya mana: prayogapariNata hAya cha, ta satyamAnaH prayogapariNata paNa hoya che, mRSAmanaH prayogapariNata paNa hoya che, satyamRSAmanaH praga pariNata paNa hoya che, asatyA mRSAmana: prayogapariNata paNa hoya che. je padArtha je hAya evAM ja tenA cintanarUpa je manovyApAra hoya che, tene satyamanaH prayoga kahe che. A prayogathI pariNata thayelA dravyane satyamanaH prayogapariNata kahevAya che. asatya cittanarUpa manovyApArane asatyamanaH prayoga kahe che. A prayogathI pariNamana pAmelA dravyane mRSAmanaH prayogapariNata kahevAya che. je manaHprayoga cheDe aMze satya hoya ane cheDe aMze asatya hoya, A rIte banne prakAranA prayogathI mizrita hoya, te prayogane zrI. bhagavatI sUtra : Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 mR. 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 155 pariNatamucyate 3, satyAsatyobhayAbhyAM varjitam asatyAmRSAmanaHprayogapariNatamucyate 4, vyavahAramanaHprayogapariNata bhavati-iti bhAvaH / gautamaH pRcchati'jai saccamaNappaogapariNae ki AraMbha-saccamaNappaogapari01, aNAraMbhasaJcamaNappogapari02,sAraMbhasaccamaNappaoga03, asAraMbhasaccamaNa04,samAraMbhasaccamaNappaogapari05,asamAraMbhasaccamaNappaogapariNae 6?' yad dravyaM satyamanaHprayogapariNataM tat kim ? 1Arambha-satyamanaHprayogapariNata bhavati, 2anArambha-satyamanaHprayogaisa taraha donoM prakAra ke prayogase mizrita ho vaha ubhayamanaH prayoga kahA gayA hai, isa ubhayamanaH prayoga se jo pudgala dravyapariNata hotA hai vaha ubhayamanaHprayogapariNata dravya kahA gayA hai / jo manaHprayoga nasatya ho aura na asatya ho. kintu donoM se matya asatya ina donoM prakAroM se rahita ho vaha manaHprayoga asatyAmRSAmanaH prayoga hai isa asatyA mRSAmanaH prayoga se pariNata huA jo dravya hai vaha asatyAmRSAmanaH prayogapariNata kahA gayA hai / arthAt vaha vyavahAramanaHprayogapariNata hotA hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM--' jai sacamaNappaogapariNae kiM AraMbhasaccamaNappaogapariNae, aNAraMbhasaccamaNappaogapariNae, sAraMbhasaccamaNappaogapariNae, asAraMbhasaccamaNappaogapariNae, samAraMbhasaccamaNappaogapariNae, asamAraMbhasaccamaNappaogapari Nae ?' jo dravya satyamanaH prayogapariNata hotA hai, vaha kyA Arambha satyamanaHprayogapariNata hotA hai ? athavA anArambhasatyamanaHprayogapariNata ubhayamanaH prayoga kahe che. A ubhayamanaH prayogathI je pugaladravya pariNata thAya che tene ubhayamanaH prayogapariNata dravya (satyamRSAmanaH prayogapariNata) kahe che. je mana:prayoga satya paNa na hoya ane asatya paNa na hoya - paratu satya ane asatya, e bannethI rahita hoya che, te manaHprAgane asatya mRSAmanaH prayAga kahe che. A asatyAmRSAmanA pragathI pariNata thayeluM je dravya che tene asatyAmRSAmanaH prayogapariNuta kahe che. eTale ke te vyavahAramanaH prayogapariNata hoya che. gItama. saamaan| prazna- ' jai saccamaNappaogapariNae ki AraMbhasaccamaNappaogapariNae, aNAraMbhasaccamaNappaogapariNae, sAraMbhasacamaNappaogapariNae, asAraMbhasaccamaNappaogapariNae, samAraMbhasaccamaNappaogapariNae, asamAraMbha saccamaNappaogapariNae?' ne dravya satyamanaH prayogapariNata DAya che, te zu mA zrI. bhagavatI sUtra: Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 bhagavatIsare pariNataM bhavati, 3 saMrambha-satyamanaHprayogapariNata bhavati, 4 asaMrambha-satyamana: prayogapariNata bhavati, 5 samArambha-satyamanaHprayogapariNata bhavati, 6 asamArambha-satyamanaHprayogapariNataM bhavati ?, bhagavAnAha-'goyamA ! AraMbha-saccamaNappaogapariNae vA, jAva asamAraMbha-sacamaNappabhogapariNae vA' he gautama ! satyamana:prayogapariNata dravyam ArambhasatyamanaHprayogapariNataM vA bhavati, yAvat-anArambha satyamanaHprayogapariNata vA bhavati, saMraMmbhasatyamanaHprayogapariNata vA bhavati, asaMrambhasatyamanaHprayogapariNataM vA bhavati, samArambhasatyamanaHprayogapariNata vA bhavati,asamArambha satyamanaHprayogapariNata vA bhavati, tatra ArambhaH-prANAtipAtaH tadviSaye manovyApAralakSaNamanaHprayogeNa pariNAmaprAptadravyapudgalaH ArambhahotA hai ? athavA saMraMbha satyamanaHprayogapariNata hotA hai ? athavA asaMrambhasatyamanaH prayogapariNata hotA hai ? athavA samAraMbha satyananaH prayogapariNata hotA hai ? athavA asamAraMbha satya manaHprayoga pariNata hotA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! AraMbhasaccamaNappa ogapariNae vA jAva asamAraMbhasaccamaNappaAgapariNae vA' satyamanaH prayogapariNata jo dravya hotA hai vaha ArambhasatyamanaHprayogapariNata hotA hai, athavA yAvat-anAraMbhasatyamanaH prayogapariNata hotA hai, yA saMraMbhasatyamana: prayogapariNata hotA hai, yA asaMraMbha satyamanaH prayoga pariNata hotA hai, yA samAraMbhasatyamanaH prayogapariNata bhI hotA hai, yA asamAraMbha satyamanaH prayogapariNata bhI hotA hai| prANAtipAta kA nAma AraMbha hai, isa AraMbha meM manakA jo vyApAra hai vaha AraMbha satyamanaH prayogapariNata hoya che? ke anAraMbha satyamanaH prayogapariNata hoya che ke saMraMbha satyamanA progapariNata hoya che? ke asaMraMbha satyamanaH prayogapariNata hoya che? ke samAraMbha satyamanaH pragapariNata hoya che ke asamAraMbha satyamanaH prayogapariNata DAya cha? __ maDAvIra prbhune| uttara-'goyamA !! gautama ! 'AraMbhasaccamaNappaogapariNae vA jAva asamAraMbhasaJcamaNappaogapariNae vA ' le dravya satyamAnaHprayogapariNata hoya che, te AraMbha satyamanaH pragapariNata paNa hoya che, anAraMbha satyamanaH prayogapariNA paNa hoya che, saMraMbha satyamanaH pragapariNata paNa hoya che, asaMraMbha satyamanaH prayogapariNata paNa heya che, samAraMbha satyamanaH pragapariNata paNa hoya che ane asamAraMbha satyamana: prAgapariNata paNa hoya che. prANAtipAtane AraMbha kahe che. te AraMbhaviSayaka manane je vyApAra (pravRtti) hoya che tene AraMbhamanaH prayoga kahe che, ane A prakAranA manaHprayogathI pariNamana zrI. bhagavatI sUtra : Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 mR. 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 157 satyamanaHprayogapariNata ucyate, evamanye'pi paJca vijJeyAH kintu na varam - anArambhaH prANAtipAta viramaNam, saMrambhaH prANAtipAtasaMkalpaH, asaMrambhaH prANAtipAtasaMkalpa viramaNam, samArambhaH paritApanam, asamArambhaH aparitApanam / gautamaH pRcchati'ja mosamaNappaogapariNae kiM AraMbhamosamaNappaogapariNae vA ?" he bhadanta ! yad dravyaM mRSAmanaHprayogapariNataM tat kim ArambhamRSAmanaH prayogapariNataM vA bhavati ? - ' evaM jahA sacceNaM tahAmoseNa vi' evaM yathA - satyena satyapadena praznottararUpA abhilApAH pratipAditAH tathA mRSAvadenApi abhilApAH vaktavyAH, tathA ca manaHprayoga hai. isa prakArake manaH prayoga se pariNAmako prApta jo dravya pudgala hai vaha AraMbha satyamanaH prayogapariNata kahA gayA hai| isI prakAra se anya bhI pAMca jAnanA cAhiye / prANAtipAta se viramaNa - dUra honA- prANAtipAtakA tyAga karanA isakA nAma anAraMbha hai, tathA prANAtipAta karanekA saMkalpa karanA isakA nAma saMraMbha hai, prANAtipAta karaneke saMkalpakA tyAga karanA isakA nAma asaMraMbha hai, jIvoMko pIDA pahuMcAnA - paritApita karanA isakA nAma samAraMbha hai, jIvoMko pIDA nahIM pahuMcAnA - paritApita nahIM karanA isakA nAma asamAraMbha hai / gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM- 'jaimosamaNappaogapariNae kiM AraMbha mosamaNappaogapariNae vA' he bhadanta ! jo dravyamRSAmanaH prayoga se pariNata kahA gayA hai vaha kyA AraMbhamRSAmanaH prayogapariNata hotA hai ? athavA anAraMbhamRSAmanaH prayogapariNata hotA hai? isake uttara meM prabhu kahate haiM ki- evaM jahA sacceNaM tahA moseNa vi' he gautama! jisa pAmeluM je dravyapudgala hAya che tene AraMbha satyamanaH prayAgapariNata kahe che. eja pramANe bIjAM pAMca viSe paNa samajavuM. prANAtipAta karavAnA saMkalpa karavA tenuM nAma sarala che, prANAtipAta karavAnA saMkalpano tyAga karavA tenuM nAma asara che. jIvAne pITA pahADavI tenuM nAma samArabha che ane jIvAne pIDA na pahoMcADavI tenuM nAma asamArabha che. gautama svAbhIno prazna- 'jai mosamaNappaogapariNae ki AraMbhamosamaNappaogapariNae vA ? ' he lahanta ! ne dravya bhUSAmanaH prayogaparita uDevAmAM AvyuM che, te zuM AraMbha suvAmanaH prayAgapariSkRta hoya che ? anAra bhabhUSAmana: prayAgapariNata hoya che? ityAdi upa`kata 6 prazno ahIM samajavA. uttara- ' evaM jahA sacceNa tahA moseNa tri' he gautama! ne rIte satyabhanaH prayAgapariNata dravyanA viSe abhilASa (praznottara) kahevAmAM AvyA che, e ja rIte zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 bhagavatosUtre mRSAmanaHprayogapariNata dravyam ArambhamRSAmanaHprayogapariNata vA bhavati, anArambhamRSAmanaH prayogapariNata vA bhavati, saMrambhamRSAmanaHprayogapariNata vA bhavati, asaMrambhamRSAmanaHprayogapariNata vA bhavati, samArambhamRSAmanaHprayogapariNata vA bhavati, asamArambhamRSAmanaH prayogapariNataM vA bhavati, iti bhAvaH 'evaM saccAmosamaNappaogapariNayeNa vi, evaM asaccAmosamaNappaogapariNaeNavi' evaM satyamRSAmanaHprayogapariNatenApi uparyuktApaDAlApakAH vaktavyAH, evam asatyAmRSAmanaHprayogapariNatenApi SaD AlApakAH / vaktavyAH gautamaH pRcchati- 'jai vaippaogapariNae ki saccavaippaogapariNae, mosavayappaogapariNae0 ?' yad taraha se satyako lekara abhilApa kahe gaye haiM, usI prakAra se mRSA ko lekara bhI abhilApa karanA cAhiye / tathA ca mRSAmanaHprayoga pariNata jo dravya hotA hai vaha AraMbhamRSAmanaH prayoga pariNata bhI hotA hai, yA anAraMbhamRSAmanaH prayoga pariNata bhI hotA hai, yA saMraMbhamRSAmana: prayogapariNata hotA hai, asaMraMbhamRSAmanaH prayoga pariNata hotA hai| samAraMbhamRSAmanaHprayogapariNata hotA hai yA asamAraMbhamRSAmanaH prayogapariNata hotA hai / 'evaM saccAmosamaNappa ogapariNae vi, evaM asacAmosamaNappaogapariNae vi' isI tarahase 6 AlApaka satyAmRSAmanaHprayogapariNatake sAtha bhI kahanA cAhiye aura asatyAmRSA:manaprayogapariNatake sAthabhI kahanA cAhiye / abagautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jaivaippaogapariNae ki saccavaippa ogapariNae, mosavaippIgapariNae0' he bhadanta ! jA dravya vacaH mRSAmanaH prayogapariNata je dravya viSe paNa abhilApa samajavA. jemake mRSAmanaH prayogapariNata je dravya hoya che, te AraMbha mRSAmanaH prayogapariNata paNa hoya che, anAraMbha mRSAmanaH prayogapariNata paNa hoya che, saMraMbhamRSAmanaH prayogapariNata paNa hoya che, asaMraMbha mRSAmanaH pragapariNata paNa hoya che. samAraMbhamRSAmanaH prayogapariNata paNa hoya che ane asamAraMbha mRSAmanaH pragapariNata paNa hAya che. evaM saccAmosamaNappaogapariNae vi, evaM asaccAmosamaNappaogapariNae vi. A prakAranA 6 AlApaka satyAmRSAmana: prayogapariNata sAthe paNa kahevA joIe ane asatyAmRSAmanaH prayogapariNatanI sAthe paNa kahevA joIe. gautama svaamiin| prazna-'jai vaippaogapariNae kiM saccavaippaogapariNae, mosavaDappaogapariNae. ma.-1 ! dravya kyAnayogaparita DAya cha ? te zuM satya vacana prayoga parita hoya che? ke mRSA vacana prayoga pariNata hoya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU.13 sUkSma pRthvI kAya svarUpanirUpaNam 159 dravyaM vacaHprayogapariNataM tat kiM satyavacaH prayoga pariNataM bhavati, mRSAvaca:prayogapariNataM bhavati ? evaM jahA maNappaogapariNaeNa, tahA vayappaorieNa vi' evaM yathA manaHprayogapariNatena tathA vacaHprayogapariNatenApi yathAmanaH prayogapariNatenAlApakA uktAH tathA vacaHprayogapariNatenApi AlApakAH par3a vaktavyA ityarthaH 'jAva asamAraMbhavayappaogapariNaeNa vA' yAvat-vacaHprayogapariNata dravyaM satyavacaH prayogapariNata vA bhavati, mRSAvacaH prayogapariNata vA bhavati, satyamRpAvacaH prayogapariNataM vA bhavati, asatyAmRSAvacaH prayogapariNata vA bhavati, evam AraMbhavacaH prayogapariNataM vA bhavati, anAraMbhavacaH prayogapariNata vA bhavati, saMrambhavacaHprayogapariNata vA bhavati, asaMrambhavacaH prayogapariNataM vA bhavati, samArambhavacaHprayogapariNata vA bhavati, asamArambhavacaHprayogapariNata vA prayogapariNata hotA hai, vaha kyA satyavacanaprayogapariNata hotA hai, yA mRSAvacaHprayoga pariNata hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'evaM jahA maNapaogapariNae tahA vayappaogapariNae vi' he gautama ! jisaprakAra manaHprayoga pariNatakA kathana kiyA gayA hai, usI prakArakA vacana prayogapariNatakA bhI kahadenA cAhiye / tAtparya kahanekA yaha hai ki jisa prakAra se 6 AlApaka manaH prayogapariNatake sAtha kahe haiM usI prakAra se 6 AlApaka vacaHprayogapariNatake sAtha bhI kahanA cAhiye / 'jAva asamAraMbha vayappaogapariNae vA' yAvat ( vaca: prayogapariNata dravya satyavacana prayoga pariNata hotA hai, yA mRSAvacanaprayogapariNata hotA hai, satyamRSAvacaH prayogapariNata hotA hai, asatyAmRSAvacaH prayogapariNata hotA hai / isI tarahase vaha AraMbhavacaHprayogapariNata hotA hai| saMraMbhavacaHprayogapariNata hotA hai asaMraMbhavacaH prayogapariNata hotA hai, tathA satyavacana uttara - evaM jahA maNappaogapariNae tahA vayappaogapariNae vi' he gautama! jevI rIte manaHprayAgapariNata dravyanI sAthe cha AlApaka kahevAmAM AvyA che, eja abhASe vayanaprayogaparita dravyanI sAthai pazu khAsAyo, ahevAle 'jAva asamAraMbhacayappaogapariNaeNa vA 1 eTale ke vacanaprayogapariNatadravya prayAgapariNata paNa hoya che, mRSAvacanaprayogapati paNa heAya che, satyamRSAvacanaprayAgapati paNa hoya che, atyAmRSAvacanaprayANa pariNata paNa hoya che. eja pramANe te Ara bhavaca:prayAgapariNata paNa hoya che, anAra bhavaca:prayAgapariNata paNa hAya che, sarabha- vaca:prayogapariNata paNa hAya che, asaObhavacaHprayAgapariNata paNa hoya che, samAra bhavacaH prayAgaparita paNa hoya che ane asamAra bhavaca:prayogapariNata paNa hAya che. zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIkhane bhavati, gautamaH pRcchati-'jai kAyappaogapariNata tat kim audArikazarIra kAyaprayogapariNatam ? audArikazarIrameva pudgalaskandharUpatvenopacIyamAnatvAt kAyastasya prayogaH, audArikazarIrasya vA kAyaprayogaH tena pariNata tattathA, ayaM caudArikazarIrakAyaprayogaH paryAptakasyaiva vijJeyona tu aparyAptakasya, ityAzayaH, prajJApanAyAH SoDazapadaparyAlocanayA tu-itthaM pratibhAti yat vaikriyanirmANakAle vaikriyamizraM vaikriyAdaudArike pravezakAle ca audArikamizraM ca bhvti| evameva asamAraMbhavacaHpayogapariNata hotA hai / aba gautama pUchate haiM 'jaikAyappaogapariNae kiM orAliyasarIrakAyappaogapariNae0' jo dravyakAyaprayogapariNata hotA hai vaha kyA audArika zarIrarUpakAyaprayogapariNata hotA hai ? tAtparya isakA yaha hai ki pudgalaskandharUpa honese audArika zarIra yahAM kAyarUpa kahA gayA hai kAyakA tAtparya hotA hai bahupradezI / audArika zarIra bahuta pradezoMvAlA hai / bahuta pradezoMvAlA baha isaliye hai ki vaha pudgala parimANuoMkA eka samUharUpa skandha hai isa audArikazarIra rUpakAyaprayogase athavA audArika zarIrake kAyaprayogase pariNata jo dravya hai vaha audArikazarIrakAyaprayogapariNata dravya hai yaha audArika zarIra kAyaprayoga paryAptaka jIvake hI hotA hai aparyAptaka jIvake nahIM prajJApanAke solahave 16 padakA vicAra karanese aisA mAlUma hotA hai kI vaikriya banAte samaya vaikriyamizra aura vaikriyase audArikameM Ate samaya audArika mizra hotA hai / isI prakAra gautama svAmInA prazna-'jai kAyappaogapariNae ki orAliyasarIrakAyappaogapariNae ?' he mahanta ! re dravya ayaprayogapariNata hoya che, te zu dArika zarIrarUpa kAyapragapariNata hoya che ? A kathananuM tAtparya nIce pramANe che. pudagala skalparUpa hovAthI dArika zarIrane ahIM kAyarUpa kahevAmAM AvyuM che. kAya eTale bahupradezI audArika zarIra ghaNA pradezavALuM hoya che, te bahu pradezevALuM eTalA mATe kahyuM che ke te pudagalaparamANuonA eka DhagalArUpa skandha che. A audArika zarIrarUpa kAyaprayogathI athavA audArika zarIranA kAyapragathI pariNata je dravya che, tene audArika zarIrakAyapragapariNata dravya kahe che. A audArika zarIrakAyaprayoga paryApta mAMja saMbhavI zake che aparyAptaka jIvomAM saMbhavI zakatA nathI. prajJApanA soLamAM pada ne vicAra karatAM evuM jaNAya che ke- vaikriya banAvatI vakhate aiyimizra ane aikriyAthI dArikamAM ApatAM dArikamizra thAya che. e ja rIte AhAraka banAvatI vakhate zrI. bhagavatI sUtra : Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 93 sUkSmapRthvIkA yasvarUpanirUpaNam 161 AhArakanirmANakA AhArakamizram AhArakAdaudArike pravezakAle ca audAframizraM bhavati / itthameva nArakadevayoH paryAptake'pi bhavadhAraNIyAduttarakhaikriyanirmANakA kriyamizraM bhavati iti vijJeyam / evaM tadeva kAyaprayogapariNata dravyaM kim ' orAliyamI sAsarIrakAyappaoga0 ' audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNatam ? audArikamutpattikAle'sampUrNa sat kArmaNamizraM zarIrameva kAyastasyaprayogaH, audArikamizrazarIrasya vA kAyaprayogastena pariNataM yattathA / uktaMca - " joeNa kammaraNaM AhAreI anaMtaraM jIvo / NaM paraM mIseNaM jAva sarIrassa niSpattI // chAyA - yogena kArmaNena Aharati anantaraM jIvaH / tena paraM mizreNa yAvat zarIrasya niSpattiH // 29 AhAraka banAte samaya AhAraka mizra aura phira audArikameM Ate samaya audArikamizra hotA hai / nAraka aura devoMke paryAptameM bhavadhAraNIyase uttara vaikriya karate samaya vaikriya mizra hotA hai / orAliya mIsA sarIrakAya0 ' isakA bhAva yaha hai ki jaba audArikazarIra utpattike samaya meM apUrNAvasthAmeM kArmaNazarIrake sAtha mizra hotA hai taba vahI zarIra audArikamizra zarIra kahalAtA hai audArika mizrazarIrarUpa kAyake prayogase athavA audArika mizrazarIrake kAyaprayoga se pariNata jo dravya hai vaha audArika mizrazarIra kAyaprayoga pariNata dravya hai / kahA bhI hai 'jo' ityAdi / parabhavameM utpatti ke samaya meM vigrahagatimeM jIva prathama kArmaNa yogadvArA AhAra grahaNa karatA hai isake bAda jabataka zarIra paryApti pUrNa nahIM hotI hai tabataka vaha audArika mizrayogadvArA AhAra karatA hai| AhArakamizra ane pAchA audArikamAM ApatI vakhate audArikamizra thAya che. nAraka ane devanA paryAptamAM bhavadhAraNIyathI uttara vaikriya karatI vakhate vaikriyamizra thAya che. 'orAliyamIsAsarIrakAya0' AsUtrAMno bhAvArtha nIce pramANe he utpattinA sabhaye apUrNAvasthAmAM jyAre audArika zarIra kA`NuzarIranI sAthe mizra hoya che, tyAre te zarIrane audrArikamizrazarIra kahevAya che. A audArikamizra zarIranA kAyaprayogathI pariNata je drazya che, tene audArikamizrazarIra kAyaprayAgapariNata kahe che. te audArika mizrakAyaprayoga aparyAptaka jIvamAMja saMbhavI zake che. uchu | che- 'joraNa' dhatyAhi parabhavamAM utpattinA samaye vigrahagatimAM jIva pahelAM kANuyogadvArA AhAra zraNa kare che. tyAramAda jyAMsudhI zarIra paryApti pUrNa thatI nathI tyAMsudhI te audArika zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 162 bhagavatImatre ____ evaM kArmaNenApi audArikazarIrasya mizratA bodhyA, utpatyapekSayA audArikazarIrasya pradhAnatvAt , yadA tu audArikazarIrI vaikriyalabdhisampanno bhavati pazcendriyatiryagyonikaH, paryAptabAdaravAyukAyiko vA vaikriyaM karoti tadA audArikakAyayoge tiSThanneva pradezAn vikSipya vaikriyazarIrayogyAna pudgalAn paryAdAya vaikriyazarIraparyAptyA yAvad na paryApti prApnoti tAbad vaikriyeNa saha audArikazarIrasya mizratA vijJeyA, prArambhakatayA audArikazarIrasya pradhAnatvAt , evam AhArakeNa sahApi audArikazarIrasya mizratA bodhyA iti prastutasandarbhAzayaH, evaM kim kAyaprayogapariNatameva dravyam -'veubdhiyasarIrakAyappayoga0' vaikriyazarIra kAyaprayogapariNataM bhavati ? vaikriyakAyaprayogazca _isI taraha kArmaNazarIrake sAtha bhI audArika zarIrakI mizratA yahAM jAnanI caahiye| kyoMki utpattikI apekSAse audArika zarIrakI pradhAnatA hai| jaba audArika zarIravAlA manuSya, athavA paMcendriya tiryaca, yA paryAptavAdara bAyukAyikajIva vaikriya labdhisaMpanna hotA hai aura vaikriya zarIrakA nirmANa karatA hai taba vaha audArika kAyayogameM rahatA huA hI AtmapradezoMko vistArakara vaikriya zarIke yogya pudgaloMko grahaNa karatA hai aura jabataka vaikriya zarIra paryAptiko vaha pUrNa nahIM karaletA hai tabataka vaikriyake sAtha audArika zarIrakI mizratA hone se use audArikamizrakAyaprayoga jAnanA cAhiye / kyoMki prAraMbhaka hone ke kAraNa audArikazarIrakI pradhAnatA hai| isI tarahase AhArakake sAtha bhI audArika zarIrakI mizratA jAnanI cAhiye / isa tarahase yaha prastuta saMdarbhakA Azaya hai / 'veuvciysriirkaaymizraga dvArA AhAra grahaNa kare che. A rIte kAmaNa zarIranI sAthe dArika zarIranI mizratA ahIM samajavI. kAraNake utpattinI apekSAe dArika zarIranI pradhAnatA che. jyAre audArika zarIravALe manuSya athavA paMcendriya tiryaMca athavA paryApta bAdara vAyukAyika jIva vikipalabdhivALe hoya che ane vaizirIranuM nirmANa kare che, tyAre te audArikakAyogamAM rahIne ja Atmapradezane vistArIne vaikiyazarIrane yogya pudagalene grahaNa kare che, ane jyAM sudhI te kriyazarIra paryAtine pUrNa karI lete nathI, tyAM sudhI vaiyinI sAthe audArika zarIranI mizratA hovAthI tene audArikamiznakAyaprayoga samaja joIe. kAraNake prAraMbhika hovAne lIdhe audArika zarIranI pradhAnatA che. e ja pramANe AhArakanI sAthe paNa dArika zarIranI mizratA samajavI. prastuta saMdarbhane A AranI mAzaya che. 'veubdhiyasarIrakAyappaoga0' se prabhArI ne dU05 yaprayoga zrI. bhagavatI sUtra : Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 163 vaikriyaparyAptakasyaiva vijJeyaH, tathA tadeva dravyam 'veubdhiyamIsAsarIrakAyappaoga pariNae' kiM vaikriyamizrasarIrakAyapayogapariNataM bhavati, ayaM ca vaikriyamizrazarIrakAyaprayogo devanArakeSu jAyamAnasya aparyAptakasyaiva vaikriyazarIrasya mizraNaM ca kArmaNenaiva bodhyam , labdhijanyavaikriyazarIraM parityajataH audArikaM zarIraM paryAdadAnasya tu audArikopAdAnAya pravaneH vaikriyasyaiva pradhAnatvAt audArikeNApi saha vakriyasya mizraNaM saMbhavati, tatrApi vaikriyamizrazarIrakAyaprayogo jJAtavya iti bhAvaH, evaM kAyaprayogapariNatameva dravyaM kim -'AhAragasarIrakAyappaogapariNae, AhAragamIsAsarIrakAyappaogapariNae kammAsarIrakAyappaogapariNae ?' AhArakazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati ? atrAhArakazarIrakAyaprayogaH AhArakazarIraniSpattI ppaoga0' isI tarahase jo dravya kAyaprayogapariNata hotA hai vahI kyA vaikriyazarIkAyaprayogapariNata hotA hai ? vaikriyakAyamayoga vaikriya paryAptajIvake hI hotA hai / tathA vahI dravya kyA ' veuvviyamIsAsarIra kAyappaogapariNae' vaikriyamizrazarIrakAyaprayaprayogapariNata hotA hai isakA bhAva yaha hai ki yaha vaikriyamizrazarIrakAya prayogadeva, aura nArakoMmeM utpanna hote hue aparyAptaka jIvake ho hotA hai / vahAM para vaikriya zarIrakI mizratA kArmaNake sAtha hai| tathA labdhijanya vaikriya zarIrakA parityAga karate hue, aura audArika zarirako grahaNa karate hue audArika zarIravAle jIvake vaikriyazarIrakI pradhAnatA honese audArikake bhI sAtha vaikriyakA mizraNa hotA hai / isaliye vahAM para bhI vaikriyamizrazarIrakAyaprayoga jAnanA cAhiye / 'AhAragasarIrakAyappaogapariNae, AhAragamIsAsarIrakAyappaogapariNae, kammAsarIrakAyappaogapariNae pariNata hoya che, eja zuM vaikriyazarIrakAyaprayogapariNata hoya che? (kriya paryApta jIvane ja samapI 4 che) tathA 05 zu 'veubdhiyamosAsarIrakAyappaogapariNae ?" zaikiyamizrazarIrakAya prayogapariNata hoya che ? A kathanano bhAvArtha nIce pramANe che A vaikiyamizrazarIrakAyaprayoga deva ane nArakomAM utpanna thatA aparyAptaka jIvamAM ja thAya che. ahIM aikiyazarIranI mizratA kAmaNanI sAthe che. tathA labdhijanya vaeNkiyazarIranA parityAga karIne audArika zarIrane grahaNa karatA dArika zarIravALA jIvamAM vijhiyazarIranI pradhAnatA hevAthI dArikanI sAthe paNa vaikriyanI mizratA rahe che. tethI tyAM paNa vaikriyamizrazarIra55pry sabhA me, 'AhAragasarIrakAyappaogapariNae , AhAragamIsAsarArakAyappaogapariNae, kammAsarIrakAyappaogapariNae ' 3504 pramANe re 05 zrI. bhagavatI sUtra : Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 bhagavatI sUtre satyAmeva vijJeyaH, tadAnIM tasyaiva prAdhAnyAt, etram tadeva dravyaM kim AhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati, AhArakamizrazarIrakAyaprayogazca audArikeNa saha AhArakasya mizraNakAle bhavati, sa cAhArakatyAgenaudA rikagrahaNAbhimukhasya bodhyaH, tathA ca yadA AhArakazarIrI svakArya samApya punaraudArikazarIramupAdatte tadA''hArakasya prAdhAnyAt, audArikamavezonmukhatvAt yAvat sarvathai bAhArakaM na parityajati isI prakAra se jo dravya kAyaprayogapariNata hotA hai vahI dravya kyA AhAraka zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? yA AhAraka mizrazarIrakAya prayoga pariNata hotA hai ? yA kArmaNa zarIrakAya prayogapariNata hotA hai ? yahAM para AhAraka zarIrakAyaprayoga AhAraka zarIrakI niSpatti hone para hI hotA hai| prayogakA tAtparya usake vyApArase hai yaha AhArakasaMbaMdhI vyApAra AhArakazarIra kI utpatti hone para hI hotI hai / ataH usa vyApAra meM usa samaya usakI hI pradhAnatA rahatI haiM / kAyaprayogapariNatadravya kyA AhArakamizra zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? isakA tAtparya yaha hai ki yaha AhArakamizrakAyaprayoga audArika ke sAtha AhArakakI mizratA hone para hotA hai / jIva AhArakazarIrakA tyAgakara jaba audArika zarIrako grahaNa karatA hai taba yaha hotA hai / arthAt AhAraka zarIravAlA jIva apane kAryako samApta karake punaH audArika zarIrako dhAraNa karane lagatA hai taba AhArakakI pradhAnatA rahatI hai aura audArika zarIrako grahaNa karanemeM isakA vyApAra rahatA hai, isa kAyaprayega pariNata hAya che, eja dravya zuM AhAraka zarIrakAyaprayoga pariNata hoya che ? AhAraka mizrazarIrakAya prayAgapariNata hAya che ? ke kAma NuzarIrakAyaprayAgapariNata hoya che? ahIM AhAraka zarIrakAyayoga AhAraka zarIranI niSpatti (racanA) thatAMja thAya che. prayeAganuM ' tApa 'vyApAra athavA pravRtti' thAya che. te AhAraka zarIranA vyApAra (pravRtti) AhAraka zarIranI utpatti thAya tyAre ja thAya che. tethI te vyApAramAM te samaye tenI pradhAnatA rahe che. " - " kAyAprayoga pariNuta drazya zu AhArakamizrazarIra kAyaprayAga parijIta hAya che ?" A praznanuM tAtparya nIce pramANe che A AhArakamizrakAyaprayoga audArikanI sAthe AhArakanI mizratA thavAthI thAya che. jIva AhAraka zarIranA tyAga karIne jyAre audArika zarIrane grahaNa kare che tyAre evuM bane che. eTale ke Aturaka zarIravALA jIva peAtAnA kAryane pUrNa karIne pharIthI audArikazarIrane dhAraNa karavA lAge che tyAre AhAranI pradhAnatA rahe che, ane odharika grahaNa karavAnI tenI pravRtti rahe che te zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za. 8u.1 mU. 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 165 tAvat audArikeNa saha mizraNamityAzayaH, evaM tadeva kAyamayogapariNata dravyam kArmaNazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? atra kArmaNazarIrakAyaprayogo vigrahagatyApannasya sarvasaMsAriNaH, samudghAta gatasya kevalinazca tRtIya-caturtha-paJcama-samayeSu bhavati, taduktam - 'kArmaNazarIrayogI caturthake paJcame tRtIye ce' ti / bhagavAnAha-'goyamA ! oroliyasarIrakAyappaogapariNae vA' jAva kammAsarIrakAyappaogapariNae vA' he gautama ! tat kAyaprayogapariNata dravyam audArika kAraNa jabataka isakA sarvathA parityAga nahIM ho jAtA hai tabataka isakI mizratA audArika zarIrake sAtha rahatI hai| isase vahAM AhAraka mizrakAyaprayoga jAnanA cAhiye / vahI kAyaprayogapariNata dravya kyA kAmaNa zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai yahAM para kArmaNa zarIrakAya prayoga vigrahagati meM samastasaMsArI jIvoMko aura samudghAta karate hue kevalajJAnIko tIsare, cauthe aura pAMcave samaya meM hotA hai| kahA bhI hai-kArmaNazarIrayogI caturthake, paMcame, tRtIye, ca" / ina saba pUrvokta praznoMke uttara meM-ki kAyaprayogapariNata dravya kyA audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? vaikriya zarIra kAyaprayogapariNata hotA hai ? caikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? AhArakazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? AhArakamizrazarIra kAyaprayogapariNata hotA hai ? kArmaNazarIrakAyaprayoga pariNata hotA hai ? prabhu aba gautamase kahate haiM, he gautama ! 'oraaliysriirkaayppogkAraNe jyAM sudhI tene sarvathA parityAga thaI jatuM nathI tyAMsudhI tenI mizratA orika zarIranI sAthe rahe che. A paristhitimAM tyAM AhArakamizakAyaprayoga samaja joie. eja kAyathegapariNuta dravya zuM kAmaNukAyaprayoga pariNata hoya che? ahIM e vAta dhyAnamAM rAkhavA jevI che ke karmaNazarIrakAya proga vigrahagatimAM samasta saMsArI jIvo dvArA thAya che ane samuddaghAta kevaLajJAnI dvArA trIjA, cethA ane pAMcamAM samayamAM thAya che. yu 56 cha, "kAmaNazarIrayogI caturtha, paMcameM tatIye ca" have gautama svAmInA pUrvAkata prazno pharIthI ApavAmAM Ave che - he bhadanta ! kAyapragapariNata dravya zuM dArika zarIrakAyapragapariNata hoya che? ke audArika mizrazarIrakAyaprayogapariNuta hoya che? ke vaikriya zarIrakAyapragapariNata hoya che? ke kriya mizrazarIrakAyaprogapariNata hoya che? ke AhAraka zarIrakAyapragaparaNita hoya che? AhAraka mizrazarIrakAyamayegapariNata hoya che ke kAzmaNazarIrakAyaprayogapariNata hoya che? ____one uttara bhArata mahAvIra prabhu 4 cha / "goyamA ! gautama ! "orAliyasarIrakAyappaogapariNae vA, jAva kammAsarIrakAyappaogapariNae vA" zrI. bhagavatI sUtra : Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImUtre zarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati, yAvat - audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati, caikriyazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati, vaikriyamizrazarIrakAyaprayoga pariNataM vA AhArakazarIrakAyaprayogapariNataM vA, AhArakamizrazarIrakAyapayogapariNata vA, kArmaNazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavatIti bhAvaH, gautamaH pRcchati - 'jai orAliyasarIrakAyappaogapariNae ki egidiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae evaM jAva paMciMdiyaorAliyajAva pari0?' he bhadanta ! yad dravyam audArikazarIrakAyaprayogapariNaM tat kim ekendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati ? evaM-tathaiva kiM yAvat-dvIndriya-trIndriya-caturindriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? pariNae vA jAva kammAsarIrakAyappaogapariNae vA' kAyaprayoga pariNata vaha dravya audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai, athavA audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai yA vaikiyazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai, vaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai yA AhArakazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai| yA AhAraka mizra zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM ki-'jaha orAliyasarIrakAyappaogapariNae ki egidiya orAliya sarIrakAyappaogapariNae evaM jAva paMcidiyaorAliya jAva pariNae' he bhadanta ! jo dravya audArika zarIrakAyapayoga pariNata hotA hai vaha kyA ekendriyajIvake audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA kAyaprayogapariNata te dravya audAkizarIrakAyaprayogapariNata paNa hoya che. audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNata paNa hoya che, vaikiyazarIrakAyaprayogapariNata paNa hoya che, vaikiyamizrazarIrakAyapragapariNata paNa hoya che, AhArakazarIrakAyaprogapariNata paNa hoya che, AhArakamizrazarIrakAyogapariNata paNa hoya che ane kAmaNazarIrakAyapragapariNata paNa hoya che. gautama svAmInA prazna- jai orAliyasarIrakAyappaogapariNae evaM jAva paMciMdiyaorAliya jAva pagNie?" mahanta ! he dravya mohrishrii2414prAgapariNata hoya che, te zuM ekendriya jIvanA audArikazarIrakAyaprogapariNata hoya che? ke hIndriya, trIndriya ane caturindriya jIvanA audArika zarIrakAyarita hoya che ke paMcendriya jIvanA dArika zarIrakAyapragathI pariNata hoya che? mahAvIra prbhune| uttara - " goyamA" he gautama ! " egidiyaorAliyasarirakAyappayogapariNae vA,beiMdiyajAvapariNae vA jAvapaMciMdiya jAva pariNae vA' je dravya audArikazarIrakAyaprogathI paNa pariNata thAya che, te dravya ekendriya jIvanA audA zrI. bhagavatI sUtra : Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 sU.13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 167 paJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! egidiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae vA, beiMdiya-jAva-pariNae vA, jAva paMciMdiya jAva pariNae vA, he gautama! audArikazarIrakAyaprayogapariNataM dravyam ekendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati, dvIndriya-yAkta-audArikazarIrakAyaprayogapariNataM kA, yAvat - trIndriya - caturindriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata vA, paJcendriya-yAvat-audArikazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati ? gautamaH pRcchati - 'jai egidiya. orAliyasarIrakAyappaogapariNae kiM puDhavikkAiyaegidiya-jAva-pariNae, jAva vaNassaikAiyaegidiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae vA ?' he bhadanta ! yad dravyam ekendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata tat kim hai ? athavA dvIndriya, trIndriya, caturindriya jIva ke audArika zarIra kAyaprayoga se pariNata hotA hai ? yA paMcendriya jIvake audArika zarIrakAyaprayoga se pariNata hotA hai ? uttarameM prabhu kahate hai'goyamA' he gautama ! 'egidiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae vA, beiMdiya jAva pariNae vA, jAva paMcidiya jAva pariNae vA' jo dravya audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai, vaha dravya ekendriya jIvake audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai yA dvindriya ke audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai, teindriya, cauindriya aura paMcendriya jIvake audArika zarIrakAyaprayogase bhI pariNata hotA hai / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai egidiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae, kiM puDhavikAiyaegidiyajAva pariNae, jAva vaNassaikAiyaegidiya orAliya sarIrakAyappaogapariNae' he bhadanta! jo dravya ekendriya jIvake audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai so kyA vaha pRthivIkAyika ekendriya jIvake audArika shriirkaayrikazarIrakAyaprayogathI paNa pariNata thAya che, hIndriya jIvanA dArikazarIrakAyaprogathI paNa pariNata thAya che, trIndriya, caturindriya ane paMcendriya jIvanA audArika zarIrakAya prayegathI paNa pariNata thAya che. gautama. 2vAbhInA prazna - "jai egidiya orAliyasarIrakAyappabhogapariNae, kiM puDhavikAiya egidiya jAva pariNae, jAva vaNassaikAiya orAliyasarIrakAyappaogapariNae ?" he mahanta ! 2 dravya mendriya 75nA dArika zarIrakAyogathI pariNata hoya che, te zuM pRthvIkAyika ekendriya jIvanA zrI. bhagavatI sUtra : Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 bhagavatI sUtre pRthivIkAyikai kendriya- yAvat audArikazarIrakAyaprayogapariNataM vA, yAvatapakAyika- tejaskAyika- vAyukAyika vanaspatikAyikai kendriyaudA rikazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati ? bhagavAnAha - ' goyamA ! puDhavikAiya ergidiyapaga - nAva - pariNae vA jAva vaNassaikAiyae giMdiya - jAva pariNae vA ' he gautama! ekendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM dravyam pRthivIkAyikakendriya yAvat - audArika zarIrakAyamayogapariNataM vA bhavati yAvat - apkAyikatejaskAyika- vAyukAyika- vanaspatikAyikai kendriya yAvat - audArikazarIhakAyaprayogapariNata vA bhavati, gautamaH pRcchati- ' jai puDhavikAiyaergidiyaorAli yasarIra - jAva pariNae ki muhamapuDhavikAiya jAva pariNae, bAyara puDhanikAya ergidiya jAva pariNae ?' he bhadanta ! yad dravyaM pRthivIkAyike prayogase pariNata hotA hai ? yA yAvat apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogase pari Nata hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! ' puDhavikAiya ergidiyapaoga jAva pariNae vA jAva vaNassaikAiya egiMdiya jAva pariNae vA' vaha pRthivIkAyika ekendiya jIvake audArika zarI rAyaprayoga se bhI pariNata hotA hai, yAvat apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika ekendriyake audArika zarIra kAyaprayogase bhI pariNata hotA hai / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM ki jai puDhavIkAiya egidiyaorAliyasarIrakAya pariNae kiM suhumapuDhavikAiya jAva pariNae, bAyarapuDhavikAiya egiMdiya jAva pariNae' he bhadanta ! jo dravya pRthivIkAyika ekendriyake audArika shriirkaaypryomodArikazarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che ? athavA AkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriyanA audArika zarIrakAyaprayAgathI pariNata hoya che? " he gautama ! " puDhavikvAiya ergidiyappaogU jAva goyamA pariNae vA, jAva NassaikAiya egidiya jAva pariNae vA pRthvIkAyika ekendriya jIvanA audArikazarIrakAyaprayAgathI pazu parijIta hAya che, ane akAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika ekendriyanA audArikazarIrakAyaprayAgathI paNa pariNata hAya che. uttara 66 - " te drazca gautama svAmInI prazna- " jai puDhavikAiya egiMdiya orAliyasarIra jAva pariNae, kiM sudumapuDhavikAiya jAva pariNae, bAyarapuDhavikAiya egiMdiya jAva pariNae ? he lahanta ! ne dravya pRthvImapiGa mehendriyanA mohAri4 zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 13 mUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 169 kendriyaudArikazarIra-ya vat - kAyaprayogapariNata tatkim sUkSmapRthivIkAyika yAvat-ekendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati ? bAdarapRthivIkAikai kendriyaudArika -yAvat- zarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati ? bhagavAnAha'goyamA! muhumapuDhavikkAiyaegidiya-jAva pariNae cA, bAyarapuDhavikAiya jAva pariNae vA' he gautama ! pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIrakAyaprayoga pariNata dravyam mUkSmapRthivIkAyikaikendriya yAvat-audArikazarIrakAyaprayogapariNata vA bAdarapRthivIkAyika-yAvat ekendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati, gautamaH pRcchati- 'jai suhumapuDhavikAiya-jAva-pariNae kiM pajattasuhumapuDhavi-jAva-pariNae, apajjattamuhumapuDhayo-jAva-pariNae!' he bhadanta ! yad dravyaM mUkSmapRthivIkAyika-yAvat-ekendriyaudArikazarIragase pariNata hotA hai, vaha kyA sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArikazarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? yA bAdara pRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'suhumapuDhavikAiya jAva pariNae vA' pRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyapayogase pariNata dravya sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogase bhI pariNata hotA hai aura bAdara pRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogase bhI hotA hai| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jaha suhamapuDhavikkAiya jAva pariNae' he bhadanta ! jo dravya sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai vaha kyA 'pajjattasuhumapuDhavijAva pariNae ? apajjattasuhumapuDhavi zarIrakAyaprayogathI parita hoya che, te zuM sukSma pRkAya- ekendriyanA audArikazarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che? ke bAdara pRthvIkAyika ekendriyanA dArika zarIrakAyaprayogathI pariNata heya che. uttara- " goyamA " he gautama ! " muhumapuDhavikkAiya jAva pariNae vA," ItyAdi pRthvIkAyika ekendriyanA audArika zarIrakAyaprayogathI pariNata dravya sUphamapRthvIkAyika ekendriyanA audArika zarIrakAyaprayogathI paNa pariNata hoya che ane bAdara pRthvIkAyika ekendriyanA audArika zarIrakAyaprayogathI paNa pariNata hoya che. bhottama svAbhAnA prazna - jai muhamapuDhavikAiya jAva pariNae" HErd! je dravya sukSmaputhvIkAyika ekendriyanA audArika zarIrakAyaprayogathI pariNata heya che, te zuM pajattamuhumapuDhavi jAva pariNae ? appajjattamuhumapuDhavi jAya pariNae ?" zrI. bhagavatI sUtra : Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 bhagavatIsUtro kAyaprayogapariNata' tat kim paryAptakasUkSmapRthivI yAvat kAyikaikendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? aparyAptakasUkSmapRthivI - yAvatkAyikaikendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! pajattamuhumapuDhavIkAiya-jAva-pariNae vA, apajjattamuhumapuDhavi kAiya-jAva-pariNae vA' he gautama! sUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM dravyaM paryAptakasUkSmapRthivIkAyika - yAvata-ekendriyaudArikazarIrakAyapayogapariNata vA bhavati, aparyAptakamUkSmapRthivIkAyika-yAvat-ekendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati, 'evaM bAyare vi' evaM sUkSmapRthivIkAyika-yAvat-pariNatadravyavadeva bAdaro'pi, paryAptakAparyAptakavAdarapRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata vA'pi dravya jAva pariNae' paryApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai, yA aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendri ke audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! pajattasuhumapuDhavikkAiyajAva pariNae vA, apajattasuhamapuDhavikkAiya jAva pariNae vA' vaha sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogase pariNata dravya paryAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArikazarIrakAyaprayogase bhI pariNata hotA hai aura aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArikazarIrakAya prayogase bhI pariNata hotA hai| 'evaM bAyare vi' sUkSmapRthivIkAyika yAvat pariNata dravyakI taraha hI paryAptaka aparyAsaka bAdarapRthivIkAyika ekendriyake audArikazarIrakAyaprayogase priparyApta sumapRthvIkAya, ekandriyanA audArikazarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che ke ane paryAptaka samapRthvIkAyika ekendrinA audArika zarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che? uttara - "goyamA " De gautama ! "pajjattamuhamapuDhavikkAiya jAva pariNae vA, apajjatta muhamapaDhavikAya jAva pariNae vA" sUkSma pRthvIya mendriyanA dArika zarIrakAyaprogathI pariNuta dravya paryAptaka sUmapRthvIkASika ekendriyanA audArika zarIrakAyogapariNata paNa hoya che ane aparyAptaka sUma pRthvIkAyika ekendriyanA mori zarI245prayoga pariNata 55 DAya che. " evaM bAyare vi" me04 prabhAra bAdara pRthvIkAyika ekendriyanA prayogathI pariNata dravya paNa paryAptaka bAdara pRthvIkAyika ekendriyanA audArika zarIrakAyaprayogapariNata paNa hoya che, ane aparyAptaka bAra vIyi mendriyAnA mohAni shriiypryo| pariNata paDAya che. " evaM jAva zrI. bhagavatI sUtra : Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 * prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU013 sUkSmapRthvIkAyastrarUpanirUpaNam 171 bhavati ityarthaH ' evaM jAtra vaNassaikAiyANaM caukkao bhedo' evaM paryAptakAparyAtasUkSmavAdarapRthivIkAyikavadeva yAvat - apakAyika- tejaskAyika vAyukAyika vanaspatikAyikAnAmapi prayogapariNatadravyasya catuSkakAH sUkSma-vAda- paryAptakA - paryAptakarUpacatuSprakArako bhedo vijJeyaH, 'beiMdriyateiMdiya - cauridiyANaM duyaoM bhedo pajjattagA ya, apajjattagAya dvIndriyatrIndriya - caturindriyANAM prayogapariNatadravyaviSaye dviko dviprakArako bheda:- paryAptakAzca, aparyAptakAzca iti vijJeyam gautama : pRcchati jai paMcidiyaorAliya sarIrakAyappaogapariNae kiM tirikkhajoNiya paMciMdiyaorA liyasarIrakAyappa ogapariNae maNussapaMciMdiya jAva pariNae ? he bhadanta ! yad dravyaM paJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM tat kiM tiryagyonikaNata bhI vya hotA hai / ' evaM jAva vaNassaikAiyANaM caukkao bhedo' paryAptaka aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyikakI taraha hI yAvat apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika ina sabake bhI prayogase pariNata dravyake sUkSma, bAdara, paryAptaka evaM aparyAptaka rUpa cAra prakArake bheda jAnanA cAhiye | tathA 'beiMdiya, teiMdiya, cauriMdiyANaM duyao bhedo pajjattagA ya apajatagAya dIndriya, trIndriya aura cauindriya ina jIvoMke prayoga se pariNata dravyake viSaya meM paryApta aparyAptakarUpa do bheda jAnanA cAhiye / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jaha paMcidiya orAliya sarIrakAyappaogapari e kiM tirikkhajoNiyapaMcidiya orAliya sarIrakAyappaogapariNae, maNussapaMciMdiya jAva pariNae' he bhadanta ! jo dravya paMcendriya jIvake audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai vaha kyA tiryagyonika - zrI bhagavatI sUtra : 6 9 9 vaNassaikAiyANaM cakkao bhedo" paryApta, aparyApta, sUkSma bhane mahara pRthvI ayanI jema ja ayika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyikanA prayeAgathI pariNata dravyanA paNa sUkSma, khAra, paryAptaka ane aparyAptaka rUpa cAra cAra prakAranA bheda beiMdiya, teiMdriya, cauriMdiyANaM duyao bhedo pajjattagA ya apajjattagA ya " dvIndriya trIndriya mate yaturindriya lavAnA prayogayI parizuta dravyanA viSayamAM paNa paryAptaka ane aparyAptakarUpa khambe bheda samajavA. samajavA tathA 66 gautama svAbhInA prazna - 'jai paMciMdiya orAliya sarIrakAyappaogapariNae kiM tirikkhajoNiyapaMciMdiya orAliya sarIrakAyappaogapariNae, maNussa paMcidiya jAva pariNae ? " he mahanta ! dravya paMcendriya kavanA mohAri4zarIra Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 bhagavatImatre paJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati ? manuSyapazcendriya - yAvat audArikazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! tirikkhajoNiya - jAva pariNae vA, maNussapaMciMdiya jAva pariNae vA. he gautama ! paJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata dravyaM tiryagyonika yAvat - paJcandriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati, manuSyapaJcendriya-yAvat audArikazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati, gautamaH pRcchati'jai tirikkhajoNiya - jAva pariNae kiM jalayaratirikkhajoNiya-jAva pariNae vA, thalayara0, khAyara0 evaM caukao bhedo jAva khahayarANaM' he bhadanta ! yad dravyaM tiryagyonika - yAvat-paJcendriyaudArikazarIrakAyamayogapariNata vA bhavati ? sthalacaratiryagyonikapazcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNatam ? paMcendriyake audArika zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? yA manuSyapaMcendriyake audArika zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'tirikkhajoNiya jAva pariNae vA maNussapaMciMdiya jAva pariNae vA tiryagyonika paJcendriyake audArika zarIrakAyamayogase bhI pariNata hotA hai, tathA manuSyapaMcendriyake audArika zarIrakAyaprayogase bhI pariNata hotA hai / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai tirikkhajoNiya jAva pariNae kiM jalayaratirikkhajoNiya jAva pariNae vA thalayara0, khayara0 evaM caukkao bhedo jAca khahayarANaM' he bhadanta ! jo dravya tiryagyonika paMcendriyake audArika zarIrakAyapayogase pariNata hotA hai, vaha kyA jalacara tiryagyonika paMcendriya ke audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hAyapragathI pariNata hoya che ? te zuM tiryaMca yunika paMcendriyanA dArika zarIrakAya prayogathI pariNata hoya che? ke manuSyanA audArika zarIrakAyapragathI pariNata hoya che ? uttara- "goyamA" gautama ! "tirikkhajoNiya jAva pariNae vA. maNussapaMciMdiya jAva pariNae vA" yendriya nA morisa zarI2prayojathApariyata dravya tiryacanika paMcendriya jIvanA dArika zarIrakAyaprayogathI paNa parita hoya che ane manuSya paMcendriyanA audyArika zarIrakAyaprogathI paNa pariNata hoya che. ___gautama svaamiin| prazna- " jai tirikkhajoNiya jAva pariNae ki jalayara tirikkhajoNiya jAva pariNae vA thalayara0, khahayara0 evaM caukkao bhedo jAva khaDyarANaM" mahanta ! re dravya tiya yoni 5-yanA moharizarI245. progathI pariNata hoya che, te zuM jalacara tiryaMcanika paMcendriyanA audArika zarIrakAya zrI. bhagavatI sUtra : Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU.13 sUkSmapRthvIkAyastrarUpanirUpaNam 173 khecaratiryagyonika paJcendriyaudA rikazarIra kAyaprayogapariNataM bhavati ? atra tiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNatadravyasya jalacara - sthalacara - khecara - tiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNAmatriSayakaM bhagavata uttaraM svayamUhanIyam evaM catuSko bhedaH saMmUrchimagarbhaja-paryAsakA paryAptakarUpacatuSprakArako bhedo yAvata - jalacara-sthalacarakhecarANAM paJcendriyatiryagyonikAnAM bodhyaH / gautamaH pRcchati - 'jar3a maNussa hai ? yA sthalacara tiryagyAnika paMcendriyake audArika zarIrakAyaprayoga se pariNata hotA hai ? athavA khecaratiryagyonika paMcendriyake audArika zarIra kAya prayogase pariNata hotA hai ? isa viSaya meM prabhukA uttara svayaM apane Apa jAna lenA cAhiye arthAt jo dravya tiryagyonika paMcendriyake audArika zarIrakAyake prayogase pariNata hotA hai vaha jalacara, thalacara aura khecara inake audArika zarIrakAyake prayogase bhI pariNata hotA hai| isI tarahase saMmUcchima, garbhaja, paryAptaka aura aparyAptaka rUpa cAra prakArake bheda jalacara, sthalacara, khecara ina tiryaca paMcendriyoM ke jAnanA cAhiye / tAtparya yaha hai ki ye tInoM prakArake tiryaca saMmRcchima aura garbhaja hote haiN| inakA zarIra audArika hotA hai / ataH jo dravya tiryagyonika paMcendriyoMke audArika zarIrakAyaprayoga se pariNata hotA hai vaha garbhaja evaM saMmUcchima paryAptaka aparyAptaka tiryagyonika paMcendriyake audArika zarIrakAya prayeogase bhI pariNata prayogathI pariNata hoya che ? ke sthalacara ti cayAnika pa McendrinA audArikazarIrakayaprayAgathI pariNata hoya che ? ke khecara tiya cayAnika pa McendriyanA audAkizarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che ? uttara- je dravya tiTMcayAnika pacendriyanA audArikazarIrakAya prayogathI pariNata hAya che, te jalacara, sthalacara ane khecara, e traNenA audArikazarIrakAyaprayoga pariNata pazu hoya che. eja pramANe jalacara, sthalacara ane khecara pacendriya tiya caiAnika thavAnA samUcchima, gala ja paryAptaka ane aparyA-rUpa cAra prakAranA bheda samajavA A kathananuM tAtparya e che ke traNe prakAranA tiryaM ca thavA samUcchita ane gaja hAya che. temanA zarIra audArika hoya che. tethI je dravya tiya cayAnika pa Mcendriya jIvAnA audArika zarIrakAya prayAgathI pariNata heAya che, te gaja ane saMsRSTima paryAptaka tathA aparyAptaka zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 bhagavatI sUtre yAtrat yAvat paMcidiya - jAva - pariNae kiM saMmucchimamaNussapaMciMdiya - jAva - pariNae, ganbhatra tiyamaNussa - jAva - pariNae ? he bhadanta yad dravyaM manuSyapaJcendriya audArikazarIrakAyaprayogapariNata tat kiM saMmUcchimamanuSyapaJcendriyaaudArikazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? garbhavyutkrAntikamanuSya yAvat paJcendriyaudArikazarIrakAyamayogapariNataM bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! dosuvi' he gautama! manuSyapaJcendriyaudArikazarIrakAya prayogapariNataM dravyaM dvayorapi saMmUcchi mamanuSya yAvat - pariNatamapi, garbhavyutkrAntikamanuSyayAvat pariNatacApi bhavati, gautamaH pRcchati - 'jai ganbhavakaM tiyamaNussa-jAva hotA hai aisA jAnanA cAhiye / aba gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM 'jai maNussapa cidiya jAva pariNae kiM saMmucchima maNussa paMciMdiya jAva pariNae, ganbhavatiyamaNussa jAva pariNae' he bhadanta ! jo dravya manuSya paMcendriyake audArika zarIrakAyaprayoga se pariNata hote haiM ve kyA saMmUcchima manuSya paMcendriyake audArika zarIrakAya prayogase pariNata hote haiM ? yA garbhaja manuSya paMcendriyake audArika zarIrakAyaprayoga se pariNata hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA ' he gautama! 'dosu vi' manuSyapaMcendriyayake audArika zarIrakAya prayoga se pariNata dravya saMmUcchima manuSya paMcendriyake AdArika zarIrakAya prayoga se bhI pariNata hote haiM aura garbhaja manuSya paMcendriyake audArika zarIrakAya prayoga se bhI pariNata hote haiM / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jaha ganbhavakaMtiyamaNussa jAva pariNae kiM tiya cayAnika pa Mcendriya jIvAnA audArika zarIrakAyaprayogathI paNa pariNata hoya che, ema samajavuM. [6 gautama svAmInA prazna- jai maNussa paMciMdiya jAva pariNae kiM saMmucchima maNussapaMciMdiya jAtra pariNae, ganbhavakka tiya maNussa jAva pariNae ?" he bhadanta ! je dravya manuSya paMcendriyanA audArika zarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che, te zuM sasRSTima manuSya paoNMcendriyanA audArika zarIrakayaprayAgathI pariNata hoya che ? ke ga ja manuSya paoNMcendriyanA audArika zarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che ? uttara- " goyamA " he gotama ! " dAsu vi" manuSya paMcendriyanA mohAri zarIrakAyaprayAgathI pariNata dravyasamUcchima manuSyapa McendriyanA audArikazarIrakAyaprayAgapariNata paNa hAya che ane gabhaja manuSya pAMcendriyanA odArika zarIrakAyaprayoga paNita paNa hoya che. gautama svAmIne prazna- jai ganbhavaka titha maNusa jAva pariNae kiM 46 zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 su. 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 175 pariNae kiM pajjanaganbhavakaM tiya- jAva- pariNae, apajjattaganbhatrakka tiyamaNussapaMcidiyaorAliyasa rIrakAyappa ogapariNae ? he bhadanta ! yad dravyaM garbhavyutkrAntikamanuSya yAvat paJcendriyaudArikazarIra kAyaprayogapariNata bhavati tat kiM paryAptagarbhavyutkrAntika - yAvat - manuSyapaJcendriyaudArikazarIrakAya prayogapariNata bhavati ? aparyAptakagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendri yaudArikazarIrakA prayogapariNataM bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! pajjattagabbhavakkatiya jAtra pariNae vA apajjattaganbhavakkatiya jAva-pariNaya-vA, he gautama! garbhavyutkrAntikamanuSya paJcendriyaudA rikazarIrakAyaprayoga pariNataM dravyaM paryAptakagarbhanyukrAntikamanuSyapaJcendriyaudA rikazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati, aparyAptakagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati, ityAzayaH / iti prathamo daNDakaH || mU0 13 || - pajjattaganbhavakkatiya jAva pariNae, apajjattaganbhavakkatiya maNussa paMciMdiyaorAliyasa rIra kAyappaogapariNae' he bhadanta ! jo dravya garbhavyukrAnti garbhaja manuSyapa cendriyake audArika zarIrakAyaprayoga se pariNata hotA hai, vaha dravya kyA paryAtaka garbhajamanuSya paMcendriyake audArika zarIrakAprayogase pariNata hotA hai ? yA aparyAptaka garbhaja manuor paMcendriyake audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! ' pajjattaganbhavakaMtiya jAvapariNae vA, apajjattagagbhavakkaMtiya jAva pariNae vA garbhaja manuSya paMcendriyake audArika zarIrakAyaprayoga se pariNata dravya paryAtaka garbhajamanuSya paMcendriyake audArika zarIrakAya prayeogase bhI pariNata hotA hai aura aparyApta garbhaja manuSya paMcendriyake audArika zarIrakAyaprayoga se bhI pariNata hotA hai / yaha prathamadaNDaka hai || sU0 13 // pajjattaganbhatrakkatiya jAva pariNae, apajjattagabbhavakka tiya maNussa paMciMdiya orAliya sarIra kAya ppaogapariNae ? helahanta ! ne dravya garbha vyutDAnti (garlabha ) manuSya paMcendriyanA audArika zarIrakAyaprayAgathI pariNata hAya che, te dravya zuM paryAptaka gaja manuSya paMcendriyanA audArika zarIrakAyaprayogathI pariNata hAya che? ke aparyAptaka gaja manuSya pacendriyanA audArika zarIrakAyaprayAgathI pariNata hAya che ? uttara- " goyamA " De gautama / " pajjattaganbhavatiya jAva pariNae vA, apajjattagabbhavatiya jAva pariNae vA " garla' manuSya paMthendriyanA saudhaaripuzarIrakAyaprayAgathI pariNata dravya paryAptaka garbhaja manuSya paMcendriyanA audarikazarIrakAya zrI bhagavatI sUtra : Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre gautamo mizradvAramAzritya pRcchati- 'jai orAliya' ityAdi / mUlam - jai orAliyamIsAsarIrakAyappaogapariNae ki egidiyaorAliyamIsAsarIrakAyappaogapariNae, beiMdiya-jAvapariNae jAva paMciMdiyaorAliya-jAva-pariNae ? goyamA ! egidiyaorAliya evaM jahA orAliyasarIrakAyappaogapariNae NaM AlAvago bhaNio tahA orAliyamIsAsarIrakAyappaogaparigaeNa vi AlAvago bhANiyabo, navaraM bAyaravAukAiyagambhavakkaMtiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyagabbhavakkaMtiyamaNussANaM, eesi NaM pajattApajjattagANaM, sesANaM apjttgaannN2|| sU. 14 // chAyA-yadi audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNata kim ekendriyaudArikamizrazarIrakAyaprayogapariNatam , dvIndriya yAvat pariNata-yAvat-pazcendriyaudA 'jai orAliyamIsAsarIrakAyappabhogapariNae' ityAdi / sUtrArtha-(jai orAliyamIsAsarIrakAyappaogapariNae kiM egidiya orAliya mIsAsarIrakAyappaogapariNae, beiMyijAva pariNae jAva paMciMdiya orAliya jAva pariNae) he bhadanta ! jo vaha eka dravya audArika mizrazarIra kAyaprayogapariNata hotA hai so kyA vaha ekendriyake audArika mizrazarIrakAya prayogasepariNata hotA hai ? yA beindriyake audA rika mizrazarIrakAya prayogasepariNata hotA hai ? yA yAvat paMcendriyake audArika mizra zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? (goyamA) prayogathI paNa pariNata hoya che, ane aparyAptaka garbhaja manuSya paMcendriyanA audArikazarIrakAyaprayogathI paNa pariNata hoya che. A pramANe paheluM daMDaka samajavuM ja sa. 13 ___"jai orAliya mIsA sarIrakAyappaogapariNae " tyAha sUtrA- ( jai orAliya mIsA sarIrakAyappaogapariNae, kiM egidiya orAliya mIsAsarIrakAyappaogapariNae, beiMdiya jAva pariNae, jAna paMciMdiya orAliya jAva pariNae ?) mahanta ! neta me dravya mohAri bhishrii24.2pragapariNata hoya che, zuM te ekendriyanA audArika mizrazarIrakAyaprogathI pariNata hoya che? ke hIndriyanA audArika mizrakAyaprayogathI pariNata thAya che ke paMcendriya paryantanA jIvanA audArika mizrazarIrakAya prayogathI pariNata thAya che ? zrI. bhagavatI sUtra : Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.1 mR.14 sUkSmapRthivIkAyasvarUpanirUpaNam 177 rika-yAvata pariNatam ? gautama ! ekendriyaudArika0 evaM yathA audArikazarIrakAyaprayogapariNatena AlApako bhaNitastathA audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNatenApi AlApako bhaNitavyaH, navaraM bAdaravAyukAyika-garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonika - garbhavyutkrAntikamanuSyANAm eteSAM khalu paryAptakAparyAptakAnAm , zeSANAm aparyAptakAnAm 2 // mU0 14 // TIkA-'jai orAliyamIsAsarIrakAyappaogapariNae kiM egidiyaorAliyamIsA he gautama ! (egidiya orAliya evaM jahA orAliya sarIrakAyappaogapariNaeNaM AlAvago bhaNi o. tahA orAliya mIsA sarIrakAyappaogapariNae vi-AlAvago bhANiya-vo-navaraM bAyaravAukkAiya gambhavakkaM tiya paMciMdiya tirikkhajoNiya gambhavakkaMtiya maNumsANaM eesiNaM pajattA pajattagANaM sesANaM apajjattagANaM) audArika mizra zarIrakAya prayogapariNata dravya ekendriya audArika mizra zarIrakAyaprayogapariNata bhI hotA hai / jaisA audArika zarIrakAya prayogapariNatakA AlApaka kahA hai, usI taraha se audArika mizra zarIrakAyaprayogapariNatakA bhI AlApaka kahanA cAhiye / parantu vizeSatA yaha hai ki audArika mizra kAyaprayogapariNata kA Alapaka bAdara vAyukAyika, garbhajapaMcendriya tiryazca, aura garbhajamanuSya paryApta aparyApta inameM aura inake sivAya bAkIke aparyApta jIvoMmeM kahanA cAhiye / ___TIkArtha - isa mUtradvArA gautamane mizradvArako lekara prabhuse aisA (goyamA ! ) he gautama ! (egidiya orAliya evaM jahA orAliyasarIrakAyappaogapariNaeNaM AlAvago bhaNio -tahA orAliyamIsAsarIrakAyappaogapariNaeNa vi - AlAvago bhANiyavyo - navaraM bAyaravAukAiya gambhavakkaM tiya paMciMdiyatirikkhajoNiya ganbhavatiya maNussoNaM eesiNaM pajjattApajjattagANaM sesANaM apajjattagANaM) mAha2 mishrshrii24||ypryog pariNata dravya ekendriya audArika mizrazarIrakAyaprayoga pariNata paNa hoya che. audArika zarIrakAyaprayoga pariNatanA viSe jevA alApaka kahyA che, eja prakAranA AlApaka dArika mizrazarIrakAyaprayogapariNatanA viSe paNa kahevA joIe. paNa ahIM eTalI ja vizeSatA che ke audArika mizrakAyapariNatanA AlApaka bAdara vAyukAyika, garbhaja paMcenidraya tiryaMca ane garbhaja manuSya, A paryAptaka jIvomAM kahevA joIe ane te sivAyanA aparyApta mAM 4aa sa. TIkAtha- A satradvArA gautama svAmIe mizradvArane anulakSIne mahAvIra prabhune zrI. bhagavatI sUtra : Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 bhagavatIsUtro sarIrakAyappaogapariNae beiMdiya-jAva-pariNae -jAva paMciMdiyaorAliya jAvapariNae ?' he bhadanta ! yad dravyam audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNata tat kim ekendriyapRthivIkAyikAdyaudArikamizrazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? dvIndriya-yAvat-audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati ? yAvat - trIndriya - caturindriyaudArikamizrazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? paJcendriyaudArika-yAvat-mizrazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? bhagavAnAha'goyamA! egidiyaorAliya evaM jahA orAliya sarIrakAyappaogapariNaeNaM AlAvago bhaNi otahA orAliyamIsAsarIrakAyappaogapariNaeNavi AlAvago bhANiyayo' he gautama ! audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNataM dravyam pUchA hai ki- 'jai orAliya mIsA sarorakAyappaogapariNae kiM egidiya orAliya mIsA sarIrakAyappaogapariNae, beiMdiya jAva pariNae jAva paMciMdiya orAliya jAva pariNae' he bhadanta ! jo dravya audArika mizra zarIra kAyamayogase pariNata hotA hai vaha kyA ekendriya pRthivIkAyikAdike audArika mizra zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? yA dvIndriyake yAvat-audArika mizra zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? yA trIndriyake yA coindriyake audArika mizra zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai? yA paMcendriyake audArika mizra zarIrakAyaprayAgase pariNata hotA haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'egidiya orAliya evaM jahA orAliya sarIrakAyappaogapariNaeNaM AlAvago bhaNio, tahA orAliya mIsA marIrakAyappaogapariNaeNa vi AlAvago bhANiyaco' he gautama ! mA pramANe prazna pUchayA cha- "jar3a orAliya mIsAsarIrakAyappaogapariNae, kiM egidiyaorAliyamIsAsarIrakAyappaogapariNae, beiMdiya jAva pariNae, jAva paMciMdiya orAliya jAva pariNae ?" mahanta ! dUya yauhA2i4 mizrazarIrakAyogathI pariNuta thAya che, te zuM ekendriya pRthvIkAyika Adi jIvonA dArika mizrazarIrakAyaprogathI pariNata thAya che? ke dIndriyanA audArika mizrazarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che? ke trIndriyanA, ke caturindriyanA audArika mizrazarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che ke paMcendriyanA dArikamizrazarIrakAyogathI pariNata thAya che. uttara - joyamA" gautama ! "eniMdiyaorAliya evaM jahA orAliyasarIrakAyappaogapariNaeNaM AlAvago bhaNio, tahA orAliya mIsAsarIrakAyappaogapariNaeNa vi AlAvago bhANiyavyo " maudA2i4 mizra zrI. bhagavatI sUtra : Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 2.14 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 179 ekendriyaudArikamizrazarIrakAyaprayogapariNata' bhavati, evaM dvIndriya trIndriya caturindriya paJcendriyaudArikamizrazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati, tathAcayathA audArikazarIrakAyaprayogapariNatena AlApako bhaNitaH, tathA audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNatenApi AlApako bhaNitavyaH, kintu- 'navaraM bAyaravAukkAiyagambhavakatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyagambhavakka tiyamaNussANaM eesi NaM pajattApajjattagANaM, sesANaM apajjattagANaM ' navaraM vizeSastu audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNatasyAlApako, bAdaravAyukAyika - garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonika-garbhavyutkrAntikamanuSyANAm eteSAM trayANAM paryAptakAparyAptakAnAM vaktavyaH, zeSANAm etattritayabhinnAnAM jIvAnAM tu aparyAptakAnAmeva vaktavya ityAzayaH, tathAca yathA audArikazarIrakAyaprayogapariNate audArika mizra zarIrakAyaprogapariNata dravya ekendriya audArika mizra zarIrakAyaprayogapariNatabhI hotA hai evaM dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriyake audArika mizra zarIrakAyaprayogase bho pariNata hotA hai| tathA ca- jisa prakAra se audArika zarIrakAyaprayogapariNatako lekara AlApaka kahA gayA hai, usI tarahase audArika mizra zarIrakAyaprayoga pariNatake sAtha bhI AlApaka kahanA cAhiye / 'navaraM0' kintu vizeSatA yaha hai ki audArika mizra zarIra kAyaprayogapariNata kA AlApaka, bAdara vAyukAyika, garbhaja paMcendriya tiryagyAnika, aura garbhaja manuSya ina tInoMke paryAptaka aura aparyAptakoM ke kahanA cAhiye tathA ina tInoM se bhinna jIvoM ke hI audArika mizra zarIrakAya prayoga pariNata kA AlApaka kahanA caahiye| tathA jaise audArika zarIrakAya prayoga se pariNata pudgala dravyameM skssmpRthizarIrakAyaprayoga paraNita dravya kendriya audArika mizrazarIrakAyaprayogathI pariNata paNa heya che, ane dvIndriya, trIndriya, caturindriya ane paMcendriyanA audArika mizrazarIrakAyapragapariNata paNa hoya che. je rIte dArika zarIrakAyapragane anulakSIne AlApaka kahevAmAM Avela che, e ja pramANe audArika mizrazarIrakAyaprayoga pariNatanI sAthe paNa AlAyaka Deva ." nava" 52ntu vizaSatA mesI che , mohari mizraza24Ayaprayoga pariNatanA AlApaka bAdara vAyukAyika, garbhaja paMcendriya tiryaMcanika ane garmaja manuSya, A traNe paryAptaka ane aparyAptake viSe kahevA joIe. tathA e traNe prakAranA sivAyanA bAkInA aparyAptakanA ja audArika mizrazarIrakAyaprega pariNatano AlApaka kahevuM joIe. tathA jevI rIte audArika zarIrakAyaprayogathI pariNata pudgala dravyamAM sUkrama zrI. bhagavatI sUtra : Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 bhagavatI sUtre pudgaladravye sUkSmapRthivIkAyikAdIn apekSya AlApaka uktastathaivadArikamizrazarIrakA pariNate'pi pudgaladravye AlApako vakanyaH, kintu aya matravizeSaH- tatra sarve'pi sUkSmapRthivIkAyikAdayaH paryAptakAparyAptakobhayavizeSaNaviziSTAH uktAH, atra tu vAdaravAyukAyikAH, garbhanapaJcendriyatiryagyonikAH garbhajamanuSyAzcaiva paryAptakAparyAptavizeSaNaviziSTA vaktavyAH, zevAstu kevalam aparyAptaka vizeSaNaviziSTA eva vAcyAH, bAdaravAyukAyikAnAM paryAptakAparyAptakobhayAvasthAyAmeva vaikriyArambhataH audArikamizrazarIrakAyaprayogopalabdheH zeSANAntu aparyAptakAvasthAyAmeveti phalitam / dvitIyo daNDakaH 2 / / sU0 14 / / " vIkAyika AdikoMkI apekSA lekarake AlApaka-pATha kahA gayA hai usI prakArase audArika mizraMzarIra kAyaprayoga se pariNata pudgala dravyameM bhI AlApaka kahanA cAhiye / parantu isameM yaha vizeSatA hai ki vahAM para sabahI paryAptaka aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyika Adi jIva kahe gaye haiM aura yahAM para bAdaravAyukAyika, garbhaja paMcendriya tiryagyonika aura garbhaja manuSya ye hI tInoM paryAptaka aura aparyAsaka gRhIta kiye gaye haiM. aura bAkI ke kevala aparyAptaka hI gRhIta kiye gaye haiM kyoMki bAdaravAyukAyika AdikoMmeM donoM avasthAoMmeM paryApta aparyApta dazAmeM hI vaikriyazarIrake AraMbha honese audArika mizrazarIra kAyaprayogakI upalabdhi hotI hai / parantu bAkIke jIvoM meM kevala aparyAptakadazAmeM hI audArika mizra zarIrakAyaprayeo gakI upalabdhi hotI hai / dvitIya daNDaka // sU0 14 // pRthvIkAyika Adine viSe AlApaka - pATha kahevAmAM Avela che, eja pramANe audArika mizrazarIraprayAgathI pariNata pudgala dravyanA paNa AlApaka kahevA joie. paraMtu ahIM te AlApakamAM eTalIja vizeSatA che ke tyAM badhAM paryAptaka, aparyAptaka sUkSmapRthvIkAyaka Ada jIvanuM kathana karyuM che, paNa ahIM khAdara vAyukAyika, garbhaja paMcendriya tiya cayAnika, ane gaja manuSya A traNa prakAranA jIvAne ja paryAptaka aparyAptaka grahaNa karavAmAM avyA che, bAkInA badhAM jIvAne phakata aparyAptaka ja grahaNa karavAmAM Avela che. tenuM kAraNa e che ke bAdara vAyukAyika AphrikAmAM banne avasthAemAM ( paryAptaka ane aparyAptaka dazAmAM ) ja vaikriyazarIrane AraMbha thavAthI auArika mizrazarIrakAyaprayAganI upalabdha thAya che. parantu mAkInA jIvAmAM phkrUta aparyAptaka dazAmAM ja audArika mizrazarIraDAya prayoganI upalabdhi ( prapti ) thAya che. jI iMDa saMpUrNa // su. 14 // zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 mU. 15 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 181 mUlam-jai veuviyasarIrakAyappaogapariNae ki egidiyaveuviyasarIrakAyappaogapariNae jAva-paMciMdiyaveuviyasarIra-jAva pariNae ? goyamA ! egidiya-jAva-pariNae vA, paMciMdiya-jAva pariNae vA / jai egidiya-jAva-pariNae ki vAukAiyaegidiya-jAva-pariNae, avAukkAiyaegidiya-jAva - pariNae ? goyamA! vAukkAiyaegidiya-jAva-pariNae, no avAukkAiyajAva-pariNae / evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe veuviyasarIraM bhaNiyaM tahAihavi, bhANiyavaM, jAva pajjattasabasiddhaaNuttarovavAiyakappAIyavemANiyadevapaMciMdiyaveubiyasarIrakAyappaogapariNae vA, apajattasabaisiddha0 kAyappaogapariNae vA // sU015 // chAyA-yadi vaikriyazarIrakAyaprayogapariNataM kim ekendriyavaikriyazarIrakAyaprayogapariNataM yAvat pazcendriyavaikriyazarIra yAvat-pariNatam ? gautama ! ekendriya 'jai veubviyasarIrakAyappaogapariNae' ityAdi / sUtrArtha-(jai veuvviyasarIrakAyappaogapariNae kiM egidiyaveuvviyasarIrakAyappaogapariNae jAva paMciMdiyaveubviyasarIra jAva pariNae) he bhadanta ! jo dravya vaikriyazarIra kAyaprayogase pariNata kahA gayA hai, vaha kyA ekendriyake vaikriya zarIrakAyaprayogase pariNata hotA yA yAvat paMcendriyake vaikriyazarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (egidiya jAva pariNae vA) vaha ekendriyake " jai veuvviyasarIrakAyappaogapariNae" tyAhi sUtrAtha:- jai veuniyasarIrakAyappaogapariNae, kiM egidiya veubdhiya sarIra jAva pariNae ? ) he mAnta ! 85 vaiThiyazarI245prayogathA pariNata hoya cha, te zuM ekendriyanA vaikriyazarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che? ke paMcendriya paryantanA vaishyishrii24|ypryogthii 52gita DAya cha ? (goyamA ! ) & ultma ! (egidiya jAva pariNae vA, paMciMdiya jAva pariNaevA) te dravya mendriyanA yi shrii24|ypryognnii zrI. bhagavatI sUtra : Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 -. bhagavatImRge yAvat pariNataM vA, paJcendriya yAvat pariNataM vA / yadi ekendriya yAvat pariNata kiM vAyukAyikaikendriya - yAvat-pariNatam avAyukAyikaikendriya yAvat pariNatam ? gautama ! vAyukAyikaikendriya yAvat pariNatam no avAyukAyika-yAvat-pariNatam / evam etena abhilApena yathA avagAhanAsaMsthAne vaikriyazarIraM bhaNitaM tathA ihA'pi bhaNitavyam yAvat paryAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtikakalpAtItakavaimAnikadevapaJcendriyavaikriyazarIrakAyaprayogapariNataM cA, aparyAptakasarvArthasiddha0kAyaprayogapariNata vA // sU0 15 // vaikriyazarIrakAyaprayogase bhI pariNata hotA hai paMcendriyake vaikriya zarIrakAyaprayogase bhI pariNata hotA hai / (jaha egidiya jAva pariNae kiM vAukAiya egidiya jAva pariNae, acAukAiya egidiya jAva pariNae) yadivaha ekendriyake vaikriyazarIrakAya prayogase pariNata hotA hai to kyA vaha vAyukAyika ekendriyake vaikriyazarIra kAyaprayoga se pariNata hotA hai yA jo avAyukAyika ekendriya haiM unake vaikriyazarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (vAu. kAiya egidiya jAva pariNae, no avAukkAiya jAva pariNae) vaha dravya vAyukAyika ekendriyake vaikriya zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai avAyukAyika ekendriyake vaikriya zarIrakAya prayogase pariNata nahIM hotA hai / (evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe veuvyisarIraM bhaNiyaM tahA iha vi bhANiyavvaM ) isa taraha isa abhilApase prajJApanAsUtra ke avagAhanA saMsthAna padameM vaikriya zarIrake saMbaMdha meM jaisA kahA gayA hai paNa pariNata hoya che, dIndriya, trIndriya, caturindriya ane paMcendriyanA vaikiyazarIrakAyapryogthaa 55 pariNata DAya che. (jai egidiya jAca pariNae ki vAukkAiya egidiya jAva pariNae, abAukkAiya egidiya jAva pariNae ?) nete ekendriyanA vaikriyazarIrakAyaprayogathI parita hoya che, to zuM te vAyukAyika ekendriyanA vaikriyazarIrakAya prayogathI pariNata hoya che, ke je avAyukAyika ekendriya che temanA vai7i552|24|ypryogthaa pariNata hai|y cha ? ( goyamA ) gautama! vAukkAiya egidiya jAva pariNae, no abAukakAiya jAva pariNae ) dravya pAyuAyi ekendriyazarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che, avAyukAyika ekendriyanA vaikiyazarIrakAyaprogathI pariNata hAtuM nathA. ( evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe veubviya sarAraM bhaNiyaM tahA iha vi bhANiyavvaM ) 2 // zata 2 // 2mamilA5 6 // 2 // prajJApanA sUtranA avagAhanA saMsthAna padamAM vaikiya zarIra viSe je pramANe kahyuM che, e ja pramANe zrI. bhagavatI sUtra : Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u 15 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 183 ____TIkA-gautamaH pRcchati-'jai veubviyasarIrakAyappaogapariNae ki egidiya veuniyasarIrakAyappaogapariNae jAva paMciMdiyaveubbiyasarIra-jAva-pariNae ?' he bhadanta ! yad dravyaM vaikriyazarIrakAyaprayogapariNataM tat kim ekendriyabaiMkriyazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati ? yAvat-dvIndriya-trIndriya-caturindriya-paJcendriya vaikriyazarIra yAvat- kAyaprayogapariNata bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! egidiyavaisA hI yahAM para bhI kahanA cAhiye / (jAva pajatta savvaTThasiddha aNuttarovavAiya kappAIya vemANiya devapaMciMdiya veubviya sarIrakAyappaogapariNae vA, apajjatta savvadRsiddha0 kAyappaogapariNae vA) vaikriyazarIra kAyaprayogase pariNata vaha dravya yAvat paryApta sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriyake vaikriya zarIrakAya prayogase bhI pariNata hotA hai aura aparyAptaka sarvArthasiddha anuttarIpapAtika kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriya ke vaikriya zarIra prayoga se pariNata bhI hotA hai| TIkArtha- gautamane prabhuse aisA pUchA hai ki ' jai veubviyasarIra kAyappaogapariNae ki egidiyaveuvviyasarIrakAyappaogapariNae jAva paMciMdiyaveubviya sarIra jAva pariNae' he bhadaMta ! jo pudgala dravya pahile vaikriya zarIrakAyaprayogase pariNata hotA kahA gayA haiso kyA vaha ekendriya jIva ke vaikriya zarIra kAyaprayoga se pariNata hotA hai ? yA yAvat-dIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya jIvake vaikriya zarIrakAya prayoga se pariNata hotA hai ? isake uttarameM prabhu on 59 4 ne. (jAva pajatna sabasiddha-aNuttarovavAiya-kappAIya vemANiya devapaMciMdiyaveubiyasarIrakAyappaogapariNae bA, apajjatta sancaTTha siddha0 kAyappaogapariNae vA ). vaiyishrii24|yprye|| pariNata te dra05, yAvata paryAptaka sarvArtha siddha anuttarapapAtikakapAtIta vimAnika devapaMcendriyanA vaikiyazarIrakAyapragathI pariNata paNa hoya che ane aparyAptaka sarvArthasiddha anuttarIpa pAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriyanA vaikiyazarIrakAyapragathI paNa pariNata hoya che. An- gautama 2vAmI mahAvIra prabhune pUche the 3 "jei veuvviyasarIrakAyappaogapariNae, kiM egidiyaveubviyasarIrakAyappaogapariNae jAva paMcidiyaveubiyasarIra jAva pariNae ? " manta28pane vddiy|2|24||4prayogathI pariNuta thayeluM kahevAmAM AvyuM che, te zuM ekendriya jIvanA vaikiyazarIrakAya zrI. bhagavatI sUtra : Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 bhagavatIsUne jAva pariNae vA, paMciMdiya-jAva-pariNae vA' he gautama ! vaikriyazarIrakAyaprayogapariNataM dravyam ekendriya yAvat-dvIndriya-trIndriya-caturindriya vaikriyazarIrakAyapayogapariNata vA bhavati, pazcendriyavaikriyazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati, tathA cAtra vAyukAyaM patItya ekendriyapadamukta tasyaiva vaikriyatvAt, gautamaH pRcchati - 'jai egidiyajAva pariNae, ki vAukAiyaegidiya-jAva pariNae ? abAukkAiya egidiya-jAva pariNae ? he bhadanta ! yadravyam ekendriya yAvat vaikriyazarIrakAyaprayogapariNataM tat kim vAyukAyikaikendriyayAvat vaikriyazarIrakAyapayogapariNataM bhavati ? avAyukAyikaikendriya - yAvat kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'egidiya jAva pariNae vA, paciMdiya jAva pariNae vA' vaikriya zarIrakAya ke prayoga se pariNata jo dravya kahA gayA hai, vaha dravya ekendriya jIva ke yAvat-vaikriya zarIrakAya prayoga se bhI pariNata hotA hai, paMcendriyake vaikriya zarIrakAya prayogase bhI pariNata hotA hai / tathAca- vAyukAyika jIva ko lekara hI vahAM para ekendriya pada kahA gayA haiM aisA jAnanA cAhiye / kyoM ki usake hI vaikriya zarIra hotA hai| aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'jai egidiya jAva pariNae, kiM vAukkAiya egidiya jAva pariNae, avAukkAiya egidiya jAva pariNae' he bhadanta ! yadi vaha pudagala ekendriya jIvake vaikriya zarIrakAyaprayogase pariNata hotA kahA gayA hai to kyA vaha vAyukAyika ekendriya jIvake vaikriya zarIrakAya payogase pariNata hotA hai yA jo ekendriya jIva vAyukAyika ekendriya prayogathI parizuta DAya cha ? uttara- "goyamA" 3 gautama! egidiya jAva pariNae vA, paMciMdiya jAva pariNae vA" vaiyi1|24|yprye| pariNata 04 ekendriya jIvanA vaikriyazarIrakAyaprayogathI pariNata paNa hoya che. ane pazendriya paryantanA nA vaikriyazarIrakAyaprayogathI pariNata paNa hoya che. ahIM vAyukAyika jIvane ja ekendriya padathI grahaNa karavAno che, ema samajavuM kAraNa ke tene ja vaikriyazarIra hoya che. gautama svAmInA prazna- "jai egidiya jAva pariNae, ki vAukkAiya egidiya jAva pariNae, aAukkAiya egidiya jAva pariNae ?" 3 mahanta ! je te dravya pudagala ekendriya jIvanA vaikiyazarIrakAyaprogathI pariNata thayeluM hoya che, te zuM te vAyukAyika ekendriyanA aikriyazarIrakAyaDgathI pariNata hoya che? ke avAyukAyika (vAyukAyika sivAyanA) ekandriya jIvonA aikriyazarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che? zrI. bhagavatI sUtra: Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 ma. 15 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 185 zarIrakAyaprayogapariNataM bhavati ? bhagavAnAha- 'goyamA ! vAukkAiyaegidiya jAva pariNae, no abAukkAiya jAva pariNae' he gautama ! ekendriyavaikriyazarIrakAyaprayogapariNata dravyaM vAyukAyikai kendriya yAvat-vaikriyazarIrakAyapayogapariNata bhavati, no avAyukAyika yAvat-ekendriyavaikriyazarIrakAyapayogapariNata bhavati 'evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe veubdhiyasarIraM bhaNiyaM tahA ihavi bhANiyavyaM' evaM tathaiva etena uparyuktena abhilApena AlApakakrameNa yathA avagAhanAsaMsthAne prajJApanAyAm ekaviMzatitamapade vaikriyazarIraM bhaNitaM tathA ihApi vaikriyazaroraM bhaNitavyam, tatra caivamukta prajJApanAyA. 'jai vAukkAiyaegidiyaveuvviyasarIrakAyappaogajIvase bhinna hai una ke vaikriya zarIrakAya prayoga hotA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'vAukAiyaegidiya jAva pariNae, no avAu. kAiya jAva pariNae' he gautama ! jo pudgala dravya ekendriya jIvake kriyazarIrakAya prayogase pariNata huA kahA gayA hai, vaha vAyukAyika ekendriya jIvake zarIrakAyaprayogase pariNata hotA kahA gayA hai avAyukAyika ekendriya jIvase bhinna ekendriya jIvake vaikriya zarIrakAya prayogase pAraNata hotA nahIM kahA gayA hai / 'evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe veubviyasarIraM bhaNiya tahA iha vi bhANiyavvaM' isa uparyukta abhilApakramase jaisA kathana avagAhanA saMsthAnameM 21veM padameM vaikriyazarIrake viSayameM kiyA gayA hai, usI tarahase yahAM para bhI kathana vaikriyazarIrake viSayameM kara lenA caahiye| vahAM prajJApanAmeM aisA kahA hai 'jai vAukAiya egidiya veunviya sarIrakAyappaoga uttara- vAukkAiya egidiya jAca pariNae, no abAukkAiya egidiya jAva pariNae" gautama ! 2 pusa dravya bhendriya 4 parI241yaprayogathI pariNata thayeluM hoya che, te dravya vAyukAyika ekendraya jIvana zaikriyazarIrakAyaprayogathI ja pariNata thayeluM hoya che. te vAyukAyike sivAyanA ekendriya jIvenA vaizcizarIrakAyaprayogathI parikSata yatu nathI. " evaM ee NaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe veundhiyasarIraM bhaNiyaM tahA iha vi bhANiyacaM" mA 52 4aa prabhArI nA amitAbha dvArA jevuM kathana prajJApanA sUtranA avagAhanA saMsthAna nAmanA 21 mAM padamAM vaikriyazarIra viSe karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe vaikriyazarIra viSe ahIM paNa kathana samajI levuM. tyAM prApanAmA pramANe yuche- jai vAukAiya egidiya veubdhiya sarIra zrI bhagavatI sUtra : Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 bhagavatIsUtre pariNae kiM muhumavAukkAiyaegidiya-jAva pariNae, bAdaravAukkAiyaegidiyajAva-pariNae ? goyamA ! no suhuma-jAva-pariNae, bAyara-jAva-pariNae' ityaadi| 'jAva pajattasavvaTThasiddhaaNuttarovavAiyakappAIyavemANiyadevapaMciMdiyaveunciyasarIrakAyappabhogapariNae vA, apajjattasancaTTasiddha0 kAyappaogapariNae vA' baiMkriyazaroraM kAyaprayogapariNata dravyaM yAvat-pazcendriyatiryagyonikamanuSya-nairayika pariNae kiM suhumavAukkAiya egidiya jAva pariNae, bAdaravAukAiyaegidiya jAva pariNae ? goyamA ! no suhuma jAva pariNae bAdarajAva pariNae' he bhadanta ! yadi vaha pudgala vAyukAyika ekendriyake vaikriyazarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai to kyA vaha sUkSmavAyukA. yika ekendriyake zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? yA bAdara vAyukAyika ekendriyake vaikriyazarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ki he gautama ! vaha pudgala sUkSmavAyu kAyika ekendriyake vaikriyazarIrakAya prayogase pariNata nahIM hotA hai kintu bAdaravAyukAyika ekendriya jIvake vaikriyazarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai' ityAdi / 'jAva pajatta savvaTThasiddha aNuttarovavAiya kappAiya vemANiya devapaMciMdiyaveubviyasarIrakAyappaogapariNae vA, apajattasavvaTThasiddhakAyappaogapariNae vA' he gautama ! vaikriyazarIrakAya prayogapariNata dravya yAvata paMcendriya tiyagyonika manuSya nairayika kAyappabhogapariNae, kiM muhumabAukAiya egi diya jAva pariNae, bAdara vAukkAiya egidiya jAva pariNae ? goyamA! no suhuma jAva pariNae, bAdara jAva pariNae" HEd! na te pusa 05 vAyuyi sandriyanA aukiyazarIrakAyadRga pariNata hoya che te zuM te sUkSma vAyukAyika ekendriyanA vaikiyazarIrakAyaprogathI pariNata hoya che? ke bAdaravAyukAyika ekendriyanA aikriya zArIrakAyaprayogathI pariNata hoya che? mahAvIra prabhune uttara- he gautama! te pudagala sUkSamavAyukAyika ekendriyanA vaikrizarIrakAyaprogathI pariNata thatuM nathI, paNa bAra vAyukAyika ekendriyanA vaikriyazarIrajypryogthaa pariyata thAya ." tyAhi. jAca pajjattasavvaTThasiddhaaNuttarovavAiya kappAiya vemANiya deva paMcidiya veubviyasarIrakAyappaogapariNae vA, apajjanasabasiddha. kAyappaogapariNae vA, gautama vaiyirii24|ypryogpti anya - yAta 53ndriya tiya yonika, manuSya, nA23, bhavanapati, vAnayanta2, jyotiSi, zrI bhagavatI sUtra : Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.16 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 187 bhavanapati-vAnavyantara-jyotiSika-vaimAnika-paryAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika kalpAtItakavaimAnikadevapazcendriyavaikriyazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati, yAvat paJcendriyAdhaparyAptakasarvArthasiddha - yAvat - anuttaropapAtikakalpAtItakavaimAnikadevapaJcendriyaukriyazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati, itibhAvaH, iti tRtIya daNDakaH 3 // mU0 15 // gautamaH pRcchati- 'jai veubdhiya' ityAdi / ___ mUlam-jai veuviyamIsAsarIrakAyappaogapariNae kiM egidiyamIsAsarIrakAyappaogapariNae vA, jAva paMcidiyamIsAsarIrakAyappaoga pariNae vA ? evaM jahA veuviyaM tahA veuviyamIsagaMpi, navaraM devaneraiyANaM apajjattagANaM sesANaM pajjattagANaM taheva jAva no pajjattasavaTusiddhaaNuttaro0 jAva paoga0, apajattasavaTrasiddhaaNuttarovavAiyadevapaMciMdiyaveuviyamosAsarIrakAyappa ogapariNae 4 // sU0 16 // ___ chAyA-yadi vaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNatam kim ekendriyamizrazarIrakAyaprayogapariNata vA, yAvat pazcendriyamizrazarIrakAyaprayogapariNataM kA? evaM bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika, vaimAnika, paryAptakasarvArthasiddha anuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriya ina sabake vaikriyazarIrakAya prayogase bhI pariNata hotA hai / yAvat aparyAptaka paMcendriyatiryagyAnika Adi jIvoMke tathA aparyApta sarvArthasiddha anuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriyake vaikriyazarIrakAyaprayogase bhI pariNata hotA hai / isa prakArase yaha tRtIya daNDaka hai // sU. 15 // 'jai veuviya mosAsarIrakAyappaogapariNae ityAdi / sUtrArtha-(jai veudhviyamIsAsarIrakAyappaogapariNae kiM egidiya vaimAnika ane paryAptaka sarvArthasiddha anuttarIpa pAtika kapAtIta baimAnika devapaMcendraya, e badhAM chanA aikiyazarIrakAyogapariNata paNa hoya che. ane aparyAptaka pacendriya tiryaMcanikathI laine aparyApaka sarvArthasiddha anuttarIyapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriyanA zaikriyazarIrakAyaprAgaparaNita paNa hoya che. A pramANe trIjuM daMDaka samajavuM. | sU, 15 che " jai veubdhiya mIsA sarIrakAyappaogapariNae " pAhisUtrA- (jai veubdhiya mIsAsarIrakAyappaogapariNae, ki egidiya zrI. bhagavatI sUtra : Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 bhagavatIsUge yathA vaikriya tathA vaikriyamizrakamapi, navaram devanairayikANAm aparyAptakAnAm, zeSANAm paryAptakAnAm, tathaiva yAvat no paryAptakasarvArthasiddhAnuttarau0-yAvat prayoga0, aparyAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtikadevapaJcendriyavaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNatam 4 / / mu0 16 // mIsAsarIrakAyappaogapariNae vA jAva paMcidiya mIsAsarIrakAyappaogapariNae vA) he bhadanta yadi vaha pudgala dravya vaikriya mizra. zarIra kAyaprayogase pariNata hotA hai to vaha ekendriyake vaikriyamizra zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? yA yAvat paMcendriyake vaikriyamizrazarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai (evaM jahA veuvviya tahA veuvviya mIsagaMpi, navaraMdeva neraiyANaM apajjattagANaM, sesANaM pajjattagANaM taheva jAva no pajattasavvamiddha aNuttaro0 jAva paoga, apajjattasavvaTThasiddha aNuttarAvavAiya devapaMciMdiya veubdhiya mIsAsarIrakAyappaogapariNae4) he gautama ! jaisA kathana vaikriya zarIrake saMbaMdhameM kiyA jA cukA hai umI tarahakA kathana vaikriya mizrakAya prayogake saMbaMdhame bhI jAnanA cAhiye / parantu vizeSatA ima kathana meM aisI hai ki vaikriyamizrakAyaprayoga aparyAptaka deva aura nairayikoMmeM evaM bAkIke samasta paryAptaka jIvoMmeM kahanA cAhiye / yAvata vaha paryAptamarvArthasiddha anuttaropapAtika vaikriyamizrakAyaprayogase pariNata nahIM hotA hai, kintu aparyAptaka sarvArtha siddha anuttapipAtika devapaMcendriya vaikriyamizrazarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai // caturtha daNDaka mIsAmarIrakAyappaogapariNae vA, jAva paMciMdiyamIsAsarIrakAyappaogapariNae vA) he bhadanta ! je te pudagala dravya aikriyamizrazarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che, te zuM te ekendriyanA aikriyamizrazarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che? ke paMcendriya paryantanA na yamizrazarI24455yogayI pariNata DAya che ? ( evaM jahA veunciya tahA veuniyamIsagaMpi, navaraM deva neraiyANaM apajjattagANaM, taheva jAva no pajjattasavvaTThasiddha aNuttaro0 jAva paogaH, appajattasavvaTThasiddha aNuttarovavAiya devapaMcidiya veubdhiya mIsAsarIrakAyappaogapariNae 4) gautama! ne kathana zaikiya zarIra viSe karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana zaikiyamizrakA prayoganA viSayamAM paNa samajavuM. paNa A kathanamAM nIce pramANe vizeSatA samajavI - vaikiyamizrakAyaprayoganuM kathana aparyAptaka deva ane nArakamAM tathA bAkInA samasta paryAptaka jemAM karavuM joIe. yAvat te pudgala dravya paryAptasarvArthasiddha anuttaraupapAtika devapaMcendriyanA zaikeyamizakAyaprogathI pariNata thatuM nathI, paNa aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapAtika devapaMcendriyanA vaikriyamizrazarIrahAyaprogathI pariNata thAya che. ethuM daMDaka samApta. zrI bhagavatI sUtra : Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.16 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 189 TIkA-'jai veubdhiyamIsAsarIrakAyappaogapariNae ki egidiyamIsAsarIrakAyappaogapariNae vA ? he bhadanta ! yad dravyaM vaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNataM tat kim ekendriyavaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati, yAvat-dvIndriyazrIndriya-caturindriya - paJcendriyavaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati ? bhagavAnAha- 'evaM jahA veubdhiya mIsaMgapi' he gautama ! evaM yathA vaikriya zarIrakAyaprayogapariNata dravyaM tathA vaikriyamizrakamapi bodhyam tathA ca vaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNataM dravyam vaikriyazarIrakAyaprayogapariNatavat vAyukAyikaikendriyAdyaparyAptasarvArthasiddhAnuttaraupapAtikakalpAtItakavaimAnikadevapaJcendriya__TIkArtha-isa sUtradvArA gautama prabhuse aisA pUchate haiM ki 'jai veunviya mIsAsarIrakAyappaogapariNae kiM egidiya mIsAsarIrakAyappaogapariNae vA jAva paMciMdiyamosAsarIrakAyappaogapariNae vA' he bhadanta jo dravya vaikriyamizrasarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? vaha kyA ekendriyake vaikriyamizrazarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? yAvat dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paJcendriya ke vaikiMyamizrazarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM ' evaM jahA veuvviyamIsagaMpi' he gautama jisa tarahase vaikriya zarIrakAya prayogapariNata dravya kahA gayA hai, usI tarahase vaikriyamizra zarIrakAya prayogapariNata dravya bhI jAnanA cAhiye / tathA ca-vaikriya mizrazarIrakAya prayoga pariNata hue dravyakI taraha vAyukA. yika ekendriyAdike vaikriyamizrazarIrakAyaprayogase tathA aparyApta 1 TIkAtha- A sUtra dvArA sUtrakAre vaikiyamizraprayogapariNata pudagala dravyanuM pratipAdana karyuM che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna pUche che ke" jai veunciya mIsA sarIrakAyappaogapariNae, kiM egidiya mIsA sarIrakAyappaogapariNae vA, jAva paMciM diyamIsAsarIrakAyappaogapariNae jJA ? he bhadanta! je dravya aikiyamizrazarIrakAyapragathI pariNuta thayeluM hoya che, te zuM ekendriyanA vaikiyazarIrakAyaprayogathI paNita thAya che? ke hIndriya, trIndriya, caturindriya athavA paMcendriyanA aikriyamizrazarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che? uttara- " evaM jahA veubdhiyamIsagaMpi" paThi5512445prayAparikSaNa dravya vaSe jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuMja kathana vaikiyamazrazarIrakAyaprayogapariNuta dravya viSe paNa samajavuM. jemake - "aikriyamizrazarIrakAyamayega pariNuta dravya, aikriyazarIrakAyaprayeLa pariNata dravyanI jema vAyukAyika ekendriyanA vaikriyamizrazarIrakAyaprayoga pariNutA zrI. bhagavatI sUtra : Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 bhagavatIsUtre vaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati, ityAzayaH, 'navaraM devaneraiyANaM apajjattagANaM, sesANaM pajjattagANaM taheva jAva nopajjattasavvaTThasiddhaaNuttarau0 jAva paoga0' navaraM vizeSaH punaretAvAneva-devAnAM nairayikANAzca aparyApta kAnAmeva vaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNatadravyasyAlApako vaktavyaH, zeSANAM devanairayikabhinnAnAM jIvAnAntu paryAptakAnAmeva tathaiva yAvat vaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNatasyAlApako vAcyaH, kintu paryAptakasarvArtha siddhAnuttaraupapAtika-yAvat -kalpAtItakavaimAnikadevapaJcendriyavaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNatasyAlApakoM na vaktavyaH, apitu 'apajjattasavvaTThasiddhaaNuttarocavAiyadevapaMciMdiyaveubdhiyamIsAsarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaJcendriyake vaikriya mizrazarIrakAya prayogase pariNata bhI hotA hai / 'navaraM devaneraiyANaM apajjattagANaM sesANaM pajattagANaM tahevajAva no pajjattasavvaTThasiddha aNuttaro0 jAvapaoga0' vizeSatA kevala yahAM para itanI hI hai ki vaikriya mizrazarIrakAyaprayogapariNata dravyakA AlApaka deva aura nairayika inake aparyAptakoM ke hI kahanA cAhiye tathA devagairayikase bhinna bAkIke jIvoMke paryAptoMke hI vaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNata dravyakA AlApaka kahanA cAhiye / paryAptaka sarvArthasiddha anuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnikadeva paMcendriyake vaikriyamizrazarIrakAya prayogapariNata dravyakA AlApaka nahIM kahanA cAhiye yahI bAta 'apajattasavvaTThasiddha aNuttarovavAiya devapaMciMdiya veugviyamIsAsarIrakAyappa ogapariNae' isa sUtra padase sUcita kiyA gayA hai / kahanekA bhAva paNa hoya che, tathA aparyAptaka sarvArthasiddha anuttarapAtika kalpAtIta kaumAnika deva pazyandriyanA yshrii24|5pryogthaa pA] pariNata hAya che." " navaraM deva neraiyANaM apajjattagANaM sesANaM pajjattagANaM taheba jAva no pajjattasannaTThasiddha aNuttaro0 jAva paoga.". 52ntu maDI mesI vizeSatA cha yibhizarI241yaprayogapariNata dravyane AlApaka aparyAptaka de ane nArake viSe ja karavo joIe. tathA devo ane nArake sivAyanA bAkInA paryAptaka jIvonA viSeja paryAptaka vaikriyamizrazarIrakAyaprayoga pariNata dravyane AlApaka kahevo joIe. paryAptaka sarvArthasiddha anuttarapapAtika kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriyanA aikiyamizrazarIrakAyaprayoga pariNata dravyane AlApaka san nahI me pAta " apajjatta sacaTThasiddha aNuttarovavAiya devapaMciMdiya veundhiya mIsA sarIrakAyappaogapariNae" mA satra 25 sathita zrI. bhagavatI sUtra : Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sa.17 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 191 sarIrakAyappaogapariNae' vaikriyazarIrakAyamayogapariNataM dravyam aparyAptakasarvArtha siddhAnuttaraupapAtikadevapaJcendriya caikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavatIti bhAvaH / iti caturthoM daNDakaH // sU0 16 // AhArakamAzritya gautamaH pRcchati- 'jai AhAraga' ityAdi / mUlam-jai AhAragasarIrakAyappaogapariNae ki maNussAhAragasarIrakAyappaogapariNae, amaNussAhAraga jAva pa0 ? evaM jahA ogAhaNasaMThANe jAva iDipattapamattasaMjayasammadiTripajjattagasaMkhejavAsAuya-jAva-pariNae, no aNiDipattapamattasaMjayasammadiTripajattasaMkhejavAsAuya-jAva pa0 jai AhAragamIsAsarIrakAyappaogapariNae ki maNussAhAragamIsAsarIra0 1 evaM jahA AhAragaM taheva mIsagaM pi niravasesaM bhANiyatvaM 5 // sU0 17 // ___chAyA- yadi AhArakazarIrakAyaprayogapariNata kiM manuSyAhArakazarIrakAyapayogapariNatam , amanuSyAhAraka yAvat pa0 ? evaM yathA avagAhanAsaMsthAne yaha hai ki vaikriya mizrakAyaprayogase pariNata dravya aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapAtika deva paMcendriyake vaikriyamizrazarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai / isa prakAra yaha cauthA daNDaka hai // mU0 16 // __ 'jaha AhAragasarIrakAyappaogapariNae' ityAdi0 / sUtrArtha-( jai AhAragasarIrakAyappaogapariNae ki maNussA hAragasarIrakAyappaogapariNae, amaNussAhAraga jAva pa0? ) he bhadanta jo dravya AhAraka zarIrakAyaprayogase pariNata hotA kahA gayA hai, vaha kyA manuSyake AhAraka zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? yA karavAmAM AvI che. A kathanano bhAvArtha e che ke vaikriyamizrazarIrakAyapragapati dravya aparyAptaka sarvArthasiddha anuttarIpa pAtika deva paMcendriyanA aikriyamizrazarIrakAyaprogathI pariNata hoya che. A prakAranuM A cothuM daMDaka che. | sU 16 . " jai AhAragasarIrakAyappaogapariNae" tyA sUtrAya- ( jai AhAragasarIrakAyappaogapariNae ki maNussAhAragasarIrakAyappaogapariNae, amaNussAhAraga jAva pariNae ?) 3 mahanta ! re dravya AhAraka zarIrakAyapragathI pariNata thAya che, te zuM manuSyanA AhAraka zarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che? te zuM manuSya ne ahAraka zarIrakAyamayegathI pariNata thAya che? ke manuSya sivAyanA anya jIvonA AhAraka zarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che ? zrI. bhagavatI sUtra : Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 bhagavatI sUtre yAvat RddhiprAptapramatta saMyatasamyagdRSTiparyAptakasaMkhyeya varSAyuSka - yAvat pariNatam, no avRddhiprAptapramattasaMyata samyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSka- yAvat pa0 yadi AhArakamizrazarIrakAyaprayeAgapa0 kiM manuSyAhArakamizrazarIra0 ? evaM yathA AhArakaM tathaiva mizrakamapi niravazeSaM bhaNitavyam ||17|| manuSyake sivAya anya jIvoMke AhAraka zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? ( evaM jahA ogAhaNasaMThANe jAva iDDhipattapamatta saMjaya sammadiTThi pajjattagasaMkhejjavAsAjya jAva pariNae, no aNi Dhipattapamatta saMjaya sammaddiTThi pajjattasaMkhejjavAsAjya jAva pa0) he gautama ! jisa prakAra se prajJApanAsUtra ke avagAhano saMsthAna pada meM kahA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI jAnanA cAhiye yAvat AhArakazarIrakAyapraye - gase pariNata dravya RddhiprApta AhAraka labdhi saMpanna pramatta sAdhu samyadRSTi paryApta saMkhyAta varSakI AyuvAle manuSya ke AhAraka zarIrakAya prayoga se pariNata hotA hai AhArakalabdhiko aprApta pramatta saMyata samyagdRSTi saMkhyAta varSakI AyuvAle manuSya ke AhAraka zarIrakAyaprayogase pariNata nahIM hotA hai| (jaha AhAragamIsAsarIra kAyappaAgapariNae kiM maNussAhAraga mIsAsarIra 01 evaM jahA AhAragaM taheva mIsagaM vi niravasesaM bhANiyavva) he bhadanta ! yadivahadravya AhAraka mizrazarIrakAya prayoga pariNata hotA hai to kyA vaha manuSya AhAraka 66 ( evaM jahA ogAhaNasaMThANe jAva iDiTapattapamatta saMjaya sammaddiTThi pajjattagasaMkhejjavAsAuya jAva pariNae, no aNiDipatta pamatta saMjaya sammaddihi pajjatta saMkhejjavAsAuya jAtra pariNae) he gautama ? nepramANe prajJApanA sUtranA avagAhanA saMsthAna " padamAM kahevAmAM AvyuM che, eja pramANe ahIM paNa samajavuM. temAM nIce ApelA kathana paryantanuM samasta kathana grahaNa karavuM - AhAraka zarIrakAyaprayAgathI pariNata dravya RddhiprApta AhAraka labdhisa Mpanna pramatta samyagdaSTi paryApta saMkhyAtvanA AyuvALA manuSyanA AhAraka zarIrakAyaprayAgathI pariNata thAya che, pazu AhAraka labdhi prApta na karI hoya evA pramatta sayata samyagdRSTi saMkhyAta varSAnA vAyuvAjA manuSyanA AhAra zarIrAmaprayogathI pariSkRta yatuM nathI. ( jai AhAraga ater sarIrako ogapariNae kiM maNussAhAragamIsAsarIra. ? evaM jahA AhAragaM tatra mIsagaM vi niravasesaM bhANiyavya ) De lahanta ! ne dravya bhAhAraka mizrakAyaprayAga pariNata hAya che, te zuM manuSyanA AhAraka mizrazarIrakAya 66 zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sa.17 mUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 193 TIkA-'jai AhAragazarIrakAyappaogapariNae ki maNussAhAragasarIrakAyappaogapariNae, amaNussAhAraga jAva pa0 ?' he bhadanta ! yad dravyam AhAraka zarIrakAyaprayogapariNataM tat kim manuSyAhArakazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati ? amanuSyAhAraka yAvat zarIrakAyaprayogapariNataM bhavati ? bhagavAnAha-'evaM jahA ogAhaNasaMThANe jAva iDipattapamattasaMjayasammadidvipajjattagasaMkhejjavAsAuyajAva pariNae' AhArakazarIrakAyaprayogapariNataM dravyam evaM yathA avagAhanA mizrazarIrakAya prayoga pariNata hotA hai ityAdi0, u. he gautama ! jaisA AhAraka zarIrake saMbaMdhameM kahA gayA hai vaisA hI AhAraka mizrake saMbaMdhameM bhI jAnanA cAhiye / yaha paMcama daNDaka hai / TIkArtha-isa sUtradvArA gautamane AhAraka zarIrako Azrita karake prabhuse aisA pUchA hai ki 'jai AhAragasarIrakAyappaogapariNae kiM maNussAhAragasarIrakAyappaogapariNae, amaNussAhAragajAva0 ' he bhadanta ! jo dravya AhAraka zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai baha dravya kyA manuSyake AhAraka zarIra kAyaprayogase pariNata hotA hai yA amanuSyake AhAraka zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM evaM jahA ogAhaNasaMThANe jAva iDhi pattapamatta saMjayasammadiDipajjattagasaMkhejavAsAuya jAva pariNae' he gautama ! AhAraka zarIrakAya prayogapariNata dravya jaisA avagAhanA pragathI pariNata thAya che? ke manuSya sivAyanA chanA AhAraka mizrazArIrakAyaprogathI pariNata thAya che? he gItama! jevuM AhAraka zarIra vize kahevAmAM AvyuM che, evuM ja AhArakamizrazarIra viSe paNa samajavuM. pAMcamuM daMDaka samApta. TIkAtha- A sutra dvArA sUtrakAre AhAraka zarIrakAyaprayoga pariNuta dravyanuM atiyAna cha. gautama 2vAbhAnA prazna- " jai AhAragasarIrakAyappaogapariNae kiM maNussAhAragasarIrakAyappaogapariNae, amaNussAhAraga jAva.?" he bhadanta ! je dravya AhAraka zarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che, te dravya zuM manuSyanA ahAraka zarIrakAyapragathI pariNata thAya che? ke amanuSyanA (manuSya sivAyanA chAnA) AhArakazarIrogathI pariNata thAya che? ___uttare- " evaM jahA ogAhaNasaMThANe jAva iDipattapamattasaMjaya sammadihi pajjattagasaMkhejjavAsAuya jAva pariNae, "he gautama ! prajJApana! sunanA avagAhanA saMsthAna nAmanA 21 mAM padamAM je pramANe kahevAmAM AvyuM che te pramANe zrI. bhagavatI sUtra : Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 bhagavatImatre saMsthAne ekaviMzatitame pade prajJApanAyAm ukta tathA atrApi yAvat RddhiprAptAhArakalabdhimatpramattasaMyatasamyagdRSTiparyAptakasaMkhyeyavarSAyuSka - yAvat -manu dhyAhArakazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati, prathamayAvatpadena RddhimAptayaryantaM grAhyam kintu 'no aNiDipattapamattasa jayasammadiTipajjattagasa khejjavAsAuya - jAba - 50' AhArakazarIrakAyaprayogapariNataM dravyaM no anRddhi prAptA- hArakalabdhimatpramattasayata - samyagdRSTiparyAptakasaMkhyeyavarSAyuSka yAvat amanuSyAhArakazarIrakAyaprayogapariNata bhavati, tathAcokta prajJApanAyAm - 'goyamA ! No amaNussAhAragasarIrakAyappaogapariNae, maNusmAhAragasarIrakAyappabhogapariNae' ityAdi / gautamaH pRcchati- ' jai AhAragamIsAsarIrasaMsthAnameM ikkIsaveM 21 padameM prajJApanA sUtrameM kahA gayA hai usI taraha se yahAM para bhI jAnanA cAhiye / yAvat RddhiprApta AhAraka labdhiyuktapramattasaMyatasAdhu samyagdRSTi paryAptaka saMkhyAta varSakI AyuvAle yAvat manuSyake AhAraka zarIrakAya prayogase vaha dravya pariNata hotA hai prathama yAvat zabdase Rddhi prApta takakA pATha grahaNa huA hai| 'no aNiDipattapamattasaMjaya sammadiTThi pajattagasaMkhejavAsAuya jAvapa0' vaha AhArakazarIrakAya prayogapariNatadravya anRddhiprApta, AhAraka labdhisaMpanna, pramattasaMyata (sAdhu) samyagdRSTi paryAptaka asaMkhyAtavarSAyuSka yAvat amanuSya AhArakazarIrakAya prayogase pariNata nahIM hotA hai| prajJApanAmeM aisA hI kahA hai 'goyamA' ! No amaNussAhAraga sarIrakAyappaogapariNae, maNussAhAragasarIrakAyappaogapariNae AhAraka zarIrakAyaprayAga pariNuta dravya viSe samajavuM, te kathana kayAM sudhI rahaNa karavuM te yAvata" padathI batAvyuM che- "RddhiprApta (AhAraka labdhiyukata) pramatta saMyata sAdhu samyagadaSTi paryAptaka sakhyAta varSanA AyuvALA yAvata manuSyanA AhAraka zarIrakAyapryogthii te dravya pariNata yAya che. pdde| 'yAvata' 54thI RddhiAta patanI pAI hue thayo cha. 'no aNiDipattapamattasaMjayasammadihi pajattagasaMkheja vAsAuya jAva pariNae' te mA.24 zarI25prayogapariNata dravyamaddhiArata ( mA 24 sAla rahitI pramatta saMta sAdhu samyagRSTi paryAptaka asaMkhyAta varSanA AyuvALA yAvata amanuSya AhAraka zarIrakAyapragathI pariNata thatuM nathI. prajJApanA sUtramAM paNa evuM ja dhu cha 'goyamA ! No amaNussAhAragasarIrakAyappayogapariNae, maNussAhAragasarIrakAyappaogapariNae' tyAhi ! 3 gautama! te 605 mabhanupyanA maahaarzarIrakAyaprayoga paraNita hetuM nathI, paNa manuSyanA AhArakazarIrakAyaprogapariNata heya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 sU.17 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 195 kAyappabhogapa0 kiM maNussAhAragamIsAsarIra0 ?' he bhadanta ! yad dravyam AhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNataM tat kim manuSyAhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? amanuSyAhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati ? bhagavAnAha - ' evaM jahA AhAragaM taheva mIsagaMpi niravasesa bhANiyavvaM' he gautama! evaM yathA AhArakam-AhArakazarIraviSaye pratipAdita tathaiva mizrakamapi - AhArakamizrazarIraviSaye'pi niravazeSaM bhaNitavyam patipattavyam, tathAca AhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNataM dravyaM manuSyAhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati, no amanuSyAhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNataM bhavatItyAzayaH / iti 5 paJcamo daNDakaH // mU0 17 // ityAdi / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM ki 'jai AhAragamIsAsarIrakAyappaogapariNae kiM maNussAhAragamIsAsarIrakAyappaogapariNae0? he bhadanta ! jo dravya AhAraka mizrazarIrakAyaprayoga se pariNata hotA hai vaha kyA manuSyake AhArakamizrazarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? yA amanuSyake AhArakamizrazarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM 'evaM jahA AhAraMga taheva mIsagaMpi niravasesaM bhANiyavvaM' he gautama ! jaisA AhAraka zarIrake viSayameM kahA gayA hai usI tarahase AhAraka mizrazarIrake viSayameM bhI saMpUrNa kathana jAnanA cAhiye, tathAca AhArakamizrazarIrakAya prayogapariNatadravya manuSyake AhAraka mizrazarIrakAya prayogase pariNata hotA hai, amanuSyake AhArakamizrazarIrakAya prayogasepariNata nahIM hotA hai / isa prakAra yaha paMcama daNDaka hai // sU0 17 // gautama 2vaamii| prazna- 'jai AhAraga mIsA sarIrakAyappaogapariNae, ki maNussAhAragamIsAsarIrakAyappaogapariNae.' he mahanta ! re dravya mADA24 mizrazarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che? te zuM manuSyanA AhAraka mizrazarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che ke amanuSyanA AhAraka mizrazarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che ? ___uttara- 'evaM jahA AhAragaM taheva mIsagapi nirava sesaM bhANiya' he gautama! AhAraka zarIranA viSe jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANe AhAraka mizrazarIra viSe paNa samasta kathana samajavuM. eTale ke AhAraka mizrazarIrakAyaprayoga pariNata dravya manuSyanA AhAraka mizrazarIrakAyaprogathI pariNata thAya che, te amanuSyanA AhArakamizrazarIrakAyaprogathI pariNata thatuM nathI. A prakAranuM A pAMcamuM 64 cha. ||s. 17 // zrI. bhagavatI sUtra : Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 bhagavatIsUtre gautamaH kAma NazarIramAzritya pRcchati- 'jaikammA' ityAdi / mUlam-jaikammAsarIrakAyappaogapariNae kiM egidiyakammA sarIrakAyappaogapa0 jAva paMciMdiyakammAsarIra-jAva-pari0? goyamA ! egidiyakammAsarIrakAyappaoga0 evaM jahA ogAhaNasaMThANe kammagassa bhedo taheva ihAvi jAva pajattasavaTasiddhaaNuttarovavAiya-jAva-devapaMciMdiya kammAsarIrakAyappaogapariNae, apajattasavaTasiddhaaNu0-jAva pariNae vA 6 // sU0 18 // chAyA- yadi kArmaNazarIrakAyaprayogapa0 kim ekendriya kArmaNa zarIrakAyaprayogapa0 yAvat paJcendriyakAma NazarIra-yAvat pa0 ? gautama ! ekendriyakArmaNazarIrakAyaprayoga evaM yathA avagAhanAsa sthAne kArmaNasya bhedastathaiva ihApi yAvat - paryAptakasarvArthasiddhAnuttarApapAtika -- yAvat-devapaJcendriyakArmaNa 'jaikammA sarIrakAyappaogapariNae' ityAdi / / sUtrArtha-(jaikammA sarIrakAyappaogapariNae kiM egidiya kammA sarIrakAyappabhogapariNae jAva paMciMdiya kamnAsarIra jAva pariNae) he bhadanta ! jo dravya kArmaNa zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai, vaha kyA ekendriya jIvake kArmaNazarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? yA yAvat paMndriya jIvake kArmaNazarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? (goyamA, egidiyakammAlarIrakAyappaoga evaM jahA ogAhaNasaMThANe kambhagassa bhedo taheva ihAvi jAva pajjattasavvaTThasiddha aNuttaro 'jai kammA sarIrakAyappaogapariNae ' - sUtrAtha:- (jai kammAsarIrakAyappaogapariNae, ki egidiya kammAsarIrakAyappaogapariNae jAva paMciMdiya kammAsarIra jAva pariNae ?) he bhadanta ! je dravya karmaNazarIrakAyaprogathI pariNata thAya che. te zuM ekenyidra jIvonA kAmaNazarIrakAthaprayogathI pariNata thAya che? ke paMcendriya paryantanA jIvonA kArmaNazarIra4|ypryogyii. pariNata yAya cha ? ' goyamA' he gautama ! (egidiya kammAsarIrakAyappaoga. evaM jahA ogAhaNasaMThANe kammagassa bhedo - taheva ihAvi jAva pajjatta sabaTTasiddha aNuttarovavAiya jAva devapaMciM diya kamsAsarIrakAyappaoga zrI. bhagavatI sUtra : Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8u. 1 sR. 18 sUkSmapRthvIkA yasvarUpanirUpaNam 197 zarIrakAya prayogapariNatam aparyAptaka sarvArtha siddhAnu0 - yAvat pariNate vA SaSTho daNDakaH / / sU0 18 // TIkA- 'jai kammAsarIrakAyappaogapa0 kiM egiMdiyakammAsagIra kAyappaogapa0 jAvapaMcidiyakammAsarIra jAva - pa0 1' he bhadanta ! yad dravyaM kArmaNazarIrakAyaprayogaparitam tava kiM ekendriyakArmaNazarIra kAyaprayogapariNata bhavati ? yAvat - dvIndriyazrIndriya- caturindriya- paJcendriyakArmaNazarIra yAvat- kAyaprayogapariNataM bhavati ? - vAiya jAva devapaMcidiyakammAsarIra kAyappaAgapariNae apajjattasavvaTTa siddha aNu0 jAva pariNae vA ) he gautama ! vaha dravya ekendriyake kArmaNazarIrakAya prayogase pariNata hotA hai / isa taraha jaisA prajJApanAsUtra ke avagAhanA saMsthAnapada meM kahA gayA hai usI taraha se yahAM para bhI jAnanA cAhiye / yAvat paryApta sarvArthasiddha anuttaraupapAtika devapacendriyake kArmaNazarIrakAyaprayoga se vaha pariNata hotA hai tathA aparyApta sarvArthasiddha anuttaropapAtika devapa cendriyake kArmaNazarIrakAya prayoga se pariNata hotA hai / TIkArtha - isa sUtradvArA gautamane kArmaNazarIrako Azrita karake prabhuse aisA pUchA hai ki ' jar3a kammAsarIra kAyappaogapariNae, kiM egiMdiya kammAsarIrakAyappaogapariNae jAva paMciMdiyakammAsarIra jAva pariNae' he bhadanta ! jo dravya kArmaNazarIrakAyaprayeAgase pariNata huA kahA gayA hai, vaha kyA ekendriyake kArmaNazarIrakAya prayoga se pariNata pariNae, apajjata sannaddhasiddha aNu. jAva pariNae vA ) he gautama / te dravya ekrendriyanA kANu zarIyakAyaprayogathI paNa pariNata thAya che, A rIte prajJApanA sUtranA avagAhanA saMsthAna padamAM je pramANe karavAmAM AvyuM che, te pramANe ahIM paNa samabhavu. * te drabya paryApta sarvAsiddha anuttarApapAtika devapacendriyanA kAma Nu zarIrakAyaprayogathI paNU pariSkRta thAya che ane aparyAptaka sarvAsiddha anuttaraupapAtika deva pAMcendriyanA kAma NuzarIrakAyaprayogathI paNa pariNata thAya che, ahI sudhInA sUtrapATha grahaNa karavA, , TIkA - A sUtra dvArA gautama svAmI mahAvIra prabhune kami`NuzarIrakAyaprayAga parizuta dravya viSe yA pramANe azna pUche che - ' jar3a kammAsarIrakAyappaogapariNae, kiM egiMdiya kammAsarIrakAyappaogapariNae jAva paMciMdiya kammAsarIra jAva pariNae ? ' Delahanta ! dravya marma zuzarIrAya prayogathI parizuta DAya che, te zuM ekendriyanA kANuzarorakAyayAgathI pariNata thAya che? ke dvIndriya, zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 bhagavatI sUtre 9 bhagavAnAha - 'goyamA ! ergidiyakammAsarIra kAyappaoga0' he gautama ! kArmaNa zarIrakAyaprayogapariNataM dravyam ekendriyakArmaNazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati, ' evaM jahA ogAhaNasaM ThANe kammagassa bhedo taheva ihAvi, evaM yathA avagAhanAsaMsthAne kArmaNasya bhedo nirUpitastathaivAtrApi tadbhedo bodhyaH, tathAcokta prajJApanAyAm ekaviMzatitame pade- 'beiMdiya kammAsarIrakAyappaogapariNae vA, evaM teiMdiya0 cauriMdiya0 ' ityAdi praznottaraM draSTavyam, pajjatasambaddhasiddha aNuttarotravAiya- jAva devapa ciMdiyakammAsarIrakAyappaogapariNae' kArmaNa zarIrakAyaprayogapariNata dravyaM yAvat dvIndriya-trIndriya- catu hotA kahA gayA hai ? yAvat dvIndriya, trIndriya, caturindriya evaM paMcendriyake kArmaNazarIrakAya prayoga se pariNata hotA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'egiMdiyakammA sarIrakA 'jAtra pao0 ' kArmaNazarIrakAyaprayogase pariNata vaha dravya ekendriyake kArmaNazarIrakAya prayogase pariNata hotA kahA gayA hai / ' evaM jahA ogAhaNasaMThANe kammagassa bhedo taheva ihAvi' isa tarahase jaisA avagAhanA saMsthAnameM kArmaNazarIrakAyaprayogakAbheda nirUpita kiyA gayA hai, vaisA hI yahAM para bhI usakA bheda jAnanA cAhiye / so hI prajJApanAke 21 veM padameM kahA gayA, ' beiMdiyakammAsarIrakAyappaogapariNae vA, evaM teiMdiya0, cauriMdiya0, ityAdi' yaha praznottara dekha lenA cAhiye / 'jAva pajjattasavvaTTasiddha aNutta vivAiya jAva devapaMcidiya kammAsarIrakAyappaogapariNae' kArmaNazarIrakAya prayogapariNata trIndriya, caturindraya athavA paMcendriyanA kAma NuzarIrakAyaprayAgathI pariNata thAya che? uttara goyamA ! ' he gautama 'egidiya kammAsarIrakAya ppaogapariNae. ' te dravya soDendriyanA abhazu zarIrAya prayogathI pazu parizuta thAya che, ' evaM jahA ogAhaNasaMThANe kammagassa bhedoM va ihAtri' mA amAlevI rIte prajJApanA sutranA avagAhanA saMsthAna patramAM kANuzarIrakAyaprayoganA bhedaeNnuM nirUpaNa karavAmAM Avyu che, evuM ja temanA bhedyanuM kayana ahIM paNu samajavuM. prajJApanA sUtranA 21 mAM yahAM che - 'beiM diya kammAsarIrakA yappaogapariNae vA, evaM teiMdiya, caridiya tyAhi te dravya hIndriya, trIndriya, yaturindriya mane pathendriyanA kAma NuzarIrakAyaprayAgathI pazu parita hoya che.' A praznottarA tyAMthI joi levA. 6 1 6 jAtra pajjata savvaTTasiddha aNuttarotravAiya jAva devapacidiya kammAsarIra zrI bhagavatI sUtra : 6 1 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sa.19 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 199 rindriya-paJcendriyAdiparyAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika-yAvata - kalpAtItakadevapaJcendriyakArmaNazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati, 'apajjattasavaTasiddha aNu0 jAva pariNae vA' kArmaNazarIrakAyaprayogapariNata dravyam aparyAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika-yAvat-kalpAtItakadevapaJcendriyakArmaNazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati, iti 6 SaSTho daNDakaH / ma. 18 // ___ mUlam-jai mIsApariNae ki maNamIsApariNae, vayamIsApariNae, kAyamIsApariNae ? goyamA ! maNamIsApariNae vA, vayamIsApariNaevA, kAyamIsApariNae vA / jai maNamIsApariNae ki saccamaNamIsApariNae vA, mosamaNamIsApariNae vA, jahApaogapariNae tahA mIsApariNae vi bhANiyavaM niravasesaM jAva pajjattasavasiddhaaNuttarovavAiya jAva devapaMciMdiyakammAsarIragamIsApariNae vA, apajjattasavaThThasiddhaaNuttaro0 jAva kammAsarIramIsApariNae vA 7 // sU0 19 // vaha dravya yAvat dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya Adi jIvoMke tathA paryAptaka sarvArthasiddha anunaropapAtika kalpAtIta devapaMcendriyoMke kArmaNazarIrakAya prayogase pariNata hotA hai tathA 'apajjattasavvaTThasiddha aNu0 jAva pariNae vA' kArmaNazarIrakAyaprayogapariNata vaha dravya aparyAptaka sarvArtha siddha anuttaraupapAtita devapaMcendriyoMke kArmaNazarIrakAyaprayogasepariNata hotA hai| isa taraha yahAM chaThAM daNDaka hai ||suu. 18 // kAyappaogapariNae' bhae 212445prayoga pati te dravya hIndriya, zrIndriya, caturiniya ane paMcendriya Adi jIvana tathA paryAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapAtika devapaMcendriya paryantanA jIvonA kAmaNazarIrakAyapragathI paNa pariNata thAya che, tathA 'apajjatta sacaTTasiddha aNu. jAva pariNae vA' te dravya aparyApta sAsa anuttarapapAtika kalpAtIta deva paMcendriya paryantanA jIvenA kAmaNuzarIrakAyapragathI paNa pariNata thAya che. A prakAranuM A chaThTha daMDaka samajavuM. sU, 18 che zrI. bhagavatI sUtra : Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 bhagavatIsne chAyA-yadi mizrapariNataM kim manomizrapariNata', vacomizrapariNataM kAya. mizrapariNatam ?, gautama! manomizrapariNataM vA, vacomizrapariNata vA kAyamizrapariNata vA / yadi manomizrapariNataM kiM satyamanomizrapariNataM mRSAmanomizrapariNata vA, yathA prayogapariNata tathA mizrapariNatamapi bhaNitavyam niravazeSa' yAvat paryAptasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika yAvat-devapaJcendriyakArmaNa zarIramizrapariNata vA, aparyAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika yAvat - kAmaNizarIramizrapariNata vA 7 // sU. 19 // 'jai mosApariNae ki maNamIsApariNae' ityAdi / sUtrArtha-(jai mIsApariNae ki maNamIsApariNae, vayamIsApariNae, kAyamIsApariNae) he bhadanta ! jo vaha dravyamizrapariNata hotA hai to kyA vaha dravyamanomizrapariNata hotA hai ? yA vacanamizrapariNata hotA hai ? yA kAyamizrapariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (maNamIsApariNae vA, vayamIsApariNae vA, kAyamosApariNae vA) vaha dravya manomizrapariNata bhI hotA hai vacanamizrapariNata bhI hotA hai aura kAyamizrapariNata bhI hotA hai / (jai maNamIsApariNae, kiM saccamaNamIsA pariNae vA, mosamaNamIsApariNae vA) he bhadanta ! yadi vaha eka dravya manomizrapariNata hotA hai, to kyA vaha satyamanomizrapariNata hotA hai, yA mRSAmanomizrapariNata hotA hai, (jahA paogapariNae tahA mIsApariNae vi bhANiyavvaM niravasesaM jAva pajjattasavvaTThasiddha aNuttarAvavAiya jAva devapaMciMdiyakammAsarIraga mIsApariNae vA, apajatta _ 'jai mIsApariNae ki maNamIsA pariNae' tyA sUtrAtha' - (jai mIsApariNae ki maNamIsApariNae, vayamIsApariNae, kAyamIsApariNae?) he mahanta ! 2 te dravya mizrapariNata upa che, to zuta manomizrapariNata hoya che? ke vacanamizrapariNata hoya che? kAyamizrapariNata hoya che? (goyamA !) gautama ! ( maNamIsApariNae vA, vayamIsA pariNae vA, kAyamIsA pariNae vA) te dra05 manabhizrapariNata 555 DAya che, kyanamizrapariNata pADAya cha bhane yabhitrapariNata paNa hoya . ( jai maNamIsApariNae. kiM saccamaNamIsApariNae vA, mosamaNamIsAeriNae vA ? ) he mahanta ! nete eka dravya mane mizrapariNuta hoya che, te zuM te satyamane mizra pariNata hoya che, ke bhUSAmanAbhitra pariNata DAya cha ? ( jahA paogapariNae tahA mIsApariNae vi bhANiyavvaM niravasesaM jAva pajjattasavaThThasiddha aNuttarovavAiya jAva devapaMciMdiya zrI. bhagavatI sUtra : Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 19 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 201 TIkA- gautamaH pRcchati-'jai mIsA pariNae' ityAdi / 'jai mIsApariNae kiM maNamIsApariNae, vayamIsApariNae, kAyamIsApariNae?' he bhadanta ! yad dravyaM mizrapariNataM tat kiM manomizrapariNata, vacanamizrapariNata. kAyamizrapariNataM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! maNamIsApariNae vA, vayamIsA pariNae vA, kAya savvaTThasiddha aNuttarovavAiya jAva kammAsarIra mIsApariNae vA) he gautama ! jaisA prayogapariNata pudgala dravyake viSayameM kahA gayA hai, vaisA hI saba mizrapariNatapudgala dravyake viSayameM kahanA cAhiye / yAvat vaha dravya paryApta sarvArthasiddha anuttaraupapAtikakalpAtIta devapaMcendriyake kArmaNazarIramizrase pariNata hotA hai aura aparyApta sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta devapaMcendriyake kArmaNazarIramizrase pariNata hotA hai| ___TIkArtha-isa sUtradvArA gautamane prabhuse aimA pUchA hai ki 'jai mImApariNae ki maNamIsApariNae, vayamIsApariNae, kAyamIsApariNae' he bhadanta ! jo mizrapariNata hotA hai vaha kyA manomizrapariNata hotA hai yA vacanamizrapariNata hotA hai ? yA kAyamizrapariNata hotA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM ki, 'goyamA' maNamIsApariNae vA, ghayamIsApariNae vA, kAyamIsApariNae vA' mizrapariNatadravya manokammAsarIraga mIsApariNae vA, apajjattasavvaTThasiddha aNuttarovavAiya jAva kammAsarIra mIsApariNae vA)le gItama! thana prayogapariNata dravyanA viSayamAM karavAmAM AvyuM che, evuMja samasta kathana mizrapariNata pudgala dravyanA viSayamAM paNa karavuM joIe. "te dravya paryApta sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kapAtIta devapaMcendriyanA kAmaNazarIramizrathI paNa pariNata hoya che, ane aparyApta sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta devapaMcendriyanA kArmANazarIramizrathI paNa pariNata hoya che. ahIM sudhInuM kathana grahaNa karavuM. atha- gautama svAmI mahAvIra prabhuna me praza pUche che , 'jaDa mIsA pariNae, ki maNamIsA pariNae, vayamIsA pariNae, kAyamIsA pariNae ?' he bhadanta ! je dravya mizrapariNata hoya che, te zuM mane mizrapariNuta hoya che ? ke kyanAmazrapariNata DAyacha ? 3 4AyabhitrapariNata DAyacha ? uttara- (goyamA !) gautama! 'maNamIsApariNae vA, vayamIsApariNae vA, kAyamIsA pariNae vA' mizrapariNata dravya mane mizrapariNata paNa hoya che, vacanamizrapariNata paNa hoya che, ane kAyamizrapariNata paNa hoya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 bhagavatIsUtre mIsApariNae vA' he gautama ! mizrapariNata manomizrapariNata vA bhavati, vacomizrapariNataM vA bhavati, kAyamizrapariNata vA bhavati, gautamaH pRcchati-'jai maNa mIsApariNae ki saccamaNamIsApariNae vA, mosamaNamIsApariNae vA, he bhadanta ! yad dravyaM manomizrapariNata tat kiM satyamanomizrapariNata vA,' mRSA manomizrapariNataM vA bhavati ? 'jahA pogapariNae tahA mIsApariNae- vi bhANi yavyaM niravasesaM / yathA prayogapariNate bhaNita tathA mizrapariNatamapi bhaNitavyam, nirakzeSa sarvam-praznotarAtmakam 'jAva pajjatagasabaTThasiddhaaNuttarokvAiya-jAtra devapaMciMdiyakammAsarIragamIsApariNae vA ' yAvat-paryAptaka sarvArthasiddhAnuttarauM papAtika-yAvat - kalpAtItakadevapaJcandriyakArmaNazarIramizrapariNata vA bhavati, 'apajjattagasabaTThasiddhaaNu0 jAva kammAsarIramIsApariNaevA' AryApta kasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika yAvat - kalpAtItakadevapaJcendriyakArmaNazarIramizrapariNata cA bhavati 8 // mU0 19 // mizrapariNata bhI hotA hai, kAyamizrapariNata bhI hotA hai| aba gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM ki 'jai maNamIsApariNae, kiM saccamaNamIsApariNae vA, mosamaNamIsApariNae vA' he bhadanta ! jo dravya manomizrapariNata hotA hai vaha kyA satyamanomizrapariNata hotA hai yA asatyamanomizrapariNata hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'jahA paogapariNae tahA mIsApariNae vi bhANiyavvaM niravasesaM' he gautama ! jaisA prayogapariNatameM kahA gayA hai, vaisA hI sabakathana mizrapariNatameM bhI jAnanA cAhiye / 'jAva pajattagamavaTThasiddhaaNuttarovavAiya jAva devapaMciMdiya kammAsarIragamIsApariNae vA' yAvat paryAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapAtikakalpAtIta devapacendriyake kArmaNazarIramizra pariNata bhI gautama 2vAmInA prazna- 'jai maNamIsApariNae ki saccamaNamIsApariNae vA, mosamaNamosA pariNae vA ?' he mAnasare dravya bhanAbhizrapariNata hoya che, te zuM satyamane mizrapariNata hoya che? ke asatyamane mizrapariNata hoya che? uttara ' jahA paogapariNae tahA mIsApariNae vi bhANiyavvaM niravasesaM' he gautama ! prayogapariNata dravyanA jevuM ja samasta kathana mizrapariNatamAM paNa samajavuM. 'jAva pajattagasavvaTThasiddha aNuttarovavAiya jAva devapaMciMdiya kammAsarIramIsApariNae vA, tyA ' 3 gautama te dravya paryApta sathisiddha mnuttshesspAtika kalpAtIta devapaMcendriyanA karmaNazarIramizra pariNata paNa hoya che ane aparyAsaka zrI. bhagavatI sUtra : Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 mR. 20 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 203 / mUlam - jai vIsasApariNae kiM vannapariNae, gaMdhapariNae, rasapariNae, phAsapariNae, saMThANapariNae ? goyamA ! vannaparie vA, gaMdhapariNae vA, rasapariNae vA, phAsapariNae vA, saMThANa pariNaya vA / jai vaNNapariNae kiM kAlavannapariNae nIla- jAva sulivannapariNae ? goyamA ! kAlavannapariNae jAva sukillavanna pariNae jai gaMdhapariNae kiM subbhigaMdhapariNae, dubbhigaMdhaparie ? goyamA ! subbhigaMdhapariNae vA, dubbhigaMdhapariNae vA / jai rasapariNae kiM tittarasapariNae 15 pucchA, goyamA ! tittarasapariNae vA, jAva mahurarasapariNae vA / jai phAsapariNae kiM kakkhaDaphAsapariNae jAva lakkhaphAsapariNae ? goyaNA ! kakkhaDa phAsapariNae vA, jAva lukkhaphAsapariNae vA, jai saMThANapariNae pucchA, goyamA ! parimaMDalasaMThANapariNae vA, jAva AyayasaMThANapariNae vA 9 // sU0 20 // chAyA - yadi visrasApariNata kiM varNapariNatam, gandhapariNatam, rasapariNatam, sparzapariNatam, saMsthAnapariNatam ? gautama ! varNapariNataM vA gandhapariNataM vA, hotA hai aura aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta devapaMcendriya ke kArmaNazarIra mizrapariNata bhI hotA hai // sR. 19 / / 'jaha vIsasApariNae ' ityAdi / , 'sUtrArtha - ( jai vIsasApariNae kiM vannapariNae, gaMdhapariNae, rasapariNae, phAsapariNae, saMThANapariNae ) he bhadanta ! yadi vaha dravya sarvAM siddha anuttaraupapAtika kalpAtIta devapacendriyanA kA'NuzarIramizrapuNita paNa hoya che.' A kathana paryantanuM samasta kathana ahIM grahaNa karavuM. // su 19 5 jai vIsasA pariNae ' dhetyAdi " sutrArtha - (jai bIsasApariNae, kiM va pariNae, gaMdhapariNae, rasapariNae, phAsapariNae, saMThANapariNae ? ) De mahanta ! lete visArita hoya che, zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 - - - bhagavatIsUtre rasapariNataM vA, sparzapariNataM vA, saMsthAnapariNataM vaa| yadi varNapariNataM kiM kAlavarNapariNata nIla yAvat-zuklavarNapariNatam ? gautama ! kAlavarNapariNata yAvat-zuklavarNapariNatam / yadi gandhapariNata kiM surabhigandhapariNataM durabhigandhapariNata ? gautama / surabhigandhapariNataM vA, durabhigandhapariNataM vA / yadi rasavitrasApariNata hotA hai, to kyA vaha varNapariNata hotA hai, yA gaMdhapariNata hotA hai, yA rasapariNata hotA hai, yA sparzapariNata hotA hai, yA saMsthAnapariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (vanapariNae vA, gaMdhapariNae vA, rasapariNae vA, phAsapariNae vA, saMThANapariNae vA) vaha dravyavarNapariNata bhI hotA hai gaMdhapariNata bhI hotA hai, rasapariNata bhI hotA hai sparzapariNata bhI hotA hai, saMsthAnapariNata bhI hotA hai| (jai vaNNapariNae, kiM kAlavanapariNae, nola jAva sukillavanapariNae) he bhadanta ! yadi vaha dravyavarNapariNata hotA hai to kyA vaha kAlavarNapariNata hotA hai, yA nIlavarNapariNata hotA hai ? yA yAvat zuklavarNa pariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (kAlavanapariNae jAva sukillajAva pariNae) vaha varNapariNata dravyakAlavarNapariNata bhI hotA hai yAvat zuklavarNapariNata bhI hotA hai / (jaI gaMdhapariNae kiM subbhigaMdhapariNae dunbhigaMdhapariNae ) he bhadanta ! yadivaha dravyagaMdhapariNata hotA hai to kyA vaha surabhigaMdharUpase pariNata hotA hai ? yA durabhigaMdharUpase pariNata hotA hai ? (goyamA ) he gautama ! (sunbhigaMdhapariNae vA te zuM te varNa pariNata hoya che, ke gaMdhapariNata hoya che, ke rasapariNata hoya che, ke 25 pariNata hoya cha, saMsthAnapariNata hAya cha ? (goyamA ! ) gautama ! (vaNNapariNae vA, gaMdhapariNaevA, rasapariNae vA, phAsapariNae vA, saMThANapariNae rA) te dravya varNa pariNata paNa hoya che, gaMdhapariNata paNa hoya che, rasapariNata paNa hoya cha, yaza pariyata 55 saya cha 2mane sayAnapariNata hAya che. ( jaDa vaNNapariNae, kiM kAlavaNNa pariNae, nIla jAva mukkillavaNNapariNae ?) mahanta ! nete dravya varNa pariNata hoya che, to zuM te zyAma varNa pariNata hoya che, ? ke nIlavarNa pariNata DAya cha ? : sAsa, pIlA, 3 zusavarSa pariNata DAya cha ? (goymaa|) OM gautama ! ( kAlavaNNapariNae jAva mukkilla jAva pariNae ) 1 pariNata dravya zyAmavarNa pariNata paNa hoya che ane zukalavarNa parvatanA bIjA varNa pariNata paNa sAya che. (jai gaMdhapariNae, ki subbhigaMdhapariNae dunbhigaMdhapariNae ? mahanta ! je te dravya dhapariNata hoya che, te zuM sugaMdhapariNata hoya che ke durgadhapariNata zrI. bhagavatI sUtra : Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sR. 20 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 205 pariNata kiM tiktarasapariNata 5 pRcchA ? gautama / tiktarasapariNata vA, yAvat madhurarasapariNata vA / yadi sparzapariNataM kiM karkazasparzapariNataM yAvat- rUkSasparzapariNatam ? gautama ! karkazasparzapariNata vA, yAvat - rUkSasparzapariNata vA / yadi saMsthAnapariNataM pRcchA ? gautama ! parimaNDalasaMsthAnapariNata vA, yAvat Ayata saMsthAnapariNataM vA / 9 // sU0 20 // dubhigaMdhapariNae vA ) gaMdharUpase pariNata huA vaha dravya surabhigaMdharUpase bhI pariNata hotA hai aura durabhigaMdharUpase bhI pariNata hotA hai / (jai rasapariNae kiM tittarasapariNae pucchA) he bhadanta / yadi vaha dravyarasapariNata hotA hai to kyA vaha tiktarasapariNata hotA hai, yA kaTurasa pariNata hotA hai, yA kaSAyarasapariNata hotA hai, yA amla (khaTTA ) rasapariNata hotA hai, yA madhurarasapariNata hotA kyA ? (goyamA) he gautama! (tittara sapariNae vA, jAva mahurarasapariNae vA) rasapariNata vahadravya tiktarasapariNata bhI hotA hai, yAvat madhurarasapariNata bhI hotA hai / ( jai phAsapariNae kiM kakkhaDaphAsapariNae jAva lukkhaphAsapariNae) he bhadanta ! yadivaha dravyasparza pariNata hotA hai to kyA vaha karkazasparzapariNata hotA hai ? yA yAvatrUkSa sparzapariNata hotA hai ? ( goyamA) he gautama ! (kakkhaDaphAsapariNata vA jAva lukkhaphAsapariNae vA) sparzapariNata vaha dravyakarkazasparza rUpa meM bhI pariNata hotA hai yAvat rUkSasparzarUpameM bhI pariNata hotA hai / (jaha saMThANapariNae DAya cha ? ( goyamA ! ) he gautama! ( subbhigaMdhapariNae vA, dubbhigaMdhapariNae vA ) te gadhapariNata dravya suga MdharUpe paNa pariName che ane durgaMdharUpe paNa pariName che. ( ja rasapariNae ki tittarasapariNae pucchA ) r3e mahanta ! le te dravya rasa pariNamana pAme che, te zuM te tikatarasarUpe pariName che? ke kaTurasarUpe pariName che? ke uSAya (turA) rasa3ye pariName che ? } samma (pATA) rasa3pe parizubhe che ? he madhurarasa3ye parizubhe che ? ( goyamA ! ) he gautama! ( tittarasapariNae bA, jAva madhurarasa pariNae vA ) rasaparita te dravya tistathI sadhane madhura paryantanA parisa parizu che. ( jai phAsapariNae, kiM kakkhaDaphAsapariNae jAva lukkhaphAsapariNae ? ) lanta ! lete dravya sparza pariNata hoya che, to zu te 44za sparza pariNata hoya che ? } 3kSa paryantanA sparzapariNata hoya che ? ( goyamA ! ) he gautama! ( kakkhaDaphAsapariNae vA, jAva lukkhaphAsapariNae vA ) sparza pariNata te dravya thI sahane kSa paryantanA madha sparza3ye parizumana pAme che. ( jai saMThANa zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre TIkA-gautamaH pRcchati-'jai bIsasApariNae ki vaNNapariNae gaMdhapariNae, rasapariNae, phAsapariNae, saMThANapariNae ? ' he bhadanta / yad dravyaM visarA. pariNata visrasayA svabhAvena pariNAmaprApta tat kim varNapariNatam, gandhapariNatam, rasapariNatam, sparzapariNatam, saMsthAnapariNatam bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! vanapariNae vA, gaMdhapariNae vA, rasapariNae vA, phAsapariNae vA, saMThANapari. pucchA) he bhadanta ! yadi vaha dravya saMsthAnarUpameM pariNata hotA hai to kyA vaha parimaMDala saMsthAnarUpameM pariNata hotA hai yA yAvat Ayata saMsthAnarUpameM pariNata hotA hai ? ( goyamA) he gautama ! (parimaMDala saMThANapariNae vA jAva AyayasaMThANapariNae vA) saMsthAnarUpameM pariNata huA vaha dravyaparimaMDalasaMsthAnarUpameM bhI pariNata hotA hai yAvat AyatasaMsthAnarUpameM bhI pariNata hotA hai / / ___TIkArtha-isa sUtradvArA gautamane prabhuse aisA pUchA hai ki jai vIsamA pariNae kiM vaNNapariNae, gaMdhapariNae, rasapariNae, phAsapariNae, saMThANapariNae) he bhadanta ! yadi vaha dravyavistrasApariNata hotA hai to kyA vaha varNarUpase pariNata hotA hai ? yA gaMdharUpase pariNata hotA hai kyA ? yA rasarUpase pariNata hotA hai kyA ? yA sparzarUpa se pariNata hotA hai kyA ? yA saMsthAnarUpase pariNata hotA hai kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ki 'goyamA' he gautama ! 'vanapariNae vA, gaMdhapariNae vA, rasapariNae vA phAsapariNae vA, saMThANapariNae vA, pariNae pucchA ) 3 mahanta ! nne dra05 saMsthAna3 parimana pAme the, to zuta pAramaMDala saMsthAnarUpe pariName che? ke Ayata saMsthAna paryantanA saMsthAnarUpe pariName che? (goyamA ! ) gautama ! (parimaMDalasaMsthAnapariNae cA, jAva AyayasaMThANapariNae vA) sayAna35 pariNata yeta 05 paribha sasthAna32 55 parizme che. ane Ayata saMsthAna paryantanA saMsthAnarUpe paNa pariName che. -- gautama svAmI mahAvIra prabhune prazna pUche che De- 'jai vIsasA pariNae, ki vaNNa pariNae, gaMdhapariNae, rasapariNae, phAsapariNae, saMThANapariNae ?" mahanta ! lete dra05 visaMsApariNata - 21mAthI pariNata-hAya che, te zuM? varNarUpathI pariNata hoya che? gaMdharUpathI pariNata hoya che ke rasarUpathI pariNata heya che? agara sparzarUpathI pariNata hoya che? athavA saMsthAnarUpathI pariNata hoya che. uttara- goyamA !' gautama ! 'canapariNae vA, gaMdhapariNae vA, zrI. bhagavatI sUtra : Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 sU. 20 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 207 Nae vA' he gautama ! visrasApariNataM dravyaM varNapariNata vA gandhapariNata vA, rasapariNata vA, sparzapariNataM vA, saMsthAnapariNata vA bhavati / gautamaH pRcchati'jai vanapariNae kiM kAlavanapariNae, nIla-jAva-mukillavanapariNae ? he bhadanta ! yad dravyaM varNapariNataM tat kiM kAlavarNapariNataM, nIlavarNapariNataM yAvat-lohitavarNapariNata, haridrAvarNapariNata, zuklavarNapariNata bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA! kAlavaNNapariNae jAva sukkillavanapariNae' he gautama ! varNapariNataM dravyaM kAla. varNapariNata, yAvat-nIlavarNapariNata, lohitavarNapariNata, haridrAvarNapariNata, visrasA pariNata vaha dravyavarNarUpase bhI pariNata hotA hai, gandharUpase bhI pariNata hotA hai, rasarUpase bhI pariNata hotA hai, sparzarUpase bhI pariNata hotA hai, saMsthAnarUpase bhI pariNata hotA hai / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUcha rahe haiM ki 'jai vanapariNae kiM kAlavannapariNae, nIla jAva sukillavanapariNae' he bhadanta ! jo dravya varNarUpase pariNata hotA hai vaha kyA kAlAvarNarUpase pariNata hotA hai ? yA nIlavarNarUpase pariNata hotA hai ? yA yAvat lohitavarNarUpase pariNata hotA hai, yA haridrAvarNarUpase pariNata hotA hai, yA zuklavarNarUpase pariNata hotA hai kyA ? isake uttarameM prabhu kahate haiM ki 'goyamA' he gautama ! 'kAlavaNNepariNae jAva sukillavaNNapariNae' varNarUpase pariNata huA vahadravya kRSNavarNarUpase bhI pariNata hotA hai, yAvat nIlavarNarUpase, lohitavarNarUpase, haridrA (pIle) varNarUpase, aura zuklarasapariNae cA, phAsapariNae vA, saMThAgapariNae vA vikhasA pA2ta dravya varNarUpathI pariNata hoya che, gaMdharUpathI pariNata hoya che, rasarUpathI pariNata hoya che, sparzarUpathI pariNata hoya che ane saMsthAnarUpathI pariNata paNa hoya che. va gautama 2vAmI // pUche che 4- 'jaDa vannapariNae ki kAlavaNNapariNae nIlajAva sukilla vanapariNae' he bhagavAna 2 te dra05 135thI pariNata heya che? te dravya zyAmavarNarUpathI pariNata heya che? ke nIlavarNarUpathI pariNuta heAya che? athavA cAra lehita varNarUpathI pariNata hoya che? athavA pILAvarNarUpathI pariNata hoya che ? athavA tavarNarUpathI parita hoya che? uttara- 'goyamA' he gautama ! 'kAlavanapariNae jAva sukillavanapariNae' pa35thI pariNata yeta dravya savarNa - zyAma 35thI pariNata hoya che. yAvata nIlavarNapathI, hitavarNarUpathI, pIta - pILAvarNarUpathI ane zvetavarNarUpathI paNa pariNata hoya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 bhagavatI zuklavarNapariNata bhavati / gautamaH pRcchati - 'jai gaMdhapariNae kiM subbhigaMdhapariNae, dubhigaMdhapariNae ?" he bhadanta ! yaddravyaM gandhapariNata N tat kiM surabhigandhapariNata, durabhigandhapariNataM bhavati ? bhagavAnAha 'goyamA ! surabhigaMdhapariNae vA dubbhi gaMdhapariNae vA' he gautama! gandhapariNata dravyaM surabhigandhapariNataM vA bhavati, durabhigandhapariNataM vA bhavati gautamaH pRcchati - 'jai rasapariNae kiM tittarasapariNae.51 pucchA he bhadanta ! yad dravyaM rasapariNata tat kiM tiktarasapariNata bhavati ? kaTurasapariNata, bhavati, kaSAyarasapariNataM bhavati, amlarasapariNata, madhurarasa pariNataM bhavati, iti pRcchA, bhagavAnAha - 'goyamA ! tittarasapariNae bA, jAva varNarUpase bhI pariNata hotA hai| aba gautamaprabhuse aisA pUchate haiM 'jai gaMdha pariNae, kiM subhigaMdhapariNae, dubbhigaMdhapariNae' he bhadanta ! jo dravya gaMdharUpase pariNata hotA hai vaha kyA surabhigaMdharUpa se pariNata hotA hai ? yA durabhigaMdharUpa se pariNata hotA hai kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! subhigaMdhapariNae vA dubhigaMdhapariNae vA' gaMdha pariNata vaha dravyasurabhigaMdharUpa se bhI pariNata hotA hai aura durabhigaMdharUpase bhI pariNata hotA hai / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM ki ' jai rasapariNae, kiM tittarasapariNae 15 pucchA' he bhadanta ! jo dravya rasapariNata hotA hai vaha kyA tiktarasarUpameM pariNata hotA hai ? yA kaTurasarUpameM pariNata hotA hai yA kaSAyarasa rUpa meM pariNata hotA hai ? yA amlarasa rUpa meM pariNata hotA hai ? yA madhurarasarUpameM pariNata hotA hai kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'tittara sapariNae kiM subhigaMdhapariNae, dubbhigaMdhapariNae' hoya che. te zuM te surabhiga dha - sugaMdhathI dharUpathI pariNata hoya che ? prazna abha - ' jai gaMdhapariNae, he bhagavan jo dravya gaMdharUpathI pariNata pariNata hoya che ! ke durabhigaMdha - durgaM uttara - ' goyamA' he gautama! 'subhagaMdhapariNae vA, dubbhigaMdha pariNae vA ' surabhigaMdha - sugaMdhapathI paNa parizruta heya mane durbhigNdhdugaMdharUpathI paNa pariNata Aya che ? prazna- jairasa pariNae, tittarasapariNae (5) pucchA - he bhagavAn le te dravya rasa pariNata hoya che teA tikata (tIkhA) rasarUpathI pariNata hoya che ke kaTu (kaDavA) rasarUpathI piraNata hoya che agara kaSAya (turA) rasarUpathI pariNata hoya che. athavA amla (mATo) 2sayathI parizruta hoya che athavA madhura (bhIDI) rasathI parizuta hoya ? zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU. 20 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 209 mahurarasapariNae vA' he gautama ! rasapariNataM dravya tiktarasapariNata vA, yAvatkaSAyarasapariNata vA, kaTurasapariNataM vA, amlarasapariNata vA; madhurarasapariNataM vA bhavati / gautamaH pRcchati-'jai phAsapariNae ki kakkhaDaphAsapariNae-jAva lukkhaphAsapariNae ?' he bhadanta ! yavya sparzapariNataM tat kiM karkazasparzapariNataM yAvat-mRdusparzapariNata, zItoSNagurulaghusparzapariNata, snigdhasparza pariNata rUkSasparzapariNataM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! kakkhaDaphAsapariNae vA, jAva lukkhaphAsapariNae vA' he gautama ! sparzapariNata dravya karkazasparzapariNataM vA, yAvat - snigdha-rUkSasparzapariNata vA bhavati / gautamaH vA, jAva mahurarasapariNae vA' isarUpase pariNata huA vaha dravya tiktarasarUpase bhI pariNata hotA hai yAvat kaSAyarasarUpase bhI pariNata hotA hai, kaTurasarUpase bhI pariNata hotA hai, amlarasarUpase bhI pariNata hotA hai, madhurarasarUpase bhI pariNata hotA hai / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai phAsapariNae, kiM kakkhaDaphAsapariNae, jAva lukkhaphAsapariNae' he bhadanta ! jo dravya sparza rUpase pariNata hotA hai vaha kyA karkazasvarUpase pariNata hotA hai, yAvat mRdusparzarUpase pariNata hotA hai, yA zIta, uSNa, guru, laghu, sparzarUpase pariNata hotA hai ? yA snigdharUpasparza se pariNata hotA hai ? yA rUkSasparzarUpase pariNata hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'kakkhaDaphAsapariNae vA jAva lukkhaphAsapariNae vA' sparza rUpase pariNata huA vaha dravya karka zasparzarUpase bhI pariNata hotA hai, yAvat uttara- 'goyamA' he gautama! 'tittarasapariNae vA, jAva mahararasa pariNae vA 2sathI pariNata yaye te dravya tAmA 2035thI 54 pariNata hAya che. thAvata padathI 8TINa rasarUpathI paNa pariNata heya che. kaTurasarUpathI paNa pariNata hoya che. khATA rasarUpathI paNa pariNata heya che ane mIThArasarUpathI paNa pariNata heya che. prazna- 'jai phAsapariNae ki kakkhaDaphAsapariNae, jAva lukakhaphAsa pariNae , bhagavanna dravya 250 35thI pariNata DAya te zu 4165-442235thI pariNata hoya che ? yAvata mRdurasparzarUpathI pariNata hoya che ? agara ThaMDA unA bhAre haLavA sparzarUpathI pariNata hoya che? agara snigdharUpa (cIkAzavALA) rasathI pariNata hoya che? athavA kaThera (lUkhA sparzarUpathI pariNata hoya che? uttara - 'goyamA!' he gItama! 'kakkhaDaphAsapariNae vA jAva lukakhaphAsapariNae vA 25 thI para parizuta thaye te dravya 441225235thI 565 zrI. bhagavatI sUtra : Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 bhagavatIsUtre pRcchati-'jai saMThANapariNae pucchA ? he bhadanta ! yad dravyaM saMsthAnapariNata tat kim parimaNDalAdisaMsthAnapariNata bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! parimaNDalasaMThANapariNae vA' he gautama ! saMsthAnapariNata dravyaM parimaNDalasaMsthAnapariNataM vA, yAvat-vRttasaMsthAnapariNata vA, vyatrasaMsthAna-caturasrasaMsthAnA''yatasaMsthAnapariNataM vA bhavati, ityAzayaH ||suu0 20 // dvipudgaladravyapariNAmavaktavyatA / mUlam-do bhaMte ! davA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA, vIsasApariNayA? goyamA! paogapariNayA vA 1 mIsApariNayA vA 2,vIsasApariNayA vA 3, ahavA ege paogapariNae, ege mIsApariNae 4, ahavege paogapa0 ege vIsasApari0 5 ahavA ege kaThorasparzarUpase, mRdusparza rUpase, snigdhasparzarUpase, rUkSasparzarUpase bhI pariNata hotA hai| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai saMThANapariNae' pucchA' he bhadanta ! jo dravyasaMsthAna pariNata kahA gayA hai, vaha kyA parimaMDala saMsthAna pariNata hotA hai ? yA yAvat AyatasaMsthAnapariNata hotA hai ? ' yAvat ' zabdase vRtta saMsthAna pariNata, jyasrasaMsthAnapariNata, caturasrasaMsthAnapariNata' inapadoMkA grahaNa huA hai / isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'parimaMDala saMThANapariNae vA jAva AyayasaMThANapariNae vA' jo dravya saMsthAnaparigata kahA gayA hai vaha dravya parimaMDalasaMsthAnapariNata bhI hotA hai yAvat AyatasaMsthAna pariNata bhI hotA hai // sva0 20 // pariNata hoya che. yAvata kaThe. rasparzarUpathI, mRdusparzarUpathI, sinagdhasparzarUpathI, rUkSaparUpathI paNa pariNata hoya che. prazna- 'jai saMThANapariNae pucchA' re manare dravya sasthAna pariNata usa che te zu paribhasa saMsthAna pariyata DAya cha ? yAra - 'Ayata (aig) saMsthAnA pariNata hoya che? ahIM yAvat zabdathI vRtta (gALa) saMsthAna pariNata vyA (trikoNa) saMsthAna pariNuta, caturasa, saMsthAna pariNata e vAkayenuM grahaNa thayela che? uttara- 'goyamA !' gautama ! 'parimaMDalasaMsthAnapariNae vA jAva AyayasaThAnapariNae vA' 5 saMsthAna pariNata resa che te dra0ya paribhasa sayAna parizta para DAya yAvat Ayata saMsthAna pariyata 594 DAya che. // sU.20 // zrI. bhagavatI sUtra : Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 mR.21 sUkSmapRthivIkAyasvarUpanirUpaNam 211 mIsApariNae, ege vIsasApariNae evaM 6 / jai paogapariNayA kiM maNappaogapariNayA, vaippaogapariNayA,kAyappaogapariNayA? goyamA ! maNappaoga0, vaippaoga0 kAyappaogapariNayA vA, ahavege maNappaogapa0 ege vaippaogapa0,ahavegemaNappaogapariNae, ege kAyappaogapari0, ahavege vayappaogapa0 ege kAyappaogapari0, jai maNapaogapa0 ki saccamaNappaogapa04 ? goyamA! saccamaNappaogapariNayA vA jAva asaccAmosamaNappaogapariNayA vA ahavA ege saccamaNappaogapariNae, ege mosamaNappaogapariNae 1, ahavA ege saccamaNappaogapa0, ege saccAmosamaNappa ogapariNae 2,ahavA ege saccamaNappaogapariNae, ege asaccAmosamaNappaogapariNae 3, ahavA ege mosamaNappaogapariNae, ege saJcAmosamaNappaogapa04 ahavA ege mosamaNappaoga pa0 ege asaccAmosamaNapaogapa0 5, ahavA ega saccAmosama 4ogapa0 ege asnycaamosmnnppogp06| jai saccamaNappaoga50 kiM AraMbhasaccamaNappaogapariNayA, jAva asamAraMbhasaccamaNappaoga pa0 ? goyamA! AraMbhasaccamaNappaogapariNayA vA, jAva asamAraMbhasaccamaNappaogapariNayA vA, ahavA ege AraMbhasaccamaNappaoga pa0, ege aNAraMbhasaccamaNappaogapa0 / evaM eeNaM gamaeNaM duyasaMjoeNaM neyatvaM,save saMjogA jattha jattiyA uTheti te bhANiyavA; jAva sabaTTasiddhagatti, / jai mIsApa0, kiM maNamIsApariNa0 evaM mIsApari0 vi / jai vIsasA pariNayA ki zrI. bhagavatI sUtra : Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre vaNNapariNayA, gaMdha pa0, evaM vIsasA pariNayA vi, jAva, ahavA ege cauraMsa saMThANa pariNae, ege AyayasaMThANapariNae vA / sU0 21 / atha dravyadvayAdi pariNAmamadhikRtyaprarUpayituM prathama dvidravyapariNAmavaktavyatAmAha - 'do bhaMte' ityAdi / chAyA - dve bhadanta ! dravye kiM prayogapariNate, mizrapariNate, visrasApariNate ? gautama ! prayogapariNate vA 1, mizrapariNate vA 2, visrasApariNate vA 3, athavA eka prayogapariNatam, ekaM mizrapariNatam 4, athavA eka prayogapariNatam, ekaM visrasApariNatam 5, athavA eka mizrapariNatam ekaM visrasApariNatam, evam 6, dvipud galadravyapariNAmavaktavyatA ' dobhaMte ! davvA kiM paogapariNayA ' ityAdi / sUtrArtha - ( do bhaMte ! davvA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA, sApariNayA) he bhadanta ! do dravya kyA prayogase pariNata hote haiM ? yA mizrapariNata hote haiM ? yA visrasApariNata hote haiM ? (goyamA) he gautama! (paogapariNayA vA, mIsApariNayA vA, bIsasApariNayA vA) ve prayogapariNata bhI hote haiN| mizrapariNata bhI hote haiM / tathA visrasApariNata bhI hote haiM / ( ahavA ege paoga pariNae, ege mIsApariNae, ahavege paogapariNae, ege vIsasApariNae, ahavA ege mIsA pariNae evaM 6) athavA eka dravya prayogapariNata hotA hai, dUsarA mizrapariNata hotA hai / athavA eka prayogapariNata hotA hai, eka visrasApariNata hotA dvipudgala pariNAma svarUpanuM nirUpaNa, 6 do bhaMte! davA kiM paogapariNayA hatyAdi - 212 , sUtrArtha - 'dobhaMte davvA kiM pagapariNayA, mIsApariNayA, vIsasApariNayA' he bhagavan e dravyo kayA prayAgathI pariNata hoya che ? mizra pariNata hoya che? athavA visasA pariSkRta hoya che ? ' goyamA ' gautama ! ' paogapariNayA vA mIsApariNayA vIsasApariNayA vA' te prayoga pariNata hoya che. mizra parikSata hoya hai. athavA vistrasApariNuta ya hoya che. ( ahavA ege paogapariNae, ege mIsApariNae ahavege paogapariNae, ege vIsasA pariNae, ahavA ege mIsApariNae ege vIsasApariNae evaM 6 ) athavA bheDa dravya prayoga pariNata hoya che. jInlu mizrapurijIta hoya che athavA eka prayaNa pariNata hoya che eka vIsasApariNata hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU021 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 213 yadi prayogapariNate kim manaHprayogapariNate, vacaH prayogapariNate, kAyaprayoga pariNate ? gautama ! manaH prayogapariNate vA1, vacaH prayogapariNate vA2, kAyaprayogapariNate vA, athavA ekaM manaHprayogapariNataM vA, ekaM vacaH prayogapariNataM vA4, athavA ekaM manaHprayogapariNatam, ekaM kAyaprayogapariNatam 5, athavA ekaM vacaHprayogapariNatam ekaM kAyaprayogapariNatam 6 / ye manaHprayogapariNate kiM satyamanaH pryoghai| athavA eka mizrapariNata hotA hai aura ekavisApariNata hotA hai / ( jai paogapariNayA kiM maNappaogapariNayA, vahappaogapariNayA ) he bhadanta ! yadi ve do dravya prayogapariNata hote haiM, to kyA ve manaHprayoga pariNata hote haiM ? yA vacanamayogapariNata hote haiM (kAyappaogapariNayA) kAyayogapariNata hote haiM ? ( goyamA) he gautama ! ( maNappaoga0 vaipaoga, kAyapaogapariNayA vA ) ve manaHprayogapariNata bhI hote haiN| vacanaprayogapariNata bhI hote haiM / kAyaprayogapariNata bhI hote haiM / ( ahavege maNappa ogapariNae, ege vahappaoMgapariNae, ahavege maNappaogapariNae, ege kAyappaogapariNae, ahavege vayappaogapariNae, ege kAyappaogapariNae) athavA ekadravyamanaHprayogapariNata hotA hai, ekadravyavacanaprayogapariNata hotA hai, athavA ekadravyamanaH prayogapariNata hotA hai, eka kAyaprayogapariNata hotA hai / athavA ekadravya vacanaprayogapariNata hotA hai, eka kAyaprayogapariNata hotA hai / ( jai maNappaathavA me mizra parizruta hoya che bhane meDa vastrasArita hoya che. jai paogapariNayA kiM maNappaogapariNayA vaippaogapariNayA ) he bhagavan le te dravya prayeAga pariNata hAya che te zu? te manaprayAga pariNata hAya che ke vacanaprayoga parizuta hoya che ? magara ( kAyappaogapariNayA ) zarIraprayoga parizuta hoya che ! uttara- ' goyamA ! ' he gautama! ( maNappaoga0 vaippaoga0 kAyappaoga0 pariNayA vA) te manaprayoga parita pazu hoya che. vayanaprayoga parizruta pazu hoya che zamane (zArIrI 4) hAyaprayoga parizuta pazu hoya . ( ahavege maNappaogapariNae, ege bappaogapariNae, ahavege maNappaogapariNae, ege kAyappaogapariNae, avege astrogapariNae, ege kAyappaogapariNae ) athavA dravya manaprayAga pariNata hAya che, eka drazya vacanaprayAga pariNata hoya che, athavA eka dravya manaprayAga pati hAya che. eka kayaprayAga pariNata hoya che, athavA eka drazya vayanaprayoga pariSkRta hoya che, mane me! yaprayoga pazyita hoya che. ( jai maNappaoga zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 bhagavatI sUtre pariNate 04 ? gautama ! satyamanaHprayogapariNate vA, yAvat-asatyAmRSAmanaH prayogapariNate vA, athavA ekaM satyamanaHprayogapariNatam, ekaM mRSAmanaH prayogapariNatam 1, athavA ekaM satyamanaHprayogapariNatam, eka satyamRSAmanaH prayogaogapariNae kiM sacamaNappaogapariNae 4 ) he bhadanta ! yadi ve dravya manaHprayogapariNata hote haiM to kyA satyamanaH prayogapariNata hote haiM ? yA asatyamanaHprayogapariNata hote haiM ? yA ubhayamanaH prayogapariNata hote haiM ? yA anubhayamanaHprayogapariNata hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (saccamaNappaogapariNayA vA, jAva asaccAmosamaNappaogapariNayA vA? ahavA ege sacamaNappaogapariNae, ege mosamaNappaogapariNae 1, ahavA ege sacamaNappaogapariNae, ege saccAmosamaNappaogapariNae2, ahavAeMge sacamaNappaogapariNae, ege asaccAmosamaNappaogapariNae 3, ahavA ege mosamaNappaogapariNae, ege asaccAmo samaNa ogapariNae4, ahavA ege mosamaNappaogapariNae, ege asaccAmosamaNappaogapariNae5, ahavA ege saccAmosama gappa ogapariNae, ege asaccAmosamaNappaogapari 6) ve dravya satyamanaHprayogapariNata bhI hote haiM yAvat asatyAmRSAmanaH prayogapariNata bhI hote haiM / athavA ekadravya satyamanaH prayogapariNata hotA hai, ekamRSAmanaH prayogapariNata hotA hai / athavA eka satyamanaH prayogapariNata hotA hai aura dUsarA satyamRSAmanaH prayogapariNata pariNae, kiM saccamaNappaogapariNae 4 ? ) he bhagavan le te dravya bhanaprayoga parita hoya te zuM satya manaprayAga pariNata hoya che keasatya manaprayoga pariNata hoya che ? athavA mizra arthAta ane prakAranA manayeAga pariNata haiAya che. athavA anubhaya prayoga pariSyuta hoya che? ' goyamA !' he gautama! ( saccamaNappaogapariNayA vA, jAva asaccA mosamaNappaogapariNayA vA ahavA ege saccamaNappaoga pariNae ege mosamaNapaogapariNa 1 ahavA ege saccamaNappaogapariNae ege saccAmosamaNaterefore 2, ahavA ege saccamaNappaogapariNae ege asaccAmosamaNappaogapariNae 3 ahavA ege mosamaNappaogapariNae ege asaccAmaNappaoga pariNa 4 ahavA ege mosamaNappaogapariNae ege asaccAmosamaNappaogapariNaye 5 ahavA ege saccAmosamaNappaogapariNae ege asaccAmosamaNappaogapariNae 6) te drazya satyamana prayAga pariNata hAya che. yAvata asatyamRSAmana prayeAga pariNata paNa heAya che. athavA eka dravya satyamanaH prayAga pariNata heAya che. eka sRSAsana prayoga pariNata hoya che. athavA eka satyamanaH prayAga pariNata hoya che ane bIjI satyamRSA zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u 21 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 215 pariNatam 2, athavA ekaM satyamanaHprayogapariNatam, ekam asatyAmRSAmanaH prayogapariNatam 3, athavA ekaM mRSAmanaHprayogapariNatam, ekaM satyamRSAmanaH prayogapariNatam 4, athavA ekaM mRSAmanaHprayogapariNatam, ekam asatyAbhUSAmana:prayogapariNatam 5, athavA ekaM satyAmRSAmanaHprayogapariNatam, ekam asatyAmRSAmanaHprayogapariNatam 6, yadi satyamanaHprayogapariNate kim ArambhasatyamanaHprayoga pariNate, yAvat asamArambhasatyamanaHprayogapariNate ? gautama ! Arambhasatyamana:prayogapariNate vA, yAvat-asamArambhasatyamanaHprayogapariNate vA, athavA ekam hotA hai / athavA eka satyamanaHprayogapariNata hotA hai, aura dUsarA asatyAmRSAmanaHprayogapariNata hotA hai athavA ekamRSAmanaHprayogapariNata hotA hai aura dUsarA satyamRSAmanaHprayogapariNata hotA hai, athavA ekamRSAmanaHprayogapariNata hotA hai aura dUsarA asatyAmRSAmanaHprayoga pariNata hotA hai / athavA ekasatyamRSAmanaHprayogapariNata hotA hai aura dUsarA asatyAmRSAmanaHprayogapariNata hotA hai / (jai saccamaNappaogapariNae kiM AraMbha sacamaNappaogapariNayA, jAva asamAraMbhasaccamaNappa. ogapa0) he bhadanta ! jo ve dA dravya satyamanaHprayogapariNata hote haiM, to kyA AraMbha satyamanaHprayogapariNata hote haiM yA anAraMbha satyamana:prayogapariNata hote haiM ? saMraMbha satyamanaHprayogapariNata hote haiM ? asaMraMbha satyamana:prayogapariNata hote hai ? samAraMbha satyamanaHprayogapariNata hote haiM ? yA asamAraMbha satyamanaHprayogapariNata hote haiM ? (goyamA) he gautama ! AraMbha saccamaNappaogapariNayA jAva asamAraMbha sccmnnpp(sAcuM jatuM) manaprayogapariNata hoya che. athavA eka satyamana: prayoga parita hoya che. ane bIjuM asatyamRSAmana prayoga pariNata hoya che. athavA eka mRSAmana prayoga pariNata hoya che, ane bIjuM asatyamanamUSA prayoga pariNata hoya che, athavA eka satyamRSAmanaH pravega pariNata hoya che ane bIjuM asatyamUSAmana pravega pariNata hoya che. (jai saccamaNappaogapariNae ki AraMbhasaccamaNappaogapariNayA, jAva asamAraMbhasaccamaNappaogapariNayA vA) he bhagavanne te dravya satyamanaprayoga pariNata hoya che te zuM? AraMbha satyamanaprayoga pariNata hoya che? ke anAraMbha satyamanaHprayoga pariNata hoya che ? agara saMraMbhasatyamanaprayoga pariNata hoya che ke asaMraMbha satyamanaprayoga pariNata hoya che ? samAraMbha satyamanapravega pariNata hoya che? magara samAna satyamanaprayAsa pariztAya cha ? (goyamA !) gautama ! (AraMbhasacamaNappaogapariNayA, jAva asamAraMbhasaccamaNappaogapariNayA vA) satyamana zrI. bhagavatI sUtra : Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 bhagavatI sUtre ArambhasatyamanaH prayogapariNatam, ekam anArambhasatyamanaH prayogapariNatam, evam etena gamana dviksaMyogena jJAtavyam, sarve saMyogAH yatra yAvantaH uttiSThante te bhaNitavyA yAvata sarvArthasiddhakaiti ye mizrapariNate kiM manomizrapariNate ? evaM mizrapariNate api ye vistrasApariNate kiM varNapariNate, gandhapariNate ? evaM ogapariNayA vA ) satyamanaH prayogapariNata ve do dravya AraMbhasatyamanaHprayogapariNa bhI hote haiM yAvat asamAraMbha satyamanaH prayogapariNata bhI hote haiM / ( ahavA eMge AraMbha sacamaNappaogapariyA) athavA ekadravya AraMbha satyamanaHprayogapariNata hotA hai (eMge aNAraMbhasacamaNappaogapariNayA) dUsarA anAraMbha satyamanaH prayogapariNata hotA hai / ( evaM (eeNaM gama eNaM. duyasaMjogeNaM neyavyaM) AraMbhasatyamanaH prayogAdi padadarzita faesaMyogavAle abhilApakramase anya saMraMbha Adi cAroMkA dvidravya jAnanA cAhiye / (savve saMjogA jattha jatthiyA uTTheti, te bhANiyavvA jAva savvaTTasiddha gaI) isa taraha jahAM jitane dvikasaMyoga hoveM utane sabadvisaMyoga kahanA cAhiye yAvat sarvArthasiddha vaimAnikadevataka ( jai mIsA pariNayA kiM maNamIsApariNae) he bhadanta ! yadi ve do dravya mizrapariNata hote haiM to kyA ve manomizrapariNata hote haiM ityAdi ? ( evaM mIsA 50 vi0) he gautama ! jaisA prayoga pariNata ke saMbaMdha meM kahA gayA hai usI tarahase mizrapariNata ke saMbaMdha meM bhA prayAga pariNata te e dravye! Ara bhasatyamanaprayoga pariNata pazu hAya che. cAvaasbhaarNbh satyamanaprayoga paributa pazu hoya che. ( ahavA ege AraMbhasaccamaNappaogapariNayA) athavA yeu dravya mAla satyamanuprayoga parizuta hoya che ( ege aNAraMbha sacca maNappaogapariNayA ) zrIbhuM nAraMla satyabhanaprayoga pariSkRta hoya che evaM e eNaM gama eNaM duyasaMjogeNaM neyantraM ) AraMbha satyamanaprayogAdI yahobhAM atAvesa kisa cAgavALA abhilApanA kramathI anyasaMrabhaAdI cArenA be prakAranA dravyo jANI sevA. ( sabve saMjogA jattha jatthiyA uTTheti te bhANiyavvA, jAva savvasiddha gaI ) me rAte kyA neTavAM dvisayoga hoya tyAM teTalA maghA dvimsayoga mahevA lei yAvata sarvArtha siddhi vibhAnavAsI heva sudhI (jeimIsA pariNayA kiM maNamIsA pariNae ) he bhagavan me te me dravya mizraparita hoya to zu ta bhne||bhshr pArayata hoya ? chatyAhi ( evaM mIsA pa. tri. ) De gautama netuM prayoga pariyutanA saMbaMdharbhA 4 che mena te mizra paritanA saMbaMdhAM pazu bhI sevaM (jai vIsasA pariNayA kiM vanna pariNayA, gaMdhapariNayA) he bhagavan le yo me dravya viskhasA pariNata haeNya che teA zuM ? te traNa rUpathI pariNata hAya che agara gadharUpathI pariNata hAya che? - zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.1 2.21 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 217 vissApariNate'pi yAvat, athavA ekaM caturasnasa sthAnapariNatam vA, ekam AyatasaMsthAnapariNataM vA / / sU0 21 // TIkA-'do bhaMte davyA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA, vIsasA pariNayA?' gautamaH pRcchati- he bhadanta ! dve dravye kiM prayogapariNate ? kiMvA mizrapariNate ? athavA visrasApariNate bhavataH ? bhagavAnAha-'gAyamA ! pogapariNayA vA? mIsApariNayA vA 2 vIsasApariNayA vA 3, he gautama ! dve dravye prayogapariNate jAnanA caahiye| (jai vIsasA pariNayA kiM vaNNa pariNayA, gaMdhapariNayA) he bhadanta ! yadi ve do dravya visrasApariNata hote haiM to kyA ve varNarUpase pariNata hote haiM yA gaMdharUpase pariNata hote haiM ityAdi / (evaM vIsamA pariNayA vi jAva ahavA ege cauraMsasaMThANapariNae, ege AyayasaMThANapariNae vA' he gautama ! isI taraha se visrasApariNatake saMbaMdha bhI jAnanA cAhiye / yAvat athavA eka dravya caturasra saMsthAnarUpase bhI pariNata hotA hai tathA dUsarA Ayata saMsthAnarUpase bhI pariNata hotA hai / / ___TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakArane dravyadvaya Adike pariNAmako Azritakarake prabhuse aisA pUchA hai ki 'do bhaMte ! vvA kiM pogapariNayA, mosApariNayA, vIsasApariNayA' he bhadanta ! do dravya kyA prayogapariNata hote haiM yA mizrapariNata hote haiM yA vitrasApariNata hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paogapariNayA vA 1 mIsApariNayA vA 2, vIsasApariNayA vA 3' do dravya prayogapariNata bhI hote haiM, mizrapariNata bhI hote haiM aura visrasAtyA ( evaM vIsasA pariNayA vi, jAva ahavA ege cauraMsasaMThANapariNae ege AyayasaMThANapariNae vA) he gautama se vikhasA pariNatanA saMbhavanA paNa jANI levuM. yAvat - athavA eka dravya catura saMsthAnarUpathI paNa pariNata heya che tathA bIjuM Ayata saMsthAnarUpathI paNuM pariNata hoya che. TIkAtha- A sUtradhArA sUtrakAre dravya hava AdinA pariNAmano Azraya karIne prabhune me 57yu cha : (do bhaMte vyA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA, vIsasApariNayA, bhagavanta me dravya zu prayoga pariNata hAya cha / bhizrapariNata hoya che agara visasA (svabhAvathI pariNita thavAvALA) pariNata hoya che ? uttara- (goyamA) 3 gautama (paogapariNayA vA 1 mIsA pariNayA vA 2 vIsasApariNayA vA3) me dravya prayogaparita 595 31cha (bhazraya2i5ta 57 hoya cha zrI. bhagavatI sUtra : Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 218 bhagavatIsUtro vA, mizrapariNate vA, vistrasApariNate vA bhavataH, 'ahavA ege paogapariNae, ege mIsApariNae 4, athavA tatra dvayomadhye ekaM dravyaM prayogapariNatam, eka ca mizrapariNata bhavati, 'ahavA ege paogariNae, ege vIsasApariNae 5, athavA eka dravyaM prayogapariNataM bhavati, ekaM ca vitrasApariNata bhavati, 'ahavA ege mIsApariNae, ege vIsasApariNae, evaM 6, athavA ekaM dravyaM mizrapariNataM bhavati, eka visrasApariNatam, ityevaM SaD bhedA bhavanti / gautamaHpRcchati-'jaipogapariNayA ki maNappaogapariNayA, vaippaogapariNayA, kAyappaogapariNayA?' he bhadanta ! yadi dve dravye prayogapariNate, te kiM manaHpayogapariNate, vacaHprayogapariNate, kAyaprayogapariNate bhavataH ? bhagaganAha-goyamA ! maNappaogapariNayA, vaippaogapariNayA, kAyappaogapariNayA vA, he gautama! prayogapariNate dravye manaHprayogapariNata bhI hote haiM 'ahavA ege paogapariNae, ege mIsApariNae4' athavA eka dravya prayogapariNata hotA hai dUsarA dravyamizrapariNata hotA hai / 'ahavege paogapariNae, ege vIsasApariNae 5' athavA ekadravya prayogapariNata hotA hai, dUsarA dravya vistrasApariNata hotA hai / 'ahavA ege mIsA pariNae, ege vIsasApariNae6' athavA ekadravya mizrapariNata hotA hai aura dUsarA dravya vistrasApariNata hotA hai| isa tarahase ye 6 bheda hote haiM / aba gautamaprabhuse pUchate haiM 'jai paogapariNayA ki maNappabhogapariNayA, vaippaogapariNayA, kAyappaogapari yA' he bhadanta ! jo ve do dravya prayogapariNata hote haiM so kyA ve manaHpayogapariNata hote haiM? yA vacanaprayogapariNata hote haiM ? yA kAyaprayogapariNata hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM bhane vizva sArita 59 khAya che. ahavA ege paogapariNae ege mIsApariNae4) athavA eka dravyapragapariNata hoya che ane bIjuM dravya mizrapariNata hoya che. (ahavege paogapariNae, ege vIsasA pariNae 5) 255vA me 05prayogapariNata DAya che. bhA dravya vArasA pariNata hAya che. ( ahavA ege mIsApariNae, ege vosamApariNae 6) mayA me dravya mizrapariNata hoya che bhane mI 05 vastrasA pariNuta hoya che. A rIte cha bheda thAya che. prazna- (jai paogapariNayA ki maNappaogapariNayA, vaippaogapariNayA, kAyappaogapariNayA) he bhAva me dravya prayogapati ya ta zubhanA prayogapariNata heAya che? ke vacanapragapariNata heya che? agara kAyaprayogapariNata hoya che? zrI. bhagavatI sUtra : Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.8 u.1 ma.21 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 219 pariNate vA, vacaHprayogapariNate vA, kAyaprayogapariNate vA bhavataH, * ahavege maNappaogapariNae, ege vayappaogapariNae' athavA prayogapariNatadravyayormadhye eka manaHprayogapariNata vA, ekaM vacaHprayogapariNataM vA bhavati, 'ahavege maNappaogapariNae, ege kAyappaogapariNae' athavA ekamanaHmayogapariNatam,eka kAyaprayogapariNataM bhavati, 'ahavege vayappaogapariNae. ege kAyappaogapariNae' athavA eka bacaHprayoga pariNatam, eka kAyaprayogapariNata bhavati, 'gautamaH pRcchati-jaimaNappaogaogariNayA ki saccamaNappabhogapariNayA, mosamaNappaogapariNayA,saccA'maNappaogapariNayA, vaippaogapariNayA, kAyappaogapariNayA, vA' he gautama ! prayogapariNata ve do dravya manaHprayogapariNata bhI hote haiM, vacanaprayogapariNata bhI hote haiM, kAyaprayogapariNata bhI hote haiM 'ahavege maNappaogapariNae ege kyappaogapariNae' athavA prayogapariNata do dravyoMke bIcameM ekadravya manaHprayogapariNata bhI hotA hai, dUsarA dravya vacanaprayogapariNata bhI hotA hai, 'ahavege maNappaogapari Nae, ege kAyappaogapariNae' athavA koI eka dravya manaHprayogapariNata hotA hai aura koI dUsarA dravya kAyaprayogapariNata hotA hai / 'ahavege vayappaogapariNae, ege kAyappaogapariNae' athavA koI eka dravya vacanaprayogapariNata hotA hai aura koI eka dasarA dravya kAyaprayogapariNata hotA hai / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jaha maNappaogapariNayA, ki saccamaNappaogapariNayA, mosamaNappaogapariNayA' he bhadanta ! jo dravyamanaHprayogapariNata hote haiM, ve kyA satyamanaH uttara- (maNappaogapariNayA, vaippaogapariNayA, kAyappaogapariNayA vA) he gautama progapariNata te be dravya manaHprayogapariNata paNa hoya che, ane vacanaprayogaprinnt 5 hoya cha, jayaprayogapariNata pA leAya che. (ahavege maNappaogapariNae, ege vayappaogapariNae) mA prayogapariNata me dravyomA se dravya manaHprayogaparita hAya cha, mane bhI dravya vayanaprayogapariNata 5 pacha. (ahavege maNappaogapariNae ege kAyappaogapariNae) athavA ca me dravya mana:prayogapariNata hoya che bhane bhI dravyayaprayepA2yuta DAya che. (ahavege vayappaogapariNae,ege kAyappaogapariNae) athavA me dravya ya:prayogapariNata hAya che bhane / bhAdravya kAyaprayogaparita hoya che. __- (jai maNappaogapariNayA ki saccamaNappaogapariNayA mosamaNappaoga'pariNayA) he bhagavana me dravya mana:prayogAeta hoya che te zu satyabhAnaprayoga zrI. bhagavatI sUtra : Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 bhagavatImane mosamaNappaogapariNayA, asaccAmosamaNappaogapariNayA ? ' he bhadanta ! yadi dravye manAmayogapariNate te kiM satyamanaHprayogapariNate, mRSAmanaHprayogapariNate, satyamRSAmanaHprayogapariNate, asatyASAmanaHprayogapariNate bhavataH ? bhagavAnAha-'goyamA ! saccamaNappaogapariNayA vA, jAva asaJcAmosamaNappaogapariNayA vA' he gautama ! manAmayogapariNate dravye satyamanaHprayogapariNate vA yAvat-mRSAmanaHprayogapariNate vA, satyamRSAmanaH prayogapariNate vA, asatyAmRSAmanaHprayogapariNate vA bhavataH1 ahavA ege saccamaNappaogapariNae ? ege mosamaNappaogapariNae athavA eka satyamanaHprayogapariNataM bhavati,evaJcamRSAmanaHprayogapariNataM bhavati ? 'ahavA ege saccamaNappaogapariNae, ege saccAmosamaNappabhogapariNae ? prayogapariNata hote haiM ? yA asatyamana:prayogapariNata hote haiM ? yA 'saccAmosamaNappaogapariNayA asacAmosamaNappaogapariNayA' satyamRSAmanaHprayogapariNata hote haiM kyA ? yA asatyAmRSAmanaHprayogapariNata hote haiM kyA ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' ! 'saccamaNappaogapariNayA vA, jAva asaccAmosamaNappaogapariNayA vA' manaHprayogapariNata ve do dravya satyamana:payogapariNata bhI hote haiM, satyamRSAmanaHprayogapariNata bhI hote haiM, asatyAmRSAmanaHprayogapariNata bhI hote haiM 'ahavA' athavA 'ege sacamaNappaogapariNae, ege mosamaNappaogapariNae, ekamana:payogapariNata dravya satya manaH prayogapariNata bhI hotA hai isI taraha vaha mRSAmanaHprayogapariNata bhI hotA hai ?, 'ahavA ege sacamaNappaogapariNae, ege pariNata rAya cha ? 3 asatya mana:prayogapariNata hAya cha 1 athavA (saccAmosamaNapaogapariNayA, asaccAmosamaNappaogapariNayA ) satya bhUSAmanaH prayogapariNata hoya che ? ke asatyamRSAmanaH pragapariNata hoya che ? uttara- (goyamA) 3 gautama (saccamaNappaogapariNayA vA, jAva asa. ccAmosamaNappaogapariNayA vA ) mana:prayApariNata te me dravya stymn:pryogpariNata paNa hoya che, mRSAmana yogapariNata paNa hoya che, satyamRSAmana prayoga | pariNata 5 DAya cha, sasatyAbhUSAmana:prayoga pariNata 55 DAya cha, (ahavA) mayA ege saJcamaNappaogapariNae, ege mosamaNappabhogapariNae ) / manaHpragapariNata dravya satyamanaHgapariNata paNa hoya che e ja rIte te zrI. bhagavatI sUtra : Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.21 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 221 athavA ekaM satyamanaHprayogapariNataM bhavati, ekaJca satyamRSAmanaHmayogapariNata bhavati 2, 'ahavA ege saccamaNappaogapariNae,ege asaccAmosamaNappaogapariNae3, athavA ekaM satyamanaHprayogapariNataM bhavati ekaca asatyamRSAmanaHprayogapariNata bhavati 3, 'ahavA ege mosamaNappaogapariNae,ege saccAmosamaNappaogapariNae4' athavA ekaM mRSAmanaHprayogapariNata bhavati, ekam aparazca satyamRSAmanaHprayogapariNataM bhavati 4, 'ahavA ege mosamaNappaogapariNae, ege asaccAmosamaNappaogapariNae 5' athavA ekaM mRSAmanaHprayogapariNata bhavati, ekaM ca asatyAmRpAmanaHprayogapariNata bhavati 5 'ahavA ege saccAmosamaNappaogapariNae, ege asaccAmosamaNappaogapariNae 6' athavA ekaM satyamRSAmanaHprayogapariNata bhavati, eka saccAmosamaNappaogapariNae' athavA eka dravya satyamanaHprayogapariNata bhI hotA hai 2, 'ahavA ege saccamaNappaogapariNae, ege asaccAmosamaNappaogapariNae' athavA ekadravya satyamanaHprayogapariNata hotA hai, dUsarA dravya asatyAmRSAmanaHmayogapariNata hotA hai 3, 'ahavA ege mosamaNa ppaogapariNae, ege saccAmosamaNappaogapariNae' 4 athavA ekadravya mRSAmanaHprayogapariNata hotA hai, dUsarA dravya satyamRSAmanaHpayogapariNata hotA hai 4, 'ahavA ege mosamaNappaogapariNae, ege asaccAmosamaNappaogapariNae 5, athavA ekadravya mRSAmanaHprayogapariNata hotA hai, dUsarA dravya asatyAmRSAmanaHprayogapariNata hotA hai 5, ahavA ege saccAmosamaNappaogapariNae, ege asacAmosamaNappaogapariNae' athavA ekadravya satyamRSAmanaHprayogapariNata hotA hai dUsarA dravya bhUSAmanaprayAgaparita 55 DAya cha. 1 ( ahavA ege saccamaNappaogapariNae, ege saccAmosamaNappaogapariNae ) mathA meM dUnya satyamana:praye pariNata paNa heya che. bIjuM satyamRSAmanaHprayoga pariNata paNa hoya che. 2. ( ahavA ege saccamaNappaogapariNae ege asaccAmosamaNappaogapariNae) athavA eka dravya satyamanaHprayogapariNata paNa hoya che. bIjuM satyamRSAmana:progapariNata para DAya che. 3. (ahavA ege mosamaNappaogapariNae, ege saccAmosamaNappa oga pariNae) athavA me 205 bhuussaamn:pry| pariyata DAya che. bhAdravya satyabhUSAmana:prayogapariNata usaya 7. 4. (ahavA ege mosamaNappaogapariNae ege asaccAmosamaNappaogapariNae) mayA mevya bhuussaamn:pryo| pariNata jAya che. mI dravya asatyAbhUSAmanaH prayoga pariNata hAya cha 5. ahavA ege saccAmosamaNApaoga pariNae, ege asaccAmosamaNappaogapariNae ) athavA madraya satyabhUSAmana prayogapariNata hoya che ane bIjuM asatya mRSAmanaH pragapariNata hoya che. 6 zrI. bhagavatI sUtra : Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 bhagavatI ca asatyAmRSAmanaHprayogapariNata bhavati / gautamaH pRcchati - 'jai saccamaNappaogapariNayA kiM AraMbhasaccamaNappaogapariNayA, jAva - asamAraMbha sacamaNappao gaparigayA ?' he bhadanta ! ye dravye satyamanaH prayogapariNate, te kim ArambhasatyamanaHprayeojapariNate, yAvat anArambhasatyamanaH prayogapariNate, saMrambhasatyamanaH prayogapariNate, asaMrambhasatyamanaH prayogapariNate, samArambhasatyamanaH prayogapariNate, asamArambhasatyamanaH prayogapariNate bhavataH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! AraMbhasacamaNapaogapariNayA vA, jAva - asamAraMbhasaccamaNappaogapariNayA vA' he gautama ! satyamanaH prayogapariNate dravye ArambhasatyamanaH prayogapariNate vA, yAvat - anArambhasatyamanaH prayogapariNate vA, saMrambhasatyamanaH prayogapariNate vA, asaM rambhasatyamanaHasatyAmRSAmanaH prayogapariNata hotA hai 6, aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai saccamaNappaogapariNayA kiM AraMbha sacamaNappaogapariNayA jAva asamAraMbhasaccamaNappaogapariNayA' he bhadanta ! jo dravya satyamanaH prayogapariNata kahe gaye haiM ve kyA AraMbha satyamanaH prayoga pariNata hote haiM ? yA yAvat anAraMbha satyamanaH prayogapariNata hote haiM ? saMraMbha satyamanaHprayogapariNata hote haiM ? samAraMbha satyamanaH prayoga pariNata hote haiM? yA asamAraMbha satyamanaHprayogapariNata hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! ' AraMbha sacamaNappaogapariNayA vA, jAva asamAraMbhasacamaNappaogapariNayA vA' he gautama ! jA dravya satyamanaH prayogapariNata hote haiM ve AraMbha satyamanaHprayogapariNata bhI hote haiM yAvat anAraMbha satyamanaH prayogapariNata bhI hote haiM, saMraMbhasatyamanaH prayoga pariNata bhI hote haiM samAraMbha satyamanaH prayogapariNata satyamana prazna- (jai saccamaNappaogapariNayA kiM AraMbhasacca maNappaogapariNayA jAva asamAraMbhasacca maNappaogapariNayA vA ) he bhagavana ne ye dravya prayAgaparita kahelA che ta zu Arabhasatyana:prayAgapariNata hoya che? ke cAvat-anAraMbha satyamana:prayAgapariNata ya che? ke saMrabha satyamanaH prayogapaNita hoya che ke asarabha satyamanaH prayeAgaNita che ? samAraMbha satyamanaH prayAgarita heAya che ? athavA asamAraMbha satyamanaH prayAgapariNata hoya che? uttara- (goyamA) De gautama ( AraMbha saccamaNappaogapariNayA jAtra asamAraMbha saccamaNappaogapariNayA vA ) he gautama! ? dravya prayAga pariNata hoya che. te ArabhasatyamanaH prayAgapariNata paNa hoya che, anArabha satyamanaH prayoga pariNata pazu hoya che, ane sarala zrI bhagavatI sUtra : 6 vA, satyamanaH cAvata- Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 6 prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU. 21 sUkSmapRthvIkAya svarUpanirUpaNam 223 prayogapariNate vA, samArambhasatyamanaHprayogapariNate vA, asamArambhasatyamanaH prayogapariNate vA bhavataH ' ahavA ege AraMbhasaccamaNappaogapariNae vA ' ege aNAraMbhasacamaNappaogapariNae vA athavA satyamanaHprayogapariNatam ekam dravyamArambhasatyamanaH prayogapariNataM bhavati, ekazca anArambhasatyamanaH prayogapariNataM bhavati, evaM eeNaM gamaraNaM duyasaMjoeNaM neyacvaM evamuktarItyA etena gamakena ArambhasatyamanaHprayogAdipadapradarzitena abhilApakrameNa dvikasa yogena anyeSAmapi saMrambhAsaMrambhAdInAM caturNAM dvidravyaM jJAtavyam svayamevohanIyamityarthaH 'savve saMyogA jattha jattiyA urdUti te bhANiyantrA jAva - sanvaTTasiddhagatti' sarve saMyogAH dvika saMyogA ityarthaH yatra ArambhasatyamanaH prayogAdisamUhe yAvantaH uSThante saMbhavanti te sarve tatra bhaNitavyAH, tathA ca tatrArambhasatyamanaH prayogapariNatAH bhI hote haiM, aura asamAraMbhasatyamanaHprayogapariNata bhI hote haiM / 'ahavA ege AraMbha saccamaNappaogapariNae vA, ege aNAraMbhasacamaNappa ogapariNae vA athavA satyamanaH prayogapariNata eka dravya AraMbha satyamanaHprayogapariNata bhI hotA hai, aura koI dUsarA dravya anAraMbha satyamanaH prayogapariNata bhI hotA hai, 'evaM eeNaM gamaeNaM duya saMjoeNaM neyavvaM' AraMbhasatyamanaH prayogAdi padoM dvArA pradarzita kiye gaye isa vika saMyogavAle abhilApakramase, isI prakAra se anya saMraMbha asaMraMbha Adi cArapadoMkA bhI dvidravya apane Apa jAna lenA cAhiye / savve saMjogA jattha jattiyA uTTheti te bhANiyavvA jAva savvasiddha gaI ' samasta dviksaMyoga AraMbhasatyamanaHprayogAdi samUha meM jitane saMbhavita hoM ve saba vahAM kahalenA cAhiye, tathA ca inameM se AraMbha satyamanaH satyamana:prayAgapariNata paNa hAya che, temaja asarabhara satyamanaH prayoga pariNuta paNa hAya che, samAraMbha satyamanaH prayega pariNata paNa hAya che ane asamAraMbha satyamana prayoga pariNata pazu hoya che. ( ahavA ege AraMbhasaccamaNappaogapariore vA jAtra aNAraMbha saccamaNappaogapariNae vA) athavA satyamana prayogapariyata me drazya Ara bhasatyamana prayAga pariNata hAya che ane bIjI krAI dravya anAraMbha - satyamana prayogapariSkRta pazu hoya che. ( evaM eeNaM gamaraNaM duyasaMjoeNaM neyavvaM ) arthAta AraMbha satyamanA prayAgAdi padmadvArA darzAvelA A kisa yAgavALA abhilASanA kramathI eja rIte bIjA saMrabha asarabha Adi cAre padonA (vAkayAnA) paNa dvidravya samajI levA ( savve saMjogA jattha jattiyA uTTheti te bhANiyantrA, jAva sanvaTTasiddhagaI ) samasta kisa yAga AraMbha satyamana prayeAgAdi samUhamAM jeTalA saMbhavita heya te tamAma tyAM kahI levA joie temAMthI AraMbha satya manaHprayAga pariNatanA abhilApa zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 bhagavatIsUtre pradarzitA eva,ArambhAdipadaSaTkavizeSaNaviziSTeSu itthameva triSu mRSAmanaHprayogapariNatAdiSu catuSu ca satyavaca prayogapariNatAdiSu pratyekamekatve SaD vikalpAH, dvikasaMyoge tu paJcetyevaM krameNa pratyekamevameva sarveSvapyekaviMzatiH,audArikazarIrakAyaprayogAdiSu saptasu padeSvekatve sapta, dvikasaMyoge caikaviMzatirityevamaSTAviMzatiH; evameva ekendriyAdipadasamUhaiH pUrvoktakrameNa audArikAdikAyaprayogapariNatadravyadvayaM vaktavyamityabhiprAyaM mUcayan tadavadhimAha-yAvat-sarvArthasiddhakam iti, tadAlApakAkArazcaivam-'jAva jai sabaTThasiddhaaNuttarovavAiyakappAIyagavemANiyadevapaMcediyakammAsarIrakAyappaogapariNayA kiM pajattasavvasiddhajAda-kAyappaogapariprayogapariNata ke abhilApa to dikhA hI diye gaye haiM so isI taraha se bAkIke AraMbha Adi padaSaTka vizeSaNoMvAle mRSAmanaHprayogapariNa. tAdi tIna abhilApoMmeM, aura satyavacaHprayogapariNata Adi cAra abhilApoMmeM pratyekake ekatvameM 6 vikalpa jAnanA cAhiye / tathA isI tarahase dikasaMyogameM 15 vikalpa jAnanA cAhiye / isa taraha 21 vikalpa jAnanA cAhiye / audArika Adi sAtapadoMmeM ekatvameM sAta, dvikasaMyogameM 21 isa prakAra 28 vikalpa jAnanA cAhiye / isa tarahase ekendriya Adi pRthivyAdi pada samUhoM dvArA pUrvoktakramake anusAra audArika Adi kAyaprayogapariNata dravyadvayakI vakavyatA jAnanI cAhiye / ' isI abhipAyako sUcita karane ke nimitta sUtrakArane usakI avadhiko ' yAvat sarvArthasiddhakam ' isa dvArA kahA hai| isake AlApakakA AkAra isa prakArase hai 'jAva jai savvasiddha aNuttarovavAiyakappAtItaga vemANiya devapaMciMdiyakammAsarIrakAyappaagapariNayA vAkaye te dekhADI dIdhA che, tevI ja rIte bAkInA AraMbha Adi 6 padevALA vizeSaNa (kahI) mRSAmanaHprayoga pariNatAdi traNa abhilA pamAM ane satyavacanaga pariNuta Adi cAra abhilApamAM pratyekanA ekavamAM 6 cha vikalpa samajI levA. eja rIte brikasaMgamAM 15 paMdara vikalpa jANavA ane Aja rIte kula 21 vikalpa samajavA joIe. audArika Adi sAta padomAM ekavAmAM sAta, dvikasaMyogamAM 21 e rIte aThThAvIza vikala5 samajavA. ane ekendriyAdi pRthvI Adi pade dvArA pUrveta krama anusAra audArika Adi kAyaprayoga pariNata dravyanI vakatavyatA jANavI. e abhiprAyane sUcita karavA bhATe sUtradhAre tI adhine (yAvat sarvArthasiddhakaM ) se pAya621 49 cha. tenA maa54ne| 2 mA zata che. 'jAva jai sabasiddha aNuttarovavAiya kappAtIta vemANiya kammAsarIrakAyappaogapariNayA ki pajjatta sabasiddha jAva zrI. bhagavatI sUtra : Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.21 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 225 NayA, apajjattasavvaTThasiddha-jAva-kAyappaogapariNayA vA ? goyamA! pajattasabaTTasiddha-jAva-pariNayA vA, apajattaptabaTTasiddhajAvapariNayA vA, ahavA ege pajatta sabamiddhanAva-pariNae, ege apajjattasapaTTasiddhanAvapariNae' iti, yAvatye dravye sarvArthasiddhAnuttaraupapAtikakalpAtItakavaimAnikadevapazcendriyakArmaNazarIrakAyaprayogapariNate te kiM paryAptakasarvArthasiddha-yAvat anuttaraupapAtikakalpAtItakavaimAnikadevapaJcendriyakArmaNazarIrakAyaprayogapariNate ?kiM vA aparyAptakasarvArthasiddhayAvat - anuttaraupapAtikakalpAtotakavaimAnikadevapaJcendriyakArmaNazarIrakAyaprayogapariNate ? gautama ! sarvArthasiddhAnuttaraupapAtika-yAvat- pariNate dravye paryAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika-yAvat-prayogapariNate vA, aparyAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika-yAvat-prayogapariNate vA bhavataH, athavA ekaM yAvatpariNata dravyaM kiM panjattasavvaTThasiddha jAva ityAdi' yahAM gautamane prabhuse aisA pUchA hai ki he bhadanta ! jo do dravya sarvArthagiddha anuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriyake kArmaNazarIrarUpakAyaprayogase pariNata hote haiM ve kyA paryApta sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriyake kAmagazarIrarUpakAyaprayogase pariNata hote haiM ? yA aparyAptaka sarvArthamiddhaanuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnikadeva paMcendriyake kArmaNazarIrarUpakAyaprayogase pariNata hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM he gautama ! jo dravya sarvArthasiddha anuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriyake kArmaNazarIrarUpakAyaprayogase pariNata hote haiM, ve paryAptaka sarvArthasiddha anuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriyake kArmaNa zarIrarUpakAyaprayogase bhI pariNata hote haiM / aura aparyAtaka sarvArtha siddha anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnikadeva pazcandriya ke kArmaNa ityAdi' mA gautamavAbhA-me prabhune me 57yu cha ? he bhagavan ! neme dravya sarvArthasiddha anuttarapAtika vaimAnika devuM paMcendriyanA kAmaNa zarIrarUpI kAyaprayogathI pariNata hoya che te zuM ? paryAptaka sarvArthasiddha anuttarapapAtika, kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriyanA kArmANa zarIrarUpa kAyaprayogathI pariNata hoya che ? agara aparyAptaka savArthasiddha anuttarapapAtika kapAtIta vaimAnika deva paMcendriyanA kArmaNa zarIrarUpa kAyaprayogathI pariNata hoya che? uttara- he gautama je be dravya sarvArthasiddha anuttarAyapAtika kalpAtIta vimAnika deva paMcendriyanA kAmaNa zarIrarUpa kAyaprayogathI pariNata hoya che, te paryAptaka sarvArthasiddha anuttarapapAtika kalpAtIta vaimAnika deva pa cendriyanA kArmaNa zarIrarUpa kAyAthI paNa pariNata hoya che, ane aparyAptaka sarvArthasiddha anuttarapapatIka kalpAtIta vaimAnika zrI. bhagavatI sUtra : Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 bhagavatIsage paryAptakasarvArthasiddha-yAvat-pariNata bhavati, ekaJca aparyAptakasarvArthasiddha yAvat - pariNata bhavati, ityAzayaH, gautamaH pRcchati-'jai mIsApariNayA kiM maNamIsApariNayA ?3 he bhadanta ! yadi dravye mizrapariNate te kiM manomizrapariNate ? vAmizrapariNate ? kAyamizrapariNate ? bhagavAnAha-' evaM mIsApariNayA vi' evaM prayogapariNatadravyadvayavadeva mizrapariNateapi vijJAtavye, prayogapariNate dravye zarIrarUpa kAyaprayoga se bhI pariNata hote haiM / athavA jo dravya sarvArthasiddha anuttaropapAtikakalpAtota vaimAnika devapaMcendriyake kArmaNazarIrarUpakAyaprayogase pariNata kahe gaye haiM unameMse koI eka dravya paryAptaka sarvArthasiddha anuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnika devapacendriyake kArmaNazarIrarUpa kAyaprayogase pariNata hotA hai aura koI eka dUsarA dravya aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriyake kArmaNazarIrarUpakAyaprayogase pariNata hotA hai| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai mIsA pariNayA ki maNa mIsA pariNayA' he bhadanta ! jo do dravya mizrapariNata hote haiM ve kyA mano mizrapariNata hote haiM ? yA vacana mizrapariNata hote haiM ? yA kAyamizrapariNata hote haiM ? isake uttarameM prabhu unase kahate haiM 'evaM mIsApariNayA vi' he gautama ! prayogapariNata dravyadvayakI tarahase hI mizrapariNata do dravyoMke viSayameM bhI jAnanA cAhiye / prayogapariNata do deva paMcendriyanA kArmaNa zarIrarUpa kAyaprayogathI paNa pariNata hoya che. athavA je be dravya sarvArthasiddha anuttare papAtika kakSAtIta vaimAnika deva paMcendriyanA kAmaNa zarIrarUpa kAyaprayogathI pariNata kahevAmAM Avela che. temAMthI kei eka dravya paryAptaka sarvArthasiddha anuttarapapAtika kapAtIta vaimAnika deva paMcAkyanA kArmANa zarIrarUpa kAyaprayogathI pariNata hoya che ane koI eka bIjuM drazya aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaroapAtIta kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriyanA kAmaNa zarIrarU5 kAyaprayogathI pariNata hoya che. gautama svaabhiit| prazna- 'jai mIsA pariNayA ki maNamIsA pariNayA?' he bhagavana je be dravya mizra pariNata heya che? te mane mizra pariNata hoya che ke vacana mizra pariNata heya che? athavA kAmaNa mizra pariNata heya che ? tene uttara ApatA prabhu gautama 2vAmIne 49 cha ?- 'evaM mIsA pariNayA vi?' he gautama pryo|prinnt baMne dravyanI mAphaka mizrapariNata be dravyanA viSayamAM paNa samajI levuM. pragapariNata zrI. bhagavatI sUtra : Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU.21 sUkSmapRthvI kAyasvarUpanirUpaNam 227 coktarItyA pratipAdite eva, gautamaH pRcchati - 'jai vIsasApariNayA kiM vaNNaparigayA, gaMdhapariNayA 41 he bhadanta ! ye dravye visrasApariNate te kiM varNapariNate, gandhapariNate, rasapariNate, sparzapariNate, saMsthAnapariNate bhavataH ? bhagavAnAha - 'evaM bIsasApariNayA vi jAva - ahavA ege cauraMsa saMThANapariNae, ege AyayasaMThANapariNae vA' evaM pUrvavat pariNate api dravye varNagandhAdipariNate vijJeye, yAvat rasa - sparzasaMsthAnapariNate api bhavataH, athavA eka visrasA pariNataM dravyaM caturasrasaMsthAnapariNataM bhavati, ekaJcAyata saMsthAna pariNataM vA dravyoMke viSaya meM kathana to hamane pahile kara hI diyA hai / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jar3a vIsasA pariNayA kiM vaNNa pariNayA, gaMdhapariNayA' he bhadanta ! jo do dravya visrasA pariNata kahe gaye haiM ve kyA varNapariNa hote haiM ? yA gaMdha pariNata hote haiM ? yA rasapariNata hote haiM ? yA sparzapariNata hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'evaM vIsasA pariNayA vi jAva ahavA ege cauraMsa saMThANapariNae ege AyayasaMThANapariNae vA' he gautama ! prayogapariNata do dravyoMkI taraha hI visrasApariNata do dravyoMke viSaya meM bhI kathana jAnanA cAhiye arthAt visrasApariNata dravya hayavarNapariNata bhI hote haiM, gaMdhapariNata bhI hote haiM yAvat - rasa, sparza aura saMsthAnarUpase bhI pariNata hote haiM / athavA visrasApariNata dravya dvayameMse koI eka visApariNata dravya caturasrasaMsthAna pariNata bhI hotA hai aura koI eka dUsarA dravya Ayata saMsthAna pariNata bhI hotA hai / yahAM aisA e dravyonA viSayanuM kathana pahelAM ame karyu ja che. have gautama svAmI prabhune evuM pUche che - 'jai bIsasA pariNayA kiM bannapariNayA, gaMdhapariNayA ' he bhagavan je e dravyo vIsasA pariNata kahela che te vaNu` pariNata heAya che? ke gadha pariNata hAya che ? agara rasaparita hoya che? ke sparzI pariNata hAya che ? agara saMsthAna parita hoya he te uttara bhApatA prabhu uDe che - ' evaM vIsasA pariNayA vi jAva ahavA ege cauraMsasaMThANapariNae, ege AyayasaMThANapariNae vA ' he gautama prayogapariNata e dravyonI mAphaka ja vIsrasA pati e dravyonA viSayamAM pazu samajI levuM. arthAt- visrasA pariNuta dravyaya vaNuM pariNta paNa hAya che. gaMdha pariNata paNa hAya che. yAvat rasa, sparza ane saMsthAna rUpathI paNu pariNata haiAya che. athavA visrasA pariNata dravyamAMthI kAIeka viSasA pariNata dravyU caturasa (cAra khUNAvALuM) saMsthAna paNita paNa hAya che, ane kAI eka mIjI dravya zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 bhagavatIstre bhavati, idamatrAvadheyam-dravyadvayapariNAme prayogamizravinasApariNAmatraye ekatve trayo vikalpAH, dvikayoge'pi traya eveti pada, tathA manovacaHkAyaprayogapariNAmatraye'pi ekakar3ikayoge paDeca, manaHprayogapariNAme tu satyamRSAdicaturbhedena ekatve catvAraH, dvikayoge SaT, ityevaM sarve'pi daza vikalpAH,satyamanaHprayogapariNAmAdiSu ArambhAnArambhAdiSaDbhedena ekatve paTU, dvikayoge tu paJcadaza, ityevamekaviMzatiH vikalpA bhavanti, evaM satyavacaHkAyaprayogapariNAmAdiSvapi uktaH rItyA ekaviMzatiH vikalpA adhunaiva pUrva pratipAditAH,iti srvmnvdym||m021|| samajhanA cAhiye-prayoga, mizra aura visrasApariNata dravyadvayake pariNamanameM ekatvameM tIna vikalpa hote haiM / aura dvikake yogameM bhI tona hI vikalpa hote haiM / isa taraha 6 vikalpa hote haiM / tathA manavacana aura kAya inake prayogase pariNata dravyadvayake pariNamana meM ekatvameM tIna vikalpa aura dvikasaMyogameM bhI tInavikalpa isa taraha se 6 vikalpa hote haiM / satyamanaHprayogapariNata asatyamanaHprayogapariNata ubhayamanaHprayogapariNata evaM anubhayamanaHprayogapariNata do dravyoMke pariNamanameM ekatvameM cAra vikalpa, aura dvikake yogameM 6 isa taraha saba 10 vikalpa hote haiM / satyamanaHprayogapariNAmAdikoMmeM AraMbha anAraMbha Adi 6 bhedase ekatvameM 6 vikalpa, aura dvikayogameM 15 vikalpa isa taraha 21 vikalpa hote haiM / satyavacanaprayoga aura kAyaprayogase pariNata do dravyoMke pariNamanake viSaya meM to hamane uktarItike anusAra 21 vikalpa pahile abhI yahIM para dikhA hI diye haiM ||suu.21|| atyaMta (lAMbu) saMsthAna pariNata paNa hoya che ahIM evuM samajavuM joIe ke- prayoga, mizra ane vizvasA pariNata dravyadrayanA pariNamanamAM ekavamAM ekane traNa vikalpa thAya che. ane dikanA vegamAM paNa traNa ja vikalpa hoya che, e rIte cha vikalpa hoya che. tathA mana, vacana, ane kAya enA prayogathI pariNata dravyayanA pariNamanamAM ekatvanA traNa vikalpa ane krikasaMgamAM paNa traNa vikalpa e rIte 6 vikalpa hoya che. satyamanaH pragapariNata, asatyanA prayogapariNuta. ubhaya manapravega mizramana pariNata eja rIte anubhayamanaprayoga pariNata be dravyonA pariNamanamAM ekatvamAM cAra vikalpa, ane dika prayogamAM cha 6 e rIte kula za 10 vikalpa hoya che. satyamanaH prayogapariNA mAhikamAM AraMbha, amAraMbha vigere cha bhedathI ekatvamAM 6 cha vikalpa, ane dikagamAM 15 paMdara vikalpa A rIte 21 ekavIsa vika9pa heya che. satyavacanaprayoga ane kAyamayegathI pariNata be dravyanA pariNamananA viSayamAM te ame upara kahyA anusAra 21 vikalpa pahelA hamaNAM ja A sUtramAM darzAvela che. sU. 21 zrI. bhagavatI sUtra : Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sa.22 makSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 229 atha trINi dravyANi adhikRtya gautamaH pRcchati-'tinni bhaMte' ityaadi| mUlam-tinni bhaMte ! davA kiM paogapariNayA, mIsApa0 vIsasA pa0? goyamA ! paogapariNayA vA, mIsApariNayA vA, vIsasApariNayA vA 1, ahavA ege paogapariNae, do mIsApariNayA 2, ahavege paogapariNae do vIsasApariNayA 3, ahavA do paogapariNayA, rage mosasApariNae 4, ahavA do paogapariNayA ege vIsasA pariNayA 5, ahavA ege mIsApariNae, do vIsasApariNayA 6, ahavA do mIsA pariNayA, ege vosasApariNae7, ahavA ege paogapaNirae ege mIsApariNae, ege vIsasApariNayA 8, jai paogapariNayA kiMmaNappaogapariNayA, vaippaogapariNayA, kAyappaogapariNayA ? goyamA ! maNappaogapariNayA vA, evaM ekagasaMjogo, duyAsaMjogo, tiyAsaMjogA bhANiyabo jai maNappaogapariNayA ki saccamaNappaoga pariNayA vA 4 ? gAyamA ! saccamaNappaogapariNayA vA jAvaasaccAmosamaNappaogapariNayA vA 4, ahavA ege saccamaNappaAgapariNae, do mosamaNappaogapariNayA vA, evaM duyA saMjogo tiyAsaMjogo bhANiyo, ethavi taheva jAva-ahavA ege taMsasaMThANapariNae vA, ege cauraMsasaMThANapariNae vA, ege AyayasaMThANapariNae vA // sU0 22 // chAyA-trINi bhadanta ! dravyANi kiM prayogapariNatAni, mizrapariNatAni, visrasA pariNatAni ? gautama ! prayogapariNatAni vA, mizrapariNatAni vA, 'tinni bhaMte davvA kiM paogapariNayA' ityAdi / sUtrArtha-(tinni bhaMte ! davvA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA) 'tinni bhaMte davyA kiM paogapariNayA' ityAdi sUtrA- (tinni bhaMte davvA kiM paogapariNayA, mIsA pariNayA, zrI. bhagavatI sUtra : Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 bhagavatIsUtre freereriNatAni vA 1, athavA ekaM prayogapariNata dve mizrapariNate 2, athavA eka prayogapariNata dve visrasApariNate 3, athavA dve prayogapariNate, ekaM mizrapariNatam 4, athavA dve prayogapariNate, eka visrasApariNatam 5, athavA eka mizrapariNataM dve visApariNate 6, athavA de mizrapariNate, ekaM visrasApariNatam 7, athavA eka prayogapariNatam ekaM mizrapariNatam, ekaM visrasA 9 he bhadanta ! tIna dravya kyA prayogapariNata hote haiM ? yA mizrapariNata hote haiM ? yA visApariNata hote haiM ? ( goyamA) he gautama ! ve tInoM dravya (paogapariNayA vA, mIsApariNayA vA, vIsasApariNayA vA) prayogapariNata bhI hote haiM, mizrapariNata bhI hote hai aura visrasA pariNata bhI hote haiM ( ahavA ege paogapariNae, do mIsA pariNayA 1 ahavege paogapariNae, do vIsasA pa0 2, ahavA do paogapariNayA, ege mIsasA pariNae 3, ahavA do paoga pa0, ege vIsasA pa04, ahavA ege mIsApariNae do vIsasA pari0 5 ahavA do mosApa0 ege vIsasApa0 6, ahavA ege paogapari0 ege mIsApari0, ege vIsasApa0 7) athavA eka dravya prayogapariNata hotA hai aura dA dravya mizrapariNata hote haiM 1, athavA eka dravya prayogapariNata hotA hai, aura do dravya visrasApariNata hote haiM 2, athavA do dravya prayoga pariNata hote haiM aura eka dravya mizrapariNata hotA hai 3, athavA do areer pariNayA) he bhagavan bhAgu dravyo zu prayogayarita hoya che ? magara mizra pariNata hAya che ? ke visrasA pariNata hoya che? uttara- (goyamA) he gautama te traSNu dravye (paogapariNayAcA mIsApariNayA vA vIsasApariNayA vA ) prayogaparita pazu hoya che, mizraparita pazu hoya che, bhane visvasA pariNuta yAzu hoya che. (ahanA ege paogapariNae, do mIsApariNayA 1, ahavege paogapariNae, do bIsasA pa0 2 ahavA do paogapariNayA, ege mIsasA pariNae 3, ahavA do paogapa0, ege vIsasApa0 4, ahavA ega mIsA pariNae, do bIsasA pariNayA 5, ahavA do mIsA pa0, ege vIsasA pa0 6, ahavA ege paoga pari0, ege mIsA pari0 ege bIsasA pariNae) athavA eka dravya prayAga pariNata hAya che ane e dravya mizrapuNita hAya che 1 athavA eka dravya prayoga pariNata hoya che ane e drazya visasA pariNata hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8u.1 mR. 22 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 231 pariNatam 8, yadi prayogapariNatAni kiM manaHprayogapariNatAni, vacaHprayogapariNatAni kAyaprayogapariNatAni ? gautama ! manaHprayogapariNatAni vA, evam eka kasaMyogaH, dvikasaMyogaH, trikasaMyogo, bhaNitavyaH / yadi manaHprayogapariNatAni kiM satyamanaHprayogapariNatAni vA 4 ? gautama ! satyamanaHprayogapariNatAni vA, dravya prayogapariNata hote haiM aura eka dravya visrasA pariNata hotA hai 4, athavA eka dravya mizrapariNata hotA hai, aura do dravya visrasApariNata hote haiM 5, athavA, do dravyamizrapariNata hote haiM aura ekadravya vitrasApariNata hotA hai 6, athavA eka dravya prayogapariNata hotA hai, eka dravyamizrapariNata hotA hai aura eka dravya visrasApariNata hotA haiM 7, (jaipaogapa0 kiM maNappaogapariNayA, vahappaogapari0 kAyappapari0) he bhadanta ! yadi tIna dravya prayogapariNata hote haiM to kyA ve manaHprayogapariNata hote haiM ? yA vacanaprayogapariNata hote haiM ? yA kAyaprayogapariNata hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (maNappaogapariNayA vA, evaM ekkagasaMyogo, duyAsaMyogo, tiyAsaMyogo bhANiyavyo) ve tIna dravya manaHprayogapariNata bhI hote haiM, vacaHprayogapariNata bhI hote haiM, kAyaprayogapariNata bhI haiN| isI tarahase ekasaMyoga, dvikasaMyoga, aura trikasaMyoga kahalenA cAhiye / (jai maNappaogapari0 kiM saJcamaNappaogapariNayA vA 4) he bhadaMta ! ve tIna dravya yadi 2, athavA be dravya prayogapariNata hoya che ane eka dravya mizrapariNuta hoya che 3, athavA be dravya prayoga pariNata hoya che ane eka dravya visasA pariNata hoya che. 4 athavA eka dravya mizra pariNata heya che ane be dravya visasA pariNata hoya che , athavA be dravya mizrapAraNuta hoya che ane eka dravya visasA pariNata hoya che. 6, athavA eka dravya prayoga pariNata hoya che, eka dravya mizrapaNita hoya che ane eka dravya visrasA parizata hoya che. prazna-jai paoga pa. kiM maNappaogapariNayA vaippaogapariNayA kAyappabhogapariNayAvAna netra dravye prayoga pariNata DAya to zuta mana: pragapariNata hoya che ? ke vacanaprayoga pariNata hoya che agara kAyaprayogapariNuta hoya che? uttara (goyamA) 3 gautama, 'maNappaogapariNayA vA evaM ekagasaMyogo, duyAsaMyogo tiyAsaMyogo, bhANiyavvo'tatra dravyamAnaHprayogapariNata pAya cha, vayanaprayoga pariNata paNa heya che, kAyaprayoga pariNata paNa hoya che. e ja rIte eka saMga, dvisaMga ane trikasyaa| sama0 . prazna:-jai maNappaogapariNayA kiM saccamaNappaogapariNayA vA4, he bhagavana te traNa dravya je mana prayoga pariNata hoya te zuM te satyamana progapariNata zrI. bhagavatI sUtra : Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre yAvat-asatyAmRSAmanaHprayogapariNatAni vA 4, athavA ekaM satyamanaHprayogaparitaM vA dve mRSAmanaHprayogapariNate vA, evaM dviksaMyogaH, trikasaMyogo bhaNitavyaH / atrApi tathaiva yAvat, athavA eka vyastra saMsthAnapariNataM vA, eka caturasrasaMsthAnapariNata vA ekam AyatasaMsthAnapariNataM vA // mru0 / 22 // 232 manaHprayogapariNata hote haiM to kyA ve satyamanaHprayogapariNata hote haiM, yA asatyamanaHprayogapariNata hote haiM ?, yA ubhayamanaHprayogapariNata hote haiM ? yA anubhayamanaH prayogapariNata hote haiM ? (goyamA) he gautama ! ( sacamaNappaogapariNayA vA jAva asaccAmosamaNappaogapariNayA vA 4, ahavA ege sacamaNappaogapariNae, do mosamaNappaogapariNayA vA, evaM dugAsaMyogo, tiyAsaMyogo, bhANiyanvo ettha vi taheva jAva ahavA ege taMsasaMThANapariNae vA ege cauraMmasaMThANapariNae vA, ege AyayasaMThANapariNae vA' ve tInAM dravya satyamanaHprayogapariNata bho hote haiM yAvat asatpAmRSAmanaHprayogapariNata bhI hote haiM / athavA ekadravya satyamanaHprayogapariNata hotA aura dUsare do dravya mRSAmanaHprayogapariNata hote haiM / isItaraha se yahAM para bhI dviksaMyoga kahalenA cAhiye / yAvat athavA eka dravya tryatrasaMsthAnarUpase pariNata hotA hai, ekadravya samacaturasra saMsthAnarUpase pariNata hotA hai aura eka Ayata saMsthAnarUpase bhI pariNata hotA hai| hoya che ? agara asatyamanaHprayoga pariNata hAya che ke ubhayamanaH prayANa parita hAya. che he anulayabhanaHprayoga parizuta hoya che ! uttara : (goyamA) he gautama 'sacca maNappa ogapariNayA vA, jAva asaccamosamaNappaoga. vA 4, ahavA ege saccamaNapaogapariNae do mosamaNappaogapariNayA vA, evaM duyA saMyogo, tiyA saMyogo bhANiyantro ettha vi tahetra jAva ahavA ege taMsasaMThANapariNaevA, ege cauraMsa saMThANapariNaevA, eMge AyayasaMThANapariNae vA' te RNu dravya satyabhana prayAga pariNata hAya che yAvata asatyAmRSAmanaHprayAgapariNata paNa hoya che. athavA eka dravya satyamanaH prayAga parizruta hoya ane khIjuM dravya mRSAmanaHprayoga parizuta hoya che. eja rIte ahIM paNa dvika saMcAga trikasayA samajI levA jyAMsudhI athavA eka dravya asatrikALu saMsthAnarUpathI pariNata hAya che, ane eka dravya sama caturasa (cArakhuNA vALA) catuSprANusa sthAnarUpathI pariNata heAya che. ane eka Ayata (lAMbu) sa`sthAnarUpathI pariNata hAya che. zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU021 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 233 ____TIkA-tinni bhaMte! dabA ki paogapariNayA,mIsApariNayA,vIsasApariNayA?' he bhadanta ! trINi dravyANi kiM prayogapariNatAni, mizrapariNatAni, visApariNatAni bhavanti ? bhagavAnAha -'goyamA ! pogapariNayA vA, mIsA pariNayA vA ?' vIsasApariNayA vA he gautama ! trINi dravyANi prayogapariNatAni vA, mizrapariNatAni vA, visrasApariNatAni vA bhavanti 1 'ahavA ege paogapariNae, do mIsA pariNayA?' athavA tridravyeSu ekaM dravyaM prayogapariNataM bhavati, dve dravye mizrapariNate bhavataH 2, 'ahavA ege paogapariNae, do vIsasApariNayA3' athavA ekaM dravyaM prayogapariNata bhavati ve visrasApariNate bhavataH4 'ahavAdo paogapariNayA, ege mIsApariNae 4' athavA dve dravye prayogapariNate bhavataH, ekaM mizrapariNataM TIkArtha-isa sUtradvArA gautama tInadravyoMko lekara prabhuse aisA pUchate haiM ki 'timi bhaMte ! vvA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA, vIsamApariNayA' he bhadanta ! tIna dravya kyA prayogapariNata hote haiM? yA mizrapariNata hote haiM ? yA visrasApariNata hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paogapariNayA vA, mIsApariyA vA, vIsasApariNayA vA' tona dravya prayogapariNata bhI hote haiM mizrapariNata bhI hote haiM, aura visrasApariNata bhI hote haiM / 'ahavA ege paogapariNae, do mIsApariNayA' athavA tInadravyoM meM se koI eka dravya prayogapariNata hotA hai aura do dravya mizrapariNata hote haiM 1 / 'ahavA ege paogapariNae, do vIsasA pariNayA, athavA ekadravya prayogapariNata hotA hai do dravya vistrasApariNata hote 2, 'ahavA do paogapariNayA, ege mIsApariNae' athavA do dravya prayogapariNata hote TIkAtha- A sUtra dvArA gautama svAmI traNa dravyone udezIne prabhune evuM pUche che ?- 'timi bhaMte davvA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA, vIsasApariNayA' he bhagavana traNa dravya zuM pragapariNata hoya che ke mizra pariNata hoya che ke vizvasA pariNata heAya che? ____uttara- 'goyamA' he gautama 'paogapariNayA vA, mIsApariNayA vA, vIsasA pariNayA vA' trae dravya prayogaparita mizra pariNata bhane vikhasAparita pAra hoya che. 'ahavA ege paogapariNae, do mIsA pariNayA' athavA na drvyaamAMthI keI eka dravya prayoga pariNata hoya che. ane be dravya mizra pariNita hoya che. 1 'ahavA ege paogapariNae, do vIsasA pariNayA' AthA me dra0ya prayogapariNata DAya che. me dravya vikhasA pariNata 5 che 2 ahavA do paogapariNayA, ege mIsA zrI bhagavatI sUtra : Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 bhagavatI bhavati 4, 'ahavA do paogapariNayA ege vIsasApariNae 5' athavA dve dravye prayogapariNate bhavataH, ekaM vistrasApariNata bhavati', 'ahavA ege mIsApariNaMe, do areerpariNayA 6' athavA eka dravyaM mizrapariNataM bhavati, dve dravye visApariNate bhavataH 6, 'ahavA do mIsApariNayA, ege vIsasApariNae7' athavA dve dravye mizrapariNate bhavataH, ekaM dravyaM visrasApariNataM bhavati, 'ahatrA ege paogapariNae, ege mIsApariNae, ege bIsasApariNae 7' athavA eka dravyaM prayogapariNatam, eka mizrapariNatam, eka trisrasApariNataM bhavati / gautamaH pRcchati - 'jai paoga parigayA ki maNappaogapariNayA, bar3appaogaparigayA, kAyappaogapariNayA, yAni dravyANi prayogapariNatAni tAni kiM manaHprayogapariNatAni vacaHprayogapariNatAni, haiM aura eka dravya mizrapariNata hotA hai 3, 'ahavA do paogapariNayA, ege vIsasA pariNae' athavA koI do dravya prayogapariNata hote haiM aura eka dravya visrasApariNata hotA hai 4, 'ahavA ege mIsApariNae, do vIsasApariNayA' athavA ekadravya mizrapariNata hotA hai aura do dravya visrasApariNata hote haiM 5, ' ahavA do mIsApariNayA ege vIsasA pariNae' athavA koI do dravya mizrapariNata hote haiM aura eka dravya visrasA pariNata hotA hai 6 ' ahavA ege paogapariNae, ege mIsApariNae' koI eka dravya prayoga pariNata hotA hai, koI eka dravya mizrapariNata hotA hai ( ege vIsamA pariNae ) koI eka dravya visrasA pariNata hotA hai 7 / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai paogapariNayA kiM maNappaogapariNayA, vaippaogapariNayA, kAyappaogapariNayA' he bhadanta ! jo tInoM dravyaprayogapariNata pAraNae' athavA me dravyo prayogapati hoya che bhane dravya mizraparita hoya che. 'havA do paogapariNayA ege vIsasApariNae' athavA me dravya prayogapariguta hoya che yAne thoDa dravya visvasA paricita hoya che, 4 ' ahavA ege mIsApariNae do vIsasA pariNayA' athavA me dravya mizra pariSkRta hoya che mane meM dravya visvasA pariSkRta haiAya che. pa ahavA do mIsA pariNayA ege vIsasA pariNae athavA e dravya mizra pati hoya che ane eka dravya visasA pariNata hAya che. 6 ' rear ege ogapariNae, ege mIsA pariNae' artha meDa dravya prayogayazizuta ! . 4 4 dravya mizra pariNata hoya che. 'ege bIsasA pariNae' aSTha bhe dravya visrasA pariNata hAya che. cha 6 " prazna- 'jar3a paogapariNayA, kiM maNappaogapariNayA, vappaogapariNayA, kAyappaogapariNayA ' he bhagavan dravya prayogapariyata hoya he to zuddhate zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 . 1 sR. 21 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 235 kAyaprayogapariNatAni bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! maNappaogapariNayA vA, evaM ekkagasaMjogo duyAsaMjogo tiyAsa jogo bhANiyanvo' he gautama ! prayogapariNatAni dravyANi manaHprayogapariNatAni vA vacaH prayogapariNatAni vA, kAya prayogaparigatAni vA bhavanti, evaM rItyA ekakasayogaH, dvikasaMyogaH, trisaMyogo bhaNitavyaH, yathA ' dve prayogapariNate dravye manaHprayogapariNate bhavataH ekaJca vacaHprayogapariNataM vA bhavati' ityAdidvikayogo bodhyaH, prayogapariNateSu triSu ekaM dravyaM manaHprayogapariNataM vA bhavati, eka vacaH prayogapariNataM bhavati, ekaca kAyaprayogapariNataM bhavati' ityAditrikayogo bodhyaH / gautamaH hote haiM ve kyA manaHprayogase pariNata hote haiM yA vacanaprayeogase pariNata hote haiM ? yA kAyaprayoga se pariNata hote ! uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'maNappaogapariNayA vA, evaM ekagasaMyogo, duyA saMyogo tiyAsaMyogo bhANiyanbo' prayogapariNata tInoM dravya manaHprayoga se bhI pariNata hote haiM, vacanaprayoga se bhI pariNata hote haiM, kAyaprayoga se bhI pariNata hote haiM / isI tarahase ekasaMyoga, dviksaMyoga aura trikasaMyoga kahalenA cAhiye jaise jo tIna dravya prayoga pariNata hote haiM unameM se koI eka do dravya manaHprayeogapariNata hote haiM aura ekadravya vacaH prayeogapariNata hotA hai ityAdi rUpa kathana kisaMyogako lekara kahA gayA jAnanA cAhiye isI tarahase jo tIna dravya prayogapariNata hote haiM una tInoMmeM eka dravya manaHprayoga pariNata hotA hai, eka vacanaprayogapariNata hotA hai, eka kAyaprayoga pariNata hotA hai ityAdi rUpase kathana mana:prayAgapariNata hoya che? ke vacanaprayAga pariNata hAya che agara kAyaprayoga pariNata hoya che ? uttara - 'goyamA' De gautama 'maNapaoga pariNayA vA evaM ekagasaMyogo, duyA saMyogo, tiyA saMyogo bhANiyanvo' prayogapati te bhAge dravyo bhanaH prayogathI vacanaprayAgathI ane kAyaprayAgathI paNa pariNata hAya che. e ja rIte eka sayeAga, ki saMyoga ane trikasa yAga paNa samajI levA. jevI rIte ke traNa dravye prayAgapariNata hAya che temAMthI koi eka dravya mana:prayAga pariNata hoya che ane eka dravya vacanaprayoga pariNata hAya che pratyAdi rUpa kathana kisayAgane uddezIne kahevAmAM AvyuM che te jANI levuM. e ja rIte je traNa drabyA prayAgapariNata thAya che te traNemAM eka dravya manaHprayega pariNata hAya che, eka vacanaprayoga pariNata hAya che, eka kAyaprayoga pariNata hoya che. ityAdi rUpanuM kathana trikasalaigika kathana samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre pRcchati-'jai maNappaogapariNayA kiM saccamaNappaogapariNayA, mosamaNappaogapariNayA, saccAmosamaNappaogapariNayA, asaccAmosamaNappaogapariNayA' he bhadanta ! yAni dravyANi manaHprayogapariNatAni tAni kiM satyamanaHprayogapariNatAni,mRSAmana: prayogapariNatAni, satyamRSAmanaHprayogapariNatAni, asatyAmRSAmanaHprayogapariNatAni bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! saccamaNappaogapariNayA vA, jAva asacAmosamaNappaogapariNayA vA' he gautama ! manaHprayogapariNatAni dravyANi satyamanaHprayogapariNatAni, mRSAmanaHmayogapariNatAni, satyamRSAmanaHprayogapariNatAni, asatyAmRSAmanaHpayogapariNatAni bhavanti, 'ahavA ege saccamaNappaogapariNae, do mosamaNappaogapariNayA vA' athavA ekamanaHprayogapariNataM dravyaM satyatrikayogakA kathana jAnanA caahiye| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai maNappaogapariNayA kiM sacamaNappaogapariNayA, mosamaNappaoga pariNayA saccAmosamaNappaogapariNayA asaccAmosamaNappaogapariNayA' he bhadanta ! jo tInoM dravya manaHprayoga pariNata hote haiM so kyA ve satya manaH prayoga pariNata hote haiM ? yA mRSAmanaHprayogapariNata hote haiM ? yA asatyAmRSAmanaHprayoga pariNata hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA! sacamaNappaogapariNayA vA, jAva asaccAmosamaNappaogapariNayA vA' he gautama jo tIna dravya manaH prayoga pariNata hote haiM ve satyamanaHprayogapariNata bhI hote haiM, mRSAmanaHprayoga pariNata bhI hote haiM aura asatyAmRSAmanaHprayoga pariNata bhI hote haiM / 'ahavA ege saccamaNappaogapariNae, do mosamaNappaogapariNayA' manaHprayoga prazna- 'jai maNappaogapariNayA kiM saccamaNappaoga pariNayA, mosamaNa ppaogapariNayA, saccAmosamaNappaogapariNayA, asaJcAvAmosamaNappaogapariNayA' he bhagavana je traNa dravya manaHprayoga pariNata hoya che? te zuM satyamana:prayoga pariNata hoya che? ke mRSAmanaHprayoga pariNata hoya che? agara satyamRSAmanaHprayoga pariNata hoya cha ? : asatyAbhUSAmana: pariNata DAya cha ? ta2- 'goyamA' he gautama 'saccamaNappaogapariNayA vA, jAva asaccAmosamaNappaogapariNayA vA' dravya mnpryaa| pariNata chAya cha te satyamanaHprayoga pariNa, mRSAmanaprayoga pariNata ane satyamRSAmana prayoga pariNata paNa khAya cha bhane atyabhUSAmAna prayoma pariNata 55 DAya che. 'ahavA ege saccamaNa paogapariNae do mAsamaNapaogapariNayA' manAyApariNata dravyomAthI se zrI. bhagavatI sUtra : Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 21 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 237 manaHprayogapariNata bhavati, dve tathAvidhe dravye mRSAmanaHprayogapariNate vA bhavataH, 'evaM duyAsaMjogo, tiyAsaMjogo bhANiyabyo' evaM uktarItyA dvikasaMyogaH, trikasaMyogo bhaNitavyaH vaktavyaH 'etthavi taheva jAva' atrApi dravyatrayAdhikAre'pi tathaiva vaktavyaM yathA dravyadvayAdhikAre uktam, tatazca manovacanakAyaprabhedato yaH prayogapariNAmaH, mizrapariNAmaH, varNAdibhedatazca vistrasApariNAma uktaH sa atrApi vAcyaH yAvat-pUrvokta sarva saMgrAhyam, 'ahavA ege taMsasaMThANapariNae vA,ege cauraMsasaMThANapariNae vA, ege AyayasaM ThANapariNae vA' athavA ekaM saMsthAnaprayogapariNata dravyaM tryasrasaMsthAnapariNataM vA bhavati eka dravyaM caturasrasaMsthAnapariNatam eka dravyam AyatasaMsthAnapariNataM vA bhavati, idamatra bodhyam-dravyatrayapariNAmAdhipariNata dravyoM meM se ekamanaHprayogapariNata dravya satyamanaHprayogapariNata hotA hai, tathA dUsare manaHprayogapariNata do dravya mRSAmanaHpayoga pariNata hote haiM / 'evaM duyAsaMyogo bhANiyavyo' isa uktarItike anusAra dvikasaMyoga, trikasaMyoga kahalenA cAhiye / 'ettha vi taheva jAva' isa dravyatrayake adhikArameM bhI aisA hI kathana karanA cAhiye jaisA ki kathana dravyadvayake adhikArame kiyA gayA hai| vahAM para mana, vacana, kAyake bhedase jo prayogapariNAma, mizrapariNAma aura varNAdike bhedase visrasApariNAma kahA gayA hai vaha yahAM para bhI kahanA cAhiye / 'yAvat' pada yahI bAta pragaTa karatA hai / 'ahavA ege taMsasaMThANa pariNae vA, ege cauraMsasaMThANapariNae vA, ege AyayasaMThANapariNae vA' athavA saMsthAna prayoga pariNata eka dravya vyasrasaMsthAna pariNata bhI hotA hai, koI eka dravya caturasra saMsthAna pariNata hotA hai, koI eka dravya Ayata saMsthAna pariNata hotA hai| yahAM para aisA samajhanA dravya satyamana:prayAga pariNata hoya che tathA bIjuM manaHprayoga pariNuta dravya mRSAmanaH prayogapariNata DAya che. 'evaM yAsaMyogo, tiyAsaMyogo bhANiyaco' 2411 Na & syo|| mane nisaya 55 sama sevA. 'ettha vi taheva jAva' me dravya tra dravyanA adhikAramAM paNa evuM ja kathana karavuM joIe. jevuM kathana dravyayanA adhikAramAM kahelu che. tyAM mana, vacana ane kAyanA bhedathI te prayogapariNAma, mizrapariNAma ane varNAdinA bhedathI vizvasA pariNAma kahela che te ahIMA paNa samajI levA-pAvata- e ja vAta yAvata 54thI sabha70 che. 'ahavA ege tesasaMThANapariNae vA, ege cauraMsasa ThANapariNae vA ege AyayasaM ThANapariNae vA' mayA to saMsthAna pariNuta eka dravya asaMsthAna pariNata paNa hoya che, kei eka dravya caturastra zrI bhagavatI sUtra : Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 bhagavatIsUge kAre prayogamizravitrasApariNateSu ekatve trayo vikalpAH, dvikasaMyogetu SaD vikalpAH, tathAhi-Adhasya ekatve zeSadvayasya krameNa dvitve chau, evam-Adhasya dvitve zeSadvayasya krameNa ekatve anyau dvau,ityevaM catvAraH, tathA dvitIyasyaikatve tRtIyasya dvitve paJcamaH, tathA dvitIyasya dvitve, tRtIyasya caikatve SaSThaH ityevaM SaT, trikayogetu eka evetyevaM sarve daza, evaM manaHprayogAdiSvapi triSu daza, satyamanaHprayoga pariNatAdiSu tu ekatve catvAraH, dvikayoge dvAdaza, tathAhi-Adhasya satyasyaikatve cAhiye dravyatraya pariNAmAdhikArameM payoga, mizra aura vilasA pariNata dravyadvayameM tIna vikalpa hote haiM' arthAt dravyatraya prayoga pariNata bhI hotA hai, mizrapariNata bhI hotA hai aura visA pariNata bhI hotA hai' ye hI ekatvameM tIna vikalpa haiN| dvikasaMyogameM 6 vikalpa hote haiM jo isa prakArase haiM Adike ekatvameM, aura zeSadvayake kramase dvitvameM do vikalpa tathA Adike dvitvameM aura zeSadvayake kramase ekatvameM do isa taraha cAra vikalpa to ye ho jAte haiN| tathA dvitIya ke ekatvameM aura tRtIyake ekatvameM aura tRtIyake dvitvameM pAMcavAM vikalpa hotA hai / tathA dvitIyake dvitvameM aura tRtIyake ekatvameM 6 chaThA vikalpa hotA hai isa taraha dvikasaMyogameM 6 vikalpa ho jAte haiN| tathA trikake yogameM eka vikalpa isa prakAra 3+6 +1=10 ye saba 10 vikalpa ho jAte haiN| isI tarahase manaH prayoga Adi tInameM 10 vikalpa ho jAte haiM arthAt 'dravyatrayamanaH prayogapariNata bhI hotA hai, vacaHprayogapariNata bhI hotA hai, aura saMsthAnA pariNata hoya che. keIeka dravya Ayata saMsthAna pariNata paNa hoya che. tAtparya e che ke dravyatrayanA adhikAramAM prayoga, mizra ane vistrasA pariNuta, dravyadayamAM ekatvamAM traNa vikalpa thAya che. arthAta dravyamaya pravega pariNata paNa hoya che mizra pariNata ane vizvasA pariNata paNa hoya che. Aja ekatvamAM traNa vikalpa che. brikasaMgamAM cha vikalpa thAya che. je A rIte che-pahelAnA ekatvamAM ane bAkImAM benA kamathI, dhitvamAM be vikalpa tathA Adina dhitvamAM ane bAkImAM benA kramathI, ekatvamAM be e rIte cAra vikalpa to Aja thAya che. tathA bIjAnA ekatvamAM ane trIjAnA dhitvamAM ema pAMcame, vika9pa thAya che. tathA bIjAnA dhitvamAM ane trIjAnA ekatvamAM ema cho vikalpa thAya che. e rIte brikasaMgamAM cha vikalpa thAya che. tathA trika saMyogamAM eka vikalpa A rIte 3+1+1=10 e badhA maLIne 10 daza vikalpa thAya cheAvI rIte manaprAgAdi traNenA daza vikalpa thAya che. arthAta dravyatraya manaHprayAga pariNata paNa hoya che. vacana prayoga zrI. bhagavatI sUtra: Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u 21 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 239 zeSANAM mRSAditrayANAM krameNa anekatve trayaH, evam AdhasyAnekatve zeSANAM trayANAm krameNa ekatve traya ityevaM SaT, tathA dvitIyasya ekatve zeSadvayasya krameNa anekatve dvau, tathA dvitIyasya anekatve zeSadvayasya krameNa ekatve dvau, tRtIyacaturthayorekatvAnekatvAbhyAm ekaH, tayorevAnekatvaikatvAbhyAm ekaH, ityevaM dvAdaza, kAyaprayogapariNata bhI hotA hai / ye hI ekatvameM tIna vikalpa hai / dvikasaMyogameM 6, aura trikasaMyogameM 1 isa prakAra ye 10 vikalpa haiN| tathA satyamanaHprayoga pariNata AdikoMmeM ekatvameM cAra vikalpa hote haiM jo isa prakArase haiM dravyatraya satyamanaHprayoga pariNata bhI hotA hai, asatyamanaH prayoga pariNata bhI hotA hai, ubhayamanaHprayogapariNata bhI hotA hai, ora anubhayamanaHprayoga pariNata bhI hotA hai isa tarahase ye ekatvameM cAra vikalpa haiM / dvikayogameM 12bAraha vikalpa hote haiM jo isa prakArase haiM Adi satyake ekatvameM aura zeSamRSAditrayake kramazaH ane katvameM tInavikalpa, isI tarahase Adi satyake anekatvameM aura zeSatInake kramazaH ekatvameM tIna vikalpa isa prakAra 6 vikalpa ye hue, tathA dvitIya mRSAke ekatvameM aura zeSadvayake kramazaH anekatva meM do vikalpa, isa prakAra 10 daza vikalpa hue aura tRtIya evaM caturthake ekatva evaM anekatva ko lekara 1 eka vikalpa aura inhoM ke anekatva aura ekatvako lekara eka aura vikalpa isa prakArase dvikpariNuta paNa hoya che. ane kAyaprayoga pariNata paNa hoya che. e ja ekatvamAM 3 traNa vikalpa che. ane dika saMyogamAM 6 cha ane trikasaMgamAM 1 eka e pramANe kula 10 daza vikalpa thAya che. tathA satyamanaprayoga pariNata AdimAM ekatvamAM cAra 4 vikalpa thAya che. je A pramANe che-dravyatraya satyamanaH prayoga pariNata paNa hoya che. asatyamanaH prayogapariNata paNa hoya che. ubhaya manaHprayAga pariNata paNa hoya che ane anubhaya manaH prayoga pariNata paNa hoya che e rIte ekatvamAM cAra vikalpa che. krikasaMgamAM 12 bAra vikalpa thAya che je A pramANe che. pahelA satyanA ekatvamAM ane bAkI mRSA Adi trayanA kramathI anekatvamAM traNa vikalpa, e ja rIte Adi satyanA anekavAmAM ane bAkInA traNenA kramathI kramazaH anekavamAM traNa 3 vikalpa e rIte cha vikalpa thAya che. tathA bIjA mRSAnA ekatvamAM ane bAkInA benA kamathI anekatvamAM be 2 vikalpa tathA bIjA bhedanA anekatvamAM ane zeSa benA kramathI ekavamAM 2 be vikalpa, A pramANe10 daza vikalpa thayA. ane trIjA ane cothAnA ekatva ane anekatvane laIne eka vikalpa ane tene ja aneka ane ekatvane laIne bIjo vikalpa e rIte dikasaMganA zrI. bhagavatI sUtra: Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 magavatIne trikayoge tu catvAraH,ityevaM sarve'pi viNshtirviklpaaH| evaM parimaNDalAdiSu paJcasu ekatve paJca, dvikayoge viMzatiH-Adhasya ekatve zeSANAM caturNAm krameNAnekatve catvAraH, tathA AdhasyAnekatve zeSANAM ca krameNa ekatve catvAraH, ityevamaSTau, evaM dvitIyasya ekatve anekatve ca, zeSatrayasya cAnekatve ekatve ca SaT, tathA tRtIgasya ekatve anekatve ca zeSayoranekatve ekatve ca catvAraH, evaM caturthasya ekatve anekatve ca, paJcamasyAnekatve ekatve ca dvau, ityevaM vizatiH, trikayogetu daza iti sarve triMzad vikalpAH / evamanye'pi svayamUhanIyAH ||suu0 22 / / yogameM ye 12 vikalpa haiM / tathA trikayogameM cAra vikalpa hote haiM, isa taraha saba 20 vikalpa hote haiM / isI tarahase parimaMDala Adi saMsthAnomeM ekatvameM pAMca vikalpa, dvikayogameM 20 vikalpa hote haiN| 20 vikalpa isa prakArase haiM Adike ekatvameM, zeSacAroMke kramazaH anekatvameM cAra vikalpa, tathA Adike anekatvameM aura zeSacAroMke kramazaH ekatvameM cAra vikalpa isa prakAra AThavikalpa ye hue, isI tarahase dvitIyake ekatvameM tathA zeSatrayake anekatvameM aura ekatvameM 6 vikalpa, tathA tRtIyake ekatvameM aura anekatvameM, tathA zeSadoke anekatvameM aura ekatvameM cAra vikalpa hote haiM, isI tarahase caturthake ekatvameM aura anekatvameM, paMcamake anekatvameM aura ekatvameM, do vikalpa isa taraha ye saba milakara bIsa 20 vikalpa ho jAte haiM / tathA trikake yogameM daza vikalpa isa prakAra saba milakara tIsa 30 vikalpa ho jAte haiN| isI tarahase aura bhI vikalpa apane Apa samajha lenA cAhiye / / mU0 22 / / 12 bAra vika9pa thAya che. trika saMgamAM ja cAra vikalpa thAya che. e rIte kula 20 vIza vikalpa thAya che. A rIte parimaMDala Adi saMsthAnemAM ekatvamAM pAMca vikalpa. drika sagamAM vIza vikalpa thAya che. je vIsa vikalpa A pramANe che.-pahelAnA ekatvamAM, ane bAkInA cArenA kramathI anekavamAM 4 cAra vikalpa tathA pahelAnA aneka vamAM ane bAkInA cArenA kramathI ekatavamAM 4 cAra vikalpa e pramANe kula ATha 8 vikalpa thAya che. e ja rIte bIjAne ekatvamAM ane anekatvamAM tathA bAkInA traNenA aneka vamAM ane ekatavamAM cha 6 vikalpa tathA trIjAnA ekatvamAM ane anekatvamAM tathA bAkInA benA anekatvamAM ane ekatvamAM cAra vikapa thAya che. e ja rIte cothAnA ekavamAM, anekatvamAM pAMcamAnA anekavamAM ane ekatvamAM 2 be vikalpa A rIte kula maLIne 20 vaza vikalpa thAya che. tathA traNanA yogamAM 10 daza vikalpa e rIte kula 30 trIsa vikalpa thAya che. A pramANe bAkInA bIjA vikalpa paNa samajI levA. sa.22. zrI. bhagavatI sUtra : Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 mU.23 mUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 241 mUlam-cattAri bhaMte ! davA kiM paogapariNayA mIsApariNayA, vIsasApariNayA ? goyamA ! paogapariNayA vA, mIsApariNayA vA, vIsasApariNayA vA, ahavA ege paogapariNae, tinni mIsApariNayA 1,ahavA ege paogapariNae, tinni vIsasApariNayA 2, ahavA do paogapariNayA do mIsApariNayA 3, ahavA do paogapariNayA, do vIsasApariNayA 4, ahavA tinni paogapariNayA ege mIsApariNae 5, ahavA tinni paogapariNayA, ege vIsasApariNae 6, ahavA ege mIsApariNae. tinnivIsasApariNayA 7, ahavA do mIsA pariNayA, do vIsasA pariNayA 8, ahavA tinni mIsApariNayA ege vIsasApariNae 9, ahavA ege paogapariNae, ege mIsApariNae, do vIsasApariNayA 1, ahavA ege paogapariNae, do mIsApariNayA, ege vIsasApariNae 2, ahavA do paogapariNayA; egemIsApariNae, ege vIsasA pariNae 3, jai paogapariNayA ki maNappaogapariNayA ? vaippaogapariNayA kAyappaogapariNayA evaM eeNaM kameNaM paMca cha satta jAva dasasaMkhejjA, asaMkhejjA, aNaMtA ya davA bhANiyabA, duyA saMjoeNaM, tiyA saMjoeNaM, jAva-dasasaMjoeNaM, bArasasaMjoeNa, uvajujiUNaM jattha jattiyA saMyogA uDeti te savve bhANiyavA, ee puNa jahA navamasae pavesaNae bhaNihAmo tahA uvajuMjiUNa bhANiyavA, jAva asaMkhejA, aNaMtA evaM ceva, navaraM ekaM padaM abbhahiyaM, jAva ahavA aNaMtA parimaMDalasaMThANa pariNayA jAva aNaMtA AyayasaMThANapariNayA // sU0 23 / / zrI. bhagavatI sUtra : Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 bhagavatIsUtre chAyA-catvAribhadanta ! dravyANi kiM prayogapariNatAni, mizrapariNatAni vistrasApariNatAni ? gautama ! prayogapariNatAni vA, mizrapariNatAni vA, visAsApariNatAni vA,athavA ekaM prayogapariNataM trINi mizrapariNatAni 1, athavA ekaM prayogapariNata trINi visrasApariNatAni 2, athavA dve prayogapariNate, dve mizrapariNate 3, athavA dve prayogapariNate, dve visrasA pariNate 4, athavA trINi prayogapariNatAni,eka mizrapariNatam 5, athavA trINi prayogapariNatAni, eka visrasApariNataM 'cattAri bhaMte ! davvA kiM paogapariNayA' ityAdi / sUtrArtha-( catnAri bhaMte ! davvA kiM paogapariNayA) he bhadanta ! cAra dravya kyA prayogapariNata hote haiM ? yA mizrapariNata hote haiM ? yA visramApariNata hote haiM ? (gAyamA) he gautama ! (paogapariNayA vA, mIsA pariNayA vA, vImasApariNayA vA) cAra dravya prayogapariNata bhI hote haiM, mizrapariNata bhI hote haiM, virasA pariNata bhI hote haiM (ahavA ege pogapariNae, ninni mImApariNayA) athavA ekaprayogaparijata hotA hai / bAkIke tIna mizrapariNata hote haiM (ahavA ege paogapariNae, tini vIsasApariNayA) athavA ekaprayogaparaNita hotA hai bAkoke tIna vitrasApariNata hote haiM 2, (ahavA do paogapariNayA, do mIsApariNayA3) athavA do prayogapariNata hote haiM aura do mizrapariNata hote haiM 3, (ahavA do paogapariNayA, do vIsasA pariNae4) athavA do prayogapariNata hote haiM do visramApariNata hote haiM 4, (ahavA tinni paogapariNayA, ege mIsApariNae 5) athavA tIna payogapariNae hote haiM 'cattAri bhaMte dabA kiM paogapariNayA ityAdi" sutrAtha-'cattAri bhaMte davyA kiM paogapariNayA' he mAvana yA2 dravyo the prayogaparirAta DAya cha bhitra pariNata hAya che , (12sA pariNata DAya cha 'goyamA he gautama ! 'paogapariNayA mIsApariNayA vImasA pariNayA vA' yA2 dravya prayogAyariyata, bhitra pariNata bhane vikhasA pariNata / cha. 'ahavA ege pogapariNae tinni mIsA pariNayA' bhayavA se prayogapariNata DAya cha bhane mADInA traSNu mizra pariNata DAya cha ? ' ahavA ege paogapariNae tinni vIsasA pariNayA, athavA eka prayoga pariNata hoya che bAkInA traNa viaisA pariNata hoya che 2 'ahavA do paogapariNayA, do mIsA pariNayA' 551 2 605 ayogapariyata DAya cha bhane me bhitrapariNata DAya 3. 'ahavA do paogapariNayA do vIsasA pariNayA' yA dravyA prayoga pariSyata DAya che mana meM visasA pariNata hAya.4 zrI. bhagavatI sUtra : Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " 9 prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 23 sUkSmapRthvIkA yasvarUpanirUpaNam 243 6 athavA eka mizrapariNata, trINi visrasApariNatAni 7, athavA he mizrapariNate pariNate 8, athavA, trINi mizrapariNatAni, ekaM visrasApariNatam 9, athavA eka prayogapariNatam, eka mizrapariNataM dve visrasApariNate 1, athavA eka prayogapariNata dve mizrapariNate, eka visrasApariNatam 2, athavA dve prayogapariNate, eka mizrapariNatam, eka visrasApariNatam 3, yAni prayogapariNatAni ekadravya mizrapariNata hotA hai 5 / ( ahavA tini paogapariNayA ege vIsasA pariNae 6) athavA tInadravya prayogapariNata hote haiM aura eka dravya visrasA pariNata hotA hai 6 / ( ahavA ege mIsApariNae, tini areerpariNae 7 athavA eka dravya mizrapariNata hotA hai bAkIke 3 dravya visrasA pariNata hote haiM 7 / ( ahavA do mIsApariNayA, do vIsasApariNayA) athavA do dravya mizrapariNata hote haiM aura do dravya visrasA pariNata hote haiM 8 / ( ahavA tini mIsApariNayA ege vIsasA pariNae 9 ) athavA tIna mizrapariNata hote haiM aura eka dravya visrasA pariNata hotA hai 9 / ( ahavA ege paogapariNae ege mIsApariNae, dovIsasA pariNayA 1) athavA ekadravya prayogapariNata hotA hai, ekadravya mizrapariNata hotA hai aura do dravyavitrAsApariNata hote haiM / ( ahavA ege paogapariNae, do mIsApariNayA, eMge bIsasApariNae 2) athavA eka dravya prayogapariNata hotA hai, do dravya mizrapariNata hote haiM aura 'ahavA tini paogapariNayA ege mIsA pariNae' athavA traNa prayoga parizuta hAya che ane eka mizri pariNata heAya che. pa tear tini pagapariNayA ege vIsasA pariNayA' athavA bhA dravya prayoga pariguta hoya che bhane thoDa visrasA pariNata hAya che. 6 ahavA ege mIsA pariNae cinnivIsasA pariNae ' athavA eka dravya mizraparita hoya che khAkInA traNa dravyo visasAparita hoya che. 7 ' ahavA do mIsA pariNayA do vAsasA pariNayA' athavA me dravya mizraparita ane e draSyA visasApariNata hAya che. 8 6 'ahavA tini mIsA parigayA ege vIsA pariNae athavA bhazu mizraparita hoya che ane me dravya visasAyariguta hoya che. 8 ' ahavA ege paogaparigae, ege mIsApariNae do vIsasA pariNayA' athavA eka dravya prayogapariNata hAya che, eka mizrapati hoya che ane e dravya visasA parita hoya che. 1 ' ahavA ege paogapariNae do mIsA pariNayA ege vIsasA pariNae' meDa dravya prayogadharita hoya che me mizra parizuta hoya che ( " " zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 bhagavatIsUtre kiM manaHprayogapariNatAni, vacaHprayogapariNatAni, kAyaprayogapariNatAni ? evam etena krameNa paJca, SaT, sapta, yAvat daza, saMkhyeyAni, asaMkhyeyAni, anantAni ca dravyANi bhaNitavyAni, dvikasaMyogena, trikarmayogena yAvat dazasaMyogena, dvAdazaeka vya visrasA pariNata hotA hai 2, (ahavA do paogapariNayA, ege mIsApariNae, ege vIsasApariNae 3) athavA do dravya prayogapariNata hote haiM, ekamizrapariNata hotA hai aura eka visrasA pariNata hotA hai 3, (jai paogapariNayA kiMmaNappaogapariNayA3) he bhadanta ! cAra dravya yadi prayoga pariNata hote haiM to kyA ve manaH prayogapariNata hote haiM yA vacanaprayogapariNata hote haiM yA kAyaprayoga pariNata hote haiM ? ( evaM eeNaM kameNaM paMca, cha, satta, jAva dasa, saMkhejjA, asaMkhejjA, aNatA ya davyA, duyAsaMjoeNaM, tiyAsaMjoeNaM, jAva dasa saMjoeNaM, bArasasaMjoeNaM, bhANiyavvA) he gautama ! isa viSayameM samasta kathana pahile kiye kathanake anusAra hI jAnanA cAhiye / isI prakAra se kramAnusAra pAMca, cha, sAta, yAvat daza, saMkhyAta, asaMkhyAta aura ananta dravyoMke dvikasaMyoga vikasaMyoga, yAvat dazasaMyoga, bAraha sayoga kaha lenA cAhiye / (uvamuMjiUNaM bhane meM ya vikhasA pariNa1 DAya che. 2 'ahavA do pogapariNayA, ege mIsA pariNae, ege visasA pariNae' mayA me dravya prayogapariNata, me bhitra pariNata DAya cha bhane the virasA pariNata hAya che. 3 'nai pogapariNayA kiM maNappaogapariNayA 3 . bhagavan yA2 dra0ya ne prayogaparita DAya to ta manaHprAga pariNata hoya che ? vacanabAga pariNata ke kAyaprayoga pariNata hoya che ? 'evaM eeNaM kameNaM paMca, cha, satta jAva dasa, sakhejA, asaMjjA , aNaMtA ya davyA yA saMyoeNaM, tiyA saMyoeNaM, jAva dasa saMjoeNaM; bArasa saMjoeNaM bhANiyamA gautama mA viSayamA saghaNu yana pdde| 42vAmAM Avesa 4thanAnusAra samajI levuM. ane e ja rItanA krama pramANe pAMca, cha, sAta-yAvata-daza, saMkhyA asaMkhyAta ane anaMta dravyonA dvika saMcAga, trika saMyoga- vAvata- daza saMyoga, bAra sayA sama . ' uvajajiuNaM jattha jatthiyA saMjogA udreti te savve zrI. bhagavatI sUtra : Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 23 sUkSmapRthivIkAyasvarUpanirUpaNam 245 saMyogena upayujya yatra yAvantaH saMyogA utiSThante te sarve bhaNitavyAH, ete punaH yathA natrazatake pravezana ke bhaNiSyAmastathA upayuktena bhaNitavyAH yAvatasaMkhyeyAH anantAH, evametra, navaram eka padam abhyadhikam, yAvat - athavA anantAni parimaNDalasaMsthAnapariNatAni yAvat anantAni AyatasaMsthAnapariNatAni / / 0 23 // TIkA - atha dravyacatuSkapariNAmamadhikRtya prAha- 'cattAri bhaMte ! ityAdi / ' cattAri bhaMte! davvA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA, vIsasApariNayA ?' jattha jasthiyA saMyogA uTTheti te savve bhANiyavvA) jahAM para jitane saMyoga upayogapUrvaka vicArapUrvaka saMbhavita ho utane ve saba saMyoga vahAM para kahanA cAhiye / (ee puNa jahA navamasae pavesaNae bhaNihAmo tahA uvajuMjiUNa bhANiyavvA) ye saba saMyAga nauveM zataka ke pravezana arthAt battIsaveM uddezaka meM jisa prakAra se kahe jAveMge, upayogapUrvaka usa prakAra se vicAra karake unheM kahanA cAhiye / (jAva asaM khejjA anaMtA, evaM ceva-navaraM eka padaM anbhahiyaM) yAvata - asaMkhyAta, ananta dravyoMke pariNAma isI prakAra se jAnanA cAhiye / parantu - eka pada adhika karake kahanA cAhiye / jAva ahavA anaMta parimaMDala saMThANapariNayA jAva anaMtA AyayasaMThANa pariNayA) yAvat-athavA - anantadravya parimaMDala saMsthAna rUpa se pariNata hote haiM- yAvat-anantadravya Ayata saMsthAnarUpase pariNata hote haiM / TIkArtha - isa sUtradvArA sUtrakArane dravya catuSka Adike pariNAmako adhikRta karake kahA hai. isameM prabhuse aisA pUchA hai 'cantAri bhaMte ! bhANiyannA' kyA bheTalA saMyoga upayogapUrva - vidyArapUrva saMlavita hoya teTasA te tamAbha saMyoga tyAM sabhaka sevA ( ee puNa jahA navamasaye pavesaNae bhaNihAmo tahA uvaju jiUNa bhANiyanvA te tamAma sayogI navamA zatanA praveza paryaMta je rIte kahevAmAM Avaze, upayAgapUrvaka te rIte vicArIne samajI levA. jAva asaMkhejjA anaMtA evaM ceva-navaram ekaM padaM amahiyaM ' yAvat asaMkhyAta anaMta dravyenuM pariNamana Aja rIte samajI levuM, paraMtu eka pada vadhArIne kahevuM lekhe. " jAva ahavA aNaMtaparamaMDalasaMThANapariNayA jAva anaMtA AyayasaMThANapariNayA yAvat ana Mta dravya parimaMDala saMsthAnarUpathI pariNata hAya che-- yAvat anaMta dravya Ayata saMsthAnarUpathI pariNata hoya che. TIkA - A sutravaDe dravya catuSkAdinA pariNAmane adhikRta karIne kahyuM che. zyAmAM gautama svAbhIkhe asune khetuM pUchayuM che - ' cattAri bhaMte davvA kiM paoga zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 246 bhagavatIsUtre gautamaH pRcchati- he bhadanta ! catvAri dravyANi kiM prayogapariNatAni, mizrapariNatAni, vitrasApariNatAni bhavanti ? bhagavAnAha- 'goyamA ! paogapariNayA vA, mIsApariNayA vA, vIsasApariNayA vA' he gautama ! catvAri dravyANi prayogapariNatAni vA, mizrapariNatAni vA, visApariNatAni vA bhavanti, 'ahavA ege paogapariNae tinni mIsApariNayA 1, athavA teSu eka dravyam prayogapariNataM bhavati, trINi ca dravyANi mizrapariNatAni bhavanti 1, 'ahavA ege pogapariNae tini cIsasA pariNayA2' athavA eka prayoga pariNataM bhavati, trINi ca visrasApariNatAni bhavanti2, "ahavA do paogapariNayA, do mIsAparigayA 3, athavA dve dravye prayogapariNate bhavataH, dve ca mizrapariNate, 'ahavA do paogapariNayA do vIsasA pariNayA4' athavA dve prayogapariNate bhavataH dve visrasApariNate4, 'ahavA tinni paogapariNayA ege mIsApariNae' davvA kiM paogapariNayA, mosApariNayA, vIsasApariNayA' he bhadanta ! cAra dravya kyA prayogapariNata hote haiM ? yA mizrapariNata hote haiM ? yA visrasApariNata hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahete haiM 'goyamA ! paogapariNayA vA, mosApariNayA vA, vIsasApariNayA vA' he gautama! cAra dravya prayogapariNata bhI hote haiM, mizrapariNata bhI hote haiM, aura visrasA pariNata bhI hote haiM / 'ahavA-ege paogapariNae tini mIsA pariNayA, ahavA ege paogapariNae, tinni vIsasA pariNayA, ahavA do paogapariNayA, do mIsA pariNayA, ahavA do paogapariNayA, do vIsasA pariNayA' athavA-unameM eka dravya prayogapariNata hotA hai, tIna dravya mizra pariNata hote haiM, athavA-eka dravya prayoga pariNata hotA hai tIna dravya visrasA pariNata hote haiM2, athavA-do dravya prayoga pariNayA, mIsA pariNayA; vIsasA pariNayA' bhagavan yA2 dra0ya zu prayoga pariNata hoya che? mizra pariNuta ke visasA pariNata hoya che? uttara- 'goyamA' 'paogapariNa yA vA mIsA pariNayA vA vIsasA pariNayA' he gautama cAra dravya pravega pariNata, mizra pariNata ane visasA pariNata heya che. 'ahavA ege pogapariNae tini mIsA pariNayA, ahavA ege paogapariNae timni vIsasA pariNayA, ahavA do paogapariNayA do mIsA pariNayA, ahavA do paogapariNayA do vIsasApariNayA' AthA tabhA , dravya prayoga pariNata, traNa dravya mizra pariNata hoya che? athavA eka dravya prayoga pariNata hoya che ane traNa dravya visasA pariNata hoya che. 2 athavA be dravya pravega pariNata hoya che zrI. bhagavatI sUtra : Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrikA TIkA sa. 8 u. 1 sU.23 sUkSmapRthvI kAyasvarUpanirUpaNam 247 athavA trINi prayogapariNatAni bhavanti eka mizrapariNataM bhavati5, ' ahavA tinni paogapariNayA ege vIsasApariNae6' athavA trINi prayogapariNatAni bhavanti, ekaM vivasApariNata bhavati6, ' ahavA ege mIsApariNa tini vIsasApariNayA 7' athavA eka dravyaM mizrapariNata bhavati, trINi ca visrasApariNatAni bhavanti 7, 'ahavA do mIsApariNayA do bIsasApariNayA 8' athavA dve dravye mizrapariNate bhavataH dve visrasApariNate bhavataH 8, 'ahavA tini mIsApariNayA ege vIsasApariNae9' athavA trINi dravyANi mizrapariNatAni bhavanti, eka visrasApariNataM bhavati9, ' ahavA ege paogapariNae, ege mIsApariNae do vIsasApariNayA 10' athavA eka dravyaM prayogapariNata hote haiM, do dravya mizra pariNata hote haiM3, athavA - do dravya prayogapariNata hote haiM, do dravya visrasA pariNata hote haiM4 / 'ahavA timni paogapariNayA, ege mIsA pariNae' athavA tIna dravya prayoga pariNata hote haiM, eka dravya mizra pariNata hotA hai5, 'ahavA tini paoga pariNayA, ege vIsasA pariNae' athavA tIna dravya prayogapariNata hote haiM, eka dravya visrasA pariNata hotA hai6, 'ahavA ege mIsA pariNatini vIsasA pariNae' athavA eka dravya mizra pariNata hotA hai, tIna dravya visrasA pariNata hote haiM, 'ahavA - do mIsA pariNae, do bIsasA pariNayA' do dravya mizrapariNata hote haiM, do dravya visrasA pariNata hote haiM8 / 'ahavA tini mIsApariNayA, ege vIsasApariNae' athavA cAra dravyeAmeMse tIna dravya mizrapariNata hote haiM aura eka dravya visApariNata hotA hai / 'ahavA ege paogapariNae, ege mIsA ane e dravya mizra pariNata hoya che. 3 athavA e dravya prayAga pariNata hAya che ane me visvasA parizruta hoya che. 4 ' ahavA tini paogapariNayA ege mIsApariNae' athavA traNa dravya prayAga pariNata hoya che ane dravya mizra pariNata hoya che. pa 'ahavA tini paogapariNayA ege bIsasA pariNae " athavA traNa dravya prayoga pariNata hoya che ! dravya visasA pariNata hoya cha / 'ahavA ege mIsApariNae tini vIsasA pariNae' me dravya mizra parita hoya che yAne jaNu dravya visasA parita hoya che. 7 6 ahavA do mIsA pariNae do vIsasA pariNayA ' e dravya mizra prayAga pariNata hoya che ane be vijrasA pariNata hoya che. ahavA tibhimIsA pariNayA ege vIsasA pariNae' athavA gaNu dravyo mizra zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 bhagavatI sUtre pariNata bhavati, eka mizrapariNatam, dve ca visrasAdariNate bhavataH 10, 'ahavA ege paogapariNae do mIsApariNayA, ege vAsasApariNae 11 athavA eka payogapariNata bhavati dve mizrapariNate bhavataH, eka visrasApariNataM bhavati11, 'avA do paogapariNayA, ege mIsApariNae, ege vIsasApariNae12' athavA dre prayogapariNate bhavataH, eka mizrapariNatam, eka visrasApariNataM bhavati, gautamaH pRcchati - ' jar3a paogapariNayA kiM maNappaogapariNayA, vaippaogapariNayA, kAyapaogapariNayA ?" he bhadanta ! yAni dravyANi prayogapariNatAni tAni kiM manaHprayogapaNitAni vacaHpayogapariNatAni, kAyaprayogapariNatAni , pariNae, do vIsasApariNae 9 athavA inameMse eka dravya prayogapariNata hotA hai, eka dravya mizrapariNata hotA hai aura do dravya visrasA pariNata hote haiM / 'ahavA ege paogapariNae, do mIsApariNae, ege vosasA pariNae 2' athavA eka dravya prayogapariNata hotA hai, do dravya mizrapariNata hote haiM, eka dravya visrasApariNata hotA hai / 'ahavA do paogapariNayA ege mIsA pariNae, ege vIsasA pariNae' do dravya prayoga pariNata hote haiM, eka dravya mizrapariNata hotA hai, eka dravya visrasA pariNata hotA hai / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'jai pagapariNayA kiM maNappaoga pariNayA, vappaoga pariNayA, kAyappaogapariNayA' he bhadanta ! jo dravya prayogapariNata hote haiM ve kyA manaH prayoga pariNata hote haiM ? yA vacana prayogapariNata hote haiM ? yA kAyaprayoga pariNata ane eka dravya visasA pariNata hAya che. 1 " aar ege, ogapariNae ege mIsA pariNae, do vIsasA pariNae' athavA me : dravya prayogaya zizuta, me dravya mizrapariNata ane e dravya visrasA pariNata heAya che. pariNae do mIsA pariNae ege bIsasA pariNaya' pariNata, eka dravya mizra pariNata ane eka dravya visrasA pariNata hoya che. 2 ahavA ege paogapariNae do mIsApariNae ege vIsasA pariNae ' athavA bhe dravya prayoga pariNata be dravya mizra pariNata ane eka dravya visrasA pariNata hAya che. 3 'ahavA do paogapariNayA, ege mosA pariNae, ege bIsasApariNae' e dravyeA prayAgapati, eka dravya mizrapati ane eka dravya visasApariNata hoya che.4 gautama svAbhI pUche che hai- 'jai paogapariNayA kiM maNappaoga pariNayA astuogapariNayA kAya paogapariNayA he bhagavan je dravya prayAgapariNata hAya che te zuM mana:prayoga pariNata hAya che ? ke vacanaprayAga parita ke kAyaprayAga " 2 ahavA ege paoga athavA ekadravyaprayAga " 6 zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za. 8u.1 sa. 23 mUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 249 bhavanti ? bhagavAnAha- 'goyamA! maNappaogapariNayA vo vaippaogapariNayA vA kAyappaogapariNayA vA' he gautama ! prayogapariNatAni dravyANi manaHprayogapariNatAni vA, vacaHprayogapariNatAni vA, kAyapayogapariNatAni vA bhavanti ityAdi sarvadravyacatuSkaprakaraNopalakSita draSTavyam , tacca pUrvoktAnusAreNa Ayata. saMsthAnaparyantaM yathocitamavaseyam , atra ca pudgaladravyacatuSkapariNAme prayogamizravitrasApariNateSu triSu ekatve trayaH, dvikayoge tu nava, tathAhi-Adyasya ekatve dvayozca krameNa tritve dvau, evam Adhasya dvitve dvayorapi krameNaiva dvitve dvau, tathA''dyasya tritva dvayozca krameNaikatve dvau, evam dvitIyasyaikatve anyasya tritve ekaH, tathA dvayorapi dvitve ekaH, tathA dvitIyasya tritve anyasya pariNata hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- he gautama! 'maNappabhoga pariNayA vA, vaippaogapariNayA vA, kAyappaogapariNayA vA jo dravya prayogapariNata hote haiM ve manaprayogapariNata bhI hote haiM, vacana prayoga pariNata bhI hote haiM aura kAyaprayogapariNata bhI hote haiM / ityAdi samasta kathana dravyacatuSka ke prakaraNameM kahe gaye anusAra AyatasaMsthAna paryanta yathocita jAnanA cAhiye / isa pudgala dravyacatuSkake pariNAma meM prayoga, mizra, visrasApariNata tIna meM ekatvameM tIna vikalpa hote haiM / dvika ke yogameM 9 vikalpa hote haiM. jo pUrvameM isa prakAra se prakaTa kiye gaye haiM-Adi ke ekatvameM aura do ke krama se tritva meM do vikalpa, isI taraha Adi ke dvitva meM aura doke bhI krama se dvitva meM do vikalpa tathA Adi ke tritva meM aura do ke kramazaH ekatva meM do vikalpa, imI taraha se dvitIya ke ekatvameM aura dUsare pariNata khAya ke ? uttara- 3 gautama 'goyamA' 'maNappaoga pariNayA vA vaippaoga pariNayA vA, kAyappaogapariNayA vA' re dravya prayogapariNata DAya che te manaH prayoga pariNata, vaca: prayoga pariNata ane kAyaprayoga pariNata hoya che. ItyAdi samarata kathana cAra dravyanA prakaraNamAM kahyAnusAra Ayata saMsthAna paryata ucita rIte samajI levuM. A pudagala dravya catuSyanA pariNAmamAM prayoga, mizra, ane vizvasA pariNata traNanA ekatavamAM traNa vikalpa thAya che. dvikanA yugamAM nava vikalpa thAya che je pahelAM A pramANe darzAvela che.- AdinA ekatvamAM ane benA kramamAM tritvamAM be vikalpa e ja rIte AdinA dhitvanA ane enA paNa kamathI divamAM be vikalpa tathA AdinA. trivamAM ane enA kramathI ekatvamAM be vikalpa e ja rIte ditIyanA ekatvamAM ane zrI. bhagavatI sUtra : Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 bhagavatI ekatve ekaH, ityevaM nava, trikayoge tu ya eva bhavanti, ityevaM sarve pazcadaza bhavanti atha paJcAdidravyapudgalapariNAmaprakaraNAni atidizannAha- ' evaM eeNaM kameNaM paMca cha satta jAva dasa saMkhejA, asaMkhejjA aNatA ya davA bhANiyA,' evam uparyuktarItyA etena dravyacatuSkAntapariNAmaviSayakeNa abhilApakrameNaiva paJca, SaT, sapta, yAvat- aSTa, nava, daza, saMkhyeyAni, amarUyeyAni, anantAni ca drazyANi bhaNitavyAni, duyA saMjoeNaM, tiyA saMjoeNaM, jAba dasa saMjoeNaM, bArasa saMjoeNaM uvarju jiUNa jattha jattiyA saMyogA uddeti te savve bhANiyamA dvikasa yogena, trikasaMyogena, yAvat - catuSkasa yogena, paJcakasa yogena, ke tritva meM eka vikalpa, tathA donoM ke bhI dvitva meM eka vikalpa, tathA dvitIya ke tritvameM aura anyake ekatva meM eka vikalpa isa taraha se kula vikalpa 3+2+3=15 hote haiN| aba sUtrakAra aisA prakaTa karate haiM ki-'evaM eeNaM kameNaM paMca, cha satta, jAva dasa saMkhejA, asaMkhejjA aNaMtA ya davyA bhANiyavvA' jaisA yaha dravya catuSkAnta pariNAma viSayaka abhilApa prakaTa kiyA gayA hai isIke anusAra pAMca, cha, sAta, yAvatATha, nau daza, saMkhyAta, asaMkhyAta aura ananta dravyoMko bhI dvikasaMyogase, trikasaMyogase, yAvat-catuSkasaMyogase pAMcake saMyogase, chahake saMyogase, sAtake saMyogase, AThake saMyogase, nauke saMyogase, dazake saMyogase, dvAdazake saMyogase, upayogapUrvaka vicAra karake kahanA cAhiye / arthAt jisa prakArase cAra dravyoMke prakaraNameM aisA prakaTa kiyA gayA hai ki ye cAroM dravya prayogapariNata bIjAnA trivamAM eka vikalpa ane baMnenA, tvimAM eka vikalpa tathA dvitIyanA tritvamAM ane anyanA ekatvamAM eka vikalpa e rIte A nava vikalpa thAya che. trikanA yAmA vaNa . (45 saya che. merIta va vi465 3+ + 3% 15 yAya che. ve sUtra2 pAya, cha, vigerenA viSayamA nAce pramANe 4 cha:- eeNaM kameNaM paMca, cha, satta jAva, dasa, saMkhejA, asaMkhejjA aNaMtA ya dayA bhANiyavyA' jevI rIte A dravya catuSkAnta pariNAma viSayaka abhilApa pragaTa, karela che e ja rIte pAya, 7, sAtA-yAvata-2418, nava, za, sayAta, pAta, mane mAnatadravyAna 59ya tri saMyogathI, - yAvat - yatu satyAgathI, pAMyanA sayogathI, chn| saMyogathI, sAtanA saMyogathI navanA saMyogathI, dazanA saMgathI, bAranA saMyogathI upayegapUrvaka vicAra karIne samajI levuM. arthAta je prakAre cAra dravyonA prakaraNamAM jeTaluM prakaTa karavAmAM AvyuM che ke e cAre dravya prayogapariNata hoya che, mizra pariNata paNa hoya che, visasA zrI. bhagavatI sUtra : Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU. 23 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 251 SaTkasaM yogena, saptakasa yogena, aSTakama yogena, navakasa yogena, dazaka saMyogena, dvAdazakasayogena upayujya upayuktena upayogapUrvaka vicAryetyarthaH yatra yAvantaH saMyogA uttiSThante yathocitaM sambhavanti te sarve saMyogAH dvikAdikAH bhaNitavyAH, prayogAdipariNatapazcAdidravyaviSayakAbhilApazcaivam'paMcabhaMte ! dayA ki paogapariNayA, mIsApariNayA, vIsasApariNayA? goyamA! paogapariNayA vA, mIsApariNayA, vIsasApariNayA vA, ahavA ege paoga pariNae, cattAri mIsApariNayA' ityAdi / atra ca ekatvasa yoge trayaH dvika bhI hote haiM, mizrapariNata bhI hote haiM, visrasA pariNata bhI hote haiM ityAdi / isI tarahase pAMca chaha Adise lekara anantasaMkhyA paryantake dravya bhI prayogamizra aura visrasA pariNata hote haiN| jaise svataMtra ekameM aura doke aura tInake saMyogameM vahAM para vikalpa honA prakaTa kiye gaye haiM usI tarahase ina sabameM bhI svataMtra ekameM aura do evaM tIna Adike saMyogameM vikalpa hote haiM aisA jAnanA cAhiye / isI bAtako TIkAkAra prakaTa karate haiM ki prayoga Adi pariNata paJcadravyAdi viSayaka abhilApa isa prakArase kahanA cAhiye 'paMcabhaMte ! davvA kiM paogapariNayA, mIsA pariNayA' he bhadanta ! pAMca dravya kyA prayoga pariNata hote haiM ? mizrapariNata hote haiM ? 'vIsasA pariNayA, vA visrasApariNata hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paogapariNayA vA, mIsApariNayA vA vIsasApariNayA vA' pAMca dravya prayogapariNata bhI hote haiM mizrapariNata bhI hote haiM, vitrasApariNata bhI hote haiN| 'ahavA ege paogapariNae, cattAri pariNata paNa hoya che ityAdi. te ja rIte pAMca, cha AdithI laIne anaMta saMkhyA parvatanA dravya paNa prayoga, mizra ane vizvasA pariNata hoya che, jemake- svataMtra ekamAM ane bemAM ane traNanA saMgamAM tyAM vikalpa thatA pragaTa karavAmAM Avela che e ja rIte A badhAmAM paNa svataMtra ekamAM ane be ane traNa AdinA sogamAM vika95 thAya che tema samajavuM. e ja vAtane TIkAkAra pragaTa kare che ke pravega Adi pariNuta 5ya nyAhi viSaya sadhI misAya 21 zate samo. 'paMca bhaMte davyA kiM paogapariNayA, mIsA pariNayA' he bhagavana pAMya dravyo zuprayogapati DAya chebhi pariNata DAya cha ? 'vIsasA pariNayA' vikhasA pariNata hAya che. uttaramA prabhu 4 cha ?- 'goyamA' 3 gautama paogapariNayA vA mIsA pariNayA vA, vIsasApariNayA vA' pAya dravya, prayoga pariyata, mizra pariNata, visasA zrI. bhagavatI sUtra : Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 bhagavatI sUtre ekatra yoge dvAdaza vikalpA bhavanti tathAhi ekaM catvAri ca 1, dve trINi ca2, trINi dve ca, 3 catvAri ekaca 4, ityevaM catvAro vikalpAH / dravyapaJcakamAzritya dviksaMyoge padatrayasya yo kisa yogAzcaturbhirguNitA dvAdaza bhavanti, trika yoge tu SaT tathAhi trINi ekam ekaJca 1, ekaM trINi ekaca 2, ekam ekaM trINi ca 3, dve dve ekazca 4, dve ekaM dve ca 5, ekaM dve dve ca 6, ityevaM pa, sarvasamelana 3+12+6= 21 ekaviMzatirvikalpA bhavanti, prayogapariNatAditrayANAM paJcadravyANAm / evaM dravyapaJcakApekSayA satyamanaH prayogAdiSu caturSu padeSu dvika trika catuSka-saMyogA-bhavanti, ete ca dviksa yogAH mIsApariNayA' athavA ekadravyaprayogapariNata hotA hai, cAra dravya mizra - pariNata hote haiM, ityAdi yahA~ para ekatvake sAtha saMyoga hone para tIna vikalpa, dvIkake sAtha yoga hone para 12 vikalpa hote haiM / ve isa prakAra se haiM ekacAra, do tIna, tIna do, ora cAra eka isa taraha ye cAra vikalpa haiM / ye cAra vikalpa haiM / dravyapaMcakako Azrita karake eka dvika saMyogameM padatrayake tIna dviksaMyoga cArase guNita hone para 12 ho jAte haiM / trikayeogameM 6, jaise tIna ekaeka 1, eka, tIna, eka 2, eka eka tIna3, do, do. eka 4, do eka do 5, eka, do, do 6 isa taraha se 6 hote haiM / 3+12 + 6 = 21 AtA hai so itane vikalpa prayogapariNata pAMca dravyoMke, mizrapariNata pAMca dravyoMke aura visrasApariNata pAMca dravyoMke hote haiN| isI taraha dravyapaMcakakI apekSA satyamanaH prayoga Adi cAra padoMmeM dvika, trika aura catuSkasaMyoga pariNata hAya che. 6 avA ege pabhogapariNae, cacAri mIsA pariNayA ' athavA eka drazya prayoga pariNata ane cAra dravya mizra pariNata hoya che. ityAdi, ahI` ekatvanA saMyogamAM traNa vikalpa ane dvikanA sayeAgamAM khAra 12 vikalpa thAya che. te mA pramANe che - bhemyAra, bhegA, bhAgubhe, bhane thAro bhA pramANe yAra viDaya che, drazya paMcakanA Azraya karIne eka ki saMyogamAM patrayanA traNa dvika sayAgane cArathI guNavAthI bAra thAya che. trika sayegamAM cha, jemake traNa eka, eka 1 eka, traNa eka 2 eka meka ane traNa 3 e me eka 4 e eka e 5 eka e e 6. e rIte cha leha (vipa) thAya che tamAmane leDavAthI 3 + 12 / 6 = 21 ArasA vizsya prayoga pariNata pAMca dravyeonA, mizra pariNata pAMca drabyAnA ane visrasA pariNata pAMca dravyAnA Aya che. e ja rIte drazya paMcakanI apekSAmAM satyamanaH prayaNa Adi cAra padomAM dvika, trika ane catuSkane sayAga thAya che, temAM ki sayAga 24 thAya che, je A rIte che-- zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAra se haiM ina prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU. 23 sUkSmapRthvIkAya svarUpanirUpaNam 253 24 caturviMzatiH, tathAhi - caturNAmapi satyamanaH prayogAdInAM padAnAM paTU dviksa yogA, tatra caikaikasmin pUrvoktAnusAreNa catvAro vikalpAH, SaNNAM ca caturbhirguNane caturviMzatiriti dviksaMyogA api caturviMzatiH, tathAhi - caturNAM padAnAM catvAra trikasa yogAH, ekaikasmizca pUrvoktAnusAreNa SaD vikalpAH, caturNAM ca SaDUbhirguNane caturviMzatiriti / catuSkasa yoge tu catvAra eva vikalpAH tathAhi prathame sthAne dve triSu caikekam 1, tathA dvitIya sthAne dve zeSepu kim 2, evaM tRtIye sthAne dve zeSeSu caikaikam 3, tathA caturtha sthAne dve, zeSeSu caikaikam 4, ityevaM catvAro trikalpAH bhavanti / ekendriyAdiSu paJcasu padeSu dvika- trika-catuSka- paJcaka- saMyogA bhavanti tatra ca hote haiN| inameM dvikasaMyoga 24 hote haiM jo isa satyamanaH prayoga Adi cAra padoMke dvika saMyoga 6 hote haiM so ina eka 2 dvika saMyogameM pUrvoktAnusAra cAra 4 vikalpa hote haiN| isa taraha chahako cArase guNA karane para 24dviksaMyoga ho jAte haiM / trikasa yoga bhI 24 hote haiM / jo isa prakAra se samajhanA cAhiye satyamanaHprayeAgAdi cArapadoMke trikasa yoga cAra hote haiM sA eka eka cAra meM pUrvoktAnusAra6 vikalpa hote haiM / isa taraha cArako cha ke sAtha guNA karane para 24 trika saMyoga A jAte haiM / catuSkasaMyoga meM cAra hI vikalpa hote haiM - ve isa prakAra se prathama sthAna do, tIna meM eka eka dvitIya sthAna meM do bAkI meM eka eka tRtIyasthAna meM do, vAkI meM eka eka tathA cauthe sthAna meM do bAkI meM eka eka- isa taraha 4 vikalpa hote hai / ekendriyAdika pAMca padoMmeM dvika, trika, catuSka, paMcaka saMyoga hote hai / inameM dvika saMyoga 42 hote A satyamana prayoga Adi cAra padAnA dvika saMcAganA cha vikalpa thAya che. A e dvika sayAgamAM pahelAnA kathana pramANe cAra vikalpa thAya che. te rIte 6 ne cAragaNuA karavAthI 24 ki sayoga thAya che ane trika saMcAga paNa 24 thAya che. je A pramANe samajavAnA che. satyamanaH prayAga Adi cAra padmanA trika saMyoga cAra thAya che ane eka eka cAramAM pUrNAMkatAnusAra 6 vikalpa thAya che. e rIte cArane cha sAthe guNavAthI 24 thAya che. catuka sayAgamAM cAra vikalpa thAya che. je A rIte prathama sthAnamAM be traNamAM eka eka, dvitIya sthAnamAM che ane bAkImAM eka eka ane trIjA sthAnamAM khe ane khAkImAM eka eka, cethA sthAnamAM e bAkImAM eka eka. e rIte cAra vikalpa hAya che. ekendriyAdi pAMca padyamAM dvika, trika, catuSka, paMcaka sayAga thAya che, temAM dvika zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatro dvikasaM yogAzcatvAriMzat / tathAhi pazcAnAM padAnAM daza dvikasa yogAstatra caikaikasmin dvikasa yoge pUrvoktAnusAreNa catvAro vikalpAH, * dazAnAM ca caturbhirguNane catvAriMzat, trikasa yoge tu SaSTiH, tathAhi-pazcAnAM padAnAM dazadvikasa yogAH, tatraikaikasmiMzca dvikasa yoge pUrvoktAnusAreNa SaD vikalpA;, dazAnAM ca SaDbhirguNane SaSTiH, catuSkasa yoge ca viMzatiH, tathAhi-pazcAnAM padAnAM catuSkasa yoge pazca vikalpAH, ekaikasmiMzca pUrvoktAnusAreNa catvAro vikalpAH, pazcAnAM ca caturbhirguNane viMzatiH, pazcakasaMyogetu eka eva vikalpo bodhyaH / tathA SaTkAdisa yogA api vaktavyAH, vizeSastu SaTkasaM yogaH ArambhahaiM - jo isa prakAra se hote haiM - pAMca padoM ke dvika saMyoga 10, inameM eka eka dvika saMyogameM pUrvoktAnusAra cAra 2 vikalpa hote haiM / isa taraha dazameM 4 cAra kA guNA karane para dvika saMyoga 40 A jAte haiM / trikasaMyoga 60 hote haiM ve isa prakAra se haiM-pAMca padoMke dvikasaMyoga 10 kahe gaye haiM so ina pratyeka dvikasaMyogameM pUrvoktAnusAra 6-6 vikalpa hote haiM / isa taraha 10 meM 6 guNA karane para 60 trika saMyoga A jAte haiN| cAra saMyoga meM 20 vikalpa hote haiM-ve isa prakAra se haiM pAMca padoMke catuSkasaMyogameM 5 vikalpa hote haiM so eka eka vikalpa meM pUrvoktAnusAra cAra 2 vikalpa hote haiM / isa taraha pAMcameM cAra kA guNA karane para 20 A jAte haiN| pAMcake saMyogameM eka hI vikalpa hotA hai isI taraha SaTakAdi saMyoga bhI vaktavya hote haiM inameM vizeSatA kevala aisI hI hai ki SaTakAdi saMga 42 betAlIsa thAya che je A rIte che. pAMca padonA dhika saMga 10 daza temAM pratyeka Thika saMyogamAM pUrvokatakathanAnusAra cAra cAra vikalpa thAya che e rIte dazanA. cAragaNuM karavAthI kika saMga 40 cAlIza thAya che. trika saMganA 60 sATha thAya che, te A pramANe che. pAMca padonA kika saMga 10 daza kahelA che te pratyeka krika saMgamAM pahelAM kahyA pramANe cha cha vikalpa thAya che. te rIte 10ne 6thI guNavAthI 60 trika saMga thAya che. cAra saMgamAM vIza vikalpa thAya che, te A pramANe che. pAMca padene catuSkanA sayogamAM pAMca vikalpa thAya che ane dareka vikalpamAM pahelAM kahyA pramANe cAra cAra vikalpa thAya che. AvI rIte pAMcanA cAraguNA karavAthI 20 thAya che. pAMcanA saMyogamAM eka ja vikalpa thAya che. e rIte SaTakAdi saMganuM vakatavya paNa samajI levuM. emAM vizeSatA kevala eTalI ja che ke SaTakAdi saMgamAM SaTakasaMga zrI. bhagavatI sUtra : Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sa.23 mUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 255 satyamanaHprayogAdipadAnyAzritya, saptakasaM yogazcaudArikAdikAyaprayoga mAzritya, aSTakasa yogastu pizAcAdivyantarabhedAna, navakasa yogastu graiveyakabhedAn, dazaka saMyogazca asurakumArAdi bhavanapati bhedAn Azritya vaikriyazarIrakAyaprayogA pekSayA samunneyaH, ekAdazasa yogastu na saMbhavati pUrvoktapadeSu tasyAsambhavAt, dvAdazasa yogazca kalpopapannadevabhedAnAzritya vaikriyazarIrakAyaprayogApekSayaiva kalpanIyaH 'ee puNa jahA navamasae pavesaNae bhaNihAmo tahA uvajuniUNa bhANi yatrA, jAva asaMkhejA aNaMtA evaM ceva' ete punaH yathA navamazatakake dvAtriM. zattamoddeze pravezanake gAGgeyanAmakAnagArakRtanarakAdigatapravezanavicAre bhaNiSyAsaMyogo meM SaTka saMyoga AraMbha satyamanaH prayogAdi padoMko Azrita karake jAnanA cAhiye saptakasaMyoga audArikAdi kAyamayoga kA Azrita karake jAnanA cAhiye. aSTakasa yoga pizAca Adi vyantara bhedoMko, navakasaM yoga aveyaka bhedoMko, dazaka saMyoga bhavanapatike asurakumAra Adi bhedoMko Azrita karake vaikriya zarorakAyaprayoga kI apekSAse jAnanA cAhiye / ekAdaza saMyoga to hotA nahIM hai kyo ki pUrvokta padoM meM isakI asaMbhavatA hai / dvAdaza saMyoga hotA hai ataH vaha kalpopapanna devoMke bhedoMko Azrita karake vaikriyazarIrakAya prayogakI apekSA se hI kalpanIya hai / _ 'ee puNa jahA navamasae pavesaNae bhaNihAmo tahA uvajuMjiUNa bhANiyavvA jAva asaMkhejA, aNaMtA evaM ceva' ve saba saMyoga hamAre dvArA jisa prakArase navamazatakameM battIsave uddezakameM gAGgeya nAmaka anagAradvArAkRta narakAdigatapravezanake vicArameM kahe jAveMge so usI AraMbha, satyamanaH prAgAdi padone Azraya karI samajavAno che. saptamasaMyoga audArika Adi kAyaprayogane Azraya karI samajavAne che ane aSTamasaMga pizAcAdi vyaMtara bhedano, navama saMga greveyaka bhedano, ane dazama saMga bhavanapatinA asurakumAra Adi bhedane Azraya karIne aikriya zarIrakAya prayoganI apekSA samajI levuM. ekAdaza saMgata thato ja nathI kemake pUrvokata pademAM tenI asaMbhavatA che. bArame saMga thAya che. te kapipannaka devanA bhedane Azraya karIne vaikriya zarIrakAya prayoganI apekSAeja kalpavAno cha. 'ee puNa jahA navamasae, pavesaNae bhaNihAmo tahA uvajaMjiuNa bhANi yayA jAva asaMkhejjA aNaMtA evaM ceva se yA saMyoga mamere zata navamA zatakanA trIjA uddezAmAM gAMgeya nAmaka anagAre karela narakAdigata pravezanA zrI. bhagavatI sUtra : Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 bhagavatIsUtre mastathA upayujya upayuktena upayogapUrvaka, bhaNitavyAH, tadanusAreNa dravya vaktavyatAvadhimAha-yAvat-saMkhyeyAni asaMkhyeyAni, asaMkhyAtAntanArakAdivaktavyatAparyantAzrayaM tatsUtramityarthaH, atratyavizeSamAha-anantAni evameva bodhyAni, 'navaraM ekkaM padaM anbhahiyaM jAva ahavI aNaMtA parimaMDalasaMThANapariNayA jAva aNaMtA AyayasaM ThANapariNayA' navaram vizeSaH punareka padam abhyadhika vaktavyamatra, tacca padam 'anantAni' iti bodhyam, tadeva sUcayannAhayAvat - saMkhyeyAni, asaMkhyeyAni athavA anantAni vyANi parimaNDalaprakArase upayogapUrvaka vicAra karake inheM yahAM kahanA cAhiye / usake anusAra dravyavaktavyatAkI avadhiko prakaTa karaneke abhiprAyase mUtrakAra kahate haiM 'jAva asaMkhejjA aNaMtA evaMceva' yahAM yAvat padase saMkhyAta dravyoMkA grahaNa huA hai tAtparya kahanekA yaha hai ki saMkhyAta asaM khyAta evaM ananta dravyoMkA pariNAma isI tarahase jAnanA cAhiye / navama zatakameM battIsave uddezakameM pravezanakameM jo dravyoMke pariNAmake viSayameM sUtra kahA gayA hai vaha vahAM saMkhyAta, asaMkhyAta nArakaAdi dravyakI vaktavyatA paryanta hI kahA gayA hai vahAM para ananta dravyoMkI vaktavyatAke viSayameM kathana nahIM kiyA gayA hai ataH 'navaraM ekkaM padaM anbhahiyaM' isa sUtrAnusAra isa vaktavyatAmeM 'anantadravya' isa padako bhI grahaNa karalenA cAhiye / tathAca / 'jAva aNaMtAparimaMDalasa ThANapariNayA jAva aNaMtA AyayasaMThANariNayA' yAvat saMkhyAta, asaM khyAta athavA ananta dravyaparimaMDala saMsthAnapariNata hote haiM yAvat vicAramAM kahIzuM, to eja rIte upayoga pUrvaka vicAra karIne samajI levA. te anusAra 205 150yatAnI sapadhina pragaTa 42vAnA amiprAyathA sUtrA2 4 cha , 'jAva asaMkhejjA aNaMtA evaM ceva' maDIyA yAvat 54thI sayAta dravyornu aDathayecha. kahevAnuM tAtparya e che ke saMkhyAta asaMkhyAta ane anaMta dravyonuM pariNAma eja rIte samajI levuM. navamA satakanA trIjA udezamAM zarUAtamAM je dravyanA pariNamana viSayamAM sUtra kahela che te tyAM saMkhyAta asaMkhyAta nArakaAdi dravyanI vyakatavyatA parvataja kahela che. tyAM AgaLa anaMta dravyanI vyakatavyatAnA viSayamAM kathana karavAmAM bhAvyu thI. mata: 'navaraM eka padaM abbhaDiyaM' 2 // sUtra prabhAe 20 tama manAta dra05 me pahane 55 75 rI sevu naye tevI rIta 'jAva aNaMtA parimaMDalasaMThANapariNayA jAva aNaMtA Ayaya saMThANapariNayA' yAvat-'bhyAt zrI. bhagavatI sUtra : Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 bhra. 24 sUkSmapRthvIkAyastrarUpanirUpaNam 257 tryasrasaMsthAnacaturasrasaMsthAna - Ayata sasthAna pariNatAni yAvat-vRttasa sthAna saMsthAna pariNatAni bhavanti // 23 // prayogAdipariNatapudgaladravyAtpabahutvavaktavyatAmAha atha prayogAdipariNatAnAM pudgaladravyANAmalpabahutvamAha - 'eesi NaM bhaMte ' ityAdi / mUlam - eesi NaM bhaMte! poggalANaM, paogapariNayANaM, mIsApariNayANaM, vIsasApariNayANa ya kayare kayarehiMto jAva visesA hiyA vA ? goyamA ! savatthovA poggalA paogapariNayA, mIsApariNayA aNataguNA, vIsasApariNayA anaMtaguNA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ||24| aTumasayassa paDhamo uddeso sammato // 8- 1 // chAyA - eteSAM khalu bhadanta ! pudgalAnAM prayogapariNatAnAM, mizrapariNatAnA, vikAsApariNatAnAM ca katare katarebhyo yAvat vizeSAdhikAvA ? gautama vRttasaMsthAna, tryastrasaMsthAna, samacaturasrasaMsthAna aura Ayatasa sthAna pariNata bhI hote haiM // 23 // prayogAdi pariNatapudgala dravyakI alpabahutva vaktavyatA'eesi NaM bhaMte ! poggalANaM paogapariNayANaM' ityAdi0 sUtrArtha - (eesi NaM bhaMte ! poggalANaM paogapariNayANaM mI sApariNayANaM, vIsasApariNayANaM ya kayare kamarehiMto jAva visesAhiyA vA) he bhadanta ! prayogapariNata, mizrapariNata aura visrasApariNata pudgaloM meM kauna se pudgala kinapudgaloM kI apekSA yAvat vizeSAdhika haiM ? (goyamA) asaMkhyAta athavA anaMta dravya parima`Dala sa MsthAna pariNata hoya che. yAvat-vRttasaMsthAna, vyasasa'snAna, caturusaMsthAna ane AyatasaMsthAna pariNata paNa hAya che. / / sU. 23 // prayAgAddhi paritA puddagala dravyanI alpa bahutva viSayaka vyakatavyatA 'eesi NaM bhaMte poggalANaM paogapariNayANaM ityAdi '. - , sUtrArtha - eesi NaM bhaMte poggalANaM paogapariNayANaM, mIsA pariNayANaM, vIsA pariNayANaM ya kayare kayare hiMto jAva visesAhi yA vA' he lahanta, prayAgapariNata, mizrapurita visrasApariNata pudgalemA kayA pudgalA kayA puMgalAnI apekSAo yAvat vizeSAdhi hai ? ' goyamA ' he gautama! 'savatthovA poggalA zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 bhagavatomutre sarvastokAH pudgalAH prayogapariNatAH, mizrapariNatAH anantaguNAH, vistrasApariNatA anntgunnaaH| tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // sU0 24 / / aSTama zatakasya prathamaH uddezakaH samAptaH // 8-1 // TIkA- 'eesi NaM bhaMte ! poggalANaM, pogapariNayANaM, mIsApariNayANaM, vIsasApariNayANa ya kayare kayarehito jAca visesAhiyA vA ?' gautamaH pRcchati- he bhadanta ! eteSAM khalu pUrvavarNitAnAM pudgalAnAM prayogapariNatAnAM mizrapariNatAnAM visrasApariNatAnAM ca madhye katare pudgalAH katarebhyaH he gautama ! (savvatthovA poggalA paogapariNayA, mIsApariNayA anaMtaguNA vIsasApariNayA anaMtaguNA sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti) mabase kama prayogapariNata pudgala haiN| mizrapariNata pudgala unase anantaguNe haiM aura vistrasApariNata pudgala mizra pariNata pudgaloMkI apekSA bhI anantaguNe haiM / he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha isI prakArase hai he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha isI prakAra se hai aisA kahakara gautama yAvat apane sthAnapara virAjamAna ho gaye / TIkArtha-sUtrakArane isasUtradvArA prayogAdi pariNata pudgala dravyoMke alpa bahutvakA pratipAdana kiyA hai isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai ki 'eesiNaM bhaMte ! poggalANaM paogapariNayANaM, mIsApariNayANaM, vIsasApariNayANa ya kayare kayare hito jAva visesAhiyA' he bhadanta ! pUrvameM varNita ina pudgaloM ke bIcameM arthAt-prayogapariNata mizrapariNata aura paogapariNayA, mIsApariNayA. anaMtaguNA vIsasA pariNayA, anaMtaguNA sevaM bhaMte sevaM bhaMtetti mAyA maach| puhara prayoga pariNata cha. bhivaparita pusa tena.thI anaMta guNa che. ane vizvasA pariNata pudagala, mizrapariNata pudgalanI apekSAe anaMtagaNu che. he bhagavanuM je pramANe Ape kahyuM che. te te pramANe ja che. he bhagavana jema Ape kahyuM che te te pramANe ja che ema kahIne gautama svAmI potAnA sthAna para birAjamAna thaI gayA. TIkArtha sUtrakAre A sUtradhArA pramAdi pariNata pugala dravyanuM a5 bahuvanuM pratipAna 426 che. tebhA gautama 2vA bhI prabhune mema pUche che 3 'eesi NaM bhaMte poggalANaM pogapariNayANaM, mIsApariNayANaM, vIsasApariNayANaM ya kayare kayare hito jAva visesAhiyA' he mApana paDelai q[na 420 21 pusamA arthAta prayoga pariNata, mizrapariNata ane vizvasA pariNata pudagalamAM kyA kayA zrI bhagavatI sUtra: Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 bhU. 24 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 259 pudgalebhyo yAvat-alpA cA, bahukA bA, tulyA vA, vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha- 'goyamA ! sanatthovA poggalA paogapariNayA' he gautama ! sarvastokAH sarvebhyo'lpAH pudgalAH kAyAdirUpatayA prayogapariNatA bhavanti, jIvapudgalasambandhakAlasya stokatvAt, kintu ' mIsApariNayA aNaMtaguNA, vIsasApariNayA aNantaguNA ' kAyAdiprayogapariNatapudgalApekSayA mizraka. pariNatAH pudgalA anantaguNa bhavanti, prayogapariNAmitamAkAramaparityajatAM visrasayA pariNAmAntaramupAgatAnAM kalevarAdyayavarUpANAmanantAnantatvAta, visApariNatAstu mizrapariNatApekSayA'pi anantaguNA bhavanti, vitrasApariNata pudgaloMmeM kauna rase pudgala kina2 pudgaloMse alpa haiM 1, kauna rase pudgala kina rapudgaloMse bahuta haiM 1, kauna 2 se pudgala kinara pudgaloMke barAbara haiM 1 aura kaunarase pudgala kinara pudgaloMse vizeSAdhika haiM uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'savvattho vA poggalA paogapariNayA' sabase kama pudgala prayogapariNata haiM arthAt kAyAdirUpase pariNata hue jo pudgala haiM ve sabase kama haiM kyoMki jIva aura pudgalake sambandhakA ja kAla hai vaha kama hai / kintu 'mIsApariNayA aNataguNA vIsasApariNayA aNaMtaguNA' kAyAdirUpase pariNata hue pudgaloMkI apekSA mizrapariNata pudgala anantaguNe haiM, kyoMki prayogadvArA pariNAmita hue AkArako nahIM choDane vAle tathA svabhAvase pariNAmAntarako prApta hue aise mRtakalevarAdirUpa pudgala anantAnanta haiN| tathA mizrapariNata pudgaloMkI apekSA bhI visasApariNata pudgala anantaguNe haiM / kyoMki jIvake dvArA grahaNake pudagalo kayA kayA pudgalathI a9pa che? ane kayA kayA pudgala kayA kayA pudagalethI vizeSa che? kayA kayA pula kayA kayA pudgalenI samAna (sarakhA) che. ane kayA pudagala yA 4yA pugasoyI vizeSAdhi cha. uttara- 'goyamA gautama ! samvatthovA poggalA- paogapariNayA' mAthI chamA ch| purA prayoga pariNata cha. arthAt kAyAdi rUpathI pariNata thaLela je pudagala che te badhAthI ochA che kemake jIva bhane purAnA sAMdhane cha te maach| che. tu mIsA pariNayA anaMtaguNA vIsasA pariNayA anaMtaguNA' yA 35thA pariNata yeta nasonI apekSAye, mizrapudgala anaMtagaNu che kemake prayoga dvArA pariNamita thayela AkArane nahIM choDavAvALA tathA svabhAvathI pariNAmAntarane prApta thayela evA mRtazarIrAdi rUpathI anaMtAnaMta che, tathA mizrapariNI rUpanI apekSAe vistrasA pariNata puNala anaMtagaNuM che. kemake zrI. bhagavatI sUtra : Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 bhagavatImatre paramANvAdInAM jIvAgrahaNaprAyogyANAmapyanantatvAditi / ante gautamo bhagavadvAkyaM svIkurvannAha- 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !' he bhadanta ! tadevaM bhavadukta satyameva, he bhadanta ! bhavaduktaM sarva satyameva, iti bhAvaH ||suu.24|| iti zrI-vizvavikhyAta-jagaDhallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalita kalApAlApaka-pravizuddha-gadhapadyanaikagraMthanirmApaka-bAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati-kolhApurarAja-pradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri- jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrIbhagavatImatrasya" "prameyacandrikA"''khyAyAM vyAkhyAyAM aSTamazatakasya prathamoddezakaH samAptaH // 8-1 // prAyogya hue paramANu AdirUpa pudgala bhI ananta haiM / aba antameM gautama bhagavAnake kathana ko svIkAra karate hue kahate haiM seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba satya hI hai / he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba satya hI hai iti // sU. 24 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatosUtra' kI prameyacandrikA vyAkhyAke AThaveM zatakakA prathama uddezaka samApta // 8-1 // jIva dvArA grahaNa karAyela paramANuM Adi rUpa pudagala paNa anaMta che. have aMtamAM gautama svAmI bhagavAnanA paayne| 2vii4|2 42tA 4 cha ? 'sevaM bhaMte, sevaM bhaMtetti' he bhagavata je pramANe Ape kahyuM che te tamAma satya che, he bhagavAna je pramANe Ape usa cha ta tamAma satya che. 4ti // sU 24 // jainAcArya zrI ghArIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatI' sUtranI prameyacandrikA vyAkhyAno AThama zatakano pahelo udezaka samApta . 8-1 che zrI. bhagavatI sUtra : Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dvitIyodezakaH prArabhyateaSTamazatakasya dvitIyoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam AzIviSAH, jAtyAzIviSAH, vRzcikAzIviSasya viSavyApanasAmarthyam, maNDUkajAtyAzIviSasya vipavyApanasAmarthyam, uragajAtyAzIviSasya viSavyApanasAmarthyam, manuSyajAtyAzIviSamya viSavyApanasAmarthyam, karmAzIviSAH, garbhajapaJcendriyatiryakakarmAzIviSaH, garbhajamanuSyakarmAzIviSaH, bhavanavAsikarmAzIviSaH, aparyAptakadevakarmAzIviSaH, vAnavyantara-jyotiSikavaimAnika-kalpopapatraka-yAvat-sahasrAradevalokaparyantakAzIviSAH, aparyAptasaudharmAdidevaH karmAzIviSaH / chadmastho daza sthAnAni na jAnAti, na pazyati, AThaveM zatakakA dUsarA uddezaka aSTamazatakake isa dvitIya uddezakakA saMkSipta viSaya vivaraNa isa prakArase hai AzIviSoMke evaM jAti AzIviSoMke makAroMkA kathana vRzcika AzIviSake viSake vyApanake sAmarthyakA kathana maMDUkajAtike AzIviSake viSake vyApanake sAmarthyakA pratipAdana uragajAtike AzIviSake viSake vyApta honekA sAmarthyakathana manuSyajAtike AzIviSake viSake vyApta honekA sAmarthya nirUpaNa / garbhajapaMcendriyatiryaMca karmAzIviSa haiM / garbhajamanuSya karmAzIviSa haiN| bhavanavAsI karmAzIviSa haiM / aparyAptadeva karmAzIviSa haiN| vAnavyantara, jyotiSika, vaimAnika kalpopapannaka yAvat sahasrAra devalokaparyanta sabadeva karmAzIviSa haiM / aparyAptaka saudharmAdideva karmAzIviSa haiM / isa taraha ina karmAzIviSoMkA nirUpaNa kiyA gayA hai / chadmastha dharmAstikAya Adi AThamA zatakano bIjo udezaka- AThamA zatakanA A bIjA uddezakanuM saMkSipta viSaya vivaraNa A pramANe che. AzIviSenI jAti ane tenA prakAra (bhedo)nuM kathana viMchI ane sarponA viSanuM phelAvAnuM ane tenA sAmarthyanuM kathana. maMDUka (deDakAnI) jAtimAM sarponA viSanA vyApta thavAnA sAmarthyanuM pratipAdana uraga jAtimAM sarpanA jheranA vyApta thavAnA sAmarthanuM nirUpaNa garbhaja paMcendriya, tiryaMca karmathI AzIviSa che. garbha ja manuSya karma viSa che. bhavanavAsI karmAzIviSa che. aparyAptaka deva karNazI viSa che. vAna vyaMtara, tipika, maimAnika, kalApapannaka-yAvata sahastrAra deva leka paryata tamAma deva kamazI viSa che. aparyAptaka saudharmAdi deva karyAzI viSa che e rIte A kazI viSanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. chadmastha, dharmAstikAya Adi daza sthAnene jANatA nathI ke dekhatA nathI. zrI. bhagavatI sUtra : Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 bhagavatIsage jJAnaprakAraH, AbhinibodhikajJAnaprakAraH, matyajJAnam , avagrahaH, zrutAjJAnam, vibhaGgajJAnam, jJAninaH, ajJAninaH, nairayikAH, asurakumArAH, pRthivIkAyikAH, dvIndriyAH, trIndriyAH, caturindriyAH, paJcendriyAstiyaJco manuSyAzca jJAninaH ? kiM vA ajJAninaH ? vAnavyantarA jyotiSikA vaimAnikAca kiM jJAninaH, ajJAnino vA ? siddhAH kiM jJAninaH, kiM vA ajJAninaH nirayagatikAH, tiryaggatikAH, maNuSyagatikAH, siddhagatikAH, sendriyAH, ekendriyAdayaH, anindriyAH, sakAyikAH, pRthivIkAyikAH, sakAyikAH, kAyarahitAH, sUkSma jIvAH bAdajIvAH, paryAptajIvAH, paryAptanairayikAdayaH, paryAptapazcendriyatiryagayonikAH, paryAptamanuSyAH, aparyAptakajIvAH, dazasthAnoMko nahIM jAnatA hai, nahIM dekhatA hai| sarvajJakevalI hI jAnate haiM aisA pratipAdana / jJAnake prakAroMkA kathana Abhinibodhika jJAnake bhedoMkA nirUpaNa matyajJAnake bhedoMkA kathana avagraha, zrutAjJAna, vibhaGgajJAna, ina sabake bhedoMkA kathana jJAnI ajJAnIkA kathana nairayika, asurakumAra pRthivIkAyika dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paMcendriyatiryak manuSya ye saba jJAnI haiM ki ajJAnI haiM esA prazna 1 isakA uttara vAnavyantara jyotiSika aura vaimAnika ye jJAnI haiM ki ajJAnI haiM aisA prazna ? isakA uttara siddha jJAnI haiM ki ajJAnI haiM ? nirayagativAle jIva, manuSyagatibAle jIva, siddhagativAle jIva, indriyasahitajIva ekendriyAdika jIva, anindriyajIva, sakAyikajIva, pRthivIkAyika AdisthAvarajIva, trasakAyikajIva, kAyarahitajIva, sUkSmajIva, bAdarajIva, paryAptajIva, paryAptanairayika AdijIva, paryAsa paMcendriyatiyaMgyonikajIva, paryAtamanuSya, aparyAptakajIva, aparyAptaka nairayika chavastha kevalIja te jANe che tenuM pratipAdana. jJAnanA prakAranuM kathana, Abhinibedhika jJAnanA bhedanuM nirUpaNu matyajJAnanA bhedanuM varNana. avahu, zrutajJAna, virbhAgajJAna e badhAnA bhedanuM kathana, jJAni ajJAninuM kathana. narayika, asurakumAra, pRthvikAyika, dvindriya, trindriya, caturindriya ane paMcendriya tiryaMca manuSya e badhA jJAnI che ke ajJAnI tevo prazna tathA teno uttara vAna vyaMtara, jyotirSika ane vaimAnika, e jJAnI che ke ajJAnI te prazna ane teno uttara. siddha jJAnI che ke ajJAnI, narakagativALA chava, tiryaMcagativALA jIva, ekendriyAdika jIva, anaIndriya jIva, sakAyika jIva, pRthvI kAyika Adi sthAvara java, trasadAyika jIva, kAyarahita jIva, sUkSma jIva, bAdara chava, paryApta jIva, paryApta zrI. bhagavatI sUtra : Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyandrikA TIkA za.8 u. 2 uddezakaviSayavivaraNam 263 aparyAptakanairayikAdayaH, aparyAptakapRthivIkAyikAdayaH, aparyAptakadvIndriyAdayaH, aparyAptakamanuSyAH, aparyAptakA vAnavyantara-jyotiSika-vaimAnikAH, noparyAptA noaparyAptA jIvAH, nirayabhavasthAH, tiryagbhavasthAH, manuSyabhavasthAH, devabhavasthAH, abhavasthAH, bhavasiddhikAH, abhavasiddhikAH, nobhavasiddhikanoabhavasiddhikAH, saMjJinoM jIvAH, asaMjJino jIvAH, nosaMjJi noasaMjJinazca jIvAH kiM jJAninaH, kiM vA ajJAnino bhavanti ?, labdhiprakAra:-jJAnalabdhiH, ajJAnalabdhiH, darzanalabdhiH, cAritralabdhiH, cAritrAcAritralabdhiH, bIyalabdhiH, indriyalabdhiH, jJAnalabdhikAH jJAninaH, ajJAnino vA, jJAnalabdhirahitAH, AbhinivodhikaAdijIva aparyAptaka pRthivIkAyika AdijIva, aparyAptaka dvIndriyAdi jIva, aparyAptaka manuSya, aparyAptaka vAnavyantara, jyotiSika, vaimAnika, noparyApta noaparyAptajIva, nirayabhavastha, tiryagbhavastha, manuSyabhavastha, devabhavastha, abhavastha, bhavasiddhika, abhavasiddhika-nobhavasiddhika noabhavasiddhika, saMjJIjIva, asaMjJIjIva, nosaMjJI noasaMjJI jIva, ye saba kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? aise prazna isake uttara-labdhiprakArajJAnalabdhi aura ajJAnalabdhi / inameM jJAnalabdhi-darzanalabdhi, cAritralabdhi, cAritrAcAritralabdhi dAnalabdhi lAbhalabdhi bhogalabdhi upabhogalabdhi vIryalabdhi, indriyalabdhi ye dazaprakAra labdhike haiM / aura tIna prakAra ajJAnalabdhike haiM / jJAnalabdhivAle jIva kyA jJAno hote haiM ? yA ajJAnI hote haiM ? jJAnalabdhirahita jIva, Abhinibodhikalabdhisahita narayika Adi jIva, paryApta paMcendriya tirthaka ni jIva, paryApta manuSya, aparyAptaka jIva, aparyAptaka nairayika Adi jIva, apayataka pRthvikAyika Adi chava, paryAptaka kiMdriyAdi chava, aparyAptaka manuSya, aparyAptaka vAna vyaktara, jyotiSaka, vaimAnika, ne paryAptaka, aparyAptaka chava, nirabhavastha, tiryakabhavastha, manuSyabhavastha, devabhavastha, abhavastha bhavasiddhika, abhavasiddhika, nabhavasiddhi, ne abhavasiddhika, saMjJIjIva, asaMgI jIva, saMjJI jIva, e badhA zuM jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che tevo prazna ane tene uttara labdhinA prakAra jJAna labdhi ane ajJAna labdhi temAM jJAna labdhi darzana labdhi cAritra labdhi, cAritrAcAritryalabdhi dAnalabdhi lAbha labdhi bhAga labdhi upaga labdhi vIrya labdhi Indriya labdhi e daza bheda labdhinA che ane traNa prakAra ajJAna labdhinA che. jJAna labdhivALA jIva jJAnI hoya che ke ajJAnI jJAna labdhi rahita jIva abhinibaoNdhika labdhi sahita chava, abhinibe dhika zrI. bhagavatI sUtra : Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 264 bhagavatIsUtre jJAnalabdhiH, AbhinibodhikalabdhirahitAH, avadhijJAnalabdhikA jIvAH, avadhijJAnalabdhirahitAH, manaHparyavajJAnalabdhikAH, manaHparyavajJAnalabdhirahitAH, kevalajJAnalabdhikAH kevalajJAnalabdhirahitAH, ajJAnalabdhikAH, ajJAnalabdhirahitAH, matyajJAnazrutAjJAnalabdhirahitAH, vibhaGgajJAnalabdhikAH, vibhaGgajJAnalabdhirahitAH, darzana labdhikAH, darzanalabdhirahitAH, mithyAdarzanalabdhikAH, mizradRSTilabdhikAH, cAritralabdhikAH, sAmAnikAdicAritralabdhikAH, alabdhikAH, cAritrAcAritralabdhikAH, alabdhikAH, dAnAdilabdhikAH, alabdhikAH, bAlavIrya-paNDitavIryabAlapaNDitavIryalabdhikAH,alabdhikAH, indriyalabdhikAH,alabdhikAH,zrotrendriyAdilabdhikAH, alabdhikAH sAkAroyayoginaH, AbhinivodhikAdisAkAropayoginaH, jIva, AbhinibodhikajJAnalabdhirahitajIva, avadhijJAnalabdhi sahitajIva, avadhijJAnalabdhirahitajIva, manaHparyavajJAnalabdhisahitajIva, manaHpayaMvajJAnalabdhirahitajIva, kevalajJAnalabdhisahitajIva, kevalajJAna labdhirahitajIva, ajJAnalabdhivAle jIva, ajJAnalabdhirahitajIva, matyajJAnarUpa zrutAjJAnarUpa landhirahitajIva, vibhaGgajJAnalabdhisahitajIva, vibhaGgajJAnalabdhirahitajIva darzanalabdhisahitajIva darzanalandhirahitajIva, mithyAdarzalabdhivAle jIva, mizradRSTilabdhivAlejIva, cAritralabdhivAlejIva, sAmAyika Adi cAritralabdhivAle jIva, sAmAyika AdikI labdhivAlejIva, alabdhivAlejIva, cAritrAcAritra labdhivAlejIva, cAritrAcAritra labdhi vinAke jIva, dAnAdi labdhivAle jIva, dAnAdi labdhivinAke jova, paNDita vIrya, bAlapaNDita vIryalabdhivAle jIva, inakI landhivinAke jIva, indriyalabdhivAle jIva, indriyalabdhivinAke jIva, zrotrendriyAdi labdhivAle jIva, zrotrendriyAdi labdhivinAke jIva, sAkAra upayogavAle jIva, Abhinibodhika sAkAra jJAna labdhi rahita chava, avadhI jJAna labdhi sahita jIva, avadhI jJAna labdhi rahita jIva, manaparvavajJAna labdhi sahita jIva, mana:paryavajJAna labdhi rahIta jIva, kevaLa jJAna labdhi sahita chava, kevaLa jJAna labdhi rahita jIva, ajJAna labdhivALA jIva, ane ajJAna labdhi vinAnA jIva, matyajJAnarUpa, kRtAjJAnarUpa, labdhi rahita chava, virbhAgajJAna labdhi rahita chava, virbhAgajJAna labdhi sahita jIva, darzana labdhi vALA jIva, darzana labdhi vinAnA jIva mithyAdarzana labdhivALA chava, mizra daSTi labdhivALA jIva, cAritrya labdhivALA chava, sAmAyika Adi cAritrya vALA chava sAmAyika Adi labdhivALA jIva, cAriAcAritrya labdhivALA jIva, cAritryA cAritrya labdhi vinAnA jIva, dAnAdi labdhivALA chava, ane dAnAdi labdhi vinAnA jIva, paMDitavIrya bAlapaMDitavIrya labdhivALA jIva, te labdhi vinAnA jIva, Indriya labdhivALA jIva ane indriya labdhi zrI. bhagavatI sUtra : Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 uddezakaviSayavivaraNam 265 matyajJAnAdi sAkAropayoginaH, anAkAropayogino jIvAH, sayoginaH, salezyAH jIvAH, kRSNAdilezyAH, sakapAyiNo jIvAH aSAyiNo jIvAH savedAveda jIvAH, AhArakAnAhArakA jIvAH, matizratAvadhi manaHparyava kevalajJAnaviSayAH, matyajJAna - zrutAjJAna - vibhaGgajJAnaviSayAH, jJAnino jJAnitayA sthitikAlaH, ? AbhinibodhikAdi dazasthitikAlaH, matizrutAdijJAnaparyAyAH paJcajJAnaparyAyAlpa bahutvam matyajJAnAdi trayAlpabahutvam, paJcajJAna-yajJAnaparyAyAlpabahutvam / aSTamazatakasya dvitIya uddezakaH upayogavAle jIva matyajJAna sAkAra upayogavAle jIva anAkAra upayoga vAle jova, saMyogI jIva, salezya jIva, kRSNAdi lezyAvAle jIva, sakaSAyI jIva, akaSAyI jIva, vedasahita jIva, vedarahita jIva, AhAraka, anAhAraka jIva, ye saba jIva jJAnI haiM ki ajJAnI haiM ? aise prazna aura inake uttara / matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaH paryavajJAna aura kevalajJAna ina sabakA tathA matyajJAna tAjJAna,, vibhaGgajJAna ina sabakA viSaya kathana jJAnI jJAnIrUpase kitanA samaya taka sthita rahatA hai aisA prazna aura isakA uttara / Abhiniyodhika Adi dazakI sthitikA kAla kathana matizruta Adi jJAnakI paryAyokA kathana, pAMcajJAna paryAyoMkA alpabahutva kathana matyajJAna Adi tIna kA alpa bahutva kathana, pAMca jJAna, tIna ajJAna ina ko paryAyoMke alpabahutvakA kathanaH / vinAnA jIva, zretra inDiyA libdhivALA jIva ane zretra IndriyAdi labdhi vinAnA jIva, sAkAra upayogavALAM jIva, abhinibaMdhika sAkAra upagavALA jIva, matyajJAna sAkAra upagavALA jIva, anAkAra upagavALA jIva, saMgI jIva, salezya jIva, kRSNAdi lezyAdi chava, kaSAyavALA chava, kaSAya vinAnA jIva, veda sahita jIva ane veda rahita jIva, AhAraka, anAhAraka jIva e badhA ja jJAnI che ke nahiM tevo prazna ane uttara matijJAna, sutAjhana, avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevaLajJAna, e badhAnA tathA mayajJAna, kRtAjJAna, virbhAgajJAna, e sarvanA viSayonuM varNana jJAnI jJAnIpaNAthI keTalA samaya sudhI rahI zake che te prazna ane te uttara Abhinidhika Adi dakSanI sthitinA samayanuM kathana, mati, kRta Adi jJAnanI paryAnuM kathana. pAMca jJAna paryAnuM a5 bahata kathana matya jJAnAdi traNanuM a5 bahuva kathana. pAMca jJAna, traNa ajJAna ane tenI paryAnA alpa bahatvanuM kathana. zrI. bhagavatI sUtra : Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 bhagavatImutre AzIviSavaktavyatAmAha prathamoddezake pudgalapariNAmaH prarUpitaH, atha dvitIyodeza ke'pi prakArAntareNa pudgalapariNAmametra prarUpayituM prathamam AzIviSadvAramAha'kavihANaM bhaMte' ityAdi / mUlam - ivihA NaM bhaMte ! AsIvisA paNNattA ? goyamA ! duvihA AsovisA paNNattA, taM jahA - jAiAsIvisAya, kammaAsavisAya / jAiAsIvisA NaM bhaMte! kaivihA paNNattA ? goyamA ! caubihA paNNattA, taM jahA- vicchrayajAiAsIvise, maMDukkajAiAsIvise, uragajAiAsIvise, maNussajAiAsIvise / vicchrayajAiasIvisassa NaM bhaMte! kevaie visae paNNatte ? goyamA ! pabhUNaM vicchrayajAiAsIvise addhabharahamANametaM boMdi viseNaM visaparigayaM visavasahamANaM pakarettae, visae se visaTTayAe, no ceva NaM saMpattIe kareM su vA kareMti vA, karissaMti vA 1 maMDukajAiAsIvisapucchA, goyamA ! pabhU NaM maMDuka jAiAsIvase bharahRppamANamettaM boMdi viseNaM visaparigayaM sesaM taM caiva jAva karessaMti vA 2 / evaM uragajAi AsIvisassa vi, navaraM jaMbuddIvappamANamettaM boMdiM viseNaM visaparigayaM se saM taM caiva jAva karissaMti vA 3 / maNussajAiAsIvisassa vi evaM cetra, navaraM samayakhettavyamANamettaM bodiM viseNaM visaparigayaM sesaM taM cetra jAva karissaMti vA 4 / jai kammaAsIvise kiM neraiyakamma AsIvise. tirikkhajoNiyakamma osIvise, maNu zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 ma. 1 AzIviSasvarUpanirUpaNam 267 ssakammaAsIvise, devakammaAsIvise ? goyamA ! no neraiyakammaAsIvise, tirikkhajoNiyakammaAsIvise vi, maNastakammaAsIvise vi, devakammaAsIvise vi, jai tirikkhajoNiyakammaAptIvise kiM egidiyatirikkhajoNiyakammaAsIvise, jAva paMcidiyatirikkhajoNiyakammAsIvise ? goyamA ! no egidiyatirikkhajoNiyakammAsIvise, jAva no cauridiyatirikkhajoNiyakammAsIvise; paMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise / jai paMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise ki saMmucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise; gabbhavatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise ? evaM jahA veuviyasarIrassa bhedA; jAva pajattasaMkhejjavAsAuya-gabbhavatiya paMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsovise, no apajattasaMkhejavAsA uya-jAva kammAsIvise / jai maNussaka mAsIvise kiM saMmucchimamaNussakammAsIvise gabbhavakkaMtiyamaNussakammAsIvise goyamA ! No samucchimamaNussakammAsIvise, gabbhavakkaMtiya maNussakammAsI vise, evaM jahA veuviyasarIraM jAva pajjattasaMkhejavAsAuyakammabhUmagagabbhavakkaMtiyamaNussakammAsIvise, No apajatta-jAva-kammAsIvise // sU0 1 // apa - chAyA- katividhAH khalu bhadanta ! AzIviSAH prajJaptAH ? gautama ! trividhAH AzIviSAH prajJaptAH, tadyathA-jAtyAzIviSAzca, karmAzIviSAzca / jAtyAzI zrI bhagavatI sUtra : Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 bhagavatIsUtre viSAH khalu bhadanta ! katividhAH prajJaptAH? gautama ! caturvidhAH prajJaptAH, tadyathA vRzcikajAtyAzIviSaH, maNDUkajAtyAzIviSaH, uragajAtyAzIviSaH, manuSyajAtyAzIviSaH / vRzcikajAtyAzIviSasya khalu bhadanta ! kiyAn viSayaH prajJaptaH? gautama ! prabhuH khalu vRzcikanAtyAzIviSaH arddha bharatapramAgamAtrAM tanU 'kaivihANaM bhaMte ! AsIvisA paNNattA' ityAdi / sUtrArtha- ( kaivihANaM bhaMte! AsIvisA paNNattA) he bhadanta ! AzIviSa kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (duvihA AsovisA paNNattA) AzIviSa do prakArake kahe gaye haiM / (tajahA) jo isa prakArase hai (jAi AsIvisAya kamma AsIvisAya) eka jAti AzIviSa aura dUsare karma AzIviSa / (jAi AsIvisA NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA) he bhadanta ! jAti AzoviSa kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! jAti AzIviSa (cauvihA paNNattA) cAra prakArake kahe gaye haiN| (tajahA) jo isa prakArase haiM- (viJchuya jAi Asovise, maMDukkajAi AsIvise, uragajAi AsIvise, maNussa jAi AsIvise) vRzcika jAti AzIviSa,maMDUkajAti AzIviSa, uragajAti AzIviSa, manuSyajAti AzIviSa (vicchuya jAi AsIvisassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte) he bhadanta ! vRzcika jAti AzIviSake viSakA viSaya-sAmarthya kitanA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (pabhU NaM vicchuya jAi AsIvise 'kai vihANaM bhaMte ! AsIvisA paNNattA' yAha. sUtra- 'kAvihANaM bhaMte ! AsIksiA paNNattA' mAvana sI / prAranA cha ? 'goyamA' gautama ! 'ivihA AsIvisA paNNattA' so me 52nA 49 / cha, (taM tahA) 2 mA prabhArI cha- 'jAti AsIvisA ya kammaAsIvisA ya' jati mAzIviSa 'jAi AsIvisA NaM bhaMte kaivihA paNNattA' ubhagavan ti mAzIviSa sA praznA 4hya cha ? goyamA' 3 gautama tI mAviSa (cauvihA papNattA) yA2 2nA 4aa cha. ' taM jahA' yA pramANe cha. vicchuyajAiM AsIvise, maMDukkajAi AsIvise, uragajAi AsIvise, maNussajAi AsIvise pRzvina mAzIviSa, ma jatina zIviSa, manuSya onlail 22[15 'vicchyajAi AsIvisassa NaM bhaMte kevaie visae paNNatte' hai magavAna vRzyi tinA mAzIviSA vipana-rana viSaya-sAmathya 'goyamA' he gautama ! 'pabhUNaM vicchuyajAiAsovise addhabharahappamANametaM, baudiM viseNaM zrI bhagavatI sUtra: Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 ma.1 AzIviSasvarUpanirUpaNam 269 viSeNa viSaparigatAM vikasantIm prakartum, vipayaH so vikasanAyAH no caiva khalu saMprAptyA akApurvA, kurvanti vA, kariSyanti vA / maNDUkajAtyAzIviSapRcchA ? gautama! prabhuH khalu maNDUkajAtyAzI viSaH, bharatapramANa mAtrAM tan viSeNa viSaparigatAm, zeSaM tadeva yAvat - kariSyanti vA 2 / addhabharahappamANameta vodi viseNaM visaparigayaM visavasahamANaM pakarettae, visae se visaTTayAe, noceva NaM saMpattie kareMsu vA, kareti vA, karissaMti vA) vRzcikajAti AzIviSa ke viSakA prabhAva itanA hai ki vaha adhabharatakSetra pramANa zarIrako apane dvArA vidalita - naSTa kara sakatA hai. itane baDe zarIrameM usakA pUrA prabhAva par3a sakatA haiitanA baDA zarIra usake viSase pUrA vyApta ho sakatA haiM / parantu abhI taka saMpApti dvArA usake viSane aisA kiyA nahIM hai na vaha aisA karegA hI, aura na vaha aisA karatA hai yaha to usake prabhAvakA varNana kiyA hai| yadi vaha viSa apane prabhAvase prabhAvita karanA cAhe to itane baDe zarIrako pUrNarUpase prabhAvita kara sakatA haiM / (maDukka jAi AsIvisa pucchA) he bhadanta ! maMDUkajAti AzIviSake viSakA pabhAva kitanA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (pabhU NaM maDukka jAi AsIvise bharahappamANametta' bodiM viseNaM visaparigayaM sesaM ta ceva jAva karessaMti vA 2) maDUka jAti AzIviSakA viSa apane prabhAva se bharatakSetra pramANa zarIra ko vyApta kara sakane meM samartha visaparigayaM visavasaThThamANaM pakarettae, visae se visaTTayAe no cevaNaM saMpattIe kareMsuvA, kareM tivA karimsaMtivA' vRzyi satanA mAzIviSanA ne prbhaavsAmartha eTalo che ke te arghabharatakSetra pramANa zarIrane pitAnA sAmarthyathI vidalita nAza karI zake che. ATalA moTA zarIramAM tene pure prabhAva paDI zake che. AvuM moTuM zarIra tenA jherathI purUM vyApta thaI jAya che. paraMtu haju sudhI tenA jhere evuM karyuM nathI, ane evuM karatA paNa nathI ane tevuM karaze paNa nahIM. Ato enA prabhAva-sAmarthyanuM phakata varNana karyuM che je te jhera potAnA prabhAvathI prabhAvita karavA mAge te AvaDA zarIrane pUrNa35thI prabhAvita 421 che. 'maMDalajAi AsIvisa pUccha bhagavAn bhaOM jati mAzIviSanA anu sAmathya ra yu cha ? 'goyamA' he gautama ! pabhUNaM maMDukkajAi AsIrise bharahappamANameta boMdi viseNaM visaparigayaM sesaM taM ceva, jAva karessaMti vA 2' ma ontAnA AzIviSatuM 2 pAtAnA pramAthI bharatakSetra pramANa zarIramAM vyApta thavAne samartha hoya che. bAkInuM saghaLuM kathana pahelAMnA zrI. bhagavatI sUtra : Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 bhagavatIsUtre 'evam uragajAtyAzIviSasyApi, navaram jambUdvIpapramANamAtrAM tanuM viSeNa viSapariNatAM, zeSaM tadeva yAvat-kariSyanti vA 3 / manuSyajAtyAzIviSasyApi evameva, navaraM samayakSetrapramANamAtrAM tanU viSeNa viSaparigatAM, zeSaM tadeva, yAvat kariSyanti vA / yadi karmAzIviSaH kiM nairayikakarmAzIviSaH tiryagyonikaho sakatA hai| bAkI samasta kathana pahileke jaisA hI jAnanA cAhiye / yAvat saMpAptidvArA usake viSane aisA Ajataka na kiyA hai, na vaha aisA karatA hai aura bhaviSyameM bhI vaha aisA nahIM kregaa| yaha to kevala usake prabhAvakA hI varNana kiyA gayA hai| (evaM uraga jAi AsIvisassavi-navaraM jaMbuddIvappamANamettaM boMdi viseNaM) isI tarahase uragajAti AzIviSake viSake viSayameM bhI jAnanA cAhiye. parantu isa viSakA prabhAva itanA baDA jAnanA cAhiye ki vaha apane prabhAbase jaMbUdvIpa pramANa zarIrako vyApta kara sakatA hai| use naSTa kara sakatA hai| bAkI kA saba kathana pahile jaisA hI jAnanA caahiye| yAvatsaMprApti dvArA usa viSane Aja taka aisA na kiyA hai, na vaha aisA karatA hai aura na bhaviSyameM vaha aisA karegA hI. yaha to usa ke sAmartha kA varNana mAtra hai| (maNussa jAi Asovisassa vi evaM ceva, navaraM samayakhettappamANameta bodi viseNaM visaparigayaM sesaM taM ceva jAva karissaMti vA 4) isI tarahase manuSyajAti AzIviSake viSake saMbaMdhoM bhI jAnanA cAhiye / parantu yahA~ para vizeSatA aisI hai ki mnussykathana pramANe jevuM ja samajI levuM. yAvata saMprAptidvArA tenA re Aja sudhI evuM karyuM nathI. evuM karatA nathI ane bhaviSyamAM evuM karaze paNa nahIM. A phakata temanA sAmayana vana 42vAmA mAvena che. 'evaM uragajAi AsIvisassa vi-navaraM jaMbahIvapamANayetaM bodiM viseNaM / mAvI rIta tI. mAzIviSanA ranA viSayamAM paNa jANavuM joIe. paraMtu A jherane prabhAva eTale meTa jANavo joIe ke te pitAnA prabhAvathI jaMbUdvIpa pramANa zarIramAM phelAya zake che ane tene nAza karI zake che. bAkInuM saghaLuM kathana pahelAMnA jevuM-vIMchInA kathana pramANenuM ja jANavuM joIethAvata - saMpattidvArA A jhera AjasudhI AvuM karyuM nathI, AvuM karatA nathI ane bhaviSyamA ta 42 nahI. mAtA 54ta tamanA sAmathya na 1 na che. 'maNussa jAiAsIvisassa vi evaM ceva navaraM samayappamANameta boMdi viseNaM visaparigayaM sesaM taM ceva jAva karissaMti vA 41 me zata manuSya jatinA mAzAviSanA jheranA saMbaMdhamAM paNa jANI levuM, paraMtu ahIM vizeSatA e che ke manuSya jAti zrI. bhagavatI sUtra : Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.2 sU.1 AzIviSasvarUpanirUpaNam 271 karmAzIviSaH, manuSyakarmAzIviSaH, devakarmAzI viSaH, gautama ! no nairayikakarmAMzI viSaH, tiryagyonikakarmAzIviSo'pi, manuSyakarmAzIviSaH, devakarmAzIviSaH, yastiyagyonikakarmAzIviSaH kim ekendriyatiryagyonikakarmAzIviSaH, yAvat - paJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSaH ? gautama ! no ekendriyajAti AzIviSakA viSa apane prabhAvase samayakSetra-manuSyakSetra pramANa zarIrako prabhAvita kara sakane meM samartha ho sakatA hai| bAkIkA samasta kathana pahile jaisA hI jAnanA cAhiye / yAvat saMprAptise vaha aisA karegA nhiiN| (jai kamma AsIvise kiM neraiya kamma AsIvise, tirikkhajoNiyakammaAsIvise, maNussakammaAsIvise, he he bhadanta ! jo karmAzIviSa kahe gaye haiM ve kauna haiM kyA nairayika karmAzIviSa hai ? yA tiryagyonika jIva karmAzIviSa haiM ? yA manuSya karmAzIviSa hai ? yA deva karmaAzIviSa hai ? (goyamA) he gautama ! (no nerahayakamma AsIvise, tirikkhajoNiya kammAsIvise vi, maNussakamma AsIvise, vi, devakamma AsIvise vi) nairrAyakakarma AzIviSa nahIM hai, kintu tiya cayonikajIva karmAzIviSa hai, manuSyakarmAzIviSa hai, aura deva karmAzIviSa hai / (jai tirikkhajoNiya kammaAsIvise, kiM egidiya tirikkha joNiya kamma AsIvise, jAva paMciMdiyatirikvajoNiya kammAsIvise) he bhadanta ! yadi tiryagyonika jIva karmAzIviSa hai to kyA ekendriya tiryagyonika jIva krmaashiiAsIviSanuM jhera potAnA prabhAvathI samayakSetra-manuSyakSetra arthata, aDhidvIpa pramANanI kAyA pramANa zarIrane prabhAvita karavAmAM samartha thAya che. bAkI tamAma kathana pahelAM vIMchInA 4thana 24 sabhA. yAvata sapattithI ta me 422 naDI. 'jaDa kammaAsIvise ki neraiya kammAsIvise tirikkhajoNiya kammaAsIvise, maNussakammaAsIvise, devakamma AsIvise / bhansAzIviSa he cha ta yA cha ? zu. karmazIviSa cheagara tiyaka nipha chava karmazIviSa che ke manuSya kamazIviSa che? agara mAzIviSa cha ? 'goyamA' 'no neraiya kamma Asivise, tirikkhajoNiya kammAsIvise vi, maNussa kammAsIvise vi, devakamma AsIvise vi' 224 karma AsIviSa nathI. paraMtu tiryaMca nI chava karyAzIviSa che, manuSya karmazIviSa che. bhane deva mAzIviSa cha. 'jai tirikkhajoNiya kamma AsIvise, kiM egidiya tirikkhanoNiya kamma AsIvise, jAva paMciMdiyatirikkha joNiya kammAsIvise sAmAnne tiya ya yonI 71 mAzIviSa cha. to yA mendriya tiya ya zrI. bhagavatI sUtra : Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 bhagavatIsUtro tiryagyonikakarmAzIviSaH, yAvat - no caturindriyatiryagyonikakarmAzIviSaH, pazcendriyatiryagyonikakarmAzIviSaH, yaH pazcendriyatiryagyonika yAvatkarmAzI viSaH kim saMmUcchimapaJcendriyatiryagyonika yAvat - karmAzIviSaH, garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiyegyonikakarmAzIviSaH, evaM yathA caikriyazarIrasya bhedo yAvat - paryAptasaMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapazcendriyatiryagyonikakarmAzIviSaH, no aparyAptakasaMkhyeyavarSAyuSkayAvat - karmAzIviSaH, yaH manuSya viSa hai yA yAvat paMcendriyatirya gyonika jIva karmAzIviSa hai ? (goyamA ) he gautama ! (no egidiya tirikkha joNiyakammAsIvise, jAva no cauridiya tirikkha joNiyakammAsIvise, paMciMdiyatirikkha joNiyakammAsovise) ekendriya tiryagyonika jIva karmAzIviSa nahIM hai yAvat cauindriyatiryagyonika jIva karmAzIviSa nahIM hai, kintu paMcendriyatirya gyonika jIva karmAzIviSa hai / (jai paMciMdiyatirikkhajoNiya kammAsIvise, kiM saMmucchima paMciMdiyatirikkhajoNiya kammA sIvise, gambhavakkaMtiya paMciMdiyatirikkhaMjoNiyakammAsovise ?) he bhadanta ! yadi paMcendriyatirya gyonikajIva karmAzIviSa hai to kyA saMmRcchima paMcendriyatiryagyonika jIva karmAzIviSa hai yA garbhajapaMcendriyatiryagyonikajIva karmAzIviSa hai ? (evaM jahA veuvviyasarIrassa bhedo, jAva pajjattA saMkhejavAsAuyagambhavakaMtiya paMcidiyatirikkhajoNiyakammAsIvise, no apajattasaMkhejavAsAuya jAva kammAsIvise) yoni jIva kamazIviSa che? -vA yAvata- ke pAMca IndriyavALAM tiryaMconIvALA jIva mAzIviSa cha ? 'goyamA' 3 gautama ! 'no egidiya tirikkha joNiya kammAsIvise, jAva no cauridiya tirikkha joNiya kammAsIvise, paMciMdiya tirikkha jogiyakammAsIvise, mendriya tiya ya yonI mazIviSa nathI. yAvata-yAra IndriyavALAM tiryaMca yonI chava kazIviSa nathI. paraMtu pAMca inidrayavALAM tiryaMcayonI 01 4AzIviSa che. 'jai paMciMdiya tirikkhajoNiya kammAsIvise, kiM saMmucchima paMciMdiya tirikvajoNiya kammAsIvise, gambhavatiya paMciMdiyatirikAvajoNiya kammAsIvise, bhagavan ne pathendriya tirya ya yAnI 75 karmAzIviSa che? te zuM samarNima paMcendriya tiryaMca nI chatra karmAzIviSa che? garma pAyendriya tiya' yAnI 75 4AzIviSa ? evaM jahA veubviyasarIrassa bhedo jAva pajattA saMkhejjavAsAuya, gambhavakkatiya paMciMdiya tirikkha joNiya kammAsIvise, noapajjatta saMkhejjavAsAuya jAva kammAsIvise' gautama zrI. bhagavatI sUtra : Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 ma.1 AzIviSasvarUpanirUpaNam 273 karmAzIviSaH, kiM saMmUchimamanuSyakarmAzIviSaH ? garbhavyutkrAntikamanuSyakarmAzIviSaH ? evaM yathA vaikriyazarIraM yAvat - paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigatagarbhavyutkrAntikamanuSyakarmAzIviSaH, no aparyApta yAvat - karmAzIviSaH ||muu01|| he gautama ! zarIrake prakaraNameM vaikriyakA kathana karate hue AcArya ne jisa tarahase jIva bheda kahA hai, usI prakArase yAvat paryApta saMkhyAta varSa kI AyuvAle garbhaja paMcendriyatya'igyonika jIva jo ki karmabhUmimeM utpannahue haiM karmAzIviSa haiM. aparyApta asaMkhyAtavarSakI AyuvAle yAvat karmAzIviSa nahIM haiM / (jai bhaNussakammAsIvise, kiM samucchimamaNussakammAsIvise) he bhadanta ! manuSya karmAzIviSa hai, to kyA saMmUcchima manuSyakarmAzIviSa hai ? yA (gambhavakkaMtiyamaNussa kammAsIvise) garbhajamanuSyakarmAzIviSa haiM ? (goyamA) he gautama ! (go samucchimamaNussa kammAsIvise, ganbhavakkaMtiyamaNussa kammAsIvise evaM jahA veubviyasarIraM jAva pajattA saMkhenjavAsAuyakamma bhUmaga gambhavakkaMtiyamaNussa kammAsIvise, No apajata jAva kammAsIvise) saMmUcchima manudhyakarmAzIviSa nahIM haiM, garbhajamanuSyakarmAzIviSa hai jaisA vaikriyazarIrakA kathana karate hue AcArya ne jIva bheda kahA hai usI tarahase yAvat paryApta saMkhyAtavarSakI AyuvAle zarIranA prakaraNamAM vaikriyanuM kathana karatAM AcAryo jevI rIte jIvonA bheda kahyA che, tevI rIte paryApta saMkhyAta varSanI AyuSyavALA karmaja, garbhaja paMcendriya tiryA nI jIva ke je karmabhUmimAM utpanna thayA che te karmAzIviSa che ke aparyApta asaMkhyAta varSanI mAyuSyavANA yAvat - zIviSa nathI. 'jai maNussa kammAsIvise ki saMmacchimamaNussa kammAsIvise' sagavAn ne manuSya mazIviSa che to sabhUchi ma manuSya bhAzIviSa cha ? 3 'gabbhavakkaMtiya maNassa kammAsIvise' 4 manuSya zIviSa che ? ' goyamA' gItama! No sammucchimamaNussa kammAsauvise, gabbhavakkaMtiya maNussa kammAsIvise evaM jahA veubbiyasarIraM jAva pajjattA saMkhejjavAsAuya kamma bhUmaga gambhavakkaMtiya maNussa kampAsIvise No apajjatta jAva kammAsIvise' bhUchi ma manuSya ziviSa nathI hotA. ga. manuSya kazIviSa hoya che. jevI rIte vaikiya zarIranA kathana karatAM AcAryo jIvonA bheda kahyA che teja rIte yAvat - paryApta saMkhyAta varSanI AyuSyavALA, garbhaja manuSya ke je zrI. bhagavatI sUtra : Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 bhagavatIsUtre TIkA - 'kaivihA NaM bhaMte ! AsIvisA paNNattA ?' gautamaH pRcchati- he bhadanta ! katividhAH kiyatmakArAH khalu AzIviSAH prajJaptAH ? AzyAM daMSTrAdau viSaM yeSAM te AzIviSAH sadiyaH ityarthaH, bhagavAnAha'goyamA! duvihA AsIvisA paNattA' he gautama ! dvividhAH AzIviSAH prajJaptAH kathitAH, 'taMjahA - jAi - AsIvisA ya, kammaAsIvisA ya,' tadyathA jAtyA zIviSAzca, karmAzIviSAzca, tatra jAtyA janmanA AzIviSAH sarpa vRzcikAdayaH, karmaNA kriyayA zApAdinA AzIviSAH pANyupaghAtakAH karmAzIviSAH garbhaja manuSya jo ki karmabhUmimeM utpanna hue haiM karmAzIviSa haiM, aparyApta asaMkhyAta varSakI AyuvAle manuSya karmAzIviSa nahIM haiN| TIkArtha-prathama uddezakameM pudgala pariNAma kahA gayA hai / isa dvitIya uddezakameM bhI prakArAntara se pudgala pariNAmako hI prarUpita karaneke liye sUtrakArane prathama AzIviSa dvArako kahA hai isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai 'kaivihANaM bhaMte ! AsIvisA paNNattA' he bhadanta ! AzIviSakitane prakArake kahe gaye haiM ? AzI nAma daMSTrAdikakA hai jinakI daMSTrAdikameM viSa hotA hai ve AzIviSa sarpa haiM aise ve sarpAdirUpa AzIviSa 'goyamA' he gautama ! 'duvihA paNNattA' do prakArake kahe gaye haiM / 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'jAi AsI visAya, kamma AsIvisAya' eka jAti AzIviSa aura dUsare karmA zIviSa / janmase jo AzIviSa haiM aise sarpa vRzcika Adi jIva karmabhUmimAM utpanna thayelA che te karmazIniSa che. aparyApta asaMkhyAta varSanI AyuSyavALA manuSya kamazIviSa hotA nathI. TIkAtha- pahelA udezamAM pudgala pariNAma kahevAmAM AvyuM che ane A bIjA uddezakamAM paNa prakArAntarathI pudagala pariNAmaneja spaSTa karavA mATe sUtrakAre prathama mAzAviSa62 4hyu cha. tamA gautama svAmI se mej pUchyu cha , 'kai vihANaM bhaMte AsIvisA paNNattAbhagavana AzIviSa 48 // 2 // 4AmA mA che. Asi. nAma dRSTAdikanuM-dADhanuM che. jenI dADhamAM viSa hoya che te AzIviSa-sarpa kahevAya cha. mevAta sAhi35 AzIviSa goyamA' he gautama ! 'davihA paNNattA' se 532 DAmA mAyAM che. 'taM jahA' mA zata cha. 'jAi AsIvisAya kamma AsIvisAya me jati mAzIviSa bhane bhArata meM mAzIviSa. mathI je AzIviSa che te sarpa, vRzcika Adi java jAti AzIviSa chava che. je zApadi zrI. bhagavatI sUtra : Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 1 AzIviSasvarUpanirUpaNam 275 paJcendriyAH tiryaJcaH manuSyAzca paryAptakA eva karmAzIviSA ucyante, eteSAM hi tapazcaryAdinA anyena vA kenacid kAraNena AzIviSalabdhirbhavati, AzIviSalabdhyA ca ete zApapradAnenaiva anyAn vyApAdayituM zaknuvanti. te ca karmAzIviSAH AzIviSalabdhisvabhAvAt sahasrArAntASTamadevalokeSu eva utpattu. marhanti, tatra devatvenotpannAzca te devA bhUtvA aparyAptAvasthAyAm bhUtapUrvAzIviSabhAvAnubhavatayA karmAzIviSalabdhimanto bhavanti, uktazca 'AsI dADhA taggaya. mahAvisA''sIvisA duvihabheyA / te kammajAibheeNa NegahA caubihavigappA-'tti' AzI daMSTrA tadgatamahAviSAH AzIviSAH dvividhabhedAH / te karmajAtibhedena naikadhA caturvidhavikalpAH ||iti|| gautamaH pRcchati - 'jAiAsovisANaM bhaMte ! kaivihA paNNatA ?' he bhadanta ! jAtyAzIviSAH khalu jIvAH katividhAH prajJaptAH ? jAti AzIviSa jIva haiM / jo zApa Adi kriyArUpa karmase AzIviSa haiM prANIke upaghAtaka haiM ve kAzIviSa haiM / aise karmAzIviSa paryApta paMcendriyatiryaca, aura paryAptaka manuSya hI hote haiN| inheM tapazcaryAdise athavA kisI anyakAraNase AzIviSalabdhi hotI hai| AzIviSalabdhike prabhAvase ye zApadekara hI anya jIvoMko mAra DAlane ke liye samartha hote haiN| aise ye jIva karmAzIviSa kahe gaye haiN| AzIviSalabdhike svabhAvase ye AThaveM devaloka sahasrArataka utpanna ho sakate haiM / vahAM para devarUpase utpanna hue ve deva hokara aparyAptAvasthAmeM bhUtapUrva AzIviSa labdhike prabhAva se vAsita hone ke kAraNa karmAzIviSalabdhivAle hote haiM / kahAbhI hai-' AsIdADhAtaggaya ityAdi aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jAi AsIvisA NaM kriyArUpa karmathI AzIviSa che. prANIonA upaghAtaka-ghAta karanAra che. te karmazIviSa che. evA kamazIvizva paryAptaka paMcendriya tiryaMca ane paryAptaka manuSya ja hoya che. temane tapazcaryAdithI athavA ke anya kAraNathI AzIviSa labdhi prApta thayelI hoya che. AzIviSa labdhinA prabhAvathI teo zApa ApIne anya jIvone mAravAne samartha thaI zake che. evA che jene kamazIviSa kahevAmAM Ave che. AzIviSalabdhinA svabhAvathI te AThamA devaloka sahastrAra sudhI utpanna thaI zake che. tyAM AgaLa devarUpathI utpanna thayelA teo deva thaIne aparyAptAvasthAmAM bhUtapUrva AzIviSa labdhinA prabhAvathI yukata DApAyI mAzIviSayA khAya che. 4yu 54 cha- 'AsI dADhA taggaya ityAdi'. ve gautama 2vAmI prabhune me pUche che / 'jAi AsIvisANaM bhaMte kAvihA zrI. bhagavatI sUtra : Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 bhagavatI sUtre 6 6 bhagavAnAha - 'goyamA ! cauvvihA paNNattA' he gautama ! jAtyAzIviSAH caturvidhAH prajJaptAH, 'ta'jahA - vicchuyajAi AsIvise, maMDukkajAiAsIvise uraganA AsIvase, maNussajAiAsIvise' tadyathA-vRzcikajAtyAzIviSaH, maNDUka jAtyAzIviSaH, uragajAtyAzIviSaH, manuSya jAtyAzIviSaH / gautamaH pRcchati- vicchuyanAi AsIvisassa NaM bhaMte ! hase sie pannatte ?' tara ! vijAtyAzIviSasya khalu kiyAn viSayaH ? vRzcikajAtyA zIviSasya kiyatsAmarthyaM vartate ? ityAzayaH, bhagavAnAha goyamA ! pabhUNaM vicchujA AsIvase addhamarahappamANamettaMbaudi viseNaM visaparigayaM visavasaTTa mANaM pakarettae' he gautama! vRzcikajAtyAzIviSa: arddhabharatapramANamAtrAm bhaMte ! kahavihA paNNattA' he bhadanta ! jAtyAzIviSa jIva kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! cauvvihA paNNattA' jAtyAzIviSajIva cAra prakArake kahe gaye haiM taM jahA ' jo isa prakArase haiM ' vicchuyajAi AsIvise, maMDukajAiAsIvise, uragajAi AsIvise, maNussajAi AsIvise.' vRzcika jAtyAzIviSa, maMDUka jAtyAzIviSa, uragajAtyAzIviSa aura manuSya jAtyAzIviSa / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM ' vicchuyajAi AsIvisassa NaM bhaMte! kevaie visae paNNatte' he bhadanta jo vRzcikajAtyAzIviSa hai usake viSakA sAma 6 - kitanA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'pabhU NaM vicchuya jAi AsIvi se adbhabharahappamANametaM bodiM viseNaM visapariyaM visavasahamANaM pakare tae' vRzcikajAtyAzIviSa apane daSTrApaNNattA * he bhagavAn jAti AthIviSa jIva keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che. uttara- ' goyamA ' he gautama! ' cauvihA paNNattA' latI AzIviSa va zAra amaranA ahevAmAM Ave che. ' taM jahA ' ? ma pramANe che. 'vicchuya jAi AsIvise maMDuka jAi AsIvise, uraga jAi AsIvise, maNNussa jAi AsI vise ' vRzcilati bhAzIviSa, bhaMDU (heDA) bhatyAzIviSa, 2 (sarpa) latyAzIviSa mane manuSyAjAyAzIviSa prazna ' vicchraya jAi AsIvisassa NaM bhaMte ! kevaie visa paNNatte' he bhagavan ! vRzci bhatyAzIviSa che tenI zakti heTalI che. uttara' goyamA' he gautama! 'pabhrUNaM vicchuya jAi AsIvise, addhabharahaSyamANamettaM baudi viseNaM visaparigayaM visavasaTTamANaM pakarettae ' vRzcilati AzIviSa zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 1 AzIviSasvarUpanirUpaNam 277 9. " arddha bharatasya sAtirekapaSTayadhikayojanazatadvayalakSaNaM pramANaM mAtrA iyattA yasyAH sA tAmityarthaH kiJcidadhikatriSaSTyadhikazatadvayayojanapramANazarIramiti bhAvaH, baudiM tanum - zarIraM, viSeNa svadaMSTrAjanyena karaNabhUtena viSaparigatAm 'viSa' iti bhAvapradhAnanirdezAt viSatvaM parigatAM prAptAM vikasantIM viSavyAptAM svena vyApyamAnAM prakartuM prabhuH samarthaH khalu vartate, 'bondi' iti zarIravAcako dezIyazabdaH kintu 'visae se visaTTayAe, no ceva NaM saMpattIe kareM suvA kareti vA, karissaMti vA?" viSayaH sa vipArthatAyAH viSamevArthI viSArthastadbhAvastatA tasyAH viSatAyAH sAmarthya mAtrametam pratipAditam nocaiva khala naiva kadAcit saMpacyA pUrvavargitatanusa prAptidvAreNa tathAvidhatanuM viSavyAptAm akArSuH kurvanti, kariSyanti vA vRzcikA iti zeSaH, anaikavacanaprakaraNe'pi vRzcikAzIviSANAM bahutvajJApanArtha bahuvacananirdezo bodhyaH, vRzcikAdInAM janya viSase arddha bharatakSetrapramANa zarIrako kucha adhika 263 yojana pramANavAle zarIrako vyApta karanemeM samartha ho sakatA hai / kintu 'visae se visayAe no ceva NaM saMpattIe kareMsu vA kareMti vA, karissaMti vA' aisA jo kathana kiyA gayA hai vaha kevala unake usa viSakA sAmarthya mAtra pratipAdita kiyA gayA hai / kyoMki una vRzcikA~ke viSane itane baDe zarIrameM ghusa karake praviSTa hokarake pahile kabhI na to use viSa vyApta kiyA hai aura na vartamAnameM use ve apane viSase vyApta karate haiM aura na Age bhI ve use apane viSase vyApta kareMge / yahAM ekavacana ke prakaraNa meM bhI sUtrakAra dvArA vRzcikAzIviSoMmeM bahutvajatAne ke liye 'kareMsu' AdirUpase bahuvacanakA prayoga kiyA gayA hai / ina vRzcika AdikoMkA trikAlameM bhI abhAva nahIM potAnI dADhathI utpanna thayelA jhera vaDe aDadhA bharatakSetre pramANa zarIrane - kaMika adhika 263 yonanavAjA zarIrane - vyApta zvAmAM zaktizAlI hoI zo che. chiMtu 'sie se viTTayAe noceNaM saMpattIe kareMsu vA kareM titrA, karissaMti vA ' mevune kahevAmAM AvyuM che. te phakta temanA te jheranuM sAmarthya mAtra batAvavA mATe ja kahela che kemake te vRzcika AdinA jhere AvaDA moTA zarIramAM praveza karIne pahelAM kAipaNa samaya nate tene viSa vyApta karyu che ? agara vamAnamAM tene peAtAne jherathI vyApta kare che. ane bhaviSyamAM paNa tene peAtAnA viSathI vyApta karaze nahIM. mem vayananA amraezubhAM sUtramA vRzrAzIviSamAM va bhAvanA ' kareM su ' sAhi rUpathI bahuvacananA prayoga karyAM che. A vRzrika AdinA gaNe kALamAM abhAva hAtA nathI- ahI zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 bhagavatIsUtre kAlikatvajJApanArthazca trikAlanirdezo bodhyaH / gautamaH pRcchati-'maDukkajAiAsIvisapucchA ?' he bhadanta ! maNDUkajAtyAzIviSapRcchA - maNDUkajAtyAzI viSasya kiyat viSayavyApanasAmarthya vartate iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ! pabhU NaM maMDUkkanAiAsIvise bharahappamANamettaM boMdi viseNaM visaparigayaM, sesaM ta ceva jAva karessati vA' he gautama ! maNDUkajAtyAzIviSo bharatapramANamAtrAM bharataM bharatakSegalakSaNaM pramANaM mAtrA iyattA yasyAstAm tanuM zarIram viSeNa svadaMSTrAjanyena karaNabhUtena viSaparigatAM viSatvaprAptAM zeSaM tadeva yAvat- vikasantI svena vyApyamAnAM kartuM prabhuH samarthaH kintu tad viSasya viSayamAtrametat pratipAditam natu kadAcit svasampatyA bharatakSepramANatanusaMprAptidvAreNa tAdRzatanuM viSavyAptAm akArSaH, kurvanti, kariSyanti vA 2 'evaM uragajAihotA hai arthAt vRzcika AdikoMkA sadA hI sadbhAva banA rahatA hai kisI bhI kAlameM inakA asadbhAva nahIM ho pAtA hai isa bAtako sacita karaneke liye yahAM trikAlakA nirdeza kiyA gayA hai| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'maMDukkajAi AsIvisa pucchA' he bhadanta / jo maMDUkajAtike AzIviSa haiM unake viSameM apane dvArA kitane baDe zarIrako vyApta karanekA sAmarthya hai ? arthAt maMDUkajAtike AzIviSoMkA viSa kitanebaDe zarIrako apane viSase vyApta kara sakatA hai? isa prazna uttarase prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'bhUpa NaM maMDukkajAi AsIvise bharahappamANamettaM bodi viseNaM visaparigayaM, sesaM taM ceva jAva karessaMti vA' maMDUka jAtike AzIviSa apane viSake dvArA bharatakSetra pramANamAtra zarIra kA vyApta kara sakate haiM / 'bAkI aura saba kathana pahile jaisA yahA~ arthata vRzcika Adione haMmezAM sadabhAvaja rahe che. keIpaNa kALamAM temane abhAva hote ja nathI. e batAvavA:- surita karavA mATe ahIMA gaNe kALane nirdeza karela che. have gautama svAmI maMDUka (deDakA) jAti AzIviSa saMbaMdhamAM prazna 42i / cha 'maMDaka jADa AsIvisaM pucchA / he bhagavan ! re ma jatinA (deDakA) AzIviSa che. tenA viSamAM keTalA moTA zarIramAM praveza karavAnuM sAmA che. arthAt maMDUka jAti (deDakA) nA AzIviSenuM jhera keTalA meTA zarIrano ghotAnA rayI vyApta 42 // cha. uttara- 'goyamA' he gautama ! "pabhUNaM maMDukkajAi AsIvise bharahappamANamettaM bodi viseNaM visaparigayaM sesaM taM ceva jAva karessaMti vA ma (31) tinA mAzIviSa potAnA rathI maratakSetra pramANa mAtra zarIrane vyApta karI zake che. bAkInuM tamAma kathana pahelAM kahyA pramANe ja zrI. bhagavatI sUtra : Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mU.1 AzIviSasvarUpanirUpaNam 279 AsIvisassa vi' evaM vRzcika-maNDUkajAtyAzIviSANAmiva uragajAtyAzI viSasyApi viSasya viSayavyApanasAmarthyAdikamakseyam kintu navaraM jaMbudIvappamANametta bodiM viseNaM visaparigayaM sesaM taM cetra jAva karessaMti vA3' navaraM vRzcikAdhapekSayA uraganAtyAzIviSasya vizeSastu-sa hi jambUdvIpapramANamAtrAM tanum viSeNa viSaparigatAM viSatvaprAptAM zeSaM tadeva-yathoktAnusArameva para jAnanA cAhiye' isa kathana se yahAM aisA pATha lagAnA cAhiye ki maMDUka jAti ke AzAviSake viSake prabhAvameM jo pUrvokta rUpa se kahA gayA hai vaha usakI sAmarthya dikhAne ke liye hI kahA gayA hai. kyoMki 526-6-19 yojana bharatakSetrakA pramANa kahA gayA hai yaha pramANa jaMbUdvIpa ke pramANakA 190 vAM bhAga paDatA hai so itane baDe zarIrameM praviSTa hokara maMDUka jAtike AzIviSoMke viSane na pahile kabhI use apane prabhAva se prabhAvita kiyA hai aura na vaha vartamAna meM hI aisA karatA hai aura na vaha bhaviSyat kAla meM bhI aisA karegA hI / yaha to usakI sAmarthya mAtrakA kathana kiyA gayA hai| 'evaM uragajAi AsIvisassa vi' jisa taraha se vRzcika aura maMDUka jAtike AzIviSoMke viSakA prabhAva prakaTa kiyA gayA hai, usI prakAra meM uragajAtike AzIviSoMke viSase vyApta honeke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / parantu yahAM para jisa zarIrako ve apane viSase vyApta karate haiM vaha zarIra bharatakSetramamANa nahIM hotA hai kintu jaMbUdvIpamamANa hotA hai / yahI bAta 'navaraM jaMbuddIvappamANameta samajavuM' A kathanamAM evo pATha ahiA samajavAne ke maMDUka jAtinA AzIvizvanA jheranA prabhAvamAM je pahelA kahevAmAM AvyuM che te tenI zaktinA varNana mATe ja kahevAmAM Avela che kemake pa26-6-19 jana bharatakSetranuM pramANu kahela che. A pramANa jaMbUdIpa pramANunA 190 mAM bhAga jeTaluM che. to eTalA meTA zarIramAM praveza karI vyApta thaI zake che, paraMtu praveza thaIne maMDUka jAtinA AzIviSenA re pahelAM koI vakhata tene pitAnA prabhAvathI prabhAvita karela nathI ane vartamAnamAM paNa tevuM karatA nathI ane bhaviSyamAM paNa tevuM karaze nahIM. Ate kevaLa zakti mAtraja matA cha. 'evaM uragajADa AsIvisassavi vI zata vRzci (vAchI) ane maMka (deDakA) jatinA AzIviSAnA jherane prabhAva jaNAvela che teja rIte uraga (sarpa) jAtinA AzIviSenA jhera phelA thavAnA viSayamAM paNa samajI levuM. paraMtu ahIMA je zarIrane te pitAnA jherathI vyApta kare che. te zarIra bharatakSetra pramANa hetuM zrI. bhagavatI sUtra : Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 bhagavatIbhUtre yAvat-vikasantI viSavyAptAM kartuM prabhuH samarthaH, kintu viSayamAtrametat teSAM pratipAditam, nocaiva naiva khalu kadAcit te uragajAtyAzIviSAH sampattyA jambUdvIpapramANamAtrAM tanuM samprApya viSavyAptAm akArSuH, kurvanti, kariSyanti vA iti, 'maNussajAiAsIvisassa vi evaM ceva, 'navaraM samayakhettappamANametaM baudi viseNaM visaparigayaM sesaM taM ceva jAva karessaMti vA4, manuSyajAtyAzIviSasyApi evazcaiva uragajAtyAzIviSasyeva viSasya viSayavyApanasAmarthyamavaseyam, kintu navaraM vizeSastu samayakSetrapramANamAtrAM samayakSetra manuSyakSetralakSaNaM pramANameva mAtrA iyattA yasyAstAm sArddhadvayadvIpapramANAm tanum viSeNa viSaparigatAM viSatvaprAptAM zeSa tadeva pUrvavadeva yAvat-vikasantIM viSeNa vyApyamAnAM kartuM prabhuH samarthaH, kintu boMdiviseNaM visaparigaya, sesaM taM ceva jAva karessaMti vA 3, isasUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai / parantu una uragajAtike AzIviSoM ke viSane abhItaka itane baDe jaMbUDhIpa pramANa zarIrako na bhUtakAlameM kabhI vyApta kiyA hai, na vartamAnameM vaha vyApta karatA hai, aura na bhaviSyatmeM vaha use vyApta karegA / 'maNussajAi Asovisassa vi evaMceva' manuSyajAtike viSake prabhAvake viSaya meM bhI aisA hI jAnanA cAhiye / 'navaraM samayakhettappamANamettaM boMdi viseNaM visaparigaya sesaM taM ceva jAva karessaMti cA 4' kintu manuSyajAtike AzIviSoMkA viSa apane prabhAvase jisa zarIrako vyApta kara sakatA hai usa zarIrakA pramANa DhAI dvIpapramANa hai / DhAI dvIpakA jitanA pramANa kahA gayA hai utanA hI pramANa usa zarIrakA hai ki jisa zarIrako manuSyajAtike nathI, 52'tu mudrA5 prabhAra hAya cha. me pAta 'navaraM jaMbuddIvappamANamettaM bodi viseNaM visaparigayaM sesaM taM ceva jAva karessaMti vA 3' 2sUtrapAyI prAra karela che. paraMtu te ugara jAtinA AzIviSenA jhere haju sudhI eTalA meTA jaMbUdIpa pramANamAM bhUtakALamAM kaI vakhata vyApta karyuM nathI, vartamAnamAM vyApta karatuM nathI bhane bhaviSyamA 54 vyApta 42 nahI. 'maNussa jAi AsInisassavi evaM ceva' manuSya tinA mAzIviSAnA 2nA sAmathyA viSayamA 5 tevU samaj. 'navaraM samayakhettappamANamettaM bodi viseNaM visaparigayaM sesaM taM ceva jAva karissaMti vA 4' manuSya jatinA mAzIviSAnu 2 yAtAnA mAthI re zarIrane vyApta karI zake che. te zarIranuM pramANa aDhI dvIpa pramANa che. eTale ke aDhI dvIpanuM jeTaluM pramANu kahela che teTaluM ja pramANe te zarIranuM che ke je zarIrane manuSya jAtinA zrI. bhagavatI sUtra: Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.2 m. 2 AzIviSasvarUpanirUpaNam 281 viSayamAtra metadukta, natu sampattyA manuzyakSetrapramANAM tanumAzritya viSavyAptAm akArSaH. kurvanti, kariSyanti vA kadAcit manuSyajAtyAzIviSA ityarthaH, bahuvacanAdikaM pUrvavadavaseyam, 'gautamaH pRcchati-'jai kamma AsIvise ki neraiyakampnAsIvise, tirikkha joNiyakammAmIvise, maNussakammaAsIlise, devakammAsIvise ?' he bhadanta ! yaH karmAsIviSaH kathitaH sa kiM nairayika karmAzIviSaH kathitaH sa kiM nairayikakarmAzIviSaH, tigagyonika karmAzIviSaH, manuSyakarmAzIviSaH, devakarmAzIviSo vA bhavati ? bhagavAnAhaAzIviSoMkA viSa apane prabhAvase vyApta kara sakatA hai / para aisA kathana kevala usa viSakA sAmarthya ko dikhalAne ke liye hI prakaTa kiyA gayA hai kyoMki usaviSane Ajataka bhUtakAlameM na aisA kiyA hai, na vaha vartamAnameM karatA hai, aura na bhaviSyameM bhI vaha aisA karegA hii| sAmartha dikhAnekA tAtparya aisA hai ki yadi itanA baDA koI zarIra ho to vaha jahara apane prabhAvase use pUrNarUpa meM jaharIlA kara sakatA hai / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai kammaAsovise kiM neraiya kammaAsIvise, tirikkhajoNiya kammAsIvise maNusma kammAsIvise devakammAsIvise' he bhadanta ! jo karmAzIviSa kahA gayA hai vaha karmAzIviSa kauna hai ? kyA nairayika kamamzIviSa hai, yA tiryagyonika jIva kamamzIviSa hai ? yA manuSya karmAzIviSa hai ? yA devakarmAzIviSa hai ? pUchanekA abhiprAya aisA hai kiM. jinheM karmAzIviSa kahA gayA hai ve karmAzIviSa kauna se jIva hote haiM- kyA cArogatike jIva karmAzIviSa hote haiM ? isake uttara meM AzIviSAnuM jhera potAnA prabhAvathI vyApta karI zake che. paraMtu evuM kathana kevaLa te teonI zakita darzAvavA mATeja jaNAvela che kemake te jhere Aja sudhI, bhUtakALamAM evuM karyuM nathI, vartamAnamAM tevuM karatA nathI ane bhaviSyamAM tevuM karaze paNa nahIM. zakita batAvavAno hetu e che ke je AvaDuM moTuM koI zarIra hoya to te jhera pitAnA prabhAvathI tene saMpUrNa rIte jhera yukata karI zake. prazna- 'jai kammaAsIvise ki nepaiyakammaAsIvise, tirikkha joNiya kammAsIvise, maNussa kammAsIvise, devakammaAsIvise 'he bhagavana je kamazIviSe kahelAM che, te karmAzIviSa keNa che? zuM nArakiya kazIviSa che? athavA tiryaMca nIka jIva karbhAzIviSa che? ke manuSya karmAzIviSa che? ke deva kazIviSa che? pUchavAne hetu e che ke jene karmazIviSa kahyA che. te karmazIviSa 4aa vo DAya che. zuyAre gatikA 71 mAzIviSa cha ? uttara- 'goyamA ! zrI. bhagavatI sUtra : Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 bhagavatomutre 'goyamA ! noneraiyakammAsIvise, tirikkhajoNiyakammAsIvise vi, maNussakammAsIvise vi, devakammAsIvise vi' he gautama ! kAzIviSaH khalu no nairayikakarmAzIviSo bhavati, apitu karmAzIviSaH tiryagyonikakarmAzIviSo'pi, manuSyakarmAzIviSo'pi, devakarmAzIviSo'pi bhavati, gautamaH pRcchati - 'jai tirikkhajoNiyakammAsIvise kiM egidiyatirikkhajoNiyakammAsIvise jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise ? ' he bhadanta ! yastiyaMgyonikakarmAzIviSo bhavati sa kim ekendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati, yAvat - dvIndriya-trIndriya-caturindriyapazcendriyatiyagyonikakarmAzIviSo vA bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'no neraiyakammAsIvise, tirikkhajoNiyakammAsIvise vi, maNussakammAsIvise vi, devakammAsIvise vi' nairayikajIva karmAzIviSa nahIM haiN| kintu tiryagyonika jo jIva haiM ve karmAzIviSa haiM, tathA jo manuSyagatikA jIva haiM ve karmAzIviSa haiM, devagatike jo jIva haiM ve karmAzIviSa haiN| aba gautama prabhuse aisA pUchate hai ki 'jaitirikkhajoNiyakammAsIvise kiM egidiyatirikkhajoNiyakammAsIvise jAva paMcidiyatirikkha joNiya kammAsIvise' he bhadanta ! jo tiryagyonika jIva karmAzIviSa hotA hai so vaha kaunasA jIva karmAzIviSa hotA hai ? kyA ekendriya tiryagyonikajIva karmAzIviSa hotA hai yA yAvat-bendriyatiryagyonika jIva karmAzIviSa hotA hai? yA teindriyatiryagyonikajIva karmAzIviSa hotA hai ? yA cauindriyatiryagyonikajIva karmAzI gautama! 'no neraiyakammAsIvise, tirikkhajoNiyakammAsIvise vi maNussakammAsIvise vi devakammAsovise vi' 254 01 mAzIviSa khAtA nathI paraMtu tiryaMca penIka jIva je che te kamazIviSa che.tathA je manuSya jAtinA jIva che a bhAzAviSa cha bhane tinA ziviSa che. prazna- 'jai tirikkha joNiya kammAsIvise kiM egidiya tirikkhajoNiyakamAsIvise jAva paMciMdiya tirikkhajoNiyakammAsIvise' bhagavan ! tipaya yAnI 71 mAzAviSaya che kayA che kamazIviSa che? zuM ekendriya tiryaMca nI jIva kamazIviSa hoya che? beidriya jIva tiryaMca nIka jIva kazIviSa hoya che ke te Idriya tiryaMca nI jIva kamazIviSa hoya che? ke cAra iMdriya ane pAMca ItivALAM tiryaMca nI jIva zrI. bhagavatI sUtra : Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 su. 2 AzIviSasvarUpanirUpaNam no egiMdiyatirikkhajoNiyakammAsIbise, jAtra no caDariMdiyatirikkhajoNikammAsIvise, paMcidiyatirikkha joNiyakammAsIvise' he gautama ! tiryagyonikakarmAzIviSo no ekendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati, yAvat no dvIndriya-trIndriya- caturindriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati, apitu paJcendriya tiryagyonikakarmAzIviSo bhavati / gautamaH pRcchati 'jar3a paMcidiyatirikkhajoNiyakammAsIvi se kiM samucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise, gavbhavakkatiyapaMciMdiyatirikkhamaNiya kammAsIbise ? ' he bhadanta ! yaH paJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati sa kiM saMmUrchimapaJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati ? kiMvA garbhavyutkrAntikapaJcendriyaviSa hotA hai ? yA paMcendriya tiryagyonikajIva karmAzIviSa hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama! 'no egiMdiya tirikkha joNiya kammAsIvise, jAva no cauriMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise' na ekendriya tiryagyonika jIva karmAzIviSa hote haiM aura na bendriya teindriya, cauindriyajIva karmAzIviSa hote haiM kintu 'paMcidiyatirikkhajoNiya kammAsIvise ' jo paMcendriya tiryagyonika jIva hai ve karmAzIviSa hote haiM / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate hai ' jaha paMciMdiyatirikkha joNiyakammAsIvise kiM samucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise, gavbhavakkaMtiya tirikkha joNiya kammAsIvise ?" he bhadanta ! jo paMcendriyatiryagyonika jIva karmAzIviSa kahe gaye haiM ve kaunase paMcendriyatiryagyonikajIva karmAzIviSa kahe gaye haiM- kyA jo jIva saMmUcchima paMcendriya titheca haiM ve karmAzIviSa kahe gaye haiM yA jo garbhajanmavAle paMcendriya 4rbhAzIviSa che. uttara - ' goyamA ' he gautama! 'no ergidiyatirikkhajoNiya kammAsIvise, jAva no cauridiyatirikakha joNiyakammaA sIvise ' ekendriya, e iMdriya, traNa IMdriya ane cAra iMdriyavALAM jIve karmAMzIviSa hAtA nathI. paraMtu paMcidiya tirikakha joNiya kammAsIvise' ? payendriya tiryathayoni lava hoya che tena urmAzIviSa hoya che prazna - jai paMcidiya tirikUkha joNiyakammAsIvise kiM samucchimapaMcidiyatirikkha joNiyakammAsIvise, gavbhavaka tiya tirikakha joNiya kammAsIvise ? ' se lagavAna ne yathendriya tiryatha yonI va rmAzIviSa kahyA che te kayA ? zuM je chatra samUmi paMcendriya tiryaMca che. tene karmAMzIviSa kahyA che ? ke je gabha janmavALAM paMcendriya tiya ca yAnI jIva che tene kamAMthIviSa kahyA che ? zrI bhagavatI sUtra : 6 - 283 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 bhagavatImatre tiryagyonikakarmAzIviSo bhavati ? bhagavAnAha- ' evaM jahA veubviyasarIrassa bhedo jAva pajattasaMkhejavAsAuyagambhavakkatiyapa ciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise, no apajjattasaMkhejabAsAuyajAvakammAsIvise' he gautama ! evaM yathA -- vaikriyazarIrasya bhedo yAvat - prajJApanAyAm ekaviMzatitame zarIrapade vaikriyaM kathayatA bhagavatA jIvabhedaH kathitastathA'trApi kathayitavyaH, tatra cetthamuktam- 'goyamA! no samucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise, gabbhavaka tiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise, jai gambhavatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise ki saMkhejavAsAuyagambhavakkatiyapaMciMdiyatiryaMca haiM ve karmAzIviSa kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM "evaM jahA veubviyasarIrassa bhedI jAva pajattAsaMkhejjavAsAuya gabbhavatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise - no apajjattA saMkhenjavAsAMuya jAva kammAsIvise' he gautama ! jisa prakAra se prajJApanAke 21 ve avagAhanA saMsthAna padameM vaikriyakA kathana karate hue bhagavAnane jIva bheda kahA hai usI tarahase yahAM para bhI kahanA cAhiye-vahAM para isa prakArase kahA gayA hai- 'goyamA' he gautama ! 'no samucchimapaMcidiyatirikkhajoNiyakammAsIvise ' samUchima paJcendriyatiryagyonikajIva karmAzIviSa nahIM hai kintu 'gabbhavakkaMtiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise' garbhajapaMcendriya tiryagyonika jIva karmAzIviSa haiN| 'jaha gambhavatiya paMciMdiya tirikkhajoNiyakammAsIvise ' isa para gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM ki he bhadanta ! yadi garbhaja paMcendriya tiryaMca karmAzIviSa hai to kauna-se garbhaja paMcendriyatithaM ca karmAzIviSa haiM ? 'kiM saMkheja uttara- ' evaM jahA veubiyasarIramsa bhedo jAva pajjattAsaMkhejjavAsAuya gabbhavatiyapaMciMdiyatirikvajoNiyakammAsIvise, no apajjatta saMkhejjavAsAuya jAva kammAsIvise, gautama ! 2 zata prajJApanAmA 21 bhAM avagAhanA saMsthAna padamAM aikriyanuM kathana karatAM bhagavAne je bheda kahyA che te ja rIte mahImA 59 sama411. yo 22 vI zata yuM che 'goyamA / gautama! 'no saMmRcchimapaMciMdiya tirikakha joNiyakammAsIvise ' sa bhUmi pazyandriya tiya ya yonI 73 mAzIviSa hotA nathI. paraMtu 'gabbhavatiya paMciMdiya tirikakha joNiyakammAsIvise, la 5'yandriya tiya, yonI 73 bhAzIviSa cha. prazna* jai gabbhavakkatiyapaMciMdiyatirikavajoNiyakammAsIvise , mana ! je garbhaja paMcendriya tirthaM ca kazIviSa hoya te kayAM gabheja tiryaMca karmAzIviSa che? zrI. bhagavatI sUtra : Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.2 sU. 2 AzIviSasvarUpanirUpaNam 285 tirikkhajoNiyakammAsIvise asaMkhejjavAsAuya jAva kammAsIvise ? ' goyamA ! saMkhejjavAsAuya-jAva-kammAsIvise, no asaMkhejavAsAuya-jAvakammAsIvise / jai saMkhejajAyakammAsIvise kiM pajjattasaMkhejjajAvakammAsIvise, apajjattasaMkhejajAvakammAsIvise ? goyamA !' ityAdi, ataH paraM mUle vartate eva, tathA ca he gautama / paJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo no samUcchimapaJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati, apitu garbhavyuvAsAuya gambhavatiya paMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise , kyA ve ki jo saMkhyAtavarSakI AyuvAle haiM ? yA ki 'asaMkhejAvAsA uyajAva kammAsIvise' ve jo asaMkhyAtavarSa ki AyuvAle haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! -- saMkhejavAsAuya jAva kammAsIvise' jo tithaMca saMkhyAtavarSakI AyuvAle haiM ve karmAzIviSa haiM 'no asaMkhejavAsAuya jAva kammAsIvise' asaMkhyAtavarSa kI AyuvAle bhogabhUmika garbhaja tiryaca karmAzIviSa nahIM haiM / isa para gautama prabhuse aimA pUchate haiM ki yadi saMkhyAtavarSa kI AyuvAle karmabhUmija tiyaM ca karmAzIviSa haiM to inameM 'kiM pajatta saMkhejjavAsA uya jAva kammAsIvise ? apajatta jAva kammAsIvise' jo paryApta saMkhyAtavarSakI AyuvAle karmabhUmija paMcendriyagarbhaja tiyaM ca haiM ve karmAzIviSa haiM yA jo aparyApta saMkhyAtavarSakI AyuvAle karmabhUmija paMcendriya garbhaja tiyaM ca haiM ve karmAzIviSa haiM ? isake uttara meM prabhu kahate hai 'goyamA' he gautama! ityAdi- isake bAdakA pATha mUlameM hai 'kiM saMkhejjavAsAuya gambhavatiya, paMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise' tara sadhyAta panI AyuSavANA cha ? 22 'asaMkhejjavAsAuya jAva kammAsIvise 2 asabhyAtU 11 nI mAyupyavANA hoya che ? uttara- 'goyamA' gautama! 'saMkhejjavAsAuya jAva kammAsIbise 'retiyaya sadhyAta 15nA mAyuSyavANa cha ta mazIviSa cha. 'no asaMkhejjavAsAuya jAva kammAsIvise' asaMkhyAta varSanI AyuSyavALa bhogabhUmika garbhaja tiryaMca karmAzIviSa hetA nathI. prazna- je saMkhyAta varSanI AyuSyavALA karmaja bhUmi tiryaMca kamazIviSa che to temAM 'kiM pajattasaMkhejavAsAuya jAva kammAsIvise ? apajjatta jAva kammAsIvise' je paryApta saMkhyAta varSanI AyuSyavALI karma bhUmija paMcendriya garbha ja tiryaMca che te kamazIviSa che? ke je aparyApta saMkhyAta varSanI AyuSyavALA karmabhUmija paMcendriya tiya" mazaviSa cha ? uttara- 'goyamA' he gautana sA mAnA pchiin| zrI. bhagavatI sUtra : Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 bhagavatIsare skrAntikapaJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati, iti bhaavH| gautamaH pRcchati - yo garbhavyutkrAntikapazcandriyatirya gyonikakarmAzIviSo bhavati sa kiM saMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati ? kiM vA asaMkhyeyavarSAyuSkayAvat-garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikakarmAzI viSo vA bhavati ? bhagavAnAha-gautama ! garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiyagyonika karmAzIviSaH saMkhyeyavarSA yuSkayAvat garbhavyutkrAntikapazcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati, no a. saMkhyeyavarSAyuSkayAvat - garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati, gautamaH pRcchati-yadiH saMkhyeyavarSAyuSka yAvat garbhavyutkrAntikapazcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati sa kim paryAptakasaMkhyeya yAvat garbhavyutkrAntikahI tAtparya kahanekA yaha hai ki jo garbhaja paMcendriya paryApta karmabhUmija tiryagyonika jIva haiM ve karmAzIviSa haiM isa ke sivAya ke tiryagyonika jIva kAzIviSa nahIM haiN| gautama bhagavAnase pUchate haiM he bhadanta ! jo garbhavyutkrAntika paJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSa hotA hai to kyA vaha saMkhyAtavarSakI AyuvAlA, karmAzoviSa hotA hai athavA asaMkhyAtavarSakI AyuvAlA karmAzIviSa hotA hai / isake uttarameM bhagavAna kahate haiM ki he gautama! saMkhyAtavarSakI AyuvAlA garbhavyutkrAntika paJcendriyatiryagyonika karmAzIviSa hotA hai kintu asaMkhyAtavarSakI AyuvAlA vaha karmAzIviSanahIM hotA hai / phira gautama pUchate haiM-he bhadanta yadi jo saMkhyAtavarSakI AyuvAlA garbhavyutkrAntika paJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSa mULapATha sUtrArthamAM Apela che. kahevAne bhAva e che ke je garbhaja paMcendriya paryApta karmabhUmija tiryaMca nI chava che te kamazIviSa che. tenA sivAyanA jIva kamazIviSa nathI. gautama prabhu bhagavAnane pUche che ke- he bhagavana je jIva garbhavyutkrAntika paMceMdriya tirdhanya benIvALA jIva karyAzIviSa hoya che, te zuM saMkhyAtavarSanI AyuSyavALA karmAzIviSa hoya che? ke asaMkhyAta varSanI AyuSyavALA karmAzIviSa hoya che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke- he gautama! saMkhyAta varSanI AyuSyavALA garbhavyutkAntika paMcendriya tiryAnika kamazIviSa hoya che, paraMtu asaMkhyAtavarSanI AyuSyavALA te kamazIviSa hotA nathI. gautama svAmI pharI pUche che ke- he bhagavana je saMkhyAtavarSanI AyuSyavALA garbhacukAtika paMcendriya tiryAnika kamazIviSa hoya che te zuM te zrI. bhagavatI sUtra : Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 1 AzIviSasvarUpanirUpaNam varSAyuSkapaJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati ? kiM vA aparyAptakasaMkhyeya yAvat garbhavyutkrAntikavarSAyuSka paJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati ? bhagavAnAha - ' goyamA ! pajjattasaMkhejjavAsAuyaganbhavakkaMtiya paMcidiyatirikkhajoNiya kammAsIvise, no apajjattasaMkhejjavAsAuya jAva kammAsIvise' he gautama 1 saMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSaH paryApta saMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati, no aparyApta saMkhye varSAyuSka yAvat - garbhavyutkrAntikapaJcendriya tiryagyonikakarmAzIviSo bhavatIti / gautamaH pRcchati - ' jar3a maNustakammAsIvise kiM samucchimamaNussakammAsIvise, ganbhavaka tiyamaNussakammAsIvise ? he bhadanta ! yo manuSyakarmAzIviSo bhavati sa kiM saMmUcchimamanuSyakarmAzIviSo bhavati ? kiM vA garbhavyutkrAntikamanuSyakarmAzIviSo bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! No samucchimamaNustakammAsIvise, ganbhavakkaMtiyamaNustakammAsIvise ' he gautama ! hotA hai to kyA vaha paryApta avasthAmeM hotA hai athavA aparyApta avasthA meM karmAzIviSa hotA hai ? isa para bhagavAna kahate haiM ki he gautama ! vaha paryApta avasthAmeM karmAzIviSa hotA hai kintu aparyApta avasthAmeM karmAzIviSa nahIM hotA hai / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jaha maNussa kammAsIvise ki saMmucchimamaNustakamAsIvise, ganbhavaka tiyamaNussa kammAsIvise' he bhadanta ! yadi manuSya karmAzIviSa hai to kauna se manuSya karmAzIviSa haiM ? kyA ve jo saMmUcchima manuSya haiM yA ve ki jo garbhaja manuSya haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'No saMmucchimamaNustakammAsIvise' jo manuSya saMmUrchima janmavAle paryApta avasthAmAM hAya che? ke aparyAptAvasthAmAM karmAMzIviSa hAya che ? tenA uttara ApatAM bhagavAn kahe che ke- he gautama te paryAptAvasthAmAM karmAMzIviSa hAya che, paraMtu aparyAptAvasthAmAM karmAMzIviSa hAtA nathI. , akSa- ' jai maNussa kammAsIvise, kiM saMmUcchimamaNussakammAsIvise, ganbhavakkaMtiyamaNussakammAsIvise huM bhagavAn ! jo manuSya karmAMzIviSa hAya samUmi manuSya che te ke je gaja manuSya ' No saMmucchimamaNustakammAsIvise ne manuSya saMbhUrchima nanvAjA hoya te urbhAzIviSa hotA nathI. paraMtu 'gabbhavakkaMtiya tA kayA manuSya karmAMzIviSa che? zuM te che te ? uttara- ' goyamA ' he gautama! zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 bhagavatIsUtre manuSyakarmAzIviSo no samUcchimamanuSyakarmAzIviSo bhavati, apitu garbhavyukrAntikamanuSyakarmAzIviSo bhavati, "evaM jahA veubdhiyasarIraM jAva pajattasakhejavAsAuya kammabhUmiyagambhavakaM tiya maNussakammAsIvise, no apajjattanAva kammAsIvise' enaM yathA vaikriyazarIraM prajJApanAyA ekaviMzatitame zarIrapade pratipAditaM tathaiva yAvat manuSyakarmAzIviSaH paryAptakasa khyeyavarSAyuSkakarmabhUmijagarbhavyutkrAntikamanuSyakarmAzovipo bhavati, nA aparyAptaka-yAvat-saMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmijagarbhavyutkrAntikamanuSya karmAzIviSo bhavati ||suu0 1 // mUlam-jai devakammAsIvise kiM bhavaNavAsi deva kammAsIvise jAva vemANiyadevakammAsIvise ? goyamA ! bhavaNavAsidevakammAsIvise, vANamaMtaradevakammAsIvise, joisiyadevakammAsIvise, vemANiyadevakammAsIvise, jai bhavaNavAsideva haiM ve karmAzIviSa nahIM haiM, kintu gambhavaka tiyamaNussakammAmI. vise' jo garbhana janmavAle manuSya hai ve karmAzIviSa haiN| 'evaM jahA veubdhiyasarIraM jAva pajjattasaMkhejjavAsAuyakammabhUmiyagambhavatiya maNussa kammAsIvise, no apajjata jAva kammAsIvise jisa prakArase prajJApanA ke 21 veM avagAhanA saMsthAna padameM vaikriya zarIrakA pratipAdana kiyA gayA hai usI prakArase jo manuSya paryApta haiM, saMkhyAtavarSa kI AyuvAlA hai, karmabhUmija hai, aura garbhaja hai aisA vaha manuSya karmAzIviSa hai- aparyAptaka saMkhyAtavarSakI AyuvAlA karmabhUmija garbhajamanuSya karmAzoviSa nahIM hai ||suu0 1 // maNussa kammAsIvise Har Hain manuSya je te bhAMzI65 cha. 'evaM jahA veubdhiyasarIraM jAva apajjatta saMkhejavAsAuya kammabhUmiyagabbhavakkaMtiyamaNussakammAsIvise, no apajjatta jAva kammAsIvise' ke pramANe prajJApanAnA 21 mAM avagahinA saMsthAna padamAM vaikiya zarIranuM pratipAdana karyuM che te ja rIte je manuSya paryAptaka che, asaMkhyAta varSanI AyuSyavALAM che. karmabhUmi che ane garbha ja che eve manuSya karmAzIviSa che. aparyAptaka saMkhyAta varSanI AyuSavALAM karmabhUmija garbhaja manuSya 4AzIviSa hAtA nathI. // su. 1 // zrI. bhagavatI sUtra : Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 su 2 AzIviSasvarUpanirUpaNam 289 kammAsIvise se kiM asurakukArabhavaNavAsidevakammAsIvise, jAva thaNiyakumAra-jAva-kammAsIvise ? goyamA ! asurakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise vi, jAva thaNiyakumArabhavaNavAsidevakammosIvise vi / jai asurakumAra-jAva-kammAsIvise ki pajattaasurakumAra-jAva-kammAsIvise, apajjattaasurakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise ? goyamA ! no pajattaasurakumArajAva-kammAsIvise, apajjattaasurakumArabhavaNavAsidevakamAsIvise, evaM jAva thaNiyakumArANaM / jai vANamaMtaradevakammAsIvise kiM pisAyavANamaMtaradevakammAsIvise, evaM savesi pi apajjattagANaM / joisiyANaM savesiM apajjattagANaM / jai vemANiyadevakammAsIvise kiM kappovagavemANiyadevakammAsovise, kappAIyavemANiyadevakammAsIvise ? goyamA ! kappovagavemANiyadevakammAsIvise no kppaaiiyvaanniydevkmmaasiivise| jai kappovagavemANiyadevakammAsIvise ki sohammakappovagavemANiyadevakammAsIvise,jAva accuyakappovagajAva-kammAsIvise ? goyamA ! sohammakappovagavemANiyadevakammAsovise vi, jAva sahassArakappovagavemANiyadevakammAsovise vi, no ANayakappovagajAva no accuyakappovagavemANiyadevakammAsIvise / jai sAhammakappovagajAvakammAsI vise kiM pajattasohammakappovagavemANiyadevakammAsIvise ? apajjattagasohammakappovagavemANiyadevakammAsIvise ? goyamA! zrI. bhagavatI sUtra : Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 bhagavatI sUtre no pajjattasohamakappovagavemANiyadevaka mAsIvise, apajattasohammakappovagavemANiyade va kammAsIvise, evaM jAva no pajjattasahassArakappovagavemANiya- jAva - kammAsIvise, apajjattasahassArakappovaga jAva - kammAsIvise // sU0 2 // chAyA yadi devakarmAzIviSaH kiM bhavanavAsidevakarmAzIviSaH yAvatvaimAnikadeva karmAzIviSaH ? gautama ! bhavanavAsidevakarmAzIviSaH, vAnavyantaradevakarmAzIviSaH, jyotiSikadevakarmAzIviSaH, vaimAnikadevakarmAzIviSaH / yadi bhavanavAsidevakarmAzIviSaH, sa kim asurakumArabhavanavAsi devakarmAzIviSaH yAvat stanitakumAra - yAvat karmAzIviSaH ? gautama / amurakumAra 'jaha devakammAsIvise kiM bhavaNavAsidevakammAsIvise' ityAdi / sUtrArtha - (jai devakammAsIvise) he bhadanta ! yadi devakarmAzIviSa haiM to kaunase deva karmAzIviSa haiM ? (kiM bhavaNavAsideva kammAsIvise, jAva vaimANiyadevakammAsIvise) kyA jo deva bhavanavAsI haiM ve karmAzIviSa hai yA yAvat jo baimAnikadeva haiM ve karmAzIviSa haiM ? ( goyamA) he gautama! ( bhavaNavAsidevakammAsIvise vANamaMtara deva kammAsIvise, joisiya devakammAsIvise, vemANiyadevakammAsIvise ) bhavanavAsIdeva karmAzIviSa haiM, vAnavyantaradeva karmAzIviSa haiM, jyotiSikadeva karmAzIviSa haiM, aura vaimAnikadeva karmAzIviSa haiM / ( jai bhavaNavAsidevakammAsIvise kiM asurakumAra bhavanavAsideva kammAsIvise jAva thaNiyakumAra jAva kammAsIvise) he bhadanta ! yadi 6 i devakammAsIvise kiM bhavaNavAsidevakammAsIvise ' ityAhi. sUtrArtha - jai devakammAsIvise' he bhagavan! le heva arbhAzIviSa hoya to jhyA dveva rbhAzIviSa che ? ' kiM bhavaNavAsidevakammAsIvise, jAva vaimANiyadeva kammAsIvise 'zuM bhavanavAsI deva urbhAzIviSa che ! yAvat vaimAni deva TharbhAzIviSa che ? ' goyamA ' he gautama! ' bhavaNavAsideva kammAsIvise, vANamaMtara - deva kammAsIvise, joisiya deva kammAsIvise vemANiya deva kammAsIvise' bhavanavAsIdeva, vAnavyaMtaradeva, jAtiSikadeva ane vaimAnikadeva, e badhA karmAMzI vaSa che. 'jai bhavaNavAsidevakammAsIvise kiM asurakumArabhavaNavAsideva kammAsIvise jA thaNiyakumAra jAva kammAsIvise ' he bhagavan le lavanavAsIheva rbhAzIviSa zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 0 2 karmAzIviSasvarUpanirUpaNam 291 bhavanavAsidevakarmAzIviSo'pi, yAvat - stanitakumArabhavanavAsidevakarmAzIviSo'pi / yadi asurakumAra-yAvat - karmAzIviSaH kiM paryAptakAsurakumAra yAvat-karmAzIviSaH, aparyAptakAsurakumArabhavanavAsikarmAzIviSaH ? gautama ! no paryAptakAmurakumAra-yAvat-karmAzIviSaH, aparyAptakAsurakumArabhavanavAsi yAvat-karmAzIviSaH, evaM yAvat stanitakumArANAm / yadi vAnavyantaradevabhavanavAsIdeva karmAzIviSa hai to kaunase bhavanavAsIdeva karmAzIviSa haiM kyA jo asurakumAra bhavanavAsIdeva haiM ve karmAzIviSa haiM yA yAvat stanitakumAra bhavanavAsIdeva haiM ve karmAzIviSa haiM ? (goyamA) he gautama ! ( asurakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise vi jAva thaNiyakumArabhavaNavAsideva kammAsIvise vi) asurakumArabhavanavAsIdeva bhI karmAzIviSa haiM yAvat stanitakumAra bhavanavAsIdeva bhI karmAzIviSa haiM / ( jai asurakumAra jAva kammAsIvise kiM pajjata asurakumAra jAva kammAsIvise, apajatta asurakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise) he bhadanta ! yadi asurakumAra bhavanavAsI deva karmAzIviSa haiM to kaunase bhavanavAsIdeva karmAzIviSa haiM ? kyA ve jo paryApta asurakumArabhavanavAsIdeva haiM ve yA jo aparyApta asurakumArabhavanavAsIdeva haiM ve ? (goyamA) he gautama ! (no pajatta asurakumAra jAva kammAsIvise, apajatta asurakumAra bhavaNavAsi jAva kammAsovise) jA paryApta asurakumAra bhavanavAsI deva haiM ve karmAzIviSa nahIM haiM, kintu che te yA bhavanavAsIdava kazIviSa che? zuM asurakumAra bhavanavAsIdeva che te ke yAvat - nitabhAra deva bhavanavAsI che ta va mAzIviSa cha ? 'goyamA gautama ! 'asurakumArabhavaNavAsIdevakammAsIvise vi jAva thaNiyakumArabhavaNavAsideva kammAsIvise vi , sasurabhAra bhavanavAsI zIviSa che. yAvat-stanitabhAra bhavanavAsIra 5 mAzIviSa cha. 'jai asurakumAra jAva kammAsIvise kiM pajjatta asurakumAra jAva kammAsIvise, apajjatta asurakumAra bhavaNavAsI kammAsIvise' he bhagavan ! ne asurakumAra bhavanavAsIra mazIviSa cha ? to 4 // bhavanavAsIdeva, zuM je paryApta asurakumAra bhavanavAsIdeva che? te athavA je aparyAptaka 192mAra apanavAsI che te 4AzIviSa cha ? ' goyamA ' gautama ! 'no pajjatta asurakumAra jAva kammAsIvise, apajjatta asurakumArabhavaNavAsi jAva kammAsIvise / 2 paryApta masurabhAra sapanavAsI che te 4AzIviSa che. 52'ture aparyApta masurezumAra bhavanavAsI che te 4IviSa nathI. 'evaM jAva thaNitakumArANaM' zrI. bhagavatI sUtra : Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 bhagavatIsare karmAzIMviSaH kiM pizAcavAnavyantadevakarmAzIviSaH, evaM sarveSAmapi aparyAptakAnAm, jyotiSikANAm sarveSAm aparyAptakAnAm, yo vaimAnikadevakarmAzIviSaH kiM kalpopapannakavaimAnikadevakarmAzIviSaH, kalpAtItakavaimAnikadevakarmAzI viSaH ? gautama ! kalpopapannakavaimAnikadevakarmAzIviSaH, no kalpAtItakavaimAnikadevakarmAzIviSaH / yadi kalpopapannakavaimAnikadevakarmAzI viSaH, kiM jo asurakumAradeva bhavanavAsI deva aparyApta haiM ve karmAzIviSa haiM / (evaM jAva thaNiyakumArANaM) isI tarahase yAvat stanitakumAra bhavanavAsIdevoM taka jAnanA cAhiye / (jai vANamaMtaradevakammAsIvise kiM pisAya vANamaMtaradeva kammAsIvise) he bhadanta ! yadi vAnavyantara devakarmAzIviSa haiM to kaunase vAnavyantaradeva karmAzIviSa haiM ? kyA ve jA pizAcavAnavyantaradeva haiM yA aura jo vAnavyantara deva haiM ve ? (evaM savvesipi apajjattagANaM, joisiyANaM savvesi apajjattagANaM) gautama ! jitane bhI aparyApta vAnavyantara deva haiM ve saba karmAzIviSa haiM isI tarahase saba jyotiSIdeva aparyAptAvasthAmeM karmAzIviSa haiM aisA jAnanA cAhiye / (jaha vemANiya devakammAsIvise kiM kappovagavemANiyadevakammAsIvise, kappAIyavemANiyadevakammAsIvise ) he bhadanta! yadi vaimAnikadeva kAzIviSa haiM to kaunase vaimAnikadeva karmAzoviSa hai ? kyA ve jo kalpopapannaka vaimAnikadeva haiM ? yA ve ki jo kalpAtIta vaimAnikadeva hai ? (goyamA) he gautama ! (kappovagavemANiyadeva kammAsIvise, no kappAIya vemANiyadevakammAsIvise) jo kalpo. me8 te yAvat - 2tanitabhAra sapanavAsIvi pata samaya se. 'jai vANamaMtaradeva kammAsIvise, kiM pisAyavANamaMtaradeva kammAsIvise bhagavan ! ne pAvyata2. deva karmAzIviSadeva che te kayA? zuMje pizAya vANavyaMtaradeva che te ke je vanavyaMtaradeva che te ? evaM samvesipi apajjattagANaM, joisiyANaM savvesiM, apajjattagANaM' he gautama ! jeTalA aparyApta vyAnavyaMtaradeva che te tamAma karmazIviSa che. eja rIte tamAma jyotiSiya aparyApta ma1rayAmA zIviSa cha ta sama se. 'jaha vemANiyadeva kammAsIvise kiM kappovagavemANiyadevakammAsIvise, kappAIya vemANiyadeva kammAsIvise / bhagavan ! mAni5 4IviSa cha / 4yA mAnava mAzAviSa cha ? 'goyamA' he gautama ! 'kappovagavemANiyadevakammAsIvise, no kappAIyavemANiyadevakammAsIvise / 2 4kSyopapanna mAni35 cha ta mAtIviSa mana 4AtIta mAniva zIviSa DAtA nathI. 'jaha kappovaga zrI. bhagavatI sUtra: Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 2 AzIviSasvarUpanirUpaNam 293 saudharmakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSaH - yAvat - acyuta kalpopapannaka - yAvatkarmAzIviSaH ? gautama ! saudharmakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSo'pi yAvat sahasrA rakalpopapanna kavaimAnikadeva karmAzIviSo'pi, no AnatakalpopannakayAvat, no acyutakalpopapanna vaimAnikadeva karmAzIviSaH, yadi saudharmakalpopapatrakayAvat karmAzIviSaH kiM paryAptakasaudharmakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSaH, aparyApta kasaudharma kalpopapannakavaimAnikadevakarmAzIviSaH ? gautama ! no paryAptaka papannavaimAnikadeva haiM ve karmAzIviSa haiN| kalpAtIta vaimAnikadeva karmAzIviSa nahIM haiM / (jaha kappovagavemANiyadeva kammAsIvise kiM sohasmakappovagavemANiya devakammAsIvise, accuyakappovaga jAva kammAsIvise ? ) he bhadanta ! yadi kalpopapatraka vaimAnikadeva karmAzIviSa haiM to kaunase kalpopapannaka vaimAnikadeva karmAzIviSa haiM kyA ve jo saudharmakalpopana haiM yA ki ve jo yAvat acyutakalpopapannaka haiM ? (goyamA) he gautama ! (sohammakappo vagavemANiyade va kammAsIvise vi, jAva sahassAra kappavagavemANiyadeva kammAsIvise vi) jo saudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva haiM ve karmAzIviSa haiM yAvat jo sahasrArakalpopapannakavaimAnikadeva haiM ve karmAzIviSa haiM / ( no ANaya kappovaga jAva no accuyakaSpovagavemANiya devakammAsIvise) parantu Anata kalpopapannaka vaimAnikadeva karmAzIviSa nahIM haiM aura na yAvat acyuta kalpopapatraka vaimAnikadeva karmAzIviSa haiM / (jai sohammakappovagajAva kammAsIvise kiM pajjattasohammakappovagavemANiyadevakammAsIvise, vemANi devakammAsIvise kiM sohammakappovagavemANiyadeva kammAsIvise, accuyakappovana jAva kammAsIvise ' De bhagavana ! jo kalpapapanna vaimAnikadeva karmAzIviSa che? teA kayA kApapatraka vaimAnikadeva karmAzIviSa che ? zu` saudhama kA55nnaka chete ? De ? yAvat - abhyutache ta ? ' goyamA ' he gautama! sohamma kappovagavemANiyadeva kammAsIvise vi jAva sahassArakappovaga vemANiyadeva kammAsovise vi ' ? saudharma upAya vaimAniheva he te urbhAzIviSa che. yaavtsahastrAra kalpe|papatraka vaimAnikadeva che te paNu karmAzIviSa che. no ANaya kapovaga jAva no accuyakappovagavemANiyadevakammAsIvise paraMtu Anata kApapannaka vaimAnikadeva karmAzIvidha heAtA nathI ane yAvata - - abhyuta upaaypannaka vaimAnikadeva karmAMzI(vaSa hotA nathI. 'jai sohammakappova gavemANiya deva| kammAsIvise kiM pajjata sohamma kappovaga vemANiyadevakammAsIvise apajjatta . " zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 bhagavatImatra saudharmakalpopanavaimAnikadevakarmAzIviSA aparyAptakasaudharmakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSaH, evaM yAvat - no paryAptakasahasrArakalpopapannavaimAnika. yAvat-karmAzIviSaH, aparyAptakasahasrArakalpopapannayAvat-karmAzIviSaH ||suu02|| TIkA- gautamaH pRcchati - 'jai devakammAsIvise kiM bhavaNavAsidevakammAsIvise, jAva vemANiyadevakammAsIvise ? he bhadanta ! yadi devakarmAzIapajattagasohammakappovagavemANiyadevakammAsIvise ) he bhadanta ! yAda saudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva kAzIviSa haiM to kyA paryApta saudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva karmAzIviSa haiM yA aparyApta saudharmakalpopanaka vaimAnikadeva karmAzIviSa haiM ? ( goyamA ) he gautama ! (no pajattasohammakappovagavemANiyadeva kammAsIvise, apajattagasohammakappovagavemANiyadevakammAsIvise) paryAptasaudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva karmAzIviSa nahIM haiM, kintu aparyAptaka saudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva kAzIviSa haiM / (evaM jAva no pajattasahassArakappovagavemANiya jAva kammAsIvise, apajattasahassArakappovaga jAva kammAsIvise) isI tarahase yAvat paryApta sahasrArakalpopapannakadeva karmAzIviSa nahIM haiM kintu aparyAptasahasrAra kalpopanakadeva karmAzIviSa haiM TIkArtha-gautamasvAmI prabhuse pUcha rahe haiM ki 'jaha devakammAsIvise' he bhadanta ! yadi deva karmAzIviSa haiM, to 'kiM bhavaNavAsideva sohammakappovaga vemANiyadeva kammAsIvise ' bhagavan ! ne saudhama pApapanna vaimAnikadeva kazIviSa che te zuM paryApta saudharma kalpapapatraka vaimAnikadeva karmazIviSa cha ? aparyApta saudhama 4655panna mAni 5 bhAMzIviSa cha ? 'goyamA gautama! 'no pajjattasohammakappovagavemANiyadevakammAsIvise apajjattaga sohammakappovagavemANiyadevakammAsIvise / pAta soyama pA5panna mAnideva kazIviSa nathI. paraMtu aparyApta saudharma kalpapapannaka vaimAnikadeva kamazIviSa che. 'evaM jAva no pajjatta sahassAra kappovagavemANiya jAva kammAsIvise, apajjatta sahassAra kalpovaga jAva kammAsIvise / me zate yAvat - paryApta sahasAra kApanakadeva kazIviSa nathI. kintu aparyApta sahastrAra kalpapapannakadeva mazIviSa che. En- gautama svAmI prabhune che che / 'jai deva kammAsIvise' he mApana he 4AnIviSa cha tA ki bhavaNavAsideva kammAsIvise jAva vemANiyadeva zrI. bhagavatI sUtra : Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 2 AzIviSasvarUpanirUpaNam 295 viSo bhavati, sa kiM bhavanavAsidevakarmAzIviSo bhavati yAvat - vAnavyantaradevakarmAzIviSo bhavati ? jyotiSikadevakarmAzIviSo bhavati ? vaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati ? iti, bhagavAnAha - 'goyamA ! bhavanavAsidevakammAsIvise vi, vANamaMtaradevakammAsIvise vi, joisiyadevakammAsIvise vi, vemANiyadevakammAsIvise vi' he gautama! devakarmAzIviSo bhavanAvasi - devakarmAzIviSo'pi bhavati, vAnavyantaradevakarmAzIviSo'pi vA bhavati, jyotiSikadevakarmAzIviSo'pi vA bhavati, vaimAnika devakarmAzIviSo vApi bhavati / gautamaH pRcchati - ' jai bhavaNavAsidevakammAsIvise, se kiM asurakumArabhatraNavAsidevakammAsIvise, jAva thaNiyakumAra - jAva - kammAsIvise? he bhadanta ! yadi bhavanavAsi devakarmAzIviSo bhavati, sa kim asurakumArabhavanavAsi devakammAsIvise jAva vaimANiyadeva kammAsIvise) kyA bhavanavAsIdeva karmAzIviSa haiM ? yA yAvat vAnavyantaradeva karmAzIviSa haiM ? yA jyotipikadeva karmAzIviSa haiM ? yA vaimAnikadeva karmAzIviSa haiM ? bhagavAn isake uttara meM kahate haiM 'goyamA' he gautama ! ' bhavaNavAsidevakammAsIvise vi, vANamaMtaradeva kammAsIvise vi, joisiyadeva kammAsIvise vi, vaimANiyadeva kammAsIvise vi' bhavanavAsIdeva bhI karmAzIviSa haiM, vAnavyantaradeva bhI karmAzIviSa haiM, jyotiSikadeva bhI karmAzIviSa haiM, aura vaimAnikadeva bhI karmAzIviSa haiN| aba gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM 'jaha bhavaNavAsidevakammAsIvise se kiM asurakumAra bhavaNavAsIdeva kammAsIvise, jAva thaNiyakumAra jAvakammAsIvise) he bhadanta ! yadi bhavanavAsIdeva karmAzIviSa haiM to kyA asurakumAra bhavanavAsI deva karmAzIviSa haiM yA yAvat nAgakumAra, kammAsIvise ' zu bhavanavAsIdevakarmAMzIviSa che? ke cAvata byAnavaMtaradeva urbhAzIviSa che ? } jyotiSideva he vaimAniva urbhAzIviSa cha ? 'goyamA' he gautama! 'bhavaNavAsideva kammAsIvise vi vANamaMtaradeva kammAsIvise vi joisiyadeva kammAsIvise vi, vaimANiyadeva kammAsIvise vi' bhavanavAsIdeva vyAnavya taradeva, jyotiSi dveva mane vaimAni deva me saghaNA urbhAzIviSa che. ana - 'jai bhavaNavAsi deva kammAsIvise se kiM asurakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise, jAva dhaNiyakumAra jAna kammAsIvise' se lagavan! le bhavanavAsIheva urbhAzIviSa che to zu asurakumAra bhavanavAsIdeva karmAMzIviSa che ? ke cAvata nAgakumAra, suvarNakumAra, zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 - - bhagavatIsage karmAzIviSo bhavati ? yAvat -nAgakumAra- suvarNakumAra - vidyutkumArAgnikumAradvIpakumAro-dadhikumAra- dizAkumAra -vAyukumAra-bhavanavAsideva - karmAzIviSo bhavati, stanitakumAra-yAvat-bhavanavAsidevakarmAzIviSo bhavati ? bhagavAnAhagoyamA ! amarakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise vi, jAra thagiyakumAra jAva AsIvise vi' he gautama ! bhavanavAsidevakarmAzIviSAsurakumAra bhavanavAsi deva karmAzIviSo'pi, yAvat-nAgakumArAdi devakarmAzIviSo'pi, stanitakumAradevakarmAzIviSo'pi bhavati / gautamaH pRcchati-"jai asurakumAra-jAva-kammAsIvise kiM pajjattaasurakumAra-jAva-kammAsIvise, apajjattaasurakumArabhavaNavAsikammAsIvise ? he bhadanta ! yadi-asurakumAra yAvat-bhavanavAsidevakarmAzIviSo bhavati sa kim paryAptakAsurakumAra-yAvat-bhavanavAsidevakarmAzIviSo bhavati ? kiM vA aparyAptakAsurakumAra-yAvat-bhavanavAsi-devakarmAzIviSo bhavati ? bhagasuvarNakumAra, viddhutkumAra,agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra,dizAkumAra vAyukumAra, stanitakumAra ye daza bhavanavAsIdeva karmAzIviSa haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'asurakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise vi, jAva thaNiyakumAra0 AsIvise vi' asurakumAra bhavanavAsIdeva bhI karmAzIviSa haiM yAvata nAgakumArAdi bhavanavAsIdeva bhI karmAzIviSa haiM / stanitakumAra bhavanavAsIdeva bhI karmAzIviSa haiM / aba gautamaprabhuse aisA pUchate haiM 'jai asurakumArajAva kammAsIvise. kiM pajjatta asurakumAra jAva kammAsIvise ? apajjatta asurakumAra bhavaNavAsideva kammAsIvise' he bhadanta ! yadi asurakumAra bhavanavAsIdeva karmAzIviSa haiM to kyA paryAptaka asurakumAra bhavanavAsIdevakarmAzIviSa haiM yA aparyAptaka asurakumArabhavanavAsideva karmAzIvidyutkumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra ke dizAkumAra, pavanakumAra, stanitakumAra se 4 savanavAsI zIviSa cha ? tana uttara bhApatA prhech| 'goyamA gautama! -- asurakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise vi jAva thaNiyakumAra AsIvise vi' masurabhAra savanavAsIra 4AzIviSa cha. yaavtnAgakumArAdi daza bhavanavAsIdeva paNa kamazaviSa che, ane svanitakumAradeva paNa kamazIvizva cha. prazna- 'jai asurakumAra jAva kammAsIvise ki pajjattakumAra jAva kammAsIvise, apajjatta asurakumArabhavanavAsideva kammAsovise ?" magavana! ne asurakumAra bhavanavAsIdeva karyAzIviSa che? te zuM paryAptaka asurakumAra bhavanavAsIdeva bhAzIviSa cha ? 4 aparyApta masurabhAra sapanavAsI mazIviSa cha ? uttara 'goyamA' zrI. bhagavatI sUtra : Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mU. 2 AzIviSasvarUpanirUpaNam 297 bAnAha-' goyamA ! no pajjattaasurakumAra-jAva-kammAsIvise, apajjattaasurakumArabhavaNavAsi -jAva - kammAsIvise, evaM jAva thaNiyakumArANaM' he gautama ! asurakumArabhavanavAsidevakarmAzIviSo no paryAptakAsurakumArayAvat bhavanavAsidevakarmAzIviSo bhavati apitu aparyAptakAsurakumArabhavanavAsiyAvat-devakarmAzIviSo bhavati, evaM yAvat-nAgakumArAdi-stanitakumArANAmapi bodhyam, tathA ca nAgakumArAdibhavanavAsidevakarmAzIviSAH no paryAptakanAgakumArAdibhavanavAsidevakamamzIviSA bhavanti, api tu aparyApsakanAgakumArAdibhavanavAsidevakarmAzIviSA bhavanti, evaM no paryAptakastanitakumArabhavanavAsidevakarmAzIviSo bhavati, api tu aparyAptakastanitakumArabhavanavAsidevakarmAzI. viSo bhavati / gautamaH pRcchati-'jai vANamaMtaradevakammAsIvise ki pisAya. bANamaMtaradevakammAsIvise' he bhadanta ! yadi vAnavyantaradevakarmAzIviSo bhavati viSa haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA'no pajatta asurakumAra jAva kammAsIvise, apajjatta asurakumAra bhavaNavAsi jAva kammAsIvise evaM jAva thaNiyakumArANaM' paryAptaka asurakumAra bhavanavAsIdeva karmAzIviSa nahIM hote haiM kintu jo aparyAptaka asurakumAra bhavanavAsIdeva haiM ve karmAzIviSa hote haiN| isI tarahase nAgakumArase lekara stanitakumAratakake bhavanavAsIdevoM meM bhI jAnanA cAhiye / tathA ca jo paryAptaka nAgakumArase lekara stanitakumAra takake bhavanavAsideva haiM ve karmAzIviSa nahIM hote haiM kintu aparyAptaka nAgakumArase lekara aparyAptaka stanitakumAratakake bhavanavAsIdeva kAzIviSa hote haiN| aba gautamasvAmIprabhuse aisA pUchate haiM 'jai vANamaMtaradeva kammAsIvise' he bhadanta ! yadi vAnavyantaradeva karmAzIviSa hote haiM to kyA he gautama! 'no pajata asurakumAra jAva kammAsIvise apajjatta asurakumAra bhavaNavAsi jAva kammAsIvise evaM jAva thaNiyakumArANaM' pAta 25924mAra bhavanavAsIdeva karyAzIviSa hetA nathI paraMtu je aparyAptaka asurakumAra bhavanavAsIdeva che te kazIviSa hoya che. e ja rIte nAgakumArathI laIne svanitakumAra parvatanA bhavanavAsIdenA viSe paNa samajI levuM. tevI ja rIte paryAptakanAgakumArathI laIne svanitakumAra paryatana bhavanavAsIdeva che te kamazIviSa letA nathI paraMtu aparyAptaka nAgakumArathI laIne aparyAptaka svanitakumAra paryantanA bhavanavAsIdeva kamazIviSa hoya che. prazna'jii vANamaMtaradevakammAsIvise ki pisAyavANavaMtaradeva kammAsIvise' he bhagavana ! je vanavyaMtaradeva kamAMzIviSa hoya che? te zuM pizAca vanavyaMtaradeva zrI. bhagavatI sUtra : Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 bhagavatImatre sa kiM pizAca vAnavyantaradevakarmAzIviSo bhavati ? evaM bhUtAdigandharvAntavAnavyantaradevakarmAzIviSo bhavati ? bhagavAnAha-'evaM savvesi vi apajjattagANaM' he gautama ! evam asurakumArAdivadeva sarveSAmapi pizAcAdigandharvAntavAnavyantarANAm aparyAptakAnAm, aparyAptAvasthAyAmeva karmAzIviSatvaM no bhavati, paryAptakAvasthAyAmityarthaH, evaM 'joisiyANaM savvesiM apajattagANaM' jyotiSikANAM sarveSAM candrasUryagrahanakSatrAditArAvimAnAntAnAmapi aparyAptAnAm aparyAptakAvasthAyAmeva karmAzIviSatvaM bhavati, no paryAptakAvasthAyAmiti bhAvaH / gautamaH pRcchati- 'jei vemANiyadevakammAsIvise kiM kappovagavemANiyadevakammAsIvise ?' he bhadanta ! yadi vaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati sa kiM pizAcavAnavyantara devakarmAzIviSa hote haiM ? yA bhUtAdigaMdharvAnta vAnavyantaradeva karmAzIviSa hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'evaM samvesi pi apajjattagANaM' he gautama ! jisaprakArase asurakumAra AdikoMko aparyAptAvasthAmeM karmAzIviSa kahA gayA hai, usIprakArase samasta pizAcase lekara gaMdharvatakake vAnavyantaroMko aparyAptAvasthAmeM kAzIviSa kahA gayA hai / ataH ye saba aparyAptAvasthAmeM hI karmAzIviSa hote haiM, paryAptAvasthAmeM nahIM / 'evaM joisiyANaM savvesiM apajjattagANaM' isI tarahase jitane bhI candra, sUrya, graha, nakSatra Adi tArA vimAnataka jyotiSIdeva haiM, ve saba aparyAptAvasthAmeM hI karmAzIviSa: hote haiM paryAptAvasthAmeM nahIM / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jaivemANiyadevakammAsIvise, kiM kappovagavemANiyadevakammAsIvise, kappAIya vemANiyadevakammAsovise) he bhadanta ! yadi vaimAnikadeva kamazIviSa hoya che? ke bhUtAdi gaMdharva paryantanA vyAnayaMtaradeva karyAzIviSa hoya che? utta2- 'evaM sabvesipi apajjatta gANaM' gautama ! 2 are masubhA2 pAhilyAne aparyApta avasthAmAM kamazIviSa kahyA che e ja rIte samasta pizAcathI laine gaMdharva paryantanA zvAna vyaktine aparyAptAvasthAmAM karmorIviSa kahyA che. eTalA mATe te tamAma aparyAptAvasthAmAM ja kamazIviSa hoya che. paryAptAvasthAmAM nahIM ja. 'evaM joisiyANaM samvesiM apajjattagANaM' se zata 28 / yadra, sUrya, Da, nakSatra Adi tArA vimAna paryantanA tiSikadeva che te saghaLA aparyAptAvasthAmAM 4AzIviSa hoya che paryAptAvasthAmA na . prazna- ' jai vemANiyadevakammAsIvise ki kapporagavemANiyadevakammAsIvise, kappAIyavemANiyadeva zrI bhagavatI sUtra : Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mu.2 AzIviSasvarUpanirUpaNam 299 kalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati? kiM vA kalpAtItavaimAnikadevakarmAzI viSo bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! kappokgavemANiyadevakammAsIvise, no kappAIyavemANiyadevakammAsIvise' he gautama ! vaimAnikadevakamamzIviSaH kalpopapannakavaimAnikadeva kAzIviSo bhavati, no kalpAtItakavaimAnikadeva karmA zIviSo bhavati / gautamaH pRcchati-'jai kappovagavemANiyadevakammAsIvise ki sohammakappovagajAvakammAsIvise jAva accuyakappovaga-jAva-kammAsIvise !' he bhadanta ! yadi kalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati, sa kiM saudharmakalpopapannayAvat-vaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati ? yAvat -IzAna-sanatkumAra karmAzIviSa haiM to kyA kalpopapannaka vamAnikadeva karmAzIviSa haiM ? yA kalpAtIta vaimAnikadeva karmAzIviSa haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'kappovagavemANiyadevakammAsIvise, no kappAIyavemANiyadevakammAsIvise' jo kalpopapannakadeva hote haiM ve karmAzIviSa haiM, kalpAtIta vaimAnikadeva karmAzIviSa nahIM hote haiM / isa para gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM 'jaikappovagavemANiyadeva kammAsIvise kiM sohammakappovaga jAva kammAsIvise, jAva accuya kappovaga jAva kammAsIvise' he bhadanta ! yadi kalpopapannakavaimAnikadeva karmAzIviSa haiM to kyA saudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva kAzIviSa haiM ? yA yAvat acyutakalpopapannaka vaisAnikadeva karmAzIviSa haiM ? yahAM kammAsovise mana bhAniva mAzIviSa cha / zu 4455-na vaibhAni. 35 ziviSa cha ? 485AtIta vaimAniva mAvi ? uttara- 'goyamA' meM gautama! 'kappovagavemANiyadevakammAsIvise, no kappAIyavemANiyadevakammAsIvise' je kapapana vaimAnikadeva hoya che te kazIviSa hoya che kapAtIta vaimAnikadeva zIviSa hotA nathI. prazna- * jai kappovagavemANiyadevakammAsIvise ki sohammakappovaga jAva kammAsIvise jAva accuya kappovaga jAva kammAsIvise' he bhagavana je kapipapannakadeva karyAzIvi che" te zuM saudharma kApa-naka vaimAnikadeva karyAzIviSa che? ke yAvata- acuta kapi naka vaimAnikadeva kazIviSa che? ahIM yAvata padathI izAna, mahendra sanatakumAra. brahma, lAntaka, sahastrAra, mahAzuka, Anata, prAkRta, AraNa ane acuta kalpamAM utpanna thayela devonuM grahaNa thayela che. tanA uttaramA prabhu 4 cha - 'goyamA' gItama! ' sohammakappovagavemANiyadeva kammAsIvise vi jAva sahassArakappovagavemANiyadeva kammAsIvise ci' saudharma kapipannaka vaimAnikadeva paNa karyAzIviSa heya che? yAvata- IzAna, sanakumAra zrI. bhagavatI sUtra : Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 bhagavatI - mAhendra - brahma - lAntaka - mahAzukra - sahasrArA - SSnata - prANatA - ''raNA'cyuta. kalpopapanna yAtrat vaimAnikadeva karmAzI viSo bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! sohammappomANi devamAsIvise vi jAvasahassArakappovagave mANiyadevakammAsIvise vi, no ANayakappovagajAva, no accuyakappovagavemANiya devakamAsIvise' he gautama! kalpopapannavaimAnikadeva karmAzIviSaH saudharmakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSo'pi bhavati yAvat-IzAna sanatkumAra- mAhendra-brahmalAntaka-mahAzukra- sahasrArakalpopapannavaimAnika devakarmAzIviSA'pi bhavati, kintu no Anatakalpopapanna - yAvat vaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati yAvat-no prANatA ssraNa - 'cyutakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati, saudharmAdArabhya sahasvAraparyantAnAmeASTAnAM vaimAnikadevAnAM kalpopapannakAnAM karmAzIviSatvaM bhavati, yAvatpadase IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahma, lAntaka, mahAzukra, sahasrAra, AnaMta, prANata, AraNa aura acyuta ina kalpoM meM utpannadeva gRhIta hue haiM / isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! sohama kappovagavemANiyadeva kammAsIvise vi, jAva sahassArakappovagavemANiyadeva kammAsIvise vi' saudharmakalyopapanna vaimAnikadeva bhI karmAzIviSa hote haiM ? yAvat IzAna, mAhendra, sanatkumAra, brahma, lAntaka, mahAzukra, sahasrAra ina 7 kalpoM meM utpanna hue deva bhI karmAzIviSa hote haiM / kintu 'no ANayakappovaga jAva no accuyakappo maNideva kammAmIvise, Anatakalpopapanna vaimAnikadeva, karmAzIvipa nahIM hote haiM aura na prANatakalpopapanna vaimAnikadeva, AraNakalpopapanakavaimAnikadeva, aura na acyutakalpopapanna vaimAnikadeva karmAzIviSa hote haiM / isa taraha saudharmakalpase lekara sahasrArakalpataka, arthAt saudharmadevaloka se lekara sahasrAra kalpatakake deva karmAzIviSa kahe gaye haiM / Anata, prANata, AraNa aura acyuta ina cAra kalpoM meM bhAhendra, zrama, sAnta, bhaDDAzurDe, sazasAra sAta mAM utpanna thayesa heva pazu urbhAzIviSa hoya che. kiMtu 'no ANaya kappovaga jAtra no accuyakappovaga vemANiyadeva kammAsIvise' mAnata upAyayanna vaimAni deva urbhAzIviSa hotA nathI temana prANata kApapannaka vaimAnikadeva kazIviSa hAtA nathI. AraNu kApapaka, ane acyuta kApapanaka vaimAnikadeva karmAzIvizva hAtA nathI. AvI rIte saudhama kalpathI laIne sahasrAra kalpa sudhI. arthAta- saudharma devalAkathI sahastrAra45 sudhInA deva karmAzISi kahevAyela che. Anata, prANata, AraNu ane acyuta A cAra kAmAM utpanna thayela khaimAnikadeva karmAMzI vaSa kahevAtA nathI, have gautama svAmI prabhune pUche che ke zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.2 AzIviSasvarUpanirUpaNam 301 no AnatAdyacyutAntAnAmantimAnAM catuNoM vaimAnikakalpopapannadevAnAM karmAzIviSatvaM bhavati, iti bhAvaH / gautamaH pRcchati-'jaI sohammakappovaga-jAvakammAsIvise ki pajatnasohammakappovagavemANiyadevakammAsIvise, apajjattagasohammaga0 ? he bhadanta ! yadi saudharmakalpopapanna-yAvat-vaimAnikadeva karmAzIviSoM bhavati, sa kiM paryAptakasaudharmakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati ? kiM vA aparyAptakasaudharmakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! no pajjattasohammakappovagavemANiya0, apajjattagasohammakappovagavemANiyadevakammAsI vise' he gautama ! saudharmakalpopapannacaimAnikadevakarmAzIviSo no paryAptakasaudharmakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati, apitu aparyAptakasaudharmakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati, utpanna hue vaimAnikadeva karmAzIviSa nahIM kahe gaye haiN| aba gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM 'jai sohammakappovaga jAva kammAsIvise kiM pajatta sohammakappovagavemANiyadeva kammAsIvise apajattagasohammaga' he bhadanta ! yadi saudharmakalpopapannaka yAvat-vaimAnikadeva karmAzIviSa hote haiM to kyA jo paryAptaka saudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva hai vaha karmAzIviSa hotA hai ? yA jo aparyAptaka saudharmakalpopapatraka vaimAnika deva haiM ve karmAzIviSa hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' hai gautama ! 'no pajatta sohammakappovaga vemANiya0, apajattagasohamma kappovagavemANiyadeva kammAsIvise' jo saudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva paryApta hotA hai vaha karmAzIviSa nahIM hotA hai / kintu jo saudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva aparyApta hotA hai vaha 'jai sohammakappovaga jAva kammAsIvise kiM pajjatta sohamma kappAvaga vemANiyadeva kammAsAvise-apajattaga sohammaga' 3 mApana! ne sauSama 5 panaga vaimAnikadeva yAvat vaimAnikadeva kamazIviSa hoya to zuM je paryAptaka saudharma kalpapapanaka vaimAnikadeva che te karmAzIviSa heAya che ? ke je aparyAptaka saudharmakapipa5naka vaimAnikadeva che te karmAzIviSa hoya che? teno uttara ApatAM prabhu kahe che ke'gaaymaa' gItama! 'no pajjatta sohamma kappovagavemANiya0 apajjattagasAhamma kappovagavemANiyadeva kammAsIvise' he saudharma 46 / 5-14 mAnava paryApta hoya che te kamazIviSa hotA nathI. kiMtu je sIdharma 4625panna vaimAni aparyApta hoya che te mazIvi5 jAya che. 'evaM jAva no zrI. bhagavatI sUtra : Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre 'evaM jAva no pajjattasahassArakappovagavemANiyajAva kammAsIvise, apajjattasahassArakappovagajAvakammAsIviseM' evaM saudharmakalpopapannavadeva yAvat no IzAna-sanatkumAra-mAhendra brahma-lAntaka-mahAzukra-sahasrAra-paryAptakakalpopapannavaimAnika-yAvat-devakarmAzIviSo bhavati, api tu aparyAptakezAnAdisahasrArAntakalpopapannaka-yAvat-vaimAnikadeva karmAzIviSo bhavatIti iti bhaavH||suu0 2 / / dharmAstikAyAdeI vijJeyatA vaktavyatAmAhauparyuktajAtyAzIviSAdivastu ajJAnI na jAnAti, kintu jJAnavAn api kazcit vakSyamANAni daza vastUni kathaJcit najAnAtIti pratipAdayitumAha'dasa ThANAi ityAdi / mUlam-dasa ThANAiM chaumatthe savabhAveNaM na jANai, na pAsai, taM jahA-dhammatthikAyaM 1,adhammasthikAyaM 2, AgAsasthikAyaM 3, jIvaM asarIrapaDibaddhaM 4, paramANupoggalaM 5, sadaM 6, gaMdhaM 7, vAtaM 8, ayaM jiNe bhavissai vA Na vA bhavissai 9, ayaM savadukkhANaM aMtaM karissai vA na vA karissai 10, eyANi ceva uppannanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI savabhAveNaM jANai karmAzIviSa hotA hai / 'evaM jAva no pajattasahassArakappovagavemANiya, jAva kammAsIvise apajattasahassArakappovaga jAva kammAsIvise' isa taraha saudharmakalpopapannakI taraha hI yAvat-IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahma, lAntaka, mahAzukra, sahasrAra. ina sAta karpomeM utpanna huA paryApta vaimAnikadeva karmAzIviSa nahIM hotA hai, kintu ina sAta deva lokoMmeM utpanna huA aparyAptaka vaimAnikadeva karmAzIviSa hotA hai|suu.2| pajjatta sahassArakappovagavemANiya jAva kammAsIvise, apajjattasahassArakappovaga jAva kammAsIvise ye zate saudharma yA55- navanI bhA34 yaavtIzAna, sanaskumAra, mahendra, brahma. lAntaka, mahAzuka, sahastrAra e sAta kamAM utpanna thayela paryAptaka vaimAnikadeva karyAzIviSa detA nathI. paraMtu e sAta devalekamAM utpanna thayela aparyAptaka vaimAnikadeva kazIviSa hoya che. sU. 2 zrI. bhagavatI sUtra : Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za. 8u.2 sa.3 dharmAstikAyAde vijJeyatvanirUpaNam 303 pAsai, taM jahA - dhammatthikAyaM, jAva karissai vA navA karissai // sU0 3 // chAyA-daza sthAnAni chadmasthaH sarvabhAvena na jAnAti, na pazyati, tadyathAdharmAstikAyam 1, adharmAstikAyam 2, AkAzAstikAyam 3, jIvama azarIra matibaddham 4, paramANupudgalam 5, zabdam 6, gandham 7, vAtam 8, ayaM jino bhaviSyati vA na vA bhaviSyati 9, ayaM sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati vA na vA kariSyati 10 'etAni caiva utpannajJAnadarzanadharaH arhan jinaH kevalI sarva bhAvena jAnAti, pazyati, tadyathA-dharmAstikAyam, yAvat kariSyati vA navA kariSyati // bhU0 3 / / dharmAstikAya AdikI durvijJeyatAkI vktvytaa| dasa ThANAI chaumatthe savvabhAveNaM na jANai ' ityAdi / sUtrArtha-(dasa ThANAI chaumatthe savvabhAveNaM. na jANai, na pAsaI' chadmasthajIva avadhijJAna Adi viziSTa jJAnarahita jIva sarvabhAvase pratyakSajJAnase ina dazasthAnoMko nahIM jAnatA hai, nahIM dekhatA hai| (taMjahA) ve daza sthAna ye haiM (dhammatthikAyaM 1, adhamathikAyaM 2, AgAsatthikAyaM 3, jIvaM asarIrapaDibaddhaM 4, paramANupoggalaM 5, sadaM 6, gaMdhaM 7 vAtaM 8, ayaMjiNe bhavissai vANavA bhavissai, ayaM savvadukkhANaM aMtaM karissai vA navA karissai 10) dharmAstikAya1, adharmAstikAya 2, AkAzAstikAya 3, zarIrarahitajIva 4, paramANu pudagala 5, zabda 6. gaMdha 7, vAyu 8, yaha jina hogA ki nahIM hogA 9 yaha samasta duHkhoMkA anta karegA yA nahIM karegA 10 / (eyANiceva uppaNNanANa pAritaya mAnI vijayatArnu- ni354. 'dasa ThANAI chaumatthe sababhAveNaM na jANai ityAdi. sUtrAtha- 'dasa ThANAI chaumatthe savabhAveNaM na jANai na pAsai' chadmastha jIva- avadhijJAna Adi viziSTajJAna rahita jIva-sarvabhAvane pratyakSajJAnathI A 62 sthAnAne ongto nathA, mata nathA. 'taMjahA' te 62thAna mA pramANe - dhammatthikAyaM 1, adhammatthikAyaM 2, AgAsasthikAyaM 3, jIvaM asarIrapaDibaddhaM4, paramANuppogalaM 5, sadaM 6, gaMdhaM 7, vAtaM 8, ayaM jiNe bhavissai 9, ayaM sanca dukkhANaM aMtaM karissaivA navA karissai 10.' yAritAya 1, 2mastioNya 2, mAzAstiya 3, zarIra 2DIta 1 4, 52mA pugata pa, zaha 6, madha 7, vAyu 8, A jIva haze ke nahIM hoya 9, A samasta duHkhane aMta karaze ke nahIM zrI. bhagavatI sUtra : Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 bhagavatImutre na pAsai TIkA-dasa ThANAI chaumatthe saccabhAveNaM na jANAi, chadamasthaH kevalajJAnarahitaH avadhyAdyatizayajJAnavarjitazca puruSo vakSyamANAni daza sthAnAni guNaparyAyAzritAni vastUni sarvabhAvena sAkSAtkAreNa cakSuH pratyakSeNa ityarthaH na jAnAti, na pazyati zrutajJAnAdinA tu acAkSuSapratyakSeNa jAnAtyapi, avadhyAdyatizayavAn puruSastu dharmAstikAyAdInAmamUrtatvena jJAnAdaMsaNadhare arahA jiNe kevalI savvabhAveNaM jANai pAsai) ina 10 sthAnoMko utpanna jJAnadarzanako dhAraNa karanevAle arhanta jina kevalI sarvabhAvase jAnate haiM aura dekhate haiM / (taMjahA) ve daza sthAna ye haiM (dhammatthikArya jAva karissai vA navA karissai) dhammAstikAya yAvat karegA yA nahIM karegA / TIkArtha - uparyukta jAtyAzIviSAdi vastu ajJAno nahIM jAnatA hai / kintu koI2 jJAnI bhI ina vakSyamANa 10 vastuoMko kisI prakAra nahIM jAnatA hai isI bAtako pratipAdana karaneke liye sUtrakAra kahate haiM ' dasaThANAI chaumatthe savvabhAveNaM na jANai na pAsaha' chadmastha kevalajJAnarahita arthAt matizrutaavadhi Adi atizaya jJAnavarjita puruSa guNaparyAyAzrita ina daza sthAnoMko vastuoMko sarvabhAva se cakSuH pratyakSa se nahIM jAnatA hai, nahIM dekhatA hai / acakSupratyakSarUpa zrutajJAna Adike dvArA to vaha jAnatA bhI hai / avadhijJAna Adi atizayavAlA puruSa 'eyANi caitra uppannanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI savvabhAveNaM jANai pAsa' mA daza sthAnAthI utpanna thayesa jJAnadarzanane dhAraNa 42vAvAjA, arahaMtana devaNI, sarvabhAvathA lage che bhane hethe he. 'taM jahA ' te 6 sthAnamA prabhA - dhammatthikArya jAva karissai vA navA karissara' dharmAstiAya yaavtkaraze ke nahIM kare? ure. 10 TIkAtha'- upara kahela jAtyAzIviSa Adi vastu ajJAnIe| jANatA nathI paraMtu kai kai jJAnI paNa A kahevAmAM AvanArI 10 vastuone kAma paNa prakAre jANatA nathI. ye vAtanuM samarthana khAne bhATe sUtrAra ache - 'dasa ThANAI chaumatthe savvabhAveNa na jANai na pAsa' 76mastha ThevaNajJAna rahita bhane avadhi mahi atizaya jJAnarahita puruSa guNuparyAyathI Azrita kahela A daza sthAnAne - vastuone- sa bhAvathI cakSu pracakSuthI jANutA nathI ke dekhatA nathI. acakSu pratyakSarUpa zrutajJAna zrI bhagavatI sUtra : 6 7 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mu.3 dharmAstikAyAderduvijJeyatvanirUpaNam 305 bhAvavAnapi paramAyAdimUrtapadArthAn jAnAtyeva, avadhivizeSasya sarvamUrta. viSayatvAt, evazca 'sarvabhAvena' ityasya kathaJcijjAnamnapi anantaparyAyatayA yadyapi dharmAstikAya Adi padoM ko amUrta honeke kAraNa unheM nahIM jAnatA hai, parantu phira bhI paramANu Adi mRrta padArthoM ko to vaha jAnatA hI hai / kyoMki avadhijJAnakA viSaya 'rUpiSvavadheH ke anusAra sarvamUrta padArtha hai / arthAta vizeSa avadhijJAna samastarUpI pudgaloMko jAnatA hai / tAtparya kahanekA yaha hai ki jo chadmastha puruSa hai avadhiAdi jJAnase rahita hai aisA matizratajJAnavAlA puruSa dharmAstikAyA. dika daza padArthoMko sAkSAtarUpase nahIM jAnatA hai vaha to unheM zrutajJAna AdikI sahAyatAse hI jAnatA hai, parantu phira bhI vaha 'matizrutayonibaMdho dravyeSvasarvaparyAyeSu' ke anusAra unakI samasta paryAyoMko nahIM jAnatA hai / aba rahA avadhijJAna Adi viziSTajJAnavAlA puruSa so vaha bhI ina amUrtadharmAdika dravyoMko nahIM jAnatA hai kyoMki avadhijJAnakA viSayarUpI padArtha kahA gayA hai / arUpI nahIM arUpI ko jAnanevAlA eka kevalajJAna hI haiM / parantu phira bhI avadhijJAnI paramANu Adi padArthoMko spaSTarUpase jAnatA hI hai / matizrutajJAnI paramANu Adi padArthoM ko parakI sahAyatAse aspaSTarUpa jAnatA hai taba ki yaha avadhijJAnI AtmA unheM parakI sahAyatAke vinA hI AdithI te te jANe che. avadhijJAnAdi atizayavALe puruSa je ke dhamastikAya Adi daza padArthone amUrta hovAne lIdhe tene jANato nathI. paraMtu paramANu Adi mUrta padArthone to ta ra cha bha mavadhijJAna viSaya 'rupiSbavadheH' se pAyAnusAra savA mUrta padArtho che. arthAta vizeSa avadhijJAna samastarUpI purAne jANe che. kahevAno hetu e che ke je chamatha puruSa che, -avadhijJAnathI rahita che, evA atita jJAnavALA puruSa dhamastikAya Adi daza padArthone sAkSAtarUpathI jANatA nathI te te tene zrutajJAnAdinI sahAyatAthI on che. paraMtu te 'matizrutayonibaMdho dravyepvasarvaparyAyeSu' meM paayaanusAra tenA samasta paryAyane jANatA nathI. have bAkI rahyA avadhijJAna viziSTa jJAnavALA puruSa. te te paNa A amUrta dharmAdi dravyone jANatA nathI kemake avadhijJAnane viSayarUpI padArtha kahela che arUpI nahIM. arUpIne jANavAvALuM eka kevaLajJAna ja che. te paNa avadhijJAnI paramANu Adi padArthone spaSTapaNe jANe ja che. matizrutajJAnI paramANu Adi padArthone bIjAnI sahAyatAthI aspaSTa rUpathI jANe che. tyAre A avadhijJAnI AtmA bIjAnI sahAyatA vinA ja spaSTa rUpathI dravya, kSetra, kALa zrI. bhagavatI sUtra : Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 bhagavatI sUtre na jAnAtItyarthaH, tathA sati dazasaMkhyAniyamavaiyarthyApatteH, ghaTapaTAdInAmapi bahUnAmarthAnAM kevalibhinnena puruSeNa sarvaparyAyatayA jJAtumazakyatvAt, tathA ca prakRte 'sarvabhAvena' ityasya cAkSuSapratyakSarUpa sAkSAtkAreNa ityevArthaH / atha spaSTarUpase dravya, kSetra, kAla aura bhAvakI maryAdA lekara jAnatA hai / isalie chadmasthapada se yahAM avadhijJAna Adi viziSTajJAnarahita jIva hI grahaNa kiyA gayA hai, na ki avadhijJAnI Adi AtmA / isI kAraNa se yahAM 'savvabhAveNaM' padakA artha cAkSuSapratyakSaparaka ghaTita ho sakatA hai / tathAca dharmAstikAyAdika dazapadArthIko chadmastha jIva cAkSuSapratyakSa se nahIM jAnatA hai / yadi yahAM para aisI AzaMkA kI jAve ki 'sarvabhAvena' zabdakA artha hama yahAM cAkSuSapratyakSaparaka na lekara aisA leveM ki chadmastha AtmA paramANvAdika padArthoMko jAnatA huA bhI unheM sarvabhAvase nahIM jAnatA hai arthAt unakI ananta paryAyoMko nahIM jAnatA hai ataH isa prakArakI mAnyatAse chadmasthapadase yahAM avadhijJAnI AtmA bhI gRhIta ho jAvegA so aisA kathana ThIka nahIM hai kyoM ki isa prakAra ke kathana karane se 10 daza saMkhyA ke niyama meM vyarthApatti AnekA prasaMga prApta hotA hai / kAraNa ki ghaTAdika padArtha aise bhI haiM jo kevalI bhagavAna ke sivAya anya puruSa dvArA sarvaparyAyaviziSTarUpa se jAne nahIM jA sakate haiM, avadhijJAnI ghaTAdika padArthoM ko spaSTarUpase jAnatA to avazya hai para unheM vaha unakI ane bhAvanI maryAdAne laine jANe che. eTalA mATe chadmastha padathI ahI adhijJAna Adi vizeSa prakAranA jJAnarahita jIvanuM ja grahaNu karavAmAM Avela che. naDDI ke avidha jJAnI AtmA. e ja aro aDI 'savvabhAveNaM' se pahano martha vyAkSuSa - pratyakSa paraka ghaTI zake che. temaja dharmAstikAya Adi daza padArthAne chadmasthajIva cAkSuSa-pratyakSathI lAgato nathI. zA- le aDDI mevI zaMDA 42vAmAM Ave 'sarvabhAvena' me zahanA a ame cakSuSa-pratyakSa paraka na laine evA laie ke chadmasthaAtmA parabhavAdi paDhArthIne jANavA chatAM paNa tene saMpUrNa rIte savabhAvathI jANatA nathI. arthAta~ teno anaMta paryAyAne jANatA nathI. eTale AvA prakAranI mAnyatAthI mastha padathI ahIM avadhijJAnI AtmA paNa grahaNa thai zakaze. tA tema kahevuM te kharekhara nathI kemake AvA prakAranuM kathana karavAthI daza sakhyAnA niyamathI vyathaMpatti AvavAnA prasaMga upasthita thaze. kAraNa ke ghaTAdika padA evA paNa che ke je kevaLI bhagavAna vinA anya puruSadrArA sarvAM paryAya viziSTa rUpathI jANI zakAtA nathI. avadhijJAnI ghaTAdi padArthAne spaSTa rUpathI zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.3 dharmAstikAyAdevuvijJeyatvanirUpaNam 307 ca avadhyAdiviziSTajJAnarahitazchadmastho dharmAstikAyAdidazavastUni pratyakSarUpeNa na jAnAti iti phalitam, tAneva prAha- 'tajahA-rdhAmasthikAyaM 1, adhammasthikAyaM 2, AgAsasthikAyaM 3, jIva asarIrapaDibaddhaM 4, paramANu. poggalaM 5, sadaM 6, gaMdhaM 7, vAta8, tadyathA - dharmAstikAyaM, sarvabhAvena chadmastho na jAnAti na pazyati, evam-adharmAstikAyam, AkAzAstikAyam azarIramatibaddham - zarIrapratibandharahita dehavimukta siddhamityarthaH jIvaM chadmastho na jAnAti na pazyati iti pUrveNAnvayaH, tathaiva chadmasthaH paramANupudgalam upalakSaNatvAt dvayaNukAdikamapi na jAnAti na pazyati, evaM zabda, gandha, vAtaM vAyuM cA'pi chadmastho jano na jAnAti na pazyati, evam 'ayaM jiNe bhavissai vA na vA bhavissai 9' ayaM-pratyakSarUpaH ko'pi prANI jino anaMtaparyAyoM sahita nahIM jAnatA hai| pratyeka padArtha ko unakI ananta paryAyo sahita jAnanevAlA eka kevalajJAnI hI hai| isaliye 'sarvabhAva' padakA artha 'cAkSuSapratyakSa' aisA hI karanA cAhiye isase avadhyAdiviziSTajJAnarahita chadmastha dharmAstikAyAdika 10 vastuoMko pratyakSa rUpase na jAna sakatA hai aura na dekha sakatA hai| chadmastha jina 10 vastuoMko sAkSAtrUpase nahIM jAna dekha sakatA hai unheM hI sUtrakAra nAmanirdezapUrvaka prakaTa karate haiM 'dhammatthikAyaM 1, adhammatthikAyaM 2, AgAsatthikAyaM 3, jIvaM asarIrapaDibaddha 4, paramANupoggalaM 5, sadaM 6, gaMdhaM 7, vAtaM 8, ayaM jiNe bhavissai, vA navA bhavissaha 9, ayaM savva dukkhANaM aMtaM karissai vA, na vA, karissai 10' dharmAstikAya 1, adharmAstikAya 2, AkAzAstikAya 3, muktajIva 4, paramANupudgala 5, avazya jANe che paNa tene te tenI saMpUrNa anaMta paryAye sahita jANatA nathI. pratyeka padArthane tenI anaMta paryAye sahita jANavAvALA eka kevaLajJAnI ja che, eTale 'sarvabhAva' phne| atha yAkSuSa-pratyakSa-sevA / leya. methI adhyAti vizeSa jJAnarahita chamastha dharmAstikAyAdika daza vastuone pratyakSarUpathI jANI zakatA nathI ane dekhI paNa zakatA nathI. chadmastha je daza vastuone sAkSAtarUpathI jANa ke joI zatA nathI tene suutr||2 nAmaniSa pU4 ve matAve che. 'dhammatthikAyaM 1, adhammatthikAyaM 2, AgAsatthikAyaM 3, jIvaM asarIrapaDibaddham 4, paramANu poggala 5, sadaM 6, gaMdha 7, vAtaM 8, ayaMjiNe bhavissai navA bhavissai 9, ayaM savva dukkhANaM ataM karissai vA navA karissai 10' pAritAya 1, adhiistikAya 2, AkAzAstikAya 3, mukatajIva 4, paramANu yugala pa, zabda 6, gaMdha che, zrI. bhagavatI sUtra : Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatra vItarAgaH kevalI bhaviSyati vA, navA bhaviSyati, ityevaMrUNa chadmasthaH kazcit puruSo na jAnAti na pazyati, iti bhAvaH, tathaiva 'aya savvadukkhANaM aMta karissai vA na vA karissai 10' ayaM pratyakSatayA dRzyamAno jIvaH kevalajJAnAdimaharyAdiguNasampannaH sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati vA, na vA kariSyati, ityapi na jAnAti na pazyati, chadmasthavyatirekamAha'eyANi ceva uppannanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI savvabhAveNa jANai pAsai / utpannajJAnadarzanagharaH utpannakevalajJAnakevaladarzanaH aIn jinaH kevalI bhagavAstu savabhAvena sAkSAtkAreNa etAni caiva dharmAstikAyAdIni daza sthAnAni vastUni samyaktayA jAnAti pazyati, tajjJAnaviSayAnAha zabda 6, gaMdha 7, vAyu 8, yaha jIva jina hogA yA nahIM hogA 9? aura yaha jIva samasta duHkhoMkA nAza karegA yA nahIM karegA 10 // tAtparya yahI hai ki chadmasthajIva sarvabhAvase dharmAgtikAyako nahIM jAnatA hai isI taraha se vaha adharmAstikAyako, AkAzAstikAyako, deharahita siddhajIvako, nahIM jAnatA hai nahIM dekhatA hai| paramANu pudgalako upalakSaNase dvayaNukAdika ko bhI nahIM jAnatA hai nahIM dekhatA hai| isItarahase vaha zabdako gaMdhako, vAyuko nahIM jAnatA dekhatA hai / yaha pratyakSarUpa koI bhI prANI jina vItarAga-kevalI hogA athavA nahIM hogA / usI prakArase pratyakSatayA dRzyamAna yaha jIva jo ki kevalajJAnAdi maharddhi vagairaha guNoMse saMpanna banA huA hai samasta duHkhoMkA kSaya karegA athavA nahIM karegA yaha bhI nahIM jAnatA hai aura dekhatA hai / chadmasthajIvase bhinnajIva hI 'eyANI ceva uppannanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI savvabhAveNaM jANai pAsai' jo ki utpanna kevalajJAna kevaladarzanako dhAraNa karane vAyu 8, A jina thaze ke nahIM thAya 9, ane A jIva samasta duHkhone nAza karaze ke nahiM kare? 10. kahevAno hetu e che ke chadmastha jIva sarvabhAvathI dharmAstikAyane jANato nathI. te ja rIte te ardhAstikAyane, AkAzAstikAyane, mukata zarIrane jANatA nathI tema jotA paNa nathI. paramANu pudgalone upalakSaNathI dvayANuka Adine paNa jANatA nathI ke joI zakatA nathI. e ja rIte te zabdane, gaMdharna ke vAyune paNa jANatA nathI ke dekhatA nathI. A pratyakSarUpe koipaNa prANa jIna-vItarAga-kevaLI thaze athavA nahIM thAya. basa e ja rIte pratyakSa rUpathI dekhAto nathI. A jIva je ke kevaLajJAna Adi mahardhika vigere guNethI yukata banela che. samasta duHkhene nAza karaze ke nahIM kare e paNa jANatA nathI ane dekhato nathI. chadmastha jIvathI judA jIva ja 'eyANi ceva upatranANadaMsaNadhare arahAjiNe kevalI samabhAveNaM jANai pAsaI' je utpanajJAna ane kevaLadarzanane dhAraNa karavAvALA che arthAta kevaLajJAnI kevaLadanI zrI. bhagavatI sUtra : Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU.4 jJAnabhedanirUpaNam 'taM jahA-dhasmatthikAyaM jAva karissai vA na vA karissai' tadyathA-dharmAstikAyaM, yAvat-adharmAstikAyam akAzAstikAyam, jIvam azarIrapratibaddham, paramANupudgalam, zabdam, gandham, vAtam, ayaM jino bhaviSyati vA, na vA bhaviSyati, ayaM sarvaduHkhAnAmanta kariSyati vA na vA kariSyati, ityevaM viziSya kevalI puruSaH kevalajJAnasampattyA avazyameva jAnAtIti bhAvaH // mU0 3 / / jJAnabhedavaktavyatAjJAnAdhikArAt tadbhedavizeSa vaktavyatAmAha-'kaiviheNaM bhaMte' ityaadi| mUlam-kaivihe NaM bhaMte! nANe pannatte ? goyamA! paMcavihe nANe pannatte, taM jahA-AbhiNibohiyanANe, suyanANe, ohinANe, mnnpjjvnaanne,kevlnaanne| se kiMtaM AbhiNibohiyanANe? AbhinibohiyanANe caubihe paNNatte, taM jahA-uggaho, IhA, avAo, dhAraNA / evaM jahA rAyappaseNaie jANANaM bheo taheva iha vi bhANiyavo jAva settaM kevalanANe / annANe NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? goyamA! tivihe paNNatte, taM jahA-maiannANe, suyaannANe, vibhaMganANe / se kiM taM maiannANe? maiannANe cau bihe paNNatte, taM jahA-uggaho jAva dhAraNA / se kiM taM uggahe ? uggahe duvihe paNNatte, taM jahA-atthoggahe ya, vaMjaNoggahe ya, evaM vAlA hai, aura jo arhantajina kevalI hai ina dharmAstikAyAdika 10 sthAnoMko acchI tarahase jAnatA hai aura dekhatA hai ve dasa sthAna (dhammatthikAyaM jAva karissai vA navA karissai) dharmAstikAya Adi pUrvoktarUpase hI haiM // sU0 3 // che ane arahaMta jana kevaLI che teo A dharmAstikAya Adi 10 sthAnone sArI rIte M cha bhane cha te 4thAna prabhAra cha. 'dhammasthikAyaM jAva karissai vA navA karissA, dhAstiya mAhi // 2thAna paDesA // sUtramA vyA pramANe sama sevA. sa. 3 zrI. bhagavatI sUtra : Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 bhagavatIsUtre jaheva AbhiNibohiyanANaM taheva navaraM egaTTiyavajjaM jAva noiMdiyadhAraNA, settaM dhAraNA, settaM maiannANe / se ki taM suyaannANe ? suyaannANe jaM imaM annANiehi, micchadiTTiehiM jahA naMdIe jAva cattAri veyA saMgovaMgA settaM suyaannANe / se kiM taM vimaMganANe ? vibhaMganANe aNegavihe paNNatte, taM jahA-gAmasaMThie, nagarasaMThie, jAva saMnivesasaMThie, dIvasaMThie,samuhasaMThie, vAsasaMThie, vAsaharasaMThie paJcayasaMThie, rukkhasaMThie, thUbhasaMThie, hayasaMThie, gayasaMThie, narasaMThie. kiMnarasaMThie, kiMpurisasaMThie mahoragagaMdhavasaMThie, usabhasaMThie, pasupasayavihagavAnaraNANAsaMThANasaMThie pnnnntte| jIvA gaMbhaMte? kiM nANI, annANI ? goyamA! jIvA nANI vi, annANI vi, je nANI te atthegaiyA dunnANI, atthe gaiyA tinnANI, atthe gaiyA caunANI, atthe gaiyA eganANI / je dannANo te AbhiNibohiyanANIya, suyanANI y| je tinnANI, te AbhiNibohiyanANI, suynaannii| ohinANI, ahavA AbhiNibohiyanANI, suyanANI, maNapajavanANI, je caunnANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI, mnnpjjvnaannii| je eganANI te niyamA kevalanANI / je annANI te atthegaiyA duannANI, atthegaiyA tiannANI / je duannANI te maiannANI ya, suyaannANI ya / je tiyaannANI te maiannANI; suyaannANI, vibhaMganANI / sU. 4 / zrI. bhagavatI sUtra : Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.4 jJAnabhedanirUpaNam ___ chAyA katividhaM khalu bhadanta jJAnaM prajJaptam ? gautama ! pazcavidhaM jJAnaM prajJaptam, tadyathA-AbhinibodhikajJAnam, zrutajJAnam avadhijJAnam, manaHparyavajJAnam, kevalajJAnam / atha kiM tat AbhinivodhikajJAnam ? AbhinivodhikajJAnam caturvidhaM prajJaptam tadyathA-avagrahaH, IhA, avAyaH, dhAraNA, evaM yathA rAjapraznIye jJAnAnAM bhedastathaiva ihApi bhaNitavyaH yAvat tadetat kevalajJAnam / ajJAnaM khalu bhadanta ! jJAnabhedavaktavyatA'kai viheNaM bhaMte ! nANe pannatte' ityAdi / sUtrArtha-(kaivihe NaM bhaMte ! nANe paNNatte ) he bhadanta ! jJAna kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (paMcavihe nANe paNNatte) jJAna pAMca prakArake kahe gaye (taMjahA) ve isa prakArase haiM (AbhiNiyohiyanANe, suyanANe, bhohinANe, maNapajjavanANe. kevalanANe) AbhinibodhikajJAna 1, zratajJAna, avadhijJAna 3 manaHparyavajJAna 4 kevala jJAna 5 (se kiM taM AbhiNibohiyanANe) he bhadanta ! AbhinibodhikajJAna kitane prakArakA hai| (AbhiNibohiyanANe cauvihe paNNatte)he gautama! abhinivodhikajJAna cAra prakArakA hai / (taMjahA) ve prakAra aise haiM (uggaho, IhA, avAo, dhAraNA) avagraha 1, IhAra, avAya 3, aura dhAraNA 4 (evaM jahA rAyappaseNaie NANANaM bheo taheva ihavi bhANiyatvojA settaM kevalanANe) jisa prakAraserAjapraznIyasUtra meM jJAnoMke prakAra kahe gaye haiM, usI prakArase yahA~ para bhI kahalenA cAhiye / yAvat jJAnanA bhedanuM dhirUpaNa 'kai viheNe bhaMte ! nANe pannatte ityAdi sUtrAtha'- 'kai viheNaM bhaMte! nANe pannatte' he bhagavAna! jJAna 89 // pArnu cha ? 'goyamA' gItama! 'paMcavihe nANe pannatte jAna pAya prArnu 334 che. 'tanahA' re mA pramANe cha:- : AbhiNibohiyanANe, muyanANe, ohinANe, maNapajjavanANe, kevalanANe' mAlinisopazAna 1, zrutajJAna 2, madhijJAna 3, manA5ya jJAna 4, vajJAna 5. 'se kitaM AbhiNibohiya nANe bhagavana ! mAlinimAdhizAna 21 prA2rnu cha ? ' AbhiNibohiyanANe carabihe pannatte / gautama! mAminimovijJAna yAra 4Arnu cha. 'tajahA te yA prabhArI cha:- 'uggaho, iMhA avAo, dhAraNA,' ma 1, DA 2, apAya 3, bhane dhAraNa! 4. 'evaM jahA rAyappaseNaie jANANa bheo taheva ihavi bhANiyavvo jAva setaM kevalanANe' he zata praznIyasUtramA jAnanA ho zrI. bhagavatI sUtra : Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sheheer bhagavatImUne katividhaM prajJaptam ?, gautama ! trividhaM prajJaptam, tadyathA-matyajJAnam, zrutAjJAnam, vibhaGgajJAnam, atha kiM tat matyajJAnam ? matyajJAnaM caturvidhaM prajJaptam, tadhathA-abagraho yAvat - dhAraNA, atha kiM sa: avagrahaH ? ? avagraho dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-arthAvagrahazca, vyaJjanAvagrahazca, evaM yathaiva AbhinibodhikajJAnaM tathaiva, navaram-ekArthikavarnam yAvat - noindriyadhAraNA, saiSA dhAraNA, tadetat 'setaM kevalanANe' isa pAThataka / (annANe NaM bhaMte ! kahavihe paNNatte) he bhadanta ! ajJAna kitane prakArakA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (tivihe paNNatte) ajJAna tIna prakArakA kahA gayA hai| (taMjahA ) jaise (mai annANe, suya annANe, vibhaMganANe) matyajJAna, zrutAjJAna, vibhaMgajJAna (se kiM tmai annANe) he bhadanta !matyajJAna kitane prakArakA kahA gayA hai ? ( mai annANe caubihe paNNatte ) he gautama ! matyajJAna cAra prakArakA kahA gayA hai (taMjahA) jo isa prakAra hai (uggaho jAva dhAraNA) avagraha yAvat dhAraNA (se kiM taM uggahe) he bhadanta ! avagraha kitane prakArakA hai ? (uggahe duvihe paNNatte) he gautama ! avagraha do prakArakA hai (taMjahA) jo isa prakArase hai (atthoggahe vaMjaNoggahe ya) eka arthAvagraha dusarA vyajanAvagraha (evaM jaheva AbhiNibohiyanANaM taheva) isa tarahase jaisA ki naMdIsUtra meM Abhinibodhika jJAnake saMbaMdhameM kahA gayA hai usI tarahase yahAMpara DesA cha te 4 rIte 24641 paY sa0 vA. yAta- 'setaM kevalanANe' se pA4 sudhInA meha! sabha7 vA. 'anANe NaM bhaMte kAvihe pannatte bhagavAna! majJAna 2al stu cha ? 'goyamA' he gIta ! 'tivihe pannatte majJAna ! 42nA 33 . 'tajahA' te 2mA prabhAre cha. 'mai annANe, suya annANe, vibhaMganANe bhatyajAna 1, zutAvAna 2, bhane vimAna 3. 'se kitaM mai annANe' mAna bhatyajJAna seen t2rnu 43 cha ? 'mai annANe caubihe paNNatte' he gautama ! bhatyajJAna yAra prA2rnu 48 cha. 'tajahA' yA pramANe che.-'uggaho jAva dhAraNA' yAvata dhA295 (se kiM taM uggahe) he bhagavAna apa TA nA? 'uggahe duvihe paNNatte gautama ! 11 me 2 // cha. (taMjahA) mA prabhArI che-'atthoggahe baMjaNoggahe ya me saviDa bhane mI vyanavaDa. evaM jaheva AbhinibohiyanANaM taheva' kI zate nadIsUtramA mAlinivAdhisAnanA viSayamA che te zata mADI 5 sabhA. navaraM egaTTiyavajja jAva no iMdiya dhAraNA, settaM dhAraNA, settaM mai annANe' yatu vizeSatA zrI. bhagavatI sUtra : Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 4 jJAnamedanirUpaNam 313 matyajJAnam / tat kiM atha zrutAjJAnam ? zrutAjJAnaM yadebhiH ajJAnibhiH mithyAdRSTibhiH yathAnandyAm yAvat catvAro vedAH sAGgopAGgA, tade tat zrutAjJAnam / atha kiM tat vibhaGgajJAnam ? vibhaGgajhAnam anekavidham prajJaptam, tadyathA-grAmasaMsthitam, nagarasaMsthitam, yAvat-sannivezasaMsthitam, dvIpasaMsthitam, samudrasa sthitam, varSasaMsthitam, varSadharasaMsthitam, parvatasaMsthitam, vRkSasaMsthitam, stUpasaMsthitam, bhI jAnanA cAhiye / ( navaraM egaTTiyavajaM jAva no iMdiyadhAraNA, settaM mai annANe ) parantu jo vizeSatA hai vaha isa prakAra se hai ki vahAM para AbhiniyodhikajJAnake prasaMgameM avagrahAdike ekArthika samAnArthaka zabda kahe gaye haiM so unake sivAya yAvat noindriya dhAraNAtaka kahanA cAhiye isa taraha dhAraNA kahI isa prakArase mati ajJAna kahA / (se kiM ta suya annANe) he bhadanta ! tAjJAna kitane prakArakA hai ? (suya anANe jaM imaM anANaehi, micchadiTTiehiM jahA naMdIe jAne cattAri vedA saMgovaMgA setta suyaanANe) he gautama ! jo ajJAnI mithyAdRSTiyoMne prarUpita kiyA hai ityAdi naMdIsUtra meM kahe anusAra yAvat sAMgopAGga cAraveda ve zruta ajJAna isa prakAra zrutAjJAna kahA gayA hai / (se kiM ta vibhaMganANe) he bhadanta ! vibhaGgajJAna kitane prakArakA kahA gayA hai ? (vibhaMganANe aNegavihe paNNatte) he gautama ! vibhaMgajJAna aneka prakArakA kahA gayA hai / (taMjahA) jaise (gAmasaMThie, nagarasaMThie, jAva saMnivesasaMThie, dIvasaMThie, samudasaMThie, vAsasaMThie, vAsaharasaMThie, pavvayasaMThie, rukkhasaMThie, thUbhasaMThie hayasaMThie, gysNeTalI ja che tyAM AgaLa Abhinibedhika jJAnanA prasaMgamAM avagrahAdinA ekAthIka samAna arthavALA zabda kahelA che te tenA sivAya yAvata- ne Indriya dhAraNuM paryata samasa pArnu . se prabhArI dhAraNA bhane bhati jAna 4aa cha. se ki ta saya annANe' bhagavana zrutagAna 21 42nA 4aa cha? suya annANe jaM ime annANaehiM micchadiTThiehiM jahA naMdIe jAva cattAri vedA saMgovaMgA se tta muya annANe' he gautama! 2 ajJAnI bhiyAiSTimAse ni3pita cha ItyAdi naMdIsUtramAM kahyA pramANe yAvata- sopAMga cAra veda te zrutaajJAna e rIte zrutAjJAna che. se ki ta vibhaMganANe' De magavana! vimAna TA prA2rnu 40 cha ? 'vibhaMga nANe aNegavihe paNNatte' gItama! vijJAna mana: prA2nu 48 che. 'tajahA' lebhaDe- gAmasaMThie, nagarasaMThie, jAva sabhivesasaMThie, dIvasaMThie, samudasaThie, vAsasaThie, vAsaharasaMThie, zrI. bhagavatI sUtra : Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INFO bhagavatImatro hayasa sthitam, ganasaMsthitam, narasa sthitam, kinnarasa sthitam, kimpuruSasa sthitam, mahoragagandharvasa sthitam, vRSabhasaMsthitam, pazu-pasaya-(gavaya)-vihaga-jJAnaranAnA saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam / jIvAH khalu bhadanta ! kim jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! jIvAH jJAnino'pi, ajJAnino'pi, ye jJAninaH te astyekake dvijJAninaH, astyekake trijJAninaH, astyekake catujJAninaH, astyekake ekajJAninaH, ye dvijJAninaH, te AbhinibodhikajJAninazca, zrutajhAninazca, ye trijJAninaste saMThie, narasaMThie, kiMnarasaMThie, kiMpurisasaMThie, mahAragagaMdhavvasaMThie, usabhasaMThie, pasupasayavihagavAnara NANAsaMThANasaMThie paNNatta) grAmAkAra nagarAkAra, yAvat sabhivezAkAra, dvIpAkAra, samudrAkAra, varSAkAra barSaharAkAra, parvatAkAra, vRkSAkAra,stUpAkAra azvAkAra, gajAkAra, narAkAra, kinnarAkAra, kiMpuruSAkAra, mahoragAkAra, gaMdharvAkAra, vRpabhAkAra, pazu, pasayAkAra, vihagAkAra, vAnarAkAra ityAdi nAnA AkAravAlA kahA gayA hai| (jIvANaM bhaMte ! kinANI annANI) he bhadanta ! jIva kyA jJAnI haiM yA ajJAnI haiM, (goyamA) he gautama ! (jIvA nANI vi) anANI vi) jIva jJAnI bhI haiM aura ajJAnI bhI haiM / (je nANI te atthegaiyA dunANI, atthegaiyA tinANI, atthegaiyA caunANI, atthegahayA eganANI) jo jIva jJAnI haiM unameM kitaneka jIva dojJAnavAle haiM, kitanekajIva tInajJAnavAle haiM, kitaneka cArajJAnavAle haiM aura kitanekajIva ekajJAnavAle haiN| (je dunANI te AbhiNibohiyanANI ya, suyanANI ya ) jo jIva dojJAnavAle haiM, ve matijJAnavAle aura zruta pavyayasaThie, ruksvasaMThie, thUbhasaM Thie, hayasa Thie, gayasaMThie, nara sa Thie, kinnarasa Thie, kiMpurisasa Thie, mahoragagaMdhavasa Thie, usabha saThie, pasupasayavihagavAnaraNANAsaMThANasaMThie paNNate, AbhAra, nagarAkAra, yAvata- sannizAkAra, dvIpAkAra, samudrAkAra, varSAkAra, varSaharAkAra, patA2, vRkSA42, 2tUpA42, azvA2, 42, na212, ni22, purssaa||2, mahAragAkAra, gaMdhakAra, vRSabhAkAra, pazu pasayAkAra, vihagAkAra, vAnarAkAra ityAdi bhane 42nA 2vA sA che. 'jIvA NaM bhaMte kiM nANI vi annANI' 3 bhAvana! 71 jJAnI cha ? 2majJAnI ? 'goyamA' gautama! 'jIvA nANi vi annANI vi' 71 jAnI pazu cha bhane mazAnI cha. "je nANI te atthegaiyA dunnANI, atthe gaiyA tinANI, atthegajhyA caunANI, atthegaiyA eganANI' je jIva jJAnI che temAM keTalAka jIva be jJAnavALA che, keTalAka jIva traNa jJAnavALA che ane keTalAka jIva cAra jJAnavALA che temaja keTalAka jIva eka jJAnavALA che. "je dunANI te Abhinibodiya nANI ya muya nANI ya' re jJAnavAmA cha LHDDRESTHAIR 09: zrI. bhagavatI sUtra: Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.2 sU. 4 jJAnabhedanirUpaNam 315 AbhinivodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, avadhijJAninaH, athavA AbhinivodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, manaHparyavajJAninaH, ye caturjAninaste AbhinibodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, avadhijJAninaH, manaHparyavajJAninaH, ye ekajJAninaH te niyamAt kevalajJAninaH, ye ajJAninaste atyekake vyajJAninaH, astyekake vyajJAninaH, ye dvayajJAninaste manaHparyavAjJAninaH, zrutAjJAninazca, ye vyajJAninaste manaHparyavAjJAninaH, zrutAjJAninaH, vibhaGgajJAninaH // mU0 4 jJAnavAle haiN| (je tinnANI te AbhiNiyohiyanANI, suyanANI, ohinANI ) jo jIva tInajJAnavAle haiM ve matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna ina tIna jJAnavAle hote haiM / (ahavA AbhiNibohiyanANI, suyanANI maNapajavanANI) athavA matijJAna, zruta jJAna aura manaHparyavajJAna ina tIna jJAna vAle hote haiN| (je caunANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI maNamajavanANI ) jo jIva cArajJAnavAle hote haiM ve matijJAna zrutajJAna, avadhijJAna aura manaHparyavajJAna ina cAra jJAnavAle hote haiM (je eganANI te niyamA kevalavANI) aura jo jIva eka jJAnavAle hote haiM ve niyamase, eka jJAna kevalajJAnavAle hote haiM / (je annANI te atthegaiyA, duannANI atthegaDyA ti anANI ) jo jIva ajJAnI kahe gaye haiM ve kitaneka jIva do ajJAnavAle hote haiM aura kitaneka jIva tIna ajJAnavAle hote haiM / (je du annANI te mai annANIya, suyaannANIya) jo do ajJAnavAle hote haiM, matyaa bhatIjJAnamane zrutajJAna che. 'je tinnANI te AbhiNivohiya nANI suya nANI ohinANI' 271 ra jJAnavAA cha ta bhatijJAna, tagAna bhane bhavadhitAnANA 'ahavA AbhiNibohiyanANI suyanANI maNapajjavanANI' mayabhatIjJAna, zrutajJAna mane mana: jJAna meM traya zAnAmA rAya che. 'je caunANI te AbhiNibohiya nANI suyanANI ohi nANI maNapajjavanANI' 2 4 yAra zAnadAra DAya che ta bhatijAna, zrutajJAna, adhizAna bhane mana:paya yajJAna se yAra jnyaanvaa|| leAya che. 'je ega nANI te niyamA kevalanANI, mane me jJAnavANa DAya che te niyamathA me jJAna vijJAnavANI khAya che. 'je annANI te atthegaiyA annANI, atthegahayA ti annANI' ne 71 sazAnI 4aa che 8 sAye majJAnavANa mana. 389 Y ajJAnavArA ya che. 'je du annANI te mai annANI ya suya anarLA ? je be ajJAnavALA hoya che te matyajJAnavALA ane kutANAnavALA hoya che zrI. bhagavatI sUtra : Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 bhagavatI sUtre TIkA- 'kaDaviNaM bhaMte ! NANe paNNatte ?' gautamaH pRcchati - he bhadanta / katividhaM khalu jJAnaM prajJaptam ? bhagavAnAha - 'goyamA ! paMcavihe gANe paNNatte' he gautama ! paJcavidhaM jJAnaM prajJaptam, tAnyevAha - 'taM jahA - AbhiNivohiyaNANe, suyaNANe, ohiNANe, maNapajjavaNANe, kevalaNANe' tadyathA - AbhinivodhikajJAnam, zrutajJAnam, avadhijJAnam, manaH paryavajJAnam, kevalajJAnam, tatra - arthAbhimukhyena yathArtha niyato bodhaH AbhinivodhikajJAnamucyate manaH samAzritya tattad viSayamapekSate yo bodhaH saH AbhinivodhikajJAnaM kathyate iti bhAvaH zrutajJAnam - zrUyate yat jJAnavAle hote haiM aura zrutaajJAnavAle hote haiM / (je tiya annANI te mai annANI suyaannANI vibhaMganANI) jo jIva tIna ajJAnavAle hote haiM ve matyajJAnI hote haiM, zrutAjJAnI hote haiM aura vibhaMgajJAnI hote haiM / " TIkArtha- jJAnakA adhikAra honese jJAnake bhedoMkI vizeSavaktavyatAkA pratipAdana yahAMpara sUtrakArane kiyA hai isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai ' kaiviNaM bhaMte ! NANe paNNatte' he bhadanta ! jJAna kitane prakArakA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe nANe paNNatte' jJAnapAMca prakArakA kahA gayA hai / 'taMjahA' jJAnake ve pAMca prakAra aise haiM 'AbhiNiyohiyaNANe, suyaNANe, ohiNANe maNapajavaNANe, kevalaNANe' AbhinibodhikajJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaH paryavajJAna, kevalajJAna padArtha kI abhimukhatAlekara jo yathArtha niyatabodha hotA hai usakAnAma AbhinibodhikajJAna hai / manako Azrita karake tattat viSayakI jo bodha apekSA karatA hai usa bodhakA 'je tiya annANI mai annANI suyanANI vibhaMganANI' ne vALA hoya che te matyajJAnI hAya che, zrutAnAnI hAya che ane vibhaganAnI hAya che. TIkA - jJAnanA adhikAra hovAthI jJAnanA bhedonuM nirUpaNa ahI sUtrakAre karyu che temAM gautame prabhune evuM pUchyuM ke- ' karaviNaM bhaMte gANe paNNase' he bhagavAna jJAna DeTalA aAranA yA che. uttara- 'goyamA' he gautama ! ' NANe paMcavihe paNNatte' jJAna pAMya prahAranA udyA che. 'taM jahA ' ma rIte - 'AbhiNibohiyanANe, suyanANe, maNapajjavanANe, kevalanANe' zAlinidhijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane mana: vajJAna, kevaLajJAna. padArthane sanmukharAkhIne je yathA niyata bedha thAya che tenuM nAma AlinimeAdhijJAna che. manane Azraya karIne te te viSayAnA je bedha thAya che--apekSita hAya che te kheodhanuM nAma abhiniSeAdhikajJAna hela ajJAna zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.4 jJAnabhedanirUpaNam taditi zrutam, zabdaH zravaNaM vA tadeva jJAnaM bhAvazrutakAraNatvAt, kAraNe kAryoMpacArAt zratajJAnam, athavA zrutAt zabdAt jJAnam indriyanoindriyanimittaH zrutAnusArI bodhaH ityarthaH, avadhijJAnam-avadhinA sarvamUrta dravye maryAdayA 'mUrta dravyANyeva jAnAti netarANi' iti vyavasthayA jAyamAnaM pratyakSajJAnam avadhijJAnamucyate, manaHparyavajJAnam-manodravyaparyAyajJAna manaHparyavajJAnam, tathAmanodravyasya paryavaH paricchedaH sarvadravyaparyAyANAM saMpUrNa jJAna kevalajJAnamucyate / kevalamekaM matyAdijJAnanirapekSatvAt zuddhaM vA AvaraNamalakalaGkarahitatvAt yathAnAma AbhinibodhikajJAna kahA gayA hai / zrutanAma zabdakA hai kyoMki zabda sunA jAtA hai isaliye zabda athavA zravaNa inheM hI, bhAvazruta kA kAraNa honeke kAraNa kAraNameM kAryake upacAra karadenese tajJAna kaha diyA gayA hai| athavA zrata-zabdase indriya aura noindriya nimittavAlA zrutAnusArI jo bodha hotA hai vaha zrutajJAna hai / sarvamUrtadravyoMko jo maryAdAlekara spaSTa vinA indriyoMkI sahAyatAko jAnatA hai athavA sarvamUrtadravyarUpamaryAdAko lekara jo unheM jAnatA hai vaha jJAna avadhijJAna hai| avadhijJAna mUrtadravyoMke sivAya amUrtadravyoMkoM nahIM jAnatA hai / manodravyako jAnanevAlA arthAt vinA kisI indriyakI sahAyatAke jo jJAna spaSTarUpase manake vicAroMko paryAyoMko jAnatA hai aise jJAnakA nAma manaHparyavajJAna hai| jo jJAna samasta dravyoMko aura unakI trikAlavI paryAyoko spaSTarUpase jAnatA hai usa jJAnakA nAma kevalajJAna hai / yaha matyAdikajJAna nirapekSa honese eka asahAya hotA hai athavA AvaraNakalaGkase rahita hone ke kAraNa che. kRtanAma zabdanuM che kemake zabda saMbhaLAya che eTale zabda athavA zravaNane ja bhAvajJAnanuM kAraNa kahela hevAthI kAraNamAM kAryane upacAra karavAthI zrutajJAna kahevAya che. athavA atazabdathI indriya ane neIndriya nimittavALuM zratAnusArI je bedha thAya che te zatanAna che. sarva mUrta dravyonI maryAdAne indriyanI sahAyatA sivAya spaSTa rIte jANe che athavA sarva mUrta dravyarUpa maryAdAthI je tene jANe che te jJAna avadhijJAna che. avadhijJAna mUrta dravya sivAya amUrta dravyane jANatuM nathI. mane dravyane jANavAvALuM arthAta kaI IndriyanI sahAyatA vinA je jJAna mananA vicArane - paryAne - jANe che evA jJAnanuM nAma mana paryAyajJAna che, je jJAna samasta dravyone ane tenI trikALavatI paryAyane spaSTa rUpathI jANe che te jJAnanuM nAma kevaLajJAna che. te matyAdinAna nirapekSa hovAthI eka asahAyarUpa hoya che athavA AvaraNa kalaMkarahita hovAthI kAraNa zuddha hoya zrI bhagavatI sUtra : Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " bhagavatIsUtre sthitAzeSabhAvAvabhAsi jJAnamityarthaH / gautamaH pRcchati - 'se kiMta AbhiNibohiyanANe ?' he bhadanta ! atha kiM tat katividham AbhinivodhikajJAnamucyate ? 'bhagavAnAha - 'AbhiNibohiyanANe cauvihe paNNatte' he gautama ! AbhiniyodhikajJAnaM caturvidhaM prajJaptam, 'taM jahA - uggaho, IhA, avAo, dhAraNA' tadyathA - avagrahaH, IhA, avAyaH, dhAraNAca, tatra anirdezyasAmAnyamAtrarUpArtha grahaNam avagrahaH, vidyamAnArthasya vizeSadharmavicAraNA sadarthavizeSAlocanam IhA, arthAvinizcayaH - avAyaH nizcitArthasya smaraNAdi rUpeNa kAlAntare'pi dhAraNaM dhAraNA ucyate iti bhAvaH, 'evaM jahA rAyappaseNaijje gANANaM bhedo zuddha hotA hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki jo jJAna saMpUrNa hotA hai usI jJAnakA nAma kevalajJAna hai / isajJAnameM samasta mUrtika aura amUrti padArthoM kA yathArtha avabhAsa hotA hai / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'se kiM taM AbhiNiyohiyanANe' he bhadanta ! AbhinibodhikajJAna kitane prakArakA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu unase kahate haiM 'AbhiNibohiyanANe caunvihe paNNatte' he gautama ! abhinibodhikajJAna cAra prakArakA kahA gayA hai / 'taMjahA' jo isa prakArase hai ' uggahoM, IhA, avAo, dhAraNA' avagraha IhA, avAya aura dhAraNA anirdezya aise sAmAnyamAtrarUpa arthakA grahaNa honA isakA nAma avagraha hai / vidyamAna arthake vizeSadharmo kI vicAraNAkA honA isakA nAma IhA hai / Ihita arthakA nizcaya honA isakA nAma avAya hai aura nizcita hue arthakI smaraNAdirUpase kAlAntara meM bhI dhAraNA banI rahanA isakA nAma dhAraNA hai / ' evaM jahA raayppsennche. kahevAnA hetu e che ke je jJAna saMpurNa hoya che te ja jJAnanuM nAma kevaLajJAna che. A jJAnamAM saMpUrNa mUrtika ane amUrtika padArthAnA yathArtha rIte AbhAsa thAya che. prazna- 'se kiM taM AbhiNibohiya nANaM' he bhagavana mAliniyodhijJAna DeMTalA aAra uttara- 'AbhiNiboDiyanANe caunhe paNNatte' he gautama! gyAminimodhijJAna yAra abharanuM sa che 'taM jahA' ne mAmAle che. uggaho, IhA, avAo, dhAraNA, ' avagraha, keMDhA, avAya ane dhAraNA. nirdezela evA sAmAnya mAtra rUpaatha'nuM grahaNa thavuM tenuM nAma avagraha che. vidyamAna ane vizeSa dharmAMnI vicAraNAnuM thavuM tenuM nAma mahA che. ihita arthAMnA nizcaya thavA tenuM nAma avAya che ane nizcita thayela anI smaraNa Adi rUpathI kAlAntaramAM paNa dhAraNAnu manI rahevuM tenuM nAbha dhAraNA che. 'evaM jahA rAyappa seNaijje gANANaM bhedo taheva 318 zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.4 bAnabhedanirUpaNam 319 taheba ihavi bhANiyabyo jAva settaM kevalanANe' evaM yathA rAjamaznIyasUtre jJAnAnAM bhedaH prakAraH pratipAditastathaiva ihApi bhaNitavyaH, yAvat-tadetat kevalajJAnam, kevljnyaanpryntmityrthH| gautamaH pRcchati-'anANe gaMbhaMte ! kaivihe paNNatta ?' he bhadanta ! ajJAnaM khalu katividhaM prajJaptam ? viparItajJAnamajJAnam, bhagavAnAha'goyamA ! tivihe pannatte, taM jahA-maiaNNANe, suyaaNNANe, vibhaMganANe' he gautama ! ajJAnaM trividhaM prajJaptam, tadyathA-matyajJAnam, zrutAjJAnam, vibhaGgajJAnam viparItajJAnam viruddhA bhaGgA vikalpA yasmin tat vibhaGgajJAnam, ukta ca 'abasesiyA mai ciya, sammadihissa sA mainnANaM, maiannANaM micchaddihissasuyaMpi emeva ' // 1 // gautamaH pRcchati-'se kiM taM maiannANe ? he bhadanta ! - atha kiM tatijje NANANaM bhedo taheva ihavi bhANiyabvo jAca settaM kevalanANe' rAjapraznIya sUtrameM jisa prakArase jJAnoMkA prakAra kahA gayA hai uso prakArase yahAM para bhI vaha kaha lenA cAhiye yAvat 'se taM kevalanANe' isa pAThataka / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'anANeNaM bhaMte ! kaivihe paNNatte' he bhadanta ! ajJAna kitane prakArakA kahA gayA hai ? viparItajJAnakA nAma ajJAna hai| isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'tivihe pannatte' ajJAna-viparItajJAna tIna prakArakA kahA gayA hai / ' taMjahA' jo isa prakArase hai 'mai anANe, suyaanANe, vibhaMganANe' matyajJAna, zrutaajJAna, vibhaMgajJAna viruddha vikalpa jisa jJAnameM hote haiM usakA nAma vibhaGga jJAna hai / kahA bhI hai- 'avasesiyA maicciya ityAdi isakI vyAkhyA mudrita naMdIsUtrameM pR. 294 vemeM dekhanI cAhiye / ihavi bhANiyavvA jAva settaM kevalanANe' 205nIya sUtramA zate jAnanA nahA he che te zate mI 240 55] samavA. yAvat- 'settaM kevalanANe me yA 5 ta. prazna- 'annANeNaM bhaMte kAvihe paNNatte' magavAna! majAna 21 prA2nA cha ? viparIta jAnana nAma bhajAna che. . 'goyamA' he gautama ! tivihe paNNatte' mavAna ay prA2nu cha 'jahA' ne Aza che. 'mai annANe, suya annANe, vibhaMganANe bhatyajJAna, tAsAna mane vimazAna. viruddha vi4652 jAnamA DAya che te jAnana nAma vijJAna che. pAche :-'avase siyAmaicciya ityAdi bhA sAyAnI vyAcyA nadIsUtramA pRSTa 284 bhaA Rs pI. prabha- 'se ki ta mai zrI. bhagavatI sUtra : Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 bhagavatIsUtre katividham matyajJAnaM prajJaptam ? bhagavAnAha-' mai annANe caubihe paNNatte' 'taM jahA uggahe jAva dhAraNA' he gautama ! matyajJAnaM caturvidha prajJaptam, tadyathA -avagrahaH, yAvat-IhA, avAyaH, dhAraNAca, gautamaH pRcchati-se ki taM uggahe ?' he bhadanta ! atha kiM saH katividhaH avagrahaH ? bhagavAnAha-'uggahe duvihe pannate, taM jahA-atthoggahe ya vaMjaNoggaheya' he gautama ! matyajJAnabhedarUpo'vagrahaH dvividhaH prAptaH tadyathA-arthAvagrahazca, vyanjanAvagrahazca, 'asti kiMsvit' ityevaM sAmAnyAvabodhaH arthAvagrahaH sakalavizeSanirapekSAvyapadezyArthagrahaNamityarthaH tasya sakalendriyArthavyApakatvAtprathamamupanyAsaH, tatra yena arthaH vyajyate prakaTI aba gautama prabhuse pUchate haiM 'se kiM taM mahaannANe' he bhadanta ! matyajJAna kitane prakArakA kahA gayA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM 'mai annANe cauvihe paNNatte' he gautama ! matyajJAna cAraprakArakA kahA gayA hai 'taMjahA' jaise 'uggahe jAva dhAraNA' avagraha IhA, avAya, dhAraNA / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM se kiM taM uggahe' he bhadanta ! avagraha kitane prakArakA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM he gautama 'uggahe duvihe paNNatte' avagraha do prakArakA kahA gayA hai 'taMjahA' jaise 'atthoggahe ya vaMjaNoggaheya' arthAvagraha aura vyaJjanAvagraha 'astikiMcit' isa tarahake sAmAnya jJAnakA nAma arthAvagraha hai arthAt sakalavizeSa nirapekSa aura avyapadezya aisA jo arthagrahaNa hai vaha arthAvagraha hai tAtparya yaha hai ki arthAvagrahameM jo arthakA avagraharUpa jJAna hotA hai vaha sakalavizeSa nirapekSa hotA hai yaha kAlA hai yA pIlA hai isa prakArake vizeSa dharmakI apekSAse annANe he bhagavana ! bhatpazAna 3eal prArarnu cha ? 7.- 'maiannANe caubihe paNNatte' u tama! bhatyajJAna yA2 prAnuM sa cha. 'jahA' 2 mA zata cha- 'uggahe jAva dhAraNA,' mavaDA savAya bhane dhAraNa. prazra- 'se ki ta uggahe, ugavana! Asean t2nA 4aa cha ? 6.-De gautama 'uggahe davihe paNNatte maha me // 2 // che che taMjahA' sabha3- 'atthoggahe ya vaMjaNoggahe ya' maryAvara ane vyAvaha. 'asti kiMcita' zatarnu sAmAnya jAnana nAma athavagraha che. arthAta- sakala vizeSa nirapekSa ane abhyapadezya e je artha grahaNa che te arthAvagraha che kahevAne hetu e che ke arthAvagrahamAM je arthanA avagraharUpa jJAna hoya che te sakala vizeSa nirapekSa hoya che, eTale ke A kALu cha, A pILuM che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mU. 4 jJAnabhedanirUpaNam _ 321 rahita hotA hai tathA yaha kaunasA padArtha hai isa prakArase nirdezya kathana karane yogya nahIM hotA hai / arthAvagraha sakala indriyoMke artha viSayabhUta padArtha ke sAtha vyApaka rahatA hai arthAt arthAvagraha pAMca indriya aura manase utpanna hotA hai isaliye usakA yahAM para prathama kathana kiyA gayA hai| pradIpase jisa prakAra padArtha abhivyakta (pragaTa) kiyA jAtA hai usI prakArase jisake dvArA artha prakaTa kiyA jAtA hai usakA nAma vyaJjana hai| yaha vyaJjana upakaraNendriya jo zrotrAdika haiM unakA aura unake viSayabhUta zabdAdikoMkA paraspara saMbaMdha svarUpa mAnA gayA hai| arthAt upakaraNendriyakA viSayake sAtha saMbaMdha honA yaha vyaJjana hai / indriya aura padArtha kA saMbaMdha hone para hI indriyoMkA zabdAdirUpa viSaya zrotrAdika indriyoM dvArA vApita kiyA jA sakatA hai, anyathA nahIM ataH sambandhakA nAma vyaJjana hai / indriya aura padArtha ke saMbaMdharUpa vyaJjanadvArA jo zabdAdikarUpa artha kA sarvaprathama atyalpamAtrAmeM avagraha pariccheda hotA hai vaha vyaJjanAvagraha hai| tAtparya yaha hai ki prAraMbhameM jJAnakI mAtrA itanI alpa hotI hai ki usase 'yaha kucha hai' aisA sAmAnya bodha bhI nahIM hone pAtA hai| isIkA nAma avyaktapariccheda hai aura yahI vyaJjanAvagraha hai / athavA e prakAranA vizeSa dharmanI apekSIrahita hoya che. tathA A kaye padArtha che? evA prakAranA nirdeza kathana karavA yogya hetuM nathI. arthAvagraha sakala IndinA artha- viSayabhUta padArthanI sAthe vyApaka rahe che. arthAta arthAvagraha pAMca Indriya ane manathI utpanna thAya che. eTalA mATe tenuM ahIM pahelA kathana karela che. dIvAthI je rIte padArtha prakaTa karAya che e ja rIte jenA dvArA artha prakaTa karAya che tenuM nAma vyaMjana che. e vyaMjana upakaraNedriya je zrotrAdika che tene ane tenA viSayabhUta zabdAdikano paraspara sabaMdha rU5 mAne che. arthAta upakaraNendriyane viSayanI sAthe saMbaMdha thavo tenuM nAma vyaMjana che. Indriya ane padArthane saMbaMdha thavA chatAM Indriyane zabdAdirUpa viSaya zrotrAdika Indri dvArA jaNAya che. anyathA bhinna rIte nahIM eTalA sArU saMbaMdhanuM nAma vyaMjana che. indriya ane padArthanA saMbaMdharUpa vyaMjana dvArA je zabdAdi rUpa arthane sarva prathama ati apa mAtrAmAM avagraha-pariccheda thAya che tene vyaMjanAvagraha kahe che. kahevAne hetu e che ke zaruAtamAM jJAnanI mAtrA eTalI alpa hoya che ke tenAthI A kaMIka che e sAmAnya baMdha paNa thatuM nathI tenuM nAma avyakata pariccheda che zrI. bhagavatI sUtra : Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 bhagavatIsUne kriyate pradIpena ghaTa iveti tadvyaJjanam tacca upakaraNendriyam zabdAdirUpeNa pariNAmaprAptadravyasamUhazca, tathAca upakaraNendriyeNa prAptazabdAdiviSayANAm vyakta jJAnaM vyaJjanAvagrahaH, ' evaM jahevaAbhiNibohiyanANaM taheva, navaraM egaDhiyavarja jAva noiMdiyadhAraNA, senaM dhAraNA, setaM maiaNNANe' evaM yathaiva AbhinibodhikajJAnaM matijJAnaM bhaNitaM tathaiva atrApi bhaNitavyam, tadAlAekazcaivam-'se kiM taM vaMjaNoggahe ? vaMjaNoggahe caubihe paNate, taM nahA-soiMdiyavaMjaNoggahe, ghANidiyavaMjaNoggahe, jibhidiyavaMjaNoggahe, phAsiMdiyavaMjaNoggahe ' ityAdi / atha kiM sa vyaJjanAvagrahaH-vyaJjanAvagrahaH - caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA- zrIvendriyavyaJjanAvagrahaH, ghrANendriyacyaJjanAvagrahaH, jihendriyavyaJjanAvagrahaH, sparze'dravyasamUhazca' vyaJjanakA nAma dravyasamaha bhI hai| kyoMki zabdAdirUpa arthahI avyaktarUpase vyajita kiye jAte haiN| 'evaM jaheva AbhiNi bohiyanANaM taheva, navaraM egaDhiyavajaM jAva noiMdiya dhAraNA, setta dhAraNA, settaM maha aNNANe' jisa prakArase Abhinibodhika-matijJAna kahA hai usI prakArase yahAM para bhI vyaMjanAvagraha bhI kahanA cAhiye / isase saMbaMdha rakhanevAlA AlApaka isa prakArase hai 'se ki taM vaMjaNoggahe ? vaMjaNoggaheca uvihe paNNatte, taMjahA soiMdiyavaMjaNoggahe, ghANidiyavaMjaNoggahe, jibhidiyavaMjaNoggahe, phAsidiyavaMjaNoggahe, gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM he bhadanta ! vyaJjanAvagraha kitane prakArakA kahA gayA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM he gautama ! vyaJjanAvagraha cAra prakArakA kahA gayA hai jaise 1 zrotrandriyavyaJjanAvagraha, 2 ghANendriyavyaJjanAvagraha jihavendriya racanAvagraha, 4sparzanendriyavyaJjanAvagraha ityAdi mane te vyanADa . athavA "vyasamahazca vyasana nAma dravya samUha pA] cha. bhI zAhi 35 artha 25054 35thA vyanti 4215 cha, 'evaM jaheva AbhiNivohiyanANaM taheva navaraM egediyavajja jAva no iMdiya dhAraNA senaM dhAraNA settaM mai annANe te mAlinisAcita bhatijJAna usa te 4 te ahIM A vyaMjanAvagraha paNa samajI levuM. tene saMbaMdha rAkhanAra AlApa - vAkya A pramAche- 'se kiM taM baMjaNoggahe, vaMjaNoggahe cauvihe paNNate taM jahA soiMdiyavaMjaNoggahe ghANidiya vaMjaNoggahe nibhidiya vaMjaNoggahe, phAsiMdiya vaMjaNoggahe ' gautama sAbhI prasune pUche che mApana ! nayA prakAranA kahela che? uttaramAM prabhu kahe che ke- he gautama! vyaMjanAvagraha cAra prakAranA kahela che jemake- 1 zrotre driya vyaMjanAvagraha, 2 dhrANendriya vyaMjanAvagraha, 3 jihendriya zrI. bhagavatI sUtra : Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 4 jJAnabheda nirUpaNam 323 - ndriyavyaJjanavagrahaH, ityAdi / kintu navaram vizeSaH punarayaM bodhyaH - tatrAbhini bodhikajJAnaprasaGge avagrahAdInAm ekArthikaH samAnArthakaH zabdaH - avagrahaNatA, avadhAraNatA, zravaNatA, avalambanatA, medhA' ityevaMrUpaH IhAderapi kathitaH saH atra matyajJAne tavarjitam yAvat-IhA avAyaH noindriyadhAraNAparyantaM vaktavyam, saipA dhAraNA kathitA, tadetat- matyajJAnam kathitam / gautamaH pRcchati - 'se kiM taM suyaannANe ?' he bhadanta ! atha kiM tat zrutAjJAnaM kiyatprakArakaM zrutAjJAnamucyate ? bhagavAnAha - 'jaM imaM annANiehiM micchAdiTTiehiM jahA naMdIe, jAva cattAri vedA saMgovaMgA, settaM suyaannANe' he gautama ! yadebhiH ajJAnibhiH 'navaraM' vizeSatA isa prakArase haiM vahA~ para naMdImUtra meM Abhinibodhika jJAnake meM avagrahAdikoMke ekArthaka pAMca nAma isa prakAra se kahe gaye haiM avagrahaNatA 1, avadhAraNatA 2, zravaNatA 3, avalambanatA 4, medhA 5, isI tarahase IhA, avAya aura dhAraNA inake bhI 5-5 paryAyarUpa nAma kahe gaye haiM so ina pAMca 2 nAmoMko choDakara matyajJAnake prakaraNameM IhA, avAya aura noindriya dhAraNA taka vahAMkA saba prakaraNa kahanA cAhiye / isa prakAra se yaha dhAraNA kahI aura dhAraNAkA prakaraNa samApta hote hI matyajJAnakA prakaraNa bhI samApta ho jAtA hai, aisA jAnanA caahiye| aba gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM 'se kiM taM suya annANe' he bhadanta ! zrata ajJAna kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM 'jaM imaM annANiehiM micchAdiTThiehiM jahA naMdIe jAva cattAri vedA saMgovaMgA, sentaM suyavyaMnanAvagraDu, 4 sperzendriya vyaMganAtha dhatyAhi. 'navaraM' vizeSaSANu se cheDe tyAM nadIsUtramAM AbhiniSeAdhika jJAnanA prasaMgamAM avagrahArdikAnA ekAka pAMca nAma nIce pramANe kahelAM che- agaDuNatA 1. avadhAraNatA 2, zravaNutA 3, avala khanatA 4, medhA 5, temaja ihA, avAya, ane dhAraNA tenA paNa pAMca pAMca nAma kahelA che. e pAMca nAmeAne cheDIne matyajJAnanA prakaraNamAM 'hA, avAya ane Idriya dhAraNA pa"ta tyAMnuM samagra prakaraNa samajI levuM. A rIte A dhAraNA kahI ane dhAraNAnuM prakaraNa samAta thatAM matyajJAnanuM prakaraNa paNa samApta thAya che. gautama svAmI pharI lagavAnane pUche che - 'se kiM taM suyaannANe' he bhagavana ! prahAra rela che ? 6. ' jaM imaM annANiehi micchAdiTTiehiM jahA naMdIe jAtra cattAri vedA sagovaMgA se taM suya annANe' he gautama! zrutAjJAna yAra zrutajJAna keTalA zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 bhagavatIsage mithyAdRSTibhiH yathA nanyAM nandImUtre yAvat-evamuktam-svacchandabuddhimativikalpitaM, tadyathA-bhArataM, rAmAyaNamityAdi, tatra avagrahaH, IhA ca buddhiH, avAyo dhAraNA ca matiH, svacchandena svAbhiprAyeNa tattvataH sarvajJakevalinirmitA rthAnusAraM vinaiva buddhimatibhyAM vikalpitaM svacchandabuddhimativikalpitaM svabuddhinirmitaM mahAbhAratarAmAyaNAdicatvAro vedAH sAGgopAGgAH aGgaH SaDbhiH, zikSA-kalpa-nirukta jyotiSavyAkaraNa-cchandobhiH, upAGgaizca caturbhiAyapurANamImAMsAdharmazAstralakSaNaiH sahitAH sAGgopAGgAH, tadetat zrutAjJAnamucyate / gautamaH pRcchati-se kiM taM vibhaMganANe ? he bhadanta ! atha kiM tat kiyatpakAraka vibhaGgajJAnaM bhavati ? bhagavAnAha-'vibhaGgaNANe aNegavihe paNNatte' he gautama ! annANe' he gautama ! zrutAjJAna cAra prakArakA kahA gayA hai aura vaha cAra vedarUpa hai ina vedoMkA nirmANa ajJAnI mithyAdRSTiyoMne kiyA hai| jaisA ki naMdIsUtra meM kahA hai ki aMgoMpAGga sahita cAraveda zrutAjJAnarUpa haiN| inakI racanA svacchanda mati aura buddhise kI gaI hai / avagraha IhA inakA nAma buddhi hai avAya aura dhAraNA inakA nAma mati hai| svacchandatA inameM isaliye kahI gaI hai ki ye vAstavameM sarvajJa kevalI bhagavAnadvArA nirmita artha ke anusAra vinA hI apane viSayakA nirUpaNa karatI haiN| vedoMke aMga 6 aura upAGga cAra haiM / zikSA, kalpa, nirukta, jyotiSa, vyAkaraNa aura chanda ye 6 aMga, nyAya, purANa, mImAMsA, dharmazAstra ye cAra upAGga haiM / isa prakArase bhArata rAmAyaNAdi cAra veda tAjJAnarUpa haiM / yaha zrutAjJAnakA varNana hai| aba gautama pUchate haiM 'se kiM taM vibhaMganANe' he bhadanta ! vibhaGgajJAna kitane prakArakA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'vibhaMganANe annegprakAranuM kahela che ane te cAra vedarUpa che. jemake naMdIsUtramAM kahyuM che ke aMgopAMga sahita cAra veda RtAjJAnarUpa che avagraha, IhA enuM nAma buddhi che avAya ane dhAraNAnuM nAma mati che. svacchaMdatA temAM eTalA mATe kahela che ke vAstavamAM sarva kevaLI bhagavAna dvArA nirdiSTa artha vinA pitAnA viSathanuM nirUpaNa kare che. vedonA aMga cha ane upAMga cAra che. zikSA, ka95, nirUkta, jyotiSa, vyAkaraNa ane chaMda. e che aMga che. nyAya, purANa, mimAMsA ane dharmazAstra e cAra upAMga che. te ja rIte bhArata rAmAyaNa, mAhi zrutAzAna35 che. 'se ki ta vibhaMganANe' vAna vitAna 386 // 4||2nu cha ? - 'vibhaMganANe aNegavihe paNNatte' he gautama vimAna zrI. bhagavatI sUtra : Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8u.2 ma.4 jJAnabhedanirUpaNam 325 vibhaGgajJAnam anekavidhaM pajJaptam, tAnyejJAha-taM jahA-gAmasaMThie, AgarasaMThie, nagarasaMThie, NigamasaMThie, jAva saMnivesasaMThie, dIvasaMTie, samuddasaThie, vAsasaMThie' tadyathA-grAmasaM sthitaM grAmAkAram vibhaGgajJAnam, AkarasaMsthitaM khanikAkAraM vibhaGgajJAnam, nagarasa sthitaM nagarAkAram vibhaGgajJAnam , viparItam avadhijJAnaM vibhaGgaM taca tad jJAnaM ca yadvA-virUpo bhaGgaH-avadhibhedo vibhaGgaH sa cAsau jJAna ceti vibhaGgajJAnam, virUddhA bhaGgA-vastuvikalpA yasmistat, evaM yAvat - padAta'kheDa - kabbaDa - maDamba - droNamuha-paTTaNAsama-saMvAha' grAmAkaranagaranigamakheTa kabeTamaDamba droNamukhapattanAzramasaMvAha ityeteSAM grahaNam, tat sannivezasaMsthitam saMnivezAkAram dvIpasaMsthitaM dvIpAkAram, samudrasaMsthitaM samudrAkAram varSa vihe paNNatte' he gautama ! vibhaMgajJAna aneka prakArakA kahA gayA hai| 'taMjahA' jo isa prakArase haiM gAmasaMThie, AgarasaMThie nagarasaMThie, nigamasaMThie, jAva saMnivesasaMThie, dIvasaMThie, samudasaMThie, vAsasaMThie' grAmAkAra vibhaGgajJAna, khAnake AkArakA vibhaGgajJAna nagarAkAra vibhaGgajJAna, nigamAkAra vibhaGgajJAna kheTAkAra, karva TAkAra, maDambAkAra, droNamukhAkAra, pattanAkAra, nigamAkAra, AzramAkAra, saMvAhAkAra sannivezAkAra, dvIpAkAra, samudrAkAra bharatakSetrAdi AkAra / tAtparya isa kathanakA yaha hai ki vibhaMgajJAna ina sabako jAnatA hai ataH isa apekSA vaha tat tat AkAravAlA yahAM prakaTa kiyA gayA hai / jJAna jJeyake AkAra hue vinA usa padArthako nahIM jAna sakatA hai / jJAnakA jJeyAkAra honA isakA abhiprAya yahI hai ki vaha use apanA viSaya banAtA hai / bauddhoMkI mAnyatAke anusAra jJeyAkAra honA aisA kathana yahAM abhISTa nahIM hai nahIM to jJAnameM jaDatAkA prasaMga prApta hogA ataH usa padArthako apanA viSaya banAnA yahI jJAnameM tat tat AkAratA bhane prArnu 46 cha 'taMjahA' te 2 // zata cha- gAmasaMThie, AgarasaMThie, nagarasaMThie jAva sannivesasaMThie, dIvasaMThie, samuddasaMThie, vAsasaThie' grAmAkAra virbhAgajJAna, khANanA AkAranuM vimaMga jJAna nanarAkAra virbhAgajJAna, kheTAkAra, karbaTAkAra, mAmbAkAra, droNaskhAkAra, pattanAkAra, nigamAkAra, AzramakAra, saMvAhAkAra, saMniSAkAra, dvIpAkAra, samudrAkAra, ane bharata kSetrAdi AkAranuM virbhAgajJAna che. A kathanane hetu e che ke virbhAgajJAna A darekane jANe che. tethI ja te te AkAravALuM ahIM batAvela che. jJAna royanA AkAra thayA vinA te padArthane jANI zakatuM nathI. jJAnanuM yAkAra thavuM ene abhiprAya e che ke te tene pitAno viSaya banAve che. bauddhonI mAnyatAnusAra yAkAra thavuM evuM kathana ahIM Icchita nathI, nahIM te jJAnamAM jaDatAne prasaMga prApta thAya eTalA mATe te padArthane pitAne viSaya banAva e ja jJAnamAM te te AkArapaNuM che. e ja vAta TIkAkAre zrI. bhagavatI sUtra : Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 bhagavatIsUtre saMsthitam bharatakSetrAdyAlambanatvAt bhAratAdikSetrAdyAkAram, 'vAsaharasaMThie, paJcayasaMThie, rukkhasaMThie, dhUbhasaMThie, hayasa Thie gayasa Thie, narasaMThie, kiMnarasaMThie, kiMpurisasa Thie, mahoragagaMdhavksa Thie, usabhasaMThie, pasupasayavihagavAnaraNANAsaThANasaM Thipa paNNatte' varSadharasa sthitaM himavadAdivarSadharaparvatAkAram, parvatasaMsthitam meruprabhRtiparvatAkAram, vRkSasa sthitam, AmrAdivRkSAkAram, stUpasaMsthitam smRtistaMbhAkAram iyasaMsthitam azvAkAram, gajasaMsthitam - hastyAkAram, narasa sthitam - puruSAkAram, kinnara saMsthitam - kinnarAkAram, kimpuruSasaMsthitam - kimpuruSAkAram mahoragasaMsthitam mahoragAkAram, gandharvasaMsthitam gandharvAkAram, vRSabhasaMsthitam vRSabhAkAram, pazusaMsthitam, nAdipazvAkAram, pasayasa sthitam pasayaH AraNyako gavayapadavAcyo dvikhuracatuSpadavizeSaH, tadAkAram vihagaH pakSI, vAnaro markaTaH, tatprabhRtinAnAsaMsthAnasaMsthihai yahI bAta TIkAkArane 'bharata kSetrAdyavalambanatvAt' padase spaSTakI hai / isI taraha vaha vibhaMgajJAna 'vAsahara saMThie, pavvayasaMThie, rukkha saMThie, zubhasaMThie haya saMThie, gayasaMThie, narasaMThie, kiMnara saMThie, kiMpurisa saMThie, mahoragagaMdhavvasaMThie, usabhasaMThie, pasupasayavihagasaMThANasaMThie paNNatte' varSadhara - himavan Adi parvatoMke AkAra hotA hai, meru Adi parvatAkAra hotA hai, AmrAdi vRkSAkAra hotA hai, stUpAkAra hotA hai, staMbhAkAra hotA hai, azvAkAra hotA hai, hastyAkAra hotA hai puruSAkAra hotA hai, kinnarAkAra hotA hai, kimpuruSAkAra hotA hai, mahoragAkAra hotA gaMdhakAra hotA hai, vRSabhAkAra hotA hai, gAya Adike AkArakA hotA hai, pasaya- rojhake AkArakA hotA hai, vihaga - pakSIke AkArakA hotA hai, vAnara-markaTa ke AkArakA hotA hai, isa taraha 'bharata kSetrAdyavalambanatvAt ' e padathI spaSTa karela che. e ja rIte te vibhagajJAna vAsaharasa Thie, paccayasa Thie, rukkhasa Thie, 6 ( hayasa Thie, " mahoragagaMdhavva varSadhara, dhUbhasa Thie, gayasa Thie, narasaMThie, kinnara Thie, kiMpurisAsa Thie, saThie; usamasa Thie, pasupasayavihagasaM ThANasa Thie paNNatte ' himavAna Adi parva tAnA AkAra hoya che, merU Adi parvata AkAra hAya che, AmrAdi vRkSAkAra hoya che. stUpAkAra hAya che, tabhAkAra heAya che, azvAkAra hoya che, hatyAkAra hAya che, puruSAkAra hAya che, kinnarAkAra hoya che, ki puruSAkAra hAya che, maheAragAkAra haiya che, gadhAkAra hAya che, vRSabhAkAra hoya che, gAyAdinA AkAranA hAya che. pasaya-rAjanA AkAranA hoya che. vihaga-pakSInA AkAranA hAya che, vAnaranA AkAranA hAya che. zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 nU. 4 bhedajJAnanirUpaNam 327 1 tam nAnAvidhajIvAjIvAkAram vibhaGgajJAnaM prajJaptam / itaH pUrvaM jJAnAni ajJAnAni coktAni, atha jJAnino'jJAninazca nirUpayitumAha 'jIvA NaM bhaMte ! kiM nANI, annANI ?' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! jIvAH khalu kiM jJAninI bhavanti ? ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! jIvA nANI vi, annANI vi, ' he gautama! jIvAH khala jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi ca bhavanti, 'je nANI te atthegaiyA dunnANI' ye jJAninaH teSu santi ekake dvijJAninaH 'atthegaiyA tinnANI' santi ekake trijJAninaH 'atyegaiyA caunANI' santi vibhaMgajJAna nAnAvidha jIva aura ajIvake AkArakA hotA hai / yaha pahile hI prakaTa kara diyA gayA hai ki jo avadhijJAna viparIta hotA hai vaha vibhaMga kahA gayA hai, athavA 'virUpobhaGgaH vibhaGgaHjisameM avadhi- dravya-kSetra AdirUpa maryAdAkA bheda trirUpa hotA hai vaha avadhijJAna vibhaGga kahA gayA hai| athavA viruddhAH bhaGgA ? vastuvikalpAH yasmina jisa avadhijJAna meM vastu vikalpapadArtha paryAlocana viruddha hote haiM, vaha avadhijJAna vibhaMga hotA hai | yahAMtako sUtrakArane jJAna aura ajJAnake viSayameM kathana kiyA hai aba ve jJAnI aura ajJAnIke viSayameM kathana karate haiM isameM gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jIvANaM bhaMte : kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'jIvA nANI vi, annANI vi, jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / je nANI te atthegaiyA dunnANI' jo jJAnI hote haiM unameM se kitanekajIva do e rIte vibha'gajJAna aneka jIva ane ajIvanA AkAranuM hAya che. tA pahelAM ja prakaTa karela che ke je avadhijJAna viparIta heAya te ja vibhagajJAna Aya che. athavA'viruupo bhaGgaH vibhaGgaH' mA avadhi-dravya, kSetra yahi bharyAdvAno me vi3pa hoya che te avadhijJAna vijJAna uDevAya he athavA 'viruddhA bhaMGgAH vastuvikalpAH yasmina' je avadhijJAnamAM vastuvikalpa-padArthanuM paryAlAcana virUddha hAya- te avadhijJAna vibhaga hAya che. ahIM paryaMta sUtrakAre jJAna ane ajJAnanA viSayamAM kathana karela che. have te jJAnI ane ajJAnInA viSayamAM kathana kare che. te viSayamAM gautama svAmI prabhune evuM pUche che 3- 'jIvANaM bhaMte kiM nANI annANI' he bhagavana va jJAnI hoya che ajJAnI ? 7. - 'goyamA' he gautama 'jIvA nANI vi annANI vi' 71 jJAnI pazu che ane ajJAnI paNu. 'je nANI te atthegaiyA dunnANI' ne jJAnI hoya zrI bhagavatI sUtra : 6 3 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 bhagavatIsUtre ekake caturjAninaH, 'atthegaiyA eganANI' santi ekake ekajJAninaH iti, tadeva vizadayannAha-'je dunnANI te AbhiNibohiyanANI ya, muyanANI ya' 'ye jIvA dvijJAninaste AbhinibodhikajJAninazca, zrutajJAninazca bhavanti, 'je tinnANI te AbhiNibohiyanANI muyanANI, ohinANI' ye jIvAstrijJAninaste AbhinibodhikajJAninaH, zrutajJAninH, avadhijJAnino bhavanti, 'ahavA AbhiNiyohiyanANI, suyanANI, maNapajjavanANI' athavA trijJAnino jIvA AbhinivAdhikajJAninaH, zrutajJAninaH, manaHparyavajJAnino bhavanti, 'je caunANI te AbhiNibohiyanANo, suyanANI, ohinANI, maNapajavaNANI' ye jIvAzcajJAnavAle hote haiM 'atthegaiyA tinnANI' kitaneka jIva tInajJAnavAle hote haiM 'atthegaiyA caunANI' kitaneka jIva cArajJAnavAle hote haiM 'atthegaiyA eganANI' aura kitaneka jIva ekajJAnavAle hote haiM / isI bAtako vizada karaneke abhimAyase sUtrakAra kahate hai 'je dunnANI te AbhiNibohiyanANI ya, suyanANIya' jo jIva do jJAnavAle kahe gaye haiM ve AbhinIbodhikajJAna aura zrutajJAna ina do jJAnavAle haiM 'je tinnANI te AbhiNiyohiyanANI, suyanANI, ohi. nANI' jo jIva tIna jJAnavAle kahe gaye haiM ve Abhiniyodhika jJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna ina tIna jJAnoMvAle hote haiM ' ahavA' AbhiNibohiyanANI, suyanANI, maNapajjavanANI' AbhiniyodhikajJAna, zrutajJAna aura manaHparyavajJAna ina tIna jJAnavAle hote haiM / 'je caunANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohiyanANI, maNapajjavata peTIalk 1 me sAnA rAya che. 'atthegaiyA tinnANI' 3284 71 ra zAnA khAya che. 'atthegaiyA caunANI' 05 yAra jJAnavANA hoya che 'atthegaiyA eganANI' bhane 4aa me zAnI DAya che ye 4 vAtane 2558 42vAnA abhiprAyathI sUtrA2 4 cha 3 'je dunnANI te AbhinibohiyanANI ya, suyanANI ya' 01 me zAnadANA 4 cha ta bhAminimAdhiH zAna bhane zrutajJAna meM me zAna che. 'je tinnANI te AbhinibohiyanANI, suyanANI, ohiya nANI, 21 jJAnavANai sa che te mAninimAdhi jJAna, zrutajJAna bhane avadhijJAnaani saya cha. 'ahavA Abhinibodhiya nANI, suya nANI, maNNapajjava nANI' mAlinimonizAna, zrutajJAna mane mana:pavajJAnavAjA khoya che. 'je caunANI te AbhiNivohiya nANI, muya nANI ohinANI maNapajjava nANI' Hindi zrI. bhagavatI sUtra : Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.2 sU. 4 jJAnabhedanirUpaNam 329 tu ninaste AbhinibodhikajJAninaH, zrutAjJaninaH, avadhijJAninA, manaHparyava. jJAnino bhavanti, 'je eganANI te niyamA kevalanANI' ye jIvA ekajJAninaste niyamAt niyamataH kevalajJAnino bhavanti, 'je annANI te atthegaiyA duannANI, atthegaiyA tiannANi' ye jIvAH ajJAnino bhavanti. teSu santi ekake dvayajJAninaH, santi ekake vyajJAninaH tatra 'je duannANI te mai' annANI ya, suyaannANI ya' ye vyajJAninA jIvAste matyajJAnina; zrutAjJAninazca bhavanti, kintu 'je tiyaannANI te maiannANI, suyaannANI, vibhaMganANI' ye vyajJAnino bhavanti te matyajJAninaH, zrutAjJAninaH, vibhaGgajJAninazca, // sU0 4 // mUlam-neraiyA NaM bhaMte ! kiM nANI, annANI? goyamA ! nANI vi, annANI vi, je nANI te niyamA tinnANI, taMjahA nANI' jo cArajJAnavAle kahe gaye haiM ve AbhiniyodhikajJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaHparyavajJAna ina cArajJAnavAle hote haiN| tathA 'je eganANI te niyamA kevalanANI' jo jIva ekajJAnavAle kahe gaye haiM ve niyamase ekajJAna kevalajJAnavAle hote haiM / 'je annANI te atthegaiyA duannANI, atthegaiyA tiannANI' jo jIva ajJAnI hote haiM ve koI matyajJAna zrutaajJAna ina do ajJAnavAle hote haiM aura koI 2 matyajJAna zrutaajJAna aura vibhaMgajJAna ina tIna ajJAnavAle hote haiM / yahI bAta 'je duannANI, te mai annANI ya, suyaannANI ya, je tiyaannANI te mai annANI, suyaannANIH vibhaMganANI' inasUtroM dvArA prakaTakI gaI // sU. 4 // je cAra jJAnavALA kahela che te AbhinibaMdhika jJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane manaH 5ya jJAna se yAra jJAnAja DAya che. tathA 'je eganANI te niyamA kevalanANI' je jIva eka jJAnavALAM kahela che te niyamathI kevaLa eka jJAnavALA hoya che. 'je annANI te atthegaiyA duannANI, atyaMgaiyA tiannANI' le 71 bhamAnI heya che te koI matyajJAna ane mRtaajJAna e be ajJAnavALA hoya che ane kaI kaI bhayAna zrutajJAna bhane vijJAnaui hAya che. me 4 pAta ko 'je duannANI te mai annANIya, suya annANIya, je tiyaannAgI te mai annANI, suya annANI, vibhaMganANI / ma sutra 622 426 cha. // . 4 // zrI. bhagavatI sUtra : Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 bhagavatImatre abhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI, je annANI, te atthegaiyA duannANI, atthegaiyA tiannANI, evaM tinni annANANi bhayaNAe, asurakumArA NaM bhaMte ! kinANI, aNNANI ? jaheva neraiyA taheva tinni nANANi niyamA, tinni annANANi bhayaNAe / evaM jAva thnniykumaaraa| puDhavikAiyA NaM bhaMte ! kiM nANI, annANI? goyamA ! no nANI, annANI, je annANI. te niyamA duannANI-maiannANI ya, suyaannANI ya, evaM jAva vnnssikaaiyaa| beiMdiyA NaM pucchA ? goyamA ! NANI vi, annANI vi, je nANI te niyamA dunnANI, taMjahA-AbhiNibohiyanANo ya, suyanANI ya, je annANI te niyamA duannANI, taMjahA-AbhiNibohiyaannANI, suyaannANI / evaM teiMdiya-cauridiyA vi| paMciMdiyatirikkhajoNiyA NaM pucchA ? goyamA ! nANI vi, annANI vi, je nANI te atthegaiyA dunnANI, atthe gaiyA tinnANI, evaM tinni nANANi, tinni annANANi ya bhayaNAe, maNussA jahA jIvA taheva paMca nANANi. tinniannANANi bhayaNAe; vANamaMtarA jahA neriyaa| joisiyavemANiyANaM tinninANA,tinni aNNANA niymaa| siddhANaM bhaMte! pucchA ? goyamA! NANI, no annANI, niyamA eganANI kevalanANI ||suu0 5 // chAyA-nairayikAH khalu bhadanta ! kiM jJAninaH ? ajJAninaH ? gautama ! jJAnino'pi, ajJAnino'pi, ye jJAninaste niyamAt trijJAninaH, tadyathAAbhinibodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, aadhijJAninaH, ye ajJAninaste astyekake zrI bhagavatI sUtra : Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 kha.5 jJAnabhedanirUpaNam dvayajJAninaH, astyekake vyajJAninaH, evaM vyajJAnino bhajanayA / asurakumArAH khalu bhadanta ! kiM jJAninaH? ajJAninaH ? yathaiva nairayikAstathaiva, trINi jJAnAni niyamAt, trINi ajJAnAni bhajanayA, evaM yAvat-stanitakumArAH, pRthivIkAyikAH __'neraiyANaM bhaMte ! kiM nANI, annANI' ityAdi / sUtrArtha-(neraiyANaM bhaMte ! kiM nANI ? annANI ?) he bhadanta ! nairayika jIva jJAnI hote haiM ki ajJAnI hote haiM (goyamA) he gautama ! nArakajIva (nANI vi, annANo vi) jJAnI bhI hote haiM ajJAnI bhI hote haiM (je nANI te niyamA tinnANI) jo jJAnI hote haiM, ve niyamase tIna jJAnavAle hote haiM / (taMjahA) jaise (AbhiNiyohiyanANI, suyanANI, ohinANI) AbhiniyodhikajJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna inatIna jJAnavAle hote haiM (je annANI te atthegaiyA duannANI atthegaiyA tiannANI) aura jo ajJAnI hote haiM ve koI to do ajJAnavAle hote haiM aura koI tIna ajJAnavAle hote haiM / (evaM tinni annANANi bhayaNAe) isa taraha jo nairayika ajJAnI hote haiM unameM kisI 2 nairayikoMko do ajJAna hote haiM aura kisI 2 nairayikokoM tIna ajJAna hote haiM / (asurakumArA NaM bhaMte ! kiM nANI, aNNANI) he bhadanta ! asurakumAra kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jaheva neraiyA taheva tinni nANANi niyamA) jaisA naira'neraiyA NaM bhaMte kiM nANI annANI ityAdi / sUtrArtha- 'nerahayA NaM bhaMte ki nANI annANI' bhagavana ! yi 75 jJAnI hoya che / majJAnI ? 'goyamA' he gautama! 'nANI vi annANI vi| nA24 yazAnI mane majJAnI 55 hoya che. 'je nANI te niyamA tinnANI' 2zAnI hAya cha ta niyamayI tra jJAnavANA hAya che. 'taMjahA' ma 'AbhiNibohiyanANI, muyanANI, ohinANI' mAlinimAdhi jJAna zrutajJAna bhane avadhisAna ko jJAna DAya che. 'je annANI te atthegaiyA annANI atthegaiyA tiannANI' ne ajJAnI hAya chata hI 14 me 2mazAnavA mana Dora majJAnavANA hAya che. 'evaM tinni annANANi bhayaNAe' se zate me 24 jAnI heya che temAM kaI kaI narayikane be ajJAna hoya che ane keIIne traNa ajJAna hoya che. 'amurakumArANaM bhaMte kiM nANI annANI' he bhagavana ! masuzumAra jAnI rAya cha / majJAnI ? 'jaheva neraiyA taheva tinni nANANi niyamA' yA rIta ne yinA viSayamAM kahela che te ja rIte AnA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. arthAt je asurakumAra zrI. bhagavatI sUtra : Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtro khalu bhadanta ! kiM jJAninaH ? ajJAninaH ? gautama ! no jJAninaH, ajJAninaH, ye ajJAninaste niyamAt dvayajJAninaH matyajJAninazca, zrutAjJAninazca, evaM yAvat vanaspanikAyikAH, dvIndriyAH khalu pRcchA ! gautama ! jJAnino'pi, ajJAnino'pi, yikoMke viSayameM kahA gayA hai-vaisA hI inake viSayameM bhI jAnanA cAhiye / jo asurakumAra jJAnI hote haiM ve niyamase tInajJAnavAle hote haiN| (tinni aNNANANi bhayaNAe) aura jo asurakumAra ajJAnI hote haiM unameM koIto do ajJAnavAle hote haiM aura koI2 tIna ajJAnavAle hote haiM / ( evaM jAva thaNiyakumArA) isI tarahase yAvat stanitakumAroMke viSayameM bhI jJAnI ajJAnIkI apekSAse kathana jAnanA cAhiye / ( puDhavikkAiyA NaM bhaMte ! kiM nANI, annANI ) he bhadanta ! pRthivIkAyika jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! pRthivIkAyika jIva (no nANI, aNNANI) zAnI nahIM hote haiM apitu ajJAnI hI hote haiM / (je annANI, te niyamA duannANI) jo azAnI hote haiM, ve niyamase do ajJAnavAle hote haiM (maha annANI, ya suya annANIya) eka mati ajJAnavAle aura dUsare zruta ajJAnavAle ( evaM jAva vaNassaikAiyA) isI tarahase banaspatikAyika jIvoMke viSayameM bhI jAnanA cAhiye (beiMdiyANaM pucchA) he bhadanta ! jo dvIndriyajI hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (NANI vi annANI thi) zAnI DAya che te niyamathA na jAnA hAya cha 'tinnI annANANi bhayaNAe' ane je asurakumAra ajJAnI hoya che temAM koI te be ajJAnavALA ane keI traNa sajAnavA DAya che. 'evaM jAva thagiyakumArA' mA zata yAvat stanitamAranA viSayamA 525 jAnI mAnInI apekSA 4thana sabha7 sa. 'puDhavikkAiyA NaM bhaMte kiM nANI annANI' bhagavan! pRthvii|yi 75 janA DaoNya cha hai azAnI ? 'goyamA' gautama! 2Iya 75 'no nANI annANI' jAnI khAtA nayI pay zmazAnI hAya che. 'je annANI te niyamA duannANI' 2 jAnI DAya cha ta niyamathI meM jAnAjAya che. ' maiannANI ya suyaanANI ya' me bhAta jAna ane. mI zruta mAnahAya che. evaM jAva vaNassaikAiyA' sa zata yAvata vanaspati 43 sonA viSayamA 5 sama se. 'beiMdiyANaM prA ? he bhadanta ! je dIndriya jIva hoya che te zuM jJAnI hoya che ke anAnI ! 'goyamA' he gautama ! 'nANI vi annANI vi mendriya 71 zAnI 555 zrI. bhagavatI sUtra: Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU.5 jJAnabhedanirUpaNam 333 ye jJAninaste niyamAt vijJAninaH, tadyathA-abhinivodhikajJAninazca, zrutajJAninazca, ye ajJAninaste niyamAt dvayajJAninaH, tadyathA-matyajJAninazca zrutAjJAninazca, evaM trIndriyAzcaturindriyA api / paJcendriyatiraMgyonikAH khalu pRcchA ? gautama ! jJAnino'pi, ajJAninA'pi, ye jJAninaste astyekake dvijJAninaH, astyekake trijJAninaH, evaM trINi jJAnAni trINi ajJAnAni bhajanayA / manuSyA yathA jIvAH, tathaiva, paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhjnyaa| vAnavyantarA bendriya jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / (je nANI te niyamA dunnANI, taMjahA-AbhiNibohiyanANI ya, suyanANIya) jo bendriyajIva jJAnI hote haiM ve niyamase do jJAnavAle hote haiM eka AbhinibodhikajJAnavAle aura dUsare zrutajJAnavAle / (je annANI te niyamA duannANI) jo bendriyajIva ajJAnI hote haiM ve niyamase do ajJAnavAle hote haiM (taMjahA) jaise maianANI, suyaannANI) AbhinibodhikaajJAna, zrutaajJAna ( evaM teiMdiyacauiMdiyA vi) isI tarahase teindriya jIvoM ke viSayameM aura cauindriya jIvoM ke viSayameM bhI jJAnI aura ajJAnIko lekara kathana karalenA cAhiye / (paMciMdiyatirikkha joNiyANaM pucchA ) he bhadanta ! jo paMcendriyatiryaca hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (nANI vi annANI vi) paMcendriyatiryaMca jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM (je nANI te atthegahayAdunnANI, atthegaiyA tinnANI) jo jJAnI hote haiM unameM kitaneka paMcendriyatithaMca do jJAtavAle hote haiM bhane manAnI 595 hAya che. 'je nANI te niyamA dunnANI taMjahA - AbhiniboDiyanANI ya, suya nANI yo mendriya 71 jAnI rAya che ta niyamathA be jJAnavALA hoya che. eka Abhinibadhika jJAnavALA ane bIjA zrata jJAnavALA. 'je annANI te niyamA dannANI' me driya 71 ajJAnI DAya cha ta niyamathA meM mazAnavAsAya che. taMjahA' ma ' maiannANI, suyaannANI, bhAminimAdhi ajJAna mane zruta ajJAna evaM teiMdiya - cauiMdiyA vi' e ja rIte te indriya jInA viSayamAM ane cauIndriya jIvanA viSayamAM paNa jJAnI bhane mAnAne uddezAne sabha70 se. 'paciMdiyatirikkhajoNiyA NaM pucchA' he bhagavana! je paMcendriya tiryaMca hoya che te zuM jJAnI hoya che ke ajJAnI ? 'goyamA' he gautama 'nANI vi annANI vi' payandriya tiya"ya jAnI bhane ajJAnI paNa DAya che. 'je nANI te atthegaiyA dunnANI atthegaiyA tinnANI' je jJAnI hoya che te paikI keTalAka paMcendriya tiryaMca be jJAnavALA hoya che ane zrI. bhagavatI sUtra : Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 bhagavatIsUtre yathA nairayikAH, jyotiSikavaimAnikAnAM trINi jJAnAni, trINyajJAnAni niyamAt / siddhAH khalubhadanta ! pRcchA, gautama ! jJAninaH, no ajJAninaH niyamAt, ekajJAninaH kevalajJAninaH // sU0 5 // aura kitaneka paMcendriyatiryaMca tIna jJAnavAle hote haiM / (evaM tininANANi tinni annANANi bhayaNAe) isa taraha paMcendriya tirya coMmeM tIna jJAnavAle honekI aura tIna ajJAnavAle honekI bhajanA hai| (maNussA jahA jIvA taheva paMcanANANi, tinni annANANi bhayaNAe) manuSya sAmAnya jIvakI taraha pAMcajJAnavAle aura tIna ajJAnavAle bhajanAse hote haiM / (vANamaMtarA jahA neraiyA, joisiya-vemANiyANaM tinni nANA tinni annANA niyamA) vAnavyantara nairayika jIvoMkI taraha jJAnavAle aura ajJAna vAle hote haiM / jyotiSika aura vaimAnikadevoMke tInajJAna aura tInaajJAna niyamase hote haiM / (siddhANaM bhaMte ! pucchA) he bhadanta ! siddhajIva jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! siddhajIva (NANI) jJAnI hI hote haiM (no annANI) ajJAnI nahIM hote haiM (niyamA egaNANI kevalaNANI)jJAnI honepara bhI ve ekajJAnakevalajJAnavAle hI hote haiM anyamatyAdikajJAnavAle nahIM hote haiN| TIkArtha-isa sUtradvArA gautamane nairayika Adi jIvoMmeM jJAnI aura ajJAnI honeke viSayameM aisA pUchA hai ki 'neraiyANaM bhaMte ! kiM NANI zeas a zAnadAra DAya che. 'evaM tinni nANANi tinni annANANi bhayaNAe' e ja rIte paMcendriya tiryaMca nImAM-traNa jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA pAnI Hint cha. 'maNussA jahA jIvAtaheva paMca NANANi tinni annANANi bhayaNAe' manuSya sAmAnya jIvanI mAphaka pAMca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALAM bhajanAthI thAya che. 'vANamaMtarA jahA neraiyA joisiyavemANiyANaM tinni nANA tinni annANA niyamA' vAnavya tara yi vAnI bhAI jAna mane. azAnavAsAya che. jatiSIka ane vaimAnikadeva traNa jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA niyamathI hoya che. 'siddhANaM bhaMte pucch|' mana! siddha 75 jJAnI DAya che , majJAnI! 'goyamA' gautama ! siddha 71 'nANI' jAnI thAya che. 'no annANI' majAnI rAta nathI. 'niyamA ekanANI kevalanANI, jJAnI DAvA chatai te eka jJAna kevaLajJAnavALA heya che anya matyAdika jJAnavALA detA nathI. TIkAtha- A sUtra dvArA gautama svAmIe narayika Adi chanA jJAnI ane majJAnI hovAnA viSayamA me pUchyu cha 'neraiyA NaM bhate / kiM nANI annANI' zrI. bhagavatI sUtra : Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2. 5 jJAnabhedanirUpaNam 335 TIkA- gautamaH pRcchati - ' neraiyA NaM bhaMte ! kiM nANI, annANI ? ' he bhadanta ! nairayikAH khalu kiM jJAnineo bhavanti ? ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! nANI vi, annANI vi' he gautama! nairayikAH jJAnineo'pi bhavanti, ajJAnineo'pi bhavanti, 'je nANI te niyamA tinnANI, annANI' he bhadanta ! nairayika jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM / yaha prazna gautamane prabhuse isaliye pUchA hai ki jIvakA sAmAnyalakSaNa upayoga hai aura vaha upayoga jJAnopayoga aura darzanopayoga ke bhedase do prakArakA kahA gayA hai, jJAnopayoga ATha prakArakA hotA hai pAMca matyAdikajJAna aura 3 tIna ajJAna / so kauna 2 se jIvoM meM kaunarasA jJAna hotA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'nANI vi annANI vi' nArakajIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiN| matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna ye tIna jJAna jaba samyakadRSTi kI AtmAmeM rahate haiM taba samyagjJAna kahalAte haiM aura jaba ye hI jJAna mithyAdRSTikI AtmAmeM rahate haiM taba mithyAjJAna ajJAna kahalAte hai / ajJAnase tAtparyajJAnake abhAvase nahIM hai, kyoMki aisA koI bhI jIva nahIM hotA hai ki jisameM jJAnakA abhAva rahe jJAnake abhAva meM nijalakSaNakA abhAva ho jAneke kAraNa jIvakA astitva hI nahIM bana sakatA hai | ataH jJAna jaba mithyAtvake saMsargase dUSita bana jAtA hai taba vahI jJAna he bhagavaMta naiyika jIva nAnI hAya che ke ajJAnI ? A prazna gautama svAmIe bhagavAnane e mATe pUchyA che ke jIvanuM sAmAnya lakSaNu upayoga che ane te upayoga jJAneyAga ane dazanApayega e bhethI be prakAranA che. jJAnopayoga cAra prakArane kahela che. pAMca matyAkrika jJAna ane traNa ajJAna. e bhethI jJAnapayAga upara mujaba ATha prakAranA thAya che. te kyA kayA jIvamAM kayuM kayuM jJAna hAya che? 7. - 'goyamA' he gautama! 'nANI va annANI vi' nairapi 1 jJAnI ane ajJAnI paNa hoya che. matIjJAna, zrutajJAna ane aviSajJAna. e traNa jJAna jyAre samyaga draSTithI AtmAmAM rahe che tyAre samyagajJAna kahevAya che, ane jyAre e ja jJAna mithyAdraSTithI AtmAmAM rahe che tyAre te mithyAjJAna-ajJAna kahevAya che. evA kAi paNa jIva hAtA nathI jemAM jJAnane abhAva hoya. jJAnanA abhAvamAM potAnA lakSaNanA abhAva hAvAnA kAraNe jIvanuM astitva ja khanI zakatuM nathI. ethI jJAna jyAre mithyAtvanA saMsargathI dUSita thAya che tyAre te ja jJAna ajJAnanI krATimAM Ave zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsUtre taMjahA-AbhiNivohiyanANI, muyanANI, ohinANI' he gautama ! ye nairayikA jJAnino bhavanti te niyamAt avazyameva trijJAninA bhavanti, samyagdRSTinairayikANAM bhavapratyayAvadhijJAnasatcAt te niyamataH trijJAnavanto bhavantIti bhAvaH, tadyathA-AbhinivodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, avadhijJAninaH 'je annANI te ajJAnakI koTimeM AjAtA hai / samyagdazarna cAroM gatike jIvoMmeM ho sakatA hai ataH samyakadarzanake sadbhAvase aura usake asadbhAvase nArakajIvoMmeM jJAnI aura ajJAnI honekI bAta yahAM para prakaTakI gaI hai / manaHparyavajJAna aura kevalajJAna ye do jJAna manuSyagatike sivAya anyagatike jIvoMmeM pAye nahIM jAte haiM isaliye yadi koI nArakajIva 'nANI' jJAnI hai to vaha 'niyamA tinANI' niyamase matijJAna zratajJAna aura avadhijJAna ina tIna hI jJAnavAlA hai| yahAM para tInajJAnavAle honekI bhajanA nahIM hai| kyoMki samyagdRSTi nArakajIvoMke bhavanapratyaya avadhijJAnakA utpAdaka hotA hai| yaha to siddhAntakAroMne prakaTa hI kiyA hai ki avadhijJAna bhavapratyaya avadhijJAna aura kSayopazama nimittaka avadhijJAnake bhedase do prakArakA kahA gayA hai so jisa prakAra pakSi-Adi jIvoM meM uDanA bhavapatyaya nimittaka hotA hai usI prakArase deva aura nArakajIvAmeM avadhijJAna bhavapratyaya hotA hai| vahAM para jIva utpanna huA, ki usa paryAyako lekara avadhijJAnAvaraNa karmakA kSayopazama huA aura avadhijJAna ho gayA yadi che. samyagadarzana cAre gatinA jIvomAM thAya che. ataH- samyagudarzananA sahabhAvathI ane tenA abhAvathI nairayika jIvamAM jJAnI ane ajJAnI hovAnI vAta ahIM prakaTa karI che. manaHpavajJAna ane kevaLajJAna e be jJAna manuSyagatinA sivAya anya jImAM bhAtunathI. meTamA bhATa ne nArIya 71 nANI jJAnI cha ta ta 'niyamA tinnaathI 1 nizcitarUpe traNa jJAnavALA hoya che ahiyA traNajJAnavALA havAnI gaNanA nathI. kemake samyagadraSTi nArakIyajInA bhava pratyaya avadhijJAnanA utpAdaka hoya che, e to siddhAMtakAroe prakaTa karela ke avadhijJAna bhavapratyaya avadhijJAna ane kSApazamana nimittaka avadhijJAna bhedathI be prakAranuM kahela che te je rIte pakSI Adi chamAM uDavuM e bhava pratyaya nimittaka heAya che tevI rIte deva ane nairayika jIvamAM avadhijJAna bhavapratyaya hoya che. tyAM jIva utpanna thayA ke te paryAyane laIne avadhijJAnAvaraNa karmane kSayapazama thaye ane avadhijJAna thaI gayuM. je jIva samyagdaSTi nairayikAdimAM utpanna thayA te tenuM te jJAna zrI. bhagavatI sUtra : Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 5 jJAnabhedanirUpaNam atthegaiyA duannANI, atthegaiyA tiannANI, evaM tinni anmANANi bhayaNAe' ye nairayikA ajJAnino bhavanti teSu santi eke nairayikAH dvadhajJAninaH, santi eke nairayikAzca vyajJAnino bhavanti, tathA ca asaMjJipaJcendriyatiryagyonikAnAM narakeSutpadhamAnAnAm paryAptakAvasthAyAM vibhaGgajJAnAbhAvAt te dvayajJAnino nairayikA matyajJAninaH, zrutAjJAnineo bhavanti, evaM vyajJAninazca bhavanti, jIva samyagdRSTi nAraka Adi paryAyameM utpanna huA to usakA vaha jJAna avadhijJAna ho gayA aura yadi vaha mithyAdRSTi deva nArakoM meM utpanna huA to usakA vahI jJAna vibhaMgajJAna ho gayA, jJAnI nArakajIvoMmeM tIna jJAna kaunarase hote haiM yahI bAta 'AbhiNibohiyanANI, suganANI, ohinANI' isasUtrapAThadvArA prakaTakI gaI hai| 'je annANo' te atthegaiyA duannANI, atthegaiyA tiannANI' jo nArakajIva ajJAnI hote haiM unameM se kitaneka nArakajIvato doajJAnavAle hote haiM aura kitaneka tIna ajJAnavAle hote haiM / 'evaM tini aNNANANI bhayaNAe' isa prakAra tIna ajJAnavAle hone kI yahAM para bhajanA hai bhajanA honekA kAraNa yaha hai ki jo asaMjJI paMcendriyatiryaca jIva narakoMmeM utpanna hote haiM unake aparyAptAvasthAmeM vibhaMgajJAnakA abhAva rahatA hai isaliye nairayika jIva do ajJAnavAle kahe gaye haiM / eka matyajJAnavAle aura dUsare zrutaajJAnavAle isI tarahase jo tIna ajJAnavAle hote haiM ve jIva saMjJI paMcendriyoMmeM se Akara nAraka paryAyameM utpanna hote haiM ataH inake aparyAptAvasthA meM bhI bhavapratyaya vibhaGgajJAna rahatA hai| isI avadhijJAna thai jAya ane je te misyAdraSTi A nArakamAM utpanna thAya te tenuM te jJAna vibhRgajJAna thaI jAya. nArakamAM traNa jJAna kayuM karyuM hoya che eja vAta 'AbhiNibohiyanANI, suyanANI ohinANI' mA sutradA 48 428 che. je annANI te atthegaiyA duannANI atthegaiyA tiannANI' he nA2401 ajJAnI hoya che temAMthI keTalAka be ajJAnavALA ane keTalAka traNa ajJAnavALA hoya che 'evaM tinni annANANI bhayaNAe' se zata 19 ajJAnavApAnI hI gunA che.-bhajanA hovAnA kAraNe je asaMgni paMcendriyatiryaMca jIva narakamAM utpanna thAya che tenI aparyAvasthAmAM virbhAgajJAnane abhAva rahe che. eTalA mATe nAraka jIva matyajJAna ane zrutajJAna e be ajJAnavALA kahyA che. e ja rIte je traNa ajJAnavALA hoya che, te jIvo saMjJI paMcendrimAMthI AvIne nAka paryAyamAM - chamAM utpanna thAya che. eTalA mATe tenI aparyAptAvasthAmAM paNa bhava pratyaya vibhaMgazAna rahe che e ja kAraNathI zrI. bhagavatI sUtra : Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 bhagavatIsUtre mithyAdRSTisajJipaJcendriyebhya utpadyamAnAnAM tu aparyAptakAvasthAyAmapi bhavapratyayaM vibhaGgajJAnaM bhavati atastryajJAninaH kecana matyajJAninaH, zrutAjJAninaH, avadhyajJAnarUpavibhaGgajJAninaH, ityabhiprAyeNa tadupasaharabAha-evaM trINi ajJAnAni bhajanayA iti, bhajanayA tena kecit dvayajJAninaH kecita vyajJAnina iti / gautamaH pRcchati'asurakumArANaM bhAte ! kiM nANI annANI? he bhadanta ! asurakumArA khalu ki jJAnino bhavanti ? ajJAninA vA bhavanti ? bhagavAnAha-'jaheva neraiyA taheva tinni nANANi niyamA, tinni annANANi bhayaNAe' he gautama ! yathaiva nairayikAH pratipAditAstathaiva asurakumArA api teSAM trINi jJAnAni niyamAt niyamato'vazyameva bhavanti, kintu trINi ajJAnAni bhajanayA-kecit asurakumArA dvayajJAnino bhavanti, keciccAsurakumArAsnyajJAnino bhavanti ityathaH, 'evaM jAva thaNiyakumArA' evam amurakumAravadeva yAvat - nAgakumAra - suvarNakumAra-vidyutkumArA-gnikumArakAraNase tIna ajJAnoM kI bhajanA kahI gaI haiN| matyajJAna zrutAjJAna aura vibhaMgajJAna ye tIna ajJAna haiN| aba gautama prabhu se aisA pUchate hai 'asurakumArANaM bhaMte ! kiM nANI annANI' he bhadanta ! asurakumAra kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'jaheva neracyA taheva tinni nANANi niyamA' he gautama ! jisa prakAra se nairayika pratipAdita kiye gaye haiM usI prakArase asurakumAra bhI matijJAna zrutajJAna aura avadhijJAna ina tIna jJAnavAle to niyama se hote haiM, parantu bhajanA se tIna ajJAnavAle hote haiM-arthAt koI 2 asurakumAra do ajJAna-matyajJAna, tAjJAnavAle hote haiM aura koI 2 asurakumAra tIna ajJAna-matyajJAna zrutAjJAna aura vibhaMgajJAna vAle hote haiM / 'evaM jAva thaNiyakumArA' asurakumAra jaise hI yAvat traNe ajJAnanI bhajanA kahevAmAM AvI che. atyajJAna, zrutajJAna ane virbhAgajJAna e traya mazAna che. prazna- 'asarakamArANaM bhaMte kiM nANI annANI' 3 mApana ! asumAra zuzAnI 5 chamakhAnI ? 8. 'jaheva neraiyA taheva tinni nANANi niyamA' rIta yihAnuM pratipAna yu cha tavI rIte asumAra paNa matijJAna, sutajJAna ane avadhijJAna e traNa jJAnavALA niyamathI hoya che. paraMtu bhajanAthI traNa ajJAnavALA hoya che, arthAta keI ke asurakumAra be ajJAna (matyajJAna ane zratIjJAna) vALA hoya che ane kaI kaI asurakumAra- matyajJAna, zrutajJAna ane vi ajJAna satra mAnAya che. 'evaM jAva thaNiyakamArA' masuzubhAranI mAphaka ja yAvata- nAgakumAra, suvarNakumAra, vidyutakumAra, agnikumAra, dIpakumAra, zrI. bhagavatI sUtra : Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 mR. 5 jJAnabhedanirUpaNam 339 dvIpakumAro - dadhikumAra - dizAkumAra - vAyukumAra - stanitakumArA api vijJAnineA niyamato bhavanti, tryajJAninastu bhajanayA ke cidvayajJAninaH, kecicca trayajJAninA bhavanti iti bhAvaH / gautamaH pRcchati - 'puDhatrikAiyANaM bhaMte ! kiM nANI annANI ?' he bhadanta ! pRthivIkAyikAH khalu kiM jJAnineo bhavanti ? ajJAninA vA bhavanti? bhagavAnAha - 'goyamA ! no nANI, annANI' he gautama! pRthvI kAyikAH no jJAnineA bhavanti, apitu ajJAnineo bhavanti, je annANI te niyamA annANI - maiannANI ya, suyaannANI ya' ye ajJAninaH pRthivIkAyikAste niyamAt niyamato dvayajJAnino bhavanti - matyajJAninazca zrutAjJAninazca / ' evaM jAva NassaikAiyA' evaM pRthivIkAyikavadeva yAvat - aSkAyikAH, tejaskAyikAH, nAgakumAra, suvarNakumAra, vidyutkumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, dizAkumAra, pavanakumAra, aura stanitakumAra ye saba bhavanavAsI deva tIna jJAnavAle to niyama se hote haiM parantu bhajanA se koI 2 do ajJAnavAle hote haiM aura koI 2 tIna ajJAnavAle hote haiM / aya gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM 'puDhavikAyANaM bhaMte ! kiM nAgI annANI ' he bhadanta ! pRthivIkAyika jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM ? 'goyamA' he gautama ! 'no nANI, annANI' pRthivIkAyika jIva jJAnI nahIM hote haiM, kintu ajJAnI hote haiM / 'je annANI te niyamA duannANI, maha annANI ya, suya annANo ya' jo pRthivIkAyika jIva ajJAnI hote haiM ve niyamase matyajJAnavAle aura zrutAjJAnavAle hote haiN| 'evaM jAva vaNasaha kAiyA' pRthivIkAyika jIva kI taraha se hI yAvat- apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika jIva bhI jJAnI nahIM udadhikumAra, dizAkumAra, pavanakumAra ane stanitakumAra e badhA bhavanavAsI deva traNa jJAnavALA niyamathI thAya ja che paraMtu bhajanAthI kAi koi e ajJAnavALA ane kAi kAi bhae jJAnavAjA hoya che. abha - puDhavikkAiyANaM bhaMte kiM nANI annANI' he bhagavana! pRthvI DAmiva jJAnI hoya che ajJAnI ? 7. - 'goyamA' no nANI annANI' pRthvI ayiva jJAnI hotA nayI ajJAnI na hoya che. 'je annANI te niyamA duannANI, maiannANIya suyaannANIya' ne pRthvIvi ajJAnI hoya che te niyamathA bhatyajJAna bhane zrutAjJAnavANA hoya . ' evaM jAva vaNassaikAiyA' pRthvIkAyika jIvanI jema ja kAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika jIva zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 bhagavatImatre vAyukAyikA vanaspatikAyikA api jIvAH no jJAninaH,apitu yajJAnina eva bhavanti, tatrApi ajJAnino'pi niyamAt dvayajJAnino bhavanti-matyajJAninaH zrutAjJAninazceti bhAvaH / gautamaH pRcchati-'beiMdiyA NaM pucchA?' he bhadanta ! dvIndriyAH khalu pRcchA, tathA ca dvIndriyAH khalu kiM jJAninA bhavanti ? ajJAnino vA bhavanti ? iti praznaH, bhagavAnAha- 'goyamA ! NANI vi, aNNANI vi' he gautama ! dvIndriyA kecit sAsvAdanasamyagdarzanasadbhAvenAparyAptakAvasthAyAM jJAninA. 'pi bhavanti, ajJAnino'pi bhavanti, 'je nANI te niyamA dunANI' ye dvIndriyA jJAnino bhavanti te niyamAt vijJAnino bhavantyeva, 'tajahAAbhiNiyohiyanANI ya, suyanANI ya' tadyathA-AbhinivodhikajJAninazca, zrutajJAninazca, 'je annANI te niyamA duannANI, taMjahA-AbhiNibohiyaannANI, suyaannANI' ye ajJAnino dvIndriyAH te niyamAt dvayajJAnino bhavanti, tadyathA - AbhinibodhikAjJAninaH matyajJAnina ityarthaH, zrutAjJAninazca, evaM hote haiM, api tu ajJAnI hI hote haiM / inake matyajJAna aura zrutA jJAna ye do ajJAna hote haiM / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM 'be iMdiyA NaM pucchA' he bhadanta ! bendriya jIva kyA jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'gANI vi, aNNANI vi' bendriya jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / jJAnI honekA tAtparya aisA hai ki kitaneka bendriya jIva sAsvAdana samyagdarzanake sadbhAvase aparyAptAvasthAmeM jJAnI bhI hote haiM / inameM 'je nANI te niyamA dunnANI taM jahA AbhiNibohiyanANI ya, suyanANI ya' niyamase AbhinibodhikajJAna aura zrutajJAna hote haiM / 'je a. nnANI te niyamA du annaNI' aura jo bendriya jIva ajJAnI hote haiMunameM matiajJAna aura zrutAjJAna hote haiM / 'evaM teiMdiya cariMdiyA paNa ajJAnI ja hoya che temanAmAM matyajJAna ane zatAvAna e be ajJAna hoya che. prazna- 'beiMdiyANaM pucchA' bhagavana! mey7| majAnI DAle jJAnI ? 6- 'goyamA' 3 gautama! 'nANI vi annANI vi' mendriya sAnI 5 heya che ane ajJAnI paNa hoya che. jJAnI hovAnuM tAtparya evuM che ke- keTalAka be Indriya jIva sAsvAdana, samyagadarzananA saddabhAvathI aparyAptAvasthAmAM jJAnI hoya che. tamAmA 'je nANI te niyamA dunANI taM jahA AbhiNibohiyanANI ya, suyanANI ya' niyamathI mAlinimAdhi jAna bhane zrutajJAna DAya che. 'je annANI te niyamA annANI' bhane 2 mendriya ajJAnI DAya che ta bhapajJAna bhane zrI. bhagavatI sUtra : Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 5 jJAnabheda nirUpaNam 341 teiMdiya cauriMdiyA vi' evaM jIndriyavadeva trIndriyAzcaturindriyA api niyamAt dvijJAninaH, dvayajJAninazca bodhyAH matijJAninaH zrutajJAninazca matyajJAninaH zratAjJAninazceti bhAvaH / gautamaH pRcchati- ' paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA' he bhadanta ! paJcendriyatiryagyonikAH khalu pRcchA, tathAca paJcendriyatiryagyonikAH kim jJAninaH ? ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! nANI vi, annANI tri' he gautama! paJcendriya tiryagyonikAH jJAnino'pi, ajJAnino'pi bhavanti, 'je nANI te atthegaiyA dunnANI, atthegayA tinANI, evaM tini nANANi vinni annANANi ya bhayaNAe' tatra ye jJAninaH paJcandriyatiryagyonikAH te astyekake kecana dvijJAninaH astyekake kecana trijJAninaH, matizrutajJAninaH, matizrutA'vadhijJAninazcetyarthaH tadupasaMhavi' dvIndriya jIvake jaise hI teindriya aura cauindriya jIva bhI niyamase dojJAnavAle aura do ajJAnavAle hote haiM do jJAnavAloMmeM matijJAnI aura jJAnI hote haiM aura do ajJAniyoMmeM matyajJAnI aura zrutAjJAno hote haiN| gautamasvAmI pUchate haiM 'paMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA' he bhadanta ! jo paMcendriyatiya cayonike jIva haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'gAyamA' he gautama ! ' nANI vi, annANI vi, paMcendriyatiryaMcajIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / 'je nANI te asthegaiyA dunnANI atthegaiyA tinnANI evaM tinni nANAni, tinni annANANi ya bhayaNAe jo jJAnI hote haiM ve kitaneka do jJAnavAle hote haiM, kitaneka tIna jJAnavAle hote haiM isa taraha do tIna jJAnavAle honekI paMcendriya zrutamajJAnavANA hoya che. 'evaM teiMdriya cauraiMdiyAvi' dvindriyakavanA mevA tandriya ane caturindriya jIvA paNa be jJAna ane be ajJAnavALA hAya che. e jJAna matijJAna ane zrutajJAna ane be ajJAna te matyajJAnI ane zrutaajJAnI hoya che. 'paMcidiya tirikkhajoNiyANaM pucchA' he bhagavana ! payendriya tiryagya yonIvAjA va jJAnI hoya che ajJAnI ? G. - 'goyamA' he gautama! 'nANI va annANI vi' te jJAnI pazu hoya che bhane ajJAnI yAgu hoya che. 'je nANI te atthegaiyA dunnANI, atyegaiyA tinANI evaM tinni nANANi, vinni annANANi ya bhayaNAe' temAM keTalAka e jJAnavALA hAya che ane keTalAka traNa jJAnavALA hoya che e ja rIte be ane traNa jJAnavALA heAvAnI ane be ane traNa ajJAnavALA hAvAnI paMcendriya tiya ca ceAnImAM bhanA samajavI e jJAnIyAmAM matIjJAnI ane zrutajJAnI zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 bhagavatIsage rannAha-evam uktarItyA teSAM trINi jJAnAni trINi ajJAnAni ca bhajanayA bhavanti, kecana paJcendriyatiryagyonikAH matyajJAninaH zratAjJAninaH, kecana matyajJAninaH, zrutAjJAninaH, avadhyajJAnarUpa,vibhaGgajJAninazcetyarthaH / 'maNumsA jahA jIvA taheva paMca nANANi, tinni annANANi bhayaNAe' manuSyAH yathA samuccayajIvAH pratipAditAstathaiva teSAM paJcajJAnAni, trINi ajJAnAni ca janayA vijJeyAni tathAca kecana manuSyAH dvijJAninaH, kecana trijJAninaH, kecana catu ninaH, kecana ekajJAnino bhavanti, tatra dvijJAninA matizrutajJAninaH, trijJAnino matizrutAvadhijJAninaH, athavA matizrutamanaHparyavajJAninaH, caturjAnino matizrutAvadhimanaH tirya coMmeM bhajanA jAnanA cAhiye / do jJAniyoMmeM matijJAnI aura zrutajJAnI tathA tIna jJAnIyoMmeM matijJAnI, zrutajJAnI aura avadhijJAnI hote haiN| do ajJAniyoMmeM matyajJAnI, tAjJAnI aura tIna ajJA. niyoMmeM matyajJAnI, zrutAjJAnI aura vibhaMgajJAnI hote haiM / 'maNussA jahA jIvA taheva paMca nANANi, tinni aNNANANi bhayaNAe' jisa tarahase samuccaya-sAmAnya jIva kahe gaye haiM usI tarahase manuSya bhI pAMcajJAnavAle aura tIna ajJAnavAle bhajanAse jAnanA caahiye| tathA ca kitaneka manuSya do jJAnavAle hote haiM, kitaneka manuSya tInajJAna vAle hote haiM, kitaneka manuSya cArajJAnavAle hote haiM aura kitaneka manuSya kevala ekajJAnakevalajJAnavAle hote haiN| do jJAnavAloMmeM matijJAna zrutajJAnavAle hote haiM / tInajJAnavAloM meM matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAnavAle yA matijJAna zrutajJAna aura manaHparyavajJAnavAle hote haiM / tathA traNamAM matijJAnI, zrutajJAnI ane avadhijJAnI hoya che. be ajJAnIomAM matyajJAnI, zrutajJAnI ane traNa ajJAnIomAM matyajJAna, zrutajJAna ane avadhiajJAnarUpa vibhaMgaNAnI DAya che. "maNussA jahA jIvA taheva paMcanANANi tinnI annANANi bhayaNAe' je rIte sAmAnya jIva kahela che te rIte manuSya paNa pAMca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA bhajanAthI samajavA. temAM keTalAka manuSya be jJAnavALA hoya che keTalAka traNe jJAnavALA ane keTalAka cAra jJAnavALA hoya che ane keTalAka manuSya phakta kevaLajJAnavALA hoya che. be jJAnavALA- te matijJAna ane zrutajJAnavALA hoya che. traNa jJAnavALAomAM matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAnavALA hoya che. agara matijJAna, zrutajJAna ane mana:paryavajJAnavAlA hAya che. cAra jJAnavALAomAM matijJAna, zrutajJAna, zrI. bhagavatI sUtra : Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.5 jJAnabhedanirUpaNam paryavajJAnino bhavanti, ekajJAninaH kevalajJAnino bhavanti, evaM vyajJAninA manuSyAH kecana dvayajJAninaH, kecana vyajJAninA bhavanti, tatra dvayajJAnino matyajJAninaH zrutAjJAninaH, vyajJAninastu matyajJAninaH, zrutAjJAninaH vibhaGgajJAninazca bhavanti, ityabhiprAyaH, 'vANamaMtarA jahA neraiyA' vAnavyantarAH pizAcabhUta-yakSa-rAkSasa kinnara-kiMpurisa-mahoraga-gandharvA aSTau devAH yathA nairayikAH pratipAditAstathaivAvaseyAH, tathAca nairayikavat vAnavyantarA api niyamAt trijJAninaH, bhajanayA ca tryajJAnino bhavanti, kecana dvayajJAninaH, kecana vyajJAnina ityarthaH 'joisiyavemANiyANaM tini nANA, tinni annANA niyamA' jyotiSikavaimAnikAnAM niyamAt trINi jJAnAni bhavanti, trINi ajJAnAni niyamato bhavacArajJAnavAloMmeM matijJAna, zratajJAna, avadhijJAna aura manaHparyavajJAnavAle hote haiM aura ekajJAnavAloMmeM sirpha kevalajJAnavAle hote haiN| isI tarahase kitaneka manuSya do ajJAnavAle hote haiM aura kitaneka manuSya tIna ajJAnavAle hote haiN| do ajJAnavAloMmeM matyajJAnI aura zrutAjAnI hote haiM aura tIna ajJAnavAloMmeM matyajJAnI zrutAjJAnI aura vibhaMgajJAnI hote haiM / 'vANamaMtarA jahA neraiyA' vAnavyantarapizAca, bhUta, rAkSasa, kinnara, kiMpuruSa, mahoraga, gaMdharva ye ATha jisa tarahase nairayika jIvoMkA kathana kiyA gayA hai jJAnI aura ajJAnIko lekara usI tarahase tInajJAnavAle aura bhajanAse tIna ajJAnavAle hote haiM aisA jAnanA cAhiye / arthAt kitaneka vAnavyantara do ajJAnavAle hote haiM aura kitaneka vAnavyantaradeva tIna ajJAnavAle hote haiM / 'josiyavemANiyA NaM tinni nANA tini annANA niyamA' jyotiSikadeva aura vaimAnikadeva niyamase tInajJAnavAle aura niyamase tIna ajJAnavAle hote haiM / tathAca avadhijJAna ane manaH paryava jJAnavALA hoya che. eka jJAnavALAmAM phakta kevaLajJAnavALA hoya che. e ja rIte keTalAka manuSya matyajJAnI ane zrutArAnI ema be ajJAnavALA, ane keTalAka manuSya matyajJAnI zrutajJAnI ane virbhAgajJAnI e traNa ajJAnavALA heya che. 'vANamaMtarA jahA neraiyA' pAnavya ta2, pizAya, bhUta, rAkSasa, nira, puruSa, maheraga, gaMdharva e ATha je rIte nairayika jIvonuM kathana karela che e ja rIte traNa jJAnavALA ane bhajanAthI traNa ejJAnavALA hoya che. arthAta- keTalAka vAnayaMtara be ajJAnAzAya che sana 1894 pAnaNyAta ya ajJAnavANA hoya che. joDasiya vemANiyA NaM timni nANA tinni anANA niyamAyotiSiyamAne mAnihA niyamathI traNa jJAnavALA ane traNa ajJAnavALAM kahyAM che. temaja caMdrAdika tiSikadeva zrI. bhagavatI sUtra : Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 bhagavatIbhUtre nti, tathAca jyotiSikAzcandrAdayaH, vaimAnikAzca saudharmAdayo niyamato matizrutAvadhijJAninaH, niyamatazca matyajJAna-zrutAjJAna-vibhaGgajJAninazca bhavanti / gautamaH pRcchati- siddhANaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! siddhAH khalu kiM jJAnino bhavanti? ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA! NANI no annANI, niyamA eganANI, kevalanANI' he gautama ! siddhAH khalu jJAnino bhavanti, no ajJAnino bhavanti, tatrApi niyamAta niyamataH ekajJAninaH kevalajJAnino bhavanti, natu AbhinibodhikAdi jJAnina iti bhAvaH / / ___ idamatrAvadheyam-jJAnaM paJcavidhaM 1 matijJAnam ( AbhinibodhikajJAnam ), 2 zrutajJAnam, 3 avadhijJAnam,4 manaHparyavajJAnam , 5 kevalajJAnazca / tatra saMkSepato jJAnaM dvividhaM-pratyakSaM, parokSazca / tatra pratyakSaM dvividhaM prajJaptam-1 indriyapratyakSam caMdrAdika jyotiSIdeva aura saudharmAdika vaimAnikadeva niyamase matijJAnavAle, zrutajJAnavAle, aura avadhijJAnavAle hote haiM aura niyamase matyajJAnavAle, zrutaajJAnavAle aura vibhaMgajJAnavAle hote haiM / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'siddhANaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! siddha kyA jJAnI hote hai yA ajJAnI hote hai ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'NANI, No anANI siddhaniyamase jJAnI hote haiM ajJAnI nahIM hote haiM / jJAnImeM bhI ve kevalajJAnI hote haiM / isI kAraNa unheM yahA~ 'eganANI kevalanANI' aisA kahA gayA hai / anya Abhinibodhika jJAnavAle ve nahIM hote haiN| yahAM aisA samajhanA cAhiye siddhAntakI dRSTise jJAna pAMca prakArakA hotA hai 1 matijJAna, 2 zrutajJAna, 3 avadhijJAna, 4 manaHparyavajJAna, 5 kevalajJAna dArzanika zailIse ina pAMcoM jJAnoMko do vibhAgameM vibhakta kiyA gayA hai eka ane saudharmAdika vImAnikadeva niyamathI matijJAnavALA, zratajJAnavALA ane avadhijJAnavALA hoya che. temaja niyamathI matyajJAna, tAjJAna ane visaMga jJAnavALA hoya che. 'siddhANaM bhaMte pucchA' bhagavana! siddhI jAnI 5 cha / ajJAnI ? 6.-"goyamA' 3 gautama ! 'nANI no annANI' siddha niyamayI jJAnI loya che bhane pAnImA paNa temma jAnI DAya che 120 teyAne mI 'ega nANI kevalanANI' evuM kahyuM che. bIjA Abhinibedhika jJAnavALA te hetA nathI. ahIM evuM samajavAnuM che ke siddhAMtanI draSTie jJAna pAMca prakAranuM che. 1 matijJAna, 2 zrutajJAna, 3 avadhijJAna, 4 manaH paryAvajJAna, 5 kevaLajJAna. dArzanika zailIthI A pAMca jJAnene be bhAgamAM zrI. bhagavatI sUtra : Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.5 jJAnabhedanirUpaNam 345 2 noindriyapratyakSa ca / indriyapratyakSaM paJcavidham 1 sparzanendriyapratyakSam 2 rasanendriyapratyakSam , 3 ghrANendriyapratyakSam , 4 cakSurindriyapratyakSam , 5 zrotrendriyapratyakSazca / noindriyapatyakSa trividham 1 avadhijJAnam, 2 mana:paryavajJAnam, 3 kevalajJAnaM c| tatra avadhijJAnaM dvividham 1 pratipAti, 2 apratipAti ca, manaHparyavajJAnaM dvividhaM prajJaptam - 1 jumati, 2 vipulamati ca 1 manuSya,- 2 garbhaja,- 3 karmabhUmija,-4 saMkhyeyavarSAyuSka-5 paryAptaka,6 samyagdRSTi,-7 sa yatA,- 8 pramAdi,-9 labdhimatAM navabhedavatAM jIvAnAM manaHparyavajJAnamutpadyate / kevalajJAnaM trividham 1 sayogi, 2 ayogi, 3 siddhazca / vibhAga hai pratyakSa aura dUsarA vibhAga hai parokSa inameM bhI pratyakSa do prakArakA kahA gayA hai eka indriya pratyakSa dUsarA nAindriya pratyakSa indriyapratyakSa sparza naindriyapratyakSa, rasanAindriyapratyakSa, ghrANaindriyapratyakSa, cakSuindriyapratyakSa aura karNaindriyapratyakSa, isa tarahase pratyakSa pAMca prakArakA kahA gayA hai| nAindriyapratyakSa tIna prakArakA kahA gayA hai eka avadhijJAna, dUsarA manaHparyavajJAna aura tIsarA kevalajJAna / bhatipAti aura apratipAtike bhedase avadhijJAna do prakArakA kahA gayA hai / Rjumati aura vipulamatike bhedase manaHparyavajJAna do bhedarUpa kahA gayA hai / jo jIva manuSya ho garbhaja ho, karmabhUmimeM utpanna huA ho, saMkhyAtavarSakI AyuvAlA ho, paryAptaka ho, samyagdRSTi ho, saMyata ho, apramAdI ho, labdhivAlA ho aise nava vizeSaNavAle jIvoMke manaHparyavajJAna utpanna hotA hai / kevalajJAna tIna prakArakA hotA hai vibhakata karela che. eka pratyakSa ane bIjuM parokSa temAM pratyakSa be prakAranuM kahela che. eka Indriya pratyakSa ane Indriya pratyakSa, Indriya pratyakSa - spazana Indriya pratyakSa, rasanAndriya pratyakSa, ghANaIndriya pratyakSa, cakSundriya pratyakSa ane karNa indriya pratyakSa e rIte pratyakSa pAMca prakAranA kahela che. ne Indriya pratyakSa traNa prakAranuM kahela che. eka avadhijJAna, bIjuM mana:paryAvajJAna ane trIjuM kevaLajJAna. pratipAti ane apratipAtinA bhedathI avadhijJAna be prakAranuM kahela che ane jumati ane vipulamatinA bhedathI manaH paryAvajJAna be bhedarUpe kahela che. je jIva manuSya heya, garbhaja heya, karmabhUmimAM utpanna thayela hoya saMkhyAta varSanI AyuSyavALA hoya paryAptaka haya, samyakTi heya, saMyata heya, apramAdi hoya ane labdhivALA hoya evA vizeSaNavALA jIvane manaH paryAvajJAna utpanna thAya che. kevaLajJAna 1 saMgi kevaLajJAna 2 agika kevaLajJAna ane zrI. bhagavatI sUtra : Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 bhagavatIbhUtro tatra sayogikevalajJAnaM trayodazaguNasthAnakavartino jIvasya, ayogikevalajJAna tu caturdazaguNasthAnakavartino jIvasya bhavati / siddhakevalajJAna dvividham 1 anantarasiddhakevalajJAnam, paramparasiddhakevalajJAnaJca / tatra anantarasiddhakevalajJAna 15 paJcadazavidham- 1 tIrthasiddham, 2 atIrthasiddham, 3 tIrthaGkaramiddham, 4 atIrthaGkarasiddham, 5 svayaMbuddhasiddham, 6 pratyekabuddhasiddham, 7 buddhaboSitasiddham, 8 strIliGgasiddham, 9 puruSaliGgasiddham, 10 napusakaliGgasiddham, 11 svaliGgasiddham, 12 anyaliGgasiddham, 13 gRhasthaliGgasiddham, 14 ekasiddham, 15 anekasiddham / paramparasiddham / kevalajJAnam 13 trayodazavidham 1 aprathamasamayasiddham, 2 dvisamayamiddham, 3 trisamayasiddham , 4 catuHsamayasiddham 5 paJcasamayasiddham, 6 SaTsamayasiddham, 7 saptasamayasiddham , 8 aSTasamayasiddham, 1 sayogIkA kevala jJAna, 2 ayogIkA kevalajJAna, aura 3 siddhakA kevalajJAna terahaveM guNasthAnameM rahanevAle jIvakA jo kevalajJAna haiM vaha sayogikevalajJAna hai ayogI caudahaveM guNasthAnavI jIvakA jo kevalajJAna hai vaha ayogikevalajJAna hai, siddha kevalajJAna do prakArakA kahA gayA 1 anantarasiddha kevalajJAna, aura dUsarA paramparasiddhakevalajJAna anantarasiddha kevalajJAna 15 prakArakA kahA gayA hai -1 tIrthasiddha, 2 atIrthasiddha, 3 tIrthaGkarasiddha, 4 atIrtha karasiddha, 5 svayaM buddhasiddha, 6 pratyekabuddhasiddha, 7 buddhabodhitasiddha, 8 strIliGgasiddha, 9 puruSaliGgasiddha, 10 napuMsakaliGgasiddha, 1 svlinggsiddh,| 12 anyaliGgasiddha, 13 gRhasthaliGgasiddha, 14 ekasiddha, 15 anekasiddha, paramparAsiddhakevalajJAna 13 prakArakA kahA gayA hai-1 aprathamasamayasiddha, 2 dvisamayasiddha, 3, trisamayasiddha, 4 catuHmamayasiddha, 5 paMcasamayasiddha, 6 SaTsamayasiddha, siddhanuM kevaLajJAna e rIte traNa prakAranuM hoya che. temAM guNasthAnamAM rahevAvALA jIvanuM je kevaLajJAna che te saMyogi kevaLajJAna che ane caudamAM guNarathAnavatI jIvanuM je kevaLajJAna che te agika kevaLajJAna che. siddha kevaLajJAna eka anaMtasiddha kevaLajJAna ane bIjuM paraMparasiddha kevaLajJAna e bhedathI be prakAranuM che. anantara siddhajJAna 15 5.2 prA2nu cha. 1 tI siddha, 2 atIya si, 3 ti 42 siddha, 4 matiya 42 siddha 5 svayaM buddhasiddha, 6 pratyeka buddhasiddha, 7 buddhabedhika siddha, 8 strIliMga siddha, 9 puruliMga siddha, 10 napusakaliMga siddha, 11 svaliMga siddha, 12 anyaliMgasiddha, 13 gRhasthaliMgasiddha, 14 eka siddha ane 15 aneka siddha. paraMparAsiddha kevaLajJAna nIce pramANe te prakAranuM che.- 1 aprathamasamayasiddha 2 dvisamayasiddha, 3 trisamaya zrI. bhagavatI sUtra : Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za. 8 u.2 2. 5 zAnabhedanirUpaNam 347 9 navasamayasiddham 10 dazasamayasiddham, saMkhyAtasamayasiddham, asaMkhyAta samayasiddham, anantasamayasiddhaJca, iti pratyakSajJAnam / atha parokSajJAnaM dvividham ? matijJAna, zrutajJAnaJca, tatra matijJAnasya 360 SaSTayuttaratrizataM bhedAH, tatra prathama matijJAnaM dvividham 1 zrutanizritam, 2 anizritaM ca, tatra azrutanizritaM caturvidham-1 autpAtikI, 2 vainayikI, 3 karmajA, 4 pAriNAmikI, tatra darzanazravaNamantaraiva yA buddhiH jJeyaM vastu sahasA viSayI kRtya kArya niSpAdayati sautpAtikI ucyate-yathA naTaputrarohakasya buddhiH1| guroH sevAzuzrUSayA vaiyAvRttyakaraNena jAyamAnA buddhiH vainayikI-yathA naimittikasiddhaputraziSyANAM saMjAtA 2 // 7 saptasamaya siddha, 8 aSTasamayasiddha, 9 navasamayasiddha, 10 dazasamayasiddha, 11 saMkhyAtasamayasiddha, 12 asaMkhyAtasamayasiddha, 13 anantasamayasiddha isa tarahase yaha pratyakSajJAnakA varNana hai| parokSajJAna do prakArakA hotA hai ekamatijJAna aura dUsarA zratajJAna inameM matijJAnake 360 bheda hote haiM / matijJAna atanizrita aura azrutanizritake bheda se do prakArakA kahA gayA hai. inameM azrutanizrita matijJAna autpAtikI, vainayikI, karmajA aura pAriNAmikI ina cAra buddhiyoMrUpa cAra prakArakA hotA hai. darzana aura sunaneke vinA hI jo buddhi jJeyaviSayako jaldI se viSaya karake kArya ko saMpanna kara detI hai vaha autpAtikI buddhi hai. jaise naTaputra rohakakI buddhi zAstra meM kahI gaI hai / guruko sevA zuzruSA se, vaiyAvRtya karane se jo buddhi utpanna hotI hai vaha vainayikI buddhi hai / jaise naimittika siddhaputra ke ziSyoM siddha, 4 catusamayasiha, 5 paMcasamayasiddha, 6 SaTasamayasiddha, 7 saptasamayasiddha, 8 aSTa samayasiddha, 9 nava samayasiha, 10 daza samayasiddha, 11 saMkhyAta samayasiddha, 12 asaMkhyAta samayasiddha, 13 anaMta samayasiddha. A rIte A pratyakSa jJAnanuM varNana che. pakSajJAna be prakAranuM hoya che. matijJAna ane zrutajJAna e prakAranA bhedathI heAya che, temAM matijJAnanA 360 traNasosATha bheda hoya che. matijJAna kRtanizrita zrutanA AdhAravALuM ane amRtanizritanA bhedathI be prakAranuM kahela che. temAM amRtanizrita matijJAna tpatika nAyikI, kamajA ane pariNAmikI e cAra buddhirU5 cAra prakAranuM deva che. darzana ane sAMbhaLyA vinA ja je buddhi joya viSayane jaldIthI viSaya karIne kAryane saMpAdana kare che te autpatikI buddhi che. jevI rIte naTaputra rehakanI buddhizAstramAM varNavela che. gurunI sevA suzruSAthI, zaiyAvRtya karavAthI je buddhi utpanna thAya che te vanacikI buddhi che. jevI rIte naimittika siddhaputranA ziSane thaI hatI. kAryakAraNanA zrI. bhagavatI sUtra : Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 bhagavatImatre kAryakaraNAbhyAsena jAyamAnA buddhiH karmajA-yathA kRSakAdInAM kRSikAryAdau nipuNatA jAyate 3 / cirakAlavyavahArAnubhavajanyA buddhiH pAriNAmikI-yathA vRddhAdInAm 4 / zrunanizritaM caturvidham 1 avagrahaH, 2 IhA, 3 avAyaH, 4 dhAraNA ca, tatra avagraho dvividhaH 1 arthAvagrahaH, 2 vyaJjanAvagrahazca / arthAvagrahaH paJcandriyaiH manasA ca SaSThena jAyate / vyaJjanAvagrahaH zrotra-ghrANa-rasanA-sparzanarUpacatu. rindrayaiH jAyate / arthAvagrahavat IhA, abAyaH, dhAraNA cApi pratyekaM ssvidhaa| vyaJjanAvagrahazcaturvidhaH sarvamelanena 6+6+6+6+4=28 aSTAviMzati bhedAH, teSAM ca 1 bahugrAhI, 2 alpagrAhI, 3 bahuvidhagrAhI,4 alpavidhagrAhI, 5 kSipaH, akSimA, ko huI / kAryakAraNa ke abhyAsa se jAyamAna jo buddhi hai vaha karmajA buddhi hai / jaise kisAna AdikoMko apane kRSikarma AdimeM nipuNatA ho jAtI hai| cirakAla se laukika vyavahAra kA anubhava karate2 jo buddhi A jAtI hai vaha pAriNAmikI buddhi hai jaise anubhavI vRddhAdika puruSoMkI buddhi / zrutanizrita matijJAna cAra prakArakA hotA hai. avagraha IhA, avAya aura dhAraNA inameM arthAvagraha aura vyaJjanAvagrahake bheda se avagrahajJAna do prakArakA hotA hai| arthAvagraha pAMca indriya aura chaThe mana se utpanna hotA hai. vyaJjanAvagraha-zrotra, ghrANa, rasanA aura sparzana ina cAra indriyoM se utpanna hotA hai| arthAvagraha kI taraha IhA, avAya aura dhAraNA. ye bhI pratyeka pAMca indriya aura chaThe mana se utpanna hotA hai. vyaJjanAvagraha 4 prakArakA hai| isa taraha avagraha IhA. avAya, dhAraNA ina sabake 6+6+6+6+4=28 bheda ho jAte haiN| ye avagrahAdika bahugrAhI, alpagrAhI, bahuvidhagrAhI, alpavidhagrAho, kSipragrAhI abhyAsathI thavAvALI buddhi te karmanA buddhi che. jevI rIte kheDUtAdikane potAnA kAryamAM nipuNatA thaI jAya che. lAMbA kALathI laukika vahevArane anubhava karatAM karatAM je buddhi AvI jAya che te pAriNAmikI buddhi che. jevI rIte anubhavI vRddha puruSanI hoya che. kRtanizrita matijJAna cAra prakAranuM hoya che. avagraha, IhA, avAya ane dhAraNa. temAM arthAvagraha ane vyAjanAvagrahanA bhedathI avagraha be prakAranA hoya che. arthAvagraha pAMca indriya ane chaThThA manathI utpanna thAya che. vyaMjanAvagraha zrotra, ghANa, rasanA ane sparzana e cAra indrithI thAya che. arthAvagrahanI mAphaka IhA, avAya ane dhAraNuM paNa pratyeka pAMca indriya ane chaThThA manathI utpanna thAya che. vyaMjanAvagraha cAra prakAranuM hAya che se zata mavADa, 4, avAya, dhA2 me thAnA 6+6+6+6+4=28 le thAya che e avagrahAdika bahugrAhI, alpagrAhI, bahuvidhagrAhI, alpavigrAhI, kSipra zrI. bhagavatI sUtra : Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8u. 2 sR.5 jJAnabhedanirUpaNam 349 7 nizritaH, 8 anizritaH, 9 saMdigdhaH, 10 asaMdigdhaH, 11 dhruvaH, 12 adhruvacaH bhedAH, taiH guNane 28x12+336 SaTtriMzadadhikazatatrayaM bhedaaH| azrutanizritasya caturbhedamelanena ca 340 catvAriMzadadhikaM zatatrayaM bhedA bhavanti, avagrahAdInAM cartuNAM paJcapaJcAvAntara maidairvizatividhAnAM melane ca 360 SaSTyadhikazatatrayaM bhavati / tatra pratyekaM avagrahasya - 1 avagrahaNatA, 2 upadhAraNatA, 3 zravaNatA, 4 avalambanatA, 5 meghA, iti paMca bhedAH / IhAyAH- 1 AbhoganatA, 2 mArgaNatAH 3 gaveSaNatA, 4 cintA, 5 vimarzaH, iti paMca bhedAH avAyasya - 1 AvartanatA, 2 pratyAvartanatA, 3 avAyaH, 4 buddhiH, 5 vijJAnama, iti paJca bhedAH / dhAraNAyAzca - 1 dharaNA, akSipragrAhI, nizritagrAhI, anizritagrAhI, saMdigdhagrAhI, asaMdigdhagrAhI dhruvagrAhI aura adhruvagrAhI hote haiM / isa taraha ina bahAdika bAraha prakAra ke padArthoM ke sAtha guNA karane se 28kA, 336 bheda ho jAte haiM / ye saba bheda zrutanizrita matijJAnake haiM / azrutanizrita matijJAnake cAra bheda inameM milAne se 340 bheda hote haiM / ina avagrahAdikoMke 5-5 aura avAntara bheda hote haiM so 20 bheda 340 bhedoMmeM milA dene se kula matijJAna ke bheda 360 ho jAte haiM / avagrahAdikoMke avAntara 5-5 bheda isa prakAra se haiM-1 avagrahaNatA, 2 upadhAraNatA, 3 zravaNatA, 4 avalambanatA, 5 medhA ye avagraha ke pAMca bheda haiM / IhA ke pAMca bheda aise haiM - 1 AbhoganatA, 2 mArgaNatA; 3 gaveSaNatA 4 cintA, 5 vimarza / avAya ke pAMca bheda isa prakArase haiM - 1 AvartanatA, 2 pratyAvartanatA, 3 avAya 4 buddhi, 5 vijJAna. dhAraNAke pAMca bheda isa 7 zrAddhI, akSiprayADI, nizritagrAhI, anizritathADI, sahigdhayADI, asahiSavADI, dhruvgrAhI ane avagrAhI hAya che e rIte A khaaArdika bAra prakAranA padArthonI sAthe guNavAthI enA 336 bheda thAya che. e tamAma bheda zrutanizrita matijJAnanA che. azrutanizrita matijJAnanA cAra bheda temAM meLavavAthI 340bheda thAya che. A avagrahArdikanA pAMca pAMca khIjA atrAntara bheda thAya che, te vIsa 20 bheda 340 traNusA cAlIsa bhedemAM meLavavAthI matijJAnanA kula traNaso sAThe 360 bheda thAya che. agrAdikAnA avAntara bheda A pramANe che- 1 avagrahaNutA, 2 udhAraNatA, 3 zravaNutA, 4 avasmntaa, 5 meghA. DAnA pAMsa leha A prabhA - 1 AbhoganatA, 2 mArgazrutA, 3 gaveSaNutA, 4 ciMtA, ya vibhaSa avAyanA yAMya leha mA prabhA - 1 AvartanatA, 2 pratyAvartanatA, 3 avAya, 4 buddhi, 5 vijJAna, dhAraNAnA pAMca bheda A pramANe che. zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - bhagavatIsUtre 2 dhAraNA, 3 sthApanA, 4 pratiSThA, 5 koSTham, iti paJca medA bhavanti / ekasamayasthitikaH avagrahaH, Antamuhartiko'vAyaH, saMkhyAtAsaMkhyAtakAlA dhAraNA / matijJAnasya nava nAmAni santi-1 IhA, 2 apohaH, 3 vimarzaH, 4 mArgaNA, 5 gaveSaNA, 6 saMjJA, 7 smRtiH 8 matiH, 9 prajJA / tatra sadarthaparyAlocana IhA, nizcayaH apohaH, vicAro, vimarzaH, vicAraNA mArgaNA, anveSaNam gaveSaNA, buddhiH saGketaH, saMjJA, smaraNaM smRtiH, buddhimatiH, viziSTabuddhiH prajJA / prakAra se hai-1 dharaNA, 2 dhAraNA, 3 sthApanA, 4 pratiSThA, 5 koSTha / avagrahakI sthiti 1 samayakI hai / IhA aura avAya kA kAla antamahatakA hai. dhAraNA saMkhyAta asaMkhyAta kAlakI hotI hai| matijJAna ke naunAma isa prakAra se haiM 1 IhA, 2 apoha, 3 vimarza, 4 mArgaNA, 5 gaveSaNA, 6 saMjJA, 7 smRti, 8 mati, 9 prajJA / sadarthakI paryAlocanA karanA isakA nAma IhA hai. sadarthakA nizcaya karanA isakA nAma apoha hai. vicAra-avAya ke pahile evaM IhA ke bAda honevAle vicArakA nAma vimarza hai / anvaya dharmoMkA anveSaNa karanA mArgaNA hai| vyatireka dharmoMkI AlocanA karanA isakA nAma gaveSaNA hai / vyaJjanAvagrahake uttara kAlameM jo mativizeSa hotA hai vaha saMjJI hai| pUrvameM anubhUta arthakA smaraNa karanA isakA nAma smRti hai / arthakA pariccheda hojAnepara bhI usa artha ke sUkSmadharmo kA Alocana karanA isakA nAma mati hai / usa padArtha ke yathArtha prabhUta dharmokA vicAra karanA prajJA hai / sohI kahA hai1 dharaNA, 2 dhAraNuM, 7 sthApanA, 4 pratiSThA, 5 keSTha avagrahanI sthiti eka samayanI ihA ane avAvane kALa aMtamuhUrta che. dhAraNa saMkhyAta asaMkhyAtakALanI hoya che. matijJAnanA nava bheda A pramANe che- 1 IhA, 2 apeha, 3 vimarSa, 4 mArga, 5 gaSaNa, 6 saMjJA 7 smRti, 8 mati, 9 prajJA. sadaInuM paryAlayana karavuM tenuM nAma IhA che. sadaryane nizcaya karo tenuM nAma aha che. viyAra avAyanA pahelAM ane IhAnI pachI thavAvALA vicAranuM nAma vimarSa che. avAyadharmonuM anveSaNa karavuM tenuM nAma mAgaNa che. vyatireka dharmonI AlocanA karavI tenuM nAma gaSaNa che. vyaMjanAvagrahaNa uttarakALamAM je mati vizeSa thAya che te saMjJA che. pUrvamAM - pahelAM anubhava karela arthanuM smaraNa karavuM tenuM nAma smRti che. arthane paricacheda thavA chatAM te arthanA sUkSma dharmonuM Alocana karavuM tenuM nAma mati che ane te padArthonuM yathArtha prabhUta (mukhya) dharmone vicAra karavo tenuM nAma prajJA che. te ja kahyuM che ke zrI. bhagavatI sUtra : Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 5 jJAnabhedanirUpaNam 351 uktazca-"IhA apoha vomaMsA, maggaNA ya gavesaNA, saNNA, saI maI paNNA, savvaM AbhiNibohiyAtti" // 1 // viparItamatirUpA buddhiH matyajJAnamucyate, tasyApi ca avagrahAdicaturabAntaraviMzatibhedAn varjayitvA 340-catvAriMzadadhikazatatrayaM bhedA bhavanti / atha zrutajJAnaM caturdazavidhaM prajJaptam-1 akSarazrutam, 2 anakSarazrutam, 3 saMjJizrutam. 4 aMsa jizrutam, 5 samyakzrutam, 6 mithyAzrutam, 7 sAdizrutam, 8 anAdizrutam, 9 saparyavasitazrutam, 10 aparyavasitazrutam, 11 gamikazrutam, 12 agamikazrutam, 13 aGgapraviSTam, 14 anaGgapraviSTam / tatra zrutajJAnAvaraNIyakarmakSayopazamananyaM zAstrajJAnaM zrutajJAnamucyate / caraNakaraNAnuyogaH, dharmakathAnuyogaH, dravyAnuyogaH, gaNitAnuyogazca zrutajJAne'ntarbhavati / yasya kadApi nAzo na bhavati tad akSaramucyate, jIvopayogasvarUpatvAt, jJAnasya nAzo na bhavati, jIvasyA 'IhA apoha vImaMsA, maggaNA ya gavesaNA / saNNA saI, maI paNNA savvaM AbhiNibohiyA ti|| viparIta matirUpa buddhikA nAma matyajJAna kahA gayA hai / isa matyajJAnake avagrahAdicAroMke 5-5 avAntara bhedoko choDakara 340 bheda hote haiM / zrutajJAnake 14 bheda haiM / jo isa prakArase haiM 1 akSara, zruta, 2 anakSarata, 3 saMjJizruta, 4 asaMjJizruta, 5 samyakzruta, 6 mithyAzruta, 7 sAdizruta, 8 anAdizrata, 9 saparyavasitazruta, 10 aparyavasitazruta, 11 gamikazruta, 12 agamikazruta, 13 aGgapraviSTa 14 aura anaGgamaviSTa / zrutajJAnAvaraNIya karmake kSayopazamase yaha zrutajJAna hotA hai / isameM caraNakaraNAnuyoga, dharmakathAnuyoga, dravyAnuyoga aura gaNitAnuyoga ye cAra anuyoga antarbhUta hote haiN| jisakA kabhI bhI nAza nahI hotA hai usakA nAma akSara ihA apoha vImaMsA ityAdi. mati35 muddhina nAma matyajJAna 2. bhe bhatmajJAnanA avagrahAdi cArenA pAMca pAMca avAntarabhedane choDIne 340 bheda thAya che. zrutajJAnanA 14 cauda bheda nIce pramANe che- 1 akSaradyuta, 2 anakSazruta, 3 saMjJikRta, 4 asaMjJikRta, 5 samyakakRta, 6 mithyAzrata, 7 sAdikRta, 8 anAdikRta, 9 saparyAvasitakRta, 10 aparyavasitakRta, 11 gamikazuta, 12 agamitazruta, 13 aMgapraviSTakRta ane 14 anaMgapraviSTakRta. zrutajJAnAvaraNIya karmane kSaye pazamathI A zrutajJAna thAya che. temAM caraNakaraNAnuyoga, dharmakathAnuga, dravyAnuga ane gaNitAnuga. e cAra vega aMtara bhUta thAya che jene koI paNa vakhate nAza thato nathI tenuM nAma akSara che. te akSara zrI. bhagavatI sUtra : Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 bhagavatIsUtre jJAnakAraNatayA nAditvAt avinAzitvAcca, ata evAtra jJAnamevAkSaramucyate, upacArAt akArAdivarNA api akSarapadena vyavahiyante tatazca akSararUpazrutam akSarazrutaM nigadyate, akSaramantaraiva zarIraceSTAdibhyo jAyamAnaM jJAnam anakSarazrutamucyate yathA - hAsakA sacchikAjRmbhAdayaH, netrAdisaMkoca visphArAdibhiafryamAno bhAvAbhiprAyAdizca anakSarazrutamucyate, saMjJine cintanavicAraNazaktisampannAya janAya upadiSTaM zrutaM saMjJizrutamucyate, tadbhinaM zrutam amaMjJizrutam / sarvajJa sarvadarzitIrthaGkarabhagavatA praNItam AcArAGgAdidvAdazAGgamUtram samyakzrutam, midhyAdRSTibhiH svakapola kalpateyA svatantrabuddhayA kalpitaM zAstraM mithyA hai vaha akSara jIvake upayoga svarUpa hotA hai, arthAt jJAnasvarUpa hotA hai ataH jJAnakA kabhI bhI nAza nahIM hotA hai kyoMki jIva anAdi hai aura avinAzI hai / isaliye yahAM para akSarase jJAnahI liyA gayA hai / jJAnake kAraNa honese upacArAt akArAdi varNa bhI akSarapadase vyavahRta ho jAte haiM / isaliye akSararUpa jo zrata hai usakA nAma akSarazruta hai / akSarake binA zarIrAdiceSTAo se jAya mAna jo jJAna hai vaha anakSarazruta hai / jaise hAsa, kAsa, chIMka, jaMbhAI Adi ye anakSarazruta haiM tathA netrAdika ke saMkocase aura unake visphAra Adi se prakaTa hotA huA jo bhAvAbhiprAya Adi hai vaha bhI anakSarazruta hai / cintana vicAraNAkI zakti se saMpanna saMjJi jIvake liye upadiSTa jozruta hai vaha saMjJizruta hai / isase bhinna jo zruta hai vaha asaMjJizruta hai / sarvajJa, sarvadarzI tIrthaMkara bhagavAn dvArA jo AcArAGgAdi dvAdazAMga AgamasUtrarUpase upadiSTa huA hai vaha samyakta hai | mithyAdRSTiyoM dvArA apanI jhUThI kalpanAse kalpita atjIvane upayAga svarUpa hoya che. arthAt- jJAnasvarUpa hAya che. tethI jJAnanA kAI paNu samaye nAza thatA nathI, kemake jIva anAdi che ane avinAzI che. tethI ahIM akSarathI jJAna ja lIdhela che. jJAnanuM kAraNa hovAthI upacArAt akArAdi vaNunuM paNa akSarapadathI grahaNu thaI jAya che. tethI akSararUpa zruta che tenuM nAma akSarazruta. jevI rIte hrAsa, kAMsa, chika, nila'e anakSarazruta che. tathA netrAdikanA sacaigathI ane tenI visphuraNAdithI prakaTa thatA bhAva abhiprAya Adi che te anakSarazruta che. ciMtana, vicAraNAnI tithI yukta sajJIvAne mATe upadezela je zruta che te sajJIzruta che. tenAthI judu' je zruta che te asadAzruta che.sarvajJa, sadaeNzI tirthaMkara bhagavAnadvArA je AcArAMgAdi dvAdazAMga AgamasUtrarUpathI upadezela che te sammaOta che. miAdraSTi I zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sa.5 jJAnabhedanirUpaNama 353 zrutam / dvAdazAGgamUtraM paryAyArthikanayApekSayA sAdizrutam Adisahitam, saparyavasitazrutam, antasahitaM kathyate, dravyArthikanayApekSayA tu Adyantarahitam anAdi zrutam aparyavasitazrutamucyate, anekasthale yasya pAThasya punaH punarucAraNaM kriyate tad gamikazrutaM bhaNyate, yathA 'unarAdhyayanamatre dazamAdhyayanagAthAyAm-'samayaM goyama mA pamAyae' ityasya vAraMvAramuccAraNaM kriyate / gamikazrutabhinna zAstram agamikazruta mucyate yathA-AcArAGgAdikam AcArAGgAdidvAdazAGgamatram (11 aGgAni, 1-dRSTivAdaH ) aGgapaviSTazrutaM nigadyate / dvAdazAGgamatrabhinna zAstram aGgabAhyazrutaM kathyate / vistaro nandIsatre draSTavyaH // mU0 5 // ___ nArakAdijIvagatyAdidvAravaktavyatAmAha-itaH pU samuccayajIva caturviMzatidaNDaka-siddheti pavizatirUpaizca daNDakaiH jJAninaH ajJAninazca prarUpitAH, atha tAneva gatIndriyakAyAdidvAraiH prarUpayitu. mAha 'niraiyANaM bhaMte' ityAdi / zAstra mithyAzrata hai| dvAdazAGgazruta paryAyArthika nayakI apekSAse sAdizruta kahA gayA hai / arthAt vaha Adi sahita mAnA gayA hai / nAmAntarase ise saparyavasitazruta, antasahitazruta bhI kahA gayA hai| dravyArthika nayakI apekSAse yahI zruta Adi antarahita anAdizruta aparyavasita zruta mAnA gayA hai| aneka sthalapara jisa pAThakA bAra 2 uccAraNa kiyA jAtA hai vaha gamikazruta kahA jAtA hai| jaise uttarAdhyayanasatrameM dazaveM adhyayanakI gAthAmeM 'samayaM goyama ! mA pamAyae' isapAThakA ghAra 2 uccAraNa kiyA gayA hai / gamikatase bhinnazAstra agamikazruta kahalAtA hai| jaise AcArAGga Adi dvAdazasUtra aGgapraviSTazruta hai. dvAdazAMgasUtrase bhinna zAstra aGgabAhyazruta kahA gayA hai vistArase varNana naMdImUtra meM kahA gayA hai so vahAMse dekhalenA cAhiye // mR0 5 // tArA pitAnI juThI kalpanAothI kapela zrata mithyAzrata che. dvAdazAMgadhruta paryAyArthika nayanI apekSAe sAdikRta kahela che. arthAta- tene Adi sahita mAnela che. nAmAntarathI tene sAyavasitakRta, aMtasahitazruta paNa kahyuM che. dravyArthika nayanI apekSAe te ja thata Adi aMta rahita-anAdikSata ardhavasitakRta mAnela che. aneka sthaLe je pAThano vAraMvAra uccAra karAya che te gAmakazruta kahevAya che. jevI rIte uttarAdhyayana sUtranA 44mA adhyayananI ||thaamaa 'samayaM goyama mA pamAyae' me pAne pAra vAra uccAraNa karela che. gamita mRtathI judu zAstra agamitakRta kahevAya che. jevI rIte AcArAMgAdi dvAdazasUtra aMgapraviSTakRta che. dvAdazAMgasutrathI judu zAstra ane bAhyazruta kahevAya che. tenuM viratArathI varNana naMdIsatramAM kahela che te te tyAMthI samajI levuM. su. 5 zrI. bhagavatI sUtra : Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 354 bhagavatIsatre mUlam-nirayagaiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI ? goyamA ! nANI vi, aNNANI vi, tinni nANAI niyamA, tinni annANAI bhynnaae| tiriyagaiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANo, annANI ? goyamA ! do nANA do annANA niymaa| maNussagaiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA ! tinni nANAiM bhayaNAe, do annANAI niymaa| devagaiyA jahA nirayagaiyA / siddhagaiyANaM bhaMte ! jahA siddhA 1 / saiMdiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA ! cattAri nANAiM, tinniannANAI bhayaNAe / egidiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI? jahA puDhavikAiyA beiMdiya-teiMdiya-cauridiyANa do nANA, do annANA niyamA / paMciMdiyA jahA siNdiyaa| aNidiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? jahA siddhA 2 / sakAiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI ? goyamA ! paMca nANAiM, tinni annANAiM bhayaNAe / puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA no nANI, annANI, niyamA duannANI, taM jahA-maiannANI ya, suyaannANI y| tasakAiyA jahA sakAiyA / akAiyA NaM bhaMte jIvA kiM nANI, annANI ? jahA siddhA 3 / suhamA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? jahA puddhvikaaiyaa| bAdarA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? jahA skaaiyaa| nosuhumanobAyarANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI,annANI ? jahA siddhA4 / pajattA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? jahA skaaiyaa| pajattA NaM bhaMte ! neraiyA kinANI, annANI ? tinni nANA, tinni annANA niyamA. jahA neraiyA / evaM jAva thaNiyakumArA / puDhavikAiyA jahA egi zrI. bhagavatI sUtra : Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 ma. 6 jJAnabhedanirUpaNam 355 diyA, evaM jAva curidiyaa| pajjattANaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyA ki nANI, annANI tinni nANA, tinni annANA bhynnaae| maNussA jahA skaaiyaa| vANamaMtarA joisiyA vemANiyA jahA neraiyA / apajjattA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? tini nANA,tinni annANAbhayaNAe |apjttaa gaMbhaMte ! neraiyA kiM nANI; annANI? tinni nANA niyamA, tinni annANA bhynnaae| evaM jAva thnniykumaaraa| puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA jahA egidiyaa| beMdiyA NaM pucchA ? do nANA; do annANA niyamA; evaM jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM apajjattagANaM bhaMte! maNussA ki nANI; annANI ? tinni nANAiM bhayaNAe; do annANAiM niymaa|vaannmNtraa jahA neriyaa|apjjttgaa joisiya-vemANiyANaM tinni-nANA,tinni annANA niyamA, nopajattaganoapajattagANaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI ? jahA siddhA 5 / nirayabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI; annANI ? jahA nirayagaiyA. tiriyabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI; anANI ? tinni nANA; tinni annANA bhynnaae| maNussabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI; annANI? jahA sakAiyA; devabhavatthA NaM bhaMte ! jahA nirayabhavatthA / abhavatthA jahA siddhA 6 / bhavasiddhiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI ? jahA skaaiyaa| abhavasiddhiyA NaM pucchA ? goyamA! no nANI; annANI, tinni annANAI bhayaNAe / nobhavasiddhiyanoabhavasiddhiyA NaM bhaMte ! zrI. bhagavatI sUtra : Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 bhagavatImatre jIvA kiM nANI; annANI ? jahA siddhA 7 / sannI NaM pucchA, jahA saiMdiyA / asannI jahA beiNdiyaa| no sanninoasannI jahA siddhA 8 // suu06|| chAyA-nirayagatikAH khalu bhadanta / jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! jJAnino'pi, ajJAnino'pi, trINi jJAnAni niyamAt, trINi ajJAnAni bhjnyaa| tiryaggatikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! dve jJAne dve ajJAne niyamAt / manuSyagatikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH ? ajJAninaH ? gautama ! trINi jJAnAni bhajanayA, dve ajJAne niya nArakAdi jIvagatyAdidvAravaktavyatA 'nirayagaiyANaM bhaMte !' ityAdi ? sUtrArtha-(niragaiyANaM bhaMte ! jovA kiM nANI annANI) he bhadanta ! nirayagati-narakagatimeM rahe hue jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (nANI vi aNNANI vi) jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / inameM (tini nANAiM niyamA) tInajJAna niyamase hote haiM (tinni annANAI bhayaNAe) aura tInaajJAna bhajanAse hote haiM / tAtparya yaha hai ki jJAniyoMmeM tInajJAna hote haiM aura ajJAniyoM meM tIna ajJAna bhajanAse hote haiM (tiriyagaiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! tithaMcagatikajIva tiyaMcagatimeM rahe hae jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( goyamA) he gautama ! (do nANA, do annANA niyamA) unake niyamase do jJAna aura do ajJAna hote haiM / (maNussagaiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI anANI) - nArakAdi jIva ityAdi dvAranuM nirUpaNa. sUtra- ' neraiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he mahanta! nA241-124gatimA rahetA 71 sAnI hAya cha 2majAnI ? 'goyamA gautama 'nANI vi aNNANI vi' na24gatimA 2GanA 71 jAnI mane mAjAnI paDAya che. tamA 'tinni annANAI bhayaNAe' mAne tra masAna maranAthI DAya che. vaan| artha e che ke jJAtimAM traNa jJAna hoya che ane ajJAnIomAM bhajanAthI traNa majAna hoya che. 'tiriyagaiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' 3 mata ! tiryaMconIvALA jIva- tiyacanImAM rahetA jIva zuM jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che? 'goyamA' 3 gautama ! 'do nANA, do annANA niyamA' tamanAmaniyamayI vAna zrI. bhagavatI sUtra : Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 va. 6 jJAnabhedanirUpaNam 357 mAt / devagatikAH yathA nirayagatikAH / siddhagatikAH khalu bhadanta ! yathA siddhAH 1 sendriyAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! catvAri jJAnAni trINi ajJAnAni bhajanayA, ekendriyAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA pRthivIkAyikAH, dvIndriya-trIndriya- caturindrihe bhadanta ! manuSyagatikajIva manuSyagatimeM rahe hue jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (tinni nANAI bhayaNA, do annANA niyamA) manuSyagatika jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / jJAniyoMmeM tInajJAna bhajanAse hote haiM aura ajJAniyoMmeM do ajJAna niyamase hote haiM / (devagaiyA jahA nirayagaiyA) devagatika jIva nirayagatikake samAna jAnanA cAhiye / (siddhagaiyANaM bhaMte !) he bhadanta ! siddhagatika jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA siddhA) he gautama! sidvigatika jIva siddhajIvoMkI tarahase hote haiM / arthAt jJAnI hote haiM / ( saiMdiyANaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! sendriya jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( goyamA) he gautama! ( cattAri nANAI tinni annANAI bhayaNAe ) unake cAra jJAna bhajanAse hote haiM aura tInaajJAna bhajanAse hote haiM / (egiMdiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI ?) he bhadanta ekendriya jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahApuDhavikAiyA) he gautama ekendriya jIva pRthivIkAyika jIvoMkI tarahase ane be ajJana heAya che. 6 massagaiyANaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI ' he bhagavan ! manuSyagatika jIva-manuSyagatimAM rahetA jIva zu jJAnI hoya che ke ajJAnI Doya che ? 'goyamA' he gautama! ' tinni nANAI bhayaNAe, do annANAI niyamA' manuSyagatimAM rahetA jIva jJAnI paNa hAya che ane ajJAnI paNu. jJAnImAM tra jJAna bhannanAthI hoya che ane ajJAnImoma me ajJAna niyamayI hoya che. 'devagaiyA jahA nirayagaiyA' devagatinA kaba nairavigatinA jIva pramANe sabhavA. 'siddhagaiyANaM bhaMte' he bhagavan siddhagatilava jJAnI hoya che ! ajJAnI ? 'jahAsiddhA' te siddhalonI samAna hoya che. arthAta- jJAnI hoya che. 'saiMdiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavan ! ndriyavANA kavA jJAnI hoya he ajJAnI hoya che ? 'goyamA' he gautama! ' cattAri nANAI, tini amnANAI bhayaNAe ' bhannanAthI tebhanA yAra jJAna mane bhae ajJAna hoya che. 'ergidiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavana ! bheDendriyava jJAnI hoya che haiM ajJAnI ? 'jahA puDhavikAiyA' zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 bhagavatIstre yANAM dve jJAne, dve ajJAne niyamAt / paJcendriyA yathA sendriyaaH| anindriyAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA siddhAH 2 / sakAyikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH ajJAninaH ? gautama ! paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhjnyaa| pRthivIkAyikAH yAvat vanaspatikAyikAH no jJAninaH, ajJAninaH, niyamAt dvayajJAninaH, tadyathA-matyajJAninazca, zrutAjJAninazca / trasakAyikAH yathA jAnanA cAhiye / (beiMdiya, teiMdiya, cauriMdiyANaM do nANA, do annANA niyamA) bendriya, teindriya aura cauindriya ina jIvoMke dojJAna aura doajJAna niyamase hote haiN| (paMciMdiyA jahA saiMdiyA) paMcendriya jIva sendriyajIvoMkI tarahase jAnanA cAhiye / (aNidiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI anANI) he bhadanta ! anindriya jIva-indriya rahita jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (jahA siddhA) siddhajovoMkI taraha inameM jJAnI honekA kathana jAnanA cAhiye / (sakAiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! sakAyika (kAyAvAle) jIva jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiN| (goyamA) he gautama ! (paMca nANAI timi annANAI bhayaNAe) sakAyikajIvomeM bhajanAse pAMca jJAna aura tIna ajJAna hote haiM / (puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA No nANI, annANI niyamA duannANI) pRthivIkAyika yAvat vanaspatikAyikajIva jJAnI nahIM hote haiM, kintu ajJAnI hote haiM aura inameM niyamase mati ajJAna he gautama bhendriya vApi vAnI samAna egal. 'beiMdiya, teiMdiya, cauridiyANaM donANA, do annANA niyamAme 4ndriya,-tendriya (tra dIyA) mane yandriya sevAne meM zAna mane ye ajJAna niyamayI 5 . 'paMcidiyA jahA saiMdiyA' payandriya sapane mendriyANA vAnI mA sabharapA 'aNidiyANaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI' he bhagavAna! manindriya-ndriya vinAnA 4 zAnI hAya cha ? jAnI jAya cha? 'jahA siddhA' siddha vAnI bhAI temAne gAnI pArnu sama.. 'sakAiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' 3 lAtA sAyi84 jJAnI laya bhajJAnI ? "goyamA' gautama ! 'paMcanANAI timi anANAI bhayaNAe' sAyama nAtha pAMya gAna mane majJAna hoya che. 'puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA, no nANI annANI niyamA duamANI' pRthvIkAyikajIvanacAvata-vanaspatikAyika jIva jJAnI hatA nathI kintu ajJAnI hoya che ane temanAmAM niyamathI matijJAna, ane mRtaajJAna e be ajJAna hoya che. e ja vAta zrI. bhagavatI sUtra: Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU.6 jJAnabhedanirUpaNam 359 sakAyikAH, akAyikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA siddhAH 3 / sUkSmAH khalu bhadanta / jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA pRthiviikaayikaaH| bAdarAH khalu bhadanta / jIvAH kiM jJAninaH ajJAninaH ? yathA sakAyikAH / nomUkSmA nobAdarAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA siddhAH 4 / paryAptAH khala bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, aura zratAajJAna ye do ajJAna hote haiN| yahI bAta (taMjahA-maiannANI gha, suyaanANI ya) isa pATha dvArA kahI gaI hai / (tasakAiyA jahA sakAiyA) sakAyika jIva sakAyika jIvoMki taraha hote haiM / (akAiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI anANI) he bhadanta ! akAyika jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (jahA siddhA) he gautama! akAyika jIva siddhoMkI taraha jJAnI hI hote haiM ajJAnI nahIM / (suhamANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANA) he bhadanta ! sUkSmajIva kyA jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote haiM (jahA puDhavikAiyA) he gautama ! sUkSmajIva pRthivIkAyika jIvoMkI taraha ajJAnI hI hote haiN| (bAdarANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! bAdarajIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (jahA sakAiyA) he gautama ! bAdarajIva sakAyikajIvoMkI taraha hote haiM / (no suhumA, no bAdarANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta nosUkSma, nAbAdarajIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (jahAM siddhA) he gautama ! no sUkSma nobAdarajIva siddhoMkI taraha jJAnI hI hote haiN| (pajattA NaM 'tajahA mai annANI ya, suya annANI ya ' se pA4thI 4pAmA mAlyu cha. ( tasakAiyA jahAsakAiyA) sAyi475 sa450vAnI bhA34 hoya che. 'akAiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavana ! 5571 jJAnI uya cha : ajJAnI? 'jahA siddhA' he gautama! yi siddhonI bhA zAnI 04 heya che. 'muhamANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' hemanta ! sakSama 4 sanI leya cha hai jJAnI ! 'jahA padavikAiyA' gautama ! sakSama pRthvI [45 vAnI bhA3: majJAnI khAya . 'bAdarANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' he bhagavana ! mA zuzAnI hAya cha hai majJAnI ? 'jahA sakAiyA' he gautama ! mA6275 sAyi:- zarIravANA vAnI bhA34 DAya che. 'nomuhamA nobAdarANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' gavana! nA sakSma, na mA.2 71 jJAnI ya cha / majJAnI ! 'jahA siddhA' he gautama! temA sidvAnI bhA4 zAnI DAya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 bhagavatImro ajJAninaH ? yathA sakAyikAH, paryAptAH khalu bhadanta ! nairayikAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? trINi jJAnAni, trINi ajJAnAni niyamAt, yathA nairayikAH, evaM yAvat-stanitakumArAH / pRthivIkAyikAH yathA ekendriyAH, evaM yAvat caturindriyAH paryAptAH khalu bhadanta ! pazcendriyatiryagyonikAH kiMjJAninaH ajJAninaH? trINi jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA / manuSyA yathA skaayikaaH| vAnavyantarAH, bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ) he bhadanta ! paryApta jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA sakAiyA) he gautama ! paryAptajIva sakAyika jIvoMkI taraha jAnanA cAhiye / ( pajattA NaM bhaMte ! neraiyA kiM nANI, annANI) he bhadanta ! paryApta nArakajIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM / (tiNNi nANA, tinni annANA niyamA) he gautama ! paryApta nArakajIvoMke niyamase tInajJAna aura tInaajJAna hote haiM / (jahA neraiyA evaM jAva thaNiyakumArA) isI tarahase yAvat stanitakumAroMko bhI jAnanA cAhiye / (puDhavikAiyA jahA egidiyA, evaM jAva cauriMdiyA) jaisA ekendriyajIvoMke viSayameM kahA gayA hai usI tarahase pRthivIkAyikoMko jAnanA cAhiye isa tarahase yAvat cauhandriyajIvoMtaka jAnanA cAhiye / (pajjattA NaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyA kiM nANI annANI) he bhadanta ! paryApta paMcendriyatiryaJca kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hotehaiM ? (tinni nANA tinni annANA bhayaNAe ) he gautama ! paryApta paMcendriyatiryaJcoMmeM bhajanAse tInajJAna aura tInaajJAna hote haiN| (maNussA'pajattANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' 3 mahanta ! paryApta jJAnI jaya che OM bhajJAnI ? tinni nANA, tinni annANA niyamA' ke gautama ! paryApta nA247vAne niyamathI tra jJAna mana nae ajJAna hoya che. 'jahA neraiyA evaM jAva thaNiyakumArA' me zata yAvata- tamitabhAzA viSayamA 5 sama se. 'puDhavikAiyA jahA egidiyA, evaM jAva cauridiyA' vI zata mendriiyn| viSayamAM kahyuM che tevI rIte cauridiya jIvo parvatanA viSayamAM samajI levuM. 'pajjattANaM bhaMte paciMdiya tirakkhajoNiyA ki nANI annANI' paryApta payandriya timaya zuzAnI 34 3 ajJAnI ? tinni nANA tinni annANA bhayaNAe' u gautama! AREyI tamAmAtra jJAna anetra mazAna DAya che. maNussA jahA zrI. bhagavatI sUtra : Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.5 jJAnabhedanirUpaNam jyotiSikAH, vaimAnikAH yathA nairayikAH / aparyAptAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? trINi jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA aparyAptAH khalu bhadanta ! nairayikAH, kiMjJAninaH kim ajJAnina: ? trINi jJAnAni niyamAta, trINi ajJAnAni bhajanayA, evaM yAvat stanitakumArAH, pRthivIkAyikAH, yAvatjahA sakAiyA, vANamaMtarA joisiyA vemANiyA jahA neraiyA ) manuSyoMko sakAyikajIvoMkI taraha jAnanA cAhiye / vAnavyaMtara jyotiSika aura vaimAnika nairayika jIvoMkI taraha jAnanA cAhiye (apajatANaM bhaMte ! jIvA ki nANI anANI) he bhadanta ! aparyApta jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( tini nANA, tinni annANA bhayaNAe) he gautama ! aparyAptaka jIvoMke bhajanAse tInajJAna aura tInaajJAna hote haiM (apajattA NaM bhaMte ! neraiyA kiM nANI, anANI) he bhadanta ! aparyApta nAraka kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (tini nANA niyamA, tinni annANA bhayaNAe) he gautama ! isameM tInajJAna niyamase hote haiM / kintu tIna ajJAna bhajanAse hote haiN| (evaM jAva thaNiya. kumAga, puDhavikkAiyA jAva vaNassaikAiyA jahA egidiyA) isI taraha se yAvat stanitakumAroMko bhI jAnanA cAhiye / jaisA ekendriyake saMbaMdhameM kahA gayA hai usI tarahase aparyApta pRthivIkAyikase lekara vanaspatikAyikataka jAnanA cAhiye / (beiMdiyANaM pucchA) he bhadanta ! sakAIyA vANamaMtarA joisiyA vegANiyA jahA neraiyA' bhanuSyAne sAthi jIvonI mAphaka samajavAnA che. vAnavaMtara, tiSika, ane vaimAnikene nairayikanI bhAI samavAnA che. 'apajjattANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' mAta zuzAnI Daya cha / ajJAnI ? 'tinni nANA tinni annANA bhayaNAe' he gautama! aparyAptaka chene bhajanAthI traNa sAna ane traNa ajJAna hoya che. 'apajjattANaM bhaMte neraiyA kiM nANI annANI' bhagavan ! mayAta nA24 zu jJAnI hAya cha 3 majJAnI ? 'tinni nANA niyamA tinni annANA bhayaNAe' he gautama! teomAM traNa jJAna niyamathI hoya che. kiMtu traNa ajJAna bhajanAthI hoya che. "evaM jAva thaNiyakumArA, puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA jahA egidiyA' e ja rIte yAvata- svanitakumAra parvata samajI levuM. jevI rIte ekendriyanA viSayamAM kahyuM che e ja rIte aparyAptaka pRthvIkAyikathI laIne vanaspatikAyika paryata samajavuM. 'beiMdiyANaM pucchA lagavana! apayandriya zuzAnI hAya majJAnI ! zrI. bhagavatI sUtra : Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 - bhagavatIsUtre vanaspatikAyikA yathA ekendriyAH, dvIndriyANAM pRcchA ? he jJAne, de ajJAne niyamAt, evaM yAvat-pazcendriyatiryagyonikANAm, aparyAptakAH khalu bhadanta ! manuSyAH kiM jJAninaH, ajJAnina : ? trINi jJAnAni bhajanayA, he ajJAne niyamAt, vAnavyantarAH yathA nairayikAH, aparyAptakAH jyotiSikavaimAnikAH trINi jJAnAni, zrINi ajJAnAni niyamAt, noparyAptakA noaparyAptakAH khalu bhadanta ! jIvAH aparyApta doindriyajIva kyAjJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (do nANA do annANA niyamA) he gautama ! inake do jJAna aura do ajJAna avazya hote haiM / (evaM jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM) isI tarahase yAvat paMcendriyaniyaMca taka jAnanA cAhiye / (apajjattANaM bhaMte ! maNussA ki nANI annANI) he bhadanta ! aparyApta manuSya kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (tinni nANAI bhayaNAe, do annANAI niyamA) tIna jJAna inameM bhajanAse hote haiM aura do ajJAna niyamase hote haiM / (vANamatarA jahA neraiyA, apajjattA joisiyavemANiyA NaM tinni nANA, tinni annANA niyamA) nairayikajIvoMkI taraha aparyAptaka vAnavyantaroMko jAnanA cAhiye / tathA aparyApta jyotiSikadevoMko evaM vaimAnika devoMko tInajJAna aura tIna ajJAna niyamase hote haiM (no pajattagA, no apajattagA Na bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! noparyApta noaparyApta jIva ky| jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA siddhA) he gautama ! noparyApta no aparyApta jIva siddhoMkI taraha jJAnI hI hote do nANA do annANA niyamA' 3 gautama! temanAmA meM jJAna bhane 2 majJAna avazya hAya che. 'evaM jAva paMciMdiyatirikkhanoNiyANaM ' mevI ra zate vApatapathendriya tiya ya sudhA sabhAbu 'apajjattANaM bhaMte maNussA ki nANI annANI' sapana ! aparyApta manuSya jJAnI hoya che / manAnI 'tinni nANAI bhayaNAe do annANAI niyamA' temanAmA saya gAna manAthI hA cha bhane ne majAna niyamayI DAya cha 'vANamaMtarA jahA neraiyA apajjattA joisiyA vemANiyANaM tinni nANA tinni annANA niyamA' ya: pAnI mA aparyApta paanbaMtarAnA viSayamAM paNa samajavuM temaja apaptaka tiSika deve ane mAnika devAne tra jJAna bhane ta ajJAna niyamathA hAya che. nopajattagA no apajjattagANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' sAvana ! ne paryApta ane nA aparyApta 71 jJAnI hAya cha, sAnI ? 'jahA siddhA' he gautama siddhonI bhAratamA zrI. bhagavatI sUtra : Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 5 jJAnabhedanirUpaNam 363 kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathAsiddhAH 5|| nirayabhavasthAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA nirayagatikAH, tiryagbhavasthAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? trINi jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayaH / manuSyabhavasthAH khalu bhandata ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA sakAyikAH / devabhavasthAH khalu bhadanta ! yathA nirayabhavasthAH, abhavasthAH yathA siddhAH 6 / bhavasiddhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? haiN| (nirayabhavatthANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! nirayabhavastha jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA nirayagaiyA) he gautama ! nirayabhavasthajIva nairayikagatikakI taraha jAnanA cAhiye / ( tiriyabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! tiryaga bhavastha jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( tinni nANA tinni annANA bhayaNAe) he gautama ! inako tInajJAna aura tInaajJAna bhajanAse hote haiM / ( maNussabhavasthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) bhadanta ! manuSyabhavastha jIva kyA jJAnI hote haiM ? athavA ajJAnI hote ? ( jahA sakAiyA) he gautama ! inheM sakAyika jIvoMkI tarahase jAnanA cAhiye (devabhavatthANaM bhaMte !) he bhadanta ! devabhavastha jIva jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ( jahA nirayabhavatthA, abhavatthA jahA siddhA ) he gautama ! devabhavastha jIvoMko nirayabhavastha jIvoMkI taraha jAnanA cAhiye / tathA abhavasthajIvoMko siddhoMkI taraha jAnanA cAhiye / (bhavasiddhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ?) he bhadanta ! bhvjJAnI ja hoya che. C nirayabhavatthANaM bhaMte kiM nANI annANI ' he bhagavana ! nizyalavastha chatra jJAnI hoya che ! ajJAnI ? 'jahA nirayagaiyA' he gautama! mani nairayiH kavAnI bhAI samanvA. nirayabhavatthANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavana ! tiya kabhavastha jIva nAnI hoya che ke ajJAnI hoya che? tinni nANA tinni annANA bhayaNAe' he gautama! temAne trAzu jJAna bhane trazu ajJAna bhajanAthI hAya che. 6 maNussabhavatthANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' he bhagavana ! manuSyabhavastha jIva zuM jJAnI hAya che ke ajJAnI? he gautama ! temane sAyika jIvanI mAphka samajI levA. he bhagavana ! devalavastha va jJAnI hoya che ! ajJAnI ? 'jahA nirayabhavatthA, abhavasthA jahA siddhA' he gautama! deva bhavastha bhAvAne nizya avastha bhavAnI bhAI samaka sevA, tathA abhavastha vAne siddhonI bhAi samagra sevA. ' bhatrasiddhiyANaM bhaMte jIvA kiM zrI bhagavatI sUtra : 6 " , jahA sakAiyA devabhavatthANaM bhaMte ' Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatImo yathA sakAyikAH / abhavasiddhikAH khalu pRcchA? gautama ! no jJAninaH, ajJAninaH, trINi ajJAnAni bhajanayA, nIbhavasiddhikA noabhasiddhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH, yathA siddhAH, 7 // saMjJinaH khalu pRcchA, yathA sendriyAH, asaMjJino yathA dvIndriyAH,nosaMjJinaH noasaMjJino yathA siddhAH 8.6 / siddhika jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (jahA sakAiyA) he gautama! bhavasiddhika jIvoMko sakAyika jIvoMkI taraha jAnanA caahiye| (abhavasiddhiyANaM pucchA) he bhadanta ! abhavasiddhika jIva kyA jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote haiM (goyamA) he gautama ! (No NANI annANI) abhavasiddhikajIva jJAnI nahIM hote haiM kintu ajJAnI hote haiM / (tinni annANAI bhayaNAe) unameM tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / (nobhavasiddhiyA noabhavasiddhiyANaM bhaMte !jIvA kiM nANI,annANI) he bhadanta ! jo nobhavasiddhika, noabhavasiddhika jIva haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (jahA siddhA) he gautama ! nobhavasiddhika no abhavasiddhika jIva siddhoMkI taraha hote haiM / (sannINaM pucchA) he bhadanta! saMjJI jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (jahA saha diyA, asannI jahA beiMdiyA, nosannI noasannI jahA siddhA 8) he gautama ! saMjJI jIva sendriya jIvakI taraha hote haiM asaMjJI jIva beindriya jIvakI taraha hotA hai| nosaMjJI noasaMjJI jIva siddhoMkI taraha hote haiN| nANI annANI, bhagavan avasiddhi5 zu vAnI hAya cha / jAnI ? 'jahA sakAiyA' gotama bhavasiddhi 7vAnA viSayamA sAyi: javAnI bhAI sabhA. 'abhavasiddhigaNaM pucchA' meM mAna! mamapasiddhi 71 zu hAnI hAya cha / ajJAnI ? 'goyamA' gautama ! 'no nANI annANI' samapasiddhi 01 jAnI nahI 5Y PALAR DAya che. tinni annANAI bhayaNAe' memo manAyA nae ajJAna ya . 'no bhavamiddhithA nA abhavasidiyANaM bhate jIvA kiM nANI annANI' mApana ! 2 nAmavasiddhi mane na masasiddhi 71 cha azAnI hAya cha / manAnI ? 'jahA siddhA' gautama! no pasiDi bhane n| masasiTi sonA viSayamA sidhonI bhA4 sama4. 'sannINaM pucchA' sAvana ! sajJA 1 jJAnI hAya 3 matAnI ? 'jahA saiMdiyA asannI jahA beiMdiyA no sannI no asannI jahA siddhA' gautama! sazI 01 sendriya jIvanI mAphaka hoya che. asaMjJI chava beIndriya jInI mAphaka hoya che. na saMsI na asaMsI jIva sihonI mAphaka hoya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.2 sU. 5 jJAnabhedanirUpaNam 365 TIkA-'nirayagaiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! nirayagatikAH khalu jIvAH kiM jJAnina: ? kiM vA ajJAnino bhavanti ? idamatra bodhyam 'jIva-gai-iMdiya-kAe, muhuma-pajatti-bhavatthe ya, bhavasiddhie ya saNNI, laddhI uvabhoga joge ya // 1 // lessA kasAya vee, AhAre NANagoyare, kAle aMtara appAbahuyaM, pajavA ceva dArAiM // 2 // 1 jIvaH, 2 gatiH, 3 indriyam, 4 kAyaH 5 sUkSmam, 6 paryAptakam, 7 bhavasthazca, 8 bhavasiddhikazca, 9 saMjJi, 10 labdhiH, 11 upayogaH, 12 yogazca, 13 lezyA, 14 kaSAyaH, 15 vedaH, 16 AhAraH, 17 jJAnagocaraH 18 kAlaH, 19 antaram, 20 alpabahutvam, 21 paryavaH, ityekaviMzatiH TIkArtha-samuccayajIva, 24 daNDaka aura siddha, isaprakAra chanvIsa daMDakoM dvArA jJAnI aura ajJAnIkI prarUpaNA kI jAcukI hai, aba unhIM jJAnI aura ajJAnI jIvoMkI prarUpaNA gati, indriya, kAya Adi dvArA kI jA rahI hai / isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai 'nirayagaiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! nirayagatikajIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? yahAM para aisA abhiprAya jAnanA cAhiye ki jIva 1, gati 2, indriya 3, kAya 4, sUkSma 5, paryAptaka 6, bhavastha 7, bhavasiddhika 8, saMjJI 9, labdhi 10, upayoga 11, yoga 12, lezyA 13, kaSAya 14, veda 15, AhAra 16, jJAnagocara 17, kAla 18, antara 19, alpabahutva 20, aura paryAya 21 ye 21 dvAra haiN| sA ina TIkArtha- samuccaya jIva, 24 covIsa daDaka ane siddha. te rIte 26 chavvIsa daMDaka dvArA jJAnI ane ajJAnInuM nirUpaNa pahelAMnA prakaraNamAM karavAmAM AvyuM che. have te ja jJAnI ane ajJAnI chanuM nirUpaNa gati, indriya ane kAya Adi dvArA karavAmAM bhAve che. tamA gautama svAmI prabhune me zata pUche che :- 'nirayagaiyANaM bhate jIvA kiM nANo annANI' he bhagavana ! 22yi 75 jAnI 5 cha majJAnI ? pUvAnI heta , gati 2, dhandriya 3, 4Aya 4, sUkSma 5, paryApta46, 1125 7, masi&i 8, sanI, a 10, apaya 11, yoga 12, vezyA 13, pAya 14, veda 15, AhAra 16, jJAnayara 17, kAla 18, aMtara 19, a5bahuta 20, ane paryAya 21. A rIte 21 ekavIsa dvAra che. A kAre paikI chavadvArane Azraya karIne zrI. bhagavatI sUtra : Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 - bhagavatIsUtre bArANi santi, tatra jIvadvAramAzritya jJAnAdikaM nirUpitam atha gatyAdi viMzatidvArANi Azritya jJAnAdikaM nirUpayituM prathamaM gatidvAreNa nairayikAdijIvAnAM jJAnAdikaM pratipAdayati - 'nirayagaiyA' iti, tatra niraye narake gatiH gamanaM yeSAM te nirayagatikAH, tathA ca ye samyagdRSTayo mithyAdRSTayo vA jJAninA'jJAnino vA paJcendriyatiryagyonikA manuSyAzca narake utpattuM kAmAH yAvat pUrvabhavaM parityajya narakabhavaM dve prAptAstAvat antaragato vartamAnAste nirayagatikA vyapadizyante, ata evAtra gatizabdaprayogo vihitaH, tabalenaivAyamarthoM labhyate, te khalu nirayagatikA narakagAmino jIvAH kiM jJAninaH, ajJAnino vA bhavanti ? iti praznaH / bhagavAnAha-goyamA / nANI vi, anANI vi, tinni nANAI niyamA, tinni annANAI bhayaNAe' he gautama ! nirayagatikA jIvAH jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi bhavanti, tatra trINi jJAnAni mati jJAnAvadhilakSaNAni niyamAt niyamato bhavanti, kintu trINi ajJAnAni matyajJAnadvAroMmeMse jIvadvArako Azrita karake jJAnAdikakI prarUpaNA to kI jA cukI hai / aba avaziSTa gatyAdika 20 dvAroMke Azrita karake jJAnAdikoMko nirUpaNakaraneke liye prathamagatidvAra dvArA nairayika Adi jIvoMke jJAnAdikoMkI marUpaNA sUtrakAra karate haiM 'nirayagaiyA' jinakA niraya narakameM gati-gamana honA hotA hai ve jIva nirayagatika haiM / aise narakagAmI jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isa praznake samAdhAna nimitta prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'nANI vi aNNANI vi' nirayagatikajIva jJAnIbhI hote haiM ajJAnI bhI hote haiN| "tinni nANAI niyamA, tinni annANAI bhayaNAe' inake matijJAna, zrutajJAna, aura avadhijJAna ye tInajJAna to niyamase hote haiM, parantu jJAnAdikanuM nirUpaNa karAyuM che. have bAkInA gatyAdika 20 vIza dvAno Azraya karIne jJAnAdikanuM nirUpaNa karavA mATe prathama gatidvArathI narayika Adi chavAnuM ane jJAnArikenuM sUtrA2 ni355 43 . 'nirayagaiyA' bharnu ni25-24mA gati mana thAmate narayika gati kahevAya che evA narakagAmI jIva jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che ? uttara- 'goyamA gautama ! 'nANI ci annANI vi' nizyati 5 jJAnI para hAya cha bhane Manii 55 35 . vinni nANAiM niyamA tinni annANAI bhayaNAe' tammAna bhatIjJAna, zrutajJAna mana adhinAna niyamayI hAya bhane 11 ajJAna bhajanAthI hoya che. arthAta- keI keI narakagati ane be ajJAna hoya che ane zrI. bhagavatI sUtra : Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 2. 5 jJAnabhedanirUpaNam 367 zrutAjJAnavibhaGgajJAnalakSaNAni bhajanayA, keSAMcit nirayagAminAM dve ajJAne keSAzcita trINi ajJAnAni bhavanti, tatra asaMjJInAM narakagAminAM dve ajJAne bhavataH aparyAptakatvena vibhaGgajJAnAbhAvAt, saMjJinAM tu mithyAdRSTInAM trINi ajJAnAni bhavapratyayavibhaGgajJAnasaMbhavAt, etadabhimAyeNAha-trINi ajJAnAni bhajanayA iti / gautamaH pRcchati-'tiriyagaiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI?' he bhadanta ! tiryaggatikAH-tiryakSu gatirgamanam yeSAM te tiryaggatikAH tiryagyonigAminaH tadantarAlavartinaH khalu jIvAH kiM jJAninaH, kiM vA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! do nANA do anANA niyamA' he gautama ! tiryaggAmino tadapAntarAlabartinAM jIvAnAM ve jJAne, dve ajJAne niyamAt niyamato bhavataH, tatra tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / arthAt kinhIM 2 narakagatikajIvoMke do ajJAna hote haiM, aura kinhIM 2 narakagatika jIvoMko tIna ajJAna hote haiM / jo narakagatika asaMjJIjIva hote haiM, unake do ajJAna hote haiN| inake aparyAptaka avasthAmeM vibhaMgajJAnakA abhAva rahatA hai| jo saMjJI mithyAdRSTijIva narakagatika hote haiM unako tInaajJAna hote haiM / kyoMki inameM aparyAptAvasthAmeM bhavapratyaya vibhaMgajJAna hojAtA hai| isI abhiprAyako lekara 'aisA kahA gayA hai ki bhajanAse tIna ajJAna hote haiM / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'tiriyagayA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva tiryaggatika haiM aise jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'gothamA' he gautama ! 'donANA, doannANA niyamA' tiryagyonika jIvoMke do jJAna aura do ajJAna niyamase hote haiN| tAtparya isakA yaha hai ki samyagdRSTi jIva avadhijJAnake naSTa hojAnepara hI keTalAkane traNa ajJAna hoya che. je narakagati asaMjJIchava hoya che teone be ajJAna hoya che. kAraNa ke teone aparyAptaka avasthAmAM vilaMgajJAna hotuM nathI. je saMdI mithyAdraSTijIva narakagati hoya che teone raNa ajJAna hoya che. kemake temane aparyAptAvasthAmAM bhavapratyaya virbhAgajJAna thaI jAya che. e ja abhiprAyane laine bhajanAthI traNa majJAna DAya che tebha ghucha. pra- 'tirayagaiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he lagavana! netiya gati hAya che te jJAnI sApa mAnI ! 6.- 'goyamA' hai gautama ! 'do nANA do annANA niyamA' tayAra yAna ana re manAna niyamathI hoya che. kahevAno hetu e che ke samyagadraSTi jIva avadhijJAnane nAza thayA pachI ja tiryamAM jAya che. te samaye temane matijJAna ane zrutajJAna ema be jJAna hoya che zrI. bhagavatI sUtra : Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 bhagavatosUtre samyagdRSTInAm avadhijJAne vinaSTe satyeva tiryakSu gamanaM bhavati, atasteSAM dve eva jJAne matizrutalakSaNe bhavataH, mithyAdRSTInAM tu vibhaGgajJAne praNaSTe satyeva tiryakSu gamana bhavati atasteSAmapi ve eva ajJAne matyajJAna-zrutAjJAnalakSaNe bhavata iti bhAvaH, gautamaH pRcchati-'maNussagaiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI ?' he bhadanta ! manuSyagatikAH manuSye manuSyabhave bhAvinI gatiryeSAM le manuSyabhavagAminastadapAntarAlavartinaH khalu jIvAH kiM jJAninaH, kiM vA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! tinni nANAI bhayaNAe, do annANAI niyamA' he gautama ! manuSyabhavagAminAM tadapAntarAlavartinAM jIvAnAM trINi jJAnAni bhajanayA bhavanti, he ajJAne niyamAta niyamato bhavataH, tatra manuSyabhave gAminAM keSAzcit jJAninAM tIrthaGkaravat avadhijJAnena sahava gamanaM bhavati, keSAzcittu avadhijJAnaM parityajyatra gamanaM bhavati, atasteSAM trINi vA, dve vA jJAne bhavataH, ityatyiMJcoMmeM jAtA hai usa samaya isake matijJAna aura zrutajJAna ye do jJAna hote haiM / tathA mithyAdRSTijIva vibhaMgajJAnake naSTa hojAne parahI tiyaMcagatimeM jAtA hai / isa kAraNa isako do ajJAna kahe gaye haiN| eka matyajJAna aura dUsarA zrutAjJAna / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'maNussagaiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! jo manuSyagatika hote haiM aise jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA tinni nANAI bhayaNAe' do annANAI niyamA' he gautama ! manuSyagatikajIvoMmeM jojJAnI hai ve kitaneka jIvato tIrtha karakI taraha avadhijJAnake sAtha hI manuSyagatimeM jAte haiM aura kitanekajIva avadhijJAnako choDakara manuSyagatimeM jAte haiM isaliye aise jIvAMke tIna jJAna aura do jJAnavAle kahe gaye haiM / tathA tathA mithyAdraSTijIva virbhAgajJAna naSTa thayA pachI ja tiryaMcagatimAM jAya che te kAraNe manAnAM matyazAna bhane zruta mazAna me me mazAna cha. prazna- 'maNussa gaiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavana ! manuSyati 5 jJAnI hoya cha majJAnI ? 6- 'goyamA' 'tini nANAI bhayaNAe do annANAiM niyamA' he gautama ! manuSyagatika jIvamAM je jJAnI hoya che temAMnA keTalAka te tirthaMkaranI mAphaka avadhijJAnanI sAthe ja manuSyagatimAM jAya che ane keTalAka jIva avadhijJAna tyajIne manuSyagatimAM jAya che. ethI ja A jIvamAM traNa jJAna ane be jJAna kahevAyelAM che ane zrI. bhagavatI sUtra : Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.2 sU. 5 jJAnabhedanirUpaNam 369 bhiprAyeNAha-'trINi jJAnAni bhajanayeti' kintu manuSyabhave utpattukAmAnAmajJAninAM tu vibhaGgajJAne prabhraSTe satyeva tatrotpattirbhavati atasteSAM de ajJAne matyajJAnazrutAjJAnalakSaNe niyamato bhavataH ityabhiprAyeNAha - 'T ajJAne niyamAt iti, gautamaH pRcchati-he bhadanta ! devagatikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH ? kiM cA ajJAninA bhavanti ? iti praznaH svayamUhanIyaH, bhagavAn uttaramAha-'devagaiyA jahA nirayagaiyA' he gautama ! devagatikAH devabhavagAmino jIvA yathA nirayagatikAH jJAnineo'jJAninazcoktAstathA vaktavyAH,tatra devabhavagAminAmapi jJAninAM bhavapratyayasyAvadhijJAnasya devAyuHprathamasamaye evotpAdAt trINi jJAnAni niyamato bhavanti, trINi ajJAnAni tu pUrvoktAni bhajanayA bodhyAni uktayukteH, ajJAninAmasaMjJinAM dve ajJAne, aparyAptakatve vibhaGgAbhAvAt, saMjJinAM tu trINi ajJAnAni bhavapratyayavibhaGgasya sadabhAvAta ! gautamaH pRcchati-'siddhagaiyA paM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! siddhagatikAH siddhigAminaH khalu jIvAH kiM jJAninaH, kiM vA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha-'jahA-siddhA' 1, he gautama ! yathA siddhAH kevalajJAninA bhavanti tathA siddhagatikA api kevalajJAnina jo AjJanI haiM, ve vibhaMgajJAnake naSTa hone para hI manuSyagatimeM utpanna hote haiM isaliye aise jIvoMke avazya hI do matyajJAna aura zrutA. jJAna hote kahe gaye haiM / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM ki 'he bhadanta ! jo jIva devagatika hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM, yA ajJAnI hote haiM isake uttara meM prabhu kahate haiM he gautama ! devagatikajIva nirayagatikakI taraha jJAnI ajJAnI dono prakArake hote haiN| ___aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'siddhagaiyANaM bhaMte ! jIvA kiMnANI annANI' he bhadanta ! jo jIva siddhagatika haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'jahA siddhA' he gautama ! jisa prakArase siddhakevalajJAnase jJAnI hote haiM usI prakArase je ajJAnI che te vibhaMgajJAnane nAza thavAthI ja manuSyagatimAM utpanna thAya che. tethI AvA jIvamAM avazya matyajJAna ane zrutajJAna ema be ajJAna rahelAM che tema jaNAvyuM che. have gautama svAmI prabhune pUche che ke he bhagavAna! je jIva devagatika hoya che te zuM jJAnI hoya che ke ajJAnI ? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama! devagatika jIva nirakagatika jInI mAphaka ja jJAnI ane ajJAnI ema banne prakAranA kahevAya che. IR- 'siddhagaiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he Med! 9 si. atizaya jAnI DAya cha ajJAnI ? 8.- 'jahA siddhA' he gautama ! zrI. bhagavatI sUtra : Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 bhagavatImUge eva bhavanti iti bhAvaH, atredaM bodhyam-siddhAnAM siddhagatikAnAzcobhayeSAmevAntaragatyabhAvAt vizeSAbhAve'Si siddhagatikAnAM gatidvArabalAyAtatvena tathA pratipAditam / iti / dvitIyaM gatidvAram / ___ atha tRtIyamindriyadvAramAzritya jJAnAdikaM prarUpayitumAha-'saiMdiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! sendriyAH-indriya yuktAH indriyopayogavantaHkhalu jIvAH kiM jJAnineA bhavanti ? kiM vA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha siddhagatikajIva bhI kevalajJAnase hI jJAnI hote haiM / yahAM antaragati nahIM hotI hai isaliye siddha aura siddhagatikameM bheda nahIM hai kevala gatidvArake kramako lekara hI inakA yahAM alagase nirdeza kiyA gayA hai| mukta jIvoMkI gati sIdhI eka samayakI kahI gayI hai aura vaha vinA antarAla ke hotI hai| anya jIvoMko jisa prakArase vivakSita bhavadhAraNa karane ke liye vigrahagatimeM dera lagatI hai usa prakAra siddhoMko dera nahIM lagatI hai| antarAlagatimeM jIva jayataka rahatA hai tabataka vaha aparyApta hotA hai ataH isI aparyAptAvasthAmeM yahAM jJAnI aura ajJAnI honekA vicAra kiyA gayA hai| isa prakAra yahAMtaka dvitIya gatidvArako lekara jJAnAdikakI prarUpaNAkI aba indriyahArako lekara jJAnAdikakI prarUpaNA sUtrakAra karate haiM, so gautamane prabhuse aisA pUchA hai ki 'saiMdiyANaM bhaMte ! jIvA kiMnANI, annANI' he bhadanta ! indriyayukta indriya sahita jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'cattAri nANAI, tini annANAI jevI rIte siddha kevaLajJAnathI jJAnI kahevAya che tevI ja rIte siddhagatika jIva paNa kevaLajJAnI ja hoya che. ahI anantaragati hetI nathI. tethI siddha ane siddhagati jIvomAM bheda nathI hete. phakta gatidvAranA kramane laIne ja temane ahIM A alaga alaga nirdeza karela che. mukatAnI gati sIdhI eka samayanI kahelI che ane te aMtarAla vinA hoya che. anya ene je rIte vivakSita bhAva dhAraNa karavA mATe vigrahagatimAM vilaMba thAya che. te rIte sihone vilaMba thato nathI. jIva aMtarAla gatimAM jyAM sudhI rahe che tyAM sudhI te aparyApta hoya che eTalA mATe e aparyAptAvasthAmAM ahIM jJAnI ane ajJAnI hovAno vicAra karela che. A rIte ahIM sudhI bIjA gatidArane laIne jJAnAdikanuM nirUpaNa karyuM che. have IndriyadvArane laIne sUtrakAra jJAnAdinuM nirUpaNa kare che. - 'saidiyANaM bhaMte kiM nANI annANI' he ma-1, ndriya sahitanA cha yI 5 , mazAnI ! 8.- 'cattAri nANAI tinni annANAI bhayaNAe' zrI bhagavatI sUtra: Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 ma. 5 jJAnabhedanirUpaNam 371 -'goyamA ! cattAri nANAI, tinni annANAI bhayaNAe' he gautama ! sendriyANAM catvAri jJAnAni matijJAnAvadhimanaHparyavalakSaNAni, tathA trINi ajJAnAni matyajJAna zrutAjJAna-vibhaGgajJAnalakSaNAni bhajanayA bhavanti, tathA ca sendriyAH jJAninA'jJA ninazca, tatra jJAninAM catvAri jJAnAni mananayA kadAcit dve, kadAcit trINi kadAcit catvAri pUrvoktAni bhavanti, kevalajJAnasya atIndriyajJAnatvAt sendriyANAM tadasaMbhavAt, dvayAdijJAnAdikantu labdhyapekSayA, upayogApekSayA tu sarveSAmekadA ekameva jJAnam, ajJAninAM tu trINi ajJAnAni bhajanava-kadAcita dve, kadA. cit trINi ityrthH| gautamaH pRcchati-'egidiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! ekendriyAH khalu jIvAH kiM jJAninaH ? kiM vA ajAnino bhavanti ? bhagavAnAha-' jahA puDhavikkAiyA' he gautama ! ekedriyAH bhayaNAe' he gautama ! sendriya jIvoMko cArajJAna aura tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / inake kadAcit do jJAna, kadAcit tIna jJAna kadAcit cAra jJAna hote haiM kevalajJAna nahIM hotA hai kyoMki vaha jJAna atIndriya honese atIndriya jIvoke hI hotA hai / seindriyajIvoMka nahIM hotA / sendriya jIvoMmeM jo do AdijJAnoMke hone kI bAta yahAM kahI gaI hai vaha labdhikI apekSAse kahI gaI hai aisA jAnanA cAhiye kyoMki upayoga kI apekSA saba jIvoMmeM eka kAla meM eka hI jJAna hotA hai sendriya ajJAnIyoMke tIna ajJAna bhI bhajanAse hI hote haiM kadAcit do aura kadAcita tIna / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'egidiyANaM bhaMte ! jovA kinANI, annANI' jo jIva ekendriya haiM ve kyA jJAnI hote hai ! yA ajJAnI hote hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'jahA puDhavikkAiyA' he gautama ! jisa prakAra pRthivIkAyikajIva mithyaahe gautama! IndriyavALA jIvane cAra jJAna ane traNa ajJAna bhajanAthI hoya che. teone koi vakhata be jJAna ane keI vakhata traNa jJAna ane kaI vakhata cAra jJAna hoya che. teone kevaLajJAna hetuM nathI. kemake te jJAna atIndriya - IndriyothI na jANuM zakAya tevuM- te indriyAtIta chane ja hoya che. IndriyavALA ane hetuM nathI. IndriyavALA chavAmAM je be jJAnAdi hovAnI vAta ahIM kahI che te labdhinI apekSAe kahI che tema samajavuM. kemake upaganI apekSAe saghaLA chavAmAM eka kALamAM ekaja jJAna hoya che. iMdriyavALA chamAM traNaajJAna bhajanAthI hoya che. keI vakhata be ane koI vakhata traNa ajJAna hoya che. ve gotamatvAmI prabhune me pUche che / 'egidiyA NaM bhaMte jIvA kinANI annANI' 2 mendiya hAya te jAnA ya majJAnI ! uttaramA xa 3 'jahA puDhavikkAiyA' botama ! 2 pI4i 72 mithyA zrI bhagavatI sUtra : Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtro yathA pRthivIkAyikA mithyAdRSTitvAdajJAninaH pratipAditAstathA ajJAnino vaktavyAH, te ca dvayajJAnA eva bodhyAH, kintu 'beiMdiya-teiMdiya-cauridiyANaM do nANA, do annANA niyamA' dvIndriga-trIndriya-caturindriyANAM dvaM jJAne, dve ajJAne ca niyamAt niyamato bhavataH, tathA ca sAsAdanaguNasthAnakatayA teSu utpadya mAnatvAta, sAsAdanasya guNasthAnakasya cotkRSTataH SaDAvalikAmAnatvAt dve jJAne niyamatastatra labhyete, 'paMcidiyA jahA saiMdiyA ' paJcedriyAH yathA sendriya : bhajanayA caturjAninaH vyajJAni : pUrva pradarzitAstathaiva bhajanayA caturjAninaH, vyajJAninazca draSTavyAH gautamaH pRcchati-'aNi diyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, dRSTi honese ajJAnI prakaTa kiye gaye haiM, usI prakArase ekendriyajIva bhI ajJAnI hote haiM aisA jAnanA caahiye| inameM matyajJAna aura zrutAjJAna ye do ajJAnavAle hI hote haiN| kintu 'beiMdiyateiMdiya caugidiyANaM do nANA do annANA niyamA' do indriyavAloMmeM tIna indriyavAloMmeM aura cAraindriyavAloMmeM do jJAna aura do ajJAna niyamase hote haiN| inameM do jJAna-bhatijJAna aura zrutajJAna honekA kAraNa yaha hai ki ina jIvoMmeM dUsarA sAsAdana guNasthAnakA honA saMbhavita kahA gayA hai isa guNasthAna kA utkRSTakAla 6 AvalikA pramANa hotA hai tabataka inameM do jJAna hote haiM aura isake sivAya jIvoMke do ajJAna hote haiN| 'paMciMdiyA jahA saiMdiyA' paMcendriyajIva jisa prakAra se pahile sendriya jIva bhajanAse cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle pratipAdita kiye gaye haiM usI prakArase cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle bhajanAse hote haiM aisA jAnanA cAhiye / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate draSTi hovAthI ajJAnI kathA che te rIte ekendriya jIvone paNa ajJAnI samajavA. teo bhatyajJAna Ane zrutAjJAnayA mema ke bhajJAnavA DAya che. 'beiMdiya, teiMdiya, caudiyANaM do nANA do anANA niyamA' medriyA, padriyavA! mAne yA2 dhaadriyvALo jIvomAM bejJAna ane be ajJAna niyamathI hoya che teomAM mata jJAna ane zrutajJAna hovAnuM kAraNa e che ke e jIvomAM bIjuM sAsAdana guNasthAnanuM devuM saMbhavita kahela che jyAM sudhI e guNasthAnane utkRSTathI 6 cha AvalikAnA pramANathI hoya che. tyAM sudhI bhanAbhA jJAna hAya che. mane te sivAyanA AmA ajJAna DAya che. "paMciMdiyA jahA seiMdiyA' yendriya , re prathA paDalA sendri5771 nAthA yAra jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA hovAnuM samarthana karyuM che eja rIte cAra jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA bhajanAthI hoya che. zrI.bhagavatI sUtra : Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 5 jJAnabhedanirUpaNam 373 anANI' he bhadanta ! anindriyAH khalu kevalinaH kiM jJAninaH, kiM vA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha-'jahA siddhA' 2, he gautama ! yathA siddhAH kevalajJAnalakSaNekajJAninaH pratipAditAstathA anindriyAH kevalinA'pi kevalajJAnino bodhyaaH| atha caturthakAyadvAramAzritya gautamaH pRcchati-'sakAiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, anANI?' he bhadanta ! sakAyikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH, ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha-goyamA ! paMca nANANi, tinni annANANi bhayaNAe' he gautama ! sakAyikAnAM pazca jJAnAni bhavanti, trINi ajJAnAni bhajanayA bhavanti, tathAhi-kAyena audArikAdizarIreNa pRthivyAdipaJcatrasakAyahaiM -- aNiMdiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! jo jIva anindriya haiM indriyake upayogase rahita haiM ve jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? imake uttara meM prabhu kahate haiM 'jahA siddhA' he gautama ! jisa prakArase pahile yaha kahA gayA hai ki siddhajIva kevalajJAnarUpa eka jJAna se jJAnI hote haiM, usI prakArase anindriya jIva bhI-kevalI bhI kevala jJAnarUpa ekajJAnase jJAnI hote haiN| aisA jAnanA caahiye| ___ aba caturthakAyadvArako Azrita karake gautama prabhuse pUchate haiM 'sakAiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANo annANI' he bhadanta ! jo jIva audArika Adi zarIrase athavA pRthivI Adi 6 kAya inameM se kisI ekakAyase sahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paMca nANANi, tinni annANAI' bhayaNAe' makAyikajIvoMko pAMca jJAna aura tIna ajJAna bhajanAse hote haiM kyoMki audArika Adi zarIrase tathA pRthivI Adi prazna-aNidiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavana ! re 94 bhanindriya che. eTale ke indriyanA upayogathI rahita che tevA che jJAnI hoya che ke ajJAnI ? tene uttara mApatA pranu cha'jahA siddhAra gautama ! 2 rIta si dhonA viSayamA A pahelAM kahyuM che siddhajIva kevaLajJAnarUpa eka jJAnavALA hoya che teja rIte IdriyavinAnA jIva paNa eTale kevalI paNa-cothA kevaLajJAnarUpa eka jJAnathI jJAnI hoya che. Dave yaturtha-vyAdhA DAyarana mAzraya 4Ine gautamasvAmI prabhune checha / 'sakAiyANa bhaMte jI ki nANI annANI' sAvana! 2 4 mohAri4 mA zarIrathI athavA pRthvI Adi cha kAya paikI keI eka kAya yukata hoya che tevA jIva jJAnI hAya che acAnI ? to uttara mApatA prasu cha 'goyamA' gautama ! 'paMca nANANi tini anAgAiM bhayaNAe' sAthi mAM pAMya jJAna bhane tra) ajJAna bhajanAthI hoya che. kemake dArika Adi zarIrathI tathA pRthvI Adi pAMca zrI. bhagavatI sUtra : Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 bhagavatIsare rUpaSaTakAyAnyatamena vA kAyena ye vartante te sakAyAH sakAyA evaM sakAyikAH svArthe 'kamatyayaH, te ca kevalino'pi syuriti sakAyikAnAM samyagdRzAM paJcajJAnAni bhajanayA, mithyAdRzAM tu trINyajJAnAni bhajanayA kadAcita dvayajJAninaH, kadAcit yajJAnino bhavanti 'puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA no nANI, annANI, niyamA duannANI, taM jahA-maibha. pANI ya, suyaannANIya,' pRthivIkAyikAH yAvat-apkAyikAH, tejaskAyikAH, vAyukAyikAH, vanaspatikAyikAH no jJAninaH, api tu ajJAnino bhavanti, tatrApi ajJAnino niyamAt dvayajJAninaH, tadyathA-matyajJAninazca,zrutAjJAninazca 'tasakAiyA jahA sakAiyA' sakAyikA yathA sakAyikA paJcajJAninaH, tryajJAninazca pUrva pratipAMca aura usa ina SaTkAyameMse kisI ekakAyase jo jIva yukta hote haiM ve jaba sakAya kahe gaye haiM, to aise sakAya kevalI bhI hote haiM aise sakAyika samyagdRSTiyoMke bhajanAse do, tIna, cAra jJAna ho sakate haiM aura eka kevalajJAna bhI ho sakatA hai / isaliye yahAM bhajanAse pAMcajJAnataka ho sakatA kahA gayA hai / tathA sakAyika mithyAdRSTiyoM meM bhajanAse do tIna ajJAna bhI hosakate haiM / 'puDhavikkAiyA jAva vaNarasaikAiyA No nANI, annANI, niyamA duannANI taMjahA matiannANIya, suyaannANI ya' pRthivIkAyika apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika ye saba jJAnI nahIM hote haiM apitu ajJAnI hI hote haiN| inameM matyajJAnI aura zrutAjJAnI niyamase hote haiN| 'tasa kAhayA jahA sakAiyA' jisa prakAra sakAyikajIva pAMcajJAnavAle aura tIna ajJAnavAle bhajanAse pahile kahe gaye haiM, isI prakArase bhajanAse ane trasa e 6 cha kAya paikI koI eka kAyathI je jIva yukata hoya evA sakAya kevalI paNa hoya che-evA sakAyika samyagdaSTiene bhajanAthI be, traNa, cAra jJAna hoya che ane eka kevaLajJAna paNa hoya che. eTalA mATe ahIM temanAmAM bhajanAthI pAMca jJAna hovAnuM kahyuM che. temaja sakAyika mithyA draSTiemAM be, traNa, ajJAnarUpa Daza cha. 'puDhabikAiyA jAva vaNassaikAiyA no nANI annANI niyamA da anANI taM jahA mati annANI ya suya annANI ya' pRthvI thi: 04 255 yi, tejaskAyika, vAyukAyika, ane vanaspatikAyika jIva e saghaLA jJAnI hotA nathI. paraMtu ajJAnI ja hoya che temAM matyajJAnI ane tAjJAnI niyamathI hoya che. tasakAiyA jahA sakAiyA' 2vI rIta sAyi 12 pAya vAnavAkA bhane 35 ajJAnavALA bhajanAthI hevAnuM pahelAM kahevAyuM che te ja rIte bhajanAthI trasAyika jIva zrI. bhagavatI sUtra : Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8.2 ma.5 jJAnabhedanirUpaNam 375 pAditAstathA te'pi paJcajJAninaH, tryajJAninazca bhavanti / gautamaH pRcchati'akAiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI ? he bhadanta ! agAyikAH, nAsti kAya audArikAdilakSaNo yeSAM te akAyAH, akAyA eva akAyikAH khalu jIvAH kim jJAninaH ? kiM vA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha'jahA siddhA' he gautama ! yathA siddhAH pratipAditAH, tathA akAyikA api kevalajJAnalakSaNaikajJAnino bhavanti / atha paJcamaM sUkSmadvAramAzritya gautamaH pRcchati'muhumA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI; annANI ?' he bhadanta ! sUkSmAH khalu jIvAH kiM jJAninaH, ki vA ajJAninazca syuH ? bhagavAnAha- jahA puDhavikAiyA' he gautama ! yathA pRthivIkAyikAH. no jJAninaH api tu ajJAnino bhavanti, tatrApi prasakAyika jIva bhI pAMcajJAnavAle aura tInaajJAnavAle ho sakate haiM aisA jAnanA cAhiye / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'akAiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva audArika AdikAyase rAhata hote haiM aise akAyikasiddha jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'jahAsiddhA he gautama ! jisa prakArase siddhajIva pratipAdita kiye gaye haiM arthAt siddhajIva jaise kevalajJAnako lekara jJAnI prakaTa kiye gaye haiM usI prakArase akAyika jIva bhI eka kevalajJAnavAle hI hote haiM ajJAnI nahIM hote haiN| aba pAMcaveM sUkSmadvArako Azrita karake gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'suhumA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI,annANI' he bhadanta ! jo sUkSmajIva haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'jahA puDhavikkAiyA' he gautama ! jaise pRthivIkAyikajIva jJAnI nahIM hote haiM apitu ajJAnI hI hote haiM arthAt matyajJAnI aura paY pAyatAnA ane ajJAna hoya che. prazna :-'akAiyA NaM bhaMte jIrA kiM nANI annANI' ulagavAna! relave mohA2i4 mA yathI 2Dita DAya cha tevA akAyika siddha chava zAnI hoya che ke ajJAnI hoya che? tenA uttaramAM prabhu cha 'jahA siddhA' ravIza siddhAnA viSayamA pratipAina yuche -arthaatsiddha chava jevI rIte kevaLajJAnane laine jJAnI prakaTa karAyela che. te ja rIte akAyika jIva paNa eka kevaLajJAnavALA hoya che. ajJAnI hatA nathI. have pAMcamA sUkamadvArane Azraya 4zana gautama svAmI prasuna se che che 'muhamANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' sUkSma 73, magavana! jJAnI DAya che majJAnI ? uttaramA prabhu he 'jahA puDhavikAiyA' tamo vIyi 73nI bhA4 mazAnA sAya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre niyamAt dvayajJAninastathA mUkSmA api niyamato mithyAdRSTitvAt dvathajJAninaH / gautamaH pRcchati-'bAdarA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI?' he bhadanta ! bAdarAH khalu jIvAH ki jJAninaH ? ki vA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha'jahA-sakAiyA' he gautama ! bAdarAH kevalino'pi bhavanti ataH yathA sakAyikA bhajanayA pazca jJAninaH, vyajJAninazcoktAstathA bhajanayaiva pazca jJAninaH, vyajJAnino vijnyeyaaH| gautamaH pRcchati-'nosuhumanobAyarA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? he bhadanta ! no sUkSmA no bAdarAH khalu jIvAH kiM jJAninaH, ki vA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha-'jahA siddhA' 4 he gautama ! yathA siddhAH zrutAjJAnI hote haiM usI prakAra sUkSmajIva bhI niyamase mithyAdRSTi hone ke kAraNa matyajJAnI aura zrutAjJAnI hote haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'bAdarANaM bhaMte ! jIvA kiMnANI annANI' he bhadanta ! bAdarajIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM he gautama ! bAdarajIva to kevalI bhI hote haiM isaliye jaise sakAyikajIva bhajanAse pAMcajJAnavAle aura tIna ajJAnavAle hote kahe gaye haiM usI tarahase bAdarajIva bhI bhajanAse pAMcajJAna vAle aura tIna ajJAnavAle hote haiM aisA jAnanA cAhiye / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'nosuhamA nobAdANaM bhaMte ! jIvA kiM nANo annANI' he bhadanta ! nosUkSma nobAdarajIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM, he gautama ! 'jahAsiddhA' nisa prakAra siddhajIva kevalajJAnarUpa ekajJAnarUpa ekajJAnavAle hote haiM usI arthAta teo-mahatyAnI ane zrutajJAnI hoya che. teja rIte sUma jIva niyamathI mithyASTi vAna! ANe bhatyajJAnI bhane zrutamizAnI DAya che. prazna 'bAdarANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' mApana ! mA62 vA zu jJAnI DAya ? ajJAnI hoya che. uttaramAM prabhu pUche che ke he gautama! bAdaravo te kevaLI paNa hoya che eTale jevI rIte akAyaka jIva bhajanAthI pAMca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA hovAnuM kahyuM che e ja rIte bAdarajIva paNa bhajanAthI pAMca jJAna ane traNa ajJAnavALA DAya che. ve gautama 2vAmI prabhune me pUche cha 'nosuhumANaM nobAdarANaM te jIvA ki nANI anANI' 8 sAvAna! nAsUkSma 5 mane namAra jIva jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che? tene uttara ApatA prabhu kahe che ke gautama 'jahA siddhA' 2 zata sikha 75 35 me jAnavAlA DAya cha zrI. bhagavatI sUtra : Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8. u.2 mU. 5 jJAnabhedanirUpaNam 377 kevalajJAnalakSaNaikajJAninaH pUrvapratipAditAstathA nosakSmA novAdarA api jIvAHkevalajJAnalakSaNekajJAnino bhavanti, na tu dvayAdijJAninaH / atha SaSThaM paryAptakadvAramAzritya pRcchati-pajattA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI' he bhadanta ! paryAptAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti kiMvA ajJAnino bhavanti, bhagavAnAha 'jahA-sakAiyA' yathA sakAyikA bhajanayA paJcajJAninaH vyajhAninaH pratipAditAstathA paryAptakA api bhajanayA paJcajJAnino bhavanti kevalinApi paryAptakatayA paryAptakAnAM samyagdRzAM bhajanayA ekadvayAdijJAnasaMbhavAt, mithyAdRzAM paryAptakAnAMtu bhajanayA trINi ajJAnAni bhavanti, gautamaH pRcchati'pajjattA NaM bhaMte ! neraiyA kiM nANI annANI he bhadanta ! paryAptakAH khalu prakArase nosUkSma novAdarajIva bhI kevalajJAnarUpa ekajJAnavAle hI hote haiN| do AdijJAnavAle nahIM hote haiM / aba gautamasvAmI chaThe paryAptadvArako Azrita karake prabhuse aisA pUchate haiM 'pajattA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' ? he bhadanta ! jo paryAptajIva haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'jahA sakAiyA' he gautama ! jisa prakAra sakA yika jIvoMko bhajanAse pAMca jJAnavAlA aura tIna ajJAnavAlA kahA gayA hai usI prakArase paryAptaka jIva bhI bhajanAse pAMcajJAnavAle aura tIna ajJAnavAle hote haiM aisA jAnanA cAhiye / paryAptaka kevalI bhI hote haiN| isaliye paryAtaka samyagdRSTiyoMmeM bhajanAse eka, do, tIna, Adi jJAna hote haiM tathA jo paryApta jIva mithyAdRSTi hote haiM unake bhajanAse tIna ajJAna hote haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM pajjattA NaM bhaMte ! neraiyA kinANI annANI' he bhadanta ! jo naarkteja rIte ne sUkSma ane te bAdara chava paNa kevaLajJAnarUpa eka jJAnavALA hoya che. be Adi jJAna temanAmAM rahetuM nathI. gautama svAmI 74 tihArane hozIna prabhune pUche che 'pajjattANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI? 3 mahatale paryApta 71 DAya cha ta tezAnI DAya majJAnI ? uttara jahA sakAiyA' gautama 2 zata sakAIka jIvane bhajanAthI pAMca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA kahyA che. e ja rIte paryApta chava paNa bhajanAthI pAMca rAnavALA ane traNa ajJAnavALA hoya che. paryAptaka kevaLI paNa hoya che. eTalA mATe paryAptaka sabhyadraSTiomAM bhajanAthI eka, be, traNa Adi jJAna hoya che. tathA je paryAptaka jIva mizrAdaSTi hoya che. teone bhajanAthI 11 majJAna hAya. prama:- 'pajjattA NaM bhaMte neraiyA ki nANI annANI' zrI. bhagavatI sUtra : Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre - nerayikAH ki jJAnino bhavanti, AjJanino vA ? bhagavAnAha-tinni nANA, tinni annANA niyamA' he gautama ! paryAptakAnAM nairayikANAm trINi jJAnAni matizrutAvadhilakSaNAni, nINi ajJAnAni ca matyajJAna-zrutAjJAna-vibhajJAnalakSaNAni niyamAt niyamato bhavanti aparyAptakAnAmevAsaMjJinairayikANAM vibhaGgajJAnAbhAvo bhavati, ataH paryAptakAvasthAyAM teSAmajJAnatrayaM niyamato bhavatIti bhAvaH, 'jahA neraiyA evaM jAva dhaNiyakumArA' yathA nayikA niyamatastrijJAninaH, tryajJAninazcoktA evaM tathaiva yAvat paryAptakA asurakumArAH, nAgakumArAH, suvarNakumArAH, vidyutkumArAH, agnikumArAH, dIpakumArAH, udadhikumArAH, dizAkumArAH, vAyu kumArAH, stanitakumArA api nigamatastrijJAninaH, vyajJAninazca vaktavyAH, 'puDhajIva paryAptaka hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote hai ? uttarameM prabhu kahate haiM 'tinni nANA tinni annANA niyamA' he gautama! jo nAraka paryAptaka hote haiM ve niyamase matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna ina tona jJAnavAle hote hai aura matyajJAna, zrutAjJAna aura vibhaMgajJAna inatIna ajJAnavAle hote haiM / asaMjJI nArakajIvoMke apaptiAvasthAmeM hI vibhaMgajJAna nahIM hotA hai| paryAptaka avasthAmeM to nArakajIvoMke vibhaMgajJAna niyamase hotA hI hai| ataHparyAptakAvasthAmeM unake ajJAnatraya niyamataH hote haiM aisA kathana kiyA hai / 'jahA neraiyA evaM jAva thaNiyakumArA' nairayikajIva jaise niyamase trijJAnI aura vyajJAnI kahe gaye haiM vaise hI paryAptaka asurakumAra, nAgakumAra, suparNakumAra, vidyutkumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, dishaahe bhadanta ! je nAraka che paryAptaka hoya che. te zuM jJAnI hoya che ke agAnI hoya (r)uttara:- 'tinni nANA tinni annANA niyamA' 3 gautama re nA24 paryAptaka hoya che te niyamathI matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAna e traNa jJAnavALA hoya che. ane matyajJAna, zrutajJAna ane virbhAgajJAna e traNa ajJAnavALA hoya che. asaMsInAraka jIvone aparyAptAvasthAmAM virbhAgajJAna hotuM nathI. paryAptaka avasthAmAM te nAraka jIvane vibhaMgaDAna niyamathI hoya che. eTale paryAptakAvasthAmAM teone traNa ajJAna niyamathI DAya che tema 4AmA mA0yu cha. 'jahA neraiyA evaM jAva thaNiyakumArA' thi: jIva jevI rIte niyamathI traNa jJAna ane traNa ajJAnavALA niyamathI kahelAM che tevI ja rIte paryAptaka asurakumAra, nAgakumAra, suparNakumAra, vidyutakumAra, agnikumAra, dviIpakumAra, udadhikumAra, dizAkumAra, va yu (pavana) kumAra, svanitakumAra paNa niyamathI zrI. bhagavatI sUtra : Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.2 sU. 5 jJAnabhedanirUpaNam 379 vikAiyA jahA egidiyA, evaM jAva cauridiyA' paryAptakAH pRthivIkAyikAH yathA ekendriyAH no jJAninaH, api tu dvayajJAnina: pratipAditAH tathA nojJAninaH, apitu matyajJAna-zrutAjJAnalakSaNadvayajJAnino bhavanti, evaM pRthivIkAyikavadeva yAvat-paryAptakAH apakAyikAH, tejaskAyikAH, vAyukAyikAH, vanaspatikAyikAH, dvIndriyAH trIndriyAH, caturindriyA api niyamataH dvathajJAnina eva bhavanti iti bhAvaH / gautamaH pRcchati-pajjattA NaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyA ki nANI anANI ?' he bhadanta ! paryAptakAH khalu paJcendriyatiryagyonikAH kiM jJAninoM bhavanti, ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha 'tinni nANA, tinni annANA bhayaNAe' he gautama ! paryAptakAnAM paJcendriyatiryagyonikAnAM trINi jJAnAni, trINi ajJAnAni ca bhajanayA bhavanti, paryAptakapaJcendriyatiryagyonikAH kecid kumAra, vAyukumAra, stanitakumAra, bhI niyamase trijJAnI ora vyajJAno kahanA cAhiye / 'puDhavikkAiyA jahA egidiyA evaM jAva cauridiyA' jisa prakAra ekendriya jJAnI nahIM, kintu doajJAnavAle kahe gaye haiM usI prakArase paryAptaka pRthivIkAyika jJAnI nahIM hote haiM, kintu matyajJAna atAjJAnarUpa do ajJAnavAle hote haiN| pRthivIkAyikakI taraha hI yAvat paryAptaka, apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika, hIndriya, trIndriya, caturindriya bhI niyamase doajJAnavAle hI hote haiM / aba gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM 'pajattANaM bhaMte ! paMciMdiyA tirikkhajoNiyA kiMnANI annANI' he bhadanta ! paryAptaka paMcendriya tiryagyonika jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'tinninANA, tinni annANA bhayaNAe' he gautama ! koI2 paryAptaka paMcendriya tiyagyonika matijJAnavAle, zrutajJAnavAle aura avadhijJAna 19 jAna bhane / ajJAna hoya che. 'puDhavikAiyA jahA egidiyA evaM jAva cauridiyA' pAzate zandriya sapane meM mAnA 4aa cha te4 rIta paryAptaka pRthvIkAyika, matyajJAna, ane zrutajJAnarUpa be ajJAnavALA hoya che. pRthvIkAyikanI mAphakaja yAva-paryAptaka, apUkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatiya, dhandriyo 59 niyamathA meM ajJAna hoya che. prazna:- pajjattANaM maMte paMciMdiyA tirikkha joNiyA kiM nANI annANI' ? hai bhagavana ! paryApta pazyandriya tiyeya yonI zujJAnI hoya che , bhajJAnI khAya cha ? 8.-'tinni nANA tinni annANA bhayaNAe' hai gautama ! yAta payandriya tiyeya yonika jIva, matijJAna zrutajJAnavALA ane avadhijJAnavALA hoya che, ane kaI kaI paryAptaka zrI. bhagavatI sUtra : Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 bhagavatIsUtre avadhijJAninaH, kecid vibhaGgajJAninazca bhavanti, kecinna bhavanti ataH trINi jJAnAni, ajJAnAni vA, dve vA jJAne, ajJAne vA teSAM bhavataH, iti bhAvaH / 'maNussA jahA sakAiyA' manuSyAH paryAptakAH yathA sakAyikAH bhajanayA pazcajJAninaH, tryajJAninazcoktAstathA bhajanayA paMcajJAninaH, vyajJAninazca vaktavyAH, 'vANamaMtarA, joisiyA, vemANiyA jahA neraiyA' paryAptakAH vAnavyantarAH, jyotiSikAH, vaimAnikAca devAH yathA nairayikA niyamatastrijJAninazcoktAstathaiva niyamAt tri jJAninaH, trya jJAninazca bodhyaaH| atha aparyAptakaviSaye gautamaH pRcchati-'apajjattA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! aparyAptakAH khalu vAle hote haiM aura koI2 paryAptaka paMcendriya tiryagyonikajIva matijJAna zrutajJAna ina do jJAnavAle hote haiM / isI liye bhajanAse tInajJAnavAle unheM kahA gayA hai / isI taraha jo paMcendriya paryAptaka tiryagyonikajIva ajJAnI hote haiM ve kitaneka to tIna ajJAnavAle hote haiM aura kitaneka do ajJAna vAle hote haiN| isaliye bhajanAse inheM tIna ajJAnavAle kahA gayA hai| 'maNussA jahA sakAiyA jisa prakAra sakA. iyA' jisa prakAra sakAyikajIvoMko bhajanAse pAMcajJAnavAlA kahA gayA hai usI tarahase paryAptaka manuSya bhajanAse pAMcajJAnavAle aura tIna ajJAnavAle hote haiM aisA jAnanA cAhiye / 'vANamaMtarA johasiyA bemANiyA jahA neraiyA' jisa prakArase nairayikajIva niyamataHvijJAnI aura vyajJAnI hote haiM usI prakArase paryAptaka vAnavyantara, jyotiSika, aura vaimAnikadeva bhI niyamataH trijJAnI aura vyajJAnI hote haiN| aba aparyAptake viSayameM gautama prabhuse esA pUchate haiM 'apajattA gaM bhaMte ! jovA kinANI annANI' he bhadanta ! aparyAptaka jIva kyA jJAnI paMcendriya tiryaMca kenika jIva matijJAna, kRtajJAna e be jJAnavALA hoya che. eTalA mATe ja bhajanAthI traNa jJAnavALA teone kahelA che. e ja rIte je paMcendriya paryAptaka tiryaMca jenika jIva ajJAnI hoya che. teo keTalAka traNa ajJAnavALA ane keTalAka e ajJAnavALA hoya che. eTalA mATe bhajanAthI teone traNa ajJAnavALA kahelA che. 'maNussA jahA sakAiyA' vArIta sahAyivAna mAnAtha pAMya jJAna bhane traNa ajJAnavALA kahyA che. tevI rIte paryAptaka manuSya bhajanAthI pAMca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA hoya che ema samajavuM. have aparyAptakanA viSayamAM gautama svAmI prabhune pUche che ke 'apajjattANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' aparyApta 71 zu zrI. bhagavatI sUtra : Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mra. 5 jJAnabheda nirUpaNam 381 3 jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha 'tini nANA, tinniannANA bharaNAe' he gautama ! aparyAptakAnAM samuccayajIvAnAM bhajanayA trINi jJAnAni trINi ajJAnAni ca bhavanti / gautamaH pRcchati - 'apajjattA NaM bhaMte ! neraiyA ki nANI, annANI ? he bhadanta ! aparyAptakAH khalu nairayikAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha - 'tinni nANA niyamA, tinni annAjA bhayaNAe, evaM jAtra thaNiyakumArA' he gautama ! aparyAptakanairayikANAM samyagdRzAM trINi jJAnAni niyamAt niyamato bhavanti, midhyAdRSTinAM tu trINi ajJAnAni bhajanayA bhavanti, samyagdRzo niyamatastrijJAnino bhavanti, mithyAdRzastu bhajanayA kecit kadAcit vyajJAninaH kecit kadAcittu jJAnino bhavanti, 'puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA jahA egiMdiyA' aparyAptakAH pRthivI - hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara dete hue prabhu kahate haiM 'tini nANA tini annANA bhayaNAe' he gautama! jo jIva aparyAptaka hote haiM unake bhajanAse tIna jJAna aura tIna ajJAna hote haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'apajjattANaM bhaMte ! neraiyA kinANI annANI' he bhadanta ! jo nArakajIva aparyApta hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'tini nANA niyamA, tinniannANA bhaNAe evaM jAvaNiyakumArA' he gautama! jo aparyAptaka nArakajIva samyagdRSTi hote haiM unake tIna jJAna to niyamase hote haiM / aura jo nArakajIva mithyAdRSTi hote haiM unake tIna ajJAna bhajanAse hote haiM kInhI kabhI tIna ajJAna aura kinhIMke kabhI doajJAna hote haiM / isI tarahase yAvat stanitakumAroMke bhI jAnanA caahiye| 'puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA jahA egidiyA' aparyAptapRthivIkAyika yAvat nAnI hAya che ke ajJAnI ? .~ ' tinni nANA tinni annANA bhayaNAe ' huM gautama ! je chatra aparyAptaka hAya che. tene bhajanAthI traNa jJAna ane traNu ajJAna hoya che. prabhaH- apajjattANaM bhaMte neraiyA ki nANI annANI' he bhagavAna je nAraka jIva aparyApta hoya che te zuM jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che? ' tinni nANA niyamA tinni annANA bhayaNAe evaM jAtra thaNiyakumArA ' he gautama ! je aparyAptaka nAraka jIva sabhyaSTivALA hAya che tene niyamathI traNa jJAna hAya che ane je nArakachava mithyA dRSTivALA che teone traNa ajJAna bhajanAthI hoya che. eTale keTalAkane koi vakhata traNa ajJAna ane keTalAkane e ajJAna hAya che. yo rIte yAvat stanitakumAra paryaMta samaka sevu. puDhavikAiyA jAtra vaNassaikAiyA " zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 bhagavatIsUtre kAyikAH yAvat - aSkAyikAH, tejaskAyikAH, vAyukAyikAH, yathA ekendriyAH nojJAninaH, apitu dvayajJAninaH pratipAditAstathA ime'pi nojJAninaH, apitu dvayajJAnino niyamataH pratipattavyAH / gautamaH pRcchati - 'beM diyA NaM pucchA' he bhadanta ! aparyAptakAH dvIndriyAH khalu kiM jJAninaH kiM vA ajJAnino bhavanti ? iti pRcchA manaH ? bhagavAnAha - no nANA, no annANA niyamA' he gautama ! aparyAptadvI ndriyANAM keSAJcitpunaH sAsvAdana guNasthAne samyagdarzanasya sadbhA vena niyamAt che jJAne bhavataH keSAJcitpunaH sAsAdanaguNasthAna samyagdarzanasyAsadbhAvena niyamato meM ajJAne bhavataH ' evaM jAtra paMcidiyatirikkhajoNiyANaM' evam aparyAptadvIndriyavadeva yAvat aparyAptaka - trIndriya- caturindriya-paJcendriyaaparyApta tejaskAyika, aparyApta vAyukAyika, aura aparyApta vanaspatikAyika ye saba ekendriya jIvakI taraha jJAnI nahIM hote haiM apitu ajJAnI hI hote haiN| inameM niyamataH masyajJAna aura zrutAjJAnavAle hote haiM / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'beiMdiyANaM pucchA' he bhadanta ! jo jIva aparyAptaka bendriya haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'donANA doannANA niyamA' he gautama! jo aparyApta doindriya hote haiM unameM se kitaneka aparyA ptaka doindriyajIvoMke sAsAdana guNasthAnakarUpa samyagdarzana ke sadbhAvase niyamataH matijJAna aura zrutajJAna ye dojJAna hote hai aura kitaneka ke isa sAsAdanaguNasthAnarUpa samyagdarzanake asadbhAvase niyamataH matyajJAna aura zrutAjJAna ye doajJAna hote haiM / ' evaM jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM' isI taraha se aparyAptaka bendriyajIvakItaraha hI yAvat jahA egiMdiyA' aparyApta pRthvI ayi yAvat aparyApta tenA, aparyApta vAyukAcika ane aparyAptaka-vanaspatikAyika e badhA ekendriya jIvAnI mAphaka jJAni hotA nathI. paraMtu annAnI hAya che. teo niyamata matyajJAna ane zrutAjJAnavALA hoya che. huve gautama svAbhI me ndriya kavonA viSayamA che che 'beiMdiyANaM pucchA' he ahanta ! ? va aparyApta me ndriyavANA hoya che. te zuM jJAnI hoya che ajJAnI ? 3. 'do nANA doannANA niyamA 'he gautama ne aparyApta me indriya jIva hoya che teeAmAM keTalAkane sAsAdana guNukasthAnarUpa samyagdazananA sadbhAvathI niyamataH matijJAna ane zrutajJAna hoya che ane keTalAkane A sAsAdana guNukasthAnarUpa samyag dananA asadbhAvathI niyamataH matyajJAna, ane zrutAjJAna e be ajJAna hoya che. ' evaM jAna paMcidiya tirikhakhajoNiyANaM' yena rIte paryApta me indri bhavAnI bhAI zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkAza. 8. 2 sU. 5 jJAnabhedanirUpaNam 383 tiryagyonikAnAM jIvAnAmapi niyamato he jJAne, dve ajJAne bhavataH / gautamaH pRcchati - 'apajjattagANaM bhaMte ! maNussA kiM nANI, annANI ? he bhadanta ! aparyAptakAH khalu manuSyAH kiM jJAninaH, kiM vA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha - 'tinni nANAI bhayaNAe, do annANAra niyamA' he gautama ! aparyAptakamanuSyANAM trINi jJAnAni bhajanayA bhavanti dve ajJAne niyamAt bhavataH, tathA ca samyagdRzAm aparyAptakamanuSyANAM tIrthaGkaravat avadhijJAnasadbhAve trINi jJAnAni bhavanti, tadabhAve dve jJAne, bhavataH, midhyAdRzAntu dve evAjJAne niyamato bhavatasteSAmaparyAptatve vibhaGgajJAnasyAsaMbhavAt ! 'vANamaMtarA jahA neraiyA' apaaparyApta teindriya, aparyAptaka cauindriya aura aparyAptaka paMcendriya tiryagyonika jIvoMke bhI niyamase dojJAna aura doajJAna hote haiM / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUcha rahe haiM ki 'apajjattagANaM bhaMte ! massA kinANI annANI' he bhadanta ! jo manuSya aparyAptaka hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'tinni nANAI bhagAe, do annANAI niyamA' he gautama! aparyAptaka manuSyoM meM tInajJAna to bhajanAse hote haiM para do ajJAna niyamase hote haiM / tathAca-jo aparyAptaka manuSya samyagdRSTi hote haiM ve tIrthaGkarakI taraha avadhijJAnake sadbhAvameM tIna jJAnavAle hote haiM, aura avadhijJAnake asadbhAvameM dojJAnavAle hote haiM / aura jo aparyApta mithyAdRSTi manuSya hote haiM unake usa avasthAmeM vibhaMgajJAna nahIM honeke kAraNa niyamase doajJAna hI hote haiM / cAva- aparyAptaka te indriya, aparyAptaka cauradriya ane aparyAptaka pa`cendriya tirthaM ca sainika jIvAne paNa niyamathI e jJAna ane be ajJAna hoya che. kAraNake temAM paNa DeTalAune guNasthAna35 samyagaharzanano sahabhAva bhane sahabhAva hoya che. 'apajjattagANaM bhaMte maNussA kiM nANI annANI' he bhagavan ! ne manuSya aparyApta hoya te jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che? u tinni nANAI bhayaNAe do annANAI niyamA' he gautama! aparyApta manuSyo mAMzu jJAna to laganAthI hoya che bhane me jJAna niyamathI hoya che. tevIja rIte je aparyAptaka manuSyasamyagUdraSTi hoya che. te tirthaM karanI mAphaka avadhijJa nanA sadbhAvamAM traNajJAnavALA ane avadhijJAnanA asadbhAvamAM ke jJAnavALA hoya che. ane aparyAptaka manuSya miAdraSTi huM ya che tene te avasthAmAM pilaMgajJAna na hovAnA Araze niyamathI me ajJAna hoya che. 'bANamaMtarA jar3A neraiyA' 6 zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 bhagavatIsUtre ryAtakAH vAnavyantarAH yathA nairayikAH niyamatastrijJAninaH, bhajanayA yajJAninacoktA stathaiva niyamatastrijJAnino bhajanayA tryajJAninazca vijJeyA:, teSAmapi aparyAptakAsaMjJivAnavyantarANAM vibhaGgajJAnAbhAvAt dve ajJAne, zeSANAJcAvadhijJAnasya vibhaGgajJAnasyAbhAvAt trINi jJAnAni, ajJAnAni vA bhavanti iti bhAvaH, 'apajjattagA joisiyavemANiyANaM tinni nANA, tinni annANA niyamA' aparyAptakajyotiSikavaimAnikAnAM trINi jJAnAni, trINi ajJAnAni niyamAt niyamato bhavanti / gautamaH pRcchati - 'nopaja ttagunoapajjattagA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? ' he bhadanta ! noparyAptakAH noaparyAptakAH khalu siddhajIvAH, kiM jJAnino bhavanti ? ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha 'jahA siddhA 5' 'vANamaMtarAjahAnerahayA' jaise nairayika niyamase trijJAnI aura bhajanA se yajJanI kahe gaye haiM usI tarahase aparyApta vAnavyantara devaniyama se trijJAnI aura bhajanAse vyajJAnI hote haiN| kyoMki inameM bhI aparyAptaka asaMjJivAnavyantaroMmeM bhI vibhaMgajJAnakA abhAva rahatA hai| inake sivAya zeSadevoMke vAnavyantaroke avadhijJAnakA aura vibhaGgajJAnakA sadbhAva rahatA hai ataH unameM tInajJAna aura tIna ajJAna hote haiM / (apajattagA joisiya vaimANiyANaM tinninANA, tinniannANA niyamA aparyAptaka jyotiSika aura vaimAnika devoM ke tIna jJAna aura tIna ajJAna niyamase hote haiM / jyotiSika aura vaimAnikadeva aparyAptAvasthAmeM samyagdRSTi haiM unake tInajJAna aura jo mithyAdRSTi haiM unake tIna ajJAna hote haiM / aba gautamasvAmI prabhu aisA pUchate haiM no pajjattagA no apajjattagANaM bhaMte ! jIvA kinANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva na paryApta haiM aura na aparyAptaka haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote 6 6 jevI rIte vairayika niyamathI traNa jJAnavALA ane bhajanAthI traNa ajJAnavALA kahelA che. eja rIte aparyAptaka gAna vaMtara dhruva niyamathI traNa jJAna ane bhajanAthI traNa ajJAnavALA hAya che temAM paNa aparyAptaka asanI vAnabbatamA paNu vibhaga jJAnanA abhAva hAya che. te sivAyanA bAkInA devene vAnavatAnA adhijJAnane ane vibhagajJAnane sadabhAva rahe che. eTalA mATe tee traNa jJAna ane traNa ajJAnavALA hAya che apajjattagA joisiyavemANiyANaM tinni nANA tinni annANA niyamA ' aparyApta jyotiSi bhane vaijJAnika devAne jJAna bhane gaNu ajJAna niyamathI heAya che. je jyotiSika ane vaimAnika deva apAvasthAmAM sabhya dRSTivALA hAya che. tene traNa jJAna ane je mithyA daSTivALA che, tene traNa ajJAna hAya che. prazna nopajjattagA noapajjatagANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI ' OM bhadanta ! je jIvane paryAptaka ane te aparyAptaka hoya che te jJAnI hAya che ke , " zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 6 jJAnabhedanirUpaNam 385 he gautama ! yathA siddhAH kevalajJAnalakSaNaikajJAninaH pratipAditAstathA noparyAtakanoaparyAptakAH siddhA jIvAH kevalajJAnalakSaNekajJAnina eva bhavanti, na dvayAdijJAninaH, no vA dvayAdyajJAnino bhavanti / atha saptamaM bhavasthadvAramAha'nirayabhavatthANaM bhaMte ! jIvA ki nANI annANI' he bhadanta ! nirayabhavasthAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha'jahA nirayagaiyA' he gautama ! yathA nirayagatikAstrijJAninaH, dvadhajJAninastrya jJAninazcoktAstathA nirayabhavasthA api prAptanirayabhavotpattikAH jIvAH niyamatahaiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'jahAsiddhA' he gautama ! jaise siddha jIva kevalajJAnarUpa ekajJAnase jJAnI hote haiM usI prakArase jo jIva no paryApta aura no aparyAptaka hote haiM ve bhI siddhajIvoMke jaise hI eka kevalajJAnarUpa jJAnase jJAnI hote haiM do AdijJAnoMse jJAnI nahIM hote haiM aura na do Adi ajJAnoMse ajJAnI hote haiN| kyoMki noparyAptaka aura noaparyAptaka siddha hI hote haiN| aba sUtrakAra sAtaveM bhavasthadvArako lekara jJAnI aura ajJAnIkI prarUpaNA karate haiM isameM gautama prabhuse aisA pUcha rahe haiM 'niraya bhavatthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva nisyabhavastha haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'jahAnirayagaiyA' he gautama ! jisa tarahase nirayagatikajIva vijJAnI aura do yA tIna ajJAnI kahe gaye haiM, usI taraha nirayabhavastha prAptanirayabhavotpattika majJAnI DAya cha ? uttara 'jahA siddhA' gautama ! 2 zate siddha 17 // jJAnarUpa eka jJAnavALA hoya che. tevI ja rIte je jIva no paryAptaka ane aparyAptaka hoya che te paNa siddha nI jema eka kevaLajJAna rU5 jJAnathI jJAnI hoya che. be Adi zAnathI jJAnI hatA nathI temaja be Adi ajJAnathI ajJAnI hatA nathI kemake ne paryAptaka ane aparyAptaka siddha ja hoya che. have sUtrakAra sAtamA bhavasthAnane dezAne zAnI mane azAnInA viSayamA 5356 // cha. prazna:- 'nirayabhavatthANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he pAna ! 2 75 niyama12tha che te jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che ? uttara :- 'jahA nirayagaiyA' gautama 2 zata nizyati (r) ! jJAnavALA ane be ke traNa ajJAnavALA kahyA che. e ja rIte nirayabhavastha jIva niyamathI zAna mane manAthI re ajJAna bhane tra mAnA jAya che. prazna:- tiriya zrI. bhagavatI sUtra : Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 bhagavatIsUtre strijJAninaH, bhajanayA yajJAninasyajJAninazca vaktavyAH, gautamaH pRcchati-'tiriyabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? he bhadanta ! tiryagbhavasthAH prAptatiryagbhavotpattikAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha-'tinni nANA, tinni annANA bhayaNAe' he gautama ! tiryagbhavasthAnAM jIvAnAM trINi jJAnAni, trINi ajJAnAni ca bhajanayA bhavanti / gautamaH pRcchati'maNussabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI?' he bhadanta ! manuSyabhavasthAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti ajJAnino vA bhavanti? bhagavAnAha 'jahA sakAiyA' he gautama ! yathA sakAyikAH bhajanayA paJcajJAninA,vyajJAninazcoktAstathaitra jIva niyamase trijJAnI aura bhajanAse doajJAnI evaM tInajJAnA hote haiM esA jAnanA cAhiye / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'tiriyabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva tiryagbhavastha hote haiM arthAt jina jIvoMne tiryagbhavameM utpatti prApta karalI hai ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'tini nANA tinni annANA bhayaNAe' he gautama ! jo tiryagbhavastha jIva samyagdRSTi hote haiM unako bhajanAse tIna jJAna aura jo mithyAdRSTi hote haiM unako bhajanAse tIna ajJAna hote haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'maNussa bhavatthANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva manuSya bhavameM vartamAna hote haiM arthAt manuSyabhavameM Akara utpanna hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'jahA sakAiyA' he gautama ! jaise sakAyika jIva bhajanAse paMcajJAnI aura tInaajJAnI hote haiM usI tarahase manuSyabhavastha jIva bhavatthANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' vAna! netiya sastha hoya che. arthAta jee tirthaka bhavamAM utpatti karelI che tevA che jJAnI hoya che ke jAnI hAya cha ? uttara :- 'tinni nANA tinni annANA bhayaNAe' gautama! je tirthaka bhavastha jIva samyaga daSTivALA hoya che. teone bhajanAthI trANu jJAna ane je miththA daSTa hoya che teone bhajanAthI traNa ajJAna heya che. have gautama svAmI prabhune me pUche the 'maNumsabhavatthANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavAna ! je jIva manuSya bhavamAM rahelA hoya che. te zuM jJAnI hoya che ke ajJAnI? uttara :- 'jahA sakAiyA' gautamavIrIte sAthi: 04 nAthI pAMya zrI. bhagavatI sUtra : Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mU. 6 jJAnabhedanirUpaNa manuSyabhavasthA api bhajanayA paJcajJAninaH, dhyajJAninazca bodhyA:, / gautamaH pRcchati- 'devabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! devabhavasthAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha'jahA nirayabhavasthA' he gautama ! yathA nirayabhavasthAH niyamatastrijJAninaH, bhananayA dvadhajJAninasyajJAninazvoktAstathA devabhavasthA api niyamatastrijJAnino bhajanayA dvadhajJAninarUyajJAninazca vaktavyAH / 'abhavatthA jahA siddhA 6' abhavasthAH jIvAH kevalino yathA siddhAH kevalajJAnalakSaNekajJAninastathA kevalajJAnina eva bodhyAH / athASTamaM bhavasiddhikadvAramAha"bhavasiddhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? he bhadanta ! bhavasiddhikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH, ajJAnino vA ? bhagavAnAha- 'jahA sakAiyA' bhI bhajanAse pAMca jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle hote haiM / aba gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM 'devabhavatthANaM bhaMte ! jIvA kiMnANI, annANI' he bhadanta ! jo devabhavastha jIva haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'jahA nirayabhavatthA' he gautama ! jaise nirayabhavastha jIva niyamase tIna ajJAnavAle hote haiM usI tarahase devabhavastha jIva bhI niyamase tIna ajJAnavAle aura bhajanAse do ajJAnavAle aura tIna ajJAnavAle hote haiM / 'abhava. sthA jahA siddhA' jo jAva abhavastha kevalI hote haiM ve siddhoMkI taraha kevala eka jJAnavAle hI hote haiM ataHjJAnI hI hote haiM ajJAnI nahIM / aba sUtrakAra AThavAM bhavasiddhikadvArako kahate haiM "bhavasiddhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo bhavasiddhika jIva hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM jJAna ane traNa ajJAnavALA hoya che tevI ja rIte manuSya bhavamAM rahelA che paNa pAMca jJAna ane gaNa ajJAnavALA hoya che. have gautama svAmI deva bhavasthAnA viSayamAM pache che 'devabhavatthANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' hemanta ! re va 31 sastha DAya te zu zanI DAya cha masAnI DAya cha ? uttara :- 'jahA niraya bhavatthA' gautama! vI zata nizya bhavaratha va niyamathI na jAnabANA ane bhajanAthI be ajJAnavALA ane traNa ajJAnavALA hoya che. e ja rIte deva bhavastha jIva paNa niyamathI traNa jJAnavALA ane bhajanAthI be ane traNa ajJAnavALA hoya che. 'abhavatthA jahA siddhA' 1 mAzya vajI DAya . tena siddhAnI mA34 phakata eka kevaLajJAnavALA hoya che eTale ke teo jJAnI ja hoya che. ve suutr||2 mA8mA sasiddhiAne 6zAna he 'bhavasiddhiyANaM bhate jIvA ki nANI annANI' Bes.d! 2 sasiddhi va hAya cha ta jAnI HTRICTURE zrI. bhagavatI sUtra : Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 bhagavatIsUtre he gautama ! bhavasiddhikAH kevalino'pi bhavanti ato bhavasiddhikAH sakAyikA iva bhajanayA pazcajJAninaH, evaM yAvatsamyaktva na prAptAstAvad bhajanayeva vyajJAnino dvayajJAninazca vaktavyAH / gautamaH pRcchati-'abhavasiddhiyA NaM pucchA' he bhadanta ! abhavasiddhikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH, ajJAnino vA bhavanti? iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ! no nANI, anANI tinni annANAI bhayaNAe' he gautama ! abhavasiddhikA no jJAnino bhavanti, teSAM sadA mithyAdRSTitvAt, ata eva ajJAnino bhavanti, tathAca abhavasiddhikAnAM trINi ajJAnAni bhananayA bhavanti, gautamaH pRcchati - 'nobhavasiddhiyanoabhavasiddhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! nobhavasiddhikApabhu kahate haiM 'jahA sakAiyA' bhavasiddhika jIva kevalI bhI hote haiM imaliye bha siddhika sakAyika jIvoMkI taraha bhajanAse pAMcajJAnavAle hote haiM / tathA jabataka ye samyaktvako prApta nahIM karate haiM tabataka bhajanAse hI ye vyajJAnavAle aura do ajJAnavAle hote haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'abhavasiddhiyANaM pucchA' he bhadanta ! abhavasiddhika jova kyA jJAno hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM he gautama ! abhavasiddhika jIva 'no nANo, annANI' jJAnI nahIM hote haiM kintu ajJAnI hote haiM / ajJAnI honepara bhI inameM 'tinni annANAi bhayaNAe' tIna ajJAna bhajanAse hI hote haiN| abhavasiddhika jIva sadA mithyAdRSTi hote haiM isaliye ye jJAnI na hokara ajJAnI hI hote haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM ki no bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI kAya mjaanii| utta2:- 'jahA sakAiyA' siddhi 4 vajI 55 DAya che. eTale bhavasiddhika chava sakAyika nI mAphaka bhajanAthI pAMca jJAnavALA hoya che temaja jyAMsudhI teo samyakUvane prApta karatA nathI tyAMsudhI bhajanAthI traNa ajJAnavALA bhane meM ajJAnavA hAya che. prazna:- 'abhavasiddhiyANaM pucchA' sAvana abhayasiddhika jIva jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che? uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama! bhalapasiddhi 4 'no nANI annANI' jAnI nahI 595 mazAnI hoya cha bhane bhavAnImAmA yAtru tAne 'tinni annANAiM bhayaNAe' | majJAna manAyI he che. abhavasiddhika jIva haMmeza mithyA daSTika hoya che eTalA mATe teo ajJAnIja DAya . :- 'no bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyANa bhaMte jIvA ki nANI zrI. bhagavatI sUtra : Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - pramegacandrikA TIkA za.8 u.2 mU.6 jJAnabhedanirUpaNam noabhavasiddhikAH khalu siddhA jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ! bhagavAnAha- 'jahA siddhA 7' he gautama ! yathA siddhAH kevalajJAnavantastathA nobhavasiddhikanoabhavasiddhikA api siddhAH kevalajJAnavanto bhavanti, no dvayAdijJAnavanto, no vA ajJAnavanto bhavanti / / __atha-navamaM saMjJidvAramoha 'sannINaM pucchA' saMjJinaH khalu jIvAH kiM jJAninaH kiM vA ajJAnino bhavanti ? iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha'jahA saiMdiyA' he gautama ! yathA sendriyAH bhajanayA catursAnina;, vyajJAninazvoktAstathA saMjhino'pi bhajanayA caturjAninaH vyajJAninazca vaktavyAH, 'asannI jahA beiMdiyA' asaMjJino jIvA yathA dvIndriyA dvijJAninaH; annANo' he bhadanta ! jo jAva na bhavamiddhika haiM aura na abhava. siddhika haiM, ye kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM? nobhavasiddhika aura noabhavasiddhikajIva siddhajIva hote haiM, ataH ye 'jahA siddhA' isa sUtra dvArA isa rUpase prakaTa kiye gaye haiN| ki ye siddhoMkI taraha jJAnI hI kevalajJAnavAle hI hote haiM ajJAnI nahIM hote haiN| aura na ye do Adi jJAnavAle hI hote haiM / aba sUtrakAra nauvavAM saMjJidvArakA kathana karate haiM isameM gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'sannI NaM pucchA' he bhadanta ! jo saMjJIjIva haiM ve kyA jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote haiM uttarameM prabhu kahate haiM 'jahA saiMdiyA' he gautama ! sendriyajIva jisa prakArase bhajanAse cArajJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye haiM, usI tarahase saMjJIjIva bhI bhajanAse cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye haiM, 'asannIjahA beiMdiyA jaise dvIndriyajIva do jJAnavAle aura do ajJAnavAle kahe gaye haiM annANI' he ma..! me 7 siddhi samavasiddhi sAtA nathI te|| 7 // jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che? ne bhavasiddhika ane abhavasiddhika jIva siddha hoya cha. se jahA siddhA' se sU 5462 // niyamita 42 siddhonI bhAI hoya che. teo siddhonI mAphaka kevaLajJAnavALA ja hoya che. ajJAnI hotA nathI temaja be ke traNa jJAnavALA paNa hotA nathI. have sUrakAra navamA saMsIdvArane uddezIne kahe che tabhA gautama svAmI me pUche 'sannINaM pucchA' mahanta re saMjJA 71 hoya che te zu jJAnI hAya cha hai majJAnI ? uttara :- 'jahA saiMdiyA' he gautama ! sendriya jIva je rIte cAra jJAna ane traNa ajJAnavALA kahayA che e ja rIte saMsIjIva paNa bhajanAthI cAra jJAna ane traNa ajJAnavaa yA cha. ' asannI jahA beiMdiyA vI zatame diya 71 jAnavA ane. zrI. bhagavatI sUtra : Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre dvadhajJAninaca niyamataH pratipAditAra tathA aparyAptakAvarathAyAM sAsAdanaguNasthAnakatayA jJAnadvayantaH syuH, paryAptakAvasthAyAMtu sAsAdanaguNasthAnakatvAbhAvAt ajJAna dvayavanta eva syuriti bhAvaH, 'nosanni noasannI jahA siddhA 9 ' nosaMjJi noasaMjJinazca siddhAH trayodazacaturdazaguNasthAnakavartino jIvAzca yathA siddhAH kevalajJAnina uktAstathaiva niyamataH kevalajJAninaH ||suu06|| dazame labdhidvAre labdhibhedAnAhamUlam- kaivihA NaM bhaMte ! laddhI paNNatA ? goyamA ! dasavihA laddhI paNNattA' taMjahA-nANaladdhI 1, daMsaNaladdhI 2, carittaladdhI 3, carittAcarittaladdhI 4, dANaladdhI 5, lAbhaladdhI 6, bhAgaladdhI 7, uvabhogaladdhI 8, viriyaladdhI 9, iMdiyaladdhI 10, NANaladdhI NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA ? goyamA ! paMcavihA arthAt aparyAptakAvasthAmeM sAsAdanaguNasthAnavAle honese beiindrayajIva matijJAna aura zrutajJAna ina do jJAnavAle hote kahe gaye haiM aura paryAptAvasthAmeM sAsAdanaguNasthAna nahIM honese matyajJAna aura zrutAjJAna ina do ajJAnavAle kahe gaye haiM usI prakAra asaMjJI jIva bhI aise hI hote haiM aisA jAnanA cAhiye / 'no sannI no asannI jahA siddhA' jo jIva na saMjJI hai aura na asaMjJI hai aise siddhajIva tathA terahaveM guNasthAnavartI aura caudahaveM guNasthAnavIjIva niyamase kevalajJAnavAle hI hote haiM / do AdijJAnavAle nahIM hote haiM / jaise siddhajIva eka kevalajJAnavAle haiM / usI prakArase ye hote haiM // 106 // be ajJAnavALA kahyA che. arthAta-aparyAptakAvasthAmAM sAsAdana guNasthAnavALA hovAthI be Idriya jIva matijJAna ane zrutajJAna e be jJAnavALA hevAnuM kahevuM che ane aparyAptAvasthAmAM sAsadana guNasthAna nahIM hovAthI matyajJAna ane zrutajJAna e be ajJAnavALA kahelA che. e ja rIte asaMsI jIva paNa tevAja hoya che tema samajavuM. 'no sannI noasannI jahA siddhA' 41 sazI 3 masIDatA nathI tathA siddha jIva temaja teramA ane caudamAM guNasthAnamAM rahenArA jIva niyamathI kevaLajJAnavALA ja hoya che. be Adi jJAnavALA hotA nathI. jevI rIte siddha jIva eka kevaLajJAnavALA khAyacha tavI rIta tI paNa DAya che. // sU. 6 // zrI. bhagavatI sUtra : Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 mU. 7 labdhisvarUpanirUpaNam 391 paNNattA, taMjahA AbhiNibohiyaNANaladdhI, jAva kevlnnaannlddhii| annANaladdhI NaM bhaMte! kaivihA paNNattA ? goyamA! tivihA paNNattA, taMjahA-maiannANaladdhI, suyaannANaladdhI, vibhNgnaannlddhii| dasaNaladdhI NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA ? goyamA! tivihA paNNattA, taMjahA-sammadaMsaNaladdhI, micchAdasaNaladdhI, smmaamicchaadNsnnlddhii| carittaladdhINaM bhaMte ! kaivihA paNNattA ? goyamo! paMcavihA paNNattA, taMjahAsAmAiyacarittaladdhI, chedovadAvaNiyacarittaladdhI, parihAravisuddhacarittaladdhI, suhumasaMparAyacarittaladdho, ahakkhAyacarittaladdhI / carittAcarittaladdhINaM bhate! kaivihA paNNattA ? goyamA! egAgArA paNNattA, evaM jAva uvabhogaladdhI egAgArA pnnnnttaa| vIriyaladdhINaMbhaMte! kaivihA paNNattA? goyamA !tivihA paNNattA, taMjahA bAlavIriya laddhI, paMDiyavIriyaladdhI,bAlapaMDiyavIriya lddhii| iMdiyaladdhI NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA ? goyamA! paMcavihA paNNattA, taMjahA-soiMdiyaladdhI, jAva-phAsidiyaladdhI / nANaladdhiyA NaM bhate ! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA! nANI, no annANI, atthegaiyA dunnANI, evaM paMca nANAI bhayaNAe / tassa aladdhiyA NaM bhate ! jIvA kiM nANI, annANI? goyamA no nANI, annANI, atthegaiyA duannANI, tini annANANi bhynnaae| AbhiNibohiyaNANaladdhiyA NaM bhaMte! jIvA ki zrI. bhagavatI sUtra : Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 bhagavatImUne nANI, annANI ? goyamA ! nANI, no annANI, atthegaiyA dunnANI, tinni nANAI cattAri nANAI bhayaNAe / tassa aladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI ? goyamA! nANI vi. annANI vi, je nANI te niyamA eganANI kevalanANI, je annANI te atthegaiyA duannANI, tinni annANAI bhayaNAe / evaM suyanANaladdhiyA vi / tassa aladdhiyA vi jahA AbhiNibohiyanANassa aladdhIyA / ohinANaladdhiyA NaM pucchA ? goyamA! nANI no annANI, atthegaithA tinnANI, atthegaiyA caunANI, je tiNNANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohiNANI, je caunANI te AbhiNivohiyanANI, suyanANI, ohinANI, maNapajavanANI, tassa alachiyA NaM bhate! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA ! nANI vi, annANI vi, evaM ohinANavajAI cattAri nANAI, tinni annANAiM bhayaNAe maNapajavanANaladhiyA NaM pucchA ? goyamA! nANI, no annANI, atthegaiyA tinnANI, atthegaiyA caunANI, je tinnANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, maNapajjavanANI, je caunANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI, maNapajjavanANI,tassa aladdhiyA NaM pucchA ? goyamA ! NANI vi, annANI vi, maNapajjavaNANa vajAiM cattAriNANAI tini annANAI bhayaNAe, kevalanANaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI? goyamA! nANI, no annANI, niyamA zrI. bhagavatI sUtra : Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 6 labdhisvarUpanirUpaNam 393 egaNANI-kevalanANI, tassa aladdhiyA NaM pucchA ? goyamA ! nANI vi, annANI vi, kevalanANavajjAiM cattAri NANAI, tinni aNNANAI bhayaNAe. annANaladdhiyA NaM pucchA ? goyamA ! nonANI, annANI tinni aNNAI bhayaNAe, tassa aladdhiyA NaM pucchA? goyamA! nANI, no annANI, paMca nANAI bhayaNAe, jahA-annANassa laddhiyA, aladdhiyA ya bhaNiyA, evaM maiannANassa, suyaaNNANassa ya laDiyA, aladhiyA ya bhANiyabA, vibhaMganANaladdhiyA NaM tinni annANAI niyamA, tassa aladdhiyANaM paMcanANAiM bhayaNAe, do annANAi niyamA?' suu.||6|| ___ chAyA- katividhA khalu bhadanta ! labdhiH prajJaptA ? gautama ! dazavidhA labdhiH prajJaptA, tadyathA-jJAnalabdhiH 1, darzanalabdhiH 2, cAritralabdhiH 3, cAritrAcAritralabdhiH 4, dAnalabdhiH 5, lAbhalabdhiH 6, bhogalabdhiH 7, upabhogalabdhiH 8, vIryalabdhiH 9, indriyalabdhiH 10, jJAnalabdhiH khalu bhadanta ! dazaveM landhidvArameM labdhibhedakathana'kahavihA paM bhaMte ! laddhI paNNattA' ityAdi / sUtrArtha-(kaivihA NaM bhaMte ! laddhI paNNattA)he bhadanta ! labdhi kitane prakArakI kahI gaI hai ! (goyamA) he gautama ! (dasavihA laddhI paNNattA) labdhi dazaprakArakI kahI gaI hai| (tanahA) jaise(nANaladdhI1, desaNaladdhIra, carittaladvI3, carittAcarittaladdhI4, dANaladdhI, lAbhaladdhI6, bhogaladdhI7, uvabhogaladdhI8, vIriyaladvI9, iMdiyaladdhI10) jJAnalabdhi1, darzanalabdhira, cAritralabdhi3, cAritrAcAritravandhi4, dAnalabdhi5, lAbhalabdhi6, bhoga dazamAM labdhidvAramAM labdhinA bhedenuM kathana. kaivihANaM bhaMte ! laddhI paNNattA yAha. sUtrAya :- kAvihANaM bhaMte ! laddhI paNNattA' pAna! alwal 5452 mI cha ? 'goyamA gautama ! dasavihA laddhI paNNattA' ever! Rrl xseii cha. 'taMha jahA' te // 4 // 2 che. 'nANaladdhI 1', 'dasaNaladdhI 2', 'caritaladdhI 3', carittAcarittalakhI 4' 'dANaladdhI 5' 'lAbha ladI 6' 'bhoga laddhI 7, "uvabhoga laddhI 8', 'vIriyaladdhI 9', zrI. bhagavatI sUtra : Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 bhagavatIsUtre katividhA prajJaptA ? gautama ! paJcavidhA prajJaptA, tadyathA-AbhinivodhikajJAnalabdhiH, yAvat- kevljnyaanlbdhiH| ajJAnalabdhiH khalu bhadanta ! katividhA prajJaptA ? gautama ! trividhA prajJaptA, tadyathA matyajJAnalabdhiH, zrutAjJAnalabdhiH, vibhaGgajJAnalabdhiH, darzanalabdhiH khalu bhadanta ! katividhA prajJaptA ? gautama ! trividhA prajJaptA tadyathA - samyagdarzanalabdhiH, mithyAdarzanalabdhiH, samyaga labdhi: upabhogalabdhi8, vIryalabdhi9 aura iMdriyalabdhi 10 / (NANaladdhI NaM bhaMte ! kaivihA paNNatA) he bhadanta ! jJAnalabdhi kitane prakArakI kahI gaI hai ? (goyamA) he gautama ! (paMcavihA paNNanA) jJAnalabdhi pAMcaprakArakI kahI gaI hai / (taMjahA) jaise (AbhiNiyohiya nANaladdhI, jAva kevalaNANaladdhI) AbhinibodhikajJAnalabdhi, yAvat kevalajJAnalabdhi (anANaladdhI NaM bhaMte ! kAvihA paNNattA) he bhadanta ! ajJAnalabdhi kitane prakArakI kahI gaI hai ? (goyamA) he gautama ! (ticihA paNNatA) ajJAnalabdhi tIna prakArakI kahI gaI hai (taMjahA) jaise-(mai anAgaladdhI, suya annANaladdhI, vibhaMganANaladdhI) matyajJAna labdhi, zrutAjJAnalabdhi, vibhaMgajJAna labdhi / (dasaNaladdhI NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA) he bhadanta ! darzanalabdhi kitane prakArakI kahI gaI hai ? (goyamA) he gautama! (tivihA paNNattA) darzanalabdhi tIna prakArakI kahI gaI hai / (taM jahA) jaise-(mammadaMsaNaladdhI, micchA 'iMdiyaladdhI 10' sana 1, Ndeg aloe 2, yAriya saUi 3, yAriyA cAritra ladhi 4, dAna labdhi 5, lAbha labdhi 6, bhoga labdhi 7, upaga labdhi 8, vIya sine chadriya sandhi 10. 'nANalado gaM bhaMte kaIvihA paNatA' samana zAnasaTisA prA2nI cha ? ' goyamA' gautama! 'paMcavihA paNanA' jJAnasadhi pAya prAnI 4aa 'taM jahA' ma 'AbhiNivohiyanANaladdhI jAva kevalanANaladdhI' mAminImAdhi: zAna sA-yAvata-34 sAla elu 'annANaladdhA NaM bhaMte kaivihA paNattA' sAvana mahAna aloe 20 MRiii 4ii cha. 'goyamA ' gautama ! 'tivihA paNNattA' mAnavI 15 // 2- 3jI . 'taM jahA' se pramANe cha. 'maiannANaladdhI suyaannANa laddhI, vibhaMganANaladdho, matyajJAna sandhi, zrutAjAna ale bhane vimAna alve 'daMsaNaladvINaM bhaMte kAvihA paNNattA' sAvana! - a 2 / 2nI che. 'goyamA' gautama! 'tivihA paNattA' te 55 ra 2nI 3hekI che. 'taM jahA' ta mA prabhAva cha. 'sammadasaNaladdhI micchAdasaNaladdhI, zrI. bhagavatI sUtra : Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 mU0 6 labdhisvarUpanirUpaNam 395 mithyAdarzanalabdhiH / cAritralabdhiH khalu bhadanta' katividhA prajJaptA ? gautama ! paJcavidhA prajJaptA, tadyathA - sAmAyikacAritralabdhiH, chedopasthApanIyacAritralabdhiH, parihAravizuddhika cAritralabdhiH, sUkSmasaMparAyacAritralabdhiH, yathAkhyAtacAritralabdhiH, cAritrAcAritralabdhiH khalu bhadanta ! katividhA prajJaptA / gautama ! ekAkArA prajJaptA, evaM yAvat upabhogalabdhiH ekAkArA prajJaptA, vIryalabdhiH khalu bhadanta ! katividhA prajJaptA ? gautama ! trividhA daMmaNaladdhI, sammAmicchAdasaNaladdhI) samyaka darzanalabdhi. mithyAdarzanalabdhi, samyagamithyAdarzanalabdhi. ( carittaladdhI NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA) he bhadanta ! cAritralabdhi kitane prakArakI kahI gaI hai ? (goyamA) he gautama ! (paMcavihA paNNattA) cAritralabdhi pAMca prakArakI kahI gaI hai ( taM jahA-jaise (sAmAiyacarittaladdhI, chedovadyAvaNiya carittaladdhI, parihAravisuddha carittaladdhI, suhamasaMparAyacarittaladdhI, ahakavAyacarittaladdhI) 1 sAmAyikacAritralabdhi, 2 chedopasthApanIyacAritra labdhi, 3 parihAravizuddhikacAritralabdhi, 4 sUkSmasaMparAyacAritralabdhi, 5 aura yathAkhyAta cAritralabdhi. (carittAcarittaladdhINaM bhaMte ! kaivihA paNNattA) he bhadanta ! cAritrAcAritralabdhi kitane prakAra kI kahI gaI hai ? (goyamA) he gautama ! (egAgArA paNNatA ) cAritrAcAritralabdhi eka prakArakI kahI gaI hai ? (evaM jAva uvabhogalaTI egAgArA paNNattA) isI tarahase yAvat upabhogalabdhi eka prakArakI kahI gaI hai| (vIri yaladdhI NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA) he bhadanta ! vIryalabdhi kitane sammAmicchAdasaNa ladvI ' sabhya - alru, mithyAzana bhane sanyabhiyAna sandhi carittaladdhINaM bhaMte kaivihA paNNattA'bhagavana ! yAtriya ale 28 // 42nI cha ? ' goyamA' gautama ! 'paMcavihA paNNanA' ta pAya 42nI cha. ' taMjahA' ma 'sAmAiyacarittaladdhI' 'chedovaThThAvaNiyacaritta laddhI, parihAravisuddhaladdhI muhumasaMpa rAyacarittaladdhI ahakkhAyacarittaladdhI,' sAmAyi cAritryalabdhi 1, chedepasthApaniya cAritrya labdhi 2, parihAra vizuddhika cAritrya labdhi 3, bhane sUkSbhasa 52||y yAyiya 4, yathAjyAta yAritrya 05 5. carittAcarittaladdhINaM bhaMte kaivihA paNNatA' 3 He-d! yAriyA yAtriya alu seal t2a 7. 'goyamA' gautama ! 'egAgArA paNNattA' yAzivyAyAritrya sAdhane 2nI che. 'evaM jAva uvabhogaladdhI egAgArA paNNattA tavI zata-yAvataapaloga sandhi paY 28 tI 43 // cha. 'vIriyaladdhINaM bhaMte kaivihA paNattA' zrI. bhagavatI sUtra : Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsudhe prajJaptA, tadyathA-bAlavIryalabdhiH, paNDitavIrthalabdhiH, bAlapaNDitavIryalabdhiH / indriyalabdhiH khalu bhadanta ! katividhA prajJaptA ? gautama ! pazcavidhA prajJaptA, tadyathA-zrotrendriyalabdhiH yAvat sprshendriylbdhiH| jJAnalabdhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! jJAninaH, no ajJAninaH, santi ekake dvijJAninaH, evaM paJca jJAnAni bhananayA, tasya alabdhikAH khalu prakArakI kahI gaI hai ? (goyamA) he gautama ! (tivihA paNattA) vIrya labdhi tIna prakArakI kahI gaI hai / (taM jahA) jaise-(bAlavIriyaladdhI, paMDiyavoriyaladdhI, bAlapaMDiyavIriyaladdhI) bAlavIryalabdhi, paMDitavIryalabdhi, aura bAlapaNDitavIrya labdhi / (iMdiyaladdhI NaM bhaMte ! kahavihA paNNattA) he bhadanta ! indriyalabdhi kitane prakArakI kahI gaI hai ? (goyamA) he gautama! (paMcavihA paNNattA) indriyalabdhi pAMca prakArakI kahI gaI hai ? (taM jahA) jaise - ( soiMdiyaladdhI jAva phAsiMdiyaladdhI) zrotrendriyalabdhi yAvat sparzanendriyalandhi / (nANaladdhIyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! jJAnalabdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama! (nANI No annANI) jJAnalabdhivAle jIva jJAnI hI hote haiM, ajJAnI nahIM hote / ( atthe gaiyA dunnANI, evaM paMcanAgAiM bhayaNAe) inameM kitaneka jJAnI jIva do jJAnavAle hote haiM-isa taraha inako bhajanA se pAMca jJAna hote haiN| mApana vAya' edu seel t2il 2ii che. 'goyamA' ke gautama ! 'tivihA paNNattA' viya sacitra prA2nI DI 2. ' taM jahA' ma 'bAlacIriya laddhI, 'paMDiyavIriyaladdhI, bAlapaMDiyabIriya laddhI' mAlavAya" sandhi, paDitakIya alu bhane 5tivAya elu 'iMdiyaladdhI NaM bhaMte kaivihA paNNatA' lagapan! daya alwyaa prA2nI cha ? 'goyamA', gautama ! paMcavihA paNNattA' yi alvy pAMya prAnI cha. ' taMjahAbha 'soiMdiya laddhI jAca phasidiyaladdhI' zrotrIya sandhi-pAyata-25zendriya saci. 'nANaladdhIyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' sapA ! jJAna alrean 4 zuzAnI 5 che majJAnI ? 'goyamA' gautama ! 'nANI no annANI' jJAnasAni 1 jJAnI hAya cha mazAnI nahIM 'atthegaiyA dunANI evaM paMcanANAI bhayaNAe' mA keTalAka jJAnI jhava be jJAnavALA hoya che. e rIte keTalAka ne bhajanAthI pAMca jJAna zrI. bhagavatI sUtra : Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.2 2.6 labdhisvarUpanirUpaNam 397 bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! no jJAninaH, ajJAninaH, santi ekake dvayajJAninaH, trINi ajJAnAni bhajanayA / AbhinibodhikajJAnalabdhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! jJAninaH, no ajJAninA, santi ekake vijJAninaH trINi jJAnAni catvAri jJAnAni bhjnyaa| tasya alabdhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? (tarasa aladdhIyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI annANI) he bhadanta / jJAna labdhirahita jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (No NANI, annANI) he gautama ! jJAnakI labdhi rahita jIva jJAnI nahIM hote haiM ajJAnI hote haiN| (atthegaiyA du annANI, tiNi annANANI bhayaNAMe) kitaneka inameM do ajJAnavAle hote haiM, kitaneka tIna ajJAnavAle hote haiM. isa taraha se ye bhajanAse tIna ajJAnavAle hote haiN| (AmiNiyohiyaNANaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA ki gANI annANI) he bhadanta ! Abhinibodhika jJAnalabdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama! (nANI no annANI) Abhinibodhika jJAnalabdhivAle jIva jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote haiM / (atthegaiyA dunnANI, cattAri nANAI bhayaNAe) inameM kitaneka jIva do jJAnavAle hote haiN| cAra jJAnavAle inameM bhajanA se hote haiM / arthAt kitaneka tIna jJAnavAle hote haiM aura kitaneka cAra jJAnavAle hote haiM / (tassa aladdhiyA NaM bhaMte jIvA ki nANI annANI) he bhadanta ! AbhinibodhikajJAnakI labdhi se rahita jIva kyA jJAnI DAya che. 'tassa aladdhIyANaM jovA ki nANI annANI' he ma.-1 ! jAna sadie 2hInA zu jJAnI hAya cha ? jAnI ? ' no nANI annANI' gautama ! jAna sahita jJAnI nahIM para masAnI haya cha. 'atthegaiyA du anANI, titrI annANANI bhayaNAe' mA 814 me bhajJAnava mana mAtra jAnA hoya che. mA zata namanAthI ajAnA hAya che. 'abhiNivohiyanANaladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' mata ! minimapi zAna ! zumAnI khAya che , mAna ? 'goyamA ' 3 gautama ! ' nANI no annANI' te zAnalv DAya cha, ajJAnI sAtA nayI. ' atthegaiyA dunANI cattArinANAI bhayaNAe' mA 44 73 me zAnavAyA 34 cha bhane 4Ane yAra jJAnanA mana DAya che. tai zas nA jAnavA mane Yean yA jJAnavA DAya che. 'tassa a. laddhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' ma.-1! linimAcara jAna zrI. bhagavatI sUtra : Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 bhagavatIsUtre gautama ! jJAnino'pi, ajJAnino'pi, ye jJAninaste niyamAt ekajJAninaHkevalajJAninaH, ye ajJAninaste santi ekake dvayajJAninaH, trINi ajJAnAni bhajanayA, evaM zrutajJAnalabdhikA api, tasya alabdhikA api yathA AbhinibodhikajJAnasya alabdhikAH / avadhijJAnalabdhikAH khalu pRcchA ? gautama ! jJAninaH, no ajJAninaH, santi ekake trijJAninaH, santi ekake catursAninaH, hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( goyamA ! nANI vi, annANI vi, je nANI te niyamA eganANI, kevalanANI, je annANI te atthegaiyA duannANI, tini annANAI bhayaNAe, evaM suyanANaladdhiyA vi) he gautama ! Abhinibodhika jJAna labdhise rahita jIva jJAnI bhI hote haiM, ajJAnI bhI hote haiM / jo jJAnI hote haiM, ve niyamase eka jJAnavAle hote haiN| jo ajJAnI hote haiM unameM kitaneka do ajJAnavAle hote haiM aura kitaneka tIna ajJAnavAle hote haiM / isI tarahase zruta jJAnalabdhivAle jIvoM ko bhI jAnanA cAhiye / (tassa aladdhiyA vi jahA AbhiNiyohiyanANassa aladviyA) zrutajJAnalabdhi rahita jIva Abhinivodhika jJAna labdhi rahita jIvoMkI taraha hote haiM / (ohinANaladdhiyANaM pucchA ) he bhadanta ! avadhijJAna labdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (nANI, no annANI) he gautama ! avadhijJAna labdhivAle jIva jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote / (atthe gayA tinnANI, atthegaiyA caunANI) inameM kitaneka jIva tIna 12nA 4 zAnI // cha ? mAnI jaya cha ? ' goyamA' gautama ! ' nANI vi annANI vi je, nANI te niyamA eganANI kevalanANI je annANI te atthegaiyA du annANI, tinni annANAI bhayaNAe evaM suyanANaladdhiyA vi'gautama ! mAliniyA jJAna vinAnA 4 jJAni 55 DAya cha bhane ajJAnI hoya che. je jJAnI hoya che te niyamathI eka jJAnavALA hoya che. je ajJAnI hoya che temAM keTalAka be ajJAnavALA ane keTalAka traNa ajJAnavALA hoya che. eja zata zrutajJAna alwaqt vAne 55 sama sevA. 'tassaaladdhiyA vi jahA AbhiNibohiyanANassa aladviyA' zrajJAna ele_2hita , mAlinimAvika jJAna all vinAna vAnI bhA4 DAya che. 'ohinANaladdhiyANaM pucchA' mata ! avavijJAna elvetNa 01 jJAnI hAya ajJAnI ? 'nANI no annANI' gautama! avadhijJAna yA 4 sAnI . ajJAnI nahI. * atthegaDayA tinnANI, atthegaiyA caunANI' mA mA 75 jAnavANA THRITHI zrI. bhagavatI sUtra : Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mU. 6 labdhisvarUpanirUpaNam 399 ye trijJAninaste AbhinibodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, avadhijJAninaH, manaHparyavajJAninaH / tasya alabdhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH ? ajJAninaH ? gautama ! jJAnino'pi, ajJAnino'pi, evam avadhijJAnava ni catvAri jJAnAni trINi ajJAnAni bhajanayA / manaHparyavajJAnalabdhikAH khala pRcchA ? gautama ! jJAninaH, no ajJAninA, santi ekake trijJAninaH santi jJAna vAle hote haiM aura kitaneka jIva cAra jJAnavAle hote haiM / ( je tinnANI-te abhiNiyohiyanANI, suyanANI, ohinANI) jo tIna jJAnavAle hote haiM. ve Abhinibodhika jJAnavAle hote haiM, zrutajJAnavAle hote haiM aura avadhijJAnavAle hote haiM / (je caunANI-te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI, maNapajjavanANI) jo cAra jJAna vAle hote haiM-ve matijJAnavAle zrutajJAnavAle, avadhijJAnavAle aura mana; paryava jJAnavAle hote haiM / (tassa aladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI anANI) he bhadanta ! jo jIva avadhijJAna landhise rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (nANI vi, annANI vi) he gautama ! avadhijJAna labdhi rahita jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / (evaM ohinANavajjAiM cattAri nANAI, tini annANAiM bhayaNAe) isa taraha avadhijJAna labdhi rahita jJAnI jIvoM ke avadhijJAnako choDa kara cAra jJAna aura ajJAnI jIvoM ke tIna ajJAna bhajanA se hote haiN| maNapajavanANaladdhiyANe pucchaa| he bhadanta! manaHparyava jJAna labdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote 4 che 444 71 yAra jJAnavA hoya che. 'je tinnANI te AbhiNibohiyanANI suyanANI ohinANI' netra jJAnavA che mAliniyamAthi sAna zrutajJAna,bhane madhijJAnavAlIya . te caunANI te AbhiNibohiyanANI suyanANI ohinANI, maNapajjavanANI' ne yA2 jJAnavA DAya che. te matitAna, zratajJAna paziAna mana mana:payazAna me yAra jJAnapADAya che. 'tassa aladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI saha-ta! 21 avadhi jJAna sandhirahita lAyacha ta sAnI DAya masAnI ? 'nANI vi annANI vi' gautama ! avavijJAna vinAnA 01 zAnI paDAya cha bhane ajJAnI paDAya cha. 'evaM ohiyanANavajjAiM cattArinANAI, tini annANAI, bhayaNAe' me zata madhizAna sandhivinAnAvAne avadhijJAnane choDIne cAra jJAna ane ajJAnI jIvone traNa ajJAna bhajanAthI hoya che. 'maNapajjavanAgaladdhiyANaM pucchA' manta! bhana: 5 jJAna evel 04 zrI. bhagavatI sUtra : Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 bhagavatI sUtre " * ekake caturjJAninaH ye trijJAnanaste AbhinivodhikajJAninaH zrutajJAninaH, avadhijJAninaH, manaH paryavajJAninaH / tasya alabdhikAH khalu pRcchA ? gautama ! jJAnino'pi, ajJAnino'pi, manaH paryavajJAnavarjIni catvAri jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA / kevalajJAnalabdhikAH khalu madanta ! jIvAH kiM jJAninaH, haiM? ( NANI - no annANI) he gautama! manaHparyavajJAnalabdhivAle jIva jJAnI hote haiM - ajJAnI nahIM hote ! ( atthegaimA tibhANI, atthegaiyA caunANI, je tinANI te AbhiNibohiyanANI suthanANI maNapajjavaNANI-je caunANI te AbhiNibarohiyanANI, suyanANI, ohinANI, maNapajjavanANI) inameM kitaneka to tIna jJAnavAle hote haiM aura kitaneka cAra jJAnavAle hote haiN| jA tIna jJAna vAle hote haiM, ve AbhinibodhikajJAna vAle zrutajJAnavAle aura manaH paryavajJAnavAle hote haiM aura jo cAra jJAnavAle hote haiM ve abhiniyodhikajJAnavAle zrutajJAnavAle, avadhijJAnavAle, aura manaH paryavajJAnavAle hote haiM / ( tassa ( tassa aladdhiyANaM pucchA - ) he bhadanta ! jo manaH paryavajJAnalabdhise rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (godhamA ) he gautama! manaH paryavajJAna labdhise rahita jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / (maNapajjavaNANavajjAhUM cattAriNANAI, tiniaNNANAI bhayaNAe ) jo jJAnI hote haiM unako manaHparyavajJAna ko choDakara cAra jJAna aura ajJAnIko tIna ajJAna bhajanAse hote haiN| (kevalanANalabdhiyANaM jJAnI hoya che? he ajJAnI heya che ? 'nANI no annANI' he gautama! manaHparyavajJAna samdhivAjA va jJAnI hoya he ajJAnI ha!tA nathI. atthegaiyA tinnANI, atthegaiyA canANI je tinnANI te AbhiNivohiyanANI, suyanANI, magapajjavanANI je caunANI te AbhiNivohiyanANI, suyanANI, ohinANI, maNapajjavanANI' temAM keTalAka traNa jJAnavALA hoya che. temane Aiinaedhika jJAna, zrutajJAna ane manaHpava jJAna cheDIne cAra jJAnavALAone AbhiniSeAdhika jJAna, zrutajJAna,avadhijJAnaane manaHpava jJAna me thAra jJAna hoya che. ' tassa aladdhiyANaM pucchA' he lahanta ne manaHparyava jJAna samdhi vinAnA hoya che te zuM jJAnI hoya che ajJAnI ? 'goyamA ' he gautama! manaHvajJAna labdhi vagaranA chava jJAnI paNa hAya che ane ajJAnI paNa Aya che. 'maNapajjacanANavajjAI cattAri nANAI tinni annANAI bhayaNAe' ne jJAnI hoya che tene mana:parInane UDIne cAra nAna ane ajJAnIne traNu ajJAna bhajanAthI zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sa. 6 labdhisvarUpanirUpaNam 401 ajJAninaH ? gautama ! zAninaH, no anAninaH, niyamAt ekajJAninaH kevalajJAninaH, tasya alabdhikAH khalu pRcchA ? gautama ! jJa.nino'pi, ajJAnino'pi kevalajJAnavarjAni catvAri jJAnAni trINi ajJAnAni bhjnyaa| ajJAnalabdhikAH khalu pRcchA ? gautama ! no jJAninaH, ajJAninaH trINi ajJAnAni bhajanayA, bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! jo jIva kevalajJAna labdhivAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (nANI, no anANI-niyamA eganANI kevalanANI) kevala jJAnalabdhivAle jIva jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote| jJAno hote para bhI ve kevala eka jJAnavAle hI hote haiM do Adi jJAna vAle nahIM hote / eka jJAna meM bhI ve kevalajJAna vAle ho hote haiN| (tassa aladdhiyANaM pucchA) he bhadanta ! jo jIva kevalajJAna labdhi se rahita hote haiM ve kyA jJAnI hotA haiM yA ajJAnI hotAhai ? (goyamA) he gautama ! (nANI vi, annANI vi kevalanANavajjAiM cattAriNANAI tinni annANAI bhayaNAe) kevala jJAna labdhi se rahita jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / yadi ve jJAnI hote haiM to kevala jJAnavarja cAra jJAnavAle hote haiM aura yadi ajJAnI hote haiM to tIna ajJAnavAle hote haiM / aise jo ve hote haiM so niyama se nahIM hote haiM kintu 'bhajanA se hI hote haiN| (anANaladdhiyANaM pucchA) he bhadanta ! jo jIva ajJAna labdhivAle 4 cha. 'kevalanANaladdhIyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' hai mAna! zAna eduatNA hoya che te jJAnI DAya che ajJAnI ? 'goyamA' gItama! 'nANI no annANI niyamA eganANI kevalanANI' va jJAna sAmyavANA jIva jJAnI ja hoya che. ajJAnI hotA nathI ane te kevaLa eka jJAnavALA ja hoya che. be AdizAnavALA hotA nathI eka jJAnamAM paNa kevaLa jJAnavALA ja hoya che. 'tassa aladdhiyANaM pucchA' 2 73 vajJAna yA Gita hAya che te zuzAnI hoya che , ajJAnI ? 'goyamA' hai gautama ! 'nANI vi annANI vi kevala. nANavajAiM cattArinANAI tinni annANAI bhayaNAe' va jJAna samaya nA jIva jJAnI paNa hoya che ane ajJAnI paNa hoya che. je te jJAnI hoya che te teo kevaLa jJAnane choDIne cAra jJAnavALA hoya che ane je ajJAnI hoya te traNa ajJAnavALA hoya che. mevA tamA niyamayI hotA nathI 52tu manAthI hoya che. 'annANaladdhi yANaM pucchA lagavana ! 71 matAna samdhiAmA DAyacha ta zuzAnI Dya cha / re zrI. bhagavatI sUtra : Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 bhagavatImatre tasya alabdhikAH khalu pRcchA ? gautama ! jJAninaH, no ajJAninaH, paMca jJAnAni bhajanayA, yathA ajJAnasya labdhikAH alabdhikAzca bhaNitAH, evaM matyajJAnasya zrutAjJAnasya ca labdhikAH, alabdhikAzca bhaNitavyAH, vibhaGgajJAna labdhikAnAM zrINi ajJAnAni niyamAt, tasya alabdhikAnAM paJca jJAnAni bhajanayA, dve ajJAne niyamAt / / mU0 6 // hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama / (no nANI, anANI tinni anANAI bhayaNAe) ajJAna labdhivAle jIva jJAnI nahIM hote haiM kintu ajJAnI hI hote haiN| isa para bhI ve bhajanA se tIna ajJAnavAle hote haiN| (tassa aladdhiyANaM pucchA) he bhadanta ! jo jIva ajJAna labdhi se rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiN| (nANI, no anANI-paMca nANAI bhayaNAe) he gautama ! ajJAna labdhi se rahita jIva jJAnI hote haiM ajJAnI nahIM hote haiN| jJAnI hone para bhI ve bhajanA se pAMca jJAnavAle hote haiN| (jahA annANassa laddhiyA aladdhiyA ya bhaNiyA evaM mai annANassa suya annANassa ya laddhiyA ya aladdhiyA ya bhANiyavvA-vibhaMganANaladdhiyANaM tinni annANAI niyamA, tassa aladdhiyANe paMcanANAiM bhayaNAe, do annANAI niyamA) jisa prakAra se ajJAna labdhivAle aura ajJAna labdhi vinA ke jIva kahe usI prakAra se matyajJAna zrutAjJAna labdhivAle aura unakI labdhi vinA ke jIva kahanA caahiye| vibhaMgajJAna labdhivAle jIvoMke niyama se mazAnA 3/4 cha ? ' goyamA gautama! no nANI annANI tinni annANAI bhayaNAe' jAna mA 71 jJAnI DAtA nayI 55 ajJAnI DAya cha bhane tamA sapanAyI ajJAnavANA DAya cha ' tassa aladdhiyANaM pucchA' mAta ! ne bhajJAna dhi banA DAya che te jJAnI DAya che manAnI ? 'nANI no annANI paMcanANAI bhayaNAe' gautama ! azAna sandhi vinAnA 1 jAnI DAya che. 2majAnI hotA nathI. bhane manAyI pAya jJAnavANA hoya che. 'jahA annANassa laddhiyA, aladdhiyAya bhaNiyA evaM maiannANassa, suyaannANassa ya laddhiyAya, aladdhiyAya bhANiyavvA vibhaMganANaladdhiyANaM tinni annANAiM niyamA tassa aladdhiyANaM pacanANAiM bhayaNAe do annANAI niyamA' 2 rIta mazAna elain ane ajJAna labdhi vinAnA jIva kahyA che tevI ja rIte matyajJAna, zrutajJAna, labdhivALA ane temanI labdhi vinAnA jIvanA viSayamAM paNa samajI levuM. virbhAgajJAna labdhivALA jIne zrI. bhagavatI sUtra: Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 . 6 labdhisvarUpanirUpaNam 403 = TIkA - adhunA navame labdhadvAre labdhibhedAnAha - 'kaivihA NaM bhaMte' ityAdi / 'kavihANaM bhaMte ! laddhI paNNattA ?" gautamaH pRcchati - he bhadanta katividhA kiyatprakArA khalu labdhiH prajJaptA tatra labdhiH tattatkarmakSayAditaH Atmano jJAnAdiguNalAbhaH prajJaptA ? kathitA ? bhagavAnAha - 'goyamA ! dasavihA laddhI paNNattA' he gautama ! dazavidhA labdhiH prajJaptA, tadevAha - 'taMjahA 1 nANaladdhI, 2 daMsaNaladdhI, 3 caritalI, 4 caritA carittaladdhI, 5 dANaladdhI, 6 lAbhaladvI, 7 bhogaladdhI, 8 ubhogaladdhI, 9 vIriyaladdhI, 10 iMdiyaladdhI, ' tadyathA 1 jJAnalabdhiH, 2darzanatIna ajJAna hote haiM / aura jo vibhaMga jJAna labdhi se rahita hote haiM unake bhajanA se pAMca jJAna hote haiM yA niyama se do ajJAna hote haiM / TIkArtha- sUtrakArane isa nauve labdhidvArameM labdhi ke bhedoMko kahA hai, isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai ki 'kaha vihANaM bhaMte ! laddhI paNNattA' he bhadanta ! labdhiyAM kitane prakArakI kahI gaI haiM ? pratibandhaka karma ke kSayAdika se AtmAko jJAnAdika guNoMkA lAbha honA isakA nAma labdhi hai / isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'dasavihA ladvI paNNattA' labdhiyAM daza prakAra kI kahI gaI haiN| jo isa prakAra se haiM- 'nANaladvI' eka jJanalabdhi, dUsarI 'daMsaNaladdhI' darzanalabdhi, tIsarI 'caricaladdhI' 'cAritralabdhi, cauthI 'caritAaftaat' cAritrAcAritralabdhi, pAMcavI 'dANaladdhI' dAnalabdhi, chaThI 'lAbhaladdhI' lAbhalabdhi, sAtavIM 'bhogaladdhI' 'bhogalabdhi, AThavIM 'uba bhogaladdhI' upabhogalabdhi, nauvIM 'vIriyaladdhI' vIryalabdhi, dazavIM niyamathI traNa ajJAna hoya che ane vibhagajJAnalabdhi vinAnA veAne temane bhajanAthI pAMca jJAna hoya che agara niyamathI e ajJAna hoya che. artha : sUtrakAre A navamAM labdhidvAramAM labdhinA bhede kalA che. emAM gautama khAbhI pramukhe khevuM pUche che ! ' kaivihANaM bhaMte laddhI paNNattA ' ke lavanta ! labdhio keTalA prakAranI kahelI che. pratibaMdhaka karmanA kSAddhithI AtmAne jJAnAdika muzanAbha thv| tenuM nAma samdhi che, 3. - ' goyamA ' he gautama! ' dasavihA laddhI paNNattA' samdhi haza aAratI usI che ne yA ahAre 4. nANaladdhI 1, jJAnasandhi 1, daMsaNaladdhI 2, na sadhi 2, caritaladdhI 3, yAritrya samdhi carittAcaritaladdhI 4, yAritryA yaritrya samdhi 4, dANaladdhI 5, hAna saki 5, lAbhaladdhI 6, sAla aghi 6, bhogaladdhI 7, loga samdhi 7, unabhoga laddhI 8, upaloga adhi8, vIriyaladdhI 9, virya samdhi, iMdiya laddhI 10, 3, zrI bhagavatI sUtra : Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 bhagavatImatre labdhiH, 3 cAritralabdhiH 4cAritracAritralabdhiH, 5 dAnalabdhiH, 6 lAmalabdhiH, 7bhogalabdhiH, 8upabhogalandhiH, 9vIryalabdhiH 10indriyalabdhiH / tatra jJAnasya matizrutAdilakSaNasya paJcaprakArakasya vizeSabodharUpasya tathAvidhajJAnAvaraNakSaya-kSayopazamAbhyAM yathAsaMbhavalabdhiH lAbhaH jJAnalabdhiH 1, darzanaM rucilakSaNaH AtmanaH pariNAmaH, tasya labdhiH darzanalabdhiH 2, cAritram-cAritramohanIyakarmaNaH kSayAt, upazamAt, kSayopazamAbhyAM vA jAyamAno viratilakSaNaH jIvapariNAmaH, tasya labdhiH cAritralabdhiH 3, cAritrazca tadacAritrazceti cAritrAcAritraM saMyamAsaMyamaH, tasya labdhiH apratyAkhyAnakaSAyakSayopazamajanyo dezaviratirUpaH AtmapariNAmazcAritrAcAritralabdhiH, 4, paJcaprakArAntarAyakarmakSaya-kSayopazamajanyA dAnAdipaJcalabdhayo bodhyAH, tatra viziSTapariNAmapUrvakaM svakIyavastunaH parasvatvApAdanam, tasya labdhiH dAnalabdhiH 5, yatraiva 'iMdiyaladdhI' indriyalabdhi / tathAvidha jJAnAvaraNa karmake kSaya athavA kSayopazamase yathAsaMbhava matizruta Adi pAMca prakArake jJAnakA lAbha honA isakA nAma jJAnalabdhi hai / samyak, mizra yA mithyAzraddhAna rUpa AtmapariNAma kA lAbha honA isakA nAma darzanalabdhi hai / cAriza mohanIya karmake kSayopazamase, kSayase yA upazamase jAyamAna viratirUpa AtmapariNAma kI prApti kA nAma cAritralabdhi hai| apratyAkhyAna kaSAyake kSayopazama se jAyamAna dezaviratirUpa AtmapariNAmakI prAptikA nAma cAritrAcAritralabdhi hai| pAMca prakAra ke antarAya karmake kSaya athavA kSayopazamase dAnAdika pAMca labdhiyAM hotI haiM- inameM viziSTa pariNAmapUrvaka apanI vastu ko para ke liye denA isakA nAma dAna hai- 'anugrahArthaM svasyAtisargo dAnam' aisA Idriya labdhi 12, tathA te prakAranI jJAnavaraNa karmano kSaya athavA kSayopazamathI yathAprApta matizruta Adi pAMca prakAranI jJAnane lAbha tha tenuM nAma jJAna labdhi che. samyamizra yA miyA zraddhAna rUpa AtmapariNAmone lAbha thavo tenuM nAma darzana labdhi che. cAritraya mohanIya karmanA kSayapazamathI, kSayathI ke upazamathI thavAvALuM viratIrU5 Atma pariNAmanI prAptinuM nAma cAritrya labdhi che. apratyAkhyAna kaSAyanA kSayapazamathI thavAvALuM deza viratI rUpa AtmapariNAmanI prAptinuM nAma cAritryAcAritrya labdhi che. pAMca prakAranA aMtarAya karmanA kSaya athavA kSapazamathI dAnAdika pAMca labdhio thAya che. temAM vizeSa pariNAma pUrvaka pitAnI vastune bIjAnA sArU ApavI tenuM nAma dAna samdhi che. 'anugrahArthaM svasyAtisargo dAnam' medu siddhAMtanu vayana . tanI zrI bhagavatI sUtra : Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sa. 6 labdhisvarUpanirUpaNam 405 parasvatvApAdanaM kRtaM tadava gRhyamANaM pratigrahItrA AdeyalAbhaH, tasya labdhiH lAbhalabdhiH 6, bhogalabdhi:- bhogo manohArizabdAdiviSayAnubhavanam tasya, labdhiH bhogalabdhiH 7, atha ca paunaHpunyenaya syopayogaH saMbhavati sa vastrabhavanAdiH upabhogo vyavahriyate tasya labdhirupabhogalabdhiH 8, vIryalabdhiHvIryamAtmapariNAmo vizeSaceSTAlakSaNastasya labdhiH vIryalabdhiH 9, tathAindriyANAM-sparzanAdInAM matijJAnAvaraNakSayopazamasaMbhUtAnAmekendriyAdijAtinAmakarmodayaniyamitakraMmANAM paryAptakanAmakarmAdisAmarthyasiddhAnAM dravyabhAvarUpANAM labdhirAtmana iti indriyalabdhiH 10, / siddhAntakA kathana hai- usakI labdhi honA- isakA nAma dAnalabdhi hai| pratigrahItAko diye gaye dAnase jo lAbha prApta hotA hai usakA nAma lAbhalabdhi hai- yaha lAbhalabdhi lAbhAntarAya karmake kSayAdikase prApta hotI hai| manohArI zabdAdika viSayoMkA anubhavana karanA isakA nAma bhoga hai- isa bhoga kI prApti kA nAma bhogalabdhi hai| jisa vastukA bArabAra upayoga hotA hai usakA nAma upabhoga haijaise vastra, bhavana Adi- isakI prAptikA honA so upabhogalabdhi hai| bhoga aura upabhogakA lakSaNa isa prakArase siddhAntakAroMne kahA hai 'bhuktvA parihAtavyo bhogo, bhuktvA punazca bhoktavyaH / upabhogo'jJAnavasanaprabhRti paMcendriyo viSayaH // AtmAkA vizeSaceSTA rUpa jo pariNAma hai usakA nAma vIrya hai, isa vIryako labdhikA nAma vIryalabdhi hai| matijJAnAvaraNa karma ke labdhi thavI tenuM nAma dAna labdhi che. prati hitAne (lenArane) ApelA dAnathI je lAbha prApta thAya tenuM nAma lAbhalabdhi che. A lAbha labdhi lAbhAntarAya karmanA kSamAdikathI prApta thAya che. manohArI zakhA di viSayane anubhava karavo tenuM nAma joga che. tenI prAptinuM nAma bhegalabdhi che. eka vakhata bhegavavAmAM Ave te bhAga che. vAraMvAra bhegavavAmAM Ave te upabhega che. jemake vastra, bhavana ItyAdi) tenI prAptInuM kahevuM te upaga labdhi che. lega ane upabhoganuM lakSaNa siddhAMtakAe nIce pramANe darzAvela che - 'bhuktvA parihAtavyo bhogo' fullt. AtmAnuM vizeSa ceSTArUpa je pariNAma che tenuM nAma vIrya che te vIryanI labdhinuM nAma vIryalabdhi che. matijJAnAvaraNa karmanA kSayamathI bhAvendriyanuM tathA ekendriyAI jAti nAma karmanA udayathI tathA paryApta nAma karmanA udayathI prApta zrI. bhagavatI sUtra : Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 bhagavatI sUtre ! gautamaH pRcchati - 'nANaladdhI NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA ?" he bhadanta jJAnalabdhiH khalu katividhA kiyatprakArA prajJaptA ? bhagavAnAha 'govamA ! paMcavA paNNattA' he gautama ! jJAnalabdhiH paJcavidhA prajJaptA, 'taMjahA - AbhiNiboDiyaNANalI jAtra kevalaNANaladdhI tadyathA - AbhinibodhikajJAnalabdhiH matijJAnalabdhirityarthaH yAvat zrutajJAnalabdhiH avadhijJAnalabdhiH, manaHparyava jJAnalabdhiH, kevalajJAnalabdhizca / atha jJAnalabdherviparItAmajJAnalabdhiprarUpayituM pRcchati - 'annANaladdhI NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA ?" he bhadanta ! ajJAnalabdhiH khalu katividhA prajJaptA ? bhagavAnAha - 'goyamA ! titrihA paNNattA' he gautama ! kSayopazamake prApta bhAvendriyakA tathA ekendriyAdi jAti nAma karmake udayase tathA paryAptanAmakarmake udayase prApta dravyendriyakA lAbha honA arthAt dravyendriya evaM bhAvendriyarUpa indriyoMkI prApti honA isakA nAma indriyalabdhi hai / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM'nANaladdhINaM bhaMte! kaivihA paNNattA' he bhadanta ! jJAnalabdhi kitane prakAra kI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA ! paMcavihA paNNattA' he gautama! jJAnalabdhi pA~ca prakArakI kahI gaI hai / 'taMjahA' jaise- AbhiNivohighanANaladdhI, jAva ke balanANaladdhI' AbhiNibodhikajJAna- matijJAnalabdhi, zrutajJAnalabdhi, avadhijJAnalabdhi, manaHparyavajJAnalabdhi aura kevalajJAnalabdhi | aba gautama isa jJAnalabdhise viparItatAvAlI ajJAnalabdhi ke viSaya meM prabhuse pUchate haiM- 'annANaladdhINaM bhaMte ! kahavihA paNNattA' he bhadanta ! ajJAnalabdhi kitaneM prakArakI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA tivihA paNNattA' dravyendriyanuM nAma lAbha che. arthAta dravyendriya ane bhAvendriya rUpa indriyAnI prAptI thavI tenu nAma indriya samdhi che. abha :- nANaladdhINa bhaMte kaivihA paNNattA jJAna samdhi DeTalA prabhAranI che ? tenA uttaramA alu che; ' goyamA ' ' paMcavihA paNNattA' he gautama! jJAna samdhi yAMya aAranI che. te 'taMjahA ' ma 'AbhiNiboDiyanANaladdhI jAtra kevalanANaladdhI abhiniSe,dhika jJAna matijJAna labdhi zrutajJAna labdhi avadhi jJAna labdhi mana pa`vajJAna labdhi ane kevaLa jJAna labdhi. have gauvata svAmI jJAna labdhithI viparIta svarUpavALI ajJAna labdhinA viSayamAM prabhune che che ' annANaladdhIM NaM bhaMte kaivihA paNNattA' he bhagavan ! ajJAna samdhi DeTalA aAranI DeMTalI che. 'goyamA ' ' tivihA paNNattA' he gautama! ajJAna samdhi tra 6 , " zrI bhagavatI sUtra : 6 , " - Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 6 labdhisvarUpanirUpaNam 407 ajJAnalabdhiH khalu trividhA prajJaptA, 'taMjahA-maiannANaladdhI, suyaabhANaladdhI, vibhaMganANaladdhI' tadyathA-matyajJAnalabdhiH, zrutAjJAnalabdhiH, vibhaGgamAnalabdhiH, / gautamaH pRcchati- 'dasaNaladdhI NaM bhaMte! kaivihA paNNattA' he bhadanta ! darzanalabdhiH khalu katividhA prajJaptA ? bhagavAnAha- 'goyamA ! tivihA paNNattA' he gautama ! darzanalabdhiH khalu trividhA prajJaptA, 'taMjahA - sammaiMsaNaladdhI, micchAdasaNaladdhI, sammAmicchAdasaNaladdhI' tadyathA - samyagdarzanalabdhiH, mithyAdarzanalabdhiH, samyagamithyAdarzanalabdhiH, tatra mithyAtvamohanIya karmopazama-kSaya-kSayopazamajanyaH zraddhAnalakSaNaH AtmapariNAmaH samyagdarzanalabdhiH, mithyAtvapudgaladalikavedanasamudbhavo viparyAsarUpo jIvapariNAmo he gautama ! ajJAnalabdhi tIna prakArakI kahI gaI hai| jaise'mai annANaladI, suya annANaladdhI, vibhaMganANaladdhI' matyajJAnalabdhi, zrutAjJAnalabdhi aura vibhaMgajJAnalabdhi / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'daMsaNaladdhINaM bhaMte ! kaivihA paNNattA' he bhadanta ! darzanalabdhi kitane prakArakI kahI gaI hai ? uttarameM prabhu kahate haiM'tivihA paNNattA' he gautama! darzanalabdhi tIna prakArakI kahI gaI hai'taMjahA' jaise- 'samma daMsaNaladdhI, micchA daMsaNaladdhI, sammAmicchAdasaNaladdho' samyakadarzanalabdhi, mithyAdarzanalabdhi, samyakamithyAdarzanalabdhi inameM- mithyAtvamohanIya karmake upazamase, kSayase, athavA kSayopazamase janya jo zraddhArUpa Atma-pariNAma prApta hotA hai usakA nAma samyak darzanalabdhi hai| azuddha mithyAtva pudgalake dalikake vedanase samutpanna jo viparyAsarUpa jIva pariNAma hotA hai usakA nAma 42nI vA che bho 'maiannANaladdhI vibhaMganANaladdhI' bhatyajJAna - zrutajJAna a mane qiuol yAna - - 'dasaNaladdhINaM bhaMte kaivihA paNNattA bhagavana! ina 21 prA2nI 'kSI cha ! 6.- 'tivihA paNNattA' gautama ! - elu am sanI cha. 'jahA' ra 'sammadaMsaNaladdhI micchAdasaNa laddhI sammAmicchAdasaNaladdhI sampa, 4zana badhi, bhiyyAna saci ane samyagU miyA darzana labdhi temAM mithyAtva mehanIya karmane upazamathI, kSayathI athavA kSayapAmathI thavAvALI zraddhArUpa AtmapariNAma prApta thAya che. tenuM nAma samyagU dazana labdhi che. azuddha mithyAtva pudagalanA dalikena vedanathI utpanna thavAvALuM je vi5ryAsa rUpa jIva pariNAma rUpa thAya che. tenuM nAtha mithyA dAna labdhi che. adha zrI. bhagavatI sUtra : Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 bhagavatIsatre mithyAdarzanalandhiH, ardhavizuddhamithyAtyapudgaladAlikodayasamudbhavo mizrarucilakSaNo jIvapariNAmaH samyamithyAdarzanalabdhiH / gautamaH pRcchati'carittaladdhI gaM maMte ! kaivihA paNNattA' he bhadanta ! caritralabdhiH khalu katividhA prajJaptA ? bhagavAnAha- 'goyamA ! paMcavihA pannattA' he gautama ! cAritralabdhiH khalu paJcavidhA prajJaptA, 'taMjahA-sAmAiyacarittaladdhI, chedovaThThAvaNiyacarittaladdhI, parihAravimuddhicarittaladdhI, suhamasaMparAyacarittaladdhI, ahakkhAyacarittaladdhI' tadyathA- sAmAyikacAritralabdhiH, chedopasthApanIyacAritralabdhiH, parihAravizuddhicAritralabdhiH, sUkSmasaMparAyacAritralabdhiH, yathAkhyAtacAritralabdhiH, tatra 1 - prANAtipAtAdisAvadhayogaviratilakSaNasAmAyikarUpacAritrasya labdhiH sAmAyikacAritralabdhiH, sAmAyikacAritrazca dvividham mithyAdarzanalabdhi hai| ardhavizuddha mithyAtvapudgalake dalikoMke udayase samutpanna huA mizraruci rUpa jIvakA pariNAma isakA nAma samyaga mithyAdarzanalabdhi hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM ki'cArittaladvINaM bhaMte ! kAvihA paNNattA' he bhadanta ! cAritralabdhi kitane prakArakI kahI gaI hai? uttarameM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama ! paMcavihA paNNattA' cAritralabdhi pAMca prakArakI kahI gaI hai- 'taMjahA' ve usake pAMca prakAra isa tarahase haiM- 'sAmAiyacaritaladdhI, chedovaThThAvaNiya carittaladdhI, parihAravisuddhicaritnaladdhI, suhuma saMparAya carittaladdhI, ahakkhAyacarittaladdhI,' sAmAyika cAritralabdhi, chedopasthApanIya cAritralabdhi, parihAravizuddhicAritralabdhi, sUkSmasAMparAyacAritralabdhi aura yathAkhyAta cAritralabdhi / prANAtipAtAdi sAvadyayogaviratirUpa sAmAyikacAritrakA lAbha honA isakA nAma vizuddha mithyAtva pudagalanA dalikenA udayathI utpanna thavAvALA mikSa rUcirUpa jIvanuM pariNAma tanuM nAma sampamithyA 6zana samdhi cha. prazna :- 'caritaladdhI NaM maMte kAvihA paNNattA' sapA yAriya samma prA2nI cha. 3.- 'goyamA" gautama ! 'paMcavihA paNNattA' yAtriya sandhi pAMya 4AnI helA che. 'taM jahA' 'sAmAiyacaritta laddhI, chedovadyAvaNiyacarittaladdhI parihAravimuddhacaritta laddhI, muhumasaMparAyacarittaladdhI, ahakkhAyacaritta laddhI' sAmAyi: yAriya labdhi, chede pasthApanIya cAritrya labdhi pariNAma vizuddha cAritrya labdhi, saMpAya cAritrya labdhi ane yathApya cAritrya labdhi. prANAtipAtAdi sAvadyAga viratIrUpa sAmAyIka cAritryano lAbha thave tenuM nAma sAmAyika cAritrya che. A sAmAyika cAritrya be zrI. bhagavatI sUtra : Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sa. 7 labdhisvarUpanirUpaNam 409 itvaraM, yAvatkathikA, tatrAlpakAlikam itvaram, tacca prathamAntimatIyaGkaratIrtheSu anAropitavratasya zikSakasya bhavati, yAvatkayikazca yAvajjIvikaM sAmAyikacAritraM, tatra madhyamadvAviMzatitIrthaGkaratIrtheSu mahAvidehaviharamANatIrthaGkaratIyavartinAM sAdhUnAM bodhyam, teSAmupasthApanAyA abhAvAt, itvara sAmAyikavatAM sAdhUnAmapi yAvajjIvaM sAvadhayogaviratipratijJAnAt punazcchedopa sthApanIyacAritragrahaNe pUrvacAritratyAgApatyA patijJAbhaGgaH kathaM neti na sAmAyika cAritra haiM- yaha sAmAyikacAritra do prakArakA hotA haieka itvara aura dUsarA yAvatkathika alpakAlInakA nAma itvara hai / itvara sAmAyika cAritra prathama aura antima tIrthakarake tIyameM prathama dIkSA lenevAleko hotA hai / yAvajIva rahanevAle sAmAyikacaritra kA nAma yAvatkarthika sAmAyika cAritra hai| ___ yaha cAritra madhyama 22 tIrthakaroMke tIrthameM mahAvidehameM viharamANa tIrthaMkaroMke tIrthameM vartamAna sAdhuoMke hotA hai / kyoMki unameM upasthApanAkA abhAva rahatA hai isakA kAraNa yaha hai ki ye sAdhu Rju prAjJa hote haiM / isa liye inake cAritrameM doSa nahIM lagate haiM / yahAM aisI AzaMkA nahIM karanA cAhiye ki- 'itvara sAmAyikavAle sAdhuoMke bhI jo sAmAyikacAritra hotA hai vaha bhI to yAvat jIva mAvadyayogaviratirUpa hotA hai- kyoMki isameM sAvadyayogake tyAgakI pratijJA yAvatjIva rahatI hai phira chedopasthApanIyacAritrake grahaNa karane meM pUrvacAritra ke tyAga hone kI Apatti se pratijJAbhaMgarUpa doSa kyoM nahIM lagatA hai !' kyoM ki chedopsthaapniiyprakAranuM hoya che. 1 Ivara ane bIjuM yAvatakathita 2 apakAlinanuM nAma ivara che. ivara sAmAyika cAritrya pahelAM ane chelA tirthaMkaranA tIrthamAM prathama dIkSA levAvALAne thAya che. yAvata-jIvaMta paryata rahevAvALA sAmAyika cAritryanuM nAma yAvakathita sAmAyika cAritraya che. A cAritrya madhyama 22 bAvIzamAM tirthaMkaranA tIrthamAM tathA mahAvidehamAM vicaratA tirthakarenA tIrthamAM vartamAna sAdhuone hoya che. kemake temanAmAM upasthApanAne abhAva hoya che. tenuM kAraNa e che. sAdhu ju ane prANa hoya che. tethI temanA cAritramAM doSa lAgatuM nathI. ahIM evI zaMkA na karavI ke Ivara sAmAyika sAdhuone paNa je sAmAyika cAritrya hoya che te paNa yathAvatajIva sAvAga viratIrUpa heya che. kemake emAM sAvalayAganA tyAganI pratijJA yAvatajIva rahe che. pachI chedepasthApanIya cAritryanA prahaNa karavAmAM pahelAnA cAritryanA tyAga thavAnI ApattithI pratijJA bhaMga deSa lAgato nathI. kemake sAmAyika cAritra cAritryamAM paNa zrI. bhagavatI sUtra : Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 bhagavatIsUtro vAcyam, chedopasthApanIyacAritre'pi prANAtipAtAdisAvadhayogaviratisattvena pratijJAbhaGgasaMbhavAta, kintu taccAritrasya vizeSazuddhisa bhavena nAmamAtrata stayobhaidA / 2 - pUrvacAritraparyAyalakSaNasthamAktanasayamasya vyavacchede sati upasthApanIyam anagAre AropaNIyaM chedopasthApanIyacAritraM pUrvacAritraparyAyaM vyavacchidya punarmahAvatAropaNamityarthaH, tad dvividhaM-sAticAra niraticAraM ceti, tatra itvarasAmAyikavataH prathamadIkSitasya punarmahAvatAropaNam, anyatIrthaGkarAnagArANAm tIrthaGkarAntaratIrthapraveze vA niraticAracAritraM bhavati, yathA pArzvanAthasyAnagArANAM mahAvIrasya tIrthe samAgatya paJcamahAvratadharmagrahaNaM cAritrameM bhI prANAtipAta Adi sAvadhayoga kI tyAgarUpa virati rahatI hI hai- isaliye pratijJAbhaGgakA doSa nahIM lagatA hai| chedopasthApanIya cAritrake dhAraNa karanese pUrvacAritrameM vizeSa zuddhikI saMbhAvanAse una donoMmeM nAma mAtrakA hI bheda hai / chedopasthApanIyapUrvakI cAritraparyAyakA cheda karake punaH mahAvratoMkA usa anagArameM AropaNa kiyA jAtA hai isa liye isa cAritrakA nAma chedopasthApanIya cAritra aisA haiN| isa taraha yaha cAritra pUrvacAritraparyAyako cheda karake punaH mahAvatoMko AropaNa karane ke nimitta hotA hai| yaha cAritra sAticAra aura niraticArake bhedase do prakArakA hai| prathama dIkSita itvara cAritravAleke punaH mahAvratoMkA AropaNa karanA yaha niraticAra itvarikacAritra hai / athavA- anya tIrthaMkarake anagAroMkA anya tIrthaGkarake tIrtha meM praveza karane para yaha niraticAra cAritra hotA hai / jaise pArzvanAthake anagAroMkA mahAvIrake tIrtha meM Akarake paMcamahAvrata prANAtipAtAdi sAvadaganA tyAgarUpa viratI rahe che. tethI pratijJA bhaMganA doSa lAgata nathI. chedepasthApanIya cAritryanA dhAraNa karavAthI pahelAnA cAritramAM vizeSa zuddhinI saMbhAvanA hovAthI te baMnemAM nAma mAtrane ja bheda che. chedapasthApanIya pahelAnA cAritraya paryAyano cheda karIne pharI mahAvatenuM te anagAramAM AropaNa karAya che. eTale A cAritryanuM nAma che sthAnIya cAsTiva cheA rIte A cAritrya pUrva cAritrya paryAyane cheda karIne punaH- pharI mahAvratone AropaNa karavAmAM nimitta hoya che. A cAritrya sAticAra ane nIratIcAranA bhedathI be prakAranuM che. prathama dikSIta Itvara cAritryavALAne pharI mahAvratanuM AropaNa karavuM te niratIcAra ivara cAritrya che athavA anya tirtha kare anagAranuM anya tirthakaronA tIrthamAM praveza karavAthI A niraticAra cAritrya thAya che. jemake pArzvanAthana AnagAranuM mahAvIranA tIrthamAM AvIne paMca mahAvrata dharmanuM zrI. bhagavatI sUtra: Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mU. 7 labdhisvarUpanirUpaNam 411 bhavet, tathA samUlamahAvataghAtinAmanagArANAM punarmahAvratagrahaNaM sAticAracAritraM bhavati, 3-tapovizeSaH parihArastena Atmano vizuddhiyasmiMstat parihAravizuddhikaM cAritraM, tasya labdhiH-parihAravizuddhikacAritralabdhiH, taccAritraM dvividham-nirvizamAnakam, nirviSTakAyikaJca, yathA navasAdhUnAmeko gaNastatra catvAraH parihArikAstapazcaranto bhaveyuH, catvArazca vaiyAvRtyakarAH, ekazca vAcanAcAryo bhavet, tatrAdyAzcatvAro nirvizamAnakAH, antimAH paJca nirviSTakAyikA ucyante, tatra nirvizamAnakAnAM jaghanyena tapomAnaM - grISme Rtau jaghanya ekopavAsaH madhyamau dvAvupavAsau, utkRSTAstraya upavAsAH; zizire dharmakA grahaNa huA hai / tathA samUla mahAvratoMkA ghAta karanevAle sAdhuoMkA jo phirase mahAvratoM kA grahaNa karanA hotA hai vaha sAticAra cAritra kahalAtA hai / tapovizeSakA nAma parihAra hai / usa parihArase AtmAko vizuddhi jisameM hotI hai vaha parihAra vizuddhika cAritra hai| isa cAritrakI labdhikA honA isakA nAma parihAra vizuddhikacAritralabdhi hai / yaha cAritra do prakArakA hotA hai- eka nirvizamAnaka aura dUsarA nirviSTakAyika jaise- nau sAdhuoM kA eka gaccha hotA hai, ina meM cAra sAdhu tapa karanevAle hote haiM, cAra vaiyAvRtya karanevAle hote haiM aura eka vAcanAcArya hotA hai / inameM cAra sAdhu jo tapasyA karate haiM ve nirvizamAnaka aura antima pAMca nirviSTakAyika kahalAte haiM / nirvizamAnakoMkA tapa jaghanyarUpase isa prakArase haiM-grISmaRtu meM jaghanya eka upavAsa, madhyama do upavAsa prahaNa thayuM che. tathA samUha mahAvratano vAta karavAvALA sAdhuonA ja pharIthI mahAvatenuM grahaNa karavuM thAya che te sAticAra cAritrya kahevAya che. tame vizeSanuM nAma parihAra che. te parihArathI AtmAnI vizuddha jemAM thAya che te parihAra vizuddhi cAritrya che. te cAritryanI labdhinuM thayuM tenuM nAma parivAra vizuddhika cAritrya labdhi che. A cAritrya be prakAranA hoya che 1. nirvizamAnaka, 2. nirvizaSTakAyika jemake navasAdhuono eka gaccha hoya che temAM cAra sAdhu tapa karavAvALA heya cAra vaiyAvRta karavAvALA hoya ane eka vAcanAcArya hoya che. temAM cAra sAdhuo tapasyA kare che te nirviza mAnaka ane aMtima pAMca nirviSTa kAyika kahevAya che. nivimAnakenuM tapa jadhanya rUpathI A pramANe che-grISma RtumAM jadhanya eka upavAsa, madhyama be upavAsa ane utkRSTa traNa upavAsa varSARtumAM jadhanya traNa upavAsa, madhyama cAra upavAsa ane zrI. bhagavatI sUtra : Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre jaghanyau dvAvupavAsau, madhyamAtraya upavAsAH, utkRSTAzcatvAra upavAsAH, varSoM jaghanyAstraya upavAsAH, madhyamAzcatvAra upavAsAH, utkRSTA paJca upavAsAH, pAraNA, AcAmazca (AyabIla) bhavati, evaMrItyA SaNmAsAvadhi tapazcaraNAnantaraM tapaHkArakA vaiyAttyaM kurvanti, caiyAratyakarAzca paNmAsAvidhi tapazcaranti, tato vAcanAcAryo'pi Sa mAsAvadhi tapazcarati, teSu ekoguruH zeSA aSTau tadvaiyAvRttyakA bhavanti, parihAravizuddhikacAritrajighRkSavastIrthaGkarasakAzAta kevalajJAnisakAzAd vA cAritraM gRhNanti, athavA tIrthaGkarakevalinikaTagRhItapravajyasyAnagAramya sakAzAt gRhNanti 3, yatra sUkSmasya svalpasya eva aura utkRSTa tIna upavAsa varSARtumeM jaghanya tIna upavAsa, madhyama cAra upavAsa, utkRSTa pAMca upavAsa, ziziraRtumeM jaghanya do upavAsa, madhyama tIna upavAsa, utkRSTa cAra upavAsa pAraNAke dina AyaMbila kalpasthita nirviSTakAyika cAra vaiyAvRtya karanevAle aura eka vAcanAcArya ye- pratidina AyaMbila karate haiN| isa rItise cha mAsa tapasyA karane ke bAda tapa karanevAle sAdhu vaiyAvRtya karate haiM aura vaiyAvRtya karanevAle sAdhu cha mAsa taka tapasyA karate haiN| isake bAda vAcanAcArya bhI cha mAsa taka tapasyA karate hai| inameM se phira eka vAcanAcArya banatA hai, zeSa ATha usakI vaiyAvRtya karanevAle hote haiN| parihAra vizuddhika cAritra ko grahaNa karane kI icchAcAlA sAdhu tIrtha kara yA kevalajJAnI ke pAsa cAritra grahaNa karatA hai| athavA jima sAdhune tIrthakara yA kevalI ke pAsa pravrajyA grahaNa kI haiM usase bhI isa cAritra ko grahaNa karatA hai / jahA~ svalpa sNpraayutkRSTa pAMca upavAsa che. zizira RtumAM jadhanya be upavAsa, madhyama traNa upavAsa ane utkRSTa cAra upavAsa ane tamAma pAraNane divase AyaMbila kare ene ka9pasthita niviziSTakAyika cAra vauyAvRta karavAvALA ane eka vAcana.cArya te pratyeka divase AyaMbila kare che. te rIte cha mAsa sudhI tapasyA karyA bAda tapa karavAvALA sAdhu royAvrata kare ane vauyAvrata karavAvALA sAdhu cha mahinA sudhI tapasyA kare. te pachI vAyanAcArya paNa cha mAsa sudhI tapasyA kare. AmAMthI- temAMthI eka vAcanAcArya ane ane bAkInA ATha temanI vaiyAvRtti karavAvALA thAya che. parivAra vizuddhika cAritryane grahaNa karavAvALA sAdhu tirthaMkara che kevaLajJAnInI pAse cAritrya grahaNa kare che. athavA je sAdhunI, tItha karanI ke kevaLInI pAse pravajyA grahaNa karI hoya temanI pAsethI A cAritryanuM grahaNa kare che. jyAM sva91 saM5rAya kaSAya lebhAMzane udaya zrI. bhagavatI sUtra: Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.2 2. 7 labdhisvarUpanirUpaNam 413 saMparAyasya kaSAyasya lobhAMzarUpasyodayo bhavati tat sakSamasaMparAyacAritraM tasya labdhiH sUkSmasaMparAyacAritralabdhiH, taccAritraM dvividhaM-vizuddhayamAnakaM, saMklizyamAnakaM ca tatra vizuddhayamAnacAritraM kSapakazreNyAm upatramazreNyAcArohakasya bhavati, saMklizyamAnakaca upazamazreNitaH adhaHpatitasya bhavati 4, yatra sarvathA kaSAyodayAbhAvo bhavati tat yathAkhyAtacAritramucyate, yena prakAreNa akaSAyitayA AkhyAta yathAkhyAtamiti vyutpatteH, tacApi dvividhamupazamakam, kSapakaca gautamaH pRcchati -'carittAcarittaladdhI NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA' he bhadanta ! cAritrAcAritralabdhiH khalu dezaviratilabdhirUpA katividhA prajJaptA ? bhagavAnAi- 'goyamA! egAgArA paNNattA' he gautama ! kaSAya-lobhazi kA udaya hotA hai vaha sUkSma saMparAya cAritra hai| ima cAritra kI prAptikA nAma sUkSma saMparAya cAritralabdhi hai| yaha cAritra do prakAra kA hotA hai- eka vizuddhayamAnaka aura dUsarA saMklizyamAnaka inameM vizuddhayamAnakacAritra kSapakazreNI aura upazamazreNImeM car3hanevAleko hotA hai| aura saMklizyamAnakacAritra upazamazreNIse nIce giranevAle ke hotA hai| jisa cAritra meM kaSAya ke udaya kA sarvathA abhAva hotA hai vaha yathAkhyAtacAritra hai / yathAyena prakAreNa akaSAyitayA AkhyAtaM tat yathAkhyAtaM' aisI yathAkhyAta kI vyutpatti hai| yaha cAritra bhI do prakArakA hotA hai eka upazamaka aura dUsarA kSapaka / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM carittAcarittaladdhINaM bhaMte ! kaivihA paNNattA' he bhadanta ! cAritrAcAritralabdhi kitane prakArakI kahI gaI haiM ? cAritrAcAritralabdhi kA tAtparya dezacAritralabdhise hai / isake uttarameM prabhu kahate haiM- 'goyamA' thAya che te cAritryanuM nAma sUkSama saMparAya cAritrya labdhi che. A cAritrya be prakAranuM che. 1 vizuddhamAnaka ane 2 saMkalezyamAnaka temAM vizuddhamAnaka cAritrya kSapakazreNI ane upazama zreNamAM caDavAvALAone hoya che ane saMkalayamAna cAritrya uparAmazrIthI nIce javAvALA hoya che je cAritryamAM kaSAyanA udhyane sarvathA samApa DAyata yathAjyAta yAriya. 'yathA-pena prakAreNa akaSAyitayA AkhyAtaM tat yathAkhyAtaM ' mevI yayA yAtanI vyutpatti . te yAtriya para 2nu cha. ! 5zama bhane 2 154 prazna :- carittAcarittaladdhINaM bhaMte ! kAvihA paNNattA' manta! yAriyAyAmi alan prahAranI hI cha ? (yAriyA yAriya sacirnu tAtparya heza yAriya sandhiyA cha) 6:- 'goyamA' hai gautama! 'egAgArA paNNattA' 32 piratI 35 te yAriyAyAyi me zrI. bhagavatI sUtra : Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre cAritrAcAritralabdhiH ekAkArA ekaprakArA eva prajJaptA, mUlaguNottaraguNAnAM tadbhedAnAzcAvivakSaNAt dvitIyakaSAyakSayopazamajanyapariNAmamAtrasyaiva vivakSaNAt cAritrAcAritralabdherekAkAratvaM vijJeyam ' evaM jAtra uvabhogaladdhI gAgArA pattA evaM cAritrAcAritralabdhivadeva yAvat- dAnalabdhiHlAbhalabdhiH, bhogalabdhiH, upabhogalabdhiH ekAkArA prajJaptA, - dAnalabdhyAdInAmapi avAntara bhedAnAmavivakSaNAt ekAkArazvam ekaprakArakatvamava seyamityarthaH / gautamaH pRcchati - ' vIriyaladvINaM bhaMte ! kavidyA paNNattA ?" he bhadanta ! vIryalabdhiH khalu katividhA prajJaptA ? bhagavAnAha - 'goyamA ! tivihA paNNattA' he gautama! 'egAgArA paNNattA' dezavirati labdhirUpa vaha cAritrAcAritralabdhi eka prakArakI hI kahI gaI hai| yahAM para usake mUlaguNa aura uttaraguNarUpa bhedoMkI aura una bhedoMke bhI bhedoMkI vivakSA nahIM kI gaI hai / kevala dvitIya kaSAya jo amatyAkhyAna krodha mAna mAyA aura lobha haiM unake kSayopazamase janya pariNAma mAtrakIhI vivakSA kI gaI hai ataH isa cAritrAcAritralabdhi ko eka prakAravAlA kahA gayA hai / ' evaM jAva uvabhogaladdhI egAgArA pannattA' isI tarahasecAritrAcAritralabdhikI taraha hI yAvat- dAnalabdhi lAbhalabdhi, bhogalabdhi aura upabhogalabdhi ye labdhiyAM bhI eka eka prakArakIhI kahI gaI hai / yahAM para bhI inake avAntara bhedoMkI vivakSA nahIM kI gaI hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'vIriyaladviNaM bhaMte ! kaivihA paNNatA' he bhadanta ! vIryalabdhi kitane prakArakI kahI gaIhai ! isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'tivihA paNNattA' prakAranI kahelI che. ahIMA tenA mULa guNu ane uttara guNurUpa bhekrenI ane te bhedenA paNa bhedonI vivakSA karI nathI. kevaLa dvitIya kaSAya je apratyAkhyAta krodha, mAna, mAyA ane leAbha che tenA kSayApazamathI thavAvALA pariNAma mAtranI ja vivakSA karI che. eTalA bhATe te samdhine peDa prahAranI usI che. ' evaM jAtra uvabhogaladdhI egAgArA paNNattA' bheTa rIte yAritryAcAritrya samdhinI bhAi4 yAvata-darzana samdhi, sAla labdhi, bhega la,i ane upabhAganja elabdhie paNa eka prakAranI kahI che. ahIM paNa tenA avAntara bhedeAnI samIkSA (vivakSA) karI nathI. have gautama svAmI abdhi viSe prazna 42tAM ur3e 3 ' vIriyaladdhINaM bhaMte kaivihA paNNattA ' he bhagavAna ! vIrya sabdhi DeTalA aAranI ke ? uttaramA abu he che ! ' goyamA ' he gautama! 414 zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 2. 6 ladhisvarUpanirUpaNam 415 he gautama ! vIryalabdhiH trividhA prajJaptA 'taMjahA bAlabIriyaladdhI, paMDiyabIriya vaddhI, bAlapaMDiyavIriyaladdhI' tadyathA- bAlavIryalabdhiH, paNDitavIryalabdhiH, bAlapaNDitavIryalabdhiH / bAlasya-asaMyatasya yadvIryam-asaMyamayogeSu pravRtti nimittabhUtam tasya yA labdhiH sA bAlavIryalabdhiH, yadvA cAritramohodayAt vIryAntarIyakSayopazamAca jAyamAnA yA labdhiH sA bAlavIryalabdhiH, paNDitasya saMyatasya yadvIyaM sayamayogeSu pravRttikAraNabhUtaM tasya yA labdhiH sA paNDitavIryalabdhiH, tathA bAlapaNDitasya tu saMyatAsayatasya dezaviratasya yA labdhiH vIryalabdhi tIna prakArakI kahI gaI hai- 'taMjahA' jaise- 'bAlavIriya laddhI paMDiyavIriyaladdhI, bAlapaMDiyavoriyaladdhI' bAlavIryalabdhi, paMDitavIryalabdhi, bAlapaMDitavIryalabdhi. asaMyama yogomeM pravRttikA nimita. bhUta jo asaMyata jIvakA-saMyamarahita ajJAnI janakA vIrya hai vaha bAlavIrya hai- isa bAlavIrya kI labdhi kA nAma bAlavIrya labdhi hai| tAtparya kahanekA yaha hai ki saMyamarahita jIva kI ajJAnapUrvaka jo kaSTAnuSThAnameM pravRtti hoti hai vaha bAlavIryalabdhi hai| yaha labdhi cAritra mohanIya karmake udayase aura vIryAntarAya karmake kSamopazamase prApta hotI hai / jisa labdhikI prAptise saMyamameM jIvakI pravRtti hotI hai vaha paNDitavIryalabdhi hai / yahAM para paNDita zabdakA artha saMyata hai / saMyatakI vIryalabdhi use saMyamayogomeM pravRttikI kAraNabhUta hotI hai / tathA jisa labdhise dezaviratimeM pravRtti hotI hai vaha bAlapaNDita'tivihA paNNattA' pIya aft a prA2nI 44 cha. 'taM jahAbha bAlavIriyaladdhI paMDiyabIriyaladdhI bAlapaMDiyavIriyaladdhI' mAlavIya pi, pativAya labdhi ane bAlapaMDita vIrya labdhi. asaMyama gemAM pravRttinA nimitta bhUta je asaMya jIvanuM-saMyama vinAnA ajJAnI jananuM vinAnA ajJAnI jananuM vIrya hoya che te bAlavIrya che. tenuM nAma bAlavIrya labdhi che. tAtparya kahevAnuM e che ke saMyama vinAnA jIvonuM ajJAnapUrvaka je kaSTapUrvaka anuSThAnamAM pravRtti hoya che te bAlavIrya labdhi che. A labdhi cAritrya mehanIya karmanA udayathI ane viryAntarAya karmanA kSapazamathI prApta thAya che. je labdhinI prAptIthI saMyamamAM jIvanI pravRtti thAya che. te paMDitavIrya labdhi che. ahIM paMDita zabdano artha saMyata evo che. saMyatanI vIrya labdhi jene saMyama yegamAM pravRttinI kAraNabhUta hoya che. tathA je labdhithI dezaviratImAM pravRtti hoya che te bAla paMDita vIryaladhi hoya che. bAlapaMDita zabdane zrI. bhagavatI sUtra : Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sA bAlapaNDitabIryalabdhiH / gautamaH pRcchati- iMdiyaladI gaM bhaMte ! kAvihA paNNatA?' he bhadanta ! indriyalabdhiH khalu katividhA prajJaptA ! bhagavAnAha'goyamA ! paMcavihA paNNattA' he gautama ! indriyalabdhiH khalu paJcavidhA prAptA, 'ta jahA-soI diyaladdhI, jAba phAsidiyaladdhI' tadyathA- zrotrendriyalabdhiH , yAvat-ghrANendriyalabdhi rasanendriyalabdhiH, cakSurindriyala bdhiH, sparzendriyalabdhiH / gautamaH pRcchati-nANaladdhiyA NaM bhaMte ! jIyA kiM nANI, anANI ?' he bhadanta! jJAnandhikAH jJAnasya landhiyeSAMne tathA jJAnalandhimanta ityarthaH jIvAH kiM jJAnino bhavanti ? ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAi- 'goyamA ! nANI, no annANI, atthegaiyA dunnANI, evaM paca nANAI bhayaNAe' vIryalabdhi hai / bAlapaNDita zabdakA artha yahAM para saMyatAsaMyata-deza virati zrAvaka liyA gayA hai| aba gautama prabhuse aisA pachate hai'iMdiyaladdhiNaM bhaMte ! kaivihA paNNattA' he bhadanta ! indriyalabdhi kitane prakArakI kahI gai hai? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA he-gautama ! 'paMcavihA paNNattA' indriyalabdhi pAMca prakArakI kahI gai hai / 'taMjahA' jaise- 'soiMdiyaladdhI, jAva phAsidiyaladdhI' zrotrendriya labdhi, yAvat cakSurindriyalabdhi, ghANendriyalabdhi, rasanendriyalabdhi, aura sparzanendriyalabdhi / aba gautama prabhuse aisA pachate haiM- 'nANaladdhiyANaM bhNte| jIvA kiM nANo, annANI' he bhadanta ! jo jJAnalabdhivAle jIva hai ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM? uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama! 'nANI, no anANI, atthegaDyA dunnANI, evaM paMcanANAI bhayaNAe' jJAnalabdhivAle jIva jJAnI hotehaiM, aba satAyata vitI zrApa4 mevA yAya che. :- 'iMdiyaladdhINaM bhaMte kAvihA paNNattA' bhagavana! driya va prAznI hI che, uttaramA prabhu cha / 'goyamA' gautama ! ' paMcavihA paNNattA' driya zani pAMya aranI hI . ' taM jahA' bho 'soiMdiya laddhI, jAva phArsidiyaladdhI, zrotrandriya labdhi, bANedriyalabdhi rasanendriya labdhi, cakSurindriya labdhi ane sparzanendriya labdhi. prama:- nANaladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavan! jJAna labdhivALA che zuM jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che? u:'goymaa' he gautama ! 'nANI no annANI atthegaiyA dunnANI, evaM paMcanANAI bhayaNAe' sAnatAmiyA / jJAnI jAya cha, bhajJAnI hAtA nathI. re zrI. bhagavatI sUtra : Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramercandrikA TIkA za. 8 u. 2 su. 7 labdhisvarUpanirUpaNam 417 , he gautama ! jJAnalabdhimanto jIvA jJAnino bhavanti, no ajJAninaH, tatra santi ekake kecana dvijJAninaH, evaM teSAM paJca jJAnAni bhajanayA - kecana trijJAninaH, kecana caturjJAninaH kecana ekajJAninaH, tatrApi pUrvavat ekajJAninaH kevalajJAnino bhavanti / gautamaH pRcchati - ' tassa aladdhiyANaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! tasya jJAnasya alabdhikA alabdhikamanto jJAnalabdhirahitAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti ? ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! no nANI, annANI 'he gautama! jJAnalabdhirahitA jIvAH no jJAnino bhavanti, apitu ajJAnina eva bhavanti, tatra 'atthegaiyA duannANI tinni annANANi bhayaNAe' santi ekake kecana ajJAnino jIvA dvayajJAnino ajJAnI nahIM hote / jo jJAnI hote haiM unameM kitaneka do jJAnavAle hote haiM, kitaneka tIna jJAnavAle hote haiM, kitaneka cAra jJAnavAle hote haiM aura kitaneka eka jJAnavAle hote haiN| jo eka jJAnavAle hote haiM ve kevalajJAnavAle hote haiM- do jJAnavAle jo hote haiM ve matijJAna aura zrutajJAnavAle hote haiM ityAdi saba kathana pahile jaisA jAnanA cAhiye | aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'tassa aladdhiyANaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI? he bhadanta ! jo jJAnalabdhi se rahita hote haiM- aise jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJanI hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'no nANo annANI' jJAnalabdhi rahita jIva jJAnI nahIM hote haiM, kintu ajJAnI hI hote haiN| ina ajJAnI jIvomeM 'atthegayA hu annANI tinni aNNANANi bhayaNAe' kitaneka jIva do ajJAnavAle hote haiM aura kitaneka ajJAnI jIva jJAnI hoya che temAM keTalAka e jJAnavALA ane keTalAka traNa jJAnavALA ane keTalAka cAra jJAnavALA ane keTalAka eka jJAnavALA hoya che. je eka jJAnavALA hoya che te kevaLajJAnavALA ja hoya che. je e jJAnavALA heAya che. te matijJAna ane zruta jJAnavALA hoya te. chatyAhi samagramthana paDelAMnI prema samala sevu. prazna :- tassa aladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' he bhagavana ! ne lavajJAna sabdhi vagaranA hoya che te zuM nAnI hAya che ke ajJAnI hoya che? uH- no nANI annANI' jJAnasadhi rahIta vA jJAnI nahIM pazu ajJAnI che ajJAnImomAM ' atyegaiyA keTalAka jIva e ajJAnavALo, 8 yAne te duannANI, tinni annANANi bhayaNAe ' keTalAka traNa ajJAnavALA hAya che e rIte traNa ajJAnavALAnI bhajanA che. prazna : zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 bhagavatIsUtre bhavanti, trINi ajJAnAni bhajanayA, tathAca kecana vyajJAnino'pi / gautamaH pRcchati- 'AbhiNivohiyaNANaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, anANI?' he bhadanta ! AbhinibodhikajJAnalabdhikAH matijJAnalabdhimantaH khalu jIvAH kiM jJAninaH ? kiMvA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha- 'goyamA nANI, no aNNANI, atthegaiyA dunnANI tinANI cattAri nANAI bhayaNAe' he gautama ! AbhinibodhikajJAnalabdhimanto jIvA jJAnino bhavanti, no ajJAninaH, tatra santi ekake matijJAnalabdhimanto jJAninaH dvijJAninaH, teSAM matijJAnalabdhikAnAm catvAri jJAnAni bhajanayA bhavanti, kecana trijJAninaH, kecana caturjAnino'pi kevalinastu nAsti AbhinibodhikajJAnamiti bhAvaH / gautamaH pRcchati - 'tassa aladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annoNI ?' he bhadanta ! tasya AbhinitIna ajJAnavAle bhI hote haiM isa taraha tIna ajJAnavAle hone kI bhajanA hai| aba gautama prabhuse pUchate haiM- 'AbhiNibohiyaNANaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! AbhinibodhikajJAnalabdhivAle jIva kyA jJAnI hote hai yA ajJAnI hote haiM ? AbhinibodhikajJAnalabdhise tAtparya yahAM matijJAnalabdhise hai| isake uttarameM prabhu kahete haiM 'goyamA' he gautama ! 'nANI no aNNANI' Abhinibodhika jJAnalabdhivAle-matijJAnalabdhivAle jIva jJAnI hotehaiM, ajJAnI nahIM hote haiN| inameM 'atthegaiyA dunnANI, tinnANI cattAri nANAI bhayaNAe' kitaneka jIva do jJAnavAle hote haiM, kitaneka jIva tIna jJAnavAle hote haiM aura kitaneka jIva cAra jJAnavAle bhI hote haiM- arthAt cAra jJAnavAle jo matijJAnalabdhivAle jIvoMmeM hote haiM ve bhajanAse hote haiM arthAt hote bhI haiM ora nahIM bhI hote haiN| inameM kevalI nahIM hote haiN| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM. 'AbhiNibohiyanANaladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nAgI annANI ' manta! mAlinimAthi jJAna svipa 7 // jJAnI hoya che ajJAnI ? :- ' goyamA' gautama ! 'nANI no annANI' mAlinImAthi jJAna alia-matian elain 73 jJAnI DAyacha ajJAnI hotA nathI. temA 'atthegaiyA dunnANI tinnANI cattArinANAI bhayaNAe' mA 71 zAnavAmane 2194 jAna mana 21 04 cAra jJAnavALA hoya che. arthAta cAra jJAnavALA je matijJAna labdhivALA jIvamAM hoya che te bhajanAthI hoya che. eTale ke hoya che paNa kharA ane hatA paNa nathI. temanAmAM kevaLI hotA nathI. prazna:- 'tassa aladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' zrI. bhagavatI sUtra : Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TokA za.8 u.2 sU. 7 labdhisvarUpanirUpaNam 419 bodhikajJAnasya alabdhikAH labdhirahitAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha- 'goyamA ! nANI vi, annANI vi' he gautama ! matijJAnalabdhirahitA jIvAH jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi, tatra 'je nANI te niyamA eganANI kebalanANI, je annANI te atthegaiyA duannANI, tinni annANAI bhayaNAe' matijJAnalabdhirahitA ye jJAnino bhavanti te niyamAt ekajJAninaH kevalajJAnino bodhyAH, ye tu ajJAninaste santi ekake dva yajJAninaH, teSAM trINi ajJAnAni bhajanayA, kecana vyajJAninaH ityarthaH, 'evaM suyanANaladdhoyA vi' evam AbhinibodhikajJAnalabdhikavadeva zrutajJAnalabdhikA 'tassaalabdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiMnANI annANI' he bhadanta ! jo jIva AbhinibodhikajJAnalabdhi se rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiN| 'nANI vi, annANI vi' he gautama ! Abhinibodhika jJAnalabdhi se rahita jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiN| inameM 'je nANI te niyamA eganANI kevalanANI, je annANI te atthegaDyA duannANI, tinni aNNANAI bhayaNAe' jo jJAnI hote haiM ve niyama se eka kevalajJAnase jJAnI hote haiM aura jo ajJAnI hote haiM. unameM kitaneka do ajJAnavAle hote haiM tathA inameM jo tIna ajJAnI hote haiN| ve bhajanA se hote haiN| arthAt koI 2 inameM tIna ajJAnavAle bhI hote haiM / ' evaM suyanANaladdhi yA vi' Abhinivodhika jJAnalabdhibAloM kI taraha hI zrutajJAna labdhivAloMko bhI jJAnI hI jAnanA he bhagavAna je jIva abhinIpika jJAnalabdhithI rahita hoya che. teo zuM jJAnI hoya che majJAnI hAya cha ? 8. :- 'nANI vi annANI vi' gautama! mAlinImAdhi jJAna ladhika vagaranA jIvo jJAnI paNa hoya che ane ajJAnI paNa hoya che. temanAmAM 'je nANI te niyamA eganANI kevalanANI je annANI te atthegaiyA duannANI tinni annaNAI bhayaNAe'7 zAnI hAya che te niyabhayA me jJAnavALA hoya che ane je ajJAnI hoya che. temAM keTalAka be ajJAnavALA ane traNa ajJAnavALA bhAjanAthI hoya che. arthAta kaI kaI traNa ajJAnavALA paNa hoya che. 'evaM muyanANaladdhiyAvi' mAlinivAdhi4 zAnaeleuanAnI bhA34 // shrutmaansvALAone paNa jJAna ja samajavA, ajJAnI nahIM, jJAnImAM paNa keI be jJAnavALA ane zrI. bhagavatI sUtra : Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 bhagavatImutre api avaseyA, tespijJAnino no trijJAninaH, kecana kecana " C ajJAninaH, tatrApi kecana dvijJAninaH, caturjJAnino bhavanti iti bhAvaH / tamsa aladdhiyA vijahA AbhiNitrohiyanANassa alaDiyA' tasya zrutajJAnasya alabdhikA api labdhirahitA api jIvA yathA AbhinibodhikajJAnasya alabdhikAH pUrvavarNitAstathaiva jJAnino'pi, ajJAnino'pi ye jJAninaste niyamAt ekajJAninaH kevalajJAninaH, ye ajJAninaste bhajanayA kecana dUdhajJAninaH kecana vyajJAnino bhavanti iti bhAvaH / gautamaH pRcchati- 'ohinANaladdhIyA NaM pucchA ?' he madanta ! avadhijJAnalabdhikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH 1 kiMvA ajJAnino bhavanti ? iti pRcchA prazna, bhagavAnAha - 'goyamA ! nANI, no annANI' he gautama! avadhijJAnalabdhimantaH jJAnino bhavanti, no ajJAninaH, tatrApi atyegaiyA tinnANI, atthegaiyA 'caunANI' cAhiye. ajJAnI nahIM, jJAniyoM meM koI do jJAnavAle koi tIna jJAnavAle aura koI cAra jJAnavAle hote haiM / tassa aladdhiyA vi jahA AbhiNibohiyanANassa alaDiyA ' zrutajJAnakI labdhi se rahita jIva bhI AminibodhikajJAnalabdhi se rahita jIvoMkI taraha hI jAnanA caahiye| arthAt inameM jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / jo jJAnI hote haiM ve niyamase eka jJAna kevalajJAna se jJAnI hote haiM aura jo ajJAnI hote haiM ve bhajanA se kitaneka do ajJAnavAle hote haiM, aura kitaneka tIna ajJAnavAle hote haiM / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM 'ohinA NaladdhiyANaM pucchA' he bhadanta ! avadhijJAna labdhika jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isa praznakA uttara dete hue prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama! 'nANI, no annANI' avadhijJAna labdhika jIva jJAnI hI hote haiM, ajJAnI nahIM hote / jJAnImeM 'atthegaiyA tinANI, atthe - haiN| yAra jJAnavANA he!ya le tassa aladdhiyAvi jahA AbhiNiboDiyanANassaaladdhiyA zrutajJAna labdhI vagaranA jIvane paNa AbhinImadhika jJAnalabdhi rahitanA jIvAnI mAphka samajavA, arthAt temanAmAM keTalAka jJAnI, keTalAka ajJAnI paNa hoya che. je jJAnI hAya che te niyamathI eka jJAna-kevaLajJAnavALA hAya te ane je ajJAnI hAya che temajanAthI gleTale ke keTalAka e ajJAnavALA ane keTalAka traNa ajJAnavALA hAya che. ana :- ohinANaladdhiyANa pucchA ' he bhaddanta ! avadhijJAna labdhivALA " 6 ve| jJAnI hoya che haiM ajJAnI ! 3 :- 'goyamA' he gautama! 'nANI no annANI ' avadhijJAna labdhivALA jvA jJAnI ja hAya che, anAnI hAtA nathI. nAnIAmAM zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 mU.7 labdhisvarUpanirUpaNam 421 santi ekake kecana avadhijJAnalabdhikAH trijJAninaH, kevalamanaHparyavajJAnA sadbhAve trijJAnino bhavanti, santi ekake kecana caturjAnino bhavanti, teSAM kevalajJAnAbhAvAt, tatra-'je tinnANI te AbhiNiboDiyanANI, muyanANI ohinANI' ye trijJAnino'vadhijJAnalabdhikAste Abhinibodhika jJAninaH, zutajJAninaH, avadhijJAnino bhavanti, 'je caunANI te AbhiNiyohiyanANI, muyanANI, ohinANI, maNapajavanANI' ye tu caturjAninaste AbhinivodhikajJAninaH, zrutamAninaH, avadhizAninaH, manaHparyavajJAnino bhavanti / gautamaH pRcchati- 'tassa aladdhiyANaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI?' he bhadanta! tasya avadhijJAnasya alabdhikA landhikA labdhirahitAH khalla jIvAH ki jJAninaH, ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! nANI vi, annANI vi, gaiyA caunANI' kitaneka jIva tIna jJAnavAle hote haiM aura kitaneka cAra jJAnavAle hote haiN| jo tona jJAnaghAle hote haiM unake manaHparyavajJAna aura kevalajJAna nahIM hotA hai aura jo cAra jJAnavAle hote haiM unako kevalajJAna nahIM hotA hai. 'je tinnANI te AbhiNiyohiyanANI, suyanANI, ohinANI' yahI bAta vijJAnI hone meM isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| tathA 'je caunANI te AbhiNighohiyanANI, suyanANI, ohinANI, maNapajavanANI' cAra jJAnoM se jJAnI honekI bAta isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'tassa aladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! jo jIva avadhijJAnalabdhivAle nahIM hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM uttarameM prabhu kahate haiM'atthegaiyA tinnANI, atthegaiyA cau nANI' 8 // 1 e gAnA bhane keTalAka jIva cAra jJAnavALA heya che. je traNa jJAnavALA hoya che. temanAmAM mana:paryavajJAna ane kevaLajJAna hetuM nathI ane je cAra jJAnavALA hoya che temane kevaLajJAna hAtu nathI. tinnANI te abhiNibohiyanANI, suyanANI, ohiyanANI' je traNa jJAnavALA hoya che teo Abhinadhika jJAnazratajJAna, ane avadhijJAna e traNa jAnA DAya che. 'je caunANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI ohiyanANI, maNapajjavanANI' yA2 zAnathA jJAnI DAvAnI vAta 52n| sUtra54thA 2508 yAya. HA :- 'tassa aladdhiyANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' manta! re 75 avadhijJAna labdhivALA nathI. hetA te jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che? u. : zrI. bhagavatI sUtra : Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 bhagavatIsUtre he gautama ! avadhijJAnalabdhirahitA jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi bhavanti 'evaM ohinANavajjAiM cattAri nANAI, tinniannANAI bhayaNAe' evaM khalu abadhijJAnavarjAni catvArijJAnAni trINi ajJAnAni ca bhajanayA bhavanti, tathA cAradhijJAnasya labdhirahitA ye jJAninaste matizrutApekSayA dvijJAninaH, matizrutamanaHparyavajJAnApekSayA trijJAninaH, kevalajJAnApekSayA ekajJAnino bhavanti, ye tu ajJAninaste matyajJAna-zrutAjJAnApekSayA dvayajJAninaH, vibhaGgajJAna sahitApekSayA ca vyajJAnino bhavantIti bhAvaH / gautamaH pRcchati- 'maNa pajjavanANaladdhiyANaM pucchA' bhadanta ! manaHparyavajJAnalabdhikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH, ajJAnino vA bhavanti ? iti pRcchA praznA, bhagavAnAha'goyamA ! gANI, No anANI' he gautama ! manaHparyavajJAnalabdhikAH jIvA 'goyamA' he gautama ! 'nANI vi annANI vi' jo jIva avadhijJAna labdhivAle nahIM hote haiM ve jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote hai / 'evaM ohinANavajAiM cattAri nANAiM tinni aNNANAI bhayaNAe' jo jJAnI hote haiM ve matijJAnavAle, zrutajJAnavAle hote haiN| tathA- matijJAna, zrutajJAna aura manaHparyavajJAnavAle hote haiM, tathA ekajJAna- kevalajJAnavAle hote haiN| aura jo ajJAnI hote hai ve matyAjJAna, zrutAjJAnakI apekSAse do ajJAnavAle hote haiM, vibhaMgajJAna sahitakI apekSAse tIna ajJAnavAle hote haiN| aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM- 'maNapajavanANaladdhiyANaM pucchA' he bhadanta ! manaHparyavajJAnalabdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA! 'nANI No anANI' he gautama ! 'goyamA' gautama ! ' nANI vi annANI vi' 2 75 madhi-jAna sandhi hita DAya che te zAnI 55 DAva cha bhane azAnI 595 khAya che. 'evaM ohinANa vajjAI cattArinANAI tinni annANAI bhayaNAe' se jAnA hAya bhtijJAna ane mRta jJAnavALA hoya che, temaja matikRta ane manaHpavajJAnavALA hoya che tathA eka jJAna-kevaLajJAnavALA ja hoya che ane je ajJAnI hoya che. te matyajJAna, tArAnanI apekSAe be ajJAnavALA hoya che ane virbhAgajJAna sahitanI apekSAe trA majJAna DAya che. 5 :- 'maNapajjabanANaladdhiyANaM pucchA ' saha-ta! mana:paya jJAna miyA pazAnI cha / ajJAnI hAya cha ? 6.:-'goyamA' jItama! nANI no annANI' bhana:55 jAnaelaqt 94 zAnI hAya. zrI. bhagavatI sUtra : Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 7 labdhisvarUpanirUpaNam 423 jJAnino bhavanti, no ajJAninaH, tatra 'atthegaiyA tinANI, atthegaiyA caunANI' santi ekake manaHparyavalabdhimanto jJAninaH avadhikevalajJAnasyaivAbhAvAt caturjAnino bhavanti, tatra 'je tinnANI te AbhiNivohiyanANI, suyaNANI, maNapajjavaNANI' ye trijJAninaste AbhinibodhikajJAninA, zrutajJAninaH, manaHparyavajJAninA bhavanti, je caunANI te AbhiNibohiyaNANI, muyanANI, ohinANI, maNapajjavanANI' ye tu catursAninaste AbhinibodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, avadhijJAninaH, manaHparyavajJAninazca bhavanti-iti bhaavH| gautama pRcchati- 'tassa aladdhiyA NaM pucchA ? he bhadanta ! tasya manaHparyavajJAnasya alabdhikA labdhirahitAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha- 'goyamA! NANI vi, annANI vi' he gautama ! manaHparyavajJAnalabdhirahitAH jIvAH jJAnino'pi bhavanti, ajJAninomanaHparyavajJAnalabdhivAle jIva jJAnI hI hote haiM ajJAnI nahIM hote / inameM 'atthegaiyA tinnANI, atthegaiyA caunANI' kitaneka manaHparyavajJAnalabdhivAle jIva avadhikevalajJAnake abhAvase matijJAnI, zrutajJAnI aura manaHparyavajJAnI hote haiM tathA kitaneka kevalajJAnake abhAvase cAra jJAnI- matijJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI aura manaHparyavajJAnI hote haiM / yahI bAta 'je tinnANI, te AbhiNiyohiyanANI, suyanANI, maNapajavanANI' ina sUtrapAThoMse prakaTa kI gaI haiN| aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM- 'tassa aladdhiyANaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta! jo manaHparyavajJAnalabdhise rahita hote haiM-aise jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama ! 'NANI vi annANI vi' manaHparyavajJAnalabdhise rahita jIva jJAnI bhI hote haiM aura majJAnI jAta nathA. tabhanAmA 'atthegaiyA tinnANI, atthegaiyA caunANI' keTalAka mana:paryavajJAna labdhivALA cha kevaLajJAnanA abhAvamAM matijJAnI, zrutajJAnI ane mana:paryavajJAnI hoya che ane keTalAka kevaLa jJAnanA abhAvamAM matijJAnI, zrutajJAnI avadhijJAnI ane mana:paryAvajJAnI e cAra jJAnavALA hoya che. eka vAta 'je tinnANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, maNapajjavanANI, je caunANI te AbhiNibohiyanANI suyanANI, maNapajjavanANI' se sUtrA samAyA che. pra :- tassa aladdhiyANaM bhaMte pucchA 'Hera ! re mana:vAnasahita DAya cha vA / jJAnI DAya cha, ajJAnI ? 6. :- 'goyamA' hai gautama! 'nANI vi annANI vi' bhana:5vajJAna authI hita jJAnI zrI. bhagavatI sUtra: Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 424 bhagavatIsane 'pi, tatra 'maNapajavaNANavajAI cattAri NANAI, timi annANAI bhayaNAe' manaHparyavajJAnavarjAni catvAri jJAnAni, trINi ajJAnAni ca bhajanayA bhavanti, tathA ca manaHparyavajJAnasyAlabdhikA ye jJAninaste matizrutApekSayA dvijJAninaH, matizrutAvadhijJAnApekSayA trijJAninaH, kevala jJAnApekSayAtu ekajJAnino bhavanti, ye tu ajJAninaste matyajJAna-zrutAjJAnApekSayA dvayajJAninaH, matyajJAna-zrutAjJAna vibhajJAnApekSayA tu vyajJAnino bhavantIti bhAvaH / gautamaH pRcchati'kevalanANaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI kevalajJAnalabdhikAH khala bhadanta ! jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino cA? bhagavAnAha'goyamA! nANI, no annANI, niyamA egaNANI kevalanANI' he gautama ! kevalajJAnalabdhikA jIvA jJAnino bhavanti, no ajJAninaH, tatrApi niyamAta ajJAnI bhI hote haiM / jo inameM jJAnI hote haiM ve 'maNapajjavaNANavajAiM cattAriNANA tini anmANAI bhayaNAe' matijJAna, zrutajJAnakI apekSAse do jJAnavAle hote haiM aura matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAnakI apekSAse tInajJAnavAle haiM aura kevalajJAnakI apekSAse eka jJAnavAle hote haiN| tathA jo inameM ajJAnI hote haiM ve matyajJAna, tAjJAnakI apekSAse do ajJAnavAle aura vibhaMgajJAna sahita tIna ajJAnavAle hote haiM / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'kevalanANaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva kevalajJAna labdhivAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'nANI, no anANI' kevalajJAna labdhivAle jIva niyamase jJAnI hI hote haiM paNa hoya che ane ajJAnI paNa hoya che. temanAmAM je jJAnI hoya che teo 'maNapajjavanANavajjAi cattArinANAI, tinni annANAI bhynnaae| | matijJAna, zrutajJAna e be zAnathI jJAnavALA hoya che. ane matijJAna, zratajJAna ane avadhijJAnanI apekSAe traNa jJAnavALA ane kevaLajJAnanI apekSAe keTalAka kevaLajJAnavALA ja hoya che. tathA temAM je ajJAnI hoya che te matyajJAna, zratIjJAnanI apekSAe be ajJAnavALA ane visaMgatAna sahitanI apekSAe traNa jJAnavALA hoya che. prazna - kevalanANaladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI'lata ! 20 PanAnAmyA DAya cha / jJAnI DAya che bhajJAnI hoya che ? 6. :- 'goyamA' sota nANI no annANI' jJAnavA niyamayI jJAnI 34 . zrI. bhagavatI sUtra : Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sa. 7 labdhisvarUpanirUpaNam 425 , niyamataH kevalajJAnalabdhikA ekajJAninaH kevalajJAnina eva bhavanti / gautamaH pRcchati - 'tassa alaDiyA NaM pucchA ?" he bhadanta ! tasya kevalajJAnasya alabdhikA labdhirahitAH kiM jJAnino bhavanti ? ajJAnino vA ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'goyamA ! nANI ci, annANI vi' he gautama! kevalajJAnalabdhirahitA jIvAH jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi tatra 'kevalanANabajjAI' cattAri NANAI, tinni annANAI bhayaNAe' kevalajJAnavajani catvAri jJAnAni trINi ajJAnAni ca bhajanayA bhavanti tathAca kevalajJAnAlabdhikAnAM madhye ye jJAninaste kecana matizrutajJAninaH kecana matizrutAvadhijJAninaH, matizratamanaH paryavajJAnino vA kecana tu matizrutAvadhimanaH paryavajJAninAM ajJAnI nahIM hote aura na ve do AdijJAnavAle hI hote haiM / kiMtu eka kevalajJAnavAle hI hote haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM ki 'tassa aladviyANaM pucchA' he bhadanta ! jo jIva kevalajJAnalabdhise rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM, yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'nANI vi annANI vi' kevalajJAnalabdhise rahita jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / inameM jo jJAnI hote haiM ve 'kevalanANavajjAI cattAri NANAI tinni annANAI bhagaNAe~' bhajanAse kevalajJAnavarjita cAra jJAnavAle hote haiM aura jo ajJAnI hote haiM ve bhajanAse tIna ajJAnavAle hote haiN| kahanekA tAtparya yaha hai ki kevalajJAnalabdhika jIvoMke bIca meM jo jJAnI hote haiM ve kitaneka to matijJAna aura zrutajJAnavAle hote haiM aura kitaneka mati, zrata, avadhijJAnavAle hote haiM, yA mati zruta, manaH paryavajJAnavAle hote haiM teeAe AdijJAnavALA hAtA nathI. 'tassa aladdhiyANaM pucchA he bhadanta ! je jIva kevaLajJAnalabdhirahita hAya che te jJAnI hAya che.ke ajJAnI ? 1 prazna : 3:- goyamA he gautama! 'nANI va annANi vi' ThevaNajJAnasandhithA rahita jIva jJAnI paNa hAya che ane ajJAnI paNa hAya che, teeAmAM je jJAnI hoya che te 'kevala nANavajjAI, cattArinANo, tini annANAi bhayaNAeM' bhannanAthI tthevnnjJAna rahita cAra jJAnavALA hAya che ane e ajJAnI hoya che ne bhajanAthI traNa ajJAnavALA hAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke kevaLajJAna labdhivALA jIvAmAM jee jJAnI hAya che te paikI keTalAka matijJAna ane zruta jJAnavALA ane mati-zruta ane avadhijJAnavALA hoya che. agara mati, zruta, ane manaHpavajJAnavALA hoya che tathA zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 bhagavatImUtre bhavanti ityarthaH, ye tu ajJAninaste kecana matyajJAni-zrutAjJAninaH, kecana matyajJAna-zrutAjJAna-vibhaGgajJAnavantazca bhavanti, ityevamubhayatra bhajanayA'vaseyAH / gautamaH pRcchati- 'anANaddhiyA NaM pucchA ?' he bhadanta ! ajJAnalabdhikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH, ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha- 'goyamA ! no nANI, annANI, tinni annANAI bhayaNAe' he gautama ! ajJAnalabdhikA jIvA nojJAninaH, apitu ajJAnino bhavanti, tatra ca trINi ajJAnAni bhajanayA, kecana ajJAnalabdhikA dvayajJAninaH, kecana vyajJAni ityarthaH / gautamaH pRcchati'tassa aladdhiyA NaM pucchA ?' he bhadanta ! tasya ajJAnasya alabdhikA labdhi aura kitaneka mati, zruta, avadhi evaM manaH payavajJAnavAle hote haiN| tathA jo ajJAnI hote haiM ve kitaneka matyajJAna zrutAjJAnavAle hote haiM aura kitaneka matiajJAna, zrutaajJAna evaM vibhaMgajJAnavAle hote haiN| isa tarahase donoMmeM jJAna aura ajJAnakI bhajanA jAnanA caahiye| aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'annANaladdhiyANaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! jo ajJAnalabdhivAle hote haiM ve kyA jJAnI haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'no nANI, annANI' ajJAnalabdhivAle jIva jJAnI nahIM hote haiM, kintu ajJAnI hote haiN| inameM 'tinni annANAiM bhayaNAe' tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / arthAt kitaneka ajJAnalabdhivAle jIva do ajJAnavAle hote haiM aura kitaneka tIna ajJAnavAle hote haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'tassa aladdhiyANaM pucchA' he bhadanta ! jo jIva ajJAna kI je ajJAnI hoya che te paikI keTalAka matyajJAna, zrutajJAnavALA hoya che ane keTalAka matyajJAna, kRtAjJAna ane virbhAgajJAnavALA hoya che. e rIte be prakAramAM jJAna ane ajJAnanI bhajanA samajI levI. prazna:- 'annANaladdhiyANaM bhaMte pucchA' sahata! remajJAnasAvA hoya che te jJAnI DAya cha ajJAnI hoya cha! 8. :- 'goyamA' gautama ! 'no nANI annANI' bhajJAna zAmiyAjA jJAnI DAtA nathI. tu majJAnI / DAya che. tamAmA 'tinni annANAI bhayaNAe' 19 majAna manAyI hoya che. arthAt keTalAka ajJAnalabdhivALA chava be ajJAnavALA hoya che ane keTalAka traNa mAnavANA hAya che. prazna:- 'tassa aladdhiyANaM pucchA' mahanta! re 75 zrI. bhagavatI sUtra : Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 7 labdhisvarUpanirUpaNam 427 9 aNNANassa rahitA jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ! nANI, no annANI' he gautama ! ajJAnalabdhikAH jIvAH jJAnino bhavanti, no ajJAninaH 'paMcanANa / iM bhayaNAe' ajJAnAlabdhikAnAM paJca jJAnAni bhajanayA bhavanti tAni ca pUrvopadarzitarItyA svayamUhyAni / 'jahA annANassa laddhiyA aladdhiyA ya bhaNiyA, evaM maiannANassa suyaannANassa ya ladiyA aladdhiyA ya bhANiyannA' yathA ajJAnasya labdhikAH alabdhikAzca bhaNitAH, evaM matyajJAnasya zratAjJAnasya ca labdhikAH alabdhikAzca bhaNitavyAH, labdhise rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM athavA ajJAnI hote haiM isake uttara meM prabhu kahate haiM 'nANI, no annANI' he gautama ! ajJAnalabdhise rahita jIva jJAnI hI hote haiM ajJAnI nahIM hote haiM / inako 'paMcanANAI bhayaNAe' pAMca jJAna bhajanAse haiM ye kisa prakAra se hote haiM so yaha bAta pahile jaisI prakaTa kI gaI haiM usI taraha jAnanI cAhiye / 'jahA aNNANassalaDiyA, aladdhiyA bhaNiyA, evaM mahasuya annANassa laDiyA alaDiyA vi bhANiyanvA jisa prakAra se ajJAnakI labdhivAle aura ajJAnakI alabdhivAle jIva kahe gaye haiM usI prakAra se matiajJAna labdhivAle evaM matyajJAna alabdhi vAle, zrutaajJAnalabdhivAle aura zrutaajJAna alabdhivAle jIvoMke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / tathA jisa prakAra se ajJAnalabdhivAle jIvoM ke tIna ajJAna bhajanAse kahe gaye haiM usI tarahase matyajJAna aura zrutaajJAna labdhivAle jIvoMko bhI tIna ajJAna bhajanAse kahanA caahiye| ajJAnalabdhithI rahita hAya che te zuM nAnI hoya che ke ajJAnI hAya che ? :nANI no annANI ' he gautama! ajJAnasandhithI rahita bhve| jJAnI 4 hoya che. tethe| ajJAnI hotA nathI. temAM ' paMcanANAI bhagaNAe pAMca jJAna bhajanAthI hAya che. te kevI rIte heAya che. te vAta pahelAM jevI rIte prakaTa karI che, teja rIte sama sevI. jahA annAgassa laDiyA, aladdhiyA bhaNiyA evaM maiannANassa, suyaannANassa laddhiyA alaDiyA vi bhANiyavvA' ne are ajJAna savitrANA ane ajJAnanI abdhivALA jIvAnA viSe kahyuM che. teja rIte matyajJAnalabdhivALA ane matyajJAna alabdhivALA, zrutAjJAna labdhivALA ane zrutIjJAna alabdhivALA jIvAnA viSayamAM paNa samajavuM. tevI ja rIte ajJAna labdhivALA jIvAte traNa ajJAna bhajanAthI kahelA che teja rIte matyajJAna ane zrutAnAna lakhviALA jIvAne paNa traNa ajJAna bhajanAthI samajavA. ane jevI rIte ajJAna alabdhivALA veAne pAMca jJAna [ , 6 zrI bhagavatI sUtra : 6 - Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 bhagavatImatra tathA ca yathA ajJAnalabdhikAnAM trINi ajJAnAni bhajanayoktAni tathaiva matyajJAnazrutAjJAnalabdhikAnAmapi tAni bobhyAni, evam ajJAna labdhikAnAM yathA paJca jJAnAni bhajanayoktAni tathaiva matyajJAna-zrutAjJAnAlabdhikAnAmapi bhajanayaiva paJca jJAnA ityarthaH, 'vibhaMganAMNaladdhiyA tinni annANAI niyamA,' vibhaGgajJAnalabdhikAnAM trINi ajJAnAni matyajJAna-zratAjJAna-vibhaGgajJAnarUpANi niyamAta niyamato bhavanti, 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe, do annANAI niyamA' tasya vibhaGgAjJAnasya alabdhikAnAM jJAninAM paJca jJAnAni bhajanayA bhavanti, kecana vibhaGgajJAnAlabdhikAH dvijJAninaH, kecana trijJAninaH, kecana caturjAninaH, kecana ekajJAnino bhavanti, ve ajJAne tu matyajJAna -zrutAjJAne niyamAt niyamato bhavata eveti bhAvaH // sU0 7 // aura jisa prakArase ajJAna alabdhivAle jIvoMke pAMca jJAna bhajanAse kahe gaye haiM usI prakArase matyajJAna aura zrutAjJAna alabdhivAloMkebhI pAMca jJAna bhajanAse kahanA caahiye| 'vibhaMganANaladdhiyA NaM tinni annANA niyamA' vibhaMgajJAna labdhivAle jIvoMke tIna ajJAnamatyajJAna, zrutAjJAna aura vibhaMgajJAna niyamase hote haiM / 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe, do annANAiM niyamA' tathA jo vibhaMgajJAna labdhivAle nahIM hote haiM unako pAMca jJAna bhajanAse hotehaiMarthAt kitaneka vibhaMgajJAna labdhivAle jIva do jJAnavAle hote haiM, kita. neka tIna jJAnavAle hote haiM, kitaneka cAra jJAnavAle hote hai aura kitaneka eka jJAna-kevalajJAnavAle hote haiM / yadi inameM koI ajJAnI hote haiM to ve niyamase matyajJAna aura zrutAjJAnavAle hote haiM / sU0 7 // bhajanAthI kahelA che. te ja rIte matyajJAna ane zrutajJAna alabdhivALAone viSe paNa pAya jAna manAyA sabhapA. 'vibhaMganANaladdhiyANaM tini annANAI niyamA' virbhAgajJAna labdhivALA jIvone matyajJAna, chatAAna ane visaMgajJAna e traNa ajJAna niyamathA DAya che. 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe doannANAI niyamA' tathA je vibhaMga jJAnalabdhivALA nathI hotA teone pAMca jJAna bhajanAthI hoya che. arthAta keTalAka vibhaMgaDAna labdhivALA jIva be jJAnavALA hoya che. ane keTalAka traNa jJAnavALA hoya che, keTalAka cAra jJAnavALA hoya che ane keTalAka eka jJAna kevaLajJAnavALA hoya che. jo temAM koI ajJAnI hoya te te niyamathI matyajJAna ane tAjJAnavANA DAya che. // sa. 7 // zrI. bhagavatI sUtra : Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU0 8 labdhisvarUpanirUpaNam 429 ___ mUlam-dasaNaladdhiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA ! nANI vi, annANI vi. paMca nANAI, tinni annANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA! tassa aladdhiyA natthi, sammaIsaNaladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM tinni aNNANAiMbhayaNAe / micchAdasaNaladdhiyA NaM bhaMte! pucchA? tinni annANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM paMca nANAI tinni ya annANAI bhayaNAe, sammAmicchAdaMsaNaladdhiyA ya, aladdhiyA ya, jahA micchAdasaNaladdhiyA, aladdhiyA taheva bhANiyavvA 2||suu. 8 // ___ chAyA- darzanalabdhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH, gautama ! jJAnino'pi, ajJAnino'pi, paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! 'daMsaNaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, anANI' ityAdi. sUtrArtha-(dasaNaladdhiyA gaM bhaMte ! jIvA kiM nANI anANI) he bhadanta ! jo jIva darzanalabdhivAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (nANI vi, anANI vi) he gautama ! darzanalabdhivAle jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM (paMca nANAiM, tini anANAI bhayaNAe) jo jJAnI hote haiM unake pAMca jJAna aura jo ajJAnI hote haiM unake tIna ajJAna bhajanAse hote haiN| (tassa aladdhiyANaM bhaMte ! 'dasaNaladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' yA. sUtrAya :- 'daMsaNaladdhiyANaM bhaMte kiM nANI annANI' he bhagavAn ! re zana hAya jJAnI DAyaOM ajAtI hAya cha. 6.:- 'goyamA gautama ! 'nANI vi annANI vi ' Naam / jJAnI 55 DAya cha bhane majJAnI hAya che. 'paMcanANAI tinni annANAiM bhayaNAera jJAnI hoya che teone pAMca jJAna ane je ajJAnI hoya che. teone traNa ajJAna bhajanAthI heya cha. 'tassa aladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' 3 mAvA re zrI. bhagavatI sUtra : Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre tasya alabdhikAH na santi, samyagdarzanalabdhikAnAM paJca jJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAnAM trINi ajJAnAni bhjnyaa| mithyAdarzanalabdhikAH khalu bhadanta ! pRcchA, trINi ajJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAnAM paJca jJAnAni, trINi ca ajJAnAni bhajanayA, samyagmithyAdarzanalabdhikAzca alabdhikAzca yathA mithyAdarzana labdhikA alabdhikAstathaiva bhaNitavyA, // sU0 8 // jIvA kiMnANI annANI) he bhadanta ! jo darzanalabdhise rahita jIva hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (tassa aladdhiyA natthi) he gautama ! darzanakI aladdhivAle koI jIva nahIM hote haiN| 'sammasaNaladdhiyANaM paMca nANAI bhayaNAe' jo jIva samyagdarzanalabdhivAle hote haiM unako pAMca jhAna bhajanAse hote haiM / (tassa aladdhiyANaM tini aNNANAiM bhayaNAe) jo jIva samyagdarzanalabdhise rahita hote haiM unameM tIna ajJAna bhajanAse hote (micchAdasaNaladdhiyANaM bhaMte ! pucchA) he bhadanta ! jo jIva mithyAdarzanalabdhivAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (tini anANAI bhayaNAe)he gautama ! jo jIva mithyAdarzanalabdhivAle hote haiM unameM tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / (tassa aladdhiyANaM paMcanANAiM tini ya anANAI bhayaNAe) jo jIva mithyAdarzanalabdhise rahita hote haiM unameM pAMca jJAna tathA tIna ajJAna bhajanAse hote haiM (sammAmicchAdasaNaladdhiyA ya, aladdhiyA ya, jahA micchAdasaNaladdhI, nidhi 2jita khAya che te jAnI DAya che mAnI ? ' goyamA' he gautama! 'tassa aladdhiyA natthi' na vinAnA hotA nathI. 'sammaiMsaNa laddhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe'27 saya 4za navAjA hoya che. temAne pAya jAna naranAtha DAya che. 'tassa aladdhiyANaM tinni annANAI bhayaNAe' ra 7 sabhyapUzana rahita hoya che tamAmAtra sajJAna manAyA DAya che. 'micchaiMsaNa laddhiyANaM bhaMte pucchA' mahanta ! 4 mithyA nasAya che te jJAnI hAya mazAnI ? 'tinni annANAi bhayaNAe' gautama ! re 75 mithyaashnlabdhivALA hoya che. temAM traNa ajJAna bhajanAthI hoya che 'tassa aladviyANaM paMcanANAiM tini annANAiM bhayaNAe' re 4 mithAdarzanathI rahita hoya che. temAM pAMca jJAna tathA traNa ajJAna bhajanAthI heya che. 'sammAmicchAdasaNaladdhiyA ya, addhiyA ya jahA micchAdasaNaladdhi aladdhi taheva zrI. bhagavatI sUtra : Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sa. 8 labdhisvarUpanirUpaNam 431 TIkA- gautamaH pRcchati- 'daMsaNalaDiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! darzanalabdhikAH zraddhAnamAtralabdhikAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha - 'goyamA ! nANI vi annANI vi he gautama ! darzanalabdhikA jIvAH jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi bhavanti, tatra samyakazraddhAnavanto jJAninastaditare tu midhyAzraddhAnavantaH ajJAnina iti bhAtraH / 'paMca nANAI, tini annANAI bhayaNAe' tatra jJAninAM sampak zraddhAnavatAM bhajanayA paJca jJAnAni, ajJAninAM tu trINi ajJAnAnyapi bhajanayaiva aladdhI taheva bhANiyavvaM samyagramithyAdarzanalabdhivAle aura isako labdhi vinA ke jIva jaise mithyAdarzanakI labdhivAle aura isakI alabdhivAle jIva kahe gaye haiM vaise hI kahanA cAhiye / TIkArtha- gautamasvAmIne prabhuse aisA pUchA hai 'daMsaNaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! darzanalabdhivAle zraddhAna mAtra labdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'nANI vi annANI vi' darzanalabdhivAle jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiN| inameM jJAnI ve hote haiM jo samyakazradvAnavAle hote haiN| aura jo mithyA zraddhAna vAle hote haiM ve ajJAnI hote haiM / paMca nANAI tinni annANAI' bhayaNAe' samyagrazradAnavAle jJAniyoMko bhajana se pAMca jJAna hote haiM, tathA mithyA zraddhAna vAle ajJAniyoMko tIna ajJAna bhI bhajanAse hI hote haiM / jJAniyoM meM yadi eka jJAna ho to vaha kevala - jJAna hotA hai, dojJAna hoM to ve matijJAna aura zrutajJAna hote haiM, bhANiyavyaM' sammabhUmithyAdarzana samdhivANA mane tenI samdhithI rahita va levI rIte mithyAdarzana labdhivALA ane tenI alabdhivALA jIve ne viSe kahyuM che te pramANe samajI levuM. 6 TIartha :- gautama svAmI prabhune me pUchayu } 'daMsaNaladdhiyANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' he bhagavAn ! darzanasamdhivAnA lava jJAnI hoya che hai ajJAnI ? uttara :- ' goyamA' he gautama ! nANI va annANI tri' harzanasandhivANA ka jJAnI paNa hAya che ane ajJAnI paNa hoya che. temAM nAnI te heAya che ke je sabhyazraddhAnavALA hAya che bhane mithyA zraddhAnavAjA hoya che te ajJAnI hoya che. 'paMcanANAI tini annANAI bhayaNAe samagjhaddAnavALA jJAnIone bhajanAthI pAMca jJAna haiAya che tathA mithyAzraddhAnavALA ajJAnIone traNa ajJAna bhajanAthI DAya che. jJAnIomAM jo ekaja jJAna hAya tA te kevaLajJAna ja hAya che. e jJAna hoya te matijJAna ane zrutajJAna hoya che. , zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 bhagavatIstre bhavanti iti bhAvaH, gautamaH pRcchati- 'tassa aladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI?' he bhadanta ! tasya darzanasya alabdhikA labdhirahitAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha- 'goyamA ! tassa aladdhiyA natthi' he gautama ! tasya darzanasya alabdhikA na santi, yeSAM tasya darzanasyAlabdhiste na santyeva sarvajIvAnAM rucimAtrasya sattvena samyagtIna jJAna hoM to matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, yA matijJAna, zratajJAna manaHparyavajJAna ye tIna jJAna hote haiM / cAra jJAna hoM to matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaHparyavajJAna hote haiM / ajJAniyoM meM yadi ajJAna hoM to ve matijJAna, zrutAjJAna ye do ajJAna hote haiM, yadi tIna ajJAna ho to ve matyajJAna, zrutAjJAna aura vibhaMgajJAna hote haiN| isa tarahase pAMca jJAna aura tIna ajJAnoMkI bhajanA jAnanI cAhiye / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM ' tassaaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? he bhadanta ! jo jIva darzanalabdhise rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'tassa aladdhiyA nasthi' he gautama ! aisA eka bhI jIva nahIM hai jo darzana sAmAnya zraddhAna rUpadarzana kI labdhise rahita ho / darzanakA tAtparya yahAM rucimAtra liyA gayA hai yaha ruci jIvoMmeM tIna prakArakI pAyI jAtI hai, eka samyakrUpa, dUsarI mithyArUpa, aura tIsarI mizrarUpa / inameM se jIvoM traNa jJAna hoya te matijJAna, zratajJAna ane avadhijJAna agara matijJAna, zrutajJAna ane mana:paryavajJAna hoya che. cAra jJAna hoya te matijJAna, kRtajJAna, avadhijJAna ane mana 5ryavajJAna hoya che. ajJAnIomAM je ajJAna hoya te matyajJAna, yunAjJAna e be ajJAna hoya che je traNa ajJAna hoya te matyajJAna, zrutajJAna ane virbhAgajJAna e traNa ajJAna hoya che. e rIte pAMca jJAna ane traNa ajJAnenI bhajanA samajI levI. prazna :-' tassa aladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' hai ta ! je jIva darzanalabdhi rahita hoya che te jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che? uttara :- 'tassa aladdhiyA natthi gautama! / me paate| nathI ke je darzana-sAmAnya zraddhAnarU5 darzananI labdhithI rahita hAya. darzananuM tAtparya ahIM rucimAtra ja grahaNa karAyuM che. A ruci mAM traNa prakAranI jovAmAM Ave che. 1. samyagurUpa, midhyArUpa, 3. mizrarUpa chamAM A paikI kaIne kaI ruci avazya hoya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 8 labdhisvarUpanirUpaNam 433 anyatamAvazyaMbhAvAt ' sammadaMsaNaladdhiyANaM paMca pazca 6 mithyA mizrazraddhAneSu nANAI bhayaNAe samyagdarzanalabdhikAnAM samyagdRSTInAM jJAnAni bhajanayA bhavanti, tassa aladdhiyANaM tini annANAI bhayaNAe' tasya samyagdarzanasya alabdhikAnAM mithyAdRSTInAM mizradRSTInAJca trINi ajJAnAni bhajanayA bhavanti, mizrasya tAtvikasadbodhajanakatvAbhAvena mizradRSTInAmapi ajJAnameveti bhAvaH / gautamaH pRcchati - 'micchAdaMsaNaladdhiyANaM bhaMte ! pucchA ?' he bhadanta ! mithyAdarzanalabdhikAH khalu jovAH kiM jJAninaH kiMvA ajJAnino bhavanti ? iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'tinni annANAI - , 6 ke koI na koI ruci avazya hotI haiM / ataH yahAM aisA kahA gayA hai ki sAmAnya ruci rahita koI bhI jIva nahIM hotA hai / sammadaMsaNaladriyANaM paMca nANAI bhayaNAe' jo jIva samyagdarzanalabdhivAle hote haiM arthAt samyagdRSTi hote haiM unako pAMca jJAna bhajanAse hote haiM / bhajanase kisa prakAra se hote haiM yaha bAta Upara prakaTa kI jA cukI hai / tassa aladviyANaM tinni annANAI' jo samyagdarzanarUpa labdhi se rahita hote haiM arthAt samyagdRSTi nahIM hote midhyAdRSTi hote haiM unako tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / isI tarahase mizradRSTiyoM ko bhI tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / kyoMki jo mizra dRSTi jIva hote haiM unameM tAtvikabodha nahIM hotA hai ataH unakI mizradRSTi tAtvika bodhakI janakatA ke abhAva se ajJAnarUpa hI hotI hai| aba gautama prabhuse pUchate haiM 'micchAdaMsaNaladviyA NaM bhaMte! pucchA' he bhadanta ! mithyAdarzanalabdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate 'tinni annANAI bhayaNAe' he gautama ! mithyAdarzanalabdhivAle jIvoM meM * , 6 eTale ja ahIM evuM kahevAmAM Ave che ke sAmAnya ruci rahita keipaNa jIva hAtA nathI. 'sammadaMsaNaladdhiyANaM, paMcanANAI bhayaNAe je jIva samyagda`inavALA hAya che tene pAMca jJAna bhajanAthI hAya che. bhajanAthI kevI rIte heAya che. te upara praTa karavAmAM AvI che. tassa aladdhiyANaM tinni annANAI ' ne samyagRdhrzanaiya samdhithI rahita haiAya che. eTale ke mithyASTirUpa hAya che tene traNa ajJAna bhajanAthI hAya che. evIja rIte mizraSTivALA jIvamAM paNa traNa ajJAna bhajanAthI hAya che. kemake je mizrasRSTi jIva hAya che. temAM tAtvika mAdha hAtA nathI. prazna : - ' micchAdaMsaNaladdhiyANaM bhaMte pucchA' he bhagavAn ! mithyAdarzana samdhivANA vA jJAnA hoya he ajJAnI hoya che ? uttara :- tibhi annANA bharaNAe ' he gautama! mithyAdarzana sabdhivAnA zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre bhayaNAe' he gautama ! mithyAdarzanalabdhikAnAM mithyAdRSTInAM trINi ajJAnAni bhajanayA bhavanti, 'tassa aladdhiyANaM paMca nANAI bhayaNAe' tasya mithyAdarzanasya alabdhikAnAM samyagdRSTInAM mizradRSTInAM ca krameNa pazca jJAnAni, trINi ca ajJAnAni bhajanayA bhavanti, 'sammAmicchAdaMsaNaladdhiyA ya addhiyA ya jahA micchAdaMsaNaladdhiyA, aladdhiyA taheva bhANiyavvA' samyamithyAdarzanalabdhikAca alabdhikAzca yathA mithyAdarzanalabdhikAH vyajJAnino bhajanayA, yathA ca mithyAdarzana syAlabdhikAH paJcajJAninaH, vyajJAninazca bhajanayoktAstathaiva kramazaH prathame bhajanayA vyajJAninaH, carame ca pazcajJAninaH, tryajJAninazca bhajanayaiva pratipattavyAH ||bhuu08|| tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / 'tassa aladdhiyA NaM paMca nANAI, tinni ya annANAi bhayaNAe' jo jIva mithyAdarzanalabdhivAle nahIM hote haiM, arthAt samyagdRSTi hote haiM, yA mizradRSTivAle hote haiM, unameM kramazaH bhajanAse pAMca jJAna aura tIna ajJAna hote haiM tathA 'sammA micchAdaMsaNaladviyA ya, aladdhiyA ya jahA micchAdaMsaNaladdhi, aladdhI taheva bhANiyavvaM' samyagamithyAdarzanalabdhivAle tathA inakI alabdhivAle jIva jaise mithyAdarzanalabdhivAle jIva tIna ajJAnavAle bhajanAse hote haiM aura mithyAdarzanakI alabdhivAle jIva bhajanAse pAMcajJAnavAle hote haiM tathA tIna ajJAnavAle hote haiM, usI prakArase kramazaH prathamameM bhajanAse tIna ajJAnavAle aura antake pAMca jJAnavAle hote haiN| tAtparya kahanekA yaha haiM ki samyakrUmithyAdarzanalabdhivAle aura isakI alabdhivAle jIva kramazaH tIna ajJAnavAle aura pAMca jJAnavAle yA tIna ajJAna vAle bhajanAse hote haiM // suu08|| 7vAmI nA sajJAna mAnAyI hoya che. 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI tinni ya annANAI bhayagAe' 2 94 mithyA area DAta nathI. arthAta sbhydaSTivALA yA mizradaSTivALA hoya che. temAM kramazaH bhajanAthI pAMca jJAna ane traNa majAna manAyA DAya che. 'sammAmicchAdasaNaladdhiyA ya aladdhiyAya jahA micchAdasaNaladdhi aladdhi taheva bhANiyavvaM ' sampabhiyAna alrealm tathA tenI alabdhivALA jIva jevI rIte miyAdarzana labdhivALA chava traNa ajJAnavALA bhajanAthI hoya che ane mithyAdarzananI alabdhivALA bhajanAthI pAMca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA heAya che te ja rIte kamazaH prathamamAM bhajanAthI traNa ajJAnavALA ane aMtamAM pAMca jJAnavALA hoya che. tAtparya kahevAnuM e che ke samagRmithyAdarzana labdhivALA ane tenI alabdhivALA chava kramathI traNa ajJAnavALA ane pAMca jJAnavALA agara traNa ajJAnavALA bhajanAthI hoya che. je sU, 8 che zrI. bhagavatI sUtra : Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 mU. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 435 mUlam-carittaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA! paMca nANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM maNapajavanANavajAiM cattAri nANAI, tinni ya annANAI bhayaNAe, sAmAiyacaritta laddhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI? goyamA! nANI, kevalavajAiM cattAri nANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM paMca nANAiM tini ya annANAiM bhayaNAe, evaM jAva sAmAiyacarittaladdhiyA, aladdhiyA ya bhaNiyA, evaM jAva ahakkhAyacarittaladdhiyA, aladdhiyA ya bhANiyavA, navaraM ahakkhAyacarittaladdhiyANaM, paMca nANAI bhayaNAe-3, carittAcaritta laddhiyA NaM bhaMte ! jIvA, kiM nANI, annANI ? goyamA ! nANI, No aNNANI, atthegaiyA duNNANI, atthegaiyA tinnANI, je dunnANI te AbhiNibohiyanANI ya suyanANI ya, je tinnANI, te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI, tassa aladdhiyANaM paMca NANAI, tinni aNNANAI bhayaNAe 4, dANaladdhiyA NaM paMcanANAI, tini annAgAiM bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM pucchA ? goyamA ! nANI, no annANI, niyamA eganANI kevalanANI 5, evaM jAva voriyassaladdhI aladdhI ya bhANiyabA, bAlavIriyaladdhiyANaM tinni nANAiM tinni annANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe, paMDiyavIriyaladdhiyANaM paMca nANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM maNapajavanANavajAiM NANAI annANAiM tinni ya bhayaNAe, zrI. bhagavatI sUtra : Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre bAlapaMDiyavIriyaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI? tinni nANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM paMca nANAI tinni annANAI bhayaNAe, iMdiyaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA ! cattAri gANAI, tinni ya aNNANAi bhayaNAe, tassa aladdhiyA NaM pucchA ? goyamA ! nANI, no annANI, niyamA eganANI, kevalanANI, soiMdiyaladdhiyANaM jahA iMdiyaladdhiyA, tassa aladdhiyA NaM pucchA, goyamA ! nANI vi, annANI vi, je nANI te atthegaiyA dunnANI, atthegaiyA eganANI, je dunnANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI ? je eganANI te kevalanANI, je annANI te niyamA duannANI, taM jahA-maiannANI ya suyaannANI ya, cakkhidiya-ghANiM diyANaM laddhiyANaM aladdhiyANa ya, jaheva soiMdiyassa, jibhidiyaladdhiyANaM cattAri NANAI, tinni ya annANANi bhayaNAe, tassa aladdhiyA Ne pucchA ? goyamA ! nANI vi, annANI vi, je nANI te niyamA eganANI, kevalanANI, je annANI te niyamA duannANI, taM jahA-maiannANI ya. suyaannANI ya, phAsidiyaladdhiyA NaM alachiyA NaM jahA iMdiyaladdhiyA ya aladdhiyA ya // sU0 9 // __ chAyA- cAritralabdhikA khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH? gautama ! paJca jJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAnAM manaHparyavajJAnavarjAni catvAri jJAnAni, trINi ca ajJAnAni bhajanayA, sAmAyikacAritralabdhikAH zrI bhagavatI sUtra : Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sa. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 437 khala bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! jJAninaH, kevalavarjAni catvAri jJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAnAm paJca jJAnAni, trINi ca ajJAnAni bhajanayA, evaM yathA sAmAyikacAritralabdhikAH alabdhikAzca bhaNitAH evaM yAvat yathAkhyAtacAritralabdhikAH, alabdhikAzca bhaNitavyAH, navaraM 'carittaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' ityAdi / sUtrArtha-(carittaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI) he bhadanta ! jo jIva cAritralabdhivAle hote haiM, ye kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (paMca nANAI bhayaNAe) cAritra labdhivAle jIva bhajanAse pAMca jJAnavAle hote haiM / (tassa aladdhiyA NaM maNapajavanANavajAiM cattArinANAI tinni ya annANAI bhayaNAe) jo jIva cAritralabdhivAle nahIM hote haiM unameM manaHparyavajJAna ko choDakara cAra jJAna tathA tIna ajJAna bhajanA se hote haiN| (mAmAiyacaritaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, anANI) he bhadanta ! sAmAyika cAritralabdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (nANI, kevalavajAiM cattAri nANAI bhayaNAe) sAmAyika cAritralabdhivAle jJAnI hote haiN| inameM bhajanAse kevalajJAnako choDakara cAra jJAna hote haiM / (tassa aladdhiyANaM paMcanANAI tiniya annANAI bhayaNAe, evaM jahA sAmAiyacaritta 'carittaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' tyAdi. sUtrAtha :- 'carittaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA ki nANI annANI 'mahanta ! 21 vyA2i5yA DAya che te zuzAnI DAya che ajJAnI ? ' goyamA' gautama! 'pacanANAi bhayaNAe' yAriyANA manAthI pAMya jAnavANA hoya che. 'tassa aladdhiyANaM maNapajjavanANajjAiM cattArinANAi tinniya annANAI bhayaNAe' yAyiya vinAnA ya che. temanAmA manAyava zAna choDIne yA jJAna tathA traya bhajJAna manAyA DAya che. 'sAmAiya carittaladdhiyANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI? 3 bhagavan ! sAmAthi yArizya ean jAnI DAya ajJAnI ? 'goyamA' gautama ! 'nANI kevala vajjAIcattAri nANAI bhayaNAe 'sAmAyi: yAyi lean jJAnI 03.4 che. tabhanAmA manAtha 15 jJAna choDIne yAra jAna DAya che. 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI tinni annANAI bhayaNAe evaM jahA sAmAiyacarittaladdhiyA aladdhiyAya bhaNiyA evaM jAva ahakkhAya carittaladdhiyA aladiyAya zrI. bhagavatI sUtra : Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 bhagavatIstre yathAkhyAtacAritralabdhikAnAM pazca jJAnAni bhajanayA 3 cAritrAcAritralabdhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! jJAninaH, no ajJAninaH, santi ekake dvijJAninaH santi, ekake trijJAninaH,ye dvijJAninaste AbhinibodhikajJAninazca zrutajJAninazca, ye trijJAninaste AbhinivodhikajJAninaH, zrutaladdhiyA, aladdhiyA ya bhaNiyA, evaM jAva ahakkhAyacarittaladdhiyA, aladdhiyA ya bhANiyavvA, navaraM ahakkhAyacarittaladdhiyA, paMcanANAI bhayaNAe) jo jIva sAmAyika cAritralabdhivAle nahIM hote haiM, unameM pAMca jJAna tathA tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / jisa tarahase sAmAyika cAritralabdhivAle aura isakI alabdhivAle jIva kahe gaye haiM usI tarahase yAvat yathAkhyAta cAritralabdhivAle aura isa kI alabdhivAle jIva kahanA cAhiye / vizeSatA yaha hai-yathAsyAta cAritralabdhivAle jIva bhajanAse pAMca jJAnavAle hote haiN| (carittAcarittaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI) he bhadanta ! cAritrAcAritra labdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM, yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (NANI, No aNNANI) cAritrAcAritra labdhivAle jIva jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote haiN| (atthegaiyA duNNANI, atthegaiyA tinnANI) inameM kitaneka do jJAnavAle hote haiM aura kitaneka tIna jJAnavAle hote haiM / (je dunnANI, te AbhiNiyohiyanANI ya suyanANIya) jo do jJAnavAle hote haiM ve AbhinibodhikajJAnI hote haiM, aura zrutajJAnI bhANiyavyA navaraM ahakkhAyacarittaladdhiyA paMcanANAI bhayaNAe'2 75 sAmAyika cAritrya labdhivALA detA nathI. teomAMnA pAMca jJAna tathA traNa ajJAna bhajanAthI hoya che. jevI rIte sAmAyika cAritralabdhivALA ane tenI alabdhivALA chonA viSe kahela che. te ja rIte yAvata-cAkhyAta cAritryalabdhivALA ane tenI alabdhivALA jIvonA viSe paNa samajavuM. vizeSatA kevaLa eTalI ja che ke yathAkhyAta yAriya 71 manAthA pAMya jJAnavA DAya che. 'carittAcarittaladdhiyANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI ? ' hai bhagavan ! yAyAyArinya 01 yAnI hAya che 3 ajJAnI hoya che ? 'goyamA' hai gautama! 'nANI no annANI' yAriyA-yAritryavANA 4 sanI loya che PAHIL nI. 'atthegaiyA dunnANI, atthegaiyA tinnANI' tamAsA me jAnavANAmane 21s a jJAnavA DAya che. 'je dannANI te AbhiNivohayanANi ya muyanANI yo jJAnava sn. zrI. bhagavatI sUtra : Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mU. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 439 jJAninaH, avadhijJAninaH, tasya alabdhikAnAM paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA // 4 // dAnalabdhikAnAM paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAnAM pRcchA ? gautama ! jJAninaH, no ajJAninaH, niyamAt eka jJAninaH kevljnyaaninH-|| 5 // evaM yAvat vIryasya labdhiH, alabdhizca bhaNitavyA, bAlavIyalabdhikAnAM trINi jJAnAni, trINi ca ajJAnAni bhajanayA, hote haiM / (je tinnANI, te AbhiNiyohiya nANI, suyanANI ohinANI) jo tIna jJAnavAle hote haiM unameM Abhinibodhika jJAnI hote haiM, zrutajJAnI hote haiM aura avadhijJAnI hote haiM- (tassa aladdhiyA NaM paMcanANAI, tinni aNNANAI bhayaNAe ) jo jIva cAritrAcAritra labdhivAle nahIM hote haiM unake bhajanAse pAMca jJAna hote haiM yA tIna ajJAna hote haiN| (dANaladdhiyA NaM paMcanANAI, tinni aNNANAI bhayaNAe) dAnalabdhivAle jIvoM ke bhajanA se pAMca jJAna yA tIna ajJAna hote haiN| (tassa aladdhiyA NaM pucchA) he bhadanta ! jo dAnalabdhivAle jIva nahIM hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (nANI, no annANI niyamA eganANI kevalanANI) dAnalabdhise rahita jIva jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote haiN| jJAnI hone para bhI ve niyama se ekajJAnakevalajJAnavAle hote haiM / ( evaM jAva vIriyassaladdhI, aladI ya bhANiyavvA) isI tarahase vIyalabdhivAle aura isakI alandhivAle temA mAlinidhi bhane zrujJAna rAya che. 'je tinnANI te AbhiNibohiyanANI suyanANI ohiyanANI' azAnA khAya ke tebhA bhaninimAdhi jJAnavA, zrutavAnavA bhane bhavadhijJAnavANA DAya che. 'tassa aladdhiyANaM paMcanAmAItinni annANAI bhayaNAe'22 yAriyAyAriya aunu nathI. tabhAne manAyI pAya jAna ane traya sajJAna DAya che. 'dANaladdhiyANaM paMcanANAI tinni annANAI bhayaNAe' honA 7vAne sanAthI pAMya zAna bhane nara ajJAna DAya che. 'tassa aladdhiyANaM pucchA' magavAna ! dhanasandhi 3 nayA hotA. te jAnI DAya cha , mazAnI hoya che. 'goymaa| gautama! 'nANo no annANI niyamA eganANI kevalanANI' navirakSita jIva jJAnI hoya che ajJAnI hetA nathI. ane jJAnIomAM paNa teo niyamathI kevaLa me zAnI na DAya che. 'evaM jAva vIriyaladdhi aladdhiya bhANiyavyA' me zate viya saciva bhane ta maviualm vAna viSayamA paNa samanapuM. 'bAlavIriya zrI. bhagavatI sUtra : Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 bhAvatIsUtre tasya alabdhikAnAM paJca jJAnAni bhajanayA, paNDitavIryasya labdhikAnAM paJcajJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAnAM manaHparyavajJAnavarjAni jJAnAni, ajJAnAni trINi ca bhajanayA / bAlapaNDitavIryalabdhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? trINi jJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAnAM paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA 9 indriyalabdhikAH jIvoM ke viSayameM bhI jAnanA cAhiye / (bAlavIriyaladdhiyA NaM tinni nANAI, tinni annANAI) jo jIva bAlavIryalabdhivAle hote haiM unameM tIna jJAna tathA tIna ajJAna bhajanA se hote haiN| (tassa aladdhiyANaM paMcanANAiM bhayaNAe) bAlavIryakI labdhi vinAke jo jIva haiM unameM pAMca jJAna bhajanA se hote haiM / (paDiyavIriyaladdhiyA gaM paMcanANAI bhayaNAe) jo jIva paNDitavIrya labdhivAle hote haiM, unako pAMca jJAna bhajanAse hote haiM / (tassa aladdhiyANaM maNapajjavanANavajAI NANAI, annANAI, tinni ya bhayaNAe) jo jIva paMDitavIrya labdhivAle nahIM hote haiM unako manaHparyavajJAnako choDakara cAra jJAna tathA tIna ajJAna bhajanA se hote haiN| (bAlapaDiyavoriya ladriyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! jo jIva bAlapaNDitavIrya labdhivAle hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (tinni nANAiM bhayaNAe) he gautama ! bAlapaNDita vIryalabdhivAloMko tIna ajJAna bhajanAse hote haiN| (tassa aladdhiyANaM paMca laddhiyANaM tinni nANAI tinni annANAI'2 71 pAsavIya savieal hoya che. tamanAmA 1 jAna tathA traera majAna manAthI hAya che. 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe' mAlavIya gdha vinAnA 1 cha, tamAma pAya jAna manAyI hAya. 'paMDiyavIriyaladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe 94 paritavAyaDieNA DAya cha, temane pAya jAna manAthI DAya che. tassa aladdhiyANaM maNapajjavanANavajjAiM cattArinANAiM annANAiM tinniya bhayaNAe' 27 paDita. vIrya labdhi vinAnA hoya che temane manaHparyAvajJAna choDIne cAra jJAna tathA traNa ajJAna manAthI DAya che. 'bAlapaMDiyabIriyaladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! je jIva bAlapaMDita vIyalabdhivALA hoya che teo zuM jJAnI hoya che ke ajJAnI DAya cha! 'tinni nANAI bhayaNAe' gautama! mAtivIya sAdhANAmAne tra jJAna mAnAthI DAya che. 'tassa aladdhiyANaM paMca nANAI zrI. bhagavatI sUtra : Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 441 khala bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! catvAri jJAnAni trINi ca ajJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAnAM pRcchA ? gautama ! jJAninaH, no ajJAninaH, niyamAt ekajJAninaH-kevalajJAninaH, zrotrondriyalabdhiko yathA indriyalabdhikAH, tasya alabdhikAH khalu pRcchA ? gautama ! jJAnino'pi, nANAI tinni annANAI bhayaNAe) bAla paNDitavIryakI labdhi vinA ke jIvoMmeM pAMca jJAna aura tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / (iMdiyaH laddhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI) he bhadanta! jo jIva indriyalabdhivAle hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (cattAri NANAI, tinni ya aNNANAI bhayaNAe) indriyalabdhivAle jIvoM meM cAra jJAna tathA tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / (tassa aladdhiyANaM pucchA) he bhadanta ! jo jIva indriyalabdhi vinAke hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM / (goyamA! nANI no annANI niyamA eganANI, kevala nANI) indriyalabdhi vinAke jIva jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote haiM / jJAnImeM unameM niyamase ekajJAna-kevalajJAnavAle hI hote haiN| (so idiyaladdhiyANaM jahA iMdiyaladdhiyA) zrotrendriya labdhivAle jIva indriya labdhivAloMkI tarahase hote haiM / (tamsa aladdhiyANaM pucchA) he bhadanta ! zrotraindriya labdhirahita jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hotehaiM? (goyamA) he gautama! zrotraindriya labdhirahita jIva (NANI vi niti annANAI bhayaNAe' pAsapaDita vAyasavAnAnA mAM pAMya jAna bhane trA ajJAna manAyI ya che. 'iMdiyaladdhiyANe bhaMte jIvA ki nANI annANI' Hard! 2 71 driyANADAyacha tezAnI DAya che che jAnI ?'goyamA' he gautama ! 'cattArinANAiM tinni ya annANAI bhayaNAe' driyANA 9vAmA yAra jAna tathA ajJAna sanAyA DAya che. 'tassa aladdhiyANaM pucchA' HErd! re chava Indrayalabdhi sivAyanA heya che te zuM jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che ! 'goyamA' 'nANI no annANI niyamA eganANI kevalanANI'chandriyasamiya sivAyanA cha jJAnI ja hoya che ajJAnI hatA nathI ane teo niyamathI eka kevaLAnavALA naDAya hai. 'so iM.iyaladdhiyANaM jahA iMdiyaladdhiyA' zrotendriya part 1 dhyandri Alaqtan yonI bhara samapA. 'tassa aladdhiyANaM pucchA' bhagavan! zrotrAdi samdhi sivAyanA 4 jJAnI DAya cha hai mazAnI ? ' goyamA' he gautama! zrotradriya sa hita 75 'nANI vi annANA vi.' sAnI 55 hAya che bhane zrI. bhagavatI sUtra : Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 bhagavatIsatre ajJAnino'pi, ye jJAninaste santi ekake dvijJAninaH, santi ekake ekajJAninaH, ye dvijJAninaste AbhinibodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, ye ekajJAninaste kevalajJAninaH; ye ajJAninaste niyamAt dvayajJAninaH, tadyathA-matyajJAninazca, zrutAjJAninazca, cakSurindriya-ghrANendriyANAM labdhikAnAm alabdhikAnAzca yathaiva zrogendriyasya, jivendriyalabdhikAnAM catvAri jJAnAni, trINi annANI vi) jJAnI bhI hote haiM, ajJAnI bhI hote haiN| (je nANA, te atthegaiyA dunnANI, atthegaiyA ega nANI) jo jJAnI hote haiMunameM kitaneka do jJAnavAle hote haiM aura kitaneka eka jJAnavAle hote haiM (je dunnANI, te AbhiNiyohiyanANI, suyanANI) jo jIva do jJAnavAle hote haiM, ve Abhinibodhika jJAnavAle hote haiM aura zrutajJAnavAle hote haiM / (je eganANI-te kevalanANo) jo ekajJAnavAle hote haiM ve kevalajJAnavAle hI hote haiN| (je annANI - te niyamA duannANI taMjahA mai annANI ya, suya annANI ya) jo ajJAnI hote haiM ve niyamase do ajJAnavAle hote haiM- jaise- matya. jJAnavAle aura zrutAjJAnavAle (cakkhidiya ghANidiyANaM laddhiyA NaM aladiyA Na ya-jaheva soI diyassa, jinbhidiya laddhiyANaM cattAriNANAI tinni ya annANANi bhayaNAe) cakSuindriya aura ghrANahandriya labdhivAle aura inakI alabdhivAle jIva zrotrendriyalabdhivAle jIvoMkI tarahase cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle hote haiM aisA jAnanA mAnI pAya che. 'je nANI te atthegaiyA dunnANI atthegaiyA eganANI' je jJAnI hoya che temAM keTalAka be jJAnavALA ane keTalAka eka jJAnavALA heya che. 'je dunnANI te AbhiNiyohiyanANI suyanANI' meM jAnavAmA DAya che. tamA maminimAdhi jAna mane zrutajJAna sama meM jAnavA hoya che. 'je eganANI te kevalanANI, vAnavApADAya che te jJAnavANA khAya che. je annANI te niyamA dunnANI taM jahA maiannANIya muyaannANIya' je ajJAnI hoya che te niyamathI be ajJAnI hoya che. teone matyajJAna ane zrutajJAna mema me mAna DAya che. 'cakkhidiyaghANidiyANaM ladhiyANaM aladdhiyANaya jaheva soiMdiyassa jibhidiyaladdhiyANaM cattAri nANAiM tinni ya annANANI bhayaNAe' yakSa chadriya ane prAya driyANi mane sivAyana zrotrandriya labdhivALA jIvonI mAphaka cAra jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA heya che tathA te baMne zrI. bhagavatI sUtra : Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 443 ca ajJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAH khalu pRcchA ? gautama! jJAnino'pi, ajJAnino'pi, ye jJAninaste niyamAt ekajJAnina:-kevalajJAninaH, ye ajJAninaste niyamAt dvayajJAninaH tadyathA-matyajJAninazca, zrutAjJAninazca, sparzendriyalabdhikAH khalu alabdhikAH khalu yathA indriyalabdhikAzca, alabdhikAzca ||s. 9 // cAhiye / tathA ina dono indriyoMkI labdhi vinAke jIva zrojendriya labdhirahita jIvoM kI taraha do jJAnavAle yA do ajJAnavAle yA eka kevalajJAnavAle hote haiM / jo jIva jivhA indriyakI labdhivAle hote haiM unameM cAra jJAna aura tIna ajJAna bhajanAse hote haiN| (tassa aladdhiyA NaM pucchA) he bhadanta ! jo jIva jivhendriyala bdhise rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (nANI vi annANI vi) he gautama! jivhendriyalabdhise rahita jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiN| (je nANI, te niyamA, eganANI kevalanANI, je anANI te niyamA duanANItaM jahA mai anANI ya, suya anANI ga) jo jJAnI hote haiM ve niyamase eka jJAna-kevalajJAnavAle hI hote haiN| tathA jo ajJAnI hote haiM, ve niyamase do ajJAna vAle hote haiM-eka mati ajJAnavAle aura dUsare zruta ajJAnavAle / (phAsidiyaladdhiyANaM, aladdhiyANaM jahA iMdiya laddhiyA ya aladviyA ya) sparzana indriya labdhivAle aura isakI alabdhivAle jIva indriya labdhivAle aura indriya kI alabdhivAle jIvoMkI taraha jAnanA cAhiye / inilabdhi sivAyanA jIvo zrotrendriya labdhi rahita jIvanI mAphaka be jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA ane eka kevaLajJAnavALA hoya che. je jIva jIhAindriya labdhivALA DAya . temanAma yA jJAna ana trA) ajJAna mAthI DAya che. 'tassa aladdhiyANaM pucchA hai bhagavAn 201-3ndriya samdhi sivAyanA DAya che te jJAnI DAya cha / mjnyaanii| 'goyamA gautama ! 'nANI vi annANI vi' 70DendriyasAniya rahita va zAnI paDAya cha bhane ajJAnI pAya che. 'je nANI te niyamA eganANI kevala nANI je annANI te niyamA duannANI taM jahA maiannANIya muyaannANIya' 2 jJAnI hoya che niyamathI zAna vaNajAnavaDoya che tathA je ajJAnI hoya che te niyamathI matyajJAna ane zruta ajJAna ema be ajJAnavALA hoya che. ' phAsiMdiyaladdhiyANaM aladdhiyANaM jahA iMdiyaladdhiyA ya aladdhiyA ya' 25sana IdriyalabdhivALA ane temanI labdhi sivAyanA jIva IdriyalabdhivALA ane Idriyaladhi sivAyanA jIvonI mAphaka ja samajavA. zrI. bhagavatI sUtra : Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 bhagavatIsUtroM ____TIkA- gautamaH pRcchati- 'carittaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? he bhadanta ! cAritralabdhikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH, kiMvA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! paMca nANAiM bhayaNAe' he gautama! cAritralabdhikAnAM paJca jJAnAni bhajanayA bhavanti, yataH kevalino'pi cAritritvAt cAritralabdhikA. jJAnina eva bhavanti, 'tassa aladdhiyANaM maNapajjavanANavajjAiM cattAri nANAI, tinni ya annANAI bhayaNAe' tasya cAritrasya __TIkArtha-gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM (carittaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI) he bhadanta ! jo jIva cAritralabdhivAle hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? samyak sahita jJAna jinake haiM ve jJAnI aura mithyAtva sahita jJAna jinake haiM ve ajJAnI haiM aisA jJAnI aura ajJAnIkA lakSaNa yahAM jAnanA caahiye| ajJAna-jJAnakA sarvathA abhAva jinameM haiM ve ajJAnI haiM aisA ajJAnI zabdakA artha nahIM hai| ataH isI abhiprAyako lekara prabhu unase kahete hai 'gauyamA' he gautama! 'paMcanANAI, bhayaNAe' cAritralabdhivAle jIvoMmeM bhajanAse pAMca jJAna hote haiN| niyamase nahIM hote haiN| kyoM ki kevalI bhI cAritravAna honeke kAraNa cAritralabdhivAle jJAnI hI hote haiN| isa liye yahAM para cAritralabdhivAle pA~ca jJAna taka bhajanAse kahe gaye haiM / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM- 'tassa aladdhiyA NaM maNapajavanANavajAiM, cattAri nANAI, tinni ya aNNA. 10 :- govAmI prabhune me pUche che / 'carittaladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI mAvAn ! re 71 yAriyANA Doya che te jAnI hoya che ke ajJAnI ? sabhya jJAna jemanAmAM hoya che te jJAnI ane mithyAtvasahita jJAna jemanAmAM hoya che te ajJAnI che e pramANe jJAnI ane ajJAnInuM lakSaNa jANavuM. ajJAna ane jJAnano sarvathA abhAva jemanAmAM hoya che te ajJAnI che. e ajJAnI zabdano artha thato nathI. eTale eja abhiprAyane uddezIne prabhu gautamane kahe che ke 'goyamA' gautama! 'paMcanANAiM bhayaNAe' yAzyiyAvAmA manAthI pAMca jJAna hoya che niyamathI hotuM nathI kemake kevaLI paNa cAstriI hovAne kAraNe cArialabdhivALA jJAnI ja hoya che. eTalA mATe ahIM cAri5labdhivALAone pAMca jJAna sudhA manAyo 49 . prazna :- ' tamsa aladdhiyANaM maNapajjavanANavajjAI cattAri nANAI tinni ya annANAI bhayaNAe' bhagavan ! yAriyA zrI. bhagavatI sUtra : Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 mU. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 445 alabdhikAnAM manaHparyavajJAnavarjAni catvAri jJAnAni, trINi ca ajJAnAni bhajanayA bhavanti, tathAhi-cAritrAlandhimatAm asaM yatatve Ay jJAnadvayaM jJAnatrayaM vA bhavati, siddhatve ca kevalajJAnaM, siddhAnAmapi cAritralabdhirahitatvAt te no cAritriNo no acAritriNo bhavanti, ye tu cAritrAlabdhimanto'jJAninaste bhajanayA dvayajJAnino'pi, / tryajJAnino'pi bhavanti gautamaH pRcchatiNAI bhayaNAe' he bhadanta ! jo jIva cAritralabdhise rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM isake uttara meM prabhu kahate hai ki ye jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiN| jJAniyoMmeM yahAM cAra jJAna taka ho sakate haiM manaHparyavajJAnako choDakara / tathA ajJAniyoM meM tIna ajJAnataka ho sakate haiN| yahI bhajanA hai| jinake cAritralabdhi nahIM hotI hai aise jIva asaMyata bhI hote haiM, ataH caturthaguNasthAnavartI hone ke kAraNa aise jIvoMke Adike matijJAna aura zrutajJAna ye do jJAna bhI ho sakate haiM / aura matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna ye tIna jJAna bhI ho sakate haiM / tathA cAritralandhise rahita aise siddhAMko jaba vivakSA, jJAnI honeke vicArameM kI jAtI haiM taba inake kSAyopazamika matyAdika jJAna na honeke kAraNa kevala eka kSAyika kevalajJAna hI hotA hai| siddha na cAritrI hote haiM aura na acAritrI hote haiN| isI tarahase jaba cAritrAlabdhivAloMmeM ajJAniyoMkI gaNanA hotI hai- taba ajJAnI honeke kAraNa unake rahita hoya che te zuM jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che. tenA uttaramAM prabhu kahe che ke jJAnI paNa hoya che ane ajJAnI paNa hoya che. jJAnIomAM mana:paryavajJAna cheDIne temanAmAM cAra jJAna hoya che. ane ajJAnIomAM traNa ajJAna sudhI hoya che. eja bhajanA che. jemAM cAritryalabdhi hotI nathI, tevA jIvo asaMyata paNa hoya che. 'caturthaguNasthAnavI' hovAnA 22 sevA avamA bhati bhane zruta jJAna ko ye zAna hoI zake che ane matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAna e traNa jJAna paNa hoI zake che. tathA cAritrya labdhithI rahita evA siddhonI jJAnI hovAnA saMbaMdhanI vivakSAthI jyAre vicAraNA karavAmAM Ave che. tyAre teomAM kSApazamika matyAdika jJAna na hovAnA kAraNe kevaLa eka kSAyika kevaLajJAna ja hoya che. siddho cAritrya ke acAritryI hotA nathI. eja rIte jyAre cArika labdhivALAomAM ajJAnIonI gaNanA thAya che. tyAre ajJAnI hAvAnA kAraNe temanuM jJAna ajJAnarUpa hoya che. eTalA mATe teomAM ochAmAM ochuM zrI. bhagavatI sUtra : Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre 'sAmAiyacaritaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI?' he bhadanta ! sAmAyikacAritralabdhikAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti / ajJAnino vA ? bhagavAnAha-'goyamA ! nANI, no anANI' he gautama ! sAmAyikacAritralabdhikAH jIvAH jJAnino bhavanti, no ajJAninaH, kevalabajAiM cattAri nANAI bhayaNAe' sAmAyikacAritralabdhikAnAM kevalajJAnavarjAni catvAri jJAnAni bhajanayA bhavanti, sarveSAmeva sAmAyikacAritralabdhimatAM jJAnitvAt, 'tassa aladdhiyANaM paMca nANAI, tinni ya annANAI bhayaNAe' tasya sAmAyikacAritrasya alabdhikAnAM paJca jJAnAni, trINi ca ajJAnAni bhajanayA bhavanti, jJAna ajJAnarUpa hote haiM isaliye inameM kamase kama do ajJAnataka aura adhikase adhika tIna ajJAnataka ho sakate haiM / aba gautama svAmI prabhuse esA pUchate haiM 'sAmAiya carittaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva sAmAyika cAritralabdhivAle hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama ! sAmAyikacAritralabdhivAle jIva 'nANI' jJAnI hote haiM 'no annANo' ajJAnI nahIM hote haiN| 'kevalavajAiM cattAri nANAI bhayaNAe' ye kevalajJAnako choDakara cAra jJAnavAle bhajanAse hote haiM kyoM ki jitane bhI sAmAyikacAritra landhivAle jIva hote haiM ve saba jJAnI hote haiN| 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAiM , tinni ya annANAI bhayaNAe' jo jIva sAmAyikacAritrake alabdhika hote haiM ve bhajanAse pAMca jJAnavAle bhI ho sakate haiM aura tIna ajJAnavAle bhI ho sakate haiM / tAtparya yaha hai be ajJAna sudhI ane vadhAremAM vadhAre traNa ajJAna sudhI hoya zake che. prazna'saamaaiycaarittlddhiyaannN bhaMte jIvA kiM nANI annANI' De lagavana !ne 71 sAmAyi: yAritrya cANA hoya cha ta jJAnI hAya cha cha majJAnI ! 6- 'goyamA' gautama ! sAmAyi, yAriyAya 'nANI' jJAnI DAya cha 'no annANI' bhavAnI ta nathI. 'kevalavajjAiM cattAri nANAI bhayaNAe' tamA jAnane cheDIne bhajanAthI cAra jJAnavALA hoya che. kAraNa jeTalA sAmAyika cAritrya labdhivALA 75 DAya te tamAma jAnI na hoya che. 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI tinniannANA bhayaNAe' 271 sAbhAvi yAsminI masa lAya tamA lAjanAthI pAMca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA hoya che. kahevAno hetu e che ke zrI. bhagavatI sUtra : Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramegacandrikA TIkA za.8 u.2 mU.9 labdhisvarUpanirUpaNam 447 sAmAyikacAritrAlabdhimatAM madhye ye jJAninasteSAM chedopasthApanIyAdi saMbhavena siddhabhAvena vA paJca jJAnAni bhajanayA, ye tu ajJAninasteSAM trINi ajJAnAni ca bhajanayai va, 'evaM jahA sAmAiyacArittaladdhiyA aladdhiyA ya bhaNiyA, evaM jAva ahakkhAyacarittaladdhiyA aladdhiyA ya bhANiyavA' evaM rItyA yathA sAmAyikacAritralabdhikAH alabdhikAzca bhaNitAH, evaM yAvat-chedopasthApanIyacAritralabdhikAH alabdhikA', parihAravizuddhikacAritralabdhikAH alabdhikAzca yathAkhyAta cAritralabdhikA alabdhikAzca bhaNitavyAH tatra kramazaH prathame zAni ki sAmAyikacAritrakI alabdhivAloMmeM chedopasthApanIyAdi cAritravAle bhI Ate haiM aura siddha bhI Ate haiM / so ye saba ajJAnI na hokara jJAnI hI hote haiN| kyoM ki ina sabameM samyagdarzana hotA hai / ataH jaba sAmAyikacAritrakI alabdhivAle jIvoMke bIca meM unheM liyA jAtA hai taba inameM pAMca jJAna taka ho sakate haiN| aura jaba sAmAyikacAritrakI alabdhivAloMmeM mithyAdRSTi liye jAte hai- taba ve ajJAnI honeke kAraNa unake tIna ajJAnataka ho sakate haiN| 'evaM jahA sAmAiyacarittaladdhiyA, aladdhiyA ya bhaNiyA, evaM jAva ahakkhAya carittaladdhiyA aladdhiyA ya bhANiyavvA' jisa taraha se sAmAyika cAritralabdhivAle aura isakI alabdhivAle jIvoMke viSayameM kahA gayA hai, usI prakArase yAvat- chedopasthApanIyacAritrakI labdhivAle evaM isakI alabdhivAle, parihAra vizuddhikacAritrakI labdhivAle evaM isakI alabdhivAle, tathA yathAkhyAta cAritra kI labdhivAle evaM isakI sAmayika cAyinI alabdhivALAomAM chedepasthA paniyAdika cAritryavALAone samAveza thaI jAya che ane siddhono paNa samAveza thAya che tethI teo jJAnI ja hoya che 425 manAmA sabhyana DAya che. ataH nyAre sAmAyi: yAriyanI samdhivANA chamAM teone grahaNa karavAmAM Ave tyAre temAM pAMca jJAna paryata heya zake che. ane jyAre sAmAyika cAritryanI alabdhivALAomAM mithyAdraSTi levAmAM Ave che tyAre te| ajJAnI DAvAnA AraNe tamAmAtra mahAna paryata hA za cha. "evaM jahA sAmAiyacarittaladdhiyA aladdhiyAya bhaNiyA evaM jAva aharukhAya carittaladdhiyA aladdhiyAya bhANiyavyA' neza sAmAyi: yAriyANA bhane tI mAya vALA jInA viSayamAM kahevAmAM AvyuM che te ja rIte-vAvatu- chedepasthApanIya cAritryanI labdhivALA ane tenI alabdhivALA, parihAra vizuddhika cAritryanI labdhivALA ane tenI alabdhivALA tathA yathAkhyAta cAritryanI labdhivALA ane tenI alabdhivALA zrI. bhagavatI sUtra : Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 bhagavatI sUtre no, no ajJAninaH kevalajJAnavarNAni catvAri jJAnAni bhajanyA ca teSAM parihAravizuddhikAntacAritralabdhimatAM bhavanti, tadalabdhikAnAM tu paJca jJAnAni, trINi ca ajJAnAni bhajanayaiva bhavanti 'navaraM ahakkhAyacaricaladdhiyAgaM paMcanANAI bhayaNAe' navaraM yathAkhyAtacAritralabdhikAnAM paJca jJAnAni bhajanayA bodhyAni, tathA ca chedopasthApanIyAdi cAritratrayalabdhimanto jJAnina eva teSAM cAdyAni catvAri jJAnAni bhajanayA bhavanti, tadalabdhimanto yathAkhyAtacAritralabdhimantazca alabdhivAle jIvoM ke viSaya meM bhI samajhanA cAhiye / arthAt chedopasthApanIyacAritrakI labdhivAloMse lekara yathAkhyAta cAritrataka kI labdhivAle jIvoM meM jJAnI hI jIva hote haiM ataH ve saba bhajanA se kevalajJAnavarja cAra jJAnavAle hote haiM aura jo inakI alabdhivAle hote haiM ve jJAnI bho hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM- jJAniyoM meM pAMca jJAna taka ho sakate haiM aura ajJAniyoMmeM tIna ajJAnataka ho sakate haiM / parantu 'navaraM' yathAkhyAtacAritralabdhivAloMmeM jo vizeSatA hai vaha 'akkhAya carittalaDiyA paMcanANAi bhayaNAe' isa prakAra se hai ki sAmAyika, chedopasthApanIya, parihAra vizuddhika aura sUkSmasAMparAya inakI labdhivAle jIva chadmastha hote haiM- ataH chadmastha honeke kAraNa inameM cAra hI jJAna bhajanAmeM hote haiM parantu jo yathAkhyAtacAritra - labdhivAle jIva hote haiM ve chadmastha bhI hote haiM aura kevalI bhI hote / ataH ina meM tathA sAmAyika cAritra Adi kI alabdhivAle veAnA viSayamAM paNa samajavuM. arthAta chedepasthApanIya cAritryalabdhivALAthI laine yathAkhyAta cAritrya paryaMtanI labdhivALA jIvA nAnI ja hoya che. eTalA mATe teone bhajanAthI kevaLajJAnane cheDIne cAra jJAnavALA kahyA che ane tenI alabdhivALA hAya che teo jJAnI ane ajJAnI ane hAya che. jJAnIe|mAM pAMca jJAna sudhInA ane ajJAnIsobhtr ajJAna sudhI hoya che. paraMtu 'navaraM' yathAbhyAta yAritryasandhivANAmamAM ne vizeSatA che te 'ahakakhAya carittalaDiyA paMcanANAI bhayaNAe' te sevA rAte haiM sAmAyika, chedepasthApanIya, parihAra vizuddhika ane sukSma sAMparAya tenI labdhivALA jIva chadmastha hAya che. eTale chadmastha hAvAnA kAraNe teomAM cAra ja jJAna bhajanAthI hAya che. paraMtu je yathAkhyAta cAritryalabdhivALA jIva hAya che te chadmastha paNa hoya che ane kevaLI paNa heAya che. eTalA mATe temanAmAM tathA sAmAyika cAritrya AdinI alabdhivALA jJAnIomAM bhajanAthI pAMca jJAna hoya che. yathAkhyAta cAritryane vItarAga cAritrya kahela che zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 2. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 449 ye jJAninasteSAM paJca jJAnAni bhajanayA, ye tu ajJAninasteSAmajJAnatrayaM bhajanayaiva, yathAkhyAtacAritralabdhimatAmuktavizeSa sUcayitumAha-navaramityAdi / evaJca sAmAyikAdi cAritracatuSTayalabdhimatAM chadmasthatayA catvAri eva jJAnAni bhajanayA, yathAkhyAtacAritralabdhimatAntu chadmasthabhinnatayA paJcApi jJAnAni bhavantIti bhAvaH / gautamaH pRcchati 'carittAcarittaladdhiyA NaM bhaMte / jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! cAritrAcAritralabdhikA dezaviratimantaH khala jIvAH kiM jJAnino bhavanti ? ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! nANI, no annANI' he gautama ! cAritrAcAritralabdhikA jIvAH jJAnino bhavanti, no ajJAninaH, tatra 'atthegaiyA duNNANI, atthegaiyA tinnANI' santi ekake cAritrAcAritralabdhimanto jJAnino vijJAnino bhavanti, santi ekake tAdRzalabdhimanto jJAninastrijJAninaH 'je dunnANI te AbhiNivohiyanANI ya, suyajJAniyoMmeM bhajanAse pAMca jJAna hote haiM / yathAkhyAtacAritra vItarAga cAritra kahA hai| aura isameM jo pAMcoM jJAnoMko bhajanA se kahA gayA hai vaha gyArahaveM aura bArahaveM guNasthAnako lekara kahA gayA hai| aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'carittAcaritta ladhiyANaM bhaMte! jIvA kiM nANI anANI' he bhadanta ! jo jIva cAritrAcAritra labdhi vAle-dezavirativAle hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama ! dezavirativAle jIva 'nANI, no annANI' jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote haiN| inameM 'atthegahayA dunANI, atthegaiyA tinANI' kitaneka dezavirativAle jIva do jJAnavAle hote haiM aura kitaneka dazavirativAle jIva tIna jJAnavAle hote haiM / 'je dunANI, te AbhiNibohiyanANI ya, ane temanAmAM je pAMca jJAna bhajanAthI kahela che te 11 agyAramAM ane 12 bAramAM gusthAnane bane cha. prazna:- carittAcarittaladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' bhagavana! 71 yAritrAyA2i5 sayA -ziviratAvA hoya cha te jJAnI DAya cha / masAnI hAya cha? :- 'goyamA gautama! dezaviratIpA 4 'nANI, no annANI' jJAnI DAya cha majJAnI utA nathI. 'atthegaDayA dannANI atthegaDayA tinnANI' yA he piratIvANA 1 me jAnavANA bhane mAtra gAnA 5 hai. 'je dunnANI te AbhiNivohiyanANI ya suyanANI ya' zrI. bhagavatI sUtra : Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 bhagavatImatre nANI ya' ye dvijJAninaste AbhinibodhikajJAninazca, zrutajJAninazca bhavanti, 'je tinnANI te AbhiNibohiyanANI suyanANI, ohinANI ya' ye trijJAninaste AbhinibodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, avadhijJAninazca bhavanti, 'tassa aladdhiyANaM paMca nANAI, tinni annANAI bhayaNAe' tasya cAritrAcAritrasya alabdhikAnAM zrAvakabhinnAnAM jJAninAM pazca jJAnAni bhajanayA bhavanti ye tu ajJAninasteSAM trINi ajJAnAni bhajanayaiva bhavanti, dANalabdhiyANa paMcanANAI, tinni annANAI bhayaNAe' dAnAntarAyakarmakSayakSayopazamAd dAne dAtavye vastuni suyanANI ya' do jJAnavAle jIvoMmeM matijJAna, zrutajJAna ye do jJAna hote haiM tathA 'je tinANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI ya' tIna jJAnavAloMmeM matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna ye tIna jJAna hote haiM / 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI tini annANAI bhayaNAe' tathA jo jIva cAritrAcAritra labdhivAle nahIM hote haiM- ve jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM. jo jJAnI hote haiM ve bhajanAse pAMca jJAnavAle hote haiM- kyoM ki ye zrAvaka ke cAritra se bhinna cAritravAle haiN| tathA jo yahAM ajJAnI hote haiM inameM bhI tIna ajJAna bhajanAse hote haiM arthAt do ajJAna to hoMge hI-para tIsarA ajJAna-vibhaMgajJAna ho bhI sakatA hai- aura nahIM bhI ho sakatA hai| 'dANaladviyA NaM paMcanANAiM, tini annANAI bhayaNAe' dAnAntarAya karmake kSayopazamase dAna-dAtavya vastumeM jinakI labdhi hotI hai ve dAnalabdhivAle jIva haiM / aise jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI meM zAnadAra vAmA bhatijJAna bhane zrutajJAna meM jJAna DAya che. ta 'je tinnANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI ohiyanANI ya' tra jJAnavAnAmA bhatijJAna, zrutajJAna tathA avadhijJAna se ya jJAna DAya che. 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI tinni annANAI bhayaNAe' ne 71 yAriyA yAyiya hita DAya che te jJAnI paNa hoya che ane ajJAnI paNa hoya che teo bhajanAthI pAMca jJAnavALA hoya che kemake teo zrAvakanA cAritryathI judA prakAranA cAritryavALA hoya che tathA jemane ahIM ajJAnI gaNavAnA che temanAmAM paNa traNa ajJAna bhajanAthI hoya che. arthAta temanAmAM be ajJAna te hoya che paraMtu trIjuM vibhaMga ajJAna-virbhAgajJAna paNa hoI zake che ane hetuM paNa nathI. 'dANaladdhiyANaM paMcanANAI, tinni annANAI bhayaNAe' hAnAntarAya bhanA kSayapAmathI dAna-dAtavya vastumAM jenI labdhi thAya che te dAnalabdhi chava che. tevA jIva zrI. bhagavatI sUtra : Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sa. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 451 labdhiryeSAM te dAnalabdhayaH, te ca jJAnino'jJAninazca bhavanti, tatra ye jJAninasteSAM paJca jJAnAni bhajanayA bhavanti, kevalajJAninAmapi dAnalabdhiyuktatvAta, ye tu ajJAnino dAnalabdhimantasteSAM trINi ajJAnAni bhajanayaiva bhavanti / gautamaH pRcchati-'tassa aladdhiyA pucchA' he bhadanta ! tasya dAnasya alabdhikA jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ! nANI, no annANI, niyamA eganANI kevalanANI' he gautama ! dAnasya alabdhikAH jIvAH jJAnino bhavanti, no ajJAninaH dAnAlabdhimannamtu siddhAH, te ca dAnAntarAyakSaye'pi dAtavyAbhAvAt sampradAnAsatcAt dAnaprayojanAbhAvAcca dAnAlabdhayaH proktAste niyamAt niyamataH ekajJAninaH-kevalajJAnino bhvnti| atha lAbhabhogopabhogavIryalabdhIstadalabdhayazcAtidizannAha-' evaM jAya vIriyassa bhI hote haiN| inameM jo jJAnI hote haiM ve bhajanAse pAMca jJAnavAle hote haiM / kyoM ki kevalajJAniyoMkoM bhI dAnalabdhise yukta mAnA gayA hai / tathA jo dAnalabdhivAle ajJAnI hote haiM unake tIna ajJAna bhajanAse hI hote haiM / aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM'tassa aladdhiyANaM pucchA' he bhadanta ! jo dAnalabdhivAle nahIM hote haiMaise jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama 'nANI, no annANI niyamA eganANI kevalanANI' dAnakI alabdhivAle jIva jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote haiM / dAnAlabdhivAloMmeM siddha jIvoMko liyA gayA hai. inake yadyapi dAnAntarAyake kSayase dAnalabdhi honI cAhiye- parantu dAtavya vastuke abhAvase, mampradAnake asattvase, aura dAnaprayojanake abhAvase inheM dAnAlabdhivAle kahA gayA hai| ye niyamase eka jJAna jJAnI paNa hoya che ane ajJAnI paNa hoya che. temAM je jJAnI hoya che teo bhajanAthI pAMca jJAnavALA heya che kemake kevaLajJAnIone paNa dAnalabdhivALa mAnavA mA AvyA che. tathA je dAnalabdhivALA ajJAnI hoya che temane traNa ajJAna bhajanAthI hoya che. prazna:'tss aladdhiyANaM pucchA' he mahata! mevAnamDiAta nathI / / zAnI hAya , ajJAnI hoya cha ? 8:-- 'goyamA' gItama! 'nANI no annANI 'niyamA eganANI kevalanANI' hAnasamA 71 jAnI hAya cha; ajJAnI bAta nathI. dAna labdhivALAomAM siddha jenI gaNatrI karavAmAM AvI che. jo ke temAM dAnAntarAyanA kSayathI dAnalabdhi hovI joIe. paraMtu dAnattva vastunA abhAvathI saMpradAnanA asatvathI ane dAna prayajananA abhAvathI teone dAnAlabdhivALA kahyA che. e niyamathI zrI. bhagavatI sUtra : Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 452 bhagavatImatre laddhI, aladrI ya bhANiyanyA' evaM dAnasya labdhivadeva yAvat-lAbhasya, bhogasya, upabhogasya, vIryasya ca labdhiH, alabdhizca bhaNitavyA vaktavyA, tatra lAbhAdInAmapi alabdhayaH siddhAnAmeva dAnAlabdhivadava se yAH, na ca dAnAdhantarAyakSayAt kevalinAM dAnAdayaH sarvathA kathaM na bhavanti ? iti vAcyam, jeSAM hi bhagavatAM kRtakRtyatayA prayojanAbhAvAt tadabhAvasiddheH 'bAlacIriyaladdhiyANaM tinni nANAI tinni annANAI bhayaNAe' bAlavIyalabdhikAnAm asaMyatAnAM jJAninAM trINi jJAnAni, ajJAninAJca trINi ajJAnAni bhajanayA bhavanti, 'tassa vAle arthAt kevala jJAnavAle hote haiM / 'evaM jAva vIriyasa laddhI aladdhI ya bhANiyatvA' isI tarahase yAvat- lAbha, bhoga, upabhoga aura vIrya inakI labdhivAle aura alabdhivAle bhI kahanA caahiye| ina meM lAbhAdikoM kI alabdhivAloMmeM siddhoMko liyA gayA hai- ataH inheM jJAnI hI jAnanA cAhiye aura ye eka jJAnavAle hI hote haiM / yahAM para aisI AzaMkA nahIM karanA cAhiye 'ki siddhoM meM dAnAdika antarAya kA sarvathA kSaya ho jAtA hai taba ( kevaliyoM) siddhoM meM dAnAdikoM kA abhAva sarvathA Apa kaise kahate haiM ?' kyoMki ve bhagavAn kRtakRtya ho jAte haiM- isa liye unheM koI prayojana nahIM rahatA hai ataH prayojanAbhAvAt dAnAdi labdhiyoMkA vahA~ abhAva siddha hotA hai| vAlavIriyaladdhiyA NaM tini nANAI tinni annANAiM bhayaNAe' jo bAlavIryalabdhivAle jIva hote haiM- ve jJAnI bhI hote haiM aura vajJAna- sAnA rAya che. ' evaM jAva vIriyaladdhI aladdhIya bhANiyacA' eja rIte - yAvata - lAbha, bhega, upabhega, vIrya tenI alabdhi ane labdhivALAnA viSayamAM paNa samajavuM. temAM lAbhAdikanI alabdhivALAomAM siddhone gaNavAmAM AvyA che eTale temane jJAnI ja jANavA ane te eka ja jJAnavALA hoya che. ahIM evI zaMkA na karavI ke siddhomAM dAnAntarAya sarvathA nAza thai jAya che. tyAre (kevaLa) siddhomAM dAnAdino sarvathA abhAva Apa kevI rIte kahe che. kAraNake teo kRtakRtya thaI jAya che. eTale tene koI prayojana rahetuM nathI. eTale prajanane mA pAthI nAled-mAno mamA 56 siddha thAya che. 'bAlabIriyaladdhiyANa tinni nANAiM tinni annANAI bhayaNAe' mAlavIya evel 04 DAya che. te jJAnI paNa hoya che ane ajJAnI paNa hoya che ane je jJAnI hoya che. temAM zrI. bhagavatI sUtra : Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyandrikA TIkA za.8 u. 2 mU. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 453 aladdhiyANaM paMca nANAI bhayaNAe' tasya bAlavIryasya alabdhikAnAM saMyatAnAM saMyatAsaMyatAnAM ca jJAnitvenaiva paJca jJAnAni bhajanayA bhavanti, 'paDiyabIriyaladdhiyANaM paMca nANAI bhayaNAe' paNDitavIrya labdhikAnAM saMyatAnAM jJAnitveneva pazca jJAnAni bhajanayA bhavanti, 'tassa aladdhiyANaM maNapajjavanANavajAI NANAI annANAiM tinni ya bhayaNAe' tasya paNDitavIryasya alabdhikAnAm asaMyatAnAM saMyatAsaMyatAnAM siddhAnAzca madhye asaMyatAnAmAcaM jJAnatrayaM manaHparyavavarjitam ajJAnatrayaM ca bhajanayA bhavati, saMyatAsaMyatAnAM tu jJAnatraya bhajanaajJAnI bhI hote haiM- jo jJAnI hote haiM unameM bhajanAse hI tIna jJAna hote haiM aura jo ajJAnI hote haiM unameM bhI tIna ajJAna bhajanAse hI hote haiM / 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe' tathA jo bAlavIryakI alabdhivAle jIva hote haiM ve saMyata aura saMyatA. saMyata hote haiM ataH inameM 'paMcanANAI bhayaNAe' pAMca jJAna bhajanAse hI hote haiM / kyoM ki ye jJAnI hI hote haiN| 'paDiyavIriyaladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe' paNDitavIryalabdhivAle jIva saMyata honese jJAnI hI hote haiM. isa kAraNa inameM pAMca jJAna bhajanAse hote haiM / 'tassa aladdhiyANaM maNapajjavanANavajAi NANAi annANAItiniya bhayaNAe' paNDitavIryakI alabdhivAloMmeM asaMyata, saMyatAsaMyata aura siddha ye saba Ate haiM-inake bIcame jo asaMyata jJAnI hote haiM unameM manaHparyavajJAnako choDakara Adi ke jJAnatraya, bhajanAse hote haiM tathA ina asaMyatomeM jo bhajanAthI traNa jJAna hoya che ane je ajJAnI hoya che temanAmAM bhajanAthI traNa AsAna hAya che 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe' tathA mAyativIyana RasEain DAya che, te saMyatAsayata DAya cha. meTA bhATe tamAma paMcanANAI bhayaNAe' pAMya jJAna manAyI jAya che. bha tamAzAnI na DAya che. 'paMDiyavIriyaladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe' tivAya reqmn sayata hotAnA kAraNe zAnI ja hoya che eTalA mATe temAM pAMca jJAna bhajanAthI hoya che. 'tassa aladdhiyANaM maNapajjavanANavajjAiM nANAI annANAI tinniya bhayaNAe' paMDitavIryanI alabdhivALAo asaMyata, saMyatAsaMyata ane siddha e sadhaLAne samAveza thAya che. teomAM je asaMyata ane saMyatAsayaMta ane siddha e saghaLAno samAveza thAya che. temAM je asaMyata zAnI hoya che. temanAmAM mana:paryavajJAna choDIne AdinA traNa jJAna zrI. bhagavatI sUtra : Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 bhagavatIsUtre yaiva bhavati, siddhAnAM ca paNDitavIrya vAcye pratyupekSaNAdhanuSThAne pravRttyabhAvena paNDitavIryAlabdhikatayA kevalajJAnameva bhavati, manaHparyavajJAnantu paNDitavIryalabdhimatAmeva bhavatItyAzayenAha-manaHparya vajJAnavarjitAni jJAnAni ajJAnAni zrINi ca bhajanayA iti / gautamaH pRcchati-'bAlapaDiyabIriyaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! bAlapaNDitavIrya labdhikAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha-'tinni nANAI bhayaNAe' he gautama ! bAlapaNDitavIrya labdhikAnAM trINi jJAnAni bhajanayA bhavanti, 'tassa ajJAnI hote haiM unameM tIna ajJAna bhajanAse hote haiM tathAjo saMyatAsaMyata jIva hote haiM unameM tIna jJAna bhajanA se hote haiN| tathA siddhajIva paNDitavIryavAcya pratyupekSaNAdirUpa (paDilehaNAdi) anuSThAnameM pravRtti rahita hote haiN| ataH isameM unakI pravRttike abhAvameM paNDitavIryalabdhikatA honese kevalajJAna hI hotA hai anya jJAna nahIM / mana:paryayajJAnako jo yahAM mUtrameM choDanekI bAta kahI gaI hai usakA kAraNa yaha hai ki manaHparyavajJAna paNDitavIryalabdhivAloMko hI hotA hai| aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'bAlapaMDiyavIriyaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, anANI' he bhadanta ! jo jIva bAlapaNDitavIryaalabdhivAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM- tini nANAI bhayaNAe' he gautama ! bAlapaNDitavIryalabdhivAloMmeM tIna jJAna bhajanA se hote haiM. tAtparya kahanekA yaha hai ki bAlapaNDita vIryalabdhivAle jIva jJAnIhI hote haiMataH unameM bhajanAse hI tIna jJAna hote haiM / tathA jo jIva baalbhajanAthI hoya che. tathA je saMyatAsaMyata jIva hoya che. temane traNa jJAna bhajanAthI hoya che. siddha jIvo paMDitavIryavAcya pratyuprekSaNadirUpa anuSThAnamAM pravRtti vinAnA hoya che. tethI teomAM tenI pravRttinA abhAvamAM paMDitavIyalabdhikatA hovAthI kevaLajJAna ja hoya che. anyajJAna nahIM mana:paryavasAnane ahIM sUtramAM choDavAnuM kahela che. tenuM kAraNa e che ke mana 5ryavajJAna paMDitavIryalabdhivALAone ja hoya che. prazna'baalpddiyviirylddhiyaannN bhaMte ! jIvA ki nANI annANI' mahanta ! no jIva bAlapaMDitavIya labdhivALA hoya che. teo jJAnI hoya che ke ajJAnI? u - * tini nANAI bhayaNAe' gautama ! pAritavIyAmamA traya gAna bhajanAthI hoya che. kahevAnuM tAtparya e che ke bAlapaMDitavIlabdhivALA jIva jJAnI ja hoya che. tethI teomAM bhajanAthI traNa jJAna hoya che. tathA je java bAlapaMDitavIryanI zrI. bhagavatI sUtra : Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2. 9 labdhisvarUpanirUpaNam alakhiyANaM paMca nANAI, tinni annANAI bhayaNAra' tasya bAlapaNDitavIryasya saMyatAsaMyatasya alabdhikAnAm azrAtrakANAm paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA bhavanti / gautamaH pRcchati - 'iMdiyalaDiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta / indriyalabdhikAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha - 'goyamA ! cattAri NANAI, tinni ya annANAI bhayaNA' he gautama ! indriyalabdhikAnAM catvAri jJAnAni, trINi ca ajJAnAni paNDitavIrya kI alabdhivAle hote haiM 'tassaaladdhiyANaM paMca nANAI tini annANAI bhagaNAe' ve jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM-jo jIva inameM jJAnI hote haiM unameM bhajanAse pAMca jJAna taka ho sakate haiM aura jo ajJAnI hote haiM unameM bhI bhajanAse tIna ajJAna taka ho sakate haiM / bAlapaNDitavIryakA tAtparya saMyatAsaMyata se hai- isakI alabdhivAle abhAvaka hote haiM / azrAcaka meM siddha bhI AjAte haiM / ataH isI apekSAse yahAM pAMca jJAnoMkA honA bhajanAse kahA gayA hai| , aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'idiyaladdhiyANaM bhaMte 1 jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva indriyalabdhivAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ' cattAri nANAI tinni ya annANAI bhayaNAe he gautama ! jo jIva inameM jJAnI hote haiM unako bhajanAse cAra jJAna hote haiM aura jo ajJAnI hote haiM unameM tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / indriyalabdhivAle jJAniyoMmeM kevalajJAna nahIM hotA hai, kyoM ki asandhivANA hoya che tethe 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI tinni annANAI bhayaNAe ' jJAnI paNa hoya che ane ajJAnI paNa hoya che, je jIva temAM jJAnI hoya che. temAM pAMca jJAna bhajanAthI hoya che ane jejIva ajJAnI hoya che teone gaNu ajJAna bhajanAthI hovAnI zakayatA che.- hAya che. AlapaDitavI'nuM tAtpa saMcatA sayatathI che. tenI alabdhivALA azrAvaka hoya che. azrAvakamAM siddho paNa AvI jAya che eTalA bhATe te apekSAye pAMtha jJAnAnuM DovuM. lagnAthI che. abha :- 'iMdiyaladdhiyANaM te jIvA kiM nANI annANI' he lahanta ! neka iMdriya samdhivANA hoya hai. tethe| jJAnI hoya che } ajJAnI ? :- 'cattArinANAI tinni ya annANAI bhayaNAe ' hai gautama ! je jIva teemAM jJAnI hAya tene bhajanAthI cAra jJAna hoya che ane ajJAnI hAya che teeAmAM bhajanAthI traNa ajJAna hoya che. iMdriyalabdhivALA jJAnIemAM kevaLajJAna hotu' nathI. kemake kevaLIomAM iMdriyAnA upayoganA abhAva hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 6 455 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 bhagavatIsUtre bhajanayA bhavanti, tathA ca-indriyalabdhikA ye jJAninasteSAM catvAri jJAnAni bhajanayA bodhyAni, kevalajJAnantu na, kevalinAmindriyopayogAbhAvAt, ye tu ajJAninasteSAmajJAnatrayaM bhajanayaveti bhAvaH / gautamaH pRcchati- 'tassa aladdhiyANaM pucchA' he bhadanta ! tasya indriyasya alabdhikAH jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? iti pRcchA praznaH, 'bhagavAnAha-goyamA ! nANI, no annANI, niyamA eganANI kevalanANI' he gautama! indriyAlabdhikAH jJAnino bhavanti, no ajJAninaH, te khalu indriyAlabdhikAH kevalina eva iti niyamAt niyamataH ekajJAninaste kevalajJAnina eva bhavanti, 'soiMdiyaladdhiyA NaM jahA iMdiyaladdhiyA' zrotrendriyalabdhikAH khalu jIvAH yathA indriyalabdhikAstathaiva vaktavyAH, te ca ye jJAninaste kevalibhinnatvAt bhajanayA prathamajJAnacatuSTayazAlino bhavanti, ajJAninastu bhajanayA vyajJAnino bhavanti / gautamaH kevaliyoMko indriyoMke upayogakA abhAva rahatA hai| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'tassa aladdhiyANaM pucchA' ki he bhadanta ! jo jIva indriyAlabdhivAle hote haiM- ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahete haiM- 'nANI, no annANI' he gautama ! jo jIva indriyoMkI labdhi vinAke hote haiM ve jJAnI hote haiM ajJAnI nahIM hote haiN| jJAniyoMmeM bhI ve do tIna Adi jJAnavAle nahIM hote haiN| kintu eka kevalajJAnavAle hI hote haiN| aisA niyama hai 'soiMdiyaladriyANaM jahA iMdiyaladdhiyA' jisa taraha se indriya labdhivAle jIvoMko kahA gayA hai usI tarahase zrotraindriya labdhivAle jIvoM ko jAnanA cAhiye / arthAt zrotraindriya labdhivAle jIva jJAnI aura ajJAnI donoM prakArake hote haiM inameM jo jJAnI hote haiM ve kevalIse bhinna hote haiM isaliye ve bhajanAse cAra jJAnavAle hote haiM aura jo praza:- 'tassa aladdhiyANaM pucchA' lagavAna ! 1 driyANA bIya che. te jJAnI DAya cha , jAnI hoya che ? 7.:- 'nANI no annANI / gautama! je jIva iMdriyanI labdhi rahita hoya che. teo jJAnI ja hoya che. ajJAnI hotA nathI. nAnIomAM paNa be traNa AdijJAnavALA nahIM paNa phakata eka kevaLajJAnavALA ja hoya che te niyama cha. 'soi diyaladdhiyANaM jahA idiyaladdhiyA' kI rIte FieqANA jIvonA viSe kahyuM che tevI ja rIte zrotralabdhivALA jInA viSayamAM paNa samajavuM. athAta zrotraIdriyalabdhivALA jIva jJAnI ane ajJAnI baMne prakAranA hoya che. teomAM je nAnI hoya che. teo kevaLIothI judA prakAranA hoya che. eTale bhajanAthI teo cAra jJAnavALA hoya che ane teomAMnA ajJAnI bhajanAthI traNa ajJAnavALA hoya che. prazna zrI. bhagavatI sUtra : Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mU. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 457 pRcchati-'tassa aladdhiyA NaM pucchA' tasya zrotrendriyasya alabdhikAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ! nANI vi, annANI vi' he gautama ! zrotrendriyAlabdhikA jIvAH jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi, 'je nANI te atthegaiyA dumnANI, atthegaiyA eganANI' ye zrotrendriyAlabdhikA jJAninaste santi ekake kecana dvijJAnino bhavanti, santi ekake tu ekajJAnino bhavanti, 'je dunnANI te AbhiNibohiyanANI suyanANI, je eganANI te kevalanANI' ye dvijJAninaste AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAnino bhavanti, ye ekajJAninaste kevalajJAnino bhavanti, tathA ca zrotrendriyAlabdhimanto jIvA ye jJAninaste prathamadvayajJAnazAlinaH, te ca aparyAinameM ajJAnI hote haiM ve bhajanAse tIna ajJAnavAle hote haiM / ___aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'tassa aladdhiyANaM pucchA' he bhadanta ! jo jIva zrotraindriyake labdhivAle nahIM hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isa ke uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA nANI vi annANI vi' he gautama ! zrotrahandriyakI alabdhivAle jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM- 'je nANI te atthegaiyA dunnANI, atyaMgaiyA eganANI' jo inameM jJAnI hote haiM unameM kitaneka do jJAnavAle hote haiM aura kitaneka eka jJAnavAle hote haiM / 'je dunnANo te AbhiNibohiyanANI, suyanANI ya' jo do jJAnavAle hote haiM unameM Abhinibodhika jJAnavAle aura zrutajJAnavAle hote haiM / 'je eganANI te kevala nANI' aura jo eka jJAnI hote haiM ve kevalajJAnI hI hote haiN| yahAM para jo zrotrendriyAlabdhika jIvoMko do jJAnavAlA kahA gayA hai unameM aparyAptaka sAsAdana guNa'tassa aladdhiyANaM pucchA' manta! 4 zrInadriya vimAnahAya . tamA sAnI chAya che ajJAnI DAya cha ? 8.:- 'goyamA' gautama ! 'nANI vi annANI vi' zrotra diyA jJAnI 59 DAya che mana mazAnI 55 DAya . 'je nANI te atthegaiyA dunnANI, atthegaiyA eganANI' tamAmA sea se jJAnavANA bhane 44 jJAnavANA hAya cha je dunANI te AbhiNibohiyanANI ya, suyanANI yane me jAnavA DAya che mAlinimAdhi jAna bhane zrutajJAnavANA hoya che. 'je eganANI te kevalanANI' bhanere me jAnavANA hAya che te phakata kevaLajJAnavALA ja hoya che. ahIMA zrotredriyalabdhivALA ane be jJAnavALA kahyA che. temAM aparyAptaka sAsAdana guNasthAnamAM rahevAvALA samyak daSTi zrI. bhagavatI sUtra : Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 bhagavatIstre prakAH sAsAdanaguNasthAnakavartisamyagdarza no vikalendriyAH, ekajJAnino vA kevalajJAninaH, te hi zrotrendriyAlabdhikAH indriyopayogAbhAvAt, 'je anANI te niyamA duannANI, taM jahA-maiannANI ya, suyaannANI ya' ye tu zrotrendriyAlabdhimanto'jJAninaste niyamAt hayajJAnino bhavanti, AdhadvayAjJAnazAlinaH, tadyathA-matyajJAninazca, zrutAjJAninazca, 'cakkhidiyaghANidiyA NaM laddhiyANaM aladdhiyANa ya jaheca soiMdiyamsa' cakSurindriya-ghrANendriyANAM labdhikAnAm cakSurindriyalabdhikAnAM ghrANendriyalabdhikAnAmityarthaH, evam tadubhayAlabdhikAnAzca yathA zrotrendriyasya labdhimatAM catvAri jJAnAni bhajanayA, trINi cAjJAnAni bhajanayaica, tadalabdhimatAM ca dve ca jJAne, dve ca ajJAne, ekaM ca jJAnamuktam sthAnavartI samyagadRSTi vikalendriya jIvoM ko grahaNa kiyA gayA hai tathA eka jJAnavAle jo kevalI yahAM grahaNa kiye gaye haiM usakA kAraNa yaha hai ki kevaliyoMmeM indriyajanya upayogakA abhAva hotA hai ataH ve bhI zrotraindriyAlabdhikomeM parigaNita hue haiN| 'je annANI te niyamA duannANI taMjahA-maha annANIya, suya annANI ya' tathA ina zrotraindriyAlabdhikoMmeM jo jIva ajJAnI hote haiM ve niyama se do ajJAnavAle-matiajJAnavAle aura zrutaajJAnavAle hote haiM / 'cavikhadiya ghANidiyANaM laddhiyANaM aladdhiyANa ya jaheva soiMdiyassa' cakSu. indriya labdhivAle jIvoMmeM tathA ghrANendriya labdhivAle jIvoM meM aura ina donoMkI alabdhivAle jIvoM meM jJAnI aura ajJAnI donoM prakArake jIva hote haiN| so jisa prakArase zrotrendriyakI labdhivAloMmeM bhajanAse cAra jJAna aura tIna ajJAna hote kahe gaye haiM tathA isakI alabdhivAloMmeM do jJAna, do ajJAna aura eka jJAna kahA gayA hai isI vikalendriya jIne grahaNa karyA che. tathA eka jJAnavALA je kevaLInuM ahIM grahaNa karAyuM che. tenuM kAraNa e che ke kevaLIomAM iMdriyajanya upayogano abhAva hoya che. eTale teonI yaNa zrotradriya mahAmo nA 42 cha. 'je annANI te niyamA dannANI taM jahA maiannANIya, suyaannANIya' tayA zrIrAya mawii re 1 | ajJAnI hoya che. teo niyamathI matiajJAna ane zrutajJAna ema be jJAnavALA DAya che. ' cakkhidiya ghANidiyANaM ladhiyANaM aladdhiyANa ya jaheca soiMdiyassa' cakSuidriyalabdhivALA jIvomAM tathA dhrANendriyalabdhivALA chavAmAM ane te baMnenI alabdhivALA mAM jJAnI ane ajJAnI ema baMne prakAranA jIvo hoya che. te kevI rIte ? zretrandriyanI labdhivALAomAM bhajanAthI cAra jJAna ane traNa ajJAna kahela che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 ma. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 459 tathaiva vaktavyam, tatra cakSurindriyalabdhikAH, ghrANendriyalabdhikAzca ye paJcendriyA steSAM kevalajJAnavarjAni catvAri jJAnAni, trINi cAjJAnAni bhajanayaiva. ye tu vikalendriyAzcakSurindriya-ghrANendriyalabdhikAsteSAM sAsAdanaguNasthAnakavartisamyagadarzanitve Adya jJAnadvayam,tadabhAve tu AdhamevAjJAnadvayam, cakSurindriya-ghANendriyAlabdhikAstu yathAyogyaM tridayekendriyAH, kevalinazca, tatra dvIndriyAdInAM sAsAdanaguNasthAnakavartitve AdhajJAnadvayaM saMbhavati, tadabhAve tu AdyamajJAnadvayaM saMbhavati, prakArase ina cakSuindriya labdhivAloMmeM, ghANendriya labdhivAloM meM aura inakI alabdhivAloMmeM jAnanA cAhiye / tAtparya kahanekA yaha hai kijo jIva cakSuindriya labdhika aura ghrANendriyalabdhika paMcendriya jJAnI haiM unameM kevalajJAna varja cAra jJAna hote haiM aura jo ajJAnI hai, unameM tIna ajJAna hote haiM so aisA yaha kathana bhajanAse hI jAnanA cAhiye niyamase nhiiN| tathA cakSuindriya aura ghrANendriyalabdhika jo vikale. ndriya jIva haiM ve yadi sAsAdana guNasthAnavarti samyagadarzanavAle haiM to unameM Adike do jJAna hote haiM aura yadi ajJAnI haiM to inameM Adike do ajJAna hote haiN| cakSuindriya, ghANendriya alabdhika yathAyogya tIna indriyavAle jIva, do indriyavAle jIva, ekendriya jIva evaM kevalI hote haiM- so dvIndriyAdi jIva jaba sAsAdana guNasthAnavartI hAM taba jJAnI honese inameM Adike do jJAna hote haiM aura yadi ye sAsAdana guNasthAnavartI na hoM-taba ajJAnI honese inameM Adike tathA tenI alabdhivALAomAM be jJAna ane be ajJAna ane eka jJAna kahela che. eja prakArathI A cakSaIdriyalabdhivALAomAM, dhrANendriyalabdhivALAomAM ane tenI alabdhivALAonA viSayamAM paNa samajavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke jIva cakSuindriyalabdhivALA ane dhrANendriya labdhivALA paMcendriya jJAnI che temAM kevaLajJAna choDIne cAra jJAna hoya che ane je ajJAnI hoya che temAM traNa ajJAna hoya che. A kathana bhajanAthI samajavuM, niyamathI nahIM. tathA cakSudriya ane dhrANendriya labdhivALA je vikalendriya jIvo hoya che. teo je sAsAdana guNasthAnavarti samyagU darzanavALA hoya te temAM pahelAnA be jJAna hoya che. ane ajJAnI hoya to teomAM AdinA be ajJAna hoya che. cakSuIdriya, ghANendriya alabdhika yathAyogya traNa iMdiyavALA jIve be iMdriyavALA che ane e kedriya jIva ane kevaLI hoya che temaja dvindriyAdika jIva jyAre sAsAdana guNasthAnavatI hoya tyAre jJAnI hovAthI teonAM Adine be jJAna hoya che ane zrI. bhagavatI sUtra : Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre kevalinAM tu ekaM kevalajJAnameveti bhAvaH / jibhidiyaladdhiyANaM 'cattAri NANAI, tinni ya annANANi bhayaNAe' jihavendriyalabdhikAnAM catvAri jJAnAni trINi ca ajJAnAni bhajanayA bhavanti / gautamaH pRcchati-'tassa aladdhiyA gaM pucchA' he bhadanta ! tasya jivendriyasya alabdhikAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha-goyamA! nANI vi, annANI vi' he gautama ! jihavendriyasya alabdhikA jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi bhavanti, 'jihvendriyalabdhivarjitAH kevalinaH, ekendriyAzca, bhavanti, tatra 'je nANI, te niyamA eganANI kevalanANI, je annANI te niyamA duannANI, taM jahAdo ajJAna hote haiN| kevaliyoM meM eka kevalajJAna hI hotA hai / 'jibhidiyaladdhiyANaM cattAri gANAI', tinni ya annANANi bhayaNAe jihavendriya labdhika jIvoM meM cAra jJAna tathA tIna ajJAna bhajanAse hote haiM- tAtparya yaha hai ki jihavendriyalabdhika jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM- jo jJAnI hote haiM ve kevalajJAna varja cAra jJAnavAle bhI hote haiM aura jo ajJAnI hote haiM ve tIna ajJAnavAle bhI hote haiM tathA jo 'tassa aladdhiyANaM pucchA' jihavendriya alabdhika jIva haiM ve bhI jJAnI aura ajJAnI donoM prakArake hote haiM / jihavendriya alabdhika jIva ekendriya aura kevalI hote haiM- inameM 'je nANI te niyamA eganANI kevalanANI' jo jJAnI hote haiM ve to niyamase eka kevalajJAnavAle hI hote haiM / 'je anANI te niyamA duanANI' aura jo ajJAnI hote haiM, ve niyamase do ajJAnavAle hote haiM- do ajnyaanje sAsadana guNasthAnavatI na hoya te tyAre ajJAnI hovAthI teomAM AdinA be majJAna DAya che. vaNImAmA 4 vaNazAna DAya che. 'jibhidiyaladdhiyANe cattAri nANAI tinni ya annANANi bhayaNAe' indriya vANA vAbhA yAra jJAna tathA traNa ajJAna bhajanAthI hoya che. tAtparya e che ke huvedriya labdhivALA jIva jJAnI paNa hoya che ane ajJAnI paNa hoya che. je jJAnI hoya che te kevaLajJAnane choDIne cAra pAnavALA paNa hoya che ane je ajJAnI hoya che te traNa jJAnavALA paNa hAya . 'tassa aladdhiyANaM pucchA' indriya mayi / cha zuzAnI hAya cha / jAnI hAya cha ? 6.:- 'goyamA' gautama! 'nANI vi annANI vi' indriya ma mA 5 jJAnI mane ajJAnI' 412 // hAya 2. indriya walpa 75 mendriya bhane 5jI jAya che. tamAma 'je nANI te niyaNA eganANI kevalanANI'2 jAnI DAyata to niyamathI me 11 zrI. bhagavatI sUtra : Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sa.9 labdhisvarUpanirUpaNam 461 maiannANI ya, suyaannANI ya' ye jihavendriyalandhirahitA jJAninaH, kevalinaH, te ca niyamAt niyamata ekajJAninaH kevalajJAnino bhavanti, ye ca ajJAnina ekendriyAste niyamAt dvayajJAninaH ekendriyANAM samyagdarzanasyAbhAvAta, vibhaGgAbhAvAca, tadyathA matyajJAninazca, zrutAjJAninazca bhavanti, 'phAsiMdiyaladdhiyA NaM aladdhiyA NaM jahA iMdiyassa laddhiyA ya, aladdhiyA ya' sparzandriyalabdhikAH, tadalabdhikAH, khalu yathA indriyalabdhikAzca tadalabdhikAcoktAH tathA vAcyA:, tathA ca sparzanendriyalabdhikAH kevalajJAnabhinnAdyajJAnacatuSTayavanto bhajanayA bhavanti, tathaivAjJAnatrayavanto vA, sparzanendriyAlabdhikAstu kevalina eva bhavantIti bhAvaH // sU. 9 // vAloMmeM 'maha annANI ya suya annANIya' matyajJAna aura zrutAjJAnavAle hote haiN| tathA jo jihavendriya labdhirahita jJAnI hote haiM unameM eka kevalajJAnI hI hote haiN| jo ajJAnI ekendriya haiM ve niyamase do ajJAnavAle hote haiM / ekendriya jIvoMmeM samyagdarzanakA abhAva rahatA hai aura vibhaMgajJAnakA abhAva rahatA hai| ataH inheM do ajJAnavAlAmatyajJAnavAlA aura tAjJAnavAlA kahA gayA hai| 'phAsidiya laddhiyANaM aladdhiyANaM jahA iMdiyalAddhayA ya aladdhiyA ya' jisa prakAra se indriya labdhika aura indriyAlabdhika jIva kahe jA cuke haiM, usI prakAra se sparzanendriyalabdhika aura alabdhika jIva bhI jAnanA cAhiye tathA ca sparzanendriyalabdhika jJAnI jIva bhajanAse cAra jJAna aura tIna ajJAnavAle hote haiN| aura jo isakI alabdhivAle hote haiM aise ve kevalI zAnA 4 the. 'je annANI te niyamA dunnANI' bhane 2 mazAnI hAya che te niyamathI me 2mazAnavAjA jApa cha bhane meM ajJAnAmAmA maianANI ya suya annANI ya' matyajJAna ane zrutAsAna DAya che. tathA 2 chaha diyaalvi rahita jJAnI hoya che temAM phakata eka kevaLajJAna ja hoya che. je ajJAnI ekendriya hoya che, te niyamathI be ajJAnavALA hoya che. ekendriya jemAM sammadarzanane ane virbhAgajJAnane abhAva hoya che. eTale teone matyajJAna, zrutajJAna e be manAnA vAmAM yA cha. phAsidiyaladdhiyA NaM aladdhiyANaM jahA iMdiyaladdhiyAya aladdhiyAya' 2 zate driya imane diyA 04 viSe pahelAM kahevAmAM AvyuM che. eja rIte sparzanendriyalabdhivALA ane teonI alabdhivALA jIvonA viSe paNa samajavuM. temaja sparzanendriya labdhivALA jJAnI chava bhajanAthI cAra zrI. bhagavatI sUtra : Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre ekAdazopayogAdidvAravaktavyatAmAhamUlam-'sAgArovauttA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI? paMca nANAI tini annANAI bhayaNAe, AbhiNibohiyanANa sAgArovauttA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? cattAri nANAI bhayaNAe, evaM suyanANasAgArovauttA vi, ohinANasAgArovauttA jahA ohinANaladdhiyA, maNapajjavanANasAgArovauttA jahA maNapajjavanANaladdhiyA, kevalanANasAgArovauttA, jahA kevalanANaladdhiyA, maiannANasAgArovauttANaM tinni annANAI bhayaNAe, evaM suyaannANasAgArovauttA vi, vibhaMganANasAgArovauttANaM tinni annANAiM niyamA / aNAgArovauttA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? paMca nANAI, tinni annANAI bhayaNAe, evaM cakkhudaMsaNa-acakkhudaMsaNaaNAgArovauttAvi, navaraM cattAri nANAiM, tinni annANAI bhayaNAe, ohidaMsaNaaNAgArovauttA NaM pucchA, goyamA ! nANI vi, annANI vi, je nANI te atthegaiyA tinnANI, atthegaiyA caunANI, je tiNNANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI, je cauNANI te AbhiNibohiyanANI, jAva maNavajavanANI, je annANI te niyamA tiannANI, hI hote haiM- ataH inameM eka jJAna hI hote haiM aura ve eka kevalajJAnavAle hI hote haiM // sU. 9 // jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA hoya che ane je tenI alabdhivALA hoya che. evA kevaLIo ja hoya che tethI temAM eka kevaLajJAna ja hoya che. te sU. 9 che zrI bhagavatI sUtra : Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 10 labdhisvarUpanirUpaNam 463 taM jahA-maiannANI, suyaannANI, vibhaMganANI, kevaladaMsaNaaNAgArovauttA, jahA kevlnonnlddhiyaa| sajogI NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI; annANI ? jahA sakAiyA, evaM maNajogI, vaijogI,kAyajogI vi, ajogI jahA siddhA / salessA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? jahA skaaiyaa| kaNhalesso NaM bhaMte ! jahA siNdiyaa| evaM jAva pamhalessA, sukkalessA jahA salessA, alessA jahA siddhaa| sakasAI NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? jahA saiMdiyA, evaM jAva lohksaaii| akasAI NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI ? paMca nANAI bhayaNAe / savedagA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI ? jahA saiMdiyA, evaM ithivedagA vi; evaM purisaveyagA vi, evaM napuMsagaveyagA vi, aveyagA jahA aksaaii| jahA sakasAI navaraM kevala nANaM vi, aNAhAragANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANa ? maNapajavanANavajjAiM nANAI, annANANi ya tinni bhayaNAe // sU0 10 // chAyA-sAkAropayuktAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA, AbhinibodhikajJAnasAkAropayuktAH 'sAgArovauttANaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI' ityAdi / sUtrArtha - ( sAgArovauttANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! sAkAra upayogavAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote hai ? (paMcanANAI tini annANAI bhayaNAe) he gautama! sAkAra 'sAgArovauttANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' yA. sUtrAtha' :- sAgArovauttANaM bhaMte jIvA kiM nANI annAgI '3 mAvA saa||2 upayogavA pazu jJAnI DAya cha, ajJAnI ? 'paMcanANAI tinni annANAI bhynnaae| gautama! sA42 rupayogavANA yAne pAya jJAna tathA ay zrI. bhagavatI sUtra : Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 bhagavatI khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? catvAri jJAnAni bhajanayA, evaM zrutajJAnasAkAropayuktA api, avadhijJAnasAkAropayuktAH yathA avadhijJAnalabdhikAH, manAparyavajJAnasAkAropayuktAH yathA manaHparyavajJAnalabdhikAH, kevalajJAnasAkAropayuktA yathA kevalajJAnalabdhikAH, matyajJAnasAkAropayuktAnAM trINi upayogavAle jIvoMke pAMca jJAna tathA tIna ajJAna bhajanAse hote haiN| (AbhiNibodhiya nANa sAgArovauttANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI ?) he bhadanta ! Abhinibodhika (matijJAnavAle) sAkAra upayogavAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (cattAri NANAI bhayaNAe) Abhinivodhika sAkAra upayogavAle jIva jJAnI hI hote haiM, ajJAnI nahIM hote haiN| unameM cAra jJAna bhajanAse hote haiM (evaM suyanANa sAgArovauttA vi) isI tarahase zrutajJAna sAkAra upayogavAle jIvoMko bhI jAnanA cAhiye ( ohiNANasAgArovauttA jahA ohinANaladdhiyA, maNapajavanANa sAgArovauttA jahA maNapajjavanANaladiyA, kevalanANasAgArovauttA jahA kevalanANaladdhiyA) avadhijJAna sAkAropayukta jIvoMko avadhijJAna labdhivAle jIvoMkI taraha jAnanA caahiye| mana:paryavajJAna sAkAra upayogavAle jIvoMko manaHparyava jJAna labdhivAle jIvoMkI taraha jAnanA caahiye| kevalajJAna sAkAra upayogavAle jIvoMko kevalajJAna labdhivAle jIvoMkI taraha jAnanA cAhiye / (maiamANasAgArovauttANaM tinni annANAI bhayaNAe, evaM suya ajJAna mAyA hoya che. 'AbhiNibohiyanANasAgArovauttANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavAna! mAninimAdhi4 sA2 5yAgavAmA 71 jAnI hAya majAnI DAya? 'cattArinANAI bhayaNAe' mAlinimAvi 12 upagavALA jIva jJAnI ja hoya che. ajJAnI hatA nathI ane teo bhajanAthI cAra jAnavA hAya . ' evaM suyanANasAgArovauttAvi' mevI rIta zrutajJAna sAhAra upayogapaNA vAna. 5 sabhA . 'ohinANasAgarovauttA jahA ohinANa laddhiyA maNapajjavanANasAgarovauttA jahA bhaNapajjavanANaladdhiyA kevalanANa sAgArovauttA jahA kevalanANaladdhiyA' bhavadhijJAna sa2 5ogAvAne avadhijJAnalabdhivALA nI mAphaka samajavA. mana:paryavajJAna sAkAra upagavALA chane manaHparyAvajJAnalabdhivALA jIvonI mAphaka ja samajavA. kevaLajJAna sAkAra upagapaavn avajJAna sAdhAvAnI bhA34 samanapA. 'maiannANasAgArova zrI. bhagavatI sUtra : Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 10 labdhisvarUpanirUpaNam 465 ajJAnAni bhajanayA, evaM zrutAjJAnasAkAropayuktA api, vibhaGgajJAnasAkAropayuktAnAM trINi ajJAnAni niyamAt / anAkAropayuktAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA, evaM cakSudarzanAcakSurdarzanAnAkAropayuktA api, navaram catvAri jJAnAni, trINi ajJAnAni bhjnyaa| avadhidarzanAnAkAropayuktAH khalu pRcchA, gautama ! jJAnino'pi, ajJAnianANasAgArovauttA vi, vibhaMganANasAgArovauttANaM tinni annANAI niyamA) jo jIva matyajJAna sAkAroNyogavAle hote haiM unameM niyamase tIna ajJAna hote haiM / (aNAgArovauttANaM bhaMte ! jIvA kiM nAgI, annANI) he bhadanta ! jo jIva anAkAropayogavAle hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (paMcanANAI tini annANAI bhayaNAe) he gautama ! jo jIva anAkAropayogavAle hote haiM unameM pAMca jJAna tathA tIna ajJAna bhajanAse-vikalpase hote haiN| (evaM cakkhudaMsaNa, acakkhudaMsaNa aNAgArovauttA vi navaraMcattAri nANAI tinni annANAI bhayaNAe) isI prakAra cakSudarzana, acakSudarzana anAkAra upayogavAle jIvoM meM bhI jAnanA cAhiye. parantu- inameM cAra jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / (ohidaMsaNa aNAgArova uttANaM pucchA ) he bhadanta ! jo jova avadhi darzana anAkAropayogavAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! ( nANI vi annANI vi ) jo jIva uttANaM tinni annANAI bhayaNAe evaM suyaannANa sAgarova uttAvi vibhaMganANa sAgarovauttANaM tinni annANAI niyamA' 271 matyajJAna sA425yogavA hoya che. temanAmAM traNa jJAna bhajanAthI hoya che. e ja rIte zrataajJAna sAkAra upayoga hoya che tamA niyamathI traya ajJAna hAya che. 'aNagArovauttANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavAna! 01 22 upayavANA hAyatamAmAnI DAyanmajJAnI ? 'paMcanANAi tinni annANAI bhayaNAe' he gautama ? je jIva anAkAra upayogavALA hoya che. temAM pAMca jJAna tathA traNa ajJAnamnaayaa DAya . ' evaM cakkhudaMsaNa, acakkhudaMsaNa anAgArovauttAvi navaraM cattAri nANAi tinni annANAi bhayaNAe' 24 Na yazani. mAyakSuzana anAkAra upagavALA jenA viSe paNa samajavuM. paraMtu teo mATe cAra jJAna ane va ajJAna manAtha hAya che. 'ohidasaNa anAgArova uttANaM pucchA magavAn je jIva avadhidarzana anAkAroyogavALA hoya che. teo zuM jJAnI hoya che ke ajJAnI ? zrI. bhagavatI sUtra : Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 bhagavatI aise ye jJAninaste santi ekake trijJAninaH, santi ekake caturjJAninaH ye trijJAniste AbhinivodhikajJAninaH, ajJAninaH, avadhijJAninaH, ye caturjJAninaste AbhinivodhikajJAninaH, yAvat manaHparyavajJAninaH, ye ajJAninaste niyamAt tryajJAninaH tadyathA-matyajJAninaH, zrutAjJAninaH, vibhaGgajJAninaH / kevaladarzanAnAkAropayuktA yathA kevalajJAnalabdhikAH, sayoginaH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH 1 yathA sakAyikAH evaM manoyoginaH vacoyoginaH, avadhidarzana anAkAropayogavAle hote haiM ve jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiN| (je nANI te atthegaiyA tibhANI, atthegaiyA caunANI, je tinnANI te AbhiNibohiyanANI suyanANI ohinANI, je caraNANI te AbhiNibo0 jAva maNapajjavanA0 ) jo inameM jJAnI hote haiM, ve kitaneka tIna jJAnavAle hote hai- matijJAnavAle, zrutajJAnavAle aura avadhijJAnavAle aura kitaneka cAra jJAnavAle hote haiMmatijJAnavAle, zrutajJAnavAle, avadhijJAnavAle aura manaH paryavajJAnavAle / (je annANI, te niyamA ti annANI- taMjahA - mai annANI, suya annANI, vibhaMganANI) jo inameM ajJAnI hote haiM, ve niyamase tIna ajJAnavAle hote haiM / jaise- matyajJAnavAle zruta ajJAnavAle aura vibhaMga jJAnavAle. ( kevaladaMsaNaaNAgArovauttA jahA kevalanANalaDiyA) kevaladarzana anAkAropayogavAle jIva kevalajJAna labdhivAle jIvoMkI taraha hote haiN| (sajogINaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI) he bhadanta ! sayogI jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( goyamA ' he gautama! 'nANI tri annANI vi 9 je jIva avadhidarzana anAkAreyayeAgavALA hoya che. te jJAnI paNa hAya che ane jJAnI paNa hAya che. 'je nANI te atthegaiyA, tinnANI, atyegaiyA caunANI, je tinnANI te AbhiNibohiyanANI, jAtra maNapajjananANI ' temAmA ne jJAnI hoya che. te pai keTalAka matijJAna, zrutajJAna ane avidhajJAnavALA hAya che ane keTalAka matijJAna, zrutajJAna, vyavadhijJAna bhane manaparyavajJAna prema yAra jJAnavANA hoya che. ' je annANI te niyamA tiannANI taM jahA maiannANI suyaannANI vibhaMganANI ' temAM je ajJAnI hAya che te niyamathI matyajJAna, zratAjJAna ane vibhagajJAna e traNu ajJAnavALA heAya che. kevaladaMsaNa anAgAro uttA jahA kevalanANaladdhiyA ' kevaLadaza na anAkAropayogavALA jIva kevaLajJAnalabdhivALA jIvAnI mAphaka hAya che. 'sajogINaM bhaMte jIvA ki nANI annANI ' he lahanta ! sayogI lava jJAnI 4 zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 mU. 10 labdhisvarUpanirUpaNam 467 kAyayogino'pi, ayogino yathA siddhAH, salezyAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH 1 yathA sakAyikAH, kRSNalezyAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA sendriyAH, evaM yAvat-padmalezyAH zuklalezyAH yathA salezyAH, alezyA yathA siddhaaH| sakaSAviNaH khalu bhadanta ! jIvA kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA sendriyAH, evaM yAvat-lobhakaSAyiNaH, (jahA sakAiyA) he gautama ! sayogI jIva sakAyika jIvoM kI taraha hote haiN| (evaM maNajogI, vahajogI, kAyajogI vi) isI prakAra manayogI, vacanayogI, aura kAyayogI hote haiN| (ajogI jahA siddhA) ayogI jIva siddhoMkI taraha hote haiM / (salessA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI) he bhadanta ! jo jIva lezyAvAle hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA sakAiyA ) hai gautama ! lezyAvAle jIva sakAyika jIvoMkI taraha hote haiM / ( kaNhalessA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI) he bhadanta ! kRSNalezyAvAle jIva jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA saiMdiyA) he gautama ! kRSNalezyAvAle jova sendriya jIvoMke jaise hote haiN| ( evaM jAva pamhalessA, sukkalessA, jahA salessA, alegsA jahA siddhA) isI prakAra yAvat padmalezyAvAle jIva hote haiN| zuklalezyAvAle jIva salezya jIvoM jaise hote haiN| tathA jo lejhyAse rahita jIva haiM ve siddhoMkI taraha hote haiM / (sakasAINaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI) hAya hai sajAnI DAya cha ? 'jahA sakAiyA' gautama! sayogI 5 saya vAnI bhA hAya che. ' evaM maNajogI baijogI kAyajogI vi' mekara zata bhanAyogI, kyanayogI, mane thiyAgI ne para sabharavA. 'ajogI jahA siddhA' bhayo 7 sikhAnI bhA34 hAya cha. 'salessANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' 294 sezyAvA DAya cha tezAnI hoya che 4 sajAnI DAya cha ? ' jahA sakAiyA' hai gItama! sezyAvANA 94 sIyi vAnI m||34 hAya che. 'kaNDalessANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' bhagavan ! veshyaav|| jJAnI DAya cha / ajAnI hAya ? 'jahA saiMdiyA ' gautama ! kRpAlezyAvANA 01 seMdriya vAnI bhA5401 hAya (r). 'evaM jAva pamhalessA, sukalessA jahA salessA, aleksA jahA siddhA' me zata yAvat pshyaavaa|| 71 hAya che. zukhalezyA 71 salezya jIvonI jevA hoya che tathA je leDyA vinAnA jIva heya che tene siddhonI bhA34 sabhA . 'sakAiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' 4 pAyasahita zrI. bhagavatI sUtra : Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 bhagavatIsUtre akaSAyiNaH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH, paJca jJAnAni bhajanayA, savedakAH khalu bhadanta ! kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA sendriyaaH| evaM strIvedakA api, evaM puruSa vedakA api, evaM napusakavedakA api, avedakAH yathA akssaayinnH| AhArakAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH? he bhadAta ! jo jIva kaSAyasahita hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA saiMdiyA - evaM jAva lobhakasAI ) he gautama ! kaSAyasahita jIva sendriya jIvoMkI taraha hote haiN| isI tarahase yAvat lobhakaSAyI jIvoMko bhI jAnanA cAhiye / (akasAiNaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI) he bhadanta ! jo jIva kaSAyarahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (paMcanANAI bhayaNAe) he gautama! akaSAyI jIvoMmeM pAMca jJAna bhajanAse hote haiN| (savedagANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! jo jIva vedasahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (jahA saiMdiyA) he gautama ! vedasahita jIva sendriya jIvoMkI tarahase hote haiN| (evaM itthIveyagA vi, evaM purisaveyagA vi, evaM napusaMga veyagA vi, aveyagA jahA akasAI) isI prakArase strIvedI, puruSavedI aura napuMsakavedI jIvoMko bhI jAnanA cAhiye / vedarahita jIvoMko akaSAyI jIvoMkI taraha jAnanA cAhiye / (AhAragANaM bhaMte ! jIvA DAya che. te zuzAnI DAya cha majJAnI DAya cha? 'jahA saiMdiyA evaM jAva lobha kasAI he gautama ! pAyA / sendriya vAnI bhADAya che. 1 zata-yAvata - sona pAya vAna para sabhapA. 'akasAiNaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' HErd! 75 pAya hita hAya cha, ta jAnI DAya che mazAnI hAya paMcanANAI bhayaNAe' he gautama ! mAya vAma nAtha pAMya zAna choya che. 'savedagANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' mata ! 2 71 va sahita DAya che te zuzAnI hAya cha ? ajJAnI heya cha ? 'jahA saiMdiyA' 3 gautama ! 3 sahitanA vone sendriyanI bhA34 sA . 'evaM itthIveyagAvi evaM purisaveyagAvi, evaM napuMmakaveyagAvi aveyagA jahA akasAI ra zata zrIvahI, puruSavedI ane napuMsakavedI jIvane paNa samajavA ane veda rahita chane akaSAyika jIvonI mAphaka samA . 'AhAragANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' I sAvAna ! bhADA25 jAnI DAya cha ajJAnI hoya cha ? 'jahA sakasAI' he gautama ! maa||24 0pane sAyiH vAnI bha01 sabhA . 'navaraM kevalanANaM vi' tayAmA jJAna zrI. bhagavatI sUtra: Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.8 u.2 m.10 labdhisvarUpanirUpaNam 469 yathA sakaSAyiNaH, navaraM kevalajJAnino'pi / anAhArakAH khalu bhadanta ! jIvAH ki jJAninaH, ajJAninaH, manAparyavajJAnavarjAni jJAnAni, ajJAnAni ca trINi bhajanayA // mU0 10 // TIkA-atha ekAdazopayogadvAramAzritya jJAnAdikaM marUpayitumAha-'sAgArovauttA NaM bhaMte !' ityAdi / 'sAgArovauttA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? gautamaH pRcchati-he bhadanta ! sAkAropayuktAH, AkAraH-jAti-guNa-kriyAdisvarUpo vizeSastena saha vartate yo bodhaH sa sAkAraH vizeSagrAhako bodhaH, tasmin upayuktAH upayogasahitAH tatsaMvedanakA ye te sAkAropayuktAH khalu jIvAH kiM nANI, annANI) he bhadanta ! AhAraka jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA sakasAI) he gautama ! AhAraka jIvako sakaSAyI jIvoM kI taraha jAnanA cAhiye / ( navaraM kevalanANaM vi) inameM kevala jJAna honekI vizeSatA hai| (aNAhAragANaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI) he bhadanta ! jo jIva anAhAraka hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (maNapajavanANa vajAiM, annANANi ya tinni bhayaNAe) he gautama! inake manaHparyavajJAnako choDakara cAra jJAna aura tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / TIkArtha- gyArahaveM upayogadvArako Azrita karake jJAnAdika kI prarUpaNA karaneke nimitta gautama svAmI prabhu se pUchate haiM- 'sAgArovauttA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! jo jIva sAkAra upayogase yukta haiM jAti, guNa, kriyA Adi svarUpa vizeSakA nAma AkAra hai- yaha AkAra jisa bodhameM ho usakA nAma sAkAra upayoga hai - arthAta vizeSa grAhakabodhakA nAma sAkAra upayoga hai, usameM upayukta - sAkAra upayogavAle jo jIva haiMhopAnI vizeSatA cha. 'aNAhAragANaM bhaMte jovA kiM nANI annANI' gautama! me 1 maanaa|24 hAya te jJAnI DAya che ajJAnI hAya cha ? 'maNapajjavanANavajjAI nAgAiM annANANiya tinni bhynnaae| gautama! temAmA mana:51 jJAna choDIne cAra jJAna ane traNa ajJAna- bhajanAthI hoya che. TIkAtha - agIyAramAM upayogadvArano Azraya karIne jJAnAdikanI prarUpaNa karavA bhATe gautama svAmI prabhune pUche che. 'sAgArovauttANaM bhaMte jIvA ki nANI anANI' he bhadanta ! je jIva sAkAya upagathI yukta hoya che. jAti, guNa, kriyA Adi svarUpa vizeSanuM nAma AkAra che.-A sAkAra jenA jJAnamAM hoya tenuM nAma sAkAra upayoga che. arthAta - vizeSa grAhaka bedhanuM nAma sAkAra upayogI che. temAM upayukata je chava hoya zrI. bhagavatI sUtra : Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 bhagavatImatre kiM jJAninaH, ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha-'paMca nANAI, tini annANAI bhayaNAe' he gautama ! sAkAropayogavanto jIvAH jJAnino bhavanti, ajJAnina zca, tatra jJAninAM paJca jJAnAni, bhajanayA bhavanti, tathAhi-kadAcit he, kadAcit trINi, kadAciccatvAri, kadAcidekamevetyarthaH, tatra yacca kadAcidekam, yacca kadAcid dve ityAdhucyate tad labdhimAtrApekSayA bodhyam, upayogApekSayA tu ekadA ekameva jJAnamajJAnaM vA bhavati, iti vijJeyam, ajJAninAM tu trINi ajJAnAni ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? aisA yahAM yaha prazna haiisake uttara meM prabhu kahate haiM- 'paMcanANAiM, tinni annANAI bhayaNAe' he gautama ! sAkAra upayogavAle jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiN| inameM jo jJAnI hote haiM ve bhajanAse pAMca jJAnavAle hote haiM- kitaneka sAkAropayogavAle jIva kadAcit do jJAnavAle haiM, kitaneka sAkAra upayogavAle jIva kadAcit tIna jJAnavAle hote haiM, kitaneka jIva kadAcit cAra jJAnavAle hote haiM aura kitaneka jIva kadAcit eka hI jJAnavAle hote haiN| 'kadAcit eka, kadAcit do Adi upayogavAle jIva hote haiM' aisA jo kahA gayA haiM vaha labdhikI apekSAse kahA gayA hai aisA jAnanA caahiye| kyoM ki upayoga eka samaya meM jIvameM eka hI hotA hai / cAhe vaha jJAnarUpa ho cAhe ajJAnarUpa / ajJAniyoM meM tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / kadAcit do aura kadAcit tIna / yaha pahile prakaTa kiyA jA cukA hai ki upayoga sAkAra aura anAkArake bhedase do prakArakA te sAkAra upayogavALA jIva kahevAya che tevA chevo jJAnI hoya che ke azAnI! tenA uttaramA bhagavAna rahecha hai ' paMca nANAI tini annANAI bhayaNAe' gautama ! sAkAra upayogamALA che jJAnI ane ajJAnI be prakAranA hoya che. temAM je jJAnI heya che, te bhajanAthI pAMca jJAnavALA hoya che. keTalAka sAkArapagavALA jIva keIvAra be jJAnavALA ane keTalAka jIva traNa jJAnavALA hoya che. keTalAka jIva kadAcita cAra jJAnavALA hoya che ane keTalAka jIva kadAcita ekaja jJAnavALA hoya che. kadAcita eka ane koIvAra be Adi upayogavALA jIva hoya che, evuM je kahevAmAM AvyuM che te labdhinI apekSAthI kahevAmAM AvyuM che tema samajavuM. kemake upayoga eka samayamAM jIvane ekaja hoya che. cAhe te jJAnarUpa hoya cAhe ajJAnarUpa ajJAnIomAM traNa ajJAna bhajanAthI hoya che. keIvAra be ane kaIvAra traNa ajJAna hoya che. e pahelAM pragaTa karavAmAM AvyuM che ke upaga sAkAra ane anAkAranA bhedathI be prakAranA hoya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.2 sU.10 labdhisvarUpanirUpaNam 471 bhajanayaiva bhavanti / atha sAkAropayogabhedApekSayA prAha - AbhiNibohiyanANasAgArovauttA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! AbhinibodhikajJAnasAkAropayuktAH khalu jIvAH ki jJAnino bhavanti, ajJAnino vA? bhagavAnAha-'cattAri NANAI bhayaNAe' he gautama ! AbhinibodhikajJAna sAkAropayogavanto jIvAH jJAnino bhavanti, teSAzca catvAri jJAnAni matizrutAvadhihotA hai- inameM sAkAra upayoga ATha prakArakA aura anAkAraupayoga tIna prakArakA hotA hai- so aba gautama svAmI sAkAra upayoga ke bhedoMko Azrita karake prabhuse aisA pUchate haiM ki- 'AbhiNiyohiya. nANa sAgArova uttANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! jo jIva Abhiniyodhika jJAnarUpa sAkAra upayogameM upayukta hote haiM= ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'cattAri jANAI bhayaNAe' he gautama! Abhinibodhika jJAnarUpa sAkAra upayogavAle jIva jJAnI hote haiM una meM cAra jJAna bhajanAse hote haiM / eka matijJAna, dUsarA zrutajJAna, tIsarA avadhi. jJAna, aura cauthA manaHparyavajJAna. kahane kA tAtparya yaha hai ki jaba jIvAMkA matijJAnameM upayoga hotA hai- taba labdhi kI apekSA unameM cAra jJAna taka raha sakate haiM kyoM ki eka jIva meM eka sAtha 'ekAdIni bhAjyAni yugapade kasminnAcatubhyaH' isa siddhAntavAkyake anusAra cAra jJAna taka ho sakate / isIkA nAma bhajanA hai| do hoMge to matijJAna aura zrutajJAna, tona hoMge to matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna athavAmatijJAna, zrutajJAna, mana:paryavajJAna aura cAra hoMge to matijJAna, zrutajJAna, temAM sAkAra upayoga ATha prakAranA ane anAkAra upayoga traNa prakAranA hoya che. have gautama 2vAmI sa yAnA lene uddezAne prabhune me pUche che :- 'AbhiNibohiyanANasAgArovauttANaM bhaMte jIvA ki nANI anANI' mahata! re jIva abhinibedhika jJAnarUpa sAkAra upayogamAM upayukta hoya tevA che jJAnI hoya che hai majJAnI ? uttara :- cattAri nANAI bhayaNAe' mAminimAdhi jAna35 saa4|5yogvaa jIva jJAnI hoya che. teomAM matijJAna, kRtajJAna, avadhijJAna ane manaH paryAvajJAna e cAra jJAna bhajanAthI hoya che. kahevAnuM tAtparya e che ke jyAre cha matijJAnamAM upayoga thAya che. tyAre labdhinI apekSAe temanAmAM cAra jJAna sudhI rahI zake che. 4 / 2944 me 1bhA me sAthe 'ekAdIni bhAjyAni yugapade kasminnAcatubhya: e siddhAMta vAkyAnusAra cAra jJAna paryata hoI zake che. tenI sAthe kevaLajJAna hatuM zrI bhagavatI sUtra : Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 bhagavatIsatre 6 vaktavyAH, manaH paryavajJAnalakSaNAni bhajanayA bhavanti, ' evaM suyanAgasAgArovauttA vi evaM zrutajJAnasAkAropayuktA api 'suyanANasAgArovauttANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI ' he bhadanta ! zrutAjJAnasAkAropayuktAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti ajJAnino vA ? bhagavAnAha - ' cattAri nANAI bhayaNAe " he gautama! catvAri jJAnAni matizrutAvadhimanaH paryavajJAnalakSaNAni bhajanayA bhavanti 'ohinANasAgArovauttA jahA ohinANaladdhiyA ' avadhijJAnasAkAropayuktAH jIvAH yathA avadhijJAnalabdhikAH pUrvamuktAH kadAcit trijJAninaH - matizrutAvadhiyogAt, kadAcit caturjJAninaH matizrutAvadhimanaH paryavajJAnayogAt, tathA maNapajjava nANasAgArova uttA jahA maNapajjavanApaladdhiyA ' manaHparyavajJAnasAkAropayuktAH jIvAH yathA manaHparyavajJAnalabdhikAH pUrvamuktAH kadAavadhijJAna aura manaH pryvjnyaan| inake sAtha kevalajJAna nahIM hotA hai| ataH cAra jJAna taka honekI bAta kahI gaI hai / evaM suyanANa sAgArovauttA vi ' isI taraha se zrutajJAnarUpa sAkAropayogavAle jIva bhI jJAnI hote haiM ina meM cAra jJAna taka bhajanAse hote haiM / ' ohinANasAgArovauttA jahA ohinANaladbhiyA ' avadhijJAnarUpa sAkAropayogavAle jIva avadhijJAna labdhivAle jIvoM jaise hote haiM arthAt kadAcit ve matizruta aura avadhijJAnavAle hote haiM aura kadAcita mati, zrata, avadhi aura manaH paryavajJAnavAle hote haiN| 'maNa pajjavanANasAgArovauttA jahA maNapajavanANalaDiyA' manaHparyavajJAnarUpa sAkAra upayogavAle jIva manaH paryavalabdhivAle jIvoM ko jaise hote haiM arthAt jisa prakArase ve kadAcit mati, zruta, mana:paryayajJAnake 6 nathI. bheTalA bhATe yAra jJAna paryata hovAnuM zravAmAM yAnyu che. ' evaM suyanANasAgarova uttAvi' bheTa rIte zrutajJAna3pa sAgaropayogavANA va hoya che tezromA lanAthI cAra jJAna pata hoya che. 'ohinANasAgarovauttA jahA ohinANaladdhiyA' avadhijJAna rUpa sAkArApa yAgavALA jIvane avadhijJAna labdhivALA jIvAnI mAphka samajavA. arthAt kAika vakhata te mati, zruta ane avadhijJAnavALA heAya che ane koi vakhata bhati, zrutayavadhi bhane manaHparyavajJAnavANA hoya che. 'maNapajjavanANasAgarovauttA jahA ' maNapajjavanANaladdhiyA ' manaHparyavajJAna35 sAkSara upayovAnA kavane manaH paryavajJAna labdhivALA jIvAnI mAphka samajavA. arthAt je rIte teekAivAra mati zruta ane manaHvajJAnanA sabaMdhamAM traNa jJAnavALA heAya che ane kAivAra mati, zruta, avadhi zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sa. 10 labdhisvarUpanirUpaNam 473 cita trijJAninaH matizrutAvadhimanaHparyavajJAnayogAt, kadAcit catursAninaH matizrutAvadhimanaHparyavajJAnayogAt, tathA vaktavyAH, 'kevalanANasAgArovauttA jahA kevalanANaladdhiyA' kebalajJAnasAkAropayuktAH jIvAH yathA kevalajJAnalabdhikAHekajJAninaH kevalajJAninaH pUrva pratipAditAstathA kevalajJAnino vktvyaaH| 'sai annANasAgArovauttANaM tinni aNNANAI bhayaNAe' matyajJAnasAkAropayuktAnAM trINi ajJAnAni matyajJAna-zrutAjJAna-vibhaGgajJAnalakSaNAni bhajanayA bhavanti, ' evaM muyaannANasAgArovauttAvi' evaM zrutAjJAnasAkAropayuktA api bhajanayA vyajJAnino bhavanti, kadAcit matyajJAninaH, kadAcit zrutAjJAninaH kadAcita saMbaMdhase tIna jJAnavAle kahe gaye haiM aura kadAcita mati, zruta, avadhi evaM manaHparyavake yogase cAra jJAnavAle kahe gaye haiM usI prakAra se unhe bhI kadAcit tIna jJAnavAle aura kadAcit cAra jJAnavAle jAnanA cAhiye / 'kevala nANa sAgArovauttA jahA kevalanANaladdhiyA' kevala jJAnarUpa sAkAra upayogavAle jIva kevalajJAnalabdhika jaise hote kahe gaye haiM- arthAt inameM eka kevalajJAna hI hotA hai- anya jJAna nahIM / isaliye ye eka kevalajJAnase hI jJAnI hote haiM, anya jJAnoMse nhiiN| 'mai annANasAgArovauttANaM tinni annANAI bhayaNAe' jo jIva matyajJAnarUpa sAkAra upayogavAle hote haiM unameM tIna ajJAnamatyajJAna, zrutAjJAna aura vibhaMgajJAna bhajanAse hote haiM- kadAcita do ajJAna aura kadAcit tIna ajJAna / 'evaM suyaannANa sAgArova uttA vi' usI tarahase zrutAjJAnarUpa sAkAropayogavAle jIvoMkAbhI jAnanA cAhiye / arthAt ye bhI kadAcit do ajJAnavAle aura kadAcit tIna ane mana:paryavajJAnanA yogathI cAra jJAnavALA hoya che. e ja rIte teone paNa kadAcita 3 jAna bhane 4Ayita yA jJAnavANA sabhA . 'kevalanANasAgarovauttA jahA kevalanANaladdhiyA' vijJAna sA yogA ne uvajJAna augatal jInI mAphaka samajavA. arthAt teomAM eka kevaLajJAna ja hoya che. eTale teo eka BAthI jJAnI hoya che. 'mainnANa sAgarona uttANaM tinni annANAI bhayaNAe' je jIva matyajJAnarUpa sAkAra upayogavALA hoya che. temAM matyajJAna, kRtAjJAna ane virbhAgajJAna e traNa ajJAna bhajanAthI hoya che. eTale keIvAra be ajJAna ane koIvAra RNa ajJAna hAya che. 'evaM suyaannANasAgarovauttA vi me zata shraajnyaanrUpa sAkArapagavALA jIvone paNa samajavA. arthAt e paNa keIvAra be ajJAnavALA zrI bhagavatI sUtra : Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre vibhaGgajJAninaH, 'vibhaMganANasAgArovauttANaM tinni annANAraM niyamA' vibhaGgajJAnasAkAropayuktAnAM trINi ajJAnAni niyamAt niyamato bhavanti / gautamaH pRcchati - 'aNAgArovauttA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? he bhadanta ! anAkAropayuktAH khalu avidyamAnaH AkAra:- jAti-guNa- kriyAdisvarUpalakSaNo vizeSo yatra tad anAkAraM darzanaM sAmAnyajJAnaM tatropayuktAH upayogavantaH tatsaMvedanakA ityarthaH jIvAH kiM jJAnino bhavanti ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha - 'paMca nANAI tinni annANAI bhayaNAe' he gautama! anAkAropayogavanto jIvAH jJAnino'jJAnina va bhavanti, tatra jJAninAM labdhyapekSayA paJca jJAnAni matyAdiajJAnavAle hote haiM / vibhaMganANasAgArovauttANaM tinni aNNANAI niyamA' vibhaMgajJAna sAkAropayogavAle jIva ajJAnI hote haiM / inameM tIna ajJAna - matyajJAna; zrutAjJAna aura vibhaMgajJAna ye tIna ajJAna niyama se hote haiN| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM 'aNAgArovauttA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI ' he bhadanta ! jo jIva anAkAra upayogavAle hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? anAkAra upayogakA tAtparya usa bodha se hai ki jisa bodha meM jAti, guNa, kriyA Adi rUpa AkAra nahIM jhalakatA hai| aisA anAkAra upayoga darzana rUpa hotA hai / darzanakA tAtparya sAmAnya jJAna se hai / isameM upayogavanta jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate hai 'paMca nANAI tinni annANAI bhayaNAe ' he gautama ! anAkAra upayogavAle jIva jJAnI bho hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiN| jo jIva inameM jJAnI hote haiM unameM ane kAivAra traNa ajJAtavALA hoya che. vimaMganANasAgarovauttANaM tinni annANAraM niyamA ' visaMga jJAna sADAzayayogavANA kA ajJAnI hoya che bhane temAM matyajJAna, zrutAjJAna ane vibhaMgaajJAna e traNa ajJAna niyamathI hAya che. prazna :- anAgAva uttANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' he bhagavan ! nepa anAkAra upayogavALA hoya te nAnI hAya che ke ajJAnI ? anAkArApayoganuM tAtpaya evA medhathI che ke je bedhathI jAti, guNa, kriyA Adi rUpa AkAra pragaTa thatA nathI. evA anAkAra upayoga darzanarUpa DhAya che. darzananA tApayA sAmAnyajJAnathI che. temAM upayogavAnA lava jJAnI hoya che ! jJAnI ? G :- paMcanANAi tinni annANAi bhayaNAe' he gautama! anAhAra upayogavAjA lava jJAnI pazu hoya che ane ajJAnI pazu hAya che. temAM je jIva nAnI hAya che. te labdhinI apekSAe pAMca jJAnavALA hAya che 474 zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 ma. 10 labdhisvarUpanirUpaNam 475 lakSaNAni bhajanayA bhavanti, ajJAninAM tu trINi ajJAnAni matyajJAnAdilakSaNAni bhajanayaiva bhavanti / ' evaM cakkhudaMsaNaacakkhudaMsaNaaNAgArovauttAvi' evaM yathA'nAkAropayuktA jJAnino'jJAninazcoktAstathaivetyarthaH cakSudarzanAnAkAropayuktAH, acakSurdarzanAnAkAropayuktAzcApi jIvA jJAnino'jJAninazca bhavanti, kintu-'navara cattAri NANAI, tinni anANAI bhayaNAe' navaraM vizeSastu punaretAvAneva-yat cakSurdarzanetaropayuktAH kevalino na bhavanti iti teSAM catvAri jJAnAni bhajanayA bhavanti, trINi ca ajJAnAni bhajanayA bhavanti / gautamaH labdhikI apekSA se pAMca jJAna hote haiM aura jo ajJAnI hote haiM una meM tIna ajJAna hote haiM / so aisA yaha kathana bhajanAse hI jAnanA cAhiye. niyamataH nahIM / isI taraha se 'cakkhudaMsaNa, acakkhudaMsaNa, aNAgArovauttA vi' cakSudarzana, acAkSudarzanarUpa anAkAra upayogavAle jIvoMke viSayameM bhI jAnanA cAhiye / arthAt ye bhI jJAnI aura ajJAnI ubhaya prakArake hote haiN| cAkSujanya jJAnake pahile aura acakSujanyajJAnake pahile jo sAmAnya avalokanarUpa bodha hotA hai usakA nAmacakSudarzana aura acakSu darzana hai. inajJAnavAloMmeM jJAniyoMke 'navaraM cattAri NANAI, tinni annANAI bhayaNAe' cAra jJAna aura ajJAniyoMke tIna ajJAna taka ho sakate haiM / kyoM ki cAkSudarzanavAloM meM, aura acakSudarzanavAloM meM kevalI nahIM hote haiM / arthAt kevalI kevaladarzanopayukta hote hai / inameM cakSurdarzanopayoga aura acakSudarzanopayoga nahIM hotA hai / ataH ye usase upayukta nahIM hote hai / isaliye cakSudarzanopayuktoM meM aura acakSudarzanopayuktoM meM bhajanA se kevala jJAnAtirikta cAra jJAna aura ane je ajJAnI hoya che. temAM traNa ajJAna heya che. A kathana bhajanAthI samajavuM. niyamathI nahI te zata 'cakkhudaMsaNaacakkhudaMsaNaaNagArovauttA vi' cakSudarzana, acakSudarzana rUpa anAkAra upagavALA jenA viSayamAM paNa samajavuM. arthAta e paNa jJAnI ane ajJAnI ema baMne prakAre hoya che. cakSujanyajJAna pahelAM ane acakSujanyajJAnathI pahelAM je sAmAnya avakanarUpa baMdha thAya che tenuM nAma yazana mana manyakSuzana che. tevAmAna (jJAnIyAna) 'navaraM cattArinANAItinni annANAI bhayaNAe' yA2 jAna bhane 35 majJAna maranAtha DAya che. bha? cakSudarzanavALAomAM ane acakSudarzanavALAomAM kevaLI hotA nathI. arthAta kevaLI kevaladarzanapayukata hoya che. teomAM cakSudarzane paga ane acakSudarzane paga hetA nathI. eTalA mATe teo tenAthI upayukata hetA nathI. eTalA mATe te baMnene zrI. bhagavatI sUtra : Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 bhagavatImutre pRcchati-'ohiMdasaNaaNAgArovauttA NaM pucchA' he bhadanta ! avadhidarzanAnAkAropayuktAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ! nANI vi, annANI vi.' he gautama ! avadhidarzanA'nAkAropayogino jIvAH jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi, yato hi darzanasya sAmAnyaviSayatayA, sAmAnyasya cAbhinnarUpatvena jJAnidarzane ajJAnidarzane bhedAbhAvAt 'je nANI le atthegaiyA tinnANI, asthegaiyA caunnANI' ye avadhidarzanA'nAkAropayuktA jJAninaste santi ekake trijJAnino bhavanti, santi ekake caturtAnino bhavanti 'je tinnANI te AbhiNibohiyanANI, muyanANI, ohinANI' ye trijJAninaste AbhiniyodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, ajJAniyoM meM tIna ajJAna kahe gaye haiN| ataH gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM kI-'ohiMdasaNa aNAgArovauttA NaM pucchA' jo jIva avadhi darzanarUpa anAkAra upayogavAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'nANI vi annANI vi' jo jIva avadhidarzanarUpa anAkAra upayogavAle hote haiM ve jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiN| kyoMki darzana sAmAnyako viSaya karanevAlA hotA hai aura jo sAmAnya hotA hai vaha ekarUpa hotA hai isaliye jJAnIke darzanameM aura ajJAnIke darzanameM koI bheda nahIM hotA hai / 'je nANI te atthegaiyA tinnANo, atthegaiyA caunANI' inameM jo jJAnI hote haiM unameM kitaneka avadhidarzanarUpa anAkAra upayogavAle jIva tIna jJAnavAle hote haiM aura kitaneka cAra jJAnavAle hote haiM / 'je tinnANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohikevaLajJAnane choDIne jJAnIo mAM bhajanAthI cAra jJAna ane ajJAnIomAM traNa ajJAna hovArnu yu cha 12:- ohidasaNaaNAgArovauttANaM pucchA' 271 madhizana rUpa anAkAra upagavALA hoya che te jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che ? uttara :'goyamA' gautama ! ' nANI vi annANI vi'2 1 madhiza na35 anAkAra upagavALA hoya che te jJAna hoya che ke ajJAnI hoya che. kemake darzana sAmAnyane viSaya karavAvALuM hoya che ane je sAmAnya hoya che te ekarUpa hoya che. meTA bhATe jAnInA zanamA mana mazAnAnAzanamA hAte nathI. je nANI te atthegaiyA tinnANI atthegaiyA caunANI' tamAma se jAnI jAya te pai| keTalAka avadhi darzanarUpa anAkAre yogavALA jIva traNa jJAnavALA hoya che ane keTalAka yAra jJAnavANA hoya che. 'je tinnANI te AbhiNibohiyanANI suyanANI zrI. bhagavatI sUtra : Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 10 labdhisvarUpanirUpaNam 477 avadhijJAnino bhavanti, 'je cauNANI te AbhiNivohiyanANI jAva maNapajjavanANI' ye catursAninaste AbhinibodhikajJAninA, yAvat-zrutajJAninaH, avadhijJAninaH, manaHparyavajJAnino bodhyAH, 'je annANI te niyamA tiannANI' ye ajJAninaste niyamAt vyajJAnino bodhyAH-'taM jahA-maiannANI, suya anANI, vibhaMganANI' tadhaza-matyajJAninaH, zrutAjJAninaH, vibhaGgajJAninazca, kevaladasaNaaNAgArovauttA jahA kevalanANaladdhiyA' kevaladarzanA'nAkAropayuktAH khalu jIvAH yathA kevalajJAnalabdhikAH ekajJAninaH kevalajJAnirUpAH pUrvamuktAstathA vijJeyAH, ___ atha dvAdazayogadvAramAzritya gautamaH pRcchati-'sajogI NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI' jo tIna jJAnavAle hote haiM ve Abhinibodhika jJAnaghAle, zruta jJAnavAle aura avadhijJAnavAle hote haiM / 'je caunANI, te AbhiNi bohiyanANI, jAva maNapajjavanANI' jo inameM cAra jJAnavAle hote haiM ve Abhinibodhika (matijJAna) se lekara yAvat manaHparyaya jJAnatakavAle hote haiN| je annANI te niyamA ti annANI' avadhidarzanarUpa anAkAra upayogavAloM meM jo jIva ajJAnI hote haiM. ve niyama se tIna ajJAna vAle hote hai- 'taM jahA' ve tIna ajJAna ye haiM- 'mai annANI, suya annANI, vibhaMganANI' matyajJAna, zrutAjJAna, aura vibhaMgajJAna ina tIna ajJAnayukta ve hote haiN| 'kevaladasaNa aNAgArovauttA jahA kevalanANaladdhiyA' kevala darzanarUpa anAkAra upayogavAle jIva kevalajJAnalagdhivAle jIvoMkI taraha eka kevalajJAnavAle hI hote haiN| ___ aba bArahave yogadvArako Azrita karake gautamasvAmI prabhuse pUchate ohiyanAgI' netra jJAnavAjA jAya che tamA bhaninimAdhizAna, zru1zAna bhane avadhi. zAnAya hAya cha. 'je caunANI te AbhiNibohiyanANI jAva maNapajjavanANI' teomAM je cAra jJAnavALA hoya che te abhinibedhika (matijJAna) thI laIne mana:paryavajJAna sudhAnA jAnA hAya che. 'je annANI te niyamA tinnANI' adhini35 anAkAre pagavALAomAM je jIva ajJAnI hoya che te niyamathI traNa ajJAnavALA hoya che. " tajahA' te ajJAna yA pramANe cha. 'maiannANI suyaannANI, vibhaMganANI' bhatyajJAna zrutAjJAna mane vijJAna meM nae ajJAna hoya che. kevaladaMsaNaaNAgArovauttA jahA kevalanANaladdhiyA' AN35 bhAnAzapayogANA yona kevaLajJAna labdhivALA nI mAphaka eka kevaLajJAnarUpathI ja jJAnI samajavA. va pAramA yogdaan| mAzraya prazana prabhune gauravAmI che saMyogINaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' mahata! 23 yogavANA hoya te jAnI zrI. bhagavatI sUtra : Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 bhagavatImatra nANI, annANI' he bhadanta ! sayoginaH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha-'jahA sakAiyA' he gautama / yathA pUrvoktakAyadvAre sakAyikA bhajanayA pazcajJAninasyajJAninazcoktAstathA sayogA api paJca jJAninastryajJAninazca bhajanayA vaktavyAH, "evaM maNajogI, vaijogI, kAyajogI vi, ajogI jahA siddhA' evaM sayogivat manoyoginaH, vaco yoginaH, kAyayogino'pi, bhajanayA paJca jJAninaH, vyajJAninazca vijJeyAH, kevalinAmapi manoyogAdInAM sadbhAvAt, te paJcajJAninaH, mithyAdRSTInAM manoyogAdimatAmajJAnatrayAbhAvAcca, tezyajJAnina ayogino jIvAH yathA siddhAH pUrvamuktAstathaiva bodhyAH, haiM- 'sajogINaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta jo jIva yogasahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM, yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'jahA sakAiyA' he gautama ! jisa prakAra se pUrvokta kAya dvAra meM sakAyika jIva bhajanA se pAMca jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye haiM usI taraha se yahAM para bhI sayogI jIva bhI pAMca jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle hote haiM / ' evaM maNajogI, vai jogI, kAyajogI vi ajogI jahA siddhA' sayogIkI taraha manoyogIko, vacanayogIko aura kAyayogI jIvoMko bhajanAse pAMca jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle jAnanA cAhiye / pAMca jJAnoMkI aura tIna ajJAnoMkI bhajanA yahAM para isaliye kahI gai hai ki ye tInoM yoga kevaliyoMke bhI hote haiM tathA mizyAdRSTiyoMke bhI hote haiN| jo yogarahita hote haiM aise ayogI jIva jaise siddha eka kevalajJAnarUpa jJAnase jJAnI hote haiM usI tarahase eka jJAna kevalajJAnase hI jJAnI hote haiM / anya jJAnoMse nahIM / aba sUtrakAra terahaveM DAya ajJAnI hAya cha ? 8.:- 'jahA sakAiyA' he gautama! rezate paDasA kAyadvAramAM sakAyika jIvane bhajanAthI pAMca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA kahyA che tevI ja rIte ahIM paNa saMgI jIvane pAMca jJAnavALA ane traNa ajJAnapALA samajavA. 'evaM maNajogI, vaijogI, kAyajogI vi ajogI jahA siddhA' sayAnA jemaja manoyogIne vacanagIne ane kAyayegI jIvone bhajanAthI pAMca jJAna ane traNa ajJAnavALA bhajanAthI samajavA. pAMca jJAnI ane traNa ajJAnenI bhajanA ahIM eTalA sArU kahevAmAM AvI che ke traNe ega kevaLIone tathA mithA daSTio e baMnene hoya che. je yoga rahita hoya che, tevA ayogI chava jevI rIte siddha eka kevaLajJAnarUpa jJAnathI jJAnI hoya che e ja rIte eka kevaLajJAnathI ja jJAnI hoya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 10 labdhisvarUpanirUpaNam 479 atha trayodazalezyAdvAramAha-'salessA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI' he bhadanta ! salezyAH lezyAvantaH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA bhavanti ? lezyA ca kRSNAdidravyasambandhAt AtmapariNAmavizeSalakSaNA bodhyA, sA ca prajJapanAyAH 17 saptadazapade prarUpitA tata eva draSTavyA / bhagavAnAha-'jahA sakAiyA' he gautama ! yathA sakAyikAH bhajanayA paJcajJAninaH, yajJAninazca pratipAditAstathaiva salezyA api bhajanayA pazca jJAninaH, vyajJAninazca vaktavyAH kevalinAmapi zuklalezyAsadbhAvena salezyatvAt / gautamaH pRcchati-'kaNhalessA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! kRSNa lezyAvantaH khalu jIvAH leNyAdvArakA kathana karate haiM- 'salessA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva lezyAvAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? kRSNAdi dravyake saMbaMdhase AtmapariNAma vizeSakA nAma lezyA hai, isa lezyA kI prarUpaNA prajJApanA ke 17 veM padameM ko gaI hai| vahIM para ise dekha lenA cAhiye / uttarameM prabhu kahate haiM- 'jahA sakAiyA' he gautama ! jisa prakArase sakAyika jIva bhajanAse pAMca jJAnavAle aura tona ajJAnavAle kahe gaye haiM- usI prakArase salezya jIva bhI bhajanAse pAMca jJAnavAle aura tIna ajJAna vAle kahe gaye hai| yahAM salezya jIvoMko jo pAMca jJAnavAle bhajanAse kahA gayA hai usakA kAraNa yaha hai ki kevalI bhI pUrvaprajJApananaya kI apekSAse zukla lezyAvAle kahe gaye haiN| ataH inameM eka kevalajJAna hI hotA hai| aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'kaNhalessA NaM bhaMte jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle jIva ve sUtra42 tamanA leshyaa6|2| mAzraya 4zana De che :- 'salessANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI'sAvana ! re / vezyAvANA DAya che. te jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che. kRSNAdi dravyanA saMbaMdhavALA Ama pariNAma vizeSanuM nAma lezyA che. e lezyAnuM nirUpaNa prajJApanA sUtranA sattaramAM padamAM karAyuM che. eTale te navAnI chApAjAmAme tyAM na le. uttara :- 'jahA sakAiyA' gautama / je rIte sakAyika jIvane bhajanAthI pAMca jJAna ane traNa ajJAna kahyA che. te ja rIte lezyAvALA jIva paNa bhajanAthI pAMca jJAna ane traNa ajJAnavALA hoya che. ahIMA salezya chene bhajanAthI pAMca jJAnavALA kahyA che. tenuM kAraNa e che ke kevaLI paNa pUrvaprajJApananayanI apekSAe zukala lekSAvALA kahevAya che. eTale temAM eka vijJAna DAya . prama:- kaNhalessANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' zrI. bhagavatI sUtra : Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 bhagavatIsUtre kiM jJAnino bhavanti, ajJAninA kA ? bhagavAnAha-'jahA saiMdiyA' he gautama ! yathA sendriyAH pUrva bhajanayA catursAninasyajJAninazca proktAstathAkRSNalezyAvanto jIvA api vaktavyAH, 'evaM jAva pamhalerasA, sukkalessA jahA salessA, alessA jahA siddhA' evaM kRSNalezyAvadeva yAvat-nIlalelyAH, kApotalezyAH, padmalezyAH jIvA yathA sendriyAH bhajanayA catursAnina snyajJAninazcoktAstathaiva bhajanayA caturjAninasyajJAninazca, zuklalezyAvantastu yathA salecyAH bhajanayA pazcajJAninaH vyajJAninazcopadarzitAstathaiva bhajanayA paJca jJAninasyajJAninazca bodhyAH, kevalikyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'jahA saiMdiyA' he gautama! jisa prakArase sendriya jIva pahile bhajanAse cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye haiM usI prakAra se kRSNalezyAvAle jIva bhI bhajanAse cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye haiN| 'evaM jAva pamhalessA, sukkalessA jahA salessA, alessA jahA siddhA' kRSNalezyAkI taraha hI nIlalezyAvAle jIva, kApotaH lezyAvAle jIva, tejolezyAvAle jIva aura padmalezyAvAle jIva jAnanA cAhiye- arthAt jisa prakArase kRSNalezyAvAle jIva bhajanAse cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye hai usI prakAra se ye pUrvokta lezyAvAle jIva bhI bhajanAse cAra jJAnavAle aura tIna ajJAna vAle kahe gaye haiM / tathA jisa prakArase malezya jIva bhajanAse pAca jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye haiM, usI prakArase zukla lezyAvAle jIva bhI bhajanAse pAMca jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye haiM / yahAM para pAMca jJAnoMkI bhajanA isaliye kahI gaI hai kRSNavezyAvA 4 zuzAnI DAya cha ? jAnI ? 8. :- 'jahA saiMdiyA' padAM sendriya jIvane je rIte bhajanAthI cAra jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA kahyA che. eja rIte kRSNalephsAvALA cho paNa bhajanAthI cAra jJAna ane traNa ajJAnavALA kahyA che. 'evaM jAva pamhalessA, sukalessA jahA salessA alessA jahA siddhA' kRSNalezyAvALAonI mAphaka nIlalezyAvALA, kApatalezyAvALA telezyAvALA ane paghalezyAvALA ne samajavA. arthAta je rIte kRSNalezyAvALA jIva bhajanAthI cAra jJAna ane traNa ajJAnavALA kahyA che. te ja rIte pUrvokata vezyAvALA jIvo paNa bhajanAthI cAra jJAna ane traNa ajJAnavALA hoya che. tathA je rIte salezya chava bhajanAthI pAMca jJAna ane traNa ajJAnavALA kahyA che teja rIte zukala lephsAvALA jene paNa pAMca jJAna ane traNa ajJAnavALA kahyA che. ahIMA pAMca jJAnIonI bhajana eTalA mATe kahI che zrI. bhagavatI sUtra : Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.8 u.2 ma.10 labdhisvarUpanirUpaNam 481 no'pi zuklalezyAvatvena kevalajJAnalakSaNekajJAnitvAt, alezyAH lezyArahitAstu yathA siddhAH kevalajJAnina uktAstathaiva kevalajJAnalakSaNekajJAnino draSTavyAH ____ atha caturdazaM kaSAyadvAramAzritya pRcchati- 'sakasAI NaM bhaMte ! jIvAH kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! sakaSAyiNaH kaSAyavantaH khalu jIvA ki jJAnino bhavanti, ajJAnino vA? bhagavAnAha- 'jahA saiMdiyA' he gautama ! yathA sendriyAH bhajanayA kevalajJAnavarjacaturjAninasyajJAninazcoktAstathaiva sakaSAyiNo'pi bhajanaya caturjAninasvyajJAninazca draSTavyAH, 'evaM jAva lohakasAI' evaM sakapAyivadeva yAvat krodhakaSAyiNaH, mAnakaSAyiNaH, mAyAkapAyiNaH, lobhakapAyiNazca jIvAH bhajanayA caturjJAninastrya jJAninazca draSTavyAH / ki kevalI zuklalezyAvAle hote haiN| aura ve eka kevalajJAna se hI jJAnI hote haiN| lezyArahita jIva siddhoMkI taraha eka kevalajJAnavAle hI hote haiM / aba sUtrakAra caudahaveM kaSAyadvArako Azrita karake kathana karate haiM- isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai- 'sakasAI NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! sakAyo-kapAyavAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM'jahA saiMdiyA~' he gautama ! jaise sendriya jIva bhajanAse kevalajJAna varja cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye haiM, usI tarahase kaSAyavAle jIva bhI bhajanAse cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye haiM / 'evaM jAva lohakasAI' sakaSAyI jIvoM kI taraha hI yAvat- krodhakaSAyI, mAnakaSAyI, mAyAkaSAyI aura lobhakaSAyI jIva bhI bhajanAse cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle hote haiM / ke kevaLI zukala lezyAvALA hoya che ane te kevaLa ekaja jJAna kevaLajJAnathI jJAnI hoya che. lezyA rahita chava siddhonI mAphaka eka kevaLajJAnavALA ja hoya che. ve sUtrA yauhamA 4pAyaharana mAzraya zane cha, 'sakasAINaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' ulagavAna ! sAya-pAyavANA 71 jJAnI DAya cha manAnI ? 5. :- 'jahA saIdiyA 'vI zate he gautama ! seMdrIya vane manAthI kevaLajJAna choDIne cAra jJAnavALA ane traNa ajJanavALA kahyA che. te ja rIte kaSAyavALA 85 55 manAthI yA2 jAna mAne gae ajJAnavANA upAya che. 'evaM jAva lohakasAI' sakaSAyika jInI mAphaka cAvata krodha kaSAyI, mAnakaSAyI, mAyAkaSAya, ane lebha kaSAyI 7 59 manAyI yAra jJAnavANA mana e mazAnavAsa rAya che. prazna :- 'akasAINaM zrI. bhagavatI sUtra : Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 bhagavatIstre gautamaH pRcchati- 'akasAINaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI? he bhadanta ! aSAyiNaH kaSAyarahitAH khalu jovAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAninoM vA bhavanti, bhagavAnAha- 'pacanANAiM bhayaNAe' he gautama ! aSAyiNAM paJcajJAnAni bhajanayA bhavanti, tathAhi-chadmasthavItarAgasya, kevalinazcAkaSAyitayA chadmasthavItarAgasya prathamaM jJAnacatuSTayaM bhajanayA bhavati, kevalinastu paJcamaM kevalajJAnalakSaNekajJAnamityarthaH / atha pazcadazaM vedadvAramAzritya gautamaH pRcchati- 'saveyagA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! savedakAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino cA? bhagavAnAha'jahA saI diyA' he gautama ! yathA sendriyAH bhajanayA catursAninasyajJAnina____ aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM - 'akasAI NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva akaSAyI-kaSAyarahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM'paMcanANAI bhayaNAe' he gautama ! kaSAyarahita jIvoMmeM bhajanAse pAMca jJAna hote haiM ! chadmastha-vItarAga-gyArahaveM aura bArahaveM guNasthAnavartI jIvoMko aura kevaliyoMko kaSAyarahita hone ke kAraNa aisA kahA gayA haiM / arthAt chadmastha vAtarAgato bhajanAse cAra jJAnavAle hote haiM aura kevalI pAMcave jJAna kevalajJAnavAle hote haiM / ___aba pandrahave vedavArako Azrita karake gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'saveyagANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI anANI' he bhadanta ! jo savedaka jIva hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM ? athavA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM- 'jahA saiMdiyA' he gautama! sendriya jIva jisa bhaMte jIvA kiM nANI annANI' bhagavan ! 2014pAya hita rAya che. te 75 jAnI DAya cha / ajJAnI ? 'paMca nANAI bhayaNAe' gautama ! pAya rahita chavamAM bhajanAthI pAMca jJAna hoya che. chaghastha, vItarAga-agIyAramA ane bAramA guNa sthAnavarti che ane kevaLIo kaSAya rahita hovAnA kAraNe A pramANe kahyuM che. arthAta chadyastha vItarAgata bhajanAthI cAra jJAnavALA hoya che ane kevaLI pAMcamAM jJAna kevaLajJAnavALA hoya che. have paMdaramAM vedakArane Azraya karIne gausvAmI prabhune evuM pUche che ke 'saMveyagANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' sagavAna ! 2 71 tatt heya che te chava nAnI hoya che ke ajJAnI hoya che ? zrI. bhagavatI sUtra : Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 10 labdhisvarUpanirUpaNam 483 voktAstathaiva savedakA api bhajanayA kevalajJAnabhinnacatu ninasyajJAninazca vaktavyAH , 'evaM isthiveyagA vi, evaM purisaveyagA vi. evaM napuMsagaveyagA vi' evaM savedakavadeva strIvedakA api, evaM puruSavedakA api, evaM napuMsakavedakA api bhajanayA caturjJAninasyajJAtinazca draSTavyAH, 'aveyagA jahA akasAI' avedakA vedarahitAH yathA aSAyiNo bhajanayA paJcajJAnina uktAstathaiva vijJeyAH, yato'nivRttibAdAdInAmavedakatayA teSu chadmasthAnAM catvAri jJAnAni bhajanayA, kevalinAM tu paJcamamiti bhAvaH, taraha bhajanAse cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle hote haiM isI taraha savedaka jIva bhI bhajanAse cAra jJAna aura tIna ajJAnavAle hote haiM / 'evaM itthiveyagA vi, evaM purima veyagA vi, evaM napuMsagaveyagA vi' mavedaka jIvakI taraha hI strIvedavAle, puruSavedavAle aura napusaka vedavAle jIva bhI bhajanAse cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAlehote haiM / 'aveyagA jahA aphasAI' jaise akaSAyojIva-kaSAyarahitajIva bhI-bhajanAse pAMca jJAnavAle kahe gaye haiM usI prakArase avedaka jIva bhI veda vinAke jIva bhI bhajanAse pAMca jJAnavAle kahe gaye haiN| isakA kAraNa yaha haiM ki anivRttibAdara Adi guNasthAnavAle jIva vedarahita nauveM guNasthAnase Ageke jIva-avedaka-veda vinAke honeke kAraNa bArahaveM guNasthAnataka to bhajanAse cAra jJAnavAle hote haiM aura kevalI 6.:- 'jahA saiMdiyA' gautamandriya 712 zata maratthI yA jJAna ane traNa ajJAnavALA [bhajanAthI] heya che te ja rIte saMvedaka (davALA) jIva paNa bhajanAthI yA2 zAna mane na jAnA hAya che. 'evaM itthiveyagA vi evaM purisaveyagAvi, evaM napuMsakaveyagAvi' sa4 cvanI bhA34 zrIvANA, puruSavedANA bhane napuMsave sanAthI yAra jAna mana gaya mazAnavA DAya hai. 'aveyagA jahA akasAI nevArIta mAthi 71 SAya hita manAthI pAMya sAnA Bal che te ja rIte avedaka chava (veda rahita chava) paNa bhajanAthI pAMca jJAnavALA hoya che. tenuM kAraNa e che ke anivRtti bAdarAdi guNasthAnavALA jIva-veda2hita navamAM guNaratha nathI AgaLanA jIva-adaka-vedavinAnA hevAnA kAraNe bAramA guNasthAna sudhI bhajanAthI cAra jJAnavALA hoya che. ane kevaLI bhagavAnane eka kevaLajJAna ja hoya che. eTalA mATe Avedaka jIvane bhajanAthI pAMca jJAnavALA kahyA che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 bhagavatImatre atha SoDazamAhArakadvAramAzritya pRcchati - 'AhAragA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? he bhadanta ! AhArakAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha-'jahA sakasAI' he gautama ! yathA sakaSAyiNo bhajanayA caturjAninasyajJAninazcoktAstathaivAhArakA api bhajanayA paJca jJAninasyajJAninazca draSTavyAH, tadAha-'navaraM kevalanANaMpi' navaraM sakapAyyapekSayA vizeSastu AhArakAH kevalajJAnino'pi bhavanti, kevalino'pi AhArasahitatvAt / gautamaH pRcchati'aNAhAragA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! anAhArakAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha- 'maNapajjavabhagavAna ke eka kevalajJAna hI hotA hai| isaliye avedakajIva bhajanAse pAMca jJAnavAle kahe gaye haiM / aba solahaveM AhArakadvAra ko Azrita karake prabhuse gautama aisA pUchate haiM ki 'AhAragANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! jo jIva AhAraka hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA AjJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM- 'jahA sakasAI' he gautama! sakaSAyI jIvoMko jisa prakAra bhajanAse cAra jJAnavAlA aura tIna ajJAnavAlA kahA gayA haiM usI prakArase AhAraka jIva bhI bhajanAse cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye haiM / yahI bAta 'navaraM kevalanANaM vi' isa sUtrapAThadvArA samajhAI gaI hai| isameM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki sakaSAyI jIvakI apekSA AhAraka jIvoM meM yahI vizeSatA hai ki AhAraka jIva kevalajJAnavAlebhI hote haiM / kyoM ki- kevalI bhI AhAra sahita hote haiM / aba gautama prabhuse aisA pUchate hai - 'aNAhAragA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva anAhAraka hote haiM ve kyA jJAnI have seLamA AhAraka dvArane Azraya karIne gautama svAmI prabhune evuM pUche che ke AhAragANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' mAvAn ! 2 01 mADA24 hAya che te jJAnI DAya cha / ajJAnI ? 8. :- 'jahA sakasAI' gautama ! sakaSAyika jIne je rIte bhajanAthI cAra jJAna ane traNa ajJAnavALA kahyA che. e ja rIte AhAraka jIva paNa cAra jJAna ane traNa ajJAnava LA hoya che. eja vAta 'navaraM kevalanANaM vi' mA sUtrapA 6 // 2 // samantavyuche. tabhI se jyu sakaSAyika jInI apekSAe AhAraka chomAM eja vizeSatA che ke AhAraka jIva kevaLajJAnavALA paNa hoya che kAraNake kevaLI paNa AhAra sahita hoya che. prazna :aNAhAragANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' hai bhagavAna ! 25 manADA ba zrI. bhagavatI sUtra : Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sa. 11 jJAnagocaranirUpaNam 485 nANavajAiM nANAi annANANi ya tinni bhayaNAe' he gautama ! anAhArakANAM manaHparyavajJAnavarjAni caturjJAnAni, ajJAnAni ca trINi bhajanayA bhavanti, tathAhi-manaHparya vajJAnasyAhArakANAmeva sadbhAvena prathamaM jJAnatrayam ajJAnatrayazca vigrahagatyApanAnAmanAhArakANAM bhavati, kevalajJAnazca kevalisamudghAtazailezIsiddhAvasthAsu anAhArakANAmapi bhavatIti bhAvaH // mU0 10 // jJAnagocaravaktavyatAmAhamUlam-AbhiNibohiyanANassa NaM bhaMte! kevaie visae pannatte ? goyamA ! se samAsao caubihe pannatte, taM jahAdavao, khettao, kAlao, bhAvao, davao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM sabadavAiM jANai, pAsai, khettao AbhiNibohiyanANI AeseNaM sabakhettaM jANai, pAsai. evaM kAlao vi, evaM bhAvao vi / suyanANassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte ? goyamA ! se samAsaA caubihe paNNatte; taM jahAdavao, khettao, kAlao, bhAvao, davao NaM suyanANI uva utte savva vvAiM jANai, pAsai, evaM khettao vi, kAlaovi, hote haiM yA ajJAnI hote haiM? uttarameM prabhu kahate hai - 'maNapajavanANa vajAiM nANAI anAgANi ya tinni bhayaNAe' he gautama ! anAhAraka jIvoMke manaHparyayajJAnako choDakara cAra jJAna aura tIna ajJAna bhajanAse hote haiM- isakA kAraNa yaha hai ki manaHpayeyajJAna AhAraka jIvoMke hI hotA hai isaliye prathamake tIna jJAna aura tIna ajJAna vigrahagatyApana anAhAraka jIvoMke hote haiM aura kevalajJAna kevali samudaghAta zailezI siddhAvasthAoMmeM anAhArakoM ke bhI hotA hai |suu.10|| Dapa jAnI haya cha / ajJAnI DAya che. 'maNajjapanANavajAI nANAI annANANiya tini bhayaNAe' gautama ! mnaa|24 vana mana:paya jJAna cheDIne cAra jJAna ane traNa ajJAna bhajanAthI heya che. tenuM kAraNa e che ke mana:paryava jJAna ahAraka chane ja heya che. eTalA mATe pahelAnA gaNu jJAna ane traNa ajJAna vigrahagativALA anAhAraka ane hoya che ane kevaLajJAna kevaLI samuddaghAta zailezI siddhAvasthAomAM anAhArane paNa hoya che. je su 10 che zrI. bhagavatI sUtra : Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 486 bhagavatIstre bhAvao NaM suyanANI uvautte savabhAve jANai, pAsai / ohinANassa NaM bhaMte ! kevaie visae pannatte ? goyamA ! se samAsao cauvihe paNNatte; taM jahA-davao; khettao, kAlao, bhAvao; davvao NaM ohinANI rUvidavAiM jANai; pAsai; jahA naMdIe jAva bhaavo| maNapajavanANassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte ? goyamA ! se samAsao cauvihe paNNatte taM jahA-davao; khettao; kAlao, bhAvao; davao NaM ujjumaI aNate aNaMtapaesie jahA naMdIe jAva bhaavo| kevalanANassa NaM bhaMte! kevaie visae paNNatte ? goyamA ! se samAsao cauvihe paNNatte, taM jahA-davao; khettao, kAlao, bhAvao, davvaoNaM kevalanANI sabavvAiM jANai, pAsai, evaM jAva bhaavo| maiannANassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte ? goyamA ! se samAsao cauvihe pannatte; taM jahA-davao; khettao, kAlao, bhAvao, davao NaM maiannANI maiannANaparigayAiM, davAiM jANai, pAsai, jAva bhAvao maiannANI maiannANa parigae bhAve jANai, pAsai / suyaannANassa gaMbhaMte ! kevaie visae paNNatte ? goyamA se samAsao caubihe paNNatte; taM jahA davao, khettao; kAlao, bhAvao, davao NaM suyaaNNANI suyaannANaparigayAI davAiM Aghavei, pannavei, paravei, evaM khetta o, kAlao, bhAvao NaM suyaannANI suyaannANaparigae bhAve Aghavei, taM ceva / vibhaMganANassa gaM bhaMte ! kevaie visae zrI. bhagavatI sUtra : Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 mU0 11 jJAnagocaranirUpaNam 487 paNNate ? goyamA ! se samAsao caubihe paNNatte, taM jahAdavao, khettao; kAlao, bhAvao, dabao NaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigayAi davAiM jANai, pAsai, evaM jAva bhAvao gaM vibhaMganANI vibhaMganANa parigae bhAve jANai paasi||suu011|| chAyA- AbhinivodhikajJAnasya khalu bhadanta ! kiyAn viSayaH prajJaptaH ! gautama ! sa samAsataH caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA - dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, dravyataH khalu AbhinivodhikajJAnI Adezena sarvadravyANi jAnAti, pazyati, kSetrataH AbhinibodhikajJAnI Adezena sarvakSetra jAnAti, pazyati, evaM kAlato'pi, evaM bhAvato'pi / zrutajJAnasya khalu bhadanta ! kiyAn viSayaH jJAnagocara vaktavyatA'AbhiNiboDiyanANarasa NaM bhaMte! kevaie visae' ityAdi sUtrArtha- (AbhiNiyohiyanANassa NaM bhaMte ! kevaie visae panane) he bhadanta ! AbhinibodhikajJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (se samAsao cauvvihe patte) Abhinibodhika jJAnakA viSaya saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai / (taMjahA) jaise (davvao, khettaA, kAlao, bhAvao) dravyakI apekSA, kSetrakI apekSA, kAlakI apekSA, bhAva kI apekSA (vvaoNaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM savvavvAiM jANaha pAsai, khettao AbhiNibohiyanANI AeseNaM savvakhettaM jANA, pAsai, evaM kAlao vi. evaM bhAvao vi) jJAnagecaranI vakatavyatA-nirUpaNa 'AbhiNibohiyanANassa NaM bhaMte kevaie visae' tyA. sUtrAtha' :-'AbhiNibohiyanANassa NaM maMte kevaie:visae pannatte bhagavan! bhAminimAthi jAnanA viSaya Bean yA cha ? 'goyamA 'gautama ! 'se samAsao caubihe paNNatte' ta sakSepathA yAra prAranA cha. ' taM jahA' ko 'dabao, khettao, kAlo, bhAvao' dayanI apekSA kSetranI apekSAmme, AtA apekSA bhane mAnI apekSA yAra 42nA 2. 'dabao NaM Abhinibohiya nANI Aese gaM sambadavAI jANai pAsai khettaso AbhiNibohiya nANI Aese NaM sabakhettaM jANai pAsai, evaM kAlo ci evaM bhAvao vi' panI apekSA mAlinimAdhi: jAnI sAmAnya35thI samasta (Ami) zrI bhagavatI sUtra: Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 488 bhagavatIsUtre prajJataH ? gautama ! sa samAsatazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, dravyataH khalu zrutajJAnI upayuktaH sarva dravyANi jAnAti, pasyati, evaM kSetrato'pi kAlato'pi, bhAvataH khalu zrutajJAnI upayuktaH sarvabhAvaM jAnAti, pazyati / avadhijJAnasya khalu bhadanta ! kiyAn viSayaHmajJaptaH ? dravyakI apekSA Abhinibodhika jJAnI sAmAnyarUpa se samasta dravyoMko jAnatA hai aura dekhatA hai / kSetrakI apekSA Abhinibodhika jJAnI sAmAnya se samasta kSetrako jAnatA hai aura dekhatA hai| isI taraha se kAlakI apekSA bhI jAnanA cAhiye aura bhAvakI apekSA bhI jAnanA cAhiye / (suyanANassa NaM bhaMte ! kevaie visa e paNNatte ) he bhadanta ! zrutajJAna kA viSaya kitanA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama / (se samAsao caravihe paNNatte) zrutajJAnakA viSaya saMkSepa se cAra prakArakA kahA gayA hai| (taM jahA) jaise (davao, khettao, kAlao bhAvao) dravyako apekSA, kSetrakI apekSA, kAlakI apekSA aura bhAvakI apekSA (dacao NaM suyanANI uvautte savvadhvAiM jANai pAsai) dravyakI apekSA zrutajJAnI upayogayukta hokarake saba dravyoM ko jAnatA hai aura dekhatA hai / ( evaM khettao vi, kAlao vi, bhAvao NaM suyanANI uvautte savvabhAve jANai pAsai) isI taraha kSetrakI apekSA bhI, kAlakI apekSA bhI jAnanA cAhiye aura bhAvakI apekSA zrata jJAnI upayukta hokara samasta bhAvoMko jAnatA hai evaM dekhatA hai| dravyane jANe che. dekhe che. kSetranI apekSAe abhinibaMdhika jJAnI sAmAnyathI samasta kSetrane jANe che ane dekhe che. e ja rIte kALanI apekSAe paNa jANavuM joIe ane mAnI apekSA5] ad] me. 'muyanANassa NaM bhaMte kevaie visae paNNatte' he bhagavan ! zruta jJAnanA viSaya 48sA yA cha ? 'goyamA 'se samAsao caubihe paNNatte' zrutajJAnanA viSaya saptathI yAra prahAranA thA che. 'taM jahA' bho davyao khettao kAlao bhAo' dayanI apekSA, kSetranI apekSAme, janA apekSA ane bAnI apekSA yA2 pra42nA che. 'danvaoNaM muyanANI uvautte sabada vvAiM jANai pAsai ' dravyanI apekSA zrutahAnI upayoga yurata thadhane samastasAvyAno cha, mana hethe che. evaM khettao vi kAlao vi bhAvao NaM muyanANI unautte savvabhAve jANai pAsaI' se zata kSetranI apekSA ana kALanI apekSAe samajavuM ane bhAvanI apekSAe zrutajJAnI upayukata thaIne saghaLA bhAvAne re mane the cha. 'ohinANasaNaM bhate kevaie visara paNNatte " zrI. bhagavatI sUtra : Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramegacandrikA TIkA za.8 u.2 mU.11 jJAnagocaranirUpaNam 489 gautama ! sa samAsatazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, dravyataH khalu avadhijJAnI rUpidravyANi, jAnAti, pazyati, yathA nanyAM yAvat bhAvataH ! manaHpayevajJAnasya khalu bhadanta ! kiyAna viSayaH prajJaptaH? gautama ! sa samAsatazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA- dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, dravyataH khalu RjumatiH anantAn anantapradezikAn yathA nanyAM yAvat bhaavtH| (ohinANassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte) he bhadanta ! avadhi jJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? (goyamA ) he gautama ! (se samAsao caunvihe paNNatte-taM jahA-davvao,khettao, kAlao, bhAnao) avadhijJAnakA viSaya saMkSepa se cAra prakArakA kahA gayA hai| jaise-dravya kI apekSA, kAlakI apekSA aura bhAvakI apekSA (davvao Ne ohinANI rUvidavvAiM jANaha, pAsai) dravyakI apekSA avadhijJAnI rUpI dravyoMko jAnatA hai dekhatA hai / (jahA naMdIe jAva bhAvao) isa taraha jaisA naMdI sUtra meM kahA gayA hai usI taraha se yAvat bhAva taka jAnanA cAhiye / (maNapajavanANasma NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte) he bhada. nta ! manaHparyavajJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (se samAsao cauvihe paNNatte ) manaHparyavajJAnakA viSaya saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai / (taM jahA) jo isa prakArase hai. (davvao, khetao, kAlao bhAvao) dravyakI apekSA, kSetrakI apekSA, kAlakI apekSA aura bhAvakI apekSA (davao NaM ujjumaI aNaMte aNaMtahe bhagavan ! avadhijJAnanA viSaya mA nA 4aa che ! 'goyamA' gautama ! ' se samAsao caubihe paNate taM jahA dabao khettao, kAlao, bhAvao' avadhijJAnanA viSaya saMkSepathI cAra prakAranA che. jemake dravyanI apekSAthI kSetranI apekSAthI, janI apekSAthA bhane mAvanI apekSAthI 'dayaoNaM ohinANI rUvi dabAI jANai pAsai' yAnI apekSAthI avadhijJAnI 3pi dravyAne cha bhane hama 2. 'hA naMdIe jAva bhAvao' me zata mAzate nAsUtramA vAma mAyuche - yAvat - mA155 ta samaya se. 'maNapajavanANassa NaM bhaMte kevaie visae paNNatte ' bhagavan / mana:pavajJAnanA hA viSaya yA cha ? ' gAyamA' u gautama ! 'se samAsao caubihe pannatte' manaHpaya vajJAna viSaya saMkSepayI yAra 12nA yA che. 'taM jahA' te mA pramANe che. 'dAo, khettao, kAlao, bhAvao' dravyanI mapekSAthI, kSetranI 25pekSAthI, untii apekSAthI mane mApanI apekSAyI dannao NaM ujjumaI aNaMte aNaMtapaesie jahA naMdIe jAva bhAvao' zrI. bhagavatI sUtra : Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre kevalajJAnasya khalu bhadanta ! kiyAn viSayaH prajJaptaH ? gautama ! sa samAsatazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA- dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, dravyataH khalu ke lajJAnI sarcadravyANi jAnAti, pazyati, evaM yAvat bhAvataH / matyajJAnasya khalu bhadanta ! kiyAn viSayaH prajJaptaH ? gautama ! sa samAsatazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA- dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, dravyataH khalu matyajJAnI matyapaesie jahA naMdIe jAva bhAvao) dravyakI apekSA Rjumati manaH paryava jJAnI manarUpa se pariNata anantapradezI ananta skandhoMko jaisA ki naMdIsUtra meM kahA gayA hai yAvat bhAvataka jAnatA hai aura dekhatA hai| (kevala nANassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte) he bhadanta ! kevala jJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (se samAsao caubihe paNNatte) vaha saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai| (taMjahA) jaise (vvao, khettao, kAlao, bhAvao) dravyakI apekSA, kSetrakI apekSA, kAlakI apekSA aura zavakI apekSA (davao NaM kevalanANI savvavvAiM jANai, pAsai-evaM jAva bhAvao) dravya kI apekSA kevalajJAnI samasta dravyoMko jAnatA hai aura dekhatA hai / isI tarahase vaha yAvat bhAvakI apekSA bhI samasta bhAvoMko jAnatA dekhatA hai| (mai annANassa NaM bhaMte ! kevaie visara paNNatte) he bhadanta? (matyajJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (se samAsao cauvvihe paNNatte) vaha saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai| (taMjahA) jaise (vvao, khettao, kAlao, bhAvao) dravyakI dravyanI apekSAthI RjumatI manaH paryAvajJAnI manarUpathI pariNata anaMtapradezavALA, anaMta skane jevI rIte naMdIsUtramAM varNavyuM che-mAvata tevIja rIte bhAvapayata jANe che ane he . 'kevalanANassa NaM bhaMte kevaie sie paNNatte'mata ! jAnanA viSaya mA che ? 'goyamA' gautama ! se samAsao caubihe paNNatte' ta saMkSeptathA yAra jAnA yA cha. 'taM jahA' ma 'danao, khettao, kAlao, bhAvao'yanI apekSAthI, kSetranI apekSAthI, 100nI apekSAthI mane bhAvanA apekSAthI davyao NaM kevalanANI savvadavyAiM jANai pAsai evaM jAva bhAvao, dravyanI apekSAe kevaLajJAnI samasta ( saghaLAM) dravyone jANe che ane dekhe che. e ja rIte te yAvata bhAvanI apekSA paryata paNa saghaLA bhAvene jANe che ane dekhe che. 'maiannANaspta NaM bhaMte kevaie cisae eNNatte' he bhagavan ! bhatyajJAnanA viSaya // yA cha ? ' goyamA' gautama! ' se samAsao caubihe paNNatte' zrI bhagavatI sUtra : Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sa. 11 jJAnagocaranirUpaNam 491 jJAnaparigatAni dravyANi jAnAti, pazyati, yAvat bhAvato matyajJAnI matyajJAnaparigataM bhAvaM jAnAti, pazyati / zrutAjJAnasya khalu bhadanta ! kiyAn viSayaH prajJaptaH ? gautama! sa samAsatazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA- dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, dravyataH khalu zrutAjJAnI zrutAjJAnapariMgatAni dravyANi. AkhyApayati, prajJApayati, prarUpayati, evaM kSetrataH, kAlataH, bhAvataH apekSA, kSetrakI apekSA, kAlakI aMpekSA aura bhAvakI apekSA (dao NaM mai annANI maiannANaparigayAiM davAiM jANai pAsai) dravyakI apekSA matyajJAnI matyajJAna ke viSayabhUta hue dravyoMko jAnatA hai aura dekhatA hai / (jAva bhAvao mai annANI, mai annANaparigae bhAve jANai pAsai) isI tarahase vaha matyajJAnI matyajJAnake viSayabhUta hae yAvat bhAvoMko jAnatA hai aura dekhatA hai / (suya annANassaNaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte ?) he bhadanta zrutaajJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (se samAsao cauvihe paNNatte) vaha saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai / (taMjahA) jaise(vvao, khettao, kAlao, bhAvao) dravyakI apekSA, kSetrakI apekSA kAlakI apekSA ora bhAvakI apekSA (davvaoNaM suya annANI suya anANaparigayAiM vvAiM Aghavei, panavei, pakhvei; evaM khettao kAlao bhAvao) dravyakI apekSA zrutAjJAnI zrutAjJAnake viSayabhUta hue dravyoMko kahatA bhamazAnanA viSaya sakSeptathI yAra 42nA yA che. 'taM jahA' bho 'davyao, khettao, kAlao bhAvao' dra0yanI apekSAthI, kSetranI apekSAthI, nI apekSAthA ane bhAvanI apekSAyI davvaoNaM maianANI maiannANaparigayAiM vvAiM jANai pAsaI dravyanI apekSAthI bhatyAnI, matyajAnanA viSayabhUta thayeA dravyAna and mana cha 'jAva bhAvao maiannANo maianANaparigae bhAve jANai pAsai' tavI zata bhatyajJAnI bhatyazAnanA viSayabhUta yye| - yAvat - saghA bhAvAne cha bhane he cha. 'suya annANassa NaM bhaMte kevaie visae paNNatte' saha-ta! zrutajJAnanA viSaya 48mA 2nA vAmAM mA0yA che. 'goyamA' gautama ! 'se samAsao caubihe paNNatte' te satayA yAra nA che. 'taM jahA' bho 'dabao, khettao, kAlao, bhAvao' yAnI apekSAthI, kSetrAnI apekSAthI anI apekSAyI mana bhAyI 'damaoNaM suyaannANI mayaannANaparigayAi davAI Aghavei paNNavei parUveI evaM khettao kAlao bhAvao' zrI bhagavatI sUtra: Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre khalu zrutajJAnI zrutajJAnapaggitaM bhAvam AkhyApayati, tadeva, vibhaGgajJAnasyakhalu bhadanta ! kiyAn viSayaH prajJaptaH ? gautama ! sa samAsatazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA- dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, dravyataH khalu vibhaGgajJAnI vibhaGgajJAna parigatAni dravyANi jAnAti, pazyati, evaM yAvat- bhAvataH khalu vibhA jJAnI vibhaGgajJAnaparigataM bhAvaM jAnAti, pazyati // mU0 11 // TIkA- atha saptadazaM jJAnagocaradvAramAha- tatra pratyekajJAnasya viSayasvarUpaM pradazyate-'AbhiNibohiyanANassa NaM bhaMte !' ityAdi / 'AbhiNibohiyahai. unhe jAnatA hai, unakI prarUpaNA karatA hai. isI tarahase kSetra aura kAlakI apekSA bhI jAnanA cAhiye (bhAvaoNaM suya abhANI suya annANaparigae bhAve Aghavei, taMceva) bhAvakI apekSA zrutaajJAnI zruta ajJAnagata bhAvoMko kahatA hai, unheM janAtA hai unakI prarUpaNA karatA hai. (vibhaMganANassaNaM bhaMte ! kevaie visara paNNatte) he bhadanta vibhaGgajJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai / (goyamA) he gautama (se samAsao caunvihe paNNatte ) vaha saMkSepase cAra prakArakA kahA hai / (taMjahA) jaise (davvao, khettao, kAlao, bhAvao) dravyako apekSA, kSetrakI apekSA, kAlakI apekSA, bhAvakI apekSA ( davAoNaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigayAI davAiM jANai, pAsai, evaM jAva bhAvaoNaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigae bhAve jANai pAsai) dravyakI apekSA vibhaMgajJAnI vibhaMgajJAnake viSayabhUta dravyoMko jAnatA hai aura dekhatA hai. isI taraha se yAvat bhAvakI apekSA vi. bhaMgajJAnI vibhaMgajJAnake viSayabhUta bhAvoMko jAnatA hai aura dekhatA hai / dravyanI apekSAthI mRtAttAnI dhrunAjJAnanA viSayabhUta thayelA dravyone kahe che tene jANe che, tenI prajJApanA kare che ane tenI prarUpaNa kare che. 'vibhaMganANassa NaM bhaMte kevaie visae patte lApana ! vijJAnanA viSaya el 42nA yA cha ? goyamA' gautama ! ' se samAsao cauvihe paNNatte' ta sAtathI yA2 pra42nA tyA cha. ' taM jahA' bhaI 'dano, khettao, kAlao, bhAvao' yanI apekSAyI kSetranI apekSAthI, nI apekSAthI mane mApanI apekSAthI 'dabaoNaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigayAI davAI jANai pAsai evaM jAva bhAvaoNaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigae bhAve jANai pAsai' dravyanI apekSAyo vibhagannAnI virbhAgajJAnanA viSayabhUta dravyone jANe che ane dekhe che. e ja rIte - yAvata -bhAvanI apekSAthI vibhaganAnI virbhAgajJAnanA viSayabhUta bhAvane jANe che ane dekhe che. zrI bhagavatI sUtra: Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 11 jJAnagocaranirUpaNam 493 bhAvao' tadyathA nANassa NaM bhaMte ! kevaie visara paNNatte ?' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! Abhinibadhika jJAnasya matijJAnalakSaNasya khalu kiyAna kiparimANaH viSayaH gocaraH grAhyeo'rthaH prajJaptaH kathitaH ? bhagavAnAha 'goyamA ! se samAsao unhe paNNatte' he gautama! sa AbhinivodhikajJAnasya viSayaH, tad vA AbhinibodhakajJAnaM samAsataH saMkSepataH avAntarabhedAnAM pradhAnabhedAntarbhAvenetyarthaH caturvidhazvaturvidhaM vA prajJaptam, 'taMjahA- dantrao, khettao, kAlao, vyataH - dharmAstikAyAdIni dravyANi Azritya kSetrataHTIkArtha - 17vAM dvAra jJAnagocara nAmakA hai isameM pratyeka jJAnakA viSaya aura svarUpakA kathana huA hai / sUtrakAra yahAM para pratyeka jJAnakA viSaya kitanA hai yahI bAta prakaTa kara rahe haiM- isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai 'AbhiNiyohiyanANassa NaM bhaMte! kevahae visahae paNNatte' he bhadanta ! AbhinibodhikajJAna- matijJAnakA kitanA viSaya hai ? arthAt matijJAna kitane viSayako grAhya arthako jAnatA aura dekhatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! se 'samAsao bihe paNNatte' matijJAna kA viSaya saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai / saMkSepase kahane kA tAtparya aisA hai ki matijJAnake viSayabhUta padArthoMke jitane bhI avAntara bheda haiM una sabakA pradhAna bhedoM meM antarbhAva kara liyA gayA hai / 'taMjahA' usake cAra prakAra isa tarahase haiM- 'davbao, khettao, kAlao, bhAvao, dravyakI apekSAse, kSetrakI apekSAse, kAlakI apekSAse, bhAvakI apekSAse, " ! ane 6 TIkA :- sattaramA dvAranuM nAma jJAnageAcara che. temAM dareka jJAnanA viSaya ane svarUpanuM kathana karyuM che. sUtrakAra ahIM pratyeka jJAnanA viSaya keTalA che, teja vAta pragaTa pure che. temAM gautame prabhune me pUcha che' AbhiNivohiyanANassa NaM bhaMte hare free paNNatte 'he bhagavan alinimodhiTha jJAna - - matijJAnanA keTalA viSayA che ? arthAt matijJAna keTalA viSayAne - eTale grAhyaarthane jANe dekhe che. tenA uttaramAM prabhu kahe che ke goyamA' he gautama ! ' se samAsao caDavihe paNNatte' bhatijJAnano viSaya saMkSeptathI yAra amaranA udyA che. saMkSepathI hevAnA hetu e che ke matijJAnanA viSayabhUta padArthAnA jeTalA avAntara bhedo che te saghaNAno pradhAna lehomAM aMtarbhAva purI sIdhe hai. samAveza churI sIdhe che. 'taM jahA ' tenA yAra amaare| thA pramANe che. 'davtrao, khettao, kAlao, bhAvao ' dravyanI apekSAthI, kSetranI apekSAthI, kALanI apekSAthI ane bhAvanI apekSAthI - dravyanI apekSA zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 bhagavatIsUtre dravyAdhArabhUtam AkAzamAnaM kSetramAzritya, kAlataH-addhAM dravyaparyAyAvasthiti vA Azritya, bhAvataH - audayikAdibhAvAn dravyaparyAyAn vA AzrityetyarthaH, tantra 'dacao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM savvadacAI jANai, pAsaI' dravyataH dravyamAzritya AbhinibodhikajJAnaviSayadravyaM vA samAzritya khalu AbhinibodhikajJAnI Adezena-sAmAnya-vizeSalakSaNaprakAreNa, oghato dravyamAtrarUpeNa vA, natu tadavAntarasarvavizeSarUpeNa, athavA Adezena zrutajJAnajanitasaMskAreNa sarvadravyANi dharmAstikAyAdIni jAnAti avAyadhAraNAdravya kI apekSA lekara jo matijJAnakA viSaya kahA gayA hai usameM dharmAstikAyAdika dravyoMkA Azraya liyA gayA hai- kSetrakI apekSA lekara jo matijJAnakA viSaya kahA gayA hai so usameM dravyoM ke AdhArabhUta AkAzamAtrakSetrako grahaNa kiyA gayA hai. kAlakI apekSA lekara jo matijJAnakA viSaya kahA gayA hai, usameM dravyaparyAya kI avasthitirUpa addhAkAlako liyA gayA hai. tathA bhAvakI apekSA lekara jo matijJAnakA viSaya kahA gayA hai usameM audayika Adi bhAvoMko yA dravyoMkI paryAyoMko Azrita kiyA gayA hai| inameM 'dacao NaM AbhiNiyohiyanANI AeseNaM savvadavvAiM jANai pAsaI' dravya kI athavA AbhinibodhikajJAna ke viSayabhUta dravya kI apekSA lekara AbhinibodhikajJAnI Adezase-sAmAnyarUpase evaM vizeSarUpase athavA ogha-dravyamAtrarUpase-tavAntara sarvavizeSarUpase nahIM athavA zrutajJAna janitasaMskArase dharmAstikAyAdika dravyoMko jAnatA hai. avAya aura laIne je matijJAnanA viSaya kahyA che. temAM dhamastikAyAdika dravyane Azraya lIdho che. kSetranI apekSAne laIne matijJAnanA je viSaya kahyA che. temAM dravyanA AdhArabhUta AkAza mAtra kSetranuM grahaNa karyuM che. kALanI apekSA laIne je matijJAnanA viSaya kahe che. temAM dravya paryAyanI avasthitirUpa addhAkAlane gaNela che. tathA bhAvanI apekSA laIne je matijJAnanA viSaya kahyA che. temAM aidiyikAdi bhAvane athavA konI paryAne Azraya zana Deta cha. 'dabaoNaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM savvadavAI jANai pAsai' dayanI mayA linimAdhi jJAnanA viSaya bhUta dayanI apekSA sapane abhinibedhika jJAnI sAmAnyarUpathI ane vizeSarUpathI athavA eghi-dravyarUpathI tenA AvAntara sarva vizeSa rUpathI nahIM athavA zrutajJAna janita saMskArathI dharmAstikAyAdika dravyane jANe che. avAya ane dhAraNAnI apekSAthI tenA pitAnA grAhya viSayarUpa zrI. bhagavatI sUtra : Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU.11 jJAnagocaranirUpaNam 495 pekSayA'vabudhyate avazayadhAraNa yojJanirUpatvAt pazyati - avagrahehApekSayA'vabudhya se avagraha yodarzanarUpascAt uktaJca bhASye 'nANamavAyadhiIo daMsaNamiDaM jahoggaheDAo, taha tattaI sammaM, roijjai jeNa taM gANaM || chAyA - jJAnamavAyadhiyau darzanamiSTaM yathAvagrahe Ihe. tathA tatra ruciH samyak rocate yena taM jJAnam // evaM - 'jaM sAmannaggahaNaM, daMsaNameyaM visesiyaM nANaM' chAyA - yat sAmAnyagrahaNaM darzanametat vizeSitaM jJAnam avagrahehe ca sAmAnyArthagrahaNarUpe, avAyadhAraNe ca vizeSagrahaNasvabhAve vartete, khettao AbhiNibohiyaNANI Ae seNaM savvakhettaM jANai, pAsaI' evaM dhAraNAkI apekSAse unheM apanA grAhya viSaya banAtA haiM- kyoM ki avAya aura dhAraNA jJAna rUpa haiM 'pazyati' avagraha aura IhAkI apekSA unheM sAmAnyarUpase jAnatA hai kyoM ki ye donoM darzanarUpa haiN| bhASya meM aisA hI kahA hai- 'nANamavAyadhiIo daMsaNami jahogAo, taha tattaruI sammaM roijjai, jeNa taM NANaM' jaM sAmannagahaNaM daMsaNameyaM visesiyaM nANaM' tAtparya yaha hai ki avagraha aura IhA ye donoM sAmAnya arthagrahaNa rUpa haiM - arthAt matijJAnake 'avagraha IhA avAya aura dhAraNA' aise cAra bheda haiM- so inameM 'avagraha IhA' ye do bheda padArthako sAmAnyarUpase grahaNa karate haiM, tathA avAya aura dhAraNA ye vizeSagrahaNa svabhAvavAle hote haiM- arthAta ye donoM padArthoM ko vizeSa rUpa se jAnate haiM / isaliye sUtrakArane 'jANai pAsa ' aise do kriyApadoM kA prayoga kiyA hai| 'khettao AbhiNivohiyanANI janAve che. vaibha} savAya ane dhAraNA jJAna35 . ' pazyati' ava bhane ghaDAnI apekSAthI tene sAmAnyarUpathI jANe che. kemake te baMne darzAnarUpa che. bhASyamAM evuM ja che. 'nANamavAyadhiIo daMsaNamihaM jahAggaheDAo, taha tattaruI sammaM roijjai, jeNa taM nANaM / jaM sAmannaggahaNaM daMsaNameyaM visesiyaM nANaM ' tenuM tAtparya e che ke avagraha ane SaDDA e ane sAmAnya artha grahaNurUpa che. arthAt matijJAnanA avagraha, ihA, avAya ane dhArA e cAra bhedo che. temAM avagraha ane chaThThA e be bheda padArthane sAmAnyarUpathI grahaNa kare che tathA avAya ane dhAraNA e vizeSa grahaNu svabhAvavALA hoya che. arthAt te ba Mne paDhArthAne vizeSarUpa jANe che. bheTalA bhATe sUtrare 'jANai pAsai ' mevA meM chiyAya hoto prayoga yo che. 'khettao zrI bhagavatI sUtra : 6 " Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre kSetrata:-kSetramAzritya AbhinibodhikajJAnI Adezena oghataH sAmAnyarUpeNa zrutaparikarmatayA vA jJAnajanyasaMskAreNa sarvakSetraM lokAlokarUpaM jAnAti, pazyati, 'evaM kAlao vi' evaM tathaiva kAlato'pi kAlamAzrityApi AbhinibodhikajJAnI Adezena sarvakAlAna jAnAti, pazyati, 'evaM bhAvao vi' evaM tathaiva bhAvato'pi bhAvamAzrityA'pi AbhibodhikajJAnI Adezena zrutajJAnajanyasaMskAreNa audayikAdipaJcabhAvAn jAnAti, pazyati, uktazca bhASye 'Aesotti pagAro, oghAdeseNa sabavvAiM, dhammasthikAiyAI, jANai nau sababhAveNaM' // 1 // 'khettaM logAlogaM, kAlaM sambaddhamahava tivihaMpi, paMcodaiyAIe, bhAve aNejjaenneya mevaiya' // 2 // AeseNaM savvakhetta jANai pAsaI' isI tarahase AbhivibodhikajJAnI Adezase- oghase sAmAnyarUpa se athavA zrutaparikarmita matibAlA honeke kAraNa jJAnajanya saMskAraseM lokAlokarUpa samasta kSetrako jAnatA hai aura dekhatA hai / 'evaM kAlao vi' imI taraha AbhinibodhikajJAnI kAlako Azrita karake bhI Adezase sarvakAloMko jAnatA hai aura dekhatA hai / 'evaM bhAvao vi' isI taraha Abhinivodhika jJAnI bhAva ko Azrita kara ke Adezase - zrutajJAnajanya saMskAra se audayika Adi pAMca bhAvoMko jAnatA hai aura dekhatA hai / bhASyameM aisA hI kahA haiM- "Aesotti pagAro oghAdeseNa savvavvAI, dhammatthikAiyAiM jANai na u savvabhAveNaM, khetta logAlogaM kAlaM savvaddhamahava tivihaM pi, paMcodaiyAIe bhAve aNejjaenneya mevaiyaMra AeAbhiNiyohiyanANI AeseNaM sabakhettaM jANai pAsai ' me zate bhAminimApi jJAnI AdezathI-ghathI-sAmAnyarUpathI athavA zrata parikamita mativALA hovAnA kAraNe jJAnanya saM2412thA atta:35 sapA kSetrane garI cha, sane hame cha. ' evaM kAlao vi' eja rIte Abhinibedhika jJAnI kALano Azraya karIne paNa AdezathI saghaLA kALane MNe bhane pe che. 'evaM bhAvao vi' me zata maaninimaadhijnyaanaapn| sAzraya 4zana AdezathI zratajJAna janya saMskArathI ane dayikaAdi pAMca bhAvathI jANe che ane dekhe che. mAdhyama mej jhucha. 'AesottipagAro oghAdeseNa savvadacvAiM, dhammatthikAyAI jANai na hu sanabhAveNaM khettaM logAlogaM kAlaM savvaddhamahava tivihaM vi paMcodaIyAIe bhAve aNejjaenneya mevaiyaM Aesottiva suttaM suovaladdhesu tassa zrI. bhagavatI sUtra : Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAyA prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 11 jJAnagocaranirUpaNam 'Aesotti va mutta, suovaladdhesu tassa mainANaM / pasarai tabbhAvaNayA, viNAvi suttANusAreNaM' // 3 // iti Adeza iti prakAraH oghAdezena sarvadravyANi / dharmAstikAyAdIni jAnAti natu sarvabhAvena // 1 // kSetranaM lokAlokaM kAlaM sargaddhAmathavA trividhamapi / paJcaudayikAdibhAvAn jAnIyAdetad etAvatkam // 2 // Adeza iti vA sUtraM sUtropalabdheSu tasya matijJAnam / prasarati tadbhAvanayA vinApi mUtrAnusAreNa // 3 // gautamaH pRcchati- 'suyanANassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatta?' he bhadanta ! zrutajJAnasya khala kiyAn viSayaH prajJaptaH? bhagavAnAha- 'goyamA ! se samAsao caubihe paNNatte' he gautama ! sa zrutajJAnasya viSayaH tada vA zrutajJAnaM samAsataH saMpekSeNa caturvidhaM prajJaptam, 'taMjahA-dabao, khettao, kAlao, bhAvao,' tadyathA dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, tatra 'davyao NaM suyanANI uvautte navvadambAi jANai, pAsai' dravyataH- zrutajJAnaviSayaM dravyamAzritya sottiva sutna suovaladdhessu tassa mainANaM pasarai tabbhAvaNayA viNAvi suttANusAreNaM' gautama svAmI prabhuse pUchate haiM- 'muyanANassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte' he bhadanta ! zrutajJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA !' he gautama ! 'se samAsao cauvihe paNNatta' zrutajJAnakA viSaya athavA zrutajJAna saMkSepa se cAra prakArakA kahA gayA hai- 'taMjahA' vaha isa prakAra se hai- 'davvao, khetao, kAlao, bhAvao' dravyako apekSA, kSetrako apekSA, kAlakI apekSA aura bhAvakI apekSA inameM 'davvaoNaM suyanANI uvvautte savvadavvAiM jANai pAsaI' dravyakI apekSAse zrutajJAnI bhAvazrutopayogavAlA banA rahakara dharmAstikAyAdika samasta dravyoMko jAnatA hai mainANaM pasarai tabbhAvaNayA viNA vi suttANusAreNaM ' gotama svAmI prasane pUche cha- 'suyanANassa NaM bhaMte ! kevaie visara paNNatte' he mahanta ! zrutagAnanA viSaya :2 cha ? uttaramA prabhu De che. "goyamA gautama / 'se samAsao cauvihe paNNatte' zrutajAnanA viSaya saptathI yA prA2nA 4 . 'taM jahA " te yA pramANe che. 'davyao khettao, kAlI, bhAvaaura dravyanI apekSAthI, kSetranI apekSAthI, sAvanI apekSAthI tabhI 'dabaoNaM suyanANaM uvautte savvadambAI jANai pAsai ' dayanI apekSAyI zrutajJAnI mApazrutA5yA manAne dhAstayis zrI bhagavatI sUtra : Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 bhagavatImatre khalu zrutajJAnI upayuktaH bhAvazrutopayogI, nAnupayogI ityarthaH, sahijJAnAbhidhAnA dabhidheyapratipattiptamarthoM bhavati ataH 'upayuktaH' ityuktam, sarvadravyANi dharmAstikAyAdIni jAnAti vizeSato'vagacchati zrutajJAnasya tatsvarUpatvAt, athaca zratAnusAriNA mAnasenAcakSurdarzanena sarvAbhilApyAnyeva jAnAti, pazyati cAbhinnadazapUrvadhArIH zrutakevalI 'evaM khettao vi, kAlao vi ' evaM dravyata iba kSetrataH zrutajJAnakSetramAzrityApi zrutajJAnI bhAvazrutopayuktaH sarvakSetraM jAnAti, pazyati, tathA-kAlataH zrutajJArakAlamAzrityApi zrutajJAnI bhAvazrutopayuktaH sarvakAlaM jAnAti, pazyati, 'bhAvao NaM suyanANI uvautte savvaaura dekhatA hai / 'uvautte' isa vizeSaNase yahAM para yaha samajhAyA gayA hai ki zrutajJAnI anupayogavAlA banA raha kara abhidheya se abhidheyakI pratipatti karAne meM samartha nahIM ho sakatA hai / dharmAstikAyAdika dravyoMko jAnatA hai isakA abhiprAya aisA hai ki matijJAnIkI apekSA vaha vizeSarUpase unheM jAnatA hai| kyoMki zrutajJAna dharmAstikAyAdirUpa hotA hai / jo AbhinnadazapUrvadharAdi zrutakevalI hote haiM ve zrutAnumArI acakSudarzanarUpa mAnasa pratyakSa se samasta abhilApoMko jAnate haiM aura dekhate haiN| 'evaM khettao vi, kAlao vi' jisa taraha zrutajJAnI dravyakI apekSA karake upayogavAlA banA rahakara dharmAstikAyAdika dravyoMko jAnatA hai usI prakAra se vaha zrutajJAnI zrutajJAnake kSetrako Azrita karake bhI bhAvazrutarUpa upayogavAlA banA rahakara sarvakSetrako jAnatA hai aura dekhatA hai / kAlakI apekSA zrutajJAna ke kAlako Azrita karake bhI yaha zrutajJAnI bhAvabhutopayukta sAvyAne to cha bhane deNe cha. uvautte' se vizeSathA mA se samajAvyuM che ke zrutajJAnI anupayogavALA banIne abhidheyanI pratipatti karavAmAM samartha hetA nathI. dharmAstikAyAdika dravyane jANe che. tene abhiprAya e che ke matijJAnInI apekSAe te vizeSarUpe tene jANe che. kemake zrutajJAna dhamastikAyAdirUpa hoya che. je abhinnadazapUrvadhArI zruta kevaLI hoya che. te zrutAnusArI acakSudarzanarUpa mAnasapratyakSathI samasta amitApAne ta cha, bhane hethe che. 'evaM khettao vi kAlao vimala zata kSetrathI ane kALathI eTale ke zrutajJAnI dravyanI apekSA karIne upagavALA banIne dharmAstikAyAdika dravyane jANe che. e ja rIte te zratajJAnI zrutajJAnanA kSetrane Azraya karIne bhAvazratarUpa upagavALa banIne sarva kSetrane jANe che ane dekhe che. kALanI apekSAe zrutajJAnanA kALane Azraya karIne zrutajJAnI bhAvadyutapayukata thaine sarva kAlane zrI. bhagavatI sUtra : Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.2 sU.11 jJAnagocaranirUpaNam 499 bhAve jANai, pAsai' bhAvataH zrutajJAnabhAvamAzritya khalu zrutajJAnI upayuktaH bhAvazrutopayuktaH nAnupayuktaH sarvAn bhAvAn audayikAdipaJcabhAvAn jAnAti, pazyati, gautamaH pRcchati-'ohinANassa NaM bhaMte ! kevaie visara paNNatte?' he bhadanta ! avadhijJAnasya khalu kiyAna viSayaH prajJaptaH ? bhagavAnAha'goyamA ! se samAsao caubihe paNNatte' he gautama! so'vadhijJAnaviSayaH samAsataH saMkSepataH caturvidhaH prajJaptaH, 'taMjahA- dayao, khettao, kAlao, bhAvao' tadyathA- dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, 'dabao NaM ohinANI rUvidavAI jANai, pAsai, jahA naMdIe, jAva bhAvao' dravyataH avadhijJAnaviSayaM dravyamAzritya khalu avadhijJAnI rUpidravyANi, pudgaladravyANi, tAni ca hokara sarvakAlako jAnatA hai aura dekhatA hai / 'bhAvaoNaM suyanANI uvautte savvabhAve jANai pAsaha' bhAvako apekSA-zrutajJAnI bhAvako Azrita karake zrutajJAnI bhAvazrutopayukta huA samasta audayikAdi pAMca bhAvoMko jAnatA hai aura dekhatA hai / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'ohinANassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte' he bhadanta ! avadhijJAnakA viSaya kitanA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama se samAsao cauvihe paNNatte' vaha saMkSepa se cAra prakArakA kahA gayA hai "taMjahA' jaise- 'davvao, khettao, kAlao, bhAvao' dravyase, kSetrase, kAlase aura bhAva se 'davvao NaM ohinANI rUvidavvAI jANai, pAsai' avadhijJAnI-dravyako Azrita karake rUpI dravyoMko-pudgala dravyoMko jAnatA hai aura dekhatA hai 'jahA naMdIe jAva bhAvao' avadhijJAnakA viSayavarNana jaisA naMdIsUtra meM MD 0 bhane the . 'bhAvao NaM suyanANI uvautte savvabhAve jANai pAsai bhAvanI apekSA-zrutajJAnI bhAvane Azraya karIne zratajJAnI bhAvakRpayukata thaIne saghaLA mohayiA pAyAvAna gaNe cha bhane deNe . prazna:- 'ohinANassa NaM bhaMte kevaie visae paNNatte' he bhagavan ! avadhijJAnanA viSaya mA cha ? 'goyamA' gotama'samAsao caubihe paNNatte ' te sa tathA yA2 42nA yA . 'ta jahA' rebha 'davcao, khettao, kAlao, bhAvao' vyathI, kSetrathA, bhAyI bhane bhAvI 'dabao NaM ohinANI rUvidavvAiM jANai pAsai' avadhinAnI dravyane Azraya karIne rUpi dravyone pudgala dravyane jANe che ane dekhe che. 'jahA naMdIe jAva bhAvao' vijJAnana vizeSa varNana vA zata nasUtramAM zrI. bhagavatI sUtra : Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 bhagavatIsage jaghanyenAnantAni taijasabhASAdrayANAmantarAlavartIni, uktazca-'neyAbhAsAdavvANa aMtarA ettha labhai, paTTavao' iti, utkRSTatastu sarvasUkSmabAdarabhebhinnAni jAnAti vizeSarUpeNAvabudhyate jJAnasya vizeSAtmakatvAt, pazyati sAmAnya rUpeNAvabudhyate darzanasya sAmAnyAtmakatvAta, vizeSajJAnasya sAmAnyajJAnaniyatatvena avadhijJAnino'vadhidarzanasyAvazyaM bhAvAt, na ca prathamaM pazyati, tato jAnAtIti kramaniyamAt jJAnApekSayA darzanasyaiva prathamopasthitatvena upAdAtumucitatvAt tatparityajya jJAnasya prathamopAdAnena kramaviparyAse kiM yAvat bhAvAdhikAra taka kahA gayA hai vaisA hI yahAM para jAnanA cAhiye / tAtparya kahanekA yaha hai ki avadhijJAna dravyakI apekSAse jaghanya avasthAmeM anaMtarUpI dravyoMko-taijasa aura bhASAke prAyogya vargaNAoMke antarAlaghartI dravyoMko vizeSarUpa se jAnatA hai aura sAmAnyarUpase dekhatA hai / so hI 'teyAbhAsA vvANaM aMtarA ettha labhai paTTavao' isa gAthArdhadvArA yahAM prakaTa kiyA gayA hai| tathA avadhijJAna utkRSTarUpase samastarUpI dravyoMko bAdara sUkSmarUpI padArthoM ko jAnatA hai aura dekhatA hai / vizeSajJAna sAmAnyajJAnaniyata hotA haiarthAt vizeSajJAna hone ke pahile sAmAnyajJAna hotA hai-sAmAnyajJAnakA nAma hI darzana hai| isaliye avadhijJAnI ko avadhidarzana avazya hotA hai / yadi yahAM para aisI AzaMkA kI jAve ki jaba vizeSajJAna sAmAnyajJAna niyata hotA hai to 'jAnAti, pazyati' aisA kyoM kahA- 'pazyati, jAnAti' aisA kahanA cAhiye. phira aisA na kaha thAvata - bhAvAdhikAra parvata kahyuM che, tevI ja rIte ahIMA paNa samajavuM. tAtparya kahevAnuM e che ke avadhijJAnI dravyanI apekSAe jaghanya avasthAmAM anaMtarUpI dravyonetaijasa ane bhASAnA prAgyavargaNonA aMtarAlavarti dravyone vizeSa rUpathI jANe che bhane sAmAnya35thI se che. te 'teyA bhAsA davANaM eltha labhai paTTavao' A gAthArtha dvArA ahIMA prakaTa karela che. tayA avadhijJAna utkRSTarUpathI saghaLArUpI dravyane bAdara, sUkSmarUpI padArthone jANe che ane dekhe che. vizeSa jJAna sAmAnyajJAna niyata heya che. arthAta vizeSajJAna hovAnA pahelAM sAmAnyajJAna thAya che. sAmAnyajJAnanuM nAma ja darzana heya che. eTale avadhijJAnIne avadhidarzana avazya hoya che. je ahIMA evI zaMkA karavAmAM Ave ke jyAre vizeSajJAna sAmAnyajJAna niyata hoya che te 'jAnAti, pazyati' me // bhATe 4 ! 'pazyati jAnAti' me zrI. bhagavatI sUtra : Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za8 u. 2 sU. 11 jJAnagocaranirUpaNam 501 pramANamiti vAcyam, avadhijJAnaprastAvAt tasya prAdhAnyakhyApanArtham Adau 'jAnAti' ityuktatvAt, avadhidarzanasya tu avadhivibhaGgasAdhAraNatayA'pradhAnatvena 'pazyati' ityasya pazcAdabhidhAnAt athavA sarvAsAmeva labdhInAM sAkAropayogopayuktasyaivotpadyamAnatayA labdhezvAvadhijJAnarUpatvena sAkAropayogopayuktasyAvadhi jJAnalabdhirbhavatItyarthasya jJApanArtha sAkAropayogAbhidhAyakasya 'jAnAti' ityasya kara jo kramakA ullaMghana kiyA gayA hai. so isameM kyA bAta hai ? to isa zaMkA kA samAdhAna isa prakAra se hai- yahAM para avadhijJAnakA prakaraNa cala rahA hai-- isaliye jJAnakI pradhAnatA prakaTa karaneke liye AdimeM 'jAnAti' isa kriyApadakA prayoga kiyA gayA hai tathA avadhidarzana avadhijJAnameM aura vibhaMgajJAnameM ina donoMmeM sAdhAraNa rUpase vartamAna raheneke kAraNa pradhAna nahIM mAnA gayA hai isa bAtako prakaTa karaneke liye bAda meM 'pazyati' isa prakAra se kahenekA tAtparya aisA bhI hai ki jitanI bhI labdhiyAM hotI haiM ve saba sAkAra upayoga vAle jIvako hI hotI haiM- nirAkAra upayogavAle jIvako nahIM hotI / avadhijJAna bhI eka labdhi vizeSa hai / isa kAraNa jaba yaha prathama utpanna hotI hai to jJAnarUpa hI utpanna hotI hai, darzanarUpa nahIM / phira isameM kramazaH upayogoMkI pravRtti hotI hai / ataH sAkAra upayogayukta jIvako hI avadhijJAna utpanna hotA hai isa bAtako samajhAneke liye sAkAropayogavAcaka 'jAnAti' isa kriyApadakA prathama joie. te tema na kahetAM kramanuM ullaMdhana karyuM che. temAM zuM hetu che ? te zaMkAnuM samAdhAna karatA kahe che ke ahIM avadhijJAnanuM prakaraNa cAlI rahyuM che. eTale jJAnanI mukhyatA pragaTa 421 bhATe paDelA ' jAnAti 'meDiyAyahanA usase ye che. temaja avijJAna dana adhijJAnamAM ane vibhagajJAnamAM e khanemAM sAdhAraNarUpathI vidyamAna rahevAne kAraNe pradhAnatA maLela nathI. A vAta prakaTa karavA mATe pAchaLathI ' pazyati' sebha hevAnuM tAtparya yo ho he bheTasI samdhirayo hoya te tamAbha sAkArApayeAgavALA jIvane ja hoya che. nirAkAraupayAgavALA jIvane hAtI nathI. avidha paNa eka labdhi vizeSa che. te kAraNe jyAre te pahelAM utpanna thAya che. te jJAnarUpe ja utpanna thAya che, dana rUpe nahIM. pachIthI temAM kramaza: upayegAnI pravRtti thAya che. ataH eTalA mATe sAkArApayogI jIvane ja adhijJAna utpanna thAya che e vAtane samajAvavA bhATe sAAzayayogavAya ' jAnAti ' meDiyAyahanA paDesAM prayoga resa nete zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre prathamamuktatvAt, tataH krameNaivopayogapravRtteH pazyati' ityasya pazcAduktiH kRteti bhAvaH / yathA nanyAM pratipAditaM tathA'trApi pratipattavyam, tatra coktam 'khettao NaM ohiNANI jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM jANai, pAsaI' ityAdiH tasyAyamarthaH-kSetrato'vadhijJAnI jaghanyenAGgalasyAsaMkhyeyabhAgam utkRSTato'saMkhyeyAnyaloke zaktimapekSya lokapramANAni khaNDAni jAnAti, pazyati, kAlato'vadhijJAnI jaghanyenAvalikAyA asaMkhyeyaM bhAgam utkRSTato'saMkhyeyA utsarpiNIH avasarpiNIH atItAH anAgatAzca jAnAti, pazyati, tadgatarUpiuccAraNa kiyA gayA hai / isake bAda kramase upayoga kI pravRtti ko lekara 'pazyati' isa kriyApadakA pazcAt uccAraNa kiyA gayA hai / naMdomUtra meM isa prakArase kahA gayA hai- 'khettaoNaM ohinANI, jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM jANai, pAsaI' ityAdi. isakA yaha artha hai ki- kSetrakI apekSAse avadhijJAnI aMgulake asaMkhyAtave bhAga pramANa kSetra meM sthita rUpI dravyako jaghanyase jAnatA hai aura utkRSTase avadhijJAnI alokAkAzameM yadi lokapramANa asaMkhyAta khaMDa saMbhavita ho jAve to unheM bhI jAna sakatA hai aura dekha sakatA hai| aisA kathana avadhijJAnakI zaktiko lakSyameM rakhakara kiyA gayA hai / kAlakI apekSA avadhijJAnI jaghanyase AvalikAke asaMkhyAtaveM bhAgako jAnatA hai aura dekhatA hai| aura utkRSTa kI apekSA se asaMkhyAta utsarpiNo pramANa aura asaMkhyAta avasarpiNI pramANa atIta evaM anAgatakAlako jAnatA hai aura dekhatA hai| kAlako jAnatA hai isakA tAtparya hai ki inakA lagatarUpI dravyoMkoM jAnatA hai 57 bhI upayogAnI pravRttinA Azraya parIne 'pazyati ' me yiAparnu syA29 yu cha. nIma 20 prabhAra ghucha. - 'khettaoNaM ohinANI jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM jANai pAsai' tyAhi tena artha 2 // prabhAra the. kSetranI apekSAthI avadhijJAnI AgaLanA asaMkhyAta bhAva pramANa kSetramAM rahIne rUpI dravyone jaghanyathI jANe che, ane utkRSTathI avadhijJAnI akAkAzamAM je loka pramANa asaMkhyAta khaMDa saMbhavita thaI jAya te tene paNa jANI zake che ane dekhI zake che. evuM kathana avadhijJAnanI zaktine lakSamAM rAkhIne karI che. kALanI apekSAe avadhijJAnI jaghanyathI AvalikAnA asaMkhyAtamAM bhAgane jANe che ane dekhe che. ane u&STanI apekSAe asaMkhyAta utsapiNuM pramANa ane asaMkhyAta avasarpiNuM pramANa atIta ane anAgata kALane jANe che ane dekhe che. kALane jANe che te kahevAno hetu e che ke tene zrI. bhagavatI sUtra : Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 su. 11 jJAnagocaranirUpaNam 503 dravyAvagamAta, atra vaktavyaM nandIsUtrAvadhimAha- yAvat- bhAvataH, bhAvAdhikAraparyantamityarthaH tathAca bhAvato'vadhijJAnI jaghanyenAnantAn bhAvAn AdhAradravyAnantatvAt jAnAti, pazyati natu pratidravyam, utkRSTato'pi anantAna bhAvAn jAnAti, pazyati te'pi coskRSTapadinaH sarvaparyAyANAmanantabhAgama; iti bhAvaH / gautamaH pRcchati- 'maNapajjavanANassa NaM bhaMte ! kevaie visara vartamAnakAlako bhI avadhijJAnI jAnatA aura dekhatA hai aisA jAnanA cAhiye / tathA bhAvakI apekSA se avadhijJAnI jaghanyarUpa se ananta paryAyoMko jAnatA hai aura dekhatA hai / paryAyoMke AdhArabhUta dravya ananta haiM, ataH isa apekSA ananta paryAyoMkoM jAnane dekhanekI bAta avadhijJAnIke liye bhAvakI apekSAse kahI gaI hai / eka dravya kI apekSAse nahIM / eka dravyakI apekSA to avadhijJAnI saMkhyAta athavA asaMkhyAta paryAyoMko hI jAnatA dekhatA hai / utkRSTa se avadhijJAnI jIva anaMta paryAyoM ko jAnatA aura dekhatA hai / jaghanyarUpa se bhI avadhijJAnI anantaparyAyoMko jAnatA hai aura dekhatA hai aura utkRSTase bhI anantaparyAyoM ko jAnatA dekhatA hai- so usameM jaghanya kI apekSA utkRSTa anantaguNA hotA hai / ataH avadhijJAnI jaghanyase sarvarUpI dravyoMkI apekSA paryAyoMke anantaveM bhAgako jAnatA aura dekhatA hai| aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'maNapajjavanANassa NaM bhaMte kevahae visara paNNatte' he bhadanta ! manaHparyavajJAnakA viSaya kitanA lagatA rUpi dravyone jANe che, vartImAna kALane avadhijJAnI jANe che ane dekhe che. ema samajavuM. temaja bhAvanI apekSAe adhijJAnI jaghanyarUpathI anaMta paryAone jANe che ane dekhe che. paryAyAnA AdhArabhUta dravyo anaMta che, ataH te apekSAe te anataparyAyAne jANavA ane dekhavAnI vAta avadhijJAnane mATe bhAvanI apekSAthI ja kahI che. eka ja drabyune! Azraya karIne nahI. eka dravyanI apekSAe avadhijJAnI saMkhyAt tathA asaMkhyAt paryAyane jANu che ane dekhe che. utkRSTathI avadhijJAnI jIva anaMta paryAyane jANe che ane dekhe che. jaghanyarUpathI avadhijJAnI anaMta paryAyAne jANe che ane dekhe che ane utkRSTathI paNa anaMtaparyAyane jANe che ane rRkhe che. te jaghanyanI apekSAe utkRSTa anataguNA thAya che eTale avadhijJAnI jadhanyathI sarUpI dravyAnI apekSAthI paryAyAnA anaMtamAM bhAgAne jANe che ane dekhe che. prazna :- maNapajjavanANassa NaM bhaMte kevaie visara paNNatte ' hai lagavAn ! bhanaH paryavajJAnanA DeTalA viSaya yA che ! 6. :- ' se samAsao cautrihe paNNatte ' zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 bhagavatImatre paNNatte ?' he bhadanta ! manaHparyavajJAnasya khalu kiyAn viSayaH prajJaptaH ? bhagavAnAha- 'goyamA! se samAsao caubihe paNNatte' he gautama ! sa mana:paryavajJAnaviSayaH, tad vA manaHparyanajJAnaM samAsataH saMkSepataH caturvidha prajJaptam 'taMjahA- davao, khettao, kAlao, bhAvao' tadyathA- dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, 'davvaANaM ujjumaI aNaM te aNaMtapaesie jahA naMdIe jAva bhAvao' dravyato manaHparyavajJAnaviSayaM dravyamAzritya khalu RjumatiH, mananaM matiH saMvedanam, RjnI sAmAnyagnAhiNI matiH RjumatiH- 'ghaTo'nena cintitaH' ityevamadhyavasAyajanyA manodravyaparicchittiH manaHparyavajJAnamityarthaH, athavA RjvI matiryasya aso RjumatiH tadvAneva gRhyate, anantAn aparimitAn kahA gayA hai- 'se samAsao cauvihe paNNatte' he gautama ! mana:paryavajJAnakA viSaya athavA vaha manaHparyavajJAna saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai- 'taMjahA' jo isa tarahase haiM- 'davao, khettao, kAlao, bhAvao' dravyase, kSetrase, kAlase aura bhAvase 'davyao NaM ujjumaI aNaMte aNaMtapaesie jahA naMdIe jAva bhAvao' manaHparyava. jJAnake viSayabhUta dravyako Azrita karake Rjumati manaHparyayajJAnI enaMtapadezavAle ananta paramANurUpa skaMdhoMko jAnatA hai aura dekhatA hai| isa viSayameM jaisA naMdIsUtra meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para jAnanA cAhiye / 'mananaM matiH' isa vyutpattike anusAra mati zabdakA artha saMvedana-jJAna hai| sAmAnyako grahaNa karanevAlI jo mati vaha Rjumati hai| 'ghaTo'nena cintitaH' isane ghaTakA vicAra kiyA hai isa prakArake adhyavasAyase janya jo manodravyakI paricchitti jJAnahai vaha Rjumati manaHparyavajJAna hai / athavA- 'RjvI mati yasyAsau RjumatiH' jisakI hai gautama ! te sakSiptamA yAra 4|2naa che. 'ta jahA' re ! are cha'davyo , khettao, kAlao, bhAvao' dravyayI, kSetrI, 4thA bhane sAthI 'dabao NaM ujjumaiaNaMte aNaMtapaNasie AhA naMdIe jAva bhAvao' bhana: 5 jAnanA viSayabhUta dravyane Azraya karIne jumati mana:paryAvajJAnI anaMtapradezavALA anaMta paramANuM rUpa dhene jANe che ane dekhe che. A viSayamAM nadIsUtramAM kahyuM che. tevIja zata mahI 55sabha7 se. 'mananaM matiH' se vyutpatti anusAra bhati zahane matha sahana jAna che. sAmAnyane a' 42vAnI 2 mati sabhAtta. 'ghaTo'nena cintitaH' me pAyamA dhAna viyara resa cha. me 42nA nita2 vyavasAyathI thApANu manAyanI pazchiti che. te *nubhati bhanaH55 gAna che. athavA 'RjvI zrI bhagavatI sUtra : Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 mU. 11 jJAnagocaranirUpaNam 505 anantapadezikAn anantaparamANurUpaskandhAna jAnAti, pazyati, yathA nanyAM nandIbhUtre pratipAditam tathA atrApi pratipattavyam. vaktavyanandImatrAvadhimAhayAvat- bhAvato bhAvAdhikArapayantamityarthaH, tatratyaM bhAvasUtraJcavam- 'bhAvao NaM ujjumaI aNate bhAve jANai, pAsaDa, savvabhAvA NaM aNaMtabhAgaM jANai, pAsai, taceva viulamaI vimuddhatarAgaM jANai, pAsai' bhAvataH khalu RjumatiH anantaM bhAvaM jAnAti, pazyati, sarvabhAvAnAm anantabhAgaM jAnAti, pazyati, tadeva vipulamatiH vizuddhatarakaM jAnAti pazyati, iti / gautamaH pRcchati'kevalanANassa Na bhaMte ! kevaie visae paNNatte ?' he bhadanta ! kevalajJAnasya khalu kiyAna viSayaH prajJaptaH ? bhagAnAha- 'goyamA ! se samAsao caubihe mati saralapadArthako grahaNa karanevAlI hotI hai vaha Rjumati hai / isa vyutpattike anusAra RjumativAlA jIva 'Rjumati' prakaTa kiyA gayA hai / naMdIsUtra meM yaha viSayaM 'jAva bhAvao NaM ujjumaI aNaMtebhAve jANai, pAsai, savabhAvANaM aNaMtaM bhAvaM jANai pAsai, taMceva viulamaI visuddhatarAgaM jANai, pAsaI' bhAvakI apekSA Rjumati ananta bhAvoMko jAnatA hai, dekhatA hai, tathA saba bhAvoMke anantaveM bhAgako jAnatA aura dekhatA hai| vipulamati unhI ananta bhAvoM ko tathA saba bhAvoMke anantaveM bhAgako adhikatara vizuddha zuddharUpase jAnatA hai aura dekhatA hai / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'kevalanANassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte' he bhadanta ! kevalajJAna kA matiryasyAsau RjumatiH'tI bhukSi sa20 pani aDa:2vApAnI DAya te *numati cha. te vyutpatti anusAra anubhativANA apane 'Rjumati' numati 4sa che. nahInabhAM mA viSaya 'jAva bhAvao' hI sudhI he che. tyAMnu bhApa saMdhI sUtra mA prabhArI cha. 'bhAvaoM NaM ujjumaI aNate bhAve jANai, pAsai, sana bhAveNaM aNaMtabhAgaM jANai pAsai, ta ceva viulamaI vimuddhatarAga jANA pAsaha mAnI apekSA anumati matAvAna ta cha bhane heme . tathA saghaNA bhAvanA anaMtamAM bhAgane jANe che ane dekhe che. vipulamati teja anaMtabhAvone tathA saghaLA bhAvanA anaMtamAM bhAgane vizeSa vizuddha zuddharUpathI jANe che ane dekhe che. UR :- 'kevalanANassa NaM bhaMte kevaie visae paNNatte 'hamapAna! 40jJAnanA viSaya 21 vAya cha ? 'goyamA' 8.:- 'se samAsao vaubihe paNNatte hai gautama ! jAnana viSaya sakSetathI yA2 prA2ne usa . 'ta jahA' zrI. bhagavatI sUtra : Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre pacNatte' he gautama ! sa kevalajJAnaviSayaH, tadvA kevalajJAnaM samAsataH saMkSepataH caturvidha prajJaptam, 'taMjahA-davvao, khetto, kAlao, bhAvao' tadyathA-dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH; 'davyaoNaM kevalanANI savvadavvAiM jANai, pAsai, evaM jAva bhAvao' dravyataH kevalajJAnaviSayaM dravyamAzritya khalu kevalajJAnI sarvadravyANi jAnAti, vizeSAkAreNAvagacchati, pazyati sAmAnyAkAraNAva budhyate, evam uktarItyA yAvat- bhAvataH bhAvAdhikAraparyantakevalaviSayAbhidhAyi nandIsUtramiha vaktavyam, taccaivam- 'khettaoNaM kevalanANI savvaM khettaM jANai, pAsai, kAlao NaM kevalanANI satvaM kAlaM jANai, pAsai, bhAvaoNaM kevalanANI satve bhAve jANai, pAsai' iti, kSetrataH khalu kevalajJAnI sarva viSaya kitanA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA se samAsao cauvihe paNNatte' kevalajJAnakA viSaya athavA kevalajJAna saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai - 'taM jahA' jo isa tarahase haiM-- 'davvao, khettao, kAlao, bhAvao' dravyase kSetrase, kAlase aura bhAvase 'davvao NaM kevalanANI savvavvAI jANai, pAsai, evaM jAva bhAvao' kevalajJAnI kevalajJAna viSayaka dravyako Azrita karake samasta dravyoMko- rUpI arUpI padArthoM ko vizeSarUpase jAnatA hai aura sAmAnyarUpase unheM dekhatA hai / kevalajJAna viSayaka yaha saba kathana bhAvAdhikAra paryanta jaisA naMdIsUtra meM kahA gayA hai vaisA hI yahAMpara jAnanA cAhiye- vahAMkA bhAvAdhikAra taka kA sUtra isa prakArase hai- 'khettao NaM kevalanANI savvaM khettaM jANai pAsaha, kAlao NaM kevalaNANI savvaM kAlaM jANai pAsai, bhAvao NaM kevalaNANI savve bhAve jANai pAsai' kSetrakI apekSA 2 // zata cha. 'dacao, khettao, kAlao, bhAvao' thI, kSetrathA, yA bhane lAyA 'kevalanANI savvadavvAiM jANai, pAsai, evaM jAva bhAvao' kevaLajJAnI kevaLajJAnanA viSayaka dravyane Azraya karIne samasta dravyane eTaleke rUpI arUpi padArthone vizeSa rUpathI jANe che ane sAmAnyarUpathI dekhe che. kevaLajJAna viSayaka A saghaLuM kathana bhAvAdhikAra payaMta jevI rIte naMdIsUtramAM kahyuM che. tevI ja rIte mahImA paY samaj. tyAMnuvAdhi2 55 tanuM sUtra pramANe che. 'khettao, NaM kevalanANI savvaM khettaM jANai pAsai, kAlao NaM kevalanANI savvaM kAlaM jANai pAsai, bhAvao NaM kevalanANI satve bhAve jANai pAsai' zrI. bhagavatI sUtra : Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrikA TIkA za. 8 u. 2 sva. 11 jJAnagocara nirUpaNam 507 pAsaDa' kSetraM jAnAti, paryAta, kAlataH khalu kevalajJAnI sarvaM kAlaM jAnAti, pazyati, bhAvataH khalu kevalajJAnI sarvAn bhAvAn jAnAti, pazyati / gautamaH pRcchati - 'maiannANassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte ?' he bhadanta ! tyajJAnasya khalu kiyAn viSayaH prajJaptaH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! samatyajJAnasya viSayaH, tad vA matyajJAnaM samAsataH saMkSepeNa caturvidhaM prajJaptam, 'taMjahA Foro, khettao, kAlao, bhAvao, tadyathA- dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, 'daaar NaM mainANI maiannANaparigayAI davvAI jANAra, dravyato matyajJAnaviSayaM dravyamAzritya khala matyajJAnI matyajJAnaparigatAni tyajJAne mithyAdarzanasaMvalitena avagrahehAdinA autpattikyAdinA ca parigatAni kevalajJAnI samasta kSetrako jAnatA hai aura dekhatA hai, kAlako apekSA kevalajJAnI samasta kAlako jAnatA hai aura dekhatA hai, bhAvakI apekSA kevalajJAnI samasta bhAvoMkoM jAnatA hai aura dekhatA hai / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'maiannANassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte' he bhadanta ! matyajJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama! 'se samAsao caunvihe paNNatte' matyajJAna kA viSaya yA matiajJAna saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai / 'taMja' jo isa tarahase hai- 'davvao, khettao, kAlao, bhAvaoM' dravyakI apekSA, kSetrakI apekSA, kAlakI apekSA aura bhAvakI apekSA 'davvao NaM mar3aannANI maha annANaparigayA iM davvAI jANai, pAsa' matyajJAnI dravyakI apekSA lekara matyajJAna ke viSayabhUta hue dravyoMko jAnatA hai aura dekhatA hai| tAtparya kahanekA yaha haimithyAdarzanake yukta avagraha, IhA Adike dvArA aura autpattikI 6 S kSetranI apekSA vaLajJAnI samasta kSetrane jANe che ane dekhe che, bhAvanI apekSAe ThevaNajJAnI saghaNA lAvane ho bhane he ai. prazna :- maiannANamsa NaM bhaMte / hare fare paNNatte ' he bhagavAn bhatyajJAnanA viSaya DeTA hyA che ? G:goyamA' he gautama ! se samAsao caubihe paNNatte' bhatijJAnano viSaya saMkSiptathI yAra prahArano uDela che. ' taM jahA ' ma 'dabbao, khettao, kAlao, bhAvao ' dravyanI apekSA, kSetranI apekSA, ajanI apekSA bhane bhAvanI apekSAo Goao NaM maiaNNANI mai annANaparigayAI davbAi jANaDa pAsai matyajJAnI dravyanI apekSAne Azraya karIne matyajJAnanA viSaya bhUta thayela drabyAne jANe che ane dekhe che. kahevAnA hetu e che ke mithyAdA nathI mukta avagrAha, hA, Aphri 6 " zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 bhagavatIsUtre viSayIkRtAni dravyANi avAyAdinA jAnAti, avagrahAdinA pazyati, 'jAva bhAvao maiannANI maiannANaparigae bhAve jANai, pAsai' yAvatbhAvataH matyajJAnI matyajJAnaparigatAn bhAvAn jAnAti, pazyati, yAvatkaraNAta 'khettao NaM maiannANI maiannANapariMgaraM khettaM jANai, pAsai, kAlao NaM maiannANo maiannANaparigayaM kAlaM jANai, pAsai' kSetrataH khalu matyajJAnI matyajJAnaparigataM kSetra jAnAti pazyati, kAlataH khalu matyajJAnI matyajJAnaparigataM kAla' jAnAti, pazyati / gautamaH pRcchati- 'suyaannANamsa NaM bhaMte ! kevaie visara paNNate?' Adi buddhiyoM ke dvArA matyajJAnI apane matyajJAnameM viSayabhUta kiye gaye dravyoMko avAya dhAraNA Adi rUpase jAnatA hai aura avagraha IhA rUpase dekhatA hai / 'jAva bhAvo maiannANI maiannANaparigae bhAve jANai, pAsaI' yAvat- bhAvakI apekSA lekara matiajJAnI matiajJAnadvArA parigata-viSayabhUta hue-padArthoM ko jAnatA hai aura dekhatA hai / yahAM yAvat padase 'khettao NaM maiannANI mai. annANaparigayaM khettaM jANai pAsai, kAlao NaM mahaannANI mahaanANaparigayaM kAlaM jANai pAsaI' isI tarahase kSetrakI apekSA lekara matyajJAnI matyajJAna dvArA parigata hue kSetrako jAnatA hai aura dekhatA hai. kAlakI apekSA lekara matyajJAnI matyajJAna dvArA parigata hue kAlakA jAnatA hai aura dekhatA hai / __aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM-'suya anANassa NaM bhaMte ! dvArA ane autpattikI Adi buddhio dvArA matyajJAnI pitAnA matyajJAnamAM viSayabhUta keTalA dravyone avAya dhAraNA AdirUpathI jANe che ane avagraha, IDA rUpathI dekhe che. 'jAva bhAvao maiannANI maiannANaparigae bhAve jANai pAsai ' yaavtbhAvanI apekSAne Azraya karIne matyajJAnI matyajJAna dvArA viSayabhUta thayelA padArthone jANe cha bhane se cha. mAyA yAvat 565'khettao NaM bhaMte maiannANI maiannANaparigayaM khettaM jANai, pAsai, kAlao NaM maiannANI maiannANaparigayaM kAlaM jANai pAsai' me rIta kSetranAmAzraya rIna. matyajAnI mtyjnyaanhaa| viSayabhUta thayelA kSetrane jANe che ane dekhe che, kALanI apekSAe Azraya karIne matmajJAnI matyajJAna dvArA parigata thayelA kALane jANe che ane dekhe che. prathama - 'muyaannANassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte' magavAn ! zruta jAnanA zrI. bhagavatI sUtra : Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mU.11 jJAnagocaranirUpaNam 509 he bhadanta zrutAjJAnasya khalu kiyAna viSayaH prajJaptaH? bhagavAnAha- 'goyamA ! se samAsao caubihe paNNatte' he gautama ! sa zrutAjJAnasya viSayaH, tavA zrutAjJAnaM samAsena saMkSepeNa caturvidha prajJaptam, 'ta jahA- davao, khettao, kAlao, bhAvao' dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvatazca, 'baoNaM suyaannANI suyaannANaparigayAI davAI Aghavei, pannavei, parUveI dravyataH zrutAjJAnaviSayaM dravyamAzritya khalu zrutAjJAnI zrutAjJAnaparigatAni zrutAjJAnena mithyASTiparigRhItena viSayIkRtAni dravyANi AkhyApayati, prakhyApayati ityarthaH, prajJApayati bhedapUrvakaM kathayati, prarUpayati-upapattito nirUpayati, evaM khettao, kAlao' evam uktarItyA kSetrataH zratAjJAnaviSayaM kAlamAzritya zrutAjJAnI zrutAjJAnaparigata kSetram, AkhyApayati yAvat prarUpayati, evaM kevaie visae paNNatte' he bhadanta ! zrataajJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'se samAsao cavihe paNNate' zrutAjJAnakA viSaya athavA zrutAjJAna saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai 'taMjahA' jaise- 'davvao, khettao, kAlao, bhAvao' dravyakI apekSA, kSetrako apekSA, kAlakI apekSA aura bhAvako apekSA 'davaoNaM suyaannANI, suyaannANaparigayAiM davvAI Aghavei, panavei, parUvei, dravyakI apekSA lekara tAjJAnI mithyAdRSTi dvArA parigRhIta hue matyajJAna se viSayIbhUta dravyoMkA kahatA hai jAnatA hai, bhedapUrvaka unakA kathana karatA hai, yuktipUrvaka unakA nirUpaNa karatA hai / 'evaM khetto kAlao' isI tarahase kSetrakI apekSA lekara zrunAjJAno apane viSayabhUta kSetrako kahatA hai yAvat yuktipUrvaka usakA nirUpaNa karatA hai / kAlakI apekSA lekara zrutAjJAnI apane viSayabhUta viSaya -1 / yA cha ? 8.:- * goyamA 'gautama ! 'se samAsao caubihe paNNatte' zrutamazAnanA viSaya sakSiptamA yAra prahAre sA . 'taM jahA' ma 'dabao, khettao, kAlI, bhAvao' yI apekSA, kSetranI apekSAme, ganI apekSA, bhane mApanI apekSAyI 'davyao NaM suya annANI, suyaannANaparigayAI davAI Aghavei, paNNaveDa, parUveDa' dayanI apekSAthA tAnAnA mithyATi viSayabhUta thayelA matyajJAnanA viSayI kahelA dravyane kahe che ane jANe che. bhedapUrvaka tenuM kathana kare che; yutipU tenu (3565 cha. "evaM khetto kAlao' me zata kSetrI apekSAe zrutajJAnI pitAnA viSayabhUta kSetrane kahe che. - yAvata - yukitapUrvaka tenuM nirUpaNa kare che. kALanI apekSAne Azraya karIne zrutANAnI pitAnA viSayabhUta kALane kahe che- zrI. bhagavatI sUtra : Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 bhagavatIsUtre kAlataH zrutAjJAnaviSaya kAlamAzritya zrutAjJAnI zrutAjJAnaparigata kAla yAvat- prarUpayati, 'bhAvao NaM suyaannANI muyaannANaparigae bhAve Aghavei, taMceva' bhAvataH khalu zrutAjJAnI zrutAjJAnaparigatAn bhAvAn AkhyApayati, tadeva - prajJApati prarUpayati, gautamaH pRcchati'vibhaMgaNANassa NaM bhaMte ! keie visae paNNatte ?' he bhadanta ! vibhaGgajJAnasya khalu kiyAn viSayaH prajJaptaH ? bhagavAnAha- 'goyamA ! se samAsao caubihe paNNatte' he gautama ! sa vibhaGgajJAnasya viSayaH, tad vA vibhaGgajJAna samAsataH saMkSepataH caturvidhaM prajJaptam, 'taMjahA- vvao, khettao, kAlao, bhAvao' tadyathA- dravyataH. kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, 'dabao NaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigayAiM davvAiM jANai, pAsai' dravyataH vibhaGgajJAnaviSayaM kAlako kahatA hai yAvat yuktipUrvaka usakA nirUpaNa karatA hai / 'bhAvao NaM suyaanANI, suya annANa parigae bhAve Aghavei, taMceva' bhAvakI apekSA lekara zrutAjJAnI tAjJAna dvArA pariNata bhAvoMko kahatA hai yAvat yuktipUrvaka unakA nirUpaNa karatA hai / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'vibhaMganANassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte' he bhadanta ! vibhaMgajJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama ! 'se samAlao cauvihe paNNatte' vibhaMgajJAnakA viSaya athavA vibhaMgajJAna saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai 'taMjahA' jo isa tarahase hai-'davvao, khettao, kAlao, bhAvao' dravyakI apekSAse, kSetrakI apekSAse kAlakI apekSAse aura bhAvakI apekSAse 'davvaoNaM vibhaMganANI, vibhaMganANaparigayAI davvAiM jANai, pAsaI' dravyakI apekSA lekara vibhaMgajJAnI vibhaMgajJAna yAvat - yuktipUrNa tanu ni3595 42 cha. 'bhAvao NaM suyaannANI suyaannANaparigae bhAve Aghavei taM ceva' mAnI apekssaan| mAzraya 4rIne zrutajJAnI zrutAzAna pariNata mAvAne he che. yAvat yuktipUrva tenuM ni355 42 cha. 'vibhaMganANassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatta' bhagavAn ! vimAnanA yA viSaya hA cha ? 6. :- 'goyamA' 3 gautama!' se samAsao cavihe paNNatte'ta pizAnanA viSaya meTale vijJAna saMkSepattathI yAra prahAranu 4 cha 'taM jahA' 2 mA prabhArI che. 'davvao, khettaoM, kAlao, bhAvao' dravyanI apekSAthI, kSetranI mapekSAyI, janI apekSAthI mane mAnA apekSAthI 'davvaNo NaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigayAiM davAiM jANai pAsai' 05nA apekSA zata vijJAna vibha zrI. marAvatI sUtra : Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 511 dravyamAzritya khalu vibhaGgajJAnI vibhaGgajJAnaparigatAni dravyANi vibhaGgajJAnena abAyAdinA jAnAti, avagrahAdinA pazyati, 'evaM jAva bhAvao NaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigae bhAve jANai, pAsaI' evam uktarItyA yAvatkSetrataH, kAlataH, bhAvataH khalu vibhaGgajJAnI vibhaGgajJAnaparigatAn vibhaGgajJAnena viSayIkRtAna bhAvAna vibhaGgajJAnena jAnAti, pazyati // sU0 11 // aSTAdazakAlAdidvAravaktavyatAmAha mUlam-nANI NaM bhaMte ! NANi' ti kAlao kevacciraM hAi ? goyamA! nANI duvihe paNNatte, taMjahA-sAie vA, apajjavasie sAie vA, sapajjavasie / tattha NaM je se sAie sapajjavasie, se jahanneNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM chAyahiM sAgarovamAiM saatiregaaii| AbhiNibohiyanANI NaM bhaMte ! 'AbhiNibohiyanANI tti kAlao kevacciraM hoi ? evaM nANI, AbhiNibohiyanANI, jAva dvArA parigata dravyoMko avAyAdirUpase jAnatA hai aura avagrahAdirUpase dekhatA hai / 'evaM jAva bhAvao NaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigae bhAve jANai pAsaI' isI tarahase yAvat bhAvakI apekSA lekara vibhaMgajJAnI vibhaMgajJAna dvArA parigata bhAvoMpho jAnatA hai aura dekhatA hai| isa taraha kSetrakI apekSA, kAlakI apekSA aura bhAvakI apekSA lekara vibhaMgajJAnI vibhaMgajJAna dvArA kSetrAdikAM ko avAyAdi rUpase evaM avagrahAdirUpase jAnatA aura dekhatA hai // mU0 11 // jJAna dvArA viSayabhUta thayelA dravyane avAyAdi rUpathI jANe che ane avagrahAdirUpathI dekhe che. ' evaM jAva bhAvaoNaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigae bhAve jANai, pAsai' eja rIte-cAvata-bhAvanI apekSAe vibhaMgaNAnI visaMgajJAnIdvArA viSayabhUta thayelA bhAvene jANe che ane dekhe che. e ja rIte kSetranI apekSAe, kALanI apekSAe, bhAvanI apekSAe virbhAgajJAnI virbhAgajJAna dvArA kSetrAdikane avAyAdi rUpathI ane avagrahAdirUpathI jANe che ane dekhe che. A sa. 11 zrI. bhagavatI sUtra : Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 bhagavatImatre kevalanANI, annANI, maiannANI, suyaannANI, vibhaMganANI, eesiM dasaNha vi saMciTaNA jahA kAyaTTiIe, aMtaraM savvaM jahA jIvAbhigame, appAbahugANi tinni jahA bahuvattavayAe / kevaiyA NaM bhaMte ! AbhiNibohiyaNANapajavA pannattA ? goyamA! aNaMtA AbhiNibohiyanANapajjavA paNNattA / kevaiyA NaM bhaMte! suyanANapajavA paNNattA ? evaM ceva, evaM jAva kevalanANassa, evaM maiannANassa, suya annANassa ya, keyaiyA NaM bhaMte ! vibhaMganANapajavA paNNattA ? goyamA ! aNaMtA vibhaMganANapajjavA paNNattA ? eesi NaM bhaMte ! AbhiNibohiyaNANapajavANaM, suyanANapajjavANaM, ohinANapajjavANaM, maNapajjavanANapajjavANaM, kevalanANapajavANa ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA maNapajjavanANa pajjavA, AhinANapajjavA aNaMtaguNA, suyanANapajjavA aNaMtaguNA, AbhiNibohiyanANapajavA aNaMtaguNA, kevalanANapajavA aNaMtaguNA, eesi NaM bhaMte! maiaNNANapajavANaM, suyaannANapajavANaM, vibhaMganANapajjavANa ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA ? goyamA! savvatthovA vibhaMganANapajjavA, suyaaNNANapajjavA aNaMtaguNA, maiannANapajjavA aNaMtaguNA / eesi NaM bhaMte! AbhiNibohiyaNANapajjavANaM, jAva kevalanANapajjavANaM, maiannANapajjavANaM suyaannANapajjavANaM, vibhaMganANapajjavANa, ya kayare kayarehito zrI. bhagavatI sUtra : Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 513 jAva visesAhiyA vA ? goyamA! sa0vattho vA maNapajjavanANapajjavyA, vibhaMganANapajjavA aNaMtaguNA, ohinANapajjavA aNaMtaguNA, suyaannANapajjavA aNaMtaguNA, suyanANapajjavA visesAhiyA, maiannANapajjavA aNaMtaguNA, AbhiNibo hiyanANapajjavA visesAhiyA, kevalanANapajjavA aNaMtaguNA, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti ||suu.12|| boIo uddeso samatto // chAyA- jJAnI khalu bhadanta ! 'jJAnI' iti kAlataH kiJciraM bhavati ? gautama ! jJAnI dvividhaH prajJaptaH tadyathA- sAdiko vA aparyavasitaH, sAdiko vA saparyavasitaH, natra khalu yaH sa sAdikaH saparyavasitaH, sa jaghanyena anta. muhUrtam, utkRSTena SaTSaSTiM sAgaropamAni sAtirekANi, Abhinivodhika jJAnI aSTAdazakAlAdi dvAra vaktavyatA'NANo NaM bhaMte !' ityAdi / / sUtrArtha- (NANI NaM bhaMte ! NANI tti kAlao kevaciraM hoi) he bhadanta ! jJAnI jJAnIrUpase kAlakI apekSA kitane samayataka rahatA hai ? (goyamA) he gautama ! (NANI duvihe paNNatte) jJAnI do prakAra kA kahA gayA hai / (ta jahA) vaha isa tarahase hai- (sAie vA apajavasie, mAie vA sapajjavasie) sAdi aparyavasita aura sAdi saparyavasita (tattha Ne je se sAie apajjavamie, se jahanneNaM aMto muhutaM, ukkoseNaM chAvahiM sAgarovamAiM sAiregAiM) inameM jo sAdi maparyavasita jJAnI hai, vaha jaghanyase antarmuhUrtataka aura utkRSTa se kucha aDhAra prakAranA kALanuM nirUpaNa. 'NANI NaM bhaMte !' yA sUtrAtha' :-'gANI NaM bhaMte ! 'NANI tti kAlo kevacciraM hoi' bhavAn / jAnI jJAnA35thI apanI apekSA so samaya 2 cha ? 'goyamA' gautama ! 'NANI duvihe paNNatte' jJAnAnA meM prA2 cha. 'ta jahA' mA 27. 'mAie vA apajjavasie sAie vA sapajjavasie' sA6 a55 vasita mana sAli sa5 vasita 'tattha NaM je se sAie sapajjAsa e, se jahanneNaM aMto muhattaM, ukkoseNaM chAvaTi sAgArovamAiM sAiregAI' te paiTarInA sahi sapa pasita jJAnI cha te zrI. bhagavatI sUtra : Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtro khalu bhadanta ! 'AbhinibodhikajJAnI' iti kAlataH kiyaciraM bhavati ? evaM jJAnI, Abhinivodhika jJAnI, yAvat- kevalajJAnI, ajJAnI matyajJAnI, zrutAjJAnI vibhaGgajJAnI eteSAM dazAnAmapi saMsthAnaM yathA kAyasthitike, antaraM sarva yathAnI gAbhigame, alpabahutvAni trINi yathA bahutvavaktavyatAyAm, kiyantaH khalu bhadanta ! AbhinivodhikajJAnaparyAyAH prajJaptAH ? gautama ! anantAH Abhiniadhika 66 chayAsaTha sAgaropamataka jJAnIrUpase rahatA hai (AbhiNibohiyanANo NaM bhate ! AbhiNibohiyanANI' tti kAlao kevaciraM hoDa) he bhadanta ! AbhinibhodhikajJAnI 'AbhinibodhikajJAnI rUpase' kAlakI apekSA kitane samayataka rahatA hai ? 'evaM nANI, AbhiNibohiyanANo, jAva kevalanANI, annANI, mai annANI, suya annANI, vibhaMganANI, eesiM dasaNhaM vi saMciTThaNA jahA kAyaTiIe, aMtaraM savvaM jahA jIvAbhigame, appAbahugANi tinni jahA bahuvattavyayAe' isI tarahase, jJAnI, AbhinibodhikajJAnI, yAvat kevalajJAnI, ajJAnI, matyajJAnI, zrutAjJAno, vibhaMgajJAnI, ina dazakA jJAnI rUpase rahanekA sthitikAla prajJApanA sUtrake 18veM kAyasthiti padameM kahe gaye anusAra jAnanA cAhiye / tathA jIvAbhigama sUtra meM kahe anumAra ina dazakA paraspara antara jAnanA caahie| isI tarahase prajJApanAsUtrake bahuvaktavyatA padameM kahe anusAra jJAnI, ajJAnI aura ubhaya ina tInakA alpabahutva jAnanA cAhiye / (kevaiyANaM bhaMte ! AbhiNiyohiyanANapajjavA jadhanyavI aMtarmuhUrta sudhI ane utkRSTathI thoDuM adhika 66 chAsaTha sAgaropama pramANa sudhA jJAna35ya' 29 . 'AbhiNibohiyanANI NaM bhaMte ! AbhiNibohiyanANI tti kAlao kevaciraM hoi' mahanta ! nidhi jJAnI gAjinAmAthi jJAnI 35thA nI apekSA DeTA saya 5 ta 2DI 3 che.-evaM nANI AbhiNi bohiyanANI jAva kevalanANI annANI, maiannANI, muyaannANI vibhaMganANI, eesi tini jahA bahuvattavyayAe / mAtra rIte jJAnI, mAninimAvijJAnI yaavtkevaLajJAnI, ajJAnI, matvajJAnI, mRtAjJAnI ane vibha gajJAnI e dazenA jJAnIrUpathI rahevAne sthiti kALa prajJApanA sUcanA aDhAramAM 18 kAyasthiti padamAM kahyA pramANe samajI le. tathA jIvavibhamasUramAM kahyA pramANe A dazenuM paraspara aMtara samajI levuM eja rIte prajJApanA sUcanA trIjA bahuvatavyatA padamAM kahyA pramANe jJAnI, ajJAnI bhane ubhaya garnu 35madhura sama devu. kevaiyANaM bhaMte ! AbhiNibohiyanANapajjavA pannattA' mahanta ! bhAlinimAvi jJAnanA paryAya asA cha ? zrI. bhagavatI sUtra : Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 515 bodhikajJAnayaryAyAH prajJaptAH, kiyantaH khalu bhadanta ! zrutajJAnaparyAyAH prajJaptAH ? emeva / evaM yAvat kevalajJAnasya evaM matyajJAnasya, zrutAjJAnasya ca / kiyantaH khalu bhadanta ! vibhaGgajJAnaparyAyAH prajJaptAH ? gautama ! anantA vibhaGgajJAnaparyAyA prajJaptAH / eteSAM khalu bhadanta ! AbhiAnabodhijJAnapayoyANAM zrunajJAna paryAyANAm avadhijJAnaparyAyANAM manaHparyavajJAnaparyAyANAM kevalajJAnaparyAyANAM ca katare katarebhyo yAvat vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarva stokA manaHparyava. pannattA) he bhadanta ! AbhinibodhikajJAnakI paryAyeM kitanI kahI gaI haiM / (goyamA) he gautama ! (aNatA AbhiNibohiyanANapajjavApannattA) AbhinibodhikajJAnakI paryAye ananta kahIM gaI haiM / (kevaiyANaM bhaMte! suyanANapajavA paNNattA) he bhadanta ! zrutajJAnakI pAyeM kitanI kahIM gaI haiM ? (evaM ceva) he gautama ! zrutajJAnakI paryAye ananta kahIM gaI haiM / (evaM jAva kevalanANassa, evaM maha annANassa, suya annANassa ya) isI tarahase yAvat kevalajJAnakI paryAyoM ko jAnanA cAhiye / matyajJAna aura zrutAjJAnakI bhI paryAyoMkobhI aisI hI jAnanA cAhiye / (kevaiyANaM bhaMte! vibhaMganANapajjavA paNNatA) he bhadanta ! vibhaga. jJAnakI paryAyeM kitanI kahI gaI haiM ? (goyamA) he gautama ! (aNaMtA vibhaMganANapajavA paNNattA) vibhagajJAnako paryAye ananta kahI giihaiN| (eesiM NaM bhaMte ! AbhiNiyohiyaNANapajavANaM, suyanANapanjavANaM, ohinANapajavANaM. maNapajjavanANapajavANaM, kevala nANapajja vANaM kayare kayarehito jAva visesAhiyAvA) he bhadanta ! ina Abhinibodhika 'goyamA' gautama 'aNaMtA AbhiNibohiyanANapajjavA pannattA' AbhiniSika jJAnanI paryAye ananta kahevAya gaI che. 'kevaiyANaM bhaMte ! suyanANapajjavA paNNattA' mahanta! zrutajJAnanI pryaay| TakhA cha. ' evaM ceva' gautama! zrutajJAnanI paryAya 57 mananta 4kSI cha. 'evaM jAca kevalanANasma, evaM maiana gassa, suya annANassa ya' AvI ja rIte yavat - kevaLajJAnanI paryAyane paNa anaMta jANavI joie. bhatyavAna mane zrutAzAnanI pryaay| pazu sevA // zata anaMta vIkeDayA bhaMte ! vibhaMganANapajjavA paNNattA' : mahanta ! vimAnanI pryaay| kSI ulI ra goyamA, he gautama ! : agaMtA vibhaMganANapajjavA paNNatA' (4 jAnanI paryAyo ananta hI che eesi NaM bhaMte ANibohiyanANapajavANaM. suyanANapajjavA NaM ohinAgapajavANaM, maNapajjaranANapajjavANaM kevalanANapajja vANaM kayare kayare hito jAva visesAhiyA vA mAvan ! 20 mAminimAdhi zrI. bhagavatI sUtra : Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 bhagavatImutre jJAnaparyAyAH, avadhijJAnaparyAyAH anantaguNAH, zrutajJAnaparyAyAH anantaguNAH / AbhinivodhikajJAnaparyAyAH anantaguNAH, kevalajJAnaparyAyAH anantaguNAH, eteSAM khala bhadanta ! matyajJAnaparyAyANAM zrutajJAnaparyAyANAM vibhaGgajJAnaparyANAM katare katarebhyo yAvat vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA vibhaGgajJAnaparyAyAH zrutAjJAnaparyAyAH anantaguNAH, satyajJAna paryAyAH jJAnakI paryAyoMmeM zrutajJAnakI paryAyoMmeM, avadhijJAna kI paryAyoMmeM manaH paryavajJAnakI paryAyoMmeM aura kevalajJAnakI paryAyoMmeM kaunasI paryAyeM kina paryAyoMkI apekSA yAvat vizeSAdhika haiM ? ( goyamA) he gautama ! (savvatthovA maNapajjavanANapajjayA, ohinANapajjavA aNaMtaguNA, suyaNANavajjavA anaMtaguNA abhinivohiyanANapajjavA anaMtaguNA kevalanANapajjacA anaMtaguNA ) sabase kama mana:paryayajJAnakI paryAyeM haiM / inase anantaguNI avadhijJAnako paryAyeM haiM / inase anantaguNI zruta jJAnakI paryAye haiN| inase anantaguNI AbhiniyodhikajJAna kI paryAye haiM / aura inase bhI anantaguNI paryAyeM kevalajJAnakI paryAyeM haiM (eesiNaM bhate ! mai annANapajjavANaM, suya annANapajjavANaM, vibhaMganANapajvANa ya kamare kamare hiMto jAva visesAhiyA) he bhadanta ! ina matyajJAna, zrutAjJAna aura vibhaMgajJAnakI paryAyoMmeM kauna paryAyeM kinakI apekSA yAvat vizeSAdhika haiM ? (goyamA) he gautama! ( saccastho vA vibhaMganANapajjavA, suya annANapajavA anaMtaguNA, mai amnANapajjavA jJAnanI paryAyAmAM, zrutajJAnanI paryAyAmAM, avadhajJAnanI paryAyAmAM, mana:paryavajJAnanI paryAyAmAM ane kevaLajJAnanI paryAyAmAM kai paryAya kai paryAyanI apekSAe cAvavishessaadhi che. ' goyamA ' he gautamA ! 'savatthovA maNapajjavanANapajavA ohinAga pajjA anaMtaguNA, suyanAgapajjavA anaMtaguNA, AbhiNitrohiyanAgapajjanA 1 ataguNA, kelanANapajjavA anaMtaguNA' adhAthI gochA manaHparyavajJAnanA pryaay| che. tenAthI anaMtagaNI avidhajJAnanI paryAya che. tenAthI anaMtagaNI zrutajJAnanI paryAye che; tenAthI anaMtagaNI abhiniSeHdhikajJAnanI paryAya che ane tenAthI paNa ana tagaNI paryAya ThevaNajJAnanI che. 'eesiM NaM bhaMte! maiannANapajjavANaM suyaannANapajjavANaM, vibhaMganANapajjavANaya kamare kayare hito jAva visesAhiyA ' he bhagavAn ! A matyajJAna, zrutAjJAna ane vibhagajJAnanI paryAyamAM kai paryAye kAnI apekSAye - yAvat - vizeSAdhiH che ? ' goyamA ' he gautama! savatthovA tribhaMganANapajjavA suyaannANapajjavA anaMtaguNA, maiannANapajjavA aNaMtaguNA ' zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 su. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 517 suya anantaguNAH / eteSAM khalu bhadanta ! Abhinibodhika jJAnaparyAyANAM yAvatkevalajJAnaparyAyANAM / matyajJAnaparyAyANAm zrutAjJAnaparyAyANAm, vibhaGgajJAnaparyAyANAM ca katare katarebhyo yAvat vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokAH manaH paryavajJAnaparyAyAH vibhaGgajJAna paryAyAH anantaguNAH, avadhijJAnaparyAyAH anantaguNAH zrutAjJAnaparyAyAH anantaguNAH zrutajJAnaparyAyAH vizeSAdhikAH, anaMtaguNA) sabase kama vibhaMgajJAnakI paryAyeM haiM / inase anantaguNI avAjJAnakI paryAya haiM aura aura inase ananta guNImatyajJAnakI paryAyeM haiN| (eesi NaM bhaMte ! AbhiNiyohipaNANapajjavANaM jAva kevalaNANapajjavANaM, maha annANapajjavANaM, annANapajjavANaM vibhaMgaNANapajjavANaM kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA ) he bhadanta ina AbhinibodhikajJAnakI paryAyoMmeM yAvat kevalajJAnako paryAyoMmeM, matyajJAnakI paryAyoMmeM, zrutAjJAnakI paryAyoMmeM, tathA vibhaMgajJAnakI paryAyoMmeM kaunasI paryAyeM kina paryAyoMkI apekSA yAvat vizeSAdhika haiM ? (goyamA) he gautama! (manvattho vA maNapajjavanANapajjavA, vibhaMganANapajjavA anaMtaguNA, ohinANapajjavA aNaMtaguNA, suyaannANapajjavA anaMtaguNA, suyanANapajjavA visesAhiyA, maI annANapajjavA anaMtaguNA, AbhiNibohiyanANapajjavA visesAhiyA, kevalanANapajjavA aNaMtaguNA- sevaM bhaMte ! seva bhaMte! tti) sabase kama manaHparyavajJAnakI paryAyeM haiM / vibhaMgajJAna kI sarvathI ochI vibha'gajJAnanI paryAya che. tenAthI anatagaNI jItAjJAnanI paryAya che ane tenAthA pazu mana tazI bhatyajJAnanI paryAya che. 'eersiNaM bhaMte AbhiNibohiyanANapajjavANaM jAva kevalanANapajjavANaM maiannANapajjavANaM, suyaannANapajjavANaM vibhaMganANapajjavANaM kayare kayare hiMto jAva vimAhiyA' he bhagavan ! mA khAliniyodhi jJAnanI paryAyAmAM yAvat - kevaLajJa nanAM paryAyAmAM, matyajJAnanI paryAyamAM zrutAjJAnanI paryAyAmAM tathA vilaMgajJAnanI paryAyAmAM kai paryAya kai paryAcatI apekSAe vizeSAdhika che. goyamA ' gautama ! sanvatthovA maNapajjavanANapajjanA, vibhaMganANapajjavA anaMtaguNA ohinApajjA anaMtaguNA, suyaannANapajjavA anaMtaguNA suyanANapajjavA visesAhiyA maiannANapajjavA anaMtaguNA, AbhiNibohiyanANapajjavA visesAhiyA kelanANapajjavA anaMtaguNA sevaM bhaMte sevaM bhaMte tti ' khadhAthI ochI mana:paryaM`vajJAnanI pace che. vibha'gajJAnanI paryAe tenAthI anaMtaguNI che. C zrI bhagavatI sUtra : 6 9 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 518 bhagavatIsUtre matyajJAnaparyAyA ananta guNAH, Abhinibodhika jJAnaparyAyAH vizeSAdhikAH, kevalajJAnaparyAyAH anantaguNAH, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! ||iti suu.12|| dvitIyodezakaH samAptaH TIkA-athASTAdazakAladvAramAzritya tadapekSayA jJAnAdikaM prarUpayitumAha-- 'NANI NaM bhaMte! 'NANi' ti kAlao kevaJciraM bhavai, gautamaH pRcchatihe bhadanta ! jJAnI khalu 'jJAnI' iti jJAnitayA kAlataH kAlApekSayA kiya. ciraM bhavati ? kiyadIrgha kAlaM yAvat jJAnirUpeNa vyapadizyate ? iti paznaH, bhagavAnAha- 'goyamA ! nANI duvihe paNNatte, taMjahA- sAie vA apajavasie, sAie vA sapajjavasie' paryAye inase anantaguNI haiM / avadhijJAnakI paryAyeM inase bhI ananta guNoM haiM / zruta ajJAnakI paryAyeM avadhijJAnakI paryAyoMkI apekSAsebhI anantaguNI haiM / zrutajJAnakI paryAyeM inase kucha adhika haiN| matyajJAnakI paryAyeM inase anantaguNI haiN| AbhinibodhikajJAnakI paryAye inase vizeSAdhika haiM / kevalajJAnakI paryAyeM inase bhI anantaguNI haiN| he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha aisA hI hai- he bhadanta ! jaisA Apane kahA vaha aimA hI hai / aimA kaha kara ve bhagavAn gautama! yAvat apane sthAnapara virAjamAna ho gye| TIkArtha- aThArahaveM kAladvArako lekara sUtrakArane usakI apekSAse jJAnAdhikakI prarUpaNAkI hai| isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai'NANINaM bhaMte ! 'NANI' tti kAlao kevaciraM bhavai' he bhadanta ! jJAnI 'yaha jJAnI hai' isa rUpase kaba taka kahA jAtA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama ! 'nANI duvihe paNNatte' jJAnI do avadhijJAnanI paryAye tenAthI paNa anaMtagaNuM che. zrata ajJAnanI paryAye avadhijJAnanI paryAnI apekSAe anaMtagaNI che kRtajJAnanI paryAyo tenAthI kaMika adhika che. atyajInanI paryAya tenAthI anaMtagaNa . abhinibAdhika jJAnanI paryAye tenAthI vizeSAdhika che. kevaLajJAnanI paryAve tenAthI paNa anaMtagaNI che. he bhagavan! jevuM Ape kahyuM che te temaja che. he bhagavana jevI rIte Ape kahyuM che te tamaja che. e pramANe karIne bhagavAna gautama-cAva-pAtAnA sthAna para birAjamAna thaI gayA. TIkArya -aDhAramAM kALadvArano Azraya karIne sUtrakAre tenI apekSAe jJAnAdikanI ni35tA 461 2. tamA gautama prabhune me 57yu cha, 'NANI NaM bhaMte ! NANI' ti kAlao kevaciraM bhavai / bhagavAn ! jAnI // jJAnI cha. me 35thA yAM sudhA hI rAya cha ? uttara :- 'goyamA' gautama ! 'NANI duvihe paNNatte' zrI. bhagavatI sUtra : Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 mR. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 519 5 he gautama! jJAnI dvividhaH prajJaptaH, tadyathA- sAdiko vA aparyavasitaH, aya bhAvaH - kAladvAre sAdiko'paryavasitaH - yasyAdirasti anto nAsti sa kevalajJAnI sAdhaparyavasita ucyate, athaca sAdikaH saparyavasitaH- yasyAdirantazca vartete sa matyAdijJAnavAna kevalajJAnavarjito jIvaH sAdisaparyavasitaH iti vyavahiyate tatra kevalajJAnasya sAdyaparyavasitaH kAlo'sti matyAdijJAnasya sAdisaparyavasitaH kAlo'sti iti / tatra prathamasya sAdhaparyavasita iti kathane - taaraardrati vihAya dvitIyasyaiva sAdisaparyavasitasya jaghanyotkRSTAbhyAM tamupadarzayitumAha- 'tattha NaM je se sAie sapajjabasie, se jahanneNaM aMtomuhutta, ukkoseNaM chAvahiM sAgarovamAI sAtiregAI' tatra tayormadhye khalu yat tatprakArakA kahA gayA hai 'taMjahA' jaise- 'sAievA apajjavasie, sAie vA sapajjabasie' eka sAdika aparyavasita aura dUsarA sAdika saparyavasita. tAtparya kahane kA yaha hai- kevalajJAnIkI Adi to hotI hai, para anta nahIM hotA- vaha kevalajJAnI sAdi aparyavasita hai. jisa jJAnIkI Adi ho, aura anta bhI ho vaha sAdi saparyavasita jJAnI hai, jaise kevalajJAnarahita mati Adi jJAnavAlA jIva / kevalajJAna kA kAla sAdi- aparyavasita hai aura matyAdi jJAnoMkA kAla sAdi saparyavasita hai| prathamajJAnIkI 'sAdi aparyavasita' isa prakAra ke kahane se kAlasthiti pratIta ho jAtI hai- imaliye use choDakara dvitIya jo sAdi saparyavasita jJAnI hai usakI jaghanya aura utkRSTasthiti pradazita karaneke lie sUtrakAra kahate haiM- 'tatthaNaM je se sAie sapajjavasiese jahanneNaM aMtomutta, ukkoseNaM chAvahi mAgarovamAI sAtire gAI' jJAnI me prAsthI udyA he ' taM jahA ' ma 'sAie vA apajjavasie sAie vA sapajjabasie ' eka apasitasAdI ane sapavisata sAdI tAtparyAM kahevAnuM e che ke kevaLajJAnInI Adi te haiya che paNa aMta hete nathI. te kevaLajJAnI sAdi apa`vasita che, je jJAnInI Adi hAya ane aMta paNa hoya te sAdi apa vasita jJAnI kahevAya che. jemake kevaLajJAna pati matijJAna Adi jJAnavALA jIva. kevaLajJAnane samaya sAdi apa vasita che. ane matyAdi jJAnAnA samaya sAdri sapa`vasita che. prathama jJAnIne 'sAdi apa vasita ' e rIte kahevAthI kALasthiti pratIta thai jAya che, eTalA mATe tene cheADIne bIjA je sAdika apasita jJAnI che tenI jadhanya ane uSTa sthiti tAvA sA3 sUtra che ' tatthaNaM je se sAIe sapajjavasie se jahantreNaM aMto muhutta ukkoseNaM chAvadvisAgarovamAI sAtiregAI' ne sAhI zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 bhagavatImatre atha sAdikaM saparyavasita jJAnam tat matizrutajJAnaM jaghanyena antarmuhUrta kAla tiSThati tavayasyauva jaghanyato'ntarmuhUrta mAtratvAt avadhi-manaHparyavajJAnantu jaghanyena ekasamayaM tiSThati, utkRSTena tu matizrutAvadhijJAnatraya sAtirekANi-kizcid vizeSAdhikAni SaTSaSTisAgaropamANi tiSThati, tattrayamya hi utkarSeNa etAvatyeva sthitiH, sA caiva bhavati- 'do vAre vijayAisu gayasma, tinaccue ahava tAI / airegaM naraviyaM, NANAjIvANa sambaddhaM // 1 // iti dvivAraM vijayAdiSu gatasya trINi acyute athavA tAni / atirekaM narabhaviMka nAnAjIvAnAM sarvAddhAm ! gautamaH pRcchati --- 'AbhiNiyohiyaNANI NaM bhaMte! AbhigibohiyaNANi' tti kAlao kevaciraM hoi ?' he bhadanta ! jo sAdika saparyavasita jJAna- matizrutajJAna hai unakA kAla jaghanyase antarmuhUrtakA hai arthAt ye donoM jJAna kamase kama eka antarmuhUrta kAlataka Thaharate haiM kyoMkI ye donoM hI jJAna jaghanya se antarmuhUrta mAtra haiN| tathA avadhi aura manaHparyaya ye do jJAna jaghanya se eka samayataka rahate haiM, aura utkRSTa se matijJAna, tajJAna aura avadhijJAna kucha adhika 66 sAgaropama taka rahate haiM / kyoM ki ina tInoM kI utkRSTase itano hI sthiti hai. vaha isa prakArase hotI hai- 'dAvAre vijayAisu gayassa, tinnaccue, ahava tAI airegaM narabhaviyaM, NANA jIvANa sambaddha' do bAra vijayAdikAM meM jAnese athavA tIna bAra acyutameM jAnese, isake sAtha jo kucha adhikatA kahI gaI hai vaha manuSyabhavako lekara kahI gaI hai| aba gautama svAmI pUchate haiM'AbhiNiyohiyanANI NaM bhaMte ! 'AbhiNibohiyaNANIni kAlao aparyAvasitAna eTale mati, mRtAdijJAna che tene samaya jaghanyathI aMta muhUrta che. arthAt e be jJAna ochAmAM ochuM eka aMtarmuhUrta kALa paryata rahe che. kemake te baMne jJAna jaghanyathI aMtamuhUta mAtra che tathA avadhi ane mana:paryava e be jJAna jadhanyathI eka samaya paryata rahe che ane utkRSTathI matijJAna, zratajJAna, ane avadhijJAna kaMi vizeSa 66 chAsaTha sagaropama paryata rahe che. kemake e traNenI utkRSTathI eTalI sthiti cha. te ||rii yAya che. 'dobAre vijayAisu gayassa, tinnaccue ahava tAI airegaM narabhaviya' nANA jIvANasa baddha ' pA2 viyAmi pAthI athavA traNavAra acuta nAmanA bAramAM devalokamAM javAthI tenI sAthe je kaI adhikatA kahI che. te manuSya bhavane uddezIne kahI che. YA:-'AbhiNihinANI NaM bhaMte ! AbhiNibohiyaNANI tti kAlao kevacciraM hoI' zrI. bhagavatI sUtra : Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TokA za.8 u.2 sU. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 521 AbhinivodhikajJAnI khalu AminibodhikajJAnI' iti AbhinibodhikajJAnirUpeNa kAlataH kAlApekSayA kiyacciraM kiyadIrghakAlaparyantaM tiSThati ? bhagavAnAha'evaM nANI, AbhiNibohiyaNANI, jAva kevalanANI, anANI, maianANI, suyaannANI, vibhaMganANI, eesi dasaNha vi saMciTThaNA jahA kAyaTiIe' evaM jJAnI, AbhinibodhikajJAnI yAvat zrutajJAnI, avadhijJAnI, manaHparyavajJAnI, kevalajJAnI, ajJAnI, matyajJAnI, zrutAjJAnI, vibhaGgajJAnI, eteSAM dazAnAmapi saMsthAna sthitikAla; yathA prajJApanAyA aSTAdaze kAsthitipade kathitastadanu. sAram atrApi vijJeyaH, tatra yadyapi jJAninaH sthitikAlaH pradarzita eva tathApi ekaprakaraNapatitatvena punaH kathitaH, AbhinibodhikajJAnAdidvayasya tu jaghanyenAntarmuhUrta mutkRSTatastu sAtirekANi paTpaSTiH sAgaropamANi, avadhio kevacciraM hoI / he bhadanta ! AbhinibodhikajJAnI 'AbhinibodhikajJAnI rUpase' kAlakI apekSA lekara kabataka kitane adhika kAlataka rahatA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM evaM nANI, AbhiNiyohiya nANI, jAva kevalanANI, annANI mai annANI, suya annANI, vibhaMganANI, eesiM aTThaNha vi, saMciTThaNA jahA kAyaTTiIe' he gautama ! jJAnI, AbhiniyodhikajJAnI yAvat- zrutajJAnI, avadhijJAnI, manaHparyavajJAnI, kevalajJAnI, ajJAnI, matyajJAnI, zrutAjJAnI aura vibhaMgajJAnI ina 8 AThakA sthitikAla jaisA prajJApanAke 10ve kAyasthiti pada meM kahA gayA hai usIke anusAra yahA~ para bhI jAnanA cAhiye / vahAM para yadyapi jJAnIkA sthitikAla prakaTa kara diyA gayA hai to bhI eka prakaraNa patita honese punaH kahA gayA hai| AbhinibodhikajJAnAdi dvayakA sthitikAla jaghanyase antarmuhUrta hai aura utkRSTase kucha he bhagavAna AbhinibaMdhakajJAnI AbhinibAdhikajJAnInA rUpathI kALanI apekSAe keTalA adhika sAnapaya ta DI zarDa cha ? uttara :- evaM nANI AbhiNibauhiyanANI jAca kevalanANI annANI maiannANI, suyaanANI vibhaMganANI eesiM aNha vi saMciTThaNA jahA kAyaTriIe' gItama! jAnI, mAminimAdhi4 jJAnI-yAvat zrutajJAnI bhavadhijJAnI, mana:paryavajJAnI, kevaLajJAnI, ajJAnI, matyajJAnI, tAjJAnI ane virbhAgajJAnI e dezane sthitikALa jevI rIte prajJApanAnA 18 aDhAramA kAyasthiti padamAM kahela che te rIte ahIMA paNa samajI levuM. tyAM jeke jJAnanI rithati kALa prakaTa karela che. to paNa A prakaraNamAM AvavAthI pharI kahyuM che. abhinibodhika jJAnAdi dravyano sthitikALa jaghanyathI aMtarmuhUrta che ane utkRSTathI kaMIka adhika 66 chAsaTha sAgarepaNuM pramANa che. zrI bhagavatI sUtra : Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 bhagavatImatre jJAnino'pyevameva, navaraM jaghanyena eka samayam, tathAhi-yadA kazcit vibhaGgajJAnI samyaktvaM pratipadyate tadA tatprathamasamaye eva vibhaGga jJAnam avadhi jJAnarUpeNa pariNamati, tadantaraM jhaTityeva avadhijJAnaM pratipatati, ekaM samayam avadhijJAnaM tiSThati ityuktam, manAparyavajJAninaH sthitikAlo jaghanyena eka samayam utkRSTena dezonA pUrvakoTI, taduktam __ 'maNapajjavanANI NaM bhaMte ! pucchA ? goyamA ! jahanneNaM ega samaya, ukkoseNaM desUNA pucakoDI' manaHparyavajJAnI khalu bhadanta ! pRcchA ? gautama ! jaghanyena ekaM samayam utkRSTena dezonA pUrvakoTI, tathAhi saMyatasyApramattAddhAyAM adhika 66 sAgaropamapramANa hai| avadhijJAnIkAbhI kAla aisAhI hai jaghanya sthitimeM vizeSatA hai jo eka samayako lekara hai arthAt'ohinANI jahaNNeNaM eka samayaM' avadhijJAnIkA jaghanyakAla eka 1 samayakA hai. antarmuhUrtakA nahIM hai / tAtparya kahanekA yaha hai ki jaba koI vibhaMgajJAnI samyaktvako prApta karatA hai taba usakA vaha vibhaMgajJAna usa prathama samayameM hI avadhijJAnarUpase pariNama jAtA hai| isake bAda zIghra hI avadhijJAna chUTa jAtA hai| ataH avadhijJAna kamase kama eka samaya taka rahatA hai aisA kahA hai| manaHparyavajJAnIkA sthitikAla jaghanyase eka samayakA aura utkRSTa se dezona pUrvako TIkA hai| taduktam-'maNapajavaNANI NaM bhaMte ! pucchA ? goyamA jahaNeNaM ega samayaM ukkoseNaM desUNA puvvakoDI' tAtparya yaha hai- apramattakAlameM vartamAna satamaguNasthAnavAle kisI saMyatako manaHparyavajJAna utpanna huA aura eka samaya bAda chUTa gayA isa taraha usakA vaha manaHparyavajJAna kamase avadhijJAnano kALa paNa te pramANe ja che. jaghanya rithatimAM vizeSatA che. je eka samayane ne che. arthAt 'ohinANI jahanneNaM ekaM samaya avadhijJAnAnA jaghanyakALa eka samayane che. aMtamuhUrtane nahIM. kahevAnuM tAtparya e che jyAre koI virbhAgajJAnI samyakatvane prApta kare che tyAre tenuM te visaMgajJAna prathama samayamAMja avadhijJAna rUpeja pariNamI jAya che. te pachI zIdhra avadhijJAna chuTI jAya che. eTalA maLe avadhijJAna ochAmAM ochuM eka samaya payaMta rahe che. ema kahyuM che. mana:paryavajJAnIne sthitikALa jaghanyathI eka samaya patana ane utkRSTathI dezanapUrva keTine che. te A rIte 'maNapajjavanANINaM bhaMte ! pucchA' goyamA ! 'jahaNNeNaM egaM samaya ukkoseNaM demUNA pucakoDI'tapaya 8-mapramattamA vatamAna sAtamA 7 gusthAnavANA kaI saMtane mana:paryavasAna utpanna thAya ane eka samaya bAda chUTI gayuM e rItanuM zrI. bhagavatI sUtra : Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TokA za. 8 u. 2 sa. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 523 vartamAnasya saptamaguNasthAnakavartinaH manaHparyavajJAnamutpannaM, tata utpattisamayasamanantarameva vinaSTazcetyevamekaM samayam, tathA caraNakAla utkRSTo dezonA pUrvakoTI, 1 pUrvakoTIvarSAyuSkasya taccAritrapratipattyanantarameva yadA manaHparyavajJAnamutpannaM yAvajjIvam anuvRttaM tadA bhavati manaHparyavajJAnasyotkRSTato dezonA pUrvakoTI, kevalajJAnasya sthitikAlaH sAdiranantazca, taduktam - 'kevalanANI NaM pucchA, goyamA ! sAie apajjavasie' kevalajJAnI khalu pRcchA ? gautama ! sAdiko'paryavasitaH, ajJAna-matyajJAna-zrutAjJAnAnAM sthitikAlastriprakArakaH1 abhavyApekSayA anAdhanantaH, 2 bhavyApekSayA anAdiH sAntaH, 3 samyagdarzanataH prapatitApekSayA sAdiH sAntazca, tatra sAdiH sAntaH kAlo jaghanyena kama eka samayamAtra rahanese yahA~ usakI jaghanya sthiti eka samayakI prakaTa kI gaI hai| tathA utkRSTase jo dezonapUrvakoTikA kAla kahA gayA hai usakA abhiprAya aisA hai ki koI eka pUrvakoTi varSakI AyuvAlA vyakti ho, aura jaba cAritra svIkAra karaneke bAda manaHparyavajJAna use utpanna ho jAtA hai- taba vaha manaHparyavajJAna umako yAvajIva rahatA hai. isa taraha manaHparyavajJAnIkA utkRSkAla dezonapUrvakoTIkA AjAtA hai / kevalajJAnakA sthitikAla sAdi ananta hai / kahA bhI hai- 'kevalanANI NaM pucchA ? goyamA ! sAie apajjava sie' / ajJAna- matyajJAna aura zrutAjJAna inakA sthitikAla tIna prakArakA hotA hai- abhavyakI apekSA anAdi ananta, bhavyakI apekSA anAdi sAnta tathA samyagdarzanase prapatita kI apekSA sAdi, sAnta, sAdi sAnta jo kAla * hotA hai jaghanyase antamuhUte rUpa hotA hai| yaha samyaktvase prapatita jIvako anttenuM te anaHparyAvajJAna ochAmAM ochuM eka samaya mAtra rahevAthI tyAM tenI jaghanya sthiti eka samayanI prakaTa karelI che, tathA utkRSTathI je dezanapUrvakeTIne samaya-kALakahyo che. tene abhiprAya e che ke ke eka pUrvakeTavarSa parvatanI AyuvALI vyakita hoya ane jyAre tene cAritrya svIkAryA bAda mana paryAvajJAna utpanna thaI jAya che. tyAre te mana:paryavajJAna tene jIvaMta paryata rahe che. e rIte mana:paryAvajJAnIne utkRSTa kALa dezanapUrvakeTino thaI jAya che. kevaLajJAnane sthitikALa sAdi anaMta che. 4 555 cha. 'kevalanANINaM pucchA' 'goyamA sAie apajjavasie' mnmatyajJAna ane zratajJAna te baneno sthitikALa traNa prakAranA hoya che. abhavyanI apekSAe anAdi anaMta ane bhavyanI apekSAe anAdi sAMta tathA samyakdarzanamAM prapatitanI zrI. bhagavatI sUtra: Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 bhagavatImatre antarmuhUrtam, yathA samyaktvapatitasyAntarmu hatopari punaH samyaktvapratipattau antamuharta bhavati, utkRSTena tu anantakAlaH, yathA kasyacid jIvasya samyavatvavataH prapAtottara manantakAle punaH samyaktvamAptiH, uktazca 'annAgI, maianANI, suyaanANo NaM pucchA ? goyamA ! annANI, maiannANI, suya annANI ya tivihe pannatte, taMjahA-aNAievA apajjavasie (abhavyAnAm) 1, aNAie vA sapajjavasie(bhavyAnAm)2, sAie vA sapajjavasie (pratipatita. samyagdarzanAnAm) 3 / 'tattha NaM je se sAie sapajjavasie, se jahanneNa aMto muhutta , ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM, aNaMtA ussappiNIosappiNIo kAlao apaDDhe poggalapariyaTTa desUrNa' ityAdi / samyaktvAd bhraSTasya vanaspatyAdiSvanantA muhUrta ke bAda punaH samyaktvakA lAbha hone para hotA hai / sAdi sAntakA utkRSTa samaya anantakAlarUpa hotA hai yaha kisI jIvako samyaktva hone para jaba usakA pratipAta hojAtA hai aura anantakAla taka bhI jaba taka samyaktva usa jIvako nahIM hotA hai bAdameM samyaktva hotA hai- taba hotA hai| kahA bhI hai 'annANI, mai annANI, suya annAgI NaM pucchA ? goyamA ! annANI, suya annANI ya tivihe pagatte- taM jahA-aNAie vA, apajjavasie (abhavyAnAm) 1 aNAie vA sapajjavasie (bhavyAnAm) 1, sAie vA sapajjavasie (pratipatita samyagdarzanAnAm) tatthaNaM jese sAie sapajjavasie se jahanneNaM aMtomuhatta, ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM, aNaMtA umlappiNI osappiNIo kAlao avaDDhaM poggalapariyaTuM desUNaM' ityAdi / mAdi mAnta samayajo ananta apekSAe sAdi sAMta-sAdi saMta je kALa che. te jaghanyathI aMtamuhUrta hoya che e samyakatvathI pratIta jIvane aMtamuhUta pachI pharI samyaktvane lAbha thayA pachI thAya che. sAdi sAMtano utkRSTa samaya anaMta kALa hoya che. te kaI jIvane samyaktva thayA pachI tenuM punaH patana thaI jAya che ane aneka kAi paryata te jIvane samyaktva thatuM nathI. mAmAM sabhyatva thAya cha, yuM para cha. 'annANI maianANI, suya annANI NaM pucchA , 'goyamA annANA, suyaannANI ya tivihe pANate taM jahA aNAie vA apajasae (abhavyAnAm) 1. aNAievA sapajjavasie (bhavyAnAm ) 2 sAievA sapajjavasie (pratipatita samyakdarzanAnAm ) 3. tatthaNaM je se sAie sapajjavasie se jahanneNaM aMto muhuttaM ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM aNatA ussappiNI osappiNIo kAlao avaDDhaMpoggalapariyaTuM dekhaNaM' zrI. bhagavatI sUtra : Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU.12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 225 utsarpiNyavasarpiNIrativAhya punaH prAptasamyagdarzanasyeti vibhaGgajJAnasya sthitikAlo jaghanyena ekaH samayaH, utpannAnantaraM dvitIyasamaye eva tasya patanAt, utkRSTena tu dezonapUrva koTayabhyadhikAni trayastriMzat sAgaropamANi, taduktaJca'vibhaMganANI NaM bhaMte! pucchA, goyamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM, uko seNaM tettIsa sAgarotramAI deNaputrako DiamahiyAI' yathA kazcit manuSyeSu keSucita dezonapUrva koTiM varSANAm vibhaGgajJAnitayA sthitvA saptamanArakapRthivyAmutpadyate iti bhAvaH / sAvadhaparyavasitaH 1 sAdisaparyavasitaH 2 matijJAnAdIni paJca jJAnAni 5, matyajJAnAdIni trINi ajJAnAni 3, ityevaM rUpeNa kAlarUpa kahA gayA hai vaha samyakdarzana se bhraSTa hokara vanaspatyAdikomeM ananta utsarpiNI avasarpiNI kAlako samApta karake punaH samyaktvako prApta karanevAle jIvakI apekSAse kahA gayA hai / vibhaMgajJAnakA sthitikAla jo jaghanyase eka samayakA kahA gayA hai vaha utpanna hone ke bAda dvitIya samaya meM hI usakA patana honese kahAgayA hai / vibhaMgajJAnakA samaya utkRSTarUpase dezonapUrvakoTi adhika 33 sAgaropama pramANa hai ! kahA bhI hai- 'vibhaMganANI NaM bhaMte ! pucchA ? goyamA ! jahaneNaM eka samaya, ukkoseNaM tettIsa sAgaropamAI debhrUNa puJcakoDI amahiyAI' jaise koI manuSyoMmeM dezonapUrvakoTi varSo taka vibhaMgajJAnIrUpase rahA aura mara kara phira vaha saptama nAraka pRthivImeM utpanna ho gayA - aisI sthitimeM vibhaMgajJAnakA samaya dezonapUrvakoTi 33 sAgarogama pramANa AjAtA hai / sAdi aparyavasita 1, sAdi saparyavasita 1, matijJAnAdi 5 jJAna, matyajJAnAdi tIna ajJAna isa tyAdi Adi aMta samaya je ana MtakAlarUpa kahyo che. te samyakUdanathI patita thaIne vanaspatyAAimAM anaMta tsarpiNI, avasarpiNI kALa samApta karIne karI sAmyaktvane prApta karavAvALA jIvana apekSAe hyo che. vibhagajJAnanA sthitikALa je jadhanyathI eka samayanA kahyo che. te utpanna thayA pachI khIjA samayamAM ja tenuM patana thavAthI kahela che. vibhagajJAnane samaya utkRSTa rUpathI dezeAnapUrvATi adhika 33 tetrIsa sAgaropama prabhASA che. udhuM yAgu che. 'vibhaMganANI NaM bhaMte pucchA goyamA jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM tettIsa sAgarovamAI desUNaputra koDI anmahiyAI ' nevI rIte ardha manuSyamAM dezAnapUrva kATi varSA paya te vibhagajJAnIrUpathI rahIne ane kALadharma pAmyA pachI te sAtamI 7 nAraka pRthvimAM utpanna thai jAya te sthitimAM vibhagajJAnanA samaya zAnapUrvakoTi adhika sAgaropama 33 tetrIsa pramANu thai jAya che. sAdi apa vasita 1, zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 bhagavatImatra dazAnAmapi matyAdInAM sthitikAlaH prajJApanAnusAra prarUpitaH / athaikonaviMzatitamam antaradvAramAha-mUle- 'aMtara savvaM jahA jIvAbhigame pazcAnAM matyAdInAM jJAnAnAm, trayANAM matyajJAnAdInAzca ajJAnAnAm antaraM sarva yathA jIvAbhigame ukta tathA atrApi vaktavyam, tathAhi - AbhinibodhikajJAnasya antara jaghanyena antarmuhUrta m, utkRSTena dezonArdhapudgalaparAvartakAlam, tathaiva zrutajJAninaH, adhijJAninaH, manaHparyavajJAnino'pi vijJeyama, kevalajJAninaH parasparamantara nAsti sarvadA vidyamAnatvAt / matyajJAni-zrutAjJAninorantaraM jaghanyena antumuhUrta m, utkRSTena tu sAtirekANi SaTSaSTisAgaropamANi, vibhaGgaprakAra se ina matyAdika daza 10 kA bhI sthiti kAla prajJApanAke anusAra kahA hai| aba 19ve dvAra antara dvArako sUtrakAra kahate haiM-'aMtaraM savvaM jahA jovAbhigame 5 matyAdi jJAnoM kA aura 3 matyajJAna Adi ajJAnoMkA antara jaisA jIvAbhigama sUtra meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI vaha kahanA cAhiye / tAtparya aisA hai. Abhiniyodhika jJAnakA antara jaghanya se antarmuhUrta kA hai aura utkRSTa se dezona ardhapudgala parAvartana kAlarUpa hai / isI tarahase antarakAlakA pramANa jaghanya aura utkRSTa rUpa bhe zrutajJAnIkA, avadhi jJAnIkA aura manaH paryavajJAnI kA bhI jAnanA cAhiye / kevalajJAnIkA antara nahIM hotA hai / kyoMki vaha hokara sarvadA vidyamAna rahatA hai| matyajJAnI aura zrutAjJAnI kA antara jaghanya se antaramuhUrtakA hai aura utkRSTase kucha sAdi arthavasita 2, matijJAnAdi pAMca jJAna 3, matyajJAnAdi traNa ajJAna e rIte A matyAdika dazene sthitikALa prajJApanAnusAra kahela che. 342 18 ma sabhA matadArano mAzraya zana 0. 'aMtaraM savvaM jahA jIvAbhigame' pAMya mAyA jJAnArnu bhane / satyajJAna mAhi jAnAnuM aMtara jevI rIte chavAbhigama sUtramAM kahyuM che, tevI ja rIte aDIM samajI levuM. kahevAnuM tAtparya e che ke Aminibedhika jJAnanuM aMtara jaghanyathI aMtarmuhUrtanuM che ane utkRSTathI dezanA ardhapudagala parAvartana kAlarUpa che. eja rIte aMtakalanuM pramANa jaghanya ane utkRSTa rUpathI zrutajJAnInuM avadhijJAnInuM ane mana:paryavajJAnInuM paNa samajavuM kevaLajJAnInuM aMtara hetuM nathI. kemake tene thayeluM jJAna vidyamAna rahe che. matyajJAnI ane hatAzAnInuM aMtara jaghanyathI aMtarmuhUrtanuM che ane utkRSTathI kaMIka | adhika 66 chAsaTha sAgara para pramANunuM che. virbhAgajJAnInuM aMtara jaghanyanuM aMtarmuhUrtanuM zrI. bhagavatI sUtra : Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mR. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 527 jJAnino jaghanyena antarmuhUrtam antaraM, utkRSTena vanaspatikAlabad anantakAlo vartate, taduktam jIvAbhigamasUtre-'AbhiNibohiyaNANasta NaM bhaMte ! aMtara kAlao ke vaccira hoi ? goyamA ! jahanneNaM aMtomuhutta, ukkoseNaM aNaMta kAla jAva avaDDha poggalapariyaTTa desaNaM, suyanANi-ohinANimaNapajjavanANINaM evaM cetra, kevalanANissa pucchA, goyamA ! natthi aMtara maiannANigsa, suyaannANirasa ya pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhatta, ukkoseNa chAvahi sAgaropamAI sAiregAI, vibhaMganANissa pucchA, goyamA ! jahanneNa atomuhattaM ukkoseNa vaNassaikAlo' tti, AbhinibodhikajJAnasya khalu bhadanta ! antara kAlataH kiyaciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena antamuhRtam, utkRSTena ananta kAla yAvat addha pudgalaparAvate dezonam, zrutaadhika 66 sAgaropama pramANakA hai| vibhaMgajJAnIkA antara jaghanya se antamuhUrtakA hai aura utkRSTase vanaspati kAlakI taraha ananta kAlakA hai / jIvAbhigamamatrameM aisA hI kahA hai-'AbhiNibohiyaNANassa NaM bhaMte ! aMtaraM kAlao kevaJciraM hoi ? goyamA ! jahanne NaM aMtomuhutta, ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM jAva avaDDhe poggalapariyaTTa desUNaM, suyanANI ohinANI, maNapajjavanANI, jaM evaM ceva / kevalanANissa pucchA ? goyamA ! nathi aMtaraM; mai annANissa, suya annANissa ya. pucchA ? goyamA ! jahanneNaM aMtomuhutta, ukkoseNaM chAvahiM sAgaro. vamAiM sAiregAiM vibhaMganANissa pucchA ? goyamA ! jahanneNaM aMto muhutta, ukkoseNaM vaNassai kAlo ' tti- gautamane prabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta ! Abhinibodhika jJAnakA antara, kAlakI apekSA kitanA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM-he gautama ! jaghanya se antara eka anta muhartakA hai aura utkRSTa se antara anantakAlakA hai yAvat dezona che ane utkRSTathI vanaspatikALanI mAphaka anaMta kALanuM che. jIvAbhigama sUtramAM evuM ja jhuche - AbhiNibohiyanANassa NaM bhaMte ataraM kAlao kevacciraMhoi ? goyamA jahanneNaM aMtomuhutta ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM jAca avaiDaM pogAlapariyaTTa' desUNaM, suyanANI ohinANI maNapajjavanANI jaM evaM ceva kevalanANissa pucchA ? goyamA jahanneNaM nasthiaMtaraM maiannANissa, suyaanANissa ya pucchA ? goyamA jahanneNaM aMtomuhutta ukkoseNaM chAvahi sAgarovamAI sAiregAI vibhaMganANissa pucchA goyamA jahanneNaM aMtomuhutta ukkoseNaM vaNassai kAloti' gautama vAbhIme prabhune evuM pUchayuM ke, he bhagavan! abhinibedhika jJAnanuM aMtara kALanI apekSAe keTaluM che? uttara- he gautama ! jaghanyathI aMtara eka muhUrtanuM che ane utkRSTathI zrI. bhagavatI sUtra: Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 bhagavatImatre jJAnyavadhijJAni - manaHparyavajJAninAmeva, kevalajJAninaH pRcchA, gautama ! nAsti antaram, matyajJAninaH zrutAjJAninazca pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena SaTSaSTiM sAgaropamANi sAtirekANi, vibhaGgajJAninaH pRcchA, gautama! jaghanyena antarmuhRtam, utkRSTena vanaspatikAlaH / ___ atha viMzatitamamalpabahutvadvAramAha-'appAbahugANi tinni jahA bahuvattavyayAe' alpabahutvAni trINi-jJAninAm, paraspara ajJAninAM ca jJAnyajJAninAzca yathA bahutvavaktavyatAyAM prajJApanAsambandhinAm alpabahutvavaktavyatAyA muktAni tathA atrApi vaktavyAni, tathAhi-paJcajJAninAM trayANAmajJAninAzca alpabahutve vaktavye jJAtiviSaye - sarvastokA jIvAH manaHparyavajJAninaH, tebhyo'vadhijJAninaH apaMkhyeyagugAH, tebhyaH AbhiniyodhikajJAninaH zrutajJAninazcobhaye'pi vizeSAdhikAH paraspara tulyAzca, tebhyaH kevalajJAnino'nantaguNAH, ajJAniviSaye sarvastokA vibhaGgajJAnina;, tebhyo matyajJAninaH, zrutAjJAninazca ardha pudgalaparAvartana kAlakA hai / ityAdi saba kathana pUrvoktarUpase kaha hI diyA gayA hai / ___aba sUtrakAra 20 veM alpa bahutva dvArako Azrita karake kathana karate haiM-appAbahugANi tinni jahA bahuvattavyayAe' majJApanA saMbaMdhI alpa bahutva vaktavyatA meM jaisI jJAnI; ajJAnI, aura ubhaya kI alpabahatva vaktavyatA kahI gaI hai usI prakAra se yahAM para bhI inakI alpa bahutvakI vaktavyatA kahanI cAhiye / jaise manaHparya va jJAnI jIva saba se kama haiN| avadhijJAnI jIva inase asaMkhyAtaguNe haiM / Abhinibodhika jJAnI aura zratajJAnI ye donoM Apasa meM to tulya haiM parantu avadhijJAniyoM ko apekSA vizeSAdhika haiN| inakI apekSA kevalajJAnI anantaguNeM haiN| ajJAniyoM meM saba se kama vibhaMga anaMtakALanuM aMtara che. vAvat dezanaardha pugala parAvartanakALano che. ItyAdI saghaLuM kathana pUrvoktarUpathI kahevAmAM AvI gayuM che. ve sUtradhAra vAsamA 65 hutpanI Azraya 4zane cha 'appA bahugANi tini jahA bahuvattavyayAe' prjnyaapn| sadhI mahatvanI 05tavyatAmA jevI jJAnI ajJAnI ane ubhayanI alpabahuvanI vakatavyatA kahevAmAM AvI che te ja rIte ahIM paNa tenI a65bahutvanI vyaktavyatA samajI levI. jenI rIte - mana:paryavajJAnI jIva sarvathI kama che. avadhijJAnI jIva tenAthI asaMkhyagaNa che. AbhinibAdhika jJAnI ane zrutajJAnI e baMne paraspara tuya che, paraMtu avadhijJAnIonI apekSAe vizeSAdhika che. tenI apekSAe kevaLajJAnI anaMtagaNu che. ajJAnIomAM badhAthI ochA virbhAgajJAnIo che. temanAthI anaMtagaNa tyajJAnI ane zrutajJAnI che. tathA te baMne zrI. bhagavatI sUtra : Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 ma. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 529 anantaguNAH, parasparaM tulyAzva, tatra jJAnino'lpabahutve saMyatasyauva manaHparyavajJAnitayA sarvastokAH mana:paryavajJAninaH, avadhijJAninazcatasRSu avasthAsu sadbhAvAt tebhyo'saMkhyeyaguNAH, tebhya AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAninazca vizeSAdhikatvAt avadhyAdijJAnarahitA api kiyantaH paJcendriyAH, kiyanto vikalendriyAzcA'pi sAsAdanaguNasthAnaka vartitayA matizrutajJAnino bhavanti / ajJAninAm alpabahutve paJcendriyANAmeva vibhaGgajJAnasaMbhavAt sarvastIkA vibhaGgajJAninaH, tebhyo'nantaguNAH matyajJAninaH zrutAjJAninazca ekendriyANAmapi jJAno haiM / ina se anantaguNeM matyajJAno aura zrutAjJAnI haiM / tathA ye donoM parasparameM samAna haiM / jJAniyoM meM manaHparyavajJAnI jo saba se kama kahe gaye haiM, usakA kAraNa yaha haiM ki yaha manaH paryavajJAnasayata jIvake hI hotA hai. asaMyata ke nhiiN| tathA avadhijJAnI jo manaHparyaya jJAnI kI apekSA asaMkhyAtaguNe kahe gaye haiM, usakA kAraNa yaha hai ki avadhijJAna cAroM gatiyoM meM hotA hai / tathA matijJAnI aura zrutajJAnI jo avadhijJAnI kI apekSA vizeSAdhika kahe gaye haiM so usakA kAraNa yaha hai ki kitaneka paMcendriya jIva avadhijJAnI nahIM bhI haiM / tathA kitaneka vikalendriya jIva bhI sAsAdanaguNasthAnavartI hote haiM ataH ve matijJAnI aura zrutajJAnI hote haiM / isa apekSA matijJAnI aura zrutajJAnI avadhijJAnI kI apekSA vizeSAdhika ho jAte haiN| ajJAniyoM meM jo vibhaMgajJAnI jIva saba se kama kahe gaye haiM usakA kAraNa yaha hai ki vibhaMgajJAna paMcendriya jIvoMko hI hotA hai / tathA vibhaMgajJAniyoM kI apekSA jo matyajJAnI aura zrutaajJAnI anantaguNeM kahe parasparamAM sarakhA che. jJAnIomAM mana:paryavajJAnI jene badhAthI ochA kahela che tenuM kAraNa e che ke te mana:paryavajJAna saMyata chevone ja thAya che, ane asaMyatAne thatuM nathI. tathA avadhijJAna mana:paryavajJAnInI apekSAe asaMkhyagaNuM kahyuM che. tenuM kAraNa e che ke avadhijJAna cAre gatiomAM thAya che. tathA matijJAnI ane zrutajJAnI je avadhijJAnInI apekSAe vizeSAdhika kahyuM che. tenuM kAraNa e che ke keTalAka paMcendriya jIva avadhijJAnI hetA paNa nathI. tathA keTalAka vikalendriya jIva paNa sAmAdana guNasthAnavatI hoya che. eTalA mATe te matijJAnI ane zratajJAnI hoya che. e apekSAe matijJAnI ane zratajJAnInI apekSa e vizeSAdhika hoya che ajJAnIomAM je vibhaMgAnI jIvane badhAthI ochA kahela che. tenuM kAraNa e che ke vibhA gajJAna paMcendriya jIvone ja hoya che tathA virbhAgajJAnIonI apekSAe je matyajJAnI ane zrutajJAnI anaMtagaNa kahyA che. tenuM zrI. bhagavatI sUtra : Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 530 matyajJAna - zrutAjJAnasatvAt parasparaM tulyAzca jJAnyajJAnimizrasyAlpabahutve sarvastokAH manaH paryavajJAninaH, tebhyo'saMkhyeyaguNAH avadhijJAninaH, tebhyo vizeSAdhikAH abhinivodhikajJAnanaH zrutajJAnina ca paramparaM tulyAca, tebhyo tribhaGgajJAninaH asaMkhyAtaguNAH samyagdRSTidevApekSayA nairayikApekSayA ca mithyAdRSTInAma saMkhyAtaguNatvAt, tebhyaH kevalajJAninaH anantaguNAH, ekendriyAn varjayitvA sarvajIvebhyaH siddhAnAmanantaguNatvAt tebhyo matyajJAninaH zratAjJAninazcAnantaguNAH, parasparaM tulyAzca sAdhAraNavanaspatijIvAnAM matyajJAni - zrutAjJAniyA siddhApekSayA'nantaguNatvAt tathAco prajJApanAyAm - 'eesi NaM gaye haiM so usakA kAraNa yaha hai ki matyajJAna aura zrutAjJAna ekendriya jIvoMko bhI hotA hai / aura isI apekSA ye Apasa meM tulya kahe gaye haiM / jJAnI ajJAnokI mizratA meM jo alpa bahutvakA kathana kiyA gayA hai aura jo esA kahA gayA hai ki sabase kama manaH paryavajJAnI haiM, unase asaMkhyAtaguNeM avadhijJAnI haiN| unase vizeSAdhika AbhinibodhikajJAnI aura zrutajJAnI haiM / parantu ye donoM Apasa meM samAna haiM / inakI apekSA tribhaMgajJAnI asakhyAta guNe haiM / kyoM ki samyagdRSTi devoMkI apekSA aura nairayikoM kI apekSA se mithyAdRSTi asaMkhyAta guNe haiM inakI apekSA kevalajJAnI anantaguNeM haiN| kyoM ki ekendriyoM ko choDakara aura sarva jIvoM kI apekSA siddha ananta guNe kahe gaye haiM / inakI apekSA matyajJAnI aura tAjJAnI anantaguNe haiM para ye donoM Apasa meM samAna haiN| kyoM ki sAdhAraNa vanaspati jIva matyajJAnI aura zrutAjJAnI hote haiM ima kAraNa siddhoMkI apekSA kAraNa e che ke matyajJAna ane zrutAjJAna akaindriya jIvAne paNa hAya che ane taja apekSAe parasparamAM sarakhA kahyA che. jJAnI ajJAnInI mizratAmAM je alpa bahutvanuM kzana karavAmAM AvyuM che ane je evuM kahyu che ke khadhAthA echA mana:paryAMvajJAnI che, ane tenAthI asaMkhyagaNA avadhijJAnI che ane tenAthI vizeSAdhika abhiniSmAdhika jJAnI ane zrutajJAnI che. paraMtu e baMne parasparamAM tulya che. tenI apekSAe vila gajJAnI asagaMgaNA che, kemake samyadraSTi devAnI apekSAe ane nairathikAnI apekSAe mithyA dRSTi asaMkhyagaNA che ane tenI apekSAe kevaLajJAnI anaMtagaNuA che. kemake ekendriyAne choDIne ane sa jIvAnI apekSAe siddha anaMtagaNuA kahyA che. ane tenI apekSAe matyajJAnI ane zrutAjJAnI anaMtagaNuA che. paNa e mane anyAnya tulya che. kemake sAdhAraNa vanaspati jIva matyajJAnI ane RtAjJAnI hoya che e kAraNe siddhonI apekSAe atyajJAnI zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.2 ma. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 531 bhaMte ! jIvANaM AbhiNibohiyanANoNaM muyanANINaM ohinANINa', maNapajjavanANINa' kevalanANINa kayare kayarehito appAcA, bahuyA vA tullA vA, visesAhiyA vA ? goyamA ! sampatthovA jIvA maNapajjavanANI, ohinANI asaMkhejjaguNA, AbhiNibohiyanANI, suyaNANI dovi tullA visesAhiyA, kevalanANI aNaMtaguNA' itye kam , ' eesi NaM bhaMte ! jIvANaM maiannANINaM, suyaannANINaM, vibhaMganANINaM kayare kayarehito appA vA, bahuyA vA, tullA bA, visesAhiyA vA ? goyamA ! savvattho vA jIvA vibhaMgaNANI, maiaNNANI, suyaannANI dovi tullA aNaMtaguNA,' iti dvitIyam 2, matyajJAnI aura zrutAjJAnI anantaguNeM kaheM gaye haiM / prajJApanA meM bhI aisA hI kahA hai-'eesiM NaM bhaMte ! jIvANa AbhiNivohiyanANI NaM suyanANI NaM ohinANINaM, maNapajjavanANINaM kevalanANINa kayare kayare hito appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA? goyamA ! savvattho vA jIvA maNapajjavanANI, ohinANI asaMkhejjaguNA, AbhiNivAhiyanANI, suyanANI dovi tullA. visesAhiyA, kevalanANI anaMta guNA' isa prakAra se yaha to pAMca jJAniyoMko lekara alpa bahutvakA vicAra prajJApanA meM kiyA gayA hai| aba yahAM para ajJAniyoM ke alpa bahutvakA vicAra isa prakArase huA hai - ' eesiM NaM bhaMte ! jIvANaM mai annANINaM, suyaannANINaM, vibhaMganANINa kayare kayarehito appA vA bahuyA vA, tullA vA, vipesAhi vA ? goyamA ! savvattho vA jIvA vIbhaMgaNANI, maiannANI, suyaanANI, do vi tullA, aNaMtaguNA' bhane zrutAzAnI manatanet set cha, prajJApanamA 5 age yu che. 'eesiNaM bhaMte jIvANaM AbhiNibohiyanANINaM, suyanANINaM, ohinANINaM, maNapajjavanANINaM, kevalanANINaM kayare kayare hito appAvA, bahuyA vA tullA vA lisesAhiyA vA goyamA savvatthovA jIvA maNapajjavanANI ohinANI asaMkhejjaguNA AbhiNi. bohiyanANI, muyanANI dovi tullA bisesAhiyA kevalanANI anaMtaguNA' A rIte pAMca jJAna one uddezIne alpa bahuvane vicAra prajJApanA satramAM kahela che va mImA mAnI-mAnA 2065 mahuvana piyA2 mA zate 4 . 'eesiM NaM bhaMte ! jIvANaM maiannANINaM suyaanANINa vibhaMganANINaM kayare kayare hito appacA bahuyA vA tullAvA visesAhiyA vA goyamA samvattho vA jIvA vibhaMganANI maianANI, suyaannANI dovi tullA aNaMtaguNA ' 2 jAnIyA bhane zrI. bhagavatI sUtra: Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 bhagavatImutre esi NaM bhaMte! jIvANaM AbhiNibohiyanANINaM, jAva mai annANINaM jAva kare karehiMtA jAva visesAhiyA vA ? goyamA ! savatthovA jIvA maNapajjavaNANI, ohINANI asaMkhejjaguNA, AbhiNivohiyanANI, sucanANIya do vitullA bisesAhiyA, vibhaMganANI asaMkhejjaguNA, kevalanANI anaMtaguNA maiannANI, suyaannANI dotri tullA anaMtaguNA' iti / atha ekaviMzatitamaM paryAyavAramAzritya Aha- kevaiyA NaM bhaMte ! AbhiNivohiyaNANapajjanA paNNattA ? ' he bhadanta ! kiyantaH khalu Abhinibodhika jJAnaparyavAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - goyamA ! anaMtA AbhiNibohiyanANapajjavA paNNattA' ina jJAnI aura ajJAniyoMkI mizra avasthA ke alpabahutva meM isa prakAra se kahA gayA hai- 'eesiMNaM bhaMte ! jIvANaM AbhiNibohiyanAgoNaM jAba maiannANoNaM jAva kayare kamare hiMto jAva visesAhiyA vA ? gopamA / savvattho vA jIvA maNapajjavanANI ohinANI asaMkhejjagugA, AbhiNivohiyanANI, sughanANI do vi tullA, ataguNAtti' ina saba pAThoMkA artha pUrva meM likhA hI jAcukA hai / aba 21 veM paryAya dvAra ko Azrita karake, sUtrakAra kathana karate haiM - so gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'kevaiyANaM bhaMte ! AbhiNibohiyaNANapajjavA 9 pagatA bhadanta ! abhinibodhika jJAnakI paryAyeM kitanI kahI gaIhaiM ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama! 'anaMtA AbhiNibohiyanAgapajjavA paNNattA' aabhinniajJAnIenI mizra avasthAnA alpa bahutamAM A rIte kahevAmAM AvyuM che. eesi NaM bhaMte jIvANaM AbhiNivAMhiyanAgINaM jAva maiannANINaM jAtra kayare kamare hiMtojAba visesAdiyA vA goyamA ! savtrattho vA jIvA maNapajjavanANI, oDiyanANI, asaMkhejjaguNA AbhiNiboDiyanANI, suyanANI doSi tullA visesAhiyA vibhaMganANI asaMkhejjaguNA kevalanANI anaMtaguNA maiannANI, sunnANI doSi tulA anaMtaguNAtti' mA tamAma pAhonA paDelAMDevAmAM AvI gayA che. C have sUtrakAra 21 mA paryAyakraraneA Azraya karIne kathana karatA kahe che. jemAM gautamasvAmI prabhune bhevuM pUche che 'kevaiyA NaM bhaMte ! AbhiNivoDiyagANapajjavA paNNattA ! he bhagavan ! mAlinimaSi jJAnanI [ bhatijJAnavANA ] paryAyA DeMTalI DeMTalI che ? uttara :- ' goyamA' he gautama! anaMtA AbhiNibohiyanANapajjavA paNNattA' AminiSiGa [ bhatijJAnavANA ] jJAnanI paryAya anaMta uDI zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkAza. 8u. 2 mU. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 533 he gautama ! anantAH AbhinibodhikajJAnaparyavAH prajJaptAH, aya bhAvaH AbhinibhodhikajJAnasya paryavAH paryAyAH vizeSadharmAH bhinnabhinnAvasthAbhedAH, te ca dvividhAH-svaparyAyAH, paraparyAyAzca, tatra kSayopazamavaicitryAta matijJAnasya avagrahAdhanantabhedAH svaparyAyA ucyante, athavA matijJAnasya viSayabhUtajJeyapadArthAnantmAt tadbhedAt jJAnasyApi anantabhedAH, iti tadrItyA'pi tasyAnantaparyAyAH bhavanti, athavA kevalajJAnena matijJAnasyAzApekSayA anantA aMzAstajjJAnasya anantasvaparyAyA ucyante, svabhinnapadArthaparyAyAH paraparyAyAH teca svaparyAyebhyo'nantaguNAH pareSAmanantaguNatvAt, gautamaH pRcchati 'kevaiyANaM bhate ! suyanANapajavA paNNattA ?' he bhadanta ! kiyantaH khalu bodhika jJAnakI paryAye ananta kahI gaI haiN| tAtparya isakA yaha hai ki-Abhiniyodhika jJAna kA jo vizeSa dharma haiM ve bhinna 2 avasthA rUpa bheda vAle hote haiM-svaparyAya aura para paryAya ke bheda se paryAyeM do prakArakI hotI haiM-inameM kSayopazamakI vicitratA se matijJAna ke avagrahAdika ananta bheda ho jAte haiN| ye jo ananta bheda haiM-so yahI matijJAnakI svaparyAyeM haiM / athavA-matijJAnake viSayabhUta jo jJeya padArtha haiM ve ananta haiM-so ina sabake bheda se usa matijJAna ke bhI ananta bheda ho jAtA hai| ye ananta bheda hI usa jJAnakI ananta paryAyeM haiN| athavA-kevalajJAna se matijJAna ke aMzakI apekSA ananta hote haiM-ye ananta aMza hI usa matijJAnakI ananta svaparyAyeM haiN| apanese bhinna padArthoM kI jo paryAyeM haiN| ve paraparyAya haiN| ye para paryAyoMkI apekSA se anantaguNI hotI haiN| kyoM ki parapadArtha ananta kahevAnuM tAtparya e che ke-Abhini bodhika jJAnane je vizeSa dharma-vizeSatA che te judI judI avasthArUpa bhedavALI hoya che. paryAya ane paraparyAyanA bhedathI paryAya be prakAranI che. tenAmAM kSaye pazamanI vicItratAthI matijJAnanA avagrahAdika ananta bheda thAya che. Aje ananta bheda che. teja matijJAnanI potAnI ja paryAye ja. athavA matijJAnathI viSayabhUta thayelA je ya padArtha che te ananta che. tethI te saghaLA bhedathI te matijJAnanA paNa ananta bheda thAya che. A anantabheda ja te jJAnanI ananta paryAya che. agara kevaLajJAnathI matijJAnanI aMzanI apekSA ananta hoya che. A ananta aMza ja A matijJAnanI ananta paryAya ja che. pitAnAthI judA padArthanI je paryAyo che te para paryAya che. A para paryAye svaparyAonI apekSAthI anataguNa hoya che. kAraNake parapadArtha ananta cha. praza:- kevaiyANaM bhaMta ! suyanANapajjavA paNNatA mata ! zrI. bhagavatI sUtra : Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 534 bhagavatImatre zrutajJAnaparyavAH praptaptAH ? bhagavAnAha- 'evaMceva, evaM jAva kevalanANassa' he gautama ! evameva-matijJAnavadeva zrutajJAnasyApi anantAH paryAyAH bhavanti, te ca svaparyAyAH paraparyAyAH, evaM tathA yAvat - avadhijJAnasya, manaHparyavajJAnasya, kevalajJAnasya ca anantAH paryAyAH bhavanti, tatrApi svaparyAyAH paraparyAyAzca, tatra ye svaparyAyAH zrutajJAnasya svagatAkSarazrutAdayo bhedAH te cAnantAH, kSayopazamavaicitryaviSayAnantyAbhyAM zrutAnusAriNAM bodhAnantatvAt, paraparyAyAstu anantAH sarvabhAvAnAM prasiddhA eva, evamanyeSAmapi avadhyAdInAM bhedAH bodhyAH, yAvatkaraNAt-'kevaiyA NaM bhaMte ! ohinANapaja vA paNNNatA? guNe haiN| aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM- 'kevaiyANaM bhaMte ! suyanANapajjavA paNNattA' he bhadanta ! zrutajJAnakI bhI paryAyeM kitanI kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- ' evaMceva evaM jAva kevalanANassa' he gautama ! matijJAnakI taraha hI zrutajJAnakI bhI paryAye ananta hotI haiN| ye paryAye bhI svaparyAya aura paraparyAya ke bheda se do prakArakI kahI gaI haiN| isI taraha se avadhijJAna, manaHparyavajJAna aura kevalajJAna kI bhI paryAye ananta hotI haiN| zrutajJAnakI svaparyAye' svagata akSarazrutAdi bhedarUpa haiM / aura ye ananta haiM / kyoMki kSayopazamako vicitratA se aura viSayabhUta padArthoMkI anantatA se zrutAnusArI bodha ananta hote haiM / samastabhAvoMkI paraparyAye ananta hotI haiM vaha bAta to prasiddha hI hai / isI taraha se avadhijJAna Adi ke bhedoMko bhI jAnanA cAhiye / yahAM yAvatpada se isa prakArakA pATha lagAyA gayA hai 'kevaiyA NaM bhaMte ! ohinANapajjavA paNNattA zratajJAnanI paryAya 2ii hI cha ? uttara :- 'evaM ceva evaM jAva kevalanANassa' he gautama ! matijJAnanI jema zrutajJAnanI paNa paya anaMta che. A paryAye paNa svaparyAya ane paraparyAyanA bhedathI be prakAranI kahela che. AvI rIte avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevaLajJAnanI paryAya anaMta che. zrutajJAnanI svaparyAya svagata akSara jJAnAdibhedarUpa che ane te anaMta che. kAraNake kSayapazamanI vicitratAthI ane viSayabhUta padArthonI anaMtatAthI zrutAnusArI bedha anata hoya che. saghaLA bhAvanI paraparyAye ananta hoya che. A vAta prasiddha che ja. AvI rIte avadhijJAna AdinA bhedene paNa jANavA joie. ahIMA - yAvata - padathI A prakArane pATha darzAvavAmAM Avyo che. kevaiyANaM bhaMte ! ohiniANapajjavA paNNattA ? gogamA! aNaMtA ohinANa zrI bhagavatI sUtra: Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 su. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 535 gomA ! anaMtA ohinANapajjA paNNattA / kevaiyA NaM bhaMte ! maNapajjavanANapajjavA paNNattA, goyamA ! anaMtA maNapajjavanANapajjavA paNNattA / kevaiyA NaM bhaMte ! kevalanANapajjavA paNNattA ? goyamA ! aNaMtA kevalanANapajjavA paNNattA' iti, tatra avadhijJAnasya svaparyAyA ye'vadhijJAnabhedAH bhavapratyayakSAyopazamikabhedAt, naira vikatiryagU manuSya devarUpa tatsvAmibhedAt, evaM maiannAgassa, suyaannANassa' evaM matijJAnAdiparyAyaca deva matyajJAnasya zrutAjJAnasya ca anantAH paryAyAH bodhyA ! / gautamaH pRcchati - 'kevaiyA NaM bhaMte ! vibhaMganANapajjavA paNNattA ? he bhadanta ! kiyantuH khalu vibhaGgajJAnaparyavAH majJaptAH ? bhagavAnAha ' goyamA ! anaMtA vibhaMganANapajjanA paNNattA ?" goyamA / anaMtA ohinANapajavA paNNattA kevaiyANaM bhaMte maNa pajjava nANapajjavA paNNattA ? goyamA ! aNatA maNapajjavanANapajjanA paNNattA ? kevaiyANaM bhaMte kevalanANapajjavA paNNattA ? goyamA ! anaMtA kevalanANapajjavA paNNattA ' avadhijJAnakI svaparyAyeM usake jo kSAyApazamika evaM bhavapratyaya bheda haiM ve haiM / nairayika, tiryagU, manuSya, deva ye saba avadhijJAna ke svAmI ho sakate haiM ataH inameM jo bheda hai vaha bheda avadhijJAnakI svaparyAyeM haiN| deva aura nArakoMko bhavapratyaya avadhijJAna hotA hai tathA manuSya aura tiryaJcako kSAyopazamika avadhijJAna hotA haiM / ' evaM mai annANassa, suya annANassa' matijJAna AdikI paryAyoMkI taraha matyajJAna. zrutAjJAna inakI bhI ananta paryAye hotI haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM kevaiyANaM bhate ! vibhaMganANapajjavA paNNattA' he bhadanta ! vibhaMgajJAnakI paryAyeM kitanI kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! pajjavA paNNattA kevaiyANaM bhaMte ! maNapajjavanANapajjavA paNNattA ? goyamA ! anaMtA maNapajjavanANa pajjanA paNNattA ! kevaiyANaM bhaMte ! kevalanANapajjavA paNNattA ? goyamA ! aNaMtA kevalanANapajjatrA paNNattA ' avadhijJAnanI svaryAyo tenI je kSayApamika evaM bhavapratyaya bheda che te che. naicika, tiryaMg, manuSya, deva A saghaLA avadhijJAnanA svAmI banI zake che. ataH AmA je bheda che te bheda avadhijJAnanI svaparyAya ja che. deva ane nArakanA bhava pratyaya avadhijJAna heAya che, tathA manuSya ane tiya`cAne kSaye pazamIka avadhijJAna hAya che. evaM maiannANassa, suyaannANassa ' bhatijJAna mAhitI paryAyonI nema bhatyajJAna, zrutAjJAna, temanI anaMta paryAya hoya che. prazna :- kevaiyANaM bhaMte ! vibhaMganANa pajjavA paNNattA ' he lahanta ! vilaMgajJAnanI paryAyo TalI che ! uttara :- 'goyamA' he gautama ! anaMtA 6 ( zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatImatre he gautama ! anantA vibhaGgajJAnaparyAyAH prajJaptAH / atha paryavANAmevAlpabahutvaprarUpaNAya pAha - 'eesi NaM bhaMte ! ArbhAiNabohiyanANapajjavANaM, muyanANapajjavANaM, ohinANapajjavANa, maNapajjavanANapajjavANaM kevalanANapajjavANa ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA' eteSAM khalu bhadanta ! AbhinibodhikajJAnaparyavANAm, zrutajJAnaparyavANAm, avdhijnyaanpryvaannaam| manaHparyavajJAnaparyavANAm kevala jJAnaparyavANAM ca katare katarebhyo yAvat alpAvA, bahukA vA tulyAvA, vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha'goyamA ! samvatthovA maNapajjavanANapajavA, ohinANapajjavA aNaMtaguNA, 'aNaMtA vibhaMganANapajjavA paNNattA' vibhaMgajJAnakI paryAye ananta kahI gaI haiM / aba paryAyoMkI alpa bahutA kA pratipAdana karaneke nimitta gautama prabhu se pUchate haiM- eesiM NaM bhaMte ! AbhiNiyohiyanANapajjavANaM suya nANapajjavANaM ohinANapajjavANaM-maNapajjavanANapajjavANaM kevalanANapajjavANa ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA' he bhadanta ! ina AbhinibodhikajJAnaparyAyoM meM, zrutajJAnaparyAyoM meM avadhijJAnaparyAyoM meM manaHparyavajJAnaparyAyoM meM aura kevalajJAnaparyAyomeM kauna paryAya kinakI apekSA alpa haiM. kauna paryAya kinakI apekSA bahuta haiM kauna pAye kinakI apekSA vizeSAdhika haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA' he gautama ! 'savvatthovA maNapajjavanANapajjavA ohinANa. pajjavA aNaMtaguNA, suyanANapajjavA aNataguNA, AbhiNiohiyanANapajjavA aNa taguNA kevalanANapajjavA aNataguNA' sabase kama manaH vibhaMganANapajjavA paNNattA' vimAnanI paryAyo mana che. ve paryAyAnI 2785 matvatArnu pratipAhana 42vA sA3 gautama svAmI prabhune pUche che / 'eesi NaM bhaMte ! AbhiNIvohiyanANapajjavANaM muyanANapajjavANaM, ohinANapajjavANaM, maNapajjavanANapajjavANaM . kevalanANapajjavANaM ya kayare kayare hito jAva visesAhiyA' samavAn ! ma mAliniya jJAnaparyAyAmA zratajJAnanI paryAyamAM, avadhijJAna paryAyamAM, mana:paryavajJAna-paryAyamAM ane kevaLajJAna paryAmAM kaI paryAye kenI apekSAe alpa che. kaI paryAye kenI apekSAe bahu che. vizeSa che. kai paryAye kenI apekSAe samAna che ane kaI paryAye konI apekSAe vizeSa cha ? uttara :- 'goyamA' ra gautama ! 'samvatthovA maNapajjavanANapajjavA, ohinANapajjavA aNaMta guNA, muyanANapajjavA aNaMtaguNA, AmiNibohiyanANapajjavA aNaMtaguNA, kevalanANapajjavA arNataguNA' zrI. bhagavatI sUtra : Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 mU.12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 537 suyaNanANa pajjavA aNaMtaguNAH AbhiNibohiyanANapajja vA aNaMtaguNA kegalanANapajjavA aNaMtaguNA' he gautama ! marvastokA manaHparyavajJAnaparyavAH, tasya manomAtraviSayatvAt, tebhyo'vadhijJAnaparyAyAH anantaguNAH manaHparyAyajJAnApekSayA'vadhijJAnasya dravyaparyAyato'nantaguNaviSayatvAt, tebhyaH zrutajJAnaparyAyA anantaguNAH, yatastamya rUpyarUpidravyaviSayatvenAnantaguNaviSayatvAta, tebhyo'pi Abhiniyodhika jJAnaparyAyA anantaguNAH, yatastasyAbhilApya dravyAdiviSayatvena anantaguNaviSayatvAt, tebhyo'pi kevalajJAnaparyAyAH anantaguNAH sarvadravyaparyAyaviSayatvAttasya gautamaH ajJAnaviSaye'lpabahutva parya yajJAnakA paryAye haiM / kyoM ki manaH pavajJAna manomAtrako viSaya karatA hai| inako apekSA avadhijJAnakI paryAya anantaguNI hotI haiN| kyoM ki avadhijJAna manaHparyavajJAnakI apekSA anantaguNe dravyoMko aura paryAyoMko viSaya karatA hai| avadhijJAnako paryAyoMkI apekSA zruta jJAnakI paryAye anantaguNI haiM kyoMkI zrutajJAna rUpI aura arUpI donoM prakAra ke dravyoMko viSaya karatA hai / isaliye vaha anantaguNa viSayavAlA kahA gayA hai / zratajJAnaparyAyoMkI apekSA AbhinibodhikajJAna paryAye anantaguNI haiM / kyoM ki AbhiniyodhijJAna abhilAdrAdiokoM viSaya karatA hai. isaliye vaha anantaguNA viSayavAlA ho jAtA hai| isakI paryAyoMkI apekSA kevalajJAnakI yAMce anantaguNI haiM / kyoM ki kevalajJAna trikAlavartI samasta dravyoMko aura unakI anantaparyAyoM ko jAnatA hai / aba gautamasvAmI ajJAnake alpa bahutvake viSaya meM saghaLAthI ochI mana:paryavajJAnanI payAM che. kAraNake mana:paryavajJAna manomAtranomanane ja viSaya kare che. tenI apekSAe avadhijJAnanI paryAye anantagaNI che. kAraNake avadhijJAna mana:paryavajJAnanI apekSAthI anantagaNu dravyanI ane tenI paryAno viSaya kare che. avadhijJAnanI paryAnI apekSAe zrutajJAnanI paryAye anantagaNI che. kAraNake zrutajJAna rUpa ane arUpi be prakAranA dravyano viSaya kare che. eTalA mATe te anantagaNuM viSayavALuM kaheluM che. zrutajJAnanI paryAyonI apekSAe abhinibAdhikAnanI paryAyo anantagaNuM che. kAraNake abhinibedhikajJAna abhilASa dravyAdino viSaya kare che. teTalA mATe te anaMtagaNa viSayavALuM thai jAya che. tenI paryAnI apekSAthI kevaLajJAnI pathI anantagaNI che. kAraNake kevaLajJAna trikALavatI-traNe kALanA saghaLA kAne ane tenI anaMta payAne jANe che. prazna - have gautama svAmI ajJAnanA alpabahutvanA zrI bhagavatI sUtra : Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 bhagavatI viSaya pRcchati - eesi NaM bhaMte! maiannANapajjavANa, suyaannANa paMjavANaM, vibhaMganANapajjavANa ya kayare kayarehiMto jAna visesAhiyAvA ?" he bhadanta ! eteSAM khalu matyajJAnaparyaMvANAm, zrunAjJAnaparyaMvANAm, vibhaGgajJAnaparyavANAm ca madhye katare katarebhyo yAvat - alpA vA vahukA vA, tulyA vA vizeSAdhikA vA vartante ? bhagavAnAha - 'goyamA ! satthovA vibhaMganANa pajjavA, suyaannANapajjA anaMtaguNA, maiannAgapajjavA aNataguNA' he gautama ! sarva stokAH vibhaGgajJAnapUryatrAH matyajJAnAdyapekSayA tasyApaviSayatvAt, tebhyo 'nantaguNAH zrutAjJAnaparyatrAH, tebhyo'pi matyajJAnaparyAyAH anantaguNAH, atha jJAnyajJAni mizraviSayolpabahutva vaktavyatAM prarUpayitumAha- 'eesiNaM bhaMte! prazna karate haiM- eesi NaM bhaMte ! bhai annANapajjavANaM- suya annANa pajjanANaM. vibhaMganANapajjavANa va kamare kayarehiMto jAva visesAhiyA vA' he bhadanta ! ina matyajJAna paryAyoMmeM, zratAjJAnaparyAyoMmeM, vibhaMgajJAna paryAyoMmeM kauna paryAyeM kina paryAyoM se alpa haiM, kauna paryAyeM kina paryAyoM se bahuta haiM, kauna paryAyeM kauna paryAyoM ke samAna haiM aura kauna paryAyeM kina paryAyoMse bahuta haiM, kaunaparyAye kauna paryAyoMke samAna haiM aura kauna paryAye kina paryAyoMse vizeSAdhika haiN| isake uttara meM prabhu kahate haiM gomA he gautama! 'savvatthovA vibhaMganANavajjavA' sabase kama vibhaMgajJAnI varNa haiN| kyoMki yaha mahajJAnAdikI apekSA alpa viSayavAlA hotA hai / inakI apekSA zrutajJAnakI paryAye anantaguNIM hotI haiN| inakI apekSA bhI matyajJAnakI paryAye anantaguNI hotI haiM / aba sUtrakAra jJAno aura ajJAnIkI mizra avasthAmeM alpabahutvakA pratipAdana karate haiM isameM gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiMviSayamA azna 42 che. ' eesiM NaM bhate ! maiannANapajjavANaM suraannANapajjavANaM, vibhaMganANapajjavA NaM ya kayare kayare hito jAva visesAhiyA vA he mahanta ! A matyajJAnanI paryAyamAM, zrutajJAnanI paryAyamAM, vibha'gajJAnanI paryAyAmAM kai paryAya kai paryAyAthI alpa che. kai paryAya kai paryAyethI vizeSa che. kai paryAya ka paryAyAnI samAna che bhane paryAya paryAyI vizeSAdhi hai ? uttara :- 'goyamA ' he gautama! ( savvatthovA nibhaMganANapajjatrA ' saghaLAthI AchI vibhagajJAnanI paryAya che. kAraNake te matyajJAnAdinI apekSAthI apaviSayavALa heAya che. tenI apekSAthI zrutAjJa nano paryaMcA anantagaNI che. tenI apekSAe paNa matyajJAnanI pA~yA anaMtagaNI che. have sUtrakAra jJAnI ane ajJAnInI mizra avasthAmAM apabahutvanuM pratipAdana kare che. zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 ma.12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 539 AbhiNibohiyaNANapajavANaM jAva kevalanANapajavANa, mai annANapajjavANaM, suyaannANapajjavANaM, vibhaMganANapajavANaM kayare kayare hito jAva visesAhiyA vA?' he bhadanta ! eteSAM khalu AbhinibodhikajJAnaparyavANAM yAvata kevalajJAnaparyavAnAm, matyajJAnaparyavANAm, zrutAjJAnaparyavAnAm, vibhaGgajJAna paryavANAma madhye katare paryavAH katarebhyaH paryavebhyo yAvat alpAvA, bahakAvA. tulyAvA vizeSAdhikA vA bhavanti, bhagavAnAha-goyamA ! savvatthovA maNapajjavanANapajavA. vibhaMganAgapajjavA, agaMtaguNA ohinANapanjavA, agaMtaguNA, suyaannANapajjavA aNaMtaguNAH, muyanANapajjavA visesAhiyA' he gautama ! sarvastokAH manaHparyavajJAnAparyAyAH, tasya manomAtraviSayatvAt, tebhyo'pi vibhaGgajJAnaparyAyAH anantaguNAH, manaHparyavajJa naparyAyApekSayA vibhaGgajJAnasya 'eesiNaM bhaMte ! AbhiNibohiyanANapADavANaM jAva kevalanANapajavANaM mai annANapajjavANaM, suyaannANapajavANaM, vibhaMganANapajjavANaM kayare kayare hito jAva visesAhiyA vA' he bhavanta ! ina AbhinibodhijJAna paryAyoMmeM yAvat kevalajJAna paryAyoMmeM, satyajJAta paryAyoMmeM, tAjJAna paryAyoMmeM vibhaMgajJAnaparyAyoMmeM kauna paryAya kina paryAyoMse alpahaiM ? bahuta haiM ? tulya haiM ? aura kauna paryAyeM kina paryAyause vizeSAdhika haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama ! 'savvatthovA maNa. pajavanANapajjavA, vibhaMganANapanjavA aNaMtaguNA, ohinANapajavA aNaMtaguNA. suya annANapajjavA aNaMtaguNA, suyanANapajavA visesAhiyA' sabase kama manaHparyavajJAnakI paryAye haiN| kyoM ki yaha manomAtrako viSaya karanevAlA hotA hai| inakI apekSA vibhaMgajJAnakI paryAya prazna :- 'eesi NaM bhaMte ! AbhiNibohiyanANapajjavANaM jAva kevalanANapajjavANaM, maiannANapajjavANaM, suyaannANapajjavANaM, vibhaMganANapajjavANaM kayare kayare hiMto jAva visesAhiyA vA' bhagavan ! 241 maminimAvi jJAnanA paryAyAmAM-yAvata kevaLajJAnanI paryAyomAM, matyajJAnanI paryAyAmAM, tAjJAnanI paryAyamAM, vibhegajJAnanI paryAmAM kaI paryAye kaI paryAthI alpa che! vizeSa che? tulya samAna cha ? bhane 44 paryAya 54 paryAyAyA vizeSAdhi4 cha ? uttara :- 'goyamA' gautama / samvatthovA maNapajjavanANapajjavA, vibhaMganANapajjavA aNaMtaguNA, ohinANapajjavA aNataguNA, suyaannANapajjavA anataguNA, suyanANapajjavA visesADiyA' mAthI mAchI bhana:5vajJAnanI pryaabh| cha. 4 / 25 te bhane bhArata viSaya karavAvALuM che. tenI apekSAthI visaMgajJAnanI paryAthA ananta che. kAraNake A jJAna zrI. bhagavatI sUtra : Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 bhagavatIsUtre bahutamaviSayatvAt, tathAhi-vibhaGgajJAnam U'dhaHuparimauveyakaprabhRtisaptamanArakapRthivyante kSetre tiryak cAsaMkhyAtadvIpasamudrarUpe kSetre yAni rUpidravyANi tAni zAnicinjAnAti, kAzcittatparyAyazci, tAni ca manaHparyavajJAnaviSayApekSayA'nantaguNAni, tebhyopi avadhijJAnaparyAyAH anantaguNAH avadhijJAnasya sakalarUpidravyapratidravyAsaMkhyAtaparyAyaviSayakatvena vibhaGgApekSayA anantaguNaviSayatvAt tebhyaH zrutAjJAnaparyavA anantaguNAH zrutAjJAnasya zrutaanantaguNI hotI haiM / kyoM ki yaha jJAna manaHparyavajJAnakI paryAyoMkI apekSA bahatama viSayavAlA hotA hai, vibhaMgajJAna Upara nIce tathA uparimoveyakase lekara saptamanarakatakake kSetrameM evaM tirtha glokameM asaMkhyAta dvIpa samudrarUpa kSetrameM vartamAna jo rUpI dravya haiM unameM se kitaneka rUpI dravyoMko jAnatA hai aura unakI kitaneka paryAyoko jAnatA hai / ye saba rUpI dravya aura paryAye jo ki vibhagajJAnako viSayabhUta haiM manaHparyavajJAnakI paryAyoMkI apekSA anantaguNI haiM / inase bhI avadhijJAnakI paryAye anantaguNI haiM, kyoM ki avadhijJAna samasnarUpI dravyoMmeM se hara eka rUpI dravyakI asaMkhyAta paryAyoko jAnatA hai / imaliye baha vibhaMgajJAna kI apekSA anantaguNA viSaya bAlA hotA hai / avadhijJAna kI paryAyoM kI apekSA zratajJAnakI paryAye anantaguNI haiM kyoMki zratajJAnakI taraha zrutAjJAna sAmAnyarUpase samasta mUrta aura amRta dravya ko aura unakI sarvaparyAyoMko jAnatA hai isaliye vaha avadhijJAnako paryAyoMkI apekSA anantaguNI paryAyovAlA kahA mana:parvavajJAnanI paryAyAnI apekSAe bahurtama viSayavALa hoya che, virbhAgajJAna upara, nIce tathA urita 1 grIveyakathI lakane sAtamA naraka parvatanA kSetramAM, tevI ja rIte ciM cAkamAM saMkhyAt dvIpa samudrarUpa kSetramAM vartamAna je rUpidravya che. temana mAMthI keTalAka rUpi drayane jANe che ane tenI keTalIka paryAyAne jANe che. A badhA rUpi dravya ane pa je virbhAgajJAnathI viSayabhUta thayelA che. te mana:paryavajJAnanI paryAnI apekSAthI ana tagaNI che. tenAthI paNa avadhijJAnanI paryAye anaMtagaNI che, kAraNake avadhijJAna samasta rUpI bemAMthI dareka rUpi dravyanI asaMkhyAt paryAne jANe che. tethI te virbhAgajJAnanI apekSAe anaMtagaNuM viSayavALuM che avadhijJAnanI pAyAnI apekSA zrutajJAnanI paryAyo anaMtagaNI che. kAraNake zrutajJAnanI jema zrutajJAna sAmAnyarUpathI saghaLA mUta ane amUrta dravyone tathA tenI saghaLI paryAyone jANe che. tethI ja te avadhijJAnanI paryAyonI apekSAe anaMtagaNI payovALuM kahyuM che. tenI apekSAthI zrutajJAnanI paryAyo vizeSAdhika che. kAraNake sutAgAna dvArA je paryAyo viyabhUta thayelI zrI. bhagavatI sUtra: Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 541 jJAnavadoghAdezena samasta mUrtAmUrtadravyasarvaparyAyaviSayatvena abadhijJAnApekSayA'nantaguNaviSayatvAt, tebhyaH zrutajJAnaparyavAH vizeSAdhikAH keSAzcit zrutAjJAnAviSayIbhUtaparyAyANAM viSayIkaraNAt jJAnatvena tasya spaSTAvabhAsatvAta, 'maiannANapajavA aNaMtaguNA, AbhiNiboDiyanANapajavA visesAhiyA kevalanANapajjavA aNaMtaguNA' tebhyo'pi zrutajJAnaparya vebhyaH matyajJAnaparyAyAH anantaguNAH, zrutajJAnasya abhilApya vastumAtraviSayatvena alpaviSayatvAt, matyajJAnasya tadanantaguNAnabhilApyavastumAtraviSayakatvena bahuviSayakatvAt, tebhyo'pi AbhinibodhikajJAnaparya vA vizeSAdhikA bhavanti, keSAMcit matyajJAnaviSayIkRtAnAmapi bhAvAnAM viSayIkaraNAta, tasya hi gayA hai / inakI apekSA zrutajJAnakI paryAye vizeSAdhika haiN| kyoM ki zrunAjJAna dvArA jo paryAye viSayabhUta nahIM hotI haiM una paryAyoMko yaha zrutajJAna viSayabhUta karatA haiM ataH zrutAjJAnakI apekSA zrutajJAna kI paryAyeM vizeSAdhika kahI gaI haiN| zrutajJAna samyakajJAnarUpa honese usake dvArA viSayabhUta hue padArthoMkA usase spaSTa avabhAsa hotA hai, zrutAjJAnadvArA apane viSayabhUta padArthoMkA spaSTa pratibhAsa nahIM hotA hai / 'mai anANapajjayA aNaMtaguNA, AbhiNibohiyanANapajavA visesAhiyA, kevalaNANapanjavA aNaMtaguNA' matyajJAnakI paryAyeM zrutA. jJAnakA paryAyoM kI apekSA anantaguNo hotI haiN| kyoMki zrutajJAna abhilApya vastumAtrako viSaya karatA hai isaliye vaha alpa viSaya. vAlA hotA hai| aura matyajJAna zrutajJAna ke viSayabhUta abhilApya vastumAtrasebhI ananta guNeM abhilApya vastumAtrako viSaya karatA hai isaliye vaha bahu vipaya vAlA hotA hai matyajJAnakI paryAyoMkI apekSA AbhinibodhikajJAna paryAyeM vizeSAdhika haiM / kyoMki matijJAna matyajJAna dvArA aviSayIbhUta nathI te paryAyone A zrutajJAna viSayabhUta kare che. have zrutajJAnanI apekSA RtajJAnanI paryAya vizeSAdhika kahelI che. zrutajJAna samyajJAna rUpa hovAthI tenA dvArA viSayabhUta thayelA padArthonuM tenAthI spaSTa AbhAsa thAya che, pratAjJAna dvArA pitAnA viSayabhUta pahAnu 25Ta pratimina tu nathI. ' maiannANapajjavA aNaMtaguNA, AbhiNibohiyanANapajavA visesAhiyA, kevalaNANapajjavA aNaMtaguNA' matyajAnanI paryAyo thatAjJAnanI paryAyonI apekSAe anaMtagaNI che. kAraNake atajJAna abhilApya varatu mAtrano viSaya kare che. tethI te alpa viSayavALuM hoya che ane matyajJAna zrutajJAnanA viSayabhUta abhilAya mAtrathI paNa anaMtaguNavALA abhilAya vastumAtrane viSaya kare che. tethI te bahu viSayavALuM che tyajJAnanI paryAyonI apekSAe abhinidhijJAnanI zrI. bhagavatI sUtra: Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 bhagavatImatre AbhinibodhikajJAnamya matyajJAnApekSayA sphuTataratvAt, tebhyo'pi kevalajJAnaparyavAH anantaguNAH, sarvoddhAbhAkniAM samastadravyaparyAyANAm ananyasAdhAraNAvabhAsanAta iti / ante gautamo bhagavadvAkya svIkurvannAha'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !' tti / he bhadanta ! tadevaM bhagavaduktaM sarva satyameva, he bhadanta ! bhagavaduktaM sarva satyameva vartate iti bhAvaH / / 012 // // iti aSTamazatakasya dvitIyoddezakaH samAptaH // 8-2 // huI kitanIka paryAyoMko viSaya karatA hai / kAraNa isakA yaha hai ki matijJAna samyagrajJAnarUpa hotA hai ataH vaha matyajJAnakI apekSA apane viSayakA sphuTatararUpase avabhAsaka hotA hai / kayoMki baha svayaM bhI usakI apekSA sphuTara hotA hai| matijJAnakI paryAyoM kI apekSA kevalajJAnakI paryAye anantaguNI hotI haiM kyoMki sarvAddhAbhAvI trikAlavartI samasta dravya aura unakI paryAyoMkA baha ananya sAdhAraNarUpase avabhAmaka hotA hai- aba antameM gautama bhagavAna ke kathana ko svIkAra karate hue kahate haiM- 'sevaM bhate ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apa devAnupriya ! ne jo kahA hai vaha sarvathA satya hI hai- he bhadanta ! vaha sarvathA satya hI hai| aisA kaha kara ve gautama yAvat apane sthAnapara virAjamAna ho gaye // 12 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra' kI prameyacandrikA vyAkhyAke AThaveM zatakake damarA uddezaka samApta // 82 // payo vizeSAdhika che. kAraNake matijJAna matyajJAnathI viSayabhUta na thaIne keTalIka paryAnA viSaya manana kare che. tenuM kAraNa e che ke matijJAna samyagajJAnarUpa hoya che. have te atyajJAnanI apekSAe pita pitAne viSayanA khuTatara rUpathI avabhAsavALuM-AbhAsavALuM hoya che. kAraNake te pote ja tenI apekSAe phuTatara che. matijJAnanI paryAyonI apekSAe kevaLajJAnanI paryAyo anaMtagaNuM che. kAraNake sarvabhAvI trikAlavALI ( traNe kALanI ) saghaLA dravya ane tenI paryAyonI te ananya sAdhAraNarUpathI AbhAsa karAvanAra hoya che. ve matamA gautama svAmI bhagavAnanA thananA svI42 tai he cha- 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti bhagavAn ! mA5 hevAnupriye re yuche savathA satya che. he bhagavAna ! te sarvathA satya ja che. ema kahIne gautama svAmI-cAvata-pitAnA sthAna para vimAna thayA. // sU. 12 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI' sutranI prameyacandrikA vyAkhyAna AThamA zatakane bIja udezaka samApta che 8-2 zrI. bhagavatI sUtra : Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha tRtIyodezakaH prArabhyateaSTamazatakasya tRtIyoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam // vRkSaprakArAH, saMkhyAtanIvavanto vRkSAH, eka bIjavanto vRkSAH, aneka bIjavanto vRkSAH, anantajIvavanto vRkSAH, kasyacidapi jIvasya dvidhA, vidhA, saMkhyAtadhAvAcchinno'pi tanmadhyabhAgo jIvapradezaiH spRSTa. eva,kintu jIvapradezaH zastrAdibhinacchedyo bhavati, tato ratnaprabhAdi pRthivI nirUpaNam, tAzcASTau-ratna prabhA, zakarAmabhA, vAlukA prabhA, paGkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA, tamastamaH prabhA, ISat prAgbhArA (siddhazilA) ca tAsAM caramAcaraNAntanirUpaNam / AThaveM zatakakA tIsarA uddezaka prAraMbhaisa aSTama zatakake tRtIya uddezakakA viSayavivaraNa saMkSepase isa prakArase hai- vRkSoM ke bheda saMkhyAta jIvavAle vRkSa asaMkhyAta jIvavAle vRkSa eka bIjavAle vRkSa, aneka bIjavAle vRkSa, ananta jIvavAle vRkSa kimI bhI jIvake do TukaDe ho jAne para, tIna TukaDe ho jAne para, saMkhyAta TukaDe hojAne para usa jIvakA madhyabhAga jIva pradezoMse spRSTa hI banA rahatA haiM -kAraNa-jIvapradeza zastrAdikoM dvArA chidatA nahIM hai| isakA bhI kAraNa yaha hai ki zastrAdikoMkA asara usa para nahIM hotA hai / isake bAda ratnaprabhA Adi pRthiviyoMkA nirUpaNa ye pRthiviyAM Aja haiM ratnaprabhApRthivI, zarkarAprabhApRthivI, bAlukApramA pRthivI, paGkapabhAgRthivI, dhUmamabhApRthivI, tamaHprabhAthiko, tamastamaprabhA pRthivI aura IzvatyArabhArApRthivI (siddhazilA) inake caramAcaramAntakA nirUpaNa. AThamA zatakanA trIjA uddezakano prAraMbha. A AThamA zatakanAM trIjA uddezakanuM viSaya vivaraNa saMkSiptamAM A prakAre che. vRkSone bheda, saMkhyAta jIvavALA vRkSa, asaMkhyAta chavavALA vRkSa, eka jIvavALA vRkSa, aneka jIvavALAM vRkSa, anaH jIvavALA vRkSa, keIpaNu jIvanA be TukaDA thavAthI, traNa TukaDA thavAthI, saMkhyAta TukaDA thavAthI te jIvane madhyabhAga chava pradezathI pRSTa ja banI rahe che. kAraNa jIva pradeza zarmAdikethI chedA nathI. tenuM paNa A kAraNa che ke zastrAdikanI asara tenA para thatI nathI. te pachI ratnaprabhA Adi pRthvIonuM nirUpaNa. A pRthvI ATha che- ratnaprabhA pRthvI, zarkarAmabhA pRthvI, vAlukAprabhA pRthvI, paMkaprabhA pRthvI, dhUmaprabhA pRthvI, tamaHprabhA pRthvI, tamatamaprabhA pRthvI ane ISAgubhArA pRthvI [ siddhazilA ] temanA cara ane acara aMtanuM nirUpaNa. zrI. bhagavatI sUtra : Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 - bhagavatIsUtre vRkSavizeSaktavyatA mUlam-"kaivihANaM bhaMte ! rukkhA paNNatA ? goyamA ! tivihA rukkhA paNNattA, taM jahA - saMkhejajIviyA, asaMkhenajIviyA, aNaMtajIviyA, se kiM taM saMkhejajIviyA ? saMkhejjajIviyA aNegavihA paNNattA, taM jahA-tAle-tamAle, takali tetali, jahA pannapaNAe jAva nAlierI, je yAvanne tahappagArA, settaM saMkhejjajIviyA, se kiM taM asaMkhejjajIviyA ? asaMkhejajIviyA duvihA paNNattA, taM jahA-egaTTiyAya, bahuTThiyAya, se kiM taM egaTTiyA? egaTTiyA aNegavihA paNNattA, taM jahA nibaMba jaMbu. evaM jahA pannavaNApae jAva phalA bahubIyagA, se taM bahubIyagA, setaM asaMkheja jIviyA, se ki ta aNaMtajIviyA ? aNaMtajIviyA aNegavihA paNNattA, taMjahA-Alue, mUlae, siMgabere, evaM jahA sattamasae jAva sIuNhe siuMDhI, musaMDhI, je yAvanne tahappagArA, settaM aNaMtajIviyA ||suu01|| chAyA-katividhAH khalu bhadanta ! vRkSAH prajJaptAH ? gautama ! trividhAH vRkSAH prajJaptAH, tadyathA-saMkhyeyajIvikAH, asaMkhyeyajIvikAH, anantajIvikAH, vRkSavizeSavaktavyatA'kAvihANaM bhaMte ! rukkhA paNNattA' ityAdi / sUtrArtha- kaivihA NaM bhaMte ! rukkhA paNNattA) he bhadanta ! vRkSa kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (tivihA rukkhA paNNattA) vRkSa tIna prakArake kahe gaye hai / (taMjahA) jo isa tarahase haiM (saMkheja .: vRkSa vizeSatuM tavya :'kaivihANaM bhaMte ! rukkhA paNattA' 45il sUtrArtha :- 'kAvihANaM bhaMte ! rukkhA paNNattA' red ! vRkSa [ HI Real Mark 'goyamA' gautama ! 'tivihA rukkhA paNNacA' vRkSanA tra zrI. bhagavatI sUtra : Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TokA za. 8 u. 3 mR. 1 vRkSavizepa nirUpaNam 547 kiM te saMkhyeyajIvikAH ? saMkhyepajIvikAH anekavidhAH prajJaptAH tadyathA tamAlaH, takkaliH, tetaliH, yathA prajJApanAyA yAvat nArikeriH, ye cApyanye tathAprakArAH, tadetat saMkhyeyajIvikAH, tat kiMte asaMkhyeyajIvikAH. asakhyeyajIvikAH dvividhAH prajJaptAH, tadyathA ekAsthikAtha, baha sthikAca, tat kiM te ekAsthikAH ? ekAsthikAH anekavidhAH prajJaptAH, jIviyA, asaMkhejjajIviyA, anaMtajIviyA) saMkhyAta jIvavAle asaMkhyAta jIvavAle aura ananta jIvavAle (se kiM taM saMkhejjajIviyA) he bhadanta ! sakhyAta jIvavAle vRkSa kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? (saMkhejjajIviyAaNegavihA paNNattA) he gautama! saMkhyAta jIvavAle vRkSa aneka prakArake kahe gaye haiM / (taMjA) jo isa taraha se haiM ( tAle, tamAle takkali, tetali, jahA pannaaNAe jAva nAlierI je yAvanne tahappagArA - settaM saMkhejjajIviyA) nADa, tamAla, takkali, tetali Adi vRkSa jaise ki naliyerI taka prajJApanA sUtrameM kahe gaye haiM / inake sivAya isI prakArake aura bhI vRkSa saMkhyAta jIvavAle jAnanA cAhiye / isa taraha ye saMkhyAta jIvavAle vRkSa haiM / (se kiM taM asa khejjajIviyA) he bhadanta ! asaMkhyAta jIvavAle vRkSa kitane prakArake kahe gaye haiM ? (asaMkhejjajIviyA duvihA paNNattA) he gautama! asaMkhyAta jIvavAle vRkSa do prakAra ke kahe gaye haiM / (taMjahA) jaise (egaTTiyA bahubIyAya) eka bIjavAle aura bahubIjavAle / (se kiM taM egaDiyA ya) he bhadanta ! eka bIjavAle prahAra che. ' taM jahA ne mA prabhAe~! che ' saMkhejjajIviyA, asaMkhejjajIviyA, anaMtajIviyA ' saMkhyAt lavavAjA asaMkhyAt lagavAnA bhane ananta lavavAjA " " se kiM taM saMkhejjajItriyA De bhagavan sabhyAta jIvavALA vRkSa keTalA prakAranA asA cha ? saMkhejjajIviyA aNegavihA paNNattA ' he gautama! saMdhyAta lavavANA vRkSa bhane prakAranA mahesAM che. ' taM jahA ' prema ' tAle, tamAle, takali, tetali jahA pamnavaNAe jAtra nAlierI je yAvanne tahappagArA settaM saMkhejjajIviyA ' tADa, tamAla, tali, taitaLI, Adi jhADa jevAke nALiyerI sudhInA prajJApanA sUtramAM kahelAM che. te sivAya A prakAranA bIjA paNa jhADa saMkhyAt jIvavALA jANuvA joie. bhAvI rIte yA saMkhyAt lavANA jhADa [ vRkSa ] che. ' se kiM taM asaMkhejjajIviyA ' he lahanta ! asaMkhyAt vatrANA vRkSa DeTA prahAranA uvAya che ! 'asaMkhejjajIviyA duvihA paNNattA' he gautama! asaMkhyAta lavavANA vRkSa meM aAranA DelA che taM jahA nevA ' egaTTiyA ya bahuvIyAya ' vANA bhane mahumInavANA ' se kiM taM egaTTiyA ya ' he lahanta ! me zrIvAsa prAranA hoya che ! tat - tAlaH, zrI bhagavatI sUtra : 6 - Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 bhagavatImatre tadyathA-nimba-Amra-jambU-evaM yathA prajJapanAyAM yAvat-phalAni bahubIjakAni, tadetAni bahubIjakAni tadete asaMkhyeyajIvikAH, tat kiMte anantajIvikAH? anantajIvikAH anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA- AlUkam, mUlakama, zrRGga veram, evaM yathAsaptamazatake yAvat siMhakarNI siuNDI, mumuNDhI, ye cApyanye tathA prakArAH, tadete anantajIvikAH / sU. 1 // vRkSa kitane prakArake hote haiM ? (egaTTiyA aNegavihA paNNattA) he gautama! eka bIjavAle vRkSa aneka prakArake hote haiM (taMjahA) jaise- (nibaM-ba jambu evaM jahA panavaNApae jAva phalA vahubIyagA se taM bahubIyagA) nIma, Amra, jAmuna ityAdi prajApanA sUtrake prajJApanA padameM kahe gaye anusAra bahubIjavAle phala taka jAnanA cAhiye / isa taraha ye bahubIjavAle vRkSa haiM (se taM asaMkhejajIviyA) yahAM taka asaMkhyAta jIvavAle vRkSoMkA varNana kiyA (se kiM taM aNaMtajIviyA) he bhadanta ! ananta jIvavAle vRkSa kitane prakArake kahe gaye haiM ? (aNaMtajIviyA aNegavihA paNNattA) he bhadanta ! ananta jIvavAle vRkSa aneka prakArake kahe gaye haiM / (taM jahA) jaise- (Alue, mUlae, siMgavere, evaM jahA sattamasae, jAva sIuNhe, siuMdI, musaMDhI, je yAvanne tahappagArAse taM aNaMtajIviyA) AlU, mUlI, adarakha, ityAdi jaisA ki saptama zatakameM yAvat miu DhI, musu DhI taka kahA gayA hai- vaisA hI yahA~ para jAnanA cAhiye / isI tarahake jo aura vRkSa haiM ve bhI ananta -- egaTTiyA aNegavihA paNNattA' gautama ! me bhIvin a ane: 54AranA DAyaje.' ta jahA' vA 'nibaM. bajabu evaM jahA paNNavaNApae jAvaphalA bahavIyagA se tta bahubIyagA' sibha31, mAmA, mutyAdi prajJApanA sUtranA prajJApanA padamAM kahevAI gayA pramANe bahubIjavALA phaLa sudhI jANavA. AvI rIte A mamI04A kSa cha. 'settaM asaM khejajIviyA' hI sudhA madhyAta vRkSArnu vana : 'se ki ta aNaMtajIviyA' mahanta ! manAta on pakSanA 32 5412 cha ? * aNaMtajIviyA aNegavihA paNNatA, 3 gautama ! mannata vRkSa mane 42nA cha. 'taM jahA'ne 2mA prabhArI cha. 'Alae, mUlae, siMgavere, evaM jahA - sattamasae, jAva sIuNhe, siuMDhI musaMDhI, je yAvanne tahappagArA se taM aNaMtajIviyA' bhAsU, bhRNA, bhAI ityAdi jevAke sAtamA zatakamAM-yAt siuMDhI, musuMDhI sudhI kahevAI gayuM che - te zrI. bhagavatI sUtra : Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.3 sU 1 vRkSavizeSanirUpaNam 547 ___TIkA-pUrva dvitIyodezake AbhinibodhikAdikaM jJAnaM paryAyataH prarUpitam, tena ca vRkSAdayo'rthA jJAyante atastRtIyAdezake jJAnaviSayAn vRkSa vizeSAn prarUpayitumAha-' kaha bihANaM bhaMte ! rukkhA paNNatA ? ' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! katividhAH kiyatprakArAH khalu vRkSAH prajJaptAH ? bhaga bAnAha-'goyamA ! tibihA rukkhA paNNanA' he gautama ! trividhAH vRkSAH prajJaptAH, 'taM jahA- saMkhejjajIviyA, asaMkheja jIviyA, aNaMtajIviyA ' tadyathA-saMkhyeyajIvikAH, asaMkhyeyajIvikAH, anantajIvikAH, tatra saMkhyeyAH saMkhyAtA jIvAH santi eSu te sakhyeyajIvinaH ta eva saMkhyeyajIvikAH jIvavAle vRkSa jAnanA cAhiye / isa taraha anantajIvavAle vRkSa kahe gaye haiN| ____TIkArtha - pahale dvitIya uddezaka meM Abhiniyodhika jJAna AdikA nirUpaNa paryAyakI apekSAse kiyA gayA hai-jJAnase vRkSAdika artha-padArtha jAne jAtehaiM-isaliye isa tRtIya uddezaka meM jJAna ke viSayabhUta vRkSavizeSAMkI prarUpaNA karane ke liye sUtrakAra kahate haiMisameM gautama svAmIne prabhu se aisA pUchA hai-'kai vihANaM bhate ! rukkhA paNNattA' he bhadanta ! vRkSa kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama ! 'tivihA rukkhA paNNattA' vRkSa tina prakAra ke kahe gaye haiM ! ' taM jahA' ve isa tarahase haiM-'saMkhejjajIviyA, asaM khejjajIviyA, aNaMtajIviyA' saMkhyAta jIvavAle, asaMkhyAta jIvavAle, aura anntjiivvaale| saMkhyAta jIva jinameM hote haiM ve saMkhyAta jIvI haiM- saMkhyAta jIvIhI pramANe ahIM paNa jANavuM. A pramANe je bIjA vRkSa che te paNa anantajIvavALA vRkSa gaNavA-jANavA. Ama anaMtajIvavALA vRkSa kahelAM che. TIkAtha:- pahelA bIjA uddezakamAM AbhinibaMdhika jJAnAdinuM nirUpaNa paryAyonI apekSAthI karavAmAM AvyuM che. jJAnathI vRkSAdika artha-padArtha jANI zakAya che. teTalA mATe A trIjA uddezakamAM jJAnanA viSayabhUta thayelAM vRkSavizenI prarUpaNa karavA sArU sUtrA2 4 che :-mAmA gautama 2vAbhIme sune me pUchyu cha ? 'kaivihANaM bhaMte ! rukkhA paNNattA' ta! vRkSa TanA prAranA 49mA cha ? tenA uttaramA prabhu 'goyamA' gautama ! 'tivihA rukkhA paNNattA' ADanA tra] 2 che. 'ta jahA' mA prabhArI . 'saMkhejjajIviyA, asaMkhejjajIviyA, aNaMta jIviyA' sAta vA, asa jyAta 1 ane manatANA mema trae zrI. marAvatI sUtra : Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 bhagavatIsUtre saMkhyAtajIvavanta ityarthaH, evam asaMkhyeyA jIvA santi eSu te asaMkhyeyajIvikAH asaMkhyAtajIvavantaH, ananta jIvAH santi eSu te anantajIvikAH ananta jIvavanta iti bhAvaH,gautamaH pRcchati-se ki taM saMkhejjajIviyA? he bhadanta! tat atha kiMte saMkhyAtajIvikAH ? katividhAH saMkhyAtajIvavanto vRkSAH ? iti prshnH| bhagavAnAha-sa khejjajIviyA aNegavihA paNNattA' he gautama! saMkhyAta jIvavanto vRkSAH anekavidhAH prajJaptAH, taM jahA - tAle tamAle takkali, tetali jahA paNNavaNAe jAva nAlierI' tadyathA-tAlaH, tamAla:-parvatIyataruvizeSaH takkaliH-valayAkArasaghanapallavazAlivRkSavizeSavAcakaH takaliriti dezIyaH zabdaH, tetaliH pRkSavizeSaH, yathA pajJApanAzaM pratipAditaM tathA atrA'pi saMkhyAta jIvika haiN| asaMkhyAta jIvajinameM hote haiM, ve asaMkhyAta jIvI haiM- asaMkhyAta jIvI hI asaMkhyAta jIvika haiN| isI taraha se anaMtajIca jinameM hote haiM ve anantajIvI haiM- anantajIvI hI anantajIvika haiM! aba gautama svAmI prabhu se pUchate haiM- 'se kiM taM saMkhejjajIviyA' he bhadanta ! saMkhyAta jIvika-sakhyAta jIvavAle-vRkSa kitane prakAra ke hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'saMkhejjajIviyA aNegavihA paNNattA' he gautama ! saMkhyAta jIvavAle vRkSa aneka prakAra ke hote haiM 'taM jahA' jo isa taraha se haiM ' tAle, tamAle, kaliteli jahA paNNavaNAe nAlierI' tAla, tamAla-parvatIyataruvizeSa, takali valayAkAravAle saghana pallavoM-patroMse suzobhita vRkSa vizeSa. tetali vRkSa vizeSa ! ' takali' yaha dezIya zabda hai| jaisA prakAranA hoya che. saMkhyAta che jenAmAM heya che te je saMkhyAta chavI che saMkhyAta chava ja sa khyAta jIvIka che. asaMkhyAta jIva je vRkSomAM hoya che te asaMkhyAtajIvI che, asaMkhyAta jIvI asaMkhyAta chatIka che. A pramANe anaMtajIva jenAmAM che. te anaMtajIvI che - arthAta sanataLavI manAtavI 2. prazna :- 'se ki ta saMkhejjajIviyA 'bhagavAna ! saMnyAta 74 - sadhyAta 9441 ga deal nA jAya cha ? uttara :- saMkhejja. jIviyA aNegavihA paNNattA gautama! sasyAt 1kSa mane 542n| hoya che ta jahA' bho 'tAle, tamAle, takali tetali jahA paNNavaNApae nAlierI' tara, tamAsa, pavatIya, tavizeSa, tati-qNImAnA mAravANA saghana pasA-pAnIthI suzAmita kSa vizeSa, tatta-vRkSa vizeSa ' takali' mA 12 // 2 che. jevuM prajJApanAmAM pratipAdita karyuM che. tevuMja ahIMA paNa samajavuM. A viSaya zrI. bhagavatI sUtra : Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.3 sU 1 vRkSavizeSanirUpaNam 549 bodhyam, tadavadhimAha-yAvat-nArikeriH, nArikeripakSaparyantaM vaktavyamityarthaH tathAhi-prajJApanAyAma-'tAle; tamAle, takkali, sAle ya sAlakallANe / sarale jAyai, keyai, kaMdali taha cammarukkheya // 1 // bhuyarukkhe hiMgurukkhe lavaMgarakkhe ya hoi boddhavve / pUyaphalI khajjUrI boddhavyA nArierI ya // 2 // tAlA, tamAlaH, takaliH, tetaliH, sAlazca, sAlakalyANam / saralaH, jAvai, ketakiH, kadalItathA carmavRkSazca // 1 // bhUrjavRkSaH, higuvRkSaH, labagakSaH, bhavati boddhavyaH / / pUgaphalI kharI, boddhavyA, nArikerizca // 2 // iti / 'jAyai' iti vRkSa vizeSavAcako dezIyaH zabdaH je yAvanne tahappagArA: setta saMkhejajIviyA ' ye cApyanye tathAprakArAH tatsadRzAH vRkSavizeSAste prajJApanA meM pratipAdita kiyA gayA hai- vaisAhI yahAM para bhI jAnanA caahiye| yaha viSaya kahAM taka vahAM para jAnanA cAhiye-to isake liye kahA gayA hai ki nArikeli vRkSa paryanta yaha viSaya vahAM para kahA gayA hai-so yahAM para bhI saMkhyAta jIvavAle vRkSoM ke prakaraNa meM use nArikeri vRkSa paryanta grahaNa kara lenA cAhiye ! arthAt prajJApanA meM tAla vRkSa se lekara nArikeri vRkSa taka jo vRkSa ginAye gaye haiM, ve saba maMkhyAta jIva vAle hote haiM aisA jAnanA cAhiye ! prajJApanA meM ina vRkSake nAma isa prakArase Aye haiM- 'tAle, tamAle, takali, sAleya sAlakallANe / sarale, jAyai, keyaha, kaMdali taha cammarukkheya // 1 // bhuyarukkhe, hiMgurukkhe, lavaMgarukkhe ya hoi boddhavve / pUyaphalI khajjUrI boddhavvA nArierI ya // 2 // 'yahAM jo 'jAyai' pada AyA hai vaha dezIya zabda hai aura vRkSavizeSakA vAcaka hai| 'je yAvanne tahappagArA, kyAM sudhI tyAMthI jANavo joIe - to A mATe kahyuM che ke nALiyerInA vRkSa sudhI grahaNa karavuM. arthAta pajJApanAmAM tADavRkSathI laI nALiyerI vRkSa sudhI je vRkSa gaNyA che. te saghaLAM saMkhyAta chavavALA hoya che. evuM jANavuM joIe. prajJApanAmAM A vRkSonA nAma 2n re cha.- 'tAle, tamAle, takali sAle ya sAlakallANe ! sarale, jAyai, keyai, kaMdali taha cammarukkhe ya // 1 // bhuyarukkhe, hiMgurukkhe, lavaMgarukkhe ya hoi boddhavve ! pUyaphalI, boddhavvA, nArierIya // 2 // mAre 'jAyai 56 pyu cha ta 6zaha cha bhane vRkSa vizeSatuM vA che. 'je yAvanne tahappa gArA, se taM saMkhejjajIviyA' bhAvI zata ra mIna 555 vRkSa sAkSAnI zrI. bhagavatI sUtra : Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 bhagavatImatre saMkhyAtajI vanto boddhavyAH; itibhAvaH saMkhyAtajIvavataupasaMharamAha-settaM , ityAdi, tadete uparyuktAH vRkSavizeSAH saMkhyeyajIvikAH saMkhyAtajIvavanto vijJeyAH gautamaH pRcchati-se kiM taM asaMkhejjajIviyA' he bhadanta ! tatatha kiMte asaMkhyeyajIvikAH ? kati vidhAH asaMkhyAtajIvavantaH ? iti praznaH bhagavAnAha-asaMkhejjajIviyA duvihA paNatnA' he gautama ! asaMkhyeyajIvikAH, asaMkhyAtajIvavantaH dvividhA prajJaptAH taM jahA-egaDhiyA ya, vahaTriyAya,' tadyathA-ekAsthikAzva. bahasthikAzca, tatra ekam asthikaM bIja yeSAM phalamadhye te ekAsthikAH eka bIjakAH bahUni asthini bIjAni phalamadhye yeSAM te bahubIjakAH-anekAsthikAH, anekabIjavanta ityarthaH, gautamaH pRcchati-'se kiM taM egaThiyA?' he bhadanta ! tat0 atha kite ekAsthikAH ? kiyatprakArAH ekavIjavantaH ? iti praznaH, bhagavAnAha- egaTTiyA aNegavihA paNNattA' he se taM sakhejajIviyA' isI tarahase jo aura bhI vRkSa ina vRkSoM ke samAna haiM ve saba marUyAta jIvavAle hote haiM aisA jAnanA cAhiye / isa taraha yahAM taka saMkhyAta jIvavAle vRkSoMkA varNana kiyA / ___ aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'se kiM taM asaMkhejajIviyA' he bhadanta ! asaMkhyAtajIvavAle vRkSa kitane prakAra ke hote haiM- isake uttarameM prabhu kahate haiM- 'asaMkhejajIdhiyA duvihA paNNattA' asaMkhyAta jIvavAle vRkSa do prakArake hote haiM- 'taMjahA' jaise 'egaThiyAya bahuhiyAya' jinameM eka hI bIja ho arthAt jina vRkSoMke phalameM eka hI bIja ho ve ekAsthika vRkSa haiM aura jinake phalameM aneka bIja ho- ve baha asthika vRkSa haiM / aba gautama svAmI pabhuse aiso pUchate haiM- 'sekiMtaM egaTTiyA' he bhadanta ! jo vRkSa eka bIja phalavAle hote haiM- ve kitane jema che te saghaLAM saMkhyAlU jIvavALA hoya che ema jANavuM evI ja rIte ahIM sudhI sadhyA vA vRkSay pana yu. ve gautama svAmI prabhune pUche che hai 'se ki ta asaMkhejjajIviyA' mahanta ! asabhyAt 71vA vRkSa 42 . tenA uttarabhA prabhu 49 ' asaMkhejjajIviyA duvihA paNNattA' sadhyAta va vRkSatA meM prA2 DAya che. 'ta jahA' ne 'egaTTiyAya bahuTThiyAyanAmA mera bIja hoya arthAt je vRkSonA phaLamAM ekaja bIja hoya te ekAsthika vRkSa che. ane jenA phaLamAM aneka bIja hoya te bahuasthika vRkSa che. have gautama svAmI prabhune savaM che che se ki ta egaTTiyA 'bhagavAn ! vRkSa me bhIvinANu DAya che. tevA kSamA prA2nA hAya che. tenA uttaramA prabhu 4 cha 'egaThiyA zrI. bhagavatI sUtra : Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za.8 u.3 sU. 1 vRkSavizeSanirUpaNam gautama ! ekAsthikAH eka bIjavanto vRkSAH anekavidhAH prajJaptAH, 'taM jahAnibaMbaja bu0 evaM jahA panavaNApae jAva phalA bahubIyagA' tadyathA-nimba-Amra jambU prabhRtayaH, evaM yathA prajJApanAyAH prathamapade pratipAditaM tathA atrApi prati pattavyaM, tavadhimAha - yAvat - phalAni bahubIjakAni ityetatparyantamityarthaH, tathAcokta' prajJApanAyAm 'nibaMbaja bukosaMbasAlaaMkolla pIlu sallUyA / sallai moyaimAlaya baula palAse karaMjeya' // 1|| chAyA- nimbAmrajambU kozAmra sAla aGkolla pIlu salyukAH / zalyaki mocako mAlukavakulapalAzo karaJjazca // 1 // tathA " se kiM taM bahubIyagAra aNegavihA paNNattA, taM jahAprakArake hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'egaTThiyA aNegavihA paNattA' eka bIjavAle vRkSa aneka prakArake hote haiM- 'taMjahA' jaise'nibaMba jaMbu. evaM jahA panavaNApae jAva phalA bahu bIyagA' nIma, Ama, jAmuna, Adi vRkSa prajJApanAke prathama padameM jisa prakArake inake sivAya aura bhI vRkSAMkA pratipAdana kiyA gayA hai una sabakA yahAM para bhI grahaNa karalenA cAhiye / yaha prakaraNa vahAM kA yahAM para 'jAva phalA bahu bIyagA' yahA~ taka kA grahaNa kiyA gayA hai| prajJApanAmeM bhI kahA hai 'nivajaMbu kosaba sAla aMkollapIlu sallUyA / sallai, moyaha, mAlaya baula palAse karaMjeya // 1 // tathA- 'se kiM taM bahubIyagAra aNegavihA paNNattA' he bhadanta ! bahu bIjavAle vRkSa kitane prakArake hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM- ye aNegavihA paNNattA' * orm vRkSa mane prA DAya cha. 'taM jahA' yA 'nibaMba jaMbu, evaM jahA pannavaNApae jAvaphalA bahubIyagA' sImA, mAyA, jAMbu Adi vRkSa prajJApanAnA prathama padamAM je prakAre AnA sivAyanA bIjA paNa vRkSonuM pratipAdana karyuM che te saghaLAnuM ahIM paNa grahaNa karavuM. A prakaraNa tyAMnuM ahIMA 'jAva phalA bahubIyagA' tyA sudhArnu a Ayu che. zApanAmA pay :dhu cha : 'nibaMbajaMbukosaMba sAla aMkollapIlu sallUyA sallai, moyai, mAluyaM vaula palAse karaMjeya' // 1 // sImaDI, mAmI, namuDI, sima-vRkSa vizeSa, sAsa kSa vizaSa, kSa vizeSa, pAlu, sayu, sa6341, bhaya, bhAtu, masa, 420 2 saghaNA tathA 'se kiM taM bahubIyagAra aNegavihA paNNattA' mahanta ! bhI41 vRkSa 48 42nA DAya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 bhagavatImatre asthiya teDhukaviDhe aMbADaga mAuluMgabilleya. AmalagaphaNasa dADima Asotthe uMbaravaDe ya" // 2 // atha kiM tat bahubIjakAraH anekavidhA prajJaptAH, tadyathA asthikatindukakavittha amrAtakamAtaliGgavilvazca / AmalakaphanasadADimapazvatthaH udumbaravaTaM ca // 1 // antecAha-eesiM mUlA vi, asaMkhejajIviyA kaMdAvi, khaMdhAvi, tayA vi, sAlAvi, pavAlAvi, pattA, patteyajIriyA, pupphA aNeganIviyA phalA bahubIyaga tti,' ityantaM yAvatpadena saMgrAhyam / tadupasaharamAha-'settaM bahubIyagA, settaM asaMkhejajIviyA' he gautama ! tadete uparyuktAH bahubIjakAH aneka bIjavantaH tadene uparivarNitAH ekabIjavantaH anekabIjavantazca vRkSavizeSAH asaMkhyeyajIvikAH asaMkhyAtajIvanto bhavanti, gautamaH pRcchati--se ki taM aNaMtajIviyA ? he bhadanta / tat-atha kiM te anantajIvikAH katividhAH khalu anantajIvanta iti praznaH, bhagavAnAha- 'aNaMtajIviyA aNegavihA paNNattA' he gautama ! anantajIvikAH anantajIvavantaH anekavidhAH prajJaptAH, aneka prakAra ke hote haiM / 'tajahA' jaise- 'atthiya teMdukaviTTha aMvADaga mAulugavilleya bi Amalaga phaNasa dADima Amotthe uvaravaDe ya 2 antameM kahA gayA hai- 'eemi mUlA vi asaMkhejajIviyA kaMdAvi, khaMdhAvi, tayAvi, sAlA vi, palAlA vi pattA, patteya jIviyA, pupphA aNegajIviyA phalA bahubIyaga tti' yaha pUrvokta pATha yahA~ 'yAvat' padase grahaNa huA hai / ye upayukta eka bIjavAle vRkSa aura aneka bIjavAle vRkSa saba asaMkhyAta jIvavAle hote haiM / ____ aba gautana svAmI prabhuse pUchate haiM- 'se kiM taM aNaMtajIviyA' he bhadanta ! anaMtajIvavAle vRkSa kitane prakAra ke hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'aNaMtajIviyA aNegavihA paNNattA' he gautama ! anaMta jIvavAle uttarabha prabhu cha ta bhane 42nA DAya , 'ta jaho' bho 'atthiyate daMkaviTa tyAdi. mA pahelA vAyo 8 mahImA-yAvat 54thA ahuya thayo cha. A uparyukata eka bIjavALA vRkSa ane aneka bIjavALA vRkSa saghaLAM asaMkhyAta jIvavALA DAya che. prazna:- 'se kiM ta' aNaMtajIviyA' bhagavAn / sana 194all gkSa 328 // 42 // hAya che. uttara :- ' aNaMtajIviyA aNegavihA paNNattA' he gautama mAnatA kSa (sel) bhane na hoya che.' ta jahAbha ' Alue zrI. bhagavatI sUtra : Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.3 sU. 1 vRkSavizeSanirUpaNam 553 "taMjahA Alue, mUlae, siMgabere' tayathA-AlUkam (baTATA) mUlakam (malI) zrRGgaverama AI kam ityAdi, evaM jahA sattamasae jAya sIuNhe siuMDhI' mumuMDhI evaM yathA saptamazatakasya tRtIyoddezake yAvat - hiriliH, siriliH; simmiriliH; kiTTikAH kSIrikA; kSIravirArikA, vajrakandaH, saraNakandaH, khelUTa, kandavikSepa Ardra bhadramustikA, piNDaharidrA; rohiNI; hUthIhaH, thirUkA; mudgaparNI, azvakarNI, siMhakarNI, sIhaMDhI, musuNDhI; 'je yAvanne tahappagArA' ye cApyanye tathAmakArAH tatsadRzA vartante sarvete anantajIvavanta ityAzayaH, tadupasaharanAha-'settaM aNaMtajIviyA' tadete upari barNitA AlUka prabhRti musuNDhI paryantAH anantajIvikAH anantajIvantaH, iti bhAvaH // 1 // jIvAcchedyatAvaktavyatA / mUlam-'aha bhaMte ! kumme, kummAbaliyA, gohe, gohAvaliyA, goNe, goNAvaliyA, maNusse, maNussAvaliyA, mahise vRkSa aneka prakArake hote haiN| taMjahA' jaise- 'Alue, mUlae, siMgabere' Alu-baTATA, mUlaka-mUlI, zRGgavera-adarakha, ityAdi "evaM jahA sattamaH sae jAva sIuNhe, siu DhI, musuMDhI' jisa prakAra saptamazatakake tRtIya uddezakameM aisA kahA gayA hai ki 'hirila, sirila, sissirili, kiTTikA, kSIrikA, kSIravirArikA, vajrakanda, sUraNakanda, khelUTa, Ardra bhadramuritakA, piNDaharidrA, rohiNA hUthIMhU, thirUkA, mudgaparNI, azvakarNI siMhakarNI, sIuMDho, musuDhI' ye saba ananta jIvavAle vRkSa haiM / tathA 'je yAvanne tahappagArA' isI prakArake jo aura bhI vRkSa haiM. ve saba bhI ananta jIvavAle vRkSa haiM 'se tta, aNaMtajIviyA' isa taraha yaha ananta jIvavAle vRkSAMkA varNana hai sU0 // 1 // mUlae, siMgavere' mAnu-221, bhUta-bhUNA, gave2-yA tyA evaM jahA sattamasae jAva sIuNhe, siu DhI, musuDhI' 2 re sAtamA zatanA zrIna 9654mA 4hyu cha ? 'hirili, sirili, sissirili, kiTikA, kSIrIkA, kSIravirArikA, vajrakaMda, mUraNakanda, khelUTa, AI madramustikA, piNDaharidrA, rohINIhUthIhU, thirukA, mugdaparNI, azvakarNI, siMhakarNI, sIuMDhI, musuMDhI' mA saghakA ananta kSa cha. tathA 'je yAvanne tahappagArA' yA nA re bhI pay vRkSa che te sadhA para ananta vRkSa se taM aNaMtajIviyA A pramANe A anaMtajIvavALA vRkSonuM varNana che. ( 1 / zrI. bhagavatI sUtra : Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 bhagavatIsUtre mahisAvaliyA, eesiNaM duhA vA, tihA vA, saMkhejjahA vichinnA NaM je aMtarA tevi NaM tehiM jIvapaesehiM phuDA? haMtA phuDA; purise NaM bhaMte ! (jaM aMtaraM) te aMtare hattheNa vA, pAyeNa vA, aMguliyAe vA, salAgAe vA, kaTTeNa vA, kiliMceNa vA, AmusamANe vA, saMmusamANe vA, AlihamANe vA, vilihamANe vA, annayareNa vA, tikkheNaM satthajAeNaM AcchidamANe vA, vicchidamANe vA, agaNikAeNaM vA, samoDahamANe tesiM jIvapaesANaM kiMci AvAhaM vA, vivAhaM vA uppAyai, chaviccheyaM vA karei ! No iNaDhe samaTe, no khalu tattha satthaM saMkamai // sU0 2 // chAyA-atha bhadanta ! kUrmaH, kUrmAvalikA; godha; godhAvalikA, gauH; gavAvalikA, manuSyaH, manuSyAvalikA mahiSaH, mahiSAbalikA, eteSAM khalu dvidhA vA; tridhA bA, saMkhyAtadhA vicchinnAnAM yat antaraM tadapi khalu taiH jIva jIvAcchedyatA vaktavyatA'aha bhaMte ! kumme, kummAvaliyA' ityAdi / mstrArtha-(aha bhaMte ! kumme kummAvaliyA, gohA, gohAbaliyA, goNA, goNAvaliyA, maNusse maNumsAvaliyA, mahise mahisAvaliyA- eesiNaM bhaMte ! duho vA tihAvA saMkhajahA vA chinnANaM je aMtarA te viNaM tehi jIvapaesehiM phuDA) he bhadanta ! kachuA kachuekI paMkti, godhA, 'godhAkI paMkti, gAya, gAyakI paMkti, manuSya, manuSyakI paMkti, mahiSa-bhaiMsA, baiMsAkI paMkti, ina sabake do TukaDe yA tIna TukaDe yA saMkhyAta vanI machedhatArnu ni3544. 'aha bhaMte ! kumme kummAvaliyA'tyA. sUtrAya :- ' aha bhaMte ! kumme, kummAyaliyA gohA, gohAvaliyA, goNA, goNAvaliyA maNusse, maNussAliyA, mahise, mahisAbaliyA - eesiNaM bhaMte ! duhA vAtihA vA saMkhejjahAvA chinnANaM je aMtarA teviNaM tehiM jIvapaesehiM phuDA' he saha-ta! Ayo, anyamAnI DAra, gayA, godhAnI 72, Aya. panI hAra, manuSya, manuSyanI hAra, bheMsa, bheMsanI hAra, A badhAnA be TukaDA athavA traNa TukaDA athavA zrI. bhagavatI sUtra : Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TokA za.8 u.3 sU. 1 jIvAcchedyatAnirUpaNam 555 pradezaiH spRSTam ? hanta, spRSTam; puruSaH khalu bhadanta ! (yadantaraM) tadantaraM hastena vA, pAdena bA, alikayA vA, zalAkayA vA, kASThena vA, kiliJcena vA, Amazana vA, samRzan vA, Alikhan vA, vilikhan vA, anyatareNa vA tIkSNena zastrajAtena Acchindana vA, vicchindana vA, agnikAyena vA samupadahan teSAM jIvapradezAnAM kizcid AvArdhA vA, vibAdhAM vA utpAdayati, chavicchedaM vA karoti; nAyamarthaH samarthaH, na khalu tatra zastra saMkrAmati / / sU0 2 // Tukar3e kiye hoM, to inake bIcakA bhAga kyA jIvapradezoMse spRSTa hAtA hai ? (haMtA phuDA) hAM gautama ! vaha spRSTa hotA hai / (purise NaM bhaMte ! aMtare hattheNa vA, pAdeNa vA, aMguliyAe vA, salAgAe yA, kadveNa vA, kiliMceNa vA, AmusamANe vA, samusamANe vA, AlihamANe vA, vilihamANe vA, annayareNa vA tikkheNaM sattha jAeNaM Acchi. damANe vA vicchidamANe vA aMgaNikAeNaM cA, samoDahamANe temi jIvaparasANaM kiMci AvAhaM vA vivAhaM vA uppAyai, chaviccheyaM vA karei) he bhadanta ! yadi koI puruSa una kacchapa Adike khaMDoMke antarAla - bIcake bhAgako hAthase, pairase, aMgulIse, zalAIse, lakaDIse, yA bAMsa AdikI paMcase sparza karatA hai, vizeSarUpase sparza karatA hai yA thoDA bahuta saMghaTana karatA hai, athavA kisI tIkSNa zastrake samUhase chedatA hai, yA usase adhika chedatA hai, yA agnise use jalAtA hai to aisI sthiti meM kyA vaha una jIva pradezoM ko pIDA utpanna karatA saMkhyAta (se kaDe) TukaDA karyA hoya te tenI vacceno bhAga zuM chatra pradezathI pRSTa thAya che ! 'haMtA phuDA' i gautama ! te 25STa thAya che. 'purise NaM bhaMte ! aMtare hattheNa vA, pAeNavA, aMguliyAe vA, salAgAe vA, kaTeNa vA, kiliMceNa vA, AmusamANe vA, saMmusamANe vA, AlihamANe vA, vilihamANe vA, annayareNa vA tikkhaNaM satthanAeNaM AcchidamANecA vicchidamANevA agaNikAeNaM vA samoDahamANe tesiM jIvapaesANaM kiMci AvAhavA vivAhaMvA uppAyai chaviccheyaM vA karei mahanta ! 4 puruSa mA 427yA (AyasI) 14AnI vacce-vaccenA bhAgane hAthathI, pagathI, AMgaLIthI, saLIthI, lAkaDIthI athavA vAMsa AdinI zalAkA-saLIthI sparza kare che vizeSathI rU5thI sparza kare che. athavA thoDuM ghaNuM saMvana-jADuM bhanAve che, athavA koI aNidAra hathiyAranA samUhathI kApe che, athavA tenAthI vizeSa kApe che, athavA agnithI tene bALe che te evI sthitimAM zuM che te jIva pradezane zrI bhagavatI sUtra: Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 bhagavatImUtre --- TIkA - jIvAdhikArAt tasyAcchedyatAM parUpayitumAha-- aha bhaMte / " ityAdi / 'aha bhaMte! kumme kummAvaliyA, gohA, gohAbaliyA goNA, goNAvaliyA maNusse, maNussA liyA, mahise, mahisAvaliyA ' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! atha kUrmaH kacchapaH kUrmAvalikA kacchapazreNiH, godhA - sarpa vizeSaH godhAafroar godhApaktiH, gauH, gavAvalikA - gopaGktiH, manuSyaH, manuSyAvalikAmanuSyapaktiH, mahiSaH, mahiSAvalikA- mahiSapaktiH, 'eesi NaM duhAvA, tihAvA, saMkhejjahAvA chinnANaM je aMtarA te vi NaM tehiM jIvapaesehiM phuDA?' hai ? yA unake kisI avayava kA cheda karatA hai ? (No isa samaTThe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / kyoM ki - ( 8 no khalu tattha satthaM saMkramaha) jIvapradezoM para zastrakA asara nahIM hotA hai / " TIkArtha - yahAM joca kA adhikAra cala rahA hai- isaliye sUtrakArane usakI acchedyatA kA nirUpaNa kiyA hai. isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai- ' aha bhaMte ! kumme, kummAvaliyA, gohA, gohAvaliyA, goNA, goNAvaliyA, maNusse, maNussAvaliyA, mahise, mahisAvaliyA ' he bhadanta / cAhe kacchapa ho, yA kacchapoMkA samUha ho, godhA - sarIsRpavizeSa ho, yA godhAoM kA samUha ho, gAya ho yA gAyoMkA samUha ho, manuSya ho yA manuSyoM kA samUha ho, mahiSa mai nA ho yA mahiSoMkA samudAya ho koI bhI kyoM na hA yadi koI prANI una kUrma se lekara mahiSAvalikA taka ke jIvoM ke do TukaDe kara detA hai, yA tIna TukaDe kara detA hai yA saMkhyAta TukaDe kara detA hai to aisI sthiti meM kyA 'chinnANaM je aMtarA te viNaM tehiM jIvapa' No iNaTThe samaTThe pIDA utpanna kare che. athavA tenA kAi bhAgane kApe che ! laddanta! A vastu bharAbhara nathI azaguDe 'no khalu tattha satthaM saMkramai' vadezI para zastranI asara thatI nathI. 1 TIkA :- ahIMA jIvanA adhikAra cAle che. teTalA mATe trakAre tenI acchedyatAnuM nirUpaNa karyuM che. AmAM gautamasvAmIe prabhune evuM pUchyuM che ke 'aid kumme, kummA liyA, gohA, gohAvaliyA, goNA, goNAvaliyA, maNusse, massA liyA, mahise, mahisAvaliyA' De lahanta ! thADe ayamo hoya } ayamAnA samUha hAya, gAtrA sarIsRpa-sajAti vizeSa hAya ke geASAonA samUha hoya, gAya hAya ke gAyanA samUha hAya, manuSya hoya ke manuSyane! samUha hAya, bheMsa hAya ke bheMsanA samUha hAya teone jo kASTha prANI temanA me yA traNa TukaDA kare agara seMkaDA zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 557 6 , prameyacandrikA TIkA za. 8u. 3 sU. 2 jIvAcchedyatAnirUpaNam eteSAM khalu kUrmAdimahiSAvalikAparyantAnAm dvidhA vA, tridhA vA saMkhyAtadhApi vA cchinnAnAM khaNDitAnAM yat antarAlAni tAnyapi antarAlAni khalu taiH jIvamadezaiH spRSTAni kim ? bhagavAnAha - haMtA, kuDA he gautama! hanta, satyam, kUrmAdInAM zatadhAcchinnAnAm tadantaraM jIvapradezaiH spRSTaM vartate ityarthaH, gautamaH pRcchati - 'purise NaM bhaMte! te aMtare hattheNa vA, pAyeNa vA aMguliyAe bA, salAgAe vA' he bhadanta ! puruSaH khalu anyatamaH kathit tadantaraM hastena vA pAdena vA aGgulikayA vA, zalAkayA vA lohAdiracitayA, 'kaTTeNa vA, kiliMceNa vA, AmusamANe vA, saMmumamANe vA, AlihamANe vA, vihimANe vA' kASThena = khadirAdidArukhaNDena vA kiliJcena vA= esehi phuDA' chinna hue una jIvoMkA jo aMtarAla kSetra hai vaha kyA una jIvoM ke jIva pradezoM se spRSTa huA mAnA jAtA hai ? pUchane kA tAtparya yaha hai ki jIva ke zarIra ke jaba koI prANI TukaDe kara DAlatA hai - taba kyA una TukaDoM ke bIca kA AkAza kSetra usa jIva ke pradezoM se spRSTa huA mAnA jAvegA kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM haMtA phuDA ' hA~, gautama ! chinna hue una 2 jIvoM kA antarAlavartI kSetra una 2 jIvoM ke pradezoM se spRSTa huA avazya sanA jAtA hai| aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate ki yadi ye Adi rUpa meM chinna hue jIvoM ke pradezoM se tadantarAlavartI kSetra yadi spRSTa huA mAnA jAtA hai to aisI sthiti meM 'purise NaM bhaMte! te aMtare hattheNa vA, pAyeNa vA aMguliyAe vA, salAgAeNa vA, kaTTe vA, kiliMceNa vA, AmusamANe vA, saMmusamANe vA, AlihamANe vA. vilihamANe vA ' yadi koI puruSa usa jIva pradeza TuDaDA kare to te sthitimA chinnANaM je aMtarA te vi NaM tehiM jIvapaesehiM phuDA ' *pAelA te venA aMtarALa kSetra che te veAnA jIvapradezane sparza kare che tema mAnI zakAya che ? pUchavAnA hetu e che ke-jIvanA zarIranA jyAre kei prANI TukaDA karI nAkhe tyAre zuM temanA TukaDAnI vacamAM-vaccenA AkAzazna trane te jIvadezathI sparza thaIne thayeluM bhanAze hai ? 3 :- 'haMtA phuDA ' DA gautama! zyAmesA te te lavonA khAzavartI kSetra te te jIveAnA pradezathI spara thayeluM avazya mAnI zakAya che. have gautama svAmI prabhune pUche che ke jo e Addhi rUpamAM chinna thayelA jIvadezAthI tenA aMtarAlamAM rahelu kSetra sparzAlu bhAnI zAya to tena sthitimAM ' puriseNaM bhaMte te aMtare hattheNavA, pAyeNa vA, aguliyAe vA, salAgAe vA, kaTTheNa vA, kiliMceNa vA, AmusamANe vA, " zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 bhagavatImatre vaMzAdikazcikayA vA, AmRzan A-ISat spRzan vA, saMmRzan samyakU vizeSeNa spRzan vA, Alikhana vA-sakRt alpaMvA saMgharSayana, vilikhan vA=bahuzo'virataM vizeSato vA saMgharSa yana 'annayareNa vA tikkhega satthajAeNaM Achi damANevA, vicchidamANe vA' antareNa ekena vA tIkSNen tIkSNadhAreNa zastra jAtena zastrasamUhena A-Ipat sakRd vA chindana, vicchindan-vizeSeNa nitarAm asakRd vA chindan 'agaNikAeNaM vA samoDahamANe tesiM jIvapaesANaM kiMci AbAhaM vA, vivAhaM vA, uppAyai, chavicchedaM vA karei ?' agnikAyena vA, samupadahan dagdhIkurvan teSAM jIvapradezAnAM kizcid A-ISad bAdhAm, vivAdhAm atyantapIDAm vA utpAdayati ? chavicchedaM vA-kAntinAzam avayavaspRSTa antarAla ko hAthase, vA paira se, yA aMguliyoMse, yA lohanirmita zalAIse, yA kisI kASThakI lakaDIse lAThIse, yA vAMsa Adi kI paMcase thoDe rUpa meM sparza karatA hai, yA jyAdArUpa meM sparza karatA hai, yA thoDe bahutarUpameM bAra 2 sparza karatA hai yA khUba jora 2 se ragaDatA hai yA ' yA annayareNaM tikkheNaM, satthajAeNaM acchidamANe' kisI eka tIkSNa dhAravAle zastra samUhase usa antarAlako thoDese rUpa meM yA bAra 2 rUpa meM khodatA hai yA chedatA hai, yA 'agaNikAeNaM vA samoDahamANe' agni jalAkara 'usa antarAlavartI kSetrako dagdha (jalAyA) karatA hai to kyA una jIvapradezoMko ina saba nimittoM se usake dvArA kiMci AvAhaM vA, vibAhaM vA upAyai, chavicchedaMvA karei' thoDI yA bahuta pIDA hotI hai - yA jovoMkI kAnti kA nAza yA avayavoMkA vidhvaMsa hotA hai ? pUchanekA abhiprAya aisA hai ki samusamANe vA, AlihamANe vA, vilihamANe vAle puruSa praziyA pazaelA aMtarAyane hAthathI, agara pagathI ke AMgaLIthI, athavA leDhAnI saLIthI agara kAsTathI lAkaDIthI agara vAMsanI saLIthI, cheDA rUpathI agara jAjArUpathI sparza kare che. agara thaDA keghaNa rUpathI vAraMvAra sparza kare che. agara khUba jora jorathI ghalele athavA 'anayareNaM tikkheNaM satyajAeNa acchidamANe ' Naa dhAravALA zastra samUhathI te aMtarAlane thoDA rUthI agara vAraMvAra khede ke chedana kare ke 'agaNikAyeNaM vA samoDahamANe' mani sagAvAne te atarAsata kSetrane mANe to zuta prazane 24 tamAma nibhittAthA tenA 62 // 'kiMci AvAhaM vA vivAhaM vA uppAyai, chavicchedaM vA karei ' thAharI 22 tAthAya cha ? bhAra jIvonI krAMtine nAza agara avayavone nAza thAya che. pUchavAne bhAva e che ke je te zrI. bhagavatI sUtra : Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. u. 3 sR. 3 ratnaprabhAdipRthivInirUpaNam 559 farji ar karoti kim bhagavAnAha - No iTTe samaTThe, No khalu tatha satthaM saMkaas' he gautama! nAyamarthaH samarthaH, jIvapradezasya kenApi zastreNa chedanAsaMbhavAt, agnyAdinA dAhAsaMbhavAcca, no khalu na vA tatra jIvapradezeSu zastra saMkrAmati, na tatra zastrasya gatiH saMbhavati, jIvapradezAnAm acchedyatvAt adAhyatvAcca || sU0 2 // ratnaprabhAdipRthivIvaktavyatA mUlam - kai NaM bhaMte! puDhavIo paNNattAo ? goyamA ! aTu puDhavIo paNNattAo, taM jahA rayaNappabhA, jAva ahesattamA, IsIpa bhArA imA NaM bhaMte! rayaNappabhA puDhavI, kiM carimA, acarimA ? carimapayaM niravasesaM bhANiyAM, jAva vemANiyA NaM bhaMte ! phAsacarimeNaM kiM carimA, acarimA ? goyamA ! carimAvi / acAramA vi| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti" // sU03 // aTTamasayassa tIo uddesso samato yadi vaha antarAla kSetra yadi jIva pradezoM se spRSTa huA mAnA jAtA hai to phira isa avasthA meM una antarAla vartI jIva pradezoMko pUrvokta kAraNa kalApoMse kyA thoDI yA bahuta pIDA hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- ' No iNaTThe samaTThe ' he gautama! vaha artha samartha nahIM hai kyoM ki ' No khalu tattha satthaM saMkramai' una jIvapradezoM para zastra kA kucha bhI asara nahIM hotA hai / arthAt pUrvokta kAraNakalApoM se jIvapradezoM kA chedana Adi nahIM hotA hai / mUrtakA amRta jIvapradezoM para thoDA sA bhI prabhAva nahIM paDatA hai yahI bAta na tatra zastragatiH saMbhavati jIvapradezAnAM adA hyatvAt acchedyatvAt ' ina paMktiyodvArA samajhAI gaI hai | sU0 2 / aMtarAla kSetra je jIva pradezathI spaza thayelA mAnavAmAM Ave te pachI te avasthAmAM te aMtarAlavatI jIvapradezAne pUrvAMkata kAraNeAyI zu thADI ke jAjI pIDA thAya che. uttara :- ' No iNa samaTThe ' te pramANe kahevuM te khareAkhara nathI. kemake 'No khalu tattha satyaM saMkamai' te va pradeza para zastranI 44 asara thatI nathI. arthAta pahelAnA kAraNeAthI jIva pradezanuM chedanAdi thaI zakatuM nathI. pUnuM apU jIvapradezA para thADe paNa prabhAva paDatA nathI eja vAta ' na tatra zastra gatiH saMbhavati jIvapradezAnAm adAhyatvAt, acchedyatvAt ye paMktiyoM dvArA samannavavA AvI che. sa // 2 // zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 bhagavatImatre ___ chAyA- kati khalu bhadanta ! pRthivyaH prajJaptAH ? gautama ? aSTa pRthivyaH prajJaptAH, tadyathA ratnaprabhA, yAvat adhaHsaptamI, ISatpAgabhArA / iyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhApRthivI kiM caramA, acaramA ? caramapadaM niravazeSaM bhaNitavyam yAvat vaimAnikAH gvalu bhadanta ? sparzacarameNa kiM caramAH, acaramAH ? gautama ! caramA api, acaramA api, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ? iti ||suu0 3 // aSTamazatakasya tRtIyodezakaH samAptaH ratnaprabhAdi pRthivIvaktavyatAkai NaM bhaMte ! puDhavIo' ityAdi / matrArtha -(kaha NaM bhaMte ! puDhavIo paNNattoo) he bhadanta ! pRthiviyAM kitanI kahI gaI haiM ? (goyamA) he gautama ! (aTTha puDhavIo paNNattAo) pRthiviyAM ATha kahI gaI haiN| (taM jahA) jo isa prakAra se haiN| (rayaNappabhA jAva ahe sattamA - IsI panbhArA) ratnaprabhA pRthivI yAvat tamastamA pRthivI ora AThavIM iSatmArabhArApRthivI (imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI ki carimA, acarimA) he bhadanta ! yaha ratnaprabhA pRthivI kyA carama hai, yA acarama hai ? (carimapayaM niravasesaM bhANiyavvaM) he gautama ! yahAM para prajJApanA sUtrakA saba caramapada kaha denA caahiye| (jAva vemANiyANaM bhaMte ! phAsacarimeNaM kiMcarimA acarimA) he bhadanta yAvat vaimAnika deva caraNasparza dvArA kyA carama hai yA acarama hai ? (goyamA) he gautama ! (caramA vi acarimA vi) yAvat vaimAnika deva ratnaprabhAdi pRthvInuM nirUpaNa. 'kai NaM bhaMte puDhavIo' yA. sUtha :- 'kai NaM bhaMte puDhavIo paNNattAo' he maravAn pRthvImAkSI hI cha ? 'goyamA' 3 gautama ! 'aTTa puDhavIo paNNattAo' pRthvI se| 2418 useii che. ' taM jahA' 2 mA pramANe hai. 'rayaNappabhA jAva ahe sattamA IsI pabbhArA' 2tnamA pRthvI-yAta-tamaratamA pRthvI sane bhI SatAmA pRthvI 'imANaM bhaMte ! 'rayaNappabhA puDhavI kiM carimA acarimA' magavAna ! 2nA pRthvI zu yama cha , bhayarama cha ? ' carimaparA niravasesaM bhANiyavvaM gautama! mahImA prjnyaapn| sUtrAnuM samuchetu 56 hahd. 'jAva vamANiyANaM bhaMte phAsacarimeNaM ki carimA acarimA' bhagavAn ! ya.vat - omAni 1 22bha25 vA zu 22ma ayama cha ? 'goyamA ' gautama ! ' acarimA vi carimA vi' zrI. bhagavatI sUtra : Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 3 sU. 3 ratnaprabhAdipRthivInirUpaNam : TIkA - kUrmAdijIvAdhikArAt tadutpattikSetrasya ratnaprabhAdezcaramAcaramavibhAga vaktavyatAmAha - 'kaha NaM bhaMte' ityAdi / ' kai NaM bhaMte! puDhavIo, paNNattAo' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! kati kiyatyaH khalu pRthivyaH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! aTTha puDhavIo paNNanAo' he gautama ! aSTa pRthivyaH prajJazAH 'taMjahA - rayaNa pabhA jAva AhesattamA, IsIpavbhArA' tadyathA 1 ranaprabhA, yAvat - 2 zarkarA prabhA, 3 vAlukAprabhA 4 paGkaprabhA 5 dhUmaprabhA, 6 tamaH prabhA 7 tamastamaH prabhA adhaHsaptamI, 8 ItprAgbhArA - middhazilA / gautamaH pRcchati - 'imANaM bhaMte ! carama bhI hai aura acarimA bhI hai| (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ) he bhagavan ! jaisA Apane kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai-he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA saba sarvathA satya hI hai / isa prakAra kaha kara, gautama yAvat apane sthAnapara virAjamAna ho gaye / TIkArtha - kUrmAdi jIvoMke adhikAra se inakI utpatti ke kSetra rUpa ratnaprabhA Adi ke carama acarama Adi vibhAga kI vaktavyatA ko yahAM sUtrakAra kahate haiM - isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'kaiNaM bhaMte! puDhavIo paNNattAo' he bhadanta ! pRthiviyAM kitanI kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'gomA' he gautama! 'aTTa puDhavIo paNNattAo' pRthiviyAM ATha kahI gaI haiN| taM jahA ' jo isa prakAra se haiM- ' rayaNappabhA jAva ahe sattamA 1 ratnaprabhA, 2 zakarAprabhA, 3 vAlukAprabhA, 4 paGkaprabhA 5 dhUmaprabhA, 6 tamaH prabhA, aura sAtavIM tamastamAprabhA tathA AThavIM ' IsIpanbhArA ' ISatprAga bhArA- siddhazilA / yAvat - vaimAnimdeva zarabha pazu che ane ayarama pazu he 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti' he bhagavAna! Ape je kahyuM che te sarvathA satya che. he bhagavAn tamArA dvArA karAela saghaLuM kathana satya ja che e pramANe kahIne gautama svAmI yAtra-peAtAnA sthAnapara mirAjamAna thaI gayA. 561 'kaiNaM bhaMte f TIDArtha :- kurmAnta jIvAnA adhikArathI temanI utpattinA kSetrarUpa ratnaprabhA vyAhinA zarama anyarabha Adi vibhAjanuM nizyA 42 42 che puDhavIo paNNattAo' he bhagavAn pRthvI the| usI uhI he gautama! ' aTTa puDhavIo paNNattAo' pRthvI je A pramANe che. rayaNappabhA jAva ahe che " ? uttara :- goyamA AI usI che. 'taM jahA ' sattamA 1. 2tnaprabhA, 2. zAza 6 alA, 3. vAluma alA, 4. paMalA tha. dhUbhalA, 6, bhagalA, 7. tabhastabhA pralA, zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 bhagavatIsUtre rayaNappabhA puDhavI kiM 1 carimA 2 acarimA, caramapayaM niravasesa bhANiyanvaM' he bhadanta ! iyaM khalu ratnaprabhA pRthivI kiM caramA-bhAntavartinI, kiMza acaramA madhyavartinI ? bhagavAnAha-caramapada niravazeSa bhaNitavyam, atra prajJApanAyAH dazamaM caramapadaM sarva vaktavyam tasyAyamAzaya carama nAma prAntaparyantavati taccedaM caramatvam sApekSam-'uktaJca 'anyadravyApekSayA idaM carama dravyam' iti vyapadizyate, yathA pUrvazarIrApekSayA ida caramaM azarIramiti vyapadezo bhavati, evam carai nAma amAntaM madhyavarti, tadapyetat acaramatvaM sApekSam, uktazca-anyadravyApekSayA idam acaramaM dravyam iti vyavahiyate, 'yathA-antya aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'rayaNappabhA puDhavI kiM carimA acarimA, niravasesaM bhANiyavvaM' he bhadanta ! yaha ratnaprabhA pRthivI kyA carama - prAntavatinI hai ki acarama - madhyavittanI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- he bhadanta ! yahA~ para prajJApanAkA dazavAM caramapad sampUrNa kahanA caahiye| usakA yaha Azaya hai- prAntavatIkA nAma carama hai-yaha caramatA mApekSa hotI hai, kahA bhI hai- 'anya dravyApekSayA idaM caramaM dravyaM' anya dravyakI apekSA se hI yaha caramadravya hai- aisA kahA jAtA hai- jaise pUrva zarIrakI apekSA yaha carama zarIra hai esA kahA jAtA hai. isI taraha acarama yaha nAma aprAnta madhyavartIkA hai| yaha acaramapana bhI sApekSa hotA hai| kahAbhI hai'anya dravyApekSayA idaM acaramaM dravyam ' anya dravyakI apekSAse hI yaha dravya acarama dravya hai aisA kahA jAtA hai| jaise anya zarIra ko apekSA se yaha madhya zarIra hai esA kahA jAtA hai| tathA- ca pramA 8 vatmAmA-siddhazivA. prazna :- 'rayaNappabhA puDhavI kiM carinA acarimA niravase bhANiya' he mahAna! manamA / zu 12-prAMtAna cha / acarama-madhyavartinI che? uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama ! ahIM A prajJApanA sUtranA dazamA caraNa padanuM samagra kathana samajI levuM. kahevAno hetu e che ke prAMtavatinuM nAma ya25 cha 2 // 22 / / sApekSa saya che. yuM 55 cha. ' anya dravyApekSayA idam caramaM dravyaM ' bhIkana dravyanI apekSAyI04 mA yama dravya cha / hevAya che. sama pUrva zarIranI apekSAthI A carama zarIra che ema kahevAya che. e ja rIte acarama e nAma aprAMtamadhyavatI nuM che A acaramava acaramapaNuM paNa sApekSa hoya che. kahyuM paNa che. 'anyApekSayA iMdaM acaramaM dravyaM anya vyanI apekSAthI mA dra0ya bhayarama kahevAya che jema anya zarIranI apekSAthI A madhya zarIra che tevuM kahevAya che. tevIja zrI. bhagavatI sUtra : Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.3 sU. 3 ratnaprabhAdipRthivInirUpaNam 563 zarIrapekSayA madhyazarIram' iti vyavahAro bhavati, tathA ca ratnaprabhApRthivIsambandhe ekavacanAntabahuvacanAntacaramAcaramaviSayakAzcatvAraH praznAH, caramAntapradezA-cara mAntapradezayozca dvau paznI, iti sarveSaT praznAH tatra ekavacanAntacaramAcaramapadadvayapraznadvayaM mUle pradarzitameva, atha bahuvacanAntaM zeSapadacatuSTayapraznacatuSkamevaM bodhyam- 'carimAiM 3, acarimAiM 4, carimaMtapaesA 5, acAramaMtapaesA 5 goyamA ! imANaM rayaNappabhApuDhavI no carimA, 1, no acarimA 2 no carimAiM 3, no acarimAiM 4, no carimaMtapaesA 5 no acarimaMtapaesA, 6 niyamA acarimaM, caramANi ya, carimaMtapaesA ya acarimaMtapaesA ra' ityAdi / ki caramAH, acaramAH, caramAntapradezAH, acaramAnta pradezAH ? ratnaprabhA pRthivI ke sambandha meM ekavacanAnta bahuvacanAnta carama acamma viSayaka cAra prazna aura caramAnta pradeza evaM acaramAnta pradeza saMbaMdhI do prazna isa prakAra saba 6 prazna hote haiN| inameM eka bacanAnta carama aura acarama ina do pada saMbaMdhI do prazna to mUla meM dikhAhI diye gaye haiN| bAkI bahuvacanAnta cAra padoM ke cAra prazna isa prakAra se haiM-carimAiM acarimAiM carimaMtapaesA acarimaMtapaesA? goyamA ! imANaM rayaNappabhA puDhavI nocarimA noacarimA, no carimAiM, no acarimAiM no carimaMtapaemA. noacarimaMtapaesA, niyamA acarimaM carimANiya carimaMtapaesA, ya acarimaMta paesA ya ityAdi-isakA tAtparya yaha hai ki- gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI kyA prAntavartinI hai ? yA apAntavartinI - madhyavartinI hai ? yA yaha ratnaprabhA pRthivI rIte ratnaprabhA pRthvInA saMbaMdhamAM eka vacanAnta bahu vacanAnta, carama, acarama, viSayane cAra prazna ane aramAnta pradeza ane acaramAta pradeza saMbaMdhI be prazna e rIte cha prazno thAya che. temAM eka vacanAH carama ane acaraNa e be pada saMbaMdhI be prazna to mULathI ja kahevAmAM AvyA che. bAkI bahuvacanAH cAra padonA cAra prazna A prabhArI. 'cArimAiM acarimAiM carimaMtapaesA acammiMtapaesA? goyamA imANaM rayaNappabhA puDhavI nocarimA noacarimA naucarimAiM noacarimAiM nocarimaMtapaesA noacaritamaMtapaesA niyamA acarimaM carimANiya carimaMtapaesA ya acarimaMtapaesA ya ityAdi ' tenu tAtparya ko cha : gautama svAmI prasune evuM pUchyuM ke he bhagavAna ! ranaybhA pRthvI zuM prAMtavatInI che ke aprAMtavatanImadhya vatanI che? agara A ratnaprabhA pRthvI caramAnta pradezavALI che ke acaramAnta zrI. bhagavatI sUtra : Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre gautama ! iyaM khalu ratnapabhApRthivI no caramA, no acaramA, no caranAntapadezAH, no acaramAntapradezAH, kintu niyamAt acaramam , caramANi caM caramAntamadezAca, acaramAntamadezAzva, tatra caramANyevAntarvatitvAt antAzcaramAntAsteSAM pradezAstathA caramAntapradezAH, evam acaramam evAnto vibhAgo'caramAntastasya pradezA avaramAntapadezAH, bhagavato 'no caramA'-ityAdhuttarasyAyamAzayaH- yadi ratnaprabhAyA madhye'nyA pRthivIsyAttadA tasyAzcaramatvaM vaktuM pAyeM tApi, kintu nAnyA pRthivI tanmadhyavartinI vartate ato na caramA ratnaprabhA, caramatvasya sApekSatayA atrApekSaNIyAntarAbhAvAt, evaM yadi ratnaprabhAyA bAhyato'nyA pRthivI syAt tadA tadapekSayA ratnaprabhAyA acaramattvaM vaktuM pAyeM tApi kintu nAnyA bahirasti ato'caramApi ratnaprabhA na bhavitumarhati, tathA ca ratnaprabhA na pazcimA, nApi madhyamA iti bhAvaH, caramAnta pradezoMvAlI hai ? yA acaramAnta pradezoMvAlI hai ? isa prakAra cAra bahuvacanAnta caramAcaramapada viSayaka prazna haiN| so ina praznoMkA uttara prabhu ne aisA diyA hai ki gautama ! yaha ratnaprabhA pRthivI na prAntavartinI hai aura na aprAnta madhyavartinI hai| kyoM ki ratnaprabhA pRthivI ke madhya meM yadi anya pRthivI hotI to usameM caramatA kahI bhI jA sakatI thI, parantu esI bAta to hai nahIM- kyoM ki usake madhya meM aura koI dUsarI pRthivI nahIM hai| isaliye ratnaprabhA pRthivI meM caramatA nahIM AtI hai| kyoM ki caramatA yaha dharma sApekSa hotA hai| apekSaNIya ke abhAva meM caramatA usameM nahIM mAnI jAtI hai| isI taraha se yadi ratnaprabhA pRthivI ke bAhara kI ora anya koI pRthivI hotI to umakI apekSA vaha ratnamabhA pRthivI madhyavartinI kahalAtI-kintu usake pahile aura usake bAdameM pradezavALI che. A rIte cAra bahuvacanAnta caramAM carama pada viSayaka prazna karyA che, te praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama! A ratnaprabhA pRthvI prAMtavatInI nathI. ane aprAMtavatInI-madhyama vatanI paNa nathI. kemake ratnaprabhA pRthvInI madhyamAM je anya pRthvI hoya te temAM caramatA karI zakAya che. paraMtu evI vAta nathI kemake tenI madhyamAM bIjI kaI pRthvI nathI. eTalA mATe ratnaprabhA pRthvImAM caramatA saMbhavatI nadI kAraNake caramatA e dharma sApekSa hoya che. apekSaNayanA abhAvamAM caramatA temAM mAnI zakAya nahIM eja rIte je ratnaprabhA pRthvInI bahAranI tarapha bIjI kaI pRthvI hiya te te apekSAe te ratnaprabhA pRthvI te madhyavatInI kahevAtuM kiMtu tenI pahelAM ke zrI. bhagavatI sUtra : Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 3 mU. 3 ratnaprabhAdi pRthivInirUpaNam 565 evaM yadA tasyAzcaramavyapadezo na saMbhavati, tadA 'caramANi' iti bahuvacanAntavyapadezasya kA kathA, tathaiva 'acaramANi' iti vyapadezasyApi kathA dUre AstAm, tathA caramatvasya acaramatvasya cAbhAvena tatpadezakalpanAyA apyabhAva evetyabhimAyeNAha-no caramAntapradezA no vA acaramAntapradezA, ratnaprabhA pRthivI ityAzayaH, kintu niyamAt niyamataH acaramaJca, caramANi ca bhavitumarhanti, tathAhi yadyapi vastugatyA uktayuktaH ratnaprabhAyAH caramAcaramatvaM na saMbhanati tathApi ziSyajanAnugrahAya yadi ratnaprabhAyAH pRthivyA asaMkhyAtapradezAvanADhatayA anekAvayavavivakSA kriyate tadA ratnapabhAyAH prAntabhAgAvasthitakhaNDAnAmanekatvena vivakSayA 'caramANi' tAni prAntabhAgavaNDAni iti bahuvacanAntatayA vyapadeSTu zakyate, tatpAntabhAga-pIche-koI dUsaro pRthivI hai nahIM- ataH yaha acaramA- madhyavartinI bhI nahIM kahI jA sakatI / isa taraha yaha na prAntavartinI hai aura na madhyavartinI hai| ataH jaba isameM ekavacanarUpa caramatAkA vyapadeza nahIM bana sakatA hai to phira 'caramANi'aise bahuvacanAnta caramapadakA prayoga bhI yahAM kaise bana sakatA hai| arthAt nahIM bana sakatA hai| caramatA acaramatAke abhAvase tatpradeza kalpanA kA bhI arthAt caramAcaramajanya vibhAgakA bhI abhAva vahAM AjAtA hai. isI abhiprAyako lekara 'no carasAntapradezAH no vA acaramAntapradezAH' aisA kahA haibahuvacanako apekSAse ratnaprabhApRthivI na caramAnta pradezarUpa hai.aura na acaramAnta pradezarUpa hai| kintu jaba usameM asaMkhyAta pradezAva gADhatA mAnI jAtI hai- naba asaMkhyAta pradezoMmeM usakI sthiti honese vahAM aneka avayavoMkI vivakSA ho jAtI hai- isaliye 'niyamAt tenI pachIthI bIjI kaI prathvI nathI teTalA mATe tene acaramA-madhyavatInI paNa kahI zakAya nahI. e rIte te prAMtavatInI nathI ane madhyavartInI nathI. ethI temAM eka kyana35 yaramatAnA vyapadeza manatA nathI to pachI 'caramANi' mevA marDa vacanAH carama padane prayoga paNa kevI rIte banI zake arthAta banI zakato nathI. caramatA acaramatAnA abhAvamAM tata pradeza kalpanAne paNa arthAta caramAM carama janya vibhAganA 51 abhAva mAvI taya che. ye abhiprAyane ne 'no caramAnta pradezA no acaramAnta pradezA' sema prayuche. mahuvayananI apekSA ratnaprabhA pRthvI 22bhAnta pradezarUpa nathI ane aramAnta pradezarUpa paNa nathI. kiMtu jyAre temAM asaMkhyAta pradezavagADhatA mAnavAmAM Ave che tyAre asaMkhyAta pradezAvagADha hovAthI arthAta AkAzanA asaMkhyAta pradezomAM tenI pradezamAM tenI sthiti hovAthI tyAM aneka avayanI vivikSA zrI. bhagavatI sUtra : Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 vyavasthita tadadhyAsita kSetrakhaNDAnAM tathAvidhaviziSTaikaSahiNAmayuktatvAt, atha ca tanmadhyavartino mahataH kSetrakhaNDasya ekatvena vivakSayA caramam' tata ratnaprabhAkrAntaM madhyavarti kSetrakhaNDam iti ekavacanAntatayA vyapadezo bhavitumarhati ratnaprabhAyAzca pRthivyAstadubhaya samudAyarUpatvAt, anyathA tadabhAvaprasaGgAt, pradezavivakSAparikalpanayA tu caramAnta pradezAH, acaramAnta pradezotha bhavitu marhanti, tathAhi - ratnaprasAyAye bAhyakhaNDa pradezAste caramAntapradezAH ye ca ratnaprabhAyAH madhyakhaNDa pradezAste'caramAnta pradeza iti vyapadeSTuM pAryate, ityanena ekAntavAda nirasanapradhAnena yathoktaacaramaM, caramANi ca bhavitumarhati' vaha ratnaprabhApRthivI acaramarUpa, bahuvacanAnta caramarUpa, caramAnta pradezarUpa aura accaramAnta pradezarUpa kahI jA sakatI hai / tAtparya aisA hai ki raprabhAke prAnta bhAga meM avasthita khaMDomeM jaba anekatvakI vivakSA kI jAtI hai, taba vahAM para 'caramANi' aise bahuvacanakA prayoga ho sakatA hai tathA madhyabhAga aff khaMDa jaba ekarUpase vivakSita hotA hai, taba vahAM ekavacanarUpa 'acarama' aise padakA prayoga ho sakatA hai / tathA pradezadRSTikI vivakSA se caramAnta pradeza aura acaramAnta pradezarUpase bhI vaha kahI jA sakatI hai / tAtparya kahanekA yahI hai ki ratnaprabhA pRthivIke pahile aura bAda meM koI dUsarI pRthivI vagairaha cIja nahIM hai / isaliye na vaha usakI apekSA carama kahI jA sakatI hai aura na acarama kahI jA sakatI hai / jaba usameM carama aura acaramakA vyavahAra nahIM hotA hai to vaha phira caramAnta pradezarUpa aura acaramAnta pradezarUpa bhI W bhagavatImutre thaSTha laya che. bheTalA bhATe 'niyamAt acaramaM caramANi ca bhavitumarhati ' te ratnaprabhA pRthvI acaramarUpa mahuvacanAnA caramarUpa caramAnta pradezarUpa ane acaramAnta pradezarUpa kahI zakAya che. kahevAnA hetu e che ke ratnaprabhAnA prAMtabhAgamAM rahelA khaDAmAM mane'tvanI vivikSA rAya che tyAre tyAM 'caramANi' mev| mahuvayanavAno prayoga tharma jAya che. madhyabhAgavati khaMDa jyAre ekarUpathI vikSita hAya tyAre tyAM eka vacanarUpa 'acarama' mevA pahanA prayoga usI zAya che tathA adezadRSTinI vivakSAyI yasmAnta pradeza ane acaramAnta pradezarUpathI paNa tene kahI zakAya che. tenuM tA` e che ke ratnaprabhA pRthvInI pahelAM ane pachIthI kAi bIjI pRthvI vigere cIja nathI. eTale te tenI apekSAe carama kahI zakAya nahIM. ane acarama paNa kahI zakAya nahIM" jyAre temAM carma ane acaramane vahevAra nathI thatA te pachI cazmAnta pradezarUpa ane zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u3. su. 3 ratnaprabhAdipRthivInirUpaNam 567 nirvacanarUpAnekAntanAdena avayavAvayavirUpaM, tayozca bhedAbhedaH, iti vijayate anekAntavAdaH, atha prajJApanAyAstadavadhimAha - 'jAva-vemANiyA NaM bhaMte ! phAsacarimeNaM kiM carimA, acarimA ? goyamA ! carimA vi, acarimA vi' nahIM kaho jA sakatI hai parantu aisI mAnyatA ekAntataH nahI~ haikyoMki vaha ratnaprabhApRthivI lokAkAzake asaMkhyAta pradezomeM avagADha hai. ataH isa apekSA usameM caramabhAgAvasthita khaMDoMjI anekatAse 'caramANi' isa bahuvacanAnta carama zabdakA vyapadeza ho sakatA hai. tathA jo AkAzapradeza una prAntabhAgoMmeM avasthita haiM ve tathAvidha eka pariNAmarUpase yukta haiM-isa liye tanmadhyavartI kSetrakhaNDameM ekatA hone se vaha 'acarama' aise eka vacanAnta zabdase bhI kahI jA sakatI hai| casmAnta pradezarUpa aura acaramAnta pradezarUpa vaha pradezoM kI vivakSAkI parikalpanAse ho jAtI hai| ratnaprabhApRthivIke jo bAhya khaNDake pradeza haiM ve caramAnta pradeza haiM aura jo madhyakhaMDake pradeza haiM ve acaramAnta pradeza haiM / isa ekAntavAdakI nimsanatA batAnevAle aura yathArtha arthakI prarUpaNA karanevAle anekAntaH vAdase yaha bAta puSTa kI gaI hai ki ratnaprabhApAthavImeM aura usake avayavoMmeM kacit avayavAvayavI rUpatA hai aura kathaMcit bhedAbheda. rUpatA hai / isa tarahake kathanase yahA~ anekAntavAdako vijayazIla prakaTa kiyA gayA hai| aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiNacaramAnta pradezarUpa kahI zakAya nahIM paNa evI mAnyatA ekAntata; nathI. kemake te ratnaprabhA pRthvI kAkAsanA asaMkhyAta pradezomAM avagAhana kare che. eTalA mATe te apekSA tamA yamalAgAvasthita pAnI tAthI 'caramANi' sevA avayananA zabdane vyapadeza karI zakAya che. tathA je AkAza pradeza te prAMta bhAgomAM rahelA che te prakAranA eka pariNAmarUpathI yukata che. eTale tanmadhyavatI kSetra khaMDamAM ekatA hovAthI te acarama' sevA se kyAnta zamayI 5 hI saya . yamAnta pradeza35 ane. acaramAnta pradezarUpe te pradezonI vivikSAnI parikalpanAthI kalpI zakAya che. ratnaprabhA pRthvInA je bAhya khaMDanA pradeza che. te caramAnta pradeza che ane je madhyakhaMDanA pradeza che. te acaramAnta pradeza che. A ekAMtavAdanI nirasatA batAvavAvALA ane yathArtha arthanI prarUpaNA-karavAvALA anekAnta vAdathI A vAta puSTa karavAmAM AvI che. ke ratanaprabhA pRthvImAM ane tenA avayamAM kaI rIte avayavAvayavI rUpatA che ane kaI rIte bhedabheda rUpatA che e rAtanA kathanathI ahIA anekAnta vAdane vijayazIla pragaTa karavAmAM AvyuM che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 bhagavatIsUtre he bhadanta ! yAvata- pRthivIkAyikAyekendriya dvIndriya trIndriya caturindriya paJcendriyatiryagyonika-manuSya-bhavanapati-vAnavyantara jyotiSika vaimAnikAH khalu sparzacara meNa ki caramAH prAntavartinaH ? kiMvA acaramAH madhyavartino vartante ? bhagavAnAha- he gautama! pRthivIkAyikAdiyAvad vaimAnikAH caramAH prAntavartino'pi, acaramAH madhyavartino'pi vyadizyante, tathAhiye tAvat vaimAnikapavasaM bhavanaM sparza na lapsyante, punastatrAnutpAdena muktigamanAtaM vaimAnikAH sparzacarameNa 'caramAH' iti vyAhiyante, yatu vaimAnikabhavasaMbhavaM 'jAva vemANiyA NaM bhaMte ! phAsacarimeNaM kiM carimA acarimA ? goyamA ! carimA vi acarimA vi' he bhadanta ! yAvat pRthivIkAyika Adi ekendriya jIva, dvIndriya jIva, trIndriya jIva, caturindriya jIva, paJcendriya tiryagyonika jIva, manuSya, bhavanapatideva, vAnavyantaradeva, jyotiSikadeva, aura vaimAnikadeva ye sparzacaramase mAntavartI haiM ? yA madhyavartI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- he gautama! pRthivIkAyika ekendriya jIvase lekara vaimAnikadeva taka saba jova carama-prAntavartI bhI haiM aura acarama madhyavartI bhI haiM / jo vaimAnikadeva vaimAnika bhava saMbaMdhI sparzanako pAyeMge aura phira vahAM para anutpAdase mukti gamana kareMge ve vaimAnikadeva sparzacaramase 'carama' isa rUpase vyavahRta kiye jAte haiM / jo vaimAnikadeva vaimAnika bhava saMbaMdhI sparzako prApta kareMge ve vaimAnikadeva 'acarama' isa rUpase vyavahRta kiye jAte haiN| UPA :- 'jAva vemANiyANaM bhaMte phAsacarimeNaM ki carimA acarimA ? goyamA carimA vi acarimAvi' mahanta ! pRthvI4Ayi4 mA mendriya 71, handriya 4, trindriya jIva, caturindriya jIva, paMcendriya tiryaMca yonI jIva, manuSya, bhavanapati deva, vAnayaMtara deva, tiSika deva, ane vaimAnika deva, e sparzacaramathI prAMtavatI che ke madhyavatI che? uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama pRthvIkAyika ekendriya jIvathI laIne maimAnika deva parvatanA saghaLA jIvo carama-prAMtavatI paNa che. ane acarama-madhyavatI che. je vaimAnika deva kaumAnika bhava saMbaMdhI sparzane pAmaze ane pachI tyAM anutpAdathI bhuti gamana 422. te mAni 1 25zayamayI 'carama' se 350ii vyvhaaraa|| karavAmAM AvyA che. ane je vaimAnika deva gaumAnika bhava saMbaMdhI sparzane prApta karaze. a bhAnita va 'acarama' se 35yI vyavahArANA 42 // 5 // cha. matamA bhagavAnanA zrI. bhagavatI sUtra: Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 3 sU. 3 ratnaprabhAdipRthivInirUpaNam 569 sparza punarlapsyante te vaimAnikAH 'acaramAH' iti vyavahiyante, ante gautamo bhagavadvAkyaM svIkurvanAha- 'sevaM bhaMte! savaM bhaMte' tti he bhadanta! tadevaM-bhagava duktaM sarva satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhagavadukta sarva satyameveti bhAvaH // 3 // iti zrI-vizvavikhyAna-jagaDhallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalita kalApAlApaka-pravizuddha-gadyapadhanaikagraMthanirmApaka-bAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati-kolhApurarAja-pradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri- jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrIbhagavatImatrasya" "prameyacandrikA"''khyAyAM vyAkhyAyAM aSTamazatakasya tRtIyoddezakaH samAptaH 8-3 aba antameM bhagavAnake vAkyako svIkAra karate hue kahate haiM 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba sarvathA satya hai / he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha sava sarvathA satya hai / isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 3 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatI' sUtrakI prameyacaMdrikA vyAkhyAke AThaveM zatakakA tRtIya uddezaka samApta 8-3 vaadhyaan| vIAra 42tA gautamasvAmI he cha 'sevaM bhaMte sevaM bhaMte timata! Ape je kahyuM che te sarvathA satya che, Ape je kahyuM che te sarvathA satya che. evuM kahI gautama svAmI pitAnA sthAna para birAjamAna thaI gayA. te sU. 3 janAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI' sUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA AThamA zatakano trIjo uddezaka rAmApta. . 8-3 zrI. bhagavatI sUtra : Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthodezakaH prArabhyate / aSTamazatakasya caturthoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam kriyApakArAH, tAzca kriyAH paJcavidhAH- kAyikI, AdhikaraNikI, prAdveSikI, pAritApanikI, prANAtipAtikIkriyAca, tAsAM bhavAntarabhedAzvaArambhikI, pArigrahikI, apratyAkhyAnikI, mAyApratyayikI, mithyAdarzanapratyayikI ca, kAyikI dvividhA anuparatakAyikI, duSpayuktakAyikI ca, AdhikaraNikI kriyApi dvividhA-saMyojanAdhikaraNikI, nivartanAdhikaraNikI ca / sarvAsAJcaalpabahutva vaktavyatAnirUpaNam / / ____ aSTama zataka kA caturtha uddezakaisa aSTama zatakake caturtha uddezakameM jo viSaya kahA gayA hai usakA vivaraNa saMkSepase isa prakAra hai- kriyA prakAra kathana / ye kriyAe~ kAyikI, AdhikaraNikI, pAdveSikI, pAritApanikI aura prANAtipAtikI isa taraha se pAMca prakAra kI hotI haiM aura avAntara bheda kitane hote haiM- ina sabakA kathana; ArambhikI, parigRhItA, apatyAkhyAnikI, mAyApratyayikI aura mithyAdarzanapratyayikIkriyAoMkA kathana kAyikI anuparatakAyikI, duSpayuktakAyikI kriyAke bhedase do prakArakI hai- aisA kathana. AdhikaraNikI kriyA saMyojanAdhikaraNa aura nirvartanAdhikaraNake bhedase do prakArakI hai aisA kathana tathA saba kriyAoMke alpa bahutvakA nirUpaNa / AThamAM zatakane ce uddezakaAThamAM zatakanA cethA uddezakamAM je viSayanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che tene TUMka sAra nIce pramANe che-kriyAnA prakAranuM kathana. kAyikI, adhikaraNikI prAdheSikI, pAritApanikI, ane prANAtipAtikI, A pramANe kriyAnA pAMca mukhya prakAranuM tathA temanA upabhedanuM kathana. AraMbhIkI, parigrahItA, apratyAkhyAnikI, mAyApratyayikI ane mithyAdarzana pratyacikI, kriyAonuM kathana. kAyikI kriyAnA nIce pramANe be bheda hoya che. (1) anuparatakAyikI ane (2) duprayuktakAyikI adhikaraNikI kriyA paNa be prakAranI heya che- (1) saMjanAdhikaraNa, ane (2) nirvatanAdhikaraNa. badhI kriyAonA ala5 bahatvanuM nirUpaNa A uddezakamAM karyuM che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 4 mR. 1 kAyikyAdikriyA nirUpaNam kAyikayAdi vaktavyatA mUlam - rAyagihe jAva evaM vayAsI-kai NaM bhaMte! kiriyAo paNNattAo ? goyamA ! paMca kiriyAo paNNattAotaMjA - kAiyA, ahigaraNiyA, evaM kiriyApayaM niravasesaM bhANiyanvaM jAva mAyAvattiyAo kiriyAo visesAhiyAo / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti // sU0 1 // chAyA - rAjagRhe yAvata - evam avAdIt kati khalu bhadanta ! kriyAH prajJaptAH ? gautama ! paJcakriyA prajJaptAH, tadyathA-- kAyikI, adhikaraNikI, evaM kriyApadaM niravazeSaM bhaNitavyam yAvat - mAyApratyayikyaH kriyAH vizeSAdhikAH, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti / / sU0 9 // kAyikI Adi vaktavyatA 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi sUtrArtha - (rAhe jAva evaM vayAsI) rAjagRhanagara meM yAvat gautamane aisA pUchA - ( ka NaM bhaMte ! kiriyAo paNNattAo) he bhadanta ! kriyAe~ kitane prakArakI kahI gaI hai ? (goyamA) he gautama! (paMca kiriyAo paNNattAo ) kriyAe~ pAMca kahI gaI haiM (taMjahA) jo isa prakAra se haiM / (kAiyA, ahigaraNiyA, evaM kiriyApadaM niravasesaM bhANiyanaM0 jAva mAyAvatiyA kiriyAo visesAhiyAo) kAyikI, AdhikaraNikIisa prakAra yahAM para prajJApanA sUtrakA kriyApad yAvat mAyApratyayikI kriyA vizeSAdhika hai yahAM taka kahanA cAhiye / ( sevaM bhaMte ! sevaM kAyakI Adi kriyAnuM vivecana rAyagihe jAva evaM vayAsI' pratyAha f 571 sutrAtha - ( rAyagihe jAva evaM vavAsI) gRha nagaramA prabhu yadhAryA ', A kathanathI zarU karIne gautame prabhune A pramANe pUchyuM, tyAM sudhInuM samasta kathana mahIM thaDAlu 42vu. ( kaiNaM bhaMte ! kiriyAo paNNattAo ? ) he lahanta / DiyAmA haiTasA aAranI uhI che ? ( goyamA ) he gautama! ( paMca kiriyAo paNNattAo ) priyA yAMya aAranI hI che. (taM jahA) te pAMca ahArI nIce pramANe - (kAiyA, ahiNaraNiyA, evaM kiriyApadaM niravasesaM bhANiyannaM jAva mAyAvattiyAo kiriyAo visesAhiyAo ) 'aya, adhiuralI ', A thanathI za3 purIne mAyApratyayikI kriyA vizeSAdhika hAya che tyAM sudhInuM prajJApanA sUtranA kriyApadanuM , zrI bhagavatI sUtra : 6 " Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre TIkA - tRtIyodezake vaimAnikAH pratipAditAH, te ca kriyAvanto bhavanti atazcaturthodeza ke kriyAvaktavyatAmAha - 'rAyagihe' ityAdi / 'rAyagihe jAva evaM vayAsI - kaNaM bhaMte ! kiriyA paNNatAo ?' rAjagRhe yAvat nagare svAmI samavasRtaH zramagaM bhagavantaM vandituM pat nirgacchati, pratigatA pat tataH zuzrUSamANo namasyan vinayena prAJjalipuTo gautamaH bhagavantam evaM vakSyamANakrameNa avAdIt - he bhadanta ! kati kiyatmakArAH khalu kriyAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! paMca kiriyAo paNNattAo' he gautama ! , 572 bhaMte! tti) he bhadanta / ApakA kathana sarvethA satya hI hai- he bhadanta ! ApakA kathana sarvathA satya hI hai- isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye / TIkArtha- tRtIya uddezaka meM vaimAnikadevoMkA pratipAdana kiyA gayA hai / ye kriyAvAle hote haiM / isa liye isa caturtha uddezaka meM kriyA saMbaMdhI vaktavyatAkA kathana sUtrakArane kiyA hai 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhanagara meM yAvat svAmI Aye- zramaNa bhagavAn ko vaMdanA karaneke liye pariSad gaI aura dharmopadeza sunakara apane 2 sthAna para calI gaI. itanemeM dharmatatvako sunaneke abhilASI gautamane prabhukI sevA karate hue donoM hAtha joDakara baDe vinaya ke sAthaunase aisA pUchA - "kaha NaM bhaMte! kiriyAo paNNattAo' he bhadanta kriyAe~ kitanI prakArakI kahIM gaI haiM / uttara meM prabhune unase aisA kahA goyamA ! he gautama paMca kiriyAo paNNattAo kriyAe~ pAMca kahI gaI haiM 'taMjahA ' jo isa taraha se haiM- 'kAiyA, samasta prazna aDa aDaeNu ( sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ) he lahanta ! yAyanuM thana sacA satya che. he bhadanta ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM che te cathAya ja che. A pramANe kahIne prabhune vaheMNA namaskAra karIne gautama svAmI peAtAne sthAne besI gayA. 1 ' , TIkA :- trIjA uddezakamAM vaimAnika devAnuM pratipAdana karavAmAM Avyu che, tee kriyAvALA hoya che. tethI A cAyA uddezakamAM sUtrakAre kriyA viSenI vakatavyatAnuM athana che. ' rAyagihe jAtra evaM vayAsI 'rAmagRha nagaramA bhahAvIra prabhu padhAryA. zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdA namarakAra karavA mATe pariSada nIkaLI. dharmopadeza sAMbhaLIne leA peAta peAtAnA sthAne cAlyA gayA. tyAra bAda dharmatatvane jANavAnI abhilASAvALA gautamasvAmIe prabhunI sevA karatAM karatAM, banne hAtha joDIne vinayapUrvamA pramANe pUchayu - ' kaiNaM bhaMte ! kiriyAo paNNattAo ? ' lahanta ! priyAmonA DeTalA prabhAra udyA ? mahAvIra anudhu - 'goyamA ! ' De gautama ! zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.4 sU. 1 kAyikyAdikriyAnirUpaNam 573 paJcavidhAH khalu kriyAH prajJaptAH 'tajahA- kAiyA, ahiMgaraNiyA, evaM kiriyApayaM niravasesaM bhANiyavvaM jAva mAyAvattiyAo kiriyAo visesAhiyAo' tadyathA kAyikI, AdhikaraNikI, evam-etena krameNa, kriyApadaM prajJApanAyA dvAviMzatitamapadaM niravazeSa sarva bhaNitavyam, tathAcokta prajJApanAyAm- 'kAiyA, ahigaraNiyA, pAosiyA, pAriyAvaNiyA, pANAivAya kiriyA' ityAdi, kAyikI, adhikaraNikI, pAdveSikI, pAritApanikI, prANAtipAtakriyA ca, ityAdi. tadavadhimAha - yAvat- mAyAphtyayikyaH kriyAH vizeSAdhikAH, tathA ca prajJApanAyA antimamUtram-'eyAsi NaM bhaMte ! AraMbhiyANaM, pariyAhiyANaM, apaJcakkhANiyANaM, mAyAvattiyANaM, ahigaraNiyA. evaM kiriyApayaM niravasesaM bhANiyAM jAva mAyAvattiyAo kiriyAo visesAhiyAo' kAyikIkriyA, AdhikaraNikI kriyA isI kramase yahAM para prajJApanA kA kriyApada jo ki 22vAM pada hai sampUrNa kahanA cAhiye / tathAcAktaM prajJApanAyAm- kAiyA, ahigaraNiyA pAosiyA pAriyAvaNiyA pANAivAyakiriyA' ityAdi kAyikI, AdhikaraNikI, pAdveSikI, pAritApanikI aura prANAtipAta kriyA yahAM jo aisA kahA gayA hai ki 'jAva mAyAvattiyAo kiriyAo visesAhiyAo' so usakA tAtparya aisA hai ki prajJApanA kA antima sUtra- 'esiNaM bhaMte ! AraMbhiyANaM, parigAhiyANaM apaJcakkhANiyANaM, mAyAvattiyANaM, micchAdasaNavariyANa ya kayare paMca kiriyAo paNNattAo' yAso pAMya prA2nI hI 'taM jahA' te / nIya pramANe the- 'kAiyA, ahigaraNiyA, evaM kiriyApayaM niravasesaM bhANiyavvaM jAva mAyAvayittAo kiriyAo visesAhiyAo' 4i jiyA, madhi424 kiya', ityAdi je kathana prajJApanA sUtranA kiyA nAmanA 22 mAM padamAM karavAmAM AvyuM cha, te samarata yana mI e] 42. sAta pabhA mA prabhArI jhucha- 'kAiyA, ahigaraNiyA, pAosiyA, pAriyAvaNiyA, pANAivAyakiriyA' yAnA pAya 2 - [1] 1431, [2] bhA542 ], [3] prASi41, [4] paritApani bhane [5] prAtipAta 34. PART re me DAmA bhAvyu cha 'jAva mAyAvayittAo kiriyAo visesAhiyAo' mA nanuM tApaya nAthe prabhAva cha-prajJApanAnu bhatibhasUtra 2mA prabhAra cha- 'eyAsiNa bhaMte ! AraMbhiyANaM, parigAhiyANaM, apaJcakkhANiyANaM, zrI. bhagavatI sUtra : Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 bhagavatImage micchAdasaNavattiyANaya kayare kayarehito appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? goyamA ! samvattho vA micchadasaNavattiyAo kiriyAo' etAsAM khalu bhadanta ! ArambhikINAm, pArigrAhikINAm, apratyAkhyAnikInAm, mAyApratyayikInAm, mithyAdarzanapratyayikInAJca, katamA katamAbhyo'lpA vA, bahukA vA, tulyA vA, vizeSAdhikA vA ? gautama ! sabastokA mithyAdarzanapatyayikyaH kriyAH, mithyAdRSTInAmeva jIvAnAM tAsAM sadbhAvAt, 'apaJcakkhANakiriyAo visesAhiyAo' 'apratyAkhyAnakayare hiMto appA vA, bahuyA vA tullA vA, visesAhiyA vA ? goyamA ! samvatthovA micchAdasaNavattiyAo kiriyAo apaJcakkhANakiriyAo visaMsAhiyAo pariggahiyAA visesAhiyAA,AbhiyAA kiriyAo visesAhiyAo, mAyAvattiyAo visesAhiyAo' yaha hai| so yahAM taka kriyAoMke viSayakA kathana jAnanA cAhiye. tAtparya kahanekA yahI hai ki- gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM ki- he bhadanta ! ina AraMbhikI, pArigrahikI, apratyAkhyAnikI, mAyApatyayikI, aura mithyAdarzanapratyayikI kriyAoMke bIca konasI kriyAe~ kina kriyAoM kI apekSA alpa haiM ? bahuta haiM ? tulya hai ? aura kaunasI kriyAe~ vizeSA dhika haiM ? uttara meM prabhu kahate hai-he gautama ! sabase kama mithyAdarzana pratyayikI kriyAe~ haiN| ye kriyAe~ mithyAdRSTijIvoM meM hI pAyI jAtI haiN| apratyAkhyAnakriyAe~ inakI apekSA vizeSAdhika haiN| mAyAvattiyANa, micchAdasaNavattiyANa ya kayare kayare hito appA vA, bahuyA vA, tulA vA, visesAhiyA vA? goyamA ! savvatthovA micchAdasaNavattiyAo kiriyAo, apaJcakkhANakiriyAo visesAhio pariggahiyAo visesA. hiyAo AraMbhiyAo kiriyAo visesAhiyAo mAyAvattiyAo visesAhiyAo' mA sudhInA yana 62 jiyAmena viSayarnu ni355] 42vAmA mAvyu cha, ema samajavuM. A kathananuM tAtparya nIce pramANe che - gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna pUche che ke "he bhadanta! A AraMbhikI; parigrahIkI, apratyAkhyAnikI, mAyApratyayikI ane miyAdarzana pratyayikI kriyAomAMthI kaI kaI kriyAo kaI kaI kriyAo karatAM alpa che? kaI kriyAo kaI kriyAo karatAM adhika che? kaI kaI kriyAo kaI kaI kriyAonI samAna che ? ane kai kriyAo vizeSAdhika che?" mahAvIra prabhu kahe che ke- "he gautama ! sauthI a5 mithyAdarzana pratyayikI kriyAo che. mithyA dosTa mAM ja AkriyAone sadbhAva hoya che. apratyAkhyAna kiyAe tenA karatAM vizeSAdhika hoya che. kAraNake te kiyAone saddabhAva micchASTi zrI. bhagavatI sUtra : Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 575 prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sva. 12 kAyikyAdikriyAnirUpaNam kriyAH vizeSAdhikAH, mithyAdRSTInAm aviratasamyagdRSTInAzca jIvAnAM tAsA sadbhAvAda, 'pAriggahiyAo visesAhiyAo' pArigrahikyaH kriyAH vizeSAdhikAH, uparyuktAnAM mithyAdRzArmAviratasamyagdRzAm dezaviratAnAJca jIvAnAM tAsAM sadbhAvat, 'AraMbhiyAo kiriyAo visesAhiyAo' ArambhikyaH kriyAH vizeSAdhikAH, uparyuktAnAM pramattasaMyatAnAca jIvAnAM tAsAM sadbhAvAt, 'mAyAvattiyAo visesAhiyAo' mAyApratyayikyaH kriyA vizeSAdhikA bhavanti pUrvoktAnAM sarveSAm apramattasaMyatAnAJca jIvAnAM tAsAM sadbhAvAt, atrArthe gAthAdvayam - 'micchA paJcakkhANe, pariggahAraMbha-mAya kiriyAo, kamaso micchA - aviraya- desa pamatta - pamattANaM // 1 // kyoM ki ina kriyAoMkA sadbhAva midhyAdRSTi jIvoM meM aura avirata samyagdRSTi jIvoM meM pAyA jAtA hai / ' pariggahiyAo visesAhiyAo ' pArigrahikI kriyAe~ inase bhI vizeSAdhika haiM- kyoM ki ye kriyAe~ mithyAdRSTiyoM meM avirata samyagdRSTiyoM meM, aura dezavirativAle jIvAM meM pAyI jAtI haiN| 'AraMbhiyAo kiriyAovisesAhiyAo' inakI bhI apekSA AraMbhika kriyAe~ vizeSAdhika haiM-kyoM ki ye kriyAe~ pUrvokta mithyAdRSTi Adi jIvoM meM aura pramatta jIvoM meM pAyI jAtI haiM / mAyAvattiyAo vise sAhiyAo' mAyApratyayikI kriyAe~ inase bhI vizeSAdhika haiM kyoM ki ye kriyAe~ pUrvokta mithyAdRSTi Adi jIvoM meM aura apramatta saMyata sakaSAyI jIvoM meM pAyI jAtI haiM / prajJApanA sUtrake 22 veM pada meM jo kAyiko Adi kriyAe~ kahI gaI haiM- unakA tAtparya aisA hai jo ye kAyikI, AdhikaraNikI, prAdeSikI, pAritApakI, " lavAmAM ane avirata sabhyagU dRSTi kavobhAM hAtha che. 'pariggAhiyAo visesAhiyAo' pArigrahikI kriyAe temanA karatAM paNa vizeSAdhika hAya che, kAraNake te kriyAonA sadbhAva mithyA dRSTi jIvAmAM, avirata samyag daSTi jIvAmAM ane dezavirutivALA lavobhAM levAmAM Ave che. 'AraMbhiyAo kiriyAo visesAhiyAo' mAralie kriyAe temanA karatAM paNa vizeSAdhika hoya che, kAraNake pUrvAMkata mithyAsRSTi di vAmAM ne prabhattasaMyata vAmAM tebhano sahabhAva hoya che. 'mAyAvattiyAo vizesAhiyAo ' mAyApratyabiDI kiyaa| tebhanA ratAM yA vizeSAdhi hoya che, Ara pUrvakita mithyAdraSTi Adi jIvAmAM tathA apramattasayata sAyI jIvAmAM te kriyAonA sadbhAva jovA maLe che. prajJApanA sUtranA raramAM pamAM kAyikI Adi je kriyAo kahI che tenuM tAtparya nIce pramANe che-- zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAyA 576 bhagavatImro micchattarattiyAo, micchaTThiINa ceva to thovA, sesANaM ekkeko vaiDhai rAsI tao ahiyA // 2 // mithyApratyAkhyAne, parigrahArambhamAyAkriyA, kramazo mithyA avirata deza pramattA-' pramattAnAm // 1 // mithyAtvapratyayikyaH, mithyAdRSTInAM caiva tAH stokAH, zeSANAm ekakA vartate rAzistato'dhikAH // 2 // tathAca prajJApanApadAnAmayamAzayaH- 1 kAyikI, 2 AdhikaraNikI, 3 prAdeSikI, 4 pAritApanikI, 5 prANAtipAtikI ca, etAH paJca kriyAH santi, tatra kAyikI kriyA dvividhA-anuparatakAyikI, duSprayuktakAyikI ca, tatra prANAtipAtAdisAvadhayogAt dezena sarvadA vA anivRttAnAM jovAnAm anuparatakAyikI kriyA lagati, iyazca kriyA aviratamAtrasyaiva bhavati, kAyAdInAM duSprayogeNotpadyamAnA kriyA duSprayuktakAyikI, iyazca kriyA pramattasAdhanAmapi bhavati, AdhikaraNikI kriyA dvividhA-saMyojanAdhikaraNikI, nirvartanA dhekaraNikI ca, tatra pUrva niSpAditAstrazastrAdivadhasAdhanAnAM prANAtipAtikI pAMca kriyAe~ kahI gaI haiM so ina meM se kAyikI kriyAse do prakArakI hai- eka anuparata kAyikI kriyA aura dUsarI duSpayuktakAyikI kriyA / ina meM prANAtipAta Adi sAvadyayoga se dezarUpa se yA sarvathArUpa se virakta nahIM hone vAle jIvoMke anuparata kAyikI kriyA lagatI hai| yaha kriyA aviratamAtra jIvake hotI hai| kAyAdikoM ke duSpayogase utpanna hone vAlI kriyAkA nAma duSpayuktakAyikI kriyA hai| yaha kriyA pramattasAdhu janoM ko hotI haiN| adhikaraNikI kriyA do prakArakI hotI hai- eka saMyojanAdhikaraNikI aura dUsarI nirvartanAdhikaraNikI niSpAdita astrazastrAdika vadhake sAdhanoMkA sayojanase taiyAra kAyika, AdhiraNikI, praheSika, pAritApanikI ane prANAtipAtikI, e pAMca prakAranI kriyAo kahI che, temAMthI kAyikI kriyAnA nIce pramANe be bheda kahyA che. (1) anuparatakAyikI kriyA ane (2) duprayukatakAyikI kiyA. prANAtipAta Adi sAvadya gathI aMzataH ke sarvathA [saMpUrNataH virakta nahIM thanAra jIvone anuparatakAcikI kriyA lAge che. te kiyA mAtra avirata cho ja kare che. kAyAdikanA duprayogathI utpanna thanArI kriyAnuM nAma duprayukatakAyikI kriyA che. te kriyA pramatta sAdhu jane ja kare che. adhiNikI kriyAnA be prakAra che. (1) saMjanAdhikaraNikI ane (2) nirvatanAdhikaraNikI niSpAdita astrazastrAdika vadhanAM sAdhanane saMjanathI taiyAra karavA tenuM nAma saMjanAdhi zrI. bhagavatI sUtra : Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 8. u. 4 mR. 1 kAyikyAdikriyAnirUpaNam 577 saMyojanena saAkaraNam saMyojanAdhikaraNikI, navanavAstrazastrANAM nirmANam nirvartanAdhikaraNikI, svasya parasya ubhayasya vA azubhacintanam prASikI kriyocyate, evaM svasya parasya ubhayasya vA pIDanaM duHkhotpAdana paritApanikI kriyA, svasya parasya ubhayasya vA jIvavyaparopaNaM prANAtipAtiko kriyA vyapadizyate iti bhAvaH / ante gautamaH bhagavadvAkyamaGgIkurvannAha - 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarvaM satyameva, he bhadanta ! bhavadukta sarvaM satyameva vartate iti // 0 // aSTamazatakasya caturthoddezakaH samAptaH // 8- 4|| karanA yaha saMyojanAdhikaraNikI kriyA hai / tathA navIna 2 astrazastroM kA nirmANa karanA vaha nirvartanAdhikaraNikI kriyA hai / apanA aura dUsarekA tathA donoMkA azubha cintavana karanA yaha prAdveSikI kriyA hai / apane meM, dUsare meM aura donoM meM duHkhakA utpAdana karanA yaha pAritApanikI kriyA hai| apane jIvakA, dUsareke jIvakA tathA donoMke jIvakA vyaparopaNa ( mAranA) karanA yaha prANAnipAtikI kriyA hai / aba anta meM gautama kahate haiM- ' sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti ' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba bilakula satya hai / he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba bilakula satya hai / isa prakAra kaha kara ve gautama - - yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye // sU0 1 // // caturtha uddezaka samApta // karaNikI kriyA che. tathA navIna navIta astrazastranuM nirmANa karavuM tenuM nAma niva-nAdhikaraNikI kriyA che. peAtAnuM, anyanuM tathA ubhayanuM azubha cintavana karavuM tenuM nAma prAdeSiSThI kriyA che. nijamAM, anyamAM ke ubhayamAM duHkhanuM utpAdana karavuM tenuM nAma paritApanikI kriyA che. peAtAnA jIvanI, anyanA jIvanI ke ubhayanA jIvanI hatyA karavI tenuM nAma prANAtipAtikI kriyA che. Hadi Quae'gi kedi vilan zq@li s3 - 1a$? Ha! ai xia ! fa' hai bhadanta ! A viSayanu Ape je pratipAdana karyuM" te sa`thA satya che. he bhadanta ! ApanuM kathana thAya che. A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vadaNA namaskAra karIne gautama svAmI peAtAne sthAne virAjamAna thaI gayA. // sU0 1 // // thothA uddeza' sabhArata // zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha paJcamoddezakaH prArabhyate aSTamazatakasya paJcamodezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam AjIvikasya praznaH kRtasAmAyikasya zrAvakasya bhANDapAtravastrAdivastUni yadi paharet tadA sa svabhANDAdikaM vA anugaveSayet ? yadi apahRtaM bhANDAdikam abhANDAdikaM bhavati tarhi kathaM svabhANDAdikam anugaveSayati iti vaktuM paryeti ? iti praznaH, mamatvabhAvasyApratyAkhyAnAt tAdRzavyabahAro bhavati, tathAkRtasAmAyikasya zrAvakasya strIm kacidupapatiH yadi vyabhicaretadA kiM tasya strIM vyabhicarati ? kiM vA tebhya ajAyAM strIbhinnAM vyabhicarati? aSTama zatakakA paMcama uddezaka prAraMbha aSTama zataka ke isa paMcama uddezaka meM jo viSaya kahA gayA hai- usakA vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai- AjIvika kA praznajisane sAmAyika dhAraNa karalI hai aise zrAvaka ke ki jo bhramaNake upAzraya meM baiThA huA hai bhANDa, mAtra Adiko yadi koI curA letA hai to sAmAyika kara cukane ke bAda vaha bhANDAdikoM kI gaveSaNA karatA hai ? yA dUsareke bhANDa Adi kI gaveSaNA karatA hai ? yadi apahRta - curAyA huA bhANDa Adika abhANDa sAdirUpa ho jAte haiM, to vaha apane bhANDa Adi kI gaveSaNA karatA hai, aisA kaise kahA jA sakatA hai ? manvabhAvakA usane tyAga nahIM kiyA hai, isaliye aisA vyavahAra hotA hai / jisane sAmAyika dhAraNa karalI hai aise zrAvakakI strI ke sAtha yadi koI aziSTa vyavahAra karatA hai to vaha usakI ADhamA zatakanA pAMcamA uddezaka prAraMbha AThamAM zatakanA pAMcamAM uddezakamAM je viSayanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che, tenuM sakSipta vivaraNa A pramANe che- Avakane prazna-- - jeNe sAmAyika dhAraNa karelI che evA zramaNanA-upAzrayamAM beThelA zrAvakanA vastra, AbhUSaNu, pAtra Adine kAi cerI jAya ane sAmAyika pUrI thayA bAda jo te zrAvaka tenI zeAdha kare te zuM te tenA peAtAnAM vastrAdikAnI zAdha kare che. ema kahI zakAya ? ke anyanA vArdikAnI zeAdha kare che ema kahI zakAya ? jo corAyelA vaAdi avasAdi rUpa thai jatAM hAya, te te potAnAM vastrArdikAnI zeAdha kare che, ema kevI rIte kahI zakAya che' teNe mamatvabhAvanA tyAga karyAM hateA nathI. tethI evuM kahI zakAya che', evA uttara. prazna :- jemaNe sAmAyika dhAraNa kareDhI che evA zrAvakanI patnI sAthe jo koI aniSTa vyavahAra kare, te te tenI (te zrAvakanI) patnI sAthe aziSTa vahevAra kare che, ema zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.8 u.5 mU. uddezakaviSayavivaraNam iti vyavahAraH syAt ? pratyAkhyAnAt sA strI tasya atrI bhavet ? yadi sA tasya astrI bhavet tadA tasya strI vyabhicaratIti kathaM vyavahAraH syAt, iti praznaH, premabandhanasya avicchedAt tathAvyavahAra iti samAdhAnam, zrAvakaH sthUlapANAtipAtapratyAkhyAnaM kathaM kuryAt ? iti praznaH, atItakAlasambandhimANAtipAtasya pratikramaNaprakArANAm, vartamAnakAlasambandhiprANAtipAtaste savarapakArANAm anAgatakAlasambandhiprANAtipAtasya pratyAkhyAnaprakAraNAM prarUpaNAtmakamuttaraJca, tataH sthUlamRSAvAdasya pratyAkhyAnaprakAranirUpaNam, sthUlasteyasya patyAkhyAnaprakAraparUpaNam, sthUlamaithunasya pratyAkhyAnaprakArastrI ke sAtha aziSTa vyavahAra karatA hai ? yA usakI astrI ke sAtha aziSTa vyavahAra karatA hai ? pratyAkhyAna se kyA usakI vaha strI, usakI strI nahIM hotI hai ? yadi vaha usakI strI nahIM hai to vaha usakI strIke sAtha aziSTa vyavahAra karatA hai, aisA vyavahAra kaise ho sakatA hai ? usake sAtha usakA prema vicchinna nahIM huA haiisaliye vaha usakI strI mAno gaI hai- aimA samAdhAna ! zrAvaka sthala pANitAtipAtakA pratyAkhyAta kaise karatA hai ? atonakAla saMbaMdhI prANAtipAtakI vaha nindA karatA hai, vartamAna saMbaMdhI mANAtipAtakA vaha saMvara karatA hai aura bhaviSyat kAla saMbaMdhI prANAtipAtakA vaha pratyAkhyAna- (nahIM karU~gA aisI pratijJA) karatA hai| isI taraha se vaha sthUla mRSAvAdakA, pratyAkhyAna karatA hai, sthUla corIkA pratyAkhyAna karatA hai, sthUla maithunakA pratyAkhyAna karatA hai| sthala parigrahakA kahI zakAya? ke tenI astrI (patnI na hoya evI strI) sAthe aziSTa vyavahAra kare che ema kahI zakAya? pratyAkhyAnathI tenI te patnI zuM tenI patnI maTI jatI nathI? je te tenI patnI maTI jAya che ema mAnavAmAM Ave, te te mANasa te zrAvakanI patnI sAthe aziSTa vyavahAra kare che, ema kevI rIte kahI zakAya ? "tenI sAthe tene prema vacchinna thayo nathI kUiTa nathI], te kAraNake tene tenI patnI mAnavAmAM AvI che evuM samAdhAna prazna :- zrAvakra sthUla prANAtipAtanA pratyAkhyAna kevI rIte kare che? uttara :- bhUtakALanA prANAtipAtanI te niMdA kare che, vartamAnakALanA prANAtipAtano te saMvara kare che, ane bhaviSyakALamAM prANAtipAta nahIM karUM evAM pratyAkhyAna (pratijJA] kare che. eja pramANe te sthUla mRSAvAdanA pratyAkhyAna kare che, spela cerInA pratyAkhyAna kare che, sthUla maithunanA pratyAkhyAna kare che ane sthUla parigrahanA pratyAkhyAna kare che. AjIvikanA zrI. bhagavatI sUtra : Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 bhagavatI sUtre prarUpaNam, sthUlaparigrahasya pratyAkhyAnaprakAra prarUpaNam, AjIvika siddhAntaH, AjIvikasya dvAdaza zramaNopAsakAH, zrAvakANAM varjyAni paJcadaza karmAdAnAni, devaloka vaktavyatA ca / parigrahAdikriyAvaktavyatA mUlama - rAyagihe jAva evaM vayAsI- AjIviyA NaM bhaMte ! there bhagavaMte evaM vayAsI - samaNovAsagassa NaM bhaMte! sAmAikaDassa samaNovassae acchamANassa kei bhaMDe avaharejA, seNaM bhaMte! taM bhaMDa aNugavesamANe kiM sayaM bhaMDaM aNugave - sai ? parAyagaM bhaMDa aNugavesai ? goyamA ! sayaM bhaMDa aNugavesai, no parAyagaM bhaMDaM aNugavesai / tassa NaM bhaMte ! tehi sIlavvayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovavAsehiM se bhaMDe abhaMDe bhavai ? haMtA abhaMDe bhavai, se kerNa khAimaM aNaM bhaMte ! evaM buccai sayaM bhaMDaM aNugavesai, no parAyagaM bhaMDaM aNugavesai ? goyamA ! tassa NaM evaM bhavai- No me hiraNNe, no me suvaNNe, No me kaMse, No me dUse, No me viuladhaNakaNagarayaNamaNimoniya saMkha silappavAlarattarayaNamAie saMtasArasAva ejje, mamattabhAve puNa se apariNNAe bhavai, se teNa NaM goyamA ! evaM buccai sayaM bhaMDaM aNugavesai, no parAyagaM bhaMDa aNugavesai, samaNovAsaggassaNaM bhaMte ! sAmAiyakaDassa samaNo pratyAkhyAna karatA hai / AjIvikakA siddhAnta AjIvika ke 12 zramaNopAsaka zrAvakoMke choDane yogya 15 karmAdAnakA kathana aura devaloka vaktavyatA | siddhAntanuM, ArjAvakanA 12 zramapAsakanu ane zrAvakAe kheDavA lAyaka 15 karmAdAnAnu kayata, ane devalAkanI vakatavyatA. zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 581 candrikA TIkA za. 8 u. 5 0 1 parigrahAdikriyAnirUpaNam vassae acchamANassa kei jAyaM carejjA, se NaM bhaMte! kiM jAyaM carai, ajAyaM carai ? goyamA ! jAyaM carai, no ajAyaM carai, tassa NaM bhate ! tehi sIlavvayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovAsehiM sA jAyA ajAyA bhavai ? haMtA ajAyA bhavai, se keNaM khAiNaM aTTheNaM bhate ! evaM bucai - jAyaM carai, no ajAyaM carai ! goyamA ! tassa NaM evaM bhavai-No me mAyA, No me piyA, No me bhAyA, No me bhagiNI, No me bhajjA, No me puttA, No me dhUyA, no me suNhA, pejabaMdhaNe puNa se avocchinne bhavai, se te goyamA ! jAva no ajAyaM carai // sU. 1 // chAyA - rAjagRhe yAvat evam avAdIt - AjIvikA khalu bhadanta ! sthacirAn bhagavataH evam avAdiSuH - zramaNopAsakasya khalu bhadanta ! sAmAyikakRtasya zramaNopAzraye AsInasya kazcit bhAgDam apaharet sa khalu bhadanta ! tad bhANDam anugaveSayan kiM svakIyam bhANDam anugaveSayati, parakIyaM parigrahAdi kriyA vaktavyatA rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi / sUtrArtha - (rAyagihe jAva evaM vayAsI) rAjagRha nagara meM yAvat aisA kahA- pUchA (AjIviyA NaM bhaMte ! there bhagavaMte evaM vayAsI) he bhadanta ! AjIvikoMne sthavira bhagavanta se aisA kahA - ( samaNovAsagassa NaM bhaMte ! sAmAiyakaDamsa samaNovagsae acchamANassa kei bhaMDe avaharejjA - seNaM bhaMte! taM bhaMDa aNugavesamANe kiM sayaM bhaMDaM annugparigrahAdi kriyAnI vakatavyatA 'rAyagihe jAtra evaM vayAsI ' ityAhi " sUtrArtha - ( rAyagihe jAva evaM vayAsI) gRha nagaramA mahAvIra prabhu yadhAryA '. ahIMthI zarU karIne gautama svAmIe pUchyuM', tyAM sudhInuM thana ahIM maheNu karavuM. ( AjIviyANaM bhaMte ! there bhagavaMte evaM kyAsI ) Delahanta ! mAlavibho sthavira lagavatAne me mRdhu hai- (samaNovAsagassa NaM bhaMte ! sAmAiyakaDassa samaNovassae acchamANassa kei bhaMDe avaharejjA seNaM gaMte ! taM maMDaM aNugave - zrI bhagavatI sUtra : 6 " Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre bhANDam anugaveSayati, tasya khalla bhadanta ! taiH zIlavataguNaviramaNa patyAkhyAnapoSadhopavAsastada bhANDam abhANDa bhavati? hanta abhANDa bhavati, tat kena punaH khalu arthena bhadanta ! evamucyate - svakIya bhANDa anugaveSayati, no parakIyaM vesai, parAyagaM bhaMDa aNugayesaha, goyamA ! sayaM bhaMDaM aNugavesaha No parAyagaM bhaMDaM aNugavesai) he bhadanta ! koI zrAvaka ho aura usane sAmAyikadhAraNa karalI ho-aura vahIM upAzraya meM vaha baiThA ho- aba yadi koI usake bhANDAMkA apaharaNa karatA hai (curA letA hai) to he bhadanta ! vaha sAmAyika ke bAda una bhAMDAMkI gaveSaNA karatA hai-to kyA vaha una apane bhAMDoMkI gaveSaNA karatA hai? yA dUsaroM ke bhANDoMkI gaveSaNA karatA hai ? (goyamA) he gautama ! (mayaM bhaMDaM aNugavesai, no parAyagaM bhaMDaM aNugavesaha) vaha zrAvaka apane bhAMNDoM kI gaveSaNA karatA hai-dUsaroM ke bhANDoMkI vaha gaveSaNA nahIM karatA hai| (tassa NaM bhaMte ! tehiM sIlavvayaguNaveramaNapaJcakravANapomahovavAsehiM se bhaMDe abhaMDe bhavai ?) he bhadanta ! una zIlavata, guNavrata, viramaNavrata, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa se usa zrAvakakA vaha apahRta (curAyA huA) bhAMDa abhANDa ho jAtA hai kyA ? (haMtA bhavai) hAM, gautama! vaha abhANDa hojAtA hai| (se keNaM khAiNaM aTeNaM bhaMte ! evaM buccai, sayaM bhaMDaM aNugavesaha, No parAyagaM bhaMDaM aNugavesai) he bhadanta ! yadi vaha usakA abhANDa ho jAtA hai to phira Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha samANe kiM sayaM bhaMDaM aNugavesai, parAyage bhaMDa aNugavesai goyamA ? sayaM bhaMDaM aNugavesai no parAyagaM bhaMDaM aNugavesai ?), mahanta ! me zrAvaka sAmAyika dhAraNa karIne upAzrayamAM beThe che. tyAre ke tenAM bhAMDa [vastra, AbhUSaNadi] carI jAya che. tyAra bAda sAmAyika pUrI thayA pachI je te zrAvaka te bhAMDenI tapAsa kare, te zuM te zrAvaka potAnAM te bhAMDenI tapAsa kare che? ke anyanA bhAMDenI tapAsa kare che? (goyamA !) hai gautama ! (sayaM bhaMDaM aNugavesai, no parAyagaM bhaMDaM aNugavesai) he gautama te zrAvaka pitAnAM bhADenI zodha kare che - pArakAM bhAMDenI zodha karate nathI. ( tassaNaM bhaMte ! tehiM sIlancayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovavAsehiM se bhaMDe abhaMDe bhavaI) he mahanta ! te zavavrata, guNavata, vi2bhavrata, pratyAbhyAna bhane pauSadhopavAsathI zu te zrAvakanAM te cerAyelAM bhAMDa abhAMDa banI jAya che kharAM? (haMtA bhavai) 8. gautama ! te samai3 sanI laya che. ( se keNaM khAiNaM adveNaM bhaMte ! evaM vuccai, saya bhaMDaM aNugavesai, No parAyagaM bhaDaM aNugavasai) he bhadanta! jo te tenA pitAnAM abhAMDa thaI jAya che, to Apa zA kAraNe evuM kahI zrI. bhagavatI sUtra : Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 5 sU. 1 parigrahAdikriyA nirUpaNam 583 bhANDam anugaveSayati ? gautama ! tasya khalu evaM bhavati no me hiraNyam, no me suvarNam, no me kAMsyam, no me dRSyam, no me vipula dhanakanakaratnamaNi mauktikazaGkazilApatra | laraktaratnAdisatsArasvApateyam, mamatvabhAtraH punaH tasya aparijJAto bhavati, tattenArthena gautama ! evamucyate - svakIyaM bhANDam anugavepayati, no parakIyaM bhANDam anugaveSayati / zramaNopAsakasya khalu apane bhANDakI gaveSaNA karatA hai dUsareke bhANDakI gaveSaNA nahIM karatA hai ? (goyamA) he gautama! (tassa NaM evaM bhavaha, No me hiraNNe, no me suvaNNe no me kaMse, No me ise, No me viulaghaNakaNagarayaNamaNi motiya saMkhasilappacAlarantarayaNamAie, saMtasArasAvaejje, mamattabhAve puNase apariNNAe bhavai-se teNadveNaM goyamA ! evaM buccara, sayaM bhaMDa aNugavesaha, no parAyagaM bhaMDaM aNugavesai) he gautama ! sAmAyika karane vAle zrAvaka ke mana meM aisA pariNAma hotA hai ki hiraNya (cAMdI) merA nahIM hai, suvarNa merA nahIM haiM, kAMsA merA nahIM hai, vastra merA nahI hai, vipula, dhana, kanaka, ratna, maNi, motI, zaMkha, pravAla, lAlaratna, ityAdi vidyamAna sArabhUta dravya merA nahI hai paraMtu ina vastuoM se usakA mamatvabhAva pratyAkhyAna nahIM huA hai arthAt isa padArthoM se usane mamatvabhAvakA pratyAkhyAna nahIM kiyA hai| isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki vaha apane bhAMDoMkI gaveSaNA karatA hai / dUsare ke bhANDoMkI vaha gaveSaNA nahIM karatA hai / (smnnoche ke te tenAM peAtAnAM bhAMDanI zeAdha kare che. pAramAM bhAMDanI zeAdha karatA nathI (goyamA !) he gautama! ( tamsa NaM evaM bhavai, No me hiraNNe, no me suvaNe No me kaMse, No me dase, No me viuladhaNakaNagarayaNa maNimottiya saMkhasilappacAlarattarayaNamAie, saMtasArasAvaejje, mamattabhAve puNa se apariNNAe bhavai se teNaTuNaM gogamA ! evaM buccai, sayaM bhaMDa aNugavesara, no parAyagaM bhaMDa aNugavesai) sAmAyika uranAra zrAvanA manamAM mevAM pariNAma (lAva) DAya ke A cAMdI mArI nathI, se|nuM mAruM nathI, kAMsu mAruM nathI, vastra mArAM nathI, vipula dhana, unaU, ratna, maNi, bhotI, zaMbha pravAsa, lAla ratna vagere vidhamAna sArabhUta drazya mArI nathI; parantu e vastuo pratyenA mamatva bhAvanA pratyAkhyAna teNe karyo DAtA nathI. huM gautama / te kAraNe meM evuM kahyuM che ke zrAvaka petAnAM bhAMDAnI tapAsa kare che-- anyanAM bhAMDAnI tapAsa karatA nathI. zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 bhagavatImatre bhadanta ! sAmAyikakRtasya zramaNopAzraye AsInasya kazcit jAyAM careta, sa khalu bhadanta ! kiM jAyAM carati, ajAyAM carati ? gautama ! jAyAM carati, no ajAyAM carati, tasya khalu bhadanta ! taiH zIlavataguNa-viramaNa-pratyAkhyAnapauSadhopacAsaiH sA jAyA ajAyA bhavati ? hanta, ajAyA bhavati, tata kena punararthena bhadanta ! evamucyate-jAyAM carati, no ajAyAM carati ? gautama! tasya khalu vAsagassa NaM bhaMte! sAmAiyakaDassa samaNovassae acchamANassa ke jAyaM carejA, se NaM bhaMte ! ki jAyaM carai, ajAyaM carai) he bhadanta ! jisane sAmAyika dhAraNa kI hai aise zramaNopAsaka-zrAvakakI joki upAzraya meM baiThA huA hai usake strI se koi aziSTa vyavahAra karatA hai, to kyA vaha usakI strI se aziSTa vyavahAra karatA hai yA anya kI strI se aziSTa vyavahAra karatA hai ? (goyamA) he gautama ! (jAyaM carai, no anAyaM carai) vaha usakI strI se aziSTa vyavahAra karatA hai, anya kI strI se aziSTa vyavahAra nahIM karatA hai| (tassa NaM bhaMte ! tehiM sIlavvayaguNaveramaNapacakkhANapomahovavAsehi sA jAyA ajAyA bhavaDa) he bhadanta ! una zIlavata, guNavrata, viramaNavrata, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa inase usa zrAvakakI vaha strI ajAyA-anya strI ho jAtI hai kyA ? (haMtA, bhavai) hAM, gautama ! vaha usakI strI astrI ho jAtI hai| (sekeNaM khAiNaM aTeNaM bhaMte ! evaM buccai, jAyaM carai, (samaNovAsagassa NaM bhaMte ! sAmAiyakaDassa samaNovArasae acchamANassa kei jAya carejjA, se NaM bhaMte ! kiM jAya carai, anAyaM carai ?) he bhadanta ! jeNe sAmAyika dhAraNa karelI hoya ane je upAzrayamAM beThele heAya evA zramaNopAsakanAM (zrAvakanI) patnI sAthe koi mANasa aziSTa vyavahAra kare, te zuM te mANasa tenI ti zrAvakanI patnI sAthe aziSTa vyavahAra kare che, ke anyanI patnI sAthe maziSTa vyapahA2 42 ! (goyamA) gautama ! ( jAya carai, no ajAyaM carai) te bhAsa tenA. te zrAvanI] patnI sAye maziSTa vyapA2 42 cha, anyanI patnI sAthai maziSTa vya192 52 nathI. ( tamsa NaM bhaMte ! tehiM sIlavvayaguNaveramaNapaJcakkhANaposahovavAsehiM sA jAyA ajAyA bhavai) mata! te zIlavrata, guNavrata, viramaNavrata, pratyAkhyAna ane piSadhapavAsathI zuM te zrAvakanA te patnI ajAyA thaI jAya che kharI - patnI tarIkeno saMbaMdha maTI jAya che kharo ? (haMsA bhavai) , gautama! nI ta patnI mAyA [apatnI ] / laya che. (se keNaM khAiNaM aTeNaM maMte ! evaM buccai, jAyaM carai, no ajAyaM carai ?) zrI bhagavatI sUtra : Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 5 ma. 1 parigrahAdikriyAnirUpaNam 585 evaM bhavati-no me mAtA, no me pitA, no me bhrAtA, no me bhaginI, no me bhAryA, no me putraH, no me duhitA, no me snuSA, premabandhanaM tasya avyucchinnaM bhavati, tat tenArthena gautama! yAvat no ajAyAM carati // 50 1 // TIkA- caturthoddezake kriyA prarUpitA, tadadhikArAt parigrahAdikriyA nA ajAyaM carai) he bhadanta ! yadi vaha strI usakI nahIM rahatI haianya strI hojAtI hai- to phira esA Apa kisa kAraNase kahate haiM ki vaha puruSakI strIke sAtha aziSTa vyavahAra karatA hai| (goyamA) he gautama ! (tassaNaM evaM bhavai-No me mAyA. No me piyA No me mAyA No me bhagiNI, No me bhajjA, No me puttA, No medhUyA, No me suNhA, pejabaMdhaNe puNase avocchinne bhavai, se teNaTeNaM goyamA ? jAva no ajAyaM carai) sAmAyika karane vAle zrAvakake manameM usa samaya aisA pariNAma hotA hai ki mAtA merI nahIM haiM, pitA mere nahIM haiM ! bhAI mere nahIM haiM, bahina merI nahIM hai| bhAryA strI merI nahIM haiN| putra mere nahIM haiN| laDakI merI nahIM hai| putravadhU merI nahIM hai| parantu ina saba se usakA premabaMdhana chaTatA nahIM hai| isa kAraNa he gautama ! maine aisA kahA hai ki vaha puruSa unakI strI se aziSTa vyavahAra karatA hai| anya strI se aziSTa vyavahAra nahIM karatA hai| TIkArtha :- caturtha uddezakameM kriyAkA prarUpaNa kiyA gayA haiisI saMbaMghako lekara sUtrakArane parigrahAdi viSayaka vicAra yahAM he bhadanta! je te tenI patnI rahetI nathI - apanA banI jAya che - te Apa zA kAraNe evuM kahe che ke te puruSa tenI patnI sAthe aziSTa vyavahAra kare che? (goyamA !) 3 gautama!(tassaNaM evaM bhavai * No me mAyA, No me piyA No me bhAyA, No me bhagiNI, No me bhajjA, go me puttA, No me dhRyA, No me muNhA, pejabaMdhaNe puNase ayocchinne bhavai, se teNaTeNaM goyamA ! jAva no ajAya carai) sAmAyi4 42112 zrAvanA mananA pariNAma se mata va hAya ? bhAtA mArI nathI, pitA mArA nathI, bhAie mArA nathI, baheno mArI nathI, putre mArA nathI, putrIo mArI nathI ane putravadhU paNa mArI nathI. paraMtu e badhAM sAthenuM tenuM premabaMdhana chUTatuM nathI. he gautama! te kAraNe evuM kahyuM che ke te puruSa tenI strI sAthe aziSTa vyavahAra kare che, anyanI strI sAthe aziSTa vyavahAra karatA nathI. TIkAtha:- cethA uddezakamAM kriyAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. eja saMbaMdhane anulakSIne sUtrakAre A uddezakamAM parigraha Adi viSe vicAra prakaTa karyo che. zrI bhagavatI sUtra: Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 bhagavatI sUtre viSayaka vicAramAha- 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhe yAvat nagare svAmI samavasRtaH samavasRtaM bhagavantaM vandituM parSat nirgacchati, dharmadezanA - zravaNAnantaraM pratigatA parSata, tataH zuSamANo namasyana vinayena prAJjalipuTaH gautamaH evaM vakSyamANakrameNa atrAdIt 'AjIviyA NaM bhaMte there bhagavaMte evaM vayAsI' AjIvikAH gozAlaka ziSyAH khalu bhadanta ! sthavirAn nirgranthAna bhagavata; evam vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH- rAjagRhe nagare bhikSArtha bhramataH zramaNa nirgranthAn prati gozAlakaziSyAH yatpRSTavantastat gautamaH svayamevAnuvadanAha - 'samaNovAsagassa NaM bhaMte! sAmAiyakaDamsa samaNovassae acchamANassa kei bhaMDe avaharejjA' he bhadanta ! zramaNopAsakasya zrAvakasya khalu sAmAyikakRtasya kRtasAmAyikasya pratipannAdyazikSAvratasya zramaNopAzraye prastuta kiyA hai- ' rAyagihe jAva evaM vayAsI ' rAjagRha nagara meM yAvat - svAmI padhAre - svAmIko AyA huA jAnakara unako vaMdanA karane ke liye pariSada apane 2 sthAnase nikalI - prabhu mahAvIra ke pAsa pahuca kara usase dharmApadeza sunA-- dharmopadeza sunakara vaha vApisa apane 2 sthAna para calI aaii| usake bAda dharma sunanekI abhilASA vAle gautamasvAmIne prabhuko namaskAra karake unase donoM hAtha joDakara baDe vinaya ke sAtha aisA pUchA - ' AjIviyA NaM bhaMte ! dhere bhagavaMte evaM vayAsI ' he bhadanta ! rAjagRha nagara meM bhikSAprAptike nimitta bhramaNa karane vAle zramaNa nirgranthoM se gozAlaka ke ziSyoMne isa prakAra se pUchA'samaNovAsagassaNaM bhate ! sAmAiyakDamsa samaNovarasae acchamANamsakei bhaMDe avaharejjA ' he bhadanta ! zramaNopAsaka zrAvaka ki jisane sAmAyika zikSAvrata dhAraNa kiyA hai aura jo upAzraya meM baiThA huA ' rAyagihe jAva evaM vayAsI' gRha nagaramA mahAvIra anu yadhAryA, tebhane vA namaskAra karavA mATe pariSada nakaLI. vaheMNA namaskAra karIne dharmapadeza sAMbhaLyA pachI pariSada vikharAi gai. tyAra mAda dharmanuM tattva samajavAnI abhilASAvALA gautama svAmIe mahAvIra prabhune vaMdaNA karI namaskAra karyAM ane banne hAtha joDIne vinayapUrNAMka yA pramAze pUchayu - ' AjIviyANaM bhaMte ! yere bhagavaMte evaM vayAsI 'De lahanta ! rAjagRha nagaramAM bhikSAprAptine mATe bhramaNa karatAM zramaNu nim thAne gauzAlakanA ziSyAe mA prabhAze pUchaMyu. - ' samaNovAsagassa NaM bhaMte ! sAmAiyakaDassa samaNovassae acchamANassa ke bhaMDe avaharejjA ' he lahanta ! artha meDa bhAva [zramazopAsa] sAmAyika zikSAvrata dhAraNa karIne upAzrayamAM beThelA che. have kAi puruSa teNe sAmAyika zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyandrikA TIkA za.8 u. 5 mU. 1 pArigrahAdikriyAnirUpaNam 587 prAyaH zrAvakamya sAmAyikaM pratipadyate iti zrAvakAcAraH, ata evazramaNopAzraye AsInasya sthitasya zrAvakasya kazcitpuruSo bhANDam upAzraye sAmAyikakaraNasamaye samanatAritavastrabhUSaNAdikaM tathA tadgRhesthitaM vastrAdikam apaharet corayet 'se NaM bhaMte !' sa khalu bhadanta ! 'taM bhaMDa aNugavesamANe kiM sayaM bhaMDa aNugavesai, parAyagaM bhaMDa aNugavesai ?' tat caureNApahRtaM bhANDaM vastrAdikam anugave. Sayan anveSayan kiM svakIyaM nijaM tad bhANDam vastrAdikam anugaveSayati ? parakIyaM vA tad bhANDa vastrAdikam anugaveSayati ? apahRtaM tad vastu svasambandhi tvAt svakIyaM vA, sAmAyikapratipattisamaye parigrahamya pratyAkhyAtatvAt hai yadi koI puruSa usake sAmAyika samaya meM utAre gaye vastra bhUSaNAdikoM ko tathA usake gharameM rahe hue vastrAdikoMko curA letA hai to vaha zrAvaka sAmAyika samAptike bAda caurApahRta una bhANDAdikoM kI gaveSaNA jo karatA hai-so kyA vaha apane bhANDoMkI gaveSaNA karatA hai. yA dUsare ke bhANDoMkI gaveSaNA karatA hai ? haiM to ve bhANDAdika usI ke kyoM ki be usake saMbaMdhI haiM / parantu jaba usane sAmAyika dhAraNa kI hai. taba usane unakA pratyAkhyAna kara diyA hai ataH ve usake saMbaMdhI nahIM rahe / tAtparya pUchanekA aisA hai ki jaba taka usane sAmAyika dhAraNa nahIM kI haiM taba taka to ve usake saMbaMdhI haiM ataH aiso sthiti meM yadi koI unheM curA letA hai to vaha una apane bhANDoMkI gaveSaNA karatA hI hai-kyoM ki ve usake haiM / parantu jaba usane sAmAyika dhAraNa kara lI hai-taba usa sthiti meM jaba taka vaha sAmAyika meM sthita hai taba taka parigrahakA usane pratyA karatI vakhate utArelAM kapaDAM tathA AbhUSaNadine tathA tenA gharamAM rahelAM vastrAdikane cerI jAya che. te pachI sAmAyika pUrI thayA bAda jo te zrAvaka te corAyelAM vastrAdikanI zodha karavA mAMDe, te zuM te tenA pitAnAM vastrAdikanI zodha kare che, ke anyanAM vastrAdikanI zodha kare che te vastrAdi tenI mAlikInA hevAthI tenAM ja che. paraMtu sAmAyika dhAraNa karatI vakhate teNe tenA pratyAkhyAna karI lIdhelA hevAthI te tenAM rahyA nathI] A praznanuM tAtparya nIce pramANe che jyAM sudhI teNe sAmAyika dhAraNa karI na hatI tyAM sudhI te te vastrAdika tenAM ja hatAM. tyAre ja keIe te vastronI corI karI hoya ane te zrAvaka tenA zedha karato hoya, to evI paristhitimAM te tenA pitAnAM vastrAdikanI zodha kare che, ema jarUra kahI zakAya. paNa jyAre teNe sAmAyika dhAraNa karelI hoya tyAre te, zrI bhagavatI sUtra: Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 bhagavatImatro parakIyaM vA ? iti praznaH, bhagavAnAha- 'goyamA ! sayaM bhaMDa aNugavesai, jo parAyagaM bhaMDa aNugavesaI' he gautama ! sa zramaNopAsakaH tadapahRta svakIyaM bhANDam vastrAdikam anugaveSayati, no parakIyaM bhANDa vastrAdikam anugaveSayatIti / gautamaH pRcchati- 'tassa NaM bhaMte ! tehiM sIlavyayaguNaveramaNapaJcakhyAna-tyAga kara diyA hai. aba yadi koI Akara usake vastrAdikoM kA apaharaNa kara letA hai. sAmAyika meM baiThe samaya, to kyA vaha sAmAyika samApti ke bAda unakI gaveSaNA karegA yA nahIM karegA ? yadi kaho ki karegA? to hama pUchate haiM kyoM karegA ? yadi kaho ki ve usake haiM to hama kahate haiM ve usake aba kahAM rahe-kyoM ki sAmAyika meM baiThate samaya usane to unakA pratyAkhyAna hI kara diyA hai ataH ve usake kaise kahalAveMge? jaba ve usake rahe nahIM to phira sAmAyikake bAda unheM kyoM gaveSaNA karane lagA. aura yadi gaveSaNa karatA hai to yahI kahA jAvegAki vaha apane bhANDAdikoM ko nahIM DhUMDhatA hai dUsare ke bhANDAdikoM kI gaveSaNa karatA hai / isa prakAra ke praznake uttarameM prabhu kahate haiM. 'goyamA' he gautama ! 'sayaM bhANDa aNugavesaha No parAyagaMbhaMr3a aNugavesaI' vaha zrAvaka apane ho apahRta (curAye gaye) bhANDoMkI gaveSaNA karatA hai. dUsare ke bhANDokI nahIM. isa para punaH gautama pUchate haiNteNe parigrahanA pratyAkhyAna karelA hoya che - eTale ke teNe pariyahano tyAga kare heya che jyAre te sAmAyika karIne beThA hoya tyAre ke mANasa AvIne tenAM vastrAdikanuM apaharaNa karI jAya, te zuM te zrAvaka sAmAyika pUrI thayA pachI tenI zodha karaze ke nahIM kare? je Apa kahetA ho ke te tenI zodha karaze, to amAre e prazna che ke zA mATe te tenI zodha karaze? jo Apa ema kahetA ho ke tene te mAlika che tethI zodha karaze, te amAruM kahevuM evuM che ke tenI sAmAyikamAM besatI vakhate e badhI vastuono tyAga karyo che, to have te vastuo tenI kevI rIte kahI zakAya ? je vastuo tenI rahI nathI te vastuonI tapAsa sAmAyika pUrI thayA bAda te zA mATe kare che? A rIte te je vastuonI tapAsa kare che. te vastuone tenI kevI rIte kahI zakAya? te je bhAMDAdikanI zodha kare che, te te tenA nathI paNa anyanAM ja che. yA prazna sabhAdhAna 2di mahApAra prabhu 4 cha- 'goyamA gautama! 'sayaM bhaMDa aNugavesai, No parAyagaM bhaMDaM aNugavesai' zrApa pAtAnai 8 vyAzayaai bhAMDenI zodha kare che- anyanA bhAMDenI zodha karato nathI. gautama svAmI pharIthI pUche cha / 'tassa NaM bhaMte ! tehiM sIlavyayaguNaveramaNapaJcakkhANaposahovavAsehi zrI. bhagavatI sUtra : Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.5 sU.1 pArigrahAdikriyAnirUpaNam 589 kvANaposahovavAsehiM se bhaMDe abhaMDe bhavai ?' he bhadanta ! tasya khalu zramaNopAsakasya taiH kSayopazamAnusAraM gRhItaiH zIlavataguNaviramaNa pratyAkhyAna pauSadhopavAsa: tatra zIlAni = sAmAyika dezAvakAzika pauSadhA-'tithisaMvibhAgAkhyAni vatAni =pazcANuvratAni, guNA: trINi guNavatAni, viramaNaM-mithyAtvanivartanam, pratyAkhyAna-parva dineSu tyAjyAnAM parityAgaH, poSadhovAsaH-poSaM-puSTiM dharmasya vRddhimiti yAvat dhatte iti poSadhaH-caturdazyaSTamyamAvAsyApUrNimAdiparvadinAnuSTheyo vratavizeSaH, taiH, tatra zIlavatAdInAM grahaNe'pi viramaNazabdopAttasAvadyayogaviratereva pratipAdane mukhyatAtparyamavaseyam, tAhaviratereva parigrahasyAtamsa NaM bhaMte ! tehiM sIlabdhayaguNaveramaNapaJcakkhANaposahIvavAsehiM se bhaMDe abhaMDe bhavaI' he bhadanta ! apane kSayopazamake anusAra grahaNa kiye gaye zIlavrata, guNavaSTa, viramaNa, pratyAkhyAna, pauSadhopavAsa inase kyA usakA vaha bhANDa abhANDa-apane adhikAra se bahirbhUta ho jAtA hai ? sAmAyika, dezAvakAzika, pauSadha aura atithi saMvibhAga ye cAra zIla kahe gaye haiN| pAMca aNuvrata yahAM vrata zabdase grahaNa kiye gaye haiN| divrata Adi tIna guNavrata guNase gRhIta hue haiN| mithyAtva se pare honA isakA nAma viramaNa hai / parvake dinoM meM choDane yogya padArthoM kA tyAga karanA isakA nAma pratyAkhyAna hai / jo dharmakI puSTi karatA hai usakA nAma pauSadha hai| yaha pauSadha caturdazI, aSTamI, amAvasyA aura pUrNimA ina parvake dinoMmeM Acarita kiyA jAtA hai / zIlavata AdikA jo vahAM grahaNa kiyA gayA hai so ina saba kA mukhya tAtparya viramaNa zabda pratipAdya sAvadyayogakI virati ke pratise bhaMDe abhaMDe bhavaDa mahanta / pAtAnA kSayopazamanI anusAra aruNa rekhA zIlavrata, guNavrata, viramaNa, pratyAkhyAna ane pauSadheyavAsane kAraNe zuM tenAM te bhAMDa abhAMDa banI jAya che? eTale ke zuM tenA uparano tene adhikAra cAlyA jAya che? sAmAyika, dezAvakAzika, pauSadha ane atithi saMvibhAga, e cAra zIla kahAM che. mI vrata' 54thA pAyAvrato Y 42rAyA cha. 'guNa' 54thA ti mAha traNa guNavate grahaNa karAyA che. mithyAtvathI rahita thavuM tenuM nAma viramaNa che. parvanA divasamAM tyAga karavA gya vastuone tyAga kare tenuM nAma pratyAkhyAna che. dharmanI puSTi kare tenuM nAma pauSadha che. AThama, caudaza, pUrNimA ane amAvAsyAe pauSadha karavAmAM Ave che. zIlavrata Adi dvArA sUtrakAre ahIM sAvadhogathI virati (nivRtti) nuM zrI. bhagavatI sUtra : Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre parigrahatAhetutvena bhANDasyAbhANDatAbhavananimittatvAt tad bhANDaM caurApahRta vastrAdikam abhANDaM bhavati kim ? asaMvyavahAryatvAt svasvatvarahitaM bhavati? iti praznaH, bhagavAnAha-'haMtA, abhADaMbhavaI' he gautama ! zIlavatAdisAvadyayogavirati pauSadhopavAsAdibhiH - parigrahaparityAgena bhANDasyAbhANDatAprAptiH saMbhavAta, pAdana karanekA ho hai / kyAM ki sAvadya yogavirati (nivRtti) hI parigrahameM aparigrahatA kI hetubhUta banatI hai| aura jaba hI bhANDa meM abhANDatA kA kathana susaMgata jJAta hotA hai / pUchanevAle kA tAtparya aisA hai ki bhANDAdikoMmeM jabataka prANIko mamatva-apanepanakI bhAvanA rahatI hai-taba taka ve apane bhANDAdika hai aisI mAnyatA hotI hai. sAvadhayogakA pratyAkhyAna bhANDAdikoM ke viSayameM apanepana-mamatvakI bhAvanAko bilakula hI nahIM rahane detA hai. isIkA nAma aparigrahatA hai| jaba zIlavata, guNa, viramaNa Adi dvArA unheM apanAne kA bhAva nahIM rahatA hai-to isa apekSA ve apane liye-zIlavratAdi saMpanna vyaktike liye abhANDarUpa hI bana jAte haiM / yahI bAta pUchanevAlene praznake rUpameM pUchI hai / uttarameM prabhu kahate haiM. 'haMtA bhavaI' hAM, gautama zIlavatAdi, sAvadyayogavirati, pauSadhopavAsa Adi inase yukta banA huA jIva jaba parigrahakA parityAga kara detA hai taba parigraharUpa una vastrAdikoMmeM abhANDatAkI prApti ho jAtI hai| arthAt vaha unheM apanA nahIM mAnatA hai / unheM apanA nahIM samajhanA yahI unameM abhaannddtaaja pratipAdana karyuM che, kAraNake sAvadyagaviratija parigraha aparigrahatA ( parigrahane tyAga) nA kAraNarUpa bane che ane tethI ja bhAMDamAM abhAMDanuM kathana susaMgata lAge che. prama karanAranA praznanuM tAtparya e che ke bhAMDAdikamAM jayAM sudhI vyakitane mamatvanI bhAvanA rahe che, tyAMsudhI te temane pitAnA gaNe che. sAvaghaganA pratyAkhyAna bhAMDAdikamAM tenuM mamatva bilakula rahevA detA nathI - enuM nAma ja aparagrahatA che. jyAre zIla, vata, guNa, viramaNa Adi dvArA temane apanAvavAno bhAva raheto nathI, tyAre zIlavratAdi saMpanna vyaktine mATe te abhAMDarUpa ja banI jAya che. eja vAta znakartAe prazna rUpe ahIM pUchI che. tena tara mApatA mahApAra prabhu 49 cha- 'haMtA, bhavai' , gautama ! zIlatratAdi, sAvadyayogavirati, pauSadhopavAsa AdithI yukata thayela vyakita jyAre parigrahane parityAga karI de che, tyAre parigraharUpa te vastrAdiSkamAM abhAMDatAnI prApti thaI jAya che. eTale ke te varatuone te pitAnI mAnatA nathI. temane pitAnI na gaNavI eja temAM zrI. bhagavatI sUtra : Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.8 u. 5 mU0 1 pArigrahAdikriyAnirUpaNam 591 gautamaH pRcchati-se keNaM khAiNaM aTeNaM bhaMte ! evaM buccai-sayaM bhaMDa aNugavesai No parAyagaM bhaMDaM aNugavesaI' he bhadanta ! tat atha kena kAraNena ucyate-yat svakIyaM bhANDam anugaveSayati, no parakIyaM bhANDam anugaveSayatI. ti ? 'khai' iti 'Na' iti ubhau vAkyAlaMkAre bhagavAnAha-'goyamA ! tassa NaM evaM bhavai-No me hiraNNe, No me suvaNNe, No me kaMse, No me dUse ' he gautama ! tasya khalu zramaNopAsakasya kRtasAmAyikasya evaM vakSyamANaprakArako aparigrahatA hai| parigraha kA lakSaNa mUrchA parigrahaH' aisA mAnA gayA hai| mUrchAbhAva se rahita dhanadhAnyAdi padArtha mUaibhAvavAn vyakti ke liye aparigraha rUpa hI mAne gaye haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM ki yadi aisI hI bAta hai to 'se keNaM khAiNaM aTThaNaM bhaMte ! evaM buccai sayaM bhaMDaM aNugavesai, No parAyagaM bhaMDa aNugavesaha' he bhadanta ! Apa esA kyoM kahate haiM ki vaha apane bhANDakI gaveSaNA karatA hai parake bhANDakI gaveSaNA nahI karatA hai ? jaba usa vyakti ke bhANDoMke viSayameM mamatA kI bhAvanA nahIM rahI. taba ve bhANDa usake to kahalAveMge nahIM-phira vaha apane bhANDoMkI isa prakAra svatvakI bhAvanAse yukta hokara kyoM gaveSaNA karatA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama / 'tassa NaM evaM bhavai, No me hiraNNe, No me suvaNNe, No me kaMse, No me dUse' yaha vAta bilakula ThIka hai ki-sAmAyika dhAraNa weisat-Augu . ' mUrchAH parigrahaH' l Faia Al2pariyaDarnu lakSaNa darzAvyuM che. mUrabhAvathI rahitane dhana dhAnyAdi padAthe aparigraharUpa ja mAnavAmAM bhAvyA che. ve gautabha3vAmI se prazna pUche che / se keNa khAiNaM aTeNaM bhaMte ! evaM vuccara, sayaM bhaMDa aNugavesai, No parAyagaM bhaMDa' aNugavesaI' manta! te Apa zA kAraNe evuM kahe che ke te zrAvaka potAnAM ja bhAMDenI zodha kare che, anyanAM bhAMDenI zodha karato nathI? je te vyakitane te bhAMDo pratye mamatva ja rahyuM na hAya, te te bhADe tenA kahI zakAya ja nahI- te pachI evuM kevI rIte kahI zakAya ke te pitAnAM bhAMDenI zodha kare che? te bhAMDene pitAnA kahevA eTale temAM mamatvabhAva rAkho ema ja mAnI zakAya ? ttara- 'goyamA' gautama ! ' tassa NaM evaM bhavai, No me hiraNNe, No me suvaNNe, No me kaMse, No me ise 'me pAta tadana sAyA cha ? sAmAyi zrI bhagavatI sUtra : Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 bhagavatI sUtre manaHpariNAmo bhavati - no me hiraNyam, no me suvarNam, no bhe kAMsyam, pAtravizeSaH, no me dRSya vastram 'No me vila-dhaNa-kaNaga-rayaNa-maNimottiyasa khasilappavAlarattarayaNamAie saMtasAra sAvaijje' no me vipulaM dhanakanakaratnamaNimauktikazaGkha-zilA "vAla raktaratnAdisatsArasvApateyam, tatra vipulaM pracuraM dhanaM guDazarkarAdikam kanakaM suvarNam, ratnAni karke tanAdIni maNayaH candrakAntAdayaH, mauktikaM prasiddham, zaGkhAzca pratItAH, zilA zubhasUcakazilAkhaNDa vizeSaH mavAlAna vidrumANi 'muMgA' iti bhASAprasiddhAni ratnAni padmarAgAdIni eteSAM dvandvastato vipulAni dhanAdinI AdiH yasya tattathA, sat vidyamAnaM sAraM pradhAnaM svApateyaM paropArjita vibhavaH, no me vartate iti no meM hiraNyAdikam ityAdi. hirapayAdiparigrahasya dvividhaM trividhena pratyAkhyAtatvAt atha yadi tadbhANDam abhANDaM bhavati tadA kathaM svakIyaM tad vastrAdikaM gaveSayati ? ityAzaGkAyAmAha 'mamattabhAve puNa se apariNNAe bhavai ' mamatvabhAvaH punaH hiraNyAdiviSaye karane vAle vyaktikI jaba taka vaha sAmAyika meM sthita hai-aisI hI bhAvanA rahatI hai ki 'hiraNya (cAMdIrUpa dhAtu) merA nahIM hai, suvarNa merA nahIM hai, kA~sya pAtra vizeSa merA nahIM hai, vastra mere nahIM 'No me viula-dhaNa kaNaga rayaNa-maNi mottiya saMkha sila pvAla rattaraNamAdIe saMtasArasAva ejje' isa taraha vipula dhana-guDa zarkarAdika, kanaka suvarNa, karketana Adi ratna, candrakAnta Adi maNigaNa mauktika, zaMkha, zubhasUcaka zilAkhaNDavizeSa, mUMgA padmarAgAdikaratna ye saba paraMparA se upArjita kiyA huA maujUdA sArabhUta dravya merA nahIM hai, isa prakAra vaha hiraNyAdi parigraha kA 'dvividhaM trividhena' ke anusAra pratyAkhyAna karatA hai / isI liye vaha apane bhANDakI sAmAyika se uThane ke bAda karanAra vyakita jyAM sudhI sAmAyikamAM beThela hAya che tyAM sudhI tenI bhAvanA evI hoya che ke 'Dizeya [ yAMhI ] bhAraM nathI, suvarNa bhAra nathI, aMsu bhAuM nathI, vastro bhAzaM nathI, ' Nome viula-ghaNa-kaNaga- rayaNa-maNimottiya saMkha - silappavAla, rattarayaNamAdIe saMtasArasAvaejje ' vipula dhana [gaNa, sAra yaha], una, tana Adi ratna, caMndrAnta yAhi bhazi, bhotI, zaMbha, zubhasUcaka, zalAkhaMDa vizeSa, mUMgA, padmarAgAdika ratna vagere. vaMzapara parAgata tathA upAja ta kareluM ane peAtAnA pAse rahelu sArabhUta dravya paNa mAruM nathI. A rIte te hiraeyAhi psthin| ' dvividhaM trividhena' tyAga Dare hai. peTa De bhana, vayana bhane kAyAthI karato nathI, karAvato nathI. tethI sAmAyika pUrI thayA bAda te tenAM bhAMDanI zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 8. u. 5 mR. 1 parigrahAdikriyA nirUpaNam 593 mamatA pariNAmaH saH aparijJAto bhavati, apratyAkhyAto bhavati, anumate 2pratyAkhyAtatvAt mamatvabhAvasya cAnumatirUpatvAta 'se teNaTTeNa gAyamA ! evaM buccai saya bheMDa, aNugavesara, No parAyagaM bhaDa aNugavesa' tat tenArthena he gautama ! evamuktakrameNocyate yat svakIya bhANDam anugaveSayati, no parakIya bhANDam anugaveSayati / gautamaH pRcchati - 'samaNovAsagassa NaM bhaMte ! sAmAiDassa samaNovassae acchamANassa kei jAyaM 'carejjA ?' he bhadanta ! gaveSaNA karatA hai esA kahA hai / yahI bAta 'mamattabhAve puNa se apariNNAe bhavaha' isa sUtra dvArA samajhAI gaI hai / arthAt sAmAyika karane ke nimitta utAre gaye vastrAdikoM kI athavA gharameM rakhe hue padArthoM kI kI jinhe corane curo liyA hai usane sAmAyika karate samaya unameM anumati rUpa mamatAbhAva kA pratyAkhyAna nahIM kiyA thA isa kAraNa vaha sAmAyika ke bAda apane bhANDakI gaveSaNA karatA hai / dUsare ke bhANDakI gaveSaNA nahIM karanA / arthAt jina bhANDoMkI vaha gaveSaNA kara rahA hai - ve bhANDa usIke haiM. anumati kA tyAga nahIM karane se ve usake svAmitva se bahirbhUta nahIM hue haiN| 'se teNaTTeNa goyamA ! evaM buccaha, sayaM bhaMDa aNugavesaha, No parAyagaM bhaMDaM aNu vesa' isI taraha se isa sUtra pATha dvArA ukta viSaya kA hI sUtrakAra ne upasaMhAra kiyA hai| aba gautamasvAmI prabhu se aimA pUchate haiM / 'samaNovAsagassa NaM bhaMte ! sAmAiyakaDassa samaNovamsae acchamANa msa keha jAyaMcarejjA' he bhadanta ! jisane sAmAyika dhAraNa kI haizAya kare che, ema kahyuM che. eja vAta mamattabhAve puNa se apariNAe bhavai ' A sUtra dvArA samajAvI che. kahevAnuM tAtparya e che ke sAmAyika karatI vakhata utArelAM vaAdi athavA dharamAM rAkhelA padArthA ke jemane kAI mANusa cArI gaye hAya che, temAM anumati rUpa mamatAbhAvanA pratyAkhyAna te zrAvake sAmAyika dhAraNa karatI vakhate karyAM na hatA. tethI te zrAvaka sAmAyika pUrI thayA pachI peAtAnAM bhAMDAnI zeAdha kare che-anyanAM zodha karato nathI. kAraNake anutirUpa mamatvanA tyAga nahIM karavAthI te bhAMDa uparane tenA adhikAra cAlyA gaye| nathI. tethI je bhADAnI te gaveSaNA kare che, te tenAM ja che ema muDevAmA ho! bhASa raheto nathI. ' se tejadveNaM goyamA evaM vuccai, sayaM bhaMDa aNugavesai, No parAyagaM bhaMDaM aNugavesara' mA rAte yA sUtrapATha dvArA sUtrAre uparyukata viSyane ja upasaMhAra karyAM che. have gautama svAmI mahAvIra ne ache - 'samaNovAsagassa NaM bhaMte! sAmAIyakaDassa samaNovassae acchamANassa kei jAyaM cahejjA ' zrI bhagavatI sUtra : 6 6 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 bhagavatIsUtre zramaNopAsakasya khalu sAmAyikakRtasya kRtasAmAyikasya zramaNopAzraye AsInasya sthitasya bhAryA svadharmapatnI kazcit jArapuruSaH caret vyabhicaret, 'se NaM bhaMte ! kiM jAyaM carai, ajAyaM carai ?' he bhadanta ! sa khalu jArapuruSaH kiM jAyAM zramaNopAsakasya jAyAM strIM carati sevate ? anAyAM tasya strIbhinnAM vA carati sevate yabhicarati ? bhagavAnAha- 'goyamA ! jAyaM carai, no ajAyaM caraI' he gautama ! sa jArapuruSaH zramaNopAsakasya jAyAM bhAryA carati sevate, no ajAyAM zramaNopAsakasya svIbhinnAM carati vyabhicarati / gautamaH pRcchati'tassa NaM bhaMte ! tehiM nIlavyayaguNaveramaNapaJcakkhANaposahovavAsehiM sA jAyA ajAyA bhavai' he madanta ! tasya khalu zramaNopAsakasya taiH zIlavrataaise zrAvaka kI, kI jo isa samaya upAzraya meM baiThA huA hai usako patnI ke sAtha yadi koI jora purUSa vyabhicAra sevana karatA hai 'se NaM bhaMte ! kiM jAyaM varaha, ajAyaM carai' to vaha jAra puruSa usa zramaNopAsaka kI strI ke sAtha vyabhicAra sevana karatA hai yA usakI strIse bhinna strI ke sAtha vyabhicAra sevana karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA ! jAyaM carai, no ajAyaM carai' he gautama! vaha jAra puruSa usa kRta mAmAyikavAle puruSakI strIke sAtha vyabhicAra sevana karatA hai| usakI strI se bhinna strIke sAtha vyabhicAra sevana nahIM karatA hai| ___ava gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'tassa NaM bhaMte ! tehiM sIlavvaya guNa veramaNapacakkhANapomahovavAsehiM sA jAyA ajAyA bhavaI' he bhadanta ! usa zramaNopAsakakI zIla, vrata, guNa, viramaNa, pratyAkhyAna, pauSA evaM upavAmoM se vaha strI kyA usakI abhAryArUpa ho sakatI hai ? he bhadanta ! sAmAyika dhAraNa karIne upAzrayamAM beThelA zrAvakanI patnI sAthe koI jAra puruSa vyaniyAra 72, saNaM bhaMte ! ki jAyaM carai, ajAyaM carai ?' tote jAra puruSa te zrAvakanI patnI sAthe vyabhicAra kare che, ke tenI patnI na hoya evI strI sAthai vyaniyAra seva cha ? uttara- 'goyamA' gautama! jAyaM carai, no ajAyaM caraI' te 12 puruSa sAmAyi: pA295 4rI medana puruSanI pAnI sAthe vyaliyAra seve che -tenI patnI na hoya evI strI sAthe vyabhicAra sevatA nathI. , gautama svAmI bhalAvIra prabhune pUche the 3- 'tassa NaM bhaMte! tehi sIlabdhayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovavAsehiM sA jAyA ajAyA bhavai ?' he bhadanta ! zIla, guNa, vrata, vismaNa, pratyAkhyAna ane pauSadhapavAsanI ArAdhanA karatA te zrAvakanI patnI zuM tenI abhArUpa banI jatI nathI. zrI. bhagavatI sUtra : Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.5 su. 1 parigrahAdikriyAnirUpaNam 595 guNa-viramaNa-pratyAkhyAna-pauSadhopavAsaiH sA jAyA bhAryA svastrI anAyA bhavati abhAryA bhavati? bhagavAnAha-'hanA anAyAbhavai' he gautama! hanta, satyam zramaNopAsakasya zIlavatAdiviramaNapauSadhopavAsAntaiH jAyA te ajAyA bhavatIti bhAvaH, gautamaH pRcchati- 'se keNaM khAiNaM aTeNaM bhaMte! evaM vuccai-jAyaM cara'i no anAyaM carai ?' he bhadanta ! tat atha kena kAraNena evamuktapakAreNocyate jAyAM carati zramaNopAsakasya strI sevate, no ajAyAM carati, tasya strI bhinnAM na sevate iti prazna: ? bhagavAnAha- 'goyamA! tassa NaM evaM bhavai No me mAyA, No me piyA, No me bhAyA, No me bhagiNI' he gautama ! tasya khalu zramaNo pAmakamya kRtasAmAyikasya zrAvakasya evaM vakSayamANapakAreNa bhavati no mekAcit mAtA, no me kazcit pitA, no me kazcida bhrAtA, no me kAcita uttara meM prabhu kahate haiM 'hatA bhavaI' hAM, gautama ! usa zramaNApAmaka kI zIla, vrata viramaNa, pauSadha aura upavAsa Adi se jAyA ajAyA rUpa ho sakatI hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'se keNaM khAiNaM aTeNaM bhaMte ! evaM vuccA, jAyaM carai, no ajAye carai' he bhadanta ! jaba usakI jAyA usIkI apekSA zIlavatAdikoM dvArA ajAyA ho sakatI hai to phira aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha puruSa usa kRta sAmAyikavAle zramaNopAsakakI strIke sAtha vyabhicAra sevana karatA hai ? usakI ke se bhinna strIke sAtha vyabhicAra sevana nahIM karatA hai? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'tassa NaM evaM bhavai, No me mAyA, No me piyA, No bhe bhAyA, No me bhagiNI' he gautama ! kuna sAmAyikavAle usa zramaNopAsaka ke mana meM aisA vicAra AtA hai ki merI mAtA nahIM hai, merA pitA nahIM hai, merA bhAI nahIM hai, merI bahina nahIM hai 'No me uttara - -- hatA, bhavai ' , lai ! Ne, prata, guNa, vi2bhaeJ, pratyAbhyAna ane pauSadhapavAsa AdithI tenI bhAryA abhAryArUpa banI jAya che. ve gautama svAmI tenu 42 lA bhATe / prazna re che - 'se keNaM khANaM aTeNaM bhaMte ! evaM vuccaI, jAyaM carai, no ajAyaM carai ? ' mahanta ! je tenA zIlavratAdi dvArA tenI te bhAryA abhAtharUpa banI zakatI hoya to Apa zA kAraNe evuM kaho che ke te jAra puruSa sAmAyika dhAraNa karIne beThelA te zrAvakanI bhAryA sAthe vyabhicAra seve che?-- tenI abhAya sAthe vyabhicAra sevato nathI? uttara- 'tassaNaM evaM bhavaDa, No me mAyA, No me piyA, No me bhAyA, No me bhagiNI' gautama / sAmAyibhA bheDAta zrAvanA manabhA va viyAra zrI. bhagavatI sUtra : Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 bhagavatIsUtra bhaginI, svasA vatate, 'No me bhanja , No me puttA, No me dhUyA, No me suNhA' no me bhAryA, no me putraH, no me duhitA-putrI, no me snuSA putravadhU kAcit vartate kathaM tarhi kazcit jArapuruSaH tasya jAyAM carati, no ajAyAM carati, tasyA sattayabhAvena jAyAtvAdisambandhaparityAgAdityAzaDkyAha - 'pejjabaMdhaNaM puNa se avocchinna bhavaI' he gautama! premabandhanam-premaiva-prItireva bandhanam premavandhanam punaH tasya zrAvakasya avyucchinnaM bhavati, anumatera patyAkhyAtatvAt, premAnubandhasyAnumatirUpatAta, anne tadupasaMharanAha- 'se teNaga bhajjA, No me puttA, No me dhUpA, No me suNhA' merI bhAryA nahIM hai, merA putra nahIM hai, merI laDakI nahIM hai, merI putra vadhU nahIM hai / isa prakArase prabhukA uttara sunakara aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM to phira he bhadanta ! yaha bAta kaise mAnI jA sakatI hai ki vaha jAra puruSa usakI jAyA ke sAtha vyabhicAra sevana karatA hai usakI strI se bhinna strIke sAtha vyabhicAra sevana nahIM karatA hai? kyoM ki usameM usa zramaNopAsaka ko jaba AsaktihI nahIM hai-to phira vaha umakI kaise kahalA sakatI hai ? to isa AzaMkA ke samAdhAna nimitta 'pejabaMdhaNe puNa se avocchinne bhava' prabhu kahate haiM ki gautama ! una zrAvakakA premabandhana-mamatAbhAva joki anumatirUpa hai-usake sAtha vyucchinna nahIM huA hai| tAtparya kahanekA yaha hai ki usane jo sAvadyayoga kA parityAga kiyA hai vaha mana, vacana, kAya inakI do Ave che ke mAtA mArI nathI, pitA bhAra nathI, bhAI mAre nathI, bahena mArI nathI, 'No me bhajA, No me puttA, No me dhRyA, jo me muNhA' bhAryA bhAza nathI, putra mAre nathI, putrI mArI nathI, ane putravadhU paNa mArI nathI. prabhune A prakArano uttara sAMbhaLIne gautama vAmI prabhune pUche che ke "to pachI e vAta kevI rIte mAnI zakAya ke te jAra puruSa te zrAvakanI bhAryA sAthe vyabhicAra seve che- tenI bhAryA na hoya evI strI sAthe vyabhicAra sevato nathI? je te strImAM te zrAvakanI Asakita ja na hoya, to te strIne te zrAvakanI bhAya ja kevI rIte kahI zakAya? .. zAnu sAmAdhAna 21 / mATa prabhu he cha- 'pejjabaMdhaNe puNa se avocchinne bhavai' gautama! te zrAvana premamadhana-mamatA 1-2 manubhAta35 che- te bucchinna thayuM nathI- tUTayuM nathI. tenI anumati vinA te strI sAthenuM tenuM premabaMdhana tUTI zakatuM nathI kahevAnuM tAtparya e che ke teNe je sAvadhogane parityAga karyo che te mana, vacana ane kAyanI be kaTithI kRita ane kAritathI karyo che. teNe mana, zrI. bhagavatI sUtra : Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. ca. TI. za.8 u.5 ma.1 sthUlapANAtipAtAdimatyAkhyAnanirUpaNam 597 goyamA ! jAva no anAyaM caraI' he gautama ! tat atha tena kAraNena yAvatkazcita puruSaH tasya premAsaktisambandhAt jAyAM carati, no ajAyAM caratIti bhAvaH / sU0 1 / / sthUlamANAtipAtAdipratyAkhyAnavizeSavaktavyatA mUlam-'samaNovAsagassa NaM bhaMte! puvAmeva thUlae pANAivAe apaJcakkhAe bhavai, se NaM bhaMte! pacchA paJcAikkhamANe kiM karei ? goyamA ! toyaM paDikamai, paDupannaM savarei, aNAgayaM paJcakkhAi, tIyaM paDikkamamANe kiM 1-tivihaM tiviheNaM paDikamai, 2-tivihaM duviheNaM paDikamai, 3-tivihaM egaviheNaM paDikamai, 4-duvihaM tiviheNaM paDikamai, 5 duvihaM duviheNaM paDikamai, 6-duvihaM egaviheNaM paDikamai, 7-egavihaM tiviheNaM, paDikkamai, 8-ekavihaM duviheNaM paDikkamai, 9-ekavihaM koTise-kRta kArita se kiyA hai naki inakI anumatise isIliye 'maNeNaM vAyAe, kAraNaM na karemi, na kAravemi' aisA kahA gayA hai| 'se teNaTreNaM boyamA ! jAva no ajAyaM carai' isa kAraNa he gautama ! maine aisA kahA hai kivaha jAra puruSa usa zramaNopAsaka kRta sAmAyika kI patmIke sAtha hI vyabhicAra kA sevana karatA hai| usakI patnIse bhinna strIke sAtha vyabhicAra kA sevana nahIM karatA hai| vaha usakI patnI isaliye kahI gaI hai ki usakA premAsakti saMbaMdha usake sAtha banA huA hai // sU0 1 // 1yana bhane .. manumatiyA tanI parityA yA nathI. tathA 'maNe NaM vAyAe, kAraNaM na karemi, na kAravemi' bhana, kyana mane AyAthI 4 nI bhane 42vI nahI' me vAmA mayuche se teNaTeNaM goyamA ! jAva no ajAyaM caraha gItama! te 20 meM me ghucha tara puruSa sAmAyi: pA255 karIne beThelA te zrAvakanI bhAryA sAthe vyabhicAra seve che. te tenI patnI na hoya evI strI sAthe vyabhicAra sevato nathI. te strIne te zrAvakanI patnI kahevAnuM kAraNa e che ke tenI sAthe teno premAsakita saMbaMdha atUTa rahela che. sUtra 1 zrI. bhagavatI sUtra : Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 bhagavatIsUtre ekkaviheNaM paDikkamai ? goyamA ! tivihaM tiviheNaM paDikkamai, tivihaM duviheNa vA paDikkamai, taM ceva jAva, ekkavihaM vA ekkaviheNaM paDikkamai, 1-tivihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, kareM taM gANujAgai, maNasA, vayasA kAyasA, 2-tivihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, kareMtaM NANujANai maNasA, vayasA, 3 ahavA na karei, na kAravei, karetaM nANujANai maNasA, kAyasA, 3ahavA na karei, na kAravei, kareMta nANujANai vayasA, kAyasA, 4-tivihaM egaviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, karetaM NANujANai maNasA, 5-ahavA na karei, na kAravei, kareMtaM nANujANai vayasA 6-ahavA na karei, na kAravei, kareMtaM nANujANai kAyasA 7, ahavA na karei na kAravei karataM nANujANai kAyasA duvihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei, na koravei maNasA vayasA kAyasAda, ahavA na karei, kareM taM gANujANai maNasA vayasA kAyasA9, ahavA na kAravei, kare-taM gANujANai maNasA vayasA kAyasA 10, duvihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei maNasA vayasA 11, ahavA na karei na kAravei maNasA kAyasA 12, ahavA na karei, na kAravei vayasA kAyasA 13, ahavA na karei, karetaM NANujANai maNasA vayasA 14, ahavA na karei, kareMtaM nANujANai, maNasA kAyasA 15, ahavA na karei, kareMtaM gANujANai vayasA kAyasA 16, ahavA zrI. bhagavatI sUtra : Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa. TIkA za.8 u.5 mra02 sthUlamANAtipAtAdipranyAkhyAnanirUpaNam 599 na kAravei, karetaM NANujANai maNasA vayasA, 17, ahavA na kAravei, kareMtaM NANujANai maNasA kAyasA 18, ahavA na kAravei, kareMtaM NANujANai, vayasA kAyasA 19, duvihaM ekkaviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei maNasA 20, ahavA na karei, na kAravei vayasA 21. ahavA na karei, na kAravei kAyasA 22, ahavA na karei, kareMtaM nANujANai, maNasA 23, ahevo na karei, kareM taM nANujANai vayasA 24, ahavA na karei, karataM gANu jANai kAyasA 25, ahavA na kAravei, kareMtaM gANu jANai maNasA 26, ahavA na kAravei, kareMtaM NANu jANai vayasA 27, ahavA na kAravei, karetaM NANujANai kAyasA 28, egavihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA vayasA kAyasA 29, ahavA na kAravei, maNasA vayasA kAyasA 30, ahavA karetaM nANujANai maNasA vayasA kAyasA 31, egavihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA vayasA 32, ahavA na karei maNasA kAyasA 33, ahavA na karei vayasA kAyasA 34. ahavA na kAravei maNasA vayasA 35, ahavA na kAravei maNasA kAyasA 36, ahavA na kAravei vayasA kAyasA 37, ahavA karataM nANujANai maNasA vayasA 38, ahavA kareMtaM NANujANai maNasA kAyasA 39, ahavA kareMtaM nANujANai vayasA kAyasA 40, egavihaM egaviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA 41, ahavA na karei vayasA 42, ahavA na zrI. bhagavatI sUtra : Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 600 bhagavatImatre karei kAyasA 43, ahavA na kAravei maNasA 44, ahavA na kAravei vayasA 45, ahavA na kAravei kAyasA 46, ahavA kareMtaM nANujANai maNasA 47, ahavA kareMtaM nANujANai vayasA 48, ahavA karetaM NANujANai kAyasA 49 / paDuppannaM saMvaremANe kiM tivihaM tiviheNaM saMvarei ? evaM jahA paDikkamamANe NaM egaNapannaM bhaMgA bhaNiyA, evaM saMvaramANeNavi egaNapannA bhaMgA bhANiyavvA aNAgayaM paJcakkhamANe kiM tivihaM tiviheNaM paJcakkhAi ? evaM teceva bhaMgA egUNapannaM bhANiyanvA jAva ahavA kareMtaM NANujANai kaaysaa| samaNovAsagassa NaM bhaMte ! puvAmeva thUlamusAvAe apaJcakkhAe bhavai, se gaM bhaMte ! pacchA paccAikkhamANe kiM karei ? evaM jahA pANAivAyassa sIyAlaM bhaMgasayaM bhaNiyaM, tahA musAvAyassa vi bhANiyavvaM, evaM adinnAdANassa vi, evaM thUlagassa mehuNassa vithUlagassa pariggahassa vi jAva ahavA kareMtaM nANujANai kAyasA. ee khalu erisagA samaNovAsagA bhavaMti, no khallu erisagA AjIviyovAsagA bhvNti|suu.2|| chAyA- zramaNopAsakasya khalu bhadanta ! pUrvameva sthUlaH prANAtipAtaH apratyAkhyAto bhavati, sa khalu bhadanta ! pazcAt pratyAcakSANaH kiM karoti ? sthUla prANAtipAtAdi pratyAkhyAna vizeSavaktavyatA 'samaNovAsagassa NaM bhaMte !' ityAdisUtrArtha-(samaNovAsagassa NaM bhaMte ! puvAmeva thUlae pANAivAe apaccakkhAe bhavai) he bhadanta ! zramaNopAsaka ke pahile se to sthUla prANAti sthUla prANAtipAtAdi pratyAkhyAna vizeSa vakatavyatA 'samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tyA - sU -(samaNovAsagassa NaM bhaMte ! puvyAmeva thUlae pANAivAe apaJcakkhAe bhavai) mahanta ! abhapAsa 6sa paDeyI 4 25sa prAtiyAtanA pratyAjyAna zrI. bhagavatI sUtra : Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TI. za.8 u 5 sU.2 sthUlapANAtipAtAdipratyAkhyAnanirUpaNam 601 gautama ! atItaM pratikrAmati, pratyutpannaM saMvRNoti, anAgataM pratyAkhyAti, atotaM pratikrAman kiM 1-trividhaM trividhena pratikrAmati, 2-trividhaM dvividhena pratikrAmati, 3-trividham ekavidhena pratikrAmati, 4-dvividha trividhena patikrAmati, 5-dvividha dvividhena pratikrAmati, 6-dvividham ekavidhena pratikrAmati, 7-ekavidha trividhena pratikrAmati, 8-ekavidha vividhena pAta kA pratyAkhyAna hotA nahIM hai, ( se NaM bhaMte ! pacchA paccAikkhamANe kiM karei ) bAda meM hotA hai. ataHjaba yaha usakA pratyAkhyAna karatA hai to kyA karake usa samaya usakA pratyAkhyAna karatA hai ? (goyamA) he gautama! (toyaM paDikkamai, paDuppanna saMvarei, aNAgayaM paJcakravAha) usa samaya yaha zramaNopAsaka atItakAla meM hue prANAtipAta kA pratikramaNa karatA hai vartamAna meM hote hue prANAtipAta kA saMvara karatA hai| tathA bhaviSyakAla meM hone vAle prANAtipAta kA pratyAkhyAna karatA hai| (tIyaM paDikkamamANe ki tivihaM tiviheNaM paDikkamai 1, tivihaM duviheNaM paDikkamai 2, tivihaM egaviheNaM paDikkamai 3) he bhadanta ! atItakAla meM hue prANAtipAtakA vaha jo pratikramaNa karatA hai, so vaha pratikramaNa kyA vividha kA trividha se karatA hai ? yA vividha kA dvividha se karatA hai ? yA trividha kA ekavidha se karatA hai ? yA (duvihaM tiviheNaM paDikkamaha 4, duvihaM duviheNaM paDikamai 5, duvihaM egaviheNaM paDikamai 6) dvividhakA trividha se pratikramaNa karatA hai ? yA dvividha kA dvividha se pratikramaNa karatA hai ? yA dvividha kA ekavidha thatA nathI. (seNaM bhaMte ! pacchA paJcAikkhamANe kiM karei ) 5 pAyI yAya che, to jyAre te tenA pratyAkhyAna kare che tyAre te zuM kahIne tenA pratyAkhyAna kare che? (goyamA !) he gautama! (tIyaM paDikkamai, paDuppanna saMvarei, ANAgayaM paJcakkhAi) te samaye te zramaNe pAsaka bhUtakALamAM thayelA prANAtipAtanuM pratikramaNa kare che, vartamAnamAM thatAM prANAtipAtane saMvara kare che ane bhaviSya kALamAM thanArA prANAtipAtanA pratyAkhyAna 43 . ( tIyaM paDikamamANe kiM tivihaM tiSideNaM paDikamai 1, tivihaM duviheNaM paDikkamai 2, tivihaM egaviheNaM paDikkAi 3) 3 -1! Adlasti yye| prANAtipAtanuM te je pratikamaNa kare che te pratikramaNa zuM trividhanuM trividha kare che? ke vividhana vidhe 42 cha ? vividhanu me vidhe 42 1 ( duvihaM tiviheNaM paDikamAi 4. vihaM daviheNaM paDikamaDa 5, davihaM egaviheNaM paDikamA 6) vividhana trivadhe pratikramaNa kare che? ke ddhividhanuM dvividha pratikramaNa kare che? ke dvividhanuM ekavidhe zrI. bhagavatI sUtra : Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre pratikrAmati, 9-ekavidham ekavidhena pratikrAmAta ? -gautama ! vividha trividhena pratikrAmati, trividhaM dvividhena cA pratikrAmati, tadeva yAvataekavidhaMvA ekavidhena pratikrAmati, 1-trividhaM trividhena pratikrAman na karoni, na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti manasA vacasA kAyena, 2 trividhaM se pratikramaNa karatA hai ? yA (egavihaM tiviheNaM paDikkamai 7, ekavihaM duviheNaM paDikamai 8, egavihaM egaviheNaM paDikamai 9) ekavidhakA trividha se pratikramaNa karatA haiM ? yA ekavidhakA dvividhase pratikramaNa karatA hai ? yA ekavidhakA ekavidha se pratikramaNa karatA hai ? (goyamA) he gautama ! atItakAla meM hue prANAtipAta kA vaha jo pratikramaNa karatA hai vaha (tivihaM tiviheNaM paDikkamai) trividha kA trividha se pratikrama karatA hai (tivihaM duviheNaM paDikkamai) trividha kA dvividha se karatA hai (taMceva jAva egaviha vA egaviheNaM vA paDikkamai) ityAdi saba kathana pUrvakI taraha yAvat-'ekavidha kA ekavidha se pratikramaNa karatA hai| yahAM taka jAnanA caahiye| (nivihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, kareMtaM NANujANai bhaNasA, vayasA, kAyasA) vaha jaba trividha kA trividha se pratikramaNa karatA hai. taba vaha prANAtipAtako na manase karatA hai, na manase karAtA hai, aura na mana se usakI anumAnanA pratibhA cha ? (egavihaM tibiheNaM payikkamai 7, egavihaM duriheNaM paDikkamai 8, egaviha egaviheNaM paDikkamai 9) , vidhanu trivedhe pratibhaY 42 cha ? 3 eka vidhanuM dvividha pratikramaNa kare che? ke ekavidhanuM ekavidha pratikramaNa kare che? (goyamA !) gautama ! matItami yye| AyAtiyAtana to pratima 42. te (tivihaM tiviheNaM paDikkamai) vividhanu trividhe pratima 42 cha,(tivihaM duviheNaM paDikakai) [nAnu dviAvadhe re che, (taM ceva jAva egavihaM vA egaviheNaM vA paDikkamai ) VtyA sabharata 4thana pUti yana prabhAra sabhA. me vidhanuM savidhe pratibhaya cha,' tyAM sudhArnu pUrvAta iyana 8 praDa 42. (tivihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei, na karAvei, karaMtaM NANujANai maNasA, vayasA, kAyasA) nyAre vividha vividha pratibhAra 43 cha, te bhanathA prAtipAta karato nathI, karAvato nathI ane manathI enI anumodanA karato nathI. e ja pramANe te vacanathI prANAtipAta karato nathI, vacanathI prANAtipAta karAvato nathI ane vacanathI tenI anumodanA karato nathI. e ja pramANe te kAyAthI prANAtipAta karatuM nathI, karAvato nathI bhane 42nAranI anumohanA 42to nathI. (tivihaM duviheNaM paDikkamamANe na zrI. bhagavatI sUtra : Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za. 8 u.5 mu.2 sthUlaprANAtipAtAdipratyAkhyAnanirUpaNam 603 dvividhena pratikrAman na karoti, na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti manasA vacasA, 3 athavA na karoti, na kArayota, kuvantaM nAnujAnAti manasA kAyena, 4 athavA na karoti na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti vayamA kAyena, 5 trividham ekavidhena patikrAman na karoti na kArayati, kurvantaM karatA hai, isI taraha se vaha vacana se na prANAtipAta karatA hai, na vacana se use karAtA hai na usakI vacana se anumodanA karatA hai| isI taraha vaha kAyase na prANAtipAta karatA hai na karAtA hai aura na karanevAle ko anumodanA karatA hai / (tivihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, karaMtaM NANujANa maNasA kyasA) trividhakA ja vaha dvividhase pratikramaNa karatA hai taba usa sthiti meM manase prANAtipAtako nahIM karatA hai, dUsaroMse use manase vaha nahIM karAtA hai, aura prANAtipAtako karanevAlekI anumodanA vaha manase nahIM karatA hai isI taraha vaha vacanase prANAtipAtako nahIM karatA hai, na karAtA hai aura na karanevAlekI vaha vacanase anumodanA hI karatA hai / (ahavA na karei, na kAravei, karaMtaM gANujANai, maNasA kAyasA) athavA manase evaM kAyase vaha na prANAtipAtako karatA hai, na una donoMke dvArA vaha kisI dUsarese use karAtA hai aura na una donoMke dvArA vaha use karanevAlekI anumodanA karatA hai / (ahavA na karei na kAravei, karaMtaM nANujANai vayasA kAyasA) athavA vacana aura kAyase vaha prANAtipAtako nahIM karatA hai, na karAtA hai aura na karanevAlekI anumodanA karatA hai| (tivihaM egaviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, karei. na kAravei, karaMtaM NANujANai maNasA vayasA) nyAre te nidhanu dvividha pratikramaNa kare che, tyAre te manathI prANAtipAta karato nathI, bIjA dvArA manathI prANAtipAta karAvatA nathI, ane prANAtipAta karanArane manathI anumodanA Apato nathI. e ja pramANe te vacanathI prANAtipAta karato nathI, karAvata nathI ane karanArane vacanathI anumodanA mApata nathI. ( ahavA - na karei kAravei, karataM NANujANai, maNasA kAyasA) athavA mana ane kAyAthI te praNAtipAta karato nathI, te banne dvArA te bIjA pAse prANAtipAta karAvato nathI, ane te banne dvArA te prANAtipAta karanAranI anumodanA to nathI. ( ahavA na karei na kAravei, karaMtaM nANujANai vayasA kAyasA) athavA vacana ane kAyAthI me prANAtipAta karatuM nathI, ane karanAranI anumodanA karatA nayI. (tivihaM egaviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, karaMtaM NANujANai zrI bhagavatI sUtra : Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 bhagavatIsUtre nAnu jAnAti manasA, 6-athavA na karoti, na kArayati kurvantaM nAnujAnAti vacasA, 7-athavA na karoti, na kArayati, kuvantaM nAnujAnAti kAyena, 8 dvividha trividhena pratikrAman na karoti, na kArayati, manasA vacasA kAyena, 9athavA na karoti, kurvantaM nAnujAnAni manasA vacasA kAyena, 10-athavA na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti manasA vacasA kAyena, karaMtaM gANujANai maNasA, ahavA na karei na kAra vei, karataM gANujANai vayasA, ahavA-na karei, na kAravei karaMtaM gANujANai kAyasA) jaba vaha trividhase ekavidhakA pratikramaNa karatA haitaba vaha manase prANAtipAtako nahIM karatA hai na karAtA hai aura na karanevAlekI manase anumodanA hI karatA hai / athavA vacana ke dvArA vaha prANAtipAta nahIM karatA hai, na karAtA haiM aura na karanevAleko vaha anumodanA karatA hai. athavA kAyase vaha prANAtipAta nahIM karatA hai, na karAtA hai, aura na karanevAlekI vaha anu. modanA karatA hai / (duvihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, maNasA. vayasA, kAyasA8) jaba vaha do prakArake prANAtipAtakA trividhase pratikramaNa karatA hai, taba vaha manase vacanase aura kAyase hI kRta aura kAritakA tyAga karatA hai| (ahavA na karei, karataM mANujANai, maNasA vayasA kAyasA9) athavA mana, vacana aura kAya maMbadho kRta, aura anumodanA karanekA tyAga karatA hai| ( ahavA na kAravei, kareMtaM pANujANai, maNasA, vayasA kAyasA) athavA manase vaha prANAtipAtako nahIM karatA hai aura prANAtipAta karanevAlekI ma gamA, ahavA na karei na kArave i,karaMtaM Na NujANai vayasA,ahavA na karei na kAravei, karataM gANujANai kAyamA) nyAre te trividha savidhe pratibhA 42 cha, tyAre te manathI prANAtipAta karatA nathI, kavitA nathI ane karanArane manathI anumodana detA nathI. athavA vacanathI te prANAtipAta karatA nathI, karAvatA nathI ane karanArane anumodanA dete. nathI athavA kAyAthI te prANAtipAta karatuM nathI, karAvato nathI ane karanAranI anamedanA 42. nayI (duvihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei maNasA, vayasA, kAyasA) nyAre ne pradhAna prAtipAnatuM trividha pratibhA 42 cha, tyAre mana, cayana bhane sAthI prAtipAta 42 nayI bhane zata nayI (ahavA * na karei, karetaM NANunANai, maNasA, vayasA, kAyasA 9) athavA mAna, kyana bhane ayathA prAtipAta ra nayI mane 42nArane anumohana 42 nathI. ( ahavA-na kAravei, kareMtaM NANujANai, magasA, vayasA, kAyasA) yA bhana kyana mane AyI ta zrI. bhagavatI sUtra : Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa. TIkA za.8 u.5 mU.2 sthUlamANAtipAtAdipratyAkhyAnanirUpaNam 605 11-dvividha dvividhena pratikrAman na karoti, na kArayati manasA vacasA, 12 athavA na karoti, na kArayati manasA kAyena, 13-athavA na karoti, na kArayati, vacasA kAyena, 14-athavA na karoti, kurvansaM nAnujAnAti manasA vacasA, 15 athavA na karoti, kurvantaM nAnu nAnAti manasA kAyena, vaha anumodanA nahIM karatA hai / isI tarahase vacana saMbaMdhI, kArita aura anumodanAko jAnanA cAhiye / aura isI tarahase kAyasaMbaMdhI kArita aura anumodanAko jAnanA caahiye| (duvihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei na kAravei maNasA vayasA) jaba vaha do prakAra ke prANAtipAtakA do prakArase pratikramaNa karatA hai taba vaha manase aura vacanase prANAtipAta svayaM nahIM karatA hai aura na dUsaroMse hI karAtA hai / (ahavA na karei na kAravei maNasA kAyasA) athavA jaba vaha do prakAra ke prANAtipAta kA do prakArase karanekA pratikramaNa karatA hai taba vaha manase aura kAyase na karatA hai na use karAtA hai (ahavA na karei na kAravei vayasA kAyasA ) athavA jaba vaha do prakArake pANAtipAta karanekA pratikramaNa karatA hai usa samaya vaha vacanase aura kAyase usa prANAtipAtako na svayaM karatA hai aura na karavAtA hai / (ahavA na karei, kareMta nANujANai maNasA vayasA 15) athavA jaba vaha do prakArase do prakArake prANAtipAta karanekA pratikramaNa karatA hai taba vaha manase aura kAyase usa prANAtipAtako na svayaM karatA hai aura na karanevAlekI anumodanA karatA hai / (ahavA na karei bIjA pAse prANAtipAta karAvatA nathI ane prANAtipAta karanAranI mana, vacana ane yAthI anumanA 2 nathI. ( duvihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, maNamA vayasA) nyAre meM apanA yAtipAtana me // 2 pratibhAra kare che. tyAre te manathI ane vacanathI pite prANAtipAta karato nathI ane bIjA pAse prAtipAta 42. nayI. ( ahavA na karei na kAravei maNasA, kAyasA) athavA ta bhanathI mane AyAyI prAyatipAta 42ta nathI 42vata nathI, (ahavA - na karei, na kAravei, vayasA kAyasA) ayA nyAre te me 42nA prAtipAta me prAre pratikamaNa kare che. tyAre te vacana ane kAyAthI prANAtipAta karatuM nathI ane bIjAnI pAse prAtiyAta rAvata nathI. (ahavA-na karei, kare taNANujANai maNasA vayasA) athavA jyAre te be prakAre be prakAranA prANAtipAtanuM pratikramaNa kare che. tyAre manathI ane vacanathI te pote prANAtipAta karatuM nathI ane karAvate anumodanA paNa kasto nathI. zrI. bhagavatI sUtra : Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsage 16-athavA na karoti, kurvantaM nAnujAnAti vacasA kAyena, 17 athavA na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti, manasA vacasA, 18 athavA na kArayati, kurvanta nAnujAnAti manasA kAyena, 19 athavA na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti vacasA kAyena, 20 dvividham ekavidhena pratikrAman na karoti na kArayati manasA, 21 athavA na karoti, na kArayati vacasA, 22 athavA karataM nANujANai vayasA kAyasA 16) athavA vacanase aura kAyase vaha prANAtipAta svayaM nahIM karatA hai aura na karanevAlekI anumo danA karatA hai / (ahavA na kAravei karataM nANujANa maNasA vayasA 17) athavA vaha manase aura vacanase na karavAtA hai aura na karane. vAlekI anumodanA karatA hai / (ahavA na kAravei karaMta NANujANai maNasA kaays| 18 athavA manase aura kAyase vaha nahIM karavAtA hai aura na karanevAlekI anumodanA karatA hai| (ahavA na kAravei karataM NANujANai vayasA kAyasA 19) athavA vacanase aura kAyase vaha prANAtipAtako na karavAtA hai aura na karanevAleko anumodanA karatA hai| (duvihaM ekkaviheNaM paDikamamANe na karei na kAravei maNasA 20) jaba vaha eka prakArase do prakAra ke prANAtipAta karanekA pratikramaNa karatA hai taba vaha manase use na svayaM karatA hai aura na karavAtA hai isa taraha yahAM manakI do koTi bheda kahI hai| (ahavA (ahavA-na karei, karetaNANujANai maNasAkAyasA) mayA nyAre me prAranA prANAtipAtanuM pratikramaNa kare che, tyAre mana ane kAyAthI te pote prANAtipAta karate nathI bhane prAtipAta 42naranI manubhAvanA 595 42tA nathI. (ahavA na kAravei karataM NANujANai vayasA kAyasA) my| kyanayI mane AyAthI ta pAte pratipAta 2 / nayI bhane 42nAranI anumAna 42 / nayA. ( ahavA - na kAravei kareMtaM nANujANai, maNasA vayasA 17) maya ta bhana ane kyanathI prAtipAta rApatA nayI. mane 42 nArathI anubhAhata 42tA nathA. ( ahavA-na kAravei karataM nANujANai maNasA kAyasA ) mayA bhanathA bhane yAthA te 42vatI nayI bhane 42 nAranI manumanA rt| nathA.(ahavA-kAravei kareMtaM nANujANai maNasA kAyasA) athavA manathI ane kAyAthI ne prANAtipAta karAvatuM nathI ane karanAranI anamedanA 42 / nathI. (ahavA-na karavei karataM NANujANai vayasA kAyasA) athavA te vacanathI ane kAyAthI prANAtipAta karAvatuM nathI. ane karanAranI anumodanA karate nathI. (duvihaM ekaviheNaM paDikkamamANe na karei, na karavei maNasA 20) jyAre te eka prakAre be prakAranA prANAtipAtanuM pratikramaNa kare che, tyAre manathI te pote prANAtipAta karatA nathI ane bIjA pAse prANAtipAta karAvatuM nathI. A rIte mananI be kaTi kahevAmAM AvI che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za. 8 u. 5 sa. 2 sthUlapANAtipAtAdimatyAkhyAnanirUpaNam 607 na karoti, na kArayati kAyena, 23 athavA na karoti, kurvantaM nAnujAnAti manasA, 24 athavA na karoti kurvantaM nAnujAnAti, vacasA, 25 athavA na karoti, kurvantaM nAnujAnAti kAyena, 26 athavA na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti manasA, 27 athavA na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti vacasA, 28 athavA na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti, kAyena, 29 ekavidha na karei na kAravei vayasA 21 ) athavA vacanase vaha na prANAtipAta karatA hai aura na karAtA hai / ahavA na kareha na kAraveha kAyasA 22) athavA vaha kAyAse na karatA hai aura na karavAtA hai| (ahavA na kareMi kareta NANujANai maNasA 23) athavA manase vaha na karatA hai aura na karate hue kI anumodanA karatA hai / (ahavA na karei karataM NANujANai vayasA 24) athavA vaha vacanase na karatA hai aura na karate huekI anumodanA karatA hai / ( ahavA na karei karataM nANujANai kAyasA 25) athavA kAyase vaha na karatA hai aura na karate huekI anumodanA karatA hai / (ahavA na kAravei kareMtaM nANujANai maNasA 26) athavA manase baha na karavAtA hai aura na karate huvekI anumodanA karatA hai / (ahavA na kAravei karataM nANujANai vayasA 27) athavA vaha vacanase na karatA hai aura na karane vAle kI anumodanA karatA hai / (ahavA na kAravei karataM NANujANai kAyasA 28) athavA kAyase na karavAtA hai aura na kara ( ahavA-na karei, na kAravei, vayasA 21) mA kyanayI te prAtipAta 42 nayA bhane 42rAvata nathI. (ahavA na karei, na kAravei kAyasA 22) ayA yAthA a prAtipAta 42te| nathI bhane 42patA nathI. (ahavA na karei, karaMtaM NANujANai maNasA) // bhanathA te prAtipAta 42nathI bhane nA2nI anumohanA rte| nathI. (ahavA na karei karataM NANujANai vayasA) mayA te kyanayI prAtipAta 42te| nayA bhane 42 nA2nI anumaan| 43 / nathA. ( ahavA na karei, karaMtaM NANujANai kAyasA 25) athavA yAthA te prAtipAta 42 // nathI bhane 42nA2nI anumonA 42 nathI. ( ahavA-na kAravei, karaMtaM NANujANai manasA 26 ) ! manayA te prAyatipAta 42patA thA bhane 42nA2nI manubhAhanA 42 nathI. ( ahavA - na kAraveDa, karataM NANujANai vayasA 27) Atha kyanayI prAtipAta 42vt| bhane 32nA2nA manumanA ra nayA. (ahavA na koravei, karaMtaM NANujANai kAyasA zrI. bhagavatI sUtra: Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 bhagavatIsUtre trividhena pratikrAman na karoti manasA vacasA kAyena, 30 athavA na kArayati manasA vA kAyena, 31 athavA kurvantaM nAnujAnAti, manasA vacasA kAyena, 32 ekavidha dvividhena pratikrAman na karoti manasA bacasA, 33 athavA na karoti manasA kAyena, 34 athavA na karoti vacasA kAyena, 35 athavA na kArayati manasA vacasA, 36 athavA na kArayati nevAlekI anumodanA karatA hai / ( egavihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA kAyamA 29 ) jaba vaha tIna prakAra se eka prakAra ke prANAtipAta karanekA pratikramaNa karatA hai taba vaha mana vacana kAyase use svayaM nahIM karatA hai / ( ahavA na kAraveda maNasA vayasA kAyamA 30) athavA vaha manase vacanase aura kAyase use karavAtA nahIM hai / ( karaMtaM nANujANai maNamA vayasA kAyasA 31) athavA mana vacana kAyase vaha karate huvekI anumodanA nahIM karatA / ( egavihaM duviheNaM pakkimamANe na karei maNasA vayasA 32 ) jaba vaha do prakAra se eka prakAra ke prANAtipAta karanekA pratikramaNa karatA hai taba vaha manase vacana se use nahIM karatA hai / ( ahavA na karei maNasA kAyasa aa 33) athavA vaha manase aura kAyase nahIM karatA hai ( ahavA na karei vayasA kAyasA 34) athavA vaha vacanase aura kAyase nahIM karatA hai ( ahavA na kAravei maNasA vayasA 35) athavA manase vacanase vaha nahIM karavAtA hai / ( ahavA na kAravei maNasA kAyasA 36) athavA a bhAzu 28) athavA te kAyAthI prAAtipAta karAvatA nathI ane karanAranI anumeAdanA karatA nathI. (ehiM tiNiM paDikkamamANe na karei maNasA, vayasA kAyasA 29 ) kyAre prakAre eka prakAranA prANAtipAta karavAnuM pratikramaNa kare che, tyAre te mana, vayana ramane bhayAthI prazAtiyAta urato nathI. ( ahavA na kAravei maNasA vayasA kAyasA 30) athavA bhana, vayana bhane ayAthI te prAtipAta uzavato nathI. ( ahavA kareMta nANujANa maNasA vayasA kAyasA 31 ) athavA bhana, vasana ne yAthA te ANAtipAta 42nAranI anumohanA urato nathI. ( egavihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA vayamA 32 ) nyAre te me ahAre per3a athAranA atiyAtanu atiGamANu mare che, tyAre te bhana bhane vanyanathI prazutiyAta urato nathI. [ ahatrA na karet maNasA kAyasA 33 ] athavA te bhana bhane prayAthI prazAtiyAta urato nathI. ( ahavA na karei vayasA kAyasA 34 ) athavA te vayana bhane mAyAthI prazAtiyAta aratA nathI. ( ahavA na kAravei maNasA vayasA 35 ) athavA bhanathI mane vayanathI te pratiyAta raavte| nathI. ( ahavA na kAravei maNasA kAyasA 36) athavA bhanathI zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA. za.8 u.5 sU.2 sthUlapANAtipAtAdipratyAkhyAna ni0 609 manasA kAyena, 37 athavA na kArayati vacasA kAyena, 38 athavA kurvantaM nAnujAnAti manasA vacasA, 39 athavA kurvantaM nAnujAnAti manasA kAyena, 40 athavA kurvantaM nAnujAnAti. vacasA kAyena, 41 ekavidham ekavidhena pratikrAman na karoti manamA, 42 athavA na karoti vacasA, 43 athavA na karoti kAyena, 44 athavA na kArayati manasA, 45 athavA na kArayati vacasA, 46 athavA na kArayati kAyena, 47 athavA kurvantaM vaha manase aura kAyase nahIM karavAtA hai / (ahavA na kAravei vayasA kAyasA 37) athavA vaha vacanase aura kAyase nahIM karavAtA hai / (ahavA karataM NANujANai maNasA vayasA 38) athavA vaha karate huve kI manase aura vacanase anumodanA nahIM karatA hai| (ahavA karataM NANujANai maNasA kAyasA 39) athavA karate huve kI vaha manase aura kAyase anumodanA nahIM karatA hai / (ahavA karataM nANujANai vayasA kAyasA 40) athavA karate huve kI vaha vacanase aura kAyase anumodanA nahIM karatA hai (egavihaM egaviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA 41) jaba vaha eka prakAra se eka prakAra ke prANAtipAtakA pratikramaNa karatA hai taba vaha manase use nahIM karatA hai / (ahavA na karei vayasA 42) athavA vaha vacanase use nahIM karatA hai / (ahavA na karei kAyasA 43) athavA vaha kAyase nahIM karatA hai (ahavA na kAravei maNasA 44) athavA vaha manase nahIM karavAtA hai| (ahavA na kAraveha vayasA mane AyAyI te prANAtipAta 4211 / nathI. (ahavA na kAravei vayasA kAyasA 37) athavA ta kyanathI mane AyAthI prAmAtipAta rAvata nathI. ( ahavA kareMtaM NANu jANai maNasA vayasA 38 ) mayA bhanayI mane payanayI ta prAdhyAtipAta 42nAranI anamohana to nayI. (ahavA kareM taM NANujANai maNasA kAyasA 39) mayA bhanayI mana mAthI prAtipAta 42nAranI te manubhAhanA rata nathI. ( ahavA kreN| NANujANai vayasA kAyasA 40) athavA te kyana mane AyAthA prAtipAta 42 nAnA manumoDanA to nathA.(egavihaM egaviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA41) nyAre ta eka prakAre eka prakAranA prANatipAtanuM pratikramaNa kare che, tyAre manathI te prANAtipAta 4rata nathI. (ahanA na karei vayasA 42) athavA te kyanathA prAtipAta 42 nayA. (ahavA na karei kAyasA 43) mayA yAthI ta prAyAtipAta 42 thI ( ahavA na kAravei maNasA 44) athavA bhanathI / prAtipAta 42vata nathI. ( ahavA na kAravei vayasA 45) athavA kyanayA a yatipAta ! nayI. zrI. bhagavatI sUtra : Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre nAnujAnAti manasA, 48 athavA kurvanta nAnujAnAti vacasA, 49 athavA kurvantaM nAnujAnAti kAyena, pratyutpanna saMvRNvan kiM trividhaM trividhena saMvRNoti ? evaM yathA pratikrAmatA ekonapazcAzad bhaGgAH bhaNitAH, evaM saMvRNvatApi ekonapaJcAzad bhaGgA bhaNitavyAH / anAgata pratyAcakSANaH kiM trividhaM trividhena pratyAkhyAti ? evaM te caiva bhaGgAH ekonapazcAzad 45) athavA vaha vacanase nahIM karAvAtA hai / (ahavA na kAravei kAyasA 46) athavA kAyAse nahIM karAtA hai / ( ahavA kareMtaM nANujANai maNasA 47) athavA vaha manase karate huve kI manase anumodanA nahIM karatA hai / (ahavA karataM nANujANai vayasA 48) athavA vaha bacanase karate huve kI anumodanA nahIM karatA hai| (ahavA karaMtaM gANu jANai kAyasA 49) athavA vaha karate huve kI kAyase anumodanA nahIM karatA hai / ( paDappannaM saMparemANe kiM tivihaM tiviheNaM saMvarei ? ) he bhadanta ! vartamAnakAlIna prANAtipAtakA saMvara karatA huA zramaNopAsaka kyA tIna karaNa tIna yAgase saMvara karatA hai ? (evaM jahA paDikkamamANeNaM egaNapannaM bhaMgA bhaNiyA evaM saMvaramANeNa vi egaNapanna bhaMgA bhANiyanvA) he gautama ! jisa taraha pratikramaNa karaneke viSayameM unacAsa bhaMga kahe haiM usI prakAra se savarake viSayameM bhI 49 bhaMga jAnanA cAhiye / (aNAgayaM paJcakkhamANe ki tivihaM tiviheNaM pacakkhAi) anAgata prANAtipAta kA pratyAkhyAna karatA huA zrAvaka kyA trividhase trividhakA pratyAkhyAna( ahanA na kAraveM i kAyasA 46) athv| yAyI prAtipAta 42 nayI. ( ahavA kare taM NANujANai maNasA 47 ) mathavA bhanathIta prAtipAtanI anumodanA 42t| nathI. ( adA kareMtaM NANujANai vayasA 48) athavA ta prAyotipAtanI manubhonA kyanayI 42 / nathI. ( ahanA kareMtaM NANujANai kAyasA 49 ) ! yAthI te prAyatiyAtanI anumohanA 42tanathI. (paDuppannaM saMvaremANe kiM tiviha tiviheNaM saMvarei ?) mahanta ! vartamAna alIna pratipAnanA 12 42 zrabhara pAsa 15 rana sava2 re ? (evaM jahA paDikamamANeNaM egaNapannaM bhaMgA bhaNiyA evaM saMvaramANeNa vi egaNapannaM bhaMgA bhANiyanvA) gautama! pratibhA karavA viSenA jevA 49 bhaMga [ vikaDha] kahevAmAM AvyA che, eja prakAranA 49 bhaMga sava2nA viSayamA 59 sabhA . (aNAgayaM paJcakkhamANe kiM tivihaM tiviheNaM pacakkhAi ) manAta (bhaviSya ) yAtiyAtanA pratyAbhyAna 42. zrApa zu zrI. bhagavatI sUtra : Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 prameyacandrikA TIkA za.8 u. 5 . 2 sthUlaprANAtipAtAdipratyAkhyAnani0 611 bhaNitavyAH, yAvat- athavA kurvantaM nAnujAnAti kAyena, zramaNopAsakasya khalu bhadanta ! pUrvameva sthUlamRSAvAdaH apratyAkhyAto bhavati, sa khalu bhadanta ! pazcAt pratyAcakSANaH kiM karoti ? evaM yathA prANAtipAtasya saptacatvAriMzad, bhaGgazataM bhaNitaM tathA mRSAvAdasyApi bhaNitavyam / evam adattAdAnasyApi / evam sthUlakasya maithunasyApi sthUlakasya parigrahasyApi yAvat athavA karatA hai ? ( evaM taM caiva bhaMgA egUNapaNNaM bhANiyantrA jAva ahavA kareMtaM NANujANa kAyasA) he gautama ! isa viSayameM samasta kathana pUrva meM kahe hue 49 bhaMgoMke anusAra yAvat - ' athavA kAya se karate huve ko vaha anumati nahIM detA hai ' yahAM taka jAnanA cAhiye (samaNovAsagassa NaM bhaMte ! puvvAmeva thUlamusAvAe apacakkhAe bhavai, se NaM bhaMte ! pacchA paccAikkhamANe kiM karei ) he bhadanta ! jisa zrAvakane pahile sthUla mRSAvAda kA pratyAkhyAna nahIM kiyA hai. pazcAt vaha jaba sthUla mRSAvAda kA pratyAkhyAna karatA hai to vaha usa samaya kyA karatA hai ? evaM jahA pANAivAyassa sIyAlaM bhaMgasa yaM bhaNiya, tahA musAvAyassa vi bhANiyatvaM 'he gautama ! jisa prakAra se prANAtipAta ke 147 bhaMga kahe gaye haiM usI taraha se mRSAvAdake bhI 147 bhaMga jAnanA cAhiye / evaM adinnAdANassa vi, evaM thUlagassa mehuNassa vi, thUlagassa pariggahassa vi, jAva ahavA kareM taM nANujo, kAyasa - ee khalu erisagA samaNovAsagA bhavaMti, no khalu trividhanA pratyAbhyAna 42 1 ( evaM taMceva bhaMgA egUNapaNNaM bhANiyannA jAva ahavA kareM taM NANujANai kAyasA ) De gautama | yA viSayabhAM yAgu pUrvo'ta 48 bhaMga samajavA eTale ke * kAyAthI prANAtipAta karanAranI te anumeAdanA karatA nathI', tyAM sudhInA 48 lago yA viSayamA pazu sabhA (samaNovAsagassa NaM bhaMte ! punvAmeva thUlamusAvAe apaccakkhAe bhavai, se NaM bhaMte ! pacchA paccAikkhamANe kiM karei ? ) De lahanta ? ne zrAvaDe paDesAM sthUla bhUSAvAhanA atyAdhyAna rekhA nathI, pAchajayI nyAre sthUlabhRSAvAdanA atyAdhyAna ure che, tyAre te zuM re ? ( evaM jahA pANAivAyassa sIyAlaM bhaMgasayaM bhaNiyaM, tahA musAvAyassa vi bhANiyAM ) hai gautama ! je prakAre prANAtipAtanA 147 bhaMga (4x3) kahevAmAM AvyA che, eja abhAye bhRSAvAhanA paNu 147 maMga sama4vA. (evaM adinnAdANassa tri, evaM dhUlagassa mehUNassa vi thUlagassa pariggahassa vi, jAva ahavA kareM taM nANujANai 6 * zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 bhagavatIsatre kurvantaM nAnujAnAti kAyena / ete khalu IdRzakAH zramaNopAsakAH bhavanti, no khalu IdRzakAM AjIvikopAsakA bhavanti // 02 // 6 TIkA- pratyAkhyAnaprastAvAt tadvizeSavaktavyatAmAha- 'samaNovAsagassa NaM bhaMte!' ityAdi / 'samaNovAsagasya NaM bhaMte ! punvAmeva thalae paNAcA apaccakkhAe bhavai' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! zramaNopAsakasya zrAvasya khalu pUrvametra samyaktvapratipattitaH prAkkAlamevetyarthaH : sthUlaH prANAtipAtaH apratyAkhyAto bhavati, pratyAkhyAto na bhavati tasmin kAle dezaviratipariNAmasyAnutpannatvAt kintu 'se NaM bhaMte ! pacchA paccAikkhamANe kiM karei ?' he bhadanta ! sa khalu zramaNopAsakaH pazcAt prANAtipAtaviratierisagA AjIviyovAsagA bhavaMti isI taraha se sthUla adattAdAna ke, sthUlamaithuna ke, aura sthUla parigraha ke bhI bhaMga yAvat " athavA kAya se karate hue ko vaha anumodanA nahIM karatA hai " yahAMtaka jAnanA cAhiye | isataraha ke ye zramaNopAsaka hote haiM / AjIvikopAsaka isa prakAra ke nahIM hote haiM / TIkArtha - pratyAkhyAna ke prastAva se sUtrakAra ne yahAM para pratyAkhyAna ke viSaya meM vizeSa vaktavyato kahI hai isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai- 'mamaNovAsagassa NaM bhaMte ! punnAmeva thUlae pANAivAe apacakkhAe bhavaTTa' he bhadanta ! jo zramaNopAsaka-zrAvaka hotA hai usake samyattava kI pratipatti (prApti) ke pahile prANAtipAta kA pratyAkhyAna to hotA nahIM hai- kyoMki samyatvapratipatti ke pahile dezavirati ke pariNAma usake nahIM hote haiM / ataH jaba usake kAsA - ee khalu erisamA samaNovAsamA bhavaMti no khalu erisagA AjIviyovAsamA bhavaMti ) mena amAle sthUla sattAhAnanA, sthUla bhaithunanA bhane sthUla parimahanA bhagA pazu samajavA. eTale ke * athavA kAyathI karanAranI te anumedanA karatA nathI', tyAM sudhInA badhA bhaMge temanA viSe paNa grahaNu zramaNeApAsa| A prakAranA hAya che, AzivakaipAsake AvAM hAtA nathI. TIkA :- pratyAkhyAnane adhikAra cAlu hovAthI sutrakAre ahIM pratyAkhyAna viSe vadhu vivecana karyuM che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune eve ana 24 - 'samaNovAsagassa NaM bhaMte ! pucvAmeva thUlae pANAivAe apaccakkhAe bhavai he bhadanta ! samyakatvanI prApti thayA pahelAM te zramaNeApAsakathI prANAtipAtanA pratyAkhyAna karI zakatA nathI, kAraNake samyakatvanI prApti thayA pahelAM 9 zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.5 mU.2 sthUlaprANAtipAtAdipratyAkhyAnani0 613 kAle prANAtipAta pratyAcakSANaH prANAtipAtasya pratyAkhyAnaM kurvANaH kiM karoti ? bhagavAnAha- 'goyamA ! tIyaM paDikkamai, paDuppana saMvarei, aNAgayaM paJcakkhAi' he gautama ! atIta bhUtakAlakRta prANAtipAta pratikAmati pratikrameNa nindAdvArA tato nivartate, athaca pratyutpanna vartamAnakAlikaM jAyamAnaM prANAtipAta saMvRNoti, avaruNaddhi na karotItyarthaH, evam anAgata bhaviSyakAlikaM janiSyamANaM prANAtipAta pratyAkhyAti 'na kariSyAmi' ityAdi nizcayaM karoti, gautamaH pRcchati- 'tIyaM paDikkamamANe kiM tivihaM tiviheNaM paDikkamai' 1 he bhadanta ! sa zrAvakaH atIta prANAtipAta pratikrAman nindAsamyaktvapratipatti ke bAda mANAtipAta kA pratyAkhyAna hotA hai-taba vaha usa samaya kyA karatA hai ? isake uttara meM prabhu unase kahate haiM'goyamA' he gautama ! 'tIyaM paDikamai, paDDuppanna saMvarei, aNAgayaM pacca kkhAI' jaba vaha prANAtipAta kA pratyAkhyAna karatA hai-taba vaha apane dvArA bhUtakAla meM ho gaye mANAtipAta kA pratikramaNa karatA hai-arthAt bhUtakAla meM usake dvArA jo bhI prANAtipAta ho gayA hotA hai usakI vaha nindA karatA hai-isa nindA dvArA vaha usase dUra hotA hai| tathA vartamAna meM jo usase mANAtipAta ho rahA hai use vaha karatA nahIM hai-rokadetA hai| tathA bhaviSyakAla meM jo prANAtipAta isake dvArA hone vAlA hotA hai usakA vaha tyAga kara detA hai-arthAt maiM 'prANAtipAta nahIM karUMgA" aisA yaha nizcaya kara letA hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-' toyaM paDikkamamANe kiM tivihaM tiviheNaM paDikkamai' 1 he bhadanta ! zramaNopAsaka-zrAvaka jA tenAmAM dezaviratinA pariNAma hatAM nathItethI samyakatvathI prApti thayA pachI jyAre te prANAtipAtanA pratyAkhyAna kare che, tyAre te zuM kare che? ___ mahAvIra prbhune| uttara :- 'goyamA !' gautama! 'tIyaM paDikkamai, paDuppanna saMvarei, aNAgayaM paJcakkhAi'nyAre te prAtipAtanA pratyAbhyAna re cha, tyAre bhUtakALamAM potAnA dvArA thayelAM prANAtipAtanuM pratikramaNa kare che-eTale ke pitAnA dvArA bhUtakALamAM karAyelA prANAtipAtanI te niMdA kare che-A niMdA dvArA te tenAthI mukata thAya che. tathA vartamAna kALamAM tenA vaDe je prANAtipAta thai rahyA hoya che tene te aTakAvI de che. tathA bhaviSyakALamAM tenA dvArA je prANAtipAta thavAnA hoya che tene te tyAga kare che. eTale ke "huM prANAtipAta nahIM karUM' evo te nizcaya kare che. gautama svAmInA prazna :- 'tIyaM paDikkamamANe kiM tivihaM tiviheNaM paDikamai 1?' mahanta ! bhUtabhA potAnA haa2|| 4 // yAtiyAtanuM pratibhA zrI bhagavatI sUtra : Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 bhagavatIsUtre dvAreNa tato nivartamAnaH kiM trividhaM trikArakaM karaNakAraNAnumodanalakSaNaM prANAtipAtayogam trividhena manovacaH kAyalakSaNena trikArakeNa karaNabhUtena pratikrAmati nindanena tato viramati ? kiMvA 'tivihaM duviheNaM paDikamai 112 trividhaM kRtakAritAnumoditalakSaNam pUrvokta prANAtipAtaM dvividhena karaNabhUtena manaHprabhRtitrayANAmekataravarjitataddvayena pratikrAmati, tato nivartate ? athavA 'tivihaM egaviNaM paDikkama 13 trividham uparyukta trimakArakaM prANAtipAtam ekavidhena manaHprabhRtInAmekatamena karaNalakSaNena pratikrAmati garhaNAdvArA tato viramati 'duvihaM tiviheNaM paDikamai 14 dvividhaM kRta-kAritAdilakSaNaM prANAtipAtaM trividhena uparyuktena manaHprabhRtikaraNalakSaNena pratikrAmati ? 'duvi duviNaM paDikkama 115 dvividhaM pUrvokta kRtAdiprANAtipAtaM dvividhena atItakAla meM hue prANAtipAta kA pratikramaNa karatA hai so kyA vaha kRta, kArita aura anumodanA se hue prANAtipAta kA mana, vacana, aura kAya dvArA pratikramaNa karatA hai kyA ? yA 'tivihaM duviNaM paDikama 2' kRta, kArita evaM anumodanA se janya prANAtipAta kA mana, vacana aura kAya ina tInoM meM se kisI eka ko chor3akara do ke dvArA pratikramaNa karatA hai kyA ? yA 'tivihaM egaviheNaM' 3 kRta, kArita, evaM anumodanA se hue prANAtipAta kA mana, vacana aura kAya ina tInoM meM se kisI eka se pratikramaNa karatA hai kyA ? arthAt nindA dvArA usa prANAtipAta se dUra hotA hai ? 'duviha tiviheNaM paDikama 14 yA kRta, kArita evaM anumodanA ina tIna meM se kisI do ke dvArA hue prANAtipAta kA vaha mana, vacana aura kAya ina tInoM dvArA pratikramaNa karatA hai ? 'duvihaM duviheNaM paDikkama 5, yA dvividha kA pUrvokta kRta, karatA zrAvaka chuM kRta, kArita ane anumeAdanA rUpa traNe kAraNeA vaDe thayelAM prANAtipAtanuM bhana, vayana yAne hAya, me bho dvArA pratibhA re ? ' tivihaM duviheNaM paDikamai 2 ? ' ta, asti bhane anumohanA dvArA uzayekSAM prazAtiyAtanu bhana, vayana zAne aya, ye traSNubhAMthI game te me dvArA pratibhA ure che ? 'tivihaM egaviheNaM' 31' druta, bharita bhane anubhonA dvArA rAsAM AlAtiyAtanuM bhana, vayana bhane kAya, e traNemAMthI game te eka dvArA pratikramaNa kare che? eTale ke niMdA dvArA te AyAtipAtathI bhukta thAya che ? hai ' dutrihaM tiviheNaM paDikkama 41 hRta azti ane anumenA e traNamAMthI kAi e kAraNA dvArA karAyela prANAtipAtanuM mana, vacana zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.5 sU.2 sthUlapANAtipAtAdipratyAkhyAnani0 615 manaHprabhRtikaraNabhRtena pratikrAmati ? 'duvihaM egaviheNaM paDikamai ?' 6 vividham kRtakAritAdilakSaNaM prANAtipAtam ekavidhena manaHmabhRtInAmanyatamena karaNena pratikrAmAta ? 'egavihaM tiviheNaM paDikamai'7 ekavidhaM kRtAdiSu ekatamaM prANAtipAtaM trividhena manaHprabhRtilakSaNena pratikrAmati ? 'egaviha duviheNaM paDikkamai ?'8 ekavidhaM kRtAdhekatamaM prANAtipAtaM dvividhena patikrAmati ? kivA 'egaviha egaviheNaM SaDikamAi ?'9 he bhadanta ! ekavidha pUrvoktakRtakAritAnumoditeSu anyatamam ekavidhena manaHprabhRtiSu ekatamena pratikrAmati ? evazcAtra nava bhaGgAH saMjAtAH / tatra ceyaM gAthA-'tinnitiyA, tinniduyA, tini ya ekA havaMti jogesu, tiduekakaM tiduekkaM tiduekkaM ceva karaNAI' // 1 // karita evaM anumodanA se mana Adi karaNa dvArA pratikramaNa karatA hai kyA ? yA 'duvihaM egaviheNaM paDikkamai 6. yA vividha prANAtipAta kA ekavidha se pratikramaNa karatA hai ? 'egavihaM tiviheNaM paDikkamai 7, yA kRta, kArita evaM anumodanA se kiye gaye / prANAtipAtoM ke bIca meM se kisI eka se hue prANAtipAta kA mana, vacana evaM kAya se vaha prati kramaNa karatA hai kyA ? yA 'egavihaM duviheNaM paDikkamai 8, ekavidha prANAtipAta kA vaha mana, vacana, kAya meM se kisI do ke dvArA pratikramaNa karatA hai kyA? yA 'egavihaM egaviheNaM paDikkai 9, yA kRta, kArita Adi meM se kisI eka se hae prANAtipAta kA vaha mana, vacana aura kAya ina meM se kisI eka se vaha pratikramaNa karatA hai kyA ? isa prakAra bhane 45 // 43 pratibhae 42 cha ? 3 'duvihaM duviheNaM paDikkamai 5 ?' pRta, rita ane anumodanA, e traNamAMthI kai be kAraNe dvArA karAyelAM prANAtipAtanuM te mana, payana bhane 4yA, metramAthI gameta me dvAra pratibhA 4re cha ? 3 'duvihaM egaviheNaM paDikamai 6?' 2)! 62 / zayaai prAtipAtarnu ta mana, kyana mane AyA, senagumAyA ddo| 24 62 pratimA 43 cha? 3 'egavihaM tiviheNaM paDikamai 7?" kRta, kArita ane anumodanA, e traNamAMthI kaI eka prakAre karAyelA prANAtipAtanuM te trividhe (mana, payana bhane 4.yAthI) pratibhA 42 cha ? 3 'egavihaM duviheNaM paDikkamai8 ke eka prakAranA karaNa dvArA karAyelAM prANAtipAtanuM te dvividha mana, vacana ane kAya, se zubhAthI 621) pratibhA 42 cha ? 'egavihaM egaviheNaM paDikamai 9' kuta, kArita ane anumodanA, e traNamAMthI koi eka vaDe karAyelAM prANAtipAtanuM te mana, vacana ane kAyA. e traNamAMthI koI eka dvArA pratikramaNa kare che? A pramANe zrI. bhagavatI sUtra: Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAyA- travi bhagavatIsUtre troNi trikAH trINi dvikAH trINi ca eka bhavanti yogeSu tridvayakaM tridvayakaM tridvayakaM caitra karaNAni // 1 // eteSu ca navavikalpeSu ekAdayo vikalpA ekonapazcAzad bhedA labhyante, tathAcoktam- 'ego tini ya tiyagA, do navagA taha ya tinni nava navaya, bhaMganavagassa evaM bhaMgA egRNapannAsaM' iti chAyA- ekastrINi ca trayazca dvau navakAstathA ca trayo nava nava ca / bhaGganavakebhya evam bhaGgA ekonapazcAzada' iti / / tadanusArameva bhagavAn prathamaM navavikalpaiH, tataH ekonapazcAzavikalpai ruttaraM dadAti- 'goyamA ! tiviha tiviheNaM paDikkamai, tivihaM duviheNa vA paDikkamai, taMceva jAva ekkaviha vA ekkaviheNaM paDikkamai, he gautama ! trividhaM trividhena pratikrAmati 1, trividha dvividhena vA pratikrAmati 2, se yahAM-pratikramaNa ke viSaya meM-ye 9, vikalpa rUpa nau bhaMga hue haiN| isa viSaya meM gAthA isa prakAra se hai -tinni tiyA, ityAdi ina nau vikalpoM meM ekAdika vikalpa 49 bhedavAle hote haiM-sohI kahA hai " ego tinni ya tiyagA, do navagA taha ya tinni nava nava y| bhaMga navagassa evaM bhaMgA egUNa pannAsaM" // isake anusAra hI bhagavAna pahile navavikalpoMse aura bAdameM 40 vikalpoMse ina sabakA uttara deneke nimitta gautama se kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'tivihaM tiviheNaM paDikkamaha tiviha duviheNa vA paDikkamai, taMceva jAba ekkavihaM vA ekkaviheNaM paDikkamaI' trividha prANAtipAta kA vaha trividha se pratikramaNa karatA hai, vividha ahIM pratikamaNa viSenA nava bhaMga viSe batAvavAmAM AvyA che. A viSe nIce pramANe mAthA cha:--'tini tiyA, tyAdi A nava vikalpamAM ekAdika vikalpa 49 medavALA hoya che-eja nIcenI gAthAmAM 'ego tinniya tiyaNA, do navagA, taha ya timi nava nava ya / bhaMga navagassa evaM bhaMgA egUNa pannAsa // te anusAra ja bhagavAna pahelA nava vikaTa dvArA ane pachI 49 vikalpa dvArA mA mA praznonA uttara bhApatA cha- 'goyamA!' he gautama ! tivihaM tiviheNaM pADakkamai, tiviha duviheNaM vA paDikkamai, taM ceva jAva ekkavihavA ekkaviheNaM paDikkamai' tra] prAranA prANAtiyAtanuM te tra prAre pratima 4re cha, zrI bhagavatI sUtra : Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TI. za.8 u.5 ma.2 sthUlapANAtipAtAdipratyAkhyAnanirUpaNam 617 tadeva yAvat- trividham ekavidhena vA pratikrAmati 3, dvividhaM trividhena vA pratikAmati 4, dvividhaM dvividhena vA pratikrAmati 5. dvividham ekavidhena vA pratikrAmati 6, ekavidhaM trividhena vA pratikrAmati 7, ekavidhaM dvividhena vA pratikrAmati 8, ekavidham ekavidhena bA pratikrAmati 9, atha ekonapazcAzad vikalpAn uparyuktanavabhaGgakeSu ekaikamAdAya pratipAdayatitivihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, kareM NANujANai maNasA vayasA kAyasA ?' he gautama ! trividhaM pUrvokta prANAtipAtaM trividhena uparyuktena karaNena pratikrAman nindayA viraman 'na karoti' atItakAle prANAtipAtaM svayaM na vidadhAti manasA-'yenAha hato mayA'sau tadA na hataH' ityevamanudhyAnena svayaM na karoti prANAtipAtam, tathA naiva kArayati manasAprANAtipAtakA vaha vividhase pratikramaNa karatA hai, vividha prANAtipAtakA vaha ekavidhase pratikramaNa karatA hai' ityAdi saba uttararUpa kathana praznoM ke anurUpa hI jAnanA cAhiye yAvat vaha egavidha prANAtipAtakA ekavidhase pratyAkhyAna karatA hai yahAM taka / aba sUtrakAra ina nau bhaMgoMmeMse eka 2 bhaMgako lekara 49 vikalpokA pratipAdana karate hai- 'tivihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAraveha, karaMtaM NANujANai maNasA vayasA kAyasA' jaba vaha jIva vividha prANAtipAtakA trividhase pratikramaNa karatA hai- nindA dvArA usase haTAtA haitaba vaha atItakAlameM manase svayaM prANAtipAtako nahIM karatA haiarthAta- 'hAya ! jisake dvArA meM pahile hata huA thA- maine usa samaya use hata nahIM kiyA isa prakArake cintavanase vaha svayaM traNa prakAranA prANAtipAtanuM te be prakAre pratikramaNa kare che ane vividha prANAtipAtanuM te eka prakAre pratikramaNa kare che." ityAdi uttararUpa samasta kathana praznone anurUpa ja samajavuM" eka prakAre karelAM prANAtipAtanuM te eka prakAre pratikamaNa kare che, tyAM sudhInA nave vikalpa ahIM grahaNa karavA joIe. have sUtrakAra navamaMgo vArA pharatI laIne 49 vikanuM pratipAdana kare che. 'tiviha tiviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, karaMtaM NANujANai maNasA vayasA kAyasA' nyAre 71 prAdhyAtipAtanu trividhe prati bhaya re cha iinA dvArA tene dUra kare che], tyAre te pote manathI atIta (bhUta) kALa saMbaMdhI prANAtipAta karatuM nathI. jemake- hAya ! teNe mane mAryo paNa meM tene tyAre phaTakAryo nahIM, A prakArano vicAra karIne te pote manathI prANAtipAta karate nathI vaLI te zrI. bhagavatI sUtra : Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 bhagavatImatre 'hA mayA nedaM samucitaM kRtaM yadasau pareNa na ghAtitaH' iti cintanenetyarthaH, evaM kurvantam upalakSaNatvAt kArayantaM vA samanunAnantaM vA paramAtmAnaM prANAtipAtaM nAnujAnAti, nAnumodayati, manasaiva, prANAtipAtAnusmaraNena tadanumodanadvArA ityarthaH, evaM na karoti, na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti vacasA, tathAvidhavacanapravartamAnAt, evaM na karoti na kArayati kurvantaM nAnupANAtipAtako manase nahIM karatA hai / tathA manase vaha aisA vicAra nahIM karatA ki- hA, yaha maiMne acchA nahIM kiyA jo dUsare se use usa samaya Ahata nahIM karavAyA-maravAyA nhiiN| tathA vaha manase esI anumodanA bhI nahIM karatA hai ki usa samaya - atotakAlameMjo amukane prANAtipAta kriyA kI thI yA amukane jo usase prANAtipAta kriyA karavAI thI vaha usase usa samaya ThIka kiyAyA ThIka karavAI thI / isa taraha yahAM mana saMbaMdhI, kRta, mana saMbaMdhI kArita aura mana saMbaMdhI anumodanA karanekA tyAga kahA gayA hai| arthAt atItakAlameM vaha svayaM manase prANAtipAta karanekA pratikramaNa karatA hai / aura manase prANAtipAta karane karAne vAlekI anumodanA karanekA pratikramaNa karatA hai| isI tarahase vaha vacanase atItakAla saMbaMdhI prANAtipAtako svayaM nahIM karatA haiM, vacanase atItakAla meM prANAtipAtako dumarese nahIM karAtA hai aura atItakAlameM dUsaroMke dvArA kiye gaye athavA prANAtipAta karavAye gaye kI vaha vacanase anumAdanA nahIM karatA hai- arthAt vacanase aisA nahIM kahatA hai ki manamAM evo vicAra paNa karato nathI ke "meM te vakhate bIjA pAse tene mAra khavarAvyuM nahIM te ThIka na karyuM. vaLI te pitAnA manathI enI anumodana paNa karato nathI ke tyAre bhUnakALamAM amuka vyakitae je prANAtipAtanI kriyA karI hatI athavA amuke tenA dvArA je prANAtipAta kriyA karAvI hatI, te teNe te samaye yogya ja karyuM hatuM.' A rIte ahIM manathI kata, kArita ane anumodanAne tyAga karavAmAM AvyuM che. eTale ke atItakALamAM (bhUtakALamAM) te jAte manathI prANAtipAta karAvavAnuM pratikamaNu kare che, manathI prANutipAta karAvavAnuM pratikramaNa kare che ane manathI prANAtipAta karanAra - karAvanAranI anumodanA karavAnuM pratikramaNa kare che. e ja pramANe te vacanathI bhUtakALa saMbaMdhI prANAtipAta karato nathI, vacanathI bhUtakALa saMbaMdhI prANAtipAta bIjA pAse karAvatuM nathI ane bhUtakALamAM anya dvArA karAyelA athavA kasavavAmAM AvelAM prANAtipAtanI te vacanathI anumodanA karatuM nathI. zrI. bhagavatI sUtra : Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za.8 u.5 mra.2 sthUlapANAtipAtAdipratyAkhyAnanirUpaNam 619 jAnAti kAyena tathAvidhanetrAdhaGgavikAraceSTayetyarthaH, atra manasA na karoti, vacasA na kArayati, kAyena nAnujAnAti' ityevaMlakSaNo yathAsaMkhyanyAyo meMne usa samaya yaha acchA nahIM kiyA jo apane mAranevAleko nahIM mArA, tathA use dUsaroMse nahIM maravAyA, tathA amukane jo use mArA, yA maravAyA vaha bahuta acchA kiyA / isa taraha yaha vacana saMbaMdhI kRta, kArita aura anumodanA karanekA atItakAlameM hue mANAtipAttake viSaya meM tyAga kara detA hai / isa prakAra se tyAga kara denekA kAraNa yaha hai ki vaha zramaNopAsaka zrAvaka apane vacana se kiye gaye, karAye gaye aura anumodita hue mANAtipAtakI nindA karatA huA usase dUra ho jAtA hai| isI tarahase vaha atItakAlameM apane zarIrase kiye gaye yA apane zarIrake saGkata Adise karAye gaye, yA tAlI vagairaha bajAkara anumodita kiye gaye prANAtipAtakI nindA karatA huA usase dUra ho jAtA hai| isIliye yaha dezavirati dhAraNa karane para kAyase svayaM atItakAlake pANAtipAtako nahIM karatA hai, na karAtA haiM aura na usakI anumodanA karatA hai / yahAM para 'manase nahIM karatA hai. pacanase nahIM karAtA hai, kAyase anumodanA nahIM karatA hai| isa tarahakA kramAnusAra triyogoMke sAtha kRta, kArita aura anumodanA eTale ke te vacanathI evuM kahetA nathI ke "meM te vakhate mane mAranArane mA nahI, te ThIka na karyuM. tene bIjA pAse mAra khavarAvya nahIM te khoTuM karyuM. amuka mANase tene mAryo athavA bIjA pAse mAra khavarAvyuM te sAruM thayuM A rIte te vacana dvArA prANAtipAta saMbaMdhI kRta, kArita ane anumodanA karavAne atItakALamAM tyAga kare che. A pramANe prANAtipAtane tyAga karavAnuM kAraNa e che ke te zramaNopAsaka (zrAvaka) pitAnA vacanathI karavAmAM AvelAM, karAvavAmAM AvelAM ane anumAdita karAyelAM prANAtipAtanI nindA karato karato tenAthI dUra thaI jAya che. eja pramANe bhUtakALamAM potAnA zarIrathI karAyelA, athavA potAnA zarIranA saMketa vagere dvArA karAvavAmAM AvelA, athavA tALI vagere vagADIne anudita karAyelA prANAtipAtanI nindA karIne tenAthI mukta thaI jAya che. tethI A dezavirati dhAraNa karyA bAda te pote atItakALa saMbaMdhI prANAtipAta karatuM nathI, karAvatA nathI ane karanAranI anumodanA karato nathI. ahIM "manathI karato nathI, vacanathI karAvato nathI kAyAthI anumodanA karatuM nathI, A prakAranA kramAnusAra trio (mana, vacana ane kAyanA traNa gA) nI sAthe kRta, kArita ane anamedanAno saMbaMdha joDavAmAM Avyo zrI. bhagavatI sUtra : Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 bhagavatIsUtre 3 nAnusaraNIyaH sarveSAmapi nyAyAnAM vakturvivakSAdhInatvAt, vakSyamANavikalpAsaMbhavAcca, iti prathame vikalpe ' trividhaM trividhena 9 ityatra eka eva bhaGgaH, agre vakSyamANeSu dvitIya tRtIya - caturtheSu trayastrayo bhaGgAH pazcamaSaSThayoH nava nava bhaGgA bhavanti, saptame trayo bhaGgAH, aSTamanavamayostu natra nava bhaGgA bhavanti iti sarve bhaGgA ekonapaJcAzada, evamiyamatItakAlamAzritya karaNakAraNAnumodana yojanA kRtA / athabA - evaM karaNAdiyojanA draSTavyAatItakAle manaHprabhRtInAM kRtaM kAritamanumoditaM vA prANAtipAtaM krameNa na karoti, na kArayati, na cAnujAnAti, tannindanena tadanumodanA niSedhatastato nivartate, tannindanasyAbhAve hi tadanumodanA'nivRtteH kRtAdirasau vadhaH prANAti saMbaMdha nahIM lagAyA gayA haiM / kyoM ki kathana jitanA bhI hotA hai vaha vaktA vivakSA ke adhIna huA karatA hai / tathA isa tarahakA krama yahAM lagAne se bakSyamANa vikalpoMkA kathana bhI nahIM bana sakatA hai / 'trividhaM trividhena' isa prathama vikalpa meM eka hI bhaMga hai / tathA vakSyamANa dvitIya, tRtIya, caturtha ina vikalpomeM tIna 2 bhaMga haiM / pAMcaveM aura chaThe vikalpomeM nau nau bhaMga hote haiN| sAtave vikalpameM tIna bhaMga aura AThaveM tathA nauveM vikalpa meM nau nau bhaMga hote haiM isa taraha kula bhaMga ye 49 ho jAte haiM / atItakAlako lekara yaha karaNa, kAraNa aura anumodanAkI yojanA ki gaI hai- arthAt atItakAlameM mana, vacana aura kAya saMbaMdhI kRta, kArita aura anumodanA hAga hue prANAtipAtakA zramaNopAsaka zrAvaka ina 49 vikalpoM ke lekara pratikramaNa karatA hai / athavA yaha karaNAdi yojanA isa prakAra se AdhIna thayA kare AvelA vikalpe nuM nathI, kAraNa ke jeTaluM kathana karavAmAM Ave che te vaktAnA vijJAne che. tathA e pramANenA krama ahIM anusaravAthI nIce darzAvavAmAM uthana yAgu saM MbhavI zatu nathI. 'trividhaM trividhena' yA pahelA viSamAM bheu na bhaMga che. nIce jenuM vivecana karavAmAM AvyuM che te khIjA, trIjA ane ceAyA vikAmAM traNa traNa bhaMga che. pAMcamA ane chaThThA vidyAmAM nava-nava bhaMga che. sAtamA vikalpamAM traNa bhaMga, AThamAM ane navamAM vikalpamAM nava navalaga che. A rIte kula 49 baMga thAya che. atItakALanI apekSAe A karavu, kAraNa ane anumenAnIyeAjanA karavAmAM AvI che. eTale ke atItakALamAM mana, vacana ane kAyA dvArA je prANAtipAta ka" hAya, karAvyuM hoya ke je prANAtipAtanI anumedanA karavAmAM AvI hoya, tenuM zramaNeApAsaka zrAvaka 49 vikalpe dvArA pratikramaNa kare che, athavA A karaNAdi yAjanA zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.8 u.5 sU.2 sthUlamANAtipAtamatyAkhyAnanirUpaNam 621 pAtaH kriyamANAdivi bhavet, vartamAnakAlaM svAzritya mugamaiva tojanA bhaviSyatkAlApekSayA tu evamasau yojanA - 'na karoti manasA. 'taM haniSyAmi' bhI ki jA sakatI hai- atItakAlameM mana Adike dvArA kRta hue kArita hue aura anumodita hue prANAtipAtako aba vaha zramaNo. pAsaka zrAvaka kramase nahIM karatA hai, na karAtA hai, aura na usakI anumodanA karatA hai| kyoM ki mithyAtvayukta avirati dazAmeM vaha usa prANAtipAtaki nindA karake usakI anumodanA karanekA tyAgI nahIM hotA hai- parantu samyaktvayukta dezaviratise yukta bana jAne para vaha usakI nindA karake usakI anumodanA karanekA tyAgI hA jAtA hai- isaliye vaha usase pIche haTa jAtA hai| yadi vaha usakI nindA nahIM karatA hai to isa sthitimeM vaha usakI anumodanA karatA hai yaha bAta mAnI jA sakatI hai ataH pUrvakAlameM kiyA gayA karAyA gy| tathA anumodita huA prANAtipAta kiye jA rahe AdikI taraha ho jAtA hai| vartamAna kAlako Azrita karake karaNAdikI yojanA sugamahI hai| bhaviSyakAlakI apekSA yaha yojanA isa prakArase jAnanI cAhiye'na karoti manasA' yaha prANAtipAtako manase nahIM karatA hai-arthAta yaha aisA vicAra manase nahIM karatA hai ki maiM ise Age cala kara A pramANe paNa karI zakAya che. atItakALamAM mana Adi dvArA karavAmAM Avela, karAvavAmAM Avela ane anudita karela prANAtipAta have te zramaNopAsaka zrAvaka anukrame karato nathI, karAvatuM nathI ane tenI anumodanA karatuM nathI. kAraNa ke mithyAtvayukata avirati dazAmAM te A prANAtipAtanI nindA karIne tenI anumodanA karavAno tyAgI thatA nathIparaMtu samyakatva yukta dezaviratithI yukata banyA bAda te tenI nindA karIne tenI anumodanA karavAne tyAga kare che te kAraNe te prANAtipAta karate, karAvata ane anumodane aTakI jAya che, je te tenI nindA na karate heya te evI paristhitimAM te tenI anumodanA karate heya evuM paNa mAnI zakAya che. tethI pUrve (bhUtakALarmA) karavAmAM Avela, karAvavAmAM Avela ane anumodavAmAM Avela prANatipAta jANe ke vartamAnamAM karAtuM, karAvAtuM ane anumodAtuM hoya evuM banI jAya che. vartamAnakALane anulakSIne karaNadinI cejanA saraLaja che. bhaviSyakALanI apekSAe te yonA yA pramANe samAvI- 'na karoti manasA' te manayI prAtipAta 42t nadhI theTa te vA piyAra 42to nA tene laviSyamA bhArI 'na kArayati' zrI. bhagavatI sUtra : Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 bhagavatImatre ityasya cintanena, na kArayati manasaiva 'tamaha ghAtayiSyAmi' ityasya cintanena, nAnujAnAti manasA bhAvinaM vadhamanuzrutya harSakaraNena, evaM vacasA kAyena ca tayostathAvidhayoH karaNAt, athavA evameva bhaviSyakAle manaHmabhRtinA kariSyamANaM kArayiSyamANam anumaMsyamAnaM vA prANAtipAtaM krameNa na karoti, na mArU~gA / 'na kArayati' aura na manase vaha aisA vicAra karatA hai ki meM ise Age calakara kisI aura dUsarese mrvaauuNgaa| 'nAnumodayati' tathA mArate hue kI anumodanA nahIM karatA hai / isI taraha vaha vacanase aisA uccArita nahIM karatA hai| ki meM ise mArU~gA, aura na vaha vacanase dUsarese aisA kahatA hai ki tU ise mAranA tathA bhAvI vadhako lekara vaha vacanase aisA prayoga nahIM karatA hai ki yadi vaha mara jAvegA to bahuta hI acchA hogaa| kAyasaMbaMdhI kRta, kArita aura anumodanAke viSaya meM bhI bhaviSyatkAlakI apekSAse aisA hI kathana jAnanA cAhiye / arthAt bhaviSya kAla saMbaMdhI vadha-hananakA cintavana karate samaya vaha kAyakI aisI kriyA karatA hai ki maiM use isa prakArase hAthase mArU~gA, yA isa prakArake lakaDI Adise mAruMgA, tathA vaha dUsarA koI vyakti use isa prakAra se hAthase mAre, aise lakaDI Adise mAre, aisA maiM usakA vadha karAU~gA, tathA bhAvI vadhako lekara hAthase tAla Adi bajAkara usa badhakI anumodanA karanA / athavA- isI prakArase bhaviSyakAlameM mana Adi ke dvArA kiye jAnevAle, karAye jAnevAle, evaM anumodnaaane te manamAM e vicAra paNa karatuM nathI ke huM tene bhaviSyamAM koI bIjA pAse bhAra marAvI. 'nAnamodayati' tathA bhApI dhne| manamA viyA2 rIne ta bhanabhA khuzI paNa thatuM nathI e ja pramANe te evAM vacana paNa bolatA nathI ke huM tene mArIza te vacanathI bIjAne evuM kahetA nathI ke tuM Ane mAraje. tathA bhAvI vadhane vicAra karIne te evAM vacano paNa bela nathI ke te marI jAya te ghaNuM sAruM thAya. kAya saMbaMdhI kRta, kArita ane anumodanAnA viSayamAM paNa bhaviSyakALanI apekSAe evuM ja kathana samajavuM. eTale ke bhaviSyakALa saMbaMdhI keInA vadhane vicAra karIne te kAyAnI evI kriyA karatuM nathI ke huM tene A rIte hAthathI mArIza ke A rIte lAkaDI AdithI mArIza, athavA bIjI vyakita pAse A rIte hAthathI ke lAkaDI AdithI tene mAra khavarAvIza, athavA bhAvI vadhano vicAra karIne tALI Adi vagADIne te kAyAthI tenI anumodanA karatuM nathI athavA A rIte bhaviSyakALamAM mana Adi dvArA pitAnI jAte karavAmAM AvanAra, bIjA dvArA karAvavAmAM AvanAra, anu anumodanA dvArA karavA zrI. bhagavatI sUtra : Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.8 u.5 2.2 sthUlamANAtipAtapatyAkhyAnanirUpaNam 623 kArayati, nacAnujAnAti, tato nivRttimabhyupagacchatItyarthaH, sarveSAJSAM melanena saptacatvAriMzadadhikaM zataM bhaGgA bhavanti / tAneba bhaGgAn viziSya patipAdayitumAha-'tivihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, kareM NANujANai maNasA vayasAra,' trividhaM prANAtipAtaM dvividhena karaNabhUtena pratikrAman dezaviratyA nindAdvArA tato viraman na karoti, na kArayati, kurvantaM nAnunAnAti manasA vayasA 2, 'ahavA na karei, na kAravei, kareMta nANuvAle prANAtipAtako kramase vaha svayaM 'na karoti' nahIM karatA hai| 'na kArayati' na dUsaroMse karavAtA hai, 'nacAnujAnAti' aura na usakI anumodanA karatA hai, arthAt usase nivRttiko prApta karatA hai. ina tInoM yogoMke 49-49-49 bhaMgoMko ApasameM joDa dene para 147 bhaMga kula ho jAte haiN| aba inhoM bhaMgoM ko vizeSarUpa se pratipAdana karane ke abhiprAya se sUtrakAra kahate haiM- 'tivihaM duviheNaM paDikkamamANe na kareI, na kAravei, kareMtaM NANujANai maNasA vayasA 2' trividha prANAtipAtakA karaNabhUta do prakArase pratikramaNa karatA huA vaha-dezavirativAlA ho jAne ke kAraNa nindA dvArA usase dUra hotA huA zramaNopAsaka zrAvaka-use mana se aura vacana se nahIM karatA hai, nahIM karAtA hai, aura na usakI anumodanA karatA hai| tAtparya yaha hai ki jaba vaha zrAvaka vividha-karaNa, kAraNa, anumodana prakAra vAle-prANAtipAtakA do prakAra se pratikramaNa karatA 42vAmAM mAnAra praatiyaatne| te pote 'na karoti' yA re cha, 'na kArayati' mAta pAse pratipAta zavAnI tyAga 42 cha bhane 'na cAnajAnAti' prANAtipAtanI anamedanA karavAne paNa tyAga kare che. eTale ke tenAthI nivRtta thaI jAya che A traNe yoganA 494949 bhaMgane saravALe karavAthI kula 147 bhaMga bane che. have sUtrakAra A aMgenuM vadhu spaSTIkaraNa karavA mATe kahe che ke'tivihN daviheNaM paDikkamamANe na karei,na kAravei kareMtaM nANujANai maNasA vayasA' vividha prANAtipAta (traNa prakAranA karaNe dvArA karAyelAM prANAtipAta) nuM be prakAre pratikamaNa karate te zramaNe pasaka zrAvaka (dezaviratiyukta thavAthI nindA dvArA tene tyAga karate zrAvaka) manathI ane vacanathI prANAtipAta karatuM nathI, karAvato nathI ane prANAtipAtane anumodanA paNa karatA nathI. A kathananuM tAtparya e che ke jyAre te zrAvaka trividha (karaNa, kAraNa ane anumodana prakAravALA) prANAtipAtanuM be prakAre zrI. bhagavatI sUtra : Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 624 bhagavatImatre jANai maNasA kAyasA 3' athavA na karoti svaya trividha prANAtipAta dvividhena karaNabhUtena svayaM na vidadhAti, na vA kArayati, kurvantaM vA nAnu jAnAti nAnumodayati manasA kAyena 3, 'ahavA na karei, na kAravei, kareMtaM gANujANai vayasA kAyasA 4, athavA na karoti trividha dvividhena svayaM hai, taba vaha mana aura vacana se usa prANAtipAtako na svayaM karatA hai, ora na use dUsarese karAtA hai aura na usakI vaha anumodanA karatA hai| 'ahavA na karei, na kAraveha, kareMtaM nANujANai maNasA kAyasA 3' do prakAra se atikramaNa karanekA yaha dvitIya prakAra haijaba vaha zrAvaka trividha prANAtipAtakA do taraha se pratikramaNa karatA hai to isa prakArameM vaha manase aura kAyase usakA pratikramaNa karatA hai! ' ahavA na karei, na kAravei, kareMtaM NANujANai vayasA kAyasA 4', athavA-aba vaha zrAvaka trividha prANAtipAtakA do pakArase pratikramaNa karatA hai to vaha vacanase aura kAyase unakA prakikramaNa karatA hai-arthAt vacanase aura kAyase vaha prANAtipAta nahIM karatA hai, use dUsarese nahIM karAtA hai aura karanevAle dUsarekI vaha anumodanA nahIM karAtA hai / bhUtakAla meM ho gaye prANAtipAta ke prati vaha vartamAna kAla meM mana se aisA nahIM khyAla karatA hai ki bhUtakAla meM jo usane mujhe mArA thA, maiM bhI use mAratA to acchA hotA para maiMne usa samaya nahIM mArA yaha bahuta purA huA. khaira, pratikramaNa kare che, tyAre te mana ane vacanathI pita prANAtipAta karatuM nathI, bIjA pAse karAvatuM nathI ane prANAtipAta karanAra-karAvanAranI anumaMdane praNa karato nathI. 'ahavA na karei, na kAravei, kareM taM nANujANai vayasA kAyasA 31 be prakAre pratikramaNa karavAne bIjo prakAra A pramANe che-jyAre te zrAvaka traNa prakAranA prANutipAtanuM be prakAre pratikramaNa kare che, tyAre te mana ane kAyAthI tenuM pratikramaNa 4re cha. 'ahavA na karei, na kAravei, kare taM nANujANai vayasA kAyasA 4" athavA jyAre te zrAvaka traNa prakAranA prANAtipAtanuM be prakAre pratikramaNa kare che, tyAre te vacana ane kAyAthI tenuM pratikramaNa kare che. eTale ke vacanathI athavA kAyAthI te pate prANAtipAta karato nathI, bIjA pAse karAvatA nathI ane karanAra-karAvanAranI anamedanA karatuM nathI. bhUtakALamAM thaIgayelAM prANutipAta viSe te vartamAnakALamAM manathI e vicAra paNa karatA nathI ke "bhUtakALamAM teNe mane mAryo hato, meM paNa tene mAryo hota te sAruM thAta, meM tene mAryo nahIM te ThIka na thayuM. khera, meM jAte zrI. bhagavatI sUtra : Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 8 u. 5 . 2 sthUlaprANAtipAta pratyAkhyAnanirUpaNam 625 na vidadhAti na vA kArayati kurvantaM vA nAnujAnAti, nAnumodayati vacasA kAyena 4, ' tiviha egavideNaM paDikkamamANe na karei na kArave, kareM taM NANujANa maNasA 5, trividha pANAtipAtam ekavidhena manaHmabhRtInAmanyatamena karaNena pratikrAmana nindayA tato viraman na karoti, na , koI bAta nahIM maiMne yadi use svayaM nahIM mArA to maiM dUsare se use maravA detA. baDA AnaMda AtA usa mAranevAlekI maiM prazaMsA karatA isI taraha se vaha bhUtakAla ke prANAtipAta meM kAyase na kucha karatA hai, aura na dUsarese use karavAneke liye saMketa Adi karatA hai aura na use karanevAle apane ApakI yA dUsare kI vaha prazaMsA karatA hai / 'ahavA na kareha, na kAravei, karetaM NANujANai vayasA kAyasA ' athavA jaba vaha zrAvaka trividha pANAtipAta kA do taraha se pratikramaNa karatA hai - to vaha vacanase aura kAyase bhUtakAlika prANAtipAta ko na svayaM karatA hai, na dUsare se karAtA hai aura na karanevAlekI anumodanA karatA hai. isa taraha dvitIya vikalpa meM yaha tRtIya bhaMga hai / 'tivihaM egaviNaM paDikkamamANe na karei, na kAraveha, kareM taM nANujANa maNasA 5 ' isI taraha jaba vaha zrAvaka trividha prANAtipAtakA ekavidhase pratikramaNa karatA hai taba isa sthiti meM vaha manase prANAtipAta ko na svayaM karatA hai, na manase karAtA hai aura na karane , tene mAryAM nahIM paNa khojA pAse tene marAjye heta teA ghaNA Ana thAta ane tene mAranAranI huM... prazaMsA karata A rIte te bhUtakALanA prANAtipAta saMbaMdhamAM kAyAthI kai karatA nathI, khIjA pAse prANAtipAta karAvavA kAyAthI sazveta vagere karatA nathI athavA te| prANAtipAta karanAra potAnI ke anyanI te praza MsA paNa karatA nathI. avA na kare, na kAravei, karetaM nANujANai bayasA kAyasA " athavA jyAre te zrAvaka traNa prakAranA prANAtipAtanuM e prakAre pratikramaNa kare che, tyAre te bhUtakALa saMbaMdhI prANAtipAta vacanathI ane kAyAthI karatA nathI, bIjA pAse karAvatA nathI ane karanAranI anumAdana karatA nathI. A rIte khIjA vikalpane A trIjo bhaMga samajave. 'tivihaM egaviNaM paDikamamANe na karei, na kArave, kareM taM nANujANai maNasA 5 ' nyAre te zrAva bhayu prabharanA AzutiyAtanuM kheDa amare pratibhAnuM kare che. tyAre te pAte manathI prANAtipAta karatA nathI, manathI prANAtipAta karAvatA nathI, ane prANAtipAta karanAranI manathI anumeAdana karatA nathI. A pahele bhaMga , zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 bhagavatIsage kArayati, kurvantaM nAnujAnAti, nAnumanyate manasA 5, 'ahavA na karei, na kAravei, kare ta NANujANai vayasA 6, athavA trividha prANAtipAtam ekavidhena pUrvAktena karaNena svayaM na karoti, anyadvArA na kArayati, kurvantaM vA nAnujAnAti, nAnumanyate vacasA 6 'ahasA na karei, na kAravei, kareMta gANujANai kAyasA 7, athavA trividham ekavidhena karaNena svayaM na karAti, anyadvArA na kArayati, kurvantaM vA nAnujAnAti kAyena 7, 'duviha tiviheNaM paDikamamANe na karei, na kAravei maNasA vayasA kAyasA 8, dvividha pUrvokta kRtakAritAdilakSaNa prANAtipAta trividhena manaHprabhatikaraNena pratikrAman nindayA tato nivartamAnaH svaya na karoti, anyadvArA vA na kArayati, manasA, vacasA, kAyena 8, * ahavA na karei, kareMta NANu vAlekI anumodanA karatA hai| yaha prathama bhaMga hai. 'ahavA na karei na kAravei, kare taM nANujANai vayasA 6' athavA vaha vacanase prANAtipAta ko nahIM karatA hai, nahIM karAtA hai aura na usakI vaha vacanase anumodanA karatA hai| yaha dvitIya bhaMga hai| 'ahavA-na karei, na kAravei, karetaM nANujANaha kAyasA 7 ' athavA vaha kAyase prANAtipAta ko nahIM karatA hai, nahI karAtA hai aura karanevAleko anumodanA nahIM karatA hai. yaha tRtIya vikalpakA tIsarA bhaMga hai| 'duvihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAraveha, maNasA vayasA kAyasA 8' yaha caturtha vikalpa hai jaba vaha zramaNopAsaka-zrAvaka-kRta, kArita Adi prANAtipAta meM se do prakArake prANAtipAtakA trividhase-mana, vacana aura kAyase pratikramaNa karatA hai-nindA dvArA usase dUra ho jAtA hai-taba vaha manase vacanase aura kAyase svayaM use nahIM karatA yaye.. oilaa An 2 // prabhA cha- 'ahavA na karei, na kAravei, kareM nANujANai vayasA 6' athavA kyanayI prAtipAta tI nathI, patA nathI mane kyanathI tanA anumahinA 42 nayI. zrI prabhAra cha-'ahavA na karei, na kAravei kareta nANujANai kAyasA 7' 2mayA yAyo te prAtipAta nayI, rAvata nayI ane karanAranI anumodanA karato nathI. A rIte trIjA vikalpanA traNe bhAge samajAvavAmAM mAyA che. 'duvihaM tiviheNaM paDikamamANe na karei na kAravei, maNasA, vayasA kAyasA 8' mA yA vi45 cha. nyAre zrApa ta, rita ane bhanumati, me traNa prakAramAMthI be prakAranA prANAtipAtanuM trividha (mana vacana ane kAyAthI) pratikramaNa kare che-nindA dvArA tene tyAga kare che, tyAre te mana, vacana ane kAyathI pite zrI. bhagavatI sUtra : Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 8 u. 5 sU02 sthUlapANAtipAtapratyAkhyAnanirUpaNam 627 / ahavA na athavA dvividha manase vacanase na karate hue jANai maNasA vayasA kAyasA 9' athavA dvividha N trividhena uparyuktena pratikrAman svayaM na karoti, kurvantaM vA nAnujAnAti, nAnumanyate manasA vacasA kAyena 9, ' ahavA na kAraver3a, kareM taM nAnujANai maNasA vayasA kAyasA 10, athavA dvividhaM trividhena pratikrAman anyadvArA na kArayati, kurvanta vA nAnujAnAti, manasA, vacasA kAyena 10, 'duviha duviheNaM paDikkamamANe na karei na kAravei, maNasA vayasA 11' dvividhaM pUrvoktaM prANAtipAta dvividhena karaNena pratikrAmana svayaM na karoti, anyadvArA vA na kArayati hai, na karAtA hai. yaha caturtha vikalpakA prathama bhaMga hai kareDa, karetaM NANujANai, maNasA vayasA kAyamA 9 prANAtipAta kA trividhase pratikramaNa karatA huA, vaha aura kAyase svayaM prANAtipAtako nahI karatA hai, dUsarekI vaha anumodanA karatA hai yaha caturtha vikalpa kA dvitIya bhaMga hai| 'ahavA na kAraveha, kareMtaM nANujANai maNasA, kAyasA 10' athavA jaba vaha vividha prANAtipAtakA trividhase pratikramaNa karatA hai-taba vaha use anya dvArA manase vacanase aura kAyase nahIM karatA hai aura na karate hue ko una tInoMse anumodanA karatA hai / yaha tRtIya vikalpa hai / 'duvihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAraveha, maNasA vayasA 11 ' dvividha prANAtipAtakA dvividhase pratikramaNa karatA huA vaha zramaNopAsaka zrAvaka manase aura vacana se prANAtipAtako prANAtipAta karatA nathI ane bIjA pAse karAvatA nathI. A cothA vikalpane pahelA laMga che. thothA viThThalpanA jIle laMga yA pramANe che- ' ahavA na karer3a, kare ta NANujANa, maNasA vayasA kAyasA 9 1 athavA e prakAranA prANAtipAtanuM trividhe pratikramaNa karatA zrAvaka mana, vacana ane kAyAthI prANAtipAta karatA nathI ane prANAtipAta karanAranI anumeAdana paNa karatA nathI. have ceAthA vikalpane trIjo bhaMga A abhAge che- ' ahavA na kArave, kareM taM nAnujANar3a, maNasA vayasA kAyasA 10 athavA jyAre te be prakAranA prANAtipAtanuM trividha pratikramaNa kare che. tyAre te mana, vacana ane kAyAthI anyanI pAse prANAtipAta karAvatA nathI ane karanAranI te traNe dvArA anumAdanA paNa karatA nathI. ceAthA vikalpanA traNe bhaMga tAvIne have trakAra yAMzumA vimlpanA nava laganuM pratiyAhana ure - duvihaM duviheNaM pakaDimamANe na karei, na kAravei maNasA vayasA 11 ' (1 ) me aAranA prazAtiyAtanuM me prAre pratikramaNa karatA zrAvaka mana ane vacanathI prANAtipAta karatA nathI ane karAvatA nathI. 9 zrI bhagavatI sUtra : 6 ( Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 bhagavatIsage manasA vacasA 15, 'ahavA na karei, na kAravei, maNasA kAyasA 12, athavA dvividha prANAtipAtaM dvividhena pratikrAman svayaM na karoti, anyadvArA vA na kArayati manasA kAyena 13, 'ahavA na karei, kareta NANujANai, maNasA vayasA 14, athavA dvividhaM prANAtipAta' dvividhena karaNena pratikAman svayaM na karoti, kurvanta vA nAnujAnAti manasA vacasA 14, 'ahavA na karei, kareMta NANujANai maNasA kAyasA 15, athavA vividha pANAtipAta dvividhena karaNena pratikrAmana svayaM na karoti, kurvanta vA nAnuna karatA hai aura na karavAtA hai| yaha pAMcavAM vikalpa hai-isameM nau bhaMga kahe gaye haiM. so unhIMko sUtrakAra kara rahe haiM- 'ahavA na karei, na kAravei maNasA kAyasA 12 ' athavA vividha prANANiNata kA vaha dvividha pratikramaNa karatA haA use manase aura kAyase svayaM karatA nahIM haiM aura anya se use karAtA nahIM hai / ' ahavA na karei na kAravei vayamA kAyasA 13' athavA dvividha prANAtipAta kA dvividhase pratikramaNa karatA huA vaha use vacanase aura kAyase nahIM karatA hai aura na karAtA hai| 'ahavA na karei, kareMtaM NANujANai maNamA kAyasA 14' athavA vividha prANAtipAtakA vividhase pratikramaNa karatA huA vaha manase aura vacanase ise svayaM na karatA hai, aura na karate hue kI vaha unake dvArA anumodanA karatA hai| 'ahavA na karei, karetaM NANujANai, maNasA kAyasA 15' athavA vividha prANAtipAta kA dvividhase pratikramaNa karatA huA vaha use manase kAyase na svayaM karatA hai aura na unake dvArA karane bAlekI 'ahavA na karei, na kAravei maNasA kAyasA 12' (2) mayA vivi5 prAtipAtarnu dvividha pratikramaNa karatA te zrAvaka manathI ane vacanathI prANAtipAta karato nathI ane manya pAse prAtipAta zaktI nathI. 'ahavA na karei, na kAravei maNasA kAyasA 13 ' (3) athavA vividha prAtiyAtana hividhe prati bhaNu 42 zrAva vacanathI ane kAyothI pite prANAtipAta karatA nathI ane anya pAse prANAtipAta 4vatA nathI. ' ahavA na karei, kareta NANujANai maNasA vayasA 14 / (4) athavA dvividha prANAtipAtanuM kividha pratikramaNa karatA te zrAvaka manathI ane kyanayI manamohana 42 / nathI. 'ahavA nakarei, kare ta NANujANai, maNasA kAyasA 15' (5) vividha prANAtipAta vividha pratima] 42t| te 14 manayA mAne yAthI prANapita karato nathI ane mana ane vacanathI prANAtipAta karanAranI anumodanA zrI. bhagavatI sUtra : Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TI. za.8 u.5 sa.2 sthUlamANAtipAtapratyAkhyAnanirUpaNam 629 jAnAti vacasA kAyena 15, 'ahavA na karei, kareta jANujANai kyasA kAyasA 16, athavA vividha prANAtipAta dvividhena karaNena pratikrAman svayaM na karoti, kurvanta vA nAnujAnAti vacasA kAyena 16, 'ahavA na kAravei, kareta NANujANai, maNamA vayasA 17, athavA vividha prANAtipAta dividhena karaNena pratikrAmana anyadvArA na kArayati, kurvanta vA nAnujAnAti manasA vacasA 17, ahavA na kAravei kareMta NANujANai maNasA kAyasA 18, athavA vividha mANAtipAta vividhena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati, kurvantaM vA nAnujAnAti manasA kAyena 18, 'ahavA na kAravei kareMta NANujANai vayasA kAyasA 19, athavA vividha prANAtipAta dvividhena karaNena anumodanA karatA hai| 'athavA na karei, karetaM NANujANai vayasA kAyasA 16' athavA dvividha prANAtipAta kA dvividhase pratikramaNa karatA huA vaha use bacana aura kAyase na karatA hai aura na karate hue kI vaha una donoM dvArA anumodanA karatA hai| ' ahavA-na kAravei, kareMtaM NANujANai maNasA vayasA 17 athavA dvividha prANAtipAta kA dvividhase pratikramaNa karatA huA vaha manase aura vacanase use na karatA hai aura na karate hue kI una donoM dvArA anumodanA karatA hai / 'ahavA na kAravei, karetaM NANujANa maNasA kAyasA 18' athavA dvividha prANAtipAtakA dvividhase patikramaNa karatA huA vaha use manase anyake dvArA na karAtA hai, aura na karane vAlekI vaha anumodanA karatA hai, isI tarahase vaha use kAyase na karAtA hai, aura na karane vAle kI vaha usase anumodanA karatA hai| 'ahavA na kAraveMi, kareMtaM NANujANai, vayasA kAyasA 19' athavA vividha 42ta nathI. 'ahavA na karei kareMta jANujANai vayasA kAyasA' (6) mA vividha prANAtipAtanuM dvividha pratikramaNa karatA te zrAvaka vacanathI ane kAyAthI pite prANAtipAta parata nathI, bhane 42nAranI payana ane. yAthI anumohanA 4rata nathI. 'ahavA na kAravei, kareMtaM NANujANai, maNasA vayasA 17 (7) ayA vividha pratipAtarnu dvividha pratikramaNa kartA zrAvaka manathI ane vacanathI prANutipAta karAvato nathI ane prAyAtipAta 42nAranI te manne 6 tenI anumahinA 42ta. nathI. "ahavA na kAravei, kareta jANujANai maNasA kAyasA 18' (8) ayA vividha prAtipAta vividha pratikamaNa karato te zrAvaka manathI ane kAyAthI anya dvArA prANAtipAta karAvato nathI ane prAyAtipAta 42nArI bhannA / anumahinA 42 nathI. 'ahavAna kAravei, zrI. bhagavatI sUtra : Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre pratikrAman anyadvArA na kAraryAta, kurvantaM vA nAnujAnAti vacasA kAyena 19, "duvihaM egaviheNaM paDikkamamANe na karei na kAravei maNasA 20, dvividha prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman svayaM na karoti, anyadvArA vA na kAraryAta manasA ityarthaH 20, 'ahavA na karei, na kAravei, vayasA 21, athavA vividha pUrvotta, mANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman svayaM na karoti, anyadvArA vA na kArayati vacasA 21' 'ahavA na karei, na kAravei kAyasA 22, athavA dvividha prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAmana svayaM na karoti, anyadvArA vA na kArayati kAyena 22, prANAtipAta kA dvividhase pratikramaNa karAtA huA vaha anya dvArA use vacana aura kAyase nahIM karatA hai aura na karate hue kI vaha una donoMse anumodanA karatA hai| isa prakArase ye pAMcaveM vikalpake 9 bhaMga haiN| 'duvihaM egaviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei maNamA 20' dvividha prANAtipAta kA ekavidhase jaba vaha pratikramaNa karatA hai taba vaha manase use svayaM nahIM karatA hai aura na dUsarese use karAtA hai| 'ahavA na karei, na kAravei, vayasA 21' athavA jaba vaha dvividha prANAtipakA ekavidhase pratikramaNa karatA hai taba vaha vacanase use na karatA hai aura vacanase use kisIke dvArA karAtA hai| ' ahavA na karei, na kAravei kAyasA 22 ' athavA jaba vaha dvividha prANAtipAtakA ekavidhase pratikramaNa karatA hai taba vaha kAyase use nahIM karatA hai aura na kAyase use kisI dUsareke dvArA kareMta NANujANai vayasA kAyasA 19' (8) mayA vividha pratipAta vividha pratikramaNa karate zrAvaka vacanathI ane kAyAthI prANAtipAta karAvato nathI ane prANAtipAta karanAranI te banne dvArA anumodanA karatA nathI. A pramANe pAMcamAM vikalpanA nava bhaMga che. ve sUtrA2 74 vi465nA na laganIya prabhAva pratipAna 43 cha- 'duviha egaviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei maNasA 20 ' (1) vividha prANAtiprAtanuM jyAre te eka prakAre pratikamaNa kare che, tyAre (1) te pote manathI prAtipAta 42tenathI bhane anya pAse pratipAta rAvata nathI. ahavA na karei, na kAravei vayasA 21' (2) athavA nyAre te vividha prAtipAta vidhe pratikramaNa kare che, tyAre te vacanathI prANAtipAta karatuM nathI ane bIjA pAse prANAtipAta shkt| nathA. 'ahavA na karei, na kAravei kAyasA 22 ' (3) athavA nyAre a dividha prANAtipAtanuM ekavidha pratikramaNa kare che, tyAre te kAyAthI prANAtipAta karate nathI mana bIta pAse yAthI prAtipAta rAvata nathI. ' ahavA na karei, kareta' zrI. bhagavatI sUtra : Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.8 u.5 mU02 sthUlapANAtipAtamatyAkhyAnanirUpaNam 631 'ahavA na karei, kareMtaM nANujANai maNasA 23, athavA vividha prANAtipAtama ekavidhena karaNena pratikrAman svayaM na karoti kurvantaM vA nAnujAnAti manasA 23, ahavA na kareDa, kareMta NANujANai vayasA 24' athavA dvividhaM pANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman svayaM na karoti, kurvanta vA nAnujAnAti vacasA 24, "ahavA na karei, kareta NANujANai kAyasA' 25, athavA dvividhaM prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman svayaM na karoti, kurvanta vA nAnujAnAti kAyena 25, 'ahavA na kAravei, karetaM gANujANai maNasA 26' athavA vividhaM prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati, kurvantaM vA nAnujAnAti manamA 26 'ahanA na kArakaravAtA hai / ' ahavA na karei karetaM nANujANai maNasA 23 ' athavA jaba vaha dvividha mANAtipAta kA ekavidhase pratikramaNa karatA hai, taba vaha manase svayaM use nahIM karatA hai aura manase karate hue kI baha anumodanA nahIM karatA hai / 'ahavA na karei, kareMtaM NANujANai vayamA 24' athavA vividha prANAtipAtakA jaba vaha ekavidhase pratikramaNa karatA hai taba vaha vacanase use svayaM nahIM karatA hai aura na karate hue kI vaha vacanase anumodanA karatA hai / 'ahavA na karei kareMtaM nANujANai kAyasA 25' athavA jaba vaha dvividha mANAtipAta kA ekavidhase pratikramaNa karatA hai-taba vaha kAyase svayaM usa prANAtipAtako nahIM karatA hai aura na kAyase karate hue kI vaha anumodanA karatA hai| 'ahavA na kAravei, kareMtaM nANujANai maNasA 26' athavA jaba vaha dvividha prANAtipAtakA ekavidhase pratikramaNa karatA hai taba vaha manase use dUsaroMse nahIM karAtA hai aura na manase karate hue nANujANai maNasA 23' (4) athavA nyAre te vividhana vidhe prati bhae 42 cha, tyAre te pote manathI prANAtipAta karatuM nathI. ane prANAtipAtakaranAranI bhanathI manubhAvanA 42te nathI. 'ahavA na karei, kareMta nANujANai vayasA 24' (5) athavA dividhanuM ekavidhe pratikramaNa karate te zrAvaka vacanathI prANAtiyAta 42te| nathI mane 42nAranI kyanathI anumahinA 42tA nayI 'ahavA na karei kareta nANujANai kAyasA 25' (6) mayA vividhana vidhe pratibhA karato te zrAvaka kAyAthI prANAtipAta karatuM nathI ane karanAranI kAyAthI anumodanA 42 / nathI. 'ahavA na kAravei, kareMtaM NANujANai maNasA 26 (7) athavA jyAre te dividha prANAtipAtanuM ekavidha pratikramaNa kare che, tyAre te pote manathI prANAtipAta karAvatuM nathI ane prANAtipAta karanAranI manathI anumodanA karato nathI. zrI. bhagavatI sUtra : Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre bera, kareMta mANujANai bayasA 27' athavA dvividha prANAtipAtam ekavidhena pUrvoktena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati, kurvanta vA nAnujAnAti vacasA, 'ahavA na kAravei kareta gANujANai kAyasA 28' athavA dvividha prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati, kurvanta vA nAnujAnAti kAyena 28' 'egavihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei, maNasA vayasA kAyasA 29' ekavidha prANAtipAta trividhena pUrvoktena karaNena pratikrAman nindayA tato viraman svayaM na karoti manasA vacasA kAyena 29, 'ahavA na kAravei maNasA vayasA kAyasA 30' athavA ekavidha rvokI vaha anumodanA karatA hai / athavA 'na kAravei kareMtaM NANujANai, vayasA 27' athavA jaba vaha vividha prANAtipAta kA ekavidhase pratikramaNa karatA hai taba vaha vacanase use svayaM nahIM karatA hai aura na karate hue kI vaha vacanase anumodanA karatA hai| 'ahavA na kAravei, kareMtaM nANujANai kAyasA 28' athavA jaba vaha dvividha prANAtipAta kA ekavidhase pratikramaNa karatA hai taba vaha kAyase svayaM usa pANAtipAtako nahIM karAtA hai aura na karate hue kI vaha kAyase anumodanA karatA hai / isa prakArase ye chaThe vikalpake 9 nau bhaMga hai| 'egavihaM tiviheNaM paDikamamANe na kareDa, maNasA, vayasA kAyasA 29 ' jaba vaha eka prakArake prANAtipAta kA trividhase atikramaNa karatA hai / taba vaha manase, vacanase, aura kAyase use svayaM nahIM karatA hai / 'ahavA na kAravei, maNasA, vayasA kAyasA30' athavA 'ahavA na kAravei, kareta NANujANai vayasA 27' (8) athavA vividha prANAtipAtanuM eka vidha pratikramaNa karato zrAvaka vacanathI prANAtipAta karAvate nathI ane prAtipAta 42nAranI kyanathI manubhAhanA ratI nathI. 'ahavA na kAravei, kareMta NANujANai kAyasA 28 ' (4) athavA vividha prAtipAta 4 vidha pratikramaNa karate te zrAvaka kAyAthI prANAtipAta karAvatA nathI ane prANAtipAta karanAranI kAyAthI anumodanA karato nathI. ( A pramANe chaThThA vikalpanA nava bhaMganuM pratipAdana karIne have sUtrakAra sAtamAM vikalpanA traNa aMgenuM pratipAdana kare che 'egavihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA, vayasA kAyasA 295 jyAre eka prakAranA prANAtipAtanuM te zrAvaka traNa prakAre pratikramaNa kare che, tyAre te pota bhana, yayana ane pAyI prAtipAtaratA nayI. 'ahavA na kAravei, maNasA zrI. bhagavatI sUtra : Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za. 8 u.5 mU.2 sthUlamANAtipAtAdipratyAkhyAnanirUpaNam 633 ktaM pANAtipAtaM trivedhena karaNena pratikrAman anya dvArA na kArayati, manasA vacasA kAyena 30, 'ahavA kareMta nANujANai maNasA vayasA kAyasA 31' athavA ekavidhaM prANAtipAtaM trividhena karaNena pratikrAman kurvantaM nAnujAnAti manasA vacasA kAyena 31, 'egavihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA vayasA 32' ekavidha pUkti prANAtipAta dvividhena karaNena pratikrAman nindayA parityajan svayaM na karoti manasA vacasA 32, 'ahavA na karei maNasA kAyasA 33' athavA ekavidhaM prANAtipAtaM dvividhena karaNena pratikrAman svayaM na karoti manasA kAyena 33, 'ahavA na karei vacasA kAyasA 34' athavA ekavidha mANAtipAtaM dvividhena pUrvoktena karaNena pratikrAman jaba vaha eka prakAra ke prANAtipAta kA trividhase pratikramaNa karatA hai, taba vaha usa prANAtipAta ko manase, vacanase aura kAyase anya dvArA nahIM karavAtA hai / ' ahavA kareMtaM nANujANai maNasA, vayasA, kAyasA 31' athavA ekavidha prANAtipAtakA jaba vaha trividhase pratikramaNa karatA hai taba vaha manase vacanase aura kAyase usa prANAtipAta kI anumodanA nahIM karatA hai / 'egaviheNaM duviheNaM paDikkamamANe na karei, maNasA, vayasA 32' ekavidha prANAtipAta kA jaba vaha dvividhase pratikramaNa karatA hai taba vaha manase aura vacanase usa prANAtipAtako nahIM karatA hai / ' ahavA na karei, maNasA kAyasA 33' athavA ekavidha prANAtipAtakA jaba baha vividhase pratikramaNa karatA hai taba vaha manase aura kAyase usa prANAtipAtakoM vaha svayaM nahIM karatA hai| 'ahavA na karei vayasA kAyasA 34' athavA ekavidha prANAtipAta kA vayasA kayasA 30 ' (2) bhayavA se prA2nA prAdhyAtipAtanuM nae prAre pratibhA karato te zrAvaka mana, vacana ane kAyAthI bIjA pAse prANAtipAta karAvatuM nathI. ahavA kareMta nANujANai, maNasA vayasA kAyasA 31 (3) athavA prAnA prANAtipAtanuM traNa prakAre pratikramaNa karatA te zrAvaka mana, vacana ane kAyAthI prANAtipAta karanAranI anumaMdanA karatA nathI. have sUtrakAra AThamAM vika9panA nava bhaMgenuM pratipAdana 4re cha. 'egaviheNaM duviheNaM paDikkamamANe na karei, maNasA vayasA 32" eka prakAranA prANAtipAtanuM be prakAre pratikramaNa karate te zrAvaka manathI ane vacanazI te prAtipAta nayI. 'ahavA na karei, maNasA kAyasA 33' (2) athavA eka prakAranA prANAtipAtanuM be prakAre pratikramaNa karatA te zrAvaka manathI ane kAyAthI prAtipAta tI nayI. ahavA na karei vayasA kAyasA 34' (3) athavA me zrI. bhagavatI sUtra : Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsage svayaM na karoti vacasA kAyena 34, 'ahavA na kAravei maNasA vayasA 35, athavA ekavidhaM prANAtipAtaM dvividhena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati manasA vacasA 35, 'ahavA na kAravei maNasA kAyasA 36' athavA ekavidha prANAtipAta dvividhena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati manasA kAyena 36, 'ahavA na kAravei vayasA kAyasA 37' athavA ekavidha prANAtipAta dvividhena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati vacasA kAyena 37, 'ahavA kareMta NANujANai maNasA vayasA 38' athavA ekavidha' prANAtipAtaM dvividhena karaNena pratikrAman kurvantaM nAnujAnAti manasA vacasA 35, 'ahavA kareMtaM NANujANai maNasA kAyasA 39' athavA ekavidha prANAjaba vaha dvividhase pratikramaNa karatA hai taba vaha vacanase aura kAyase prANAtipAtakA anumodanA nahIM karatA hai / 'ahavA na kAravei maNasA vayasA 35' avavA-ekavidha prANAtipAta kA dvividha se pratikramaNa karatA hai taba vaha mana se aura vacana se usa prANAtipAtako nahIM karavAtA hai / 'ahavA na kAravei maNasA kAyasA 36' athavAekavidha prANAtipAta kA dvividha se jaba vaha pratikramaNa karatA hai taba vaha manase aura vacanase use karAtA nahIM hai| 'ahavA na kAraveha vayasA kAyasA 37' athavA-ekavidha prANAtipAta kA dvividha se pratikramaNa jaba vaha karatA hai-taba vaha usa prANAtipAtako vacana se aura vAya se anya dvArA karAtA nahIM hai| 'ahavA kareMtaM NANujANai maNasA vayasA 38' athavA ekavidha prANAtipAta kA jaba vaha dvividha se pratikramaNa karatA hai taba vaha prANAtipAta karate hae vyaktikI mana se aura vacana se anumodana nahIM karatA hai / 'ahavA karataM NANu prakAranA prANAtipAtanuM be prakAre pratikramaNa karato te zrAvaka vacanathI ane kAyAthI prAtipAta 42 nathI. 'ahavA na kAravei, maNasA vayasA 35 (4) athavA ekavidha prANAtipAtanuM Dividha pratikramaNa karatA te zrAvaka manathI ane payanathI prAtipAta parata nathI. 'ahavA na kAravei, maNasA 36' (5) athavA ekavidha prANAtipAtanuM dvividha pratikramaNa karatA te zrAvaka manathI ane vayanayI prAtipAta 4sayatA nathI. 'ahavA na kAravei, vayasA kAyasA 37, (7) athavA eka vidha prANAtipAtanuM dvividha pratikramaNa karato te zrAvaka vacanathI ane | AyAthI pratiyAta patA nathI. 'ahavA kareMta nANujANai maNasA vayasA 38' (7) athavA eka prakAranA prANAtipAtanuM be prakAre pratikramaNa karate te zrAvaka, prANAtipAta zrI. bhagavatI sUtra : Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TI. za. 8 u. 5 . 2 sthUlapANAtipAtapratyAkhyAnanirUpaNam 635 tipAtaM dvividhena karaNena pratikrAman kurvanta nAnujAnAti manasA kAyena 39, 'ahavA kareM taM NANujANa vayasA kAyasA 40' athavA ekavidha prANAtipAta dvividhena pUrvoktena karaNena pratikrAman kurvantaM nAnujAnAti vacasA kAyena 40, 'egavihaM egaviNaM paDikkamamANe na karei maNasA 40' ekavidha prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAmana nindayA parityajan svayaM na karoti manasA 41, ahavA na kare vayasA 42 1 athavA ekavidhaM prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman svayaM na karoti vacasA 42, 'ahavA na karei kAyasA 43' athavA ekavidha prANAtipAtam ekavi 6 jANai maNasA kAyasA 39' athavA ekavidha prANAtipAtakA jaba vaha fafas se pratikramaNa karatA hai, taba vaha manase aura kAya se prANAtipAta karanevAleko anumodana nahIM karatA hai / 'avA karetaM NANujANai vayasA kAyasA 40' athavA baha jaba ekavidha prANAtipAta kA dvividha se pratikramaNa karatA hai arthAt niMdA dvArA usase dUra haTa jAtA hai taba vaha vacana se aura kAya se karanevAle kI anumodanA nahIM karatA hai / 'egaviha egaviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA 41 jaba vaha ekavidha prANAtipAtakA ekavidha se pratikramaNa karatA hai taba vaha mana se svayaM use nahIM karatA hai / 'ahavA na karei vayasA 42' athavA jaba vaha ekavidha prANAtipAta kA ekavidha se pratikramaNa karatA hai taba vaha svayaM use vacana se nahIM karatA hai / 'ahavA na karei karanAranI anumodanA manathI ane vacanathI karatA nathI. ahavA karetaM nANujANai maNasA kAyasA 391 (8) athavA me ahAranA AgutiyAtanuM me ahAre atikramaNa karatA zrAvaka prANAtipAta karanAranI manathI ane kAyAthI anumAdana karatA nathI. ahavA kareM taM nANujANa, vayasA kAyasA 40' (6) athavA me4 ahAranA AzratiyAtanuM e prakAre pratikramaNa karatA te zrAvaka prANAtipAta karanAranI anumedanA vacanathI ane kAyAthI karatA nathI. have mUtrakAra navamAM vikalpanA nava bhaganuM pratipAdana kare che-- 6 " egavihaM egaviNaM pakkimamANe na karei maNasA 41 ' (1) nyAre te zrAvaka eka prakAranA prANAtipAtanuM eka prakAre pratikaraNa kare che, tyAre te pete bhanathI praSyAtiyAta urato nathI. 'ahavA na karei vayasA 42 ' ( 3 ) athavA bhe prakAranA prANAtipAtanuM eka prakAre pratikramaNa karato zrAvaka vacanathI prANAtipAta ahavA na karei kAyasA athavA eka prakAranA prANAtipAtanuM eka prakAre pratikramaNu karatA te zrAvaka kAyAthI prANAtipAta karato " , urato nathI. zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 bhagavatIsUtre anyadvArA dhena karaNena pratikrAman svayaM na karoti kAyena 43, ' ahavA na kAravei maNasA 44, athavA ekavidha prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAmana na kArayati manasA 44, ahavA na kAravei vayasA 45 ' athavA ekavidhaM mANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAmana anyadvArA na kArayati vacasA 45 ahavA na kAravei kAyasA 46 ' athavA ekavidha prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati kAyena 46, 'ahavA kareta NANujANai maNamA 47' athavA ekavidhaM prANAtipAtam ekavidhena pratikrAman kurvantaM nAnujAnAti nAnumanyate manasA 47 ' ahavA kareMta nANujANa vayasA 48 ' athavA ekavidha prANAkAyasA 43 ' athavA jaba vaha ekavidha prANAtipAta kA ekavidha se pratikramaNa karatA hai taba vaha svayaM use kAya se nahIM karatA hai 43 ' 'ahavA na kAravei maNasA 44' athavA jaba vaha ekavidha prANAtipAta kA ekavidha se pratikramaNa karatA hai taba vaha mana se anya ke dvArA use nahIM karAtA hai / ' ahavA na kAravei vayasA 45 ' athavA jaba vaha ekavidha prANAtipAtakA ekavidha se pratikramaNa karatA hai taba vaha use apane vacana dvArA dUsare se nahIM karAtA hai| 'ahavA na kArave kAyasA 46' athavA vaha jaba ekavidha prANAtipAtakA ekavidha se pratikramaNa karatA hai taba vaha use anyake dvArA apane zarIra se nahIM karavAtA hai / 'ahavA kareMtaM NANujANa maNasA 47 , athavA jaba vaha ekavidha prANAtipAta kA ekavidhase pratikramaNa karatA hai taba vaha prANAtipAta karanevAle vyaktikI athavA apanI manase anumodanA nahIM karatA hai | ahavA karetaM NANujANai vayasA 48, athavA jaba 6 nathI. ' ahavA na kAravei magasA 44 ' (4) vyathavA nyAre te me amaranA pANAtipAtanuM eka prakAre pratikramaNa kare che, tyAre manathI khIjA pAse prANAtipAta uzavato nathI. 'ahavA na kAravei vayasA 45 ' (4) athavA me aAranA AyAtiyAtanuM eka prakAre pratikramaNu karato nathI te zrAvaka vacanathI anyanI pAse prANAtipAta karAvato nathI. ' ahavA na kAravei kAyasA 46 1 (6) athavA peDa prahAranA prayAtipAtanuM eka prakAre pratikramaNa karato te zrAvaka kAyAthI khIjA pAse prANAtipAta karAvatA nathI. 'avA karetaM NANujANai maNasA 47 athavA nyAre te me ahAranA aayaatipAtanuM eka prakAre pratikramaNa kare che, tyAre te prANAtipAta karanAra vyakitanI ke peAtAnI , zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.8 u.5 sU.2 sthalamANAtipAtapratyAkhyAnanirUpaNama 637 tipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman kurvanta nAnujAnAti nAnumodayati vacasA 48, ahavA kareMta NANujANai kAyasA 49' athavA ekavidha prANA tipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman kurvantaM nAnujAnAti nAnumanyate kAyena 49, atha vartamAnakAlikasthUlapANAtipAtapratyAkhyAnamuddizya gautamaH pRcchati 'paDuppanna saMvaremANe kiM tivihaM tiviheNa saMvarei ?' he bhadanta ! zramaNopAsakaH dezaviratisampannaH pratyutpanna-vartamAnakAlikaM sthUlaM prANAtipAta saMvRNvan dezaviratyA nirundhan kurvan ityarthaH, kiM trividha karaNakaraNAnumodanalakSaNaM triprakArakaM prANAtipAta trividhena manamvacAkAyalakSaNena saMvRNoti ? vaha ekavidha prANAtipAta kA ekavidha se pratikramaNa karatA hai taba vaha prANAtipAta karanevAle kI apane vacanase prazaMsA nahIM karatA hai| 'ahavA karataM NANujANai kAyasA 49' athavA vaha jaba ekavidha prANAtipAtakA ekavidha se pratikramaNa karatA hai taba vaha apane zarIra se prANAtipAta karanevAle kI prazaMsA nahIM karatA hai isa prakAra ye atItakAla saMbaMdhI prANAtipAtake pratikramaNa ko lekara 49 bhaMga yahA~ taka kahe gaye haiN| aba gautamasvAmI vartamAnakAlika sthUla prANAtipAtake pratyAkhyAna ko lekara prabhu se pUchate haiM-'paDuppanna saMvaremANe kiM tiviha tiviheNaM saMvarei ?' he bhadanta ! zramaNopAsaka dezavirati saMpanna zrAvaka vartamAna kAlika sthUla prANAtipAtako dezavirati ke prabhAva se nahIM karatA huA kyA vividha prANAtipAtakA kRta, kArita, anumodanA rUpa tIna prakAra ke prANAtipAta kA mana, vacana, kAya rUpa trividha se saMvara karatA hai? anubhahanA bhanayI 42to thI ahavA karataM NANujANai vayasA 48' (8) athavA eka prakAranA prANAtipAtanuM eka prakAre pratikramaNa karate zrAvaka, pitAnA vacana dvArA prAtipAta 32nAranI prazaso athavA anumAnA to nayA 'ahavA karataNANujANai kAyasA 49' (6) mathA me prazna prAtipAta me pratibhA karate zrAvaka pitAnA zarIrathI prANAtipAta karanAranI anumodanA karatA nathI. A rIte bhUtakALa saMbaMdhI prANAtipAtane anulakSIne ahIM sudhImAM 49 bhaMga batAvavAmAM AvyA che. have gautama svAmI vartamAnakAlika sthUla prANAtipAtanA pratyAkhyAnane manulakSAne prabhune 2 // pramANe prazna pUche cha- 'paDuppannaM saMvaremANe kiMtivihativiheNaM saMbarei? 3 mahanta ! zivirativANA zramapAsa (14) 2 zivitinA maathiivartamAnakAlika sthUla prANAtipAta karatuM nathI, te zuM trividha prANAtipAtane (kRta, kArita ane anumehanA rUpa traNa prakAranA prANAtipAtane) trividhe (manathI, vacanathI ane kAyarI) saMvara kare che! mahAvIra prabhu tene uttara ApatA kahe che- "he gautama! jevI zrI. bhagavatI sUtra : Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImro saMvaraM karoti ? etaddhi ? bhagavAnAha evaM jahA paDikkamamANeNaM egUNapabhAbhaMgA bhaNiyA' he bhadanta ! evaM pUrvoktamavAreNa yathA sthalaM prANAtipAta pratikAmatA sthUlapANAtipAtapatikramaNaM pratipAdayatA ekonapazcAzat bhaGgAH vikalpAH bhaNitAH 'evaM saMvaramANeNa vi egaNapanna bhaMgA bhANiyavvA' evaM tathaiva saMdRNvatA pi sthUlavartamAnakAlikamANAtipAtasaMvaraM pratipAdayatA vi ekonapaJcAzad bhaGgAH vikalpAH bhaNitavyAH, atha bhaviSyatkAlikamANAtipAtapratyAkhyAnamuddizya gautamaH pRcchati 'aNAgayaM paccakkhamANe kiM tivihaM tiviheNaM paJcakkhAi?' he bhadanta ! anAgataM bhaviSyatkAlikaM sthUlaM prANAtipAta pratyAcakSANaH zramaNopAsakaH ki trividha kRta-kAritAvamoditalakSaNaM prANAtipAtaM trividhena manovacaHkAyalakSaNena karaNabhUtena pratyAkhyAti ? bhagavAnAha'evaM te ceva bhaMgA egaNapannA bhANiyavA' he gautama ! evam upayuktarItyA te caiva atItavartamAnakAlikAH bhaGgAH vikalpA ekonapazcAzadrUpAH, bhaNi__isake uttarameM prabhu kahate haiM- he gautama ! jisa prakAra se bhUtakAlika sthUla prANAtipAta ke pratikramaNa karane ke viSayameM pUrvokta rUpa se 49 bhaMga kahe gaye haiM usI prakAra se vartamAnakAlika sthUla prANAtipAta ke saMvara karaneke viSayameM 49 bhaMga kara dene cAhiye / aba gautama! bhaviSyatkAlika prANAtipAta ke pratyAkhyAnako lekara prabhu se pUchate haiM. 'aNAgarAM paJcakkhamANe kiM tiviha tiviheNaM pacakkhAi' he bhadanta ! bhaviSyat kAlika sthala prANAtipAtakA pratyAkhyAna karane vAlA zramaNopAsaka kRta, kArita, anumodanA rUpa tIna prakArake prANAtipAtakA mana, vacana, kAya rUpa tIna prakArase tyAga karatA hai kyA? isake uttarameM prabhu kahate hai-evaM te ceva bhaMgA egaNapannA bhaMgA bhANiyavvA' rIte bhUtakAlika sthUla prANAtipAtanA pratikramaNa karavA viSenA 4 bhaMga pahelAM kahevAmAM AvyA che, eja pramANe vartamAnakAlika sthUla prANAtipAtane saMvara karavA viSenA paNa 49 bhaMga kahevA joIe. gautama 2vAbhInA prazna- 'aNAgayaM paJcakkhamANe kiM tivihaM tiviheNaM paJcakkhAi ?'REFT! bhaviSyAjanA sthUsa prAtipAtanA pratyAbhyAna 42 shrbhaa| pAsaka kRta, kArita ane anumodanA rUpa traNa prakAranA prANAtipAtane mana, vacana ane kAyA gaNa prakAre tyAga kare che? __ mahAvIra prabhu tn| uttara ApatA 4 cha-'evaM taM ceva bhaMgA egaNapannA maMgA bhANiyanvA 'gautama ! bhUta bhane bhAna saMdhIpA 45-46 larnu zrI. bhagavatI sUtra : Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TI. za.8 u.5 sU.2 sthUlapANAtipAtamatyAkhyAnanirUpaNam 639 tavyAH, 'jAba ahavA kare taM NANujANai kAyasA' yAvat trividhaM trividhena pratikrAman na karoti, na kArayati,kurvantaM nAnujAnAti manasA vacasA kAyena' iti-1 prathamaM vikalpamArabhya 'athavA ekavidham ekavidhena pratikrAman kurvantaM nAnujAnAti kAyena' ityantam ekonapazcazattamavikalpaparyanta vaktAvyA ityAzayaH, atha sthUlamRSAvAdapratyAkhyAnamuddizya pRcchati - 'samaNovAsagassa NaM bhaMte ! puvAmeva thUlamusAvAe apacakkhAe bhavai' he bhadanta ! zramaNopAsakasya zrAvakasya khalu pUrvameva samyaktvapratipattitaH prAkkAlamevetyarthaH sthUlamRSAbAdaH sthUlAsatyavAdaH apratyAkhyAto bhavati, ' seNaM bhaMte ! pacchAhe gautama ! isa viSayameM bhUtakAla aura vartamAnakAlake 49 bhaMga jisa prakAra se pratipAdita kiye gaye haiM usI prakArase yahAM para bhI jAnanA cAhiye / ' trividha prANAtipAtakA trividha mana, vacana aura kAya se pratikramaNa karatA huA zramaNopAsaka zrAvaka mANAti pAtako mana se vacana se aura kAya se na karatA hai, na karAtA hai aura na karate hue kI vaha anumodana karatA hai' yaha prathama vikalpa hai-so isa prathama vikalpa se lekara 'ahavA egavihaM egaviheNaM paDikkamamANe kareMtaM nANujANai kAyasA' yahAM taka ke 49 ve isa vikalpa takakA saba kathana yahAM para karanA caahiye| aba gotamasvAmI sthUla mRSAvAdake pratyAkhyAna ko lekara pUchate haiM- 'samaNovAsagassa NaM bhaMte ! puvAmeva thUla musAvAe apaccakkhAe bhava' he bhadanta ! zramaNopAsaka zrAvaka ke jaba taka samyattava nahIM hotA hai isake pahile sthUla mRSAvAda apratyAkhyAta AgaLa pratipAdana karavAmAM AvyuM che, eja prakAranA 49 bhaMga bhaviSyakALanA prANAtipAtanA pratyAkhyAna viSe paNa samajavA "trividha prANAtipAtanuM mana, vacana ane kAyAthI pratikramaNa karate zramaNe pAsaka zrAvaka manathI, vacanathI ane kAyAthI prANAtipAta karatA nathI, anyanI pAse karAvatuM nathI ane prANAtipAta karanAranI anumodanA karatuM nathI, " mA pse| 1i485 cha. mA paDatA viSayI 23 4zana 'ahavA egaviha egaviheNa paDikkamamANe kareMtaM NANujANai kAyasA' // 48 mA vi sudhInA gayA vika ahIM kahevA joie. - have gautama svAmI sthUla mRSAvAdanA pratyAkhyAnane anulakSIne mahAvIra prabhune pUche - 'samaNovAsagassa NaM bhaMte ! punyAmeva thalamusAvAe apaJcakkhAe bhavai 'sAnta ! ori sudhI bhopAas zrIna sabhyatpanI prApti yatI nayI zrI. bhagavatI sUtra : Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre pabAikkhamANe kiM karei ? he bhadanta ! sa khalu zramaNopAsakaH apatyAkhyAta. pUrvamRSAcAdaH pazcAt-mRSAvAdaviratikAle mRSAvAdaM pratyAcakSANaH kiM karoti ? bhagavAnAha-' evaM jahA pANAivAyassa sIyAlaM bhaMgasayaM bhaNiyaM tahA musAvAyassa vi bhANiyavyaM' he gautama ! evam uparyuktarItyA yathA prANAtipAtasya saptacatvAri zadadhikaM bhaGgazataM bhaGgAnAM vikalpAnAM zataM bhaNitam uktam tathaiva mRSAvAdasyApi saptacatvAriMzadadhikazatasaMkhyakAH bhaGgAH bhaNitavyAH vaktavyAH, 'evaM adinAhotA haiM, arthAt jo zrAvaka hotA hai usake jaba taka samyakadarzana nahIM ho jAtA, taba taka kA pratyAkhyAna saccA nahIM mAnA jAtA mithyAcAritra rUpa mAnA jAtA hai, aura jaba usake samyakadarzana ho jAtA hai, taba usakA kiyA huA pratyAkhyAna samyaktava mUlaka hone se saccA mAnA jAtA hai| 'seNaM bhaMte ! pacchA paJcAikkhamANe kiM karei ?' so isIko lekara gautamane prabhuse aisA pUchA hai ki yaha zramaNopAsaka zrAvaka mRSAvAdakI virati ke samaya meM mRSAvAdakA pratyAkhyAna karatA huA kyA karatA hai| isake uttara meM prabhu kahate hai 'evaM jahA pANAivAyassa sIyAlaM bhaMgasayaM bhaNiyaM tahA musAvAyassa vi bhANiyanvaM' jaise prANAtipAta ke tIna kAlako lekara eka sau seMtAlIsa bhaMga kahe gaye hai usI tarahase mRSAvAdake bhI eka sau seMtAlIsa bhaMga kahanA cAhiye / arthAt jaba zramaNopAsaka zrAvaka samyaktva hone ke bAda dezaviratike sanmukha hotA hai, aura tyAM sudhI tenA dvArA skUlamRSAvAdanA pratyAkhyAna thai zakatA nathI-eTale ke zrAvakane jyAM sudhI samyakdarzana thAya nahIM tyAM sudhInA tenA pratyAkhyAna sAcAM manAtAM nathI paNa mithacaritrarUpa manAya che. paNa jyAre tene samyakatvanI prApti thAya che, tyAre tene karelAM pratyAkhyAna samyakatvamUlaka hovAthI sAcAM manAya che. 'seNaM bhaMte ! pacchA SaccAikkhamANe kiM karei ?' 4 niyamane manusakSAne gautama svAmI prabhune evo prazna kare che ke zramapAsaka zrAvaka mRSAvAdanI viratinA samayamAM mRSAvAdanA pratyAkhyAna kare tyAre zuM kare che? utta2- ' evaM jahA pANAivAyassa sIyAlaM maMgasayaM bhaNiyaM tahA musAbAyassa vi bhANiyanvaM / ke gautama ! 40 zata pra janI apekSA prAtiyAtanA 147 bhaMga kahyA che (bhUtakALanI apekSAe 49 bhaMga te ane vartamAnanI apekSAe 49 bhaMga te bhaviSyanI apekSAe 49 bhaMga) eja pramANe mRSAvAdanA paNa 147 bhaMga kahevA joIe. eTale ke samyakatvanI prApti bAda zramaNopAsaka zrAvaka dezavirativALo banIne zrI. bhagavatI sUtra : Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. ca. TI. za.8 u.5 mra.1 .sthalamANAtipAtAdipratyAkhyAnanirUpaNam 641 dANassavi ' evaM mRSAvAdasyeva adattAdAnasyApi saptacatvAriMzadadhikazatasaMkhyakA api bhaGgAH vaktavyAH, evaM thUlagassa mehuNassavi' evaM mRSAvAdasyeva sthUlakasya sthUlasya maithunasyApi saptacatvAriMzadadhikazatasaMkhyakAH vikalpAH vaktavyAH, vaha sthUla prANAtipAtakA pratikramaNa, saMvara aura pratyAkhyAna karatA hai to isa viSaya meM jaise abhI ekasau seMtAlIsa bhaMga prakaTa kiye gaye haiM usI prakArase jaba yaha sthUla mRSAvAda kA pratyAkhyAna karatA hai taba yaha bhUtakAlika mRSAvAda kA pratikramaNa karatA hai vartamAna kAlika sthUla mRSAvAda kA yaha saMvara karatA hai| aura bhaviSyat kAlika sthUla mRSAvAda kA yaha pratyAkhyAna karatA hai / atItakAla ke mRSAvAda kA jaba vaha pratikramaNa karatA hai taba yaha trividha mRSAvAda kA pratikramaNa trividhase karatA hai dvividhase karatA hai ekavidhase bhI karatA hai| dvividha mRSAvAda kA ekavidhase karatA hai trividhase karatA hai dvividhase bhI karatA hai ityAdi saba kathana prANAtipAtake pratikramaNa ke prakaraNakI taraha yahAM para bhI karalenA caahiye| isa taraha sthUla mRSAvAdake pratikramaNake viSaya meM 49 bhaMga ho jAte haiN| vartamAna kAlika sthUla mRSAvAda ke saMvara karaneke viSayameM 49 hojAte haiN| tathA anAgata sthUla mRSAvAdake pratyAkhyAna karaneke viSaya meM 49 bhaMga hojAte hai isa tarata sthUla mRSAvAdake eka sau setAlIsa bhaMga hote hai| 'evaM AdinAdANassa vi, evaM thUlagasma mehuNassa vi, thUlagassa pariggahassa sthUla prANAtipAtanuM pratikamaNa, saMvara ane pratyAkhyAna kare che. A viSayane anulakSIne pahelAM jevAM 147 bhaMga batAvavAmAM AvyA che, evAM ja 147 bhaMga ahIM paNa samajavA. bhUtakAlika mRSAvAdanA pratikramaNa viSayaka 49 bhaMga, vartamAnakAlika skUla mRSAvAdanA saMvaranA 49 bhaMga ane bhaviSyakAlina sthUla mRSAvAdanA pratyAkhyAnanA bhaMga maLIne tenA kula 147 bhaMga samajavA. bhUtakALanA mRSAvAdanuM pratikamaNa karato te zrAvaka trividha mRSAvAdanuM pratikamaNa trividha paNa kare che. dvividha paNa kare che. ane ekavidhe paNa kare che. dvividha mRSAvAdanuM pratikamaNa vividha paNa kare che, kividha paNa kare che ane ekavidha paNa kare che. ityAdi samasta kathana prANAtipAtanA pratikramaNanA prakaraNanI jema ahIM samajI levuM. A rIte sthUla mRSAvAdanuM pratikramaNa karavA viSenA 49 bhaMga banI jaze, vartamAnakAlika dhUlamRSAvAdanA saMvara vizenA 49 bhaMga banaze ane bhaviSyakAlina sthUlabhUSApAna ra 147 sAmane cha. ' evaM adinnAdANassa vi, evaM thUlagassa mehuNassa bi, thUlagassa pariggahassa vi, jAva ahavA kareM taM gANujANai kAyasA' zrI bhagavatI sUtra : Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 bhagavatIsUtre tathaiva 'thUlagassa pariggahassa vi jAva ahavA karetaM NANujANai kAyasA' sthUlakasya sthUlasya parigrahasyApi prANAtipAtAdivadeva saptacatvAdAriMzadadhikazatasaMkhyakA bhaGgAH avaseyA., yAvat- 'trividhaM trividhena pratikrAman na karoti, na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti manasA, vacasA, kAyena' iti prathamaM vikalpamArabhya ' athavA ekavidham ekavidhena pratikrAman kurvantaM nAnujAnAti kAyena' ityantam ekonapaJcAzattamavikalpaparyantamiti bhAvaH, teca sarvatraiva atItavartamAnabhaviSyabhedaiH saptacatvAriMzadadhika zatasaMkhyakA bhavanti itisamavaseyam. nanu kathaM tAvat manasA karaNaM kAraNam anumodanazcabhavitu marhati ? vi, jAva ahavA kareMtaM nANujoNai kAyasA' isI prakArase sthala adattAdAnake bhI ekasau se tAlIsa bhaMga hote haiM, sthUla maithunake bhI isI tarahase ekasau seMtAlIsa bhaMga hote haiM, aura sthUla parigrahake bhI ekasau seMtAlIsa bhaMga hote haiM ye saba bhaMga trividhakA trividhase pratikramaNa karatA huA vaha manase, vacanase evaM kAyase na karatA hai na karAtA hai aura na karate huvekI anumodanA karatA hai| isa prathama bhaMgase lekara 'athavA ekavidha prANAtipAtakA ekavidhase pratikramaNa karatA huA vaha kAyase karane vAlekI anumodanA nahIM karatA hai isa antima 49 veM bhaMga taka haiN| ye saba 49 bhaMga atIta vartamAna aura bhaviSyat ke bhedase ekasau seMtAlIsa ho jAte haiN| aisA jAnanA cAhiye / zaMkA- manase karanA aura anumodanA karanA ye saba kaise ho sakatA hai ? uttara- jisa prakAra vacanase aura kAyase prANAtipAta eja pramANe sthUla adattAdAnanA paNa 147 bhaMga thAya che, maithunanA paNa 147 bhaMga thAya che, ane sthUla parigrahanA paNa 147 bhaMga thAya che. "gividhatuM trividha pratikramaNa karato te zrAvaka mana, vacana ane kAyAthI prANAtipAta karatuM nathI, karAvatuM nathI ane karanAranI anumodanA karato nathI', A pahelA bhaMgathI zarU karIne " athavA ekavidha prANAtipAtanuM ekavidhe pratikramaNa karatA te zrAvaka kAyAthI prANAtipAta karanAranI anumodanA karatA nathI', A chellA (49) bhaMga sudhInuM kathana, sthUla adattAdAna Adi viSe paNa samajavuM. bhUtakALa, vartamAnakALa ane bhaviSyakALanA 49+4949 bhaMga = 147 bhaMga thAya che ema samajavuM. zaMkA- manathI karavuM, karAvavuM ane anumodanA karavI, e kevI rIte saMbhavI zake che? uttara- jevI rIte vacanathI ane kAyAthI prANutipAta karavAnuM, karAvavAnuM ane zrI. bhagavatI sUtra : Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TokA za. 8 u. 5 sa. 2 sthalamANAtipAtAdipratyAkhyAnanirUpaNam 643 iticedatrocyate -- yathA vacasA kAyena ca prANAtipAtAdikaraNAdikaM bhavati tathaiva manasApi teSAM saMbhavAta, uktaJca- 'Aha kaha puNa maNasA karaNaM kArAvaNaM aNumaIya ? jahavaitaNujogehi karaNAI taha bhave maNasA tayahINatA vaitaNu karaNAINaM ca ahava maNakaraNaM, sAvajjajogamaNaNaM pannattaM vIyarAgehiM ' kArAvaNapuNa maNasA ciMtei kareuesa sAvajja, citaIya kae uNa muTTha kayaM aNumaI hoi' // 3 // chApA- 'AhuH kathaM punarmanasA karaNaM kAraNamanumatizca / yathAvaco tanuyogAbhyAM karaNAdikaM tathA bhavet manasA // 1 // tadahInatA vacastanukaraNAdInAzcAthavA manaH karaNam / sAvadhayogamananaM prajJapta vItarAgaiH kAraNaM punarmanasA cintati karota etat sAvadham / cintatica kRta punaH muSThukRtamanumati bhavati // 3 // atraca paJcamu aNuvrateSu pratyekaM saptacatvAriMzadadhikAnAM zatabhaGgAnAM sadbhAvena paJcatriMzadadhikasaptazatabhaGgakAH bhavanti, atra AjIvikA yat zramaNopAsakavRtti AdikA karanA karAnA anumodanA karanA ye saba hotA hai usI tarahase manase bhI ye saba hotA hai| kahA bhI hai-ahakaha puNa ityAdi . tAtparya isakA yahI hai ki manase jo karanA hai vaha sAvadha yAgake vicAra karane rUpa hotA hai tathA jo manase karAnA hotA hai baha yaha sAvadha yogako kare' isa vicAra rUpa hotA hai| evaM manase jo anumodanA karanA hotA hai vaha isane isa sAvadhayogako bahuta ThIka kiyA hai| aisA vicAra rUpa hotA hai| ____ yahA~ pAca aNuvrato meM pratyeka vrata ke eka sau seMtAlIsa anumodanA karavAnuM banI zake che, e ja pramANe manathI paNa e badhuM banI zake che. yu 5 - aha kaha puNa-4tyA. A kathananuM tAtparya e che ke manathI je karavAmAM Ave che te sAvAyegane vicAra karavA rUpa hoya che tathA manathI je karAvavAnuM hoya che te "bIje kaI mANasa sAvadyAga kare" A prakAranA vicArarUpa hoya che. manathI tenI anumodanA karavI e vAta A prakAranA vicarirUpa hoya che ke "teNe A sAvadyAga karyo te ghaNuM sAruM karyuM.' ahIM pratyeka aNuvratanA 147-147 bhaMga batAvyA che. e rIte pAMce adyatenA 9kha 735 mana yAya cha. 'ee khalu erisagA samaNovAsagA bhavaMti, no khalla zrI. bhagavatI sUtra : Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 644 bhagavatIsUtre vastujAta sthavigana pRSTavantaH, tattA, gautamazca bhagavantaM pRSTavAn tattAvatmatipAditam athAnantaroktaguNazIlAH zramaNopAsakA eca bhavitumarhanti natu AjIvikAnAM guNitvenAbhimatA AjIvikopAsakA iti pradarzayitumAha- 'ee khalu erisagA samaNovAsagA bhavaMti, no khalu parisagA AjIviyovAsagA bhavaMti' he gautama ! ete khalu uparivarNitA IdRzakAH prANAtipAtAdiSu atItapratikramaNavantaH pratyutpannasaMvaravanto'nAgatapratyAkhyAnavantazca zramaNopAsakAH zrAvakA eva bhavanti, bhavitumarhanti, no khalu naiva kila IdRzakAH uparyuktarUpA AjIvikopAsakAH gozAlakaziSyazrAvakA bhavanti, bhavitu mahanti teSAmuktArthAnAmaparijJAnAt / / sU0 2 // bhaMga hote haiM ! isa taraha pAMcoM aNuvratoM kA kula sAtasau peMtIsa (735) bhaMga ho jAte haiN| 'ee khalu erisagA samaNovAsagA bhavaMti, no khalu erisagA AjIviovAsagA bhavaMti' yahAM para AjIvikoMne jo sthaviroMse zramaNopAsakoM ke viSaya meM pUchA hai usI viSayako gautamane prabhuse pUchA hai- so usakA yahAM taka pratipAdana kiyaa| aba sUtrakAra yaha kaha rahe haiM ki anantarokta guNazIlavAle zramaNopAsaka hI ho sakate haiM AjIvikoM dvArA guNIrUpame mAnya kiye gaye AjIvikopAsaka nhiiN| prabhu gautamase kaha rahe hai- he gautama / Upara meM jinakA varNana kiyAjA cukA hai aise zramaNopAsaka-zrAvaka hI atIta prANAtipAta Adike viSaya meM pratikramaNavAle, vartamAna prANAtipAta Adi ke viSaya meM pratyAkhyAnavAle hote haiM- ho sakate haiM, AjIvikoposaka gozAlaka ziSya zrAvaka-na aise hote haiM aura na aise ho sakate haiN| kyoM ki ve isa arthase aparicita-anabhijJa hote haiM ||suu02|| erisagA AjIviovAsagA bhavaMti ' vime 2yavizane abhavapAsanA viSayamA pUchelA praznone anulakSIne gautama svAmIe pUchelA praznonuM A prakaraNamAM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke A prakAranA guNa ane zIlavALA, zramaNopAsaka ja hoI zake che. AjIvikA dvArA guNIrUpe mAnya karAyelA AjIvikapAsaka evAM hetA nathI. tethIja sUtrane upasaMhAra karatA mahAvIra prabhu kahe che ke he gautama! upara jenuM varNana karavAmAM AvyuM che. evA zramaNopAsaka zrAvake ja bhUtakAlina prANAtipAta AdinA viSayamAM pratikamaNavALA, vartamAnakAlika prANAtipAta AdinA viSayamAM saMvaravALA ane bhaviSyakAlina prANAtipAta AdinA viSayamAM pratyAkhyAnavALA hoya che- hoI zake che, zrI bhagavatI sUtra: Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 5 . 3 AjovikasiddhAMta nirUpaNam 645 AjIvika siddhAntavaktavyatA | mUlama - AjIviyasamayassa NaM ayamaTTe paNNatte akkhINapaDibhoiNo savve sattA se haMtA chettA bhettA lu pittA viluMpittA uddavaittA AhAramAhAreMti, tattha khalu ime duvAlasaAjIviyovAsagA bhavaMti, taM jahA - tAle 1, tAlapalaMbe 2, ubihe 3, saMvihe 4, avavihe 5, udae 6, nAmudae 7, Namudae 8, aNu vAlae 9, saMkhavAlae 10, ayaMbule 19, kAyara 12, iccete duvAlasaAjIviyovAsagA arihaMtadevatAgA ammApiusussUsagA paMcaphalapaDikkatA, taM jahA - uMbarehiM, vaDehiM, borehiM, sattare hiM, pilaMkhUhiM. palaMDulhasaNakaMdamUlavivajjagA aNilaMchiehiM aNakabhinnehiM goNehiM tasapANavivajie hiMvittahiM vittiM kappemANA viharaMti, ee vi tAva evaM icchaMti; kimaMgapuNa je ime samaNovAsagA bhavaMti, jesiM no kappaMti imAI pannarasakammAdANAI sayaMkare taevA, kAravettae vA kareMtaM vA annaM na samaNujANettae, taM jahA - iMgAlakamme 9, vaNakamme 2, sADIkamme 3, bhADIkamme 4, phoDIkamme 5, daMtavANijje 6; lakkhavANijje 7; kesavANije 8, rasavANijje 9, visavANijje 10, jaMtapIlaNakamme 11 ; nikamme 12, davaggadAvaNayo 13 sarahadatalAyaparisosamaNovAsagA sukkA saNayA 14, asatIposaNayA 15, iccete AjIvikApAsA (gazAlaka ziSya zravaka) evAM hetAM nathI ane hAI zakatA paNu nathI. hAra hai to yA arthathI aparicita (analita hoya) che. // sU 2 // zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 bhagavatIsUtre sukkAbhijAtIyA bhaviyA, bhavittA, kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti // sU0 3 // chAyA-AjIvikasamayasya khalu ayamarthaH prajJaptaH- akSINaparibhoginaH sarve satvAH, tataH hatvA, chitvA, bhitvA, luptvA, vilupya, apadrAvya, AhAramAhAsyanti, tatra khalu ime dvAdaza AjIvikopAsakA bhavanti, tadyathA-1 tAlA, 2-tAlamalambaH, 3-udvidhaH, 4-saMvidhaH, 5-avavidhaH, 6 udayaH, 7 nAmo AjIvika siddhAnta vakavyatA AjIviya samayassa NaM ayamadve paNNatte ityAdi / sUtrArtha-(AjIviyasamayassa NaM ayamaDhe paNNatte) AjIvika gozAlakake siddhAntakA yaha artha kahA jAtA hai (akkhINapaDibhoiNo sabve sattA se haMtA chettA bhettA laMpittA, vilaMpittA uddavaittA AhAramAhAreti) sarva sattva akSINa paribhogIsacittAhArI haiN| isa kAraNa ve lakaDI vagairahase hanana karake, talavAra Adise cheda karake, zUla Adise bheda karake, paMkha Adiko ukhADa karake, khAla Adiko kATa karake khAne yogya jantuko isa prakAra vinaSTa karake khAte haiN| (tattha khalu ime duvAlasaAjIviyovAmagA bhavaMti ) AjIvika siddhAnta meM ye 12 AjivikopAsaka (zrAvaka) kahe gaye haiN| (taM jahA) jo isa prakArase haiM- (tAle 1, tAlapalaMve 2, uvihe 3, saMvihe 4, avavihe 5, udae 6, nAmudae 7, Namudae 8, aNuvAlae 9, saMkhavAlae 10, ayaMpule 11, mAlavi siddhAMta 17vyatA AjIviyasamayassa NaM ayamaDhe paNNatte' tyAhasUtrAtha-(AjIviyasamayassa NaM ayamadve paNNatte) mAvi (Ans) sahAyatA siddhAMtano bhA pramANe athadeg 535vAbhA maavy| cha- (akkhINapaDibhoiNo samve sattA-se iMtA, chettA bhettA lUpitA, vilaMpitA, uddavaittA AhAramAhAreMti) badhAM prANIo akSINaparibhegI-sacittAhArI che. tethI temane lAkaDI AdithI mArIne, talavAra AdithI chedIne, zULa AdithI bhedIne, pAMkha Adine ukhADIne, carma Adine utArIna. tme| mAhAnA ayogamA se che. (tattha khalu ime duvAlasAjIviyovAsagA bhavaMti ) mAvi siddhAMtama mA2 mavipAsa4 (14) 4thA cha. (taM jahA) tamanai nAma mA prabhAva cha-(tAle 1, tAlapala be 2, ubihe 3, saMvihe 4, avavihe 5, udae 6, nAmudae 7, Namudae 8, aNuvAlae 9, saMkhavAlae zrI bhagavatI sUtra: Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.8.u.5 mu.3 AjIvikasiddhAMtanirUpaNam 647 dayaH, 8-narmodayaH, 9-anupAlakaH, 10-zaGkhapAlakA, 11-ayaMbulaH, 12kAtaraH, ityete dvAdaza AjIvikopAsakAH ahaMdevatAkAH mAtApitroH zuzraSakAH pazcaphalapratikrAntAH, tathA udumbarebhyaH, vaTebhyaH badarebhyaH, satarebhyaH, pippalebhyaH, palANDu-lazuna-kanda-mUlavivarjakAH, anilAgchitaH, anAsikAbhinnaH, gobhiH, trasaprANavivarjitaiH vittaiH vRttiM kalpayanto viharanti, ete'pi tAvat evamicchanti, kim aGga punaH ye ime zramaNopAsakA bhavanti, yeSAM no kAyarae 12 ) tAla 1, tAlapralaMba 2, udvidha 3, saMvidha 4, avividha 5, udaya 6, nAmodaya 7, nadiya 8, anupAlaka 9, zaMkhapAlaka 10, ayaM pula 11, kAtara 12, (icce te duvAlasaAjIviyovAsagA arihaMta devatAgA ammA piyusussUsagA paMca phalapaDikaMtA) ye 12 AjIvikopAsaka gozAlakarUpa ahaMta ke bhakta hote haiN| ye mAtApitAkI sevA karate haiN| pAMca prakAra ke phaloMko nahIM khAte hai| (taMjahA) ve pAMca prakArake phala isa prakArase haiM- ( ubarehiM baDehiM, borehi, sattarehiM, pilaMgkhUhiM, palaMDU-lahasuNa kaMdamUla vivajjagA) Umara-gUlara, baDa, baira (bora) sataraphala, piipr| ye pyAja, lahasana, kaMda, mUla inake tyAgI hote haiN| (aNilaMchiehiM, aNakabhinnehiM, goNehiM tasapANavivajiehi, vittiM kappemANA viharaMti) ye badhiyA nahIM karAye gaye, nahIM nAthe gaye aise bailoM dvArA, tathA sapoNIkI hiMsAse rahita aise vyApAra dvArA apanI AjIvikA calAte haiN| (eevi tAva evaM icchaMti, kimaMga puNa je ime samaNovAsagA bhavaMti, jesiM no kappaMti 10, ayaMvule 11, kAyarae 12) (1)tAa, (2)tAavel, (3) advidha,(4) savidha, (4) mavavidha, (6) haya, (7) nAmAhaya, (8) narbhAdhya (2) anupAsa, (10) Amnes, (11) ayamukha ane (12) tara (icce te duvAlasa AjIviyovAsagA arihaMtadevatAgA ammApiususmsagA paMca phalapaDikaMtA ) -n mA2 bhAvipAsa gozAlakarUpa ahaMtanA bhakta che. teo mAtA pitAnI sevA kare che. teo pAMca prakAranA 3 // mAtai nathI. (taMjahA) ne pAMya nA kI nIya prabhArI cha- (uMbarehi, baDehi, borehiM, sattarehiM, pilaM kkhUhi, palaMDU-lhasuNa-kaMdamUlavivajjagA) abha2-582, 14, bera, sataraphaLa, pIpara teo DuMgaLI, lasaNa, kaMdamULa vagerenA paNa tyAgI che. arNilaMchiehiM, aNakabhinnehiM, goNehiM, tasapANavivanniehi, vitti kappe mANA viharati ) tamo masI 42rAcyA vinAnA ane, nAcyA vinAnI maNa dvArA tayAsa vAnI DisA na yatI DAya mevA vyApAra 62 / pAtAnuM zuzana yAve che. ( eevi zrI. bhagavatI sUtra : Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 bhagavatImatre kalpyante imAni paJcadaza karmAdAnAni svayaM kartuvA, kArayituvA, kurvantaM vA anyaM na samanujJApayitum, tadyathA-1-aGgArakarma, 2 vanakarma, 3 zakaTikarma, 4 bhATIkarma, 5 sphoTikarma 6 dantavANijyam, 7 lAkSAvANijyam, 8 keza vANijyam, 1 rasavANijyam, 10 viSavANijyam, 11 yantrapIDanakarma, 12 nirlAnchanakarma, 13 davAgnidApanatA, 14 sarohradataDAgaparizoSaNatA, 15 imAiM pannarasakammAdANAI sayaM karettae vA, kAravettae vA karataM vA anna na samaNujANettae) isa tarahake jaba gozAlakake zrAvaka bhI isa prakArase dharmakA cAhate haiM to phira jo zramaNopAsaka - zrAvaka haiM unake viSaya meM to kyA kahanA, ye to ina pandraha 15 karmAdAnoMko svayaM nahIM karate haiM, dUsarose nahIM karavAte haiM aura inheM karavAnevAlekI anumodanA bhI nahIM karate haiN| (taMjahA) ve pandraha prakArake karmAdAna ye haiM- ( iMgAlakamme 1, vaNakamme 2, sADIkamme 3, bhADIkamme 4, phoDIkamme 5, daMtavANijje 6, lakkhavANijje 7, kesavANijje 8, rasavANijje 9, visavANijje 10, jaMtapIlaNakamme 11, nillaMchaNakamme 12, davaggidAvaNayA 13, saradahatalAyaparisosaNayA 14, asaIposaNayA) aMgArakarma 1, vanakarma 2, zakaTakarma 3, bhATakarma 4, sphoTakakarma 5, dantavANijya 6, lAkSAvANijya 7, kezavANijya 8, rasavANijya 9, viSavANijya 10, yaMtra pIlanakarma 11, nilA chanakarma 12, dAvAgnidApana 13, sarovara, draha evaM tAlAba inakA zoSaNa 14, tAva evaM icchaMti, kimaMga puNa je ime samaNovAsagA bhavaMti, jesiM no kappaMti imAiM pannarasakammAdANAI sayaM karettae vA, kAravettae vA, kareMtaM vA anna na samaNujANettae) mA prAnA gAzAnA zrAva4 5 20 4Are mana yaahunaa| hoya che, te zramapAsaka zrAvakenI to vAta ja zI karavI? teo te 15 prakAranA kamadAnuM pate sevana karatA nathI, anya pAse sevana karAvatA nathI ane temanuM sevana 32nAranI anumaan| 42tA nathI. (taMjahA) a 15 42nA mahAna nIye prabhArI - ( iMgAlakamme, vaNakamme, sADIkamme, bhADikamme, phoDIkamme, daMtavANijje, lakkhavANijje, kesavANijje, rasavAgiuje, bisavANijje, jaMtapIlaNakamme, niSThachaNakamme, davaggidAvaNayA, sara daha talA ya parisosaNayA, asaI posaNayAH) (1) mA (2) vana (3) 2484, (4) bhATabha, (5) 23444 (6) vAziya (7) alwailerya (8) zAlinya, (6) 2savANijya, (10) viSavANijya, (1) yapAlana, (12) nialist, (mAnA chedIne nAyapAtuM vagere bha). (13) zrI. bhagavatI sUtra : Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meyacandrikA TIkA za.8 u.5 2. 3 AjIvikasiddhAMtanirUpaNam 49 asatIpoSaNatA, ityete zuklA, zuklAbhijAtyAH mavikAH bhUtvA, kAlamAse kAlaM kRtvA anyatareSu devalokeSu devatayA upapattAro bhavanti // 0 3 // TIkA-atha tadviparItAjIvikopAsakamvarUpamAha-AjIviyasamayassa gaM ayamaDhe paNNatte' iti, AjIvikasamayasya gozAlakasiddhAntasya khalu ayaM vakSyamANaH arthaH prajJaptaH-'akkhINapaDibhoiNo savve sattA' sarve satvAH sarve pANinaH akSINaparibhoginaH akSANam akSINAyuSkam amAsukaM paribhuJjate iti akSINaparibhoginaH sacittAhAriNaH santi, ataeva 'se haMtA, chettA, asatIpoSaNa 15, (icete samaNovAsagA sukA, sukkAbhijAtIyA bhaviyA, bhavittA, kAlamAse kAla kiccA annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti) ye zramaNopAsaka zukla-pavitra aura pavitratA pradhAna hokarake maraNa samaya meM maraNa kara kisI eka devaloka meM devarUpase utpanna hote haiN| TIkArtha - Upara meM jo aisA kahA gayA hai ki AjIvakake upAsaka aise nahIM hote haiM-so inhIM AjIvikopAsakoMke svarUpako sUtrakArane isa sUtra dvArA pragaTa kiyA hai- isameM unhoMne yaha kahA hai ki AjIvika- gozAlakake siddhAntakA vaha- vakSyamANa-artha prajJapta huA hai- AjIvika siddhAntakA aisA kathana hai ki 'akkhINapaDibhoiNo savve sattA' jitane bhI prANI haiM ve saba akSINa paribhogI haiMarthAta-akSINa-akSINAyuSka-apAsukako khAnevAle haiM- sacittAhArI haiN| ataeva ve khAne yogya prANiyoMko 'haMtA' lakaDI Adise hApAnihAyana, (14) sapa2, 4 bhane tamApana zASaNa, (15) asatISaNa, (YkhAma, 5 mAhina chezana veya ) ( iccete samaNovAsagA sukA, mukkAbhijAtIyA maviyA, bhavittA, kALamAse kAlaM kiccA abhayaresu devaloesu devattAe ubavattAro bhavaMti) a shraabhraapaas| zusa (pavitra) bhane pavitratA pradhAna hoya che. tethI teo kALano avasara Ave kALadharma pAmIne keI eka devalokamAM devarUpe utpanna thAya che. TIkArya - pahelAnA sUtramAM evuM kahevAmAM AvyuM che ke AjIvikapAsaka evAM hetA nathI. te saMbaMdhane anulakSIne sUtrakAra A sUtra dvArA AjIvikapAsakanuM svarUpa 2 - bhAvi prAyana siala nIya prabhA cha- 'akkhINapaDibhoiNo sanve sacA' 2al prAlImA cha, tayA sakSI parikSAmA cha. ra mAsa AhAra khAnArAM che- sacittAhArI che. tethI teo khAvA lAyaka prANIone "jar? zrI. bhagavatI sUtra : Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 bhagavatIsatre bhettA, lupittA, vilupittA, uddavaittA, AhAramAhAreti' tat tasmAt kAraNAt hatyA laguDAdinA vyApAdya, abhyavahA~ yogyaM prANijAtaM chitvA-churikAdinA, bhitvA-zUlAdinA; luptvA pakSAdikamutpATaya, vilupya-tvacAmutpATaya, apadravya-vinAzya AhAram Aharanti, 'tattha khalu ime duvAlasa AjIviyovAsagA bhavaMti' tatra khalu evaM sthite asaMyatasatveSu hananAdi doSaparAyaNeSu AjIvika samayeAjIvika zAstre ime vakSyamANAH dvAdaza AjIvikopAsakA bhavanti, tAnevAha-taMjahA-1 tAle, 2 tAlapalaMve; 3 uvIhe, 4 saMvihe; 5 avavihe, 6 udae; 7 nAmudae, 8 Namudae, 9 aNuvAlae, 10 saMkhavAlae, 11 ayaMpule, 12 kAyarae' tadyathA-1 tAlaH, 2 tAlapalambaH, 3 udvidhaH, 4 saMvidhaH, 5mAra kara, 'chettA' churikA Adise chedakara- 'bhettA' zUla Adise bhedakara 'lupittA' paMkha Adiko ukhADakara, vilupittA' khAla Adiko kATakara, 'uddavaittA' vinaSTa kara 'AhAramAhAreti' apane AhArake kAma meM lAte haiN| isa taraha jaba ki samasta jIva dUsare jIvoMko hanana karake khAne meM tatpara bane hue haiM taba ' tattha khalu ime duvAlasaAjIviovAsagA bhavaMti' AjIvika zAstra meM ye 12 bAraha AjIvikopAsaka kahe gaye haiM- ye sacittAhArI nahIM hote haiM-arthAt kitaneka aMza meM ye macitta ke tyAgI hote haiM- 'taMjahA' ve bAraha AjIvikopAsA, isa prakArase haiM- 'tAle 1, tAla palaMbe 2, uvihe 3, saMbihe 4, avavihe 5, udae 6, nAmudae 7, Namudae 8, aNuvAlae 9 saMkhavAlae 10, ayaMpule 11, kAyarae 12,' tAla 1, all vagaire 1 bhArIne, 'chettA' tasAra, charI mAthI chIne, 'bhettA' kha mAthI mahIne, 'lupittA' 5iv ne mArIne, 'vilupittA' rI2nI yAmI pore tArIne 'uddavaittA' vinaSTa zane 'AhAramAhAreti' pAtAnA mAhAranA upagamAM le che. A rIte jyAre samasta cha bIjAM jeno saMhAra karIne khAvAne tat52 panei che, tyAre 'tattha khalu ime duvAlasa AjIviovAsagA bhavaMti' paNa evAM bAra AjIvikapAsanAM nAma AjIviMkazAstromAM ApavAmAM AvyAM che, ke jeo sacittAhArI na hatA- eTale ke amuka aMze teo sacittanA tyAgI hatA. 'taMjahA' te mAra mAlaviyAsanAM nAma nI-ye pramANa cha- 'tAle, tAlapalaMbe, ubihe, saMvihe, avavihe, udae, nAmudae, Namudae, aNubAlae, saMkhabAlae, ayaMbule, kAyarae' (1) ale, (2) talayer, (3) Gdha, (4) savidha, (5) zrI. bhagavatI sUtra : Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyapandrikA TIkA za.8 u.5 sU. 3 AjIvikasiddhAMtanirUpaNam 151 avavidhaH, 6 udayaH, 7 nAmodayaH, 8 narmodayaH, 9 anupAlakaH, 10 zaka pAlakaH, 11 ayaMtulaH, 12 kAtarazca, 'iccete duvAlasaAjIviyovAsagA, arihaMtadevatAgA, ammApiususmasagA, paMcaphalapaDikkaMtA' ityete upari uktAH dvAdaza AjIvikopAsakAH, arha devatAkAH gozAlakasyaiva tatkalpitAI lAt gozAlakarUpArha bhaktAH, mAtApitroH zuzrUpakAH paricArakAH, paJcaphala pratikrAntAH vakSyamANasvarUpaphalapazcakAd nivRttAH, vaya'phalAnyAha * taM jahA tadyathA-'uMbarehi, baDehiM, borehiM, sattarehi, pilakhUhi.: udumbarebhyaH 'gUlara' padavAcyaphalebhyaH, baTebhyaH vaTavRkSaphalebhyaH, badrebhyaH-badaraphalebhyaH, satarebhyaH, satarapadavAcyaphalavizeSebhyaH, pippalebhyaH pippalavRkSaphalebhyaH paJcabhyaH prati krAntA iti pUrveNAnvayaH, atra pratikrAntApekSayA udumbarAdibhyaH pazcamI vibhakti svaseyA / punastAneva AjIvikopAsakAnAha-' palaMDulhasaNakaMdamUlavivajagA' tAlabhalamba 2, udavidha 3 saMvidha, 4, avavidha 5, udaya 6, nAmodaya 7, nadiya 8, anupAlaka 9, zaMkhapAlaka 10, agaMpula 11 aura kAtara 12 'iccete duvAlasaAjIviopAsagA arihaMtadevatAgA ammApiusussUsagA, paMcaphalapaDikkaMtA' ye 12 bAraha AjIvikopAsaka ahaMta devake upAsaka hote haiM-arthAt gozAlakakohI apanA upAsya ahaM tadeva mAnate haiM / mAtApitAkI sevA meM ye lage rahete haiN| ye jina pAMca phaloko varjanIya mAnate haiM unake nAma isa prakArase haiM'uMbarehi, vaDehiM, borehiM sattarehiM, pilakhUhi ' udumbara-gUlarakA phala, ghaTa-baTavRkSakA phala, badara-badara phala-bera (bora) satara- isa nAmakA phala vizeSa, pilakhU-pIpalakA phala ina pAMca phaloMse dUra rahate haiM. arthAt-inakA ye sevana nahIM karate. 'palaMDulhasaNakaMdamUlavivajagA" bhavavidha, (6) Seya, (7) nAmAhaya, (:) naya, (6) anupAas, (10) pAsa (11) ayumuda mane 12 |tr. icchete duvAlasa AjIviovAsagA arihaMta devatAgA ammASiususmasagA, paMcaphalapaDikatA' 5 mA2 2mA vijayAsa satanA upAsaka hoya che- eTale ke teo gauzAlakane ja pitAnA upAsya a ta deva mAne che. teo mAtApitAnI sevAmAM lIna rahe che. teo nIcenAM pAMca phaLe ne vajanIya (tyAga 421 // sAya: bhAna cha- "uMbarehi bar3ehi, borehi, sattarehiM pilakhuhi (1) 2gubara- 31, (2) 43nAM 1, (3) mA2, (4) sata2 nAmanAM 5 mAne (5) pibhU-pipArnu 3. tenAmA pAya mAnA nAnu sevana 42tA nathI. 'pacaMDu lhasaNakaMdamalavitrajagA' zrI. bhagavatI sUtra : Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 mamavatIsUtre 6 " palANDu - lazuna- kanda-mUla vivarjakAH tatra palANDuH (pyAja - kAndA ) iti bhASA prasiddham 'lazunaH- ugragandhaH, kandaH - sUraNAdi kandaH, mUlam - mULI iti bhASA prasiddham / 'aNillaMchiehi aNakabhinnahi goNehiM tasapANavivajjiehiM vittahi vittaM kappemANA viharaMti ' anicchitaiH lAJchanarahitaiH avaddhitakaiH akRtanapuMsakaiH evam anAsikA bhinnaiH anAstitaiH nAsAchedarahitairityarthaH, gobhiH balIvardeH saprANivivarjitaiH saprANihiMsArahitaiH vittaiH dhanaiH vRtiM jIvikAM kalpayantaH kurvantaH viharanti tiSThanti ee vi tAraevaM icchaMti, kimaGgapuNa je ime samaNovAsagA bhavaMti ete'pi tAvat viziSTa yogyatA vikalAH gozAlaka zrAvakAH evam amunA prakAreNa icchanti yadA dharma vAJchanti tadA 'kimaMga puNaje ime samaNovAsagA bhavati' he aGga ! ana iti komalAmantraNe he gautama! kimuta vaktavyaM ye punarime abhigatajIvAjIvAH upalabdha puNyapApAH AsravasaMvaranirjaraNakriyA adhikaraNabandhamokSa kuzalA suzrAvakAH palANDu-pyAja, lahasuna, sUraNa Adi kanda aura mUlI ina sabako ye kabhI bhI apane ahArake upayogameM nahIM lete hai| 'aNilla DiehiM aNakkabhinnahiM goNehiM tasapANavivajjiehiM vihiM vittiM kappemANA viharaMti ' ye jina bailoM se apanA vyApAra karate haiM ve badhiyA kiye hue nahIM hote haiM. napuMsaka banAye hue nahIM hote haiM- aura na unakI nAka chedakara inameM nAtha DAlI huI hotI hai. jisa dhana se ye apanA vyApAra calAte hai vaha dhana inakA basa jIvoMkI hiMsAse upArjita kiyA huA nahIM hotA hai| 'ee vi tAva evaM icchaMti, kiMmaMga:puNa je ime samaNovAsagA bhavaMti ' viziSTa yogyatAse vikala bane hue ye gozAlaka zrAvaka jaba isa prakAra se dharmako cAhate haiM, taba he aGga- gautama ! jo ye zramaNopAsaka haiM ki jinhoMne jIva aura ajIva tatvoMko acchI tarahase jAna DuMgaLI, lasaNa, sUraNa Adi kada ane mULane teo khArAka tarIke upayoga karatA nathI, 'avia faeft tokabhinnaDiM goNehiM tasapANavivajjiehi vittehi vitti aodmANA viraMti' temeo me maho vaDe vepAra vagaire 1re che, te janahone massA uzavatA nathI ane temanAM nAkamAM chidra pADIne temane nAthavAmAM AvatA nathI. te trasajIvAnI hiMsA dvArA upArjita karelA dhanathI temanA vepAra rAjagAra calAvatA nathI. ee vi tAtra evaM icchaMti, kimaMga puNa je ime samANovAsagA bhavaMti ' viziSTa yogyatA sapanna gecAlakanA te zrAvako te dharmane A prakAre cAhe che, te huM aMga ! (gautama) jIva ane ajIva tattvone sArI rIte jANanArA, puNya ane pApanA svarUpane samajanArA, 6 zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.5 sU. 3 AjIvikasiddhAMtanirUpaNam 653 mamaNopAsakAH bhavanti, te dharma necchanti iti, atyanta viziSTa devaguru pavacanaM zaraNIkurvANAste avazyameva dharmamicchanti iti bhAvaH, 'jesi no kappaMti imAI pabharasakammAdANAI sayaM karettae vA, kAravettae cA, karetaM vA anaM na samaNujANettae' yeSAM zramaNopAsakAnAM no kalpyante na yujyante imAni vakSyamANAni paJcadaza karmAdAnAni, karmANi-jJAnAvaraNAdIni AdIyante gRhyante yaistAni karmAdAnAni, athavA-karmANi ca tAni AdAnAni ceti karmAdAnAni karmahetavaH svayaM kartu vA, anyadvArA kArayituM vA, kurvantaM vA anyaM na samanujJAtum anumantum anumodayitumityarthaH kalpyante iti pUrvaNAnvayaH, tAnyeva pazcaliyA hotA hai, puNya pApake svarUpase jo paricita hote haiN| Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa ina tatvoMkI ArAdhanA meM jo lage rahate haiM- arthAt Asrava aura baMdha ye saMsArake kAraNa haiM ataHheya haiM saMvara nirjarA mokSake kAraNa haiM ataH ye upAdeya haiM jo isa viSayako bahuta acchI tarahase zraddhApUrvaka samajhate haiM aura anuSThAna bhI aisA hI karate haiM jisase saMsAra vardhaka kriyAe~ dhIre2 kama hotI jAve aura Atma zuddhivardhaka kriyAe~ baDhatI jAveM- dharmako kaise nahIM cAhatA haiM- arthAt atyanta viziSTa deva guru aura pravacanakI zaraNa meM rahanevAle ye avazya hI dharmako cAhate haiN| yahAM 'aGga' komala AmatraNa meM prayukta huA hai| 'jesi no kappaMti, imAI pArasakammAdANAI sayaM karettae vA, kAravettae vA, kareMtaM vA annana samaNujANettae' ina zramaNopAsakoMke ye 15 karmAdAna na svayaM karane yogya hote haiM, asava ane baMdhane heya rUpe samajanArA ane saMvara tathA nirjarAne mekSanA kAraNarUpa mAnIne upAdeyarUpa gaNanArA, A badhAM tane sArI rIte zraddhApUrvaka samajanArA, saMsAravardhaka kriyAo dhIme dhIme ghaTatI jAya ane Atmazuddhivardhaka kriyAo vadhatI jAya evA anuSThAna karanArA, zramaNopAsaka zrAvakenI te vAta ja zI karavI! teo dharmane cAhatA na hoya evuM kevI rIte saMbhavI zake? eTale ke atyanta viziSTa deva guru ane prayananI mAyanA 42naa| mabhana avazya yAtAya che. mahA 'aGga' ma sAdhana 35 15rAyu che. 'jesiM no kappaMti, imAiM pabharasakammAdANAI sayaM karetavA, kAravettae vA, kareMtaM vA anana samaNujANettae'ta zrAvapAsA nIce darzAvelAM 15 kamadAnene karavA gya mAnatA nathI, anyanI pAse karAvavA yogya mAnatA nathI ane te mAne karanAranI anumodanA karavI tene paNa cagya mAnatA nathI. zrI. bhagavatI sUtra : Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIyatre daza karmAdAnAni Aha-'tajahA-1 iMgAlakamme. 2 vaNakamme, 3 sADIkamme, 4 bhADIkamme, 5 phoDIkamme, 6 daMtavANijje, 7 lakkhavANijje, 8 kesavANijje, 9 rasavANijje, 10 visavANijje, 11 jaMtapIlaNakamme, 12nillaMchaNakamme, 13 davaggidAvaNayA, 14 sarahayatalAyaparisosaNayA, 15-- asatIposaNayA' tadyathA' 1 aGgArakarma, 2 vanakarmaH 3 zakaTIkarma, 4 bhATI karmaH 5 sphoTikarma, 6 dantavANijyam, 7 lAkSAvANijyam 8 kezavANijyam 9 rasaH vANijyam, 10 viSavANijyam 11 yantrapIDanakarma, 12 nirlAnchanakarma, 13 na ye kisI dUsaroMse unheM karAne yogya samajhate haiM na ye ina karmAdAnoMko karane vAloMko anumodanA karane yogya hI mAnate haiN| jJAnAvaraNa Adi karma jinake dvArA jIva grahaNa karate haiM unakA nAma karmAdAna haiM, athavA karmA ke grahaNa karane meM jIvako jo hetubhUta hote haiM ve karmAdAna haiN| ' taMjahA' ye pandraha karmAdAna isa prakArase haiM- 'iMgAlakamme 1, vaNakamme 2, sADIkamme 3, bhADIkamme 4, phoDIkamme 5, daMtavANijje 6, lakkhavANijje 7, kesavANijje 8, rasavANijje 9, visavANijje 10, jaMtapIlaNakamme 11, nillaMchaNakamme 12, davaggidAvaNayA 13. saradahatalAyaparisosaNayA 14, asaIposaNayA 15,' aMgArakarma 1, vanakama 2, zakaTIkarma 3, bhATokarma 4. sphoTikarma 5, dantavANijya 6, lAkSAvANijya 7, kezavANijya 8, rasavANijya 9, viSavANijya 10, yaMtrapIDana 11, nirla chanakarma 12, jJAnAvaraNa Adi karmone jenA dvArA jIvo grahaNa kare che te karmone karyAdAna kahe che. athavA dvArA ni 5.11 42vAmAne 2935 mane cha temane naI cha. 'taMjahA' te 15 mahAnanIya prabhArI cha- ' iMgAlakamme ' (1) mA2 4 (suDArAhi Aya 'vaNakamme' (2) pana4ma (vananA / 45vIna tanA vepAra) 'sADIkamme, (3) TIbha ( mA pAnI / ) 'bhADIkamme' (4) allst (i. ghara vagaire anAvI tamanA si mal) phoDIkamme ' (5) 23zAma' (pA, pAva vagaire mahAvI paratAnA paM. zApavAnu ma), daMtavANijje' (6) 6ta pANiya (hAthI ta mAhinA vepAra) 'lakkhavANijje' (7) vAmana vepAra, 'kesavANijje (e) zanI pAra ' rasavANijje ' (e) 2savAzinya (mahi mAhi sn| vA2) 'visavANijje' (10) vipn| pAra, * jaMtapIlaNakamme' (11) yatrayI31 (Elem gharI bore yasApAna tat) 'nilaMchaNekamme' (12) nief (masI 42vA, nAyapAnu pare / ) 'daggidAvaNayA (13) jApAna bAnu bhaya, 'saradaha zrI. bhagavatI sUtra : Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.5 sU.3 AjIvikasidAMtanirUpaNam 655 davAgnidApanatA, 14 sarohRdataDAgaparizoSaNatA, 15 asatIpoSaNatA eteSAmarthaH upAsakadazAMgasUtrasya agAradharmasaMjIvinyAM TIkAyAM vilokanIyaH, 'iccete samaNovAsagA mukkA mukkAbhijAtIyA bhaviyA bhavittA, kAlamAse kAla kiccA annayaresu devaloesa devattAe uvavattAro bhavaMti' ityete evaMprakArAH upayukta rUpAH nigranthasatkAH zramaNopAsakAH zuklA:-abhinnattAH amatsariNaH kRtajJAH sadAmbhiNo hitAnubandhakAzca, zuklAbhijAtyAH zuklapradhAnAH sAttvikasvabhAvAH bhanikA bhavyAH bhUtvA kAlamAse kAlaM kRtvA anyatareSu ekatameSu devalokeSu devatayA devatvena upapattAro bhavanti; devatvenotpadyante iti bhAvaH ||suu0 3 // devalokavaktavyatA mUlam-kAvihANaM bhaMte ! devalogA paNNattA ? goyamA ! caubihA devalogA paNNattA; taMjahA-bhavaNavAsi-vANamaMtarajoisa-vemANiyA; sevaM bhaMte sevaM bhaMte // sU0 4 // dAvAgni dApanatA 13, sarohRdataDAgaparizoSaNatA 14, asatipoSaNatA 15 / ina sabakA artha upAsakadazAGgasUtrakI merI kI huI agAradharmasaMjIvanI TIkA meM likhA gayA hai so vahAM se jAnalenA cAhiye / iccete samaNovArugA sukkA sukkAbhijAtIyA bhaviyA bhavittA kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti' isa prakArase ye nimrantha saMbaMdhI zramaNopAsaka abhinnavRttaamatsarI, kRtajJa, sadAcAravAle aura hitAnubaMdhaka hote haiM, zuklapradhAna sAttvika svabhAvavAle hote haiM-ataH ye bhavya hokara kAla karake kisI eka devaloka meM devarUpase utpanna hote haiM // sU0 3 // talAya parisosaNayA' (14) sarIva2, i- mAne taNAvanA 50 yAvAnu , 'asaI posaNayA' (15) asatI poSAtA (DhAra, suzAma 2mAhine ch| rIne vecavAne dho). A badhAM padano artha upAsaka dazAMgasUtranI mArA TharA lakhavAmAM AvelI agAradharma saMjIvanI TIkAmAM savistara Apela che - te jijJAsuoe tyAMthI matha vAMyA bevA. 'icce te samaNovAsagA mukkA mukAbhijAtIyA bhaviyA bhavittA kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti' mA pramANe te zrama niyana paas| maminnavRtta samatsarI (nizabhimAnI), tajJa, sadAcArI ane pitAnubaMdhaka hoya che. teo zukalapradhAna (pavitratA yukata) savika svabhAvavALA hoya che. tethI te bhavya cha kALano avasara Ave kALa karIne koI eka devalokamAM devIpe utpanna thAya che. | sU 3 zrI. bhagavatI sUtra : Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsne chAyA-katividhAH khalu bhadanta ! devalokAH prajJatAH ? gautama ! catuvidhA devalokAH prajAtAH, tadyathA-bhavanavAsi-vAnavyantara-jyotiSikavaimAnikA tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta iti ||suu0 4 // ___TIkA-itaH pUrva 'devatayA upapattAro bhavanti' ityuktatayA tadadhikArAt devAneva bhedataH pratipAdayati-'kaivihANaM bhaMte ! devalogA paNNatA ? gautamaH pRcchati-he bhadanta ! katividhA. kiyatmakArAH khalu devalokAH prajJaptA ? devalokavaktavyatA'kaivihANaM bhaMte ! devalogA paNNatA ?' ityAdi / sUtrArtha - ( kAvihANaM bhaMte ! devalogA paNNattA) he bhadanta ! devaloka kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? (goyamA! caMunvihA devalogA paNNattA) he gautama ! devaloka cAra prakArake kahe gaye haiM (taMjahA) jo isa prakArase haiM-(bhavaNavAsivANamaMtara-joisa-vemANiyA sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti) bhavanavAsI vAnavyantara, jyotiSika, aura vaimAnika. he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha bilakula satya hI hai- he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha bilakula satya hI hai| TIkArtha :- isase pahele jo aisA gayA hai ki ye kisI eka devaloka meM devarUpase utpanna ho jAte haiM- so isI saMbaMdhako lekara yahAM sUtrakArane devoMke bhedoMkA kathana kiyA hai-isameM gautamasvAmIne prabhuse aisA pUchA hai ki 'kaivihANaM bhaMte ! devalogA paNattA' vAnI tavyatA___'kAvihANaM bhaMte ! devalogA paNNatA ?' tyAha sAtha :- (kaivihANaM bhaMte ! devalogA paNNattA ? ) 3 HE-d! RasnA khA 2 ||ch ? (goyamA ! caubihA devalogA paNNattA) he gautama! havalopanA yAra 412 yA cha. (taMjahA) 2 mA pramANe - (bhavaNavAsI, vANamaMtara, joisa, vemANiyA) (1) sapanavAsI (2) pAna0yatara (3) witiSa bhane (4) bhAnita (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti) mantabhAye / viSayanuM je pratipAdana karyuM te satyaja che. he bhadanta ! ApanI vAta sarvathA satya che. TIkArya - AgalA sUtrane aMte evuM kahevAmAM AvyuM che ke "teo koI eka devalokamAM devarUpe utpanna thAya che', A saMbaMdhane anulakSIne ahIM denA bhedanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune 5 cha 'kaDAvahANaM bhaMte! devalogA paNNacA?' laha-d! 360 zrI. bhagavatI sUtra : Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA. za.8 u.5 sa. 4 devalokanirUpaNam 657 bhagavAnAha-'goyamA ! caunihA devalogA paNNattA' he gautama ! caturvidhAH khalu devalokAH prajJaptAH uktAH, tAnevAha-'taMjahA-bhavaNavAsi-bANamaMtara-joisavemANiyA' tadyathA-bhavanavAsi-bAnavyantara-jyotiSika-camAnikAH, tatra asurakumorAdayo daza bhavanavAsino devAH yakSarAkSasAdayo dAnavyantarA devAH, candramUryAdayaH paJcajyotiSikA devAH, saudharmezAnAdayo dvAdaza vaimAnikAH devA stattallokavAsitvAt tattatpadena vyavahiyante / ante gautamo bhagavadvAkyaM svIkurvannAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavaduttaM satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarva satyamevetyAzayaH // mU0 4 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagaDhallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApaka-pravizuddha-gadhapadyanaikagraMthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati-kolhApurarAja-pradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri- jainAcArya -jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrIbhagavatImUtrasya" "prameyacandrikA"''khyAyAM vyAkhyAyAM aSTamazatakasya paJcamoddezakaH samAptaH // 8-5 // he bhadanta ! devaloka kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiN| 'goyamA' he gautama! 'caumvihA devalogA paNNattA' devaloka cAra prakArake kahe gaye haiN| ' taMjahA' jo isa prakArase haiM'bhavaNavAsi-vANamaMtara-joisiyA vemANiyA' bhavanavAsI, vAnavyantara, jyotiSika aura vaimAnika inameM asurakumAra Adi 10 dasa prakArake bhavanavAsI deva hote hai / yakSa rAkSasa Adi ATha 8 prakArake vyantara deva hote haiN| candra sUrya Adi pAMca prakArake jyotiSika deva hote haiM aura saudharma IzAna Adi bAraha prakArake vaimAnika deva hote haiN| 12nA yA cha ? uttara- ' caucihA devalogA paNNatA- taMjahA? 3 gautama ! vanA nyA2 / che. te maare| nIya pramANe - 'bhavaNavAsi-vANamaMtarajoisiyA-vamANiyA' (1) bhavanavAsI, (2) pAna05-tara, (3) jyotiSi mana (4) vaumAnika asurakumAra Adi dasa prakAranA bhavanavAsI deva hoya che. yakSa, rAkSasa Adi ATha prakAranA vAnavyantara deve hAya che. candra, sUrya, Adi pAMca prakAranA tiSika de hoya che ane saudharma, izAna Adi bAra prakAranA vaimAnika de hoya che. ahIM zrI. bhagavatI sUtra : Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 bhagavatI sUtre yahAM jo saudharma IzAna Adiko vaimAnika deva kahA hai vaha una 2 devalokoM meM nivAsI honeke kAraNa kahA gayA hai| arthAt saudharma devaloka meM nivAsa karanevAle devako saudharma aura IzAna devaloka meM nivAsa karanevAle devako IzAna aisA kahA hai / aba anta meM gautama bhagavAn ke vAkyako svIkAra karate hue kahate haiM ki 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti ' - he bhadanta ! Apake dvArA jo kahA gayA hai vaha saba satya hI hai yaha saba satya hI hai / isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye / sU0 4 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatI' sUtrakI prameyacaMdrikA vyAkhyAke AThaveM zatakakA paMcama uddezaka samApta 8-5 6 6 6 je saudharmAM izAna dine vaimAnika devA kahyAM che, te kthana te devalAmAM vasanArA devAnI apekSAe karavAmAM Avyu che. eTale ke izAna devalekamAM vasanArA devA mATe - jJAna ane saudharmAM devalAka nivAsI vA mATe saudharma ' padmanA prayAga thayA che. gautama svAmI bhagavAnanA vacanAmAM zraddhA vyakta karatAM kahe che. sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' huM bhAnta Ape A viSayanuM je pratipAdana karyuM" che te yathA` ja che. pramANe kahIne vaMdaNA namaskAra karIne tee temane sthAne besI gayA. jainAcAya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatI' sUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA AThamA zatakanA pAMcamo uddezaka samApta. 585 // A zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha SaSThodezakaH prArabhyate / aSTama zatakasya paSThodezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam / saMyatazramaNAnAM nirdoSAhArAdikaM pratilAbhayataH zrAvakasya kiM phalaM bhavati ! ekAntena nirjarA bhavati, udbhinna mAloharAdi doSayuktamAhArAdikaM pratilAbhayataH kiM phalaM bhavati ? atyadhikA nirjarA kiJcit pApakarmabandhazca bhavati, asaMgatAnAm AhArAdikaM pratilAbhayataH kiM phalaM bhavati ? ekAntena pApakarma bhavati, nirgranthasya piNDadvayagrahaNArthamupanimantraNam, evaM tricatuH paJca SaT saptASTa nava daza piNDAnAM grahaNArthamupanimantraNam, pAtradvayagrahaNArtha mupanimantraNAm yAvat daza pAtragrahaNArthamupanimantraNam ArAdhaka virAdhakavaktavyatA praznaH - yeSAM savidhe AlocanA AThave zataka kA chaThA uddezaka aSTama zataka ke isa chaThe uddezekA viSaya vivaraNa saMkSepase isa prakAra hai- saMyata zramaNoMke liye nirdoSa AhAra Adi denevAle zrAvakako kyA phala prApta hotA hai ? yaha prazna, ekAntase nirjarA honerUpa phala prApta hotA hai, yaha uttara ! ubbhinnamAlo pahata Adi doSayukta AhAra Adi denevAle zrAvakako kayA phala prApta hotA hai ? yaha na nirjarA to atyadhika hotI hai, tathA pApakarmakA baMdha thoDA sA hotA hai yaha uttara / asaMyata Adike liye hai / AhAra Adi denevAle zrAvakako kyA kala prApta hotA hai yaha ekAnta se pApakarmakA baMdha hotA hai- uttara / nirgrantha ke liye do piNDa grahaNa karane nimitta AmaMtraNa karanA : isI prakAra se tona, cAra, pA~ca, chaha, sAta, ATha, nau, daza ina piNDoMko grahaNa karane nimitta upanimaMtraNa karanA. do pAtroMko grahaNa karane nimitta upanimaMtraNa AThamA zatakanA chaTho uddezaka prazna, AThamAM zatakanAM chaThThA uddezakamAM je viSayanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che, tenA sakSipta sArAMza nIce pramANe che-- prazna- ' saMyata zramaNeAne nirdeSa AhArAdi vaheArAvanArA zrAvakAne kyA phaLanI prApti thAya che ? ' uttara- ' saMpUrNataH nirA thavA rUpa phaLa maLe che.' prazna :- temane aprApsuka, aneSaNIya doSayukata AhAra Adi denAra zrAvakane kayA phaLanI prApti thAya che ? ' uttara 'temane vadhAre pramANamAM nirA ane alpa pramANamAM rmanA baMdha thAya che.' prazna:- * asaMyata smAdine AhArAdi denArane krayA phaLanI prApti thAya che ?' uttara :- 'pUrNataH adha thAya che.' niryathAne meM piMDa 42vA bhATe AmaMtraNu, khena prabhArI tra, yAra, yAMya, cha, sAta, AI, nava ane hasa piDa grahaNa karavA mATenA AmANanu yana. e pAtra grahaNa karavA mATenuM upanima traNa tathA 10 pantanA pAtrA maheNu karavA mATenA upanimaMtraNanuM kathana. ArAdhaka virAdhakanI * zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 - bhagavatIsUtre kartavyA bhavet te sthavirAzvet mUkAH syuH, AlocanA kartA nimrantho vA mUkaH syAt, tataH pazcAt sthabirA vA kAlaM kuryuH, nirgranyo yA kAla kuryAt, saMpAptanigraMnyasya catvAra AlApakAH, nihArabhUmi vihArabhUmi vA prabanato nirgranthasya, prAmAnugrAma viharato nirgranyasya vaktavyatA prarUpaNam ArAdhikA nirgandhI, tasyA ArAdhakatvakAraNapradarzanazca, jvalato dIpakasya dIpayaSTayAdi samudAyasya madhye kiM jvaLati, jyAtijvalati jvalato gRhasya tRNakASThAdi samudAya sya madhye kiM jvalati ? jyotijvalati, parakIyaudArikazarIramAzritya jIvasya kAyavyApArakriyA, nairayikasya kAyakriyA, asurakumArANAM kAyakriyA, eka karanA. yAvat 10 pAtroMko grahaNa karane nimitta upanimaMtraNa karanA. ye saba kathana ArAdhaka virAdhakakI vaktavyatA viSayaka prazna. jinake pAsa meM AlocanA karanI hai ve sthavira yadi mUka ho jAte haiM athavA Alocana kartA nirmatha mUka ho jAtA hai- aura isake pazcAt yadi sthavira kAlagata ho jAte haiM, yA nigraMtha kAlagata ho jAtA hai to usa sthavirake pAsa saMprApta (paMhuce hue) nirgranthake cAra AlApaka hote haiN| nihAra bhUmi yA vihAra bhUmiko jAte hue nirgranthakI aura grAmAnugrAma viharate hue nirgranthakI vaktavyatAkA nirUpaNa nirgranthI meM ArAdhakatA kA kathana, ArAdhakatA hone meM kAraNatAkA pradarzana. jalate hue dIpakatA dIpayaSTi Adi samudAyake bIca meM kyA jalatA hai ? prazna jyoti jalati hai uttara / jalate hue gRhakA tRNa kASTa Adi samudAyake bIca meM kyA jalatA hai? prazna jyoti jalato hai uttara / parakIya audArika zarIrako Azrita karake jIvake kAyavyApAra kriyA hotI hai| nairayika jIvake kAyakriyA hotI hai| asura kumAroMke vakatavyatA viSayaka prazna- "jemanI pAse AlocanA karavAnI hoya te sthavira je mUka (mUgA) thaI jAya, athavA AlocanA karanAra nigraMtha mUka thaI jAya, jenI pAse AlocanA karavAnI hoya te sthavira kALadharma pAmI jAya, athavA Alecana karanAra zramaNa kALadharma pAmI jAya to tene ArAdhaka gaNAya ke virAdhaka, evAM cAra AlApaka nIhArabhUmi ke vihArabhUmi tarapha jatAM nirmathI ane grAmAnugrAma viharatA nigraMthanI vakatavyatAnuM nirUpaNa. nigraMthinImAM ArAdhakatAnuM kathana ane tenA kAraNanuM pradarzana. baLatA dIpakamAM dIpaka, vATa; tela Adi samudAyamAMthI zuM baLe che? uttara- " ti baLe che" parakIya audArika zarIrane Azrita karIne jIvanI kAyavyApAra kiyA thAya che. nAraka jIvamAM kAyakiyA thAya che. asurakumArAmAM kAyazcima thAya che. eka jIvamAM parakIya audArika zrI. bhagavatI sUtra : Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.6 sa. 1 nigraMthapratilAbhaphalanirUpaNam 661 jIvasya parakIyaudArikazarIramAzritya kAyakriyA, nairayikajIvAnAm ekaparakIyaudArikazarIramAzritya kAyakriyA, nairayikAdInAM kAyakriyA, jIvanAm audArikazarIrANyAzritya kAyakriyA nairayikANAM kAyakriyA, jIvasya vaikriyazarIramAzritya kAyakriyA), nairayikasya caikriyazarIramAzritya kAyAkriyA, manuSyasya samuccayajIvavakriyA, vaimAnikAnAM kArmaNazarIramAzritya kriyA vaktavyatAca '. zramaNopAsaka vaktavyattA / mUlam - 'samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM saNaNaMvA mAhaNaMvA phAsuesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhemANassa kiM kajjai ? goyamA ! egaMtaso nijjarA kajjai, natthi ya se pAve kamme kajai, samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANajAva paDilAbhemANassa kiM kajai ? goyamA ! kAyakriyA hotI hai| eka jIvake parakIya audArika zarIrako Azrita karake kAyakriyA hotI hai| nairayika jIvoMke eka parakIya audArika zarIrako Azrita karake kAyakriyA hotI hai / nairayika Adi jIvoMke kAyakriyA hotI hai| jIvoMke audArika zarIroM ko Azrita karake kAyakriyA hotI hai| nArakoM ke kAyakriyA hotI hai| eka jIvake vaikriya zarIrako Azrita karake kAyakriyA hotI hai| manuSya ke sAmAnya jIvakI taraha kriyA hotI hai| vaimAnikoMke kArmaNa zarIrako Azrita karake kriyA hotI hai- isa prakArase kriyAke viSaya meM vaktavyatAkA prtipaadn| zarIrane Azrita karIne kAyakiyA thAya che. nAraka chavAmAM eka parakIya audArika zarIrane Azrita karIne kAyakriyA thAya che. narayika Adi chavAmAM kAyakiyA thAya che. jemAM audArika zarIrane Azrita karIne kAyakriyA thAya che. nArakamAM kAyakriyA thAya che. eka jIvamAM aikiya zarIrane Azrita kAyakriyA thAya che. manuSyamAM sAmAnya jIvanI jema rAjakriyA thAya che. vaimAnikamAM kAmaNazarIrane Azrita karIne kriyA thAya che. A pramANe kriyA viSenA vaktavyanuM pratipAdana. zrI. bhagavatI sUtra: Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 bhagavatIne bahutariyA se nijarA kajai, appatarAe se pAve kamme kajai, samaNovAsagassa gaM bhaMte ! tahArUvaM asaMjayaavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakammaM phAsueNavA aphAsueNavA esaNijeNavA, aNesaNijjeNavA, asaNapANa jAva kiM kajjai ? goyamA ! egaMtaso se pAve kamme kajai, natthi se kAi nijarA kajjai // sU. 1 // chAyA :- zramaNopAsakasya khalu bhadanta ! tathArUpaM zramaNaM vA brAhmaNaM vA mAsukaeSaNIyena azanapAnakhAdimasvAdimena pratilAbhayataH kiM kriyate ? gautama ! ekAntato nirjarA kriyate, nAsti ca tasya pApaM karma kriyate, zramaNopAsakasya khalu bhadanta ! tathArUpaM zramaNaM vA brAhmaNaM vA, amAsukena zramaNopAsaka vaktavyatA'zramaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA' ityAdi ! sUtrArtha :- (samaNovAsagassaNe bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAsuesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhemANassa kiMkajai) he bhadanta ! tathArUpavAle zramaNa yA mAhanake liye prAsuka eSaNIya azana, pAna, khAdima tathA svAdima AhAra denevAle zramaNopAsakako kyA phala prApta hotA hai ? (goyamA ! egaMtaso nijjarA kajjai) he gautama ! usa zramaNopAsaka zrAvakako ekAnta nirjarA honerUpa phala prApta hotA hai| ( natthi se pAve kamme Rjai) pApakarma use nahIM lagatA hai| (samaNovAsagassa NaM bhaMte! tahArUvaM samaNaM vA zramaNopAsaka vaktavyatA'smnniivaasgss NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA' yAle sUtrAtha:- (samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahAkhvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAsuesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhemANassa kiM kajai ?) he bhadanta ! tathArUpa zramaNa ke mAhanane prAsuka, eSaNIya, azana, pAna, khAdya ane svAdarUpa cAra prakAranA AhAra vihArAvanAra zramaNopAsakane kayA phaLanI prApti thAya che? (goyamA !) gautama ! (egaMtaso nijjaro kanjai) te zrabhAsa zrApa4ne santata: (sayA) (2 // yavA 35 3ganI prArita thAya che. (nasthi ya se pAva zrI. bhagavatI sUtra : Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TI. za.8 u.6 sU.1 nigraMthapatilAbhaphalanirUpaNam 663 aneSaNIyena azanapAna yAvat pratilAbhayataH kiM kriyate ? gautama ! bahutarikAtasya nirjarA kriyate, alpatarakaM tat pApaM karma kriyate, zramaNopAsakasya khalu bhadanta ! tathArUpam asaMyatAviratapratihatapratyAkhyAtapApakarmA prAsukena vA aprAsukena vA, eSaNIyena vA, aneSaNIyena vA, azanapAna yAvat kiM kriyate ? gautama ! ekAntataH tatpApaM karma kriyate, nAsti tataH kA'pi nirjarA kriyate ||m. 9 / / mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANajAva paDilAbhemANassa kiM kajai ) he bhadanta ! tathArUpavAle zramaNa vA mAhamake liye aprAsuka aneSaNIya azana, pAna, khAdima tathA svAdima AhAra denevAle zramaNopAsakako kyA phala prApta hotA hai ? ( goyamA ! bahu tariyA se nijarA kajjai, appatarAse pAvekamme kajai) he gautama ! aise zramaNopAsaka zrAvakake karmoM kI nirjarA adhika hotI hai-tathA bahuta kama pApakarmakA baMdha hotA hai| (samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM asaMjaya avirayapaDihayapaJcakkhAyapAve kamme phAsuraNa vA aphAsueNa vA esaNijjeNa vA aNesaNijjeNa vA asaNapANa jAva kiM kajai) he bhadanta ! tathA prakArake viratirahita apratihata aura apratyAkhyAta pApakarmavAle asaMyatake liye prAsuka athavA aprAsuka, eSaNIya tathA aneSaNIya azana, pAna, khAdima tathA svAdima AhAra denevAle zrAvakako kyA phala prApta hotA hai ? (goyamA ! egaMtaso se kamme kajjai) tane pA54 and nathI. (samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANa jAva paDilAmemANassa ki kajai ?) he maha-ta! tathA35 abhae bhAunane sAsu mane aneSaNIya azana, pAna Adi cAra prakAranA AhAra vihArAvanAra zramaNopAsakane kyA phaLanI prApti thAya che? (goyamA! bahutariyA se nijjarA kajai, appatarA se pAvekamme kajjai) he gautama ! evo zramaNe pApaka zrAvaka adhika pramANamAM karmonI nirjarA kare che ane bha65 prabhAbhA pApanAmA 42 (samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahAvaM asaMjaya avirayapaDihayapaJcakkhAyapAvakambhaM phAsueNavA aphAsueNavA esaNijjeNa vA aNesaNijjeNa vA asaNa pANa jAva kiM kajjai ? ) hai HE-d! tathA35 viti. rahita, apratihata ane apratyAkhyAta pApakarmavALA asaMyatane prAsaka ke amAsu, eSaNIya ke aSaNIya azana, pAna, khAdya ane svAda rUpa cAra prakAranA AhAra denAra zrAvane yA nI prApti yAya . (goyamA ! egaMtaso se pAve kamme kanjai, zrI. bhagavatI sUtra: Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre paJcamoddeza zramaNopAsakasya prarUpaNaM kRtam, atha SaSThoddezake'pi zramaNopAsakameva vizeSarUpeNa prarUpayitumAha- 'samaNovAsagassa NaM bhaMte !' ityAdi / TIkA- 'samaNobAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA, mAhaNaM vA, phAsuesaNijje NaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilA bhemANassa kiM kajjai ? gautamaH pRcchati - he bhadanta ? zramaNopAsakasya khalu tathArUpaM tathA tatprakAraM evaM svabhAvo nepathyaM = dhRtacolapaTTakarajoharaNa yatanArthabaddhasado rakamukha va trikamukharUpaM yasya sa tathAbhUtaH taM tathA zramaNaM vA, mAhana iti upadezakaM mAhanaM vA, mAsukaiSaNIyena tatra - prAsukam acittam eSaNIyam AdhAkarmAdi doSarahitaM tena, azanapAnakhAdimasvAdimena pratilAbhayataH satkurvataH kiM kriyate ? pAve kamme kajjaha, natthi se kAi nijjarA kajjai ) he gautama! ese zrAvaka ke ekAntataH pApakarmakA baMdha hotA hai- nirjarA thoDIsI bhI nahIM hotI hai / " TIkArtha :- pAMcaveM uddezaka meM zramaNopAsakakI prarUpaNAkI gaI hai| aba sUtrakAra isa chaThe uddezaka meM bhI usI zramaNopAsaka zrAvaka kI vizeSarUpa se prarUpaNA kara rahe haiM- isa meM gautama ne prabhuse aisA pUchA hai 'samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAsuesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilA bhemANassa kiM kajjai tatprakAra rUpa-svabhAvavAle colapaTTakavAle rajoharaNavAle yatanArtha baddhasadAraka mukhavastrikAvAle zramaNa ke liye tathA 'mata mAro - isa prakArakA upadeza denevAle mAhanake liye mAsukaacitta, eSaNIya-AdhAkarma Adi doSase rahita azana, pAna, khAdima aura svAdima ina cAra prakAra ke AhAra denevAle arthAt isa cAra natthi se kAi nijjarA kajjai ) he gautama | meva zrAva antataH [sarvathA ] pApakamanA adha kare che- bilakula nirA karatA nathI. TIkA :- pAMcamAM uddezakamAM zramaNeApAsakanI prarUpazcA karavAmAM AvI che. have sUtrakAra A chaThThA uddezakamAM paNa zramaNeApAsaka zrAvakanI vizeSa prarUpaNA kare che- gautama svAbhI mahAvIra alune mevA abha pUche che - 'samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM cAphAmuesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAmemANassa kiM kajjai tathA rUpa [ celapaTTaka, rajoharaNa, ane sarakamuhapattivALA ] zramaNane tathA mAhanane [ mA haze!, mA haNA evA upadeza denArA ] prAsuka [acitta], eSaNAya [AdhAkama' Adi doSathI rahita] azana, pAna, khAdya ane svAdarUpa cAra prakArana AhAra vaheArAvanAra zrAvakane kayuM phaLa maLe che? 664 , d d zrI bhagavatI sUtra : 6 GR Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TI. za.8 u.6 mU.1 nigraMnyatilAmaphalanirUpaNam 665 kiM phalaM bhavati, ? bhagavAnAha 'moyamA! egaMtaso nijjarA kajjai' he gautama ? uparyuktasya tasya zramaNopAsakasya ekAntataH sarvathA nirjarA kriyate bhavati, 'natthi ya se pAve kamme kajjai' nAsti caitat tasya pApaM karma kriyate bhavati. aprAsukadAna ivetyAzayaH, gautamaH pRcchati- 'samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA, mAhaNaMvA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANajAva paDilAmemANassa kiM kajjai ? he bhadanta ! zramaNopAsakasya khalu tathArUpam uttamaM zramaNaM vA, mAhanaM vA, aprAmukena mAlohaDa chaMDiyaliptAdi doSayuktena na tu sacittena, aneSaNIyena-sadoSeNa, azana-pAna yAvat khAdimasvAdimena pratilAbhayataH pratilAbhaM vidadhataH kiM kriyate ? kiM phala bhavati, lagati ? bhagavAnAha 'goyamA ! bahutariyA se nijjarA kajjai ' he gautama ! patilAbhayataH prakArake AhAra denevAle-zrAvakakA kyA phala prApta hotA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'egaMtaso nijarA kajaI' usa aise zramaNopAsakake ekAntataH sarvathA nirjarA hotI hai| 'nathi ya se pAve kamme kanjaI' pApakarma use nahIM lagatA hai| kyoMki aisA dAna nirdoSa hai| aba gautama prabhuse pUchate haiM-'samaNAvAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA, mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANajAva paDilAbhemANassa kiM kajai' he bhadanta ! zramaNopAsaka zrAvaka tathArUpa-uttama zramaNake liye yA mAhanake liye chaDDiya liptAdi doSayukta AzanapAna khAdima svAdima AhArase satkRta karatA hai to use kyA phala hotA hai ? uttarame prabhu kahate haiM 'goyamA ! bahutariyA se nijarA kajaI' cAroM prakArake uttara:- 'goyamA' gautama ! 'egaMtaso nijjarA kajAimevA zrama - pAsa zrApa santata:- [sata:] ni021 cha. 'nasthi ya se pAve kamme kajai' tene 554 gatuM nathI, 24 me hAna niSi DAya che. ve gautama svAmI mahAvIra prabhune yo prazna pUche 'samaNovAsagassa NaM maMte ! tahArUvaM samaNaM vA, mAhaNaM vA aphAmueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANa jAva paDilAmemANassa ki kajjai ?' mahanta ! tayA35-uttama zrama athavA mahanane mAleha chayi liptAdi Sa yukta akAsuka, aSaNIya aAna, pAna, khAdya ane svAdha, e cAra prakAranA AhAra vihArAvanAra zrAvaNa pAsaka zrAvakane kayA phaLanI prApti thAya che ? mahAvIra pra - 'mopamA' bahutariyA se nijjarA kajjA' zrI. bhagavatI sUtra : Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 bhagavatIma khalu zramaNopAsakasya pApakarmApekSayA bahutarikA 'se' tasya nirjarA kriyate, bhavati ? ' appatarAyase pAve kamme kajjai' he gautama ! tasya amAsukena aneSaNIyena azanAdinA pratilAbhayataH zramaNopAsakaya nirjarApekSayA'lpam alpatarakaM pApaM kama kriyate, bhavati, ayamAzaya :- glAnAdhavasthAyAM guNazAline pAtrAya aprAsukAdi dravyadAne cAritrakAyopaSTambho jIvaghAto vyavahAratastaccAritrabAdhAca bhavanti, tatazca cAritrakAyopaSTambhAt nirjarA jIvaghAtAdezca pApakarma bhavati, tatraca svahetusAmarthyAt pApApekSayA bahutarA nirjarA, nirjarApekSayA cAlpataraM pApaM bhavati / atreyaM vicAraNA sUtrasya prathamAMze tathArUpazramaNAya prAsukAhAraM dadataH zrAvakasya pApaM na bhavati kintu mahatIkarmanirjarA bhavatIti bhagavatA AhArase zramaNa athavA mAhanako denevAle zramaNopAsakake pApakarma kI apekSA bahuta adhika nirjarA hotI hai| tathA 'appatarAe se pAve kamme kajjai' pApakarma nirjarAkI apekSA use alpa lagatA hai| tAtparya kahanekA yaha hai-glAna Adi avasthAmeM guNazAlI pAtrake liye aprAsuka-mAlohaDa chaDDiyaliptAdi doSayukta dravyake dAna karane para pAtrake cAritrakAyakI vRddhi hotI hai yA usakA sthirIkaraNa hotA hai isase nirjarA hotI hai| paraMtu aprAmuka dravyake dAnase vyavahArame jovaghAta hotA hai isaliye cAritra meM bAdhA AtI hai ataH pApakarma kA baMdha hotA hai| isa kAraNa apane hetuoM ke sAmarthya se pApakI apekSA bahutara nirjarA hotI hai aura nirjarAkI apekSA alpatara pApa hotA hai| isa sUtrale prathama aMzameM tathArUpake zramaNako mAsuka AhAra denevAle zrAvakako pApa nahIM hotA hai kintu ekAnta krmhe gautama! uttama zramaNa athavA mohanane te prakArano AhAra vahorAvanAra zrAvaka jeTalA pAbhana ma mana cha. tanAthI mavi ni| 42 cha. tathA 'appatarAe se pAve kamme kajjai' tena ni| 42tAM pApa mAthu sANe che. mA dhyanana tAtyo ke glAna Adi avasthAmAM guNazAlI pAtrane amAsuka[mAhaDa chaphiliptAdi doSayukta] dravyanuM dAna karavAthI pAranA cAritrakAnI vRddhi thAya che athavA sthirIkaraNa thAya che. tethI nirjarA thAya che. paNa amAsuka dravyanA dAnathI chavaghAta thAya che tethI cAritramAM bAdhA Ave che ane dAnataM pApakarmane baMdha kare che. A kAraNe tenA hetuonA sAmarthyathI pApa karatAM nirjasa adhika thAya che ane nirja2 karatAM pApa ochuM thAya che. A sUtranA pahelA bhAgamAM tIrthakara bhagavAne evuM pratipAdana karyuM che ke tayArUpa zramaNane prAsuka AhAra zrI. bhagavatI sUtra : Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TI. za.8 u.6 sa.1 nigranthamatilAbhaphalanirUpaNam 667 tIrtha kareNa pratipAditam, sUtrasya dvitIyAMze tathArUpazramaNAya amAsukamAhAraM dadataH svalpaM pApaM bahukamanirjarA bhavatItyapi kathitam- tatra mAsukatvaM doSarahitasacittabhinnatvam amAsukatvam doSasahitaacittabhinnatvam ataeva mAlAghavatArita tatkAlaliptabhUmisthitasaMghaTAdidoSayuktamazanAdikaM na tu AdhArmikauddezikamudgamAdidoSasahitaM dadateH puruSasya svalpa pApaM mahAnirjarA bhavatIti pratipAditam / acittamAtrasya prAzukatvakathane tatkAla liptabhUmyAdi sthitasaMghaTAdidoSayuktapuruSAdidattAnapAnAdeH pratiSedho na syAt tasya svarUpataH acittatvAt / tRtIyAMze-tathArUpAsaMyatAya aviratAya atihatapratyAkhyAtapApakarmakAya hiMsakAya prANAtipAtamRSAvAdAzupadezakAya azanAdikaM dadataH puruSasya caikAntaM pApaM bhavati / natu karmanirjareti / gautama : pRcchati- samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM asaMjayaavirayapaDihayapaccakkhAya nirjarA hotI hai aisA bhagavAna tIrthakarane kahA hai tathA kAraNavaza apAsuka AhAra denevAle zrAvakako alpapApa aura adhika karmanirjarA hotI hai esA isI sUtrake dvitIya aMzase kahA hai| usameM prAsuka zabdakA artha hai doSarahita sacittabhinna aura aprAmuka zabdakA artha hai doSasahita acittabhinna ataeva mAlAse utArA huvA tatkAlalipta bhUmisthita saMghahAdidoSayukta puruSase diyA huA acittabhaktapAna dene meM sAdhuko pApa hotA hai aisA zAstra meM kahA gayA hai acittamAtrako pAsuka yadi kaheM taba liptabhUmisthita saMghaTTAdi doSayukta puruSase diyA huA abhapAnakA nirAkaraNa nahIM hogA. kyoMki mAlAdhavatArita bhaktapAna yoM to acitta hai hii| aba gautanasvAmI prabhuse pUchate pANI vaherAvanAra zrAvakane pApa lAgatuM nathI. paNa tenA karmanI ekAntataH nirjarA ja thAya che. ane A sUtranA bIjA bhAgamAM evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke zramane kAraNavaza amAsuka AhAra denAra zrAvakane a5 pramANamAM pApa lAge che ane tenA karmonI adhika pramANamAM nirjarA thAya che. temAM prAsuka eTale doSarahita, sacittabhinna ane aprAsuka eTale doSayukata acitabhinna, e artha samajavo. tethI kALa uparathI utArelA tatkAlalipta bhUmisthita saMghaTTAdiSayukta puruSa dvArA apAyelA acitta AhAra pANI devAthI sAdhune pApa lAge che evuM zAstramAM kahyuM che. acitane ja je prAsuka kahevAmAM Ave te liptabhUmiti tathA saMghaTTAdiSa yukata puruSa vaDe apAyelA AhAra pANInuM nirAkaraNa thaze nahIM, kAraNake mAlAdAvatArita bhakata pAna [AhAra pANI ] Ama te acitta ja hoya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 mamatratIsUtre , pAtrakammaM phAsueNavA, aphAsuraNavA, esaNijjeNavA, aNesaNijjeNavA asaNapANajAva ki kajjai ?' he bhadanta ! zramaNopAsakasya khalla tathArUpaM sarvazreSTham asaMyatAviratapratihata pratyAkhyAtapApakarmaNAm hiMmAdApadezakaMca aguNavantaM pApavizeSam prAsukena acittena vA, amAsukena sacittena eSaNIyena nirdoSeNavA aneSaNIyena vA sadoSeNa vA, azanapa nayAvat khAdimasvAdimena pratilAbhayataH kiM kriyate ? bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! egaMtaso se pAve kamme kajjai, natthi se kAi nijjarA kajjaDa ' he gautama! aguNantaM pAtravizeSaM prAsukAprAsa kena eSaNIyAneSaNIyena ca azanAdinA pratilAbhayataH zramaNopAsakasya ekAntataH ekAntena tat pApaM karma kriyate bhavati, nAsti sA kApi kAcidapi nirjarA kriyate, bhavati, evaJca mAsukAprAsukAderdAnasya pApakarmaphalatvaM nirjarAyA haiM - samaNAvAsagassaNaM bhaMte ! tahArUvaM asaMjayaM avirayapaDiya paccakrakhAya pAvakammaM phAsueNa vA aphAsuraNa vA esaNijjeNa vA aNesaNijjeNa vA asaNapANa jAva kiM kajjai' he bhadanta ! zramaNopAsaka zrAvakako jo ki tathAprakArake virati rahita apratihata aura apratyAkhyAta pApakarmavAle asaMyatake liye- sAdhu guNa varjita ke liye mAsuka athavA aprAsuka, eSaNIya tathA aneSaNIya azana, pAna, khAdima aura svAdima vastuoMko AhArameM detA hai tokyA phala prApta hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'egaMtaso se pAve kamme kajjaha, natthi se kAi nijjarA kajjai' aguNavanta pAtravizeSa ke liye prAsuka, aprAsuka, eSaNIya, aneSaNIya azana, pAna Adi denevAle zramaNopAsaka zrAvakako ekAntataH - sarvathA pApakarma lagatA hai - isa sthiti meM usake thoDI sI bhI nirjarA nahIM hotI hai / gautama svAmInA prazna- ' samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM asaMjayaavirayapaDihayapaJcakkhAyapAtrakammaM phAsUpaNa vA aphAsuraNa vA esaNijjeNa vA aNesa NijjeNa vA asaNapANa jAva kiM kajjai ? ' he lahanta ! tathA3ya viratirahita, apratihata ane apratyAkhyAta pApakama vALA asayatane [sAdhu guNa rahitane] prasu ? aprAsura, zeSazIya aneSaNIya, azana, pAna; bhAi, mane svAdya vastuo ahAramAM denArane kayu phaLa maLe che? ( , mahAvIra prabhunA uttara- goyamA !' he gautama! ' egaMtaso se pAvekamme kajjai, natthi se kAi nijjarA kajjai ' mevAM yAtrane prAsu prAsura, zeSaNIya aneSaNIya azana, pAna Adi AhAranuM dAna karanAra zrAvakrane ekAntataH [ sarvathA pApaka ja lAge che. A paristhitimAM tenA pApAnI bilakula nirjarA thatI nathI A zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. TIkA za. 8 u. 6 sU.1 nirgranthapatilAbhaphalanirUpaNam 669 abhAvazca pratipAdito bhavati, asaMyamopaSTambhasya ubhayatrApi tulyatvAt, etAvA nagavizeSaH karuNAbuddhayA yatra kutrApi dadataH pApakarma na bhavatIti / na ca prAmukAdau jIva prANAtipAtAbhAvena aprAmukAdau ca jIvaprANAtipAtasadbhAvena vizeSasya sphuTatvAt kathamubhayostulyatvamatroktamiti vAcyam pApakarmaNaH nirjarAyA isa taraha prAsuka amAsuka dravyake dAnakA phala pApakarma hai tathA nirjarAkA abhAva hai| kyoMki donoMse hI asaMyama avasthAko puSTi milatI hai| isaliye donoMmeM samAnatA hai| yahAM para yadi aisI AzaMkA kI jAya ki mAsuka Adi AhArameM jIvake prANAtipAtakA abhAva hai aura aprAsuka Adi AhArameM jIvake prANAtipAtakA sadabhAva hai isa apekSA donoMmeM bheda to hai hI-phira Apa donoM meM samAnatA kaise kahate haiM-isakA uttara aisA hai ki pApakarmakI nirjarA kA abhAva aguNavantameM donoMse nahIM hotA hai - aisI hI vivakSA prakRtameM huI hai so isI vivakSAko lekara donoMmeM mamAnatA kahI gaI hai| tAtparya kahanekA yaha hai ki jo aguNavanta ( asaMyata ) jAva hai usake liye cAhe mAsuka Adi vizeSaNavAlA AhAra diyA jAve cAhe aprAsuka Adi vizeSaNavAlA AhAra diyA jAve usase usake asaMyamajanya pApakarmakI nirjarAmeM koI vizeSatA nahIM AtI hai| asaMyamI jIvoMko jo AhAra diyA jAtA hai vaha guruvuddhi yA dharmabuddhi se samajhakara nahIM diyA jAtA hai| kintu anukaMpAse diyA jAtA hai / rIte asaMyatane prAsuka, aprAsuka dravyonuM dAna karavAthI pApakarma bAMdhavA rUpe phaLa maLe che tathA pApakarmanI nirjarA to thatI ja nathI. kAraNake te banne dvArA asaMyama avasthAne ja puSTi maLe che. tethI te bannene samAna ja gaNyA che. ahIM ke evI zaMkA kare ke prAsuka Adi AhAramAM jIvanA prANAtipAtano abhAva hoya che, paNa aprAsuka Adi AhAramAM chavanA prANAtipAtane sadbhAva hoya che, chatAM e bannene samAna kevI rIte mAnI zakAya ? tenuM samAdhAna A pramANe karI zakAya- pApakarmanI nirjarAne abhAva aguNavantamAM [asaMyatamAM] te bane vaDe thatuM nathI evuM ja pratipAdana ahIM karavAmAM AvyuM che ane tene anulakSIne ahIM banemAM samAnatA batAvI che. A kathanane bhAvArtha e che ke asaMyata jIvane prAsukaAhAra maLe ke aprAsuka ahAra maLe bhale game te prakAranA AhAranuM dAna karavAmAM Ave paNa tenA dvArA tenA asaMyamajanya pApakarmanI nirja thatI nathI. asaMyamI jIvane je AhAra devAmAM Ave che te potAnA guru mAnIne athavA dharmabuddhithI samajaNapUrvaka apAte nathI, paNa anukaMpAne lIdhe zrI bhagavatI sUtra : Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 670 bhagavatI sUtre abhAvasyaiva prakRte vivakSitatvena tAdRzavizeSasyAgAvivakSitatvAt / atra ca mokSArthaM yaddAnaM tasyaiva prarUpaNaM kRtam, uktazca 6 mokkhatthaM jaM dArNa taM pahaeso vihI samakkhAo / aNukaMpA dANaM puNa jiNehiM na kayAi paDisiddham // 1 // ' sU0 // 1 // aise AhAra kI yahAM vivakSA nahIM kI gaI hai / yahA~ to aise hI AhAra kI vivakSA huI hai jo karmanirjarAkA hetu hotA hai / aura karmanirjarA kA hetu vahI AhAra hogA jo supAtroMko diyA jAyagA / supAtra ve hI hai jo mokSamArga meM cala rahe haiM mokSamArgameM sthita supAtroMke liye diyA gayA AhAra dAtA ke karmoM kI nirjarA kA kAraNa banatA hai / karmoM kI nirjarA hone se hI mokSa prApta hotA hai / isIliye 'mokSA yaddAnaM tasyaiva prarUpaNaM kRtam anukaMpAdAnAdestu prarUpaNaM na kRtam' yahA~ para TIkAkAra ne aisA kahA hai ki mokSa ke liye- mokSaprApti ke liye jo dAna hai usIkI prarUpaNA kI hai / anukaMpAdAna Adi kI prarUpaNA nahIM kI hai / mokSaprApti ke liye vaha isaliye nahIM hotA hai ki usameM saMvarapUrvaka karmoM kI nirjarA nahIM hotI / anukaMpAdAna AdimeM to anukaMpA aura aucitya kI hI apekSA rahatI hai / kahA bhI hai ' mokkhatthaM jaM dANaM taM pai eso vihI samakkhAo / aNukaMpA dANaM puNa jiNehiM na kayAha paDisiddham ||1|| ' apAya che. ahIM evA AhAranuM nirUpaNa karavAmAM Avyu nathI ahIM te|kA~nija rAnA heturUpa AhAranI prarUpaNA karavAmAM AvI che. ane karmonAnA heturUpa te eja AhAra gaNI zakAya che ke je supAtrane ApavAmAM Ave che. supAtra ene ja kahe che ke meAkSane mArge AgaLa vadhatA hAya che. evA supAtrane ApavAmAM Avela AhAra dAtAnA karmInI nija rAnA kAraNarUpa bane che. karmAMnI nirA thavAthI ja meAkSanI prApti thAya che tethI ja sUtrakAre ahIM mokSArthaM yad dAnaM tasyaiva prarUpaNaM kRtam anukaMpAdAnAdestu prarUpaNaM na kRtam ' mokSaprApti marthe upayogI mevA chAnanI azyA riianukaMpAdAna AdinI prarUpaNA karI nathI. tene mokSaprApti karAvanAruM na kahevAnuM kAraNu e che ke temAM savarapUrvaka karmAMnI nirA thatI nathI. anuka MpAdana Adi tA anukaMpA dAna AdimAM aucityanI ja dRSTi rahe che. kahyuM paNa che ke 6 ' mokkhatthaM jaM dANaM para eso vihI samakkhAo | aNukaMpA dANaM puNa jiNehiM na kayAi paDisiddham // 1 // ' zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. ca. TI. za.8 u.6 ma.2 nigraMthadAnadharmanirUpaNam nimranthadAnadharmavaktavyatAmUlam - 'niggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNuppaviTaM keI dohiM piMDehiM uvanimaMtejA-egaM Auso! appaNA bhujAhi, egaM rANaM dalayAhi, se ya taM piNDaM paDiggahejA therAya se aNugavesiyavA siyA, jattheva aNugavesamANe there pAsijjA tatthevANuppadAyavve siyA, no cevaNaM aNugavesamANe there pAsijjA taM no appaNA bhuMjejA, no annesi dAvae, egaMte aNAvAe acitte bahuphAsue thaMDille paDilehettA pamajittA pariTrAveyave siyA, niggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNuppaviddhaM kei tihiM piMDehiM uvanimaMtejAegaM Auso! appaNA bhuMjAhi, do therANaM dalayAhi, se ya te paDiggahejA therAyase aNugaveseyavA sesaM taM ceva jAva pariTrAveyave siyA, evaM jAva dasahi piMDehi uvanimaMtejA, navaraM egaM Auso ? appaNA bhuMjAhi, nava therANaM dalayAhi, sesaM taM ceva jAva pariTAveyave siyA, niggaMthaM ca NaM gAhAvai jAva kei dohi paDiggahehi uvanimaMtejA egaM Auso ! appaNA ( arthAt mokSa prApti ke liye jo dAna hai usa dAna ke liye yaha vidhi kahA gayA hai / anukampAse dAna ke liye nahIM kintu jinezvara bhagavAnane anukampA se dAna denekA niSedha kabhI nahIM kiyA hai / anukampA se dAna denA cAhie // sU0 1 // mekSa prAptine mATe je dAna che te dAnanuM ahIM svarUpa batAvyuM che. ahIM anukaMpAthI karAyelA dAnanI vAta karavAmAM AvI nathI. paraMtu jinezvara bhagavAne anukaMpAthI dAna devAne niSedha kadI karyo nathI. tethI anukaMpAthI dAna devuM joIe. sU 1 zrI. bhagavatI sUtra : Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 bhagavatImro paDibhuMjAhi, egaMtherANaM dalayAhi, seya taM paDiggahejjA, taheva jAva taM no appaNA paDibhujejjA, no annesi dAvae, sesaMtaM ceva jAva pariTaveyavve siyA, evaM jAva dasahi paDiggahehi, evaM jahA paDiggahavattavvayAbhaNiyA, evaM gocchagarayaharaNacolapaTTaga-kaMbala laSTI saMthAragavattavayAya bhANiyabA jAva dasahi saMthAraehi uvanimaMtejjA jAva pariTrAveyave siyA. // sU0 2 // chAyA-nigranthaM ca khalu gAthApatikulaM piNDapAtapratijJayA anupraviSTaM kazcit dvAbhyAM piNDAbhyAm upanimantrayet-ekam AyuSman AtmanA bhujhca, ekaM sthavirANAM dehi, sa ca tau piNDau pratigRhNIyAt, sthavirAzca tasya anugaveSayitavyAH syuH, yatraiva anugaveSayan sthavirAn pazyet tatraiva anupradA nirgranthadAnadharma vaktavyatA'niggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe ' ityAdi / sUtrArtha-( niggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNuppaviTTha keI dohiM piMDehiM uvanimaMtejA) gRhastha ke ghara AhAra prApta karane kI icchA se praviSTa hue nirgrantha ko koI gRhastha do piMDoM ko grahaNa karane ke liye upanimaMtraNa kare-ki ( ega Auso ! appaNA bhujAhi egaM therANaM dalayAhi ) he AyuSmAna ! eka piNDa tuma khAnA aura dUsarA piNDa sthaviroM ko denA (se ya taM piNDaM paDigAhejA therA ya se aNugavesiyavvA siyA) isake boda vaha nintha una donoM piNDoM ko le leveM aura una sthaviroM kI talAza kreN| nigraMtha dAna dharma vakatavyatA'niggNthN ca NaM gAhAvaikula piMDavAyapaDiyAe' tyA sUtrArtha :- ( niggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM piMDabAyapaDiyAe aNuppaviddhaM keI dohi piMDehiM uvanimaMtejA ). gRhasthane ghera AhAra prApta karavAnI icchAthI padhArelA nirmathane kaI gRhastha se piMDI graha 42vAne bhATa panibhA re mate he (egaM Auso ! appaNA bhujAhi egaM therANaM dalayAhi) Ayuzmana ! me piMDa ta mAnna bhane bhAna pisyavizane mApanne. (se ya taM piDaM paDigahejjA therAya se aNugavesiyavyA siyA) tyAra bAda te nigraMtha te banne piMDone laI le che ane te sthavirAnI zodha kare che, zrI. bhagavatI sUtra : Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.6 sU.2 nirgranthadAnadharmanirUpaNam 673 tanyaH syAt-no caiva khalu anugaveSayan sthavirAn pazyettaM no AtmanA bhuJjIta, no anyammai dApayet, ekAnte anApAte acitta bahuprAmuke sthaNDile pratilekhya pramAya pariSThApayitavyaH syAt, nirgranthaM ca khalu gAthApatikula piNDapAtapatijJayA anupraviSTaM kazcit tribhiH piNDaiH upanimantrayeva-ekam AyuSmana ! AtmanA bhukSaya, dvau sthavirANAM dehi, sa ca tAMzca pratigRhNIyAt, sthavirAzca tamya ( jattheva aNugavesamANe there pAsijjA tatthevANuppadAyavvesiyA, no cevaNaM aNuvagavesamANe there pAsijA taM no appaNA bhujejA) gavezaNA karatA huA vaha jahAM para una sthaviroM ko dekhe-vahIM para unheM vaha piNDa de deveM-yadi kadAcit sthaviroM ko talAza karatA huA vaha unheM na pAve to usa piNDa ko svayaM na khAve (no annemi dAvae) na kisI dUsare ko deve ( egaMte aNAvAe acitte bahuphAsue thaMDile paDilehettA pamajittA parihAveyave siyA) kintu ekAnta, anAyAta jahAM para koI Ave nahIM aise acitta aura bahuprAsuka sthaNDila ( bhUmi )meM pratilekhanA karake-pramArjanA karake pariSThApita kara deve / (nirgranthaM ca NaM gAhAvai kulaM piMDavAyapaDiyAe aNupaviTuM kei tihiM piMDehiM uvanimaMtejA-egaM Auso ! appaNA bhujAhi do therANaM dalayAhi ) gRhastha ke ghara para AhAra lenekI icchA se gaye hue nirgrantha ko koI gRhastha tona piNDa grahaNa karane ke liye upanimaMtraNa karatA hai ki he AyuSman ! eka piNDa Apa ( jattheva aNugavesamANe there pAsijjA tatthevANuppadAyabvesiyA, no cetra NaM aNugavesamANe there pAsijjA taM no appaNA muMjejjA) AvI zata zodhatA dhatAM jyAM tene te sthaviro maLe che, tyAM te temane te piMDa ApI de che. paNa A rIte zodhatAM zodhatAM jo tene te sthavirene bheTa thAya nahIM, te te piDa khAI zaktA nathI, (no annesi dAvae) bhIadodhane sAthI at nathI, (egaMte aNAvAe acitte bahuphAsue thaMDile paDilehettA pamajjittA parihAveyave siyA) paNa ekAnta, nirjana ( jyAM koInI avara javara na hoya evA), acita ane bahuprAsuka bhUmimAM - te bhUminI pramArjanA karIne-tene pariSThApita kare che-tene padharAvI de che. (niggaMthaM ca NaM gAhAvaikula piMDavAyapaDiyAe aNupavirTa kei tihiM piMDehi uvanimaMtejjA - egaM Auso! appaNA muMjAhi do therANaM dalayAhi ) gRhasthane ghera AhAra prApta karavAnI icchAthI pravezelA ke nigraMthane kaI gRhastha A pramANe kahIne traNa piMDanuM dAna kare che- " he AyuSyana ! eka piMDa Apa khAje, ane zrI. bhagavatI sUtra : Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 bhagavatI sUtre ( anugaveSavitavyAH syuH, zeSa tadeva yAvat pariSThApayitavyau syAtAm evaM yAvat dazabhiH piNDaiH upanimantrayet na varam ekam AyuSman ! AtmanA bhuGkSva, nava sthavirANAM dehi zeSaM tadeva yAvat pariSThApayitavyAH syuH, nirgranthaM ca khalu gAthApatikulaM yAvat kazcit dvAbhyAM pratigrahAbhyAm upanimantrayet ekam AyuSman ! AtmanA paribhukSya, eka sthavirANAM dehi, sa ca tau pratigRhNIyAt tathaiva yAvat taM no AtmanA paribhuJjIta, khAnA bAkI ke ye do piNDa sthaviroM ko denA isake bAda (se ya te paDiggAhejA therA ya se aNugave seyavvA ) vaha una piNDoM ko lekara una sthaviroM kI gaveSaNA karane lagatA hai ( sesaM ta ceva jAva paridvAvevvAsiyA ) isake bAda kA avaziSTa kathana pUrva kI taraha kaha lenA cAhiye yAvat vaha una do piNDoM ko pariSThApita kara detA hai / ( evaM jAva sahi piMDehi uvanimaMtejA ) isI taraha se yAvat daza piNDoM ko grahaNa karane ke liye gRhastha upanimaMtraNa karatA hai' isa viSaya meM bhI samajhanA cAhiye / ( navaraM egaM Auso ! apaNA bhuMjAhi, nava therANaM dalapAhi sesaM taM caiva jAva paridvAveyavvesiyA ) paraMtu jaba vaha gRhastha isa prakAra se kahe ki he AyuSman ! ekapiNDa tuma khAnA bArkoM ke nau piNDa sthaviroM ko denA- isake Age kA avaziSTa kathana yAvat sthaNDila meM pariSThApita kara deve yahAM taka jAnanA cAhiye ( niggaMthaM ca NaM gAhAvai0 jAva dohi paDiggahe hiM uvanimaMtejA ega Auso appaNA paDibhujAhi egaM therANaM dalapAhi ) mInA je piMDa sthavirone sAthI hele. tyAramAha (seya te paDiggahejjA therAya se aNugave sevA ) te niryathe te piNdde| grahaNu urIne te sthavironI zodha 4214. ( sesaM taM caiva jAtra paridvAveyantrA siyA ) tyAra khAhanuM 'te me piMDAne bhUmibha pariSThApita zrI nAce che', tyAM sudhItuM samasta uthana sahIM graha 12. ( evaM jAva dasahiM piMDehiM uvanimaMtejjA ) 4 pramANe isa paryantanA piMDI zraddhA ravAnA upanibha trAyu viSe pazu saman ( navaraM egaM Auso ! appaNA bhuMjAhi, nava therANaM dalayAhi - sesaM taM cetra jAva paridvAveyacve siyA) sahI vizeSatA kheTalI ja samajavAnI che ke * AyuSmana, eka piMDa Apa khAje, bAkInA nava piMDA sthavirAne Apaze , tyAra bAdanuM ' bhUmimAM nava piDAne pAThavI devA' pa"tanuM kathana AgaLa samabhavu. (niggaMthaM ca NaM gAhAvai0 jAva dohiM paDiggahehiM ubanimaMtejA egaM Auso ! apaNA paDibhuMjAhi egaM therANaM dalayAhi ) zreSTha bheu niryatha 8 bhu zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayacandrikA TI. za.8 u.6 m.2 nimranthadAnadharma nirUpaNam 675 noM anyeSAM dApayet, zeSaM tadeva yAvat pariSThApayitavyaH syAt, evaM yAvat dazabhiH pratigrahaiH evaM yathA pratigrahavaktavyatA bhaNitA evaM gucchaka rajoharaNacolapaTTaka -kambala yaSThi saMstArakavaktavyatA ca bhaNitavyA, yAvat dazabhiH saMstArakaiH upanimantrayeta, yAvat pariSThApayitavyAH syuH ||suu0 2 // koI nirgrantha yAvat gRhapati ke kula meM praveza karatA hai aura vaha use do pAtroM ke liye upanimaMtraNa karatA hai-he AyuSmana ! eka pAtra kA tuma upayoga karanA aura dUsarA pAtra sthaviroM ko denA ( se ya ta paDigahejA) aba vaha una donoM pAtroM ko le letA hai / ( taheva jAva taM no appaNA paDibhujejA no annesiM dAvae sesaM taM ceva jAva parihAveyavesiyA) isake Age kA saba kathana pUrva kI taraha jAnanA cAhiye yAvat vaha usa pAtra kA spayaM upayoga na kare aura na use dUsare sAdhu ko bhI vaha deveM Age kathana pUrva kI taraha yahAM lagA lenA cAhiye yAvat vaha use pariSThApita kara deveM / ( evaM jAva dasahiM paDiggahehiM evaM jahA paDiggahavattavvayA bhaNiyA evaM gocchagara raNacolapaTTagakaMbalalaTThIsaMthAraga vattavvayA ya bhANiyacyA jAva dasa sa ehi unimaMtejA jAva parihAveyavAsiyA) imo taraha se daza pAtra taka kahanA cAhiye / jisa taraha se pAtra ke viSaya meM vaktavyatA kahI hai usI taraha se gucchA, rajoharaNa, colapaTTaka, kaMbala, daNDa aura saMstAraka kI vaktavyatA keI gRhasthane tyAM padhAre che. te gRhastha A pramANe kahIne tene be pAtra arpaNa kare che he AyuSyana! eka pAtra tame vAparaje ane bIjuM pAtra sthavirene Apaze." (se ya taM paDigahejjA) ni te manne yAtrA prAya re cha. ( taheva jAva taM no appaNA paDibhujejjA, nI annesiM dAvae sesaM taM bhAva paridvaveyavesiyA) tyAra bAdanuM samasta kathana AgaLa mujaba samajavuM" te pAtrane upayoga tenAthI paNa karAya nahIM, bIjAne te pAtra apAya nahIM paNa teNe tene bhUmimAM paraThavI devuM joIe ? tyAM sudhArnu samasta 4thana mI mAgaNa bhur| sabhA. (evaM jAva dasahi paDiggahehiM evaM jahA paDiggahavattanayA bhaNiyA - evaM gocchagarayaharaNacolapaTTaga kaMbala laTThI saMthAramavattavyayA ya bhANiyanyA jAva dasahi saMthAraehiM uvanimaMtejA jAtra parihAyacA siyA). me pramANe isa sudhiin| pAtrAnI tayatA samApI pAtranA jevI ja vakatavyatA gueche, jeharaNa. elapaTTaka, kaMbala, daMDa ane sastAraka zrI. bhagavatI sUtra : Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 bhagavatImatre TIkA- dAnAdhikArAt nirgranthadAnadharmavaktavyatAmAha- 'niggaMthaM ca NaM gaahaavikul| piDavAyapaDiyAe aNuppavidvaM keI dohi piDehiM uvanimaM tejjA nirgranthaM zramaNaM ca punaH khalu gAthApatikula gRhasthagRhaM piNDapAtapatijJayA piNDasya AhArasya pAtaH pAtre nipatanaM piNDapAtaH tasmin pratijJA pratijJAnaM buddhiH tayA, piNDapAtapatijJayA AhAragrahaNecchayA 'piNDasya pAto mama pAtre bhavatu' iti buddhayetyarthaH, punararthakacakAramayogega-saMyatAdi vizekahanI cAhiye, yAvat vaha daza saMstArakoM ke liye upanimantraNa kare yAvat vaha use pariSThApita kareM-yahAM taka / TIkArtha-dAna kA adhikAra cala rahA hai isaliye sUtrakAra yahAM nirgrandha dAna dharma kI vaktavyatA kaha rahe haiM-'niggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNuppaviTTa keI dohi piMDehi uvanimaMtejA' koI nigraMtha kisI gRhastha ke ghara piNDapAtapratijJA se AhAra grahaNa karane kI icchA se praveza karatA hai, vaha gRhastha use do piNDoM ke nimitta upanimantrita karatA hai-kahatA hai, he bhikSo ! isa piNDadvaya ko tuma grahaNa karo / piNDa kA artha AhAra hai / AhAra kA dAtA ke dvArA jo pAtra meM dAna kI icchA se DAlanA hotA hai vaha piNDapAta hai / isa piNDapAta meM jo pratijJA-pratijJAna-piNDakA pAta mere pAtra meM ho aisI buddhi-isakA nAma piNDapAtapratijJA hai| isa piNDapAta kI pratijJA se azanAdi AhAra ko grahaNa karane kI icchA se nirgrantha gRhastha ke ghara jAtA hai / dAtA gRhastha saMyatAdi vizeSaNa viSe paNa samajavI. "dasa saMstArakane mATe upanimaMtraNa karIne temane paraThavavA paryantanuM masta kathana ahIM grahaNa karavuM. TakAtha:- dAnane adhikAra cAlI rahyo che. tethI sUtrakAra A sUtramAM nirmaLa niyamanI 14tavyatAnu jayana 42 cha- 'niggaMthaM ca NaM gAhAvaikula piMDavAyapaDiyAe aNuppariTuM kei dohi piMDehiM uvanimaMtejjA' zrama niya koi gRhasthanA gharamAM piMDapAta pratijJAthI - AhAra prahaNa karavAnI IcchAthI - praveza kare, ane te gRhastha tene be piMDe karavAne upanimaMtrita kare che kahe che- "he nirNaya AyumanA A be piMDene Apa rahaNa kare' piMDa eTale a hAra AhArane dAtA dAnanI icchAthI je AhAra sAdhunA pAtramAM nAkhe che, te AhArane piMDapAta kahe che. "mArA pAtramAM piMDapAta thAya', evI je IrachA tenuM nAma "piMDapAta pratijJA" che. A piMDapAta pratijJAthI-AhAra prahaNa karavAnI icchAthI nigraMtha gRhasthane zrI. bhagavatI sUtra : Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 6 . 2 nirgranthadAnadharma nirUpaNam 677 SaNaviziSTAya nirgranthAya mAsukAdidAne gRhapaterekAntena nirjarA bhavatIti sUcitam AhArArtham anupaviSTanigranthaM prati kazcit zrAvako dvAbhyAM piNDAbhyAM karapaTikAdi bhojanAbhyAm upanimantrayet bhikSo ! gRhANedaM piNDadvayamitirItyA niyojayeta, 'egaM Auso ! appaNA bhuMjAhi, ega therANaM dalayAhi ' he AyuSman nigrentha ? tatra ekaM piNDaM bhojanam AtmanA svayameva bhuikSva, ekam anyacca bhojanapiNDaM sthavirANAM sthavirebhyo dehi iti 'se ya taM piNDaM paDiggahejA' sa ca nirgranthastaM piNDaM sthavirAya dIyamAnamAhAraM pratigRhAyAt, gRhItvA nigranthaH svasthAnaM gataH pazcAt 'therAya se aNugave. viziSTa usa nirgrantha ke liye prAsukAdi AhAra kA dAna detA haikyoMki isa prakAra ke nirgrantha ke liye AhAra Adi kA diyA gayA dAna dAtA ke liye apane karmoM ko nirjarA kA ekAntarUpa se kAraNa hotA hai| yahI bAta 'niggaMthaM c|' isa pada meM ca zabda se sUtrakArane sUcita kI hai| AhAra Adi kA dAna dete samaya dAtA gRhastha usa nirgrantha se kyA kahatA hai-isa bAta ko prakaTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM-'egaM Auso ! appaNA jhuMjAhi egaM therANaM dalayAhi vaha dAtA gRhastha usase kahatA hai ki AyuSman ! nirgrantha! isa pradatta dAna meM se eka piNDa tuma apane AhAra ke upayoga meM lenA aura dUsarA piNDa anya sthaviroM ko denA se ya taM piMDaM paDigAhejA' isa prakAra sunakara vaha usa piMDa ko apane pAtra meM le letA hai / aura lekara yahAM se apane sthAna para A jAtA hai| ghera jAya che. dAtA gRhastha saMyatAdi vizeSaNavALAne zramaNa nirNayane prAsAdi AhAranuM dAna kare che. A rIta saMyatAdi vizeSaNavALA nigraMthane AhArAdinuM dAna devAthI dAtAnAM unI santata: (sapA) ni| yAya che. 04 pAta niggaMthaM ca NaM' bhAM 'ca' thI sUtrAre sUyata 42 che. ADArnui hAna hetI mate hAtA gRhastha te niyane zu4 che te sUtrare nIyanA pAyamA 48 jyu cha- 'egaM Auso ! appaNA jhuMjAhi, ega therANaM dalayAhi ta hAtA gRhastha tana ch| he Ayuzmana ! nigraMtha ! meM Apane ApelA dAnamAMthI eka piMDa tame tamArA mAhAnA ayogamA sena, mane bhAna pisanya sthavizane mApana.' 'se ya taM piDaM paDigAhejjA' mA prabhAra hAtAnI vAta sAmAna te niyamya piMDane pAtAnA pAmA sa se che. ane tyA2 mA pAtAne sthAna taya che. 'therAya se aNugaMvesiyavAsiyA jattheva aNugavesamANe there pAsijjA' bhane pachI te sthavizanI tapAsa 421 / bhAu zrI. bhagavatI sUtra : Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678 bhagavatImatre siyavvA siyA' sthavirAzca tasya nirgranthasya anugaveSayitavyAH anveSTavyAH syuH, tadanusAraM nirgranthaH sthavirAn gaveSayedityarthaH, 'jattheva aNugavesamANe there pAsijjA tatthevANuppadAyavvesiyA' yatraiva ca sthAne anugaveSayan anveSayan sthavirAn zramaNavRddhAn pazyet tatraiva sa piNDaH anumadAtavyaH syAta 'jo ceva NaM aNugavesamANe there pAsejjA taM no appaNA bhuMjejjA, no annesi dAvae' no caiva naiva khalu cet anugaveSayan sthavirAn no pazyet tarhi taM sthavirapiNDam no AtmanA svayameva bhujIta, no vA anyeSAm anyebhyaH sAdhubhyo dadyAt dApayedvA adattAdAnaprasaGgAt gRhapatinA vivakSitasthavirebhya eva sa piNDo datto nAnyasmai janAya tasmAt no svayameva taM piNDaM bhujIta, no vA anyebhyo dayAditibhAvaH / tarhi ki kuryAdityAha-'egaMte aNAvAe acitte bAda meM 'therAya se aNugavesiyavvAsiyA' vaha una sthaviroM kI gaveSaNA karane lagatA hai-so 'jattheva aNugavesamANe there pAsinjA' jahAM para vaha una sthaviroM ko dekhatA hai 'tatthevANuppadAyavvesiyA vahIM para use vaha piNDa unheM de denA cAhie / 'No ceva NaM aNugavesamANe therepAsijjA taM no appaNA bhujejA no annesiM dAvae' khojane para bho yadi ve use nahIM milate haiM to usa nigraMntha ko vaha piNDa na apane kAma meM lAnA cAhiye aura na kisI dUsare ke liye use denA cAhiye / kyoMki isa prakArase karane meM use adattAdAna kA doSa lagatA hai| kyoMkI gRhasthane vaha piNDa vivakSita sAdhuoMke liye hI deneko use diyA hai| dUsaroMkoM dene ke liye nahIM diyA hai| isaliye vaha piNDa na use svayaM ko apane upayoga meM lenA cAhiye aura na dUsaroM ko hI use denA cAhiye / vivakSita sAdhuoM ke nahIM milane para use usa piNDa kA taba kyA karanA cAhiye-isake liye sUtrakAra kahate 2. tapAsa 42di ri tabhana te ve 'tatthevANuppadAyavve siyA' tyairan sa mAna mApI va naye. 'No ceva NaM aNugavesamANe there pAsijjA taM no appaNA bhujejA no annesi dAvae' pay zA5 421 / wri panne tana vireno bheTe thAya nahIM, te teNe te piMDa potAnA upayogamAM levuM joie nahIM, ane anyane paNa Apavo joIe nahIM kAraNa ke e pramANe karavAmAM tene adattAdAnane deSa lAge che. te dAtA gRhastha te piMDa amuka sAdhuone ApavAne mATe ja tene dIdhe hata-anyane ApavA mATe tene Ape na hatuM. tethI teNe pote paNa teno upayoga karavo joIe nahIM ane bIjA koIne Apavo joIe paNa nahIM. je sthavirane te piMDa ApavAno che, te sthavira tene maLe nahIM te teNe te piMDanuM zuM karavuM? eja vAta zrI. bhagavatI sUtra: Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.8. u.6 ma.2 nirgranthadAnadharmanirUpaNam 679 bahuphAsae thaMDille paDilehettA pamajjittA pariThAveyavve siyA' ekAnte janasamparkarahite, anApAte janagamanAgamanarahite acitte jIvarahite, na kevala jIvarahite apitu bahuprAsuke bahavaHprAsukA yatra tasmin tathAca acirakAlakRte vikate vistIrNadurAvagADhe traNamANabIjavarjine ceti, sthaNDile caturaGga locchitapariSkRtabhUmau pratilekhya parilekhanAM, kRtvA pramAya rajoharaNAdinA pariSThApayitavyaH syAt pariSThApayet, gautamaH pRcchati-niggaMthaM ca NaM gAhAvaikula piNDavAyapaDiyAe aNuviDhaM kei tihiM piMDehi ucanimaMtejjA'nigraMnthaM zramaNaM ca khalu gRhapatikula piNDapAtapatijJayA 'piNDastha pAto mama pAtre bhavatu ' itIcchayA anupaviSTa gatavantaM kazcit gRhapatiH tribhiH haiM-'egate aNAvAe acitte bahuphAsue thaMDille paDilehettA pamajittA parihAveyavvesiyA' ki vaha usa piNDako caturaGgala ucchrita pariSkRta bhUmi meM ki jahAM para manuSyoM kA saMparka na ho, manuSyoM kA AnAjAnA na ho, jo acitta ho jIva rahita ho. kevala jIva rahita hI na ho kintu jahAM bahuta prAsuka hoM, gADA huA vaha piNDa jahAM bahuta jaldI vikRta avasthAvAlA ho jAve jo vistIrNa ho, darAvagADha ho, tramANa evaM bIja se varjita ho-paraTha deve-paraThane se pahile vaha usa sthAna kI pratilekhanA kareM aura rajoharaNa Adi se usako pramAjanA kreN| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'niggathaca NaM gAhAvaikula piDavAyapaDivAe aNuppavilu kei tihi piDehi upanimaMtejjA' gRhapati ke ghara para 'piNDapAtapatijJAse piNDa kA pAta mere pAtra meM ho isa icchA se gaye hue nirgrantha ko yadi koI bhUtradhAra ve prATa 42 cha- 'egaMte ANAvAe acitte bahuphAsue thaMDille paDilehettA pAjattA parihAveyavesiyA' to pine bhUmimA pAnI (5281) deve joIe. te bhUmi kevI hovI joIe? caturaMguvaucchita pariSkRta bhUmi ke jyAM manuSyanI avara javara na hoya, je acitta (jIva rahita) hoya, je ghaNIja prasuka hoya, jyAM dATela piMDa jaldI vikRta na thaI jAya, je vistIrNa hoya, darAvagADha hoya, trasaprANa ane bIjathI rahita hoya, evI bhUminI pratilekhanA karIne tathA rajoharaNa AdithI pramArjanA karIne teNe te piMDa temAM paraThI deve joIe. have traNa piMDenA dAnanI apekSA nIye prabhArI prapA 12vAma mAvI cha-' niggaMthaMca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDivAe aNuppavilu kei tihiM piMDehiM ucanimaMtejA' piDAta ptijnyaayaaAhAra prAptinI IcchAthI keI gRhasthanA gharamAM pravezelA keI nirmathane te gRhastha traNa piMDa zrI. bhagavatI sUtra : Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 bhagavatIsUtre piNDaiH upanimantrayet 'bho bhikSo ! gRhANedaM piNDatrayamitirItyA kathayet 6 C egaM usa appA bhujAhi, do therANaM dalayAhi ' he AyuSman ! ekaM piNDam AtmanA svayametra sukSva, atha ca dvau piNDau sthavirANAM sthavirebhyo dehi iti, tataH se ya te paDiggahejjA' sa ca nirgranthaH zramaNaH tau dvau sthavirapiNDau pratigrahNIyAt, 'therA ya se aNugave seyannA, sesaM taM cetra jAtra paridvAveyavvesiyA' sthavirAzca tasya nigraMtheH zramaNasya anugaveSayitavyAH syuH sthavirAn anveSayet ityarthaH zeSaM taccaitra pUrvoktAnusArameva yAvat yadi nocetra khala anugaveSayan sthavirAn pazyet tarhi tau dvau sthavirapiNDau no AtmanA svayaM bhuJjIta, no vA anyeSAm - anyebhyo dadyAt dApayevA, kintu ekAnte anApAte acitte bahuprAsu ke sthaNDile pratilekhya, gRhastha tIna piNDoM dvArA upanimantrita karatA hai- bho bhikSo / ina tIna piNDoM ko tuma lo-isa taraha se kahatA hai- 'egaM Auso ! appaNA bhujAhi. do therANaM dalayAhi' inameM se eka tuma apane AhAra ke upayoga meM lenA aura do piNDa vivakSita sthaviroM ke liye denA taba se ya te paDiggahejjA' vaha usa piNDadvaya ko sthaviroM ke do piNDoM ko le letA hai| 'therAya se aNugave seyavvA' aba vaha vahAM se apane sthAna para Akara una vivakSita sthaviroM kI gaveSaNA karatA hai 'sesaM taM caiva jAva paridvAyavvAmiyA' gaveSaNA karatA huA yadi vaha unheM nahIM pAtA hai to una do sthavira piNDoMko vaha nirgrantha svayaM apane AhAra meM upayukta na kare aura na unheM vivakSita sAdhuoM se anya aura kisI ko deveMna dilavAve kintu ekAnta anApAta, acitta. bahuprAsuka sthaNDila meM pratilekhanA aura pramArjanA karake una sAdhuoM ke do piNDoMko " arpaNu marIne mA pramANe upanimaMtraNa mere he (yA pramANe he che) - egaM Auso ! appaNA bhuM jAhi, do therANaM dalayAhi huM AyuSman ! AmAMthI eka piDa tame tamArA AhAranA upayogabhAM khele bhane jInA meM piMDa abhu sthavizene vyApale.' 'se ya te paDiggahejA ' te nitha te manne thiDe (sthavirone bhAyavA mATenA me thio) potAnA pAtramAM la' le che ' therAya se aNugave sevyA ' tyAra mAha potAne sthAne mAvIne te vivakSita sthavirAnI zAdha kare che. sesaM taM ceca jAva paridvAveyanvA siyA' paNa jo te sAdhuone tene patto na lAge te teNe te e pApAtAnA AhAranA upayAgamAM levA joie nahIM ane kAI khIjAne paNa ApavA joie nahI; parantu teNe ekAnta, anApAta, acitta, ahu prAsuka sthAnanI pratilekhanA tathA pramAnA " zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za. 8 u. 6 sU. 2 nirgranthadAnadharmanirUpaNam 681 pramAdyaM pariSThApayitavyau syAtAm 'evaM jAva dasahi piMDehi uvanimaMtejA' evaM rItyA yAvat tribhizcatubhiH, paJcabhiH, paDbhiH, saptabhiH aSTabhiH, navabhiH, dazabhiH piNDarupanimantrayet kintu -'navaraM egaM Auso ? appaNA muMjAhi, nA therANaM dalayAhi ' nabaram-dvitripiNDApekSayA vizeSastu dazapiNDeSu ekaM piNDaM he AyuSmana ! AtmanA svayameva bhui-kSva, nava piNDAzca sthavirANAM sthavirebhyo dehi, evaM catuHpaJcAdi nava paryanta piNDeSvapi ekaikaM piNDaM myaM bhuikSva, avaziSTA~zca tricatura paJcaSaTsaptASTau piNDAn sthavirebhyo yathAkramaM dehi iti paraTha deve "evaM jAva dasahiM piMDehi uvanimatejjA' iso rIti se yAvat cAra piNDo dvArA, pAMca, chaha, sAta, ATha, nau aura daza piNDoM dvArA jaba koI gRhastha nirgrantha sAdhu ko jo ki AhAra grahaNa karane kI icchA se kisI gRhastha ke ghara para gayA huA hotA hai upanimantraNa karatA hai-bho bhikSo ! ina cAra pAMca Adi piNDoM ko tuma lo-isa taraha se kahatA hai inameM eka piNDa tumhAre liye hai aura 3-4-5 Adi piNDa vivakSita anya sAdhuoM ke liye haiM taba vaha anya sAdhunoM ke una 3-4-5 Adi piNDoMko le letA hai aura apane sthAna para A kara phira una sAdhuoMkI gaveSaNA karatA hai aura jahAM ve hote haiM unake liye una piNDoM ko de detA hai| yadi ve tapAsa karane para bhI use nahIM milate haiM to vaha una piNDoM ko na apane kAma meM letA hai aura na vivakSita sAdhuoM se atirikta anya sAdhuoM ko detA hai, na zana te me pine 52 na. 'evaM jAva dasahi piMDehi upanimaMtejA' se prabhArI mA.prAptinI thI / syane 32 yAve nigraMthane cAra, pAMca, cha, sAta, ATha, nava, dasa piMDenuM dAna karIne te zrAvaka evuM kahe che ke "he bhikSe! A cAra, pAMca Adi piMDe Apa grahaNa kare. tenAthI eka ApanA upayogamAM leje ane bAkInA traNa, cAra, pAMca Adi piMDe amuka sAdhune Apaje " te nirgatha te vivakSita [amuka] sAdhuone mATe traNa, cAra, pAMca Adi piMDe laI le che, ane pitAne sthAne AvIne te sAdhuonI zodha kare che, je temane tene bheTe thAya, te te traNa cAra, pAMca Adi piMDo temane daI devA joIe. paNa je tene te sAdhuone bheTe na thAya te te pote piMDene pitAnA AhAramAM upayoga karI zakato nathI ane te sAdhuo sivAyanA anya sAdhuone te piMDa ApI zakate paNa nathI. kAraNake ema karavAthI tene adattAdAnane deSa lAge che. te sAdhue nimitte maLelA zrI bhagavatI sUtra: Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 bhagavatImutre bhAvaH, sesaM taM caiva jAva paridvAveyantrA siyA' zeSaM taccaiva pUrvoktavadeva yAvat sa ca nirgranthaH tAn sthavirapiNDAn pratigRhNIyAt sthavirAzca tasya anugaveSayitavyAH syuH, yacaiva anugaveSayana sthavirAna pazyet tatraivApradA tavyAH syuH, yadi no caitra khalu anugaveSayana sthAvarAn pazyet tadA tAn sthavirapiNDAn no AtmanA bhuJjIta, no vA anyebhyo dadyAt dApayedvA, kintu ekAnte anApAte acitte bahuprAsake sthaNDile pratilekhya, pramAye pariSThApayitavyAH syuH, 'niggaMthaM ca NaM gAhAvai jAva kei dohiM paDigga hehi ubanimaMtejjA nirgranthaM ca khala gAthApatikula yAvat pratigrahapAta pratijJayA anupraviSTaM muniprati kazcit gRhapatiH dvAbhyAM pratigrahAbhyAM pAyA bhyAmupanimantrayet evaM Auso ! appaNA paribhujAhi ' he AyuSman ! nirgrantha ! eka pratigraham pAtram AtmanA svayameva paribhukSya, upabhogaviSayaM dilavAtA hai; kyoMki isa prakAra se karane para adattAdAna kA doSa AtA hai / anya sAdhujana saMbaMdhI una 3-4 Adi nau paryanta ke piNDoM ko vaha kisI ekAnta, anApAta, acittAdi pUrvokta vizeSaNoMvAlI bhUmi meM paraTha denA cAhiye / yahI pUrvokta rUpa se use karane kI bAta 'navaraM - egaM Auso ! appaNA bhujAhi, nava therANaM dalayAhi, sesaM taM ceva, jAva paridvAveyavvesiyA' isa sUtra pATha dvArA samajhAI gaI hai | 'nigaM ca Na gAhAvara jAva ke dohiM uvanima tejjA' isI taraha se pAtra ko lene ko icchA se kisI gRhastha ke ghara para gaye hue nirgrantha ko koI dUsarA gRhastha do pAtroM se upanimantraNa karatA hai - 'ega Auso apaNA paribhujAhi, egaM therANaM dalayAhi' aisA kahatA hai ki he AyuSman ! ina do pAtroM meM eka pAtra tuma 6 traNa, cAra Adi nava paryantanA piDA teNe ekAnta, nina, acitta Adi pUkita vizeSaNovALI bhUmimAM pUrNAMkata rIte [ bhUminI pratilekhanA tathA pramArjanA karIne] parahI hevA lehaye. sahIM pUrvoti rAte tena vidhi uravAnI vAta 'navaraM - egaM Auso ! apaNA bhujAhi, natra therANaM dalayAhi, sesaM taM caiva jAva paridvAveyavtrA siyA' A sUtrapATha dvArA samajAvavAmAM AvI che. niggathaM ca NaM gAhAcA jAba kei dohiM paDiggahehiM ubanimaMtejjA' bheTa prabhAze pAtra sevAnI charachA thA / gRhasthane ghera gayelA nigraMthane te gRhastha e pAtra ApIne A pramANe upanimaMtraNa kare che. uDe - egaM Auso ! appaNA paribhuM jAhi, egaM therANaM dalayAhi ' he AyuSman ! A e pAtramAMthI ekane Apa upayoga karo ane bIjuM pAtra niga thane " zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TIkA za 8 u.6 mU02 nirganthadAnadharma nirUpaNam 683 kuru 'egaM therANaM dalayAhi' ekam apara pratigrahaM sthavirANAM sthavirebhyo dehi, 'se ya taM paDiggahejjA' sa nirgandhazca taM sthavirapratigrahaM pAtraM pratigRhNIyAt 'tahena jAva taM no appaNA paribhujejA, no annesiM dAvae' tathaiva pUrvoktavadeva yAvat-sthavirAzca tasya anugaveSayitavyAH syuH, ityAdi sarva saMgrAhyam, tAMzca sthagin anugaveSayan no pazyet tadA taM sthavirapratigrahaM no AtmanA svayameva upabhuJjIta, no vA anyeSAm anyebhyo dadyAt dApayedvA, 'sesaM taM cetra jAva pariDhAveyaveviyA' zeSaM tadeva pUrvoktavadevayAvat-ekAnte anApAte acitte bahuprA ke sthANDile pratilekhya pramAjyaM pariSThApayitavyaH apane kAma meM lenA aura yaha dUsarA pAtra amuka nirgrantha ke liye de denA se ya taM paDiggahejjA' isa taraha se vaha dUsare zramaNa ko diye jAne vAle usa dUsare pAtra ko le letA hai / taheva jAva taM no appaNA paribhujejjA No annesiM dAvae' lekara vaha apane sthAna para A jAtA hai aura Akara vaha usa sthavira kI gaveSaNA karatA hai ki jisake liye vaha pAtra dene ko kahA gayA hai| isa taraha usa sthavira kI gaveSaNA karatA huA vaha yadi usa sthavira ko pA letA hai to use vaha pAtra de denA cAhiye-nahIM milane para use apane upayoga meM nahIM lenA cAhiye aura na kisI dUsare sAdhu ko denA cAhiye, yA dilavAnA cAhiye / 'sesaM taM ceva jAva pariTThAveyavAsiyA' kintu piNDapAta prakaraNa meM kahe anusAra use usa pAtra ko ekAnta, anApAta, acitta, bahumAsuka sthaNDila meM pratilekhanA aura pramArjanA karake pratiSThApita kara denA cAhiye / 'evaM jAva pApI ho. 'seya taM paDiggahejA' mA zate wlad bhU niyane sA51 bhAratuM pAtra 55 te 6ya cha, 'taheva jAva taM no appaNA paribhujejjA No annesiM dAvae' a pAne ne cotane sthAna paache| 52 cha bhane pachI te nigraMthanI zodha kare che, je tene te nirmathane bheTo thaI jAya, to te temane te pAtra ApI de che. paNa je te sAdhu tene maLe ja nahIM te te pote te pArano upayoga karI zakato nathI. ane te sAdhu sivAyanA bIjA koI paNa sAdhune te pAtra te mAdhI zata nathI. aura tama 42vAmI tane bhattAhAnana doSa dANe cha. 'sesaM taM ceva jAva parihAveyavve siyA' 5 pipAta pra429mA 4aa anusAra tI a pAtrane ekAnta, manuSyanA avarajavara vinAnI, acitta ane bahumAsuka bhUmimAMte zrI. bhagavatI sUtra : Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 raadiya syAt, 'evaM jAva dahiM paDiggaheDiM' evaM rItyA yAvat - tricatura paJcaSaT saptASTanavabhiH dazabhi pratigrahaiH pAtrairupanimantrayeta ityAdi pUrvoktarItyA svayamahanIyam evaM jahA paDiggahabattavvayA bhaNiyA, evaM gocchagarayaharaNa colapaTTaga kaMbala laTThI saMthAragavattavyA ya bhANiyavvA' evaM rItyA gucchakarajoharaNa - cola-paTTaka- kambala - rASTi-saMstAraka vaktavyatA ca bhaNitavyA, 'jAtra dahiM saMthAraehiM uvanimaMtejjA jAva paridvAvevvA siyA' yAvata nirgranthaM cakhalu gRhapatikulaM saMstArakapAtapratijJayA anupraviSTaM kazcidgRhapatiH dvitri catuH paJca SaT saptASTama navabhiH dazabhiva saMstArakaiH upanimantrayet yAvatdasahiM paDiggahe hiM0' isI taraha se yadi koI gRhastha usa nirgrantha ke liye tIna, cAra, pA~ca, chaha, sAta, ATha, nau aura daza pAtroM dvArA upanimantrita karatA hai to isa viSaya meM bhI samasta kathana pahile kI taraha se ho apaneApa samajha lenA cAhiye / 'evaM jahA paDimahattanvayA bhaNiyA, evaM gocchga, rayaharaNa, colapaTTaga, kaMbala, laTThI, saMdhAragavatavvayA ya bhANiyavvA' jisa taraha se pAtra grahaNa karane ke viSaya meM yaha kathana kiyA gayA hai usI taraha se gucchA, rajoharaNa, colapaTTaka, kambala yaSTi aura saMstAraka ke viSaya kI vaktavyatA bhI jAnanI cAhiye. 'jAva dasahi saMthAraehi uvanima tejjA jAya paingiacat siyA' jaise - saMstArakapAtapratijJA se samtAraka prApta karane kA icchA se gRhapati ke ghara para gaye hue nirgrantha ko yadi koI gRhastha do, tIna, cAra, pAMca, chaha, sAta, ATha, nau aura daza bhUminI pratalekhanA ane pramAnA karIne paraDI devuM joie. paDiggahehi . ' / prabhArI le aI gRhastha te niryathane sAta, ATha, nava ane dasa pAtrA ApIne A pramANe kahe che ke- 'huM AyuSmana 1 AmAMthI eka pAtra ApanA upayegamAM lejo, khAkInAM be, gaNu Aphri pAtrA amuka zramaNane ApI dezeA ' tyAdi samasta kathana AgaLa mujaba ja samajavuM. evaM jahA pasihavattayA bhaNiyA, evaM gocchA, rayaharaNa, colapaTTaga, kaMbala, laTThI, saMcAra tanayAya bhANiyantrA' pAtra zraDa 42vA viSene athana azvAmAM Avyu che, evuMja kathana gAo, rajoharaNa, cAlapaTTaka, kabala, daMDa mane saMstAraka viSe paNa samanj. ta dasa saMsthA ehi ubanimaMtejjA jAva paridvAveyavvA siyA' sastArakapAta pratijJAthI-saMstAraka prApta karavAnI mucchAthI kaI gRhasthane ghera gayelA nirbhayate te gRhastha anuubhe me, RNu, yAra, pAMya cha, sAta, AI, nava bhane ha 6 evaM jAva dasahi tra, yAra, pAMya, cha, 6 6 d zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.8 u.6 mU02 nimranthadAnadharmanirUpaNam 685 he AyuSman ! ekaM saMstArakaM svayamupabhukSva, na va ca saMstArakAna sthavirebhyo dehi, sa khalu nirgranthaHtAna sthavirasaMstArakAn pratigRhNIyAt, sthavirAzca tanya nirgranthatya anugaveSayitavyAH myuH, yatraiva anugaveSayan sthavirAn pazyet tatraiva anupradAtavyAH myuH, no caiva khalu anugaveSayan sthavirAn pazyet tadA dAna navasthAvirasaMstArakAn no AtmanA svayamupabhujIta, no vA anyebhyo dadyAt, dApayedvA, apitu ekAnte anApAte acitta bahuprAsuke, sthaNDile pratilekhya pramAjyaM pariSThApayitavyAH syuH, evaM gucchake rajoharaNe colapaTTake, kambale, yaSTau cAlApakAH svayamUhanIyAH, yathA-gucchakAlApakaHsaMstArako dAga upanimantrita karatA hai, yAvata he AyuSman ! eka saMstAraka kA Apa apane liye upayoga karanA aura nau saMstArako ko sthaviroM ke liye denA / aba yaha nirgrantha una sthavira saMstarakoM ko le letA hai| aura vahAM se apane sthAna para Akara una sthaviroM kA anveSaNe karatA hai, jahAM use ve mila jAta haiM vahA~ para vaha unheM de detA hai / anveSaNa karane para bhI yadi sthavira use nahIM milate haiM to vaha unake nimitta diye gaye nau saMstArakoM ko na apane kAmameM letA hai aura na unheM anya mAdhuoM ko hI detA hai na dilavAtA hai, kintu ekAnta, anApAta, acitta, bahuprAsuka sthaNDila meM patilekhanA aura pramArjanA karake pariSThApita kara detA hai| isI taraha se AlApaka gucchaka, rajoharaNa, colapaTTaka, kambala aura yaSTi inake viSaya meM bhI samajha lenA cAhiye / jase-gucchakAlApa isa prakArase hai-gucchaka prApti kI icchA saMtAraka Ape che ane evuM kahe che ke huM AyuSyana! eka saMstArakane Apa upaga karaje ane bAkInA eka, be ema nava paryantanA saMstAra amuka sAdhune ApI deze. tyAra bAda te sthavire [sAdhuo) mATenA saMskArake laine te potAne sthAne jAya che. ane te sAdhuonI zodha kare che. je te tene maLI jAya, te pilA gRhasthe temane ApavA nimitte ApelA saMstArako temane ApI de che paNa je te sAdhuono bheTe ja na thAya to teNe pote teno upayoga kare joIe nahIM, ane te sAdhuo sivAyanA anya koI sAdhune te saMstAra ApavA joie nahIM. teNe te temane ekAnta, anApAta [avara javara vinAnI] acitta, bahumAsuka bhUmimAM, pratilekhana ane pramAjanA karIne te pAtrone paraThavA joIe gorachA, rajoharaNa, colapaTTaka, kaMbala ane daMDa viSe paNa A prakAranA AlApa samajI levA. jemake gucchakAlApane AlApaka A pramANe banaze zrI bhagavatI sUtra: Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre nirgranthaM ca khala gRhapatikulaM gucchakapAtapatijJayA anupaviSTa kazcid gRhapatiH yAvat-dazabhiH gucchakaiH upanimantrayet he AyuSman ! ekaM gucchakaM svayamupabhukSya, nava ca gucchakAna sthavirebhyo dehi, sa tAna sthaviragucchakAn matagRhNIyAt sthanirAzcAnugaRSayet, noceta tAna pazyet tadA tad gucchara n ekAntapadeze pariSThApayet, ityAdirItyA rajoharaNAdeSi vijJeyam // 50 2: nirgrandhArAdhakatA vaktavyatA mUlama-niggaMtheNa ya gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe paviNaM annayare akiJcaTANe paDisevie, tassa NaM evaM bhavai-ihetra tAva ahaM eyarasa ThANassa Aloemi, paDikammAmi, niMdAmi, garihAmi, viuTAmi, visohemi, akaraNayAe abbhuTTemi Ase koI ninya kisI gRhastha ke ghara para gayA ho to use dekhakara koI dUsarA gRhastha use yAvat daza gucchakoM dvArA upanimantrita kare kahe he AyuSman ! eka gucchaka tuma apane upayoga meM lenA aura bAkI ke ye nau gucchaka tuma anya sthaviroM ko de denA / aba vaha una sthaviroM ke nau gucchako ko le letA hai aura lekara apane sthAna para Akara una sthaviroM kI vaha gaveSaNa karatA hai-talAza karane para yadi ve mila jAte haiM to yaha unake liye unhe de detA hai aura yadi nahIM milate haiM to vaha una nau gucchakoM ko yAvata kisI ekAnta pradezameM pariSThApita kara detA hai| isa rIti se joharaNAdi ke viSaya meM bhI aisA hI kathana jAnanA cAhie / / sU. 2 // kaI zramaNa nigraMtha gecachAnI prApti mATe koI eka gRhasthane tyAM jAya che. have tene koi gRhastha be gecchA ApIne evuM kahe che ke he AyuSyana! AmAMthI eka geche Apa rAkhazo, bIje amuka sAdhune ApI deze. pachI te sAdhune ApavAne ge laine te pitAne sthAne pAchA phare che. pachI zodha karatA te sAdhune maLI jAya te teNe te geche tene ApI devuM joIe. paNa jo te sAdhu tene maLe nahI te teNe te gochAne pitAnA upayogamAM na levo joIe ane anyane Apa joIe paNa nahIM paNa teNe tene ekAnta Adi vizeSaNovALI bhUmimAM pUrvokta rIte paraThI de joIe, traNathI laIne dasa gacchA ApavA viSene AlApAke paNa upara muba samajavA. rajoharaNa vagere viSayaka AlApa paNa A pramANe ja samajavA. | sU. 2 | zrI. bhagavatI sUtra : Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA 61.8 u.6 naM.3 nigranthAgadhakatAnirUpaNam 687 hArihaM pAyacchittaM tavokammaM paDivajAmi, taopacchA therANaM aMtiyaM AloessAmi, jAva tavokamma paDivajissAmi, seya sapaTrio asaMpatte therAya puvAmeva amuhA siyA, se NaM bhaMte ! kiM ArAhae virohae ? goyamA ! ArAhae, no virAhae ?, seya saMpaTTie asaMpatte appaNAvapuvAmeva, amuhAsiyA, seNaM bhaMte ! kiM ArAhae, virAhae ? goyamA! ArAhae, no virAhae 2, seya saMpaDhie asaMpatte appaNA ya puvAmeva therAya kAlaM karejjA, se gaM bhaMte ! kiM ArAhae, virAhae ? goyamA ! Agahae, no virAhae 3, se ya saMpaTTie asaMpatte appaNA ya pukAmeva kAlaM karejjA, se NaM bhaMte! kiM ArAhae, virAhae ? goyamA ! ArAhae, no virAhae 4, se ya saMpaTTie saMpatte therAya amuhAsiyA, se NaM bhaMte! ki Arohae, virAhae ? goyamA ! orAhae, no virAhae, se ya saMpaTTie saMpatte appaNAya, evaM saMpatteNa vi cattAri AlAvagA bhANiyavvA jaheva asaMpatte NaM, niggaMthe Na ya vahiyA viyArabhUmi vA, vihArabhUmi vA nikkhaMte NaM annayare akiccaTANe paDisevie, tassa NaM evaM bhavai-iheva tAva ahaM evaM ettha vi ete ceva aTra AlAvagA bhANiyanvA jAva no virAhae, niggaM tha Na ya gobhANugAmaM dUijjamANeNaM annayare akiJcaTTANe paDisevie tassa NaM evaM bhavai-iheva tAva ahaM ettha vi te ceva aTTa AlAvagA bhANiyavvA, jova no virAhae, niggaMthIe ya zrI. bhagavatI sUtra : Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 688 bhagavatImatro gAhovai kulaM piMDavAyapaDiyAe aNupaviThThAe annayare akicaTThANe paDisevie tIse NaM evaM bhavai, iheva tAva ahaM eyassa ThANassa Aloemi jAva tavokamma paDivajjAmi, ta o pacchA pavattiNIe aMtiyaM AloessAmi jAva paDivajissAmi, sAya saMpaTTiyo asaMpattA pavattigIya amuhA siyA, sA NaM bhaMte ! kiM ArAhiyA virAhiyo ? goyamA ! ArAhiyA, no virAhiyA, sA ya saMpaTiyA jahAM niggaMthassa tinnigamA bhaNiyA, evaM niggaMthIevi tinni AlAvago bhANiyahA, jAba AhiyA, no vihiyA, se keNaTuNaM bhaMte ! evaM vuccai-ArAhae, no virAhae ? goyamA ! se jahAnAmae-keipurise egaM mahaM uvAlomaM vA, gayalomaM vA, saNalomaM vA, kappAsalomaM vA, taNa sUyaM vA, duhA vA, tihA vA, saMkhejahA vA chidittA agaNikAyasi pakkhivejjA, se NUNaM goyamA ! chijjamANe chinne, pakkhippamANe pakkhitte, dajjamANe daDettivattatvaM siyA ? haMtA, bhagavaM ! chijjamANe chinne jAva daDDhe tti vattavaM siyA, se jahAvA kei purise vatthaM ahataM vA, dhotaM vA, taMtuggayaM vA maMjiTTA doNIe pakkhi vejjA, se gUNaM goyamA ! ukkhippamANe ukkhitte, pakkhippamANe pakkhitte dajamANe daDetti vattavaM siyA ! haMtA, bhagavaM ! ukkhippamANe ukkhitte jAva daDDetti vattavaM siyA, se teNaTheNaM goyamA! evaM buccai-ArAhae, no virAhae // sU0 3 // zrI. bhagavatI sUtra : Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.6 sa. 3 nirganyArAdhakatAnirUpaNam 689 chAyA-nirgranthena ca gRhapatikulaM piNDapAtapatinayA praviSTena anyatarad akRtyasthAnaM pratisevitam, tamya khalu evaM bhavati-ihaigha tAvata aham etasya sthAnasya AlocayAmi, pratikramAmi, nindAmi, gaheM, vitroTayAmi, vizodhayAmi, akaraNatayA abhyuttiSThAmi, yathArha prAyazcitta tapaHkarma pratipaye, tataH pazcAt sthavirANAm antikam AlocayiSyAmi yAvat tapAkarma pratipatsye, sa ca nirgranthArAdhakatAvaktavyatA 'niggaMtheNa ya' ityAdi / sUtrArtha :- (niggaMtheNa ya gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe paviTeNaM annayare akiJcaTThANe paDisevie, tassa NaM evaM bhavai) kisI gRhasthake ghara para AhAra grahaNa karanekI icchAse praviSTa hue nigraMthake dvArA koI eka akRtyasthAnakA pratisevana ho gayA ho-pIche usa nirgrantha ke manameM aisA vicAra Ave-(iheva tAva ahaM eyarasa ThANassa Aloemi, paDikamAmi, niMdAmi, garihAmi, viuTAmi, visohemi, akaraNayAe, abmudremi, AhAriyaM pAyacchittaM tavokamma paDivajAmi) maiM yahIM para pahile isa akRsyasthAnake pratisevanakI AlocanA karalU, pratikramaNa karalU niMdA aura gardA karalU isake anubaMdhanako chedadU, vizuddha karalU, Age aba aisA na ho isake liye taiyAra raha aura yathAyogya pAyazcitta tapakarmako svIkAra karUM (tao pacchA therANaM aMtie AloessAmi ) isake bAda mai sthaviroMke pAsa AlocanA kara lUMgA nigraMthArAdhakatA vaktavyatA'niggNthenn ya tyA sAtha :- (niggaMdheNa ya gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe paviTeNaM annayare akicaTThANe paDisevie, tassa NaM evaM bhavaI ) syane ra mAhAra prAptinA IcchAthI gayelA nigraMtha dvArA kei eka akRtya sthAnanuM pratisevana thaI jAya ane tyA2 a niyanA bhanamA sevA vicAra mAve ( iheva tAva ahaM eyassa ThANassa Aloemi, paDikkamAmi, niMdAmi, garihAmi, viuhAmi, visohemi, akaraNayAe, abbhuTTemi, AhAriyaM pAyacchittaM tavokamma paDivajAmi) I mahAna pahelAM te ayasthAnanA pratisevananI AlocanA karI lauM, pratikramaNa karI lauM, niMdA ane nahIM karI lauM, tenA anubaMdhane chedI nAkhuM, vizuddhi karI lauM, AgaLa evuM na bane e nizcaya karI lauM, ane egya prAyazcitta tapakamane svIkAra karI lauM. ( to pacchA therANaM aMtie AloessAmi ) mA2 mA sthavizanI pAse tanI zrI. bhagavatI sUtra : Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HEEEEEEEEEEEE bhagavatImutre saMprasthitaH asaMprAptaH, sthavirAzca pUrvameva amukhAH syuH sa khalu bhadanta ! kim ArAdhakaH, virAdhakaH ? gautama ! ArAdhakaH no virAdhakaH sa ca saMpasthitaH asaMprAptaH AtmanA vA pUrvameva amukhaH syAt, sa khalu bhadanta ! kim ArAdhakaH virAdhakaH ? gautama ! ArAdhakaH no virAdhakaH 2, sa ca saMprasthitaH asaMprAptaH ( jAva tavo kamma paDivajissAmi) yAvat, tapakarma mvIkAra kruuNgaa| (seya saMpaDhio asaMpatte therAya puvAmeva amuhA siyA, se NaM bhaMte ! ki ArAhae virAhae) aisI bhAvanAse yukta banA huA vaha nirgrantha sthaviroMke pAsa Aneke liye vahAMse cale-aura usake Aneke pahile ve sthavira vAtAdi vikArako lekara bolane meM asamartha bana jAveprAyazcitta nahIM desakeM to he bhadanta ! vaha nirgrantha ArAdhaka hai yA virAdhaka hai ? (goyamA) he gautama ! (ArAhae no vigahae) vaha nirgrantha ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM hai| (seya saMpaTTie asaMpatte appaNAvapuvAmeva amuhA siyA-seNaM bhaMte ! ki ArAhae virAhae ) he bhadanta ! vaha nirgantha sthavireMke pAsa jAneke liye vahAMse calade aura sthaviroMke pAsa pahu~cane ke pahile vaha mUka-ho jAve to aisI sthiti meM vaha ArAdhaka hai yA virAdhaka hai ? (goyamA) he gautama ! (arAhae no virAhae ) vaha nirgrantha ArAdhaka hai virAdhaka nahIM hai| ( seya saMpaDhie asaMpatte appaNA ya puvAmeva therAya kAlaM mAyanA 4 saza, (jAva tabokamma paDivajjissAmi ) mane ta54manA sI.2 421 / 5-tanI pUjita sajA vidhi zaza. ( se ya saMpaTio asaMpatte therA ya puvAmeva amahA siyA, se NaM bhaMte ki ArAhae virAhae ?) A prakAranI bhAvanAvALo te nigraMtha sthavirenI pAse javAne mATe upaDe che, paNa te temanI pAse pahace te pahelAM to te sthavira vAtAdi vikArane kAraNe mUkamiMgA] thaI jAya che. tethI teo tene prAyazcitta karAvI zakatA nathI. to he bhadanta! te nigane bhArA54 gAya, virAdha ? (goyamA !) he gautama! (ArAhae no virAhae) te niga"yane sArA54 4 4 4ya, pirA54 4ii 4ya nahI. ( se ya saMpaTTie asaMpatte appaNAvapuvyameva amuhA siyA-se NaM bhaMte! kiM ArAhae, virAhae ?) he bhadantA sthavirenI pAse javAne mATe upaDele te nirgatha piteja sthavirenI pAse pahoMcatA pahelA ja mUka thaI jAya, to evI sthitimAM tene ArAdhaka kahevAya ke virAdhaka (goyamA!) he gautama! (ArAhae no virAhAe) te nigayane mAgha 5 FASHTRA zrI. bhagavatI sUtra : Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.6 mU. 3 nigranthArAdhakatAnirUpaNam 691 AtmanA ca pUrvameva sthavirAzca kAlaM kuryuH, sa khalu bhadanta ! kim ArAdhakaH virAdhakaH ? gautama ! ArAdhakaH, no virAdhakaH 3, sa ca saMpasthitaH asaM. prAptaH AtmanA ca pUrvameva kAlaM kuryAta, sa khalu bhadanta ! kim ArAdhakaH, virAdhakaH ? gautama ! ArAdhakaH, no virAdhakaH 4, sa ca saMpasthitaH saMprAptaH sthavirAzca amukhAH syuH, sa khalu bhadanta ! kim ArAdhakaH, virAdhakaH ? karejA, se NaM bhaMte ! ki ArAhae virAhae) he bhadanta ! sthavirekei pAsa jAneke liye vahA~ se vaha nirgrantha calade aura usake pahuMcane ke pahile yadi ve sthavirakAla kara jAte haiM to kyA vaha nirgrantha ArA. dhaka hai yA virAdhaka hai ? (goyamA) he gautama ! (ArAhae no virAhae) vaha nigrentha ArAdhaka hai virAdhaka nahIM / ( se ya saMpaTTie asaMpatte appaNAya puvAmeva kAla karejjA-se NaM bhaMte / ki ArAhae virAhae ? he bhadanta ! sthaviroM ke pAsa prAyazcittAdi lene ke nimitta vahAM se calA huA vaha nirgrantha yadi sthaviroM ke pAsa pahuMcane se pahile hI kAla kara jAtA hai-to kyA vaha ArAdhaka hai yA virAdhaka hai ? (goyamA ! ArAhae no virAhae) he gautama ! vaha ArAdhaka hai virAdhaka nahIM / (se ya saMpaTTie saMpatte therA ya amuhAsiyA se NaM bhaMte ! ki ArAhae virAhae) he bhadanta ! vaha nigrantha sthaviroM ke pAsa vahAM se cale aura usake pahu~cate hI ve sthavira yadi mUka ho jAte haiM to vaha nirgrantha ArAdhaka hai yA virAdhaka hai ? (goyamA) pAya, virAdha sevAya nasI. (seya saMpaTTie asaMpatte appaNA ya puvAmeva therA ya kAlaM karejjA, se NaM bhaMte ! ki ArAhae, virAhae ) saha-ta! sthavinA pAse javAne te nirgatha upaDe che paNa temanI pAse pahoMcyA pahelAM te sthavira kALa karI kIya cha, tInathane mArAdha uvAya virAdha ? (goyamA !) 3 gautama ! (ArAhae no vigahae ) ne mArA 1 42vAya, virAdha na uvAya. ( se ya saMpaDhie asaMpatte AppaNAya puvAmeya kAla karejA - se NaM bhaMte ! ki ArAhae, virAhae ?) mht| sthavizanI pAse prAyazcita hi devAne mAre nIkaLela te nigraMtha je sthavirene pAse pahoMcatA pahelAM kALa karI jAya, to tene ArAdhaka 4DevAya vidhA24 ? (goyamA! ArAhae no virAhae ) hai gItama! tene sArA 4 upAya, viza54 vAya nahI. ( se ya saMpadvie saMpatte therAya amuhA siyA-seNaM bhaMte ki ArAhae virAhae ?) mahanta! te nitha sthavizanA pAse pahoMcI jAya, paNa te tyAM pahoMcatAM ja sthavira mUka thaI jAya, to tene ArAdhaka zrI. bhagavatI sUtra : Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 692 bhagavatIsuge gautama ! ArAdhakaH, no virAdhakaH, sa ca saMpasthitaH saMprAptaH AtmanA ca, evaM saMprAptenApi catvAra AlApakAH bhaNitavyAH, yathaiva asaMprAptena, nimranthena ca hiH vicArabhUmi vA niSkrAntena anyatarad akRtyasthAnaM pratisektim, tasya khalu eva bhavati-ihaiva tAvad aham evam, atrApi ete caiva aSTa bAlApakAH he gautama ! (ArAhae no virAhae) vaha nigrantha ArAdhaka hai, virAdhaka nhiiN| (se ya saMpaTTie saMpatte appaNA ya, evaM saMpattaNa vi cattAri AlAvagA bhANiyavvA jaheva asaMpatteNaM) vaha nigraMntha sthaviroM ke pAsa jAve aura pahu~cate hI vaha mUka ho jAve to aisI sthiti meM vaha nirgrantha ArAdhaka hai yA virAdhaka ? ityAdi saMprAptake cAra AlApaka asaMmAptake cAra AlApakoM kI taraha kaha lenA cAhiye ? (NiggatheNa ya bahiyA vi yArabhUmi vA vihArabhUmi vA NikkhaMteNaM annayare akiccaTThANe paDisevie tassaNaM evaM avai-iheba tAva ahaM evaM ettha vi ee ceva ag AlA. vagA bhANiyavvA jAva no virAhae) kisI nirgrantha ne bAhara nIhAra bhUmi kI ora athavA vihAra bhUmi kI ora jAte hue kisI eka akRtya sthAna kA pratisevana kara liyA ho bAda meM usake mana meM aisA vicAra Ave ki maiM pahile yahIM para usa akatyasthAna kI AlocanA Adi karU ityAdi pahale kI taraha yahAM para bhI ye ho ATha AlApaka kahanA cAhiye, yAvat vaha nirgrantha virAdhaka nahIM hai| DevAya pirA ! ( goyamA! ArAhae no virAhae ) gautama! tana mArA 24 gAya, virA5 5 naDI. (seya saMpar3hie saMpatte appaNA ya, evaM saMpattaNa vi cattAri AlAvAgA bhANiyavA jaheva asaMpatteNaM) te niya sthAvirenI pAse pahoMcatA ja mUka thaI jAya, to tene ArAdhaka kahevAya ke virAdhaka A rIte tyAM asaMprApta (na pahoMcelA) nigraMtha viSenA jevA cAra AlApa kahevAmAM AvyA che, evAMja cAra AlApake saMprApta (tyAM pahoMcelA) nirgatha viSe paNa kahevA naye. (NiggaMtheNa ya bahiyA viyArabhUmi vA vihArabhUmi yA NikkhaMteNaM annayare akicahANe paDisevie tassaNaM evaM bhavai-iheva tAva aha evaM ettha vi ee ceva aTTha AlAvagA bhANiyabA jAva no virAhae) adhiniyama nIhArabhUmi tarapha athavA vihAra bhUmi tarapha jatAM koI eka akRtyasthAnanuM pratisevana karI nAkhyuM. tyAra bAda tenA manamAM evo vicAra Ave che ke huM pahelAM ahIM ja te akRtyasthAnanI AlecanA Adi karI lauM. ahIM paNa AgaLa mujaba ATha AlApaka kahevA joIe. "te nigraMtha virAdhaka na gaNAya, tyAM sudhInuM samasta kathana ahIM grahaNa zrI. bhagavatI sUtra : Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.6 sU. 3 nirganthArAdhakatAnirUpaNam 693 maNitavyA :, yAvat no vidhArakaH, nigranthena ca prAmAnugrAmam dravatA anya tarad akRtyasthAnaM patisevitam, tasya khalla evaM bhavati-ihaiva tAkt ahamatrApi te caiva aSTa AlApakAH bhaNitavyAH, yAvad no virAdhakaH, nirgandhI ca gRhapatikula piNDapAtapatijJayA anupaviSTa anyatarad akRtyasthAnaM pratisevitam, tasyAH khalu evaM bhavati-ihaiva tAvad aham-etasya sthAnasya AlocayAmi, yAvat tapAkarma pratipathe, tataHpazcAt pravattinyAH antikam AlocayiSyAmi yAvat patipatsye, sAca saMpasthitA asaMmAptA, pratinIca amukhA syAta, (niggaMtheNa ya gAmANugAma duijjamANeNaM annayare akiccaTThANe paDisevie tamsaNaM evaM bhavai, iheva tAva ahaM ettha vi eeceva aTTa AlAvagA bhANiyavvA jAva no virAhae) grAmAnugrAma vihAra karate samaya kisI nigrantha ne kisI eka akatyasthAna kA patisevana kara liyA hove bAda meM usake manameM aisA vicAra AjAve ki maiM yahIM para pahile usakI AlocanA Adi kara lU-ityAdi pahile kI taraha yahAM para bhI the hI ATha AlApaka kahanA cAhiye yAvat vaha nirgrantha virAdhaka nahIM hai| (niggaMthIe ya gAhAvaikula piMDavAyapaDivAe aNupaviTAe annayare akiccaTThANe paDisevie-tIseNaM evaM bhavai-iheva tAva ahaM eyassa ThANamma Aloemi. jAva tavokammaM paDivajjAmi, tao pacchA pavattiNIe aMtiyaM AloessAmi, jAva paDivajjissAmi) kisI sAdhvI ke dvArA AhAra grahaNa karane kI icchA se gRhapati ke ghara meM praveza karate hue kisI akRtyasthAna pratisevana ho gayA hove 42. (niggaMtheNa ya gAmANugAmaM dUijjamANeNaM annayare akiJcaTTANe paDisevie -tassa NaM evaM bhavai, iheka tAva ahaM ettha vi ee cena aTTha AlAvagA bhANiyavyA jAva no virAhae) Amarnu Ama 7i2 52di cha / nitha dvArA kei eka akRtya sthAnanuM pratisevana thaI gayuM hoya ane tyAra bAda tene evo vicAra thAya ke huM ahIMja pahelAM tenI AlecanA Adi karI lauM. ahIM paNa AgaLa mujaba ATha AlApakenuM kathana karavuM joIe. te nigraMthane vidhAraka kahevAya nahIM, tyA sudhArnu samasta 4thana a'ya 42. (niggaMthIe ya gAhAvaikula piMDavAyapaDiyAe aNupavihAe annayare akiJcaTThANe paDisevie-tIseNaM evaM bhavai-iheca tAva ahaM eyarasa ThANassa Aloemi jAva tavokamma paDivajjAmi, tao pacchA pavattiNIe aMtiyaM AloessAmi, jAva paDivajjissAmi) mA 2 pratinI | icchAthI keI gRhasthane ghera gayelAM kaI sAdhvI dvArA kei akRtyasthAnanuM pratisevana thaI zrI.marAvatI.sUtra: Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIso sA khalu bhadanta ! kim ArAdhikA virAdhikA ? gautama ! ArAdhikA no virAdhikA, sAca saMpasthitA yathA nigranthasya trayo gamA bhaNitA evaM ninthyA api traya AlApakA bhaNitavyAH yAvat ArAdhikA, no virAdhikA, tat aura bAda meM usake manameM aisA vicAra AjAve ki maiM pahile yahIM isa akRtyasthAnakI AlocanA karU~ yAvat tapakarma ko svIkAra karU~isake bAda pravartinI ke pAsa vRddha sAdhvI ke samIpa-AlocanA karU~gI yAvata tapakarma ko svIkAra karU~gI. aisA vicAra kara (sA ya saMpaTThiyA asaMpattA pattiNI ya amuhA siyA) vaha sAdhvI pravartinI ke liye vahAM se cala de, isake vahAM pahuMcane ke pahile yadi vaha pravartinI mUka ho jAtI hai to (sA NaM bhaMte / ki ArAhiyA virAhiyA) he bhadanta ! vaha sAdhvI ArAdhaka hogI yA virAdhaka hogI ? (goyamA) he gautama ! (ArAhiyA no virAhiyA) vaha sAdhvI ArAdhaka hai virAdhaka nhiiN| (jahA niggaMthassa tinigamA bhaNiyA, evaM niggaMthIe vi tinni AlAvagA bhANiyavvA jAva ArAhiyA no virAhiyA) jisa prakAra se nirgrantha ke tIna AlApaka kahe haiM usI taraha se sAdhvIke bhI tIna AlApaka kahanA cAhiye ! yAvat vaha ArAdhaka hai gayuM hoya ane tyAra bAda tenA manamAM e vicAra thAya ke huM pahelAM ahIM ja A satyazthAnanI mAloyanA PAL N . (mahI 'ta54manA vI2 rI 4',' tyAM sudhImAM saghaLAM pada grahaNa karavA). tyAra bAda pravartinI pAse (vRddha sAdhvIjInI pAse) mAsAyanA mAhirI za. (mahI 5] 54bhanI 2vI // 2 roza', tyA sudhIna pUrvAta pahIne a&e] 421 // 4 ). 21 mANo piyAra zana(sA ya saMpaTThiyA asaMpattA pavattiNi ya amuhA siyA) te sAva7 te atinI pAse pAne kI che paNa te temanI pAse pahoMce te pahelAM ja te pravartinI mUka (mUMgA) thaI jAya che, to (sANaM bhaMte ! ki ArAhiyA virAhiyA?) Hera! te yAcI mArA gAya virAdha ? ( goyamA ! ) hai gautama ! (ArAhiyA no virAhiyA) te sApAne mArA 4 hI zAya, virAdha lI zAya nahIM. (jahA niggaMthassa tinni gamA bhaNiyA, evaM niggaMthIe vi timi AlAvagA bhANiyavvA jAva ArAhiyA no virAhiyA) tyA2 6 nithanA 1 mAmA54 qi R sAvAnA paNuM rANu AlApaka kahevA joIe. "tene ArAdhaka ja kahevAya virAdhaka nahI', tyAM sudhArnu pUrvAzta samasta thana ma pa Da 42 me. (se keNa TreNaM bhaMte ! zrI.bhagavatI sUtra : Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrika TIkA za.8 u.6 2.3 niryanthArAdhakatAnirUpaNam 695 kenArthena bhadanta ! evamudhyate-ArAdhakaH, no virAdhakaH ? gautama ! tat yathA nAma-kazcit puruSaH ekaM mahat UrNAlomavA, gajalomavA, zaNalomavA, kAryAsalomavA, tRNamUtravA dvidhA vA, tridhAvA, saMkhyAtadhAvA chittvA agnikAye prakSipet, tatnUnaM gautama ! chidyamAnaM chinnaM, prakSipyamANaM prakSipta, dahyamAnaM dagdhamiti vaktavyaM syAt ? hanta, bhagavan ! chidyamAnaM chinna yAvat dagdhamiti virAdhaka nahIM / (se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ArAhae no virAhae) he bhadanta / aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki ye saba ArAdhaka haiM virAdhaka nahIM / (goyamA) he gautama ! (se jahA nAmae kei purise egaM mahaM unnAlomaM vA, gayalomaM vA, saNalomaM vA, kappAsalomaM vA, taNasyaM vA, duhA vA, tihA vA, saMkhejjahA vA chidittA agaNikAyaMsi pakkhivejjA-se zRNaM goyamA ! chijjamANe chinne, pakkhippamANe pakkhitte, dajjhamANe daiDetti vattavvaMsiyA) jaise koI puruSa eka baDe bhArI Unake, hAthI ke roma ke, zaNa ke resA ke, kapAsake resAke tRNa ke agra bhAga ke do-tIna yA asaMkhyAta TukaDA karake unheM agnimeM DAla de to he gautama ! ve TukaDe jisa samaya chida rahe hote haiM usa samaya ye chida cuke haiM, agni meM DAle jA rahe hote haiM taba ye DAle jA cuke haiM aura jaba jala rahe hote taba jala cuke aisA kahA jAtA hai na ? (hatA, bhagavaM ! chijjamANe chinne, jAva daDDhettivattavvaM evaM vuccai, ArAhae no varAhae? he mahanta ? A5 // 12 kohI ch| tethe| madhA virAdha nayA 59] mArA5404 cha ? (goyamA !) gautama ! (se jahA nAmae kei purise egaM mahaM unnAlomaM vA gayalomaM vA, saNalomaM vA, kappAsaloma vA, taNavayaM bA, duhA bA, tihA pA, saMkhejahAvA chidittA agaNikAyasi pakkhivejA-se gRNaM goyamA! chijjamANe chinne, pakkhippamANe pakkhitte, dajjhamANe daDDhe tti vattavyaM siyA) ma 14 me pu25 megha moTA ananA resAnA, hAthIne manA. kapAsanA resAnA athavA taNunA agrabhAganA be, traNa athavA asaMkhya TukaDA karIne temane agnimAM nAkhI de, to he gautama ! jyAre te TukaDAo cherAtAM hoya tyAre chedAi cukayA che ema kahevAya che ke nahIM? jayAre temane agnimAM nAkhavAmAM AvatA hoya tyAre temane agnimAM nAkhI devAmAM AvyA che. ema kahevAya che ke nahI ? jyAre teo baLatA hoya, tyAre baLI gayAM che ema kahevAya che ke nahIM ? ( haMtA, bhagavaM ! chinjamANe chinne jAva daDDhe tti vattavyaM siyA ) / mAvA ! zrI. bhagavatI sUtra : Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 696 bhagavatI sUtre vaktavyaM syAt, tadyathA vA kazcit puruSo vastram ahataMvA, dhautaM vA, tantugataM vA, maJjiSThAdroNyAM prakSipet, tatnUnaM gautama ! utkSipyamANam, utkSiptam, prakSipyamANaM prakSiptam, rajyamAnaM raktamiti vaktavyaM syAt ? hanta, bhagavAn ! utkSipyamANam UtkSiptam, yAvat raktamiti vaktavyaM syAt, tat tenArthena gautama / evamucyateArAdhako no virAdhakaH // su. 3 // siyA) hAM, bhadanta ! chite hue ko chida gayA, yAvat jalate hue ko jala gayA kahA jAtA hai / (se jahA vA kei purise vatthaM ahataM vA, dhotaM vA, taMtugyaM vA maMjiTThA doNIe pakkhivejjA, se NUNaM goyamA ! ukvippamANe ukkhitte, pakkhippamANe pakkhitte, rajjamANe ratetti vattaLvaM siyA ? haMtA, bhagavaM ! ukkhippamANe ukkhite jAva rattinvaM siyA se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai ArAhae, no virAhae ) athavA koI puruSa navIna dhoye hue thA sAla ke upara se turata utAre hue vastra ko maMjIThA ke raMga kI kuMDI meM DAla de to he gautama! UMce se DAlA jA rahA vaha vastra usameM DAlA jA cukA hai, usameM dhulA jA rahA vaha vastra dhulA jA cukA hai aura usameM raMgatA huA vaha vastra raMgA cA cukA hai aisA kahA jAtA hai na ? hAM, bhadanta ! DAle jAte hue ko DAlA gayA, yAvat raMgate hue ko raMgA gayA aisA kahA jAtA hai| to isI kAraNa se he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki vaha ArAdhaka hai virAdhaka nahIM / chahAtAne hA gayelu, bhaNatAne maNI gaye, ityAdi 3ye uDI sahAya che. ( se jahAvA hs purise vatthaM ahataM vA, dhotaMcA, taMtuggayaM vA, maMjihA doNIe pakkhivejjA, se pUNaM goyamA ! ukkhappamANe ukkhitte, pakkhippamANe pakkhite rajjamANe ratetti vattavvaM siyA ? haMtA, bhagavaM ! ukkhippamANe ukkhite jAva ratteti vattacvaM siyA se teNadveNaM goyamA ! evaM buccai ArAhae, no virAhae ) athavA kASTha puruSa navIna dhoyelA athavA sALa uparathI tAjAja utArelA vajrane manA raMganI kuMDImAM nAkhI de, to huM gautama ! UMcethI kuMDImAM naMkhAtA vajrane kuMDImAM nakhAyu che ema kDI zakAya ke nahIM? temAM kheALAtu vasra temAM meLayuM hevAya ke nahIM ? temAM raMgavAmAM AvatuM vastra ragAma gayu che ema kahevAya ke nahIM ? hA, bhagavAn ! te nAmavAmAM AvatAM vastrane bhATe naMyA gaya oLAtA mATe jhamALAI gayuM ane raMgAtA mATe raJAi gayu evA zabda prayoga thaI zake che. te haiM gautama! eja prakAranA kAraNe meM evuM kahyuM che ke te ( pUrvakti niya ane sAdhvI ) ArAdhaka che--virAdhaka nathI, esa zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA. za.8 u.6 sU. 3 nignanthArAdhakatAnirUpaNam 697 TIkA :-nirgranthaprastAvAt tasyArAdhakatAM marUpayitumAha-'niggaMtheNa ya' ityAdi / 'niggaMtheNa ya gAhAvaikula' piMDavAyapaDiyAe paviTThaNaM annayare akiJcaTThANe paDi sevie' gautamaH pRcchani - ninthena zramaNena ca zabdastha punararthakatayA 'nirgranthaM kazcit piNDapAtapatijJayA gRhapatikulaM praviSTa piNDAdinA upanimantrayet' iti pUrvoktArthasya yojanA kartavyA, tena ca nigraMnthena upanimantritena gRhapatikulaM piNDapAta nimittayA AhAragrahaNecchayA paviSTana anyatarad ekatamam akRtyasthAnam akutyasya kartumayogyastha sthAnam AzrayaH mUlaguNAdi pratisevA rUpA kAryasthAnamityarthaH pratisevitam 'tamsa NaM evaM bhavai-iheva tAva ahaM eyassa ThANassa Aloemi, paDikamAmi, nidAmi, garihAmi, viuhAmi,' tasya gvalu gRhapatikulaM praviSTasya sajAtAnutApasya nirgranthasya evaM vakSyamANamakAreNa bhAvanA manasi pavati- ihaiva atraiva tAvata aham etasya sthAnasya etatsthAnamityartha AcAryanivedanena AlocayAmi, TIkArya-nirgrantha ke prakaraNa se yahAM para sUtrakArane usakI ArAdhakatA kI prarUpaNA kI hai-isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai 'niggaMtheNa ya gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe pavituNaM anayare akiccaThANe paDisevie' he bhadanta ! koI ninya AhAra lene kI bhAvanA se kisI gRhapati ke ghara para gayA / vahAM praviSTa hue usake dvArA kisI eka akRtya karane ke ayogya sthAna kA mUla guNAdi prati sevArUpa akAryasthAna kA pratisevana ho gayA, ataH tassa NaM evaM bhavai, iheva tAva ahaM eyarasa ThANassa Aloemi, paDikamAmi, niMdAmi, garihAmi, viuTAmi' taba usane aisA vicAra kiyA ki maiM pahile isa akRtyasthAna kI yahIM para arihanta siddha sAkSI se 1 TIkA :- nigraMthane adhikAra cAlato hovAthI sUtrakAre A sUtramAM tenI ArAdhakatAnI prarUpaNa karI che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune savA prazna pUche che 4-6 niggaMtheNa ya gAvAhaikulaM piMDanAyapaDiyAe pavituNaM anayare akiccaTTANe paDisevie'manta ! 1 me ni ya (zrama) mAhAra prAptinI icchAthI koi gRhasthane ghera gayA. tyAM gayelA te nigraMtha dvArA koI eka akaya sthAnanuM (na karavA yogya kAryanuM) - mUlaguNAdi pratisevArUpa akArya sthAnanuM- pratisevana thAI gaya. 'tassaNaM evaM bhavai, iheva tAva ahaM eyarasa ThANassa Aloemi, paDikamAmi, nidAmi, garihAmi, viudyAmi' tyAre tenA manabhA ske| vicAra Avyo ke huM pahelAM te A akRtyasthAnanI ahIM ja arihaMta bhagavAnanI zrI. bhagavatI sUtra : Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImUne mithyAduSkRtadAnena bhatikramAmi, akRtyasthAnasya kutsanena nindAmi, garhAmi gardai garhaNAM karomi guru samakSe, vitroTayAmi, tadanubandha chinadmi, * visohemi, akaraNayAe abbhuDhe mi, AhArihaM pAyacchittaM tavokammaM paDivajjAmi' vizodhayAmi, pAyazcittAbhyupagamena pApapaGka prakSAlayAmi, akaraNatayA punarakaraNena abhyuttiSThAmi, abhyutthito bhavAmi, yathA yathAyogyaM yathocitamityarthaH prAyazcittaM tapAkarma pratipadye svIkaromi ' tao pacchA therANaM aMtiyaM aloessANi jAva tabokamma paDivajjissAmi' tataHpazcAt tapaHkarma prAyazcittapatipattyanantaram sthavirANAm antikaM samIpaM gatvA AlocayiSyAmi AlocanAM kariSyAmi, yAvatpratikramiSyAmi, nindiSyAmi, garhiSye, vitroTayiSyAmi, vizodhayiSyAmi, AlocanA kara lU-mithyAduSkRta dekara pratikramaNa kara lU, niMdA kara lU gardA kara lU, usake anubaMdha ko cheda dU, 'visohemi, akaraNayAe abbhuTemi, AhArihaM pAyacchittaM tanokammaM paDivajjAmi' prAyazcita lekara pApapaGka (kIcaDa) ko dUra kara dUM / 'aba Age aisA nahIM karUMgA' isa prakAra se maiM apane Apako taiyAra kara lU aura yathAyogya prAyazcittarUpa tapakarma ko svIkAra kara lU / 'tao pacchA' aisA vicAra karane ke bAda-arthAt tapaHkarma prAyazcitta pratipatti ke anantara vaha nirgrantha vahIM para aisA vicAra karatA hai ki 'therANaM aMtiyaM AloessAmi, jAva tavokammaM paDivajjismAmi' ki maiM phira aba yahA~ se calakara sthaviroM ke pAsa jAkara unase AlocanA karUMgA, yAvat tapAkarma svIkAra kruuNgaa| yahAM yAvat zabda se 'nindiSyAmi, garhiSye, vitroTayiSyAmi, vizodhayiSyAmi, akaraNatayA abhyutthAsyAmi, sAkSIe AlocanA karI lauM, miyAdukRtya mAnIne tenuM pratikramaNa karI lauM, niMdA karI sa, maheza , nA anumApane chahI nA. 'visohemi, akaraNayAe abbhuTThami AhArihaM pAyacchitta tavokammaM paDivajjAmi' prAyazcitta ne pA554 (5535 // kAdava) ne dUra karI nAkhyuM. "bhaviSyamAM evuM nahIM karavAno nizcaya karuM, ane yathA yogya prAyazci135 ta5mana 2 43. 'tao pacchA ' me viyA2 4zana-2 prAyazcitta35 tapamA svii||2 42vAna viyAra yA pachI- 'therANaM aMtiyaM Alo. essAmi jAva tavokammaM paDivajjissAmi' tane mevo viyA2 thAya ve huM sthavirAnI pAse jaIne temanI samakSa A akRtyasthAna pratisevanane mATe alAcanA Adi karIza ane prAyazcitarUpa tapakarmane svIkAra karIza. ahIM "Adi pada dvArA zrI. bhagavatI sUtra: Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.6 mU. 3 nirgranthArAdhakatAnirUpaNam 699 akaraNatayA abhyutthAsyAmi yathAI prAyazcittaM tapaHkarma pratipatsye 'seyasaMpaTio asaMpatta therAya puvAmeva amuhA siyA' saca akRtyasevI nirgranthaH saMpasthitaH sthavirANAntike samIpe AlocanAM kartuM nismRtaH kintu asaMprApta gantavyasthAnaparyantaM na gataH apitu mAgeM evAvatiSThate, atha sthavirAzca pUrvameva amukhA mukharahitA vAtAdidoSAt nirvAca; mukAH syuH mUkA bhaveyuH, * seNaM bhaMte ! kiM ArAhae, virAhae ? ' he bhadanta ! sa khalu nigranthaH zramaNaH kim ArAdhaka: saMyamArAdhako bhavati virAdhako ga? tasya AlocanAdipariNAme satyapi AlocanAdi karaNAmAvata iti praznaH ? bhagavAnAha- 'goyamA ! ArAhae, no cirAhae' he gautama! sa nirgranthaH ArAdhako bhavati, no yathAha prAyazcittaM tapAkarma pratipatsye' isa pATha kA saMgraha huA hai / 'se ya saMpaTTio asaMpatte therAya punyAmeva amuhA siyA' isa prakAra ke vicAra vAlA vaha akRtyasevI nirgrantha vahAM se sthaviroM ke pAsa AlocanA karane ke liye cala detA hai-kintu jahAM use pahaMcanA cAhiye thA, yahAM taka vaha nahIM pahuMca pAyA-kintu mArgameM hI vaha thA ki itane meM ve sthavira vAtAdi doSa se mUka bana jAte haiM 'se NaM bhNte| kiM ArAhae virohae' ataH use prAyazcitta Adi de nahIM sakate haiM-to aisI sthiti meM vaha nirgrantha he bhadanta ! ArAdhakasaMyama kA ArAdhaka hotA hai yA virAdhaka hotA hai-alocanA karane kA bhAva thA parantu AlocanA nahIM kI aisA prazna hai uttara meM prabhu kahatehaiM 'goyamA' he gautama! 'ArAhae no virAhae' vaha nirgranya nindiSyAmi, garhiSye, vitroTayiSyAmi, vizodhayiSyAmi, akaraNatayA abhyutthAsthAsyAmi, yathAhe prAyazcittaM tapaHkarma pratipatsye' mA pUrvAta sUtrapA a pAmA yAvyo che. 'se ya saMpaDhio asaMpattetherAya puccAmeva amuhAsiyA' prazna vicAra karIne te atya sevI nigraMtha tyAMthI sthavirAnI pAse AlocanA karavA mATe cAlI nIkaLe che. paNa te nigraMtha te sthanirenI pAse pahoMcatA pahelAM (eTale ke jyAre te hajI mArgamAM ja hatuM tyAre) te sthavira vAtAdi devane kAraNe mUka banI jAya che. tathA tamA tane prAyazcitta mala vI zata nayI. 'se NaM bhaMte ! ki ArAhae, vigahae ?' manta! mevI paristhitimaita niyane mArA ] sayabhane ArAdhaka] kahevAya ke virAdhaka kahevAya?- AcanA karavAne bhAva hate paNa uparyukata saMge ubhA thavAthI tenAthI AlocanA thaI zakI nahIM to tene arAdhaka kahevo ke virAdhaka? a na 2 AyatA mahAvIra prabhu 49 cha- 'moyamA!' gautama ! zrIbhagavatI.sUtra: Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 bhagavatIsUtro virAdhaka ? tathA ca AlocanA pariNato satyAM, kathazcittamAptAvapi ArAdhakatvaM saMbhavati, pariNAmazuddheHsadbhAvAt / 'seya saMpar3hie asaM patte appaNAya puvAmeva amuhe siyA' sa khalu nirgranthaH saMprasthitaH kintu asaM prAptaH, gantavyasthAna na prAptaH AtmanAca mvayameva pUrvameva amukhaH cAnAdikAraNena mUkaH syAt bhavet -- seNaM bhaMte ! siM ArAhae, cirAhae ?' he bhadanta ! sa nirgandhaH khalu kim ArAdhako bhavati kivA virAdhako bhavati iti prazna : ? bhagavAnAha-'goyamA ! ArAhae, no virAhae,' he gautama ! sa nirgranyaH ArAdhako bhavati, no virAdhako bhavati 2) tathA 'seya sapaTie asaMpatte appaNAya pUvAmeva therAya kAla zramaNa ArAdhakahIhai virAdhaka nahIM / kyoM ki usake pariNAma zuddhikI aura haiN| ataH AlocanA karanekI pariNatikA usameM sadbhAva honese kathaMcit usa AlocanA kI prApti nahIM hone para bhI ArAdhakatA hI saMbhAvita hotI hai- virAdhakatA nhiiN| 'seya saMpaDhie asaMpatta appaNA ya puvvAmeva amuhe siyA' aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM- he bhadanta ! vaha nirgrantha zramaNa sthaviroMke pAsa jAne ke liye vahAMse cale aura calate 2 yadi vaha bIca hI meM mUka hojAve to kyA aisI sthiti meM vaha ArAdhaka hai thA virAdhaka hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM. 'goyamA !' he golA ! isa sthati meM vaha zramaNa nirgrantha dirAdhaka nahIM hai kyoM ki usake pariNAma zuddhikI ora agresara ho rahe haiM / ' se ya saMpar3hie 'ArAhae no virAhae' niyane ArAdha 4 gae zaya, virAdha vAya nahIM kAraNake tenA pariNAma zuddhinI tarapha che. tenAmAM AvecanA karavAnI pariNatine sadUbhAva hovAthI, saMjogavazAta AlocanA nahIM thaI zakavA chatAM paNa tene ArAdhaka ja kahI zakAya - virAdhaka kahI zakAya nahIM. se ya saMpaTTie asaMpatte appaNAya puvAmeva amuhe siyA' ve gautama svAmI mahAvIra prabhune evo prazna pUche che ke "he bhadanta! te nigraMtha sthavirenI pAse javAne mATe ravAnA thAya, paraMtu sthavirenI pAse pahoMcatA pahelAM mArgamAM ja te mUka banI jAya, to evI paristhitimAM tene ArAdhaka kahevAya ke virAdhaka?'. uttara :- 'goyamA !' gautama ! mevI paristhitimA ne mArA 1 42vAya, virAdhaka kahevAya nahIM kAraNake tene pariNAma zuddhinI tarapha AgaLa vadhI rahyAM hoya che. gautama 21mInA prama :- 'se va saMpadie asaMpatte appaNA va puvAmeva zrI. bhagavatI sUtra: Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 6 sR.3 niyaMnthArAdhakatA nirUpaNam karejjA ' saca nirgranthaH saMprasthitaH kintu asaMprAptaH gantavyasthAnamaprAptaH AtmanA ca svayameva pUrvameva sthavirAcet kAlaM kuryuH ' seNaM bhaMte ! kiM ArAhae ? virAhae ? ' he bhadanta ! sa khalu nirgranthaH kim ArAdhako bhavati, virAdhakovA ? bhagavAnAha - ' goyamA ! ArAhae, no virAhae' he gautama! sa nirgranthaH ArAdhako bhavati, no virAdhakaH, 3 seya saMpaTTie asaM patte apaNAya puvvAmeva kAlaM karejjA, seNaM bhaMte ! ki ArAhae, virAhae ? ' sacAgAraH saMprasthitaH kintu asaMprAptaH AtmanA ca svayameva pUrvameva kAla kuryAt sa khalu he bhadanta / kimArAdhako bhavati ? virAdhako vA bhavati ? asaMpatte apaNAya puvvAmeva therAya kAlaM karejA ' aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM - vaha nirgrantha zramaNa vahAMse prAyazcitta Adi grahaNa karaneke liye sthaviroMke pAsa cala de - parantu jaba taka vaha unake pAsa nahIM pAnA hai ki itane meM ve sthavira kAla kara jAya to 'seNaM bhaMte ! ki rAhae, virAhae' he bhadanta ! vaha zramaNa nirgrantha ArAdhaka hotA hai yA virAdhaka hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- ' goyamA ' he gautama! vaha nirgrantha zramaNa ArAhae no virAhae" ArAdhaka hotA hai, virAdhaka nahIM / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM ki - 'seca saMpahie asaMpatte, appaNAdha puNvAmeva kAla karejjA, seNaM bhaMte ! kiM ArAhae, virAhae, yaha nirgrantha zramaNa vahAMse to cala detA haiparantu una sthavireke pAsa Ane se pahile yadi usakI mRtyu hotI haiMto esI hAlata meM vaha Azayaka hai yA virAdhaka hai ? uttara meM prabhu therAya kAla karejjA' he mahata! te nirbhaya AyoyanA yahi azvA nibhite tyAMtha! ravAnA thAya, parantu te sthavirAnI pAse paheAMcatA pahedhA sthaviro kALa karI jAya to se NaM bhaMte ! ki ArAhae, virAhae ? he mahanta ! te niyatha saMyamano ArAdhaka gaNAya ke vidhAraka ? 6 701 mahAvIra prabhunA uttara :- ' goyamA !' he gautama! 'ArAhae no virAhae' te nithane saMyamaneA ArAdhaka ja kahevAya, virAdhaka kahevAya nahIM. gautama svAbhIno prazna :- ' se ya saMpaTTie asaMpatte, appaNA ya putrAmeva kAla karejjA, se NaM bhaMte! ki Arohae, virAhae ? ' hai mahanta ! te niryatha AlocanA Adi karavA rnAimatte sthavirezanI pAMse javA mATe ravAnA thAya che, parantu temanI pAMse pahoMcatA pahelAM mAgamAM ja kALa karI jAya che, to tene mArAdhaka kahevAya ke virAdhaka ? zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 702 bhagavatIsage bhagavAnAha- 'goyamA ! rAhae, no virAhae' he gautama ! sa nigranthaH ArAdhako bhavati, no virAdhako bhavati, 4. uktazca- 'AlocaNA pariNao, sammaM saMpaDhio gurusagAse jeimarai aMtareciya, tahAci suddho ti bhAvAo // 1 // chAyA- AlocanA pariNataH, samyak sapasthitaH gurusakAze, yadi mriyate antare ceva, tathApi zuddha iti bhAvataH // 1 // gautama : pRcchati- 'seya saMpaDhie saMpatte therAya amuhA siyA' saca nirgranthaH saMprasthitaH prasthAnaM kRtavAn athaca saprAptaH sthavirapradezaM gataH, kintu sthavirAzca yadi amukhAH mUkAH syuH vacanarahitA bhaveyuH tadA 'se NaM bhaMte ! ki ArAhae, virAhae ? ?' he bhadanta ! sa khalu nigranthaH kim kahate haiM- 'goyamA' he gautama ! 'ArAhae no virAhae' vaha nirgrantha zramaNa ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM hai / 4 / / kahA bhI hai- AloyaNA pariNao / ityAdi tAtparya kahanekA yaha hai ki acchI tarahase AlocanAdi karane meM pariNata huA AtmA AlocanA karaneke liye guruke pAsa jAtA hai parantu yadi vaha bIca meM kAraNavaza maraNako prApta hojAve to aisI sthiti meM vaha bhAvakI apekSA zuddha ArAdhakahI mAnA gayA hai-virAdhaka nahIM / ____ aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'seya saMpaDhie saMpatte therAya amuhA siyA' vaha nirgrantha zramaNa uma sthAnase cala detA hai jahAM sthavira hote haiM. vahAM AbhI jAtA hai parantu yadi ve sthavira mRka ho jAte haiM - vacana bolane meM asamartha bana jAte haiM to 'seNaM bhaMte ! kiM ArAhae virAhae' he bhadanta ! vaha nirgrantha ___uttara :- 'goyamA ! ArAhae no virAhae ?' gautama ! te zrama niyana mArA upAya, vizaSa 43vAya nahI 4thu 59 cha-AloyaNA pariNao mAha AlecanA Adi karavAne pariNuta thayele AtmA gurunI pAse javAne mATe upaDe che ; paraMtu koI kAraNe mArgamAM ja tenuM mRtyu thai jAya, te evI sthitimAM bhAvanI apekSAe tene zuddha-ArAdhaka ja mAnavAmAM Ave che, tene virAdhaka mAnavAmAM Avato nathI." ve gautama svAmI prazna pUche che 3-'se ya saMpadvie saMpatte therAya amahA siyA 'mahanta! niyata sthAnathI yAlI nI cha bhane sthavizanI pAse AvI paheMce che paNa kharo, paraMtu te sthavira mUka banI jAya che ane prAyazcita mApapAne asamartha manI 4 cha, mevI paristhitimA 'seNaM maMte ! ki bArAhae, zrI. bhagavatI sUtra : Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TI. za. 8 u. 6 sU. 3 nirgrathArAdhakatAnirUpaNam 703 E ArAdhakaH ? virAdhakotrA bhavet ? bhagavAnaha- ' goyamA ! ArAhae, no virAhae' he gautama! sa nigranthaH sthavirapadezaM prAptazcettadA sthavirANAM mUkazve'pi ArAdhaka eva bhavet, no virAdhaka iti bhAvaH, 'seya saMpaTTie saMpatte apaNAya' he bhadanta ! saca nirgranthaH saMprasthitaH pracalitaH saMprAptaH sthavira samIpaM gataca, kintu AtmAnAca svayameva cet amukhaH mUkaH syAttadA kiM sa ArAdhakaH ? kiMvA virAdhako bhavediti ? praznaH, he gautama! saMprAptaH sa svayameva ko'pi yadi bhavettadApi sa ArAdhaka evaM no virAdhaka iti ' evaM saMpatteNa vi AlAvagA bhANiyantrAH yathA asaMprAptena bhANitAH tatra chau zramaNa ArAdhaka hai yA virAdhaka hai ? uttara meM prabhu kahate haiM' goyamA ' he gautama ! ArAhae, no virAhae ' vaha nirgrantha zramaNa ArAdhaka hI hai, vidhAraka nahIM hai / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM - 'seya saMpaThie saMpatte appaNAya amuhe siyA se NaM bhaMte ! kiM ArAhae, virAhae' vaha nirgrantha zramaNa vahAMse to cala detA hai aura jahA~ para ve sthavira haiM-vahAM para AbhI jAtA hai parantu vaha AtehI mUka ho jAtA hai to aisI hAlata meM vaha akRtya sthAna ke pratisevana karanekI apanI bAtako unase prakaTa nahIM kara sakane ke kAraNa ArAdhaka mAnA gayA hai ki virAdhaka mAnA gayA hai ! isake uttara meM prabhu unase kahate haiM- 'goyamA' ArAhae no virAhae he gautama! vahAM Anepara bhI yadi vaha apane Apa mUka hotA hai to vaha ArAdhakahI mAnA gayA hai virAdhaka nahIM / 'evaM saMpatteNa vi catAri AlAvagA bhANiyavvA' jaheva asa patterNa ' jisa tarahase yahAM para asaMprAptako lekara nirgrantha * virAhae ? ' ne nigathane mArAdha bhAnave he virAdha ? 'goyamA ! ArAhae, nA virAhae ' he gautama! tene ArAdha mAnavA leTho virAdha nahIM. , gautama svaamiine| prazna :- se ya saMpaTTie saMpatte apaNAya amuDe siyA-se NaM bhaMte ! kiM Ahae, virAhae ?' De lahanta / AyoyanA 42vA nimitte tyAMthA upaDelA te zramaNu sthavirAnI pAse AvI paNa jAya che, paNa AvatAnI sAtheja te pote mUka thai jAya che. evI paristhitimAM te peAtAnA dvArA thayelA akRtya pratisevananI vAta temane kahI zakato nathI. to tene ArAdhaka mAnavA ke virAdhaka ? mahAvIra asuna uttara :- 'goyamA ! ArAhae, no virAhae ' tyAM yAvyA khAdya mUka khanI javAthI AlecanA nahI karI zakanAra nimathane ArAdhaka ja kahI zakAya, virAya nahIM. ' evaM sapatteNa vi cattAri AlAvagA bhANiyantrA jaheva asaMpatteNaM ' zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 bhagavatIsUtro AlApako uktau, zeSau yathA-saca saMpasthitaH, saprAptaH pUrvameva sthavirAzca kAla kuryuH, sa khalu bhadanta ! kim ArAdhakaH, kiMvA virAdhakaH ? gautama ! sa aaraadhkH| saca saMprasthitaH saMprAptaH AtmanA ca pUrvameva kAla kuryAta, sa khalu bhadanta ! kim ArAdhakaH ? kiMvA virAdhakaH ? gautama ! sa ArAdhakaH, no virAdhakaH iti, 'gautamaH ! pRcchati- 'niggaMtheNaya bahiyA piyArabhUmi vA, zramaNake cAra AlApaka kahe gaye haiM usI tarahase saMprAptako lekara bhI cAra AlApaka kahalenA caahiye| ina meM saMprAptako lekara ye do AlApaka to prakaTa hI kiye jA cuke haiN| zeSa do olApaka saMbhAtako lekara isa prakArase haiM-jase vaha nirgrantha zramaNa vahAMse cala detAhai-parantu usake Aneke pahile hI yadi sthavira kAla kara jAte haiM, to aisI sthitimeM vaha nirgrantha zramaNe ArAdhaka hai yA virAdhakahai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM. 'goyamA' he gautama ! vaha nirgrantha zramaNa ArAdhaka hai, virAdhaka nhiiN| isI tarahase vaha nirgrantha zramaNa vahAMse cala detA haiparantu sthaviroMke pAsa pahu~caneke pahile hI vaha mara jAtA hai to aisI dazA meM kyA vaha nirgrantha zramaNa ArAdhaka hai yA virAdhaka ? uttara meM prabhu kahate haiM- he gautama ! isa sthiti meM bhI vaha nirgrantha zramaNa ArAdhaka hI hai- virAdhaka nhiiN| ___aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'niggaMtheNa ya bahiyA viyArabhUmi vA, vihArabhUmi vA nikkhaMteNa anayare akiJcaTThANe jevI rIte asaMprApta (sthavirAnI pAse na pahoMcelA nigraMthane anulakSI cAra AlApaka kahevAmAM AvyA che, e ja pramANe saMprAptane anulakSIne paNa cAra AlApaka kahevA joIe. temAMnA be AlApake to upara prakaTa karavAmAM AvyA che. tyAM pahocelA) nigraMtha viSenA bIjA be AlApake nIce pramANe che- he bhadata! te nigraMtha tyAMthI nIkaLIne te sthaviranI pAse pahoMcI jAya che, paNa te AlecanA Adi kare te pahelAM je sthavire kALa karI jAya, to tene ArAdhaka kahevAya ke virAdhaka? he gautama! nigraMthane ArAdhaka ja kahI zakAya, virAdhaka kahI zakAya nahIM. have ethe AlApaka nIce pramANe batAvyo che- te nigraMtha AcanA Adi karavA nimitta sthavirenI pAse javA ravAnA thAya che ane temanI pAse pahoMcatAM ja maraNa pAme che, to tene ArAdhaka kahevo ke virAdhaka he gautama? tene ArAdhaka kahe joIe virAdhaka nahIM. ve gautama svAmI mahAvIra prabhune sevA prazna pUche che - 'niggaMoNa ya vahiyA viyArabhUmivA, vihArabhUmi vA nikkhaMteNa annayare akiJcaTThANe paDisevie' zrI bhagavatI sUtra: Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 6 sU. 3 nirgranthArAdhakatAnirUpaNam 705 vihArabhUmi vA, nikkhaMteNaM amayare akicaTThANe paDisevie' nirgranthena zramaNena ca bahiH, vicArabhUmi vA zarIracintAdharthagamana vihArabhUmi vA grAmAdau gamana niSkrAntena nirgatena anyatarad ekatamam akRtyasthAnaM zramaNAnucitakAryAdhikaraNasthAna pratisevitam 'tassaNaM evaM bhavai-iheva tAva ahaM evaM' tasya khala nirganthasya evaM manasi bhAvanA bhavati-ihaiva asminneva tAvat akRtyasthAne aham evaMrItyA etatsthAnam AlocayAmi, pratikrAmyAmi, nindAmi, gahe, vitroTayAmi vizodhayAmi, akaraNatayA abhyuttiSThAmi, yathArha mAyazcittaM tapakarma pratipadye tataHpazcAt sthavirANAmantikam AlocayiSyAmi, yAvat tapaHkarma pratipatsye, saca saMpasthitaH asaMprAptaH, sthavirAzca pUrvameva paDisevie' he bhadanta ! bAhara zauca Adi kI nivRtti ke liye yA grAma Adi meM jAne ke liye gaye hue zramaNa nirgrantha se yadi kisI eka akRtyasthAna kA anucita kArya ke AzrayabhUta sthAnakA pratisevana ho jAtA hai aura 'tassa NaM evaM bhavai' usake bAda usake mana meM taba aisI bhAvanA uThatI hai ki maiM yahIM para pahile isa akRtyasthAna kI AlocanA kara letA hUM, pratikramaNa kara letA hUM, nindA kara letA hU', gardA kara letA hai usake anubaMdha ko cheda DAlatA hai. prAyazcitta lekara pApapaGka (pAparUpI kIcaDa)ko dUra kara detA hai aura aba bhaviSya meM aisA nahIM karane kI pratijJA letA hai tathA yathAyogya prAyazcittarUpa tapakarma ko mvIkAra karatA ha bAda meM sthaviroM ke pAsa jAkara mai isakI AlocanA kara lU gA, yAvat tapakarma svIkAra kara lUgA / isa prakAra kA vicAra kara vaha vahAM se akRtyasthAna se cala detA hai| he bhadanta ! bahAra zauca AdinI nivRttine mATe athavA grAma AdimAM javAne mATe nIkaLelA ke eka zramaNa nigraMtha dvArA je koI eka akRtya sthAnanuM-anucita kAryanA mAzrayabhUta sthAna--pratisevana 45 laya bhane tyA2 mA 'tassa NaM evaM bhava' tenA manamAM tevI bhAvanA thaI Ave ke huM ahIMja pahelAM te A akRtyasthAnanI AlocanA karI lauM, pratikramaNa karI lauM, niMdA karI lauM, gaha karI lauM, tenA anubaMdhananuM chedana karI nAkhuM, prAryazcitta laIne pApapaMkane dUra karI nAkhuM, bhaviSyamAM evuM na karavAnI pratijJA lauM ane yathAyogya prAyazcitta rUpa tapakamane svIkAra karI lauM tyAra bAda huM sthavira pAse jaIne tenI Alocano Adi karI laIza. [ahIM tapakarmane svIkAra paryantanuM pUrvokta kathana grahaNa karavuM] A pramANe vicAra karIne te tyAMthI- atyasthAnethI sthavirenI pAse javAne mATe upaDe che. paNa te sthaviranI pAse pahoMce zrI bhagavatI sUtra: Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsatre asukhAH syuH, sa khalu bhadanta ! kim ArAdhakaH ? virAdhakovA bhavet ? gautama ! sa ArAdhako bhavet, no virAdhakaH syAta, 'ethavi eteceva ada AlAvagA, bhANiyabbA, jova no virAhae' evametAnyaSTau piNDapAtArtha gRhapatikule praviSTasya, evaM vicArabhUmyAdAvaSTa, evaM vihArabhUmigrAmAdau gamane'STau evapretAni caturviMzatiH mUtrANi bhavanti / - niggaMtheNaya gAmANugAmaM duijjamANeNaM annayare akicaTThANe paDisevie, tassaNaM evaM bhavai-iheva tAva ahaM' nirgranthena zramaNena ca grAmAnugrAmaM vyatibajatA paribhramatA ityarthaH calate 2 vaha sthaviroM ke pAsa nahIM pahuMca pAtA hai ki itane meM sthavira mUka ho jAte haiN| to aisI dazA meM he bhadanta ! vaha nirgrantha zramaNa ArAdhaka hotA hai yA virAdhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! vaha nirgrantha zramaNa aisI dazA meM ArAdhaka hI hotA hai virAdhaka nahIM / 'ettha vi ee ceva aTTha AlAvagA bhANiyabvA jAva no virAhae' jisa prakAra se piNDa grahaNa kI icchA se gRhapati ke ghara para gaye hue nigrantha zramaNa ke ATha AlApaka kahe gaye haiM-usI taraha se vicArabhUmi Adi meM gaye hue zramaNa nirgrantha ke ATha AlApaka kahe gaye haiM, isI taraha se vihArabhUmi-grAmAdi meM jAne para ATha AlApaka kahe gaye haiN| isa taraha ye 4 AlApaka hote haiN| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'niggaMtheNa ya gAmANugAmaM dRhajjamANeNaM annayare akiJcaTThANe paDisevie, tassa NaM evaM bhavai, iheva tAva ahaM' eka grAma se dUsare grAma te pahelAM te te sthAvara mUka thai jAya che. to he bhadanta ! A paristhitimAM AlecanA Adi nahI karI zakanAra te nijha thane ArAdhaka gaNI zakAya ke virAdhaka ? uttara:- he gautama ! evI paristhitimAM tene ArAdhaka ja mAnI zakAya, virAdhaka nahI 'ettha vi ee ceva aTTa AlAvagA bhANiyabA jAva no virAhae' ahAra prAptinI IcchAthI koI gRhasthane ghera gayelA zramaNanigraMtha viSe je prakAranA ATha AlApaka kahevAmAM AvyA che, evA ja ATha AlApaka nihArabhUmi AdimAM gayelA zramaNanigraMtha viSe paNa kahevA joIe. eja pramANe vihArabhUmi [grAmAdi ] mAM gayelA nijha thanA paNa ATha AlApaka hovA joIe. A rIte kula 24 AlApaka thAya che. ve gautama svAmI mahApA2 prabhune me pUche the niggaMtheNa ya gAmA. NugAmaM duijjamANeNaM annayare akiccaTThANe paDisevie, sassa NaM evaM bhavai, iheva tAva ahaM 'mA. samayA bhI2 // viDA 42i bhani | zrI. bhagavatI sUtra : Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. ca. TI. za.8 u.6 ma.3 nigraMntharAdhakatAnirUpaNam 707 anyatarat ekatamam akRtyasthAnam pratisevitam, tasya nirganthasya khalu evaMrItyA manasi bhAvanA bhavati-ihaiva tAvat akRtyasthAne aham etatsthAnam AlocayAmi, pratikrAmAmi, nindAmi, garne, vitroTayAmi, vizodhayAmi, akaraNayA abhyuttiSThAmi yathAI prAyazcittaM tapaHkarma pratipadya. tataHpazcAt sthavirANAmantivana AlocayaSyAmi, yAvat-tapaH karma pratipatsye, sa ca saMpasthitaH asaM prAptaH, sthavirAzca pUrvameva amukhAH syuH, sa khalu bhadanta ! kim ArAdhakaH, meM vicaraNa karate hue nirgantha zramaNa ke dvArA jaba koi akRtyamthAna kA sevana kara liyA jAtA hai taba usake mana meM aisA vicAra AtA hai ki meM pahile iso akRtyasthAna para isa akRtyasthAnakI alocanA karaletAha, pratikramaNa karaletAhU, nindA karaletAhU, gardA karaletAhUM isake anubaMdhako cheda DAlatA hUM, prAyazcitta lekara pApapaMkakI zuddhi karaletAhUM-bhaviSya meM aba aisA mujhase na ho isake liye taiyAra huA yathAyogya prAyazcitta rUpa karmako svIkAra karatA hUMbAda meM sthavira ke pAsa jAkara maiM isakI AlocanA karalUgA yAvat tapakarmako svIkAra karalaMgA / isa prakArakI bhAvanAse prerita huA vaha akRtya sthAna sevI nirgantha zramaNa uma akRtya sthAnase sthavizaMke pAsa cala detA hai| parantu jaba taka vaha nirgandha zramaNa unake pAsa nahIM ApAtA-tabataka ve sthavira mUMge bana jAte haiM-use prAyazcitta dene meM akSama ho jAte 9-bola nahIM sakate haiM-aisI sthiti meM he bhadanta ! vaha nirgantha zramaNa ArAdhaka hai yA virAdhaka ? uttara meM jyAre koI akRtya sthAnanuM sevana thaI jAya che, tyAre tenA manamAM evI bhAvanA thAya che ke huM ahIM ja A akRtya sthAnanI AlecanA karI lauM chuM, pratikramaNa karI lau chuM, nidA karI lauM chuM, gaha karI lauM chuM, tenA anubaMdhane chedI nAkhuM chuM, prAryAzvata laIne pApa5kane gheI nAkhuM chuM, bhaviSyamAM evuM na karavAnI pratijJA lauM chuM ane yathA gya prAyazcitta rUpa tapakamane svIkAra karI lauM chuM. tyAra bAda vIranI pAse jaIne huM tenI AlocanA Adi karI laIza ane prAyazcittarUpa tapakarmane svIkAra karIza A pramANe akRtya sthAnanI AlocanA Adi karavAnI bhAvanAthI prerita thayela te nigraMtha te akRtya sthAnethI sthaviranI pAse javAne nIkaLe che. paNa te nigraMtha te sthavirenI pAse pahAcatA pahelAM te sthavira vArtAdi deSathI mUMgA thaI jAya che. tethI teo tene prAyazcitta devAne asamartha banI jAya che. he bhadanta ! A paristhitimAM AlocanA Adi na karI zakanAra te zramaNanigraMthane ArAdhaka kahI zakAya ke virAdhaka kahevAya ? zrI. bhagavatI sUtra : Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 708 bhagavatImatre virAdhako vA ? he gautama ! sa ArAdhakaH, no virAdhakaH 'etthavi te ceva aTTha AlAvagA bhANiyavvA jAva no virAhae' atrApi grAmAnugrAmavyativrajanaviSaye'pi te caiva uparyuktAzcatvAra asaMprApta vipayakAzcatvArazca saMprAptaviSayakA aSTa AlApakA bhANitavyA yAvat no virAdhakaH' ityantam, 'evaM rItyA nirgranthasyArAdhakatvaM pratipAdya nirganthyA ArAdhakatvaM pratipAdayati-niggaMthI e ya gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNupaviTThAe annayare akiccaTThANe paDi sevie' nirganthyA zramaNayA sAdhvyA ca gRhapatikulaM piNDapAtapatijJayA AhAragrahaNecchayA anupraviSTayA anyatarad ekatamam akRtyasthAnaM pratisevitam, prabhu kahate haiM he gautama ! aisI sthiti hone para bhI vaha nirgantha zramaNa ArAdhaka hI hai virAdhaka nhiiN| isa viSaya meM bhI asamApta viSayaka 4 AlApaka aura saMprAptaviSayaka 4 AlApaka isa prakAra ATha AlApaka kahanA caahiye| aura ye ATha AlApaka 'yAvat vaha virAdhaka nahIM hai| yahAM taka kahanA cAhiye ! isa taraha yahAM taka nirgantha zramaNa meM ArAdhakatA pratipAdana karake aba sUtrakAra nirganthI-sAdhvImeM isI viSayako lekara ArAdhakatAkA pratipAdana karate haiM isameM gautama prabhuse aisA pUchate haiM- 'niggaMthIe ya gAhAvaikula piMDavAyapaDiyAe aNupaviTThAe annayare akicaTThANe paDisevie' gAthApatike ghara para AhAra lenekI icchAse gaI huI kisI sAdhvIke dvArA yadi kimI eka akRtyasthAnakA pratisevana bana gayA hove tene uttara ApatA mahAvIra prabhu kahe che ke he gautama! evI paristhitimAM tene ArAdhaka ja mAnI zakAya virAdhaka mAnI zakAya nahIM' A viSayane anulakSIne paNa asa prApta [ sthavira pAse pahoMcI na zakelA] nigraMtha viSenA cAra AlApaka ane saMprApta [ sthavira pAse pahoMcI cukelA | nigraMtha viSenA cAra AlApaka, ema kula ATha AlApaka kahevA joIe. A rIte ahIM sudhInA vivecana dvArA zramaNanigraMthamAM sUtrakAre ArAdhakatAnuM pratipAdana karyuM che, have teo nigra"thI [ sAthvI ] mAM paNa eja parisithitanI apekSAe ArAdhaktAnuM pratipAdana kare che- have sAdhvInI apekSAe gautama svAmI mahAvIra prabhune evo prazna pUche che ke'niggNthiie ya gAhAvaDakula piMDavAyapaDiyAe aNupaviTThAe annayare akiJcaTThANe paDisevie gRhasthane 32 bhADAra prAsinI thI gaye 4 vI bArA me bhatyasyAnanu atisevana 14 gayu 4, 'tIse NaM evaM bhavai' bhane tyAra zrI. bhagavatI sUtra : Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TI. za.8 u.6 su.3 nigraMntharAdhakatAnirUpaNam 709 'tIse NaM evaM bhavai-iheva tAva ahaM eyassa ThANassa Aloemi jAva tavokamma paDivajjAmi' tasyA manasi khalu evaM bhAvanA bhavati-ihaiva atraiva tAvat akRtyasthAne aham etasya sthAnasya etad akRtyasthAnam AlocayAmi sva manasi, yAvat pratikrAmAmi-mithyAduSkRtaM dadAmi, nindAmi, ga, vitroTayAmi vizodhayAmi, akaraNatayA abhyuttiSThAmi yathAI prAyazcittaM tapaHkarma pratipadya, 'taopacchA pabattiNIe aMtIyaM AloessAmi jAva paDi vajjissAmi' tataH pazcAt pravartinyAH sAdhvyAH antikaM samIpam AlocayiSyAmi, yAvat tapAkarma pratipatsye svIkariSye, 'sA ya saMpaTTiyA asaMpattA pavattiNIya amu'tIseNaM evaM bhavai, iheva tAva ahaM eyarasa ThANassa Aloemi, jAva tavokammaM paDivajjAmi' aura bana jAne para phira usake mana meM aisI bhAvanA AgaI hove ki maiM pahile apanehI manase isI akRtyasthAnapara isa akRtyasthAnakI AlocanA karaletI hUM-yAvat pratikramaNa karaletI hUM-mithyAduSkRta detI hUM, niMdA karaletIhU , gaha kara letI hUM, isake anubaMdhako cheda letI hU, prAyazcitta ke lenese pApapaGkakA (pAparUpIkIcaDa) prakSAlana karaletI hUM, Age aisA kAryamujhase na bane isake liye mai apane Apako taiyAra karaletIhUM tathA yathAyogya prAyazcitta rUpa tapakarmako svIkAra karatI hUM, isa prakArase vaha apane manase manameM saba kucha pUrvokta rUpase karake 'taopacchA pavattiNIe aMtiyaM AloessAmi, jAva tavokammaM paDivajjissAmi' bAda meM aisA vicAra aura karatI hai ki maiM aba yahAMse calakara pravartinIke pAsa jAu~gI aura unase AlocanA karUMgI, yAvat tapAkarma svIkAra kruuNgii| isa prakArase vicAra kara 'sAyasaMpahiyA asaMpattA mAha tanA manamA mevI mAnA hI thAya cha 'iheva tAva ahaM eyarasa ThANassa Aloemi, jAva tavokamma paDivajjAmi' paDaai to humaDI [ ata sthAna paraja] A akRtya sthAnanI AlecanA karI lauM chuM, pratikramaNa karI lauM chuM, niMdA tathA gaI karI lauM chuM, tene anubaMdhane chedI nAkhuM chuM-pAyazcitta laIne pApa paMkane dhaI nAkhuM chuM, bhaviSyamAM evuM na karavAno nizcaya karuM chuM, ane yathAyogya prAyazcittarUpa tapanA sI.2 rI chu. 2 // pramANe mata:4261 54 rI 'taoM pacchA pavattiNIe aMtiyaM AloessAmi, jAva tavokamma paDivajjissAmi' te pravatinI vRiddha sAdhvI ] pAse jaIne A atyasevananI AlecanA Adi karIne prAyazcitta35 sevAne vicAra re cha, ma prabhArI viyA2 zana 'sA ya saMpaDiyA zrI. bhagavatI sUtra : Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 bhagavatIsUtre hA siyA' sA ca nirgranthI saMprasthitA svasthAnAt pracalitA kintu asaMprAptAH pravartinIsamIpaM nopagatA mArge sthitA eva tAvat pravartinI sAdhvIca amukhA mRkA vAtAdidoSavazAt vacanarahitA syAt, 'sA gaM bhaMte ! kiM ArAhiyA, virAhiyA ? he bhadanta ! sA AlocanArtha gantuM pravRttAH nirganthI khala kim ArAdhikA ? virAdhakA vA bhavet ? bhagavAnAha - 'goyamA ! ArAhiyA, no virAhiyA' he gautama ! sA nigraMthI ArAdhikA syAt no virAdhikA syAt, 'sA ya saMpaTThiyA jahA niggathassa tinnigamA bhaNiya, evaM nigga thIevi timi AlAvagA bhANiyavvA, jAva ArAhiyA no vigahiyA sA ca nirgranthI sAdhvI saMpasthitA yathAnigranthasya trayogamA AlApakA bhaNitAH etathaiva nignanthyAH sAdhvyA api trayaH AlApakA bhaNitavyAH, tathAhi-vasA saMpa sthatA pavattiNIya amuhA siyA' vaha usa akRtyasthAnase cala detI haiparantu yaha vahA~ pahu~ca nahIM pAtI hai rAste meM hI rahatI hai ki itane meM vaha pravartinI vAtAdidoSavaza amukha-mUka ho jAtI hai| to aisI hAlata meM sANaM bhaMte ! ki ArAhiyA virAhiyA' he bhadanta ! vahasAdhvI jo ki AlocanAke liye calI jA rahI hai kyA ArodhikA hai yA virAdhikA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'ArAhiyA no virAhiyA' vaha nirganthI-sAdhvI ArAdhikA hai kintu virAdhikA nahIM hai| 'sAyasaMpahiyA jahA niggaMthassa tini gamA bhaNiyA evaM niggaMthIe vi tinni AlAvagA bhANiyavvA, jAva ArAhiyA, no virAhiyA' jisa prakArase saMmasthita hue nirganthake asaMprApta viSayaka tIna AlApaka kahe gaye haiM, usI prakArase saMprasthita huI sAdhvIke asaMpattA pavattiNI ya amuhA siyA' te tyAMcI yI che, paNa te tyAM pahoMce te pahelAM te te pravatinI vAtAdi deSane lIdhe mUka banI jAya che. tethI te sApAne prAyazcitta mApAzata nathA. tasavI paristhitimA 'sA NaM bhaMte! ki ArAhiyA, virAhiyA ? ' mAyanA na 42rI zanA2 te sApAne sayabhanI mAvi hI vidhi| vAya? tne| utta2 mAtA mahAvIra prabhuI cha- 'goyamA' gItamA 'ArAhiyA, no vihAriyA' sAlIna sayamAnI mAvi hI zarAya, vidhivAya nahI. 'sA ya saMpaTThiyA jahA niggaMthassa tini gamA bhaNiyA evaM niggaMthIe vi timi AlAvagA bhANiyabA, jAva ArAhiyA, no virADiyA' mAyanA mAla 421bhATe sthavira pAse pAne bhATe 643al nircayanA saMprApta sthiti viSayaka traNa AlApaka karavAmAM AvyA che, eja pramANe zrI. bhagavatI sUtra : Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za. 8 u. 6 mU.3 nirgranthArAdhakatAnirUpaNam 711 asaMprAptA AtmanA amukhA syAt ? sA saMprasthitA asamAptA, pravartinI kAlaM kuryAt ? sA saMpasthitA asaM prAptA Atmanaiva kAlaM kuryAt 3, sA kim ArAdhikA, virAdhikA vA ? gautama ! sA ArAdhikA bhavet, no virAdhikA syAt gautamastatra kAraNaM pRcchati-se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai-ArAhiyA, no virAhiyA ?' he bhadanta ! tat atha kenArthena evamucyate-ArAdhikA, no virAdhikA iti ? iti praznaH, bhagavAnAha- goyamA ! se jahAnAmae-keipurise egaM mahaM unnAlomaM vA, gayalomaM vA, saNalomaM vA. kappAsalomaM vA, taNanayaM asaMprAptaviSayaka tIna AlApaka kahanA cAhiye-jaise-vaha apane akRtya sthAnase AlocanA grahaNa karane ke liye pravartinIke pAsa cala detI hai. parantu vahAM pahuMcanese pahile vaha mUka bana jAtI hai ? sAdhvI vahAMse caladetI hai para vahAM taka vaha nahIM ApAtI hai bIcahI meM kAlakara jAtI hai- ina saba hAlatoM meM he bhadanta ! vaha sAdhvo ArAdhikA mAnI gaI hai yA virAdhikA mAnI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! vaha mAdhvI ArAdhikA mAnI gaI hai, virAdhikA nhiiN| aba gautama isa viSaya meM kAraNa jAnanekI icchAse 'se keNadveNaM bhaMte ! evaM buccai ArAhiyA no virAhiyA' prabhuse aisA pUcha rahe haiM he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNase kahate haiM ki ye saba ArAdhaka hI hote haiM-virAdhaka nahIM hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'se jahA nAmae kei purise egaM pravatinI pAse javAne upaDelAM sAdhvInI asaMprApta sthiti viSayaka traNa AlApake kahevA joIe. jemake (1) te AlocanA Adi karavAne mATe pravartinI pAse javAne upaDe che paNa tyAM pahoMcatA pahelAM pote ja mUka banI jAya che. (2) sAdhvI tyAMthI cAlI nIkaLe che paNa tyAM pahoMcatA pahelAM pravartinI kALa karI jAya che. (3) sAdhvI tyAMthI nIkaLe che. paNa pravartinI pAse pahoMcatA pahelAM rastAmAM piteja kALa karI jAya che. he bhadanta! A traNa prakAranI paristhitimAM AlocanA na karI zakanAra sAdhvIne ArAdhikA mAnavI vidhi| mAnavI ? tenA uttara bhApatA mahAvIra prabhu he cha- 'goyamA ! 4tyAha' he gautama ! te sAdhvIne ArAdhikA ja kahI zakAya, virAdhikA kahevAya nahIM. have A prakAranA javAbanuM kAraNa jANavA nimitte gautama svAmI mahAvIra prabhune naye pramANe prazna pUche cha- ' se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai, ArAhiyA no virAhiyA ?' Retd ! bhApa // 2 tamane sA 38 ! bhane virAna kahevAnuM zuM kAraNa che ? zrI. bhagavatI sUtra : Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 bhagavatIsatre vA' he gautama ! tadyathAnAma kazcitpuruSaH ekaM mahat urNAloma vA, (meSalomA) gajaloma vA, zaNaloma vA, kArpAsaloma vA, tRNa sUtraM vA, 'duhA vA tihA vA, saMkhejjahA vA, chiMdittA, agaNikAyaMsi pakkhivejjA dvidhA vA, tridhA vA saMkhyAtadhA vA chitvA agnikAye prakSiyet ' se nUnaM goyamA ! chinnamANe chinne, pakkhippamANe pakkhitte, dajjhamANe daDDhettivattavvaM siyA ? he gautama! tat urNAlomAdikam nUnaM kim chidyamAnaM dvidhA kriyamANaM chinnaM prakSipyamANaM prakSiptaM dahyamAnaM dagdhamiti vaktavyaM syAt ? gautama Aha - haMtA mahaM unnAloma vo, gayaloma vA, somaM vA, kapAsomaM vA, taNasUyaM vA' jaise koI eka puruSa meSa ke bAloM ke Dhera ko Unako hAthI ke roma ke Dhera ko, saNako, kapAsa ko tathA ghAsa ke rasse ko 'duhA vA tihA vA saMkhejahA vA chiMdittA' do Tukar3e karake tIna TukaDe karake athavA saMkhyAta Tukar3e karake 'agaNikAyaMsi pakkhivejjA' agnikAya meM agni meM DAla detA hai / se pUNaM goyamA ! chijjamANe chinne, pakkhipamANe pakkhitte, dajjhamANeM daDDhetti vattavvaM siyA' to he gautama ! usa chede jAte hue Una Adi padArtha meM 'vaha chinna ho gayA' cheda diyA gayA - isa taraha se vartamAna kAla meM bhUtakAla kA prayoga hotA hai na ? agni meM DAle jAte hue usameM 'vaha agni meM DAla diyA gayA' aisA vartamAna kAla meM bhUtakAla kA prayoga hotA hai na ? isI taraha jalate una Una AdikoM meM 've jala gaye' isa prakAra se vartamAna kAla meM bhUtakAla kA prayoga hotA hai na ? isake uttara : goyamA ' 3 gautama ! ' se jahA nAmae kei purise egaM mahaM unnAlomaM vA, gayalomaM vA, saNalomaM vA, kappAsalomaM vA, taNasUyaM vA ' jemake kASTha eka puruSa dheTAnA vALa-unanA DhagalAne, hAthInA vALanA DhagalAne, zatrunA resAne, upAsanA resAne, tathA ghAsanA TumDAne (hai|rddaane) 'duhA vA tihAvA saMkhejjahA vA chiMdittA ' meM athavA asabhya TumDA ne 'agaNikAyaMsi pakkhivejjA' agnimAM nAbhA he che. 'se NUNaM goyamA ! chijjamANe chinne, pakkhippamANe pakkhitte, dajjhamANe daDDhe tti vattanaM siyA' to he gautama! te hA rasA una Adi padArthAna mATe " tene chedI nAkhavAmAM AvyA ', evA prayAga thAya che ke nahIM ? agnimAM nAkhavAmAM AvatA padArthane mATe agnimAM nAkhI devAyA ', evA prayAga thAya che ke nahIM? agnimAM baLatAM ne Una Adi padAne mATe ' agnimAM baLI gayA ', evA prayAga thAya che ke nahI'? mA prakAre vartamAnakALamAM bhUtakALanA prayoga thAya che ke 6 zrI bhagavatI sUtra : 6 " Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.6 2.3 nirgranthArAdhakatAnirUpaNam 713 bhagavaM ! chijjamANe chinne jAva daDDhe ti battavvaM siyA' he bhagavan ! hanta satyam tad UrNAlomAdikaM chidyamAnaM chinnaM yAvat prakSipyamANaM prakSipta, dahyamAnaM dagdhamiti vaktavyaM syAt bhavet / / ____ evaJca kriyAkaraNakAlabhUtakAlayorabhedena pratikSaNaM pratikSaNaM kAryasya niSpatyo yathA chidyamAnaM vantu chinnamitivyapadizyate tathaiva AlocanA pariNAme sati asau upara gautama kahate haiM 'haMtA, bhagavaM chijjamANe chinne jAva daDhetti vattavvaM siyA' hAM bhadanta ! chede jAte hue Una Adi padArthoM meM ve chinna ho cuke haiM isa prakArase vartamAna kAla meM bhUtakAla kA prayoga hotA hai isI taraha se agni meM DAle jAte hue unameM ve DAle jA cuke haiM aisA vartamAna kAlameM bhUtakAla kA prayoga hotA hai aura isI taraha se jalate hue unameM ve jale haiM aisA vartamAna kAla meM bhUtakAlakA prayoga hotA hai| tAtparya kahanekA yaha hai ki jo kAla kriyA karane kA hai usa kAla meM aura jo kAla bIta cukA hai aise bhUtakAla meM abheda jaba mAna liyA jAtA hai taba aisA kathana ho jAtA hai / kArya kI niSpatti hone kA jo samaya hai vaha vartamAna kAla kriyAkaraNa kAla hai| arthAt yaha kAla kriyA kI niSpatti kA hotA hai aura bhUtakAla kriyA kI niSpatti ho cukane kA hotA hai / parantu jaba donoM kAlA meM abheda mAna liyA jAtA hai taba aisA vyavahAra hotA hai isIliye 'chidyamAna' vastu meM 'chinna' ese vyapadeza hone na ? ne uttara mApatA gautama svAmI he cha ?- 'hatA, bhagavaM chijjamANe chinne jAva daDDhetti vattavyaM siyA', mahanta ! che rhe| ana mA pArtha ne mATe be cheDAI gayA ', evo prayoga thAya che, agnimAM nAkhavAmAM AvatA Una Adi padArthane mATe agnimAM nAkhI devAmAM AvyA', evo prayoga thAya che ane agnimAM baLatA Una Adi padArtha mATe agnimAM baLI gayA' e prayoga paNa thAya che. A rIte vartamAnakALamAM bhUtakALane prayoga thAya che khare. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che- kriyA karavAno je kALa che temAM je kALa vyatIta thaI cukI che evA bhUtakALamAM jyAre abheda mAnI levAmAM Ave che tyAre A prakAranuM kathana thAya che. kAryanI niSpatti thavAno je samaya che te vartamAnakALa-kriyAkaraNa kALa che-eTale ke kArya thavAne je kALa te vartamAnakALa che. paNa kriyAnI niSpatti thaI cukavAne je kALa che te bhUtakALa che. paNa jyAre te banne kALamAM abheda mAnI levAmAM Ave che, tyAre A prakArano prayoga bhAvAchicamAna' chAtI paratumA chinna' cheDA4 lAnA vyaqer zrI. bhagavatI sUtra : Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 714 bhagavatIsare nirgranthaH ArAdhanApravRtto'pi ArAdhaka evocyate, no virAdhakaH ityaashyH| bhagavAn svayameva dRSTAntAntaramAha-se jahA vA kei purise vatthaM ahataM vA, dhotaM vA, taMtugayaM vA, majihAdoNIe pakkhivejjA' 'tat atha yathA vA kazcit puruSo vastram ahataM vA patyagram. dhautaM vA prakSAlitam tantugataM vA sadya uddhRtam maJjiSThA meM koI bAdhA nahIM AtI hai| isI taraha se AlocanA karane kI pariNati se yukta hue nirgrantha zramaNa tathA nirganthI sAdhvI meM bhI jo ki vartamAna meM ArAdhanA karane me pravRtta ho rahA hai 'ArAdhaka hI hai' aisA bhUtakAlika prayoga hone meM koI bAdhA nahIM AtI hai| kyoMki vaha vartamAna meM ArAdhaka hone kI ora agrasara ho rahA hai ataH vaha ArAdhaka hI ho cukA hai aisA kaha diyA jAve to isameM koI kSati nahIM hotI hai| isI bAta ko prabhu dUsare dRSTAnta dvArA samarthita karate haiM 'se jahA vA keI purise vatthaM ahataM vA, dhotaM vA, taMtugayaM vA maMjiTTAdoNIe pakkhivejjA' jaise koI puruSa julAhA karake (julAhoM mAne kapaDA bunanekA yaMtrapara) taiyAra kiye hue vastrako pUre ke pUre rUpa me utAra kara eka maMjiSThA rAga-raMga ke pAtra meM raMgane ke liye DAla detA hai-to jaba loga usase pUchate haiM ki kaho bhAI ! vaha vastra raMga gayA hai na ? taba vaha usa pAtra meM DAle hue vastra ko kaha detA hai ki ho bhAI! vaha vastra raMga gayA hai-yadyapi vaha abhI raMgane kI aura agrasara ho rahA hai| parantu use 'raMga cukA' aisA jo bhUtakAlika karavAmAM kaI vAMdho naDatA nathI. e ja pramANe AlocanA karavAnI pariNati (bhAvanA) thI yukta thayelA ane vartamAnamAM ArAdhanA karavAne pravRtta thaI rahelA zramaNa nigraMtha tathA nircathI (sAdhvI) ne mATe teo ArAdhaka ja che', e bhUtakAlika prayoga karavAmAM koI muzkelI naDatI nathI. kAraNake teo vatamAnamAM ArAdhaka thavAne agresara thaI rahelA che, tethI teo ArAdhaka thaI cukyA che, evuM kahevAmAM Ave to kaI vAMdho naDatA nathI. A vAtanuM vadhu samarthana karavAne mATe sUtrakAra bIju daSTAMta Ape che. 'se jahA vA keI purise vatthaM ahataMvA, dhotaMvA, taMtugayaM vA, maMjjiTTAdogIe pakkhivejjA' ma 4 puruSa (1942) sA152 2 438 // 4||54ne mAse AkhuM utArIne majiThanA raMgathI bharelA pAtramAM raMgavAne mATe jhaboLI de che. have tene kaI mANasa pUche ke "bhAI ! te vastra raMgAI gayuM che ke nahIM ?' jo ke te vastra raMgAi gayu hotuM nathI, paraMtu hajI tenA upara raMga caDavAnI kriyA cAlu ja hoya che. chatAM paNa pele vaNakara javAba Ape che ke "hA bhAI! te raMgAI gayuM che. AvI rIte raMgAI zrI. bhagavatI sUtra : Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA To za.8 u.6 ma.3 nigraMthArAdhakatAnirUpaNam 715 droNyAM maJjiSThArAgabhANDe prakSipet 'se guNaM goyamA ! ukkhippamANe ukkhitte, pakkhippamANe pakvitte,rajjamANe rattetti vattavvaM siyA! tat vastram nUnam utkSipyamANam utkSiptam prakSipyamANaM prakSiptam , rajyamAnaM raktamiti va vyaM syAt kim ? gautama Aha-'haMtA, bhagavaM ! ukkhippamANe ukkhitte, jAva rattetti dattavvaM siyA' he bhagavan ! hanta satyam tadvastraM majiSThAdroNyAm utkSipyamANam utkSiptam, yAvat-prakSipyamA prakSiptam, rajyamAnaM raktamiti nUnaM vaktavyaM syAt. payoga hotA hai vaha vartamAna kAla aura bhUtakAla meM abheda mAnakara hI hotA hai| isI bAta ko dhyAna meM rakhakara prabhu gautama se 'ukkhippamANe ukkhitte, pakkhippamANe pakkhitte rajjamANerajje tti vattavbaM siyA' aisA kaha rahehaiM- kaho gautama ! jaba yaha vastra maMjiSThA raMgake pAtra meM ulaTa pulaTa kiyA jAtA hai- usa samaya usameM 'utkSiptam ' aisA bhUtakAla saMbaMdhI prayoga hotA hai na ? tathA jaba usa maMjiSThA raMgake pAtra meM DAlA jAtA - hai taba usameM vaha DAla diyA gayA hai aisA bhI bhUtakAlakA prayoga hotA hai na ? tathA-jaba vaha raMganekI avasthA meM hotAhai taba usameM vaha raMgA jA cukA hai| aisA bhI bhUtakAlakA prayoga hotA hai na ? isa para gautama kahate haiM- 'haMtA bhagavaM ! ukkhippamANe ukimvatte, jAya rattetti vattavvaM siyA' hAM bhadanta ! aisA saba prayoga hotAhai- arthAta maMjiSThA raMgakI droNI (kuDI) meM utkSipyamANa vastra meM ukSipta aura rajyamAna rahelA vastrane mATe "raMgAI gayuM che' evA je bhUtakAlika prayoga thAya che te vartamAna ane bhUtakALamAM abheda mAnIne ja thAya che. eja vAtane dhyAnamAM rAkhIne prabhu gautama svAbhAna mA prabhAre - 'uvikhappamANe ukkhitte, pakkhippamANe pakkhitte, rajamANe rajje ti vattavvaM siyA'. he gautama! bhnin| 2mA nAma mAvI rahelA te vastrane mATe "raMgamAM nAkhI devAmAM AvyuM', e bhUtakAlika proga thAya che ke nahIM ? te raMgamAM jhaboLAI rahelA vastrane mATe 'baLAI gayuM" evo praveza thAya che ke nahIM ? te raMgamAM raMgAtA vastrane mATe "raMgAI gayuM' evo prayoga thAya che ke nahIM? A rIte te traNa vartamAnakAlika kriyAo mATe bhUtakALane prayoga thAya che nahI? gautama svAmI rAmApe cha- 'haMtA, bhagavaM! ukkhippamANe ukkhitte, jAva ratte tti vattavyaM siyA' saha-ta! mevA prayoga ya za . bheTa majiThanA raMganI kuMDImAM ukSipramANu (naMkhAI rahelA) vastrane mATe "ukSipta' (nAkhI devAmAM AvyuM) evo prayoga karI zakAya che ane raMgatA vastrane mATe "raMgAI gayuM' evo prayoga paNa karI zakAya che. zrI bhagavatI sUtra: Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavaktavyatA 716 bhagavatImo bhagavAn prakRtamupasaMharati-se teNadveNaM goyamA! evaM vuccai-ArAhae, no virAhae' he gautama ! tat atha tenArthena evamucyate,-nigranthaH ArAdhaka eva no virAdhakaH // sU0 3 // dIpasvarUpavaktavyatAmUlam-"paIvassa NaM bhaMte! jhiyAyamANassa kiM paIve jhiyAi laTrI jhiyAi, vattI jhiyAi, telle jhiyAi, dIvacaMpae jhiyAi, joI jhiyAi ! goyamA ! no paIve jhiyAi, jAva no paIva caMpae jhiyAi, joI jhiyAi, AgArassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa kiM AgAre jhiyAi, kuDDA jhiyAi, kaDaNA jhiyAi dhAraNA jhiyAi, balaharaNe jhiyAi, vaMsA jhiyAi, mallA jhiyAi vaggA jhiyAi, chittarA jhiyAi, chANe jhiyAi, joI jhiyAi ? goyamA! no agAre jhiyAi, no kuDDA jhiyAi, jAva no chANe jhiyAi joI ziyAi // sU0 4 // __chAyA - pradIpasya khalu bhadanta ! dhmAyataH kiM pradIpo dhmAyati, yaSTiH dhmAyati, vanikA dhmAyati taila mAyati, dIpacampakaM dhmAyati, jyotiH meM rakta sA prayoga hotA hai| aba prakRta viSayakA upasaMhAra karate hue prabhuse kahate haiM- 'se teNaDhaNaM goyamA! evaM vuccai ArAhae no cirAhae' he gautama ! isI kAraNase maiMne aisA kahA hai ki ArAdhanA karaneke liye taiyAra huA vaha nigrantha zramaNa tathA nirgranthI sAdhvI ArAdhaka hai virAdhaka nahIM hai // sU0 3 // ve 40 pAna upasa 2 42tA mahAvIra prabhu 4 cha- 'se teNa?NaM goyamA! evaM vuccai, ArAhae no virAhae' gautama ! te 2 ma me 4ghu cha / ArAdhanA karavAne mATe taiyAra thayelA te zramaNa nigraMtha tathA nircathI sAthvI ArAdhaka sa, vizaSa nathI. // sU. 3 // zrIbhagavatIsatra: Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 6 . 4 dIpasvarUpanirUpaNam 717 dhamAyati ? gautama ! no pradIpo dhmAyati, yAvat no pradIpacampakaM dhmAyati, jyotiH dhmAyati; AgArasya khalu bhadanta ! dhmAyataH kim AgAraM dhmAyati, kUDayAni dhmAyati kaDanAni dhmAyati dhAraNe ghmAyataH, balaharaNaM dhmAyati, vaMzAH dhamAyanti, mallAH dhmAyanti, valkA dhamAyanti, chitvarANi dhmAyantiH dIpa svarUpa vaktavyatA yA vaha jhiyAi ) yA paIvassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa kiM par3ave ' ityAdi / sUtrArtha (paIvassa NaM bhaMte / jhiyAyamANassa kiM paIve jhiyAi ) he bhadanta ! jalate hue dIpaka meM kyA jalatA hai ? kyA dIpaka jalatA hai ? ( laTThI jhiyAi ) dIpaka kI yaSTi jisa yaSTi para dIvA rakhA jAtA hai jalatI hai ? ( battI jhiyAi ) arthAt battI jalatI hai ? ( telle tela jalatA ? ( dIpacaMe jhiyAi ) yA dIpakakA AdhArabhUta pAtra jalatA hai ? (joI jhIyAha ) yA jyoti agni-jalatI hai ? ( goyamA !) he gautama! (no pahave jhiyAha jAva no pahavacaMpae jhiyAi joi jhiyAi ) pradIpa nahIM jalatA hai - yAvat pradIpakA AdhArabhUta pAtra nahIM jalatA hai, kintujyotI- agni jalatI hai / ( agArassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa kiM agAre jhiyAi, kuDDA jhiyAi, kaDaNA jhiyAha, dhAraNA jhiyAi bala haraNe jhiyAi, baMsA jhiyAi, mallA jhiyAi, baggA jhiyAi chittarA dIpa svarUpa vakatavyatA , paIvassaNaM bhaMte! jhiyAyamANassa ki paive ziyAi ' utpAdisUtrArtha :- (paIvassaNaM bhaMte ! jhiyAyamANassa ki par3ave ziyAI) ke mahanta bhaNatA hIyambhAM zuM bhaje che ! zuM hI yaha jaje ho ? ( laTThI jhiyAi) TThe DIvAnI vATa ma che ? (batti jJiyAi) yatti bhane che ? (telle jhiyAi ) } tesa jaje he ? ( dIvacaMpa jhiyAi) dvIpaunu AdhArabhUta pAtra bhane ho ? ( joI jhiyAi) nyotI (agni) maje che ! ( goyamA !) he gautama! (no paive jhiyAi jAba no paivacaMpae jhiyAi - joi jhiyAI) advIya aNato nathI, ahIyanA AdhArabhUta yAtra paryantanI AI SA, vastu bhajatI nathI, parantu jyoti (agni) 4 jaNe che. ( agArassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa kiM agAre ziyAI, kuDDA jhiyAi, kaDaNA jhiyAi, dhAraNA ziyAI, balaharaNe jhiyAi, baMsA jhiyAi, mallA zivAha, baggA ziyAra, chicaga " zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 718 bhagavatImatre chAdanaM dhmAyati, jyotiH dhmAyati, gautama ! no AgAraM dhmAyati, no kuDyAni dhmAyati, yAvat no chAdanaM dhmAyati, jyotiH dhmAyati // mU0 4 // TIkA - ArAdhaka prastAvAta tasya ca pradIpavad dIpyamAnatvena pradIpasvarUpaM prarUpayitumAha-'paIvassa NaM bhaMte' ityAdi / 'paIvassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa kiM paive jhiyAi, laThI jhiyAi vattI jJiyAi, telle jhiyAi, dAvacaMpae jhiyAi, joi jhiyAi ?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! pradIpamya jhiyAi, chANe jhiyAi, joi jhiyAi ) he bhadanta ! jalate hue ghara meM kyA jalatA hai ? kyA ghara jalatA hai ? yA bhIte jalatI hai ? yA TaTiyAM jalatI haiM ? yA khamme jalate hai ? yA mobha kASTha jalatA hai ? yA vAMsa jalate haiM ? yA malla-bhotoMke AdhArabhUta khamme jalate hai ? yA gharake UparakI lakaDiyAM - jalatI haiM? yA chappara jalatA hai ? yA jyoti-agni jalatI hai ? (goyamA) he gautama ! ( no agAre jhiyAi, no kuhuN| jhiyAi, jAva no chANe jhiyAi, joi jhiyAha) na ghara jalatA hai, na bhIMte jalatI haiM, yAvat na chappara jalatA hai, kintu jyoti-agni jalatI hai| TIkArtha- yahAM ArAdhakakA viSaya cala rahA hai| ArAdhaka jo hotA hai vaha pradIpakI taraha camakatA hai isaliye sUtrakArane yahAM pradIpakA svarUpa prarUpita kiyA hai-isa meM gautamane prabhuse aisA pUchA hai- 'paIvassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa kiM paIve jhiyAi, laTThI jhiyAi, chANe jhiyAi, joi jhiyAi) he mahanta ! sAtA ghamAM zumane cha ! zuM ghara baLe che ke dIvAla baLe che? ke vAchaTiyAM baLe che ? ke thAMbhalA baLe che ke me baLe che? ke vAMsa baLe che? ke dIvAlanA AdhArabhUta sthaMbhe baLe che? ke vaLIe maje cha ? ch|53 maNe cha ? jyoti ( mani) maje cha? (goyamA) gautama ! (nA agAre jhiyAi, no kuDDA jhiyAi jAva no chANe jhiyAi, joi jhiyAi) ghara maLatuM nathI, dIvAlo baLatI nathI, ane chAparA paryantanI cIjo baLatI nathI, nyAtI (ma1i) saNe che. TakAtha:- ArAdhakane adhikAra cAlI rahyo che ArAdhaka pradIpa (dIvA) nI jema caLake che. tethI sarakAre ahIM pradIpa (dIpaka) nA svarUpanuM nirUpaNa karyuM che. A viSayane manukSIna gautama 2vAmI mahAvIra prabhune the| prazna pUche che - 'paIvassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa ki paIve jhiyAi, laTThI jhiyAi, battI jhiyAi, telle jhiyAi, dIpacapae zikAi, joi jhiyAi ?) Batra! <Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amevacandrikA TIkA za.8 u.6 sU.4 dIpasvarUpanirUpaNam 719 khalu dhamAyato dhmAyamAnamya vA jvalataH, kiM pradIpo dhmAyati jvalati, yaSTiH dhmAyati, jvalati, dhmAyatevA ? athavA yaSTiH dIpayaSTiH dhmAyati jvalati ? 'vattIjhiyAi' kiM vA vartikA-dIpadazA dhmAyati jvalati 'telle jhiyAi' kiM vA tailaM dhmAyati, 'dIva caMpae jhiyAi' dIpa campakaM dIpAdhArapAtraM vA dhmAyati, jvalati, 'joI jhiyAi' jyotiH agnirvA dhmAyati jvalati, bhagavAnAha goyamA ! no paIve jhiyAi jAva no paIvacaMpae jhigAi, joI jhiyAi' he gautama ! no pradIpo dIpayaSTayAdisamudAyo dhmAyati jvalati, yAvata-no dIpayaSTiH dhmAti, no vartikA dhmAti, no vA tailaM dhmAyati, naiva dIpa campakaM dhmAyati, apitu jyotiH agniH dhmAyati jvalati, jvalanaprastAvAd gautamaH pRcchati-'AgArassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa ki AgAre jhiyAi, jhiyAi, vattI jhiyAi, telle jhiyAi, dIpacaMpae jhiyAi, joi jhiyAi' he bhadanta ! jaba dIpaka jalatA hai- to usa samaya jalate hue usa dIpaka meM kyA jalatA hai ? kyA vaha dIpaka jalatA hai ? yA yaSTi jalatI hai ? atha -yaSTi-dIparyASTa dIvaTa jalatI hai ? yA dIpaka meM rahA haA tela jalatA hai? yA dIpacaMpaka-dIpakA AdhArabhUta pAtra jalatA hai? yA agni jalatI haiM? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA' he gautama ! 'no paive jhiyAi jAva no paivacaMpae jhiyAi, joi jhiyAi' na dIpaka jalatA hai, na dIpayaSTi Adi rUpa samudAya jalato hai arthAt-na dIpayaSTi jalatI hai, na battI jalatI hai, na tela jalatA hai, aura na dIpacaMpaka jalatA hai, kintu-jyoti-agni jalatI hai| isI jvalanakA viSayako lekara gautama pUchate haiM 'AgArassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa kiM AgAre jhiyAi, kuDDA jhiyAi, kaDaNA tyAre te baLatAM dIvAmAM zuM baLe che? zuM te dIpaka baLe che? ke dIpakanI vATa baLe che? ke battI baLe che? ke tela baLe che? ke dIpacaMpaka (dIpakanA AdhArabhUta pAtra) baLe che? 3 yAti (mana) saNe cha ? uttara :- goyamA ! ' gautama ! 'no paIve jhiyAi, jAva no paivacaMpae jhiyAi, joI jhiyAi ' satA hI54mA 54 pasato nA, hInI vATa wada nathI, battI balatI nathI, temAM pUreluM tela balatuM nathI. dIpakanA AdhArabhUta pAtra (Diyu vagere) pazu masa nayI, 52ntu yati (mana) maNe che. mAranA sapana viSanA bhInne prama gautama svAmI pUche che - "AgArassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANasa ki AgAre ziyAi, kuDA ziyAi, kaDaNA zivAi, zrI. bhagavatI sUtra : Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 720 bhagavatIsUtre kuDDA jhiyAi, kaDaNA jhiyAi, dhAraNA jhiyAi, balaharaNe ziyAi, vaMsA jhiyAi, mallA jhiyAi, chittarA jhiyAi, chANe jhiyAi, joI jhiyAi !' he bhadanta ! agArasya gRhasya khalu dhmAyato jvalataH kim AgAraM gRhaM dhmAyati jvalati ? kiMvA kuTayAni bhittayo dhmAyanti jvalanti ? kaDanAni traTTikAH 'TATI' iti bhASAyAM prasiddham-dhmAyanti ? dhAraNe balaharaNAdhArabhUte sthUNe stambhau dhmAyataH jvalataH kim ? kiMvA balaharaNaM dhAraNayo ruparivarti tiryagAyatakASTham 'mobha' iti bhASAprasiddham dhmAyati jvalati ? athavA vaMzAH dhmAyanti jvalanti ? kiMvA mallAH-kuDayAvaSTambhanasthANavaH stambhAH, valaharaNAdhAraNAzritAni cchitvarAdhArabhUtAni urddhayatAni kASThAni vA dhmAyanti, jvalanti ? kiMvA valkAH vaMzAdibandhanabhRtA kTAdi tvaco rajavaH dhbhAyanti ! jvalanti ? kiMvA chitvarANi vaMzAdimayAni chAdanAdhArabhUtAni AcchAdanAni dhmAyanti jvalanti ! athavA chAdanaM darbhAdimayaM paTalaM dhmApati jvalati ? kiMvA jyoti jhiyAi, dhAraNA jhiyAi, balaharaNe jhiyAi, baMsA jhiyAi, mallA jhiyAi, chittarA jhiyAi, chANe jhiyAi, joi jhiyAi' he bhadanta ! jaba ghara jalatA hai- to usa jalate hue ghara meM kyA jalatA hai- kyA ghara jalatA hai ? yA kuDaya-bhittiyAM jalatI haiM ? yA kaDana-TaTiyAM jalatI hai? yA bala haraNake AdhArabhUta khaMme jalate haiM (balaharaNa myArI ko kahate haiM) so kyA myArI jalatI hai ? (vaha eka prakArakA tirachA laMbA sthUla kASTa hotA hai jo khaMbho para rakhA rahatA hai ) ise 'mobha' bhI kahate haiN| athavA-bAMsa jalate haiN| yA-malla-bhItake sahArAke liye lagAye gaye khambhe-jala haiM ? yA vagga-vaMzAdiko paraspara meM bAMdhane vAlI chAle 'bakoDe ' jalate haiM yA chitvara myArI meM U~ce karake lagAye hue kATha-jalate haiM ? yA 'chAna' chappara-jalatA haiM ? dhAraNA jhiyAi, balaharaNe jhiyAi, baMsA jhiyAi, mallA jhiyAi, chittarA jhiyAi, chANe jhiyAi, joi jhiyAi ?' 8 saha-ta! nyAre ghara mA sAlIya, tyAre te saLagatA gharamAM zuM bane che? zuM ghara baLe che? ke gharanI dIvAla baLe che? ke kaDana (pATiyA) bhane cha! 4 bhAmanA sAdhA 35 stamA bhane cha? bhAna bhane cha vAMsa baLe che ? ke "mAla" bhIMtanA AdhArabhUta sthaLe baLe che ? ke "vaga'- vaLI vagerene parara5ra sAthe bAMdhavA mATe vaparAtI pAMkha baLe che? ke vaLI baLe che? ch| mane? nyAti (bhagi) ! zrIbhagavatIsatra: Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TI. za.8 u.6 mU05 kriyAsvarUpanirUpaNam 721 agniH ghmAyati jvalati ? bhagaganAha-'goyamA ! no agAre jhiyAi, no kuDDA jhiyAi, jAva no chANe jhiyAi, joijhiyAi' he gautama ! no agAraM gRhaM dhmAyati jvalati, no kuTayAni bhittayo mAyanti, jvalanti, yAvat no kaDanAni dhmAyanti, no dhAraNe dhmAyataH, no baLaharaNaM dhmAyanti, no vaMzA dhmAyanti, no citvarANi dhmAyanti, no chAdana dhmAyati, apitu jyotiH agniH dhmAyati jalati / / sU0 4 // kriyAvaktavyatAmUlama-"jIve NaM bhaMte ! orAliyAsarIrAo kai kirie ? goyamo! siya tikirie, siya cau kirie, siya paMca kirie, siya akirie, neraie NaM bhaMte ! orAliyAsarIrAo kaikirie ? goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMcakirie, asurakumAre NaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaikirie ? evaM cetra, evaM jAva vemANie navaraM maNusse jahA jIve, joveNaM bhaMte ! orAliyasarIrehito kai karie ? gAyamA ! siya tikirie jova siya akirie nerayieNaM bhaMte ! orAliyasarIrehito kai kirie / evaM eso jahA paDhamI daMDao tahA imo vi apariseso bhANiyavo jAva vemANie, navaraM maNusse jahA jIve, jIvANaM bhaMte ! orAliyA sarIrAo kaikiriyA ? goyamA ! siya tikiriyA jAva siya akiriyA, neraiyA NaM bhaMte! orAliyayA jyoti- agni jalatI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- ' goyamo' he gautama ! 'no agAraM jhiyAi, no kuDDA jhiyAi, jAva no chANe jhiyAi' na ghara jalatA hai, na bhIte jalatI haiM aura na yAvat chAna jalatA hai, kintu agni jalatI hai / / mU0 4 // mahAvIra prsn| uttara- 'goyamA ! gautama ! 'na agAraM jhiyAi, no kuDA jhiyAi, jAva no chANe ciyAi' 32 maNa nathI, povAsa bhatI. nathI, chAparA paryantanI keIpaNa vastu baLatI nathI, paraMtu agni ja baLe che. te sU. 4 zrI. bhagavatI sUtra : Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 722 bhagavatIsUtra sarIrAo kaikiriyA evaM esovi jahAM paDhamo daMDao tahA bhANiyavvo, jAva vemANiyA, navaraM maNussA jahA jIvA, jIvANaM bhaMte ! orAliyasarIrehito kaikiriyA ? goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA vi, paMcakiriyA vi, akiriyA vi, neraiyANaM bhaMte ! orAliyasarIrehito kai kiriyA ? goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA vi, paMcakiriyA vi, evaM jAva vemANiyA, navaraM maNussA jahA jIvA, jIve NaM bhaMte ! veuvvie sarIrAo kaikirie ? goyamA ! siya tikirie siya caukirie, siya akirie, neraieNaM bhaMte ! veubviya sarIrAo kaikirie ? goyamA! siya tikirie: siya cau kirie, evaM jAva vemANie, navaraM maNusse jahA jIve, evaM jahA orAliyasarIrANaM canAri daMDagA bhaNiyA tahA veuvviyasarIreNa vi cattAri daMDagA bhANiyacA, navaraM paMcamakiriyA na bhannai, sesaM taM ceva evaM jahA veubviyaM tahA AhAragaMpi teyagaMpi, kammagaMpi bhANiyavvaM, ekkekke cattAri daMDagA bhANiyacA, jAva vemANiyANaM bhaMte ! kammagasarIrehito kaha kiriyA ? goyamA ! tikiriyAvi, caukiriyAvi, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // sU0 5 // ___ aTramasayassa chaTro uddesao samatto // 8-6 // chAyA-jIvaH khalu bhadanta ! audArikazarIrAt kati kriyaH ? gautama ! gyAt trikriyaH, myAt catuSkriyaH, syAt paJcakriyaH, syAt akriyaH, nairayikA khalu bhadanta ! audArikazarIrAt katikriyaH ! gautama ! syAt trikriyaH syAt catuSkriyaH, syAt pazcakriyaH asurakumAra khalu bhadanta ! audArikazarIrAt katikriyaH ? evaM caiva, evaM yAvat vaimAnikaH, navaraM manuSyo yathA jIvaH, jIvaH khalu zrI. bhagavatI sUtra : Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.8. u.6 mU.5 kriyAsvarUpanirUpaNam 723 bhadanta ! audArikazarIrebhyaH katikriyaH ? gautama ! syAt trikriyaH, yAvat syAt akriyA, nairayikaH khalu bhadanta ! audArikazarIrebhyaH kati kriyaH ? kriyAvaktavyatA'jIve NaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaikirie ' ityaadi| sUtrArtha :- ( jIve NeM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaikirie ) he bhadanta ! eka jIva parakIya audArika zarIrake Azrayase kitanI kriyAoMvAlA hotA hai ? (goyamA ) he gautama ! (siya likirie siya caukirie, siya paMcakirie, siya akirie) kabhI vaha tIna kriyAoM vAlA hotA hai, kabhI vaha cAra kriyAoMvAlA hotA hai, kabhI vaha pAMca kriyAoMvAlA hotA hai| aura kabhI vaha akriya kriyA rahita hotA hai| (neraie Ne bhaMte ! ArAliyasarIrAo kai kirie) he bhadanta ! eka nAraka jIva parakIya audArika zarIrake Azrayase kitanI kriyAoMvAlA hotA hai ? (goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMcakirie ) he gotama ! eka nAraka jIva parakIya audArika zarIrake Azrayase kabhI tIna kriyAoMvAlA hotA hai, kabhI cAra kriyAoMvAlA hotA hai aura kabhI pAMca kriyAoMvAlA hotA hai| (asurakumAreNaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaikirie ) he bhadanta ! asurakumAra deva parakIya audAki zarIke Abhaya se kitanI kriyAoMvAlA hotA hai ? ( evaMceva, evaM jAva vemANie-navaraM ThiyA pAtavyatA'jIve NaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaikirie' yAlk sUtrAtha' :- (jIve NaM bhaMte ! ArAliyasarIrAo kaikirie ? he mahanta ! me 1 mau2i4 zarIrane mAghAre 40ii jiyAmAvAjA hoya cha ? (goyamA !) hai gautama ! (siya tikirie, siya caukirie, siya paMcakirie, siya akirie) kayAreka te traNa kriyAovALa hoya che, kayAreka te cAra kiyAovALo hoya che, kayAreka a pAya jiyAmApAmA jApa cha bhane 4525 te mayi-chiyA hita DI . neraie NaM bhaMte ! osAlayasarIrAo kaikirie ) mahata ! me nA24 71 52415 bhautA2i4 zaranA mAzrayathA kI yAyAvANA hoya cha ? (goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMcakirie) gItama! me. nA24 01 52vIya dArika zarIrane AdhAre kyAreka traNa kriyAovALA hoya che, kayAreka cAra hiyAvANA hoya che bhane yA24 pAya jiyAvAlA DAya che. (asurakumAre NaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kai kirie ? ) he mahanta ! me masurezubhA2 35 5241ya mohA24 sazaranA AzrayathA yAmAvA lIya cha? (evaM ceva, evaM jAva zrI. bhagavatI sUtra : Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 724 bhagavatImatre evam eSa yathA prathamo daNDakastathA ayamapi aparizeSo bhaNitavyo yAvat vaimAnikaH, navaraM manuSyo yathA jIvaH, jIvAH khalu bhadanta ! audArikazarIrAt kati maNusse jahA jIve ) he gautama ! eka asurakumAra deva kadAcit tIna kriyAoMvAlA, kadAcit cAra kriyAoMvAlA aura kadAcit pAMca kriyAoMvAlA hotA hai- isa tarahase pUrvakI taraha kathana jAnanA caahiye| isI prakArase yAvat vaimAnika deva bhI tIna cAra Adi kriyAoMvAle hote haiM aisA jAnanA caahiye| manuSyoMko jIvoMkI tarahase jAnanA cAhiye / ( jIve NeM bhaMte ! orAliyasarIrehiMto kaha kirie ) he bhadanta ! eka jIva parakIya audArika zarIroMke Azrayase kitanI kriyAoMvAlA hotA hai ? (goyamA ? siya tikirie jAva siya akirie) he gautama jIva parakIya audArika zarIra ke Azraya se kadAcit tIna kriyAvAlA hotA hai yAvat kadAcit akriya hotA hai (nerayieNa bhaMte ! orAliyasarIrehiMtA kaha kirie) he bhadanta ! nairayika audArika zarIroM ke Azraya se kitanI kriyAvAlA hotA hai ? ( evaM eso jahA paDhamo daMDao tahA imo vi apariseso bhANiyanvo jAva vemANie navaraM maNumse jahA jIve) he gautama! eka jIva parakIya audArika zarIroMke Azrayase kabhI tIna kriyAoMvAlA hotA hai, kabhI cAra kiyAoMvAlA hotA hai. abhI gaMca kriyAoMvAlA hotA hai aura kabhI vinA kriyA ke vamANie-navaraM maNusse jahA jIve) gautama ! me asuramA2 va yA24 traNa kriyAovALA, kayAreka cAra kiyAevALe ane kayAreka pAMca kriyAovALA hoya che. A rIte AgaLa mujabanuM kathana ja ahIM samajavuM. eja pramANe vaimAnika paryAtanA deve paNa traNa, cAra ane pAMca kriyAovALA hoya che, evuM samajavuM paNa manuSyanA viSayamA vAnA gr 4yana samag. (jIve NaM bhaMte ! orAliyasarIrehito kaikirie?) he mahanta! me 1 52Iya mohA2i4 zarIranA mAzyathI kSI liyAmAvANe hoya cha ? (goyamA ! siya tikirie jAva siya akirie) he gautama jIva parakIya dArika zarIranA AzrayathI keTalI vAra traNa kriyavALe heAya che. yAvat maThiya hAya che. (nerADeeNaM bhaMte orAliya sarIrehiMto kai kirie ?) he bhadanta nairayika parakIya audArika zarIranA AzayathI keTalI kriyAvALA hoya che ? ( evaM eso jahA paDhamo daMDao, tahA imo vi apariseso bhANiyavyo jAva vemANie, navaraM maNasse jahA jIve) gotama ! me 71 524ii4 audArika zarIranA AzrayathI kayAreka traNa kriyAovALa hoya che, kayAreka cAra kriyAovALA hoya che, kyAreka pAMca kriyAovALA hoya che ane kayAreka kriyA rahita zrI. bhagavatI sUtra : Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.8 u.6 sa.5 kriyAsvarUpanirUpaNam 725 kriyAH ? gautama ! syAt trikriyAH, yAvat syAt akriyAH, nairayikAH khalu bhadanta ! audArikazarIrAt katikriyAH ? evam eSo'pi yathA prathamo daNDakastathA bhaNitavyo yAvat vaimAnikAH, navaraM manuSyA yathA jIvAH. jIvAH khalu bhadanta ! audArikazarIrebhyaH katikriyAH ? gautama ! trikriyA api, catubhI hotA hai-isa tarahase prathama daNDaka yahAM saMpUrNarUpale kahanA caahiye| yovat vaimAnikoM meM bhI aisAhI kathana karanA caahiye| manuSya meM sAmAnya jIvakI taraha kriyAoMkA kathana jAnanA caahiye| (jIvA NaM bhaMte! oroliyasarIrAo kaikiriyA) he bhadanta ! aneka jIva audArika zarIrake Azrayase kitanI kriyAoMvAle hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (siya tikiriyA jAva siya akiriyA) kadAcit ve tInakriyAoMvAle hote haiM yAvat akriyAvAle bhI hote haiN| (neraiyA NaM bhaMte! ogaliyasarIrAo kaikiriyA) he bhadanta ! nAraka jIva parakIya audArika zarIrake Azrayase kitanI kriyAoMvAle hote haiN| ( evaM eso vi jahA paDhamo daMDao tahA bhANiyavvo-jAva vemANiyA-navaraM maNussA jahA jIvA) he gautama ! isa viSaya meM samasta kathana prathama daNDakakI tarahase jAnanA cAhiye-vaimAnika devoM taka isa daNDakako kahanA cAhiye / parantu manuSyoM meM jIvoMkI tarahase kriyAoMke honekA aura na honekA kathana jAnanA caahiye| (jIvA NaM paNa hoya che. A pramANe ahIM prathama daMDakamAM AveluM samasta kathana karavuM joIe. vaimAnika paryaratanA chamAM paNa evuM ja kathana karavuM joIe. manuSyamAM kriyAnuM kathana sAmAnya panA yana manusAra samanyuH (jIvANaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kai kiriyA ?) saha-ta! bhane 71 maurisa zarIrana bhAzrayI 40 yAmAvAlA hoya cha ? ( goyamA ! ) gautama ! (siya tikiriyA jAva siya akiriyA ) kayAreka teo traNa kiyAovALA, kayAreka cAra kriyAvALA, kayAreka pAMca kiyAvALA ane pA24 jiyA rahita hoya che. (neraiyANaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaikiriyA ?) he bhadanta! nAraka che parakIya audArika zarIranA AzrayathI keTalI kriyAovALAM hoya che? (evaM eso vi jahA paDhamo daMDao tahA bhANiyabvo, jAva vemANiyA-navaraM maNussA jahA jIvA) gautama ? mA viSayamA samasta na paDA 4 mA / samajavuM-vaimAnika de paryantanA jI viSe A daMDaka pramANe ja kathana karavuM joIe. paratu manuSyamAM kriyAo viSenuM kathana chanA kathana pramANe ja samajavuM joie. zrI. bhagavatI sUtra : Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 726 bhagavatImatre SkriyA api, pazcakriyA api, akriyA api, nairayikAH khalu bhadaMta ! audArikazarIrebhyaH katikriyAH ? gautama ! trikriyA api, catuSkriyA api, paJca kriyA api, evaM yAvad vaimAnikAH, navaraM manuSyA yathA jIvAH, jIvaH khalu madanta / vaikriyazarIrAt kati kriyaH ? gautama ! syAt trikriyaH, syAt catubhaMte ! orAliyasarIrehiMto kai kiriyA ) he bhadanta ! aneka jIva audArika zarIroMke Azrayase kitanI kriyAoMvAle hote haiN| (goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA vi, paMcakiriyA vi, akiriyA vi) he gautama ! aneka jIva audArika zarIroMke Azrayase tIna kriyAoMvAle bhI hote haiM, cAra kriyAoM vAle bhI hote haiM, pAMca kriyAoMvAle bhI hote haiM aura vinA kriyAoMke bhI hote haiN| (neraDyA Ne bhaMte ! orAliyamarIrehiMto kai kiriyA) he bhadanta ! nAraka jIva audArika zarIroMke Azrayase kitanI kriyAoMvAle hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (tikiriyA bi, caukAreyA vi, paMcakiriyA vi, evaM jAva vemANiyA, navaraM maNussA jahA jIvA) nAraka jIva audArika zarIroMke Azrayase tIna kriyAoMvAle bhI hote haiM, cAra kriyAoMvAle bhI hote haiM aura pAMca kriyAoMvAle bhI hote haiN| isI tarahase yAvat vaimAnikoM meM bhI jAnanA caahiye| manuSyoMko jIvoMkI tarahase jAnanA cAhiye / ( jIveNaM bhaMte ! veuvviya( jIvANaM bhaMte ! orAliyasarIrehi to kai kiriyA ? ) hemanta ! bhane / mo2i4 rozana! mAthI sI pAyavANA hoya ? (goyamA ! tikiriyA vi, caukariyA vi, paMcakiriyA vi, akiriyA vi) gautama! mana / audArika zarIranA AzrayathI traNa kiyovALA paNa hoya che, cAra kiyAvALA paNa Doya cha, pAya jiyANA 5 DAya cha bhane yiA hita 55 bAya che. ( neraiyANaM bhaMte ! orAliyasarIrehito kai kiriyA ?) mahanta ! nA24 / mohAri zarIrAnA AzrayathI TI jiyANa Doya che ? (goyamA!) : gautama ! (tikiriyA vi, cakariyA vi, paMcakiriyA vi, evaM jAva vemANiyA, navaraM maNussA jahA jIvA) nA24 mahA2i4 zarIranA mAzrayathItra yAmAvANA hoya cha, cAra kriyAovALA paNuM hoya che ane pAMca kiyAvALA paNa hoya che. vaimAnika paryantanuM kathana paNa A pramANe ja samajavuM. paraMtu manuSyanuM kathana chanA kathana mujaba zrI. bhagavatI sUtra : Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 6 sR.5 kriyAsvarUpanirUpaNam 727 SkriyaH syAt akriyaH, nairayikaH khalu bhadanta ! vaikriyazarIrAt katikriyaH ? gautama ! syAt trikriyaH syAt catuSkriyaH, evaM yAvad vaimAnikaH, navaraM manuSyo yathA jIvaH, evaM yathA audArikazarIrANAm catvAro daNDakA bhaNitAstathA vakriyazarIreNApi catvAro daNDakA bhaNitavyAH, navaraM paJcamakriyA na bhaNyate, zeSaM tadeva, evaM yathA vaikriyaM tathA AhArakamapi taijasamapi, sarIo kaha kirie ) he bhadanta / jIva parakIya vaikriya zarIra ko Azraya karake kitanI kriyAoMvAlA hotA hai ? (goyamA) he gautama! (siya tikirie siya caukirie, siya akirie ) eka jIva parakIya vaikriya zarIrako Azraya karake kadAcit tIna kriyAoMvAlA hotA hai, kadAcit cAra kriyAoMvAlA hotA hai ( pAMca kriyAoMvAlA nahIM hotA hai ) aura kadAcit vinA kriyAoMke bhI hotA hai / (neraie bhaMte ! veubviya sarIrAo kaikirie ) he bhadanta ! eka nAraka jIva afare zarIra Azrayase kitanI kriyAoMvAlA hotA hai ? (goyamA ) he gautama! ( siya tikirie, siya caukirie evaM jAva mANie, navaraM maNusse jahA jIve) eka nAraka jIva parakIya vaikriya zarIra ke Azrayase kadAcit tIna kriyAoMvAlA hotA hai, kadAcit cAra kriyAoM vAlA hotA hai| isa tarahase yAvat vaimAnika taka jAnanA cAhiye. parantu manuSyako jIvakI taraha kahanA cAhiye / ( evaM jahA orAliyasarIrANaM cattAri daMDagA bhaNiyA ; tahA veDavviyasaman. ( jove NaM bhaMte ! veuvviyasarIrAo kai kirie ? ) he ahanta ! lava bharaDIya vaiDiya zarIranA yAzrayathI DeMTalI DiyAvANA hoya che ? ( goyamA ! siya tikirie, niya caukirie, siya akirie ) he gautama! me va caraDIya vaikriyazarIranA Azraya karIne kayAreka traNa kriyAvALA paNa hoya che, kyAreka cAra kriyAovALA paNu hoya che. (pAMca kriyAAvALA hotA nathI ). ane kyAreka kriyArahita Doya che. (neraie NaM bhaMte ! veuvviyasarIrAo kai kirie ? ) he mahanta ! menAra va naipriya zarIranA AzrayathI DeMTalI DiyAgovAnI hAya hai ? ( goyamA ! ) he gautama ? ( siya tikirie, siya caukirie evaM jAva vaimANie, navaraM maNusse jahA jIve ) me nA24 kapa para4Iya vaiDiya zarIranA mAzrayathI myAre4 traNa kriyAovALA hoya che ane kayAreka cAra kriyAvALA hoya che. vaimAnika pantamAM AvuM ja kathana samajavuM paNa manuSya viSenuM kathana jIvanA kathana mujaba samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 728 bhagavatImUne kArmaNamapi, bhaNitavyam, ekaikasmin catvAro daNDakA bhaNitavyAH, yAvada vaimAnikAH khalu bhadanta ! kArmaNazarIrebhyaH katikriyAH ? gautama ! trikriyA api, catuSkriyA api, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // sU0 5 saroreNa vi cattAri-daMDagA bhANiyavvA-navaraM paMcamakiriyA na bhannai, sesaM taMceva-evaM jahA veuvviyaM tahA AhAragaMpi, teyagaMpi, kammagaMpi, bhANiyanvaM-ekkeke cattAri daMDagA bhANiyavvA)isa tarahase jaise audArika zarIrake cAra daMDaka kahe gaye haiM usI tarahase vaikriya zarIrake bhI cAra daNDaka kahanA cAhiye / parantu vaikriya zarIrake daNDaka meM pAMcavI kriyA nahIM kahanI caahiye| kyoM ki vaikriya zarIrako Azraya karake pAMcavI kriyA nahIM hotI hai| bAkokA saba kathana pahilekI tarahasehI jAnanA caahiye| jisa tarahase vaikriya zarIrake viSaya meM kahA gayA hai usI tarahase AhAraka taijasa aura kArmaNa zarIrake viSaya meM bho kathana kara lenA cAhiye / arthAt eka eka zarIrake Azrayase cAra 2 daNDaka hote haiM-aisA jAnanA caahiye| (jAva vemANiyA NaM bhaMte ! kammagasarIrehito kaikiriyA ) he bhadanta ! yAvat vaimAnika kArmaNa-zarIroMke Azrayase kitanI kriyAoMvAle hote haiM ? ( goyamA) he gautama ! (tikiriyA vi, caukiriyA vi, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! (evaM jahA orAliyasarIrANaM cattAri daMDagA bhaNiyA, tahA veubdhiyasarIreNa vi cattAri daMDagA bhANiyacA - navaraM paMcamakiriyA na bhannai, sesaM taM ceva -evaM jahA veubviyaM tahA AhAragaM pi, teyagaM pi, kammagaM pi, bhANiyAM-ekeke cattAri daMDagA bhANiyavvA ) mo24 zarIranA jevA cAra daMDaka kahevAmAM AvyA che, e ja prakAranA cAra daMDaka vaikiyazarIranA paNa kahevA joIe. paraMtu vizeSatA eTalI ja che ke vaikiyazarIranA daMDakamAM pAMcamI kriyA kahevI joIe nahIM; kAraNake baikriyazarIrane Azraya karIne pAMcamI kriyA thatI nathI. bAkInuM samasta kathana pahelAnI jema ja samajavuM. vaikriya zarIranA viSayamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana AhAraka, tejasa ane kAzmaNa zarIranA viSe paNa karavuM joIe. eTale ke dareka zarIranA AzrayathI cA-cAra daMDaka thAya che, ema samajavuM. jAva vemANiyA NaM bhaMte ! kammagasarIrehiMto kaikiriyA ?) sauthA chaea vaimAnikena AlApaka A pramANe banaze-he bhadanta ! vaimAnike kArmaNArInA AzramathI sI mAvA DIya cha ! (goyamA ) 3 gautama ! (tikiriyA vi, caukiriyA zrI. bhagavatI sUtra : Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.8 u.6 ma.5 kriyAsvarUpanirUpaNam 729 TIkA-pUrva tejasAM jvalanakriyA parazarIrAzrayA pratipAditA tatprastAvAt audArikAdiparazarIramAzritya jIvasamuccayasya nairayikAdezca kriyAH prarUpayitumAha -'jIve NaM bhaMte ! orAliyasarIrAo katikirie ?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! jIvaH khalu audArikazarIrAt-parakIyaudArikazarIramAzritya katikriyo bhavati ? kiyatmakArakakriyAvAn bhavati iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMcakirie, siya akirie' he gautama ! tti ) vaimAnika deva kArmaNa zarIroMke Azrajase tIna kriyAAMvAle bhI hote haiM, cAra kriyAoMvAle bhI hote haiN| he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai-vaha saba yaha viSaya sarvathA satya hai. he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hai| isa prakAra kaha kara gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gye| TIkArtha-pahile agnikAyoM kI jalanakriyA para zarIra ke Azraya se kahI gaI hai / so isI viSaya ko sUtrakAra audArika Adi para zarirako Azrita karake sAmAnya jIva ke aura nairayika Adi vizeSa jIvakI kriyAoM kA kathana karate haiM-isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai-'jIveNaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaha kirie' he bhadanta ! eka jIva parakIya audArika zarIra ko Azrita karake kitanI kriyAoM vAlA hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMca kirie, siya akirie' vi. sevaM maMte ! sevaM bhaMte ! tti) bhAni vo bhaezarIrAnA AzrayathA RNa yiAvALA paNa hoya che ane cAra kriyAvALA paNa hoya che. gautamasvAmI mahAvIra prabhune kahe che ke he bhadanta ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che. he bhadanta ! Ape je kahyuM te yathArtha ja che. A pramANe kahIne vaMdaNA namaskAra karIne gautama svAmI pitAne sthAne besI gayA. TIkA :- para-zarIrane Azraye agnikAnI javalanakriyAnuM AgalA sUtramAM pratipAdana karavAmAM AvyuM have sUtrakAra audArika Adi parakIya zarIrano Azraya karIne sAmAnya jIva ane nAraka Adi vizeSa chanI kriyAonuM nirUpaNa kare che- A viSayane anumAna gautama svAmI mahAvIra prabhune mevo prazna pUche 'jIveNaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kai kirie ?' bhagavanta! me4 75 524Iya mohArika zarIrane Azrita karIne keTalI kriyAovALo hoya che? mahAvIra prabhuno uttara - 'goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMcakirie, siya akirie, zrI. bhagavatI sUtra : Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 730 bhagavatisUtre jIvaH : syAt kadAcita trikriyo bhavati, syAt kadAcit catuSkriyaH syAt kadAcit paJcakriyaH syAt kadAcita akriyaH kriyArahito'pi bhavati, ayamAzayaH - kAyikI, adhikaraNikI, mAdveSikI, pAritApanikI, prANAtipAtikI cetyetAH paJcakriyA uktAstatra yadA ekaH kazcid jIvaH anyapRthivyAdi kAyikajIvazarIramAzritya kAyavyApAraM karoti tadA tasya jIvasya kAyikI. AdhikaraNikI, prAdveSikI caitAstutisraH kriyA bhavanti, avItarAgasya kAyikyA: kriyAyAH sadbhAve niyamena adhikaraNikI prAdveSikI ceti dve kriye bhavata. eva, antime ca dve kriye bhajanayA bhavataH, etAvatA yadA saH anyAn paritApayati tadA pAritAnikI kriyA bhavati yadA cAnyAn hanti tadA prANAtipAtikI kriyA bhavati, ataeva kAyikayAdhikaraNikI mAdveSikINAM paraspareNAvinAbhAvAt jIva parakIya audArikazarIra ko Azrita karake kabhI tIna kriyAoMvAlA hotA hai. kabhI cAra kriyAoMvAlA hotA hai. kabhI pAMca kriyAoMvAlA hotA hai aura kabhI kriyArahita bhI hotA hai| tAtparyaM yaha hai ki kAyikI 1, adhikaraNikI 2 prAdveSikI 3, pAritApanikI 4 aura prANAtipAtikI 5 isa tarahase ye pAMca kriyAe~ hotI hai / inase jaba eka jIva koI anya pRthivI Adi kAyika jIva ke zarIra ko Azrita karake kAyavyApAra karatA hai usa samaya usa jIva ke kAyikI, adhikaraNikI, prAdveSikI, ye tIna kriyAe hotI haiN| jisa jAna ke rAga naSTa nahI huA hai aise avItarAga jIva ke kAyikI kriyA ke sadbhAva se niyamase adhikaNikI aura prAdeSikI ye do kriyAe~ hotI hI haiM / tathA antima jo do kriyAe~ haiM ve unameM bhajanAse hotI haiM / jaba vaha anya jIvoM ko paritApita karatA hai huM gautama ! jIva parakIya audArika zarIrane Azrita karIne kyAreka traNa kriyAmAvALA hoya che, kayAreka cAra kriyAovALA hAya che. kyAreka pAMca kriyAovALA hoya che. ane kayAreka kriyA rahita paNa DrAya che. A kathananuM tAtpa nIce pramANe che yiAeAnA cAMya prakAra che - (1) 44 (2) mA parI (3) pradveSiGI (4) pAritAyaniSThA ma (5) prANAtipAtikI. jyAre bhAi eka jIva anya pRthvI Adi kAyika jIvanA zarIrane bhAzrita karIne kAyavyApAra ( kAcA dvArA pravRtti ) kare che, tyAre te jIva vaDe kAcikI, AdhikaraNikI ane prAdraSiDDI, e traNu kriyAo thAya che. je jIvanA rAga naSTa thayuM nathI evA avItarAga jIva dvArA kAyikI krmiAnA sadbhAvathI adhikaraNikA ane prAddha kira e be kriyAe niyamathI ja thAya che, tathA bAkInI je eka yAe che te tenanAmAM viSe thAya che. jyAre te anya jIvAne paritApita kare che. (pIThe che), tyAre tenA dvArA zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 8 u. 6 sU05 kriyAsvarUpanirUpaNam " 731 'trikriyaH' ityuktam, na tu kadAcit ekakriyaH kadAcid dvikriyo vA avItarAgo jIvo bhavitumarhati tAsAmavinAbhAvazcaivam- avItarAgamyaiva AdhikaraNikI kriyA bhavati, na tu vItarAgamya, tathAvidhakarmabandhahetutvAt, avItarAgakAyasya cAdhikaraNatvena pradveSAnvitatvena ca kAryakriyA sadbhAve itarayoravaiyaMbhAvaH, tadabhiyasatve ca kAyikI sadbhAvaH, uktaM ca prajJApanAyAm 'jassa NaM jIvassa kAiyA kiriyA kajjai, tassa ahigaraNiyA kiriyA niyamA kajjai, jassa ahigaraNiyA kiriyA kajjai, tassa vikAiyAkiriyA niyamA ' ityAdi, yasya khalu jIvasya kAyikI kriyA kriyate, tamya taba usake pAritApanikI kriyA hotI hai aura jaba vaha anya jIvoM ko mAratA hai taba usake prANAtipAtikI kriyA hotI hai / kAyikI, AdhikaraNikI aura prAdveSikI ina tIna kriyAoM meM ApasameM avinAbhAva nitya paraspara sambandha haiM - isaliye tIna kriyAvAlA eka jIva kahA gayA hai / avitarAga jIva kadAcit ekakriyAvAlA kadAcit do kriyAvAlA nahIM ho sakatA hai / ina kriyAoMkA jo avinAbhAvanitya paraspara saMbaMdha pragaTa kiyA gayA hai - vaha isa prakAra se hai - avitarAgajIva ke hI adhikaraNikI kriyA hotI hai- vItarAga jIva kA jo zarIra hai vaha tathAvidhakarmabaMdhakA hetu hotA hai. isaliye kAyakriyA ke sadbhAva meM AdhikaraNikI aura prAdveSikI ina do kriyAoM kA avazya sadbhAva hotA hai kyoM ki avItarAgakA kAya adhikaraNarUpa aura pradveSa sahita hotA hai / isase bhinna do kriyAoMke sadbhAva paritApanikI kriyA thAya che ane jyAre te bIjA ne mAre che, tyAre tenA dvArA prANAtipAtakI kriyA thAya che. kAyikI, adhikaraNikI ane prAdgaSikI kriyAo vacce avinAbhAva-nitya paraspara-saMbaMdha hoya che, kAraNake kAyikI kriyAnA sadbhAvamAM mAdhakaraNika ane prADhaSikI kriyAnA paNa avazya sadbhAva hoya che. tethI eka jIva traNa kriyAvALA hoya che, ema kahyuM che. avItarAga jIva kadI paNa eka kriyAvALA athavA be yiAvALA hoi zakatA nathI. te kriyAone je avinA bhAva-nitya paraspara saMbaMdha prakaTa karavAmAM AvyA che te nIce pramANe che- avItarAga jIva vaDe ja adhikaraNikI kriyA thAya chaeN--vItarAga jIva vaDe thatI nathI. avItarAga jIvanuM je zarIra che te tathAvidha (te prakAranA) ka`baMdhanuM kAraNa hoya che, tethI kAyakriyAne sadbhAva hoya tyAre adhikaraNukI ane prA SikI kriyAne avazya sadbhAva hoya che kAraNake avItarAganI kAyA adhikaraNarUpa ane praddoSa sahita che, tethI anya eka kriyAonA saddabhAva kAmiDhI zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 732 bhagavatIstre AdhikaraNikI kriyA niyamataH kriyate, yasya AdhikaraNikI kriyA kriyate, tasyApi kAyiko kriyA niyamataH kriyate, iti. tathA AdyakiyAtrayasadbhAve uttarakriyAdayaM bhajanayA bhavati, taduktam-'jamsa NaM jIvassa kAiyA kiriyA kajjai, tassa pAriyAvaNiyA siya kajjai siya no kanjA' ityAdi, yasya khalu jIvasya kAyikI kriyA kriyate tasya pAritApanikI syAt kriyate, syAt no kriyate, iti, evaJca yadA kAyavyApAradvAreNAdhakriyAtraya evaM vartate, na tu paritApanaM, na vA prANAtipAtaM karoti tadA trikriyaHevetyato'pi 'syAt trikriyaH' ityuktam, yadA tu parimeM kriyAkA sadbhAva hotA hai. prajJApanAke bAIsaveM kriyApada meM aisAhI kahA hai-'jassa NaM jIvassa kAiyA kiriyA kajjai, tassa ahiMgaraNiyA kiriyA niyamA kajjai, jassa ahigaraNiyA kiriyA kajjai, tamsa vi kAiyA kiriyA niyamA kajjA' jisa jIvake kAyikI kriyA hotI hai usake niyamase AdhikaraNi kI kriyA hotI hai aura jisake AdhikaraNikI kriyA hotI hai usake bhI niyamase kAyikI kriyA hotI hai ityAdi tathA AdikI tIna kriyAoMke sadbhAva meM uttarakI do kriyAoMkI bhajanA hotI hai-sohI kahA hai- ' jasma NaM jIvassa kAiyA kiriyA kajjai, tasma pAriyAvaNiyA siya kajjaI, siya no kajjai', ityAdi-isa taraha kAyavyApAra ke dvArA jIva jaba AdhakriyAtraya meM hI rahatA hai paritApana aura prANAtipAta vaha nahIM karatA hai taba vaha tIna kriyAoMvAlAhI hotA hai-isa tarahase bhI yaha kadAcit tIna kriyAoMyAna! AERIA Doya cha prajJApanAnA mAvasabhA yApamA pazu meraj -'jassa gaM jIvassa kAiyA kiriyA kajjai, tassa ahigaraNiyA kiriyA niyamA kajjai, jassa ahigaraNiyA kiriyA kajjai, tassa vi kAiyA kiriyA niyamA kajjai' je jIva vaDe kAyikI kriyA thAya che. te jIva vaDe AdhikaNikI kriyA paNa niyamathI ja thAya che. je jIva vaDe avikaNikI kriyA thAya che, tenA vaDe kAyika kriyA paNa niyamathI ja thAya che,' ityAdi- tathA pahelI traNa kriyAonA sadabhAvamAM chehalI e kriyAo vidhe yAya. ma pAta nIyanA sUtrAMmai raicha- 'jassa NaM jIvassa kAiyA kiriyA kajjai, tassa pariyAvaNiyA siya kajjai, siya no kajjA' tyAci. bhAzata AyavyApAra 621 pAre 94 pahelI jyA kare che, paNa paritApana ane prANAtipAta karatuM nathI, tyAre tene traNa kiyAvALA ja zrI. bhagavatI sUtra : Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za8 u.6 mu05 kriyAsvarUpanirUpaNam tApayati tadA catuSkriyaH, AdhakriyAtrayasya tatrAvazyaMbhAvAta, yadAtvati pAtayati tadA paJcakriyaH, AdhakriyAcatuSkasya tatrAvazyaMbhAvAta, taduktam'jassa pAriyAvaNiyAkiriyA kajjai tassa kAiyA niyamA kajjai' ityAdi, yasya pAritApanikI kriyA kriyate, tasya kAyikI niyamAta kriyate, iti, tadabhiprAyeNAha-'siya caukirie siya paMcakirie'tti, tathA siya akirie' syAt kadAcit vItarAgAvasthAyAm akriyo jIvo bhavati ityarthaH, vItarAgAvasthAyAM hi vItarAgatvAdeva na santi adhikRtakriyA ityAzayaH, gautamaH pRcchati neraie gaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kai kirie ? he bhadanta ! nairayikaH-khalu audArikazarIrAt parakIyaudArikazarIramAzritya katikriyaH kiyatmakArakakriyavAn vAlA hotA hai aisA kahA hai-jaba yaha avItarAga jIva anya jIvoMko paritApita karatA hai-taba vaha cAra kriyAoMvAlA hotA hai kyoMki aisI avasthA meM AdikI tIna kriyAe~ usa meM avazya hotI hai| tathA jaba yaha jIva anya jIvoMko mAratA hai taba vaha pAMca kriyAoMvAlA hotA hai-kyoM ki isa sthiti se usameM AdikI cAra kriyAoMkA avazyahI sadbhAva rahatA hai sohI kahA hai- 'jassa pariyAvaNiyA kiriyA kajjai, tassa kAiyA niyamA kajjaI' ityAdi-isI abhiprAyako lekara 'miya caukirie, siya paMcakirie, tti' aisA kahA gayA hai| tathA 'siya akirie' aisA jo kahA hai vaha vItarAga avasthAko lekara kahA hai kyoMki vItarAga avasthA meM jIva ina kriyAoMvAlA nahIM hotA hai| aba gautama svAmI prabhuse pUchate hai- (nerahaeNaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kai kirie) he bhadanta ! nAraka parakIya audArika zarIrako Azrita karake kitane prakArakI kriyAoMvAlA kahI zakAya che. jyAre te avItarAga jIva anya jIvone paritApita kare che, tyAre te cAra kriyAovALA kahevAya che. tathA jyAre te jIva anya jIvone mAratA hoya che, tyAre te pAMca kriyAovALe hoMya che, kAraNake evI paristhitimAM te chavamAM pahelI cAra yaamaan| pAna avazya samAva 29 che. tethI / jhucha hai 'jassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajjai, tassa kAiyA niyamA kajjai' yAhi me // 20 sUtrahAre / pramANe bucha- 'siya caukirie, siya paMcakirie tti' tathA 'siya akirie' kayAreka te kriyA rahita hoya che," AvuM je kahevAmAM AvyuM che te vItarAga avasthAne anulakSIne kahyuM che, kAraNake vitarAga avasthAmAM jIva A kriyAovALa hote nathI. 6 gautama khAmI nA24 7 viSe prala pUche-'neraieNaM bhaMte ! orAliyasarIrAbho kai kirie 3rd! HERB lya mohana zarane mAgita Na.seii zrI. bhagavatI sUtra : Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMcakirie' he gautama ! nairayiko parakIyaudArikazarIramAzritya kAyaM vyApArayati tadA syAt kadAcit trikriyo bhavati, syAt kadAcit catuSkriyo bhavati, syAt kadAcit paJcakriyo bhavati, tathAca narayikaH yataH audArikazarIravantaM pRthivyAdikaM spRzati, paritApayati, vinAzayati ca, ata audArikazarIramAzritya kadAcit trikriyaH kadAcit catuSkriyaH kadAcit pazcakiyo bhavati, akriyastu nairayiko na bhavati, tasyAvItarAgatvena kriyANAmavazyaMbhAvAt / gautamaH pRcchati-'asurakumAreNaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaikihotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama ! 'siya tikirie siya caukirie ' siya paMcakirie' nAraka jIva kadAcit-tIna kriyAoMvAlA hotA hai, kadAcit cAra kriyAoMvAlA hotA hai kadAcita pAMca kriyAoM vAlA hotA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki jaba eka nArakajIva parakIya audArika zarIrako Azrita karake kAyakA vyApAra karatA hai taba vaha audArika zarIravAle pRthivyAdikakA sparza karatA hai, use paritApita karatA hai, aura vinaSTa bhI karatA hai. isa liye audArika zarIrako Azrita karake vaha kadAcit tIna kriyAvAlA aura kadAcita cArakriyAvAlA aura kadAcit pAMca kriyAvAlA kahA gayA hai| nAraka jIva akriya-nahIM hotA hai| akriya vItarAga jIva hI hotA hai / nAraka jIva vItarAga nahIM hotA hai| isaliye isameM kriyAoMkA honA avazyaMbhAvI hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiMliyAmApA hoya cha ? mahAvA2 prbhun| uttara-'goyamA' he gautama! 'siya tikirie, siya caukirie, siya paMcakirie' nA24 94 yA trayasyAyavANA hAya cha, kAreka cAra kriyAo vALo hoya che ane kayAreka pAMca kriyAovALA hoya che. tenuM tAtparya e che ke jyAre nAraka jIva parakIya audArika zarIrane Azrita karIne kAyano vyApAra kare che, tyAre te pRthvIkAya Adine sparza kare che, tene paritapita paNa kare che ane temane nAza paNa kare che. tethI dArika zarIrane Azrita karIne kayAreka tene traNa kriyAvALe, kayAreka cAra kriyAvALA ane kayAreka pAMca kriyAvALe kahyA che. nAraka jIva azciya (kriyA rahita) heto nathI. vItarAga jIva ja akriya hoya che. nAraka jIva vItarAga avasthAvALA hote nathI. tethI temAM (nAraka jIvamAM) kriyAone sadabhAva AvA hoya che zrIbhagavatI sUtra: Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 6 sU 5 kriyAsvarUpanirUpaNam 735 5 0 parakIyaudA rikazarIramAzritya rie ?' he bhadanta ! asurakumAraH khalu audArikazarIrAt parakIyaudArikazarIramAzritya katikriyo bhavati ? bhagavAnAha - ' evaM caiva evaM jAva vaimANie, navaraM maNusse jahA jIve' evaM caitra nairayikavadeva asurakumAro'pi yadA parakIyaudArikazarIramAzritya kArya vyApArayati tadA kadAcit trikriyaH kadAcit catuSkriyaH kadAcit paJcakriyo bhavati, akriyastu na bhavati tasyAvItarAgatvena kriyANAmavazyaMbhAvAt evam asurakumAravadeva yAvat suparNakumArAdi bhavanapati ekendriyavikalendriyapaJcendriya tiryagmanuSyavAnavyantara- jyotiSika - vaimAniko'pi kAyaM vyApArapati tadA kadAcit 'asurakumArANaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kahakirie' he bhadanta ! asurakumAra parakIya audArika zarIrakA Azraya karake kitane prakAra kI kriyAoMvAlA hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- ' evaM jAva vemANie' navaraM maNumse jahA jIve' he gautama ! nAraka jIvakI taraha hI asura kumAra bho jaba parakIya audArika zarIra kA Azraya karatA hai taba vaha kadAcit tIna kriyAoMvAlA hotA hai, kadAcit cAra kriyAoMvAlA hotA hai aura kadAcit pAMca kriyAoM vAlA hotA hai / yaha akriya to hotA nahIM hai kyoM ki yaha vItarAga nahIM hote haiM ataH avItarAga hone ke kAraNa inameM kriyAoMkA honA avazyaMbhAvI hai / asurakumAra kI taraha hI yAvat suparNakumAra Adi bhavanapati deva, ekendriya, vikalendriya, paMcendriyatiryak, manuSya, vAnavyantara, jyotiSika, tathA vaimAnika ye saba bhI jaba parakIya audArika zarIrako Azrita yadA 6 ! asurakumAra parIma have gautama svAmI mahAvIra prabhune evA prazna pUche che ke- asurakumArA NaM bhaMte ! orAliyasa rAo kai kirie ? ' he ahanta audArika zarIranA Azraya karIne keTalI kriyAovALA hAya che ! tenA uttara ApatA a - evaM caiva evaM jAva vemANie navaraM maNusse jahA jIve ' he gautama ! nAraka jIvanI jema asurakumAra paNa jyAre parakIya audArika zarIranA Azraya kare che. tyAre traNa kriyAvALA paNa hoya che, cAra kriyAvALA paNa hoya che ane pAMca kriyAeAvALA paNa hAya che. te kadI paNa akrima (kriyA rahita) hAtA nathI, kAraNake te vItarAga hAte nathI avItarAga hAvAne lIdhe tenAmAM kriyAe avazya sadbhAva haiAya che. supa kumAra yayatanA lavanayati heva, meDendriya, vizlendriya, paMcendriyatiyaza, manuSya, vAnavyantara, nyutiSika tathA naimAnika devanuM thana paNa asurakumAranA kathana jevuM samajavuM. eTale te khaLAM thavA paNu jyAre parakIya audArika zarIranA Azraya laIne pota potAnI kAcA zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 736 mamavatIraze mikriyA, kadAcit catuSkriyaH, kadAcit paJcakriyo bhavati, kintu navaram-anyApekSayA vizeSastu manuSye'yameva yat yathA jIvasamuccayaH akriyaH pratipAditastathA manuSye'pi akriyo bhavati, jIvasamuccayapade manuSyasiddhApekSayaiva akriyatvasya pratipAditatcAt, gautamaH pRcchati-'jIveNaM bhaMte ! ogaliyasarIrehito kaikirie ?' he bhadanta ! jIvaH khalu audArikazarIrebhyaH parakIyaudArikazarIrANyAzritya kati kriyo bhavati iti praznaH / tathA cAtra 'audArikazarIrebhyaH' ityevaM bahutvApekSo'yaM dvitIyo jIvaviSayako daNDako bodhyaH, prathamastu prAguktaH'audArikazarIrAt' ityevamekatvApekSo jIvaviSayako daNDako vijJeyaH, evaM karake apane2 kAyako vyApAravAlA karate haiM taba ye kadAcit tIna kriyAoMvAle, kadAcit cAra kriyAoMvAle aura kadAcit pAMca kriyAoM vAle hote haiM / parantu manuSyameM yaha vizeSatA hai ki vaha jIva samuccaya ke anusAra kriyArahita bhI hotA hai| jIva samuccayapadameM jo kriyA rahitakA pratipAdana kiyA gayA hai vaha manuSya evaM siddhakI apekSA se pratipAdita kiyA gayA hai aisA jAnanA cAhiye / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM-'jIve NaM bhaMte ! orAliyasarIrehito kaha kirie' he bhadanta ! jIvaparakIya audArika zarIroMko Azrita karake kitanI kiyAoMvAlA hotA hai ? yaha bahuvacana kI apekSA dvitIya daNDaka hai. abataka eka jIva parakIya eka audArika zarIrakI apekSA kitanI kriyAoMvAlA hotA hai-aisA eka audArika zarIrako lekara jIva viSayaka prazna kiyA gayA thA. yahAM aneka audArika zarIroMko dvArA pravRtti kare che, tyAre teo kayAreka traNa kriyAovALA, kayAreka cAra kriyAovALA ane kayAreka pAMca kriyAovALA hoya che. teo kliArahita hotA nathI manuSyamAM eTalI ja vizeSatA che ke te chava samuccayanI jema kriyA rahita paNa hoya che jIva samuccaya padamAM je kriyArahitatAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che te manuSya ane siddhanI apekSAe karavAmAM AvyuM che ema samajavuM. ve gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che , 'jIveNaM bhaMte ! orAliya sarIrehito kai kirie ? '! 71 52ya mora jarIna Azrita zana alI kriyAovALo hoya che? A bahuvacananI apekSAe bIjuM kaMDaka che. A pahelAM eka jIva parakIya eka aukArika zarIranI apekSAe keTalI kriyAovALe - A rIte eka chatra ane eka dArika zarIranI apekSAe prazna pUchavAmAM AvyA hatA. ahIM aneka dhArisa zarIrane Azrita karIne prazna karavAmAM aAvye che. tethI A ja viSayaka zrIbhagavatI.sUtra: Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA sa.8 u.6 mu.5 kriyAsvarUpanirUpaNam 737 caitau jIvasya ekatvena dvau daNDako, evameva ca jIvasya bahutvana aparau chau daNDako, evaM audArikazarIrApekSayA catvAro daNDakAH phalitAH, bhagavAnAha 'goyamA ! siya tikirie jAba siya akirie' he gautama ! samuccayajIvaH audArikabahuparakIyazarIrANyAzritya yadA kAyaM vyApArayati tadA syAt kadAcit trikriyA bhavati, yAvat syAt kadAcit catuSkriyo bhavati, syAt kadAcit pazcakriyA bhavati, syAt kadAcita akriyo bhavati, vItarAgAvasthAyAM manuSyajIvasya siddhajIvamya ca kriyArahitvAditibhAvaH, atha bahuparakIyaudArikazarIrApekSayA ekatvaviziSTanarayikaviSayakaM daNDakaM pRcchati - 'neraieNaM Azrita karake prazna kiyA gayA hai-ataH yaha jIva viSayaka dvitIya daNDaka hai-isa taraha ye jIvake ekatva se do daNDaka aura jIva ke bahutva se do daNDaka aura dUsare hote haiM-saba milakara audArika zarIrakI apekSA se cAra daNDaka ho jAte haiM yaha phalita hotA hai| 'eka jIva parakIya aneka audArika zarIroMko Azrita karake kitanI kriyAoMvAlA hotA hai ?' isa praznake uttarameM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! siya tikirie jAba siya akirie' eka jIva-samuccaya jIva parakIya aneka audArika zarIroMko Azrita karake jaba kAyako vyApArameM lagAtA hai, taba vaha kadAcit tIna kriyAoMvAlA hotA hai yAvat-kadAcit yaha cAra kriyAoMvAlA hotA hai, aura kadAcit pAMca kriyAoMvAlA hotA hai / tathA kadAcit vaha kriyArahita bhI hotA hai| manuSya jIva jaba vItarAga avasthA meM A jAtA hai. taba vaha tathA siddha jIva ye donoM hI ina kriyAoM se rahita ho jAte haiN| aba bIjuM daMDaka che. A rIte jIvanA ekatvanI apekSAe be daMDaka ane jIvanA bahatvanI apekSAe bIjA be daMDaka thAya che ema samajavuM. "jIva parakIya audArika zarIrane Azrita karIne keTalI kriyAovALo heya che?' A praznane uttara ApatA mahAvIra prabhu cha ?- 'goyamA !' hai gau1ma ! 'siya tikirie jAva siya akirie" eka jIva (samuccaya jIva) parakIya aneka dArika zarIrane Azrita karIne jyAre kAyAne vyApAramAM (pravRttimA) pravRtta kare che, tyAre kayAreka te traNa kriyAovALe heAya che, kayAreka cAra kSiAvALo hoya che, kayAreka pAMca kriyAvALA hoya che. ane kayAreka te kriyA rahita paNa heya che. jemake manuSya jIva jyAre vItarAga avasthAmAM AvI jAya che tyA kiyArahita hela che ane siddha jIva paNa kriyAothI rahita thaI jAya che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 738 bhagavatIsUtre bhaMte ! orAliyasarIrehito kai kirie ?' he bhadanta ! nairayikaH khalu audArikazarIrebhyaH parakIyaudArikazarIrANyAzritya kati kriyo bhavati ? bhagavAn Aha-evaM eso jahA paDhamo daMDao tahA imovi apariseso bhANiyavyo jAva vemANie, navaraM maNusse jahA jIve' he gautama ! evam uparyukta eSaH parakIyabahutvaviziSTaudArikazarIrAzrito nairayikaH yathA prathamo daNDakaH ekatvaviziSTaparakIyaudArikazarIrAzritanarayikaviSayakaH syAt trikriyaH, syAt catuSkriyaH, syAt pazcakriyaH iti rItyA pratipAditastathA ayamapi bahutva viSayakaH aparizeSaH sarvaH bhaNitavyaH, yAvataekendriyavikalendriyapazcendriyagautama parakIya aneka audArika zarIroMkI apekSAse ekatvaviziSTa nairayikaviSayaka daNDakako pUchate haiM-'neraieNaM bhaMte ! orAliyasarIre hiMto kaikirie' he bhadanta ! eka nAraka parakIya aneka audArika zarIroMko Azrita karake kitanI kriyAoMvAlA hotA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM. 'evaM eso jahA paDhamo daMDao tahA imo vi apariseso bhANiyavo jAva vemANie navaraM maNusse jahA jIve' he gautama / jisa prakAra se eka nAraka jIva parakIya eka audArika zarIrako Azrita karake kadAcit tIna kriyAoMvAlA, kadAcit cAra kriyAoMvAlA aura kadAcit pAMca kriyAoMvAlA prathama daNDaka meM kahA gayA hai usI prakArase isa dvitIya daNDaka meM bhI vaha kadAcit tIna kriyAoMvAlA, kadAcit cAra kriyAoMvAlA aura kadAcid pA~ca kriyAoMvAlA kahA gayA hai| arthAt jisa samaya eka nAraka parakIya have gautama svAmI aneka audArika zarIranI apekSAe eka nAraka viSayaka naayn| prazna pUche - * neraieNaM bhaMte ! orAliyasarIrehito kai kirie ?' he bhadanta ! eka nAraka parakIya aneka aukArika zarIrane Azrita karIne keTalI syAmApAyI hoya che ? hAvIra prbhun| utta2- evaM eso jahA paDhamo daMDao tahA imo vi apariseso bhANiyanbo jAva vemANie-varaM maNusse jahA jIve ' gautama ! jevI rIte eka nAraka chava parakIya audArika zarIrane Azrita karIne kayAreka traNa kriyAovALe, kayAreka cAra kriya evALe ane kayAreka pAMca kriyAovALA hoya che, evuM pahelA daMDakamAM kahevAmAM AvyuM che, e ja pramANenuM kathana A bIjA daMDakamAM paNa samajavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke jyAre eka nArake parakIya aneka dArika zarIrane Azrita karIne kAyavyApAra kare che, tyAre te traNa kriyAovALa hoya che, cAra kiyA evA paNa hoya che ane pAMca kiyArAvALe paNa hoya che. paraMtu manuSya pamAM tenA karatA zrI bhagavatI sUtra : Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.6 sU.5 kriyAsvarUpanirUpaNam 739 tiryagmanuSyabhavanapati-bAnavyantarajyotiSikavaimAniko'pi yadA parakIyabahutvaviziSTaudArikazarIrANyAzritya kAyavyApAra karoti tadA syAt trikriyaH, syAt catuSkriyaH, syAt paJcakriyA bhavati, iti kintu navaram anyApekSayA vizeSastu manuSye yathA samuccayajIvaH kadAcit akriyo'pi bhavati, tathaiva manuSyo' kriyo'pi bhavatibhAvaH, atha samuccayajIvabahutvamAzritya gautamaH pRcchati 'jIvANaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaikiriyA ?' he bhadanta ! jIvAH khalu aneka audArika zarIroMko Azrita karake kAyavyApAra karatA hai taba vaha tIna kriyAoMvAlA bhI hotA hai, cAra kriyAoMvAlA bhI hotA hai aura pAMca kriyAoMvAlA bhI hotA hai / kintu manuSya pada meM jo inakI apekSA vizeSatA hai vaha aisI hai ki manuSya sAmAnya jIva kI taraha kriyA rahita bhI hotA hai / vItarAga avasthA meM hI kriyA rahita jIva hotA hai. aisI bAta abhI kahI gaI hai. so nAraka jIva, ekendriya, vikalendriya, paMcendriyatiryaca, manuSya bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika aura vaimAnika jaba parakIya audArika zarIroMko Azrita karake kAyakA vyApAra karate haiM, taba ve tIna kriyAvAle bhI hote haiM, cAra kriyAvAle bhI hote haiM aura pA~ca kriyAvAle bhI hote haiN| parantu ye koI bhI kriyA rahita nahIM haiM / parantu manuSya aise nahIM hote haiM ve akriyAvAle (ina kriyAoM se rahita ) bhI hote haiN| kyoM ki manuSya hI vItarAga avasthAvAlA banatA hai-aura vItarAga avasthAmeM ye koI bhI kriyAe~ hotI nahIM haiM / aba samuccaya jIvakI bahutAko eTalIja vizeSatA che ke te sAmAnya jIvanI jema kriyA rahita hoya che. vItarAga avasthAmAM ja jIva kriyArahita hoya che, e vAtanuM hamaNAM ja pratipAdana karavAmAM AvI gayuM che. vaimAnika paryantanA jIva viSe evuM ja kathana samajavuM. eTale ke jIva, ekendriya, vikalendriya, paMcendriya tiryaca, manuSya, bhavanapati, vanavyaMtara, tiSika ane vaimAnika jIva jyAre parakIya audArika zarIrane Azrita karIne kAyavyApAra kare che, tyAre teo traNa kriyAovALA paNa hoya che, cAra kriyAovALA hoya che, ane pAMca kriyAovALA paNa hoya che. paraMtu temAMthI koI paNa chava kriyA rahita hoto nathI. phakata manuSyamAM ja eTalI vizeSatA che ke te kriyA rahita paNa hoya che, kAraNake manuSya ja vItarAga avasthAvALe banI zake che ane vItarAga avasthAmAM tenA dvArA koIpaNa kriyAo thatI nathI. - have sAmAnya jIvanI bahutAnI apekSAe gautama svAmI mahAvIra prabhune prazna pache che 3- jIvANaM bhaMte ! orAliyasarIrAmao kai kiriyA?'hasata ! zrI. bhagavatI sUtra : Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI " " audArikazarIrAt parakIyaudA rikazarIramAzritya katikriyAH bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! siya tikiriyA jAba siya akiriyA' he gautama ! jIvAH yadA parakIyaudArikazarIramAzritya kArya vyApArayanti tadA syAt kadAcit trikriyAH bhavanti yAvat syAt kadAcit catuSkriyAH syAt kadAcit paJcakriyA bhavanti, syAt kadAcit akriyAH bhavanti, gautamaH pRcchati - 'neraiyANaM bhaMte! orAliyasa rAo kaikiriyA " he bhadanta ! nairayikAH khalu audArikazarIrAt audArikazarIramAzritya RtikriyA bhavanti ? bhagavAnAha - ' evaM eso vi jahA paDhamo daMDao tahA bhANiyantro jAva vaimANiyA, navaraM lekara gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM. 'jIvANaM bhaMte ! orAliya sarIrAo kai kiriyA' he bhadanta ! jIva parakIya audArika zarIrako Azrita karake kitane prakAra kI kriyAoMvAle hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama ! 'siya tikiriyA, jAtra siya akiriyA ' jIva jaba parakIya audArika zarIrako Azrita karake kAyakA vyApAra karate haiM usa samaya ve kadAcit tIna kriyAoMvAle bhI hote haiM, kadAcit cAra kriyAoMvAle bhI hote haiM aura kadAcit pAMca kriyAoMvAle bhI hote haiM / tathA kadAcit ve krayA rahita bhI hote haiM / kriyA rahita panA inameM manuSya aura siddha kI apekSA kahA hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM- 'NeraiyANaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaikiriyA' he bhadanta ! nAraka jIva parakIya audArika zarIroM ko Azrita karake kitane prakArakI kriyAoMvAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ' evaM eso vi jahA paDhamo daMDao tahA bhANiyavvo jAva vemANiyA aneka jIva parakIya audArika zarIrane Azrita karIne keTalI kriyAovALA hAya che ? uttara- ' goyamA ' he gautama! 'siya tikiriyA, jAva siya akiriyA jIvA jyAre parakIya audArika zarIrane Azrita karIne kAyanA vyApAramAM pravRtta thAya che, tyAre kayAreka traNa kriyAovALA paNa hAya che, kayAreka cAra kriyAovALA paNa hAya che, kyAreka pAMca kriyAovALA paNu hoya che ane kayAreka smiA rahita paNa hoya che. manuSya ane siddhanI apekSAe temanAmAM yiA rahitatA kahI che, ema samajavuM. have gautama svAmI nArAnI apekSA prazna pUche - 'NeraiyANaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaDakiriyA ? ' he ahanta ! nAraka jIvA parakIya audArika bhaDhAvIra anun| uttara- ' evaM eso vi jahA paDhamo daMDa va bhANiyannI zarIrane Azrita karIne keTalI sthAvALA hAya che! 740 zrI bhagavatI sUtra : 6 , Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mamevacandrikA TIkA za.8 u.6 ma. 5 kriyAsvarUpanirUpaNam 741 maNussA jahA jIvA' he gautama ! evamuktarItyA eSo'pi bahutvaviziSTanairayikaviSayako daNDakaH yathA prathama:-ekatvaviziSTanarayikaviSayako daNDako bhaNitastathA bhaNitavyaH, evaMca yadA nairayikAH parakIyaudArikazarIramAzritya kAyaM vyApArayanti, tadA syAt trikriyAH, syAt catuSkiyAH, syAt paJcakriyA nairayikA bhavanti ityAzayaH, yAvat-ekendriyavikaledriyapazcendriyatiryagmanuSyabhavanapativAnavyantarajyotiSikavaimAnikA yadA parakoyaudArikazarIramAzritya kAyaM vyApArayanti tadA kadAcit catuSkriyAH, kadAcit paJcakriyA bhavanni, navaram-vizeSastu manuSyA yathA samuccayajIvAH tricatuH paJcakriyAtiriktA akriyAapi uktAstathaiva tricatuH paJcakriyAtiriktA akriyAapi vaktavyAH, gautamaH pRcchati-'jIvANaM bhaMte ! orAliyasarIrehito kaikiriyA ?' he bhadanta ! jIvAH khalu audArikazarIrebhyaH parakIyaudArikanavaraM maNussA jahA jIvA' yaha jo aneka nairayika viziSTa daNDaka hai vaha jasA pahile ekatva viziSTa narayika daNDaka kahA gayA hai usI ke anusAra kahanA cAhiye-isI taraha jaba nArakajIva parakIya audArika zarIra ko Azrita karake kAya kA vyApAra karate haiM taba ve kadAcit tIna kriyAoMvAle hote haiM, kadAcit cAra kriyA oMvAle hote haiM aura kadAcit pAMca kriyAoMvAle hote haiN| manuSyoM meM aisI bAta nahIM haiM-kyoMki ve ina kriyAoMvAle hone para bhI ina kriyAoM se rahita bhI hote haiN| jaise mamuccaya jIva hote haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM-'jIvA NaM bhaMte ! orAliya sarIjAba vemANiyA-navaraM maNussA jahA jIvA' 41 viSa54 paDalA nA24 444 je pramANe kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANe A aneka nAraka viSayaka daMDakanuM kathana paNa karavuM joie. eTale ke aneka nArake jyAre parakIya dArika zarIrane Azrita karIne kAyavyApAramAM pravRta thAya che, tyAre kayAreka traNa kriyAovALA hoya che, kayAreka cAra kriyAovALA hoya che ane kayAreka pAMca kriyAovALA hoya che. vaimAniko paryantanA jI vize paNa A prakAranuM kathana ja samajavuM. parantu manuSyamAM eTalI ja vizeSatA che ke teo A kriyAovALA hoya che paNa kharAM ane A kriyAothI rahita paNa hoya che. eTale ke sAmAnya jIvanI jema teo kriyArahita paNa hoya che. have jInA bahuta tathA parakIya aneka carIranI apekSAe kriyA viSayaka cothA daMDakanuM pratipAdana karavAmAM Ave che zrI. bhagavatI sUtra: Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 742 bhagavatIstre zarIrANyAzritya katikriyA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA vi, paMca kiriyA vi, akiriyA vi, he gautama ! jIvAH yadA parakIyaudArikazarIrANyAzritya kAyaM vyApArayanti tadA tri kriyA api, catuSkriyA api, paJcakriyA api, akriyA api bhavanti, gautamaH pRcchati'neraiyA NaM bhaMte ! orAliyamarIrehito kaikiriyA ?' he bhadanta ! narayikAH khala audArikazarIrebhyaH parakIyaudArikazarIrANyAzritya kAtikriyA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA vi paMcakiriyA ki, evaM jAva vemANiyA, navaraM maNumsA jahA jIvA' he gautama ! nairayikA yadA parakIyau rehito kaikiriyA' he bhadanta ! jIva parakIya audArika zarIroM ko Azrita karake kitane prakAra kI kriyAovAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! tikiriyA vi, caukiriyA vi, paMcakiriyA vi akarayAvi' jIva jaba parakIya audArika zarIro ko Azrita karake kAya kA vyApAra karate haiM taba ve tIna kriyAoMvAle bhI hote haiM, cAra kriyAovAle bhI hote haiM, aura pAMca kriyAoMvAle bhI hote haiM / tathA kriyArahita bhI hote haiM / aba gautamasvAmI prazna se aisA pUchate haiM-neraiyANaM bhaMte ! orAliya sarIrehito kaikiriyA' he bhadanta ! nAraka parakIya audArika zarIroM ko Azrita karake kitanI kriyAoMvAle hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'tikiriyA vi caukiriyA vi, paMcakiriyA vi' evaM jAva vemANiyA-navaraM maNussA jahA jIvA' nairayika jaba parakIya gautama svAmInA prabha- 'jIvANaM bhaMte ! orAliyasarIrehito kai kiriyA?? he bhadanta! cho parakIya dArika zarArane Azrita karIne keTalA prakAranI zikSAvALA hoya cha? mahAvIra prabhunA uttara- 'goyamA ! tirikiriyA vi, caukiriyA vi. paMcakiriyA vi, akiriyA vi' gautama! >> nyAre 525 mahari zarIrAta Azrita karIne kAyavyApAra kare che, tyAre teo traNa kriyAovALA paNa hoya che, cAra kriyAovALA paNa hoya che, pAMca kriyAovAlA paNa heya che ane kriyA rahita paNa hoya. gautama svAbhAnA prazna- 'nerayANaM maMte ! orAliyasarIrehito kara kiriyA ? ' 3 Herd! nAra 524Iya mauri zarIzane mAzrita zan real prakAranI kriyAovALA hoya che? mahAvIra ne uttara- 'goSamA ! tikiriyA vi caukiriyA vi. pacakiriyA vi, evaM jAva vemANiyA-navaraM maNussA jahA jIvA'gautama zrI. bhagavatI sUtra : Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.6 mU. 5 kriyAsvarUpanirUpaNam 743 dArikazarIrANyAzritya kAyaM vyApArayanti tadA trikriyA api, catuSkriyA api, paJcakriyA api bhavanti, evamuktarItyA yAvat-ekendriyavikalendriyapaJcendriya tiryagmanuSyabhavanapativAnavyantarajyotiSikavaimAnikA api yadA parakIyaudArikazarIrANyAzritya kArya vyApArayanti tadA trikriyA api, catukriyA api, pazcakriyAapi bhavanti, kintu navaraM vizeSastu manuSyA yathA samuccaya jIvA akriyA api uktAstathaiva akriya, api vaktavyA gautamaH pRcchati-jIveNaM bhaMte ! veubiyasarIrAo kai kirie ? he bhadanta ! jIvaH audArika zarIroMko Azrita karake kAyakA vyApAra karate haiM-taba ve tIna kriyaoMvAle bhI hote haiM cAra kriyAoMvAle bhI hote haiM aura pAMca kriyAoMvAle bhI hote haiN| isI ukta rIti ke anusAra yAvat - ekendriya, vikalendriya, paMcendriyatithaMcA. manuSya, bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika aura vaimAnika bhI jaba parakIya audArika zarIroMko Azrita karake kAyako vyApArayukta karate haiM taba ve tInakriyAoMvAle bhI hote haiM, cAra kriyAoMvAle bhI hote haiM aura pAMca kriyAovAle bhI hote haiN| kintu inakI apekSA manuSyoM meM vizeSatA hai aura vaha aisI hai ki manuSya samu. caya jIvoMkI taraha akriyAvAle bhI hote haiM / akriyAvAle hone meM yukti pahile dikhalA dI gaI hai / arthAt vItarAga avasthA meM hI kriyArahitapanA hotA hai-manuSya hI vItarAga hote haiM aura jIva nhiiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM-'jIve NaM bhaMte ! veugviya jyAre nAke paskIya audArika zarIrane Azrita karIne kAyavyApAra kare che, tyAre teo traNa kriyAovALA paNa hoya che, cAra kriyAovALA paNa hoya che ane pAMca kriyAovALA paNa hoya che. e ja pramANe ekendriya, vikalendriya, paMceniya tiryaMca, manuSya, bhavanapati, vAtavyantara, tiSika ane vaimAnike paNa jayAre parakIya vArika zarIrane Azrita karine kAyavyApAra kare che, tyAre traNa kriyAovALA paNa hoya che, cAra kriyAovALA paNa hoya che ane pAMca kriyAovALA paNa hoya che. paNa temanA karatAM manuSyamAM evI vizeSatA che ke teo sAmAnya jIvanI jema akti paNa hoya che. kAraNake vItarAga dazAmAM ja kviArahitatA saMbhavI zake che. manuSyo ja vItarAga avasthAvALA banI zake che, bIjA chavo vItarAga banI zakatAM nathI. ve gautama svAmI mahApAra prabhune mevA pra pUche che ?- 'jIveNaM bhaMte ! veubdhiyasarIrAo kaha kiriyA ? 'lanta ! 41 524Iyasya sararane Azrita karIne keTalI kriyAovALo hoya che? zrI. bhagavatI sUtra : Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 744 bhagavatIsUtro khalu vaikriyazarIrAt parakIyavaikrizarIramAzritya katikriyo bhavati ? bhagavAnAha'goyamA ! siya tikirie, siya caukirie; siya akirie' he gautama ! jIvo yadA parakIyaM vaikriyazarIramAzrila kAyaM vyApArayati tadA syAt kadAcit trikiyaH, syAt kadAcit catuSkriyaH, syAt kadAcit akriyo bhavati, kinvatra pazcakriyazca nocyate vaikiyazarIradhAriNaH prANAtipAtasya kartumazakyatvAt aviratimAtrasya cehAvivakSitatvAta, ataeva vakSyate-'paMcamakiriyA na bhannaI iti, paJcamakriyA atra vaikriyaprakaraNe na bhaNyate, gautamaH pRcchati-'neraieNaM bhaMte ! veubviyasarIrAo kaI kirie ?' he bhadanta ! nairayikaH ! khala vaikiyazarIrAta vaikriyazarIramAzritya katikriyo bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! siya tisarIrAo kai kiriyA' he bhadanta ! jIva parakIya vaikriya zarIrako Azrita karake kitane prakArakI kriyAoMvAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! siya tikirie miya cakirie siya akirie' jIva jaba parakIya vaikriya zarIra ko Azrita karake kAyako vyApArayukta karatA hai-taba vaha kadAcit tIna kriyAoM vAlA hotA hai, kadAcit cAra kriyAoMvAlA hotA hai| aura kadAcit akriyA (kriyArahita) hotA hai kintu yahAM pAMca kriyAe~ nahIM hotI haiN| kyoMki jo vaikriya zarIradhArI hotA hai usakA prANAtipAta arthAt ghAta nahIM kiyA jA sakatA hai| so hI Age kaheMge-'paMcama kiriyA na bhannaI' isa vaikriya prakaraNa meM paMcamakriyA prANAtipAtakriyA nahIM kahI gaI hai| aba gautamamvAmI prabhuse pUchate haiM-'neraie NaM bhaMte ! veubviyasarIrAo kai kirie' he bhadanta ! nairayika vaikriya zarIra ko Azrita karake kitanI kriyAoMbAlA hotA uttara- ' goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya akirie| he gautama! jIva jyAre parakIya zaikiya zarIrane Azrita karIne kAyAna vyApAra yukata kare che, tyAre kayAreka te traNa kriyAovALe heya che, kyAreka cAra kriyAovALa hoya che ane kayAreka kriyA rahita hoya che. paraMtu te kadI paNa pAMca kriyAovALA heta nathI, kAraNake zaikriya zarIra dhArI je jIva hoya che tene prANAtipAta (ghata) karI zakato nathI. mA viSayana 15 25TI4291 mA vAmAM mAvaza. 'paMcama kiriyA na bhannA' A aiyi zarIra viSayaka prakaraNamAM pAMcamI kriyA eTale ke prANAtipAta kriyA kahevAmAM AvI nathI, e vAta dhyAnamAM rAkhavA jevI che. have gautama svAmI prabhune e prazna pUche che ke'nerie Na bhaMte ! veuciyasarIrAo kai kirie ?' mahata! nA24 75 audhi zarIrane Azrita karIne keTalI kriyAovALA hoya che ? zrI. bhagavatI sUtra : Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TokA za. 8 u. 6 sU. 5 kriyAsvarUpanirUpaNam 45 kirie, siya caukirie, evaM jAva vemANie navaraM maNusse jahA jIve' he gautama ! narayiko yadA vaikriyazarIramAzritya kAyaM vyApArayati tadA syAt kadAcit trikriyaH, syAt kadAcit catuSkriyaH, evamuktarItyA yAvat-ekendri yo vikalendriyaH paJcendriyaH tiryagmanuSyaH bhavanapatiH-vAnavyantaraH jyotiSikaH vaimAniko yadA vaikriyazarIramAzritya kAyaM vyApArayati tadA syAt trikriyA, syAt catuSkriyo bhavati, navaraM vizeSaH manuSyo yathA jIvaH syAt paJcakriyo. 'pi akriyo'pi nathaiva manuSyo'pi paJcakriyo'pi bhavati, akriyo'pi bhavati, itibhAvaH, 'evaM jahA orAliyasarIrANaM cattAri daMDagA bhaNiyA tahA veunviya hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! siya tikirie, siya caukirie evaM jAva vemANie - navaraM maNusse jahA jIve' he gautama ! nairayika jaba vaikriya zarIra ko Azrita karake kAyakA vyApAra karatA hai-laba vaha kadAcit tIna kriyAoMvAlA hotA hai :kadAcit cAra kriyAoMvAlA hotA hai, isI prakAra-yAvat-ekendriya, vikalendriya, pazcedriyatirya ca, manuSya, bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika aura vaimAnika jaba vaikriyazarIrako Azrita karake kAyavyApAravAle hote haiM taba ye tIna kriyAoMvAle bhI hote haiM, aura kadAcit cArakriyAoMvAle bhI hote haiM / parantu manuSyapada meM vizeSatA hai aura vaha isa prakAra se hai-ki jisa taraha jIva tIna, cAra kriyAvAlA bhI hotA hai aura kriyArahita bhI hotA hai, usI taraha manuSya bhI tIla, cAra kriyAoMvAlA bhI hotA hai aura kriyArahita bhI hotA hai| 'evaM jahA mahAvIra prbhun| uttara- 'goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, evaM jAva vemANie-navaraM maNusse jahA jIve' gautama! nA24 1 nyAre zaikriya zarIrane Azrita karIne kAyane vyApAra yukta kare che, tyAre te kayAreka traNa kriyAvALA hoya che ane kayAreka cAra kriyAvALo hoya che. e ja pramANe ekendriya, vikalendriya, paMcendriya tiyaca, manuSya, bhavanapati. vAnavyantara, tiSika ane vaimAnika paNa jyAre zaikriya zarIrane Azrita karIne kAyane vyApAra yukata kare che, tyAre te dareka paNa kayAreka traNa kriyAvALA ane kayAreka cAra kiyAvALA hoya che. paNa manuSya padamAM ja vizeSatA che te A pramANe samajavI. je rIte chava gaNa kriyAvALe paNa hoya che, cAra kriyAvALo paNa hoya che ane kriyA rahita paNa hoya che, e ja pramANe manuSya paNa traNa kriyAvALA paNa hoya che, cAra kriyAvALA paNa hoya che ane kriyA rahita paNa hoya che. 'evaM jahA orAliyasarIrANaM cattAri daMDagA bhaNiyA, tahA ubbiya zrI. bhagavatI sUtra : Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 746 bhagavatIsatre sarIreNa vicattAri daMDagA bhANiyantrA, navaraM paMcamakririyA na bhannaI' eva muktarItyA yathA audArikazarIrANAm catvAro daNDakA maNitAH tathaiva vaikriya zarIreNA'pi catvAro daNDakA bhaNitavyAH, navaraM vizeSastvatra paJcama kriyA na bhaNyate vaktavyA vaikriyazarIriNaH prANAtipAtasya kartumazakyatvAditibhAvaH, 'sesa taM vetra' zeSam avazeSaM tadeva pUrvoktAnusArameva vaktavyam, 'evaM jahA araj tahA AhAragaMpi, teyagaMpi, kammagaM pi, bhANiyantra' evam uktarItyA yathA-kriyaM zarIramAzritya daNDaka uktastathaiva AhArakamapi zarIramAzritya taijamapi zarIramAzritya, kArmaNamapi zarIramAzritya bhaNitavyaM vaktavyam 'ekkeorAliya sarIrANaM cattAri daMDagA bhaNiyA tahA veDavviyasarI reNa vi catArI daMDagA bhANitavvA navaraM paMcamakiriyA na bhannai' jisa prakAra se audArika zarIroM ke cAra daNDaka kahe gaye haiM usI taraha se vaikriya zarIra ko lekara bhI cAra daNDaka kaha lenA nAhiye / vaikriya zarIgvAle kA prANAtipAta karanA-ghAta karanA - aza kya hai isaliye yahAM para paMcama kriyA nahIM kahI gaI hai - yahI yahAM vizeSatA hai| 'sesaM taMveva' bAkI kA saba kathana kathana ke anusAra hI kahanA cAhiye / ' evaM jahA AhAragaM vi, teyagaM pi, kammagaM pi bhANiyatvaM' jisa taraha se arer zarIra ko Azrita karake daNDaka kahA gayA hai, usI taraha se AhAraka zarIra ko bhI Azrita karake, taijasa zarIra ko bhI Azrita karake aura kArmaNa zarIra ko bhI Azrita karake daNDaka kahanA cAhiye / isa taraha eka zarIra meM cAra cAra daNDaka ho jAte haiMsagarIreNa vicattAri daMDagA bhANiyantrA - navaraM paMcamakiriyA na bhannar3a jevIrIte audArika zarIranA cAra daDaka kahevAmAM AvyA che, eja rIte naiSkriya zarIra viSayaka paNa cAra daMDaka kahevA joie. naiSkriya zarIravALA jIvane ghAta karavAnuM azakaya hAvAthI, ahIM pAMcamI kriyA kahevAmAM AvI nathI. eTalI ja ahIM vizeSatA che. 'sesaM taM cetra ' jADInuM samasta sthana paDelAM uravAmAM AvelA uthana prabhAo samanvu. ' evaM jahA veuvjiyaM - tahA AhAragaM vi teyagaM pi, kammagaM pi bhANiyantraM ' jevI rIte vaiyi zarIrane Azrita karIne cAra IMka kahevAmAM AvyA che, eja pramANe AhAraka, vaijasa ane karmAMNu zarIrane Azrita karIne paNa cAra cAra daDaka kahevA joIe. zyA rIte pratyeka zarIranA yAra yAra : thAya che phema samanvu ' ekkeke cattAri pahile kahe hue veDavviyaM-tahA " zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.6 mU.5 kriyAsvarUpanirUpaNam 745 kke cattAri daMDagA bhANiyacA, jAva vemANiyA NaM bhaMte ! kammagasarIrehito kaikiriyA ? goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA vi,' ekai kasmin AhA. rikataijasakArmaNAnyatame catvAro daNDakA bhaNitavyAH, yAvat-samuccayajIvAH, nairayikAH, ekendriyAH vikalendriyAH paJcendriyatiryagyonikA manuSyAH, bhavanapatayaH vAnavyantarAH, jyotiSikAH, vaimAnikAH khalu bhadanta ! kArmaNazarIrebhyaH kArmaNazarIrANyAzritya katikriyAH bhavanti ? bhagavAnAha gautama ! yAvad vaimAnikAH yadA kArmaNazarIrANyAzritya kAyaM vyApArayanti tadA trikriyA api, catu. SkriyA api, bhavAnta, evaJca AhArakAdizarIratrayamapyAzritya daNDakacatuSkaNa nairayikAdijIvAnAm trikriyatvaM, catuSkriyatvaM coktam, paJcakriyatvantu nivAriyahI bAta 'ekeke cattAri daNDagA bhANiyavyA' isa sUtrapATha dvArA vyakta kI gaI hai| aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'jAva vemANiyA NaM bhaMte ! kammagasarIrehiMto kaikiriyA ?' he bhadanta ! yAvatsamuccaya jISa, nairayika, ekendriya, vikalendriya, paMcendriyatiyaM ca, manuSya, bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika aura vaimAnika ye kArmaNazarIroM ko Azrita karake kitanI kriyAoMvAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! yAvat vaimAnika jaba kArmaNa zarIroM ko Azrita karake kAyAkA vyApAra karate haiM-taSa ye tIna kriyAoMvAle bhI hote haiM, cAra kriyAoMvAle bhI hote haiN| isa taraha se AhAraka Adi zarIratraya-AhAraka, taijasa aura kAmaNa ko Azrita karake cAra daNDakoM dvArA nairayika Adi jIvoM meM tIna kriyAoM kA aura cAra kriyAoMkA honA to kahA gayA hai| parantu pAMca kriyAoMkA honA daMDagA bhANiyavyA' me pAta mA sUtrA dvArA pra48 42vAma mAvI che. mI zarIrane Azrita karIne chello AlApaka A pramANe banaze 'jAva vemANiyANaM bhaMte ! kammagasarIrehito kai kiriyA 1 sAmAnya jIva, nAraka, ekendriya, vikalendriya, paMcendriya tiryaca, manuSya, bhavanapati vAnagaeNtara, jotiSaka ane vaimAnike, kAmaNa zarIrane Azrita karIne keTalI kriyAovALa hoya che? tene uttara ApatA mahAvIra prabhu kahe che ke- he gautama! vaimAnika paryatana uparyukta cho jyAre kAmaNa zarIrane Azrita karIne kAyanA vyApArathI yukata bane che tyAre teo gaNa kriyAovALA hoya che ane cAra kriyAovALA paNa hoya che. A rIte AhAraka Adi zarIratrayane (AhAraka, tejasa ane kAmaNa zarIrane) Azrita karIne cAra daMDaka dvArA nAraka Adi chavomAM traNa athavA cAra kriyAonI saMbhavitatAnuM pratipAdAna karavAmAM AvyuM che, paraMtu pAMca kviAvALA havAne niSedha karyo che. kAraNake AhAra zrI. bhagavatI sUtra : Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 748 bhagavatIsUtro tam tasya samUlaghAtamapahantumazakyatvAt, na ca nArakasyAdholokavartitvAta AhArakazarIrasya ca manuSyalokavartitvena takriyANAmaviSayatvAt, kathamAhArakazarIramAzritya nArakaH syAt trikriyaH ? syAccatukriyaH itivAcyam, yAvatpUrvazarIramavyutsRSTa jIvanirvartitapariNAma na tyajati tAvat pUrvabhAvaprajJApanAnayamatena nirvatakajIvasyaiveti vyapadizyate ghRtaghaTanyAyAt, ato nArakapUrvabhavadeho nArakasyaida, taddezena ca manuSyalokavartinA'sthyAdirUpeNa yadAhArakazarIraM niSiddha kiyA hai / kyoMki AhAraka Adi zarIratraya kA samUlaghAta nahIM hotA hai| isaliye yahAM pAMcavIM kriyA kA astitva nahIM ho sakatA hai / zaMkA-nAraka jIva to adholoka meM rahatA hai aura AhAraka zarIra manuSyalokavartI hotA hai to phira kaise nAraka jIva AhAraka zarIra ko Azrita karake kiye gaye kAyavyApAra se tIna kriyAoMbAlA yA cAra kriyAoMvAlA ho sakatA hai ? kyoMki AhAraka zarIrakRta kriyAe~ to manuSyaloka meM hI hogI-adholoka meM nahIM-ataH adholokavati vaha nAraka AhAraka zarIrajanya kriyAoM kA viSaya nahIM bana sakatA ? uttara-jaba taka pUrvazarIra jIvanirtita pariNAma ko nahIM choDatA hai naba taka vaha zarIra nirvartaka jIva kA hI kahA jAtA hai jaise jisa ghaDe meM pahile ghI rakkhA jAtA thA-aba usameM ghI nahIM rakhA jAtA hai - parantu phira bhI vaha ghaDA ghI kA ghaDA hI kahA jAtA hai isI taraha se jIva pUrvabhavake deha ko choDakara jIva Adi traNa zarIrane ghAta thaI zakato nathI. tethI te zarIranI apekSAe pAMcamIprANItipAtikI kriyA saMbhavI zakatI nathI. zaMkA- nAraka chava to adhelakamAM rahe che ane AhAraka zarIrane sadbhAva to manuSyalokamAM ja hoya che. chatAM Apa zA kAraNe evuM kaho cho ke AhAraka zarIrane kAyavyApAra karatA nArake traNa kriyAovALA athavA cAra kriyAovALA hoya che ? AhA raka zarIrakRta kriyAo to manuSyalokamAM ja thaI zake che-adholeAkamAM thatI nathI. to pachI AdhelakavatI" ta nAraka AhAraka zarIra janya kriyAono kartA kevI rIte banI zake ? uttara- jyAM sudhI pUrvazarIra chava nirvatita pariNAmane cheDato nathI, tyAM sudhI te zarIra nirvastaka jIvanuM ja gaNAya che. jevI rIte pahelAM ke ghaDAmAM ghI bharavAmAM AvatuM hAya, paNa have temAM ghI rAkhavAmAM AvatuM na hoya, te paNa te ghaDAne ghIne ghaDeja kahevAmAM Ave che, e ja pramANe pUrvabhavanA zarIrane choDIne nAraka paryAyamAM utpanna zrI. bhagavatI sUtra : Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA. za.8 u.6 sU. 5 kriyAsvarUpanirUpaNam 749 spRzyate paritApyatevA, tadAhArakadehAnArakastrikriyazcatuSkriyo vA bhavati, kAyikIbhAve itarayoravazyaMbhAvAt, pAritApanikIbhAve cAdyatrayasyAvazyaMbhAvAt, yattu taijasakAmaNazarIrApekSayA jIvAnAM paritApakatvaM tadaudArikAdhAbhitatvena nAraka huA hai, vaha pUrvabhava kA deha usa nAraka kA hI deha mAnA jAvegA / ataH asthyAdirUpa vaha pUrvabhava deha usakA manuSyalokavartI thA-usa samaya isake dvArA jo AhAraka zarIra chuA gayA hai yA paritApita kiyA gayA hai, usa AhAraka deha ko Azrita karake vaha nAraka tIna kriyAoMvAlA yA cAra kriyAoMvAlA hotA hai| kyoMki kAyikI kriyA ke sadbhAva meM itara do kriyAoM kA sadbhAva avazya AjAtA hai / aura jahA~ pAritApanikI kriyA kA sadbhAva hotA hai vahAM Adi kI tIna kriyAoM kA sadbhAva avazya AjAtA hai| isa taraha AhAraka zarIra ko Azrita karake kAyavyApAravAlA nAraka jIva tIna kriyAoMvAlA aura cAra kriyAoMvAlA hotA hai-yaha bAta pUrva bhAva prajJApanA naya ke mata se sadha jAtI hai| pUrva ke bhAva ko kahanevAlA naya pUrvabhAva prajJApananaya hai| pUrva meM AhAraka zarIra ko Azrita karake kAyavyApAra karanevAlA nAraka isa naya ke matAnusAra hI tIna kriyAoMvAlA athavA cAra kriyAoMvAlA kahA gayA hai tathA taijasa aura kArmaNa zarIra kI apekSA jo jIvoM meM pritaathayelA nAraka pUrva bhavanA deDane te nArakane dehaja mAnI zakAya che. tethI asthi Adi rUpa tene pUrvabhavano je deha manuSyalekavatI hatuM, te deha dvArA tyAre teNe je AhAraka zarIrane sparza karyo hato athavA je ADAraka zarIrane paritApita karyuM hatuM, te AhAraka zarIrane Azrita karIne tene traNa kriyAo vALA athavA cAra kriyAo kahevAmAM Ave che, kAraNa ke kAyikI kriyAne sarbhAva hoya tyAre bIjI be kriyAone avazya sabhAva hoya che. ane jyAM pAritApanikI kriyAno sadUbhAva hoya che tyAM pahelI traNa kriyAono sahabhAva paNa avazya hoya che. A prakAranA AhAraka zarIrane Azrita karIne kAyavyApAravALA nAraka jIvane traNa kriyAvALo ane cAra kriyAvALe kahevAmAM AvyuM che. e ja vAta pUrvabhAvaprajJApanA nayanA matathI siddha thAya che. pUrvanA bhAvane batAvanAra nayane pUrvabhAva naya kahe che. pUrva (pUrva bhavamAM) AhAraka zarIrane Azrita karIne kAyavyApAra karanAra nArakane A nayanA matAnusAra ja traNa kriyAovALa athavA cAra kriyAovALa kahevAmAM Avyo che. tathA tejasa ane kArmaNa zarIranI apekSAe jIvomAM zrI. bhagavatI sUtra : Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 750 bhagavatIsUtro tayorabaseyaM svarUpeNa tayoH paritApayitumazakyatvAt / ante gautamo bhagavadvAkyaM svIkurvannAha - 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti, he bhadanta ! bhavadukta tadevaM sarva satyameva, he bhadanta ! bhavaduktaM tadeva sarva satyamevetibhAvaH / / suu05|| iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApaka-pravizuddha-gadyapadyanaikagraMthanirmApaka-bAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati-kolhApurarAja-pradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri- jainAcArya -jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "dhIbhagavatImatrasya" "prameyacandrikA"''khyAyAM vyAkhyA gaM aSTamazatakasya SaSThoddezakaH samAptaH / / 8-6 / / pakatA kahI gaI hai-vaha audArika Adi zarIroM ke Azrita hone se una taijasa kArmaNa meM AtI hai aisA jAnanA cAhiye / kyoMki ye donoM zarIra svarUpataH kisI ko bhI paritApita nahIM kara sakate haiM / antameM gautama bhagavAnake vAkyako svIkAra karate hue kahate haiM-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ? Apake dvArA pratipAdita kiyA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai-he bhadanta ! Apake dvArA pratipAdita kiyA gayA yaha viSaya sarvathA satya hI hai / isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye / / sU. 5 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatI' sUtrakI prameyacandrikA vyAkhyA ke AThave zataka kA chaThAM uddezaka samApta // 8-6 // je pAritApakatA kahevAmA AvI che. te dArika Adi zarIrane Azrita hovAthI te tejasa kAmaNamAM Ave che ema samajavuM; kAraNa ke te banne zarIra svarUpataH koIne paNa paritApita karI zakatA nathI. ane te bhagavAnanA kathanamAM zraddhA vyakata karatA gautama svAmI 4 cha / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti imAnta ! mApe yA viSayarnu je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che. he bhadata ! ApanI vAta yathArtha ja che. A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karIne teo temane sthAne virAjamAna 24 gayA. // sU0 5 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI' sUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA AThamA zatakano chaThTho uddezaka samApta che 8-6 . zrI. bhagavatI sUtra : Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 751 saptamoddezakaH prAraMbhyate aSTamazatakasya saptamoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam / anyatIthikANAM sthavirANAM ca paraspara saMvAdaH, anyatIthikANAM sthavirAn prati asaMyatatvena ekAntabAlatvena ca kathanam, anyatIthikAn prati virANAM mcAsaMyatatvasya ekAntabAlatvasya kathane hetupraznaH, anyatIthikANAM ca trividhaM trividhena ityasyaiva tatra hetunayA samAdhAnam, sthavirANAM ca tatra sayuktikaM samAdhAnam / pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikavaktavyatA / mUlam-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nayare vaNNao, guNasilae ceie vapaNao, jAva puDhavisilA vaTTao, tassa NaM guNasilassa ceiyassa adUrasAmaMte bahave annautthiyA parivasaMti, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre Adigare aSTamazataka kA saptama uddezaka prAraMbhaaSThamazataka ke isa saptama uddezakameM varNita hue viSaya kA vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai-anyatIrthikajanoMkA aura sthaviroMkA parasparameM saMvAda anyatIthikajanoMkA sthaviroM ke prati asaMyata hone kA aura ekAntabAla hone kA kathana unase sthaviroM kA aisA pUchanA ki hamaloga asaMyata aura ekAntabAla kyA haiM-isameM kyA hetu hai| tuma loga trividha rUpase trividha asaMyama Adi kA AcaraNa karate ho yahI isameM hetu hai aisA anyatIrthikajanoMkA kathana isa para sayuktika sthaviroMkA uttara / AThamA zatakane sAtame uddezakaAThamAM zatakanA sAtamA uddezakamAM je viSayanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che te viSayanuM saMkSipta vivaraNa A pramANe che-anyatIrthika ane sthavire vacce saMvAdaanya tIrthika sthavirane kahe che ke tame asaMyata ane ekAntabAla (saMpUrNa jJAnarahita) che. sthavire temane pUche che-"tame amane asaMyata ane ekAMtabAla zA kAraNe kahe che? anyatIthike javAba Ape che-tame trividharUpa trividha asaMyama AdinuM AcaraNa kare che, tethI ame evuM kahIe chIe sthavire temane je tarkazuddha uttara Ape che tenuM kathana. zrI. bhagavatI sUtra : Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 752 bhagavatIsa jAva samosaDhe jAva parisA paDigayA, teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa bahave aMtevAsI therA bhagavaMto jAisaMpannA kulasaMpannA jahA bitiyasae jAva jIviyAsAmaraNabhayavipyamukkA samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte uDDhajANU ahosirA jhANakoTTovagayA saMjameNa tavasA appANaM bhAvemANA jAva viharaMti, taraNaM te annautthiyA jeNeva therA bhagavaMto teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA te there bhagavaMte evaM vayAsI tubbheNaM ajo ! tivihaM tiviheNaM asaMjayaavirayaappa Dihaya jahA sattamasae vitie uddesae jAva egaMtavAle yAvi bhavaha, tae NaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM ajo ! amhe tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya0 jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo ? taraNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsi tumbheNaM ajo ! adinnaM haha, adinnaM bhuMjaha, adinnaM sAijaha, taraNaM te tubbhe adinnaM gehamANA adinnaM bhuMjamANA adinnaM sAijamANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha, tae NaM te therA bhagavaMto te anna utthie evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM ajo ! amhe adinnaM geNhAmo, adinnaM bhuMjAmo, adinaM sAijAmo ? jae NaM amhe adinaM gehamANA jAva adinnaM sAijamANA tivihaM tiviheNaM zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TokA za.8 u.7 sU.1 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 753 asaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo? tae NaM annautthiyA te there bhagavaMte evaM bayAsI-tumhANaM ajjo ! dijamANe adine paDiggahejamANe apaDiggahie nissarijamANe aNisahe, tubbhe NaM ajjo ! dijjamANaM paDiggahaNaM asaMpattaM etthaNaM aMtarA kei avaharijjA, gAhAvaissa NaM taM bhaMte ! no khalu taM tumbhaM, taeNaM tujhe adinnaM geNhaha jAva adinnaM sAijjaha, taeNaM tujjhe adinnaM geNhamANA jAva egaMtabAlAyAvi bhavaha, taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI no khallu ajjo! amhe adinnaM giNhAmo, adinnaM bhujAmo, adinnaM sAijjAmo, amhe NaM ajjo dinnaM geNhAmo, dinnaM bhuMjAmo, dinnaM sAijjAmo taeNaM amhe dinnaM geNhamANA, dinnaM bhujamANo, dinnaM sAijjamANA tivihaM tiviheNaM saMjaya virayapaDihaya jahA sattamasae jAva egaMtapaMDiyo yAvi bhavAmo tae NaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAso-keNa kAraNeNaM ajo! tumhe dinnaM geNhaha, jAva dinnaM sAijaha, jaeNaM tujje dinnaM geNhamANA jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavaha ? tae NaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI-amhaNa ajo! dijamANe dinne, paDiggahejamANe paDighie, nisirijamANe nisaTre, jeNaM amheNaM ajo ! dijamANaM paDiggahagaM asaMpattaM, etthaNaM aMtarA kei avaharejA amhANaM taM, No khalu taM gAhAvaissa, jae NaM amhe dinnaM giNhAmo dinnaM bhujAmo zrI bhagavatI sUtra: Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 754 bhagavatIsUtre dinnaM sAijAmo, taeNaM amhe dinnaM geNhamANA jAva dina sAijjamANA tivihaM tiviheNaM saMjaya jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo, tubbhe NaM ajjo! appaNA ceva tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha, tae NaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo ? tae NaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI-tujhe NaM ajjo adinnaM geNhaha adinnaM bhujaha adinna sAijjaha, taeNaM ajjo tubbhe adinna geNhamANA jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha, tae NaM te there bhagavaMte te annautthie evaM vayAsI-tujhe NaM ajjo dijjamANe adinne taM ceva jAva gAhAvaissa NaM, No khalu taM tujhe, taeNaM tunbhe adinna geNhaha, taM ceva jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha // sU0 1 // chAyA -- tasmin kAle tasmina samaye rAjagRhaM nAma nagaraM varNakaH, guNazIlakaM caityaM varNakaH, yAvat pRthivIzilApaTThakaH, tasya khalu guNazIlakasya caityasya ____ pradveSakriyAnimittaka anyatIthikavaktavyatA'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / sUtrArtha-(teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nayare) usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAma kA nagara thA ( vaNNao ) varNana ( guNasilAe cehae vaNNao ) isameM guNazilaka caitya thA-varNana - praSakriyAnimittaka anyatIrthika vaktavyatA'tennN kAleNaM teNaM samaeNaM' tyAsUtrAtha' - (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nayare) a sun bhane ta sabhaye APS nA nA2 tu (vaNNao) tenuM na yAnagarI revu sabhA. ( guNasilae ceie vaNNao ) tamA gugumanAme yetya hetu tenuM varNana karavuM arthAta guNazivaka nAmanA udyAnanuM varNana zrI bhagavatI sUtra: Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TIkA za.8 u.7 mu.1 pradveSa kriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 755 adUrasAmante bahavaH anyayUthikAH parivasanti, tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAna mahAvIraH AdikaraH yAvat samavasataH, yAvat parSat pratigatA, tasmin kAle tasmin samaye zramaNassa bhagavato mahAvIrasya bahavo'ntevAsinaH sthavirA bhagavantaH jAtisaMpannAH kulasaMpannA yathA dvitIyazatake yAvat jIvitAzAmaraNabhayavinamuktAH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya adUrasAmantam UrdhvajAnavaH adhaH zirasodhyAnakoSThopagatAH saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayanto yAvat viharanti, yAne guNazIlanAmakA udyAnakA varNana ( jAva puDhavisilA paTTao) yAvat pRthivIzilApaTTaka thA ( tassa NaM guNasilassa cejhyassa adUrasAmaMte bahave anautthiyA parivasaMti) usa guNazilaka caitya (udyAna) ke AsapAsa thor3I dUra para aneka anyatIrthikajana rahate the (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM mamaNaM bhagavaM mahAvIre Adigare jAva samosaDhe) usa kAla aura usa samayameM zramaNa bhagavAna mahAvIra jo ki tIrtha ke Adi karane vAle Adi vizeSaNoM vAle the vahAM para padhAre (jAva parisA paDigayA) yAvat dharmakathA sunakara pariSada visarjita ho gaI (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa bahave aMtevAsI therA bhagavaMto jAisaMpannA kulasaMpannA jahA vitiyasae jAva jIviyAsAmaraNabhayavippamukkA samaNassa bhagavao mahAvIrassa adarasAmante uDDhaM jANU aho sirA jhANakohovagayA saMjameNa tavasA appANaM bhAvemANA jAva viharaMti) usa kAla Ara usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke aneka ziSya sthavira bhagavanta jo ki (jAva puDhavisilApaTTao)' yA Yiel paTTa hetu,' ma sudhArnu sAta yana ma 43. (tassa gaM guNasilassa ceiyassa adUrasAmaMte bahave annautthiyA parivati) te zuza yAyanI mAsapAsa thA 62 bhane mAnyatA so rakhatA hatA. (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNaM bhagavaM mahAvIre Adigare jAva samosaDhe) te kALe ane te samaye tIrthakara Adi vizeSaNavALA zramaNa bhagavAna mahAvIra tyAM padhAryA. (jAva parisA paDigayA) dhayA zravaNa zana pariSada visanita 4, yA sudhArnu saMmata yana mahI aDa 42. (teNa kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa bahave aMtevAsI therA bhagavaMto jAi saMpannA kulasaMpannA jahA vitiyasae jAva jIviyAsAmaraNabhayavippamukkA samaNassa bhagavI mahAvIrassa adarasAmante uDDhaM jANU aho sirA jhANakeTTovagayA saMjameNa tavaso appANaM bhAvemANA jAba viharaMti) te je ane te samaye zrama samapAna mahAvIranA aneka ziSa sthavira bhagavaMte, ke je jAtisaMpanna, kalasaMpanna Adi vizeSAvALA hatA. zrI. bhagavatI sUtra : Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImUne tataH khalu te anyathikA yenaiva sthAvarA bhagavantestenaiva upAgacchanti, upA. gamya tAna sthavirAn bhagavataH evam avAdiSuHyUyaM khalu AryAH ? trividhaM trividhena asaMyatA viratApatihatA yathA saptamazatake dvitIyoddezake yAvat ekAntavAlAzcApi bhavatha ? tataH khalu te sthavirAH bhagavantastAn anyayUthikAna evam avAdiSuHjAtisaMpanna kulasaMpanna ityAdi vizeSaNoM se yukta the jaisA ki dvitIya zataka meM varNana kiyA gayA hai usa mAphika ve yAvat jIvana kI AzA aura maraNa ke bhaya se rahita the| usa samaya ve zramaNa bhagavAna mahAvIra ke AsapAsa U~cA ghuTanA kiye hue aura nIcA mastaka navAye hue dhyAnarUpa koThe meM virAjamAna the| tathA saMyama aura tapa se apane Apako bhAvita kiye hue the| (taeNaM te annautthiyA jeNeva therA bhagavaMto teNeva uvAgacchaMti) isake bAda ve anyatIrthikajana jahAM sthavira bhagavAn virAjamAna the vahAM para Aye (uvAgacchittA te there bhagavaMte evaM vayAsI) vahAM Akara una anyatIrthikajanoMne una sthavira bhagavaMto se aisA kahA-(tubbheNaM ajo tivihaM tiviheNaM aviraya appaDihaya jahA mattamasae viie uddemae jAva egaMtabAle yAvi bhavaha) he Aryo ! tuma saba vividha prANAtipAta Adi ko trividharUpa se karate hue asaMyata ho, avirata ho aura apatihata-pApakarmavAle ho-ityAdi jaisA sAtaveM zattaka ke dvitIya uddezaka meM kahA hai usa taraha se yAvat ekAntabAla bhI ho / (taeNaM (temanA guNonuM varNana bIjA zatakamAM ApavAmAM AvyuM che), jeo jIvananI AzA ane maraNanA bhayathI rahita hatA, evA te sthavire zramaNa bhagavAna mahAvIranI AsapAsa ghUMTaNa UMcI rAkhIne ane nIce mastake dhyAnarUpa kaThAmAM virAjamAna hatA. teo sayama bhane tapathI pAtAnA mAmAne bhAvita rI 2thA nA. (taeNaM-te abhautthiyA jeNeva therA bhagavaMto teNeva uvAgacchati) tyA2 mA te manyatAya" oria sthAvara bhagata tA tyo mAyA (uvAgacchittA te there bhagavaMte evaM vayAsI) tyAM AvIne te anyatAyika le te sthavira bhagavaMtane A pramANe kahyuM(tumbhennN ajo tivihaM tiviheNaM asaMjaya, aviraya, appaDihaya jahA sattamasae biDae usae jAna egaMtabAle yAvi bhavaha ) 3 mAryA ! vividha prANAtipAta AdinuM trividharUpe sevana karatA evA tame badhAM asaMyata che, avirata che, apratihata pApakarmavALA che, ityAdi samasta kathana sAtamAM zatakanA bIjA uddezakamAM kahyA pramANe samajavuM, "tame ekAntabAla (saMpUrNarUpe ajJAno paNa che, zrI. bhagavatI sUtra: Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TokA za.8 u.7 sU.1 pradUSakriyAnimittakAnyatIrthikanirUpaNam 757 kena kAraNena AryAH ! vayaM trividhaM trividhena asaMyatAviratApratihatA yAvat ekAntabAlAzcApi bhavAmaH ? tataH khalu te anyayUthikAstAna sthavirAn bhagavataH evam avAdiSuH-yUyaM khalu AryAH ! adattaM gRhNIya adattaM bhur3ave adattaM svadadhve ? tena khalu te yUyam adattaM gRhNantaH, adattaM bhuJjAnAH, adattaM svadamAnAH trividhaM trividhena asaMyatAviratApratihatA yAvat ekAntabAlAzcApi bhavatha, tataH khalu te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM ajo! amhe tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo) anyayUthikoM se isa prakAra sunakara una sthavira bhagavaMtone unase aisA kahA-he AryoM ! hama loga kisa kAraNa se trividha prANAtipAta Adi ko trividharUpa karate hue asaMyata haiM, avirata haiM aura apratihatapApakarmavAle yAvat ekAntabAla haiM(taeNaM te anausthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-tubbheNaM ajo ! adinnaM geNhaha adinnaM bhujaha adinnaM sAijaha) taba una anyayUthikoM ne una sthavirabhagavaMtoM se aisA kahA-he Aryo ! tuma loga adatta padArtha ko lete ho| adattakisI ke dvArA nahIM diye gaye-padArtha kA sevana karate ho, adatta padArtha kA svAda lete hoM-arthAta adattapadArtha ko grahaNa vagairaha karane kI anumati dete ho (taeNaM te tumbhe adinnaM geNhamANA adinnaM bhujamANA, adinnaM sAijamANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha) isa taraha adatta kA grahaNa karate hue mA sudhAna sabharata 4yana ] 42. (taeNaM te therA bhagavaMto te annauthie evaM cayAsI keNa kAraNeNaM ajo ! amhe tivihaM tiviheNaM aMsaMjaya aviraya jAva egaMnabAlA yAvi bhavAmo) sanyatAyinai A pra 2 // kyA AimjAna te stha ira bhagavaMtoe temane A pramANe pUchayuM-he Aryo ! Apa zA kAraNe evuM kaho che ke ame vividha prANAtipAta AdinuM trividharU5 sevana karatA hovAthI asaMyata, avirata mane mapratiuta pA54bhA yAvat santAna chAye ? taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-tubbheNaM ajo ! adina geNhaha, adinna bhujaha, adina sAijaha) tya.re anyatayA bhane ma pramANe yu-he Aryo ! tame adatta padArtho le che, adatta padArthonuM sevana kare che, adata padArthone 216 mA ch| meTave mahatta pAne aDa 42vAnI anumati ho ch|. (taeNaM te tubbhe adina geNhamANA, adinna bhuMjamANA, adinaM sAijamANA tiviha tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha) mA zata mahatta zrI. bhagavatI sUtra : Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 758 bhagavatImo te sthavirA bhagavantastAn anyayUthikAn evama avAdiSuH kena kAraNena AryAH ! vayam adattaM gRhNImaH, adattaM bhuJjamahe, adatta svadAmahe ? yena khalu vayam adatta gRhNanto yAvat adattaM svadamAnAstrividhaM trividhena asaMyatA yAvat ekAntabAlAzcApi bhavAmaH ! tataH khalu anyayUthikAstAna sthavirAn bhagavataH adatta kA sevana karate hue aura adatta kI anumati dete hue tuma loga trividha prANAtipAta Adi ko trividharUpa se karate hue asaMyata ho avirata ho aura yAvat ekAntabAla bhI ho| (taeNaM te therA bhagavaMto te annauthie, evaM vayAsI, keNa kAraNeNaM ajo ! amhe adinnaM geNhAmo, adina muMjAmo, adinnaM sAijAmo ?) aisA sunakara una sthavira bhagavantoMne una anyayUthikajanoM se aisA kahA-he Aryo ! hama kisa kAraNa se arthAt kaise vinA diyA huA padArtha lete haiM, vinA diyA huA padArtha sevana karate haiM aura vinA diye hue ko grahaNa karane kI anumati dete haiM ? (jaeNaM amhe adinna geNhamANA jAva adinna sAijamANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMttabAlA yAvi bhavAmo) ki jisase hama loga adatta ko grahaNa karanevAle, yAvat adatta ko grahaNa karane kI anumati denevAle hokara trividha prANAtipAta Adi ko trividharUpa se karate hue asaMyata yAvat ekAntabAla tumhArI dRSTi meM pratIta ho rahe haiM ? (taeNaM anautthiyA (kAInA dvArA nahIM apAyeluM) ne grahaNa karatA adattanuM sevana karatA ane adatanI anamati detA evAM tame leke trividha prANAtipAta AdinuM trividharUpe sevana kare che. tathA tame mayata chI, avirata ch| yAvat santamA 54 ch|. (taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI, keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe adinnaM gehAmo, adina bhujAmo, adina sAijAmo ?) tamanai in qyaneAlama sthavira bhagavaMtae te anyatIthi kene pUchayuM ke huM A ! tame zA kAraNe evuM kahe cho ke ame adattadAna laIe chIe, adatta padArthonuM sevana karIe chIe ane adatta 56.ya'ne aDa95 42vAnI anumati pApInme chIme ! (jaeNaM amhe adinna geNhamANA jAva adinnaM sAijjamANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAba egaMtabAlA gavi bhavAmo) mA5 / 12 me mAnA cha bhane mata hArthAta 42nArA, Adata padArthonuM sevana karanArA ane adatta padArtho grahaNa karavAnI anumati denArA hovAthI | trividha prANAtipAta AdinuM sevana karatA thakA asaMyata, avirata yAvata ekAMtabAla chIe? zrI. bhagavatI sUtra : Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za.8 u.7 sU. 1 madveSakriyAnimittakAnyatIrthika matanirUpaNam 759 evat avAdiSuH- yuSmAkaM khalu AryA ! dIyamAnam adattaM pratigRhyamANam apatigRhItam nissRjyamANaM niHsRSTam yuSmAkaM khala AryAH ! dIyamAnaM pratigrahakam asaMprAptam atra khalu antarA kazcida apaharet, gRhapateH khalu tat bhadanta ! no khalu tat yuSmAkam, tataH khalu yUyam adattaM gRhNItha, yAvat adattaM svadadhve, tena khalu yUyam adattaM gRhNanto yAvat ekAntabAlAzcApi bhavatha, tataH khalu te te there bhagavaMte evaM vayAsI tumhANaM ajjo dijamANe adinne, paDiggahejamANe apaDaggahie, nisarijamANe aNisaTTe, tumbheNaM ajjo ! dijamANaM paDiggrahaNaM asaMpattaM etthaNaM aMtarA kei avaharejjA, gAhAvahassa NaM taM bhaMte! no khalu taM tubbhaM, taraNaM tunbhe adina geNhaha, jAva ani sAijjaha, taraNaM tujjhe anniM gevhamANA jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha) taba una anyayUdhikoMne una sthavira bhagavaMtoM se aisA kahA - he Aryo ! tumhAre matAnusAra dI jAtI huI vastu adanta hotI hai, pratigRhyamANavastu apratigRhIta hotI hai, kSipyamANa vastu anisRSTa hotI hai / he Aryo ! Apa logoM ko dene meM AtA huA padArtha jaba taka pAtra meM nahIM paDA hai, yadi itane meM koI usa padArtha ko bIca meM hI apaharaNa kara letA hai to aisI sthiti meM vaha padArtha gRhapati kA hI apaharaNa huA kahalAvegA, tumhArA apaharaNa huA nahIM kahalAvegA - isa kAraNa tuma adatta kA grahaNa karate ho, yAvat adatta ( taNaM annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI) tyAre te anyatIrtha ame te sthAvara bhagavatIne mI pramANe dhuM- (tumhANaM ajjo dijjamANe adinne, paggajjamANe aDigahie, nisarijjamANe aNisaGka, tunbheNaM ajjo ! dijjamANaM paDiggahaNaM asaMpattaM etthaNaM aMtarA kei avaharejjA, gAhAvaissa NaM taM bhaMte ! no khalu taM tubbhaM, taraNaM tubbhe adinna geNhaha, jAva adinna sAijjaha, taraNaM tujhe adinna geNDamANA jAtra egaMtabAlA yAvi bhavada ) huM A! tamArA mata pramANe apAI rahelI vastune adatta mAnavAmAM Ave che, grahaNa karavAmAM AvI rahelI vastune apratigRhIta mAnavAmAM Ave che, ane kSikhamANu vastune aniSTa mAnavAmAM Ave che, huM A ! Apa leAkAne devAmAM AvatA padArtha Apa lekanA pAtramAM paDayA pahelAM jo kai vyakita vaccethI ja tenuM apaharaNa karI le, tA Apa leA ema mAne che ke gRhapati (gRhastha)nA padArtha tuM ja apaharaNa thayuM che-- tamArA padArthanuM apaharaNa thayuM che ema tame mAnatA nathI. te kAraNe tame anutta zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre sthavirA bhagavantaH tAn anyayUthikAn evam avAdiSuH-no khalu AryAH ! vayam adattaM gRhNImaH, adatta bhuJjamahe, adatta svadAmahe, vayaM khalu AryAH ! datta gRhomaH dattaM bhujUmahe, datta svadAmahe, tena khalu vayam datta gRhNantaH, datta bhuJjAnAH, datta svadamAnAH trividhaM trividhena saMyataviratapratihatA yathA saptamazatake yAvad ekAntapaNDitAzcApi bhavAmaH, tataHkhalu te anyako grahaNa karane kI anumati dete ho| isa kAraNa adatta ko grahaNa karate hue tuma yAvat ekAntabAla ho| (taeNaM te therA bhagavaMto te anausthie evaM vayAmI-no khalu ajo amhe adinnaM giNhAmo, adinna bhujAmo, adinna sAijAmo amheNaM ajo dina bhujAmo, dinna sAijAmo, taeNaM amhe dina geNhamANA, dina bhujamANA, dina sAijjamANA tivihaM tiviheNaM saMjaya virayapaDihayajahA sattamasae jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmA) isa prakAra se anyayUthikoM kI bAta sunakara una sthavira bhagavaMtoMne unase isa prakAra kahA-he Aryo ! hama loga adatta vastu ko grahaNa nahIM karate haiM, adatta vastu kA AhAra nahIM karate haiM, aura ahatta vastu ko grahaNa karane kI hama loga anumodanA nahIM karate haiN| he Aryo ! hama loga diye gaye padArtha ko hI lete haiM, diye gaye padArtha kA hI AhAra karate haiM aura diye gaye padArtha ko hI hamaloga anumodana karate haiN| isaliye dI huI vastu kA grahaNa karate haiM, dI huI vastukA sevana karate haiM aura dI padAtha ne grahaNa kare che, adatta dArthanuM sevana kare che ane adatta padArtha grahaNa karavAnI anumati Ape che. A rIte adattane grahaNa karatA evA tame asaMyatithI sadhana me-tamA AI vizaSatAmA cha. (taeNaM te therA bhagavaMto te annauthie evaM bayAsI-no khalu ajjo ! adina giNhAmo, adinnaM bhuMjAmo, adinnaM sAijjAmo, amhe dina geNhamANA. dinna bhujamANA, dinna sAijjamANA, tivihaM tiviheNaM saMjaya viraya paDihaya jahA sattamasae jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo ) anya bhatavAhImAnA 2 // prA2nI vA samajAna te sthavira bhagavaMtoe temane A pramANe kahyuM- he Aryo ! ame adatta vastune grahaNa karatA nathI, adata vastune AhAra karatA nathI ane adatta vastune grahaNa karavAnI anudanA ApatA nathI. he Aryo ! ame ApavAmAM AvelA padArtho ja grahaNa karIe chIe, amane ApavAmAM AvelA padArthone ja AhAra karIe chIe ane ApavAmAM AvelA padArtha levAnI anumati ApIe chIe. A rIte dasa vastune grahaNa karanArA, zrI. bhagavatI sUtra : Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameya. TI. za. u. 7 sU0 1 pradveSakriyAnimittakAnyatI kamatanirUpaNam 761 yUthikAstAn sthavirAn bhagavataH evam atrAdiSuH - kena kAraNena AryAH ! yUyaM datta gRhItha, yAvat dattaM svadadhve yena khalu yUyaM dattaM gRhNantaH yAvat ekAntapaNDitAzcApi bhavatha ? tataH khalu te sthavirA bhagavantaH tAn anyayUthikAna evam avAdiSuH - asmAkaM khalu AryAH ! dIyamAnaM dattaM pratigRdyamAna huI vastu kA grahaNa karane kA anumodana karate haiM, hama loga trividha prANAtipAta Adi ke trividharUpa parityAga se saMyata tathA virata haiM, evaM pApakarma ke nAza karanevAle hama loga saptama zataka meM kahe anusAra ekAntapaNDita haiM / (taraNaM te annautthiyA te yere bhagavaMte evaM vayAsI- keNa kAraNeNaM ajjo tumhe dina gevhaha jAba dina sAijaha, jaiNaM tunbhe dina geNhamANA jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavaha) isake bAda una anyatIrthikajanoMne una sthavira bhagavaMtoM se aisA kahA - - he Aryo ! tuma kisa taraha se dI huI vastu grahaNa karate ho yAvat dI huI vastu ko grahaNa karane kI anumodanA karate ho ? ki jisase Apa logoM ko dI huI vastu kA grahaNa karane se yAvata ekAntapaNDita mAne ? (taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM kyAsI) isa prakAra sunakara una sthavira bhagavaMtoMne una anyatIrthikajanoM se aisA kahA - ( amhe NaM ajjo / dijjamANe dinne, paDigga datta vastunuM sevana karanArA ane datta vastune levAnI anumedanA karanArA evA ame trividha praNAtipAta AdinA trividharUpe parityAga karanArA chIe. tethI ame saMyata chIe, virata chIe, ane pApakamanA nAza karanArA evA ame leke (sAtamAM zatambhAM ubA anusAra) anta paMDita (saMpUrNa jJAnI) chIme. (tapaNaM te annautthiyA te yere bhagavaMte evaM vayAsI keNa kAraNeNaM ajjo ! tumhe dinna geore jAva dinna sAijjaha, jaiNaM tubbhe dinnaM geNhamANA jAva egaMtapaDiyA yAvi bhava) tyAra mAha te anyamatavAhI te sthavira bhagavatIne meve prazna pUcha ke, huM ApyuM! Apa leAkeA ApavAmAM AvelI vastuone ja grahaNa kare che, ApavAmAM AvelI vastunuM ja sevana kare che ane ApavAmAM AvelI vastu levAnI ja anumati DhA che evuM kevI rIte mAnI zakAya ? huM Ak! zA mATe amAre evuM mAnavuM joie ke tame datta paTTane grahaNa karanArA ane datta paTTAthane grahaNa karavAnI anumati henArA hovAthI trividha prANAtipAta smAdinA trividharUpa tyAgathI sayata, virata yAvat zobhantapaMDita ch| ? (taraNaM te therA bhagavaMto te annausthie evaM vayAsI) zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7ddAra bhagavatImatre patigRhItaM nisRjyamAnaM nisRSTam , yena asmAkaM khalu AryAH ! dIyamAnaM patigrahakam asaMprAptam atra khalu antarA kazcidapaharet, asmAkaM tat, no khalu tat gRhapateH yena khalu vayaM dattaM gRhNImaH, dattaM bhuJjUmahe, dattaM svadAmahe, tena khalu vayaM dattaM gRhNanto, yAvat dattaM svadamAnAH trividhaM trividhena saMyatA yAvat ekAntapaNDitAzcApi bhavAmo, yUyaM khalu AryAH ! AtmanA caiva trividhaM trividhena asaMyatA yAvad ekAntabAlAzcApi bhavatha, tataH khalu te anyayUthikAstAn hijjamANe paDiggahie, nisirijamANe nisaTTe, jeNaM amhe NaM ajA ! dijamANaM, paDiggahaNaM, asaMpattaM, ettha NaM aMtarA kei avaharejjA, amhA NaM taM No khalu taM gAhAvaissa, jaeNaM amhe dina bhujAmo, dina sAijAmo, taeNaM amhaM dinnaM geNhamANA jAva dina sAijamANA, tivihaM tiviheNaM saMjaya jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo, tujjheNaM ajjo ! appaNA ceva tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha) he AryoM ! hamaloga dIyamAnavastu ko datta aura prati gRhyamANavastu ko pratigRhIta, tathA nisRjyamAnavastu ko nisRSTa mAnate haiM / isaliye he Aryo ! hama ko dI jA rahI vastu jabataka hamAre pAtra meM nahIM paDatI hai aura bIca hI meM yadi koI usa vastu kA apaharaNa kara letA hai-to aisI sthiti meM vaha apahAra hamArI hI vastu kA kahalAvegA-gRhapati kI vastu kA vaha apaharaNa nahIM tyAre ta sthavira bhagavatA ta sanyatAvihAna prabhArI 4hyu- (amheNaM ajjo! dijjamANe dinne, paDiggahijjamANe paDiggahie, nisirijjamANe nisaTTe, je NaM amheNaM ajjo! dijjamANaM, paDiggahaNaM, asaMpattaM, ettha NaM aMtarA kei avaharejjA, amhANaM taM No khalu taM gAhAvaissa, jaeNaM amhe dinna' bhuMjAmo, dinna sAijjAmo, tae NaM amhaM dinnaM geNhamANA jAva dinna sAijamANA, tivihaM tiviheNaM saMjaya jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAso, tujjheNaM ajjo ! appaNAceva tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha) mAyA ! ma ta mAyAmA mAvI hebI 12tune mapAI gayeTI, a5 karavAmAM AvatI vastune grahaNa thai gayelI, ane nirjyamAna vastune nisaSTa mAnIe chIe. tethI he AryA! amane ApavAmAM AvI rahI hoya evI vastunuM-amArA pAtramAM paDe te pahelAM-koI apaharaNa karI jAya to evI sthitimAM ame te ema mAnIe chIe ke amArI te vastunuM apaharaNa karavAmAM AvyuM che-gRhasthanI vastunuM apaharaNa thayuM che ema ame mAnatA nathI. tethI ame dara vastune ja grahaNa karIe chIe, datta vastune zrI. bhagavatI sUtra: Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TI. za.8 u.7 mu.1 pradveSakiyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 763 sthavirAn bhagavataH evam avAdiSuH-kena kAraNena AryAH ! vayaM trividhaM yAvat ekAntabAlAzcApi bhavAmaH ? tataH khalu te sthavirAH bhagavantaH tAn anyayUthikAn evam avAdiSuH-yUyaM khalu AryAH ! adattaM gRhNItha, adatta bhuGgadhve, adattaM svadadhve, tena khalu AryAH ! yUyam adattaM gRhNanto yAvat ekaantkhlaavegaa| isaliye hama loga dattako hI grahaNa karate haiM, datta kA hI bhojana karate haiM aura datta ko hI grahaNa karane kI anumodanA karate haiM isa kAraNa dattako grahaNa karane vAle, dattakA bhojana karane vAle aura dattakohI grahaNa karane kI anumodanA karane vAle hama loga trividhamANAtipAta Adi ke trividha parityAga se saMyata, virata aura ekAntataH paNDita haiN| he AryoM ! tuma loga hI trividha prANAtipAta Adi kA vividha se parityAga nahIM karane ka kAraNa asayata, avirata, aura ekAntata:bAla ho / (taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI) isa prakAra se sthavirabhagavaMtoM kA kathana sunakara una anyayUthikoMne unase isa prakAra pUchA-(keNa kAraNeNaM ajo! amhe tivihaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo) he AryA ! hama loga kisa kAraNa se trividha Adi ko trividha se karate hue yAvat ekAntataHbAla haiM ? (taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI) taba una sthavira bhagavantoMne una anyatIrthikoM se aisA kahA-(tujjhe NaM ajjo adinnaM geNhaha, adinnaM bhujaha ja AhAra karIe chIe ane datta vastune grahaNa karavAnI anumati ApIe chIe. A rIte datta vastune grahaNa karanArA dara varastuno AhAra karanArA ane datta vastu levAnI anumati ApanArA ame loke trividha prANAtipAta Adina trividharUpe parityAga karanArA hevAthI saMyata, virata ane ekAntapaMDita chIe. he Aryo! tame leke ja trividha prANAtipAta Adino trividharUpe parityAga karatA nathI. te kAraNe tame ja asaMyata, avirata ane mesa-tamA ch| (taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM bayAsI) vira bhagavaMtenuM A prakAranuM kathana sAMbhaLIne te anyatIthikAe temane A pramANe pUchayuM (keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM jAba egaMtabAlA yAvi bhavAmo) che A ! Apa zA kAraNe evuM kahe che ke ame trividha prANAtipAta AdinuM trividhe sevana karanArA hovAthI asaMyata, avirata ane ekAntabAla chIe ? (taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI) tyAre te sthavira mAye a anyatane mA pramANe 4ghu-tujjheNaM ajjo! adinnaM geNDaha, adinna zrI. bhagavatI sUtra : Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre vAlAzcApi bhavatha, tataH khalu te anyayathikAstAna sthavirAn bhagavata evam avAdiSuH-kena kAraNena vayam adattaM gRhImo yAvat ekAntabAlAzcApi bhavAmaH ? tataH khalu te sthavirA bhagavantastAna anyayathikAn evam avAdiSuH- yayaM khalu AryAH ! dIyamAnam adattaM tadeva yArat gRhapateH khalu, no gvalu tat yuSmAkam , tena khalu yayam adattaM gRhaNItha, tadeva yAvad ekAnta bAlAzcApi bhavatha / / mu0 1 // adinna sAijaha taeNaM ajo tumbhe adina geNhamANA jAva egaMtabAlA yAci bhavaha) he Aryo! tuma loga vinA dI huI vastu ko lete ho, vinA dI huI vastu kA AhAra karate ho, aura vinA dI huI vastu ko dUsaroM ko grahaNa karane kI anumati dete ho| isaliye tuma loga asaMyata aura avirata bane rahakara trividha prANAtipAta Adi kA trividharUpase parityAga nahIM karane ke kAraNa ekAnta bAla ho (taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-(keNa kAraNeNaM amhe adinna geNhAmo, jAva egaMtabAlAyAvi bhavAmo) isake bAda una anyapRthikoM se una sthavira bhagavaMtoM se aisA pUchA-he aryoN| hama loga kisa kAraNe se vinA dI huI vastu ko grahaNa karanevAle kahe gaye haiM yAvat ekAntabAla kahe gaye haiN| (taeNaM te there bhagavaMte te annautthie evaM vayAsI) isa prakAra una anyathikoM ke pUchane para una sthavira bhagavaMtoM ne unase uttara ke rUpa meM isa prakAra se kahA- (tujhe NaM bhuMjaha, adinnaM sAijjaha, taeNaM ajjo ! tumbhe adinnaM geNDamANA jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha) 3 AryA ! tame hIdI mahata paratune aNu 4 ch| mane adatta vastu levAnI bIjAne anumati Ape che. tethI he A ! tame leke asaMyata ane avirata dazAmAM cAlu rahIne trividha prANAtipAta AdinuM trividharUpe sevana kare ch|. tene| parityAga nahI 42vAthI tame sAntamA ch|) (taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI keNa kAraNeNaM amhe adinna geNDAmo, jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo ?) tyAre te anyatayA te sthavira mamatAne mevA prazna pUchaye ke he Aryo! tame amane adata vastune grahaNa karanArA yAvata ekAntabAla AL 42 4 ! (taeNaM te there bhagavaMte te annautthie evaM vayAsI) tyAre te sthavira satA te manyatAyine 2 // pramANe -(tujjhe NaM bhaMte ! ajjo ! dijjamANe adinne taM ceva jAca gAhAvaissa, No khalu taM tujhe, taeNaM tumbhe adinnaM geNhaha taMceca jAva etabAlA yAvi bhavaha) zrI. bhagavatI sUtra : Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TIkA za.8 u.7 mU.1 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 765 TokA-'SaSThoddezakAnte kriyA sambandhi vaktavyatAyAH prarUpitatvena kriyA prastAvAt saptamoddezake pradveSakriyAhetuko'nyatIrthikavivAdavaktavyatAmAha-'neNaM' ityAdi / 'neNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM rAyagihe nayare vaNNao' tasmin kAle, tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaramAsIt-varNakaH, etasya varNanantu campAnagarIvad bodhyam, 'guNasilae ceie vaNNao' tatra rAjagRhanagarasamIpe guNazIlakaM nAma caityam udyAnam AsIt, varNakaH- etasyApi varNanaM campAyAH pUrNabhadracatyamiva pUrvavadbodhyam, 'jAva puDhavisilAvaTao' yAvat tatra guNazIlakanAmodhAne pRthivI ajo dijamANe adinne taMceva jAva gAhAvaissa, No khalu taM tujjhe, taraNaM tujjhe adinnaM geNhaha, taM ceva jAva egaMnabAlA yAvi bhavaha) he Aryo! tumhAre mata meM dIyamAna adatta hai ityAdi saba kathana pahile kI taraha kahanA cAhiye ! yAvat vaha vastu gRhapati kI haitumhArI nahIM hai| isaliye tuma loga adatta ko grahaNa karate ho isaliye tuma loga yAvat pUrva kI taraha ekAntabAla ho| TIkArtha-chaThe uddeze ke anta meM kriyAsaMbaMdhI vaktavyatA kI prarUpaNA kI gaI hai-so isI kriyA ke prastAva ko lekara mutrakAra ne isa sAtaveM uddezaka meM pradveSa kriyA nimittaka anyatIrthika vaktavyatA kA kathana kiyA hai-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa rAyagihe nayara-vaNNao' usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAma kA nagara thaa| isakA varNana campA nagarI ke varNana kI taraha jAnanA cAhiye / 'guNasilae cehae-vaNNao' uma rAjagRha nagara ke samIpa guNazilaka nAma kA caitya - udyAna thaa| isakA varNana bhI campAnagarI ke pUrNabhadracatya kI taraha jAnanA cAhiye / 'jAva puDhavisilAvaTTao' yAvata usa gunnhe A ! tamArI mAnyatA anusAra dIyamAnane adatta kahevAmAM Ave che. tyAMthI zarU karIne te vastu gRhapatinI che-tamArI nathI. te kAraNe tame adattane praNa karanArA che. tethI tame asaMta, avirata ane ekAMtabAla che," tyAM sudhInuM pUta kathana grahaNa karavuM. TIkAtha-chaThThA uddezakane anta kriyAviSayaka vaktavyatAnI prarUpaNa karavAmAM AvI che. A rIte kriyAne adhikAra cAlu hovAthI sUtrakAre A sAtamAM uddezakamAM pradaiSakriyA nimitta sanyatAyinI (anya bhatavAhI-mAnI) tavyatArnu yana yuche- teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagi nayare-vaNNao' te Ne ana ta samaye 204 nAma na12 tu. ternu pani pAnAsana - prabhArI samarg. 'guNasilae ceDae-vaNNao' te 24 nagarInI pAse zuzila nAbhanu ya (Galna) : tanu vaena pAnagInA pUrNa satya ra sabhA. 'jAva puDhavisilAvaTTao' zrI. bhagavatI sUtra : Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre zilApaTTakaH pAzANavizeSanirmitapariSkRtapITha AsIt, 'tassa NaM guNasilassa ceiyassa adUrasAmaMte bahave annautthiyA parivasaMti' tamya khalu guNazIlakasya tyasya udyAnasya adUrasAmante nAtidUre nAtisamIpe ucitasthAne bahavaH aneke anyayU thikAH anyatIrthikAH parivasanti, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM bhagavaM mahAvIre Adigare jAva samosaDhe, jAva parisA paDigayA' tasmin kAle, tasmin samaye khalu bhagavAn mahAvIraH svAmI AdikaraH svazAsanApekSayA dharmasya AdikaraH tIrthaGkage yAvat-samavastaH-samAgataH, yAvat parSata-nirgacchati parSat pratigatA, yAvat zabdAt bhagavatsamAgamanazravaNAnantaraM bhagavantaM vandituM dharma zrotuM ca parSat nirgatA bhagavaddezanAvAcyA dezanAzravaNAnantaraM parSat-pratigatA 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM samaNasma bhagavao mahAvIrassa bahave aMtevAsI therA zilaka udyAna meM pASANa vizeSa kA banA huA, pRthivIzilApaTTaka thaa| 'tassa NaM guNasilassa cejhyasma adUrasAmaMte bahave anautthiyA parivasati' usa guNazilaka udyAna ke AsapAsa thoDI sI dara para aneka anyayUthika paratIrthika rahate the| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM mahAvIre Adigare jAva samosaDhe' usa kAla aura usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra jo ki svazAsana kI apekSA dharma ke Adi karanevAle the tIrthakara the yAvat padhAre-'jAva parisA paDigayA' yAvat bhagavAna kA Agamana sunakara pariSad dharmakathA sunane ke liye apane 2 sthAna se nikalI isaliye ki bhagavAn ko vandanA karane nimitta aura unase dharmakathA zravaNa karane nimitta / bhagavAn kI dezanA sunane ke bAda yaha pariSad apane 2 sthAna para vApisa gaI. yaha saba pATha yahAM 'yAdat' zabda se gRhIta huA hai| 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhgthAvata te guNazAlaka udyAnamAM pASANa vizeSanuM baneluM pRthvIzilA-paTTaka hatuM. 'tassa NaM guNasilassa ceiyassa adUrasAmaMte bahave annautthiyA parivasaMti' te guNazilaka ullAnanI AsapAsa, tyAMthI thoDe ja dUra aneka anyatIthi (anya bhahavAhImA) vasatA utA. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM mahAvIre Adigare jAva samosaDhe, te ta samaye abhaesagavAna mahAvI2 2 25zAnanIpekSA dharmanI zarUAta karanArA-tIrthakara hatA, teo te guNazilaka ullAnamAM padhAryA. 'jAva parisA paDigayA' sagavAnane 4 nm27|2 42vAne tathA yathA sAMgavAne pariSada nIkaLI ane bhagavAnanI dezanA sAMbhaLIne pariSada tipitAne sthAne pAchI pharI. (1 gA sUtrA sahI 'jAva' ( yAvat) 56thA aDae thayo .) 'taNaM kAleNaM zrI. bhagavatI sUtra : Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za.8 u.7 mR.1 pradveSa kriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 767 bhagavaMto'tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya bahavo'ntevAsinaH ziSyAH sthavirA bhagavantaH 'jAi saMpannA, kulasaMpannA, jahA biniyasae jAtra jIviyAsAmaraNabhayavippamukkA' jAtisampannA suvizuddhamAtRvaMzayuktAH kulasampannAH muvizuddhapitRvaMzayuktAH yathA dvitIyazatake yAvat paJcamodezake pratipAditAstathaiva jIvitAzAmaraNa bhayavinamuktAH jIvanavAJchAmaraNabhayAbhyAM vipramuktAH-rahitAH 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte uDDha jANU ahosirA jhANakohovagayA' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya adUrasAmante nAtidUre nAtisamIpe ucitasthAne UrdhvajAnavaH UrdhAni jAnUni yeSAM te UrdhvajAnavaH-utkuTukAsanavantaH, adhaH zirasa:-adhomukhAH norca na tiryaka kSiptadRSTayaH, dhyAnakoSThopagatA:-dhyAnaM koSTha iva dhyAnakoSThaH tamupagatAH yathA koSThagataM dhAnyaM vikIrNa na bhavati tathaiva dhyAnagatA indriyAntaHkaraNavRttayobahirna yAnti iti bhAvaH, niyantritacittavRttimanta ityarthaH 'saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA jAva viharaMti ' saMyamena vao mahAvIrassa bahave aMtevAsI thega bhagavaMto' usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna ke aneka ziSya sthavira bhagavanta 'jAisaMpannA, kulasaMpannA jahA bitiyasae jAva jIviyAsAmaraNabhayavippamukkA' jo ki jAtisaMpanna the, kulasaMpanna the, jaisA ki dvitIya zataka meM yAvat-paMcama uddezaka meM kahA gayA hai usI taraha se jIvita kI AzA aura maraNa ke bhaya se rahita the, aura jo zramaNa bhagavAna mahAvIra ke 'adarasAmaMte uDDhaM jANU ahosirA jhANakoTThovagayA' na atisamIpa aura na atidara-kintu yathocita sthAna para utkuTa Asana se nIcAmukha kiye baiThe the tathA dhyAnarUpa koThe meM jo prApta hue the-aura 'saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA jAva viharaMti' teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa vahave aMtevAsI therA bhagavaMto' te kALe ane te samaye zramaNa bhagavAna mahAvIranA aneka ziSya sthavira bhagavAne 'joisaMpannA, kula saMpannA jahA bitiyasae jAva jIviyAsAmaraNabhayavippamukkA' jAti saMpanna, guNasaMpanna Adi guNovALA hatA. bIjA zatakanA pAMcamAM udezakamAM temanA je guNe darzAvyA che te ahI grahaNa karavA "tae jIvananI AzA ane maraNanA ayathI hita hatA,' hI sudhArnu samasta 4thana a6 42. 'adarasAmaMte uDDhe jAna aho mirA jJANakATrovagayA' me te 2512 mata maDAvIra prabhuyA ati dUra paNa nahIM ane ati najIka paNa nahIM evA ucita sthAne, utkaTa Asane (bane ghUMTaNe UMcA rAkhIne) nIcuM mastaka karIne dhyAnarUpa koThAmAM (ekAgratApUrvakanA tinamai) 'saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANA jAva viharaMti' pravRtta thye| zrI. bhagavatI sUtra : Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 768 bhagavatIsatre tapasA AtmAna bhAvayantaH yAvat viharanti tatra - saMyamena saptadazavidhena, tapasA dvAdazavidhena AtmAnaM bhAvayantaH yAvatpadAt prakRtyupazAntAH prakRtimatanukrodhamAnamAyAlobhAH mRdumArdatrasampannAH AlInAH bhadrakAH vinItA santoM viharanti tiSThanti 'taraNaM te annautthiyA jeNeva therA bhagavaMto teNetra unAgacchaMti' saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita kiye hue the| jAtisaMpanna se yahAM yaha prakaTa kiyA gayA ki inakA mAtRvaMza suvizuddha thA usase ye yukta the / kulasaMpanna se yaha sUcita kiyA gayA hai ki inakA pitRvaMza suvizuddha thA, usase ye yukta the / adhaHzira se yaha samajhAyA gayA hai ki inakI dRSTi na Upara kI ora thI aura tirachI thI / dhyAna koSThopagata se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki jisa taraha se koThe meM rakkhA huA dhAnya idhara udhara nahIM phaila pAtA hai - isI taraha se dhyAnagata indriyoM kI aura manakI vRttiyAM bAhara nahIM jAtI haiN| arthAt ye niyaMtrita cittavRttivAle the| saMyama 17 prakArakA aura tapa 12 prakAra kA hotA hai usase apanI AtmA ko vAmita kiye hue the / yahA~ 'yAvat' zabda - prakRti se ye upazAnta the, inakI krodha, mAyA aura lobha rUpa kaSAyeM atyanta svAbhAvika manda thiiN| mRdu (komala) aura mArdava ( atyanta komala) bhAva se ye saMpanna the, ye AlIna the. bhadraka the aura vinIta the" ina anya vizeSaNoMkA grahaNa kiyA gayA hai / tae NaM te annautthiyA jeNeva hatA. te saMyama ane tapathI petAnA AtmAne bhAvita karI rahyA hatA. temanA mAtRvaMza suvizuddha hatA, tethI temana jAtisaMpanna kahyA che. temane pitRvaMza suvizuddha hatA, tethI temane kulasapanna kaLA che. adhaH (nIcA) mastakathI e sUcita karavAmAM AvyuM che ke temanI najara uparanI mAju paNa na hatI ane tirachI paNa pharatI na hatI, dhyAna kASThApagata' pada dvArA e sUcita thAya che ke jevI rIte kAThImAM rAkheluM anAja Amatema phelAI jatuM nathI e ja pramANe dhyAnamAM lIna thayelA te virAnuM mana indriyAnI pravRttiemAM bhaTakatuM na hatuM eTale ke te niyaMtrita cittavRttivALA hatA. 17 prakAranA saMcama ane 12 prakAranA tapathI teo potAnA AtmAne bhAvita karI rakhA hatA. aDIM' 'yAtrat' yathA nIyenAM vizeSAne upazAnta prakRtivALA hatA, krodha, mAna, mAyA ane lesarUpa pAtaLA pADI nAcyA hutA. tetheo bhRha (amala) bhane- bhAIva yukata hatA tee AlIna hatA, bhadraka hatA ane vinIta hatA. 6 aDa 42vA leTho - teo| kAyAne temaNe atizaya (atyaMta abhakSa ) bhAvathI zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TIkA za08 u. 0 sU. 1 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 769 tataH khalu te anyayUthikAH anyatIrthikAH yatraiva yasminneva pradeze sthavirA bhagavanta stinti tatraiva tasminneva pradeze upAgacchanti samIpe Agacchanti uvAgacchittA tere bhagavaMte evaM vayAsI' upAgatya tAna bhagavataH sthavirAn evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH - pRSTavantaH kiMpRSTavanta ityAha- 'tubbheNaM ajjo ! tivihaMtibiheNaM asaMjaya - aviraya- appaDihaya-jahA sattamasae vitie uddesae jAtra egaMtavAlA yAva bhava ?' he AryAH ! sthavirA: / yUyaM khalu trividhaM kRtakAritAnumoditalakSaNaM prANAtipAtAdikaM trividhena manotracaH kAyalakSaNena karaNena kurvantaH asaMyatAviratApratihatApratyAkhyAtapApakarmANaH 'asaMjaya' asaMyatAH - tatra - saMgatA vartamAnakAlikasarva sAvadhAnuSTAnanivRttAH iti na saMyatAH asaMyatAH 'aviraya ' therA bhagavaMto teNeva uvAgacchati' aba ve anyayUthikajana jahAM para ve sthavira bhagavanta baiThe the vahIM para Aye. 'uvAgacchittA te there bhagavaMte evaM vayAsI' vahAM Akara una bhagavAn sthaviroMse unhoMne isa prakAra se pUchA 'tubbheNaM ajjo / tividaM tiviheNaM asaMjaya aviraya- appaDiya - jahA sattamasae bitie uddesae jAva egaMta bAlA yAvi bhavaha' he Aryo ! Apa loga na saMyata haiM, na virata haiM, na pratihata pratyAkhyAtapApakarmavAle haiM. aura ekAntarUpa se bAla bhI haiN| kyoMki trividha kRta, kArita aura anumodita prANAtipAta Adi ko trividha se- mana vacana evaM kAya se Apa loga karate rahate hai. vartamAnakAlika sarvasAvadhAnuSThAna se jo dUra rahate haiM ve saMyata haiM aise Apa loga nahIM haiM. ataH asaMyata haiM / atIta kAlika pApa se 'taraNaM te annautthiyA jeNeva therA bhagavaMto teNeva uvAgacchaMti' have eka vakhata evuM banyu ke te paritIthikA jyAM te sthavira bhagavatA virAjamAna tAtyAM AyA. 'uvAgacchittA te there bhagavaMte evaM vayAsI' tyAM khAvIne tebhAye te sthavira lagavatIne yA prabhA - 'tubbhe NaM ajjo ! tivihaM tiviheNaM asaMjaya - aviraya - appaDihaya-jahA sattamasae bitie uddesae jAva egaMtabAlA yA bhava' he AyeM ! to saMyata pazu nathI, vizta paNa nathI ramane pratihata pratyAkhyAta pApakama vALA paNa nathIA tame teA ekAntamAla (saMpUrNa ajJAna) che. kAraNa ke triviSe (kRta, kArita ane anumeAdita rUpa traNa prakAranA) prANAtipAta AdinuM trividha (mana, vacana ane kAyAthI) tame sevana karA che. vartamAnakAlika sa sAvadyAtusstthaanaathii (pAyambhathA---duSkRtyothI) dUra rahanArane 4 saMyaMta he che. mevAM tame nathI. tethI tame asayata che. bhUtakAlina pApakarmAMthI je jugupsA (niMdA) pUrNAMka dUra rahe che zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 770 bhagavatImatre aviratAH tatra-viratAH-atItakAlikapApajugupsApUrva ke bhaviSyati ca saMvarapUrva ke nivRttAH iti na viratAH-aviratAH, ataeva 'appaDihayapaccakkhAyapAvakamme' apratihatA. pratyAkhyAtapApakarmANaH tatra-patihataM vartamAnakAle sthitasya anubhAgahAsena nAzitam, pratyAkhyAtam-pUrva kRtAticAranindayA bhavivyatyakaraNena nirAkRtaM pApakarmAnuSThAnaM yai stathAbhUtAH pratihatapatyAkhyAtapApakarmANaH iti na pratihataM na patyAkhyAtapApakarma yeSAM te apratihatApatyAkhyAtapApakarmANaH eteSAM itaretarayogadvanve asaMyatAviratAmatihatApatyAkhyAtapApakarmANaH yUyam yathA saptamazatake dvitIyoddezake uktAstathaiva atrApi yAvatsakriyAH karmabandhasahitAH asaMvRtAH saMvararahitAH, ekAntadaNDAH sarvathA pANAtijo jugupsA (nindA) pUrvaka dUra rahate haiM aura Age honevAle pApakA jo saMvara kara dete haiM ve virata haiM-aise Apa loga nahIM haiM, ataH avirata haiM, isIliye-apratihata apatyAkhyAta pApa karmavAle Apa loga haiM-vartamAnakAlika pApakarmakA anubhAga hAsadvArA nAza karanA evaM pUrvakRta aticAroMkI nindA dvArA tatho bhaviSyat meM aba maiM aimA nahIM karUMgA. isa taraha ke akaraNadvArA pApakarmakA jo nirAkaraNa karanA hotA hai vaha pratihatapratyAkhyAtapApakarma hai. aisA pApakarma Apa logoMkA nahIM hai ataH Apaloga apatihata apratyAkhyAta pApakarmavAle haiM / saptamazataka meM dvitIya uddezakameM usa prakAra kA kathana AyA hai usI prakAra se vaha saba kathana yahAM para bhI lagA lenA cAhiye yAvata Apa loga karmabandha sahita haiM, saMvarahita ane bhaviSyamAM thanArA pApano je saMvara karI nAkhe che tene ja rita kahe che. paNa tame evA virata paNa nathI. tame te avirata che. tethI tame apratihata apratyAkhyAta pApakarmavALA cha vartamAnakAlika pApakarmanA anubhAga dvArA dvArA nAza karavo ane pUrvakRta aticAronI niMdA karavI ane bhaviSyamAM huM evuM nahIM karuM e prakAranA akaraNa dvArA pApakarmanuM je nirAkaraNa karavAnuM thAya che tene pratihata pratyAkhyAta pApakarma kahe che. tame e pramANe pratihata pratyAkhyAta pApakarmavALA paNa nathI. tame te apratihata apratyAkhyAta pApakarmavALA che. sAtamAM zatakanA bIjA uddezakamAM A prakAranuM je kathana karavAmAM AvyuM che te samasta kathana ahIM paNa grahaNa karavuM. yAvata "tame karmabaMdha yukata che, saMvara rahita che, sarvathA prANAtipAta sahita che ane ekAntabAla che. (ekAtanAla eTale sarva prakAranA jJAnathI rahita) zrI. bhagavatI sUtra: Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 pra. TIkA za. 8 u.7 sU. 1 madveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 771 pAtasahitAH, ekAntabAlAH sarvaprakAreNa jJAnarahitAzcApi bhavatha ? ' taraNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI' tataH khalu te sthavirA bhagavanta stAna anyayUthikAna anyatIrthikAn evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH- 'keNa kAraNe NaM ajjI ! amhe tivihaM tiviheNaM asaMjaya avira jAtra egaMtabAlA yAtri bhavAma ?' he AryAH / kena kAraNena vayaM trividhaM kRtakAritAnumoditalakSaNaM prANAtipAtAdikaM trividhena manovacanakAyalakSaNena karaNena kurvantaH asaMyatAH aviratAH yAvat apratihatAmatyAkhyAtapApakarmANaH sakriyAH, asaMvRtAH, ekAntadaNDAH, ekAntabAlAzcApi bhavAmaH ? taNaM te annautthiyA te yere bhagavaMte evaM nayAsI' tataH khalu te anya yUthikAH anyatIrthikA stAn sthavirAn bhagavataH evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH - 'tunbheNaM ajjo ! adinnaM geNDa, adinnaM bhuMja, adinnaM sAijaha' he AryAH ! sthavirA: ! yUyaM haiM, sarvathA prANAtipAta sahita haiM aura ekAntavAla - sarva prakArase jJAnarahita haiM 'taraNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI' er anyatIrthika janoMkI isa prakAra se bAta sunakara sthavira bhagavantoMne unase aisA pUchA - 'keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva ekAMtabAlA yAvi bhavAmo' he Aryo ! Apaloga jo hama para pUrvokta rUpase AkSepa lagA rahe haiM-so kisa kAraNa se lagA rahe haiM- 'taeNaM te anna utthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI' taba una anyatIrthikajanoMne una sthavira bhagavantoM se aisA kahA - tugbheNaM ajjo ! AdinnaM geNhaha adinaM bhujaha, adinnaM sAijjaha' he Aryo ! Apa loga binA dI huI vastu lete haiM, binA diyA huA 'taNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI' paratIrthionI bhA prakAranI vAta sAMbhaLIne sthavira bhagava MtAe temane A pramaNe pUchyuM 'keNaM kAraNeNaM ajjo ! amhe titridaM tiviheNaM asaMjaya avira jAtra egaMtabAlA yAvi bhavAmo ?' he sahanta / tame bhArA upara mevA Aropa ( ArApa mUkavAmAM AvyA che te vAta upara kalA mujaba samajavI) zA mATe mUkI rahyA che!! amane asa yata, avirata agni mAnavAnuM zuM kAraNa che? 'taNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI' tyAre te paratIthi hai|cyo tesane yA pramANe svANa sAdhyo- 'tunbhe NaM ajo ! adinna gevhaha adinna 'ja, dinna sAijjaha' he mAyeM ! tame mahatta (ApavAmAM na bhAvI hAya evI) vastu leA che, adatta AhAranA upayogakarA che ane adatta vastune zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 772 bhagavatI sUtre khalu adattaM gRhNItha, svIkuruta, adattaM bhuGgadhve attha, adattaM svadadhve, 'tara NaM te tumbhe adinnaM gehamANA, adinnaM bhuMjamANA adinnaM sAijamANA' tatastasmAtkAraNAt khalu te yUyam adattaM gRhNantaH, adattaM bhuJjAnAH, adattaM svadamAnAH anumodayantaH 'tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva egaMtabAlA yAvi bhava' trividhaM pUrvoktaM triprakArakaM kRtAdikaM prANAtipAtAdikaM trividhena manaHprabhRtinA karaNena kurvantaH asaMyatAH, aviratAH, yAvata apratihatA pratyA' khyAtapApakarmANaH, sakriyAH karmabandhasahitAH asaMvRtAH, ekAnta daNDAH sarva prakAreNa prANAtipAtasahitAH, ekAntabAlAH sarvathA jJAnarahitAzcApi bhavatha, 'tara NaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vyAso' tataH khalu te sthavirA: bhagavantastAna anya yUthikAn anyatIrthikAn evaM vakSyamANaprakAreNa AhAra apane upayoga meM lAte haiM aura vinA diye hue padArtha ko grahaNa karane kI anumodanA karate ho 'taeNaM te tumbhe adinnaM geNhamANA, adinaM bhujamANA, adina sAijamANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva etabAlA yAvi bhavaha' isa kAraNa vinA dI huI vastu ko grahaNa karate hue, vinA diyA AhAra lete hue aura vinA diye hue padArtha ko grahaNa karane kI anumodana karate hue Apaloga trividha prANAtipAta Adi ko trividha se karate haiM- isa kAraNa Apa loga asaMyata. avirata yAvat apratihata, apratyAkhyAtapApakarmavAle haiMsakriya - karmabaMdha sahita haiM, saMvararahita haiM, aura sarvaprakAra se prANAtipAtasahita haiM tathA sarvathA jJAnase rahita haiM / 'taraNaM te theMrA bhagavaMto, te annautthie evaM vayAsI' isa prakAra kI una anyatIrthakajanoM kI bAta sunakara una sthivira bhagavantAMne unase isa zraddhaSNu 42vAnI anubhohanA re| ch| 'taraNaM te tumbhe adinna geNDamANA, adinnaM bhuMjamANA, adinna sAijjamANA tivihaM titriheNaM asaMjaya, avizya jAva egaMtabAlA yAtri bhavaha' yA rIte mahatta vastune zraNu uratA, mahatta mahArano upayega karatA ane adatta vastune grahaNa karavAnI anumedanA karatA evA Apa lekA trividha prANAtipAta aAdinuM trividha (mana, vacana ane kAyAthI) sevana kareA aa. te kAraNe Apa leke asa yata, avirata, apratihata apavyAkhyAta pApakama vALA, sakriya kama baMdha sahita, saMvara rahita, sa` prakAranA prANAtipAtathI yukta ane jJAnathI ava thA rahita che. 'tapaNaM te therA bhagavaMtI, te annautthie evaM ghayAsI' te paritArthinI A prakAranI vAtta sAMbhaLIne te viSe lagavAne temane A pramANe pUchyuM zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa. TIkA 2.8 u.7 sU.1 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 773 avAdiSuH-'keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe adinnaM geNDAmo adinnaM muMjAmo, adinnaM sAijjAmo ?' he AryAH ! anyatIrthikAH ! kena karaNena vayam adattaM gRhNImaH, adatta bhuJjamahe, adattaM svadAmahe-anumanyAmahe ? 'jaeNaM amhe adinnaM geNhamANA jAva adinnaM sAijamANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo ?' yena kAraNena khalu adatta gRhNantaH, pAvat adatta bhuJjAnAH, adattaM svadamAnAHtrividha trividhena manaHprabhRtinA karaNena kurvantaH asaMyatAH yAvat-aviratAH, apratihatApratyAkhyAtapApakarmANaH sakriyAH, asaMhatAH ekAntadaNDAH, ekAntabAlAzcApi bhavAmaH ? 'tae NaM annautthiyA te there prakAra pUchA-'keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe adinna geNhAmo, adinaM bhuMjAmo, adinna sAijAmo' he Aryo ! Apa loga hameM yaha to kaho ki hama loga kisa taraha se binA dI huI vastu ko lete haiM, kisa taraha vinA diyA huA AhAra lete haiM aura kaise hama loga vinA dI huI vastu ko lenekI dUsaroM ko anumodanA karate haiM ? 'jaeNaM amhe adinnaM geNhamANA jAva adinnaM sAijjamANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo' ki jisase hamaloga adatta ko grahaNa karane vAle yAvat adatta vastu ko lene ke liye dUsaroM ko anumodanA karane vAle haiM aura trividha mANAtipAta Adi ko vividha se karanevAle banakara ataMyata, avirata aura apratihata apratyAkhyAta pApakarmA bana sake sakarmA bana sake-saMvara rahita pramANita ho sakeM sarvathA prANAtipAta sahita siddha ho sake tathA ekAntatAbAla mAne jA sake ? 'taeNaM annautthivA te there bhagavaMte evaM vayAsI' isa 'keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe adinna geNhAmo, adinna bhuMjAmo, adinnaM sAijAmoM' he mAryo ! mA5 bhamana me to ha vI zata bhame mahata stu laIe chIe, kevI rIte ame adA AhArane upayoga karIe chIe, kevI rIte ame matta 12tu sevAnI manyane anumahinA zaye chIn ? 'jaeNaM amhe adinnaM geNhamANA jAva adinna sAijamANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMta. bAlA yAvi bhavAmo ?' mA5 sA abhane / 22 mata vastu aNu 42nA21, adatta AhAra lenArA, anyane adatta vastu grahaNa karavAnI anumati denArA kahe che? e te siddha karI batAve ke ame kevI rIte trividha prANAtipAta AdinuM sevana karIne asaMyata, avirata, apratihata apratyAkhyAta pApakarmavALA, sakama, saMvara rahita, sarvathA prANAtipAta sahita ane ekAntatabAla kahevAne cagya chIe! zrI. bhagavatI sUtra : Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 774 bhagavatIso bhagavaMte evaM cayAsI' tataHkhalu anyayUthikAH anyatIrthikAstAna sthavirAna bhagavataH evaM vakSvamANaprakAreNa avAdiSuH-'tumhANaM ajo! dijamANe adinne, paDiggahejamANe apaDiggahie, nisirijamANe aNisaTTe' he AryAH ! sthavirAH ! yuSmAkaM mate khalu dAyakApekSayA dIyamAnaM vastu adattaM bhavati, pratigRhyamANaM vastu grAhakApekSayA apratigRhItaM bhavati, nisRjyamANaM kSipyamANaM pAtrApekSayA vastu anisRSTa bhavati, tathA ca dIyamAnasya vastuno vartamAnakAlavartitvAta, dattasya cAtItakAlavartitvAt vartamAnAtItayozcAtyantabhinnatvAt dIyamAnaM datta na bhavati, prakAra se sthavira bhagavantoM kA kathana sunakara una anyatIrthikajanoM ne apanI bAtako sAbita karane ke liye unase aimA kahA- 'tumhoNaM ajjo ! dijjamANe adinne, paDiggahejjamANe apaDiggahie, nisirijjamANe aNisaTTe' he Aryo ! Apake matameM dAyaka kI apekSA dIyamAna vastu adatta hotI hai, grAhaka kI apekSA pratigRhyamANavastu apratigRhIta hotI hai pAtra kI apekSA kSipyamANa vastu anisRSTa hotI hai / arthAt dIyamAna vastu vartamAnakAlavartI hotI hai aura datta vastu atIta kAlavoM hotI hai| vartamAnakAla aura atItakAla meM jaba antara hai to ina se yukta huI vastu meM ina donoM kAloM kI apekSA antara kyoM nahIM hogI avazya hogii| dIyamAna vastu datta 'taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI' te sthAvara bhagavaMtenI A prakAranI vAta sAMbhaLIne te paratIthi kee pitAnI mAnyatAne sAbita karavAne mATe temane A pramANe kahyuM'tumhaannN ajo ! dijjamANe adinne, paDiggahejamANe apaDiggahie, nisirijamANe aNisaTTe' he mAryo ! 15nA mata bhuma to hAtA 43 vAmA bhASA rahI hoya evI vastu adatta gaNAya che, grAhaka vaDe je vastu grahaNa karavAmAM AvI rahI hoya che tene Apa apratigRhIta mAne che, pAtranI aMdara kSipyamANa (nAkhavAmAM AvatI vastune tame anisRSTa (akSipta) gaNe cho. eTale ke dIyamAna devAmAM AvatI) vastu kALanI apekSAe vartamAnakALavatI hoya che ane datta (apAI cukelI) vastu bhUtakAlavati hoya che. je vartamAnakALa ane bhUtakALamAM bheda mAnavAmAM Ave, te temanAthI yukata thayelI vastumAM te bane kALanI apekSAe bheda kema na hoya eTale ke temanI vacce bheda avazya mAnavo ja paDe che. kIyamAna vastune data (apAI cukelI) kahI zakAya nahi eTale ke je vastu apAya cukelI nathI-mahatta che-tene ja tame datta zrI. bhagavatI sUtra: Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za.8 u.7 sa.1 padveSakriyAnimittakAnyatIthikanirUpaNam 775 dattameva 'datta' miti vyapadizyate, evaM gRpamANAdAvapi avaseyam, tatazca 'tumbhe NaM ajo ! dijamANaM paDiggahagaM asaMpatta, etya NaM aMtarA kei avaharejjA' he AryAH ! sthavirAH ! yuSmAkaM khalu mate dIyamAnaM pratigrahakam asaMmApta bhavati, atra khalu antarA madhye avasare yadi kazcitpuruSaH dIyamAnaM tatpatigrahakam apaharet, tadA gAhAvaissa NaM taM bhaMte ! no khalu taM tumbhaM,' he bhadanta ! he sthavirAH / gRhapateH khalu tatdIyamAnaM patigrahakam apahRtaM bhavati, no khalu naiva kila, tat dIyamAnaM pratigrahakam yuSmAkam apahRtamiti vyapadizyate, ayaM bhAvaH-yadi dIyamAnaM pAge' nahIM hotI hai arthAt dI huI nahIM hai jo vastu dI huI hotI hai vahI datta hotI hai / isI taraha se pratigRhyamANa Adi vastu ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / isaliye 'tumbheNaM ajjo ! dijjamANe paDiggahaNaM, asaMpalaM, ettha NaM aMtarA kei avaharejjA gAhAvahassa NaM taM bhaMte ! no khalu taM tumbhaM' he Aryo ! Apa logoM ke liye jo vastu dI jA rahI hai vaha dI huI, nahIM dI jA rahI hai-adatta hI dI jA rahI hai aba dI jA rahI vaha vastu jaba taka pAtra meM A karake nahIM par3a jAtI hai-itane ke bIca meM yadi usa dIyamAna vastu ko koI bIca meM hI apaharaNa kara letA hai to vaha vastu usane ApakI haraNa kI hai aisA nahIM mAnA jAvegA kintu vaha vastu usane dAtA kI hI haraNa kI hai-aisA hI mAnA jAvegA-kyoM ki vaha vastu abhItaka Apa ke liye pUrva meM adatta hai, datta hotI to ApakI mAnI jAtI-isa kathana se anyayathikoM ne aisA hI sAvita kiyA hai ki gaNo che. e ja pramANe pratigRdAmANa Adi vastunA viSayamAM paNa samajavuM. A kathanano bhAvArtha eTalo ja che ke tame prayamAnane adatta gaNe che mATe tame adattAdAna lenArA cho. tathA 'tubbheNaM ajjo ! dijjamANaM paDiggahaNaM, asaMpattaM, etthaNaM aMtarA. kei avaharejjA, gAhAvaissa NaM taM bhaMte ! no khalu taM tumbha' le AyA ! Apa lekene je vastu ApavAmAM AvI rahI hoya che, te apAI cukelI apAtI nathI paNa adata ja apAtI hoya che. Apane ApavAmAM AvatI vastu jyAM sudhI ApanA pAtramAM paDatI nathI tyAM sudhI ApanI gaNAtI nathI. tethI Apane apAtI vastunuM vaccethI ja keI apaharaNa kare te Apa le ke te te vastune ApanI mAnatA nathI paNa dAtAnI ja vastunuM apaharaNa thayuM che ema mAne che. te varatu jyAM sudhI ApanA pAtramAM na paDe tyAM sudhI Apane mATe te gatta ja che. A sthAna hAza paratathi zrI. bhagavatI sUtra: Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 334 bhagavatisUtre patitaM sahatta bhavati tadA tasya dattasya sataHpAtrapatanalakSaNaM grahaNaM kRtaM bhavati, yadA tu taddIyamAnamadattaM bhavati tadA pAtrapatanalakSaNaM grahaNamadattasya namAptam, iti, sthavirottaravAkyetu 'amhANaM ajjo ! dijjamANe dinne' ityAdi yad vakSyatyayo tatra kriyAkAlaktapratyayakAlayorabhedAt dIyamAnArdattatvAdikaM samavase yam / 'tae jo vastu Apa ko dI jA rahI hai-vaha dIyamAna hone se datta nahIM hai| adatta hI hai, isa adatta vastu ko Apa loga grahaNa karate haiM-ataH adatta ke AdAna (grahaNa) karane kA prasaMga Apa meM AtA hai / yahI bAta TIkAkAra ne "yadi dIyamAnaM pAtre'patitaM sat dattaM bhavati, tadA tasya dattasya sataH pAtrapatanalakSaNaM grahaNaM kRtaM bhavati, yadA tu tadIyamAnamadataM bhavati, tadA pAtrapatanalakSaNaM grahaNamadattasya pAptam" ina paMktiyoM dvArA spaSTa kI hai / "hama adatta ko grahaNa nahIM karate haiM kintu datta ko hI grahaNa karate haiM" aisA jo Age sthavira bhagavaMto dvArA samAdhAna diyA jAvegA-vaha dIyamAna vastu ko datta mAnakara diyA jAvegA-kyoM ki kriyAkAla aura kta pratyayakAla-vartamAna kAla aura bhUtakAla-inameM abheda mAna liyA jAtA hai / isI abheda ko lekara dIyamAna vastu meM dattatva banatAhai ataH dattAdirUpa vastu kA hI hama loga grahaNa karate haiM adattAdirUpa kA nahIM aisA kathana bana jAtA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki anyatIthikoMne sthavira bhagavaMto evuM sAbita karavA mAge che ke je vastu Apa lekone apAi rahelI che te dIyamAna hovAthI datta nathI. adatta ja che. ane te adata vastune Apa prahaNa kare che. eTale ke Apa adattAdAna levAno deNa kare che. eja vAta TIkAkAre A sUtrapATha dvArA spaSTa karI che"ydi dIyamAnaM pAtre'patitaM sat dattaM bhavati, tadA tasya dattasya sataH pAtrapatanalakSaNaM grahaNaM kRtaM bhavati, yadA tu yahIyamAnamadatta bhavati, tadA pAtrapatanalakSaNaM gRhaNamadattasya prAptam" " ame adattane grahaNa karatA nathI, paNa dattane ja prahaNa karIe chIe, " A prakAranuM samAdhAna sthavira bhagavaMtA dvArA AgaLa karavAmAM Avaze. te dIyamAna vastune datta mAnIne karavAmAM AvyuM che, kAraNa ke vartamAnakALa ane bhUtakALa e bannemAM abheda mAnavAmAM Avyo che. te abhedanI apekSAe dIyamAna vastumAM dattatva mAnI zakAya che. tethI "ame leke datta vastune grahaNa karIe chIe-adattane grahaNa karatA nathI," A kathana sAcuM ja che. A kathananuM tAtparya e che ke anyatIrSine vira bhagavaMtane adatta Adine grahaNa karanAza kahIne temane asaMta Adi avAvALA kahyA che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TIkA za.8 u.7 sU.1 pradveSakriyAnimittakAnyatIthi kamatanirUpaNam 777 gaM tujhe adinna geNhaha jAba adinnaM sAhajjaha / tatastasmAt kAraNAt khalu yUyam adattaM gRhNItha, yAvat adatta bhugave, adattaM svave, 'taeNaM tujjhe adinna geNhamANA jAba egaMtabAlA yAvi bhavaha' tatastasmAta khalu yayam adatta gRhantaH AdadAnAH, yAvat adatta bhuJjAnAH adattaM svadamAnAH trividhaM trividhena asaMyatAviratApratitahApratyAkhyAtapApakarmANaH sakriyAH asaMvRtAH, ekAntadaNDAH, ko adatta Adi kA grahaNa karanevAle kahakara asaMyata Adi avasthAvAlA unheM kahA hai adattAdAnI ve isaliye kahe gaye haiM ki jo bhAhArAdi padArtha unheM dAtA kI ora se diye jAte haiM ve pUrva meM datta nahIM-diye gaye nahIM hote haiM-ve to dIyamAna - vartamAna meM hI diye jA rahe hote haiM-isa kAraNa pUrva meM nahIM diye gaye ve AhArAdipadArtha vartamAna kAla kI apekSA adatta hone se unheM grahaNa karanevAlA vyakti-sAdhu adattAdAnI hotA hai yadi dIyamAna vastu ko datta mAnakara adattAdAyI hone kA niSedha kiyA jAye to yaha bAta isaliye nahIM svIkAra kI jA sakatI hai ki dIyamAna vastu jaba dete samaya yadi kisI ke dvArA bIca hI meM apahRta ho jAtI hai to vaha vastu grahItA kI nahIM mAnI jAtI hai-kintu dAtA kI hI mAnI jAtI hai / isaliye jaba vaha vastu dAtA kI mAnI jAtI hai to aisI hAlata meM vaha datta nahIM banatI hai kintu dIyamAna hI hotI hai / ataH dIyamAna vastu ko grahaNa karanevAlA AtmA adattAdAnI mAnA jAvegA-isa prakAra adattAdAnI hone kA kathana kara asaMyata teo temane adattAdAna grahaNa karanArA eTalA mATe kahe che ke je AhArAdi padAtha temane dAtA dvArA ApavAmAM Ave che te pUrve adata (nahIM devAyelA) hoya che, te padArtho to dIyamAna-vartamAnamAM ja ApavAmAM AvI rahelA-hAya che. te kAraNe pUrve nahIM devAyelA AhArAdi padArtha vartamAnakALanI apekSAe adA hevAthI temane grahaNa karanAra sAdhu adattAdAnI hoya che. je dIpamAna vastune datta mAnIne adattAdAyI hevAne niSedha karavAmAM Ave che te vAtane e kAraNe na svIkArI zakAya ke je dIyamAna vastu devAmAM AvatI hoya tyAre vaccethI ja koInA dvArA paDAvI levAmAM Ave to te vastu grahatAnI manAtI nathI-dAna lenAranI vastunuM apaharaNa thayuM che evuM kahevAtuM nathI paNa dAtAnI vastunuM ja apaharaNa thayeluM manAya che. te kAraNe je te varatune dAtAnI mAnavAmAM Ave, to evI hAlatamAM te data banatI nathI paNa dIyAna ja hoya che. tethI dIpamAna vastune grahaNa karanAra vyakitane adattAdAnI mAnavI paDaze, A rIte temane adattAdAnI mAnavI paDaze. A rIte temane adattAnI kahIne zrI. bhagavatI sUtra : Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 778 ___ bhagavatImatra ekAntavAlAzcApi bhavatha, taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI tataHkhallu te sthavirA bhagavantastAn anyayUthikAn evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH-'no khalu ajno ! amhe adinna giNhAmo, adinna bhujAmo, adinna' sAijjAmo' he AryAH ! anyatIrthikAH ! no khalu vayam adatta Adi hone kA unameM prakaTa kiyA hai / isa prakAra 'taeNaM tujjhe adinnaM geNhaha, jAva adinna sAijaha, taraNa tujjhe adinna geNDamANA jAva ega tavAlA yAvi bhavaha' jaba Apaloga adatta kA grahaNa karate ho yAvat-adatta vastu kA AhAra karate ho aura adatta vastu ko lene kI anumodanA karate ho to adatta ko grahaNa karanevAle, adala kA AhAra karane vAle aura adatta lene ke liye anumodanA karanevAle Apa loga trividha mANAtipAta ko vividha se karate hue saMyata, virata, pratihata, pratyAkhyAtapApakarmavAle kaise ho sakate haiM? arthAta nahIM ho sakate haiM / aisI sthiti meM to kevala Apa loga asaMyata, avirata, apratihata, apratyAkhyAta pApakarmavAle, sakriya, asaMvRta, ekAnta prANAtipAta mahita aura bilakula jJAna rahita hI banate haiN| 'taeNa te thero bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI' una anya tIrthikoM kI aisI dhAraNA jAnakara una sthavira bhagavantoM ne taba unase isa prakAra kahA-' nA khalu ajjo ! amhe adinna giNhAmo, adinna temanAmAM asaMyatatA Ane sadabhAva hevAnuM temanA dvArA pratipAdana karavAmAM AvyuM chatemApramANe 'taeNaM tujjhai adinna geNhaha, jAva adinna sAijjaha, taeNaM tujhe adinna geNhamANA jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha' tame mahattane aDa' kare che, adata vastune AhAra kare che ane adata vastu levAnI anumodanA kare che. tethI badattane grahaNa karanArA, adattane AhAra karanArA ane adattane grahaNa karavAnI anumodanA karanArA tame loke trividha prANAtipAtanuM trividha sevana kare che. te tamane saMyata, vidata, pratihata. pratyAkhyAta pApakarmavALA kevI rIte kahI zakAya? A prakAranI paristhiti tame asaMta, avirata, apratihata, apratyAkhyAta pApakarmavALA, sakriya, avirata, pratihata, pratyAkhyAta pApakarmavALA, sakriya, asaMvRta, sarvathA prANAtipAta sahita ane bilakula jJAna rahita ja che. "taeNaM te therA bhagavaMto te unnausthie evaM vayAsI" te parata yAnI A prakAranI mAnyatA sAMbhaLIne te sthavira bhagavaMtee temane A pramANe javAba bhaassye|- "no khalu ajjo ! amhe adinnaM gihAmo, adinnaM muMjAmo, zrI. bhagavatI sUtra : Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za.8 u.7 ma.1 pradveSakriyAnimitta kAnyatIrtha kamatanirUpaNam 779 gRhaNImaH, adatta bhuJjamahe, adatta svadAmahe, 'amheNaM ajjo ! dinna gemo, dinna muMjAmo, dinna sAijAmo' he AryAH ! anyatIthikAH ! vayaM khalu dana gRhaNImaH, dattaM mujamahe, datta svadAmahe anumanyAmahe 'taeNaM amhe dinnaM geNhamANA dinna bhuMjamANA, dinna sAijjamANA, tivihaM tiviheNaM saMjaya visya paDihaya jahA sattagasae vIIeuddesae jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo' tatastammAt khalu vayaM dattaM gRhamantaH, datta bhujAnAH, dattaM mvadamAnAH anumanyamAnAH, trividhaM trividhena manaHprabhRtinA karaNena saMyataviratapatihanapApakarmANo yathA saptamavatake dvitIyodezake pratipAditAmtathA atrApi yAvat-akriyAH. saMvatAH, ekAntabhuMjAmo, adinna sAijjAmo' he Aryo ! hama loga na itta ko gRhaNa karate haiM na adatta kA AhAra karate haiM aura na adatta ko lene ke liye anumodanA karate haiM kintu ' amheNaM ajjo ! dinnaM geDAmo, dinna bhujAmo, dinna sAijjAmo-taeNaM amhe dinna geNDamANA, dinna bhujamANA, dinna' sAijamANA tivihaM tiviheNaM saMjaya viraya paDihaya jahA sanamasae vIieuddesae jAca egatapaMDiyA yAvi bhavAmo' hama loga to he AryA ! diye hue ko hI grahaNa karate haiM, diye hue kA hI AhAra karate haiM, diye hue ko hI lene ke liye anumodanA karate haiM / isa taraha trividha prANAtipAta AdikA trividha se tyAga karate hue hama loga saMyata, virata, pratihata, pratyAkhyAtapApakarmA hote haiM jaimA ki saptama zataka meM dvitIya uddeze meM kahA gayA hai-usI taraha se yahAM para bhI yAvat-akriya, saMtRta aura ekAntapaNDita haiN| 'tae NaM adinnaM sAijAmo" 3 mAryo ! so mahatta paratune akSaya 42tA nathI, satta vastune AhAra karatA nathI ane adatta vastu levAnI anumodanA karatA nathI. "amhe NaM ajo ! dina geNhAmo, dinnaM bhujAmo, dinnaM sAijAmo tae NaM amhe dinna geNDamANA, dinnaM muMjamANA, dinnaM sAijamANA tivihaM tivideNaM saMjaya-viraya paDihaya jahA sattamasae jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo' he A ame to datta (ApavAmAM AvelI) vastune ja grahaNa karIe chIe. datta vastune ja AhAra karIe chIe. ane dara varatu grahaNa karavAnI ja anumodanA karIe chIe A rIte datta vastune grahaNa karatA, dattane ja AhAra karatA, datta levAnI anumodanA karatA evAM ame trividha prANAtipAta Adine trividha parityAga karanArA hovAthI ame saMyata. virata. pratihata pratyAkhyAta pApakarmA ja chIe sAtamAM zatakanA kesamAM udepakamAM je kathana karavAmAM AvyuM che te ahIM grahaNa karavuM yAvata "ame akiya, saMskRta ane ekAnta paMDita (sarvathA jJAnayukta) ja chIe" zrI. bhagavatI sUtra : Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIma paNDitAzcApi bhavAmaH, 'taraNaM te annautthiyA se there bhagavaMte evaM vayAsI' tataH khalu te anyayUthikAH anyatIrthikAstAna sthavirAna bhagavataH evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH- 'keNa kAraNeNaM ajjo ! tumhe dinna gevhaha jAva dinna sAijjaha' he AryAH ! sthavirAH ! kena kAraNena vayaM dattaM gRhNItha, yAvat-datta bhuGgadhve, datta svadadhve anumanyadhye, 'jaeNaM tujhe dinna geNDamANA jAtra egaMta paMDiyA yAtri bhavaha ?' yena kAraNena khalu vayaM dattaM gRhNantaH, yAvat dattaM bhuJjAnAH, datta svadamAnAH trividhaM trividhena saMyataviratapratihata pApakarmANaH akriyAH savRtAH ekAntapaNDitAzcApi bhavatha ? 'tae NaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI' - tataH khalu te sthavirA: bhagavantastAn te anna utthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM ajjo ! tumhe dinna geNDaha, jAva dinna sAijjaha' taba una anyayUthikoMne una sthavira bhagavaMto se isa prakAra pUchA- he Aryo ! tuma loga kaise diye hue ko grahaNa karate ho, diye hue kA AhAra karate ho aura kaise diye hue ko lene ke liye anumodanA karate ho ? 'jaeNaM tujjhe dinna' gehamANA, jAva egaMtapaDiyAyAvibhavaha' ki jisase he Aryo ! Apa loga diye hue ko grahaNa karate hue, diye hue kA AhAra karate hue aura diye hue ko lene ke liye anumodanA karate hue mAne jAveM aura isa taraha se trividha prANAtipAta kA trividha se tyAga vAle Apa logoM ko mAnakara saMyata, virata, evaM pratihata pratyAkhyAtapApakarmA mAne, evaM akriya ( karmagaMdha rahita ) saMvRta - ( saMvarayukta) aura ekAnta paNDita bhI mAneM / 'taraNaM te therA bhagavaMto te annautthie 780 "tahaNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI" tyAre te paratIrthi ase te sthavira lagavatAne yuchyu ! " keNa kAraNeNaM ajjo ! tumhe dina gevhaha jAva dinna sAijjaha" he bhAryo / tamezA Aro me uhI ho ! tame chatta vastune graha karI dhrA, data padArthanA AhAra kareA che ane datta vastu levAnI anumehanA karI che? "jaeNaM tujjhe dinaM geNhamANA, jAtra egaMtapaMDiyA yAvi bhavaha ?" huM AryAM! amAre zA kAraNe evuM mAnavuM joIe ke tame dA vastune grahaNa karatA thakA datta vastunA AhAra karatA thakA, data vastu grahaNa karavAnI anumaiAdanA karatA thakA trividha prANAtipAtanA trividha tyAga karatA thA, saMyaMta, vizta, pratihatapratyAkhyAtapApaDa, samyi (arbha rahita ) saMvRta (savara yukta) bhane mantayaDita ch| ! zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameya. TI. za.8 u.7 mu01 pradveSa kriyAnimittakAnyatIkimatanirUpaNam 781 anyayUthikAna evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSu:-'amheNaM ajjo ! dijjamANe dinne paDiggahejjamANe paDiggahie nisirijjamANe nisiTTe' he AyoH ! vayaM khalu dIyamAnaM dattaM pratigRhyamANaM pratigRhItaM, nisRjyamANaM nisRSTamiti manyAmahe 'jeNaM amheNaM ajjo ! dijjhamANaM paDiggahagaM asaMpattaM, ettha NaM aMtarA 'jeNaM amheNaM ajjo ! dijjamANaM paDiggahagaM asaMpatta, ettha NaM atarA kei avaharejA, amhANaM taM, No khalu ta gAhAvaissa' yena kAraNena vayaM khalu he AryAH ? he anyatIrthikAH ! dIyamAna pratigrahakam asaM prApta na svahastagrahaNaviSayIkRtam , atra khalu antarA madhye etadavasare ityarthaH kazcit puruSaH apaharet corayet asmAkaM tat patigrahakam apahRtam no khalu naiva kila tatpatigRhaka gRhapaterapahRtamiti manyAmahe 'jae NaM amhe dinnaM giNhAmo dina' evaM vayAsI' isa prakAra se anyayUthikoM kA kathana sunakara una sthavira bhagavaMtoMne una anyayUthikoM se isa prakAra kahA-'amheNaM ajjo dijjamANe dinne, paDiggahejjamANe paDiggahie, nisirijamANe nisaTTe, jeNaM amheNaM ajjo ! dijjamANa paDiggahaNa asaMpatta ettha Na aMtarA kei avaharejjA, amhANaM taM, No khalu taM gAhAvaisma' he Aryo ! hama loga dIyamAna vastu ko datta, pratigRhyamANavastu ko pratigRhIta, nisRjyamAna vastu ko nisRSTa mAnate haiM / isa kAraNa he Aryo ! dI jAtI huI usa vastu ko ki jo hamAre pAtra meM yA hAtha meM nahIM AI hai yadi koI itane meM bIca meM hI haraNa kara letA hai-to vaha vastu hamArI hI hai-gRhapati kI nahIM hai-aisA hama loga mAnate "tahaNaM te tharA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI" temanI 125 jANavAnI jijJAsA jANIne te sthavira bhagavatee temane A pramANe javAba Ape- "amhe NaM ajo ! dijjamANe dinne, paDiggahe jamANe paDiggahie, nisirijjamANe nisaTTe, jeNaM amhaNa ajo ! dijjamANaM paDiggahaNaM asaMpatta ettha NaM aMtarA kei avaharejjA, amhA NaM taM, No khalu taM gAhAvaissa" ke mAthe! ame dIyamAna (ApavAmAM AvatI heya evI) vastune datta (apAi cukelI) pratigrahAna mANa vastune pratigRhIta ane nisRjyamAna vastune nisaSTa mAnIe chIe. tethI amane ApavAmAM AvI rahelI vastu amArA pAtramAM athavA hAthamAM AvI paDe te pahelAM vaccethI ja kaMI khyakita dvArA paDAvI levAmAM Ave to ame ema mAnIe chIe ke amArI te vastunuM apaharaNa thayuM che ane A rIte apahata thayelI vastune gRhayatinI zrI. bhagavatI sUtra : Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 782 bhagavatIsUtre muMjAmo, dinna sAijjAmo' yato yasmAtkAraNAt khalu vayaM datta gRNIma: datta bhujamahe, datta mbadAmahe anumanyAmahe 'taeNaM amhe dinna geNDamANA jAva dinna sAijjamANA tivihaM tiviheNaM saMjaya jAva egatapaMDiyA yAdhi bhavAmo' tatastasmAt kAraNAt khalu vayaM datta gRhaNanto yAvat datta bhujAnAH, dattaM svadamAnAH anumanyamAnAH trividha kRtAdilakSaNaM trividhena manaHmabhRtinA karaNena saMyatAH yAvat viratAH pratihatapApakarmANaH, akriyAH, saMvRtAH, ekAntapaNDitAzcApi bhavAmaH / / atha dIyamAnamadattamityAderanyatIrthikamatatvAt anyatIrthikA eva asa. yatatvAdiguNavanta iti sUcayitum anyatIrthikAn pati sthavirANAm uttaramAra haiM / 'jaeNa amhe dinna gihAmo, dinna bhujAmo, dinna mAijjAmo' isI kAraNa hama loga dI huI vastu ko lete haiM, dI huI vastu kA AhAra karate haiM aura dI huI vastu ko lene ke liye anumodanA karate haiM / 'taeNa amhe dinna gohamANA, jAva dinna sAijjamANA tiviha tiviheNa saMjaya jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo' ataH he Aryo ! dI gaI vastu ko grahaNa karate hue dI gaI vastu kA AhAra karate hue, dI gaI vastu ko lene ke liye anumodanA karate hue trividha prANAtipAta AdikA trividha se tyAga karanevAle hone ke kAraNa saMyata, yAvat virata haiM, pratihata, pratyAkhyAtapApakarmA haiM, akriya-karmabaMdha rahita haiM saMvRta-saMvarayukta haiM aura ekAntapaNDita haiN| aba sthavira bhagavanta una anyatIrthika janoM se aisA kahate haiM ki dIyamAna vastu tumhAre middhAntAnusAra jaba adatta mAnI jAtI bhAnatA nathI. "jaeNaM amhe dina givhAmo, dinna muMjAmo, dinnaM sAijjAmo" tethI e vAta siddha thAya che ke ame apAyelI (dattavastune ja grahaNa karIe chIe, datta vastune ja AhAra karIe chIe ane dara vastune grahaNa karavAnI anumodanA karIe chIe. "taeNaM amhe dinnaM geNhamANA, jAca dinnaM sAijamANA tivihaM tiviheNaM saMjaya jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo" tathA he mAya ! tta vastune aDae uratA, ane datta vastune grahaNa karavAnI anumodanA karatA evA ame trividha prANAtipAta Adine trivadhe tyAga karanArA hovAthI ame saMyata, virata, pratikata, pratyAkhyAta 55rmo, ayi (karmabaMdha rahita), saMvRta (saMvara yukata) ane ekAnta paMDita (sarvathA jJAna yukata) chIe have sthavira bhagavaMte te paratIrthine evuM kahe che ke tamArI mAnyatA anusAra dayamAna vastune adatta mAnavAmAM Ave che. te kAraNe evI vastune grahaNa karanArA tame adattAdAnI hovAne lIdhe asaMgata, avirata Adi guNovALA cho. zrI.bhagavatI sUtra : Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. ca. TI. za.8 u.7 ma.1 pradveSa kriyAnimittakAnyatArthikamatanirUpaNam 783 'tujjheNaM ajjo ! appaNA va tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha' he AryAH ! yUyameva khalu AtmanA jaiva svayameva trividha trividhena manaHprabhRtinA karaNena asayatA asaM yamavanto yAvat aviratAH apatihatapApakarmANaH, sakriyAH, asaMhatA, ekAntadaNDA ekAntabAlAthApi bhavatha 'taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI - 'tataH khalu te anyayUthikAstAna sthavirAn bhagavataH evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH'keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNaM jAva egatabAlA yAvi bhanAmo ' he AyoH ! sthavirAH kena kAraNena vayaM trividha kRtAdilakSaNa triprakArakaM trividhena manaHprabhRtinA karaNena yAvat-asaMyatAH, aviratAH apahai to use lene vAle Apaloga hI adatta ko grahaNa karane vAle hone ke kAraNa asaMyatatva Adi guNa vAle haiM- 'tujheNa ajjo appaNA ceva tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha' he Aryo ! Apa loga hI vividha prANAtipAta Adi ko trividha se karane ke kAraNa svayaM asaMyata-asaMyamavAle, yAvatavirata, apratihata, apratyAkhyAtapApakarmavAle, karmabaMdhasahita, saMvararahita, ekAnta-sarvathA-mANAtipAta sahita haiM aura ekAntabAla haiN| 'taeNaM te anna utthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI' isa prakAra jaba sthavira bhagavaMtoM kI bAta una anyatIrthika janoM ne sunItaSa ve unase pUchane lage 'keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo' he Aryo ! hama loga kaise trividha prANAtipAta Adi ko trividha se karate haiM aura kaise "tubbheNaM ajjo appaNA ceva tiviha tiviheNaM asaMjaya jAva egaMta bAlA yAvi bhavaha" ke mAryo ! tame vividha prAtipAta mAni trividha sevana karatA hovAthI asaMyata che, avirata cho, apratihA, apratyAkhyAta pApakarmavALA che, karmabaMdhu sahita che, savara rahita che, sarvathA prANAtipAta sahita che ane ekAntamAla (sarvathA na rahita) cho. __ "taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI" sthavira bhagatAme jyAre A pramANe kahyuM tyAre te paratIciMke temane pUchavA lAgyA. "keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNa jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo?" bhAye ! 120 mA5 me cha bhane vividha prAyAtipAta AdinuM trividha sevana karIe chIe? tame kema evuM mAne che ke ame asaMyata, avi zrI. bhagavatI sUtra: Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 784 bhagavatIsUtre tihatapApakarmANaH, sakriyAH, asaMghRtAH, ekAntadaNDAH, ekAntavAlAthApi bhavAmaH ? 'taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM bayAsI' tatakhalu te sthavirAH bhagavantastAn anyayUthikAn anyatIthikAn evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH- 'tujjheNaM ajjo ! adinnaM geNhaha, adinna muMjaha, adinna sAijjaha' he AryAH ! yUyaM khalu adatta gRNItha, adattaM bhumadhye, bhadanaM svadadhve, 'taeNaM ajjo ! tubbhe adinna geNDamANA, jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha ?' he AryAH ! tatastasmAt kAraNAt khalu yUyam adattaM gRhaNantaH, yAvat-adatta bhujAnAH, adatta svadamAnAH trividhaM trividhena asa yatAH, aviratAH, apratihatapApakarmANaH, sakriyAH, asaghRtAH, ekAntadaNDAH, asaM yata, avirata, apratihata, apratyAkhyAta, pApakarmavAle mAne jAte haiM tathA sakriya, asaMvRta ekAnta daNDa sahita hote haiM aura ekAnta bAla bhI kahe jAte haiM / 'taeNaM te gherA bhagavaMto te annauthie evaM vayAsI' taba una sthavira bhagavaMtoM ne una anyatIrthikoM se aisA kahA-' tujjhe NaM ajjo ! adinna geNhaha, adinnaM bhujaha, adinnaM sAijaha' he Aryo ! Apa loga adatta vastu ko lete ho, adatta vastukA AhAra karate ho, adatta vastu ko lene kI anumodanA karate ho 'taeNaM ajjo ! tumbhe adinna geNhamANA, jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha isaliye he Aryo ! tuma loga adatta ko grahaNa karane ke kAraNa, adatta kA bhojana karane ke kAraNa, adatta ko lene kI anumodanA karane ke kAraNa vividha prANAtipAta Adiko trividha se karate ho isaliye asayata, avirata, apratihata, aprtyaarata, apratihata ane apratyAkhyAta pApakarmavALA chIe? tame kevI rIte amane sakriya (karmabaMdha sahita), asaMvRta (saMvara rahita), ekAnta daMDa sahita (sarvathA prANAtipAta sahita) ane ekAntabAla kahe che ? "taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vAsI" tyAre te syavi2 MImeta 52tIya hone mA pramANe pAma mAdhyo- tujjhe NaM ajjo ! adinnaM geNhaha, adina bhujaha, adinnaM sAijaha" he bhA ! tame matta paratuna ahae kare che, adatta vastune AhAra kare che ane adatta vastu grahaNa karavAnI anumodanA kare che. "taeNaM ajjo ! tunbhe adina geNhamANA, jAba egaMtavAlA yAvi bhavaha" che A ! A rIte adattane grahaNa karavAne kAraNe, adattane AhAra karavAne kAraNe ane adatta grahaNa karavAnI anumodanA karavAne kAraNe tame trividha prANutipAta AdinuM trividha sevana kare che tethI tame asaMyata, avirata, apratihata, apratyAkhyAta pApa zrI. bhagavatI sUtra : Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TIkA za.8 u.7 sU.1 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 785 ekAntabAlAzcApi bhavatha, 'taeNa te annautthiyA te there bhagava te evaM bayAsI' tataH khalu te anyayUthikAH anyatIrthi kAstAna sthavirAn bhagavataH evaM vakSyamANaprakAreNa . avAdiSu:-keNa kAraNeNaM amhe adinna geNhAmo jAtra egatabAlA yAvi bhavAmo ? ' he AryAH ! sthavirAH ! kena kAraNena vayam adatta gRhImaH, gAvat-adatta bhujmahe, adattaM svadAmahe, trividhaM trividhena asa yatAH, aviratAH, apratihatapApakarmANaH, sakriyAH, asaM vRtAH, ekAntadaNDAH, ekAntabAlAzcApi bhavAmaH ? 'taeNa te there bhagavaMtA te annautthie eva vayAsI' tataHkhalu te mthavirAH bhagavantastAna anyayUthikAn khyAtapApakarmavAle ho, sakriya ho, saMvara rAhata ho, ekAntadaNDa sahita ho aura ekAntabAla bhI ho 'taeNaM te AnautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI' isa prakAra se saMgata uttara sunakara una anyayUthikoM ne una sthavirabhagavantoM se isa prakAra se pUchA- keNa kAraNeNa amhe adinna' geNhAmo jAva egaMtabAlA yAvi bhavomo' he AryoM ! hama loga kaise to adatta kA AdAna karate haiM, kaise adatta vastu kA bhojana karate haiM aura kaise vinA dI huI vastu ko lene vAle kI anumodanA karate haiM, kaise trividha prANAtipAta Adi ko trividha se sevana karate haiM, aura kaise asaMyata, avirata, apratihata, apratyAkhyAta pApakarma vAle sAbita hote haiM, kaise sakriya (karmabaMdhasahita) asaMvRta (saMvara rahita) ekAntadaNDa sahita aura ekAnta bAla jAne jAte haiM ? 'taeNaM te there bhagavaMto te anna utthi e evaM vayAsI' jaba isa prakAra se una anyayUthikoM ne pUchA to una 4bhANA, saThiya (bhA ), saMta (12 2hita) menta 6 sahita (savathA prAtipAta sahita) bhane 2-tamAsa pay 1. "taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM bayAsI" 20 rne| sAta uttara sAmajAna ta paratIthi hAya (anya bhatavAhImA) sthavira maga tAne mA pramANe pUchyu- "keNa kAraNeNa amhe adinna geNDAmo, jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo?" 3 mAryo ! seto patA ke ame kevI rIte adatta vastune grahaNa karanArA, adattAne AhAra karanArA ane adatta grahaNa karavAnI anumodanA karanArA chIe? ame kevI rIte trividha prANAtipAta AdinuM vividha sevana karanArA chIe ? tame amane zA zA kAraNe asaMyata avirata apratihata, apratyAkhyAta pApakarmavALA mAne che ? vaLI tame amane sakriya (kamabaMdhu sahita). asaMvRta, ekAta daMDa sahita ane ekAntalAla zA kAraNe kahe che ? "taeNaM te there bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI" te 52tIthinA zrI. bhagavatI sUtra: Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 786 bhagavatImatre anyatIthikAn evaM vakSyamANaprakAram avAdiSuH- 'tujjheNaM ajjo ! dijamANe adinne taMceva jAva gAhAvaimsa NaM, No khalu taM tujjhe' he AryAH ! yUyaM khalu dIyamAnam adattaM, tadeva yAvat pratigRhyamANam atigRhItam , nisRjyamAnam anisRSTam manyadhve, yUyaMca he AryAH ! dIyamAna pratigrahakam asaMprAptam. atra khalu antarA-madhye tatpratigrahakam apaharet corayet gRhapateH khalu tad pratigrahakam apahRtam, no khalu naiva kila tat pratigrahaka yuSmAkam sveSAm apahRtam iti manyadhve, 'taeNaM tubbhe adinnaM geNhaha, taM ceva jAva egaMtavAlAyAvibhavaha ' tat tasmAta kAraNAt khalu he AryAH ! yUyam adattaM gRNItha, tadeva yAvat adattaM bhugave, adattam svadadhve anumanyadhve, trividhaM sthavira bhagavaMtoM ne unase aisA kahA- 'tujjhe NaM ajjo dijjamANe adinne taM ceva jAva gAhAvahassa NaM, No khalu taM tujjhe' he Aryo! Apa logo ne dIyamAna vastu ko adatta mAnA hai, yAvatpratigRhyamANa vastu ko apratigRhIta mAnA hai, nisRjyamAna vastu ko anisRSTa mAnA hai, tathA isI kAraNa se he Aryo ! tuma loga aisA mAnate ho ki dI jAtI huI vaha vastu jaba taka apane hAtha meM nahIM AjotI hai. itane ke bIca meM yadi koI usa vastu kA apaharaNa kara letA hai to vaha vastu apanI corI gaI hai aisA nahIM mAnA jAtA hai, kintu vaha mAlika gRhapati ko hI corI gaI hai aisA mAnA jAtA hai ! 'taeNaM tubbhe adinna geNhaha, taM ceva jAva egata bAlA gavi-bhavaha' isI kAraNa-tumaloga adatta vastu ko grahaNa karate ho, yAvat-adatta vastu kA AhAra karate ho, adatta vastu ko lene kI anumodanA karate ho, aura isa taraha se trividha prANAtipAta A praznano javAba ApatA sthavira bhagavaMtoe temane A pramANe kahyuM "tujjheNaM ajjo ! dijjamANe adinne taMceva jAca gAhAvaissa NaM, No khalu taM tujjhe" 3 mAryA ! tabhA siddhAMtAnI mAnyatA anusAra hIyamAna 12tune adatta mAnavAmAM Ave che, pratigRhyamANa vastune apratigRhIta mAnavAmAM Ave che ane nisujayamAna vastune anisuSTa mAnavAmAM Ave che. tethI tame evuM mAne che ke tamane ApavAmAM aAvatI vastu tamArA hAthamAM AvI paDe te pahelAM je kaMI vyakti tenuM vaccethI ja apaharaNa kare, te teNe tamArI vastunuM apaharaNa karyuM che evuM tame mAnatA nathI tame te evuM mAne che ke teNe dAtAnI vastunuM ja apaharaNa karyuM che. "taeNaM tubbhe adina geNhaha, taM ceva jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha" te kAraNe tame adatta vastune grahaNa kare che, adata vastune AhAra kare che ane adatta vastune levAnI anumodanA kare che. A rIte vividha prANAtipAtanuM tame vividha sevana zrI. bhagavatI sUtra : Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa. TIkA za.8 u.7 2.2 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 787 trividhena asaMyatAH, aviratAH, apratihatapApakarmANaH, makriyAH, asaMvRtAH, ekAntadaNDAH, ekAntabAlAzcApi bhavatha / / sU. 1 // ___ mUlama-'tae NaM te annautthie te there bhagavaMte evaM vayAsI tujjhe NaM ajjo! tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMta bAlA yAvi bhavaha, tae NaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo ? tae NaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-tujjhe NaM ajo! rIyaM rIyamANA puDhavi pecceha abhihaNaha, vatteha, leseha, saMghAeha, saMghaTTeha, paritAveha, kilAmeha uvaddaveha,tae NaM tujhe puDhaviM peJcemANA jAva uvaddavemANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva egaMtabAlAyAvi bhavaha, tae NaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI no khallu ajjo ! amhe rIyaM rIyamANA puDhaviM peccemo abhihaNAmo jova uvavemo amhe NaM ajo ! rIyaM royamANA kAyaM vA, joyaM vA, rIyaM vA paDucca desaM deseNaM vayAmo, paeNaM paeseNaM vayAmo, teNaM amhe desaM deseNaM vayamANA paesaM paeseNaM vayamoNA no puDhavi peccAmo abhihaNAmo jAva uvaddavemo, tae NaM amhe puDhavi apeccemANA aNabhiko trividha se karate hue tuma loga asaMyata, avirata, amatihata, apratyAkhyAta pApakarmA ho, sakriya ho asaMvRta ho, ekAnta daNDasAhita ho, aura ekAnta bAla bhI ho ||suu.1|| cha. tAro tame asayata, avirata, mapratiData, apratyAbhyAta pApa ch|, sakriya, saMvRta ane ekAnta daMDa sahita che. tethI ja tame ekAntabAla paNa che sUpa zrI. bhagavatI sUtra : Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImro haNemANA jAva aNuvadavegANA tivihaM tivihe NaM saMjayajAva egaMta paMDiyA yAvi bhavAmo, tujhe NaM ajjo ! appaNA cetra tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva bAlA yAvi bhavaha, tae NaM te anna utthiyA there bhagavaMte evaM vayAsI keNa kAraNe NaM ajo ! amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo ? tara NaM te therA bhagavaMto annautthie eva vayAsI tubbhe NaM ajo ! royaM rIyamANA puDhaviM pecceha jAva uvadaveha ? tae NaM tujje puDhaviM peccamANA jAtra uvadavemANA tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha, tae NaM te anna utthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI tujjhe NaM ajo ! gamamANe agate vItikkamijjamANe, avatikkaMte rAyagihaM nagaraM saMpAviukAme asaMpatte, tAe NaM te therA bhagavaMto te anna utthi evaM vayAsI no khalu ajo ! amhaM gamamANe agae vIikkamijjamANe avItikkaMte rAyagihaM nagaraM jAva asaMpatte amhA NaM ajo gamamANe gae vItikkamijjamANe vItikkaMte rAyagihaM nagara saMpAviukAme saMpatte, tujjeNaM apaNA cetra gamamANe agae vItikkamijjamANe avItikaMte rAyagaha jAva asaMpatte, tae NaM te therA bhagavaMto annautthie evaM pasiharNeti, paDiharittA gaippavAyaM nAma ajjhayaNaM pannAvasu // sU0 2 // 788 zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za.8 u. ma. 1 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 789 chAyA-tataH khalu te anyayUthikAstAna sthavirAn bhagavata evam avAdiSuH yUyaM khalu AryAH ! trividhaM trividhena asaMyatA yAvat ekAntabAlazcApi bhavatha tataH khalu te sthavirAH bhagavantastAn anyayUthikAna evamavAdiSuH kena kAraNena vayaM trividhaM trividhena yAvat ekAnta vAlAvApi bhavAmaH ? tataH khalu te anyayUthikAmtAna sthavirAn bhagavata evamavAdiSuH-yUyaM khalu AryAH ! rItaM rIyamANA pRthivIM piccayatha, abhihatha, vartayatha, zleSayatha, saGghAtayatha, saMghaTTayatha 'taeNaM te annautthie' ityAdi sUtrArtha-taeNaM te annauthie te there bhagavate evaM vayAsI' isa ke bAda una anyatIrthi kajanoMne una sthavira bhagavaMtoM se aisA kahA-(tujheNaM ajjo ! tivihaM tiviheNaM asaMjaya jova egatabAlA yAdi bhavaha ' he AryoM ! Apa loga trividha prANAtipAta ko trividha se karate hue asaMyata yAvat ekAntabAla haiM (taeNaM te therA bhagavaMto te annauthie evaM vayAsI) taba una sthavira bhagavaMtoM ne una anyayUthikoM se aisA kahA- (keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo) he anyayUthika Aryo ! hama loga trividha prANAtipAta ko trividha se karate haiM, aura isIse hama loga yAvat ekAnta bAla haiM aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM (taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI) taba una anyayathikAne una sthaviroMse aisA kahA- (tujjheNaM ajjo ! rIya rIyamANA, puDhaviM pecceha abhihaNaha, vatteha, leseha, "taeNaM te annautthie" ityAdi sUtrAya- (taeNaM te annautthie te there bhagavaMte evaM vayAsI ) sAramA te 52tIrtha me te 2yavi2 mAvatIne 2 pramANe 4yu (tujjheNaM ajo| tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha) he mAryo ! vividha prtipaatanuM trividha sevana karatA evA tame asaMyata Adi avasthAvALA ane ekAMtabAla che. (taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM kyAtI) tyAre te svA12 magatAme ta 52tIyAne bhA pramANe pUchayu-( keNa kAraNeNaM ajo ! amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmA ?) 3 mAye!! bhA5 / pAraNe evuM kahe che ke ame trividha prANAtipAtanuM trividha sevana karIe chIe? tame A 4 / 22 mabhane asayata yAvat me-tamAsa ! (taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI) tyAre te paratIthita sthavira bhagaktAnamA pramANe zrI. bhagavatI sUtra : Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 790 bhagavatImutre paritApayatha, klamayatha, upadravayatha tataHkhalu yUyaM pRthivIM pizcAyantaH, yAvat upadravayantaH trividhaM trividhena asaMyatAviratA yAvat ekAntabAlAzcApi bhavatha, tataH khalu te sthavirA bhagavantastAn anyayUthikAna evam avAdiSuH- nokhalu AryAH ! vayaM rItaM rIyamANAH pRthivIM piccayAmaH, abhihanmaH, yAvat- upadravayAmaH vayaM khalu AryAH ! rItaM rIyamANAH kAryaM vA, yogaM vA, RtaM vA pratItya dezaM dezena saMghAraha, saMghadveha, paritAveha kilA meha- taeNa tujjhe puDhaviM peccemANA jAva uvahavemANA tivihaM tiviheNa asaMjaya aviraya jAva etabAlA yAvi bhavaha) he Aryo ! calate hue Apa pRthivI ke jIva ko dabAte ho, use coTa pahuMcAte ho, pairoM se use kucalate ho, pairoM se use saMgharSita karate ho idhara udhara se use ikaTThA karate ho, use saMghaTTita karate ho, paritApita karate ho, klAnta karate ho, mArate ho / isa kAraNa pRthivI ke jIva ko dabAte hue yAvat use mArate hue Apa loga trividha prANAtipAta ko trividha se karate haiMisase Apaloga asaMyata haiM, avirata haiM aura yAvat ekAntataH bAla bhI haiM / (taeNa te therA bhagavaMto te anna utthie evaM vayAsIna khalu ajjo ! amhe rIyaM rIyamANA puDhaviM paccemo, abhihaNAmo, jAva uvadavemo, amhe NaM ajjo ! rIyaM rIyamANA kArya vA, joya dhuM-(tujjheNaM ajjo ! rIyaM rIyamANA, puDhavi pecce abhihaNa, vatteha, seha, saMghAgs, saMghaTTeha, paritAveha, kilAmeha - taraNaM tujjhe puDhatriM peccemANA jAva udavemANA titriha tiviheNaM asaMjaya, aviraya jAna egaMta - bAlA yAtri bhavaha) he Aryo ! tame AsatAM yAsatAM pRthvInA kavAne hAva temane ijA pahoMcADe che, temane pagathI caDhe che, pagathI tene sarSita kare che, ahI tahI thI temane ekatra kare che, temane sa MghaTTita karI che, temane paritApina karo che, tamane kalAnta (duHkhI) karo che ane temane mArA che. A rIte pRthvInA) jIvAne khAvavAthI mAravA paryantanI kriyA karanArA evA tame leke trividha prANAtipAtanuM trividhe sevana karA che tethI tame asayata Adi vizeSaNAvALA che ane ekAntamAla pazu cho. (tapaNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI) tyAre a sthavira lagava tome te paratIrthione yA pramANe dhuM- (no khalu ajjo ! amhe rIya rIyamANA paDhaviM paccemo, abhihaNAmo, jAva uvaddavemo, amheNaM ajjo / rIyaM rIyamANA kArya bA, joyaM vA, rIyaM bA, pahucca desa deseNaM bayAmo, zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TIkA za.8 u.7 mU.1 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamavanirUpaNam 791 vajAmaH, pradezaMpradezena vrajAmaH, te khalu vayaM dezaMdezena bhuJjantaH, pradezaM pradezana bhuJjantA no pRthivI piccayAmaH, abhihanmaH, yAvat upadrava yAmaH, tataHkhalu vayaM pRthivIm apiJcayantaH anabhighnanto yAvat anupadravayantastrividhaM trividhena saMyatA yAvat ekAntapaNDitAzcApi bhavAmaH, yUyaM khalu AryAH ! AtmanA caiva vA, rIya vA, paDucca desa deseNa vayAmo, paesa paeseNa vayAmo, teNaM amhe desa deseNa vayamANA paesa paeseNa vayamANA no puDhavi peccemo abhihaNAmo jAva uvavemo- taeNaM amhe puDhavi apeJcemANA aNabhihaNemANA jAva aNuvavemANA tivihaM tiviheNa saMjaya jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo ) taba una sthavira bhagavaMtoMne anya yUthikajanoM se isa prakAra kahA- he Aryo! calate samaya hama loga pRthivIkAyika jIva ko dabAte nahIM haiM, usako AghAta nahIM pahu~cAte haiM, yAvat use mArate nahIM haiM / he AryoM ! gamana karate hae hama loga kAya ke kArya ko Azrita karake, yoga ko glAna Adi kI sevA ko Azrita karake, evaM satya ko-jIva saMrakSaNa rUpa saMyama kA Azraya karake eka sthala se dUsare sthala para jAte haiM / eka pradeza se dUsare pradeza para jAte haiM / isa taraha eka sthala se dUsare sthala para yA eka pradeza se dUsare pradeza para jAte samaya hama loga pRthivIkAyika jIva ko dabAte nahIM haiM, use coTa nahIM pahu~cAte haiM yAvat use mArate nahIM haiM / ataH pRthivIkAyika jIva ko paesa paeseNa vayAmo, teNaM amhe desa deseNaM vayamANA, paesa paeseNa vayamANA,nA puDhavi peccemo abhihaNAmo jAva uvahavemo taraNaM amhe puDhavi apeccemANA aNabhihaNemANA jAva aNuvavedamANA tivihaM tiviheNaM saMjaya jAva egatapaMDiNa yAvi bhavAmo ) 3 mAryo! yAtI mate bhane pRthvIkAyika jIvone dabAvatA nathI, temane AghAta pahoMcADatA nathI ane temane mAravA paryantanI kaI paNa kriyA karatA nathI. he Aryo ! ame jyAre gamana karatA hoIe chIe tyAre kAyanA kAryane Azrita karIne, (maLamUtra Adi zArIrika kArya nimite) yoga nimitte (lAna AdinA vaiyAvRtya nimite) ane jIvasaMrakSaNarUpa saMyamanI apekSAe eka sthaLethI bIje sthaLe jaIe chIe ane eka pradezathI bIjA pradeza tarapha jaIe chIe. A rIte eka sthaLethI bIje sthaLe athavA eka pradezathI bIjA pradeza tarapha jatI vakhate ame pRthvIkAyika jIvane dabAvatA nathI, temane AghAta pahoMcADatA nathI ane temane mAravA paryantanI kai paNa kriyA karatA nathI. A rIte pRthvIkAyika jIvane nahIM dabAvanArA, zrI. bhagavatI sUtra : Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatImatre trividhaM trividhena asaMyatA yAvat ekAntabAlAzcApi bhavatha tataH khalu te anyayUthikAH sthavirAna bhagavataH evam avAdiSuH kena kAraNena AryAH ! vayaM trividhaM trivedhena yAvat ekAntabAlAzcApi bhavAmaH ? tataH khalu te sthavirAH bhagavantaH anyayUthikAn evam avAdiSuH-yUyaM khalu AryAH ! rItaM rIyamANAH pRthivIM piccayatha, yAvat upadravayatha, tataH khalu yUyaM pRthivoM nahIM dabAte hue, use coTa nahIM pahu~cAte hue yAvat use nahIM mArate hue hama loga trividha prANAtipAta ko trividha se karanevAle kaise ho sakate haiM, arthAt nahIM ho sakate haiM. isa taraha hama loga saMyata, virata yAvat ekAntataH paNDita haiM / ( tujjhe gaM ajjo ! appaNA ceva tiviha tiviheNa asaMjaya jAva bAlA yAvi bhavaha ) he Aryo ! pratyuta tuma svayaM hI trividha pANAtipAta ko trividha se karate hue asayata yAvat bola ho / (taeNa te anna utthiyA there bhagavaMte evaM vayAso ) isa prakAra sunakara una anyayathikoMne sthavira bhagavaMtoM se isa prakAra kahA- 'keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo' he sthavira Aryo ! hama loga kaise vividha prANAtipAta ko trividha se karate haiM aura yAvat ekAntabAla mAne jAte haiM ? (taeNaM te thega bhagavaMte annauthie evaM vayAsI) tava una sthavira bhagavaMtoM ne una anyayUthikoM se temane IjA nahIM pahoMcADanArA yAvata temane nahIM mAranArA evAM ame loke trividha prANAtipAtanuM trividha sevana karanArA kevI rIte hoi zakIe? eTale ke ame te trividha prANAtipAtano trividha tyAga karanArA chIe. tethI ame sa yata, virata Adi guvANA bhane Anta 5Dita (sayA jAna sahita chIme.) (tujhe NaM ajjo ! appaNA ceva tivihaM tiviheNa asaMjaya jAva bAlA yAvi bhavaha) mAryA ! All tame ja vividha prANAtipAtanuM trividha sevana karanArA hovAthI asaMyata Adi tathA bAla (jJAna khita) ch|. (taeNaM te annautthiyA there bhagavaMte evaM vayAsoM) tyAre te paratAya te sthavira sajavatAne 2 // prabhAra 57yu- (keNa kAraNeNaM ajA ! amhe tivihaM tiviheNa jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo ?) mAryo ! Apa zA kAraNe amane trividha prANAtipAtanuM trividha sevana karanArA mAne cho? tame bhabhane santAsa ThevA zava / ch| ? (taeNaM te therA bhagavaMto annautthie evaM vayAsI) pAre te 2thavira mAta te paratAya ne mA prabhAra vAma sAdhyA zrI. bhagavatI sUtra : Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TIkA za.8 u.7 2.2 pradUSakriyAnimittakAnyatIthikamatanirUpaNam 793 piccayantaH, yAvat upadravayantastrividhaM trividhena yAvat ekAntabAlAthApi bhavatha, tataHkhalu te anyayUthikAstAn sthavirAn bhagavata evamavAdiSuH-yuSmAkaM khalu AryAH ? gamyamAnam agataM vyatikramyamANam avyatikrAntaM rAjagRha nagaraM samAptukAmam asaMprAptam, tataH khalu te sthavirAH bhagavantamtAna isa prakAra kahA- ( tumbhe gaM ajo ! rIyaM rIyamANA puDhaviM pecceha, jAva uvaveha ) he Aryo ! Apa loga calate samaya pRthivIkAyika jIva ko dabAte haiM -yAvat use mArate haiM (taeNaM tujhe puDhavi pecce mANA jAva ubaddavemANA tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha ) isa kAraNa pRthivIkAyika jIva ko dabAte hue yAvat use mArate hue Apa loga trividha prANAtipAta ko trividha se karate haiMisaliye yAvat Apa loga ekAntataH bAla haiN| (taeNaM te annautthiyA te there bhagavate evaM vayAsI ) isa ke bAda una anyayUthikoM ne una sthavira bhagavaMtoM se aisA kahA- ( tujje Na ajjo ! gamamANe agate vItikamijamANe avItika te rAyagihaM nagaraM saMpAvi ukAme asaMpatte ) he Aryo ! tumhAre matAnumAra gamyamAna sthala agata, vyatikramyamANa sthala avyatikrAnta, tathA rAjagRha nagara ko prApta karane kI iccho vAle ko vaha nagara asaMprApta kahA jAtA hai ? (taeNaM te the| bhagavaMtoM te annausthie evaM vayAsI-no khalu ajo! (tujjhe NaM ajjo ! rIyaM rIyamANA puDhavi pecceha, jAva ubaddaveha) he mAya ! cAlatI vakhate tame pRthvIkAyika jIvene dabAvavAthI laIne mAravA sudhInI kriyAo kare cho. (taeNaM tujje puDhavi peJcemANA jAva uvaddavemANA tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha) 2mA zata pRthvIyi vAna vAyI bhAsana mAravA parvatanI kriyAo karatA evA tame leke gividha prANAtipAtanuM trividha sevana kare che. tethI tame asaMyata Adi vizeSaNavALA paNa che ane ekAntataH bAla paNa che. (tae NaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI) sAre te paratAye te sthavira maga tAne mA prabhArI 4 - (tujjheNaM ajjA ! gamamANe agate, vItikamijjamANe avItika te rAyagi nagaraM saMpAviukAme asaM patte) he A ! tamArA mata anusAra te gamamAna sthaLa agata, yatikamamANa sthaLa (oLaMgavAmAM AvatuM sthaLa) avyatikAnta, tathA rAjagRha nagare pahoMcavAnI icchAvALAne nagara asArata hevAmA bhAve (taeNaM te therA bhagavaMto te annautyie evaM vayAsI) sAre te svavi2 samatAya tebhane mA prabhArI g.. (no khala ajjo! zrI. bhagavatI sUtra : Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 bhagavatIsUtre anyayUthikAna evamavAdiSuH-no khalu AryAH ! ammAkaM gamyamAnam agataM vyatikramyamANam atikrAntam, rAjagRha nagaraM yAvat armaprAptam, asmAkaM khalu AryAH ! gamyamAnaM gatam vyatikramyamANaM vyatikrAntaM rAjagRha nagaraM saMprAptukAmaM saMprAptam, yuSmAkaM khalu AtmanA caiva gamyamAnam agataM vyatiamhaM gamamANe agae, vIikkamijjamANe avItikaMte rAyagihaM nagaraM jAva asaMpate, amhANa ajjo ! gamamANe gae vItikamijjamANe vItikaMte rAyagihaM nagaraM saMpAviukAme saMpatte, tujjheNa appaNA ceva gamamANe, agae vItikamijjamANe avItikate rAya. gihaM nagaraM jAva asaMpatte-taeNa te therA bhagavaMto unnautthie evaM paDihaNeti, paDihaNittA gaippavAyaM nAma ajjhayaNa pannavaiMsu) isake bAda una sthavira bhagavaMtoM ne una anyatIrthikoM se aisA kahA- he Ayo ! hamAre mata meM gamyamAna sthala-jisa sthala para jAnA ho vaha sthala agata nahIM kahA gayA hai, vyatikramyamANa-jo ullaMghana karane meM A rahA hai aisA sthala-avyatikrAnta nahIM kahA gayA hai, tathA rAja. gRha nagara ko prApta karane kI icchA vAle ko vaha nagara asaMprApta nahIM mAnA gayA hai, kintu he Aryo ! hamAre mata meM gamyamAna sthala gata, vyatikramyamANa sthala vyatikrAnta, tathA rAjagRha nagara ko prApta karane kI icchA vAle ko vaha nagara saMprApta kahA gayA hai| para hAM tumhAre matAnusAra gamyamAna agata, vyatikramyamANa avyatikrAnta, amhaM gamamANe agae, vIikamijjamANe avItika te rAyagihaM nagaraM jAva asaMpatta, amhANaM ajjo ! gamamANe gae vItikamijjamANe bItikate rAyagihaM nagaraM bhaMpAviukAme saMpatte, tujheNaM appaNA ceva gamamANe agae, vItikamijjamANe avItika te rAyagihaM nagaraM jAva asaMpatte tae te gherA bhagavaMto annautthie evaM paDihaNe ti, paDihaNittA gaippavAyaM nAma ajjhayaNaM pannavaiMsa) 3 mAryo ! samA ta anusAra to sabhyamAna 25jane (sthage napArnu heya te sthaLa) agata kahevAtuM nathI, vyatikamyamANa (jene oLaMgavAmAM AvI rahyuM hoya evuM) sthaLane atikrAnta kahevAtuM nathI, ane rAjagRha nagare pahoMcavAnI icchA | vALAne mATe rAjagRha nagara asaMprApta mAnavAmAM AvyuM nathI. paraMtu huM A ! ame te gamANa sthaLane gata mAnIe chIe, vyatikrasthamANa sthaLane vyatikAnta mAnIe chIe. ane rAjagRhanagara pahoMcavAnI icchAvALA mATe te nagarane saMprApta mAnIe chIe. ulaTA tamArA siddhAMta anusAra e prakAranI mAnyatA che. tame leke gamyamAna zrI. bhagavatI sUtra : Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TIkA za. 8 u. 7 mU. 2 pradvaSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 795 kramyamANam avyatikrAntaM rAjagRhaM nagaraM yAvat asaMprAptam, tataH khalu te sthavirA bhagavantaH anyayUthikAna evaM pratighnanti, pratihatya gatiprapAtaM nAma adhyayana' prajJApitavantaH / mU0 2 || TIkA- 'tara NaM te anna utthiyA te there bhagavaMte evaM nayAsI' tataH khalu te anyayUthikAH anyatIrthikastAna sthavirAn bhagavataH evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSu: - 'tujjheNa ajjo ! tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva - egaMtabAlAyAvi bhavaha ?' he AryAH ! sthavirA: ! yUyaM khalu trividhaM kRtAdilakSaNaM trividhena manaH prabhRtinA karaNena asaMyatAH yAvat aviratAH, apratihatapApakarmANa, sakriyAH, asaM vRttAH, ekAntadaNDAH ekAntabAlAzcApi bhavatha ? 'taraNaM te therA bhagavaMto te tathA rAjagRha nagara kA prApta karane kI icchA vAle ko vaha nagara asaMprApta kahA gayA hai / isa taraha se una sthavira bhagavaMtoM ne una anyatIrthika janoM ko niruttara kiyA ? niruttara karake phira unhoMne gatiprapAta nAma ke adhyayana kI prarUpaNA kI / 4 TIkArtha- 'taraNaM te anna utthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI ' isake bAda una anyatIrthikoMne una sthavira bhagavaMtoM se aisA kahAtujjhe NaM ajjo ! tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha' he Aryo ! Apa loga trividha prANAtipAt Adi ko kRta, kArita evaM anumodita hiMsA ko mana vacana aura kAya se karate haiM - isa kAraNa Apa asaMyata haiM, avirata haiM, apratihata, apatyAkhyAta pApakarmA haiM, sakriya - karmabandha sahita haiM, asaMvRta-saMbara rahita sthaLane agata vyatikramyamANune avyatikrAnta ane rAjagRha nagarane prApta karavAnI icchAvALA mATe nagara asaMprApta mAnA che A pramANe tarka yuddha lIlA vaDe te vira bhagavaMteAe temane nirUttara karI dIdhA, A rIte temane nirUttara karI ne temaNe "zatiprapAta" nAbhanA adhyayananI pra3yayA harI. TIDArtha - "taraNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI" tyAra mAha te paratIthi ase te sthavira bhagavatone A prabhA udhu- "tujjheNaM ajjo ! tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtabAlA yAtri bhavaha" hai mAryo ! tame trividha prANAtipAtanuM (karavuM, karAvavuM ane anumAvuM e traNa prAranI hiMsAnuM) mana, vacana ane kAyArUpa traNa prakAre sevana karI che. te kAraNe tame asayata che, avirata cho, apratihata saMpratyAbhyAta pAyarmA cho, sahiya (maMdha sahita ) cho, asaMvRta (12 rahita ho, anta : (AzAtiyAta) sahita che, bhane antataH mAsa ajJa (sarvathA jJAna rahita) pazu zrI bhagavatI sUtra : 6 Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 796 bhagavatIsUtro annausthie evaM vayAsI'-tataHkhalu te sthavirA bhagavantamtAna adhyayUthikAna anyatIthikAn evaM vakSyamANapakAram avAdiSuH-keNa kAraNeNaM amhe tiviha tiviheNa jAva egaMtavAlAyAvi bhavAmo ? he AryAH ! kena kAraNena khalu vayaM trividhaM kRtAdilakSaNa trividhena karaNena manaHprabhRtilakSaNena yAvat asa yatA: agiratAH, apratihatapApakarmANaH sakriyAH, asaM vRttAH, ekAntadaNDAH, ekAntabAlAzcApi bhavAmaH ? 'tae Na te annautthiyA, te there bhagavaMte evaM vayAso' tataHvalu te anyayUthikA stAn sthavirAn bhagavataH evaM vakSyamANaprakAramavAdiSuH-'tujhe NaM ajo ! rIyaM rIyamANA puDhaviM pecceha, abhihaNaha, baneha le seha, saMghAeha' he AryAH ! sthavirAH! yUyaM khalu rItaM gamanaM rIyamANAH haiM, ekAnta daNDa-prANAtipAtasahita haiM aura ekAntataH Apa loga bAla ajJa bhI haiM / 'taeNaM te therA bhagavaMto te annausthie evaM vayAsI' isa prakAra se jaba anyayUthikoM ne una sthavira bhagavaMtoM se kahAtaba unhoM ne unase aisA kahA ki keNa kAraNeNa amhe tivihaM tiviheNa jAva ega tabAlA yAvi bhavAmo' he AryoM ! jo tuma loga hama para isa prakAra kA Aropa lagAte ho so yaha to batAo ki isakA kyA kAraNa hai-ki jisase tumhArA yaha kathana ki "Apa loga trividha prANAtipAta ko trividha se karate haiM isaliye yAvat ekAntataH Apa loga bAla ajJa haiM " hama para lAgU ho sake-'taeNa te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI' taba una anyayUthikoM ne una sthavira bhagavaMtoM se aisA kahA- 'tujjhe NaM ajjo ! rIya rIyamANA puDhaviM pecceha, abhihaNaha, vatteha, leseha, saMghAeha ' he ___ "taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI" te bhnytaathke A prakArano Aropa sAMbhaLIne te sthavira bhagavaMtoe temane A pramANe pUchayuM? "keNa kAraNeNaM amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo" he Aryo! tame amArA upara e arepa zA kAraNe mUke che ke ame trividha prANuM tipAtanuM trividhe sevana karIe chIe? amane asaMyata Adi zA mATe kahe che? ame kevI rIte ekAntataH bAla ajJa (sarvathA jJAna rahita) chIe? taeNaM te annausthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI" sAre te 52tIvime te sthapira satAne mA pramANe pAma Ayo- "tujhe paM ajjo ! rIyaM rIyamANA puDhaviM pecceha, abhihaNaha, vattaha, leseDa, saMghAeha' zrI. bhagavatI sUtra : Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za8 u.7 mU02 pradveSakriyAnimittakAnyatIthikamatanirUpaNam 797 gacchantaH, gamanaM kurvantaH, pRthivI piccayatha, piSTha, pIDayatha, pRthivIM virAdhayatha itibhAvaH / abhihatha-pAdAbhyAmAbhimukhyena hatha, vartayatha-pAdAbhighAtenaivazlakSNatAM cUrNatAM vA nayatha, 'leSayatha-bhUmizliSTAM saMbaddhAM kurutha, saMghAtayathasaMhatAM kurutha, 'saMghaTTeha, paritAveha, kilAveha. ubaddaveha, saMghaTTayatha-spRzatha-saghaTTI kurutha, paritApayatha-samantAt saMtApayuktAM kurutha, klamayatha-mAraNAntika samudghAtaM prApayatha, upadravatha-mArayapatibhAvaH 'taeNaM tujje puDhavi peccemANA jAva ubaddavemANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya-aviraya-jAva egaMtavAlAyAvi bhavaha' tatastasmAt kAraNAt khalu yUyaM pRthivIM piccayantaH piSanto yAvat abhinantaH, vartayantaH, zleSayantaH, saMdhAtayantaH, saMghaTTayantaH, paritApayantaH, klamayantaH, upadravantastrividhaM kRtAdilakSaNaM trividhena manaHprabhRtinA karaNena asaM yatA, Aryo ! jaba Apa loga rIta-gamana-rIyamANA karate haiM. taba usa samaya pRthivI ko-pRthivIkAyika jIva ko Apa loga pIsate haiMarthAta dabAte hue calate haiM, 'abhihaNaha' use apane pairoM dvArA AghAta pahuMcAte haiM, 'vattaha' pairoM ke AghAta se use cUrNa 2 kara dete haiM, 'leseha' bhUmi meM bhUmi ko saMbaddha karate haiM saMghAeha' saMhata karate haiM 'saghaTTeha, paritAveha, kilAveha, uvahaveha' use saMgha. hita karate haiM, paritApita - saba ora se saMtApita karate haiM, use mAraNAntika avasthA meM lA dete haiM, mAra dete haiM 'taeNaM tujhe puDhaviM peJcemANA jAva uvahavemANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha ' isa taraha se pRthivI ko pIsate hue yAvat use mArate hue Apa loga trividha prANAtipAta ko trividha se karate haiM-ataH Apa loga asaMyata haiM. avirata hai, yAvat he A! tame leke jyAre gamana kare che, tyAre pRthvIkAyika chone tamArA paga taLe mApatA yA cho, "abhihaNaha" tame tabhA pAyI tamane sAdhAta paDA / 21, 'vatteha' tamArA pAnA mAthAtathA tame tamanA yUre 42 rI nAmo, "seha" bhane bhUmi sAye cha, "saMdhAeha" bhane saData 32 // ch|, "saMghadveha, paritAveha, kilAveha, uvahaveha" tamane sahita (4) / ch|, paritApita (satA5 yukta) kare che, tene mAraNatika avasthAmAM lAvI de che ane mArI nAkhe che. "taeNaM tujjhe puDhaviM peccemANA jAva uvahavemANA tivihaM tiviheNaM asaM. jaya-aviraya-jAba egaMtabAlA yAvi bhavaha" 20 zata 4 31ne Equun laIne mAravA parvatanI kriyAo karanArA tame lAke trividha prANAtipAtanuM trividhe zrI. bhagavatI sUtra : Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 798 - bhagavatIsUtro aviratAH, yAvat apatihatapApakarmANaH, sakriyAH, asaMvRtAH, ekAntadaNDAH, ekAntabAlAH atyantAjJAzcApi bhavatha, 'taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI' tataHkhalu te sthavirAH bhagavantastAn anyayUthikAn-anyatIrthIkAn eva vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH-'nokhalu anjo ? amhe rIyaM rIyamANA puDhaviM peccemo, abhihaNAmo jAva ubaddavemo' he AryAH ! no khalu naiva kila vayaM rIta' gamanaM rIyamANAH gacchantaH gamanaM kurvANAH pRthIvI piccayAma: pIDayAmaH, piMSma ityarthaH, abhihanmaH, yAvat-vartayAmaH, zleSayAmaH, saMghAtayAmaH, saMghaTTayAmaH, paritApayAmaH, klamayAmaH, upadravAmaH, 'amheNaM ajjo!' rIyaM rIyamANA kAgaM vA, jAyaM vA, rIyaM vA paDucca desa deseNa vayAmo, paesaM ekAntataH-sarvathA-bAla ajJa bhI haiN| ' yAvat ' zabda se yahAM pUrvakti abhighnantaH ' Adi pATha gRhIta huA hai| 'taeNa te therA bhagavaMto te anna utthie evaM vayAsI' anyayUthikoM kI aisI bAta jaba una sthavira bhagavantoM ne sunI-taba unhoM ne unase aisA kahA- 'no khalu ajjo ! amhe rIyaM rIyamANA puDhavi peJcemo, abhihaNAmo, jAva uvahavemo' he AryoM ! jaba hama loga calate haiMtaba calate samaya pRthivI ko pIsate hue nahIM calate haiM, pairoM ke AghAta se use coTa nahIM pahuMcAte haiM, caraNoM ke AghAta se use cUrNa 2 nahIM karate haiM, bhUmi meM bhUmi ko nahIM milAte haiM, use saMghahita nahIM karate haiM, saba ora se use saMtApayukta nahIM karate haiM, mAraNAntika avasthA meM use nahIM pahuMcAte haiM aura na use hama loga mArate hI haiM, 'amheNa ' hama to ajjo' he Aryo ! 'rIyaM rIya. sevana kare che. tethI tame asaMyata ane avirata che. ane ekAntabAla-ajJa (sarvakA zAna rahata) 59 ch|. "yAvat" 56thA mI 'abhighnantaH' mA ti pAI a5 thayo che. 'taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI' te anya matavAdIonI A prakAranI vAta sAMbhaLIne te sthavira bhagavaMtee temane A pramANe dhuM- 'no khalu ajjo! amhe rIyaM rIyamANA purvi peccemo, abhihaNAmo jAva uvahavemo mAryo ! nyAre ame yAtAye chI, tyAre same pRthvIkAyikone dabAvatA cAlatA nathI, paganA AghAtathI ame temane AghAta pahoMcADatA nathI, tene cagadIne tenA cUra cUrA karatA nathI, temane ekatrita karatA nathI, temane saMdhakita karatA nathI, temane sa tApa pahoMcADatA nathI, temane mArazutika avasthAmAM bhUtA nathI bhane bhane bhArata pA] nayA 'aheNa' ma ta 'ajjo bhAye! zrI. bhagavatI sUtra : Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TokA za.8 u.7 sa.2 pradveSakriyAnimittakAnyatIrtha kamatanirUpaNam 799 paeseNaM vayAmo' he AryAH ! anyatIthikAH / vayaM khalu rIta gamana royamANA gacchantaH gamana kurvANA kAyaM vA pratItya Azritya uccArapravasraNAdi kAyakAryamapekSyetyarthaH, yoga vA gnAnavaiyAvRtyAdivyApAra pratItya apekSya RtaM satyaM vA pratItya akAyAdijIvasaMrakSaNalakSaNaM saMyamamAzritya dezaM dezena vrajAmaH pracurAyAH pRthivyAH yo svAbhISTatvena vivakSito dezaH ekadezastaM dezena-ekadezena vrajAmo natu avizeSeNa IryAsamitiparAyaNatvena sacetanadeza pariharanto'cetanadezairRjAma ityAzayaH eva padezaM pradezena vajAmaH, tatra mANA' jaba gamana karate haiM taba 'kAyaM vA jogaM vA rIyaM vA paDucca desaM deseNa vayAmo paesa paeseNaM vayAmo' prasravaNa uccAra Adi zArIrika kArya kI apekSA karake, yA yoga-glAna ke vaiyAvatya Adi vyApAra ko lekara ke, yA apkAyAdi jIvoM ke saMrakSaNa rUpa saMyama ko Azrita karake ekadeza se dUsare deza meM jAte haiM. jAne ke liye jo apane ko abhISTa sthAna hai usakA nAma ekadeza haikyoM ki bhUmaNDala to bahuta bar3A hai. usa pUre bhUmaNDala para to jAte nahIM haiM-abhISTa gantavya sthAna para hI jAte haiM-ataH ye jo abhISTa gantavya sthAna hai vahI yahAM para ekadeza se gRhIta kiyA gayA hai. so usa sthAna para bhI jAte samaya jo vahAM para jAne kA rAstA hai umI se hokara jAte haiM yadi usa rAste meM koI sacetana sthAna A jAtA hai. durvA Adi se saMkulita mArga paDatA hai. to usa sthAna mArga se hokara hama loga nahIM jAte haiM-kintu IryAsamiti meM parA yaNa rahane ke kAraNa hama loga usa sacitta mArga ko bacAte hue 'yaM rIyamANA' re mana zaye chI ta ta 'kAyaM vA jogaM vA rIyaM vA paDucca desa deseNaM vayAmo paesaM paeseNa vayAmo' yA prakSaq mAGi AN24 kAryanI apekSAe athavA yoganI apekSAe (glAna-bimAra AdinA vaiyAvRtya Adi kArya mATe) athavA apukAya Adi chonA saMrakSaNa rUpa saMyamanI apekSAe karIe chIe. A nimittonI apekSAe ja ame ekadezathI (sthaLathI) bIje sthaLe jaIe chIe javAne mATenuM abhISTa je sthAna tene deza kahe che, "maMDaLa te ghaNuM moTuM che. te AkhA bhUmaMDaLa para te ame jatAM nathI paNa abhISTa sthAne ja jaIe chIe. A rIte ahI deza' padathI abhISTa gaMtavya sthAnane ja grahaNa karavAmAM AvyuM che. vaLI tyAM jatI vakhate game te mArge ame jatAM nathI paNa tyAM javAne je rastA hoya tyAM thaIne ja jaIe chIe. vaLI je te mArga upara vAsa Adi koI ceta padArtha paDaye hoya te zrI. bhagavatI sUtra : Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsUtre supermahatkhaNDo dezaH, laghukhaNDastu pradeza ucyate, 'teNaM amhe desaM deseNaM bayamANA, paesaM paeseNaM kyamANA no puDhaviM paccemo, abhihaNAmo, jAva uvaddavemo' tena kAraNena vayaM dezaMdezena vrajantaH, pradeza pradezena vrajanto no pRthivIM piccayAmaH pIDayAmaH, abhihanma:, yAvat-vartayAmaH, zleSayAmaH, saMghAtayAmaH, saMghaTTayAmaH, paritApayAmaH, klamayAmaH, upadravAmaH, 'tae NaM amhe puDhaviM apeccemANA aNabhihaNemANA jAva aNuvaddavemANA tivihaM tiviheNaM saMjaya jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo' tatastasmAt kAraNAt khalu vayaM acitta mArga se hI calate haiM / isI taraha se hama loga eka pradeza se dUsare pradeza meM jAte haiM / bhUmi kA jo ghaDA khaNDa hotA hai vaha deza kahalAtA hai aura jo laghu khaMDa hotA hai vaha pradeza kahalAtA hai / teNaM amhe desa deseNaM vayamANA paesa paeseNaM vayamANA no puDhaviM peccemo, abhihaNAmo, jAva ubaddavemo' ataH jaba hama loga ekadeza se-sthala se, dUsare sthala taka jAte haiM-eka pradeza se dUsare pradeza taka jAte haiM, taba pRthivI ko na hama dabAte haiM, na use hama caraNoM se coTa pahuMcAte haiM yAvat na hama use mArate haiN| yahAM 'yAvat' zabda se-varttayAmaH, zleSayAmaH, saMghAtayAmaH, saMghaTTayAmaH, klamayAmaH' ina pUrvokta kriyApadoM kA grahaNa huA hai / 'taeNaM amhe puDhaviM apeccemANA aNabhihaNemANA, jAva aNuvaddavemANA tivihaM tiviheNaM saMjaya jAva egaMtapADiyA yAvi bhavAmo' ataH jaba hama loga isa ame tenA upara paga mukIne cAlatA nathI, paraMtu iryAsamitinuM pAlana karanArA ame lako te mA cheDIne acitta mArge ja cAlIe chIe. eja pramANe ame eka pradezathI bIjA pradezamAM jaIe chIe. (bhUminA moTA bhAgane cha bhane nAnA mAgane pradeza 4 ) teNaM amhe desaM deseNaM vayamANA, paesaM pae seNaM no puDhavi paccemo, amihaNAmo jAva ubaddavemo' tethI ame jyAre eka sthaLethI bIje sthaLe jaIe chIe, eka pradezathI bIjA pradeza sudhI jaIe chIe, tyAre ame pRthvIkAyane dabAvatA nathI, ame temane pagathI AghAta pahoMcADatA nathI ane temane mAravA paryatanI kai paNa kriyA karatA nathI. ahIM 'jAva' (yAvat) pahathI vartayAmaH, zleSayAmaH, saMghAtayAmaH, saMghazyAmaH, klamayAma:' mA pUrvarita yihAne aDa2 42vAmA mA0yAM che. 'tae NaM anhe puDhaviM apeJcemANA, aNabhihaNemANA jAva aNubahavemANA tivihaM tiviheNaM saMjaya jAva egaMtapaMDiyA yAci bhavAmo' mA zate bhane / pRthvImiane para nIce at zrI. bhagavatI sUtra : Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameya. TI. za.8 u.7 101 pradveSakriyAnimittakAnyatIkimatanirUpaNam 801 pRthivIm apiccayantaH-apIDayantaH, anabhighnantaH, yAvat avartayantaH, aleSayantaH, asaMghAtayantaH, asaMghaTyantaH, aparitApayantaH, aklamayantaH, anupadrava yantaH trividha kRtAdilakSaNaM trividhena manaHprabhRtinA karaNena saMyatAH saMyamavantaH yAvat viratAH, pratihatapApakarmANaH, akriyAH, saMvRtAH, anekAntadaNDAH, ekAntapaNDitAzcApi bhavAmaH, athoktaguNayogena nAsmAkamiva eSAmanyatIthikAnAM gamanaM bhavatIti abhiprAyeNa sthavirAsteSAM pRthivyAkramaNAdito'saMyatatvAdiguNatvaM patipAdayitum anyatIthi kAn pratyAhuH- tujjeNaM ajjI ! appaNA ceva paristhiti ke nahIM haiM. arthAt pRthivI ko jaba hama loga dabAte nahIM haiM, use kisI bhI taraha kI coTa pahuMcAte nahIM haiM yAvat use mArate nahIM haiM to phira kyoM kara hama loga trividha prANAtipAta ko trividha se karane vAle mAne jA sakate haiM ? ataH hama loga saMyata haiM yAvata ekAntataH paNDita haiN| yahA~ para prathama 'yArat padase 'avartayantaH, pleSayantaH, asaMdhAtayantaH, asaMdhaTTayantaH, aparitApayantaH, aklamayantaH' ina padokA saMgraha huA hai| tathA dUsare yAvat zabdase viratAH, pratihatapApakarmANaH, akriyAH, saMvRtAH, anaikAntadaNDAH' ina zabdoMkA saMgraha huA hai| bhaba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki jisa taraha se ina pUrvokta guNoM se yukta hokara sthavira bhagavaMtA kA gamana hotA hai usa taraha se ina anyatIrthikajanoM kA gamana nahIM hotA haiM isI abhiprAya se sthavira jana una anyatIrthikajanoM se aisA kahate haiM ki Apa loga pRthivI ke AkramaNAdi se asaMyata haiM avirata haiM yAvat nathI, temane AghAta pahoMcADatA nathI ane temane mAravA paryaMtanI koi paNa pravakta kriyAo ane karatA nathI. chatAM Apa amane trividha prANAtipAtanuM trividha sevana karanArA kevI rIte kahe che ? ame te A rIte trividha prANAtipAtane trividhe tyAga karanArA hovAthI saMyata chIe, virata chIe, pratihata, pratyAkhyAta pApakarmA chIe, karmabaMdha rahita chIe. sa vRtta chIe ane prANAtipAta rahita chIe. ame te antataH parita 1 . sa 'jAva aguvahavemANA' sAdhe mApekSA 'jAva ' (yA) 54thA ' avartayantaH azlephyantaH, asaMghAtayantaH, asaMghakayantaH aparitApayantaH, aklamayantaH paTAnI ra ythe| che. ve 442 me vAta prakaTa kare che ke je rIte A pUrveta guNothI yukata thaine sthavira gamana kare che, e rIte A paratIke gamana karatA nathI. te kAraNe ja vira gavate temane kahe che ke tame loko pRthvIkAyAne cagadavAnI, AghAta paDAM - cADavAnI vagere kriyA karanArA che. tethI tame asaMyata Adi avasthAvALA ekAtanaH zrI. bhagavatI sUtra : Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatisatre tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha' he AryA, yUyaM khallu AtmanA svayameva caiva vividhaM kRtAdilakSaNaM trividhena manaHprabhRtinA karaNena asaMyatA saMyamarahitAH, yAvat aviratAH, apratihatapApakarmANaH, sakriyA:karmabandhasahitAH, asaMvRtAH, ekAntadaNDAH-sarvathA hiMsAkArakAH, ekAntabAlAH sarvathA jJAnarahitAzcApi, bhavatha, 'tae NaM te annautthiyA there bhagavaMte evaM vayAsI' tataH khalu te anyayUthikAH anyatIrthikAH sthavirAn bhagavataH evam vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH 'keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo ?' he AryAH ! sthaviroH ! kena kAraNena vayaM trividha kRtAdilakSaNaM trividhena manovacaHkAyalakSaNena karaNena yAvat asa yatAH, ekAntataH bAla haiM- 'tujjhe NaM ajjo! appaNAceva tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha' ima sUtra dvArA sthavira bhagavaMta yaha bAta anyatorthikajanoM se kaha rahe haiM ki he Aryo ! Apa loga kRta, kArita aura anumodita prANAtipAta ko mana, vacana, aura kAya se karane ke kAraNa svarga hI asaMyata, avirata, apratihata apratyAkhyAta pApakarmA haiM, sakriya haiM, karmabandha sahita haiM, asaMvRtasaMvararahita haiM, sarvathA hiMsA kAraka haiM, tathA sarvathA jJAna rahita haiM! 'tANa te annautthiyA there bhagavaMte evaM vayAsI' isa prakAra sthAvara bhagannoMkI bAta sunakara una anyayUrthikoM te unase aisA kahA'keNaM kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo' he Aryo ! hamaloga kisa kAraNa se trividha prANAtipAta ko trividha se karanevAle mAne jAte haiM ? ki jisase hama asaMyata, mA 4 ch|. me pAta nIyana sUtra 2 // yAya cha-' tujjheNa ejjo ! appaNA ceva tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha ' sthavira mAta anyatIthine kahe che ke-tame ja kRta, kArita ane anudita rUpa traNe prakAranA prANAtipAtanuM mana, vacana ane kAyAthI sevana kare che. tethI tame ja asaMmata, avirata ane apratihata apratyAkhyAta pApakamAM cho. tame ja sakriya (karmabaMdha sahita), mavRtta, sayA hisaa4|24 mane sarvathA sAnata ch|. 'tae NaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI ta sthavira bhagavatenI mA hAnI pAta samAna 1 52 tArthiI tabhane mA pramANe pUchayu'-' keNa kAraNe NaM ajo ! amhe tivihaM tikTeiNaM jAva egaMtavAlA yAtri bhavAmoDamA ! tamesA // 2 // amane vividha prANAtipAtanuM trividha sevana karanArA mAne che ? amane zrI. bhagavatI sUtra : Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za.8 u.7 8.2 pradveSakriyAnimitta kAnyatIrthikamatanirUpaNam 803 aviratAH, apratihatapApakarmANaH, sakriyAH, asaMvRtAH, ekAntadaNDAH, ekAntabAlAzcApibhavAma ? 'tae NaM te therA bhagavaMto annautthie evaM kyAsI' tataH khalu te sthavirAH bhagavantaH anyayUthikAn anyatIrthikAn evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH 'tubbhe NaM ajo ! rIyaM rIyamANA puDhaviM peJceha jAva ubaddaveha' he AryAH ! anyatIrthikAH! yUyaM khalu rItaM gamana rIyamANAH gacchantaH gamana kurvANA ityarthaH pRthivIM piJcayate-piSTha, yAvat abhihate, vartayate, zleSayate, saMghAtayate, saMghaTTayate, paritApayate, klamayate, upadravayate, 'tae NaM tujjhe puDhaviM peccemANA, jAva ubaddavemANA tivihaM tiviheNaM jAva egaMta. bAlA yAvi bhavaha' tataH khalu yUyaM pRthivIM piccayantaH pIDayantaH, yAvat avirata, apratihata, apratyAkhyAtapApakarmA hoM sakriya ho, asaMvRta hoM, ekAntaprANAtipAta kAraka hoM, aura ekAntabAla hoM / 'taeNaM therA bhagavaMto anautthie evaM vayAsI' taba sthavira bhagavaMtoM ne unase aisA kahA- 'tumbhe gaM ajjo ! rIyaM rIyamANA puDhaviM pecceha jAva uvahaveha ' he Aryo ! tuma loga gamana karate hue pRthivI ko dabAte ho, yAvat use mArate ho. yahAM yAvat zabda se ' abhihatha, vartayatha, zleSayathA, sa ghAtayathA, saMghaTTayaza, paritApayathA, klama yatha' ina kriyApadoM kA saMgraha kiyA gayA hai| 'taeNaM tujjhe puDhavi peccemANA jAva uvaddavemANA tivihaM tiviheNaM jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha ' ataH pRthivI ko dabAne ke kAraNa, yAvat use mArane ke kAraNa Apa loga trividha prANAtipAta ko trividha se karate haiM, yAvat ekAnta asaMyata, avirata, apratihata, apratyAkhyAta pApakarmA, sakriya asaMvRtta ekAnta hiMsAkAraka ane sarvathA jJAna rahita zA mATe kahe che ? 'taeNaM therA bhagavaMto annautthie evaM vayAsI' tyAre te sthavira lagatA hai paratIthi ne mA pramANe prayuM- 'tubbheNaM ajjo rIgaM rIyamANA puDhaviM pecceha jAva ubaddaveha' he bhArthI ! yAsatI mate tamesa pRthvIne (pRthvIjaya vAna) 4mAthAyI sAdhane bhArapA payatanI pUti yiaame| 2 / ch|. maDI 'jAva' 54thI 'abhihatha, vartayatha, zleSayatha, saMghAtayatha, saMghaTTayatha, paritApayatha, klamayatha' mA yiaaphne| sara ye che. 'taeNaM tujjhe puDhavi peccemANA jAva ubaddavemAgA tiviha' tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha' 2mA zata pRthvIDAyAne cagadavAthI mAMDIne mAravA paryantanI kriyA karanArA tame leke trividha prANAtipAtanuM trividha sevana kare che. te kAraNe tame asaMvatathI laine ekAntabAla sudhInI avasthAvALA zrI bhagavatI sUtra : Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 804 bhagavatI " abhighnantaH, vartayantaH, zleSayantaH saMghAtayantaH, saMghaTTayantaH, paritApayantaH, klamayantaH, upadravayantastrividhaM kRtAdilakSaNaM trividhena manaHprabhRtinA karaNena yAvat - asaMyatAH, apratihatapApakarmANaH, sakriyAH, asaMvRttAH, ekAntadaNDAH, ekAntabAlA: atyantAjJAzcApi bhavatha, 'taraNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vyAsI' - tataHkhala te anyayUthikA anyatIrthikAstAn sthavirAn bhagavataH evam vakSyamANAprakAreNa avAdiSuH- tujhe NaM ajo ! gamamANe agate votikamijjamANe avatikkate rAyagihaM nagaraM saMpAviukAme asaMpate he - AryAH ! sthavirA: ! yUyaM khalu gamyamAnam agataM vyatikramyamANam ullaGghyamAnam, avyatikrAntam anullaghitam rAjagRha nagaraM saMprAptukAmas bAla mAne jAte ho / yahAM prathama yAvat zabda se " abhighnantaH, vartayantaH, z leSayantaH, saMghAtayantaH, saMghaTTayantaH, paritApayantaH klamayantaH ina kriyApadoM kA saMgraha huA hai / dUsare yAvat zabda se 'asaMyatAH, aviratAH, apratihatapApakarmANaH, sakriyAH, asa vRttAH, ekAntadaNDAH ' ina padoM kA saMgraha huA hai / taraNaM te annautthiyA te yere bhagavaMte evaM vayAsI' isake bAda una anyayUthikoM ne una sthavira bhagavantoM se kyA kahA so ise yoM prakaTa kiyA gayA hai' tujjhe NaM ajjo ! gamamANe agate, vItikkamijjamANe avatikka te, rAyagihaM nayaraM saMpAviukAme asaMpate' he Aryo ! Apa loga gamyamAna sthala ko agata, vyatikramyamANa sthala ko avyatikrAnta- anulaMghita, tathA prApta karane kI icchA ke viSayabhUta hue rAjagRha nagara mAnavAne yogya ch|. pahelA 'jAba' (yAvat) paDathI 'abhighnantaH, vartayantaH, zleSayantaH, saMghAtayantaH, saMghaTTayantaH, paritApayanta bhane klamayantaH' bha DiyAyahone grahayu azvAmAM mAyA che bhane mIla 'jAva' intapathI asaMyatA aviratAH, apratihatapApakarmANaH, sakriyAH, asaMvRtAH, ekAntadaNDAH ' yA hone zraSyu 42vAmAM AyA. 'taeNaM te annautthiyA te dhere bhagavaMte evaM vayAsI' tyAramA te paratIrtha me te sthavira lagavatAne yA prabhArI tujhe NaM ajjo ! gamamANe agate, vItikkamijjamAne avatikkate, rAyagihaM nayaraM saMpAviukAme asaM patte ' huM AryAM! tame lokeA gamyamAna ( yAM javAmAM AvatuM hoya ) sthaLane agata mAnA che. vyatikramyamANu (meLagavAmAM AvatA) sthaLane atikrAnta ( anulalita) mAnA chA, tathA rAjagRddha nagare paheAMcavAnI icchAvALAne zrI bhagavatI sUtra : 6 " " Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , ma. TIkA za08 u. su. 2 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthika matanirUpaNam 805 bhasaMprAptam bhavatIti manyadhve taeNa te therA bhagavato te anautthie eva vayAsI ' tataH khalu te sthavirA bhagavantastAn anyayUdhikan anyatIrthikAn evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH - 'gokhalla ajjA ! amhe gamamANe agae bIikkamijjamANe avIikkale rAyagiha nagaraM jAva asaMpatte' he AryAH ! no khalu vayam gamyamAnam agatam vyatikramyamANam avyatikrAntaM rAjagRhaM nagaraM yAvat saMprAptukAmam asaMprAptaM bhavatIti manyAmahe, apitu - 'amhANaM ajjA ! gamamANe gae vItika kamijjamANe vItikkaM te rAyagiha nayaraM sapAvikAme saMpate' he AryAH ! anyatIrthikAH ! asmAkaM mate gamyamAnaM gataM vyatikramyamANaM vyatikrAntaM rAjagRhaM nagaraM saMprAptukAmaM saMprAptaM bhavati, 'tujheNaM apaNAcena gamamANe agae vIikkamijjamANe avIikkate rAyagiha nayaraM ko asaMprApta mAnate haiM, taNaM te yerA bhagavaMto te annautthie evaM vyAsI' unakI aisI bAta sunakara sthavira bhagavaMtoMne una anya yUrthikoM se aisA kahA - 'No khalu ajjo ! amhaM gamamANe agae, vIikamijjamANe avIikkate, rAyagihaM nayaraM jAva asaMpatte' he Aryo ! hama loga gamyamAna ko agata, vyatikramyamANa ko anullaMghita aura prApta karane kI icchA ke viSayabhUta hue rAjagRha nagara ko asaMprApta nahIM mAnate haiM, api tu - ' amhANaM ajjo ! gamamANe gae, vItikamijjamANe vItikate, rAyagihaM nagaraM saMpAviukAme saMpatta' he Aryo ! hama loga gamyamAna ko gata, vyatikramyamANa ko ullaMghita, tathA prApta karane kI icchA ke viSayabhUta bane hue rAjagRha nagara ko sa prApta mAnate haiM 'tujjhe NaM' appaNA ceva gamamANe agae, vItika mijjamANe bhATe tame bo| rAjagRhanagara asA bhAno ch| tae NaM te yerA bhagavaMto te abha utthie eva bayAsI' temanI yAvI vAta sAMlajIne te sthavira lagavAne te paratIrthione yA prabhASe dhuM - No khalu bhajjo ! ahaM gamamANe agae, vIikkamijjamANe avIikate, rAyagihaM nayaraM jAva asaM patta' he maryo ! me gmymAnane agata, tikramyamANune anullavita ane rAgRha nagara ne prApta ravAnI IcchAvALA mATe rAjahu nagara khasa prApta che, evuM mAnatA nathI. UlaTA 4 tumhANaM ajjo ? gamamANe gae, vItikkamijjamANe atfaria, rAyagihaM nayaraM saMpAdikAme saMpatte' he AyeM ! ame te! gamyamAnane gata, atikrammANane ulluSita ane rAjagRha prApta karavAnI icchAvAza mATe rAjagRha nagara saMprApta mAnIe chIe eTale / rAjagRhanagare pahoMcavAnI icchAthI nokaLele bhAzubha rAjagRha nagare hoMthI na laya ke prema mAnI cha 'tujjeNaM appaNA zrI bhagavatI sUtra : 6 " Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre jAvaasaMpate' yUyaM khalu AtmanA svayameva caiva gamyamAnam agataM, vyatikramyamANam avyatikrAntaM rAjagRhaM nAma nagaraM yAvat saMpAptukAmam asaMprAptaM bhavati iti manyadhva, 'taeNaM te therA bhagavaMto annautthie evaM paDihaNe ti, paDihaNinA, gaippavAyaM nAma amjhayaNaM pate vaiMsu' tataHkhalu te sthavirA bhagavantaH anyayUthikAna anyatIthikAna evam uktaprakAreNa pratighnanti niruttarAn kurvanti pratihatya niruttarIkRtya gatiprapAtaM nAma adhyayanaM prajJApitavantaH, gateH pravRtteH kriyAyAH prapAtaprapatanaM sa bhavaH prayogAdiSvartheSu vartana gatimapAtastatmati. pAdakamadhyayanaM gatiprapAtaM tatmajJApitavantaH prarUpitavantaH gativicArapastAvA dityAzara : sU0 2 // avIika te, rAyagihaM nayaraM jAva asa patte' parantu he Aryo ! tuma loga hI svayaM isa bAta ko mAnate ho ki jo gamyamAna hotA hai vaha agata hotA hai, jo vyatikranyamANa hotA hai vaha anulla dhita hotA hai tathA prApta karane kI icchA kA viSayabhUta gajagRha nagara asaM prApta hai / 'taeNaM te thega bhagavaMto annautthie evaM paDihaNeti, paDihaNittA gaippavAyaM nAma ajjhayaNa pannavaiMsu' isa taraha se una sthavira bhagavatoM ne una anyayUthikoM ko niruttara kara diyA. niruttara karake bAda meM unhoM ne gatiprapAta nAma kA adhyayana prajJArita kiyaa| gati-pravRtti kriyA isakA prapatana-saMbhava-prayogAdi arthomeM vartanaisakA nAma hai gatiprapAta, isa gatiprapAtakA pratipAdaka jo adhyayana hai vaha gatiprapAta hai| ima gatiprapAna adhyayana kI unhone prarUpaNA isaliyekI ki yahAM para gati ke vicArakA prakaraNa cala rahA hai |muu02|| ceva gamamANe agae, vItikamijjamANe aboikate, rAyagiha nayaraM jAva asa patta' mAryo ! tamesa pAte 1 me bhAno ch| bhyabhAna asatAya cha, vyatikampamANu je sthaLa hoya che te avyatikAta hoya che ane rAjagRha nagara prApta karavAnI icchAvALA mATe rAjagRha nagara asaM prApta hoya che. 'tae NaM te therA bhagavaMto anautthie evaM paDihaNe ti, paDihaNittA gaippavAyaM nAma ajjhayaNaM panavaiMsu' bhI zata lii| zana ta sthavira bhagava tae te paratIrthikane nirUttara karI dIdhA. temane nirUttara karIne temaNe gatipAta nAmanA adhyayananI prarUpaNa karI. gatinuM (pravRtti athavA kriyAnuM) prapatana ( saMbhava prayegAdi arthomAM vartana) eTale gatipAta A atiprapAtanuM pratipAdana karanArUM je adhyayana che tene gatipAta adhyayana kahe che. ahIM gatinuM prakaraNa cAlI rahyuM che, tethI temaNe gatiprapAta adhyayananI prarUpaNa karI che sU0 2 // zrI bhagavatI sUtra: Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.7 ma.3 gatipapAtAdhyayananirUpaNam 807 gatiprapAtAdhyayanavaktavyatA / mulam -'kaivihe gaM bhaMte ! gaippavAe paNNatte ? goyamA ! paMcavihe gaippavAe paNNatta, ! taMjahA-payogagaI, tatagaI, baMdhaNacheyaNagaI, uvavAyagaI, vihAyagaI, etto Arabbha, payogapayaM niravasesaM bhANiyatvaM jAva settaM vihAyagaI, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' // 3 // aTThamasayassa sattamo uddeso smmtto|| __chAyA-katividhaH khalu bhadanta ! gatimapAtaH prajJaptaH ? gautama ! paJca. vidho gatimapAtaH prajJaptaH, tadyathA-prayogagatiH, tatagatiH, bandhanacchedanagatiH, upapAtagatiH, vihAyogatiH, ita Arabhya prayogapadaM niravazeSa bhaNitavyam , yAvat sA eSA vihAyogatiH, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // sU0 3 // aSTamazatakasya saptama uddezakaH samAptaH / gatiprapAtAdhyayanavaktavyatA 'kaivihe NaM bhaMte / gaippavAe paNNatta' ityAdi / sUtrArtha- (kaiviheNaM bhaMte / gaippavAe paNNatte) he bhadanta / gatiprapAta kitane prakArakA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (paMcavihe gaippavAe paNNatte) gatiprapAta pAMca prakArakA kahA gayA hai| (taMjahA) jaise- (paogagaI, tatagaI, baMdhaNacheyaNagaI, uvavAyagaI, vihAyagaI) prayogagati, tatagati, baMdhanacchedanagati, upapAtagati aura vihAyogati (etto Arabbha paogayaMcaniravasesaM bhANiyavvaM jAva se sa vihAyagaI seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti) yahAMse lekara prayogapada pUrA kahalenA cAhiye yAvat vaha yaha vihAyogati hai- yahAMtaka. he gatiprapAtAdhyayananI vakatavyatA'kivihe gaM bhatte ) gaippavAe paNNatte ?'sUtrArtha- (kAvihe gaM bhaMte ! gaippavAe paNNatte ? ) mahanta ! gatiprayAtanA seal sR 4aa cha ! ( goyamA) 3 gautama ! (paMcavihe gaippavAe pAte) tiprapAta pAMya nA 30 cha. (taMjahA) pAMyAnI pramANe che. (paogagaI) prayApati,(tatagaI) tAti, (baMdhaNa cheyaNagaI) dhana chaina gati, (uvadhAyagaI) S5pAtati (vihAyagaI) mane pilAyA gati (etto Arambha pogapayaM niravasesa bhANiyavya jAva setta vihAyagaI-sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti) ahIMthI zarU karIma "te A vihAgati che" tyAM sudhInuM prajJApanAnuM 16mu "prayAga, pada zrI.bhagavatI.satra: Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satagatiH, bandhanAtama, tadgativAntaramA 808 bhagavanIsUtra TIkA-atha gatimapAtasyaiva bhedAn prarUpayati-'kAviheNaM bhaMte ! gaippavAe paNNatte ! gautamaH pRcchati he bhadanta ! katividhaH khalu gatimapAtaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA ! paMcavihe gaippacAe paNNatte' he gautama ! pazcavidhaH gatimapAtaH prajJaptaH 'taMjahA-payogagaI, tatagaI, baMdhaNacheyaNagaI, uvavAyagaI, vihAyagaI, tadyathA-prayogagatiH, tatagatiH, bandhanacchedanagatiH, upapAtagatiH vihAyogatiH, atra gatiprapAtabhedapakrame yadgati bhedaM bhaNitam, tadgatidharmatvAtmapAtasya, gatibhedabhaNane gatiprapAtabhedA eva bhaNitA bhavantIti no viSayAntaram bhadanta ! jaisA Apane yaha pratipAdita kiyA hai, vaha sarvathA aisA hI hai- he bhadanta ! vaha sarvathA aisA hI hai- aisA kahakara ve gautama yAvat sthAna para virAjamAna ho gye|| TIkArtha- sUtrakArane isa sUtra dvArA gatiprapAtake bhedoMkI prarUpaNA kIhai- isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'kaiviheNaM bhaMte ! gaippavAe paNNatte' he bhadanta ! gatiprapAta kitane prakArakA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu ne kahA- 'goyamA' he gautama! 'paMcavihe gaippanAe paNNatte' gatimapAta pAMca prakAra kA kahA gayA hai taMjahA' jo isa prakAra se hai-'paogagaI, tatagaI, vaMdhaNacheyaNagaI, uvavAyagaI, vihAyagaI' prayogagati, tatagati, baMdhanacchedanagati, upapAtagati, vihAyogati / yahAM gatimapAta ke bheda prakaraNa meM jo gati ke bhedoM kA kathana kiyA gayA hai usakA kAraNa yaha hai ki prapAta gati kA dharma hai. pUrepUruM kahevuM joIe gautamasvAmI kahe che ke bhadanta ! ApanI vAta kharI che. he bhadanta ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te yathArtha ja che A pramANe kahIne vaMdaNA namaskAra karIne teo temanA sthAne besI gayA. TIkAtha satrakAre A sUtramAM gatiprapAtanA bhenI prarUpaNa karI che gatiprapAtane manulakSIne gautamasvAmI mahAvIra prabhune vA prazna pUche 3-'kAbiheNaM bhaMte ! gaippavAe paNNatte ? ' 3 mahanta ! atiprapAtanA rakSA IR ? ____ mahAvIra prbhune| uttara - 'goyamA' he gautama paMcavihe gaippavAe paNNatte taMjahA' AtiyAtanA nIya prabhA pAMya 54 // 2 4aa cha- 'pabhogagaI, tatagaI, baMdhaNa cheyaNagaI, ubavAyagaI, vihAyagaI' (1) prayoti , (2) tatAta, (3) madhana chedanagati, (4) upapAta gati ane (5) vihAgati ahIM gatiprapAtanA prakaraNamAM gatinA bhedenuM je pratipAdana karavAmAM AvyuM che tenuM kAraNa e che ke prapati gatine dharma che, tethI gatinA bhede kahevAmAM Ave tyAre gatiprapAtanA je kahevAmAM AvyA zrI. bhagavatI sUtra : Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.7 sa.3 gatiprapAtAdhyayananirUpaNam 809 ityAzayaH, tatra prayogasya satyamanaHmabhRtikasya satyamanoyogAdivyApArasya paJcadazavidhasya gatiH pravRttiH prayogagatiH, tatA-vistIrNA gatiH natagatiH, etAvatA tatasya-grAmanagarAdikaM gantu pravRttatvena, taccApAptatvena tadantarAlapathe vartamAnatayA prasAritakramatayA ca vistAraM gatasya gatiH, tatovA'vadhibhUtagrAmAdenagarAdau gatiH, tatagatiH, yathA devadatto grAma gacchati ityAdi bandhanasya karmaNaH sambandhasya vA chedane abhAve sati yA gatiH sA bandhanacchedanagatiH yathA jIvasya zarIrAta , zarIrasya vA jIvAd bandhacchedanagatiH, upapAtagatistu ni ataH gati ke bhedoM ke kahane para gatiprapAta ke bheda hI kahe gaye haiM aisA jJAna ho jAtA hai ataH isa prakAra ke kathana meM viSayAntara kA kathana kiyA gayA hai aisA nahIM jAnanA cAhiye / satyamanaH Adi ke vyApAra rUpa jo pandraha prakAra kA yoga kahA gayA hai-usakI gati pravRtti kA nAma prayogagati hai / arthAt satyamanoyogAdi vyApAra dvArA jo mana vagairaha ke pudgaloM kI gati hotI hai-vaha prayogagati hai| vistIrNagati kA nAma tatagati hai. jaise grAma nagara Adi meM jAne ke liye koI puruSa apane sthAna se to nikala gayA, parantu vaha abhItaka usa grAma Adi meM pahuMca nahIM pAyA hai. bIca mArga meM hai aba vaha jo jaldI2 caraNa usa gAMva taka pahu~cane ke liye baDhA rahA hai so usakI gati kA nAma tatagati hai / tAtparya yaha hai ki avadhibhUta grAma Adi se jo nagarAditaka jAnA hotA hai-aisI usa vistRtagatigamana kA nAma tatagati hai. jaise jinadatta amukasthAna se che, e vAta jANavAmAM AvI jAya che. tethI A prakAranA kathanamAM viSayAra karavAmAM AvyuM che ema mAnavuM joIe nahIM satyamana AdinA vyApArarUpa (prattirUpa) je paMdara prakArano vega kahevAmAM AvyA che. tenI gati pravRttinuM nAma pramagati che. eTale ke satyamayega Adi vyApAra dvArA mana vagerenA muddagalanI je gati thAya che, te gatine prAgagati kahe che. viratIrNa gatine tatagati kahe che. jema ke kaI gAma ke nagaramAM javAne mATe kaI mANasa potAne sthAnethI upaDe che. AvI rIte tyAM javAne mATe upaDayA pachI tyAM jaldI pahoMcavA mATe te mArgamAM pitAnI jhaDapa vadhArI de che. te tenI te gatine tatagati kahe che. eTale ke amuka gAmathI bIje gAma ke nagare javAne mATe je vistRta gati karavAmAM Ave che, tane tatagati kahe che jemake jinadatta amuka sthaLethI bIjA gAma sudhI jAya che, te tenI te gatine tatagati kahe che. zrI. bhagavatI sUtra : Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 810 bhagavatIne vidhA, kSetra-bhava-nobhavabhedAta tatra nairayikatiryag naradevasiddhAnAM yat kSetre upapAtAya utpAdAya gamanaM sA kSetropapAtagatiH, yAcanairayikAdInAmeva svabhave upapAtarUpA gatiH sA bhavopapAtagatiH, yacca siddhapudgalayorgamanamAtraM sA no bhavopapAtagatiH, 'vihAyogatizca spRzadgatyAdikA'nekavidhA AkAze gamanaM vihAyo gatiH, yathA paramANoH lokAntaparyantaM gatirbhavati, ita Arabhya prajJApanAyAM SoDazaM prayogapadaM bhaNitam tacceDApi niravazeSam bhaNitavyam , tadabadhimAha-yAvat sA eSA vihAyogatiH prjnyptaa| tathAcora prajJApanAyAm dUsare gAMva taka jAtA hai / kSetra, bhava aura nobhava ke bheda se upapAtagati tIna prakAra kI hotI hai / inameM nairayika, tiryaca, manuSya, deva aura siddha inakA jisa kSetra meM utpAda honA hotA hai-vahA~taka jo inakA gamana hai vaha kSetropapAtagati hai / nairayika Adi jIvoM kI ho jo apane bhava meM utpAdarUpa gati hai vaha bhavopapAtagati hai / tathA siddha aura pudgala kA jo gamanamAtra hai vaha no bhavopapAtagati hai / bandhanachedanagati vaha hai jo bandhana ke athavA karmasaMbaMdha ke abhAva hone para hotI hai. yaha gati jIva mukta zarIra kI yA zarIramukta jIva kI hotI hai| vihAyogati aneka prakAra kI hai| AkAza meM gamana karanA isakA nAma vihAyogati hai / jaise paramANu kI lokAntataka gati hotI hai / yahAM se-gati se lekara prajJApana meM 16 vAM prayogapada kahA gayA hai vahI prayogapada vihAyogati taka yahAM para bhI saMpUrNa rUpase kahanA cAhiye / prajJApanA meM aisA kahA hai 'baMdhaNa kSetra, bhava ane bhavanA bhedathI upapAta gati traNa prakAranI hoya che. utpAda kSetra paryAnA gamanarU5 gatine kSetro papAtagati kahe che. nAraka, viryaca, manuSya, deva ane siddhane je kSetramAM utpAda thavAne haiya, te kSetra paryantanuM temanuM je gamana thAya che te gamanane kSetrA5pAta gati kahe che. nAraka Adi chanI je pitAnA bhavamAM utpAdarUpa gati che, te gatine bhayapAti gati kahe che. tathA siddha ane pudagalanuM je gamanamAtra hoya che, tene nabhopAta gati kahe che. je gati karmabaMdhano abhAva heya tyAre thAya che, te gatine baMdhana cheda gati kahe che. A prakAranI gati chavamukata zarIranI ke zarIra mukta jIvanI hoya che. vihAgati aneka prakAranI che. AkAzamAM gamana karavuM tenuM nAma vihAgati che. jema ke paramANunI lekAnta sudhI gati thAya che gatinuM pratipAdana karavA mATe prajJApanAmAM 16 muM prayogapada ApavAmAM AvyuM che. te prayoga padanuM pahelethI vihAgati paryanta samasta kathana ahIM paNa karavuM joIe. prajJApanAmAM evuM zrI. bhagavatI sUtra : Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.7 sU.3 gatipapAtAdhyayananirUpaNam 811 'baMdhaNacheyaNagaI, uvavAyagaI, vihAyagaI' ityAdi, bandhanacchedanagatiH upapAtagatiH, vihAyogatiH 'ante gautamo bhagavadvAkyaM svIkurvanAha-'seva bhaMte ! sevaM maMte ti he bhadanta ! tadevaM bhagavaduktaM sarva satyameva, he bhadanta ! bhavadukta sarva satyamevetyAzayaH // mU0 3 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASAkalita-lalita kalApAlApaka-pravizuddha-gadyapadyanaikagraMthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati-kolhApurarAja-pradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri- jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavativiracitAyAM "zrIbhagavatImatrasya" "prameyacandrikA"''khyAyAM vyAkhyAyAM aSTamazatakasya saptamoddezakaH samAptaH // 4-7 // cheyaNagaI, uvavAyagaI, vihAyagaI ' ityAdi. anta meM gautama svAmI bhagavAna ke vAkya ko svIkAra karate hue kahate haiM-'sevaM bhaMte ! sevaM maMte ! ti' he bhadanta ! Apa ke dvArA kahA gayA saba satya hI hai. Apake dvArA kahA gayA saba satya ho hai // sU03 // jenAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatI' sUtrakI prameyacaMdrikA ___ vyAkhyAke AThaveM zatakakA saptama uddezaka samApta 8-7 dhu >> hai- 'baMdhaNa cheyaNagaI, uvavAyagaI, vihAyagaI' yA mante gautama svAmI bhAvAra prabhunA vayAta svI42 42ai 4 cha- 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte! ti' he bhadanta ! Apa sAcuM ja kahe che ! he bhadanta ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te sava thA satya che. ema kahIne vaMdaNA namaskAra karIne gautama svAmI UMcita sthAne ne vimAna yayA. // sU. 3 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjata "bhagavatI sUtranI prameyacandrikA vyAkhyAno AThamA zatakane sAtame uddezaka samApta. 8-7 zrI. bhagavatI sUtra :