________________
४९४
भगवतीसूत्रे द्रव्याधारभूतम् आकाशमानं क्षेत्रमाश्रित्य, कालतः-अद्धां द्रव्यपर्यायावस्थिति वा आश्रित्य, भावतः - औदयिकादिभावान् द्रव्यपर्यायान् वा आश्रित्येत्यर्थः, तन्त्र 'दचओ णं आभिणिबोहियनाणी आएसेणं सव्वदचाई जाणइ, पासई' द्रव्यतः द्रव्यमाश्रित्य आभिनिबोधिकज्ञानविषयद्रव्यं वा समाश्रित्य खलु आभिनिबोधिकज्ञानी आदेशेन-सामान्य-विशेषलक्षणप्रकारेण, ओघतो द्रव्यमात्ररूपेण वा, नतु तदवान्तरसर्वविशेषरूपेण, अथवा आदेशेन श्रुतज्ञानजनितसंस्कारेण सर्वद्रव्याणि धर्मास्तिकायादीनि जानाति अवायधारणाद्रव्य की अपेक्षा लेकर जो मतिज्ञानका विषय कहा गया है उसमें धर्मास्तिकायादिक द्रव्योंका आश्रय लिया गया है- क्षेत्रकी अपेक्षा लेकर जो मतिज्ञानका विषय कहा गया है सो उसमें द्रव्यों के आधारभूत आकाशमात्रक्षेत्रको ग्रहण किया गया है. कालकी अपेक्षा लेकर जो मतिज्ञानका विषय कहा गया है, उसमें द्रव्यपर्याय की अवस्थितिरूप अद्धाकालको लिया गया है. तथा भावकी अपेक्षा लेकर जो मतिज्ञानका विषय कहा गया है उसमें औदयिक आदि भावोंको या द्रव्योंकी पर्यायोंको आश्रित किया गया है। इनमें 'दचओ णं आभिणियोहियनाणी आएसेणं सव्वदव्वाइं जाणइ पासई' द्रव्य की अथवा आभिनिबोधिकज्ञान के विषयभूत द्रव्य की अपेक्षा लेकर आभिनिबोधिकज्ञानी आदेशसे-सामान्यरूपसे एवं विशेषरूपसे अथवा ओघ-द्रव्यमात्ररूपसे-तवान्तर सर्वविशेषरूपसे नहीं अथवा श्रुतज्ञान जनितसंस्कारसे धर्मास्तिकायादिक द्रव्योंको जानता है. अवाय और લઈને જે મતિજ્ઞાનના વિષય કહ્યા છે. તેમાં ધમસ્તિકાયાદિક દ્રવ્યને આશ્રય લીધો છે. ક્ષેત્રની અપેક્ષાને લઈને મતિજ્ઞાનના જે વિષય કહ્યા છે. તેમાં દ્રવ્યના આધારભૂત આકાશ માત્ર ક્ષેત્રનું ગ્રહણ કર્યું છે. કાળની અપેક્ષા લઈને જે મતિજ્ઞાનના વિષય કહે છે. તેમાં દ્રવ્ય પર્યાયની અવસ્થિતિરૂપ અદ્ધાકાલને ગણેલ છે. તથા ભાવની અપેક્ષા લઈને જે મતિજ્ઞાનના વિષય કહ્યા છે. તેમાં ઐદિયિકાદિ ભાવને અથવા કોની પર્યાને આશ્રય
शन डेत छ. 'दबओणं आभिणिबोहियनाणी आएसेणं सव्वदवाई जाणइ पासइ' दयनी मया लिनिमाधि ज्ञानना विषय भूत दयनी अपेक्षा सपने અભિનિબેધિક જ્ઞાની સામાન્યરૂપથી અને વિશેષરૂપથી અથવા એઘિ-દ્રવ્યરૂપથી તેના આવાન્તર સર્વ વિશેષ રૂપથી નહીં અથવા શ્રુતજ્ઞાન જનિત સંસ્કારથી ધર્માસ્તિકાયાદિક દ્રવ્યને જાણે છે. અવાય અને ધારણાની અપેક્ષાથી તેના પિતાના ગ્રાહ્ય વિષયરૂપ
श्री. भगवती सूत्र :
