________________
-
१२६
भगवतीसूत्रे णताः, स्पर्शतः कर्कशादिस्पर्श परिणताः, संस्थानतः परिमण्डलादिसंस्थानपरिणता अपि भवन्ति । (नवमो दण्डकः ९) 'एवं एए नव दंडगा। एवंपकारेण एते नव दण्डका भवन्ति । तत्र नवमे दण्डके शरीरेन्द्रियाणां वर्णादिद्वारके पञ्चसप्तत्यधिकैकशतोत्तरद्विसहस्र (२१७५) परिमितशरीरेन्द्रियाणां वर्णगन्धरस स्पर्शस स्थानभेदैः पञ्चविंशतिसंख्यकैर्गुणने यद्यपि-२१७५४२५=५४३७५ पञ्चसप्तत्यधिकत्रिशतोत्तरचतुः पञ्चाशत्सहस्रपरिमिता भेदा भवन्ति, तथापि एकपटयधिकैकशतसंख्यानि (१६१) कार्मणशरीराणि चतुः स्पर्श युक्तान्येव भवन्ति नतु अष्टस्पर्श युक्तानि, अत एव तत्र ७१३४४२८५२ द्विपञ्चाशदधिकाष्टशतोत्तरद्विसहस्रस ख्यकशरीरेन्द्रियाणां न्यूनताकरणेन शरीरेन्द्रियाणां त्रयोविंशत्युत्तर पञ्चशताधिकैकपञ्चाशत्सहस्र(५१५२३)संख्यका वर्णादयो णत होते कहे गये हैं, रसकी अपेक्षासे वे तिक्तादि रसरूपमें भी परिणत होते कहे गये हैं। स्पर्श की अपेक्षासे वे कर्कश आदि स्पर्श रूपमें परिणत होते हुए कहे गये हैं । संस्थानकी अपेक्षासे वे परिमंडल संस्थानसे लेकर आयतसंस्थानतकभी परिणत होते कहे गये हैं। इस प्रकारसे यह नौवां दण्डक कहा गया है । यहांतक (एवं एए नव दंडगा) य नौ दण्डक होते हैं । इस शरीर, इन्द्रिय, और वर्णादि द्वारवाले नौवें दण्डकमें २१७५ परिमित शरीर और इन्द्रियोंके भेदों के साथ वर्ण, गंध, रस, स्पर्श एवं संस्थानके २५ भेदोंका गुणा करने पर ५४३७५ की संख्या आती है फिरभी ५१५२३ जो भेद कहे गये हैं उनमें कारण यह है कि १६१ प्रमाण कार्मण शरीरमें ८ स्पर्श नहीं होते हैं चार ही स्पर्श होते हैं अतएव ७१३४४ २८५२को कम कर, અથવા દુર્ગધરૂપે, રસની અપેક્ષાએ તિકતાદિ પાંચ રસરૂપે, સ્પર્શની અપેક્ષાએ કર્કશ આદિ સ્પર્શરૂપે અને સંસ્થાનની અપેક્ષાએ પરિમંડલથી લઈને આયત પર્યન્તના સંસ્થાનરૂપે પરિણમે છે. આ પ્રકારનું આ નવમું દંડક સમજવું. અહીં સુધીના પ્રકરણમાં 'एवं एए नव दंडगा' मा प्रधान नबनु प्रतिपादन ५२वामा माव्यु छे. આ શરીર, ઈન્દ્રિય અને વર્ણાદિ ધારવાળા નવમાં દંડકમાં ૨૧૭૫ શરીર અને ઇન્દ્રિયના ભેદો સાથે વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને સંસ્થાનના ૨૫ ભેદનો ગુણાકાર કરવાથી ૫૪૩૭૫ ભેદો થાય છે, છતાં પણ અહીં તેમના ૫૧૫૩ ભેદે કહેવામાં આવ્યા છે તેનું કારણ નીચે પ્રમાણે છે- ૧૬૧ પ્રમાણ કાર્મણ શરીરમાં ૮ પ્રકારના સ્પર્શ થતા નથી પણ ૪ પ્રકારના જ સ્પર્શ થાય છે. તેથી ૭૧૩ ૪ ૪ = ૨૮૫ર ને ૫૪૩૭૫ માંથી
श्री. भगवती सूत्र :
