________________
म. टीका स.८ उ.६ मु.५ क्रियास्वरूपनिरूपणम्
७३७ चैतौ जीवस्य एकत्वेन द्वौ दण्डको, एवमेव च जीवस्य बहुत्वन अपरौ छौ दण्डको, एवं औदारिकशरीरापेक्षया चत्वारो दण्डकाः फलिताः, भगवानाह 'गोयमा ! सिय तिकिरिए जाब सिय अकिरिए' हे गौतम ! समुच्चयजीवः औदारिकबहुपरकीयशरीराण्याश्रित्य यदा कायं व्यापारयति तदा स्यात् कदाचित् त्रिक्रिया भवति, यावत् स्यात् कदाचित् चतुष्क्रियो भवति, स्यात् कदाचित् पश्चक्रिया भवति, स्यात् कदाचित अक्रियो भवति, वीतरागावस्थायां मनुष्यजीवस्य सिद्धजीवम्य च क्रियारहित्वादितिभावः, अथ बहुपरकीयौदारिकशरीरापेक्षया एकत्वविशिष्टनरयिकविषयकं दण्डकं पृच्छति - 'नेरइएणं आश्रित करके प्रश्न किया गया है-अतः यह जीव विषयक द्वितीय दण्डक है-इस तरह ये जीवके एकत्व से दो दण्डक और जीव के बहुत्व से दो दण्डक और दूसरे होते हैं-सब मिलकर औदारिक शरीरकी अपेक्षा से चार दण्डक हो जाते हैं यह फलित होता है। 'एक जीव परकीय अनेक औदारिक शरीरोंको आश्रित करके कितनी क्रियाओंवाला होता है ?' इस प्रश्नके उत्तरमें प्रभु कहते हैं-'गोयमा' हे गौतम ! सिय तिकिरिए जाब सिय अकिरिए' एक जीव-समुच्चय जीव परकीय अनेक औदारिक शरीरोंको आश्रित करके जब कायको व्यापारमें लगाता है, तब वह कदाचित् तीन क्रियाओंवाला होता है यावत्-कदाचित् यह चार क्रियाओंवाला होता है, और कदाचित् पांच क्रियाओंवाला होता है । तथा कदाचित् वह क्रियारहित भी होता है। मनुष्य जीव जब वीतराग अवस्था में आ जाता है. तब वह तथा सिद्ध जीव ये दोनों ही इन क्रियाओं से रहित हो जाते हैं। अब બીજું દંડક છે. આ રીતે જીવના એકત્વની અપેક્ષાએ બે દંડક અને જીવના બહત્વની અપેક્ષાએ બીજા બે દંડક થાય છે એમ સમજવું. “જીવ પરકીય ઔદારિક શરીરને આશ્રિત કરીને કેટલી ક્રિયાઓવાળો હેય છે?' આ પ્રશ્નને ઉત્તર આપતા મહાવીર प्रभु छ ?- 'गोयमा !' है गौ1म ! 'सिय तिकिरिए जाव सिय अकिरिए" એક જીવ (સમુચ્ચય જીવ) પરકીય અનેક દારિક શરીરને આશ્રિત કરીને જ્યારે કાયાને વ્યાપારમાં (પ્રવૃત્તિમા) પ્રવૃત્ત કરે છે, ત્યારે કયારેક તે ત્રણ ક્રિયાઓવાળે હેાય છે, કયારેક ચાર ક્ષિાવાળો હોય છે, કયારેક પાંચ ક્રિયાવાળા હોય છે. અને કયારેક તે ક્રિયા રહિત પણ હેય છે. જેમકે મનુષ્ય જીવ જ્યારે વીતરાગ અવસ્થામાં આવી જાય છે ત્યા કિયારહિત હેલ છે અને સિદ્ધ જીવ પણ ક્રિયાઓથી રહિત થઈ જાય છે.
श्री. भगवती सूत्र :
