________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श.८ उ.१ सू.३ मूक्ष्मपृथ्वीकायस्वरूपनिरूपणम् ५३ एवं गर्भव्युत्क्रान्तिकोर परिसर्पस्थलचरतिग्योनिकपंचेन्द्रियप्रयोगपरिणताश्च पर्याप्तकापर्याप्तकभेदेन द्विविधाः प्रज्ञप्ताः । एवं संमूच्छिमभुजपरिसर्पस्थलचरतिर्यग्योनिकपञ्चेन्द्रियप्रयोगपरिणिता अषि पर्याप्तकापर्याप्तकभेदेन द्विविधाः प्रज्ञप्ताः । तथा गर्भव्युत्क्रान्तिकभुजपरिसर्पस्थलचरतिर्यग्योनिकपञ्चेन्द्रियप्रयोगपरिणताश्च पर्याप्तकापर्याप्तकभेदेन द्विविधाः प्रज्ञप्ताः । एवं संमूच्छिमखेचराः, गर्भव्युत्क्रातिकखेचराः, तिर्यग्योनिकपञ्चेन्द्रियप्रयोगपरिणताः एकैके प्रत्येकं पर्याप्तकाश्च, अपर्याप्तकाश्च भणितव्याः । 'संमुछिममणुस्सपंचिदिय० पुच्छा ?' संमूछिममनुष्यपचेन्द्रिय० पृच्छा ? तथा चसंमूछिममनुष्यपञ्चेन्द्रियप्रयोगपरिणताः पुद्गलाः कतिविधाः प्रज्ञप्ताः ?, भगवानाह-'गोयमा! एगविहा पण्णत्ता, अपज्जत्तगाचेव' हे गौतम ! संमृच्छिमनुष्यपश्चेन्द्रियप्रयोगपरिणताः पुद्गलाः एकविधाः अपर्याप्तका एव प्रज्ञप्ताः, नतु पर्याप्तका इत्यर्थः अपर्या तावस्थायामेव मरणधर्मकत्वात्, 'गम्भवक्कंतियमणुस्सप चिंदिय० पुच्छा ? तथा च-गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्यपश्चेन्द्रियप्रयोगपरिसर्प स्थलचरतिर्यग्योनिक पंचेन्द्रिय प्रयोगपरिणतपुद्गलभी पर्याप्तक
और अपर्याप्तकके भेदसे दोपकारके कहे गये हैं । तथा संमृच्छिम खेचर तथा गर्भजखेचर पर्याप्तक अपर्याप्तक भेदवाले कहे गये हैं। अब गौतमस्वामी प्रभुसे ऐसा पूछते हैं 'संमुच्छिम मणुस्स पंचिंदिय पुच्छा' हे भदन्त ! संमृच्छिम मनुष्य पंचेन्द्रियप्रयोग परिणत पुदगल कितने प्रकारके कहे गये हैं ? उत्तर में प्रभु कहते हैं 'गोयमा' हे गौतम ! 'एगविहा पण्णत्ता' अपजत्तगा चेव' संमूच्छिम मनुष्यपचे. न्द्रियप्रयोगपरिणत पुद्गल एक प्रकारके ही अर्थात् अपर्याप्तक ही कहे गये हैं पर्याप्त नहीं क्योंकि अपर्याप्तावस्थामें ही वे मरणधर्मवाले होते हैं । 'गम्भवक्कंतिय मणुस्सपंचिंदियपुच्छा' अब गौतमने प्रभुसे પ્રયોગપરિણત પુદગલના પણ પર્યાપ્તક અને અપર્યાપ્તકના ભેદથી બે પ્રકાર છે. એ જ પ્રમાણે સંમૂર્છાિમ ખેચર તથા ગભ જ ખેચરના પણ પર્યાપ્તક અને અપર્યાપ્તકના ભેદથી બબ્બે પ્રકાર કહ્યાં છે.
गौतम स्वामीन। प्रश्न-'संमच्छिममणुस्स पचिंदिय पुच्छा' महन्त ! સંમૂર્ણિમ મનુષ્ય પંચેનિદ્રય પ્રયોગપરિણત પુદગલ કેટલા પ્રકારના કહ્યાં છે ? ઉત્તર'गोयमा !! गौतम ! एगविहा पण्णत्ता, अपज्जत्तगाचेव' स भूमि भनुष्य પંચેનિદ્રય પ્રયોગપરિણત પુદગલ એક જ પ્રકારના કહ્યાં છે- તેમને અપર્યાપ્તક જ કહ્યાં છે, પર્યાપ્તક કહ્યાં નથી કારણ કે અપર્યાપ્તાવસ્થામાં જ તેઓ મરણધર્મવાળા હોય છે.
श्री. भगवती सूत्र :
