________________
५६६
व्यवस्थित
तदध्यासित क्षेत्रखण्डानां
तथाविधविशिष्टैकषहिणामयुक्तत्वात्, अथ च तन्मध्यवर्तिनो महतः क्षेत्रखण्डस्य एकत्वेन विवक्षया चरमम्' तत रत्नप्रभाक्रान्तं मध्यवर्ति क्षेत्रखण्डम् इति एकवचनान्ततया व्यपदेशो भवितुमर्हति रत्नप्रभायाश्च पृथिव्यास्तदुभय समुदायरूपत्वात्, अन्यथा तदभावप्रसङ्गात्, प्रदेशविवक्षापरिकल्पनया तु चरमान्त प्रदेशाः, अचरमान्त प्रदेशोथ भवितु मर्हन्ति, तथाहि - रत्नप्रसायाये बाह्यखण्ड प्रदेशास्ते चरमान्तप्रदेशाः ये च रत्नप्रभायाः मध्यखण्ड प्रदेशास्तेऽचरमान्त प्रदेश इति व्यपदेष्टुं पार्यते, इत्यनेन एकान्तवाद निरसनप्रधानेन यथोक्तअचरमं, चरमाणि च भवितुमर्हति' वह रत्नप्रभापृथिवी अचरमरूप, बहुवचनान्त चरमरूप, चरमान्त प्रदेशरूप और अच्चरमान्त प्रदेशरूप कही जा सकती है । तात्पर्य ऐसा है कि रप्रभाके प्रान्त भाग में अवस्थित खंडोमें जब अनेकत्वकी विवक्षा की जाती है, तब वहां पर 'चरमाणि' ऐसे बहुवचनका प्रयोग हो सकता है तथा मध्यभाग aff खंड जब एकरूपसे विवक्षित होता है, तब वहां एकवचनरूप 'अचरम' ऐसे पदका प्रयोग हो सकता है । तथा प्रदेशदृष्टिकी विवक्षा से चरमान्त प्रदेश और अचरमान्त प्रदेशरूपसे भी वह कही जा सकती है । तात्पर्य कहनेका यही है कि रत्नप्रभा पृथिवीके पहिले और बाद में कोई दूसरी पृथिवी वगैरह चीज नहीं है । इसलिये न वह उसकी अपेक्षा चरम कही जा सकती है और न अचरम कही जा सकती है । जब उसमें चरम और अचरमका व्यवहार नहीं होता है तो वह फिर चरमान्त प्रदेशरूप और अचरमान्त प्रदेशरूप भी
W
भगवतीमुत्रे
थष्ठ लय छे. भेटला भाटे 'नियमात् अचरमं चरमाणि च भवितुमर्हति ' તે રત્નપ્રભા પૃથ્વી અચરમરૂપ મહુવચનાના ચરમરૂપ ચરમાન્ત પ્રદેશરૂપ અને અચરમાન્ત પ્રદેશરૂપ કહી શકાય છે. કહેવાના હેતુ એ છે કે રત્નપ્રભાના પ્રાંતભાગમાં રહેલા ખડામાં मनेऽत्वनी विविक्षा राय छे त्यारे त्यां 'चरमाणि' मेव। महुवयनवानो प्रयोग थर्म જાય છે. મધ્યભાગવતિ ખંડ જ્યારે એકરૂપથી વિક્ષિત હાય ત્યારે ત્યાં એક વચનરૂપ 'अचरम' मेवा पहना प्रयोग उसी शाय छे तथा अदेशदृष्टिनी विवक्षायी यस्मान्त પ્રદેશ અને અચરમાન્ત પ્રદેશરૂપથી પણ તેને કહી શકાય છે. તેનું તા` એ છે કે રત્નપ્રભા પૃથ્વીની પહેલાં અને પછીથી કાઇ બીજી પૃથ્વી વિગેરે ચીજ નથી. એટલે તે તેની અપેક્ષાએ ચરમ કહી શકાય નહીં. અને અચરમ પણ કહી શકાય નહીં” જ્યારે તેમાં ચર્મ અને અચરમને વહેવાર નથી થતા તે પછી ચશ્માન્ત પ્રદેશરૂપ અને
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૬
