________________
भगवतीसूत्रे खलु पुद्गलाः प्रज्ञप्ताः ? भगवानाह-'गोयमा ! तिचिहा पोग्गला पण्णत्ता' हे गौतम ! त्रिविधाः पुद्गलाः प्रज्ञप्ताः, तानेव त्रिप्रकारान् आह-तंजहापओगपरिणया, मीससा परिणया, वीससापरिणया,' तद्यथा-प्रयोगपरिणताः प्रयोगेण-जोकव्यापारेण शरीरादितया परिणताः, मिश्रपरिणता मिश्रेण प्रयोगविस्रसारूपेण परिणताः प्रयोगपरिणाममत्यजन्त एव विस्रसया स्वभावेन परिणामान्तरं प्राप्तवन्तः जीवरहितकलेवरादिरूपाः पुद्गलाः मिश्रपरिणता उच्यन्ते। अथवा विस्रसया परिणाममापादिता ये औदारिकादिवर्गणारूपाः जीवप्रयोभदन्त ! पुद्गल कितने प्रकारके कहे गये हैं ? उत्तरमें प्रभु उनसे कहते हैं कि 'गोयमा' हे गौतम ! 'तिविहा पोग्गला पण्णत्ता' पुद्गल तीन प्रकारके कहे गये हैं 'तंजहा' जो इस प्रकारसे हैं 'पओगपरिगया, मीससापरिणया, वीससापरिणया' प्रयोगपरिणत१, मिश्रपरिणतर और विस्त्रसापरिणत३, इनमें जो पुद्गल जीवके व्यापारसे शरीरादिरूपमें परिणत हो जाते हैं वे प्रयोगपरिणत पुद्गल हैं। प्रयोग
और स्वभाव इन दोनोंके संबंधसे परिणामको पास हुए पुद्गल मिश्रपरिणत पुद्गल हैं । मिश्रपरिणत पुद्गल प्रयोग परिणामका त्याग किये विना ही स्वभाव से परिणामान्तरको प्राप्त होते रहते हैं जैसे मृतकलेवरादि पुद्गल अथवा स्वभावसे ही औदारिक आदि रूपवाली वर्गणाएँ जब जीवके प्रयोगरूप व्यापारसे औदारिक आदि शरीररूपमें परिणत हो जाती हैं तब वे मिश्र परिणत कहलाती हैं। यद्यपि
औदारिक आदि शरीररूपसे परिणत हुई औदारिकादि वर्गणाएँ પ્રકારના કહ્યાં છે ?
____महावीर प्रभुने। उत्तर 'गोयमा !' गौतम! 'तिविहा पोग्गला पण्णत्ता' पुसी ] ४२ या छे. 'तंजहा' ते त्रय प्रा। नीचे प्रमाणे छ- 'पओग परिणया, मीससा परिणया, चीससा परिणया' (१) प्रथा पति , (२) मिश्र परियत अन (3) विखसा परिणत.
જે પુષ્ય જીવના વ્યાપારથી શરીરાદિ રૂપે પરિણમન પામે છે, તે પુદગલને પ્રોગપરિણત પુદગલ કહે છે. પ્રયોગ અને સ્વભાવ, એ બન્નેના સંબંધથી પરિણમન પામેલાં પુગલોને મિશ્ર પરિણત પુદ્ગલ કહે છે. મિશ્ર પરિણત પુદગલો પ્રયોગપરિણામને ત્યાગ કર્યા વિના જ સ્વભાવથી પરિણામાન્તર (અન્ય પરિણામ પ્રાપ્ત કરતા રહે છે. જેમકે મૃત કલેવરાદિ પુદગલ અથવા– સ્વભાવથી જ દારિક આદિ રૂપવાળી વર્ગણાઓ જ્યારે જીવના પ્રયાગરૂપ વ્યાપારથી ઔદારિક આદિ શરીરરૂપે પરિણમી જાય છે, ત્યારે તેમને મિશ્ર પરિણત કહેવાય છે. જે કે ઔદારિક આદિ શરીરરૂપે Íરણમેલી ઔદારકાદિ વર્ગણાઓને પ્રયોગપરિણત પણ કહી શકાય છે, છતાં પણ પ્રગપરિણત પુદ્ગલમાં
श्री. भगवती सूत्र :
