________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श.८ उ.१ सू.५ सूक्ष्मपृथ्वीकायस्वरूपनिरूपणम् ८१ अपि । एवं सर्वे भणितव्याः। तिर्यग्योनिक-मनुष्य-देवाः यावत् ये पर्याप्ताः सर्वार्थसिद्धानुत्तरौपपातिकाः यावत् परिणताः, श्रोत्रेन्द्रिय-चक्षुरिन्द्रिय-यावत्परिणताः (चतुर्थो दण्डकः ४) ॥सू० ५॥
टीका-'जे अपज्जत्ता सुहुमपुढविकाइयएगिदियपओगपरिणया ते फासिंदियपओगपरिणया' ये अपर्याप्तकाः मूक्ष्मपृथिवीकायिकैकेन्द्रियप्रयोगपरिणताः पुद्गलाः प्रज्ञप्ताः, ते नियमतः स्पर्शेन्द्रियप्रयोगपरिणता एव भवन्ति नतु चक्षुःश्रोत्रादीन्द्रियपयोगपरिणताः पृथिवीकायिकादेः स्पर्शरूपस्यैव एकेन्द्रियस्य तरहसे पर्याप्तक नारकपयोगपरिणत पुद्गलोंको भी जानना चाहिये । ( एवं सब्वे भाणियव्वा तिरिक्खजोणियमणुस्सदेवा जाव जे पज्जत्ता सव्वट्ठसिद्ध अणुत्तरोववाइय जाच परिणया ते सोइंदियचविखदिय जाव परिणया, दंडगा४) इसी प्रकारसे समस्त तिर्यञ्चोंको, मनुष्योंको और देवोंको जानना चाहिये । यावत् जो पुद्गल पर्याप्त सर्वार्थसिद्ध अनु. त्तरोपपातिकदेवप्रयोगपरिणत होते हैं वे श्रोत्रेन्द्रिय चक्षुइन्द्रिय यावत् परिणत हैं । दण्डक ४
टीकार्थ-इस सूत्रद्वारा सूत्रकारने इन्द्रियद्वारको लेकर चतुर्थदण्डक कहा है इसमें यह कहा गया है कि 'जे अपज्जत्ता सुहुमपुढविकाइयएगिदियपओगपरिणया ते फासिंदियपओगपरिणया' जो अपर्याप्त सूक्ष्मपृथिवीकायिक एकेन्द्रियप्रयोगपरिणतपुद्गल कहे गये हैं वे नियम से एक स्पर्शन इन्द्रिय प्रयोगपरिणत ही होते हैं चक्षु श्री आदि इन्द्रियोंके प्रयोगसे परिणत नहीं होते क्योंकि पृथिवीकायिक आदिके (एवं पजत्ता वि) मे प्रमाणे पति ना२४ प्रयोगपरिणत या विष पर सभा. ( एवं सब्वे भाणियन्वा तिरिक्वजोणियमणुम्स देवा जाव जे पजत्ता सबट्टसिद्धअणुत्तरोक्वाइय जाव परिणया ते सोइंदिय चक्खिदिय जाव परिणया, दंडगा ४) से प्रभारी सभरत तिय यो, मनुष्यो भने वा विष सभा. ( યાવતુ) જે મુદ્દગલો પર્યાપ્ત સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તરીયપાતિક દેવ પ્રોગપરિણત હોય છે, તે પગલે શ્રત્રિન્દ્રિય, ચક્ષુઈન્દ્રિય આદિ પાંચે ઈન્દ્રિયના પ્રયોગથી પરિણત હોય છે. આ પ્રમાણે ચોથું દંડક સમજવું.
ટકાથ- આ સૂત્ર દ્વારા સૂત્રકારે ઈન્દ્રિયદ્વારને અનુલક્ષીને ચેથા દંડકનું પ્રતિપાદન यु छ. तभा ह्यु छ - 'जे अपज्जत्ता सुहमपुढविकाइयएगिदियपओगपरिणया ते फासिंदियपओगपरिणया' ने मपति सूक्ष्म पृथ्वीय मेन्द्रिय પ્રયોગપરિણત પુદગલ કહ્યા છે, તે નિયમથી જ એક સ્પર્શેન્દ્રિય પ્રગપરિણત જ હોય છે. તે પુદગલે ચક્ષુ, શ્રોત્ર આદિ ઇન્દ્રિયના પ્રયોગથી પરિણત હતા નથી કારણ કે પૃથ્વીકાયિક
श्री. भगवती सूत्र :
