________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श.८ उ.६ मू. ५ क्रियास्वरूपनिरूपणम् ७४३ दारिकशरीराण्याश्रित्य कायं व्यापारयन्ति तदा त्रिक्रिया अपि, चतुष्क्रिया अपि, पञ्चक्रिया अपि भवन्ति, एवमुक्तरीत्या यावत्-एकेन्द्रियविकलेन्द्रियपञ्चेन्द्रिय तिर्यग्मनुष्यभवनपतिवानव्यन्तरज्योतिषिकवैमानिका अपि यदा परकीयौदारिकशरीराण्याश्रित्य कार्य व्यापारयन्ति तदा त्रिक्रिया अपि, चतुक्रिया अपि, पश्चक्रियाअपि भवन्ति, किन्तु नवरं विशेषस्तु मनुष्या यथा समुच्चय जीवा अक्रिया अपि उक्तास्तथैव अक्रिय, अपि वक्तव्या गौतमः पृच्छति-जीवेणं भंते ! वेउबियसरीराओ कइ किरिए ? हे भदन्त ! जीवः
औदारिक शरीरोंको आश्रित करके कायका व्यापार करते हैं-तब वे तीन क्रियओंवाले भी होते हैं चार क्रियाओंवाले भी होते हैं
और पांच क्रियाओंवाले भी होते हैं। इसी उक्त रीति के अनुसार यावत् - एकेन्द्रिय, विकलेन्द्रिय, पंचेन्द्रियतिथंचा. मनुष्य, भवनपति, वानव्यन्तर, ज्योतिषिक और वैमानिक भी जब परकीय औदारिक शरीरोंको आश्रित करके कायको व्यापारयुक्त करते हैं तब वे तीनक्रियाओंवाले भी होते हैं, चार क्रियाओंवाले भी होते हैं और पांच क्रियाओवाले भी होते हैं। किन्तु इनकी अपेक्षा मनुष्यों में विशेषता है और वह ऐसी है कि मनुष्य समु. चय जीवोंकी तरह अक्रियावाले भी होते हैं । अक्रियावाले होने में युक्ति पहिले दिखला दी गई है । अर्थात् वीतराग अवस्था में ही क्रियारहितपना होता है-मनुष्य ही वीतराग होते हैं और जीव नहीं। अब गौतमस्वामी प्रभुसे ऐसा पूछते हैं-'जीवे णं भंते ! वेउग्विय જ્યારે નાકે પસ્કીય ઔદારિક શરીરને આશ્રિત કરીને કાયવ્યાપાર કરે છે, ત્યારે તેઓ ત્રણ ક્રિયાઓવાળા પણ હોય છે, ચાર ક્રિયાઓવાળા પણ હોય છે અને પાંચ ક્રિયાઓવાળા પણ હોય છે. એ જ પ્રમાણે એકેન્દ્રિય, વિકલેન્દ્રિય, પંચેનિય તિર્યંચ, મનુષ્ય, ભવનપતિ, વાતવ્યન્તર, તિષિક અને વૈમાનિકે પણ જયારે પરકીય વારિક શરીરને આશ્રિત કરિને કાયવ્યાપાર કરે છે, ત્યારે ત્રણ ક્રિયાઓવાળા પણ હોય છે, ચાર ક્રિયાઓવાળા પણ હોય છે અને પાંચ ક્રિયાઓવાળા પણ હોય છે. પણ તેમના કરતાં મનુષ્યમાં એવી વિશેષતા છે કે તેઓ સામાન્ય જીવની જેમ અક્તિ પણ હોય છે. કારણકે વીતરાગ દશામાં જ ક્વિારહિતતા સંભવી શકે છે. મનુષ્યો જ વીતરાગ અવસ્થાવાળા બની શકે છે, બીજા છવો વીતરાગ બની શકતાં નથી.
वे गौतम स्वामी महापार प्रभुने मेवा प्र पूछे छे ?- 'जीवेणं भंते ! वेउब्धियसरीराओ कह किरिया ? 'लन्त ! ४१ ५२४ीयस्य सररने આશ્રિત કરીને કેટલી ક્રિયાઓવાળો હોય છે?
श्री. भगवती सूत्र :
