________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. ८ उ.२ सू. ५ ज्ञानभेदनिरूपणम् ३६९ भिप्रायेणाह-'त्रीणि ज्ञानानि भजनयेति' किन्तु मनुष्यभवे उत्पत्तुकामानामज्ञानिनां तु विभङ्गज्ञाने प्रभ्रष्टे सत्येव तत्रोत्पत्तिर्भवति अतस्तेषां दे अज्ञाने मत्यज्ञानश्रुताज्ञानलक्षणे नियमतो भवतः इत्यभिप्रायेणाह - 'T अज्ञाने नियमात् इति, गौतमः पृच्छति-हे भदन्त ! देवगतिकाः खलु जीवाः किं ज्ञानिनः ? किं चा अज्ञानिना भवन्ति ? इति प्रश्नः स्वयमूहनीयः, भगवान् उत्तरमाह-'देवगइया जहा निरयगइया' हे गौतम ! देवगतिकाः देवभवगामिनो जीवा यथा निरयगतिकाः ज्ञानिनेोऽज्ञानिनश्चोक्तास्तथा वक्तव्याः,तत्र देवभवगामिनामपि ज्ञानिनां भवप्रत्ययस्यावधिज्ञानस्य देवायुःप्रथमसमये एवोत्पादात् त्रीणि ज्ञानानि नियमतो भवन्ति, त्रीणि अज्ञानानि तु पूर्वोक्तानि भजनया बोध्यानि उक्तयुक्तेः, अज्ञानिनामसंज्ञिनां द्वे अज्ञाने, अपर्याप्तकत्वे विभङ्गाभावात्, संज्ञिनां तु त्रीणि अज्ञानानि भवप्रत्ययविभङ्गस्य सदभावात ! गौतमः पृच्छति-'सिद्धगइया पं भंते ! जीवा किं नाणी, अन्नाणी' हे भदन्त ! सिद्धगतिकाः सिद्धिगामिनः खलु जीवाः किं ज्ञानिनः, किं वा अज्ञानिनो भवन्ति ? भगवानाह-'जहा-सिद्धा' १, हे गौतम ! यथा सिद्धाः केवलज्ञानिना भवन्ति तथा सिद्धगतिका अपि केवलज्ञानिन जो आज्ञनी हैं, वे विभंगज्ञानके नष्ट होने पर ही मनुष्यगतिमें उत्पन्न होते हैं इसलिये ऐसे जीवोंके अवश्य ही दो मत्यज्ञान और श्रुता. ज्ञान होते कहे गये हैं । अब गौतमस्वामी प्रभुसे ऐसा पूछते हैं कि 'हे भदन्त ! जो जीव देवगतिक होते हैं वे क्या ज्ञानी होते हैं, या
अज्ञानी होते हैं इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं हे गौतम ! देवगतिकजीव निरयगतिककी तरह ज्ञानी अज्ञानी दोनो प्रकारके होते हैं। ___अब गौतमस्वामी प्रभुसे ऐसा पूछते हैं 'सिद्धगइयाणं भंते ! जीवा किंनाणी अन्नाणी' हे भदन्त ! जो जीव सिद्धगतिक हैं वे क्या ज्ञानी होते हैं या अज्ञानी होते हैं ? इसके उत्तरमें प्रभु कहते हैं 'जहा सिद्धा' हे गौतम ! जिस प्रकारसे सिद्धकेवलज्ञानसे ज्ञानी होते हैं उसी प्रकारसे જે અજ્ઞાની છે તે વિભંગજ્ઞાનને નાશ થવાથી જ મનુષ્યગતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી આવા જીવમાં અવશ્ય મત્યજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન એમ બે અજ્ઞાન રહેલાં છે તેમ જણાવ્યું છે. હવે ગૌતમ સ્વામી પ્રભુને પૂછે છે કે હે ભગવાન! જે જીવ દેવગતિક હોય છે તે શું જ્ઞાની હોય છે કે અજ્ઞાની ? તેના ઉત્તરમાં પ્રભુ કહે છે કે હે ગૌતમ! દેવગતિક જીવ નિરકગતિક જીની માફક જ જ્ઞાની અને અજ્ઞાની એમ બન્ને પ્રકારના કહેવાય છે. IR- 'सिद्धगइयाणं भंते जीवा किं नाणी अन्नाणी' हे Med! 9 सि. अतिशय जानी डाय छ अज्ञानी ? 8.- 'जहा सिद्धा' हे गौतम !
श्री. भगवती सूत्र :
