________________
१०४
भगवतीसूत्र तथा च षष्ठे दण्डके वर्णादिद्वारे जीवानाम् १६१-एकषष्टयधिकशतभेदानां वर्ण-गन्ध-रस-स्पर्श - संस्थानरूपपश्चविंशतिभेदैर्गुणिते पञ्चविंशत्यधिकचतु:सहस्राणि ४०२५ भवन्ति, तथाहि-वर्णाः पञ्च ५, गन्धौ द्वौ २, रसाः पञ्च ५, स्पर्शाः अष्टौ ८, संस्थानानि पञ्च ५। १६१४ २५-४०२५ पञ्चविंशत्यधिकचतुःसहस्राणि जायन्ते ॥मु० ७॥
और चौइन्द्रिय के भेद से तीन प्रकार हैं, प्रथम रत्नप्रभा आदि सात पृथिवियोंमें रहनेवाले नारक जीव सात प्रकारके हैं, संज्ञीतिर्यच पंचेन्द्रिय पांच प्रकारके हैं, असंज्ञी तिर्यञ्च पंचेन्द्रिय पांच प्रकारके हैं। गर्भज और संमूच्छिम के भेद से मनुष्य दो प्रकारके हैं, भवनपति देव असुरकुमार से लेकर स्तनितकुमार तकके भेदसे दस प्रकारके हैं, ज्योतिषिक देव चन्द्रसे लेकर तारा तकके भेदसे पांच प्रकारके हैं। वैमानिक देव सौधर्मसे लेकर अच्युततकके भेद से १२ बारह प्रकार के हैं, अधस्तनत्रिक-मध्यमत्रिक और उपरितनत्रिकके भेद से अवेयक नौ प्रकारके हैं, अनुत्तरविजयआदिके भेदसे पांच प्रकारके हैं। इस तरह १०+३+७+५+५+२+१०+८+५+१२+९+५= ८१ जीवों के इक्कासी भेद हो जाते हैं । जीवोंके ८१ भेदोंके बीच में संमृच्छिम मनुष्यों से भिन्न ८० जीवोंके पर्याप्तक और अपर्याप्तकके भेदसे १६० एकसौ साठ
भेद होते हैं तथा संमूछिम मनुष्यका एक ऐसे १६१ भेद जीवों के પ્રથમ રત્નપ્રભા આદિ સાત પૃથ્વીઓમાં રહેતા નારકના ૭ પ્રકાર કહ્યા છે. સંસી તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય જીવોના ૫ પ્રકાર કહ્યા છે. અસંજ્ઞી તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય પાંચ પ્રકારના છે ગર્ભજ અને સંમૂર્ણિમના ભેદથી મનુષ્યોના બે પ્રકાર કહ્યાં છે. અસુરકુમારથી લઈને રતનિતકુમાર પર્યન્તના ૧૦ પ્રકારના ભવનપતિ દેવે કહ્યા છે. જ્યોતિષિક દેના ચંદ્રથી તારા પર્યન્તને પાંચ પ્રકાર કહ્યાં છે. વાનન્તર દેવોના ૮ પ્રકાર કહ્યાં છે. સૌધર્મથી અશ્રુત પર્યન્તના બાર પ્રકારના વૈમાનિક દેવો કહ્યા છે. પ્રિયક કપાતીત દેના ૯ પ્રકાર કહ્યાં છે (૩ નીચેના વૈવેયક વિમાન + ૩ મધ્યમ ગ્રેવેયક વિમાન + ૩ ઉપરિતન વેયક વિમાને) અનુત્તર વિમાનવાસી દેવોના વિજય, આદિ પાંચ પ્રકાર
खा छ. २ शत १०+3+७+५+५+२+१०+८+५+१२++५=८१ वाना मेथ्यासी ભેદ થાય છે. જેના આ જે ૮૧ ભેદ કહ્યા છે તેમાંના સંમૂછિમ મનુષ્ય સિવાયના ૮૦ પ્રકારના જીવન પર્યાપ્તક અને અપર્યાપ્તકના ભેદથી ૧૬૦ પ્રકાર થાય છે. સંમૂર્ણિમ મનુષ્યને એક જ પ્રકાર (અપર્યાપ્તક) હોય છે. આ રીતે છના કુલ ૧૬૧ ભેદ થાય છે. આ ૧૬૧ પ્રકારના છવભેદો સાથે વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને સંસ્થાનના
श्री भगवती सूत्र:
