________________
अमेयचन्द्रिका टीका श.८ उ.६ सू.५ क्रियास्वरूपनिरूपणम् ७३९ तिर्यग्मनुष्यभवनपति-बानव्यन्तरज्योतिषिकवैमानिकोऽपि यदा परकीयबहुत्वविशिष्टौदारिकशरीराण्याश्रित्य कायव्यापार करोति तदा स्यात् त्रिक्रियः, स्यात् चतुष्क्रियः, स्यात् पञ्चक्रिया भवति, इति किन्तु नवरम् अन्यापेक्षया विशेषस्तु मनुष्ये यथा समुच्चयजीवः कदाचित् अक्रियोऽपि भवति, तथैव मनुष्योऽ क्रियोऽपि भवतिभावः, अथ समुच्चयजीवबहुत्वमाश्रित्य गौतमः पृच्छति 'जीवाणं भंते ! ओरालियसरीराओ कइकिरिया ?' हे भदन्त ! जीवाः खलु अनेक औदारिक शरीरोंको आश्रित करके कायव्यापार करता है तब वह तीन क्रियाओंवाला भी होता है, चार क्रियाओंवाला भी होता है और पांच क्रियाओंवाला भी होता है । किन्तु मनुष्य पद में जो इनकी अपेक्षा विशेषता है वह ऐसी है कि मनुष्य सामान्य जीव की तरह क्रिया रहित भी होता है । वीतराग अवस्था में ही क्रिया रहित जीव होता है. ऐसी बात अभी कही गई है. सो नारक जीव, एकेन्द्रिय, विकलेन्द्रिय, पंचेन्द्रियतिर्यच, मनुष्य भवनपति, वानव्यन्तर, ज्योतिषिक और वैमानिक जब परकीय औदारिक शरीरोंको आश्रित करके कायका व्यापार करते हैं, तब वे तीन क्रियावाले भी होते हैं, चार क्रियावाले भी होते हैं और पाँच क्रियावाले भी होते हैं। परन्तु ये कोई भी क्रिया रहित नहीं हैं । परन्तु मनुष्य ऐसे नहीं होते हैं वे अक्रियावाले (इन क्रियाओं से रहित ) भी होते हैं। क्यों कि मनुष्य ही वीतराग अवस्थावाला बनता है-और वीतराग अवस्थामें ये कोई भी क्रियाएँ होती नहीं हैं । अब समुच्चय जीवकी बहुताको એટલીજ વિશેષતા છે કે તે સામાન્ય જીવની જેમ ક્રિયા રહિત હોય છે. વીતરાગ અવસ્થામાં જ જીવ ક્રિયારહિત હોય છે, એ વાતનું હમણાં જ પ્રતિપાદન કરવામાં આવી ગયું છે. વૈમાનિક પર્યન્તના જીવ વિષે એવું જ કથન સમજવું. એટલે કે જીવ, એકેન્દ્રિય, વિકલેન્દ્રિય, પંચેન્દ્રિય તિર્યચ, મનુષ્ય, ભવનપતિ, વનવ્યંતર, તિષિક અને વૈમાનિક જીવ જ્યારે પરકીય ઔદારિક શરીરને આશ્રિત કરીને કાયવ્યાપાર કરે છે, ત્યારે તેઓ ત્રણ ક્રિયાઓવાળા પણ હોય છે, ચાર ક્રિયાઓવાળા હોય છે, અને પાંચ ક્રિયાઓવાળા પણ હોય છે. પરંતુ તેમાંથી કોઈ પણ છવ ક્રિયા રહિત હોતો નથી. ફકત મનુષ્યમાં જ એટલી વિશેષતા છે કે તે ક્રિયા રહિત પણ હોય છે, કારણકે મનુષ્ય જ વીતરાગ અવસ્થાવાળે બની શકે છે અને વીતરાગ અવસ્થામાં તેના દ્વારા કોઈપણ ક્રિયાઓ થતી નથી.
- હવે સામાન્ય જીવની બહુતાની અપેક્ષાએ ગૌતમ સ્વામી મહાવીર પ્રભુને પ્રશ્ન पछे छे 3- जीवाणं भंते ! ओरालियसरीरामओ कइ किरिया?'हसत !
श्री. भगवती सूत्र :
