________________
प्रमेयचन्द्रिका टी. श.८ उ.५ सू.२ स्थलमाणातिपातप्रत्याख्याननिरूपणम ६३७ तिपातम् एकविधेन करणेन प्रतिक्रामन् कुर्वन्त नानुजानाति नानुमोदयति वचसा ४८, अहवा करेंत णाणुजाणइ कायसा ४९' अथवा एकविध प्राणा तिपातम् एकविधेन करणेन प्रतिक्रामन् कुर्वन्तं नानुजानाति नानुमन्यते कायेन ४९, अथ वर्तमानकालिकस्थूलपाणातिपातप्रत्याख्यानमुद्दिश्य गौतमः पृच्छति 'पडुप्पन्न संवरेमाणे किं तिविहं तिविहेण संवरेइ ?' हे भदन्त ! श्रमणोपासकः देशविरतिसम्पन्नः प्रत्युत्पन्न-वर्तमानकालिकं स्थूलं प्राणातिपात संवृण्वन् देशविरत्या निरुन्धन् कुर्वन् इत्यर्थः, किं त्रिविध करणकरणानुमोदनलक्षणं त्रिप्रकारकं प्राणातिपात त्रिविधेन मनम्वचाकायलक्षणेन संवृणोति ? वह एकविध प्राणातिपात का एकविध से प्रतिक्रमण करता है तब वह प्राणातिपात करनेवाले की अपने वचनसे प्रशंसा नहीं करता है। 'अहवा करतं णाणुजाणइ कायसा ४९' अथवा वह जब एकविध प्राणातिपातका एकविध से प्रतिक्रमण करता है तब वह अपने शरीर से प्राणातिपात करनेवाले की प्रशंसा नहीं करता है इस प्रकार ये अतीतकाल संबंधी प्राणातिपातके प्रतिक्रमण को लेकर ४९ भंग यहाँ तक कहे गये हैं।
अब गौतमस्वामी वर्तमानकालिक स्थूल प्राणातिपातके प्रत्याख्यान को लेकर प्रभु से पूछते हैं-'पडुप्पन्न संवरेमाणे किं तिविह तिविहेणं संवरेइ ?' हे भदन्त ! श्रमणोपासक देशविरति संपन्न श्रावक वर्तमान कालिक स्थूल प्राणातिपातको देशविरति के प्रभाव से नहीं करता हुआ क्या विविध प्राणातिपातका कृत, कारित, अनुमोदना रूप तीन प्रकार के प्राणातिपात का मन, वचन, काय रूप त्रिविध से संवर करता है? अनुभहना भनयी ४२तो थी अहवा करतं णाणुजाणइ वयसा ४८' (८) अथवा એક પ્રકારના પ્રાણાતિપાતનું એક પ્રકારે પ્રતિક્રમણ કરતે શ્રાવક, પિતાના વચન દ્વારા प्रातिपात ३२नारनी प्रशसो अथवा अनुमाना तो नया 'अहवा करतणाणुजाणइ कायसा ४९' (6) मथा मे प्रश्न प्रातिपात मे प्रतिभा કરતે શ્રાવક પિતાના શરીરથી પ્રાણાતિપાત કરનારની અનુમોદના કરતા નથી. આ રીતે ભૂતકાળ સંબંધી પ્રાણાતિપાતને અનુલક્ષીને અહીં સુધીમાં ૪૯ ભંગ બતાવવામાં આવ્યા છે. હવે ગૌતમ સ્વામી વર્તમાનકાલિક સ્થૂલ પ્રાણાતિપાતના પ્રત્યાખ્યાનને मनुलक्षाने प्रभुने २॥ प्रमाणे प्रश्न पूछे छ- 'पडुप्पन्नं संवरेमाणे किंतिविहतिविहेणं संबरेइ? 3 महन्त ! शिविरतिवाणा श्रमपास (१४) २ शिवितिना माथीવર્તમાનકાલિક સ્થૂલ પ્રાણાતિપાત કરતું નથી, તે શું ત્રિવિધ પ્રાણાતિપાતને (કૃત, કારિત અને અનુમેહના રૂપ ત્રણ પ્રકારના પ્રાણાતિપાતને) ત્રિવિધે (મનથી, વચનથી અને કાયરી) સંવર કરે છે! મહાવીર પ્રભુ તેને ઉત્તર આપતા કહે છે- “હે ગૌતમ! જેવી
श्री. भगवती सूत्र :
