________________
प्रमेयचन्द्रिका टी. श.८ उ.५ २.२ स्थूलमाणातिपातपत्याख्याननिरूपणम् ६२३ कारयति, नचानुजानाति, ततो निवृत्तिमभ्युपगच्छतीत्यर्थः, सर्वेषाञ्षां मेलनेन सप्तचत्वारिंशदधिकं शतं भङ्गा भवन्ति । तानेब भङ्गान् विशिष्य पतिपादयितुमाह-'तिविहं दुविहेणं पडिक्कममाणे न करेइ, न कारवेइ, करें णाणुजाणइ मणसा वयसार,' त्रिविधं प्राणातिपातं द्विविधेन करणभूतेन प्रतिक्रामन् देशविरत्या निन्दाद्वारा ततो विरमन् न करोति, न कारयति, कुर्वन्तं नानुनानाति मनसा वयसा २, 'अहवा न करेइ, न कारवेइ, करेंत नाणुवाले प्राणातिपातको क्रमसे वह स्वयं 'न करोति' नहीं करता है। 'न कारयति' न दूसरोंसे करवाता है, 'नचानुजानाति' और न उसकी अनुमोदना करता है, अर्थात् उससे निवृत्तिको प्राप्त करता है. इन तीनों योगोंके ४९-४९-४९ भंगोंको आपसमें जोड देने पर १४७ भंग कुल हो जाते हैं। अब इन्हों भंगों को विशेषरूप से प्रतिपादन करने के अभिप्राय से सूत्रकार कहते हैं- 'तिविहं दुविहेणं पडिक्कममाणे न करेई, न कारवेइ, करेंतं णाणुजाणइ मणसा वयसा २' त्रिविध प्राणातिपातका करणभूत दो प्रकारसे प्रतिक्रमण करता हुआ वह-देशविरतिवाला हो जाने के कारण निन्दा द्वारा उससे दूर होता हुआ श्रमणोपासक श्रावक-उसे मन से और वचन से नहीं करता है, नहीं कराता है, और न उसकी अनुमोदना करता है। तात्पर्य यह है कि जब वह श्रावक विविध-करण, कारण, अनुमोदन प्रकार वाले-प्राणातिपातका दो प्रकार से प्रतिक्रमण करता ४२वामां मानार प्रातियातने। ते पोते 'न करोति' या रे छ, 'न कारयति' मात पासे प्रतिपात शवानी त्याग ४२ छ भने 'न चानजानाति' પ્રાણાતિપાતની અનમેદના કરવાને પણ ત્યાગ કરે છે. એટલે કે તેનાથી નિવૃત્ત થઈ જાય છે આ ત્રણે યોગના ૪૯૪૯૪૯ ભંગને સરવાળે કરવાથી કુલ ૧૪૭ ભંગ બને છે. હવે સૂત્રકાર આ અંગેનું વધુ સ્પષ્ટીકરણ કરવા માટે કહે છે કે'तिविहं दविहेणं पडिक्कममाणे न करेइ,न कारवेइ करेंतं नाणुजाणइ मणसा वयसा' વિવિધ પ્રાણાતિપાત (ત્રણ પ્રકારના કરણે દ્વારા કરાયેલાં પ્રાણાતિપાત) નું બે પ્રકારે પ્રતિકમણ કરતે તે શ્રમણે પસક શ્રાવક (દેશવિરતિયુક્ત થવાથી નિન્દા દ્વારા તેને ત્યાગ કરતે શ્રાવક) મનથી અને વચનથી પ્રાણાતિપાત કરતું નથી, કરાવતો નથી અને પ્રાણાતિપાતને અનુમોદના પણ કરતા નથી. આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે જ્યારે તે શ્રાવક ત્રિવિધ (કરણ, કારણ અને અનુમોદન પ્રકારવાળા) પ્રાણાતિપાતનું બે પ્રકારે
श्री. भगवती सूत्र :
