________________
E
१०८
भगवतीसूत्रो पजत्तमुहुमपुढवि० ' एवं चेव' ये पर्याप्तकसूक्ष्मपृथिवीकायिकैकेन्द्रियौदारिकतैजसकामणशरीरमयोगपरिणताः पुद्गलाः प्रज्ञप्तास्ते एवमेव-वर्णतः कालादिवर्णपरिणताः, गन्धतः सुरभ्यादिगन्धपरिणताः रसतस्तिक्तादिरसपरिणताः, स्पर्शतः कर्कशादिस्पर्शपरिणताः, संस्थानतः परिमण्डलादिसंस्थानपरिणता णमाये गये हैं वे पुद्गल रूप रसादिगुणोंसे हीन होते होंगे? सो इसके ऊपर सूत्रकार उसे समझा रहे हैं कि ऐसी बात नहीं है क्योंकि 'स्पर्शरसगंधवर्णवन्तः पुद्गला' के अनुसार पुद्गलोंमें ये चारगुण होते ही हैं-इसी लिये वे पुद्गल रूप रसादिगुणवाले होते हैं-उनमें एक भी गुण कम नहीं होता है। हां ऐसा अवश्य होता है कि एकगुण दूसरे भिन्नजातीय गुणरूपमें परिणमन नहीं करता है स्वजाति में वह परिणमन कर लेता है जैसे खट्टारस मिष्टरसरूपमें, हरावर्ण पीलेवर्णरूपमें, कोमलस्पर्श कठोर स्पर्शरूप में और सुगंध दुगंधरूपमें परिणम जाता है। यही विषय यहां पर प्रकट किया गया है । 'जे पजत्तासुहमपुढवि० एवंवेव' इसो तरहसे जो पुद्गल पर्याप्तक, सूक्ष्मपृथिवीकायिक एकेन्द्रियके औदारिक, तैजस और कार्मण शरीरके प्रयोगसे परिणत हुए कहे गये हैं वे भी ऐसे ही होते हैं अर्थात् वर्णकी अपेक्षा वे कालादि वर्णरूपमें भी परणित होते हैं, गंधकी अपेक्षा से वे सुरभिगंधरूप में भी दुरभिगंधरूपमें भी परिणत होते हैं, रसकी अपेक्षा वे तिक्तादिरस रूपमें परिणत होते हैं, और स्पर्शकी अपेक्षा वे कर्कश आदि स्पर्शके रूपमें भी परिणत
समाधान- । ३५, २स माहिया हित डाता नथी. ४।२९५ : स्पर्शरसगंध वर्णवन्तः पुदगला' मा ४थन अनुसार युगामा या२ गुणी अवश्य डाय छे. તેમાં એક પણ ગુણને અમાવ હેત નથી. તેથી જ તેમને રૂપ, રસાદિ ગુણવાળાં કહ્યાં છે. હા, એવું અવશ્ય સંભવી શકે છે કે એક ગુગ બીજા જુદી જાતિના ગુણરૂપે પરિણમન પામતું નથી તે સ્વજાતિમાં જ પરિણમન પામે છે. જેમકે ખાટો રસ મંધુર રસરૂપે. લીલવણ પીળા વર્ણરૂપે, કેમલ સ્પર્શ કઠેર સ્પર્શરૂપે, અને સુગધ દુર્ગધરૂપે પરિણમી જાય છે. એ જ વિષય અહીં પ્રકટ કરવામાં આવ્યો છે.
'जे पजत्नसुहुमपुढवि. एवं चेव' मे ४ प्रमाणे रे हो पात સમપૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિયના ઔદારિક, તૌજસ અને કાશ્મણ શરીરના પ્રયોગથી પરિણત થયેલા કહ્યાં છે, તે પુદગલે વિષે પણ એવું જ કથન સમજવું. એટલે કે તે પગલે વર્ણની અપેક્ષાએ કાળા આદિ પાંચ વર્ણરૂપે પરિણમે છે. ગંધની અપેક્ષાએ સુગંધરૂપે પણ પરિણમે છે અને દુધરૂપે પણ પરિણમે છે, રસની અપેક્ષાએ તિત (તીખા) આદિ પાંચ રસરૂપે પરિણમે છે, ૫શની અપેક્ષાએ કર્કશથી લઈને રૂક્ષ પર્યન્તના આઠ
श्री. भगवती सूत्र :
