________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. ८ उ. १ सू.१३ सूक्ष्मपृथ्वीकायस्त्ररूपनिरूपणम् १७३ खेचरतिर्यग्योनिक पञ्चेन्द्रियौदा रिकशरीर कायप्रयोगपरिणतं भवति ? अत्र तिर्यग्योनिकपञ्चेन्द्रियौदारिकशरीरकायप्रयोगपरिणतद्रव्यस्य जलचर - स्थलचर – खेचर - तिर्यग्योनिकपञ्चेन्द्रियौदारिकशरीरकायप्रयोगपरिणामत्रिषयकं भगवत उत्तरं स्वयमूहनीयम् एवं चतुष्को भेदः संमूर्छिमगर्भज-पर्यासका पर्याप्तकरूपचतुष्प्रकारको भेदो यावत - जलचर-स्थलचरखेचराणां पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानां बोध्यः । गौतमः पृच्छति - 'जड़ मणुस्स
है ? या स्थलचर तिर्यग्यानिक पंचेन्द्रियके औदारिक शरीरकायप्रयोग से परिणत होता है ? अथवा खेचरतिर्यग्योनिक पंचेन्द्रियके औदारिक शरीर काय प्रयोगसे परिणत होता है ? इस विषय में प्रभुका उत्तर स्वयं अपने आप जान लेना चाहिये अर्थात् जो द्रव्य तिर्यग्योनिक पंचेन्द्रियके औदारिक शरीरकायके प्रयोगसे परिणत होता है वह जलचर, थलचर और खेचर इनके औदारिक शरीरकायके प्रयोगसे भी परिणत होता है। इसी तरहसे संमूच्छिम, गर्भज, पर्याप्तक और अपर्याप्तक रूप चार प्रकारके भेद जलचर, स्थलचर, खेचर इन तिर्यच पंचेन्द्रियों के जानना चाहिये । तात्पर्य यह है कि ये तीनों प्रकारके तिर्यच संमृच्छिम और गर्भज होते हैं। इनका शरीर औदारिक होता है । अतः जो द्रव्य तिर्यग्योनिक पंचेन्द्रियोंके औदारिक शरीरकायप्रयोग से परिणत होता है वह गर्भज एवं संमूच्छिम पर्याप्तक अपर्याप्तक तिर्यग्योनिक पंचेन्द्रियके औदारिक शरीरकाय प्रयेोगसे भी परिणत પ્રયોગથી પરિણત હોય છે ? કે સ્થલચર તિ ચયાનિક પ ંચેન્દ્રિના ઔદારિકશરીરકયપ્રયાગથી પરિણત હોય છે ? કે ખેચર તિય ચયાનિક પ ંચેન્દ્રિયના ઔદાકિશરીરકાયપ્રયોગથી પરિણત
होय छे ?
ઉત્તર- જે દ્રવ્ય તિTMચયાનિક પચેન્દ્રિયના ઔદારિકશરીરકાય પ્રયોગથી પરિણત હાય છે, તે જલચર, સ્થલચર અને ખેચર, એ ત્રણેના ઔદારિકશરીરકાયપ્રયોગ પરિણત પશુ હોય છે.
એજ પ્રમાણે જલચર, સ્થલચર અને ખેચર પચેન્દ્રિય તિય ચૈાનિક થવાના સમૂચ્છિમ, ગલ જ પર્યાપ્તક અને અપર્યા-રૂપ ચાર પ્રકારના ભેદ સમજવા આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે ત્રણે પ્રકારના તિર્યં ચ થવા સમૂચ્છિત અને ગજ હાય છે. તેમના શરીર ઔદારિક હોય છે. તેથી જે દ્રવ્ય તિય ચયાનિક પ ંચેન્દ્રિય જીવાના ઔદારિક શરીરકાય પ્રયાગથી પરિણત હેાય છે, તે ગજ અને સંસૃષ્ટિમ પર્યાપ્તક તથા અપર્યાપ્તક
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૬
