________________
५४०
भगवतीसूत्रे बहुतमविषयत्वात्, तथाहि-विभङ्गज्ञानम् ऊऽधःउपरिमौवेयकप्रभृतिसप्तमनारकपृथिव्यन्ते क्षेत्रे तिर्यक् चासंख्यातद्वीपसमुद्ररूपे क्षेत्रे यानि रूपिद्रव्याणि तानि शानिचिन्जानाति, काश्चित्तत्पर्यायश्चि, तानि च मनःपर्यवज्ञानविषयापेक्षयाऽनन्तगुणानि, तेभ्योपि अवधिज्ञानपर्यायाः अनन्तगुणाः अवधिज्ञानस्य सकलरूपिद्रव्यप्रतिद्रव्यासंख्यातपर्यायविषयकत्वेन विभङ्गापेक्षया अनन्तगुणविषयत्वात् तेभ्यः श्रुताज्ञानपर्यवा अनन्तगुणाः श्रुताज्ञानस्य श्रुतअनन्तगुणी होती हैं । क्यों कि यह ज्ञान मनःपर्यवज्ञानकी पर्यायोंकी अपेक्षा बहतम विषयवाला होता है, विभंगज्ञान ऊपर नीचे तथा उपरिमोवेयकसे लेकर सप्तमनरकतकके क्षेत्रमें एवं तिर्थ ग्लोकमें असंख्यात द्वीप समुद्ररूप क्षेत्रमें वर्तमान जो रूपी द्रव्य हैं उनमें से कितनेक रूपी द्रव्योंको जानता है और उनकी कितनेक पर्यायोको जानता है । ये सब रूपी द्रव्य और पर्याये जो कि विभगज्ञानको विषयभूत हैं मनःपर्यवज्ञानकी पर्यायोंकी अपेक्षा अनन्तगुणी हैं । इनसे भी अवधिज्ञानकी पर्याये अनन्तगुणी हैं, क्यों कि अवधिज्ञान समस्नरूपी द्रव्योंमें से हर एक रूपी द्रव्यकी असंख्यात पर्यायोको जानता है । इमलिये बह विभंगज्ञान की अपेक्षा अनन्तगुणा विषय बाला होता है । अवधिज्ञान की पर्यायों की अपेक्षा श्रतज्ञानकी पर्याये अनन्तगुणी हैं क्योंकि श्रतज्ञानकी तरह श्रुताज्ञान सामान्यरूपसे समस्त मूर्त और अमृत द्रव्य को और उनकी सर्वपर्यायोंको जानता है इसलिये वह अवधिज्ञानको पर्यायोंकी अपेक्षा अनन्तगुणी पर्यायोवाला कहा મન:પર્વવજ્ઞાનની પર્યાયાની અપેક્ષાએ બહુર્તમ વિષયવાળ હોય છે, વિર્ભાગજ્ઞાન ઉપર, નીચે તથા ઉરિત 1 ગ્રીવેયકથી લકને સાતમા નરક પર્વતના ક્ષેત્રમાં, તેવી જ રીતે ચિં ચાકમાં સંખ્યાત્ દ્વીપ સમુદ્રરૂપ ક્ષેત્રમાં વર્તમાન જે રૂપિદ્રવ્ય છે. તેમન માંથી કેટલાક રૂપિ દ્રયને જાણે છે અને તેની કેટલીક પર્યાયાને જાણે છે. આ બધા રૂપિ દ્રવ્ય અને પ જે વિર્ભાગજ્ઞાનથી વિષયભૂત થયેલા છે. તે મન:પર્યવજ્ઞાનની પર્યાની અપેક્ષાથી અન તગણી છે. તેનાથી પણ અવધિજ્ઞાનની પર્યાયે અનંતગણી છે, કારણકે અવધિજ્ઞાન સમસ્ત રૂપી બેમાંથી દરેક રૂપિ દ્રવ્યની અસંખ્યાત્ પર્યાને જાણે છે. તેથી તે વિર્ભાગજ્ઞાનની અપેક્ષાએ અનંતગણું વિષયવાળું છે અવધિજ્ઞાનની પાયાની અપેક્ષા શ્રુતજ્ઞાનની પર્યાયો અનંતગણી છે. કારણકે શ્રુતજ્ઞાનની જેમ શ્રુતજ્ઞાન સામાન્યરૂપથી સઘળા મૂત અને અમૂર્ત દ્રવ્યોને તથા તેની સઘળી પર્યાયોને જાણે છે. તેથી જ તે અવધિજ્ઞાનની પર્યાયોની અપેક્ષાએ અનંતગણી પયોવાળું કહ્યું છે. તેની અપેક્ષાથી શ્રુતજ્ઞાનની પર્યાયો વિશેષાધિક છે. કારણકે સુતાગાન દ્વારા જે પર્યાયો વિયભૂત થયેલી
श्री. भगवती सूत्र:
