________________
૪૩
શ્રી નવપદ પ્રકરણ ગ્રંથને ગુજરાતી ભાવાનુવાદ ન કરી શકાય. જેમ જીવપ્રદેશે જીવની સાથે એક સ્વરૂપ બની ગયા છે તેથી જીવપ્રદેશે જીવથી અલગ કરી શકાતા નથી, તેમ હે વિધ્ય! જીવની સાથે એક સ્વરૂપ બની ગયેલ કર્મ પણ જીવથી અલગ ન કરી શકાય. જેમ સ્પર્શમાત્રથી જ સંયુક્ત એવી અબદ્ધ કાંચળી સર્પની સાથે સંબંધવાળી હોય છે, તેમ સ્પર્શમાત્રથી જ સંયુક્ત એવું અબદ્ધકર્મ જીવની સાથે સંબંધવાળું છે.
આ વખતે વિધ્યમુનિએ કહ્યું. ગુરુએ મને આ પ્રમાણે જ (=જીવ-કર્મને સંબંધ ક્ષીર–નીરવત્ છે એ પ્રમાણે જ કહ્યું છે. ગેછામાહિલે તેને સામો ઉત્તર આપ્યો કે તારો ગુરુ પણ શું જાણે છે? અર્થાત્ તારે ગુરુ પણ આ વિષે બરોબર જાણતો નથી. ગોઝામાહિલે આ પ્રમાણે કહ્યું એટલે વિધ્યમુનિના મનમાં શંકા થઈ કે ગુરુએ કહ્યું એનાથી બીજી રીતે તે હું સમજ્યો નથી ને? તેથી પોતાના ગુરુ પાસે જ જઈને આ વિષય તેમને પૂછું. તેમણે વિનયથી નમીને ગુરુને પૂછયું કે જીવ-કર્મનો સંબંધ ક્ષીર–નીરવત્ છે એમ હું જે સમજ્યો છું તે બરાબર છે? ગુરુએ કહ્યું: બરોબર છે. પદાર્થોના ભાવને જાણનારા તને પણ આ શંકા કેમ થઈ? તેથી વિંધ્યમુનિએ ગોઝામાહિલને વૃત્તાંત ગુરુને કહ્યો. તેથી ગુરુએ કહ્યું: હે વિધ્ય ! ગાષ્ટમહિલે કહેલું જે પ્રમાણે અસત્ય છે તે પ્રમાણે તમે સાંભળો. દૂધ અને પાણી એકસ્વરૂપ થયેલા હોવા છતાં ઉપાયથી અલગ થાય છે. તેથી તેને કહેલ હેતુ અનેકાંતિક છે. તેણે જે પ્રતિજ્ઞા કરી છે તે પણ પ્રત્યક્ષ વિરોધવાળી છે. કારણ કે મરણ સમયે જીવ આયુષ્ય કર્મથી મુકાતે જોવામાં આવે છે. દષ્ટાંત પણ હેતુને અનુસરતું નથી, અર્થાત્ દષ્ટાંત પણ હેતુને અનુરૂપ નથી.
કારણ કે જીવના સ્વપ્રદેશે કર્મની જેમ જીવથી ભિન્ન અને આગંતુક નથી. વળી જેવી રીતે સર્પ કાંચળીના સ્પર્શમાત્રથી સંયુક્ત છે તેવી રીતે જીવ કર્મના સ્પર્શમાત્રથી સંયુક્ત છે એમ જે કહ્યું તે પણ યુક્ત નથી. કારણ કે વેદના શરીરના અંદરના ભાગમાં થાય છે. તેના માનવા પ્રમાણે વેદનાનું કારણ કર્મ શરીરના અંદરના ભાગમાં ન હોવાથી શરીરના અંદરના ભાગમાં વેદનાને અનુભવ ન થાય. શરીરના અંદરના ભાગમાં વેદના થાય છે એ (અનુભવથી) સિદ્ધ છે. તેના માનવા પ્રમાણે સિદ્ધ અનુભવને પ્રગટ વિરોધ આવ્યો. ઈત્યાદિ દોષ (ગુરુ પાસેથી) સાંભળીને વિધ્યમુનિએ ગોઝામાહિલને કહ્યુંઃ તમારે આ પક્ષ સર્વથા અવિચારિત મનોહર છે, અર્થાત્ તમારા પક્ષનો ઊંડે વિચાર ન કરવામાં આવે તે ઉપર ઉપરથી મનોહર જણાય, પણ સૂકમબુદ્ધિથી ઊંડો વિચાર કરવામાં આવે તે મનોહર નથી. તેથી (= વિશે કહ્યું તેથી) હમણાં સંપૂર્ણ નવમા પૂર્વનું વ્યાખ્યાન થઈ જવા દે, પછી ફરી પણ હું આ વિષયને વિચારીશ, એમ વિચારતે તે મૌન રહ્યો.
