________________
૧૭૧
શ્રી નવપદ પ્રકરણ ગ્રંથને ગુજરાતી ભાવાનુવાદ ઉત્પત્તિદ્વાર કહ્યું. હવે દેશદ્વાર કહેવામાં આવે છે –
अलियं च जपमाणो, मूगत्ताईणि लहइ दुक्खाणि ।
નાથ તદ્દા (? 5 તસ) નિહ, વરુણ પ્રસ્થાન રૂરા ગાથાર્થ – અસત્ય બોલનાર જીવ પરલોકમાં મૂંગાપણું વગેરે દુઃખને પામે છે, તથા આ લોકમાં અસત્યના કારણે તેનું મૃત્યુ થાય છે. આ વિષે વસુરાજાનું દૃષ્ટાંત છે. 1 ટીકા – અસત્ય બોલનાર પરલોકમાં મૂંગાપણું વગેરે દુઃખને પામે છે. આ વિષે કહ્યું છે કે
અસત્ય બોલનારા મનુષ્યો પરલોકમાં મૂંગા, બુદ્ધિહીન, ઈદ્રિયોની ખામીવાળા, બોલવાની શક્તિની ખામીવાળા, વાણીથી નિંદિત બનેલા અને દુગધી મુખવાળા થાય છે.”
આ પ્રમાણે ગાથાને અક્ષરાર્થ કહ્યો. ભાવાર્થ તે કથાથી જાણવો. કથા આ પ્રમાણે છે –
વસુરાજાનું દૃષ્ટાંત આ જ જંબુદ્વીપમાં ભરતક્ષેત્રના અલંકારરૂપ સૂરસેન નામને દેશ હતું. તેમાં મૂર્તિમતી નામની નગરી હતી. તેમાં હરિવંશરૂપ ગગનમંડલને અલંકૃત કરનાર અને સૌમ્યતા, કાંતિ વગેરે ગુણસમૂહથી ચંદ્રને પણ ઝાંખે પાડનાર અભિચંદ્ર નામનો રાજા હતું. તેને વસુકુમાર પુત્ર હતો. એકવાર વસુકુમાર વિદ્યા ગ્રહણ કરવા યોગ્ય થઈ ગયો છે એમ માનીને રાજાએ તેને તે નગરીમાં રહેતા ક્ષીરકદંબક નામના ઉપાધ્યાયને સત્કારપૂર્વક . આ તરફ ઉપાધ્યાયને પુત્ર પર્વતક અને નારદ છાત્ર ત્યારે જ તેની પાસે ભણવા માટે આવ્યા. આથી ઉપાધ્યાય તે ત્રણેને વેદ ભણાવવા લાગે. એકવાર આકાશમાં જતા આકાશચારી બે સાધુઓએ આ ત્રણને ભણતા જોયા. એક સાધુએ બીજા સાધુને કહ્યું કે આ ત્રણ વેદ ભણી રહ્યા છે તેમાંથી બે નરકમાં જશે અને એક દેવલોકમાં જશે. ક્ષીરકદંબક ઉપાધ્યાયે આ સાંભળ્યું. સાધુઓ તે પ્રમાણે બોલતાં જ અદશ્ય થઈ ગયા. ઉપાધ્યાય અત્યંત અધીર બનીને વિચારવા લાગ્યઃ બધાં શાનાં રહસ્યને જાણીને શાક્ત અનુષ્ઠાન કરવાપૂર્વક એક્ષપદની આરાધના કરશે એવા આશયથી મેં એમને વેદાર્થના જાણકાર કર્યા, બીજાં પણ બધાં શાસ્ત્રોના જાણકાર કર્યા. મોક્ષપદ તો બાજુએ રહ્યું, ઉલટું, આ બે નરકમાં જશે. સાધુવચન છેટું ન પડે. તેથી અહો ! પુરુષ પુરુષાર્થોને બીજી જ રીતે વિચારે છે અને થાય છે બીજી જ રીતે, તે તું જે. તેથી હું પણ જ્યાં સુધીમાં જરાથી જર્જરિત શરીરવાળો બનીને સકલ પુરુષાર્થને સાધવામાં અસમર્થ ન બનું ત્યાં સુધીમાં આત્મહિત કરી લઉં, એમ વિચારીને સંસારથી
