________________
૨૫૮
શ્રાવકનાં બાર તે યાને
ચારુદત્તનું દૃષ્ટાંત ચંપા નામની નગરીમાં શુભશીલ અને વિનય વગેરે ગુણોથી પ્રસિદ્ધ ભાનુ નામ ઉત્તમ શેઠ હતું. તેની ગુણથી યુક્ત સ્વચરિત્રથી પવિત્ર અને પુત્રની આકાંક્ષાવાળી સુભદ્રા નામની પ્રાણપ્રિય પત્ની હતી. દરરોજ પોતાના જિનમંદિરમાં જિનેશ્વરોની પૂજા કરતા તે બેએ ક્યારેક ઉત્તમ ચારણશ્રમણને જોયા. પુત્રની કામનાવાળા તેમણે તે મુનિને અતિભક્તિથી નમસ્કાર કરીને અમને પુત્ર થશે કે નહિ એમ પૂછયું. મુનિએ શ્રાવક છે એમ વિચારીને તેમને જવાબ આપે છેડા જ કાળમાં તમને વણિકવંશમાં ઉત્તમ એક પુત્ર થશે. આમ કહીને મુનિ અંતર્ધાન થઈ ગયા. દિવસે જતાં તેમને પ્રિયપુત્ર થયો. તેનું ચારુદત્ત નામ કર્યું. કળાઓમાં–કુશળપુરુષોમાં તે વિદ્વાન બન્ય, અર્થાત્ કળાઓમાં કુશળ એવા બધા મનુષ્યથી તે અધિક કુશળ બન્યું. એકવાર તે હરિસિહ વગેરે સુમિત્રાની સાથે અંગેદર પર્વતની પાસે રત્નાવલિકા નામની નદીએ ગયે. ત્યાં કીડા કરતા તેમણે સ્ત્રી-પુરુષના પગલાની પંક્તિ જોઈને અહીં પત્ની સહિત કેઈ યુવાન છે એમ વિચાર્યું. તેથી તેઓ પગલાના અનુસારે ડુંક ગયા. તેટલામાં ઠંડીથી જાણે હેમંત ઋતુનું ધામ હોય તેવું કેળનું ઘર જોયું. એમાં પ્રવેશેલા તેમણે મનહર પુષ્પશમ્યા અને મ્યાન સહિત ખચ્ચરત્ન જોયું. તેની નજીકમાં વૃક્ષની સાથે લોઢાના ખીલાઓથી બંધાયેલા, સર્વ અંગમાં સુંદર અને નવીન યૌવનમાં વર્તમાન પુરુષને છે. તેને તેવી સ્થિતિમાં રહેલ જોઈને ચારુદત્તે મિત્રોને કહ્યુંઃ હે મિત્રો ! હજી આ જીવતે દેખાય છે, તેથી કયા ઉપાયથી આને છોડાવવો તે કહો. મિત્રોએ કહ્યું. દેશકાલને જાણકાર તું જ જાણે છે તે કહે. આમ તેમ જોતા તેણે ખડ્ઝરત્નના મ્યાનમાં નામથી અંક્તિ ત્રણ ઔષધિવલ જોયા. પિતાની બુદ્ધિથી જ તે ઔષધિવલોને લઈને એક ઐાષધિવલયથી તેને છોડાવ્યે, બીજાથી તે જ ક્ષણે શરીરમાં પડેલા ત્રણે રુઝવી દીધા. તેની સંપૂર્ણ સંજ્ઞા નાશ પામી હવા છતાં સંજીવની નામના ત્રીજા વલયથી તેને સચેતન બનાવી દીધું. તેથી નિમેષમાત્રમાં તેણે કહેવાનું શરૂ કર્યું – તમે મારા ઉપકારી છે, તેથી મારી કથા સાંભળો.
વૈતાદ્યપર્વતની દક્ષિણ એણિમાં શિવમંદિર નામનું નગર છે. તેમાં વિદ્યાધરોને સ્વામી મહેંદ્રવિક્રમ નામને રાજા છે. તેને હું અમિતગતિ નામનો પુત્ર છું. મારા ગૌરીમુંડ અને ધૂમશિખ નામના બે પ્રિય મિત્ર હતા. ક્યારેક તેમની સાથે હું હીમંત પર્વત ઉપર આવ્યા. ત્યાં હિરણ્યરેમ નામને મારે મામે તાપસ રહે છે. તેની નવીન યૌવનમાં પ્રવેશેલી અને ચંદ્રની શ્રેણિ જેવી સૌમ્ય સુકુમાલિકા નામની પુત્રી છે. તેને જોઈને હું કામદેવના બાણનું લક્ષ્ય બને છું એમ મિત્રએ જોયું. તેથી મને સ્વનગર તરફ લઈ ગયા. મિત્રોએ મારા પિતાને આ જણાવ્યું. પિતાએ મારા માટે સુકુમાલિકાને પસંદ
૧. ઔષધિવલય એટલે વલયના=બંગડીના આકારે રહેલ ઔષધિ.
