________________
३४४
શ્રાવકનાં બાર વતે યાને ટીકાW :- સાવદ્ય =અવદ્યથી (=ગટ્ય થી) સહિત તે સાવદ્ય. નિરવદ્ય=નિષ્પાપ
સામાયિક - સમ એટલે રાગ-દ્વેષરહિત જીવ. તેને આય=જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રને લાભ તે સમાય. અર્થાત્ જ્ઞાન-દર્શન–ચારિત્રનો લાભ તે સમાય. સમાય એ જ સામાયિક. અહીં સ્વાર્થ માં રૈવત્ પ્રત્યય આવ્યું છે.
ગાથામાં નો પ્રયોગ છ સિવાય નહિ કહેલા મણિ, માટીનું ઢેકું, સુવર્ણ વગેરે પદાર્થોના સંગ્રહ માટે છે. આથી સર્વ જીવોમાં અને મણિ વગેરે સર્વ પદાર્થોમાં સમભાવ એ સામાયિક છે. [૩] હવે ભેદકાર આ પ્રમાણે છે –
सम्मत्तसुयं तह देस विरइ तिविहं गिहीण सामइयं ।
રૂરિયાવહિયં, વા વિદં તયં ને ૧૪ . ગાથાર્થ :- ગૃહસ્થને સમ્યક્ત્વ સામાયિક, શ્રુતસામાયિક અને દેશવિરતિસામાયિક એમ ત્રણ પ્રકારે સામાયિક હોય છે. અથવા ઈસ્વર અને થાકથિક એમ બે પ્રકારનું સામાયિક જાણવું.
ટીકાથ – સમ્યકત્વ=તરવરૂપ જીવાદિ પદાર્થોની શ્રદ્ધા. શ્રુત-શ્રુતજ્ઞાન. દેશવિરતિ= દેશની કે દેશથી વિરતિ. શૂલપ્રાણાતિપાત વગેરેની વિરતિ દેશવિરતિ છે.
પ્રશ્ન :- ચોથું સર્વવિરતિ સામાયિક પણ છે, તે અહીં ત્રણ સામાયિક કેમ કહ્યા?
ઉત્તર – અહીં ગૃહસ્થના સામાયિકનું વર્ણન છે. ગૃહસ્થને સર્વવિરતિ સામાયિક ન હેય. આથી અહીં ત્રણ સામાયિક કહ્યાં છે.
પ્રશ્ન – સામાયિક સમભાવરૂપ છે એમ પહેલાં કહ્યું છે. શ્રદ્ધારૂપ સમ્મહત્વમાં અને શ્રુતરૂપ જ્ઞાનમાં સમભાવ વળી કેવો? ઉત્તર :-યથાવસ્થિતની શ્રદ્ધા (પદાર્થો યથા=જેવા સ્વરૂપે અવસ્થિત=રહ્યા છે તેવા સ્વરૂપે પદાર્થોની શ્રદ્ધા) તે સમ્યકત્વ છે. યથાવસ્થિતનું= પદાર્થો જેવા સ્વરૂપે છે તેવા સ્વરૂપે પદાર્થોનું જ્ઞાન એ શ્રત છે. યથાવસ્થિતને સહ અને જાતે જીવ સમભાવમાં જ હોય. વિષમભાવમાં તે શ્રદ્ધા અને જ્ઞાનમાં યથાવસ્થિતપણું જ નથી, અર્થાત વિષમભાવવાળે જીવ (નિશ્ચયનયથી) યથાવસ્થિત પદાર્થની શ્રદ્ધા કરતું નથી અને યથાવસ્થિત પદાર્થને જાણતું નથી. કારણ કે નિશ્ચયનય જેની હાજરીમાં સમભાવ હોય તે જ શ્રદ્ધાને શ્રદ્ધારૂપે અને તે જ જ્ઞાનને જ્ઞાનરૂપે માને છે.
અથવા રાગ-દ્વેષથી રહિતને જે લાભ થાય તે જ સામાયિક છે. અને તે લાભ સમ્યક્ત્વ અને શ્રુત હોય ત્યારે પણ નિશ્ચયનયના મતે થાય છે જ. આચારાંગમાં કહ્યું
