________________
૩૭૪
શ્રાવકનાં બાર વ્રત યાને જવાથી) હિંસા ન થાય તે પણ પ્રમાદથી (= જીવરક્ષાની કાળજી ન હોવાથી ભાવથી હિસા થવાથી) વાસ્તવિક સામાયિક કર્યું ન ગણાય.” (૩) (શ્રાવકપ્રજ્ઞપ્તિ)
(૪) સામાયિક સ્મૃતિ અકરણું - સામાયિકનું સ્મરણ ન કરવું, અર્થાત પ્રબલ પ્રમાદના કારણે આ સમયે મારે સામાયિક કરવાનું છે, મેં સામાયિક કર્યું કે નહિ એમ યાદ ન રાખે. સ્મરણ મેક્ષના દરેક અનુષ્ઠાનનું મૂળ છે. (જે અનુષ્ઠાન યાદ જ ન હોય તેનું આચરણ શી રીતે થાય?) આથી આ અતિચાર પણ સેવવામાં સામાયિક નિષ્ફળ જ છે. કહ્યું છે કે
જે પ્રમાદી બનીને મારે સામાયિક કયારે કરવાનું છે- સામાયિકને કાળ કર્યો છે, મેં સામાયિક ર્યું કે નહિ તે યાદ ન રાખે, તેનું કરેલું પણ સામાયિક નિષ્ફળ જાણવું. (કારણ કે ધર્મનાં અનુષ્ઠાનનું મૂળ સ્મૃતિ છે. જેમ મૂળ વિના વૃક્ષ ન હોય તેમ સ્મરણ વિના ધર્માનુઠાન પણ ન હોય.)* (શ્રાવકપ્રજ્ઞપ્તિ)
(૫) અનવસ્થિતકરણ:- ચિત્તની સ્થિરતા વિના સામાયિક કરવું અથવા પ્રબલ પ્રમાદના કારણે તત્કાલ લીધેલું સામાયિક તત્કાલ જ મૂકી દે, અર્થાત્ લઈને તુરત પારી નાખે, અથવા મન ફાવે તેમ સામાયિક કરે. સેવન કરાતું તે અતિચાર પણ સામાયિકને અશુદ્ધ બનાવે છે. કહ્યું છે કે
સામાયિક કરીને તુરત પારે કે (વ્યાકુલ ચિત્તથી) ગમે તેમ અસ્થિરપણે કરે તે સામાયિક ઉપર બહુમાન ન હોવાથી સામાયિક શુદ્ધ થતું નથી.” (શ્રાવકપ્રજ્ઞપ્તિ) [૯] . અતિચારદ્વાર પૂર્ણ થયું. હવે ભંગદ્વાર કહેવાય છે –
दुप्पणिहाणं काउं, न देइ मिच्छक्कडत्ति भावेण ।
कुणइ य अइप्पसंगं, तस्स फुडं होइ भंगोत्थ ॥१०॥ ગાથાર્થ – સામાયિકમાં રહેલ જે શ્રાવક દુપ્રણિધાન કરીને ભાવથી મિચ્છામિદુક્કડં ન આપે અને વારંવાર અતિચારો લગાડે છે, તેના સામાયિકને પ્રગટ ભંગ થાય છે.
ટીકાથ:- ભાવથી મિચ્છામિક એટલે સંવેગથી મિચ્છામિક. જેમકે-હા ! સામાયિકમાં રહેલા મેં ઘરની ચિંતા વગેરે કર્યું, તે સારું ન કર્યું, અર્થાત્
પાપભીરુ આત્મા હા! મેં અશુભ કર્યુ! હા! મેં અશુભ
