________________
४७६
શ્રાવકનાં બાર વ્રતે યાને પિંગલક નામનો શ્રાવક શિષ્ય હતું. તે જીવ–અજીવ વગેરે પદાર્થ સમૂહના પરમ તત્વને જાણકાર હતો, અને સદુપદેશનાં રહસ્યને સાંભળનારાઓમાં મુખ્ય હતું. તેણે કઈ વાર ઝુંપડીમાં રહેલા સ્કંદ પરિવ્રાજકની પાસે જઈને આ પ્રમાણે કહ્યું: હે સ્કંદક! લેક, જીવ, સિદ્ધ અને સિદ્ધિ એ પદાર્થો શાશ્વતા છે કે અશાશ્વતા ? અથવા કયા મરણથી મરતો જીવ સંસારને વધારે છે કે ઘટાડે છે? બે ત્રણ વાર આમ પૂછવા છતાં તે મૌન રહ્યો એટલે પિંગલક પોતાના સ્થાને ગયે. આ દરમિયાન તે જ નગરીની બહાર રહેલા કોષ્ટક નામના ઉદ્યાનમાં તીર્થકર શ્રી મહાવીર ભગવાન પધાર્યા.
દક પરિવ્રાજકે લેકપરંપરાના પ્રવાદથી શ્રી મહાવીર ભગવાનનું આગમન સાંભળ્યું. તેણે વિચાર્યું કે ભગવાન ત્રિકાલદર્શ છે એમ સંભળાય છે. તેથી તેમની પાસે જઈને પિંગલકે જે પૂછ્યું હતું તે હું પૂછું. પછી ત્રિદંડ, કુંડી, છત્ર અને પાવડી વગેરે પિતાના ઉપકરણોને લઈને ભગવાન શ્રી મહાવીર તીર્થકર તરફ ચાલ્યા. આ દરમિયાન ભગવાને ગૌતમસ્વામીને કહ્યું : હે ગૌતમ! આજે તું પહેલાંના સેબતીને જશે. ગૌતમસ્વામીએ પૂછ્યું: હે ભગવંત! કેને જોઈશ? ભગવાને કહ્યુંઃ સ્કંદપરિવ્રાજકને. ગૌતમસ્વામીએ પૂછયું: કેવી રીતે? તેથી ભગવાને વિસ્તારથી તેના આગમનનું કારણ જણાવ્યું. તેટલામાં સ્કંદ પરિવ્રાજક તે જ સ્થાને આવ્યું. શ્રી ગૌતમસ્વામીએ સંભ્રમથી ઊભા થઈને હે સ્કંદક! તારું સ્વાગત (= તારું આગમન સારું થયું) એમ તેને બોલાવ્યો. ભગવાને તે પિંગલક શ્રાવકના પ્રશ્નના નિર્ણય માટે તું આવેલો છે એમ કહીને જણાવ્યું કે, લોક વગેરે પદાર્થો દ્રવ્યાર્થિક નયની દૃષ્ટિએ શાશ્વતા છે, અતીતઅનાગત વગેરે પર્યાયાર્થિક નયની દષ્ટિએ અન્ય અન્ય પરિણામથી અશાશ્વતા છે.
તથા અગ્નિ પ્રવેશ વગેરે બાલમરણથી છવ સંસાર વધારે છે, અને ભક્તપરિજ્ઞા વગેરે પંડિતમરણથી સંસાર ઘટાડે છે. તેથી તે પ્રમાણે છે” એમ સ્વીકારીને સ્કંદકે ફરી ભગવાનને વિશેષથી ધર્મ પૂછો. ભગવાને વિસ્તારથી ધર્મ કહ્યો. સ્કંદક તે સાંભળીને અને ભાવથી સ્વીકારીને ઈશાન દિશામાં ગયે. ત્યાં પરિવ્રાજકનાં બધાં ઉપકરણે મૂકીને જિનેશ્વરની પાસે આવ્યો. તેણે ભગવાનને કહ્યું? કૃપા કરીને મને આપનો શિષ્ય કરે. પછી ભગવાને પોતે જ તેને દીક્ષા આપી. સાધુના સર્વ આચારોને અભ્યાસ કરાવ્યું. તે મુનિ અષ્ટપ્રવચન માતાઓમાં અતિશય કુશળ બન્યા. કેમે કરીને અગિયાર અંગોને ધારણ કરનારા બન્યા. વિવિધ વિશિષ્ટ તપ કરવામાં ઉદ્યતમતિવાળા એમણે કઈવાર રાત્રિના છેલ્લા પહેરમાં વિચાર્યું. જ્યાં સુધી મારું શરીર નિરંગી
૧. અહીં સુવરાજ શ્રાવક: પ્રધાનઃ એ પાઠના સ્થાને કુશrgશ્રાવવાળા એ પાઠ વધારે સંગત જણાવાથી અનુવાદમાં તે પ્રમાણે અર્થ કર્યો છે.
૨. અહીં સિદ્ધિશબ્દથી સિદ્ધશિલા જાણવી. (ભગવતી શતકર ઉદ્દેશ ૧)
