________________
.४७४
શ્રાવકનાં બાર વતે યાને પ્રયોગ. (૨) પરલોકમાં દેવેંદ્ર આદિ સંબંધી સમૃદ્ધિની ઇચ્છા કરવી તે પરલોક આશંસા પ્રયોગ, (૩) મરણની ઈચ્છા કરવી તે મરણ આશંસા પ્રાગ.' અનશનીની પૂજા, વૈયાવચ્ચ વગેરેમાં કેઈ આદર ન કરે, અથવા અનશની રોગથી પીડાતે હાય, રેગની પીડાને સહન કરી શકતું ન હોય, ત્યારે “હું જલદી મરું તે સારું થાય” એમ ઈચ્છે તે મરણ આશંસા પાગ અતિચાર લાગે. (૪) જીવિતની= જીવવાની ઈચ્છા કરવી તે જીવિત આશંસા પ્રગ. લોકેથી કરાતી પોતાની ઘણું પૂજાને જોઈને અને વૈયાવચ્ચ કરનારાઓને પોતાના ઉપર આદર જોઈને અનશની જે એમ વિચારે કે –“થોડા દિવસ વધારે જીવું તે સારું થાય, જેથી લેકે મારી ઘણી પૂજા કરે” તે તેને જીવિત આશંસા પ્રયોગ અતિચાર લાગે. (૫) કામ=શબ્દ અને રૂપ. ભેગ=રસ, ગંધ અને સ્પર્શ. અનશની આ લોક અને પરલોક સંબંધી કામ– ભેગોની ઈચ્છા કરે તે કામ-ભગ આશંસા પ્રયોગ અતિચાર છે.
પ્રશ્ન :- કામ–ભેગની ઈચ્છાને પહેલા અને બીજા અતિચારમાં સમાવેશ થઈ જતો હોવાથી અલગ કહેવાની જરૂર નથી.
ઉત્તર – મનુષ્ય જ્યારે મનુષ્યમાં ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે પરભવ પણ સ્વજાતિની (મનુષ્યજાતિની) અપેક્ષાએ ઈહલોક શબ્દથી વિવક્ષિત છે, અર્થાત્ ત્યારે પરભવ પણ આ લોક કહેવાય. પરલેક તે અસમાન જાતિની અપેક્ષાઓ છે, આથી, દેવેંદ્ર આદિને ભવ પરલોક ભવ છે. આ પ્રમાણે પહેલા અને બીજા અતિચારમાં વિવેક્ષા છે. આ અતિચારમાં તે સામાન્યથી જ આ લેક સંબંધી અને પરલોક સંબંધી કામ–ભોગે વિવક્ષિત છે. આથી આ અતિચારને અલગ ઉલ્લેખ વિરુદ્ધ નથી જ. બુદ્ધિવંતપુરુષે આ પાંચ અતિચારોનું સ્વરૂપ જાણીને તેમને ત્યાગ કરવો જોઈએ. નિર્યુક્તિકારે (આવશ્યક સૂત્રમાં) કહ્યું છે કે
શ્રાવકે મરણ નજીક હોય ત્યારે સલેખના કરીને છેલ્લી કમ ખપાવવાની આરાધના કરી લેવી જોઈએ. શ્રાવકે સલેખનામાં સંભવિત પાંચ અતિચારેને જાણવા જેઈએ, પણ આચરવા ન જોઈએ. તે પાંચ અતિચારો આ પ્રમાણે છેઃ– ઈહલોક આશંસા પ્રગ, પરલોક આશંસા પ્રયોગ, જીવિત આશંસા પ્રયોગ, મરણ આશંસા પ્રયોગ અને કામ-ભોગ : આશરસા પ્રાગ.” [ ૧૩૫].
૧. મળગાથામાં રહેલા મi શબ્દથી મત્તાવાઝો એમ સમજવું. કારણ જે રચન કરે તે સૂત્ર, એવી સૂત્ર શબ્દની વ્યુત્પત્તિ છે, અર્થાત ડું સૂચન કરીને વધારે કહે તે સૂત્ર કહેવાય. અહીં સૂત્ર એટલે ગાથા સમજવી.
