________________
૩૮૬
શ્રાવકનાં બાર વ્રતે યાને ગાથાર્થ – આહાર પૌષધ, શરીરસત્કાર પિષધ, બ્રહ્મચર્ય પૌષધ, અને અવ્યાપાર પૌષધ એમ ચાર પ્રકારે ત્રીજું શિક્ષાવ્રત છે. આહાર પૌષધ આદિ ચારેના દેશથી અને સર્વથી એમ બે બે ભેદ છે.
ટીકાથ- શરીરસત્કાર એટલે શરીરવિભૂષા (=શરીરને સુશોભિત બનાવવું). અવ્યાપાર એટલે હળ હાંકવો વગેરે પાપ કાર્યોને ત્યાગ કરવો. એકાસણું વગેરે દેશથી આહાર પૌષધ છે. ચારે પ્રકારના આહારનો ત્યાગ કરીને ઉપવાસ કરવો તે સર્વથી આહાર પૌષધ છે. સ્નાન ન કરવું વગેરે કેઈ અમુક શરીરસત્કારનો ત્યાગ તે દેશથી શરીરસત્કાર પષધ છે. સ્નાન કરવું, તેલ ચળવું, મેંદી વગેરે લગાડવું, ચંદન આદિનું વિલેપન કરવું, મસ્તકમાં પુષ્પ નાખવાં, અત્તર આદિ સુગંધિ પદાર્થો લગાડવા, સુંદર, કિંમતી અને રંગીનવસ્ત્રો પહેરવાં, અભૂષણે પહેરવાં વગેરે સર્વ પ્રકારના શરીરસત્કારનો રાગબુદ્ધિથી ત્યાગ કરે તે સર્વથી શરીરસત્કાર પૌષધ છે. દિવસે જ, રાત્રે જ, એક જ વાર કે બે જ વાર ઈત્યાદિ નિયમથી અબ્રહ્મનું સેવન કરવું એ દેશથી બ્રહ્મચર્ય પૌષધ છે. સંપૂર્ણ અહોરાત્ર સુધી બ્રહ્મચર્યનું પાલન તે સર્વશ્રી બ્રહ્મચર્ય પષધ છે. કોઈ પણ (રઈ નહિ કરવી, વેપાર નહિ કર, કપડાં નહિ ધોવાં વગેરે રીતે) એક પાપ વ્યાપારને ત્યાગ તે દેશથી અવ્યાપારપૌષધ છે. હળ હાંક, ગાડું ચલાવવું, ઘરનાં કામે કરવાં વગેરે સર્વ પાપવ્યાપારોને ત્યાગ તે સર્વથી અવ્યાપારપૌષધ છે.
જે દેશથી અવ્યાપારપૌષધ કરે તે સામાયિક કરે અથવા ન પણ કરે. પણ જે સર્વથી અવ્યાપાર પૌષધ કરે તે નિયમા સામાયિક કરે. જે ન કરે તે તેને ફળથી વંચિત રહે. કારણ કે સર્વથી અવ્યાપાર પૌષધવાળો સ્વાભાવિક રીતે જ સાવદ્યવ્યાપારથી રહિત અને ધ્યાન–અધ્યયન વગેરે વિશુદ્ધ વ્યાપારવાળો હોય છે. કહ્યું છે કે
સર્વથી અવ્યાપાર પિષધવાળે શ્રાવક સાવધોગોથી વિરત અને ધર્મધ્યાનમાં અત્યંત નિશ્ચલ બનીને જિનમંદિરમાં (=જિનમંદિર પાસે સભામંડપમાં) રહે."
પ્રશ્ન:- પૌષધશાલા પૌષધ માટે જ બનાવવામાં આવે છે, આથી પૌષધવાળાએ પૌષધશાળામાં જ રહેવું ઉચિત છે, બીજે રહેવું ઉચિત નથી. તે પછી “જિનમંદિરમાં રહે” એમ કેમ કહ્યું? ઉત્તર- તમારો પ્રશ્ન સાચે છે. જિનમંદિર વગેરે ન હોય તે પૌષધશાલા વગેરેમાં રહેવાની અનુજ્ઞા આપી છે. કહ્યું છે કે
જિનમંદિર અને સાધુના અભાવમાં પૌષધ માટે ઘરના એકાંતમાં ઘરથી અલગ પૌષધશાલા કહી છે, અર્થાત્ જિનમંદિરમાં પૌષધ થઈ શકે તેમ ન હોય કે સાધુઓને અભાવ હોય (અથવા સાધુઓની પાસે પૌષધ થઈ શકે તેમ ન હોય) તે શ્રાવક
