________________
૪૫૨
શ્રાવકનાં બાર રાતે યાને સર્વ સાદવીઓ, પ્રથમ સંઘયણ રહિત સર્વ સાધુઓ અને સર્વ દેશવિરતિધરે પણ પચ્ચક્ખાણથી એટલે કે ભક્તપરિણા અનશન પૂર્વક મરે છે.” (વ્યવહાર ઉ. ૧૦ ગા. પર૭).
૧૬ ઇગિની -ઇગિત (ઋનિયત કરેલા) પ્રદેશમાં મરણ તે ઇગિની મરણ. આમાં ચારે પ્રકારના આહારને ત્યાગ હોય છે. ઉદ્દવર્તન (Rપાસુ બદલવું) વગેરે શરીર કર્મ સ્વયં કરી શકે, પણ બીજાઓની પાસે ન કરાવી શકે. તથા નિયત કરેલા પ્રદેશથી બહાર ન જઈ શકાય. વિશિષ્ટ ધૈર્યવાળા મહાત્મા જ આને સ્વીકાર કરી શકે. ૧૭ પાદપોપગમન –પાદપ એટલે વૃક્ષ. ઉપગમન એટલે સ્થિરતાધર્મની અપેક્ષાએ પાસે જવું, અર્થાત્ જે મરણમાં સ્થિરતા ધર્મની અપેક્ષાએ વૃક્ષની સમીપે જવાનું હાય=વૃક્ષની જેમ જીવનપર્યત સ્થિર રહેવાનું હોય તે પાદપપગમન મરણ. જેમ પડી ગયેલું વૃક્ષ જેવી સ્થિતિમાં પડવું હોય તેવી જ સ્થિતિમાં રહે છેઃસ્વયં સ્થિતિને બદલવાનું પ્રયત્ન કરતું નથી, તેમ આ અનશનમાં પ્રથમ જેવી સ્થિતિમાં હોય તેવી જ સ્થિતિમાં જીવનપર્યત રહેવાનું હોય છે. આ અનશનને પ્રથમ સંઘયણવાળા અને અતિશય વિશિષ્ટ ધૈર્યના અભ્યાસવાળા મહાત્મા સ્વીકારી શકે. આ અનશનમાં કઈ પણ જાતનું પરિકર્મ ન કરી શકાય, યાવત્ આંખને ઉઘાડવા-ર્મિચવાનો પ્રયત્ન પણ ન કરી શકાય. વૃક્ષની જેમ સ્વયં ભૂમિમાં પડીને (સદા ડાબા પડખે સૂઈને) ધ્યાનમાં રહેવાનું હોય છે. આના નિસ્સારી અને અનિસ્સારી એમ બે ભેદ છે. (વસતિમાં સ્વીકારાતું પાદપપગમન નિસ્સારી છે. પર્વતની ગુફા વગેરે સ્થળે સ્વીકારા, પાદપપગમન અનિસ્સારી છે. ૧૩૧મી ગાથાની ટીકાના આધારે આ વ્યાખ્યા લખી છે.)
આ સત્તર પ્રકારના મરણને જાણીને તેમાંના અંતિમ પાદપપગમન, ઇગિની અને ભક્તપરિઝા એ ત્રણમાંથી કઈ એક મૃત્યુને સ્વીકાર કરવો જોઈએ.
પ્રશ્ન:-મૂળગાથામાં તંત્રે એ એકવચનાંત પદને મરણાનિ એ બહુવચનાંત પદની સાથે કેવી રીતે જોડી શકાય?
ઉત્તર:-તમારે પ્રશ્ન સાચે છે. પણ પ્રાકૃતભાષામાં લિંગ, વિભક્તિ અને વચનને ફેરફાર ઈષ્ટ હોવાથી કેઈ દેષ નથી. [ ૧૩૦] હવે ત્રીજું દ્વાર કહે છે –
સંદg , વિયરામુન્નાર તત્ વા .
તિવિહું વશ્વિદં વા, સાહાર વરિ સઘં . ઉરૂર છે ૧ પ્રથમ સંઘયણવાળા સાધુઓ ત્રણે અનશનને સ્વીકાર કરી શકે, માટે અહીં પ્રથમ સંઘવણ રહિત એમ કહ્યું.
