________________
૪૧૪ :
શ્રાવકનાં બાર વતે યાને નાગશ્રીનું દષ્ટાંત જબૂદ્વીપમાં ભરતક્ષેત્રના મધ્યખંડમાં કુબેરની નગરીના જેવી ચંપા નામની સુપ્રસિદ્ધ નગરી હતી. તેમાં સોમ, સેમદત્ત અને સમભૂતિ નામના ત્રણ બંધુઓ હતા. તે ચૌદ વિદ્યાસ્થાનોને જાણનારા શ્રેષ્ઠ બ્રાહ્મણ હતા. તે ત્રણેને અનુક્રમે નાગશ્રી, ભૂતશ્રી અને યક્ષશ્રી નામની પત્નીઓ હતી. તે ત્રણે અસાધારણ રૂપ, કાંતિ અને લાવણ્યથી યુક્ત હતી. અન્ય દિવસે પરિવાર સહિત તે ત્રણેય બ્રાહ્મણના ભોજન માટે નાગશ્રીએ રસોઈ શરૂ કરી. તેમાં સાકર વગેરે ઉત્તમ દ્રવ્યથી (સંસ્કારિત કરીને) એક તુંબડું પકાવ્યું. પરીક્ષા માટે તેને ચાખ્યું તે તે ઝેરી તુંબડું હતું. હા ! ઘણું ઉત્તમ દ્રવ્યોના સમૂહથી તૈયાર કરેલું આ હવે બહાર કેવી રીતે નાખીશ? આ પ્રમાણે તેણે વિચાર્યું. માસખમણના પારણે ઘરમાં પ્રવેશેલા ધર્મરુચિ મુનિને તેણે જોયા. ઝેરી તુંબડું તેને જ આપી દીધું. મુનિએ પણ વિચાર્યા વિના તેને લીધું. પછી પોતાના સ્થાને આવ્યા. પોતાના ગુરુ શ્રી ધર્મષસૂરિને તે બતાવ્યું. તેમણે પણ આ ઝેરી છે એમ જાણ્યું અને ધર્મરુચિ મુનિને કહ્યું. તેથી (તેને પાઠવવા માટે) ધૈડિલભૂમિમાં ગયા. તેનું એક બિંદુ પરઠવ્યું તેટલામાં તેની ગંધથી આવીને તેના ઉપર પડેલી કડીઓ મરણ પામી. તેથી આ ઘણા જીવોના ઉપઘાતને હેતુ છે એમ જાણીને તેને સ્વયં વાપરી ગયા. તેથી તીવ્ર વેદનાને પામ્યા. શુદ્ધપરિણામવાળા તેમણે અરિહંત વગેરેને તથા ધર્માચાર્યને નમસ્કાર કરીને અનશનને સ્વીકાર કર્યો. શત્રુ-મિત્ર વિષે સમાનભાવવાળા તે સમાધિથી કાળ પામીને સર્વાર્થસિદ્ધમહાવિમાનમાં તેત્રીસ સાગરોપમના આયુષ્યવાળા ઉત્તમ દેવ થયા. વિશિષ્ટ જ્ઞાનવાળા સૂરિએ પણ ઉપગ મૂકીને તેમને સર્વ વૃત્તાંત જાણે અને સાધુ વગેરે બીજાઓને કહ્યો. તે વૃત્તાંત પરંપરાએ તે (ત્રણ) બ્રાહ્મણોએ સાંભળ્યો. પાપિણું નાગશ્રી ઋષિઘાતનું કારણ હોવાથી તેમણે તેને ઘરમાંથી કાઢી મૂકી. તે જ નગરીની અંદર ભટકતી તે લોકેથી તિરસ્કાર પામતી હતી, અને ભિક્ષા પણ દુઃખથી પામતી હતી. કેટલાક દિવસો બાદ તેને ઉધરસથી આરંભી દેઢ સુધીના દુસહ સોળ રોગ થયા. તેથી તેને તીવ્ર વેદના થતી હતી. તેવા રોગોથી પીડિત, દીન અને ઉદ્દવિગ્ન ચિત્તવાળી તે આયુષ્યને ક્ષય થતાં મરીને છઠ્ઠી પૃથ્વીમાં નારકપણે ઉત્પન્ન થઈ. બાવીસ સાગરોપમ પ્રમાણ પૂર્ણ આયુષ્ય પાળીને મત્સ્યના ભાવમાં રહીને તેત્રીસ સાગરોપમના આયુષ્યવાળી સાતમી પૃથ્વીમાં ગઈ. ત્યાંથી ફરી પણ મત્સ્યપણે ઉત્પન્ન થઈ. શસ્ત્ર અને તાપથી હણાયેલી તે ત્યાંથી તે જ પ્રમાણે સાતમી પૃથ્વીમાં નારકમાં ઉત્પન્ન થઈ. આ પ્રમાણે ગોશાળાની જેમ એક એક નરક પૃથ્વીમાં બે વાર ઉત્પન્ન થઈ અનંતકાળ સુધી સંસારમાં ભમીને ફરી મનુષ્યપણને પામી. જંબૂદ્વીપના જ ભરતક્ષેત્રમાં ચંપા નગરીમાં સાગરદત્ત સાર્થવાહની ભદ્રા પત્નીની સુકુમાલિકા નામની પુત્રી થઈ. સુકોમળ
