________________
૪૦૨
શ્રાવકનાં બાર વ્રત યાને (૯) બિલવર્જિત એટલે દર વગેરેથી રહિત. (૧૦) ત્રસ–પ્રાણ–બીજ રહિત એટલે બસ-સ્થાવર જીવોથી રહિત. આવી ભૂમિમાં વડીનીતિ આદિ પરવે.??
આ દશ પદેથી એક વગેરેના સંગથી યક્ત સંખ્યા પૂર્ણ થાય છે. કહ્યું છે કે
ઉપયુક્ત દશ પદોને ૧-૨-૩-૪-૫-૬-૭-૮–૯–૧૦ સાથે સંગ કરવો. એ સંગથી કુલ એક હજારને ચોવીસ ભાંગા થાય.?"
(૫) સમ્યગૂ અનનુપાલન –પૌષધનું બરોબર પાલન ન કરવું. - આ પાંચ અતિચારો સ્વબુદ્ધિથી નથી કહ્યા. આવશ્યક નિર્યુક્તિકારે કહ્યું છે કે
શ્રાવકે પૌષધોપવાસના આ પાંચ અતિચારે જાણવા જેઈએ, પણ આચરવા ન જોઈએ. તે અતિચારે આ પ્રમાણે છે:-(૧) અપ્રતિલેખિતદુષ્પતિલેખિત થયાસંસ્તારક, (૨) અપ્રમાજિત-દુ૫માજિંતશય્યાસસ્તારક, (૩) અપ્રતિલેખિત દુષ્પતિલેખિત ઉચ્ચાર-પ્રશ્રવણભૂમિ, (૪)
અપ્રમાર્જિત દુષ્પમાજિંતઉચાર-પ્રશ્રવણ ભૂમિ, (૫) અને પૌષધોપવાસનું સભ્ય અનનુપાલન. --~--
અહીં વૃદ્ધોએ કહેલી સામાચારી આ પ્રમાણે છે–પૌષધવાળો શ્રાવક પડિલેહણ કર્યા વિના અને બરોબર પડિલેહણ કર્યા વિના શય્યા, સંથારો અને પૌષધશાલાને ઉપયોગ કરે નહિ, ડાભઘાસનું વસ્ત્ર ભૂમિ ઉપર પાથરે નહિ, લઘુનીતિ કરવાની ભૂમિથી આવીને ફરી સંથારાનું પડિલેહણ કરે, અન્યથા અતિચાર લાગે. એ પ્રમાણે પીઠ આદિ વિષે પણ સમજવું.
આમાં ચાર અતિચારે સર્વથી પાપવ્યાપારના ત્યાગમાં જ હોય છે. પાંચમે અતિચાર આહારપૌષધ વગેરે સર્વ પ્રકારના પૌષધન છે. પ્રથમના ચાર અતિચારમાં અતિચાર કેવી રીતે થાય છે એ પ્રસિદ્ધ છે. પાંચમા અતિચારમાં અતિચાર કેવી રીતે થાય છે તે બતાવાય છે–પૌષધવાળો શ્રાવક અસ્થિર ચિત્તવાળો બનીને આહારમાં દેશથી કે સર્વથી આહારની પ્રાર્થના (=અભિલાષા) કરે, અથવા પૌષધના બીજા દિવસે પોતાના માટે આદર કરાવે, અર્થાત્ પિતાના પારણા માટે વિશેષ આરંભ-સમારંભ કરાવે, શરીરસત્કાર પૌષધમાં શરીરે તેલ વગેરે ચળે, દાઢી, મસ્તક અને રૂંવાટાઓના વાળને સૌંદર્યની અભિલાષાથી વ્યવસ્થિત રાખે, દાહ થતાં શરીરે પાણી નાખે, બ્રહ્મચર્ય પૌષધમાં આલેક અને પરલેકના ભેગોની માગણી કરે, અથવા શબ્દો વગેરે વિષયોની અભિલાષા કરે, બ્રહ્મચર્ય પૌષધ ક્યારે પૂર્ણ થશે એમ અથવા બ્રહ્મચર્ય વડે અમે ભેગોથી રહિત કરાયા એમ વિચારે. અવ્યાપાર પૌષધમાં સાવદ્ય કાર્યો કરે, મેં અમુક અનુષ્ઠાન કર્યું કે નહિ એમ વિચારે (=ભૂલી જાય).
૧. ભાંગાની રીત પંચવસ્તક, ધર્મ સંગ્રહ ભાગ બીજે, ઓઘનિર્યુક્તિ વગેરે ગ્રંથેથી જાણું લેવી.
