________________
૩૭૩
શ્રી નવપદ પ્રકરણ ગ્રંથને ગુજરાતી ભાવાનુવાદ દેવો અને ઉદયમાં આવેલા કષાયને નિષ્ફળ બનાવવો. ઇંદ્રિયજય એટલે ઇદ્રિના સ્પર્શ વગેરે શુભ વિષયમાં રાગ ન કરો અને અશુભ વિષમાં ઠેષ ન કરવો. ધીર એટલે દેવ વગેરેથી કરાયેલા ઉપસર્ગોમાં અને સુધા વગેરે પરીસહોમાં ક્ષોભ ન પામે તેવો. અથવા ધી એટલે બુદ્ધિ, બુદ્ધિથી શોભે તે ધીર, એવી વ્યુત્પત્તિથી ધીર એટલે બુદ્ધિશાલી, અર્થાત્ સાવદ્ય અને અનવદ્ય વસ્તુનો સૂક્ષમ વિચાર કરીને સાવનો ત્યાગ કરનાર અને નિરવને આચારનાર. સુસાધુની આજ્ઞામાં આસક્ત એટલે આચાર્ય વગેરેની વૈયાવચ્ચ કરવામાં આસક્ત. યતનામાં તત્પર એટલે અધિકઅલ્પ લાભને સૂક્ષ્મ વિચાર કરીને તે તે પ્રવૃત્તિમાં તત્પર. [૯૮] હવે અતિચારદ્વાર કહે છે.
मणवइकायाणं पुण, दुप्पणिहाणं विवजए सड्ढो ।
सामाइयसइअकरणमणवट्ठियकरणमइयारो ॥९९॥ ગાથાર્થ – શ્રાવક સામાયિકમાં મન-વચન-કાયાનું દુપ્રણિધાન, સામાયિકમૃતિ અકરણ અને અનવસ્થિતકરણનો ત્યાગ કરે. કારણ કે મને દુપ્રણિધાન વગેરે અતિચાર છે.
ટીકાથ- સામાયિકમાં યતનમાં તત્પર શ્રાવક ધર્મધ્યાનથી યુક્ત વગેરે પ્રકારને બને છે એમ પૂર્વે જે કહ્યું તેનાથી મન વગેરેનું સુપ્રણિધાન કરવું જોઈએ એમ કહ્યું છે. તે હવે પ્રશ્ન થાય કે દુપ્રણિધાન અંગે શું કરવું? તેના જવાબમાં અહીં કહ્યું કે મનવચન-કાયાના દુપ્રણિધાનને ત્યાગ કરે.
(૧) મનોદુપ્રણિધાનઃ- ઘર વગેરેનાં સારા-ખરાબ કાર્યોનું ચિંતન. (૨) વચનદુપ્રણિધાન - સંબંધ રહિત અને અસત્ય વગેરે બેલડું. (૩) કાયદુપ્પણિધાનઃ જોયા વિનાની અને પ્રમાર્યા વિનાની જગ્યાએ બેસવું.
સામાયિકમાં રહેલે શ્રાવક જે આ ત્રણ અતિચારને ન છોડે તે સામાયિકનું ફળ પામતે જ નથી. કહ્યું છે કે
“જે શ્રાવક સામાયિક કરીને ઘરની ચિંતા કરે છે, તે આતધ્યાનથી દુ:ખી બને છે, અને સંસારની નજીક જાય છે. આથી તેનું સામાયિક નિરર્થક છે. (૧) શ્રાવકે સામાયિકમાં સદા પહેલાં બુદ્ધિથી વિચારીને પાપરહિત વચન બોલવું જોઈએ, અન્યથા (=પાપવાળું વચન બોલે તો) વાસ્તવિક સામાયિક ન થાય. (૨) નિર્દોષ ભૂમિમાં આંખથી જોયા વિના અને ચરવળા આદિથી પ્રભાજન કર્યા વિના (કાયોત્સર્ગ આદિ માટે) ભૂમિ આદિનો ઉપયોગ કરવાથી (જી ન હોવાથી કે તેના પુણ્યથી બચી
