________________
૩૭૧
શ્રી નવપદ પ્રકરણ ગ્રંથને ગુજરાતી ભાવાનુવાદ હે નૃપ ! વીતેલા પ્રસંગથી શું? રાજાના અતિ આગ્રહથી કહ્યું છે નરનાથ! જે ધાવમાતા, અભયારાણી અને કંચુકીઓને અભય આપે તે કર્યું. રાજા બોલ્યાઃ હે શેઠ! આ અયુક્ત છે, તે પણ તમારા વચનનું ઉલ્લંઘન ન કરી શકાય એથી અભય આપ્યું, કઈ પણ જાતનો વિકલ્પ કર્યા વિના બધું કહે. આથી શેઠે બધું કહ્યું. રાજા રાણી ઉપર ગુસ્સે થર્યો. શેઠે રાજાને શાંત કર્યો. પછી રાજા શ્રાવક થયો. રાજાએ શેઠને અધું રાજ્ય આપવાની ઈચ્છા કરી, પણ સંસારરૂપી ખાડામાંથી બહાર નીકળવાના મનવાળા તેણે કઈ પણ રીતે અધું રાજ્ય ઈચ્છયું નહિ. તેણે કેવળ પિતાને રાજા પાસેથી છોડાવીને, અર્થાત્ રાજા પાસેથી દીક્ષાની અનુમતિ મેળવીને, ગરીબ વગેરે લોકેને દાન આપીને, જિનમંદિરમાં પૂજાઓ કરાવીને, શ્રી ધર્મશેષ નામના સૂરિની પાસે પત્નીની સાથે દીક્ષા લીધી.
બીજાઓ તે ચારણશ્રમના ગયા પછી કપિલાના વૃત્તાંતને છેડીને આ કથાને કંઈક બીજી રીતે કહે છે. શ્રી વસુદેવસૂરિ આ પ્રમાણે કહે છે – એકવાર રાજમાર્ગમાં મિત્રોની સાથે લીલાથી જતા અત્યંત રૂપવંત સુદર્શન શેઠને રાજાની રાણીએ જોયા. તેણે દાસીને પૂછ્યું: રૂપથી કામદેવને જીતનાર આ કેણ છે? દાસી બેલી. આ સમુદ્રદત્તને પુત્ર છે, પ્રસિદ્ધ પરમ શ્રાવક છે, નામથી સુદર્શન છે. તેથી તેના ઉપર અતિશય અનુરાગવાળી બનેલી રાણીએ પોતાની ધાવમાતાને મોહથી કહ્યું. હે માતા ! તું કઈ પણ ઉપાયથી એને જલદી લઈ આવ, અન્યથા મારું જીવન નથી. તેથી ઘણું ચાતુર્યથી વિભૂષિત ધાવમાતાએ એ પ્રમાણે સ્વીકાર કરીને યુક્તિથી સુદર્શન શેઠની પાસે ગઈ. શેઠને પોતાના આશીર્વાદ આપ્યા. પછી રાણીએ જે કહ્યું હતું તે એકાંતમાં હૃદયને આનંદ કરનાર ભાષાથી ટૂંકમાં કહ્યું. તેથી શેઠ બોલ્યાઃ ધિક્કાર, ધિકકાર, નહિ સાંભળવા જેવું આ ક્યારેય ન કહેવું. પરસ્ત્રીને ત્યાગ કરવો જોઈએ, રાજપત્નીને વિશેષથી ત્યાગ કરે જોઈએ. મેં તે વિશેષથી યાજજીવ પરસ્ત્રીત્યાગનો નિયમ લીધે છે. તેથી આવું ન જ કહેવું. તેણે ત્યાંથી આવીને રાણને બધું જણાવ્યું કે, સામ–ભેદ વગેરે ઉપાસેથી તેને મેં કહ્યું, પણ તે કોઈ પણ રીતે ઈચ્છતું નથી. આ સાંભળીને રાણી એકદમ ભૂમિતલ ઉપર પડી ગઈ. પંખાને પવન વગેરે ઉપાયથી મહાકષ્ટથી સ્વસ્થ કરાયેલી રાણને ધાવમાતાએ ફરી કહ્યું: હે પુત્રી! તું સ્વસ્થ થઈને રહે. કાર્તિકી પૂનમે તને શેઠને યોગ કરાવું છું. આમાં જરાય સંશય નથી. હવે પછીથી દીક્ષા ગ્રહણ સુધીનું વૃત્તાંત પૂર્વની જેમ જ છે.
તે વૃત્તાંતને જાણીને જાતે જ જલદી ફસે ખાઈને રાણીએ પ્રાણત્યાગ કર્યો. તેવા પ્રકારના મરણથી ત્યાંથી તે પાટલિપુત્રને શમશાનમાં રાક્ષસીઓના કુળમાં વ્યંતરીપણે ઉત્પન્ન થઈ. ધાવમાતા પંડિતા તે પોતાના અપરાધના ભયથી ત્યારે જ જાતે જ નાસીને
