________________
શ્રી નવપદ પ્રકરણ ગ્રંથનો ગુજરાતી ભાવાનુવાદ
३४७ પ્રણિપાત પછી (=પ્રણિપાતદંડકસૂત્ર કહ્યા પછી) સાધુઓને વંદન કરીને સામાયિક કરે.
આ વિધિ શ્રીવાસુદેવસૂરિએ કહ્યો છે, પણ પ્રાયઃ સામાચારી આ પ્રમાણે દેખાતી નથી. આથી તેના (સામાચારીના) અનુસારે વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે છે – પ્રણિપાત એટલે સામાન્યથી માત્ર પ્રણામ. તે પ્રણિપાત અહીં સાધુઓના અવગ્રહનું સૂચન હોવાથી સાધુ સંબંધી જાણુ. ત્યારબાદ (=સાધુઓને સામાન્યથી વંદન કર્યા પછી) સાધુઓને ( વિશેષ) વંદન કરીને સામાયિક કરે.
અથવા પ્રણિપાત પછી” એ શબ્દોથી જિનમંદિરની પાસે (= 'સભામંડપમાં) સામાયિક કરવાનું હોય ત્યારે કરવાનો વિધિ કહ્યો છે. “સાધુઓને વંદન કરીને એ શબ્દોથી સાધુ પાસે સામાયિક કરવાનું હોય ત્યારે કરવાની વિધિ કહ્યો છે. કારણકે
જ્યાં જિનમંદિર છે ત્યાં જિનને વંદન કરીને સામાયિક લેવું જોઈએ. જિનને વંદન તે પ્રણિપાતદંડકપૂર્વક હોય છે.
અહીં સામાયિક કરવા માટે ચૈત્ય પાસે અને સાધુ પાસે એમ બે સ્થાનના અનુસારે બીજાં પણ ઘર વગેરે સ્થાન (ઉપલક્ષણથી) સૂચિત કર્યા છે.
પૂર્વોક્ત (=પ્રણિપાત એટલે સામાન્યથી માત્ર પ્રણામ ઈત્યાદિ) વ્યાખ્યાના પક્ષમાં તો મુખ્યતયા સાધુ પાસે જ સામાયિક કરવાને વિધિ છે. આમ છતાં આ જ પક્ષથી તુલાદંડમધ્યગ્રહણ ન્યાયથી આદિ (=જિનમંદિર) અને અંત (=ઘર વગેરેનું) ગ્રહણ પણ જાણવું, અર્થાત્ જિનમંદિર પાસે અને ઘર વગેરેમાં પણ સામાયિક કરવાનું સૂચિત કર્યું છે એમ જાણવું
આવશ્યક ચૂર્ણિ આદિમાં કહેલ સામાચારી તો આ છે –
પ્રશ્ન – શ્રાવકે સામાયિક કેવી રીતે કરવું જોઈએ? ઉત્તર – શ્રાવકના અલ્પધનવાળે અને ધનાઢ્ય એમ બે ભેદ છે. તેમાં અ૫ધનવાળો શ્રાવક જિનમંદિરમાં (=જિનમંદિરની પાસે રહેલા સભામંડપમાં), સાધુ પાસે, પૌષધશાલામાં, ઘરમાં કે પોતે જ્યાં આરામ કરતે હોય કે શાંતિથી બેસતો હોય તે સ્થાનમાં સામાયિક કરે. આવશ્યક (=પ્રતિક્રમણ) કરતી વખતે શ્રાવક નિયમ જિનમંદિરમાં, સાધુ પાસે, પૌષધશાલામાં કે ઘરમાં એ ચાર સ્થાનોમાં જ સામાયિક કરે, અર્થાત્ પ્રતિક્રમણ નિયમ જિનમંદિર આદિ ચાર સ્થામાં જ કરે.
તેમાં જે જિનમંદિર પાસે કે સાધુ પાસે સામાયિક કરે તો તેનો વિધિ આ પ્રમાણે છે – ૧. પૂર્વકાળમાં જિનમંદિરની તદ્દન પાસે વ્યાખ્યાન આદિ માટે સભામંડપ રહેતો હતો. ત્યાં શ્રાવકે સામાયિક વગેરે આરાધના કરતા હતા. * ૨. જેમ ત્રાજવાના મધ્ય ભાગમાં રહેલી દાંડીને પકડવાથી તેની બંને બાજુએ રહેલા બે ત્રાજવા પણ પકડાઈ જાય છે, તેમ “સાધુ પાસે સામાયિક કરે” એમ કહેવાથી જિનમંદિર પાસે અને ઘરે સામાયિક કરે એમ કહેવાઈ ગયું.
