________________
શ્રી નવપદ પ્રકરણ ગ્રંથને ગુજરાતી ભાવાનુવાદ
૩૫૯ પ્રશ્ન:- હેતુ શબ્દનો દષ્ટાંત અર્થ કેવી રીતે થાય? ઉત્તર-જે અને જાણવાની ઇચ્છા હોય તે અર્થને જણાવે તે હેતુ એવી વ્યુત્પત્તિથી હેતુ શબ્દને દષ્ટાંત અર્થ વિવક્ષિત છે. કારણ કે જે અર્થને જાણવાની ઈચ્છા હોય તે અર્થને દષ્ટાંત પણ જણાવે છે.
આ પ્રમાણે ગાથાને અક્ષરાર્થ છે. ભાવાર્થ તે બે કથાએથી જાણવો. તે બે કથાએમાં સાગરચંદ્રની કથા આ પ્રમાણે છે
સાગરચંદ્રનું દષ્ટાંત સૈારાષ્ટ્ર નામનો દેશ હતે. તે દેશમાં શુભ વસ્તુઓની સ્થાપનાથી સમસ્ત પાપ અને ઉપદ્રવને નાશ થયો હતો. તે દેશ વિશાળ પૃથ્વીમંડલને શણગાર હતું. તે દેશે અસાધારણ ભોગોથી દેવલોકનો પરાભવ કર્યો હતો. તે દેશમાં દ્વારાવતી (દ્વારિકા) નામની નગરી હતી. તે નગરીમાં રહેલાં ઘણું, ઉજજવળ અને અત્યંત ઊંચાં મંદિરનાં શિખરની શિખાઓએ સૂર્યરથના અકવાનો માર્ગ દૂર કરી દીધો હતો. માર્ગમાં ફરતી યુવાન સ્ત્રીજનના કણકણ અવાજ કરતા મણિના કંદરા અને નૂપુર વગેરે રત્નનાં આભૂષણના રણઝણ અવાજથી દિશાઓનાં મુખે બહેરાં થઈ ગયા હતાં. તે નગરીને રાજા વાસુદેવ હતો. મુખ્ય સામંત રાજાઓને સમૂહ તેને નમેલ હતું. તેણે સર્વ શત્રુઓના પક્ષોનો નાશ કર્યો હતે. ભરતક્ષેત્રના ત્રણ ખંડેના આધિપત્યથી (=માલિકીથી) પ્રકાશિત થતા અસાધારણ સાહસના અતિરેકથી તેણે ઇંદ્રને અનુરાગી બનાવ્યા હતે. બલદેવ તેને બંધુ હતો, તેના વિશ્વાસનું ભાજન હતો, અતિશય સ્નેહનું મંદિર હતું, દાનથી પણ ક્ષોભ ન પમાડી શકાય તેવા સત્ત્વનું ઘર હતો. બલદેવને પુત્ર નિષધ હતો. નિષધને સંબ (=શાબ) વગેરે રાજકુમારોને અતિપ્રિય સાગરચંદ્ર નામનો પુત્ર ત્યાં જ રહેતો હતો. આ તરફ તે જ નગરીમાં ઉગ્રસેન નામના રાજાની નવીન યવનને પામેલી અને પોતાના રૂપથી સુરસુંદરીઓના પણ સાંદર્યને જીતનારી કમલામેલા નામની પુત્રી હતી. તેને ધનસેન રાજાના પુત્ર નભસેનને આપી. તે અવસરે આકાશગામી, પરિવ્રાજકને વેશ ધારણ કરનાર, સમ્યગ્દષ્ટિ, બ્રહ્મચારી, વૈકિયલબ્ધિથી યુક્ત, અને મશ્કરી કરવામાં ખૂબ તત્પર એવા નારદ લીલાથી પરિભ્રમણ કરતા નભઃ સેનના ભવનમાં આવ્યા. ઉત્તમકન્યાના લાભથી વ્યાક્ષિતચિત્તવાળા તેણે ઓળખવા છતાં તેમની ઉચિત પૂજાથી પૂજા ન કરી. આથી તે ઠેષ પામ્યા. ત્યાંથી ઉઠીને વેગથી સાગરચંદ્રની પાસે ગયા. સાગરચંદ્ર ઉભા થવું, આસન આપવું, વંદન કરવું વગેરે ઉચિત વિનયપૂર્વક હે મહર્ષિ! સ્વાગતમ્ (=ભલે પધાર્યા, એમ કહીને તેમને બોલાવ્યા. પછી પૂછ્યું: આપે પૂર્વે ક્યાંય કેઈ આશ્ચર્ય જોયું છે ? નારદે કહ્યું: સર્વ આશ્ચર્યોની સીમા અને
૧. કલહ કરાવવાના સ્વભાવવાળા છે એવું પ્રસિદ્ધ છે.
