________________
૩૫૦
શ્રાવકનાં બાર વ્રત યાને છે. ઉભા ન થવામાં એને એમ થાય કે સાધુઓ અવિનયી છે. આમ થાય તો એને સાધુ પ્રત્યે અને સાધુઓના આચાર પ્રત્યે બહુમાન ન પ્રગટે. એથી તે ધર્મમાં આગળ ન વધી શકે. કદાચ પાછો પણ ખસી જાય.)
આ પ્રાસંગિક કહ્યું. પ્રસ્તુત આ છે – સામાયિકમાં રહેલાએ વિકથા વગેરે ન કરવું જોઈએ. સ્વાધ્યાય આદિમાં તત્પર રહેવું જોઈએ. કહ્યું છે કે
“સામાયિકમાં વિકથા વગેરેથી રહિત અને સ્વાધ્યાયમાં તત્પર છવ સાધુતુલ્ય થાય છે, ઈચ્છિત કાળ સુધી સામાયિકમાં રહે, ઈચ્છિત કાળ પૂર્ણ થતાં સામાયિક પરવા માટે ક્રિયા કરે.”
પ્રશ્ન –“ઈચ્છિત કાલ સુધી સામાયિકમાં રહે” એ વચનથી સામાયિક લઈને તુરત પારી શકાય? ઉત્તર :–ના. સામાયિક લઈને તુરત પારવામાં “અનવસ્થિતકરણ” અતિચાર લાગે. તે શું કરવું? જઘન્યથી પણ “બે ઘડી સુધી સામાયિકમાં રહેવું ” એ વૃદ્ધોને ઉપદેશ છે.
અહીં નૈગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર, જુસૂત્ર, શબ્દ, સમભિરૂઢ અને એવંભૂત એમ સાત મૂળના છે. તે નમાં કયે નય ક્યા સામાયિકને ઈરછે છે માને છે એ પણ કંઈક કહેવામાં આવે છે – નિગમનય જ્યારે ગુરુએ “તું સામાયિક સૂત્રને ભણ” એમ કહ્યું હોય ત્યારથી જ સામાયિકને માને છે. સંગ્રહ અને વ્યવહારનય સામાયિક માટે ગુરુ પાસે બેઠા હોય ત્યારથી જ સામાયિક સ્વીકારે છે. ઋજુસૂત્રનય તો જે સામાયિકના સ્વીકારની સૂચક ગાથા બોલતા હોય અથવા સામાયિક કરવા માટે ચૈત્યવંદન કરતે હોય તેના જ સામાયિકને સ્વીકાર કરે છે, કારણ કે સામાયિકસૂત્રને પાઠ કે ચૈત્યવંદન સામાયિકનું નજીકનું અસાધારણ કારણ છે. શબ્દાદિ નો શબ્દ-ક્રિયાથી રહિત હોય તે પણ જે સામાચિકમાં ઉપયુક્ત હોય અને સમભાવમાં રહેલો હોય તેને સામાયિકવાળે માને છે. કારણ કે સામાયિકના પરિણામથી ભિન્ન નથી=સામાયિકના પરિણામરૂપ છે.
“આ પ્રમાણે નયના વાદે (=અપેક્ષાઓ) વિચિત્ર છે. ક્યાંક વિરુદ્ધ જેવા લાગતા હોવા છતાં વિરૂદ્ધ નથી, લૌકિક વિષયને ઓળગી ગયેલ છે. અર્થાત્ લેકમાં પ્રસિદ્ધ નથી. આવા નો તત્ત્વજ્ઞાન માટે જાણવા જોઈએ.’
પ્રશ્ન-નયે પરસ્પર વિરુદ્ધ અર્થનું પ્રતિપાદન કરતા હોવાથી નથી તત્ત્વજ્ઞાન ન થાય. ઉત્તર–ને પરસ્પર વિરુદ્ધ અર્થોનું પ્રતિપાદન કરનારા હોવા છતાં પરસ્પર સાપેક્ષ હોવાથી (=અન્ય નયને અપલાપ કરતા ન હોવાથી) સમ્યગ્રુપ છે. કહ્યું છે કે
આથી જ (કેાઈ એક જ નયના પક્ષમાં સંસાર, સુખ-દુઃખને સંબંધ, મોક્ષ વગેરે પદાર્થો નહિ ઘટી શકતા હોવાથી) માત્ર પિતાના પક્ષમાં,
