________________
શ્રી નવપદ પ્રકરણ ગ્રંથનો ગુજરાતી ભાવાનુવાદ
૩૪૩ રહિત બનીને દષ્ટિથી પવિત્ર બનેલા સ્થળે પગને મૂકતા મૂક્તા, ત્રસ વગેરે જેવોથી સંસક્ત ન હોય તેવા માગે, ગુરુનું કાર્ય ઉત્પન્ન થાય ત્યારે મારે જવું જોઈએ. જવાની ક્રિયા ન થતી હોય ત્યારે આ ઉપયોગ છે. જવાની ક્રિયા થતી હોય ત્યારે તે “જે રીતે ચિતવેલું છે તે પ્રમાણે ઉપગપૂર્વક કરવું” એ જ ઉપયોગી છે. અનુપયોગ આદિથી બીજી રીતે થાય તે પૂર્વની જેમ મિથ્યાદુષ્કૃત વગેરે કરે. વારંવાર આવું ન બને એ માટે કાર્યોત્સર્ગને અભિગ્રહ અહીં પણ સમજવો.
બોલવામાં ઉપયોગ – મારે સોળ વચનવિધિના જાણકાર બનીને સ્વ–પર હિતકારી, કઠોરતાથી રહિત અને નિરવદ્ય બોલવું જોઈએ, તે પણ જરૂર પડે ત્યારે જ બોલવું જોઈએ, નિષ્ણજન ન બોલવું જોઈએ. આનાથી બીજી રીતે બેલાય તે પૂર્વની જેમ સમજવું. વારંવાર તેમ ન થાય એ માટે શુભાષ્યવસાયવાળા સાધુએ મનને અભિગ્રહ લેવો જોઈએ. [૨]
ભાવનાદ્વાર પૂર્ણ થયું. ભાવનાદ્વાર કહેવાથી નવે ય દ્વારેથી અનર્થદંડ વિરતિવ્રતનું વ્યાખ્યાન કર્યું. એનું વ્યાખ્યાન થતાં ત્રણે ગુણવતે પૂર્ણ થયાં. હવે જેમનું બીજું નામ “શિક્ષાપદ” છે તે શિક્ષાત્રતાનો અવસર છે. તે વ્રત સામાયિક વગેરે ચાર છે. તે વ્રત પણ સ્વરૂપ વગેરે નવકારથી જ કહેવા જોઈએ. આથી પહેલાં સામાયિકવ્રતને પહેલા દ્વારથી કહે છેઃ
सावज्जजोग वज्जण, निरवज्जस्सेह सेवणं जं च ।
सव्वेसु य भूएसु, समयाभावो य सामइयं ॥ ९३ ॥ ગાથાથ - સાવદ્યગોનો ત્યાગ, પઠન વગેરે નિરવક્રિયાનું સેવન અને શત્રુમિત્ર વગેરે સર્વ જીવોમાં સમભાવ એ આ શાસનમાં સામાયિક છે.
૧. સોળ વચનો આ પ્રમાણે છેઃ- ૩. કાલત્રિકા- ભૂતકાળ, ભવિષ્યકાળ કે વર્તમાનકાળ સંબંધી વચન બોલવું તે. જેમકે, “ગ, જશે, જય છે. ૬ વચનત્રિક-એકવચન, દ્વિવચન કે બહુવચન સંબંધી વચન બોલવું તે. જેમકે, “બાળક, બે બાળકો, ઘણુ બાળકો.” ૯. લિંગત્રિક - પુલિંગ, સ્ત્રીલિંગ કે નપુંસકલિંગ સંબંધી વચન બોલવું તે. જેમકે, છોકરે, છોકરી, છોકરું.' ૧૦. પક્ષપરાક્ષસૂચક વચન બોલવું તે. જેમકે, “તે છોકરો. અહીં “તે’ પદ પક્ષસૂચક છે. ૧૧. પ્રત્યક્ષઃપ્રત્યક્ષસૂચકં વચન બોલવું તે. ‘જેમકે, આ છોકરો. અહીં ‘આ’ પદ પ્રત્યક્ષસૂચક છે. ૧૨. ઉપનય:પ્રશંસાસૂચક (=ઉત્કર્ષસૂચક) વચન બોલવું તે. જેમકે, ‘આ સ્ત્રી રૂપાળી છે.” ૧૩, અપનય:- નિંદાસૂચક (=અપકષ સૂચક) વચન બાલવું તે. જેમકે, “આ સ્ત્રી રૂપરહિત છે.” ૧૪. ઉપનય-અ૫નય:પ્રશંસાયુક્ત નિંદાવાળું વચન બોલવું તે. જેમકે, આ સ્ત્રી રૂપાળી છે, પણ અસતી છે. ૧૫. અપનય-ઉપનય:- નિંદાયુક્ત પ્રશંસાવાળું વચન બોલવું તે. જેમકે, “આ સ્ત્રી રૂપરહિત છે, પણ સતી છે.” ૧૬. અધ્યાત્મ:- ચિત્તમાં બીજું હોય, પણ સામાને છેતરવાની બુદ્ધિથી બીજું કહેવાની ઈચ્છાવાળો થાય, પણ સહસા ચિત્તમાં જે હોય તે જ કહે.
