________________
૩૨૯
શ્રી નવપદ પ્રકરણ ગ્રંથને ગુજરાતી ભાવાનુવાદ મને એક પત્નીથી તૃપ્તિ ન થાય, આથી બીજીને પરણીશ. તે બે પત્નીઓથી કાળે કરીને મને પુત્રો થશે. એક પત્ની મને અતિશય પ્રિય થશે. બીજી પ્રિય નહિ થાય. તેમના પુત્રો પણ એવા (પ્રિય–અપ્રિય) થશે. તેથી ગાય દેહવાના સમયે પ્રિય પત્ની પોતાનું બાળક ખાટલામાં રહેલા મને જ્યારે આપશે ત્યારે તેને જલદી સારી રીતે લઈ લઈશ, બીજીના છોકરાને તે કંઈક અરુચિ બતાવીને લાતથી મારીશ. આશારૂપી રાક્ષસીના વળગાડથી પરાધીન બનીને આ પ્રમાણે વિચારતા તેણે ડાબો પગ ઉપાડીને દૂધના ઘડાને લાત મારી. લાતના પ્રહારથી ઘડે ભાંગી ગયે અને દૂધ જમીનમાં જતું રહ્યું. આ પ્રમાણે જાણીને વિવેકી પુરુષેએ આર્તધ્યાન ન જ કરવું જોઈએ.
રૌદ્રધ્યાન આચરણમાં તે હુમુખના વચનના શ્રવણથી ઉત્પન્ન થયેલા કેપવાળા અને મનથી જ યુદ્ધ કરતા પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિ દૃષ્ટાંતરૂપ છે. તે દૃષ્ટાંત પહેલાં જ શિવકુમારની કથાના પ્રસંગમાં જણાવ્યું છે. રૌદ્રધ્યાનનું લક્ષણ આ પ્રમાણે છે – છેદવું, બાળવું, ભાંગવું, મારવું, બાંધવું, પ્રહારો કરવા, દમવું, પ્રાણનાશ કરવો– આવું કરીને હર્ષ પામ અને દયા ન કરવી એને રૌદ્રધ્યાનને જાણનારાઓ રૌદ્રધ્યાન કહે છે.
ઘી વગેરેને બરોબર ન ઢાંકવું, દારૂ વગેરે વ્યસન સેવવું, વિષમાં તીવ્ર આસક્તિ કરવી વગેરે ગુરુપ્રસાદ આચરણનું વર્ણન પહેલાં કર્યું છે. આ પ્રમાદ આચરણમાં બરાબર ન ઢાંકવામાં નિરર્થક માખી વગેરે જીવોનો નાશ પ્રસિદ્ધ છે. દારૂ વગેરે વ્યસનમાં પહેલાં દારૂ વિષે ઋષિનું દષ્ટાંત કહેલું જ છે. જુગારના વ્યસનમાં પાંડવે રાજ્યને હારી ગયા. વિષમાં તીવ્ર આસક્તિ વિષે દષ્ટાંત આ પ્રમાણે છે – '
કઈક સંનિવેશમાં ઐશ્વર્ય આદિના અભિમાનવાળો વેલ્લાહલ નામનો વણિકપુત્ર હતું. તેણે ક્યારેક કુંદકલિકા વેશ્યાની સાથે સંગ કર્યો. તેણે એમ ન જાણ્યું કે, તે જ સ્પર્શનું સુખ છે અને તે જ સ્પર્શ સુખના અંતે વિડંબના છે. તે સ્ત્રીઓમાં પોતાની સ્ત્રી સિવાય અન્ય સ્ત્રીઓમાં કે વેશ્યાઓમાં શી વિશેષતા છે? (અર્થાત્ સ્વસ્ત્રી, પરસ્ત્રી, અને વેશ્યા એ ત્રણેમાં પ્રારંભમાં સ્પર્શ સુખ છે અને અંતે વિડંબના છે. એથી પરસ્ત્રીમાં અને વેશ્યામાં કઈ વિશેષતા નથી, માટે પરસ્ત્રીગમન અને વેશ્યાગમન નહિ કરવું જોઈએ.) વેશ્યાથી વિવિધ હાવભાવ વગેરેથી વશ કરાયેલો તે પોતાના કુટુંબને ભૂલી ગ. ઘરનું સારભૂત બધું જ ખાઈ ગયે=વેશ્યા પાછળ ગુમાવી દીધું. પોતાના વંશના હિતચિંતક પરિવારને છોડી દીધો. એના ઘરનું બધું ઘન લઈ લીધું છે એમ જાણીને કુંદકલિકાની માતાએ એને પોતાના ઘરમાંથી કાઢી મૂક્યો. પિતાના ઘરે જઈને તેણે જોયું તે ઘરના બધા જ માણસે મરી ગયા હતા અને ઘર પડી ગયું હતું. તેથી ઘણું વિષા
૧. સંનિવેશ એટલે શહેરની બહારને ભાગ, જેમ આજે સેસાયટીઓ હોય છે તેમ. ૪૨
