________________
३४०
શ્રાવકનાં બાર વતે યાને માખય – પ્રાયઃ ધિાઈભર્યું, અસત્ય અને સંબંધ વિનાનું બોલવું તે મૌર્ય. આ અતિચાર પાપપદેશવ્રતને છે. કારણ કે મૌખર્ચથી (=નિરર્થક બહુ બોલવાની ટેવથી) પાપપદેશ થવાનો (બહુ ) સંભવ છે.
સંયુક્ત-અધિકરણ – જેનાથી આત્મા નરકાદિમાં જોડાય તે અધિકરણ. કુહાડે, ખાંડણીયું, વાટવાને પથ્થર અને ઘંટી વગેરે (હિંસા દ્વારા દુર્ગતિનું કારણ હોવાથી) અધિકરણ છે. સંયુક્ત એટલે જોડેલું. હિંસક સાધનોને ગોઠવીને (ડેલાં) તૈયાર રાખવાં તે સંયુક્ત અધિકારણ છે. અહીં સામાચારી આ પ્રમાણે છે-શ્રાવકે ગાડું વગેરે સાધનેને જોડેલાં તૈયાર ન રાખવાં જોઈએ.
આ અતિચાર હિંસક પ્રદાનવ્રતને છે.
ઉપભોગ-અતિરેક – એકવાર જે ભોગવાય તે પુષ્પ, તાંબુલ વગેરે ઉપભેગ. અહીં ઉપભેગના ઉપલક્ષણથી વસ્ત્ર, ઘર વગેરે પરિભેગ પણ સમજી લેવું. અથવા જે ભગવાય તે ઉપભગ એવી વ્યુત્પત્તિથી સામાન્યથી જ જે ભોગવવા (=વાપરવા કે ઉપયોગ કરવા) યોગ્ય હોય તે (બધી) વસ્તુ ઉપભોગ શબ્દથી વિવક્ષિત છે. પિતાને અને પોતાના કુટુંબને જરૂર પડે તેનાથી અધિક ઉપભેગની સામગ્રી રાખવી તે ઉપભોગઅતિરેક છે. અહીં સામાચારી આ પ્રમાણે છે-શ્રાવક તેલ–આમળાં (–સાબુ)ઘણું રાખે તે તેના લેભથી ઘણું સ્નાન કરવા તળાવ આદિ સ્થળે જાય. તેથી પાણીના જીવોની અને તેમાં રહેલા પોરા વગેરે જીવોની અધિક વિરાધના થાય. એ પ્રમાણે તંલપાન આદિ વિષે પણ સમજવું. આથી શ્રાવકે તેવી સામગ્રી જરૂરીયાત કરતાં વધારે નહિ રાખવી જોઈએ.
પ્રશ્ન:- ઉપભેગમાં વિધિ શું છે? ઉત્તર -મુખ્યતયા શ્રાવકે ઘરે જ સ્નાન કરવું જોઈએ, ઘરે સ્નાન કરવાની અનુકૂળતા ન હોય તે ઘરે તેલ–આમળાથી માથું ઘસીને માથા ઉપરથી તેલ–આમળાં ખંખેરીને તળાવ વગેરે સ્થળે જાય, ત્યાં તળાવ આદિને કિનારે બેસીને અંજલિથી ( બા ભરીને) સ્નાન કરે. (અર્થાત્ તળાવ આદિમાં પ્રવેશીને સ્નાન ન કરે તથા બહુ પાણી ન વાપરે.) તથા જેમાં કુંથુઆ વગેરે જીવો હેય તેવાં પુષ્પો વગેરેને ઉપગ ન કરે.
૧. સાધને ગોઠવીને (=જોડેલાં) તૈયાર હોય તો પોતાનું કાર્ય કરી શકે, ટા નહિ. જેમકે ગાડા સાથે ઘેસરી જોડેલી હોય તો જ ગાડું સ્વકાર્ય કરી શકે. આથી ટીકાના અ વારસમર્થ’ નો તાત્પર્યાથે જોડેલું એવો છે. અર્થ એટલે પદાર્થ-વસ્તુ. ક્રિયા એટલે કાર્ય. દા. ત. ઘટરૂપ પદાર્થની ક્રિયા કાર્ય જલાનયન છે. એમ ગાડાનું જે કાર્ય છે તે કાર્ય કરવા ગાડું ત્યારે જ સમર્થ બને કે જ્યારે ગાડું સરી વગેરેથી યુક્ત હેય. આમ અર્થરિયા-કાળામર્થ ને ભાવાર્થ જોડેલું થાય.
