________________
२६८
શ્રાવકનાં બાર વ્રતો યાને ચાતુર્માસ વગેરે કાલમર્યાદાથી ચાંદી આદિનું પરિમાણ કર્યું. નિયમ દરમિયાન ખુશ થયેલા રાજા આદિ પાસેથી તેને કરેલા પરિમાણથી અધિક ચાંદી વગેરે મળ્યું. વ્રતભંગના ભયથી નિયમ પૂર્ણ થતાં પાછું લઈ લઈશ એવી ભાવનાથી તે ચાંદી વગેરે બીજાને આપે. આ પ્રમાણે વ્રતસાપેક્ષપણું હોવાથી અતિચાર છે.
(૩) ધનાદિપ્રમાણુતિકમ:- ઘન ગણિમ, ધરિમ, મેય અને પરિચ્છેદ્ય એમ ચાર પ્રકારે છે, એમ પૂર્વે કહ્યું જ છે. આદિ શબ્દથી ચેખા વગેરે ધાન્ય સમજવું. બંધન એટલે બાંધવું. બાંધીને રાખી મૂકવા આદિરૂપ બંધનથી ધનધાન્યના પરિમાણનું ઉલ્લંઘન થાય છે. તે આ પ્રમાણે- કેઈએ ધન આદિનું પરિમાણ કર્યું. પછી કેઈક મેળવવા યોગ્ય (= સારું) કે બીજું ધન વગેરે તેને આપે છે. વ્રતભંગના ભયથી ચાતુર્માસ આદિ પછી, અથવા ઘરમાં રહેલા ધનનું વેચાણ કર્યા પછી લઈશ એવો વિચાર કરીને, આપનારના ઘરે જ દેરી આદિથી બાંધીને મૂકનારને, અથવા અમુક સમય પછી હું આ લઈ જઈશ એમ ખાતરી આપીને આપનારના ઘરે જ રાખી મૂકનારને અતિચાર લાગે.
(૪) દ્વિપદાદિપ્રમાણતિક્રમ- પુત્ર, સ્ત્રી, દાસી, દાસ, નોકર, પોપટ, મેના વગેરે દ્વિપદ છે. આદિ શબ્દથી ચતુષ્પદનું ગ્રહણ કરવું. કારણ એટલે પેટમાં રહેલ ગર્ભ. કારણથી–ગર્ભાધાન કરાવીને દ્વિપદ–ચતુષ્પદના પરિમાણનું ઉલ્લંઘન કરવું તે અતિચાર છે. તે આ પ્રમાણે – કેઈએ એક વર્ષ વગેરે સમય સુધી દ્વિપદ–ચતુષ્પદનું પરિમાણ કર્યું. હવે એક વર્ષ વગેરે કાળમાં કોઈને જન્મ થાય તે કરેલા પરિમાણથી સંખ્યા વધી જાય, એથી વ્રતભંગ થાય. આથી વ્રતભંગના ભયથી અમુક સમય ગયા બાદ ગર્ભ ધારણ કરાવે. અહીં ગર્ભમાં હોવાથી સંખ્યા વધી જવાથી વ્રતભંગ છે, પણ બહાર જન્મ ન થ હોવાથી વ્રતભંગ નથી. આથી અતિચાર લાગે.
(૫) કુuપ્રમાણુતિક્રમઃ- આસન, પથારી વગેરે ઘરવખરી મુખ્ય છે. ભાવ એટલે મૂળ વસ્તુમાં ફેરફાર કરવો. ભાવથી પર્યાયાંતરરૂપે કરવા વડે કુષ્યના પરિમાણનું ઉલ્લંઘન કરવું એ અતિચાર છે. તે આ પ્રમાણે – કેઈએ દશ કથરેટથી (=પરાતથી) વધારે કથેરેટ ન રાખવી એમ કુષ્યનું પરિમાણ કર્યું. કારણસર કથરેટે ડબલ થઈ ગઈ. વ્રતભંગના ભયથી (બધી કથરેટ ભંગાવીને) બે બે કથરોટની એક એક મોટી કથરેટ કરાવનારને પર્યાયાંતર કરવામાં સંખ્યા વધતી ન હોવાથી અને સ્વાભાવિક સંખ્યાનો બાધ થવાથી અતિચાર લાગે.
કેટલાક કહે છે કે- ભાવ એટલે તે વસ્તુનું અર્થિપણું તે વસ્તુને લેવાની ઈચ્છા.
