________________
२६६
શ્રાવકનાં બાર વ્રત યાને
જિનદાસ શ્રાવકનું દષ્ટાંત પાટલિપુત્ર નગરમાં સમ્યગ્દષ્ટિ, પાંચ અણુવ્રત ધારણ કરનાર અને ગુણોથી સમૃદ્ધ જિનદાસ નામને પ્રસિદ્ધ શ્રાવક હતું. તળાવ દાવા માટે રાજાએ રેકેલા મજૂરે એકવાર જિનદાસની દુકાનમાં સુવર્ણમય લેઢા જેવા (અંદર સોનું અને બહાર ઉપરના ભાગમાં લેતું હોય તેવા) કુશ લઈ આવ્યા. પરિગ્રહ પરિમાણનું ઉલ્લંઘન થવાના ભયથી નિપુણ તેણે તે કુશ ન લીધા. પછી મજૂરે લોભનંદની દુકાનમાં કુશ લઈ ગયા. તેણે સુવર્ણના લેભથી લોઢાના મૂલ્યથી તે લઈ લીધા, અને કહ્યું કે બીજા પણ આવા કુશ અહીં જ વેચવા. અજ્ઞાનતાદેષથી મજશે કુશ સુવર્ણમય હોવા છતાં દરરોજ લોઢાના મૂલ્યથી વેચે છે અને લોભનંદ લોભથી લે છે. એક દિવસ તેના મિત્રના ઘરે કઈ પણ પ્રસંગ આવ્યો. આથી મિત્ર લેભનંદની ઈચ્છા ન હોવા છતાં આગ્રહ કરીને જમવા માટે લઈ ગયો. મિત્રના ઘરે જતા તેણે પુત્રને કહ્યુંઃ જે કુશ આવે તે આ મૂલ્યથી લેવા. તેની આગળ મર્મ પ્રગટન કર્યું. ભોળપણથી આ લેઢાના છે એવી બુદ્ધિથી તેણે પિતાએ કહેલા મૂલ્યથી કુશે ન લીધા. મજૂરે બીજી દુકાનમાં કુશે લઈ ગયા. ભવિતવ્યતાવશ તેમાંથી એક કુશ કેઈ પણ રીતે પથ્થર ઉપર પડ્યો. તેની ઉપરથી લોઢાને કાટ નીકળી જવાથી તેની નજીકમાં રહેલા કેટવાળાએ તેને સુવર્ણમય જોયો. તેથી તેમણે મજૂરને પૂછ્યું આ કુશ તમને ક્યાં મળ્યા? ક્યાં રાખ્યા છે? કેને આપ્યા છે? કેટલા આપ્યા છે? મજૂરોએ કહ્યું તળાવ ખોદતાં માટીથી લેપાયેલા આ મળ્યા અને લોઢાની બુદ્ધિથી એકાંતમાં રાખ્યા. જિનદાસની દુકાને લઈ ગયા, પણ તેણે ન લીધા. લેભનંદે કેટલાક કેશ લેઢાના મૂલ્યથી ખરીદ્યા. તેણે વધારે મૂલ્ય આપીને અમને હર્ષિત બનાવ્યા. આથી હજી પણ જે કેટલાક કુશે રહેલા છે તે તેની દુકાનમાં વેચીએ છીએ. આ પ્રમાણે સાંભળીને કેટવાળાએ રાજાને કહ્યું. રાજાએ પહેલાં જિનદાસને જ બોલાવીને પૂછ્યું કે આ કુશે તે કેમ ન લીધા? તેણે કહ્યુંઃ મારે પરિગ્રહનું પરિમાણ છે. તેને ભંગ ન થાય એ માટે આ સુવર્ણમય છે એમ જાણવા છતાં ન લીધા. તેથી ખુશ થયેલા રાજાએ તેની પૂજા કરીને તેને પિતાના ઘરે મોકલ્યો. પછી લેભનંદને બોલાવવા માટે પુરુષો મોકલ્યા.
આ તરફ ઉત્સુક લેભનંદ પણ ભજન કરીને પિતાના ઘરે આવ્યો. પુત્રે કુશ ન લીધા એ જાણ્યું. તેથી તેણે વિચાર્યું. જે વૈરી એવા આ મારા બે પગ ન હોત તે હું મિત્રના ઘરે કેવી રીતે જાત ? આ પ્રમાણે વિચારીને તેણે કુહાડે મારીને પોતાના બે પગ છેદી નાખ્યા. એટલામાં રાજપુરુષ આવીને ડોકમાંથી પકડીને તેને રાજાની પાસે લઈ ગયા. રાજાએ તેનું બધું ધન લઈને તેને ચેરીને દંડથી દંડયો. આ પ્રમાણે જાણીને લેભને છોડે. લેભને છોડનાર જિનદાસની જેમ પૂજ્ય થાય છે એમ લાભ જાણીને પરિગ્રહપરિમાણમાં પ્રયત્ન કરવો જોઈએ એ ગુણકારને જણાવનાર ગાથાને ભાવાર્થ છે. [૧]
