________________
२७६
શ્રાવકનાં બાર તે યાને જંગલમાં ગયા હતા ત્યારે નજીકમાં આવેલી શ્વેતાંબી નગરીથી રાજકુમારોએ આશ્રમમાં આવીને બગીચાને ભાંગીને બીરું વગેરે ફલો લીધાં. તેથી ગોવાળના છોકરાઓએ તેને આ બીના જણવી. અત્યંત રોષથી ભરેલો ચંડકૌશિક હાથમાં કુહાડી લઈને રાજકુમારોને મારવા દોડ્યો. બધા રાજકુમારો જુદી જુદી દિશામાં પલાયન થઈ ગયા. વેગથી આવતો ચંડકૌશિક કોઈ પણ રીતે સ્કૂલના પામ્ય અને ભૂમિ ઉપર પડ્યો. તે જ કુહાડાથી તેનું મસ્તક ચિરાઈ ગયું. મૃત્યુ પામીને ત્યાં જ દષ્ટિવિષ સર્પ થયે. તાપસે ચંડકૌશિક મરી ગયે એમ સાંભળીને ફરી તે જ આશ્રમમાં આવ્યા. કેટલાક દિવસ પછી તેની વિષશક્તિ ઘણી વધી ગઈ. પૂર્વભવના અભ્યાસથી તે જ વનમાં ગાઢ મૂછને પામે તે વનમાં બધી બાજુ ફરવા લાગ્યું. આ પ્રમાણે ફરતા તે ચકલે, કબૂતર વગેરે જે કઈને જુએ, તેને વિષપૂર્ણ ચક્ષુઓથી જેઈને ભસ્મ કરી નાખવા લાગ્યા. તેથી કેટલાક તે તાપસ બળી ગયા અને કેટલાક નાસી ગયા. આ પ્રમાણે બાર એજન પ્રમાણ ક્ષેત્રને વસતિરહિત કરીને પ્રતિદિન બે સંધ્યાએ ફરતે અને ઝુંપડી પાસેના મંડપના બિલમાં વસતે તે સુખપૂર્વક રહેતો હતો..
આ તરફ ભગવાન શ્રી મહાવીર છસ્થકાલમાં પહેલું ચોમાસું શૂલપાણિ યક્ષના મંદિરમાં કરીને, લોકોએ ના કહેવા છતાં તે આશ્રમમાં આવીને તેના મંડપની બાજુમાં કાર્યોત્સર્ગમાં રહ્યા. તેમની ગંધથી તે બિલમાંથી બહાર નીકળ્યો. ભગવાનને જોઈને તેણે વિચાર્યું મારા મંડપની બાજુમાં રહેલો આ કેઈ નિર્ભય જણાય છે. આ પ્રમાણે વિચારીને અતિશય ગુસ્સે થયેલા તેણે ભગવાનને બાળી નાખવાની ઈચ્છાથી સૂર્ય સામે જોઈને ભગવાનની સામે જોયું. તેણે જેમ જેમ ભગવાનની સામે જોયું તેમ તેમ તેના ચક્ષુઓ વિષરહિત બની ગયા. પછી દાઢાઓથી (ચરણમાં) દંશ મારીને, વિષના વેગથી બેશુદ્ધ બનેલો આ મારા ઉપર ન પડે એવી બુદ્ધિથી, દૂર ખસીને તેણે જોયું તે દેશના સ્થાને લેહીને પ્રવાહ ગાયના દૂધ જેવો સફેદ દેખાશે. આ વખતે ભગવાને તેને કહ્યું: હે ચંડકૌશિક ઉપશાંત થા, ઉપશાંત થા. આ વચન સાંભળીને તર્ક–વિતર્ક કરવાથી તેને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું. તપસ્વી વગેરેના ભવમાં અનુભવેલા ક્રોધના ફળને વિચારીને તેણે અનશનને સ્વીકાર કર્યો. સર્વ જી વિષે ક્ષમાપનાના અધ્યવસાયવાળો અને કષાય ઉપર કાબૂ મેળવનાર તે બિલમાં મોઢું રાખીને પંદર દિવસ રહ્યો. ભગવાન પણ કોઈ એને ઉપદ્રવ ન કરે એવી બુદ્ધિથી ત્યાં જ તે જ પ્રમાણે રહ્યા. લેકે પણ ભગવાનની સુખ-દુઃખની સ્થિતિ જોવા માટે વૃક્ષ વગેરેના આંતરે ઊભા રહ્યા. તેમણે ભગવાનને તે જ પ્રમાણે ઊભા રહેલા જોઈને વિચાર્યું કે, ચક્કસ આ દૃષ્ટિવિષ સર્પને તેમણે જ કઈ પણ રીતે ઉપશાંત કર્યો છે, અન્યથા મૃત્યુ પામ્યા વિના આ આ પ્રમાણે કેવી રીતે રહે? પછી લોકોએ નજીકમાં આવીને સપને બિલમાં મોટું નાખીને રહે છે. કાષ્ઠ, ઢેફાં વગેરે ફેંકીને ખાતરી કરી.
