________________
૨૮૮
શ્રાવકના બાર વ્રત યાને વગેરે પ્રાણીઓને મારીને દાંત વગેરે તૈયાર રાખે. તથા તૈયાર રાખેલા માલને લેવાથી તેઓ જીવોનો વધ કરીને નવો માલ મેળવવા મહેનત કરે. તથા આવું કર્મ કરનારાઓને (પહેલેથી) શંખનું મૂલ્ય આપે, અને પૂર્વે લાવેલા શંખને ખરીદે, તે પણ દંતવાણિજ્ય છે. આથી દાંત વગેરેના મૂળ ઉત્પાદકે-સંગ્રાહકો પાસેથી માલ લેવાથી આ અતિચાર લાગે. પણ વેપારી પાસેથી લેવાથી અતિચાર ન લાગે. - લાક્ષાવાણિજ્ય :- લાક્ષા એટલે લાખ. લાખના રસમાં કીડા ઉત્પન્ન થતા હોવાથી શ્રાવકે તેને વેપાર નહિ કર જોઈએ. લાખના ઉપલક્ષણથી જેમાં બહુ હિંસા થાય તેવી મન:શીલ, ગળી, ધાતકી, ટંકણખાર વગેરેને વેપાર પણ ન કરવો જોઈએ. ટંકણખાર અને મન શીલ ત્રસ જીવના ઘાતક છે. ગળી બનાવવામાં અનેક જીવોની હિંસા થાય છે. ધાતકીના પાંદડાં, ફૂલો વગેરેમાંથી દારૂ બને છે. તેના રસમાં કીડા ઉત્પન્ન થાય છે. આથી આ વસ્તુઓને વેપાર પાપનું ઘર છે.
રસવાણિજ્ય – માખણ, ચરબી, મધ, દારૂ વગેરે રસને વેપાર રસવાણિજ્ય છે. માખણ છાશથી છૂટું પડતાં તેમાં અંતમુહૂર્તમાં જ અસંખ્ય સંમૂર્ણિમ જીવો ઉત્પન્ન થાય છે. મધ અને ચરબી જીવહિંસાથી ઉત્પન્ન થાય છે. દારૂ નશે કરે છે. આથી દારૂ પીધેલા લોકો બીજાને મારી નાખે છે કે બીજાઓ સાથે મારામારી, કુલેશ-કંકાસ આદિ કરે છે. આથી દારૂથી અનેક અનર્થો થાય છે.
કેશવાણિજ્ય – અહીં કેશ શબ્દથી કેશવાળા જીવ સમજવા. કેશવાળા દાસ, દાસી, ગુલામ, ગાય, બળદ, હાથી, ઘોડા વગેરે જીવોનો વેપાર તે કેશવાણિજ્ય છે. આનાથી તે તે જીવોને પરાધીનતા, માર, બંધન, સુધા, તૃષા, પરિશ્રમ વગેરે અનેક દુઃખ થતાં હોવાથી કેશવાણિજ્ય ત્યાજ્ય છે.
વિષવાણિજ્ય - કાઈપણ જાતના ઝેરને વેપાર વિષવાણિજ્ય છે. ઝેર અનેક જીવોના પ્રાણુનાશનું કારણ છે. ઝેરના ઉપલક્ષણથી હિસંક અને વેપાર પણ વિષવાણિજ્ય છે.
(૧૧ થી ૧૫) યંત્ર પીલન - તલ, શેરડી આદિ પીલવાનાં યંત્રથી તલ, શેરડી આદિ પીલવું. તલ આદિ પિલવાથી તલ આદિના જીવન અને તેમાં પડેલા ત્રણ જીનો ઘાત થાય છે.
- નિલંછનકમ – ગાય વગેરે પ્રાણીઓના શરીરનાં અંગો છેદવાને ધંધે તે નિર્લી છનકર્મ. જેમકે-કાન વીંધવા, શરીરે ચિહ્નો કરવાં. ખસી કરવી, ડામ દેવે વગેરે. આમ કરવાથી તે તે જીવને દુઃખ થાય છે, એ સ્પષ્ટ જોવામાં આવે છે.
દવદાન – ક્ષેત્રની રક્ષા માટે વનને બાળવું તે દવદાન. જેમકે ઉત્તરાપથમાં, ત્યાં
