________________
*
૩૨૦
શ્રાવકનાં બાર વતે યાને અચિત્ત? જે સચિત્ત હોય તે પ્રથમ કે બીજા અતિચારમાં તેનો સમાવેશ થઈ જતો. હવાથી ફરી કહેવું એ અસંગત છે. હવે જે અચિત્ત હોય તે અતિચાર લાગતો નથી. કારણ કે અચિત્તનું ભક્ષણ નિષ્પા૫ છે.
ઉત્તર-વાત સાચી છે. પણ પ્રથમના બે અતિચારો સચિત્ત કંદ, ફલ વગેરે સંબંધી છે. બાકીના ત્રણ અતિચારો ચેખા આદિ ધાન્ય (કે કઠળ) સંબંધી છે. આમ અતિચારેને વિષય ભિન્ન હોવાથી અતિચારે ભિન્ન છે. આથી જ મૂળ (આવશ્યક), સૂત્રમાં “અપકવ ઐાષધિભક્ષણ” વગેરે કહ્યું છે. (અર્થાત્ આહાર શબ્દનો પ્રયેગ ના કરતાં ઔષધિ શબ્દને પ્રયોગ કર્યો છે. અનાગ વગેરે કારણે અપવ આહાર વાપરે તે અતિચાર લાગે એમ અતિચારની ભાવના (=ઘટના) કરવી. અથવા કણિક વગેરે કાચી હેવાથી સચિત્ત અવયથી મિશ્ર હવાને સંભવ હોવા છતાં આ તે પીસાઈ ગયું (કે ખંડાઈ ગયું) હોવાથી અચિત્ત છે એમ માનીને કાચી કણિક વગેરે ખાનારને વ્રતરક્ષાનો ભાવ હોવાથી અતિચાર લાગે.
દુશ્મફવષધિભક્ષણ:-ખ વગેરે બરાબર પાકેલા ન હોવાથી સચિત્ત અવયથી મિશ્ર હોવાનો સંભવ હોવા છતાં આ તે શેકાઈ ગયું હોવાથી અચિત્ત છે એમ માનીને પોંખ વગેરે ખાનારને દુષ્પફવઔષધિભક્ષણ અતિચાર લાગે.
તુચ્છ ઔષધિભક્ષણ-પ્રશ્ન:- તુચ્છ ઔષધિઓ અપક્વ છે? દુષ્પકવ છે? કે સુપક્વ છે? જે અપક્વ અને દુષ્પક્વ હોય તે તેને ત્રીજા અને ચોથા અતિચારમાં સમાવેશ થઈ જતો હોવાથી પુનરુક્તિને દેષ છે. હવે જે સુપફવ છે તે સુપહવનું ભક્ષણ નિષ્પાપ હોવાથી અતિચાર ન લાગે.
ઉત્તર – વાત સત્ય છે. પણ જેમ પહેલા બે અને પછીના બે અતિચારે સચિત્તની અપેક્ષાએ સમાન હોવા છતાં પહેલા બે અતિચારે કંદ, ફલ વગેરે સંબંધી હોવાથી, અને પછીના બે અતિચારે ધાન્ય સંબંધી હોવાથી વિષયભેદના કારણે પહેલા બે અને પછીના બે અતિચારોમાં વિશેષતા છે, તેમ અહીં (તુચ્છ આષધિભક્ષણમાં) સચિત્તની અપેક્ષાએ અને વિષયની (ધાન્યની) અપેક્ષાએ (ત્રીજા-ચોથા અતિચારની સાથે) સમાનતા હોવા છતાં તુચ્છતા અને અતુચ્છતાની અપેક્ષાએ ભેદ છે. (અર્થાત અપવ આહાર અને દુષ્પક્વ આહાર એ બે અતિચાર અતુચ્છ (=સ્તૃપ્તિ થાય તેવા) આહારના છે. જ્યારે તુચ્છઔષધિભક્ષણ રૂપ અતિચાર તુચ્છ આહાર સંબંધી છે.) તેમાં તુછ ઔષધિઓ વિશિષ્ટ તૃપ્તિ કરતી નથી એ બીના કેમલ મગ વગેરેની શિંગ અને પાપડી ખાનારાઓના દષ્ટાંતથી પ્રસિદ્ધ છે. આથી અનુપગના કારણે અતિકમાં આદિથી તુચ્છ સચિત્ત જ વસ્તુ વાપરનારને તુચ્છ ઔષધિભક્ષણ અતિચાર લાગે.
