________________
શ્રી નવપદ પ્રકરણ ગ્રંથને ગુજરાતી ભાવાનુવાદ
૧૭૫ સ્વપીડાજનક વચન આ પ્રમાણે છે – રાજાએ એક સરોવર ખોદાવ્યું. પછી રાજાએ શું કરવાથી સરોવરમાં પાણી ટકી રહે એ પ્રશ્ન પિંગલ નામના કારીગરને પૂછડ્યો. તેણે કહ્યું કે “મારા જેવા (શુભલક્ષણવાળા) પુરુષનું બલિદાન આપવામાં આવે તે સરેવરમાં પાણી ટકી રહે.” રાજાએ તેવા પુરુષની શેવ કરાવી, પણ તે પુરુષ મળે નહિ. આથી રાજાએ પિંગલને જ બલિદાનમાં હોમી દીધે. આમ પિંગલનું વચન પોતાના જ મૃત્યુ માટે થયું. આમ આ વચન સ્વપીડાજનક છે.
“આ ચોરી જાય છે” એવું વચન પરપીડાજનક છે. કારણ કે આવું વચન કોટવાળ વગેરે સાંભળે તે તેનો (જેને ચોર કહ્યો તેનો) નાશ કરે. આથી આ વચન પરપીડાનું કારણ છે. આ જ વચન સ્વ–પર ઉભય પીડાજનક પણ છે. કારણ કે આ વચન સાંભળીને ઉત્પન્ન થયેલા ગુસ્સાથી કદાચ તેને (=બેલનારને) મારી પણ નાખે. તથા કોટવાળ વગેરે ચેર વગેરેને મારી નાખે. આ પ્રમાણે આ વચન ઉભયપીડાજનક છે. [૩૫]
યતનાદ્વાર કહ્યું. હવે અતિચારદ્વાર કહેવામાં આવે છે – सहसा अब्भक्खाणं, रहसं च सदारमंतभेयं च । मोसुवएसं तह कूडलेहकरणं च वजेजा ॥ ३६ ॥
ગાથાર્થ–સ્થૂલ મૃષાવાદવિરતિના નિયમવાળો શ્રાવક સહસાઅભ્યાખ્યાન, રોડભ્યાખ્યાન, મૃષપદેશ, સ્વદારમંત્રભેદ અને કૂટલેખકરણને ત્યાગ કરે.
ટીકાર્થ – (૧) સહસાઅભ્યાખ્યાન –સહસા એટલે વિચાર કર્યા વિના. અભ્યાખ્યાન એટલે બેટા દોષનું આરોપણ. વિચાર્યા વિના બીજા ઉપર ખોટા દેષનું આપણું કરવું તે સહસાઅભ્યાખ્યાન. જેમકે- તું ચોર છે, તું વ્યભિચારી છે, વગેરે.
(૨) રહાભ્યાખ્યાન - રહસુ એટલે એકાંત. એકાંતમાં કે એકાંતથી જે અભ્યાખ્યાન થાય તે રહોભ્યાખ્યાનો ભાવાર્થ - કેઈને એકાંતમાં મસલત કરતા જોઈને કે સાંભળીને બીજાને કહે કે આ લેકે અમુક અમુક રાજ્યવિરુદ્ધ વગેરે મસલત કરે છે.
(૩) સ્વદારમંત્રભેદ – દાર એટલે સ્ત્રી. મંત્ર એટલે ગુપ્ત વાત. ભેદ એટલે પ્રકાશન કરવું. પોતાની પત્નીએ મારી વાત બીજા પાસે નહિ જાય એવા વિશ્વાસથી કરેલી ગુપ્ત વાત બીજાને કહેવી તે સ્વદારમંત્રભેદ. પત્નીના ઉપલક્ષણથી મિત્ર આદિ માટે પણ તેમ સમજવું. અર્થાત્ કોઈ પણ વ્યક્તિએ મારી વાત બીજા પાસે નહિ જાય એવા વિશ્વાસથી કરેલી ગુપ્તવાત બીજાને કહેવી તે સ્વદારમંત્રભેદ.
(૪) મૃષપદેશ – મૃષા એટલે અસત્ય, અસત્ય બોલવાને ઉપદેશ આપવો તે મૃષપદેશ. જેમકે- તું આ વાત કહે અને આ પ્રમાણે કહે એમ અસત્ય બોલવાનું શીખવવું.
(૫) કુટલેખકરણ– બેટા અર્થના સૂચક અક્ષરે લખવાનું કરવું તે કુટલેખકરણ,
