________________
૧૭૬
શ્રાવકનાં બાર વ્રતે યાને. પ્રશ્ન - પહેલા બે અતિચારમાં પેટે આરોપ હેવાથી તે બેમાં અર્થની દષ્ટિએ. કેઈ ભેદ નથી.
- બીજા અતિચારમાં એકાંતમાં કરેલી મંત્રણાસંબંધી વિચાર કરીને સંભવિત દોષે કહેવામાં આવે છે. જ્યારે પહેલા અતિચારમાં વિચાર્યા વિના જ છેટે આરે૫. મૂકવામાં આવે છે.
પ્રશ્ન - અભ્યાખ્યાન બેટા દો બોલવારૂપ હોવાથી મૃષાવાદવિરમણ વ્રતથી. તેને ત્યાગ થઈ જાય છે. આથી અભ્યાખ્યાનથી વ્રતને ભંગ જ થાય, અતિચાર નહિ.
ઉત્તર – અભ્યાખ્યાનથી પરને આઘાત થાય છે. પરને આઘાત પહોંચાડનારું (અભ્યાખ્યાનનું) વચન અનુપગ આદિથી કહે તે માનસિક સંક્લેશ ન હોવાથી વ્રતસાપેક્ષ હોવાથી વ્રતનો ભંગ ન થાય, પણ આઘાતનું કારણ હોવાથી વ્રતભંગ થાય, આમ ભંગાભંગારૂપ હોવાથી અતિચાર ગણાય. પણ જો તેવું વચન ઈરાદાપૂર્વક તીવ્રસંકલેશથી કહે તે વ્રતભંગ જ થાય. કારણકે તે વ્રતનિરપેક્ષ છે. કહ્યું છે કે
સહસાઅભ્યાખ્યાન વગેરે જે જાણીને કરે તો વતભંગ થાય, પણ જે અનુપયોગ આદિથી કરે તે અતિચાર લાગે.”
સ્વદારમંત્રભેદમાં બીજાએ જેવી વાત કહી છે તેવી જ વાત કહેવાથી સત્ય હોવા છતાં જેની ગુપ્ત વાત કરી હોય તેનું લજજા આદિથી મૃત્યુ વગેરે થવાનો સંભવ હોવાથી પરમાર્થથી તે અસત્ય છે. આથી સ્વદારમંત્રભેદ ભંગાભંગરૂપ હોવાથી અતિચાર છે.
મારે બીજાને જુઠું ન બોલાવવું એમ વ્રત લેવામાં કે હું જુઠું નહિ બેલું અને બીજાને જુઠું નહિ બેલાવું એમ વ્રત લેવામાં અસત્ય ઉપદેશથી વ્રતને ભંગ જ થાય, તથા હું જુઠું નહિ બોલું એમ વ્રત લેવામાં અસત્ય ઉપદેશથી ન વ્રતભંગ થાય અને ન તો અતિચાર લાગે. આમ બંને રીતે નિયમ લેવામાં અસત્ય ઉપદેશ અતિચારરૂપ નથી. છતાં મારે જુઠું ન બોલાવવું એવું વ્રત લેનારને સહસા અને અનુપગથી કે અતિક્રમ, વ્યતિક્રમ અને અતિચારથી બીજાને જુઠું બોલવાની સલાહ કે સૂચના આપવામાં અસત્ય ઉપદેશ રૂપ અતિચાર લાગે. અથવા વ્રતભંગની બીકથી જુઠું બોલવાની સલાહ સીધી રીતે ન આપે, પણ અમુકે અમુક પ્રસંગે અમુક કહ્યું હતું વગેરે રીતે બીજાની વાત કહેવા દ્વારા આડકતરી રીતે જુઠું બોલવાની સલાહ આપે. આમાં વ્રતસાપેક્ષ હોવાથી અભંગ અને બીજાને અસત્યમાં પ્રવર્તાવવાથી વ્રતભંગ થવાથી અતિચાર લાગે છે.
મારે કાયાથી અસત્ય બોલવું નહિ એવું વ્રત લેનારને કે મારે કાયાથી અસત્ય બલવું નહિ અને બીજા પાસે બોલાવવું નહિ એવું વ્રત લેનારને કૂટલેખથી વ્રતનો ભંગ જ થાય. મારે જુઠું બેલાવવું નહિ એવું વ્રત લેનારને ફૂટલેખથી ન વ્રતભંગ થાય, ન તે અતિચાર લાગે, આમ કૂટલેખ અતિચારરૂપ ન હોવા છતાં, સહસા આદિથી
