________________
૨૧૨ .
શ્રાવકનાં બાર વ્રતે યાને સ્વરૂપઢારથી ચોથા અણુવ્રતનું વ્યાખ્યાન કર્યું. હવે ભેદદ્વારને અવસર છે, તેથી આ વ્રતના જેટલા ભેદો સંભવે છે તેટલા ભેદોને બતાવવા ગ્રંથકાર કહે છે -
ओरालियं च दिव्वं, तिरियं माणुस्सय पुणो दुविहं । माणुस्स सदाराईकाए सयकारणाईहिं ॥ ४९ ॥
ગાથા -મૈથુનના દારિક અને દિવ્ય એમ બે ભેદ છે. વળી દારિક મૈથુન નના તિર્યંચ સંબંધી અને મનુષ્ય સંબંધી એમ બે ભેદ છે. મનુષ્ય સંબંધી મૈથુન સ્વસ્ત્રી, પરસ્ત્રી અને વેશ્યા આદિ સાથે સ્વયં કરવું, કરાવવું અને અનુમોદવું એમ અનેક પ્રકારે છે.
ટીકાથ-પ્રશ્ન-મૈથુનવિરતિના ભેદો કહેવા જોઈએ, એના બદલે મૈથુનના ભેદો કેમ કહ્યા? ઉત્તર – વિષય ( =મૈથુન) અને વિષયી ( =મૈથુનવિરતિ)ના અભેદ ઉપચારથી જેટલા ભેદ મૈથુનના છે તેટલા જ ભેદ મૈથુનવિરતિના છે. આવા અભિપ્રાયથી આ ગાથામાં મૈથુનના ભેદો જણાવ્યા છે.
વૈકિયની અપેક્ષાએ ઉદાર પુદગલોથી, એટલે કે પૂલ અને પોચા પુદ્ગલેથી જે થયેલું હોય તે ઔદ્યારિક, અથવા દારિક શરીરથી થતું મૈથુન પણ અભેદેપચારથી દારિક કહેવાય. દેવલેક સંબંધી મૈથુન દિવ્ય કહેવાય છે, અર્થાત્ દિવ્ય એટલે વૈક્રિય.
જો કે આ સર્વ (વૈદિય, તિર્યંચસંબંધી અને મનુષ્યસંબંધી એ ત્રણે) પ્રકારનું મૈથુન મન વગેરેથી સ્વયં કરવું વગેરે રીતે અનેક પ્રકારે છે, તે પણ સ્વરૂપના લક્ષણમાં ભેદ હોવાથી અને મનુષ્ય સંબંધી મૈથુનના ભેદો દ્વારા જ બાકીના (=વૈકિય અને તિર્યંચ સંબંધી) મૈથુનના ભેદોનું જ્ઞાન થતું હોવાથી અહીં ગાથાના ઉત્તરાર્ધમાં મનુષ્ય સંબંધી મૈથુનના જ અનેક પ્રકારો બતાવ્યા છે. [૪૯].
ભેદદ્વાર કહ્યું. હવે ઉત્પત્તિદ્વાર કહેવામાં આવે છે. તેમાં મૈથુનવિરમણ જેવી રીતે થાય છે (=સ્વીકારવામાં આવે છે) તે કહે છે –
दुविहं तिविहेण विउव्वियं तु एगविहतिविह तिरियंमि । मणुयं चरिमे भंगे, पच्चक्खाणं चउत्थवए ॥ ५० ॥ ૧. ઘટનું જ્ઞાન એટલે ન્યાયની ભાષામાં વિષય જ્ઞાન કહેવાય. ઘટ છે વિષય જેને એવું જ્ઞાન. અહીં ઘટનું જ્ઞાન છે માટે ધટ વિષય બન્યો, અને જ્ઞાન વિષયી બન્યું. જેમ ગૃહ છે જેને તે ગૃહી, તેમ વિષય છે જેને તે વિષયી કહેવાય. જ્ઞાન કેનું? ઘટનું. માટે ઘટ વિષય બન્ય. ઘટ વિષય છે. કોનો? જ્ઞાનને. માટે જ્ઞાન વિષયી બન્યું. એવી રીતે અહીં વિરતિ કેની? મૈથુનની. આથી મૈથુન વિષય બન્યું. અને વિરતિ વિષયી બની. વિરતિનો વિષ્ય મૈથુન છે. આથી મૈથુન અને મૈથુનવિરતિ એ બેને વિષય-વિષયી તરીકે સંબંધ છે.
